sistem ejaan jawi

BMM 1044 PENGENALAN SISTEM EJAAN JAWI DAN RUMI 1.0

Pengenalan

Zaman Kesultanan Melayu Pasai

Zaman Kesultanan Melayu Melaka dan Johor

Tulisan Jawi di Batu Bersurat Terengganu

Rajah 1 : Perkembangan Sejarah Tulisan Jawi.

Kawasan Nusantara termasuk negara kita menjadikan tulisan Jawi sebagai wahana yang sangat penting dalam sistem komunikasi pada ketika dahulu. Tulisan Jawi sangat sinonim dengan orang Melayu. Sebagai contoh, tulisan Jawi menjadi medium bahasa rasmi dalam semua aspek kehidupan orang Melayu sama ada dari aspek ekonomi, social dan politik. Selain itu, orang luar yang ingin berdagang dan menjalankan urusan rasmi di Nusantara perlu menguasai tulisan Jawi. Keadaan ini menyebabkan daerah Nusantara digelar sebagai Tanah Jawi dan orang Melayu dipanggil sebagai orang jawi atau al-jawah oleh orang Arab sehingga hari ini.

1

BMM 1044 PENGENALAN SISTEM EJAAN JAWI DAN RUMI

2.0

Definisi dan Konsep Tulisan Jawi

Asal-usul nama Jawi mempunyai pelbagai pendapat daripada sumber yang berbeza. Nama Jawi berasal daripada kata nama bahasa Arab, iaitu “al-jawah” seperti yang terdapat dalam catatan Ibn Batutah pada pertengahan abad ke 14 Masihi. Menurut Hamdan (1992), sistem tulisan Jawi merupakan suatu proses adaptasi yang diubahsuai daripada sistem tulisan Arab. Huruf Arab asas untuk menulis mushaf kitab suci alQuran yang berjumlah 30 huruf, telah dijadikan sebagai panduan utama dalam sistem ejaan Jawi. Oleh yang demikian, tulisan Jawi merupaka sistem tulisan yang diaplikasikan oleh orang Melayu beracuankan sistem bahasa Arab. Di Indonesia, tulisan Jawi dikenali sebagai “ tulisan Arab-Melayu ”. menurut Rolvink (1975), bahasa Melayu yang menggunakan huruf-huruf Arab dikenal sebagai “ bahasa jawi ” atau “ bahasa Sumatera ” mula digunakan di Nusantara pada abad ke-14. Terdapat beberapa bukti tulisan Jawi digunakan di Nusantara. Antaranya, Batu Bersurat berbahasa Melayu menggunakan sistem tulisan Jawi, ditemui di beberapa tempat di Nusantara. Di Brunei, batu nisan yang menggunakan tulisan Jawi ditemui pada 1048 Masihi. Di Acheh pula, bukti yang sama ditemui pada tahun 1602 Masihi. Di negara kita pula, wang syiling yang bertulisan Jawi telah ditemui di Kelantan pada tahun 1303 Masihi. Manakala, Batu Bersurat Terengganuyang dipercayai di tulis sekitar abad ke-13, menjadi bukti yang paling penting penggunaan tulisan Jawi dalam kalangan orang Meayu.

