PTS 04 Die 50 Geistlichen Homilien Des Makarios (1964)_Clean

H. DÖRRIES — E. KLOSTERMANN f — M. KROEGER DIE 50 GEISTLICHEN HOMILIEN DES MAKARIOS

PATRISTISCHE TEXTE UND STUDIEN IM AUFTRAG DER

PATRISTISCHEN K O M M I S S I O N DER A K A D E M I E N DER WISSENSCHAFTEN ZU GÖTTINGEN · H E I D E L B E R G - M Ü N C H E N UND DER A K A D E M I E DER W I S S E N S C H A F T E N UND DER LITERATUR ZU M A I N Z

H E R A U S G E G E B E N VON

K. ALAND UND W. S C H N E E M E L C H E R

BAND 4

1964 WALTER DE GRUYTER & CO · BERLIN VORMALS G. J. GÖSCHEN'SCHE VERLAGSHANDLUNG · J. GUTTENTAG. VERLAGSBUCHHANDLUNG GEORG REIMER · KARL J. TRÜBNER · VEIT & COMP.

DIE 50 GEISTLICHEN HOMILIEN DES MAKARIOS

H E R A U S G E G E B E N UND ERLÄUTERT VON

HERMANN DÖRRIES ERICH KLOSTERMANNf — MATTHIAS KROEGER

1964 WALTER DE GRUYTER & CO · BERLIN VORMALS G. J. GÖSCHEN'SCHE VERLAGSHANDLUNG · J. GUTTENTAG, VERLAGSBUCHHANDLUNG GEORG REIMER · KARL J. TRÜBNER · VEIT COMP.

GEDRUCKT MIT UNTERSTÜTZUNG DER DEUTSCHEN

FORSCHUNGSGEMEINSCHAFT

1964 by Walter de Gruyter & Co., vormals G. J. Göschen'sche Verlagshandlung — J. Guttentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer —Karl J. Trübner — Veit & Cbmp., Berlin 30 Printed in Germany Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es auch nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomechanischem Wege (Photokopie, Mikrokopie) zu vervielfältigen Satz und Druck: Walter de Gruyter & Co., Berlin Archiv-Nr.3910643

VORWORT Nach langer Irrfahrt hat die Ausgabe der 1 den Hafen erreicht. Die vor zwei Jahrzehnten von Erich Klostermann, dem verdienten Origenes-Herausgeber, vorbereitete Edition ruhte auf den damals allein zugänglichen Handschriften und versuchte, dem ursprünglichen Text Symeons möglichst nahe zu kommen. Bei jeder einzelnen Homilie wurden deshalb aUe Sammlungen, in denen diese überliefert sind, gleichmäßig zu Rate gezogen. Seither sind eine ganze Anzahl weiterer Handschriften entdeckt oder zugänglich geworden. Darüber ist die Eigenart der 50 Geistlichen Homilien und ihrer Textgestalt deutlicher hervorgetreten. Ihre Sonderstellung verwehrt, sie zu nahe an die anderen Überlieferungen heranzurücken. Da aber die geschichtliche Wirkung des „Makarios" gerade auf dieser Sammlung beruht, so verdient sie erhalten zu werden. Der Sammler verfolgte seine eigenen Zwecke, nahm auf, was ihm entsprach, und schied anderes aus, was seinen Anschauungen nicht gemäß war. Obwohl er sich des häretischen Ursprungs dieser Literatur nicht bewußt war, fiel mancher ihn fremd anmutende Zug dahin, auch wenn er es nicht auf ein Ausmerzen des Häretischen abgesehen hatte, wie etwa Ruf in bei Origenes. Es blieb deshalb genug an Ursprungsmarken erhalten, die Herkunft erkennen zu lassen; einst verurteilte Sätze fanden sich hier unverändert wieder, ohne daß es dem Sammler aufgefallen wäre. Es mußte deshalb auf der Grundlage aller erhaltenen Homilienhandschriften und unter Wahrung der Besonderheiten dieser „Normalsammlung" der Text hergestellt werden. Von Erich Klostermanns Arbeit wurde außer einigen Konjekturen weithin der Nachweis der Bibelzitate bewahrt. Sein Name ist auf dem Titel schon aus Pietätsgründen zu nennen, ohne daß er für die Textgestaltung verantwortlich gemacht werden dürfte. Die Bearbeitung von Text und kritischem Apparat übernahm Matthias Kroeger, von dessen Hand auch die Einleitung herrührt. Der historische oder Testimonien-Apparat ist von mir hinzugefügt; er mag — ohne ein eigentlicher Kommentar zu sein — die Grundbegriffe des Textes erläutern und den Zugang zu seinem Verständnis erschließen. Das Register stellt die im Apparat besprochenen Begriffe zusammen; einen eigenen Wortindex soll es nicht ersetzen. Ein solcher, der das

gesamte Wortgut Symeons umfaßt, wird nach Abschluß der geplanten Editionen* erscheinen. Ein besonderer Dank gebührt Abbe Marcel Richard, Paris, dessen steter Hilfsbereitschaft wir für manchen Film und wertvolle Hinweise verpflichtet sind. Meinem Kollegen Kurt Aland, Münster, gelang es, die bisher von den Vätern der Lavra zum größten Teil nicht freigegebene Handschrift H 61 noch aufzunehmen; man wird für die Kenntnis ihrer Lesarten die nachträgliche Einarbeitung von Siglen und Hinweiszeichen (s. u. p. XXVII) in Kauf nehmen. Dagegen blieb eine in Athener Privathand befindliche junge Handschrift (s. u. p. XL) unerreichbar. In unermüdlicher Mitarbeit haben cand. theol. Peter Nasse und cand. theol. Winfried Stoellger bei den mühseligen Korrekturarbeiten wertvolle Hilfe geleistet. Göttingen, den 11. Februar 1964

H. Domes

* Geplant sind eine Ausgabe der Sammlung B (Typus I), die auch die Sammlungen C und R berücksichtigt, deren Sondergut von E. Klostermann und H. Berthold (Neue Homilien des Makarius / Symeon I, TU 72, 1961) herausgegeben wurde, sowie ein Band, der die in diesen Sammlungen nicht enthaltenen Stücke umfassen soll.

VI

INHALTSVERZEICHNIS Seite

Einleitung Die Handschriften (Nachtrag der Kollationen aus Lavra H 61) Zum Stemma Die Ausgaben Die von Drucken abhängigen griechischen Handschriften Übersetzungen in Handschriften und Drucken Text und Apparat Interpunktion, Absätze, Anführung, Zählung, Siglen Synopse der Makarios-Sammlungen Benutzte Ausgaben und Literatur Quellen Literatur Conspectus Siglorum Die 50 Geistlichen Homilien des Makarios Bibelstellenregister Register der kommentierten Begriffe

IX XII XXVII XL XLII . . . XLVI XLVI II LI LVI LIX LXIII LXIII LXV LXVIII l—322 323 335

VII

EINLEITUNG Nicht lange, nachdem die „50 Geistlichen Homilien unseres Heiligen Vaters Makarios des Aegypters" im Abendland durch die erste Ausgabe (1559) bekannt geworden waren, regte sich schon der Widerspruch gegen die im genannten Titel behauptete Autorschaft des großen Mönchsvaters aus der Skete. Das fehlende äußere Zeugnis, theologische wie stilkritische Einwände dienten dabei als Begründung1. Wurde der sichere Beweis für diesen Verdacht auch nicht erbracht, so behauptete doch die kritische Auffassung der Frage das Feld, nur mühsam bestritten von wenigen, gewiß nicht schlechten Kennern der patristischen Literatur2. Die textliche Grundlage für die Beurteilung der Frage wurde wesentlich erweitert durch die von H. Dörries in Form erweiterter Regeste vorgelegten Texte aus Vaticanischen Handschriften (B und A), zu denen nach dem Kriege noch weitere Sammlungen (C aus Athen, R vom Athos) kamen. (Die neue Sammlung L = Lavra B 48 ist ein lückenhafter Teil der bisher nur arabisch bekannten Sammlung W in griechischer Fassung.)3 Das Problem der Autorschaft des Makarios wurde durch die Entdeckung des belgischen Benediktiners Villecourt im Jahre 1920 in ein ganz neues Licht gerückt. Dieser identifizierte einzelne Sätze der Homilien mit den durch eine Häresienliste des Johannes Damascenus bekannten Thesen der Messalianer, die bereits im ausgehenden IV. Jahrhundert und dann wieder in Ephesus 431 verurteilt worden waren. Die Entdeckung Villecourts, daß die Homilien bisher verkannte Zeugnisse messalianischer Überlieferung seien, fand weitgehende Zustimmung. Sie wurde unterstützt durch die Tatsache, daß in den arabischen Sammlungen und in einzelnen, für sich allein umlaufenden syrischen und griechischen Stücken des „Makarios" ein Symeon als Autor erscheint; 1

Über die Forschung bis zum Beginn des XIX. Jahrhunderts informieren gut die reichen Anmerkungen Harles' in der 2. Aufl. der Bibl. Gr. des Fabricius (Bd. VIII, 1802, 361-366; abgedr. bei Migne, PG 34, coll. 391-400). 2 z.B. O. Bardenhewer, Gesch. d. altchr. Lit. Ill (1912), 89; und O. Zöckler, RES XII, 91. 3 H. Dörries, Symeon v. Mesopotamien, TU 55/1, 1941, wo man zu allem weiteren die Belege einsehe. Eine neue Auflage ist in Vorbereitung, die auch die neu aufgefundenen Sammlungen C und R berücksichtigen wird. IX

dabei ist in den arabischen Sammlungen wahrscheinlich an den S ulenheiligen, in den syrischen und griechischen an einen Symeon von Mesopotamien gedacht4. Da nun bei Theodoret (hist. eccl. IV, 11, 2 und haer. fab. comp. IV, 11, 23) ein Symeon als Messalianerf hrer genannt wird, lie sich das aus theologischen S tzen gewonnene Ergebnis, die ,,Makarios"-Homilien seien urspr nglich messalianisches Gut, willkommen erg nzen und best tigen: die ,)Makarios"-Homilien sind Symeon, einem F hrer der Messalianer, zuzusprechen; sie wurden nur, wie auch das brige Schrifttum jenes Symeon, zum Schutz ihrer weiteren Tradition unter den Namen des gro en Makarios gestellt. Bei den Hom ien wie bei den anderen Sammlungen handelt es sich im wesentlichen um Predigten, Traktate, Briefe, um berlieferung einzelner Logien des Meisters sowie um Frage- und Antwortst cke, die dem Lehrgespr ch entstammen. W hrend nun alle in diesem Jahrhundert entdeckten Sammlungen (BACRL wie auch die arabische berlieferung) St cke der genannten Gattungen locker gruppieren und sie ohne System zwanglos aneinanderf gen, weisen die Homilien Merkmale planender Komposition, etwa schon in der Zusammenstellung von gerade 50 St cken, eines sp teren Redaktors auf. Dessen Bemerkung am Schlu der 50. Homilie: δια πλειόνων ... έχοντες επιστεΐλαι ... δι' ολίγων έδώκαμεν charakterisiert die Homilien als Briefsendung und bezeugt in dem δια πλειόνων — δι' ολίγων, da eine Auswahl aus bereits vorliegender berlieferung getroffen wurde; fast alle Homilien lassen sich in den anderen Sammlungen wiederfinden (vgl. die Tabellen p. LIX). Vergleicht man nun den Text der Homilien mit dem der anderen Sammlungen, so f llt auf, da manche S tze, die eine starke Spiritualisierung verraten oder sonst einem frommen Leser Ansto bereiten k nnten, ausgelassen sind. Dabei ist der Bearbeiter in seinen Streichungen so wenig konsequent gewesen, da sich die Motive seiner Korrekturen nur erahnen lassen; eine „Theologie des Redaktors" l t sich deshalb aus den Eingriffen nicht erheben. Besonders deutlich sind die Eingriffe in den Text nat rlich dann, wenn der urspr ngliche Zusammenhang durch die Streichung zwar entstellt wurde, aber gerade in der noch als solcher erkennbaren Entstellung die Urspr nglichkeit der unkorrigierten Fassung, die in den anderen Sammlungen zu finden ist, sich erweist. Da in den Homilien St cke verschiedener Sammlungen vereinigt sind, stellt sich der Homilientext als Kompilation verschiedener Vorlagen dar. U. Schulze hat in seiner Dissertation (theol. Getting. 1962) die Arbeitsweise des Redaktors untersucht und ist dabei zu dem Er4

Hierzu und berhaupt zur Verfasserfrage vgl. W. Strothmann, Die arabische Makariustradition, Diss. theol. Getting. 1934.

X

gebnis gekommen, dieser habe als Vorlagen gehabt: die (ganz nur arabisch erhaltene) Sammlung W (deren griechische Fassung teilweise in L vorliegt), die Sammlung CR, eine noch unbekannte Sammlung und vielleicht verstreutes Einzelgut. Haben diese Ergebnisse bei der schwierigen Quellenlage auch nicht alle Sicherheit für sich, so doch Wahrscheinlichkeit. Die Frage, wann der Redaktor gelebt habe, ist offen. Die älteste Homilienhandschrift stammt aus dem XI/XII. Jahrhundert (K), so daß als terminus ante quem die letzten Jahrzehnte des XI. Jahrhunderts anzunehmen wären. Äußere Zeugnisse oder Zitate aus den Homilien finden sich zu dieser und früherer Zeit nicht. Aus Gründen, von denen ich zwei hier nenne5, konzentrieren sich alle Erwartungen auf das X/XI. Jahrhundert: das programmatische Interesse, das die Ezechielvision — abweichend von allen anderen Sammlungen — an den Anfang der Homilien gestellt hat, läßt nach einer Zeit suchen, in der das mystische Schauen des Lichtes ( 1, 2) die Gedanken bewegte, und weist damit auf die Zeit Symeons des Neuen Theologen. Dazu stimmt, daß fast alle Homilienhandschriften vom Athos stammen, also aus dem geographischen Umkreis von Konstantinopel, in dem auch das Kloster Symeons (des Neuen Theologen) lag. Die Annahme, die Homilien seien im X/XI. Jahrhundert entstanden, bedarf jedoch noch weiterer Erhärtung, um als wirklich begründet gelten zu können. Daß die Homilien Ergebnis einer Redaktion vorgegebener Überlieferung sind, bedeutet methodisch für ihre Edition: sie sind durch die bewußt geführte Redaktion gegenüber den anderen symeonischen Sammlungen ein literarkritisch selbständiges Werk; sie sind deshalb auch textkritisch gegenüber den ändern Sammlungen selbständig zu behandeln; zur Textkritik können nur Abschriften gleicher Sammlungen, nicht verwandter Bearbeitungen herangezogen werden. Das bedeutet, daß aus der reichen unter dem Namen des Makarios gehenden Überlieferung nur die Texte herangezogen werden dürfen, die in den Handschriften als Geistliche Homilien bezeichnet sind oder die als Einzelstücke deren Nummern tragen und also aus dieser „Normalsammlung" stammen6. Die Homilien haben als kirchlich überlieferte Sammlung (ursprünglich häretischer Texte) weite Verbreitung gefunden, wie die Zahl der Handschriften und Drucke beweist. Es erscheint deshalb sinnvoll, auch sie — späte Ableger einer reichen Überlieferung — neben den anderen Sammlungen sorgsam zu erhalten. 6

Für alles Nähere sei auf meinen demnächst erscheinenden Aufsatz über die Geschichte der Makarioshomilien verwiesen. * Als „Homilien" werden also nur Texte der „50 Geistlichen Homilien" bezeichnet; alle anderen sind auch in den Handschriften stets als „Logoi" überschrieben.

XI

DIE H A N D S C H R I F T E N In der berlieferung der 50 Geistlichen Homilien vertreten die beiden ltesten Handschriften auch den besten und reinsten Text. Die ltere der beiden liegt bei Istambul auf der Chalkis und tr gt κ die Bezeichnung Panhagias (Kamariotisses) 75. Der Katalog7 datiert sie ins XIII. Jahrhundert; Abbe" Marcel Richard, Paris, der die Handschrift gesehen und aufgenommen hat, m chte sie „auf den ersten Blick" ins XI/XII. Jahrhundert setzen. Sie ist in strenger Minuskel (die Ερωτήσεις meist in sehr kleiner Majuskel) auf Pergament (25 χ 20cm; Schriftraum etwa 16x12 cm; 28 Zeilen/Seite) geschrieben. Das erste Blatt ist stark verschmutzt, die Blattecken (nicht der Text) sind sehr besch digt; in manchen Bl ttern sind kleine L cher. Hierdurch entstehen kleine textliche Unsicherheiten; aller Wahrscheinlichkeit nach weicht K aber von den anderen Handschriften an diesen Stellen nicht ab, so da sie nicht in den Apparat aufgenommen wurden; doch seien die wichtigsten hier vermerkt: S. l, 21 του; S. 2, 44θεού; S. 5,90 fj; S. 6,114 άγίω; Z. 115 τουτέστι της; Ζ. 116 πολλής λογισμών; Z. 117 το; S. 10, 206 Χερουβίμ (-ειμ?) sind unleserlich durch Verschmutzung. Zu S. 138,258 s. u. Das dritte Blatt in H 5 ist am unteren Schriftrande verfaltet, so da eine Zeile nicht lesbar bzw. nur zu erraten ist; die Stellen auf beiden Seiten des Blattes (S. 51, 118/9; Z. 141/2) sind im Apparat (mit dem Hinweis incertum) notiert. S. 6,113 m chte man eher αιρετική statt αναιρετική lesen (Platz f r das αν ist am Zeilenende da); doch da die Abschrift (s. u.) richtig αναιρετική las, notieren wir diese Stelle nicht im Apparat. Die Handschrift hat heute 153 Bl tter; mehrere sind verlorengegangen. Es fehlen S. 20, 91 του bis S. 39, 275 χαύνωσιν und S. 93,14 εχουσαι bis S. 110, 63 σε je etwa sieben Bl tter, und am Ende (ab S. 321, 48 και1) ein nicht ganz voll beschriebenes Blatt, — falls nicht die anderw rts berlieferten 7 Homilien auch hier einen Anhang bildeten. Am Rande finden sich oft Hinweise auf den Text: meist παρά (δείγμα), auch χρή(σιμον) und σημ(είωσΐζ); einmal έτι παρατείνει το 7

Zeitschrift Orthodoxia 1951, p. 453f. Dort zur Beschreibung der Handschrift: μεμβρ. Σελίδες, μονόστηλοι, Δέσιμον εκ ξύλινων πλακών ττεριτετυλιγμένων δι' όφάσματος. Die Bl tter der Handschrift sind nicht numeriert.

XII

παράδειγμα εν κώλω μακρφ (Η 5, Blatt 5). Biblische Zitate werden manchmal durch Anf hrungsstriche am Rande gekennzeichnet. Die Bezeichnung Έρώτησις — Άπόκρισίζ wird an einigen Stellen (alle 7 Male in H 26 und einmal in H 27, S. 225,187/90) durch Έρώτησι$ — Λύσΐξ ersetzt, einmal (S. 76, 74/5) auch ganz weggelassen, wof r eine L cke gelassen ist: beides wird im Apparat nicht notiert. — Fehler und Itazismen sind selten. Korrekturen und Erg nzungen tr gt der Schreiber am Rande nach. Die meisten Randlesarten sind mit dem Sigel f r γρά (φεται) eingef hrt (s.u.); auch kurze Glossen finden sich, die aber nur z. T. lesbar sind. Zwei dieser Glossen stehen auch in anderen Handschriften, in M (zu H 26, 6, S. 208, 70-72: warum jetzt keine Wunder gesch hen) und in F (zu H l, 3, S. 2/3, 51 ff.: Gleichnis von Seelenkr ften und Machtverh ltnissen im Tier- und Menschenreich). — Schwierigkeiten macht vielleicht die Stelle S. 138, 258, an der alle Handschriften δώσουσι lesen. Das δω- ist in K durch ein Loch im Blatt unleserlich geworden8, war aber einst dort zu lesen, denn der Platz gen gt gerade f r zwei Buchstaben. Das jetzt um das Loch herumgeschriebene Trot-η (-σουσι) stammt demnach von zweiter Hand. Da die (freilich nur wenigen) Z ge dieser erg nzenden Schrift dem Duktus des ersten Schreibers gleichen, m te mit der M glichkeit gerechnet werden, da auch die brigen Randlesarten in dieser Handschrift von dem zweiten, wohl wenig sp teren Schreiber stammen. Doch kann die sichere Annahme einer zweiten Hand an nur dieser einen Stelle diese Vermutung nicht ausreichend begr nden. — Mit Sicherheit l t sich eine weitere Hand nachweisen, deren Notizen aber nicht f r Text und Apparat in Frage kommen, obwohl sie an beiden Stellen einen urspr nglichen Text wiedergibt: sie f gt S. 268, 104 zu ττασαν das notwendige σοφίαν, welches sowohl B als auch der bei Marcus Eremita berlieferte Text bieten; da aber sonst keine Handschrift der H(omilien)-Sammlung diese Erg nzung hat, ist sie wohl, von sp ter Hand, sekund r und d rfte als Eintrag aus Marcus Eremita oder den Homilienausgaben, die Pritius (s. u.) folgen, anzusehen sein; diese Ausgaben sind in diesem St ck ihrerseits von Marcus abh ngig. An einer anderen Stelle verbessert die genannte sp tere Hand am Rande αυτό in αύτοϋ (S. 236, 18; bei F die gleiche Korrektur)9. — Weitere Glossen sind von gleicher Hand, wahrscheinlich von der des Auxentios (s. u.), der die Handschrift abschrieb. Wieder von anderen 8

S. 206, 16 ist das Wort ττλάσιν auch durch ein Loch zerst rt (nicht im Apparat), weshalb die Abschrift (s. u.) konjizierend τττώσιν einsetzte. 9 S. 269, 129 ist ber der Zeile ein θεός (so auch in BZ Marcus Eremita und von da in der Ausgabe von Palthenius) eingef gt. Es ist sehr klein geschrieben und l t sich von den ebenso geschriebenen Verbesserungen der 1. Hand nicht unterscheiden; allerdings pflegt die 1. Hand Verbesserungen nicht ber der Zeile zu machen.

XIII

H nden r hren unverst ndliche Bemerkungen, Federkritzeleien, wobei verschiedene Schreibweisen einzelner Buchstaben vorgef hrt werden. Von Interesse f r die Geschichte der Handschrift sind weniger die Bibliotheksvermerke (fol. 2r, 5r), die den gegenw rtigen Aufbewahrungsort bezeichnen, als vielmehr die Bemerkung, die man auf der verschmutzten ersten Seite oberhalb des den Anfang der ersten Homilie zierenden ornamentalen Querstreifens gerade noch lesbar findet. Es hei t dort: θεια καλυ(βη) ... (λαυ)ρας, was wohl im angegebenen Sinne zu erg nzen ist. λαύρα ist hier explikativer Genitiv, also Eigenname, nicht terminus technicus f r eine Eremitenkolonie. Mit der durch die Erg nzung gebotenen Vorsicht wird man also die Herkunft der Handschrift aus dem Athoskloster Lavra annehmen d rfen. Sp ter wurde die Handschrift verschenkt, denn es findet sich an ihrem heutigen Ende die Notiz: τοις (folgt ein durch Bibliothekstempel unleserlich gemachtes Wort) τοις εν TTJ yfj αΟτοΟ. Diese Worte scheinen auch von dem Schreiber Auxentios zu stammen. Fol. 150v steht in barock verschn rkelter Schrift: Καλλίνικος Ιερομόναχος καΐ πρωτοσύγκελλος καΐ πατριαρχικός und dann von wieder anderer Hand: δευτερεύων Αυξέντιος εκ πολιτείας τνρνάβου έγραψε, 28. Juli 1673. Die hier gemeinte Abschrift ist erhalten im Cod. Vat.gr. Ottob. 23410. Da K die Vorlage war, ergibt sich daraus, da der Ottobonianus die gleichen L cken wie K hat; auch daraus, da die durch Verschmutzung fast unkenntlichen Worte auf der 1. Seite von K in der Abschrift fehlen, wohl weil der Schreiber sie nicht entziffern konnte. Die genannte Bemerkung in K ber eine vorgenommene Abschrift erhebt die Annahme zur Gewi heit.

M

Die zweite der beiden alten und guten Handschriften stammt aus der'ehemaligen Synodalbibliothek Moskau11 (jetzt Historisches Museum) und ist wegen ihrer Vollst ndigkeit und ihres mit Sorgfalt geschriebenen Textes von gro em Wert. Sie enth lt nach den 50 Geistlichen Homilien (fol. lr-186v) noch die 7 von Marriott herausgegebenen (fol. 186*-209r) sowie die Logoides M nchs Jesajas (fol.210r-352v). Die Handschrift wurde im XII. Jahrhundert auf Pergament (20,9 x 15,4cm; Schriftraum 10,5/12 x 14,5/16 cm; 27 Zeilen/Seite) geschrieben. Trotz mancher (meist homoioteleutonbedingter) Auslassungen erweist sie mit der geringen Zahl ihrer Fehler und Itazismen Bildung 10

Codices Manuscript! Graeci Ottoboniani Bibliothecae Vaticanae. Recensuerunt E. Feron et F. Battaglini, Rom 1893, p. 135. Fr her im Eskorial Nr. 226 (Catalogue des Manuscrits grecs de la Bibliothfcque de l'Escorial, par C. Miller, Paris 1848, p. 317). 11 Vladimir (Bearbeiter), Sistematiceskoe OPISANIE mpisej Moskovskoj Sinodalnoj (patria ej) Biblioteki. Cast' 1: Rukopisi greCeskija, Moskau 1894, p. 196, 320 Nr. 177: CCCVII.

XIV

und Sorgfalt des Schreibers. Manche Auslassungen wurden am Rande nachgetragen, doppelt Geschriebenes wurde im Text gel scht, so da kleine L cken entstanden. Kleine kunstlose Initialen schm cken Homilienanf nge und einzelne Abs tze. Am Anfang der 1. Homilie brachte der Schreiber sein πάτερ εύλόγησον an, durch Randbemerkungen,meist σημ(είωσις), aber auch δρα oder ώραϊον όλον, auch χρή(σιμου), macht er auf ihm wichtig erscheinende Stellen aufmerksam. L ngere biblische Zitate sind manchmal durch Anf hrungsstriche am Rande gekennzeichnet. — Eine sp tere Hand hat an folgenden Stellen Erg nzungen vorgenommen: τταραθήκην wird durch Zuf gung von -κατά- am Rande zu παρακαταθήκην (S. 143, 379); ein fehlendes ουκ (S. 218, 358) wird ber der Zeile erg nzt; zu βασιλείαν wird (S. 312, 13) ber der Zeile του Θεού gesetzt. ber die Geschichte der Handschrift l t sich folgendes ermitteln: sie stammt aus dem Athoskloster Philotheou, nach der nicht mehr vollst ndigen Bemerkung (f l. 352*): τούτων το βιβλίων ύπάρχη τηζ μόνης του φιλόθεου καιμήτης12. In russischer Kursive steht am unteren Rande der ersten und letzten Bl tter: aus der synodalen (a. u. R fol. lr)13 Bibliothek (2r) und unterschrieben (3r) auf Befehl (4r) des synodalen Hauses (bzw. Standes. 350r) durch den Oberdiakon Gideon (351r) 1775 im Mai (352r). — Von anderen H nden liest man (352T) zuerst, mitten auf der Seite, die verlorene Bemerkung (der Kontext ist wohl zerst rt) „die Worte desselben Makarios", und am unteren Rande, ebenfalls russisch und wiederum von anderer Hand, weitere Revisionsund Kontrollvermerke. Die Handschrift ist also bei der allgemeinen, unter Katharina der Gro en vorgenommenen Revision mit untersucht worden, war also sp testens 1775 vom Athos nach Moskau gekommen. Die Handschrift Baroccianus 21314 enth lt (insgesamt 327 Bl tter D/D1 aus Papier, 20,5x14,5 cm; Schriftraum 15,5/16,5x 10,00cm) neben anderen St cken patristischer und aszetischer Literatur zu Anfang (fol. lr-240T) die Sammlung der 50 Geistlichen Homilien mit den 7 Homilien des Anhangs. Sie ist von zwei H nden geschrieben, laut Katalog 12

Die gleiche Bemerkung (allerdings ετούτων το β(βλιων) in ungelenken Lettern von anderer Hand etwas weiter unten. Am oberen Rande und auf einem freigebliebenen St ck unter den beendeten Jesajaslogoi stehen in feiner, ganz verbla ter Schrift und nur in einzelnen Bemerkungen lesbare S tze, die f r berlieferung und Herkunft der Handschrift nichts erkennen lassen. 13 Darunter in altkyrillischen Buchstaben ,,Makarios des Aegypters". Auf der R ckseite (fol. l v ) ein fl chtig geschriebener, unleserlicher, wahrscheinlich griechischer Satz (da es weder russisch noch glagolitisch ist), in dem das Kloster Philotheou genannt wird. 14 Catalog! Codicum Manuscriptorum Bibliothecae Bodleianae Pars Prima ... confecit H. O. Coxe, Oxford 1853, col. 372.

XV

(codex) ... saeculi XVI ineuntis, haud una manu exaratus. Diese Datierung scheint verfehlt zu sein. Nach Mitteilung von Dr. Ruth Barbour, Assistentin an der Bodleiana in Oxford, die die Handschrift untersuchte, ist sie im sp ten XIV. oder beginnenden XV. Jahrhundert anzusetzen; die benutzten Papiertypen weisen in die zweite H lfte des D XIV. Jahrhunderts. Von der Abschrift der ersten Hand (25-27 Zeilen/ Seite) sind nur noch Teile erhalten: H 4,14 (S. 37, 221 έλττίδι) bis H 21, 5 (S. 194, 64 πίστεω?) und H 25, 9 (S. 204, 128 [άναζωπυ]ροΰσα) bis H 48, l (S. 312, 2 τελείαν)16. Durch Bindung der Bl tter sind einzelne Worte am inneren Rande nicht mehr oder nur zum Teil sichtbar; doch darf man mit Sicherheit annehmen, sie fehlen nicht: του (S. 10, 193); και1 (S. 12, 224); εν (S. 13, 269); καΐ2 (S. 14, 23); των (S. 21, 25); αυτω (S. 45, 438); νυν (S. 80, 50); da aber S. 72, 22 das -κατά- (s. d. kritischen Apparat) hier am Rande gestanden habe, ist sehr unwahrscheinlich. 1 D Die anderen Teile der Handschrift sind von einer zweiten Hand (21-22 Zeilen/Seite) geschrieben. ( ber das Verh ltnis der beiden Schreiber s. u.) Der zweite Schreiber hat nicht nur die fehlenden Teile erg nzt, sondern auch die vorgefundenen der 1. Hand nach seiner Vorlage korrigiert und dabei ungez hlte Buchstaben, Silben und W rter in Rasur verbessert, sowie ausgelassene W rter und Satzteile am Rande oder ber der Zeile nachgetragen. Man unterscheide also im Apparat D1 als Korrektor von D1β und als Schreiber der von D nicht geschriebenen St cke. Von den Verbesserungen, die D1 vornahm, seien folgende erw hnt, bei denen Unsicherheiten entstanden: S. 137, 224/5 ist zwischen το πάλιν und μετανοοϋντα der Text fast einer ganzen Zeile durch Rasur getilgt und von D1 das σε ιτοιήσαι άσφαλέστερον εργάτη ν eingesetzt. Nach geringem Abstand steht dann τΓροσδέχε(!), welches wieder durchstrichen ist und vielleicht auf die nochmalige Abschrift dieser ganzen Άττόκρισις am Ende von D f i n (s. u.) hinweisen soll. Welches der durch Rasur getilgte urspr ngliche Text war, l t sich nicht mehr mit Sicherheit sagen; doch stand wahrscheinlich, da D mit der Pariser Handschrift 1157 (s. u.) zu einer Gruppe geh rt, der in der Pariser Handschrift (und also bei Migne, s. u.) gebotene Text an dieser Stelle: προσκλαΰσαι και μετανοήσαι τον άνθρωττον. — S. 145, 433 liest die Pariser Handschrift (το άριστον) μου, was demnach auch bei D urspr nglich gestanden haben m te, dann aber getilgt wurde (wohl von D1); der f r das gestrichene Wort zur Verf gung stehende Raum 15

ber die gro e Auslassung (S. 51, 122 bis S. 59, 367) s. u. So entstanden im Apparat etwas komplizierte Notierungen; z.B. in H 5 (S.62, 423) ist zu lesen: es ist nicht sicher, ob D1 eine Lesart von D oder D selbst eine von ihm urspr nglich (*) geschriebene Form korrigiert; oder S. 63, 463/4: es ist nicht ganz gewi , ob D den von ihm zuerst (*) geschriebenen Indikativ in Konjunktiv verbesserte oder ob D1 den Indikativ von D in Konjunktiv setze. 18

XVI

gen gt allerdings nur f r zwei Buchstaben. — S. 215, 272/3 ist nach άτρεπτον das Ende der Zeile (etwa drei Buchstaben) durch Rasur getilgt und hier hinein und weiter auf dem Rande der von D ausgelassene Text την—και δια(-λογίζεσθαι) von D1 nachgetragen, (-)λογίζεσθαι steht zu Beginn der neuen Zeile, von D geschrieben. Wahrscheinlich hat man an dem rasierten Ende der Zeile ein δια- anzunehmen, so da D άτρεπτου διαλογίζεσθαι las. — Die Bezeichnungen Έρώτησις- Άπόκρισις fehlen in D an folgenden Stellen: S. 67/8, Z. 70/2; S. 71/2, Z. 20/22; S. 72, 34/7; S. 110, 70/3; S. 151, 571/4; sie sind von D1 (nur an der erstgenannten Stelle nicht) nachgetragen (ebenso fehlt S. 111, 98 die Bezeichnung ' Ερώτησις, wohl we sie nur aus dem einen Wort οποίαν besteht). — Die zahlreichen Randbemerkungen stammen wahrscheinlich alle von der 2. Hand, also D1. Am interessantesten sind die Glossen zum Hesychastenstreit; bald nach ihm wurde die Handschrift geschrieben, und ihr Schreiber nahm in ausf hrlichen Randbemerkungen zu einzelnen St cken der Homilien, die er als Zeugnis f r die Theologie der Hesychasten in Anspruch nahm, heftig Stellung gegen Barlaam und Akindynos, die Vertreter der westlichen Theologie in diesem Streit. Auch sonst finden sich l ngere und k rzere Bemerkungen, die den Text interpretieren und das Gesagte unterstreichen (z. B. S. 48, 16 σινίω: σινίον λέγουσί τίνες το κοσκίνον), oft Randbemerkungen σημ(είοοσις), παρα(βολή), όρα(όλον), άναγκαϊον ττάνυ όλον, πρόσχες όλον (καλόν), αληθώς usw. Kleine Initialen finden sich nicht nur an Homilienanf ngen. Biblische Zitate sind meist durch Anf hrungsstriche am Rande bezeichnet. Vor Anfang der 1. Homilie sieht man eine Zierleiste. Die durchgef hrte Quatemionenz hlung setzt S. 312, 2 beim Wechsel der Schreiber erneut ein; sie scheint von derselben sp teren Hand zu stammen, die auch die Bl tter durchz hlte. Vielleicht geh ren alle Homilienberschriften der 2. Hand. Die Randbemerkungen bei der 1. (του οσίου πατρός μακαρίου του αίγυπτίου επιστολή πρώτη προς τον άββα συμεών τον από μεσοποταμίας της σύριας) und der 51. Homilie (του αύτοϋ μου θείου πατρός μακαρίου επιστολή προς τον άββαν συμεών τον ασκητή ν τον από μεσοποταμίας της συρίας καΐ προς τους λοιπούς αδελφούς τους οντάς μετ' αύτοϋ)17 lassen die 50 und die 7 Homilien als je einen Brief erscheinen. In welchem Verh ltnis stehen D und D1 zueinander? Man m chte annehmen, D sei durch Blattverlust entstellt und von D1 erg nzt worden, wof r spricht, da (S. 312, 2) D das Blatt 194 bis zum Ende der verso-Seite beschreibt und D1195r oben beginnt. Doch an den anderen Stellen, an denen die H nde sich abwechseln, ist es anders: S. 37, 221 und S. 204, 128 findet der Wechsel nicht zwischen Ende des einen und Anfang des n chsten Blattes statt, sondern D1 beschreibt die recto17

Vgl. D rries, Symeon, p. 7.

Π Domes, Makirio»

XVII

Seite und D die verso-Seite. Schlie lich endet S. 194, 64 D mitten auf dem Blatt (fol. 113*v), und auf der gleichen Zeile f hrt D1 fort. Blattverlust erkl rt also die Erg nzung nicht. Man mu vielmehr annehmen, da die Teile von D nie vollst ndig waren, vielmehr Erg nzung erwarteten. Die beiden Schreiber d rften demnach unmittelbar nacheinander gearbeitet haben. Die urspr ngliche Unvollst ndigkeit h ngt vielleicht auch damit zusammen, da der von D geschriebene Text einer stark entstellten Vorlage entnommen war; die Erg nzung von D1 folgte einer ganz anderen berlieferungsgestalt des Textes (s.u.). Die Handschrift Holkham 3l18 aus dem fr hen XV. Jahrhundert (vor allem nach Ausweis der im verwendeten Papier erkennbaren Papiermarken) scheint eine Abschrift des Baroccianus 213 zu sein. An drei Stellen ergibt sich jedoch ein Einwand gegen diese Annahme: S. 41, 315 bietet D (Barocc. 213) έτράττησαν, wogegen der Holkham das richtige έξετράπησαν hat. S. 114, 168 hat D ein ημών nach ψυχαϊς eingef gt, das der Holkham nicht hat, und S. 264, 15 l t D das "H aus, welches der Holkham wieder hat. F r die Annahme einer Abschrift spricht: S. 62, 447 hat D die Worte διδόναι ούτω zuerst umgestellt, sie aber dann durch berschriebenes α und β wieder in die richtige Reihenfolge gebracht. Das die Umstellung bezeichnende α ber dem δι(-δόναι) hat der Abschreiber als διαδόναι gelesen. S. 82, 58 hat D τα πραγμ geschrieben und (freilich nicht ganz gew hnlich) durch Hochstellung des α den Plural angezeigt (vgl. den Artikel). Der Abschreiber las den Singular und ver nderte τα in το (πράγμα). S. 124, 29 hat D1 den nach der Umstelrung in H 13/14 berfl ssigen Text in H 14 als περισσόν, berfl ssig, bezeichnet und ihn ausgestrichen, dabei aber einige Worte zuviel getilgt, n mlich τω λόγφ τω ούρανίω. Diese Streichung hat der Abschreiber bernommen. Schlie lich hat D S. 295, 122 in den Text richtig επειδή gesetzt, aber an den Rand geschrieben ώ$ οϊμαι, κρεϊττον η" ν λέγειν: αλλ' έπεί ζήλω θεοΰ, welchen Vorschlag der Abschreiber in seinen Text bernahm. Diese Versehen k nnen (wenn auch mittelbar) nur am Baroccianus entstanden sein, weswegen man den Holkham 31 als Abschrift ansehen m te. Hiergegen sprechen aber die drei anfangs genannten Stellen. So w rde sich die M glichkeit anbieten, der Schreiber des Holkham habe bei der Abschrift noch eine weitere Handschrift zur Vorlage ge18

Bodleian Library Record 6, 1960, p. 598 (ehemals Nr. 55). Es handelt sich hierbei um die Handschrift aus dem Besitze des Giulio Giustiniani, die Montfaucon in seinem Tagebuch (zit. in PG 34, col. 395/6) als vermi t bezeichnet. Ihr Format: 21,8 X 15,0cm; Schriftraum 15,5 X 8,5cm; 21 Zeilen/Seite. Auf der 1. Seite der Handschrift oben ein mit Initialenschlingen geziertes Quadrat, in das ein L we eingezeichnet ist. Dar ber steht ΙΔ°ν (saeculum?).

XVIII

habt, was angesichts der gezeigten Schwierigkeit vielleicht noch das Wahrscheinlichste ist, wenngleich zu bedenken ist, da die Benutzung des Baroccianus ganz und gar den Ausschlag bei der Abschrift gegeben hat (abgesehen von jenen drei Stellen!); denn alle, auch die nicht unmittelbar verst ndlichen Varianten bis hin zu ausnahmslos allen Glossen sind aus ihm bernommen worden. — Jedenfalls besteht ein au erordentlich nahes Verh ltnis zwischen den beiden Handschriften, in welchem dem Baroccianus die Priorit t zuzusprechen ist, weshalb der Holkham 31 f r den kritischen Apparat nicht verwendet wurde. ber die Geschichte der Handschrift Holkham 31 geben die Notizen auf dem letzten Blatt keine Auskunft19. Die fr hest feststellbare Angabe ber diese Handschrift ist, da sie sich im fr hen XVII. Jahrhundert auf Kreta im Besitze der Br der Morozenos, die dort als Priester wirkten, befand20. — Der Baroccianus wurde 1629 (aus dem Besitz des Venezianers Jacob Barocci erworben) der Akademie in Oxford geschenkt; man wird annehmen d rfen, da er aus der Umgebung von Konstantinopel nach Venedig gekommen ist. Bevor wir auf den textlichen berlieferungszustand des Baroccianus eingehen, folge eine Beschreibung der verwandten Handschrift Paris, gr. 1157. Der Codex Paris.gr. 1157 enth lt die 50 Geistlichen Homilien (fol. l-203r) und im Anhang anonymi de cuiusque mensis diebus et horis (fol. 203v)21. Er ist auf Bombycin (die Bl tter sind, wohl durch unregelm ige Bindung, oben etwas breiter als unten: 14 χ 10cm; Schriftraum 11 X 6,6cm; 24-25 Zeilen/Seite) im XIII. Jahrhundert geschrieben, in Lagen zu je 12 Bl ttern numeriert, innerhalb deren jeweils wieder gez hlt ist. Die erste Lage besteht nur aus 9 Bl ttern; der Text in ihr ist aber nicht gest rt; die ersten 6 Bl tter sind numeriert, das 7.-9. nicht. Eine alte durchlaufende Blattz hlung l t sich noch auf manchen Bl ttern am oberen Rande erkennen. Das erste und letzte Blatt tr gt den mit Bourbonenlilien gezierten Stempel: ex bibliotheca regia. Auf dem ersten Blatt liest man Katalogsignaturen und ber der zierenden Querleiste vor Textbeginn steht αρχή του αγίου μακαρίου. 19

Von einer sp teren Hand: 6 πρεσβύτερο? Γαίω τφ άγΌπτητω, δν εγώ ayo-ιτώ εν άνλοιθεΐα (soll hei en άληθεία?), αγαπητέ, περί πάντων των λαών τοΟ κόσμου τούτου των προς όρίνον απωνέ (!). Weiter unten, wieder von anderer Hand: τω ούτω μηνΐ r/1! του ίν ayiois πάτρα? ημών Ιω(άνν)ου αρχιεπισκόπου κωνσταντινουπολιτάνου του χρησ{μου (?). 20

Bodleian Library Record, a. a. Ο. ρ. 591.

21

Biblioth£que Nationale. Inventaire Sommaire des Manuscrits Grecs ... par H. Omont, Bd. I, Paris 1886, p. 231 (anc. Font. Reg. 3448). — Fol. 203': έτοϋτο το χαρτί ίνε TOO Γεοργιλδ του στριδνο είς το κενούριο χορ(ο των καρέων, also wohl aus Karien. ιι·

XIX

Das erste Blatt der urspr nglichen Schrift fehlt, wie sich aus der alten Lagenz hlung ergibt; der fehlende Text wurde von sp terer Hand (etwa XIV. Jahrhundert) in breiter Schrift auf zwei Bl ttern erg nzt (S. l, l bis S. 2, 36 επικά-; -θεσ- fehlt durch ungenauen Anschlu ; -Θέντο$ wieder von erster Hand). Die zwei erg nzten Bl tter sind in die heute durchlaufende Z hlung (fol. 1-205) einbezogen. An dem erg nzten Text sowie an zwei sp teren Stellen hat eine wiederum sp tere Hand z. T. sinnvolle Korrekturen angebracht (XVI/XVII. Jahrhundert) ; sie waren um 1559 (zum Zeitpunkt der editio princeps, die auf dieser Handschrift fu t) vielleicht schon eingetragen, da eine von ihnen m glicherweise Anla f r eine Text nderung im Druck war (μείζων statt μειζότερον S. 25, 84; Druck: μείζω). Doch k nnte diese bereinstimmung auch Zufall sein oder bereits vom Druck herstammen; denn die anderen (weniger pal ographisch als dem Sinne nach) einleuchtenden Verbesserungsvorschlage (s. u.) sind im Druck nicht ber cksichtigt. Vielleicht sind sie also erst nach 1559 in die Handschrift hineingeraten. Sp testens aber waren sie zu Ende des XVII. Jahrhunderts eingetragen, da sie im Cod.Voss.gr. 67 (Leiden), der die Pariser Handschrift zur Abschrift mitbenutzte, erscheinen (ob sie im Zusammenhang mit dieser Abschrift entstanden?). Au er der einen genannten Ver nderung finden sich noch folgende: εϊναι ύστερον τι ή οπίσθιο ν statt des verdorbenen ένο υστερών τινί ή οπίσθια; πεπλήρωντο statt πεπλήρωντε (beides S. l, 14/5) und statt άνεστιν (so der Pariser, hnlich der Holkham/Baroccianus f r άπήεσαν) αυτού έπορεύοντο (S. l, 21); Erg nzung des Psalmzitates (S. 6, 122). — Der Text der Handschrift, der auch sonst manchmal Unachtsamkeiten und Auslassungen aufweist, wimmelt von Itazismen. Eine Abschrift dieser Handschrift liegt in dem Pariser Codex gr. 58722 aus dem XVI. Jahrhundert vor; er teilt mit seiner Vorlage alle Itazismen und Schreibfehler.

Die zwei (der Holkham 31 und der Paris.gr. 587 scheiden als Abschriften f r unsere berlegungen aus) beschriebenen Handschriften, der Baroccianus 213 (saec. XIV exeunte) und der Paris.gr. 1157 (saec. XIII), geh ren durch den berlieferungszustand ihres Textes eng zusammen. Sie haben beide neben einer gro en Zahl gemeinsamer Varianten vor allem eine gro e Auslassung in H 5,6 (S. 51,122 καΐ bis S. 59, 367 εντεύθεν). Dar ber hinaus teilen der Paris. 1157 und die Vorlage der 1. Hand im Baroccianus 213 die Verschiebung einer ganzen Lage aus H 13 nach H 14; diese Verschiebung ist auch in alle bisherigen Drucke gelangt: bei Migne, PG 34, col. 572, 26 καΐ bis 573, 10 ήμα$ in H 14 geh ren in H 13 hinter col. 569, 30 φίλον. Die durch diese 22

XX

Omont, a. a. O. p. 100. Die Homilien auf fol. 41-175.

Lagenverschiebung entstandene Textentstellung in H 13 wurde in der Pariser Handschrift und also in den Drucken durch die ergänzenden Worte , notdürftig verbessert. Diese Lagenverschiebung teilt, wie gesagt, die 1. Hand im Baroccianus (D), sie wird aber von der zweiten Hand (D1) korrigiert, die den in H 13 fehlenden Text an den Rand schreibt, den in H 14 fälschlich und nun überflüssig stehenden Text (im Versehen dabei vier Worte zuviel) ausstreicht, und, um über den Text des fraglichen Stückes endgültige Klarheit zu schaffen, ihn am Schluß der 57. Homilie noch einmal schreibt. Diesen Nachtrag am Ende haben wir Diin genannt und unter diesem Sigel in H 13 in den Apparat eingeführt. Das verschobene Stück steht also dreimal im Baroccianus: einmal in H 14 (von D), einmal in H 13 am Rande (von D1) und einmal am Schluß von D1 ( = D fin ). — Schließlich fehlt in der Pariser Handschrift der Schluß der 50. Homilie (ab S. 321, 64 ; eine Doxologie ist angehängt). D1, von dem der auch in der Pariser Handschrift fehlende Schluß im Baroccianus stammt, wußte von diesem fehlenden Schluß (auch die Vorlage von D hatte ihn nicht!) und trug dieser Tatsache dadurch Rechnung, daß er mit einem Anfügungszeichen und in etwas kleinerer Schrift das fehlende Ende dazuschrieb (um bald wieder in größere Schriftzüge zurückzufallen). Für den Text, den die 1. Hand des Baroccianus und der Pariser Codex bieten, ist dieser der ältere Zeuge. Da aber alle charakteristischen Fehler und Abweichungen der Pariser Handschrift auch im Baroccianus zu finden sind, genügt es, diesen im Apparat zu berücksichtigen, da er mit der zweiten Hand, D1, eine ältere und bessere Überlieferung erreicht. Aus der Pariser Handschrift wäre ohnehin für keine einzige Stelle eine Text Verbesserung zu gewinnen. Der Codex Berol.gr. 1623 enthält neben den Homilien noch den sog. Großen Brief. Er ist auf Bombycin (30,7 22,8cm; Schriftraum 25,5 17,2 cm; zwei Kolumnen ä 36 Zeilen zu je etwa 19 Buchstaben) in klarer Minuskel des XIII/XIV. Jahrhunderts geschrieben, hat 139 Blätter (moderne Paginierung mit Bleistift) mit Quaternionenzählung. Am Schluß stand vielleicht einmal eine Unterschrift; das letzte Stück der Handschrift ist jedoch abgeschnitten. Die Initialen sind rubriziert, die Tinte ist etwas verblaßt24. Mit noch etwas schwächerer Tinte als sonst im Text sind gelegentlich fehlende Buchstaben 23

Die Handschriftenverzeichnisse der königl. Bibliothek zu Berlin, 11. Bd., griechische Handschriften, Berlin 1890. 1897, p. 128, Nr. 254. 24 Alle diese und die folgenden Angaben stammen von H. Dörries, der die Handschrift 1926 in Tübingen kollationierte. Diese Kollationen sind in der vorliegenden Ausgabe benutzt. Die Handschrift selbst ist, seit sie vor Kriegsende aus Berlin aus-

XXI

(manchmal in Rasur) eingetragen, dreimal (S. 158, 19; S. 190, 60; S. 212, 190) ist καΐ, einmal ist s. 1. das fehlende μου (S. 218, 358 μου1) nachgetragen, einmal eine ausgelassene berschrift ' Ερώτηση- Άπόκρισις (S. 221, 61/3) zugesetzt; einmal ist das urspr ngliche und zuerst geschriebene ότε in οπού ver ndert (S. 146, 476), einmal την aus ση ν (S. 153, 615), einmal αυτό in αΟτοΟ verbessert (S. 236, 18). Man wird hierin nicht Eingriffe einer zweiten Hand zu sehen haben, sondern Korrekturen des Schreibers selbst, weshalb diese Stellen als von 1. Hand im Apparat notiert werden; doch sind sie der Unsicherheit wegen hier aufgef hrt. — Sicher aber stammen von anderer Hand eine ganze Reihe von Verbesserungen; au er den im Apparat genannten noch S. 67, 66/7 γλώσσει (auf L cke geschrieben), und S. 198, 45 ist das vergessene φυρά(-στ)) falsch s. 1. als φαφά(-οτ)) mit roter Tinte erg nzt (von Flo , der die Handschrift benutzte?). War schon der Schreiber der Handschrift mit seinem Text nicht berm ig sorgf ltig verfahren (indem er z. B. S. 156, 714 das Epheserbriefzitat um einen langen Satz aus V. 11 erweiterte oder theologische Pr dikate Mariens in den Text f gte, S. 101, 124), so haben erst recht sp tere H nde an ihre Eingriffe wenig M he gewandt, indem sie z. B. durch mehrere Rasuren W rter ausl schten und nicht wieder erg nzten, so da etwa eine Doxologie nach εί$ τους durch Rasur unvermittelt abbricht (S. 304, 96/7). Am Anfang jeder Homilie steht του αύτοϋ ομιλία ; nur in H 22 (au er der mit allen Handschriften gemeinsamen berschrift in H 47) hei t es ausf hrlicher: του αύτοϋ περί εξόδου ψυχής ομιλία; unter diesem Titel lief das St ck auch einzeln um. — Neben den Zeichen, mit denen der Schreiber auf ihm wichtig erscheinende Stellen hinwies (δρα, ώραϊον, σημ[είωσι$], χρή[σιμον], φοβερόν), neben kurzen Bemerkungen (δρα την άπόφασιν, δρα περί καρδίας), neben Kennzeichnung eines Gleichnisses im Text (παράδειγμα) oder eines Problems und seiner L sung (άντίφωνον und λύσι$), — neben diesem allem finden sich 28 mal am unteren Rande der Seiten (einmal am oberen Rande) meist l ngere Glossen, alle vom ersten Schreiber, die durch Wiederholung einzelner, dem Text entnommener Begriffe oder durch kurze Paraphrase dem Inhalt zustimmen, ihn betonen, seine Bedeutung (z. B. f r den Aszeten) andeuten, zum achtsamen Lesen und Verstehen auffordern und einsch rfen, da alles, was im geistlichen gelagert wurde, verschollen. — Flo spricht in seiner unten zitierten Arbeit (p. 223) noch von Wachstropfen auf den Bl ttern, den Spuren der Benutzung. — Die St cke des Cod. Berol.gr. 18 (der ehemals mit Cod. 16 zusammengebunden war; vgl. den Katalog in Anm. 23), die Flo a. a. O. p. 234 als Homilienst cke nennt und die er sp ter im Bonner Universit tsprogramm ver ffentlichte (Praecedunt S. Macarii Fragmenta duo ... 1866) sind, wie der nachfolgende Streit mit Gildemeister bewies, Ephraem Syrus zuzuschreiben.

XXII

Leben nicht mit dem im Text Gesagten bereinstimme, ουδέν όφελος habe (zu H 28,7). Zu H 40,4, wo die Frage ττοϊον επιτήδευμα μείζον behandelt wird und wo es (H 40, 2) hei t, κεφάλαιον δε... εστί το προσκαρτερεϊν TTJ ψυχή, spielt der Schreiber auf seine Kenntnis der Κλΐμαξ του παραδείσου des Johannes an: δρα πάτερ κλίμακο (!) τά$ άρετάς. Zu H 14,7, wo vom Feuer, das Leben und Reinigung gibt, die Rede ist, bemerkt er: το ourfj πυρ λέγεται iv σικελία. Gelegentlich f hrt er ein im Text benutztes Gleichnis (etwa das ber die Seelenkr fte in H l, 3) weiter aus; (wortgleich mit einer Glosse in K!); er zeigt, da der Satz θεός έσμίκρυνεν εαυτόν ein μυστήριον sei, preist Gott, bittet ihn um Gnade; er lobt die Ausf hrungen des Makarios und weist auf die Vorbildlichkeit der Heiligen und des Herrn hin (zu H 26, 25). Bei alledem ist die Handschrift nicht sehr sorgf ltig geschrieben, besonders in den Wortendungen. Einige solcher Nachl ssigkeiten, deren Zahl weit ber das Ma dessen hinausgeht, was man in anderen Handschriften findet, seien hier aufgef hrt: ύπομένουσι statt -σα (S. 96, 69); υπέρ statt ώσπερ (S. 132, 134); πρόσχε statt πρόσχες (S. 10, 216; aber im Apparat notiert wegen P8 πρόσεχε). berhaupt sind sehr oft Schlu -v und -σ bei Nominalformen zugesetzt oder weggelassen, so da sich sinnlose Kasus ergeben, ποιήσασαι statt ποιήσας (S. 226, 223); προσλήψει statt προλήψει (S. 280, 11). S. 110, 73 und 111, 92 ist statt δτε ein ότου zu lesen (nicht im Apparat. Sollte, wie S. 146, 476, όπου gemeint sein ?). Verwunderlich ist vor allem der unbez hmbare Eifer in der sinnentstellenden Auslassung fast jedes nur m glichen καΐ, wovon der Apparat Zeugnis ablegt. Die Handschrift stammt vermutlich aus dem syrisch-pal stinensischen Raum, da sie statt πόλει (Ιερουσαλήμ) schreibt μητροπόλει (S. 303, 56/7). Doch in ihren Vorlagen mu sie aus derselben Gegend wie die anderen Handschriften stammen, da sie (s. o.) eine ausf hrliche Glosse wortgleich mit K hat und durch ihre Textgestalt nahe mit anderen Handschriften zusammengeh rt. Die Pariser Handschrift Suppl.gr. 2825 enth lt neben anderen asze- P8 tischen Traktaten (insgesamt 350 foil.) die ersten neun der 50 Geistlichen Homilien (bis S. 85, 28 έμέ) auf fol. 37r-50r; doch endete die Handschrift urspr nglich nicht hier. Der untere Rand der beiden letzten Bl tter wurde, als die Fortsetzung verloren ging, eingerissen (dadurch Verlust der Worte νοΰ$-λογισμοί S. 76, 81/2, die einst sicher zu lesen waren; der vorhandene Platz reicht gerade aus). — Die Handschrift wurde laut Katalog im XV., doch wohl eher im XVI. Jahrhundert26 in sehr kleinen Buchstaben (viele K rzungen, besonders 28

Omont, a. a. O. Bd. III, Paris 1888, p. 205. Diese abweichende Datierung hat Prof. Dr. K. Deichgr ber, G ttingen, vorgeschlagen. 29

XXIII

durch Hochstellung der Endsilbe) auf Papier (27 X 19,5cm; Schriftraum 23,6 X 15,4cm; 36 Zeilen/Seite) geschrieben. Bei einzelnen Buchstaben und Wortteilen ist die Tinte noch sehr kr ftig, nicht verbla t, wie fast im ganzen Text sonst (Schreibmaterial?). Gelegentliche Nachtr ge und Korrekturen finden sich am Rande. Am Homilienanfang und gelegentlich sonst stehen gro e Buchstaben. Nach fol. 349 stammt die Handschrift aus dem Besitz des Protonotars („der gro en Kirche Christi") Λασκάρεως 'Ρουσέτου, wohl des Vaters von Antoine Rossotos, prince de Moldavie27. Der Pariser Codex Coisl. 38028 enth lt (insgesamt 485 foil.) auf dem Rande29 der foil. 2Γ-73Γ, die die quaestiones und apostolica (fol. 51) des Maximus Confessor bieten (XI/XII. Jahrhundert), den vollst ndigen Text der Homilien 1-15, 10 (bis S. 132, 139 TTJ). Auf fol. 73' bricht der Homilientext auf dem Rande unvermittelt ab; nicht durch Blattverlust, da es eine recto-Seite und die durchlaufende Quaternionenz hlung vollst ndig ist. Der Schreiber h rte aus unbekanntem Grunde mit der Abschrift hier auf. Der Homilientext ist im XIII. Jahrhundert anzusetzen. Die Tintenst rke und der Erhaltungszustand der Schrift ist am Rande der einzelnen Bl tter sehr unterschiedlich. Das Format der Bl tter betr gt 17,0 χ 12,5 cm; die Homilien stehen auf dem oberen Rande (etwa 2,2 cm mit 3, selten 4 Schriftzeilen), dem u eren (etwa 3,3 cm mit 22, gelegentlich bis zu 25 kurzen Zeilen) und dem unteren Rande (etwa 3,2cm mit meist 4Zeilen; dieser untere Rand ist selten ganz ausgenutzt). — Die Homilienanf nge sind wie auch die Ερωτήσεις — 'Αποκρίσεις stets nur durch L cken bezeichnet, was, da es regelm ig der Fall ist, im Apparat nicht notiert wird. — Da die Au enecken der Bl tter stark besch digt sind, und man auf manchen Seiten, deren Tinte nur noch ganz schwach sichtbar ist, oft einzelne W rter, ja ganze Phrasen weniger mit Sicherheit lesen, als erraten kann, da sie mit dem bekannten Text bereinstimmen; da es auch unm glich ist, im Apparat alle Unsicherheiten der Lesung anzugeben, jede L cke an Seitenecken zu notieren, wird die Handschrift (PC) in der Leiste nur in Klammern gef hrt, damit die Unsicherheit der Kollationen dem Leser gegenw rtig bleibe. Ist die Handschrift jedoch ausdr cklich im Apparat genannt, so ist die Lesung gesichert; auch PO

27

Vgl. E. Legrand, Bibliographie heltenique ... XVII siecle, Bd. II, Paris 1894, p. 339 und Bd. IV, Paris 1896, p. 289. 28 Bibliotheque Nationale. D partment des Manuscrits. Catalogue des Manuscrits Grecs. Le Fonds Coislin, par R. Devresse, Paris 1945, Bd. II, p. 362f. (anc. 277). — ber die Herkunft der Handschrift ist gar nichts bekannt. 28 Dans les marges des foil. 2-73, d6j brouill s cette date, une main rapide du e XIII s. a copio les homolies 1-15 attributes Macaire (vgl. Catalogue, a. a. O.).

XXIV

wird an kritischen Stellen vermerkt, ob der Text der Handschrift hier sicher oder ungewi ist. Die Handschrift Panteleimon 12830 enth lt (insgesamt 335 foil.) z auf fol. 117r-219r eine Auswahl zum Teil unvollst ndiger Homilien. Nach der leicht ver nderten, aber vollst ndigen Homilien berschrift (S. l, 1-6) setzt die Handschrift bei S. 9,182 ώσττερ ein und bietet den Text bis S. 25, 91. Dann S. 71, 20 bis S. 73, 53; S. 83, l bis S. 106, 254; S. 132, 131 bis S. 133, 167; S. 150, 548 bis S. 151, 570; S. 157, l bis S. 175,188; S. 179, 66 bis S. 204, 124; S. 210, 163 bis S. 218, 367; S. 247, Ibis S. 251, 91; S. 258, Ibis S. 260, 57; S. 265, Ibis S. 274, 65; S. 279, l bis S. 291, 144; S. 296, l bis S. 301, 124; S. 319, l bis S. 322, 85. — Die Vorlage der Handschrift war jedenfalls nicht mehr vollst ndig, da sie an einer Stelle mitten im Satz abbrach, was der Schreiber bemerkte und durch ein λυττ(εϊται) ώδε am Rande zu erkennen gab (S. 204, 124; S. 210, 163); auch die Auslassung S. 175, 188 bis S. 179, 66, die mitten im Wort beginnt und endet, erweist eine unvollst ndige Vorlage. Die Unvollst ndigkeit der Vorlage war jedoch nicht der Grund daf r, da der Schreiber sich auf eine Auswahl der Homilien beschr nkte; denn sonst h tte er gerade die durch Verlust in der Vorlage entstellten Zusammenh nge ausgelassen. Ob also er oder schon seine Vorlage die Auswahl traf, bleibt unbestimmt. Die Handschrift ist in sch ner, kleiner Kunstschrift, die den Schrifttypus des XIV. Jahrhunderts nachahmt, auf Papier (23 χ 17cm; Schriftraum 18 χ 10cm; 22 Zeilen/Seite) im XVI. Jahrhundert geschrieben; an Homilienanf ngen gr ere, sonst gelegentlich kleinere Initialen. L ngere biblische Zitate sind oft durch Anf hrungsstriche gekennzeichnet. Der Text der Handschrift weist wenig Itazismen auf, noch ausgesprochene Nachl ssigkeiten. Doch sind mancherlei Varianten und Zus tze eingedrungen, die — wie meist nachzuweisen — den anderen makarianischen Sammlungen entstammen. Nach Beendigung der in lterer Minuskel imitierten Abschrift hat der Schreiber die notwendigen Erg nzungen in der ihm gel ufigen Kursive vorgenommen; doch beziehen sich diese Erg nzungen nur auf 1. die durchlaufende Numerierung der ausgew hlten St cke; St ck 1-4 sind schon bei der Abschrift numeriert worden, St ck 5-24 dagegen erst bei der erneuten Durchsicht gez hlt, und 2. auf die Bezeichnungen Έρώτησις — Άττόκρισις: diese wurden bei der Abschrift (also in der nachgeahmten Minuskel) nicht gesetzt, au er S. 71, 20; S. 72, 22; S. 72, 34/7; S. 268, 97/9 (wo Λύσις statt Απόκριση) und S. 269, 127/8 (wo nur Ερώτηση). Die Άττόκρισις an dieser letztgenannten Stelle sowie Έρώτησις — 30

Catalogue of the Greek Manuscripts on Mount Athos (ed. Sp. P. Lambros), Bd. II, Cambridge 1900, p. 296, Nr. 5634, 2°.

XXV

Άπόκρισις an allen anderen Stellen (f r Απόκριση manchmal Λυσις) setzte der Schreiber erst bei der Durchsicht seiner Kursive. Doch bersah er dabei zwei Stellen, S. 211, 172/4 (wo L cken frei geblieben sind) und S. 267, 71/4, so da an diesen beiden Stellen die berschrift fehlt. Auch wurden bei der Durchsicht Randbemerkungen (παρά [δείγμα] und σημ[είωσι$], λύσις und άντίφωνον, auch χρή[σιμον]) eingetragen. G

Die Handschrift Lavra H 6l31 enth lt auf insgesamt 335 Bl ttern die Homilien 1-46; die Abschrift endet mitten auf dem Blatt, war also nie vollst ndig. Die Handschrift ist akephal (das erste Blatt fehlt, was sich aus der Foliennumerierung wie aus der Z hlung der Handschrift in Lagen zu acht Bl ttern ergibt) und setzt heute bei ως ομοίωμα S. l, 17 ein (bzw. deutlich erst bei ως χείρα ανθρώπου Ζ. 21, denn die ersten Zeilen sind stark zerst rt; doch stimmt ihr Text wahrscheinlich mit dem der anderen Handschrift berein, weshalb wir die Handschrift im Apparat bei Z. 17 einsetzen lassen). Sie ist auf Papier (21 X 13 cm; Schriftraum etwa 10,3 x 15cm; 19 Zeilen/Seite), laut Katalog im XIV. Jahrhundert, genauer wohl am Ende des XIV. Jahrhunderts32 geschrieben. Man findet ein in den verschiedenen Partien sehr unterschiedliches Schriftbild desselben Schreibers; meist wenig streng gef hrte Z ge mit oft starken Schn rkeln auf den ersten und letzten Zeilen der Seiten. Gro e Buchstaben am Homilienanfang und manchmal sonst im Text. Wo solche Schmuckbuchstaben vorgesehen waren, aber dann vergessen wurden, fehlt ein Buchstabe (αν τι statt εάν τι S. 55, 229; UTCUS statt ούτως S. 130, 102); an folgenden Stellen, die nicht in den Apparat aufgenommen wurden, k nnte es sich bei diesen Buchstabenauslassungen um wirkliche Varianten handeln: S. 54, 191 fehlt das o; S. 60, 384 das Ο(μών) bzw. ή(μών) (vgl. den kritischen Apparat); S. 136, 192 fehlt ή1; S. 186, 106 fehlt ή 2 ; S. 208, 89 αν (αν) statt εάν. — berhaupt ist die Handschrift ohne Sorgfalt geschrieben; es finden sich sehr viele Itazismen, sehr viele Ungenauigkeiten an den Wortenden, zumal in den Kasus (Benutzung von Siglen), auch den Verbalformen; Verschreibungen (S. 56, 264 εξελθόντες statt έπελθ.; S. 103,169 εκτός statt εντός; S. 113, 150 εκ λάκκου statt εν λάκκω; S. 162, 107 κόσμου statt εκείνου), Auslassungen (S. 185, 78 fehlt μη; S. 188, 18 fehlt αίσχύνην); die fter unvermittelt abgebrochenen Doxologien sind wohl kein Versehen, sondern gewollte K rzung durch ein angef gtes Kreuzchen, das man als ,,etc." zu lesen h tte. — Randbemerkungen (δρα, 81

Catalogue of the Greek Manuscripts in the Library of the Laura on Mount Athos. By Spyridon and Sophr. Eustratiades. Cambridge 1925 (Harv. Theol. Stud. XII), p. 113, Nr. 716. 32 Diese genauere Datierung hat Prof. Dr. K. Deichgr ber, G ttingen, vorgeschlagen.

XXVI

δρα άκρυβώς) vom Schreiber selbst ganz selten; von anderen H nden finden sich mehrere (fol. 65r am Innenrande ber einen Σωφρόνιος ίερός mit einer Jahreszahl; fol. 234r am unteren Rande ein Ιλέησον usw.). — Nun finden sich innerhalb des Textes nicht ganz wenige Stellen, an denen korrigiert ist — vom ersten Schreiber oder von anderer Hand ? Zwar sehen die Korrekturbuchstaben anders aus als die im fortlaufenden Text geschriebenen; doch kann man hieraus, bei der genannten Wandlungsf higkeit des Schreibers, nicht zuviel schlie en. Eine Stelle jedoch gibt es, an der unbedingt eine zweite Hand (G1) G1 angenommen werden mu (αποφάσεις i. m. S. 106, 239); angesichts dieser Stelle wird man eher annehmen, auch die anderen korrigierten Stellen stammen von dem zweiten Schreiber. So sind sie (abgesehen von reinen Itazismuskorrekturen oder sonstigen Belanglosigkeiten) im Apparat notiert, auch da, wo die Korrektur durch Rasur erfolgte, eine andere „Hand" also nicht zu erkennen, durch die Verschiedenheit der Vorlage aber zu erschlie en ist33. Die Handschrift war in Mikrofilm der foil. l-22r bisher zug nglich und soweit, bis S. 28, 17, eingearbeitet. Erst w hrend des Umbruchs erreichten uns die Aufnahmen der brigen Folien dieser Handschrift, die Prof. D. K. Aland, M nster, noch beschaffen konnte. Soweit die Abweichungen mit solchen anderer Handschriften, deren Varianten schon im Apparat standen, bereinstimmten, konte das Sigel G noch eingearbeitet werden. Alle nur dieser Handschrift eigenen Varianten folgen hier nachtragsweise; auf sie ist im Apparat mit dem Zeichen f T verwiesen.

S. 29, 51 έαυτήν] αυτήν G ρεμβασμών] + πονηρών G 52 εν] < G S. 30, 59 υπό] + του G 80 ή] καΐ G cum B S. 31, 82 ιτάντοτε προς κύριον] < G 86 προσεχείας] προσοχείας G, προσοχής Β 89 αί1] < G S. 32, 114 τω] το Pc G 119 εχειν] σχεϊν G 120 ένδιαντάται] + εκεί ή καρδία αυτών εν τη Ολη βεβύθισται G cum BLC (sine ή καρδία αυτών) 33

S. 190, 60 δοπτανήσασα ist als erstes Wort auf einer recto-Seite von G1 geschrieben; was G hier las, ist nicht zu ersehen. S. 110, 88 und S. 137, 228 fehlt die Bezeichnung Άττόκρισίξ, jedoch nicht das auch sonst stets gesetzte Kreuzchen, das den Beginn der Άττόκρισις (also auch hier) bedeutet.

XXVII

S. 33, 133 υπό της κακίας] < G 142 αγίων καΐ αγγέλων] 321 G S. 36, 171 χώρησιν] συχώρησιν (leg. σνγχ.) G 185 μεταμορφουμένω] μεταμορφούμενα καΐ μεταβαλλόμενα καΐ εμφανιζόμενη G S. 37, 198 πόμα] ττνεομα G cum BLC (sed έφωτίσθημεν) 210 oCnro ] αυτών G cum BC 222 αγάπης2] + του G cum B S. 38, 233 έξωτέρως] έξοτέρους G δε] < G 236 ή] < G 239 αγάπης] + του G S. 39, 254 πολύ] πολλά G S. 40, 284 πάντων] + έτι G cum BLC 288 πόση εύσπλαγχνία] -σαι -νίαι G S. 41, 311 την2] < G cum B 314 καΐ] + ή G cum BL 325 παραδόσεων] παραδόσεως G S. 42, 342 άπόληται] άπόλυται Pc G 347 αμαρτήματα2] άμαρτήμασιν G, άμαρτήματι BLC 348 πρόσκομμα2] προσκόμμασιν G, προσκόμματι BLC 361 έπιφέρων G cum BC S. 43, 380 καΐ] ~ post θεός (381) G cum BLC 383 του] < G 390 τιθέμενα] προστιθέμενα G, προστίθεται LC S. 44, 409 ύγιότητα] αγιότητα G cum B 411 καΐ1 — άγνωσίας] < G S. 46, 453 όσημέραι] ως ήμερα G S. 47, 13 άπαύστοις] + άπάτοις (fortasse per itacismum pro απάτης) G 14 απάτης] < G S. 49, 51 κακίας] καρδίας G 64 καΐ1] < G S. 50, 85 γέγονε] γεγένηται G cum BC 92 την ωραιότητα των ενδυμάτων] 3412 G 105 αύτοϋ] ούτω G cum Β, αΟτοϊς LC S. 51, 139 και3] < G S. 53, 171 άλλα] + καΐ G cum BLC S. 54, 211 δια] < G 214 αγαπά] ~ post ευτραπελίαν G S. 55, 235 κόσμον] κόπον G 238 καταδεσμούσας] καταδεσμευούσας G cum BC S. 56, 267 παρεδώθη G S. 57, 295 τι] < G XXVIII

S. 58, 331 βουλόμεθα] βουλόμενοι G 337 κοιτών] πόνων G cum B S. 59, 375 τουτέστιν — άνακράσεως] < G S. 60, 384 G incertum (vide proleg, p. XXVI) S. 61, 407 ένδον εγκεκρυμμένην] 21 G cum B 409 έστω] + εν G 417 καΐ ώραιότητος] < G S. 62, 442 ως προείρηται] ώσττερ εΐρηται G S. 63, 455 καταξιωθήσονται] καταξιωθήτωσαν G 461 εν] < G 463 ενδύσει] έκδύσει G 464 ~ post alcoves G S. 64, 14 τάς] τε G S. 65, 40 εΙρήνης] ειρήνη G S. 66, 54 διακρίνη] διακρίνει Ρ° G S. 67, 56 έκκόπτειν] κότττειν G 63 καΐ] + της G S. 70, 109 αίώνας] + των αΙώνων G S. 71, 10 γένηται] γίνεται G S. 73, 45 άλλη] αλλά άλλη G S. 76, 83 εστί ψυχή] 21 G 87 οφθαλμός] οφθαλμοί G 88 άναπέμπομεν G S. 77, 4 Ήσαΐου] ~ post προφήτου G 6 ούτος] ό τοιούτος G cum BLC 7 είς προσευχήν] εν τη προσευχή G cum BLC 13 φρακθήναι G S. 78, 20 μαλθακώτερον] μαλακότερον G cum BLC S. 80, 45 την] < G 47 εϊς]εί& S. 81, 52 άκούειν] + τι G cum BLC S. 83, 74 είσηλθον] < G S. 84, 8 από] < G 9 φανερώς G S. 85, 14 ύπέμεινε] ύπέμενε G cum B 31 έφανερώθη] έφανέρωσεν G S. 86, 50 χαρίσασθαι utov] uiov ούτω χαρίσ. G S. 87, 73 όντως] + όντες G S. 88, 97 τον] < G 102 τίνα] + πραγμάτων G των] < G S. 89, 112 ή2] + συμπαθείας G 113 άσχοληθηναι] σχοληθηναι G 129 δωρεάς καΐ χάριτος] 321 G XXIX

και] + εϊς G cum B ή1] < G θεού] Θεού G S. 93, τοσούτο G την] < G S. 94, μήτε] + εκπεινοι G cum B S. 95, σώματι] + καΐ G S. 96, αϊχμαλωτισμοΟ] Χριστιανισμού G το] < G, add. s. 1. G1 S. 97, και1] ή G S. 98, των] < G S. 99, της] γης G S. 100, έτπχεεϊ] έπιχέη ZG S. 101, κτήματα] κτίσματα G G1 (ούράνιον G) cum B γαρ] + Ισται G 108 επί2] εις G 109/10 Οψηλότατον — το] < G 112 έκέλευσε πτωχό ν] 21 G 113 ρ"έψαι] ρεΰσαι G 117 Οψο$] -+- και G cum B 119 ξύλου] + και G 123 σώμα] < G S. 102, 131 ουκ] < G cum B 142 δυνάμεις] + αύτοΟ G 148 έχρεώστησέ] έχρεώστη (pro έχρηώστει?) G1 (G txt) S. 103, 154 οΟδέ ευρέθη] ούτε έφάνη G 167 τα] < G, add. s. 1. G1 S. 104,196 ούτως] + και G cum B S. 104/5, 210/2 δια — εξέρχεται] < G S. 105, 213 είς2] < G 227 την καρδίαν] ή καρδία G 229 ό] < G, add. i. m. G1 S. 106, 236 Ινέγκη] είσενέγκη G 239 μαρτυρίας] αμαρτίας G, αποφάσεις G1 i. m. 247 τη5] < G 251 καΐ2] < G S. 107, 4 του] < G S. 108, 8 γαρ] < G 10 ευφορούσαι] εύφραίνουσαι G, εύποροΰσαι C 17 ώσπερεί] ώσπερ αεί G 19 όπου] + at G 29 εαυτού] αυτού G, corr. G1 S. 90,

XXX

137 139 152 15 16 35 61 7 9 19 61 83 90 98 101

S. 109, S. 110, S. Ill,

S. 113,

S. 114,

S. 115, S. 118, S. 126, S. 127,

S. 128, S. 129,

S. 130, S. 131,

S. 132, S. 133, S. 135, S. 136,

34 εχειν] έχει G ως] και G 55 γιγνόμενος] γενόμενος G 57 της] < G 61 δόξας] δόξαν G 71 εί] < G 79 αΐσθησιν] αίσβήσεις G 90 και1] < G 95 εν] + τφ G 96 μέρει] + τω G 105 ότι] + ό G 143 το] + πρόσωπον το γενόμενον G 149 ζητείς] + αυτόν G cum CR 153 του] < G 156 εστίν1] < G 172 αί2] < G 173 ούτως] + καΐ G 174 φανεροϋται] φανεροϋνται G 177 παρά] -f- ταύτην G 194 δε] δια G 231 οί] όσοι G 63 εκεί] εκείνα G 65 πνίγεται] πνίγονται G 11 καΐ] < G 18 ην] < G 34 πολλή] + καΐ πένθος G cum B 53 μοι] < G 59 εν] < G 62 γέγονε] γίνεται G 75 εδέσματα] εδεσμάτων G 89 φ] δ G 91 δεσποτικού] + τι G 96/7 έξαιρέτως — έτύχομεν] < G 112 ίν'] ίνα G 116 κεκυλ. post correcturam G1 (G non liquet) 119 eis] + τα G 129 τελευταΐον] το τελευταϊον G 169 αλλ'] άλλα G 179 γίγνεται] + εκεί G 185 αύτοϋ] ~ post (άπο-)θηται G 198 σου«] + έπίσκεψαι o v (< Β) σεαυτόν, εΐ αγαπάς τον Θεόν εξ όλης της (< Β) καρδίας σου (< Β) G cum B 199 καϋσιν] + καΐ την άγάπην G XXXI

S. 137, S. 138, S. 139,

S. 140, S. 141,

S. 142,

S. 143,

S. 144, S. 145, S. 146, S. 147, S. 148, S. 149,

S. 150, S. 151, S. 152, S. 153,

XXXII

209 δρασιν] οράσεις G 213 ταύτα] αυτά G 216 χάρισμα] χάριν G 238 φάσεως] αποφάσεως G 244 γεγενήσθαι] γεγυμνασθαι G (ex pr.) 253 από] υπό G 261 ό2] < G 262 των] < G 268 έκάστην ήμέραν] 21 G 293 ενοχλούν] όχλοϋν G 316 ουν] < G 330 χρυσόροφα (leg. χρυσοφόρα sicut K aut χρυσώρυφα?) G 333 δεσποτών] δεσποτικών G 342 άρπαζόμενος] άρπαζόμενον G 350 του] < G 360 επελθούσης] έπούσης G, add. s. 1. ι (= έπιούσης) G1 372 τον] < G 379 αυτών] εαυτών G γαρ] < G 398 έτοιμασίαν] + της καρδίας G cum B 426 πορφυρίδα] + της δόξης G 429 τοϋτο] τούτου G 441 υπέμεινε] ύπέμενε G 444 εαυτόν] < G in fine paginae 448 είς] + το φανερόν καΐ είς G πάντων] < G 458 εκεί1] και εκεί G 465 έπαναπαήναι] άναπαήναι G 493 ούτω] έαυτω G 513 τα] ταϋτα G 514 τρόμον] + καΐ G 528 και] < G 531 προς] τον προς G 545 πυρός] < G 561 εξ αρχής ό θεός] 3412 G 562 ή G 579 άπιον] άμπελον G, αμπελώνα BCR 590 τον] < G 612 δτι] + καΐ G 628 κύκλω] κύκλοθεν G δτι] + καΐ G 637 εύειδέσταται] αϊ εύειδ. G 638 βασιλέων] βασιλέως G

S. 154, 646 δλη ή] 21 G. 650 κτήσιν] κτίσιν G 654 ό] < G S. 155, 683 τω έτπσχεΐν] το έπέχειν G S. 156, 710 δυσβάστακτα εστί] 21 G 718 έπαναπαήναι] έπαναστηναι G 725 βυθόν] βάθος G 725/6 είς2 — ύδατος] < G 729 άβυσσο ν] -f της κακίας G 730 εις1] + τον G S. 157, 749 θέλη G 756 προαιρέσεις] + γίνονται G S. 158, 9 λοιπόν] < G 10 ούκέτι] ουκ G S. 159, 38/9 ούτε — στενοχώρια] < G 47 πονηρού] + πνεύματος G S. 162, 82 και2] + των G 100 λειότητα] τελειότητα Ζ* (Ζ txt) G S. 163, 119/20 αλλά — τούτου1] < G 127 αυτόν G S. 164, 172 εαυτόν] αυτόν G S. 167, 17 της] < G S. 168, 26 εν] < G 28 μέλλοντες] + γαρ παρουσία G 42 το] + ουράνιον G S. 169, 66 και] ή G S. 170, 88 ή] ό G καταλάμπων] διαλάμπων G 104 τον] το G S. 171, 116/8 sed G add. post πάθη (ante δρας 122): πάλιν οϋτοι εκείνων ανώτεροι είσιν (dupl.) S. 172, 131 προέστηκεν — πορνεΐόν] < G S. 173, 150 παράθες] + αυτό G S. 175, 189 άδελφοΐς] + οι G 196 άδυτα] Οδατα G S. 177, 12 του] < G 13 αΰτοϊς] έαυτοϊς G πλούτου πνευματικού] 21 G S. 180, 98 χάριτος] + διηγούμενοι G S. 181, 116 κατάγωνίσεται] -ζεται G S. 182, 143 προαγ.] προσαγ. G S. 183, 14 έλάττω] έλάττονα G ΠΙ Domes, Makarios

XXXIII

S. 184, 39 έμπιμπλών] Ιμπιπλών G 55 του] + αγίου G S. 185, 79 άρθήτω] άρθήσεται G S. 186, 85 tv']IvccG 110 πάσας] + τε G S. 187, 114 και] < G 122 άληθινήν πραότητα] < G 126 + μεγάλη G 141 τελειώσαντος] + είς G S. 188, 31/2 ως φησιν G 32 κενώς] κακώς G S. 190, 62 καΐ] < G 79 εκ] + της G 81 φύσεως] δυνάμεως G S. 191, 103 φθαρτών] + των G S. 192, 21 των] < G S. 193, 33 τριγχών καΐ φραγμών] 321 G S. 194, 65 και] < G 11 και2] < G S. 195, 2 και2] < G 11 συμβασιλ.] βασιλ. G S. 196, 3 τα] < G S. 197, 34 καΐ1] < G S. 198, 51/2 και — τις] < G 64 πνεύματος] θεοΰ G S. 199, 78 τη βασιλεία] της βασιλείας G S. 200, 19 ίσχυε ν] ίσχυσε ν G 28 του θεοϋ τυγχάνοντες] 312 G S. 201, 57 τε] < G 63 Χρίστου] θεοϋ G S. 202, 70 ημέρα] + σωτηρίας G 79 δε] < G S. 203, 93 το] < G 99 της β. δ.] του β. της δ. G S. 204, 122 ω1] < G S. 205, 136 ήμαύρωσεν] ήμέρωσεν G S. 206, 23 ήφάνισε.] + και (< BCR) έκαστος τον πλησίον (+ αύτοϋ CR) έφόνευσε (-νευε Β) G cum BCR 27 και] + ό G 29 τφ2] τη G S. 207, 40 ή εναντία δύναμις] ό πόλεμος της εναντίας δυνάμεως G XXXIV

S. 208, 64 ή] < G 71 αναγκαστική] + TW G 80 αντιλήψεως] + του G S. 209, 106 πειράζει] + μεν G 121 άγαττήσαι] -+- τον G S. 210, 133 ουκ2] < G 140 προδιαγράφει] προγράφει G 152 cos] < G 162 λογισμοΐς] διαλογισμοΐς G cum BCR S. 211, 174 σατανάς] σαταν G S. 212, 197 Χρίστου] κυρίου G 209 εσχον] έχων G, εΐχον G1 χαρίσματα] χάριν G S. 213, 237 ψυχής] + σου G S. 214, 257 δε] γαρ G 264 θεφ] κυρίω G 266 τίνα] τί G S. 215, 278 και άκ. αν. σοι] 3412 G 278/9 πάλιν — άκανθας] < G 295 γαρ] δε G S. 216, 306 του] < G 320 αυτοϋ] < G S. 218, 358/9 και — ραπισμάτων] τάς δε σιαγόνας μου είς φαπίσματα. το δε πρόσωπον μου ουκ άπέστρεψα από αισχύνης έμπτυσμάτων G 362 σου] < G 366 και] + τη G S. 219, 2 και το αξίωμα] ~ post σου (231) G 18 γαρ] εάν G S. 220, 47 γαρ] < G S. 221, 73 άπολλυει] άπόλλει G 75 ούτος] + λοιπόν G S. 222, 79 αυτός] + ό s. 1. G1 82 + δν G 91 βρώσις — αληθείας] < G 92 άρχηται] έρχεται G 94 του] + ήδυτάτου G cum B 106 χρυσού] χρυσού ν G S. 223, 117 σου] + τιμηθή G ή] < G 134 έκώλυεν G S. 224, 143 ιδού] + και G 146 άμαρτάνειν] -f και G cum B m·

XXXV

S. 225, S. 226, S. 227, S. 228,

S. 229,

S. 230,

S. 231,

S. 232,

S. 233, S. 234,

147 Ισχυρότερα] περισσότερα G 163 το παραμ. το αύτ.] το αυτ. παραμ. G, post το add. s. 1. το G1 173 το] < G 193 που2] οπού G 200 συμφωνήσαι — του2] < G 219 λαμβάνων] λαμβάνει G 250 και] + oi G 257 Οπό] + τον G 259 αύτοϋ] ~ (εαυτού) post τάς G 265 λοιπόν] + και G 266 του κόσμου τούτου] 312 G 271 όλος] όλως G 299 είς] + την G 303 ην] + το G 305 αγαθόν] + και ου λέγεις αυτόν λυτής (21 BR) και τρεπτής φύσεως τρεπόμενον (τρεπτόν μεν Β, < R) είς (+ τε R) το (+ κακόν και εϊς [< R] το BR) αγαθόν G cum BR 310 τιμή οί/τε κολάσει] τιμή ούτε κόλασις G 313 αγαθόν και] < G 327 και νικήσαι] < G 338 έντολαΐ] + του κυρίου G cum B προστάσσουσαι] -σιν G 344 αιώνας] + των αίώνων G 3 έχθροϊς] είς χείρας έχθρων G 4 εορτή] + ούτε θυμίαμα (ex sq.) G 14 έμπίπλαται] έμπέπλησται G 16 θηρίων] < G 24 και — χειμαζόμενη] < G 30 καταλυτήριον] + παθών και G 32 και2] + ό G 33 βασ. ό έπουρ.] 31 (sine ό) G 38 πυρί] < G τω ξύλω] το ξύλον G 55 μηδέπω] ουδέπω G 58 κατανοοϋσι] + είς G 63 πνεύματος] πατρός G 67 εκείνης] + του G 70 ουδείς] ουκ έγήγερται G 75 Ιωάννου] ~ post γυναικών G 77 γεννηθέντες] + άγιοι G 81 γεωργούς] + σπόρον έντιθέντας τη γη των ψυχών, ευρίσκεις αυτούς οινοχόους του βασιλέως Χρίστου, ποτίζοντας πνεύμα αγιον. ευρίσκεις αυτούς αμπελουργούς G

XXXVI

S. 235, 88 και αληθινός] < G 91 τούτο] ούτως G 94 και] + oi G 97 πνεύματος] + δεξάμενοι και G 5 δοκιμασίαν] + ένεργεϊν G 7 ττροοπταντώσι] ττρώτον άπαντώσι G 9 δτε] + και G S. 236, 20 άναχωροϋντες] + και πάσης σαρκικής ορέξεως άττεχόμενοι G 31 και1] ή G S. 237, 50 αληθή] ευαγγελικόν G cum CR 54 δύναμις] -f- την εαυτών προαίρεσιν G cum CR 64 και δεσμούμεναι] < G 68 εις] < G S. 238, 84 κατά τα έργα αυτού] < G S. 239, 112 ή αΟριον] < G S. 241, 14 εξαρχής] + άφομοιούνται G 17 εσχον] είχον G oi2] < G 22 αυτού] αυτών G S. 242, 37 τε] δε G 51 αυτού] εαυτού G 56 εις] προς G S. 243, 77 αϊωνίω και έπουρανίω] 321 G S. 244, 97 και1] + ή G S. 245, 106 τί1] δτι G S. 246, 133 ημών] -f πολύ γαρ βούλεται άναπαήναι (-παυθήναι R) εις την (τον CR) εαυτού οίκον, είς τα σώματα και τάς ψυχάς ημών G cum CR 145 ή] < G S. 247, 10 είσαγέτω] είσαγαγέτω G S. 248, 25 και] < G 26 μη] < G 27 κακίας] καρδίας G ελκωμεν] ελκόμενοι G S. 249, 46 θεός] ό θεός G 48 ή τημελήσαι] < G S. 250, 60 εν1] + τη G 68 και2] < G, add. s. 1. G1 70 ϊν'] ίνα G 75 τούτου] ~ post κοσμοκράτορες (74) G S. 251, 86 και] < G 4 ου] ecrasit G (G 1 ?) S. 251/2, 9/10 το — φωνήν] < G XXXVII

S. 252, 10/1 διαφορά πολλή] διαφοράν πολλήν εύρήσεις G 14 είσιν1] εστί G 28 + σκεπάσει καί δοξάσει, ου γαρ έγχωρεϊ γυμνά είναι εν εκείνη τη ημέρα G 38 σπείρεται] σπείρονται G S. 254, 67 els] προς G S. 256, 101 ατυχία.] + θέλεις Ογίαν, άπαντα σοι πάθη και κάκωσις G 104 υπάρχοντα] + και δός πτωχοϊς G 105 θεώ] κυρίω G 106 Χρίστου] θεοΰ G 108 χρή] + και G άλλαγήναι] έναλλ. G1 (άναλλ. G) 110 + εις G 113 ουχί] + εγώ G 117 άρχεται] + καΐ G S. 257, 118 προς ταϋτα λέγειν] 312 G 125 έμοΐ] έμά G 143 λώροις] < G 154 ώσπερ] + ό G S. 258, 159 αιώνας] + των αιώνων G 8 απασχολείται] άποσχ. G S. 259, 27 γαρ] + είσϊ και G S. 261, 21 + προς G 32 τω1] < G 35 άγαλλια] G, ται add. i. m. G1 S. 262, 40 τινι] τι G 52 ή] < G S. 263, 12 διαλογισμών] λογισμών G 17 και1] < G 20 πικρούς] μικρούς G S. 264, 20 τις] < G ων] < G 21 τόν!+2] το G S. 265, 7 αλλ'] αλλά G 8 ή1] < G 24 βίου] κόσμου G S. 267, 74 άκούετε] άκουε G S. 268, 87 αύξηθώμεν] αυξην (leg. αυξιν) θώμεν G 89 μη] μηκέτι G 90 ή] < G 95 το πνεύμα] < G XXXVIII

S. 269, 113 cd1] < G ακόλουθοι] + και G S. 270, 146 και3] < G . 154 ως] + ό s. 1. G1 155 πολέμου] λολεμίου (leg. πολεμίου ?) G S. 272, 27 την2] < G S. 273, 51 οίον] ή G S. 274, 58 άγιαστηρίω] θυσιαστηρίω G 64 Χριστόν και εις] < G 4 εί] < G S. 277, 62 και1 — ψυχής2] < G S. 278, 78 πληροφορήσαι] + εις G 79 δύναται] δύνανται G 87 υπέβαλες] υπέβαλλες G S. 281, 2 ή 2 ] υπό G 8 Ισοκράτη*] G, Ί delevit G1 S. 282, 27 διαλογισμοί] + πολλοί G 35 δόξα] -f και το κράτος G S. 283, 8 τοϋτο] + γαρ G 9 Χριστοί] χρηστοί G S. 286, 27 έκδικεϊν] έκδικών G 30 δτε] < G S. 287, 48 τη ψυχή] της ψυχής G 59 και2] < G S. 288, 71 τω] < G S. 289, 104 και2] < G 105 και1] < G 106 και] < G 108 χάριτος] + της βασιλείας G 119 και2] < G S. 291, 141 των δι'] του G S. 293, 74 σιδήριον] σίδηρον G ένταΰθα] < G S. 294, 90 τάς] < G 110 των] + νοητών καί G S. 295, 121 και] + ό G S. 296, 146 και του2] < G 7 ό] < G S. 297, 24 την] < G S. 298, 51 άποπειραθήναι] -ρασθήναι G 57 καί τον άργυρον] < G (in fine paginae) S. 299, 66 τε] < G 80 την1] < G 87 εν1] < G (haplogr.)

XXXIX

S. 300, 100 πάλιν ό] < G 102 είσιν ημών] 21 G 106 γενόμενος] γινόμενος G 109 προς] + τον G 110 παράβολοι] παρεμβολαι G (ε erasum, ut legatur παραβολαΐ?) S. 301, 12 κατεχόμενος] + και γηΐνοις δεσμοΐς δεσμούμενος (in fine paginae, ex pr.) G S. 302, 24 έργων] + αλλ' όμως ή γλώσσα λαλεί περί αυτών των έργων G cum R 30 πάλαια] + έτι G 33 φασι] φησι G κακοδιδασκαλίαι$] κακοπαθείας διδασκαλίας G, πλανωδιδασκαλίας CR 36 έλθεϊν] ελθη G 47 έλεοΰντος και άγαπώντος] 321 G S. 303, 54 μεγαλωσύνης] + αύτοΟ G 65 πατρίδι] + πορεύεται G S. 304, 84 αυτήν2] < G 85 κακίαν] + μηδέ είδέναι την φύσιν αυτής κακίαν G, ου γαρ (< C) ήδει κακίαν ή φύσις αυτής CR 94 ώστε] ως G 97 των αιώνων] < G

Eine in Athener Privathand befindliche Handschrift34 aus der Bibliothek des Spyridon Loverdos Nr. 6 (ehemals Bibliothek des Alexios Kolyvas Nr. 11) war nicht zu erreichen. Sie ist im XVI. Jahrhundert auf Papier (19,2 x 13,1 cm; zwei Kolumnen zu je 14 χ 4cm; insgesamt 189 Seiten [Folien ?]) geschrieben. Die zweispaltige Abschrift d rfte schwerlich einen Druck zur Vorlage haben und w re deswegen, trotz sp ten Datums, von Interesse.

ZUM STEMMA Da die 50 Geistlichen Homilien nicht Ergebnis eines langsamen Wachstumsprozesses, sondern einer bewu t gef hrten Redaktion sind (vgl. p. XI), wird durch die Tatsache erh rtet, da allen ihren Hand34

Επιστημονική Έττετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών 2. Serie 11, Athen 1960/1, S. 404.

XL

Archetyp

Ottob. 25*

Poris.gr. 1157

Poris.gr.587

Editio princeps

Schriften Fehler gemeinsam sind, die textkritisch auf einen Archetyp schließen lassen (z. B. S. 108, 32f.; S. 133, 148; S. 147, 493; S. 208, 64; S. 309, 150f.). Kann man also dem Versuch, die Filiation zu rekonstruieren, die Berechtigung nicht absprechen, so erweist er sich doch als schwierig. Denn die Suche nach Leitfehlern führt zu dem verwirrenden Ergebnis, daß jede Handschrift mit fast jeder anderen gemeinsame Fehler und Auslassungen hat; ein wirklich befriedigendes Stemma läßt sich nicht aufstellen. Der Grund hierfür wird einmal in der Tatsache liegen, daß auch die älteste -Überlieferung (ihr steht die Handschrift K am nächsten) nicht an allen kritischen Stellen einen eindeutigen Text bot, sondern am Rande Wahllesarten führte, vor allem aber daran, daß mehrere Schreiber nachweislich mindestens zwei Handschriften vor sich hatten: eine -Handschrift und die einer anderen Sammlung; aus dieser drangen viele Zusätze in den Text. Die ersichtliche Kombinationsfreudigkeit erklärt sich aus der ganz richtigen Erkenntnis der Gemeinsamkeiten und Unterschiedlichkeiten der ,,Makarios"-Sammlungen und also aus dem Bestreben, die disparate Überlieferung zu vereinigen und zu harmonisieren. So liegt für uns die Annahme nicht ferne, daß auch zwei -Handschriften an abweichenden Stellen verglichen wurden. — Der Versuch, aus den nicht leicht zu interpretierenden Hinweisen der (Leit-)Fehler einige deutliche Linien der Filiation anzudeuten, geschieht deshalb unter allem XLI

Vorbehalt; ganz ohne Vernachlässigung bestimmter Fehler geht es dabei nicht ab. K hat mit GZ(P C ) kleine Übereinstimmungen (S. 72, 25; vgl. S. 117, 216; S. 125, 47), meist jedoch mit G (Z fehlt an diesen Stellen, außer S. 258, 19) alleine (vor aUem S. 141, 337; S. 155, 704). — Die Annahme eines Verhältnisses zu F (zu P8 nie) wird durch S. 153, 625; S. 236, 18; S. 221, 68 wohl nicht begründet. Daß FPSPCZG zu einer Gruppe zusammengehören, erweisen S. 29, 30; S. 66, 43; S. 96, 66; S. 107, 3; S. 127, 14; S. 195, 9. Dabei bilden FP8 und ZG je eine Gruppe, wofür sich Belege auf fast jeder Seite finden. — P c zeigt sowohl mit FP« (S. 12, 251; S. 31, 86; S. 50, 100; S. 76, 86; S. 86, 46; S. 87, 89; S. 101, 124) wie mit ZG (S. 17, 60; S. 24, 67; S. 97, 34; S. 101, 124) Gemeinsamkeiten, wegen S. 22, 39; S. 87, 72; S. 103, 157 vielleicht doch nur mit G (S. 39, 253; S. 55, 243; S. 61, 410; S. 75, 67; S. 129, 74) bzw. mit dessen Vorlage. Die Stellen S. 13, 4; S. 50, 97; S. 84, 8; S. 98, 62 legen nahe, P<= habe noch eine weitere Vorlage gehabt (wegen der letzten Stelle D ?), ohne daß sich hierüber Klarheit gewinnen ließe. — Ein besonderes Verhältnis von F zu Z (S. 181, 121; S. 218, 341; S. 248, 30) oder G (S. 288, 71; S. 226, 216; S. 231, 3; S. 98, 53) ist wohl nicht anzunehmen. Zu der Gruppe MD/D1 (und deren nicht berücksichtigten verwandten Handschriften) stehen die bisher besprochenen Handschriften in keinem näheren Verhältnis. Für die große Zahl der Gemeinsamkeiten von M mit D/D1 Belege anzuführen, erübrigt sich. — Ein Verhältnis MF/MZ ist trotz mehrerer, aber nebensächlicher Übereinstimmungen nicht anzunehmen; deshalb wird man auch die möglichen Belege für eine Beziehung MG (vor allem S. 26, 6 ; S. 29, 38; S. 128, 37) mit Vorsicht betrachten. Ebensowenig besteht wohl zwischen D und G eine Beziehung (trotz S. 144, 424; S. 234, 68; S. 278, 77; S. 297, 26; besonders S. 176, 207; S. 71, 6; S. 108, 33, wo unabhängig voneinander aus anderen Sammlungen). Doch gewinnt die Annahme einer Beziehung DG vielleicht beim Blick auf das ebenfalls nicht unmögliche Verhältnis MG, da M und D ihrerseits zusammengehören. — Die Stellen S. 121, 37; S. 195, 8; S. 199, 6; S. 208, 78; vgl. S. 20, 11) legen die Frage nahe, ob für D1 noch eine zweite Vorlage anzunehmen sei, erlauben jedoch keine Antwort. DIE AUSGABEN 1. Die editio princeps der 50 Geistlichen Homilien wurde im Jahre 1559 von Johannes Picus, dem Vorsitzenden der Inquisitionsabteilung des Pariser Senates, veranstaltet: XLII

ΤΟΥ ΑΙΓΥΠΤΙΟΥ ΟΜΙΛΙΑΙ ν*. Β. Macarii Aegyptii Homiliae quinquaginta. Ex Bibliotheca Regia. Parisiis M.D. LIX. Apud Guil. Morelium, in Graecis typographum Regium. Ex privilegio Regis. 12°. — Ihre Vorlage war der Cod. Paris.gr. 1157 (s.o. p.XIX), worauf schon das u ere Zeugnis (ex Bibliotheca Regia) hinweist. Nur diese Handschrift kommt als Vorlage in Betracht, weil eine Reihe eigent mlicher Fehler im Druck wiederkehren. So bieten Handschrift und Druck, abweichend von allen anderen Manuskripten, S. 262, 38 ein aus der Konstruktion fallendes υπάρχουσα statt -σαι, dann das sinnlose παραβολήν statt τταρολκήν (S. 236, 32); die Handschrift bietet das verst mmelte ένο ύστερον τινι, was Picus durch έννοεΐσθαι zu emendieren sucht (S. l, 14); schlie lich hat der Druck das nur in der Pariser Handschrift eingeschobene είναι Θεοϋ, φυλάττειν εαυτόν in der 13. Homilie zur Verbesserung der durch die Lagenverschiebung entstandenen Verderbnis (s.o. p. XX). Picus verfuhr sonst mit dem Text seiner Vorlage recht frei; er f gte an vielen Stellen Partikel ein und gl ttete nach seinem Verst ndnis Konstruktionen. Gelegentlich findet man auch theologisch motivierte Eingriffe: statt ,,der Prophet sah εν ύττοστάσει" (wesenhaft) nur „εν έκτάσει" (in Ekstase, S. l, 23). — Im gleichen Jahre ver ffentlichte Picus separatim (so Pritius in der 2. Aufl. seiner Homilienausgabe, Vorrede; von da wohl Fabricius, Bibliotheca Graeca Bd. VIII [2. Aufl. 1802], p. 362) eine lateinische bersetzung der Homilien, die 1562 (ebenfalls nach Fabricius a. a. 0.) eine Neuauflage erlebte, dann in die Bibliotheca von de la Eigne (per M. de la Eigne, Bd. II, 2. Aufl. Paris 1589, coll. 295ff.; die 1. Aufl. enthielt die Homilien noch nicht) aufgenommen wurde und von da in die sp teren Auflagen gelangte (Magna Bibl., Bd. IV, K ln 1618, p. 45ff. und Maxima Bibl., Bd. IV, Lugd. 1687, p. lOOff.). Sp ter wurde diese bersetzung des Picus noch in die Collectio Patrum Gr. et Lat., Bd. 48 (Patres quarti ecclesiae saeculi), ed. Caillau, 2. Aufl. Paris 1843 (1. Aufl. unbekannt) aufgenommen36. 2. Die erste Ausgabe in Deutschland besorgte Z. Palthenius in Frankfurt 1594 (2. Aufl. 1621, nach Fabricius a. a. O.). Der in dieser Ausgabe gebotene griechische Text ist aus Picus bernommen und weicht nur in wenigen St cken ab, in denen die lateinische ber36

In der Bibl. Concinatoria ed. A. F. L. Pelt und G. F. H. Rheinwald sind die Homilien — entgegen der Anzeige im British Museum, Catalogue of Printed Books, s. v. Macarius — nicht enthalten. — In der Medulla Theologiae des Abraham Scultetus (Frankfurt 1634, p. 991 ff.) sind nur kurze lat. Inhaltsangaben der Homilien zum Erweis dessen wiedergegeben, da allein die Reformationskirchen dem Glauben der alten Kirche entspr chen. — Um ebensolche kurzen lat. Inhaltsangaben handelt es sich bei der im Catalogue des Manuscrits de la Bibliotheque Sainte-Genevieve (II. Bd., Paris 1896, p. 553, Nr. 2969, 5°; XVII. Jahrhundert) genannten Handschrift.

XLIII

Setzung des Picus ber dessen griechischen Text hinausschie t3·. Dabei handelt es sich entweder um versehentliche Auslassungen des griechischen Textes (so fehlt S. 265, 22/3 bei Picus αντί δόξης άτιμίαν, αντί άπολαύσεως κακουχίαν, was Palthenius auf Grund der in Picus lateinischer bersetzung erhaltenen Textstelle ins Griechische r ck bersetzt: ά. δ. ά., αντί ήδονή$ ταλαιπωρίαν) oder es handelt sich um Zuf gungen des lateinischen Textes bei Picus (so bersetzt Palthenius den bei Picus berschie enden lateinischen Satz ins Griechische: [μεριμνώντες, αλλά] τα γή'ΐνα ύπερορώντες καί εν εντολή του αγίου πνεύματος διαμένοντες και [το του] und f gt ihn seinem Text ein). Aber auch Erweiterungen gek rzter biblischer Zitate nach dem kanonischen Text (S. 238, 89 nach Lc 12, 47f. erg nzt) und seltene freie Zuf gungen einzelner Worte (S. 177, 6 wird nach oi ein πρώτον [sc. ζητοϋντες] eingef gt oder S. 258, 12 ein πάση vor τη προσδοκία) finden sich. — Am Anfang der Ausgabe sind die Argumente, zusammenfassende Inhaltsangaben, aus der lat. bersetzung des Picus abgedruckt, w hrend an den Anfang der einzelnen Homilien im Text des Palthenius eigene, l ngere gestellt sind (so auch in fast allen weiteren Ausgaben). Die beigegebene lateinische bersetzung stammt von Palthenius37. 3. 1622 erschienen, wiederum in Paris, die Homilien in einem starken Quartband zusammen mit einigen Schriften des Gregor Thaumaturgus und des Basilius. Das ,,nunc primum graece et latine coniunctim edita" im Untertitel mu a parte potiori gemeint sein und sich auf die Schriften Gregors und Basilius' sowie die lat-griech. Ausgaben ihrer Werke beziehen; denn Palthenius hatte bereits seine eigene lateinische bersetzung der Homilien zusammen mit der griechischen Vorlage abgedruckt, und seine Ausgabe war den Editoren der Pariser Ausgabe von 1622 bekannt, wurde auch von ihnen benutzt, da seine Argumente zu den Homilien bernommen sind und sein, des Palthenius, fter „verbesserter" Text (s.o.) wiedergegeben ist; vielleicht, weil bei ihm griechischer Text und lat. bersetzung genauer bereinstimmten als es bei Picus der Fall war. Nur die aus Marcus Eremita (de paradiso et lege spirituali) erg nzte l ngere Fassung von H 37, die in der lateinischen bersetzung des Picus gedruckt war (nicht in dessen griechischem Text!), ist in dieser Pariser Ausgabe selbst ndig ins Griechische r ck bersetzt. Gelegentlich wird auch nach dem von 38

F r jede charakteristische Ver nderung am griechischen Text gen ge ein Beispiel; f r den lateinischen wird auf Belege verzichtet. 87 Um eine Abschrift aus dieser bersetzung handelt es sich (lt. frdl. Mitteilung aus Upsala) wahrscheinlich bei den 34 Homilien im Cod. Nr. 3, 2° der Bibliotheque Publique d' Upsal (M. Graux et A. Martin, Notices sommaires des manuscrits grecs en Suede, in: Archives des Missions scientifiques et litteraires, 3. Reihe, Bd. XV [1889], p. 293-370).

XLIV

Palthenius (durch freie Zuf gung) ge nderten Text die lateinische bersetzung des Picus, die abgedruckt ist, ver ndert. Picus und Palthenius wie auch die zweite Pariser Ausgabe verfahren mit dem griechischen Text ihrer Vorlage sehr frei, was besonders bei Palthenius, der sich im Vorwort betont als Humanist gibt, auff llt; er wie die zweite Pariser Ausgabe korrigieren den griechischen Text bedenkenlos nach der ihnen vorliegenden lateinischen bersetzung, — ein sch nes Exempel f r die immer noch kanonische Geltung des Lateinischen, auch bei (kirchlichen) Humanisten. 4. 1698 erschienen (die 2. Aufl. 1714 als genauer Abdruck der ersten, zusammen mit den sog. Opuscula, unter dem Titel ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΤΟΥ ΑΙΓΥΠΤΙΟΥ ΑΠΑΝΤΑ. SanctiPatrisMacariiAegyptii Opera) in Leipzig eine neue griechisch-lateinische Ausgabe, von I. G. Pritius veranstaltet, der den Text des Palthenius bernahm, und ihn, da sein Wunsch, offensichtliche Unstimmigkeiten durch eine Handschrift verbessern zu k nnen, nicht in Erf llung ging, durch freie Konjektur verbesserte; eine charakteristische Stelle gibt er im Vorwort selbst an (S. 93, 15/6 verbessert er das unm gliche εκττεινεΐ και έκδιψα ... ύττάρχουσι in εν ττείντ) και δίψτ) ύττάρχουσι). An einigen Stellen jedoch kann er aus Cotelerius (Monumenta ecclesiae graecae Bd. II; in Bd. III wird eine Verbesserung nach dem Text der Opuscula vorgeschlagen) Lesarten der Pariser Handschrift nehmen und mit ihnen den Text bessern (z. B. S. 278, 65 wird das entstellte εί άνάτταυσίς εστίν ή ψυχή in ... ευχή emendiert, u. a.). So kommt es, da in den folgenden, von Pritius abh ngigen Ausgaben an einzelnen (aus Cotelerius genommenen) Stellen urspr ngliche Lesarten erscheinen, die die lteren Drucke nicht haben, ohne da doch unmittelbar eine Handschrift vorgelegen h tte. — Au erdem bernimmt Pritius aus Gottfried Arnolds deutscher bersetzung der Homilien (s. u. p. XLVIII) die Paragrapheneinteilung innerhalb der einzelnen Homilien; diese Einteilung ist in fast allen abh ngigen Ausgaben beibehalten worden. — Die nach seinem Urteil schlechte lateinische bersetzung des Palthenius (Vorr.: latina versio miserrime omnino se habebat) hat Pritius nach Kr ften verbessert. 5. Die zweite Ausgabe des Pritius hat A. Gallandi in den VII. Band seiner Bibliotheca Veterum Patrum (Venedig 1770) bernommen, wie er im Vorwort sagt; sowohl den griechischen Text wie auch die lateinische bersetzung. 6. Von hier gelangte der Homilientext in die Ausgabe von Migne (PG 34), nachdem Flo , der Herausgeber, den Text an zwei der drei am st rksten gest rten Stellen (H 5 und H 50) aus dem Cod. Berol. gr. 16 erg nzt hatte; die an diesen Stellen fehlenden Texte hatte er schon in seiner Schrift Macarii Aegyptii Epistolae, Homiliarum loci, Preces XLV

... primus edidit H. J. Flo (K ln, Bonn, Br ssel 1850) bekanntgemacht. Auf weitere Emendationen verzichtete Flo , obwohl er die genannte Berliner Handschrift zur Verf gung hatte38. 7. Doch schon vorher war noch eine Homilienausgabe (1801 zu Venedig) durch einen Archimandriten ' Ιωαννίκιος veranstaltet worden (Vorlage war eine Ausgabe des Pritius, dessen Paragrapheneinteilung hier aber nicht bernommen wurde), die dann 1857 ebd., 1886 in Athen (mit den notwendigsten Verbesserungen, Vorr.: έττενέγκοντες μόνον τάς αναγκαιότατα? βελτιώσεις; diese jedoch ohne handschriftliche Grundlage) und 1954 wieder in Athen naghgedruckt worden ist, so, da jeder Neudruck die jeweils vorausgehende Ausgabe als Vorlage benutzte.

DIE VON DRUCKEN ABH NGIGEN GRIECHISCHEN HANDSCHRIFTEN Die oben besprochenen Fehler und „Verbesserungen" der einzelnen Ausgaben, die bernahme der von Picus oder Palthenius geschaffenen Argumente (oder auch das Fehlen dieser, wie etwa in der griechischen Ausgabe des Picus) und die von Pritius (aus Arnold) eingef hrte Paragrapheneinteilung sind Mittel zur Feststellung, von welcher Ausgabe eine von einem Druck abh ngige Handschrift abgeschrieben wurde. Fehlen diese charakteristischen St cke oder sind nur einige von ihnen enthalten, wenn die Abschrift nur einen Teil der Homilien wiedergibt, so wird dies angegeben: z. B. da dann die Argumente des Palthenius vorhanden sind; die Abschrift kann dann von Palthenius, Pritius oder Gallandi stammen. Ob eine Abschrift von Pritius oder Gallandi genommen ist, kann nicht festgestellt werden, da Gallandi Pritius bernahm. Es ist aber sicher (und bei den Nummern 8, 9,10, 15, 17, 21, 22 anzunehmen), da in allen F llen Drucke Vorlagen folgender Handschriften waren. 1. Vossianus gr. 67 (Codices Vossiani Graeci et Miscellanei, descripsit K. A. de Meyier, Leiden 1955, p. 79): enth lt H 1-7, 10, fol. 24-39. XVI/XVII. Jahrhundert. Abh ngig von Picus unter Mitbenutzung des Paris.gr. 1157. 38

Da bereits 1721 in einer englischen Homilien bersetzung (durch Benutzung des jetzigen Barocc. 213) die L cke in H 50 und die Verschiebung in H 13/14 erg nzt bzw. verbessert war (nur in bersetzung), hatte sich in keiner Ausgabe niederschlagen k nnen. — Die arg entstellende Umstellung in H 13/14 hat Flo , obwohl der Cod. Berol. den richtigen Text bot, in seiner Ausgabe nicht verbessert (wenn er sie auch in seiner angef hrten Studie, p. 233 genannt hatte).

XLVI

2. Cod. Gottingensis theol. 85: enth lt 50 Homilien, p. 107-204. Paragrapheneinteilung von Pritius, aber nicht dessen Textverbesserungen. 3. Vatopedi 214 (Catalogue of the Greek Manuscripts in the Library of the Monastery of Vatopedi in Mt. Athos, by Sophr. Eustratiades and Arcadios, Cambridge 1924, Harv. Theol. Stud. XI, p. 46, Nr. 214, 8°): enth lt H 19, p. 199-216. XIX. Jahrhundert. Argumente von Palthenius. 4. Vatopedi 477 (Catalogue usw., p. 96): enth lt 50 Homilien, fol. V 1 -220V. Abh ngig von Picus. 5. Vatopedi 507 (Catalogue usw., p. 106, Nr. 507, 1°): enth lt H 14, l, fol. lr-llr. XIX. Jahrhundert. Abh ngig von Palthenius wegen der Argumente. 6. Vatopedi 739 (Catalogue usw., p. 145, Nr. 739, 19°): enth lt H 1-2, 4, fol. 275r-28K XIX. Jahrhundert. Abh ngig von Pritius. 7. Iwiron 668 (Catalogue of the Greek Manuscripts on Mount Athos, by Spyridon P. Lambros, Bd. II, Cambridge 1895, p. 195, Nr. 4788, 6°): enth lt H l, 2, 45, 46, 47, 48, 49, 44 (teilweise), 27, 37, 4, 36, 32, 28, 39, 42, 43, fol. 25r-76\ XVIII. (XV. ?) Jahrhundert. Abh ngig von Palthenius, Pritius oder Gallandi. 8. Iwiron 383 (Catalogue usw., p. 118, Nr. 4503, 13°): enth lt Όμιλεϊα πνευματική πολλεϊς όφελήας ττεπληρομένοι usw.; dasselbe 40° (p. 119). XVII. Jahrhundert. Nicht eingesehen; wegen sp ten Datums wohl von Druck abh ngig. 9. Lavra L 8 (Catalogue of the Greek Manuscripts in the Library of the Laura on Mount Athos, by Spyriden and Sophr. Eustratiades, Cambridge 1925, Harv. Theol. Stud. XII, p. 263, Nr. 1498, 2°): enth lt όμιλίαι πνευματικού, fol. 59r-66r. Nicht eingesehen; wegen sp ten Datums wohl von Druck abh ngig. 10. Lavra L 181 (Catalogue usw., p. 295, Nr. 1672, 17° und 28°): 17° enth lt fol. 86r-90r ομιλία εί$ το ό εν όλίγω άπιστος και εν πολύ άπιστος εστίν. 28° enth lt fol. 152^-162·· όμιλίαι πνευματικοί. XVIII. Jahrhundert. Nicht eingesehen; wegen sp ten Datums wohl von Druck abh ngig. 11. Koutloumousiou 160 (Lambros Bd. I, p. 289, Nr. 3233): enth lt H 1-47 Anfang, p. 1-702. 1591. Abh ngig von Picus. 12. Karakallou 84 (Lambros Bd. I, p. 140, Nr. 1597): enth lt 50 Homilien, fol. lr-287r. 1590. Abh ngig von Picus. 13. Taph'os 250 (Hierosolymitike bibliotheke, ed. A. PapadopoulosKerameus, Bd. I, p. 321): enth lt 50 Homilien, fol. 2r-325r. 1594. Abh ngig von Picus. XLVII

14. Taphos 365 (Papadopoulos-Kerameus, Bd. I, p. 387, Nr. 365, 3°): εκ των του Μακαρίου Aiyurrdou ομιλιών έκλογαί πνευματικοί. Η 113, fol. 149r-183r. Abh ngig von Picus. Im Anhang das mit H 19 identische St ck einer anderen Sammlung39. 15. Taphos 792 (Papadopoulos-Kerameus, Bd. V, Nr. 792, 1°): enth lt H 6, 13, 7, p. 1-6. 1642. Nicht eingesehen; wegen sp ten Datums wohl von Druck abh ngig. 16. Sinai 196 (Catalogus Codicum Graecorum Sinaiticorum, scripsit V. Gardthausen, Oxford 1886, p. 94f.): enth lt 50 Homilien, fol. 2r312r. 1650. Abh ngig von Palthenius. 17. Patmos (Johanneskloster) 774 (Ekklesiastikos Pharos XII, 1913, p. 390, 39): enth lt H 1-15, 60 foU. XVIII. Jahrhundert. Nicht eingesehen; wegen Makariosabschnitt aus Suidas von Picus, Palthenius oder Paris 1622 abh ngig, welche diesen auch haben. 18. Lesbos (Leimon) 223 (Katalog des Papadopoulos-Kerameus, s. M. Richard, Repertoire des Bibliotheques usw., 2. Aufl. 1958, Nr. 508): enth lt (am Anfang besch digt) Fragmente ab H 2, 4, ist vollst ndig H 3, 1-50, 3, sp te Blattz hlung 1-240. XVII. Jahrhundert. Abh ngig von Picus. 19. Lesbos (Leimon) 89 (Katalog wie vorige Nummer): enth lt 50 Homilien, fol. 3r-188v. XVI. Jahrhundert. Abh ngig von Picus. 20. Meleai 85 (Katalog des Papadopoulos-Kerameus, s. M. Richard, Repertoire Nr. 584) enth lt 50 Homilien, 158 foil. XVIII. Jahrhundert. Nicht eingesehen; laut Katalog abh ngig von Picus. 21. Dimitsana (Hellenike schole) 2 (Katalog bei M. Richard, Re*pertoire Nr. 324): enth lt H 3, fol. 305-313. XVII. Jahrhundert. Nicht eingesehen; wegen sp ten Datums wohl von Druck abh ngig. 22. Bibliothek des Alexios Kolyvas Nr. 16 (Sp. P. Lambros in: Νέο$ Έλληνομήνων XI, 1914, p. 471-487. Mus. Loverdou): enth lt 50 Homilien, 207 foil. XVIII. Jahrhundert. Nicht eingesehen; wegen Titel Μακαρίου άπαντα wohl von Pritius abh ngig.

BERSETZUNGEN IN HANDSCHRIFTEN UND DRUCKEN Lateinische: s. o. unter Ausgaben (p. XLIII). Deutsche: G.Arnold, ,,Des hl. Macarius Homilien, verdeutscht ...", 1696; Vorlage ist Ausgabe von Palthenius. Weitere Auflagen unter 39

Vielleicht identisch mit Papadopoulos-Kerameus, Bd. V, Nr. 514; vgl. Orthodoxia XI (1936), p. 348.

XLVIII

dem Titel „Denkmal des alten Christentums ..." (vermehrt um die sog. Opuscula; Vorlage ist Pritius) 1699, 1702, 1716, 1738, 1740 (vgl. H. Dörries, Geist und Geschichte bei Gottfried Arnold, Abh. d. Akad. d. Wiss. zu Göttingen, phil. hist. Kl. Nr. 51, 1963, p. 154, Anm. 11; die dort [nach Strieder] genannte Ausgabe des Denkmals von 1696 ist in Wirklichkeit die erste Homilienausgabe Arnolds; vgl. die Tafel am Ende des Buches). N. Casseder, 2 Bde., Bamberg 1819/20; Vorlage ist Ausgabe von Pritius (nach: S. F. W. Hoffmanns Bibliographisches Lexicon der gesamten Litteratur der Griechen. Zweite umgearbeitete, durchaus vermehrte, verbesserte und fortgesetzte Ausgabe. Zweiter Teil E-N, Lpz. 1839, s. v. Macarius). M. Jocham, 2 Bde., Sulzbach 1839 (nach: O. Bardenhewer, Altchristi. Lit.gesch. III, 1912, 92); Vorlage ist Ausgabe des Pritius (vgl. Vorwort S. 6 der nächsten Ausgabe von Jocham). Die revidierte Übersetzung Jochams erschien in der 1. Aufl. der Bibl. d. Kirchenväter (Kempten 1878), unter Benutzung des Buches von Floß (s. o. p. XLV), der editio princeps und der Ausgabe von Gallandi (Vorwort p. 6f.). D. Stiefenhofer, in der 2. Aufl. der Bibl. d. Kirchenväter, mit guter Einleitung, Kempten o. J. (1913). Holländische: „L Homilien oft Verclaringhen van de ... Ouergheset in de Neder-duydtsche spraecke door Cornelius Kiel", Antwerpen 1580. Vorlage ist (nach Angabe auf S. 307) aus dem Lateinischen, also von Picus (da es nur dessen Übersetzung gab), genommen. Übersetzung des von Arnold übersetzten „Denkmals", Haarlem 1733, 1788 (vgl. H. Dörries, a. a. 0.). Französische: In französischer Übersetzung finden sich die Homilien nur handschriftlich, einmal vollständig (Catalogue General des Manuscrits des Bibliotheques Publiques de France, Bd. XII, Paris 1889, Nr. 368 [315], XVI. Jh.; Vorlage Picus) und einmal die Homilien l, 2, 3, 5 und 4, 1-3 (Bibliotheque imperiale, Catalogue des Manuscrits Francais, Tome I, Ancien Fonds, Paris 1868, Nr. 2870, 16°. XVI. Jh.). Beide Übersetzungen sind anonym. Englische: Anonyme (wahrscheinlich Th. Haywood) Übersetzung, London 1721 (2. Aufl. 1724): „Primitive Morality; or the Spiritual Homilies of St. Macarius the Aegyptien, full of very profitable Instructions. Done out of Greek to English, with several considerable Emendations and some Enlargements from a Bodleian Manuscript" (nach: Hoffmanns Bibliogr. Lexicon a. a. O.). Nach Acta Eruditorum anno 1724 publicata Lipsiae, p. 89 (vgl. überhaupt p. 85-90) waren Drucke (vielleicht graeco-lat. Paris 1559, Palthenius 1594, Paris 1622, Pritius 1698) und der cod. Barocc. 213 Vorlagen der Übersetzung. IV Dom«, Makarioa

XLIX

In Wesley's Christian Library (Bd. 1, Bristol 1749; nach: Hoffmanns Bibliogr. Lexicon a. a. 0.) sind die Homilien in englischer Übersetzung enthalten. Es handelt sich aber (so wenigstens in der 2. Aufl., London 1819) um eine gekürzte Fassung der Homilien l, 2, 5, 8,10,15-20,25-28, 43-45, 47, 49, wahrscheinlich der Ausgabe von 1721 entnommen. Handschriftliche Übersetzung zweier Homilien verzeichnet Hoffmanns Bibliogr. Lexicon a. a. O. D. Schräm, Analysis Operum St. Patrum etc., torn. 15,1780. Zur Vorlage teilt Dr. Ruth Barbour (die auch andere Angaben über englische Ausgaben beigesteuert hat), Assistentin an der Bodleiana/Oxford, mit: Schräm does not say which edition he used in making his Analysis. He includes homilies 1-50, each much abbreviated, and from a quick glance at them it looks as if he used the translation by Gallandi, reproduced in Migne PG 34. „Fifty Spirital Homilies of St. Macarius the Egyptien", by H. J. Mason (Übersetzer? eher Herausgeber!), London, New York 1921 (nach: Catalogue of Books Represented by Library of Congress ... vol. 91, 1944, s. v. Macarius). Arabische: H. Tattam, London 1846, aus dem Englischen (Vorlage ist Ausgabe von 1721) ins Arabische („the translation has also been collated with the Greek and Latin copies", Vorwort). Slavische (nach R. A. Klostermann, Die slavische Überlieferung der Makariusschriften, Göteborgs Kungl. Vetenskaps- och Vitterhets-Samhälles Handlingar, Sjätte Följden, Ser. A, Bd. 4, Nr. 3, 1950): a) Handschriften: Mit Sicherheit können die von Klostermann gemachten Angaben nur dann auf die Geistlichen Homilien bezogen werden, wenn ausdrücklich die 50 Geistlichen Homilien genannt werden, nämlich p. 18 (zwei Handschriften, des XVII. und XVIII. Jh.s), p. 251 (eine Novgoroder Übersetzung vom Jahre 1713; falls identisch mit einer bestimmten Handschrift, von einem Feodor Gerasimovic Poletaev geschaffen), p. 36f. (eine am 18. Febr. 1599 abgeschlossene Übersetzung), p. 38 (eine Übersetzung vom Jahre 1772, ein weiterer Codex der gleichen Übersetzung aus demselben Jährhundert, eine vom Jahre 1817 datierte Bearbeitung des Druckes Wilna 1627 und eine Übersetzung des XVII. Jh.s), p. 40 (zwei vom Mönch Paissij Velickovskij [1722-1794] geschriebene Handschriften und eine gleichen Inhalts aus dem Jahre 1780; daß es sich um die 50 Geistlichen Homilien handelt, ergibt sich aus p. 50). Ob es sich bei einer Handschrift des XVII. Jh.s, die auf p. 3-421 eine „Auswahl aus den Homilien des ägyptischen Makarius und des Gregor von Nyssa" bietet (p. 38f.), um die 50 Geistlichen Homilien handelt, ist ebenso ungewiß wie bei einer Handschrift des XVI. Jh.s mit 30 Homilien (p. 37). Alles, was sonst bei Klostermann von einzelnen „Homilien" angeführt ist, ist meist nicht von ein-

zelnen der 50 Geistlichen Homilien zu verstehen, sondern von vereinzelt umlaufenden Stücken, die sich auch im Corpus der 50 Geistlichen Homilien finden; dies gilt auch von den wenigen Stücken, die sich mit Homilientexten identifizieren lassen. — Die Vorlagen für diese Übersetzungen sind ebensowenig bekannt wie bei den nun folgenden Drucken. b) Drucke (laut brief l. Mitteilung aus Leningrad; in Klammern die — meist differierenden — Angaben von Klostermann, S. 55f.): Wilna 1627, 2. Aufl. Kiew 1634 (Klostermann). Von einem Priestermönch Herman, Petersburg 1775 (Klostermann). Vom Obermönch Moses (Gumilevskij) an der (geistlichen) Akademie Moskau, 2 Teüe, Moskau 1782. Neue Ausgaben 1820 und 1839 (bei Klostermann, nach dem russischen Brockhaus-Efron, als eigene Ausgabe 1820 und 1853); eine Ausgabe von 1851 wird als 2. Aufl. bezeichnet. Übersetzung der Predigten (Homilien?) des Makarios durch einen Oberdiakon, Petersburg 1817. Ausgewählte Stellen aus den Geistlichen Gesprächen (Homilien) des Makarios, Petersburg 1818. Leben und ausgewählte Stellen aus den Werken des Makarios, aus Homilien, Briefen, Predigten, nach der Übersetzung des Geistlichen A. Apollow an der geistlichen Akademie, Moskau 1893. Einige Homilien in der Zeitschrift „Christianskoe ctenie" 1821-1846 (Klostermann). Ausgabe der Homilien, Briefe und Predigten, mit Beifügung der Nachrichten über Leben und Schriften, in der geistlichen Akademie Moskau, 2 Teile, Moskau 1852 (identisch mit der als 2. Aufl. bezeichneten Ausgabe von 1851?). Dasselbe (2. Aufl. unbekannt) in 3. Aufl. 1880, 4. Aufl. (Sergiew-Passat) 1904. Diese Ausgabe verrät in einer Anmerkung Kenntnis der Ausgaben Paris 1559 und Leipzig 1714.

TEXT UND APPARAT Mit der Redaktion der Homilien ist ein gegenüber den anderen makarianisch-symeonischen Sammlungen literarkritisch (und deshalb auch textkritisch) eigenständiger Text entstanden. Dabei hat der Redaktor bei manchen Eingriffen in den ihm vorliegenden Text seine neue Fassung mit der übernommenen Konstruktion nur unvollkommen ausgeglichen. Auf diese Weise sind harte grammatische Fügungen entstanden, deren Verständnis durch Einblick in die Vorlage wesentlich erleichtert wird. Die Sammlungen BLCR (vgl. auch die unter den IV·

LI

Namen Basilius, Ephraem und Marcus Eremita überlieferten Stücke) sind zwar nicht immer mit voller Sicherheit als direkte Vorlagen anzusprechen, doch bewahren sie die ursprünglichen Konstruktionen oft so, daß sich aus ihnen die Entstehung des Homilientextes leicht erklären läßt; ihre Formen und Konstruktionen werden deshalb an den in Frage kommenden Stellen im Apparat notiert. Nun finden sich neben diesen schwierigen Stellen auch völlig verderbte, durch schlechte Abschrift aus der Vorlage oder durch Auslassung gänzlich entstellte Stellen, die allen Homilienhandschriften gemeinsam sind und also wohl vom Redaktor oder doch von dem ihm nächststehenden Archetyp aller unserer Handschriften herstammen. Hier mußte man zu Konjekturen greifen, die sich allerdings auf den Text der anderen Sammlungen stützen konnten; deren Lesarten und (meist) Ergänzungen wurden also, wo der Homilientext in sich nicht <> lesbar war, in <> gesetzt und zur Rekonstruktion benutzt. So entsteht an diesen (durch <> gekennzeichneten) Stellen, sofern die Verderbnisse schon bei der Redaktion entstanden, ein Text, der besser ist als der einst vom Redaktor geschaffene, der aber der Vorlage, die dieser ausschöpfen wollte, und dem Ziel, das dieser sich stellte, näherkommt (z. B. S. 108, 32/3)40. — Dieses Verfahren rechtfertigt sich damit, daß die Verbesserungen nicht auf Vermutungen beruhen und meist nicht inhaltlicher, sondern grammatisch-syntaktischer Art sind. Solche Fehler des Redaktors, wo immer möglich, zu verbessern, ist nichts als Herstellung des versehentlich von ihm entstellten Textes. In diesen Fällen wird aber die oben behauptete textkritische Selbständigkeit des Homilientextes nicht angetastet. Deckt die moderne Forschung die Inkonsequenzen der Redaktion auf und unterscheidet die Texttypen, so haben die mittelalterlichen Leser und Schreiber wesentlich unter dem Eindruck der Einheit der Makarios-Überlieferung gestanden; die Homilien wurden im Zusammenhang mit den übrigen Sammlungen gesehen und gelesen. Dieses beweisen die vielen Einfügungen einzelner Wörter und mancher längerer Sätze aus den parallelen Sammlungen in den Homilientext (besonders in den Handschriften F P8 P c Z G). Lassen sich diese Zusätze auch stets identifizieren und aus dem Homilientext ausscheiden, so sind sie doch im Apparat notiert (es wird dann vermerkt, wo sie sich anderwärts finden: cum BLCR, Basilio, Ephraem, Marco Eremita), 40

Ähnlich steht es mit den Stellen, an denen ein in der Konstruktion notwendiges Wort nur in einer oder zwei Handschriften steht, deren starke Benutzung anderer Sammlungen es wahrscheinlich macht, daß hier das zweifelhafte Wort aus den anderen Sammlungen, nicht aber aus der -Vorlage stammt. Es könnte also auch hier das betreffende Wort in <> stehen; die formale Tatsache jedoch, daß es sich in einer Homilienhandschrift findet, ließ von dieser Regelung absehen (z. B. S. 87, 72; S. 186, 102; S. 199, 6; S. 208, 79).

LII

da sie f r die berlieferungsgeschichte der Homilien von Interesse sind41. Auch wenn sich im einzelnen Falle die bernahme einer Lesart aus dem gleichlautenden Text einer anderen Sammlung nicht nachweisen l t, ja nicht einmal wahrscheinlich ist, sind die Parallelen doch verzeichnet, um dem Leser die Parallelit t und Wechselwirkung der Sammlungen deutlich vor Augen zu f hren. Nun w re es interessant gewesen, auch die durch die editio princeps nicht unwesentlich ver nderte Textgestalt der Homilien, die im Abendland allein bekannt geworden ist, zu ber cksichtigen; doch h tte dies eine zu starke Belastung f r den Apparat bedeutet. Auch ist dieser Text, nur unwesentlich ver ndert (abgesehen von den gekennzeichneten Zuf gungen in H 5 und H 50) in PG 34 allgemein zug nglich, und f r genauere Ausk nfte stehen die Kollationen in G ttingen zur Verf gung. Waren also f r die Gestaltung des Textes und Apparates einerseits die lteren Sammlungen, andrerseits die editio princeps ausgeschlossen, so wurde doch auch bei den ber cksichtigten Handschriften eine erhebliche Zahl von Abweichungen ausgeschieden. Die Auswahl f r den Apparat wurde nach folgenden Gesichtspunkten getroffen42: 1. Oft bemerkt der Schreiber die Auslassung eines oder mehrerer W rter in seiner Abschrift und tr gt das Fehlende im Text ber der Zeile oder am Rande (oft unter Zuf gung eines Verweiszeichens) nach43; oft korrigiert er kleine Versehen (Wechsel der Modi o-co; ει-η; Auslassung einzelner Buchstaben und Silben): solche Verbesserungen sind, wenn sie vom ersten Schreiber selbst herr hren, nicht aufgef hrt, falls die Stelle auch sonst keinem Zweifel unterliegt. Ebenso sind die F lle, in denen ein oder mehrere W rter doppelt geschrieben und das berz hlige durch Rasur (besonders in M F D1, auch G), Durchstreichung oder Umpunktung wieder gemerzt wurde, nicht aufgenommen; aUerdings ist hierbei nicht erkennbar, von welcher Hand die Streichung vorgenommen wurde. Auch wenn doppelte Schreibung nicht bemerkt und also nicht korrigiert wurde (S. 5, 104 zweimal έλεγε γαρ αύτοϊς ό κύριο$), ist dies nicht vermerkt. 41

Dabei ist zu beachten, da die aus den anderen Sammlungen notierten Parallelen nur f r das gegen ber dem Homilientext ver nderte Wort oder den zugef gten Satz gelten, aber schon nicht mehr f r den unmittelbaren Kontext der anderen Sammlung; in dieser finden sich Zusatz oder Ver nderung oft in anderer Konstruktion und Verbindung. 42 Die folgende Aufz hlung ist nicht vollst ndig. Sie bringt neben vielen Einzelf llen ausgew hlte Beispiele f r typische Fehler, die das Prinzip der Auswahl erl utern sollen. 43 Ebenso steht es mit der beabsichtigten, aber mi ratenen Korrektur S. 140,302, wenn M statt τπστευθείς ein προστεθεί? setzt, dann aber ττι- ber das ττροσ- und -crreis ber -Oels schreibt.

LIII

2. Nicht aufgenommen sind deutlich erkennbare Verschreibungen: καυταλαβεϊν Ps statt καταλ. (S. 3, 59). έσπλαγνίσθη P8 statt εσπλαγχνίσθη (S. 44, 417). οΐτη G statt ήτοι (S. 4, 69). ό χρυσούς Z statt δ χρυσός (S. 97, 23). Ein sinnloses o eingef gt nach πώς Z (S. 88,108). σελεγε M statt έλεγε (S. 111, 91). — Durch Kontamination entstandene Wortformen: S. 180, 106κλαυμωΖ5ί^ΐίκλαυθμω (es gibt κλαΰμα). S. 78, 24 άμβλυότερον F statt άμβλύτερον (es gibt άμβλυόεις). S. 66,52 έναμαρτίας M statt εναντίας (es gibt ένάμαρτος). S. 197, 18 μετατεθεϊναι G statt μεταθεΐναι (gedacht an μετατεθήναι). Durch Nachl ssigkeit oder H rfehler entstandene Formen, die im Zusammenhang sinnlos sind: το γένος Αδάμ ... κέκτησαι P c statt ... κέκτηται (S. 48,30). ένδυμα φωτός ουράνια F statt ενδύματα φ. ουρ. (S. 12, 245). έκριζοΰται G statt έρριζοϋται (S. 280, 26). προελθοΰσα G statt περιελθοϋσα (S. 300, 90; durch Schreibung mit Sigel veranla t ? ) , τω από του νυν κεκρυμμένων (sc. σκότει) G statt ... κεκρυμμένω (S. 19, 83). Οπό G statt από (S. 44, 404). άνευ φως G statt άνευ φωτός (S. 23, 52). αυτός Ρ" statt αύτη (S. 36, 175). Ein sinnloses διακρίνοντας K statt -τες (S. 180, 111), διαφυλάσσειν P c statt -σσει (S. 30, 55). όλον σεαυτω Μ statt δλονσεαυτόν (S. 313, 41). συσχεθέντες Z statt-θέντι (S. 298/40). προέρχεσθαι FPS statt -χεται (S. 61, 408). δύνανται Z und δύνασθαι P c statt δύναται (S. 20, 4). είτε... είτε... εΐτι Ps statt είτε... ε'ίτε... είτε (S. 20, 2/3). κοσμήσθαι FP* statt κεκοσμήσθαι S. 32, 108. Ps s. 1. korrigiert). Ein sch nes Beispiel f r Verschreibung unter Einflu der umgebenden Vokale: ποθήσασα εν πολλή ψυχή ζήτηση P c statt ...ψυχής ζητήσει (S. 37, 219/20). λίγα (nach V kal) DZ statt ολίγα (S. 213,224. D s. 1. korrigiert), άλλου πόλεως P c statt άλλης πόλεως (S. 132, 125) durch Einflu des vorausgehenden άλλου αιώνος, πτέρει G statt πτερά (S. 15, 37) ist vielleicht falsche bertragung einer Flexionsform (Itazismus von angenommenen πτέρος). κτήσασθαι G statt κτισθέντες (S. 200, 37. Durch Itazismus veranla t). — Durch hnlichkeit der Buchstaben hervorgerufene Fehler: τ-r: τε G statt γε (S. 44, 433). ι-υ: αυτοΐς P c statt αυτούς (S. 41, 335). έπιτύθεσθαι G statt έπιτίθεσθαι (S. 7, 131). όλου εξ όλου P« statt όλοι εξ όλου (S. 50, 112/3). τ-στ (in der Schreibung der Handschrift): ίμάστιονΡ0 statt ίμάτιον (S. 8,153/4). εστί G statt έτι (S. 31, 94). — Falsche Orthographie bei Doppel-λ, μ, ν. έμπέπλησθαι D statt έμπέπλησται (S. 231, 11). Hierher geh ren auch die oft verwechselten Formen des Perfekts und Aor.Pass. der Verben γεννασθαι und γίγνεσθαι. Welches von beiden in den fraglichen F llen gemeint sein mu , ergibt sich aus dem Zusammenhang. — Nachl ssige Behandlung des Augments: άπεθάνη Ζ statt άποθάνη (S. 9, 185). 3. Beim Wechsel γίγνεσθαι/γίνεσθαι und γιγνώσκειν/γινώσκειν folgt der Text von Fall zu Fall der Mehrzahl der Handschriften; die nicht aufgenommene Form wurde im Apparat vernachl ssigt. Ebenso LIV

wurde bei Setzung des v-ephelkystikon wie bei beweglichem c (ούτως) verfahren; im Zweifel wurde nach der Schulregel gesetzt. Doch sei bemerkt, da in den weitaus meisten F llen c (also ούτως) auch vor Konsonanten in allen Handschriften gesetzt ist. 4. Abgesehen von den F llen, in denen die unterschiedliche berlieferung des Vokals einen Moduswechsel bedeutet, finden sich folgende Vertauschungen, die im Apparat nicht notiert werden: αι-ε: και κράτηται G statt κεκράτηται (S. 9, 165). Doch ist z. B. κτήσασθε Μ (S. 112, 125) statt κτήσασθαι notiert, da M nach έμποροι ein Komma setzt, und dadurch ein neuer imperativischer Satz entsteht, ει-η: προήρηται Z statt προείρηται (S. 11, 235). ι-η: άσπηλον Ζ statt άστπλον (S. 15, 38). χωρήσαι Z statt χωρίσαι (S. 15, 31). Doch ist S. 98, 53 χωρήσαι aus Z aufgenommen, da es dort (obwohl recht sicher wieder Itazismus) als Form von χωρέω zur Not einen Sinn gibt, ει-ι: σκοτινόν G statt σκοτεινόν (S. 5, 92). αύξιν Ζ statt αύξειν (S. 187, 118). Die an sich m gliche Form αΰξιν (von αυξις) kann wegen der Parallelit t der Infinitive hier nur als Itazismus aufgefa t werden. — Eigens genannt seien die Endungen: z. B. λαλειας Z statt λαλιάς (S. 9, 183). είλικρινία DZ statt ειλικρίνεια (S. 20, 11). -εϊον, -ιεϊον (z. B. ταμεϊον und ταμιεΐον in H 11, 12; 15, 33 [hier F unsicher]; 17, 15; 41, 1) sind jeweils einheitlich berliefert.ο-ω: έχονKP c statt^v (S. 2,38). όλωςΜ (S. 89,115) und P c (Z. 117) sind, da in der Wendung όλος εξ όλου, eindeutig falsch f r όλος. τοΰτο (Akzent!) Z statt τούτω (S. 94, 34) ist aufgenommen wegen m glicher Konstruktion πεποιθέναι επί τι να (τι), το statt τω (beim instrumentalen Dativ) k nnte manchmal zur Not auch als Acc.lim. aufgefa t werden; doch liegt auch hier die Annahme einer Verschreibung n her, weshalb solche Stellen nicht in den Apparat aufgenommen wurden, οι-ι: μιχεύω G statt μοιχεύω (S. 24, 75). oi-u: λοιποϋ G statt λυττοΰ (S. 12, 265). κοιλιομένων KZ statt κυλιομένων (S. 298, 51). οι-ει: οΐδε FG statt είδε (S. 267, 68). ΐδεϊν und είδέναι werden gelegentlich, nicht nur in den jungen Handschriften, verwechselt und kontaminiert: είδεϊν D (S. 3, 66) statt Ιδεΐν (BL είδέναι); vgl. οΐδε P° (S. 53, 180) statt ΐδε. πέπειθε P« statt πέποιθε (S. 12, 249). (Ob S. 248, 22 όροι D statt δρει, welches durch Itazismus statt όρη geschrieben w rde, hierher geh rt?) υ-η: καταληθή FG statt καταλυθη (S. 59/60, 379/80). ημείς statt υμεϊς und umgekehrt sehr oft. Bei der Entscheidung ber den Modus einer Verbalform konnte die abweichende berlieferung einer oder auch zweier Handschriften gegen ber dem Konsens der anderen im Apparat vernachl ssigt werden, zumal wenn die unmittelbar vorhergehende oder nachfolgende Form auch in der abweichenden Handschrift in bereinstimmung mit der brigen berlieferung steht, λέγη nur P c statt λέγει (S. 9, 166). ούτε άκούη ούτε περιπατεί G statt ούτε ακούει... (S. 7, 138; wohl attrahiert in G durch vorhergehendes ζτ| τη ζωτ|, εν f\ εζη). — παραστήσοLV

μεν MDZG statt -σωμεν KFPSPC (S. 84, 9/10) wurde dagegen, wegen so stark gespaltener berlieferung, notiert. Auch in Nebens tzen, die durch Konjunktiv bedingende Konjunktionen eingeleitet sind, wurde, wenn die berlieferung gespalten war (S. 14, 16 όταν yap λέγτ) MPSPC statt όταν γαρ λέγει KDFZG) beides aufgenommen, da es sich sowohl um itazistische Verschreibung als auch um eine grammatische Erscheinung der sp ten Gr zit t handeln konnte (S. 12, 247 nach οπόταν bereinstimmend Indikativ; S. 58, 326 nach έττάν haben FPSPC Indikativ). Doch wurden auch in diesen Nebens tzen Abweichungen einzelner Handschriften nicht notiert. 5. a) Namens formen: Die Formen Χερουβίμ und Χερουβείμ kommen in allen Handschriften vor (K vielleicht nur -είμ; doch ist S. 10, 206 nicht sicher zu lesen). Der Text folgt von Fall zu Fall der Mehrzahl der Handschriften. — Μωϋσής: Nominativ Μωϋσή$ ist einhellig berliefert (nur S. 216, 303 bereinstimmend Μωο-fjs). Der Akkusativ kommt zweimal vor und hei t Μωσέα (Z fehlt einmal, das andere Mal Μωϋσέα). Dativ einhellig Mco afj; doch D stets Μωϋσεΐ (au er S. 205, 137 auch Mco arj). Genetiv Μωσέως ist st rker vertreten als Μοοϋσέω$; doch kennen aUe Handschriften beide Formen. — Die genaue Feststellung der nicht immer bereinstimmenden Behandlung des Spiritus ist bei dessen ohnehin g nzlich inkonsequenter Handhabung nicht n tig. b) Einzelnes: bereinstimmende Schreibung ττρόσχες (S. 10, 216) oder ττρόσχτ)5 (S. 205, 2) wurde belassen. Manche wahrscheinlich verschriebene, wenig sinnvolle Abweichung ist in den Apparat44 aufgenommen, damit eine gewisse Grenze der Vorentscheidung des Editors nicht berschritten werde. In allen F llen, die von dem hier zusammengestellten Fehlersystem nicht erfa t sind, sind die Abweichungen genau notiert.

INTERPUNKTION, ABS TZE, ANF HRUNGEN, Z HLUNG, SIGLEN Bei der Interpunktion des Textes war der meist unverkennbar rhetorische Charakter vieler Homilien zu ber cksichtigen. Es sind breit entwickelte Gedanken, deren S tze durch reichliche Anwendung, doch nicht immer sorgf ltige Auswahl von Partikeln ineinander bergehen : daher die starke Verwendung des Kolon und die oft nicht sicher begr ndete Entscheidung zwischen Punkt und Kolon. berhaupt 44

Ist im Apparat die Lesart einer einzelnen Handschrift wiedergegeben, so wird diese in der Regel mit allen Eigent mlichkeiten ihrer Schreibung notiert.

LVI

wurde bei der Zeichensetzung der Rat 0. Stählins (Editionstechnik, 2. Aufl. 1914, p. 62) befolgt:,,... daß es dabei weniger auf durchgehende Konsequenz oder Befolgung gewisser Gesetze ankommt, als darauf, daß der Leser möglichst selten im unklaren gelassen werde, wie der Herausgeber die einzelnen Satzglieder zusammengenommen und konstruiert wissen will". Ebenso schwierig war oft die Entscheidung, ob oder wo ein Absatz zu setzen sei. Es mußte hier sehr unterschiedlich verfahren werden. In längeren, einheitlich komponierten Homilien wurde, um der Übersichtlichkeit willen, der Gedankengang an geeigneter Stelle durch Absatz unterbrochen; in anderen, wesentlich aus Logienreihen zusammengestellten Homilien folgt Absatz auf Absatz, deren jeder nur einen Satz enthält (z. B. S. 165). Der Bibelstellenapparat ist differenziert. Diplomatisch genaue Zitate sind mit «»bezeichnet45, ungenaue Zitierung mit > <; Anspielun-«» > < gen auf Begriffe und Geschichten der Bibel, die als Zitate nicht mehr anzusprechen sind, wurden im Text gar nicht bezeichnet. Bei diesen drei Gruppen von Anführungen ist an die im Apparat genannte Stelle gedacht. Im Unterschied zu diesen genauen oder freien Anführungen sind mit vorgesetztem cf. die Bibelstellen im Apparat genannt, bei denen cf. es sich nur um gemeinsames (etwa hellenistisches) Wortgut oder um einen bei Symeon bereits selbstverständlichen, unbemerkten biblischen Sprachgebrauch handelt. Man könnte hier einwenden, diese Unterscheidungen seien zu kompliziert. Doch lassen sie sich einigermaßen, wenn auch nicht ganz sicher, durchführen und verhelfen so zu einer genaueren Erfassung und Beurteilung der Sprache Symeons, — und dies ist der Sinn eines Bibelstellenapparates. Direkte Rede wird durch ,, " bezeichnet. Um auch für den Tonfall des Lesenden Sätze biblischer Zitate und direkter Rede hervorzuheben, wurden die Anführungsstriche als starke Trenner behandelt, so daß ein Oxytonon am Schluß des Zitates stets Akut hat; ein folgendes Enklitikon stets Akzent trägt, wenn nicht das letzte Wort im Zitat, ohne seinen Akzent zu verändern, den Ton übernehmen kann. Bei kurzen Wendungen, deren Anführungsstriche nur die Herkunft aus dem biblischen Text kenntlich machen sollen, war eine Hervorhebung durch solche Akzentbehandlung nicht erforderlich (z. B. S. 214, 259). Am äußeren Rande ist von Migne die Seitenzählung sowie die innerhalb der Homilien durchgeführte (von G. Arnold stammende) Para45

Als genaue Wiedergabe wird, da die von Symeon benutzte Rezension des kanonischen Textes nicht bekannt ist, ein Zitat auch dann behandelt, wenn seine Form nur im Apparat der großen Ausgabe von C. Tischendorf (Leipzig 1869/72) angeführt ist. Die LXX ist nach der editio sexta von A. Rahlfs zitiert.

LVII

graphenz hlung (ohne R cksicht auf die ver nderten Abs tze in der vorliegenden Ausgabe) wiedergegeben. Zu den benutzten Siglen, die aus dem Verzeichnis (s. u.) ersichtlich sind, sei folgendes gesagt: ex pr. Mit ex pr. (praecedente) und ex sq. (sequente) werden solche Variex sq.anten bezeichnet, deren Entstehung sich durch Einflu des vorausgehenden und folgenden Textes erkl rt. — Auslassungen oder Zuf gungen von Silben oder Worten, die sich durch Stellung des (r) betreffenden Wortes (Silbe) am Zeilen- oder Seitenende erkl ren lassen, sind durch den Zusatz in fine versus bzw. paginae erl utert. — Mit χ dem Zeichen χ sind die Randlesarten versehen, die mit γρά(φεται) in der Handschrift eingef hrt sind. Die so bezeichneten Varianten sollen die Lesart des Textes nicht ersetzen (was durch Streichung, Umpunktung oder Rasur gezeigt wird), sondern stellen die Randlesart als M glichkeit zur Wahl. Dieser Sinn des γρά(φεται) wird auch nahegelegt durch eine Stelle in K, wo die Randlesart mit γρά(φεται) και oOrcos eingef hrt wird, was hei en mu : vielleicht auch so (S. 148,510).

LVIII

.

M-

2 S a

BJ

W

£ -H ι> ό

<3 fl CO .g iH

,5 <0 °* ^ S Ό + πί

W* co

(folia in recensione arabica W addita notant, quando versio graeca L adsit)

De siglis in hac recensionum synopsi adhibitis vide proleg, p. IX. LXVII

/

Λ

<ώ "0 -J3 3 CO? «W

S

cot»

^ 0 0 *" ^ ^β > ^ *

2 E

(U

"o ·«

S

^l.l^ll

fS?^

< > !- nQ' o ^ 'SoH t^! 'Os ^ 3i

"3 ΜΗ

Cd 4) I C O I C O 1 ( N 1 iH

Ι 1

1 Λ " e d^ O '^οi - H

C d O O i ^ C d ι-ΙιΗι-1^ΗιΗ(Μ iQiOiOiOiOiO

0

t->

u

I ||

.> »( ο Ν | | ΐι >- > ί Η ΐ Μ Μ

>o

•

»0 T-l

T

ο

c• "o "l I

IT ο οT

— HHHHHH I C d ^ l O ( ^ ( , - Ι ^ Η ^ Η

^CCCO ^H>-S«^. •*«i-|_;'o · · "o 2«S

*; S

l l | l| Ι

l |

l |

l |

t ί

t >

•s-s« «

S H H H M M

l |

l |

lI

c d ^ o o

i-liHiHi-H

ο

·* iH

IΙ ΙI ι ^ο · "**^

| |

£*·* *·. r-j £

σι eo

Γi-H

I

00

COiHI>l,'co2? COiH v.2lO« ( M - . C M 5 ^ N " 'S 'S · —

-^ C• d2 ^ - '3« ^ 0

i

f^, £5

g

OJ *·*·

"3

ΙΙ

**

jo

0 Ι Ι ΙΙ Ι Ι Ι ΙΙ Ιβ ϊ Ι' ι! - « ΐ » ι - - *ι !, Η- ΐ! Ι! Ι! Ι!

^ ^ ϋΓ ·2 1Γ ϋΓ·« - j ^ i s i s i S ' - j ^ ^ ο» Ι Ι 1 5 " l ^ - S ' S ^ ^ ^ ^ S i S S S | ι ? 1 Ι τ? Ι>

ο" "* CO

tvj CO

Ν q-

g^

"·" cd ω *-

^1 cd ·=·

K

e?jD

i—l CO

"}">

iH 'O

«9

i—1 C"3 CO C*· OO

τ Η β < 1 Ο Ο · Ί < ι Ο ( Ο ~ Ι >

Tji οο IH =?"?^

TX) τΗ C^

iH CO CO τ-(

O O C R O i H C Q

ιΗ

ΤΗ

ιΗ

Cf

1-

LIX

d

o

· d

- S o § . tn v« tr\>> tn

Ξ &§·! " ·** S

Ji?!l CO ς^

QO Ο

ρ CO hJ

M

cjfS" °°. „,.

oo^to

CD . ·τ< Ο5 „i 'S «S ^ 0 ·« _ j ^ (-H

|| 1

1

1

1

l 1

1

1

1

1

hH

Ο

rt rt rt υ | co oo oo ·<*

| 1

1

Ό CM <Ν «»·· ^ _J

lH i-l i-l lH

Ο

rt 42 ι ·«* IQ |

I l

10 10

CO τΗ

O **H

QO QO ^Wi ^^

en

| | | | < N l l l l u n

O

_u · ^^

SLJ^ "^^*

°° · 'S «o · -g .g it.

N -a ^ io _O, rH | I

r» CM

'S « |q;" . HH M

rt

^

O *7 rt

o

t-i l-i )-i SH

rt

rt

o

JT1

| O O O U 3 | C M C M C M iH

00 iH

^

*

1 1 §1 1 1

03 τΗ

(M CO

«S

°°^

«1

•

^

«· ιΟ

II <# *^

HH

'S '

,Ο

1 1 1 1 1 1 1 1 1 5

1

3ο §S

*3

S r 00 ^ r,

2

i2 "3 *o 2

M

J3

>«

J3

rt

rH

ΪΗ

iH

CO

1

1

1

>>

1

tn

D

tu Ό ΜΗ

,_|

^

00

CM

CM

»>· 'S?

;> c-

CD0

«o S S i^f« SS"»"^

PQ

^ > CO

o

li

~~'>Si ι ^^ τΗ *Ο •^ iH

LX

-**

II ff ρ ijfifiji ι • « Λ ^ 4 2 Λ Λ

E

""'S

r t ' u O c u N ' M

^^ _ f ^" IP S

r t

--*·

1s- 1s- II

|S

as ·—'

cxD~-'ocra^^

J3>_.

^] OO Oi τΗ CO CO CO CO τί< ^^

| ι Ο3 ^H 00 05 ^H ς^ τ-i

w

i

ι ι <«* O5 τΗ C^ ^^ ^^ ιθ rH

r— Κ.Ϊ

c^

*ui

**.

"o

^

.S

!Q

CO l-l

CO »O

00 i-l

OS iH

CM 05 | | | iH US | | |

i" ^

3.CD

2

«N

. ^

P

Ci*

6°°

t^· rH

Ο iH CM (M

CM CO "^ CM CM CM

γ—)

*—' CO

v>

p

GO CO

·

I

a i.

. * "cfl CO S

d rH

Π ήΌ

CO t I

1

•1I ^£ *I

E 4:Eς. d

OH ^^

M

3»

"^ CO

«-»· O I> CO CO

«

·<*

r-^ GXl

«

or a <

. t—!

_„

4—

t->. CO
^

,_, ^J ,Η». JO

CO *° *«

J3 ^^ ^ GO·"*

i"H '""Ira ^* ej

^

'«S '3'3'3 M MH « M HH 'S ΗΗ ΜΗ d y O o "o ^ Ι , - Ι ^ Η , Η αο σι ι COCOCOCO

^*

"o ·« M H 'S H-l,^,^,., «« (β υ υ υ d |eocococo|»o

·

"3 ·« M o d d »oioio

!^·^ £ ° £ ·">«·" | d ^ o O

M H H H H H

Ι τ Η τ Ί τ - Ι τ Η ΐ τ Η

lOlOlO

ICOCOCOCO

ο

CO

^·

Jg

·»>·

_Γ^Γ

(Ν

CM

Ij

"ο

ΜΗ

ι CO co

I

I

kto^T

ο Γ

"βΙ> '-ϊ

"3

Ν

"κ

Hj "ο" ΗΗ *" °°*rt

. ^

"32 τΗ

t- Ι> Γ- Γ- ><Η C O iH τ-Ι τΗ r-( ιΟ τΗ

I I

τΗ

iO » CXI

f^^ CO

Γ . _; "Γ

·« ·" ΜΗ j^ VH

d o O «

Τί Ο ΜΗ

'S Ό ΜΗ

I d ^ d ^ O I c O C O C - C r -

I C O C O C O C O I c O C O C O C O

0 CO

τΗ Ι CO 1

d u o o o d l I

τί"1?^0

S" «M IM 3 -^ί,

c^l Γ— *Λ w ΜΗ

Ι Ο I ·*

g

I

I I I I I ·* ^fH ΙΟ

m

** ^ τΗ ςο

p^ CO

>< H rt

1 1 1 1 1

I I I u5>

(φ

M

>) 1

"o ' '' rs -

"o

^k CO 1 ^

t->-CO

o

CN

,»* Τ ~Ι

CO

[»CO

l>

* * ' 3 r s """^ ^5 "o

I I

I I I I

> - W 0 5 > 00** > f-

ς£)

(Μ

·*

i-lk CO CO

^; ^ ^· _j

^ l

u

0

HH

00 J3

O - r ^ ^ - j O O O f t D i j ^ H ^ H ^ H r H

CO '—^

ΛΪ*

i^d^co lilt £ ^3 ^ ** CO ^3 ο

^ OO ^^ _L

ΛΊ

rHCQiOCi^Ol

iO W

CO CM

CO CO CO CO

^^

^*

I I11 I

1 1

1 1

5

**·· CM

^ g|l | A

15 f ^ O s -

C- C-

0

^

rt

>

™-' Λ

fff* CO τΗ

*~I

^* OO ^H

II I? ,§

Oi "^»^ ^Η ^

ί. ^^ r^L *^

Ο ^ τ Η ^ ^ Ο Α ^ Η τ Η τ Η ^ π

I>
tS· Q. >o CO *·"**

io _o

rHiOOr·

OO θ£ (M
Ο

kO I

CO |

τΗ CO ι-ί OJ

τΗ ^ CO"

co co

co co

LXI

"S. -0 ff >

.

