SATUAN SATUAN ACARA PENYULUHAN PENY ULUHAN KANKER SERVIKS (Carcinoma Serviks)
Oleh : Mayasari Pu Putri A
!!"#$#%##!!!##!
&e'elita Ai Aistaia P
!!"#$#%##!!!##
Y*haa Y*haa Maria Me+a P P !!"#$#%##!!! !"#$#%##!!!##" ##" ,e-i E.ilia
!!"#$#%##!!!##$
PRO/RAM STU,I S! KE0I,ANAN &AKULT &AKULTAS KE,OKTE K E,OKTERAN RAN UNIVERSIT UNIVERSI TAS 0RA1I2AY 0RA1I2AYA MALAN/ MA LAN/ 3#!4 ,A&TAR ISI
Halaman 1
2 HALAMAN HALAMAN JUDUL....... JUDUL................. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ................. ....... DAFTAR DAFTAR ISI............... ISI......................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .............................. ................... DAFTAR DAFTAR GAMBAR..... GAMBAR............... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ............................. .................. DAFT DAFTAR TABEL.. ABEL...... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ ............... ............... ......... DAFT DAFTAR LAMPIR LAMPIRAN. AN..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............ .............. .......... ...
i ii iii iv v
SATUAN SATUAN ACARA ACARA PENYULUH PENYULUHAN AN (SAP)......... (SAP)................... ..................... ..................... ..................... .............. ... I. Laa Laa!! B"la B"la#a #an$ n$... ...... ...... ...... ..... ..... ...... ...... ...... ..... ..... ...... ...... ...... ..... ..... ...... ...... ...... ..... ..... ....... ....... ....... ........ ....... ....... ........ .... II. II. T%&%a %&%an n In' In'!% !%#' #'i ina nall Um%m Um%m... ...... ...... ...... ..... ..... ...... ...... ...... ..... ..... ...... ...... ...... ..... ..... ....... ........ ....... ....... ........ ...... .. III. III. T%&%a T%&%an n In'!% In'!%#'i #'ina nall *%'%' *%'%'.... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .......... ............. ....... I+. I+. Ga!i' Ga!i' B"'a! B"'a! Ma"! Ma"!i.. i...... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .......... ...... +. M"M"-".. "...... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... ............. ............... .............. ........... .... +I. M"-ia M"-ia -an Ala Ala P"!a$ P"!a$a.. a...... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... .............. ............... ............. ..... +II. +II. Rinia Rinian n "$ia "$iaan an.... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ............ ............... .............. ............... ........ +III. +III. Eval%a Eval%a'i. 'i..... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........... ........... ....
1 1 2 2 , , , , /
DAFTAR DAFTAR PUSTAA... PUSTAA............. ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... .............................. ...................
0
, ,A&TAR /AM0AR
Halaman Gama! Gama! 1. S!%#%! S!%#%! Anami Anami U"!%'..... U"!%'................ ..................... ..................... ..................... ........................ ..............
Gama Gama!! 2. P"!% P"!%a*a a*an n '"l n!m n!mal al m"n&a m"n&a-i -i $ana' $ana' 3a-a 3a-a in4" in4"#'i #'i HP+........... HP+...........
12
Gama! ,. P"n$amilan S3"im"n 3a-a Pap Smear .... . ..... .... .... .... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ....
15
Gama! /. P"n$amilan '3"'im"n 3"m"!i#'aan 'il$i 6 DNA HP+. S"l 3a-a 7na !an'4!ma'i -"n$an cervical brush.. brush.... .... .... .... .... .... .... .... .... .... ..... ..... ..... ..... .... ..
28
Gama Gama!! 0. In"!3 In"!3!" !"a'i a'i "' I+A... I+A....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ .......... ............. .............. ............... ............. .....
21
/ ,A&TAR TA0EL
Halaman Ta"l 1. Daa Sai'i# HP+ -an an#"! S"!vi#' -i In-n"'ia......................
9
Ta"l 2. la'i4i#a'i an#"! S"!vi#' m"n%!% FIG:......................................
1/
Ta"l ,. Dia$n'i' Pap Smear "!-a'a!#an Si'"m B"*"'-a....................
28
,A&TAR LAMPIRAN
0
Halaman A.
D"4ini'i an#"! S"!vi#'.........................................................................
B.
P!"val"n'i "&a-ian an#"! S"!vi#'.....................................................
C. Eil$i an#"! S"!vi#'.........................................................................
9
D. Fa#! Ri'i# an#"! S"!vi#'................................................................
5
E.
Tan-a -an G"&ala an#"! S"!vi#'.........................................................
18
F.
Pal$i an#"! S"!vi#'........................................................................
11
G. P"n"$a*an an#"! S"!vi#'................................................................
10
H. Dia$n'i' an#"! S"!vi#'.....................................................................
19
I.
22
P"nan$anan an#"! S"!vi#'................................................................
SATUAN ACARA PENYULUHAN
Hari5 Ta++al
: S"nin; 0 :#"! 281/
1a6tu
: 8<.88=8<.28 >IB
P*6*6 0ahasa
: "'"*aan R"3!-%#'i >ania
Su78P*6*6 0ahasa
: an#"! S"!vi#' (a!'inma S"!vi#')
Sasara
: >ania U'ia S%%!
Peyuluh
: 1. Ma?a'a!i P%!i A!-"la 2. F"-"lia Ai'ania P%!i ,. Y*ana Ma!iam"$a P. /. D"4i Emilia
Te.9at
: P"!3%'a#aan Pli"#ni# N"$"!i Malan$
,es6ri9si Ke+iata
:
I
Latar 0ela6a+ an#"! '"!vi#' a-ala* %m! $ana' 3!im"! ?an$ "!a'al -a!i m"a3la'ia "3i"l -i -a"!a* '#%am#l%mn"! &%nin ?ai% -a"!a* 3"!ali*an m%#'a va$ina -an m%#'a #anali' '"!vi#ali'. In4"#'i Human papillomavirus (HP+) $"nialia -i"n$a!ai '"a$ai 3"n?"a -a!i #an#"! '"!vi#'. +i!%' HP+ a-ala* 3"n?"a in4"#'i ?an$ 3alin$ '"!in$ -i%la!#an m"lal%i *%%n$an '"#'%al. In4"#'i 3"!'i'"n HP+; #*%'%'n?a HP+ i3" high risk ; -a3a m"nim%l#an #an#"! '"!vi#' 3a-a @ania -an #an#"! an$"nial lainn?a; '"-an$#an in4"#'i HP+ i3" low risk -a3a m"nim%l#an condyloma acuminatum; ai# 3a-a @ania ma%3%n 3!ia (>H:IC: In4!main C"n!" n HP+ an- C"!vial Can"!; 2818). an#"! '"!vi#' m"!%3a#an &"ni' #an#"! 3"n?"a #"maian #"-%a "!an?a# 3a-a @ania -i '"l%!%* -%nia; -"n$an in'i-"n' '""'a! 20=/8 3"! 188.888 @ania 3"! a*%n (Tam%nan; 2889).
M"n%!% American
Social Health Association; '"#ia! ;2 &%a !an$ -i Am"!i#a S"!i#a "!in4"#'i HP+ '"ia3 a*%nn?a. S"-an$#an 3!"val"n'i in4"#'i HP+ -i 33%la'i @ania In-n"'ia a-ala* '"#ia! ,1 -"n$an &%mla* #a'%' #"maian a#ia #an#"! '"!vi#' 3"!a*%n '"an?a# 9/5, #"maian (>H:IC: In4!main C"n!" n HP+ an- C"!vial Can"!; 2818). an#"! '"!vi#' "!&a-i 3a-a m%lai -"a-" #"-%a #"*i-%3an; in'i-"n 3%na#n?a "!&a-i 3a-a %'ia /0=0/ a*%n. Hin$$a 'aa ini 3"n"$a*an
9 m"!%3a#an lan$#a* ?an$ "3a -alam m"n"$a* m!i-ia' -an m!alia' a#ia #an#"! '"!vi#'. P"n"$a*an 3!im"! -iana!an?a -"n$an m"ni#a* 3a-a %'ia 28 a*%n; *?$i"n" '"#'%al ?an$ ai#; i-a# "!$ani=$ani 3a'an$an; m"n$a%! &a!a# #"la*i!an -an &%mla* #"la*i!an; '"!a #"ia'aan *i-%3 '"*a. P"n"$a*an '"#%n-"!n?a ?ai% -"n$an '#!inin$ a#i4 $%na m"n-""#'i l"'i 3!a=#an#"! '"-ini m%n$#in -an 3"n"$a*an "!*a-a3 3a3a!an 4a#! !i'i# -a3a m"n%!%n#an in'i-"n #an#"! '"!vi#'. D"n$an m"m3"!*ai#an 3"!%a*an -i'3la'i'# -a!i "3i"l '"!vi#' (NIS I; II; III; -an CIS) a#an m"m%n$#in#an a'i"n m"n-a3a 3"nan$anan ?an$ "3a '"-ini m%n$#in (>i#n&'a'!; 2818). S"!in$ #ali l"'i 3!a=#an#"! '"!vi#' i-a# m"nim%l#an $"&ala. Nam%n ila '%-a* "!#"man$ m"n&a-i #an#"! '"!vi#'; a!%la* m%n%l $"&ala= $"&ala '"3"!i 3"n-a!a*an '"!a #"3%i*an 3a-a va$ina ?an$ i-a# n!mal; 'a#i 'aa %an$ ai! #"il -an !a'a 'a#i 'aa "!*%%n$an '"#'%al (>i#n&'a'!; 2818). Nam%n #"an?a#an 3a'i"n #an#"! '"!vi#' -i In-n"'ia -aan$ #" 3"la?anan #"'"*aan %n%# m"m"!i#'a#an #n-i'in?a 3a-a 'a-i%m lan&%. :l"* #a!"na i%; 3"!l% -ia-a#ann?a 3"n?%l%*an m"n$"nai #n'"3 #an#"! '"!vi#' %n%# m"nin$#a#an #"'a-a!an -an 3"!an '"!a @ania -alam m"m"n"n$i -i!in?a -a!i 4a#! !i'i# #an#"! '"!vi#'; '"!a m"nin$#a#an #"'a-a!an 3a-a @ania ?an$ '%-a* m"ma'%#i ma'a !"3!-%#'i a#i4 %n%# m"la#%#an '#!inin$ '"a!a "!#ala.
II
Tuua Istru6si*al U.u. 1. M"ma*ami #n'"3 #an#"! '"!vi#'
III
Tuua Istru6si*al Khusus 1. M"ma*ami -"4ini'i #an#"! '"!vi#' 2. M"ma*ami 3!"val"n'i #"&a-ian #an#"! '"!vi#' ,. M"ma*ami "il$i #an#"! '"!vi#' /. M"ma*ami 4a#! !i'i# #an#"! '"!vi#' 0. M"ma*ami an-a -an $"&ala #an#"! '"!vi#' . M"ma*ami 3al$i #an#"! '"!vi#' 9. M"ma*ami 3"n"$a*an #an#"! '"!vi#' <. M"ma*ami -ia$n'i' #an#"! '"!vi#'
< 5. M"ma*ami 3"nan$anan #an#"! '"!vi#'
IV
V
/aris 0esar Materi 1.
