Re recuBrImIentos
1. Dere y ead aral
L metle prec del rp del plt Desarrollo histórico, propiedades, propiedades, obtención por deposición electrolítica y aplicaciones Se describe el desarrollo histórico de los metales preciosos del grupo del platino (platino, rodio, paladio, iridio, rutenio y osmio), su estado natural, su explotación y sus propiedades propiedades físicas y químicas, continuando con la electrodeposición de recubrimientos de estos metales y su aplicación a escala industrial.
E. Jlve
F cii uivi aó B
76 IngenIería QuímIca
En antEriorEs artículos hem d e de y e dd [1], y de p y e ped [2]. E e peee mpem emá de mee pe de, hbd de mee de gp de p: p, d, pd, d, e y m, me d qe peedeemee med, pe g de eee e ze.
E e gp Viii de b peód de eeme, ee mee de ó, e h d mee pe de gp de p, dbd e d bgp d: de mee ge de gp (e, d y pd) pe epef ( dedd) mpedd ee 12,16 y 12,5 y de mee ped de gp (m, d y p) pe epef ( dedd) mpedd ee 21,4 y 22,5, m e be v e tb 1. l pme efee hó de p v e em ép de eme de epñe e Méx y amé de s, e qe e me b ped p qe dem p, dmv e de p [3 y 4]. E e ñ 1557, e e y ed cé de s dejó de dfd qe eñb e fd me demd p, pemee p ed, bed de pee epñ e amé de s y ce [3, 5, 6, 7 y 8]. l exe de p v p e me mbé e e de a de u, qe, j Jge J, fm deegó epñ qe, fe, mde e e Peú, e ñ 1735 1744, de med e f de ded e hme de te p p, e dd e qe ép. a a de u ebó e bó e 1748 qe e p e me qe pd beefe p pde fd med de qe ee e dp y qe, mpñ , pejdb exó de ée. Ee me v p e j Ep y ee ñ 1741 1750 e ed ppedde. E qe e e ñ e gbe epñ de Nº 452
REcubRimiEntos
TabLa 1
característIcas de los metales precIosos del grupo del platIno LigerosPesados Rutenio
Rodio
Paladio
Osmio
Iridio
Platino
Símbolo
Ru
Rh
Pd
Os
Ir
Pt
Número atómico
44
45
46
76
77
78
Peso atómico
101,0
102,9
106,4
190,2
192,2
195,1
Peso específico (g/cm3)
12,2
12,5
12,16
22,5
22,42
21,4
Punto de fusión (ºC)
2.450
1.985
1.553
2.700
2.454
1.773
pe phbó expó de me de pee de amé de s e deó qe e j m gme, e f de ev qe e ze p de e , qe pee qe e e ñ 1788 e pp gbe epñ mpó gde dde de me bj pe p, pbbemee, de e qe ñb [3 y 4]. ape de ee dmed, pee qe pme vegó ef de p v p fe ezd p Wm Bwgg e 1750. Pemee, c. l. Behe y B. Peee debe e bj de M. de ´ie, e bv e 17731774 fm mebe de p v [3, 6, 7 y 9]. Dez ñ má de (e 1873), Pee-F chbe pepó p mebe, ped e pe [3, 6, 7 y 10]. l beó de p p, embg, e ezó h e ñ 1803, e qe W. H. W ó de p v p d mpee m, demd pd y d [3, 6, 7 y 11]. E ex de g eg de p v p ó mó p pep e p p; egdmee ñdó me p pep e pd y fmee ó e d e fm de de d y d. a pd, W e d ee mbe e h de ede P, debe e ñ 1802, y d (de dó ) mó p e d de e. Ee ñ 1803 1845 e ee eeme de gp. D de e, emejz de d, e mb emped pb geg qe ezb 78 IngenIería QuímIca