·«

-gl

M'S

|3t:aPH-5SpM£.S>oc

'S co W ·<

O o ·^

κ

f

l

l

10

Ο

l

l

tuQ

^H

S

e?5 l·* **^

W

g °H

001» 0 5

_j

T

"" Χ)

•o'S'S'*-1"-' * « Η Μ - ί Μ Η χ ΐ χ ΐ

1 ·*

1

1

1

1

2^

^o

·*

>

M-f

i

M

H

^

oo

in

i-H

J3

Χ

Ι

^

^

l l < M | r t I I · * ! · *

l · « ! | M |

S

τΗ

Μ

Η

i

'

eo

coco

O

·*.,

^

cO

Ι

-

°

Η

Μ

^

^

1 1 S 1

!» S

I I

«S «SO

.Λ b ^

-

Ι

u5 CO1

£·

^,

^ S"

Λ

^

U

U

D- JT

^

^ c o i o s c ^ - * c o l c o c o

l l

1Γ1Γ

Ο

^

55 ^

Ο

T-HOOI ·* c o 1

ι 1

ΐ ο ο ο 1 c o IM

l l

l Ί S3 1 I 1 I S 1 3«

&>

^ §S

*+·<

CO ·* D*·

§ "2 SiH S «l*

1

S?

csvtOS e .T~'n<»rH ^ J " 1 ^ · . ·

COTS'Hn*·^ (M O · ^4

1

1

„

>·»

m

1

c o c o l l l c o r H

*r.

¥

S ^H ^HCS

O S C O | | | C O O O

-sj eo

+

^°«f 0 ^

S

t-»O

κ« »o

Ι

g μ» < M

i

| O | | | | - *

^O

ι I

4

O

PH

I

B" S "g A

.s<βa"co«?3a>a.·§Λoa

S

l

Ή oo

w »3 Qi - s3£ tX^Ji S«s' .2^-
l

eo p

3 &*§

o

I

(β >—j ·

J2

1

·*

ίβ

X>

oO

·*

5?

«o·," 0 1 '"'rt

°° ^

·*

l

τΗ

1

1

1

O

^

1

C" v O5~ O

f1·

* '—'

O3

N

Js·?

W

•^

LXII

rt

i£5

ζβ

>

Ε·

CO ^ ^Q τΗ CO "^ Ό CO OS

W τΗ ^Ξ*

00 CO ^H

O3

CO ^^

*O

5*

N -5.

έ"

i !^

CO ^Q τΗ CO ^O C*·

CO

^ p τΗ ^ C75

§w

"^ t ft o rH ^^ "^ ^^

BENUTZTE AUSGABEN UND LITERATUR Makarius wird zitiert: Neue Homilien des Makarius/Symeon I, ed. E. Klostermann und H. Berthold, TU 72, 1961 (zit. als Kl.-B.) Ep(istula) 2, MPG 34 Großer Brief, in: W. Jaeger, Two rediscovered works of ancient Christian literature: Gregory of Nyssa and Macarius, Leiden 1954 H(omilien) 51-57, nach: Macarii Anecdota. Seven unpublished homilies of Macarius, ed. G. L. Marriott, Cambridge 1918 Quellen Aelian, De natura animalium, ed. R. Hercher (Bibl. Didot), Paris 1858 Acta Apostolorum Apocrypha, ed. R. A. Lipsius-M. Bonnet, 2 Bde., Paris 1891 ff. Acta Conciliorum Oecumenicorum, ed. E. Schwartz, Berlin u. Leipzig 1927ff. (zit. als Act.oec.conc.) Vita Adae et Evae, ed. W. Meyer (Abh. d. k. bayer. Akad. d. Wiss., phil.-hist. Kl. XIV/3), München 1878 Ammonas, Patrologia Orient. XI, 4 (ed. F. Nau), Paris o. J. Apophthegmata Patrum, MPG 65 Patrum Apostolicorum Opera, ed. O. Gebhardt-A. Harnack, 3. Aufl., Leipzig 1876 (Didache nach: Die Apost. Väter I, ed. F. X. FunkK. Bihlmeyer, 2. Aufl., Tübingen 1956) Apostolische Konstitutionen s. Didascaliae Athanasius, MPG 25. 26 De decretis Nicaenae synodi, ed. H.-G.Opitz, Berlin u. Leipzig 1935 Basilius, MPG 29. 32 Callinicus, De vita S. Hypatii, ediderunt Seminarii Philologorum Bonnensis Sodales, Leipzig 1895 Cassian, Opera pars II (Conlationes XXIII), rec. M. Petschenig, CSEL 13, 1886 Chrysostomus, MPG 57. 62 Clemens Alexandrinus, ed. O. Stählin, Bd. l (GCS), Bd. 2 (GCS Nr. 15), Bd. 3 (Nr. 17), 1905 ff. LXIII

Clemens Romanus, Recognitiones, ed. E. G. Gersdorf, Bd. l, Leipzig 1838 Clementina, ed. P. de Lagarde, Leipzig 1865 Pseudoklementinen, Homilien, ed. B. Rehm, TU 42, 1953 Codex Vaticanus gr. 1431 s. E. Schwartz Cyrill, nach E. Schwartz, Act.oec.conc. und Codex Vaticanus gr. 1431 (s. d.) Diadochus v. Photike, ed. E. des Places, Sources Chretiennes 5, Paris 1955 Didascaliae et Constitutiones Apostolorum, ed. F. X. Funk, Bd. l, Paderborn 1905 Epiphanius, ed. K. Holl, Bd. l (GCS Nr. 25), Bd. 2 (Nr. 31), Bd. 3 (Nr. 37), 19l5ff. Euagrius Ponticus, Nonnenspiegel und Mönchsspiegel, ed. H. Greßmann, TU 39/4, 1913 Centurien, ed. W. Frankenberg (Abh. d. k. Gesellschaft d. Wiss. zu Göttingen, phil.-hist. Kl. XIII/2), Berlin 1912 Practica ad Anatolium, MPG 40 De oratione, MPG 79 (Ps.-Nilus) Eusebius, ed. E. Schwartz, Bd. II, 2 (GCS Nr. 9, 2), 1908 Gregor v. Nyssa, Hohelied-Kommentar (ed. H. Langerbeck), in: Gregorii Nysseni opera, ed. W. Jaeger, Bd. VI, Leiden 1960 De instituto christiano, in: Gregorii Nysseni opera ascetica, ed. W. Jaeger, Bd. VIII, l, Leiden 1952 MPG 44-46 PS.-Gregor, Tractatus in verba „faciamus hominem", MPG 44 Hebräerevangelium, ed. E. Klostermann (KIT), 2. Aufl. 1910 Hilarius, De trinitate, MPL 10 Historia Lausiaca s. Palladius Historia monachorum s. Rufinus Johannes Cassianus s. Cassian Johannes Chrysostomus s. Chrysostomus Johannes Damascenus s. Patrologia Syriaca Josephus, De bello Judaico, ed. B. Niese, op. Bd. VI, 1894 Konstitutionen, Apostolische s. Didascaliae Manichäische Homilien, ed. H. J.Polotsky (-H. Ibscher), Stuttgart 1934 Manichäische Kephalaia (ed. H. J. Polotsky-A. Böhlig-H. Ibscher), Stuttgart 1940 A Manichaean Psalmbook II, ed. C. R. C. Allberry, Stuttgart 1938 Marcus Diaconus, Vita S. Porphyrii Gazensis, ediderunt Societatis Philologorum Bonnensis Sodales, Leipzig 1895 Methodius, ed. N. G. Bonwetsch (GCS Nr. 27), 1917 Origenes, Bd. l (GCS), Bd. 2 (GCS), Bd. 3 (GCS), Bd. 4 (GCS), Bd. 5 (GCS Nr. 22), Bd. 7 (Nr. 30), Bd. 8 (Nr. 33), Bd. 9 (Nr. 49, 2. Aufl. ed. M. Rauer), Bd. 10, l (Nr. 40), 1899ff. LXIV

Palladius, The Lausiac History of Palladius II, ed. C. Butler, Cambridge 1904 Patrologia Syriaca I, 3, ed. M. Kmosko, Paris 1926 (darin Stücke aus Theodoret, Timotheus v. Konstantinopel und zwei [I -f II] Listen verschiedener Herkunft aus Johannes Damascenus) Patrum Apostolicorum Opera s. Apost. Rufinus, Historia monachorum, in: E. Preuschen, Palladius und Rufinus. Ein Beitrag zur Quellenkunde des ältesten Mönchtums, Gießen 1897 Symeon (Stylites), in: H. Hilgenfeld, Syrische Lebensbeschreibung des Heiligen Symeon, TU 32/4, 1908 Tatian, Oratio ad Graecos, ed. E. Schwartz, TU 4/1, 1888 Theodoret s. Patrologia Syriaca Timotheus v. Konstantinopel s. Patrologia Syriaca Vita Adae et Evae s. Adam Literatur Andresen, C., Altchristliche Kritik am Tanz, ZKG 52 (1961), 217-262 Bauer, W., Wörterbuch zum NT, 5. Aufl., Berlin 1957/8 Bornemann, Fr. W., In investiganda monachatus origine, Göttingen 1885 Bousset, W., Apophthegmata. Studien zur Geschichte des ältesten Mönchtums, Tübingen 1923 Buren, E. D. van, The Fauna of Ancient Mesopotamia, Analecta Orientalia 18, Rom 1939 Campenhausen, H. v., Die Idee des Martyriums in der alten Kirche, Göttingen 1936 Die asketische Heimatlosigkeit im altkirchlichen und frühmittelalterlichen Mönchtum, Sammig, gemeinverst. Vorträge 149 (1930); jetzt in: Tradition und Leben, Tübingen 1960, 290ff. Dörries, H., Mönchtum und Arbeit, Forschungen zur Kirchengesch. und zur christl. Kunst, 1931, 17-39 Die Bibel im ältesten Mönchtum, ThLZ 72 (1947), Sp. 215-222 Symeon von Mesopotamien, TU 55/1, 1941 Ginzel, F. K., Handbuch d. mathematischen und technischen Chronologie, Bd. 3, Leipzig 1914 Hausherr, L, Le traite de Toraison d'Evagre le Pontique, Revue d' ascetique et de mystique 15 (1934), 34-93; 113-170 Holl, K., Amphilochius von Ikonium in seinem Verhältnis zu den großen Kappadoziern, Tübingen u. Leipzig 1904 Lampe, G. W. H., A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961 ff. Lewy, H., Sobria ebrietas, BZNW 9, 1929 Lohse, B., Das Passahfest der Quartodezimaner, BFchTh 2. Reihe, Bd. 54, 1953 V

Dörrie», Makirios

LXV

Pauly-Wissowa, RE Bd. V, s. v. Diadem Reitzenstein, R., Mysterienreligionen, 3. Aufl., Leipzig 1927 Historia monachorum und Historia Lausiaca, FRLANT NF 7, 1916 Resch, A., Agrapha, TU NF XV 3/4, 1906 Rose, E., Die Christologie des Manichäismus, Diss. theol. Marburg, 1941 Schwartz, E., Codex Vaticanus gr. 1431. Eine antichalkedonische Sammlung aus der Zeit Kaiser Zenos (Abh. d. bayer. Akad. d. Wiss., phil.-hist. Kl. XXXII/6), München 1927 Sophocles, E. A., Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods, New York 1900 Stiefenhofer, D., Des Heiligen Makarius des Ägypters Fünfzig Geistliche Homilien übersetzt aus dem Griechischen, Bibliothek d. Kirchenväter 10, Kempten u. München 1913 Stiglmayr, J., Sachliches und Sprachliches bei Makarius von Ägypten, Feldkirch 1912 (zit. als Stiglmayr) Die Agrapha bei Makarius von Ägypten, in: Theologie und Glaube 5 (1913), 634ff. Strack-Billerbeck, Kommentar zum NT aus Talmud u. Midrasch, Bd. l, München 1922 Theologisches Wörterbuch zum NT, ed. G. Kittel u. G. Friedrich, Stuttgart 1933ff. Wutz, F., Onomastica Sacra I, TU 41, 1914

LXVI

CONSPECTUS SIGLORUM Manuscripts· Homiliarum: K M D/D1 F P" PC Z G f

Panhagias 75 (saec. XI/XII) Mosquensis 177 (saec. XII) Baroccianus 213 (saec. XIV exeunte / XV ineunte) Berol. gr. 16 (saec. XIII/XIV) Paris, suppl. gr. 28 (saec. XVI) Paris. Coisl. 380 (saec. XIII) Panteleimon 128 (saec. XVI) Lavra H 61 (saec. XIV exeunte) v. proleg, p. XXVII

Recensiones aliae: A B C R L

Vat. gr. 710 (saec. XIV) Vat. gr. 694 (saec. XIII) Athen. 272 (saec. XI) Panteleimon 129 (saec. XV) Lavra B 48 (saec. XIII; versio graeca L recensionis W arabicae)

+ , add. addit, addunt < omittit, omittunt <^ transponit, transponunt [], del. delendum <> conjectura corr. correxit, correxerunt ad lectionem in textum receptam (et in lemmate rescriptam) txt lectio in textum recepta (et in lemmate rescripta) X lectio altera in margine proposita (M) (exempli gratia): scripsit M in linea manus pnma (M*) (exempli gratia): scripsit M, antequam correxerat (M1 2) manus secunda et tertia s. 1. supra linea i. m. in margine ex pr. ex praecedente ex sq. ex sequente v. versus leg. legendum

ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΟύΝ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΤΟΥ ΑΙΓΥΠΤΙΟΥ ΟΜΙΛΙΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑΙ Πάνυ πολλήξ ωφελεία? πεπληρωμένα» Περί της όφειλομένηξ καΐ σπουδαζομένης Χριστιανοϊξ τελειότητοξ

ΟΜΙΛΙΑ Α. Ιεζεκιήλ ό μακάριο? προφήτης ότττασίαν καΐ δρασιν ενθεον και 1,1 ένδοξον θεωρήσας διηγήσατο και εγραψεν ότττασίαν μυστηρίων άλαλή10 των γέμουσαν. είδε γαρ εν τω πεδίω άρμα Χερουβείμ, τέσσαρα ζώα πνευματικά, εν έκάστω ζφω τέσσαρα πρόσωπα έχοντα, το εν πρόσωπον λέοντος και το εν πρόσωπον αετού και το έτερον μόσχου και το άλλο πρόσωπον ανθρώπου* και πτέρυγες καθ' εκαστον πρόσωπον ως μη εϊναι υστέρα τινι ή οπίσθια, και οι νώτοι αυτών οφθαλμών εγεμον καϊ 15 αί κοιλίαι ομοίως πεπλήρωντο ομμάτων, και ουκ ην τόπος τις, δς ουκ εγεμεν οφθαλμών, και τροχοί καθ' εν πρόσωπον, τροχός εν τροχώ, και εν τοις τροχοϊς ην πνεύμα, καϊ είδε ν ως ομοίωμα ανθρώπου και έπ' αυτών καθεζόμενον ως ομοίωμα ανθρώπου και τα υπό τους πόδας αύτοο ως έργον σαπφείρου. καϊ έφερε το άρμα το Χερουβείμ και τα 20 ζώα τον εποχούμενο ν δεσπότη ν ου εάν εβούλετο πορεύεσθαι κατά πρόσωπον άπήεσαν. και εΤδεν ύποκάτω του Χερουβείμ ως χείρα ανθρώπου ύποβαστάζουσαν και φέρουσαν. Και τούτο όπερ είδεν ό προφήτης εν Οποστάσει, άληθινόν ην και 1,2 βέβαιον, ύπεδείκνυτο δε τι έτερον και προετυποϋτο μυστικόν και θεϊκόν 25 πράγμα, >μυστήριον άποκεκρυμμένον αληθώς από των αιώνων και από των γενεών<, έπ' εσχάτων δε των χρόνων φανερωθέν επί της έπι-/ φανείας του Χρίστου, ψυχής γαρ μυστήριον έθεώρει της μελλούσης Μ 452 10—22 Εζ l, l ff.; 10, l ff. 23 ύποστάαει: Von der Editio princeps ohne handschriftliche Grundlage durch εκστάσει ersetzt. Zu ΰποστάσει s. zu H 4, 10. 25 f. KMD 1 FP S (P°)Z (usque ad 6 τ€λ€ΐότητος) G (ab 17 ως) l οσίου πατροξ ημών] αγίου Z 12 έτερον] + ιτρόσωττον Pc cum BLC | το3] < D1 13 ανs 1 θρώπου] + καϊ εις τα τέσσαρα κλίματα ττροσέχοντα P cum BLC 14 καϊ ] < D1 16 πεπλήρωντο] πεπλήρωνται D1, έττεττλήρωντο FPS cum Β 17 ανθρώπου] θρόνου FPS cum BLC 17/18 άνθρώττου-όμοίωμα] < Μ D1 20 πορεύεσθαι] < Κ, -f ττάντη Ρ 3 cum BLC 21 άπήεσαν] άνεστην D1 | του] + αύτοϋ Ρ8 23 ύποστάσει] δείγματι i. m. F1 | άληθινόν] -ες F1 (in rasura) cum BLC 24 δε τι] δε FP« cum BLC | έτερον] -f τι F1 (in rasura) cum BLC, < Ps 1 Domes, Makarios

I

δέχεσβαι τον εαυτής κύριον καΐ θρόνος δόξης ούτω γενέσθαι, ψυχή γαρ ή καταξιωθεϊσα κοινωνήσαι τω πνεύματι του φωτός αυτού καί καταλαμφθεϊσα υπό του κάλλους της άρρητου δόξης αυτού, έτοιμάσαντος 30 αυτήν Ιαυτω είς καθέδραν καί οίκητήριον, όλη φως γίνεται καί δλη ττρόσωττον και δλη οφθαλμός* καί ουδέν αυτής μέρος μη γέμον των πνευματικών οφθαλμών του φωτός, τουτέστιν ουδέν εσκοτισμένον, αλλ' όλη δι' όλου φως και πνεύμα άπεργασθεϊσα καί δλη οφθαλμών γέμουσα, μη έχουσα δε ύστερον τι ή όπισθεν μέρος, αλλά πάντη κατά 35 πρόσωπον τυγχάνει ούσα έπιβεβηκότος έπ' αυτήν και έπικαθεσθέντος του αρρήτου κάλλους της δόξης του φωτός του Χρίστου, και ώσπερ ό ήλιος πάντη όμοιος εστί, μη έχων τι μέρος ύστερον ή ελλεϊπον, αλλ' όλος εξ όλου δεδόξασται τω φωτΐ και δλος φως εστίν, όμοιομελής τυγχάνων ή ώσπερ πυρ, αυτό το φως του πυρός, όλον δμοιον ούτω εστί ίο καί ουκ έχει εν έαυτώ πρώτον ή εσχατον ή μείζον και ελαττον, — ούτω και ψυχή ή καταλαμφθεϊσα τελείως υπό του αρρήτου κάλλους της δόξης του φωτός του προσώπου Χρίστου και κοινωνήσασα πνευματι άγίω τελείως και κατοικητήριον και θρόνος θεού καταξιωθεΐσα γενέσθαι, όλη οφθαλμός και δλη φως και δλη πρόσωπον καί δλη δόξα και δλη πνεύμα 45 γίνεται, οΰτως αυτήν κατασκεύαζα ντος Χρίστου του φέροντος και άγοντος και βαστάζοντος και φορουντος αυτήν και ούτως εύτρεπίζοντος καί κατακοσμουντος κάλλει πνευματικώ. και γαρ >χείρ< φησίν Ανθρώπου Οποκάτω ην του Χερουβείμ<, δτι αυτός εστίν ό εν αύτη βασταζόμενος και οδηγών αυτήν. 50 1,8 Τύπον δε εφερον τα τέσσαρα ζώα τα φέροντα το άρμα αυτών των ηγεμονικών λογισμών της ψυχής, ώσπερ γαρ ό αετός βασιλεύει των Col 1, 26. 26 cf. I Ptr 1, 20. 29 φωτός : N her bestimmt H l, 6: l έχοντες την ψυχήν του φωτός, τουτέστι την δύναμιν του αγίου πνεύματος, εκ της μερίδος είσΐ του φωτός. 31 όλη φως: Vgl. Ζ. 39 δλος φως und dazu Clem. Alex., Strom. VII, XII, 79, 5 (III, 56, 29). 32 οφθαλμός : Vgl. H 33, 2, mit einer vielleicht als R ckverweis auf H l zu deutenden Wendung: ούτως yap παρά Ιεζεκιήλ του προφήτου ήκούσαμεν περί των πνευματικών ζώων των ύπεζευγμένων τω δεσποτικω άρματι· όλόφθαλμα yap ήμΐν παριστφ ταύτα, ώσπερ εστίν ή ψυχή ή βαστάζουσα τον θεόν, μάλλον δε βασταζομένη υπό του θεού· γίνεται yap δλη οφθαλμός. — Vgl. Apophth. patr. P«)^ 28 θρόνος] θρόνον Ρ8 cum BLC, θρόνω F 30 αύτοϋ] + καί Ρ 8 cum LC 31 έαυτω] αύτφ FPB 32 αυτής] αύτοΐς F 35 γέμουσα] + καί δλη πρόσωπον ούσα Ps cum BLC 88 £χων] έχον KP C G αλλ'] καί FPB 39 εξ δλου] δΓ δλου FP» 40 το] < Ρ<= | φως] + το C 1 1 P G | αύτφ] D *, έαυτφ D (s.l.) cum Β (έαυτοϋ L), αυτό G | δλον δμοιον ούτω εστί] 2413 Ρ° 41 καί] ή FP" 42 καί] + ή G cum Β | καταλαμφθεϊσα] καταλειφθεϊσα G cum Β 46 γίνεται] + δν φέρει καί βαστάζει καί φορεί Ps cum BLC I κατασκευάζοντας] + του D1 | Χρίστου] μάλλον δε Ρ" cum BLC 48 c χεΙρ > φησίν] 21 P 49 αυτός εστίν] < FP" | ό] < PS 60 αυτήν] + καί αυτός ίστιν ό φέρων καί κουφίζων καί ύποβαστάζων αυτήν G cum BLC 51 φέροντα] βαστάζοντα Ρ 8

όρνέων και ό λέων των αγρίων θηρίων και ό ταύρος των ήμερων ζφων και ό άνθρωπος των κτισμάτων, ούτως είσΐ και οι βασιλικώτεροι λο55 γισμοί της ψυχής, λέγω δη το θέλημα, ή συνείδηση, ό νους, ή άγαττητική δύναμις· δι' αυτών γαρ το άρμα της ψυχής κυβερνάται και ε!ς τούτους έττανοαταύεται ό Θεός. κατ' άλλον δε τρόπον είς την έκκλησίαν των αγίων την έττουράνιον λαμβάνεται, και ώσπερ έκεϊ λέγει δτι τα ζώα ην υψηλά λίαν, γέμοντα οφθαλμών, και ουκ ην δυνατόν τινι καταλαβεϊν 60 τον αριθμόν των οφθαλμών ή το ύψος, δτι ουκ εδόθη τούτων ή γνώσις · και ώσπερ τα εν ούρανώ άστρα, το μεν θεωρεϊν καΐ θαυμάζειν εδόθη πασιν άνθρώττοις, το δε γινώσκειν τον αριθμόν ή καταλαβεϊν ουκ εδόθη · και των της γης φυτών το μεν άπολαύειν εδόθη ττασι, το δε είδέναι τον αριθμόν αυτών ούδενΐ δυνατόν, — τον αυτόν τρόπον επί της επουρανίου 65 εκκλησίας των αγίων το μεν είσελθεΐν είς αυτήν και άπολαύειν πασι τοις βουλομένοις άγωνίσασθαι εδόθη, το δε ϊδεϊν καΐ καταλαβεϊν τον αριθμόν αύτφ μόνω άπονενέμηται γινώσκειν. Bessarion 11 (MPG 65, 141 D): Όάββας Βισαρίων αποθνήσκων Ιλεγεν, ότι οφείλει είναι ό μοναχός, ως τα χερουβίμ καΐ τα σεραφίμ, όλος οφθαλμός. 48f. Εζ 1, 8. 52 ψυχής: Vgl. Η 37, 8: ιτέντε δε λόγοι είσΐν αϊ περιεκτικαΙ άρεταΐ δλον τον ανθρωπον οίκοδομοϋσαι πολυτρόπως διαιρούμενοι. 67 έκκλησίαν: εκκλησία επουράνιος ist das Ziel des Strebens (H 25, 7; 38, 3), wohin zu gelangen gro er Eifer erforderlich ist (H 43, 4). Zutritt ist allen offen, die k mpfen wollen (H l, 3) und geheilt sind (H 44, 4). ή επουράνιος εκκλησία των αγίων ist H 44, 4 mit dem wahren Israel, H 38, 3 und H 43, 4 mit dem himmlischen Jerusalem, H 15, 51 mit der πόλις φωτεινή gleichgesetzt, hei t H 43, 4 auch die εκκλησία των πρωτοτόκων. Hier herrschen die Christen mit dem himmlischen K nig (H 27, 4; 38, 3); hierher bringen die M nche kostbare Perlen aus dem άβυσσος του σκότους (Η 15, 51). μία ούσα αναρίθμητος εστίν (Η 32, 3), ihre Zahl kann nur Gott fassen (H l, 3); in ihr ist jeder besonders mit der δόξα του πνεύματος geschm ckt (H 32, 3); sie umgibt ihre Kinder mit ενδύματα Θεϊκά καΐ δεδοξασμένα (Η 12, 15), ja, zusammen mit Gott επαναπαύεται όλη ή επουράνιος εκκλησία in einem f r den Herrn geschm ckten Herzen (H 15, 45). (δ κύριος) εστίν ή κεφαλή της εκκλησίας των αγίων (Η 52, 7; vgl. Η 52, 4). S. auch zu H 12, 15 εκκλησίας Ισραήλ. ber die irdische εκκλησία s. zu H 37, 8 εκκλησία. — Die Geschichte der Ausdeutung der ουράνιος εκκλησία, die weniger mit II dem. XIV, l und der Gnosis als mit den alexandrinischen Theologen einsetzt, hat in der mystischen Denkweise Symeons einen H hepunkt der Spiritualisierung erreicht. Zur Vorstellung von der abbildlichen Relation der irdischen zur himmlischen Kirche vgl. Clem. Alex., Strom. IV, VIII, 66, l (II, 278, 10): εΐκών δε της ουρανίου εκκλησίας ή επίγειος; ber die Zugeh rigkeit der „gnostischen" Seele zu jener vgl. ebd. VII, XI, 68, 5 (III, 49,18): πνευματική γαρ όλη γενομένη προς το συγγενές χωρήσασα εν πνευματική τη εκκλησία μένει είς την άνάπαυσιν του Θεοΰ. ber die διπλήν έκκλησίαν, την μεν ανθρώπων την δε αγγέλων spricht Orige es, De oratione 31, 5 (II, 398, 28); KMD 1 FP 3 (P C )G 57 ό θεός] < P* 58 και ώσπερ] ώσπερ γαρ PC cum B 64 ούδενΐ] ούδένα ? Pc | τρόπον] + καΐ Μ | επουρανίου] ουρανίου Ps 65 είσελθεϊνείςαύτήν] 231 D1 66 άγωνίσασθαι] διάγων. FPS 67 άπονενέμηται] εδόθη PC

"Αγεται τοίνυν καΐ φέρεται ό εποχούμενος ύττό του άρματος και του θρόνου των όλοφθάλμων ζφων (ήτοι ύφ' εκάστης ψυχής γιγνομένης ούτω Μ 453 θρόνου καΐ καθέδρας και ούσης οφθαλμού και φωτός), / έπιβεβηκώς το αυτή καΐ ηνίοχων ταϊς ήνίαις του πνεύματος καί, καθώς επίσταται, οδηγών αυτήν, ώσττερ γαρ τα ζώα τα πνευματικά ούχ οπού ήβούλοντο πορεύεσθαι έπορεύοντο, αλλ' οπού ήδει και ήθελεν ό έπικαθήμενος και ευθυνών, ούτω και ενταύθα αυτός ήνιοχεΐ και άγει οδηγών τω πνεύματι αύτοο, ούτως καί πορεύονται ου κατά το αυτών θέλημα4 δτε 75 βούλεται εν τω ούρανφ και έρριμμένου του σώματος ήνιοχεΐ και έλαύνει εν τοις ούρανοϊς τω φρονήματι την ψυχήν και πάλιν δτε βούλεται, έρχεται εν τω σώματι και τοις λογισμοΐς · οτε δε βούλεται, εϊς τα πέρατα της γης, και αποκαλύψεις μυστηρίων δείκνυσιν αυτή. ω του καλού και χρηστού και μόνου ηνιόχου αληθινού. 80 De principiis IV, 2, 2 (V, 308, 15) redet von den απόστολοι ουρανίου εκκλησίας. Dagegen lehnt Origenes die πνευματική εκκλησία Herakleons (Joh. Komm. XIII, LI, 341 [IV, 279, 33]) und die gnostische Vorstellung von der irdischen Kirche als απόρροια der himmlischen (Contra Celsum VI, 35 [II, 104, 21]) ab. 60 cf. Ez l, 18. 65 cf. I Cor 14, 33. 79 cf. Rm 16, 25. 80 ηνιόχου: Vgl. H l, 9; 33, 3; 52, 7 (Weltregierung) ; Clem. Alex., Protr. XII, 121, l (I, 85, 18) Origenes, Joh. Komm. X, XXIX, 182 (IV, 202, 32). 82 άνακιρνωμένης : Wie hier, so erfolgt die κρασις auch sonst oft zwischen ψυχή und πνεύμα : τουτέστιν από της κοινωνίας καί άνακράσεως του αγίου πνεύματος (Η 5, 7; vgl. H 5, 9; 12, 14; 15, 38). Die Seelen der Christen συγκιρυώνται τω άγίω πνεύματι (Η 27, 17). Darauf geht nicht nur das Verlangen der Seele, sondern auch der Wille des Geistes: ηθέλησε γαρ το πνεϋμα το άγιον συγκερασθήναι τη ψυχή (Kl. -B., S. 83, 9) ; zu Weihnachten geschieht es H 52, 1. κρασις zwischen ψυχή und χάρις: άνακραθεϊσα τη χάριτι vermag die Seele πδσαν εντολή ν άμώμως καί καθαρώς zu erf llen (H 44, 9) ; κρασις zwischen ψυχή und δόξα jetzt und k nftig: εν τη άναστάσει τα σώματα καταξιωθήσονται των αίωνίων εκείνων του πνεύματος αγαθών καί τη δόξη εκείνη άνακραθήσονται, ης από του νυν αϊ ψυχαΐ αυτών την πεΐραν εδέξαντο (Η 5, 11) ; ζητεΐν χρή τον νουν δύναμίν τίνα έπουράνιον άνακερασθήναι (Kl. -B., S. 72, 10). κρασις zwischen ψυχή und πνεϋμα Χρίστου: εις εν πνεϋμα καί είς μίαν κρασιν καί είς μίαν διάνοιαν γίγνονται ή ψυχή καί ό κύριος (Η 46, 3). Durch die έπισκίασις des πνεϋμα του Χριστού wird die Seele gew rdigt, μετ' αΰτοΰ είς εν πνεϋμα καί μίαν κρασιν γενέσθαι (Η 9, 12). Η 52, 6 spricht von der συνάφεια καί σύγκρασις des himmlischen νυμφίος Χριστός mit der Seele, aber ohne eigenen Eifer des Menschen ούτε οικεί είς αυτόν ούτε κιρναται. κρασις gibt es auch mit dem σκότος und der αμαρτία: φ συγκέκραται, καί συνήνωται ή ψυχή εν τοις θελήμασιν ήτοι o v το <ρώς ... ήτοι το σκότος (Η 1, 8); ή αμαρτία τη ψυχή μεμιγμένη εστίν (Η 2, 2). — Bei Clem. Alex., Strom. VII, XII, 79, 4 (III, 56, 27) hei t es vom Gnostiker, da er κατά άνάκρασιν die durch Christus gegebene δύναμις του θεού besitze. Vgl. auch H 4, 10: ό θεός ... άναμίγνυται καί παραλαμβάνει τάς αγίας ... ψυχάς. Clem. Alex. 69 ύφ' εκ.] εφ' εκ. G, + της Ρ<> 70 φωτός] + ήτοι υπό όλου του σώματος της εκκλησίας των αγίων ούσης φως καί οφθαλμός BLC 71 καί1] < Ρ" 72 ήβούλοντο] έβούλοντο MD1 73 καί2] < Ρ8 74 3 ενταύθα] + όπου Ρ

Ούτω δε καταξιωθήσοντσι και τα σώματα εν τη άναστάσει, της ψυχής ούτω νυν προδοξαζομένης και τω ττνεύματι άνακιρνωμένης. δτι 1,4 δε ούράνιον φως γίγνονται αί ψυχαί των αγίων, αυτός ό κύριος τοις άποστόλοις ελεγεν· »ύμεϊς έστε το φως του κόσμου«, αυτός γαρ άπερ85 γασάμενος αυτούς φως δι' αυτών φωτίζειν τον κόσμον προσέταξεν, και >ού καίουσκ φησί >λύχνον και τιθέασιν υπό τον μόδιον, αλλ' επί την λυχνίαν, και λάμττει ττασι τοις εν τη οικία, οΰτως λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των άνθρώπων<, άντϊ του' „μη κρύψητε το δόμα δ έλάβετε παρ' εμού, αλλά δοτέ πασι τοις βουλομένοις". Και πάλιν >ό λύχνος του 90 σώματος εστίν ό οφθαλμός· εάν η" ό οφθαλμός σου φωτεινός, όλον το σώμα σου πεφώτισται· εϊ δε ό οφθαλμός σου πονηρός, όλον το σώμα σου σκοτεινόν εστίν, εί ουν το φως το εν σοι σκότος, το σκότος πόσον ;< ώσπερ γαρ του σώματος οί οφθαλμοί φως εϊσι, και έπάν οί οφθαλμοί υγιείς ώσιν, όλον το σώμα πεφώτισται · έπάν δε παρεμπέση τι και σκοτι95 σθώσιν, όλον το σώμα σκοτεινόν εστίν, — ούτως οί απόστολοι οφθαλμοί και φως όλου του κόσμου ετέθησαν, ελεγεν ουν αυτοΐς παραγγέλλων ό κύριος* ,,έάν ύμεϊς στητέ και μη παρατραπήτε, φως δντες του σώματος, ϊδου όλον το σώμα πεφώτισται του κόσμου, εί δε ύμεΐς οί δντες φως σκοτισθήτε, το σκότος πόσον, 6 εστίν ό κόσμος;" 100 Φως ουν γενόμενοι οί απόστολοι φως διηκόνησαν τοις πιστεύσασι, τάς καρδίας αυτών φωτίσαντες τω έπουρανίω του πνεύματος φωτί, φπερ και ούτοι πεφωτισμένοι έτύγχανον. και άλας αυτοί υπάρχον- 1,5 τες ήρτυον και ήλιζον πασαν ψυχήν πιστεύουσαν τω αλάτι του αγίου πνεύματος, έλεγε γαρ αυτοΐς ό κύριος· »ύμεϊς έστε το άλας της γης«, 105 γήν τάς ψυχάς των ανθρώπων καλών, διηκόνησαν γαρ εν ταΐς ψυχαϊς των ανθρώπων το έπουράνιον άλας του πνεύματος, άρτύσαντες αυτούς και άσηπτους και άσινεϊς άπεργασάμενοι εκ πολλής δυσωδίας. ώσπερ l t Paed. II, II, 20, l (I, 168, 5) die κρασις πότου τε καΐ λόγου in der Eucharistie zu αφθαρσία f hren: το θείον κρδμα τον άνθρωπον του πατρικού βουλήματος πνεύματι καΐ λόγω συγκιρνάντος μυστικώς. Origenes, Contra Celsum III, 41 (I, 237, 7) christologisch gewendet: Menschlicher Leib und menschliche Seele sind in Christus ou μόνον κοινωνία αλλά καΐ ενώσει καΐ άνακράσει mit der Gottheit verbunden. hnlich Gregor v. Nyssa (Hohel. Komm., or. XV, p. 443, 9) : ό εν ύψίστοις θεός . - . αΐματι και σαρκΐ κατακίρναται. Gregor bestimmt das im Hohenlied Gemeinte Hohel. Komm., or. I, p. 22, 19: της ανθρωπινής ψυχής ή ττρός το θείον εστίν άνάκρασις. 84 Mt 5, 14. 86 Mt , 15. 89 Mt 6, 22f. 95 απόστολοι: Vgl. Clem. Alex., Strom. VII, XII, 79, 5 (III, 56, 28). 97 cf. Mt 6, 23f. 101 φωτί: Die von Ρ^Ο 83 αγίων] δικαίων MD1 84 ελεγεν] εϊρηκεν FP" 85 1 φωτίζειν] φωτίζεσθαι D 90 ή] οΟν Ps cum BLC (ουν rj) 91 σου] < Ρ* \ πονηρός] + εστίν ? Ρ" | όλον] < ? Ρ<= 92 σου] < Ps 93 φως εϊσι- οφθαλμοί] είσιν Pc 94 ώσιν] < ? Ρ<= 96 όλου] < PS 97 ό κύριος· ,,έάν] < F 99 σκοτισθήτε] σκοτισθεϊτε D*G 100 διηκόνησαν] διηκόνουν Ρ<= 101 τάς] + δε MD1 102 φττερ] όπερ FPs (ώσπερ LC) 107 άσηπτους καΐ άσινεϊς] άσινεϊς καΐ . . ? Pc

γαρ κρέας εάν μη εχη άλας, σέσηττται καΐ πολλής δυσωδίας μεμέστωται, ώστε πάντας άποστρέφεσθαι εκ της κάκιστης οσμής, και σκώληκες ερΜ 45β πούσι ν εις το σεσηιτός κρέας καΐ / εκεί έννέμονται και έσθίουσι και φω- no λεύουσιν έπάν δε ελθη το άλας, αναιρούνται και άττόλλυνται οί έκεϊ νεμόμενοι σκώληκες και ή οσμή της δυσωδίας παύεται (ή γαρ φύσις του άλατος αναιρετική εστί των σκωλήκων και της δυσωδίας άφανιστική), — τον αυτόν τρόττον και πασά ψυχή ή μη ήλισμένη τφ άγίω ιτνεύματι καϊ μη μετέχουσα του άλατος του επουρανίου, τουτέστι της δυνάμεως του us θεού, σέσηπται και δυσωδίας πολλής λογισμών πονηρών έμπέπλησται, ώστε άποστρέφεσθαι το πρόσωπον του θεοϋ από της δεινής δυσωδίας των ματαίων λογισμών του σκότους και των παθών των εν τη τοιαύτη ψυχή ένοικούντων. και οί κακοί και δεινοί σκώληκες, α εστί τα πνεύματα της πονηρίας και αί δυνάμεις του σκότους, εν αυτή εμπεριπατουσι κάκεϊ 120 έννέμονται και φωλεύουσι και ερπουσι και αυτήν εσθίουσι καϊ φθείρουσι. »προσώζεσαν« γαρ φησι »και έσάπησαν οί μώλωπες μου«, έπάν δε der S nde befreite Seele empf ngt το φως του αγίου πνεύματος ώσττερ ζωήν (Η 1, 7; vgl. Η 30, 6). 104 Mt 5, 13. 118 λογισμών: Symeon unterscheidet λογισμοί φυσικοί, καθαροί und πονηροί, wobei das Verh ltnis der beiden ersten nicht ganz sicher ist. Die φυσικοί λογισμοί bleiben neben dem πνεΰμα άγιον (Η 12, 8) bestehen; sie sind bef higt zur Gotteserkenntnis (H 12, 9), sie werden von νους und συνείδηση geleitet (H 15, 34), sind vom Herrn rein geschaffen (H 15, 26) und werden bei den Weltmenschen nicht sicher von den satanischen unterschieden (H 15, 49; ber die Verwechslung der πάθη mit den φυσικά vgl. auch Ep. 2 [MPG 34,412 A; 413 C; 420 A]). Kl.-B., S. 24, 15 werden ot καθαροί καΐ αγαθοί λογισμοί της φύσεως του Αδάμ als Steine auf den Felsen, den Herrn, gebaut. H 7, 4 scheinen die καθαροί λογισμοί einfach die, stets gef hrdeten, φυσικοί zu sein, mit denen sie H 15, 26 unmittelbar gleichgesetzt werden; sie sind nur verstreut und mit b sen vermengt: από γαρ της του Αδάμ παραβάσεως έσκορπίσθησαν από της αγάπης του θεοϋ οΐ λογισμοί της ψυχής είς τον αΙώνα τούτον, συμμιγέντες ύλικοΐς καίγηΐνοις λογισμοΐς (Η 24, 2). Darum ist es nicht leicht, sie von diesen zu sondern: οφείλεις ζητήσαι λύχνον, ίνα άφθή καϊ εύρης τους καθαρούς λογισμούς, ούτοι γαρ είσιν οί φυσικοί, οϋςέποίησεό κύριος (Η 15, 26). Die Ιδιοι αγαθοί λογισμοί der Seele werden als die άργυρα καϊ χρυσά σκεύη gedeutet, εν οίς διακονείται καϊ επαναπαύεται ό θεός (Η 47, 10). Dann werden sie erhitzt und verwandelt: εάν ... δώσεις τους λογισμούς σου είς την αγάπη ν του Χρίστου ... γίνονται ot λογισμοί σου πυρ (Η 40, 7). Nach H 49, 3 sind es darum λογισμοί καθαροί καϊ θείοι, die die aus der φυλακή του σκότους gerettete Seele vorfindet, fter begegnen bei Symeon die λογισμοί πονηροί (z. B. H 6, 3), die als λογισμοί του κόσμου (Η 15, 14. 15) oder λογισμοί της κακίας (Η 66, 2) von den nat rlichen gesondert und bek mpft werden m ssen (H 6, 3). Nach dem S ndenfall sind die λογισμοί της ψυχής in diesem Aon verstreut, συμμιγέντες ύλικοΐς καϊ γηΐνοις λογισμοΐς (Η 24, 2; vgl. H 45, KMD 1 FP S (P C )G 108 πολλής] < Ρ 8 110 Ιννέμονται] νενέμονται G 111 ελθη] Ιλθοι G 116 λογισμών ποηρών] πολλών πονηρών λογισμών Ρ3 117 δυσωδίας] + του σκότους καϊ Pc 119 οί] < Pc | καϊ] + l D1 | ά εστί] < KFPS 120 ίμπεριπατοϋσι] περιπατοϋσι F cum LC 121 έννέμονται] νέμονται G

προσφυγή τφ θεώ και πιστεύση και αίτηση το άλα$ της ζωής, το αγαθόν και φιλάνθρωπον πνεύμα, τότε έλθόν το άλας το ούράνιον αναιρεί τους 125 δεινούς σκώληκας και αφανίζει την πονηράν δυσωδίαν καΐ καθαιρεί αυτήν τη ενεργεία της δυνάμεως αύτοο, και οοτως υγιής και άσινής άπεργασθεΐσα υπό του άλατος του αληθινού εις χρήσιν και ΰπηρεσίαν τω έπουρανίω δεσπότη αποκαθίσταται, δια τούτο γαρ και εν τφ νόμω ύποδείγματι χρώμενος ό θεός έκέλευε πασαν θυσίαν αλάτι άλίζεσθαι. 130 Δει ουν πρώτον τυθήναι υπό του Ιερέως καΐ άποθανεϊν και τότε άλι- Μ σθήναι μελισθέν, εΐθ' ούτως είς το πυρ έπιτίθεσθαι. εάν γαρ μη πρώτον θύση και θανάτωση το πρόβατο ν ό ιερεύς, ούχ άλίζεται ούτε είς όλοκάρπωσιν τω δεσπότη προσάγεται, ούτω και την ήμετέραν ψυχήν προσερχομένην τω άληθινω άρχιερεϊ Χριστώ δεϊ τυθήναι υπ' αυτού και τω φρονήματι 135 άποθανεϊν και τη κακίστη ζωή, εν ή εζη, τουτέστι τη αμαρτία, και ώσπερ ζωήν αυτής Ιξελθεϊν δεϊ εξ αυτής την των παθών πονηρίαν. ώσπερ γαρ το σώμα, έπάν έξέλθη ή ψυχή, απέθανε και ούκέτι ζή τη ζωή, εν ή εζη, ούτε ακούει ούτε περιπατεί, ούτως έπάν θύση και θανάτωση τω κοσμώ την ζωήν ημών ό επουράνιος άρχιερεύς Χριστός τη 140 χάριτι της δυνάμεως αυτού, αποθνήσκει τη ζωή της πονηρίας ή Ιζη, και ούκέτι ούτε ακούει ούτε λαλεί ούτε πολιτεύεται εν τω σκότει της 6; 49, 3). Die λογισμοί της κακίας verf hren durch ihre Gegenwart die Seele zu ολιγωρία, ανυπομονησία und απελπισμός (Η 29, 3). τοϊζ ύλικοϊς λογισμοί? mu nach H 29, 5 stets widersprochen werden, από των αίσχρών καΐ ρυπαρών λογισμών (Η 35, 1), άττό των διαλογισμών του σατανά (ebd.) mu die Seele, κοττιώσα εν τοις διαλογισμοΐς της ακαθαρσίας (Η 35, 2), gereinigt werden (vgl. H 47, 7). προς αόρατους των πονηρών δυνάμεων διαλογισμού? geht der wahre άγων (Η 63, 6). Η 40, 5 unterscheidet απόκρυφοι λογισμοί, die die Seele st ndlich neu hervorbringt, und λογισμοί νεαροί der κακία, die gleichfalls st ndlich gegen die Seele eingesetzt werden. ber das Gegeneinander der λογισμοί καλοί und der ακάθαρτοι λογισμοί handelt H 43, 6; vgl. H 4, 27: τους πονηρούς καΐ ματαίους λογισμούς άποστραφώμεν; Η 6, 3: ή των λογισμών της εναντίας δυνάμεως Ολη περίκειται τη ψυχΐ). Aber αυτός (sc. ό κύριος) έκριζοϊ τα πάθη καΐ τους λογισμούς της κακίας (Η 56, 2). Η 16, 3 gewinnt mit den absolut gesetzten λογισμοί (im Sinne von „b se Gedanken") den Anschlu an die M nchsterminologie (s. zu H 3, 3 αγώνα). — Nach den Basilidianern sind die πάθη πνεύματα, die sich der Seele anheften (Clem. Alex., Strom. II, XX, 112, l [II, 174, 6]); f r Clem. Alex. (Strom. II, XIII, 59, 6 [II, 145, 5]) sind die πάθη παρά φύσιν. Pr gnanter σκότωσις λογισμών Apophth. patr. Anton l (MPG 65, 76 A). Ohne Zusammenhang mit metaphysischen Spekulationen erscheint der Begriff auch sonst in der M nchssprache: Τί ποιήσω ότι σκοτίζουσί μου τον λογισμό ν τα ενύπνια της ψυχής κατά συνήθειαν ηδονής (Hist. Laus. c. 19, p. 60, 26). 1191. cf. Eph 6, 12. 122 Ps 37, 6. 126 cf. Eph 3, 7. 129 cf. Lev 2, 13. 135 cf. Rm 6, 2. KMD 1 FP 8 (P°)G 123 το1] < Ρ" 128 νόμω] κοσμώ Ρ« 129 έκέλευε] 8 έκέλευσε P G cum BLC 133 καΐ] < FP" 18δ εν] < MD* cum LC 186 έξελθ. δεί εξ αυτής] δει εξέλθει ν Μ | εξ αυτής την] Pc incertum (αυτή της γαρ?) 138 εν] < D1 140 πονηρίας] + εν G cum LC 141 σκότει] + τφ Μ

αμαρτίας- ότι δια της χάριτος εξέρχεται ώσπερ ψυχή αυτής ή πονηρία των τταθών. και ό απόστολος βοά λέγων »έμοι κόσμος έσταύρωται κάγώ τφ κόσμφ«. ψυχή yap ή ακμή ν ζώσα εν τω κοσμώ καί τφ σκότει της αμαρτίας καί μη Θανατωθεϊσα απ' αυτού, αλλ' έτι την ψυχή ν της 145 κακίας, τουτέστι την ενέργεια ν του σκότους των παθών της αμαρτίας, εν εαυτή έχουσα και υπ' αυτής ποιμαινομένη, ουκ εστί του σώματος του Χρίστου, ουκ εστί του σώματος του φωτός, αλλ' εστί σώμα του σκότους καί εκ της μερίδος του σκότους άκμήν εστίν ώσπερ γαρ και πάλιν οί έχοντες την ψυχή ν του φωτός, τουτέστι την δυναμιν του αγίου 150 πνεύματος, εκ της μερίδος είσί του φωτός. 1,7 Αλλ' ερεϊ τις· „πώς σώμα του σκότους λέγεις την / ψυχήν μη ουσαν [Μ 457 αυτού κτίσμα" ; ώδε προσεχόντως καί ορθώς νόησον. ώσπερ ένδυμα ίμάτιον δ φορείς άλλος κατεσκεύασε καί έποίησε καί συ αυτό ενδύεσαι · ομοίως καί οίκον έτερος φκοδόμησε καί έκτισε καί συ οικείς εν αυτφ, τον αυτόν 1 55 τρόπον καί ό Αδάμ παραβάς την έντολήν του Θεοϋ καί άκουσας του πονηρού δφεως έπράθη καί έπώλησεν εαυτόν τφ διαβάλω, καί ένεδύσατο την ψυχήν ό πονηρός, το »καλόν κτίσμα«, δ κατεσκεύασεν ό θεός προς 143f. Gal 6, 14. 1451. ψνχήν της κακίας: S. zu H 15, 35 ψυχή. 148 ένέργειαν: S. zu Η 7, 4 ενεργούμενοι. 150 ψνχήν του φωτός: Vgl. H 12, 17: συγκιρνδσθαι τη έπουρανίω ψυχή (im Sinne von θεία δύναμη) ; Η 32, 6 : όταν ή ψυχή σου κοινωνήση τω πνεύματι καί είσέλθη ψυχή επουράνιος είς την ψυχήν σου, τότε ει τέλειος άνθρωπος εν θεώ; Η 44, 9: δια τοϋτο ήλθεν ό κύριος ... δούναι εις την ψυχήν ημών έπουράνιον ψυχήν, τουτέστι πνεύμα θεότητος. Η 52, 5 : ή ψυχή χωρίς επουρανίου ψυχής καί του θεϊκού πνεύματος ατελής καί έπίμωμός εστίν; ebd.: ό γαρ Κύριος εύδόκησεν αυτόν (sc. τον αληθή χριστιανόν) εχειν δύο ψυχάς, μίαν την κτισθεϊσαν καί μίαν έπουράνιον εκ του Θεϊκού πνεύματος. — Vgl. Job. Damasc., De haer. 80 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXX: Κεφάλαια του των Μασσαλιανών δυσσεβούς δόγματος), 1, 18 (ebd. col. CCXXXIV) : "Οτι δύο δεϊ κτήσασθαι τον άνθρωπον ψυχάς, φασί' μίαν την κοινή ν άνθρώποις καί μίαν την έπουράνιον. 153 κτίσμα: Eine andere Erkl rung gibt H 16, 2 : "Εστί πηγή ρέουσα ύδωρ καθαρό ν καί υπόκειται βόρβορος· δταν ταράξη τις τον βόρβορον, δλη ή πηγή θολοϋται. ούτως καί ή ψυχή δταν ταράσσηται, θολοϋται καί κιρναται τη κακία, καί Ιν τι γίνεται ό σατανάς μετά της ψυχής (πνεύματα αμφότερα), κατά την πορνείαν ή τον φόνον δια τούτο »ό κολλώμενος τη πόρνη εν σώμα εστί«. 157 ένεδύσατο : Vgl. Η 2, 1 : ό πονηρός άρχων . . . ένέδυσε την ψυχήν εν τη εξουσία του σκότους. Anders die Vorstellung, wie sie bei Origenes, Joh. Komm. XXXII,VII,75 (IV, 436, 21), vorliegt: In den von Jesus gereinigten Menschen ένοικεϊν καί το άγιον δύναται πνεύμα καί ή ως ένδυμα εξ ύψους δύναμις. Die gel ufigere Vorstellung vom σώμα als ένδυμα ψυχής in H 4, 3 ; Η 4, 5 : ό χιτών του σώματος; Η 6, 7 : δ φορούσιν οΐ Χριστιανοί. Vgl. Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 61, 8 (III, 127, 24); ebd. 63, l (III, 128, 10). Christologisch gewendet H 4, 10: (ό θεός) ένεδύσατο τα μέλη του σώματος τούτου. Als ένδυμα der Seele δόξα άφθαρτος in H 5, 7, ebenso το πνεύμα als ένδυμα G 142 ψυχή] + καϊ ζωή F cum BLC, ψυχής Ρ" 145 απ'] υπ' FPs cum BLC 147 αυτής] αύτη FPs 149 γαρ] < MD1G cum BLC 151 είσΐ] εστί G 153 κτίσμα] πλάσμα Pc 154 καί έποίησε] 1 < MD | αυτό] το G | ενδύεσαι] φορείς ? Pc

8

την αύτοο εικόνα, ως και ό απόστολος λέγει* >άπεκδυσάμενος τάς αρχάς 160 καΐ εξουσίας έθριάμβευσεν αυτούς εν τω σταυρώ<. δια τοϋτο γαρ και ή ελευσις του κυρίου γεγένηται, ίνα έκβάλη αυτούς και απολαβή τον ίδιον οίκον και ναόν, τον άνθρωπον. τούτου τοίνυν ενεκε σώμα λέγεται ή ψυχή του σκότους της πονηρίας, έως ου εστίν εν αύτη το σκότος της αμαρτίας, ότι εκεί ζή εις τον αιώνα τον πονηρόν του σκότους καί εκεί 165 κεκράτηται, καθώς και Παύλος σώμα αμαρτίας και σώμα θανάτου καλών λέγει '»ίνα καταργηθή το σώμα της αμαρτίας«, και πάλιν · »τίς με ρύσεται εκ του σώματος του θανάτου τούτου;« ομοίως πάλιν ή πιστεύσασα τω θεώ ψυχή καί εκ της αμαρτίας ρυσθεϊσα και θανατωθεϊσα εκ της ζωής του σκότους και το φως του αγίου πνεύματος ώσπερ ζωή ν λαβουσα και 170 εκείθεν ζήσασα εκεί λοιπόν διατρίβει, ότι έκεϊ κεκράτηται τω φωτΐ της θεότητος. οΰτε γαρ φύσεως της θεότητας εστίν ή ψυχή ούτε φύσεως του σκότους της πονηρίας, αλλ' εστί κτίσμα τι νοερόν καί ώραΐον καί μέγα καί θαυμαστό ν καί καλόν, ομοίωμα καί είκών θεού, καί δια την παράβασιν είσήλθεν εϊς αυτήν ή πονηρία των παθών του σκότους. 175 Το λοιπόν φ συγκέκραται, καί συνήνωται ή ψυχή εν τοις θελήμασιν 1,8 ήτοι ουν το φως του θεού εν αυτή έχουσα καί εν ούτω ζώσα εν πάσαις ταΐς άρεταϊς του φωτός της αναπαύσεως εστίν, ήτοι το σκότος της αμαρτίας έχουσα της κατακρίσεως τυγχάνει, ψυχή ν γαρ την θέλουσαν ζήσαι παρά θεώ εν αναπαύσει καί φωτί αίωνίω προσελθεϊν δει, ως 180 προείρηται, τω άληθινώ άρχιερεϊ Χριστώ καί τυθήναι καί άποθανεΐν τω κόσμοο καί τη πρότερα ζωή του σκότους της πονηρίας καί μετατεθήναι εν ετέρα ζωή καί αναστροφή θεία. ώσπερ εάν τις άποθάνη εν πόλει, ούτε φωνής των έκεϊ ακούει ούτε λαλιάς οΰτε ήχων, αλλά καθάπαξ απέθανε καί μετατίθεται εν έτέρω τόπω, ένθα ουκ εϊσι φωναί καί κραυγαί της πόλεως 185 εκείνης, ούτω καί ή ψυχή, έπάν τυθή καί άποθάνη, εν ή διατρίβει καί ζή πόλει της κακίας των παθών, ούκέτι ακούει της φωνής των διαλογισμών του σκότους* ούκέτι ακούεται εν αυτή λαλιά καί κραυγή ματαίου διαλοΗ 5, 8. 158 cf. I Tim 4, 4. 159 cf. Gen 1, 25f. 1591. Col 2, 15. 166 Rm 6, 6. 166 f. Rm 7, 24. 173 είκών θεοϋ: Gen l, 26. Vgl. H 12, 1; 15, 23; Ep. 2 (MPG 34, 413C); H 46, 5 (είκών του πνεύματος). Diese Gleichgestalt ruft die Gottesliebe hervor (H 30, 2). 186 πόλει: Vgl. H 47, 6: Die gefallene Seele ist gen tigt, den άρχοντες πικροί τάς της κακίας πόλεις αμαρτιών zu bauen.

Ζ (ab 182 ώσπβρ) G 1δ9 oxrro ] εαυτού Ρ<= cum BLC 160 καί1] + τάς Ρ" cum Β | αυτούς] αύτάς Ps | εν] < G 161 εκβολή] έκβάλλη D1 162 Ινεκε] < FPs 164 ότι] καΐ Ρ8, ό F 165 καί1] + ό KG, λέγει F 166 λέγει] < F 171 της - φύσεως] < Ρ° 172 πονηρίας] + εστίν ή ψυχή ούτε φύσεως της θεότητος Pc 172/173 ώραΐον καί μέγα] 321 PS 173 καί1] < G s s 175 συγκέκραται] σνγκίρναται F, P s. 1. (P txt) 176 αύτη] εαυτή Ps cum C 8 179 καί] < FP" 181 καί τη - πονηρίας] < Ρ | εν] + τη F 182 αναστροφή"] + αΙωνία καί FP» 185 διατρίβει] διατριβή FZG cum C 186 ακούει] + εν αύτη D1 cum BLC 187 εν αυτή"] < D1 | ματαίου] + καί πονηρού ZG cum BLC

γισμου καΐ ταραχής πνευμάτων σκότους, αλλά μετατίθεται είς πόλιν άγαθότητος και είρήνης μεστήν, εις ττόλιν φωτός θεότητας, κάκεϊ ζή και ακούει, κάκεϊ ττολιτεύεται και λαλεί καΐ διαλογίζεται κάκεϊ εργάζεται έργα πνευ- 190 ματικά και θεού άξια. / 1,9 Παρακαλέσωμεν τοίνυν καΐ ήμεϊς τυθήναι δια της δυνάμεως αυτού [Μ 4βο χαΐ άττοθανεΐν τω αίώνι της πονηρίας του σκότους καΐ άναιρεθήναι εν ήμϊν το πνεύμα της αμαρτίας καΐ ένδύσασθαι καΐ λαβείν ψυχήν πνεύματος ουρανίου και μετατεθήναι εκ της κακίας του σκότους εις το φως 195 του Χρίστου και άναπαήναι εν ζωή όλους αίώνας. ώσπερ γαρ εν σταδίω τα άρματα τρέχουσι και το προλάμβαναν εμποδίζει καΐ επέχει και κωλύει το έτερον του μη προκόψαι καΐ προλαβεϊν είς νΐκος, οΰτως οί διαλογισμοί της ψυχής και της αμαρτίας τρέχουσι ν εν τφ άνθρώπω. εάν ου ν τύχη προλαβεϊν τον διαλογισμόν της αμαρτίας, εμποδίζει και επέχει και 200 ανακόπτει και κωλύει την ψυχήν του μη προσεγγίσαι τφ θεφ και το κατ' αυτής νΐκος άρασθαι. οπού δε αυτός ό κύριος επιβαίνει και ήνιοχεΐ την ψυχήν, πάντοτε αυτός νίκα ηνίοχων και οδηγών έπιστημόνως το άρμα της ψυχής είς το ούράνιον και ενθεον φρόνημα δια παντός, οϋτε γαρ πολεμεΐ προς την κακίαν, αλλ' αύθέντης και εξουσιαστής υπάρχων 205 αεί την νίκην αυτός εργάζεται, άγεται τοίνυν τα Χερουβίμ ουχ οπού θέλουσι πορεύεσθαι, αλλ' οπού ό έπιβεβηκώς καΐ ηνίοχων οδηγεί και όπου θέλει αυτός, εκεί πορεύονται καΐ αυτά βαστάζει · >χεΙρ< γαρ φησιν >άνθρώπου ύποκάτω αυτών ήν<. άγονται αϊ άγιαι ψυχαί και οδηγούνται υπό του ήνιοχουντος πνεύματος του Χρίστου, οπού βούλεται · 2ΐο δτε βούλεται, εν ούρανίοις λογισμοΐς· δτε βούλεται, εν τω σώματι· ένθα βούλεται, εκεί ούτω διακονοΰσιν. ώσπερ γαρ του πετεινού οί πόδες τα πτερά είσιν, ούτως το ούράνιον φως του πνεύματος αναλαμβάνει τα πτερά των λογισμών των αξίων ψυχών, οδηγούν και ήνιοχουν ως οίδεν αυτό. 215 1,10 Συ τοίνυν όταν άκούης ταύτα, πρόσχες σεαυτώ, εΐ κέκτησαι ταύτα εν έργω καΐ άληθεία εν τη ψυχή σου. ου γαρ είσιν απλώς λόγοι λα189 πόλιν φωτός θεότητας: Vgl. H 15, 51 (im Sinne von εκκλησία επουράνιος). — Die επουράνιο? πόλις, von der Origenes, Contra Celsum VIII, 74 (II, 291, 24), spricht, ist die himmlische B rgerschaft der Christen, in die sie aus den heimischen B rgerschaften berufen sind. Dagegen wird man bei den beiden πόλεις Symeons an stliche Gedankeng nge erinnert, trotz der antimanich ischen Polemik. 208!. Ez 1. 8. 217 άληθεία: Vgl. H l, 11: ταύτα δε καΐ πάλιν φημί· ουκ είσιν KMD 1 FP S (P C )ZG 188 ταραχής πνευμάτων] ταραχή ματαίου FPS (ταραχή πνευμάτων BLC) | πνευμάτων] + του Pc 190 καΐ2] < G | εργάζεται] + είς FP" c 194 αμαρτίας] πονηρίας P 196 άναπαήναι] άναπαυθήναι Ρ° cum Β 199 τ. ψυχήί κ. τ. αμαρτίας] 45312 Ρ" 199/200 τρέχουσιν - αμαρτίας] < G 201/ 203 του - ψυχήν] < G 206 αυτός] < G 208 πορεύονται] πορεύεται τα ζφα Ρ° 209 αϊ] < G 213 του πνεύματος] < Μ 215 αυτό] αυτός Ζ 216 άκούης] άκούεις ZG, ακούσης Ρ8 cum Β (έπακούσης LC) | πρόσχες] πρόσχε F, πρόσεχε Ρ" ΙΟ

220

225

230

235

λούμενοι, αλλ' έργον αληθείας εστίν εν τη ψυχή γινόμενον. καΐ εί ου κέκτησαι, αλλά πτωχεύεις εκ των τηλικούτων πνευματικών αγαθών, λύττην καί πένθος και ττόνον άδιάλειπτον οφείλεις εχειν ως άκμήν νεκρός ων άττό της βασιλείας, και ως τραυματίας αεί βόα ττρός τον κύριον καΐ αιτεί πιστώς, Ινα καί αυτός ταύτης της αληθινής ζωής καταξιωθής. ώσττερ γαρ το σώμα τούτο ττοιήσας ό θεός ουκ εκ της αύτοϋ φύσεως ουδέ εκ του σώματος εδωκεν ούτω εχειν την ζωήν, την βρώσιν και την πόσιν και τα ενδύματα και τα υποδήματα, άλλα πασαν την οίκονομίαν της ζωής έξωθεν εδωκεν εχειν αυτόν, καθ' εαυτό το σώμα γυμνόν ποιήσας, καί χωρίς των έξωθεν του σώματος όντων ζήσαι το σώμα αδύνατον, τουτέστι χωρίς βρώσεως καί πόσεως καΐ ενδυμάτων εάν δε εις την εαυτού φύσιν μόνον στη μηδέν των έξωθεν προσλαβόν, διαφθείρεται καί άπόλλυται, — τον αυτόν τρόπον καί ψυχή ή μη έχουσα φως θείον, κτισθεΐσα δε κατ' είκόνα θεού· ούτως γαρ αυτήν φκονόμησε καί εύδόκησεν εχειν την αίωνιον ζωήν, ουκ εκ της ίδίας φύσεως, αλλ' εκ της εαυτού θεότητος, εκ του ιδίου πνεύματος, εκ τοο Ιδίου φωτός εχειν βρώσιν καί πό/σιν πνευματική ν καί ενδύματα ουράνια, ά εστίν ή όντως Μ*βι ζωή της ψυχής. ώσπερ ούν τω σώματι, καθώς προείρηται, ή ζωή ουκ 1,11 εξ εαυτού εστίν, αλλ' έξωθεν αυτού, τουτέστιν από της γης, καί χωρίς των έξωθεν αυτού όντων αδύνατον αυτό ζήσαι, ούτω καί ή ψυχή, εάν μη γεννηθή από του νυν είς έκείνην την γήν των ζώντων απλώς λόγοι λαλούμενοι, αλλ* έργον -πνευματικής ζωής, Ιργον αληθείας, είς την άξίαν καί πιστή ν ψυχή ν γιγνόμενον; Η 5, 4: τέκνα θεοϋ εν άληθεία καί δυνάμει γενέσθαι; Η 5, 7: οί όντες εν άληθεία καί δυνάμει Χριστιανοί. Die Formel εν άληθεία oder Ιξ αληθείας hat bei Symeon die Funktion, viele seiner Grundbegriffe von den gleichlautenden seiner Gegner abzuheben. H 44, l wendet sich an den, der Χρίστου πάρεδρος εν άληθεία sein will, H 45, l an den, der εξ αληθείας dem Kreuz Christi folgt; H 53, 15 an den, der εξ αληθείας Χριστιανός werden will und εν άθηθεία Christus glaubt (H 44, 5; vgl. 48, 2; 52, 4) und ihn liebt (H 44, 5); aber H 46, 2 setzt voraus, da die Seele τα ϋργα της ζωής nicht εν άληθείο; tun k nne. Die Χριστιανοί unterscheiden sich von den δίκαιοι φαινόμενοι dadurch, da sie αληθώς das σίγνον του βασιλέως tragen (H 38, 1). Nach H 38, 4 h lt der Begnadete sich εξ αληθείας f r s ndiger als alle anderen Menschen; H 66, 6 berbietet das Iv άληθεία Gottes- und N chstenliebe. H 48, 2 verlangt die Pr fung, ob man όντως εν άληθείο: κατά τον λόγον αύτοϋ oder nur οΐήσει δικαιώσεως καί πίστεως glaubt. Wird besonders die Echtheit der Gesinnung als „wahr" der nur scheinbaren gegen bergestellt, so gewinnen die Ereignisse der Heilsgeschichte ihre volle Wahrheit erst im Innern der Seele: νυν δε πάντα εξ αληθείας είς τον Ισω άνθρωπον επιτελούμενα (Η 47, 3). το δε παν (alles von KMD 1 FP 3 (P C )ZG 221 ως] ώσει Pc 223 αυτού] εαυτού Ρ8 cum BLC 224 του] + αύτοϋ Ρ8 | σώματος] + αύτοϋ Μ | Ιδωκεν] εδωκας G | την1] < Ρ8 cum C 226 αυτόν] D1*, αυτό D1, ούτω FP"G (εδωκεν αύτω εχειν αυτό BLC) 228 δε] γαρ Ρ 8 229 φύσιν μόνον] 21 Ζ 233 έαυτοΰ] αύτοϋ Ρ 8 1 εκ1 - φωτός] ~ post φύσεως (232) conj. Klostermann | εχειν] Ιχει MD1 236 εαυτού] αύτοϋ G cum BLC I τουτέστιν - γης] < Ρ 3 237 έξωθεν αύτοϋ όντων] < Ρ8 | όντων] όντα G | αυτό ζήσαι] 21 Ρ8, ούτω ζήσαι Ζ II

κάκεΐθεν τραφή πνευματικώς και αύξηση τω κυρίω προκύπτουσα και άμφιασθή εκ της θεότητος άρρητα άμφια ουρανίου κάλλους, χωρίς εκεί- 240 νης της τροφής ζήσαι αυτήν εν απολαύσει και αναπαύσει άφθάρτω αδύνατον, έχει γαρ ή Θεία φύσις και άρτον ζωής, τον είπόντα·»εγώ ειμί ό άρτος της ζωής«, και »ϋδωρ ζών« και >οΐνον εύφραίνοντα καρδίαν ανθρώπου < και >άγαλλιάσεως ελαιον< και παμποίκιλον τροφή ν ουρανίου πνεύματος και ενδύματα φωτός ουράνια εκ του θεού Tuy- 245 χάνοντα* εν τούτοις εστίν ή αιώνιος ζωή της ψυχής, ούαϊ σώματι, οπόταν είς την εαυτού φύσιν εστηκεν, ότι διαφθείρεται και αποθνήσκει* και ούαι ψυχή, εϊ εϊς την εαυτής φύσιν μόνον εστηκε και είς τα εαυτής έργα μόνον πέποιθε, μη έχουσα θείου πνεύματος κοινωνίαν, ότι αποθνήσκει ζωής αιωνίου θεότητος μη καταξιωθεϊσα. ώσπερ γαρ επί των 250 άσθενούντων, επάν μηκέτι το σώμα δύνηται λαβείν τροφή ν, άπελπίζουσιν αυτούς και κλαίουσι πάντες γνήσιοι φίλοι, συγγενείς και αγαπητοί, ούτω κλαίει ό θεός και οι άγιοι άγγελοι τάς ψυχάς τάς μη τρεφόμενος τροφή ν ουράνιον του πνεύματος και εν αφθαρσία ζησάσας. ταύτα δε και πάλιν φημί * ουκ εϊσιν απλώς λόγοι λαλούμενοι, αλλ' έργον πνευματι- 255 κής ζωής, έργον αληθείας, είς την άξίαν και πιστή ν ψυχή ν γιγνόμενον. 1,12 ΕΙ τοίνυν έγένου θρόνος του θεού και έπιβέβηκεν επί σε ό ουράνιος ηνίοχος και έγένετο ή ψυχή σου δλη οφθαλμός πνευματικός και όλη φως, και εί έτράφης έκείνην την του πνεύματος τροφήν και εί εποτίσθης εκ του ζώντος ύδατος και ει ένεδύσω τα του αρρήτου φωτός ενδύματα, 260 εί τούτων απάντων ό έσω σου άνθρωπος εν πείρα και πληροφορία καθέστηκεν, ιδού ζής και την όντως αίώνιον ζωήν από του νυν μετά του κυρίου άναπαυομένης της ψυχής σου* ίδου κέκτησαι και έλαβες ταύτα παρά του κυρίου εν άληθεία, ίνα ζής ζωήν άληθινήν. εί δε μηδέν τούτων σύνοιδας σεαυτω, κλαίε και λυποϋ και όδύρου, ότι του αιωνίου και 265 der Seele Geleistete) αυτός ό θεός καταρτίζει εν άληθεία (Η 53, 15). 231 cf. Gen l, 26. 238 γήν των ζώντων: γη φωτεινή της θεότητος der γη και πατρίς σατανική (bzw. σκοτεινή γη) gegen bergestellt Η 14,6; vgl. Η 34, 1: εστί κόσμος αληθινός καΐ γη ζώσα (Ps 26, 13). 242Η. Joh 6, 35; 4, 10f. PS 103, 15. PS 44, 8. 245 ενδύματα: S. zu H 2, 5. 249 cf. Phil 2, 1. 254 άρθαρσί'α: Zu αφθαρσία als Heilsziel vgl. Acta Philippi 56 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 24, 1); Clem. Alex., Quis dives salv. 19, 5 (III, 172, 13). στέφανος αφθαρσίας: Acta Philippi 146 (LipsiusBonnet II, 2, p. 88, 3); χιτών της αφθαρσίας: Clem. Alex., Paed. I, IX, 84, 3 (I, 139, 25). 260 cf. Joh 4, lOf. 261 πληροφορία: εν πληροφορία πάση Η 10, 4; ενεργητική εν πληροφορία δύναμις πνεύματος Η 15, 20. Die den λόγος πνευματικός reden, m ssen το έργον των λόγων εν γεύσει τινί καΐ δυνάμει καΐ πληροφορία haben (Η 17, 9) bzw. ενεργεία καΐ πληροφορία (Η 17, 12); hnlich Η 27, 12: εν ΰποστάσει KMD 1 FPS (Pc) Z G 241 τροφής] τρυφής G | άφθάρτω] αφ' εαυτής D1 246 ούαΐ] + δε PS 247 εαυτού] + μόνου Ps 248 μόνον εστηκε] 21 Μ | εαυτής] αυτής FP« 251 μηκέτι το σώμα] 231 FPspc 252 γνήσιοι φίλοι] 21 Ps 253 κλαίει] κλαίοι G | άγιοι] < Ζ 257 του] < FPs 261 σου] < FPs 264 ταύτα] ^ post κυρίου G | του] < P S P C G cum LC 12

πνευματικοί/ πλούτου ακμή ν ούδέπω τετύχηκα5 και τη ν όντως ζωή ν άκμήν ούδέπω έδέξω. πόνον ουν έχε περί της πτώχειας σου, δεόμενοςτοϋ κυρίου νυκτός και ημέρας, δτι είς την δεινή ν πενίαν της αμαρτίας εστηκας. εΐβε δε καν πόνον τις έκέκτητο δια τη ν έαυτοϋ πτωχείαν, και μη ώσπερ κεκορεσμένοι εν 270 άμεριμνία διήγομεν. δτι ό πόνον έχων και ζητών και αϊτών τον κύριον αδιαλείπτως ταχέως τεύξεται της άπολυτρώσεως και του επουρανίου πλούτου, καθώς ό κύριος έλεγε περί του αδίκου κριτου και της χήρας διεξερχόμενος τον λόγον >πόσω μάλλον ό θεός ποιήσει /την έκδίκησινΜ των βοώντων προς αυτόν νυκτός και ημέρας* ναι λέγω, ποιήσει την 275 έκδίκησιν αυτών εν τάχεκ. φ ή δόξα και το κράτος είς τους αιώνας. αμήν. καΐ έργω καΐ Ιν πληροφορία; Η 37, 7 : £ν πληροφορία καΐ αίσθήσει μεταλαβεϊν του αγίου πνεύματος. Vgl. Joh. Damasc., De haer. 80, 1, 17 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIV) : "Οτι δυνατόν φασί δέξασθαι αίσθητώς την υπόστασιν του αγίου Πνεύματος τον άνθρωπον εν πάση πληροφορία καΐ πάση ενεργεία. In hnlicher Verbindung: πείρα καΐ αίσθήσει Η 4, 12; μετά πάσης αίσθήσεως καΐ πληροφορίας Η 10, 2; εν πίστει καΐ πληροφορία Η 53, 18. 268 cf. II Tim l, 3. 270 άμεριμνία: Warnung vor άμεριμνία auch H 10, 2. 3; 17, 8; 26, 23. 271 cf. I Thess 5, 17. 273H. Lc 18, 71 275L I Ptr 4, 11. 266/267 τετύχηκας - ουδέπω] < Z 267 κυρίου] θεοο c MZ 270 τον κύριον] ~ post ζητών P 272 καθώς] + καΐ F cum BLC | καΐ] < F 274/275 των - έκδίκησιν] < FP» 275 φ] ούτω Ρ<= 275/276 είς - αμήν] < F | αιώνας] + των αίώνων PSG

ΟΜΙΛΙΑ Β. ' Η βασιλεία του σκότους, ό πονηρός άρχων, αίχμαλωτεύσας τον αν- 2,1 θρωπον απ' αρχής, ούτω περιέθηκε και ενέδυσε την ψυχήν εν τη εξουσία του σκότους, ως αν f) άνθρωπος και ποιήσωσιν αυτόν βασιλέα καΐ 5 ενδύσωσιν αυτόν ενδύματα βασιλικά και από κεφαλής έως ονύχων βασιλικά φορή, ούτως την ψυχήν και δλην την υπόστασιν αυτής ενέδυσε την άμαρτίαν ό άρχων ό πονηρός και δλην έμίανε και δλην ήχμαλώτευσεν είς την βασιλείαν αυτού, ουκ άφήκεν ούτε εν μέλος αυτής ελεύθερον απ' αύτοΰ, ου λογισμούς, ου νουν, ου σώμα, αλλ' ένέδυσεν ίο αυτήν πορφυρίδα του σκότους, ώσπερ γαρ το σώμα ουχί εν μέρος ή 2 βασιλεία του σκότους: Vgl. Η 2, 5: Ή βασιλεία του σκότους... κέκρυπται είς την ψυχήν έως ημέρας της αναστάσεως; Η 16, 12: ή βασιλεία γαρ του σκότους ή έπεισελθοΰσα τη πόλει, τουτέστι τη ψυχή. — Die βασιλεία της κακίας bei Origenes, Contra Celsum II, 9 K M D1 F Ps (P°) ZG 2 αίχμαλωτεύσας] -τήσας F, -τίσας Ρ« | άνθρωπον] άδάμ G 4 ως αν] ώσπερ αν FZ G, ώσπερ εάν Ρ 8 cum CR 5 καΐ] < Ps cum R 7ό άρχων ό πονηρός] ό πονηρός άρχων Ζ 8 μέλος] μέρος FPS 10 το] < Pc | ή] + εν Ζ

13

πνευματικοί/ πλούτου ακμή ν ούδέπω τετύχηκα5 και τη ν όντως ζωή ν άκμήν ούδέπω έδέξω. πόνον ουν έχε περί της πτώχειας σου, δεόμενοςτοϋ κυρίου νυκτός και ημέρας, δτι είς την δεινή ν πενίαν της αμαρτίας εστηκας. εΐβε δε καν πόνον τις έκέκτητο δια τη ν έαυτοϋ πτωχείαν, και μη ώσπερ κεκορεσμένοι εν 270 άμεριμνία διήγομεν. δτι ό πόνον έχων και ζητών και αϊτών τον κύριον αδιαλείπτως ταχέως τεύξεται της άπολυτρώσεως και του επουρανίου πλούτου, καθώς ό κύριος έλεγε περί του αδίκου κριτου και της χήρας διεξερχόμενος τον λόγον >πόσω μάλλον ό θεός ποιήσει /την έκδίκησινΜ των βοώντων προς αυτόν νυκτός και ημέρας* ναι λέγω, ποιήσει την 275 έκδίκησιν αυτών εν τάχεκ. φ ή δόξα και το κράτος είς τους αιώνας. αμήν. καΐ έργω καΐ Ιν πληροφορία; Η 37, 7 : £ν πληροφορία καΐ αίσθήσει μεταλαβεϊν του αγίου πνεύματος. Vgl. Joh. Damasc., De haer. 80, 1, 17 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIV) : "Οτι δυνατόν φασί δέξασθαι αίσθητώς την υπόστασιν του αγίου Πνεύματος τον άνθρωπον εν πάση πληροφορία καΐ πάση ενεργεία. In hnlicher Verbindung: πείρα καΐ αίσθήσει Η 4, 12; μετά πάσης αίσθήσεως καΐ πληροφορίας Η 10, 2; εν πίστει καΐ πληροφορία Η 53, 18. 268 cf. II Tim l, 3. 270 άμεριμνία: Warnung vor άμεριμνία auch H 10, 2. 3; 17, 8; 26, 23. 271 cf. I Thess 5, 17. 273H. Lc 18, 71 275L I Ptr 4, 11. 266/267 τετύχηκας - ουδέπω] < Z 267 κυρίου] θεοο c MZ 270 τον κύριον] ~ post ζητών P 272 καθώς] + καΐ F cum BLC | καΐ] < F 274/275 των - έκδίκησιν] < FP» 275 φ] ούτω Ρ<= 275/276 είς - αμήν] < F | αιώνας] + των αίώνων PSG

ΟΜΙΛΙΑ Β. ' Η βασιλεία του σκότους, ό πονηρός άρχων, αίχμαλωτεύσας τον αν- 2,1 θρωπον απ' αρχής, ούτω περιέθηκε και ενέδυσε την ψυχήν εν τη εξουσία του σκότους, ως αν f) άνθρωπος και ποιήσωσιν αυτόν βασιλέα καΐ 5 ενδύσωσιν αυτόν ενδύματα βασιλικά και από κεφαλής έως ονύχων βασιλικά φορή, ούτως την ψυχήν και δλην την υπόστασιν αυτής ενέδυσε την άμαρτίαν ό άρχων ό πονηρός και δλην έμίανε και δλην ήχμαλώτευσεν είς την βασιλείαν αυτού, ουκ άφήκεν ούτε εν μέλος αυτής ελεύθερον απ' αύτοΰ, ου λογισμούς, ου νουν, ου σώμα, αλλ' ένέδυσεν ίο αυτήν πορφυρίδα του σκότους, ώσπερ γαρ το σώμα ουχί εν μέρος ή 2 βασιλεία του σκότους: Vgl. Η 2, 5: Ή βασιλεία του σκότους... κέκρυπται είς την ψυχήν έως ημέρας της αναστάσεως; Η 16, 12: ή βασιλεία γαρ του σκότους ή έπεισελθοΰσα τη πόλει, τουτέστι τη ψυχή. — Die βασιλεία της κακίας bei Origenes, Contra Celsum II, 9 K M D1 F Ps (P°) ZG 2 αίχμαλωτεύσας] -τήσας F, -τίσας Ρ« | άνθρωπον] άδάμ G 4 ως αν] ώσπερ αν FZ G, ώσπερ εάν Ρ 8 cum CR 5 καΐ] < Ps cum R 7ό άρχων ό πονηρός] ό πονηρός άρχων Ζ 8 μέλος] μέρος FPS 10 το] < Pc | ή] + εν Ζ

13

μέλος πάσχει, αλλ' όλον εξ δλουπαθητόν εστίν, ούτως και ή ψυχή δλη έπαθε τα τή$ κακίας πάθη και αμαρτίας, ένέδυσεν οον την ψυχήν δλην, το άναγκαϊον τοο ανθρώπου μέλος και μέρος, ό πονηρός την κακίαν αυτού, τουτέστι την άμαρτίαν, και ούτως το σώμα παθητόν και φθαρτόν έγένετο. 15 2,2 "Οταν γαρ λέγει ό απόστολος· „έκδύσασθε τον πάλαιαν άνθρωπον", τέλειον λέγει, οφθαλμούς έχοντα προς οφθαλμούς, κεφαλήν προς κεφαλήν, ώτα προς ώτα, χείρας προς χείρας, πόδας προς πόδας* όλον γαρ τον άνθρωπον, ψυχήν καΐ σώμα, έμίανεν ό πονηρός καί κατέσπασε, και ένέδυσε τον άνθρωπον, παλαιόν και μιαρόν άνθρωπον, άκάθαρτον και so θεομάχον, μη ύποτασσόμενον τω νόμω του θεού, αυτήν την άμαρτίαν, ίνα μηκέτι βλέπη ως θέλει ό άνθρωπος, αλλ' ίναπονηρώςόρακαΐπονηρώς άκούη και πόδας εχη σπεύδοντας επί κακοποιΐαν και χείρας έργαζομένας άνομίαν και καρδίαν πονηρά διαλογιζομένην. παρακαλέσωμεν ούν και ήμεϊς τον θεόν, ϊνα έκδύστ) ημάς τον παλαιόν άνθρωπον, δτι αυτός μόνος 25 άραι αφ' ημών την άμαρτίαν δύναται* ότι Ισχυρότεροι ημών είσιν οί αίχμαλωτεύσαντες ημάς και κατέχοντες εν τη βασιλεία αυτών, αυτός (Ι, 137, 9), bzw. της αμαρτίας, De oratione 25, 3 (II, 358, 28), ist nicht als innerseelische Realit t gemeint. 2. 7 Vgl. Barn. IV, 13. 16. 20 Eph 4, 22; Col 3, 9. 21 Rm 8, 7. 23Ϊ. Prov 6, 18; PS 57, 3. 24 cf. PS 34, 4. 25 άνθρωπον : Vgl. auch H 14, 3 ; 42, 3. 26 f. cf . PS 136, 3. 27 αίχμαλωτεύσαντες : H 5, 6 (Z. 273 f.): OTTO -της αιχμαλωσία; των αλλοφύλων, τουτέστι των πνευμάτων της πονηρίας, αίχμαλωτιζόμενοι άπόλλυνται (οί μη ταϊς Ιντολαϊς του κυρίου έξακολουθοΰντες). Η 52, 1: νυν ανακαλείται εκ της αιχμαλωσίας καί της εξορίας (der gefangene Adam). Η 56, 5 : ή δε Οπό του Σατανα δεδομένη αμέλεια . . . αίχμαλωτίξει αυτοϋ (sc. του ανθρώπου) την διάνοιαν. Η 48, 5: εκπέσω ν ό άνθρωπος από της εντολής geriet ώσπερ εις αίχμαλωσίαν; so macht H 45, 2 die σύνοικος αμαρτία auch die σοφοί και τεχνϊται zu αίχμάλωτοι; hnlich Η 25, 3. Im allgemeinen ist αΙχμαλωτίζω bei Symeon aber in bonam partem gewendet; vgl. H 8, 1: αίχμαλωτισθήναι είς τα Θεία καί επουράνια; Η 8, 4; 26, 16: εΐ δε τις φθάσει είς την τελείαν αγάπη ν, ούτος λοιπόν δέδεται καί Ιστιν ήχμαλωτισμένος είς την χάριν. Η 27, 9 spricht von den τελείοις Χριστιανοϊς als τοις ήχμαλωτισμένοις καί μεμεθυσμένοις είς το αγαθόν. In utramque partem gewandt in H 43, 3 : όπου έδέθη αύτοϋ ή καρδία καί ό νους Ιξ-ηχμαλωτίσΘη, εκείνο αΰτοϋ εστί Θεός. Anders gewendet H 46, 3 : von einer Mutter wird gesagt, sie sei υπό της περί το βρέφος αγάπης αίχμαλωτιζομένη. — Wirken Christi υπέρ απαλλαγής . . . της του αντικειμένου αίχμολωσίας bei Clem. Alex., Paed. I, VIII, 65, 3 (I, 128, 20). Diadochus von Photike beschr nkt das Wort auf δαίμονες (79, ed. des Places p. 137, 20) und πονηρά πνεύματα (81, ρ. 139, 6), die Leib und Seele durch ihre Versuchungen gefangen nehmen. Zur Vorstellung vgl. Origenes, Jerem. Horn. 1,4 (III, 3, 10): S ndigen bergibt τω σατανφ αίχμαλωτίζοντι τάς ψυχάς των έγκαταλειπομένων υπό θεού; 10/11 μέρος ή μέλος πάσχει] 3421 Μ 13 του ανθρώ1 που] ~ post μέρος G | μέλος καί μέρος] 321 D | άναγκαϊον του ανθρώπου μέλος καί μέρος] 162354 Pc 14 ούτως] + καί G cum C 16 λέγει] λέγη ΜΡ"Ρ<: | έκδύσασθε] Ικδύσασθαι PCG 17/19 τέλειον - άνθρωπον] < Pc 22 θέλει] θέλη KP°ZG 24/25 καί ήμεϊς] ~ post θεόν Pc 14

δε έπηγγείλατο του ρύσασθαι ημάς εκ της κακής δουλείας ταύτης. ώσπερ γαρ όταν ήλιος ή και άνεμος τις πνέη · ό μεν ήλιος ίδιον σώμα έχει και 30 Ιδίαν φύσιν, ομοίως και ό άνεμος ίδίαν φύσιν έχει καΐ ίδιον σώμα, και ουδείς δύναται χωρίσαι τον άνεμον από του ηλίου, εί μη μόνος ό θεός παύσει, ίνα μηκέτι πνέη, — ούτως και ή αμαρτία τη ψυχή μεμιγμένη εστίν, έχούσης εκάστης Ιδίαν φύσιν. αδύνατον ούν εστί χωρίσαι 2, την ψυχήν από της αμαρτίας, εάν μη ό θεός παύση και στείλη τον πονηρόν 35 τούτον άνεμον τον ένοικοοντα τη ψυχή και / τφ σώματι, και πάλιν Μ ώσπερ τις θεωρεί πετεινόν πετόμενον καί βούλεται και αυτός πτήναι, μη έχων δε πτερά, άδυνάτως έχει πέτασθαι, ούτως καί τφ άνθρώπω >τό μεν θέλειν παράκειτακ του είναι καθαρόν καί άμωμον καί άσπιλον καί μη εχειν εν έαυτω την κακίαν, αλλ' αεί μετά του θεοο είναι · το δύ40 νασθαι δε ουκ έχει. πετασθηναι μεν είς τον αέρα τον θεϊκόν και την έλευθερίαν του αγίου πνεύματος θέλει, αλλ' εάν μη λά(3η πτέρυγας, die αίχμαλωσία dauert, εάν μη μετανοώμεν. 32 μεμιγμένη: Vgl. H 1,8; 32, 6: μΐξις der φύσις της ανθρωπότητας mit der επουράνιος φύσις ; umgekehrt H 4, 10: (όθεός) άναμίγνυτσι καί παραλαμβάνει τάς αγίας καί εύαρέστους καί πίστας ψυχάς καί γίγνεται μετ' αυτών ε!ς »εν πνεύμα» ( hnlich H 46, 6). Dem entspricht der Gedanke, da εν τη άναστάσει τα σώματα ... τη δόξη εκείνη άνακραθήσονται (Η 5, 11; vgl. H 1, 3). Das gilt schon jetzt f r die Seele: είς εν πνεύμα καί είς μίαν κρασιν καί είς μίαν διάνοιαν γίγνονται ή ψυχή καί ό κύριος (Η 46, 3); ebenso Η 9, 12: μετ'αύτοΰ (sc. Χριστού) είς εν πνεύμα καί μίαν κρασιν γενέσθαι. Vgl. Η 44, 1; 52, 6: ή θεότης έαυτήν κεράσασα τη άνθρωπότητι ήλθεν, ίνα πάντας τους θέλοντας καί πιστεύοντας κεράση τω Ιδίω πνεύματι; Η 47, 15: συγκιρνωμένη τω πνεύματι του Χριστού wird die Seele zum πνεύμα σαρκοφόρον; in christologischer Verwendung : σώμα του Κυρίου κερασθέν τη θεότητι θεός εστίν (Η 52 ,6) ; vgl. auch H 11, 9; 16, 2 : ή ψυχή . . . κιρνδται τη κακία καί εν τι γίνεται ό σατανάς μετά της ψυχής (πνεύματα αμφότερα). — Die kappadokische Theologie schw cht das άνακέκραται des κακόν προς την φύσιν (Gregor v. Nyssa, De beatitudinibus or. VI, [MPG 44, 1273 A]) und das συνυφίσταται der αμαρτία τοις γινομένοις durch ein πως und τρόπον τινά ab. Die Valentinianer sprechen von einer κρασις Jesu und der εκκλησία: πνεύμα γούν πνεύματι μίγνυται (Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 17, 2 [III, 112, 13]); Clemens selbst will statt an κρασις an παράθεσις denken. 38 Rm 7, 18. 41 έλευθερίαν: ελευθερία als Kennzeichnung des Vollkommenen H 8, 3 (hier ausdr cklich als εκ της αμαρτίας bestimmt), wozu dann freilich H 8, 5 die Einschr nkung kommt: ακμή ν γαρ οΰδένα είδον τέλειον Χριστιανόν ή ελεύθερον; die Unerfahrenen meinen, nach ersten Gnadenerfahrungen ελεύθεροι είναι καί τέλειοι. Η 9, 7 versteht diese Freiheit als εκ των παθών ελευθερία, und nach H 17, 7 haben die τέλειοι (sc. die Apostel) την έλευθερίαν του έπεργάσασθαι τάς δικαιοσύνας. Es gilt, είς τον τέλειον σκοπό ν της ελευθερίας καί άπαθείας zu streben (Η 29, 7). Als λύτρωσις καί ελευθερία της καταλλαγής ist die Freiheit Wirkung der Menschwerdung (H 52, 1). Darum hei t es von der durch die παρουσία Χριστού erl sten Seele: έλευθερούται 28 6έ] < M | κακής] < P<= 29 0] < G 32 παύσει] παύση M*D1PCZ | τη ψυχή] της ψυχής Pc 34 στείλη] συστείλη F, στήλη G, στήση Ζ i. m. (στείλη Ζ*) 35 τούτον άνεμον] 21 Ρ<= 38 του είναι] < Ζ 40 θεϊκόν] δεσποτικόν Ζ, χ θεϊκόν Ζ i. m. 41 θέλει] ότγει PC 15

ου δύναται, παρακαλέσωμεν ουν τον θεόν, ίνα δω ήμϊν πτέρυγας περιστέρας του αγίου πνεύματος, ίνα πετασθώμεν προς αυτόν και καταπαύσωμεν, και ίνα διαχώριση και παύση από της ψυχής και του σώματος ημών τον πονηρόν ανεμον, αυτήν την άμαρτίαν την κατοικούσαν εν 45 τοις μέλεσι της ψυχής και του σώματος ημών ούτω γαρ μόνω δυνατόν τούτο ποιήσαι. »ΐδε«γάρ φησιν »ό αμνός του θεοϋό αΐρων την άμαρτίαν του κόσμου«, αυτός μόνος την έλεημοσύνην ταύτην έποίησε των άνουν άττό της δουλείας του σκότους, από των Αίγυπτίων πνευμάτων (Η 47, 5), und Η 47, 9 spricht von der σωτηρία της ψυχής μη δυναμένης άνευ της του Χρίστου άπολυτρώσεως έλευθερωθήναι. Wir m ssen darum τφ ελευθερωτή των ψυχών ημών Χριστώ glauben (H 53, 4). — Auf dem Wege zu diesem technischen Gebrauch von ελεύθερος ist Apophth. patr. Bessarion 12 (MPG 65, 144A): όλος δι'όλου των του σώματος παθών έφάνη ελεύθερος, und Poimen 66 (ebd. 337 Β): Εάν δύο πράγματα νικήστ] ό μοναχός, δύναται ελεύθερος γενέσθαι από του κόσμου. Im gleichen Sinne nennt die Hist. Laus. c. 49 einen εξ οίκετικής τύχης stammenden M nch ελεύθερος κατά την πίστιν (ρ. 143, 18). ελευθερία του λογισμού als Vorzug der W ste Apophth. patr. Sisoes 26 (MPG 65, 401 A). Dagegen kann ελευθερία auch umgekehrt die Ungebundenheit des Blickes bedeuten, die die Seele gef hrdet (Poimen 172 [ebd. 364B]), ελευθερία ist schlie lich auch der Freispruch im j ngsten Gericht (Theophilus 4 [ebd. 200B]), ελευθερία άφραστος ist der Adel Christi, der sich f r uns in Knechtschaft gab (Acta Johannis 77 [Lipsius-Bonnet II, l, p. 189,18]). Er verleiht sie wie αλήθεια, άνάπαυσις, γνώσις, δύναμις u. a. (ebd. 109, p. 208, 3). Christus ist ελεύθερος εκ βασιλέων (ActaThomae 143 [ebd. II, 2, p. 249,24]). Darum ist der M rtyrer zur Freiheit berufen: είς την έλευθερίαν έκλήθην (ebd. 142, p. 249, 8), und das Gebet des M rtyrers lautet: σήμερον την έλευθερίαν λαμβάνω, συ ούν ταύτην μοι δούς τελείωσαν (ebd. 167, ρ. 282, 2). Als Willensfreiheit ist sie jedem Menschen mitgegeben: έπιγνώμεν την δοθεΐσαν ήμΐν της ελευθερίας αυτεξουσιότητα παρά του κτίσαντος ήμδς (Ερ. 2 [MPG 34, 412 Α]). In der Hist. Laus. c. 54 bedeutet es eine „Befreiung", wenn Melania ihre Verwandten dem M nchsleben zuf hrt (p. 147, 15). Ein geistiges Befreien (von der ψευδώνυμος γνώσις) wirken die B cher orthodoxer V ter (ebd. c. 55, p. 149, 17). ελεύθερος bei Athanasius, Or. II c. Arianos 69 (MPG 26, 293B): από της αμαρτίας καΐ της δι'αυτήν κατάρας; Or. Ill c. Arianos 34 (ebd. 397Α): απαθείς καΐ ελεύθεροι τούτων (sc. των παθών); ebd. 40 (409Α): από της φθοράς, εν τοις ούρανοΐς. 42 PS 54, 7. 45f. cf. Rm 7, 20. 23. 45 άμαρτίαν: Vgl. H 2, 4: ουδέν ελεύθερον ουδέ απαθές μέλος ψυχής ή σώματος εστίν από της ένοικούσης εν ήμϊν αμαρτίας. Der Beter erwartet ihre Tilgung vom Kommen des Herrn: καθαρίσει αυτόν εκ της ένοικούσης ούτω αμαρτίας (Η 14,1; vgl.19,2); vgl. H 43,5: τήνσύνοικονάμαρτίαν; ebenso Η 45, 2. — Dagegen Apophth. patr. Epiph. 12 (MPG 65,165 B): Ό αυτός ελεγεν, ότι τα των δικαίων αμαρτήματα περί τα χείλη εστί, τα δε των ασεβών, εξ δλου του σώματος. Die Hist. Laus, nennt c. 41 ein sich zusammen mit der Tochter dem M nchsleben weihendes Ehepaar έλευθερωθέντες πάσης αμαρτίας, freilich in R ckschau darauf, da sie της εν Χριστώ κοιμήσεως gew rdigt seien (p. 129, 13). Der Gnostiker άναμάρτητος μεν μένει, εγκρατής δε γίνεται nach Clem. Alex., Strom. VII, XII, 80, 2 KDM 1 FP 8 (P C )ZG 42 ου - πτέρυγας] < P C G | ήμϊν] υμίν F 44/45 της ψυχής Kai του σώματος ημών] 456312 Ρ° 48 μόνος] γαρ Ρ° | έποίησε] ~ post μόνος 16

θρώπων τοΐ$ ττιστεύουσιν αύτφ, δτι λυτροΰται από της αμαρτίας* 50 και τοις προσδοκώσιν αεί και έλπίζουσι καΐ αίτοΰσιν αδιαλείπτως ιτοιεΐ την σωτηρίαν ταύτην την ανεκδιήγητο ν. "6)σπερ εν νυκτι ζοφερά και μελανή πνέει άνεμος τις άγριος και πάντα 2,4 τα φυτά και τα οττέρματα κινεί και έρευνα και σείει, ούτως και ό άνθρωπος πεσών υπό την έξουσίαν της νυκτός του σκότους, του διαβόλου, 55 και ων εν νυκτι και σκότει κλονεϊται τω δεινω άνέμω της αμαρτίας πνέοντι, και σείεται και κινείται και ερευνάται πασαν την φύσιν, την ψυχή ν, τους λογισμούς αυτού και τον νουν, και πάντα σείεται τα σωματικά μέλη, και ουδέν ελεύθερον ουδέ απαθές μέλος ψυχής ή σώματος εστίν από της ένοικούσης εν ήμΐν αμαρτίας, ομοίως εστίν ήμερα φωτός 60 και άνεμος θείος του αγίου πνεύματος, πνέων και άναψύχων τάς ψυχάς τάς ούσας ενήμερα φωτός θεϊκού και διΐκνούμενος πασαν τήνύπόστασιν της ψυχής και τους λογισμούς, και πάντα τα μέλη του σώματος άναψύχων (III, 57, 11). 47f. Job 1, 29. 50 cf. I Thess 5, 17. 58 απαθές: Nur der erste Mensch war απαθής (H 48, 5.6) und ist, ττρίν απαθής καΐ άνοσος, Crrro τα πάθη λοιπόν καΐ τα νοσήματα της σαρκός gefallen. Darum will der σωτήρ, καθώς αυτός απαθής τυγχάνει, καΐ τους δεξαμένους αυτόν απαθείς machen (Ερ. 2 [MPG 34, 409C 412 Α]). Das Unterworfensein unter die πάθη ist ein Zeichen, da man noch nicht τω άγίω καΐ άπαθεΐ πνεύματι dient (ebd. 416Β). Dagegen ist die Seele, die zur Braut Christi geworden ist, απαθής (H 52, 6). Sie wird vom Herrn εις εύφροσύνην απάθειας und είς ΰγιότητα gef hrt (H 4, 25). απάθεια stellt das τέλειον μέτρον dar (H 10, 3), das hinter allen K mpfen als Ziel (είς τον τέλειον σκοπόν της ελευθερίας καΐ απάθειας: Η 29, 7) steht (Η 10, 5). Nur wenige aber gelangen dorthin: το ούν λαλήσαι περί απάθειας καΐ τελειότητας εΟκολον πείρα διελθεΐν είς την κατασκευήν της τελειότητας ολίγων εστί (Η 17, 11). Ziel des Betens ist die απάθεια (Η 20, 8); H 29, 7: είς τον τέλειον σκοπόν της ελευθερίας καΐ απάθειας. Sie ist Gabe des σωτήρ (Ep.2 [MPG 34, 409C; 417 C]). —· Gregor v. Nyssa verwendet απάθειαbei der Sinnbestimmung des Hohenliedes (Hohel. Komm., or. I, p. 28,22); er l t durch sie ίσάγγελος werden (ebd. p. 30,7); es ist Gottes Wille, da auch επί γης die αγγελική απάθεια in uns herrsche (or. IV, p. 135,5); δι' άπαθείας wird die R ckkehr ins Paradies erschlossen, und δια καθαρότητας ομοιωθείς τφ θεώ hat man Zutritt zum άδυτον der g ttlichen μυστήρια (or. I, p. 25, 8). Die M glichkeit der απάθεια wird in Abrede gestellt in Apophth. patr. Abraham l (MPG 65,132 B): ύύστε o v ζώσι τα πάθη, μόνον δε δεσμοϋνται υπό των αγίων. Die Sonderstellung des Wanderm nchs Bessarion in den Apophthegmen zeigt sich auch hier: όλος δι' όλου των του σώματος παθών έφάνη ελεύθερος (Bessarion 12 [ebd. 144 Α]). Als ein leicht zu verfehlendes Ziel des M nchtums erscheint απάθεια Hist. Laus, prol., p. 12, 3; von den Vollkommenen erreicht c. 8, p. 28, 4; in sich selbst steigerungsf hig (απαθέστερος) c. 11, p. 34, 12; (απαθέστατος) c. 38, p. 117, 2. Sie bezeichnet das Der-Welt-abgestorben-sein c. 37, p. 115, 18; p. 116, 4, insbesondere das Ende der Sinnlichkeit c. 59, p. 153, 13; sie eignet der u eren Abzehrung des KMD 1 FP S (P C )ZG 50 προσδοκώσιν] προσδοκοοσιν D1 | αίτοοσιν] ζητοϋσιν D1 | ποιεί] ποιών Pc 56 ερευνάται] έρευνα FP" cum CR 57 αύτοϋ] αυτής G cum CR | σείεται] < G 60 πνέων] παίων P C ZG 61 φωτός] του φωτός του D1 62/63 άναψύχων καΐ άναπαύων] 321 Pc 2 Domes, Makarios

17

καΐ αναπαύω ν αναπαύσει θεϊκτί και άλαλήτω. τοΟτο έλεγε ν ό απόστολος ' >ήμεΐς δε ουκ έσμεν τέκνα νυκτός ουδέ σκότους* πάντες γαρ υμεϊς υίοΐ φωτός έστε καΐ υίοί ή μέρας <. και ώσττερ εκεί εν τη πλάνη άνβρωττον 65 τέλειον ένεδύσατο ό παλαιός άνθρωπος καΐ φορεί ένδυμα βασιλείας σκότους, ένδυμα βλασφημίας, απιστίας, αφοβίας, κενοδοξίας, ύπερηφανίας, φιλαργυρίας, επιθυμίας, και τα άλλα ομοίως της βασιλείας του σκότους φορέματα ρακώδη και ακάθαρτα και μιαρά, ούτως πάλιν ενταύθα όσοι άπεδύσαντο τον παλαιόν και καταχθόνιον άνθρωπον καΐ όσους 70 αν έξέδυσεν Ιησούς τα ενδύματα της βασιλείας του σκότους, ένεδυσαντο τον νέον και επουράνιον άνθρωπον Μησοον Χριστό ν (πάλιν ομοίως οφθαλμούς προς οφθαλμούς, ώτα προς ώτα, κεφαλήν προς κεφα2,6 λήν), ίνα όλος καθαρός ή καΐ φορών την έττουράνιον είκόνα. καΐ ένέδυσεν αυτούς ό κύριος ενδύματα βασιλείας φωτός άρρητου, ενδύματα 75 K rpers c. 48, p. 143, 9. ber die Stellung der απάθεια bei Euagrius Ponticus s. Bo sset, Apophthegmata, S. 306, § 8. Gregor v. Nyssa h lt (De beatitudinibus, or. II [MPG 44, 1216 A]) εν Ολώδει den vollen απαθής βίος nicht f r m glich, die απάθεια also auch nicht f r geboten (ή φύσις οΟ δέχεται). Aber or. VI (ebd. 1268 A): ουκ αδύνατος της καρδίας ή καθαρότης, δι* ης fort γενέσθαι μακάριον; Hohel. Komm., or. Χ, p. 307, 11: Paulus wird δια καθαρότητας τε καΐ άπαθείας άρωματίζων οσμή ζωής τοις σωζομένοις. 69 cf. Rm 7, 17. 20. 641. I Thess 5, 5. 66 cf. Rm 6, 6. τέλειον : Η 32, 6 entsteht der τέλειος άνθρωπος durch Zutritt der ψυχή επουράνιος είς την ψυχήν. Η 2, 4 entspricht die Stelle H 15, 35, wonach die είς μέτρα αγαθά πνεύματος gelangende Seele απολαμβάνει δια της θείας δυνάμεως τον καθαρόν άνθρωπον καΐ yiyvrrai έαυτοϋ μειζότερος. Anders gewendet ist die Weisung H 42, 3, den παλαιός άνθρωπος auszuziehen καΐ ένδύσασθαι τον επουράνιον καΐ καινόν άνθρωπον ( hnlich schon in H 2, 4; vgl. auch H 12, 18). 70 ff. Col 3, 9 f. 72. 74 I Cor 15, 47-49. 75 ενδύματα: Vgl. H l, 11; 6, 7; 27, 3. Das ένδυμα φωτεινόν geh rt zu den besonderen Erfahrungen, von denen H 8, 3 die Rede ist. ένδυμα ist der Leib, den die Menschen nach dem S ndenfall anzogen (H 51, 2). Die Seele wird am Tage des Gerichts άπαρρησίαστος erfunden, wenn sie ihr ίνδυμα, den χιτών του σώματος, nicht unbefleckt bewahrt hat (H 4, 5). Christus bildete sich ihn als καινόν ipyov aus Maria, καΐ τούτο ένεδύσατο (Η 11, 9, vgl. 26, 15; 28, 3; 52, 2). Meist bezeichnet ένδύεσθαι das „Anziehen" des neuen Menschen, δς εστί Χριστός (Η 42, 3; 14,3), der δύναμις Χριστού (Η17.7), der δύναμις εξ οψους (Η26.14; 27,17; 53,14), der τελεία δύναμις (Η 27, 11), des πνεύμα άγιον (Η 26, 15), der πορφύρα του πνεύματος (Η 50, 4), der πανοπλία του πνεύματος (Η 51, 2) oder auch der δόξα der Leiber nach der Auferstehung (H 12, 13); als eschatologische Hoffnung H 12, 14; 16, 8; als Auszeichnung der Kirche im Unterschied von Israel H 12, 15. Mit der δύναμις του πνεύματος gleichgesetzt und darum das entscheidende Erfordernis jeder Seele H 20, 1. Darum als Inbegriff der durch eigene M hen unerreichbaren, nur durch Gebet zu gewinnenden Gnadengaben H 20, 3 ; 44, 6 ; es wird so zum Zweck der Ankunft des Herrn : ίνα . . .

+ καΐ PC ΜΡ" Ι8

63 τούτο] + δηλών D1, + γαρ Ρ" 66 βασιλείας] 68 της βασιλείας] < Pc 69 καΐ2] < Ρ* 71 έξέδυσεν] + ό 72 νέον] καινόν F 74 καΐ1] < D1 76 ενδύματα2] ένδυμα Ζ

πίστεως, ελπίδος, / αγάπης, χαράς, εΙρήνης, άγαθωσύνης, χρηστότητος, Μ «es και πάντα ομοίως τα έξης, ενδύματα φωτός, ζωής, θεϊκά, ζώντα, αναπαύσεως άνεκλαλήτου, ίνα ώσπερ ό θεός αγάπη εστί καΐ χαρά καΐ ειρήνη και χρηστότης καΐ άγαθωσύνη, ούτω και ό νέος άνθρωπος γένηται so κατά χάριν. Και ώσπερ ή βασιλεία του σκότους καΐ ή αμαρτία κέκρυπται είς την ψυχή ν έως ημέρας της αναστάσεως, δτε και αυτό το σώμα. των αμαρτωλών τω σκότει καλυφθη τω από του νυν κεκρυμμένω είς την ψυχήν, ούτω και ή βασιλεία τοο φωτός και ή επουράνιος είκών, Ιησούς Χριστός, 85 μυστικώς νον την ψυχήν φωτίζει και βασιλεύει είς την ψυχήν των αγίων, κεκρυμμένος δε από των οφθαλμών των ανθρώπων μόνοις Ιστί Χριστός άμφιάση αυτόν (SC.TOV δνθρωπον) τα έσυτοϋ ενδύματα της θεότητος τα ουράνια (Η 34, 2). W hrend die oft erw hnten ενδύματα δλόλαμττρα der Christen (H 44, 6) in H 6, 7 und 16, 8 futurisch zu verstehen sind (vgl. Kl.-B., S. 66, 14, wonach f r die πνευματικοί im Himmel ein έσθής διάφορος καΐ ένδοξο? bereitgehalten wird) und H 8, 3 nur in einer Vision vorweggenommen werden, handelt es sich sonst um einen gegenw rtigen Besitz, der, zur Zeit verborgen und wohl mit der δύναμις πνεύματος gleichgesetzt (H 20, 1), bei der Auferstehung auch au en sichtbar wird (H 12, 14; 32, 2); wie es zum Zweck des Kommens Christi geh rt (H 2, 5), den Menschen mit seinen eigenen ενδύματα της Θεότητας zu bekleiden (ebd. undH34,2), so zu den Zielen des Christen, ein solches Kleid zu erwerben (H 20,3).— Vgl. Acta Barn. 12 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 296, 18) ber das Taufkleid: περιβάλλω ύμας έσθήτα ήτις ουδέποτε ρυπαίνεται, ουδέ 2στιν εν αύτη ρυπαρία, αλλά πάντοτε λαμπρά εστίν; ebd. ρ. 297, 1: λαμβάνετε το t-νδυμα εκείνο όπερ εστίν δφθαρτον είς τον αΙώνα. Etwas anders ist die Vorstellung von dem im Himmel aufbehaltenen Kleid im Lied von der Seele in den Thomasakten 108.112 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 220, 3 und 223, 9). Vom Taufkleid im bertragenen Sinne Acta Barn. 13 (ebd. p. 297, 8): Ινεδύσαντο δύναμιν καΐ στολήν άγίαν. Η 27, 3 geh rt es zum Zweck des Kommens Christi, der Seele die μέλανα ενδύματα auszuziehen; 32, 4 braucht es die Kraft des πνεύμα, άφελέσθαι τα ^υπαρά ενδύματα του σκότους; die Seele ένδέδυται δια την εκπτωσιν αίσχύνην (Η 45, 1). hnlich sucht in den Actus Petri cum Simone 8 (Lipsius-Bonnet I, p. 56, 15) Petrus die servi Christi vor den tunicae tenebrarum zu bewahren. Nach Acta Thomae 36 (ebd. II, 2, p. 154, 3) handelt die apostolische Predigt περί ενδυμάτων παραμονών καΐ μη παλαιουμένων, περί ων οφθαλμός ουκ είδεν ουδέ ους ήκουσεν (vgl. I Cor 2,9). — Vom μοναχικόν Ινδυμα im technischen Sinne (vgl. z. B. Hist, monachorum 11, l, ed. Preuschen, p. 54, 3) ist bei Symeon nirgends die Rede. Vgl. Apophth. patr. Diosc. 3 (MPG 65,161 A): Εάν φορέσωμεν ημών το ούράνιον έ"νδυμα, ουκ αν εύρεθώμενγυμνοί. Vgl. auch die robe of Light in Manich. Ψ., S. 201,29, und S. 164,30: My robe (ένδυμα) is ready, that I may return to my Father rejoicing; anders die Vorstellung ebd. S. 186, 6: [Thou (Jesus) art] the apparel (ένδυμα) of the Aeons, which is the robe (στολή) of the Church. S. auch zu H 40, 7. 75Ϊ. cf. Gal 5, 22 . 81 βασιλεία τον σκότους: S. zu H 2, 1. 84 φωτός: Die H 40, 3 genannten verschiedenen KM D1 F Ps (Pc) Z G 78/79 αγάπη έ. κ. χαρά κ. είρήνη] 623451 Ρ<= 82 έως ημέρας] < Pc 84 ή επουράνιος είκών] ό επουράνιος Ρ 8 85 φωτίζει] ~ post νυν Ρ" | την ψυχήν2] τάς ψυχάς Ρ3 86 κεκρυμμένος] -ως Ps | μόνοις] μόνος Ρ«, + δε Ρ» 2*

19

τοις της ψυχής όφθαλμοϊς θεωρούμενος εν αλήθεια έως ημέρας της αναστάσεως, δτε και αυτό το σώμα καλυφθήσεται και δοξασθήσεται τω του κυρίου φωτί τφ δντι από του νυν εν τω άνθρώπω είς την ψυχή ν, ίνα καί αυτό το σώμα συμβασιλεύση τη ψυχή τη από του νυν λαμβανούση τη ν 90 βασιλείαν του Χρίστου, άναπαυομένη και φωτιζόμενη φωτί αίωνίω. δόξα τοις οίκτιρμοϊς και τη εύσπλαγχνία αυτού, ότι ελεεί τους δούλους αύτοϋ και φωτίζει και ρύεται αυτούς εκ της βασιλείας του σκότους και χαρίζεται αυτοϊς το εαυτού φως και την αύτοΰ βασιλείαν, φ ή δόξα και το κράτος εϊς τους αιώνας, αμήν. 95 βασιλείαι meinen nicht den Gegensatz der βασιλεία του φωτός zu der βασιλεία του σκότους, sondern verschiedene Stufen der Seligkeit oder Verdammnis. Die βασιλεία, die das Erbe der Erw hlten sein soll, ist Ziel der Sch pfung und Erl sung (H 15, 7). 84 cf. I Cor 15, 49. εΐκών: S. zu H 12, 1; vgl. H 11, 2. 6; 12, 6. 94f. cf. I Ptr 4,11. K (usque ad 91 βασιλείαν) MD^P^P^ZG 87 της1] < G 89 εν τφ s άνθρώττω] < PS 91 Χρίστου,] + TTJ P 82 οίκτιρμοϊς] όφθαλμοΐς Pc 94 αύτοο] έαυτοΰ Pc 95 αιώνας] + των αιώνων Pc | αμήν] < F

ΟΜΙΛΙΑ Γ. Οί αδελφοί όφείλουσιν εν αγάπη πολλή συνεϊναι άλλήλοις, είτε εύχονται είτε άναγινώσκουσι τάς γραφάς είτε έργον τι ποιουσιν, ίνα εχωσι τον Θεμέλιον της αγάπης προς αλλήλους, και οΰτως δύναται ευδοκία γενέσθαι είς έκείνας τάς προαιρέσεις, και οί ευχόμενοι καί οί 5 άναγινώσκοντες καί οί εργαζόμενοι πάντες δύνανται εν άκεραιότητι καί άπλότητι διάγοντες μετ' αλλήλων ωφεληθήναι. τί γαρ γέγραπται; »γενηθήτω το θέλημα σου ως εν ουρανω καί επί της γης«, ίνα δν τρόπον οί εν ουρανοϊς άγγελοι σύνεισιν άλλήλοις εν ομόνοια πολλή, εν αγάπη καί ειρήνη διάγοντες, καί ουκ εστίν εκεί επαρσις ή φθόνος, αλλ' εν αγάπη ίο καί ειλικρίνεια μετ' αλλήλων είσίν, ούτως καί οί αδελφοί ώσι μετ' αλλήλων. Συμβαίνει τινάς είναι τριάκοντα υπό το εν. δλην την ήμέραν καί την νύκτα ου δύνανται προσκαρτερεϊν, αλλά τίνες μεν αυτών σχολάζουσι Τ ΐί εύχΐ) ώρας εξ καί βούλονται άναγνώναι, άλλοι δε προθύμως δια- 15 3 γραφάς: Vgl. zu H 9, 1. ber die Rolle, die das Lesen der Heiligen Schrift in den Apophthegmen spielt, vgl. H. D rries, Die Bibel im ltesten M nchtum (ThLZ 72, 1947, Nr. 4, Sp. 215-222). Hist. Laus. c. 61, p. 157, 9 geh rt das άναγινώσκειν neben der Gartenbestellung zum Asketenleben, w hrend ein anderer jedes Buch alsbald verkauft und den Erl s den Armen gibt, um so die gute Lehre des Gelesenen zu verwirklichen (c. 68, p. 164, 16). 8 Mt 6, 10. 15 διακονονσιν: Nach

4 τον] το Z 7 γαρ] < Pc 9/10 άγάτττι καί εϊρή1 ντ|] 321 D ?" 11 είσίν] ~ post ειλικρίνεια Ζ | ούτως] + ίνα D^ZG 13 το] < Μ 13/14 καί την νύκτα] < FPS 14 αυτών] < Ζ 20

τοις της ψυχής όφθαλμοϊς θεωρούμενος εν αλήθεια έως ημέρας της αναστάσεως, δτε και αυτό το σώμα καλυφθήσεται και δοξασθήσεται τω του κυρίου φωτί τφ δντι από του νυν εν τω άνθρώπω είς την ψυχή ν, ίνα καί αυτό το σώμα συμβασιλεύση τη ψυχή τη από του νυν λαμβανούση τη ν 90 βασιλείαν του Χρίστου, άναπαυομένη και φωτιζόμενη φωτί αίωνίω. δόξα τοις οίκτιρμοϊς και τη εύσπλαγχνία αυτού, ότι ελεεί τους δούλους αύτοϋ και φωτίζει και ρύεται αυτούς εκ της βασιλείας του σκότους και χαρίζεται αυτοϊς το εαυτού φως και την αύτοΰ βασιλείαν, φ ή δόξα και το κράτος εϊς τους αιώνας, αμήν. 95 βασιλείαι meinen nicht den Gegensatz der βασιλεία του φωτός zu der βασιλεία του σκότους, sondern verschiedene Stufen der Seligkeit oder Verdammnis. Die βασιλεία, die das Erbe der Erw hlten sein soll, ist Ziel der Sch pfung und Erl sung (H 15, 7). 84 cf. I Cor 15, 49. εΐκών: S. zu H 12, 1; vgl. H 11, 2. 6; 12, 6. 94f. cf. I Ptr 4,11. K (usque ad 91 βασιλείαν) MD^P^P^ZG 87 της1] < G 89 εν τφ s άνθρώττω] < PS 91 Χρίστου,] + TTJ P 82 οίκτιρμοϊς] όφθαλμοΐς Pc 94 αύτοο] έαυτοΰ Pc 95 αιώνας] + των αιώνων Pc | αμήν] < F

ΟΜΙΛΙΑ Γ. Οί αδελφοί όφείλουσιν εν αγάπη πολλή συνεϊναι άλλήλοις, είτε εύχονται είτε άναγινώσκουσι τάς γραφάς είτε έργον τι ποιουσιν, ίνα εχωσι τον Θεμέλιον της αγάπης προς αλλήλους, και οΰτως δύναται ευδοκία γενέσθαι είς έκείνας τάς προαιρέσεις, και οί ευχόμενοι καί οί 5 άναγινώσκοντες καί οί εργαζόμενοι πάντες δύνανται εν άκεραιότητι καί άπλότητι διάγοντες μετ' αλλήλων ωφεληθήναι. τί γαρ γέγραπται; »γενηθήτω το θέλημα σου ως εν ουρανω καί επί της γης«, ίνα δν τρόπον οί εν ουρανοϊς άγγελοι σύνεισιν άλλήλοις εν ομόνοια πολλή, εν αγάπη καί ειρήνη διάγοντες, καί ουκ εστίν εκεί επαρσις ή φθόνος, αλλ' εν αγάπη ίο καί ειλικρίνεια μετ' αλλήλων είσίν, ούτως καί οί αδελφοί ώσι μετ' αλλήλων. Συμβαίνει τινάς είναι τριάκοντα υπό το εν. δλην την ήμέραν καί την νύκτα ου δύνανται προσκαρτερεϊν, αλλά τίνες μεν αυτών σχολάζουσι Τ ΐί εύχΐ) ώρας εξ καί βούλονται άναγνώναι, άλλοι δε προθύμως δια- 15 3 γραφάς: Vgl. zu H 9, 1. ber die Rolle, die das Lesen der Heiligen Schrift in den Apophthegmen spielt, vgl. H. D rries, Die Bibel im ltesten M nchtum (ThLZ 72, 1947, Nr. 4, Sp. 215-222). Hist. Laus. c. 61, p. 157, 9 geh rt das άναγινώσκειν neben der Gartenbestellung zum Asketenleben, w hrend ein anderer jedes Buch alsbald verkauft und den Erl s den Armen gibt, um so die gute Lehre des Gelesenen zu verwirklichen (c. 68, p. 164, 16). 8 Mt 6, 10. 15 διακονονσιν: Nach

4 τον] το Z 7 γαρ] < Pc 9/10 άγάτττι καί εϊρή1 ντ|] 321 D ?" 11 είσίν] ~ post ειλικρίνεια Ζ | ούτως] + ίνα D^ZG 13 το] < Μ 13/14 καί την νύκτα] < FPS 14 αυτών] < Ζ 20

κονοΰσιν, άλλοι εξ αυτών εργάζονται τι έργον. όφείλουσιν οον οί ά- 3,2 δελφοί, ει τι ττοιοΰσιν, εν αγάπη και χαρά είναι μετ' αλλήλων, και ό εργαζόμενος περί του ευχόμενου ούτω λεγέτω δτι „δν ό αδελφός μου κτάται θησαυρόν, έπεί κοινός εστί, κάγώ έχω"· και ό ευχόμενος ττερϊ 20 του άναγινώσκοντος ούτω λεγέτω δτι ,,δ εκείνος ωφελείται εις την άνάγνωσιν, εις έμόν κέρδος προχωρεί"· και ό εργαζόμενος αύθις τούτο λεγέτω ότι „την διακονίαν ην ποιώ, κοινή εστίν ωφέλεια", ώσπερ γαρ »τα μέλη του σώματος πολλά οντά εν εστί σώμα«, και / βοηθοΰσιν Μ 4β9 άλλήλοις και έκαστον ίδιον έργον εκτελεί, πλην ό οφθαλμός υπέρ όλου 25 του σώματος βλέπει και ή χειρ υπέρ δλων των μελών εργάζεται και ό πους περιπατεί δλα τα μέλη έπιφερόμενος, και άλλο συμπάσχει, — ούτω και οί αδελφοί μετ' αλλήλων ήτωσαν. και μήτε ό ευχόμενος κρινέτω τον έργαζόμενον ,,διά τί ουκ εύχεται"· μήτε ό εργαζόμενος κρινέτω τον ευχόμενον δτι „εκείνος παραμένει κάγώ εργάζομαι", μήτε ό δια30 κονών κρινέτω τον έτερον, αλλ' έκαστος ει τι ποιεί, »είς δόξαν θεού«. ό άναγινώσκων τον ευχόμενον έχει εν αγάπη και χαρά τούτο λογιζόμενος ότι „υπέρ εμού εύχεται", και ό ευχόμενος περί του εργαζομένου τοϋτο λογιζέσθω δτι „δ ποιεί, είς κοινήν ώφέλειαν ποιεί". και οΰτω 3,3 δύναται ομοφωνία πολλή και ειρήνη και συμφωνία »εν τω συνδέσμω 35 της ειρήνης« κρατεϊν αλλήλους, και συνδιάγειν μετ' αλλήλων εν άκεραιότητι και άφελότητι και ευδοκία Θεού. το δε κεφαλαιωδέστερον πάντων δηλονότι ή προσκαρτέρησίς εστί της ευχής, πλην δε εν ζητείται, ϊνα Η 3, 2 wird das έργάζεσθαι als διακονία verstanden; gleich darauf aber wird ό διακόνων vom εργαζόμενος unterschieden. 16 έργον: Mit dieser Aussage ist unvertr glich die Behauptung bei Timotheus v. Konst ntinopel 13 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXVI) : Λέγουσι την των χειρών έργασίαν ως βδελυράν άποστρέφεσθαι. καΐ πνευματικούς εντεύθεν εαυτούς όνομάζουσιν, ου κρίνοντες δυνατόν ουδέ δίκαιον έργον λοιπόν αισθητού τους τοιούτους έφάπτεσθαΓ άθετοϋντες καΐ εν τούτω την των αποστόλων παράδοσιν; Joh. Damasc., De haer. 80, II, l (ebd. col. CCXXXIV) : "Ετι δε καΐ αποστρέφονται καί την εκ των χειρών έργασίαν ως ου πρέπουσαν Χριστιανοΐς. Vgl. dazu Epiphanius, Panarion haer. 80, 4-6 (III, 488, 11). Aber ebd. 3, 6 (III, 488, 6) hei t es: εάν φθάσωσι πεινασαι, πάντα άδεώς εργάζονται, έσθίοντες καί πίνοντες. Vgl. Apophth. patr. Lucius (MPG 65, 253 B) und Silvanus 5 (ebd. 409 B C). Zum Problem der Arbeit im ltesten M nchtum vgl. H. D rries, M nchtum und Arbeit (Forschungen z. Kirchengesch. und zur christl. Kunst, 1931, S. 17 - 39). 23 I Cor 12, 12. 24 cf. Rm 12, 4. 26 cf. I Cor 12, 26. 27«. cf. Rm 14, 3. 30 cf. I Cor 10, 31; zur Sache auch H 27, 22. 34f. Eph 4, 3. 37 ευχής: Die messalianische Vorordnung des Gebets ist betont hier und H 37, 8; 53, 3; 56, 6. Gewi bleibt es — die letzte, noch dem Schwachen m gliche (H 46, 2) — asketische bung (H 11, 15; 23 σώμα] < Pc 24 έργον εκτελεί 21] D1 25 υπέρ1] 1 incertum (εκ?) P 26 μέλη] μέρη D ] έπιφερόμενος] περιφερών Ephraim | άλλο] άλλω (!) PS, -f άλλο Z, άλλήλοις Ephraim 32 ότι] + καί G | περί] υπέρ FP"Z 35 είρήνης] αγάπης Pc 36 άφελότητι καί] < G | θεοΰ] κυρίου G 37 ζητείται] ζητείτε Pc c

21

εχη TIS θησαυρόν εν τη ψυχή καΐ την ζωήν, ήτις εστίν ό κύριος, εν τω νφ· είτε εργάζεται είτε εύχεται είτε άναγινώσκει, ίνα εχη εκείνο το κτήμα το μη τταρερχόμενον, δ εστί το άγιο ν πνεύμα. 40 Είσι δε τίνες τοοτο λέγοντες δτι ,,ό κύριος μόνους φανερούς καρπούς απαιτεί παρά των ανθρώπων, τα δε κρυπτά ό θεός κατορθοϊ". ούχ οοτως δε είσι τα πράγματα, αλλ' ώσπερ εις τον έξω άνθρωπον ασφαλίζεται, ούτως οφείλει και εν τοις λογισμοΐς ποιεϊν αγώνα και πόλεμον. απαιτεί σε γαρ ό κύριος, ίνα όργισθης σεαυτφ καΐ μάχη ν ποίησης μετά του νοός 45 26, 19. 20; 49, 4), will αδιαλείπτως ge bt sein (H 4, 27; 56, 1), fordert ησυχία (Η 6, 1. 3; vgl. 51, 3) und Begleitung anderer Tugenden (H 53, 3); es darf nicht επιπόλαιος sein (H 53, 3), sondern mu gesammelt, mit steter Gedankenpr fung einhergehen (H 15, 13; 31, 6; 33, 1; 56, 4). Es ist ernste Arbeit: ή ψυχή οφείλει εν τη ευχή ως άληθινφ §ργω προσέχειν (Κ1.-Β., S. 69, 25). Es ist die Voraussetzung f r die Erf llung der Verhei ungen: τοις γαρ αΐτοϋσι καΐ ζητοϋσι καΐ κρούουσιν έπηγγείλατο δοϋναι, ου τοις ουκ αίτοΰσιν (Kl.-B., S. 88, 18). Gleichwohl gewinnt es erst seinen vollen Sinn, wenn zum erzwungenen das geschenkte kommt, wie denn das wahre Gebet als Gabe verstanden ist (H 19, 3. 4. 6. 8); die menschlicher βία unzug ngliche ευχή αληθινή wird vom ιτνεϋμα gelehrt H 19, 9. Die gottgeschenkte καθαρά ευχή »εν ττνεύματι καΐ άληθεία« wird vom φυσικώς εύχεσθαι unterschieden H 26, 21; hnlich unterscheidet Kl.-B., S. 35, 5 die wahren Anbeter αϊτό των ττολλών των δοκούντων ιτροσκυνεϊν έπιπολαίω καΐ εξώτερα προσκυνήσει. Die ευχή αληθινή wird vom erwarteten λυτρωτής gelehrt H 31, 2. 4; 33, 2. Wie sie um das unserer Natur ξένον (H 4, 6), um die Gnaden-άντίληψις (H 4, 27), um den θησαυρός του πνεύματος (H 18, 2. 6) fleht, so ist sie die St tte, an der der Mensch Lehre (H 12, 17), himmlische μυστήρια (Η 66, 6) und das, wovon die Heilige Schrift redet (H 56, 6), empf ngt. Sie brennt die D monen (H 43, 3) und ist schlechthin das Mittel wie der Ort aller Erfahrungen und Ziele dieses M nchtums. — ευχή als h chste asketische Leistung in Apophth. patr. Agathon 9 (MPG 65,112 B): ουκ εστίν έτερος κάματος, ως το ευξασθαι τφ θεώ; vgl. auch Apollo 2 (ebd. 136 A). Dagegen wird der erste Platz eingenommen von ταπεινοφροσύνη utid φόβος του θεοϋ bei Joh. Kol. 22 (ebd. 212 D), von ταπεινοφροσύνη allein bei Joh. Cell. 2 (ebd. 233CD). 43 cf. II Cor 4, 16. 44 αγώνα: Vgl. H 6, 3: χρή γαρ όλον τον αγώνα του ανθρώπου εν τοις λογισμοΐς έκτελεϊν; Η 42, 3: τον αγώνα έκαστος εν τοις λογισμοΐς οφείλει κεκτησθαι; vgl. H 53, 6. 15. Der Christ als K mpfer (ως αθλητής καΐ αγωνιστής οφείλει είναι ό Χριστιανός) Kl.-B., S. 18, 24; gleichbedeutend Kl.-B., S. 117, 1: ot του Χρίστου αληθινοί πολεμισταί. Nach Η 3, 6 wird dieser άγων in der Seele gegen Satan gef hrt (vgl. H 51, 2) und durch die im Gebet erlangte Gnadenhilfe entschieden; nach H 4, 14 hilft er, die Seele von der Welt zu l sen, und nach H 26, 24, καθαράν καρδίαν κτήσασθαι. Nach H 21, l gibt es zwei αγώνες, einen offenen gegen die πάθη της αμαρτίας und einen verborgenen προς αυτά τα της πονηρίας .. . πνεύματα; vgl. H 43, 3. Dieser Kampf im Herzen ist ein θέατρον καΐ θεοϋ καΐ αγγέλων θεωρούντων τον αγώνα (Η 40,5).—Vgl. zu dem Gedanken Origenes, Exh. ad m rt. XVIII (1,16,24): Μέγα θέατρον συγκροτείται εφ' υμΐν άγωνιζομένοις. Wie es aber hier um den Kampf des M rtyrers geht, dem die Engel zuschauen, so ist der άγων des Christen durchweg das Martyrium; vgl. ebd. XIV (14, 8); XVIII (17, 26); Contra Celsum III, 8 (I, 209, 9); VIII, MDiFP^P^ZG 38 τις] + τον P8 | ζωήν] βοήν G εκείνο] εκεί G, ^ post κτήμα F 39/40 κτήμα το] < Ρ 8 22

39 νω] ναω P<=G | 42 θεός] κύριος G

σου, μήτε συμφωνήσης μήτε συνηδυνθτ)$ τοις λογισμοΐς της κακίας. λοι- 8,4 ττόν το έκριζώσαι την άμαρτίαν και το συνόν κακόν, τοοτο ττ) Θεία δυνάμει μόνον δυνατόν εστί κατορθώσαι. ουκ εξεστι yap ούτε δυνατόν άνΘρώττω εξ Ιδίας δυνάμεως έκριζώσαι την άμαρτίαν. το άντιτταλαΐσαι, 50 άντιμαχεσθηναι, δεΐραι, δαρήναι σον εστίν έκριζώσαι δε θεού εστίν. εΐ γαρ συ ήδυνου τούτο ιτοιήσαι, τίς χρεία της έλεύσεως του κυρίου ; ως γαρ ουκ εστί τον όφθαλμόν άνευ φωτός βλέπειν ή λαλεΐν άνευ γλώττης ή άκούειν άνευ ώτων ή ττεριπατεΐν άνευ ττοδών ή έργάζεσθαι άνευ χειρών, ούτως ου δύναταί τις άνευ του Ιησού σωθηναι ή είσελθεϊν είς βασι55 λείαν ουρανών. 70 (II, 287, 16). Die m nchische Spiritualisierung der M rtyrertheologie ist bei Symeon zu Ende gef hrt. In der Hist. Laus, ist die Verwendung des Wortes f r das Martyrium noch erhalten (c. 66, p. 150, 7. 12); daneben aber bezeichnet άγων einfach die M nchs bung (c. 41, p. 129, 2). άγων als die Lebensaufgabe des Menschen auch Manien. Ψ., S. 63, 13; 69, 30; 93, 9; als Kampf sowohl gegen die δύναμις αρχοντική wie gegen den Leib und seine πάθη ebd. S. 57, 27. 47 άμαρτίαν: H 27, 2 2: το μεν γαρ άντιλέγειν τη αμαρτία δύναται ή ψυχή, άνευ δε θεού νικήσαι ή έκριζώσαι το κακόν ου δύναται; 66, 2: αυτό? (sc. ό xupios) έκριζοϊ τα ττάθη καΐ τους λογισμούς της κακίας απ* αύτοΰ. Die Besonderheit der These Symeons zeigt der Vergleich mit der entgegengesetzten Weisung des dem. Alex., Quis dives salv. 39, 2 (III, 186, 17) : Die Einwohnung Gottes in der Seele ist nicht Voraussetzung, sondern Folge der vollst ndigen Ausrottung der S nde aus der Seele. Auf H 3, 4 bezieht sich die Antwort auf die Frage H 26, 2 — ein Hinweis auf die urspr ngliche Zusammengeh rigkeit der beiden Stellen (vgl. D rries, Symeon, S. 68). l έλεύσεως: Nach H 4, 18 war der Zweck der Ιλευσις (bzw. επιδημία) του κυρίου, ίνα ήμδς είς ζωή ν μετενέγκη έπιστρέψαντας ; nach H 5, 5, τους αληθώς πιστεύοντας der πνευματικά αγαθά zu w rdigen. Nach H 11, 6 ανακαινίζει καΐ μορφοΐ εΙκόνα έπουράνιον καΐ ποιεί καινήν ψυχή ν; ebenso Η 44, 1: κεράσας τω Ιδίφ αύτοΰ ττνεύματι της θεότητος ( hnlich H 44, 9). Nach H 12, 15 kamen Christus und die Apostel είς την κτίσιν καΐ έσωφρόνισαν αυτήν. Nach H 20, 6 bewirkte Christus, was kein Prophet vor ihm und keine δικαιοσύνη der Seele vermochte: αυτός ήλευθέρωσεν αυτήν εκ της δουλείας καΐ έξήγαγεν αυτήν εκ σκοτίας, Ιδίω φωτΐ δοξάσας αυτήν (vgl. Η 30, 8 : ούτος δε μόνος έλθών έθεράπευσε την πληγήν έκείνην την άνίατον της ψυχής) ; hnlich Η 26, 22 mit dem Zusatz : ίνα . . . ποίηση νικητάς του θανάτου της αμαρτίας. Es kam der Herr, ώστε σε τον άπολωλότα άνακαλέσασθαι, τον τετραυματισμένον, καΐ άποδοΰναί σοι την πρώτη ν πλάσιν του καθαρού Αδάμ (Η 26, 1). ήλθεν ό Ιησούς τούτον τον Ισω ανθρωπον υγιή ποιήσαι (Η 33, 4). ήλθεν ενταύθα ό κύριος, ίνα νυν τάς ψυχάς των πιστών θεραπεύση εκ των ανιάτων παθών (Η 48, 3), um den Menschen schon in diesem Aon aufzuerwecken (H 34, 2); ίνα ζωήν εντεύθεν δω τη ψυχή το πνεύμα αυτού (Η 30, 6). Nach H 30, 9 ist der Zweck des ersten Advents der zweite : das Kommen in die Seele. H 53, 4 : σπουδή καΐ κάματος . . . του Κυρίου, είς το τον θεόν τοις άνθρώποις γνωρισθήναι. 48 μόνον] μόνη G 49 το] < F 50 σον εστίν] δε εστίν F*, delevit F (F1 ?) 51 ήδυνου] ήδύνω D1 | τις] + ή Ζ 63 άνευ1] + 2 των FP" | ή ] < F | χειρών] χειρός G 54 είς] + την FP»Z 55 (βασι)λείαν] + των FP*Z 23

Ei δε λέγεις δτι „εν τοις φαινόμενος ου πορνεύω, ου μοιχεύω, ουκ είμι φιλάργυρος, λοιπόν δίκαιος εϊμι", πεπλάνησαι εν τούτω νομίσας δτι πάντα εξετέλεσας. ουκ εΐσι μόνον τρία μέρη της αμαρτίας, εις α οφείλει τις άσφαλίσασθαι, αλλά μυρία· ή αφοβία, ή τύφωσις, ή απιστία, το μίσος, ό φθόνος, ή δολιότης, ή ύπόκρισις — πόθεν εστίν; ουκ οφείλεις 60 προς ταύτα εχειν την πάλην και τον αγώνα εν τοις λεληθόσιν, εν τοις λογισμοϊς; ώσπερ εάν ή ληστής εν οικία, το λοιπόν ύποθλίβει σε και ουκ έα σε άμεριμνεϊν, αρχή δε και συ άντιτύπτειν αυτόν, δέρεις, δέρη, — ούτως οφείλει και ή ψυχή άντιπίπτειν και άντιμάχεσθαι και άντι3.5 κρούειν. / λοιπόν ή προαίρεσις αντιμαχόμενη καΐ έχουσα πόνον 65 και θλϊψιν άρχεται ανωτέρα γίγνεσθαι· πίπτει, εγείρεται, πάλιν ρίπτει ή αμαρτία, εις δέκα ή εις εΐκοσιν αγώνας νίκα την ψυχήν και ρίπτει, και ή ψυχή δια χρόνου εις μίαν άγωγήν νίκα την άμαρτίαν. πάλιν εάν ύπομείνη ή ψυχή και μη χαυνωθη, κατά μέρος άρχεται πλεονάζειν και διακρίνειν και άποφέρεσθαι τα νικητήρια κατά της αμαρτίας, αλλ' 70 ει και εν τούτοις εξετάζεται, άκμήν ή αμαρτία καταστρέφει τον άνθρωπον, έως ου ελθη »εις άνδρα τέλειον, είς μέτρον ηλικίας« καΐ τελείως νικήση τον θάνατον * γέγραπται γαρ · »έσχατος εχθρός καταργείται ό θάνατος«, και οϋτως ανώτεροι γίγνονται και νικηταΐ του διαβόλου, εϊ δε, καθώς προείπομεν, λέγει τις* „ου πορνεύω, ου μοιχεύω, ου φιλαργυρώ, άρκεϊ 75 μοι", ούτος είς τρία μέρη ήγωνίσατο, καί είς άλλα εΐκοσιν, όπερ έχει ή αμαρτία κατά της ψυχής, ουκ ήγωνίσατο, αλλ5 ήττήθη. οφείλει ουν είς πάντα άγωνίζεσθαι και άθλεϊν ό γαρ νους, καθώς πολλάκις εΐπομεν, αντίπαλος εστί και έχει ϊσόρροπον δύναμιν προς την άμαρτίαν του αντιλέγει ν και έναντιουσθαι τοις λογισμοϊς. 80 3.6 Ει δε λέγεις ίσχυροτέραν είναι την έναντίαν δύναμιν καί βασιλεύειν το όλον την κακίαν κατά του άνθρωπου, άδικον ποιείς τον θεόν κατακρίνοντα τη ν ανθρωπότητα· διότι ύπήκουσε τω σατανά, οπότε ίσχυρό62 ληστής εν οικία: Charakteristischer Vergleich, auch H 15, 48; 16,1. Vgl. dazu Gregor v. Nyssa: ή εμπαθής καί ρυπώσα των σωμάτων επιθυμία τοις της σαρκός μέλεσιν έ/καθημένη καθάπερ τι σύνταγμα ληστρικόν ενεδρεύει τον vo v (Hohel. Komm., or. VI, p. 191, 13). 72 Eph 4, 13. 73 I Cor 15, 26. 79 ϊσόρροπον: Vgl. Η 27, 22: ή αντίπαλος δύναμις καί ό νους εχουσι το Ισόρροπο ν κατ' αλλήλων. Μ D1 F Ρ8 (Ρ°) Ζ G 56 ου μοιχεύω] < Ζ G 57 πεπλάνησαι] -ται G 59 άσφαλίσασθαι] χ άσφαλίζεσΘαιΡϊ. m. |ή αφοβία, ή τύφωσις] 3412 D11ή τύφωσις] ό τΟqx^FPsPcG, ή τύφλωσις Ζ cum Ephraim 60 ύπόκρισις] + δέΡ 8 1 οφείλεις] όφείλη F 61 ταΟτα] ταύτην G | εν τοις2] < Ζ cum R 62 εν] + τη MD1 | ύποθλίβει] ύποθλίβη ZG, έπιβλήβει F 63/64 άντιτύπτειν - ψυχή] < FP" 63 δέρεις, δέρη] δαίρεις, δαίρη Μ 64 άντιπίπτειν] άντιπύπτειν G (etiam in v. 63) άντιτύπτειν D1PCZ 67 αμαρτία] + πάλιν νικαται. οίκοδομεϊ (οίκονομεΐ Pc) ό σατανάς κατά της ψυχής, πάλιν συμβαίνει ότι ή αμαρτία PCZG, similiter CR 69 ύπομείνη ή ψυχή] 231 Ρ" 72 ου] < Μ 73 γαρ] + ότι Ρ» 76 ούτος] οΰτως G, ~ post μέρη FPS | είς1] + τα FP* | μέρη] μέτρα G 77 ουν] < γοϋν Pc 24

τερός εστί και αναγκαστική τινι δυνάμει υποτάσσει· „μειζότερον και 85 ισχυρότερο ν αυτόν εποίησας της ψυχής και έντέλλη μοι · μη ύπακοΰσης;" ώσττερ εάν ή νεανίσκος και εχη ττάλην προς πανδίον, καΐ εάν ήττηθή το παιδίον, κατακρίνεται, δια τί ήττήβη. τοοτο πολλής αδικίας εστίν. όθεν ημείς λέγομεν αντίπαλο ν είναι τον νουν και ισόρροπο ν, και ή τοιαύτη ψυχή επιζητούσα τυγχάνει βοηθείας και αντιλήψεως και καταξιουται 90 της λυτρώσεως. ή γαρ πάλη και ό άγων επί τη ισοδυναμία κείται. δοξάζομεν πατέρα και υίόν και άγιον πνεύμα είς τους αιώνας, αμήν. 84 αναγκαστική τινι δυνάμει: Vgl. H 27, 22: προτρεπτικά! γαρ είσιν αί αμφότεροι δυνάμει? του τε κακού καΐ του αγαθού, ουκ αναγκαστικοί ; Η 15, 25 : δεκτική οον εστίν ή φύσις του καλού τε καΐ του κακού, ήτοι θείας χάριτος ήτοι εναντίας δυνάμεως, αλλ' ουκ αναγκαστική. S. auch H 27, 10; 26, 6, wo die Begr ndung gegeben ist. M | μοι] < PSG

78 καθώς] < M 86 καΐ1] < FP*

85 αυτόν] ~ post μειζότερον (84) 86/87 καΐ2 - παιδίον] < FPS

ΟΜΙΛΙΑ Δ. Oi τον βίον του Χριστιανισμού εν πολλή ακρίβεια κατορθώσαι βουλό- 4,1 Ζ Χριστιανισμού: Η 15, 11. 12: οδός του Χριστιανισμού; Η 15, 20: die Gnadenerfahrungen εν τω Χριστιανισμψ; Η 17, 13: ό γαρ Χριστιανισμός βρώσίς Ιστι καΐ πόσις; Η 26, 6: ό γαρ Χριστιανισμός »λίθος« εστί »προσκόμματος καΐ πέτρα σκανδάλου«; ebenso Η 27, 21 und Kl.-Β., S. 61, 5; Η 27, 4: ουκ εστίν ουν το τυχόν ό Χριστιανισμός; 27,7: το οον πράγμα του Χριστιανισμού τοιούτον τί έστΓ γεύσις αληθείας, βρώσίς καΐ πόσις εξ αληθείας, φαγεϊν εστί και πιεϊν δια δυνάμεως καΐ ενεργείας; 27, 23 die Seligpreisungen: τούτον είπεν είναι Χριστιανισμόν. Christentum kann als τέλεια μέτρα verstanden werden (H 38, 4) und als Inbegriff der Gnadenerfahrungen (H 16, 3). Χριστιανισμόν εν έργω καΐ αλήθεια zu besitzen geht mit dem Verk ndigen des λόγος αληθείας einher, der seinerseits vom Dogma unterschieden ist (Kl.-B., S. 29, 22). ό αληθής Χριστιανισμός, mit der πασών των αγίων γραφών ακριβής εν αλήθεια αποστολική παράδοσις gleichgesetzt, wird Kl.-B., S. 138, 27 ff. inhaltlich bestimmt. Bei Symeon bedeutet Χριστιανισμός meistens „wahres Christentum" im Unterschied von dem etwa durch Origenes repr sentierten lteren Sprachgebrauch, der Χριστιανισμός als Inbegriff christlicher Lehre versteht; er ist bei diesem zwar gewi mit ethischen Forderungen verbunden (vgl.Exh.ad m rt. XII [1,11,25]), im wesentlichen ist er aber heidnischem Religionsverst ndnis entgegengesetzt: man mu ihn ffentlich bekennen und darf nicht verleugnen (vgl. z. B. ebd.\1 [1,7,20]; XXXV [1,32,27]; Contra Celsum II, 17 [I, 147, 2]; VIII, 44 [II, 258, 26] u. .). Vom αληθινός Χριστιανισμός ist hier nur gegen ber den H resien die Rede (Contra Celsum II, 27 [I, 156, 11]; III, 12 [I, 211, 18]). Dieser ltere Sprachgebrauch ist in der Hist. Laus, erhalten, wo Χριστιανός den bekehrten Heiden bedeutet (c. 37, p. 109,15; c. 54, p. 147,1) und Χριστιανή die um ihres Bekenntnisses willen gefolterte Christin bezeichnet (c. 3, MD 1 FP 8 (P C )G 25

τερός εστί και αναγκαστική τινι δυνάμει υποτάσσει· „μειζότερον και 85 ισχυρότερο ν αυτόν εποίησας της ψυχής και έντέλλη μοι · μη ύπακοΰσης;" ώσττερ εάν ή νεανίσκος και εχη ττάλην προς πανδίον, καΐ εάν ήττηθή το παιδίον, κατακρίνεται, δια τί ήττήβη. τοοτο πολλής αδικίας εστίν. όθεν ημείς λέγομεν αντίπαλο ν είναι τον νουν και ισόρροπο ν, και ή τοιαύτη ψυχή επιζητούσα τυγχάνει βοηθείας και αντιλήψεως και καταξιουται 90 της λυτρώσεως. ή γαρ πάλη και ό άγων επί τη ισοδυναμία κείται. δοξάζομεν πατέρα και υίόν και άγιον πνεύμα είς τους αιώνας, αμήν. 84 αναγκαστική τινι δυνάμει: Vgl. H 27, 22: προτρεπτικά! γαρ είσιν αί αμφότεροι δυνάμει? του τε κακού καΐ του αγαθού, ουκ αναγκαστικοί ; Η 15, 25 : δεκτική οον εστίν ή φύσις του καλού τε καΐ του κακού, ήτοι θείας χάριτος ήτοι εναντίας δυνάμεως, αλλ' ουκ αναγκαστική. S. auch H 27, 10; 26, 6, wo die Begr ndung gegeben ist. M | μοι] < PSG

78 καθώς] < M 86 καΐ1] < FP*

85 αυτόν] ~ post μειζότερον (84) 86/87 καΐ2 - παιδίον] < FPS

ΟΜΙΛΙΑ Δ. Oi τον βίον του Χριστιανισμού εν πολλή ακρίβεια κατορθώσαι βουλό- 4,1 Ζ Χριστιανισμού: Η 15, 11. 12: οδός του Χριστιανισμού; Η 15, 20: die Gnadenerfahrungen εν τω Χριστιανισμψ; Η 17, 13: ό γαρ Χριστιανισμός βρώσίς Ιστι καΐ πόσις; Η 26, 6: ό γαρ Χριστιανισμός »λίθος« εστί »προσκόμματος καΐ πέτρα σκανδάλου«; ebenso Η 27, 21 und Kl.-Β., S. 61, 5; Η 27, 4: ουκ εστίν ουν το τυχόν ό Χριστιανισμός; 27,7: το οον πράγμα του Χριστιανισμού τοιούτον τί έστΓ γεύσις αληθείας, βρώσίς καΐ πόσις εξ αληθείας, φαγεϊν εστί και πιεϊν δια δυνάμεως καΐ ενεργείας; 27, 23 die Seligpreisungen: τούτον είπεν είναι Χριστιανισμόν. Christentum kann als τέλεια μέτρα verstanden werden (H 38, 4) und als Inbegriff der Gnadenerfahrungen (H 16, 3). Χριστιανισμόν εν έργω καΐ αλήθεια zu besitzen geht mit dem Verk ndigen des λόγος αληθείας einher, der seinerseits vom Dogma unterschieden ist (Kl.-B., S. 29, 22). ό αληθής Χριστιανισμός, mit der πασών των αγίων γραφών ακριβής εν αλήθεια αποστολική παράδοσις gleichgesetzt, wird Kl.-B., S. 138, 27 ff. inhaltlich bestimmt. Bei Symeon bedeutet Χριστιανισμός meistens „wahres Christentum" im Unterschied von dem etwa durch Origenes repr sentierten lteren Sprachgebrauch, der Χριστιανισμός als Inbegriff christlicher Lehre versteht; er ist bei diesem zwar gewi mit ethischen Forderungen verbunden (vgl.Exh.ad m rt. XII [1,11,25]), im wesentlichen ist er aber heidnischem Religionsverst ndnis entgegengesetzt: man mu ihn ffentlich bekennen und darf nicht verleugnen (vgl. z. B. ebd.\1 [1,7,20]; XXXV [1,32,27]; Contra Celsum II, 17 [I, 147, 2]; VIII, 44 [II, 258, 26] u. .). Vom αληθινός Χριστιανισμός ist hier nur gegen ber den H resien die Rede (Contra Celsum II, 27 [I, 156, 11]; III, 12 [I, 211, 18]). Dieser ltere Sprachgebrauch ist in der Hist. Laus, erhalten, wo Χριστιανός den bekehrten Heiden bedeutet (c. 37, p. 109,15; c. 54, p. 147,1) und Χριστιανή die um ihres Bekenntnisses willen gefolterte Christin bezeichnet (c. 3, MD 1 FP 8 (P C )G 25

μενοι προ πάντων του διανοητικού και διακριτικού μέλον/s της ψυχής εν πάοτ) δυνάμει έπιμελεϊσθαι όφείλουσιν, ίνα την διάκρισιν του καλού καΐ του κακού εν ακρίβεια κτησάμενοι καΐ τα παρά φύσιν εισαχθέντα 5 πάθη τη καθαρά φύσει πάντοτε διακρίνοντες εύθετως καΐ άπροσκόπως πολιτευσώμεθα, ίνα ως όφθαλμφ τφ της διακρίσεως μέλει χρώμενοι άσυνδύαστοι καΐ άσύνθετοι προς τάς της κακίας υποθέσεις είναι δυνηθωμεν καΐ ούτως της θείας δωρεάς καταξιωθέντες άξιοι του κυρίου γενώμεθα. ιΟ ρ. 18, 19) . άκριβείφ : εω? τέλου? διαμείνωμεν άπτωτοι εν πάσαι? ταΐ? έντολαΐ? αύτοΰ άκριβώ? αναστρεφόμενοι (Η 4,8). Der seitOrigenes (Frgm. I derPhilokalie [III, 195,8] : ακριβή? λόγο? τη? σοφία?) besonders auf die Dogmatik bezogene Begriff der ακρίβεια hat doch schon bei ihm auch die dann im M nchtum beliebte Wendung auf das „Leben" (z. B. Jerem. Horn. V, 10 [III, 39, 16]: άκριβώ? μετανόησα?). Vgl. H 15,48: περί τα έξωθεν άκριβευόμενοι. ακρίβεια ist also aus einem dogmatischen in einen ethischen Begriff verwandelt worden. In H 4, l ist sie auf την διάκρισιν του κάλου καΐ του κάκου bezogen. Selbstpr fung wird gefordert εν πάση άκριβεία λεπτότητο? (Η 29, 4). — ακρίβεια δογμάτων: Cyrill, Ep. ad monachos l, 4 (Act. oec. cone., ed. Schwartz, I, 1, 1, p. 12, 1). ακριβή? ττίστι?: Cyrill, Ep. ad Nestorium 4, 7 (ebd. p. 28, 17). Als dogmatisches Urteilsverm gen: Cyrill, Ep. 82 ad Amphilochium (bei E. Schwartz, Codex Vaticanus gr. 1431, S. 20, 18); vgl. die Warnung vor dogmatischer berforderung: μη μεγάλαι? άγαν άκριβολογίαι? κεχρήσθαι (ebd. Z. 13). ακρίβεια als m nchischer Gehorsam: Apophth. patr. Arsen 24 (MPG 65, 96 A); als Gewissenhaftigkeit: Isaak Presb. Cell. 4 (ebd. 225 A); auf M nchstugend bezogen in Hist. monachorum 8, 3 (ed. Preuschen, p. 33, 12) : πδσάν τε άρετήν άκριβώ? εξάσκησα? (Apollo). Dagegen ist ακρίβεια als Unterscheidung von Gesichten bei Zacharias 4 (MPG 65, 180B) und von Gedanken bei Joh. Kol. 18 (ebd. 209 D) verstanden; als Eigenschaft des m nchischen Logion in Hist. Laus. c. 10, p. 32, 7. 3 μέλους : Vgl. H 4, 3 ; 4, 4 : τα μέλη των λογισμών. Η 7, 8 : μέλη ψυχή? sind νου?, συνείδησι?, θέλημα, λογισμοί κατήγορου ντε? καΐ άπολογούμενοι . . . μία δε εστί ψυχή ό έσω άνθρωπο?. Η 12, 4: ή χάρι? καΐ διάφορα έχει μέλη. Η 15, 22: γίγνεται διπλού? ό άνθρωπο?, δσα ουν εκ των μελών σου προσφέρει? ούτω (sc. τφ θεώ), καΐ αυτό? εκ των Ιδίων όμοια μελών συγκιρνφ τη ψυχή σου. Η 15, 35 : ή αμαρτία έπεισελθοϋσα τη ψυχή μελό? αύτη? γέγονε. 4 διάκρισιν: Der urspr nglich διακριτικό? παθών gewesene Mensch hat diese F higkeit nach dem Fall nicht v llig verloren: iv τινι ζή καΐ διακρίνει (Η 26, 1). Η 56, 3 als Pflicht der Selbstpr fung: οφείλει οΟν ό μονάζων διακριτικό? είναι; Η 4, 4 als γνωστικόν καΐ διανοητικόν καΐ διακριτικόν θέλημα bestimmt; Η 6, 4 auf του? έπανισταμένου? λογισμού? bezogen; vgl. H 56, 4. Im geistlichen Dienst Gottes bedarf der Mensch πολλή? διακρίσεω? καΐ γνώσεω?, um nicht zu straucheln (H 15, 5). -διάκρισι? ist n tig, um δια πείρα? das Zusammensein von χάρι? und κακία in der Seele zu erkennen (H 17, 7; 50, 4). H 26, 4 wird die διάκρισι? von der διακονία λόγου und den χαρίσματα Ιαμάτων als eigenes Charisma unterschieden. hnlich steht H 29, 6 die διάκρισι? neben γνώσι? und σύνεσι? als eine ευεργεσία θεοΰ. Η 31, 6 erweist ακριβή? διάκρισι?, woher ein Mensch lebt und wohin er strebt. Nach H 27, 6 soll διάκρισι? verhindern, sich der Anfangserfahrungen zu G 3 μέλου?] μέρου? MP" D FPspc cum B | άπροσκόπω?] άπροσκόπτω? 1

26

6 πάθη] < D1 1 εϋθέτω?] εύθέω?