D"4ini'i #an#"! '"!vi#'
2.
P!"val"n'i #"&a-ian #an#"! '"!vi#'
,.
Eil$i #an#"! '"!vi#'
/.
Fa#! !i'i# #an#"! '"!vi#'
0.
Tan-a -an $"&ala #an#"! '"!vi#'
.
Pal$i #an#"! '"!vi#'
9.
P"n"$a*an #an#"! '"!vi#'
<.
Dia$n'i' #an#"! '"!vi#'
5.
P"nan$anan #an#"! '"!vi#'
Met*'e 1. Pre-Test 2. C"!ama* ,. D"mn'!a'i /. Tan?a &a@a 5. Post-Test
VI
Me'ia 'a Alat Pera+a 1. Power Point 2. ea!let ,. P'"!
VII
Ri;ia Ke+iata
N*
2a.
1a6tu
A;ara
1
89.08=89.00
0
P"!'ia3an;
Pea++u+ a
3aniia
-an
D"4i
!"$i'!a'i 3"'"!a
2 , / 0 9
89.00=89.09 89.09=8<.88 8<.88=8<.10 8<.10=8<.28 8<.28=8<.2, 8<.2,=8<.20
2
Sam%an; 3"!#"nalan; -a -an
Ma?a'a!i
, 10
3"m%#aan Pre-test P"ma$ian l"a4l" -an Ma"!i
Y*ana Ma?a'a!i;
Tan?a &a@a Post-Test "'im3%lan; P"n%%3an -an -a
Y*ana 6 D"4i D"4i Y*ana Ma?a'a!i
0 , 2
F"-"lia;
5
VIII E=aluasi Eval%a'i ?an$ -ila#%#an m"li3%i; 1.
Eval%a'i 3"!'ia3an m"li3%i "m3a; ala; -an a*an 3"n?%l%*an
2.
Eval%a'i 3!'"' m"lal%i in"!a#'i lan$'%n$ -"n$an audience '"lama 3"n?am3aian ma"!i -an an?a &a@a
,.
Evaal%a'i *a'il m"lal%i; a.
Pre-Test
.
Post-Test .
,A&TAR PUSTAKA
18 American "ancer Society . 281,. "ervical cancer . @@@.an"!.!$. Di A#'"' 3a-a 2, S"3"m"! 281/. P%#%l 12.88 >IB.
DEPES RI; 2880. P"nan$$%lan$an an#"! S"!vi#' -"n$an +a#'in HP+. D"3a!"m"n "'"*aan RI Ja#a!a.
Dianan-a R. 2889. #engenal Seluk $eluk %anker. aa*ai Y$?a#a!a.
Ga!ia ; A$%'in. 288. "ervical "ancer . @@@."m"-iin".m. Di a#'"' 3a-a 2, S"3"m"! 281/. P%#%l 1,.88 >IB
NCCN Clinial P!ai" G%i-"lin"' in :nl$?. 2811. "ervical cancer screening . +"!'in 1.
Nviana. H"!a. 2812. Human Papillomavirus dan %anker Serviks. CD=1<5 vl. ,5 n. 1.
Tam%nan; B%a!=B%a!; Uma'; Hi-a?a*. 2889. "onserved region og analysis o! oncogenic human papillom virus genome. Bi"*nl$?. (1)5,=5.
+" NI; -" B"! MA; van -"n A##"! BE>M; Si!"$a! B; Li'na@ai; B%-inin$'i*; " al. 288<. Prevalence o! human papillomavirus in &ndonesia' a populationbased study in three regions. B J Can"!. 5521/=<.
>a'*in$n Sa" D"3a!m"n 4 H"al*. 2885. Administrative and program per!ormance manual. B!"a'; C"!vial an- Cln H"al* P!$!am.
>H:IC: In4!main C"n!" n HP+ an- C"!vial Can"! (HP+ In4!main C"n!"). 2818. Human papillomavirus and related cancers. Summary (eport )pdate. *rd edition. Availal" 4!m @@@. @*.in *3v"n!". Dia#'"' 3a-a 22 S3"m"! 281/. P%#%l 12.,8 >IB
>i#n&'a'!; Hani4a. 2818. &lmu %andungan. Ja#a!a P.T. Bina P%'a#a Sa!@n P!a@i!*a!-&.
>-man CBJ; Cllin' SI; Y%n$ LS. 2889. The natural history o! cervical HP+ in!ection' unresolved issue. Na R"v. 911=22. LAMPIRAN
11 A ,E&INISI KANKER SERVIKS an#"! a-ala* 3"!%m%*an '"l %%* -il%a! #"n-ali. A-a "!a$ai maam &"ni' #an#"! ?an$ "!&a-i a#ia 3"!%m%*an '"l '"a!a $ana' -an an!mal 3a-a '"l %%* "!'"% ( American "ancer Society ; 281,). an#"! '"!vi#' m"!%3a#an #"$ana'an 3a-a -a"!a* '"!vi#' %"!i "!%3a %m! $ana' 3!im"! ?an$ "!a'al -a!i m"a3la'ia '"l "3i"l -i -a"!a* '"!vi#'. S"!vi#' m"!%3a#an a$ian a@a* %"!%' (uterine cervi,. S"!vi#' m"n$*%%n$#an ana!a %"!%' ("m3a %m%* -an "!#"man$n?a 4"%') -"n$an lian$ va$ina (&alan la*i!). Ba$ian -a!i '"!vi#' ?an$ 3alin$ -"#a -"n$an #!3%' %"!i -i'"% endocervi, -an a$ian ?an$ 3alin$ -"#a -"n$an lian$ va$ina -i'"% e,ocervi,
ectocervi,. Ti3" '"l %ama ?an$ m"n%%3i '"!vi#'
a-ala* '"l suamous (3a-a e,ocervi, ) -an '"l glandular (3a-a endocervi, ). D%a i3" '"l "!'"% "!"m% 3a-a trans!ormation /one. S"!in$#ali #an#"! '"!vi#' "!m%la 3a-a -a"!a* trans!ormation /one ( American "ancer Society ; 281,).
/a.7ar ! Stru6tur Aat*.i Uterus
0 PREVALENSI KE2A,IAN KANKER SERVIKS an#"! '"!vi#' m"!%3a#an &"ni' #an#"! 3"n?"a #"maian #"-%a "!an?a# 3a-a @ania -i '"l%!%* -%nia; -"n$an in'i-"n' '""'a! 20=/8 3"! 188.888 @ania 3"! a*%n (Tam%nan; 2889). M"n%!% American Social Health Association; '"#ia! ;2 &%a !an$ -i Am"!i#a S"!i#a "!in4"#'i HP+ '"ia3 a*%nn?a. Diana!a %m! $ana' $in"#l$i; #an#"! '"!vi#' ma'i* m"n-%-%#i 3"!in$#a 3"!ama -i In-n"'ia (@i#n&'a'!; 2818). S"-an$#an 3!"val"n'i in4"#'i HP+ -i 33%la'i @ania In-n"'ia a-ala* '"#ia! ,1 -"n$an &%mla* #a'%'
#"maian a#ia #an#"! '"!vi#' 3"!a*%n '"an?a# 9/5, #"maian
(>H:IC: In4!main C"n!" n HP+ an- C"!vial Can"!; 2818).
12 %!an$ l"i* 58 #a'%' #an#"! '"!vi#' -i'"a#an l"* in4"#'i HP+ i3" high risk . M"'#i3%n in4"#'i HP+ i3" high risk -a3a m"n?"a#an #an#"! '"!vi#'; ma?!ia' in4"#'i ?an$ "!&a-i "!'i4a sel!-limiting (>H:IC: In4!main C"n!" n HP+ an- C"!vial Can"!; 2818). Ha'il 3"n"liian -i i$a #a -i In-n"'ia (Ja#a!a; Ta'i#mala?a; -an Bali) a*%n 288/=288; 3a-a 2.< @ania ?an$ '%-a* m"ni#a*; m"n%n&%##an a*@a 3!"val"n'i HP+ i3" high risk a-ala* '"#ia! 9;5 (+" et al ; 288<). P!"val"n'i HP+ tipe high risk 3a-a 11< 'am3"l -a!i ""!a3a !%ma* 'a#i !%&%#an -i la!a!i%m alG"n a-ala* ;<; ?ai% i3" 1 (2); 01 (1); 02 (2); < (2) -an 0< (1) i3" low risk ?an$ "!-""#'i a-ala* i3" ; /, -an // Ta7el ! ,ata Statisti6 HPV 'a Ka6er Ser=i6s 'i I'*esia
C ETIOLO/I KANKER SERVIKS S"a lan$'%n$ -a!i #an#"! '"!vi#' "l%m -i#"a*%i. A-a %#i #%a #"&a-iann?a
m"m3%n?ai
*%%n$an
"!a
-"n$an
'"&%mla*
4a#!
!i'i#
(>i#n&'a'!; 2818). In4"#'i Human papillomavirus (HP+) $"nialia -i"n$a!ai '"a$ai 3"n?"a -a!i #an#"! '"!vi#'. +i!%' HP+ a-ala* 3"n?"a in4"#'i ?an$ 3alin$ '"!in$ -i%la!#an m"lal%i *%%n$an '"#'%al. In4"#'i 3"!'i'"n HP+; #*%'%'n?a HP+ i3" high risk ; -a3a m"nim%l#an #an#"! '"!vi#' 3a-a @ania -an #an#"! an$"nial lainn?a; '"-an$#an in4"#'i HP+ i3" low risk -a3a m"nim%l#an condyloma acuminatum; ai# 3a-a @ania ma%3%n 3!ia (>H:IC: In4!main C"n!" n HP+ an- C"!vial Can"!; 2818). HP+ m"!%3a#an papovavirus "!-iam""! /0=00 nm ?an$ m"m3%n?ai $"nm "!%nai $an-a ?an$ 'i!#%l"! -ili3%i l"* #a3'i- (#a3'i- ini "!3"!an 3a-a "m3a in4"#'i 3a-a '"l) ?an$ i-a# "!3"m%n$#%' m"n%n&%##an "n%# 'im"!i i#'a*"-!al. HP+ "!#"man$ ia# 3a-a ini '"l m"n?"a#an in4"#'i la"n -an
1, #!ni' 3a-a 3"&am% alamia*n?a -an -a3a m"n?"a#an %m! 3a-a ""!a3a inaan$. Man%'ia a-ala* !"'"!va! %ama a$i HP+ -an '"ia3 in-ivi-% -a3a "!in4"#'i l"* l"i* -a!i 'a% i3" HP+ (in4"#'i m%li3"l). L"i* -a!i 188 $"ni3" HP+ "la* "!i-"ni4i#a'i; /8 -i ana!an?a m"n$in4"#'i 'i'"m $"nialia. Ti3" HP+ $"nialia -i$ln$#an "!-a'a!#an a''ia'i "3i-"mil$i' -"n$an #an#"! '"!vi#'. In4"#'i HP+ i3" low risk -a3a m"n?"a#an 3"!%a*an '"l='"l '"!vi#' ?an$ "!'i4a benign aa% low-grade; #%il #"lamin; -an papillomatosis. HP+ i3" high risk "!'i4a #a!'in$"ni#; "n-"!%n$ "!#"man$ m"n&a-i #an#"! '"!vi#' aa% #an#"! an$"nial lainn?a. HP+ i3" high risk ; m"li3%i i3" 1; 1<; ,1; ,,; ,0; ,5; /0; 01; 02; 0; 0<; 05; <; 5; 9,; -an <2; -a3a m"n?"a#an an!malia' lowgrade *in$$a high-grade 3a-a '"l='"l '"!vi#' ?an$ m"!%3a#an 3!"%!'! #an#"! (>-man; Cllin'; and Y%n$; 2889). A-a ?an$ m"n$$ln$#an HP+ "!#ai !i'i#?an$ m%n$#in -iim%l#ann?a ?ai%
1. 2.