2


3.0

Tulisan Jawi pada Zaman Kesultanan Melayu Islam Samudera-Pasai

Pada zaman kegemilangan empayar kerajaan Melayu, sejarah sistem ejaan Jawi yang pertama kali digunakan di Nusantara telah ditemui iaitu sekitar abad ke-12. Kesultanan Melayu Islam Samudera Pasai ( juga dikenali sebagai Pasai, Samudera juga disebut sebagai Samudera Darussalam ) merupakan kerajaan Melayu Islam yang pertama di Nusantara yang terletak di utara pantai Aceh. Raja pertamanya bergelar Malik al-Salleh telah mangkat pada tahun 696 Hijrah atau 1297 Masihi. Nama sebenar beliau ialah Sultan Silu. Setelah memeluk agama Islam beliau telah menukarkan namanya menjadi Malik al-Salleh. Kerajaan Melayu Samudera-Pasai telah menjadi pusat perdagangan yang masyhur. Pedagang-pedagang dari Tanah Arab, China, India dan Eropah telah singgah ke negeri ini untuk berdagang. Pasai dinyatakan di dalam buku Rihlah ilal-Masyriq ( Pengembaraan ke Timur ) oleh Abu Abdullah Ibn Battuta ( 1304 M – 1368 M ), seorang musafir Maghribi yang singgah di Pasai pada tahun 1345 M. Dalam karya Ibn Battuta, beliau menulis bahawa Sultan Malikul Zahir dari negara Samatrah ( Samudera Pasai ) menyambutnya dengan sangat ramah. Menurut beliau lagi, penduduk tempatan adalah bermazhab Syafie. Selain itu, Pasai juga menjadi pusat penyebarab agama Islam dan tempat rujukan dalam menyelesaikan masalah-masalah berkaitan Islam. Malah, para ulama Pasai banyak menterjemahkan kitab-kitab agama dari bahasa Arab ke bahasa Melayu. Sistem ejaan Jawi pada zaman Kesultanan Melayu Islam Samudera-Pasai digunakan untuk mengeja bahasa Melayu seluruhnya mematuhi hukum-hukum ejaan bahasa Arab. Dalam sistem tulisan Arab atau dikenal sebagai sistem i’rab, semua abjadnya yang berhuruf konsonan dan tidak mempunyai huruf vokal.

3


Tanda baris atas ( fatha ) untuk tanda vokal a dan vokal e.

Baris bawah ( kasrah ) untuk tanda vokal i dan e.

Lambang sistem pervokalan Baris mati ( jazm / sukun ) merujuk kepada tanpa sebarang pervokalan.

Baris depan ( dzammah ) untuk tanda vokal u dan vokal u.

Jadual 2 : Lambang sistem pervokalan. Menurut Shellabear, orang Melayu menerima sistem tulisa Jawi secara langsung daripada orang Arab dan orang Arablah yang mula-mula menggunakan tulisan Arab untuk menulis tulisan Melayu yang seterusnya terkenal dengan tulisan Jawi. Sistem ejaan Jawi pada zaman ini masih lagi menggunakan tanda baris ( termasuklah tanda tasydid ) sebagaimana yang digunakan dalam bahasa Arab.

Gambar 1 : Kerajaan Melayu Islam Samudera-Pasai

4

BMM 1044 PENGENALAN SISTEM EJAAN JAWI DAN RUMI Bukti penggunaan bahasa Arab yang menjadi asas kepada sistem ejaan Jawi ini telah ditemui pada Makam Sultan Malik al-Salleh yang bertarikh 1297. Makam Sultan Malik al-Salleh masih boleh didapati di Desa Beuringin, Kecamatan Samudera, Aceh Utara.

Gambar 2 : Gambar batu nisan Makam Sultan Malik al-Salleh

4.0

Tulisan Jawi pada Zaman Kesultanan Melayu Melaka dan Johor 5

BMM 1044 PENGENALAN SISTEM EJAAN JAWI DAN RUMI Pada akhir abad ke-14 M Kesultanan Melayu Islam merupakan pusat pemerintahan dan pentadbiran tersohor. Seorang anak raja Palembang yang bernama Parameswara telah menegakkan Melaka. Baginda kemudiannya memeluk agama Islam dan namanya ditukar menjadi Sultan Iskandar Syah lebih kurang pada tahun 1409 M. Kerajaan Melayu Islam Melaka dan Kerajaan Samudera Pasai berhubung erat melalui perkahwinan antara Sultan Melaka dengan Puteri Sultan Pasai. Sekitar abad ke-15 hinggan abad ke-17, Kerajaan Melayu Islam Melaka muncul sebagai pusat penyebaran agama Islam yang terpenting di Kepulauan Melayu. Kedudukan Melaka yang strategik menjadikan Melaka telah menjadi sebuah pangkalan luar yang penting bagi kapal-kapal. Maharaja China telah menganugerahkan anaknya Puteri Hang Li Po dengan bertujuan untuk dikahwinkan dengan Sultan Mansur Shah. Hal ini bertujuan mengeratkan hubungan diplomatik negara China dengan Melaka. Pada tahun 1511, Melaka dikuasai oleh pihak Portugis dan Sultan Mahmud Shah, iaitu Sultan Melaka ketika itu, melarikan diri ke Pahang dan kemudiannya ke Bentan di Johor. Kesultanan Johor ditubuhkan oleh Sultan Alauddin Riayat Shah II, anakanda Sultan Mahmud Shah pada tahun 1528 di mana wilayah jajahan yang diperintah oleh kerajaan ialah Johor, Riau, wilayah yang terbentang dari Sungai Klang hingga ke Linggi dan Tanjung Tuan, Muar, Batu Pahat, Singapura, Pulau Tinggi dan pulau-pulau lain di pantai timur Semenanjung Tanah Melayu serta Kepulauan Karimun, Bintan, Bulang, Lingga, Bunggara, Kota Baru, Kampar dan Siak di Sumatera.