Από δε των όρωμένων υπόδειγμα / λάβωμεν. εοικε γαρ το σώμα Μ 473 τη ψυχή καΐ τα τοο σώματο$ πράγματα τοις τή$ ψνχή? και τα φαινόμενα τοΐ$ κρυφίοι$. ώσττερ γαρ το σώμα έχει όδηγόν τον όφθαλμόν 4,2 και αυτός ορών όλον οδηγεί το σώμα είζ ευθύτητα · ύττόθου δε μοι διέρ15 χεσθαί τίνα δια τόπων ύλωδών καΐ ακανθών ττεπληρωμένων καΐ βορberheben. H 46, 5 erscheint διάκρισις neben γνώσις, φρόνησις, πίστις, αγάπη und den brigen άρετσί κατά τη ν εΙκόνα του πνεύματος als Sch pfungsmitgift. — Auf Recht und Unrecht bezogen in Apophth. patr. Nikon (MPG 65, 309 C). Daniel als Typus der διάκρισις Poimen 60 (ebd. 336C). διάκρισις bedingt den Wert der Askese Anton 8 (ebd. 77B) und wei zwischen Worten zu unterscheiden Agathon 5 (ebd. 109C). διάκρισις των λογισμών ist Gegenstand der Unterweisung bei Eulogios (ebd. 172 A). Als Altersweisheit in Hist. Laus. c. 17, p. 43, 16; mit Seelsorge-Charisma verbunden ebd. c. 24, p. 77, 14; als Eigenschaft des πνευματοφόρος ebd. c. 11, p. 34. 11. 5 φύσιν: Der Begriff der φύσις ist bei Symeon gegen die gnostische Geringsch tzung oder griechische bersch tzung ebenso gesichert, wie er in sein eigenes System einbezogen ist. Gott schuf die Seele, ως Iv TTJ φύσει αυτής μη ένθεΐναι κακίαν (Η 46, 5). κατά φύσιν hat die von Gott geschaffene Seele το άγοπτδν αυτόν (Η 56, 3). κατά φύσιν hat der Mensch die von Gott verlangte έπιτήδευσις (Η 37, 10). Das B se ist darum τταρά φύσιν (H 4,1); ξένον γαρ της φύσεως ημών, την κακίαν των παθών >διά της παρακοής του πρώτου ανθρώπου< ίν έαυτοΐς έδεξάμεθα (Η 4,8); dem entspricht die Weisung, ίνα τις διακρίνη τους άλλοτρίους λογισμούς της εναντίας δυνάμεως (Η 6, 3). Das g ttliche πυρ mu παν φαΰλον καΐ έπείσακτον πάθος της ψυχής verbrennen (Η 4, 11). Diese unnat rliche Verbindung kennzeichnet die Lage des Menschen; seit dem S ndenfall ist το σκότος του αΙώνος τούτου έπικείμενον πάση ...φύσει άνθρωπου (Η 43, 7). Von Anfang an steht die menschliche Natur nicht auf sich selbst. Wie der Leib nicht εκ της αύτοϋ φύσεως bestehen kann, so hat auch die Seele ewiges Leben ουκ εκ της ιδίας φύσεως (Η 1, 10). Zu eigen hat sie die Wandlungsf higkeit: έχει γαρ την φύσιν ό άνθρωπος τοιαύτην, da seine Seele sich noch aus der Tiefe der Bosheit oder von der H he des Himmlischen zum Gegenteil kehren kann (H 15. 36); zum Guten συνόντος του αγαθού (Η 27, 11), zum B sen, wenn es ihrer Herr wird (H 15, 25; 26, 5; 27, 10. 19). Hat die Seele Gemeinschaft mit Gott, so άλλάσσει την φύσιν είς την του θεοο μόρφωσιν (Κ1.-Β., S. 112, 12). ξένον της φύσεως ist auch die άνωθεν χάρις του πνεύματος (Η 4, 6. 7); δεκτική οϋν εστίν ή φύσις του καλού τε καΐ του κακού, ήτοι θείας χάριτος ήτοι εναντίας δυνάμεως (Η 15, 25). Sie ist in sich selbst schwach (ασθενής ούσα Η 27, 11): ή φύσις της ανθρωπότητας, εάν καθ' εαυτή ν γυμνή άπομείνη καΐ μη λαβή την μϊξιν καΐ την κοινωνίαν της επουρανίου φύσεως, ουδέν διωρθώθη (Η 32, 6). Die φύσις ανθρώπων konnte die Wunder des Mose nicht tun (H 50, 1); τη Ιδία φύσει konnte Josua nichts ausrichten (H 50, 2); nicht ή φύσις αυτού μόνη, sondern ή συνούσα αύτφ δύναμις lie die Sonne stillstehen (ebd.). Ohne σπέρμα εξ ουρανού ist ή άνθρωπίνη φύσις ... από θεού tot (Η 52,3). Vgl. auch Kl.-B., S. 72, 14: εί καΐ τα φυσικά μέλη σώα Ιχεις, εάν μη ταύτα έχων ένδυση την πορφύραν του πνεύματος, δ υπέρ την φύσιν σου εστίν, ου στεφανούσθαι ... δύνασαι. Η 26, 21 unterscheidet das blo e φυσικώς Beten von der geschenkten καθαρά ευχή. Die Abgrenzung der geschaffenen von der g ttlichen φύσις nimmt H l, 10 vor. ή της άνθρωπόMDiFP^P^G FP"

12 τοις] G cum BC, < MD^P'Pc | της ψυχής] τη ψυχή

27

βορών, ένθα και πυρ αναβάλλει και ξίφη παροατεπήγασι, κρημνοί τε και υδάτων πλήθη εκεί τυγχάνει, το λοιπόν ό γοργός και σπουδαίος και ευκίνητος έχων τον όφθαλμόν όδηγόν πάνυ προσεχόντως παρέρχεται τους χαλεπούς εκείνους τόπους, συνεχών πανταχόθεν χερσι και ποσι τον χιτώνα αυτού, ίνα μη εν ταϊς Ολαις καί άκάνθαις περισχισθη ή υπό 20 του βορβόρου άφανισθη ή Οπό ξίφους διακοπή, καί ό οφθαλμός όλον οδηγεί το σώμα, φως ων αυτού, ίνα μη κρημνοϊς καταρραγτ] ή υδασι τητος φύσις kann nicht ohne die R stung des Heiligen Geistes den μεθοδείαι des Teufels widerstehen (H 25, 2). Danach bedarf der Mensch sowohl der Herstellung seiner urspr nglichen reinen Natur wie der Teilhabe an der g ttlichen. Beides ist Zweck des Kommens Christi und Wirkung des Heiligen Geistes. Die rein gewordene Seele gewinnt την Ιδίαν φύσιν, το κτίσμα το άμωμον καί καθαρόν, zur ck (H 17, 3). Nach Besiegung der συνοϋσα πονηρία zeigt die Seele καθαρόν τον της καθαρας φύσεως λογισμόν (Η 53, 14). Durch das Wirken des κύριος werden τα της αρετής πάντα επιτηδεύματα ως φύσις (Η 19, 6). Bei den Begnadeten αύτη ή φύσις θέλει άπελθεΐν καί ίδεϊν τους αδελφούς, λαλήσαι λόγον ; die wiederhergestellte Natur dr ngt es zum geistigen Dienst (H 40, 6). Das θείον πυρ macht nach H 25, 10 den νους rein, damit er απολαβών το κατά φύσιν διορατικόν die θαυμάσια θεοϋ sehe, κατά φύσιν ist die αγάπη in der δικαιοσύνη του θεού έγκεκρυμμένη (Η 37, 2). Von der θεία φύσις της δωρεάς του αγίου πνεύματος spricht Η 20, 7, von der επουράνιος φύσις die oben aus H 32, 6 zitierte Stelle. Είς θεϊκήν γαρ φύσιν άπαντες (sc. τέκνα φωτός) μεταβάλλονται (Η 34, 2). την άγίαν φύσιν αύτοϋ vermischt Gott mit den Seelen der Christen (H 34, 3). Der κύριος wollte την φύσιν άλλάξαι καί μεταβαλεϊν ... κεράσας τω ίδίω αύτοϋ πνεύματι της θεότητος (Η 44, 1); nach Η 44, 5 erfolgt das αλλαγή ναι από της νυν φύσεως ταπεινής είς έτέραν θείαν φύσιν durch die δύναμις του αγίου πνεύματος. Die Seele mu θείας φύσεως teilhaftig werden (H 44, 9; 49, 3). από μιας φύσεως, dem πυρ θείον, werden die Christen entz ndet. In weiterem Sprachgebrauch kann auch einmal von der φύσις der S nde geredet werden: ΐνα αύτη πείρα των δύο φύσεων της αμαρτίας την πικρία ν καί της χάριτος την γλυκύτητα ή ψυχή γευσαμένη πλεονάκις αίσθητικωτέρα γένηται (Κ1.-Β., S. 61, 25). — F r Clem. Alex, sind die πάθη παρά φύσιν (Strom. II, XIII, 59, 6 [II, 145,6]); vgl. Apophth. patr. Poimen 68 (MPG 65, 337 C), wo unter dem Israel gegebenen Gebot, άπέχεσθαι των παρά φύσιν (Lev 11?), die Enthaltung von οργή, θυμός ... καί τα λοιπά της παλαιότητας verstanden wird. Die Behauptung (Job. Damasc., De haer. 80, I, 13 [zit. bei Kmosko, Patrol. Syr. 1,3, col. CCXXXIV]), Ότι φύσει τα κακά, ist bei Symeon nicht zu belegen und steht im Widerspruch zu dessen Anschauungen. Den Zusammenhang mit der griechischen W rdigung des κατά φύσιν wahrt die Bewertung des Gewissens als des κατά φύσιν διδάσκαλος in Hist. Laus. c. 4, p. 19, 24. 11 εοικε: Vgl. H 53, 15: ... ίνα παν δ βλέπει εν κοσμώ είς οίκοδομήν της ψυχής λαμβάνη καθαρώς εννοούμενος πάντα* οίον δια του πλούτου καί των λοιπών του κόσμου τερπνών τον άνω έπουράνιον πλοϋτον άληθινόν ή τρυφήν ή δόξαν άμάραντον, ων είσι ταΰτα σκιαί. ό γαρ κόσμος ούτος, του αληθινού καί σΐωνίου εϊκών τυγχάνει. Nur die Richtung des Analogieschlusses, nicht schon dessen Spiritualisierung findet sich bei Origenes (Frgm. XXII aus der Prophetenkatene [111,208,12]): Όπερ ό κόσμος όλος, τοϋτο Ρ8 28

G (post 17 έκβΐ vide proleg, p. XXVII) 20 καί] ή PS 21 ό] < F

18 προσεχόντως] προσεχώς

καταποντισθή ή τινι χαλεπω καταβλαβτί. ό ούτως γοργός και συνετός και μετά πάσης νήψεως παρερχόμενος, συσφίγγουν τον χιτώνα αυτού, 25 υπό του οφθαλμού ευθέως οδηγούμενος φυλάσσει και εαυτόν άβλαβη και τον χιτώνα του ενδύματος αυτού άκαυστον και άσχιστον διατηρεί, εάν δε τις fj αργός καΐ οκνηρός και ράθυμος και βαρύς και χαυνος δια των τοιούτων ιταρερχόμενος τόττων, περιρρέων ό χιτών αυτού ένθεν και ένθεν εϊς τάς Ολας και άκανθας περισχίζεται ή υπό του πυρός κατα30 καίεται δια το μη συνέχειν πάντοθεν ανδρείως το ένδυμα ή υπό των παραπεπηγμένων ξιφών παρακόπτεται ή υπό του βορβόρου σπιλουται, και άπαξαπλώς τάχιον καταφθείρει τον καλόν και καινόν του ενδύματος χιτώνα δια την άπροσεξίαν και χαυνότητα και όκνηρίαν αυτού, εί δε μη καλώς και ευθέως τω όφθαλμω προσέχει, καϊ αυτός εις φάραγγα 35 πεσεϊται ή εν τοις ΰδασι καταποντισθήσεται. Τον αυτόν τρόπον και ή ψυχή φορούσα ώσπερ χιτώνα καλόν, το 4,3 ένδυμα του σώματος, έχουσα διακριτικό ν μέλος ευθυνον δλην την ψυχή ν μετά του σώματος, παρερχομένη δια των υλών και ακανθών του βίου και βορβόρου και πυρός και κρημνών, τουτέστιν επιθυμιών και ηδονών και 40 των λοιπών άτοπων του αιώνος τούτου, πάντοθεν οφείλει μετά νήψεως και ανδρείας και σπουδής και προσοχής συσφίγγειν και φυλάσσειν εαυτή ν και τον χιτώνα του σώματος, μη που περισχισθτ) εν ταϊς του κόσμου Ολαις και άκάνθαις μερίμνων και ασχολιών και περισπασμών γήινων, και υπό του πυρός της επιθυμίας κατακαυθή. οίον ένδεδυμένη 45 τον όφθαλμόν αποστρέφει του μη ίδεϊν πονηρά, το ους ομοίως αποστρέφει του μη άκούειν καταλαλιάν, την γλώσσαν του μη λαλεϊν μάταια, χείρας και πόδας από επιτηδευμάτων κακών, έχει γαρ θέλημα ή ψυχή του άποστρέψαι και κωλυσαι τα μέλη του σώματος από κάκιστων θεαμάτων και ακοής πονηρας και αίσχρας και λόγων απρεπών και 50 επιτηδευμάτων κοσμικών και πονηρών. Αποστρέφει δε και εαυτή ν ή ψυχή από ρεμβασμών, φυλάττουσα 4,4 την καρδίαν του μη ρέμβεσθαι εν τω κοσμώ τα μέλη των λογισμών κατά τίνα άναλογίαν εστί μόνος ό άνθρωπος; das ist der griechische Mikrokosmosgedanke. 37 μέλος: hnlich H 4, 5; 5, 8; vgl. auch H 4, 10: (ό θεός) ένεδύσατο τα μέλη του σώματος τούτου. 40 cf. Lc 16, 8. αιώνος τούτου: Vgl. H 4, 4: (ό κύριος) δίδωσι την Ιδίαν της χάριτος βοήθειαν, άπτωτον διατηρών την ψυχήν έκείνην διεξερχομένην καλώς τον ενεστώτα πονηρόν αίώνα. Der Gegensatz zwischen diesem und jenem Aon bestimmt auch sonst die Denkweise Symeons; vgl. H l, 7; 5, 1; 7, 1; 8, 5; 15, 9. 26; 16, 8; 24, l (6 κόσμος γαρ ούτος τω κοσμώ τω άνω Μ D^P3 (Pc) G 23 χαλεπω] < Pc | γοργός καϊ συνετός] -ως καϊ -ως D1?" cum B 29 ύττό] από F 30 το ένδυμα] ~ post συνέχειν FP8PCG cum L 32 καλόν και] < Μ 24 ευθέως] εύθέτως Ρ 8 37/38 έχουσα - σώματος] < Μ 38 1 S C τταρέρχομένη] Μ G cum BLC, παρερχομένη ν D FP P 39 βορβόρου] βορβόρων Ρ° | πυρός καϊ κρημνών] 321 Ρ 8 41 σπουδής καϊ προσοχής] 321 Pc | προσοχής] προσευχής F, PS s. 1. (Ρ 8 txt) 42 έαυτήν] εαυτόν D1 48 μέλη] c μέρη P 50 κοσμικών καϊ πονηρών] 321 F Ps cum L ψ

29

Μ 4?β αυτής, και ούτως αγωνιζομένη και σπουδάζουσα kod συν/έχουσα πάντοθεν εν πολλή προσοχή τα μέλη του σώματος από κακών, άσχιστον και άκαυστον και άσπιλον τον καλόν χιτώνα του σώματος διαφυλάσσει. 55 καΐ αύτη δια του γνωστικού καΐ διανοητικού και διακριτικού θελήματος αυτής, το δε παν δια της του κυρίου δυνάμεως φυλαχθήσεται, αύτη εαυτή ν όση δύναμις συσφίγγουσα και πάσης επιθυμίας κοσμικής άποστρέφουσα καΐ ούτως υπό κυρίου βοηθούμενη είς το εξ αληθείας φυλαχθήναι αυτήν από των προειρημένων κακών, έπάν γαρ ϊδη ό κύριος τίνα γεν- 60 ναίως άποστρεφόμενον τάς του βίου ήδονάς καΐ περισπασμούς και μεριμνάς ύλικάς και δεσμούς γηίνους καϊ ρεμβασμούς λογισμών ματαίων, δίδωσι την ιδίαν της χάριτος βοήθειαν, άπτωτον διατηρών την ψυχήν έκείνην διεξερχομένην καλώς τον ενεστώτα πονηρόν αίώνα. καΐ ούτως ή ψυχή επαίνων ουρανίων παρά Θεού και αγγέλων τεύξεται, δτι τον 65 χιτώνα του σώματος αυτής καλώς διεφύλαξε και έαυτήν, όσον το εν αύτη δυνατόν, πασαν έπιθυμίαν του κόσμου άποστραφεϊσα καϊ υπ' αυτού βοηθηθεϊσα τον δρόμον του σταδίου του κόσμου τούτου καλώς διεξελήλυθεν. 4,5 Εί δε τις εν χαυνότητι και ραθυμία μη προσεχόντως εν τω βίω τούτω 70 πορεύεται και εκ θελήματος ιδίου ουκ αποστρέφεται πασαν έπιθυμίαν του κόσμου και τον κύριον μόνον εν πάση επιθυμία ζητεί, είς τάς άκανθας και ϋλας του κόσμου τούτου περιπείρεται, και υπό του πυρός της επιθυμίας ό χιτών του σώματος παρακαίεται καϊ υπό του βορβόρου των ηδονών σπιλοΰται, και ούτως άπαρρησίαστος ή ψυχή εν ήμερα κρίσεως 75 ευρίσκεται, το ένδυμα αυτής άσπιλον μη δυνηθεϊσα τηρήσαι, αλλά καταφθείρασα αυτό ταΐς άπάταις του αΙώνος τούτου* και δια τοοτο απόβλητος της βασιλείας γίνεται, τί γαρ ποιήσει ό Θεός τω Θελήματι Ιδίω παραδιδόντι εαυτόν τω κοσμώ και άπατωμένω ταϊς ήδοναΐς αυτού ή ρεμβασμοΐς ύλικοΐς έκπλανωμένψ; έκείνω γαρ βοήθειαν δίδωσι τφ εο ΙναντιοΟται καϊ ό αΙών ούτος τφ άνω αΐώνι αντίκειται); 49, 2. 51 ρεμβασμών: Vgl. Ζ. 62 (^εμβασμούς λογισμών ματαίων); Η 32, 9; Η 4, 5 (ρεμβασμοί υλικοί). Aufgabe des άγων, πανταχόθεν ρεμβομένους αυτούς (sc. τους λογισμούς) συνάγειν, Η 6,3; ebenso Η 14, 3; 27, 2; 31, 2; 33, 1; besonders als Gef hrdung der ευχή Η 56, 4. Vgl. Apophth. patr. Joh. Kol. 10 (MPG 65, 208A): ουκ ήφιε τον λογισμόναυτού£εμβασθήναι; s. auch zu H 27, 2. 64 cf. Gal. 1, 4. 68 cf. II Tim 4, 7. 68. 73 cf. I Cor 7,31. 75 cf. I Joh 4,17. άπαρρησίαστος: Vgl. Origenes, Joh. Komm. XX, XXXI, 282 (IV, 369. 2): παρρησία gegen ber dem Teufel am Todestage. Gegen ber dem επουράνιος βασιλεύς als Kennzeichen der μέτρα της θελειότητος Η 17, 2. Auszeichnung der durch Θλίψεις Bew hrten H 53, 5; Eigenschaft der rechten ευχή H 53,18. Negativ als der ξενιτεία entgegengesetzte Vertraulichkeit Apophth. patr. MD 1 FP 8 (P°)G 55 ακαυστον]άκατάκαυστονΡΡ8 ψ 60 γαρ] δε Ρ° 61/62 1 S S καϊ - Ολικάς] < FP 63 Ιδίαν] οίκεΐαν FP" 65 καϊ] < FP 66/67 εν αυτή)] εαυτή FP" 67 έπιθυμίαν] ~ post κόσμου Pa 70 iv1- βίω] < F | καϊ] + άμελεία καϊ Pc G cum BLC 72 ζητεί] επιζητεί D1FPs G cum L 76 τηρήσαι] φυλάξαι Μ ψ

30

85

90

95

ιοο

αποστρέφαμε vcp τάς ύλικάς ήδονάς καΐ προτέρας συνήθειας καΐ βία την διάνοιαν πάντοτε προς κύριον ελκοντι άρνουμένω τε εαυτόν καΐ τον κύριον μόνον έπιζητοϋντι. τούτον διατηρεί τον φυλασσόμενον πανταχόθεν εκ των παγίδων καΐ βρόχων της ύλης του κόσμου, τον »μετά φόβου καΐ τρόμου« την εαυτού σωτηρίαν κατεργαζόμενον και μετά πάσης προσεχείας δια των παγίδων καΐ βρόχων και επιθυμιών του αΙώνος τούτου παρερχόμενον και την του κυρίου βοήθειαν έπιζητουντα και τω έλέει αυτού δια της χάριτος σώζεσθαι έλπίζοντα. Ιδού γαρ αί πέντε παρθένοι αί φρόνιμοι, νήψασαι καΐ γοργευσάμεναι 4,6 το ξένον της εαυτών φύσεως, λαβουσαι το ελαιον εν τοις άγγείοις της καρδίας αυτών, τουτέστι την άνωθεν χάριν του πνεύματος, ήδυνήθησαν συνεισελθεϊν τω νυμφίω εις τον έπουράνιον νυμφώνα. αί δε άλλαι, αί μωραί, αί εν τη Ιδία φύσει άπομείνασαι ουκ ενηψαν και έσπούδασαν δέξασθαι το >ελαιον της άγαλλιάσεως< εν τοις άγγείοις αυτών, / ως έτι εν σαρκί ήσαν. Μ 477 αλλ' ώσπερ άπεκοιμήθησαν δι' άμέλειαν και χαυνότητα και ^αθυμίαν καΐ άγνωσίαν ή καΐ οΐησιν δικαιοσύνης, διό και του νυμφώνος της βασιλείας άπεκλείσθησαν μη δυνηθεΐσαι ευαρεστήσαι τω έπουρανίω νυμφίω. δεσμώ γαρ κόσμου και αγάπη τινί γηΐνη κατασχεθεϊσαι την αγάπη ν αυτών δλην και τον ερωτά προς τον οΰράνιον νυμφίον ουκ έδωκαν ούτε το ελαιον έκομίσαντο. καΐ γαρ αί το ξένον της φύσεως, τον αγιασμό ν τοΟ πνεύματος ζητουσαι ψυχαί δλην την άγάπην αυτών προς κύριον άποδεσμοοσι κάκεϊ περιπατοοσι κάκεΐ εύχονται κάκεϊ λογίζονται, πάντα αποστρέφαμε ναι. διό καταξιοϋνται λαβείν το ελαιον της επουρανίου Agathon l (MPG 65, 109 Α), παρρησία του βίου Hist. Laus, c.25, p. 80, 3; als ruhige Zuversicht ebd. c. 32, p. 93, 6; als Vertrauen ebd. c. 59, p. 163, 15. ήμ^βφ κ6^' σεως: Sich dieses Tages nicht zu erinnern ist Kennzeichen der Welt (H 15, 19). 82 cf. Lc 9, 23. 841. Phil 2. 12. 8911. Mt 25, Iff. 90 ξένον: H 4, 6: το ξένον της φύσεως τον άγιασμόν του πνεύματος (vgl. Η 4, 7). ξένον γαρ της φύσεως ημών, την κακίαν των παθών, mu ein anderes ξένον της φύσεως ημών, n mlich ή επουράνιος δωρεά του πνεύματος, vertreiben (H 4, 8). Der Mensch mu δέξασθαι ξένον τι της Ιδίας φύσεως αγαθόν, όπερ εστίν ή δύναμις του αγίου πνεύματος (Η 24, 5; vgl. Η 27, 5); ohne τΐ ξένον της φύσεως αύτοΰ zu empfangen, bleibt der Mensch ohne Frucht (H 26, 19). Wirkung der Gnade ist, zu ruhen αναπαύσει έπουρανίω ξένη του αΙώνος τούτου (Κ1.-Β., S. 61,12). — In nur negativem Sinne in Apophth. patr. Ammun Nitr. 2 (MPG 66, 128 C) : Οί γέροντες προκύψαντες, ουκ εΐχον εν αύτοϊς έτερον τι, ή ξένον εν τω στόματι, ίνα αυτό λαλήσωσιν. S. auch zu H 27, 5. 94 PS 44, 8 ; cf . Rm 7, 6. 96 άγνωσίαν : Vgl. H 5, 3 : ό της πονηρίας αρχών, σκότος τι λογικό ν κακίας καΐ θανάτου υπάρχων . . . σκότους αγνωσίας, πη ρύσεως καΐ λήθης έμπίπλησι πασαν ψυχήν την μη άνωθεν γεγεννημένην. 97 cf. Hbr 11, 6. (Pc) G 81 τάς ΰλικάς ήδονάς] ταϊς -καις -ναϊς Ρ" | προτέρας συνηθείας] -αις -αις Ρ« ψ 86 f δια] < FPspc γ 90 εαυτών] έαυτοϋ Ρ<> | το»] < Ρ" | άγγείοις] + αυτών Pc 92 νυμφώνα] νυμφίον Pc | αϊ1] < Ρ8 94 εν2] + c c τη Μ 97 νυμφίω] νυμφώνι P 98 τινί γηΐνη] < P 99 νυμφίον] < FP" | ουκ] < PC | το] < FP" 108 διό] + καΐ Β1?»?^ cum BC 31

χάριτος και ούτως άπτωτοι διεξελθεΐν δύνανται, τελείως τω πνευματικώ νυμφίω ευαρεστοΰσαι. αϊ yap είς την φύσιν αυτών άπομένουσαι ψυχαϊ 105 τω λογισμώ επί της γης ερπουσιν, επί γης λογίζονται, έττΐ γης την δίαιταν ό νους αυτών έχει· και τω μεν δοκεϊν νομίζουσι του νυμφίου είναι και δικαιώμασι κεκοσμήσθαι σαρκός, άνωθεν δε εκ του πνεύματος ουκ έγεννήθησαν, το >ελαιον της άγαλλιάσεως< μη δεξάμεναι. 4.7 Αί γαρ πέντε λογικαΐ αισθήσεις της ψυχής, εάν δέξωνται την άνωθεν no χάριν και τον άγιασμόν του πνεύματος, αληθώς παρθένοι φρόνιμοι τυγχάνουσι, την άνωθεν της χάριτος δεξάμεναι φρόνησιν. εί δε είς την φύσιν αυτών μόνην άπομείνωσι, μωραϊ ευρίσκονται και τέκνα του κόσμου αποδείκνυνται* ουκ άπεδύσαντο γαρ το πνεύμα του κόσμου, καν τω δοκεϊν νομίζουσι δι' εύλογοφανείας τινάς και σχήμα του νυμφίου είναι us νύμφαι. ώσπερ γαρ αϊ δλαι εξ όλου τω κυρίω προσκολλώμεναι ψυχαι εκεί είσι τω λογισμώ κάκεϊ εύχονται κάκεϊ περιπατουσι κάκεϊ επιποθουσιν είς την του κυρίου άγάπην, ούτω πάλιν ψυχαι αί εν τη αγάπη του κόσμου δεθεϊσαι και εν τη γη την δίαιταν εχειν βουλόμεναι έκεϊ περιπατουσι και έκεϊ λογίζονται, εκεί ό νους ένδιαιταται* διό και άμετά- 120 τρεπτοι προς το αγαθόν »φρόνημα του πνεύματος« τυγχάνουσι. Ιένον ούν τι της φύσεως ημών (λέγω δη την έπουράνιον χάριν) χρεών συστήναι και συμπλοκή ναι τη φύσει ημών, ίνα δυνηθώμεν εις τον έπουράνιον νυμφώνα της βασιλείας τω κυρίω συνεισελθεϊν και της αιωνίου 4.8 σωτηρίας τυχεϊν. ξένον γαρ της φύσεως ημών, την κακίαν των 125 παθών, >διά της παρακοής του πρώτου άνθρωπου< εν έαυτοΐς έδεξάμεθα, ην και ώσπερ φύσιν ημών καταστασαν συνήθεια και προλήψει πολλή δια του ξένου της φύσεως ημών, της επουρανίου δωρεάς του πνεύματος, ΙΟΟϊ. cf. IIThess2, 13; cf. I Ptr 1, 2. 108 Hbr 9, 10. σαρκός: In Ep. 2 (MPG 34, 413AB) der gleiche Gegensatz, der Symeons Frontstellung bestimmt: οί μεν yap υπό νόμο v τα της σαρκός δικαιώματα επιτελοϋντες μόνον την εκτός φυλάττουσι καθαρότητα, ot δε υπό χάριν καΐ της ένδον εν άγιασμω εΙρήνης ορέγονται. 108. 110 Joh 3, 3. 7. 109 PS 44, 8. 110 πέντε λογικαΐ αισθήσεις: Diese sind nach B(228 r 6 )L (173J) σύνεσις, γνωσις, διάκρισις, υπομονή, έλεος. 111. 113 Mt 25, Iff. 114 cf. I Cor 2, 12. πνεύμα τον κόσμου: Bestimmend f r die άνθρωποι του κόσμου τούτου auch H 5, 5. Zu ihnen geh ren die φρόνιμοι, συνετοί, σοφοί (Η 9, 7); αυτόν δε ουδείς ανθρώπων των εχόντων το πνεύμα του κόσμου γινώσκειν καΐ άνακρίνειν δύναται (Η 9, 8). Nachdem Adam υπό το πνεύμα του κόσμου geraten war, ουκ εβλεπον die Menschen τον άληθινόν πατέρα τον έπουράνιον (Η 28, 4). Auch die blo en Namenschristen sind noch εν ττ) δεινή πενία του εγκόσμιου πνεύματος (Κ1.-Β., S. 34, 31). Erst der Herr χωρίζει το μεμιγμένον άλλότριον αυτής (sc. της ψυχής) εγκόσμιον πνεύμα (Κ1.-Β., S. 95, 20). 116 cf. I Cor 6, 17. 121 Rm 8, 6. 126 Rm MD 1 FP S (P C )G 109 δεξάμεναι] καταδεξάμεναι Μ 111 του πνεύματος] ~ post χάριν Ps | παρθένοι] + καΐ Ρ3 113 μόνην] μόνον Ρ° ψ 115 νομίζουσι] νομίζωσι Μ G 116 προσκολλώμεναι] κολλώμεναι FPS f 120f άμετάτρεπτοι] s άμετάστρεπτοι P 124 της βασιλείας] < Μ 126 εν] < Ρ 3 32

έξωσθήναι πάλιν χρή και εις την άρχαίαν καθαρότητα άποκαταστήναι. 130 και ει μη έκείνην την εξ ουρανού άγάπην του πνεύματος δεξόμεθα νΟν εν πολλή αιτήσει και δεήσει και ττίστει και προσευχή και αποστροφή του κόσμου, και προσκολληθή τη αγάπη, ήτις εστίν ό κύριος, και άγιασθή ή μιανθεϊσα Οπό της κακίας φύσις ημών υπό της αγάπης εκείνης του πνεύματος, και έως τέλους διαμείνωμεν άπτωτοι εν πάσαις ταϊς 135 εντολαϊς αυτού ακριβώς αναστρεφόμενοι, της επουρανίου βασιλείας τυχεϊν ου δυνησόμεθα. / Λεπτόν δε τίνα λόγον και βαθϋν κατά την προσουσάν μοι δύναμιν 4,9 ειπείν βούλομαι· διό συνετώς ακούσατε, έσωματοποίησεν εαυτόν ό [Μ4βο άπειρος και απρόσιτος και άποίητος θεός δΓ άπειρον και άνεννόητον 140 χρηστότητα, και ως είπεϊν συνεσμίκρυνεν εκ της απροσίτου δόξης, ίνα συνενωθηναι δυνηθη τοις άοράτοις αυτού κτίσμασιν (οίον ψυχαΐς αγίων και αγγέλων λέγω), ίνα δυνηθώσι ζωής θεότητος μετάσχει ν. εκαστον γαρ κατά την ιδίαν φύσιν σώμα εστίν, ό άγγελος, ή ψυχή, ό 5,19. 128 cf. Act 2, 38. 129 καθαρότητα: Als Kennzeichen des Menschen vor dem Fall H 12, 10: άκούομεν εκ των γραφών, ότι εν τιμή καΐ εν καθαρότητι ην. Ihre Wirkung: το πρίν αυτός ό Αδάμ εν καθαρότητι ων έβασίλευε των λογισμών αυτοΰ (Η 15, 25). καθαρότης ist Η 8, 3 wie Η 8, 4 den τέλεια μέτρα vorbehalten, darum H 15, 14. 15 an die Gottesliebe gebunden und wie diese nicht ohne ττνεΰμα ocyiov zu erreichen (H 24, 5); auch bei Gnadenerfahrungen wird sie nicht gleich gew hrt (H 26, 24); ihr Kennzeichen ist der Verzicht auf alle Verurteilung, auch der S nder und Heiden (H 8, 6; 15, 8). —καθαρότης auch in den Apophth. patr. Poimen 97, als Verzicht auf das Richten (MPG 65, 345B). 138 έσωματοποίησεν: In H 4, 10 nicht nur als Menschwerdung zu verstehen: μεταμορφούμενος σωματοποιεί εαυτόν καΐ άναμίγνυται mit den heiligen Seelen. H 4,11: έξομοιοϊ εαυτόν σωματοποιών... πισταΐς ψυχαΐς, er macht sich zu φως und ττϋρ (Η 4,11), zur πόλις φωτός Ιερουσαλήμ ή όρος Σιών έπουράνιον (Η 4,12); σωματοποιεί γαρ Ιαυτόν καΐείς βρώσιν καΐ πόσιν (ebd.); vgl. auch H 4,13. — Auf H 4,9-13 geht etwaTimotheus v. Konstantinopel 6 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXV): Λέγουσιν ... ότι ή θεία φύσις τρέπεται καΐ μεταβάλλεται εϊς όπερ αν έθέλη καΐ βούλεται, ίνα συγκραθή ταΐς εαυτής άξίαις ψυχαϊς Auf ein Mi verst ndnis unserer Stelle mag auch der Satz bei Timotheus v. KonstantinopelS (ebd.col.CCXXV) zur ckgehen: Λέγουσιν ότι τον άνθρωπονδνάνέλαβεν εκ της Μαρίας ό Κύριος, ποτέ μεν αυτόν είς πνεύμα μετέβαλλεν, ποτέ δε είς σώμα. διότι αυτό το σώμα του Κυρίου άπερίγραπτον ην, καθάπερ ή θεία φύσις. Da Symeon in Wahrheit antidoketisch gelehrt hat, zeigen V int 21. 22 (zit. bei D rries, Symeon, S. 119). Vergleichbar (aber nicht gleich) ist ein Satz bei Gregor v. Nyssa (Hobel. Komm., or. Ill, p. 96, 7): το γαρ γεννηθέν (εν) ήμϊν παιδίον, ό Ίησοϋς ... ουκ εν πδσιν ό αυτός εστίν, αλλά προς το μέτρον του εν φ γίνεται. ber die doketische MD 1 FP B (F e )0 129 έξωσθήναι] έξωθήναιΟ1 130 δεξόμεθα] δεξώμεθαι D** 1 c (corr. D ) PsP G 131 καΐ πίστει] < Pa 132 προσκολληθή] -θώμεν Ρ 8 | κύριος] Χριστός Ρ* 133 μιανθεϊσα] + φύσις Ρ° (transposuit et non delevit post κακίας) ψ 134 διαμείνωμεν] διαμένομεν FP" 135 ακριβώς αναστρεφόμενοι] 21 Μ 139 δι'] δια Μ G 140 συνεσμίκρυνεν] ώσανεΐ έσμίκρυνεν D1 141 άοράτοις] όρατοΐς MD1 f 143 ό1] < FP« | ή] < FP* | ό2] < FP" 3

D rries, Makarios

33

δαίμων δτι καν λεπτά εστίν, όμως εν ύποστάσει και χαρακτήρι και είκόνι κατά την λεπτότητα της φύσεως αυτών σώματα τυγχάνει λεπτά. ώσπερ εν ύποστάσει τούτο το σώμα παχύ εστίν, ούτω και ή ψυχή λεπτή ούσα περιέλαβε τον όφθαλμόν δι' ου όρα, το ους δι' ου ακούει, ομοίως την γλώσσαν δι' ης λαλεί, την χείρα, καΐ άπαξαπλώς παν το σώμα και τα μέλη αυτού περιλαβοϋσα ή ψυχή συγκέκραται, δι' ου απεργάζεται πάντα τα του βίου επιτηδεύματα. ιδο 4,10 Τον αυτόν τρόπον και ό άπειρος και άνεννόητος θεός τη χρηστότητι αύτοΰ έσμίκρυνεν εαυτόν καΐ ένεδύσατο τα μέλη TOO σώματος τούτου και περιέλαβεν εαυτόν από της απροσίτου δόξης, και δια ήμερότητα καί φιλανθρωπίαν μεταμορφούμενος σωματοποιεί εαυτόν καΐ άναμίγνυται καί παραλαμβάνει τάς αγίας και ευαρέστους και πίστας ψυχάς 1 55 και γίγνεται μετ' αυτών είς »εν πνεύμα« κατά το λόγιον Παύλου · ψυχή ως είπεϊν είς ψυχήν και υπόστασις είς υπόστασιν, ίνα δυνηθη ή πολυπρόσωπος ένότης des κύριο; vgl. Acta Johannis 88-93 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 194-197). 140 cf. I Tim 6, 16. 143 σώμα εστίν: Vgl. Cassian, Coll. VII, 13, l(ed. Petschenig, p. 192, 23) : licet enim pronuntiemus nonnullas esse spiritales naturas, ut sint angeli, archangeli ceteraeque virtutes, ipsa quoque anima nostra vel certe aer iste subtilis, tarnen incorporeae nullatenus aestimandae sunt. habent enim secundum se corpus quo subsistunt, licet multo tenuius quam nostra sunt corpora (I Cor 15, 40-44). quibus manifeste colligitur nihil esse incorporeum nisi deum solum. oi άγγελοι σώματα είσιν bei Clem. Alex., Excerpta ex. Theod. 14, 2 (III, 111, 18). Φασί γαρ σώμα είναι ... οΙΣτωϊκο1...καΙτήν ψυχήν bei Clem. Alex., Strom. V, XIV, 89,2 (II, 384,19); vgl. Origenes, Joh. Komm. XIII, XXI (IV, 245). Die durch Eph 6, 12 nahegelegte Unk rperlichkeit der D monen ist nur relativ : τα γαρ πνευματικά της πονηρίας αόρατα καΐ ασώματα όσον προς τα φαινόμενα τυγχάνουσιν ομοίως καί ή ψυχή αόρατος καί ασώματος όσον προς παχύτητα σωμάτων (Η 53, 6). ουχ ως σώμα μη έχοντα (sc. τα δαιμόνια), αλλ' ως προς συγκρισιν των σωζόμενων σωμάτων πνευματικών σκιά όντα ασώματα είρηται (Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 14, 1. 2 [III, 111, 15]). 149 σνγκέκραται : Vgl. Η 62, 4 : μία ψυχή εν όλω τω σώματί εστί, καί εκαστον μέλος του σώματος Οπό της μιας ψυχής διοικείται. — Vgl. Clem. Alex., Strom. VI, XVI, 136, l (II, 500, 23) : δια του σωματικού δρα πνεύματος αίσθάνεται ό άνθρωπος, επιθυμεί, ήδεται, οργίζεται, τρέφεται, αύξεται· καί δη καί προς τάς πράξεις δια τούτου πορεύεται τάς κατ' Ιννοιάν τε καί διάνοιαν; Gregor v. Nyssa, De hominis opificio 6 (MPG 44, 140 A) : Μία γάρτίς εστί δύναμις, αυτός ό έγκείμενος νοϋς,ό δι 'εκάστου των αίσθητηρίων διεξιών, καί των όντων έπιδρασσόμενος. Ούτος θεωρεί δια των οφθαλμών το φαινόμενον ούτος συνιεϊ δια της ακοής το λεγόμενον, άγαπφ τε το κατευθύμιον,καΐ το μη καθ' ηδονή ν αποστρέφεται, καί TTJ χειρί χρήται προς το ό τι βούλεται, κρατών δΓ αυτής καί άπωθούμενος άπερ αν λυσιτελεΐν κρίντι,τή του οργάνου συνεργία είς τούτο συγχρώμενος. 164 μεταμορφονμενος: Vgl. Acta Thomae 153 (Lipsius-Bonnet II, 2, ρ. 262,8): Δόξα σοι πολύμορφε Ιησού. Das σμικρύνειν Acta Thomae 80 (ebd. p. 195, 20) d rfte einfach auf die Versuchung gehen. 156 I Cor 6, 17. 157 ψνχήν: Vgl. H 12, 17: συγκιρνασθαι τη έπουρανίω ψυχή. Η 32, 6 ist der Zweck der Menschwerdung, ίνα καί συ ό χοϊκός δέξη την έπουράνιον ψυχήν. καί όταν ή ψυχή 148 παν] όλον Ρ« | το] < D1

34

152 αύτοϋ] έαυτοϋ FP"

ψυχή εν τη θεότητι ζήσαι και αίσθέσθαι αθανάτου ζωής, και δόξης άφθαρτου μέτοχος γένηται ή γε αξία αυτού και εΰάρεστος. εί γαρ εξ 160 ουκ όντων είς το είναι πεττοίηκε την όρωμένην κτίσιντοιαύτην ένττολλή τινι διαφορά και ποικιλία, καΐ πριν γενέσθαι ουκ ην, ηθέλησε δε και ευκόλως έποίησεν εκ των μη όντων υποστάσεις παχείας και σκληράς (οίον γήν λέγω, δρη, δένδρα· οράς οία σκληρότης φύσεως), και πάλιν μέσα ύδατα και εξ αυτών γεννασθαι πετεινά προσέταξε και πάλιν 165 λεπτότερα, πυρ και ανέμους, και δια λεπτότητα μη όρώμενα τφ του σώματος όφθαλμω. Πώς ή άπειρος και ανεκδιήγητος της πολυποικίλου σοφίας του θεού τέχνη εκτισεν εκ μη όντων παχύτερα και λεπτότερα και άπαλώτερα σώματα ένυπόστατα τω θελήματι αυτού, πόσω μάλλον αυτός ων ως σου κοινωνηση τφ πνεύματι καΐ είσέλθη ψυχή επουράνιος είς την ψυχήν σου, τότε εί τέλειος άνθρωπος εν θεώ καΐ κληρονόμος καΐ υΙός; ebenso Η 44, 9: δούναι είς την ψυχήν ημών έπουράνιον ψυχήν; Η52,5: ή ψυχή χωρίς της επουρανίου ψυχής καΐ του θεϊκού ττνεύματος ατελής καΐ έπίμωμός εστίν ... ό γαρ Κύριος εύδόκησεν αυτόν (sc. τον αληθή Χριστιανόν) εχειν δύο ψυχάς, μίαν την κτισθεΐσαν καΐ μίαν έπουράνιον εκ του θεϊκού πνεύματος. Nicht ganz ohne Z gern nimmt Symeon die Lehre von der Ersterschaffung der Seele auf: μέγα τοίνυν καΐ θαυμαστόν τι καΐ θείον έργον εστίν ή ψυχή· και ως φαίνεται καΐ προ της του σώματος διαπλάσεως ίδημιούργησεν αυτήν (Κ1.-Β., S. 148, 23). Vgl. dagegen Gregor ν. Nyssa (Hohel. Komm., or. VII, p. 241, 4): ούτε γαρ προϋπάρχει του σώματος ή ψυχή ούτε προκατασκευάζεται της ψυχής το σώμα, αλλ' όμοχρόνως εν τη ζωή γίνονται. ύπόστασις: Ζ. 162: ευκόλως έποίησεν εκ των μη όντων υποστάσεις παχείας καΐ σκληράς (οίον γη ν λέγω, όρη, δένδρα...). Wie hier, so h lt Symeon auch H 52, 4 den undogmatischen Sprachgebrauch von ύπόστασις fest: εκαστον μέλος ζή εν τη υποστάσει (des πνεύμα της θεότητος) καΐ τη θεϊκή ψυχή; Christus bewahrt την ϋπόστασιν της ψυχής vor den Geistern der Finsternis (Kl.-B., S. 135, 1). H 7, 3 wird das Wesen der Wahrheit als ύπόστασις της αληθείας von ihrem Schein unterschieden. H 11, 5: (ό λόγος ό πονηρός) κατέσχεν αυτού (sc. του Αδάμ) πασά ν την ϋπόστασιν (Wesen). H15, 10: Bei der Auferstehung bleibt jeder εν τη Ιδία φύσει καΐ υποστάσει (Natur und Wesen). Η 26, 24: μέση ούν εστίν ή ψυχή των δύο υποστάσεων (Wesenheiten), ό θεός καΐ οΐ άγγελοι αυτού auf der einen, ό διάβολος καΐ οΐ άγγελοι αυτού auf der anderen Seite. H 27, 12 unterscheidet das διηγήσαι λόγους in blo er γνώσει τινί καΐ vot und das εχειν τον θησαυρόν εν υποστάσει καΐ Ιργω καΐ εν πληροφορία. Η 30, 4: ό καλός ζωγράφος Χριστός malt das himmlische Bild auf die Seele εκ της υποστάσεως αυτού. Η 37, 10: το ούν θέλημα του ανθρώπου ως παράστασις υποστατική (wesenhaft, konstituierend). Kl.-B., S. 65, 9: ταύτα ούν πάντα θεϊά εστί καΐ άρρητα καΐ φωτεινά, επειδή πνευματικά εστί καΐ υποστατικά (wesenhaft, wirklich). H 39: Die Gl ubigen empfangen δωρεάν ούράνιον εκ της υποστάσεως της θεότητος. 1691. cf. Rm 4,17. 161 ην: Die Zusammenstellung der beiden aus dem arianischen Streit bekannten Termini kann MD^P* (Pc)G 158 θεότητι] ένότητι, Χ νεότητι i. m. D11 αίσθέσθαι] ή (σθέσθαι) s. 1. M 159 ή γε] εί γε Ρ 8 | εύάρεστος] + εστίν Ρ" 160 κτίσιν] < Μ, κτήσιν Pc 162 έποίησεν] πεποίηκεν Pc 163 σκληρότης] φυσε(...) ροτητος ? Ρ° 164 μέσα] εν μέσω FP" | αυτών] ων Pc | γεννασθαι] + τα Ρ" 168 παχύτερα καΐ λεπτότερα] 321 FP* 3·

35

θέλει και δ Θέλει δια χρηστότητα άφραστον και αγαθότητα άνεννόητον ι το μεταβάλλει και σμικρύνει, και έξομοιοϊ εαυτόν σωματοποιούν κατά χώρησιν ταϊς άγίαις και άξίαι$ τπσταΐ$ ψυχαΐς, ίνα όραθή αυταϊς ό άόρατο$ και ψηλαφηθή κατά την φύσιν της λεπτότητας της ψυχής ό άψηλάφητος, και αΐσθωνται αυτού τή$ γλυκύτητας, και της χρηστότητο$ του φωτός της αρρήτου άπολαύσεως αυτή πείρα άπολαύσωσιν. δτε βούλεται, 1 75 πυρ γίνεται παν φαυλον και επείσακτον πάθος της ψυχής κατάκαιαν Μ 48ΐ »και / γαρ ό θεός ημών πυρ κατανάλισκαν« φησίν. δτε βούλεται, άνάπαυσις άρρητος και άφραστος, ίνα άναπαή αναπαύσει θεότητος ή ψυχή· δτε βούλεται, χαρά και είρήνη, θαλπών και περιέπων αυτήν. 4,12 Εί δε και εις εν των κτισμάτων εαυτόν άφομοιώσαι βούλεται δια ι so άγαλλίασιν και εύφροσύνην των νοερών κτισμάτων, οίον ή πόλις φωτός Ιερουσαλήμ ή όρος Σιών έπουράνιον, δύναται ως θέλει πάντα καθώς εΐρηται· >ύμεϊς δε προσεληλύθατε Σιών δρει και πόλει θεού ζώντος, Ιερουσαλήμ επουρανίω<. πάντα εύκολα ούτω εστί και ευχερή, εις α θέλει, μεταμορφουμένω ταϊς άξίαις αυτού και πισταϊς ψυχαΐς. μόνον iss τις άγωνιζέσθω φίλος καΐ ευάρεστος ούτω γίγνεσθαι, καϊ αυτή πείρα και αίσθήσει δψεται αγαθά επουράνια και τρυφήν άνέκφραστον και πλουτον άπειρον Θεότητος, — αληθώς »α οφθαλμός ουκ είδε και ους ουκ ήκουσε και επί καρδίαν άνθρωπου ουκ άνέβη«, το πνεύμα του κυρίου, γιγνόμενον εις άνάπαυσιν των αξίων ψυχών και άγαλλίασιν καϊ τρυφήν ι go καϊ ζωήν αϊώνιον. σωματοποιεί γαρ εαυτόν και εις βρώσιν και πόσιν ό κύριος, καθώς γέγραπται εν τω εύαγγελίω* >ό τρώγων τον άρτον nicht zuf llig sein. 167 Eph 3, 10. 171 χώρησιν: (Bei BL steht σωματοποιεί καϊ συγκιρναται.) χωρεϊν ist christologischer Begriff bei Nemesius von Emesa; bei Joh. Damasc. περιχώρησις ; Gregor v. Nazianz gebraucht περιχωρεΐν fast gleichbedeutend mit κιρνδο-θαι. 176 πυρ γίνεται: Vgl. H 25, 9: (Lc 12, 49) το άϋλον καϊ θείον ττϋρ φωτίζει ν μεν ψυχάς καϊ δοκιμάζει ν εΐωθεν ώσπερ άδολον χρυσόν εν καμίνω, κακίαν δε άναλίσκειν ώσπερ άκανθας καϊ καλάμην. Η 25, 10 : τοϋτο TOiyapo v το ττϋρ δαιμόνων Ιστί φυγαδευτήριον καϊ αμαρτίας άναιρετικόν, αναστάσεως δε δυναμις (vgl. Η 11, 1) καϊ αθανασίας ενέργεια. Vgl. H 30, 6; 43, 3; 52, 6. 177 Hbr 12, 29. 182 Ιερουσαλήμ: Als Vision H 17, 14: άρπαχθείς είδε την άνω ττόλιν Ιερουσαλήμ. Als Ziel H 25, 7 : σπούδασαν είσελθεϊν είς την άγίαν πόλιν, την είρηνευομένην Ιερουσαλήμ καϊ ανωτάτη ν, ένθα καϊ ό παράδεισος (vgl. Origenes, Jerem. Horn. XIII, 2 [III, 103, 22]: Ιερουσαλήμ = δρασις ειρήνης); ebenso H 6, 7; 14, 2; 38, 3; 43,4; 53,12. Η 46, 3: schon jetzt St tte des Wandels der Begnadeten; H 46, 4: Ort des θρόνος της μεγαλωσύνης; Η 52, 7: der Herr selbst als πόλις Ιερουσαλήμ. — G f 172 πισταϊς] < P<= | αύταϊς] αυτός P<= | ό] < Pc | την] < Pc 180 δια] δΓ FF* 182 πάντα] + ποιήσασθαι Pc 184 έπουρανίω] επουc ρανίου P I εύκολα] ευχερή Pc [ εστί] < D1 Pc ] ευχερή] έπικαλλή Pc 185 μεταc μορφουμένω] + καϊ ( ? ) μεταβαλόμεν . . . ( ? ) καϊ εμφανιζομένων ( ? ) P (μεταβαλλόμενος [-φ Β] καΐ μεταμορφουμενος [-φ Β] καϊ έμφανιζομένως [-ω Β] BCL)f 185/186 μόνον -γίγνεσθαι] < Pc 190 γιγνόμενον] γινωσκόμενον FPS 192 τρώγων] + μου FF« 36

τούτον ζήσεται είς τον αίώνα<, ίνα ανάπαυση άνεκλαλήτως και έμπλήση ευφροσύνης πνευματικής την ψυχή ν και γαρ φησιν »εγώ είμι 195 ό άρτος της ζωής«· ομοίως και είς ττόσιν νάματος επουρανίου, καθώς φησιν · >ό πίνων εκ του ύδατος ου εγώ δώσω αύτφ, γενήσεται εν ούτω πηγή ύδατος άλλομένου είς ζωή ν αίώνιον<, >καΐ πάντες< φησι >τό αυτό πόμα έποτίσθημεν<. Ούτως έκάστω των αγίων πατέρων ώφθη ως ηθέλησε και ως συνέφε- 4,13 200 ρεν άλλως τω Αβραάμ, άλλως τω Ισαάκ, άλλως τω Ιακώβ, άλλως τω Νώε, τφ Δανιήλ, τω Δαβίδ, τω Σολομών, τω Ησαΐα, και έκάστω των αγίων προφητών άλλως τω Ηλία, άλλως τω Μωϋσή. και εγώ νομίζω, ότι Μωϋσής κατά πδσαν ώραν εν τω δρει εν τη των τεσσαράκοντα ήμερων νηστεία είς έκείνην την πνευματικήν τράπεζαν εϊσερχό205 μένος ένετρύφα και άπέλαυεν. έκάστω ουν των αγίων ως ήθέλησεν ώφθη είς το άναπαυσαι και σώσαι και εϊς έπίγνωσιν θεού άγαγεϊν. πάντα γαρ ούτω ευχερή εστίν α βούλεται, και ως θέλει σμικρύνων εαυτόν σωματοποιεί και μεταμορφοϋται όπτανόμενος τοις άγαπώσιν αυτόν εν άπροσίτω δόξη φωτός, κατά πολλήν και άφραστον άγάπην φανερού2ΐο μένος τοις άξίοις κατά την αυτού δύναμιν. ψυχή γαρ ή καταξιωθεΐσα εν πολλή επιθυμία και προσδοκία και πίστει καί αγάπη δέξασθαι έκείνην την »εξ ύψους δύναμιν«, την έπουράνιον του πνεύματος άγάπην και το έπουράνιον πυρ της αθανάτου ζωής λαβουσα, πάσης αγάπης κοσμικής εξ αληθείας λύεται καί παντός δεσμού κακίας έλευθεροϋται. ώσπερ 4,14 2ΐ5 γαρ σίδηρος ή μόλιβδος ή χρυσός ή άργυρος επί πυρ βληθέντα λύεται εκ της φύσεως της σκληρας, εϊς άπαλότητα μεταβαλλόμενα, και / εφ' Μ *8 όσον εν τω πυρί τυγχάνει, λύεται και ήλλοίωται της φυσικής σκληρότητος δια την του πυρός θερμή ν δύναμιν, τον αυτόν τρόπον ή ψυχή άρνησαμένη τον κόσμον και τον κύριον μόνον ποθήσασα εν πολλή ψυχής 220 ζητήσει και πονώ καί άγώνι, καί την προσδοκίαν άδιάλειπτον έχουσα προς αυτόν έλπίδι καί πίστει καί δεξαμενή εκείνο το έπουράνιον πυρ της θεότητος καί αγάπης του πνεύματος, τότε εξ αληθείας πάσης αγάπης κόσμου λύεται και πάσης κακίας παθών έλευθεροϋται καί πάντα έκτος αυτής ποιείται καί εξ αυτής της φυσικής εξεως καί σκληρότητος της άμαρ225 τίας μεταβάλλεται, καί πάνταπερισσά ηγείται προς μόνον τον έπουράνιον ή άνω Ιερουσαλήμ als έλπίς της αναπαύσεως bei Clem. Alex., Paed. I, VI, 45, l (I, 116, 31). S. auch zu H 28, 1. 183f. Hbr 12, 22. 186 cf. Jac 2, 23; cf. Rm 14,18. 1881. ICor2, 9. 192L Joh 6, 58. 194f. Job 6, 35. 1961. Job 4, 13 f. 197 f. I Cor 10, 4; 12, 13. 202». Ex 24, 18. 206 MD1 (usque ad 221 αυτόν) D (ab έλπίδι) FP C (P C )G f 201 Δανιήλ, τω Δαβίδ] 321 P° l Σολομών] Σολομώντι D^P* 202 αγίων] < Pc 20ό ήθέλησεν] ήθελεν Ρ8 206 θεοϋ ογαγεϊν] αληθείας έλθεΐν Pc cum Β (cf. I Tim 2,4) f 213 έπουράνιον ττϋρ] πυρ το επουράνιοι; Ps 216 μόλιβδος] μόλιβος Μ 217 λύεται καί ήλλοίωται] ήλλοίωται καί παρέρχεται Pc 222 πάσης] 4- προσπάθειας καί Ps, + καΐ Ff 224 αυτής ποιείται] ποιεί FPs

37

νυμφίον δν έδέξατο άναπαυομένη εν τη ζεούση και άρρήτω αυτού αγάπη. 4,1δ Λέγω σοι δε, ότι αυτούς τους περιποθήτους αδελφούς, ους έχει προ οφθαλμών, εάν έμποδίζωσιν απ' εκείνης της αγάπης, ώσπερ ειπείν άποστρέφεταΓ εκείνο γαρ εστίν αυτής ζωή και άνάπαυσις, ή του επουρα- 230 νίου βασιλέως μυστική και άρρητος κοινωνία, ει yap σαρκικής κοινωνίας αγάπη χωρίζει πατρός, μητρός, αδελφών, και πάντα εξώτερα αυτών γίγνεται εν τω νώ, και ει αγαπά, έξωτέρως αγαπά, την δε διάθεσιν αυτού πάσαν εϊς την σύνοικον αύτοϋ κέκτηται, — >άντί τούτου< γαρ φησι >καταλείψει άνθρωπος τον πατέρα και την μητέρα καΐ προσκολλη- 235 θήσεται τη γυναικί, και έσονται οΐ δύο εις σάρκα μίαν<. εί ουν ή της σαρκός αγάπη οΰτω λύει πάσης αγάπης, πόσω μάλλον όσοι κατηξιώθησαν εκείνου του αγίου και επουρανίου και αγαπητού πνεύματος, εξ αληθείας κοινωνήσαι πάσης αγάπης κόσμου λυθήσονται και πάντα περισσά αυτοϊς καταφανήσεται τω νενικήσθαι αυτούς τω ουρανίω 240 ποθώ και τη τρώσει αυτού ήνώσθαι. εκεί γαρ έπιποθοϋσιν, έκεϊ λογίζονται, εκεί ζώσιν, εκεί οί λογισμοί αυτών περιπατουσιν, έκεϊ ό νους πάντοτε την διατριβήν έχει νενικημένος τω θείω και ουρανίω ερωτι και ποθώ πνευματικοί. 4,16 Το λοιπόν, ω αγαπητοί αδελφοί, τοιούτων αγαθών προκειμένων και 245 τοσούτων επαγγελιών ήμϊν υπό του κυρίου έπηγγελμένων πάντα τα εμπόδια αφ' εαυτών άπορρίψωμεν και πασαν αγάπη ν του κόσμου άποστραφώμεν και προς εκείνο μόνον το αγαθόν τη ζητήσει καΐ ποθώ εαυτούς έκδώμεν, ίνα δυνηθώμεν τυχεϊν εκείνης της άρρητου αγάπης I Tim 2, 4; Col 3, 10. 209 cf. I Tim 6, 16. 212 Lc 24, 49. 231 κοινωνία: Wie vom επουράνιος νυμφίος (Η 4, 14; 10, 4; 38, 5; 45, 7; Ερ. 2 [MPG 34, 416 C]; vielleicht auch H 12, 15) so wird in bertragener Weise auch vom ctytov πνεΰμα in der Sprache der Brautmystik geredet: όσοι κατηξιώθησαν εκείνου του αγίου Kcd έττουρανίου καΐ αγαπητού πνεύματος,εξ αληθείας κοινωνήσαι (Ζ. 237ff.); ebenso Η 5, 7; 16, 2; 18, 11; 32, 6. 9; 49, 5.— Ohne n here Beziehung auf eine bestimmte Symeon-Stelle mag hier doch Johannes Damasc. erw hnt werden: Ότι δει την ψυχήν τοιαύτης αίσθέσθαι της κοινωνίας του ουρανίου νυμφίου, οίας αίσθάνεται ή γυνή εν τη συνουσία του ανδρός (De haer. 80, I, 8 [zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIII]). Timotheus v. Konstantinopel 4 (ebd. col. CCXXII) f gt hier wie sonst die gleichfalls bei Symeon nicht belegte Voraussetzung der απάθεια an. 234H. Gen 2, 24. 246 επαγγελιών: Als πλούτος (Η 4, 17) und δόξα der Seele (H 4, 18), als τα μυστήρια της άρρητου κοινωνίας του πνεύματος (Η 18, 11) verstanden, mit δόξα zusammen in θλίψεις verborgen (H 5, 6, Ζ. 346). Η 29, 7 k nnen sie darum geradezu als τάς άρρητους επαγγελίας του πνεύματος bezeichnet werden.

MDFP 9 (P C )G 228 δε] < FP" | Ιχει] έχεις PC 232 πάντα] πάντοτε 8 c FP | αυτών] ~ post πάντα P f 234 γαρ] < F 235 πατέρα] + αύτοΟ Ρ" f 238 καΐ1] πνεύματος του DFP" | πνεύματος] < DFP" f 241 τρώσει] πτώσει D | έκεϊ2] εκείνο Μ* (txt Μ) 242 νους] + ούτος Pc 249 εκείνης] C ~ post άρρητου FP 38

250 τοο πνεύματος, περί ης ό μακάριος Παύλος παρήνεσε σπεύδειν ημάς προς αυτήν λέγων »διώκετε την αγάπη ν«, ίνα δυνηθώμεν εκ της σκληρότητος ημών της αλλοιώσεως της δεξιάς TOO υψίστου καταξιωθήναι καί εις ήμερότητα καΐ άνάπαυσιν πνευματικήν έλθεϊν, ερωτι θείου πνεύματος τρωθέντες. ό γαρ κύριος πολύ φιλανθρωπεύεται σπλαγχνιζόμενος, 255 πότε έπιστρέψομεν όλοι εξ όλου προς αυτόν, πάντων των εναντίων εαυτούς έξαίροντες. ει γαρ και ημείς δια πολλήν άγνωσίαν καΐ νηπιότητα και πρόληψιν κακίας άποστρεφόμεθα την ζωήν και εμπόδια πολλά τιθέαμεν έαυτοϊς μη βουλόμενοι εξ αληθείας μετανοεϊν, αλλ' αυτός πολύ σπλαγχνίζεται εφ' ημάς μακρό/θυμών, πότε έπιστρέψαντες προσέλ- Μ 485 260 θωμεν προς αυτόν και τον έσω ημών άνθρωπο ν φωτισθώμεν, ίνα μη καταισχυνθώσι τα πρόσωπα ημών εν ήμερα κρίσεως. Εί δε και δύσκολον ήμϊν καταφαίνεται δια την σκληράν της αρετής 4,17 άσκησιν, μάλλον δε δια την ύπόθεσιν και συμβουλίαν του αντικειμένου, ϊδοΰ αυτός σπλαγχνίζεται και μακροθυμεϊ έκδεχόμενος την ήμετέραν 265 έπιστροφήν, και άμαρτανόντων ημών ανέχεται· ανέχεται αναμένων την μετάνοιαν ημών, και πίπτοντας ημάς ουκ έπαισχύνεται πάλιν δέχεσθαι, καθώς εΤπεν ό προφήτης · »μη ό πίπτων ουκ άνίσταται; ή ό άποστρέφων ουκ επιστρέφει;« μόνον ημείς διανήψωμεν εννοιαν αγαθή ν κτησάμενοι καί έπιστρέψωμεν ευθέως και ορθώς βοήθεια ν παρ' αύτοΰ έπιζητουν270 τες* και αυτός έτοιμος εστί σώσαι ήμας. έκδέχεται γαρ του θελήματος ημών την προς αυτόν ζέουσαν όρμήν (δσον εχομεν δυνάμεως) καί την εκ προαιρέσεως αγαθής πίστιν και προθυμίαν την δε κατόρθωσιν πασαν αυτός εν ήμϊν εργάζεται, σπουδάσωμεν τοίνυν, αγαπητοί, ως τέκνα θεού άποδυσάμενοι πασαν πρόληψιν και άμέλειαν και 275 χαύνωσιν γενναίοι και έτοιμοι γενέσθαι άκολουθεϊν οπίσω αυτού μη αναβαλλόμενοι ήμέραν εξ ημέρας, υπό της κακίας υποκλεπτόμενοι · ου γαρ οΐδαμεν, πότε ή από της σαρκός ημών έξοδος γίνεται, μεγάλαι Η 20, 8; 53,18; 44, 9: επαγγελία του πνεύματος. Die έπαγγελίαι entsprechen dem άρραβών und dem μετέχειν πνεύματος αγίου (H 47, 14). Η 48, l unterscheidet die „kleinen" Verhei ungen der Vorsehung f r die Schwachen von der „gro en", den Vollchristen geltenden, της του κυρίου επιδημίας (Η 48, 6). 251 I Cor 14, 1. 257 πρόληψιν: πρόληψις κακίας neben άγνωσία und νηπιότης den Wandel bestimmend Η 4, 16; vgl. H 4, 17-19. 24. 27. Η 4, 8 und H 41, l mit συνήθεια verbunden. Η 53, 16: μνήμη θεοϋ und πεποίθησις lassen πάσης συνηθείας καί προλήψεως απαλλαγή vat. 260 cf. R m 7 , 22. 261 cf. Mt 10, 15. 266 μετάνοιαν: Der Gedanke des geduldigen Wartens Gottes auf μετάνοια auch H 4, 21-23; 11,15; 15, 17: ό θεός... προτρέπεται επί το πάλιν προσκλαϋσαι καί μετανοήσαι τον άνθρωΜΚ (ab 27ό καί) DFP 3 (P C )G 251 λέγων] ~ post παρήνησε (250) Pc 252 της αλλοιώσεως] < Pc 253 θείου] θείφ P C G f 265 ανέχεται· ανέχεται] ανέχεται DFPc G, ανέχεται καΐ ανέχεται Ps | την] -+- ήμετέραν FP3 266 ημών] < FPS 267 ή] καί Ρ° | άποστρέφων] επιστρέφων F 268 διανήψωμεν] διαρέψωμεν Ρ" 271 προς αυτόν] προαίρεσιν Pc | όρμήν] < Pc

39

γαρ καΐ άρρητοι είσιν αί των Χριστιανών έπαγγελίαι τοσοΟτον, δτι μιας ψυχής ττίστει και πλούτορ ουκ αναλογεί πασά ή δόξα και το κάλλος του ουρανού και της γης και ή λοιπή διακόσμησίς τε και ττοικιλία και ώραιό- 280 της και πλούτος και τρυφή των όρωμένων. 4.18 Πώς τοίνυν ου θελήσομεν τοσαύταις προτροπαϊς και έπαγγελίαις του κυρίου όλοι εξ όλου προσελθεϊν και έκδοτους εαυτούς ούτω καταστήσαι, άρνησάμενοι κατά το εύαγγέλιον μετά πάντων και την εαυτών ψυχή ν, και μόνον αυτόν άγαπήσαι και συν αύτω άλλο ουδέν; αλλ' ϊδοΰ και 285 ταύτα πάντα, και πόση δόξα εδόθη, πόσαι οϊκονομίαι του κυρίου από πατέρων και προφητών γεγόνασι, πόσαι έπαγγελίαι έπηγγέλθησαν, πόσαι προτροπαί, πόση εύσπλαγχνία του δεσπότου εξ αρχής εφ' ημάς γέγονεν. εσχατον δε και δια της ιδίας επιδημίας την άρρητον χρηστότητα εφ' ήμας δια της σταυρώσεως έπεδείξατο, ίνα ήμας εις 290 ζωήν μετενέγκη έπιστρέψαντας. και ημείς των θελημάτων ημών και της αγάπης του κόσμου και των προλήψεων και συνηθειών κακών ουκ άναχωροΰμεν; διό όλιγόπιστοι ή και άπιστοι δεικνύμεθα. και επί τούτοις πασιν ιδού αυτός χρηστεύεται, άοράτως φρουρών και περιθάλπων, μη κατά τα αμαρτήματα παραδιδοϋς ήμας είς τέλος τη κακία και τη 295 του κόσμου απάτη άφιών ήμας άπολέσθαι, δια πολλήν χρηστότητα και μακροθυμίαν άποσκοπών, πότε προς αυτόν έπιστρέψομεν. 4.19 Άλλα δέδοικα μήποτε το του αποστόλου ρητόν πληρωθή είς ημάς Μ 488 τη καταφρονητική έννοια / συζώντας και ταϊς προλήψεσι συναπαγομένους, το λέγον »ή του πλούτου της χρηστότητας αυτού και της 300 ανοχής και της μακροθυμίας καταφρονείς, άγνοών δτι το χρηστόν του θεού είς μετάνοιάν σε άγει;« ει δε τη μακροθυμία και τη χρηστότητι και τη ανοχή αυτού πλείονα προστιθέαμεν αμαρτήματα και κατακρίσεις μείζους δια της αμελείας και καταφρονήσεως ημών έαυτοϊς πορισόμεθα, πληρωθήσεται το λόγιον >κατά δε την σκληρότητα σου και άμετα- 305 νόητον καρδίαν θησαυρίζεις σεαυτφ όργήν εν ήμερα οργής και άποκαλύψεως της δικαιοκρισίας του θεου<. πολλή γαρ άγαθότητι άνεκδιηγήτορ και μακροθυμία άνεκφράστω κέχρηται ό θεός περί το γένος των ανθρώπων, μόνον ημείς διανήψαι θελήσωμεν και εξ όλου έπιστραφήναι προς αυτόν σπουδάσωμεν, !να σωτηρίας τυχεϊν δυνηθώμεν. 310 πον. 267ϊ. Jer 8, 4. 274 cf. Joh 1, 12. 275 cf. Mt 10, 38. 284 cf. Lc 14, 26. 295 cf. I Thess 2,16. 296 cf. MC 4, 19. 300ff. Rm KMDFP 9 (P°)G 280 καΐ1] < FG 280/281 ώραιότης καΐ πλούτος] 321 DG 282 θελήσομεν] + εν Ps 283 εαυτούς ούτω] έαυτω Ρ» ψ 288ψέξ αρχής] ~ post ήμας (289) Pc 288/289 εφ' ήμας] προς ήμδς Μ, είς ήμας Pc 290 s της] < P 293 ή καΐ άπιο-τοι] < FPs 294 περιθόλπων] έπιθάλπων FPs 297 έπιστρέψομεν] -ωμεν P C G 299 τη καταφρονητική έννοια] το φάσκον επί τους τη καταφρονητική ενεργεία FP8 300 το λέγον] < FP8 300/301 S καΐ της ανοχής] < FP 301 του] < F 302 θεοϋ] κυρίου FPs 304 πορισόμεθα] ποριζόμεθα Ρ 8 310 σπουδάσωμεν] μελήσωμεν Pc 40

Εί δε βούλει έπιγνώναι την του θεού μακροθυμίαν και την πολλήν 4,20 χρηστότητα, από των θεοπνεύστων γραφών καταμάθωμεν. άπόβλεψον εις τον Ισραήλ, εξ ων οί ττατέρε$, ols αί έπαγγελίαι ώρίσθησαν, »εξ ων 6 Χριστός το κατά σάρκα«, οίς αί λατρεΐαι και διαθήκη, πόσα 315 ήμαρτον, ποσάκις έξετράπησαν, και αυτός ουκ εΐασεν αυτούς είς τέλος, αλλά πρόσκαιρον χρόνον προς το συμφέρον αύτοΐς παιδείαις παρεδίδου, το σκληρόν της καρδίας αυτών δια της θλίψεως μαλάξαι βουλόμενος επέστρεφε, παρεκάλει, προφήτας άπέστελλε. και πόσοις χρόνοις έμακροθύμει άμαρτανόντων και προσκοπτόντων αυτών, και επιστρέφοντας 320 μετά χαράς προσεδέχετο, και πάλιν έκτρεπομένων αυτών αυτός ουκ άφίστατο, αλλά δια των προφητών εϊς έπιστροφήν αυτούς μετεκαλεϊτο. και πλεονάκις έκτραπέντων και επιστρεφομένων ήδέως άντείχετο και φιλανθρώπως προσεδέχετο, έως ου ύστερον εν τω μεγάλω παραπτώματι ευρέθησαν, χείρας έττιβαλόντες επί τον ίδιον δεσπότην, δν προσ325 εδόκων δια παραδόσεων πατέρων και προφητών αγίων λυτρωτήν και σωτήρα και βασιλέα και προφήτη ν. έλθόντα γαρ ου παρεδέξαντο, άλλα τουναντίον πολλά ούτω ένδειξάμενοι ατιμίας άξια ύστερον σταυρώ θανάτου έτιμωρήσαντο, και εν τούτω τω μεγάλω προσκόμματι και ύπερβάλλοντι παραπτώματι αί άμαρτίαι αυτών ύπερπληθύνασαι άνεπλη330 ρώθησαν. και ούτω λοιπόν εϊς τέλος άφείθησαν, του αγίου πνεύματος εκείθεν άναχωρήσαντος, δτε »το καταπέτασμα του ναού έσχίσθη« και οΰτως αυτών ό ναός εθνεσι παραδοθείς κατεσκάφη και ήρημώθη κατά την του κυρίου άπόφασιν >ού μη μείνη λίθος επί λίθον ώδε δς ου καταλυθήσετακ, και ούτως είς τέλος παρεδόθησαν τοις εθνεσι και διεσκορπί335 σθησαν εν πάση τη γη, υπό των αϊχμαλωτισάντων αυτούς τότε βασιλέων μηκέτι είς τους ίδιους άνακάμψαι τόπους κελευσθέντες. ΟΟτως ουν και νυν εφ' Ικάστω ημών χρηστός ων και αγαθός μα- 4,21 κροθυμεϊ, ορών πόσα έκαστος προσκόπτει, και ησυχάζει έκδεχόμενος, 2, 4. 305Η. Rm 2, 5. 310 cf. II Tim 2, 10. 31311. Rm 9, 4ff. 315 cf. I Thess 2, 16. 331 Me 15, 38. Das Prodigium hat hier also Unheilsbedeutung. 333 Mt 24, 2. 338 ησυχάζει: Vgl. Z. 346: δρώντες καΐ ήσυχάζοντες ... του θεού; Η 4, 23: ό θεός Ιμακροθύμει ήσυχάζων; Η 26, 14 vom σατανάς ausgesagt. Auch die ησυχία des Betenden (H 6, 1. 3; 18, 9) ist Zustand (γαλήνη) der in πνευματική άνάπαυσις befindlichen Seele. Hier haben also ησυχία und ήσυχάζειν nicht den technischen Sinn des Hesychastentums, wie er sich schon bei Origenes ank ndigt (Jerem. Horn. XX, 8 [III, 190, 4]) und sich im gyptischen Eremitentum findet (vgl. etwa Apophth. patr. Arsen 44 [MPG 65, 108C]; Anub l [ebd. 129A]; Ammonathas [ebd. 136 D] u. .) und sp ter das Athosm nchtum bestimmt. Neben dem technischen Sprachgebrauch (ήσυχος βίος in der κέλλη), der in der Hist. Laus. KMDFP 3 (P C )G γ 315 έξετράπησαν] έτράπησαν D 316 τταιδείσις] παιδείας S Ρ cum LC 823 τταροππώμοτπ] πτώματι FP 324 χείρας] χείρα FPS | έπιβαλόντες] + αύτοΐς Pc | δν] + καΐ Ρ8 ψ 326 σωτήρα καΐ βασιλέα] βασιλέα καΐ δεσπότην Pc 332 αυτών] < Ps 335 εν] < FPs | αίχμαλωτισάντων] 8 -τευσάντων FP 338 πόσα] πόσω F, πόσον Ρ 8 8

πότε διανήψει και άποστραφήσεται του μηκέτι προσκόπτειν, εν πολλή Μ 489 αγάπη και χαρά τον επιστρέφοντα από της / αμαρτίας δεχόμενος* >οΰτως< 340 γαρ φησι >χαρά γίνεται επί ένι άμαρτωλω μετανοοϋντκ, και πάλιν >ούκ εστί θέλημα του πατρός μου, ίνα άπόληται εις των μικρών τούτων των ελαχίστων <. εϊ δε τις της χρηστότητος και της μακροθυμίας του θεοο πολλής επικείμενης έπ' αυτόν, μη έπεξερχομένου είς άμυναν τοις κατά μέρος των αμαρτημάτων προσκόμμασιν είτε κρυπτοϊς είτε φανεροϊς, 345 όρώντος και ησυχάζοντας ως είς μετάνοιαν έκδεχομένου του θεού, αυτός είς καταφρόνησιν πολλήν έλθών αμαρτήματα προστίθησιν επί αμαρτήματα, και ραθυμίαν επί ραθυμία συνάπτει και πρόσκομμα επί πρόσκομμα οικοδομεί, πληροί τους ορούς των αμαρτιών και εϊς τοιούτον λοιπόν πρόσκομμα έρχεται, εξ ου ούκέτι δύναται άνανευσαι, αλλά συντρίβεται 350 και είς τέλος τω πονηρώ παραδοθείς άπόλλυται. 4,22 Οΰτως επί Σοδόμων γέγονε · πολλά γαρ άμαρτάνοντες και ουκ επιστρέφοντες ύστερον οΰτω προσέκοψαν, έττϊ τη των αγγέλων κακή βουλή άρρενοκοιτίαν είς αυτούς έργάσασθαι θελήσαντες, ώστε μηκέτι αυτούς εχειν μετάνοιαν, αλλ' είς τέλος άπεδοκιμάσθησαν. άνεπλήρωσαν γαρ 355 τον δρον των αμαρτιών καΐ υπερέβησαν διό και πυρίκαυστοι υπό της θείας δίκης γεγόνασιν. ούτως και επί Νώε γέγονε · πολλά προσκόπτοντες και μη μετανοουντες εϊς τηλικαυτα αμαρτήματα έφθασαν, ώστε είς τέλος πασαν την γη ν καταφθαρήναι. οΰτως επί των Αιγυπτίων πολλά προσκοψάντων και εϊς τον λαόν του θεού άμαρτησάντων έχρη- 360 στεύετο ό θεός μη τοιαύτας αύτοϊς μάστιγας έπιφέρειν, ώστε εϊς τέλος αυτούς διαφθεϊραι, αλλ' εϊς παιδείαν και έπιστροφήν και μετάνοιαν εφερεν αύτοϊς έκείνας τάς μικράς πληγάς των μαστιγών, μακροθυμών και εις μετάνοιαν αυτούς έκδεχόμενος. οί δε πολλά άμαρτήσαντες εϊς τον λαόν του θεού και επιστρέφοντες και πάλιν μεταμελόμενοι καΐ είς 365 την άρχαίαν άπιστίαν της κακής προαιρέσεως καθιστάμενοι και τον λαόν του θεού καταπονήσαντες, ύστερον δτε δια θαυμάσιων πολλών ό θεός τον λαόν εξ Αϊγύπτου δια Μωσέως έξέβαλε, μέγα προσέκοψαν c. 40, ρ. 126, 6 noch den strengeren Sinn „keine Besucher empfangen" bekommen hat (ebd. c. 37, p. 114, 4), bleibt die gew hnliche Verwendung des Wortes in der Bedeutung von „Schweigen" (ebd. c. 37, p. 109, 17); in der Bedeutung von „Verschweigen" ebd. c. 38, p. 116, 7. 3401. Lc 15,10. 342f. Mt 18, 14. 343 cf. Rm 2, 4. 351. 355. 359. 361. 369. 376f. 383 cf. I Thess 2, 16. 352 H. KMDFPS(PC)G 339 καΐ] < F 340 της] < M 341 γίνεται] + ένοΰρανω i. m. P» cum BLC 342f των μικρών] < Pc 343 της2] < MDG S c 844 έττεξερχομένου] εξερχόμενου MFP | άμυναν] άμιλλαν P f 348 έιτί ραθυμία] < PC, έττΐ ραθυμίαν DFP" cum LCf 351 παραδοθείς] τταραδίδοται καΐ Ρ8 353 οΰτω ττροσέκοψαν] *~ post ouAfj Ps 356 των αμαρτιών] '—' post yap FPS 361 έπιφέρειν] ΰττοφέρειν P c f 362 μετάνοιαν] + αυτούς έκδεχόμενος μακροθυμών FP8 363 μικράς] < Μ | μαστιγών] βασάνων Ρ° 363/364 μακροθυμών - έκδεχόμενος] < Ps 364 αυτούς έκδεχόμενος] αύτοϊς έφελκόμενος Pc 367 θαυμάσιων] θαυμάτων Μ 368 έξέβαλε]· εξήγαγε Ps cum BLC 42

καταδιώξαντε$ οπίσω του λαοο του θεοϋ. διό και εις τέλος ή θεία δίκη 370 τούτους ανάλωσε και διέφθειρε και εν τοις ΰδασι κατεττόντισε μηδέ της δρώμενης ζωής άξιους κρίνασα. 'Ομοίως ό Ισραήλ, ως προείρηται, πολλά προσκόπτω ν καΐ άμαρτά- 4,23 νων, τους προφήτας του Θεού άποκτένων και άλλα πολλά κακά ποιών, έπεϊ ό Θεός έμακροθύμει ήσυχάζων καί εις μετάνοιαν αυτούς έκδεχόμενος. 375 εσχατον ούτω προσέκοψαν, όθεν συντριβέντες ούκέτι ήγέρθήσαν είς το δεσποτικόν γαρ αξίωμα τάς εαυτών χείρας επέβαλαν, διό καί είς τέλος καταλειφθέντες άπεβλήθησαν, και ήρθη απ' αυτών ή προφητεία καί ή ιερατεία και ή λατρεία και εδόθη τοις πιστεύσασιν εθνεσιν, ως φησιν ό κύριος* >άρθήσεται αφ' υμών ή βασιλεία καΐ δοθήσεται εθνει 380 ποιουντι τους καρπούς αυτής<. μέχρι γαρ τότε ήνείχετο αυτών και ό θεός έμακροθύμει και ουκ άφίστατο, σπλαγχνιζόμενος έπ' αυτούς. / δτε Μ 492 δε άνεπλήρωσαν τον δρον των αμαρτιών και ύπερεπλεόνασαν, εις το δεσποτικόν αξίωμα τάς χείρας αυτών έπιβαλόντες, είς τέλος υπό του θεοϋ κατελείφθησαν. 385 Ταύτα δε δια πλειόνων διεξήλθομεν, αγαπητοί, από γραφικών εν- 4,24 νοιών συνιστώντες το δεϊν ήμας έπιστρέφειν τάχιον καί σπεύδειν προς τον κύριον χρηστευόμενον καί έκδεχόμενον ημάς από πάσης πονηρίας καί προλήψεως κακής τελείως άναχωρουντας και επιστρέφοντας μετά πολλής χαράς προσδεχόμενον, ίνα μη επαύξηση ή καταφρόνησις ημών ήμέραν 390 εξ ημέρας καί τα προσκόμματα τιθέμενα πλεονάση είς ήμας καί δια τούτο την όργήν του θεού έπενέγκωμεν έαυτοϊς. σπουδάσωμεν τοίνυν έπιστραφέντες εν αληθινή καρδία προσέλθει ν ούτω, μη άπελπίζοντες την σωτηρίαν δπερ και αυτό της κακίας πανουργία τυγχάνει, ύπομνήσει προλαβουσών αμαρτιών είς άπελπισμόν φέρουσα τον άνθρωπον καί 395 είς χαύνωσιν καί όλιγωρίαν καί ραθυμίαν, ίνα μη έπιστρέψας καί προσελθών τω κυρίω σωτηρίας τύχη, πολλής χρηστότητας του κυρίου επικείμενης τω άνθρωπίνω γένει. Εί δε ώσπερ δύσκολον ήμϊν καταφαίνεται καί αδύνατον εκ πολλών 4,25 αμαρτημάτων έπιστρέψαι ως προειλημμένους (δπερ ως προειρήκαμεν 400 ύπόθεσις τυγχάνει της κακίας καί της σωτηρίας ημών εμπόδιον), μνημονεύσωμεν καί άπίδωμεν, πώς ό κύριος έπιδημήσας τη άγαθότητι αυτού τυφλούς άναβλέψαι έποίησε, παραλυτικούς έθεράπευσε, πασαν Gen 19, 4ff.

3 7II. Gen 6, 7.

359Η. Ex Iff.

379f. Mt 21, 43.

KMDFP 8 (P C )G 369 του λάου] < M 370 ανάλωσε] άυήλωσε D cum LC 371 κρίνασα] κρίνουσα FPS 378 καί ή Ιερατεία] <^ post λατρεία (sine ή) Pc | ή1] < Κ 380 αυτών καί] 21 Pc 380/381 καί ό θεός] 231 D ψ 382 αμαρτιών] + αυτών FP" ψ 386 διεξήλθομεν] έξήλθομεν MFP" cum LC 386 τον] < Μ 389 έπαυξήστι] αύξηση FP" 390 τιθέμενα] τιθέμεθα FPsf| είς] < FPS 391 έπιστραφέντες] έπιγραφέντες Pc 893 τη$ κακίας] ~ post ιταc νουργία P 400 KOKIOS] + ημών Μ 401 κύριος] + ημών D 402 παραλυτικούς] παραλύτους Pc | έθεράπευσε] + καί FP8

43

νόσον ίάσατο, νεκρούς τους είς διαφθοράν και άφανισμόν ήδη τυγχάνοντας άνέστησε, κωφούς άκοοσαι πεποίηκε, λεγεώνα δαιμόνων από ενός ανθρώπου εξέβαλε και εϊς σωφροσύνην κατέστησε τον εϊς τοσαύτην 405 μανίαν κεχωρηκότα. πόσω ούν μάλλον ψυχήν έπιστρέφουσαν προς αυτόν καϊ παρ' αυτού το έλεος επιζητούσαν και δεομένην της αύτοο βοηθείας ουκ επιστρέψει και εις εύφροσύνην απάθειας και κατάστασιν πάσης αρετής και νοός άνακαινισμόν ένέγκη και μεταβολή εϊς υγιότητα καί άνάβλεψιν διανοίας και λογισμόν ειρήνης, από της τυφλώσεως και κωφώ- 4ΐο σεως και νεκρώσεως της απιστίας και άγνωσίας και αφοβίας είς σωφρονισμόν αρετής και καθαρότητα καρδίας ενεγκώ ν ό γαρ κτίσας το σώμα αυτός και την ψυχήν πεποίηκε. και ώσπερ επιδημήσας εν τη γη τοις προσερχομένοις και ζητοΰσι την παρ' αυτού βοήθειαν και ΐασιν άφθόνως τη χρηστότητι αύτοΰ παρείχετο καθώς έ'χρηζον, ως αγαθός και μόνος 415 4,26 ιατρός, ούτω και επί των πνευματικών. εϊ γαρ επί τα λυόμενα και αποθνήσκοντα πάλιν σώματα οΰτως έσπλαγχνίσθη και έκάστω δ έπεζήτει πεποίηκε προθύμως και χρηστώς, πόσω μάλλον τη άθανάτω ψυχή και άδιαλύτω και άφθάρτω, τυγχανούση εν νοσώ αγνοίας (της κακίας απιστίας τε και αφοβίας και των λοιπών της αμαρτίας παθών), 420 προσερχόμενη δε τω κυρίω και την παρ' αυτού βοήθειαν έπιζητούση και είς το αυτού έλεος άποσκοπούση και την χάριν του πνεύματος παρ' αυτού δέξασθαι έπιθυμούση είς λύτρωσιν καϊ σωτηρίαν αυτής και πάσης κακίας καί παντός πάθους απαλλαγή ν, ου δωρήσεται τάχιον και έτοιμοΜ 493 τέρως την / άπολύτρωσιν της ΐάσεως; κατά τον αυτού λόγο ν >πόσω 425 μάλλον ό ουράνιος πατήρ ποιήσει την έκδίκησιν των βοώντων προς αυτόν ημέρας και νυκτός<, καί επάγει λέγων >ναι λέγω ύμΐν, ποιήσει την έκδίκησιν αυτών εν τάχεκ. και πάλιν εν έτέρω παραινεί* »αιτείτε, καί δοθήσεται υμϊν ζητείτε, και εύρήσετε· κρούετε, καί άνοιγήσεται υμΐν. πας γαρ ό αιτών λαμβάνει, καί ό ζητών ευρίσκει, καί τω κρούοντι 430 άνοιγήσεται«, καί διεξελθών επιφέρει >πόσω μάλλον ό πατήρ υμών ό ουράνιος δώσει πνεύμα άγιον τοις αϊτοοσιν αυτόν <, >άμήν λέγω ύμϊν, ει καί δια το είναι φίλον αύτοο μη δώσει αύτω, δια γε την άναίδειαν αυτού δώσει αύτω άναστάς όσον χρήζεκ. 401Η. Lc7, 22; Mt 4,23; Joh 11, Iff.; Me 5, Iff. 408 απάθειας: Vgl. Η 10, 3. 5: το τέλειον της άπαθείας μέτρον; s. zu H 2, 4 απαθές. 409 cf. Rm 12, 2. KDMFP S (P C )G 404 από] αφ' PO 404/405 από ενός ανθρώπου] εξ ανθρώπων FPs 405 εξέβαλε] άπήλασε FP" cum Β (έξήλασε LC) 408 ουκ c απάθειας] < FP" 409 Ινέγκη] άνενέγκη P f 411 καί νεκρώσεως] < ΡΡ^ψ 412 καθαρότητα] καθαρότητας Ps 412/413 ό - πεποίηκε] < D, add. i. m. D1 414 την] < M | άφθόνως] αφθονώ FP« 417 πάλιν] < Ps 420 απιστίας S τε καί αφοβίας] < FP | αμαρτίας] -f- καί άττιστίας καί αφοβίας Ps, + καί αφθονίας καί απιστίας F | προσερχόμενη] -νων F, -νην Ps 422 αύτοο] έαυτοϋ Ρ* 423 αΰτοϋ] έαυτοϋ Ρ° 425 αύτοο] DFPsG cum L, αυτόν ΚΜΡ« (cf v. 406ff. 418ff.) 427 ημέρας καί νυκτός] 321 FP"G cum L 429/430 ζητείτε - υμϊν] < D 430 ευρίσκει] ευρήσει F 433 καί] + μη Ρ= 433/434 δια γε-αΟτω] < F 44

435

440

445

450

455

Άναιδώς ούν και αδιαλείπτως και άπερικακήτως αίτεϊν ημάς την 4,27 παρ' αύτοϋ της χάριτος άντίληψιν δια τούτων πάντων προετρέψατο. δια γαρ τους αμαρτωλούς ήλθεν, ίνα έπιστρέψη προς αυτόν και ϊάσηται τους πιστεύοντας ούτω. μόνον ημείς των κακών προλήψεων άποστήσωμεν εαυτούς, όσον το εν ήμϊν δυνατόν, και μισήσωμεν τα φαύλα επιτηδεύματα και τάς του κόσμου απατάς, καϊ τους πονηρούς και ματαίους λογισμούς άποστραφώμεν και πάντοτε προς αυτόν όση δύναμις προσκολληθώμεν. και αυτός ετοίμως ποιεί ήμΐν την παρ' αύτοϋ βοήθειαν · είς τούτο γαρ εστίν ελεών και ζωοποιών και ίώμενος τα ανίατα πάθη και λυτρωσιν ποιών τοις έπικαλουμένοις αυτόν και προς αυτόν έπιστρέφουσι πάσης κοσμικής αγάπης δση δύναμις εκ Θελήματος και προαιρέσεως άναχωροοσι και την διάνοιαν από γης ελκουσι και προς αυτόν τη ζητήσει και έπιποθήσει άποκρεμαμένοις. ή τοιαύτη ψυχή της παρ' αυτού βοηθείας άξιοϋται ή πάντα περισσά ηγουμένη και επί μηδενί του κόσμου άναπαυομένη, αλλ' είς την αυτού άνάπαυσιν της χρηστότητος άναπαήναι και εύφρανθήναι έκδεχομένη. και ούτως δια της τοιαύτης πίστεως έπιτυχοοσα της επουρανίου δωρεάς και την επιθυμία ν αυτής εν πληροφορία δια της χάριτος άναπαύσασα και λοιπόν συμφώνως και ακολούθως τω πνεύματι τω άγίω διάκονήσασα και όσημέραι είς το αγαθόν προκύπτουσα και είς την όδόν της δικαιοσύνης εμμένουσα και είς το τέλος άκαμπτος και άσυνδύαστος είς το κακίας μέρος διαμείνασα και την χάριν εν μηδενΐ λυπήσασα της αιωνίου σωτηρίας συν πασι τοις άγίοις καταξιουται, άτε δη κοινωνός και σύνδρομος κατά μίμησιν αυτών εν κοσμώ άναστραφεϊσα. αμήν. 425If. Lc 18, 7f. 428ff. Lc 11, 8ff. 435 cf. I Thess 5, 17. 436 χάριτος άντίληψιν: νύκτωρ καϊ μεθ' ήμέραν ζητεϊν την εκ του θεού άντίληψιν εν δυνάμει ist das Grundanliegen des messalianischen Gebets (H 25, 3). Sachlich ist damit nichts anderes gemeint als die Gebete um den θησαυρός του πνεύματος (Η 18, 2) oder um die χάρις του κυρίου (Η 51, 3). 440 cf. MC 4, 19. 451 cf. Hbr 6, 4. 454 cf. Mt 21, 32. 455 I Thess 2, 16. 456 vgl. Diogn. XI, 7: ην χάριν μη λυπών επίγνωση κτλ. KMDFP B (P°)G 435 άδιαλείπτ. καϊ άπερικ.] 321 Μ cum L | άπερικακήτως] S άπερικακώς FP 436 δια - προετρέψατο] < F 440 καϊ1 - απατάς] < D, add. i. m. D1 443/444 καϊ2 - ποιών] < D, add. i. m. D1 445 θελήματος καΐ προαιρέσεως] 321 Ps 447 τη] < Μ | τοιαύτη] + yap Ps 449 αύτοΰ] εαυτού F ψ 455 το1] < DFPsG | το2] + της P S G | διαμείνασα] διαμένουσα Pc 456 σωτηρίας] ζωής Pc | συν] εν Μ 458 άναστραφεϊσα] διαστρ. D

ΟΜΙΛΙΑ Ε. Ό των Χριστιανών κόσμος έτερος εστί, καί διαγωγή και νους και 54 λόγος και πραξις έτερα τυγχάνει, και ή των ανθρώπων του κόσμου 2 Χριστιανών: Unter Χριστιανός versteht Symeon meistens die αληθείς Χριστιανοί KMDFP S (P C )G

2 Ό]< ? Ρ'

45

435

440

445

450

455

Άναιδώς ούν και αδιαλείπτως και άπερικακήτως αίτεϊν ημάς την 4,27 παρ' αύτοϋ της χάριτος άντίληψιν δια τούτων πάντων προετρέψατο. δια γαρ τους αμαρτωλούς ήλθεν, ίνα έπιστρέψη προς αυτόν και ϊάσηται τους πιστεύοντας ούτω. μόνον ημείς των κακών προλήψεων άποστήσωμεν εαυτούς, όσον το εν ήμϊν δυνατόν, και μισήσωμεν τα φαύλα επιτηδεύματα και τάς του κόσμου απατάς, καϊ τους πονηρούς και ματαίους λογισμούς άποστραφώμεν και πάντοτε προς αυτόν όση δύναμις προσκολληθώμεν. και αυτός ετοίμως ποιεί ήμΐν την παρ' αύτοϋ βοήθειαν · είς τούτο γαρ εστίν ελεών και ζωοποιών και ίώμενος τα ανίατα πάθη και λυτρωσιν ποιών τοις έπικαλουμένοις αυτόν και προς αυτόν έπιστρέφουσι πάσης κοσμικής αγάπης δση δύναμις εκ Θελήματος και προαιρέσεως άναχωροοσι και την διάνοιαν από γης ελκουσι και προς αυτόν τη ζητήσει και έπιποθήσει άποκρεμαμένοις. ή τοιαύτη ψυχή της παρ' αυτού βοηθείας άξιοϋται ή πάντα περισσά ηγουμένη και επί μηδενί του κόσμου άναπαυομένη, αλλ' είς την αυτού άνάπαυσιν της χρηστότητος άναπαήναι και εύφρανθήναι έκδεχομένη. και ούτως δια της τοιαύτης πίστεως έπιτυχοοσα της επουρανίου δωρεάς και την επιθυμία ν αυτής εν πληροφορία δια της χάριτος άναπαύσασα και λοιπόν συμφώνως και ακολούθως τω πνεύματι τω άγίω διάκονήσασα και όσημέραι είς το αγαθόν προκύπτουσα και είς την όδόν της δικαιοσύνης εμμένουσα και είς το τέλος άκαμπτος και άσυνδύαστος είς το κακίας μέρος διαμείνασα και την χάριν εν μηδενΐ λυπήσασα της αιωνίου σωτηρίας συν πασι τοις άγίοις καταξιουται, άτε δη κοινωνός και σύνδρομος κατά μίμησιν αυτών εν κοσμώ άναστραφεϊσα. αμήν. 425If. Lc 18, 7f. 428ff. Lc 11, 8ff. 435 cf. I Thess 5, 17. 436 χάριτος άντίληψιν: νύκτωρ καϊ μεθ' ήμέραν ζητεϊν την εκ του θεού άντίληψιν εν δυνάμει ist das Grundanliegen des messalianischen Gebets (H 25, 3). Sachlich ist damit nichts anderes gemeint als die Gebete um den θησαυρός του πνεύματος (Η 18, 2) oder um die χάρις του κυρίου (Η 51, 3). 440 cf. MC 4, 19. 451 cf. Hbr 6, 4. 454 cf. Mt 21, 32. 455 I Thess 2, 16. 456 vgl. Diogn. XI, 7: ην χάριν μη λυπών επίγνωση κτλ. KMDFP B (P°)G 435 άδιαλείπτ. καϊ άπερικ.] 321 Μ cum L | άπερικακήτως] S άπερικακώς FP 436 δια - προετρέψατο] < F 440 καϊ1 - απατάς] < D, add. i. m. D1 443/444 καϊ2 - ποιών] < D, add. i. m. D1 445 θελήματος καΐ προαιρέσεως] 321 Ps 447 τη] < Μ | τοιαύτη] + yap Ps 449 αύτοΰ] εαυτού F ψ 455 το1] < DFPsG | το2] + της P S G | διαμείνασα] διαμένουσα Pc 456 σωτηρίας] ζωής Pc | συν] εν Μ 458 άναστραφεϊσα] διαστρ. D

ΟΜΙΛΙΑ Ε. Ό των Χριστιανών κόσμος έτερος εστί, καί διαγωγή και νους και 54 λόγος και πραξις έτερα τυγχάνει, και ή των ανθρώπων του κόσμου 2 Χριστιανών: Unter Χριστιανός versteht Symeon meistens die αληθείς Χριστιανοί KMDFP S (P C )G

2 Ό]< ? Ρ'

45

τούτου διαγωγή και νοος και λόγος και πραξις ετέρα, άλλο τί είσιν Μ 496 εκείνοι και άλλο τί είσιν ούτοι, και / πολλή διάστασις μεταξύ τούτων 5 κάκείνων. oi yap της γης οϊκήτορε$ και τα τέκνα τοο αιώνος τούτου έοίκασι σίτω βεβλημένω εν σινίω της γης ταύτης, σινιαζόμενοι εν άστάτοις λογισμοΐς του κόσμου τούτου και σάλω άπαύστω των γήινων πραγμάτων και πολύπλοκων εννοιών υλικών τάς ψυχάς, κλυδωνίζοντας του σινιάζοντος σατανά δια τοο σινίου (τουτέστι των γήινων πραγ- ίο von Η 5, 4, die sich nicht nur εν σχήμασι καΐ τύποις έξωτέροις von den brigen Menschen unterscheiden: εν γαρ xrrj του νοός άνακαινώσεκ καί τη των λογισμών εΙρήνη καΐ τη του κυρίου αγάπη καΐ ούρανίω Ιρωτι ή »καινή κτίσις« των Χριστιανών πάντων ανθρώπων του κόσμου διαφέρει (Η 5,5); άλλου αίώνός είσιν, άλλης πόλεως (Η 15,9; vgl. 16, 8; 32, 1; 44, 6); ξένοι γαρ είσι του αίώνος τούτου (Η 15, 26). Das Wort Χριστιανό? unterscheidet nicht nur Christen und Heiden, auch nicht einfach M nche und Weltchristen (ο Χριστιανός άναχωρών του κόσμου: Κ1.-Β., S. 28,11), sondern die rechten M nche von den anderen nach dem Ma e der vollen Gottesliebe (H 5, 6, Z. 203f.). Unterscheidet Symeon εν τοις Χριστιανοϊς solche, die verborgen εν δυνάμει den Geist haben, und andere, die δια τίνων φαινομένων ολίγων αρετών, νηστειών ή άγρυττνιών ή ησυχίας ή λόγου »σοφίας« als Pneumatiker gelten wollen, so sind auch die Scheinchristen M nche (Kl.-B., S. 30, 22). Dagegen stellen sich anderswo den ττάντες, die sich δια την όμολογίαν της εις Χριστόν πίστεως ή καΐ δι' ολίγας τινάς άρετάς f r Christen halten, also der christlichen Mehrheit, die wenigen αληθινοί Χριστιανοί gegen ber, οί οΰχ ομολογία καΐ ψιλή πίστει άλλα δυνάμει καΐ ενεργεία πνεύματος τον Χριστιανισμόν erworben haben (Kl.-B., S. 34, 20ff.). Unter den Χριστιανοί sind die vermeintlich gesunden „Pharis er' 4 schwerer heilbar als die offenkundig kranken „Z llner" (Kl.-B., S. 35, 27). είσΐ γαρ Χριστιανοί εν λόγω καί είσι Χριστιανοί εν έργω (ΚΙ.-Β., S. 27, 17). Nur solche, die die volle Gottesliebe haben, sind εν άληθεία και δυνάμει Χριστιανοί (Η 5, 7). Sie sind nur wenige an Zahl (H 32, 11), die φιλόθεοι ψυχαί (Η 5, 9); sie tragen schon jetzt δόξαν φωτός καί τροφήν νοεράν του πνεύματος in sich (H 5, 11; vgl. 6, 7; 12, 14; 32, 2; 47, 1). Sie nehmen an der ελευθερία των παθών und der υΙοθεσία του πνεύματος teil (H 9, 7) und an dem έπουράνιον πυρ (Η 14, 7); der Geist sch tzt sie gegen Versuchungen (H 26, 15; 43, 4; 44, 6; 51, 2); sie haben die rechte Einsicht in die Rangordnung der Werte (H 15, 43) wie in die Geheimnisse der Gottheit (H 34, 1; 38, 2). Sie sind die σοφοί καί πολεμισταΐ καί ανδρείοι καί φιλόσοφοι θεοϋ (Η 17, 10), εΐ γαρ καί διαφόρως είς εκαστον των Χριστιανών ενεργεί ή χάρις (Η 12, 4). Streng genommen gibt es Vollchristen sowenig wie τέλειοι: ακμή ν γαρ οΰδένα είδον τέλειον Χριστιανόν ή ελεύθερον (Η 8, 5; vgl. H 17, 6. 8). Ihre Pflichten sind gleichwohl klar; gerade die rechten Christen wissen um die Unendlichkeit ihrer Aufgabe (H 26, 17; vgl. H 27, 6. 9. 11; 43, 4): Sie sollen den b sen Werken der Welt absterben (χρή o v τον τέλειον Χριστιανόν επιθυμούντα γενέσθαι νεκρώσαι εαυτόν εκ των του κόσμου πονηρών Ιργων: Kl.-B., S. 28,16), m ssen ihre Gedanken aus der Welt sammeln (H 24, 1), m ssen in den Gedanken ihren Kampf f hren (H 63, 15), bei allem, was sie tun, die μνήμη του θεοϋ festhalten (H 43, 3), d rfen niemanden richten (H 15, 8; 29, 7; 42, 2). Sie m ssen au en und innen θλίψεις tragen, KMDFP S (P C )G 7 ταύτης] αυτής FP" 8 πραγμάτων] KM, χ DM. m., P°, επιθυμιών X K i. m., DFPS G 9 εννοιών] επιθυμιών Μ 10 πραγμάτων] επιθυμιών Pc 46

μάτων) παν το άμαρτωλόν γένος των ανθρώπων, από της του Αδάμ εκπτώσεως, παραβάντος την εντολήν καΐ Οπό τον άρχοντα της πονηρίας γεγονότος, λαβόντος αύτοο την έξουσίαν και λοιπόν άπαύστοις λογισμοϊς απάτης και κλόνου σινιάζοντος και προσκρούοντος τω σινίω της γης 15 πάντας τους υίους του αίώνος τούτου. und Verfolgung ist ihr Los (H 15,11.12; 17,1). Sie verschm hen τα ένδοξα της γης (H 15, 14. 15. 42). Daf r ist ihr αξίωμα gro : ό κύριος ήτοίμασεν αύτοΐς την βασιλείαν (Η 15, 31; 17, 1), sie sind mit dem gleichen l gesalbt wie Christus (H 43, 1), und schon jetzt ist ihr Reichtum unaussprechlich (H 34, 3), mag er auch vor der Welt verborgen sein (H 43, 2). Christsein ist also nie sicherer Besitz, sondern immer zugleich das Ziel und der Siegespreis der K mpfer (H 27, 20). Immer aber bleibt der Grundgedanke, da niemand ohne die ενέργεια της Θείας δυνάμεως ein Christ sein kann (H 17, 10; 43, 2). — ώ Χριστιανοί erscheint als Anrede an die versammelten M nche in den Apophth. patr. Paulos Simplex (MPG65,385 A), ist hier also Ehrenname, der jedenfalls den M nchen insgesamt zuerkannt wird. 6 cf. Prov 2, 21; cf. Lc 16, 8. 7tt. cf. Lc 22, 31. 11 Αδάμ: Adam ist f r Symeon wegen seiner bertretung (H l, 7; 5, 1. 2; 12, 1. 8; 15, 25; 24, 2; 30, 7; 45, 1) der Stammvater der s ndigen Menschheit (H 5, 2. 3. 12; 24, 2. 3; 30, 8; 45, 1). Als Selbstverkauf Adams an Satan wird der S ndenfall H l, 7; 11, 10 verstanden. Vgl. Gregor v. Nyssa, Or. catech. 23 (MPG 45, 61 A): εκουσίως ημών εαυτούς άπεμπολησάντων, §δει παρά του δι* αγαθότητα πάλιν ήμδς είς έλευθερίαν εξαιρουμένου, μη τον τυραννικόν, άλλα τον δίκαιον τρόπον έπινοηθήναι της ανακλήσεως; Cassian, Coll. XXIII, 12, 2 (ed. Petschenig, p. 656, 25): ... Adae, cuius praevaricatione atque ut ita dicam negotiatione damnosa fraudulentoque commercio venditi sumus. Sein Leib diente Satan als Werkzeug (H 52,2). Urspr nglich ist Adam aber der K nig (H 52, l; 11,5; 30,7), der das Bild Gottes (H 12,1; 52, 1), die δόξα (Η12.7. 8; 30, 7; 45, 1), tr gt und die Herrschaft ber die Sch pfung (H 11, 5; 30, 7), den Tod (H 11, 6) wie ber seine eigenen Gedanken besitzt (H 15, 25), der in Erkenntnis von Gut und B se, der in Reinheit lebt (H 12, 10; vgl. dazu die Vorstellung von Adam als dem ersten Propheten bei Clem. Alex., Strom. I, XXI, 135, 3 [II, 84, 6]). An seiner Gestalt werden die Gottesmenschen gemessen (H 16, 4; 26, 2; vgl. dazu Athanasius, De decr. Nie. syn. 9, l, ed. Opitz, p. 8,15). Der R ckgewinnung seiner urspr nglichen Natur, deren εΐκών durch den Tod zerst rt wurde (H 11. 5; 12, 6), gilt das Erl sungswerk Christi (H 11, 6; 26, 1. 2; 52,1). In kollektivem Sprachgebrauch wird όλος ό Αδάμ f r die Menschheit als ganze verwandt (H 12,13; vgl. auch H 15, 36). In der Unterwelt eingeschlossen (H 11,10-13; 52,1), steht Adam am Gerichtstag vor Gottes Richterstuhl (H 12,13), Gegenstand der Trauer der Begnadeten (H 15, 36; 18, 8). Die ganze Natur Adams ist f r Gutes und B ses empf nglich (H 26, 5) und den verschiedensten Gedanken ausgesetzt (H 32, 3). H 6, 5 spricht zur Verdeutlichung des dogmatischen Begriffs der Menschheit Christi ber Adam. Selten begegnet die Vorstellung von Christus als dem himmlischen Adam, dem Repr sentanten des ,,neuen Geschlechtes" der Christen (H 16, 8), bzw. (nach I Cor 15, 45) als dem έσχατος Αδάμ (Η 28, 4). 12 άρχοντα της πονηρίας: Der H 5, 3 als λογικόν σκότος bezeichnete άρχων της πονηρίας ist Η 2, l mit der βασιλεία του σκότους gleichgesetzt ( hnlich H 47, 6). Er zieht die Seele an wie ein Gewand (H 2, 1) und h lt sie in der φυλακή του σκότους KMDFP"(P C )G f HfKctl1] < P»

47

5.2

"ύύσπερ γαρ εν τω σινίω ό σίτος ύττό του σινιάζοντος προσκόπτει και εν αύτω άστάτως σαλευόμενος στρέφεται, ούτως δια των γήινων πραγμάτων πάντας TOWS ανθρώπους κατέχει ό της πονηρίας άρχων και δι' αυτών σαλεύει και κλονεϊ και σείει και προσκόπτειν ποιεί διαλογισμοϊς ματαίοις και αίσχραϊς έπιθυμίαις και δεσμοϊς γηΐνοις και 20 κοσμικοϊς, άστάτως αιχμαλωτίζω ν και κλονών και δελεάζω ν παν το άμαρτωλόν γένος του Αδάμ, ως ό κύριος τοις άποστόλοις την του πονηρού κατ' αυτών έπανάστασιν μέλλουσαν εσεσθαι προέλεγεν >έξητήσατο υμάς ό σατανάς σινιάσαι ως τον σίτο ν αλλ' εγώ έδεήθην του πατρός μου, ίνα μη έκλίπη ή πίστις ύμών<. ό γαρ τω Κάιν Οπό του 25 δημιουργού ρηθείς λόγος και ή άπόφασις είς το προφανές, το > στενών και τρέμων και σειόμενος εση επί της γής<, τύπος και είκών πάντων των αμαρτωλών τυγχάνει κατά το κρυπτόν. ούτως γαρ έκπεσόν της εντολής το γένος Αδάμ και άμαρτωλόν καταστάν εκείνην την εικόνα κατά το κρυπτόν κέκτηται, σαλευόμενον άστάτοις λογισμοϊς δειλίας so τε και φόβου και πάσης ταραχής, έπιθυμίαις καΐ ήδοναϊς παντοδαπαϊς και ποικίλαις του άρχοντος του κόσμου τούτου πασαν ψυχήν κλυδωνίζοντος την μη γεγεννημένην εκ του Θεού καΐ ως σϊτον εν σινίω στρεφόμενον άστάτως τους των ανθρώπων λογισμούς ποικίλως κλυδωνίζοντας, εν άπάταις κοσμικαϊς και ήδοναϊς σαρκός καί φόβοις και ταραχαϊς πάντας 35 σαλεύοντας και δελεάζοντος. 5.3 Και γαρ ό κύριος τους ταϊς άπάταις και τοις θελήμασι του πονηρού έξακολουθοϋντας δεικνύων, δτι την εικόνα του Κάϊν της πονηρίας φορουσιν, ελέγχων αυτούς ελεγεν >ύμεΐς< φησι >τάς επιθυμίας TOO πατρός υμών θέλετε ποιεϊν εκείνος άνθρωποκτόνος ην απ' αρχής και 40 εν τη άληθεία ούχ εστηκεν<. ώστε παν το άμαρτωλόν γένος του Αδάμ την καταδίκην εκείνην κατά το κρυπτόν κέκτηνται, το >στένοντες και τρέμοντες εσεσθε καΐ σειόμενοι εν TCO σινίω της γης υπό του σινιάζοντος σατανά<. ώσπερ γαρ εξ ενός του Αδάμ παν το γένος των ανθρώπων επί της γης έφηπλώθη, ούτω μία τις κακία των παθών είς το άμαρτωλόν 45 γένος των ανθρώπων έγκατέδυσε, καΐ πάντας ό της κακίας άρχων εν (Η 49, 3; vgl. auch Η 30, 7). Κ1.-Β., S. 132, 11 wird er als ουσία εκ προαιρέσεως σκοτεινή beschrieben und Kl.-B., S. 133,13 κοσμοκράτωρ »του σκότους« genannt. — Nach Gregor v. Nyssa verurteilt das Hohelied die T chter Jerusalems δια του ένοικήσαι Ομΐν τον άρχοντα της εξουσίας του σκότους (Hohel. Komm., or. II, p. 47, 14); vgl. auch or. X, p. 300, 17: άρχων της εξουσίας του σκότους. Zur Phrase άρχων της πονηρίας vgl. noch A Patristic Greek Lexicon, ed. Lampe, 1961 ff., s. v. άρχων. 23H. Lc 22, 31f. 26Ϊ. Gen 4, 12. 28 κατά το κρυπτόν: Clem. Alex., Quis dives salv. 37, 6 (III, 184, 17) wird nur der gegen IJoh 3, 15 Versto ende (Gebot der Bruderliebe) als σπέρμα του Κάϊν bezeichnet. 32 cf. Joh 12, 31. KMDFP 3 (P C )G 22 άποστόλοις] άμαρτωλοϊς Μ 28 έκπεσόν] έκπεσών MFP»G 29 γένος] + του Ps 31 καΐ ήδοναϊς] < F 34 άστάτως] άπαύστως FPS 40 υμών] < F | απ'] εξ FPS cum Β 41 γένος] /-^ post παν Μ 42 κέκτηνται] κέκτηται Ρ 3 46 έγκατέδυσε] κατέδυσε Ρ° 48

50

55

60

65

70

75

80

άστατος καΐ ύλικοϊς και ματαίοις καϊ ταραχώδεσι / λογισμοϊς σινιάζειν Μ 4βτ επαρκεί, ώσπερ γαρ εΤ$ άνεμος πάντα τα φυτά και τα σπέρματα επαρκεί κλονεϊν και σείειν ή ώσττερ εν σκότος της νυκτός επί ττασαν την οίκουμένην έφαπλουται, ούτως ό της πονηρίας άρχων, σκότος τι λογικόν κακίας και θανάτου υπάρχων και άνεμος τις κρυπτός και άγριος τυγχάνων, παν το επί γης γένος των ανθρώπων κλυδωνίζει και περιφέρει άστάτοις λογισμοϊς και έπιθυμίαις κόσμου δελεάζων τάς καρδίας των ανθρώπων, και σκότους άγνωσίας, πηρώσεως και λήθης έμπίπλησι πασαν ψυχήν την μη άνωθεν γεγεννημένην και τω φρονήματι και τω νω εν άλλω αίώνι μεταβεβηκυϊαν, καθώς εΐρηται · >ήμών δε το πολίτευμα εν ούρανοϊς ύπάρχεκ. Εν τούτω γαρ διαφέρουσιν οί αληθείς Χριστιανοί παντός του γένους 5,4 των ανθρώπων καϊ πολλή διάστασις μεταξύ αμφοτέρων τυγχάνει, ως προελέγομεν, εν τφ τον νουν και την διάνοιαν πάντοτε εν τω ούρανίω φρονήματι τυγχάνειν καϊ τα αιώνια αγαθά ενοπτρίζεσθαι δια την μετουσίαν καϊ μετοχή ν του πνεύματος του αγίου, τφ άνωθεν αυτούς εκ θεού γεγεννήσθαι και τέκνα θεού εν αλήθεια καϊ δυνάμει γενέσθαι κατηξιώσθαι καΐ είς στάσιν και έδραιότητα και άταραξίαν καϊ κατάπαυσιν αυτούς δια πολλών αγώνων καϊ κόπων και χρόνων κατηντηκέναι, μηκέτι σινιαζομένους και κυμαινόμενους εν άστάτοις και ματαίοις λογισμοϊς. εν τούτω είσΐ μείζους και κρείττονες του κόσμου δια το τον νουν αυτών και το φρόνημα της ψυχής εν τη του Χρίστου ειρήνη και εν τη του πνεύματος αγάπη τυγχάνειν, ώσπερ καϊ ό κύριος περί των τοιούτων διεξερχόμενος έλεγε >μεταβεβηκέναι εκ του θανάτου είς την ζωήν<. Τοιγαρουν ουκ εν σχήμασι και τυποις έξωτέροις ή άλλοίωσις των Χριστιανών υπάρχει, ως οί πολλοί εν τούτω οίονται είναι τη ν διαφοράν καϊ διάκρισιν μεταξύ του κόσμου καϊ αυτών εν σχήμασι καϊ τυποις. καΐ ιδού τφ νφ και τη διάνοια όμοιοι τφ κοσμώ τυγχάνουσι, τον σεισμόν και άκαταστασίαν των λογισμών και άπιστίαν καϊ συγχυσιν και ταραχή ν και δειλίαν ως πάντες οί άνθρωποι έχοντες· καΐ τφ μεν σχήματι και τφ δοκεϊν του κόσμου διαφέρουσι καί τισιν έξωτέροις κατορθώμασι, τη δε καρδία καϊ τφ νφ εν τοις γηΐνοις δεσμοϊς δέδενται, άνάπαυσιν εκ του θεού καϊ είρήνην την του πνεύματος ούράνιον εν τη καρδία μη κεκτημένοι, έπεί ουκ έζήτησαν παρά θεού καί ουκ έπίστευσαν τούτων καταξι33 cf. IJoh 3, 9. cf. Job 3, 3. 7.

39If. Job 8, 44. 56f. Phil 3, 20.

50 αρχών: S. zu H 5, 1. 55. 621. 63 cf. Job l, 12. 68 cf. Col 3, 15.

KMDFP S (P C )G 47 καί2] < F 48 πάντα τα φυτά και τα σπέρματα] ~ post σείειν (49) Μ γ 52 επί] + της Ρ° 53 τάς καρδίας] το γένος Pc 54 S πηρώσεως] πληρώσεως FP 56 μεταβεβηκυϊαν] μεταβεβληκυΐαν MFP» | ημών] Ομών KP C G 59 ώ$] ώσπερ FPS 62 του πυεύματοξ του αγίου] του αγίου πνεύματος Pc f 67 κρείττονες] κρείττους Ρ 8 70 εκ] από Μ 72 σχήμασι] σχήματι DFPS 74 σχήμασι] σχήμοτπ DFPS 4

Domes, Makarios

49

5.5 ωθήναι. εν yap >TTJ του νοό$ ανακοινώσει < και τη των λογισμών ειρήνη και τη TOO κυρίου αγάπη κοα ουρανίω ερωτι ή »καινή κτίσις« των Χριστιανών πάντων ανθρώπων του κόσμου διαφέρει* διό και ή ελευσις του κυρίου γέγονε, τούτων των πνευματικών αγαθών καταξιώσαι τους 85 άληθώ$ πιστεύοντας εις αυτόν. Χριστιανών γαρ ή δόξα και το κάλλος και ό πλούτος ό ουράνιος άλάλητός εστί και μετά πόνου και ιδρωτών και δοκιμασιών και αγώνων πολλών ποριζόμενος, το δε ολον χάριτι θεοο. εί γαρ ή του επιγείου Μ βοά βασιλέως θέα επιθυμητή παρά πασιν / άνθρώποις τυγχάνει, και πας 90 τις έπιδημών εν πόλει βασιλέως επιθυμεί καν μόνον θεάσασθαι το κάλλος αυτού ή την ωραιότητα των ενδυμάτων ή της πορφύρας την δόξαν, των ποικίλων μαργαριτών το κάλλος, του διαδήματος την ευπρέπειαν, των συν ούτω αξιωμάτων την τιμιότητα, εκτός εί μη οι πνευματικοί έξουδενουσιν αυτά δια το άλλης δόξης επουρανίου και ασωμάτου 95 πεπειρασθαι και άλλω κάλλει άρρήτω τετρώσθαι και άλλου πλούτου κεκοινωνηκέναι και τω έσω άνθρώπω αίσθέσθαι και άλλου πνεύματος μετέχειν έπε! οί του κόσμου τούτου άνθρωποι οί το πνεύμα του κόσμου έχοντες εν πολλή επιθυμία είσι του τον έπίγειον βασιλέα θεάσασθαι μόνον συν πάση τη ευπρέπεια και δόξη αυτού· όσον γαρ εν τοις φαινο- ιοο μένοις πολλω μείζων ή μερίς αυτού εστί παρά πάντας τους ανθρώπους (ούτως ενδοξον, ούτως έπιθυμητόν υπό πάντων καν το θεαθήναι μόνον) και έκαστος εν έαυτώ λέγει* ,,εΐθε τις έδωκε μοι έκείνην την δόξαν και την ευπρέπειαν και την ωραιότητα", μακαρίζων εκείνον τον δμοιον αυτού γήϊνον και όμοιοπαθή καΐ θνητόν δντα, δια δε την πρόσκαιρον 105 6.6 ευπρέπειαν και δόξαν έπιθυμητόν, — εί ουν ούτως οί σαρκικοί άνθρωποι έπιθυμουσι της δόξης του γήινου βασιλέως, πόσω μάλλον οΐςένέσταξεν εκείνη ή ρανίς του πνεύματος της ζωής της θεότητος καΐ έτρωσε την καρδίαν αυτών ερωτι θείω προς τον έπουράνιον βασιλέα Χριστόν, είς εκείνο το κάλλος δέδενται και την άνεκλάλητον δόξαν και άφθαρτον no ευπρέπειαν και τον άνεννόητον πλουτον του αληθινού και αιωνίου βασιλέως Χρίστου, ου τη επιθυμία και τω ποθώ αιχμαλωτίζονται, όλοι εξ όλου προς αυτόν τυγχάνοντες, και έπιθυμουσι τυχεϊν εκείνων, ων ένοπτρίζονται δια του πνεύματος άλαλήτων αγαθών, ου ενεκε πάντα 69 cf. Rm 15, 30. 701. Joh 5, 24. 82 Rm 12, 2. 83 II Cor 5, 17; Gal 6, 15. 89 cf. I Cor 15, 10. 9011. Vgl. Marcus Diaconus, Vita Porphyrii Gaz. 47 (Ed. Bonn..1895, p. 41f.). 94 cf. Gal 6, 1. 97 cf.

KMDFP S (P C )G 82 άνοπ<αινώσει] ανακαινίσει MD | τη2] < Pc 83 ή] < F f 91 ττόλει] τη πόλει TOO D 92 αύτοο] αυτής Df 94 των] < FPs | αύτφ] + των Ps 97 αίσθέσθαι] εσεσθαι FP S G 100 μόνον] + καΐ Μ τη] < Μ | εύττρεττείο: καΐ δόξη] 321 Ρ 8 | όσον] δσω ΓΡ 8 Ρ= 101 μείζων] μείζον ΜΡ° 102 το] τω FPs 105f όμοιοπαθή] + άνθρωττον Pc 110 δέδενται] ~ post Xpto-τοΟ (112) BLC | άφθαρτον] άνέκφραο-τον Pc 112/ 113 δλοι - τυγχάνοντες] < F

50

115 τα επί γης κάλλη και ευπρεπείας και δόξας και τιμάς και πλοοτον βασιλέων και αρχόντων έξουδενοϋσι* θείω γαρ κάλλει έτρώθησαν και ζωή αθανασίας ουρανίου εν ταϊς ψυχαϊς αυτών ενέσταξε. διό και είς έκείνην την αγάπη ν του επουρανίου βασιλέως επιποθουσι και αυτόν μόνον προ οφθαλμών εν πολλή επιθυμία έχοντες, δι' αυτού πάσης αγάπης 120 κόσμου λύουσιν εαυτούς και άναχωροοσι παντός γηίνου δεσμού, ίνα δυνηθώσιν εκείνον μόνον τον πόθον εν ταϊς εαυτών καρδίαις εχειν πάντοτε και μηδέν έτερον συν έκείνω μιγνύειν. 'Ολίγοι δε είσι πάνυ οί τη αγαθή αρχή τέλος αγαθόν πορισάμενοι και διεξερχόμενοι έως τέλους άπτωτοι, την μίαν άγάπην προς μόνον 125 τον θεόν έχοντες και πάντων εαυτούς λελυκότες. πολλοί γαρ κατανύσσονται και πολλοί χάριτος ουρανίου μέτοχοι γίνονται και ερωτι ούρανίω τιτρώσκονται, άλλα δια τους εν μέσω αγώνας και αθλήσεις και πόνους και πειρασμούς διαφόρους του πονηρού μη υπομένοντες, εν ποικίλαις και διαφόροις έπιθυμίαις κοσμικαϊς τρεπόμενοι δια το θέλημα 130 εχειν εκαστον του άγαπήσαί τι του κόσμου τούτου και μη λελυκέναι πάντοθεν την άγάπην αυ / του, απέμειναν και έβυθίσθησαν εν τω του Μ soi κόσμου βυθω δια ιδίου θελήματος άνανδρίαν και χαύνωσιν ή δειλίαν ή δι' άγάπην τινά γηΐνην. Οί γαρ εξ αληθείας διεξελθεΐν έως τέλους εν αγαθή διαγωγή βουλόμενοι 135 άλλον ερωτά και άλλη ν άγάπην συν εκείνη τη έπουρανίω παραδέξασθαι εκουσίως και μϊξαι ουκ όφείλουσιν, ίνα μη έμποδισθώσι των πνευματικών και στραφώσιν είς τα οπίσω και τέλος έκπέσωσι της ζωής. ώσπερ γαρ μεγάλα και άλάλητα και ανεκδιήγητα τα έπηγγελμένα παρά θεώ τυγχάνει, ούτω πίστεως και ελπίδος και πόνων καΐ αγώνων μεγάλων χρεία 140 και πολλής δοκιμασίας* ου γαρ τι μικρόν τυγχάνει, α ελπίζει αγαθά λαβείν ό άνθρωπος, βασιλείας ουρανών έπιθυμών συμβασιλευσαι Χριστώ είς τους απέραντους αίώνας βούλει, καΐ τους αγώνας και πόνους Rm 7, 22. 108f. cf. Cant 2, 5. 123 'Ολίγοι: Wenige sind es, die um der Gottesliebe willen jeder Weltliebe entsagen und alle Pr fungen des B sen ertragen (H 5, 6, Z. 305ff.). Erst recht lassen wenige dem guten Anfang auch einen guten Schlu folgen und gelangen bis zum Ende ohne zu fallen (hier und H 15, 52: onro ττολλών ολίγοι είσΐ δόκιμοι); wenige kommen πείρα είς την κατασκευήν της τελειότητος (Η 17, 11); Η 53, 13 erinnert deshalb: σπάνιοι δε οΐ της εύσεβείας έργάται. Aber nicht nur die Bew hrung, sondern schon die Erkenntnis von der Gegenwart des B sen in der Seele ist selten: ολίγοι δε ε!σι καΐ σπάνιοι οί είδότες ότι εστί μετ' αυτών ό άφανιστής των ψυχών (Η 51, 2), — eine spezifisch messalianische These. 132 βνθώ: Bildlich von οίνοφλυγία, εν ή" βεβυθισμένον το σώμα ώσπερ νους δέδυκεν είς βυθόν άκοσμίας KM D (usque ad 121 πάντοτε) FF(P C )G 118/119 του - προ ] Κ incertum 121 εαυτών] < FP«, αυτών Pc 128/129 μη - επιθυμίας] < Ρ° | τρεπόμενοι] + ίν ποικίλαις καΐ διαφόροις έπιθυμίαις κοσμικαΐς τρεττόμενοι Pc 132 δια] + του FP" | θελήματος] + ή Ρ 8 cum Β 136 μϊξαι] μάλλιστα Ρ" 187 ώσπερ] ώ$ Ρ 8 138 τα] < F 139 ελπίδος] ελπίδων P c f 141/ 142 βασιλείας - τους] Κ incertum

και πειρασμούς του ολίγου χρόνου της ζωής ταύτης άναδέξασθαι προθύμως έως Θανάτου ου καταδέχη; του κυρίου βοώντος* >εΐ τις θέλει οπίσω μου έλθεϊν, άτταρνησάσθω εαυτόν και άράτω τον σταυρόν αυτού 145 καθ' ήμέραν χαίρων καΐ άκολουθείτω μοκ, και πάλιν >έάν μη τις μισήση πατέρα, μητέρα, γυναίκα, τέκνα, αδελφούς, άδελφάς, έτι δε και την εαυτού ψυχή ν, ου δύναται μου είναι μαθητής <. οϊ πλείστοι δε των ανθρώπων βασιλείας μεν έπιτυχεϊν βούλονται καΐ την αίώνιον ζωήν κληρονομήσαι θέλουσι, ζην δε εν τοις ιδίοις αυτών θελήμασι και αυτοϊς 150 έξακολουθεϊν ουκ άναίνονται, μάλλον δε τω σπείροντι τα μάταια, και μη άπαρνούμενοι εαυτούς βούλονται την αίώνιον κληρονομήσαι ζωήν, όπερ εστίν αδύνατον ό γαρ λόγος του κυρίου αληθής τυγχάνει, ούτοι bei Clem. Alex., Paed. II, II, 28, 3 (I, 173, 15). 137 cf. Job 6, 66. 144H. Lc 9, 23. 146H. Lc 14, 26. 149.152 cf. MC 10, 17. 153 λόγος τον κυρίου: Hier als die unabdingbaren evangelischen Weisungen verstanden (ebenso H 29, 4; 53, 2), die die volle Hingabe verlangen (H 5, 6, Z. 225ff.; ebenso H 48, 2. 3 und Kl.-B., S. 20, 4, wo dem H ren des λόγος θεοϋ das Ausgehen aus der Welt entspricht), w hrend im allgemeinen λόγος auf den λόγος πνευματικός der Begnadeten geht (H 18, 5; 55, 1), dessen αλήθεια an die δύναμις καΐ ενέργεια πνεύματος gebunden ist (H 28, 7), ohne die er λόγος ψιλός w re (H 27, 12; hnlich H 17, 9). H 30, 1; 37, 1. 2; 46, l besteht eine charakteristische Schwebe zwischen beiden Bedeutungen, w hrend H 27, 20 ό του θεοϋ λόγος, der H 25, l als „pneumatisches Wort" zu verstehen ist, wohl wieder das Schriftwort meint. Es ist eine Gefahr der νεώτεροι, zu fr h reden zu wollen: σύνεστιν αυτοϊς χάρις καΐ ήδη άρχονται λαλεΐν λόγον (ΚΙ.-Β., S. 53, 22). Als Erbe, Schutz und Lehrmeister Adams erscheint ό λόγος του θεοϋ Η 12, 6. 7; hier wie H 12, 14 ist er fast mit ττνεϋμα άγιον gleichbedeutend, mit dem das von Christus zu Maria gesprochene Wort H 12, 16 gleichgesetzt wird; H 12, 17 aber wird ber beider Verbundenheit reflektiert. Zum dogmatischen Sprachgebrauch vgl. H 15, 44. Vom λόγος als autorisiertem Predigtwort spricht H 32, 11. In H 37, l geht der Begriff in die Bedeutung des nicht allen gegebenen pneumatischen Wortes ber; hnlich ist H 25, 10 der λόγος ζωής άϊδίου im Besitz der durch das θείον πυρ entflammten ψυχαΐ άγίαι (vgl.Ep.2 [MPG 34,412C]: Παύλος, εν φ ό Χριστός λαλεί). Vgl. dazu z.B. Acta Thomae 39 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 156, 13), wonach der Apostel συμμΟστης του λόγου του Χρίστου του απόκρυφου ist, δεχόμενος αύτοϋ τα απόκρυφα λόγια. Dagegen meint λόγος θεοϋ Η 27, 15 entweder die evangelische Weisung oder allgemein die christliche Predigt. Als zum M nchtum berufendes Wort steht λόγος H 21, 3 und wohl auch H 23, 2. προς λόγον (Abrechnung), wozu nach H 26, 14 ό σατανάς kommt, weist vielleicht auf das g ttliche Gericht, κατά λόγον verwaltet die Gottheit alles (H 40, 3). H 37, 8 bezeichnet die f nf περιεκτικοί άρεταί als λόγοι in Ausdeutung von I Cor 14,19: λόγοι είσΐ ψυχής Οπό κυρίου λαλούμενοι καΐ υπό καρδίας άκουόμενοι. Nach Η 46, 2 kann man nicht leben, ει μη καθ' v έκαστος γεγέννηται λόγον (sc. του θεοϋ oder του κόσμου: Η 46, 1). Die nicht vom Geist geboren sind, ου δύνανται λόγον πνευματικόν παραδοϋναι, επειδή ουκ εχουσι ζών πνεύμα, όπερ υπαγορεύει αυτοϊς τα επουράνια (Kl.-B., S. 71, 14). Als geistliches Wort KMFP 3 (P C )G 143 άναδέξασθαι] καταδέξασθαι FPs 145 έλθείν] άκολουθεΐν P 146 καθ' ήμέραν χαίρων] ^ post μοι Ρ3 151 άναίνονται] άπαναίνονται FPS s

52

γαρ δηττωτοι διεξέρχονται οί κατά την έντολήν του κυρίου άρνησάμενοι 155 όλοι εξ όλου εαυτούς, και πάσας τάς του κόσμου επιθυμίας και δεσμούς και μετεωρισμούς και ήδονάς και ασχολίας βδελυξάμενοι, και αυτόν μόνον προ οφθαλμών έχοντες και τάς έντολάς αυτού ποιεΐν επιθυμούντες, ώστε ίδίω θελήματι αποστρέφεται έκαστος της βασιλείας τω εξ αληθείας μη θελήσαι καμεϊν και άρνήσασθαι εαυτόν και αγαπάν τι συν 160 εκείνη τη αγάπη, τω ήδεσθαί τισι του αιώνος τούτου ήδοναϊς ή έπιθυμίαις και τω μη δλην την άγάπην, όσον εν προαιρέσει και θελήματι δυνατόν, προς κύριον εχειν. Εξ ενός δε υποδείγματος συννόησόν μοι πάντα, διακρίνων μεν ενίοτε διακρίνει έκαστος καί οίδεν, δτι άτοπον εστίν δ θέλει ποιήσαι, αλλ' 165 επειδή αγαπά και ουκ αρνείται, ήττηται ούτω. πρότερον γαρ έσω εν τη καρδία ό πόλεμος γίνεται και ό άγων και το στάθμιον και ή ροπή και το ζύγιον της αγάπης του θεού και της αγάπης του κόσμου, και τότε προέρχεται καί διακρίνει έκαστος, εί τύχη εις μάχην και διαπληκτισμόν προς τον άδελφόν, λέγων εν έαυτω* „ειπώ; αλλά μη 170 ειπώ; λαλήσω; άλλα μη λαλήσω;" μνημονεύων μεν και του / Θεού, Μ 504 αλλά την ίδίαν δόξαν περιποιούμενος και μη εαυτόν αρνούμενος, αλλ' εάν ολίγον καταβαρήση ή αγάπη του κόσμου και ή ροπή εν τω της καρδίας ζυγίω, ευθύς προέρχεται ό πονηρός λόγος μέχρι των χειλέων. είτα ώσπερ βέλη έντείνων ό νους ενδοθεν τοξεύει τον πλησίον δια της 175 γλώττης, πέμπων βέλη λόγων απρεπών εν θελήματι έκουσίω, την εαυτού δόξαν περιποιούμενος. είτα τοξεύων επί πολύ τον πλησίον δια λόγων απρεπών, έως ου και εν τοις μέλεσι διαχυθη το αμάρτημα είς συμπληγάδας. ενίοτε και τραύματα δια του σώματος άλληλα τα μέλη πολεμοϋντα απεργάζεται, ενίοτε και έως φόνου και Θανάτου άπαρ180 τίζεται το του πονηρού έπιθύμημα. ΐδε, πόθεν ήρξατο και ποίον εσχε το τέλος αγάπη δόξης κοσμικής βαρηθεΐσα τη ροπή του της καρδίας setzt es Abnahmebereitschaft voraus: oi μεμεστωμένοι της εναντίας δυνάμεως καί όντες του πνεύματος του κόσμου, ούτοι Αθλουμένου λόγου πνευματικού περί φωτός, περί βασιλείας, περί αΙώνος άλλου καί δυνάμεως θείας, ώσπερ άηδίζονται (Kl.-B., S. 68,13). λόγος gleich Redef higkeit Η 51,1: l μη έχοντες λόγον έλάλησαν πάση γλώσση. Zu H12, 16 (ot λόγοι... πνεύμα ήσαν καί δύναμίς τις) vgl. Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 3, l (III, 106, 9): δύναμις γαρ l λόγοι του κυρίου, λόγος του θεοΰ (Η 50, l durch Prophetenmund redend) ist ό Θεός λόγος (Ερ.2 [MPG34.417A]); er ist jeder begnadeten Seele verlobt, die ihm οίκειωθεϊσα ist (ebd. 417B); so ist er (H 25, 8) Gegenstand des πόθος ψυχής. Η 47, 11 erkl rt τον άληθινόν άρτον als τον ζώντα λόγον. Vgl. auch zu H 12, 6 λόγος του θεοϋ; dazu, im Sinne der apostolischen Verk ndigung, Acta Pauli et Theclae 40 (Lipsius-Bonnet I, p. 266, 5): ευρεν Παϋλον λαλοΰντα τον λόγον KMFP(P C )G 154 την] < Pc 1δ8 τω] το FP« 159 καμεϊν] λαβείν F | αγαπάν] άγαπησαι Ρ8 168 τύχη] τυχοι Ρ8 f 173 ζυγίω] ζυγω Ρ8 174 Ινδοθεν] εσωθεν Ρ 8 | της] < FP8 175 πέμπων] πρέπων Pc (ex sq.) 177 καί] < Ρ 8 178 συμπληγάδας] συμπληγάς Μ 179 καί2] < FP» 180 C 8 ίδε] οίδε P 181 βαρηθεΐσα] βαρυθεΐσα FP

53

ζυγίου εξ ιδίου θελήματος * δια γαρ το μη άρνήσασθαι εαυτόν και αγαπάν τι του κόσμου εκείνα δλα τα ατοπήματα γίγνεται. Ούτως νοεί μοι καί εις εκαστον αμάρτημα και επιτήδευμα φαυλον της κακίας κολακευούσης και προτρέπαμενης το Θέλημα του νοός επί- 185 Θυμίαις κοσμικαϊς και απάτη και ηδονή σαρκός, ούτω παν πράγμα κακίας απαρτίζεται, ούτω μοιχεία και κλοπή, ούτω πλεονεξία καί μέθη, οϋτως φιλαργυρία και κενοδοξία, ούτως ζήλος καί φιλαρχία και παν ότιοον εστί της κακίας επιτήδευμα, ενίοτε καί καλά δοκοϋντα επιτηδεύματα δια δόξαν καί επαινον ανθρώπων επιτελείται, άπερ εστί παρά 190 θεώ ίσα αδικίας καί κλοπής καί των λοιπών αμαρτημάτων, »ό θεός« γαρ φησι »διεσκόρπισεν οστά άνθρωπαρέσκων«, ώστε δια των δοκουντων καλών ό πονηρός ύπηρετεϊσθαι βούλεται* πολυποίκιλος γαρ εστί καί απατηλός εν έπιθυμίαις κόσμου, δια γαρ αγάπη ν τινά γηΐνην καί σαρκικήν, είς ην δεσμεϊται άνθρωπος θελήματι ίδίω, δελεάζεται υπό 195 της κακίας, όπερ γίνεται ούτω άλυσις καί δεσμός καί φορτίον βαρϋ καταβυθίζον καί πνϊγον εν τω αίώνι της πονηρίας, μη συγχωρούν άνακύψαι καί προς θεόν άπελθεϊν επειδή όπερ τις ήγάπησε του κόσμου, καταβαρεϊ τον νουν αύτοΰ και κατωκρατεϊ καί ουκ έα άνακύψαι. Εις τούτο γαρ το στάθμιον καί την ροπή ν καί το της κακίας ζυγιον 200 κρέμαται καί δοκιμάζεται παν το γένος των ανθρώπων ήτοι Χριστιανών των εν πόλεσιν οίκούντων ή εν δρεσιν ή εν μοναϊς ή εν άγροϊς ή εν έρήμοις τόποις, δτι θελήματι ίδίω δελεαζόμενος ό άνθρωπος αγαπά τι καί οπουδήποτε δέδεται αυτού ή αγάπη καί ουκ εστίν δλη προς τον θεόν. ήγάπησε γαρ τις εί τύχοι κτήματα, άλλος χρυσόν καί άργυρον, άλλος 205 γαστρί δουλεύειν, άλλος τις έπιθυμίαις σαρκός, άλλος σοφίαν λόγων κόσμου δια δόξαν ανθρώπων, άλλος ήγάπησεν αρχήν, άλλος δόξαν καί τιμάς ανθρώπων, άλλος όργήν καί μήνιν (δια γαρ το ταχέως εαυτόν έπιδιδόναι τω πάθει αγαπά αυτό), άλλος άκαιρους συντυχίας, άλλος ζήλον, άλλος πασαν ήμέραν μετεωρίζεται καί ήδεται, άλλος άργοΐς 2ΐο Μ 505 λογισμοϊς άπατάται, άλλος ως νομοδιδάσκαλος είναι / αγαπά δια δόξαν ανθρώπων, άλλος χαυνώσει καί αμέλεια ήδεται, άλλος ίματίοις καί ράκεσι δέδεται, άλλος μερίμναις γηΐναις εαυτόν δίδωσιν, άλλος υπνον ή εύτραπελίαν ή αίσχρολογίαν αγαπά, καί μικρώ γαρ τις καί μεγάλφ του κόσμου δεσμούμενος, έκείνω κατέχεται καί ουκ έαται άνακύψαι. 215 του θεού. 171. 182 cf. Lc 9, 23. 193cf.Mtl3,19. 202L cf. MC l, 45.

190 cf. Phil 1, 11. 206 cf.II Ptr2,18.

191 f. PS 52, 6. 211Ϊ. cf. Job 12,43.

KMFP S (P C )G 182 ζυγίου] ζυγοϋ Ρ" 185 voos] + καί FP" 186 ούτω] TO TO PC 189 καί] < F 191 λοιπών] άλλων FPS 192 διS εσκόρπισεν] έσκόρπισεν FP 196 όπερ] δπω5 F 198 προς] + τον FPa 202 όρεσιν ή εν μοναΐξ] 4231 Ρ 3 203 αγάπα τι] < Μ 205/206 άλλο?1 c σαρκός] < FPs 206 λόγων] λογίαν F, ~ post κόσμου (207) P G 209 έπιδιδόναι] έπιδίδοντα PS | αυτό] εαυτό Ps f 213 γηΐναΐξ] < Pc 214 ή1] καί 215 του κόσμου δεσμούμενος] 312 F

54

προς δ γαρ τις πάθος ου πολεμεϊ γενναίως, εκείνο αγαπά, κάκεϊνο κρατεί αυτόν καΐ βαρύνει και γίγνεται ούτω έμπόδιον και άλυσις TOO μη τον νουν αύτοο άττιέναι προς τον Θεόν και εύαρεστήσαι ούτω και αύτφ μόνω λατρεύσαντα χρησιμεΰσαι τη βασιλεία και ζωής αίωνίου τυχεϊν. 220 Ψυχή γαρ ή αληθώς προς κύριον την όρμήν έχουσα δλη εξ όλου την αγάπη ν αυτής προς αυτόν έλκει και προς αυτόν μόνον εκ προαιρέσεως δση δύναμις δεσμεΐται, κάκεΐθεν την βοήθειαν της χάριτος προσκτάται και εαυτή ν αρνείται και τοις θελήμασι του νοός αυτής ουκ ακολουθεί (ότι δολίως πορεύεται μεθ' ημών δια το συνόν και δελεάζον κακόν), άλλα 225 τω του κυρίου λόγω όλοτελώς έαυτήν έκδίδωσι και παντός φαινομένου δεσμού λύει έαυτήν, δσον εκ θελήματος δυνατόν, και τω κυρίω εξ δλου έαυτήν δίδωσι, και οΰτω διεξελθεϊν ευχερώς δυνήσεται τους αγώνας και πόνους και θλίψεις, δπου γαρ αγαπά τις, εκείθεν βοηθείται κάκεΐθεν βαρεϊται. εάν τι του κόσμου αγαπά, αυτό εκείνο γίγνεται ούτω φορ230 τίον καΐ δεσμοί καθέλκοντες κάτω και μη συγχωρουντες άνω προς θεόν άπελθεΐν. εάν δε τον κύριον και τάς εντολάς αύτοο αγάπα, εκείθεν βοηθείται κάκεΐθεν κουφίζεται και εύκολα ούτω πάντα γίγνεται τα του κυρίου παραγγέλματα τω την αγάπη ν αυτού προς αυτόν άποσωζειν όλοκλήρως, και βαρεί εις το αγαθόν, μάλλον δε καϊ κουφίζει και ελαφρύνει 235 πάντα πόλεμον και πασαν θλϊψιν, και δια της Θείας δυνάμεως τον κόσμον διακόπτει και τάς δυνάμεις της κακίας τάς εν ούτω παγιδευούσας την ψυχήν και βρόχοις επιθυμιών παντοδαπών εν τω του κόσμου βυθώ καταδεσμούσας · και ούτως έξειλήσαι εξ αυτών δια της ίδίας πίστεως και σπουδής πολλής και δια της άνωθεν βοηθείας, ένθα ήγάπησε, της 240 αίωνίου βασιλείας άξιοΰται, ην ίδίω θελήματι άγαπήσας εξ αληθείας καϊ υπό του κυρίου βοηθηθείς της αίωνίου ζωής ουκ εκπίπτει. "Ινα δε από πραγμάτων φανερών άποδείξωμεν, πώς θελήματι ίδίω πολλοί άπόλλυνται και εν θαλασσή βυθίζονται και εν αίχμαλωσία αρπάζονται, ΰπόθου μοί τίνα οίκον έμπίπρασθαι πυρί, και δς μεν σώσαι 245 εαυτόν βουλόμενος αΐσθηθείς του εμπρησμού γυμνός έφυγε καταλιπών πάντα, καϊ εαυτού την ψυχήν μόνον περιποιήσασθαι βουληθείς διεσώθη. άλλος δε βουλόμενος λαβείν τίνα του οίκου σκεύη ή ιμάτια ή άλλα τινά είσήλθεν άραι, και ως ελάμβανε, κατεκυρίευσε το πυρ του οίκου και συνέλαβεν αυτόν ένδον και κατέκαυσεν. οράς δτι ίδίω θελήματι δι' 250 άγάπην τινά πρόσκαιρον παρ' εαυτόν άγαπήσας εν τω πυρί άπώλετο. ομοίως πάλιν εν τη Θαλασσή / είς στάσιν τινές κλύδωνος περιπεσόντες Μ sos έναυάγησαν και δς μεν γυμνός άποδυσάμενος είσήλθεν εν τοις ύδασιν 219 τη βασιλεία] της βασιλείας Ρ8 225/227 καϊ - δίδωσι] < Ρ° 228 πόνους καϊ θλίψεις] 321 Pc | αγαττςί: τις] άγατταται F 229 αυτό c εκείνο yiyv. αύτφ] αύτφ έκείνψ yiyv. αυτό P 231 άπελθεΐν] άνελθεϊν FP8 232 πάντα] < Μ 234 καϊ2] < Μ f 243 άπόλλυνται] + (πολλοί BLC) δι' άγάπην τινά καϊ Ιν πυρί καίονται Pc G cum BLC 245 καταλιπών] καταλείπων Pc 246 μόνον] ~ post εαυτού Μ 247 δε] yap Ρ 8 | ή Ιμάτια] < FP» 248 ελάμβανε] έλαβε FP" cum Β

55

εαυτόν μόνον βουλόμενος σώσαι και οΰτως υπό των κυμάτων τυπτόμενος και άνωθεν αυτών έπικολυμβων δια το ευλυτον αυτόν είναι ήδυνήθη διεξελθεΐν την πικράν θάλασσαν και οΰτως την ψυχήν αύτοο ττεριεττοιή- 255 σατο. άλλος δε βουλόμενος σώσαί τι των ενδυμάτων αυτού ένόμισε δύνασθαι έκκολυμβήσαι καΐ διεξελθεΐν συν έκείνοις, οϊς ήρε συν έαυτφ, και αυτά εκείνα άττερ έλαβε κατεβάρησαν αυτόν και κατεβάτττισαν εν τω βυθω της θαλάσσης, και άπωλετο δι' ολίγον κέρδος μη την εαυτού ψυχήν περιποιησάμενος. οράς δτι ίδίω Θελήματι αυτού έθανατώθη. 260 πάλιν ύπόθου μοι ακοή ν αλλοφύλων ερχεσθαι. και δς μεν άμα τφ άκουσαι εφυγεν ευθέως μη άναβαλόμενος, αυτός γυμνός εξελθών. άλλος δε δύσπιστων δτι έρχονται οι εχθροί ή θέλων τινά των ιδίων πραγμάτων και βουλόμενος άραι μεθ' εαυτού έβράδυνε φυγείν, και έπελθόντες οί πολέμιοι κατέλαβον και ήχμαλώτευσαν αυτόν είς την των αλλοφύλων 265 πατρίδα κάκεϊ δουλεύειν κατηνάγκασαν. οράς δτι τφ Θελήματι αύτοΟ δια χαύνωσιν καΐ άνανδρίαν και άγάπην τινά πραγμάτων είς την αίχμαλωσίαν άπηνέχθη. ομοίως και οί μη ταϊς έντολαΐς του κυρίου έξακολουθουντες και εαυτούς αρνούμενοι και μόνον τον κύριον αγαπώντες, αλλά δεσμοϊς γηΐνοις εκουσίως δεσμούμενοι, έπελθόντος του 270 πυρός του αιωνίου ως ευρισκόμενοι εν τη αγάπη του κόσμου κατακαυθήσονται και υπό της πίκρας θαλάσσης της πονηρίας καταβυθίζονται και υπό της αιχμαλωσίας των αλλοφύλων, τουτέστι των πνευμάτων της πονηρίας, αίχμαλωτιζόμενοι άπόλλυνται. 2181. cf. Mt 4, 10. 223 cf. Lc 9, 23. 259 θαλάσσης: Die θάλασσα της πικρίας του σκότους auch H 28, 2; vgl. H 28, 6: ευρίσκεις αυτούς (sc. αποστόλους) σχίζοντας Θάλασσαν δυνάμεων πονηρών καΐ διαγαγόντας ψυχάς πιστευούσας; Η 30, 7: ούτοι δε τέκνα θεοϋ όντες επάνω περιπατοϋσιν επί την Θάλασσαν της πικρίας των πονηρών δυνάμεων; Η 44, 6: αδύνατον ψυχήν δι* εαυτής διελθεϊν καί ύπερβήναι καί διαπερασαι την πικράν θάλασσαν της αμαρτίας καΐ την χαλεπήν άβυσσον των πονηρών δυνάμεων του σκότους των παθών, εί μη το έλαφρόν καί ούράνιον καί εύπτερον του Χρίστου πνεύμα δέξεται; vgl. H 47, 13. 14 (vielleicht nur als Bild H 53,12). Die Vorstellung von den πτερά πυρός, um die θάλασσα zu berfliegen, Apophth. patr. Job. Kol. 14 (MPG 65, 208C); vgl. Sisoes 19 (ebd. 397D): Πάτερ, πώς δύναμαι σωθήναι από του πυρίνου πόταμου; Die Vorstellung von der θάλασσα του βίου τούτου findet sich bei Origenes als einfache Ausdeutung des „Menschenfischens" (Jerem. Horn. XVIII, 5 [III, 166, 22]). 273!. cf. Eph 6,12. KMFP S (P°)G 254 αυτών] αύτοϋ Pc | ευλυτον] άλυτον F, άδυτον Ρ* 255 διεξελθεϊν] έξελθεϊν M 256 τι] ~ post δε Ρ« 257 έκκολυμβήσαι] κολυμβήσαι FPs cum L 260 ψυχήν] + μόνον Ps (+ μόνην BC) 262 άναβαλόμενος] αναβαλλόμενος FPSPC | δε] < Ρ° 265 κατέλαβον] + S S αυτόν F P P<>'| ήχμαλώτευσαν] -τεύσαντο FP | αυτόν] < F, καί Ρ 8 266 τω] -f Ιδίφ FP» 267 χαύνωσιν] + παρεδώθην Ρ«ψ| καί2] + δι' Ρ° 271 του αΙωνίου] '-^ (sine του) post του (270) Pc 271 ευρισκόμενοι] + αΙχμάλωτοι αρετών, συνδεδεμένοι δε μάλλον FP8

56

275

Ei δε βούλει αγάπης άπηρτισμένης ευθύτητα προς κύριον εκ των αγίων και θεοπνεύστων γραφών καταμαβεϊν, ΐδε τον Ίώβ πώς άπεδύσατο πάντα ώσττερ ειπείν, άπερ ην κεκτημένος, τέκνα, κτήματα, ζώα, παϊδας και τα λοιπά υπάρχοντα· πώς άπεκδυσάμενος έφυγε και διέσωσεν εαυτόν και αυτόν τον χιτώνα άφεις και προσρίψας τω σατανφ και μήτε 280 εν λόγω βλασφημήσας μήτε τη καρδία μήτε τοις χείλεσι φθεγξάμενος ενώπιον του κυρίου, αλλά τουναντίον ευλόγησε τον κύριον ειπών »ό κύριος έδωκε ν, ό κύριος άφείλετο· ως τω" κυρίω εδοξεν, ούτως και έγένετο. εΐη το δνομα κυρίου εύλογημένον«. καν ένομίζετο γαρ κεκτήσθαι πολλά, δοκιμασθείς υπό του κυρίου έφανερώθη μηδέν κεκτημένος ή 285 μόνον τον Θεόν. ομοίως ό Αβραάμ κελευσθεΐς υπό του κυρίου έξελθεϊν >έκ της γης και εκ της συγγενείας και εκ του οίκου του πατρός αύτοΰ<, ευθέως ώσπερ είπεϊν άπεδύσατο πάντα, πατρίδα, γη ν, συγγένειαν, γονείς, και έξηκολούθησε τω λόγω του κυρίου, είτα μεταξύ πολλών δοκιμασιών και πειρασμών ούτω γινομένων, τούτο μεν της γυναικός 290 αυτοϋ λαμβανομέ / νης, τούτο δε επί ξένης διάγων και αδικούμενος, και Μ sog δια πάντων αποδειχθείς, δτι Θεόν μόνον αγαπά υπέρ πάντα, ύστερον έπεί δι' επαγγελίας και δι' ετών πολλών μονογενή υίόν κατά πολλήν επιθυμίαν έκτήσατο, αιτηθείς τούτον εις θυσίαν προθύμως δι' εαυτού άνέφερεν, άποδυσάμενος εαυτόν καΐ αληθώς άρνησάμενος· απέδειξε 295 γαρ δτι παρέξ θεοϋ άλλο τι ουκ ήγάπησε δια της του μονογενούς προσκομιδής, εί γαρ εκείνον προθύμως άπεδύσατο, πόσω μάλλον ει τα λοιπά αύτοο υπάρχοντα έκελεύσθη έασαι ή πένησιν ύφ' εν διανεϊμαι, έτοίμως και προθύμως αν έποίησεν. οράς αγάπης άπηρτισμένης εκ θελήματος προς κύριον ευθύτητα; 300 Ούτως και οί τούτων συγκληρονόμοι γενέσθαι βουλόμενοι παρέξ θεοο ουδέν όφείλουσιν άγαπήσαι, ίνα όταν δοκιμασθώσι χρήσιμοι και δόκιμοι εύρεθώσι, τελείαν την αγάπη ν αυτών προς κύριον άποσωζοντες. Οί τοιούτοι έως τέλους διεξελθεϊν τον αγώνα δυνήσονται οί εκ θελήματος Θεόν μόνον άγαπήσαντες πάντοτε και πάσης αγάπης 305 κόσμου εαυτούς λελυκότες. ολίγοι δε σφόδρα ευρίσκονται οί τοιαύτη ν αγάπη ν άναλαβόντες και πάσας τάς του κόσμου ήδονάς και επιθυμίας άποστρεφόμενοι και μακροθύμως τάς επαναστάσεις και πειρασμούς του πονηρού υπομένοντες, μη γαρ επειδή πολλοί ποταμούς παρερχόμενοι παρασύρονται υπό των υδάτων, ουκ είσιν οί διαπερώντες τους θολερούς 310 ποταμούς των του κόσμου επιθυμιών παντοδαπών και ποικίλων πειρασμών των πνευμάτων της πονηρίας; και έττειδή πολλά πλοία εν τη 276 cf. II Tim 3, 16. 2881. Hi 1, 21. 15; 20,2. 291H. Gen 15, 4; 21,2.

286 Gen 12, 1. 293!. Gen 22, 2ff.

2891. Gen 12, 800 cf. Rm

KMFP 8 (P C )G 276 καΐ] < F 277/278 ζφσ, iraiSas] 21 Pc 279 ττροσρίψας] φίψα$ FPS cum C 287 συγγένειαν] συγγενείς FP" 290 ξένης] ξένοις PC 294 άνέφερεν] άναφέρειν FP«· f 297 Οφ' εν] εΐξ ίν, s. l. ΰφ' iv M 309 οί] < PC 311 των] ~ post πνευμάτων Pc 57

θαλασσή καλυπτόμενα ύττό των κυμάτων βυθίζεται, ουκ είσι τα διαπερώντα και επάνω των κυμάτων διοδεύοντα και είς λιμένα ειρήνης καταντήσαντα; δια τούτο πίστεως πολλής και μακροθυμίας και αγώνος και υπομονής και πόνων και πείνης και δίψης είς το αγαθόν και όξύτητος 315 και αναίδειας και διακρίσεως και συνέσεως πάντοτε χρεία, oi yap πλείστοι των ανθρώπων άνευ καμάτων και αγώνων και ίδρώτων έπιτυχεϊν της βασιλείας βουλονται, όπερ αδύνατον εστίν. "(Οσπερ ουν εν κοσμώ απέρχονται τίνες άνδρες προς τίνα πλούσιον έργάσασθαι είς θέρος ή είς έτερον έργον, όπως πορίσωνται ά χρήζουσιν 320 εχειν είς την διατροφήν αυτών, είσϊ δε τίνες εν αύτοϊς οκνηροί και χαυνοι καΐ αργοί μη κάμνοντες δεόντως μήτε άρμοζόντως εργαζόμενοι, ούτοι μηδέν κοπιάσαντες μήτε καμόντες είς τον οίκον του πλουσίου βουλονται τον μισθόν εξ ίσου λαβείν τοις ανδρείως και οξέως και όλη αυτών καμουσιν ίσχύϊ, ως ήδη το αυτών έργον πεποιηκότες, — τον 325 αυτόν τρόπον έπάν άναγινώσκωμεν τάς γραφάς, πώς ό δείνα δίκαιος εύηρέστησε τω θεώ, πώς φίλος και συνόμιλος θεού γέγονε, καΐ πάντες δε oi πατέρες πώς φίλοι και κληρονόμοι θεού γεγόνασι, πόσας θλίψεις υπέμειναν, πόσα δια τον θεόν επαθον, πόσα ήνδραγάθησαν και ήγωνίσαντο, μακαρίζομεν αυτούς και των ίσων αύτοϊς δωρεών και αξιωμάτων 330 Μ 512 τυχεϊν βουλόμεθα και έπιθυμουμεν προθύμως λαβείν / τα ένδοξα εκείνα χαρίσματα, υπερβαίνοντες αυτών τους πόνους καΐ αγώνας καΐ τάς θλίψεις καΐ τα παθήματα και τάς μεν τιμάς αυτών και τα αξιώματα, οϊα από θεού κέκτηνται, προθύμως λαβείν θέλομεν, τους δε καμάτους καΐ πόνους καΐ αγώνας αυτών ου καταδεχόμεθα. λέγω δε σοι, δτι τούτο καΐ πας 335 τις ανθρώπων επιθυμεί και θέλει, και πόρναι και τελώναι και άδικοι άνθρωποι ευκόλως βουλονται άνευ κόπων και αγώνων τυχεϊν της βασιλείας, αλλά δια τούτο εν μέσω πειρασμοί και δοκιμασίαι πολλαί και θλίψεις και αγώνες και ίδρωτες πρόκεινται, ίνα φανεροί γένωνται. τινές εξ αληθείας έως θανάτου έλθόντες εξ όλης προαιρέσεως και δυνά- 340 μεως τον κύριον μόνον ήγάπησαν και ουδέν έτερον συν τη προς αυτόν αγάπη περιπόθητον εσχον. διό και δικαίως είς την βασιλείαν των ουρανών είσέρχονται, άρνησάμενοι εαυτούς κατά τον του κυρίου λόγον καί παρά την ίδίαν πνοή ν τον κύριον μόνον ήγαπηκότες. διό και άκροις δώροις ούρανίοις την άκραν άγάπην αυτών άμειφθήσονται. 345 8,17.

327 cf. Jac2, 23.

339 cf. I Cor 11, 19.