HP+ !i'i# !"n-a* i3" -an 11 HP+ !i'i# '"-an$ i3" ,,; ,0; ,5; /8;/,;/0;01; -an 0<
,.
HP+ !i'i# in$$i i3" 1; 1<; ,1 HP+ -a3a m"n?"a#an #an#"! l"*"! !a*im #a!"na -a3a m"m%a
3"!%m%*an '"l m"n&a-i i-a# n!mal (-"n$an a!a vi!%' ma'%# #" -alam ini '"l -i l"*"! !a*im -an m"n$%a* "n%# '"l '"*in$$a '"l m"n&a-i m%-a* !a3%* -an 3"!%m%*ann?a m"n&a-i i-a# "!a%!an). +i!%' ini ma'%# #" -alam %%* m"lal%i m"m!an m%#'a '"3"!i *i-%n$; m%l%; maa aa% $"nial -an #%li. HP+ a-ala* &"ni' vi!%' -a!i #"l%a!$a Papillomaviridae -"n$an ma"!i ini DNA %nai $an-a (double-stranded 0A) -an i-a# m"mili#i '"l%%n$ (envelope). HP+ "!-i!i -a!i 2arly 3!"in (E -an E9; ?an$ -i"#'3!"'i#an 3a-a a@al in4"#'i) -an ate protein (L1 -an L2; ?an$ "!4%n$'i m"n$*a'il#an #a3'i- %n%# vi!in a!%). G"ni3" HP+ -i"n%#an l"* a-an?a va!ia'i $"n"i# -i 3!"in #a3'i- L1 -an L2; '"-an$#an ?an$ "!'i4a n#$"ni# a-ala* E -an E9. A#iva'i 3!"in n#$"ni# 3a-a HP+ i3" high risk m"n?"a#an "!&a-in?a 3"!%a*an "3i$"n"i# 3a-a ""!a3a 3!m"! tumor suppressor gene (TSG) '"*in$$a -a3a m"nim%l#an #an#"!., Si#l%' HP+ -a3a -ili*a 3a-a $ama! 1. B""!a3a '%-i m"n%n&%##an 3!"in E -an E9 3a-a HP+ i3" low risk m"mili#i a4inia' ?an$ !"n-a* "!*a-a3 TSG -ian-in$#an i3" high risk '"*in$$a HP+ i3" low risk i-a# "!3"n'i m"nim%l#an #an#"!. P!"in E -an E9 3a-a HP+ i3" low risk *an?a "!4%n$'i %n%# m"n&a$a 'ailia' "3i'm $"nmn?a.
1/ HP+ $"nial %m%n?a -i%la!#an
m"lal%i #na# lan$'%n$ skin to skin
#"i#a "!*%%n$an '"#' '"a!a va$inal; !al aa% anal. +i!%' ini i-a# -a3a -i%la!#an m"lal%i ai!an -a!i %%* ma%3%n -a!a*. "&a-ian !an'imi '"a!a $"nial an3a a-an?a *%%n$an '"#'%al (-"n$an !al=$"nial -an *an- $"nial) a-ala* *al ?an$ &a!an$ "!&a-i a3i ini i'a "!&a-i. T!an'mi'i -a!i i% #" a?i #"i#a 3"!'alinan &a!an$ "!&a-i a3i i'a "!&a-i &%$a. Hal ini -a3a m"n$a#ia#an #%il (3a3illma) 3a-a 'al%!an 3"!na4a'an a?i (trachea -an bronchi ) -an 3a!%=3a!% ?an$ ia'an?a -i'"% respiratory papilomatosis. Papilloma ini i'a "!#"man$ -i -a"!a* #a# '%a!a ?an$ m"n?"a#an laryngeal papillomatosis. In4"#'i HP+ m"lal%i *%%n$an '"#'%al -"n$an ma'a in#%a'i '"lama , %lan. B"n%# #la'i# -a!i in4"#'i HP+ a-ala* #n-ilma a#%minaa. n-ilma a#%minaa &a!an$ -i"m%#an 3a-a '"!vi#' -imana l"'in?a *an?a "!aa' 3a-a v%lva; an%' -an va$ina a$ian 3'"!i!. "m%n$#inan 3"!anan "!&a-in?a #an#"! '"!vi#' a-ala* -"n$an m"la#%#an $an$$%an $"n ?an$ m"n$a%! 3"m"la*an vi!%' -an m"n$a#ia#an 3"m"la*an '"l m"n&a-i i-a# "!#n!l #" a!a* #"$ana'an.
, &AKTOR RISIKO KANKER SERVIKS M"n%!% Dianan-a (2889); 4a#! ?an$ m"m3"n$a!%*i "!&a-in?a #an#"! '"!vi#' ?ai% 1.
U'ia ,0 a*%n m"m3%n?ai !i'i# in$$i "!*a-a3 #an#"! l"*"! !a*im. M"nin$#an?a !i'i# #an#"! l"*"! !a*im 3a-a %'ia lan&% m"!%3a#an $a%n$an -a!i m"nin$#an?a -an "!ama* laman?a @a#% 3"ma3a!an "!*a-a3 #a!'in$"n '"!a ma#in m"l"ma*n?a 'i'"m #"#"alan %%* a#ia %'ia.
2.
U'ia 3"!ama #ali m"ni#a* #%!an$ -a!i 28 a*%n -ian$$a3 "!lal% m%-a %n%# m"la#%#an *%%n$an '"#'%al -an "!i'i# "!#"na #an#"! l"*"! !a*im 18=12 #ali. Um%mn?a '"l='"l m%#'a a!% maan$ '""la* @ania "!%'ia 28 a*%n
,.
>ania -"n$an a#ivia' '"#'%al ?an$ in$$i; -an '"!in$ "!$ani=$ani 3a'an$an.
B"!$ani=$ani
3a'an$an
a#an
m"m%n$#in#an
"!%la!n?a
3"n?a#i #"lamin; 'ala* 'a%n?a H%man Pa3illma +i!%' (HP+) . +i!%' ini a#an m"n$%a* '"l='"l -i 3"!m%#aan m%#'a *in$$a m"m"la* m"n&a-i l"i* an?a# '"*in$$a i-a# "!#"n-ali '"*in$$a m"n&a-i #an#"!.
10 /.
P"n$$%naan ani'"3i#. "ia'aan 3"n%ian va$ina -"n$an m"n$$%na#an a=aan ani'"3i# ma%3%n -"-!an a#an m"n$a#ia#an i!ia'i -i '"!vi#' ?an$ m"!an$'an$ "!&a-in?a #an#"!.
0.
>ania ?an$ m"!##. L"n-i! '"!vi#' 3a-a @ania 3"!## m"n$an-%n$ ni#in -an 7a=7a lainn?a ?an$ a-a -i -alam !## '"*in$$a m"n%!%n#an -a?a a*an '"!vi#'; '"!a m"!%3a#an #=#a!'in$"n.
.
Ri@a?a 3"n?a#i #"lamin '"3"!i #%il $"nialia. >ania ?an$ "!#"na 3"n?a#i a#ia *%%n$an '"#'%al "!i'i# "!#"na vi!%' HP+; #a!"na vi!%' HP+ -i-%$a '"a$ai 3"n?"a %ama "!&a-in?a #an#"! l"*"! !a*im '"*in$$a @ania ?an$ m"m3%n?ai !i@a?a 3"n?a#i #"lamin "!i'i# "!#"na #an#"! l"*"! !a*im.
9.
Pa!ia' (&%mla* #"la*i!an); '"ma#in in$$i !i'i# 3a-a @ania -"n$an an?a# ana#; a3ala$i -"n$an &a!a# 3"!'alinan ?an$ "!lal% 3"n-"#. D"n$an '"!in$n?a '"!an$ i% m"la*i!#an; ma#a a#an "!-am3a# 3a-a '"!in$n?a "!&a-i 3"!l%#aan -i !$an !"3!-%#'in?a ?an$ a#*i!n?a -am3a# -a!i l%#a "!'"% a#an m"m%-a*#an im%ln?a H%man Pa3illma +i!%' (HP+) '"a$ai 3"n?"a "!&a-in?a 3"n?a#i #an#"! l"*"! !a*im.
<.
n!a'"3'i !al &an$#a @a#% lama (l"i* -a!i / a*%n) -a3a m"nin$#a#an !i'i# #an#"! l"*"! !a*im 1;0=2;0 #ali; #a!"na &a!in$an l"*"! !a*im m"!%3a#an 'ala* 'a% 'a'a!an ?an$ -i'%#ai l"* *!mn '"!i- 3"!"m3%an.