ppedde: m (de me ) e d (de ), ded degdbe de de óxd de pme me y e vd de e de egd eeme. E eeme, e, e mó e ó r (rhe) [3, 4, 6 y 7]. E m y e d fe d p s. te e 1804, qe demó de md peedeemee dd [3 y12]. P mm feh, H. V. Me-De, a. F, de Fy y l. M. Vqe mbé peh pee de d e e p v p, pe bj fe yee [3, 6, 13 y 14]. amb eeme fe hd e e ed eg ee de me de p v p g eg. E e fe d h e ñ depé, e 1884, p c. c, qe pbó de e demó ñ, d J. J. Beze fmó ed de ee vegd y epó e m ev eeme de b peód [3, 5, 6 y 15]. l mee de gp de p eá peee, m e h dh, e e p v p pedee de amé ce y amé de s y e fe pme fee de e mee h qe e 1819 e debó p v e Me ue (r), dmd e p , p de ñ 1824, e med epe [3 y 4]. l mee de gp de p e ee e ez be e depó pm be e pee [36]. l depó pm mpede d p ppe. E pme p fm deme ee e de
e mee de gp de p e e v, epemee e d, y feeemee d m, ed e p v e pp yee. l eó de e depó d g fmó de pee de mee de gp de p. l depó de d eá my exedd e e e eee, ed, de ee d e, má mpe memee d e Me ue (r) y d e ovewh, e e tv (sdáf). E egd p de depó pm ye fme de f de be-qe, qe eá d geemee . E depó, e qe pedm mee p y pd, ye my eev d de mee de gp de p. l depó mye de e e e e mpej Bhved ige de tv (sdáf) y e egó de sdby e o (cdá). E m de egó de sdby, e p y e pd e ee e mm ppó, eed peqeñ dde de mee de gp de p demá de y p. l mee pe, de gp de p m e y p, e bee m bpd e exó de qe y be. l depó pm de sdáf ee d mee de gp de p, m he, qe, b, be, p y . tmbé e h ed mee de gp de p e ve de z y e depó de be y bó, qe e fee de p v eóm [3, 6 y 7]. E pee depó ve, e p e h ed e egó de Pem e Me ue (r), e cmb, e pe de amé de s y e ab. Y mbé, qe me bdemee, e Ed ud, e ak, e a y e cdá. E e pee, e p v e h e fm de pep g e fm de peqeñ em p d ee e y gv, d mge, , be y m. E e pfe e v p ep p ped de ge, yed e p má de 75% de pep meá bed de e fm. l mpó pxmd de ee Nº 452
REcubRimiEntos
p v e gee: 79,5% de p, 6,2% de d, 2,6% de pd, 0,6% de d, 0,3% de m y 0,08% de e, ed d e 0,6% ee p y e 10,12% mbé ee p be, he y mee [3 y 4]. l mee de gp de p my e. s eó, e gm p ed, e ez eee, e gee: 0,01 p e p, 0,005 p e pd, 0,001 p e d, 0,001 p e m y 0,001 p e e. De e eeme qe ye e gp de p, mee e p y e pd e ee e fm v y, p pe, ó e p, e pd y e e e ee e ez m mee [3 y 6]. E méd de epó de mee mpee de p v e mmee mpej y b. cd mpñ ppe de epdee expó me pee méd p, d ee méd p de expó y eeme ppe, demá de mee pe, qe e dee exe de me. ae de debme y bgee expó de y-
me de cdá, sdáf y r, mee de gp de p e be exvmee de depó ve de p v, pedéde me depé de epó de he, mpe my [3, 4 y 6]. 2. Prpedade fía y qía
l ppedde f má mpe de mee de gp de p e d e tb 2 [3 y 18]. E p pee b, e mebe y my dú, pded de j. ree empe de m Be, pe fde fámee e de pee xhd. Exe dde dfeee de me, ppd p efe: gd 1, pez máxm de 99,99%; gd 2, pez mm de 99,9%; gd 3, ed 0,5% de me de gp, y gd 4, me, pez de 99%. E p e my d, pe dez pede mee p eó me, m qe, be, , p, m, e d. E p, p pe, pee efevdd epe, de de de 65% p z vbe.