3421. cf. Mt 7, 21;

KMFP a (P c )G 312 βυθίζεται] βυθίζονται P"G cum BL | τα] < FPs 317 της] < FPs 319 τίνα] άνδρα Μ 321 εν αύτοΐς] < Ρ° 32l/ 322 καί χαϋνοι] < FPS 325 αυτών1] < Pc | καμουσιν] καμούστ) Ps 326 άναγινώσκωμεν] -κόμεν FPSPC f 332/335 καί2 - αγώνας] < Μ 3 335 καΐ ] < FPs 336 ανθρώπων] άνθρωπος F 337 βουλονται] < FP" | f της] < FPS 340 εξ αληθείας] ~ post θανάτου Μ 341 μόνον] αυτόν Ρ° (αυτόν [-ων BC] μόνον BLC) 342/343 των ουρανών] < Μ 343 του] < Ρ° 344 άκροις] άκΟροις Μ 345 ούρανίοις] + δια Ρ 8

58

Eis γαρ τάς θλίψεις και παθήματα και ύττομονήν και ττίστιν έγκεκρυμμέναι είσίν αϊ έπαγγελίαι και ή δόξα και ή των επουρανίων αγαθών άποκατάστασις, ώσττερ εν τω ριπτομένω σίτω εις την γη ν ό καρπός, ή δένδρω έπικεντριζομένω δια σήψεως τίνος και ατιμίας διερχομένω 350 και τότε του ενδύματος την εΰπρέπειαν και την δόξαν και τον πολυπλασιάζοντα καρπόν άναφαίνοντι. εί μη yap δι' εκείνων των ατιμίας αξίων και αφανισμού διήλθον, ουκ αν την εύπρέπειαν της κοσμήσεως και το κάλλος της θέας και τον πλεονάζοντα καρπόν απεδείχθησαν έχει ν. ως και ό απόστολος >διά πολλών θλίψεων < φησίν 355 >δυνάμεθα είσελθεΐν είς την βασιλείαν των ουρανών<, και ό κύριος· »εν τη υπομονή υμών κτήσασθε τάς ψυχάς υιιών« και πάλιν »εν τω κόσμοο θλϊψιν εξετε«. πόνου γαρ και σπουδής και νήψεως και πολλής προσοχής χρεία καί όξυτητος και αναίδειας εν τη προς κύριον αίτήσει, είς το δυνηθήναι διεξελθεΐν τάς των γηίνων επιθυμιών παγίδας και 360 βρόχους των ηδονών και καταιγίδας του κόσμου, και τάς των πονηρών πνευμάτων επαναστάσεις διαφυγεϊν καί γνώναι καλώς, εν ποία νήψει και γοργότητι πίστεως καί αγάπης οί άγιοι τον έπουράνιον θησαυρόν, τουτέστι την του πνεύματος δύναμιν, εν ταϊς ψυχαΐς εαυτών εντεύθεν έκτήσαντο, όπερ εστίν άρραβών της βασιλείας, ό γαρ μακάριος 365 απόστολος Παύλος περί τούτου του επουρανίου Θησαυρού, τουτέστι της χάριτος του πνεύματος, διηγούμενος καί την ύπερβολήν των Θλίψεων έξαγορεύων, άμα δε υποδεικνύων, τί οφείλει έκαστος ζητεϊν εντεύθεν καί τί οφείλει κτήσασθαι, λέγει· »οΐδαμεν γαρ δτι εάν ή επίγειος ημών οικία του σκήνους καταλυθή, οίκοδομήν εκ Θεοϋ εχομεν, οίκίαν άχειρο370 ποίητον, αϊώνιον εν τοις ούρανοϊς«. 'Οφείλει ουν έκαστος άγωνίσασθαι καί σπουδάσαι δια πασών αρετών 5,7 καί πιστευσαι, εντεύθεν κτήσασθαι τον οίκον εκείνον, εάν γαρ καταλυθή ημών ό οίκος του σώματος, [ουκ] εχομεν άλλον οίκον, είς δν καταλύσει ημών ή ψυχή. »εΐγε« φησί »καί έκδυσάμενοι ου γυμνοί εύρεθησόμεθα«, 375 τουτέστιν από της κοινωνίας και άνακράσεως του αγίου πνεύματος, είς ην μόνον ή πιστή ψυχή άναπαύεσθαι δύναται, δια τούτο γαρ οί δντες εν αλήθεια καί δυνάμει Χριστιανοί θαρρουσι καί χαίρουσιν εξερχόμενοι της σαρκός, ότι εχουσιν εκείνον τον οίκον τον άχειροποίητον, δς εστίν οίκος ή οίκουσα εν αυτοϊς / του πνεύματος δύναμις. καν κατά- Μ sis cf. Lc9. 23. 358 cf. Lc 11, 8.

3541. Act 14, 22. 362 cf. Mt 19, 21.

356 Lc 21, 19. 356f. Job 16, 33. 36811. 372!. 378f. II Cor 5, 1.

KMD (ab 368 καί) FP S (P C )G 346 καί1] + τα FP8 349 ή] εν Ρ« 351/353 άναφαίνοντι - καρπόν] < FPS 354 καί] < Ρ3 355 είσελθεΐν] ~ post βασιλείαν Μ | των ουρανών] < Μ 359 επιθυμιών] επιθυμίας FP3, + καί Ρ8 362 έπου8 ράνιον] ούράνιον MP<=G 367 δε] + καί FP 369 καταλυθή] ~ (-λήθη F) post οΙκία FP8 | οίκοδομήν] οίκοδομεϊν Pc | οΐκίαν] < Pc 371 σπουδάσαι] -f- τον οίκον εκείνον FP8 | πασών] -+- των FP8 | αρετών] + έτηκτήσασθαι FP8 372 καί - εκείνον] < FP8 373 [ουκ]] delendum cum BLC 374 ή] < Μ f 876 μόνον] μόνη ν Μ | πιστή] < Μ

59

λυθή ούν ή TOO σώματος οικία, ου φοβούνται* εχουσι yap την έπουρά- 380 νιον του πνεύματος οίκίαν και την δόξαν έκείνην την άφθαρτον, ήτις δόξα εν τη ήμερα της αναστάσεως οικοδομήσει και δοξάσει και τον οίκον του σώματος, ως φησιν ό απόστολος* »ό έγείρας Χριστόν εκ νεκρών ζωοποιήσει και τα θνητά σώματα υμών δια του ένοικοΰντος αύτοϋ πνεύματος εν ύμϊν«, και πάλιν >ΐνα και ή ζωή τοο Μησου φανερω- 385 Θή εν τη θνητή σαρκΐ ήμών< και »ίνα« φησΐ »καταποθη το Θνητόν υπό της ζωής«. * Άγωνισώμεθα ουν δια της πίστεως και της ενάρετου πολιτείας εντεύθεν κτήσασθαι το ένδυμα εκείνο, ίνα μη έκδυσάμενοι το σώμα γυμνοί εύρεθώμεν, και ουκ εστίν δ δοξάσει ημών εν εκείνη τη ήμερα την σάρκα. 390 έκαστος γαρ όσον κατηξιώθη δια της πίστεως και σπουδής μέτοχος πνεύματος αγίου γενέσθαι, τοσούτον εν εκείνη τη ήμερα δοξασθήσεται αυτού και το σώμα. δ γαρ νυν εναπεθησαύρισεν ένδον ή ψυχή, τότε άποκαλυφθήσεται και φανήσεται έξωθεν του σώματος, ώσπερ τα δένδρα παρεληλυθότα τον χειμώνα έπιθαλψάσης δυνάμεως αοράτου εκ 395 τε του ηλίου και των άνεμων εσωθεν έκφύει και έκβάλλει ώσπερ ενδύματα φύλλα και άνθη και καρπούς, ομοίως τα του χόρτου άνθη εν εκείνω τφ καιρώ ενδοθεν εκ των κόλπων της γης προέρχονται, και σκέπεται και άμφιέννυται ή γη και ό χόρτος ως τα κρίνα, περί ων ό κύριος εΐπεν ότι »ουδέ Σολομών εν πάση τη δόξη αυτού περιεβάλετο ως εν τούτων« 400 (ταύτα γαρ πάντα υποδείγματα και τύποι και εικόνες είσι των Χριστια374 II Cor 5, 3. 375 άνακράσεως: S. zu Η 1, 3 άνακιρνωμένης. 382!. δοξάσει και τον οίκον τον σώματος: Vgl. H 5, 9. 10; 12, 14; 15, 38. Das lteste M nchtum kennt diese Unterscheidung nicht, sondern spricht die δόξα als Zeichen der τελειότης schon jetzt einzelnen V tern als besonderes Charisma zu (Apophth. patr. Pambol [MPG 65, 368C]; 12 [ebd. 372A]; Sisoes 14 [ebd. 396B]; Silvan 12 [ebd. 412C]). 383H. Rm 8, 11. 385f. II Cor 4, 10. 386f. II Cor 5, 4. 388 πολιτείας: Die πολιτεία κυρίου als ύπογραμμόν Η 19, 2; die eigene πολιτεία, auf die man sein Vertrauen nicht setzen darf, neben κάματος Η 14, 2. δι" ενάρετου πολιτείας kommt man zur άνάπαυσις (Η 43, 9). Gott schuf zwei Welten, eine f r Engel und eine f r Menschen, τον μεν άνω τοις λειτουργικοΐς πνεύμασι, καΐ την πολιτείαν ?χειν εκεί διετάξατο (Η 45, 5). Entsprechend der εν ούρανοϊς πολιτεία kann man άνευ πάθους τινός σαρκικού leicht wandeln (Ερ. 2 [MPG 34, 420A]). 389ϊ. II Cor

5,3. 390. 392 cf. Mt 22, 23. 391Ϊ. cf. Hbr 6, 4. 393Ϊ. Vgl. Η 12, 14; 15,38; 32,2; 34,2. 400 Mt 6, 29. 401 τύποι: Vgl. zu diesem bei Symeon viel gebrauchten Begriff H 9, 1; 12, 4; 32, 4; 35, 1; 47, 3; oft in der WenKMDFP S (P C )G 384 υμών] ημών D (P<= incertum)f 385 αϋτοϋ] ούτω FP« | ύμΐν] ήμϊν DP<= | καΐ] < M 389 έκδυσάμενοι] ένδυσ. Μ 390 δ] φ F 392 πνεύματος αγίου] 21 FPS | πνεύματος] < D, add. post γενέσθαι D1 393 νυν] < Ps I εναπεθησαύρισεν] άπεθησ. FP8 396 τε] < ? F | του] < Ρ8 (F?) | ενδύματα] + καΐ FP" 397 καρπούς] καρπόν FP» | εν] < FP" 398 προέρχονται] -χεται Ρ» 399 ό κύριος εΐπεν] 312 Ρ 8 | εΐπεν] < Ρ<= 400 ουδέ] + ό Μ | περιεβάλετο] -λλετο P8PC 6θ

νών εν τη άναστάσει), — ούτως γαρ πάσαις ταϊς φιλοθέοις ψυχαΐς, 5,9 τουτέστι τοις άληθινοϊς Χριστιανοΐς, εστί μην πρώτος Ιανθικός ό καλούμενος Άπρίλλιος, όπερ εστίν ή ήμερα της αναστάσεως, και δια 405 της δυνάμεως του ηλίου της δικαιοσύνης ενδοθεν εξέρχεται δόξα του αγίου πνεύματος, καλύπτουσα και σκεπάζουσα τα σώματα των αγίων, ήνπερ δόξαν εΐχον ένδον έγκεκρυμμένην εν ταϊς ψυχαϊς. όπερ γαρ έχει (τις) νυν, αυτό προέρχεται έξωθεν του σώματος τότε, >ουτος< φησιν >ό μη ν πρώτος έστω τοις μησϊ του ένιαυτου<· ούτος χαράν προφέρει 4ΐο πάση τη κτίσει· ούτος άμφιέννυσι τα γυμνά δένδρα, την γήν διανοίγων ούτος πασι τοις ζφοις χαρά ν προφέρει* ούτος την ιλαρότητα πασι δεικνύει* ούτος εστί των Χριστιανών μην πρώτος ΪΕανΘικός, δς εστίν ό της αναστάσεως καιρός, εν ώ δοξασθήσονται τα σώματα αυτών δια του από του νυν δντος εν αύτοΐς φωτός αρρήτου, τουτέστι της δυνάμεως 415 του πνεύματος, όπερ εσται αύτοϊς τότε ένδυμα, βρώσις, πόσις, άγαλλίασις, χαρά, εΙρήνη, άμφιον, ζωή αιώνιος, πασά γαρ καλλονή λαμπρότητας και ωραιότητας ουρανίου είς αυτούς το πνεύμα της θεότητος γίνεται τότε, όπερ από του νυν δέξασθαι κατηξιώθησαν. πώς τοίνυν 5,10 (ουκ) έκαστος ημών οφείλει πιστευσαι / και άγωνίσασθαι και σπου- Μ sie dung τύπος ην και σκιά της πολιτείας: Η 47, 2. 9. 16; 50, 3 (vgl. Hbr 8, 5). Der KUpios als τύπος παντός αγαθού Η 26, 25. άρτος καΐ olvos als άντίτυπος της σαρκός αύτοΟ (sc. του κυρίου) καΐ του αίματος Η 27,17. σχήμα καΐ τύπος im Sinne von „ u erem Schein" H 31, 6. 403 Ξανθικός: Die Gleichsetzung des Xanthikos, des 6. makedonischen Monats, mit dem Άπρίλλιος, dem 4. r mischen Monat, die sich allm hlich im ganzen Osten durchsetzte (zur Zeit Eusebs war diese Gleichsetzung noch nicht selbstverst ndlich: 5ανθικός μην, δς λέγοιτ' αν Άττρίλλιος κατά 'Ρωμαίους; De mart. Palaest. I [II, 2, 907, 4]), macht ihn noch nicht zum ersten Kalendermonat. Nur die Gleichsetzung mit dem j dischen Nisan, der sich aber mit dem Aprillios nicht deckt, l t ihn als solchen erscheinen (etwa in den Apostol. Konst. V, 14, l [ed. Funk, p. 271, 9]). H 5, 9 und H 12, 14 lassen ihn, den Fr hlingsmonat, denn auch nicht das b rgerliche Jahr beginnen, sondern betrachten ihn im Blick auf die Auferstehung Christi als ersten Monat bei den „wahren Christen". Diese Angabe erlaubt es deshalb nicht, das Herkunftsland der Homilien zu bestimmen (so Stiglmayr, S. 53ff.); sie schlie t Kleinasien nicht aus und legt h chstens nahe, den Ursprung im (weiteren) Umkreis von Antiochien zu suchen, wo der Xanthikos am 1. April beginnt (vgl. F. K. Ginzel, Handbuch der mathematischen und technischen Chronologie, Bd. 3, Leipzig 1914, S. 31). Das stimmt zu dem einzigen geographischen Datum in den Makariosschriften, dem Euphrat (und zwar dessen imWinter gefrorenem Oberlauf; vgl. D rries, Symeon, S. 254,4).—Vgl. H 12,14 (Z. 173), wo die Wendung Iv εκείνη τη ήμερα einen Nachklang der alten sterlichen Parusieerwartung enthalten d rfte (vgl. B. Lohse, Das Passahfest der QuartodeKMDFP S (P C )G 402 γαρ] < MDP* 404 ή] < FP" 405 εξέρχεται] + ή D 407 Ινδον] ενδοθεν FPs"f | ψυχαϊς] + αυτών D 408 <τις>] secundum Β | έχει < > νυν] 21 FPS f 410 γυμνά] μικρά FP8 | διανοίγων] + οοτος πρώτος τάς πόας ανατέλλει PCG cum BLC 412 δ] < D 414 του] το FP" f 419 <ούκ>] secundum Β | έκαστος ημών οφείλει] 312 Μ

6ι

δάσαι εν πάση έναρέτω πολιτεία και ττροσδοκήσαι ευ έλπίδι και υπομονή 420 πολλή νυν καταξιωθήναι την εξ ουρανού δύναμιν λαβείν και δόξαν του αγίου πνεύματος ένδον εν τη ψυχή, ίνα τότε λυομένων των σωμάτων εχωμεν δ άμφιάσει και ζωοποιήσει ημάς; >εΐγε< φησιν >έκδυσάμενοι ου γυμνοί ευρέθησόμεθα<, και >ζωοποιήσει τα θνητά σώματα ημών δια του ένοικοϋντος αυτού πνεύματος εν ήμϊν<. 425 Μωϋσής γαρ ό μακάριος υπέδειξε τον τύπον δια της επί του προσώπου αυτού επικείμενης του πνεύματος δόξης, εις ην ουδείς ανθρώπων άτενίσαι ήδύνατο, πώς εν τη άναστάσει των δικαίων δοξασθήσεται τα σώματα των αξίων, ήνπερ δόξαν από του νυν ενδοθεν έπι τω έσω άνθρώπω ψυχαί αγίων και πιστών καταξιουνται έχει ν >ήμεϊς< γαρ 430 φησι >πάντες άνακεκαλυμμένω προσώπω<, τουτέστι τω έσω άνθρώπω, >τήν δόξαν κυρίου κατοπτριζόμεθα, την αυτήν εικόνα μεταμορφούμενοι από δόξης είς δόξαν<, ομοίως πάλιν »τεσσαράκοντα ημέρας και τεσσαράκοντα νύκτας άρτον ουκ εφαγεν«, ως γέγραπται, »και ύδωρ ουκ επιεν«. αδύνατον δε την του σώματος φύσιν άνευ άρτου τοσούτον 435 ζησαι, εί μη τροφής ετέρας πνευματικής μετελάμβανεν, ήσπερ τροφής από του νυν αγίων ψυχαΐ άοράτως εκ του πνεύματος μεταλαμβάνου5,11 σι. κατά δύο ούν τρόπους ό μακάριος Μωϋσής υπέδειξεν, ήνπερ εν τη άναστάσει εξουσι δόξαν φωτός και τροφή ν νοεράν του πνεύματος οί αληθινοί Χριστιανοί, ης και κρυπτώς από του νυν καταξιουνται · διό 440 και τότε επί του σώματος αυτών φανερωθήσεται. ην γαρ από του νυν εχουσιν εν ταΐς ψυχαϊς οί άγιοι δόξαν, ως προείρηται, εκείνη καλύψει και άμφιάσει και τα γυμνά σώματα και είς ουρανούς άρπάσει, και το λοιπόν σώματι και ψυχή εν τη βασιλεία είς αιώνας συν τω κυρίω άναπαυσόμεθα. τον γαρ 'Αδάμ κτίσας ό θεός ου κατεσκεύασεν ούτω σω- 445 ματικάς πτέρυγας ως τοις πετεινοϊς, τάς του πνεύματος του αγίου πτέρυγας προευτρεπίσας ούτω, τουτέστιν ας μέλλει διδόναι ούτω εν τη άναστάσει, ίνα αυτόν κουφίσωσι και άρπάσωσιν ένθα το πνεύμα βούλεταΓ ας πτέρυγας από του νυν ψυχαι αγίων καταξιουνται εχειν είς το οΰράνιον φρόνημα τφ νω άνιπτάμεναι. 450 Χριστιανών γαρ κόσμος έτερος εστί και άλλη τράπεζα και άλλα ενδύματα και άλλη άπόλαυσις και άλλη κοινωνία καΐ άλλο φρόνημα* zimaner, 1953, S.78ff.). 405 Mal 3,20. 408f. Ex 12,2. 421 cf.Lc24,49. 423L II Cor 5, 3. 4241. Rm 8, 11. 426H. cf. II Cor 3, 7. 428 cf. Lcl4, 14. 429L cf. Rm 7, 22. 430IL II Cor 3, 18. 433H. Ex 34, 28. 436 τροφής: Zur τροφή πνευματική vgl. H 4, 13: (Μωϋσής) είς έκείνην την KMDFP S (P C )G 422 αγίου] παναγίου Pc 423 έκδυσάμενοι] ένδυσόμεθα D (D*?), corr. (rasura) D1 (D?) 425 αυτού] αύτφ PS 427 του] < FP* | είς] εί yap Ps 430 καταξιοΰνται] άξιοΰνται FPs 435 δρτου] + επί Ρ° G cum Β | τοσούτον] τούτον Μ 436 τροφής] τρυφής D 439 τροφήν] τρυφήν D 441 2 καΐ τότε] 21 FP" f 443 καΐ ] < Μ 444 καΐ] < F | είς] + τους D | τφ] < FPS 446 ούτω] έαυτφ Pc 452 καΐ1 - κοινωνία] < D, add. i. m. D1 | άλλο φρόνημα] άλλη φρόνησις Pc 62

διό και κρείττους πάντων ανθρώπων τυγχάνουσι. τούτων δε την δύναμιν νυν ένδον εν ταϊς ψυχαϊς καταξιοϋνται λαβείν δια του αγίου 455 πνεύματος* διό και εν τη άναστάσει τα σώματα καταξιωθήσονται των αιωνίων εκείνων του πνεύματος αγαθών και τη δόξη εκείνη άνακραθήσονται, ης από του νυν αί ψυχαί αυτών την πεΐραν έδέξαντο. 'Οφείλει τοίνυν έκαστος ημών άγωνίσασθαι και πονήσαι και σπου- 5,12 δάσαι εν πάσαις άρεταϊς και πιστεϋσαι και ζητήσαι παρά κυρίου εξ 460 εκείνης / της δόξης από του νυν μέτοχον γενέσθαι τον έσω άνθρωπον Μ si? και εν εκείνη τη άγιότητι του πνεύματος την ψυχήν κοινωνήσαι, ίνα καθορισθέντες των ρ'ύπων της κακίας εχωμεν καν τη άναστάσει δ άμφιάσει γυμνά τα σώματα ημών άνιστάμενα και την άσχημοσύνην ενδύσει και ζώοποιήσει και είς αιώνας εν τη βασιλεία αναπαύσει των 465 ουρανών, μέλλει γαρ ό Χριστός εκ των ουρανών κατέρχεσθαι και πάντα τα φυλά του Αδάμ αναστήσει τους απ* αιώνος κοιμηθέντας, κατά τάς αγίας γραφάς· καΐ είς δύο μέρη στήσει πάντας, και τους έχοντας το ίδιον ση μείον, τουτέστι την σφραγίδα του πνεύματος, τούτους ως ιδίους προσφωνήσας εκ δεξιών στήσει* >τά εμά< γαρ φησι χττρόβατα της 470 εμής φωνής άκούουσκ καΐ >γινώσκω τα έμά και γινώσκομαι υπό των έμών<. και τότε δόξη θεία τα σώματα τούτων περιβληθήσονται εκ των αγαθών έργων, και δόξης πνεύματος έσονται πλήρεις, ης από του νυν είχον εν ταϊς ψυχαΐς. και ούτω δοξασθέντες εν τω θείω φωτΐ και είς ουρανούς άρπαχθέντες »είς άπάντησιν του κυρίου είς αέρα«, κατά 475 το γεγραμμένον, »πάντοτε συν κυρίω εσόμεθα«, συν αΰτφ βασιλεύοντες είς τους απέραντους αίώνας. αμήν. πνευματική ν τράπεζαν είσερχόμενος ένετρΰφα. 460 Rm 7, 22. 467 Mt 25, 31 ff. ? 468 σφραγίδα: Die jetzt erworbene innere δόξα als καυτήρ und σφραγίς am Gerichtstag auch H 12, 13. Ohne diese Beziehung, aber mit der δόξα des Mose verbunden, nennt schon Clem. Alex. (Strom. VI, XII, 104, l [II, 484, 18]) δικαιοσύνης σφραγίδα έττιφανή, φως ήνωμένον ψυχή· 469f. Job 10, 27. 470ί. Job 10, 14. 4741. I Thess 4, 17. KMDFP 8 (P°)G 453 ττάντων] + των D f 456 καΐ] + εν FP" 4δ7 έδέξαντο] άνεδέξαντο Μ (diplogr. ?) 459 ττάσαις] + ταΐς Ps f 462 των ρϊπτων] τον φύπον Μ F(Pc ?) | καν] εν FP" | άμφιάσει] άμφιάση D 463/464f ενδύσει κ. ζωοττοιήσει] -ση κ. -ση D (D1 ?; -σει κ. -σει D* aut D) Ps 464 άνατταύσει] -ση DPsf 464/465 άνατταύσει των ουρανών] 231 Μ 466 καΐ] < F 467 αγίας] θείας FP", ~ post γραφάς (cum τάς) Μ 471 δόξη θεία] δόξη Ps, δόξαν καΐ F 478 δοξασθέντες] δοξασθήσονται Pc 476 αίώνας] + των αΙώνων FPSPC

ΟΜΙΛΙΑ ς-. Οί προσερχόμενοι τω κυρίω όφείλουσι τάς ευχάς εν ησυχία και εΙρήνη 6,1 και καταστάσει πολλή ποιεϊσθαι καΐ ουχί απρεπέσι κραυγαΐς καΐ συγ· 2 προσερχόμενοι: Im technischen Sinn des M nchwerdens auch H 12, 17; vgl. H 19, 1; 44, 1; 48, 6; im M nchsstand H 38, 3. Von der zu Gott προσερχόμενη καΐ αυτόν

63

διό και κρείττους πάντων ανθρώπων τυγχάνουσι. τούτων δε την δύναμιν νυν ένδον εν ταϊς ψυχαϊς καταξιοϋνται λαβείν δια του αγίου 455 πνεύματος* διό και εν τη άναστάσει τα σώματα καταξιωθήσονται των αιωνίων εκείνων του πνεύματος αγαθών και τη δόξη εκείνη άνακραθήσονται, ης από του νυν αί ψυχαί αυτών την πεΐραν έδέξαντο. 'Οφείλει τοίνυν έκαστος ημών άγωνίσασθαι και πονήσαι και σπου- 5,12 δάσαι εν πάσαις άρεταϊς και πιστεϋσαι και ζητήσαι παρά κυρίου εξ 460 εκείνης / της δόξης από του νυν μέτοχον γενέσθαι τον έσω άνθρωπον Μ si? και εν εκείνη τη άγιότητι του πνεύματος την ψυχήν κοινωνήσαι, ίνα καθορισθέντες των ρ'ύπων της κακίας εχωμεν καν τη άναστάσει δ άμφιάσει γυμνά τα σώματα ημών άνιστάμενα και την άσχημοσύνην ενδύσει και ζώοποιήσει και είς αιώνας εν τη βασιλεία αναπαύσει των 465 ουρανών, μέλλει γαρ ό Χριστός εκ των ουρανών κατέρχεσθαι και πάντα τα φυλά του Αδάμ αναστήσει τους απ* αιώνος κοιμηθέντας, κατά τάς αγίας γραφάς· καΐ είς δύο μέρη στήσει πάντας, και τους έχοντας το ίδιον ση μείον, τουτέστι την σφραγίδα του πνεύματος, τούτους ως ιδίους προσφωνήσας εκ δεξιών στήσει* >τά εμά< γαρ φησι χττρόβατα της 470 εμής φωνής άκούουσκ καΐ >γινώσκω τα έμά και γινώσκομαι υπό των έμών<. και τότε δόξη θεία τα σώματα τούτων περιβληθήσονται εκ των αγαθών έργων, και δόξης πνεύματος έσονται πλήρεις, ης από του νυν είχον εν ταϊς ψυχαΐς. και ούτω δοξασθέντες εν τω θείω φωτΐ και είς ουρανούς άρπαχθέντες »είς άπάντησιν του κυρίου είς αέρα«, κατά 475 το γεγραμμένον, »πάντοτε συν κυρίω εσόμεθα«, συν αΰτφ βασιλεύοντες είς τους απέραντους αίώνας. αμήν. πνευματική ν τράπεζαν είσερχόμενος ένετρΰφα. 460 Rm 7, 22. 467 Mt 25, 31 ff. ? 468 σφραγίδα: Die jetzt erworbene innere δόξα als καυτήρ und σφραγίς am Gerichtstag auch H 12, 13. Ohne diese Beziehung, aber mit der δόξα des Mose verbunden, nennt schon Clem. Alex. (Strom. VI, XII, 104, l [II, 484, 18]) δικαιοσύνης σφραγίδα έττιφανή, φως ήνωμένον ψυχή· 469f. Job 10, 27. 470ί. Job 10, 14. 4741. I Thess 4, 17. KMDFP 8 (P°)G 453 ττάντων] + των D f 456 καΐ] + εν FP" 4δ7 έδέξαντο] άνεδέξαντο Μ (diplogr. ?) 459 ττάσαις] + ταΐς Ps f 462 των ρϊπτων] τον φύπον Μ F(Pc ?) | καν] εν FP" | άμφιάσει] άμφιάση D 463/464f ενδύσει κ. ζωοττοιήσει] -ση κ. -ση D (D1 ?; -σει κ. -σει D* aut D) Ps 464 άνατταύσει] -ση DPsf 464/465 άνατταύσει των ουρανών] 231 Μ 466 καΐ] < F 467 αγίας] θείας FP", ~ post γραφάς (cum τάς) Μ 471 δόξη θεία] δόξη Ps, δόξαν καΐ F 478 δοξασθέντες] δοξασθήσονται Pc 476 αίώνας] + των αΙώνων FPSPC

ΟΜΙΛΙΑ ς-. Οί προσερχόμενοι τω κυρίω όφείλουσι τάς ευχάς εν ησυχία και εΙρήνη 6,1 και καταστάσει πολλή ποιεϊσθαι καΐ ουχί απρεπέσι κραυγαΐς καΐ συγ· 2 προσερχόμενοι: Im technischen Sinn des M nchwerdens auch H 12, 17; vgl. H 19, 1; 44, 1; 48, 6; im M nchsstand H 38, 3. Von der zu Gott προσερχόμενη καΐ αυτόν

63

κεχυμέναις, αλλά πονώ καρδίας και λογισμοΐς νήφουσι προσέχειν τφ κυρίω. και ώσπερ εάν ή TIS έχων πάθη και καυτηριάζηται ή χειρουρ- 5 γήται, οΰτως ανδρείως και ύπομονητικώς φέρει τον ττροσφερόμενον πόνον άνευ θορύβου και ταραχής κρατών εαυτού· είσί δε άλλοι τον αυτόν πόνον έχοντες, και εν τω καυτηριάζεσθαι ή χειρουργεϊσθαι κραυγαϊς άπρεπέσι κέχρηνται, και ό αυτός εστί πόνος του βοώντος και του μη βοώντος, του ταρασσομένου και του μη ταρασσομένου, — ούτως ίο είσί τίνες έχοντες θλϊψιν και πόνον και εύκαταστάτως φερόμενοι, άνευ ταραχής κρατούντες εαυτών τον νουν εν τοις λογισμοϊς· είσί δε άλλοι την αυτήν θλϊψιν έχοντες καί άνυπομονήτως φερόμενοι, μετά θορύβου καί ταραχής τάς προσευχάς ποιουντες εϊς το καί τους άκούοντας σκανδαλίζεσθαι1 είσί δε άλλοι μη έχοντες πόνον, είς δε έπίδειξιν ή ίδιωτείαν 15 έπιποθούστι ψυχή Η 46, 3; vom λόγος πονηρός, der zu Adam προσήλθεν καί προσωμίλησεν, Η 11, 5. ησυχία: Hier und H 6, 2 u eres Verhalten und innerer Zustand ( hnlich H 18, 9) im Gegensatz zu κραυγή und ταραχή; Η 6, 2 Characteristicum der παρουσία του κυρίου. Η 6, 3 Bedingung des πάντας οίκοδομεϊν ως μήτε τους έξωθεν σκανδαλίζεσθαι. Zum brigen Sprachgebrauch bei Symeon vgl. zu H 4, 21; dazu noch Origenes, Jerem. Horn. XX, 8 (III, 190, 3): δια τί ουχί μάλλον αναχωρώ επί την έρημίαν καί ήσυχίαν (vgl. Fr. Wilh. Bornemann, In investiganda monachatus origine, Gottingae 1885). In bertragener Bedeutung Acta Thomae 94 (LipsiusBonnet II, 2, p. 208, 4): μακάριοί έστε l ήσύχιοι της αμαρτίας. 4 f. προσέχειν τω κυρίω: Η12,16 gesteigert zu παραμένειν Ιν τη αγάπη; hnlich H 11, 8: προσέχωσιν έττΐ τα υψηλά; anders Η 9,13: έαυτοϊς προσέχοντες; Η 29,7: έκαστος έαυτώ προσεχών; Η 6, 3: προσέχειν τοις λογισμοί;. 1 ταραχής: Korrelat zu ησυχία auch Η 6, 2. 8 κρανγαϊς: Auf messalianische Gebetssitte bezogen auch H 33, 1; 51, 3. Die ein Schreien rechtfertigende Bibelstelle ist nach Kl.-B., S. 41, 21 Hi 39, 25 (v. 1.): εν άλαλάγματι καί κραυγή εκπορεύεται. Dem Bed rfnis des Beters angepa t Kl.-B., S. 69, 14: ήτοι βοής χρεία ή σιγής ή ώσδηποτοϋν. — Die Vita Antonii macht c. 36 (MPG 26, 896 B) die κραυγή zum Merkmal der d monischen επιδρομή, l t sie aber c. 9 (ebd. 856 B) im Gebet gegen die D monen gerichtet sein. ber die Gleichberechtigung des lauten und leisen Betens vgl. Apophth. patr. Epiphanius 6 (MPG 65,165A): Ή Χαναναία βοδ καί άκούεταΐ'καΐ ή αίμόρρουςσιώπα καί μακαρίζεται· δ δε Φαρισαΐος κράζει καΐ κατακρίνεται· ό τελώνης ουδέ ανοίγει το στόμα καί ακούεται. In bertragener Bedeutung bei Euagrius Ponticus, M nchsspiegel 71 (ed. Gressmann, TU 39/4, S. 159): Κραυγήν καί βλασφημίαν αποστρέφεται γνώσις. 9 βοώντος: S. zu Z. 8 κραυγαϊς. 10 ταρασσομένου: S. zu Z. 7 ταραχής. 14 σκανδαλίζεσθαι: Als Argument gegen die messalianische Gebetssitte auch H 6, 2. 3; als Ansto nehmen (an Gen 2, 25) H 12, 7. 15 Ιδιωτείαν: Hier in der Bedeutung von Mangel an geistlicher Sachkunde; so auch H 6, 2: το μέρος τούτο Ιδιωτών εστί. Dagegen wird der Ιδιώτης Η 15, 14. 15 von den σοφοί ή ρήτορες abgehoben ( hnlich H 17, 10; vgl. auch H 42, 2; 43, 8), w hrend er H 16, 12 die dem tige Selbstbezeichnung des zur γνώσις θεοϋ Gelangten ist. Symeon reiht sich selbst unter die ίδιώται ein: καν ήμεϊς τοίνυν Ιδιώται τυγχάνωμεν (Kl.-B., S. 151, 5). Η 17, 5 wird KMDFP S (P C )G 5 καυτηριάζεται] καυστηρ. D 9 πόνος] + καί Μ 11 εύκαταστάτως] ευτάκτως Μ | άνευ] μετά F, -}- Θορύβου καί FP8 12 εαυτών] έαυτοϊς Κ 14f προσευχάς] εϋχάς Ρ° 15 δε Ιπίδειξιν ή] έπίδειξιν δέη είς Ρ 3

64

φερόμενοι κραυγαϊς άτάκτοις κέχρηνται ως δια τούτων δυνάμενοι εύαρεστήσαι τω θεφ. Ου χρή δε τον τοο θεού δοολον εν τοιαύτη ακαταστασία είναι, αλλ' 6,2 εν πάση ήμερότητι και σοφία, καθώς εϊπεν ό προφήτη?· >έπί τίνα 20 επί / βλέψω αλλ' ή έπι τον πρδον και ήσύχιον και τρέμοντα μου τους Μ s λόγους ;< και επί TOO Μωσέως δε και του Ηλία εύρίσκομεν, δτι εν τη γιγνομένη αύτοϊς επιφάνεια, πολλής διακονίας γενομένης σαλπίγγων και δυνάμεων έμπροσθεν της δεσποτικής αξίας, εν έκείνοις πασι διεκρίθη και εφανερώθη ή του κυρίου παρουσία εν είρήνη καί ησυχία και άνα25 παύσει. >ίδού< γαρ φησι >φωνή αύρας λεπτής, και εν αύτη ό κύριος <. δείκνυται τοίνυν δτι ή του κυρίου άνάπαυσις εν είρήνη καΐ καταστάσει εστί' θεμέλιο ν γαρ δ ν τίθησιν άνθρωπος και αρχήν ην άρχεται, εν αύτη μέχρι τέλους διαμένει, εάν εν φωνή και ταραχή άρξηται την προσευχήν ποιεϊσθαι, μέχρι τέλους την αυτήν συνήθειαν κρατεί, επειδή δε ό κύριος 30 φιλάνθρωπος εστί, συμβαίνει δτι και τούτω δίδωσι βοήθειαν. Ούτοι ούν δια την προτροπήν της χάριτος έως τέλους τη αύτη συνήθεια άποκέχρηνται. αλλ' όρώμεν δτι το μέρος τούτο ιδιωτών εστί, δια το και άλλους σκανδαλίζει ν και αυτούς τεταραγμένους ποιεϊσθαι την προσευχήν. 35 Ό δε αληθινός θεμέλιος της προσευχής ούτος εστί, το προσέχειν τοις 6,3 λογισμοϊς και εν πολλή ησυχία και είρήνη ποιεϊσθαι την προσευχήν, ως μήτε τους έξωθεν σκανδαλίζεσθαι. ούτος γαρ εάν έπιδέξηται την χάριν του θεού καί την τελείωσιν άχρι τέλους εν ησυχία ποίηση, πλέον τους πολλούς οίκοδομήσεκ »ου γαρ εστίν ακαταστασίας ό θεός αλλ' 40 ειρήνης«, οί γαρ ταϊς κραυγαϊς κεχρημένοι κελευσταϊς έοίκασι, μη δυνάdas vorschnelle Urteil der Ιδιώται mit der διάκρισις der φρόνιμοι konfrontiert. In neutralem Verst ndnis („nicht gebildet") H 26. 5. 17 (vgl. auch H 51, 1). 18 θεοϋ δονλον: Als M nchspr dikat noch H 16, 4. άκαταστασίφ: Als Zustand des φαινόμενος κόσμος Η 15, 49. 19 σοφίφ : Hier Korrelat zu ακαταστασία. Sonst positiv: σοφία 6εοΰ Η 17, 10; 29, 1; 32, 1; 49, 4; σοφία αληθής im Gegensatz zu σοφία κοσμική H 17, 15; σοφία καί λεπτότης (εν τοις πνευματικοϊς) Η 15, 41; δρασις καί σοφία sind den σοφοί und ρήτορες unerreichbar (H 15, 14. 15) ; verbunden mit απόκρυφα μυστήρια ist σοφία dem wiedergeborenen Ιδιώτης aber zug nglich (H 26, 5); sie ist άρρητος (H 18, 9), aber durch die f nf λόγοι (vgl. I Cor 14, 19) mit umfa t (H 37, 8). Negativ: σοφία Αίγνπττίων Η 9, 4; λόγοι σοφίας Η 15,42. — σοφία ist neben γνώσις und διάκρισις πνευμάτων Charisma des Euagrius in der Hist. Laus. c. 38, p. 120, 14. 19 H. Jes 66, 2. 21«. Ex 19, 16. 19; III Reg 19, 11 f. 37 τους έξωθεν: τοις έξω sind (neben τοις του κόσμου άνθρώKMDFP 8 (P C )G 16 κέχρηνται] φέρονται Ρ<> 21 δε] < DP* | του2] < F 22 γιγνομένη] γενομένη Ρ° | γενομένης] γιγνομένης D | γενομένης σαλπίγγων] < Pc 23 δυνάμεων] + γινομένης σαλπίγγων καί δυνάμεων Pc 25 φησι] < FPs 27 τίθησιν] + ό Pc 33 τεταραγμένους] -μένως D (D* txt?) 36 προσευχήν] εύχήν Pc 37 έπιδέξηται] έπιδείξηται Ρ8 40 εΙρήνης] + καί ησυχίας ΡΡ 8 ψ| κεχρημένοι] ευχόμενοι F δ Domes, Makarios

65

μενοι πανταχού εΰξασθαι μήτε εν εκκλησίας μήτε εν κώμαις, εί μη τάχα εν έρημίαις κατά το θέλημα αυτών οί δε εν ησυχία ττροσευχόμενοι πάντας οίκοδομουσιν εν παντί τόπω. χρή γαρ όλον τον αγώνα του άνθρωπου εν τοις λογισμοί? εκτελεϊν και την ιτερικειμένην υλην των πονηρών λογισμών άποκότττειν και έπείγειν εαυτόν προς τον θεόν καΐ 45 μη ττοιεϊν τα Θελήματα των λογισμών, άλλα πανταχόθεν ρεμβομένους αυτούς συνάγειν, διακρίνοντα τους φυσικούς λογισμούς από των πονηρών, πελάζεται γαρ ή ψυχή ούσα υπό άμαρτίαν, ώσπερ εάν ή" εν δρει ύλη μεγάλη ή εν ποταμώ καλαμώνες ή δάση τινά ακανθών καΐ υλών οί ουν βουλόμενοι δ;' εκείνου του τόπου παρελθεΐν όφείλουσιν έκτείνειν 50 τάς χείρας και μετά βίας και καμάτου άπωθεϊσθαι την περικειμένην υλην. ούτως και ή των λογισμών της εναντίας δυνάμεως ύλη περίκειται τη ψυχή. Πολλής ουν σπουδής και προσοχής νοός χρεία, ίνα τις διακρίνη τους Μ αλλότριους λογισμούς της εναντίας δυνάμεως, εστί γαρ τις θαρρών τη 55 ποις) φάρμακα erlaubt (Η 48, 6); vgl. Η 14, 7: ό λόγος των Ιξωθεν. 39ί. I Cor 14, 33. 41 έκκλησίαις: Doch wohl in der Bedeutung von „Geb ude". 42 έρημίαις: Christen in έρημος τόποις noch H 5, 6 (Z. 202f.) und Kl.-B., S. 108, 25: τΙς ... εν έρημίαις καθεζόμενος, wo auch der term, techn. f r „Zellensitzen" begegnet. In anderer Bedeutung parallel zu μόνωσις Η 45, 5. Es gibt auch den Gedanken von der έρημία του κόσμου (Κ1.-Β., S. 41, 6). Die gnostische Vorstellung von der Welt als έρημία H 23, 2; Acta Thomae 87 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 202, 23): εν έρημία yap οίκοϋμεν, έοικότες ζφοις άλόγοις εν τη αναστροφή ημών. 43 αγώνα: S. zu H 3, 3. 44ί. υλην των πονηρών λογισμών: Ebenso Ζ. 52: ή των λογισμών της εναντίας δυνάμεως ύλη. Konkret Η 53, 12: προκόψας από γης ήδη καλώς καΐ της ύλης άποσπάσας την νουν; bertragen Η 9,10: τα της Ολης καΐ γης εμπόδια; als manich isches Weltprinzip Η16, l: ύλη άναρχος und Ολη (ίιίζα. 46 ρεμβομένονς: S. zu H 4,4 ρεμβασμών. 47 διακρίνοντα: S. zu Η 4, 1 διάκρισιν. φνσικούς λογισμούς: S. zu H l, 5 λογισμών. 52 εναντίας δυνάμεως: Zu δύναμις vgl. H 3,6 ohne das dortige αναγκαστική, κάλυμμα της εναντίας δυνάμεως Η 8,3; ή εναντία δύναμις als ληστής εν τη οΙκία Η 15, 48; ό άνεμος της εναντίας δυνάμεως Η 43, 4; vgl. Η 2, 4; 15, 49 (ή λογική του σατανά δύναμις); Η 24, 3. αί αντικείμενοι δυνάμεις Ερ. 2 (MPG34, 420Α). — Vgl. Origenes, De oratione 12, 1; 13, 3 (II, 324, 17; 327, 10): αντικείμενη δύναμις. Gregor v. Nyssa berichtet De vita Moysis (MPG 44, 337 D) zustimmend von einer πατρική παράδοσις, wonach jeder Mensch einen άγγελος und einen δαίμων neben sich habe, die τοις λογισμοΐς jeweils τα της αρετής αγαθά oder τάς ύλώδεις ήδονάς vorhalten. Vielleicht sind es solche volkst mlichen Vorstellungen, die von den Messalianern aufgenommen und durch Symeon sublimiert und verinnerlicht worden sind. 55 άλλοτρίους λογισμούς: Vgl. H 15, 49: από άλλοτρίας τινός δυνάμεως Ιλαυνόμενοι; Acta Andreae 8 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 41, 23): Σόν ουν έστω λοιπόν φυλάξαι σεαυτήν ... άσυνδιάθετον ταϊς όμιλίαις του άλλοτρίου ημών; ebd. 18 (ρ. 45, 17): τον αλλότριο ν αυτόν καταφρονούμενον ...; ebd. 18 (ρ. 45, 22): τότε μεν γαρ αμέριμνος ην ό ήμϊν αλλότριος; KMDFP 8 (P C )G 42 δε] δ' D 43 έν]< F | τόπω] τρόπω FPsP'G ρεμβομένους αυτούς] 21 Ps 47 αυτούς] εαυτούς Ρ° 54 τις] < ΕΡ"ψ άλλοτρίους] εναντίους FPS

66

46/47 55

εαυτοϋ δυνάμει, νομίζων αφ' εαυτού έκκόπτειν τα περικείμενα δρη· εστί δε άλλος άττό καταστάσεως και διακρίσεως διοικών τω νοί αυτού και άκαμάτως ττλέον εκείνου το έργον αυτού διανύων. ούτω και εν ταϊς προσευχαϊς είσί τίνες κραυγαϊς κεχρημένοι άτΓρεττέσιν, ως δη τη σωμα60 τικη ΐσχύϊ ττεττοιθότες, μη είδότες τάς κλοττάς των λογισμών, αλλά νομίζοντες τη ιδία δυνάμει το / τέλειον κατόρθωμα ποιεΐσθαι. είσι δε Μ s άλλοι οί τοις λογισμοϊς ττροσέχοντες και όλον τον αγώνα ττοιούμενοι εσωθεν ούτοι δια της συνέσεως αυτών και διακρίσεως δύνανται κατορθώσαι και άποσείσασθαι τους έττανισταμένους λογισμούς και κατά το 65 θέλημα του κυρίου ττορεύεσθαι. ευρίσκομεν δε εν τω αποσταλώ, δτι τον οίκοδομοΰντα τον άλλον μείζονα λέγει· φησί γαρ· >ό λάλων γλώσσαις εαυτόν οίκοδομεΓ ό δε προφητεύων έκκλησίαν οικοδομεί, μείζων δε ό προφητεύων ή ό λάλων γλώσσαις<. έκαστος ούν έπιλέξεται το άλλους οίκοδομήσαι, και καταξιουται της βασιλείας των ουρανών. 70 Έρώτησις: επειδή τίνες λέγουσιν, δτι οί θρόνοι και οί στέφανοι 6,5 κτίσματα είσι και ουχί πνεύματα, πώς όφείλομεν άκοοσαι; Acta Philippi 104 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 40, 14): ό άποστρέψας είς τα οπίσω την πονηρίαν του αλλότριου; Acta Johannis 66 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 183, 7): καΐ ήσύχαζεν αφορών εις τάς επήρειας του αλλότριου. Zur Bezeichnung der teuflischen Macht als der „fremden" vgl. noch die von St hlin s. v. ξένος (ThWB V, 31, 36 ff. und Anmerkung) gesammelten Stellen. In hnlichem Sinne wohl Clem. Alex., Strom. IV, VI, 29, l (II, 260, 29): υπάρχοντα δε φασί τίνες αυτόν είρηκέναι τα εν τη ψυχή αλλότρια. 61 κατόρθωμα: Hier (trotz H 40, 2: κορυφαΐον των κατορθωμάτων εστί το προσκαρτερεϊν τη ευχή) zu den σωματικοϊς κατορθώμασι του έξω άνθρωπου (Η 31, 6; vgl. 56, 5) gestellt, denen auch die Polemik von Ep. 2 (MPG 34, 413B) gilt: πληροφορούμενοι μόνον εν τοις της σαρκός κατορθώμασι; ohne Polemik Η 13: τα των αγίων κατορθώματα. 62 αγώνα: S. zu H 3, 3. 66II. I Cor 14, 4ί. 70 θρόνοι: Der Gedanke vom Menschen (νους, ψυχή) als θρόνος δόξης auch H l, 2; 33,2; 45,5; ebenso H 52, 4; 46,4 vom himmlischen Thron. Von einem „Thronsetzen" Gottes in der Seele spricht H 47, 14 (vgl. H l , 2: die Seele als καθέδρα Gottes; als θρόνος καΐ καθέδρα Η 1, 3), ber ein „Inthronisieren" von πολλή λεπτότης in ihr H 46, 6. In H 6, 6 ist θρόνος mit dem Gedanken des verhei enen Richteramts verbunden wie in Manich. Ψ., S. 26,28: thou (our Lord Mani) art the throne (θρόνος) of the judges (κριτής) of godliness that separate the two natures (φύσις); ebd. S.28,14: Thou art the throne (θρόνος) of the holy ones that give judgment. Der messalianische Grundgedanke der d monischen Einwohnung wird statt mit „Thronsitzung" sonst lieber mit οίκείν (Η 51, 2), Ινοικεϊν (Η 42, 3), έρπειν (ebd.), έγκαθέζεσθαι (Η 43, 7) usw. ausgedr ckt. In mystischer Umkehrung H 6,5: ό θρόνος του vo ή θεότης εστί καΐ το πνεύμα. — Zur Vorstellung von der Seele als einem Thron Gottes vgl. Gregor v. Nyssa, Hohel. Komm., or. Ill, p. 87, 16: του yap αύτοϋ καΐ θρόνος εση καΐ οίκος γενήση; ebd. p. 84, 17: Der Mensch wird καθέδρα τε καΐ άνάκλισις der θεία δύναμις. στέφανοι: Als schon gegenw rtiger KMDFP 8 (P°)G f 68 εκείνου] < Pc 60 ίσχύϊ] F incertum, κραυγή F1 62 e άλλοι] άνθρωποι P f 65 εΰρίσκομεν] ευρίσκεται F, ευρίσκω Ρ8 67 ό δε οικοδομεί2] < FPS 67/68 μείζων δε ό προφητεύων] 3241 D 70 τίνες] < FP"

6·

67

Άπόκρισις: ό θρόνος της Θεότητος ό νους ήμώυ εστί, και πάλιν ό θρόνος τοο vo ή Θεότης εστί και το πνεύμα, ομοίως δε και ό σατανάς καΐ αί δυνάμεις και οι άρχοντες του σκότους όπτό της παραβάσεως της εντολής ένεκάθισαν εϊς την καρδίαν και εις τον νοον και είς το σώμα του 75 Αδάμ ως είς θρόνον ίδιον, λοιπόν ουν δια τούτο ήλθεν ό κύριος και ελαβεν εκ της παρθένου το σώμα. εί yap ηθέλησε γυμνή τη θεότητι κατέλθει ν, τίς ήδύνατο ύπενεγκεϊν; αλλά δια TOO οργάνου του σώματος Besitz der τέλειοι Χριστιανοί Η 17, 2 genannt: ως ήδη Ιστεφανωμένοι; danach ist στέφανος nicht der „Kranz", sondern die „Krone". Dagegen spricht H 15, 51 vom στέφανος του Χρίστου, der mit der himmlischen Kirche, dem αίών καινός, der πόλις φωτεινή und dem δήμος αγγελικός die himmlische Hoffnung des M nchs bezeichnet ( hnlich H27,3) und zu dem dieChristen jetzt schon geh ren (H38.2). — Als Siegeskranz (H 23, 2) auch Acta Philippi 146 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 88, 2): Φίλιππος ό απόστολος έστεφάνωται τον της αφθαρσίας στέφανο ν υπό του άγωνοθέτου Ιησού Χριστού. Vgl. Manich. Ψ., S. 50, 24ff.; 57, 27ff.: Die Gaben des Richters an die Seele sind the garland of glory (so auch S. 57,29), the price (βραβεΐον) of victory, the robe (στολή) of light (ebenso S.83,23f.; 84,18) und the diadem of Light (S. 22,18). 72 νους ημών: νους und συνείδησις als h chste μέλη der Seele H15,34; 7,8; νους ήγεμών H 46, 6; κυβερνήτης Η 15, 33; als ηνίοχος des άρμα της ψυχής Η 40, 5. Vor dem Fall εν άξιώματι ων, ό νους έώρα τον δεσπότη ν αυτού (Η 45, 1). νους ήγεμών geh rt nach Η 46, 6 mit διάνοια, λογισμοί, θέλημα zur urspr nglichen Ausstattung der Seele mit der Kraft, Gott zu schauen: πρώτον καθαρεύων ό νους έώρα τον δεσπότην αυτού (Η 45, 1). το ηγεμονικό ν ist der Spiegel, in dem man die μορφή Christi sehen kann (H 25, 3). Im allgemeinen bezeichnet es das f hrende Seelenverm gen, kann doch auch die Geistesgabe so genannt werden, die nur wenigen zuteil wird; die k niglichen Seelen werden του βασιλικού καΐ ηγεμονικού πνεύματος gew rdigt (Kl.-B., S. 33, 9). — Von Origenes wird (Jerem. Horn. V, 9 [III, 39, 8]) το ήγεμονικόν mit dem iv ov πρόσωπον εν τω νφ ημών gleichgesetzt; es empf ngt τα σπέρματα τα άγια (ebd. 13 [III, 42, 7]); es enth lt die νοήματα (ebd. 15 [III, 44, 31]); es ist aber auch die St tte d monischer Verdunkelung (Joh. Komm. XX, XXXVI, 333 [IV, 376, 33]). Es ist nach τινές der Name des gel ufigeren διανοητικόν (ebd. Katenenfragment XVIII [IV, 497, 21]), w hrend ό νους το διορατικόν genannt wird (Luk. Komm., Frgm.186 [IX, 305, 2f.]); als λυχνία der Seele ist es τόπος του λόγου (ebd. Frgm. 120 [IX, 275, 4f.]). Nach Herakleon ist το ήγεμονικόν das Subjekt der τελείωσις (Origenes, Joh. Komm. XIII, XLIV, 294 [IV, 270, 35]). — Zur Etymologie von „Israel" als νους όρων θεόν vgl. Wutz, Onomastica sacra I, 88ff. 526f. 74 cf. Eph 6, 12. 77 γυμνή: Wie hier auf die Menschwerdung, wird die Vorstellung von der heilsamen Verh llung an anderer Stelle auf die Sch pfung bezogen; doch beidemal gilt sie nur vorl ufig: ως παραπέτασμα έκτίσθη το στερέωμα τούτο, ίνα μη έξη τινι απλώς καθορδν εί μη τοις καθαροϊς την καρδίαν καΐ τον νουν ήγιασμένοις (Kl.-B., S.65,13). Zu diesem Gedanken vgl. Gregor v. Nyssa, Hohel. Komm., or. IV, p. 108, 1: H tte Gott sich nicht verschattet, την ακροττον της θεότητας ακτίνα συγκαλύψας τη του δούλου μορφή, τίς αν υπέστη σου την έμφάνειαν. 78 όργανον τον σώματος: Vgl. Η 52, 2: το όπλον του ανθρώπου ελαβεν, όπερ εστί το σώμα, καΐ δι' αυτού έπολέμησε καΐ άπέκτεινε τον θάνατον; gegens tzlich ebd.: ό εχθρός λαβών υποχείριο ν τον Αδάμ, KMDFP 8 (P C )G

68

72 ό1] < F

75 είς2] < Pc

78 δια του] δι' Ρ°

ελάλει τοΐ$ άνθρωποι?, λοιπόν ούν τα π νεύματα της πονηρίας, α ένεκαθ80 έζοντο είς το σώμα, καθεϊλεν από των θρόνων των νοημάτων και των λογισμών, οϊς ένεπολιτεύοντο, και έκαθάρισε την συνείδησιν ό κύριος και έαυτώ θρόνον έποίησε τον νουν και τους λογισμούς και το σώμα. Έρώτησις: τί ούν εστίν δ είπε' >καθίσεσθε επί δώδεκα θρόνους 6,ί κρίνοντες τάς δώδεκα φυλάς τοο ' Ισραήλ <; 85 Άπόκρισις: τούτο ευρίσκομεν, δτι έπΐ της γης έγένετο, δτε ό κύριος άνελήφθη εις τους ουρανούς, έπεμψε γαρ το πνεύμα το παράκλητον εις τους δώδεκα αποστόλους και την άγίαν δύναμιν, ήτις έλθοοσα κατεσκήνωσε και ένεκάθισεν είς τους θρόνους των νοημάτων αυτών, έπει δε οί παρεστηκότες είπον ότι >ούτοι γλεύκους είσϊ μεμεστωμένοκ, 90 λοιπόν ήρξατο Πέτρος κρίνειν αυτούς λέγων περί τοο Ίησοο δτι ώσπερ όπλω χρησάμενος τω αύτοΰ σώμοττι. Vgl. Athanasius, De incarnatione verbi 43 (MPG 25, 172 C): λαμβάνει έαυτφ όργανον το άνθρώπινον σώμα. 79 cf. Eph 6, 12. 80 Lc l, 52. 81 cf. Hbr 9, 14. 83f. Mt 19, 28. 85f. MC 16,19. 86 cf. Joh 14, 26. πνεύμα: Die Bezeichnung des άγιον πνεύμα als des παράκλητον ist durchg ngig; vgl. H 10, 2; 12, 18; 15, 11. 12. 26. Vgl. dazu Manich. Ψ., S. 22, 9. 22; 33,12.17; 160,5. 87 δύναμιν: Η 15, 52: δέχονται την άγιαστικήν δύναμιν ( hnlich wohl H 37, 9). Im Unterschied von der zu seiner Zeit verbreiteten christologischen Verwendung von δύναμις (vgl. Origenes, Jerem. Horn. VIII, 2 [III, 57,6]: [Χριστός] σοφία του θεού αυτός, δύναμις 6εοΰ αυτός; Athanasius, De incarnatione verbi 21 [MPG 25,133 B]: *O δε Κύριος Θεού δύναμις καΐ ΘεοΟ λόγος εστί; ders. Or. Ill c. Arianos 33 [MPG 26, 393B]: ol άνθρωποι... κατά την του Λόγου δύναμιν άναστάντες, αθάνατοι... διαμένουσιν; Gregor v. Nyssa, In diem natalem Christi [MPG 46,1141 A]: Του ούν υψίστου θεοϋ ή δύναμις, ήτις εστίν ό Χριστός) gebraucht Symeon das Wort gern pneumatologisch, meist bei der Schilderung innerer Erfahrungen; vgl. z. B. H 5, 6 (Z. 362ff.): ol άγιοι τον έπουράνιον θησαυρόν, τουτέστι την του πνεύματος δύναμιν, εν ταϊς ψυχαϊς εαυτών εντεύθεν έκτήσαντο; Η 5, 7: ή οϊκοΰσα εν αϋτοϊς (sc. τοις Χριστιανοϊς) του πνεύματος δύναμις. Die δύναμις του πνεύματος verwandelt die φύσις ταπεινή in θεία φύσις (Η 44,5); sie vernichtet die andringenden D monen (H 43, 3); ohne sie sind die σοφοί schutzlos (H 42, 1); sie war stets bei den Propheten (H 50, 3). Die δύναμις του Χριστού sch tzte die Apostel (H 17, 7), erl st aus der φυλακή του σκότους (Η 49, 5); der σωτήρ schenkt δύναμις προς το πατεΐν ήμας επάνω δφεων καΐ σκορπίων (Ερ. 2 [MPG34,420 A]). Die δύναμις του θεού l t das σκότος nicht ber die Seele kommen (H 47, 9) und f hrt sie zur Wahrheit (H 47, 12). In der δύναμις του πνεύματος werden ποικίλοι αντιλήψεις zuteil (H 50, 4). Die δύναμις θεοϋ hilft verborgen den Gott Suchenden (H 51, 2). ουρανιά δύναμις wohnte Mose inne (H 50, 1); ή θεία δύναμις lenkte den Stein Davids (H 50, 2). Der Begriff wird also berwiegend pneumatologisch gebraucht, auch wenn von der δύναμις θεού oder Χριστού die Rede ist. — In christologischer Verwendung bestimmt der δύναμις-Begriff weithin die Gemeindetheologie; vgl. z. B. Acta Thomae 10 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 115, 1): ή δύναμις ή απτόητος ή τον έχθρόν καταστρέψασα; ebd. 157 (ρ. 267, 3): ό ασθενής μεν δοκών, τη δε της δυνάμεως υπερβολή την τα πάντα KMDFP S (P°)G 83 καθίσεσθε] καθήσεσθε KG cum Β 88 ένεκάθισεν] έκάθισεν Ρ" 89 ούτοι] < D, add. i. m. D1 90 ήρξατο] + ό D 69

„άνδρα δυνατόν εν λόγω και σημείοις υμεϊς έσταυρώσατε κρεμάσαντες επί ξύλου", και ΐδε, έκεϊ ποιεί θαυμάσια, διαρρήσσει τους λίθου? των μνημείων και εγείρει τους νεκρούς. γέγραπται γαρ· »εν ταϊς έσχάταις ήμέραις έκχεώ από του πνεύματος μου έπϊ πασαν σάρκα, και προφητεύσουσιν οί υιοί υμών καΐ αί θυγατέρες υμών«, ήλθον ουν είς μετάνοιαν 95 κατηχηθέντες υπό του Πέτρου πολλοί, ώστε γενέσθαι κόσμο ν καινό ν, εκλεκτό ν θεοϋ. 6,7 c Οράς πώς έφάνη αρχή κρίσεως· έκεϊ γαρ έφάνη κόσμος καινός, ώδε γαρ εδόθη αΰτοϊς εξουσία καθεσθήναι εν τω κοσμώ τούτω και κρϊναι, Μ 524 καίτοι μελλόντων αυτών καθέζεσθαι και ποιεΐν κρίσιν επί /της παρουσίας ιοο του κυρίου εν τη άναστάσει των νεκρών και ώδε γίγνεται του αγίου πνεύματος καθεσθέντος εν τοις θρόνοις των νοημάτων αυτών, αλλά και τα διαδήματα, άπερ λαμβάνουσιν οί Χριστιανοί εν έκείνφ τω αίώνι, ουκ εΐσι κτίσματα (και οί λέγοντες κακώς λέγουσιν), άλλα ταύτα το πνεύμα μεταμορφούμενον υποδεικνύει, τί λέγει ό απόστολος Παύλος ιο5 περί Ιερουσαλήμ της επουρανίου; δτι >αΰτη εστί μήτηρ πάντων ήμών<, είς ην όμολογοΰμεν. περί δε του ενδύματος, δ φορουσιν οί Χριστιανοί, δηλονότι αυτό το πνεύμα άμφιάζει αυτούς είς όνομα πατρός και uiou και αγίου πνεύματος εϊς τους αιώνας, αμήν. θεωρούσαν βαστάζων δύναμιν; ebd. 81 (ρ. 196, 16): (Κύριε) ό την εαυτού δύναμιν εμπνέων ήμΐν. 89 Act 2, 13. 90 if. Act 2, 22; Lc 24, 19; Act 2, 36; 5, 30. 93ΪΪ. Act 2, 17. 95 μετάνοιαν. Wie hier der Apostel, so ruft H 15, 17 Gott den Menschen zum μετανοήσαι, w hrend Satan dadurch zur Verzweiflung zu f hren sucht, da er einredet, δτι ουκ εστίν ευπρόσδεκτος ή μετάνοια (Η 11, 15; ebenso H 16, 2). Darum r t Η 37, 7, μη άπιστεϊν, ότι καΐ είς αμαρτωλούς μετανοούντας ή χάρις του θεοϋ ευδοκεί. 98 κρίσεως: Vgl. Η 12,13: εν τφ καιρφ της κρίσεως; mit εκείνη τη ήμερα verbunden Η 12, 14: Ικεΐ γαρ εστί πασά ή κρίσις καΐ ή άνταπόδοσις (vgl. H 29, 6); doch gibt es schon im Geschichtsverlauf mahnende Gottesgerichte: άναμνημονεύοντες ... τάς γινόμενος κατακρίσεις τοις άμαρτωλοϊς (Κ1.-Β., S. 24, 30). κόσμος καινός: Der Η 24, l mit dem κόσμος ούτος konfrontierte κόσμος ό άνω wird dort dem άνω αιών gleichgesetzt und erscheint als christliches Ziel der mystischen Erhebung H 34, l (κόσμος αληθινός); H 16, 12 (τέλειος κόσμος); H 49, 2 (έτερος κόσμος), w hrend hier (H 6, 7) μετάνοια und κρίσις vorangehen m ssen. 103 διαδήματα: S. zu H 6, 5 στέφανοι. Χριστιανοί: S. zu H 5, 1. 105 μεταμορφονμενον: Ein weiteres Beispiel zu den H 4, 9 ad vocem έσωματοποίησεν aufgef hrten Stellen; hier ausdr cklich auf το πνεύμα bezogen. 106 Ιερουσαλήμ: S. zu H 4, 12. Gal 4, 26. 107 cf. I Cor 15, 53 und II Cor 6, 4. ενδύματος: S. zu H 2, 5; KMDFP S (P C )G 91 λόγω] λόγοις D της Ps 107 φοροοσιν] φοροομεν F f

97 έκλεκτόν] εκ P«

106 περί] +

ΟΜΙΛΙΑ Ζ. 7,1

"6ύσπερ εάν τις είσέλθη είς οίκους βασιλικούς και ΐδη τάς έκεϊ Ιστορίας και τα κάλλη, άλλαχου θησαυρούς άποκειμένους, και άνακλιθη μετά 2 ιστορίας: In der Bedeutung „historische Gem lde" (nach Stiglmayr, S. 15) erst 70

„άνδρα δυνατόν εν λόγω και σημείοις υμεϊς έσταυρώσατε κρεμάσαντες επί ξύλου", και ΐδε, έκεϊ ποιεί θαυμάσια, διαρρήσσει τους λίθου? των μνημείων και εγείρει τους νεκρούς. γέγραπται γαρ· »εν ταϊς έσχάταις ήμέραις έκχεώ από του πνεύματος μου έπϊ πασαν σάρκα, και προφητεύσουσιν οί υιοί υμών καΐ αί θυγατέρες υμών«, ήλθον ουν είς μετάνοιαν 95 κατηχηθέντες υπό του Πέτρου πολλοί, ώστε γενέσθαι κόσμο ν καινό ν, εκλεκτό ν θεοϋ. 6,7 c Οράς πώς έφάνη αρχή κρίσεως· έκεϊ γαρ έφάνη κόσμος καινός, ώδε γαρ εδόθη αΰτοϊς εξουσία καθεσθήναι εν τω κοσμώ τούτω και κρϊναι, Μ 524 καίτοι μελλόντων αυτών καθέζεσθαι και ποιεΐν κρίσιν επί /της παρουσίας ιοο του κυρίου εν τη άναστάσει των νεκρών και ώδε γίγνεται του αγίου πνεύματος καθεσθέντος εν τοις θρόνοις των νοημάτων αυτών, αλλά και τα διαδήματα, άπερ λαμβάνουσιν οί Χριστιανοί εν έκείνφ τω αίώνι, ουκ εΐσι κτίσματα (και οί λέγοντες κακώς λέγουσιν), άλλα ταύτα το πνεύμα μεταμορφούμενον υποδεικνύει, τί λέγει ό απόστολος Παύλος ιο5 περί Ιερουσαλήμ της επουρανίου; δτι >αΰτη εστί μήτηρ πάντων ήμών<, είς ην όμολογοΰμεν. περί δε του ενδύματος, δ φορουσιν οί Χριστιανοί, δηλονότι αυτό το πνεύμα άμφιάζει αυτούς είς όνομα πατρός και uiou και αγίου πνεύματος εϊς τους αιώνας, αμήν. θεωρούσαν βαστάζων δύναμιν; ebd. 81 (ρ. 196, 16): (Κύριε) ό την εαυτού δύναμιν εμπνέων ήμΐν. 89 Act 2, 13. 90 if. Act 2, 22; Lc 24, 19; Act 2, 36; 5, 30. 93ΪΪ. Act 2, 17. 95 μετάνοιαν. Wie hier der Apostel, so ruft H 15, 17 Gott den Menschen zum μετανοήσαι, w hrend Satan dadurch zur Verzweiflung zu f hren sucht, da er einredet, δτι ουκ εστίν ευπρόσδεκτος ή μετάνοια (Η 11, 15; ebenso H 16, 2). Darum r t Η 37, 7, μη άπιστεϊν, ότι καΐ είς αμαρτωλούς μετανοούντας ή χάρις του θεοϋ ευδοκεί. 98 κρίσεως: Vgl. Η 12,13: εν τφ καιρφ της κρίσεως; mit εκείνη τη ήμερα verbunden Η 12, 14: Ικεΐ γαρ εστί πασά ή κρίσις καΐ ή άνταπόδοσις (vgl. H 29, 6); doch gibt es schon im Geschichtsverlauf mahnende Gottesgerichte: άναμνημονεύοντες ... τάς γινόμενος κατακρίσεις τοις άμαρτωλοϊς (Κ1.-Β., S. 24, 30). κόσμος καινός: Der Η 24, l mit dem κόσμος ούτος konfrontierte κόσμος ό άνω wird dort dem άνω αιών gleichgesetzt und erscheint als christliches Ziel der mystischen Erhebung H 34, l (κόσμος αληθινός); H 16, 12 (τέλειος κόσμος); H 49, 2 (έτερος κόσμος), w hrend hier (H 6, 7) μετάνοια und κρίσις vorangehen m ssen. 103 διαδήματα: S. zu H 6, 5 στέφανοι. Χριστιανοί: S. zu H 5, 1. 105 μεταμορφονμενον: Ein weiteres Beispiel zu den H 4, 9 ad vocem έσωματοποίησεν aufgef hrten Stellen; hier ausdr cklich auf το πνεύμα bezogen. 106 Ιερουσαλήμ: S. zu H 4, 12. Gal 4, 26. 107 cf. I Cor 15, 53 und II Cor 6, 4. ενδύματος: S. zu H 2, 5; KMDFP S (P C )G 91 λόγω] λόγοις D της Ps 107 φοροοσιν] φοροομεν F f

97 έκλεκτόν] εκ P«

106 περί] +

ΟΜΙΛΙΑ Ζ. 7,1

"6ύσπερ εάν τις είσέλθη είς οίκους βασιλικούς και ΐδη τάς έκεϊ Ιστορίας και τα κάλλη, άλλαχου θησαυρούς άποκειμένους, και άνακλιθη μετά 2 ιστορίας: In der Bedeutung „historische Gem lde" (nach Stiglmayr, S. 15) erst 70

του βασιλέως και παρατεθή ούτω εδέσματα και πόματα ήδύτατα καΐ 5 άναπαη παντοίως εϊς τάς Θεωρίας καΐ τα κάλλη, μετά ταύτα δε άποσπασθή εκείθεν και ευρέθη είς δυσώδεις τόπους άπαχθείς · ή ώσπερ εάν η" τις ωραία κόρη και σοφωτέρα και ιτλουσιωτέρα υπέρ πάσας, λαβή δε άνδρα πενιχρόν, ταπεινόν, δυσειδή, ένδεδυμένον ράκη και άττοδύση αυτόν τα ρυπαρά ενδύματα και ένδυση βασιλικήν έσθήτα και έπιθη ίο ούτω διάδημα και γένηται ούτω κοινωνική, λοιπόν άρχεται ό πτωχός εκείνος πτοεϊσθαι καΐ λέγειν · „έμοί τφ ταλαιπωρώ καΐ πτωχω και μετρίω και ταπεινω τοιαύτη κοινωνική εδόθη;"— ούτως και ό θεός τω ταλαιπωρώ και ταπεινοί άνθρώπω εποίησεν. εγευσεν αυτόν άλλου αίώνος, άλλης τροφής ήδυτάτης, έδειξε ν ούτω δόξας και κάλλη βασιλικά, άρρητα, 15 επουράνια, και λοιπόν συγκρίνων εκείνα τα πνευματικά τοις του αίώνος τούτου πάντα αποβάλλει, είτε βασιλέα βλέπει είτε δυνάστας είτε σοφούς, θησαυρόν τον ουράνιον αποβλέπων, επειδή γαρ ό θεός αγάπη εστίν, έδέξατο το ουράνιον και θείον πυρ του Χρίστου καΐ άνεπάη και έχάρη, και εκεί εστίν άποδεδεμένος. 20 Έρώτησις: εί σύνεστιν ό σατανάς τω θεφ είτε εν τω αέρι είτε εν 7,2 τοις άνθρώποις; im 5. Jahrhundert nachweisbar. 17 cf. I Joh 4, 8. 18 θείον πυρ: Das Η 4, 11 vor allem nach seiner reinigenden und apotrop ischen Wirkung erl uterte θείον πυρ ist hier, wie oft, nach seiner positiven Funktion dargestellt; H 8, 2 synonym mit φως; H 9, 9 als das Lc 12, 49 gemeinte; H 11, l in seiner erneuernden und gestaltenden Kraft. Vom m/p θείον werden die Christen entz ndet und haben brennende Lampen (H 43, 1); es wirkte in den Aposteln γλώσσαις πνρίναις (Η 25, 9); und es bef higt den νους zum Schauen (H 25, 10). H 14, 7 erscheint es als vielgestaltiger innerer Besitz der Christen, der H 15, 10 als Element des Auferstehungsleibes genannt wird. Als Zeichen derT^ioiist es schon jetzt sichtbar nach Apophth. patr. Macarios 33 (MPG 65, 277 A B). 20 σατανάς: S. zu H 16, 5. αέρι: Die Eph 2, 2 bezeugte Vorstellung von der Luft als dem Sitz der D monen ist auch noch bei Athanasius lebendig; vgl. Festbrief 22 (MPG 26, 1433A): τον μεν εν τω αέρι ενεργούντα δΐάβολον καθελών (sc. Χριστός); De incarnatione verbi 25 (MPG 25, 140 B): ό εχθρός του γένους ημών διάβολος έκττεσών από του ουρανού, περί τον αέρα τον ώδε κάτω πλανάται. Vgl. Cassian, Coll. VIII, 12 (ed. Petschenig, p. 227-228). —Vgl. noch H16,6: ώσπερ ούν εστίν είς τον αέρα ό σατανάς. Die Vorstellung liegt auch H 55,4 zugrunde (vgl. H 43, 9). 21 άνθρώποις: Vgl. Manich. Keph. 88, S. 220, 15: Denn du hast das Mysterium der zwei ούσ(αι erkannt. Du hast eingesehen, da das Gute und das B se in jedem Menschen wohnt. Vgl. Eugen Rose, Die Christologie des Manich ismus, Diss. theol. Marburg, 1941, S. 115: „In der Menschenseele sind ja noch Licht (als Neuer Mensch dargestellt) und Finsternis (als Alter Mensch bezeichnet) bis zu dieser letzten Phase" [sc. Trennung von Gerechten und S ndern, von

KMDFP S (P C )Z (ab 20 Έρώτησις)6 1

4 καΐ πόματα ήδύτατα] < FP"

6

s

ή] D (D in rasura ?) G cum BR, < ΚΜΡΡ"Ρ« 7 λαβή] λάβοι P 8 όάκη] ρακώδη MD f 12 και1] < FP» 12/13 ταλαιπωρώ καΐ ταπεινω] 321 FP" 14 τροφής] τρυφής FP" cum BR 18 καΐ θείον] < Pc 19 άποδεδεμένος] MP°G cum R, άποδεμένος KD, αποδιδόμενος FPS (άποδεδομένος Β) 71

Άπόκρισις: ό ήλιος ούτος, κτίσμα ων και καταλάμπων είς τόπους βορβορώδεις, τί βλάπτεται; πόσφ μάλλον το θείον συνόν τφ σατανά ούτε ρυποΟται ούτε μιαίνεται · επέτρεψε δε είναι το κακόν εις γυμνασίαν τω ν ανθρώπων, πλην το κακόν έσκότωται και τετύφλωται και ου δύναται 25 ϊδεΐν το καθαρόν και λεπτόν του Θεοϋ. εί δε λέγει τις ίδιον τόπον εχειν τον σαταναν και ίδιον τον Θεόν, ποιεί αυτόν και περίγραπτον εις εκείνον τον τόπον ένθα κατοικεί ό πονηρός, πώς δε λέγομεν το αγαθόν άπερίΜ sas γραπτον είναι και άκατάληπτον και τα πάντα εν αύτφ είναι καΐ / μη μιαίνεσθαι το αγαθόν υπό TOO κάκου; μη yap, επειδή ό ουρανός και ό 30 ήλιος και τα δρη εν αύτφ τφ θεφ είσι καΐ δι' αύτοο συνέστηκε, μη και αυτά θεός έγένετο; τα δημιουργήματα εις την ιδίαν τάξιν πέπηκται, καί ό δημιουργός συνών τοις κτίσμασι θεός εστίν. 7,3 Έρώτησις: επειδή ή αμαρτία >μεταμορφουται εις άγγελο ν φωτός < και παρόμοια της χάριτος εστί, πώς ίνα νόηση άνθρωπος »τάς 35 μεθοδείας του διαβόλου«, και πώς δέξεται και διακρίνει τα της χάριτος; Άπόκρισις: τα της χάριτος χαράν έχει, είρήνην, άγάπην έχει, άλήθειαν έχει* αυτή ή αλήθεια αναγκάζει τον άνθρωπον άλήθειαν έπιζητεΐν. τα δε της αμαρτίας είδη εστί τεταραγμένα, ουκ έχει άγάπην και χαράν προς τον Θεόν. ώσπερ εστίν ή πικρΐς όμοία της θρίδακος 40 (το μεν εν γλυκύ, το δε εν πικρόν, εί και παρόμοια), καί εν αύτη δε beiden Naturen) „verbunden". Dagegen betont Gregor v. Nyssa, De perfecta christiani forma (MPG46,257 D): αδύνατον κατά τούτον των αμφοτέρων έχει ν την μετουσίαν; hnlich Hohel. Komm., or. X, p. 297, 20: τα άλλήλοις αντικείμενα τφ ούτω μετ1 αλλήλων συνεπιχωριάζειν φύσιν ουκ έχει1 ουδεμία γαρ κοινωνία φωτΐ προ; σκότος (vgl. II Cor 6, 14). Es kann darum h chstens eine Gespaltenheit des mit sich selbst uneins gewordenen Menschen geben (MPG 46, 257B): Έπεί ouv αμικτός εστί καί ασύμβατος τφ φωτΐ προς το σκότος ή κοινωνία, ό Ικατέρου των εναντίων περιεχόμενος, αυτός έαυτφ πολέμιος γίνεται, διχή μερισθείς ιτρός άρετήν καί κακίαν. Darum verbiete Mt 10, 10, zwei χιτώνας zu haben: τίς γαρ κοινωνία τω σκοτεινφ ένδύματι προς το φωτοειδές τε καί αϋλον (Hohel. Komm., or. XI, ρ. 328, 18). 22Η. hnliches bei Origenes, Contra Celsum VI, 72 (II, 141 f.). Vgl. auch H 11, 13. 26 λεπτόν του Θεοϋ: Vgl. H 32, 7: το λεπτόν του θεού, καί όπως συσμικρύνεται λεπτοΐς καί μικροϊς, ούτε οί άνω κόσμοι ούτε οί επίγειοι καταλάβει ν δύνανται. 32 δημιουργήματα: Vgl. Η 15, 7: τον ήλιον, καί πάντα τα δημιουργήματα. 34 II Cor 11,14. 35ϊ. Eph 6, 11. 36 διακρίνει: S. zu H 4, 1 διάκρισιν. Die Unterscheidung der d monischen und g ttlichen Erscheinungen nach ihren psychischen Wirkungen findet sich auch bei Athanasius (Vita Antonii 35-37 [MPG 26, 893Bff.]), zu denen doch Symeon als f r ihn bezeichnend die αλήθεια hinzuf gt; daran schlie t sich nicht minder charakteristisch der Gedanke vom unmittelbaren Eingehen der KMDFP S (P C )ZG 22 καταλάμπων] λαμπών D 23 βλάπτεται] καταβλάπτεται Pc Ι συνόν] συν FPS 25 τετύφλωται] τετύφωται KPCZG 26 καί λεπτόν] /— post Θεοϋ Ρ9 27 αυτόν] εκείνον Pc 31 τφ θεφ είσι] 312 D 35 νόηση] + δ FP» 38 έχει] επιζητεί Ζ | αυτή] KDG, αύτη ΜΖ (alii incerti) 41 παρόμοια] παρόμοιον BR 72

ττ) χάριτί εστίν όμοια αληθείας και εστίν αύτη ή υπόσταση της αληθείας, οίον εστίν αυγή TOO ηλίου και αυτός ό κύκλος* άλλως ή αυγή φαίνει και άλλως το φως το άποκείμενον εν τω κύκλω, εστί λύχνος 45 απτών εις οίκον άλλη εστίν ή αυγή ή πανταχού λάμπουσα και άλλο εστί το φως το εν ούτω τω λυχνω λαμπρότερον και φαιδρότερον. ούτως εστί τίνα της χάριτος, δτι μακρόθεν αυτού ως οράσεις τινάς βλέπει ό άνθρωπος καί χαίρεται είς αύτάς τάς οράσεις* και εστίν άλλος, ότι εισέρχεται είς αυτόν ή δύναμις του θεού καί κατέχει αυτού τα μέλη καί 50 την καρδίαν καί αιχμαλωτίζει τον νουν είς άγάπην θεού. δτε τον ΤΤέτρον έκράτησαν και εβαλον είς φυλακή ν, ως ην έγκεκλεισμένος, ήλθε ν άγγελος καί ερρηξε τα δεσμά αυτού καί έξέβαλεν αυτόν, καί αυτός ώσπερ εν έκστάσει ων ένόμιζεν δράμα είναι. Έρώτησις: και πώς πίπτουσιν οι ενεργούμενοι υπό χάριτος θεού; 7,4 δύναμις του θεού in den Menschen (H 7, 3; vgl. H 40, 6). 49 δύναμις τον θεοϋ: S. zu Η 6, 6. 50Η. Act 12, 6-9. 53 έκστάσει: Bei Symeon in der Bedeutung von Entr ckung; vgl. H 8, 3: άλλοτε πάλιν εν TTJ ευχή ως εν έκστάσει γέγονεν ό άνθρωπος κσΐ ευρέθη είς θυσιαστήριον έστώς εν εκκλησία. — Vgl. Clem. Alex., Strom. I, XVII, 85, 3 (II, 55,11). Als prophetisches Charisma des gro en M nchs Apophth. patr. Anton 31 (MPG 65, 85B); als Gesicht Joh. Kol. 14 (ebd. 208C); als Entr cktheit Poimen 144 (ebd. 357B), Silvan2 (ebd. 408C), Silvan3 (ebd. 409 A), Tithoes 6 (ebd. 428C); als οπτασία Hist. Laus. c. 38, p. 119, 6; als θεωρία ebd. c. l, p. 15, 25; vgl. ebd. c. 4, p. 20, 17; c. 29, p. 85, 14; als Ekstase ebd. c. 17, p. 44, 25; als Irrsinn ebd. c. 18, p. 48, 22; c. 39, p. 123, 7. 54 ενεργούμενοι: Symeon spricht von ενέργεια· sowohl g ttlicher wie satanischer Herkunft, wobei beidemal die wirkende Kraft und die Wirkung, in der sie erfahren wird, durch das gleiche Wort ausgedr ckt werden k nnen, sofern die Wirkung die Gegenwart der wirkenden Kraft anzeigt. Die Wirkungen selbst sind mannigfach; die αγαθή ενέργεια setzt sich der ενέργεια πονηρίας entgegen (H 25, 3). Neben der του θεοϋ πνευματική της χάριτος ενέργεια εν ψυχή γινομένη (Η 9, 1; 41, 2) steht die ενέργεια του σκότους (Η 1, 6). δι* ενεργείας του πνεύματος werden μυστήρια θεία im inneren Menschen gewirkt und erkannt (H 49, 1). Nach Tilgung der πάθη wirkt die χάρις Gottes πολλάς ενεργείας (Η 56, 7); dabei wirken die ενεργήματα του πνεύματος in dem Begnadeten unabl ssig, ένέργειαν ενεργείας διαδεχόμενης (Η 18,10). Die ποικίλαι αντιλήψεις της ενεργείας καί δυνάμεως του πνεύματος stehen neben den διάφορα χαρίσματα (Η 50, 4); selbst die ζωή αΐώ νιος ist eine ενέργεια χάριτος (Η 53,4). Von den Einwirkungen Gottes H 38,4; Satans: το δε σώμα ... ενεργείται υπό του Σατανα (Η 56,3). εκ της απώλειας του σκότους των παθών, ύφ' ων ή ψυχή ενεργείται (Η 9,13); im Herzen versp rt H 8, l: ή καρδία πληρούται της θείας ενεργείας; Η 14, 2: έως οΟ έλθών ό κύριος οίκηση εν ούτω εν πάση αίσθήσει καί ενεργεία πνεύματος. Nach H 31, 6 sollen die ίνέργειαι gepr ft werden, πόθεν είσίν, εκ του θεοϋ ή εκ του εναντίου. Die Wirklichkeit der inneren Erfahrung wird nachdr cklich hervorgehoben und den ψιλοί λόγοι gegen bergestellt (H 27, KMDFP S (P C ) Z (usque ad 53 elvai) G 42 όμοια] ομοίωμα BR 43 εστίν] + ήΖ 44 καΐ] < PS f 48 δτι] ότις (leg. όστις?) Pc 49 του θεοϋ] + ή μεγάλη Ζ 51 άγγελος] + κυρίου D 52 ερρηξε] διέρρηξε Μ cum BR 54 χάριτος] της χάριτος του Ρ8

73

Άττόκρισις: ούτοι oi λογισμοί οί καθαροί εν ττ) ίδία φύσει όλισθαί- 55 νουσι και ττίπτουσιν. άρχεται γαρ έτταίρεσθαι, κατακρίνει ν, λέγειν „συ αμαρτωλός ει, εχειν εαυτόν δίκαιον", ουκ οΐδας τί λέγει Παύλος· »εδόθη μοι σκόλοψ TTJ σαρκί, άγγελος σαταν, ίνα με κολαφίζη, ίνα μη ύπεραίρωμαι«; έχει γαρ ή καθαρά φύσις το ύττεραίρεσθαι. 7,5 Έρώτησις: εί δύναται τις δια φωτός ίδεΐν την εαυτού ψυχήν, επειδή 60 τίνες την άποκάλυψιν άναιρουσι καιλέγουσι διαγνώσεως και αίσθήσεως είναι την δρασιν; 12). 55 λογισμοί: S. zu Η 1, 5. 581. II Cor 12, 7. 59 φύσις: S. zu Η 4, 1. 60 φωτός: S. zu Η 8, 3 σημεϊον του σταυρού δια φωτός, ψνχήν: Zur Vorstellung von der Seelengestalt s. zu H 7, 7 μορφή v und zu H 12, l >KOT' Εικόνα καΐ όμοίωσιν< Θεού. ber die Gottebenbildlichkeit (Gen l, 26) vgl. H 15, 22: ττερί της νοερας ουσίας του ανθρώπου, της αθανάτου λέγω ψυχής. Dagegen redet H 11, 3 von einem Bilde in der Seele, das erst nach der Auferstehung sichtbar wird: (ο κύριος) μορφοϊ είκόνα καινήν εν τη ψυχή, καΐ εν τη άναστάσει εξώτερον αυτών φαίνεται. — Vgl. Euagrius Ponticus, Pract. 70 (MPG 40,1244Α): "Οταν ό νους τον παλαιόν άνθρωπον άττοδυσάμένος, τον εκ χάριτος έπενδύσηται, τότε καΐ την εαυτού κατάστασιν δψεται κατά τον καιρόν της προσευχής, σαπφείρω ή ούρανίω χρώματι παρεμφερή; und Bousset, Apophthegmata, S. 332. 61 άποκάλνψιν: άποκάλυψις, die hier von γνώσις und αίσθησις unterschieden wird, erscheint neben den μυστήρια H 8, 5; 10, 4; neben den χαρίσματα Ιαμάτων und der προφητεία Η 26, 16; w hrend H 45, 7 γνώσις ausdr cklich als Charisma mit ihr gleichgeordnet ist. άνευ της επισκέψεως καΐ άποκαλύψεως του πνεύματος, allein mit σοφία κοσμική, sind τα πνευματικά nicht zu erfassen (Kl.-B., S. 82, 9). Inhalt der Offenbarung: ό κύριος (Η 46, 5; 53, 4), ή δόξα εκείνη (Η 34, 1) oder die Seele selbst (H 46, 5), bzw. ihre λεπτότης (H 49, 4) oder der jetzt in ihr verborgene Geistbesitz (H 5, 8). Unsere Stelle zeigt, da schon eine Terminologie besteht, die die άποκάλυψις unter die besonderen Gnadengaben des Geistes einreiht. Herk mmlich neben der Zukunftsschau als Begabung der yioi Hist, monachorum l, 28 (ed. Preuschen, p. 12,4); 8,16 (p. 37,11). γνώσεως: γνώσις, hier wohl mit φωτισμός gleichgesetzt, zwischen άποκάλυψις und αίσθησις, wird bisweilen abwertend dem wirklichen Besitz gegen bergestellt (H 27, 12: γνώσει τινί καΐ νοί διηγεϊσθαι λόγους gegen ber dem Ιχειν την ένέργειαν του αγίου πνεύματος); absch tzig auch Kl.-B., S. 110, 4: α! των λόγων συζητήσεις καΐ ή πεποίθησις της γνώσεως; als Ursprung aller H resie Kl.-B., S. 110, 10: πασαι at αίρέσεις απ* αρχής εντεύθεν συνέστησαν. Propheten und Apostel haben nicht λόγω μόνον ή γνώσει ψιλή, αλλ' εν λόγω καΐ Ιργω το του πνεύματος φιλόθεον erf llt (H 37, 2). γνώσις ist oft in einer gewissen Mittelstellung mit σύνεσις und διάκρισις gleichgeordnet (H 29, 6; 15, 5; hnlich H 12,11: δια γνώσεως έρευνήσαι), auch durch den S ndenfall nicht aufgehoben (H 12, 8), geh rt aber meist zu den Gnadengaben (H 45, 7), wird, den Weisen unzug nglich, offenbart (H 49, 4), erweckt das Gef hl des Nichtwissens (H 16, 12), ist an die δύναμις θεού gebunden (H 17, 10; 24, 5) und richtet sich, durch den Heiligen Geist (γνώσις πνεύματος Η 18, 9) aus der αγνοία erweckt (H 24, 5), auf die μυστήρια und σοφία Gottes (H 17, 10; 49,1) und auf die wahre Gotteserkenntnis (H 15, 4; 24, 5). Das Kommen Christi hatte darum geradezu KMDFP S (P C )G 55 αυτοί] εΐ δρξωνται αυτοί Ρ" | λογισμοί] διαλογισμοί Ρ° 55/56 όλισθαίνουσι - γαρ] < Ρ 8 56 Ιπαίρεσθαι] + καΐ PS 74

Άπόκρισις: εστίν αΐσθησις και εστίν δρασις και εστί φωτισμός. και ούτος ό έχων τον φωτισμόν μειζότερός εστί του έχοντος την αί65 σθησιν. έφωτίσθη γαρ ό νους αύτοο, ως δτι μερίδα τινά μειζοτέραν έλαβε παρά τον την αΐσθησιν έχοντα, επειδή είδεν εν έαυτφ τίνα πληροφορίαν οράσεων, πλην άλλο εστίν άποκάλυψις· δτι πράγματα μεγάλα και μυστήρια θεού αποκαλύπτεται τη ψυχή. / Έρώτησις: εΐ βλέπει τις δι' άποκαλύψεως και φωτός Θεϊκού την 7,6 70 ψυχήν; Άπόκρισις: ώσπερ οί οφθαλμοί ούτοι βλέπουσι τον ήλιο ν, ούτω και οί φωτισθέντες βλέπουσι την είκόνα της ψυχής, αλλά ταύτα ολίγοι όρωσι Χριστιανοί. den Zweck, die Seinen zu salben τω έαυτοΰ φωτΐ της γνώσεως (Η 44, 1), und γνώσις θεοϋ ist Anliegen des Gebets (H 37, 11). Die durch eigene Kraft πνευματικήν γνώσιν zu erfassen meinen, καν πάσας τάς γραφάς από στόματος άπαγγέλλωσιν, ουκ οίδασι την δύναμιν ων λαλοϋσιν (Κ1.-Β., S. 82, 14). S. noch zu H 29, 6. αίσθήσεως: Die hier auf eine όρασις gerichtete αίσθησις hat als Objekt sonst wohl auch die κακία (H 24, 6; 16, 1) oder den geistigen Fortschritt (H 10, 1), nimmt aber meist das Wirken des Geistes in der Seele wahr (H 12, 7; 49, 1; 51, 3 den kommenden Aon), soda gern die unmittelbare Erfahrung des Geistbesitzes damit bezeichnet wird: εν πληροφορία καΐ αίσθήσει Η 37, 7; Ιν πάση αίσθήσει καΐ ενεργεία πνεύματος Η 14, 2; μετά πάσης αίσθήσεως καΐ πληροφορίας Η 10, 2 ( hnlich 29, 5); πείρα καΐ αίσθήσει Η 4, 12; der Heilige Geist f hrt die Seele εν αίσθήσει Η 47, 11 (vgl. aber H 27, 16). 62 δρασιν: H 7, 3 als μακρόθεν mit dem είσέρχεσθαι der δύναμις θεοΰ konfrontiert, H 15, 14. 15 aber mit σοφία zusammengestellt, die die δυνάσται ή σοφοί nicht erreichen k nnen, hat hier die Pr zision einer bestimmten visio. Sonst geht όραν (βλέπειν, θεάσασθαι) auf die δόξα θεοΰ (H 25, 3. 4; 45, 1; 49, 1), die θαυμάσια θεοϋ (H 25, 10), die κάλλη της θεότητος (Η 34, 1), τον άληθινόν πατέρα τον έπουράνιον (Η 28, 4), τα μέλλοντα (Η 37, 5), geh rt also zu den Funktionen, die durch den S ndenfall getr bt und durch Christus wiederhergestellt sind. 63 αϊσθησις: Die Begriffe dieser Apokrisis ber hren sich mit Johannes Damasc., De haer. 80, I, 10 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIII): "On εστίν άποκάλυψις γινομένη εν αίσθήσει καΐ ύποστάσει θεϊκή ως δόγματι; doch d rfte der Fundort, auf den der Satz zur ckgeht, nicht H 7,5 sein, sondern B17 a (116*) oder dessen Vorlage. 64 φωτισμόν: φωτισμός ψυχών αγίων ist H 25, 10 Wirkung des θείον πυρ. Die Hoffnung του φωτισθηναι τους οφθαλμούς της καρδίας (Η 14, 1) geh rt zu den Motiven des M nchwerdens. Sie l t, verwirklicht, die σκάνδαλα des B sen berwinden (H 25, 1), ist also wie in H 55, 2, wo die άνθρωποι θεοϋ die Seelen erbauen, φωτίζοντες καΐ όδηγοΰντες, sittlich gewendet. Hier vielleicht mit γνώσις gleichbedeutend. 70 ψυχήν: Vgl. Tertullian, De anima c. 9, und Athanasius, Vita Antonii 34 (MPG 26, 893 B): Εγώ γαρ πιστεύω, ότι καθαρεύουσα ψυχή πανταχόθεν, καΐ κατά φύσιν έστώσα, δύναται, διορατική γενομένη, πλείονα καΐ μακρότερα βλέπειν των δαιμόνων, έχουσα τον άποκαλυπτοντα Κύριον αυτή; ebd. 60 (MPG 26, 932Α): Καΐ πάνυ καΐ ούτοι κάκεϊνοι το καθαρόν της ψυχής έθαύμαζον Αντωνίου. 73 Χριστιανοί: Β. zu H KMDFP 8 (P°)G 66 επειδή] + δε Ρ3 67 άποκάλυψις] + καΐ άλλο εστί « BR) φωτισμός, ανωτέρα (+ δε BR) εστίν ή άποκάλυψις P C G cum BR | πράγματα] < D, add. i. m. D1 69 θεϊκού] θείου FP" 75

7.7 Έρώτησις: εί έχει μορφήν ή ψυχή; Άπόκρισις: έχει εικόνα και μορφήν όμοιάζουσαν τφ άγγέλω. 75 ώσττερ οί άγγελοι εχουσιν εικόνα και μορφήν και ώσπερ ό έξω άνθρωπος έχει εϊκόνα, ούτως και ό έσω είκόνα έχει όμοίαν τω άγγέλω και τω έξω άνθρώπω μορφήν. 7.8 Έρώτησις: εί άλλος εστίν ό νους και άλλο ή ψυχή; Άπόκρισις: ώσπερ τα μέλη TOO σώματος πολλά όντα εις άνθρωπος so λέγεται, οΰτως και μέλη ψυχής είσι πολλά, νους, συνείδησις, Θέλημα, λογισμοί κατηγορουντες και άπολογούμενοι, άλλα ταύτα πάντα εϊς ένα λογισμόν είσιν άποδεδεμένα· μέλη δε εστί ψυχής, μία δε εστί ψυχή ό έσω άνθρωπος, ώσπερ δε οί έξωθεν οφθαλμοί προβλέπουσι μακρόθεν τάς άκανθας καί τους κρημνούς και τους βόθρους, ούτω και ό νους προβλέπει, 85 γοργότερος ων, της αντικείμενης δυνάμεως τάς τέχνας καί τάς έπισκευάς καί προασφαλίζεται την ψυχήν, ως οφθαλμός ων της ψυχής, δόξαν άναπέμψωμεν πατρί καί υίω καί άγίω πνευματι είς τους αίώνας των αίώνων. αμήν. 5, 1. 74 μορφήν: Vgl. Η 16, 7: ό έσω άνθρωπος ζώδιόν εστί τι, έχον είκόνα καί μόρφωσιν ομοίωμα γαρ εστί του έξω ανθρώπου ό έσω; Η 30, 3: τοϋτο γαρ το σώμα ομοίωμα τυγχάνει της ψυχής, ή δε ψυχή είκων του πνεύματος υπάρχει. ber die K rperlichkeit der Seele s. zu H 4, 9 σώμα εστίν; ber die himmlische είκών s. zu H 12, 1. Bedenken, ότι δύναται όφθαλμοΐς αίσθητοϊς φανήναι ψυχής σώμα, bei Origenes, Contra Celsum II, 61 (I, 183, 29). 75 άγγέλω: Vgl. aber H 18, 7 άγγελοι ασώματοι; als νοεραΐ οΰσίαι mit Seelen und D monen H 16, l zusammengestellt. 79 νους: S. zu H 6, 5. 80 Rm 12, 4. 81 μέλη ψυχής: S. zu H 4, l μέλους. 82 Rm 2, 15. 86 αντικείμενης δυνάμεως: S. zu H 6, 6. 87 οφθαλμός ων της ψυχής: W hrend hier der νους als οφθαλμός bezeichnet wird, redet H 28, 5 unmittelbar von inneren Sinnen: είσΐν οφθαλμοί Ινδότεροι των οφθαλμών τούτων καί εστίν ακοή ενδότερα της ακοής ταύτης; Η 4, 7 spricht von f nf λογικαΐ αίσθήσεις. Dieses Auge des Herzens, nach H 45, l durch den S ndenfall verdunkelt, bedarf des himmlischen Lichts (H 46, 4) und sieht dann die Licht- und Finsterniserde (H 14, 6) sowie τον άληθινόν φίλον ... τον κύριον (Η 28, 5). Nach Η 18, 10 wird die mit dem Parakletgeist vermischte Seele όλη οφθαλμός; vgl. H 33, 2. KMDFP S (P C )G 76/77 ώσπερ - ούτως] < Pc 77 καί1] -f ώσπερ Pc | έσω] + άνθρωπος P<= | είκόνα έχει] 21 M 79 άλλος] άλλο ΜΡ" 81/82 νους λογισμοί] < Ρ8 (lacuna extat) 83 είσιν] ~ post άποδεδεμένα Μ | άποδεδεμένα] άποδεδόμενα Ps ΙΤψυχή] + (καί R) είς BR 84 δε] καί PS 85 άκανθας] είκόνας FP", χ άκανθας F i. m. | βόθρους] βοθύνους Μ | προβλέπει] βλέπει Ps 86 γοργότερος] γρηγορότερος FPS | τάς2] < Ρ° | έπισκευάς] κατασκευάς FPSPC 87 ως] + ό P C Y 88 άναπέμψωμεν] άναπέμπων FPsf 88/89 των αίώνων] < P"G

ΟΜΙΛΙΑ Η.

8,1

Εισέρχεται τις κλΐναι γόνυ, καί ή καρδία πληρούται της θείας ενεργείας καί ευφραίνεται ή ψυχή μετά του κυρίου ως νύμφη μετά νυμφίου, κατά KMDFP S (P C )G

76

2 είσέρχεταί] έπισέρχεταί Ρ<=

7.7 Έρώτησις: εί έχει μορφήν ή ψυχή; Άπόκρισις: έχει εικόνα και μορφήν όμοιάζουσαν τφ άγγέλω. 75 ώσττερ οί άγγελοι εχουσιν εικόνα και μορφήν και ώσπερ ό έξω άνθρωπος έχει εϊκόνα, ούτως και ό έσω είκόνα έχει όμοίαν τω άγγέλω και τω έξω άνθρώπω μορφήν. 7.8 Έρώτησις: εί άλλος εστίν ό νους και άλλο ή ψυχή; Άπόκρισις: ώσπερ τα μέλη TOO σώματος πολλά όντα εις άνθρωπος so λέγεται, οΰτως και μέλη ψυχής είσι πολλά, νους, συνείδησις, Θέλημα, λογισμοί κατηγορουντες και άπολογούμενοι, άλλα ταύτα πάντα εϊς ένα λογισμόν είσιν άποδεδεμένα· μέλη δε εστί ψυχής, μία δε εστί ψυχή ό έσω άνθρωπος, ώσπερ δε οί έξωθεν οφθαλμοί προβλέπουσι μακρόθεν τάς άκανθας καί τους κρημνούς και τους βόθρους, ούτω και ό νους προβλέπει, 85 γοργότερος ων, της αντικείμενης δυνάμεως τάς τέχνας καί τάς έπισκευάς καί προασφαλίζεται την ψυχήν, ως οφθαλμός ων της ψυχής, δόξαν άναπέμψωμεν πατρί καί υίω καί άγίω πνευματι είς τους αίώνας των αίώνων. αμήν. 5, 1. 74 μορφήν: Vgl. Η 16, 7: ό έσω άνθρωπος ζώδιόν εστί τι, έχον είκόνα καί μόρφωσιν ομοίωμα γαρ εστί του έξω ανθρώπου ό έσω; Η 30, 3: τοϋτο γαρ το σώμα ομοίωμα τυγχάνει της ψυχής, ή δε ψυχή είκων του πνεύματος υπάρχει. ber die K rperlichkeit der Seele s. zu H 4, 9 σώμα εστίν; ber die himmlische είκών s. zu H 12, 1. Bedenken, ότι δύναται όφθαλμοΐς αίσθητοϊς φανήναι ψυχής σώμα, bei Origenes, Contra Celsum II, 61 (I, 183, 29). 75 άγγέλω: Vgl. aber H 18, 7 άγγελοι ασώματοι; als νοεραΐ οΰσίαι mit Seelen und D monen H 16, l zusammengestellt. 79 νους: S. zu H 6, 5. 80 Rm 12, 4. 81 μέλη ψυχής: S. zu H 4, l μέλους. 82 Rm 2, 15. 86 αντικείμενης δυνάμεως: S. zu H 6, 6. 87 οφθαλμός ων της ψυχής: W hrend hier der νους als οφθαλμός bezeichnet wird, redet H 28, 5 unmittelbar von inneren Sinnen: είσΐν οφθαλμοί Ινδότεροι των οφθαλμών τούτων καί εστίν ακοή ενδότερα της ακοής ταύτης; Η 4, 7 spricht von f nf λογικαΐ αίσθήσεις. Dieses Auge des Herzens, nach H 45, l durch den S ndenfall verdunkelt, bedarf des himmlischen Lichts (H 46, 4) und sieht dann die Licht- und Finsterniserde (H 14, 6) sowie τον άληθινόν φίλον ... τον κύριον (Η 28, 5). Nach Η 18, 10 wird die mit dem Parakletgeist vermischte Seele όλη οφθαλμός; vgl. H 33, 2. KMDFP S (P C )G 76/77 ώσπερ - ούτως] < Pc 77 καί1] -f ώσπερ Pc | έσω] + άνθρωπος P<= | είκόνα έχει] 21 M 79 άλλος] άλλο ΜΡ" 81/82 νους λογισμοί] < Ρ8 (lacuna extat) 83 είσιν] ~ post άποδεδεμένα Μ | άποδεδεμένα] άποδεδόμενα Ps ΙΤψυχή] + (καί R) είς BR 84 δε] καί PS 85 άκανθας] είκόνας FP", χ άκανθας F i. m. | βόθρους] βοθύνους Μ | προβλέπει] βλέπει Ps 86 γοργότερος] γρηγορότερος FPS | τάς2] < Ρ° | έπισκευάς] κατασκευάς FPSPC 87 ως] + ό P C Y 88 άναπέμψωμεν] άναπέμπων FPsf 88/89 των αίώνων] < P"G

ΟΜΙΛΙΑ Η.

8,1

Εισέρχεται τις κλΐναι γόνυ, καί ή καρδία πληρούται της θείας ενεργείας καί ευφραίνεται ή ψυχή μετά του κυρίου ως νύμφη μετά νυμφίου, κατά KMDFP S (P C )G

76

2 είσέρχεταί] έπισέρχεταί Ρ<=

τον λόγον Ήσαΐου του προφήτου λέγοντος· >δν τρόπον ευφραίνεται 5 νυμφίος επί νύμφη, ούτως εύφρανθήσεται κύριος επί σοκ. και συμβαίνει ότι ασχολούμενος ούτος πασαν ήμέραν εν μια ώρα δίδοοσιν Ιαυτόν εϊς εύχήν και αρπάζεται εις προσευχήν ό έσω άνθρωπος, εις άπειρον βάθος εκείνου του αιώνος Ιν ήδύτητι πολλή, ώστε ξενίζεσθαι τον νουν όλον όντα μετέωρον και ήρπασμένον εκεί, ώστε κατ' εκείνον τον καιρόν ίο λήθη ν έγγενέσθαι τοις λογισμοϊς του φρονήματος του επιγείου, δια το μεστωθήναι τους λογισμούς και αίχμαλωτισθήναι εις τα θεία καΐ επουράνια, είς απέραντα καΐ ακατάληπτα πράγματα, είς θαυμάσια τίνα άνθρωπίνω στόματι φρασθηναι αδύνατα, ώστε εν εκείνη τη ώρα εύχεσθαι και λέγειν ως ,,εΐθε συναπήλθεν ή ψυχή συν τη ευχή". is Έρωτησις: εί πάντοτε εισέρχεται τις εις εκείνα τα πράγματα; 8,2 Άπόκρισις: ή μεν χάρις αδιαλείπτως σύνεστι, καΐ έρρίζωται και έζύμωται εκ νέας ηλικίας και ως φυσικόν και πηκτόν έγένετο αυτό το 2 ενεργείας: S. zu Η 7, 4. 3 ννμφίον: Christus als Br utigam der Seele H 10,1; 12. 15; 15, 2. 4; 27, 1; 28. 5; 33, 3; 38, 5; 45, 7; 52, 1. 6. Die Brautmystik hat bei Symeon einen festen, aber nicht den ersten Platz und ist ohne besondere Ausdeutung des Hohenliedes. So aber bei Gregor v. Nyssa. Hohel. Komm., or. IV, p. 108, 10: κλίνην δε ονομάζει ή νύμφη τη τροιπκή σημασία την προς το θείον άνάκρασιν της άνθρωπίνης φύσεως. S. noch zu H 18, 7. 4L Jes 62, 5. 8 βάθος: Neben der r umlichen „Tiefe", in der Gott noch seine Wunder tut (H 12, 12), steht das βάθος θεού jenseits aller Erkenntnism glichkeit (H12.il); H 15, 36: βάθος της κακίας; Η 11, 12: βάθη του άδου καΐ του θανάτου. Dieses βάθος findet sich aber auch im Herzen (H 11, 11); ή καρδία βάθος τι έχει άπέραντον (Η 15, 32).Es wird erregt durch die δύναμις του εχθρού (Η 43, 9) und auch von der Gnade (H 17, 7) oder der S nde (H 17, 6) in Besitz genommen; schlie lich ist auch der an Gnade reiche Mensch εν βάθει (Η 16, 4). — Zur gnostischen Verwendung des Begriffs s. Schlier in ThWB I, 515. Zur ersten Bedeutung vgl. Acta Thomae 123 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 232, 17): ό θεός ό τα ύψη έχων καΐ τα βάθη μη λανθάνων. Vom βάθος της ψυχής, in das es gelte παραδέχεσθαι τον Ίησοϋν, spricht Origenes, Exh. ad mart. 49 (1,45,7). 10 λήθην: Η 5, 3 neben άγνωσία und ττήρωσις zum σκότος geh rend, eignet sie hier der mystischen αίχμαλωσία. 11 αίχμαλωτισθήναι: S. zu H 2, 2. 17 έζνμωται: Neben der ζύμη κακίας παθών, die Adam beim S ndenfall aufnahm (H 24, 2) und die mit der νοερά δύναμις Satans identisch ist (H 24, 3), steht die ζύμη Ιπουράνιος αγαθότητας, mit der die Seele zu durchs uern der Herr gekommen ist und ohne die sie nicht zum Leben kommen kann. Um die νοερά δύναμις zu beseitigen, f gt der Herr ζύμην έττουράνιον (όπερ εστίν ή του θείου πνεύματος δύναμις) den gl ubigen Seelen ein (H 24, 3). H 25, 3 stellt die ζύμη της πονηρίας der ζύμη της είλικρινείας gegen ber. — Theodotos identifiziert το έκλεκτόν σπέρμα mit der die zerspaltenen Geschlechter im Glauben einigenden ζύμη (Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 1,3 [111,105,12]). φυσικόν: ως φυσικά erscheinen die Gnadenwirkungen H 16, 12; ως φυσικόν sollen, wenn jemand die χάρις noch nicht πεφυτευμένη in sich hat, KMDFP S (P C )G 3 μετά2] + του DP» f 6 κύριος] νύμφιος F ψ 8 εκείνου] >~post αΙώνος FPS 13 φρασθηναι] έκφρασθήναι P c f 15 εΙσέρχεται] έρχεται Μ 17 το] < Ρ" 77

M 529 συνόν τω άνθρώπω / ως μία ουσία, πολυτρόπως δε ως θέλει προς το συμφέρον οικονομεί τον ανθρωπον. ποτέ μεν πλέον έκκαίεται και άπτεται το πορ, ποτέ δε ως μαλθακώτερον καΐ πραΰτερον. και αυτό το φως 20 κατά καιρούς τινας πλέον έξάπτεται καΐ λάμπει, ποτέ δε ύποστέλλεται και στυγνάζει. και αυτή ή λαμπάς πάντοτε καιομένη και λάμπουσα, όταν φαιδρυνθή πλέον, εν μέθη έξάπτεται της αγάπης του θεού· αύθις δε κατ' οίκονομίαν ένδίδωσι, καίτοι συνόν το φως άμβλύτερόν εστί. 8,3 Πλην έπεφάνη,τισί το σημεϊον του σταυρού δια φωτός και προσεπόγη 25 τφ έ'σω άνθρώπω. άλλοτε πάλιν εν τη ευχή ως εν έκστάσει γέγονεν ό άνθρωπος καΐ ευρέθη εις θυσιαστήριον έστώς εν εκκλησία, και προσηνέχθησαν τφ τοιουτω άρτοι τρεις ως δι' ελαίου έζυμωμένοι, και όσον wenigstens φόβος und πόνος sein (H 16, 6). Aber auch die Antriebe der feindlichen Macht werden von den Menschen f r φυσικά gehalten (H 15, 49). 18 f. cf. I Cor 12, 7. 20 πυρ: S. zu H 7, l θείον πυρ. 24 κατ' οίκονομίαν: Vgl. H 27, 20: ύποστελλούσης της χάριτος κατ* οίκονομίαν προς το συμφέρον τω άνθρώπω, είσέρχεται είς γυμνασίαν καΐ ποαδείαν πολέμου; Η 32, 7: οικονομεί σε είς θλίψεις είναι. Ausf hrlich ber die Weisheit der οίκονομίαι της χάριτος Η 29, 1.2. 25 σημεΐον τον στανροΰ δια φωτός: In gegenst ndlicher Bedeutung H 15, 42: μανθάνειν τα σημεία (Buchstaben), αί έντολαΐ als σημεία της βασιλικής όδοϋ Η 27, 23; το σημεϊον της περιτομής Η 47, 1; σημεία ποιεϊν Η 15, 37; ταπείνωσις als σημεϊον του Χριστιανισμού ebd. (ebenso H 26, 11). σημεϊον καΐ σίγνον του κυρίου, έντυπουμενον ταΐς ψυχαΐς, πνεϋμα φωτός αρρήτου Η 30, 5. In der Bedeutung von σφραγίς του πνεύματος beim j ngsten Gericht H 5, 12; ebenso wohl H 15, 42: (οί Χριστιανοί) το σημεϊον Ιχοντες του σταυρού εν τφ νφ καΐ TTJ καρδία. Als „Lichtkreuz" nur H 8, 3. 6. Vgl. auch H 17, l: (οί τέλειοι Χριστιανοί) δέχονται το σίγνον της βασιλείας εκείνης..., τον αρραβώνα του πνεύματος; Η 15, 35: άποθεοϋται ... ό τοιούτος καΐ γίγνεται υίός θεού, λαμβάνων το ουράνιο ν σίγνον εν τη ψυχή αυτού. Auf H 8,3 geht der letzte Satz der H resienliste des Johannes Damasc., De haer. 80,1,18 (zit. in Patrol. Syr. 1,3, ed. Kmosko, col. CCXXXIV): "Οτι τοϊςεύχομένοιςδύναται φανεροϋσθαι όΣωτήρ ενφωτΐ καΐ κατά τίνα καιρόν ευρεθήναι ανθρωπον παρεστώτα τω θυσιαστηρίω, καΐ προσηνέχθαι ούτω τρεις άρτους δι' ελαίου πεφυρμένους. — ber den σταυρός φωτός vgl. Acta Johannis 98-100 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 199-201). Vgl. auch Acta Thomae 28 (ebd. II, 2, p. 145,14): έλθετε προς τον όντως αγαθόν, ίνα παρ* αυτού την χάριν δέξησθε, καΐ το αυτού σημεϊον έγκαταθήσεσθε ταϊς ΰμετέραις ψυχαΐς; Acta Philippi 133.138.141 (ebd. p. 65.70. 76): σταυρός φωτεινός. Manich. Τ., S. 86,27: The Cross (σταυρός) of Light that gives life to universe; vgl. ebd. S. 160,14; 209, 12 und Manich. Keph. 63, S. 156, 29; 72, S. 177, 30; 80, S. 192, 8ff.; 85, S. 208, 17ff. 31 ff., S. 209, 13ff. Zur manich ischen Vorstellung vom Lichtkreuz (= Jesus patibilis) vgl. Eugen Rose, Die Christologie des Manich ismus, Diss. theol. Marburg, 1941, S. 83f. 27 θυσιαστήριον: Im bertragenen Sinne H 31,5: ποιήσωμεν θυσιαστήριον καΐ έπιθώμεν επάνω πασαν ημών την ένθύμησιν. 28 άρτοι τρεΐς: Vgl. Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 82, l (III, 132, 10): Kai ό άρτος καΐ το ίλαιον αγιάζεται τη δυνάμει του ονόματος θεού. Vgl. auch Acta Thomae 29 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 146, 1): Kai εύλογήσας KMDFP 8 (P C )G 18 ουσία] ούσα FP" 18/19 προς το συμφέρον] πολυτρόπους? Ρ° f 23 εν μέθη] < Ρ" 25 προσεπάγη] προσεφάνη FP" 78

ήσθιεν, εκείνο πλέον ηϋξανε καΐ έμηκύνετο. άλλοτε πάλιν ώσπερ ένδυμα 30 τι φωτεινόν, οίον ουκ εστίν επί της γης είς τον αίώνα τούτον ούτε υπό ανθρωπίνων χειρών δυνατόν κατασκευασθήναι (δν γαρ τρόπον είς το ορός άνελθών ό κύριος μετά Ιωάννου και Πέτρου μετήμειψεν αύτοϋ τα ιμάτια και έξαστράψαι πεποίηκεν), ούτως ην το ένδυμα εκείνο και έθαμβεϊτο και έθαύμαζεν ό ένδεδυμένος άνθρωπος, εν άλλω δε καιρώ 35 αυτό το φως εν τη καρδία φαϊνον ήνοιγε το ένδότερον και βαθύτερο ν και άπόκρυφον φως, ώστε όλον τον άνθρωπον καταποθέντα είς έκείνην την γλυκύτητα και θεωρίαν μηκέτι εχειν εαυτόν, αλλ' είναι ως μωρόν και βάρβαρον τω κοσμώ τούτω δια την ύπερβάλλουσαν άγάπην και γλυκύτητα, δια τα απόκρυφα μυστήρια, ώστε τον άνθρωπον κατ' 40 εκείνον τον καιρόν έλευθερωθέντα φθάσαι είς τα τέλεια μέτρα και είναι καθαρό ν και ελεύθερον εκ της αμαρτίας. αυτούς ίίλαβεν άρτον καΐ ?λαιον καΐ λάχανον καΐ άλας, καΐ εύλογήσας εδωκεν αύτοΐς; vgl. dazu Num 6, 15. 31 if. Me 9, 3. 37 θεωρίαν: θεωρία bei Symeon nicht in technischer Bedeutung und zentraler Stellung wie z. B. bei Euagrius Ponticus oder Cassian. Dazu vgl. aus den Apophth. patr. z.B. Joh. Kol.ll (MPG 65, 208B): σχολάζων τη θεωρία; Theonas (ebd. 197 C): Δια το άπασχοληθήναι τον νουν άττό της είς Θεόν θεωρίας, αίχμαλωτιζόμεθα Οπό των τταθών των σαρκικών. Von der Arbeit ablenkend Abraham 3 (ebd. 132 B) : ΌοΟν γέρων Ιχων τον vo v αύτοο είς την θεωρίαν, ?γραψε παρά στίχους. Gregor v. Nyssa, De beatitudinibus, or. I (MPG 44, 1193 B): το πνευματικόν όρος της υψηλής θεωρίας. 40 έλευθερωθέντα: S. zu H 2, 3 έλευθερίαν. τέλεια μέτρα: Nach H 40, 3 gibt es nicht nur einen Himmel und eine H lle : ημείς δε λέγομεν βαθμούς πολλούς καΐ διαφοράς καΐ μέτρα, καΐ εν αυτή τη βασιλεία: καΐ εν αυτή τη γεέννη ; ebenso gibt es verschiedene Ma e des Glaubens und der προκοπή im Geist (H 36, 1), βαθμοί καΐ μέτρα του πνεύματος (Η 15, 7). Auch in der Gnade gibt es μέτρα καί αξιώματα (Η 16, 12); es gibt μέτρα υπερέχοντα und μέτρα μικρά (Η 40, 4) . Bei manchen ist die ένδον αμαρτία zur Ruhe gekommen und erloschen, αλλά τα μέτρα των μεγάλων είσίν (Η 15, 51). Die μέτρα τελειότητας sind den vollkommenen Christen vorbehalten (H 17, 1.2); sie werden als μέτρα της βασιλείας καΐ της υΙοθεσίας (ebd.), als μέτρα des ersten Adam (H 26, 2), als Ma der vollkommenen Christus- oder Gottesliebe (H 26, 15; 47, 17) und als τέλειον της απάθειας μέτρον (Η 10, 3. 6) bestimmt; sie ragen noch ber die μέτρα der χαρίσματα (Η 26, 16) hinaus (H 27, 14). Der Nachdruck liegt nicht so sehr auf ihrer Beschreibung als auf der Warnung, sich in ihrem vermeintlichen Besitz sicher zu w hnen (H 38, 4). Auch die hohen μέτρα bleiben dem Angriff Satans ausgesetzt (H 15, 4), und die Vollkommenheit kann um der Liebes- und Predigtpflicht willen versagt werden (H 8, 4). — Kennzeichen der hohen μέτρα in den Apophth. patr. Joh. Kol.33 (MPG 65,216 A): είδε τον δγγελον; Matoes 7 (ebd. 292 B) : μέτρα μεγάλα als τελειότης. Der βαθμός der τέλειοι als Abgrenzung from those that are in the world (κόσμος) Manich. Y., S. 4, 27. 41 καθαρόν: S. zu H 4, 8 29 εκείνο πλέον] 21 FP» 34 έθαμβεϊτο καΐ έθαύμαζεν] 321 D | ένδεδυμένος] + αύτφ Ρ° 35 φως] + τα s. 1. D (D1 ?) | βαθύτερον] παχύτερον Ρ° 36 έκείνην] + έλθεϊν FP" 37 Θεωρίαν] + καΐ FP" | ως] < Ρ8 38 S βάρβαρον] + εν FP 41 καΐ ελεύθερον] ~ post αμαρτίας Ρ°

79

Άλλα μετά ταύτα ύπέστειλεν ή χάρις και ήλθε το κάλυμμα της εναντία; δυνάμεως* φαίνεται δε πως μερικώς, και εστη είς ένα βαθμόν τον 8,4 κατώτερον της τελειότητος. ως ίνα εΐπωμεν, χρή δώδεκα βαθμούς παρελθεϊν τίνα καΐ φθάσαι είς την τελειότητα, εν καιρώ τις έφθασε κατά- 45 λαβείν εκείνο το μέτρον και είσήλθεν εϊς την τελειότητα, πάλιν ένδίδωσιν ή χάρις και κατέρχεται παρ5 ένα βαθμόν και στήκει εϊς τους ένδεκα, εις δε τις πλούσιος εν τη χάριτι πάντοτε, νυκτός και ημέρας είς τα τέλεια μέτρα εστηκεν, ων ελεύθερος και καθαρός, πάντοτε αίχμάλωτος και μετέωρος, και νυν φ έδείχθη εκείνα τα θαυμάσια και ων πεϊραν ελαβεν 50 ό άνθρωπος, εί συνήν αΰτφ πάντοτε, ουκ ήδύνατο την οίκονομίαν του καθαρότητα. 42 κάλυμμα: Vgl. H 17, 3: (Beim S ndenfall) ό διάβολος όλην την ψυχήν έκάλυψε καλύμματι σκοτεινφ (vgl. H 28, 4). In der Bedeutung von πνεύμα πονηρίας Η 42, 3. Es verh llt εκείνο το φως (Η 8, 5); der Herr mu kommen, es zu beseitigen (H 14, 2); es wird entfernt durch die Kraft des Heiligen Geistes (H 46, 4). 44 τελειότητας: Die hier durch άγάιτη, μυστήρια und ελευθερία gekennzeichnete τελειότης ist H 17, 6 als Freiheit von S nde bestimmt, H 17, 7 an die τελεία δύναμις του Χρίστου gebunden und steht H 17.11. 12 parallel zu απάθεια. Kennzeichen der Vollkommenheit ist das ενεργώς Aufleuchten des νοητόν φως in den Herzen (Kl.-B., S. 20, 18). Zwar vermag nach H 41, 2 ή θεία χάρις ... τον άνθρωπον καθαρίσασα τελειώσαι, wohl auch ροπή ώρας, und der Beter την χάριν της του πνεύματος άγιαστικης τελειότητος υποδέχεται (Η 40, 2), aber die H 18,10 als Reinheit von allen πάθη beschriebene Vollkommenheit besteht nach H 17, 15 nicht schon in der blo en αποχή των κακών, sondern im T ten des in der Seele verborgenen όφις, wodurch erst eigentlich die Reinheit bewirkt wird, τελειότης ist nach H 10, 2 ein pflichtgem es Ziel christlicher Hoffnung und darf nach H 26, 17 doch nie als erreicht betrachtet werden: ό κύριος ούτε τέλος Ιχει ούτε κατάληψιν. — Zum Verst ndnis der τελειότης vgl. Apophth. patr. Matoes? (MPG65.292B): Αυτή yap εστίν ή τελειότης, ώστε τον πλησίον Ιαυτοϋ δοξάζειν υπέρ εαυτόν. An Lichterscheinungen erkannt: Macarios 33 (ebd. 277B). 46 cf. Hbr 6, 1. 60 πεϊραν: Wie hier auf die θαυμάσια, so richtet sich die πείρα in H 8, 5 auf εκείνον τον αΙώνα und in H 5, 11 auf την δόξαν έκείνην. Dem, der το πνεύμα του κόσμου hat, ist es unm glich, είδέναι τι εν πείρα γνώσεως των του πνεύματος ως εστίν (Κ1.-Β., S. 82, 5). Betonen die Wendungen εν πείρα καΐ πληροφορία Η 1, 12 und πείρα καΐ αίσθήσει Η 4, 12 die Erfahrungswirklichkeit, so wird πείρα Η 17, 7, mit διάκρισις zusammengestellt, zur Erfahrungsweisheit; ohne sie bleibt man ber die Tragweite der χάρις- und φως-Erlebnisse (H 8, 6) wie ber das Fortwirken der b sen λογισμοί (Η 16, 3) im Unklaren. 51ί. οίκονομίαν του λόγου: Die τέλεια μέτρα (Ζ. 48f.) machen unf hig zur Wortverwaltung. Verwaltung der Charismen H 26, 4: Sie werden verliehen je nach der F higkeit, sie zu οίκονομήσαι. Die Unf higkeit, eine μικρά άνάπαυσις recht zu διοικήσαι, f hrt zu ihrem Verlust (H 27, 8). Es gibt eine f rmliche g ttliche Betrauung mit der οϊκονομία: ό Χριστιανός soll ein πνευματικόν χάρισμα in sich verbergen, bis er vom Geiste mit der οίκονομία der g ttlichen Mysterien betraut wird und nun εν εξουσία reden kann (Kl.-B., S. 31, 28). Zur g ttlichen οικονομία s. zu H 15, 7 οίκοKMDFP S (P C )G 42 ύπέστειλεν] υπέστη Ps 43 Ιστη] εστί F ψ 47 κατέρχεται] έρχεται F, άρχεται Psf 48 τις] < Ρ° 50 εκείνα] ~ post θαυμάσια Μ

8ο

λόγου ή το βάρος ύττοδέξασθαι ούτε ήνείχετο άκούειν ή μεριμναν εϊ$ το τυχόν περί εαυτού ούτε περί της αυριον, εΐ μη μόνον καθησθαι εν μια γωνία μετέωρο ν και μεμεθυσμένον. ώστε το τέλειο ν μέτρο ν ουκ εδόθη, 55 ίνα δυνηθη σχολάσαι είς την μεριμναν των αδελφών και εί$ την διακονίαν τοο λόγου, πλην »το μεσότοιχον του φραγμού« διαλέλυται και νενίκηται ό θάνατος. νομία του κυρίου. 53 Mt 6, 34. 64 μεμεθυσμένον: μεμεθυσμένος εϊς τα επουράνια (Η 15, 36) oder είς την θεότητα (Η 15, 40) ist beide Male mit δεδεμένος πνεύματι άγίω verbunden und wird H 27, 16 in solcher Verbindung vom αΙχμάλωτος είς άλλον κόσμον ausgesagt: δίδεται καΐ μεμέθυσται. Η 50, 4 ist deshalb μέθη mit der εκχυσις του πνεύματος verbunden (ein schon hergebrachter mystischer Terminus). Neben der μέθη θεία μυστηρίων πνευματικών (Η 18, 7) steht die μέθη της ύλης (Η 24, 5) oder μέθη αγνοίας (Η 31, 5). Der τέλειος κακοποιός ist μεθύων ε!ς το πνεύμα της πλάνης (Η 43, 3). Vgl. zu Η 15, 6 αγνοίας. — Gegen ber der νηφάλιος μέθη Philos (vgl. H. Lewy, Sobria ebrietas, 1929, BZNW 9) berwiegt bei den Kirchenschriftstellern die neutestamentliche (vgl. Eph 5,18) Abwertung von μέθη. Vgl. z. B. Origenes, Contra Celsum III, 76 (I, 268, 10): μέθη από κακίας; De oratione 28, 7 (II, 379, 23): (μέθην) τήνάπότοΰοτ<οτισμοϋτήςκακΙας; Prophetenkatene Frgm. XXXVI (111,217, 10): όσα γαρ αμαρτήματα, τοσαΰται καΐ μέθαι^οη. Komm. Ι, XXX, 206 (IV, 37, 17): μεθύειν μέθην ουκ άλόγιστον άλλα θείαν. 65ί. διακονία» του λόγου: Der „Arbeit" von H 3, 2 entspricht die διακονία der Martha H 12, 16, die nach H 12, 18 schlie lich auch zur γνώσις της αληθείας f hrt. Zu den διακονίαι geh rt nach H 40, 6 aber auch das Besuchen der Br der und das διακονήσαι ε!ς τον λόγον. Die utol της διακονίας της καινής διαθήκης ben diesen Dienst εν τω πνεύματι τφ άγίω (Η 15, 20). Von der διακονία του πνεύματος, ην έμπεπίστευται der Begnadete, reden H 15, 2. 5. 6; 32, 4. Unmittelbar dem Geist gilt der Dienst H 4, 27; 17, 8 und, durch die Apostel, H 28, 6. Er vollzieht sich im Himmel (H 46, 3. 4; 52, 4), aber auch im Leibe (H 46. 4), ja, man kann von einem διακονεϊν der θεία δύναμις oder der δύναμις του πνεύματος im Herzen der Apostel (H 12, 17), der Propheten (H 50, 3) oder allgemein der Begnadeten reden (H 17, 13; 15, 20). hnlich spricht H 11, l von einem διακονεϊν des ούράνιον πυρ im Herzen der Christen, das dort die εΐκών επουράνιος gestaltet (H 11, 2). 56 »το μεσότοιχον του φραγμού*: Eph 2, 14. Das Menschen nicht M gliche (τίς άρα δυνήσεται τούτους τους φραγμούς καΐ τα μεσότοιχα διαρρήξαι: Η 55, 3) ist hier grunds tzlich geschehen (H 51, 1), wenn auch die volle Zerst rung nach H 8, 5 noch aussteht. — Acta Philippi 119 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 48, 11) sind es die κακαΐ θυσίαι των εΙδώλων, die als σκοτεινός φραγμός bezeichnet werden. 57 θάνατος: Abgesehen vom Tod Christi und dem Tod f r Christus (H 10, 4), steht neben dem sichtbaren ein anderer Tod (H 49, 2); ό αληθινός θάνατος ist im Herzen (H 15, 39). Personifiziert ist der Tod seit Adams Fall Herrscher ber jede Seele (H 11, 5. 9); er hat die Seelen Adams im Besitz (H 11, 11) und h lt sie in seinem βάθος (Η 11, 12), das doch auch im Herzen zu suchen ist (ebd.). Der Herr kam, um vom Tode zu erl sen (H 15, 30. 46) und um Adam wieder zum K nig ber den Tod zu machen (H 11, 6), so da dieser selbst den von ihm freigegebenen Seelen helfen mu (H 11, 12). Daneben bedeutet θάνατος die Vernichtung der Bosheit (H 47,16) KMDFP 8 (P C )G περί έαυτοΰ Ps 6 Domes, Makarios

52/63Τάκούειν (είς το P s ) -περί2] < FP«, add. i. m. είς το τυχόν

81

8,5 Τα δε πράγματα οϋτως εστίν, ως γνοφώδη$ / τις δύναμις επίκειται [Ms82 K al σκεπάζει ελαφρώς ως αήρ παχύς, καίτοι πάντοτε της λαμπάδος καιομένης καΐ φαινούσης ώσπερ επίκειται έκείνω τφ φωτΐ κάλυμμα* 60 όθεν ομολογεί ούτος, δτι ουκ εστί τέλειος ούτε ελεύθερος το όλον εκ της αμαρτίας * ώστε ειπείν δτι διαλέλυται και τέθραυσται »το μεσότοιχον του φραγμού«, και πάλιν εν τινι ου διαλέλυται το όλον ούτε πάντοτε, εστί γαρ καιρός, δτε πλέον έξάπτει και παρακαλεί και αναπαύει· εστί καιρός, δτι ύποστέλλεται και στυγνάζει, ως αύτη ή χάρις οικονομεί 65 προς το συμφέρον τω άνθρώπω. τίς δε ό ελθών εις το μέτρον το τέλειον εν καιροϊς και γευσάμενος και πεΐραν έχων εκείνου του αίώνος; ακμή ν γαρ ουδένα εϊδον τέλειον Χριστιανόν ή ελεύθερον, αλλ' ε! και αναπαύεται τις εν τη χάριτι και εισέρχεται είς μυστήρια και αποκαλύψεις καΐ εις ήδύτητα πολλήν της χάριτος, δμως και ή αμαρτία σύνεστιν άκμήν έσω. 70 oder des σκότος (Η 52, 1). Altchristlichen Klang hat der Satz H 15, 39: TTVOV ouv λέγομεν καΐ κοίμησιν των Χριστιανών τον θάνατον. 59 σκεπάζει: Vgl. H 12, 6: δόξα σκέπουσα. 61 ομολογεί: Vgl. H 15, 27: Trotz Gnade όφείλουσιν ... καΐ οΐ έχοντες την χάριν του Θεοΰ, ταπεινοφρονεϊν καΐ όμολογεϊν την ιττωχείαν αυτών. 65 οικονομεί: S. zu H 8, 2 κατ' οίκονομίαν. 66 cf. I Cor 12, 7. 68 Χριστιανόν: S. zu Η 5, 1. — Vgl. dagegen Athanasius, Or. c. gentes 2 (MPG 25, 5C): Εξ αρχής μεν ουκ ην κακία· ουδέ γαρ ουδέ νυν εν τοις ayiots εστίν; Or. Ill c. Arianos 33 (MPG 26, 393Α): Πολλοί γοϋν άγιοι γεγόνασι καΐ καθαροί πάσης αμαρτίας. αναπαύεται: Nach Η 4, 11 wird Gott, nach H 4, 12 το πνεύμα zur άνάπαυσις der w rdigen Seelen, die επί μηδενΐ του κόσμου ausruhen (Η 4, 27); Η 14, 7 wird das himmlische Feuer zur άνάπαυσις, H 40, 6 aber ή ευχή. H l, 8 wird το φως της αναπαύσεως dem σκότος της αμαρτίας entgegengesetzt (einer der mystischen Grundbegriffe Symeons). 69 μυστήρια: Die in der Schrift bis zur επιφάνεια Χρίστου verborgenen μυστήρια (Η 1, 2) werden in der zum verhei enen Leben gekommenen Seele verwirklicht (H 47, 5.14). ό μεν γαρ εγγραπτος νόμος πολλά διηγείται μυστήρια κρυπτώς· ό δε μονάζων, εάν σχολάζη τη ευχή καΐ τη ομιλία τη προς τον θεόν αδιαλείπτως, ευρίσκει αυτά (Η 56, 6). Die απόκρυφα μυστήρια sind Gegenstand der θεωρία (Η 8, 3; 27, 4) und werden neben den αποκαλύψεις (Η 10, 4) und θέαι ουράνιοι (H 32, 1) von denen, die sie gefunden haben, anderen er ffnet (H 18, 6). Es sind aber zugleich μυστήρια ψυχής (Η 46, 5), wie sie μυστήρια θεία sind, die δι* ενεργείας του πνεύματος vom inneren Menschen erkannt werden (H 49,1). — ActaThomae 47 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 163, 21) ist Christus selbst das verborgene μυστήριον und offenbart solche: Ιησού το μυστήριον το άπόκρυφον δ ήμϊν απεκαλύφθη, συ εΤ ό έκφάνας ήμΐν μυστήρια πάμπολλα. An die Taufe gekn pft in Acta Barnabae 3 (ebd. p. 293, 5): το εν σοΙ σκότος παρήλθεν από σου, καΐ εδόθη σοι σύνεσις προς το γνώναι τα μυστήρια του θεού. 70 αμαρτία: S. zu H 2, 3 und 3, 4. ber das Nebeneinander von S nde und Gnade in der Seele, die Hauptthese Symeons, vgl. etwa H 16, 6; 17, 5, Das Beharren der S nde in der Seele auch nach der Taufe behauptet H 15, KMDFP S (P°)G 68 δε] < D | δύναμις] + τα πράγματα Pc 59 σκεπάζει] σκιάζει F, σκιάζουσα Ρ" 61 ούτε] ουδέ D 63 εν τινι ου διαλέλυται] 3412 Μ 64 δτε] ότι D G 64/65 Ιστι - στυγνάζει] < F, ~post δτε (64) (456123) Ρ 8 67 8 s πεΐραν] πυρ ? Ρ | αΙώνος] μείζωνος F 68 γαρ] δε F, < P | τέλειον] + άνθρωπον D 70 δμως] ομοίως, αλλά Pc 82

ούτοι δε δια την ύπερβάλλουσαν χάριν και το εν αύτοΐς φως νομίζουσιν ελεύθεροι είναι και τέλειοι, τταρά άπειρίαν σφαλλόμενοι, επειδή εχουσιν ένέργειαν της χάριτος, άκμήν δε ούδένα είδον ελεύθερον, επειδή κάγώ μερικώς εν καιροϊς τισιν είσήλθον είς εκείνο το μέτρον και οϊδα κατα75 μαθών, πώς ουκ εστί τέλειος ό άνθρωπος. Έρώτησις: είπε ήμϊν συ, εν ποίοις ει μέτροις; 8,6 Άπόκρισις: μετά το σ-ημείον του σταυρού νυν ή χάρις ούτως ενεργεί, ειρηνεύει δλα τα μέλη και την καρδίαν, ώστε την ψνχήν εκ της πολλής χαράς ως παιδίον άκακον φαίνεσθαι και ούκέτι κατακρίνει 80 ό άνθρωπος "Ελληνα ή Μουδαΐον ή άμαρτωλόν ή κοσμικόν. αλλ' ό έσω άνθρωπος καθαρού όφθαλμφ πάντας δρα, και χαίρει ό άνθρωπος επί δλω τφ κοσμώ και πάντας θέλει προσκυνεΐν και αγαπάν, "Ελληνας, Ιουδαίους, άλλη ώρα ως υιός βασιλέως ούτως θαρρεί τω υίω του θεού ως πατρί, και ανοίγονται ούτω" θύραι και εισέρχεται ένδον είς 85 πολλάς μονάς, και όσον εισέρχεται πάλιν ανοίγονται ούτω, προς λόγον από εκατόν μονών είς αλλάς εκατόν μονάς, και πλουτεϊ, και δσω πλουτεϊ, πάλιν άλλα καινότερα θαυμάσια δείκνυνται ούτω, και εμπιστεύεται ως υίω και κληρονομώ πράγματα μη δυνάμενα ρηθήναι υπό φύσεως ανθρωπινής ή στόματι και γλώσση διαρθρωθήναι. δόξα τω θεώ. αμήν. 14. 15. Η 16, 10 betont die Wirklichkeit der S nde, die selbst ein ιτνεϋμα ist (H 16,7)· Als die unerkannte Ursache aller Welt bel, die von den Menschen in der Natur gesucht wird, erscheint sie H 15, 49: ή γαρ αμαρτία ή παρεισελθοΰσα, δύναμίς τις ούσα λογική του σατανά καΐ ουσία, ένέσπειρε τα κακά πάντα; dort auch als το κέντρον του θανάτου (vgl. I Cor 15, 56). 79 κατακρίνει: Als Ausdruck des τυφοϋσθαι Η 27, 6; als Gegenbegriff zu καθαρότης Η 15, 8; vgl. dazu zu H 4, 8. 83ί. θαρρεί τω υίω του θεοϋ ως πατρί: Christus als πατήρ auch H 16, 6: αυτός μου εστί πατήρ. Vgl. noch Η 14, 3 in Η 13: υΐόν Χρίστου γενέσθαι (vgl. Η 8, 6; 14, 5 in Η 13); Η 14, 4 in Η 13: τα δε τέκνα, ά έγέννησεν εκ του σπέρματος αΰτοϋ; Η 47, 17; Η 52, 4: (ό κύριος) γεννήσας αύτάς (sc. τάς ψυχάς) άνωθεν εκ του ιδίου πνεύματος; Η 30, 2: ή σπουδή αύτοϋ (sc. Ίησοϋ Χρίστου) γέγονεν, όπως γέννηση εξ έαυτοϋ, εκ της έαυτοϋ φύσεως τέκνα εκ του πνεύματος. — Acta Johannis 98 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 200, 8):Das Lichtkreuz hei t u. a. ποτέ υΙός, ποτέ πατήρ. 86 cf. Joh 14, 2. KMDFP 8 (P C )G ψ 75 o] < MP'G 78 μέλη] μέρη Μ | της] < P" 79 κατα8 2 1 κρίνει] + ούδένα P 81 καθαρω - άνθρωπος ] < D, add. i. m. D 87 άλλα καινότερα θαυμάσια] ετέρα θαυμ. καιν. Μ | δείκνυνται] -νυται FP8 89 στόματι] στόμασι D | διαρθρωθήναι] διορθωθήναι Μ

ΟΜΙΛΙΑ θ. Ή τοο θεοϋ πνευματική της χάριτος ενέργεια εν ψυχή γιγνομένη μετά πολλής μακροθυμίας και σοφίας και οίκονομίας νοός μυστικής 9 j κατεργάζεται και μετά πολλής υπομονής χρόνοις και καιροΐς τοο άν3 μακροθνμίας: Als Ausdruck des p dagogischen Wartenlassens Gottes auch H 29, 2. 3: δια της αναβολής καΐ μακροθυμίας του θεοϋ wird bisweilen das Gebet nicht gleich KMDFP 8 (P C )ZG

e·

83

ούτοι δε δια την ύπερβάλλουσαν χάριν και το εν αύτοΐς φως νομίζουσιν ελεύθεροι είναι και τέλειοι, τταρά άπειρίαν σφαλλόμενοι, επειδή εχουσιν ένέργειαν της χάριτος, άκμήν δε ούδένα είδον ελεύθερον, επειδή κάγώ μερικώς εν καιροϊς τισιν είσήλθον είς εκείνο το μέτρον και οϊδα κατα75 μαθών, πώς ουκ εστί τέλειος ό άνθρωπος. Έρώτησις: είπε ήμϊν συ, εν ποίοις ει μέτροις; 8,6 Άπόκρισις: μετά το σ-ημείον του σταυρού νυν ή χάρις ούτως ενεργεί, ειρηνεύει δλα τα μέλη και την καρδίαν, ώστε την ψνχήν εκ της πολλής χαράς ως παιδίον άκακον φαίνεσθαι και ούκέτι κατακρίνει 80 ό άνθρωπος "Ελληνα ή Μουδαΐον ή άμαρτωλόν ή κοσμικόν. αλλ' ό έσω άνθρωπος καθαρού όφθαλμφ πάντας δρα, και χαίρει ό άνθρωπος επί δλω τφ κοσμώ και πάντας θέλει προσκυνεΐν και αγαπάν, "Ελληνας, Ιουδαίους, άλλη ώρα ως υιός βασιλέως ούτως θαρρεί τω υίω του θεού ως πατρί, και ανοίγονται ούτω" θύραι και εισέρχεται ένδον είς 85 πολλάς μονάς, και όσον εισέρχεται πάλιν ανοίγονται ούτω, προς λόγον από εκατόν μονών είς αλλάς εκατόν μονάς, και πλουτεϊ, και δσω πλουτεϊ, πάλιν άλλα καινότερα θαυμάσια δείκνυνται ούτω, και εμπιστεύεται ως υίω και κληρονομώ πράγματα μη δυνάμενα ρηθήναι υπό φύσεως ανθρωπινής ή στόματι και γλώσση διαρθρωθήναι. δόξα τω θεώ. αμήν. 14. 15. Η 16, 10 betont die Wirklichkeit der S nde, die selbst ein ιτνεϋμα ist (H 16,7)· Als die unerkannte Ursache aller Welt bel, die von den Menschen in der Natur gesucht wird, erscheint sie H 15, 49: ή γαρ αμαρτία ή παρεισελθοΰσα, δύναμίς τις ούσα λογική του σατανά καΐ ουσία, ένέσπειρε τα κακά πάντα; dort auch als το κέντρον του θανάτου (vgl. I Cor 15, 56). 79 κατακρίνει: Als Ausdruck des τυφοϋσθαι Η 27, 6; als Gegenbegriff zu καθαρότης Η 15, 8; vgl. dazu zu H 4, 8. 83ί. θαρρεί τω υίω του θεοϋ ως πατρί: Christus als πατήρ auch H 16, 6: αυτός μου εστί πατήρ. Vgl. noch Η 14, 3 in Η 13: υΐόν Χρίστου γενέσθαι (vgl. Η 8, 6; 14, 5 in Η 13); Η 14, 4 in Η 13: τα δε τέκνα, ά έγέννησεν εκ του σπέρματος αΰτοϋ; Η 47, 17; Η 52, 4: (ό κύριος) γεννήσας αύτάς (sc. τάς ψυχάς) άνωθεν εκ του ιδίου πνεύματος; Η 30, 2: ή σπουδή αύτοϋ (sc. Ίησοϋ Χρίστου) γέγονεν, όπως γέννηση εξ έαυτοϋ, εκ της έαυτοϋ φύσεως τέκνα εκ του πνεύματος. — Acta Johannis 98 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 200, 8):Das Lichtkreuz hei t u. a. ποτέ υΙός, ποτέ πατήρ. 86 cf. Joh 14, 2. KMDFP 8 (P C )G ψ 75 o] < MP'G 78 μέλη] μέρη Μ | της] < P" 79 κατα8 2 1 κρίνει] + ούδένα P 81 καθαρω - άνθρωπος ] < D, add. i. m. D 87 άλλα καινότερα θαυμάσια] ετέρα θαυμ. καιν. Μ | δείκνυνται] -νυται FP8 89 στόματι] στόμασι D | διαρθρωθήναι] διορθωθήναι Μ

ΟΜΙΛΙΑ θ. Ή τοο θεοϋ πνευματική της χάριτος ενέργεια εν ψυχή γιγνομένη μετά πολλής μακροθυμίας και σοφίας και οίκονομίας νοός μυστικής 9 j κατεργάζεται και μετά πολλής υπομονής χρόνοις και καιροΐς τοο άν3 μακροθνμίας: Als Ausdruck des p dagogischen Wartenlassens Gottes auch H 29, 2. 3: δια της αναβολής καΐ μακροθυμίας του θεοϋ wird bisweilen das Gebet nicht gleich KMDFP 8 (P C )ZG

e·

83

θρώπου αγωνιζομένου, καΐ τότε το έργον της χάριτος τέλειον είς αυτόν 5 όπτοδείκνυται, της αυτεξουσίου προαιρέσεως μετά ττολλάς δοκιμασίας Μ 533 ευα/ ρέστου τω πνεύματι άττοδειχθείσης, και δια χρόνων την δοκιμήν και υπομονή ν έπιδειξαμένης. ταύτη ν δε την άκολουθίαν από των θεοπνεύστων γραφών δια των εν φανερω γεγενημένων τύπων παραστήσωμεν. ίο erf llt; als Langmut Gottes H 4, 20. Neben ευχή, εγκράτεια, ελεημοσύνη und πτωχεία als eine der f nf περιεκτικοί άρεταί des Menschen H 37, 8 ( hnlich H 56, 2 nach Col 3, 12). H 9, 3. 5 und H 53, l bedeutet sie Geduld, H 19, 2 ein geduldiges Ertragen des καταφρονεΐσθαι, ein Harren H 9, 3. 6. 6 αυτεξουσίου: Die Definition der αύτεξουσιότης erfolgt zun chst in antimanich ischer Front H 16, 1. Die Bedeutung erhellt aus der Definition des κατ' εΙκόνα καΐ όμοίωσιν Η 15, 23: ώσπερ ό θεός αυτεξούσιος εστί . . ., ούτως καΐ συ αυτεξούσιος ει. Die Grenzen bestimmt H 25, l : Keine volle Macht gegen die άφορμαΐ της αμαρτίας, dagegen wohl zum άντιστήναι TCO διαβάλω. Das Problem Gnade und freier Wille wird H 29, 1. 2 er rtert; oft wird damit die Notwendigkeit der πειρασμοί erwiesen (H 9, 7; 15, 29), gar des Todes H 15, 40. Ein Fallen trotz der Gnade (H 27, 9) und die Versuchlichkeit selbst der Vollkommenen wie Mose und Petrus (H 26, 23) finden hierdurch ihre Begr ndung. 8 άκολουθίαν: Neben dieser biblischen Heilsordnung gibt es eine φυσική ακολουθία συνέσεως ή διακρίσεως (Η 29, 6). 9 γραφούν: II Tim 3, 16. Die einzige schriftliche Autorit t, auf die Symeon sich bezieht, sind die θεόπνευστοι γραφαί (Η 4, 20). Aus ihnen, den Briefen Gottes (H 39), versucht er die θαυμάσια Gottes zu beweisen (H 37, 10), etwa die μακροθυμία Gottes (H 4, 20), die Notwendigkeit der Umkehr (H 4, 24), die ενέργεια της χάριτος (Η 9, 7). Er entnimmt ihnen auch dogmatische Aussagen wie die von der Wiederkehr Christi zur allgemeinen Totenauferweckung (H 5, 12). Die Schrift lehrt Gottesliebe (H 5, 6, Z. 275ff.), entfacht das Verlangen nach den g ttlichen Gaben und gibt sittliche Anweisungen (H 24, 1; 37, 1). Auch die noch nicht vollkommenen Christen haben hier ihren Vorrang vor den Weltmenschen : ϋττό γαρ των άστρων (τουτέστι των αγίων γραφικών εντολών) καταυγαζόμενοι (Κ1.-Β., S. 20, 9). hnlich, aber ohne Beschr nkung auf die έντολαί und die Gemeindegl ubigen, Gregor v. Nyssa, Hohel. Komm., or. X, p. 295, 17: Als Sterne erleuchten die θεία νοήματα δια των ουρανίων τεκαΐ πνευματικών λογίων τάς ψυχάς ημών. Die Deutung der Schrift ist bei Symeon oft allegorisch (H 15, 3) und typologisch (H 47, 16) ; erg nzt aber wird die Schrift nicht allein durch nat rliche Gotteserkenntnis (H 12, 9), sondern vielmehr durch die im Gebet gefundenen μυστήρια (H 56, 5). Gott unterweist durch Schrift, nat rliche Erkenntnis und Gabe des Heiligen Geistes (H 29, 6). Es kann davor gewarnt werden, sich allein der mit Tinte geschriebenen Schrift anzuvertrauen : ουκ όφείλουσιν ούν είς τάς γραφάς μόνον τάς δια μέλανος γεγραμμένας πληροφορεϊσθαι, άλλα καΐ είς τάς πλάκας της καρδίας ή χάρις του θεοϋ εγγράφει τους νόμους του πνεύματος καΐ τα επουράνια μυστήρια (Η 15, 20). hnlich Kl. -Β., S. 75, 3: Ot του Χρίστου άξιοι Χριστιανοί ουκ από γράμματος μανθάνουσι καΐ λαλοϋσιν, αλλά άπ6 πνεύματος Θεού πάντα Ικδιδάσκονται ; ebd. S. 75, 6: ή διαθήκη γαρ αυτών καΐ ό νόμος καΐ ή βίβλος αυτών πνεϋμά εστίν. Mindestens KMDFP 8 (P C )ZG 6 πολλάς] πολλής FP" 7 δοκιμήν] δοκιμασίαν Μ 8 έπιδειξαμένης] FPSZG cum Β, έπιδειξάμενος KMDP c f 9 εν φανερω] φανερών παραστήσωμεν] -ομεν MDZG

84

"Ο δε λέγω τοιούτον εστίν, οϊον ως έτη TOO Ιωσήφ, εν πόσοις καιροϊς 9,2 και χρόνοις το βούλημα του θεού το περί αυτού ώρισμένον έτελέσθη και τα οράματα έπληρώθη, και εν πόσοις ττρότερον πόνοις και θλίψεσι και στενοχωρίαις δοκιμασθείς ύττέμεινε ττάντα γενναίως, και είς πάντα δόκιμος 15 και πιστός τω θεώ ευρεθείς δούλος, τότε βασιλεύς Αιγύπτου γέγονε καί το γένος αυτού διέθρεψε και ή προφητεία των οραμάτων άπετελέσθη και το βούλημα του θεού, δια χρόνων και οικονομίας πολλής την πρόρρησιν εϊληφός. 'Ομοίως περί του Δαβίδ, ό θεός εχρισεν αυτόν είς βασιλέα δια Σα- 9,3 20 μουήλ του προφήτου' και δτε έχρίσθη, τότε έφυγε διωκόμενος υπό του Σαούλ άναιρεθήναι. και ποο ή χρΐσις του Θεού και που ή επαγγελία, ως προς το τάχος; μετά γαρ το χρισθήναι τότε δεινώς έθλίβετο, εν έρημίαις πελαζόμενος και ΰστερούμενος έως άρτου και είς έθνη καταφεύγων δια την του Σαουλ προς αυτόν έπιβουλήν γιγνομένην. δν ό 25 θεός εχρισεν είς βασιλέα, τοιαυταις περιείχετο θλίψεσιν, εϊτα χρόνοις δοκιμασθείς και θλίβεις και πειρασθεϊς καί μακροθυμήσας, άπαξ πεπιστευκώς τω θεώ καί εαυτόν πληροφορήσας δτι ,,δ εποίησε δια της του προφήτου χρίσεως είς έμέ καί δ εΤπεν ό θεός γενέσθαι περί εμού, αναμφιβόλως γενέσθαι δει", καί δια πολλής μακροθυμίας ύστερον γεγονε το του 30 θεού βούλημα, καί έβασίλευσεν ό Δαβίδ μετά πολλάς πείρας, καί τότε έφανερώθη ό λόγος του θεού καί ή χρΐσις ή δια του προφήτου γεγενημένη βεβαία καί αληθής απεδείχθη. 'Ομοίως καί περί Μωϋσέως. ό θεός τούτον προγνους καί προορίσας 9,4 είς ήγούμενον καί λυτρωτήν του λαού, υίόν εποίησε γενέσθαι θυγατρός gilt: Wer nicht την ζώσαν φωνή ν (τουτέστιν αυτήν την θεϊκήν δύναμιν την Οπαγορεύσσσαν τάς γραφάς) in sich hat, hat keinen Nutzen von der Schriftlekt re (ebd. S. 82, 22). Die ins Herz geschriebene καινή διαθήκη und der νόμος του πνεύματος sind Ausdruck und Erf llung des Willens Gottes. Wer sich diesen verschlie t, ήρνήσατο έργω πάσας τάς γραφάς (ebd. S. 37, 9). — Eine ausdr ckliche Unterscheidung von λέξεις und διάνοια, wie sie Athanasius (De decr. Nie. syn. 21,2,ed.Opitz, p. 18,5) vornimmt, findet sich bei Symeon nicht. Auch nach Gregor v. Nyssa ist ή αληθής διάνοια von Schriftworten nur dem zug nglich, der es versteht, πνεύματι λαλεϊν τα θεία μυστήρια (Hohel. Komm., or. IX, p. 278, 4). 11II. Gen 39, Iff.; 41, 39ff. 13 οράματα: In der Bedeutung von visio; vgl. auch H 7, 3. 16 προφητεία: Hier nicht wie H 4, 23 die Israel verliehene Gabe der Prophetie, sondern die erf llten Weissagungen selbst. 19II. I Reg 16, 13. I Reg 19, lOff. I Reg 23, 14. I Reg 21, 3ff. I Reg 27, Iff. 30 II Reg 2, 4. 31 έφανερώθη : φανερόω f r das Offenbaren eines μυστήριον άποκεκρυμμένον auch H l, 2; f r das έπιφαίνεσθαι des κύριος selbst H 31, 4; 46, 6; φανέρωσις του θελήματος Η 37, 10. 33 προορίσας: cf. Rm 8, 29. προορίζω in umfassender Bedeutung KMDFP" (explicit post 28 έμέ) (P C )ZG 11 ως] < FP" 13 οράματα] όρώ1 ματα FP" ψ 16 οραμάτων] Χ αοράτων D i. m. (D txt) 26 Kort θλιβείς καί πειρασθεϊς] < FP" 28 χρίσεως] ~ post της (27) Ρ 8 | περί έμοΟ] είς έμέ Ζ (ex pr.) 29 γέγονε] εύρε Ζ | τοο] < F 30 πολλάς] πολλής F f 34 εποίησε] έποίει Ζ | γενέσθαι] r*~> post Φαραώ (3δ) F 85

Φαραώ, καΐ είς πλουτον βασιλικόν καΐ είς δόξαν και τρυφήν ηΰξήθη ττά- 35 ση σοφία παιδευθείς Αιγυπτίων, καΐ ανδρωθείς και γενόμενος μέγα? ήρνήσατο ττάντα εκείνα, την κακουχίαν και τους όνειδισμούς του Χρίστου >μαλλον έλόμενος< κατά τον άποστολικόν λόγον >ή πρόσκαιρο ν έχει ν αμαρτίας άττόλαυσιν < · και φυγάς Αίγύπτου γεγονώς πόσον χρόνον εν ποιμαντική διήγεν εργασία ό βασιλέως υιός καΐ είς τοσαύτην άττόλαυ- 40 σιν καί τρυφήν βασιλικήν ανατραφείς, και ούτως ύστερον δόκιμος τφ θεώ και πιστός δια της πολλής μακροθυμίας ευρεθείς, οία πολλούς πειρασμούς ύπομείνας έγένετο λυτρωτής καί ηγούμενος και βασιλεύς του Ισραήλ, και Θεός του Φαραώ υπό του Θεού προσηγορεύθη · δι' αυτού γαρ Αίγυπτον έμάστιξε και τα μεγάλα θαυμάσια ό Θεός δι' αυτού εϊς 45 Μ 536 Φαραώ ένεδείξατο και τέλος εν / Θαλασσή τους Αιγυπτίους κατεπόντισεν. ιδού το του Θεού βουλή μα και ή πρόθεσις μετά πόσους χρόνους απεδείχθη καΐ μετά πόσας δοκιμασίας και θλίψεις έτελέσθη. 9 5 > 'Ομοίως και επί του Αβραάμ, προ πόσων χρόνων έπηγγείλατο ό θεός χαρίσασθαι υϊόν καί ου πάραυτα δέδωκεν, αλλά μεταξύ πόσοις so ετεσι δοκιμασίαι και πειρασμοί προς αυτόν γεγόνασιν. αυτός δε μακροθύμως πάντα τα επερχόμενα ύπομείνας και εαυτόν τη πίστει πληροφορήσας ότι ό έπαγγειλάμενος άψευδής τυγχάνων πληρώσει τον εαυτού λόγον καί οΰτως πιστός ευρεθείς επέτυχε της επαγγελίας. 9>6 'Ούσαύτως καί Νώε πεντακοσιοστφ ετει κελευσθείς υπό του Θεού 55 την κιβωτόν κατασκευάζειν επαγγειλαμένου κατακλυσμόν έπαγαγεϊν τη οικουμένη καί έξακοσιοστώ ετει επαγαγόντος, εκατόν έτη έμακροθύμησεν εν μηδενί διστάσας, άρα ποιεί άπερ είπεν ό θεός ή μη ποιεί, αλλά άπαξ τη πίστει πληροφορηθείς δτι άπερ έλάλησεν ό θεός, αναμφιβόλως γενέσθαι δει. καί ούτως δόκιμος τη προαιρέσει εν πίστει καί υπομονή 60 καί μακροθυμία πολλή ευρεθείς διεσώθη μόνος μετά του οίκου αυτού, την έντολήν καθαρώς φυλάξας. 7 9> Ταύτας δε τάς άφορμάς εκ των γραφών ήνέγκαμεν προς το άποδεϊξαι, δτι ή του θεού της χάριτος εν άνθρώπω γινομένη ενέργεια καί το χάρισμα του πνεύματος του.αγίου, όπερ πιστή ψυχή λαμβάνειν 65 καταξιοϋται, μετά πολλού αγώνος και υπομονής πολλής καί μακροΗ 32, 2 auf das Weltende bezogen: αϊτό του θεοΰ προώριστσι διαλυθηνοα την κτίσιν ταύτην καΐ τταρελθεϊν του ούρανόν καί την γήν. 34f. Ex 2, 10; Hbr 11, 24. 86L Act 7, 22. 38f. Hbr 11, 25. 391. Ex 2, 15f. 44 Ex 7, 1. 45L Ex 14. 49i. Gen 15, 4; Gen 17, 15f. 50Ϊ. Gen 12-22. 52f. Rm4, 21. 55«. Gen 6, 7if. 57 Gen 7, 6f. 59 Rm 4, 21. 63 άφορμάς: Wie hier εκ των γραφών nimmt Symeon H 32, 1 τάς άφορμάς από των KMDF(P C )ZG 35/36 πάση σοφία] πάσης σοφίας F 38 ή] + καί F 39/ 40 καί -άπόλαυσιν] < F 41 βασιλική ν] < Μ 44 του2] < F 45 τα] < F | αύτοΰ] + έποίησεν F, + είργάσατο Pc 46 Ινεδείξατο] < FPc | εν] τη F 47/48 χρόνους απεδείχθη] τρόπους ανεδείχθη F 49 έπηγγείλατο] + ούτω Ζ 50f καί ου] ου γαρ Μ 57 επαγαγόντος] επάγοντας F 58 άπερ είπεν] ~ post ποιεί2 Ζ | άλλα] αλλ' MD 65 όπερ] άπερ F