E TAN,A ,AN /E2ALA G"&ala #an#"! '"!vi#' 3a-a #n-i'i 3!a=#an#"! -ian-ai -"n$an Fl%! al%' (#"3%i*an) m"!%3a#an $"&ala ?an$ '"!in$ -i"m%#an $"a* ?an$ #"l%a! -a!i va$ina ini ma#in lama a#an "!a% %'%# a#ia in4"#'i -an n"#!'i' &a!in$an. Dalam *al -"mi#ian; 3"!%m%*an %m! m"n&a-i %l'"!ai4. P"!-a!a*an ?an$ -ialami '"$"!a '""la* "!'"n$$ama (-i'"% '"a$ai 3"!-a!a*an #na#) m"!%3a#an $"&ala #a!'inma '"!vi#' (90 =<8). Pa-a a*a3 a@al; "!&a-in?a #an#"! '"!vi#' i-a# a-a $"&ala=$"&ala #*%'%'. Bia'an?a im%l $"&ala "!%3a #"i-a# "!a%!ann?a 'i#l%' *ai-; am"n!*"a; *i3"!m"n!*"a; -an 3"n?al%!an '"#!" va$ina ?an$ '"!in$ aa% 3"!-a!a*an in"!m"n'!%al; 3' #i%' '"!a lai*an "!a. P"!-a!a*an ?an$ #*a' "!&a-i 3a-a 3"n?a#i ini ?ai% -a!a* ?an$ #"l%a! "!"n%# m%#i-. N?"!i -i!a'a#an -a3a m"n&ala! #" "#'"!mia' a$ian a@a* -a!i -a"!a* l%mal. Pa-a a*a3 lan&%; $"&ala ?an$ m%n$#in -an ia'a im%l l"i* "!va!ia'i;
1 '"#!" -a!i va$ina "!@a!na #%nin$; "!a% -an "!&a-in?a i!ia'i va$ina '"!a m%#'a v%lva. P"!-a!a*an 3"!va$ina a#an ma#in '"!in$ "!&a-i -an n?"!i ma#in 3!$!"'i4. Ti-a# a-a an-a=an-a #*%'%' ?an$ "!&a-i 3a-a #li"n #an#"! '"!vi#'. P"!-a!a*an '""la* #i%' aa% 3"m"!i#'aan -alam (va$inal %''"a) m"!%3a#an $"&ala ?an$ '"!in$ "!&a-i. a!a#"!i'i# -a!a* ?an$ #"l%a! "!@a!na m"!a* "!an$ -a3a "!va!ia'i -a!i ?an$ ai! 'am3ai m"n$$%m3al. G"&ala l"i* lan&% m"li3%i n?"!i ?an$ m"n&ala! 'am3ai #a#i; *"ma%!ia -an $a$al $in&al -a3a "!&a-i #a!"na '!%#'i %!""!. P"!-a!a*an !"#%m -a3a "!&a-i #a!"na 3"n?"a!an '"l #an#"! ?an$ &%$am"!%3a#an $"&ala 3"n?a#i lan&%. Pa-a 3"m"!i#'aan Pa3 Sm"a! -i"m%#ann?a '"l='"l an!mal -i a$ian a@a* '"!vi#' ?an$ -a3a -i-""#'i m"lal%i; aa% ?an$ a!%=a!% ini -i''iali'a'i#an ?ai% -"n$an In'3"#'i +i'%al -"n$an A'am A'"a. S"!in$ #ali #an#"! '"!vi#' i-a# m"nim%l#an $"&ala. Nam%n ila '%-a* "!#"man$ m"n&a-i #an#"! '"!vi#'; a!%la* m%n%l $"&ala=$"&ala '"3"!i 3"n-a!a*an '"!a #"3%i*an 3a-a va$ina ?an$ i-a# n!mal; 'a#i 'aa %an$ ai! #"il -an !a'a 'a#i 'aa "!*%%n$an '"#'%al (>i#n&'a'!; 2818).
&
PATOLO/I KANKER SERVIKS a!'inma '"!vi#' a-ala* 3"n?a#i ?an$ 3!$!"'i4; m%lai -"n$an
in!a"3i"l; "!%a* m"n&a-i n"3la'i#; -an a#*i!n?a m"n&a-i #an#"! '"!vi#' '""la* 18 a*%n aa% l"i*. S"a!a *i'3al$i l"'i 3!" inva'i4 ia'an?a "!#"man$ m"lal%i ""!a3a 'a-i%m -i'3la'ia (!in$an; '"-an$ -an "!a) m"n&a-i #a!'inma in'i% -an a#*i!n?a inva'i4. B"!-a'a!#an #a!'in$"n"'i' %m%m; 3!'"' 3"!%a*an m"n&a-i #an#"! -ia#ia#an l"* a-an?a m%a'i $"n 3"n$"n-ali 'i#l%' '"l. G"n 3"n$"n-ali "!'"% a-ala* n#$"n; %m! '%3!"'! $"n"; -an !"3ai! $"n"'. :n#$"n -an %m! '%3!"'! $"n m"m3%n?ai "4"# ?an$ "!la@anan -alam #a!'in$"n"'i'; -imana n#$"n m"m3"!ana!ai im%ln?a !an'4!ma'i mali$na; '"-an$#an %m! '%3!"'! $"n a#an m"n$*ama 3"!#"man$an %m! ?an$ -ia%! l"* $"n ?an$ "!lia -alam 3"!%m%*an '"l. M"'#i3%n #an#"! inva'iv" "!#"man$ m"lal%i 3"!%a*an in!a"3i"l; i-a# '"m%a 3"!%a*an ini 3!$!"' m"n&a-i inva'i4. L"'i 3!"inva'i4 a#an m"n$alami !"$!"'i '"a!a '3nan '"an?a# , =,0.
/a.7ar 3 Peru7aha sel *r.al .ea'i +aas 9a'a i-e6si HPV
19
In4"#'i -a!i 'i#l%' HP+ 3a-a '"l '"!vi#'. S"!vi#' ?an$ n!mal m"mili#i 7na !an'4!ma'i (T) ?ai% 7na !an'4!ma'i -a!i "3i"l #l%mn"! #" "3i"l '#%am'a. HP+ m"n-a3a a#'"' #" '"l='"l a'al '"!vi#' m"lal%i va$ina ('"lama "!*%%n$an '"#'%al) -an "!"3li#a'i '"a!a "3i'mal ('i#l%' li'$"ni#) -an m"n$"#'3!"'i#an early gen (E1; E2; E/; E0; E -an E9). S"l='"l a'al ?an$ !%'a# a#ia in4"#'i HP+ "!%' "!-i4"!"n'ia'i -an "!mi$!a'i #" 3"!m%#aan "3i"l; "m3a '"l '#%am'a m%lai m"n$"#'3!"'i#an late gen (L1 -an L2). Pa!i#"l vi!%' a!% a#an m"n?"a! #" -alam l%m"n va$ina. In4"#'i HP+ "!%ama i3" high risk -a3a "!#"man$ m"n&a-i 1. dysplasia !in$an; 2. cervical intraepithelial neoplasia 'a-i%m a#*i! (CIN,); -an ,. invasive cervical cancer (CaC) ila -a'a! m"m!an !%'a#; a#an "!&a-i 3"n?"a!an l#al -an m"a'a'i'. Pa-a '"l'"l "3i"l ?an$ "!!an'4!ma'i; $"n HP+ "!in"$!a'i -"n$an #!m'm inan$ -an m"n$"#'3!"'i#an 3!"in n#$"ni# (E -an E9) ?an$ "!i#aan -"n$an %m! '%33!"''! 3!"in (30, -an R) (Nviana; 2812). B"n%# !in$an (-i'3la'ia !in$an -an '"-an$) m"m3%n?ai an$#a !"$!"'i ?an$ in$$i. >a#% ?an$ -i3"!l%#an -a!i -i'3la'ia m"n&a-i #a!'inma in'i% (IS) "!#i'a! ana!a 1= 9 a*%n; '"-an$#an @a#% ?an$ -i3"!l%#an -a!i #a!'inma in'i% m"n&a-i inva'i4 a-ala* ,=28 a*%n. P!'"' 3"!#"man$an #an#"! '"!vi#' "!lan$'%n$ lama; -ia@ali a-an?a 3"!%a*an -i'3la'ia ?an$ 3"!la*an=la*an m"n&a-i 3!$!"'i4. Di'3la'ia ini -a3a m%n%l ila a-a a#ivia' !"$"n"!a'i "3i"l ?an$ m"nin$#a mi'aln?a a#ia
1< !a%ma m"#ani#
aa% #imia@i; in4"#'ivi!%' aa% a#"!i
-an
$an$$%an
#"'"iman$an *!mn. Dalam &an$#a @a#% 9 18 a*%n 3"!#"man$an "!'"% m"n&a-i "n%# 3!"inva'i4 "!#"man$ m"n&a-i inva'i4 3a-a '!ma '"!vi#' -"n$an a-an?a 3!'"' #"$ana'an. P"!l%a'an l"'i -i '"!vi#' -a3a m"nim%l#an l%#a; 3"!%m%*an ?an$ "#'4ii# aa% -a3a "!in4il!a'i #" #anali' '"!vi#'. L"'i -a3a m"l%a' #" 4!ni#'; &a!in$an 3a-a '"!vi#'; 3a!am"!ia -an a#*i!n?a -a3a m"n$inva'i #" !"#%m -an aa% v"'i#a %!ina!ia. B"!a$ai &"ni' 3!"in -i"#'3!"'i#an l"* HP+ ?an$ 3a-a -a'a!n?a m"!%3a#an 3"n-%#%n$ 'i#l%' *i-%3 alami vi!%' "!'"%. P!"in "!'"% a-ala* E1; E2; E/; E0; E; -an E9 ?an$ m"!%3a#an '"$m"n 3"n !"a-in$ 4!am" (:RF). Di in$#a '"l%l"!; in4"#'i HP+ 3a-a 4a'" la"n "!'i4a "3i$"n"i. Pa-a in4"#'i 4a'" la"n; "!&a-i "!&a-i "#'3!"'i E1 -an E2 ?an$ m"n'im%l%' "#'3!"'i "!%ama "!%ama L1 '"lain L2 ?an$ "!4%n$'i 3a-a !"3li#a'i -an 3"!a#ian vi!%' a!%. +i!%' a!% "!'"% m"n$in4"#'i #"mali '"l "3i"l '"!vi#'. Di 'am3in$ i%; 3a-a in4"#'i 4a'" la"n ini m%n%l !"a#'i im%n i3" lama -"n$an "!"n%#n?a ani-i E1 -an E2 ?an$ m"n$a#ia#an 3"n%!%nan "#'3!"'i E1 -an E2. P"n%!%nan "#'3!"'i E1 -an E2 -an &%mla* HP+ l"i* -a!i 08.888 vi!in 3"! '"l -a3a m"n-!n$ "!&a-in?a in"$!a'i ana!a DNA vi!%' -"n$an DNA '"l 3"n&am% %n%# #"m%-ian in4"#'i HP+ m"ma'%#i 4a'" a#i4. E#'3!"'i E1 -an E2 !"n-a* *ilan$ 3a-a 3' in"$!a'i ini m"n'im%l%' "#'3!"'i n#3!"in E -an E9. S"lain i%; -alam #a!'in$"n"'i' #an#"! '"!vi#' "!in4"#'i HP+; 3!"in 0, (30,) '"a$ai '%3!"'! %m! -i-%$a 3alin$ an?a# "!3"!an. F%n$'i 30, @il- ?3" '"a$ai n"$aiv" n!l "ll ?l" -an $%a!-ian 4 $"nm m"n$alami -"$!a-a'i #a!"na m"m"n%# #m3l"#' 30,=E aa% m%a'i 30,. m3l"#' 30,=E -an 30, m%an a-ala* 'ail; '"-an$#an 30, @il?3" a-ala* lail -an *an?a "!a*an 28=,8 m"ni. D"$!a-a'i 4%n$'i 30, ma#a 3!'"' #a!'in$"n"'i' "!&alan an3a #n!l l"* 30,. :l"* #a!"na i%; 30, &%$a -a3a -i3a#ai '"a$ai in-i#a! 3!$n'i' ml"#%l"!
