Pangarang : D.K Ardiwinata Pamedal : Rahmat Rahmat Cijulang Cijulang Taun Medal : 1914 Kandelna : 148 Kaca Sempalan : Barang bréh Nyi Dampi nénjo Nyi Rapiah datang ka bengong, bet jadi geulis kabina-bina. Bijil cahaya meni mancur. Turug-turug geus lila teu papanggih. Baréto mah can bisa ngomé manéh . Ngomong dina jero atina, “Sameureun Aom “Sameureun Aom Kusman mani kokolopokan palay ka Nyi Rapiah, da sakie geulisna.” Cék Nyi Rapiah, “Calik Embi! “Calik Embi! Nyandak naon éta téh?” Walon Nyi Dampi, “Rupi-rupi “Rupi-rupi baé, Lis, aya sinjang, aya kekemben “Cing ninggalan. “Cing ninggalan. Ieu bogoh samping kebat. Sabaraha pangaosna “Eta mah “Eta mah teu kirang deui Rp.25, mésérna ogé Rp.22,5 “Beu naha “Beu naha mahal-mahal teuing? Teu kenging Rp.15. “Teu kenging, “Teu kenging, Lis, mésérna ogétebih kénéh. Sareng ieu embi ngabantun lélépan lucu pisanm pantes dianggo ku Elis. Geura anggo dina jariji.” “Tidak bisa, “Tidak bisa, Lis belinya saja masih jauh. Ini juga membawa cincin yang lucu, pantas dipakai oleh Elis. Coba pakai di jari.” “Tuluy, ninggang “Tuluy, ninggang kana réma anu sakitu manisna. Geura tingali éta berlianna mani enyut, cahayana kuwung-kuwungan. kuwung-kuwungan. Mirah delima anu di tengah sakitu lucuna, manis siga amis, kulit konéng kasipuh ku watang emas, mani ngagempur.” Cék Nyi Rapiah, “Edas, Embi “Edas, Embi mah ku tiasa mapantes téh. Sabaraha ieu téh pangaosna “Ari pangaosna “Ari pangaosna mah Rp.25, dan berlianna enya ogé lalembut, tapi aralus, teu aya nu paut; mirah delimana oge bangsana saé. “Ah mahal “Ah mahal teuing, Embi, teu gaduh artosna; ongkoh ari ali mah goréng-goréng ogé, geus gaduh. Ngan éta baé samping, kuring meuli hiji, lamun dipaparinkeun Rp.20.” Mangga baé Lis dimurahkeun, dimurahkeun, étang-étang ngahaturkeun sawaréh; ka nu sanés mah moal dihaturkeun. Ari éta lélépan, upami palay mah mangga baé montong digaleuh.” “Montong digaleuh “Montong digaleuh kumaha? Méré?” “Enya ngahaturanan. ngahaturanan. “Ah, Embi “Ah, Embi mah sok ngabobodo, kawas ka budak.” “Ih, sanés “Ih, sanés kitu, ari sayaktosnamah mah Embi téh jaba rék dagang bari ngemban dawuhan Aom Kusman ka Nyai, saurna palay wawuh. Upami Nyai keresa wawawuhan sareng anjeunna, mangga éta lélépén ngahaturanan. Da saenyana mah éta téh kagunganana, lain dagangan Nyi Rapiah sajongjonan mah ngahuleng baé, teu ngajawab. Geus kitu pok ngomong, “Saha Embi ari Aom Usman téh?”. “Ah Nyai “Ah Nyai mah mamamdaluan, piraku teu uninga, kapan putrana Juragan Demang
“His, Kuring mah daék lolong teu acan tepang. Ari jenenganana mah nya sok nguping baé. “Naha da itu mah uningaeun ka Nya” “Pantes baé, da pameget mah sok anclongan” Ti dinya kusiwel Nyi Dampi nyokot potret Aom Usman tina pésak baju kutang; sor disodorkeun ka Nyi Rapiah, bari luak liuk ka tukang, bisi aya nu ngawaskeun. Ku Nyi rapiah ditampanan bari imut, tuluy diilikan didangdak déngdék. Ngomong jero atina “Emh, sok komo teuing buktina, potretna sakieu kasepna, surup jadi putra menak. Nya ieu lalaki nu matak ngagegelokeun awewe teh.” Dari situ Nyi Dampi mengambil Potret Aom Kusman dari saku kutang, lalu