6


Gambar 3 : Kawasan jajahan takluk kerajaan kesultanan Melayu Melaka Tulisan Jawi muncul di Nusantara bersama dengan kedatangan agama Islam. Menurut kajian yang dibuat oleh pakar-pakar bahasa, pada zaman Kesultanan Melayu Melaka dan Johor telah mengalami proses ejaan Jawi yang lebih baku. Malah, beberapa abjad yang menjadi teras kepada sistem penulisan Jawi, lebih seragam. Hal ini terbukti melalui catatan tulisan Jawi yang tertera pada manuskrip yang ditemui sekitar abad ke-15 hingga abad ke-17. Salah satu manuskrip yang ditulis pada Zaman Kesultanan Melayu Melaka yang terkenal adalah Hikayat Bayan Budiman. Manuskrip ini dipercayai ditulis sekitar 1600 M, berdasarkan naskhah tertua yang tersimpan di Perpustakaan Bodlein, Oxford. Naskhah Hikayat Bayan Budiman yang mempunyai 14 halaman sahaja tanpa bahagian pendahuluan dan penyudahnya. Menurut R.O Winstedt, sistem ejaan Jawi yang terkandung dalam manuskrip ini menunjukkan keantikannya.

7


Gambar 4 : Manuskrip Hikayat Bayan Budiman yang ditulis dalam tulisan Jawi

Sistem tulisan Jawi yang terdapat dalam naskhah ini mempunyai beberapa ciri tertentu, antaranya : i.

Tanda baris tidak digunakan.

ii.

Tidak wujud tanda tasydid.

iii.

Abjad (alif) kadang-kadang menduduki tempat (ha) dan abjad (shin) menduduki tempat (sin) yang lebih mirip kepada ejaan asal bahasa Sanskrit.

iv.

Banyak terdapat ejaan lama.

v.

Abjad vokal tidak digunakan pada posisi akhir kata.

vi.

Bunyi vokal pepet kadang-kadang dilambangkan oleh (alif) tetapi selalunya oleh (wau).

vii.

Abjad (wau) mungkin digunakan untuk bunyi pepet, tidak digunakan pada posisi bukan akhir kata.

viii.

Pemvokalan secara abjad vokal berdasarkan suara dan tekanan yang lebih pada akhir suku kata.

5.0

Tulisan Jawi di Batu Bersurat Terengganu 8

BMM 1044 PENGENALAN SISTEM EJAAN JAWI DAN RUMI Perkembangan sejarah sistem ejaan Jawi tidak lengkap jika tidak membincangkan sistem tulisan Jawi yang terdapat pada Batu Bersurat Terengganu. Batu Bersurat Terengganu yang dianggarkan telah berusia lebih kurang 700 tahun ini merupakan Batu Bersurat yang mempunyai ukiran paling tua dan tulisan Jawi pertama di Malaysia. Ini membuktikan bahawa Islam telah sampai ke Terengganu sebelum 1303 Masihi. Batu ini ditemui separuh tenggelam selepas banjir surut di tebing Sungai Tersat ( Sungai Tara ), Kampung Buluh di Kuala Berang, Hulu Terengganu pada tahun 1887. Menurut sidang mesyuarat Lembaga Penasihat Antarabangsa UNESCO yang berlangsung di Barbados pada tanggal 13 Julai 2009, Batu Bersurat yang berusia lebih 700 tahun ini disenaraikan sebagai barang purba yang bernilai tinggi dan sesuai mendapat pengiktirafan daripada Warisan Dunia UNESCO. Perkembangan sejarah sistem ejaan Jawi yang dianggap menyamai sistem bahasa Melayu sepenuhnya didapati pada Batu Bersurat Terengganu yang bertarikhg 702 H / 1303 M. Mengikut Hashim Musa ( 2003 ), sehingga kini pengkaji bersepakat mengatakan bahawa inskripsi atau Batu Bersurat Terengganu adalah tulisan bahasa Melayu yang mula-mula sekali dijumpai tertulis dalam skrip Arab yang diadaptasikan sebagai skrip Jawi.