%n%#
m"nilai
ai#
3"!#"man$an
l"'i
3!"=#an#"!
ma%3%n
#""!*a'ilan "!a3i #an#"! '"!vi#'. D"n$an -"mi#ian -a3ala* -ia'%m'i#an a*@a 3a-a #an#"! '"!vi#' "!in4"#'i HP+"!&a-i 3"nin$#aan #m3l"#' 30,=E. P"n%!%nan 30, 3a-a #an#"! '"!vi#' "!in4"#'i HP+. Dan; '"*a!%'n?a 30, -a3a -i3a#ai in-i#a! ml"#%l"! %n%# m"n"n%#an 3!$n'i' #an#"! '"!vi#'. Bila 3"m%l%* lim4" "!#"na inva'i; #an#"! -a3a m"n?"a! #" 3"m%l%* $"a*
15 "nin$ 3a-a '"!vi#al -an 3a!am"!ia; #"l"n&a! $"a* "nin$ %3a!; ilia#a "#'"!na -an #"l"n&a! $"a* "nin$ *i3$a'!i#a. Da!i 'ini %m! m"n?"a! #" #"l"n&a! $"a* "nin$ ilia#a #m%ni' -an 3a-a a!a. S"a!a *"ma$"n; "m3a 3"n?"a!an "!%ama a-ala* 3a!%=3a!%; #"l"n&a! $"a* "nin$ m"-ia'in%m -an '%3!av"'i#%l"!; %lan$; *"3a!; "m3"-%; 3an#!"a' -an a#. P"n"n%an a*a3an #lini' 3"nin$ -alam m"m3"!#i!a#an 3"n?"a!an 3"n?a#i;
m"man% 3!$n'i'
!"nana
in-a#an;
-an
m"m"!i#an a!i
3"!an-in$an -a!i m"-" "!a3i. P"ma$ian ini -i-a'a!#an aa' 3"m"!i#'aan #lini#; !a-il$i; '%#a'" "n-'"!vi#' -an i3'i. Ta*a3an "!'"% ?ai% #a!'inma 3!" inva'i4; #a!'inma in='i% -an #a!'inma in!a"3i"l; -an #a'inma inva'iv" Ta7el 3 Klasi-i6asi Ka6er Ser=i6s .eurut &I/O (1i6y*sastr* (3#!#) P!$n'i' #an#"! '"!vi#' "!$an%n$ -a!i 'a-i%m 3"n?a#i. Um%mn?a; 5-
years survival rate %n%# 'a-i%m I l"i* -a!i 58; %n%# 'a-i%m II 8=<8; 'a-i%m III #i!a = #i!a 08; -an %n%# 'a-i%m I+ #%!an$ -a!i ,8 (Ga!ia ; 288)
/ PENCE/AHAN KANKER SERVIKS
28 P"n"$a*an "!*a-a3 "!&a-in?a #an#"! 'a!vi#' -ia$i m"lal%i i$a a$ian ?ai%; 1.
P"n"$a*an P!im"! P"n"$a*an 3!im"! -ila#%#an l"* '"ia3 !an$ ?ai% -"n$an m"n"$a* "!&a-in?a 'a#i -an m"n$*in-a!i -i!i -a!i 4a#! !i'i# ?an$ -a3a m"n?"a#an #an#"! '"!vi#'. a. +a#'ina'i +a#'ina'i -ila#%#an -"n$an m"ma'%##an '"!%m ani-? "!%3a a$ian -a!i vi!%' HP+; ?ai% an$#an$n?a ?an$ "la* -i 3%!i4i#a'i -an -ila!%#an -alam ai!an "!"n% '"*in$$a i'a m"!an$'an$ %%* %n%# m"m3!-%#'i ani-?7a #"#"alan %%* "!*a-a3 HP+.#" -alam %%*. S"a!a lan$'%n$; ala'an %ama -a!i m"#ani'm" 3"!lin-%n$an -ian-ai l"* in$$in?a #a-a! serum neutrali/ing antibody ?an$ -i*a'il#an l"* va#'in. P"n"liian m"n%n&%##an a*@a '"!%m I$G -a3a "!'i4a m"lin-%n$i "!*a-a3 in4"#'i HP+ -an #a-a! I$G ?an$ in$$i -alam -a!a* -i'"a#an l"* a-an?a va#'in L1 HP+ ?an$ "la* -i"!i#an '""l%mn?a. Pa-a 3!in'i3n?a I$G 3a-a ai!an ?an$ #"l%a! -a!i m%l% !a*im "!'i4a m"lin-%n$i "!*a-a3 in4"#'i HP+ -an *al ini -i3"!ana!ai l"* '"!%m I$G ?an$ ia'a m"la#%#an !an'%-a'i 3a-a "3i"l m%l% !a*im "!%ama 3a-a -a"!a* suamo-columnar 3unction -an -alam #n'"n!a'i in$$i m"n$i#a 3a!i#"l vi!%' ?an$ a#*i!n?a m"n"$a* in4"#'i. a-a! 'i'"mi# -a!i I$G '"a!a '%'an'ial l"i* in$$i -ian-in$#an 3a-a ai!an m%l% !a*im; '"*in$$a ia'an?a m"nim%l#an #"#"alan 'i'"mi# "!*a-a3 in4"#'i vi!%' HP+ 3a-a l#a'i lain '"3"!i #%li -an '"la3% l"n-i! 3"!m%#aan "3i"l lainn?a. Maam va#'in HP+ ?ai%; = +a#'in ival"n M"n$an-%n$ 3!"in L1 -a!i +LP HP+ i3" 1 -an 1< ?an$ -i"#'3!"'i#an l"* !"#minan v"#! baculovirus. Tia3 8;0 ml va#'in m"n$an-%n$ 28 K$ 3!"in HP+ 1 L1; 28 K$ 3!"in HP+ 1< L1; 08 K$ *-4-desacyl-6-monophosphoryl lipid A ; 8;0 m$ aluminium hydro,ide; /;/ m$ NaCl; 8;2/ m$ sodium dihydrogen phosphate dehydrate; !"'i-% -a!i '"l '"!an$$a; 3!"in vi!al (/8 n$) -an 3!"in a#"!i (108 n$). +a#'in ini i-a# m"n$an-%n$ a*an 3"n$a@" -an *a!%' -i'im3an 3a-a '%*% 2=<C. +a#'in ini -i"!i#an '"a!a in!am%'#%la! 3a-a -a"!a* -"li'"an?a# 8;0 ml -an -i"!i#an , #ali. P"m"!ian #"-%a -ila#%#an 1
21 %lan '""la* 3"m"!ian 3"!ama -an 3"m"!ian #"i$a -ila#%#an =
%lan '""la* 3"m"!ian ?an$ 3"!ama (R%'mil; 288<). +a#'in %a-!ival"n +a#'in %a-!ival"n a-ala* va#'in ?an$ m"n$an-%n$ 3!"in L1 -a!i +LP HP+ i3" ; 11; 1;-an 1< ?an$ -i"#'3!"'i#an m"lal%i '%a% !"#minan v"#! Saccharomyces cerevisiae. Tia3 8;0 ml va#'in m"n$an-%n$ 28 K$ 3!"in HP+ LI; /8 K$ 3!"in HP+ 11 L1; /8 K$ 3!"in HP+ 1 L1; -an 28 K$ 3!"in HP+ 1< L1. Tia3 8;0 ml va#'in
m"n$an-%n$
220
K$
Amorphous
Aluminium
Hidro,yphosphatase Sul!ate; 5;0 m$ NaCl; 8;9< m$ -Histidine; 08 K$ polysorbate 78 ; , 0 K$ sodium borat ; -an 9 K$ 3!"in !a$i. +a#'in ini i-a# m"n$an-%n$ a*an 3"n$a@" aa% aniii#a. +a#'in ini '"*a!%'n?a -i'im3an 3a-a '%*% 2=<C. +a#'in ini -i"!i#an '"a!a in!am%'#%la! 3a-a -a"!a* -"li'"an?a# 8;0 ml -an -i"!i#an '"an?a# , #ali. P"m"!ian #"-%a -ila#%#an 2 %lan '""la* 3"m"!ian 3"!ama -an 3"m"!ian #"i$a -ila#%#an %lan '""la* 3"m"!ian ?an$ 3"!ama. Ha'il %&i #lini' a*a3 III m"n%n&%#an a*@a va#'in=va#'in "!'"% -a3a m"man% m"n"$a* in4"#'i HP+ i3" -iaa' -an m"n"$a* l"'i 3!a= #an#"! 3a-a @ania ?an$ "l%m "!in4"#'i HP+ '""l%mn?a (DEPES .
RI; 2880). Pla Hi-%3 B"!'i* -an S"*a Ini m"!%3a#an %3a?a 3"n"$a*an ?an$ 3alin$ *"ma -an "4"#i4. S"ia 3a-a 3a'an$an -an i-a# "!$ani=$ani 3a'an$an aa% i-a# m"la#%#an *%%n$an -"n$an 3!ia "!i'i# in$$i; #"*i-%3an '"#'%al ?an$ '"*a -an *i$i"n"' m"!%3a#an %3a?a "4"#i4 3"n"$a*an #an#"! #*%'%n?a
. -.
#an#"! $in"#l$i. M"n$*in-a!i m"!## a!"na "ma#a% m"n$an-%n$ a*an #a!'in$"ni#. N%!i'i B"!iman$ "'"iman$an n%!i'i; m"n$%!an$i ma'%#an l"ma# -an #l"'"!l; m"m3"!an?a# ma#anan #a?a viamin; a'am 4la; "a #a!in!"inl;
2.
-an '"l%l'a (ma#anan in$$i '"!a). ". M"n"n%#an -an m"n$*in-a!i 4a#! !i'i# P"n"$a*an S"#%n-"! D""#'i -ini -an '"#a!an$ m"!%3a#an 3"n"$a*an '"#%n-"! #an#"! '"!vi#'. T%&%ann?a ?ai% m"n"m%#an #a'%' #an#"! '"!vi#' '"a!a -ini '"*in$$a #"m%n$#inan 3"n?"m%*an -a3a -iin$#a#an; -an &%$a m"m3"!lama aa% m"n$*"ni#an 3"n?a#i 3a-a 'a-i%m a@al. D""#'i -ini -a3a -ila#%#an -"n$an pap smear ; 3"m"!i#'aan DNA HP+; -an I+A.