TabLa 2
propIedades FísIcas de los metales del grupo del platIno Dedd (20ºC)(/cm3) Etrctr crtl
Platino
Paladio
Rodio
Iridio
Rutenio
Osmio
21,4
12,6
12,5
22,42
12,2
22,5
cúbi cúbi cúbi
cúbi Hx H
Pt de f (ºC)
1.773
1.553
1.985
2.454
2.450
2.700
Pt de ellc (ºC)
4.530
3.980
4.500
5.300
4.900
5.500
Cdctvdd trmc (cl/e/cm2)/(ºC/cm)
0,17
0,17
0,21
0,14
-
-
0,0314
0,0584
0,059
0,0307
0,057
0,0309
Retvdd elctrc (mcr-hm-cm) (0ºC)
9,83
10,0
4,51
4,9
7,2-7,6
9,5
Dre (VH) reccd
40-47
37-49
122
170
220
350
Dre (electrdeptd)
600-630
380-430
610-800
210-240
230-500
300-450
Mdl de Y (reccd) (T./cm2)
1,6x103
1,3x10 3
4,2x10 3
5,8x10 3
4,6x10 3
6,1x103
Clr epecfc (cl//ºC)
80 IngenIería QuímIca
E pd e de b y pe ped p. E e me pe de me dedd y de má bj p de fó y, qe e my d, dez pede mee eád me, m qe e. E d e de b be y pee dez y p de fó mh má qe d mee peedeemee d. s dez fee ee me pe exd ee dege. P pe, pee efevdd my , de de de 78-79%, ó fe de p (90-95%). E d e mbé de b y pee, m e d, g dez. se ee e e p p me dez de ee me, m e e de pó egd gmee p e cmé ie de Pe y Medd p medó de gd y pe. E e y e m e eme j he e v pe: m é pee gemee gáe zd y m é pee p de fó my y e mb fámee e xge. amb mee exdmee d y qebdz, ed my dfe de bj. l ppedde qm de mee de gp de p dfee egú e fm e qe e ee pee y z: fm “mp”, fm “epj y pvee” y fm “eg”. De e fm, “eg” e má ev y “mp” me ev. E fm “mp”, e pd e d p e ád ed ee y p e ád fú hved, y pd y p de p e g eg. s embg, mee de gp (d, d, e y m) d p e g eg p g de ád d. nme óxd fdd, hdóxd, e y mez de e e mee de gp de p y, mm, he peóxd fdd y fdd y, j vv, e eeme -meá, m: fóf, é, , zfe, e y b, mm qe fú y e ee. P pe, eee ee qe Nº 452
REcubRimiEntos
Los RECubRiMiEnTos DE METaLEs DEL gRuPo DEL PLaTino PoR Vía ELECTRoLíTiCa Han siDo Los Más uTiLizaDos
ee g d e mee e e e peó mfé [3]. E fm “epj y p vee” mee pd y p , de d de gp, má fámee be. E pd e de p e ád fú, p e ád y p e g eg y, e ee, fm e xge, e fú y e , epevmee, óxd, f y . P pe, e pd e pz de bbe, e e fm ee 800 900 vee vme de hdóge, g qe eg depede m hdóge óm, má v qe e me bbd. E p e pee e mpme pd y m é e d p e fú y e y, pp emp, e pz de bbe mbé hdóge, qe e me qe e pd. E d e mh má ee qe e pd y e p, be e de p e ád fú, e fdd peedeemee med y, empe, p e xge, e fú y e , dd e epdee óxd y e. tmbé, fmee dvdd, e d bbe gde dde de hdóge. E d e me my ee e, d eá fmee dvdd, pe e d p ád mez de e. ah be, d e e 600ºc e fm e óxd de d evee. a empe , ee me fm e fú y e epdee mpe y, emejz de d, d eá fmee dvdd pede bbe g dd de hdóge. E e e deve e g eg, e 82 IngenIería QuímIca
de de hp , e de ed de hdóxd ód de peóxd ód y e á fdd. a pp emp, d e fm e e mófe de xge d g epdee óxd, y d e fú empe d g epdee . E mbé pz de bbe hdóge. E m de p fd de fm e óxd vá oo4, p ó e e f. P pe, ád xde ee me y d g eóxd, ód p de fó y ebó bj, qe depede vpe my e y óx, ped de . E m e d mbé p de de hp , p de de pá y p e fdd e hdóxd pá y, empe, e fú y p d epdee e. a pp emp, m mee de gp, ee me bbe e g hdóge [3]. E fm “eg” y d, mee p, pd y d, fmee dvdd, pee ppedde my mpe, be mh vee de pó d, epemee e edó de mpe gá mede g hdóge. 3. oeó pr depó elerlía