diserahkan kepada Nyi Rapiah, sambil larak-lirik ke belakang takut ada yang mengawasi. Oleh nyi Rapiah diterima sambil tersenyum lalu dilihat dengan seksama. Berbicara dalam hatinya Pikir Nyi Rapiah mimiti gedag rek kabengbat ku nu kasep. Kalau tidak takut oleh orang tua, dan sudah punya kekasih, sepertinya akan nekad. Ceuk Nyi Dampi, “Kumaha, Lis, cocog?” Nyi Rapiah seuri bari nyodorkeun deui potret ka Nyi Dampi. “Kumaha, Lis kinten-kintenna?” “Emh, Embi lain bangbang lain pacing, lain campaka kuduna.” Nyi Dampi seuri bari nungkupan sungut, sarta tuluy ngomong, “Wah, Elis, na kudu kumaha? Rasa Embi mah geus aduna pisan, nu geulis ka nu kasep.” “Ih lain ki kituna Embi, ngan kitu wae, Embi langkung uninga, kapan kuring rek lakian. Pisakumahaeun temen sepuh-sepuh, lamun kuring aya lampah nu teu pantes. Bongan teu tibareto, da ku abah oge moal burung dihaturkeun, lamun enyaan mah. Ngan eta ari menak ka somah teh sok nyecepo, ngarurujit. Ayeunamah lajeungkeun bae, sugan jaga di aherat tepang sukma padasukma. Ari ieu lelepan lain teu nuhun, ngan kuring risi bisi kauninga ku sepuh sae haturkeun deui bae. Sabot keur kitu jebul Nyi Haji Abdul Rauf, nyampeurkeun ka pangkeng. Nyi dampi pahibut nyumputkeun potret, sieuneun kaperego ku Nyi Haji. Cek Nyi Haji, “Naon nu rek dibeuli teh, Nyai?” “Omong Nyi Dampi, “Ieu putra teh palay sinjang,pangaosna Rp.20.” “Pek bae deui.” Samping dicikot ku Nyi Rapiah, tuluy dibayar ka Nyi Haji, ingdungna Nyi Rapiah. Kontan. Kain diambil oleh Nyi Rapiah, lalu dibayar ke Nyi Haji, mamanya Nyi rapiah. Kontan. Nyi Dampi amit, tuluy balik gura-gitu, lantaran atoh dumeh nampa ladang samping, batina gede.
Tingkesan : Baruang ka nu ngarora nyaritakeun atawa ngalalakonkeun Ujang Kusen, Nyi Rapiah, jeung Aom Usman. Dina jaman menak sok sewang-sewangan, Aom Usman hayangeun pisan ka Nyi Rapiah, tapi geus jadi pamajikan Ujang Kusen. Ku sabab hirup dikota loba godaan nana Ujang Kusen mawa Nyi Rapiah hirup di lereng gunung, Aom Usman nitah agan ali anu tukang pukul pajajaran datang ka imah Ujang Kusen anu digunung sangkan Nyi Rapiah di dekeutan, tuluy Nyi Rapiah di bawa ka kota, kusabab Nyi Rapiah ge ngarasa teu betah hirup di gunung, Nyi Rapiah ge ngilu ka agan ali.
Timimiti kawin Ujang Kusen jeung Nyi Rapiah geus silih bogoh pisan, tapi kaayaan Ujang Kusen anu ngan saukur rakyat biasa teu bisa mere leuwih ka Nyi Rapiah, nepika Nyi Rapiah pirak jeung Ujang Kusen. Ujang Kusen sabar ningali pamajikan na di goda ku Aom Usman. Aom Usman anu eunggeus megatkeun Nyi Rapiah jeung Ujang Kusen, tuluy Nyi Rapiah di wayuh, Aom Usman kawin deui jeung nu sadarajat jeung manehna nyaeta Agan Suriningrat, lantaran kolot Aom Usman teu satuju lamun Aom Usman teu kawin jeung anu sadarajat. Ari si Ujang Kusen prustasi lantaran ninggali Nyi Rapiah dikawin ku Aom Usman, Ujang Kusen tidinya sok gunta-ganti pamajikan, lantaran ngarasa eweuh nu leuwih ti Nyi Rapiah, Ujang Kusen sok judi, mabok, pokonamah beda jeung Ujang Kusen basa jadi salaki Nyi Rapiah, ahirna Ujang Kusen dibuang ka Surabaya kusabab dituding maling duit, duit eta teh dipake jang judi deui.