22 ,.
P"n"$a*an T"!'i"! T%&%ann?a a-ala* m"n"$a* #m3li#a'i 3"n?a#i -an 3"n$aan; '"'%-a* $"&ala #lini' "!#"man$ -an -ia$n'i' '%-a* -i"$a##an ?ai% -"n$an; a. P"n$aan 3a-a 3!a #an#"!. = a%"!i'a'i ?ai% m"ma#a! '"!vi#' '"a!a "l"#!i' = !i'%!$"!i ?ai% '"!vi#' -i%a "#% 'am3ai min%' <88C=1<88C =
-"n$an m"n$$%na#an $a' C:2 aa% N2: ni'a'i ?ai% m"mn$ '"a$ian -a!i '"!vi#' ?an$ %#%3
= =
!"3!"'"naiv" -"n$an 3i'a% ia'a aa% 3i'a% "l"#!i' :3"!a'i (*i'"!"#mi) ila 3"n-"!ia i-a# in$in 3%n?a ana# la$i Sina! la'"! ?an$ -i$%na#an -ia@a* 3"n$a@a'an #l3'#3 !a-ia'i -"n$an 3"mana'an &a!%m !a-i%m ?an$ -a3a -i$%na#an ila
3"n-"!ia ?an$ '%-a* %a a#% -i3"!a'i. P"n$aan 3a-a #an#"! inva'i4 Tin-a#an 3"n$aan 3a-a #an#"! inva'iv" "!%3a !a-ia'i; 3"!a'i aa%
.
$a%n$an ana!a 3"!a'i -an !a-ia'i.
H ,IA/NOSIS KANKER SERVIKS Dia$n'i' %m! $ana' 3a-a '"!vi#' %"!%' i-a#la* '%li; a3a la$i #ala% in$#aann?a '%-a* lan&%. Yan$ m"n&a-i 3"!'alan iala* a$aimana m"n-""#'i '"-ini m%n$#in; ?a#ni 3a-a 'aa %m! 3!"=inva'i4 "la* -a3a -i#"a*%i -alam in$#a 3!amali$na. D"n$an m"m3"!*ai#an 3"!%a*an -i3la'i# -a!i "3i"l '"!vi#' (NIS I; II; III -an CIS) a#an -a3a m"minimali'i! m!i-ia' -an m!alia' a#ia #a!'inma '"!vi#' (>i#n&'a'!; 2818). Dia$n'i' -i"$a##an "!-a'a!#an $"&ala -an *a'il 3"m"!i#'aan '"a$ai "!i#% 1.
P"m"!i#'aan 3a3 'm"a! M"n-""#'i '"l #an#"! l"i* a@al 3a-a 3a'i"n ?an$ i-a# m"m"!i#an #"l%*an. S"l #an#"! -a3a -i#"a*%i 3a-a '"#!" ?an$ -iamil -a!i 3!'i '"!vi#'. P"m"!i#'aan ini *a!%' m%lai -ila#%#an 3a-a @ania %'ia 1< a*%n aa% #"i#a "la* m"la#%#an a#ivia' '"#'%al. Pa3 'm"a! m"n-""#'i 'am3ai 58 #a'%' #an#"! l"*"! !a*im '"a!a a#%!a -an -"n$an ia?a ?an$ "!&an$#a%. S"ia3 @ania ?an$ "la* a#i4 '"a!a '"#'%al '"ai#n?a m"n&alani 3a3 'm"a! '"a!a "!a%! ?ai% 1 #ali '"ia3 a*%n. A3aila '"lama , #ali "!%!%=%!% m"n%n&%##an *a'il 3"m"!i#'aan ?an$ n!mal; ma#a 3"m"!i#'aan 3a3 'm"a!i'a -ila#%#an '"ia3 2 aa% , a*%n '"#ali.
2,
/a.7ar Pe+a.7ila S9e;i.e 9a'a Pap Smear Ha'il 3"m"!i#'aan 3a3 'm"a! a-ala* n!mal; -i'3la'ia !in$an (3"!%a*an -ini ?an$ "l%m "!'i4a $ana'); -i'3la'ia "!a (3"!%a*an lan&% ?an$ "l%m "!'i4a $ana'); #a!'inma in 'i% (#an#"! "!aa' 3a-a la3i'an '"!vi#' 3alin$ l%a!); #an#"! inva'i4 (#an#"! "la* m"n?"a! #" la3i'an '"!vi#' ?an$ l"i* -alam aa% #" !$an %%* lainn?a). Ta7el ,ia+*sis Pap Smear 7er'asar6a Siste. 0ethes'a
2/ 9.
Thin Prep M"-" thin prep l"i* a#%!a -ian-in$ Pa3 'm"a!. Ji#a Pa3 'm"a! *an?a m"n$amil '"a$ian -a!i '"l='"l -i '"!vi#' aa% l"*"! !a*im; ma#a T*in 3!"3 a#an m"m"!i#'a '"l%!%* a$ian '"!vi#' aa% l"*"! !a*im. T"n% *a'iln?a a#an &a%* l"i* a#%!a -an "3a.
,.
P"m"!i#'aan DNA HP+ D""#'i -ini #an#"! '"!vi#' ?an$ i-"al a-ala* 3"m"!i#'aan Pa3anila% ('il$i Pap smear ); ai# 'il$i #nv"n'inal ma%3%n "!a'i' ai!an; ?an$ -i#mina'i#an -"n$an 3"m"!i#'aan DNA HP+. M"n%!% NCCN :uidelines v"!1 (2811) "ervical "ancer Screening ; -""#'i -ini #an#"! '"!vi#' -"n$an 'il$i Pap smear -im%lai 'aa @ania '%-a* 3"!na* m"la#%#an *%%n$an '"#'%al (m%lai %m%! 21 'am3ai 25 a*%n) -"n$an 4!"#%"n'i 3"m"!i#'aan '"ia3 2 a*%n. Ba$i @ania %m%! ,8 a*%n aa% l"i*; '"lain 'il$i; &%$a -i'a!an#an %n%# m"n&alani 3"m"!i#'aan DNA HP+. A3aila -i"m%#an *a'il n"$ai4 3a-a 3"m"!i#'aan 'il$i -an DNA HP+; 3"m"!i#'aan -a3a #"mali -ila#%#an '""la* , a*%n. P"m"!i#'aan 'il$i -an DNA HP+ m"n$$%na#an '3"'im"n "!%3a '"l='"l '"!vi#'. A!"a 3"n$amilan '3"im"n -i4#%'#an 3a-a 7na !an'4!ma'i (7na ana!a a$ian "#'"!vi#' -an "n-'"!vi#'). P"n$amilan
3"im"n
'"ai#n?a
-ila#%#an ,88 m"n$"lilin$i 7na !an'4!ma'i '"an?a# 0 #ali (>a'*in$n Sa" D"3a!m"n 4 H"al*. A-mini'!aiv" an- 3!$!am 3"!4!man" man%al; 2885=2818). Sam3"l %n%# 3"m"!i#'aan 'il$i -an DNA HP+ '"ai#n?a m"n$an-%n$ '"l='"l "n-'"!vi#' '"a$ai 3a!am""! a*@a '"l -i 7na !an'4!ma'i &%$a '%-a* "!amil. Pa-a ma'a lal%; 'am3"l ?an$ i-a# m"n$an-%n$ '"l='"l "n-'"!vi#' -i'a!an#an %n%# -ila#%#an 3"m"!i#'aan %lan$. D""#'i -ini #an#"! '"!vi#' m"lal%i 3"m"!i#'aan 'il$i Pap smear ; ai# #nv"n'inal ma%3%n "!a'i' ai!an; "!'ama -"n$an 3"m"!i#'aan DNA HP+ *a!%' m"n&a-i 3!i!ia' a$i '"ia3 @ania a$a! !i'i# #"maian a#ia #an#"! '"!vi#' -a3a -i"$a*.
20
/a.7ar 4 Pe+a.7ila s9esi.e 9e.eri6saa sit*l*+i > ,NA HPV Sel 9a'a ?*a tras-*r.asi 'e+a cervical brush /.
Bi3'i Bi3'i -ila#%#an &i#a 3a-a 3"m"!i#'aan 3an$$%l am3a# '%a% 3"!%m%*an aa% l%#a 3a-a '"!vi#'; aa% &i#a *a'il 3"m"!i#'aan pap smear m"n%n&%##an '%a% an!malia' aa% #an#"!. T"#ni# ?an$ ia'a -ila#%#an a-ala* punch biopsy ?an$ i-a# m"m"!l%#an an"'"'i -an "#ni# cone biopsy ?an$ m"n$$%na#an an"'"'i. Ja!in$an ?an$ -iamil -a!i -a"!a* a@a* #anal '"!vi#al. Ha'il i3'i m"m3"!&"la' a3a#a* ?an$ "!&a-i i% #an#"! inva'i4 aa% benign.
0.
l3'#3i (P"m"!i#'aan S"!vi#' -"n$an L"n'a P"m"'a!) M"li*a -a"!a* ?an$ "!#"na 3!'"' m"a3la'ia. P"m"!i#'aan ini #%!an$ "4i'i"n -ian-in$#an -"n$an pap smear .
.
T"' Schiller S"!vi#' -il"'i -"n$an la!%an ?-i%m. S"!vi#' n!mal a#an m"m"n%# a?an$an ?an$ "!&a-i 3a-a '"l "3i"l '"!vi#' #a!"na a-an?a $li#$"n. S"-an$#an 3a-a '"l "3i"l '"!vi#' ?an$ m"n$an-%n$ #an#"! a#an m"n%n&%##an @a!na ?an$ i-a# "!%a* #a!"na i-a# a-a $li#$"n.
9.
Ra-il$i a. P"lvi# lim3*an$i$!a4i; m"n%n&%##an $an$$%an 3a-a 'al%!an 3"lvi# aa% 3"!a!i# lim4". . P"m"!i#'aan in!av"na %!$!a4i 3a-a #an#"! '"!vi#' a*a3 lan&%; -a3a m"n%n&%##an a-an?a '!%#'i 3a-a %!""! "!minal. P"m"!i#'aan !a-il$i -i!"#m"n-a'i#an %n%# m"n$"val%a'i #an-%n$ #"mi* -an !"#%m ?an$ m"li3%i 'i'#3i; 3i"l$!am in!av"na (I+P); "n"ma
2 a!i%m; -an 'i$mi-'#3i. #agnetic (esonance &maging (MRI) aa% CT=scan a-m"n3"lvi' %n%# m"nilai 3"n?"a!an l#al -a!i %m! -an aa% "!#"nan?a n-%' lim3a !"$inal. <.