Gambar 5 : Sistem Tulisan Jawi di Batu Bersurat Terengganu Berdasarkan kajian yang dibuat pakar-pakar bahasa, sistem tulisan Jawi yang terdapat di Batu Bersurat Terengganu terdiri daripada bentuk, iaitu : 9


Pemvokalan sistem abjad Penambahan 5 konsonan baharu

Rajah 2 : Bentuk sistem tulisan Jawi yang terdapat di Batu Bersurat Terengganu.

Jadual 1 : Tulisan Jawi pada Batu Bersurat Terengganu 1303 M ‫ليكي لليكي‬ ‫همبا‬

‫بک‬ ‫دوا‬

‫ايكاما‬ ‫راي‬

‫مرديكا‬ ‫بربوت‬

Sumber : Pada Isi Dalam Buku Cenderamata Konvensyen Tulisan Jawi 1984

Bentuk pemvokalan sistem baris ( sistem i’rab

Bentuk

) merupakan lanjutan daripada pengaruh

merupakan

sistem ejaan Jawi zaman Kesultanan Islam

pemvokalan sistem baris ( sistem I’rab )

Samudera-Pasai masih lagi kekal pada Batu

untuk disesuaikan dengan ejaan bahasa

Bersurat Terengganu kerana semasa batu

Melayu. Dalam pemvokalan sistem abjad,

bersurat ini ditulis ( dipahat ), pengaruh sistem

huruf alif, wau dan ya sebagai tanda vokal

bahasa induknya, iaitu Bahasa Arab, masih

digunakan bagi menggantikan tanda madd

lagi

Beberapa perkataan yang

dalam bahasa Arab yang melambangkan

pemvokalan

baris

kepanjangan suara dalam bunyi vokal.

( sistem i’rab ) yang terdapat pada Batu

Selain tu, abjad alif, wau dan ya juga telah

Bersurat Terengganu.

berfungsi sebagai tanda separuh vokal dan

menebal.

menggunakan

sistem

10

diftong.

pemvokalan proses

sistem adaptasi

abjad daripada


Sistem

ejaan

Jawi

pada

Batu

Bersurat

Terengganu juga memasukkan lima abjad baru dengan menanbahkan tanda titik kepada bentuk abjad Arab yang sedia ada, iaitu ( cha ), ( nga ), ( pa ), ( ga ), dan ( nya ). Namun dalam inskripsi batu itu, titik-titik bagi abjad itu kecuali ( nya ) tidak ditandakan. Kemungkinan yang lain adalah tanda tersebut sudah terhakis.

6.0

Sistem Ejaan Jawi Yang Disempurnakan

11

BMM 1044 PENGENALAN SISTEM EJAAN JAWI DAN RUMI Kemerosotan tulisan Jawi mula terjadi selepas Akta Bahasa Kebangsaan diwartakan pada tahun 1963 dengan memutuskan bahawa tulisan rasmi negara Malaysia ialah tulisan Rumi. Keputusan ini memberi impak besar terhadap penggunaan tulisan Jawi sama ada dalam institusi pendidikan, urusan pentadbiran kerajaan, media penerbitan dan sebagainya. Walaupun sudah ada beberapa penyelarasan sistem ejaan Jawi yang dilaksanakan oleh organisasi dan orang perseorangan untuk mempertahankan tulisan Jawi, namun sistem ejaan tersebut masih mempunyai kelemahan dan memerlukan satu pedoman yang lebih efektif untuk memenuhi keperluan perkembangan tatabahasa di dalam Bahasa Melayu. Menyedari akan kelemahan dan kekeliruan sistem ejaan Jawi sedia ada, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) di bawah Jawatankuasa Ejaan Jawi (JKEJ) mengambil inisiatif bagi mengkaji dan meneliti sistem ejaan Jawi Za’aba. Sistem ejaan Jawi Za’aba dijadikan sebagai landasan untuk membentuk dan menyusun sistem ejaan Jawi baru. Proses penyempurnaan ini mengambil kira lima perkara penting iaitu mengekalkan yang sudah kemas, melengkapkan yang kurang, mengadakan yang tiada, menjelaskan yang kabur dan mengemaskan yang longgar. Bagi merealisasikan objektif tersebut, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) telah mengadakan beberapa bengkel pada setiap minggu selama setahun. Rentetan dari bengkel tersebut pada April 1984, Jawatankuasa tulisan Jawi DBP telah membentangkan hasilnya dalam Konvensyen Kebangsaan Tulisan Jawi yang diadakan di negeri Terengganu. Hasilnya pada tahun 1986 sebuah buku berjudul “Pedoman Ejaan Jawi Yang Disempurnakan” telah diterbitkan. Manakala pada tahun 1988 DBP sekali lagi menerbitkan sebuah buku bertajuk “Daftar Ejaan Rumi-Jawi” yang berasaskan “Pedoman Ejaan Jawi Yang Disempurnakan”. Walau bagaimanapun buku ini mempunyai 400 kesilapan ejaan berikutan kesuntukan masa untuk melancarkannya dan kini ia telah mengalami beberapa penambahbaikan dari semasa ke semasa. Oleh itu, bagi membincangkan sistem ejaan “Pedoman Ejaan Jawi Yang Disempurnakan”. Selaras dengan perkembangan dan pertambahan perkataan dalam Bahasa Melayu, tulisan Jawi juga mengalami beberapa penambahan huruf untuk disesuaikan dengan perkataan-perkataan baru yang bertambah. Di sepanjang pembacaan, penelitian dan penyertaan penulis di dalam bengkel-bengkel tulisan Jawi, dapatlah dikenalpasti wujudnya 37 huruf terkini di dalam tulisan Jawi.