l ebme de mee de gp de p e pede bee de e me dfeee: p evpó v, p v
Fi 1 Eem ltrtv del dptv pr l electrdepc de l metle. (a) mpermetr, (V) vltmetr
qm (edó, ee) y p v ee (mede ee eé). De e e pedme, e úm h d e má zd y é vm efe e ee . l depó ee de me pe be eeme deemd me-be e, gde g, e deg de ee me pe be eed (ád me-be eb), megd e dó-eeó bñ (eed pmdmee e de ee me pe), p e p de ee eé , pp emp qe e eed (ád) e pde p dó de me pe (d e z ád be) e pde depedme ge (d e z ád be). l e de me pe dep pede e peee e dó-eeó bñ e fm de e mpe, m e e de e rh 3+ e eedepó de d be e fm mpej, m e e de e [Pc6]2- e eedepó de p. Fee fee fm ó bj e he peee e de me pe dep, d e p pe d eed d, megd e dó-eeó bñ, e gd eémee e pe e mvme h de d eed: e meá gd pvmee (e) e dge h e eed egv (ád) y e gd egvmee (e) e dge h e eed p v (ád), pd de ee md ee eé, m e ve eqemámee e Fg 1. E e eed, pv y egv, y p e p de ee eé, e pde feóme eeqm de xdó y edó: e pme e e ád y e egd e e ád, gd mb feóme vó de ve, e de, de úme de eee-ve be [3 y 19]. a, p ejemp, e e de eedepó de pd, e e qe e pede empe ád be de pd md, ee me, e e ád, ede d eee y p ed ó: Nº 452
REcubRimiEntos
Pd º
→
Pd 2+ + 2 e
y, vez, e e ád, e ó pd de dó (bñ) m d eee y p ed de ám meá e, depáde : Pd 2+ + 2 e
→
Pd º
cd e empe ád be, m e e de eedepó de v de e mee de gp de p, e ád ú mee m d de ee eé, debed epe e de me pe qe e dep e e ád mede de peód de e de ee me pe [3 y 19]. J ee eqem e, e pde e e eed ee de feóme má mpej, gd exe de dbe p eé y e qe evee pzó, beeó qe mde, dfó, e. Vem, pe, qe e eedepó de e mee pe y, e gee, e eedepó de qe me, p e p de ee eé e pde ee qm evebe, p qe, p ve e ed de eó qm epáe (evebe) pdd e ee m eeg (ee eé e ee ), p p é e qe ee g eó bj e dfee de pe. Dede e p de v emdám, eeg eé mm ee p ve e ed de eó de e é debe e de: G = z · F · E
dde: G e vó de eeg be de Gbb, z e e úme de eee g eé y E e fez eemz de é. E pá, embg, debd ee de feóme evebe qe e pde e eed, e eeg e fee, eqéde eeg ex y, p , dfee de pe my qe evebe dd [3 y 19]. aqe mee pe de gp de p y e y e ñ á (ee 1803 y 1845), m hem dh, de84 IngenIería QuímIca
pó p v ee e ezó h be ñ depé de debme y me. E p e eedepó p pme vez á p e ñ 1855; e pd e eedepó, mbé p pme vez, e e ñ 1884; e d e depó p pme vez e e ñ 1891; e d e depó p v ee p pme vez e e ñ 1931; e e e eedepó e e ñ 1936, y e m be ñ má de. a e d, embg, ebme de e mee pe e p g ñ depé. l pme e ze fe ebme de p, pd y d, á p ñ 1930 1936. l ebme de mee de gp empez pe e d mh má de, epemee fe eóg deemd y, e mh , ed mee pe (p y be mee de gp) [3]. l eeó emped p eedepó de mee de gp de p dfee egú e e me pe dep [3]. l eeó (bñ) p depó de p peeee gee p: bñ de ff, bñ de de dm-d, bñ , bñ ád y bñ de d-f p. De ee e, m e bñ gee, d p: 16 g/ de dm-d
sin EL MoDERno DEsaRRoLLo DE Los RECubRiMiEnTos DE Esos METaLEs PRECiosos, Las inDusTRias ELéCTRiCa Y ELECTRóniCa HubiERan siDo inCaPaCEs DE CuMPLiR Los REquERiMiEnTos quE LEs Ha ExigiDo EsTa ERa