86

70

75

so

85

90

θυμίας καΐ πειρασμών καϊ δοκιμασιών γίγνεται, της αυτεξουσίου προαιρέσεως δια πασών θλίψεων δοκιμαζόμενης, και έπάν εν μηδενΐ το πνεομα λύπηση, αλλά τη χάριτι δια πασών εντολών σύμφωνος γένηται, τότε της εκ των παθών ελευθερίας τυχεϊν καταξιουται καϊ της υιοθεσίας του πνεύματος πλήρωσιν λαμβάνει και της εν μυστηρίω λαλουμένης σοφίας και του πνευματικού πλούτου και της συνέσεως της μη ούσης του κόσμου τούτου, ης οί όντως Χριστιανοί μέτοχοι γίνονται, διό και πάντων ανθρώπων των εχόντων το του κόσμου πνεύμα, φρονίμων, συνετών, σοφών, ούτοι είς πάντα διαφέρουσιν. ό τοιούτος γαρ πάντας αν- 9,8 θρώπους »ανακρίνει« κατά το γεγραμμένον, γινώσκει εκαστον πόθεν λαλεί και που εστηκεκαΐ εν ποίοις μέτροις εστίν, αυτόν δε ουδείς ανθρώπων των εχόντων το πνεύμα του κόσμου γινώσκειν και άνακρίνειν δύναται, εί μη μόνον ό το δμοιον έχων έπουράνιον της θεότητος πνεύμα γιγνώσκει τον δμοιον, ως φησιν ό απόστολος · »πνευματικοϊς πνευματικά συγκρίνοντες. ψυχικός δε άνθρωπος ου δέχεται τα του πνεύματος του θεού· μωρία γαρ ούτω εστίν«, »ό δε πνευματικός ανακρίνει μεν πάντα, αυτός δε υπ' ούδενός ανακρίνεται«, ό τοιούτος πάντα τα του κόσμου πράγματα Ινδοξα, πλούτο ν καϊ τρυφήν και πασά ν άπόλαυσιν αυτήν / τε την γνώσιν και πάντα τα του αίώνος τούτου βδελυκτά ηγείται καΐ Μ 58? μισητά. "(Οσπερ γαρ ό φλεγόμενος και κατεχόμενος πυρετώ, δπερ αν προσ- 9,9 ενέγκης αύτφ βρώμα ή πόμα ήδιστον, βδελύσσεται και αποβάλλει δια το πυρετώ φλέγεσθαι αυτόν καϊ υπ' αυτού σφοδρώς ενεργεΐσθαι, τον αυτόν τρόπον και οί φλεγόμενοι τω έπουρανίω του πνεύματος ίερώ φαινομένων. 68f. Eph 4, 30. 70 υιοθεσίας: Berufung zur υΙοθεσία als Zweck des Kommens Christi H 11, 15. υΙοθεσία als Bestimmung des Menschen H 16, 13; 25, 2; als μέτρον της τελειότητας Η 17, 2. Ziel des M nchs, υΙός θεοο γενέσθαι Η 53, 1; vgl. Ep. 2 (MPG 34, 413A); H 48,2. 6; Kl.-B., S. 42,9. άποθεοϋται γαρ λονττόν ό TOIO TOS καϊ γίγνεται υΙός θεοϋ (Η 15, 35). — υίοθεσία als μεγίστη πασών προκοπή bei Clem. Alex., Strom. II, XVI, 75, 2 (II, 152, 25). 71 f. I Cor 2, 7. 73 κόσμου τούτου: S. zu H 4, 7 πνεύμα του κόσμου. 74. 78 cf. I Cor 2, 12. 76 I Cor 2, 15. 78 γινώσκειν: ber die Unf higkeit der σοφοί, την λεπτότητα του νοός eines Begnadeten zu erkennen, vgl. H 15, 14. 15. άνακρίνειν: άνακρίνουσιν έαυτάς (Η 29, 4) meint Selbstpr fung, nicht gegenseitige Pr fung der πισταΐ ψυχαί (vgl. H 29, 7; 53, 4). Dagegen r t H 48, 2, entweder sich selbst zu pr fen ήτοι υπό πνευματικών ανδρών άνακρίνεσβαι καϊ δοκιμάζεσθαι, πώς έπίστευσε καϊ Ιδωκεν εαυτόν τω θεώ; vgl. auch Kl.-B., S. 29, 21. Der ασκητής als selbstgew hlter κριτής des Novizen H 53, 8. 79 vgl. Herrn. Mand. XI, 14. 80 H. I Cor 2, 13-15. 85 γνώσιν: Vgl. das ber die Mittelstellung der γνώσις zu H 7, 5 Gesagte. KMDF(P C )ZG 67 πειρασμών - αυτεξουσίου] < F 69 αλλά] + πασών F | C δια πασών] < F 70 τυχεϊν] < M 72 σοφίας] P G (similiter B: λαλοϋμεν θεοϋ σοφίαν), < KMDFZ 72 καϊ] < F 73f πάντων] + των Pc 79 δ] < P° 80 τον] το F 83 αυτός - πάντα] < F 84 πράγματα ένδοξα] 21 Ζ 89 αυτόν] ούτω FPC 87

και σεμνώ ποθώ και τφ ερωτι της αγάπης του ΘΕΟΟ την ψυχή ν τρωθέντες και τω θείω και έπουρανίω πυρί, δ ό κύριος εν ττ} γη ήλθε βαλεΐν και θέλει εν τάχει άναφθήναι, σφοδρώς ενεργούμενοι και έκκαιόμενοι είς τον ούράνιον τοΟ Χριστοο ττόθον, ως ττροείρηται, ιτάντα τα TOO αιώνος τούτου ένδοξα και τίμια απόβλητα και μισητά λογίζονται δια το της 95 αγάπης τοο Χρίστου πυρ το συνέχον και έκκαϊον και φλέγον αυτούς τη προς τον θεόν διαθέσει και τοις επουρανίοις άγαθοϊς της αγάπης· εξ ης αγάπης ουδέν των επουρανίων ή επιγείων ή καταχθόνιων χωρίσαι δυνήσεται τούτους, καθώς ό απόστολος έμαρτύρησε Παύλος δτι »τίς 10 ημάς χωρίσει από της αγάπης του Χρίστου;« και τα έξης. ° 9,10 Την δε κτήσιν της εαυτού ψυχής και της επουρανίου του πνεύματος αγάπης ουκ ένδέχεταί τίνα εύρεϊν, εάν μη πάντων των του αιώνος τούτου εαυτόν άλλοτριώσας προς την ζήτησιν της αγάπης του Χρίστου εαυτόν έπιδφ και πασών υλικών μερίμνων και περισπασμών γήινων ό νους εκτός γένηται, ίνα περί τον ένα σκοπόν όλος άσχοληθήναι δυνηθή, 105 δια πασών εντολών ταύτα κατευθύνων, ίνα δλη ή μέριμνα και ή ζήτησις καΐ ό περισπασμός και ή ασχολία της ψυχής περί την ερευναν της νοερας ουσίας ή, πώς αυτήν κοσμηθήναι δει ταΐς των αρετών έντολαϊς και τω έπουρανίω του πνεύματος κοσμώ και τη κοινωνία της τοο Χρίστου καθαρότητας και αγιασμού, ίνα τις πασιν άποταξάμενος και πάντα no εαυτού περικόψας τα της ύλης και γης εμπόδια, καί σαρκικής αγάπης 91 cf. Cant 2, 5. 92f. Lc 12, 49. 98 Phil 2, 10. 99f. Rm 8, 35. 101 f. cf. Rm 15, 30. 107 ερενναν: Im Sinne der Selbsterforschung auch H 9, 11; 48, 4; 50, 4; διερευναν H 53, 4. 1071. νοερός ουσίας: ber die νοερά ουσία des Menschen, H 15, 32 dem έσω άνθρωπος gleichgesetzt, wird H 15, 22 (Gen l, 26) gesagt: περί της νοερας ουσίας του ανθρώπου, της αθανάτου λέγω ψυχής; vgl. Η 26, 1. Zu den νοεραΐ ούσίαΐ werden Η 16, l mit den Seelen auch die Engel und D monen gerechnet; vgl. H 15,49. 110 άποταξάμενος: cf. Lc 14,33. Die άπόταξις bezieht sich nach H 11, 7 zun chst auf den Besitz; sie macht nach H 27, 18 ξένος und άκτήμων und entnimmt fleischlicher κοινωνία. Nach H 43, 3 wird man durch sie άκτήμων, άπολις und νηστεύων; nach H 49, l entsagt man mit der Welt auch ihrer τρυφή, κτήματα, πατήρ καί μήτηρ und wird ξένος καί πένης καί ενδεής. ber diese allgemein m nchische άπόταξις hinaus verlangt Symeon die von sich selbst und seinen Neigungen (H 43, 3), den θελήματα (Η 53, 10), und stellt so neben die u ere die innere άπόταξις: ό μονάζων ist άποταξάμενος τφ κοσμώ Ισωθέν τε καί ϋξωθεν ήγουν Ιξωθεν μεν ταΐς υλαις καί τοις κοσμικοϊς πράγμασιν Ισωθεν δε τοις τούτων διανοήμασιν (Η 56, 1). — άπόταξις als άπόταξις χρημάτων Manien. Υ., KMDF(P C )ZG 92 εν τη γη] επί την γήν Ρ<= | Ιν τη γη ήλθε] 4123 Μ 93 εν c τάχει] <~~> post άναφθήναι P 94 ούράνιον] έπουράνιον D | ως προείρηται] < Μ 94/95 του αΙώνος τοΰτου] αΙώνια Μ*, correxit et ~ post τίμια Μ 96 καί φλέγον] < Μ | τον] < FP° f 98 εξ ης αγάπης] < F 99 Ιμαρτυρησε τίς] < D, add. in rasura 4 litterarum et i. m. D1 101 επουρανίου] + καί F c 102γαΙώνος] + πραγμάτων P 104 μερίμνων καί] < F 106 ή μέριμνα καί] < Μ 110 πάντα] + τα F

ή προσπάθειας γονέων ή συγγενών έκτος γενόμενος, εν μηδενί έτέρω συγχώρηση τφ εαυτού νφ άσχοληθήναι ή περισπασθήναι, οίον ή αρχή ή δόξη ή τιμαΐς ή φιλίαις σαρκικαϊς κόσμου ή έτέραις τισι φροντίσι 115 γηΐναις* αλλ' όλος εξ όλου περί την ζήτησιν της νοερας ουσίας της ψυχής την μέριμναν και Θλϊψιν ό νους άναλάβη και τη προσδοκία και αναμονή της του πνεύματος επιφοιτήσεως όλος εξ όλου ύπομένη, καθώς φησιν ό κύριος· »εν τη υπομονή υμών κτήσασθε τάς ψυχάς υμών«, και πάλιν >ζητεϊτε την βασιλείαν και ταύτα πάντα προστεθήσεται ύμΐν<. 120 Γένοιτο δε, ίνα ούτως τις αγωνιζόμενος καί πάντοτε προσεχών 9,11 έαυτφ, ήτοι εν ευχή ήτοι εν υπακοή ήτοι εν έργω οίωδήποτε κατά θεόν γιγνομένω, το σκότος των πονηρών δυνάμεων άποφυγεϊν δυνηθή. ό γαρ νους της εαυτού ερεύνης και της προς κύριο ν ζητήσεως έκτος μη γινόμενος την εαυτού ψυχήν κτήσασθαι δύναται ουσαν εν απώλεια 125 παθών, τω προς κύριον / αεί βία καί προθυμία αίχμαλωτίζειν εαυτόν Μ s και αύτφ μόνω προσκολλασθαι, καθώς είρηται· »αίχμαλωτίζοντες παν νόημα είς την ύπακοήν του Χρίστου«, όπως δια του τοιούτου αγώνος και πόθου και ζητήσεως ό νους καταξιωθή γενέσθαι μετά του κυρίου εϊς εν πνεύμα, της δωρεάς καί χάριτος τουΧριστου άναπαυσαμένης εν τω άγγείω 130 της ψυχής, είς παν έργον αγαθόν προευτρεπισαμένης αυτής και μη S. 79, 9, κόσμου und διαβόλου S, 59, 7 f. Ill ύλης: Die Verbindung von ύλη und yfj im Sinne von „festem Land" H 53, 12 l t auch hier bei Ολη nicht an den philosophischen Begriff denken, sondern wohl mehr an den Besitz. 117 επιφοιτήσεως: Vgl. H 53, 15: ό γαρ γενέσθαι βουλόμενος εξ αληθείας Χριστιανός ... οφείλει ... είς το δεξιόν μέρος τον νουν αΟτοϋ έκτείνειν, την έτπφοίτησιν του πνεύματος πασαν ώραν εν ττίστει προσδοκώντα. 118 Lc 21, 19. 119 Mt 6, 33. 120 αγωνιζόμενος: S. zu H 3, 3 αγώνα, wobei zu beachten ist, da der άγων hier εν υπακοή ήτοι εν εργορ οίωδήποτε κατά θεόν γιγνομένίρ sich vollzieht. 122 σκότος: σκότος steht bei Symeon in mannigfacher Verbindung: λογισμοί του σκότους H l, 5; δυνάμεις του σκότους Η l, 5; 14, 6; σκότος των παθών Η 9, 13; 44, 6; Ερ. 2 (MPG 34, 409C); ενδύματα του σκότους Η 32,4 (vgl. 30,7); κάλυμμα του σκότους Η 14, 2; θέλημα του σκότους Η 9, 12; άβυσσος σκότους Η 11,12; 15, 51; σατανική γη του σκότους Η 14, 6; ulol του σκότους Η 15, 21; πολίτευμα του σκότους Η 17, 4. Personifiziert Η 47, 1: Die Christen empfangen die δόξα του φωτός in den Seelen, καί το σκότος μη φέρον την αύγήν του φωτός έκτυφλούμενον φυγαδεύεται. Zu βασιλεία του σκότους s. zu H 2, 1. — Vgl. noch Manich. T., S. 201, 17: the king of the Darkness. Zu ulol του σκότους (Η 15, 21) vgl. Origenes, Contra Celsum II, 67 (I, 189, 15): καί άνέωξε δε „φωτός" πύλας τοις γενομένοις μέν,,σκότους" καΐ,,νυκτός" υίοΐς, έπιδεδωκόσι δε εαυτούς είς το γενέσθαι υΙούς „ημέρας" καί „φωτός". 1261. II Cor 10, 5. 1281.1 Cor 6,17. 129 cf. Rm 5,15. δωρεάς: Η 53, 18 redet in einfacherer KMDF(P C ) Z G 112 γονέων] γηίνων Ff 114 σαρκικαΐς] + τον/F | τισΐ] φησί F 117 της - υπομονή] < F 119 ζητείτε] + πρώτον MF (cf. Mt 6,33) | βασιλείαν] + των ουρανών F 122 δυνάμεων] δαιμόνων D 124 γινόμενος] γενόμενος Μ 126 ούτω] έαυτώ Μ, τω F | μόνφ] < F 127 νόημα] + είς Χριστόν τουτέστιν F | του Χρίστου] αύτοΟ F 129f καί] + της KF | άνοπταυσαμένης] -σάμενος D 130 προευτρεπισαμένης] -πισμένης Μ

ένυβριζούσης το του κυρίου πνεύμα εν τοις Ιδίοις θελήμασι και τοις του αίώνος τούτου ρεμβασμοϊς ή δόξαις ή άρχαϊς ή ίδιογνωμοσύναις ή ήδοναϊς σαρκικαϊς καΐ των πονηρών ανθρώπων συνδυασμοί? και κοινω9.12 νίαις. άγαπητόν γαρ εί όλη εξ όλου έαυτήν τω κυρίω άναθεϊσα και ούτω μόνω προσκολλωμένη και ταϊς έντολαϊς αύτοο άνεπιλήστως 135 ένδιατρίβουσα και το έπιφοιτήσαν και επισκίασαν του Χρίστου πνεύμα άξίως τιμήσασα καταξιωθη μετ' αυτού είς εν πνεύμα και μίαν κρασιν γενέσθαι, καθώς φησιν ό απόστολος · >ό κολλώμενος τω κυρίω εν πνεύμα εστίν<· εάν δε τις έκδφ εαυτόν εις μεριμνάς ή δόξαν ή αρχήν, ή τιμών ανθρωπίνων έπιμελήσηται καΐ ταύτα έπιζητη και εν γηΐνοις λογισμοϊς 140 ή ψυχή άναφυρηται και συγχέηται ή εν τινι του αιώνος τούτου δέδεται και κεκράτηται, και ποθη ή τοιαύτη ψυχή διαπερασαι και διαφυγεϊν και έξειλήσαι το σκότος των παθών, εις δ κατέχεται Οπό των πονηρών δυνάμεων, ου δύναται δια το αγαπάν και ποιεϊν το θέλημα του σκότους και τελείως μη μισεϊν τα επιτηδεύματα της κακίας. 145 9.13 Έτοιμάσωμεν ου ν εαυτούς όλη προαιρέσει και δλω θελήματι προς κύριον πορεύεσθαι καΐ Χρίστου ακόλουθοι γίνεσθαι, εις το τα θελήματα αυτού έπιτελεϊν και μεμνήσθαι πασών των εντολών αυτού του ποιήσαι αυτάς, και όλους εαυτούς από της αγάπης του κόσμου χωρίσαντες αύτφ μόνω τάς εαυτών ψυχάς άναρτήσωμεν και την άσχολίαν και μέριμναν ΐδο και ζήτησιν αυτού μόνου εν νώ εχωμεν. εί δε καί δια του σώματος είς άσχολίαν εντολών καί δια θεόν ΰπακοήν ολίγον άσχοληθώμεν, ό νους της προς κύριον αγάπης και ζητήσεως και πόθου μη χωριζέσθω, όπως τοιούτω Wendung: την του αγίου πνεύματος χάριν καί δωρεάν ήμϊν καταπέμπων. 130 cf. II Tim 2,21. 131 έννβριζούσης: Symeon gebraucht λυπεΐν (vgl. Eph 4, 30) und ένυβρίξειν (vgl. Hbr 10, 29) nebeneinander; z.B.H24,6: την χάριν μη Ινυβρίζων. . .μη λυπήσει το πνεύμα. 132 ρεμβασμοϊς: S. zu H 4, 4. 137ίί. cf. I Cor 6, 17. 137 κρασιν: S. zu Η 2, 2 μεμιγμένη und Η 1, 3 άνακιρνωμένη?. 142 διαπερασαι: Vgl. Η 27, 2 und Η 44, 6: at ψυχαΐ των Χριστιανών ... παρέρχονται τα? εναντία? των αρχών καΐ εξουσιών πονηρά? δυνάμει? (vgl. H 47, 13). Zur Vorstellung von den τελώναι vgl. H 43, 9. — Acta Philippi 144 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 86, 2): μη καλυψάτω με ό σκοτεινό? αυτών (sc-τών εξουσιών) αήρ, δπω? διαπεράσω τα του πύρο? ύδατα καΐ πασαν την άβυσσον. Zur Vorstellung von den die Seele nach dem Tod erwartenden άρχοντε? του σκότου? vgl. Apophth. patr. Theophilus 4 (MPG 65, 200B); hier als Seelengericht. hnlich Athanasius, Vita Antonii 65 (MPG 26, 933C), w hrend 66 (ebd. 937 A) nur von einem ύπερίπτασθαι des την πάροδον των ψυχών hindernden εχθρό? spricht. 143ί. πονηρών δυνάμεων: Vgl. H 16, 13: δυνάμει? αί υπό τον ούρανόν σκοτεινά!... κατέχουσί σου την ψυχήν, μη έώντέ? σε άνελθεϊν εί? του? ουρανού?. 147 ακόλουθοι: Daneben ακόλουθο? πάντων των αγίων (Η 53, 1). 149 Rm 8, KMDF(P°)ZG 134 Ιαυτήν τφ κυρίω] 231 Μ f 139 έκδώ] ένδφ My 140 ανθρωπίνων] ανθρώπων Ρ° | έπιζητή] ζητή F 141 δέδεται] δέδοται Ζ 142 διαφύγει ν] φυγείν D 143 ε!? δ] εί? δν Μ 145 μη] ~ post καί F 147 καΐ - γίνεσθαι] < F 148 έπιτελεϊν] άκολουθεΐν Μ, χ έπιτελεϊν Μ i. m. 149 από] + αμαρτία?, μάλλον δε F 151 αύτοο] έαυτοϋ Ζ f 90

νοΐ αγωνιζόμενοι και όρθφ φρονήματι την όδόν της δικαιοσύνης διοδεύον155 τες και πάντοτε έαυτοϊς προσέχοντες επιτύχουμε ν της επαγγελίας του πνεύματος αύτοο και λυτρωθώμεν δια της χάριτος εκ της απώλειας τοο σκότους των παθών, ύφ' ων ή ψυχή ενεργείται, ίνα της αίωνίου βασιλείας άξιοι γενώμεθα και σνναπολαΰσαι Χριστώ όλους αίώνας καταξιωθώμεν, δοξάζοντες πατέρα και υίόν καΐ ayiov πνεύμα είς τους 160 αίώνας. αμήν. 35. 164 cf. II Ptr 2, 21. 155 επαγγελίας: S. zu H 4, 16. 1551. cf. Gal 3, 14. 156 λυτρωθώμεν: λύτρωσις steht H 4, 26 absolut neben σωτηρία, H 15, 43 neben πρεσβεία, Η 20, 6 neben ίασις, Η 26, 11 neben βασιλεία und ζωή, H 52, l neben ελευθερία. N her bestimmt H 3, 6 als Erl sung von der εναντία 50ναμις, Η 49, 5 von der φυλακή του σκότους (vgl. H 53, 4: από παντός παραπτώματος φαινομένου και κρυπτού; darum gibt es innere λύτρωσις των δεσμών [Η 21,3]), Η 10, 2. 4 und 46, 4 von den πάθη, Η 26, 10 von den λογισμοί, Η 37, l von der οργή, Η 47, 14 vom Tode, H 19, 2 von den Feinden (vom Feinde H 44, 2) und der einwohnenden S nde. Typologisch wird die Errettung aus gypten auf die Erl sung von der δουλεία του σκότους und den gyptischen Geistern gedeutet (H 11, 6; 47, 5. 8. 9). Der λυτρωτής Χριστός (Η 11, 6) ist deshalb der geistige Mose (H 47, 7; 9, 4), neben dem einmal auch die Apostel als λυτρωταΐ των ανθρώπων genannt werden (H 28, 6). KMDF(P°)ZG

158 καΐ] < F

ΟΜΙΛΙΑ I. Ai φιλαλήθεις και φιλόθεοι ψυχαΐ αί τελείως / τον Χριστόν ενδύσασθαι 10,1 εν πολλή έλπίδι και πίστει έπιποθοοσαι της παρ' έτερων ύπομνήσεως [Μ 5« ου τοσούτον χρήζουσιν οϋτε του ουρανίου πόθου και του προς κύριον 5 έρωτος, καν επί ποσόν έλαττοοσθαι ύπομένουσιν, αλλ' δλαι εξ όλου τω σταυρώ του Χρίστου προσηλωμένοι προς τον πνευματικόν νυμφίον 2 φιλαλήθεις: Die φιλαλήθεις, denen hier ein selbst ndiges und unabl ssiges Streben nachger hmt wird und die nach H 29, 7 auf die Verhei ungen des Geistes blicken, sind nach H 17, 14 besonderen Verfolgungen ausgesetzt, l φιλόθεοι καΐ φιλαλήθεις των Χριστιανών ψυχαί gewinnen nach vielen Pr fungen τον έπουράνιον των αγίων χώρον (Kl.-B., S. 119, 30); Η 43, 8 gewinnen sie den kampfscheuen Weisen die Gnade des Geistes ab (ob φιλαλήθεις Selbstbezeichnung der Messalianer ?). φιλόθεοι: Neben φιλόχριστος H 10, 4. φίλος θεού bezeichnet Urst nd (H 12, 8) und Ziel (H 14, 3 in H 13). — Bei Clem. Alex, im Sinne von „Gnostiker" (Strom. IV, VII, 52, 2 [II, 272, 14]; VI, IX, 76, 3 [II, 469, 25]; VII, VII, 42, 3 [III, 31, 31]; VII, XI, 68, 3 [III, 49, 13]). cf. Gal 3, 27; cf. Rm 13, 14. ένδύσασθαι: S. zu H 2, 5 ενδύματα. 5 έρωτος: πόθος (Η 9, 9; 10, 1; 40, 2) und Ιρως richten sich als θείος έρως (Η 4, 15; 40, 2) auf Gott H 15, 37, den κύριος Η 10, 1; 15, 14.15, den himmlischen Br utigam H 4, 6, w hrend H 4, 16 vom Ιρως θείου πνεύματος spricht, θείος έρως bezeichnet H 25, 5 den Vollendungszustand. — Vgl. Gregor v. Nyssa, De instiKMDF(P C )ZG

2 Χριστόν] κύριον Ζ

4/5 ούτε - ΰπομένουσιν] < F 91

νοΐ αγωνιζόμενοι και όρθφ φρονήματι την όδόν της δικαιοσύνης διοδεύον155 τες και πάντοτε έαυτοϊς προσέχοντες επιτύχουμε ν της επαγγελίας του πνεύματος αύτοο και λυτρωθώμεν δια της χάριτος εκ της απώλειας τοο σκότους των παθών, ύφ' ων ή ψυχή ενεργείται, ίνα της αίωνίου βασιλείας άξιοι γενώμεθα και σνναπολαΰσαι Χριστώ όλους αίώνας καταξιωθώμεν, δοξάζοντες πατέρα και υίόν καΐ ayiov πνεύμα είς τους 160 αίώνας. αμήν. 35. 164 cf. II Ptr 2, 21. 155 επαγγελίας: S. zu H 4, 16. 1551. cf. Gal 3, 14. 156 λυτρωθώμεν: λύτρωσις steht H 4, 26 absolut neben σωτηρία, H 15, 43 neben πρεσβεία, Η 20, 6 neben ίασις, Η 26, 11 neben βασιλεία und ζωή, H 52, l neben ελευθερία. N her bestimmt H 3, 6 als Erl sung von der εναντία 50ναμις, Η 49, 5 von der φυλακή του σκότους (vgl. H 53, 4: από παντός παραπτώματος φαινομένου και κρυπτού; darum gibt es innere λύτρωσις των δεσμών [Η 21,3]), Η 10, 2. 4 und 46, 4 von den πάθη, Η 26, 10 von den λογισμοί, Η 37, l von der οργή, Η 47, 14 vom Tode, H 19, 2 von den Feinden (vom Feinde H 44, 2) und der einwohnenden S nde. Typologisch wird die Errettung aus gypten auf die Erl sung von der δουλεία του σκότους und den gyptischen Geistern gedeutet (H 11, 6; 47, 5. 8. 9). Der λυτρωτής Χριστός (Η 11, 6) ist deshalb der geistige Mose (H 47, 7; 9, 4), neben dem einmal auch die Apostel als λυτρωταΐ των ανθρώπων genannt werden (H 28, 6). KMDF(P°)ZG

158 καΐ] < F

ΟΜΙΛΙΑ I. Ai φιλαλήθεις και φιλόθεοι ψυχαΐ αί τελείως / τον Χριστόν ενδύσασθαι 10,1 εν πολλή έλπίδι και πίστει έπιποθοοσαι της παρ' έτερων ύπομνήσεως [Μ 5« ου τοσούτον χρήζουσιν οϋτε του ουρανίου πόθου και του προς κύριον 5 έρωτος, καν επί ποσόν έλαττοοσθαι ύπομένουσιν, αλλ' δλαι εξ όλου τω σταυρώ του Χρίστου προσηλωμένοι προς τον πνευματικόν νυμφίον 2 φιλαλήθεις: Die φιλαλήθεις, denen hier ein selbst ndiges und unabl ssiges Streben nachger hmt wird und die nach H 29, 7 auf die Verhei ungen des Geistes blicken, sind nach H 17, 14 besonderen Verfolgungen ausgesetzt, l φιλόθεοι καΐ φιλαλήθεις των Χριστιανών ψυχαί gewinnen nach vielen Pr fungen τον έπουράνιον των αγίων χώρον (Kl.-B., S. 119, 30); Η 43, 8 gewinnen sie den kampfscheuen Weisen die Gnade des Geistes ab (ob φιλαλήθεις Selbstbezeichnung der Messalianer ?). φιλόθεοι: Neben φιλόχριστος H 10, 4. φίλος θεού bezeichnet Urst nd (H 12, 8) und Ziel (H 14, 3 in H 13). — Bei Clem. Alex, im Sinne von „Gnostiker" (Strom. IV, VII, 52, 2 [II, 272, 14]; VI, IX, 76, 3 [II, 469, 25]; VII, VII, 42, 3 [III, 31, 31]; VII, XI, 68, 3 [III, 49, 13]). cf. Gal 3, 27; cf. Rm 13, 14. ένδύσασθαι: S. zu H 2, 5 ενδύματα. 5 έρωτος: πόθος (Η 9, 9; 10, 1; 40, 2) und Ιρως richten sich als θείος έρως (Η 4, 15; 40, 2) auf Gott H 15, 37, den κύριος Η 10, 1; 15, 14.15, den himmlischen Br utigam H 4, 6, w hrend H 4, 16 vom Ιρως θείου πνεύματος spricht, θείος έρως bezeichnet H 25, 5 den Vollendungszustand. — Vgl. Gregor v. Nyssa, De instiKMDF(P C )ZG

2 Χριστόν] κύριον Ζ

4/5 ούτε - ΰπομένουσιν] < F 91

όσημέρσι πνευματικής προκοπής εν έαυταϊς αϊσθησιν έιτιγινώσκουσι. τετρωμέναι δε τω ούρανίω ποθώ καΐ εκπεινοι ουσαι περί την δικαιοσύνην των αρετών, την εκλαμψιν του πνεύματος εν επιθυμία πολλή και άκορέστω εχουσιν. εί δε και θείων μυστηρίων δια της πίστεως αυτών επί- ίο γνώσιν λαβείν άξιοϋνται είτε και ευφροσύνης επουρανίου χάριτος μέτοχοι γίγνονται, ου πεποίθασιν εν εαυταΐς οϊόμεναι είναί τι, αλλ' δσω tuto Christiane, op. VIII, 1, p. 40,10: τον απαθή καΐ μακάριον ερωτά. 6 cf. Col 2, 14. στανρφ: Dazu m nchische Variationen H 17, 1: ΟΙ τέλειοι Χριστιανοί... τω σταυρω του Χρίστου πάντοτε αφιερωμένοι είσίν ( hnlich Η 18,11); Η 45,1: ό yap εξ αληθείας μεταδιώκων τον σταυρόν του Χρίστου ... προσηλωμένον τον νουν είς την άγάπην του Χρίστου εχειν οφείλει; Ερ.2 (MPG34,417C): χρή τοίνυν εντεύθεν ήδη προσηλώσαι ήμας τω σταυρφ τα πάθη της αμαρτίας. Neben der m nchischen Verwendung von σταυρός steht H 38, 3 die dogmatische; dahin geh rt auch H 25, l, welche Stelle von der δια μόνου του εν τω σταυρω μυστηρίου verurteilten αμαρτία spricht, aber auch 28, 3, wo σταυρός das έργαλεΐον Christi darstellt, mit dem er den Boden der Seele bearbeitet, το άληθινόν ξύλον του σταυρού ist Christus selbst (H 47, 16). σταύρωσις als Liebesbeweis des κύριος Η 4, 18. Der σταυρός als das μέγα πρόσκομμα der Juden H 4, 20. Die unreinen Geister und die irdisch gesinnten Menschen sind εχθροί του σταυρού (Ep.2 [MPG 34,420Β]). Zum σημεΐοντοϋ σταυρού (= Lichtkreuz) s. zu H 8, 3 σημεΐον του σταυρού δια φωτός. Vom μυστήριον άπόκρυφον des σταυρός handelt Martyrium Petri 8 (Lipsius-Bonnet I, p. 90, 20). Neben σταυρός als M nchsmotiv und der dogmatischen Verwendung steht der Begriff H 50, 4 als Hinweis auf das geschichtliche Ereignis (vgl. dazu H 15, 11. 12: εξ ου γαρ ό σταυρός μετήλθε το πνεύμα το παράκλητον καΐ έχώρησεν είς τους Χριστιανούς, λοιπόν ουδείς Ιουδαίων έδιώχθη, άλλα Χριστιανοί έμαρτύρησαν). ·— ber die Kraft des σταυρός vgl. Hist. Laus. c. 2, p. 18, 11: "Οπου σταυρός έπιφοιτδ ουκ Ισχύει κακία τινός. 8 cf. Cant 2, 5. δικαιοσννην: Mt 5, 6. δικαιοσύνη ist zun chst die g ttlich gebotene (νόμος δικαιοσύνης Η 13), die des alsttestamentlichen Gesetzes (H 20, 6); auf ihrem Weg sind Gebote die Meilensteine (H 9, 13). Darum sollen die Christen die Fr chte der Gerechtigkeit (δικαιοσύναι Η 17, 7; 26, 11; vgl. 53, 3) in sich haben (H 43, 2); der Heilige Geist bef higt sie, πασαν δικαιοσύνην εντολών zu tun (H 18, 2). Wie aber vor dem blo en Reden ber δικαιοσύνη gewarnt wird (H 17, 9), so gilt es, die vermeintlich eigene Gerechtigkeit (H 20, 2. 3) zu verlassen und die δικαιοσύνη θεού zu suchen (H 37, 2. 3): Der Begriff wird also in die eigene Thematik Symeons einbezogen. 12 οϊόμεναι: οϊησις beraubt des Charisma (H 10, 3). Christen sind μη θαρροΰντες έαυτοϊς ή οΐόμενοί τι είναι (Η 15, 26); selbst wenn man die Stigmen des Herrn hat, μη οίηθή εν τινι (Η 37, 9). Es gilt darum die Pr fung, ob man in Wahrheit oder nur οΐήσει δικαιώσεως καΐ πίστεως glaubt (H 48, 2). Die οϊησις της δικαιοσύνης ist der die messalianische Gebets- und Gnadenlehre bestimmende Gegensatz. Die Warnungen gelten der Selbstgewi heit, die durch sich selber τελείαν κατόρθωσιν zu leisten (H 24, 5) oder die τελεία καθαρότης zu wirken (ebd.) meint; die ohne λόγος θεού die S nde besiegen zu k nnen glaubt (H 25, l: εΙκή φυσιούμενοι, οίονται δια του Ιδίου αυτεξουσίου καταργεΐν τάς άφορμάς της αμαρτίας) und die sich auf das σχήμα μοναζόντων (Η 38, 1), die leibliche Askese (H 4, 7: die t richten KMDF(P C )ZG 7 Iv εαυταΐς αίσθησιν] 312 M | επιγινώσκουσι] έπιγινώσκεσθαι P 9 εν] < MZ 10 el] l FZ 12 εαυταΐς οΐόμεναι] έαυτοϊς οΐόμενοι F C

92

πνευματικών χαρισμάτων καταξιουνται, τοσούτω μάλλον άκορέστως εχουσαι του ουρανίου πόθου έμπόνως έπιζητουσι· και όσον άνπνευματι15 κής προκοπής εν εαυταϊς αΐσθησιν λάβωσι, τοσούτω μάλλον εκπεινοι και εκδιψοι εις την μετάληψιν και αυξησιν τη? χάριτος ύπάρχουσι, και δσω πνευματικώς πλουτουσι, τοσούτω μάλλον ως πενόμεναί εϊσι παρ' έαυταϊς, άκορέστως εχουσαι τω πνευματικω ποθώ προς τον ούράνιον νυμφίον, ως φησιν ή γραφή· >οί τρώγοντες με έτι πεινάσουσι, καΐ οί 20 ττίνοντές με έτι διψήσουσιν<. Αι τοιαυται ψυχαΐ αϊ έμπύρως και άκορέστως την άγάπην προς 10,2 κύριον εχουσαι άξιαι της αΙωνίου ζωής τυγχάνουσι · διό και των παθών της άπολυτρώσεως καταξιοονται και του ccyiou πνεύματος του αρρήτου και μυστικής κοινωνίας εν πληρώματι χάριτος εκλαμψιν και Jungfrauen) oder auch auf όλίγη τη? χάρντο? παράκλησι? (Η 10, 3) verl t (H 29, 7: „ιδού εγώ χάρισμα πνευματικόν κέκτημαι"). Man darf nicht οίεσθαι εαυτόν είναί τι, καν πάσα? TOS δικαιοσύνα? ποίηση (Η 53, 3). Als Gefahr des gro en Asketen H 27, 14. S. auch zu Z. 8 δικαιοσύνην. 13 χαρισμάτων: Neben dem allgemein als δύναμι? θεϊκή verstandenen χάρισμα (Η 12, 16; 51, 3) steht die Mehrheit der Charismen: διακονία λόγου, διάκρισι?, χαρίσματα Ιαμάτων (Η 26, 4); χαρίσματα ίαμάτων, άποκάλυψι?, προφητεία (Η 26, 16). Sie sind anvertraut je nach dem Verm gen des οίκονομήσαι (Η 26, 4), um das sich die πνευματικοί Sorge machen m ssen (H 16, 11). Wichtig erscheint die Frage nach ihrem Verh ltnis zur τελεία αγάπη. Die Charismen geben keine Sicherheit (H 15, 16; 26, 16; 27, 14. 16), sie sind nur als Brautgeschenke zu werten (H 45, 7), die nicht ber das Fortwirken der κακία in der Seele hinwegt uschen d rfen (H 50, 4), deren sich also niemand berheben darf (H 10, 4; vgl. H 29, 1). — Zur Vorstellung von den Charismen als Brautgeschenken (εδνα) vgl. auch Gregor v. Nyssa, Hohel. Komm., or. I, p. 24, 4; zur Verteilung der Charismen nach Verdienst ebd. or. IX, p. 270, 5: at ποικίλαι των πνευματικών χαρισμάτων διαιρέσει? κατά την τη; σπουδή? άναλογίαν τοϊ? πεπονηκόσι προγίνονται. 191. Sir 24, 21 (zu τρώγοντε? f r έσθίοντε? vgl. Job 6, 54-56). 22 cf. Act 13, 46. 24 κοινωνίας: ber κοινωνία als Terminus der Brautmystik vgl. H 4, 15; ferner H 10, 4; 12, 15; 15, 2. 28; 16, 2; 25, 8; 45, 7; 47, 17 (κοινωνία του γάμου); Ερ. 2 (MPG34,416 CD). Daneben aber sind es andere Vorstellungen aus der religi sen Begriffswelt, die durch κοινωνία ausgedr ckt werden: κοινωνία und άνάκρασις του αγίου πνεύματος sind Korrelat zu γυμνό? είναι (Η 5, 7; vgl. II Cor 5, 3); Adam hatte κοινωνία und αίσθησι? του πνεύματο? (Η 12, 7); ohne μϊξι? und κοινωνία τη? επουρανίου φύσεω? ist die Seele unvollkommen (H 32, 6) und verdirbt (H l, 11). H 49, 3; 52, l rechnen die κοινωνία προ? το πνεϋμα zu den Weihnachtsgaben. Allein den Christen eigen (H 15, 9), geh rt κοινωνία του πνεύματο? zu den gro en Verhei ungen (H 18, 11) und bezeichnet nach H 25, 5 den Vollkommenheitszustand, κοινωνία bedeutet aber au erhalb des mystischen Sprachgebrauchs auch einfach den menschlichen Umgang (H 9, 11). Als kirchliche Gemeinschaft, zu der die reuigen ExkomK(usque ad 13 άκορέστως) MDF(P C )ZG 15 τοσούτω] τοσούτον Df 16f ύπάρχουσι] ένυπάρχουσιΡ 17/18 παρ'έαυταϊ?] καθ'έαυτά? Pc 19 ή γραφή] < D, add. i. m. D1 21 έμπύρω?] έμπείρω? Μ 23 του2] τη? DFPC G cum 1 B l αρρήτου] ·—· post του F

93

μετουσίαν τελείως κομίζονται, δσαι δε άνανδροι και χαονοι ψυχαί, μη 25 ζητοοσαι άπεντευθεν, ως έτι εν σαρκι τυγχάνουσι, τον άγιασμόν της καρδίας ουκ εκ μέρους, άλλα τελείως δι' υπομονής και μακροθυμίας δέξασθαι και κοινωνησαι τω παρακλήτω πνεΟματι εν τελειότητι μετά πάσης αίσθήσεως και πληροφορίας μη έλπίσασαι, και των παθών της κακίας λυτρωθήναι δια τοο πνεύματος μη έκδεξάμεναι ή πάλιν χάριτος θείας 30 καταξιωθεϊσαι, είς άμεριμνίαν τινά και άνεσιν, υπό της κακίας κλεπτό10,3 μεναι, έαυτάς έξέδωκαν ως δτι λαβουσαι την χάριν του πνεύματος και έχουσαι παράκλησι ν της χάριτος εν αναπαύσει και ποθώ και γλυκύτητι πνευματική, και επί τούτω πεποιθυϊαι ϋψουνται και άμεριμνουσι, μη συντριβόμεναι την καρδίαν και τφ φρονήματι μη ταπεινούμεναι μήτε 35 munizierten wieder zugelassen werden, erscheint sie in B (zit. bei D rries, Symeon, S. 262, Anm. 2). 26 cf. Rm 8, 8. 27 cf. Col l, 11. 31 άμεριμνίαν: Gegen ber der M nchsthese von der άμεριμνία der τέλειοι (Η 15, 18; vgl. Apophth. patr. Bessarion 12 [MPG 65, 141 D]: άμερίμνως πάντα τον της ζωής αυτού χρόνον διατελέσαντα) n tigt Symeon seine Lehre von der verborgenen κακία im Menschen, vor der άμεριμνία zu warnen: ούτε ούτοι l τέλειοι, έως εϊσΐν είς την σάρκα, άμεριμνουσι δια το αύτεξούσιον, αλλ' εμφοβοί είσι (Η 26, 23); vgl. noch H 15, 48; 16, 3 und Kl.Β., S. 72,8: ουκ οφείλει άμεριμνεΐνό νους καΐ έπαναπαύεσθαι εν τούτοις (den Leistungen der Askese: παρθένος sein, νηστεύειν, πτωχεύειν) ως ων τέλειος. Es bedeutet darum den entscheidenden Schritt, wenn jemand die auf Sichtbares gegr ndete Sorglosigkeit gegen das Suchen der Wahrheit vertauscht: το ττρότερον αμέριμνων εν τοις φαινομένοις καΐ φυσιούμενος έττ' αύτοϊς, νυν πλέον έσπούδασας κατά τάς γραφάς ζητών την άλήθειαν (Kl.-B., S. 73, 2). Η 8, 4 wird der Einwand gegen die τέλεια μέτρα gemacht, da man in solcher geistigen Trunkenheit nicht imstande sei, f r etwas, ούτε περί της αύριον, μεριμναν (vgl. Mt 6, 34)! H 15, 21 werden darum die getadelt, die nicht μεριμνήσωσι περί της ot piov. Da Symeon doch auch die herk mmliche Bedeutung von άμεριμνία vertraut ist, zeigt H 48, l, wo als Pr fzeichen wirklichen Glaubens das άμεριμνεϊν περί τα τοιαύτα (alle μέριμναι [Η 11, 6. 8], auch die um die leibliche Gesundheit) angef hrt wird. — Als Warnung vor der Ehe wird das εσεσθε αμέριμνοι Acta Thomae 12 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 118, 5) verstanden. Zu άμεριμνίαϊηάεη Apophth. patr. vgl. Joh. Kol. 2 (MPG65.204D): "Ηθελον αμέριμνος είναι, ως l άγγελοι αμέριμνοι είσι; Joh. Kol. 13 (ebd. 208Β): ήρθη τα πάθη απ' αυτού, καΐ γέγονεν αμέριμνος; Sisoes 43 (ebd. 405A): Γενού έξουδενωμένος, καΐ το θέλημα σου οπίσω βάλε, καΐ γενού αμέριμνος. DagegenPoimen 48 (ebd. 333 A): Εάν ποίηση άνθρωπος καινόν ούρανόν καΐ καινην γήν, ου δύναται άμεριμνήσαι. άμεριμνία erst nach Tod und Gericht (λοιπόν αμέριμνος εΐ) Theophilus 4 (ebd. 200 C). hnlich spricht Athanasius (Vita Antonii 66 [MPG 26, 937 A]) vom άμερίμνως άνά/εσθαι der dem εχθρός entgehenden Seelen. Manich. Ψ., S. 192, 12 nennt den alten Bartholom us The sign of freedom from care: for he does not take the bread of the day with him. S. auch zu H 30, 6. 33 παράκλησιν: παράκλησις als „Trost" neben δάκρυα, πένθος, στεναγμός der Christen H 15, 26; χαρά καΐ παράκλησις neben φόβος und τρόμος Η 15, 36; 27, 17; παράκλησις ουρανίου χάριτος Η 49, 1. Zusammen mit άνάπαυσις als stete Erwartung der gl ubigen Seelen (H 29, 5; 47, 14), f r die es auf Erden keinen Trost MDF(P°)ZG 26 έτι] ότι Z | εν] + τη F1 είς] < F 34 τούτω] τοοτο Ζ ψ

94

30 έκδεξάμεναι] δεξάμεναι F

31

40

45

50

55

βο

ουσαι είς το τέλειον της απάθειας μέτρον μήτε πληρωθήναι τελείως της χάριτος εν πάση σπουδή και πίστει έκδεξάμεναι, αλλ' έττληροφορήθησαν και έπανεπάησαν και έναπέμειναν εις την όλίγην της χάριτος παράκλησιν, είς επαρσιν μάλλον ήττερ είς ταπείνωσιν προκόψασαι. αί τοιαυται ψυχαί και ουπερ κατηξιώθησαν χαρίσματος, ότεδήττοτε άπογυμνοΰνται δια την αμελή καταφρόνησιν και τον μάταιον της οίήσεως αυτών τυφον. Ψυχή γαρ ή αληθώς φιλόθεος καΐ φιλόχριστος καν μυρίας δικαιοσύνας 10,4 ποίηση, ως μηδέν έργασαμένη / ούτως έχει τταρ' εαυτή δια τον ττρός Μ 544 κύριον άκόρεστον ττόθον καν νηστείαις καν άγρυπνίαις το σώμα καταδαπανήση, ως μηδέπω άρξαμένη πονεϊν περί τάς άρετάς διάκειται* καν χαρισμάτων του πνεύματος διαφόρων ή και αποκαλύψεων και μυστηρίων ουρανίων τυχεϊν καταξιωθή, ως μηδέν άκμήν κεκτημένη εν εαυτή εστί δια την άμετρον καΐ άκόρεστον προς κύριον άγάπην. αλλά πάσαν ήμέραν εκπεινος και εκδιψος δια πίστεως καΐ αγάπης εν προσκαρτερήσει ευχής είς τα της χάριτος μυστήρια και εις πασαν κατάστασιν αρετής άκορέστως έχει, ερωτι πνεύματος ούρανίω τετρωμένη και πόθον εμπυρον δια της χάριτος αεί εν εαυτή προς τον ουράνιον νυμφίον ανακινούσα, επιθυμούσα τελείως καταξιωθήναι της προς αυτόν μυστικής και αρρήτου εν άγιασμώ πνεύματος κοινωνίας, άποκεκαλυμμένη τω της ψυχής προσωπω και ένατενίζουσα τφ έπουρανίω νυμφίω, πρόσωπον προς πρόσωπον εν φωτι πνευματικώ και άνεκλαλήτω, άνακιρνωμένη τούτω εν πληροφορία πάση, συμμορφιζομένη τφ θανάτω αυτού εν επιθυμία πολλή, τον υπέρ Χρίστου θάνατον προσδοκώσα πάντοτε και της αμαρτίας και της σκοτίας των παθών τελείαν λύτρωσιν δέξασθαι υπό του πνεύματος εν πληροφορία πιστεύουσα, ΐνα καθαρισθεϊσα δια του πνεύματος ψυχή και σώματι άγιασθεΐσα καθαρό ν σκεύος είς υποδοχή ν του επουρανίου μύρου καΐ μονήν του αληθινού βασιλέως Χρίστου γενέgibt (H 51, 2). Hier ist sie als όλίγη παράκληση eingeschr nkt. 36 απάθειας: S. zu H 2, 4 άτταθές. 37 έπληροφορήθησαν. ττληροφορεΐσθαι im Sinne von „sich vorzeitig einem Gef hl der Sicherheit hingeben" auch Ep. 2 (MPG 34, 413B); dort gest tzt auf u ere Tugendleistungen: πληροφορούμενοι μόνον εν τοΐ$ Tfjs σαρκός κατορθώμασι. Κ1.-Β., S. 138, 20: πασαι yap at αιρέσεις διακένοις λόγοις Οπολήψει φρονήματος όρθοϋ καΐ ματαία οΐήσει δικαιοσύνης πληροφορούνται. Η 15, 52 ττληροφορεϊν im Sinne von ,,mit Zuversicht erf llen". 41 τϋφον: τνφοϋσθαι als Wirkung einer μικρά άνάτταυσις auch H 27, 6. 44 cf. II Cor 6, 5; 11, 27. 51 cf. Cant 2, 5. 54 cf. II Thess 2, 13; cf. I Ptr l, 2. 54!. II Cor 3, 18. 56 I Cor 13, 12. άνακιρνωμένη: S. zu H l, 3 άνακιρνωμένης und zu H 2, 2 μεμιγμένη. 57 cf. Phil 3, 10. MDF(P C )ZG 36 τελείως] ~ post χάριτος Pc 42 γαρ] < D 43 οΰτως έχει] < F 47 τυχεϊν] < Pc 47/48 κεκτημένη εν έαυτίί εστί] έργ·ασαμένη εν εαυτή ή κεκτημένη εστί Pc 49 άγάττης] ελπίδος F1 51 ούρανίφ] ουρανίου D 52 εαυτή] αυτή D 54 πνεύματος] πνεύματι Pc 55 ένατενίζουσα] ατενίζουσα FZ 56 άνακιρνωμένη] + εν Μ*, delevit M

60/61 δια - άγιασβεΐσα] < F

61 ψυχή] ~ post καθορισθείσα (60) Ζ f

95

σθαι καταξιωθή. και τότε της επουρανίου ζωής αξία καθίσταται, 10,6 οϊκητήριον καθαρόν πνεύματος αγίου εντεύθεν γενομένη. είς ταύτα δε τα μέτρα ψυχήν έλθεϊν οΰτε υφ' εν ούτε άδοκιμάστως εστίν, αλλά 65 δια πόνων πολλών και αγώνων και χρόνων και σπουδής μετά δοκιμασίας και πειρασμών ποικίλων την πνευματικήν αυξησιν καΐ προκοπή ν λαμβάνει έως του τελείου της απάθειας μέτρου, ίνα είς πάντα πειρασμόν υπό της κακίας έπαγόμενον υπομένουσα προθύμως καΐ γενναίως τότε των μεγάλων τιμών και χαρισμάτων πνευματικών 70 και πλούτου ουρανίου άξιωθή, καΐ ούτως της επουρανίου βασιλείας γένηται κληρονόμος εν Χριστφ Ιησού τφ κυρίω ημών, φ ή δόξα και το κράτος είς τους αΙώνας. αμήν. MDF(P°)ZG 64 γενομένη] γινομένη Ρ<= 65 δε] < Ρ<= 66 πόνων πολλών] 21 FP<>ZG cum Β 68 του] < FP° 69 υπό της] < F 71 άξιωθή] καταξιωθή F (καταξιοϋται Β) 72/73 ημών - αιώνας] < F | καΐ το κράτος] <

ΟΜΙΛΙΑ ΙΑ. 11,1

Το πυρ το ουράνιον της Θεότητας, όπερ δέχονται οί Χριστιανοί εντός αυτών Ιν τη καρδία νυν εν τφ αίώνι τούτω, τούτο αυτό το εντός της καρδίας αυτών διακονούν, όταν άναλυθή το σώμα, εξώτερον γίνεται καϊ πάλιν συμπήσσει τα μέλη και ποιεί άνάστασιν των λελυμένων μελών. 5 ώσπερ γαρ το εν Μεροσολύμοις πυρ το διακονούν εν τφ θυσιαστηρίω, / Μ sis κατά τον καιρόν του αίχμαλωτισμου χωσθέν ην εν λάκκω, και αυτό εκείνο εν τφ γενέσθαι είρήνην και επανέλθει ν τους αίχμαλωτισθέντας ώσπερ άνεκαινίσθη και συνήθως διηκόνει, ούτω καΐ νυν το πλησίον σώμα, δ μετά το λυθήναι γίνεται βόρβορος, εργάζεται το ουράνιον ίο πυρ και ανακαινίζει και άνιστα τα έφθαρμένα σώματα, το γαρ νυν 3 cf. I Cor 3, 18. 5 άνάστασιν. Das himmlische Feuer als δύναμις αναστάσεως auch H 25, 10. Symeon unterscheidet eine doppelte άνάστασις: Άνάστασις των νεκρών ψυχών από του νυν γίνεται, άνάστασις δε των σωμάτων εν εκείνη τη ήμερα (Η 36, 1). Die ημέρα της αναστάσεως (Η 2, 5) bringt die Auferstehung der Leiber (H 12,14; 32,2), der Glieder (H 15, 10-12). Die Auferstehung des αληθινός νεκρός (H 11, 11) aber erfolgt schon jetzt. Der Herr ist gekommen, ίνα εν τφ αΐώνι τούτω v v άναστήση καϊ ζωοποιήση τον άνθρωπο ν (Η 34, 2), ein άνισταν εκ της αμαρτίας (Η 34, 1 ). εκ νεκρών werden auch die Seelen auferstehen (H 38, 2 ) . B (26 " ) redet von der Auferstehung (τη δυνάμει του κυρίου) der Seelen, die νενεκρωμέναι τοις πάθεσι sind. Wenn H 36, l von den toten Seelen (νεκρών ψυχών) redet, dann handelt es sich hier wohl um eine Angleichung an die kirchliche Fr mmigkeit, der eine pr sentische Auferstehung, wie Symeon sie in B vertritt, fremd war. 61Ϊ. II Macc l, 18. 33. 11 ανακαινίζει: Stellen wie diese und H 11, 2 (το θεϊκό v . . .πυρ . . . μορφοϊ εΙκόνα έπουράνιον; ebenso H 11, 3) d rften dem Verfasser der H resienliste bei Johannes Damasc. MDF(P C )ZG 2 της θεότητος] ~ post πυρ Pc 3 εν τη καρδία] ~ post Χριστιανοί (2) (sine τη) Pc | το] < Ζ ?Υχωσθέν] χωθέν F ψ

96

σθαι καταξιωθή. και τότε της επουρανίου ζωής αξία καθίσταται, 10,6 οϊκητήριον καθαρόν πνεύματος αγίου εντεύθεν γενομένη. είς ταύτα δε τα μέτρα ψυχήν έλθεϊν οΰτε υφ' εν ούτε άδοκιμάστως εστίν, αλλά 65 δια πόνων πολλών και αγώνων και χρόνων και σπουδής μετά δοκιμασίας και πειρασμών ποικίλων την πνευματικήν αυξησιν καΐ προκοπή ν λαμβάνει έως του τελείου της απάθειας μέτρου, ίνα είς πάντα πειρασμόν υπό της κακίας έπαγόμενον υπομένουσα προθύμως καΐ γενναίως τότε των μεγάλων τιμών και χαρισμάτων πνευματικών 70 και πλούτου ουρανίου άξιωθή, καΐ ούτως της επουρανίου βασιλείας γένηται κληρονόμος εν Χριστφ Ιησού τφ κυρίω ημών, φ ή δόξα και το κράτος είς τους αΙώνας. αμήν. MDF(P°)ZG 64 γενομένη] γινομένη Ρ<= 65 δε] < Ρ<= 66 πόνων πολλών] 21 FP<>ZG cum Β 68 του] < FP° 69 υπό της] < F 71 άξιωθή] καταξιωθή F (καταξιοϋται Β) 72/73 ημών - αιώνας] < F | καΐ το κράτος] <

ΟΜΙΛΙΑ ΙΑ. 11,1

Το πυρ το ουράνιον της Θεότητας, όπερ δέχονται οί Χριστιανοί εντός αυτών Ιν τη καρδία νυν εν τφ αίώνι τούτω, τούτο αυτό το εντός της καρδίας αυτών διακονούν, όταν άναλυθή το σώμα, εξώτερον γίνεται καϊ πάλιν συμπήσσει τα μέλη και ποιεί άνάστασιν των λελυμένων μελών. 5 ώσπερ γαρ το εν Μεροσολύμοις πυρ το διακονούν εν τφ θυσιαστηρίω, / Μ sis κατά τον καιρόν του αίχμαλωτισμου χωσθέν ην εν λάκκω, και αυτό εκείνο εν τφ γενέσθαι είρήνην και επανέλθει ν τους αίχμαλωτισθέντας ώσπερ άνεκαινίσθη και συνήθως διηκόνει, ούτω καΐ νυν το πλησίον σώμα, δ μετά το λυθήναι γίνεται βόρβορος, εργάζεται το ουράνιον ίο πυρ και ανακαινίζει και άνιστα τα έφθαρμένα σώματα, το γαρ νυν 3 cf. I Cor 3, 18. 5 άνάστασιν. Das himmlische Feuer als δύναμις αναστάσεως auch H 25, 10. Symeon unterscheidet eine doppelte άνάστασις: Άνάστασις των νεκρών ψυχών από του νυν γίνεται, άνάστασις δε των σωμάτων εν εκείνη τη ήμερα (Η 36, 1). Die ημέρα της αναστάσεως (Η 2, 5) bringt die Auferstehung der Leiber (H 12,14; 32,2), der Glieder (H 15, 10-12). Die Auferstehung des αληθινός νεκρός (H 11, 11) aber erfolgt schon jetzt. Der Herr ist gekommen, ίνα εν τφ αΐώνι τούτω v v άναστήση καϊ ζωοποιήση τον άνθρωπο ν (Η 34, 2), ein άνισταν εκ της αμαρτίας (Η 34, 1 ). εκ νεκρών werden auch die Seelen auferstehen (H 38, 2 ) . B (26 " ) redet von der Auferstehung (τη δυνάμει του κυρίου) der Seelen, die νενεκρωμέναι τοις πάθεσι sind. Wenn H 36, l von den toten Seelen (νεκρών ψυχών) redet, dann handelt es sich hier wohl um eine Angleichung an die kirchliche Fr mmigkeit, der eine pr sentische Auferstehung, wie Symeon sie in B vertritt, fremd war. 61Ϊ. II Macc l, 18. 33. 11 ανακαινίζει: Stellen wie diese und H 11, 2 (το θεϊκό v . . .πυρ . . . μορφοϊ εΙκόνα έπουράνιον; ebenso H 11, 3) d rften dem Verfasser der H resienliste bei Johannes Damasc. MDF(P C )ZG 2 της θεότητος] ~ post πυρ Pc 3 εν τη καρδία] ~ post Χριστιανοί (2) (sine τη) Pc | το] < Ζ ?Υχωσθέν] χωθέν F ψ

96

έσώτερον εν τη καρδία ένοικουν πυρ τότε εξώτερον γίνεται και ποιεί άνάστασιν των σωμάτων. Και γαρ επί τοο Ναβουχοδονόσορ το m/p εν τη καμίνφ ουκ ην θεϊκόν, 11,2 15 αλλ' ην κτίσμα, οί δε τρεις παίδες δια την δικαιοσύνην αυτών εν τω φαινομένου πυρί δντες εν ταϊς καρδίαις αυτών είχον το θεϊκόν και ούράνιον πυρ εντός των λογισμών διακονούν και ενεργούν εν αύτοϊς. και αυτό εκείνο έφάνη εξώτερον αυτών · άναμέσον γαρ αυτών εστη καΐ έττεϊχε το φαινόμενον πορ του μη καίειν και βλάπτει ν τι τους δικαίους, ομοίως δε καΐ 20 έπι του Ισραήλ, επειδή ό νους αυτών και ό λογισμός εν προθέσει είχε του μακρυνθήναι από θεού ζώντος και εϊς εΐδωλολατρίαν τραπήναι, ήναγκάσθη Ααρών είπεϊν αύτοϊς ένεγκεϊν τα σκεύη τα χρυσά και τα κόσμια, λοιπόν ό χρυσός καΐ τα σκεύη, άπερ ένέβαλον εις το πυρ, είδωλο ν έγένετο, καΐ ώσπερ έμιμήσατο το πυρ την προαίρεσιν αυτών, τούτο 25 δε θαυμαστόν πράγμα, επειδή γαρ κατά πρόθεσιν εν τω κρύπτω καί τοις λογισμοΐς αυτών έβουλεύσαντο την είδωλολατρίαν και το πυρ ομοίως τα έμβληθέντα σκεύη εϊδωλον είργάσατο, καΐ λοιπόν εν τω φαινομένω είδωλολάτρησαν. ώσπερ ούν οί τρεις παίδες δικαιοσύνην λογισάμενοι έδέξαντο εν έαυτοϊς το του θεού πυρ καί προσεκύνησαν 30 τω κυρίω εν αλήθεια, οΰτως και νυν αί πισταΐ ψυχαΐ δέχονται εκείνο το θεϊκόν και έπουράνιον πυρ εν τω αίώνι τούτω εν τω κρύπτω, καί αυτό εκείνο μορφοϊ είκόνα έπουράνιον είς την ανθρωπότητα. "ύύσπερ οΟν έμόρφωσε το πυρ τα σκεύη τα χρυσά καί έγένετο εϊδωλον, 11,8 οΰτως και ό κύριος, δς μιμείται των πιστών και αγαθών ψυχών τάς 35 προαιρέσεις, και κατά το θέλημα αυτών μορφοϊ είκόνα καινή ν εν τη ψυχή, και εν τη άναστάσει εξώτερον αυτών φαίνεται και δοξάζει τα σώματα αυτών εσωθεν και Ιξωθεν. αλλ* δν τρόπον τα σώματα αυτών έφθαρμένα είσί τέως εν τω καιρώ τούτω και νεκρά και λελυμένα, ούτως είσΐ και οί λογισμοί τίνων υπό του σατανά έφθαρμένοι καί νεκροί από 40 της ζωής και κεχωσμένοι είς βόρβορον και γήν άπώλετο γαρ αυτών ή ψυχή. ώσπερ ούν οί Ίσραηλϊται εβαλον τα χρυσά σκεύη είς το πυρ καί έγένετο εϊδωλον, οϋτω νυν τους καθαρούς λογισμούς και καλούς έπέ(De haer. 80) den Rechtstitel f r seinen generalisierenden Satz 1,11 hergeliehen haben (zit. in Patrol. Syr.1,3, ed. Kmosko.col.CCXXXIV): "Οτι το πυρ δημιουργόν εστίν, f r den es sonst bei Symeon keinen Anhalt gibt (H 25, 9. 10 ?). 14II. Dan 3, 19ff. 2211. Ex 32, 2ff. 32 μορφοϊ: Vgl. H 14, 4 in H 13: έμορφώθη ό κύριος in den MDF(P C )ZG 12 καρδία] + καί F 14 πυρ] + το M s. 1., Z 16 ούράνιον] έπουράνιον F 17 πυρ] '^ post λογισμών Pc | αύτοϊς] αύταϊς F 18 αυτών1] αύτοΐ$ Ρ° | αυτών2] < Pc | έπεϊχε] είχε Μ ψ 20 iv ττροβέσει] εν προαιρέ(σει) καρδίας F1 in lacuna 21 από] έττΐ Ζ 22 ένεγκεϊν] + αύτοϊς Pc c c 25 ττρόθεσιν] ΐΓρόσωττον αυτών P 26 αυτών] < P 27 εν] < F 81 ττΟρ] -~ post Θεϊκόν F 32 έπουράνιον] ~ post ανθρωπότητα Ρ° 33 ούν] < F 34 05] ώσπερ P«=ZG cum Β | καί2] < Pc 35 καί] < Pc 36 αυτών] αύτη Ζ G 39 τίνων - από] < F 42 καί] + τους Ζ 7 D nics, Makarios

97

δωκε τη κακία ό άνθρωπος, και κατεχώσθησαν είς τον βόρβορον της αμαρτίας και έγένοντο εϊδωλον. Και πώς τις, ίνα αυτούς έξεύρη και διακρίνη και εκβολή εκ τοο ίδίου 45 πυρός; ώδε λύχνου Θεϊκού χρείαν έχει ή ψυχή, πνεύματος αγίου του κοσμοϋντος τον έσκοτισμένον οίκον, του φωτεινού ηλίου της δικαιοσύνης του φωτίζοντας και ανατέλλοντος είς την καρδίαν όπλου χρείαν 11.4 έχει του νικώντος τον ττόλεμον. / και γαρ εκεί ή χήρα ή άπολέσασα [Μ548 τ-ήν δραχμήν πρώτον ήψε τονλυχνον, είτα έκόσμησε τον οίκον, καΐ ούτως 50 κοσμηβέντος του οίκου και του λύχνου άφθέντος ευρέθη ή δραχμή εν τη κόπρω καΐ εν τη ακαθαρσία και τη γη κεχωσμένη. καΐ νυν ή ψυχή ου δύναται αφ' εαυτής εύρεϊν τους Ιδίους αυτής διαλογισμούς και χωρίσαι, αλλ' όταν άφθή ό λύχνος ό θεϊκός, απτει είς τον έσκοτισμένον οίκον καί τότε βλέπει τους λογισμούς αυτής, πώς είσι κεχωσμένοι είς την 55 άκαθαρσίαν καί τον βόρβορον της αμαρτίας, ανατέλλει ό ήλιος καί τότε βλέπει ή ψυχή την απώλειαν αυτής και άρχεται άνακαλεϊσθαι τους εν τη κόπρω καί ρυπαρία αναμεμιγμένους λογισμούς, απώλεσε γαρ την εΙκόνα αυτής ή ψυχή παραβασα την εντολή ν. 11.5 "(Οσπερ εάν fj τις βασιλεύς καί έχη ϋπαρξιν και διακόνους ύφ' εαυτόν βο τους υπηρετούντος ούτω, συμβή δε τούτον υπό των εχθρών παραληφθήναι καί αίχμαλωτισθήναι* τούτου παραληφθέντος καί αίχμαλωτισθέντος ανάγκη καί τους διακόνους αυτού καί ύπηρέτας, οπίσω αυτού άκολουθεϊν, — οοτω καί ό Αδάμ έκτίσθη καθαρός υπό του θεού είς διακονίαν αυτού και ταύτα τα κτίσματα είς υπηρεσίαν αΰτφ εδόθη· es κύριος γαρ καί βασιλεύς κατεστάθη πάντων των κτισμάτων, αλλ' εξ ου ό λόγος ό πονηρός προσήλθεν αύτφ καί προσωμίλησεν, αυτός πρόaus seinem Samen erzeugten Kindern. εΙκόνα: S. zu H 12,1. 47 ηλίου της δικαιοσύνης: Mal 3, 20. Hier mit dem das Herz erleuchtenden Heiligen Geist gleichgesetzt, wird die „wahre" (H 33, 4) „Sonne der Gerechtigkeit" von reinen Augen im Herzen erblickt (H 17, 3). Vgl. H 25, 5: οοττω σννεκράθημεν τφ ήλίφ της δικαιοσύνης. Erst H 28, 4 bringt die herk mmliche Gleichsetzung von ήλιοξ δικαιοοτ>νη5 mit Christus; auch hier aber ist gegenw rtige, innere Erleuchtung gemeint, αυτοί (sc.o κύριος) εστίν ό ήλιο; τη; 5ικαιοσύνη5 (Η 52, 4). Ohne christologische Beziehung Η 34, l: Der Herr bereitet den Christen »ούρανόν καινόν καί γήν καινήν« καί ήλιον δικαιοσύνης. 49ff. Lc 15, 8ff. 59 εικόνα: Zu dem Gedanken vom Verlust des Seelenbildes s. zu H 12, l >κατ' εΙκόνα καί όμοίωσιν< θεοΰ. 64 Αδάμ: ber den kollektiven Gebrauch von Αδάμ s. zu H 6, 1. 66 κτισμάτων: Zur Vorstellung vom R ckgewinnen der Herrschaft Adams ber die Tiere (auch Schlangen und Skorpione) vgl. Apophth. patr. Paulos (MPG 65, 381 A): εάν τις κτήσηται καθαρότητα, πάντα υποτάσσεται αύτφ, ως τφ Αδάμ δτε ην εν παραδείσψ. 67 ό λόγος ό πονηρός: ber die Gewalt des Wortes in bonam partem vgl. H 12,16: αυτοί MDF(P C )ZG 43 κατεχώσθησαν] κατεχώθησαν F 48/49 χρείαν έχει] 21 F 49 έκεϊ] εκείνη D1 (D txt) διαλογισμούς D, αύτη FG, < Z | χωρίσαι] χωρήσαι Ζ f έξορισθέντος M [ αίχμαλωτισθέντος] έξορισθέντος DPC cum B

48 όπλου] όπου Ζ 53 αυτής] ~ post 62 παραληφθέντος] 66 των] < F

τερον δια της έξωθεν ακοής ύπεδέξατο αυτόν, είτα διήλθεν αύτοο δια της καρδίας καΐ κατέσχεν αύτοο πασαν την ύπόστασιν, και ούτω λοιπόν 70 αύτοο παραληφθέντος σνμπαρελήφθη και ή διακονοοσα και υπηρετούσα αύτφ κτίσις. δι' αύτοο γαρ επί πασαν ψυχήν »έβασίλευσεν ό Θάνατος« και πασαν είκόνα του 'Αδάμ ήφάνισεν εκ της εκείνου παρακοής, ώστε τροπή ναι τους ανθρώπους και έλθει ν είς προσκύνησιν δαιμόνων. Ιδού yap οί καρποί της γης οί υπό του θεού καλώς κτισθέντες προσφέρονται 75 τοις δαίμοσιν, άρτος και οίνος καί ελαιον, και ζφα εν τοις βωμοΐς αυτών έπιτιθέασιν, ου μην άλλα καΐ τους υίους αυτών καΐ τάς θυγατέρας εθυσαν τοις δαιμονίοις. Νυν ούν αυτός ό πλάσας το σώμα καΐ την ψυχήν αυτός έρχεται καΐ 11,6 διαλύει πασαν την άναστροφήν τοο πονηρού και τα έργα αύτοο τα 80 επιτελούμενα εν τοις λογισμοϊς καΐ ανακαινίζει και μορφοϊ εΙκόνα έπουράνιον καΐ ποιεί καινήν ψυχήν, ίνα γένηται πάλιν βασιλεύς ό Αδάμ του θανάτου καΐ κύριος των κτισμάτων, και εν τη σκιφ δε του νόμου Μωϋσής σωτήρ έπεκαλεϊτο του Ισραήλ* έξέβαλε γαρ αυτούς εκ της Αίγύπτου. ούτω καΐ νυν ό αληθινός λυτρωτής Χριστός διέρχεται είς τα κρύφια της 85 ψυχής καΐ έκβάλλει εκ της σκοτεινής Αίγύπτου και του βαρύτατου γαρ οΐ λόγοι, ους έλάλει ό θεός μετά εΙρήνης TTJ Μαρία, πνεύμα ήσαν καΐ δύναμίς τιςκαί ούτοι ο! λόγοι είσερχόμενοι είς την καρδίαν κτλ. 69 ύπόστασιν: Zur Bedeutung von ύπόστασις als „Wesen" s. zu H 4, 10. 71 Rm 6,14. 75 δαίμοσιν: Die hier als heidnische G tter auftretenden D monen werden nach H 15, 9 k nftig ber die S nder herrschen (κατακυριεύουσιν). Sie f hren, nachdem der Mensch einst δαιμόνων αλλότριος war (H 26, 1), nun nach H 43, 3 den Kampf gegen den des Geistes gew rdigten Menschen; sie werden, auch wenn sie Ισχσροί sind wie δρη σιδηρά, vom Gebet und dem himmlischen Feuer in der Seele der Christen gebrannt (H 25, 10); sie versuchen vor allem, als αέριοι die abscheidenden Seelen am Aufstieg zu hindern (H 43, 9). Ihnen zu entgehen sind die K mpfe der M nche bestimmt (H 9, 11). Als κοινωνική ist die Seele αδελφή entweder der D monen oder Gottes und der Engel (H 26, 13). άπειρον πλήθος δαιμόνων erf llt seit dem S ndenfall das Herz der Menschen (H 43, 7). Im ganzen treten die D monen im Vergleich mit anderen M nchsschriftstellern bei Symeon eher hinter der singul ren Macht Satans, des Feindes, der εναντία δύναμίς zur ck. — ber die D monen als Urheber des heidnischen Kultes vgl. Athanasius, Vita Anton 37 (MPG26, 897 A B): Τους μεν οΟν "Ελληνας ούτως ήπάτησαν (sc. οί δαίμονες)· ούτως γαρ ένομίσθησαν παρ* αύτοΐς ψευδώνυμοι θεοί; und 78 (ebd. 962C): δαίμονας ους Ομεϊς φοβεΐσθε ως θεούς. Passio Pauli 11 (Lipsius-Bonnet I, p. 35, 3): daemonia in eisdem facturis (sc. simulacris) latentia. Passio Bartholomaei 5 (ebd. II, 1, p. 139, 6): Christus lesus ... misit nos ... ut expellamus ministros diaboli qui per templa in statuis habitant. 79 cf. I Joh 3, 8. 82 cf. Hbr 10, 1 85 Αιγύπτου: Vgl. Η 25, 3: δια το §τι εν ΑΙγύτττω ήμαςκατέχεσθαι οοττω έκληρονομήσαμεντήν»γήντής επαγγελίας«.—Vgl. die Weisung MDF(P C )ZG 69 κατέσχεν] κατέχειν F 70 καΐ ύπηρετοϋσα] < F 73 τραπηναι] πραθήναι Ζ 74 οί2] < Pc | καλώς κτισθέντες] 21 D 75 καΐ οίνος] εκείνος F 77 τοις] < F 80 είκόνα] την είκόνα την F 81 βασιλεύς ό Αδάμ] 231 Pc 83 έπεκαλεϊτο] έκαλεϊτο P c f 84 λυτρωτής] + ό F 7·

99

ζυγού και της πίκρας δουλείας, εντέλλεται ουν ή μι ν ώστε εξέλθει ν εκ του κόσμου καΐ πτωχευσαι από ττάντων των φαινομένων καΐ μη εχειν μέριμναν γηΐνην, αλλά νυκτός καΐ ημέρας στήκειν είς την θύραν και άπεκδέχεσθαι, πότε ό κύριος ανοίξει τάς συγκεκλεισμένας καρδίας καΐ έτπχεεΐ ήμϊν την δωρεάν του πνεύματος. 90 11,7 Είπε ν ουν άφιέναι χρυσόν, άργυρο ν, συγγέ/νειαν, πωλήσαι τα [Μ 549 ύττάρχοντα καΐ διαδουναι πτωχοΐς και θησαυρίζει ν αυτά καΐ ζητεί ν είς τους ουρανούς* >δπου yap ό θησαυρός σου, εκεί εσται και ή καρδία σου<. ήδει γαρ ό κύριος δτι εντεύθεν ό σατανάς κατισχύει των λογισμών des Antonius ber das Einf hren von Besuchern Hist. Laus. c. 21, p. 66, 12: Εάν άπραγοτέρους ίδης, λέγε ότι Αίγύπτιοί είσιν όταν δε ευλαβέστερους καΐ λογιωτέρους, λέγε Ίεροσολυμΐται. Im gleichen Sinne spricht Gregor von Nyssa, De vita Moysis (MPG 44, 345 A), von τοις δια της πονηρδς ΰπολήψεως Αίγυπτιάζουσι. ber die im Anschlu an Ape 11, 8 vorgenommene „pneumatische" Umdeutung von Αϊγυπτος vgl. Origenes, Jerem. Horn. IX, 2 (111,66,20); im Sinne von hie mundus: De principiis IV, 3, 12 (V, 341, 11). 87 κόσμου: cf. I Cor 5, 10. Zum Gegensatz von ούτος und έτερος κόσμος (in der Bedeutung von κόσμος ό άνω, καινός, αληθινός, τέλειος) s. zu Η 6, 7 κόσμος καινός. Die άττόταξις des M nchs, die dem κόσμος ούτος gilt (H 49, 1), ist doch nicht nur ein innerer Vorgang, aber auch nicht wie im alten Eremitentum ein Verlassen der οικουμένη, sondern bedeutet den Bruch mit dem κόσμος ό γήινος, seinen Sch tzen, seiner δόξα und σοφία (Η 15, 42); l μονάζοντες γυμνοί εξέρχονται του κόσμου (Η 15, 51; vgl. 45, 1. 3). Dabei scheidet sich der Kampf des M nchs in den gegen τα κακά του κόσμου έξωθεν und den gegen τάς πονηράς δυνάμεις ϋνδοθεν (Η 53, 16). Er verl t die Welt wieder, in die der Mensch aus dem Paradies verbannt worden war (H 48, 5), zugleich mit ihrem geistigen Wesen (H 46, l: ό λόγος του κόσμου κόσμος εστί; Η 15, 14. 15: οί γαρ λογισμοί του κόσμου κατασττώσι τον νουν είς τα επίγεια καΐ φθαρτά); denn er erkennt die Ursache der Weltunruhe, die sonst niemand begreift (H 15, 49. 50). Der Gegensatz zwischen dieser und der oberen Welt ist doch nicht prinzipiell: ό γαρ κόσμος ούτος, του αληθινού καΐ σΐωνίου εΐκών τυγχάνει (Η 53,15). πτωχευσαι: πτωχεία wird neben ευχή, εγκράτεια, ελεημοσύνη, μακροθυμία (Η 37, 8) zu den περιεκτικά! άρεταί gerechnet und geh rt mit ξενιτεία, κακουχία, αίτησις zu den Grundz gen des M nchturns (H 11, 15). Symeons eigener Kreis wird danach charakterisiert: πτωχοί γενόμενοι, μυκτηριζόμενοι, χλευαζόμενοι είς τον έκεϊ κόσμον, πολεμούμενοι υπό του σατανά, καΐ αγωνιζόμενοι καΐ άθλοΰντες κατ' αύτοϋ (Kl.-B., S. 25, 20). Die einzelnen Z ge werden vom Vorbild Jesu abgeleitet (Kl.-B., S. 21,23fl). Die u ere Besitzaufgabe hat einen inneren Sinn: Sie verlegt die R ckkehr in die Welt (H 11, 7. 8). Wichtiger ist die geistige Armut, die Demut, ohne die auch Wundertun wertlos bliebe (H 15, 37). Trotz geschenkten Gnadenreichtums seine Armut zu bekennen (H 15, 27), mu gerade die Gnade selber anleiten (H 12, 3). — Die πτωχεία πνεύματος 1. als Entu erung των κατά κακίαν νοουμένων und 2. als εκούσιος ταπεινοφροσύνη bei Gregor v. Nyssa, De beatitudinibus, or. I (MPG 44, 1200BD). Von der blessed (μακάριος) poverty ohne N herbestimmung sprechen Manich. Ψ., S. 97, 31. 91 f. 112 Mt MDF(P C )ZG 88 στήκειν] στήκει F 89 κύριος] + ημών Pc | συγκεκλεισμένας] κεκλεισμένος Z f 93 εσται] ~ post σου (94) Pc 100

95 TOO καταφέρειν αυτούς εϊς την φροντίδα των υλικών και γήινων πραγμάτων, δια τοΟτο ό θεός προνοούμενος της ψυχής OOU είπεν άποτάξασθαι πασι ν, ίνα και άκων επιζήτησης τον ουράνιο ν ιτλοοτο ν και εχης τη ν καρδίαν σου προς τον θεό ν. εάν γαρ και θέλησης έτπστραφήναι προς τα κτήματα, ουδέν (εύρίσκη) των φαινομένων κεκτημένος, θέλεις ου θέλεις· οπού ιοο ταύτα έθησαύρισας καΐ άπέθου, άναγκάζη πέμψαι τον νουν σου προς τον ουράνιο ν >δπου γαρ ό θησαυρός σου, εκεί εσται και ή καρδία σου<. Και γαρ εν τω νόμω έκέλευσεν ό θεός τω Μωϋση, ίνα ποίηση δφιν n,8 χαλκοΰν και τούτον ύψωση και προσπήξη είς το ακρότατο ν τοο ξύλου* και όσοι υπό των δφεων έπλήσσοντο, προσέχοντες τφ όφει τφ χαλκω, 105 ίάσεως ετύγχαναν, τούτο οικονομικώς έγένετο, ίνα οί κατεχόμενοι είς τάς γηΐνας μεριμνάς και είς τάς ειδωλολατρίας και είς τάς ήδονάς του σατανά και είς πασαν άσέβειαν δια τούτου του τρόπου μερικώς πως άνακύψωσιν επί τα άνω και άναψύξαντες από των κάτω προσέχωσιν επί τα υψηλά και πάλιν απ' εκείνων προκόψωσιν είς το ύψηλότατον, καΐ no ούτως κατά μικρόν προκύπτοντες εϊς το ύψηλότερον και άνώτερον γένος έπιγινώσκωσιν, δτι εστίν ύψιστος παρά πασαν την κτίσιν. ούτως καΐ σε έκέλευσε πτωχόν γενέσθαι και πάντα πωλήσαντα δούναι πτωχοΐς, ίνα λοιπόν καν θέλησης κάτω £έψαι επί της γης, μη δυνηθης. ερευνήσας γαρ είς την καρδίαν σου αρχή μετά των λογισμών σου διαλέγεσθαι · „παρ' 115 δ επί της γης ουδέν εχομεν, άγωμεν προς τον ούρανόν, όπου εχομεν τον θησαυρόν, όπου έπραγματευσάμεθα". άρχεται δ νους σου άνανεύειν προς το ύψος, έπιζητεϊν τα ανώτερα και προκόπτειν εν τούτω. Τί δε εστίν „ό νεκρός δφις ό προσπεπηγμένος είς το άκρότατον του 11,9 ξύλου ίατο τους πεπληγμένους"; ό νεκρός δφις τους ζώντας ενίκα, ώστε 120 τύπος εστί του σώματος του κυρίου, το σώμα γαρ δ ελαβεν εκ της Μαρίας, άνήνεγκεν αυτό επί του σταυρού και έκρέμασε και προσέπηξεν επί του ξύλου, καΐ τον εν τη καρδία δφιν ζώντα και έρποντα νεκρόν σώμα ένίκησε και άπέκτεινεν. ώδε θαύμα μέγιστον, πώς ό νεκρός δφις τον ζώντα άπέκτεινεν. αλλ' δν τρόπον έποίησε Νΐωϋσης καινόν έργον 19,21. 931.101 Mt 6, 21. 961. Lc 14, 33. 971. Mt 6, 20. 102Η. N u m 2 1 , 8 f . ; Job 3, 14. 115 cf. Mt 19, 21 120 σώματος: Vgl. Basilius, De spiritu sancto 14 (MPG 32, 121C): 6 επί σημείου κείμενο? όφις τοο σωτηρίου πάθους του δια του σταυρού τελεσθέντος. Athanasius, De decr. Nie. syn. 14, 2 (ed. Opitz, p. 12,12): τον ημών Θάνατον καταργήσαι Θέλων Ιλαβεν έαυτώ σώμα εκ τη? MDF(P C )ZG ψ 99 <εύρ{σκη>]8εουηόιιπιΒ,ευρίσκειςΜΏΡΡ<:Ζ& 101 ούράνιον] ούρανόν D f I καΐ1] < F 105 Ιάσεως] ίάσεων Μ | έγένετο] έγίνετο Ρ° 107 1 τρόπου] προσώπου Μ 108 επί ] είς Μ, επί s. 1. Μ | άναψύξαντες] άνακύψαντε5 D1 (in rasura; D incertum) ψ 111 την] < F f 114 άρχηι - διαλέγεσθαι] < D, add. i. m. D1 f 118 δε] δ' D f 120 της] + αεί παρθένου D 121 Μαρίας] παρθένου καΐ παναμώμου καΐ παναγίας Μαρίας της θεϊκού F f 123/124 ώδε -άπέκτεινεν] < F 124 τρόπον] + εκεί P C G | έποίησε] + Μωϋσης (Μωϋσής έποίησε Β) τον όφιν τον χαλκοΰν καΐ απ' αρχής κτίσεως ουκ έγένετο (έγίνετο G) όφις χαλκούς, αλλ' αυτός (+ ό Β) P^ZG cum B ΙΟΙ

(ομοίωμα του ζώντος δφεως έποίησεν), ούτως και ό κύριος καινόν έργον 125 εκ της Μαρίας έποίησε και τούτο ένεδύσατο· αλλ* ουκ ήνεγκε το σώμα εξ ουρανού, το πνεύμα το ούράνιον εν τφ Αδάμ είσελθόν είργάσατο και τούτον συνεκέρασε τη θεότητι και ένεδύσατο ανθρωπινή ν σάρκα και έμόρφωσεν εν τη μήτρα, ώσπερ ούν όφις χαλκούς έως του Μωσέως ουκ έκελεύσθη υπό του κυρίου εν κοσμώ γενέσθαι, ούτως ουδέ σώμα 130 καινόν καΐ άναμάρτητον έως του κυρίου ουκ έφάνη εν τω κοσμώ, παραΜ sea βάντος yap /την εντολή ν του πρώτου Αδάμ έβασίλευσεν ό θάνατος επί όλα τα τέκνα αυτού, ένίκησεν ούν νεκρόν σώμα τον ζώντα δφιν. 11,10 Kai τούτο το θαυμάσιον Ίουδαίοις μεν σκάνδαλο ν, Έλλησι δε μωρία, τί δε λέγει ό απόστολος; >ήμεϊς δε κηρύσσομεν Μησουν Χριστόν και 135 τούτον έσταυρωμένον, Ίουδαίοις μεν σκάνδαλον, "Ελλησι δε μωρίανχ >ήμϊν δε τοις σφζομένοις Χριστόν Θεού δύναμιν καΐ θεού σοφίαν. < εν γαρ τω νεκρώ σώματι ή ζωή· ώδε ή άπολύτρωσις, ώδε το φως, ώδε έρχεται προς τον Θάνατον και διαλέγεται αύτφ ό κύριος καΐ προστάσσει του έκβαλεΐν εκ του άδου και του Θανάτου τάς ψυχάς και άποδουναι ούτω. 140 ιδού ούν ούτος προς ταύτα ταρασσόμενος είσέρχεται προς τους διακόνους αυτού και συνάγει πάσας τάς δυνάμεις καΐ προφέρει ό άρχων της πονηρίας τα χειρόγραφα και λέγει· „ΐδε ούτοι ύπήκουσαν τω λόγω μου1 ϊδε οπού προσεκύνησαν ήμϊν οί άνθρωποι", ό δε θεός, δικαιοκρίτης ων, κάκεΐ δείκνυσι το δίκαιον αυτού καΐ λέγει αύτφ· „ύπήκουσέ σοι ό Αδάμ 145 καΐ κατέσχες αυτού πάσας τάς καρδίας* ύπήκουσέ σοι ή άνθρωπότης. το έμόν σώμα τί ποιεί ώδε; τούτο άναμάρτητον εστίν, εκείνο το σώμα του πρώτου Αδάμ έχρεώστησέ σοι, καΐ δικαίως αυτού κατέχεις τα χειρόγραφα, έμοί δε πάντες μαρτυροΰσιν ότι ούχ ήμαρτον παρθένου Μαρίας, ϊνα τοΰτο προσενέγκας θυσίαν υπέρ πάντων τφ πατρί »άπαλλάξη πάντας ήμας ...«. 125 έργον: Β (250?) liest σώμα. 126!. σώμα εξ ουρανού: Polemik gegen die „valentinianische" Lehre vom ούράνιον σώμα Christi auch bei Basilius, Ep. CCLXI (MPG 32, 969B). Die Vorstellung vom „corpus caeleste" ist also nicht nur gnostisch oder monophysitisch, sondern eignet auch der Gro kirche des vierten Jahrhunderts; vgl. z. B. Hilarius, De trinitate X, 18 (MPL 10, 356 A357 A). 128 συνεκέρασε: H 52, 6: ή θεότης εαυτή ν κεράσασα TTJ άνθρωπότητι ήλθεν. 129 έμόρφωσεν: Die Lehre vom σώμα Χρίστου als einem κτίσμα des πνεϋμα άγιον entwickelt z. B. Basilius, Adv. Eunomium V (MPG 29, 716 B). 131 άναμάρτητον: Diese Stelle steht in direktem Widerspruch zu dem Vorwurf der H resienliste bei Timotheus v. Konstantinopel 7 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXV): Λέγουσιν ότι... το σώμα δ άνέλαβεν εξ αυτής 6 Κύριος δαιμόνων fjv ιτεπληρωμένον καΐ έξέβαλεν τα δαιμόνια καΐ ούτως αυτό Ινεδύσατο. 134Η. I Cor 1, 23; 2. 2; 1, 18. 138 νεκρψ σώματι: Vgl. H 62, 2: δια σώματος νεκρού έθανατώθη ό εχθρός. 142 αρχών της πονηρίας: S. zu H 5, 1. 143. MDF(P°)ZG 126 της] + παρθένου D, + Θεοτόκου F 129 ούν] + ό F, < C P 130 εν] + τφ Μ | ουδέ] δε D G f 135 δε] < P G 138 άπολύτρωσις] λύτρωσιςΕ 139 θάνατον] άθάνατον Ζ 142 καΐ1 - δυνάμεις] < P C T| προφέρει] προσφέρει D J 149 ήμαρτον] + ότι Μ C

102

150 ού χρεωστώ σοι ουδέν, και ότι υιός είμι του θεού, πάντες μοι μαρτυροϋσιν. επάνω γαρ των ουρανών έμαρτύρησε φωνή έλθουσα επί της γης· »ούτος εστίν ό υιός μου ό αγαπητός* αυτού άκούετε«. Ιωάννης μαρτυρεί· »ΐδε ό αμνός του θεού ό αίρων την άμαρτίαν του κόσμου«, και πάλιν ή γραφή· >6ς άμαρτίαν ουκ έποίησεν ουδέ ευρέθη δόλος εν 155 αύτώ<, και δτι >ερχεται ό άρχων του κόσμου, και εν έμοί ευρήσει ούδέν<. και συ δε αυτός ό σατανάς μαρτυρείς μοι λέγων · >οϊδά σε τίς εϊ, ό υιός του θεοϋ<, και πάλιν · >τί ήμϊν και σοί, Ίησοο Ναζαρηνέ; ήλθες προ καιρού βασανίσαι ήμας;< τρεις μοι μαρτυροοσιν ό επάνω των ουρανών φωνήν άφίησιν, οι επί της γης και συ αυτός, εξαγοράζω ουν το σώμα το πραθέν ιβο σοι δια του πρώτου Αδάμ, παραλύω σου τα χειρόγραφα, εγώ γαρ άπέδωκα τα χρέη του Αδάμ σταυρωθείς καΐ κατέλθω ν εν τω άδη. και κελεύω σοι, °Αιδη και Σκότος και Θάνατε, εκβαλε τάς έγκεκλεισμένας ψυχάς του Αδάμ", και ούτω λοιπόν αί πονηραΐ δυνάμεις τρομάξασαι άποδιδουσι τον έγκεκλεισμένον Αδάμ. 165 'Αλλ' όταν ακούσης, δτι εν τφ καιρφ έκείνω έρρύσατο τάς ψυχάς εκ τοο άδου και του σκότους καΐ δτι κατήλθε ν εϊς τον φδην ό κύριος και έποίησεν ενδοξον έργον, μη μακράν από της ψυχής σου τα πράγματα ταύτα είναι νομίσης. ό γαρ άνθρωπος εστί χωρητικός καΐ δεκτικός του πονηρού · κατέχει γαρ ό θάνατος τάς ψυχάς του Αδάμ και εντός 170 του σκότους είσϊν οί λογισμοί της ψυχής έγκεκλεισμένοι. καΐ δταν ακούσης περί μνημείων, μη τα φαινόμενα λογίση μόνον μνημεϊον γαρ καΐ τάφος ή καρδία σου εστίν, δταν γαρ ό άρχων της κακίας / και oi M sss άγγελοι αύτοο εκεί έμφωλεύωσι καΐ δταν τάς τρίβους καΐ τάς διόδους εκεί ποιώνται, δπου έμπεριπατουσιν αί δυνάμεις του σατανά είς τον 175 νουν σου καΐ είς τους λογισμούς σου, — ουχί άδης καΐ τάφος καΐ μνημεϊον και νεκρός εϊ τφ θεώ; εκεί γαρ ό σατανάς άργύριον άδόκιμον έχάραξεν, εν τη ψυχή ταύτη Ισπειρε σπέρματα πικρίας, έζύμωται ζύμη παλαιά, βρύει εκεί πηγή βορβόρου. έρχεται ου ν ό κύριος εϊς τάς έπι ζητούσας αυτόν ψυχάς, είς το βάθος του άδου της καρδίας, κάκεΐ προστάσσει τφ θανάτω 149 cf. Col 2, 14. 144 cf. II Mace 12, 41. 149 χειρόγραφα: Vgl. H 61, 1: (τον σωτήρα) διαρρήξαντα (Col 2, 14: έξαλε(ψας) το χειρόγραφον της κατακρίσεως Αδάμ. cf. Job 8,46. 152 Lc 9.35. 153 Job 1,29. 154!. I Ptr 2,22 155Johl4,30. 1561.Mcl.24. 157f.Mt8,29. 158I.IJoh 5, 7. 159 εξαγοράζω: Vgl. Η 30, 9: (ό κύριος) πολλά ποθεί ν απέμεινε, δούς το έαυτοΰ σώμα είς θάνατον καΐ ίξαγοράσας ήμας της δουλείας. 164 έγκεκλεισμένον Αδάμ: S. zu Η 5, 1 Αδάμ. 176 cf. Jes l, 22. 177 cf. I Cor 6, 7. 178 πηγή βαρβάρου: Vgl. H 20, 6: την άκάθαρτον πηγήν των διαλογισμών της ψυχής MDF(P C )ZG f 155 ούτω] τω στόματι αΰτοΟ F (cf. Is 53.9) 157 ήλθε?]+ ώδε P»G (cf. Mt 8,29) cum Β 159 το σώμα] < Ζ 162 σοι] δε PC | iyκεκλεισμένας] κεκλεισμένα? Ζ 166 καΐ1] + εκ Ζ s. L, G 167 Ινδοξον] παράδοξον Pc f 172 εστίν] ^ post γαρ (171) F 17S Ιμφωλεύωσι] -λεύσωσ» Μ 175 τους λογισμούς] τον λογισμόν Pc 177 σπέρματα] σπέρμα Pc 178 πηγή] < F (lacuna 4-5 litteranim extat) | είς] επί F | αυτόν] < F, ~ post ψυχάς (179) Ζ

103

λέγων „εκβαλε τάς εγκεκλεισμένας ψυχάς τάς έμέ έπιζητούσας, ας κατέ- 180 χεις βιαίως", διαρρήσσει ουν τους βαρείς λίθους τους επικειμένους τη ψυχή, ανοίγει τα μνημεία, άνιστα τον αληθινό ν νεκρό ν, έκβάλλει εκ της σκοτεινής φυλοα<ής την έγκεκλεισμένην ψυχήν. 11.12 "Ον τρόπον εάν ή άνθρωπος δεδεμένος χείρας και πόδας άλύσεσι, και ελθη τις ό διαλύω ν αύτοο τα δεσμά και αφή αυτόν ελεύθερον περιπατεί ν 185 εν άνεκτότητι, ούτως την δεδεμένην ψυχήν ταϊς άλύσεσι του θανάτου λύει ό κύριος από των δεσμών και άφίησιν αυτήν και ελεύθεροι τον νουν του άκόπως εν αναπαύσει περιπατεϊν εις τον θεϊκόν αέρα. ώσπερ εάν ή άνθρωπος εν πλησμονή ποταμού εν μέσω, και καταβυθισθείς εν τφ υδατι κείται νεκρός πεπνιγμένος άναμέσον θηρίων δεινών και ει θελήσει ΐθθ άλλος άνθρωπος άπειρος του κολυμβάν διασώσαι τον έμπεσόντα, και αυτός συναπόλλυται και πνίγεται* λοιπόν ουν ώδε εμπείρου κολυμβητου και τεχνίτου χρεία, ίνα είσελθών είς το βάθος του κόλπου του ύδατος εκεί κατάδυση και άνενέγκη τον καταπεποντισμένον και δντα άναμέσον θηρίων και αυτό δε το ύδωρ όταν ίδη εμπειρον και είδότα 195 πλέειν, βοηθεϊ τούτω και αναφέρει αυτόν επί τα ανώτερα μέρη, — ούτως ή ψυχή είς άβυσσον σκότους και είς το βάθος του θανάτου καταποντισθεϊσα πέπνικται και νεκρά εστίν από του θεού άναμέσον θηρίων δεινών, και τίς δύναται είς τα ταμιεϊα εκείνα καΐ τα βάθη του ςχδου και του θανάτου κατελθεΐν εί μη αυτός ό τεχνίτης ό έργασάμενος το σώμα; αυτός έρχεται 200 είς τα δύο μέρη, είς το βάθος του άδου και πάλιν είς τον βαθυν κόλπο ν της καρδίας, οπού κατέχεται ή ψυχή υπό του θανάτου συν τοις λογισμοΐς αυτής, καΐ αναφέρει εκ του σκοτεινού βυθού τον νενεκρωμένον Αδάμ. και αυτός δε ό θάνατος δια της γυμνασίας εις βοήθειαν γίνεται αυτού του άνθρωπου, ώσπερ το Οδωρ τω κολυμβώντι. 205 11.13 Τί γαρ δυσχερές εστί τω θεώ είσελθεϊν είς τον θάνατον και πάλιν είς τον βαθύν κόλπον της καρδίας κάκεϊθεν άνακαλέσασθαι τον νενεκρωμένον Αδάμ; εν γαρ τω φαινομένω αίώνί είσιν οϊκίαι και οίκοδομαί, οπού ή άνθρωπότης κατοικεί' καί είσιν, οπού θηρία, λέοντες ή δράκοντες καΐ άλλα ίοβόλα θηρία, ει τοίνυν ό ήλιος κτίσμα ων είσέρχεται πανταχόθεν δια 210 των θυρίδων ήτοι θυρών καί είς τα σπήλαια των λεόντων και είς τάς Ιξήρανεν. 188 θεϊκόν αέρα: Vgl. Η 47, 2 αήρ της Οεότητος. 210 ήλιος: Vgl. Η 7, 2: ό ήλιος ούτος, κτίσμα ων καί καταλάμττων είς τόπους βορβορώδεις, Ή βλάπτεται; Η 16, 3: ό ήλιος, σώμα καί δημιούργημα ων, καταλάμπων δε είς τόπους δυσώδεις ένθα εστί βόρβορος καί άκαθαρσίαι, ουδέν βλάπτεται ή μολύνεται. — Vgl. Athanasius, De incarnatione verbi 17 (MPG 25, 125CD): καί ήλιος ό υπ' αύτοο γενόμενος καί ύφ' ημών δρώμενος, περιπόλων εν ούρανω, ου ρυπαίνεται των Ιπΐ γης σωμάτων άπτόμενος, Μ D F (Pc) ZG 180 εκβαλε] έκβάλλεται F | έγκεκλεισμένας] κεκλεισμένος FZ [ κατέχεις] κατέχει F 188 περιπατεϊν] + εν άνεκτότητι F 189 πλησμονή ποταμού εν μέσω] πλημμύρα πόταμου έμπεσών Β 190 ΰδατι] φδτ] F 194 καταπεποντισμένον] πεποντισμένον Ζ f 201 τα] < D 209 εΐσιν] -+- σπήλαια Pc 210 θηρία] < F f 211 θυρίδων ήτοι] < F 104

όπάς των ερπετών, και εξέρχεται καΐ ουδέν βλάπτεται, πόσω μάλλον ό θεός και δεσπότης πάντων εισέρχεται είς τους φωλεούς καΐ είς τους οίκους, οπού κατεσκήνωσεν ό θάνατος, και είς τάς ψυχάς κάκεΐθεν ρυό/με- Μ sse 215 νος τον Αδάμ ουκ αδικείται υπό του θανάτου, και ό υετός εξ ουρανού κατερχόμενος φθάνει κατέρχεσθαι »εϊς τα κατώτερα μέρη της γης« κάκεΐθεν τάς ξηρανθείσας ρίζας άνύγρανε και άνεκαίνισε και έποίησεν εκεί γέννημα καινόν. "Αλλος εστίν ό έχων αγώνα και θλϊψιν και πόλεμον προς τον σαταναν. 11,14 220 ούτος συντετριμμένη ν έχει την ψυχήν αυτού· εν μερίμνη γαρ εστί και πενθεί και δάκρυσιν. εις δύο πρόσωπα στήκει ό τοιούτος, ει τοίνυν εν τοιούτοις πράγμασι στήκει ούτος, είς τον πόλεμον μετ' αυτού εστίν ό κύριος και φυλάσσει αυτόν επιζητεί γαρ σπουδαίως και κρούει την θύραν, πότε αύτφ ανοίγει, πάλιν δε εΐ φαίνεται σοι αδελφός αγαθός, 225 ώδε υπό της χάριτος εστίν έστηριγμένος. ό δε μη έχων θεμέλιον ουκ έχει τοσούτον φόβον θεού, ου συντέτριπται αυτού ή καρδία, οΰτε εστίν εν φόβω ούτε ασφαλίζεται αυτού την καρδίαν και τα μέλη του μη ατάκτως περιπατεΐν. ούτος ακμή ν άπολελυμένην έχει την ψυχήν αυτού· ουπω γαρ είσήλθεν είς αγώνα, άλλος ούν εστίν ό εν άγώνι και θλίψει καΐ 230 άλλος ό μη είδώς τί εστί πόλεμος, καϊ γαρ τα σπέρματα όταν βληθή είς την γήν, θλϊψιν υπομένει είς τους πάγους, είς τον χειμώνα, είς την ψυχρότητα των αέρων, καϊ εν τφ δέοντι καιρφ άναζωοποιεϊται το γέννημα. Συμβαίνει δε, δτι ό σατανάς διαλέγεται σοι εν τη καρδία· „ϊδε πόσα 11,16 κακά έποίησας, ίδού πόσων μανιών πεπλήρωταί σου ή ψυχή, καϊ βεούδέ υπό σκότους αφανίζεται. 216 Eph 4, 9 (Ps 62, 10). 2231. cf. Mt 7, 7; cf. Ape 3, 20. 225 έστηριγμένος: Vgl. H 29, 5: ό κύριος ήδη κρυπτως σύνεστι ... καϊ υποστηρίζει els εκαστον της αρετή; καρττόν; Η 47, 11: το πνεΰμα το αγιον υποστηρίζει τούτον/s (sc.die geistigenulol Ισραήλ); Η 47, 16 vom Stab desMose, der die Israeliten st tzt. θεμέλιον: Vgl. H 3, l θεμέλιος της αγάπης; H 6, 3: το προσέχειν τοις λογισμοΐς als αληθινός θεμέλιος της προσευχής; Η 12, 5 = Eph 2, 20; Η 15, 53 als Gegenstand angestrengten M hens und Suchens; H 27, 23 das διοδεύειν την όδόν της ζωής als θεμέλιος der δικαιοσύνη. Also kein gepr gter Begriff. 227 cf. II Thess 3, 6. 11. 229 θλίψει: ber θλίψεις als unfreiwillige u ere und innere Leiden vgl. H 15, 11. 12: l Χριστιανοί όφείλουσι φέρειν τάς θλίψεις τάς τε έξωθεν καϊ τους ενδοθεν πολέμους; Η 32,10: άφίησι (sc. ό κύριος) δε σε τέως παιδευθήναι, καϊ είς αΰτάς τάς θλίψεις οίκονομεΐ σε ή χάρις. Man mu danken εν ταϊς άπαντώσαις θλίψεσι διαφόροις, leiblichen von Menschen, geistigen von D monen zugef gten (H 53, l; vgl. H 12, 4). Leiden sind Proben der Christenliebe: l τον Χριστόν άγαπώντες εν τούτω φαίνονται, όταν πάσας θλίψεις επερχόμενος αύτοϊς γενναίως καϊ προθύμως ύπομένωσι (Κ1.-Β., S. 52, 4). 232 άναζωοποιεϊται: F r ein geistliches Erwecken MDF(P C )ZG 212 ουδέν] ouF f 215 ό] ως B 217 ρίζας] πηγάς F 219 άλλος εστίν] < B | θλίψιν καϊ πόλεμον] 321 Pc 222 ούτος] ό τοιούτος Ρ° (ex pr. ?) cum Β 223 επιζητεί] < F (lacuna 8 litterarum extat) 224 ούτω] < F 225 ώδε] ότε F | της] < ZG 227 φόβω] + θεοο Pcf 228 ψυχήν αύτοϋ] 21 Μ 229 ούν] γαρ Ff 233 ότι] < F 234 Ιδού] ίδε F (ex pr.) I βεβαρημένος] βεβορβορομένος F 105

βαρημένος ει από αμαρτιών, δτι ούκέτι δύνασαι σωθήναι". ταύτα δε 235 ποιεί, Ινα ένέγκη σε είς άπελπισμόν, καΐ ότι ουκ εστίν ευπρόσδεκτος ή μετάνοια σου. επειδή γαρ παρεισήλθε δια της παραβάσεως ή κακία, λοιπόν καθ' έκάστην ώραν διαλέγεται τη ψυχή ως άνθρωπος μετά ανθρώπου, άποκρίθητι ούτω και συ δτι ,,εχω τάς μαρτυρίας του κυρίου εγγράφως", και ότι >οΰ βούλομαι τον θάνατον του αμαρτωλού ως την 240 μετάνοιαν και το άποστραφήναι αυτόν από της οδού της πονηρας και ζην αυτόν<. δια τούτο γαρ κατήλθεν αυτός, ίνα τους αμαρτωλούς σώση, τους νεκρούς άνεγείρη, τους τεθανατωμένους ζωοποιήση, τους εν σκότει φώτιση, αληθώς γαρ έλθών είς υίοθεσίαν ημάς έκάλεσεν, εϊς πόλιν άγίαν είρηνευομένην, είς ζώσαν, την μηδέποτε άποθνήσκουσαν, είς δόξαν α- 245 φθαρτον. μόνον ήμεϊς τη αρχή ημών δώμεν τέλος αγαθόν, έμμείνωμεν τη πτώχεια, τη ξενιτεία, τη κακουχία, τη αίτήσει τη προς τον θεόν, μετά αναίδειας κρούοντες την θύραν. ώσπερ γαρ εγγύς εστί το σώμα της ψυχής, ούτως εγγύτερος ό κύριος του ελθεϊν και άνοϊξαι τάς κεκλεισμένος θύρας της καρδίας και δωρήσασθαι ήμΐν τον πλοοτον τον ούράνιον. 250 αγαθός γαρ εστί και φιλάνθρωπος, καΐ άψευδεϊς είσιν αυτού αί έπαγγελίαι, μόνον εάν υπομείνωμεν έως τέλους έπιζητουντες αυτόν, δόξα τοις οίκτιρμοϊς πατρός καΐ υιού και αγίου πνεύματος είς τους αΙώνας των αιώνων, αμήν. / Η 14, 5 neben άνεγείρειν. 236 άπελπισμόν: απελπισμός auch H 4, 24 und H 26, 7 als unmittelbare Wirkung des διάβολος, der die φρονίμη ψυχή widersteht (H 26, 8). 237 μετάνοια: S. zu H 6, 6. Rm 2, 23; 5, 20. κακία: ber das Eindringen der κακία in die Seele s. zu H 15, 13 έπεισέρχεται. Η 46, 5 wird dies ausdr cklich als sch pfungswidrig bezeichnet; ebenso Kl.-B., S. 149, 4: εν TTJ φύσει αυτής κακία v ουκ ένέθηκεν, ουκ ήδει κακία ν ή φύσις αυτής- Η 15, 48: ή 2σω κακία; Η 17, 4: σύνεστι δε καΐ ή κακία ένδον; Η 53, 14: Kampf κατά της συνούσης κακίας. In gleicher Verwendung wie αμαρτία s. zu H 2, 3 άμαρτίαν. Als selbst ndige Macht neben εναντία δύναμις Η 3, 6. το κακίας μέρος Η 4, 27. ber κακία als Ursache der Welt bel s. zu H 8, 5 αμαρτία. 240ΪΪ. Ez 33, 11. 242 cf. I Tim l, 15. 2431. cf. Rm 2, 19. 244 cf. Gal 4, 5. 245 δόξαν: Die δόξα άφθαρτος als christliche Erwartung auch H 5, 7. Mit ihr ist das urspr ngliche Schauen der δόξα durch Adam wiederhergestellt (H 45, 1). H 5, 9 die bei Symeon h ufige Vorstellung vom k nftigen Ausbrechen der jetzt in der Seele verborgenen δόξα του αγίου πνεύματος zur Verkl rung auch der Auferstehungsleiber; Vorbild ist der Verkl rungsberg (H 15, 38; 8, 3), auf dem es Wohnung zu nehmen gilt (Ep. 2 [MPG34, 409C]). Die δόξα des Mose als τύπος der wahren δόξα H 47, 1; ebenso H 5, 10. Der Empfang der δόξα in der Seele als christliches Nahziel H 6, 10; 12, 14; 34, 2; 47, 1. 252 cf. MC 13,13. MDF(P C )ZG 236fa£] < D, add. s. 1. D1 | ουκ εστίν] < Z f 243 εν] + τω D 246 ημών] < Z 247ψτόν] < Pc 251 γαρ] < Pc ψ εάν] ίνα ZG 253 καΐ1] < Ζ 254 των αιώνων] < Pc | αμήν] < F

ιοό

ΟΜΙΛΙΑ IB.

M 577

Ό Αδάμ την εντολή ν τταραβάς κατά δύο τρόττουξ άττώλετο· Ινα 12,1 μεν δτι απώλεσε το κτήμα το καθαρόν της φύσεως αύτοο, το ώραΐον, το >κατ' εικόνα και όμοίωσιν< του θεοο· έτερον δε δτι άττώλεσεν αυτήν 4 >κατ' εικόνα και όμοίωσιν< του θεού: Gen 1,26. Als ομοίωμα καΐ εΐκών θεού ist die Seele weder φύσεως της θεότητος noch φύσεως του σκότους, aber ein κτίσμα τι νοερόν ώραΐον καΐ μέγα καΐ θαυμαστόν καΐ καλόν (Η 1,7). So geh rt die Wiederaufnahme der ανόθευτος εΐκών θεϊκή (Η 25, 5) zu den Merkmalen des Vollendungszustandes. H 16, 23 n her als αύτεξουσιότης bestimmt, dient die Gottebenbildlichkeit meistens dazu, die ευγένεια (H 16, 13) des Menschen zu betonen (H 15, 43; l, 7; 20, 8). Auch hier ist es wohl το πνεύμα, das mit seinen άρεταί (διάκρισις, γνώσις, φρόνησις, πίστις, ayornri u. a.) das eigentliche Urbild darstellt (H 46, 5). Da die όμοίωσις κυρίου verloren ist (H 25, 5; ομοίωμα θεού urspr nglicher Besitz des Menschen H 26, 1), ist ihre Erneuerung Zweck des Kommens Christi (H 52, 1). Es gilt, die Seele, την τιμίαν εΙκόνα Χρίστου, την έμπεσοοσαν είς βυθόν παθών κακίας (Kl.-B., S. 136,1), zu verwandeln und umzuschaffen. Der Herr liebt die Seele als sein eigenes Bild (H 30, 2), hat er sie sich doch als την εΙκόνα αυτού όμοίαν bereitet (Ερ. 2 [MPG 34,413 C]) l Mit seiner Gottebenbildlichkeit ist auch die Bestimmung des Menschen zur υΙοθεσία, αδελφότης und zur νύμφη βασιλέως gegeben (H 16, 13; 49, 4). ή ψυχή εάν μη εχη εΙκόνα του επουρανίου πνεύματος ... Χριστόν έντετυπωμένον εν αύτη, ου χρησιμεύει είς τους άνω θησαυρούς (Η 30, 5). (ό κύριος) την δε Ιδίαν εΙκόνα του αρρήτου φωτός της θεότητος αΰτοΰ τέθεικεν εν τω σώματι αυτής (Η 46, 4). Aber daneben bedarf die Seele eines himmlischen Bildes; Adam hat beide Bilder verloren, das eigene und das himmlische: καΐ την Ιδίαν εΙκόνα καΐ την έπουράνιον άπώλεσεν ο Αδάμ (Η 12,6). ή επουράνιος εΐκών, Ίησοϋς Χριστός, μυστικώς νυν την ψυχήν φωτίζει (Η 2, 5). Allein die wahren Christen haben σίγνον und εΐκών του βασιλέως (Η 38, 1). Es ist der κύριος, der άνωθεν αποστέλλει την εαυτού φωτεινήν καΐ θείαν του πνεύματος εΙκόνα (Κ1.-Β., S. 100, 11), mu doch die Seele την έπουράνιον του Χριστού εΙκόνα empfangen (ebd. S. 99, 17), da nur ή εΐκών ή επουράνιος καΐ ή ζώσα δύναμις του θεού καΐ το σίγνον το έπουράνιον καΐ θείον ... φονεύει τάς δυνάμεις του σκότους (ebd. S. 105, 11). Die mit der εΐκών θεϊκή (Η 25, 5) gleichzusetzende εΐκών του βασιλέως (Η 38, 1), die εΐκών του φωτός (Η 23, 1) hei en kann (= Christus; so auch H 2, 6), ist H 38, l als innerseelische Gabe verstanden, w hrend sie H 17, 14 als eschatologischer Besitz gedeutet wird (εΙκόνες φωτεινοί). Die Seele als εΐκών του πνεύματος Η 30, 3; von der εΐκών der Seele spricht H 7, 6. 7. —Origenes, Prophetenkatene Frgm. XIV (III, 205,1): ό το κατ' εΙκόνα δια μετανοίας άναλαμβάνων. Nach Athanasius (Or. c. gentes 2 [MPG 25, 5C]) besteht die Gottebenbildlichkeit in der γνώσις und ivvoia der άΐδιότης Gottes, aber auch der Sch pfung: καΐ των όντων αυτόν θεωρητήν καΐ επιστήμονα δια της προς αυτόν όμοιώσεως κατεσκεύασε. Gregor v. Nyssa (De anima, MPG 46, 52 A) l t durch die Ebenbildlichkeit alles Gottfremde έκτος του όρου της ψυχής bleiben, dagegen παντός μεν καλού Ιδέα, πασά δε αρετή καΐ σοφία ihr urspr nglich eignen, damit aber auch das αύτεξούσιον, die Voraussetzung jeder αρετή (De hominis opificio 16 [MPG 44, 184B]). Vgl. auch Hohel. Komm., or. II, p. 68, 1: γνώθι πόσον υπέρ την λοιπήν κτίσιν παρά του πεποιηκότος τετίμησαι. ουκ ουρανός γέγονεν εΐκών του θεού, ου σελήνη, ούχ ήλιος, ου το άστρφον κάλλος. Manich. Ψ., S. 46, 18: the MDF(P C )G

3 κτήμα] κτίσμα FP'G cum C

f 107

την είκόνα, εν fj άπέκειτο αύτφ κατ' έπαγγελίαν ή επουράνιος πασά 5 κληρονομιά, ώσπερ εάν ή" νόμισμα την είκόνα του βασιλέως έχον και τούτο παραχαραγή, ό χρυσός τε άπώλετο και ή είκών ου χρησιμεύει, — τοιούτον έπαθε και ό 3 Αδάμ· μέγας γαρ πλούτος και μεγάλη κληρονομία εύτρέπιστο ούτω. ώσπερ εάν f) χωρίον μέγα και τούτο εχη προσόδους πολλάς, εκεί άμπελος ευθηνουσα, εκεί χώραι εύφορουσαι, εκεί άγέλαι, ίο εκεί χρυσός και άργυρος, — οϋτως ην τίμιο ν το χωρίον προ της παρακοής, αυτό το σκεύος του Αδάμ. αλλ' επειδή κακά εσχε διανοήματα 12,2 και λογισμούς, άπώλετο από του θεού. οΟ λέγομεν δε δτι άπώλετο το όλον και ήφανίσθη και άπέθανεν από του θεού απέθανε, τη δε ίδία φύσει ζή. ίδού γαρ όλος ό κόσμος περιπατεί εν τη γη και πραγματεύεται, 15 αλλ' ό οφθαλμός του θεού βλέπει αυτών τον νουν και τάς ενθυμήσεις, και ώσπερει βλέπει, καί παραβλέπει, και ου ποιεί εν αυτοϊς κοινωνίαν, επειδή ουδέν ευάρεστον τω θεώ λογίζονται, ώσπερ εάν ώσι πανδοχεία και πορνεία και τόποι, οπού άταξίαι γίνονται και άσωτίαι * λοιπόν οι θεοσεβεΐς παρερχόμενοι βδελύσσονται, καί βλέποντες ου βλέπουσιν 20 ως νεκρά γαρ αύτοΐς εστίν, — ούτω και ό θεός έπϊ τους άποστατήσαντας από του λόγου αυτού και από της εντολής επιβλέπει μεν, αλλά παραβλέπει αυτούς και ου ποιεί εκεί κοινωνίαν ούτε επαναπαύεται εις τους λογισμούς αυτών ό κύριος. 12,8 Έρώτησις: πώς τις δύναται εΐναι πτωχός τφ πνεύματι, μάλιστα 25 όταν αϊσθανθή εν έαυτώ, ότι μετετέθη και προέκοψε και ήλθε ν είς γνώσιν και σύνεσιν, ην το πρότερον ουκ είχεν; Άπόκρισις: έως ου ταύτα τις κτάται και προκόπτει, ουκ εστί πτωχός τω πνεύματι, αλλ' οΐεται περί εαυτού, όταν δε ελθη είς ταύτην την σύνεσιν και την προκοπήν, αυτή ή χάρις διδάσκει αυτόν είναι πτωχόν τφ 30 πνεύματι. {'Ερώτησις: τί δε εστίν ερμηνεία του είναι πτωχόν τφ πνεύματι; Άπόκρισις:) το οντά τινά δίκαιον και έκλεκτόν θεού μη ήγεΐσθαί τι εαυτόν είναι, αλλ' εχειν την ψυχήν αυτού ατιμον και έξουδενωμένην, ως fair and mighty image (βίκων) of the New Man; ebd. S. 61,14: The beautiful image (είκών), my Father (Jesus ?), — reveal it to me. Eine Scheidung von κατ'εΐκόνα und καθ* όμοίωσιν nach λογικός είναι und Χριστιανός γενέσθαι liegt erst in dem ps.-gregorianischen Traktat In verba ,faciamus hominem' vor (MPG 44, 267ff.). — είκών in nicht spezifischer Verwendung H 47,16: δύο εικόνες („doppelte Gestalt") hatte der Stab des Mose; ebenso H 53, 15: ό γαρ κόσμος ούτος, του αληθινού καί αιωνίου είκών τυγχάνει. 14 άπέθανεν: Vgl. Η 49, 2: επειδή εστίν άλλος θάνατος παρά τον φαινόμενον. Zu θάνατος s. zu H 8, 4. 20 cf. Mt 13, 13 25. 301. Mt 5, 3. M D F (Pc) G Υ 10 χώραι εύφοροϋσαι] χώρα εύφοροϋσα F ψ 12 επειδή ] + τα F | κακά] < Pc 13 λογισμούς] διαλογισμούς F 16 γαρ] < F 17 ψ βλέπει] < F γ 22 αλλά] + καί F 24 λογισμούς] λόγους F 27 το] < FP<= 28 έως ου] ως ούν F | οο] ούν Pc 29 f δε] < F (rasura 2 litterarum extat) 30 την] < D, add. s. 1. D1 32/33 <Έρώτησις - Άπόκρισις)] secundum B 33 το] D G1 aut G (G* τω) cum B, τον MFP« 33 τι] τίνα PC, < D, add. s. 1. D1 f

108

35 μηδέν εϊδότα ή έχοντα καίτοι είδότα καΐ έχοντα, τούτο δε ως φυσικόν και ττηκτόν γίνεται εν τω νοί των ανθρώπων, ούχ οράς; ό ττροπάτωρ ημών Αβραάμ ων εκλεκτός γη ν εαυτό ν και σποδόν ώνόμαζε. καΐ ό Δαβίδ χρισθείς είς βασιλέα θεόν είχε μεθ' έαχηΌΟ, και τί λέγει; >σκώληξ είμί και ουκ άνθρωπος, όνειδος ανθρώπων και έξουδένωμα λαών<. 40 Οί ουν θέλοντες τούτων εϊναι σνγκληρονόμοι / και συμπολϊται της 12,4 πόλεως της επουρανίου και συνδοξασθήναι αύτοϊς ταύτη ν όφείλουσιν [Μ 5βο εχειν την ταπεινοφροσύνην και μη οϊεσθαι εν έαυτοϊς εΐναί τι, αλλ' εχειν συντετριμμένη ν την καρδίαν. εί γαρ και διαφόρως εις εκαστον των Χριστιανών ενεργεί ή χάρις και διάφορα έχει μέλη, όμως δε μιας είσι 45 πόλεως οι πάντες, όμόψυχοι, όμόγλωττοι, έπιγινώσκοντες αλλήλους, ώσπερ μέλη πολλά εστίν εν σώματι, μία δε ψνχή εν T mv ή κινούσα ταοτα, ούτως εν πνεύμα ενεργεί εν πασι διαφόρως, μιας δε είσι πόλεως, μιας γλώσσης, μιας οδού1 πάντες γαρ οί δίκαιοι την στενήν καΐ τεθλιμμένη ν όδόν διώδευσαν διωκόμενοι, κακουχούμενοι, όνειδιζόμενοι, εν αίγείοις 50 δέρμασι ζώντες, εν σπηλαίοις, εν ταΐςόπαϊς της γης. ομοίως δε και οί απόστολοι >εως της άρτι ώρας< φασϊ >καΐ πεινώμεν και διψώμεν και γυμνιτεύομεν και όνειδιζόμεθα και άστατοΰμεν<. ων οί μεν άπεκεφαλίσθησαν, οί δε έσταυρώθησαν, άλλοι δε διαφόρως έθλίβησαν. αυτός δε ό δεσπότης προφητών και αποστόλων ώσπερ έπιλαθόμενος της θεϊκής δόξης πώς 55 διώδευσε, τύπος ήμϊν γιγνόμενος. δια ύβρεων στέφανον άκάνθινον επί της κεφαλής έφόρεσεν, έμπτύσματα υπέστη, ραπίσματα, σταυρόν. εί ό 12,5 θεός ούτως διώδευσεν επί της γης, οφείλεις και συ μιμητής αυτού γενέσθαι * και γαρ οί απόστολοι και προφήται ούτως διώδευσαν. καΐ ημείς, εί θέλομεν τω θεμελίω του κυρίου και των αποστόλων έποικοδομηθήναι, βο όφείλομεν μιμηταί αυτών γενέσθαι, λέγει γαρ ό απόστολος εν πνεύματι 25 πτωχός: S. zu Η 11, 6 πτωχεοσαι. 36f. Gen 18. 27. 381. PS 21, 7. 40 cf. Rm 8, 17. 41 cf. Hbr 12, 22. 44 cf. Rm 12, 6. 6. 45 πόλεως: Die Stadt, zu der die Christen hier noch auf dem engen Wege sind, ist nach H 15, 9 die des anderen σΐών, nach H 15, 51 die ττόλις φωτεινή, in der sie jetzt schon H user bauen und als συμπολϊται die Geister der Heiligen und Engel besitzen (H 16, 8). Ist ihre διάνοια schon jetzt ganz dort (H 46, 3) und dient dort dem Herrn (H 46, 4), so ist dieses Ziel doch zugleich ein zuk nftiges, das himmlische Jerusalem (H 43, 4), die πόλις της βασιλείας (H 44, 6), in die die Seelen eingehen, die den θρίγγοι της κακίας bei ihrem Abscheiden entgangen sind (H 27, 2). ιτόλις θεοϋ k nnen jedoch auch die menschlichen Seelen selbst genannt werden (Kl.-B., S. 19, 4). — Zur πόλις φωτεινή vgl. Manich. t1., S. 64, 13: thy (Christ) city (πόλις) of Light. 46 Rm 12,4. 481. Mt 7, 14. 49H. Hbr 11, 37 f. 511.1 Cor 4, 11. 6411. MC 15 parr. 57 μιμητής: μιμητής Christi und der Apostel auch H 53, 2: την MDF(P C )G 35 καίτοι - έχοντα] < D, add. i. m. D1 35 εν] έττΐ D 36 εαυτόν] ^ post σττοδόν M | ώνόμαζε] ώνόμασε Pc 42 εχειν την ταπεινοφροσυνην] 231 D Ι εν] < PC 46 εν πασιν] < F 48 μιας γλώσσης] < D 54 προφητών] + τε D G | -προφητών καΐ άττοστόλων] < Pc f 57 f αύτοϋ] τούτου Μ 60 αυτών] αύτοϋ Ρ° 109

12.6

12.7 Μ sei

12.8

ocyicp· »μιμηταί μου γίνεσθε καθώς κόγώ Χρίστου«, εί δε αγαπάς δόξας ανθρώπων και προσκυνείσαι θέλεις καΐ άνάπαυσιν ζητείς, εξετράπης της οδού. χρή γαρ σε συσταυρωθήναι τω σταυρωθέντι, συμπαθεί ν τφ τταθόντι, ίνα οϋτω συνδοξασθής τφ δοξασθέντι. ανάγκη γαρ την νύμφην συμπαθεϊν τω νυμφίω και οΰτω γενέσθαι κοινωνόν καΐ συγ- 65 κληρονόμον Χρίστου, ουκ έγχωρεϊ γαρ άνευ παθημάτων και της τραχείας καΐ στενής και τεθλιμμένης όδοϋ εϊσελθεϊν τίνα είς την πόλιν των αγίων καΐ άναπαήναι και συμβασιλευσαι τφ βασιλεϊ είς τους απέραντους αίώνας. Έρώτησις: επειδή είπες δτι και την Ιδίαν είκόνα και την επουράνιο ν 70 άπώλεσεν ό Αδάμ, ούκουν εί έκοινώνησε τη είκόνι τη έπουρανίω, εΤχε πνεύμα αγιον; Άπόκρισις: έως δτε ό λόγος του θεού συνήν αύτω και ή εντολή, είχε πάντα* αυτός γαρ ό λόγος ην αύτφ κλήρονομία, αυτός ένδυμα και δόξα σκέπουσα αυτούς, αυτός διδασκαλία, ύπετίθετο γαρ αύτφ καλέσαι 75 πάντα· „τούτο είπε ουρανό ν, τούτο ήλιον, τούτο σελήνη ν, τούτο γη ν, τούτο πτηνόν, τούτο θηρίον, τούτο δένδρον". καθώς έδιδάσκετο, ούτως καΐ ί-λεγεν. Έρώτησις: αϊσθησιν είχε και κοινωνίαν του πνεύματος; Άπόκρισις: αυτός ό λόγος συνών πάντα ην / αύτφ, είτε γνώσις 80 είτε αίσθησις είτε κληρονομιά είτε διδασκαλία, και Ιωάννης τί λέγει περί του λόγου; »εν αρχή ην ό λόγος«, όρφς δτι ό λόγος πάντα ην. εΐ δε και έξωθεν συνήν αύτφ δόξα, ου σκανδαλιζώμεθα επί τούτω· και γαρ λέγει, δτι γυμνοί ήσαν και ουκ εβλεπον αλλήλους, καΐ μετά το παραβήναι την εντολή ν τότε εΐδον εαυτούς γυμνούς καΐ ήσχύνθησαν. 85 Έρώτησις: ούκουν προ τούτου ήσαν αντί περιβολαίου ένδεδυμένοι δόξα ν θεού; Άπόκρισις: ώσπερ επί των προφητών ένήργει το πνεύμα και έδίδασκεν αυτούς καΐ εσωθεν αυτών ην και έξωθεν αύτοϊς παρεφαίνετο, μίμησιν τη; αναστροφή; αυτών καΐ πολιτεία? οφείλει; άναδέξασθαι, und H 63, 12: πάντα καταλελοιπώ; κατά μίμησιν αυτών (sc. der πότερε;, πατριάρχαι, προφήται, απόστολοι καΐ μάρτυρες). S. zu Η 9, 13 ακόλουθοι. 59 Eph 2, 20. 61 I Cor 11, 1. 61ί. cf. Job 12, 43. 70f. είκόνα ... είκόνι: S. zu H l, 7 und H 12, 1. 73 λόγος του θεοϋ: Im Blick auf die analoge Aussage H 12, 14 (ό γαρ λόγο; του θεού τροφή ούτω [sc. ΜωΟσεϊ] Ιγίγνετο καΐ είχε δόξαν ε!; το πρόσωπον) und den brigen komplexen Sprachgebrauch Symeons wird man z gern m ssen, ό λόγο; του Θεοϋ hier mit der gleichen Sicherheit als „Logos" zu deuten wie H 15, 44 (απεστάλη ό λόγο; καΐ σάρκα ένδυσάμενο; ... εθηκε την ψυχή ν αύτοϋ επί του σταυρού). S. auch zu H 5, 6 (Ζ. 153) λόγο; του κυρίου. 76f. Gen 2, 19ί. 82 Joh l, 1. 84 Gen MK (ab 63 συσταυρωθηναι) DF(P C )G f 64 ίνα] ΐν'F 64/65 την νύμφην] τη νύμφη FPC 66 εγχωρεϊ] συγχωρεί F 67 καΐ στενή;] < Pc | στενή; καΐ τεθλιμμένη;] 321 F 70 είπε;] είπα; F f 73 και] < Μ 75 ύπετίθετο γαρ ούτω καλέσαι] 3214 Pc f 83 σκανδαλιζώμεθα]-ζόμεθα MDP« G 85 εαυτού;] αυτού; D 86 περιβολαίου] περιβολαίων Pc | ένδεδυμένοι] < D, add. i. m. D1 HO

90 ούτως καί είς τον Αδάμ. δτε ήθελε το ΤΓνεύμα, συν ούτω ην και έδίδασκε και ύττετίθετο· „ούτως είπε", καί έλεγε, πάντα γαρ ην ό λόγος ούτω, και έως δτε ένέμενε τη εντολή, φίλος ην θεοο. και τί Θαυμαστόν, ει εν τούτοις ων παρέβη την έντολήν, όττότε και ο! ττεπληρωμένοι πνεύματος αγίου εχουσι τους φυσικούς λογισμούς και εχουσι θέλημα του συμ95 φωνήσαι; ούτως και αυτός συνών τω Θεφ εν παραδείσω αφ' εαυτού ίδίω βελήματι παρέβη καϊ ύπήκουσε μέρει πονηρω. πλην καί μετά την παράβασιν εσχε γνώσιν. Έρώτησις: οποίαν; 12,9 Άπόκρισις: ώσπερ όταν συλληφθή ληστής είς δικαστήριον καί ιοο άρχηται κρίνεσθαι, λέγει ούτω ό άρχων „δτε έποίεις τα κακά, ουκ ηδείς ότι συλληφθή ναι έχεις καί άποθανεΐν;" εκείνος ου τολμά ειπείν δτι „ουκ ήδειν" (οΐδε γαρ) καί τιμωρούμενος πάντα μνημονεύων εξομολογείται, και ό πορνεύων ουκ οίδεν δτι κακώς ποιεί; καί ό κλεπτών ουκ οΐδεν δτι άμαρτάνει; ούτως καί άνευ γραφών οι άνθρωποι από του 105 φυσικού λογισμού ουκ οΐδασιν δτι θεός εστίν; εν τη ήμερα εκείνη ου 2, 25. 84f. Gen 3, 7. 10. 86 cf. I Cor 11, 15. 90f. Gen 2, 19f. 92 cf. Jac 2, 23. 96 μέρει πονηρω: Neben dem unbetonten μέρος των Ιδιωτών (Η 6, 2) steht die Scheidung der Welt eis δύο μέρη, in eine ποίμνη σκοτεινή und eine πλήρης φωτός (Η 12, 13). H 5,12: (ό Χριστός) είς δύο μέρη στήσει παντός bei der Auferstehung. Wollen Gott und die Engel die Seele f r ihre Gemeinschaft, so Satan und seine M chte είς το ίδιον μέρος (Η 16, 44; vgl. H 22 und 43, 6). Ist der Mensch noch bei seinem Ausgang aus der Welt κατεχόμενος είς τα δύο μέρη (Η 26, 18), so gibt den Ausschlag, είς οίον αν μέρος φέψη το θέλημα της ψυχής (Η 26, 24). Vorerst sind die ύττό του αγαθού μέρους Gehaltenen auch noch τω μέρει της κακίας unterworfen (Η 17,15); denn nicht gleich beim H ren des Wortes Gottes ήδη (τις) γέγονε του αγαθού μέρους (Η 27,20), vielmehr mu man είς το δεξιόν μέρος τον νουν αΰτοϋ έκτείνειν (Η 63,15), — eine Pr gnanz der Bedeutung, an der auch unsere Stelle teil hat. Verwandt ist der Gebrauch H 31,2: ή πίστις (sc.-τής 'Ραάβ) φκείωσε TTJ μερίδι των Ισραηλιτών. Die noch im Kosmos lebende Seele, die ψυχήν της κακίας hat, εκ της μερίδος του σκότους άκμήν εστίν, w hrend diejenigen, welche την ψυχήν του φωτός haben, εκ της μερίδος είσΐ του φωτός (Η 1, 6). Freilich bedeutet die Zugeh rigkeit zum αγαθόν μέρος noch nicht die Vollkommenheit: πολλοί yap του άγαθοΰ μέρους όντες καί ενεργούμενοι υπό του αγαθού πνεύματος ένόμισαν τετελειώσθαι (Κ1.-Β., S. 65, 17). In Η 40, l vertreten αγαθόν und εναντίον μέρος einfach Gut und B se; ebenso H 27, 21 die αμφότερα μέρη, zwischen denen sich der Mensch entscheiden mu . Erst die Einwohnung Gottes vertreibt το μέρος του θανάτου το έπεισελθόν (Κ1.-Β., S. 113, 1). Ohne die spezifische Bedeutung H 7, 5 ber den Vorrang des φωτισμός vor der αϊσθησις: μερίδα τινά μειζοτέραν έλαβε (vgl. auch H 5,5). Nach H 34,3 ist αυτός ό θεός die κληρονομία καί μερίς der Christen. H 12, 16 zitiert Lc 10, 42 >Μαρία την καλήν μερίδα έξελέξατο<, spricht aber auch vom μέρος, das der Seele gegeben werden soll, verwendet also beide Worte synonym. H 41, 2: εν μέρει τινί έπεσκίασεν ή χάρις. Η 50, 4: κατά μέρος erfolgt das Wachstum der νηπιότης. Der Mensch soll sich sichern

KMDF(P C )G T 90/91 έδίδασκε καί ύπετίθετο] 321 PC f 98 οποίαν;] ποίαν; F 101 έχεις] είχες F ΙΟδγέν τη ήμερο: εκείνη] ~ post δύνανται (106) D III

δύνανται ειπείν „ουκ ήδειμεν ότι θεός εϊ". λέγει γαρ αύτοϊς·,χδιά>τάς γιγνομένας εκ τοο ουρανού βροντάς καΐ άστραπάς ουκ ηδειτε, ότι εστί Θεός διοικών την κτίσιν;" τί ούν εκραζον οι δαίμονες; >σύ εΐό υιός του Θεοο. τί προ καιρού ήλθες βασανίσαι ήμας;< και έτι εν τοις μαρτυρίοις λέγουσΓ „καίεις με, καίεις με", ουκ ήδεισαν οΟν το ξύλον της γνώσεως no 12.10 του καλοο και κακοο; ή παράβασις του Αδάμ την γνώσιν εδωκεν. έκαστος γαρ άρχεται έπερωτάν ως „εν τίνι ην ό Αδάμ και τί επραξεν;" αυτός γαρ ό Αδάμ την γνώσιν έδέξατο καλού τε και κακού, λοιπόν άκούομεν εκ των γραφών, δτι εν τιμή και εν καθαρότητι ην, καΐ παραβάς την έντολήν Ιξεβλήθη του παραδείσου και ώργίσθη ούτω ό θεός. λοιπόν us καί τα καλά αυτού μανθάνει καΐ τα κακά μαθών ασφαλίζεται εαυτόν, ίνα μηκέτι άμαρτήσας έμπέση εις κρίμα θανάτου. Γινώσκομεν δε δτι πασά ή κτίσις τοο θεού δι' αυτού οίκονομεΐται · αυτός γαρ εποίησεν ουρανόν, γήν, ζώα, ερπετά, θηρία, ά βλέπομεν τον δε αριθμόν άγνοοομεν. τίς γαρ ανθρώπων οίδεν, εί μη μόνος ό θεός 120 Μ 564 ό ων εν πασι, και τοις έμβρύοις δε των / ζφων; ουχί αυτός επί ο ι αϊ αϊ τα οντά ύποκάτω της γης και επάνω των ουρανών; 12.11 Παραλιπόντες ουν ταύτα μάλλον ζητήσωμεν ως καλοί έμποροι κληρονομίαν κτήσασθαι έπουράνιον καί τα συμφέροντα ταϊς ψυχαϊς ή μών. μάθωμεν κτήσασθαι κτήματα άπερ συμπαραμένει ήμϊν. εάν γαρ άρξη, άνθρωπος 125 ων, έρευναν τον λογισμόν τοο θεοϋ και λέγειν · „ευρόν τι και κατέλαβον", εύρεθήσεται ό ανθρώπινος νους υπερβαίνων τον λογισμόν του θεού. εν τούτω δε πολύ πλανά, καϊ δσω θέλεις δια γνώσεως έρευνήσαι καί εϊσελθεϊν, χωρείς είς βάθος καί ουδέν καταλαμβάνεις, αύτάς γαρ τάς επισκέψεις τάς γιγνομένας σοι τί εργάζεται καθ' ήμέραν εν σοι; καί πώς ι so εν τούτω τφ μέρει („in dieser Hinsicht": H 56, 3). 105 cf. Mt 7, 22. 108St. Mt 8, 29. 110 καίεις: Vgl. H 43, 3: l δαίμονες, θέλοντες πολεμεϊν άνθρώπω πνεύματος ήξιωμένω, καίονται καί καταναλίσκονται υπό της θείας δυνάμεως του πυρός; ebd.: οί δαίμονες ... υπό της ευχής καίονται, καθάπερ ό κηρός Οπό πυρός. — ,,καίεις με, καίεις με" als Ausruf des ausgetriebenen D mons Apophth. patr. Xanthias 2 (MPG 65, 313B). Vgl. Passio Bartholomaei 3 (Lipsius-Bonnet 11,1, p. 132, 31): (Ein δαιμονιζόμενος) επεχείρησε κράζειν Απόστολε κυρίου Βαρθολομαίε, κατακαίουσί με αϊ προσευχαί σου. Nach Athanasius, Vita Antonii 41 (MPG 26, 904B), verschwindet der Satan auf den Namen Christi hin, μη φέρων την εκ τούτου καϋσιν. Vgl. Callinicus, Vita S. Hypatii 94 (Ed. Bonn., 1895, S. 52,5): ό yap αντίδικος .... φ εάν άντιστήτε στερεοί τη πίστει, καυσουμενος έκφεύξεται αφ' υμών. 110ϊ. 113 Gen 2,17. 112 Αδάμ: S. zu Η 5,1. 114 τιμΰ: PS 48,13.21 ? Vita Adae 13.14 (ed. Meyer, p. 225f.). 114 Ϊ. Gen 3,23 f. 116 ασφαλίζεται: Vgl. Vita Adae 4.17 (ed. KMDF(P C )G 106 είπεΐν] + ότι δτι Ρ° 106 <διά>] conj. Klostermann (cf. εκ των... R) 107 ήδειτε] οϊδατε P« 110 oOv] < M 112 Ιπερωταν] έρωταν Pc 116 λοιπόν] ούτω καί ημών έκαστος R ψ 124 κτήσασθαι] κτήσασθε Μ (vide proleg, ρ. LV) 130/131 τί-άκατάληπτα] καί τάς βοηθείας του θεοϋ, είπεΐν δύνασαι; τί εργάζονται καθ'ήμέραν εν σοΙ ή πώς είσιν; άρρητοι είσι καί ακατάληπτοι! R (similiterC) 112

άρρητα εστί και ακατάληπτα! ή μόνον δέξασθαι μετά ευχαριστίας καΐ τπστεύειν; την γαρ ση ν ψυχήν, εξ ου εγεννήθης και έως άρτι, ήδυνήθης γνωρίσαι; έττεΐ απάγγειλαν μοι άττό ττρωΐ και έως όψέ τους βρύοντας εν σοι λογισμούς, είπε μοι τάς ενθυμήσεις τριών ήμερων, αλλ' ου δύνα135 σαι. εΐ οον τους λογισμούς της ψυχής σου καταλάβει ν ουκ ήδυνήθης, τους λογισμούς του θεού και τον νουν πώς δυνασαι εύρεϊν; 'Αλλά συ όσον ευρίσκεις άρτον, φάγε και άφες δλην την γήν, και 12,12 άπελθε είς το χείλος του ποταμού και πίε όσον χρείαν έχεις, και πάρελθε, και μη ζήτησης πόθεν έρχεται ή πώς ρέει. σπούδασον θεραπευθήναι 140 τον πόδα ή τον πόνον του οφθαλμού σου, ίνα ίδης το φως του ηλίου, μη ζήτησης δε πόσον έχει φως ό ήλιος ή πόσον ανατέλλει, ζωον δ προχωρεί σοι είς χρήσιν, λάβε. και τί άπέρχη είς δρη και ζητείς, πόσοι εκεί νέμονται όναγροι ή θηρία; καί το παιδίον δτε προσέρχεται τω μαζω της μητρός, λαμβάνει το γάλα και τρέφεται, ουκ οϊδε δε έρευναν την 145 (Μζαν ή την πηγήν, πόθεν ούτως έπιρρέει· θηλάζει γαρ το γάλα και τον όρρόν δλον άποκενοϊ · και πάλιν άλλη ώρα μεστουται ό μαζός. τούτο ούτε το παιδίον οΤδεν ούτε ή μήτηρ αυτού, εί καί τα μάλιστα από όλων των μελών της μητρός εξέρχεται το γάλα. εί ζητείς ουν τον κύριον είς βάθος, εκεί ευρίσκεις αυτόν, εί ζητείς είς Οδωρ, εκεί ευρίσκεις αυτόν 150 ποιουντα σημεία, εί ζητείς αυτόν εν λάκκω, εκεί ευρίσκεις αυτόν εν μέσω δύο λεόντων φυλάσσοντα τον δίκαιον Δανιήλ, εί ζητείς αυτόν είς πυρ, εκεί ευρίσκεις αυτόν βοηθουντα τοις δούλοις αυτού, εί ζητείς αυτόν εν δρει, εκεί ευρίσκεις αυτόν μετά του ' Ηλία και Μωσέως. πανταχού ούν εστί, και ύποκάτω της γης καί υπεράνω των ουρανών, είτε εν ή μι ν πανταχού 155 εστίν, ούτως και ή ψυχή εγγύς σου εστί, και εσωθέν σου εστί και έξωθεν σου εστίν δπου γαρ θέλεις είς μακράς πατρίδας, εκεί εστίν ό νους σου* είτε επί δυσμάς είτε επί ανατολάς είτε είς τους ουρανούς, εκεί ευρίσκεται. Ζητήσωμεν ουν προηγουμένως τον καυτήρα του κυρίου καί την 12,18 ιβο σφραγίδα εν έαυτοΐς εχειν. δτι εν τφ καιρφ της κρίσεως, γινομένης της Meyer,ρ.222.2261). 117 cf. Sir41,3. 126 λογισμόν του θεον: Vgl. dazu Gregor ν. Nyssa, De vita Moysis (MPG 44, 404 A), eine f r Gregors Gotteslehregrundlegende Stelle. 130 επισκέψεις: Hier in der Bedeutung von „Gnadenheimsuchung"; vgl. H 16,3: τη ν έττίσκεψιν του θεοϋ erfahren; H 19,1: τη ν έττίσκεψιν του κυρίου erwarten. 136 Jes 40,13. Vgl.MartyriumPetrietPauli26 (Lipsius-BonnetI,p.l40,21):ToOs διαλογισμούς των ανθρώπων ουδείς έττίσταται, εΐ μη είς ό θεός. εύρεϊν: Vgl. Gregor ν. Nyssa, De vita Moysis (MPG 44, 357C). 189 ζήτησης: Die gleiche Warnung vor unfruchtbarem φιλοσοφείν bei Gregor v. Nyssa, In suam ordinationem (MPG 46, 552D). ΙδΟί. Dan 6, 16ff. 1511. Dan 3, 19ff. 1521. Me 9, 2ff. KMDF(P C )G 131 ή μόνον] χρή μόνον conj. Klostermann (cf. ή μόνονχρή... R) 133 οπτόγγειλόν] έττόγγειλόν MD | καί] < D | βρύοντας] Ιμβρύοντας F 141 μη ήλιος] < Μ | Ιχει φως] 21 Ρ» | πόσον] πώς Pc f 147 αύτοϋ] < Μ 148 της μητρός] < D | ουν] < F f 152 αυτόν1] + βοηθοϋντα καί Pc 163ψ'Ηλία] Ηλίου F | καί] + του F 154 καί1] < Pc | της] < Μ J 160 ότι] + καί Pc 8 Domes, Makarios

113

M 565 άποτομίας του / θεού και συναγομένων όλων των φυλών της γης όλου του Αδάμ, όταν καλέση ό ττοιμήν την ιδίαν ττοίμνην, όσοι εχουσι τον καυτήρα, έπιγινώσκουσι τον ίδιον ποιμένα, και ό ττοιμήν τους έχοντας την ϊδίαν σφραγίδα γνωρίζει και έττισυνάγει άττό ττάντων των εθνών, της φωνής γαρ αυτού άκούουσιν οί ίδιοι καί ύπάγουσιν οπίσω αύτοϋ. 165 εις δύο γαρ μέρη ΐσταται ό κόσμο?, και γίνεται μία ποίμνη σκοτεινή ή χωρούσα είς πυρ αίώνιον, και μία πλήρης φωτός ή προς την ούράνιον λήξιν αναγόμενη, αυτό ουν δ νυν κτώμεθα εν ταϊς ψυχαϊς, αυτό 12.14 εκείνο λάμπει καί φανερουται και τα σώματα ενδύει δόξαν. ώσπερ εν τω καιρώ του ίΕανθικου μηνός αί ρίζαι κεχωσμέναι εν τη γη τους ι?ο ιδίους καρπούς καί τα ίδια άνθη και κάλλη εκβλαστάνουσι και καρποφορουσι, και φανερουνται αί καλαΐ ρίζαι καί αί τάς άκανθας εχουσαι φανεραι γίνονται, — ούτως εν εκείνη τη ημέρα έκαστος δια του ιδίου σώματος όπερ επραξεν, εμφανίζει, και φανερουται τα τε καλά και τα κακά. εκεί γαρ εστί πασά ή κρίσις και ή άνταπόδοσις. εστί γαρ άλλη 175 τροφή παρά ταύτην την φαινομένην και εστίν άλλη τράπεζα επουράνιος παρά την φαινομένην. καί γαρ Μωϋσής οτε άνήλθεν εις το ορός, ημέρας τεσσαράκοντα ένήστευσεν άνήλθεν άνθρωπος, κατήλθε θεόν έχων. καί ϊδε, βλέπομεν εν ήμΐν, δτι εν όλίγαις ήμέραις, εάν μη ύποστηριχθή το σώμα βρώμασι, φθείρεται, καί αυτός εν τεσσαράκοντα ήμέραις νηστεύ- 180 σας πλεϊον όλων ένδυναμώτερος κατήλθεν έτρέφετο γαρ υπό θεού καί φκονομεϊτο αύτοϋ το σώμα άλλη τροφή έπουρανίω · ό γαρ λόγος του Θεού τροφή ούτω εγίγνετο καί είχε δόξαν είς το πρόσωπον, το γενόμενον τύπος ην. εκείνη γαρ ή δόξα νυν εσωθεν είς τάς καρδίας των Χριστιανών λάμπει* άνιστάμενα γαρ τα σώματα εν τη άναστάσει άλλω 185 ένδύματι θεϊκώ σκεπάζεται καί βρώσει έπουρανίω τρέφεται. 12.15 Έρώτησις: τί εστί >γυνή άκατακαλύπτω κεφαλή προσευχομένη<; Άπόκρισις: επειδή εν τω καιρώ των αποστόλων άφιεμένας εΐχον τάς τρίχας αντί σκεπάσματος, δια τούτο ό κύριος καί οί απόστολοι ήλθον 168ΪΪ. Joh 10, 3. 14. 27. 166f. cf. Mt 25, 33. 170 Ξανθικον: S. zu H 5, 9. 171L cf. MC 4, 6. 8. 173!!. II Cor 5,10; vgl. auch H 6, 8f.; 15, 38; 32, 2; 34, 2. 177 f. Ex 24, 18. Μωνσής: Neben der himmlischen Speisung, der εξουσία νπτοτάσσειν ιτάντα τα κτίσματα (Η 51, 1), der δόξα (Η 6, 10. 11; 47, 1), dem im Dornbusch gesehenen θείον m/p (H 25, 9) und den durch ihn vollzogenen Heilstaten (H 47, 3. 4. 16), auch dem Leidensvorbild (H 26, 23) steht Mose als τύπος der wahren δόξα (H 47, 1), des wahren Priestertums (H 26, 23) und des πνευματικός λυτρωτής (H 47, 7). In H 20, 6 wird sein Unverm gen gegen ber dem Grundgebrechen der Menschheit ausgesagt: Μωϋσής ... ουκ ήδυνήθη ίασιν παντελή δούναι. — Vgl. auch Clem. Alex., Strom. II, IV, 21, l (II, 123,17): ην δ' ουν ό μεν Μωϋσής σοφός, βασιKMDF(P C )G 165 άκούουσιν] άκουοντες Ρ<= 168 ψυχαίς] + ημών D 171 καΐ8] + τα Ρ" J 175 εστί1] εσται Ρ» | ή2] < D, add. s. 1. D1 176 παρά] < D, add. i. m. D1 176/177 καί εστίν - φαινομένην] < MDf 179 εν2] < Pc 181 υπό] + του Μ 182 φκονομεϊτο] φκοδομεΐτο Μ 183 έγίγνετο] Ιγένετο Pc 185 Χριστιανών] ανθρώπων Μ cum C 114

190 είς την κτίσιν και έσωφρόνισαν αυτήν, πλην ή γυνή κείται είς τύττον της εκκλησίας, καΐ ώσττερ είς το φαινόμενον εν έκείνω τω καιρώ έκεϊναι εΐχον έξηπλωμένας τάς τρίχας αντί σκεπάσματος, ούτω καΐ ή εκκλησία τα τέκνα αυτής ενδύει καΐ περιβάλλει Ινδύμασι θεϊκοϊς καΐ δεδοξασμένοις. και είς το παλαιόν δε της εκκλησίας Ισραήλ μία ην ή συναγωγή και 195 έσκέπετο υπό του πνεύματος, και ήσαν αντί δόξης περιβεβλημένοι το πνεύμα, εϊ καΐ αυτοί ουκ έστοίχησαν. εκκλησία ουν λέγεται και έττΐ λεύς, νομοθέτης. 183 τροφή: τροφή ουράνιος auch H 1,11; 44, 6; als επουράνιος βρώσις in Η 32,2 (ein geistiges „Speisen", nicht etwa die Eucharistie). cf. II Cor 3, 7. 187 I Cor 11, 5, 189 σκεπάσματος: Entspricht nach Strack Billerbeck I, 316 β nicht der j dischen Sitte; vgl. K«h 7, 6: „Wenn sie (sc. die Frau) mit aufgel stem Haar ausgeht...", wird sie durch Scheidebrief entlassen, aber ohne Auszahlung der Hochzeitsverschreibung. Ob aus I Cor 11, 5f. herausgelesen? 192 cf. I Cor 11, 15. εκκλησία: Hier im Sinne von επουράνιος εκκλησία. 194 εκκλησίας Ισραήλ: Ganz entsprechend redet H 26, 23 von der καινή εκκλησία Χρίστου, in deren Priestertum — nunmehr dem wahren — Petrus dem Mose nachfolgte; denn nachdem der Herr lange auf Israels Bu e gewartet hatte, ήρθη άττ* αυτών ή προφητεία καΐ ή Ιερατεία καΐ ή λατρεία καΐ εδόθη τοις πιστεύσασιν εθνεσιν (Η 4, 23). Auch den Namen des wahren Israel bernimmt die επουράνιος εκκλησία των αγίων (Η 44, 4). Bis dahin besa Israel den Heiligen Geist und damit auch dessen Schicksal, verfolgt zu werden (H 17, 14), w hrend jetzt, seit der Paraklet auf die Christen berging, ουδείς Ιουδαίων έδιώχθη (Η 15, 11. 12). Einst freute sich beim Auszug Israels aus gypten unter Mose, dem ηγούμενος καΐ βασιλεύς του Ισραήλ (Η 9, 4), die ganze Kreatur mit (H 52, 1). Solange Israel dem Herrn zu gefallen schien (εΐ καΐ μηδέποτε δν δει τρόπον εύηρέστησε), war es mit Feuer- und Wolkens ule, Durchzug durchs Rote Meer, Wasser aus dem Felsen Typus der gl ubigen Seele (H 15, 3); ist doch alles, was in Israel geschah, um der Seele willen geschehen (H 47, 16; vgl. 30, 7), ja sein Name selbst weist auf die von Christus erl ste Seele (Ισραήλ γαρ ερμηνεύεται νους όρων θεόν: Η 47, 5). ber Wandel und Schicksal Israels H 4, 20: καΐ ούτως είς τέλος παρεδόθησαν τοις Ιθνεσι καΐ διεσκορπίσθησαν ίν πάση τη γη, υπό των αίχμαλωτισάντων αυτούς τότε βασιλέων μηκέτι είς τους Ιδίους άνακάμψαι τόπους κελευσθέντες. — Nach Origenes (Jerem. Horn. XVIII, 5 [III, 156, 19]) erfolgt die Verw stung Jerusalems und die Erw hlung der Heiden auf den Ruf „Kreuzige, kreuzige" hin: ευθέως ήλθεν επισκοπή επί το 2θνος. Die Stellungnahme des Volkes zu Christus, nicht das Weichen des Geistes bedeutet die κρίσις Israels. Vgl. Methodius, Symposion III, 8 (ed. Bonwetsch, p. 36, 20): εστί γαρ ότε πολλαχώς αυτό το άθροισμα καΐ το στίφος άγεληδόν των πεπιστευκότων έκκλησίαν ούτως όνομάζουσιν αϊ γραφαί, των τελειότερων κατά προκοπήν είς ?ν πρόσωπον καΐ σώμα το της εκκλησίας αναγομένων, οΐ μεν γαρ κρείττονες καΐ τρανότερον σπάσαντες ήδη την άλήθειαν, ούτοι δια την τελείαν κάθαρσιν καΐ πίστιν άποστερωθέντες των της σαρκός ατοπημάτων εκκλησία γίνονται. 197 συνάγει: Dieses Sammeln ist Aufgabe der Christen: προς δν (sc. τον θεόν) οφείλεις συναγαγεϊν τον νουν καΐ τους λογισμούς (Η 31, 1), τους από της αμαρτίας έσκορπισμένους (Η 31, 2). Die Christen, deren Gedanken durch Schuld der b sen Geister in diesem Aon verstreut sind (H 15, 47; 43, 9), έσκορπισμένους τους λογισμούς εν TCO αΐώνι τούτω δια πασών αρετών καΐ δια KMDF(P C )G f 195 έσκέπετο] έσκέπτετο Ρ« 8·

115

πολλών και έττΐ μιας ψυχής, αυτή yap ή ψυχή συνάγει όλους τους λογισμούς καΐ εστίν εκκλησία τω θεώ* ήρμόσθη γαρ εις κοινωνίαν ή ψυχή τω έπουρανίω νυμφίφ και κιρναται τω έπουρανίω. τούτο δε και επί πολλών νοείται καΐ έττΐ ενός. καί γαρ ό προφήτης λέγει περί 200 του Ισραήλ* >ευρόν σε ερημον και γυμνή ν καί ένέδυσά σε< και τα έξης, ως επί ενός προσώπου εΐπεν. / 12,16 Έρώτησις: τί εστίν δ ή Μάρθα είπε τω κυρίω περί της Μαρίας [Μsee 5τι ^£γώ κάμνω εις πολλά και αυτή παρακαθέζεταί σοι"; Άπόκρισις: δ ώφειλεν είπεϊν ή Μαρία τη Μάρθα, ό κύριος προλαβών 205 εΐπεν αύτη, δτι πάντα άφήκεν εκείνη καί παρά τους πόδας έκάθητο του κυρίου και τον Θεό ν ευλογεί δλην την ήμέραν. οράς προσεδρείαν υπέρ αγάπης; ίνα δε σαφέστερον ό λόγος του Θεού φωτισθη, άκουσον, ει τις αγαπά τον Μησουν και προσέχει ούτω ορθώς, και ούχ απλώς προσέχει, αλλά και παραμένει εν τη αγάπη, ήδη και ό θεός λογίζεται αντί της 210 αγάπης εκείνης δουναί τι εκείνη τη ψυχή, εί καί ό άνθρωπος ουκ οΐδε, τί μέλλει λαμβάνειν ή ποίον μέρος μέλλει ό θεός διδόναι τη ψυχή. καί τη Μαρία γαρ άγαπώση αυτόν καί παρακαθεζομένη παρά τους πόδας αυτού ούχ απλώς προσετέθη, αλλά δύναμίν τίνα κρυφιμαίαν εκ της αυτού ουσίας έδωκε ν αύτη. αυτοί γαρ οί λόγοι, οΟς έλάλει ό θεός 215 της του πνεύματος δυνάμεως έπισυλλέγουσιν Ικ πάσης της γης (Η 24, 1). "Das wird dann vollendet durch das Kommen des Herrn: εξ αληθείας συναγάγη ημάς προς εαυτόν (Η 31, 3). 201 Εζ 16, 6. 7. 10. 204 Lc 10, 40. 206 cf. Lc 5, 11. 28. 206.213 Lc 10, 39. 208 αγάπης: Wie Ιρως so richtet sich auch αγάπη meistens auf Gott (H 40, 2; 53, 16), den κύριος (Η 15, 14. 15), auf Christus (H 45, 1), den himmlischen Br utigam (Ep. 2 [MPG 34,416CD]). Umfassender als Ιρως (s. zu H 10, 1), begreift sie sowohl die irdische Gattenliebe (H 4, 15) wie die Liebe zu den Br dern (H 26, 19) oder die πνευματική αγάπη gegen die Verfolger (H 37, 4) in sich. Sie stellt ein μέτρο ν dar (H 26, 15), das noch ber den Charismen liegt, απτωτος ist (H 27, 14), απαθής macht (H 45, 7) und durch Tr bsale erprobt wird. Die das geistige Gesetz erf llten, ούκέτι μετά βίας, αλλά μετά βοηθείας εϊχον την άγάπην (Η 37, 5). Als Frucht der χάρις (Η 29, 1) ist die τελεία αγάπη die άρρητος αγάπη του πνεύματος (Η 4,16); ό γαρ φθάσας εϊς την άγάπην, δέδεται καί μεμέθυσται, ούτος καταπεπόντισται καί αϊχμάλωτός εστίν είς άλλον κόσμον (Η 27, 16). 209 προσέχει: Vgl. Η 11, 8: από των κάτω προσέχωσιν επί τα υψηλά; Η 33, 4: πρόσεχε σεαυτω. 215 ουσίας: Ganz hnlich H 15, 38 ber die δύναμις Χρίστου: εκ της αύτοϋ ουσίας καί φύσεως από του νυν μετέχουσιν εν τω νψ αυτών (sc. αγίων); hnlich Η 43, 1. Kl.-B., S. 132, 10 stellt der ουσία φωτός αγαθή λογική τε καί νοερά, ήτις εστίν ό θεός, eine ουσία εκ προαιρέσεως σκοτεινή, ήτις εστί τα πνεύματα »της πλάνης« καί »ό δρχων« »του αΙώνος τούτου« gegen ber, unter ausdr cklicher Vermeidung des grunds tzlichen Dualismus, δια την νοεράν καί λογικήν ούσίαν της ... ψυχής geschah das ganze Heilswerk Gottes (Kl.-B., S. 134, 18). Umgekehrt setzt um der νοερά καί KMDF(P°)G 197 όλους] δλως PC 199 νυμφίω - έπουρανίω] < P« 206 αύττ)] + ότι (< C) την καλήν μερίδα έξελέξατο αυτή (< C). τί γαρ τούτο (τούτουG) μείζον (τούτουμειζότερον C) αγαθόν (< C); P c Gcum C 208 σαφέστερον] ~post θεοϋ F 209 τον] + κύριον F 210 της] < F 216 εδωκεν] δέδωκεν PC| oi] -f TOO κυρίου F