12

BMM 1044 PENGENALAN SISTEM EJAAN JAWI DAN RUMI Pedoman Ejaan Jawi Yang Disempurnakan dilihat dapat memenuhi keperluan ejaan Rumi masa kini terutama apabila berlakunya penyerapan perkataan Bahasa Inggeris ke dalam Bahasa Melayu. Contohnya bagi huruf ya tidak bertitik, ia digunakan untuk mengeja perkataanperkataan yang berakhir dengan “isme” seperti intelektualisme, vandalisme dan sebagainya. Perkataan akronim juga mengalami perkembangan yang dikategorikan kepada tiga aspek seperti mana contoh di bawah. Bagi perkataan akronim dalam Bahasa Melayu hendaklah ditulis dengan huruf tunggal Jawi dan akronim bagi perkataan Inggeris hendaklah dieja huruf-huruf Rumi tersebut serta akronim yang dilafaz mestilah dieja mengikut tulisan ejaan Rumi. Seterusnya bagi membincangkan penggunaan huruf-huruf tertentu yang sering menimbulkan kekeliruan, Pedoman Ejaan Jawi Yang Disempurnakan telah menetapkan hukumhukum ejaan di dalam Bahasa Melayu, Bahasa Arab dan Bahasa Inggeris. Kedua-dua huruf ta mempunyai fungsinya yang tersendiri iaitu ta maftuhah digunakan untuk mengeja perkataan dalam Bahasa Melayu dan ta marbutah pula digunakan untuk mengeja perkataan dalam Bahasa Arab. Begitu juga huruf ha simpul mewakili ejaan perkataan Melayu dan sebaliknya. Manakala perbezaan huruf kaf mewakili ejaan dalam Bahasa Inggeris dan huruf qaf mewakili ejaan bagi perkataan dalam Bahasa Melayu. Sistem ejaan Jawi Yang Disempurnakan dilihat lebih sistematik berbanding sistem ejaan sebelum ini. 6.1

Peminggiran Tulisan Jawi

Pada tahun 1956 Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Ketiga di Johor Baharu telah mengambil keputusan " ... sudah sepatutnya tulisan Rumi dirasmikan bagi persuratan Melayu dengan tidak menghapuskan tulisan Jawi sehingga masa akan menentukannya". Seterusnya Jawatankuasa Ejaan telah ditubuhkan oleh kerajaan " ... untuk menimbangkan ketetapan yang dibuat oleh Kongres berkenaan dengan ejaan Rumi dan penyatuannya dengan ejaan bahasa Indonesia dan mendatangkan syor-syor bagi satu Ejaan Kebangsaan Rumi yang tetap". Peranan Tulisan Jawi Dalam Perkembangan Islam Di Malaysia. Pada tahun 1963 berdasarkan keputusan Kongres dan juga Jawatankuasa Ejaan itu maka Parlimen Malaysia telah meluluskan Akta Bahasa Kebangsaan 1963 yang memutuskan tulisan Rumi digunakan sebagai tulisan rasmi bahasa Melayu mengetepikan tulisan Jawi kecuali dalam pendidikan agama Islam. Dengan demikian tulisan Jawi tidak lagi digunakan dalam semua mata pelajaran termasuk mata pelajaran bahasa Melayu kecuali Pendidikan Islam. Seterusnya beberapa majalah dan akhbar yang diterbitkan dalam tulisan Jawi misalnya Majalah Dian, Majalah Mastika, Utusan Qiblat, dan lain-lain telah menukarkan sistemmejaan Jawi kepada ejaan Rumi, 13