de p (P(nH 3)2(no 2)2), 100 g/ de mó (nH 4no3), 10 g/ de ód (nno 2) y 50 m 3/ de dó 28% de hdóxd mó (nH4oH). Ee bñ pe ád de p, empe de 65-75ºc y dedd de ee de 1-2 a/dm2. l eeó (bñ) p depó de d ee peeee e p dfeee: p f, p ff y p mx f-ff. De e, má emped de p f, d p: 2 g/ de f de d (rh2(so 4)3) y 30 g/ de ád fú ed (H 2so=), ped ád be (geemee de p de pd), empe de 20-25ºc y dedd de ee de 0,5-4 a/dm 2. l eeó (bñ) p depó de pd emeje zd p depó de p. l má mpmee emped peeee p m, e qe e pd eá peee m mpej md, m e de pd-m (Pd(nH3)4c2) m dm-d (Pd(nH 3)2(no 2) 2) (d ppmee m “ P”). Ee p de bñ pee gee mpó: 8 g/ de dm-d de pd, 100 g/ de mó, 10 g/ de ód y m h pH de 9-10. Ee eeó pe ád de p, empe de 50ºc y dedd de ee de 1 a/dm2. l eeó (bñ) p depó de d ee m be e hex-d ód (n 2[ic6]), e hex-d mó (nH4)2[ic6], e hex-d de hdóge (H2[ic6]) y e hexbm-d de hdóge (H2[iB 6]). De ee e, m e bñ gee, d p 10 g/ de hex-d mó (eed 48% i) y fee dd de ád hd (Hc) p bz e me y g pH = 1,4. Ee bñ pe ád be (de p de pd), empe de 18-25ºc y dedd de ee de 0,1 a/dm 2. l eeó (bñ) p depó de e, de p bá m de p ád e, eá bd Nº 452
REcubRimiEntos
e e mpej be de ee me: - de e, fm de e, e de m--pe, mpej ó de e y mpej ó de e. De ee d e eeó, e má zd e dd e e bd e e mpej ó demd rnc, de fóm (nH 4)3[r 2n(H 2o) 2c 8]. Ee bñ ee 6 g/ de ee mpej rnc y ee 6-30 g/ de fm mó (nH4(H 2n-so3)), pe ád be (de p de pd), empe de 60-70ºc y dedd de ee de 0,8-1 a/dm 2. l eeó (bñ) de m ee e (de p ff, de p fm, de p m y de p pe-m) ád (bd e e hex-m y mpe). De ee d e m e gee eeó ád, d p 5 g/ de mpej hex-m mó ((nH4)2[oc6]), 50 g/ de ád hd ed (Hc), 40 g/ de mó (nH 4c) y 1 g/ de m (nH 3). Ee bñ pe ád be (de p de pd), empe de 25ºc y dedd de ee de 0,3 a/dm 2.
Fi 2 Dferete pe c recrmet de plt d e l dtr elctrc y electrc llevd recrmet de plt
4.2. rbii i
4.1. rbii i
De e emp, ebme de p, be d e pe eeó, fe pegd p ebme de d, y qe fe d exeee e de p eedepd (dez, ee e, e qm y eeqm) y, pp emp, e má b y e pd dep fámee. ah be, p de ñ 60, ebme de p je eó de d p dve mv. E pme g, pqe pd p4. Aplae e e eé de pl mee pe de gp de mpm má bj e qe p, bed p me- ebme de d. E ed meá m bed gd g, pqe p v ee (y epeme- me my ppd, depd e e úm) p g e- be á, p z eve e d mde, m eed (ád), mee e jye, pm- e depó de mee be dmee e eg p- m e peó ód de e de e úm vee ñ. de bqe, e ms pe de exgeó, e pede ed. Y, e ee g, de qe, e mde de pqe b m be efde ebme de e me- z e pe eeó e pe, d eé empe, mpáde y eeó, p ejemp, hbe mej qe e d, e pd e d pe de mp eqe- [3]. me qe e h exgd e e P pe, ebmeeep, de mpd y de de p h hd p eqp depedee ó d, e jye p pee de fbdd m p fe eóg: e de pez eeó evd p qm epee qe e ebme, mp deb meee qe e hbe d pbe e ápd de- de ád, e eed epee, qe e h zd e e e epe, e ee y e úm ñ e mzó d qe qe e pee de eqp [3]. pege me me be, Vm efe egdme- m p, de p xdó e pe de d de ved. ape de zó e mee pe. m me e mh e86 IngenIería QuímIca
e qm y, eeemee, e fbó de zde p b de epe de móve, e ebme e z ( ded epe) p ebó de e de b de, p de evpó, ve p ped, e., vd e dg y med, p fd póe m p fbó de dfeee me qúg [3]. E Fg 2 e me dve pez ebme de p.