μετά ειρήνης τη Μαρία, πνεύμα ήσαν και δύναμίς τι$· και ούτοι οί λόγοι εισερχόμενοι είς την καρδίαν έγίγνοντο ψνχή ε^5 ψ^ήν και ττνεομα είς πνεύμα, και 5ύναμι$ θεϊκή επληρουτο είς την καρδίαν αυτής, εξ ανάγκης γαρ εκείνη ή δύναμίς όπου καταλύσει, παραμόνως γίγνεται ως κτήμα 220 άναφαίρετον. δια τοΟτο ό κύριος είδώς τί εδωκεν αύτη, είπε' >Μαρία την καλήν μερίδα εξελέξατο<. μετά δε καιρόν εκείνα α έττοίει προθύμως ττερί την διακονίαν ή Μάρθα, ήνεγκεν αυτήν είς το χάρισμα εκείνο* και αυτή γαρ έδέξατο δύναμιν θεϊκή ν εν τη ψνχτ\ αυτής. Και τί θαυμαστόν, ε! οί ττροσερχόμενοι τω κυρίφ καΐ προσκολλώμενοι 12,17 225 σωματικούς ελάμβαναν δύναμιν, οπότε οί απόστολοι έλάλουν λόγον καΐ επιπτεν επί τους πιστεύοντας το πνεύμα το ογιον; ό Κορνήλιος εκ του λόγου ου ήκουσεν, έλαβε δύναμιν. πόσω μάλλον ό κύριος, δτε έλάλει λόγον τη Μαρία ή τφ Ζακχαίω ή τη άμαρτωλω, ήτις λύσασα τάς τρίχας άπέμασσε τους πόδας του κυρίου, ή τη Σαμαρείτιδι ή τω 230 ληστή, έγίγνετο δύναμις, και συνεκεράσθη ταϊς ψυχαϊς αυτών το πνεύμα λογική ουσία της ψυχής willen der Satan alle seine Unheilsm chte, Pseudopropheten und Apostel, H resien und schlie lich den Antichrist in Bewegung (Kl.-B., S. 135, 20). 216 cf. Joh6, 63. λόγοι: S. zu H 5, 6 (Z. 153) λόγο? του κυρίου. 220f. Lc 10, 42. 224 cf. I Cor 6, 17. 225 απόστολοι: Die Apostel als Verk nder des himmlischen Wortes H 14, 3; als εύαγγελισταί und κήρυκες δλου του κόσμου Η 32, 5. l απόστολοι οφθαλμοί καΐ φως δλου του κόσμου ετέθησαν (Η 1, 4). Sie bewahrten das Wort im Herzen (H 37, 2), ihr κήρυγμα bestand nicht εν λόγφ μόνω ακοής, sondern εν δυνάμει καΐ ενεργεία πνεύματος (Η 28, 7). Das θείον πυρ ένήργησεν in ihnen (H 25, 9), obwohl sie bis Pfingsten nichts ber die θεία δύναμτς wu ten, die im Herzen wirkt (H 12, 17.18). Ihr Wirken galt wie das der Philosophen und des Gesetzes und wie das Kommen Christi der καθαρότης (H 17, 15). Obwohl άνδρες Ιδιώται καΐ αγράμματοι, lehrten sie doch σοφούς καΐ γραμματείς (Kl.-B., S. 75, 17). Sie sind Vorbild f r die Freude im Leiden (H 53, 2), Beispiel f r Verfolgung durch die eigenen Volksgenossen (H 15, 11. 12; 26, 25). Auch sie waren nicht ber Angriffe der κακία hinaus (H 17, 7), wurden durch die Gnade nicht gehindert zu tun, was ihr nicht gefiel (H 27, 10. 11), und konnten nicht alles tun, was sie wollten (H 26, 6); ist doch der Geist nicht nur ihnen als Aposteln gegeben, als sei er uns κατά φύσιν άχώρητον (H 37, 6). ως ήθελεν αυτό το πνεύμα εν αΰτοΐς (sc. m den Aposteln und ihresgleichen) έλάλει (Kl.-B., S. 76, 17). Jetzt nehmen sie mit allen άγια πνεύματα Anteil am Verhalten der Menschen (H 15, 2), sind die Ιμποροι της βασιλείας, die die untauglichen Seelen verwerfen (H 30, 5), und haben wie Gott und die Engel Leben, Reich und Licht, die St tte ihres Wirkens im Innern des gl ubigen Herzens (H 43, 7). S. auch zu H 28, 6 απόστολοι. — Nach Gregor v. Nyssa (Hohe). Komm., or. XIII, p. 392, 5) werden die Apostel παρά των προφητών νεφέλαι ώνομασμένοι, αφ' ων γίνεται της διδασκαλίας ό όμβρος. Verfolgung als zum Wesen des Apostolats geh rig auch Manien. Horn., S. 14, 37. 226f. cf. Act 10, 44. 228 LclO, 39. Lc 19, Iff. 228f. Lc 7, 38. 229f. KMDF(P C )G 216 πνεύμα] πνεύματα MDF cum CR πνεύματα ήσαν καΐ δύναμίς τις F 219 όπου] ότε Μ 230 συνεκεράσθη] συνεκράθη FP°

217 καρδίαν] + Μαρίας 228 έλάλει] + τον D

117

το άγιον. καΐ νυν οί άγαπώντες τον θεόν και καταλιμπάνοντες πάντα και τη ευχή προσκαρτερουντες διδάσκονται εν κρύπτω, α ουκ οϊδασιν. αύτη γαρ ή αλήθεια κατά την προαίρεσιν αυτών φανερουται αύτοϊς καΐ διδάσκει αυτούς δτι >έγώ είμι ή αλήθεια <. Καΐ αυτοί γαρ οί απόστολοι προ του σταυρού παραμένοντες τω 235 κυρίω εβλεπον σημεία μεγάλα, όπως τε λεπροί έκαθαρίζοντο καΐ νεκροί ήγείροντο, ουκ ήδεισαν δε πώς αναστρέφεται θεία δύναμις και διακονεί εν καρδία, και δτι εμελλον πνευματικούς άναγεννασθαι και συγκιρνασθαι τη έπουρανίω ψυχή και γίγνεσθαι καινή κτίσις. άλλα δια τα σημεία Job 4, 7ff.; Lc23, 43. 232 cf. Act 1, 14. διδάσκονται: Vgl. H 44, 2: o κύριος ... τον της ζωής οίνον (vgl. Mt 9, 17), την καινήν του πνεύματος διδασκαλίαν, είς αυτόν (sc. den erl sten Menschen) Ινέχεεν. 233 αλήθεια: Wie hier offenbart sich ή αλήθεια in den gl ubigen Seelen H 12, 18, wobei es όμοια αληθείας und αυτή ή ύπόστασις της αληθείας zu unterscheiden gilt (H 7, 3). Diese sich im έργον της αληθείας in den Herzen bew hrende Wahrheit Christi ist es, der das Wort wie ein Schatten vorausl uft (H 30, 1). Wie aber Christus die Wahrheit ist, so kann niemand ohne ihn άλήθειαν γνώναι (Η 17, 15), zu der doch auch treue διακονία f hrt (H 12, 18). Zu dieser Wahrheit geh rt auch die Einsicht in die Nichtnat rlichkeit der ττάθη (Ep. 2 [MPG34,413 C]). Jeder mu sich selbst pr fen, ε! κατά τον της αληθείας λόγον πολιτεύεται, oder έκζητεΐν τους τον της αληθείας λόγον κηρύσσοντας, um sich von ihnen pr fen zu lassen (Kl.-B., S. 29, 20). In H 47, 12 ist αλήθεια das durch die δύναμις θεοϋ vermittelte Ziel der Seele. H 50, 4 erscheinen Geist und Wahrheit unmittelbar verbunden: την άντίληψιν του αγίου πνεύματος της αληθείας; es kann darum Η 27, 7 wie bei anderen Wirkungen des πνεύμα von einer γεϋσις αληθείας geredet werden, αλήθεια ist mehr als Lehre: υπερβαίνει όμοϋ πάντας τους διδασκόμενους καΐ τους διδάσκοντας ή αλήθεια, und l διαβεβαιούμενοι διδάσκαλοι k nnen nicht φράσαι τι σαφές ή καταλαβεΐν (Kl.-B., S. 110, 16). Ist die Wahrheit auch nicht einfach lehrbar, so kann doch zu ihr geleitet werden: ή ψυχή ή πιστεύουσα τω θεώ ?τι υπό την άμαρτίαν κρατούμενη ..., συζευγνυμένη δε μετά αγίων ψυχών... οδηγείται ε!ς άλήθειαν κατ' ολίγον (Kl.-B., S. 40, 13). Das u ere Schicksal der Wahrheit ist Widerspruch (H 17, 14) und Verfolgung: ανάγκη γαρ διώκεσθαι την άλήθειαν (Η 15, 11. 12). 234 Joh 14, 6. 236f. cf. Lc 7, 22. 238 άναγεννασθαι: Vgl. H 4, 9. Zu άναγεννασθαι im besonderen: άνωθεν εκ πνεύματος γεννηθήναι geh rt nach H 48, 6 zu den Beweggr nden des M nchwerdens und zu den Hoffnungen, an denen der άποταξάμενος festhalten mu (H 49, 2), wie ή άνωθεν εκ του θεοϋ γέννησις der Sinn des Kommens Christi war (H 30, 3). Durch die πνευματική άναγέννησις kommt man zu den μέτρα des ersten Adam und dar ber hinaus (H 26, 2) zu σοφία und απόκρυφα μυστήρια (Η 26, 5), w hrend die nicht aus dem Geist wiedergeborene Seele mit ihren Gedanken ganz auf der Erde bleibt (H 49, 3). 239 έπονρανίφ ψνχϋ: S. zu H 4, 10 ψυχήν. Zur Herleitung der Vorstellung vgl. Acta Andreae et Matthiae 17 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 86, 7): έθεασάμεθα εκεί ύμας, τους δώδεκα αποστόλους ... καΐ έξωθεν υμών αγγέλους δώδεκα κυκλοϋντας ύμας καΐ έκαστος άγγελος όπισθεν εκάστου υμών έστηκώς, καΐ ήσαν όμοιοι υμών τη ϊδέα. cf. II Cor 5, 17; KMDF(P C )G f 234 ότι] + καΐ Pc Μ | δε] < D | θεία δύναμις] 21 F Ιΐ8

237 ήγείροντο] + καΐ D | ήδεισαν] οίδασι

240 ά έποίει, ήγάπων τον κύριον. λοιπόν ό κύριος έλεγε ν αύτοΐς· „τί θαυμάζετε τα οτ)μεϊα; κληρονομίαν μεγάλη ν δίδωμι Ομΐν, ην ουκ έχει όλος ό κόσμος". λοιπόν ούτοι έξενίζοντο είς τους λόγους αυτού, έως 12,18 ότου ανέστη εκ νεκρών καΐ άνήνεγκε το / σώμα υπέρ ημών υπεράνω Μ see των ουρανών και τότε είσήλθε και συνεκεράσθη εν ταϊς ψυχαΐς αυτών 245 το πνεύμα το παράκλητον. καΐ αύτη ή αλήθεια φανεροί έαυτήν είς τάς ψυχάς τάς πίστας, και έρχεται ό επουράνιος άνθρωπος μετά του ανθρώπου σου και γίγνεται είς μίαν κοινωνίαν. όσοι ουν εϊσιν είς διακονίαν καΐ προθύμως πάντα ποιοϋσι δια ζήλο ν και αγάπη ν θεού, αυτό εκείνο μετά καιρόν τίνα φέρει αυτούς είς γνώσιν αυτής της αληθείας· ό γαρ 250 κύριος φανεροοται ταϊς ψυχαΐς αυτών και διδάσκει αυτούς την αναστροφή ν του αγίου πνεύματος, δόξα καΐ προσκύνησις τω πατρί καΐ υίώ καΐ άγίω πνεύματι είς τους αίώνας. αμήν. cf. Gal 6, 15. 240 ff. Ein Agraphon ? So Resch, Agrapha, TU NF XV, 3/4, 1906, S. 150, Nr. 104. 243 f. cf. Eph 4, 10. KMDF(PC)G 240 θαυμάζετε] θαυμάζεται KP' 241/242 όλος ό κόσμο?] 231 D 244 συνεκεράσθη] συνεκράθη F 248 ζήλον] + καΐ πίστιν D 251/252 καΐ3, c καΐ] + τφ MDF 252 αίώνα?] + των αΙώνων P | αμήν] < F

ΟΜΙΛΙΑ ΙΓ. Πάντα τα φαινόμενα εκτισεν ό θεός καΐ ί-δωκε τοις άνθρώποις είς 18 άνάπαυσιν καΐ τρυφήν, καΐ νόμον δικαιοσύνης εδωκεν αύτοϊς. από δε της του Χρίστου παρουσίας άλλον καρπόν ζητεί ό θεός καΐ άλλην δι5 καιοσύνην, την καθαρότητα της καρδίας, συνείδησιν αγαθή ν, λόγους χρηστούς, ενθυμήσεις σεμνάς καΐ άγαθάς καΐ πάντα τα των αγίων κατορθώματα, λέγει γαρ ό κύριος· >έάν μη περισσεύση υμών ή δικαιοσύνη πλέον των γραμματέων και Φαρισαίων, ου δύνασθε είσελθεΐν είς την βασιλείαν των ουρανών, εν τφ νόμω γέγραπταΐ' μη πορνεύσης. ίο εγώ δε λέγω ύμΐν, μήτε έπιθυμήσης μήτε όργισθής<. χρή γαρ τον βουλόμενον φίλον / καί άδελφόν και υίόν Χρίστου γενέσθαι περισσόν (14,3) [(Μ572)*

3 νόμον δικαιοσύνης: cf. Rm 9, 31. Das Gegen ber von altem und neuem Gesetz H47,3: Εκείνοι? νόμο? εδόθη εν πλαξί γεγραμμένο? λιθίναι?, ήμϊν δε νόμοι πνευματικοί ιτλαξίν εγγραφόμενοι καρδία? σαρκίναις. Verh ltnis von ank ndigendem Schatten zur Wahrheit H 32, 4; ό πνευματικό? νόμο? ist το πλήρωμα του πρώτου νόμου Η 37, 3. Das himmlische Gesetz ist von Christus in die Seelen (H 51, 1) oder vom Finger Gottes ins Herz geschrieben (Ep. 2 [MPG 34, 436B]); es allein ist imstande, die άφορμαί der S nde zu zerst ren (H 25, 1). Die θεοδίδακτοι, denen die Gnade die νόμοι του πνεύματο? ins Herz schrieb, lernen nichts von Menschen (H 15, 20). Die μυστήρια, die der εγγραπτο? νόμο? vermittelt, findet der M nch im Gebet (H 56, 6). 7ff. Mt 5, 20ff. 11 viov Χρίστου: S. zu H 8, 6 θαρρεί τφ υίώ KMDF(P C )G * vide proleg, p. XX. P 6 τα] < D, add. s. 1. D1 C

3 εδωκεν] δέδωκεν Pc 4 καρπόν] κόσμο ν 7 υμών] < Pc 11 Χρίστου] θεοΟ Μ

ιι9

240 ά έποίει, ήγάπων τον κύριον. λοιπόν ό κύριος έλεγε ν αύτοΐς· „τί θαυμάζετε τα οτ)μεϊα; κληρονομίαν μεγάλη ν δίδωμι Ομΐν, ην ουκ έχει όλος ό κόσμος". λοιπόν ούτοι έξενίζοντο είς τους λόγους αυτού, έως 12,18 ότου ανέστη εκ νεκρών καΐ άνήνεγκε το / σώμα υπέρ ημών υπεράνω Μ see των ουρανών και τότε είσήλθε και συνεκεράσθη εν ταϊς ψυχαΐς αυτών 245 το πνεύμα το παράκλητον. καΐ αύτη ή αλήθεια φανεροί έαυτήν είς τάς ψυχάς τάς πίστας, και έρχεται ό επουράνιος άνθρωπος μετά του ανθρώπου σου και γίγνεται είς μίαν κοινωνίαν. όσοι ουν εϊσιν είς διακονίαν καΐ προθύμως πάντα ποιοϋσι δια ζήλο ν και αγάπη ν θεού, αυτό εκείνο μετά καιρόν τίνα φέρει αυτούς είς γνώσιν αυτής της αληθείας· ό γαρ 250 κύριος φανεροοται ταϊς ψυχαΐς αυτών και διδάσκει αυτούς την αναστροφή ν του αγίου πνεύματος, δόξα καΐ προσκύνησις τω πατρί καΐ υίώ καΐ άγίω πνεύματι είς τους αίώνας. αμήν. cf. Gal 6, 15. 240 ff. Ein Agraphon ? So Resch, Agrapha, TU NF XV, 3/4, 1906, S. 150, Nr. 104. 243 f. cf. Eph 4, 10. KMDF(PC)G 240 θαυμάζετε] θαυμάζεται KP' 241/242 όλος ό κόσμο?] 231 D 244 συνεκεράσθη] συνεκράθη F 248 ζήλον] + καΐ πίστιν D 251/252 καΐ3, c καΐ] + τφ MDF 252 αίώνα?] + των αΙώνων P | αμήν] < F

ΟΜΙΛΙΑ ΙΓ. Πάντα τα φαινόμενα εκτισεν ό θεός καΐ ί-δωκε τοις άνθρώποις είς 18 άνάπαυσιν καΐ τρυφήν, καΐ νόμον δικαιοσύνης εδωκεν αύτοϊς. από δε της του Χρίστου παρουσίας άλλον καρπόν ζητεί ό θεός καΐ άλλην δι5 καιοσύνην, την καθαρότητα της καρδίας, συνείδησιν αγαθή ν, λόγους χρηστούς, ενθυμήσεις σεμνάς καΐ άγαθάς καΐ πάντα τα των αγίων κατορθώματα, λέγει γαρ ό κύριος· >έάν μη περισσεύση υμών ή δικαιοσύνη πλέον των γραμματέων και Φαρισαίων, ου δύνασθε είσελθεΐν είς την βασιλείαν των ουρανών, εν τφ νόμω γέγραπταΐ' μη πορνεύσης. ίο εγώ δε λέγω ύμΐν, μήτε έπιθυμήσης μήτε όργισθής<. χρή γαρ τον βουλόμενον φίλον / καί άδελφόν και υίόν Χρίστου γενέσθαι περισσόν (14,3) [(Μ572)*

3 νόμον δικαιοσύνης: cf. Rm 9, 31. Das Gegen ber von altem und neuem Gesetz H47,3: Εκείνοι? νόμο? εδόθη εν πλαξί γεγραμμένο? λιθίναι?, ήμϊν δε νόμοι πνευματικοί ιτλαξίν εγγραφόμενοι καρδία? σαρκίναις. Verh ltnis von ank ndigendem Schatten zur Wahrheit H 32, 4; ό πνευματικό? νόμο? ist το πλήρωμα του πρώτου νόμου Η 37, 3. Das himmlische Gesetz ist von Christus in die Seelen (H 51, 1) oder vom Finger Gottes ins Herz geschrieben (Ep. 2 [MPG 34, 436B]); es allein ist imstande, die άφορμαί der S nde zu zerst ren (H 25, 1). Die θεοδίδακτοι, denen die Gnade die νόμοι του πνεύματο? ins Herz schrieb, lernen nichts von Menschen (H 15, 20). Die μυστήρια, die der εγγραπτο? νόμο? vermittelt, findet der M nch im Gebet (H 56, 6). 7ff. Mt 5, 20ff. 11 viov Χρίστου: S. zu H 8, 6 θαρρεί τφ υίώ KMDF(P C )G * vide proleg, p. XX. P 6 τα] < D, add. s. 1. D1 C

3 εδωκεν] δέδωκεν Pc 4 καρπόν] κόσμο ν 7 υμών] < Pc 11 Χρίστου] θεοΟ Μ

ιι9

τι τταρά τους λοιπούς ανθρώπους ποιεϊν, τουτέστιν αυτήν την καρδίαν, αυτόν τον νουν άφιεροΰν και τους λογισμούς άνατείνειν προς τον θεόν. και ούτως ό θεός δίδωσι κρυπτώς ζωή ν και (3οήθειαν είς την καρδίαν καΐ εαυτόν εμτπστεύει αύτη. δτε γαρ τα κρυπτά, τουτέστι τον 15 νουν και τους λογισμούς, δίδωσι τω θεώ μη ασχολούμενος μήτε ρεμβόμενος άλλαχοΰ, αλλ' εαυτόν βιαζόμενος, τότε ό κύριος μυστηρίων άξιοι τούτον εν άγιότητι και καθαρότητι πλείονι, καΐ τροφή ν έπουράνιον δίδωσιν αύτφ και πόμα πνευματικόν. (14,4) "(Οσπερ εάν fj τις κεκτημένος πολλήν περιουσίαν και δούλους καΐ 20 τέκνα, άλλην τροφήν δίδωσι τοις δούλοις και άλλην τοις ϊδίοις τέκνοις τοις εκ του σπέρματος γεγεννημένοις (επειδή τα τέκνα κληρονομουσι τον πατέρα καΐ μετ' αυτού έσθίουσιν, άφωμοιωμένα τφ πατρί αυτών), — ούτως καΐ ό Χριστός ό αληθινός δεσπότης πάντα αυτός έκτισε καΐ τρέφει τους πονηρούς καΐ αχάριστους, τα δε τέκνα, ά έγέννησεν εκ του σπέρ- 25 ματος αύτοΟ καΐ οϊς μετέδωκεν εκ της χάριτος αυτού, εν οΐς έμορφώθη ό κύριος, ϊδίαν άνάπαυσιν και τροφήν και βρώσιν και πόσιν παρά τους λοιπούς ανθρώπους εκτρέφει και δίδωσιν αύτοϊς άναστρεφομένοις μετά του θεού ως πατρί. cf. Mt 5, 47. 19 cf. I Cor 10, 4. πόμα: S. zu H 12, 14 τροφή. 24 δεσπότης: Vgl. H 16, 6: τφ δεσπότη Χριστφ τφ καρδιογνώστη τους λογισμούς ημών άνατιθέναι καΐ φανεροϋν όφείλομεν. δεσπότης, dessen Bedeutung „Herr" noch voll empfunden ist (vgl. H 15, 14.15; 28, 1. 2; 33, 3 [im Sinne von Hausherr]; 26, l [im Sinne von „Adam als Herr der Gesch pfe"]; 15, 35: die Schlange als δεσπότης der Seele; 15, 9: θεοσεβεϊς als δεσπόται πάντων), wird, von einigen unsicheren Stellen abgesehen (H l, 1: Ezechielvision; H 11, 13: δεσπότης πάντων; Κ1.-Β., S. 19, 7: Christus δεσπότης καΐ κηδεμών; Hl, 5: der himmlische Herr; H 43, 9; 45, 1), durchweg auf Christus bezogen: H 4, 20. 23; 12, 4; 15, 19; 33, 3; 37,9; 44,8; 47,15 und hier. — ber diesen durch die Kappadokier eingeb rgerten Sprachgebrauch vgl. Karl Holl, Ampbilochius v. Ikonium, S. 127. Noch die Alexandriner kennen δεσπότης nur als unmittelbares Gottespr dikat: vgl. Clem. Alex., Protr. X, 96, 3 (I, 70, 22): δεσπότης των όλων im Unterschied vom λόγος; ebenso XI, 110, l (T, 78, 13). Aber Paed. II, VIII, 61, 2 (I, 194, 6) auf Christus bezogen. Zum alexandrinischen Sprachgebrauch vgl. auch noch Origenes, Luk. Komm. Frgm. 24 (IX.236): ως δεσπότης καΐ δημιουργός καΐ κύριος του παντός·... ούτος γαρ >μέγας< αληθώς; Luk.Hom.XXXI, (ebd.p.177,10): PS90 (91), 11 gehe nicht auf Christus: ουδέ γαρ δεΐται αγγέλων ό των αγγέλων δεσπότης; Luk.Komm. Frgm. 195 (ebd. p.310,6): άνοίξωμεν κρούσαντι τω δεσπότη; Joh. Komm. XXXII, XII, 133 (IV,444,33) ist der dienende δεσπότης das Vorbild; δεσπότης ist also, auf Christus bezogen, hier doch noch nichtTitel. BeiMethodius wird δεσπότης auf den Sch pf er bezogen (Deautexusio XVI, 3 [ed. Bonwetsch, p. 186,15]; ebd. XXII, 8 [p. 205,10]; De resurrectione II, 23, 6 [p. 379,1]). έκτισε: Vgl. H15,43: ( l Χριστιανοί) τον κύριον καΐ κτίστη ν πάντων έχοντες εν τω ένδοτάτω άνθρώπω. cf. Eph 3, 9. 25 Lc 6, 35. 26f. cf. Gal 4, 19. KMDF(P C )G 12 λοιπούς]
του πατρός αυτών Ιησού, ως φησιν ό KUpios* »ό τρώγων μου τη ν σάρκα 30 και πίνων μου το αίμα εν έμοί μένει κάγω εν ούτω«, και »θάνατον ου μη Θεώρηση«, οί γαρ έχοντες την άληθινήν κληρονομίαν ως ulol εκ TTorrpos έττουρανίου γεγεννημένοι είσί και είς τον οίκον του πατρός αυτών διάγουσιν, ως φησιν ό κύριος* >ό δούλος ου μένει εν τη οΐκίοτ ό 5ε υίός μένει είς τον αίώνα <. / είπερ ουν καΐ ημείς βουλόμεθα εκ του πα- (14,5) 35 τρόςτοΰ επουρανίου γεννηθήναι, περισσόν τι παρά τους λοιπούς άνθρώ-[(Μ578) πους οφείλαμε νποιεϊ ν, σπουδή ν, αγώνα, ζήλο ν, αγάπη ν, πολιτείαν αγαθή ν, εν πίστει και φόβω είναι, ως βουλόμενοι τυχεϊν τηλικούτων αγαθών καΐ θεόν κληρονομήσαΓ >κύριος γαρ μερις της κληρονομιάς μου καΐ του ποτηρίου μου<. και ούτως βλέπων ό κύριος την άγαθην προαίρεσιν 40 καΐ την υπομονήν ποιεί το Ιλεος αύτοϋ, καΐ καθαρίσας ήμας / από του 13 ρύπου της αμαρτίας και του πυρός του αιωνίου του όντος εν ήμϊν άξίους[(Μ5β8) της βασιλείας καθίστησιν ήμας. δόξα τη εύσπλαγχνία αυτού και τη γενομένη ευδοκία τοο πατρός και υίοο και αγίου πνεύματος, αμήν. 29f. Job 6, 56. 30f. Job 8, 51. 31ί. viol εκ πατρός: S. zu H 9, 7 υΙοθεσίας. 331. Job 8, 35. 35 cf. Mt 5, 47. 381. PS 15, 6. 41 πυρός: Wie hier das ewige Feuer, so ist H 16, 13 das πυρ φλέγον καΐ καχλάζον in den Gliedern; ebenso H 25, 9 das δϋλον ττϋρ, das die Seele δοκιμάζει und την κακίαν αναλίσκει ώσπερ άκανθα; καΐ καλάμην (vgl. Η 25, 10; 15, 52). Neben der δύναμις της χάριτος stellt το έπουράνιον ττϋρ του πνεύματος die Seele τη Ιδία δοκιμασία wieder ber (Kl.-B., S. 156, 11). D monen vertreibend (δαιμόνων φυγαδεύτηκαν) ist das θείον πυρ auch H 25, 10. In der Seele ist das άόρατον καΐ μέγα πυρ, das die auf den Altar gelegte ένθύμησις verbrennt (H 31, 5; s. zu H 12, 9 καίει;). Ohne alle Spiritualisierung erscheint πυρ beim k nftigen Schicksal der ποίμνη σκοτεινή ή χωρούσα είς πυρ αίώνιον (Η 12, 13) und gegen ber der manich ischen Doktrin, die Gott f r ungerecht erkl rt, πέμποντα είς πυρ τον σαταναν (Η 16, 1). Als Vorwegnahme des Endschicksals der D monen erscheinen πυρ καΐ καπνός in den Acta Thomae 46.47 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 163,15. 19): καΐ γαρ το πυρ αυτόν καταναλώσει. S. auch zu H 4, 11 πυρ γίνεται. Beachte ferner H 47, 13: διέρχεται ή ψυχή ... την θάλασσαν του σκότους καΐ του παμφάγου πυρός. Als d monische Macht ist das πυρ άκάθαρτον H 15, 50 genannt, όπερ άνάπτει την καρδίαν, καΐ ούτως διατρέχει είς όλα τα μέλη καΐ προτρέπεται τους ανθρώπους είς άσελγείας καΐ μυρία κακά. — Bei Cassian, Coll. XI, 10,2 (ed. Petschenig, p. 435, 15ff.) erkl rt dem Pafnutius, der sich am irdischen Feuer die Hand verbrannt hat, ein Engel, da jenes irdische Feuer noch nicht mit ihm Frieden habe, cum adhuc resideat in membris tuis carnalium motuum necdum ad purum excocta conmotio. KMDF(P C )G 31 την άληθινήν κληρονομίαν] < M 35 επουρανίου] ουρανίου Μ | γεννηθήναι] γεγενήσθαι F 37 τυχεϊν τηλικούτων αγαθών] 231 MD (txt D1 D fin) Ι τηλικούτων] τοιούτων Pc 38 θεόν κληρονομήσαι] 21 Ρ° j γαρ] -fφησΙν D1 (txt Ό**) 38/39 καΐ2 - μου] < D, add. i. m. D1 39 κύριος] θεός c 1 2 1 M 42 ήμας] < P 43 καΐ , καΐ ] + του MF (και + του D^ G) | πνεύματος] + είς τους αιώνας Pc, -f- νυν καΐ αεί καΐ είς τους αΙώνας F | αμήν] < F

121

ΟΜΙΛΙΑ ΙΔ. 14.1

Πάντα τα εν τω κοσμώ φαινόμενα έργα έπ' έλπίδι γίγνεται είς το μεταλαβεΐν των καμάτων, και εί μη τις εν πάση πληροφορία απολαύσει των πόνων, ουδέν ωφελείται, και γαρ ό γεωργός σπείρει έπ' έλπίδι καρπών και καμάτους υποφέρει δια την προσδοκίαν (>έπ' έλπίδκ φησίν 5 >ό άροτριών άροτριαχ) καΐ ό λαμβάνων γυναίκα έπ' έλπίδι του έχει ν κληρονόμους καΐ ό έμπορος δίδωσιν εαυτόν εϊς θάλασσαν και θάνατον ετοιμον δια το κέρδος, οΰτως και εν τη βασιλεία των ουρανών έπ' έλπίδι του φωτισθήναι τους οφθαλμούς της καρδίας δίδωσί τις εαυτόν, άναχωΜ 572 ρών των βιωτικών πραγμάτων καΐ σχολάζω ν εν / εύχαϊς καΐ δεήσεσι, ίο προσδεχόμενος τον κΟριον, πότε έλθών εμφανίσει ούτω εαυτόν καΐ 14.2 καθαρίσει αυτόν εκ της ένοικούσης ούτω αμαρτίας. ουκ έπελπίζει δε επί τοις καμάτοις αυτού καΐ τη πολιτεία, έως ου τύχη των έλπιζομένων, έως ου έλθών ό κύριος οίκηση εν ούτω εν πάση αίσθήσει καΐ ενεργεία πνεύματος, και όταν γεύσηται της χρηστότητας του κυρίου is και τοις καρποϊς του πνεύματος εντρύφηση και περιαιρεθή το κάλυμμα του σκότους και το φως του Χρίστου έλλάμψη και ένεργήση εν χαρά 3 cf. I Thess 1, 6. 5f. 8 I Cor 9, 10. 9 φωτισθήναι: S. zu H 7, 5 φωτισμόν. cf. Eph ], 18. άναχωρων: παντός γήινου δεσμού Η 5, 6 (Ζ. 120); του κόσμου Η 29, 2; 32, ?; 48, 2; aber auch από των Ιδίων Θελημάτων Η 53, 18. S. auch zu H 9, 10 αποταξάμενος. 10 cf. I Tim 5, 5. 11 cf. T.c 12, 36. προσδεχόμενος: Auf die επίσκεψις του κυρίου richtet sich die προσδοκία auch H 19, l; vgl. 29, 5; 31, 4; auf die έπιφοίτησις του πνεύματος Η 9, 10; auf die δύναμις und das δπλον του πνεύματος Η 51, 2; an dieser Erwartung scheiden sich die volle und die halbherzige Gottesliebe (H 10, 2). An einer Stelle dr ckt προσδοκαν die Martyriumsbereitschaft der Seele aus: τον Οπερ Χριστού Θάνατον προσδοκώσα πάντοτε (Η 10, 4). — Noch ohne die mystische Bedeutung der προσδοκία, aber sie vorbereitend, spricht dem. Alex, von den γνωστικοί ψυχαί als den klugen Jungfrauen, ταΐς προσδεχομέναις τον κύριον (Strom. VII, XII, 72, 5 [III, 52, 10]). Symeon denkt wohl an Lc 12, 36. 12 καθαρίσει: Die κάθαρσις, die Η 17, 15 als allgemein menschliches Ideal erscheint und hier vor allem von den λογισμοί του σατανά befreien will, verlangt nach H 17, 11 menschliche υπομονή und μακροθυμία, ist aber nach H 56, 2 an das Kommen des κύριος gebunden, das nach H 17, 15 um der καθαρότης willen erfolgte. Mit der Erwartung des Kommens Christi oder des Geistes in der Seele verbindet sich stets die der Reinigung von der κακία (H 53, 4; vgl. H 10, 4; 18, 10). το έπουράνιον πυρ ... καθαρίζει (Η 14, 7); auf jedem anderen Wege ist es unm glich (H 45, 3). — Ohne n here Reflexion ber das wirkliche Agens bestimmt Diadochus v. Photike 98 (ed. des Places, p. 160, 21 f.) die καθαρότης als ein άθετήσαι τα κακά, nicht blo als Aufh ren des πρδξαι; sie wird auch bei ihm an das Wirken des Geistes gebunden (ebd. 28, p. 99, 6): Νουν καθαρίσαι μόνου του αγίου πνεύματος εστίν. cf. Rm 7, 17. 15 cf. I Ptr 2, 3. 16 cf. II Cor 3, 16. 17 φως τον Χρίστου: Das Schauen des Lichts als Inbegriff der mystischen Erfahrungen wird H 8, 3 als Er ffnen des KMDF(P°)G 3 απολαύσει] απόλαυση DFP<= 6 καΐ] < F F 7 εις] + την Ρ<= 12 έπελπίζει] ελπίζει MF 122

6 ό1] <

άνεκλαλήτω, τότε πληροφορείται έχων μεθ' εαυτού του κύριον εν πολλή στοργή, ώσπερ εκεί ό έμπορος κερδήσας χαίρει, αγώνα δε έχει και 20 φόβον τον από των ληστών και των πνευμάτων της πονηρίας, μήπως χαυνωθεις άπολέση τον κάματον, έως ου καταξιωθή εν τη βασιλεία των ουρανών, εν τη άνω Ιερουσαλήμ. Παρακαλέσωμεν ουν καΐ ημείς τον θεόν, ίνα άποδύση ημάς τον παλαιόν 14,8 άνθρωπον καΐ ένδυση τον έπουράνιον Χριστόν από του νυν, όπως εν 25 αγαλλιάσει του πνεύματος γενόμενοι και ούτως υπ' αύτοο οδηγούμενοι εν πολλή γαλήνη έσόμεθα. φησι γαρ ό κύριος, πληρώσαι ημάς της γεύσεως της βασιλείας βουλόμενος* »χωρίς εμού ου δύνασθε ποιεϊν φως άπόκρυφον geschildert. Η ], 8 spricht vom φως του θεού in der Seele, H l, 9 vom ούράνιον φως του πνεύματος (Η 1, 6 mit der δύναμις TO αγίου πνεύματος gleichgesetzt), Η 8, 5 von εκείνο το φως, Η 10, 4 vom φως πνευματικόν, Η 17, 3; 28, 4; 33, 4 vom άληθινόν φως, Η 17, 14 vom φως άπειρον des oberen Jerusalem. Das φως του Χρίστου ist dem vo s τελείως καθαρισθεί? sichtbar (H 17, 4). Das φως θεϊκόν erleuchtet die Augen der Seele (H 28, 4. 5; 46, 4), es bef higt zum Reden εκ των θησαυρών του πνεύματος (Η 15, 52) und bt mannigfache Wirkungen in Seele und Leib der wahren Christen aus (H 15, 101), so da sie ulol του φωτός genannt werden k nnen (H 15, 20). Wie H 30, 4 Christus εκ της υποστάσεως αΰτοΰ του φωτός sein Bild malt, so salbt er (χρίσας) H 44, l mit seinem φως της γνώσεως die Gl ubigen. Ist die Seele zur τελειότης gelangt, wird sie selbst όλη φως (Η 18, 10). H 25, 9 handelt von der δύναμις ίκείνου του φωτός, das Paulus bei Damaskus sah. 20 ληστών: ber den Vergleich hinaus steht der Begriff zur Bezeichnung der feindlichen Macht auch H 15, 14. 15: §χει ουν νομή v καΐ μετά το βάπτισμα είσελθεϊν ό ληστής καΐ πράττειν δ θέλει; Η 15, 48: ό ληστής εν τη οίκία εστί, τουτέστιν ή εναντία δύναμις. — Das συμφυές τη ψυχή »ζιζάνιον«, das σπέρμα του διαβόλου, όμοούσιον έκείνω hei t auch όφις oder ληστής bei Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 53, l (III, 124, 16). Nach Athanasius, Vita Antonii 42 (MPG 26, 905 A), dringen die D monen in die Seelen der ταραττόμενοι ein ως λησταί. σώμα als habitation of the robbers (ληστής) auch Manich. T., S. 70,1; ebd. S. 180, 25 ληστής wohl in der Bedeutung von „Satan". cf. Eph 6, 12. 22 cf. Gal 4, 26. 231. παλαιόν άνθρωπον: cf. Col 3, 9. Der παλαιός άνθρωπος wird H 2, 2 als ein vollst ndiger Mensch geschildert, mit Haut, H nden und F en, den der B se Adam anzog und allein Gott auszuziehen vermag (= αυτή ή αμαρτία). Nach H 2, 4 zog der alte Mensch (der καταχθόνιος άνθρωπος) den άνθρωπος τέλειος aus und legte das Ινδυμα βασιλείας σκότους an; er ist H 42, 3 mit dem πνεύμα πονηρίας und dem κάλυμμα του σκότους gleichgesetzt. 24 cf. Gal 3, 27. έπουράνιον Χριστόν: Nach H 2, 4 ist auch der επουράνιος άνθρωπος 'Ιησούς Χριστός eine vollst ndige Gestalt, die es Auge zu Auge usw. anzuziehen gilt; H 42, 3: δει ... Ινδύσασθαι τον έπουράνιον καΐ καινόν άνθρωπον, ός εστί Χριστός. 26 γαλήνη: Vgl. Η 18,9. 27 γεύσεως: Vgl. Η 15, 20: εστί δε ή γεύσις αύτη ενεργητική εν πληροφορία δύναμις πνεύματος διακονούσα εν καρδία; Η 17, 13: σχεδόν άπαυστός εστίν ή γεΰσις του πνεύματος; Η 51, 3: Nach Empfang der δύναμις θεϊκή in ihrer Seele αισθάνονται εν έαυτοΐς της γεύσεως καΐ γλυκύτητας του μέλλοντος αΙώνος. γεύσις αληθείας KMDF(P C )G 18 μεθ' Ιαυτοϋ] εν έαυτώ Ρ<= τον] < F | των1] < Pc 28 ουν] τοίνυν Ρ° 25 του πνεύματος] < D

19 ό] < F | δε] < F 20 24 έπουράνιον] + Ίησοϋν P c

123

ουδέν«, καίτοι γε δια των αποστόλων πολλούς οίδε φωτίζειν κτίσματα 14.5 γαρ δντες τους όμοδούλους έξέτρεφον* / τω λόγω τω ούρανίω, καΐ [(Μ573)νοήματα νενεκρωμένα καΐ διεφθαρμένα δια της καλής αυτών αναστροφής 30 και διδασκαλίας άνεζωοποίουν καΐ άνήγειρον. κτίσμα γαρ έτερον κτίσμα εκτρέφει και ζωοποιεϊ, ώσπερ τα σπέρματα τοο σίτου ή των κριθών τα νέφη, κτίσματα όντα* ό ύετός τε καΐ ό ήλιος ζωοποιουσι κελευόμενα. "Ούσπερ δε εστί φως δια θυρίδος είσερχόμενον, ό δε ήλιος όλη τη οίκουμένη τάς ακτίνας έπαφίησιν, οΰτως ήσαν οϊ προφήται του ίδίου 35 οίκου μόνον φωστήρες του Ισραήλ, οι δε απόστολοι ήλιοι ήσαν έκλάμποντες τάς ακτίνας είς δλα τα μέρη του κόσμου. 14.6 "Εστίν ουν γη εν η" κατοικουσι τα τετράποδα, και εστί γη εν τω αέρι, εν ή περιπατουσι και ζώσι τα δρνεα, και ταύτα εάν Θελήσωσιν εν τη Η 27, 7, τροφής επουρανίου ebd. 271. Joh 15, 6. 28 φωτίζειν: Der gew hnlich auf innere Erleuchtung bezogene Begriff (H 7, 6; 14, 1; 25, 1; 34, 2; 38, 4; 46, 4; 56, 2) wird, wie hier auf die Apostel, H 55, 2 auf l του θεοϋ άνθρωποι angewandt: φωτίζοντες καΐ όδηγοϋντες καΐ μεταβάλλοντες είς ήθη καλά καΐ τρόπους αγαθούς, παρασκευάζουσιν άπελθεϊν είς ζωήν. 29 λόγω τφ ούρανίω: Vgl. H 50,1: Durch die Zunge des Elias lie der λόγος του Θεοϋ den Regen versiegen. Die Apostel, von denen gesagt ist, da sie wie die Propheten und M rtyrer τον λόγο ν in ihren Herzen bewahrten und danach το του πνεύματος φιλόθεον bten, ου λόγω μόνον ή γνώσει ψιλή, αλλ' εν λόγ<ρ καΐ ?ργω (Η 37, 2), έλάλουν λόγον, καΐ επιπτεν επί τους πιστεύοντας το πνεύμα το αγιον (Η 12, 17). Das Problem der wirksamen λόγοι πνευματικοί wird oft behandelt und nicht selten auf das der Erfahrungsvollmacht zur ckgef hrt (H 17, 12), ohne doch darauf eingeschr nkt zu werden. Es gibt auch solche, die auf Grund von Schrift und fremder Erfahrung reden und damit andere wirklich erbauen, doch ohne eigenen Gewinn (H 28, 7; 15, 52; 16, 10; 17, 9). — Zu den vom Apostel empfangenen απόκρυφα λόγια {του Χρίστου) vgl. Acta Thomae 39 (LipsiusBonnet II, 2, p. 156, 14). 80 cf. Jac 3, 13. 31 cf. I Tim 4, 6. 85 προφήται: Prophetie als Israel verliehener und zusammen mit Priestertum und λατρεία genommener Besitz H 4, 23. Mit den anderen alttestamentlichen Gerechten, den V tern und Patriarchen, teilen die Propheten das Unverm gen, die Seelen-πάθη zu heilen (H 20, 5; 30, 8). Als Vorbild im Leiden, zusammen mit Patriarchen, Aposteln und M rtyrern H 53, 2. Was in Israel unter dem Gesetz des Mose oder den Propheten geschah, ist um der Seele willen geschehen (H 47, 16). Nach H 50, 3 trieb der Heilige Geist sie zum Reden an; darum aber werden sie wie alle, in denen der Heilige Geist wirkt, von ihren Volksgenossen verfolgt (H 15, 11. 12; 26, 23. 25). Zusammen mit den Engeln, M chten, Aposteln und M rtyrern bilden sie die Schar der φωστήρες αληθείς απλανείς (Η 53,12). Jetzt werden die Christen zu K nigen und Propheten der himmlischen Mysterien gesalbt (H 17, l). H 26,16 steht die Prophetie als Charisma neben Heilgabe und άποκάλυψις. 36 φωστήρες: Als φωστήρες am Himmel, die die Nacht des Lebens erhellen, werden H 53, 12 πατέρες, πατριάρχαι, προφήται, απόστολοι καΐ μάρτυρες genannt. — Gregor v. Nyssa (Hohel. Komm., or. V, p. 145, 3) nennt die Propheten „Fenster des Lichts": θυρίδας μεν τους KMDF(P C )G κελευόμενα] < F 124

* vide proleg, p. XXI. 32 εκτρέφει] τρέφει Pc 36 έκλάμποντες] + ως φωστήρες F (expr.)

32/33 ώσπερ 38 τα] < P c

40 γη στη ναι ή περιπατήσαι, εχουσι θηρευτάς τους κρατουντας αυτά' και εστί γη των ιχθύων, το ΰδωρ της θαλάσσης' και εκαστον εν φ τόττορ έγεννήθη, και γη και αέρι, έχει εκεί την διαγωγήν και τροφήν και άνάπαυσιν. ούτως εστί γη και πατρίς σατανική, ου διάγουσι καΐ εμπεριπατοοσι και επαναπαύονται αϊ δυνάμεις του σκότους και τα πνεύματα 45 της πονηρίας, και εστί γη φωτεινή της θεότητος, οπού έμπεριπατοοσι και επαναπαύονται αί παρεμβολαι των αγγέλων και των αγίων πνευμάτων, και ούτε ή σκοτεινή γη τοις όφθαλμοϊς τούτοις όραθηναι ή ψηλαφηθήναι δύναται, ούτε ή γη της Θεότητος ή φωτεινή ψηλαφαται ή όραται τοις σαρκικοϊς όφθαλμοϊς. τοις δε πνευματικοϊς φαίνεται τω 50 όφθαλμω της καρδίας, και ή σατανική του σκότους και ή φωτεινή της θεότητος. '6)ς δε ό λόγος των έξωθεν λέγει· „εστίν όρη πύρινα" (ότι εκεί πυρ 14,7 εστί), και εστίν εκεί ζώα δμοια των προβάτων λοιπόν οί θηρεύοντες προφήτας τους το φως εΙσάγοντας. 43 γη: S. zu Ή. 1, 11 γη ν των ζώντων. 441. cf. Eph 6, 12. 49 πνενματικοϊς: l πνευματικοί, die die irdische K nigspracht verachten, da sie andere δόξα erfahren haben (H 5, 5), haben πνευματικά χαρίσματα bekommen (H 16, 11). Nach H 17, l werden sie, mit έπουράνιον χρίσμα gesalbt, zu Χριστοί. Nach H 18, 5 sind πνευματικοί άνδρες im Besitz von λόγοι, an denen andere teilnehmen k nnen. Ein Pneumatiker empf ngt nach H 18, 8 όπλα επουράνια f r seine K mpfe; er lebt nach H 18, 9 in ησυχία und γαλήνη und wird mit γνώσις πνεύματος ausgestattet. Die πνευματικοί k nnen den αληθή νουν der Heiligen Schrift bermitteln (Kl.-B.. S. 82, 19). Auch den τέλειοι πνευματικοί bleibt noch die freie Entscheidung (auf die Apostel angewendet: H 27, 7). Es wird also im ganzen von ihnen ausgesagt, was sonst von den Χριστιανοί berichtet wird. — Vgl. Tatian, Oratio ad Graecos c. 15 (ed. Schwartz, p. 16, 27): δαίμονες δε πάντες σαρκίον μεν ου κέκτηνται, πνευματική δε εστίν αύτοϊς ή σύμπηξις ως πύρος καΐ αέρος, μόνοις γοϋν τοις πνεύματι θεοϋ φρουρουμένοις ευσύνοπτα καΐ τα των δαιμόνων εστί σώματα, τοις λοιποΤς δε ουδαμώς, λέγω δε τοις ψυχικοΐς. 491. cf. Eph l, 18. 52 λόγος των έξωθεν: Hier als griechische Wissenschaft; vgl. H 17, 10: l γαρ φιλόσοφοι των Ελλήνων λόγους μανθάνουσι, w hrend bisweilen Ιδιώται τω λόγω die Gnade gewinnen. Nach H 17, 15 gilt es, γνώσις und λόγων Ισχύς der σοφία κοσμική gegen die μωρία του κηρύγματος einzutauschen, die αληθής σοφία, ουκ έχουσα κόμπον λόγων (vgl. Kl.-B., S. 112, 24: άφήκαν την των λόγων ματαιότητα). Η 43, 8 stellt den σοφοί die tapferen Ιδιώται gegen ber, die auf geistlichem Gebiet die kampfscheuen σοφοί καΐ λεπτώς ζητοϋντες τον λόγον bertreffen. H 42, 1. 2 stellt den durch γνώσις, σΰνεσις, νους οξύτατος gezierten σοφοί του κόσμου, Aristoteles, Plato und Isokrates, die τη δυνάμει του Χρίστου befestigten Ιδιώται gegen ber. Nach H 45, 2 geh ren die, welche δια φιλοσοφίας άρετήν έπεδείξαντο, zu den σοφοί κατά κόσμον, die την σύνοικον αύτοΐς άμαρτίαν nicht kannten. Η 49,4: Οΰτε δε σοφοί δια της σοφίας ούτε φρόνιμοι δια της φρονήσεως αυτών ήδυνήθησαν καταλαβεΐν ψυχής λεKMDF(P C )G 40 κρατούντος] κρατούν D, add. s. 1. -τας D1 42 έκεϊ] την κατοίκησιν καΐ Pc | τροφήν] τρυφήν Pc 46 καΐ] + πάντων Pc 47 τούτοις] KP C G (τούτους F perperam pro τούτοις) cum Β, τούτων Μ, τούτου D (etiam perperam pro τούτοις ?) 49 πνευματικοϊς] + όφθαλμοϊς Pc 125

αυτά ποιοΰσι σίδηρους τροχούς και βάλλουσιν άγκιστρα και πέμπουσιν εις το πυρ, επειδή εκείνα τα ζώα το πυρ έχει βρώσιν, το πυρ 55 έχει πόσιν, άνάπαυσιν, αϋξησιν, ζωήν, αντί πάντων το πυρ αυτοϊς εστί* και εάν έξενέγκης αυτά είς άλλον αέρα, άπόλλυνται* και τα ενδύματα αυτών όταν ρυπωθή, εις το ύδωρ ου πλύνονται, αλλά είς το πυρ, και γίνονται καθαρώτερα και λευκότερα, — οϋτως και οί Χριστιανοί το έπουράνιον πυρ εκείνο εχουσι βρώσιν, εκείνο αύτοϊς εστίν άνάπαυσις, 60 εκείνο καθαρίζει και πλύνει και αγιάζει αυτών την καρδίαν, εκείνο φέρει αυτούς είς αΰξησιν, εκείνο αύτοϊς εστίν αήρ και ζωή. εί δε εκείθεν έξέλΘωσιν, άπόλλυνται υπό των πονηρών πνευμάτων, ώσπερ εκεί τα ζώα Μ 576 εξερχόμενα από του / πυρός αποθνήσκει, ώσπερ οί ίθχύες από των υδάτων ώσπερ τα τετράποδα ζώα βαλλόμενα εις τη ν Θάλασσαν πνίγεται, 65 ώσπερ τα πετεινά περιπατοοντα εις την γήν κατέχεται υπό των Θηρευτών, ούτως και ή ψυχή ή μη μένουσα εν τη γη εκείνη συμπνίγεται και άπόλλυταΓ και εάν μη εχη το πυρ εκείνο το θεϊκόν αντί βρώσεως και πόσεως και ενδυμάτων καΐ καθαρισμού καρδίας καΐ αγιασμού ψυχής, κατέχεται υπό των πονηρών πνευμάτων και διαφθείρεται, ημείς δε 70 ζητήσωμεν, εί έσπάρημεν εν τη άοράτω γη εκείνη και έφυτεύθημεν εν τη έπουρανίω άμπέλω. δόξα τοις οίκτιρμοϊς αυτού. αμήν. πτότητα ή εϊττεΐν περί αυτής ως εστίν, εΐ μη μόνον οϊς δια του αγίου πνεύματος αποκαλύπτεται ή κατάληψις καΐ γνώσις ακριβής περί ψυχής γνωρίζεται. Mit K nigen, Richtern, rzten καΐ σοφοί κατεπάτησαν την σοφίαν αυτών um der εΙρήνη willen, die die Engel verk ndigten (H 51, 1). Wie der λόγος των έξωθεν auf griechische Weisheit, so gehen οί ίξωθεν των εθνών νόμοι besonders auf r misches Recht, nach dem die Archonten die S nden strafen (Kl.-B., S. 131, 8). — ot έξωθεν λόγοι d rfen uns nach Gregor v. Nyssa, De vita Moysis (MPG 44, 329C) nicht χωρίζεσθαι του της Εκκλησίας γάλακτος; vgl. ders., De infantibus (MPG 46,164D): ό σοφός εν τοις ?ξω Πλατών. 52ff. Aelian, De natura animalium II, 2 (ed. Hercher, 1858, p. 20) ? 70 cf. Lc7, 21; 8,2. KMDF(P°)G 68 είς το ύδωρ] < P<= 60 πυρ εκείνο] 21 F f 64 ώσπερ] + καΐ F ψ 67 ή2] < FP° | εν τη γη εκείνη] είς την γήν έκείνην Μ | εκείνη] + καΐ (+ εν Β) τη φωτεινή πατρίδι (πατρ. τη φωτ. Β) δπου είσΐν αϊ δυνάμεις του φωτός των αγγέλων P C G cum Β 71 γη εκείνη] 21 F

ΟΜΙΛΙΑ ΙΕ. 15,1

"ύύσπερ άνήρ τις πλούσιος σφόδρα, βασιλεύς ένδοξος, εί ευδοκήσει επί γυναικί πενιχρά μηδέν κεκτημένη εΐ μη μόνον το ίδιον αυτής σώμα, καΐ ταύτης εραστής γένηται καΐ βουληθή έαυτώ νύμφη ν και σύνοικον αυτήν άγαγέσθαι, κάκείνη λοιπόν πασαν εϋνοιαν ενδείκνυται τφ άνδρι 5 KMDF(P C )G 3 μόνον] ~ post αυτής Μ | αυτής] < D ενδείκνυται] δείκνυται Pc 126

5 λοιπόν] < F |

αυτά ποιοΰσι σίδηρους τροχούς και βάλλουσιν άγκιστρα και πέμπουσιν εις το πυρ, επειδή εκείνα τα ζώα το πυρ έχει βρώσιν, το πυρ 55 έχει πόσιν, άνάπαυσιν, αϋξησιν, ζωήν, αντί πάντων το πυρ αυτοϊς εστί* και εάν έξενέγκης αυτά είς άλλον αέρα, άπόλλυνται* και τα ενδύματα αυτών όταν ρυπωθή, εις το ύδωρ ου πλύνονται, αλλά είς το πυρ, και γίνονται καθαρώτερα και λευκότερα, — οϋτως και οί Χριστιανοί το έπουράνιον πυρ εκείνο εχουσι βρώσιν, εκείνο αύτοϊς εστίν άνάπαυσις, 60 εκείνο καθαρίζει και πλύνει και αγιάζει αυτών την καρδίαν, εκείνο φέρει αυτούς είς αΰξησιν, εκείνο αύτοϊς εστίν αήρ και ζωή. εί δε εκείθεν έξέλΘωσιν, άπόλλυνται υπό των πονηρών πνευμάτων, ώσπερ εκεί τα ζώα Μ 576 εξερχόμενα από του / πυρός αποθνήσκει, ώσπερ οί ίθχύες από των υδάτων ώσπερ τα τετράποδα ζώα βαλλόμενα εις τη ν Θάλασσαν πνίγεται, 65 ώσπερ τα πετεινά περιπατοοντα εις την γήν κατέχεται υπό των Θηρευτών, ούτως και ή ψυχή ή μη μένουσα εν τη γη εκείνη συμπνίγεται και άπόλλυταΓ και εάν μη εχη το πυρ εκείνο το θεϊκόν αντί βρώσεως και πόσεως και ενδυμάτων καΐ καθαρισμού καρδίας καΐ αγιασμού ψυχής, κατέχεται υπό των πονηρών πνευμάτων και διαφθείρεται, ημείς δε 70 ζητήσωμεν, εί έσπάρημεν εν τη άοράτω γη εκείνη και έφυτεύθημεν εν τη έπουρανίω άμπέλω. δόξα τοις οίκτιρμοϊς αυτού. αμήν. πτότητα ή εϊττεΐν περί αυτής ως εστίν, εΐ μη μόνον οϊς δια του αγίου πνεύματος αποκαλύπτεται ή κατάληψις καΐ γνώσις ακριβής περί ψυχής γνωρίζεται. Mit K nigen, Richtern, rzten καΐ σοφοί κατεπάτησαν την σοφίαν αυτών um der εΙρήνη willen, die die Engel verk ndigten (H 51, 1). Wie der λόγος των έξωθεν auf griechische Weisheit, so gehen οί ίξωθεν των εθνών νόμοι besonders auf r misches Recht, nach dem die Archonten die S nden strafen (Kl.-B., S. 131, 8). — ot έξωθεν λόγοι d rfen uns nach Gregor v. Nyssa, De vita Moysis (MPG 44, 329C) nicht χωρίζεσθαι του της Εκκλησίας γάλακτος; vgl. ders., De infantibus (MPG 46,164D): ό σοφός εν τοις ?ξω Πλατών. 52ff. Aelian, De natura animalium II, 2 (ed. Hercher, 1858, p. 20) ? 70 cf. Lc7, 21; 8,2. KMDF(P°)G 68 είς το ύδωρ] < P<= 60 πυρ εκείνο] 21 F f 64 ώσπερ] + καΐ F ψ 67 ή2] < FP° | εν τη γη εκείνη] είς την γήν έκείνην Μ | εκείνη] + καΐ (+ εν Β) τη φωτεινή πατρίδι (πατρ. τη φωτ. Β) δπου είσΐν αϊ δυνάμεις του φωτός των αγγέλων P C G cum Β 71 γη εκείνη] 21 F

ΟΜΙΛΙΑ ΙΕ. 15,1

"ύύσπερ άνήρ τις πλούσιος σφόδρα, βασιλεύς ένδοξος, εί ευδοκήσει επί γυναικί πενιχρά μηδέν κεκτημένη εΐ μη μόνον το ίδιον αυτής σώμα, καΐ ταύτης εραστής γένηται καΐ βουληθή έαυτώ νύμφη ν και σύνοικον αυτήν άγαγέσθαι, κάκείνη λοιπόν πασαν εϋνοιαν ενδείκνυται τφ άνδρι 5 KMDF(P C )G 3 μόνον] ~ post αυτής Μ | αυτής] < D ενδείκνυται] δείκνυται Pc 126

5 λοιπόν] < F |

και την προς αυτόν άγάττην άποσωζουσα, ιδού ή πενιχρά εκείνη και ενδεής ή μηδέν κεκτημένη πάντων δέσποινα τυγχάνει των του ανδρός αυτής υπαρχόντων, εάν δε τι παρά το δέον και όφειλόμενον πράξη και μη άρμοζόντως άναστρέφηται εν τφ οίκω TOO ανδρός αυτής, τότε μετά ίο ατιμίας και ύβρεως έκβάλλεται, τάς δύο χείρας επί της κεφαλής θεϊσα, καθάπερ και εν τω νόμω Μωσέως αΐνίττεται περί γυναικός ανυπότακτου και μη χρησιμευούσης τω αυτής άνδρί. και τότε λοιπόν όδύνην καΐ πένθος μέγιστον κτάται, λογιζόμενη εξ οίου πλούτου εξέπεσε καΐ οίας δόξης έκτος γέγονεν άτιμασθεϊσα δια τη ν άφροσύνην αυτής. ούτως και 15,2 15 ψυχή, ην αν μνηστέυσηται νύμφη ν ό επουράνιος νυμφίος Χριστός προς την εαυτού μυστικήν καΐ θείαν κοινωνίαν, και γεύσηται επουρανίου πλούτου, εν πολλή σπουδή γνησίως άρέσκειν οφείλει τω αυτής μνηστή ρι Χριστφ καΐ την του πνεύματος διάκονίαν, ην έμπεπίστευται, δεόντως και άρμοζόντως έκπληρουν τφ άρέσκειν τφ θεφ εν πασι και το 20 πνεύμα εν μηδενΐ λυπεί ν και την καλή ν προς αυτόν σωφροσύνη ν και άγάπην προσηκόντως τηρεϊν και εν τφ οίκω του επουρανίου βασιλέως καλώς άναστρέφεσθαι εν πάση εύνοίο: της δοθείσης χάριτος. Ιδού ή τοιαύτη ψυχή πάντων των του κυρίου αγαθών δέσποινα καθίστα ι αϊ, αυτό το Ινδοξον της θεότητος αυτού σώμα αυτής τυγχάνει, εί δε σφαλή 25 τι και παρά το δέον πράξει εν τη διακονία αυτής και τα αρεστά ούτω ου πράττει και τφ θελήματι αΰτοϋ ουκ εξακολουθεί ούτε συνεργός της συνούσης του πνεύματος χάριτος γίγνεται, τότε μετά ύβρεως άπρεπώς ατιμάζεται και αφορίζεται της ζωής, ως αχρεία γενομένη και άνεπιτήδειος τη κοινωνία τοο έπου/ρανίου βασιλέως. Μ ST 30 Καΐ λοιπόν επ' εκείνη τη ψυχή λύπη καΐ οδύνη καΐ κλαυθμός πασιν άγίοις καΐ νοεροϊς πνεύμασι γίγνεται* άγγελοι, δυνάμεις, απόστολοι, 10 δύο χείρας: Nicht im „Gesetz des Mose", sondern II Reg 13, 19 (της κεφαλής LXX in cod. A) bei der Vertreibung der Thamar findet sich ein solcher, sp ter nicht wieder bezeugter Brauch. 18 cf. II Cor 3, 8. διακονίαν: S. zu H 8, 4 διακονίαν του λόγου. 19 cf. I Thess 4, 1. 191. cf. Eph 4, 30. 22 cf. Hbr 13, 18. 31 άγγελοι: Der gleiche Gedanke H 30, 7. Das Gegenst ck steht H 30, 3: •πάντες τε άγγελοι καΐ δυνάμεις άγίαι χαίρουσιν επί τη ψυχή τη εκ ττνεύμοττος γεννηοείστ] (vgl. Η 62, 1). Beim Tode werden die Christen von Engeln empfangen: l άγγελοι καΐ πάντες ot άνω χοροί Ιλαροΐς ιτροσώττοις προσδέχονται αυτούς (Η 43, 5). — Die Vorstellung vom Engel-Komitat ist weit verbreitet; vgl. z. B. Passio Pauli 17 (Lipsius-Bonnet I, p. 41, 18): nam de caelo veniens innumerabilium candidatorum caterva comitatus illum mihi veracissime rettulit. Diese M nchsvorstellung ist mit gepr gt durch die Vita Antonii 60 berichtete Engeleinholung des Amun; darauf bezieht sich z. B. Hist. Laus. c. 7, p. 26, 15: (Άμοϋν,) ου την ψυχή ν είδεν άναλαμβανομένην ό Αντώνιος καΐ ύττό αγγέλων όδηγουμένην. Hist, monachorum 12, 8 (ed. KMDF(P C )G 6 εκείνη] + γυνή F 9 του ανδρός αυτής] αΟτοϋ Pc f 12 αυτής άνδρί] 21 ΜΡ« 14 καΐ] + ή FP<=G 16 καΐ1] < D ψ 19 τω άρέοτα-ιν 1 τω] το άρέο-κειν F 20 καΐ ] < Μ 27 ο-υνούσης] < D, add. i. m. D1 27/28 τότε - ατιμάζεται] < F 28 γενομένη] γιγνομένη Pc 127

15,3 προφήται, μάρτυρες κλαίουσιν έπ' αύτη. ώσττερ γαρ χαρά γίνεται εν ούρανφ, ως ό κύριος εΐπεν, »έτη ένί άμαρτωλώ μετανοοοντι«, ούτως λύπη πολλή και κλαυθμός εν τφ ούρανφ γίγνεται επί μια ψυχή άποπιπτούση της αίωνίου ζωής. καί ώσπερ επί της γης έπάν τις πλούσιος 35 άνήρ άποθάνη, μετά μελωδιών και θρήνου καί κοπετού έκκομίζεται TOO βίου υπό των ϊδίων αδελφών και προσγενών και φίλων και γνωρίμων, ούτως καί επί τη ψυχή εκείνη πάντες οί άγιοι πενθοοσι μετά θρήνων καί μελωδιών. Καί γαρ άλλαχοο τούτο ή γραφή αίνίττεται λέγουσα· >πέπτωκε 40 πίτυς, πενθείτε κέδροκ. ώσπερ γαρ ό Ισραήλ δτε έδόκει εύαρεστεϊν τφ δεσπότη (εί καί μηδέποτε δν δει τρόπον εύηρέστησε), στολον νεφέλης εΐχεν έπισκιάζοντα καί στολον πυρός καταυγάζοντα, θάλασσαν έώρα σχιζομένην έμπροσθεν αύτοο, ύδωρ εκ πέτρας διαυγές έξερχόμενον. έπάν δε έστρέφετο ό νους αυτών καί ή προαίρεσις από του θεού, τότε 45 δφεσι παρεδίδοντο καί τοις έχθροϊς αυτών, εν αίχμαλωσίαις δειναϊς άπαγόμενοι καί δουλείαις πικραϊς εξεταζόμενοι, το αυτό πάντως καί επί των ψυχών ημών γίνεται, τούτο δε καί εν τω προφήτη Ιεζεκιήλ Preuschen, ρ. 64, 17): την δε (sc. ψυχήν des Anuph) ευθύς άγγελοι ΰποδεξάμενοι καί χοροί μαρτύρων είς ουρανούς άνήγαγον; hnlich ebd. c. 16, 17 (ρ. 75, 6). Schon jetzt sind τα πλήθη των αγγέλων den Dienern Christi nahe (H 22) und sind λειτουργοί των αγίων (Η 15, 44). Sie begehren die Seele zu ihrer κοινωνία (ebd.), sollen wir doch mit dem κύριος in Jerusalem, der himmlischen Kirche, είς τον χορόν των αγίων αγγέλων συμβασιλεύειν (Η 38, 3; vgl. 17, 2; 26, 24). επαναπαύονται αϊ παρεμβολαΐ των αγγέλων καί των αγίων πνευμάτων auf der Lichterde (H 14, 6). δήμος αγγελικός Η 15, 51. — Zu παρεμβολή των αγγέλων vgl. Manich. Horn., S. 5, 11; zu γη φωτός ebd. S. 14,7 und Manich. Y., S. 199,1: The Land of Light, gleichgesetzt mit the bridechamber (νυμφών) of all the Aeons. Zum δήμος αγγελικός vgl. Manich. T., S. 155, 5: αγγελική of Christ. 32 μάρτυρες: Η 37, 2 ό χορός der heiligen Propheten, Apostel und M rtyrer, die das Wort Gottes in ihren Herzen bewahrten. Nach H 53, 2 freuten sich V ter, Patriarchen, Propheten, Apostel, M rtyrer und alle S hne des Lebens in Tr bsalen. Die M rtyrer sind zusammen mit den V tern, Propheten und Aposteln die μεγιστάνες der πόλις των αγίων (Kl.-B., S. 25, 4). Nach H 15, 11. 12 wurden, seit der Parakletgeist auf sie berging, nur Christen M rtyrer; nach H 17, 14 sind es l φιλαλήθεις, die M rtyrer wurden durch ihr eigenes Volk. Das μαρτύριον των θλίψεων (Kl.-B., S. 48, 11) ist nicht in inneres und u eres Leiden unterschieden; die darin Bew hrten την αυτήν παρρησίαν των μαρτύρων εν ήμερα κρίσεως επί Θεοΰ ευρίσκουσιν (ebd., S. 48, 10). 321. Lc 15, 7. 40f. Zach 11, 2. 42i. Ex 13, 21. 43f. Ex 14, 21. 44 Ex 17, 6; Num 20, 11. 4« Num EM D F (Pc) G 32 αύτη ] αυτήν D 33 Iv] + τφ Μ | ως ό κύριος εΐπεν] ~ post μετανοουντι F 34γέν τφ ούρανφ] < Pc 36 άνήρ] ~ post άποθάνη D, < F 37 προσγενών] συγγενών Μ G, προς- s. 1. Μ, -f καί συγγενών Ρ° 38 πάντες οΐ άγιοι] 231 Μ 40 άλλαχοΰ] '—' post γραφή Pc | ή γραφή] ^ post γαρ Μ 42 δει] < F 44 σχιζομένην] μερι(-ζομένην) F1 in lacuna 46/47 δειναϊς et καί - εξεταζόμενοι] < D, add. i. m. D1 48 των ψυχών] ταϊς ψυχαΐς Μ | καί] < F 128

μυστικώς έμφαϊνον το πνεύμα περί της τοιαύτη? ψυχής ως περί Ίερου50 σαλήμ ελεγεν >ευρόν σε< φησιν >έν τη έρήμω γυμνήν και έλουσα σε εκ του ύδατος της ακαθαρσίας σου και ενέδυσά σε ένδυμα και ψέλλια περιέθηκα εν ταΐς χερσί σου και μανιάκια περί τον τράχηλόν σου και ένώτια εν τοις ώσί σου, και έγένου μοι ονομαστή εν πασι τοις εθνεσι. σεμίδαλιν και ελαιον και μέλι έφαγες, και είς ύστερον έττελάθου των ευεργεσιών μου 55 και έπορευθης οπίσω των εραστών σου και έπόρνευσας εν αίσχύνη<. ου- 15,4 τως και ψυχή τη δια της χάριτος έπιγινωσκούση τον θεόν το πνεύμα παραινεί, ήτις καθορισθείσα από των προτέρων αμαρτιών και τοις του αγίου πνεύματος κοσμίοις κοσμηθεϊσα και μεταλαβοοσα θείας καΐ επουρανίου τροφής, μη δεόντως δε εν πολλή γνώσει αναστρεφόμενη 60 και άρμοζόντως μη τηρούσα την όφειλομένην τω έπουρανίω νυμφίω Χριστφ ευνοιαν και αγάπη ν απορρίπτεται και έκβάλλεται της ζωής, ης ποτέ μέτοχος γέγονε. δύναται γαρ ό σατανάς και κατά των εχόντων τοιαύτα μέτρα έπαίρεσθαι και ύψουσθαι, και κατά των τον θεόν εν χάριτι και δυνάμει έπιγνόντων άκμήν ή κακία επαίρεται και αγωνίζεται 65 καταρράξαι. άγωνιστέον τοίνυν και παραφυλακτέον ημάς πάση συνέσει >μετά φόβου καΐ τρόμου την εαυτών σωτηρίαν κάτεργαζεσθακ, καθώς γέγραπται. όσοι ούν μέτοχοι του πνεύματος Χρίστου γεγόνατε, εν μηδενι πράγματι, μήτε εν μικρφ μήτε εν μεγάλω, καταφρονητικώς διατεθήτε και την χάριν του πνεύματος μη ένυβρίσητε, ίνα μη της ζωής 70 εκτός γένησθε, ης μέτοχοι ήδη γεγόνατε. / Και πάλιν εν έτέρω προσώπφ λέξω. ώσπερ δούλος εάν είσέλθη εν 15,5 παλατίω ύπηρετήσαι, τα σκεύη της υπηρεσίας εκ των του βασιλέως [Μ seo υπαρχόντων λαμβάνει, αυτός δε γυμνός εΙσέρχεται και εν τοις του βασιλέως σκεύεσιν υπηρετεί τφ βασιλεΐ · λοιπόν ώδε πολλής συνέσεως και δια75 κρίσεως χρεία, ίνα μη τι παρά το δέον διακονήση, άλλα αντί άλλων εδέσματα εισαγάγω ν τη του βασιλέως τραπέζη, αλλά κατά άκολουθίαν τα πρώτα και τα έσχατα παραθή σιτία1 εΐ δε κατά άγνοιανκαΐ άδιακρισίαν μη διακονήσει τω βασιλεΐ καθεξής, κινδύνου και θανάτου ένοχος τυγχάνει, — ούτως και ψυχή εν τη χάριτι και τω πνεύματι διακονούσα τφ θεφ πολλής 80 διακρίσεως καΐ γνώσεως χρήζει, όπως μη τι σφαλή εν τοις του θεοο σκεύεσιν, ήγουν τη του πνεύματος διακονία, την Ιδίαν προαίρεσιν μη συμφωνούσαν τη χάριτι έχουσα, εστί γαρ iv τη του πνεύματος διακονία κρυπτώς υπό του έσω ανθρώπου επιτελούμενη και εν τοις Ιδίοις σκεύεσι, τουτέστι τφ πνεύματι αύτοο, διακονεϊσθαι τον κύριον υπό 21,6. δΟΙΙ. Εζ 16, 5-15. 59 γνώσει: γνώσις im Sinne von διάκρισις auch H 15, 5 und 29, 6. S. zu H 7. 5. 66 Phil 2, 12. 67 cf. Hbr 3, 14. KMDF(P C )G 49 ως περί] ώσπερ εν Ρ« 50 σε] < F | γυμνήν] γυμνόν F 51 περιέβηκα] + σε Ρ° ψ 57 καθορισθείσα] καθαρθεΐσα Μ f 64 αγωνίζεται] + καΐ Μ 65 παραφυλακτέον] + καΐ MDG 67 Χρίστου] < F 71 ώσπερ] + ό F 74 διακρίσεως] + καΐ σοφίας P°G cum Β f 78 διακονήσει] Κ, Μ s. 1., G, διακονήση MDFP= 79 καΐ1] + ή P C G 83 υπό] έτι Pc | επιτελούμενη] έτπμελουμέντι Μ, -τελούμενη F 84 τουτέστι] < D, add. i. m. D1, -f- εν Μ θ D nies, Makarios

I2Q

της ψυχή$· άνευ δε των αΰτοϋ σκευών, τουτέστι της χάριτος, αδύνατον 85 τίνα τω θεώ διακονήσαι, τουτέστιν εύαρεστήσαι είς πάντα τα του θεού 1δ,6 θελήματα. καΐ δτε λαβή την χάριν, και τότε πολλής συνέσεως και διακρίσεως χρεία, όπερ και ταϋτα αυτός δίδωσιν αύτη ζητούση παρά θεοο, δπως ευαρέστως αύτφ διακονήση εν τω ττνεύματι φ λαμβάνει, καΐ εν μηδενΐ κλοπή υπό της κακίας και σφαλή Οπό αγνοίας και αφοβίας 90 καΐ αμελείας παρατραπεϊσα, και παρά το δέον του δεσποτικού διαπραξαμένη θελήματος, έπει τιμωρία και θάνατος καΐ πένθος τη τοιαύτη εσται ψυχή, δ και ό θεϊός φησιν απόστολος· »μη πως άλλοις κηρύξας αυτός αδόκιμος γένωμαι«. όρφς, απόστολος ων του θεού οίον είχε φόβον. παρακαλέσωμεν τοίνυν τον θεόν, όπως την διακονίαν του πνεύματος 95 κατά το αυτού θέλημα διακονήσωμεν έξαιρέτως, όσοι της χάριτος του θεού έτυχομεν, και μη τη καταφρονητικη συζώμεν έννοία, ίνα ούτως ευαρέστως ούτω πολιτευσάμενοι καΐ πνευματική λατρεία κατά το θέλημα αΰτοϋ λατρεύσαντες ούτω την αίώνιον ζωήν κληρονομήσωμεν. 16,7 Άσθένειαν περίκειταί τις, καΐ συμβαίνει τινά μέλη έχει ν αυτόν υγιή, ιοο όφθαλμόν ίσως όψεως ή τι έτερον, αλλά τα λοιπά μέλη ήφάνισται1 έχει χείρα υγιή, αλλά τον πόδα ήφάνισται. οΰτως εστί και είς το πνευματικόν εϊκός τίνα έχει ν υγιή μέλη του πνεύματος τρία, αλλ' ου παρά τούτο τέλειος εστίν, οράς πόσοι βαθμοί είσι καΐ μέτρα του πνεύματος, πώς κατά μέρος διυλίζεται και λεπτύνεται το κακόν καΐ ούχ άπαξ. δλη ή πρόνοια και οίκονομία του κυρίου (καΐ το άνατέλλειν τον ήλιον, καΐ 69 cf. Hbr 10, 29. 83 cf. Rm 7, 22. 90 αγνοίας: Mit απιστία und αφοβία geh rt αγνοία zu den ιτάθη αμαρτίας (Η 4, 26). Die Seele mu H 24, 5 εκ του βαθύτατου OTTVOU της αγνοίας erweckt werden. H 31, 5 spricht von der μέθη αγνοίας, Η 47, 7 von der bitteren Winterk lte της αγνοίας του σκότους. hnlich nennt H 4, 6 neben αμέλεια, χαυνότης, ραθυμία die άγνωσία als Kennzeichen der t richten Jungfrauen. Wer nicht διακριτικός ist, kann κρυπτώς άγνοών dem Satan unterliegen (H 66, 3). Mit τΟφλωσις, κώφωσις, αφοβία wird auch άγνωσία der καθαρότης entgegengestellt (H 4, 25). αγνοία (mit άγνωσία) hat also bei Symeon nur den Rang eines πάθος, nicht des prinzipiellen Gegensatzes zur γνωσις wie noch bei Origenes. 93f. I Cor 9, 27. 98 λάτρεις: λατρεία ist nach H 56, 6 bestimmt, den M nch zur Gottesliebe zu f hren ; ihr Inhalt ist ευχή und ομιλία ττρός τον θεόν. Η 35, 3 und Η 47, 16 (ή παλαιά λατρεία Schatten und Bild der v v λατρεία) wird die Beziehung auf den alttestamentlichen Priesterdienst (H 47, 2) bewahrt. H 29, 4 verlangt Ausdauer in der λατρεία vom Anachoreten, der der ουράνιος χάρις teilhaftig werden will. 99 cf. MC 10, 17. 105 διυλίζεται : Vgl. Clem. Alex., Paed. I, VI, 32, l (I, 109, 4). λεπτύνεται: Die Frage des langsamen oder pl tzlichen λεπτύνεσθαι des κακόν auch H 15, 41. Vgl. dazu H 16, 4: Durch stete έλττίς του θεού ώσπερ λεπτύνεται καΐ έξυδαροϋται το κακόν. 106 πρόνοια : πρόνοια erscheint H 15, 30 auf das Erl sungsKMDF(P C )G 87 καΐ τότε] 21 F 89 ούτω] αύτη F (leg. αυτή ?)f 90 αγνοίας] άγνωσίας F f 92 πένθος τη] < D, add. i. m. D1 93 ό Θείος φησιν] φησιν ό F | φησιν απόστολος] 21 Pc | φησιν] < D, add. i. m. D1 ψ 100 τινά μέλη ίχειν αυτόν] 4231 Ρ« 101 ή τι] ότι D, ή s. I. ante ότι D1 102 έχει - ήφάνισται] < MD 103 εχειν] ~ post μέλη Ρ° 130

πάντα τα δημιουργήματα) δια την βασιλείαν, ην μέλλουσι κληρονομεΐν οί εκλεκτοί, γεγόνασι, δια το την είρηνικήν και καθ' όμόνοιαν συστήναι βασιλείαν. no Όφείλουσιν ουν οί Χριστιανοί είς πάντα άγω/νίζεσθαι και μήτε 16,8 κρίνειν όλως τινά, μη πόρνην ττροεστώσαν, μη αμαρτωλούς ή άτακτους, t M58 αλλ' απλή προαιρέσει και καθαρω όφθαλμω πάντας όραν, ίν' ύπάρχη τούτο τινι ως φυσικόν και πηκτόν, μηδένα έξουδενεϊν μήτε άνακρίνειν ή βδελύσσεσθαι ή εχειν αύτοΰς εν διακρίσει. μονόφθαλμον εάν ίδης, μη us διακριθης εν τη καρδία σου, αλλ' ως Ογιεϊ ούτω πρόσχες· τον έχοντα κυλλήν την χείρα ως μη (κεκυλλωμένον). ΐδε τον χωλό ν ως ορθόν, τον παραλυτικόν ως υγιαίνοντα. αύτη γαρ εστίν ή καθαρότης της καρδίας, ίνα ίδών τους αμαρτωλούς ή ασθενείς συμπαθήσης καΐ σπλαγχνισθης έττ' αύτοϊς. συμβαίνει γαρ και αγίους κυρίου καθέζεσθαι είς θέατρα καΐ 120 βλέπειν την άπάτην του κόσμου* αυτοί δε κατά τον έσω άνθρωπον werk Gottes beschr nkt: έννοή θητι, οία πρόνοια δια σε γεγένηται; ebenso H 26, 22 und 52, 7. Η 11, 7 (ό θεός προνοούμενος της ψυχής σου) geht auf die p dagogische Weisheit des Armutsgebotes, w hrend an unserer Stelle die Einbeziehung der Sch pfung in die Heils konomie gemeint ist; nur H 48, l hat allgemeineren Charakter: o KUpios προνοητής των είς αυτόν καταφευγόντων κατά πάντα γίνεται. οικονομία του κυρίου: Die πολύτροπος οίκονομία (Η 50, 4), die die Sch pfung mit umfa t (H 12, 10: πασά ή κτίσις του θεοϋ δι* αΰτοΰ οίκονομεϊται), bezieht sich sonst durchweg auf die u eren und inneren Schicksale des Menschen. Das erste ist gemeint H 32, 7: α νομίζεις εναντία, ταϋτα υπέρ της ψυχή? σου γίνεται; dessen Heilsamkeit erkennt man nachtr glich. Ebenso H 37, 2: Man soll Gut und B se f r orrroκρισιάριοι της δεσποτικής οίκονομίας halten. Auf die Heils konomie (οικονομία σωτηρίας Ερ. 2 [MPG 34, 417 A]), die sich durch V ter, Patriarchen, Gesetz und Propheten bis zum Kreuzestod Christi vollzieht, geht H 30, 2. Im allgemeinen bezeichnet οίκονομία das Walten der Gnade, die sich entweder bezeugen will, um die Dankbarkeit des Menschen zu erproben (H 15, 29; 29, 1), oder sich entzieht, um Glauben und Ausdauer zu pr fen (ebd.). ή θεότης ... οίκονομεϊ πάντα κατά λόγον (Η 40, 3). Solches οίκονομεϊν soll dem tig machen (H 27, 8), zum Gebet treiben (H 27, 12), ben (H 27, 20), erziehen (H 32, 10), den Blick nach oben richten (H 11, 8); immer aber gilt von der Gnade: πολυτρόπως δε ως θέλει προς το συμφέρον οίκονομεϊ τον άνθρωπον (Η 8, 2. 5; vgl. Η 9, 1). Die u ere Vorsehung meint auch H 48, 6: φκονόμησε τοίνυν ταϋτα (φάρμακα) τοις άσθενέσι καΐ άπίστοις ό θεός; Η 32, 8: από σου οικονομούμαι είς πασαν χρείαν. ber die menschliche οίκονομία του λόγου vgl. zu Η 8, 4 διακονίαν του λόγου. 112 καθαοω: S. zu Η 4, 8 καθαρότητα. 119 αγίους: ber Vielfalt und Einheit der Heiligen vgl. H 32, 3: l άγιοι εν ένΐ ούρανφ της θεότητος καΐ εν τη άοράτω γη διαφόρως έρριζωμένοι είσίν. Wie alle Glieder des Leibes von einer Seele regiert werden, ούτω πάντες ot άγιοι είς το πνεύμα της θεότητος ζώσι καΐ Οπ* αυτού διοικούνται (Η 62, 4). ber die Verkl rung auch der σώματα των KMDF(PC)G 108 καΐ] < M | καθ' όμόνοιαν] καθ' όμοίαν F 111 fj] < Μ f 113 πηκτόν] + το Β | έξουδενεϊν μήτε] έξουθενεϊν ή Μ 115 πρόσχες] πρόσσχες F 116 <κεκυλλωμένον>] debet restitui, κυλλωμένον KMDFP« ψ 119 γαρ] < Κ ψ 120 την] + πλάνην καΐ D*, delevit D (D 1 ?) 9·

λαλοΰσι μετά του θεού και κοττά τον έξω άνθρωπον φαίνονται τοις άνθρωπος ως θεωρουντες τα εν τω κοσμώ γινόμενα. 15,9 "Αλλη ν ουν εχουσιν oi κοσμικοί ένέργειαν υπό του πνεύματος της πλάνης του φρονεϊν τα γήϊνα. οί δε Χριστιανοί αλλην εχουσι προαίρεσιν, άλλον νουν, άλλου αιώνος είσι ν, άλλης πόλεως· πνεύμα γαρ θεοο κοινω- 125 νεϊ ταΐς ψυχαϊς αυτών, και καταπατουσι τον άντικείμενον. γέγραπται γαρ · »έσχατος εχθρός καταργείται ό θάνατος« · οί γαρ θεοσεβεϊς πάντων είσι δεσπόται. πάλιν δε οί χαϋνοι τη πίστει καί αμαρτωλοί όλων είσί δούλοι, καί πυρ αυτούς καίει καί λίθος καί ξίφος άποκτένει, καί τελευταΐον δαίμονες αυτών κατακυριεύουσιν. 130 15,10 Έρώτησις: εί εν τη άναστάσει δλα τα μέλη άνίστανται; Άπόκρισις: τω θεώ πάντα εύκολα εστί, καί ούτως έπηγγείλατο* ανθρωπινή δε ασθένεια καί λογισμω ώσπερ αδύνατον τούτο καταφαίνεται, ώσπερ γαρ από του χοός καί της γης λαβών ό θεός ως άλλη ν τινά φύσιν κατεσκεύασε την του σώματος, μη έοικυϊαν τη γη, καί γένη 135 πολλά έποίησεν οίον τρίχας καί δέρμα καί όστέα καί νεύρα" καί δν τρόπον βαλλόμενη ραφίς είς πυρ άλλάσσει την χρόαν καί μεταβάλλεται εις πυρ (μέντοι γε ή φύσις του σιδήρου ουκ άνηρέθη, αλλά συνέστηκεν), οΰτως καί εν τη άναστάσει δλα τα μέλη άνίστανται καί θρίξ ουκ άπόλλυται, καθώς γέγραπται, καί δλα γίγνονται φωτοειδή, δλα είς φως καί πυρ 140 βάπτονται καί μεταβάλλονται* αλλ' ουχ, ως τίνες λέγουσιν, αναλύεται καί γίνεται πυρ καί ουκέτι ΰφέστηκεν ή φύσις. Πέτρος γαρ Πέτρος εστί αγίων vgl. H 15, 38. 120 cf. Rm 7, 22. 123 κοσμικοί: Beim R ckfall werden die M nche χείρους ου ήσαν, κοσμικοί όντες (Η 15,36). Im Sinne von „Weltchristen" H 15, 14. 15: όλοι οί κοινωνοΰντες ττ] εκκλησία κοσμικοί. — Ob in κοσμικός noch der gnostische Begriff των κοσμικών ανθρώπων (vgl. Valentin bei Clem. Alex., Strom. II, VIII, 36, 3 [II, 132, 11]) nachwirkt? 123L cf. I Joh 4, 6. 124 cf. Phil 3, 19. 125 άλλου αιώνος: ber die Zugeh rigkeit der Christen zum άλλος αιών auch H 16, 8. ber gegenw rtige Erfahrungen H 7, 1: (ό θεός) εγευσεν αυτόν (sc. τον άνθρωπον) άλλου αΙώνος (vgl. Η 51, 3); Η 8, 5: πεϊραν έχων εκείνου του αΙώνος. Innerer bergang dorthin Sinn des M nchtums H 49, 2. 127 I Cor 15, 26. 129 άποκτένει: Nach H 25, 2 setzt die Verhei ung von Lc 10, 19 (auf Schlangen und Skorpione treten) die m glichste Reinigung des Menschen und dann seine Ausr stung mit der πανοπλία του ayiou πνεύματος voraus. — Methodius, Frgm. XXIII (ed. Bonwetsch, p. 518, 7 f . ) zu Hiob 4, 10: Durch θεώ δουλεύειν erh lt man die εξουσία ... επί ασπίδων καί βασιλίσκων έπιβαίνειν. Zum Gehorchen auch der unbelebten Natur vgl. Acta Andreae et Matthiae 9 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 76, 5): έπέγνω σε ή θάλασσα ότι δίκαιος ει, καί ήσύχασεν. 133 cf. MC 10, 27. KMDF(P C ) (explicit post 139 τη) Z (ab 131 Έρώτησις) G 122 τω] < F 123 έχουσιν οί κοσμικοί ένέργειαν] εχουσιν προαίρεσιν οΐ κοσμικοί ενεργούμενοι Β 127 πάντων] πάντες F 128 δεσπόται] + καί πυρ (πυρός BG) αυτούς (< BG) (κατά- BG) φρονουσι καί ξίφους καί υδάτων καί δαιμόνων καί πάντων (παθών Β) είσί δεσπόται P C G cum Β 129 άποκτένει] άποκτείνει ϋψ 131 μέλη] σώματα Ρ° cum Β 132 εστί] είσι F 136 δέρμα καί όστεα καΐ νεύρα] 5123 Ζ

132

και Παύλος Παύλος και Φίλιππος Φίλιππος* έκαστος εν τη ίδία φύσει και Οποστάσει μένει, πεπληρωμένος TOO πνεύματος, εί δε λέγεις, δτι 145 άνελύθη ή φύσις, ούκέτι Πέτρος ή Παύλος, αλλά πάντη και πανταχού ό θεός, και ούτε οί έίς γέενναν απερχόμενοι αΐσθονται της κολάσεοος ούτε οί είς βασιλείαν της ευεργεσίας. ώσπερ ίνα ή παράδεισος έχων 15,11.12 παντοία δένδρα καρποφόρα και (η") εκεί άπιος η μήλον και άμπελος έχουσα τον καρπόν και τα φύλλα, συμβή δε τον παράδεισον και δλα 150 τα δένδρα και τα φύλλα / μεταβληθήναι και άλλαγήναι εϊς άλλην φύσιν Μ 584 και γενέσθαι τα πάντα φωτοειδή, — ούτως και οί άνθρωποι άλλάσσονται εν τη άναστάσει και γίγνονται τα μέλη αυτών άγια και φωτοειδή. Οί οϋν του θεού άνθρωποι όφείλουσιν ευτρεπίσαι εαυτούς είς αγώνα 155 και άθλησιν. ώσπερ δε νεανίας γενναίος τάς έπιφερομένας πληγάς και την πάλην βαστάζει και άντιτύπτει, ούτω και οί Χριστιανοί όφείλουσι φέρειν τάς θλίψεις τάς τε έξωθεν και τους ενδοθεν πολέμους, ίνα δια της υπομονής τυπτόμενοι νικήσωσιν · ή γαρ οδός του Χριστιανισμού ούτως εστίν, οπού γαρ εστί το πνεϋμα το άγιον, εκεί επακολουθεί ό διωγμός 160 και ή πάλη. όρδς τους προφήτας, πώς έδιώκοντο υπό των ομοφύλων δι' όλου, είς ους ένήργει το πνεύμα, οράς πώς ό κύριος, όστις εστίν οδός και αλήθεια, ούχ υπό άλλου έθνους έδιώχθη, αλλ' υπό των ιδίων, υπό της ιδίας φυλής του Ισραήλ έδιώχθη και έσταυρώθη· ομοίως και οί απόστολοι, εξ ου γαρ ό σταυρός μετήλθε το πνεύμα το παράκλητον 165 και έχώρησεν είς τους Χριστιανούς, λοιπόν ουδείς Ιουδαίων έδιώχθη, αλλά Χριστιανοί έμαρτύρησαν. διό ουκ όφείλουσι ξενίζεσθαι* ανάγκη γαρ διώκεσθαι την άλήθειαν. Έρώτησις: τινές λέγουσιν δτι έξωθεν έπεισέρχεται το κακόν, και 15,13 εάν θέλη ό άνθρωπος, ου δέχεται, αλλ' αποπέμπεται αυτό. 139 Lc 21, 18. 145 cf. Act 24, 3. 146 cf. Me 9, 43. 154 θεοΰ άνθρωποι: Der άνθρω-rros θεοϋ entsteht nach Clem. Alex., Strom. VI, VI, 50, 6 (II, 457, 21) durch die κυριακή ττίστις, also durch das Christwerden; durch Abgleiten zur H resie wird er wieder zum οηρίον (Strom. VII, XVI, 95, l [III, 67, 10]). Er unterscheidet sich vom άνθρωπος θεοΰ Symeons wie der Christ des Clemens von dem mit jenem Gottesmenschen gleichgesetzten Χριστιανός Symeons ( l του θεοϋ άνθρωποι μειζότεροι γίγνονται του πρώτου Αδάμ: Η 16, 4). 159 διωγμός: Hier spricht sich die M rtyrertheologie Symeons aus, die Verfolgungen an den Geistbesitz gebunden sein l t. Verfolgungen durchs eigene Volk auch H 17, 14; 26, 23. 161 f. Joh 14, 6. 164 σταυρός: Das Kreuz als Wendepunkt in der Geschichte des Geistes auch H 17, 14. Vgl. noch H 50, 4: El ούν εις την σκιάν τοσούτον έξεχύθη το ττνεΰμα Ε Μ D F Ζ (usque ad 167 άλήθειαν) G 144 λέγεις] λέγει Μ 145 άνελύθη] άνεληλύθει D | ή] και F 146 οί] < F 148 ] secundum Β, ην KMDFP<=ZG 149 τον1] < Ζ 151 ττάντα] ττρώτα D 163 Ισραήλ] -f καϊ Μ 164 μετήλθε] κατήλθε i. m. D1 (D txt) 166 ξενίζεσθαι] + αλλά MD 167 γαρ] < MD 169 θέλη] έθέλτι D ψ

133

Άττόκρισις: ώσττερ ό δφι$ έξωθεν λαλήσας τη Εύα δια την ύττακοήν ιτο ενδοθεν ύττεισήλθεν, ούτω και νυν δια τή$ ύττακοή$ του άνθρωπου έπεισέρχεται ή αμαρτία έξω ούσα. έχει γαρ έξουσίαν καΐ τταρρησίαν είσέρχεσθαι ή αμαρτία είς την καρδίαν οι γαρ λογισμοί ουκ είσιν έξωθεν το άγιον, πόσω μάλλον είς την καινήν διαθήκην, εΙς τον σταυρόν. 170 όφις: Wie ό όφις Adam durch ΰψηλοφροσύνη zu Fall brachte (H 27, 5), so ό yap αυτός όφις ... καΐ v v εν ταΐς καρδίαις υποβάλλει ύψηλοφροσύνην (Η 27, 6). ό δεινός όφις της αμαρτίας (Η 15, 28), ενδόμυχων ταϊς καρδίαις (Η 27, 5; vgl. Η 37, 1), ist ως ψυχή ετέρα μετά της ψυχής (Η 15, 35), γαργαλίζουν καΐ προτρεπόμενος (Η 15, 28), und haust κατώτερον του νου καΐ βαθύτερον των λογισμών in den ταμιεϊα der Seele (H 17,15), wor ber alle σοφοί κατά κόσμο ν in Unkenntnis blieben (H 45, 2), w hrend der ans Kreuz erh hte Leib Christi τον iv τη καρδία δφιν ζώντα καΐ έρποντα besiegt hat (H 11, 9). Es ist deshalb ein Gebetsanliegen, του λονττοΰ άποστραφήναι αφ' ημών τον θυμοτόκον όφιν (Η 37, 7). ερπον καΐ προϊόν in der Seele ist das πνεύμα πονηρίας (Η 42, 3). Gleichfalls ohne ausdr ckliche Nennung von όφις spricht H 43, 7 von der αμαρτία ... έφέρπουσα είς τους λογισμούς της καρδίας. Die Verhei ung von Lc 10, 19 (έπιβήναι επί ασπίδα καΐ βασιλίσκον) wird H 25, 2 an die eigene Reinigung und ein h heres δυναμοϋσθαι, Ep. 2 (MPG 34, 420 A) an die Verleihung der δύναμις des σωτήρ gekn pft. Bei rechter Ordnung des Gemeinschaftslebens αληθώς δυνησόμεθα πατεΐν επάνω όφεων καΐ σκορπίων (Β 13^). Zur volkst mlichen M nchsvorstellung vgl. Hist, monachorum, prol. 9 (ed. Preuschen, p. 3, 11): πολλοί γαρ αυτών ... καΐ θήρας άπέκτειναν. Ebd. 25 (ρ. 85, 16) ber Didymus, der τους σκορπίους καΐ κεράστας καΐ τάς ασπίδας ποσίν οίκείοις άπέκτεινε. Η 25, 6: τη δια του όφεως γενομένη παρακοή sind die Menschen selbst zu όφεις (vgl. Mt 3, 7) geworden. — In die lange Vorgeschichte des spezifischen Sprachgebrauchs von der im Inneren der Seele hausenden Schlange geh rt die altkirchliche Gleichsetzung von όφις mit σατανάς (meist in Beziehung zu Gen 3 und Apc 12). Vgl. z. B. Acta Philippi 142 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 80, 1): ό Σατανας· όφις γαρ εστίν έρπων; Hist. Laus. c. 22, p. 74, 16 (in konkreter Vorstellung) : εξήλθε το πνεΰμα καΐ είς δράκοντα μέγαν έβδομήκοντα πήχεων μετεβλήθη. Der metaphorische Sprachgebrauch von όφις im Sinne von Versuchung z. B. bei Origenes, Job. Komm. Frgm. XXXIX (IV, 515, 9): l νοητοί όφεις. Die Gleichsetzung von όφις und πάθος z. B. bei Clem. Alex., Protr. XI, 111, l (I, 78, 27): όφις άλληγορείται ηδονή. Die mehr volkst mliche Vorstellung von der Aufnahme der Schlange in der Seele in Acta Johannis 69 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 184, 23): ψυχήν ... την ύποδεξαμένην τω εαυτής οίκω τον όφιν. Vgl. auch Acta Thomae 44 (ebd. II, 2, p. 161, 19): ώ από της πονηρίας της έρπούσης ως όφις; Athanasius, Or. II c. Arianos 69 (MPG 26, 293C): λοιπόν ούτε τον όφιν Ιτι φοβηθησόμεθα (von den ελεύθεροι). Die H resienlisten sprechen von der messalianischen Vorstellung eines sichtbaren Ausfahrens des innewohnenden D mons ως καπνού δρωμένου, ή ως όφεως εν τφ έκπορεύεσθαι (Τϊmotheus v. Konstantinopel 3 [zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXII]). Ihr Gebet beharrt, έως αν της μεν αμαρτίας αίσθωνται, καθάπερ καπνού τίνος, ή πυρός ή δράκοντας, ή τίνος τοιούτου θηρίον δια της προσευχής Ιξελαυνομένης (Joh. Damasc., Dehaer. 80, II, 6 [zit. ebd. col. CCXXXVII]). Die antimessalianische Polemik (Diadochus v. Photike 76, 79, 81, 82) l t die πονηρά πνεύματα nur vor Empfang der Taufgnade dem Menschen einwohnen (81, ed. des Places, p. 139, 9: είς τα βάθη της καρδίας δίκη ν όντως οφεων έμφωλεύουσι), und zwar sowohl im νους wie im σώμα (82 ebd., p. 140, 39ff.). 1701. Gen 3, Iff. 172 έπεισέρχεται: Wie hier und 134

αλλ' ενδοθεν εκ της καρδίας, λέγει γαρ ό απόστολος* >βούλομαι τους 175 άνδρας προσεύχεσθαι χωρίς οργής και διαλογισμών πονηρών <. είσΐ γαρ λογισμοί εξερχόμενοι εκ της καρδίας κατά το εύαγγέλιον. άπελθε είς ευχή ν καΐ έπίσκεψαί σου την καρδία ν καΐ τον νουν και θέλησον την ευχή ν σου καθαρά ν άναπέμψαι τω Θεφ και βλέπε εκεί, εί ουδέν εστί το έμποδίζον, εί γίγνεται ευχή καθαρά, εΐ ήσχόληταί σου ό νους περί τον 180 κύριον, δν τρόπον του γεωργού περί την γεωργίαν, του ανδρός περί την γυναίκα, του εμπόρου περί την έμπορίαν εί κλίνεις τα γόνατα σου είς εύχήν και τους λογισμούς σου άλλοι μη διαρπάζουσιν. Άλλα λέγεις δτι ό κύριος έλθών δια τοο σταυρού »κατέκρινε την άμαρ- 15,14.16 τίαν«, και ούκέτι εστίν έσω. αλλ' ώσπερ εάν f\ στρατιώτης και άπο185 θήται το άρμα αύτοο είς οίκίαν τινός, δτε θέλει έξουσίαν έχει είσιέναι και έξιέναι εν τη οικία εκείνη, οΰτως καΐ ή αμαρτία έχει έξουσίαν δια•λογίζεσθαι εν τη καρδία, γέγραπται γαρ· >είσήλθεν ό σατανάς είς την καρδίαν Ίουδα<. εί δε λέγεις, δτι δια της έλεύσεως του Χρίστου κατεκρίθη ή αμαρτία και μετά το βάπτισμα ούκέτι έχει νομή ν το κακόν Η 15, 35 die Schlange, ist es nach H 11, 15; 45, l ή κακία, die δια της παραβάσεως έπεισηλθε. 173ΙΙ. Me 7, 21. 1741. I Tim 2, 8. 181 γόνατα: Gebetsbrauch auch H 8, 1. 1831. Rm 8, 3. 187Ϊ. Lc 22, 3; Joh 13, 2. 189 βάπτισμα: Der messalianischen These von der unzul nglichen Wirkung der Taufe scheint der Satz H 43, 3 entgegenzustehen: l Χριστιανοί βεβαπτισμένοι είς το ττνεΰμα το άγιον, άττειροι γίνονται του κάκου. Aber diese Stelle wird nach den anderen zu deuten sein, die als spezifisch neutestamentliche Taufe die mit Geist und Feuer erkl ren. H 27, 17 : Die alttestamentlichen Gerechten, K nige und Propheten wu ten nicht, ότι εσται βάπτισμα πυρός καΐ πνεύματα? αγίου. Η 32, 4: το βάπτισμα του νόμου σκιά εστί των αληθινών πραγμάτων, εκείνο γαρ σώμα άπέπλυνεν, ώδε 5έ τον έρρυπωμένον νουν βάπτισμα πυρός καΐ πνεύματος καθαρίζει καΐ άποπλύνει. Η 47, 1: παρ* εκείνοι; βάπτισμα την σάρκα άγιάζον, παρ' ήμΐν δε εστί βάπτισμα αγίου πνεύματος καΐ πυρός. Η 26, 23: νυν γαρ Ιστι βάπτισμα πυρός καΐ πνεύματος. Von den in der Sammlung B und den arabischen Sammlungen aufbewahrten Dokumenten des Taufstreits ist in der Sammlung H nur in 15, 13-15 ein kleines St ck erhalten. Ein solches Dokument war vermutlich der Beleg, auf den der Verfasser der H resienliste bei Johannes Damasc., De haer. 80,1, 5 seinen Satz st tzte: "Οτι συμπέφυρται ό άνθρωπος τη αμαρτία, καΐ μετά το βάπτισμα (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIII).—Origenes (Jerem.Horn. 11,3 [III, 19,14]): μακάριοςοΰνόβαπτιζόμενος εν άγίω πνεύματι καΐ μη δεόμενος βαπτίσματος του από πυρός (= L uterung der B er). Im gnostischen Verst ndnis ist die Geisttaufe Abwehr des νοητόν πυρ (vgl. Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 81, 2 [III, 132, 5]). βάπτισμα als Gabe f r die Vollkommenen Manich. T., S. 22,13. Ebd. S. 139,22 ist vom baptism (βάπτισμα) of Life die Rede. Die Wassertaufe wird, als vom Geist des K nigs der Archonten des Wassers beherrscht, den Sekten (δόγμα) des Irrglaubens (πλάνη) vorbehalten, die ihre Hoffnung und ihr Vertrauen auf die Wassertaufe (βάπτισμα) setzen (Manich. Keph. 6, S. 33, 29). Die Taufe erscheint als σφραγίς im Martyrium Matthaei 8 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 226, E M D F G 178 εκεί, εί] εί εκεί M ούκέτι] ουκ F

f

180 περί1] ~ post τρόπον D

f

189

135

τοο διαλογίζεσθαι εν τη καρδία, αγνοείς δτι εκ της παρουσίας TOO 190 Μ 585 κυ/ρίου μέχρι του νυν όσοι έβαπτίσθησαν και πονηρά ποτέ έλογίσθησαν; ή ουκ είς κενοδοξίαν τινές αυτών ή πορνείαν ή γαστριμαργίαν έτράπησαν; αλλά όλοι οι κοινωνουντες τη εκκλησία κοσμικοί άμωμον και καθαράν εχουσι την καρδίαν; ή ευρίσκομεν δτι και μετά το βάπτισμα ττολλαί άμαρτίαι γίγνονται και πολλοί άμαρτάνουσιν; έχει 195 ούν νομήν και μετά το βάπτισμα εΐσελθεΐν ό ληστής και πράττειν α Θέλει, γέγραπται yap· »αγαπήσεις κύριον τον θεόν σου εξ δλη$ της καρδίας σου«, αλλά λέγεις δτι „άγαπόο και έχω πνεύμα άγιον". έχεις την μνήμην και τον ερωτά και την καυσιν προς τον κύριον; νυκτός και ημέρας εκεί άποδέδεσαι; και ει μεν έχεις τοιαύτην αγάπη ν, καθαρός εΐ; εί δε 200 ουκ έχεις, ζήτησον έτι, δταν ΐλθωσιν από των γήινων πραγμάτων και από των αισχρών και πονηρών λογισμών, εϊ μη προς ταϋτα υποκλίνη, αλλά πάντοτε εις αγάπη ν και πόθο ν θεοϋ έλκεται σου ή ψυχή. οί γαρ λογισμοί του κόσμου κατασπώσι τον νουν είς τα επίγεια και φθαρτά, και ουκ έώσιν άγαπήσαι θεόν ή μνημονευσαι του κυρίου. 205 Και πολλάκις απέρχεται είς προσευχήν ό ιδιώτης και κλίνει γόνυ και εισέρχεται ό νους αυτού είς άνάπαυσιν, και όσον σκάπτει και βαθύνει, ρήσσεται το τείχος της κακίας το άνθιστάμενον καί εισέρχεται εϊς δρασιν και σοφίαν, δπου ου φθάνουσι δυνάσται ή σοφοί ή ρήτορες καταλαβεϊν ή γνώναι την λεπτότητα του νοός αυτού, επειδή ασχολείται 2ΐο είς θεία μυστήρια, καί γαρ άπειρος του δοκιμάζειν μαργαρίτας ουκ οΐδε διατιμήσασθαι τούτους δια το άπειρον αυτόν τυγχάνειν. οί ούν Χριστιανοί τα ένδοξα της γης βδελύσσονται καί ηγούνται ταύτα ως κοπρίαν προς εκείνη ν την σύγκρισιν της μεγαλειότητας της ενεργούσης εν αύτοΐς. 215 16,16 Έρώτησις: εί δύναται πέσει ν άνθρωπος έχων χάρισμα; Άπόκρισις: εάν άμελήση, πίπτει, οί γαρ πολέμιοι ουδέποτε άργουσιν ούτε όκνουσι πολεμουντες. πόσω μάλλον συ ουκ οφείλεις παύ1); Acta Philippi 29 (ebd. II, 2, p. 15, 25). Acta Thomae 26 (ebd. II, 2, p. 142, 5) wird die σφραγίς durch Ιλαιον empfangen. 190 παρουσίας: παρουσία του Χρίστου auch H 47, 5 auf das Erdenleben Jesu bezogen. Der Sprachgebrauch ist lter: vgl. z. B. Clem. Alex., Strom. IV, XVIII, 113, 5 (II, 298, 12); ebd. V, I, 10, 2 (II, 332, 20); ebd. V, IV, 25. 3 (II, 341, 20). 197f. Dtn 6, 5; MC 12, 30. 204 επίγεια: επίγεια καί φθαρτά auch H 27, 4 verbunden, dort von δόξα und πλούτος des K nigs ausgesagt. 2071. cf. Lc 6, 48. 208 τείχος: Η 51, 2: δι' ων δπλωυ (vgl. Eph 6, 11) καταλύεται τα τείχη της αμαρτίας τα κυκλώσαντα την ψνχήν; Η 52, 2: ό Κύριος... τα τείχη καί τα όχν/ρώματα του πονηροΟ ... διέλυσε. S. auch zu Η 8, 4 μεσότοιχον του φραγμού. — Vgl. Apophth. patr. Ammoes 4 (MPG 65, 128 A): έμοϋ τέως αϊ άμαρτίαι γ-εγόνασι τείχος σκοτεινόν ανά μέσον εμού καί του Θεού, hier das KMDFG 193 κοινωνουντες] κατοικουντες D + καί εξ όλης της διανοίας σου F (cf. Me 12,30) f Υ 214 έκείνην] εκείνων D f 136

194 καί2] < D 198 σου] 200 τοιαύτην ογάπην] 21 Μ

σασθαι από της ζητήσεως της προς θεόν πολλή γαρ σοι ζημία γίγνεται 220 άμελουντι, εί και εν αύτφ τφ μυστηρίω της χάριτος δοκεϊς εξετάζεσθαι. Έρωτησις: εί παραμένει ή χάρις μετά το πεσεϊν; 15,17 Άπόκρισις: ό θεός θέλει τον άνθροοπον εις ζωήν πάλιν άγαγεϊν και προτρέπεται επί το πάλιν προσκλαΰσαι και μετανοήσαι τον άνβρωπον, εϊ δε και παραμείνης επί τω πάλιν σε ποιήσαι άσφαλέστερον 225 έργάτην, μετανοοϋντα εφ' οϊς πάλαι έπλημμέλησας. Έρώτησις: εί τοις τελείοις έττίκειται θλΐψις ή πόλεμος, ή το όλον 15,18 άμεριμνοοσιν ; Άπόκρισι$: ό πόλεμος κατ' οΰδενός παύεται πολέμων ό σατανάς γαρ άσπλαγχνός εστί και μισάνθρωπος, διό και παντι άνθρώπω πολε230 μεϊν ουκ όκνεϊ · / αλλ' ου τοις αύτοΐς μέτροις φαίνεται πασιν επιών, και Μ see γαρ έπαρχοι και κομήτες φόρους διδόασι τφ βασιλεϊ' αλλ' ούτος θαρρών τω πλούτω αυτού και τω χρυσώ και τω άργύρω ως εκ των περισσευμάτων αύτοο ποιείται τάς συντέλειας, μη ζημίαν ηγούμενος, ώσπερ γαρ ό ποιών ελεημοσύνη ν ουδέποτε ηγείται ζημίαν, ούτω και ό σατανάς 235 ως εκ πάρεργου ταύτα ηγείται, εστί δε πτωχός >λειπόμενος τροφής εφήμερου<· ούτος μαστίζεται και βασανίζεται, μη δυνάμενος εκείνο το συντέλεσμα άποπληρώσαι· και εστί ξεόμενος και βασανιζόμενος χαλεπώς καΐ ουκ αποθνήσκει · και εστίν άλλος, δτι από μιας φάσεως κελεύεται Finden eines Logion hindernd. 221 χάρις: Kommen (H 27, 9), Bleiben (H 8, 2: ή μεν χάρις αδιαλείπτως σύνεστι). Ab- und Zunehmen (H 8, 5; 27, 12), Wirken der Gnade auch neben der S nde (H 16, 6; 17, 4) sind viel verhandelte Themen bei Symeon. Ihre Unentbehrlichkeit (H 26, 10) wie Unberechenbarkeit (H 16, 6) werden betont; sie ist Gegenstand des Gebets (H 4, 27; stets της χάριτος άντίληψιν erbeten), Voraussetzung jeder Tugend, deren Mitarbeit sie jedoch verlangt (H 15, 2), wie man auch erst mit M he und Kampf την ίξ ύψους παρά του κυρίου χάριν erwirbt (Η 43, 9). Sie hat in sich μέτρα (Η 15, 26; 16, 12) und f hrt zu den h chsten Zielen (H 15, 4: durch χάρις Gott erkennen; H 10, 2: εν πληρώματι χάριτος die Ικλαμψις του αγίου πνεύματος erlangen). Sie wirkt die αγάπη (Η 16, 7) und tr gt, in der Tiefe ενεργούμενη, den νους empor (H 16, 12). 226 τελείοις: Der hier vom Frager aufgenommene M nchsterminus wird von Symeon, abgesehen von Verbindungen wie τέλειος άνήρ (Η 32, 10; Ep. 2 [MPG 34, 409C]), τέλειοι άγωνισταί (ebd. 417D), fast immer mit Vorbehalten versehen. H 8, 5: άκμήν γαρ ούδένα είδον τέλειον Χριστιανόν. Nur wenn man eine himmlische Seele empf ngt, kann man vollkommen sein (H 32, 6; 52, 5). Auch der τέλειος είς το κακόν beh lt die Freiheit der Entscheidung (H 15, 40); die τέλειοι sind deshalb nicht ohne Sorge (H 26, 23), und (feierlich mit εγώ δε σοι λέγω eingef hrt) es bleibt den τέλειοι Χριστιανοί mit dem αύτεξούσιον auch die Anfechtung (H 27, 9; vgl. 27, 6). Gegen vorschnelle Meinung, τέλειος zu sein, wendet sich H 15, 48. 227 άμεριμνοΰσιν: S. zu H 10, 2 άμεριμνίαν. K M D F G 224/225 εΐ-έργάτην] έτι ούν παραμένει,ίνα σε ποίηση ασφαλή έργάτην Β 224 παραμείνης] παραμείνη D | τω] το D 224/225 σε - έργάτην] D1 in rasura (D* vide proleg, p. XVI) 228 πόλεμος] διάβολος Μ 229 γαρ] < Μ, δε D 230 έττιών] έπινοών F 232 καΐ1] < F 235 εκ] < D, add. s. 1. D1 236 βασανίζεται] + καΐ F 238 δτι] ·+- καΐ Df 137

άποκεφαλισθηναι καΐ άπόλλυται. ούτω? και είς τους Χριστιανού;, είσιν Ισχυρώς πολεμούμενοι και ξεόμενοι υπό της αμαρτίας και έτι είς τους 240 πολέμους στερεουνται και σοφίζονται καταφρονουντες της εναντίας δυνάμεως, και ουκ εχουσι κίνδυνον εν τούτω τω μέρει, δτι άπτωτοί είσι καΐ ασφαλίζονται περί της εαυτών σωτηρίας δια το πολλάκις γεγυμνασθαι εν τφ πολεμώ της κακίας καΐ έμπειρους γεγενήσθακ 16,19 έχοντες δε τον θεόν μεθ' εαυτών οδηγούνται και αναπαύονται. άλλοι 245 δε μηδέπω γυμνασθέντες είς μίαν θλΐψιν εάν έμπέσωσι και επικινηθη πόλεμος, ευθέως καταπίπτουσιν είς δλεθρον καΐ άπώλειαν. "Ούσπερ οί διοδεύοντες εν πόλει, Θέλοντες ίδεΐν τους αγαπητούς αυτών και γνωρίμους, εί και πολλοίς συναντώσιν εν ταϊς άγοραϊς, ουκ εμποδίζονται υπ' αυτών εχουσι γαρ σκοπόν του τοις φίλοις έντυχεϊν 250 καΐ όταν έξωθεν κρούσωσι την θύραν και καλέσωσι, χαίροντες άνοίγουσιν οί αγαπητοί αυτών εί δε άπομείνωσιν εν ταΐς άγοραϊς και χλευάζονται ήτοι έπέχονται από των άπαντώντων, αποκλείεται ή θύρα και ουδείς αύτοΐς ανοίγει, — ούτω καΐ οί προς τον δεσπότην ημών Χριστόν τον όντως άγαπητόν έπειγόμενοι φθάσαι των άλλων απάντων όφείλουσι 255 καταφρονεϊν και υπεροραν. δν δε τρόπον οί εισερχόμενοι είς το παλάτιον προς τον βασιλέα, κομήτες μεν δντες ή έπαρχοι, υπό φόβον πολύν είσι, πώς τάς αποκρίσεις δώσουσι καΐ μη εν τη απολογία πταίσαντες είς λόγον και τιμωρίαν ύποβληθώσιν άγροικοι δε καΐ ίδιώται δντες οί μηδέποτε θεασάμενοι άρχοντα εν άμεριμνία διάγουσιν, — ούτω δη καΐ 260 ό κόσμος ούτος ό υπό τον ούρανόν από βασιλέων έως πτωχών την του 235 ί. Jac 2, 15. 242 cf. II Cor 3, 10; 9, 3. 245 οδηγούνται: S. zu H 17, 10. 261 βασιλέων: Neben der h ufigen Verwendung des „K nigs", seines Schatzes und Palastes als Gleichnisse f r innere Vorg nge redet Symeon auch vom βασιλεύς als wichtigstem Repr sentanten der vom M nch geflohenen und verachteten „Welt". Vergleicht man sie mit den πνευματικά, so verwirft man alles aus dem alten Aon, είτε βασιλέα βλέπει είτε δυνάστας είτε σοφούς (Η 7, 1). Der άνθρωπος του κόσμου τούτου verlangt, τον έπίγειον βασιλέα zu sehen, τον δμοιον αύτοΰ γήϊνον καΐ άμοιοπαθη καΐ θνητόν όντα, w hrend die πνευματικοί nur den επουράνιος βασιλεύς lieben (H 5, 6 [Ζ. lOGff.]). Die Christen από βασιλέων Ιως πτωχών κοπρίαν καΐ δυσωδίαν ηγούνται τα πάντα; sie wissen, da alles εν φαντασία τινί ist, μη Ιχοντα στερεάν βάσιν, άλλα παρερχόμενα (Η 15, 42; vgl. 15, 43). ό γαρ φαινόμενος κόσμος από βασιλέων έως πτωχών εν θορυβώ είσΐ καΐ ακαταστασία: (Η 15, 49); ή μεν φαινόμενη δόξα του βασιλέως καΐ ό πλούτος επίγεια εστί καΐ φθαρτά (Η 27, 4). Die Ahnungslosigkeit der M chtigen und Weisen gegen ber der geheimen Wirklichkeit des B sen und der anderen Wirklichkeit der himmlischen Sch tze wird H 15, 49 und 45, l betont: Πόσοι γαρ βασιλείς άνεφάνησαν εκ του γένους Αδάμ, κρατούντες πάσης της ί, μέγα φρονοΰντες επί τη βασιλική δυναστεία, und keiner von ihnen konnte die KMDFG 244 γεγυμνασθαι] γυμνδσθαι F γ 246 μηδέπω] μήπω F f άπαντώντων] απάντων F 254 αύτοΐς] αυτών D | Χριστόν] < Μ δώσουσι] ποιή(-σουσι) K1 (vide proleg p. ΧΙΙΓ) 259 άγροικοι] δγρικοι Κ ψ βασιλέων] βασιλέως Μ

138

253 258 261

265

270

275

280

285

Χρίστου δόξαν άγνοουντες την μέριμναν εχουσι περί των βιωτικών πραγμάτων ου ταχέως 5έ τις μέμνηται της ημέρας της κρίσεως.^ οί δε είσερχόμενοι τω λογισμω είς το >βήμα TOO Χριστοο<, όπου εστίν ό θρόνος OCUTO , και κατέναντι αύτοο δια παντός όντες Οπό φόβον καΐ τρόμο ν είσίν αεί του μη τι σφαλήναι περί τάς αγίας αύτοο έντολάς. Και ώσττερ οί πλούσιοι της γης όταν πολλούς καρπούς είσενέγκωσιν 15,20 εις τάς άποθήκας αυτών, πάλιν εργάζονται καθ' έκάστην ήμέραν πλεϊον, ίνα εύπορώσι και μη έλλείπωνται* ε! δε θαρρήσουσι τω έναποκειμένω ταϊς άποθήκαις πλουτω καΐ άμελήσουσι μη έπισυνάγοντες έτερον, άλλα καταναλίσκοντες τα άποκείμενα, ταχέως είς πενίαν καί πτωχείαν έμπίπτουσιν όθεν προσοδευόμενοι και είσφέροντες / όφείλουσι κάμνειν Μ ssg καί έπισυνάγειν, ίνα μη ΰστερηθώσιν, — ούτως εστίν εν τω Χριστιανισμώ το γεύσασθαί τίνα της χάριτος του θεού* »γεύσασθε« γαρ φησι »καί ίδετε δτι χρηστός ό κύριος«, εστί δε ή γεοσις αύτη ενεργητική εν πληροφορία δύναμις πνεύματος διακονούσα εν καρδία. δσοι γαρ υίοί είσι του φωτός καί της διακονίας της καινής διαθήκης εν τω πνεύματι τω άγίω, ούτοι παρά ανθρώπων ουδέν μανθάνουσι · θεοδίδακτοι γαρ είσιν. αυτή γαρ ή χάρις επιγράφει εν ταϊς καρδίαις αυτών τους νόμους του πνεύματος, ουκ όφείλουσιν ούν είς τάς γραφάς μόνον τάς δια μέλανος γεγραμμένας πληροφορεϊσθαι, αλλά καί είς τάς πλάκας της καρδίας ή χάρις του θεού εγγράφει τους νόμους του πνεύματος καί τα επουράνια μυστήρια, ή γαρ καρδία ηγεμονεύει καί βασιλεύει όλου του σωματικού οργάνου, καί έπα ν κατάσχη τάς νομάς της καρδίας ή χάρις, βασιλεύει όλων των μελών καί των λογισμών εκεί γαρ εστίν ό νους καί όλοι οί λογισμοί της ψυχής καί ή προσδοκία αυτής, διό καί διέρχεται ή χάρις είς όλα τα μέλη του σώματος. ούτως πάλιν δσοι είσίν υίοί του 15,21 σκότους, βασιλεύει της καρδίας ή αμαρτία καί διέρχεται είς δλα τα μέλη in der Seele eingedrungene κακία erkennen. In die von dem άνήρ φρόνιμος erprobten und verworfenen menschlichen Bereiche geh ren auch die βασιλείς und δυνασται: ούχ ευρεν ΐαμα σωτηριώδες εκείθεν τη ψυχή προσενέγκαι (Η 45, 4). 263 cf. Mt 10,16. 264 βήμα: HCor .lO. Das hier erst an der ήμερα της κρίσεως aufgerichtete βήμα του Χριστού steht nach Η 38, 5 schon εν τφ Ισω άνθρώπω: εν ώ το του Χρίστου βήμα Ιστηκεν. 2651. cf. Phil 2, 12. 2741. PS 33, 9; I Ptr 2, 3. 277 νιοι είσι τον φωτός', cf. Lc 16, 8. Hier als Christen; als Engel Manich. Ψ., S. 204, 7. 9; als die von der Finsternis bedr ngten Seelen ebd. S. 205, 18. 24; S. 206, 9. 27; S. 207, 2. Vgl. Gregor v. Nyssa, Hohel. Komm., or. V, p. 170, 7: Die zu uiol φωτός Gewordenen προς την άληθινήν των πραγμάτων ύττόστασιν όψονται. διαθήκης: II Cor 3, 6. καινή διαθήκη neben επαγγελία als „Neuer Bund" H 38, 3. Auf καινήν διαθήκην, Kreuz und das Kommen des Herrn έξεχύθη το πνεύμα το αγιον (Η 50, 4). Vgl. auch H 47, 3: Διαθήκη τε γαρ έσωθεν. 278 cf. IThess4, 9. 2791.282 cf. Rm 8, 2. 280 γραφάς: S. zu H 9, l und K M D F G γ 265/266 υπό - σφαλήναι] < D, add. i. m. D1 f θησαυρίσουσι F 271 καταναλίσκοντες] καταναλίσκουσι Μ

χσ (= Χριστός) DG

277 του] < F

279 γαρ2] < D

269 θαρρήσουσι] 275 χρηστός]

281 γεγραμμένας] < F 139

(>έκ γαρ της καρδίας εξέρχονται διαλογισμοί πονηροί <) και ούτως ύπεκχεομένη σκοτίζει τον άνθρωπον. 290 Οί δε μη λέγοντες είναι το κακόν σύντροφον και συναυξάνον τω άνθρώπω, μήτε μεριμνήσωσι περί της αυριον μήτε έπιθυμήσωσι* καιρώ γαρ τινι επαύσατο εν αύτοϊς ενοχλούν το κακόν, τινά έπιθυμίαν υποβάλλον, ώστε εν δρκω διαβεβαιοΰσθαι τον άνθρωπον δτι „ούκέτι έπανίσταταί μοι το τοιούτον πάθος", και μετ' ολίγον καιρόν κατεκάη τη έπι- 295 θυμία, ώστε εύρεθήναι αυτόν προς έπι τούτοις και επίορκο ν. ώσπερ γαρ δι' όχετοο διέρχεται Οδωρ, ούτω και δια της καρδίας και των λογισμών ή αμαρτία, όσοι δε τούτο άναιροΟσιν, υπ' αυτής της αμαρτίας μη θελούσης θριαμβεύεσθαι ελέγχονται και χλευάζονται· σπουδάζει γαρ το κακόν λανθάνειν καί κρύπτεσθαι εν τη διάνοια του ανθρώπου, soo 15,22 Εί ουν αγαπά τις τον θεόν, και αυτός συγκιρνα τούτω την εαυτού αγάπη ν πιστευθείς δε άπαξ υπ' αύτοΰ προστιθεΐ τούτω την επουράνιο ν πίστιν, και γίγνεται διπλούς ό άνθρωπος, δσα ουν εκ των μελών σου προσφέρεις ούτω, καί αυτός εκ των ιδίων όμοια μελών συγκιρνα τη ψυχή σου, ίνα ης πάντα καθαρώς ποιών και αγαπών και προσευχό- 305 μένος, μεγάλου γαρ αξιώματος εστίν ό άνθρωπος, ΐδε πόσος εστίν ό ουρανός και ή γη, ό ήλιος και ή σελήνη, και ουκ εύδόκησεν εν αύτοϊς ό κύριος, εΐ μη εν τω άνθρώπω μόνω επαναπαύεται, τιμιώτερος ουν εστίν ό άνθρωπος υπέρ πάντα τα δημιουργήματα, τάχα δε τολμήσω λέγειν δτι μη μόνον των ορατών δημιουργημάτων, άλλα και των άορά- si ο των ήγουν των λειτουργικών πνευμάτων, ου γαρ περί Μιχαήλ και Γαβριήλ των αρχαγγέλων εϊπεν δτι >ποιήσωμεν κατ' εικόνα και όμοίωσιν Μ 592 ήμετέ/ραν<, άλλα περί της νοερας ουσίας του άνθρωπου, της αθανάτου 3, 1. 280ί. cf. II Cor 3, 3. 289 Me 7, 21. 291 σύντροφον: ber die Unbekanntheit der seit dem S ndenfall in der Seele befindlichen κακία vgl. H 45, 1. Die Menschen wissen nicht, da eine αλλότρια δύναμις in ihnen wirkt, αλλά νομίζουσι φυσικά ταύτα είναι καί αϊτό Ιδίας φρονήσεως ταΰτα ποιεΐν; die Erkenntnis dessen ist an den φωτισμός Χρίστου gebunden (H 15, 49). 292 Mt 6, 34. μεριμνήσωσι: S. zu H 10, 2 άμεριμνίαν. 302ί. Lc 17, 5. 302 διπλούς: Dazu und zum folgenden Satz s. zu H 2, 2 μεμιγμένη und H l, 3 άνακιρνωμένης (besonders H 32, 6). 306 αξιώματος: Wie hier mit dem έπαναπαύεσθαι des κύριος im Menschen, wird das αξίωμα (in der Bedeutung von ευγένεια H 16, 13; 26, 1; 27, 1) H 15, 30 mit der Heils konomie, H 15, 31 mit der Berufung zum Reich, H 16, 13 mit Gen l, 26 und H 27, l mit der Bestimmung des Menschen zum αδελφός Χριστού, φίλος βασιλέως, und zur νύμφη του επουρανίου νυμφίου begr ndet. Anders der gnostische Ursprungsadel der Seele: O holy soul, noble (ευγενής) and famed, great is the honour and glory of thy kinsman (Manich. Ύ., S. 148, 21). αξιώματα neben μέτρα der χάρις Η 16, 12, als „Ehrenstellen" H 15, 43. 311 λειτουργικών πνευμάτων: cf. Hbr l, 14. Vgl. H 15,43: l γαρ Χριστιανοί τιμίαν οίδασι την ψυχήν ύττέρ πάντα τα δημιουργήματα (auch hier mit Gen l, 26 begr ndet). 3121. Gen l, 26. 313 άθανάKMDFG 292 μήτε1] < D, add. i. m. D1 293 εν] < FJ|0ποβάλλον] έμβάλλονΡ 297 διέρχεται] + το F | καί2] < F 802 πιστευθείς] προστεθείς Μ, txt s. 1. (vide proleg, p. LIU, Anm. 43) 312 ποιήσωμεν] ποιήσω F

140

λέγω ψυχής, και γαρ γέγραπται δτι >τταρεμβολαί αγγέλων κύκλω των 315 φοβούμενων οχττόν<. Τα μεν ουν κτίσματα τα φαινόμενα φύσει τινί άμεταβλήτω δέδεται. ό ουρανός άπαξ τέτακται, ό ήλιος, ή σελήνη, ή γη [,καί ουκ εύδόκησεν 15,23 εν αύτοϊς ό κύριος] · αλλ' ουδέ παρ' δ έκτίσθησαν μετατραπήναι δύνανται ούτε εχουσι θέλημα, συ δε δια τούτο εΐ >κατ' εικόνα και όμοίωσιν< 320 Θεού, επειδή ώσπερ ό θεός αυτεξούσιος εστί και δ θέλει ποιεί (εάν Θέλη, κατά την έξουσίαν αύτοο πέμψει τους δικαίους εϊς γέενναν και τους αμαρτωλούς εις βασιλείαν αλλ' ούχ αίρεΐται ουδέ καταδέχεται τούτο* δικαιοκρίτης γαρ εστίν ό κύριος), — ούτως και συ αυτεξούσιος εϊ καί, εάν θέλης, άπολέσθαι. τρεπτής φύσεως εΙ· εί θέλεις βλασφημήσαι, ποιήσαι 325 φάρμακα καί άποκτεϊναί τίνα, ουδείς σοι αντίκειται ή κωλύει σε. εί Θέλει τις, υποτάσσεται τω Θεώ και διοδεύει την όδόν της δικαιοσύνης και κρατεί των επιθυμιών ό γαρ νους ούτος αντίπαλος εστίν, επικρατεί ν δυνάμενος έρρωμένω λογισμω τάς της κακίας ορμάς και επιθυμίας αίσχράς. 330 Εί γαρ εν οικία μεγάλη, οπού εστί χρυσώματα και άργυρώματα και 15,24 έσθής διάφορος, χρυσός τε καί άργυρος, νεανίσκοι και νεανίδες διατρίβοντες άγχουσι τον εαυτών νουν (εί και ή φύσις δια την σύνοικον άμαρτίαν πάντων επιθυμεί) καί δια τον άνθρώπινον φόβον των δεσποτών έπέχουσι τάς ορμάς των επιθυμιών, πόσω μάλλον οπού εστί φόβος 335 Θεοο, άντιμάχεσθαι καί άντιπράττειν οφείλει τη συνούση κακία* τα γαρ δυνατά σοι προσέταξεν ό Θεός. ή μεν ούν των αλόγων ζφων φύσις δετή εστίν, οίον ή του δφεως φύσις πικρά εστί καί Ιοβόλος, δλοι ούν οι δφεις τοιούτοι εϊσιν. ό λύκος άρπάζειν εϊωθεν, δλοι oi λύκοι της αυτής είσι φύσεως, το άρνίον αφελές δν αρπάζεται, δλα τα άρνία της αυτής 340 είσι φύσεως, ή περιστερά άδολος εστί καί ακέραιος, δλαι αί περίστεροι του: Die Seele als αθάνατος καί άδιάλυτος καί άφθαρτος Η 4, 26 (vgl. auch H 26, 1). Η 15, 39 gilt das Pr dikat nur Adam vor dem Fall; nach H 4, 13 mu die Seele το έπουράνιον ττΰρ της αθανάτου ζωής erst empfangen. — Clem. Alex, erkl rt Strom. V, XIV, 91, l (II, 386, 8) die Lehre von der Unsterblichkeit der Seele als platonisch, Strom. VI, II, 27, 2 (II, 443, 11) als von Pythagoras bernommen: παρά Πυθαγόρου δε καί την ψυχή ν άθάνατον είναι Πλάτων εσπακεν, δ δε παρ* Αίγυτττίων. Vgl. auch Origenes, Contra Celsum VII, 28 (II, 179, 1): Πλάτων δε άθάνατον την ψυχήν ηγούμενος. Aber Athanasius, Or. c. gentes 33 (MPG 25, 68Α): Δια τοϋτο yap καί αθάνατα καί αΙώνια λογίζεται καί φρονεί, επειδή καί αθάνατος εστί; nach Or. II c. Arianos 74 (MPG 26, 305 A) geh rt die αθανασία mit der αφθαρσία zur τελειότης. 314!. PS 33, 8. 319 Gen l, 26. 323 cf. II Macc 12, 41. 326 cf. II Ptr 2, 21. 327 αντίπαλος: Der νους als αντίπαλος mit gleichrangiger Kraft gegen die S nde wird H 3, 5 mit καθώς πολλάκις είπομεν eingef hrt. Ob darum sp ter als H 15, 23 und K M D F G ψ 317/318 [καί - κύριος]] perperam ex pr. (307/308), delendum cum B 318 έκτίσθησαν] έκτίσθη F 323/324 καί2 - et] ~ post τίνα (325) (+ καί) F 325 καί] < F | σοι] σε F | κωλύει] κωλύσει Μ 330 εστί] είσΐ Μ | χρυσώματα] χρυσοφόρα Κ, χ χρυσώματα Κ i. m. ψ 337 δετή] δεδεμένη KG, χ δετή Κ i. m. 141

της αυτής «ίσι φύσεως, ό δε άνθρωπος ούχ ούτως εστίν, εις εστίν ως λύκος αρπάζων και εις εστίν ως άρνίον άρπαζόμενος· εκ TOO αύτοο 15,26 γένους της ανθρωπότητας αμφότερα γίγνεται. εστί τις μη άρκούμενος τη ίδία γυναικί, άλλα και πορνεύων και εστίν άλλος, δτι ουκ έα ουδέ έπιθυμίαν άνελθεϊν έτη την καρδίαν αύτοΰ. εστί τις διαρ- 345 πάζων τα του πλησίον και εστίν άλλος δια Θεοσέβειαν καΐ τα ίδια διαδιδούς. δρας πώς τρεπτή εστίν αυτή ή φύσις, εστίν επί το κακόν ρέπουσα και εστίν επί το καλόν αύθις· καΐ δΓ αμφοτέρων επιτηδείους έχει νεϋσαι προς ας βούλεται πράξεις, δεκτική ουν εστίν ή φύσις του καλοΟ τε καί του κακού, ήτοι θείας χάριτος ήτοι εναντίας δυνάμεως, 350 αλλ' ουκ αναγκαστική. Επειδή το πριν αυτός ό Αδάμ εν καθαρότητι ων εβασίλευε των λογιΜ 593 σμών αΰτοϋ · αφ' ου δε παρέβη την εντολή ν, δρη δυσβάστακτα / επίκειται τω νω αυτού, και οί της κακίας λογισμοί παραμιγέντες όλοι ως ίδιοι αυτού έγένοντο και ουδέ εις αύτοϋ ϊδιός εστίν, έττειδή κατέχονται υπό 355 15,26 της κακίας. λοιπόν οφείλεις ζητήσαι λυχνον ίνα άφθή, και εύρης τους καθαρούς λογισμούς* ούτοι γαρ είσιν οί φυσικοί, ους έποίησεν δ κύριος. Οί άνατραφέντες είς θάλασσαν εμαθον κολυμβαν, καί δταν έτταναστώσι κλύδωνες καί κύματα, ου ξενίζονται· οί δε ασυνήθεις τούτων καί μικρας ζάλης επελθούσης δειλιώσι και καταποντίζονται, ούτως είσΐν οί 360 Χριστιανοί, ώσπερ νους τριετούς παιδίου ου δύναται χωρήσαι ή καταλαβεϊν νουν τελείου σοφιστου, έπειδήπερ εν μέσω παρήλθε πολύς τις χρόνος, ούτω και οί Χριστιανοί ως βρέφη νήπια τον κόσμον κατανοουσιν, άφορωντες ε!ς το μέτρον της χάριτος · ξένοι γαρ είσι του αίώνος τούτου. Η 27, 22 ? 349 δεκτική: Vgl. Η 27, 10: καί γαρ ή φύσις ημών δεκτική κάλου καί κάκου εστί. 360 δννάμεως'. Die εναντία δύναμις ist nach H 27, 10 προτρεπτική, nicht αναγκαστική. Η 3, 6 bestreitet die αναγκαστική δύναμη Satans, H 26, 6 die der Apostel. 354 παραμιγέντες: S. zu H l, 5 λογισμών. 363 vgl. Herrn. Sim. IX, 29, 1. 864 ξένοι: W hrend H 27, 18 (έσμέν ξένοι καί ακτήμονες) und Η 49, 1 (ξένος καί πένης) im Sinne von m nchischer ξενιτεία als asketischer Heimatlosigkeit verstanden werden k nnen ( hnlich die Anrede: ξένοι γίνεσθε καΐ Θλϊψιν φέρετε [Kl.-B., S. 102, 14]), sind H48,6 (καινοτέραν τινά καΐ ξένην πίστιν καί εννοιαν καί πολιτείαν παρά πάντας τους του κόσμου ανθρώπους κεκτησθαι οφείλεις) und H 49, 2 (ξένος του κόσμου) wie unsere Stelle auf das Fremdsein der Christen berhaupt zu deuten. Gedacht ist an ein m nchisches Fremdwerden (vgl. Kl.-B., S. 28, 11: ό Χριστιανός άναχωρών του κόσμου), nicht an ein gnostisches Fremdsein! — Vgl. Manich. T., S. 181, 20: O soul, whence art thou ? Thou art from on high. Thou art a stranger to the world (κόσμος), a sojourner on the earth for men. hnlich ebd. S. 115, 17: a stranger to the world (κόσμος) is the Son. Fremdwerden der Christen gegen ber Haus und Verwandtschaft meint Acta Thomae 61 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 177, 20): δια σε ξένοι γεγόναμεν ήδέως καί έκόντες. Vgl. St hlin in ThWB V, 28, Abs. 3b. KMDFG f 343 γίγνεται] γενήσεται D 347 διαδιδούς] διδούς MF έχει] εχειν F | εστίν] < D f 355 ουδέ είς] ουδείς F | αύτοΰ] ~ post ίδιος F κύριος] Θεός Μ 358 άνατραφέντες] άναστρ. F ψ 142

349 357

3β5 ή δε πόλις αυτών και ή άνόπταυσι$ άλλη εστίν, εχουσι γαρ οί Χριστιανοί την παράκλησιν του πνεύματος, δάκρυα καΐ πένθος και στεναγμόν, και οντά τα δάκρυα τρυφή αύτοϊς εστίν · εχουσι δε καΐ φόβον εν χαρά και αγαλλιάσει, και ούτως είσιν ως άνθρωποι βαστάζοντες είςτάς χείρας αυτών το αίμα αυτών, μη Θαρροοντες έαυτοΐς ή οίόμενοί τι είναι, 370 αλλ' όντες έξουδενωμένοι και άττοδεδοκιμασμένοι παρά πάντας ανθρώπους. "(Οσπερ εάν ή βασιλεύς καΐ πτωχω τινι παράθηται τον έαυτοο θησαυ- 1δ,27 ρόν ό παραλαβών φυλάξαι ουκ έχει αυτόν ως ίδιον, αλλ' ομολογεί πάντοτε την πτωχείαν αυτού, μη τολμών διασκορπίσαι εκ του αλλότριου 375 θησαυρού, τούτο γαρ ένθυμεϊται πάντοτε ως „ου μόνον αλλότριος εστίν ό θησαυρός", αλλά και „βασιλεύς δυνάστης παρέθετό μοι αυτόν καΐ όταν θέλη λαμβάνει αυτόν απ' εμού",—ούτως εαυτούς όφείλουσιν ήγεϊσθαι και οί έχοντες την χάριν του θεού, ταπεινοφρονεϊν καΐ όμολογεϊν την πτωχείαν αυτών, ώσπερ γαρ ό πτωχός ό λαβών την παραθήκην του 380 θησαυρού παρά του βασιλέως, εάν πεποιθώς επί τφ άλλοτρίω θησαυρφ ως ίδίω πλουτω έπαρθη και τυφον λαβή ή καρδία αυτού, αίρει απ' αυτού ό βασιλεύς τον θησαυρόν αυτού, καΐ μένει ό έσχηκώς αυτόν εν παρακαταθήκη οίος ην προ τούτου πτωχός, — ούτως και οί έχοντες την χάριν εάν επαρθώσι και τυφον λάβωσιν αί καρδίαι αυτών, αίρει 385 απ' αυτών ό κύριος την χάριν αυτού, καΐ μένουσι τοιούτοι οίοι ήσαν προ του λαβείν την χάριν παρά κυρίου. 'Αλλά πολλοί καίτοι συνούσης της χάριτος κλεπτόμενοι υπό της 16,28 αμαρτίας ουκ οϊδασιν. ώσπερ εάν ή νεωτέρα εν οίκω τινί, ομοίως και νεώτερος· και λοιπόν κολακευομένη υπ' εκείνου αύτη συνθηται αύτφ, 390 μοιχαται και απόβλητος γίνεται, — ούτω και ό δεινός όφις της αμαρτίας σύνεστι τη ψυχή γαργαλίζων καΐ προτρεπόμενος, και εάν συνθηται, κοινωνεί ή ασώματος ψυχή τη άσωμάτω κακία του πνεύματος, τουτέστι πνεύμα πνεύματι κοινωνεί, καΐ μοιχεύει εν τη καρδία αύτοΟ ό συντιθέμενος και καταδεχόμενος τον λογισμόν του πονηρού, το ουν μέτρον 395 τοο αγώνος σου τούτο εστίν, ίνα μη μοιχεύσης εν τοις λογισμοϊς, αλλ' ίνα άντιστης τω νφ και Ισωθεν ποίησης πόλεμον καΐ αγώνα και μη ύπακούσης μηδέ συνηδυνθης τη κα/κία εν τοις λογισμοϊς. και εάν ταύτη ν Μ sge την έτοιμασίαν εΰρη ό κύριος εν σοι, εν τη εσχάτη ημέρα παραλαμβάνει σε εν τη βασιλεία αυτού. Zum Begriff der ξενιτεία vgl. H. v. Campenhausen, Die asketische Heimatlosigkeit im altkirchlichen und fr hmittelalterlichen M nchtum (Sammig, gemeinverst. Vortr ge 149, T bingen 1930; jetzt in: ders., Tradition und Leben [ges. Aufs tze u. VorKMDFG 865 ή2] < F 366 την - πνεύματος] < Μ 372 ώσπερ] < K, Χ ώσττου K i. m. f 373 παραλαβών] + αυτόν D*, delevit D (D1 ?) 879 ψ παραθήκην] παρακαταθήκην M1 (M txt) F G 379/380 του θησαυρού] < Μ 881/382 αίρει - αύτοϋ2] < D, add. i. m. D1 886 τοιούτοι] < F 397 συνησυνθτ)$ F cum B 398 έτοιμασίαν] έπιθυμίαν Ρψ| ό] < F 143

15.29

"Εστί yap τίνα πράγματα ά οικονομεί ό κύριος, ίνα μη άμάρτυρον 400 εαυτόν ποίηση της θείας χάριτος και της κλήσεως αυτού· και εστί τινά πράγματα, ά ούτως οικονομεί κατά παραχώρησιν, ίνα δοκιμασθή και γυμνασθή ό άνθρωπος, ίνα άποδειχθή το αύτεξούσιον TOO άνθρωπου. οί γαρ εν θλίψεσι και πειρασμοϊς δντες εάν ύπομείνωσιν, ουκ άποτυγχάνουσι της βασιλείας των ουρανών, οί ουν Χριστιανοί εν τοις θλιβεροϊς 405 πράγμασιν ουκ άχθονται ή λυπούνται, εάν εν πενία ή κακουχία έξετασθώσιν, ουκ όφείλουσι ξενίζεσθαι, αλλά μάλλον συνηδύνεσθαι τη πτωχεία και ήγεϊσθαι αντί πλούτου, την νηστείαν αντί τρυφής, την άτιμίαν και άδοξίαν αντί δόξης, πάλιν δε εάν έμπέσωσιν εις πράγματα ένδοξα εν τφ βίω τούτω, άπερ προτρέπεται αυτούς είς άνάπαυσιν σαρκική ν ή 410 πλουτον ή δόξαν ή τρυφήν, όφείλουσι μη συνηδύνεσθαι τούτοις, αλλ' άποφεύγειν ως από πυρός. 15.30 Είς το φαινόμενον, εάν ελάχιστον έθνος έπικινηθή τφ βασιλεΐ προς πόλεμον, ου κάμνει πολέμων αυτός, αλλ' αποστέλλει στρατιώτας μετά των αρχόντων αυτών, και ποιούνται τον πόλεμον. εάν δε έθνος μέγιστον 415 fj το έπικινηθέν δυνάμενον έκπορθήσαι την βασιλείαν αύτοο, αναγκάζεται αυτός ό βασιλεύς συν τοις εν τω παλατίφ και τοις στρατοπέδοις αύτοο άπελθεϊν και συγκροτήσαι τον πόλεμον. βλέπε ουν σου το αξίωμα, ότι ό θεός έκινήθη μετά του ιδίου στρατοπέδου, των αγγέλων λέγω καΐ των αγίων πνευμάτων, εϊς σήν πρεσβείαν δΓ εαυτού έλθών, 420 ίνα σε λυτρώσηται εκ του θανάτου, άσφάλισαι ουν σεαυτόν καΐ έννοήθητι, οία πρόνοια δια σε γεγένηται. Ύποδείγματι δε βιωτικώ κεχρήμεθα, ως εν βίω. ώσπερ αν ή βασιλεύς και εύρη τινά ενδεή έχοντα πάθη, και μη έπαισχυνθή αυτόν, αλλά φαρμάκοις ίαματικοϊς θεραπεύση αύτοο τα τραύματα και άπενέγκη αυτόν 425 είς το εαυτού παλάτιον και ένδυση αυτόν την πορφυρίδα καΐ το διάδημα και ποίηση αυτόν κοινωνόν της τραπέζης αυτού, — ούτως και ό επουράνιος βασιλεύς Χριστός έλθών προς τον άνθρωπον έχοντα πάθη ίάσατο και έποίησε κοινωνόν της βασιλικής αύτοο τραπέζης, και τούτο tr ge] 1960, 290ff.). 398 cf. Job 6, 39f. 400 οικονομεί: Bei Gregor v. Nyssa, De oratione dominica I (MPG 44, 1133 D) als zu h herem Streben anleitende Erh rung των μικρότερων αΐτήσεων. cf. Act 14, 17. 402 παραχώρησιν: Vgl. H 27, 8: ό κύριος ... ύποστέλλει καΐ παραχωρεί γυμνασθήναι καΐ θλιβήναι τον άνθρωπον. 407 cf. I Ptr 4, 12. 428 βασιλεύς Χριστός: Christus als der himmlische K nig auch H 5( 6 (Z. 109); 15, 2. 44f.; 50, 4. ό βασιλεύς Χριστός Η 15, 33 (vgl. H 16, 13); ό αληθινός καΐ αίώνιος βασιλεύς Χριστός Η 5, 6, Ζ. Ulf. (vgl. Η 44, 8); Christus βασιλεύς καΐ θεός Η 26, 23. ό βασιλεύς θεός schickt τάς θείας γραφάς EMDFG 4 0 0 o ] < F 401 εαυτόν] αυτόν, ~ post ποίηση F 409 εν] < D 411 συνηδύνεσθαι] συνήδεσθαι D 414 αυτός] αυτούς D 418 τον] < D. add. s. 1. D1 423 αν] εάν s. 1. D1 (txt D) 424 ενδεή] + καΐ DG 425 Ιαματικοΐς] Ιατρικοϊς F cum B | θεραπεύση] Ιατρεύση Μ, χ θεραπεύση Μ i. m. 426 έαυτοο] αύτοο Ff 429 της βασιλ. αύτοϋ τραπέζης] της τραπέζης αύτοο της βασιλικής καΐ θείας F ψ

144

430 ού βιασάμενος το θέλημα αυτού, αλλά προτρεψάμενος αυτόν εϊς την τοιαύτην ΐστησι τιμήν. και γαρ εν τφ εύογγελίω γέγραπται ότι 15,31 απέστειλε τους έαυτοο δούλους ό κύριος, καλών τους Θέλοντας, δηλώσας αυτοΐς δτι >τό άριστον ήτοίμαστακ' αυτοί δε οι κεκλημένοι παρητήσαντο λέγοντες, δς μεν >ήγόρασα< φησι >ζεύγη βοών<, άλλος >γυναϊκα 435 ήρμοσάμην<. οράς δτι ό κλήτωρ έτοιμος, οί δε κληθέντες άντεϊττον. άρα ούτοι εαυτών αίτιοι γεγόνασι. τοσούτον οΟν εστί το αξίωμα των Χριστιανών, βλέπε δτι ό κύριος ήτοί/μασεν αυτοΐς την βασιλείαν και Μ 597 καλεί αυτούς εΐσελθεΐν, αυτοί δε ού θέλουσι. Προς το δόμα ου ν δ μέλλουσι κληρονομεί ν (τούτο αν τις εΐποι), — εί 440 έκαστος, αφ' ου έκτίσθη ό Αδάμ έως της συντέλειας του κόσμου, έπολέμει προς τον σαταναν και ύπέμεινε τάς Θλίψεις, ουδέν μέγα εποίει προς την δόξαν, ην μέλλει κληρονομεϊν συμβασιλεύει γαρ είς τους απέραντους αιώνας μετά του Χρίστου, δόξα τω ούτως άγαπήσαντι την τοιαύτην ψυχή ν, δτι αυτός εαυτόν και την χάριν αύτοΰ έδωκε και ένεπίστευσε 445 τη ψυχή. δόξα τη μεγαλωσύνη αύτοο. Κατά τα φαινόμενα πράγματα ιδού πάντες οί καθεζόμενοι αδελφοί 15,82 μίαν εικόνα εχομεν και εν πρόσωπον του Αδάμ. άρα και είς το κρυπτόν και είς τα ένδότατα πράγματα μία εστίν ή προαίρεσις πάντων και μία καρδία; πάντες άρα εν εσμεν αγαθοί και θεοσεβεϊς; ή άρα είσί τίνες εξ 450 ημών, δτι οί μεν κοινωνοϋσι Χριστώ και τοις άγγέλοις αύτοΰ, οί δε τω σατανά και τοις δαίμοσι, και δλοι ως εις φαινόμενοι όμοϋ καθεζόμεθα, εν πρόσωπον του Αδάμ πάντες εχομεν; οράς πώς άλλο τί εστίν ή νοερά ουσία, ό έσω άνθρωπος, παρά τον έξω. δτι εις φαινόμεθα οί πάντες · και den M nchen als Briefe (H 39). 429 ίάσατο: Das Heilen des τραϋμα άνίατον der Seele, das weder Gesetz noch Propheten heilen konnten (H 20, 5. 6; 45, 4), als Zweck des Kommens Christi H 30, 8 ( hnlich H 15, 47). Ιατρός έπικέκληται, επειδή ούράνιον καΐ θεϊκόν φάρμακον δίδωσι καΐ Ιαται τα πάθη της ψυχής (Η 26,23). Η 48, 4-6 handelt vom Heilen der leiblichen Krankheiten durch Christus, den μόνος αληθινός ιατρός και θεραπευτής (Η 48, 3). 432 Lc 14, 17ff.; Mt 22, 3ff. 440 cf. Mt28, 20. 441 f. cf. Rm 8, 18. 446 καθεζόμενοι: Nach Z. 451 (ομού καθεζόμεθα) ist καθέζεσθαι nicht im technischen Sinne der Eremitensprache (,,in der Zelle sitzen") zu verstehen. So in Apophth. patr. Moses 6 (MPG 65, 284C). 447 εικόνα: Hier wie πρόσωπον in der Bedeutung von Menschenantlitz. 448L cf. Act 4. 32. 449 Joh 17, 21. 449!. cf. I Joh 2, 19. 453 ο έσω άνθρωπος: S. zu H 9, 10 νοερας ουσίας und zu H 7, 7 μορφήν. Nach H l, 12 genie t der έσω άνθρωπος die τροφή του πνεύματος, das ζω ν Οδωρ, und tr gt die Lichtgew nder; nach H 5, 12 soll ό έσω άνθρωπος an εκείνη ή δόξα teilnehmen. Er mu nach H 49, 2 εκ πνεύματος γεννηθήναι und ist nach H 47, 3 die St tte alles des im Gesetz des Mose typisch Vorgebildeten: v v δε πάντα εξ αληθείας εϊς τον έσω άνθρωπον επιτελούμενα; Salbung der Christen H 17, 1. — Es ist nur eine scheinbare bereinstimmung, wenn K M D F G 430 αύτοο1] < D 433 άριστον] + μου D (D* ?), delevit D1 (D ?) 437 αυτοΐς] ~ post βασιλείαν M y 442 είς] < F (lacuna 4 - 5 litterarum extat) 444 αυτός εαυτόν] 21 D ψ 448 T μία2] + ή MF 10 Domes, Makarios

145

οί μεν μετά TOO Χρίστου καΐ των αγγέλων είσίν, οΐ δε μετά TOO σατανά καΐ των ακαθάρτων πνευμάτων, εί ούν ή καρδία βάθος τι έχει άττέραντον, 455 εκεί είσι τρίκλινοι καΐ κοιτώνες, θύραι καΐ πρόθυρα, καΐ διακονίαι πολλαί καΐ διέξοδοι* εκεί εστί το Ιργαστήριον της δικαιοσύνης και αδικίας, εκεί εστίν ό θάνατος, εκεί εστίν ή ζωή, εκεί εστίν ή αγαθή εμπορία καΐ ή εναντία. 15.83 "(Οσπερ εάν ή παλάτιον μέγιστον και τούτο έρημωθη και πληρωθη 460 πάσης δυσωδίας και νεκρών πολλών, ούτω καΐ το παλάτιον του Χρίστου ή καρδία εστί και γέμει πάσης ακαθαρσίας και όχλων πολλών πονηρών πνευμάτων, χρή ουν τούτο άνακτισθήναι καΐ άνοικοδομηθήναι καΐ εύτρεπισθήναι τα ταμιεϊα και τα κουβούκλια1 εκεί γαρ ό βασιλεύς Χριστός μετά των αγγέλων και των αγίων πνευμάτων έρχεται έπανα- 465 παήναι και οίκήσαι και έμπεριπατήσαι και θεϊναι την εαυτού βασιλείαν. Λέγω δη, ώσπερ εάν ή" πλοϊον έχον πολλήν κατασκευήν, έκεϊ ό κυβερνήτης διοικεί τους πάντας και, οίκονομεΐ, τοις μεν έπιπλήττων, άλλους δε οδηγών, — ούτως εστί και ή καρδία έχουσα τον νουν κυβερνήτην, την συνείδησιν έλέγχουσαν, λογισμούς κατηγοροΟντας και άπολογου- 470 μένους* λέγει γαρ· »μεταξύ αλλήλων των λογισμών κατηγορούντων 15.84 ή καΐ άπολογουμένων«. οράς δτι ή συνείδησις ου συγκρύβει τους τοιούτους λογισμούς τους υπακούοντας τη αμαρτία, αλλ' ευθύς ελέγχει · ου ψεύδεται γαρ. έπεί τί εΐπη ενώπιον του θεού; εν τη ήμερα της κρίσεως μαρτύρεται ως πάντοτε ελέγχουσα, ώσπερ εάν η" άρμα και ήνίαι, τα 475 ζώα και πασά ή κατασκευή υπό ένα ηνίοχο ν εστί* λοιπόν δτε θέλει εκείνος, οξυτάτη άρμη φέρεται υπό τοο άρματος, δτε δε θέλει, επέχει Μ βοο αύ/τό' πάλιν όπου θέλει μεταστρέψαι αυτό, εκεί ούτω συνέρχεται* Clem. Alex. (Paed. Ill, I, 1, 2 [I, 236, 4]) sagt: το νοερόν, δ δη λογιστικόν καλείται, ό άνθρωπος εστίν ό Ινδον. cf. II Cor 4, 16. 458 ζωή: Als ζωή wird H l, 7 το φως του αγίου πνεύματος bezeichnet, Η 30, 3 ή άνωθεν εκ του θεοο γέννησις. Die Hoffnung, λύτρωσις und ζωή zu erlangen (H 26, 11), richtet sich auf die χάριτος ενέργεια, ήτις εστί ζωή αΙώνιος (Η 53, 4); gibt es doch neben diesem ein anderes Leben (Ιστιν ... αλλη ζωή παρά την φαινομένην: Η 49, 2), das man schon jetzt f hren kann (ζής καΐ την όντως αίώνιον ζωήν: Η 1, 12). Es ist der κύριος selbst, den man als ζωή αΙώνιος gefunden hat (H 18, 6; 39); ό κύριος im Sinne von ζωή καΐ σωτηρία H 62, 1. 464 κουβούκλια: Nach Sophocles (Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods) in der Form κουβικούλιον, cubiculum, usually the emporer's bedchamber. 470 σννείδησιν: Hier und H 16, 34 ist die Funktion der συνείδησις das έπιτιμαν καΐ κατευθύνειν der καρδία und auch, die unruhigen λογισμοί zu beschwichtigen. H 29, 7 verlangt die stete Gewissenspr fung dar ber, welche σπουδή und welchen άγων der νους f r Gott entfalte. H 16, 6: εν τη" συνειδήσει οφείλεις ίχειν την μέριμναν καΐ τον φόβον. συνείδησις geh rt mit νους und θέλημα zu den μέλη ψυχής (Η 7, 8). λογισμούς: Als μέλη ψυχής Η 7, 8 genannt. S. auch zu H l, 6. KMDFG 454 του1] < F 455 εΐ ουν ή] KMG, ή ουν X K i. m., DF 458 f εκεί2] καΐ F | εστίν2] ~ post ζωή M, < F 465 αγίων] < Ff 466 έαυτοο] + ψυχήν ήγουν την αύτοο F 476 δτε] F*, όπου F

146

480

485

490

495

όλον ούν το άρμα εν τη εξουσία του ήνιοχοοντος κείται, — ούτως καΐ ή καρδία έχει πολλούς λογισμούς φυσικούς συνδεδεμένους αύτη, καΐ ό νους εστί και ή συνείδησις έττιτιμώσα και κατευθύνουσα την καρδίαν και διϋττνίζουσα τους φυσικούς λογισμούς βρύοντας εν τη καρδία, μέλη γαρ πολλά έχει ή ψυχή, καν μία εστίν. Αφ' ου γαρ παρέβη ό Αδάμ την εντολή ν, έπεισελθών ό όφις δεσπότης 1δ,8δ γέγονε του οίκου και ως ψυχή έτερα μετά της ψυχής εστί. λέγει γαρ ό κύριος* >πας όστις ουκ αρνείται εαυτόν και ου μισεί την εαυτού ψυχή ν, ουκ εστί μου μαθητής < καί*>ό αγαπών την ψυχή ν αυτού απολέσει αύτήν<. έττεί ή αμαρτία έπεισελθουσα τη ψυχή μέλος αυτής γέγονε και ούτω τω σωματικω άνθρώπω κεκόλληται, και βρύουσι πολλοί και ακάθαρτοι λογισμοί εν τη καρδία, ό ούν ποιών τα θελήματα της ψυχής αυτού τα θελήματα της καρδίας ποιεί, επειδή συμπέπλεκται καΐ συγκέκραται τη ψυχή. ό ούν υποτάσσω ν την ψυχή ν εαυτού και όργιζόμενος έαυτφ και ταϊς συνούσαις ούτω έπιθυμίαις, (ούτος) εστίν ως ό ύποτάσσων πόλιν εχθρών αυτού, καί ούτος καταξιοοται έλθεϊν είς μέτρα αγαθά πνεύματος και απολαμβάνει δια της θείας δυνάμεως τον καθαρόν άνθρωπον και γίγνεται εαυτού μειζότερος· άποθεουται γαρ λοιπόν ό τοιούτος και γίγνεται υιός θεού, λαμβάνων το ουράνιον σίγνον Ιν τη ψυχή αυτού, οι γαρ εκλεκτοί αυτού χρίονται το άγιαστικόν ελαιον και γίγνονται αξιωματικοί και βασιλείς. 4711. Rm 2, 15. 485 ψνχή'. Entsprechend der Vorstellung von den beiden Seelen, einer geschaffenen und einer himmlischen, die der Christ nach H 52, 5 braucht, erscheint hier auch ό όφις (= ή κακία) als eine ψυχή ετέρα neben der Seele selbst. hnlich wird H l, 6 ώσπερ ψυχή αυτής (sc. der Seele) ή πονηρία των τταθών durch den Hohenpriester Christus get tet. 4861. MC 8, 34; Lc 14, 26. 487L Job 12, 25. 490f. cf. Eph 2, 3 ? 496 άποθεουται: Ist das άποθεοϋσθαι hier durch υίός θεού, Werden und Empfangen des ουράνιον σίγνον bestimmt, so H 26, 2 durch das berschreiten der μέτρα des ersten Adam: μείζων αύτοΰ γίγνεταιάποθεοϋται γαρ ό άνθρωπος. — Auch Athanasius l t den Erl sten nicht nur einen solchen werden, οϊος ην καί ό Αδάμ προ της παραβάσεως, sondern l t ihn ber die Versuchlichkeit hinauskommen (Or. II c. Arianos 68 [MPG 26, 292C]). Nur τρόπον τινά redet Gregor v. Nyssa, De beatitudinibus or. V (MPG 44, 1249 A), von einem ΘεοποιεϊσΘαι der verst ndigen H rer der Bergpredigt durch den κύριος. Als heidnisch abgewehrt bei Clem. Alex., Protr. X, 96, 4 (I, 70, 27): οϊδε yap ανθρώπους άποθεοϋν τετολμήκασι. 497 νίός θεοΰ: S. zu Η 9, 7 υΙοθεσίας. ονράνιον σίγνον: Als K nigszeichen auch H 17, 1: δέχονται το σίγνον της βασιλείας εκείνης. 498 εκλεκτοί: Ihre Beziehung zur βασιλεία auch Η 15, 7: την βασιλείαν, ην μέλλουσι κληρονομεΐν οΐ εκλεκτοί. χρίονται: Bei χρίομαι ist die Beziehung zu Christus lebendig: δια τούτο Χριστός έττεκλήθη, Τνα τω αύτφ έλαίω ως αυτός έχρίσθη, καί ημείς χρισθέντες γενώμεθα Χριστοί (Η 43, 1). ber die „innere Salbung" der Christen

KMDFG 481 καί κατευθύνουσα] < D, add. i. m. D1 483 καν] καί Μ έπεισελθών] ϋπεισελθών F 485 της] < F 488 αυτής] αύτη F

484 491

συμπέπλεκται] συμπέπηκται F λοιπόν ό] < D, add. i. m. D1

496

10·

498ψ<ουτος>] secundumB, ούτως KMDFG 497 σίγνον] Χ σίγνος Κ i. m.