BMM 1044 PENGENALAN SISTEM EJAAN JAWI DAN RUMI kecuali Utusan Melayu/Utusan Zaman yang meneruskan penerbitannya walaupun menanggung kerugian kerana pasaran yang mengecut akibat berkurangnya mereka yang celik Jawi, setelah bertahun-tahun pengajaran tulisan Jawi diabaikan di sekolah.

14


Pandangan Kendiri

Sistem tulisan dalam masyarakat Melayu telah lama wujud, iaitu bermula dari wujudnya konteks hubungan masyarakat Melayu dengan masyarakat antarabangsa. Penemuan batu bersurat zaman Sriwijaya seperti Batu Bersurat Kedukan Bukit (683 M.), Kota Kapur (686 M.) dan Talang Tuwo (684 M.) yang ditulis pada abad ketujuh Masihi dalam bahasa Melayu Kuno jelas menunjukkan kepada kita bahawa masyarakat Melayu pada ketika itu sudah mempunyai sistem tulisan yang tersendiri. Apabila masyarakat Malaysia mula menggunakan bahasa Melayu tulisan Rumi secara rasmi pada tahun 1963, maka secara tidak langsung tulisan Jawi mula dipinggirkan. Namun begitu, tulisan jawi kembali diberi nafas baru apabila kerajaan mewajibkan pendidikan Islam menggunakan tulisan jawi dan menyediakan buku teks Pendidikan Islam dalam tulisan Jawi. Selain itu, kehadiran Kaedah Ejaan Dewan yang di susun secara teratur oleh pakarpakar bahasa menjadikan kaedah tulisan jawi semakin tersusun. Sebagai contoh, Kamus Dewan bagi Ejaan Jawi terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka. Hal ini menunujukkan bahawa kerajaan begitu jitu berusaha bagi memartabatkan tulisan jawi. Pendek kata, semua pihak dapat mengembalikan semula tulisan jawi sebagai salah satu medium penyampaian ilmu pengetahuan. Tulisan jawi tidak lagi dominan di hati umat Melayu di Malaysia namun ianya amat diperlukan untuk menunjukkan ciri-ciri Melayu yang asal. Kepupusan tulisan Jawi sebagai pengantar intelektual dan tradisi keilmuan masyarakat Melayu mempunyai kesan yang amat besar dalam proses pembinaan jati diri bangsa Melayu dan pengukuhan sosiobudaya bangsa itu di negara ini. Oleh itu, suatu usaha yang bersepadu dan bersungguh secara berterusan perlu dilakukan bagi memastikan tulisan jawi kekal sebagai medium kepada penyampaian ilmu di serata nusantara. Secara keseluruhannya, tulisan Jawi mempunyai sistem ejaan dan tulisan yang paling mudah, ringkas, dan tepat. Tulisan Jawi merupakan abjad-abjad yang telah diubah suai dari huruf-huruf Arab. Kebanyakan huruf-huruf yang diubah adalah mengikut kesusaian lidah orang Melayu bagi memudahkan proses pengajaran dan pembelajaran. Bukan itu sahaja, tulisan Jawi juga merupakan sumber rujukan utama bagi mengukuhkan akidah masyarakat Islam berasaskan al-Quran, hadis, sunah, kitab, dan sebagainya yang ditulis dalam tulisan Jawi atau bahasa Arab.