Debd qe e me d e my d y qebdz, e df de bj; de md qe my pe de pe de ee me e he e fm de ebme bed p v ee. l pe de d dee, m bd, p me ef de g dd, e de ám fgáf, bje de p ped mee y p J ye. l ebme de d e empe mbé p pege pefe meá e p de peó p medd de e f de qd v y p peó e ved y ó de epej y efee. P pe, eé evd ebme de d pee ee de , záde mvmee e mpee de de d-fee y de d-fee. apvehd g dez, ebme de d e empe mbé e eé mó ve (edz) y e meeee de d eeó. E qe e d e efee, h e mez de segd Ge Md, zó de ebme de d e pámee ded. cd ge mezó, hb eedd de de ev eqp y p, e, demá de eqe exq pdd de e mpee, fee, deb eve mpemee ed bj evem de móg de ev. cm ee de vegó qe e evó ee b e mb bd edee, e v qe e d eedepd fe ó pefe my pe de pbem de Nº 452
REcubRimiEntos
eefó, dde ee eé de bj edd. se h Pe de certer de lj zd mbé mpmee e e llev recrmet pd m eeme ee e fjd mpej y e mde defl de rd e, j dde vbe 4.3. rbii de p, be, p [3]. i a mez de beó dMdedmee, qe ee, á p déd de ñ d d d, e h d e pd e, hb exev demd e Jye, y e p ed de ee ebme debd peqeñ dde de e g má qe e b de e y d. se h emped de d y de p y ede- mbé m zd e mp, qe ge, ded. s e ee qm dembg, de segd Ge e, m de hdgeó y Md, debd qe e d e d- dehdgeó, be d e f de eg p gee, y pme. P pe, pvehqe e zb be d p eq- d fdd de dó de g deñ y de ev de p - p me, e pd yó hdóge e e me pd, e h zd e d y e me e mh de mee emped ee me e fbó de fee. cmezó, pe, y pee. a e pme z- de mg p p de v ede má fd y pe e ge ñ depé em- e e b [3 y 7]. medmee é de d- pe e d eeó, p E Fg 5 e me dfed ee, é qe, vez eb pefe de y ee pez ebme de fzd ed, hó mp ee, y e mpe, pd. mp de expó e mde be d e Ep [3]. d eeó, qe ee Ee me h d d m ó epe de de p d e h 4.4. rbii iii h z e , - d pbe, debd me pe- Ee me e h zd e g m ee de demd de (h vee fe e - exeó, m ee, p ed ev eg de hee, g ép) y má bj dedd. ee p. cm e e me eepe, de s ee ved y - me d, e d pee ée y ve epe [3y 20]. ó he pz m e p- g dfd p e bjd, E Fg 3 e me - p e de eé p qe e h zd my p bee qe ev ebme de eé, m de eqp m me p ( ebó de peqeñ e y de p de pme de egáf g Fi 4 de p ). cm ebme, embg, h ed Cectre e llev e l etrem recrmet de rd má mp pó, epemee e dveme de d eá y ep, dde e pebe e mpedbe p ebdd empe (má de 1.000ºc). se h ppe mbé ebme de d m de ebme de p be e ád ee, debd pee vej (me beeó y mej ee fee ó). E eg eeó y ep, e ebme e p e: móve (edz), e eFi 5 Dferete pej y efee, e eeme p pe c recrmet b de v, e dg, e de pld tld cm eed ee (p medd de cmpete e l dtr pH), e p de bj de eedelctrc y mdc d de me, e. l ebme de ee de d dve mee, m p, h hd mbé mp mp de pó [3 y 8]. E Fg 6 e me pez evd ebme de d.