147

15,36

"Εχει γαρ την φύσιν ό άνθρωπος τοιαύτην, και ό ων εν βάθει της κακίας 500 και δουλεύων τη αμαρτία του τροπή ναι επί το αγαθόν και ό δεδεμένος πνεύματι άγίω και μεμεθυσμένο$ εις τα επουράνια έχει έξουσίαν του τροπή ναι επί το κακόν, ώσπερ ίνα ή γυνή ιμάτια ρακώδη περιβεβλημένη, λιμώσσουσα, έρρυπωμένη, και αυτή μετά πολλού καμάτου ελθη εις αξίωμα βασιλικόν και ένδύσηται πορφύραν και στέφανον και 505 γένηται νύμφη βασιλέως, αυτή μέμνηται της προτέρας ρυπαρίας και έχει θέλημα έπανελθεϊν εις το άρχαϊον, αλλ' ούχ αίρεϊται εις την προτέραν αϊσχύνην ελθεΐν μωρόν γαρ εστί. και αυτοί δε οί γευσάμενοι της χάριτος του θεού και μέτοχοι δντες του πνεύματος εάν μη άσφαλίσωνται, κατασβέννυνται και γίγνονται χείρους ου ήσαν, κοσμικοί δντες. ούχ ότι 510 ό θεός τρεπτός εστί και ασθενής ή το πνεύμα σβέννυται, αλλ' αυτοί οί άνθρωποι ου συμφωνοϋσι τη χάριτι. διάτοϋτο εκτρέπονται και πίπτουσιν εις μυρία κακά. οί γαρ γευσάμενοι εκείνης της δωρεάς εχουσι τα αμφότερα συνόντα αύτοϊς, χαράν και παράκλησιν, φόβον και τρόμον, άγαλλίασιν και πένθος, πενθοΰσι γαρ εαυτούς και όλον τον Αδάμ, 515 vgl. Η 17, 1: Die Christen χρίονται κατά τον νουν καΐ τον έσω άνθρωττον. Die mit der sp rbaren Erfahrung des χρίσμα Begnadeten μείζονες ε!σι ττάντων ανθρώπων των κατοικούντων επί της γης (Η 51, 3). In bertragener Bedeutung H 44, 1: χρίσας αυτούς τω εαυτού φωτ'ι της γνώσεως; Η 44, 2: τφ εαυτού πνεύματι; da auch vom εχθρός: χρίσας τφ πνεύματι της αμαρτίας. Auf die K nigssalbung bezieht sich H 17, 2: Ούτοι (όσοι χρίονται: H 17, 1) εκ του ξύλου της ζωής, Ιησού Χριστού, εκ του φυτού του επουρανίου χρισμένοι καταξιοΰνται έλθεϊν είς μέτρα της τελειότητας, της βασιλείας λέγω καΐ της υίοθεσίας. — Zur Vorstellung vom l des ξύλον της ζωής vgl. Acta Thomae 157 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 267, 5): Ιησού έλθέτω ή νικητική αυτού δύναμις, και ένιδρύσθω τω έλαίω τούτω ώσπερ ίδρύνθη εν τω σνγγενεϊ αυτού ξύλω ή τότε αυτού δύναμις. Zum Salben mit dem αίμα Χριστού vgl. Clem. Alex., Paed. II, II, 19, 4 (I, 167, 28): αίμα του κυρίου το πνευματικόν, φ κεχρίσμεθα; Salben mit dem Wort Strom. Ill, XVII, 103, 2 (II, 243, 31): ρήμα του κυρίου, το χρϊσαν την ψυχήν και ένωσαν τφ πνεύματι. ber die Salbung der καθαρώς βιούντες zu αρχιερείς τε και βασιλείς καΐ προφήτας vgl. Clem. Alex., Strom. IV, XXV, 158, l (II, 318, 12). ber das χρίσμα προφητικόν, mit dem Saul gesalbt wurde, handelt Origenes, Hom. ber I Sam 28, 3-25 (III, 287, 32); ber das Teilnehmen am χρίσμα Christi, Contra Celsum VI, 79 (II, 150, 34). ελαιον: Als Mittel der K nigssalbung auch H 17, 1: το άγιαστικόν καΐ χαροποιόν >ελαιον της άγαλλιάσεως<, το ούράνιον καΐ πνευματικόν. 499 βασιλείς: Die Christen, zu βασιλείς καΐ προφήται gesalbt (H 17, 1), συμβασιλεύουσι γαρ τφ έπουρανίω βασιλεϊ (Η27,4); ό κύριος ήτοίμασεν αΰτοΐς την βασιλείαν (Η 15, 31). Nur der h chsten Stufe des Christseins eignet diese W rde: ουκ είσιν ούτοι πάντες uiol ούτε βασιλείς ούτε κληρονόμοι (Η 40, 3). 501 δεδεμένος: S. zu Η 8, 4 μεμεθυσμένον. 508f.513 cf. Hbr 6, 4. 515 πενθοΰσι: Solidarit t der Begnadeten mit der ganzen Menschheit auch H 18, 8: Im Gebet K M D F G 500 της] < F 610 ούχ ότι] Χ ερώτησις. ούκοϋν Κ i. m. cum B (Κ txt) 511 αλλ' αυτοί] Χ άπόκρισις. αυτοί Ki. m. cum Β (Ktxt) | καΐ] ή i. m. K (Κ txt) ψ 514 συνόντα] συνόντες Μ | καΐ1] < Mf 515 εαυτούς καΐ] < D, add. i. m. D1 148

520

525

530

535

540

επειδή μία εστίν ή φύσις των ανθρώπων, και τα δάκρυα των τοιούτων άρτος εστί και το πένθος γλυκύτης και άνάπαυσις. / ' Εάν δε ΐδης τινά έπηρμένον και τετυφωμένον ως μέτοχον όντα χάριτος, 15,37 ούτος εάν και σημεία ποίηση και νεκρούς έγείρη, μη εχη δε την ψυχήνίΜβοι αυτού άτιμον και έξουδενωμένην και ή πτωχός τω πνεύματι και βδελυκτός, κλέπτεται υπό της κακίας και ουκ οΐδε, και εί ποιεί σημεία, ουκ εστίν ούτω πιστεοσαι· το γαρ ση μείον του Χριστιανισμού τοΰτό εστί, το όντα τινά δόκιμον του θεού σπουδάζειν λανθάνειν ανθρώπους· και εΐ έχει όλους τους θησαυρούς του βασιλέως, κρύπτει ν αυτούς και πάντότε λέγειν ότι ,,ούκ εστίν έμόν, άλλος μοι παρέθετο τον θησαυρόν τούτον, εγώ γαρ πτωχός είμι, και οτε θέλει, λαμβάνει αυτόν απ' εμού", εί δε τις λέγει' „πλούσιος είμι, άρκεϊ, εκτησάμην, ούκέτι χρήζω", ό τοιούτος ουκ εστί Χριστιανός, αλλά σκεϋός εστί της πλάνης και του διαβόλου, ή γαρ άπόλαυσις του θεού ακόρεστος εστί, και όσον αυτού γεύεται τις και έσθίει, τοσούτον εκπεινος γίγνεται. και την καυσιν και τον ερωτά προς τον θεόν εχουσιν άκατάσχετον οι τοιούτοι · και δσω σπουδάζουσι προκόπτειν και έπιπορίζειν, τοσούτον εαυτούς ηγούνται πτωχούς, ως ενδεείς και μηδέν κεκτημένους, τοΰτο γαρ λέγουσιν δτι ,,οΰκ είμι άξιος, ίνα ούτος ό ήλιος έπιλάμψη μοι". τούτο εστί το σημείο ν του Χριστιανισμού, αύτη ή ταπείνωσις. εί δε τις λέγει ότι „αρκούμαι και 15,38 πεπλήρωμαι", ούτος πλάνος εστί και ψεύστης. "(Οσπερ το σώμα του κυρίου έδοξάσθη, δτε άνήλθεν είς το όρος και μετεμορφώθη είς την θεϊκή ν δόξαν καί εις το φως το άπειρον, ούτω και τα σώματα των αγίων δοξάζεται καί έξαστράπτει. ως γαρ εσωθεν ή δόξα του Χρίστου ούσα έφηπλώθη τω σώματι αύτοο καί έξέλαμψε, τον αυτόν τρόπον καν τοις άγίοις ή εσωθεν ούσα του Χρίστου δύναμις εν εκείνη τη ημέρα έξωθεν είς τα σώματα αυτών ύπερεκχεϊται. καί γαρ ύττέρ όλου του Αδάμ πένθος καί κλαυομόν άναλαμβάνουσιν ΰττό της αγάπης του πνεύματος είς την ανθρωπότητα έκκαιόμενοι. 5161. PS 41, 4. 519 σημεία: ber σημεία als Wundertaten und σημεϊον als nota christianismi s. zu H 8, 3. 520 cf. Mt5, 3. 523 cf. II Tim 2, 15. 533L Zitat? Sprichwort? 535 ταπείνωσις: ταπεινοφροσύνη, nach H 19, 8 gebunden an Gebet und Selbstzwang, bleibt doch Wirkung des Geistes (vgl. H 18, 8). Als Haltung der Christen H 26. 17; 43, 2. S. auch zu H 11, 6 πτωχεϋσαι. 537H. MC 9, I f f . 538 φως: S. zu H 11, 15 δόξαν. 541 δύναμις: Die gleiche Verkl rungskraft als δύναμις του πνεύματος H 5, 7. H 5, 10: την εξ ουρανού δύναμιν λαβείν καί δόξαν του αγίου πνεύματος. Zu den λόγοι als δύναμις vgl. H 12, 16: αυτοί γαρ ot λόγοι, ους Ιλάλει ό θεός μετά εΙρήνης τη Μαρία, πνεύμα ήσαν καί δύναμις τις. — Dazu vgl. Gregor v. Nyssa, Hohel. Komm., or. VIII, p. 253, 8: πάντοτε ή του λόγου φωνή δυνάμεως εστί φωνή; etwas anders or. IX, p. 280, 3: ταϋτα δύναμις εστίν ου ρήματα. S. auch zu H 4, 12 άνακιρνωμένης K M D F G 518 όντα] + της D 519 καί1] < D 523 όντα] όν D, add. -τα s. 1. D1 | λανθάνειν] + τους D*F 625 ότι] < F f 534 ούτος] < D, add. i. m. D1 539 εσωθεν] έξωθεν MF 542 ύπερεκχεΐται] ύπερχεϊται Μ (in fine versus) cum R (B) 149

εκ της αυτού ουσίας καΐ φύσεως άττό του νον μετέχουσιν εν τφ νω αυτών, γέγροατται γαρ* >δ τε ογιάζων καΐ οί άγιαζόμενοι εξ Ινός< καί' »δόξαν ην δέδωκάς μοι, δέδωκα αϋτοΐς«. ώσπερ όπτό ενός πυρός άπτονται 545 λύχνοι πολλοί, ανάγκη καί τα σώματα των αγίων, μέλη Χρίστου οντά, το αυτό γίγνεσθαι όπερ εστίν ό Χριστός. 1δ,39 Έρώτησις: πως ανώτεροι γίνονται οί Χριστιανοί του πρώτου Αδάμ; εκείνος γαρ αθάνατος ην και ψυχή ν καί σώμα άφθαρτος· οί δε άποθνήσκουσι καί φθείρονται. 550 Άπόκρισις: ό αληθινός θάνατος ένδον εστίν εν τη καρδία καί κέκρυπται, καί ό άνθρωπος ό έσω νενέκρωται. ει τις ουν »μεταβέβηκεν εκ του θανάτου είς την ζωή ν« κατά το κρυπτόν, ούτος αληθώς είς τους αίώνας ζη καί ουκ αποθνήσκει, αλλ' εΐ καί τα σώματα των τοιούτων λύεται προς καιρόν, εγείρεται αύθις εν δόξη · ήγιασμένα γαρ είσιν. ΰπνον 555 Μ βθ4 ουν λέγομεν καί κοίμησιν των Χριστιανών τον θάνα/τον. εί δε αθάνατος ην ό άνθρωπος καί κατά το σώμα άφθαρτος, βλέπων όλος ό κόσμος το παράδοξον του πράγματος, δτι μη φθείρονται τα σώματα των Χριστιανών, ανάγκη τινί λοιπόν, αλλ' ούχ Ικουσία γνώμη προς το αγαθόν αν 15,40 ήρχετο. αλλ' ίνα φανή καθάπαξ καί διαμείνη το αύτεξούσιον, όπερ 560 εξ αρχής ό θεός έδωκε τφ άνθρώπω, τούτου ένεκεν οικονομικώς τα πράγματα διοικείται καί γίγνεται λύσις σωμάτων, ΐν' εν τω θελήματι του ανθρώπου ή το τραπήναι αυτόν επί το αγαθόν ή το κακόν, ούτε γαρ ό τέλειος είς το κακόν καί βαθύς είς την άμαρτίαν καί ποιών εαυτόν σκεύος (Vermischung von νους und δύναμη επουράνιος). 543 ουσίας: S. zu H 12, 16. 544 Hbr 2, 11. 5441. Job 17, 22. 546 σώματα των αγίων: Vgl. dazu H 43,1: ίνα ... καί ημείς χρισθέντες γενώμεθαΧριστοί, της μιας, ως είττεϊν, ουσίας και ενός σώματος. Vgl. noch Η 27, 1: χρή ... συναφθήναι τω σώματι του Χρίστου; w hrend eine noch in der Welt lebende Seele ουκ t-στι του σώματος του Χρίστου, ουκ ?στι του σώματος του φωτός (Η 1, 6). 548ί. πρώτου Αδάμ: Vgl. H 26, 2: ούτως μέντοι δια της δυνάμεως του πνεύματος ... έρχεται είς τα μέτρα του ττρώτου Αδάμ καί μείζων αύτοΰ γίγνεται; Η 15, 35: γίγνεται έαυτοϋ μειζότερος; Η 16, 4: νυν οΐ του θεοϋ άνθρωποι μειζότεροι γίγνονται του πρώτου Αδάμ. 549 άφθαρτος: Die άφθαρτος ψυχή im Gegensatz zum Leib H 4, 26. άφθαρτος sonst dem αΙών (Η 48, 1), der βασιλεία (H 17, 1), der δόξα (Η 4, 10; 5, 7; 11, 15), der ευπρέπεια des K nigs Christus (H 5, 6, Z. Ulf.), dem πνευματικόν ένδυμα (H 20, 2), der συνάφεια της εν άγιασμω κοινωνίας (Ερ. 2 [MPG 34, 416D]) und insgesamt den himmlischen Gegenst nden des Glaubens (H 48, 2) vorbehalten, ό άφθαρτος ist ό θεός oder ό Χριστός (Η 25, 4). 552 cf. IICor4, 16. 652Ϊ. Joh 5, 24. 555 I Cor 15, 43. 566 Act 9, 15. 569 τραπήναι: Vgl. H 26, 5: ή φύσις όλη του Αδάμ τρεπτή εστίν επί το E M D F Z (ab 548 Έρώτησις)0 543 νω] vac F | αυτών] αύτοΰ Μ 544 δ τε] ότι F ψ 548 ανώτεροι] ανωτέρω (!) F 551 καί] < Ζ 556 καί] + την Ζ 557 το1] < Ζ | όλος ό κόσμος] 231D 559 τινί λοιπόν] τοίνυν τινί D 559/60 αν ήρχετο] ανήρχετο Ζ 561ψ?δωκε] ~ post αρχής MF, δέδωκεν F | Ινεκεν] D1 (in rasura et i. m.) Z G cum BCR, < KMFD 562 ίν' ] ίνα D f 564 εαυτόν] αυτόν (αυτόν ?) F 150

5β5 του διαβόλου, ύφ' ου το όλον κοττεκυριεύθη, ανάγκη τινί δέδεται, αλλ' έχει την έλευθερίαν του γενέσθαι »σκεύος εκλογής« και ζωής. ομοίως πάλιν οί μεμεθυσμένοι είς την θεότητα, καίτοι πεπληρωμένοι και δεδεμένοι ττνεύματι άγίω ουκ ανάγκη τινί κεκράτηνται, αλλ' εχουσι το αύτεξούσιον του τροατήναι αυτούς καΐ ποιεΐν δ θέλουσιν είς τον αΙώνα 570 τοοτον. Έρώτησις: κατά μέρος λεπτυνεται το κακόν και έκριζοϋται, και 16,41 προκόπτει είς την χάριν, ή ευθέως, εί τύχοι επισκοπής, έκριζοϋται το κακόν; Άπόκρισις: καθάιτερ το Ιμβρυον εν τη μήτρα ουκ ευθέως ττήγνυται 575 είς άνθρωττον, αλλά κατά μέρος γίγνεται είκων και γεννάται, ουκ ήδη δε εστί τέλειος άνθρωπος, αλλ' αυξάνει εν ετεσι πολλοίς και γίγνεται άνήρ· έτι δε ώσπερ τα σπέρματα των κριθών ή του σίτου ουκ ευθέως βαλλόμενα είς την γήν ριζοΐ, άλλα παρέρχονται χειμώνες καΐ άνεμοι καΐ τότε τφ δέοντι καιρφ γίγνονται στάχυες, και ό φυτεύων άπιον ουκ καλόν καΐ επί το κακόν (vgl. Η 27, 11); Η 15, 23: τρεπτης φύσεως εί. 571 έχοιζονται'. Im Zusammenhang mit der messalianischen Lehre von der verborgenen ρΊζα της κακίας (H 15, 48; vgl. H 16, 4: αύτη [sc. ή αμαρτία] yap ρίζα εστί πάντων των κακών) geh rt έκριζοϋν zu den spezifischen Termini Symeons. Es ist nicht leicht, Tva όλοτελώς έκριζωθή το κακόν (Η 26, 24). Dem Menschen ist es nicht m glich, aus eigener Kraft έκριζώσαι την άμαρτίαν, nur die θεία δύναμις vermag es (H 3, 4; vgl. H 26, 2). Die Seele kann nicht ohne Gott έκριζώσαι το κακόν (Η 27, 22); nur ό κύριος έκριζοΐ τα πάθη (Η 56, 2). — hnlich Manich. Ψ., S. 60, 22: the lamb of God on high, who has plucked out the root of the tree of sin. Die H resienlisten werfen den Messalianern vor, sie lie en nur das Gebet, nicht die Taufe τάς όίζας των αμαρτιών έκτεμεϊν (Timotheus v. Konstantinopel 2 [zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXII]); ή δε ενδελεχής προσευχή καΐ την ρίζαν της αμαρτίας πρόρριζον άνασπςί (Theodoret, Haer. fab. comp. IV, 11, 3 [zit. ebd. col. CXCVI]). Das έκριζώσαι ist bei Clem. Alex. ( Quis dives salv. 39, 2 [III, 185, 16]) noch Aufgabe und M glichkeit der αληθινή μετάνοια. Das έκκόπτειν der όίζαι των αλόγων επιθυμιών durch den λόγος-σωτήρ geschieht nach Clem. Alex. (Paed. I, XII, 100, 1 [I, 160, 1]) durch Belehrung, φίζα in anderer Verwendung in Apophth. patr. Arsen 2 (MPG 65, 88C): φεογε, σιώπα, ησύχαζε· αύται γαρ είσιν αϊ ρίζαι της άναμαρτησίας. 672 προκύπτει : ber das allm hliche Fortschreiten vgl. H 36, l: Nach dem Ma des Glaubens gibt es προκοπαΐ εν ούτω τω πνεύματι; Η 10, 1: ΑΙ φιλαλήθεις καΐ φιλόθεοι ψυχαΐ ... όσημέραι πνευματικής προκοπής εν έαυταϊς αίσθησιν έπιγινώσκουσι. Die προκοπή πνευματική bezeichnet Η 18, 11 den Weg zur τελειότης, bezieht sich H 24, 3 auf πασαν δικαιοσύνην εντολών καΐ πάσας άρετάς und bestimmt H 24, 6 als προκοπή εν πνεύματι die fortschreitende Heiligung der προαίρεσις. Von Verleihung der πνευματικαΐ άρεταί und δωρεαί an eine ψυχή τυγχάνουσα κατά πολλάς προκοπάς handelt Ερ. 2 (MPG 34, 417 Β). Trotz solcher προκοπή sich selbst f r gering zu halten, mu die χάρις lehren (H 27, 5). Umgekehrt wachsen auch τα πάθη της αμαρτίας in den EMDFZ (usque ad 670 τούτον)G 669 αυτούς] αυτόν Z 672 χάριν] -f ό άνθρωπος BCR 675 γεννάται] + καΐ F 676 εστί] Ισται F 678 αλλά παρέρχονται] αλλ' απέρχονται F f

ευθέως μεταλαμβάνει των καρπών, — ωσαύτως καν τοΐ$ πνευματικοΐς 580 (οπού τοσαύτη σοφία και λεπτότης) κατά μικρόν ό άνθρωπος αυξάνει και γίνεται »είς άνδρα τέλειον, εις μέτρον ηλικίας«, ούχ ως τίνες λέγουσιν · 15.42 ,,ενδυσαι, εκδυσαι". ό θέλων μαθεϊν γράμματα απέρχεται πρώτον και μανθάνει τα σημεία, και όταν γένηται έκεϊ πρώτος, απέρχεται είς την σχολήν των 'Ρωμαϊκών και εστίν όλων έσχατος, πάλιν έκεϊ όταν 585 γένηται πρώτος, απέρχεται προς την σχολήν των γραμματικών και εστί πάλιν έκεϊ όλων έσχατος αρχάριος, είτα όταν γένηται σχολαστικός, όλων των δικολόγων αρχάριος και έσχατος εστί. πάλιν όταν έκεϊ γένηται πρώτος, τότε γίνεται ήγεμών και δτε γένηται άρχων, λαμβάνει έαυτώ βοηθόν τον συγκάθεδρον. ει ουν τα φαινόμενα τοσαύτας 590 έχει προκοπάς, πόσω μάλλον τα επουράνια μυστήρια έχει προκοπάς και βαθμοΰς πολλούς αυξάνει · και τότε δια πολλής γυμνασίας και πολλών πειρατηρίων ό διαφυγών γίνεται τέλειος. Οι γαρ Χριστιανοί οί γευσάμενοι της χάριτος εξ αληθείας και το σημεΐον έχοντες του σταυρού εν τω νω και τη καρδία, ούτοι από βασι- 595 λέων έως πτωχών κοπρίαν και δυσωδίαν ηγούνται τα πάντα και / Μ 60s ούτοι δύνανται είδέναι, ότι όλος ό κόσμος ό γήινος και οί Θησαυροί του βασιλέως καΐ ό πλούτος και ή δόξα και οί της σοφίας λόγοι εν φαντασία τινί είσι, μη έχοντα στερεάν βάσιν, αλλά παρερχόμενα. και ει τί εστίν 15.43 υπό τον ουρανόν, τούτοις εστίν ευκαταφρόνητα. δια τί; δτι ξένα και 600 Θαυμαστά τα επάνω των ουρανών, τα μη οντά μήτε εις Θησαυρούς βασιλέων μήτε είς σοφίαν λόγων μήτε είς δόξαν κοσμικήν και αξιώματα ή πλούτο ν οίον εκείνοι έκτήσαντο, τον κύριο ν και κτίστη ν πάντων έχοντες εν τω ένδοτάτω άνθρώπω, κτήμα το μη παρερχόμενον, αλλά παραμένον. 605 Οϊ γαρ Χριστιανοί τιμίαν οΐδασι την ψυχή ν υπέρ πάντα τα δημιουργήματα· μόνος γαρ ό άνθρωπος >κατ' εικόνα και όμοίωσιν< θεού έγένετο. ίδού ό ουρανός πόσον εστίν υπερμεγέθης και ή γη, και τα εν αυτοΐς κτίσματα τίμια και μεγάλα τα σκεύη αυτών, ό δε άνθρωπος υπέρ πάντα τα σκεύη τίμιος εστίν, επειδή εϊς αυτόν μόνον ευδόκησε ν ό κύριος, και τα κήτη δε βίο της θαλάσσης και τα όρη και τα θηρία είς το φαινόμενο ν μείζονα είσι του άνθρωπου, βλέπε ουν σου το αξίωμα, πώς εΤ τίμιος, δτι υπέρ Menschen κατά προκοπήν καΐ αύξησιν (Η 24, 2). 580 cf. II Tim 2, 6. 582 Eph 4, 13. 583 ,,ενδνσαι, εκδνσαι": Sprichwort, nach Stiglmayr S. 21. 587 αρχάριος: Nach Sophocles, Greek Lexicon: novice, beginner (at school). 595 σημεΐον: S. zu H 8, 3. 598 φαντασία: Vgl. H 51, 3: μη πτύρεσθε εν ταϊ$ φανEMDFG 580 καν] καΐ Μ 582 ώζ] ώσττερ D 583 ττρώτον] < D 583/584 πρώτον - άττέρχεται] < F 587 εστί] εσται F | ττάλιν] < Μ | όλων] πάντων, i. m. όλων Μ 588 όταν εκεί] 21 F ψ 592 πολλούς] <--' post καΐ1 Μ, < F 597 oAos] < D, add. i. m. D1 599 έχοντα - εστίν] < F 609 αυτών] < F 610 εστίν] < F 611 καΐ3] < M f 152

615

620

625

630

635

640

αγγέλους έττοίησέ σε ό θεός, οπότε και αύτό$ 5Γ εαυτού εις ση ν πρεσβείαν και λύτρωσιν παρεγένετο επί της γης. Ό θεός ουν και οί άγγελοι εις τη ν σήν σωτηρίαν ήλθον. βασιλεύς γαρ, 15,44 uios βασιλέως συμβούλιον έττοιήσατο μετά TOO πατρός αυτοΰ, και απεστάλη ό λόγος και σάρκα ενδύσαμε νος και κρύψας την εαυτοο θεότητα, ίνα δια του ομοίου το ομοιον σώση, εθηκε την ψυχήν αυτού επί του σταυρού, τοσαύτη αγάπη του θεού εστί προς τον άνθρωπο ν · ήρετίσατο ό αθάνατος σταυρωθήναι δια σε. βλέπε ουν πώς >ό θεός ήγάπησε τον κόσμο ν, ότι τον μονογενή αύτοΰυίόν εδωκεν υπέρ αυτών <· >πώς ουχί συν ούτω τα πάντα ήμϊνχαρίσεται;< και πάλιν άλλαχου λέγει · >άμήν λέγω ύμϊν, επί πασι τοις ύπάρχουσιν αυτού καταστήσει αυτόν<. δείκνυσι δε και άλλαχου τους αγγέλους λειτουργούς είναι των αγίων. και γαρ Ηλίας δτε ην εις το δρος και ήλθον κατ' αυτού οί αλλόφυλοι, το παιδίον έλεγε' ,,πολλοί έρχονται καθ' ημών και ημείς μόνοι έσμέν"· τότε αποκρίνεται Ηλίας· ,,οΰχ οράς παρεμβολάς και πλήθη αγγέλων μεθ' ημών κύκλω βοηθούντων ήμϊν;" οράς δτι ό δεσπότης και τα πλήθη των αγγέλων σύνεστι τοις δούλοις αύτοϋ. πόση ουν εστίν ή ψυχή και πώς τετίμηται υπό του θεοϋ, ότι ό θεός και οί άγγελοι ταύτη ν έπιζητουσιν εις κοινωνίαν ϊδίαν και εϊς βασιλείαν. ό δε σατανάς και αί δυνάμεις αυτού ταυτην έπιζητουσιν εις το ίδιον μέρος. 'Ους γαρ εν τοις φαινομένοις ό βασιλεύς ου διακονείται υπό άγελιμαίων 15,45 ανθρώπων, αλλ' υπό ωραίων και καλώς πεπαιδευμένων, ούτω και εις το έπουράνιον παλάτιον εκείνοι διακονουσι τω έπουρανίω βασιλεϊ οί άμωμοι, οί άνεπίληπτοι, οί καθαροί την καρδίαν. και ώσπερ εν τω παλατίω ώραΐαι κό/ραι και μη εχουσαι μώμόν τίνα, εύειδέσταται, Μ eos έκεϊναι εις κοινωνίαν βασιλέων απέρχονται, οϋτως και εις το πνευματικόν ψυχαί αί εν πασι τρόποις άγαθοΐς κεκοσμημέναι, αύται κοινωνουσι τω έπουρανίω βασιλεϊ. Εις το φαινόμενον, όπου απέρχεται άρχων μεϊναι, και συμβή έκείνην την οίκίαν εχειν άκαθαρσίαν τινά, εύτρεπίζεται και διακόσμησις πολλή γίνεται και αρώματα έκχεϊται, πόσω μάλλον ό οίκος της ψυχής, εις δν ό κύριος αναπαύεται, πολλής διακοσμήσεως χρήζει, ίνα δυνηθή εκεί εισέλθει ν τασίαις του αλλότριου. 607 Gen 1. 26. 613 πρεσβείαν: πρεσβεία bezieht sich (obwohl die Bedeutung „Gesandtschaft" sich in dem Gleichnis H 15, 46 erhalten hat) durchweg auf den pers nlichen Aufbruch des κύριος zur Erl sung der Seele (vgl. z. B. H 16, 13; 26, 1). 618 ομοίου: Vgl. dazu Clem. Alex.,Ecl.proph. 23, 3 (III, 143, 10): το γαρ ομοιον τω όμοίω έξυπηρετεΐν κοττάλληλον πρόξ την όμοίαν σωτηρίαν. 6201. Joh 3, 16. 621ί. Rm 8, 32. 6221. Mt 24, 47. K M D F G 615 την σήν] σήν F*, την F 617 σάρκα ένδυσάμενος καΐ] < Μ 618 σώση] σωθή D | την ψυχή ν αύτοϋ] <-" post σταυρού (619) Μ 625 Ηλίας] Έλισσαΐος Ki. m., F cumBCR 627 Ήλίαξ] Έλισσαΐος F cum BCR 628/ 629 μεθ' - αγγέλων] < Ff 638fKal] < K 153

καΐ άναπαήναι ό άσπιλος και άμωμος· είς γαρ τοιαύτη ν καρδίαν ό θεός 645 καΐ δλη ή επουράνιος εκκλησία επαναπαύεται. 15.46 Εν τοις φαινομένοις, εάν εχη πατήρ κτήματα, εχη δε και διαδήματα καΐ λίθους τίμιους, ταύτα είς οίκους άποθέτους κρύπτει και ταμιεύεται τω άγαπητω αυτού υίω κάκείνω δίδωσιν αυτά. οΰτως και ό Θεός την εαυτού κτήσιν μετά των ιδίων τιμίων ένεπίστευσε τη ψυχή. eso Εϊς το φαινόμενον, εάν ή" πόλεμος καί ελθη βασιλεύς μετά του στρατοπέδου επί το πολεμήσαι και ύπάρχη το μέρος αυτού ελαττον ή άσθενέστερον, ευθέως >άποστέλλει πρεσβείαν ερωτών τα προς είρήνην<· εϊ δε έθνος μέγιστον προς έθνος ίσον ή" καΐ ό βασιλεύς προς βασιλέα (λέγω δη ό Περσών καΐό 'Ρωμαίων), ανάγκη πασά τους δύο βασιλείς κινηθήναι 655 μετά των στρατοπέδων όλων. βλέπε ούν οίον σου εστί το αξίωμα, ότι ό Θεός έκινήθη μετά των ίδίων στρατοπέδων (λέγω δη των αγγέλων καί των πνευμάτων) συμβαλεϊν τω άντικειμένω, ίνα σε λυτρώσηται εκ του θανάτου, ό θεός ούν παρεγένετο δια σε. 15.47 "(Οσπερ εάν ή βασιλεύς και εύρη πτωχό ν τίνα έχοντα λέπρα ν είς β 60 δλα τα μέλη, και μη έπαισχυνθη, αλλ' επιθή φάρμακα εν τοις τραύμασιν αύτοο καί Ιάσηται αύτοο τάς πληγάς καΐ είς τρόπε ζαν βασιλική ν άπαγάγη αυτόν καί περιθη ούτω πορφύραν καί ποίηση αυτόν βασιλέα, ούτως και ό θεός έποίησε τω γένει των ανθρώπων άπέπλυνεν αυτών τα τραύματα και ίάσατο αυτούς και είσήγαγεν είς τον έπουράνιον νυμ- 665 φώνα. μέγα ούν εστί το αξίωμα των Χριστιανών τοσούτον, ως μηδέ σύγκρισιν εχειν. Εί δε μετεωρισθη καί κλοπή υπό της κακίας, εοικε τοιούτω τινί, ώσπερ εάν ή πόλις μη έχουσα τείχος, και οί λησται εισέρχονται δι' αυτής όθεν θέλουσι, μη έμποδιζόμενοι, και έρημοΰσι και έμπυρίζουσιν αυτήν, — 670 ούτως άμελουντός σου καί μη έαυτφ προσέχοντας έπεισέρχονται τα πνεύματα της πονηρίας και άφανίζουσι και έρημοΰσι τον νουν, σκορπίζοντες τους λογισμούς είς τον αίώνα τούτον. 15.48 Πολλοί γαρ περί τα έξωθεν άκριβευόμενοι και έπιστήμην ασκούντες και βίου ορθού έπιμελούμενοι τούτο νομίζουσιν είναι το τέλειο ν, μη 675 έγκύπτοντες είς την καρδίαν καί όρώντες τα εκεϊ συνέχοντα την ψυχή ν κακά. επειδή κατά τον της κακίας εσώτερο ν νουν (Μζα εστίν i v τοις Μ βο9 μέλεσι, καί ό ληστής εν τη / οίκία εστί, τουτέστιν ή εναντία δύναμις. αντιστατική ούν και νοερά έστΓ και εάν μη τις θη αγώνα κατά της αμαρτίας, κατά μέρος ύπεκχεομένη ή Ισω κακία δια τον πλεονασμόν 680 i

624 cf. Hbrl, 14. 626If. IV Reg 6, 14ff. 636 cf. Mt 5, 8. 653 Lc 14, 32. 665 νυμφώνα: ό επουράνιος νυμφών im Zusammenhang mit Mt 25, Iff.; vgl. H 4, 6. 672 σκορπίζοντες: S. zu H 12, 15 συνάγει. 674 άκριK M D F G 645 καί2] ό D f 650f Ιδίων] εαυτού F 654 έθνος ίσον] 21 M | ή καί] ή Ff 655 κινηθήναι] κριθήναι F 661 φάρμακα] + καί D, εν τοις μέλεσιν καί F 664 ανθρώπων] + καί Μ 665 αυτούς] αυτόν F 673 είς τον αίώνα τούτον] < Μ 675 το] < D 154

φέρει του άνθρωπον είς φανεράς άμαρτία$ επί το κατεργάζεσθαι αύτάς. το γαρ κακόν ώσπερ πηγής οφθαλμός εστί, πάντοτε βρύον. και συ ούν γίνου έττί TCO έττισχεϊν τα ρεύματα της κακίας, ίνα μη είς μυρία κακά εμπίπτων ως θαμβούμενος ή"ς. 685 °Ον τρόπον εάν TJ τις ευγενής, αμέριμνος, πλούσιος, καΐ τοΰτον οί διάκονοι του άρχοντος και οί ταξεώται άρπάσωσιν άττοφέροντες, ττρός αυτόν λέγοντες ότι ,,κατηγορήθης έττι έγκλήματι, και θανάτω ύπόκεισαι". λοιττόν εκ της φήμης του φόβου άττώλεσεν αυτού πάσας τάς ενθυμήσεις και ώσπερ τεθαμβημένος εστίν. ύπολάμβανε ούν 15,49 690 ούτως και περί των πνευμάτων της πονηρίας, ό γαρ φαινόμενος κόσμος από βασιλέων έως πτωχών εν θορύβφ είσί καί ακαταστασία και μάχη, καί ουδείς αυτών οΐδε την αίτίαν, ήγουν φαινόμενον το κακόν το παρεισελθόν δια της παρακοής του Αδάμ, »το κέντρον του θανάτου«, ή γαρ αμαρτία ή παρεισελθουσα, δύναμίς τις ούσα 695 λογική του σατανά καί ουσία, ένέσπειρε τα κακά πάντα, επειδή λεληθότως εις τον έσω άνθρωπον καί είς τον νουν ενεργεί καί μάχεται τοις λογισμοϊς. ουκ ΐσασι δε οί άνθρωποι, δτι από αλλότριας τινός δυνάμεως ελαυνόμενοι ταύτα πράττουσιν, αλλά νομίζουσι φυσικά ταύτα είναι καί από ιδίας φρονήσεως ταύτα ποιεϊν. οί δε την είρήνην του 700 Χρίστου έχοντες εν αΰτφ τφ νώ καί τον φωτισμόν αυτού, ΐσασι πόθεν ταύτα κινείται. πάσχει γαρ ό κόσμος πάθος κακίας καί ουκ οίδεν. 15,60 Καί εστί πυρ άκάθαρτον, δπερ άνάπτει την καρδίαν, καί ούτως διατρέχει είς δλα τα μέλη καί προτρέπεται τους ανθρώπους είς ασέλγειας καί μυρία κακά. οί ούν γαργαλιζόμενοι καί συνηδόμενοι ένδον εν τη 705 καρδία έπιτελουσι την πορνείαν, καί ούτως νεμομένου του κακού καταπίπτουσι καί είς φανεράν πορνείαν. το αυτό νοεί καί περί της φιλαργυ. βευόμενοι: S. zu Η 4, 1 ακριβείς:. 6771. cf. Rm 7, 23. 690 cf. Eph 6, 12. 693 Rm 5, 19. 6931. I Cor 15, 56. 695 ένεσπειοε: Der σπόρος του εχθρού ist nach Apophth. patr. Poimen 146 (MPG65, 357 D) durch £ϊψαι εαυτόν ενώπιον του θεοΰ zu tilgen. Vgl. Acta Philippi 111 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 43, 26): έξάρατε άφ ι υμών το ττονηρόν αύτοΰ (sc. του σατανά) σπέρμα, τοϋτ' εστίν, την έπιθυμίαν. 696 cf. Rm 7, 22. 699f. cf. Col 3, 15. 701 πάθος: Das hier die Welt bestimmende πάθος hat seit dem S ndenfall seine St tte im Innern der Seele (H l, 5. 7), zu deren ζωή die πάθη geworden sind (H l, 6); trotzdem darf man sie nicht f r nat rlich halten (Ep. 2 [MPG34, 412C. 413C]). Heilung ist nur durch Christus m glich (H 15, 30; 45, 4; 48, 5), von dem man sie aber stets erhoffen darf. Inzwischen hei t es, auch die πάθη im Rahmen der heilsamen konomie Gottes zu verstehen (H 32, 7) und mit den Heiligen in N ten zu danken, λέγω δη νοσημάτων καί παθών, ήτοι πνευματικών θλίψεων (Η 53, 1); denn αυτά τα πάθη των πολέμων διδάσκουσιν αυτούς έγγίζειν προς τον Θεόν τον σωτήρα του κόσμου (Η 51, 2); es gilt jedoch, die πάθη der S nde ans Kreuz zu nageln (Ep. 2 [MPG 34, 417C. 420 A]). 702 πυρ: K M D F G ψ 694 παρεισελθουσα] παρελθούσα MD | -ns] < F 695 πάντα] < F 701 ταϋτα κινείται] 21 F 704 συνηδόμενοι] συνηδυνόμενοι KG 706 φιλαργυρίας] + καί F 155

ρίας, κενοδοξίας, τύφου, ζήλου, θυμού* ώσπερ όταν τις κληθή εις άριστον και παρατεθή ούτω εδέσματα ττολλά. λοιπόν ή αμαρτία υποβάλλει πάντων άψασθαι, και ούτως ή ψυχή συνηδομένη βαρύνεται, δρη γαρ δυσβάστακτα εστί τα πάθη, ων εν μέσω ποταμοί δρακόντων και ΐοβό- ?ιο λων θηρίων και ερπετών, ώσπερ εάν ή κήτος και καταπίη τον άνθρωπον εν τη κοιλία, οΰτω και ή αμαρτία καταπίνει τάς ψυχάς. φλόγες πυρός είσι καίουσαι καί βέλη πεπυρωμένα του πονηρού* λέγει γαρ ό απόστολος* >πρός το δυνηθήναι ήμας τα βέλη του πονηρού τα πεπυρωμένα 16.51 σβέσακ. ένεμήθη γαρ το κακόν και τεθεμελίωται περί την ψυχή ν. οι 715 δε φρόνιμοι, όταν έπαναστή τα πάθη, ούχ υπακούουσιν, αλλ' οργίζονται ταϊς κακαϊς έπιθυμίαις και εχθροί εαυτών γίγνονται. ό γαρ Μ 6ΐ2 σατανάς πολΰ θέλει έπαναπαήναι τη ψυχή και έφαπλωθήναι, / καί θλίβεται καί στενοχωρείται μη ύπακουούσης της ψυχής, είσί δε τίνες κρατούμενοι υπό θείας δυνάμεως, ότι εάν ϊδωσί τίνα μετά γυναικός νέον, 720 ούτοι εϊ και διαλογίζονται τίνα, όμως ου μιαίνεται ό νους αυτών οϋτε επιτελεί ένδον άμαρτίαν* αλλ' οϋπω εστί τω τοιούτω θαρσήσαι. είσι δε άλλοι, εις ους τελείως πέπαυται και κατεσβέσθη και εξηράνθη 4 αλλά τα μέτρα ταύτα των μεγάλων εϊσίν. "Ούσπερ οί έμποροι γυμνοί κατέρχονται εϊς βυθόν θαλάσσης, εις 725 θάνατον του ύδατος, ίνα εκεί εΰρωσι μαργαρίτας εις στέφανον ποιουντας βασιλικόν και πορφύραν, οΰτως και οί μονάζοντες γυμνοί εξέρχονται του κόσμου καί κατέρχονται εις βυθόν θαλάσσης της κακίας και εις την άβυσσον του σκότους καί από των βαθέων λαμβάνουσι καί άναφέρουσι τίμιους λίθους προχωρουντας εϊς στέφανον του Χρίστου, είς την εκ- 730 κλησίαν την έπουράνιον, εϊς αιώνα καινόν καί πόλιν φωτεινήν καί δήμον άγγελικόν. 15.52 "6υσπερ εν τη σαγήνη πολλά είδη ιχθύων εμπίπτει, καί τα αχρηστότερα πάλιν ευθέως εϊς θάλασσαν ρίπτουσιν, οΰτως καί ή σαγήνη της χάριτος εφαπλουται επί πάντας καί ζητεί άνάπαυσιν, αλλ' οί άνθρωποι 735 ούχ ύπακούουσι * δια τούτο πάλιν είς αυτόν τον βόθυνον του σκότους καταρρίπτονται. "ύύσπερ γαρ ό χρυσός από πολλής άμμου πλυνόμενος ευρίσκεται, καί ταύτα ελάχιστα ως κεγχρίδες, οΰτως καί από πολλών ολίγοι εϊσί δόκιμοι. 740 S. zu Η 13 Ende.

714ί. Eph 6, 16.

7331. Mt 13, 47 f.

735 cf. Mt 12, 43.

K M D F G f 713 καίουσαι] κατακαίουσαι D 714 δυνηθήναι] δύνασθαι F | ήμας] ύμας D1 (D txt ?), -f- στήναι προς τάς μεθοδείας του διαβόλου καί -προς το σβέσαι F (cf. Eph 6,11) 715 σβέσαι] -+- καί την ττερικεφαλαίαν του σωτηρίου δέξασθαι F (cf. Eph 6,17) 717 εαυτών] αυτών MF f 721 ούτοι] οί τοιούτοι F 722 1 τω τοιούτω] των τοιούτων Μ 724 ταϋτα] D i. m., FG cum BCR, < KM | είσίν] < ?Μ 725ψείς2] + τον Df 730f έκκλησίαν] βασιλείαν Μ 734 ευθέως] ό Θηρευτής BCR | είς] + την F 738 πλυνόμενος] πληθυνόμενος Μ 739 κεγχρίδες] κεχρίδες MD

156

745

750

755

760

Και γαρ οί έχοντες το έργον της βασιλείας φανεροί είσι και οι κοσμοΰντες τον λόγον αυτών φαίνονται, ομοίως δε και οι ήρτυμένοι τω αλάτι τω έπουρανίω φαίνονται καΐ οί εκ των θησαυρών του πνεύματος λαλουντες· „φαίνεται τα σκεύη, εν οϊς ό θεός ευδοκεί και δίδωσι την εαυτού χάριν", και άλλοι μετά πολλής υπομονής δέχονται την άγιαστικήν δύναμιν, καθώς ό κύριος θέλει πολυτρόπως. ό ουν λάλων, εί μη ή οδηγούμενος υπό φωτός ουρανίου καί σοφίας, ου δύναται πληροφορεϊν τον εκάστου νουν, επειδή πολλαί είσιν αϊ προαιρέσεις, οί μεν εν πολεμώ, άλλοι εν αναπαύσει. ώσπερ όταν ή πόλις ήρημωμένη, και θέληση 15,53 τις ταύτην άνακτίσαι, ευθέως τα καταρρεύσαντα καί πεσόντα τελείως καταβάλλει καί ούτως άρχεται σκάπτειν καί εν τω σκάμματι τους θεμέλιους τιθέναι καί προβάλλεσθαι την οίκοδομήν, ούδέπω δε εστίν οικία' καί ό θέλων παράδεισον ποιήσαι εϊς τόπους έρημους καί δυσώδεις, πρώτον άρχεται καθαρίζειν καί φραγμόν περιτιθέναι καί έτοιμάζειν οχετούς καί ούτως φυτεύει, καί αύξονται τα φυτά, ίνα ούτως μετά πολύν χρόνον ένέγκη καρπούς ό παράδεισος, — ούτως καί αί προαιρέσεις των ανθρώπων μετά την παράβασιν κεχερσωμέναι είσί καί ήρημωμέναι καί ακανθώδεις· είπε γαρ ό θεός τω άνθρώπω· >άκάνθας καί τριβόλους άνατελεϊ σοι ή γή<. χρεία ούν καμάτου καί κόπου πολλού, ίνα τις ζήτηση καί άποθήται τον θεμέλιον, έως δτε ελθη εις τάς καρδίας των / Μ eis ανθρώπων πυρ καί άρξηται περικαθαίρειν τάς άκανθας· καί ούτως άρχονται άγιάζεσθαι, δοξάζοντες πατέρα καί υίόν καί άγιον πνεύμα είς τους αιώνας, αμήν. 739 ολίγοι: S. zu H 5, 6 (Ζ. 123). 742 αλάτι: cf. Col 4, 6. ber die Notwendigkeit, beim Reden mit dem έττουράνιον άλας gew rzt zu sein, auch H16, 10. H l, 5 und H 24, 4 bedeutet άλας die θεία φύσις του αγίου πνεύματος, die δυσωδία und σκώληκες aus dem κρέας der άνθρωπότης vertreibt. 746 δνναμιν: S. zu H 6, 6. 768f. Gen 3, 18. K M D F G 749 ττόλις ήρημωμένη] 21 D | θέληση] Θέλει Ff < Ff 761 άρξητατ] άρχονται D

755/756 μετά-ούτως]

ΟΜΙΛΙΑ Ις·. Πασαι αί νοεραι ούσίαι, λέγω δη αγγέλων καί ψυχών καί δαιμόνων, 16,1 ακέραιοι καί απλούστατοι υπό του δημιουργού έκτίσθησαν. το δε τινας εξ αυτών τραπήναι είς το κακόν εκ του αυτεξουσίου προσεγένετο 3 δημιουργού: Vgl. Η 46,5: Εν γαρ τω δημιουργήσαι αυτήν (sc. την ψυχή ν) τοιαύτην εποίησεν αυτήν ό θεός, ως εν τη φύσει αυτής μη ένθεϊναι κακίαν; Ερ. 2 (MPG34,412Β): καθαρών yap καί λίαν καλών φύσεων δημιουργός ό θεός; ebd. 413C: ό άχραντος καί καθαρός καί την εΙκόνα αύτοϋ όμοίαν κατεσκεΰασεν έαυτώ; ebd. 417D: σαρξ καί αίμα EMDFZO

2 ούσίαι] έξουσίαι F

3 απλούστατοι] απλούστατοι Ζ G 157

745

750

755

760

Και γαρ οί έχοντες το έργον της βασιλείας φανεροί είσι και οι κοσμοΰντες τον λόγον αυτών φαίνονται, ομοίως δε και οι ήρτυμένοι τω αλάτι τω έπουρανίω φαίνονται καΐ οί εκ των θησαυρών του πνεύματος λαλουντες· „φαίνεται τα σκεύη, εν οϊς ό θεός ευδοκεί και δίδωσι την εαυτού χάριν", και άλλοι μετά πολλής υπομονής δέχονται την άγιαστικήν δύναμιν, καθώς ό κύριος θέλει πολυτρόπως. ό ουν λάλων, εί μη ή οδηγούμενος υπό φωτός ουρανίου καί σοφίας, ου δύναται πληροφορεϊν τον εκάστου νουν, επειδή πολλαί είσιν αϊ προαιρέσεις, οί μεν εν πολεμώ, άλλοι εν αναπαύσει. ώσπερ όταν ή πόλις ήρημωμένη, και θέληση 15,53 τις ταύτην άνακτίσαι, ευθέως τα καταρρεύσαντα καί πεσόντα τελείως καταβάλλει καί ούτως άρχεται σκάπτειν καί εν τω σκάμματι τους θεμέλιους τιθέναι καί προβάλλεσθαι την οίκοδομήν, ούδέπω δε εστίν οικία' καί ό θέλων παράδεισον ποιήσαι εϊς τόπους έρημους καί δυσώδεις, πρώτον άρχεται καθαρίζειν καί φραγμόν περιτιθέναι καί έτοιμάζειν οχετούς καί ούτως φυτεύει, καί αύξονται τα φυτά, ίνα ούτως μετά πολύν χρόνον ένέγκη καρπούς ό παράδεισος, — ούτως καί αί προαιρέσεις των ανθρώπων μετά την παράβασιν κεχερσωμέναι είσί καί ήρημωμέναι καί ακανθώδεις· είπε γαρ ό θεός τω άνθρώπω· >άκάνθας καί τριβόλους άνατελεϊ σοι ή γή<. χρεία ούν καμάτου καί κόπου πολλού, ίνα τις ζήτηση καί άποθήται τον θεμέλιον, έως δτε ελθη εις τάς καρδίας των / Μ eis ανθρώπων πυρ καί άρξηται περικαθαίρειν τάς άκανθας· καί ούτως άρχονται άγιάζεσθαι, δοξάζοντες πατέρα καί υίόν καί άγιον πνεύμα είς τους αιώνας, αμήν. 739 ολίγοι: S. zu H 5, 6 (Ζ. 123). 742 αλάτι: cf. Col 4, 6. ber die Notwendigkeit, beim Reden mit dem έττουράνιον άλας gew rzt zu sein, auch H16, 10. H l, 5 und H 24, 4 bedeutet άλας die θεία φύσις του αγίου πνεύματος, die δυσωδία und σκώληκες aus dem κρέας der άνθρωπότης vertreibt. 746 δνναμιν: S. zu H 6, 6. 768f. Gen 3, 18. K M D F G 749 ττόλις ήρημωμένη] 21 D | θέληση] Θέλει Ff < Ff 761 άρξητατ] άρχονται D

755/756 μετά-ούτως]

ΟΜΙΛΙΑ Ις·. Πασαι αί νοεραι ούσίαι, λέγω δη αγγέλων καί ψυχών καί δαιμόνων, 16,1 ακέραιοι καί απλούστατοι υπό του δημιουργού έκτίσθησαν. το δε τινας εξ αυτών τραπήναι είς το κακόν εκ του αυτεξουσίου προσεγένετο 3 δημιουργού: Vgl. Η 46,5: Εν γαρ τω δημιουργήσαι αυτήν (sc. την ψυχή ν) τοιαύτην εποίησεν αυτήν ό θεός, ως εν τη φύσει αυτής μη ένθεϊναι κακίαν; Ερ. 2 (MPG34,412Β): καθαρών yap καί λίαν καλών φύσεων δημιουργός ό θεός; ebd. 413C: ό άχραντος καί καθαρός καί την εΙκόνα αύτοϋ όμοίαν κατεσκεΰασεν έαυτώ; ebd. 417D: σαρξ καί αίμα EMDFZO

2 ούσίαι] έξουσίαι F

3 απλούστατοι] απλούστατοι Ζ G 157

αύτοΐς* Ιδίω γαρ θελήματι έξετράπησαν TOO προσήκοντος λογισμού. 5 εί δε φσμεν ούτως ύττό του δημιουργού κτισθήναι, άδικον κριτήν λέγομεν τον θεόν πέμποντα εις πυρ τον σαταναν. είσι γαρ τίνες των αιρετικών λέγοντες Ολη ν άναρχον και ύλη ν (Μζαν, και ρίζαν δύναμιν καΐ ίσοδυναμίαν. προς τούτο ουν έχεις ευλόγως άντιθεϊναι δτι „ποία εστί λοιπόν ή νικώσα δύναμις;" ανάγκη δε δτι ή του θεού. λοιπόν ούκέτι εστίν ίο Ισόχρονος ή ισοδύναμος ό ήττώμενος. οί λέγοντες ένυπόστατον το κακόν ουδέν ΐσασι. θεφ γαρ ουδέν εστί κακόν ένυπόστατον κατά το απαθές αύτοο και Θεϊκό ν. ήμϊν δε εστίν ενεργούν εν πάση δυνάμει και αίσθήσει, πάσας επιθυμίας ρυπαράς ύποβάλλον. ου συνεκράθη δε ούτως, δν τρόπον τινές λέγουσι την μϊξιν του οίνου και του ύδατος, αλλ' ως 15 εστίν εν μια χώρα ό σίτος καθ' εαυτόν καί τα ζιζάνια καθ' έαυτά· ως εστίν εν οίκω ό ληστής κατ' ίδίαν και ό οικοδεσπότης κατ1 ιδίαν. 16,2 "Εστί πηγή ρέουσα ύδωρ καθαρό ν και υπόκειται βόρβορος· όταν ταράξη τις τον βόρβορον, δλη ή πηγή θολουται. ούτως και ή ψυχή (vgl. I Cor 15, 50)... ου τοϋτό εστί το όρώμενον σώμα· τούτο γαρ ΰττό θεοΰ Ιπλάσθη. 8 ρίζαν. Vgl. Manich. Keph. 53, S. 130, 1. 2. 16: Eine einzige Wurzel ist ihrer aller Wurzel (jene ύλη); ebd. 55, S. 136, 30: Natur (φύσις), die die Wurzel des Todes ist. Zum Begriff vgl. auch Acta Johannis 84 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 192, 23): οία ή οδός σου τοιαύτη καί ή ρίζα καί ή φύσις. Bei Gregor v. Nyssa, De vita Moysis (MPG 44, 409 B) ist ή της κακίας βίζα ethisch auf den φθόνος als άρχέκακον πάθος gewendet. Zur ρίζα της κακίας vgl. zu H 15, 41 έκριζοϋται. 12 ένυπόστατον: Hier, H 4, 11 und H 16, 2 im Sinne von „eigene Substanz" verwendet, bedeutet ένυττόστατος H 16, 5 „zum Wesen geh rig". Nur hier bereitet sich die sp tere dogmatische Verwendung von ένυπόστατος vor. Auf die (mi verstandene) Doppelaussage: τω ούν θεώ ουδέν κακόν ένυττόστατον ... Ήμϊν δε εστί κακόν δια το οίκεϊν εν TTJ καρδία καί ένεργεϊν (Η 16,5.6) k nnte der erste Satz (1,1) der Liste des Johannes Damasc., De haer. 80 zur ckgehen: "Οτι συνοικεί τφ άνθρώπω ένυποστάτως ό Σατανας και κατά πάντα κυριεύει αύτοϋ (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIII). Kl.-B., S. 96, 18. 20 setzt die πνευματική καί ένυπόστατος εργασία, die, eine Gabe des Herrn, die Bosheit in eins t ten kann, den λόγοι μύριοι entgegen, die nichts n tzen. Zum Sprachgebrauch von ύπόστασις s. zu H 4, 10. 13 απαθές: Als Gottespr dikat auch H 16, 5; vom κύριος H 31, 4; Ep. 2 (MPG 34, 409 C); vom πνεύμα Ερ. 2 (MPG 34, 416B). — απαθής als axiomatisches Gottespr dikat z.B. bei dem. Alex., Strom. II, VIII, 40, l (II, 134, 10); II, XV, 72, 2 (II, 151, 13); IV, XXIII, 151, l (II, 315, 16); VI, IX, 73, 6 (II, 468, 26); VI, XVI, 137, 4 (II, 501, 22); Origenes, Joh. Komm. Frgm. LI (IV, 526,6). 15 μϊξιν: Die gleiche These von der Nichtzugeh rigkeit der πάθη της ατιμίας zur Seele wird Ep. 2 (MPG 34, 413 C) mit der Reinheit des Sch pfers begr ndet, der die Seele nach seinem eigenen Bild und Gleichnis schuf. 17 ληστής: Das H 15, 48 zur Metapher f r die εναντία δύναμις gewordene Bildwort ist hier wie in H 3, 4 noch als Gleichnis gebraucht. S. noch zu H 3, 4 und H 14, 2. KMDFZG 8 δναρχον] + είναι Z f 10 ή2] < D, add. s. 1. D1^ εστίν] < M 11 ένυπόστατον] ανυπόστατο v F 14 συνεκράθη] συνεκρατήθη F, χ συνεκράθη F i. m. 17 καί - Ιδίαν2] < F 18/19 βόρβορος - τον] < F 19 βόρβορον] + καί F 158

20 όταν ταράσσηται, θολουται καΐ κιρναται τη κακία, κα\ εν τι γίνεται ό σατανάς μετά της ψυχής (πνεύματα αμφότερα), κατά την πορνείαν ή τον φόνον δια τούτο »ό κολλώμενος τη πόρνη εν σώμα εστί«, πλην εν άλλη ώρα καθ' έαυτήν εστίν ή ψυχή ένυπόο Γαιος, μεταμελουμένη εφ' οίς έπραξε, καΐ κλαίει και εύχεται καΐ μνημονεύει θεού. εϊ γάρπάντο25 τε ην ή ψυχή βεβυθισμένη είς το κακόν, πώς ήδύνατο ταύτα πράττειν, τοο σατανά μηδέποτε θέλοντος είς μετάνοιαν ερχεσθαι τους ανθρώπους; άσπλαγχνος γαρ υπάρχει, καΐ ή γυνή κατά το συντίθεσθαι τω άνδρΐ εν μετ' αυτού, άλλη δε ώρα κεχωρισμένοι είσίν, δτι πολλάκις ό εις αυτών αποθνήσκει καΐ ό έτερος ζή. τοιούτον τί εστί καΐ επί τη κοινωνία του 30 αγίου πνεύματος, εν πνεύμα γίνονται· >ό κολλώμενος γαρ τω κυρίω εν πνεύμα έστκ. τούτο δε γίνεται, δταν καταποθή ό άνθρωπος εν αύτη τη χάριτι. Είσΐ δε τίνες έχοντες γευσιν θεού, έτι ενεργούμενοι υπό του αντικειμένου, 16,8 και ξενίζονται άπειροι όντες· δτι μετά την έπίσκεψιν του θεού ένεργουσι / 35 λογισμοί είς τα μυστήρια του Χριστιανισμού· οί εν αύτοϊς δε γηράσαντες Μ βιβ ου ξενίζονται. καΐ ώσπερ οί έμπειροι γεωργοί εκ της πολλής συνηθείας, δτε γένηται ευφορία, ου τελείως αμέριμνοι είσιν, αλλ' έκδέχονται και λιμόν καΐ στενοχωρίαν, ούτε δε πάλιν δταν καταλάβη αυτούς λιμός ή στενοχώρια, επί πολύ άπελπίζουσι, γνωρίζοντες την μεταβολήν, — 40 ούτως και είς το πνευματικόν, όταν πειρασμοΐς ποικίλοις περιπέση ή ψυχή, ου ξενίζεται ούτε απελπίζει, επειδή οΐδεν δτι κατά συγχώρησιν άφίεται δοκιμασθήναι και παιδευθήναι υπό της κακίας* ούτε δε πάλιν δτε εν πλούτω πολλώ εστί και αναπαύσει άμεριμνεΐ, αλλ' έκδέχεται την μεταβολήν. και ό ήλιος, σώμα καΐ δημιούργημα ων, καταλάμπων 45 δε είς τόπους δυσώδεις έ*νθα εστί βόρβορος καΐ άκαθαρσίαι, ουδέν βλάπτεται ή μολύνεται, — πόσω μάλλον το καθαρόν καΐ άγιον πνεΟμα, συνόν τη ψυχή έτι ενεργούμενη υπό του πονηρού, ουδέν συμπεριλαμβάνει 20 κιρναται: Vgl. Η 15, 35, wo ό όφις als eine ψυχή έτίρα sich mit der Seele verbindet: συμπέπλεκται καΐ σνγκέκραται τη ψυχή· ber das „Vermischen" von eigenen und b sen Gedanken vgl. H 15, 25: ot της κακίας λογισμοί παραμιγέντες όλοι ως ίδιοι αύτοΰ έγένοντο; Η 24, 2: οΐ λογισμοί της ψυχΉ · · · σνμμιγέντες ύλικοϊς καΐ γηΐνοις λογισμοϊς. 22 I Cor 6,16. 80 er πνεϋμα γίνονται: Der gleiche Gedanke, nur noch deutlicher mit demselben Zitat begr ndet, H 46, 6: ?κτισεν αυτήν (sc. την ψν/χήν) τοιαύτη ν ώστε γενέσθαι είς νύμφη ν καΐ κοινωνική ν αύτοϋ του αυτόν μετ' αυτής κεκρασθαι καΐ εν ττνεϋμα μετ' αύτοϋ είναι. 301. I Cor 6, 17. 84 άπειροι: Nach Η 50, 4 t uscht sich der άπειρος ber die Wirkungstiefe erfahrener χάρις; nach H 8, 5 verleitet manche die απειρία, sich schon f r τέλειοι zu halten, επειδή έχουσιν ένέργειαν της χάριτος. In positiver Bedeutung H 43, 3: Die Christen sind άπειροι K M D F Z G 21 πνεύματα] + δντα ZG 25 βεβυθισμένη ] + υπό της αμαρτίας F 28 Ιν] + γίνεται Ζ G | αύτοϋ] + γίνεται i. m. D1 | πολλάκις] + αυτών F 29 τοιούτον] KDF, τοιοοτό MZG 87 γένηται ευφορία] γίνεται γεωργία Μ f 39 στενοχωρία] + ουκ F 48 εστί] έσται F 44 καΐ1] + εΐ Ζ G cum Β γ

159

απ' αυτών και γαρ »το φως εν τη σκοτία φαίνει, και ή σκοτία αυτό ου κατέλαβε«. 16.4 Και δτε ουν εν βάθει εστί και πλουτεϊ τη χάριτι ό άνθρωπος, εστί 50 λείψανον έτι τταρ' ούτω της κακίας, έχει τον αντιλήπτορα βοηθοϋντα ούτω. όταν ουν τις εν Θλίψεσιν ή και παθών τρικυμίαις, ουκ οφείλει άπελπίσαΓ επί πλεΐον γαρ ούτω παχύνεται ή αμαρτία και έπεισέρχεται. όταν δε εχη τις πάντοτε την ελπίδα του Θεοϋ, ώσττερ λεπτύνεται και έξυδαροΰται το κακόν, το ουν εΐναί τινας παραλελυμένους ή λελω- 55 βημένους, πυρέσσοντας και άσθενουντας, τούτο εκ της αμαρτίας προσεγένετο* αύτη γαρ ρίζα εστί πάντων των κακών, και τα πάθη δε των επιθυμιών της ψυχής και των κακών διαλογισμών εξ αυτής εΐσιν. ώσπερ εάν ή πηγή ρέουσα και εχη τους παρακειμένους τόπους διΰγρους καΐ νοτερούς, θέρμης δε γενομένης και αυτή και οί εγγιστα τόποι ξηραίνονται, 60 — ούτως καΐ εις τους δούλους του Θεοϋ, εις ους πλεονάζει ή χάρις, ξηραίνει την του πονηρού έπιθυμίαν, ομοίως δε και την φυσικήν, επειδή νυν οί του θεοο άνθρωποι μειζότεροι γίγνονται του πρώτου Αδάμ. 16.5 Ό θεός απερίγραπτος εστί και ακατάληπτος, πανταχού επιφαινόμενος, και εν τοις δρεσι και εν τη θαλασσή καΐ ΰποκάτω της αβύσσου, 65 και ουχί κατά μετάβασιν, δν τρόπον οί άγγελοι κατερχόμενοι εξ ουρανού επί την γήν εστί γαρ εν ούρανώ και εστίν ώδε. αλλ' έρεΐς μοΓ ,,πώς δύναται ό θεός εν τη γεέννη είναι ή πώς δύναται εν τω σκότει είναι ή εν τω σατανά ή εν τόποις, όπου εστί δυσωδία;" αποκρίνομαι σοι κάγώ του κάκου. 40 Jac 1, 2. 44 ήλιος: S. zu Η 11, 13. 4SI. Joh l, 5. 50 βάθει: S. zu Η 8, 1. 53 παχύνεται: ber den Unterschied der παχύτης bei verschiedenen σώματα vgl. H 4, 9. 11; 53, 6. 54 λεπτύνεται: S. zu H 15, 7. 57 ρίζα: S. zu H 15, 41 εκριζοϋται. 57Ϊ. cf. Mt 15, 19. 61 cf. Act 16, 17; cf. Rm 6, 1; cf. II Cor 4, 15. 62 έπιθνμίαν: Η 4, 5 weiter gefa t: Neben επιθυμία του κόσμου (vgl. H 5, 3 έπιθυμίαι κόσμου) auch das ζητεΐν τον κύριον μόνον εν πάση επιθυμία. Hier wohl sinnliches Begehren gemeint, das auch als nat rliches der Gnade weicht. Vgl. H 6, 3: διακρίνοντα τους φυσικούς λογισμούς άττό τω ν πονηρών. Diebeste Waffe des αγωνιστής ist, ίνα ... ταΐς συνούσαις Ιττιθυμίαις άντιτάξηται καΐ άντιπαλαίση τοις λογισμοϊς καΐ μαχεσθή ούτω (Η 26,12). — Vgl. Apophth. patr. Antonius 22 (MPG 65, 84B): τρεις είσι σωματικά! κινήσεις, μία μεν φυσική, ετέρα δε εξ αδιαφορίας τροφών, ή δε τρίτη από δαιμόνων. 63 cf. II Tim 3, 17. Αδάμ: S. zu H 15, 39 πρώτου Αδάμ. 64 απερίγραπτος: Dieselbe Er rterung in gleicher Front H 7, 2, wo allerdings das απερίγραπτον είναι καΐ άκατάληπτον vom αγαθόν ausgesagt ist, es aber ebenso wie hier um den τόπος des πονηρός geht, an dem Gott auch sein mu , weil er sonst εις εκείνον τον τόπον περίγραπτος w re. πανταχού: Vgl. H 12, 12: εΐ ζητείς ουν τον κύριον είς βάθος, εκεί ευρίσκεις αυτόν ... πανταχού ουν εστί, καΐ ϋποκάτω της γης καΐ υπεράνω των ουρανών. 65 άβΰσE M D F Z G 47 συμπεριλαμβάνει] συμπαραλ. D 48 απ'] υπ' F 51 παρ' ούτω]'--' post κακίας Μ | κακίας] + καΐ πάλιν όταν καταποθη υπό της κακίας Ζ 54 πάντοτε] < D, add. i. m. D1 55 ή λελωβημένους] < F 60 αυτή καΐ] αυτοί F 61 χάρις] + του Θεοϋ D*, delevit D (D1 ?) 69 εν2] < D

160

70 δτι απαθής εστί και πάντα περιέχει · απερίγραπτος γαρ εστί, και ό σατανάς ων κτίσμα αύτοο δεσμεϊται. το δε αγαθόν ούτε ρυπουται οΰτε σκοτίζεται, εί δε ου λέγεις αυτόν περιέχειν τα πάντα και την γέενναν και τον σαταναν, ποιείς αυτόν περίγραπτον εις εκείνον τον τόπον, εν φ εστίν ό πο/νηρός, ίνα ζητώμεν άλλον άνώτερον αυτού · ανάγκη γαρ Μ βιτ 75 τον θεόν πανταχού είναι, δια δε το μυστήριον της θεότητος και την λεπτότητα εν ούτω περιεχόμενον το σκότος ου καταλαμβάνει αυτόν σον: Vgl. άβυσσο? σκότους Η 11, 12; 15, 51; 41, 1. 70 σατανάς: Der Satan, ein κτίσμα, wie hier betont wird, 6000 Jahre alt (H 26, 9), ist, nachdem sich Adam ihm verkaufte (Hl, 7) und er den Menschen gefangennahm (H 2, 1), als πνεύμα (H 16, 2) und δύναμίς τις λογική (Η 15, 49; 24, 3) von Anfang an mit der Seele zusammen, jede Stunde ihr nahe (H 51, 2), wie ein R uber im gleichen Hause (H 15, 48); er wei darum ihre Gedanken, ohne doch alle zu kennen und ohne vorauszusehen, was der Mensch tun wird, ehe er ihn versucht hat (H 26, 9). Als ein σκότος τι λογικόν κακίας versucht er die Seele mit άστάτοις, ΰλικοΐς, ματαίοις und ταραχώδεσι λογισμοϊς (Η 5, 3), auch scheinbar frommen (H 26, 12), mit denen er ihr Urteil verdunkelt (H 26, 1), ihre Augen blendet (H 33, 4), sein κάλυμμα dar berbreitet (H 8, 3) und sie zur Sorglosigkeit verleitet (H 56, 5). Stimmt sie zu, so h lt er Frieden (H 27, 11), knechtet sie aber dann als ό αληθινός Φαραώ (Η 47,6) in seiner φυλακή του σκότους (Η 49, 3), der satanischen γη του σκότους (Η 14, 6), seiner βασιλεία του σκότους (Η 2, 1. 5; vgl. H 16, 2). Gehorcht sie nicht, so verdrie t ihn das (H 15, 51), und er beginnt den pausenlosen Krieg (H 26, 14), in dem er die Menschen an der Bu e hindern (H 16, 12) und zur Verzweiflung treiben will (H 11, 15), ohne sie doch mit Gewalt festhalten zu k nnen (H 26, 10). Der Seele nicht einfach m chtig (H 3, 6), wird er von ihr mit Hilfe der δύναμις του κυρίου, die mit ihm zusammen in der Seele sein kann (H 7, 2; 16, 6), abgewehrt (H 26, 14. 15). Die Christen kennen seine verborgene, die Welt ersch tternde und in steter Unruhe haltende Macht (H 15, 49; 45, 1) und verm gen schlie lich, wenn ihre Seele rein geworden ist von den διαλογισμοί του σατανά (Η 35, 1), den ττονηραΐ δυνάμεις zu entgehen, die sie noch bei ihrem Abscheiden in ihre Gewalt zu bringen versuchen (H 44, 6). Am Ende schickt Gott den Satan und die Seinen ins Feuer (H 16, 1). — S. auch zu H 37, 11. 76 λεπτότητα: το καθαρόν καΐ λετπόν του θεού Η 7, 2; vgl. auch H 32, 7; 15, 14. 15. σοφία καΐ λεπτότης sind Wesensz ge der πνευματικοί (Η 15, 41); so gilt auch: ή οδός του Χριστιανισμού πολλήν τίνα λεπτότητα καΐ πολλάς προκοπάς έχει (Kl.-B., S. 127, 1). Die dem Weisen nicht erreichbare λεπτότης ψυχής H 49, 4. Auch der κακία ist eine λεπτότης eigen, von der man leicht get uscht wird und die es zu διακρίνειν (Η 50, 4) gilt. Neben den πρόδηλα gibt es dementsprechend andere, λεπτότερα καΐ δυσεξεύρετα πάθη (Κ1.-Β., S. 28, 14). Von der λεπτή δύναμις του σκότους handelt H 32, 10; nach H 26, 12 werden λεπτά καΐ ευλογοφανή νοήματα vom Satan eingegeben. Von einem λόγος λεπτός bei schwierigen Lehrfragen sprechen H 4, 9 und H 40, 3. Die Wendung εν πάση ακρίβεια λεπτότητας in der Bedeutung „mit eindringender Genauigkeit" H 29, 4; vgl. Epiphanius, Panarion haer. 30, 3 (I, 338, 8): Οφηγήσαντο ή μι ν κατά λεπτότητα, λεπτότης als verliehene F higkeit K M D F Z G 70 γαρ] < Z 73 καΐ] < F | τον σαταναν] του (σατα-)να F1 | 1 αυτόν περίγραπτον] 21 D, corr. D 75 δε] < Ζ 75/76 την λεπτότητα] της λεπτότητος F 11 Domes, Makarioe

l6l

ούτε δύναταΓτό κακόν μετέχειν της καθαρότητος, εί και εν αύτφ εστί. τφ ουν θεώ ουδέν κακόν ένυττόστατον, έπεΐ ουδέν αδικείται. 16.6 Ήμΐν δε εστί κακόν δια το οίκεϊν εν τη καρδία και ένεργεϊν, ΰποβάλλον λογισμούς πονηρούς και ρυπαρούς και μη συγχωρούν καθαρώς ττροσ- so εύχεσθαι, αλλ' αίχμαλωτίζον τον νοον είς τον αίώνα τούτον, ένδέδυται ουν τάς ψυχάς, ήψατο δε και αυτών των όστέων και μυελών, ώοττερ ουν εστίν είς τον αέρα ό σατανάς και ό θεός τταρών εκεί ουδέν αδικείται, ούτως και εν τη ψυχή Ιστιν ή αμαρτία· ομοίως δε και χάρις θεού σύνεστι μηδέν αδικούμενη, ώσττερ εάν ή δούλος εγγύς του δεοττότου αύτοΰ, 85 ούτος πάντοτε εγγιστα αυτού ων υπό φόβον εστί, μηδέν άνευ αυτού διαπραττόμενος, οΰτως και ημείς τω δεσπότη Χριστώ τω καρδιογνώστη τους λογισμούς ημών άνατιθέναι και φανεροΰν όφείλομεν και εχειν την ελπίδα και την πεποίθησιν έττ' αυτόν, δτι ,,αυτός μου εστί πλούτος και αυτός μου εστί πατήρ, αυτός μου εστί δόξα", πάντοτε ουν εν τη 90 συνειδήσει οφείλεις εχειν την μέριμναν και τον φόβον. εάν δε καί τις μη εχη την χάριν του θεού πεφυτευμένην και πεπηγμένην εν έαυτω, ώστε νυκτός και ημέρας ως φυσικόν είναι προσκεκολλημένον τη ψυχή το καθ' ώραν οδηγούν αυτόν και διϋπνίζον και ύπορθουν είς τα αγαθά, ίνα γουν την μέριμναν εχη, τον φόβον, τον πόνο ν ως φυσικόν καί 95 άτρεπτον, τον συντριμμόν της καρδίας πάντοτε πεπηγμένον. 16.7 "Ούσπερ δε μέλισσα κρυπτώς εργαζομένη το κηρίον εν τω κοσκίνω οΰτως καί ή χάρις κρυπτώς εργάζεται εν ταΐς καρδίαις την εαυτής αγάπη ν και μεταβάλλει από πικρότητος είς γλυκύτητα, από τραχύτητος είς λειότητα. ώσπερ δε άργυροκόπος και άναγλυφάριος άναγλύ- ιοο φων δίσκον κατά μέρος σκεπάζει άττερ γλύφει διάφορα ζφδια* έπάν δε τέλεση, τότε φανεροί αυτόν έξαστράπτοντα τω φωτί, — οΰτως και ό κύριος, ό αληθινός τεχνίτης, αναγλύφει τάς καρδίας ημών και ανακαινίζει εν μυστηρίω, έως ου έκδημήσωσιν εκ του σώματος, και τότε φαίνεται της ψυχής το κάλλος, οί γαρ θέλοντες σκεύη κατασκευάσαι και ένυφαναι 105 ζώδια πρώτον κηροπλαστοοσι, και ούτως έκχέουσι καθ' ομοιότητα εκείνου, ώστε το έργον κατ' εκείνο άποτελεσθήναι το σχήμα, — ούτως και ή αμαρτία πνεύμα ούσα, εΙκόνα έχει καί μεταβάλλεται είς μορφάς πολλάς. ομοίως δε καί ό έσω άνθρωπος ζώδιόν εστί τι, έχον εικόνα καί zum κεκρδσθαι mit dem κύριος Η 46, 6 (anders die nat rliche λεπτότης καί απλότης der Seele bei Clem. Alex., Strom. VI, VI, 52, l [II, 458, 8]). Nach H 17, 11 εμήνυσε (sc. ό απόστολος) την λεπτότητα (d. h. das Detail), wie eine generelle Anweisung/ des Evangeliums durchzuf hren sei. Nach Gregor v. Nyssa mu sich der Mensch zwischen seiner oberen und seiner unteren Natur entscheiden: διπλής yap εν ήμΐν ούσης της φύσεως, της μεν λεπτής τε καί νοερας καί κουφής, της δε παχείας καΐ υλικής καί βαρείας ... μέση δε άμφοϊν έστώσα ή αυτεξούσιος ημών δύναμις (Hohel. Komm., K M D F Z G 82 καί2] < Kf 83 αέρα] αιώνα Ζ 89 μου] < F | πλοϋτος] δόξα D 90 πατήρ] + καί KD | δόξα] πλούτος D 92 εν έαυτω] < Μ 96 yo v την] την yo v Χ Κ i. m., ZG 98 εαυτής] έαυτοϋ F ψ 108/109 μορφάς πολλάς] 21 Μ 102

no μόρφωσιν ομοίωμα γαρ εστί του έξω άνθρωπου ό έσω. μέγα ουν εστί το σκεοος και τίμιον, επειδή από πάντων των κτισμάτων έκεϊ εύδόκησεν ό κύριος, και οί μεν αγαθοί λογισμοί της ψυχής έοίκασι λίθοις τιμίοις και μαργαρίταις, οί δε ακάθαρτοι λογισμοί μεμεστωμένοι είσίν »όστέων νεκρών και πάσης ακαθαρσίας« καί δυσωδίας. us Οί ουν Χριστιανοί άλλου αίώνός είσιν, υίοί / Αδάμ του επουρανίου, 16,8 γέννημα καινόν, τέκνα πνεύματος αγίου, αδελφοί Χρίστου φωτεινοί [Meao όμοιοι τω πατρί αυτών Αδάμ τω πνευματικω καί φωτεινω, εκείνης της πόλεως, εκείνου του γένους, εκείνης της δυνάμεως, ουκ είσι του κόσμου τούτου, αλλά άλλου κόσμου είσίν αυτός γαρ λέγει* >ούκ έστε 120 εκ του κόσμου τούτου, εγώ ουκ είμι εκ του κόσμου τούτου <. 'Αλλ' ώσπερ έμπορος από πολλών μονών απερχόμενος καί πολυπλασιάζων αύτοϋ την έμπορίαν, αποστέλλει προς τους Ιδίους επί τω κτισθήναι ούτω οίκους, παραδείσους, ενδύματα αναγκαία* καί δταν ανάλυση είς τα ίδια, τότε πλοοτον πολύν επιφέρεται, μετά πολλής δε 125 χαράς προσδέχονται αυτόν οί ίδιοι αυτού καί προσγενεϊς, — ούτω καν τοις πνευματικοϊς. εϊ τίνες εμπορεύονται τον έπουράνιον πλουτον, ΐσασιν οί συμπολΐται, τουτέστι τα πνεύματα των αγίων καί των αγγέλων, καί θαύμαζουσι λέγοντες* ,,είς μέγαν πλουτον είσήλθον οί αδελφοί ημών οί επί της γης", έχοντες ουν ούτοι μεθ' εαυτών τον κύριον εν τη 130 αναλύσει, εν μεγάλη χαρςί έρχονται προς τους άνω, καί δέχονται αυτούς οί του κυρίου έκεϊ εύτρεπίσαντες αύτοΐς οίκους καί παραδείσους καί ενδύματα ολόλαμπρα καί πολυτελή. Νήψεως ούν εν πάσι χρεία, ίνα μη καί α δοκοΰμεν εχειν αγαθά, προς 16,9 βλάβην ημών γένωνται. καί γαρ οί χρηστοί κατά φύσιν εάν μη άσφα135 λίσωνται, κατά μικρόν δι' αυτής της χρηστότητος ύποσύρονται, καί οί έχοντες σοφίαν δι' αυτής της σοφίας κλέπτονται, δει ουν εν πασι τοις μέρεσι συγκεκερασμένον είναι τον άνθρωπον, το χρηστόν μετά του αποτόμου, το σοφόν μετά διακρίσεως, τον λόγον μετά του έργου, το όλον πεποιθέναι επί κύριον καί μη εφ' εαυτόν, ή γαρ αρετή δια 140 πολλών είδών άρτύεται, ώσπερ έδεσμα τι των αναγκαίων δια κονδίτου or. XII, ρ. 345,11). 87 cf. Act 1, 24. 104 II Cor 5, 8. 109f. cf. II Cor 4, 16. 110 μόρφωσιν: S. zu H 7, 7 μορφήν. 1131. Mt 23, 27. 115 Αδάμ τον επουρανίου: S. zu Η 5,1 Αδάμ. 119Γ. Joh 17, 16 (vgl. Joh 8, 23). 139 πεποιθέναι: ή είς θεόν πεττοίθησις als το μέγα καΐ άληθινόν κτήμα der V ter H 63, 16; αδιαλείπτως μνήμην θεοΰ καί πεττοίθησιν εχειν χρή (ebd.). Gegen die Unsitte des lauten Betens, ως δη TTJ σωματική lo-χύϊ ττεττοιθότες, Η 6, 4. — Vgl. Apophth. patr. Xanthias l (MPG 65, 313 B): ττάντες yap l ττεποιθότες εφ' εαυτοί? επεσον. 140 Κ MD FZ G f 120 εγώ - τούτου2] < Ζ | τούτου2] < F 126 εί τίνες] οΐτινες 1 MF | έττουράνιον] οΰράνιον D, corr. D 127 ο-υμττολΐται] + αυτών Ζ ψ 129 της] < F 131 αύτοϊς] τους F 132 -ΠΌλυτελή] ττερικαλλή F 134 και - άσφαλίσωνται] < D, add. i. m. D1 137 μέρεσι] K s. L, MDZ, μέλεσι KFG 138 σοφόν] φθαρτόν Μ 11«

163

ή έτερου τινός, και τούτο ου μόνον δια μέλιτος αλλά και πεπέρεως, και ούτως ευρίσκεται χρήσιμον. 16.10 Οι λέγοντες μη είναι την άμαρτίαν εν τφ άνθρωπω οϋτως είσίν ως υπό πλημμύρας υδάτων ιτολλών καταττειτοντισμένοι και τοϋτο μη όμολογοϋντες, αλλά λέγοντες* ,,ήχον υδάτων ήκούσαμεν". ούτω και 145 αυτοί καταττεττοντισμένοι υπό του βυθού των κυμάτων της κακίας ου λέγουσιν είναι εν τω νφ και τοις λογισμοϊς αυτών την άμαρτίαν. "Αλλοι ουν εϊσιν οι λόγον μεν έχοντες και λαλουντες, μη ήρτυμένοι δε τω έπουρανίω αλάτι, και διηγούνται περί τραπέζης βασιλικής μηδέν φαγόντες ή κτησάμενοι. άλλος δε εστίν ό θεασάμενος αυτόν τον βασιλέα 150 καΐ άνοιγέντων αΰτω θησαυρών, είσελθών και κληρονομήσας και φαγών και πιων εκ των εδεσμάτων εκείνων των πολυτελών. 16.11 "ύύσπερ εάν η" μήτηρ έχουσα υίόν μονογενή, εύειδέστατον, σοφόν, πασι κεκοσμημένον άγαθοϊς, εφ' φ έχει πάσας τάς ελπίδας· καί συμβή τούτον ταφή ναι υπ' αυτής, λοιπόν προσγίνεται αυτή πόνος άπαυστος 155 και πένθος άπαραμύθητον, — οΰτως καΐ ό νους ως άποθανούσης από Μ 621 θεού της ψυχής οφείλει / πένθος άναλαβεϊν και δάκρυα, πόνον άπαυστον, συντετριμμένην εχειν καρδίαν, Οπό φόβον είναι και μέριμναν, εχειν δε και την πεΐναν καΐ δίψαν του αγαθού πάντοτε, τον τοιούτον λοιπόν διαδέχεται χάρις θεού καί ελπίς, καί ούκέτι εστίν εν τφ τοιούτω πενθεί, ιβο αλλά χαίρει ως ό εύρων θησαυρόν, καί πάλιν τρέμει, μήπως απολέση αυτόν επέρχονται γαρ οί λησταί. "(Οσπερ εάν τις είς πολλάς λειτουργίας καί ζημίας εμπεσών μετά πολλού καμάτου διαφυγή καί μετά ταύτα εΰρη περιουσία ν μεγάλη ν καί ύπόστασιν πολλήν, καί ούκέτι δέδοικε ζημίαν δια τον πλεονάσαντα 165 πλοοτον, — ούτως καί οί πνευματικοί, πρώτον διελθόντες εν πολλοίς πειρασμοϊς καί φοβεροϊς τόποις, είτα χάριτος πληρωθέντες καί μεμεστωμένοι των αγαθών, ούκέτι δεδοίκασι τους θέλοντας αυτούς συλήσαι, επειδή ό πλούτος ουκ εστίν αύτοϊς ολίγος, εχουσι δε καί φόβον, ου των αρχαρίων των φοβούμενων τα πονηρά πνεύματα, αλλά φόβον καί ι?ο μέριμναν, πώς διοικήσουσι τα έμπιστευθέντα αύτοϊς πνευματικά χαρί16.12 σματα. έχει δε ό τοιούτος έξουδενωμένον εαυτόν παρά πάντας αμαρτωλούς καί άτακτους ανθρώπους, καί όσον είς άβυσσο ν της χάριτος του φωτός εστί, τοσούτον εαυτόν έχει πένητα καί πτωχόν εν πασι παρά πάντας αμαρτωλούς, καί έχει εν έαυτφ τον τοιούτον λογισμόν 175 κονδίτον: Vgl. Stiglmayr, S. 16. 148Ϊ. cf. Col 4, 6. 153 μήτηρ: Derselbe Vergleich Apophth. patr. Poimen 26 (MPG 65, 329 A) mit der Anwendung: Ούτως καί ό μοναχός οφείλει διάττοντος το ττένθος εχειν εν έαυτω. 158 PS 50, 19. K M D F Z G 141 καί2] + δια Μ 145 όμολογοΰντες] όλιγωροΰντες Μ 146 τοΟ βυθοϋ] < Μ 147 αυτών] < Ζ 149 καί] < F 150 άλλος] άλλο Ζ 158 εχειν καρδίαν] 21 F 159 καί2] + την Μ 171 έμπιστευθέντα] έμττεττιστευμένα F 172 ό τοιούτος] ούτος F cum Bf 173/175 καί1 - αμαρτωλούς] < D 174 φωτός] ττνεύματος F 164

έμφυτευθέντα ως φυσικόν, και όσον είσέρχετσι είς γνώσιν θεοο, τοσούτον έχει εαυτόν ίδιώτην, και όσον μανθάνει, ως μηδέν είδώς εστί. ταύτα δε ή χάρις διακονούσα ως φυσικά εν τη ψυχή απεργάζεται. "6ύσπερ εάν η τταιδίον Οττό νεανίσκου βασταζόμενον, και ό βαστάζων 180 αυτό περιφέρει οπού θέλει, ούτω και ή κατά βάθους ενεργούμενη χάρις βαστάζει τον νουν και αναφέρει εις τους ουρανούς, είς τον τέλειον κόσμον, εις την αίωνιον κατάπαυσιν. Και εν αύτη δε τη χάριτί είσι μέτρα και αξιώματα, άλλος εστίν ό στρατηλάτης έχων παρρησίαν προς τον βασιλέα και άλλος εστίν ό 185 ήγεμών. "Ούσπερ οίκος πεπληρωμένος καπνού ύπερεκχεϊ τοΰτον και είς τον έξω αέρα, ούτως καν τη ψυχή μεμεστωμένη ή κακία ύπερεκχεϊται έξωθεν και επιτελεί καρπούς. 'Ους οί έγκεχειρισμένοι αρχάς έπαρχότητος ή θησαυρών βασιλικών 190 πάντα τον χρόνο ν εν μερίμνη εϊσί, μήπως άρα προσκρούσωσι τω βασιλεϊ, ούτω και οί έμπιστευθέντες έργον πνευματικόν αεί εν μερίμνη είσί, και έχοντες άνάπαυσιν ώσπερ ουκ είσιν άναπεπαυμένοι. Ή βασιλεία γαρ του σκότους ή έπεισελθουσα τη πόλει, τουτέστι τη ψυχή, και οί διακατέχοντες βάρβαροι τάς νομάς αυτής εξωθούνται 195 απ' αυτής. αποστέλλει γαρ ό βασιλεύς Χριστός είς έκδίκησιν της 16,13 πόλεως και δεσμεϊ τους τυράννους, και στρατηγίαν επουράνιο ν και παράταξιν πνευμάτων αγίων εκεί κατοικίζει, ώσπερ εϊς πατρίδα ιδίαν. Και λοιπόν φαίνει ό ήλιος εν τη καρδία, και αί ακτίνες αυτού διατρέχουσιν εϊς όλα τα μέλη, και εστίν εκεί λοιπόν βαθεΐα ειρήνη βασι200 λεύουσα. ό δε άγων του άνθρωπου και ή άθλησις και ή δοκιμασία και ή προς θεόν εύνοια τότε φαίνεται, δτε της χάριτος ύποστελλομένης άνδρίσεται και βοήσει προς τον θεόν. Άλλα συ άκούων, δτι είσΐ ποταμοί δρακόντων / και στόματα λεόντων Μ 624 και δυνάμεις αί υπό τον ούρανόν σκοτεινοί και πυρ φλέγον και καχλάζον 205 εν τοις μέλεσιν, ως ουδέν ήγή, μη είδώς δτι εάν μη δέξη τον αρραβώνα του πνεύματος του αγίου εν τω εξέρχεσθαι του σώματος, κατέχουσί σου την ψυχή ν, μη έώντές σε ανέλθει ν είς τους ουρανούς; ομοίως δε και 203 Hbr 11, 33; cf. PS 21, 22. 204f. cf. Jer 20, 9. 205i. cf. II Cor l, 22; 5,5; vgl. H 17, l (Z. 171). 205 αρραβώνα: Vgl. H 5, 6 (Z. 3631) ber die δύναμις πνεύματος in der Seele, όττερ εστίν άρραβών της βασιλείας; nach H 17, l ist der άρραβών του πνεύματος als σίγνον της βασιλείας εκείνης zu verstehen. Η 47, 14 empf ngt die aus der βασιλεία του θανάτου erl ste Seele αρραβώνα παρά Θεοϋ und nimmt am Heiligen Geist teil. H 45, 7 sind es die Charismen, die die Braut des himmlischen Br utigams als άρραβών εκ του πνεύματος erh lt. 206 κατE M D F Z G 182 αίωνιον] αϊωνίαν ZG 184 στρατηλάτης] + ό Ζ | παρρησίαν] < F 186 πεπληρωμένος] -μενού F | ύπερεκχεϊ] ύπερεκχεϊται F | τοϋτον] < MF | και] < Ζ 187 κακία] καρδία Μ 191/192 καΐ2 - είσιν] < F 197 είς] < MD 199 ειρήνη] + ή D 200 ή2] < D 204 καχλάζον] παφλάζον Μ 205 δέξη] δέξηται F 165

περί του αξιώματος της ψνχήζ άκούων, πώς εστί τιμία ή νοερά ουσία, ου συνιεϊς δτι ουκ είπε περί αγγέλων, άλλα περί της ανθρωπινής φύσεως το' >ποιήσωμεν κατ' εικόνα ήμετέραν καΐ όμοίωσιν<, και ότι >ό ουρανός 2ΐο και ή γη παρέρχετακ, συ δε εις άθανασίαν εκλήθης, είς υίοθεσίαν, εις αδελφότητα, είς νύμφη ν βασιλέως; εν γαρ τοις φαινομένοις πάντα τα του νυμφίου της νύμφης είσί, και πάντα τα του κυρίου όσα είσίν, έμπιστεύει σοι. ήλθε γαρ εϊς πρεσβείαν σήν δι' εαυτού, ίνα σε άνακαλέσηται. και συ ου νοείς ουδέ συνήκας την εύγένειάν σου; δικαίως ό πνευματοφόρος 215 πενθεί σου την πτώσιν λέγων »άνθρωπος εν τιμή ων ου συνήκε, παρασυνεβλήθη τοις κτήνεσι τοις άνοήτοις καΐ ώμοιώθη αυτοϊς«. δόξα πατρΐ και υίώ και άγίω πνεύματι είς τους αιώνας, αμήν. έχονσι: S. zu Η 43, 9 τελώναι. 208 cf. Act 20, 24. 210 Gen l, 26. 2101. Me 13, 31. 215 πνενματοφόρος: Hier in der Bedeutung von „Psalmist". Auf den ιτνευματοφόροι άνθρωποι bl st der Heilige Geist wie auf einer Fl te (H 47, 14).— πνευματοφόρος Pr dikat des gro en M nchs Apophth.patr. Macarios 38 (MPG 65, 280 A ) : συ δε ει Μακάριος ο πνευματοφόρος; Hist. Laus., c. 11, p. 34, 10: ό μακάριος Εΰάγριος άνήρ πνευματοφόρος καΐ διακριτικός. Selbstbezeichnung des Propheten bei Herrn. Mand. XI, 16; Terminus f r prophetische Begabung Apophth. patr. Anton 30 (MPG 65, 85B): γέγονε Πνευματοφόρος, αλλ' ουκ ήθελε λαλεϊν. — χριστοφόρος, das Diadochus v. Photike 82 (ed. des Places, p. 141, 15) den durch die feurigen Pfeile des Teufels bedrohten Seelen (vgl. Eph 6, 16) zuspricht, fehlt bezeichnenderweise bei Symeon. 216 f. PS 48, 21. E M D F Z G 210 καΐ1] + καθ' F (cf. Gen l, 26) 213 τα] < Z 215 ou] ουδέ D 218 πνεύματι] -f- καΐ νυν καΐ αεί καΐ Μ | αΙώνας] + των αΙώνων MF | αμήν] < F

ΟΜΙΛΙΑ ΙΖ. 17,1

Οί τέλειοι Χριστιανοί οί καταξιωθέντες έλθεϊν εϊς μέτρα τελειότητας καΐ γενέσθαι εγγύτατοι βασιλέως, ούτοι τω σταυρω του Χρίστου πάντοτε αφιερωμένοι είσίν. ώσπερ γαρ επί των προφητών το χρίσμα ην όλων τιμιώτερον, επειδή είς βασιλείς καΐ προφήτας έχρίοντο, οϋτω 5 νυν οϊ πνευματικοί το έπουράνιον χρίσμα χρισμένοι γίνονται Χριστοί κατά χάριν, ώστε είναι αυτούς βασιλείς και προφήτας επουρανίων μυστηρίων, ουτοί είσι και uiol και κύριοι και θεοί, δεδεμένοι, ήχμα2 Χριστιανοί: S. zu Η 5, 1. μέτρα τελειότητας: S. zu H 8, 3 τέλεια μέτρα. 3 σταυρω: S. zu Η 10, 1. Hier im Sinne von διωγμός. 4 προφητών: S. zu H 14, 5. Der Vorrang der Propheten- vor der K nigssalbung ist hier gleichsam quantitativ begr ndet: έττειδή είς βασιλείς καΐ προφήτας έχρίοντο. 6 χριόμενοι: S. zu Η 15, 35. 7 cf. Rm4, 4. 8 viol: S. zu H 9, 7 υιοθεσίας. κύριοι: Sonst meistens auf Gott und Christus bezogen, ist κύριος Η 11, 5. 6 Bezeichnung K M D F Z G 2 μέτρα] + της ZG χρηστοί Μ cum LC

166

3 εγγύτατοι] + του Ζ

6 Χριστοί]

περί του αξιώματος της ψνχήζ άκούων, πώς εστί τιμία ή νοερά ουσία, ου συνιεϊς δτι ουκ είπε περί αγγέλων, άλλα περί της ανθρωπινής φύσεως το' >ποιήσωμεν κατ' εικόνα ήμετέραν καΐ όμοίωσιν<, και ότι >ό ουρανός 2ΐο και ή γη παρέρχετακ, συ δε εις άθανασίαν εκλήθης, είς υίοθεσίαν, εις αδελφότητα, είς νύμφη ν βασιλέως; εν γαρ τοις φαινομένοις πάντα τα του νυμφίου της νύμφης είσί, και πάντα τα του κυρίου όσα είσίν, έμπιστεύει σοι. ήλθε γαρ εϊς πρεσβείαν σήν δι' εαυτού, ίνα σε άνακαλέσηται. και συ ου νοείς ουδέ συνήκας την εύγένειάν σου; δικαίως ό πνευματοφόρος 215 πενθεί σου την πτώσιν λέγων »άνθρωπος εν τιμή ων ου συνήκε, παρασυνεβλήθη τοις κτήνεσι τοις άνοήτοις καΐ ώμοιώθη αυτοϊς«. δόξα πατρΐ και υίώ και άγίω πνεύματι είς τους αιώνας, αμήν. έχονσι: S. zu Η 43, 9 τελώναι. 208 cf. Act 20, 24. 210 Gen l, 26. 2101. Me 13, 31. 215 πνενματοφόρος: Hier in der Bedeutung von „Psalmist". Auf den ιτνευματοφόροι άνθρωποι bl st der Heilige Geist wie auf einer Fl te (H 47, 14).— πνευματοφόρος Pr dikat des gro en M nchs Apophth.patr. Macarios 38 (MPG 65, 280 A ) : συ δε ει Μακάριος ο πνευματοφόρος; Hist. Laus., c. 11, p. 34, 10: ό μακάριος Εΰάγριος άνήρ πνευματοφόρος καΐ διακριτικός. Selbstbezeichnung des Propheten bei Herrn. Mand. XI, 16; Terminus f r prophetische Begabung Apophth. patr. Anton 30 (MPG 65, 85B): γέγονε Πνευματοφόρος, αλλ' ουκ ήθελε λαλεϊν. — χριστοφόρος, das Diadochus v. Photike 82 (ed. des Places, p. 141, 15) den durch die feurigen Pfeile des Teufels bedrohten Seelen (vgl. Eph 6, 16) zuspricht, fehlt bezeichnenderweise bei Symeon. 216 f. PS 48, 21. E M D F Z G 210 καΐ1] + καθ' F (cf. Gen l, 26) 213 τα] < Z 215 ou] ουδέ D 218 πνεύματι] -f- καΐ νυν καΐ αεί καΐ Μ | αΙώνας] + των αΙώνων MF | αμήν] < F

ΟΜΙΛΙΑ ΙΖ. 17,1

Οί τέλειοι Χριστιανοί οί καταξιωθέντες έλθεϊν εϊς μέτρα τελειότητας καΐ γενέσθαι εγγύτατοι βασιλέως, ούτοι τω σταυρω του Χρίστου πάντοτε αφιερωμένοι είσίν. ώσπερ γαρ επί των προφητών το χρίσμα ην όλων τιμιώτερον, επειδή είς βασιλείς καΐ προφήτας έχρίοντο, οϋτω 5 νυν οϊ πνευματικοί το έπουράνιον χρίσμα χρισμένοι γίνονται Χριστοί κατά χάριν, ώστε είναι αυτούς βασιλείς και προφήτας επουρανίων μυστηρίων, ουτοί είσι και uiol και κύριοι και θεοί, δεδεμένοι, ήχμα2 Χριστιανοί: S. zu Η 5, 1. μέτρα τελειότητας: S. zu H 8, 3 τέλεια μέτρα. 3 σταυρω: S. zu Η 10, 1. Hier im Sinne von διωγμός. 4 προφητών: S. zu H 14, 5. Der Vorrang der Propheten- vor der K nigssalbung ist hier gleichsam quantitativ begr ndet: έττειδή είς βασιλείς καΐ προφήτας έχρίοντο. 6 χριόμενοι: S. zu Η 15, 35. 7 cf. Rm4, 4. 8 viol: S. zu H 9, 7 υιοθεσίας. κύριοι: Sonst meistens auf Gott und Christus bezogen, ist κύριος Η 11, 5. 6 Bezeichnung K M D F Z G 2 μέτρα] + της ZG χρηστοί Μ cum LC

166

3 εγγύτατοι] + του Ζ

6 Χριστοί]

λωτισμένοι, βεβυθισμένοι, εσταυρωμένοι, αφιερωμένοι, εί γαρ το ίο χρίσμα του ελαίου, όπερ ην φυτού φαινομένου και ξύλου ορατού, τοσαύτην είχε δύναμιν, ώστε τον/ς χρισμένους αναντιρρήτως αξίωμα λαμβάνειν (ην γαρ κεκυρωμένον, ώστε καθίστασθαι αυτούς βασιλείς* δ καΐ Δαβίδ χρισθεϊς ευθέως διωγμοϊς περιέπεσε καΐ έθλίβετο και μετά επτά έτη έγένετο βασιλεύς), — πόσω μάλλον όσοι χρίονται κατά τον νουν καΐ 15 τον έσω άνθρωπο ν το άγιαστικόν και χαροποιόν >ελαιον της άγαλλιάσεως<, το ουράνιον και πνευματικόν, δέχονται το σίγνον της βασιλείας εκείνης της άφθαρτου καΐ άϊδίου δυνάμεως, τον αρραβώνα του πνεύματος, το πνεύμα το αγιον και παράκλητον (ακούει δε παράκλητον δια το παρακαλεϊν και χαροποιεϊν τους εν θλίψεσιν όντας). 20 Ούτοι εκ του ξύλου της ζωής, Μησου Χρίστου, εκ του φυτού του επουρανίου χρισμένοι καταξιουνται έλθεΐν είς μέτρα της τελειότητας, της βασιλείας λέγω και της υιοθεσίας, όντες συμμύσται επουρανίου βασιλέως, έχοντες παρρησίαν προς τον παντοκράτορα, είσερχόμενοι είς το παλάτιον αυτού (ένθα οί / άγγελοι και τα πνεύματα των αγίων), Μ eas 25 καΐ έτι όντες εν τω κοσμώ τούτω, μήπω γαρ την τελείαν κληρονομίαν des urspr nglichen Ranges Adams: κύριος γαρ καΐ βασιλεύς κατεστάθη ττάντων των κτισμάτων, κύριοι καΐ θεοί werden die Seelen εν τη βασιλεία (Η 27, 3). Joseph wird κύριος της ΑΙγύτττου genannt (Η 51, 1). θεοί: S. zu H 15, 35 άττοθεοϋται. δεδεμένοι: Mystischer Terminus; H 15, 36. 40 durch ττνεύματι άγίω n her bestimmt (ob im Hinblick auf den freilich ganz anders gewandten Ausspruch Act 20, 22?). H 27, 16 δέδεται καΐ μεμέθυσται, Η 26, 16 δέδεται καΐ εστίν ήχμαλωτισμένος είς την χάριν von dem zur άγάττη Gelangten ausgesagt, το άγατταν αυτόν (sc. τον θεόν) καΐ αύτφ ττροσδεδέσθαι hat die von Gott geschaffene Seele κατά φύσιν (Η 56, 3). Vgl. auch zu H 8, 4 μεμεθυσμένον. δεδεμένος als „innere Bindung" H 43, 3: ούτος είς τον εαυτού ανθρωττον άκμήν δέδεται. ήχμαλωτισμένοι: S. zu H 2, 2; hier gleichfalls als mystischer Terminus. 9 εσταυρωμένοι: Urspr nglich das Martyrium der Apostel bedeutend (H 12, 4); bertragen vom συμτταθεΐν mit Christus (H 27, 1). Von der M nchsaskese H 41, 1: εαυτόν σταυρώσας; Η 56, 4: σταυρώσει ό μονάζων εαυτόν εκ των κοσμικών -πραγμάτων, του μη άψασβαι αυτών und ίνα σταύρωση τον νουν αυτού δια παντός εν τη ευχή. hnlich Ερ. 2 (MPG 34, 420Β): μόνον των εαυτούς σταυρωσάντων των του κόσμου τούτου ist es, mit Christus zu leiden und verherrlicht zu werden. — σταυροϋν des οίκεΐον σώμα und der σωματικά ττάθη bei Clem. Alex., Hypotyp. V (111,197,4). 13 I Reg 16, 13ff. 14 II Reg 2, 4. χρίονται: S. zu H 15, 35. Von der Salbung Davids spricht in hnlicher Weise auch H 9, 3. B C stellen neben David „Saul und die brigen Propheten und Priester". Die Gleichsetzung der Salbungen f r K nigs-, Priester- und Prophetenamt kennt auch Johannes Chrysostomos (4. Horn, ber Phil [MPG 62, 210]). 15 Rm 7, 22. 15Ϊ. PS 44, 8. 16 σίγνον: S. zu H 15, 35 ουράνιον σίγνον. 17 αρραβώνα: S. zu H 16, 13. 20 φυτον: S. zu H 15, 35 χρίονται. 22 συμμύσται: Vgl. Ignatius, Ephes. XII, 2. 23 cf. Hbr 10, 19. 23 παρρησίαν: S. zu H 4, δ άτταρρησίαστος. 25 cf. I Job 4, 17. Z

K M D F Z G 9 βεβυθισμένοι - αφιερωμένοι] < F 15 ελαιον] < Z γ 22 όντες] όντως D

12 κεκυρωμένον] κεκρυμμένον 25 την] < F

ι67

λαβόντες την εύτρετπσμένην αύτοϊς εν εκείνω τφ αΐώνι, ασφαλείς είσιν από τοΟ αρραβώνας, ου έδέξαντο νυν ως ήδη έστεφανωμένοι και βασιλεύοντες, και ου ξενίζονται μέλλοντες συμβασιλεύειν Χριστώ επί τω πλεονασμώ και τη παρουσία του πνεύματος, δια τί; επειδή όντες έτι εν σαρκι εΐχον τον νόστον εκείνον της γλυκύτητας και την ένέργειαν 30 εκείνη ν της δυνάμεως. 17.3 °Ον γαρ τρόπον όταν ή τις φίλος βασιλέως σχολάζων τω παλατίω, γνωρίζων τα μυστήρια και όρων αυτού την πορφύραν, συμβη δε τούτον γενέσθαι βασιλέα και στεφανωθήναι, ου ξενίζεται οϋτε πτοείται, επειδή εν πολλώ χρόνω ένεγυμνάσθη εις τα μυστήρια του παλατιού (ου γαρ 35 ενδέχεται τίνα των άγελιμαίων και ιδιωτών καΐ ξένων του μυστηρίου είσελθεϊν και βασιλευσαι εί μη τους έμπειρους και πεπαιδευμένους), — οΰτως και οϊ Χριστιανοί εν εκείνω τω αίώνι μέλλοντες βασιλεύειν ου ξενίζονται, ήδη προεγνωκότες τα μυστήρια της χάριτος, επειδή γαρ ό άνθρωπος παρέβη την εντολήν, ό διάβολος δλην την ψυχήν έκά- 40 λυψε καλύμματι σκοτεινω. λοιπόν ουν έρχεται ή χάρις και απεκδύεται όλον το σκέπασμα, ώστε λοιπόν την ψυχήν καθαράν γενομένην και άπολαβουσαν την ιδίαν φύσιν, το κτίσμα το άμωμον και καθαρόν, πάντοτε λοιπόν καθαρώς εν τοις καθαροϊς όφθαλμοϊς την δόξαν του φωτός του αληθινού καθοραν και τον άληθινόν ήλιον της δικαιοσύνης 45 έξαστράπτοντα εν αύτη τη καρδία. 17.4 "(ύσπερ γαρ εν τη συντέλεια περιαιρουμένου του στερεώματος λοιπόν οί δίκαιοι εν τη βασιλεία και τω φωτι και τη δόξη διάγουσι μηδέν έτερον όρώντες, ή καθώς ό Χριστός εν δόξη εστί πάντοτε εν δεξιά του πατρός, ούτως και ούτοι από του νυν εις εκείνον τον αιώνα άρπαχ- 50 θέντες και αίχμαλωτισθέντες πάντα τα εκεί κάλλη και τάς θαυματουργίας όρώσιν. ημείς γαρ επί γης δντες εν ουρανοϊς εχομεν το πολίτευμα, είς εκείνον τον κόσμον έχοντες την διαγωγήν καΐ την πολιτείαν κατά τον νουν και τον έσω άνθρωπον. ώσπερ γαρ ό φαινόμενος οφθαλμός καθαρός ων καθαρώς όρα πάντοτε τον ήλιον, οΰτως καΐ ό νους τελείως 55 καθαρισθείς πάντοτε όρα την δόξαν του φωτός του Χρίστου και σύνεστι τω κυρίω νυκτός και ημέρας, δν τρόπον το σώμα του κυρίου συναφθέν 27 έστεφανωμένοι: S. zu Η 6, 5 στέφανοι. 30 Rm 7, 5. 40 διάβολος: S. zu Η 16, 5 σατανδ$. 41 καλύμματι: S. zu Η 8, 3. 43 φύσιν: S. zu H 7, 4 φύσιν. 45 Mal 3,20. ήλιον: S. zu Η 11, 3. 49L cf. Eph l, 20. K M D F Z G 26 εύτρεπισμένην] ηΰτρ. Ff 29 παρουσία] Χ Κ i. m., Μ, χ D1 i. m., FZ G, παρρησία KD | έτι] < Ζ 30 Iv] + τη D 35 ένεγυμνάσθη] έγυμνάσθη F | τα μυστήρια] ι·»-' post παλατιού Ζ 36 τίνα] + εκ F 39 της] + θείας Ζ G cum BLC 40 ό2] + δε Μ 41 απεκδύεται] -6u- in plagula Κ, άπεκδέχεται F ψ 44 τοις καθαροΐ$] 21 Ζ 45 του αληθινού] 1 ~ post του (44) (sine του) Ζ 49 εν ] + τη Ζ 50/53 αίωνα - τον] < F 50 άρπαχθέντες] παραχθέντες Μ 52 δντες] + καΐ Ζ 54 yap] < FZ cum BLC

168

τη θεότητι πάντοτε σύνεστι τω άγίω πνεύματι. αλλά ταύτα τα μέτρα ουκ ευθέως καταλαμβάνουσιν οί άνθρωποι, εί μη δια καμάτου και θλί ψεως 60 και αγώνος πολλού. Εϊσι γαρ τίνες, δτι σύνεστιν αύτοϊς ή χάρις ενεργούσα και άναπαύουσα, σύνεστι δε και ή κακία ένδον, και τα δύο πολιτεύματα είς μίαν ενεργεί καρδίαν του φωτός και του σκότους. αλλά πάντως ερεϊς μοι * »τίς 17,5 κοινωνία φωτί προς σκότος;« (ή >τίς συγκατάθεσις ναω θεού μετά 65 ειδώλων ;< αποκρίνομαι σοί κάγώ το αυτό* >τίς γαρ κοινωνία φωτΐ προς σκότος< ή) που [γαρ] το θείον φως έττισκοτίζεται ή θολουται; και το άμίαντον και καθαρόν που μιαίνεται; γέγραπται γαρ· »και το φως εν τη σκο/τία φαίνει, και ή σκοτία αυτό ου κατέλαβε«, μονοτρόπως Μ β2β ουν ου χρή τα πράγματα νοεϊσθαι οΰτε μονομερώς, είς τοσούτον γαρ 70 τίνες αναπαύονται εν τη του θεού χάριτι, ότι ανδρειότεροι γίνονται της συνούσης αύτοϊς κακίας, καΐ έχοντες εύχήν και άνάπαυσιν πολλήν προς τον θεόν, άλλη ώρα ενεργούνται υπό λογισμών πονηρών και κλέπτονται υπό της αμαρτίας, έτι δντες εν τη χάριτι του θεού* οί δε ελαφροί και ίδιώται μερικώς ενεργούσης εν αύτοϊς της χάριτος νομίζουσι 75 μηκέτι είναι την άμαρτίαν. οί δε έχοντες διάκρισιν και δντες φρόνιμοι ου τολμώσιν άρνήσασθαι δτι ,,έχοντες την χάριν του θεού ουκ ένεργούμεθα υπό αισχρών και ρυπαρών λογισμών". πολλάκις γαρ εΰρομεν 17,6 εν τοις άδελφοΐς, ότι τοσαύτην εύρον χαράν και χάριν, ώστε εν πέντε και εξ ετεσι λέγειν αυτούς ότι ,,έξηράνθη ή επιθυμία"· και μετά 80 ταύτα ως ένόμισαν ήλευθερώσθαι απ' αυτής, έγκρυβεΐσα ή κακία έπεκινήθη αύτοϊς και κατεκαύθησαν τη επιθυμία, ώστε ξενίζεσθαι αυτούς και λέγειν δτι „μετά τοσούτον χρόνον πόθεν ήμϊν έπανέστη τοσαύτη κακία"; ουδείς ουν των εχεφρόνων τολμά ειπείν δτι „συνούσης μοι της χάριτος το δλον ήλευθέρωμαι της αμαρτίας", αλλά τα δύο πρόσωπα 52 Phil 3, 20. 54 cf. Rm 7, 22. 58 μέτρα: S. zu H 8, 3 τέλεια μέτρα. 62 σύνεστι: Stellen wie diese ber das gleichzeitige συνεΐναι von χάρις und κακία mit dem Menschen k nnten demVerf asser der H resienliste bei Johannes Damasc., De haer. 80, zum Anhalt gedient haben f r den Satz 1,3 a (zit. in Patrol. Syr. 1,3, ed. Kmosko, col. CCXXXIII): συνοικοΰσιν o Σατανας καΐ το Πνεύμα το ayiov εν τω άνθρώπω. κακία ένδον: S. zu H 11, 15 κακία. πολιτεύματα: ber die beiden πόλεις, die πόλις της κακίας των παθών und die πόλις φωτός Θεότητας, s. zu H l, 8 ιτόλει und πόλιν φωτός θεότητος. 63ί. II Cor 6, 14.16. 67f. Joh l, 5. 74 Ιδιώται: S. zu H 6, l Ιδιωτείαν. 80 ήλενθερώσθαι: S. zu H 2, 3 έλενθερίαν. 84 πρόσωπα: Im gleichen undogmatischen Sprachgebrauch (im Sinne von „Wesenheiten") H 26,15: τα δύο ττρόσωττα εσωθεν βρύει; Η 26, 18: έχων τα δύο τφόσωττα εν τη ψυχή (ebenso Η 40, 7). ττρόσωττα einfach „Dinge" H 32, 6. Η 26, 10: είς δύο ττρόσωττα („in E M D F Z G f 61 καΐ] < F 64 προς] + το Ζ 64/66 <ή - ή1)] secundum BLC (sed Β άττοκρινοομαι) 67 καΐ1] < Μ 71 αύτοϊς] αυτής Ζ 72 τον θεόν] αυτόν F | υπό] + των Ζ*, delevit Ζ 73 κλέπτονται] κόπτονται F 77 λογισμών] ~ post αίσχρών F 80 ήλευθερώσθαι] έλευθερωθηναι F | έγκρυβεϊσα] εκρύβη Μ | κακία] + καΐ Μ 81 κατεκαύθησαν] + εν Μ

εν τφ νφ ενεργείται, οί γαρ άπειροι των πραγμάτων, μικρόν τι ένερ- 85 γησάσης εί$ αυτούς της χάριτος, νομίζουσιν ότι ήδη ενίκησαν καί είσι Χριστιανοί τέλειοι, εγώ δε ούτως φημί τα πράγματα είναι, ώσπερ όταν ή εν ούρανω ήλιος εν καθαρφ αέρι καταλάμπων, και ελθωσι περί αυτόν νεφέλαι και καλύπτωσιν αυτόν και παχύνωσι τον αέρα, ουδέν ήδίκηται αυτός ενδότερος ων εκ του φωτός αυτού καί της ιδίας ύποστά- 90 σεως, — ούτως είσϊν οί μη τελείως καθορισθέντες · δντες δε εν τη του θεού χάριτι και κατεχόμενοι εν βάθει υπό της αμαρτίας εχουσι τα φυσικά κινήματα και τους λογισμούς αυτούς έρρωμένους προς τον θεό ν, καίτοι 17,7 μη δντες του αγαθού όλοτελώς. ούτως πάλιν οί κατεχόμενοι εν βάθει υπό του αγαθού μέρους (της χάριτος λέγω) έτι εΐσι δούλοι και 95 υποχείριοι τοις πονηροϊς λογισμοϊς και τω μέρει της κακίας. Πολλής ουν χρεία διακρίσεως, ίνα δια πείρας τις γνω ταύτα τούτον εχειν τον τρόπον, λέγω δε σοι, δτι και οί απόστολοι έχοντες τον παράκλητον όλοτελώς ουκ ήσαν αμέριμνοι· συνήν γαρ τη χαρά και τη αγαλλιάσει φόβος καί τρόμος εξ αυτής της χάριτος, ου του μέρους της κακίας, ΐοο αλλ' αύτη ή χάρις ήσφαλίζετο αυτούς, ίνα μη καν εις μικρόν τι έκτραπώσιν. ώσπερ γαρ ει τις βιζάκιον λίθου (Μψας είς τείχος, ουδέν εβλαψεν ή παρεκίνησε το τείχος· ή ώσπερ βέλος άποστελλόμενον κατά του φορουντος κλίβανον ουδέν ήδίκησεν ή τον σίδηρον ή το σώμα (αντικρούει γαρ και άντιπίπτει), — ούτως εΐ καί προσήγγιζέ τι μέρος κακίας τοις ι ο 5 άποστόλοις, ουκ εβλαπτεν αυτούς, επειδή ήσαν ένδεδυμένοι την τελείαν / Μ β2θ δύναμιν του Χρίστου, καί ούτοι δε ούτοι τέλειοι δντες είχον την έλευθερίαν του έπεργάσασθαι τάς δικαιοσύνας. doppelter Beziehung") νοείται τα πράγματα; ebenso H 37, 8: εκκλησία εν δυσΐ προσώποις νοείται. Η 15,5 bedeutet ττρόσωττον „Beispiel": Kai ττάλιν εν Ιτέρω προσώπω λέξω; ebenso Η18,7: πρόσωπα δε εκ τω ν φαινομένων εν κοσμώ απολαύσεων ένέγκωμεν; hnlich Η 45, 6: at yap παραβολαΙ ώσπερ πρόσωπα εχουσιν εΙ$ το πνευματικόν έργον. Η 15, 32 hei t es „Antlitz": Wir alle haben εν πρόσωπον του Αδάμ. — Origenes setzt το ένδον πρόσωπον mit dem ήγεμονικόν ημών gleich (Jerem. Horn. V, 9 [111,39,8]); er fragt unter diesem Stichwort (τίνος πρόσωπον εστίν) nach dem Subjekt einer Schriftaussage (Horn, ber I Sam 28,3-25 [III, 286, Iff. 30]; Klagel. Komm. CXVI [III, 277, 14] u. .). 92 βάθει: S. zu H 8, 1. 93 κινήματα: Anders die von der από δαιμόνων unterschiedene κίνησις φυσική in den Apophth. patr. Anton 22 (MPG 65, 84A). — Vgl. Clem. Alex., De providentia Frgm. 40 (111,220, 15): θέλησίς εστί φυσική αυτοκράτορας νου αυτεξούσιος κίνησις ή νους περί τι αυθαιρέτως κινούμενος. 95 μέρους: S. zu H 12, 8 μέρει πονηρω. 97 πείρας: S. zu Η 8, 4. 98 απόστολοι: S. zu H 12, 17. 99 αμέριμνοι: S. zu H 10, 2 άμεριμνίαν. 99 cf. Act 2, 46. 100 cf. I Cor 2, 3. 107 τέλειοι: S. zu K M D F Z G 85 έ ν τ ω ν ω ] έ ν ω (= έννω) Ζ 86 είς] < F | ήδη ενίκησαν] 21 M 88ψοΟρανω] + ό Μ | καταλάμπων] λαμπών D, corr. D1! 93 λογισμούς] διαλογισμούς Z 95 λέγω] < F 97 ταΟτα] τα τοιαύτα Μ 101 αλλ'] αλλά MD 104 κλίβανον] KDFG, θώρακα Κ i. m., M, X D1 i. m., Z (Θώραξ χαλκοΟν!) | ουδέν ήδίκησεν] < Mf 108 έπεργάσασθαι] άπεργ. (F?) Z cum B Ι7Ο

Έττειδή ούν τίνες λέγουσιν, δτι μετά την χάριν άμεριμνία εστί της 17,8 110 ψυχής, ό θεός και εν τοις τελείοις έτπζητεΐ το βέλημα της ψυχής, εις διακονίαν του πνεύματος, όπως συμφωνήσωσι · λέγει γαρ ό απόστολος · »το πνεύμα μη σβέννυτε«. τινές μεν ουν εν αύτοϊς ουκ ήθελον έπιβαρεΐς άλλοις γίνεσθαι, τινές δε έαυτοϊς έστοίχουν, άλλοι δε λαμβάνοντες παρά κοσμικών διεδίδοσαν τοις πτωχοϊς· τούτο δε άξιώτερόν εστίν, οί μεν γαρ έχοντες την χάριν το εαυτών μόνον μεριμνώσιν, άλλοι δε καΐ ετέρας ψυχάς ώφελήσαι σπουδάζουσιν · ούτοι πολλω εκείνων ύπερέχουσιν. άλλοι δε την χάριν έχοντες υπέρ του ονόματος του θεού τα σώματα αυτών παραδιδόασιν είς ύβρεις καΐ πάθη · πάλιν ούτοι εκείνων ανώτεροι είσιν. τινές αρετή ν μετιόντες θέλουσι κομπάζειν και τιμασθαι υπό των 120 ανθρώπων, λέγοντες Χριστιανοί είναι και μετέχειν πνεύματος αγίου, άλλοι δε κρύπτειν εαυτούς και από συντυχίας ανθρώπων σπουδάζουσιν · ούτοι πολλφ εκείνων ΰπερέχουσιν. οράς πώς και εν αυτή τη τελειότητι ευρίσκεται εύνοια προς τον θεόν από φυσικού θελήματος επιτελούμενη, ανωτέρα και πλεονάζουσα. 125 "(Οσπερ ει τις πενιχρά ενδύματα περιβεβλημένος εν όράματι εαυτόν 17,9 ΐδη πλουσιον, άναστάς δε εξ ύπνου πάλιν ΐδη εαυτόν πένητα και γυμνόν, ούτως και οί λόγον πνευματικόν λαλουντες τη ακολουθία δοκουσι λαλεϊν, Η 15, 18. 107 έλενθερίαν: S. zu H 2, 3. 108 δικαιοσύνας: S. zu H 10, 1. HOL cf. II Cor 3, 8. διακονίαν: S. zu Η 8, 4 διακονίαν λόγου. 112 I Thess 5, 19. έπιβαρεϊς: Vgl. Apophth. patr. Pambo 8 (MPG 65, 369 C); Arsen 16. 20 (ebd. 92BC); Philagrios (ebd. 436A). 114 πτωχοϊς'. Hier auf έτέραι ψυχαί bezogen, als h herwertig betrachtet.—Vgl. Apophth. patr. Zeno 2 (MPG 65, 176C). Vgl. H. Hilgenfeld, Syrische Lebensbeschreibung des Hl. Symeon (Stylites), c. 94 (TU 32, 4, S. 137). 118 ανώτεροι: S. zu H 15,2 μάρτυρες. 120 XQunutvol: S. zu H5,1. 121 κρύπτειν: κρύτττεσβαι der βασιλεία του φωτός bzw. του σκότους Η 2,5; Els yap τάς θλίψεις καΐ παθήματα καΐ υπομονή ν καΐ πίστιν έγκεκρυμμέναι είσΐν αϊ έπαγγελίαι Η 5, 6 (Ζ. 346f.). έναποκεκρυμμένα ήμΐν sind auch die πάθη Ερ. 2 (MPG 34, 412C). σνντνχίας: Eine solche Einsch tzung des Eremiten- bzw. Reklusentums ist bei Symeon ungew hnlich. 123 θελήματος: Vgl. aber H 5, 6 (Z. 148ff.) ber die Unvereinbarkeit des Strebens nach der βασιλεία mit dem ζην εν τοις Ιδίοις θελήμασι (vgl. auch H 53, 8). Seit dem S ndenfall ist die Seele gebunden und kann nicht ως θέλει άγαπδν τον κύριον καΐ ως θέλει τπστεύειν καΐ ως θέλει προσεύξασθαι (Η 21, 2). Aber nach Η 37,10 ist το θέλημα του άνθρωπου eine παράστασις υποστατική f r die τελεσιουργία του θεοϋ. θέλημα als μέλος ψυχής neben νους und συνείδησις Η 7, 8. θέλημα του σκότους Η 9,12. —Vgl. Herakleon bei Origenes, Joh. Komm. XX, XXIV, 211 (IV, 359, 7): τον διάβολον μη εχειν θέλημα αλλ' επιθυμίας. Definitionen von θέλησις bei Clem. Alex., De providentia Frgm. 40 (III, 220, 13). 127 λόγον K M D F Z G 125 ενδύματα] Ιμάτια F \ εαυτόν] αυτόν Μ 109 εστί] ~ post 1 ψυχής (110) F 114 διεδίδοσαν] διέδοσαν Κ 116 σπουδάζουσιν] + και κάμνουσιν υπέρ αυτών ZG 116/118 ούτοι - πάθη] ^ post ΰπερέχουσιν (122) (sine ούτοι πολλω εκείνων ύπερέχουσιν) ZGy 118 ανώτεροι] ~ post ούτοι ZG 122 πώς] ως F 123 εύνοια] άνοια F 125 ενδύματα] Ιμάτια F| εαυτόν] αυτόν Μ

μη έχοντες δε το έργον των λόγων εν γεύσει τινΐ και δυνάμει και πληροφορία εν τφ νφ κεκυρωμένον εν φαντασία τινί στήκουσιν. ή ώοττερ γυνή έχουσα όλοσηρικά και μαργαρίτας περιβεβλημένη εί$ πορνεϊον 130 προέστηκεν, ούτως και επί των τοιούτων ή καρδία αυτών πορνεϊον εστίν ακαθάρτων πνευμάτων, και λαλεϊν Θέλουσι περί δικαιοσύνης μη παρακύψαντες εις τα πράγματα. 17,10 "ύύσπερ γαρ ουκ εστί δυνατόν ΐχθύν άνευ ύδατος ζήσαι ή άνευ ποδών περιπατήσαί τίνα ή άνευ οφθαλμών ίδεϊν φως ή άνευ γλώσσης λα- 135 λεϊν ή άνευ ώτων ακούει ν, ούτως άνευ του κυρίου "Ιησού και της ενεργείας της θείας δυνάμεως ουκ εστί γινώσκειν μυστήρια και σοφίαν θεού ή είναί τίνα πλούσιον και Χριστιανόν. ούτοι γαρ εΐσι σοφοί και πολεπνενματικόν: S. zu Η 5, 6 (Ζ. 153) λόγος του κυρίου. 137 γινώσκειν: Das γινώσκειν der μυστήρια θεία auch Η 49, l an die ενέργεια του πνεύματος gebunden; an das επιγνώναι des αξίωμα der eigenen Seele H 27, 1. Die δύναμις εξ ύψους vermittelt auch die Erkenntnis des φονεϋς της ανθρωπότητας in der Seele (H 51, 2) und die der eigenen πτώσις (H 27, 1). Erkennen der verborgenen ττάλη und εναντίωσις im Herzen als besondere F higkeit H 21, 3; durch ττάθη verhindert H 21, 4. ber die menschlicher Weisheit unzug ngliche Art dieser Erkenntnis s. zu H 9, 8 γινώσκειν. ber die Geschichte des Sprachgebrauchs von γινώσκω und γνώσις vgl. Bultmann in ThWB I, 688-715. S. auch zu H 7, 5 und H 29, 6 γνώσεως. μυστήρια: S. zu H 8, 5. 138 σοφοί: Gew hnlich sind bei Symeon l σοφοί den begnadeten ίδιωται entgegengestellt (z. B. H 42, 1. 2), die jenen im Erfassen der g ttlichen σοφία (Η 15, 14. 15), der λεπτότης der Seele (H 49, 4), im Erreichen des Siegeskranzes (H 43, 8) berlegen sind. Das gilt selbst von Aristoteles, Plato und Isokrates, den φρόνιμοι όντες εν γνώσει (Η 42, 1). Nach H 45, 2 geh ren die διάφοροι σοφοί κατά κόσμον, auch wenn sie δια φιλοσοφίας άρετήν έπεδείξαντο, zu den τεχνϊται, die die einwohnende S nde nicht erkennen. Erst recht haben sie so wenig wie die βασιλείς oder τεχνϊται ein ϊαμα σωτηριώδες der Seele zu bieten (H 45, 4). Die rechte Erkenntnis Christi l t sie deshalb ihre σοφία mit F en treten (H 51, 1). Im Vergleich mit den von der Gnade Erleuchteten sind die σοφοί wie die K nige und Machthaber ως ελάχιστοι καΐ ευτελείς (Η 38,4). Wie ein fehlerhaft geborenes, verkr ppeltes Kind, ούτως είσΐν ot σοφοί οί Θέλοντες διερμηνευταΐ των γραφών είναι μη έχοντες το οϋράνιον ιτνεΰμα (Κ1.-Β., S. 71, 16ff.). Doch ist es den φιλόσοφοι (wie freilich allen Juden und Griechen) ebenso um καθαρότης zu tun, wie Gesetz, Apostel und ή του σωτήρος ελευσις um deretwillen kamen (H 17, 15); s. auch zu H 6, 2. Die Ratsuchenden sollen ττροσκαρτερείν ... τοις όντως σοφοΐς εν κυρίω καΐ ουκ εν κοσμώ (Κ1.-Β., S. 30, 8). — Clem. Alex. (Strom. I, XVII, 87, 7 [II, 56, 16]) unterscheidet τους όντως σοφούς und τους δοκησισόφους, bzw. die σοφοί κατά κόσμον von denen κατά Θεόν, denen er die ττίστις vorbeh lt (Paed. Ill, XI, 78, 2 [I, 279, 17]); die νήτποι sind έττιτηδειότεροι εις σωτηρίαν als die εν κοσμώ σοφοί (Paed. Ι, VI, 32, 2 [Ι, 109, 8]). Im brigen kann Clemens nach seinen Voraussetzungen nat rlich die Abwertung der σοφοί noch weniger vollziehen als Origenes, der die δοκοϋντες είναι σοφοί Celsus berl t (Contra Celsum VII, 66 [II, 215, 26]), w hrend ihm sonst οί σοφοί ein Ehrentitel der Gott K M D F Z G 128 λόγων] όλων F 129 κεκυρωμένον] κεκρυμμένον F 130 πορνεϊον] + δε Ζ f 134 δυνατόν] < F 136 ώτων] ώτίων F | Ίησοΰ] < Μ | καΐ] < F 138 κα!*] < F 172

μισταί και ανδρείοι και φιλόσοφοι θεοΰ οι οδηγούμενοι και ττοιμαινόμενοι 140 κατά τον έσω άνθρωπον υπό της θεϊκής δυνάμεως, οί γαρ φιλόσοφοι των Ελλήνων λόγους μανθάνουσι, και άλλοι εϊσΐν >ίδιώται τω λόγω<, εύφραινόμενοι και άγαλλιώντες επί TTJ του θεού χάριτι, άνδρες θεοσεβεϊς. διακρίνωμεν ουν ττοϊοί εϊσι βελτίονες. >έν έργω και δυνάμεκ φησΐ >έστΐν ή βασιλεία του θεου<· ουκ εν λόγω, αλλ' εν έργω καί δυνάμει. 145 Το ουν ειπείν τίνα ότι „ό άρτος οΟτος από σίτου γεγένηται", εΰκολον 17,11 εστί* πώς δε λεπτώς κατασκευάζεται και πέττεται άρτος, χρή ειπείν, το / ουν λαλήσαι περί απάθειας και τελειότητος εΰκολον · πείρα δε Μ eaa διελθεϊν εϊς την κατασκευήν της τελειότητος ολίγων εστί. το γαρ εΰαγγέλιον ένσυντόμω άπεφήνατο1 >μή όργισθής, μη έπιθυμήσης · εάν τίς σε ραπίση 150 είς την σιαγόνα, παράθες καί την άλλην εάν τις κρίνη δραί σου το ιμάτιο ν, δός αυτφ και τον χιτώνα<. ό δε απόστολος επακολουθών, πώς χρή κατά μικρόν το έργον της καθάρσεως μετά υπομονής και μακροθυμίας γίνεσθαι, διδάσκει, πρώτον γαλακτοτροφών ως νηπίους, είτα φέρων εϊς αΰξησιν και τελειότητα* είπε γαρ το εΰαγγέλιον γενέσθαι Zugeh rigen bleibt (ebd. VIII, 10 [II, 228, 14]), an dem auch Mose (ebd. VI, 4 [II, 74,12]) und Paulus (ebd. VII, 50 [11,200,29]) teilhaben. Jerem. H rn. VIII, 5 (III, 60, 28) unterscheidet den σοφός vom πιστός, den, der Gnosis hat, von dem, der ein anderes χάρισμα hat, ohne Wertunterschied. 139 οδηγούμενοι: Wird όδηγέω auch einmal von den άνθρωποι του θεοΰ, die andere Seelen f hren, gebraucht (H 55, 1), so beschr nkt sich seine Verwendung sonst durchweg auf die F hrung der Christen durch Gott (H 38, 5), Geist (H 18, 7. 11; 44, 9; 47, 11), Licht (H l, 9; 15, 52; 33, 4), Gnade (H 18, 9; 38, 4), δύναμις Θεοΰ (Η 47, 12), den einwohnenden himmlischen Christus (H 14, 3) und χεΙρ θεού (Η 50, 2). Dieser st ndlichen (H 16, 6) F hrung gilt es auch inmitten aller K mpfe (H 15, 18) sich anzuvertrauen (H 18, 5); sie ist Gegenstand des Gebetes (H 18, 11) und f hrt είς παν το θέλημα του θεοΰ (Η 18, 11), έττΐ την άλήθειαν (Η 47, 12 — ohne Anlehnung an Joh 16, im Sinne von „lehren"; s. Michaelis in ThWB V, 104). Vgl. auch H 32, 3: οί κάτω γαρ καί οί άνω OTTO ενός πνεύματος κυβερνώνται; Η 23, 2 spricht von der Seele χαλιναγωγουμένη ύττό του πνεύματος. — Vom πνεϋμα sagt Clem. Alex. (Paed. II, II, 20, l [I, 168, 5]), da es beim Abendmahl είς άφθαρσίαν οδηγεί; Quis dives salv. 42, 16 (III, 190, 22) hei t es vom σωτήρ, er sei οδηγών είς τους κόλπους του πατρός (doch ohne mystische Bedeutung wie bei Symeon). — Vgl. Reitzenstein, Mysterienreligionen, 19273, S. 297; Michaelis in ThWB V, 101. 140 cf. Rm 7, 22. 141 II Cor 11, 6. 1431. I Cor 4, 20. 147 λαλήσαι: Das gleiche λαλείν Η 37, 10: μέρος τι των θαυμασίων αϋτοΰ. ber diesen λόγος πνευματικός s. zu H 5, 6 (Ζ. 153) λόγος του κυρίου. άπαΟκίας: S. zu H 2, 4 απαθές. 148 τελειότητος: S. zu H 8, 3. 149Η. Mt 5, 22. 28. 39f. 152 καθάρσεως: S. zu H 14, l καθαρίσει. 153f. cf. I Cor 3, I f . ; cf. Hbr 5, 12f.; 6, 1. 1541. Ein Vergleich (der Satz wird in B auch durch ein οίον eingeleitet!), nicht Anspielung auf ein beKMDFZG 143 φησΐ] ~ post έργω MD1 143/145 φησί-τινα ό (τι)] D incertum, txt in rasura breviori et i. m. D1 145 ότι] < M 146 πέττεται] -f- ό F 147/148 εΰκολον-τελειότητος] < F 148 διελθεϊν] έλθεϊνD, corr. D1 f 152 έργον] μέτρον Μ 173

από έρέας στιχάριον ό δε απόστολος εμήνυσε την λεπτότητα πώς 155 κατασκευά ζεται. 17.12 Οί ουν λόγους πνευματικούς λαλουντες άνευ της γεύσεως τοιούτω τινι έοίκασιν, ώσπερ ίνα τις έπιβαλόντος καύσωνος διοδεύη εν πεδίω έρήμω, και ων εκδιψος διαγραφή πηγήν ρέουσαν ύδωρ, σκιογραφών εαυτόν πίνοντα, οπότε τα χείλη αυτού κατεξήρανται και ή γλώσσα 160 εκ της καταλαβούσης δίψης· ή ίνα τις λαλήση περί μέλιτος ότι γλυκύ εστί, μη γευσάμενος δε ουκ οΤδε την δύναμιν της γλυκύτητας, — οϋτως και οί λόγον λαλουντες περί τελειότητας και άγαλλιασμου ήτοι άπαθείας, μη έχοντες δε ενεργεία και πληροφορία τα πράγματα* ουχ' ως λαλουσιν, οΰτως είσίν άπαντα, όταν γαρ ό τοιούτος καταξιωθη ποτέ 165 μερικώς εν έργω εΰρεθήναι, διακρίνει καθ' εαυτόν ότι ,,ου καθώς υπελάμβανον οΰτως εΟρον"· άλλως γαρ έλάλουν και άλλως το πνεύμα εργάζεται. 17.13 Ό γαρ Χριστιανισμός βρώσίς εστί και πόσις* και δσω τις εσθίει απ' αυτού, εκ της ήδύτητος έπι πλεϊον ερεθίζεται ό νους, ακατάσχετος και ιτο ακόρεστος υπάρχων καΐ άπλήστως επιζητών και έσθίων. ή ώσπερ εάν η" τις δίψων καΐ έπιδοθή ούτω πόμα γλυκύ, είτα άρξάμενος της γευσεως σφοδροτέρως έγγίζη τω ποτώ μειζόνως έκκαιόμενος, και σχεδόν άπαυστός εστίν ή γευσις του πνεύματος, ως τοιούτω τινι άπεικάζεσθαι. καΐ ταύτα ου λόγοι ψιλοί · εργασία γαρ εστί του αγίου πνεύματος εν μύστη- 175 ρίω διακονούσα τω νώ. νομίζουσι δε τίνες δτι άπεχόμενοι γυναικός stimmtes Wort Jesu (oder Z. 155f. des Paulus). Sprichw rtlich? Vgl. Stiglmayr, S. 21 f. 155 λεπτότητα: S. zu H 16, 5. 157 γευσεως: S. zu H 14, 3. 169 Χριστιανισμός: S. zu H 4, 1. 175 λόγοι ψιλοί: Gegen berstellung von λόγοι ψιλοί und ενέργεια του αγίου πνεύματος auch H 27, 12, von λόγφ μόνον ή γνώσει ψιλή und εν λόγω καΐ εργφ δι' αυτών των πραγμάτων Η 37, 2; Erfahrung gilt mehr als blo e Worte: ή γαρ ττεϊρα πολύ βεβαιότερα εστί των στηκόντων εν λόγοις ψιλοΐς (Kl.-B., S. 27,19). Dagegen will die Unterscheidung von „gesprochenem" und „wesenhaftem" Wort das erste nicht einfach entwerten, so hoch das andere auch dar bersteht: Jeder, der die Worte h rt, soll hoffen δέξασθαι τον εν ύποστάσει όντα λόγον καΐ παρ* αυτού μαθεΐν πασαν δικαιοσύνην (Kl.-B., S. 15, 6). Da Worte die Einsichten nicht erreichen, ist Gemeingut aller mystischen Theologie; vgl. z. B. Gregor v. Nyssa, Hohel. Komm., or. Ill, p. 86, 1: Auch f r den Apostel Paulus ανέκφραστα μένει περί θεού τα νοήματα; ebd. ρ. 87, 12: Alle Worte sind nur cbs εναύσματα τίνα σπινθηροειδη. ber den Unterschied zwischen den Worten vgl. Kl. - B., S. 29, 27 ff.: Aus den vielen, die in der Welt δια λόγων ποικίλων καΐ σοφιών ihren Trank kredenzen, heben sich die heraus, die πνεύματι άγίω λαλούντες καΐ χάριτι ήρτνμένοι, οΐ ζώστ) φωνή καρδίας φθεγγόμενοι καΐ ου ψόφοις καΐ κόμποις χειλέων Freude bringen δια της εν αύτοϊς λαλούσης χάριτος. Der griechische Gegensatz λόγος-εργον ist in Richtung auf I Cor 4, 20 umgebildet. Vgl. Debrunner-Kleinknecht in ThWB K M D F Z G 158 διοδεύη] διοδεύση F 164 δε] < D | ενεργείακαΐ πληροφορία] -ανκαΙ-avD 169 Χριστιανισμός] Χριστιανός F 171 ή] < D 173 έγγίζη] εγγίζει ΜΖ | καΐ σχεδόν απαυστός] ούτω πώς ακόρεστος Β

174

και πάντων των φαινομένων ήδη άγιοί είσιν. αλλ' ούχ ούτως εστίν, έτι γαρ ή κακία εν τω νώ και εν τη καρδία ζή και επαίρεται, ούτος δε εστίν άγιος ό καθαρθεΐς καΐ αγιαστείς κατά τον έσω άνθρωπον. οπού 180 γαρ ή αλήθεια ανακύπτει, έκεϊ μάχεται ή πλάνη σπουδάζουσα καλύψαι και θολώσαι. "Οτε οϊ Ιουδαίοι εκράτουν την Ιερωσύνην, και εξ αυτού του έθνους 17,1* έδιώκοντο και έθλίβοντο, επειδή είστήκεισαν εν τη αλήθεια, Έλεάζαρος και οί Μακκαβαϊοι. νυν δε επειδή από του σταυρού και του καταπετά185 σματος άνεχώρησεν εξ αυτών το πνεύμα, λοιπόν ώδε απεκαλύφθη και ενεργεί ή αλήθεια, πάλιν ουν εξ αυτού του έθνους διώκονται, εξ αυτού δε του έθνους έδιώκοντο και έθλίβοντο, ίνα γένωνται / μάρτυρες οί Μ ess φιλαλήθεις, πώς γαρ φανήσεται ή αλήθεια, εί μη εχοι τους Οπεναντίους, ψευδείς όντας και κατά αληθείας τρέχοντας; είσΐ δε και εν τοις άδελ190 φοϊς βαστάζοντες πάθη και θλίψεις, πολλής δε χρήζουσιν ασφαλείας, ίνα μη πέσωσιν. εϊς γαρ τις των αδελφών συνευχόμενός τινι ήχμαλωτίσθη Οπό θείας δυνάμεως, και άρπαχθείς είδε την άνω πόλιν Ιερουσαλήμ και είκόνας φωτεινάς και φως άπειρον, και ήκουσε φωνής λεγούσης* „ούτος εστίν ό τόπος της καταπαύσεως των δικαίων". 195 και μετά μικρόν φυσιωθεις καΐ νομίσας περί εαυτού έωρακέναι, μετά τούτο ευρέθη έμπεσών εις τα άδυτα και βαθύτατα της αμαρτίας, είς μυρία κακά. εί ουν ό εσώτερος και υψηλός έπεσε, πώς δύναται 17,1δ λέγειν ό τυχών ότι „νηστεύων καϊ ξενιτεύων και διασκορπίζων τα IV, 74. 83ί. 177 άγιοι: S. zu Η 15, 8. 179 cf. Rm 7, 22. 179Μ. Sprichw rtlich ? Vgl. Stiglmayr, S. 23. 180 αλήθεια: S. zu H 12, 17. 182 ίερωσννην: Die Ιερωσύνη des Μωσής καϊ Ααρών, der Ehre geb hrt, auch wo sie ein Kaiphas innehat, wird H 26, 23 der αληθινή des Petrus gegen bergestellt. 183 έδιώκοντο: S. zu H 15, 11. 12 διωγμό?. cf. Joh 8, 44. 183f. II Macc 6 f. 184 σταυρόν: S. zu H 15, 11. 12. 184 καταπετάσματος: Me 15, 38. Der gleiche Gedanke in H 4, 20: του αγίου πνεύματος εκείθεν άναχωρήσαντος, δτε »το καταπέτασμα του ναοϋ έσχίσθη«. Zur Vorstellung vgl. die aus dem Tempelinnern schallende Stimme: μεταβαίνομεν εντεύθεν, bei Josephus, Bell. VI §299 (ed. Niese VI, p. 552, 14). In bertragenem Sinne die nur den Christen ge ffneten Geheimnisse des Geistes verschlie end H37,5. 186 διώκονται: Zusammenhang von Geist und Verfolgung H 15, 11. 12: όπου γαρ εστί το πνεϋμα το αγιον, έκεϊ επακολουθεί ό διωγμός καϊ ή πάλη. Von einem καταδιώκει ν der Seele (die unter F hrung der δύναμις θεοϋ der καταδυναο-τεία des πνευματικός Φαραώ entflieht) δια θλίψεων καϊ πειρασμών καϊ πολέμων αοράτων spricht Η 47, 12. S. auch zu H 15, 11. 12 διωγμός. 187 μάρτυρες: S. zu Η 15, 2. 188 φιλαλήθεις: S. zu Η 10, 1. 190 θλίψεις: S. zu Η 11, 14. 191 f. ήχμαλωτίσθη: S. zu H 2, 2 αίχμαλωτεύσαντες. 193 Ιερουσαλήμ: S. zu Η 4, 12. φως άπειρον: S. zu Η 14, 2 φως του Χρίστου. 194 cf. Jes 66, 1. 198 ξενιτενων: ξενιτεία neben πτωχεία, κακουχία und αίτησις KMDFZ (nsque ad 188 φίλα-) G 177 ήδη] ~ post είσιν F 182 δτε] δτι F | οί] < FZ 183 Έλεάζαρος] χ ως Έλεάζαρος i. m. D^Dtxt) 187 του] < D, add. i. m. D1 | l] < F 188 εχοι] KFG, έχει M, εχη D | ύπεναντίους] εναντίους F 189 κατά] + της M ψ 195 εαυτού] αυτοϋ Μ f 198 καϊ ξενιτεύων] < D, add. i. m. D1

175

υπάρχοντα ήδη άγιος ειμί", ου γαρ ή αποχή των κακών αυτή εστίν ή τελείοοσι$, αλλ' ει εϊσήλθες εϊ$ τον νουν τον ήφανισμένον και απέ- 200 κτεινας τον δφιν τον κατώτερον του νου και βαθύτερον των λογισμών, εις τα λεγόμενα ταμιεϊα καΐ άποθήκας της ψυχής φωλεύοντα και φονεύοντα σε (άβυσσος γαρ εστίν ή καρδία)· ει τοίνυν εκείνον έφόνευσας, και πασαν την εν σοι άκαθαρσίαν έξέβαλες. όλοι γαρ οί φιλόσοφοι και ό νόμος και οί απόστολοι και ή του σωτήρος ελευσις περί καθαρότητος 205 τον λόγον ποιούνται, πας γαρ ανθρώπων, είτε Ιουδαίων είτε Ελλήνων, αγαπά την καθαρότητα, ει και ου δύνανται καθαρεύειν. χρή ουν έπιζητήσαι, πώς και δια τίνων δύναται το καθαρόν της καρδίας γενέσθαι, ουδαμώς έτέρωθεν εί μη δια του υπέρ ημών σταυρωθέντος · αυτός γαρ εστίν >ή οδός, ή ζωή, ή άλήθεια<, »ή θύρα«, ό μαργαρίτης, >ό 2ΐο ζών και ουράνιος άρτος <. και ουκ εγχωρεϊ τίνα άνευ εκείνης της αληθείας άλήθειαν γνώναι ή σωθήναι. ώσπερ ουν εις τον έξω άνθρωπον και εις τα φαινόμενα πράγματα άπετάξω πασι και διέδωκας την ϋπαρξίν σου, οϋτω και εν τη σοφία τη κοσμική εί γνώσιν έχεις καΐ λόγων ίσχύν, άπορρίψασθαι πάντα οφείλεις και μηδέν ήγήσασθαι, ΐν' οΰτω δυνηθης 215 τη >μωρία του κηρύγματος < οΐκοδομηθήναι, όπερ κήρυγμα εστίν ή αληθής σοφία, ουκ έχουσα κόμπον λόγων, αλλά δύναμιν δι' αγίου σταυρού ένεργουμένην. δόξα τη όμοουσίω τριάδι εϊς τους αίώνας. αμήν. als Grundleistung des messalianischen M nchtums H 11, 15. ξενιτεία d rfte hier im Sinne der asketischen Heimatlosigkeit zu verstehen sein, schwerlich in dem des Wanderm nchtums; dagegen scheint die Verbindung von Obdachlosigkeit und Umhergehen auf ein solches hinzuweisen: δταν λείψη σοι οίκος ... δταν περιπατήσπς (Kl.-B., S. 26, 26ff.). Vgl. Apophth. patr. Bessarion 12 (MPG 65, 144C): Δει yap με συνεχώς άποπλανώμενον, τελειώσαι τον δρόμον. S. auch zu H 15, 26 ξένοι. 201 δφιν: S. zu H 15, 13. 205 καθαρότητας: S. zu H 14, 1 καθαρίσει. 206 Ιουδαίων: Wie hier selbst Juden und Griechen die Liebe zur καθαρότης zugesprochen wird, hei t es H 8, 6, da der Begnadete sie nicht mehr verurteilt. Juden und Griechen wie I Cor l, 23f. verbunden in H 11, 10. 210f. Joh 14, 6; Joh 10, 9; Job 6, 51. 211 άρτος: hnliche Listen von Attributen Christi H 26, 23; 31, 4; 34, l und besonders H 52, 7. 213 cf. Lc 14, 33. 214 σοφία: S. zu H 6, 2. γνώσιν: S. zu H 7, 5. 216 κήρυγμα: I Cor l, 21. hnlich besteht H 28, 7 το των αποστόλων κήρυγμα >ούκ εν λόγαχ μόνον ακοής, sondern, wie die βασιλεία του θεοΰ ... εν δυνάμει καΐ ενεργεία πνεύματος. Der Anklang an I Cor 1, 18; 2, 5 l t auch hier το κήρυγμα als das apostolische erscheinen. — κήρυξ f r Apostel gebraucht H 32, 5: ό κύριος ... όητέστειλεν αυτούς (sc. αποστόλους) εύαγγελιστάς καΐ κήρυκας όλου του κόσμου; Η 51, 1: αλιείς γεγόνασι κήρυκες. Dagegen bedeutet H 55, 2 κηρύσσειν pneumatisches Reden: εΐ από χάριτος λαλεί, καΐ αναγκάζεται υπό τίνος κηρύσσειν τον λόγον. K M D F G 200 ήφανισμένον] ήμφιεσμένον F 203 Ιφόνευσας] + συ? Κ | καΐ] < F 204 Ιξέβαλες] -+- καυχησαι εν θεώ (κυρίω C) περί καθαρότητας BC 207 καΐ] D1 s. 1., G cum BC, < KM(F ?) | δύνανται] δύναται F 213 τα - διέδωκας] < F 214 έχεις καΐ λόγων] είχες λόγον καΐ F 216 ή] < F 218 αίώνας] + των αΙώνων F 176

ΟΜΙΛΙΑ ΙΗ. Ει τις εν τω κοσμώ πλούσιος σφόδρα τυγχάνει και θησαυρόν από- 18,1 κρυφον κέκτηται, εκ του Θησαυρού και ττλούτου ουττερ έχει ττάντα δσα θέλει κτάται, και οία βούλεται εν τφ κοσμώ εξαίρετα κτήματα ευχερώς 5 επισυνάγει τφ Θησαυρώ, πεποιθώς ότι δι' αύτοο ττασαν κτήσιν ην αν βούληται ευκόλως κτάται, οΰτως καΐ οί ζητουντες παρά θεού και εύρόντες και έχοντες τον έττουράνιον TOO πνεύματος θη/σαυρόν, αυτόν τον Μ ese κύριον εν ταϊς καρδίαις αυτών έλλάμποντα, πάσαν δικαιοσύνη ν αρετών και πασαν κτήσιν άγαθότητος των εντολών του κυρίου εκ TOO θησαυρού ίο του εν αυτοϊς δντος Χρίστου έπιτελοϋσι και δΓ αυτού πλείονα πλουτον ουράνιο ν έπισυνάγουσι. δια γαρ του επουρανίου θησαυρού πασαν αρετή ν δικαιοσύνης κατεργάζονται, πεποιθότες επί τω πλήθει του εν αυτοϊς πλούτου πνευματικού, και ευκόλως πασαν δικαιοσύνη ν και εντολή ν του κυρίου δια του αοράτου της χάριτος εν αυτοϊς πλούτου 15 εργάζονται, φησί δε καΐ ό απόστολος· >εχοντες τον θησαυρόν τούτον εν όστρακίνοις σκεύεσκ, τουτέστιν δν εν σαρκι όντες κτήσασθαι εν έαυτοΐς κατηξιώθησαν, την άγιαστικήν δύναμιν του πνεύματος, και πάλιν »δς έγενήθη ήμϊν σοφία από θεού, δικαιοσύνη τε και αγιασμός και άπολύτρωσις«. ό ουν εύρων και έχων εν έαυτώ τον επουράνιον τούτον 18,2 20 του πνεύματος θησαυρόν, πασαν δικαιοσύνην εντολών και πασαν 2 θησαυρόν: Der mit dem κύριος gleichgesetzte, in der Seele aufzunehmende (vgl. H 43, 7; 50, 4) θησαυρός als Gegenstand des Gebets auch H 3, 3. Er ist die Quelle der einst auch leiblich hervortretenden δόξα (Η 5, 8) und jetzt die der λόγοι πνευματικοί der Begnadeten (H 18, 6). Nach H 18, 2 macht er πασαν δικαιοσύνην εντολών leicht und ist also einfach mit dem επουράνιος Χριστός oder dem πνεύμα oryiov gleichzusetzen (H 18, l: θησαυρόν ... τουτέστιν ... την άγιαστικήν δύναμιν του πνεύματος), worum das messalianische Gebet kreist. 8 cf. II Cor 4, 6. 8.13. 20. 26. 44 cf. Mt 3, 15. δικαιοσύνην: S. zu H 10, 1. 12 πεποιθότες: S. zu H 16, 9. 15f. II Cor 4, 7. 17 δύναμιν: Vgl. H 40, 2: την χάριν της του πνεύματος oyiacmκής τελειότητας υποδέχεται. Η 25, 5 nennt την εν άγιασμω δύναμιν, und H 44, 9 fordert, die Seele solle τον οτχιασμόν του πνεύματος empfangen. S. auch zu H 6, 6. 18f. I Cor l, 30. 20 εντολών: Der Gedanke, da κύριος oder πνεύμα die eigenen Gebote erf llen, ist h ufig: In der Seele, die ihn δια ζητήσεως πνεύματος fand, erf llt der Geist πασαν τε δικαιοσύνην καΐ έντολάς του κυρίου, δς ένετείλατο (Η 18, 3); Η 19, 2: Der einwohnende κύριος δυναμώση αυτόν εν πάσαις ταϊς έντολαΐς αϋτοϋ; Η 19, 6: αυτός ποιεί εν ούτω τάς Ιδίας έντολάς (vgl. H 19, 9; 56, 5). Als Inhalt der εντολή Χριστού wird Η 11, 6 das εξέλθει ν εκ του κόσμου, das πτωχεϋσαι, das μη 2χειν μέριμναν γηΐνην und das Tag und Nacht an der T r Stehen genannt, ακριβώς άναστρέφεσθαι εν πάσαις ταϊς έντολαϊς αυτού (sc. του κυρίου) wird H 4,8 als Bedingung f r das της επουρανίου βασιλείας τυχεϊν genannt. B (9 J) wird dadurch der άγων κρυπτός geregelt. B (?") schm cken die άγίαι καΐ καθαραΐ εννοιαι των εντολών EMDFG 2 σφόδρα] ~ ante πλούσιος Μ, < D, add. i. m. D1 4 εξαίρετα] έξαιρέτφ ? F 10 αυτοϊς] έαυτοΐς KG | Χρίστου] Χριστώ Μ | πλείονα] < Μ f 16 έαυτοϊς] αυτοϊς D 20 του πνεύματος] < F 12

Domes, Makario»