15


Rumusan

Tulisan Jawi telah wujud di Tanah Melayu bermula dari abad kesepuluh Masihi lagi. Tulisan Jawi telah mula dikembangkan peranannya. Tulisan Jawi bukan lagi sekadar alat yang digunakan untuk mencatat undang-undang, namun tulisan jawi juga sebagai alat penting dalam urusan pentadbiran istana dan adat istiadat Raja Melayu. Sistem pendidikan awal negara kita adalah bermula dengan penggunaan tulisan Jawi. Institusi pendidikan formal dan tidak formal juga lebih menekankan penggunaan tulisan Jawi dalam sistem ejaan mereka. Penyusunan semula kurikulum dan program pelajaran yang berteraskan perkembangan semasa yang lebih ke arah sekular seolah-olah ingin menngantikan tulisan rumi sebagai tulisan utama dalam sistem pendidikan. Buku-buku atau teks-teks yang menjadi bahan pengajaran dan pembelajaran yang ditulis dalam tulisan jawi ditukar menjadi buku-buku teks dicetak dalam tulisan rumi. Hal ini adalah untuk mencapai matlamat serta objektif Dasar Pelajaran Kebangsaan yang ingin memperkukuhkan perpaduan antara kaum. Kelemahan murid Muslim dalam membaca dan menulis jawi di peringkat sekolah rendah dan menengah yang dikesan sejak tahun 1980an itu berterusan sehingga ke tahun-tahun 1990an. Oleh yang demikian, pengenalan Program j-QAF diperkenalkan oleh pihak kerajaan. Program j-QAF dengan satu model khusus untuk pemulihan jawi iaitu Model Pemulihan Jawi yang memberi penekanan untuk memberi pemulihan terhadap murid yang tercicir dalam Jawi. Tulisan Jawi merupakan khazanah intelektual, jati diri budaya, wacana pemikiran dan kesusasteraan, serta estetika bahasa yang penting kepada pembinaan kekuatan bangsa Melayu. Tulisan Jawi telah memainkan peranan yang amat penting dalam mendukung perjuangan kemelayuan dan keislaman. Tulisan itu bukan sahaja mempunyai kekuatan dari segi jati diri kebangsaannya, malah kekuatan simbolisme terhadap perkembangan budaya dan bahasa Melayu. Tulisan Jawi, dari segi sejarah penakatan dan perjuangan Melayu, telah memberikan sumbangan yang besar dan banyak kepada perubahan dan kemajuan bangsa Melayu.

Pendidikan Melayu berkembang dan dapat disampaikan kepada orang Melayu,

khususnya generasi tua dahulu, melalui tulisan Jawi. Pendek kata, kita sebagai generasi muda perlu memartabatkan tulisan jawi sebelum tulisan tersebut mula pupus dan dipinggirkan.

16


Rujukan

Abdul Hayie Abdul Syukur. 2009. Tulisan Jawi Sebagai Media Persuratan Melayu dan Islam. Dicapai pada 19 Februari 2017. Dalam

http://mybabah.blogspot.com/2009/11/artikel-

khas-tulisan-jawi-dan-anda.html Ahmad Farid Abdul Jalal, Yaakob Isa. 2005. Tulisan Jawi : Sejarah Seni dan Warisan. Pekan: Lembaga Muzium Negeri Pahang. Khairuddin Mohamad, Ghazali Ismail & Mastura Mihamed Berawi. (2014). Sejarah Perkembangan Bahasa Melayu, Perkamusan dan Terjemahan. Perak: E-Evergreen Sdn. Bhd. Mansor Fadzil Dr. Prof Madya, Prinsip Teknologi Pengajaran, 2003, Shah Alam: Malindo Printers Sdn. Bhd. Mohamad Sofee Razak. (2010). Kegemilangan tulisan Jawi perlu dikembalikan. Artikel daripada Berita Harian bertarikh 02 Januari 2010. Mohd. Alwee Yusoff. (2010). Perkembangan Tulisan Jawi dan Aplikasinya Dalam Masyarakat Islam

di

Malaysia.

Diakses

pada

19

Februari

2017.

http://generasipendidik2u.blogspot.my/2011/02/perkembangan-tulisan-jawi-di-tanah.html Nik Safiah Karim, Farid M. Onn, Hshim Haji Musa & Abdul Hamid Mahmood. (2014). Tatabahasa Dewan Edisi Ketiga. Selangor: Spot Print Sdn. Bhd. Siti Hajar Abdul Aziz. (2008). Bahasa Melayu I. Kuala Lumpur:Oxford Fajar Sdn. Bhd.

17

sistem ejaan jawi

Recommend Documents