Fi 3
88 IngenIería QuímIca
d y e Fg 4 v ee qe ev e exem ebme de ee me.
Nº 452
REcubRimiEntos
p p bj de eedd de me eá, e ó, Cmpete de ep e e , e ee meee de lrtr e llev de ebme de p y de recrmet de rd d. P pe, ee ppedde emeje ebme de d, e e eedepd pede dee m ev má b e ebme, be d e e mp de eé deze y e ee. tmbé e h emped ebme de e e p de dde, e e eveme de mpe, e b eeó, e ád eé (p ee eé) y e d de heme de e [3]. o mpe pó de 4.5. rbii i aqe pp de eede- ebme de e, m pó d ebme de m, ede e dd de de e pe e pb, e e- eeme ee p edee úm e ñ e h mee má bd, m e exedd debemee, d e p. obed e fm e e mp de jye y - pvee, e e e empe meó m e e mp eó- mbé m zd e g. l exd pe d qm [3]. qe pee p eg (de E Fg 7 e me be) de ee me, e pez de gfe qe ev embó p de de bme de e mbd pd, de g efe dev de . vez qe pe, h heh be e pe de e óp, de e de jye, de e de 4.6. rbii i mpe, de e de gfe, de P pdde f y qe de mebe de j, e. E m, ebme de ee ebme mbé d- me h hd pó e d e d de móv, de d eeó y de de e y de eg y de eé, dde e h md fbó de j de eje [3]. pee, e ee a ee p de fó y dege e efee, eb bj eó de vp, eb- me de d. tmbé e h me de e h hd ee- zd, fmd ee emee ev pó m d y p, e fbó de
Fi 6
Fi 8 Dferete termle c recrmet de m tld e l dtr elctrc
eje de me dve y e p de pme y q. E fm fmee dvdd, e h emped mbé m zd e dfeee ee qm [3]. E Fg 8 e me dfeee eme qe ev e z de ebme de m. blrf [1] E. Julve, Quím. e Industr., 50, (5), nº 540, 241 (2003). [2] E. Julve, Quim. e Industr., 51, (1), nº 548, 26 (2004). [3] E. Julve, Electrodeposición y deposición química de metales preciosos. Volumen I, Edic. E.J.S., Barcelona (2003). [4] J. A. Babor y J. Ibarz, Química General Moderna, Ed. Marin, Barcelona (1949). [5] M. E. Weeks, The Discovery of the Elements, 4ª edición, pág. 236, Easton Pa., Journal of Chemical Education. [6] C. A. Hampel, Rare Metals Handbook, Reinhold Pub. Corp., New York (1954). [7] E. Julve., Pint y Acab. Industr., 44, nº 275, 44 (2002). [8] E. Julve, Pint. y Acab. Industr., 46, nº 290, 42 (2004). [9] C. L. Berthollet y B. Pelletier, Ann. Chem. Justus Liebig, 14, 20 (1792).
Fi 7
[10] J. L. Howe, Chem. News, 109, 229 (1914).
grfer de deñ mder e cm el r c el rte
[11] W. H. Wollaston, Phil. Trans., 94, 419 (1804). [12] S. Tennant, Phil. Trans., 94, 411 (1804). [13] F. E. Beamish y E. W. Warren, Can. Mining J., 63, 505 (1942). [14] J.W. Mellor, A Comprehensive Treatise on Inorganic and Theoretical Chemistry, Vol. 16, Green and Co., London y New York (1942). [15] C. Claus, Pogg. An., 64, 192, 622 (1845). [16] W. M. Goldschmidt, J. Chem Soc., 655 (1937). [17] N. V. Sidwick, The Chemical Elements and Their Compounds, Vol. 2, pág.1454, Oxford University Press, London y New York (1950). [18] Handbook of Chemistry and Physics, 78 th Edition, CRC Press, The Chemical Rubber Co., Cleveland, Ohio (20002001). [19] E. Julve, Electrodeposición de metales, Edic. E.J.S., Barcelona (2000). [20] E. Julve, Quim. e Indust., 27, nº 6, 459 (1981).
90 IngenIería QuímIca
Nº 452