I+A (In'3"#'i +i'%al -"n$an A'am A'"a) I+A a-ala* '#!inin$ ?an$ -ila#%#an -"n$an m"m%la' '"!vi#' m"n$$%na#an a'am a'"a ,=0 -an #"m%-ian -iin'3"#'i '"a!a #a'a maa l"* "na$a m"-i' "!lai*; '""la* i% 3"!%a*an @a!na 3a-a '"!vi#' ?an$ -a3a -iamai '"a!a lan$'%n$ -an -a3a -iaa '"a$ai n!mal aa% an!mal.
/a.7ar " Iter9retasi tes IVA I
PENAN/ANAN KANKER SERVIKS T"!a3i #a!'inma '"!vi#' -ila#%#an ila mana -ia$n'i' "la* -i3a'i#an
'"a!a *i'l$i# -an '"'%-a* -i#"!&a#an 3"!"nanaan ?an$ maan$ l"* im -#"!. P"n$aan "!$an%n$ 3a-a l#a'i -an %#%!an %m!; 'a-i%m 3"n?a#i; %'ia; #"a-aan %m%m 3"n-"!ia; -an !"nana 3"n-"!ia %n%# *amil la$i. L"'i in$#a !"n-a* ia'an?a i-a# m"m"!l%#an 3"n$aan l"i* lan&%; "!%ama &i#a -a"!a* ?an$ an!mal '"l%!%*n?a "la* -ian$#a 3a-a @a#% 3"m"!i#'aan i3'i. P"n$aan 3a-a l"'i 3!"#an#"! i'a "!%3a kriosurgeri (3"m"#%an); #a%"!i'a'i (3"ma#a!an; &%$a -i'"% -ia"!mi); 3"m"-a*an la'"! %n%# m"n$*an%!#an '"l='"l ?an$ an!mal an3a m"l%#ai &a!in$an ?an$ '"*a -i
29 '"#ia!n?a -an LEEP (oop 2lectrosurgical 2,cision Procedure) aa% #ni'a'i (>i#n&'a'!; 2818). P"nan$anan #an#"! '"!vi#' -ia$i m"n&a-i -%a ?ai%; 1. S"a!a %m%m a.
P"naala#'anaan %m%m =
an#"! '"!vi#' 3!"inva'i4 "!a3i '"a!a #n'"!vai4 -"n$an "-a* #!i; "l"#!#a%"!; la'"!; 22P ;loop electrosurgical e,cision procedure; aa% ini'a'i '"!vi#'.
=
an#"! '"!vi#' inva'i4 *i'"!"#mi !a-i#al -"n$an lim4a-"n"#mi ila"!al
.
Bila -ia$n'a *i'3al$i# "la* -i%a;ma#a 3"n$aan *a!%' '"$"!a -ila#%#an -an 3ili*an 3"n$aan "!$an%n$ 3a-a ""!a3a 4a#! ?ai%
2.
= L"a# -an l%a' l"'i = U'ia -an &%mla* ana# '"!a #"in$inan m"nama* &%mla* ana# = A-an?a 3al$i lain -alam %"!%' = "a-aan ''ial "#nmi = Fa'ilia' P"n$aan #an#"! '"!vi#' "!$an%n$ 3a-a in$#aan 'a-i%m #lini'. S"a!a %m%m -a3a -i$ln$#an #" -alam i$a $ln$an "!a3i a.
P"m"-a*an 3a-a #a!'inma in 'i% (#an#"! ?an$ "!aa' 3a-a la3i'an '"!vi#' 3alin$ l%a!) S"l%!%* #an#"! '"!in$ #ali -a3a -ian$#a -"n$an an%an 3i'a% "-a* aa%3%n m"lal%i LEEP aa% #ni'a'i. D"n$an 3"n$aan "!'"%; 3"n-"!ia ma'i* i'a m"mili#i ana#. an#"! i'a #"mali #am%*; %n%# i% -ian&%!#an m"n&alani 3"m"!i#'aan %lan$ -an Pa3 'm"a! '"ia3 , %lan '"lama 1 a*%n 3"!ama -an '"lan&%n?a '"ia3 %lan. Ji#a 3"n-"!ia i-a# m"mili#i !"nana %n%# *amil la$i; -ian&%!#an %n%# m"n&alani
*i'"!"#mi.
Hi'"!"#mi
a-ala*
'%a%
in-a#an
3"m"-a*an ?an$ "!%&%an %n%# m"n$an$#a %"!%' -an '"!vi#' (al) aa%3%n 'ala* 'a%n?a ('%al). Bia'an?a -ila#%#an 3a-a 'a-i%m #lini# IA 'am3ai IIA (#la'i4i#a'i FIG:). Um%! 3a'i"n '"ai#n?a '""l%m m"n3a%'"; aa% ila #"a-aan %m%m ai#; -a3a &%$a 3a-a 3a'i"n ?an$ "!%m%! #%!an$ -a!i 0 a*%n. Pa'i"n &%$a *a!%' "a' -a!i 3"n?a#i %m%m (!"'i# in$$i) '"3"!i 3"n?a#i &an%n$; $in&al -an *"3a!.
2< .
T"!a3i 3"n?ina!an (!a-i"!a3i) B"!%&%an %n%# m"!%'a# '"l %m! 3a-a '"!vi#' '"!a m"mai#an 3a!am"!ial -an n-%' lim3a 3a-a 3"lvi#. an#"! '"!vi#' 'a-i%m II B; III; I+ '"ai#n?a -iai -"n$an !a-ia'i. M"-a !a-i"!a3i -i'"'%ai#an -"n$an %&%ann?a ?ai% %&%an 3"n$aan #%!ai4 aa% 3aliai4. P"n$aan #%!ai4 iala* m"mai#an '"l #an#"! '"!a '"l ?an$ "la* m"n&ala! #" '"#ia!n?a aa% "!m"a'a'i' #" #"l"n&a! $"a* "nin$ 3an$$%l; -"n$an "a3 m"m3"!a*an#an '"an?a# m%n$#in #"%%*an &a!in$an '"*a -i '"#ia! '"3"!i !"#%m; v"'i#a %!ina!ia; %'%' *al%'; %!""!. Ra-i"!a3i -"n$an -'i' #%!ai4 *an?a a#an -i"!i#an 3a-a 'a-i%m I 'am3ai III B. A3aila '"l #an#"! '%-a* #"l%a! #" !n$$a 3an$$%l; ma#a !a-i"!a3i *an?a "!'i4a 3aliai4 ?an$ -i"!i#an '"a!a '"l"#i4 3a-a 'a-i%m I+ A. T"!a3i 3"n?ina!an "4"#i4 %n%# m"n$ai #an#"! inva'i4 ?an$ ma'i* "!aa' 3a-a -a"!a* 3an$$%l. Pa-a !a-i"!a3i -i$%na#an 'ina! "!"n"!$i in$$i %n%# m"!%'a# '"l='"l #an#"! -an m"n$*"ni#an 3"!%m%*ann?a. A-a -%a &"ni' !a-i"!a3i ?ai% !a-ia'i "#'"!nal ?ai% 'ina! "!a'al -a!i '"%a* m"'in "'a! -an 3"n-"!ia i-a# 3"!l% -i!a@a -i !%ma* 'a#i; 3"n?ina!an ia'an?a -ila#%#an '"an?a# 0 *a!imin$$% '"lama 0= min$$%. "-%ann?a a-ala* m"lal%i !a-ia'i in"!nal ?ai% 7a !a-ia#i4 "!-a3a -i -alam '"%a* #a3'%l -ima'%##an lan$'%n$ #" -alam '"!vi#'. a3'%l ini -iia!#an '"lama 1=, *a!i -an '"lama i% 3"n-"!ia -i!a@a -i !%ma* 'a#i. P"n$aan ini i'a -i%lan$ ""!a3a #ali '"lama 1=2 min$$%. E4"# 'am3in$ -a!i "!a3i 3"n?ina!an a-ala* i!ia'i !"#%m -an va$ina; #"!%'a#an #an-%n$ #"mi* -an !"#%m -an va!i%m "!*"ni "!4%n$'i.
.
"m"!a3i P"naala#'anaan #an#"! -"n$an 3"m"!ian a m"lal%i in4%'; al"; aa% in!am%'#%l"!. :a #"m"!a3i -i$%na#an %aman?a %n%# m"m%n%* '"l #an#"! -an m"n$*ama 3"!#"man$ann?a. T%&%an 3"n$aan #"m"!a3i "$an%n$ 3a-a &"ni' #an#"! -an 4a'"n?a 'aa -i-ia$ n'i'. B""!a3a #an#"! m"m3%n?ai 3"n?"m%*an ?an$ -a3a -i3"!#i!a#an aa% -a3a '"m%* -"n$an 3"n$aan #"m"!a3i. Dalam *al lain; 3"n$aan m%n$#in *an?a -i"!i#an %n%# m"n"$a* #an#"! ?an$ #am%*; ini -i'"% 3"n$aan a-&%van. Dalam ""!a3a #a'%';
25 #"m"!a3i -i"!i#an %n%# m"n$n!l 3"n?a#i -alam 3"!i-" @a#% ?an$ lama @ala%3%n i-a# m%n$#in '"m%*. Ji#a #an#"! m"n?"a! l%a' -an -alam 4a'" a#*i!; #"m"!a3i -i$%na#an '"a$ai 3aliai4 %n%# m"m"!i#an #%alia' *i-%3 ?an$ l"i* ai#. "m"!a3i '"a!a #mina'i "la* -i$%na#an %n%# 3"n?a#i m"a'a'" #a!"na "!a3i -"n$an a$"n=a$"n -'i' %n$$al "l%m m"m"!i#an #"%n%n$an ?an$ m"m%a'#an. Cn* a ?an$ -i$%na#an 3a-a #a'%' #an#"! '"!vi#' ana!a lain CAP (C?l3*3ami-" A-!"m ?in Plaamin); P+B (Plaamin +"l" Bl"m?in) -an lain lain (>i#n&''a!; 2818). 2.
T"!a3i 3!im"! m"n%!% 'a-i%m a. P"n?a#i IA=1 -i"!a3i -"n$an i3'i #n%' aa% *i'"!"#mi '"-"!*ana &i#a i-a# -i"m%#an *al=*al ?an$ m"n%n&%##an a-an?a !i'i# in$$i. .
P"n?a#i IA=2 aa% IB=1 ia'an?a -i"!a3i -"n$an *i'"!"#mi !a-i#al. P!'"-%! ini "!"-a -a!i *i'"!"#mi '"-"!*ana -"n$an 3"n$an$#aan &a!in$an 3a!am"!i%m 3a-a -in-in$ 'am3in$ 3"lvi'; !"'"#'i a!"!i %"!ina 3a-a a$ian a'aln?a; 3"n$an$#aan '"3"!i$a a$ian aa' va$ina; '"!a !"'"#'i '""n$a* a$ian li$am"n%m %"!'a#!%m %n%# m"m3"!l"* ma!$in n"$ai4. Lim4an"n"#mi 3an$$%l 3a!a=a!i# &%$a -ila#%#an '"a!a !%in.
.
P"n?a#i IB=2 aa% IIA ia'an?a -iai -"n$an "!a3i #"m!a-ia'i 3!im"! 'i'3lain -an !a-ia'i 'ina! "#'"!nal ("l""!a3i) '"min$$% '"#ali ?an$ -ii#%i -"n$an im3lan !a-ia'i l#al (!a#i"!a3i). Hi'"!"#mi !a-i#al &%$a -a3a -ila#%#an; nam%n '"a$ian "'a! 3a'i"n a#an m"m%%*#an #"m!a-ia'i 3a'a3"!a'i a$i "n%# !i'i# in$$i -a!i 3"n?a#i ini (m"a'a'i' n-%' lim4"; inva'i '"!vi#' a$ian -alam).
-.
P"n?a#i IIB aa% IIIA aa% IIIB aa% I+A -iai -"n$an #"m!a-ia'i 3!im"! #a!"na 'an$a #"il #"m%n$#inann?a %n%# -a3a m"la#%#an 3"!a'i -"n$an aman -alam m"m3"!l"* ma!$in n"$ai4.
".
an#"!
'"!vi#'
I+B
-iai
-"n$an
%&%an
3aliai4
-"n$an
m"n$$%na#an #"m"!a3i !a-ia'i "!a!a*. -
T"!a3i a&%van Pa'i"n -"n$an 3"n?a#i 'a-i%m a@al "!i'i# in$$i (n-%' lim4" "!lia; inva'i -alam) a#an m"n-a3a#an man4aa -"n$an
,8 #"m!a-ia'i 3a'a3"!a'i. Hi'"!"#mi 3a'a=!a-ia'i %#an m"!%3a#an in-a#an %m%m ?an$ -ian&%!#an. -
P"n?a#i !"#%!"n Pa'i"n ?an$ m"n$alami #"#am%*an '""la* 3"m"-a*an 'a&a m"!%3a#an #an-i-a %n%# "!a3i !a-ia'i. E#'"n"!a'i 3an$$%l (3"n$an$#aan #an-%n$ #"mi*; %"!%'; !"#%m; -an '!%#%! lain ?an$ "!lia) m"!%3a#an 'a%='a%n?a 3ili*an %n%# '"m%* -a!i #a'%' #"#am%*an 3a'a!a-ia'i -"n$an 3"n?a#i 3an$$%l '"n!al.
-
T"!a3i 3aliai4 S"a$ian "'a! 3a'i"n -"n$an #an#"! '"!vi#' !"#%!"n %#an m"!%3a#an #an-i-a %n%# "#'"n"!a'i a#ia 3"n?a#i -in-in$ 'am3in$ aa% m"a'a'i' &a%*. mina'i 'i'3lain -an 3"#an m"!%3a#an !"$im"n #"m"!a3i 3aliai4 ?an$ 3alin$ "4"#i4. Ra-i"!a3i !"$inal m%n$#in "4"#i4 %n%# m"n$%!an$i $"&ala n?"!i ?an$ -i'"a#an l"* l"'i -il%a! i-an$ !a-ia'i ?an$ '""na!n?a.
m3li#a'i -a!i #an#"! '"!vi#' ?ai%; 1.
E4"# Sam3in$ P"n$aan a.
M"n3a%'" Dini Ji#a va!i%m
m"n$alami
3"m"-a*an;
aa% &i#a !%'a#
'"lama
3"n$aan -"n$an !a-i"!a3i; ma#a a#an m"mi% m"n3a%'" -ini. "an?a#an @ania m"n$alami m"n3a%'" -i a@al %'ia lima 3%l%*an. M"n3a%'" "!&a-i #"i#a va!i%m "!*"ni m"m3!-%#'i *!mn; "'!$"n -an 3!$"'"!n. Hal ini i'a -iaa'i -"n$an m"m"!i#an a ?an$ m"!an$'an$ 3!-%#'i "'!$"n -an 3!$"'"!n. P"!a@aan ini -i#"nal '"a$ai "!a3i 3"n$$anian *!mn (HRT) .
P"n?"m3ian va$ina Ra-i"!a3i %n%# m"n$ai #an#"! '"!vi#' '"!in$ -a3a m"n?"a#an va$ina m"n&a-i l"i* '"m3i. Hal ini -a3a m"m%a *%%n$an '"#' m"n?a#i#an aa% '%li. A-a -%a 3ili*an 3"n$aan %ama &i#a 3a'i"n m"n$alami
va$ina
m"n?"m3i.
Yan$
3"!ama
a-ala*
%n%#
m"n$l"'#an #!im *!mn #" va$ina 3a'i"n. Ini -a3a m"nin$#a#an #"l"maan -i -alam va$ina 3a'i"n -an m"m%a *%%n$an '"#' l"i* m%-a*.Yan$ #"-%a a-ala* %n%# m"n$$%na#an -ila! va$ina; ?an$
,1 m"!%3a#an 3"!an$#a "!"n%# am3n ?an$ "!%a -a!i 3la'i#. Pa'i"n m"ma'%##ann?a #" -alam va$ina -an -i!anan$ %n%# m"man% m"m%a va$ina l"i* #"n?al. Pa'i"n ia'an?a -ian&%!#an %n%# m"ma'%##an -ila! '"lamalima 'am3ai 18 m"ni 3a-a @a#% 'ian$ *a!i '"a!a "!a%! '"lama "nam 'am3ai 12 %lan. .
Lim4"-"ma Ji#a #"l"n&a! $"a* "nin$ -i 3an$$%l -ian$a#a-i3"!a'i; #a-an$= #a-an$ -a3a m"n$$an$$% #"!&a n!mal -a!i 'i'"m lim4ai#.Sala* 'a% 4%n$'i -a!i 'i'"m lim4ai# a-ala* %n%# m"m%an$ ai!an ?an$ "!l"i*an -a!i &a!in$an %%*. "*ilan$an #"l"n&a! $"a* "nin$ m"n?"a#an 3"n%m3%#an ai!an -alam &a!in$an. Hal ini -a3a m"n?"a#an a$ian=a$ian %%* "!"n% m"n&a-i "n$#a#; ia'an?a 3a-a l"n$an -an #a#i.
-.
Dam3a# Em'inal
".
Dam3a# "m'inal *i-%3 -"n$an #an#"! '"!vi#' -a3a m"nin$#a 'i$ni4i#an. Ban?a# !an$ m"la3!#an m"n$alami "4"# !ll"!=a'"!.
2.
A#ia -a!i #an#"! '"!vi#' 'a-i%m lan&% a. N?"!i Ji#a #an#"! m"n?"a! #" %&%n$ 'a!a4; %lan$ aa% '"!in$ -a3a m"n?"a#an !a'a n?"!i ?an$ l%a! ia'a.Nam%n; '"&%mla* a=aan .
3"n$*ilan$ !a'a 'a#i ?an$ "4"#i4 ia'an?a -a3a -i$%na#an. Ga$al $in&al Gin&al m"n$*ilan$#an a*an lima* -a!i -a!a*. Lima* -i%an$ #"l%a! -a!i %%* -alam %!in m"lal%i a%n$ ?an$ -i'"% %!""!. Dalam ""!a3a
#a'%'
#an#"!
'"!vi#'
'a-i%m
lan&%;
%m!
#an#"!
(3"!%m%*an &a!in$an an!mal) -a3a m"n"#an %!""!; m"n$*alan$i ali!an %!in #"l%a! -a!i $in&al. S"*in$$a %!in "!am3%n$ -alam $in&al -i#"nal '"a$ai *i-!n"4!'i' -an -a3a m"n?"a#an $in&al m"n&a-i .
"n$#a# -an !%'a#. B"#%an -a!a* an#"! '"!vi#'; '"3"!i #an#"! lainn?a; -a3a m"m%a -a!a* Ol"i* l"n$#" -an m"m%an?a l"i* !"nan "!*a-a3 3"n?%maan. I'i!a*a -i "m3a i-%! '""la* 3"!a'i -an #"m"!a3i &%$a -a3a m"nin$#a#an !i'i# m"n$alami 3"n$$%m3alan -a!a* '"*in$$a m"n?%ma ali!an
-.
-a!a*.Bia'an?a "!&a-i 3a-a "#"!mia' a@a*. P"n-a!a*an Ji#a #an#"! m"n?"a! #" %'%' va$ina aa% #an-%n$ #"mi*; -a3a m"n?"a#an #"!%'a#an ?an$ 'i$ni4i#an; m"n$a#ia#an 3"n-a!a*an.
,2 P"!-a!a*an -a3a "!&a-i 3a-a va$ina; !"#%m (a$ian "la#an$); aa% ".
m%n$#in m"n$"l%a!#an -a!a* #"i#a %an$ ai! #"il. Fi'%la Fi'%la m"!%3a#an #m3li#a'i ?an$ &a!an$ "!&a-i nam%n m"n?"-i*#an ?an$ "!&a-i -i '"#ia! 1 -alam 08 #a'%' #an#"! '"!vi#' 'a-i%m lan&%. Fi'%la a-ala* 'al%!an an!mal ?an$ "!#"man$ ana!a -%a a$ian %%*. Dalam #"an?a#an #a'%' ?an$ m"lia#an #an#"! '"!vi#'; 4i'%la "!#"man$ ana!a #an-%n$ #"mi* -an va$ina. Dan #a-an$=#a-an$
4.
4i'%la "!#"man$ ana!a va$ina -an -%%!. "3%i*an m3li#a'i lain &a!an$ a3i m"n?"-i*#an -a!i #an#"! '"!vi#' 'a-i%m lan&% a-ala* ai!an "!a% i-a# m"n?"nan$#an -a!i va$ina.
SOAL PRE TEST 8 POST TEST 1.
A3a#a* nama lain #an#"! '"!vi#' a. an#"! #%il 7 Ka6er leher rahi. . an#"! !a*im -. an#"! 3a?%-a!a
2.
A3a 3"n?"a #an#"! '"!vi#' a Virus . Ba#"!i . Jam%! -. ""la#aan
,.
A3a 4a#! !i'i# #an#"! '"!vi#' a. M"ma#ai na!#a ?an$ -i'%ni#an #" %%* . M"la#%#an *%%n$an '"#'%al 3"!ama #ali 3a-a %'ia l"i* -a!i 28 a*%n . Ti-a# m"!## ' 0er+ati8+ati 9asa+a
/.
A3a n* $"&ala #an#"! '"!vi#' a. P"m"n$#a#an 3a-a %n$#ai . M"n'!%a'i ?an$ n!mal ; Ke9utiha 'a Per'araha setelah 7erhu7u+a se6sual -. Maa "!#%nan$=#%nan$