177

έργασίαν αρετών άμώμως και καθαρώς εν τούτω κατεργάζεται, άβιάστως λοιπόν καΐ ευκόλως. Παρακαλέσωμεν ούν και ημείς τον Θεόν και έκζητήσωμεν και δεηθώμεν αυτού, ίνα τον θησαυρό ν του πνεύματος αύτοο χαρίσηται ήμϊν, καΐ ούτως εν ταϊς έντολαϊς αύτοο πάσαις άμώμως και καθαρώς άναστρα- 25 φήναι δυνηθώμεν και την δικαιοσύνη ν του ΤΓ νεύματος ττασαν καθαρώς και τελείως άποπληρώσαι δια του επουρανίου θησαυρού, δς εστί Χριστός, ό γαρ πένης και γυμνός και πτωχός και λιμώττων εν κοσμώ ουδέν δύναται κτήσασθαι, της πενίας αυτόν συνεχούσης · ό δε έχων θησαυρόν, ως προείρηται, ευχερώς οία βούλεται κτήματα και άνωδύνως κτάται. 30 ούτως και ψυχή ή γυμνή καΐ έρημος από κοινωνίας πνεύματος καΐ υπό την δεινή ν πτωχείαν της αμαρτίας ούσα ουδέν δύναται καν Θέλη, των καρπών του πνεύματος της δικαιοσύνης εξ αληθείας ποιήσαι προ της μεταλήψεως του πνεύματος. 18.3 "Ομως βιάζεσθαι χρή εκαστον εαυτόν εις την αΐτησιν του κυρίου, 35 ίνα καταξιωθτ) λαβείν καΐ εύρεϊν τον έπουράνιον του πνεύματος θησαυρόν, ώστε άκοπιάστως και ευχερώς δυνηθήναι ποιήσαι πάσας τάς εντολάς του κυρίου άμώμως και καθαρώς, ας πρίν μετά βίας ουκ ήδύνατο κατορθώσαι. πένης γαρ και γυμνός από κοινωνίας πνεύματος υπάρχων, πώς ήδύνατο τοιαύτα πνευματικά κτήματα κτήσασθαι άνευ Θησαυρού 40 και πλούτου πνευματικού; ή δε εύρουσα ψυχή τον κύριον δια ζητήσεως πνεύματος και πίστεως και υπομονής πολλής, τον άληθινόν θησαυρόν, τους καρπούς του πνεύματος κατεργάζεται, ως προείρηται, ευχερώς* πασάν τε δικαιοσύνη ν και εντολάς του κυρίου, ας ένετείλατο, το πνεύμα εν αυτή και δι' αυτής ποιεί καθαρώς και τελείως καΐ άμώμως. 45 18.4 "Η πάλιν έτέρω ύποδείγματι χρησώμεθα. ώσπερ εάν τις ή" πλούσιος Μ es? και ποίηση δεϊπνον πολυ/τελές* εκ του πλούτου αυτού και θησαυρού οΟπερ έχει αναλίσκει καΐ ου δέδοικε, μη τίνος αυτφ ένδεήση πλουτον εχοντι μέγαν, και ούτως ευφραίνει τους δαιτυμόνας πολυτελώς και λαμπρώς τους κληθέντας υπ' αυτού, διάφορα και καινότερα παρέχων 50 αύτοϊς εδέσματα, ό δε πένης και ενδεής πλούτου εάν βουληθή δεϊπνον κατασκευάσαι τισί, πάντα κιχραται, καϊ αυτά τα σκεύη και ίμάτια και άλλα είδη, καϊ εΐθ' ούτως μετά το δειπνήσαι τους κληθέντας ως εν δείπνω πένητος, ύστερον ένΐ έκάστω άποδίδωσιν, όθεν έχρήσατο σκεύος άργυροον ή ίμάτιον ή έτερον είδος* καϊ ούτως έκάστω άποδοθέντων 55 πάντων αυτός πένης και γυμνός απομένει, μη έχων ίδιον πλουτον εξ die Seele, w hrend A (9 y8) das Doppelgebot der Liebe als die μεγάλοι έντολαί bezeichnet wird. 31. 89 cf. Phil 2, 1; cf. II Cor 13, 13. 32 πτωχείαν: S. zu H 11, 6 EMDFG 21 εν τούτορ] εκ τούτου F 26 του ττνεύματο5] αύτοο Μ 28 1 1 καϊ ] + ό F 30 ως ττροείρηται, εύχερώ$] δύναται F 31 καΐ ] ή F 37 ώο-re] + καϊ F 47 καϊ2] + του Μ G 48 ourop έχει] < Μ | καΐ - ένδεήση] < F 50 κληθέντοξ] Ιλθόντας F | διάφορα καϊ] < Μ 68/54 ώ$ εν δείιτνφ ττένητο5] εν τφ δείπνω πένητα? F 178

60

65

70

75

so

85

90

ου εύφραίνεσθαι δύναται. ούτως και οί πλούσιοι τω πνεύματι τω 18,6 άγίω, έχοντες τον ττλοΟτον τον έπουράνιον εν αλήθεια και κοινωνίαν πνεύματος εν έαυτοϊς, έπάν τισι λαλώσι τον λόγον της αληθείας καΐ έπάν τισι κοινωνώσι λόγων πνευματικών και εύφράναι ψυχάς Θελήσωσιν, εκ του Ιδίου πλούτου και εκ του Ιδίου θησαυρού ου κέκτηνται εν έαυτοϊς, εξ αυτού λαλοοσι και εξ αυτού εύφραίνουσι τάς ψυχάς των άκουόντων τον πνευματικόν λόγον, και ου δεδοίκασι, μη ένδεήση αύτοϊς · δτι κέκτηνται εν έαυτοϊς θησαυρόν ουράνιο ν άγαθωσύνης, εξ ου προφέρουσι και εύφραίνουσι τους πνευματικούς έστιωμένους. ό δε πένης και μη κεκτημένος εκ του πλούτου του Χρίστου μήτε έχων πλουτον πνευματικόν εν τη ψυχή, τον βρύοντα πασαν άγοθωσύνην λόγων τε καΐ έργων και ενθυμημάτων θείων καΐ μυστηρίων άλαλήτων, ει και βούλεται ούτος λόγον αληθείας λαλεϊν και εύφραίνειν τινάς των άκουόντων, αλλ' εν δυνάμει και αλήθεια τον λόγον του θεού μη κεκτημένος εν έαυτω, αλλά μόνον άπομνημονεύων και κιχρώμενος λόγους εξ εκάστης γραφής ή παρά πνευματικών ανδρών άκουσας και διηγούμενος και διδάσκων, — ίδού άλλους μεν δοκεϊ εύφραίνειν και άλλοι άπολαύουσι των λόγων μετά δε το διηγήσασθαι αυτόν, έκαστος λόγος προς τα ίδια, αφ' ων ήρθη, απέρχεται και αυτός πάλιν γυμνός απομένει και πένης, μη έχων ίδιον θησαυρόν πνεύματος, αφ' ου προφέρει και ωφελεί και ευφραίνει ετέρους, αυτός πρώτος μη εύφραινόμενος μηδέ άγαλλιώμενος τω πνεύματι. Δια τούτο χρή πρώτον ζητήσαι παρά θεού εν πονώ καρδίας και 18,6 πίστει, ίνα δω ήμϊν εύρεϊν τον πλουτον αυτού, τον άληθινόν θησαυρόν του Χρίστου εν ταϊς καρδίαις ημών, εν δυνάμει και ενεργεία πνεύματος, και ούτως πρότερον ώφέλειαν εν έαυτοϊς καΐ σωτηρίαν και ζωήν αίώνιον εύρόντες, τον κύριον, τότε και άλλους, ως δυνατόν και έφικτόν εστίν, ωφελήσωμεν, από του ένδον θησαυρού του Χρίστου προφέροντες πασαν άγαθωσύνην λόγων πνευματικών και μυστηρίων επουρανίων ποιούμενοι διήγησιν. ούτως γαρ εύδόκησεν ή άγαθότης του θελήματος του πατρός του κατοικήσαι εν παντί τφ πιστεύοντι και αΐτουμένω αυτόν >ό γαρ αγαπών με< φησιν >άγαπηθήσεται υπό του πατρός μου, κάγώ αγαπήσω / αυτόν και εμφανίσω αύτφ έμαυτόν<, και πάλιν >έλευσόμεθα Μβ*ο εγώ και ό πατήρ μου καΐ μονή ν παρ' αύτφ ποιήσομεν<. ούτως ή άπειρος χρηστότης του πατρός ήθέλησεν, ούτως ή άνεννόητος αγάπη του πτωχεΰσαι. 33 cf. Gal 5, 22; cf. Phil 1, 11. 58!. cf. Phil 2, 1; cf. II Cor 13, 13. 59 cf. II Cor 6. 7. λόγον: S. zu H 5, 6 (Z. 153) λόγος του κυρίου. 72 ανδρών: S. zu H 14, 6 πνευματικοΐς. 84 μυστηρίων: S. zu H 8, 5. 86Η. KMDFZ (ab 66 [κεκτη-] μένος) G 58 έπουράνιον] ούράνιον F 61 κοα θησαυρού] < F 63 ένδεήση] + εν D 68 ούτος] ό τοιούτος F 69 1 λολεϊν] λαλήσαι F 72 ανδρών] < D, add. i. m. D 7» έχων] + ένδον Ζ G cum Β 77 πρώτος] μόνος Μ 82 καΐ1] < Ζ 8ο εΰδόκησεν] ηύδόκηοΈν Ζ 86 αίτουμένω] + καΐ άγαπώνη Ζ G 89 εγώ] κάγώ Ζ 90 χρηστότης] < F | πατρός] + άγαθότης F 12·

179

Χρίστου εύδόκησεν, οΰτω$ ή άρρητος άγαθότης του πνεύματος έπηγγείλατο. δόξα τη άρρήτω εύσπλαγχνία της αγίας τριάδος. 18.7 Οί γαρ καταξιωθέντες >τέκνα γενέσθαι θεοο< καΐ εκ πνεύματος αγίου >άνωθεν γεννηθήνακ και τον Χριστόν έχοντες εν έαυτοϊς έλλάμποντα και άνοαταύοντα αυτούς, εν ττοικίλοις και διαφόροις τρόποις του πνεύ- 95 ματός εισιν οδηγούμενοι, και άοράτως εν τη καρδία εν άνοαταύσει πνευματική ύττό της χάριτος ενεργούμενοι, ιτρόσωττα δε εκ των φαινομένων εν κοσμώ απολαύσεων ενέγκωμεν, τάς εν ψυχή άναστροφάς της χάριτος εκ παραδειγμάτων μερικώς υποδεικνύντες. εστίν δτε γίνονται ως εν βασιλικω δείπνω ευφραινόμενοι και άγαλλιώντες αγαλλιάσει και εΰφρο- ιοο σύνη άνεκλαλήτω* άλλη ώρα είσιν ώσπερ νύμφη σνναναπαυομένη εν κοινωνία τω νυμφίω αυτής αναπαύσει θεϊκή, άλλοτε γίνονται ώσπερ άγγελοι ασώματοι, εν τοσαύτη κουφότητι και έλαφρότητι δντες μετά του σώματος, άλλοτε εϊσιν ώσπερ εν μέθη ποτού ευφραινόμενοι και 18.8 μεθύοντες τφ πνεύματι μέθην θείαν μυστηρίων πνευματικών. άλ- 105 λοτέ είσιν ως εν κλαυθμω και όδυρμω υπέρ του γένους των ανθρώπων, και δεόμενοι υπέρ όλου του Αδάμ πένθος και κλαυθμόν άναλαμβάνουσιν υπό της αγάπης του πνεύματος εϊς την ανθρωπότητα έκκαιόμενοι. άλλοτε εν τοσαύτη αγαλλιάσει και αγάπη υπό του πνεύματος έκπυροΰνται, ως, εί δυνατόν, πάντα άνθρωπον εν τοις ιδίοις σπλάγχνοις no έμβαλεϊν, μη διακρίνοντες κακόν από αγαθού, άλλοτε τοσούτον ταπεινουνται ΰποκάτω παντός ανθρώπου εν ταπεινοφροσύνη του πνεύματος, Job 14, 21. 88ϊ. Joh 14, 23. 93f. Job l, 12. 93 τέκνα: Η 14, 4 in H 13 spricht von τέκνα, & έγέννησεν εκ του σπέρματος αυτού (sc. ό Χριστός), H 53, l von dem Ziel, υίος θεού zu werden (in gleichem Sinn ζωής τέκνον ebd.), was hier als synonym erscheint mit εκ πνεύματος αγίου >άνωθεν γεννηθήνακ. τέκνα θεοϋ sind die εις θεϊκήν φύσιν Verwandelten (Η 34, 2). Ερ. 2 (MPG 34, 417 Α) nennt die besonders begnadete Seele θυγατέρα δε βασιλέως τεκνοποιηθεϊσαν παρά του πατρός των φώτων, τέκνον εκ του πνεύματος zu werden erscheint durchweg als das Ziel des M nchs; vgl. etwa H 23, 1; 25, 7: σπούδασαν άμωμον τέκνον θεού γενέσθαι. 94 Joh 3, 3. 7. 96 οδηγούμενοι: S. zu H 17, 10. 97 πρόσωπα: S. zu H 17, 6. 102 νυμφίω: Dieser Deutung mystischer Erfahrung entspricht die Weisung: κοινωνησάτω ή ψυχή σου τφ Χριστφ ως κοινωνεί νύμφη νυμφίω (Η38,5; vgl. auch H12.5.15; 16,2.7u. .). Auf solche Stellen wird sich der Satz I, 8 der H resienliste bei Johannes Damasc., De haer.80 beziehen (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIII): "Οτι δεϊ την ψυχήν τοιαύτης αίσθέσθαι της κοινωνίας του ουρανίου νυμφίου, οίας αίσθάνεται ή γυνή εν τη συνουσία του ανδρός. Danach bei Timotheus v. Konstantinopel 4 (zit. ebd. col. CCXXII): Λέγει ότι μετά την λεγομένη ν παρ' εκείνων άπάθειαν τοιαύτης αίσθάνεται ή ψυχή κοινωνίας γινομένης αυτή παρά του ουρανίου Νυμφίου οΐαν αίσθάνεται ή γυνή εν τη συνουσία του ανδρός. — ber die der messalianischen Mystik gel ufige Bezeichnung der Seele als νύμφη Χριστού s. zu H 8, l νυμφίου. 107 Αδάμ: S. zu H 5, 1. 108 cf. Rm 15, 30. 109 άγάπτ): S. zu H 12, 16. 111 διακρίKMDFZG 98 εν2] + TTJ Ff 100 άγαλλιώντες] άγαλλιώμενοι Μ θείαν] Θείων D ΙΟβγώς] < Z 110 πάντα άνθρωπον] < Ζ ΰποκάτω] ύπο(!) D, corr. i. m. D1 | του] < Ζ

180

105 112

ως εαυτούς πάντων έσχατωτέρους και ελάττους νομίζειν. άλλοτε εν χαρά άνεκλαλήτω ύττό του πνεύματος κατοπτοθοονται. άλλοτε είσιν 115 ώοπτερ τις δυνατός λαβών ττανοττλίαν βασιλικήν, και κατελθών εν πολεμώ έττΐ τους εχθρούς Ισχυρώς καταγωνίσεται τούτους νικήσας· ομοίως γαρ και πνευματικός λαμβάνει όπλα επουράνια του πνεύματος και επί τους εχθρούς κατέρχεται και πολεμεΐ και υποτάσσει αυτούς υπό τους πόδας αυτού. άλλοτε εν πολλή τινι ησυχία και γαλήνη και 18,9 120 ειρήνη ή ψυχή αναπαύεται, εις μόνην πνευματικήν ήδονήν και άνάπαυσιν άρρητον ούσα και εύθηνίαν. άλλοτε εν συνέσει τινί και σοφία άρρήτω και γνώσει πνεύματος ανεξερεύνητου υπό της χάριτος σοφίζεται, άπερ δια γλώσσης και στόματος λαλήσαι αδύνατον, άλλοτε ώσπερ εις των ανθρώπων γίγνεται. ούτω ποικίλως εν αύτοϊς ή χάρις αναστρέφεται 125 και πολυτρόπως οδηγεί την ψυχή ν, άναπαύουσα κατά το θέλημα του θεού, και γυμνάζει αυτήν διαφόρως, ίνα τελείαν και άμωμον και καθαράν τω έπουρανίω πατρι άποκαταστήση. Ταϋτα δε τα προειρημένα τοο πνεύματος έν/εργήματα μεγάλων 18,10 μέτρων είσΐ των εγγύς της τελειότητας όντων αϊ γαρ προειρημέναι [Μ841 130 της χάριτος ποικίλαι αναπαύσεις διαφόρως μεν λαλούνται, αδιαλείπτως δε είς αυτούς ενεργούνται, ένέργειαν ενεργείας διαδεχόμενης, όταν γαρ ή ψυχή προς την τελειότητα του πνεύματος καταντήση, τελείως πάντων των παθών άποκαθαρισθεΐσα και τω παρακλήτω πνεύματι δια της αρρήτου κοινωνίας ένωθεΐσα και άνακραθεϊσα, και 135 καταξιωθή πνεύμα γενέσθαι, συγκεκραμένη τω πνεύματι, τότε δλη φως, δλη οφθαλμός, όλον πνεύμα, όλον χαρά, όλον άνάπαυσις, δλον άγαλλίασις, δλον αγάπη, όλον σπλάγχνα, δλον άγαθότης και χρηστότης γίνεται, ώσπερ γαρ εν άβύσσω θαλάσσης λίθος πανταχόθεν Οδατι περιέχεται, ούτως ούτοι παντί τρόπω πνεύματι άγίω άνακεκρα140 μένοι άφωμοίωνται τω Χριστώ, τάς άρετάς της δυνάμεως του πνεύματος νοντες: S. zu Η 4, 1 διάκρισιν. 114 cf. I Ptr 1, 8. 117 cf. Eph 6, 11 ff. 118 I Cor 15, 27 (Ps 8, 7). 119 ησυχία: S. zu H 4, 21 ησυχάζει. 120Ϊ. cf. Gal l, 4. 134 άνακραθεϊσα: S. zu H l, 3 άνακιρνωμένης und H 2, 2 μεμιγμένη. 13C φως: S. zu H 14, 2 φως του Χρίστου. οφθαλμός: S. zu H l, 2. 140 άφωμοίωνται: Dagegen hei t es H 25, 6: ούπω άπειλήφαμεν την του κυρίου όμοίωσιν. Die durch Athanasius und die Kappadokier theologisch fortgebildete griechische Homoiosis-Lehre (vgl. Holl, Amphilochius v. Ikonium, S. 125ff.) erf hrt hier eine f r Symeon charakteristische pneumatologische Umgestaltung. ber die ltere FasK M D F Z G 114 κατοπτοθοονται] X K i. m., MZ cum C (καταττονοονται Χ i. m. D1), διατηρούνται KDFG 116f τούτουξ] + καΐϋ 117 καΐ] -f o MD X ZG cum BC 120 ή ψυχή] ψυχική F | πνευματική ν] < D, add. post ήδονήν i. m. D 1 1 ήδονήν] ήσυχίαν F 121 ούσα] ουσαν FZ 122 άνεξφευνήτου] -τω D1 ( D ? ) cum B (txt D* ?) 124 άνθρώττων] ανθρωπίνων Ζ | Ι ν αύτοϊξ] ~ post αναστρέφεται Μ | χάρΐ5] -f του θεοϋ D*, delevit D (D 1 ?) 125 άνοαταύουσα] άναπαύσασα F 137 δλον αγάπη] < F 138/139 ώσπερ - περιέχεται] < Ζ 139/140 oyico - Χριστφ] D incertum, txt in rasura et i. m. D1

181

άτρέπτως εν έαυτοϊς έχοντες, εσωθεν καΐ έξωθεν δντες άμωμοι καΐ άσπιλοι 18,11 καί καθαροί. δια γαρ του πνεύματος καταρτισθέντες, πώς δύνανται καρπούς έξωθεν κακίας προαγαγεϊν; αλλά πάντοτε δια πάντων οί καρποί του πνεύματος εν αύτοΐς διαλάμπουσι. Παρακαλέσωμεν τοίνυν και ημείς τον θεόν και πιστεύσωμεν εν αγάπη 145 και έλπίδι πολλή, ίνα δω ήμΐν την επουράνιο ν χάριν της δωρεάς του πνεύματος, ίνα καΐ ημάς αυτό το πνεύμα κυβέρνηση και οδήγηση είς παν το θέλημα του θεού καΐ ανάπαυση ημάς εν τη ποικιλότητι της αναπαύσεως αυτού, ίνα δια της τοιαύτης κυβερνήσεως και του γυμνασμοϋ της χάριτος και προκοπές πνευματικής καταξιωθώμεν εις την τελειότητα ΐδο του πληρώματος του Χρίστου φθάσαι, ως φησιν ό απόστολος· >ΐνα πληρωθήτε είς παν το πλήρωμα τουΧριστου<, καΐ πάλιν »μέχρι καταντήσομεν οί πάντες« »είς άνδρα τέλειον, είς μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χρίστου«, έπηγγείλατο ό κύριος πασι τοις πιστεύουσιν ούτω και αϊτουμένοις εν αλήθεια δωρήσασθαι τα μυστήρια της αρρήτου ΐ55 κοινωνίας του πνεύματος, και ημείς οον όλοτελώς εαυτούς τω κυρίω άναθέντες των προειρημένων αγαθών τυχεϊν σπεύσωμεν. ψν/χή καί σώματι άφιερωθέντες και τω σταυρω του Χρίστου προσηλωθέντες, άξιοι της αίωνίου βασιλείας γενώμεθα, δοξάζοντες πατέρα καί υίόν καί άγιον πνεύμα είς τους αιώνας, αμήν. ιβο sung vgl. Clem. Alex., Eel. proph. 33, 2 (III, 147, 11): φίλους γαρ εϊπεν καί αδελφούς τους έχομένους της προς το θείον αφομοιώσεως κατά έπιθυμίαν καί δίωξιν. S. auch zu Η 12, 1 >κατ' εΙκόνα καί όμοίωσιν< θεού. 144 cf. Gal 5, 22. 146L cf. Act 2,38. 151L Eph3, 19. 152«. Eph 4, 13. 156 cf. II Cor 13, 13. E M D F Z G 142 καταρτισθέντες] καθορισθέντες Μ f 144 εν αύτοΐς] < D, add. i. m. D1, εν έαυτοϊς Ζ 145/146 άγάπτ| καί έλττίδι] 321 Ζ 146 δφ] δώτ) Κ 157/158 των - προσηλωθέντες] < F 158 καΐ - προσηλωθέντες] < Ζ 159 καί1] < MF

ΟΜΙΛΙΑ ΙΘ. 19,1

Ό βουλόμενος προσελθεϊν τφ κυρίφ καί ζωής αιωνίου καταξιωθήναι και κατοικητήριον του Χρίστου γενέσθαι και πνεύματος αγίου πληρωθήναι, ίνα τους καρπούς του πνεύματος και τάς έντολάς του Χρίστου δυνηθη ποιήσαι καθαρώς καί άμώμως, ούτως οφείλει άρξασθαι* πρώτον 5 πιστεύειν τω κυρίω βεβαίως καί έπιδουναι εαυτόν εξ όλου τοις λόγοις Μ 644 των εντολών αυτού καί άποτάξασθαι τω κοσμώ / κατά πάντα, ίνα μη περί τι των φαινομένων όλως ό νους άσχολήται, καί εϊς την ευχήν πάντοτε χρή αυτόν προσκαρτερεϊν εν πίστει προσδοκίας του κυρίου, 2 προσελθεϊν: S. zu Η 6, 1 προσερχόμενοι. 4 cf. Gal 5, 22. 7 άποτάξασθαι: S. zu H 9, 10. 9 προσκαρτερεϊν: Auch H 3, 1; 10, 4; 49, 4; 51, 3; 53, 2 auf das Ausdauern in der ευχή bezogen; το προσκαρτερεϊν ττ) ευχή wird H 40, 2 als κεφάλαιον EMDFZG 182

9 κυρίου] Χρίστου F

άτρέπτως εν έαυτοϊς έχοντες, εσωθεν καΐ έξωθεν δντες άμωμοι καΐ άσπιλοι 18,11 καί καθαροί. δια γαρ του πνεύματος καταρτισθέντες, πώς δύνανται καρπούς έξωθεν κακίας προαγαγεϊν; αλλά πάντοτε δια πάντων οί καρποί του πνεύματος εν αύτοΐς διαλάμπουσι. Παρακαλέσωμεν τοίνυν και ημείς τον θεόν και πιστεύσωμεν εν αγάπη 145 και έλπίδι πολλή, ίνα δω ήμΐν την επουράνιο ν χάριν της δωρεάς του πνεύματος, ίνα καΐ ημάς αυτό το πνεύμα κυβέρνηση και οδήγηση είς παν το θέλημα του θεού καΐ ανάπαυση ημάς εν τη ποικιλότητι της αναπαύσεως αυτού, ίνα δια της τοιαύτης κυβερνήσεως και του γυμνασμοϋ της χάριτος και προκοπές πνευματικής καταξιωθώμεν εις την τελειότητα ΐδο του πληρώματος του Χρίστου φθάσαι, ως φησιν ό απόστολος· >ΐνα πληρωθήτε είς παν το πλήρωμα τουΧριστου<, καΐ πάλιν »μέχρι καταντήσομεν οί πάντες« »είς άνδρα τέλειον, είς μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χρίστου«, έπηγγείλατο ό κύριος πασι τοις πιστεύουσιν ούτω και αϊτουμένοις εν αλήθεια δωρήσασθαι τα μυστήρια της αρρήτου ΐ55 κοινωνίας του πνεύματος, και ημείς οον όλοτελώς εαυτούς τω κυρίω άναθέντες των προειρημένων αγαθών τυχεϊν σπεύσωμεν. ψν/χή καί σώματι άφιερωθέντες και τω σταυρω του Χρίστου προσηλωθέντες, άξιοι της αίωνίου βασιλείας γενώμεθα, δοξάζοντες πατέρα καί υίόν καί άγιον πνεύμα είς τους αιώνας, αμήν. ιβο sung vgl. Clem. Alex., Eel. proph. 33, 2 (III, 147, 11): φίλους γαρ εϊπεν καί αδελφούς τους έχομένους της προς το θείον αφομοιώσεως κατά έπιθυμίαν καί δίωξιν. S. auch zu Η 12, 1 >κατ' εΙκόνα καί όμοίωσιν< θεού. 144 cf. Gal 5, 22. 146L cf. Act 2,38. 151L Eph3, 19. 152«. Eph 4, 13. 156 cf. II Cor 13, 13. E M D F Z G 142 καταρτισθέντες] καθορισθέντες Μ f 144 εν αύτοΐς] < D, add. i. m. D1, εν έαυτοϊς Ζ 145/146 άγάπτ| καί έλττίδι] 321 Ζ 146 δφ] δώτ) Κ 157/158 των - προσηλωθέντες] < F 158 καΐ - προσηλωθέντες] < Ζ 159 καί1] < MF

ΟΜΙΛΙΑ ΙΘ. 19,1

Ό βουλόμενος προσελθεϊν τφ κυρίφ καί ζωής αιωνίου καταξιωθήναι και κατοικητήριον του Χρίστου γενέσθαι και πνεύματος αγίου πληρωθήναι, ίνα τους καρπούς του πνεύματος και τάς έντολάς του Χρίστου δυνηθη ποιήσαι καθαρώς καί άμώμως, ούτως οφείλει άρξασθαι* πρώτον 5 πιστεύειν τω κυρίω βεβαίως καί έπιδουναι εαυτόν εξ όλου τοις λόγοις Μ 644 των εντολών αυτού καί άποτάξασθαι τω κοσμώ / κατά πάντα, ίνα μη περί τι των φαινομένων όλως ό νους άσχολήται, καί εϊς την ευχήν πάντοτε χρή αυτόν προσκαρτερεϊν εν πίστει προσδοκίας του κυρίου, 2 προσελθεϊν: S. zu Η 6, 1 προσερχόμενοι. 4 cf. Gal 5, 22. 7 άποτάξασθαι: S. zu H 9, 10. 9 προσκαρτερεϊν: Auch H 3, 1; 10, 4; 49, 4; 51, 3; 53, 2 auf das Ausdauern in der ευχή bezogen; το προσκαρτερεϊν ττ) ευχή wird H 40, 2 als κεφάλαιον EMDFZG 182

9 κυρίου] Χρίστου F

ίο την έπίσκεψιν καΐ βοήθειαν αυτού πάντοτε έκδεχόμενον, τον σκοπόν του νοός αυτού είς τοοτο έχοντα δια παντός, είτα βιάζεσθαι χρή εαυτόν είς παν αγαθόν καΐ είς πάσας τάς έντολάς του κυρίου, δια την συνουσαν ούτω άμαρτίαν, οίον βιαζέσθω εαυτόν είς το ταπεινοφρονεϊν ενώπιον παντός ανθρώπου και εαυτόν έλάττω ήγεϊσθαι και χείρονα, μη ζητών 15 τιμήν ή επαινον ή δόξαν ανθρώπων παρά τίνος, καθώς εν τω εύογγελίω γέγραπται, αλλά μόνον τον κύριον αεί προ οφθαλμών έχων καί τάς έντολάς αύτοο, ούτω βουλόμενος άρέσκειν μόνω· είς την πραότητα της καρδίας, ως φησιν ό κύριος· »μάθετε απ' εμού, ότι πράος είμι καί ταπεινός τη καρδία, καί εύρήσετε άνάπαυσιν ταϊς ψυχαϊς υμών«. όμοί- 19,2 20 ως εις το είναι ελεήμονα, χρηστόν, εύσπλαγχνον, αγαθόν, δοτ| δύναμις εαυτόν έθιζέτω, ως φησιν ό κύριος* >γίνεσθε αγαθοί καί χρηστοί, καθώς και ό πατήρ υμών ό ουράνιος οίκτίρμων έστί<, και πάλιν φησίν >εάν αγαπάτε με, τάς έντολάς μου τηρήσατε<, και πάλιν >βιάζεσθε, βιασταΐ γαρ άρπάζουσι την βασιλείαν των ουρανών < καί* »άγωνίζεσθε είσελ25 θεϊν δια της στενής θύρας«, επί πασι την του κυρίου ταπείνωσιν και την πολιτείαν και την πραότητα και την άναστροφήν ώσπερ ύπογραμμόν εν πάση μνήμη άληθαργήτω έχέτω. ταϊς εύχαϊς προσκαρτερείτω, δια παντός δεόμενος καί πιστεύων, ίνα ελθών ό κύριος ένοικήση εν αύτφ καί καταρτίση καί δυναμώση αυτόν εν πάσαις ταϊς εντολαΐς αυτού, καί so ίνα αυτός ό κύριος γένηται κατοικητήριον της ψυχής, καί ούτως α νυν πάσης σπουδής αγαθής bezeichnet. H 21, 5 steht προσκαρτέρησις zwischen προσευχή und δέησις; Η 29, 2 gilt sie sowohl der ευχή als auch der νηστεία, der σττουδή und den brigen άρεταί. Auch das absolut gebrauchte προσκαρτερεΐν τω κυρίω (Η 21, 3) d rfte im Sinne von ευχή zu verstehen sein, wenn es nicht, wie in H 21, 4, einfach das treue Anhangen bedeutet. In H 21, 5 meint es das Ausdauern είς την του κυρίου λοττρείαν. προσδοκίας: Charakteristische Vokabel; nach H 31, 1. 2 geht mit der προσδοκία die Sammlung aller Gedanken einher. Wie hier ist sie auch H 29, 5 und H 31, 4 (dort mit der gleichbedeutenden ζήτησις) auf den κύριος gerichtet. H 9, 10 und H 63,15 reden von der προσδοκία του πνεύματος έπιφοιτήσεως, einem messalianischen Grundanliegen. H 26, 11 gilt προσδοκία der k nftigen βασιλεία καί άπολύτρωσις, Η 48, 4 dem Kommen des αληθινός Ιατρός, Η 51, 2 der δύναμις θεού, Η 53, 18 dem Ιλεος παρ' αύτοΰ. Das προσδοκδν τον Θεόν, nicht die verschiedenen Gebetssitten entscheiden (H 33, l). 15 cf. Job 5, 41. 18f. Mtll, 29. 20 ελεήμονα: Die nicht spezifisch m nchische Tugend der ελεημοσύνη geh rt nach H 37, 8 doch neben ευχή, εγκράτεια, πτωχεία und μακροθυμία zu den f nf περιεκτικά! άρεταί der Messalianer. 21Ϊ. Mt 5, 48; Lc 6, 36. 22f. Joh 14, 15. 23f. Mt K M D F Z G 12 πάσας] < Z | κυρίου] + καί μη θελούσης της καρδίας F cum Β 14 εαυτόν] + απάντων ZG (πάντων Β) ψ | ήγεϊσθαι] ήγείσθω Μ 15 ή Ιπαινον ή δόξαν] 3412 Μ 17 βουλόμενος] λογιζόμενος Μ | πραότητα] + ομοίως εαυτόν βιαζέτω καΐ μη θελούσης Β 19 άνάπαυσιν] + εν Μ | υμών] ημών Μ 22 καί1] < D, add. s. 1. D1 (D?) | υμών] ημών Ζ 23/24 βιασταΐ - ουρανών] βιαστών γαρ εστίν ή βασιλεία των ουρανών καί βιασταΐ άρπάζουσιν αυτήν Μ 26 την2] < D | την8] < ZG

μετά βίας άκουούσης της καρδίας ποιεί, εκουσίως πράξη ποτέ, έθίζων εαυτόν δια παντός εις το αγαθόν και του κυρίου μνημονεύων αεί και προσδοκώ ν αυτόν εν πολλή αγάπη, τότε θεωρών ό κύριος την τοιαύτη ν προαίρεσιν και την άγαθήν αυτού σπουδήν, πώς βιάζεται εαυτόν είς μνήμην του κυρίου και είς το αγαθόν αεί, καΐ είς την ταπεινοφροσύνην 35 και πραότητα και αγάπη ν αγχει καί μη θέλουσαν την καρδίαν, και άγει δση δύναμις ούτω μετά βίας, ποιεί μετ' αυτού το έλεος αυτού και λυτρουται αυτόν από των εχθρών αυτού και της ένοικούσης αμαρτίας, πνεύματος αγίου έμπιμπλών αυτόν, και ούτω λοιπόν άνευ βίας και καμάτου ποιεϊ πάσας τάς έντολάς του κυρίου εξ αληθείας (μάλλον δε 40 ό κύριος ποιεί εν ούτω τάς ιδίας έντολάς) καί τους καρπούς του πνεύματος τότε καρποφορεί καθαρώς. 19.3 Χρή δε πρότερον προσελθόντα τινά τω κυρίω ούτω βιάζεσθαι εαυτόν είς το αγαθόν, και μη θελούσης της καρδίας, προσδοκώντα δια παντός εν πίστει άδιστάκτω το έλεος αυτού, καί βιάζεσθαι εαυτόν είς την 45 άγάπην μη έχοντα άγάπην, βιάζεσθαι εαυτόν εις την πραότητα μη έχοντα πραότητα, βιάζεσθαι εαυτόν είς το οίκτείρειν και ελεήμονα εχειν καρδίαν, βιάζεσθαι εαυτόν είς το καταφρονεΐσθαι, είς το καταφρονούΜ eis μενον μακροθυμεϊν και έξουδενούμενον / ή άτιμαζόμενον μη άγανακτεϊν, κατά το είρημένον »μη εαυτούς έκδικουντες, αγαπητοί«, βιάζεσθαι 50 εαυτόν είς την ευχή ν μη έχοντα ευχή ν πνευματική ν. και ούτως ό θεός θεωρών τον ούτως άγωνιζόμενον καί βία εαυτόν αγχοντα μη θελούσης της καρδίας, δίδωσιν εύχήν άληθινήν πνεύματος, δίδωσιν άγάπην αληθινή ν, πραότητα αληθείας, σπλάγχνα οίκτιρμών, χρηστότητα άληθινήν και άπαξαπλώς πληροί αυτόν των καρπών του πνεύματος. 55 19.4 Ei δε τις είς την εύχήν μόνην εαυτόν βιάζεται, μη έχων εύχήν, ίνα σχή εύχήν χάριτος, είς δε την πραότητα και ταπεινοφροσύνην καί άγάπην καί τάς λοιπάς έντολάς του κυρίου εαυτόν ου βιάζεται, ούτε μέριμναν καί πόνον καί αγώνα έχει εκείνα κατορθώσαι, όσον το εκ προαιρέσεως και αυτεξουσίου θελήματος, ενίοτε δίδοται αύτφ ευχή χάριτος 60 εν αναπαύσει καί ευφροσύνη εκ τοΟ πνεύματος μερικώς κατά το αίτημα αυτού, τοις δε τρόποις όμοιος εστί καθ' δ καί πρίν ην ουκ έχει πραότητα, δτι ουκ έζήτησε πονώ, καί προευτρέπισεν εαυτόν ούτως γενέσθαι* ουκ έχει ταπεινοφροσύνην, επειδή ουκ ητησε καί εαυτόν ουκ έβιάσατο 11, 12. 24ί. Lc 13, 24. 26 cf. I Ptr 2, 21. 38 cf. Rm 7, 17. αμαρτίας: S. zu H 2, 3. 41 cf. Gal 5, 22. 50 Rm 12, 19. 61 εύχήν: S. zu H 3, 3. 54 cf. Col 3, 12. 55 cf. Gal 5, 22 58 άγάπην: S. zu H 12, 16. 59 αγώνα: S. zu H 3, 3. 64 ταπεινοφροσύνην: S. zu H 15, 37

K M D F Z G 34 είς] + την Ζ f 43 -ιτρότΕρον] πρώτον Μ 45/46 είς εαυτόν] < F 46/47 μη έχοντα πραότητα] < Ζ 53/54 πνεύματος - άληΟινήν] < D, add. i. m. D1 f 58 έντολάς] ~ post τάς (+ τάς) Ζ | ούτε] ώστε F 59 εκείνα] έκεϊνας F, < Ζ 60 δίδοται] δέδοται F 62 αϋτοϋ] < Ζ 64 ήτησε] ίζήτησε F s. 1. (F* txt) Z, -f πονώ F (ex pr.) 184

65 είς τούτο' ουκ έχει αγάπην προς πάντας, επειδή περί τούτου μέριμναν και αγώνα ουκ εσχεν εν τη αιτήσει της ευχής και αύτη τη έττιτηδεύσει του έργου* ουκ έχει ττίστιν και ττεποίθησιν προς τον θεόν, επειδή ουκ εγνωκεν εαυτόν, ουκ έδοκίμασε μη εχειν, και έπόνησεν εν Θλίψει ζητών παρά κυρίου σχεϊν την προς αυτόν βεβαίαν πίστιν και πεποίθησιν 70 αληθινή ν. Χρή γαρ έκαστο ν ώσπερ είς την ευχή ν βιάζεται εαυτόν και αγχει 19,5 μη θελούσης της καρδίας, οΰτως και είς την πεποίθησιν, ούτως και εις την ταπεινοφροσύνη ν, οΰτως είς την άγάπην, οϋτως είς την πραότητα, ακεραιότητα τε και απλότητα, ούτως »είς πασαν υπομονή ν και μακρο75 θυμίαν« κατά το γεγραμμένον »μετά χαράς«, οΰτως βιάζεσθαι ε!ς το εαυτόν εξουθενεϊν και πτωχόν και εσχατον λογίζεσθαι, ούτως είς το μη όμιλεϊν τα μη οντά χρήσιμα, αλλ' αεί τα του θεού μελεταν και λαλεϊν στόματι και καρδία, ούτως είς το μη θυμουσθαι και κραυγάζειν, κατά το είρημένον >πασα πικρία καϊ οργή και κραυγή άρθήτω αφ' υμών so συν πάση κακία <. είς πάντας τους του κυρίου τρόπους, εϊς πασαν ταπείνωσις. 65 μέριμναν: Η 4, 4 warnt vor μέριμναι ύλικαί; Η 11, 6 verbietet, μέριμναν γηΐνην zu haben; H 45, 3 macht die L sung von der κατά τον βίον μέριμνα zur Voraussetzung des σχολάζειν τόο κυρίω. Dagegen wird H 16, 6 gefordert, stets im Gewissen την μέριμναν καϊ τον φόβον zu bewahren; solange die Gnade noch nicht gegenw rtig ist, sollen es doch wenigstens μέριμνα, φόβος und TTOVOS sein; hier ist μέριμνα fast gleichbedeutend mit άγων und geh rt als Grund oder Teil zum messalianischen Gebetskampf, το μερίμνησα! περί της ζωής Ιμπόνως geh rt mit δεηθήναι του κυρίου und ζητήσαι τον άληβινόν ίατρόν zu den Aufgaben des f r die έργα της ζωής Unf higen (H 46, 2). Die Gl ubigen άδιαλείτττως περί εκείνων (die δωρήματα des άφθαρτος αΙών) μεριμνώσι (Η 48, 1). S. auch zu H 10, 2 άμεριμνίαν. 67 πίστιν: ττίοτις und απιστία scheiden sich nach H 27, 20 am κάματος, nach H 27, 21 am νόμος, nach H 48, l an der φροντίς um die ewigen G ter bei άμεριμνία um die zeitlichen, nach H 29, 2 am Ertragen der Versagung der χάρις und άνάπαυσις του πνεύματος. Die Probe der υγιής ιτίστις gegen ber blo er οίησις πίστεως besteht darin, da man εν τω όλίγω πιστός (d. h. gl ubig; aber H 41, 3 in der Bedeutung von „w rdig") ist (H 48, 2). Ep. 2 (MPG 34, 420 A B) stellt das blo e πιστεύειν Χριστώ, das Sache των τα επίγεια φρονούντων ist, dem συμπάσχειν αύτφ gegen ber. Dagegen traut H 44, 5 wenigstens der εν αλήθεια πιστεύουσα ψυχή zu, da sie durch die Kraft des Heiligen Geistes είς έτέραν θείαν φύσιν verwandelt wird, εξ αληθείας ούτω πιστεύειν ist nach H 20, 8 die Voraussetzung der πνευματική ίασις καϊ σωτηρία (vgl. H 53, 4). κότα το μέτρον της εκάστου πίστεως beschattet die χάριτος θείας ενέργεια die Seele (Η 41, 2), erfolgen die προκοπαί im Geist (H 36, 1), gibt Gott als δικαιοκρίτης τον μισθόν (Η 40, 3); δια πίστεως wird die μετουσία του πνεύματος verliehen (H 37, 7). Das μη άπιστεΐν, δτι καϊ είς αμαρτωλούς μετανοοϋντας ή χάρις του θεού ευδοκεί steht H 37, 7 unmittelbar neben dem εν πληροφορία του πνεύματος είναι im Unterschied von der πίστις έργων. Glaubensinhalt ist nach H 51, 2 auch das Dasein des φονεύς της άνθρωπότητος im Innern des Menschen. 741. Col l, 11. 79f. Eph 4, 31. 80 Vgl. Didache XI, 8. τρόπους: Bezeichnen hier die τρόποι κυρίου das VorKMDFZG

65 είς τοϋτο] < M

67 έχει] εσχε F

78 καΐ1] < Z

f

I85

άσκησιν αρετής καΐ πολιτείας αγαθής καί καλής, είς πασαν αναστροφή ν άγαθότητος,εϊς πασαν ταπεινοφροσύνη ν πραότητας, είς το μη έπαίρεσθαι 19.6 και ύψηλοφρονεϊν καΐ φυσιουσθαι καί λαλεΐν κατά τίνος, — εις ταύτα ττάντα οφείλει βιάζεσθαι εαυτόν ό θέλων εύδοκιμήσαι και εύαρεστήσαι Χριστώ, ΐν' οΰτως ό κύριος, ίδών αυτού την προθυμίαν και ττροαίρεσιν 85 TOO ούτως είς πασαν αγαθότητα και απλότητα και χρηστότητα και Μ β48 ταπεινοφροσύνη ν / και άγάπην και εύχήν αγχοντος εαυτόν και άγοντος μετά βίας, δώσει αύτω εαυτόν όλον, αυτός ό κύριος ποιών εξ αληθείας ταύτα πάντα καθαρώς εν ούτω, άκόπως καί άβιάστως, α πριν ουδέ μετά βίας φυλάξαι ήδύνατο δια την εν αύτφ οίκουσαν άμαρτίαν. καί γίνεται ούτω τα go της αρετής πάντα επιτηδεύματα ως φύσις, το λοιπόν γαρ έλθών ό κύριος και γενόμενος εν αύτφ (και αυτός εν τφ κυρίω), αυτός ποιεί εν ούτω τάς Ιδίας έντολάς άνευ καμάτου, πληρών αυτόν των καρπών του πνεύματος. Εί δε είς εύχήν μόνον βιάζεται τις εαυτόν, έως ου λαβή χάρισμα παρά 95 θεού, είς ταύτα δε τα προειρημένα ομοίως εαυτόν ου βιάζεται καί άγχει καί εθίζει, ου δύναται εξ αληθείας καθαρώς καί άμώμως αυτά ποιήσαι. αλλ' ούτω χρή προευτρεπίζειν εαυτόν δσον δυνατόν είς το αγαθόν ενίοτε γαρ γίνεται προς αυτόν ή θεία χάρις αίτουντα και δεόμενον αγαθός γαρ καί χρηστός εστίν ό θεός καί τοις αίτοοσιν αυτόν δίδωσι ιοο τα αίτήματα αυτών, μη έχων δε μήτε έθίσας μήτε προευτρεπίσας εαυτόν είς τάς προειρημένας άρετάς, εΐγε λαβή, άπόλλει την χάριν ην έλαβε, καί πίπτει ύψηλοφρονήσας ή ου προκόπτει καί αυξει εν τη χάριτι τη προς αυτόν γενομένη, επειδή ταϊς έντολαϊς του κυρίου εκ προαιρέσεως εαυτόν ου δίδωσι. το γαρ κατοικητήριον καΐ ή άνάπαυσις του πνεύ- 105 ματος ή ταπεινοφροσύνη εστίν, ή αγάπη τε καί πραότης καΐ αί λοιπαΐ του κυρίου έντολαί. 19.7 'Οφείλει οον ό βουλόμενος εξ αληθείας ευαρεστήσαι τφ θεφ και δέξασθαι παρ' αύτοΟ την έπουράνιον του πνεύματος χάριν καί αύξήσαι καί τελειωθήναι εν τφ άγίω πνεύματι είς πάσας τάς έντολάς του θεού no βιάζεσθαι εαυτόν καί μη θέλουσαν την καρδίαν ύποτάσσειν κατά το είρημένον · >διά τούτο προς πάσας τάς έντολάς σου κατωρθούμην, πασαν bild des sittlichen Wandels, so weisen H 18, 7 die διάφοροι τρόττοι του πνεύματος, in denen Christus die Kinder Gottes f hrt, nur auf die Mannigfaltigkeit der Gnadenerfahrungen hin; ττολυτρόττως f hrt die Gnade die Seele (H 18, 9). το άκέραιον του τρόπου ist neben λαμπρότης της διανοίας (noch unerreichtes) Merkmal des Vollkommenheitszustandes (H 25, 5). 81 πολιτείας: S. zu H 5, 8. 90 cf. Rm 7, 17. 91 i. cf. Joh 14, 20. 93 cf. Gal 5, 22. 100f. cf. I Job 5, 15. EMDFZG 82 πραότητος] πραύτητος Ζ f 87 εαυτόν] αυτόν Ζ 88 ούτω] -—/ post όλον D I ποιών] < D, add. i. m. D1 89 ουδέ] μόλις καί F 95 χάρισμα] χαρίσματα F 102 άρετάς] ZG cum B, < KMDF | είγε λαβή] είσελάβη Ζ 104 επειδή] + ίν Ζ ΙΟδ εαυτόν] αυτόν Ζ 109 αύτοο] αύτφ Ζ ψ

ι86

όδόν άδικον έμίσησα<. ώσπερ γαρ τις είς την ττροσκαρτέρησιν της ευχής βιάζεται εαυτόν και άγχει, έως ου τούτο κατορθώση, ομοίως 115 εάν θέλη, και είς πάντα τα της αρετής επιτηδεύματα βιάζεται εαυτόν και άγχει καΐ εθίζει εθος αγαθόν και ούτως αίτούμενος και δεόμενος του κυρίου δια παντός και τυχών της αιτήσεως και μεταλαβών γεύσεως θεού καΐ πνεύματος αγίου μέτοχος γενόμενος, αυξειν ποιεί καΐ θάλλειν το χάρισμα το δοθέν αύτφ, άναπαυόμενον εν τη ταπεινοφροσύνη αυτού, 120 εν τη αγάπη, εν τη πραότητι. Αυτό το πνεύμα χαρίζεται ούτω ταύτα καΐ διδάσκει αυτόν άληθινην 19,8 ευχήν> άληθινην αγάπη ν, αληθινή ν πραότητα, ά προεβιάσατο και ε" ζήτησε καί έμερίμνησε και έμελέτησε και εδόθη ούτω · και ούτως αύξήσας και τελειωθείς εν θεώ κληρονόμος της βασιλείας γενέσθαι καταξιουται. ό γαρ 125 ταπεινός ουδέποτε πίπτει, πόθεν γαρ πεσεΐν έχει ύποκάτω πάντων ων; μεγάλη ταπείνωσις ή Οψηλοφροσυνη, καί μεγάλη ΰψωσις καί τιμιότης και αξίωμα ή ταπεινοφροσύνη. Καί ημείς τοίνυν βιασώμεθα καί άγξωμεν εαυτούς εις την ταπεινοφροσύνη ν, και μη / θελούσης της καρδίας, και είς την πραότητα και Μ β4θ 130 είς την άγάπην, δεόμενοι και παρακαλοοντες τον θεόν εν πίστει καί έλπίδι και αγάπη αδιαλείπτως, εν προσδοκία τοιαύτη και σκοπφ, ίνα άποστείλη το πνεύμα αυτού είς τάς καρδίας ημών, ίνα εύξωμεθα καί προσκυνήσουμε ν τω θεώ »εν πνεύματι και αλήθεια«, και αυτό το 19,9 πνεύμα εν ήμϊν ευξηται, ίνα αυτό το πνεύμα διδάξη ημάς εύχήν άλη135 θινήν, ην νον και βιαζόμενοι ουκ εχομεν ταπεινοφροσύνην άληθινην, ην νυν και μετά βίας ου δυνάμεθα ποιεί ν, σπλάγχνα οίκτιρμών, χρηστότητα καί πάσας τάς έντολάς του κυρίου διδάξη ημάς ποιήσαι εξ αληθείας άκόπως καί άβιάστως, ως αυτό το πνεύμα οΐδε πληρούν ημάς των καρπών αυτού· και ούτως των εντολών του θεού πληρωθεισών 140 ύφ' ημών δια του πνεύματος αύτοΟ του μόνου γινώσκοντος το θέλημα του κυρίου και τελειώσαντος ήμας του πνεύματος είς εαυτό καί τελειωθέντος είς ήμας καθαρισθέντας από παντός μολυσμου καί σπίλου της αμαρτίας, ώσπερ νύμφας καλάς τάς ψνχάς ημών καθαράς και άμωμους παραστήση τω Χριστώ, άναπαυομένων ημών εν θεώ εν τη βασιλεία 145 αυτού, καί άναπαυομένου του Θεού εν ήμϊν είς τους απέραντους αίώνας. δόξα τοΤς οίκιτρμοϊς αυτού και τω ελεεί καί τη αγάπη, δτι είς τοιαύτη ν τιμήν καί δόξαν κατηξίωσε το γένος των ανθρώπων υίοΰς πατρός επουρανίου κατηξίωσε ν αυτούς καί Ιδίους αδελφούς προσηγόρευσεν. ούτω ή δόξα είς τους αϊώνας. αμήν. 106 cf. Eph 2, 22. 112!. PS 118, 104. S.zuH3,3. 124cf. Jac2,5. 133 Joh4,24.

117f. cf. Hbr 6, 4. 122 εύχήν: 136f. Col3(12. 144 IICorll,2.

E M D F Z G y 114/116 έως - άγχει] < F 117 γεύσεως] X K i. m., MDF, γεοσιν KZG 118/119 καί2 - άνα-] < F ψ 126 ταπείνωσις] κατάπτωση Μ ψ 126/127 καΐ^τοατεινοφροσννη ] < F 130 είς την] < D, add. i. m. D1 134 2 ίν ήμϊν - ιτνεϋμα ] < Ζ 135/136 καί - νυν] < FZ f 145 καί] < F 148 Ιδίους] + καί Μ 149 αΐώναξ] + των αΙώνων F Ι87

ΟΜΙΛΙΑ Κ. 20.1

Ει τι$ γυμνός εστίν από του ενδύματος TOO θεϊκού και επουρανίου, δττερ εστίν ή του πνεύματος δύναμις (καθώς εΐρηταΓ »εί δε τις πνεύμα Χρίστου ουκ έχει, ούτος ουκ εστίν αύτοϋ«), κλαιέτω και παρακαλείτω τον κύριον, ίνα λαβή το εξ ουρανού πνευματικόν ένδυμα, ίνα άμφιασθη 5 την από θείας ενεργείας γεγυμνωμένην ψυχή ν, δτι πολλή ν αίσχύνην ατιμίας παθών περιβέβληται ό μη ένδεδυμένος το του πνεύματος ένδυμα, ώσπερ γαρ εν τοις φαινομένοις εάν τις γυμνός η", εν πολλή αισχύνη και ατιμία εστί, και φίλοι φίλους αποστρέφονται γυμνούς και γνήσιοι ίδιους, και τέκνα ίδόντα γεγυμνωμένον πατέρα έστρεψαν τάς εαυτών ίο όψεις του μη ένατενίσαι γυμνώ τω σώματι του πατρός, και όπισθοφανώς απελθόντες έπεκάλυψαν αυτόν και ούτως επέστρεψαν τάς όψεις, — οΰτω και ό θεός άπέστραπται τάς ψυχάς τάς μη ένδεδυμένας το του πνεύματος ένδυμα εν πληροφορία, τους μη ένδεδυμένους τον κύριον Ίησοον Χριστόν εν δυνάμει και άληθεία. 15 20.2 Αυτός ό πρώτος άνθρωπος θεασάμενος εαυτόν γυμνόν ήσχύνθη· τοσαύτη ατιμία τη γυμνότητι πρόσεστιν. εί ουν επί των σωματικών τοσαύτην αίσχύνην δείκνυσιν ή γυμνότης, πόσω μάλλον ή γυμνή από θείας δυνάμεως ψυχή ή μη φορούσα και ήμφιεσμένη το άρρητον καί άφθαρτο ν καί πνευματικόν ένδυμα, αυτόν τον κύριον Ίησοΰν Χριστόν 20 Μ β52 εν όλη/θεία, πλείονα αίσχύνην και άτιμίαν παθών περιβέβληται, καί πας τις ων γυμνός από της θείας εκείνης δόξης ούτως οφείλει εαυτόν έπαισχύνεσθαι και γινώσκειν την άτιμίαν αύτοο, ώσπερ σωματικώς Αδάμ ήσχύνετο γυμνός ων καν έποίησεν έαυτώ εκ συκής φύλλων περίβλημα, όμως την αίσχύνην έφόρει, την πτωχείαν και γυμνητείαν 25 εαυτού έπιγινώσκων. Αΐτείτω ουν ή τοιαύτη ψυχή παρά του δίδοντος και άμφιεννύντος δόξαν Χρίστου εν φωτι άρρήτω, μη ποιούσα εαυτή ιμάτιον λογισμών ματαίων, δοκήσει ίδίας δικαιοσύνης άπατωμένη και νομί ζούσα έχει ν 20.3 άμφιον σωτηρίου. ει τις γαρ εν τη εαυτού μόνον ΐσταται δικαιοσύνη, 30 μη έκδεχόμενος την του θεού δικαιοσύνην (ήτις εστίν ό κύριος, >δς< φησίν >έγενήθη ήμϊν δικαιοσύνη και άπολύτρωσις<), ματαίως και κενώς 2 ενδύματος: S. zu Η 2, 5 φωτός. 3 f. Rm 8, 9. 10 ff. Gen 9, 22 f. 14 f. 20 cf. Rm 13,14. αφθαρτον ... ένδυμα: Vielleicht st tzte sich der Verf. der H resienliste bei Johannes Damasc., De haer. 80 f r seinen Satz 1,6 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIII): "Οτι ου δια του βαπτίσματος λαμβάνει το αφθαρτον K M D F Z G 10/11 εαυτών όψεις] 21Μ 11 ένατενίσαι] άτενίσαι F 12 απελθόντες] έπελθόντες Μ | έπεκάλυψαν] έκαλυψαν Ζ 14 κΟριον] + ημών ΜΖ 21 πλείονα] πλείον F, + καί D 23 σωματικώς] + ό D1 24 ήσχύνετο] ήνέσχετο F | καν] καί Μ | σύκης φύλλων] 21 F 24/25 φύλλων περίβλημα] φύλλα περιβέβλημα (perperam pro φ. π.-μένα?) Ζ 28 Χρίστου] θεοΟ Μ 30 έαυτοο] αύτοϋ Ζ G 31/32 >δς< φησίν] ώ(= ως? δς?) φησίν Μ, ως φησιν ό απόστολος, ός D1 (txt D) f

188

35

40

45

50

55

κοπιά, πασά γαρ ή οΐησις της δικαιοσύνης αύτοο ως ράκος άποκαθημένης φανεροΰται εν τη εσχάτη ήμερα, ως φησιν Ήσαίας ό προφήτης· >έγενήθη πασά ή δικαιοσύνη ημών ως ράκος άποκαθημένης<. αίτήσωμεν ουν και δεηθώμεν του θεοο ένδύσασθαι το ίμάτιον τοο σωτηρίου, τον κύριον ημών Ίησουν Χριστόν, το άρρητον φως· δν φορέσασαι ψυχαι ουκ άποδυθήσονται είς τους αΙώνας, αλλ' εν τη άναστάσει και τα σώματα αυτών δοξασθήσονται υπό της δόξης του φωτός, ου περιβέβληνται από του νυν αϊ πισται και ευγενείς ψυχαί, καθώς φησιν ό απόστολος· »ό έγείρας Χριστόν εκ νεκρών ζωοποιήσει και τα θνητά σώματα υμών δια του ένοικουντος αυτού πνεύματος εν ύμϊν«. δόξα τη άρρήτω εύσπλαγχνία και τφ άφράστω έλέει αυτού. Και πάλιν ώσπερ ή αίμορροουσα γυνή πιστεύσασα εν αλήθεια και 20,4 άψαμένη του κρασπέδου του κυρίου ευθέως ϊάσεως έτυχε και έξηράνθη ή ρύσις της ακαθάρτου πηγής του αίματος, ούτω πασά ψυχή έχουσα το άνίατον τραύμα της αμαρτίας, την πηγήν των ακαθάρτων και πονηρών διαλογισμών, εάν προσέλθη τω Χριστοί και δεηθή πιστεύσασα εν αλήθεια, ίάσεως σωτηρίου τυγχάνει εκ της ανιάτου πηγής των παθών, και ξηραίνεται έκλείπουσα ή πηγή εκείνη ή τους ακάθαρτους λογισμούς βρύουσα δια της δυνάμεως Ιησού μόνου, άλλω δε τινι ίάσασθαι το τραύμα τούτο αδύνατον. Ούτως γαρ έπετήδευσεν ό εχθρός εν τη του Αδάμ παραβάσει, ώστε τραυματίσαι και σκοτίσαι τον έσω άνθρωπον, τον ηγεμόνα νουν τον όρώντα θεόν. διέβλεψαν λοιπόν οί οφθαλμοί αυτού είς τα κακά και τα πάθη, αποκλεισθέντες των επουρανίων αγαθών. ούτως ούν έτραυ- 20,5 ματίσθη, ώστε μηδενί δυνατόν είναι ίάσασθαι, εί μη μόνω τω κυρίω* τούτω μόνω δυνατόν εστίν, αυτός γαρ έλθών ήρε την άμαρτίαν του κόσμου, τουτέστι την άκάθαρτον πηγήν των διαλογισμών της ψυχής καί θείον ένδυμα ό τπστός, άλλα δι' ευχής, auf H 20, mit Deutung der βαπτίσματα von H 20, 6 auf die Taufe. 16 Gen 3, 7. 25 πτωχείαν. S. zu H 11, 6 τττωχεϋσαι. 30Ϊ. cf. Rm 10, 3; cf. Phil 3, 9. 311. I Cor l, 30. 33 οϊησις: S. zu H 10, l οίόμενοι. 35 Jes 64, 5. 36!. cf. Eph 6, 17. 37 φώ;: S. zu H 2, 5. 41f. Rm 8, 11. 44ΪΪ. MC 5, 25ff. 54 cf. Rm 7, 22. ηγεμόνα vovv: S. zu H 6, 5 vo s ημών. 58 jjoe: Job l, 29. Die gleiche Deutung von Joh l, 29 auch in H 2, 3; 20, 6; 44, 3; unbestimmt H 11, 10; Ep. 2 (MPG 34, 413C); w hrend H 28, 5 vom inneren Schauen Christi redet: l της άξ{α$ καί ΐΓίστης ψυχής οφθαλμοί πνευματικώς φωτισθέντες φωτΐ θεϊκω βλέττουσι ... τον κύριον. ber den eigentlichen Sinn von Joh l, 29 vgl. J. Jeremias in ThWB I, 185, E M D F Z G 33 ή] < FG 34/35 φανεροΰται - άττοκαθημενης] < F 35 άττοκαθημένης] άττοκαθαιρομένης Ζ 38 τους αΙώνας] τον αΙώνα MD 40 ψυχαί] ~ post ττισταΐ F 42 σώματα υμών] 21 F 43 άρρήτφ - αΰτοϋ] εύστΓλαγχνία αυτού τη άρρήτφ καί τω Ιλέει F 48 διαλογισμών] λογισμών D 54/55 τόνζ - διέβλεψαν] < F 55 δρώντα] + τον Ζ | καΐ] el$ F 57 1 1 μόνω ] μόνον F 58/59 αυτός - κόσμου] < D, add. i. m. D 59 πηγήν] ψυχήν Μ 189

έξήρανεν. ώσττερ γαρ εκείνη ή αίμορροουσα πάνπ-α τα εαυτής δαπάνη- βο σασα τοις Ιατρεύσειν έπαγγελλομένοις, τταρ' ούδενός έθεραπεύθη τούτων, Μ ess έως ου προσήγγισε τω κυρίω, / ττιο-τεύσασα εν άληθεία και άψαμένη του κρασπέδου αύτοΰ, καΐ ούτως ευθέως ήσθετο της ίάσεως και εστη ή ρύσις του αίματος, οΰτω την ψυχήν τραυματισθεϊσαν εξ αρχής τραύμα άνίατον τταθών κακίας ουδείς ούτε δικαίων ούτε πατέρων ούτε προ- 65 20.6 φητών ούτε ττατριαρχών ίσχυσε θεραπευσαι. Μωϋσής ήλθεν, αλλ' ουκ ήδυνήθη ΐασιν παντελή δούναι, ιερείς, δώρα, άποδεκατώσεις, σαββατισμοί, νεομηνίαι, βαπτίσματα, θυσίαι, όλοκαυτώσεις και πασά ή λοιπή δικαιοσύνη έπετελεϊτο εν τφ νόμω, καΐ ή ψυχή ϊαθήναι και καθαρισθήναι από της ακαθάρτου ρύσεως των κακών λογισμών ουκ 70 ήδυνήθη, και πασά ή δικαιοσύνη αυτής θεραπεοσαι αυτήν ουκ ΐσχυσεν, έως οΟ ήλθεν ό σωτήρ, ό αληθινός ιατρός ό δωρεάν ϊώμενος, ό εαυτόν υπέρ του γένους των ανθρώπων λύτρον δούς. αυτός μόνος την μεγάλην και σωτήριον λύτρωσιν και ΐασιν της ψυχής έποίησεν. αυτός ήλευθέρωσεν αυτήν εκ της δουλείας και έξήγαγεν αυτήν εκ σκοτίας, 75 ίδίφ φωτΐ δοξάσας αυτήν, αυτός εξήρανε την εν αυτή πηγήν των ακαθάρτων λογισμών »ιδού« γαρ φησιν »ό αμνός του Θεού ό αΐρων την αμαρτία ν του κόσμου«. 20.7 Ου γαρ ήδύνατο τα ίδια εκ γης φάρμακα, τουτέστι τα εαυτής δικαιώματα μόνον, Θεραπευσαι και ίάσασθαι αυτήν εκ της τηλικαυτης αοράτου 80 πληγής, άλλα δια της ουρανίου και θείας φύσεως της δωρεάς του αγίου πνεύματος, δια τούτου του φαρμάκου μόνου ήδυνήθη ίάσεως τυχεϊν ό άνθρωπος και ζωής έφικέσθαι, καθαρισθείς υπό του αγίου πνεύματος την καρδίαν. αλλ' ώσπερ έκεϊ ή γυνή καν ίαθήναι ουκ ήδυνήθη και τετραυμάτιστο, αλλ' όμως πόδας είχε του έλθεϊν προς τον κύριον και 85 έλθουσα τυχεϊν ίάσεως· ομοίως και ό τυφλός εκείνος καν υπερβήναι ουκ ήδύνατο καΐ έλθεϊν προς τον κύριον δια το μη βλέπειν, αλλ' όξυτέραν 19-32. 60ff. Me 5, 26f. parr. 66 θεραπευσαι: S. zu H 15, 30 Ιάσοητο. 73 cf. Me 10, 45. 74 λύτρωσιν: S. zu H 9, 13 λυτρωθώμεν. 75 ήλευθέρωσεν: S. zu H 2, 3 έλευθερίαν. 77f. Joh l, 29. 79 φάρμακα: In eigentlicher Bedeutung H 48, 6: ό θεός ... εδωκεν ... τα φάρμακα τοις του κόσμου άνθρωπος. Hier in bertragenem Sinn, zun chst τα ϊδια φάρμακα, die eigenen δικαιώματα der Seele, dann aber die δωρεά του αγίου πνεύματος. So auch H 26, 23: Der κύριος hei t Ιατρός, da er ein ούράνιον φάρμακον gibt und die πάθη der Seele heilt. H 26, 24 in der Bedeutung von άντίδοτον της ψυχής gegen die Ιοβόλα θηρία των ακαθάρτων πνευμάτων. In der Bedeutung „Gift" Kl.-B., S. 96, 2: Seit der bertretung Adams παν γένος ανθρώπων είς την φύσιν αυτών ... έδέξαντο φάρμακον πικρόν θανάτου, σχότους, αμαρτίας. 81 φύσεως: S. zu H 7, 4. E M D F Z G 60 έξήρανεν] + καΐ F | γαρ] < F ψ 63 καΐ1] < Ζ 66 Μωϋσής] + γαρ Ζ 73 λύτρον] < Ζ 79f εαυτής] εαυτού F, έξαύτής Ζ 80 τηλικαυτης] -+- καΐ F 81 ουρανίου] αοράτου Μ (ex pr.)y 82/83 Ιάσεως τυχεϊν ό άνθρωπος] 3421 F 83 καθαρισθείς] καθαρθείς F 86 ϋπερβήναι] 1 < D, add. i. m. D 87 όξυτέραν] όξυτερον F 190

90

95

ιοο

105

αγγέλων απέστειλε την φωνήν (έλεγε γαρ· »υίέ Δαβίδ, έλέησόν με«), και οΟτω πιστεύσας ίάσεως έτυχεν, έλθόντος του κυρίου προς αυτόν και διαβλέψαι ποιήσαντος, — ούτως καΐ ή ψυχή καν τετραυμάτισται τραύμασι τταθών ατιμίας καν τετύφλωται υπό TOO σκότους της αμαρτίας, αλλ' όμως έχει θέλημα του βοήσαι και καλέσαι Ίησουν, ίνα αυτός ελθών λύτρωσιν αϊώνιον ποίηση τη ψνχή. "ίύοττερ γαρ εί μη εκείνος ό τυφλός έβόησε και ή αίμορροουσα ττροσ- 20,8 ήλθε τω κυρίω, ουκ αν έτύγχανον Ιάσεως, ούτως εάν μη τις εκ του ίδιου θελήματος καΐ όλης προαιρέσεως ελθη προς τον κύριον και μετά πληροφορίας πίστεως δεηθή, ίάσεως ου τυγχάνει, δια τί γαρ εκείνοι πιστεύσαντες ϊώντο ευθέως, ήμεϊς δε ούπω διεβλέψαμεν εξ αληθείας και ουκ ϊάθημεν εκ των κρύφιων παθών, καίτοι μάλλον ό κύριος φροντίδα ποιείται υπέρ της αθανάτου ψυχής ήπερ TOO σώματος; ήτις εάν διαβλέψη κατά τον λέγοντα* »αποκάλυψαν τους οφθαλμούς μου«, ουκέτι εις τον αϊώνα τυφλωθήσεται και ίαθεϊσα ουκέτι τραυματισθήσεται. εί γαρ έπιμέλειαν των / φθαρτών σωμάτων ό κύριος έποιήσατο έλθών Μ ese επί της γης, πόσω μάλλον της αθανάτου και κατ' εικόνα αυτού πεποιημένης ψυχής, αλλά δια την άπιστίαν ημών, δια την διχοστασίαν ημών, δια το μη αγαπάν αυτόν εξ όλης καρδίας μήτε εξ αληθείας ούτω πιστεύειν, ούδέπω της πνευματικής Ιάσεως καΐ σωτηρίας έτύχομεν. πιστεύσωμεν ούν ούτω και προσέλθωμεν εν άληθεία, ίνα εν τάχει την άληθινήν ΐασιν 88 Me 10, 49. 93 cf. Hbr 9, 12. 96 προαιρέσεως: Die αυτεξούσιος προαίρεσις mu sich in vieler Bew hrung dem Heiligen Geist εύάρεστος erzeigen (H 9, 1) und als δόκιμος beweisen (H 9, 6). H 11, 2 wird die προαίρεση von dem das goldene Kalb gestaltenden Feuer nachgeahmt. Nach H 15, 9 haben die Christen eine andere προαίρεσις als die κοσμικοί, προαίρεσις ist also der Wille und seine Richtung (vgl. H 3, 6). Da die Bindung an ττάντα τα φαινόμενα bei jedem εκουσίως erfolgte, gilt es auch, sich Ιδία προαιρέσει davon zu l sen (H 21, 2). Kann man nichts anderes, so soll man wenigstens την ττροαίρεσιν αΰτοΰ δοΰναι προς τον θεόν (Η 56, δ). Die vom Menschen geforderte Leistung αττό προαιρέσεως (d. h. aus eigener Willensanstrengung) wird H 26, 10 den ύετοί χάριτος gegen bergestellt, H 56, 2 dem Ausrotten der πάθη durch den κύριος, Η 26, 20 den πνεύματος καρποί. Als αγαθή ττροαίρεσις erscheint H 26, 20, ότι τα σα όπερ άττό φύσεως ττοιεΐς τω Θεφ επιγράφεις. Η 27, 2 wird το κακόν κατά προαίρεσιν, das είρήνην μετά του σατανά haben l t, dem παρά προαίρεσιν gegen bergestellt, das wenigstens durch ein άντιλέγειν wertvoll ist. 97 cf. Hbr 10, 22. πληροφορίας: S. zu H l, 12. 100 αθανάτου ψυχής: Die durch die h here W rde der Seele bedingte gr ere F rsorge f r sie als f r den Leib fordert hier den festeren Glauben an die Heilung der Seele, w hrend H 48, 4 daraus die Forderung abgeleitet wird, Gott die F rsorge f r den Leib zu berlassen. S. auch zu H 15, 22 αθανάτου. — Als selbstverst ndliche christliche Lehre bei Methodius, De resurrectione I, 62, 3 (ed. Bonwetsch, p. 308, 7). 101 PS 118, 18. 104 K M D F Z G 89 ούτω] αύτφ F 91 παθών ατιμίας] 21 F | καν] καΐ Μ 94 γαρ] < Ζ 97 πληροφορίας] + καΐ F 98 ούπω] ούδέπω ZG 100 αληθείας] αδικίας Μ*, corr. i. m. Μ | της] < F 102 είς - ούκέτι] < F f ΙΟδ ημών] + καΐ F 107 Ιάσεως] πίστεως F 108 εν άληθεία] — post αύτφ F 191

εν ήμΐν ποίηση, έπηγγείλατο γαρ διδόναι >τοϊς αίτουσιν αυτόν πνεύμα άγιον< και τοις κρούουσιν άνοίγειν κσΐ τοις ζητοοσιν εύρίσκεσθαι, καί ι ίο άψευδής εστίν ό έπαγγειλάμενος. ούτω ή δόξα και το κράτος εις τους αΙώνας. αμήν. cf. Gen l, 26. Lc 11, 1.3. EM D FZ G

106 Me 12, 33. πιστενειν: S. zu H 19, 4 ττίστιν. 110 Lc 11, 9. 111 cf. Hbr 10, 23.

109f.

112 αιώνας] + των αΙώνων Μ

ΟΜΙΛΙΑ ΚΑ. 21.1

Ό βουλόμενος εύαρεστήσαι θεώ εξ αληθείας καΐ κατ' άλήθειαν τω έναντίω μέρει της κακίας άπεχθανόμενος προς δύο αθλήσεις και προς δύο αγώνας έχει την πάλη ν εν τε τοις φαινομένοις του βίου τούτου πράγμασι περισπασμών γήινων άφιστάμενος και αγάπης δεσμών 5 κοσμικών και παθών της αμαρτίας, και εν τοις κρυπτοϊς προς αυτά τα της πονηρίας άπομαχόμενος πνεύματα, περί ων ό απόστολος ελεγεν »ουκ εστίν ήμϊν ή πάλη προς αίμα καί σάρκα, άλλα προς τάς αρχάς, προς τάς εξουσίας, προς τους κοσμοκράτορας του σκότους τούτου, προς τα πνευματικά της πονηρίας εν τοις έπουρανίοις«. ίο 21.2 Κατά δύο γαρ τρόπους καί δεσμούς έδέθη ό άνθρωπος, παραβάς την έντολήν και έξορισθείς από του παραδείσου, εν τφ βίω τούτω, εν τοις βιωτικοϊς πράγμασι καί εν τη του κόσμου αγάπη ήγουν των σαρκικών ηδονών καί παθών, πλούτου καί δόξης καί κτημάτων, γυναικός καί τέκνων, συγγενείας, πατρίδων, τόπων, ενδυμάτων καί άπαξαπλώς 15 πάντων των φαινομένων, αφ' ων ό λόγος του θεού κελεύει αυτόν λυθήναι ιδία προαιρέσει. επειδή είς πάντα τα φαινόμενα εκουσίως έκαστος δέδεται, ίνα τούτων πάντων εαυτόν λύσας καί έλευθερώσας δυνηθή τελείως της εντολής εγκρατής γενέσθαι. καί εν τω κρύπτω δε περιτετρίγχωται καί περιπέφρακται καί περιτετείχισται καί δέδεται άλύσεσι σκότους ή ψυχή 20 υπό των της πονηρίας πνευμάτων, μη δυναμένη ως θέλει αγαπάν τον κύριον καί ως θέλει πιστεύειν καί ως θέλει προσεύξασθαι. παντί γαρ ή έναντιότης εν τοις φανεροϊς καί εν τοις κρυπτοϊς από της παραβάσεως του πρώτου ανθρώπου είς ημάς κατήντησεν. 21.3 Έπάν τις τοίνυν άκουσας τον λόγον του θεού άγωνίσηται καί άπορ- 25 ρίψη τα του βίου πράγματα καί δεσμούς κόσμου, καί πάσας τάς σαρκικάς ήδονάς άρνήσηται λύσας εαυτόν από τούτων, τότε προσκαρτερών 3 μέρει: S. zu H 12, 8 μέρει πονηρω. 4 αγώνας: S. zu H 3, 3. 8ϊί. Eph 6, 12. 19 περιπέφρακται: S. zu Η 8, 4 μεσότοιχον του φραγμού. 20 περιτετείχισται: S. zu H 15, 14. 15 τείχος. 23 έναντιότης: S. zu H 6, 3 εναντίας δυνάμεως. 25 λόγον: S. zu Η 5, 6 (Ζ. 153) λόγος του κυρίου. 27 προσκαρE M D F Z G 2 εύαρεστήσαι] + τωMF 7 άπομαχόμενος] άπεχόμενοςΖ 9 σκότους] + του σΐώνος i. m. D1 (F ?) cum C 19 περιτετρίγχωται] περιτεθρίγγωται Μ ψ 26 δεσμούς] δεσμά D (+ του s. 1. D1) IQ2

εν ήμΐν ποίηση, έπηγγείλατο γαρ διδόναι >τοϊς αίτουσιν αυτόν πνεύμα άγιον< και τοις κρούουσιν άνοίγειν κσΐ τοις ζητοοσιν εύρίσκεσθαι, καί ι ίο άψευδής εστίν ό έπαγγειλάμενος. ούτω ή δόξα και το κράτος εις τους αΙώνας. αμήν. cf. Gen l, 26. Lc 11, 1.3. EM D FZ G

106 Me 12, 33. πιστενειν: S. zu H 19, 4 ττίστιν. 110 Lc 11, 9. 111 cf. Hbr 10, 23.

109f.

112 αιώνας] + των αΙώνων Μ

ΟΜΙΛΙΑ ΚΑ. 21.1

Ό βουλόμενος εύαρεστήσαι θεώ εξ αληθείας καΐ κατ' άλήθειαν τω έναντίω μέρει της κακίας άπεχθανόμενος προς δύο αθλήσεις και προς δύο αγώνας έχει την πάλη ν εν τε τοις φαινομένοις του βίου τούτου πράγμασι περισπασμών γήινων άφιστάμενος και αγάπης δεσμών 5 κοσμικών και παθών της αμαρτίας, και εν τοις κρυπτοϊς προς αυτά τα της πονηρίας άπομαχόμενος πνεύματα, περί ων ό απόστολος ελεγεν »ουκ εστίν ήμϊν ή πάλη προς αίμα καί σάρκα, άλλα προς τάς αρχάς, προς τάς εξουσίας, προς τους κοσμοκράτορας του σκότους τούτου, προς τα πνευματικά της πονηρίας εν τοις έπουρανίοις«. ίο 21.2 Κατά δύο γαρ τρόπους καί δεσμούς έδέθη ό άνθρωπος, παραβάς την έντολήν και έξορισθείς από του παραδείσου, εν τφ βίω τούτω, εν τοις βιωτικοϊς πράγμασι καί εν τη του κόσμου αγάπη ήγουν των σαρκικών ηδονών καί παθών, πλούτου καί δόξης καί κτημάτων, γυναικός καί τέκνων, συγγενείας, πατρίδων, τόπων, ενδυμάτων καί άπαξαπλώς 15 πάντων των φαινομένων, αφ' ων ό λόγος του θεού κελεύει αυτόν λυθήναι ιδία προαιρέσει. επειδή είς πάντα τα φαινόμενα εκουσίως έκαστος δέδεται, ίνα τούτων πάντων εαυτόν λύσας καί έλευθερώσας δυνηθή τελείως της εντολής εγκρατής γενέσθαι. καί εν τω κρύπτω δε περιτετρίγχωται καί περιπέφρακται καί περιτετείχισται καί δέδεται άλύσεσι σκότους ή ψυχή 20 υπό των της πονηρίας πνευμάτων, μη δυναμένη ως θέλει αγαπάν τον κύριον καί ως θέλει πιστεύειν καί ως θέλει προσεύξασθαι. παντί γαρ ή έναντιότης εν τοις φανεροϊς καί εν τοις κρυπτοϊς από της παραβάσεως του πρώτου ανθρώπου είς ημάς κατήντησεν. 21.3 Έπάν τις τοίνυν άκουσας τον λόγον του θεού άγωνίσηται καί άπορ- 25 ρίψη τα του βίου πράγματα καί δεσμούς κόσμου, καί πάσας τάς σαρκικάς ήδονάς άρνήσηται λύσας εαυτόν από τούτων, τότε προσκαρτερών 3 μέρει: S. zu H 12, 8 μέρει πονηρω. 4 αγώνας: S. zu H 3, 3. 8ϊί. Eph 6, 12. 19 περιπέφρακται: S. zu Η 8, 4 μεσότοιχον του φραγμού. 20 περιτετείχισται: S. zu H 15, 14. 15 τείχος. 23 έναντιότης: S. zu H 6, 3 εναντίας δυνάμεως. 25 λόγον: S. zu Η 5, 6 (Ζ. 153) λόγος του κυρίου. 27 προσκαρE M D F Z G 2 εύαρεστήσαι] + τωMF 7 άπομαχόμενος] άπεχόμενοςΖ 9 σκότους] + του σΐώνος i. m. D1 (F ?) cum C 19 περιτετρίγχωται] περιτεθρίγγωται Μ ψ 26 δεσμούς] δεσμά D (+ του s. 1. D1) IQ2

τφ κυρίω και σχολάζων δύναται γνώναι, / δτι εστίν εν τη καρδία άλλη Μ es? πάλη, άλλη έναντίωσις κρυτττή και άλλος πόλεμος λογισμών πνευ30 μάτων πονηρίας, και άλλος άγων πρόκειται, και ούτως δύναται παραμένων και επικαλούμενος τον κύριον εν πίστει άδιστάκτω και υπομονή πολλή, και την παρ' αύτοο βοήθειαν έκδεχόμενος τυχεϊν εκείθεν της ενδοθεν λυτρώσεως των δεσμών και τριγχών και φραγμών και σκότους πνευμάτων πονηρίας, άπερ είσιν αί των κρυπτών παθών ένέργειαι. 35 Ούτος δε ό πόλεμος δια χάριτος και δυνάμεως θεού καταργεϊσθαι 21,4 δύναται, δι' εαυτού γαρ τις ρυσασθαι εαυτόν της έναντιότητος και πλάνης των λογισμών και παθών αοράτων και μηχανών του πονηρού αδυνατεί, εί δε εν τοις φαινομένοις τις ενέχεται του κόσμου τούτου πράγμασι και δεσμοϊς ποικίλοις γηΐνοις έμπέπλεκται και τοις πάθεσι 40 της κακίας συναπάγεται, ουδέ έπιγινώσκει δτι εστίν άλλη πάλη και πυκτή και πόλεμος ένδον, γένοιτο γαρ, ίνα όταν τις άρη εαυτόν άγωνισάμενος και λύση εαυτόν από τούτων των φαινομένων δεσμών κοσμικών καΐ υλικών πραγμάτων καΐ ηδονών σαρκικών, και άρξηται τω κυρίω προσκαρτερεϊν κενών εαυτόν από του κόσμου τούτου, καν τότε δυνηθή 45 έπιγνώναι την ένδον πάλην των παθών αύλιζομένην και τον ένδον πόλεμον και τους πονηρούς λογισμούς, εάν μη γαρ, ως προέφημεν, άγωνισάμενος άρνήσηται τον κόσμον και λύση εαυτόν από των γήινων επιθυμιών εξ όλης καρδίας και όλος εξ όλου θέλη προσκολλασθαι τω κυρίω, ουκ έπιγινώσκει των κρυπτών πνευμάτων της πονηρίας την 50 πλάνην καΐ τα κρυπτά της κακίας πάθη, αλλ' εστίν αλλότριος εαυτού, ως ουκ οΐδε τραύματα καΐ πάθη έχων κρυπτά και άγνοών έτι δε είς τα φαινόμενα δέδεται και είς τα του κόσμου πράγματα ενέχεται εκών. Ό γαρ άρνησάμενος κατά άλήθειαν τον κόσμον και άγωνισάμενος 21,5 και άπορρίψας αφ' εαυτού το φορτίον της γης και των ματαίων έττι55 θυμιών και ηδονών σαρκικών και δόξης καΐ αρχής και τιμών ανθρωπίνων, αράς εαυτόν και εξ όλης καρδίας τούτων άπαγαγών, οπότε και είς τούτον τον φανερόν αγώνα ό κύριος κρυπτώς βοηθεΐ, κατά το μέτρον της αρνήσεως του θελήματος του κόσμου, και σταθείς είς την τοο κυρίου λατρείαν και προσκαρτερήσας όλος εξ όλου (σώματι και ψυχή λέγω), 60 εκείνος ευρίσκει έναντιότητα και πάθη κρυπτά και δεσμούς αόρατους και πόλεμον αφανή και αγώνα και άθλησιν κρυπτή ν και ούτως δεηθείς του κυρίου και λαβών όπλα εξ ουρανού του πνεύματος, άπερ κατέλεξεν τερών: S. zu Η 19, 1.

33 λντρώσεως: S. zu H 9, 13 λυτρωθώμεν.

38. 44 cf.

E M D F Z G 28 εστίν] + ένδον ZG cum BC 29 έναντίωσις] Ιναντιότης F cum BC | λογισμών] κρυπτός Μ 33 Ινδοθεν] ένδον F | λυτρώσεως] < Zf 35 θεοϋ] < F 38 αδυνατεί] + εί μη « Β, ή C) μόνον (+ δε το Β,+ του C) άντιλέγειν και άντπτίτττειν καΐ μη συνηδυνεσθαι (συνήδεσθαι αύτοϊς BC) δύναται (δυνατόν BC) ZGcumBC 39 ποικίλοις] + καΐ Ζ 40 συναπάγεται] συνάπτεται Μ 45 ένδον πάλην] ενδοθεν πλάνην F cum C 46 καΐ] < F | πονηρού? λογισμούς] έσω δεσμούς Ζ G cum C | μη γαρ] 21 DZ | γαρ] < F 62 του*] καΐ Ζ 13

Domes, Makarios

193

ό μακάριος απόστολος, »τον θώρακα της δικαιοσύνης« καΐ »την περικεφαλαίαν του σωτηρίου« και »τον Θυρεόν της πίστεως« καΐ »την μάχαιραν του πνεύματος«, καί δια τούτων όπλισάμενος δυνήσεται >στήναι 65 προς τάς κρυπτάς μεθοδείαςτοο διαβόλου < εν ταϊς ένεστώσαιςπονηρίαις· άπερ όπλα δια πάσης προσευχής καί προσκαρτερήσεως και δεήσεως Μ ββο καί νηστείας, το δε παν δια της πίστεως / πορισάμενος, τον προς τάς αρχάς καΐ εξουσίας και κοσμοκράτορας πόλεμον κατάγωνίσασθαι δυνήσεται, καί οΰτως νικήσας τάς εναντίας δυνάμεις δια της συνεργίας 70 του πνεύματος καί της Ιδίας εν πάσαις άρεταϊς σπουδής, της αΙωνίου ζωής άξιος γενήσεται, δοξάζων πατέρα καί υίόν καί άγιον πνεύμα, φ ή δόξα καί το κράτος είς τους αίώνας. αμήν. Eph 2, 2. 50 αλλότριος: S. zu Η 6, 3 άλλοτρίους λογισμούς. 68Μ. Eph 6,14. 17.16.17. 65L Eph 6,11. 67 Eph 6, 18. 681. Eph 6, 12. 69 κοσμοκράτορας: Sie wirken nach H 31, 6 durch λογισμοί und ένέργειαι auf die καρδία. KM D (usqne ad 64 πίστεως) D1 (ab xala) FZG ψ 68 τον] < F 70 τάς] + αρχάς καί F (cf. Col 2,15) | συνεργίας] ενεργείας Ζ cum C 72 φ] M.O1ZG, ων KFG*

ΟΜΙΛΙΑ KB. "Οταν έξέλθη εκ του σώματος ψυχή άνθρωπου, μυστήριόν τι μέγα έκεϊ επιτελείται, εάν γαρ η" υπεύθυνος εν άμαρτίαις, έρχονται χοροί δαιμόνων καί άγγελοι αριστεροί, καΐ δυνάμεις σκότους παραλαμβάνουσι την ψυχήν έκείνην καί κρατοοσιν είς το ίδιον μέρος, και ουκ οφείλει 5 τις επί τούτοις ξενίζεσθαι. εί γαρ ζών καί ων εν τφ αίώνι τούτω ύπετάγη καί ύπήκουσε καί δούλος έγένετο αύτοϊς, πόσω μάλλον όταν έξέρχηται εκ του κόσμου, κατέχεται και κρατείται υπ' αυτών, από δε του μέρους του αγαθού οφείλεις νοήσαι, δτι ούτως Ιχει τα πράγματα' καί γαρ τοις άγίοις δούλοις του θεοο από του νυν είσιν άγγελοι ίο παραμένοντες και πνεύματα άγια κυκλουντα αυτούς καί φυλάττοντα, καί όταν έξέλθωσιν από του σώματος, οι χοροί των αγγέλων παραλαμβάνουσιν αυτών τάς ψυχάς είς το ίδιον μέρος, είς τον καθαρόν αΙώνα, καί ούτως αυτούς προσάγουσι τω κυρίω. 1 Η 22 ist nur ein Auszug aus dem von Cozza-Luzi (Nova Patrum Bibliotheca VIII, 3, S. 1-3) herausgegebenen l ngeren Text. ber das Verh ltnis von H 22 zu dem λόγος ιτερί εξόδου ψυχής δικαίων καί αμαρτωλών, der dem Macarius Alexandrinus zugeschrieben wird (MPG 34, 385-392), vgl. D rries, Symeon, S. 301f. 10 . Vgl. die Parallelen aus Liturgien bei D. Stiefenhofer, Homilien bersetzung, S. 194, Anm. 1. 10ί. cf. PS 33, 8. KMD 1 FZG f 14 κυρίω] θεώΡ, + φ ή δόξα καί το κράτος είς τους αίώνας. αμήν. D1 194

ό μακάριος απόστολος, »τον θώρακα της δικαιοσύνης« καΐ »την περικεφαλαίαν του σωτηρίου« και »τον Θυρεόν της πίστεως« καΐ »την μάχαιραν του πνεύματος«, καί δια τούτων όπλισάμενος δυνήσεται >στήναι 65 προς τάς κρυπτάς μεθοδείαςτοο διαβόλου < εν ταϊς ένεστώσαιςπονηρίαις· άπερ όπλα δια πάσης προσευχής καί προσκαρτερήσεως και δεήσεως Μ ββο καί νηστείας, το δε παν δια της πίστεως / πορισάμενος, τον προς τάς αρχάς καΐ εξουσίας και κοσμοκράτορας πόλεμον κατάγωνίσασθαι δυνήσεται, καί οΰτως νικήσας τάς εναντίας δυνάμεις δια της συνεργίας 70 του πνεύματος καί της Ιδίας εν πάσαις άρεταϊς σπουδής, της αΙωνίου ζωής άξιος γενήσεται, δοξάζων πατέρα καί υίόν καί άγιον πνεύμα, φ ή δόξα καί το κράτος είς τους αίώνας. αμήν. Eph 2, 2. 50 αλλότριος: S. zu Η 6, 3 άλλοτρίους λογισμούς. 68Μ. Eph 6,14. 17.16.17. 65L Eph 6,11. 67 Eph 6, 18. 681. Eph 6, 12. 69 κοσμοκράτορας: Sie wirken nach H 31, 6 durch λογισμοί und ένέργειαι auf die καρδία. KM D (usqne ad 64 πίστεως) D1 (ab xala) FZG ψ 68 τον] < F 70 τάς] + αρχάς καί F (cf. Col 2,15) | συνεργίας] ενεργείας Ζ cum C 72 φ] M.O1ZG, ων KFG*

ΟΜΙΛΙΑ KB. "Οταν έξέλθη εκ του σώματος ψυχή άνθρωπου, μυστήριόν τι μέγα έκεϊ επιτελείται, εάν γαρ η" υπεύθυνος εν άμαρτίαις, έρχονται χοροί δαιμόνων καί άγγελοι αριστεροί, καΐ δυνάμεις σκότους παραλαμβάνουσι την ψυχήν έκείνην καί κρατοοσιν είς το ίδιον μέρος, και ουκ οφείλει 5 τις επί τούτοις ξενίζεσθαι. εί γαρ ζών καί ων εν τφ αίώνι τούτω ύπετάγη καί ύπήκουσε καί δούλος έγένετο αύτοϊς, πόσω μάλλον όταν έξέρχηται εκ του κόσμου, κατέχεται και κρατείται υπ' αυτών, από δε του μέρους του αγαθού οφείλεις νοήσαι, δτι ούτως Ιχει τα πράγματα' καί γαρ τοις άγίοις δούλοις του θεοο από του νυν είσιν άγγελοι ίο παραμένοντες και πνεύματα άγια κυκλουντα αυτούς καί φυλάττοντα, καί όταν έξέλθωσιν από του σώματος, οι χοροί των αγγέλων παραλαμβάνουσιν αυτών τάς ψυχάς είς το ίδιον μέρος, είς τον καθαρόν αΙώνα, καί ούτως αυτούς προσάγουσι τω κυρίω. 1 Η 22 ist nur ein Auszug aus dem von Cozza-Luzi (Nova Patrum Bibliotheca VIII, 3, S. 1-3) herausgegebenen l ngeren Text. ber das Verh ltnis von H 22 zu dem λόγος ιτερί εξόδου ψυχής δικαίων καί αμαρτωλών, der dem Macarius Alexandrinus zugeschrieben wird (MPG 34, 385-392), vgl. D rries, Symeon, S. 301f. 10 . Vgl. die Parallelen aus Liturgien bei D. Stiefenhofer, Homilien bersetzung, S. 194, Anm. 1. 10ί. cf. PS 33, 8. KMD 1 FZG f 14 κυρίω] θεώΡ, + φ ή δόξα καί το κράτος είς τους αίώνας. αμήν. D1 194

ΟΜΙΛΙΑ ΚΓ. Ό μαργαρίτης ό μέγας και πολύτιμος και βασιλικός ό είς διάδημα 284 βασιλικόν ττροχωρών βασιλέως μόνου χρήζει, καΐ βασιλεύς μόνος τον μαργαρίτην τούτον δύναται φορεΐν άλλω δε άνθρώπω φορεϊν τον 5 τοιούτον μαργαρίτην ουκ εξεστιν. ούτως εάν μη τις γεννηθή υπό TOO βασιλικού καΐ θεϊκού πνεύματος, καΐ γένος έπουράνιον καΐ βασιλικόν γένηται καΐ τέκνον θεοο (κατά το γεγραμμένον · »όσοι δε ελαβον αυτόν, εδωκεν αύτοϊς έξουσίαν τέκνα θεοο γενέσθαι«), τον έπουράνιον και πολυτίμητον μαργαρίτην, την εΙκόνα TOO φωτός, του φωτός του άλαλήτου, ίο ήτις εστίν ό κύριος, ου δύναται φορέσαι, βασιλέως υιός μη γενόμενος. οί γαρ έχοντες και φοροϋντες τον μαργαρίτην συζώσι και συμβασιλεύουσι Χριστφ είς τους αϊώνας · ούτως γαρ εΐπεν ό απόστολος · »καθώς έφορέσαμεν την εΙκόνα τοΟ χοϊκοο, φορέσωμεν και την εικόνα του επουρανίου«. "(Οσπερ γαρ ίππος, Ιως μεν αν Ιν ταϊς ΰλαις τοις άγρίοις ζώοις συν- 28,2 15 νέμηται, ανυπότακτος άνθρώποις εστίν έπάν δε προς το ήμερωθηναι κρατηθη, περιτιθέασιν αύτφ βαρύν χαλινόν, έως ου μάθη εύτάκτως καΐ ορθώς περιπατεϊν. είτα γυμνάζεται υπό εμπείρου καθιστού, ίνα και είς πόλεμον εύχρηστος γένηται · είτα ένδύουσιν αυτόν όπλα, τον Θώ/ρακα λέγω καΐ τα κατάφρακτα, καΐ πρώτον χαλινόν κρεμώσι καΐ Μ ββι 20 συσσείουσι κατέναντι των οφθαλμών αυτού προς το συνεθισθηναι καΐ μη άποπτυρήναι. και ούτως διδασκόμενος υπό τοΟ έπιβάτου μανθάνει πολεμεΐν έχθροϊς· χωρίς γαρ έπιβάτου καΐ θώρακος ίππος πολεμεΐν ου δύναται, έπάν δε μάθη καΐ συνεθισθη είς τον πόλεμον, όταν όσφρανθη καΐ άκούση φωνή ν πολέμου, αυτός έτοίμως Ιρχεται επί τους 25 εχθρούς, ώστε καΐ απ' αυτής της φωνής πτόησιν έμποιήση τοις πολεμίοις. τον αυτόν τρόπον καΐ ή ψυχή, από της παραβάσεως ούσα αγρία καΐ ανυπότακτος εν έρημία του κόσμου πελάζεται μετά θηρίων, των πνευμάτων της πονηρίας, την διακονίαν εν TTJ αμαρτία έχουσα, όταν δε άκούση λόγον Θεοο και πιστεύση, χαλιναγωγουμένη υπό του πνεύ30 ματος άποτίθεται το αγριον ήθος και το σαρκικόν φρόνημα, ήνιοχουμένη υπό του έπιβάτου Χρίστου, είτα είς θλϊψιν και δαμασμόν και στενοχωρίαν έρχεται είς το δοκιμασθη ναι αυτήν, ίνα κατ' ολίγον ήμερωθή υπό του πνεύματος, έκλειπούσης κατ' ολίγον καΐ άφανιζομένης της 2 ό μέγας: Vgl. Pauly-Wissowa V, Sp. 303 ber die „gro e Perle" im Diadem des Kaisers. S. auch Origenes, Matth. Komm. X, 8 (X, l, S. 9, 23). cf. Mt 13, 46. 7f. Joh l, 12. 9 εικόνα: S. zu H 12. l und H 30, l σκιά. 121. I Cor 15, 49. 23ί. cf. Hi 39, 25. 27 έρημία: S. zu H 6, 3. 28 cf. Eph 6, 12. αμαρτία: S. zu H 8, 4 διακονίαν του λόγου. 31 δαμασμόν: Nach Sophocles, Greek Lexicon: subjection. 32 δοκιμασθήναι: Θλίψεις und EMD 1 FZ6 f 7 τέκνον] + τοΟΡ 8 ιτολυτίμητον] KD1,πολύτιμον MFZG cum 2 CR 9 του φωτός ] < FZG cum CR f 21 Οπό] από F 23/24 όσφρανθή πολέμου] < F 25 έμττΌΐήσπ] έμττοιεϊν D1 cum CR, έμποιήσαι ZG 28 έχουσα] 1 κατέχουσα D 31 δαμασμόν] δεσμόν F 32/33 ήμερωθη - κατ' ολίγον] < Ζ

is·

195

εν αύτη αμαρτίας, και ούτως ή ψυχή ένδυομένη »τον θώρακα της δικαιοσύνης« και »την περικεφαλαίαν του σωτηρίου« και »τον θυρεόν 35 της ττίστεως« και »την μάχαιρα ν του πνεύματος« διδάσκεται ττολεμεϊν τοις εχθροϊς αυτής, και ούτως όττλισαμένη τω του κυρίου ττνεύματι αγωνίζεται προς τα πνεύματα της πονηρίας, και τα πεπυρωμένα βέλη του πονηρού σβέννυσκ χωρίς γαρ των του πνεύματος όπλων ουκ ανέρχεται εις παράταξιν. έχουσα δε τα όπλα τοΟ κυρίου, όταν άκούση και 40 αΐσθηται σφοδρών πολέμων, >έν άλαλάγματι και κραυγή εκπορεύετακ, καθώς εν τφ Μώβ εΐρηταΓ δτι και απ' αυτής της φωνής της δεήσεως αυτής προσπίπτουσιν οί εχθροί, και ούτως άγωνισαμένη και νικήσασα δια του πνεύματος τον πόλεμον, νικηφόρους στεφάνους επιφέρεται μετά παρρησίας πολλής, και ούτως συναναπαύεται τω έπουρανίω βασιλεΐ, 45 ώ ή δόξα καΐ το κράτος, τφ πατρϊ και τφ υίφ και τφ άγίω πνεύματι εις τους αιώνας, αμήν. στενοχωρίαι als Mittel der Pr fung durch den κύριος, ob die Seele ihn nicht vergessen habe, auch H 53, 5; δοκιμασία H 53, 16. εκ των ολίγων τούτων καΐ πρόσκαιρων wird jeder gepr ft, ob er Gott glaubt (H 48, l, vgl. 2); χρόνοις καΐ καιροί? wird die προαίρεσις gepr ft, εί συνενοϋται πάντοτε TTJ χάριτι (Η 24, 6). το Θείον πυρ pr ft die Seelen wie Gold im Schmelzofen, wobei die κακία wie άκάνθαι und καλάμη vernichtet wird (H 25, 9; vgl. I Cor 3, 12. 13). ίνα το θέλημα καΐ μετά την χάριν δοκιμασθή, bleibt nach Η 26, 5 die Natur der Begnadeten εν τη ταυτότητι. Gelegentlich wurde selbst den Aposteln versagt, was sie w nschten, damit το αύτεξούσιον δοκιμασθή (Η 26, 6). L ngeres Ausbleiben von χάρις und άνάπαυσις dient nach H 29, 1. 2 der δοκιμασία des αύτεξούσιον θέλημα und der Gottesliebe ( hnlich H 41, 2; vgl. auch H 47, 12). Man soll sich auch selbst δοκιμάζειν an den μέριμναι γηίναι (Η 48, 3) oder im Blick darauf, ττοίαν σπουδή ν καΐ αγώνα ό νους έχει προς τον θεόν (Η 29, 7) oder πόθεν τρέφεται καΐ που ζη καΐ εν οίς εστίν (Η 31, 6), w hrend das H 50, 4 geforderte έρευναν unmittelbar auf den empfangenen θησαυρό? zielt und das διερευνδν von H 53, 4 die σφάλματα zum Gegenstand hat. Das Pr fen, ob jemand wirklich ein Christ sei, ist Sache der Erfahrenen: τεχνιτών δε εστί καΐ πεπειραμένων δοκιμάσαι (Η 38, 1); πνευματικοί άνδρες k nnen die Wirklichkeit des Glaubens pr fen (H 48, 2). Die επί πολύν χρόνον γυμνασθέντες αδελφοί καΐ δοκιμασθέντες verm gen den άπειροι zu helfen (H 38, 3). Η 53, 8 hat δοκιμάζειν die Bedeutung „kritisieren". 34II. Eph 6, 14. 17. 16. 17. 38 cf. Eph 6, 12. 41 Hi 39, 25 (v. 1. ed. Holmes-Parsons) 42 cf. PS 5, 3; 114, l ? K M D1 F Z G 43 προσπίπτουσιν] MFZ cum CR, προπίπτουσιν KD1 G 46 τω1 πνεύματι] < D1 46/47 καΐ3 - αμήν] < F 47 αιώνας] + των αιώνων Ζ cum C

ΟΜΙΛΙΑ ΚΔ. 24,1

Έοίκασιν οί Χριστιανοί έμπόροις μέγιστα κέρδη έμπορευομένοις. ώσπερ γαρ εκείνοι εκ της γης τα γήϊνα κέρδη έπισυνάγουσιν, ούτως ούτοι της εαυτών καρδίας έσκορπισμένους τους λογισμούς εν τφ αΐώνι 3 εκ της] < Ff 196

εν αύτη αμαρτίας, και ούτως ή ψυχή ένδυομένη »τον θώρακα της δικαιοσύνης« και »την περικεφαλαίαν του σωτηρίου« και »τον θυρεόν 35 της ττίστεως« και »την μάχαιρα ν του πνεύματος« διδάσκεται ττολεμεϊν τοις εχθροϊς αυτής, και ούτως όττλισαμένη τω του κυρίου ττνεύματι αγωνίζεται προς τα πνεύματα της πονηρίας, και τα πεπυρωμένα βέλη του πονηρού σβέννυσκ χωρίς γαρ των του πνεύματος όπλων ουκ ανέρχεται εις παράταξιν. έχουσα δε τα όπλα τοΟ κυρίου, όταν άκούση και 40 αΐσθηται σφοδρών πολέμων, >έν άλαλάγματι και κραυγή εκπορεύετακ, καθώς εν τφ Μώβ εΐρηταΓ δτι και απ' αυτής της φωνής της δεήσεως αυτής προσπίπτουσιν οί εχθροί, και ούτως άγωνισαμένη και νικήσασα δια του πνεύματος τον πόλεμον, νικηφόρους στεφάνους επιφέρεται μετά παρρησίας πολλής, και ούτως συναναπαύεται τω έπουρανίω βασιλεΐ, 45 ώ ή δόξα καΐ το κράτος, τφ πατρϊ και τφ υίφ και τφ άγίω πνεύματι εις τους αιώνας, αμήν. στενοχωρίαι als Mittel der Pr fung durch den κύριος, ob die Seele ihn nicht vergessen habe, auch H 53, 5; δοκιμασία H 53, 16. εκ των ολίγων τούτων καΐ πρόσκαιρων wird jeder gepr ft, ob er Gott glaubt (H 48, l, vgl. 2); χρόνοις καΐ καιροί? wird die προαίρεσις gepr ft, εί συνενοϋται πάντοτε TTJ χάριτι (Η 24, 6). το Θείον πυρ pr ft die Seelen wie Gold im Schmelzofen, wobei die κακία wie άκάνθαι und καλάμη vernichtet wird (H 25, 9; vgl. I Cor 3, 12. 13). ίνα το θέλημα καΐ μετά την χάριν δοκιμασθή, bleibt nach Η 26, 5 die Natur der Begnadeten εν τη ταυτότητι. Gelegentlich wurde selbst den Aposteln versagt, was sie w nschten, damit το αύτεξούσιον δοκιμασθή (Η 26, 6). L ngeres Ausbleiben von χάρις und άνάπαυσις dient nach H 29, 1. 2 der δοκιμασία des αύτεξούσιον θέλημα und der Gottesliebe ( hnlich H 41, 2; vgl. auch H 47, 12). Man soll sich auch selbst δοκιμάζειν an den μέριμναι γηίναι (Η 48, 3) oder im Blick darauf, ττοίαν σπουδή ν καΐ αγώνα ό νους έχει προς τον θεόν (Η 29, 7) oder πόθεν τρέφεται καΐ που ζη καΐ εν οίς εστίν (Η 31, 6), w hrend das H 50, 4 geforderte έρευναν unmittelbar auf den empfangenen θησαυρό? zielt und das διερευνδν von H 53, 4 die σφάλματα zum Gegenstand hat. Das Pr fen, ob jemand wirklich ein Christ sei, ist Sache der Erfahrenen: τεχνιτών δε εστί καΐ πεπειραμένων δοκιμάσαι (Η 38, 1); πνευματικοί άνδρες k nnen die Wirklichkeit des Glaubens pr fen (H 48, 2). Die επί πολύν χρόνον γυμνασθέντες αδελφοί καΐ δοκιμασθέντες verm gen den άπειροι zu helfen (H 38, 3). Η 53, 8 hat δοκιμάζειν die Bedeutung „kritisieren". 34II. Eph 6, 14. 17. 16. 17. 38 cf. Eph 6, 12. 41 Hi 39, 25 (v. 1. ed. Holmes-Parsons) 42 cf. PS 5, 3; 114, l ? K M D1 F Z G 43 προσπίπτουσιν] MFZ cum CR, προπίπτουσιν KD1 G 46 τω1 πνεύματι] < D1 46/47 καΐ3 - αμήν] < F 47 αιώνας] + των αιώνων Ζ cum C

ΟΜΙΛΙΑ ΚΔ. 24,1

Έοίκασιν οί Χριστιανοί έμπόροις μέγιστα κέρδη έμπορευομένοις. ώσπερ γαρ εκείνοι εκ της γης τα γήϊνα κέρδη έπισυνάγουσιν, ούτως ούτοι της εαυτών καρδίας έσκορπισμένους τους λογισμούς εν τφ αΐώνι 3 εκ της] < Ff 196

5 τούτω δια πασών αρετών και δια της του πνεύματος δυνάμεως έπισυλλέγουσιν εκ πάσης της γης, ήτις εστί μεγίστη και αληθινή εμπορία, ό κόσμος γαρ ούτος τω κοσμώ τφ άνω έναντιοοται και ό αίών ούτος τω άνω αΐώνι αντίκειται, δει τοίνυν τον Χριστιανόν κατά τάς αγίας γραφάς άρνησάμενον τον κόσμον μετατεβήναι και μεταβήναι τω νώ εκ τούιο του του αίώνος, εν φ έγκειται και δελεάζεται ό νους από της παραβάσεως Αδάμ, είς / αίώνα έτερον καΐ τω φρονήματι εϊς τον άνω της Μ ββ4 θεότητος κόσμον είναι, καθώς εΐρηται* »ημών δε το πολίτευμα εν ούρανοΐς υπάρχει«. Τούτο δε ουδαμώς δύναται κατορθωθήναι, εί μη ή ψυχή πιστεύσει 24,2 15 εξ όλης καρδίας τω κυρίω, άρνησαμένη τον αίώνα τούτον, και ή δύναμις του θεϊκού πνεύματος έπισυνάξαι δύναται την έσκορπισμένην καρδίαν εν δλη τη γη είς την του κυρίου άγάπην, και είς τον αίωνιον κόσμον το φρόνημα μεταθεϊναι. από γαρ της του Αδάμ παραβάσεως έσκορπίσθησαν από της αγάπης του θεού οι λογισμοί της ψυχής είς 20 τον αιώνα τούτον, συμμιγέντες ύλικοΐς και γηίνοις λογισμοϊς. αλλ' ώσπερ ό Αδάμ παραβάς ζύμη ν κακίας παθών εϊς εαυτόν ΰπεδέξατο, και ούτως κατά μετοχήν οι εξ αυτού γεννηθέντες και παν το γένος Αδάμ εκείνης της ζύμης μετέσχε· και λοιπόν κατά προκοπήν και αοξησιν είς τοσούτον ηΰξησεν εν τοις άνθρώποις τα πάθη της αμαρτίας, ώστε έως 25 πορνειών και ασελγειών και είδωλολατριών και φόνων και ετέρων ατοπημάτων χωρήσαι, έως ου έζυμώθη τη κακία ή άνθρωπότης* και είς τοσούτον ηΰξησεν εν άνθρώποις το κακόν, ως νομίζει ν μήτε είναι θεόν, αλλά λίθοις άψύχοις προσκυνήσαι, μήτε καν έως εννοίας θεόν λαμβάνειν δύνασθαι (είς τοσούτον έζύμωσεν ή της κακίας των παθών 30 ζύμη το γένος του παλαιού Αδάμ), — τον αυτόν τρόπον ευδόκησεν 24,8 ό κύριος εν τη επιδημία αύτοο παθεϊν υπέρ πάντων καΐ άγοράσαι αυτούς τω ίδίω αΐματι και ζύμη ν επουράνιο ν άγαθότητος ένθεϊναι ταϊς πισταΐς ψυχαϊς ταπεινωθείσαις υπό την άμαρτίαν, και ούτω λοιπόν κατά προκοπήν και αοξησιν πασαν δικαιοσύνην εντολών και πάσας 35 άρετάς εν αύτοϊς έπιτελέσαι, έως ου ζυμωθώσιν εϊς εν εν τφ άγαθφ και γένωνται μετά του κυρίου είς »εν πνεύμα« κατά το λόγιον Παύλου, κακίας και πονηρίας μηδέ μέχρις εννοίας έλθεϊν δυναμένης εν τη έζυμωμένη ψυχή δλη εξ όλου τφ θείω πνεύματι, καθώς εΐρηται· >ή αγάπη 2 Χριστιανοί: S. zu Η 5, 1. 4 λογισμούς: S. zu H 12,15 συνάγει. 41. cf. I Cor 3, 18. 7 κόσμος: S. zu Η 11, 6. κοσμώ τφ άνω: S. zu H 6, 7 κόσμο; καινός. 12f. Phil 3, 20. 20 λογισμοϊς: S. zu Η 7, 4. '21 ζνμην: S. zu H 8, 2 έζύμωται. 23 προκοπήν: S. zu H 15, 41 προκόπτει. 31 cf. II Cor 5, 14f. 32 cf. I Ptr l, 19. 36 I Cor 6,17. 38Γ. I Cor 13, 5. EMD 1 FZO 5 της του πνεύματος] πάσης Μ 6 μεγίστη] μεγάλη Ζ 9 μετατεθήναι] μεταστηναι F | τω νφ] τον νουν Ζ 21 παραβάς] + την Ζ | παθών] < Μ | ύπεδέξατο] έδέξατο F 23 ζύμης] ζωής F 24 πάθη] παθήματα Μ 25 είδωλολατριών καΐ φόνων] 321 Ζ G 28 μήτε] μη τι F 28/29 θεόν λαμβάνειν] 21Μ 32 αύτούς] + ενΖ 33 τη ν άμαρτίαν] της αμαρτίας Μ 34ψπάσας]τάςΡ 197

ου λογίζεται το κακόν< και τα ακόλουθα, άνευ δε του προζυμίου του επουρανίου, δττερ εστίν ή του θείου πνεύματος δύναμις, ζυμωθήναι εν 40 τη χρηστότητι του κυρίου καΐ καταντήσαι ψυχήν είς ζοοήν αδύνατον, ώσπερ ουδέ το γένος του Αδάμ είς τοσαύτην κακίαν και πονηρίαν έκτραπήναι ήδύνατο, εί μη το της κακίας προζύμιον, όπερ εστίν ή αμαρτία, ύπεισήλθεν ούτω, λογική τις ούσα καΐ νοερά δύναμις του σαταν. 24,4 "ύύσπερ γαρ εάν τις άλευρα φυράση, μη βάλη δε προζύμιον, όσον αν 45 δοκή έπιμελεϊσθαι και μεταβάλλειν καΐ κατεργάζεσθαι, άζυμόν εστί το φύραμα και άνεπιτήδειον είς βρώσιν έπάν δε βληθή ή ζύμη, έλκει προς έαυτήν όλον το του αλεύρου φύραμα καΐ απεργάζεται όλον ζύμην, καθάπερ καΐ ό κύριος παρείκασε την βασιλείαν ειπών »όμοία εστίν ή βασιλεία των ουρανών ζύμη, ην λαβοοσα γυνή ένέκρυψεν είς αλεύρου 50 σάτα τρία, έως ου έζυμώθη όλον«* ή ώσπερ εάν fj κρέα, καΐ πασαν / Μ ees μεν αυτών έπιμέλειαν ποιήσηταί τις, μη άλίση δε άλας το των σκωλήκων άναιρετικόν καΐ δυσωδίας άφανιστικόν, όζει καΐ σέσηπται τα κρέα και άχρήσιμα γεγένηται τοις άνθρώποις, — τον αυτόν τρόπον υπόθου μοι πασαν την ανθρωπότητα κρέας εϊναι και άζυμα, το δε άλας και το 55 προζύμιον εξ ετέρου αιώνος νοεί την θείαν φύσιν του αγίου πνεύματος, εάν συν μη μιγή καΐ βληθή είς την ταπεινωθεϊσαν φύσιν των ανθρώπων εξ εκείνου του αϊώνος καΐ εξ εκείνης της πατρίδος ή επουράνιος του πνεύματος ζύμη καΐ το αγαθόν της θεότητος αγιον άλας, ου μη μεταλλαγή ή ψυχή από της δυσωδίας της κακίας οΰδ' ου μη ζυμωθή 60 από της βαρύτητας καΐ άζυμότητος της πονηρίας. 24,δ "Οσα γαρ αφ' εαυτής ή ψυχή δοκεϊ ποιεϊν καΐ έπιμελεϊσθαι και έπιτηδεύειν, τη ίδία δυνάμει μόνον έπερειδομένη καΐ οίομένη δύνασθαι τελείαν την κατόρθωσιν δι' εαυτής άνευ της συνεργίας του πνεύματος κατεργάσασθαι, πολύ πλανςτται. ου χρησιμεύει γαρ εϊς τους ούρανίους 65 τόπους, ου χρησιμεύει τη βασιλεία ή αφ' εαυτής καΐ δι' εαυτής μόνον άνευ του πνεύματος οίομένη την τελείαν καθαρότητα κατορθώσαι. εάν γαρ μη προσέλθη τω θεώ ό υπό των παθών ενεργούμενος άνθρωπος, άρνησάμενος τον κόσμον, καΐ πιστεύση εν έλπίδι καΐ υπομονή δέξασθαι ξένον τι της ίδίας φύσεως αγαθόν, όπερ εστίν ή δύναμις του αγίου πνεύ- 70 ματος, καΐ ένστάξη τη ψυχή άνωθεν ό κύριος ζωήν θεότητος, ου μη αΐσθηται ζωής αληθινής ό τοιούτος ούδ' ου μη ανάνηψη εκ της μέθης της ύλης ούδ' ου μη αύγάση ό φωτισμός του πνεύματος εν τη έσκοτισμένη ψυχή καΐ λάμψη εν αυτή ή μέρα ν αγία ν καΐ εκ του βαθύτατου ύπνου 49IL Mt 13, 33.

63 cf. Act 3, 12.

70 ξένον: S. zu H 4, 6 πνεύματος.

KMD 1 FZG 89 ακόλουθα] έξης F 43 προζύμιον] < Ζ 44 σαταν] σατανά F 45 μη βάλη] μάλλον F 48 του αλεύρου] < F 60 ένέκρυψεν] εκρυψεν M(F?)Z ψ 52 αυτών] /—> post έπιμέλειαν F, < Ζ 54 άχρήσιμα] άχρησίμευτα ZG cum CR | γεγένηται] γένηται Ζ 56 νοεί] < Μ 59 oyiov] < Ζ 63 ίδία] οίκεία F ψ 66 εαυτής2] αυτής F 67 την] < F 72/73 ανάνηψη - μη] < F 73 ό] < D1 74 καΐ1] ή D1

75 τή5 αγνοίας εξυπνισθη και ούτως εξ αληθείας έπιγνόο θεόν δια δυνάμεως θεού και ενεργείας χάριτος. ' Εάν γαρ μη ούτως καταξιωθη ό άνθρωπος δια της ττίστεως TOO λαβείν 24,6 χάριν, άνετπτήδειός εστί καί άνεύθετος τη βασιλεία, και πάλιν δεξάμενος την χάριν του πνεύματος, εν μηδενϊ τταρατρεΊτόμενος και την χάριν μη 80 ένυβρίζων δι" αμελείας και κακοττραγίας και ούτως έττι χρόνοις άγωνισάμενος μη λυπήσει το πνεύμα, δυνήσεται της αΙωνίου ζωής έπιτυχεϊν. ώσττερ γαρ τις αισθάνεται των ενεργειών της κακίας εκ των παθών (θυμοο λέγω και επιθυμίας και φθόνου και βάρους και πονηρών λογισμών και των λοιπών ατοπημάτων), ούτως αίσθάνεσθαι οφείλει της 85 χάριτος και δυνάμεως του θεού εν ταΐς άρεταϊς (αγάπη λέγω και χρηστότητι καί άγαθότητι καΐ χαρά καΐ Ιλαφρότητι και αγαλλιάσει θεία), ίνα εξομοιωθηναι δυνηθη καί συγκερασθηναι τη αγαθή και θεία φύσει και τη χρήστη καί αγία της χάριτος ενεργεία, κατά προκοπήν δε καί αΰξησιν δοκιμαζόμενη χρόνοις και καιροΐς ή προαίρεσις, εϊ συνενοοται 90 πάντοτε τη χάριτι και εύάρεστος ευρίσκεται, γίνεται όλη εξ όλου κατά προκοπήν εν πνεύματι, και ούτω λοιπόν αγία καί καθαρά δια TOO πνεύματος έξεργασθεϊσα της βασιλείας αξία καθίσταται, δόξα καί προσκύνησις τω άχράντφ πατρί καί υίώ καΐ άγίω πνεύματι ε!ς τους αϊώνας. αμήν. / 72 μέθης: S. zu Η 8, 4 μεμεθυσμένον. Lc 9, 62. 791. cf. Hbr 10, 29. S. zu H 11, 9 συνεκέρασε.

75 αγνοίας: S. zu H 15, 6. 78 cf. 81 cf. Eph 4, 30. 87 σνγκερασθήναι:

75 δια] < F 76 ενεργείας] + καί FZ 77 του] auro ZG 78 χάριν] + κυρίου ZG cum C | εστί] + Ιτι s. 1. Z, G f 79 πνεύματος] + είγε (< C) σύνεργο? καί σύνδρομος ταύτης (< C) εξ όλης προαιρέσεως (+ της χάριτος έως τέλους εάν C) γένηται ZG cum C (similiter R) 81 μη] ου Μ | λυπήσει] λύπηση DXF 86 καί2 - έλαφρότητι] < F 92 έξεργασθεισα] ίργασθεϊσα Ζ 94 αμήν] < F

ΟΜΙΛΙΑ ΚΕ.

Μ se

Οϊς ενυπάρχει ό Θείος νόμος ουκ εν μελανί καί γράμμασιν έγγεγραμ- 254 μένος, αλλ' εν καρδίαις σαρκίναις έμπεφυτευμένος, ούτοι τους της διανοίας οφθαλμούς φωτισθέντες καί αεί όρεγόμενοι ου της αίσθητης καί 5 βλεπομένης ελπίδος, αλλά της αοράτου και νοητής, περιγίνεσθαι των του πονηρού σκανδάλων Ισχύουσιν, ουκ αφ' εαυτών, αλλ' εκ της άητ2 νόμος: S. zu Η 13 νόμον δικαιοσύνης.

21. II Cor 3, 3.

4 cf. Eph 1, 18.

K MD1 FZ G 2/8 εγγεγραμμένος - καρδίαις] έγκεχαραγμένος, αλλ' εν πνεύματι θεού ζώντος, καΐ ουκ εν πλαξί λιθίναις έντετυπωμένος, αλλ' εν πλαξί καρδίας Basilius 8 έμπεφυτευμένος] έμπεφωτισμένος F 5 βλεπομένης] όρωμένης Ζ | νοητής] -fάκριβώς οίδασιν, ότι μη δια της. Ιδίας Ισχύος αυτών (21 G) μόνης ZG | περιγίνεσθαι] περιγενέσθαι F 6 ουκ αφ' εαυτών] D1, < KMFZG, μη εκ της οίκείας αυτών Ισχύος Ephraim (similiter codd. arabici) 199

75 τή5 αγνοίας εξυπνισθη και ούτως εξ αληθείας έπιγνόο θεόν δια δυνάμεως θεού και ενεργείας χάριτος. ' Εάν γαρ μη ούτως καταξιωθη ό άνθρωπος δια της ττίστεως TOO λαβείν 24,6 χάριν, άνετπτήδειός εστί καί άνεύθετος τη βασιλεία, και πάλιν δεξάμενος την χάριν του πνεύματος, εν μηδενϊ τταρατρεΊτόμενος και την χάριν μη 80 ένυβρίζων δι" αμελείας και κακοττραγίας και ούτως έττι χρόνοις άγωνισάμενος μη λυπήσει το πνεύμα, δυνήσεται της αΙωνίου ζωής έπιτυχεϊν. ώσττερ γαρ τις αισθάνεται των ενεργειών της κακίας εκ των παθών (θυμοο λέγω και επιθυμίας και φθόνου και βάρους και πονηρών λογισμών και των λοιπών ατοπημάτων), ούτως αίσθάνεσθαι οφείλει της 85 χάριτος και δυνάμεως του θεού εν ταΐς άρεταϊς (αγάπη λέγω και χρηστότητι καί άγαθότητι καΐ χαρά καΐ Ιλαφρότητι και αγαλλιάσει θεία), ίνα εξομοιωθηναι δυνηθη καί συγκερασθηναι τη αγαθή και θεία φύσει και τη χρήστη καί αγία της χάριτος ενεργεία, κατά προκοπήν δε καί αΰξησιν δοκιμαζόμενη χρόνοις και καιροΐς ή προαίρεσις, εϊ συνενοοται 90 πάντοτε τη χάριτι και εύάρεστος ευρίσκεται, γίνεται όλη εξ όλου κατά προκοπήν εν πνεύματι, και ούτω λοιπόν αγία καί καθαρά δια TOO πνεύματος έξεργασθεϊσα της βασιλείας αξία καθίσταται, δόξα καί προσκύνησις τω άχράντφ πατρί καί υίώ καΐ άγίω πνεύματι ε!ς τους αϊώνας. αμήν. / 72 μέθης: S. zu Η 8, 4 μεμεθυσμένον. Lc 9, 62. 791. cf. Hbr 10, 29. S. zu H 11, 9 συνεκέρασε.

75 αγνοίας: S. zu H 15, 6. 78 cf. 81 cf. Eph 4, 30. 87 σνγκερασθήναι:

75 δια] < F 76 ενεργείας] + καί FZ 77 του] auro ZG 78 χάριν] + κυρίου ZG cum C | εστί] + Ιτι s. 1. Z, G f 79 πνεύματος] + είγε (< C) σύνεργο? καί σύνδρομος ταύτης (< C) εξ όλης προαιρέσεως (+ της χάριτος έως τέλους εάν C) γένηται ZG cum C (similiter R) 81 μη] ου Μ | λυπήσει] λύπηση DXF 86 καί2 - έλαφρότητι] < F 92 έξεργασθεισα] ίργασθεϊσα Ζ 94 αμήν] < F

ΟΜΙΛΙΑ ΚΕ.

Μ se

Οϊς ενυπάρχει ό Θείος νόμος ουκ εν μελανί καί γράμμασιν έγγεγραμ- 254 μένος, αλλ' εν καρδίαις σαρκίναις έμπεφυτευμένος, ούτοι τους της διανοίας οφθαλμούς φωτισθέντες καί αεί όρεγόμενοι ου της αίσθητης καί 5 βλεπομένης ελπίδος, αλλά της αοράτου και νοητής, περιγίνεσθαι των του πονηρού σκανδάλων Ισχύουσιν, ουκ αφ' εαυτών, αλλ' εκ της άητ2 νόμος: S. zu Η 13 νόμον δικαιοσύνης.

21. II Cor 3, 3.

4 cf. Eph 1, 18.

K MD1 FZ G 2/8 εγγεγραμμένος - καρδίαις] έγκεχαραγμένος, αλλ' εν πνεύματι θεού ζώντος, καΐ ουκ εν πλαξί λιθίναις έντετυπωμένος, αλλ' εν πλαξί καρδίας Basilius 8 έμπεφυτευμένος] έμπεφωτισμένος F 5 βλεπομένης] όρωμένης Ζ | νοητής] -fάκριβώς οίδασιν, ότι μη δια της. Ιδίας Ισχύος αυτών (21 G) μόνης ZG | περιγίνεσθαι] περιγενέσθαι F 6 ουκ αφ' εαυτών] D1, < KMFZG, μη εκ της οίκείας αυτών Ισχύος Ephraim (similiter codd. arabici) 199

τήτου δυνάμεως, οί δε μη λόγω θεού τετιμημένοι μήτε νόμω θείω πεπαιδευμένοι, είκή φυσιούμενοι, οϊονται δια του ιδίου αυτεξουσίου καταργεϊν τάς άφορμάς της αμαρτίας της δια μόνου του εν τω σταυρω μυστηρίου κατακρινομένης. το γαρ εν τη του άνθρωπου δυνάμει αύτεξούσιον επί ίο τω άντιστήναι τω διαβόλου κείται, αλλ' ουκ επί τω δύνασθαι έχει ν παντελώς το κράτος κατά των παθών * >έάν γαρ μη ό κύριος οικοδόμηση < φησΐν >οΐκον και φύλαξη πόλιν, είς μάτην ήγρυπνησεν ό φυλάσσων και κοπιά ό οικοδομώ ν<. 25.2 Άμήχανον γαρ >επιβήναι επί ασπίδα και βασιλίσκον και κατά- 1 5 πατήσαι λέοντα και δράκοντα<, μη πρότερον, καθ' όσον δυνατόν άνθρώπω, Ικκαθάραντα εαυτόν και δυναμωθέντα παρά του είπόντος τοις άποστόλοις· >ίδου δέδωκα ύμΐν δύναμιν πατεϊν επάνω δφεων και σκορπιών και επί πασαν την δύναμιν του έχθροϋ<. εΐπερ γαρ ΐσχυεν ή της ανθρωπότητας φύσις εκτός της πανοπλίας του αγίου πνεύματος 20 »στήναι προς τάς μεθοδείας του διαβόλου«, ουκ αν εϊρητο υπό του αποστόλου' »ό δε θεός της ειρήνης συντρίψει τον σαταναν υπό τους πόδας υμών εν τάχει«, και πάλιν »δν ό κύριος άνελεϊ τω πνεύματι του στόματος αυτού«, διό δη και προσετάχθημεν δέεσθαι του κυρίου* »μη είσενέγκης ημάς είς πειρασμόν, αλλά ρϋσαι ημάς από του πονηρού«. 25 εάν γαρ μη δια της κρείττονος βοηθείας ρυσθέντες των πεπυρωμένων βελών του πονηρού καταξιωθώμεν της υιοθεσίας, είς μάτην πολιτευό25.3 μεθά, ως πόρρω της δυνάμεως του θεού τυγχάνοντες. ό τοίνυν βουλόμενος μέτοχος γενέσθαι της θείας δόξης και ώσπερ εν κατόπτρω την Χρίστου μορφή ν όραν εν τω ήγεμονικώ εαυτού, οφείλει άκορέστω 30 στοργή και άπλήστω διαθέσει εξ όλης καρδίας καΐ δυνάμεως νύκτωρ και μεθ' ήμέραν ζητεϊν την εκ του θεού άντίληψιν εν δυνάμει, ης άμήχανον μετασχεϊν, εί μη, ως προεϊπον, άπόσχοιτό τις πρότερον της ήδυπαθείας του κόσμου, των επιθυμιών της εναντίας δυνάμεως, ήτις φωτός αλλότρια εστί καΐ ενέργεια πονηρίας, αγαθής ενεργείας ανοίκειος εστί και πάντη 35 άπεξενωμένη. Μ ββ9 Τοιγαροϋν εί βούλει / μάθει ν, τίνος ένεκεν κτισθέντες εν τιμή και κατοικισθέντες εν παραδείσω τελευταίο ν συμπαρεβλήθημεν τοις ανόητο ις κτήνεσι και ώμοιώθημεν αΰτοϊς, άποπεπτωκότες της αχράντου δόξης, 7 λόγω: S. zu Η 5, 6 (Ζ. 153) λόγο? του κυρίου. 8 cf. Col 2, 18. αυτεξουσίου : S. zu Η 9, 1. 9 άφορμάς : S. zu Η 9, 7. 9Ϊ. cf. Rm 8, 3. 9 σταυρφ: S. zu H 10, 1. 12 ff. PS 126, 1. 15 f. PS 90, 13. 15 ασπίδα: S. zu H 15, 13. 18f. LclO, 19. 20 φύσις: S. zu H 7, 4. 21 Eph 6, 11. 22f. Rml6,20. 23f. II Thess 2, 8. 24 f. Mt 6, 13. 26Ϊ. Eph 6, 16. 30 μορφιην: S. zu H 11, 2 μορφοϊ. ήγεμονικώ: S. zu H 6, 5 vo s ημών. 32 άντίληψιν: S. zu H 4, 27. 34 εναντίας δυνάμεως: S. zu H 6, 3. 38 f. PS 48, 7 θεοϋ] < F 8 Ιδίου] οίκείου Μ, < F 12 κοττά] < F 12/13 οίκοδομήστ)< φησίν] 21 F f 20 της2] < F 23 κυριο$] + Ίησοΰξ ZG cum Basilio 24 του κυρίου] < F 28γτυγχάνοντες] < Ζ 30 την Χρίστου] του Χρίστου την Μ | έαυτοΰ] αΰτοΰ Μ 35 ττάντη] τταντί Ζ 200

40 γίνωσκε ότι δια της παρακοής δούλοι των της σαρκός παθών γενόμενοι άπεκλείσαμεν εαυτούς της μακαριάς χώρας των ζώντων, και εν αιχμαλωσία γενόμενοι έτι »επί των ποταμών Βαβυλώνος« καβεζόμεθα, και δια το έτι εν Αϊγύπτω ημάς κατέχεσθαι οϋπω έκληρονομήσαμεν την »γήν της επαγγελίας« την »ρέουσαν γάλα και μέλι«, οΰπω συνεφυρά45 θημεν τη ζύμη της εϊλικρινείας, αλλ' έτι έσμέν εν τη της πονηρίας ζύμη. οΰπω έρραντίσθη ημών ή καρδία τφ αΐματι του Θεού, έτι γαρ το >πέταυρον του άδου< και το άγκιστρο ν της κακίας έμπέπηκται αύτη. ου- 25,4 πω άπειλήφαμεν την άγαλλίασιν του σωτηρίου του Χρίστου, έτι γαρ »το κέντρον του Θανάτου« έγκατερρίζωται ήμΐν. οϋπω ενεδυσάμεθα 50 >τόν καινόν άνθρωπον τον κατά θεόν κτισθέντα εν όσιότητκ, επειδή οΰπω άπεδυσάμεθα »τον παλαιόν άνθρωπον τον φθειρόμενον κατά τάς επιθυμίας της απάτης«, οΰπω φορέσαντες »την εικόνα του επουρανίου«, >σύμμορφοι της δόξης αυτού< γεγόναμεν. οΰπω προσεκυνήσαμεν »εν πνεύματι και αλήθεια« θεώ δια το βασιλεύειν >τήν άμαρτίαν εν τω θνητω 55 ημών σώματκ. οΰπω »έθεασάμεθα την δόξαν« του άφθαρτου, έτι γαρ υπό της σκοτομήνης ενεργούμεθα. οΰπω ενεδυσάμεθα »τα όπλα του φωτός«, επειδή οΰπω άπεδυσάμεθα τα του σκότους όπλα τε και βέλη και έργα. οΰπω μετεμορφώθημεν »τη ανακαινίσει του νοός«, έτι γαρ συσχηματιζόμεθα τω αϊώνι τούτω εν τη >τοο νοός ματαιότητκ. οΰπω 60 Χριστφ συνεδοξάσθημεν δια το μη συμπαθεϊν ημάς αυτφ. οΰπω »τα στίγματα« αυτού εν τω σώματι ημών φέρομεν γενόμενοι εν τω μυστηρίω του σταυρού του Χρίστου* έτι γαρ εν τοις σαρκικοΐς παθήμασι καΐ ταϊς έπιθυμίαις έσμέν. οΰπω >κληρονόμοι θεού και συγκληρονόμοι Χριστου< γεγόναμεν έτι γαρ »πνεύμα δουλείας« ήμΐν ενυπάρχει και ούχ »uio65 θεσίας«. οΰπω γεγόναμεν ναός θεού και οίκητήριον πνεύματος αγίου* 13. 41 χώρας των ζώντων: cf. PS 51, 7. S. zu H l, 11 γήν των ζώντων. Vgl. ferner H 14, 7: ζητήσωμεν, ε! έσττάρημεν εν rrj άοράτω yrj εκείνη; Η 32, 3: l άγιοι ... εν τη άοράτω γη διαφόρως έρριζωμένοι είσίν. — Vgl. auch Gregor v. Nyssa, De beatitudinibus, or. II (MPG 44, 1212B): ή υψηλή γη υπεράνω των ουρανών θεωρούμενη, εφ* ης ή πόλις του βασιλέως συνφκισται. Zu γη φωτεινή vgl. Manich. Ψ., S. 199, 1; zu γη σκοτεινή ebd. S. 201, 12; dort auch „the king of the Darkness" (Z. 17). 42 Ps 136, 1. 44 Hbr 11, 9. Ex 3, 8. 45 cf. I Cor 5, 8. 46 cf. Hbr 10, 19. 461. Prov 9, 18. 49 I Cor 15, 56. 50 Eph 4, 24. 51 f. Eph 4, 22. 52 I Cor 15, 49. 53 Phil 3, 21. 53f. Joh 4, 24. 64f. Rm 6, 12. 55 Joh 1, 14. 56f. Rm 13, 12. 68 μετεμορφώθημεν: Das positive Korrelat zu dieser Klage ist die christologische Aussage H 4, 10: δια ήμερότητα καΐ φιλανορωττίαν μεταμορφούμενος σωματοποιεί εαυτόν. 581. Rm 12. 2. 59 Eph 4, 17. 60f. Gal 6, 17. 63 Rm 8, 17. KMD 1 FZG 40 των] < KM | σαρκόξ] + των Μ 42 έττΐ] < F 44 την1 μέλι] < F 55 του άφθαρτου] την άφθαρτον D y 58 ανακαινίσει] άνακαινώσει Κ | νοός] -f ημών Μ 61 ημών φέρομεν] 21 F | φέρομεν] έφέρομεν ZG 62 του σταυρού] < Ζ | εν] < F 63 κληρονόμοι θεοΰ] 21 D1 | συγκληρονόμοι] κληρονόμοι Ζψ 64 δουλείας] + εν Μ | ενυπάρχει] εν- s. 1. Μ | ούχ] ουχί F 201

έτι γαρ έσμεν ναός είδώλων καί δοχεΐον πνευμάτων πονηρίας δια την 25.5 επί τα πάθη όρμήν. όντως γαρ οΰπω τοο τρόπου το άκέραιον καί την της διανοίας λαμπρότητα έκτησάμεθα. οΰπω κατήξιώθημεν του άδολου και λογικού γάλακτος καί της νοητής αυξήσεως, οΰπω ήμϊν >ημέρα διηύγασεν ούτε εωσφόρος εν ταϊς καρδίαις ημών άνέτειλεν<. 70 οΰπω συνεκράθημεν τω ήλίω της δικαιοσύνης ούτε ταϊς αύγαϊς αυτού συνηστράψαμεν. οΰπω άπειλήφαμεν την του κυρίου όμοίωσιν οΰτε γεγόναμεν της >θείας φύσεως κοινωνοί<. οΰπω γεγόναμεν άδολος πορφύρα βασιλική οΰτε·· ανόθευτος είκών θεϊκή, οΰπω ετρώθημεν τω θείω ερωτι οΰτε έπλήγημεν υπό της πνευματικής αγάπης του νυμφίου. 75 οΰπω την άφραστον κοινωνίαν έγνωρίσαμεν οΰτε την εν άγιασμω δύναμιν Μ era καί είρήνην έπέγνωμεν. καί ίνα / συνελών πάντα ειπώ, οΰπω έσμεν »γένος έκλεκτόν, βασίλειον ίεράτευμα, έθνος άγιον, λαός είς περιποίησιν«, 25.6 επειδή έτι έσμεν »δφεις, γεννήματα έχιδνών«. πώς δε ουκ δφεις οί μη εν τη υπακοή του θεού ευρισκόμενοι, αλλ' εν τη δια του δφεως γενομένη so παρακοή; Επί τούτοις τοίνυν πώς μεν άξίως όδύρωμαι την συμφοράν, ούχ ευρίσκω, πώς δε έκβοήσας δακρύσω προς τον δυνάμενον έξελάσαι την εν έμοί αύλιζομένην πλάνην, αγνοώ, πώς δε ασω »την φδήν κυρίου επί γης άλλοτρίας«; πώς θρηνήσω την Ιερουσαλήμ; πώς αποφύγω 85 την μοχθηρά ν δουλεία ν του Φαραώ; πώς καταλίπω την αίσχράν παροικίαν; πώς άρνήσομαι την πικράν τυραννίδα; πώς εξέλθω εκ γης 641. Rm 8, 15. 65 cf. I Cor 3, 17. ναός: Vgl. Η 27, 19: αυτή ή φύσις ... ναός εστί του σατανά καί ναός του αγίου πνεύματος; Η 32, 6: ή ψυχή ναός Θεοΰ καί οίκητήριον έττεκλήθη; Ερ. 2 (MPG 34, 416 Α ) : ως οον ναός Θεοΰ έπίγνωθι σεαυτόν. Als (nicht h chste) Rangbezeichnung Ερ. 2 (MPG 34, 417 A): ό βασιλεύς της δόξης κατηξίωσεν αυτήν (sc. την ψυχήν) χρηματίζεσθαι ου μόνον ναόν Θεοΰ, άλλα καί θυγατέρα βασιλέως καί βασιλίδα. Η 52, 7: αυτός (sc. ό κύριος) εστίν ό ναός καί τα άγια των αγίων; vgl. Η 34, 2: Ιστι γαρ αυτών οίκος καί σκηνή καί πόλις ό κύριος. — ber die Spiritualisierung des ναός-Begriffs vgl. Michel in ThWB IV, 891 Anm. 25; ber die Umdeutung des Tempelbegriffs auf den κύριος ebd. 894. 66 cf. Eph 6, 12. 69 cf. I Ptr 2, 2. 70 II Ptr l, 19. 71 Mal 3, 20. ήλίω: S. zu H 11, 3. 72 όμοίωσιν: Die hier als Gabe bezeichnete όμοίωσις του κυρίου ist nach H 24, 6 an die Erfahrung der χάρις καί δύναμις του Θεοΰ gebunden und mit dem συγκερασθήναι τη αγαθή καί θεία φύσει zusammengestellt. H 26,26 erhebt den Vorwurf: ουδέν όμοιον τω δεσπότη σου ττοιήσεις. 73 II Ptr 1, 4. 74 είκών; S. zu Η 1, 7; 11, 4; 12, 1. 741. cf. Cant 2, 5. 76 κοινωνίαν: S. zu H 10, 2. δύναμιν: S. zu Η 18, 1. 78 I Ptr 2, 9. 79 Mt 23, 33. δφεις: S. zu H 15, 13. 84ί. PS 136, 4. 87 vgl. II Clem. V, 1. παροικίαν: Gemeint ist der Auf enthalt der Israeliten in gypten (vgl. Act 13, 17 und Sap 19, 10). Die πατέρες wurden ξένοι καί πτωχοί, καί πάροικοι καί δεδιωγμένοι (Η 61, 1). KMD 1 FZG 66 πνευμάτων] πνεύματος F f 71 ούτε] + εν F 72 συνη1 στράψαμεν] Ινηστράψαμεν F 79 επειδή] + δε D 1 έτι] < Ff| δφεις] + οΐ επί γης συρόμενοι καί τα της γης φρονοΟντες καί ουκ εν ούρανφ την πολιτείαν έχοντες; πώς ου γεννήματα έχιδνών Ephraim 84/85 πώς1 - άλλοτρίας] <-^ post Φαραώ (86) F 202

Αίγύπτου; πώς περάσω την ερυθράν θάλασσαν; πώς παρέλθω την μεγάλη ν ερημον; πώς μη άπόλωμαι δηχθεις υπό των όφεων; πώς νικήσω 90 τους αλλοφύλους; πώς εξολοθρεύσω τα εν έμοί έθνη; πώς δέξομαι εν ταϊς έμαϊς πλαξϊ τα λόγια TOO θείου νόμου; πώς δψομαι τον άληθινόν στυλον του φωτός καΐ της εκ του αγίου πνεύματος νεφέλης; πώς απολαύσω του μάννα της άϊδίου τρυφής; πώς πιω το εκ της ζωοποιού πέτρας ύδωρ; πώς παρέλθω τον Ιορδάνη ν είσελθών είς την 95 άγαθήν »γήν της επαγγελίας«; πώς ΐδω τον άρχιστράτηγον κυρίου, δν Ιδών Ιησούς ό του Ναυή πεσών παραχρήμα προσεκύνησεν; εάν 25,7 γαρ μη δια τούτων πάντων γενόμενος εξολοθρεύσω τα εν έμοί έθνη, ου μη είσελθών καταπαύσω είς το άγιαστήριον του θεού ουδέ μη μέτοχος γένωμαι της βασιλέως δόξης. ιοο Τοιγαροον σπούδασον άμωμον τέκνον θεού γενέσθαι και »είσελθεϊν είς εκείνη ν την κατάπαυσιν«, >δπου πρόδρομος υπέρ ημών εΙσήλθε Χριστός <. σπούδασον άπογραφήναι εν τη εν ούρανοϊς εκκλησία μετά των πρωτοτόκων, όπως ευρέθης »εν δεξιά της μεγαλωσύνης« του υψίστου, σπούδασον είσελθεϊν είς την άγίαν πόλιν, την είρηνευομένην Ιερουσαλήμ 105 καΐ άνωτάτην, ένθα καΐ ό παράδεισος. Τούτων γαρ των θαυμαστών και μακαρίων παραδειγμάτων ούχ έτέρως πως καταξιωθήση, εί μη καταφέρεις δάκρυα ημέρας και νυκτός 8711. cf. Ex Iff. 87 άρνήσομαι: In der Bedeutung „verwerfen" wie Tit 2, 12 (την άσέβειαν). Η 9, 4: Moses ήρνήσοττο πάντα εκείνα, d. h. alles, was ihm der Hof des Pharao bot. άρνεΐσθαι τον κόσμον Η 24, l. 5; τον αΙώνα τούτον Η 24, 2; 29, 2; πάντα Η 29, 5; 45, 1; την προτέραν κακίστην ζωήν Η 46, 2; εαυτόν Η 4, 6; 5, 6 (Ζ. 145); 51, 1; 53, 8; την ψυχή ν αύτοΰ Η 26, 12. 92 στυλον: Verr t schon die Umbenennung der Feuers ule von Ex 13, 21 zum στύλος του φωτός die Theologie Symeons, so erst recht die des στύλος νεφέλης zur νεφέλη εκ του αγίου πνεύματος. Η 47, 11 versteht unter στύλος πυρός und στύλος νεφέλης das πνεύμα το άγιον ... βάλπον καΐ οδηγούν εν αίσθήσει την ψυχή ν. 94 πέτρας: Die Spiritualisierung der πέτρα von Ex 17, 6 ist durch I Cor 10, 4 vermittelt. 95 Hbrll, 9. 95f. Jos5, 14f. 100 cf. Phil 2,15. lOOf. Hbr4,ll. 101 Hbr6, 20. 102 cf. Hbr 12, 23. 102 έκκλησίφ: S. zu H l, 3. 103 Hbrl, 3. 1041. Gal 4, 26. 105 παράδεισος: Der hier im oberen Jerusalem gesuchte παράδεισος ist nach H 51, l als παράδεισος της επαγγελίας die St tte, an die Adam, der nach dem S ndenfall εκ της τρυφής του παραδείσου ε!ς τον κόσμον τούτον έζορισθείς ist (H 48, 5), nach seiner Auf erweckung zur ckgef hrt werden wird. Das Paradies ist mit der αγία πόλις und dem oberen Jerusalem gleichbedeutend (H 26, 7). Zun chst bildlich verwendet, geht παράδεισος sofort in die Bedeutung des Verhei ungsortes ber. Nach H 28, 3 pflanzt Christus in der Seele τον παγκάλλιστον παράδεισον του πνεύματος. — Nicht als innerseelische Gr e, aber in bertragener Bedeutung mit dem σωτήρ gleichgesetzt, steht ό παράδεισος ό πνευματικός bei Clem. Alex., Strom. VI, I, 2, 4 (II, 423, 12). Origenes l t (De oratione 25,3 [11,359, 3]) den κύριος in der Seele K M D1 FZ G 89 των δφεων] του όφεως F 92 εκ] < F f 94 πέτρας] πλευράς F 95 γήν] ~ post την (94) (+ την) Ζ 96 Ιδών] + ό D1 97 Ιν] 2 < F ψ 106 καΐ ] < F 203

κατά τον λέγοντα· »λούσω καθ' έκάστην νύκτα την κλίνην μου, εν δάκρυσί μου την στρωμνήν μου βρέξω«, ου γαρ αγνοεί? ότι »οι σπείροντες εν δάκρυσιν εν αγαλλιάσει Θεριουσι«; διό φησιν ό προφήτης 110 μετά παρρησίας· »των δακρύων μου μη παρασιώπησης«, και πάλιν >εθου τα δάκρυα μου ως και εν τη επαγγελία σου< καί· >έγενήθη τα δάκρυα μου έμοι άρτος ημέρας και νυκτός <, και εν έτέρω ψαλμω* »το 25.8 πόμα μου μετά κλαυθμου έκίρνων«. το γαρ όντως >εκ πολλής θλίψεως και συνοχής καρδίας< προχεόμενον δάκρυον εν γνώσει αληθείας ιΐ5 μετά και πυρώσεως σπλάγχνων βρώσίς εστί ψυχής χορηγούμενη εκ Μ 673 του επουρανίου άρτου, ου προηγου/μένως μετέσχε Μαρία καθεσθεϊσα προς τοις ποσΐ του κυρίου καΐ δακρύουσα κατά την μαρτυρίαν αυτού του σωτήρος· φησι γαρ 1 »Μαρία την άγαθήν μερίδα εξελέξατο, ήτις ουκ άφαιρεθήσεται απ' αυτής«, ω των πολυτίμων εκείνων μαργαριτών 120 εν τη επιρροή των μακαρίων δακρύων, ω της ευθείας εκείνης και εΰπειθους ακοής, ώ της ανδρείας και σοφής διανοίας, ώ όξύτης πνεύματος κυρίου, έρωτος σφοδρώς προς τον άχραντον νυμφίον επαγόμενου, ώ κέντρον πόθου ψυχής προς τον θεόν λόγον. ώ σύντομος κοινωνία νύμφης προς τον ούράνιον νυμφίον. 125 25.9 Μίμησαι ταύτην ως τέκνον, μίμησαι προς μηδέν έτερον άφορώσα, ει μη προς μόνον τον είπόντα* >πυρ ήλθον βαλεΐν εις την γη ν, και ήθελον εί ήδη άνήφθη<· εστί γαρ πύρωσις του πνεύματος ή άναζωπυρουσα τάς καρδίας, διότι το άϋλον καΐ θείον πυρ φωτίζειν μεν ψυχάς και δοκιμάζειν εΐωθεν ώσπερ άδολον χρυσόν εν καμίνω, κακίαν δε άναλίσκειν iso ώσπερ άκανθας και καλάμη ν. >ό γαρ θεός ημών πυρ καταναλίσκον έστί<, διδούς >έκδίκησιν τοις μη είδόσιν αυτόν εν φλογϊ πυρός και τοις μη ύπακούουσι τω εύαγγελίω αυτού <. τούτο το πυρ ένήργησεν εν τοις άποστόλοις, ήνίκα έλάλουν γλώσσαις πυρίναις. τούτο το πυρ wandeln ως εν τταραδείσω ττνευματικω. 1081. PS 6, 7. 1091. PS 125, 5. Ill PS 38, 13. 112 PS 55, 9. 112!. PS 41, 4. 113!. PS 101, 10. 114f. II Cor 2, 4. 115 γνώσει: S. zu H 7, 5. 117Ϊ. Lc 10, 38ff.; doch stammen die Tr nen aus Lc 7, 38. 119!. Lc 10, 42. Das Wort an Maria, das hier auf ihren Anteil am επουράνιος άρτος geht, bezieht sich H 12, 16 auf die δΰναμις θεϊκή, die ihr der Herr εκ της αυτού ουσίας mit seinen λόγοι gab. 120 cf. Mt 13, 46. 124 λόγον: S. zu H 12, 6. κοινωνία: S. zu H 10, 2. 127!. Lc 12, 49. 129 πνρ: S. zu H 4, 11 πυρ γίνεται und H 7, l θείον ττϋρ. δοκιμάζειν: S. zu H 13 ττυρός und H 23, 2 δοκιμασθήναι. 130 cf. Prov 17, 3. 131!. Hbr 12, 29. 132!. II Thess l, 8. 133!. cf. Act 2, 3ff. KMD1 (usque ad 128 άναζωπυ-) D (ab -ροΰσα) FZ (usque ad 124 St1) G 112 μου] + ένώτπόν σου Z (cf. PS 55,9) cum Basilio et Ephraim 114 κλαυθμου] κλαυθ1 μών D 115 γνώσει] γλώσση F 116 καΐ] < F 118 αύτοΰ] ~ post σωτήρος (119) F 121 ευθείας] μακαριάς Ζ (ex pr.) f 122/123 όξύτης ττνεύμ. κυρίου] οξυτάτου ττνεύμ. αγίου Ζ 126 ως τέκνον] ώ τέκνον, Χ ως τέκνον D1 i. 1 m. Ι μίμησαι] + την D | άφορώσα] άφορώσαν D1 129 μεν] + τάς Μ 131 καλάμην] καλαμον (!) F 204

135 δια της φωνής ΠαΟλον περιλάμψαν, την μεν διάνοιαν αυτού έφώτισε, την δε αΐσθησιν της όψεως αύτοο ήμαύρωσεν ου γαρ χωρίς σαρκός είδε ν εκείνου του φωτός την δύναμιν. τούτο το πυρ ώφθη Μωϋσή εν τη βάτω. τούτο το πυρ εν εΐδει οχήματος Ήλίαν εκ της γης ήρπασε. τούτου του πυρός την ένέργειαν ζητών ό μακάριος Δαβίδ έλεγε* »δοκί140 μασόν με, κύριε, καί πείρασόν με, πύρωσον τους νεφρούς μου και την καρδίαν μου«. τούτο το πορ την καρδίαν Κλεόπα καί των συν 25,10 ούτω έθέρμανε, λαλουντος του σωτήρος μετά την άνάστασιν, όθεν καί οί άγγελοι και τα λειτουργικά πνεύματα τούτου του πυρός της λαμπρότητος μετέχουσι κατά το εΐρημένον »ό ποιών τους αγγέλους αυτού 145 πνεύματα καί τους λειτουργούς αύτοο πυρ φλέγον«, τούτο το πυρ την εν τω ένδον όφθαλμώ δοκόν κατακαϊον καθαρόν τον νουν άποκαθίστησιν, ίνα απολαβών το κατά φύσιν διορατικόν όρα εις το διηνεκές τα του θεού θαυμάσια κατά τον λέγοντα* >άποκάλυψον τους οφθαλμούς μου, καί κατανοήσω τα Θαυμάσια εκ του νόμου σου<. τούτο τοιγαροϋν 150 το πυρ δαιμόνων εστί φυγαδευτήριον καί αμαρτίας άναιρετικόν, αναστάσεως δε δύναμις καί αθανασίας ενέργεια, ψυχών αγίων φωτισμός καί λογικών δυνάμεων σύστασις. τούτο το πυρ ευξώμεθα καί είς ήμας φθάσαι, ίνα πάντοτε εν φωτί περιπατουντες μηδέποτε καν προς βραχύ προσκόψωμεν προς λίθον τους πόδας ημών, αλλ' >ώς φωστήρες εν 155 κοσμώ φαινόμενοι λόγον ζωής έπέχωμεν< άϊδίου, ίνα απολαύοντες εν τοις άγαθοϊς του θεού συν τω κυρίω άναπαυσώμεθα εν ζωή, δοξάζοντες πατέρα καί υίόν καί άγιον πνεύμα, ων ή δόξα καί το κράτος είς τους αιώνας, αμήν. / 134Η. Act 9, 3ff. 137 φωτός: S. zu H 14, 2 φως του Χρίστου. 1371. Ex 3, 2. 138 IV Reg 2, 11. 139ff. PS 25, 2. 1411. Lc 24, 18. 32. 143 cf. Hbrl, 14. 144f. PS 103, 4; Hbrl, 7. 146 Mt 7, 3ff. 147 φνσιν: S. zu H 7, 4. 148Ϊ. PS 118, 18. 150 φυγαδεντήριον: S. zu H 12, 9 καίεις. 1501. αναστάσεως: S. zu H 11, 1. 153 cf. I Job l, 7. 154 cf. PS 90, 12. 154L Phil 2, 15f. 154 φωστήρες: S. zu H 14, 3. 155 λόγον: S. zu H 5, 6 (Z. 153) λόγος του κυρίου. KMDFG T 146 εν τω ένδον] 312 F 147 διοροτπκόν] όρατικόν D, corr. D1 149 θαυμάσια] + σου Κ (cf. PS 118, 18) 151 αθανασίας] ακαθαρσίας Μ 152 είς ήμδς] ημείς F 154 ττροσκόψωμεν] ττροκόψωμεν Μ 157 ων] ώ D | καί το κράτος] < D

ΟΜΙΛΙΑ Κ ς".

Μβτβ

Μη απλώς τη νοερά της ψυχής ουσία προσχής, αγαπητέ, τίμιόν τι 26,1 σκεύος εστίν ή αθάνατος ψυχή. ΐδε πόσος ό ουρανός καί ή γη, καί ουκ εύδόκησεν εν αύτοΐς ό θεός, εί μη μόνον είς σε. βλέπε σου το αξίωμα καί 2 οΰσ/α: S. zu H 9, 10 νοερδς ουσίας. EMDFG

3 ψυχή: S. zu H 15, 22 αθανάτου.

4 άξίω-

4 εύδόκησεν] ηύδόκησεν D 205

135 δια της φωνής ΠαΟλον περιλάμψαν, την μεν διάνοιαν αυτού έφώτισε, την δε αΐσθησιν της όψεως αύτοο ήμαύρωσεν ου γαρ χωρίς σαρκός είδε ν εκείνου του φωτός την δύναμιν. τούτο το πυρ ώφθη Μωϋσή εν τη βάτω. τούτο το πυρ εν εΐδει οχήματος Ήλίαν εκ της γης ήρπασε. τούτου του πυρός την ένέργειαν ζητών ό μακάριος Δαβίδ έλεγε* »δοκί140 μασόν με, κύριε, καί πείρασόν με, πύρωσον τους νεφρούς μου και την καρδίαν μου«. τούτο το πορ την καρδίαν Κλεόπα καί των συν 25,10 ούτω έθέρμανε, λαλουντος του σωτήρος μετά την άνάστασιν, όθεν καί οί άγγελοι και τα λειτουργικά πνεύματα τούτου του πυρός της λαμπρότητος μετέχουσι κατά το εΐρημένον »ό ποιών τους αγγέλους αυτού 145 πνεύματα καί τους λειτουργούς αύτοο πυρ φλέγον«, τούτο το πυρ την εν τω ένδον όφθαλμώ δοκόν κατακαϊον καθαρόν τον νουν άποκαθίστησιν, ίνα απολαβών το κατά φύσιν διορατικόν όρα εις το διηνεκές τα του θεού θαυμάσια κατά τον λέγοντα* >άποκάλυψον τους οφθαλμούς μου, καί κατανοήσω τα Θαυμάσια εκ του νόμου σου<. τούτο τοιγαροϋν 150 το πυρ δαιμόνων εστί φυγαδευτήριον καί αμαρτίας άναιρετικόν, αναστάσεως δε δύναμις καί αθανασίας ενέργεια, ψυχών αγίων φωτισμός καί λογικών δυνάμεων σύστασις. τούτο το πυρ ευξώμεθα καί είς ήμας φθάσαι, ίνα πάντοτε εν φωτί περιπατουντες μηδέποτε καν προς βραχύ προσκόψωμεν προς λίθον τους πόδας ημών, αλλ' >ώς φωστήρες εν 155 κοσμώ φαινόμενοι λόγον ζωής έπέχωμεν< άϊδίου, ίνα απολαύοντες εν τοις άγαθοϊς του θεού συν τω κυρίω άναπαυσώμεθα εν ζωή, δοξάζοντες πατέρα καί υίόν καί άγιον πνεύμα, ων ή δόξα καί το κράτος είς τους αιώνας, αμήν. / 134Η. Act 9, 3ff. 137 φωτός: S. zu H 14, 2 φως του Χρίστου. 1371. Ex 3, 2. 138 IV Reg 2, 11. 139ff. PS 25, 2. 1411. Lc 24, 18. 32. 143 cf. Hbrl, 14. 144f. PS 103, 4; Hbrl, 7. 146 Mt 7, 3ff. 147 φνσιν: S. zu H 7, 4. 148Ϊ. PS 118, 18. 150 φυγαδεντήριον: S. zu H 12, 9 καίεις. 1501. αναστάσεως: S. zu H 11, 1. 153 cf. I Job l, 7. 154 cf. PS 90, 12. 154L Phil 2, 15f. 154 φωστήρες: S. zu H 14, 3. 155 λόγον: S. zu H 5, 6 (Z. 153) λόγος του κυρίου. KMDFG T 146 εν τω ένδον] 312 F 147 διοροτπκόν] όρατικόν D, corr. D1 149 θαυμάσια] + σου Κ (cf. PS 118, 18) 151 αθανασίας] ακαθαρσίας Μ 152 είς ήμδς] ημείς F 154 ττροσκόψωμεν] ττροκόψωμεν Μ 157 ων] ώ D | καί το κράτος] < D

ΟΜΙΛΙΑ Κ ς".

Μβτβ

Μη απλώς τη νοερά της ψυχής ουσία προσχής, αγαπητέ, τίμιόν τι 26,1 σκεύος εστίν ή αθάνατος ψυχή. ΐδε πόσος ό ουρανός καί ή γη, καί ουκ εύδόκησεν εν αύτοΐς ό θεός, εί μη μόνον είς σε. βλέπε σου το αξίωμα καί 2 οΰσ/α: S. zu H 9, 10 νοερδς ουσίας. EMDFG

3 ψυχή: S. zu H 15, 22 αθανάτου.

4 άξίω-

4 εύδόκησεν] ηύδόκησεν D 205

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

την εύγένειαν, δτι μη δι' αγγέλων, αλλά δι' εαυτού ήλθεν ό κύριος είς 5 ση ν πρεσβείαν, ώστε σε τον άπολωλότα άνακαλέσασθαι, τον τετραυμοττισμένον, και άποδουναί σοι την πρώτην πλάσιν του καθαρού Αδάμ. δεσπότης γαρ ην ό άνθρωπος από του ουρανού και των κάτω, και διακριτικός παθών και δαιμόνων αλλότριος, καθαρός από αμαρτίας, >είκών καΐ ομοίωμα< θεού, δια δε της παραβάσεως άπολωλώς εστί και ίο τετραυματισμένος και νενεκρωμένος · ήμαύρωσε γαρ τον νουν ό σατανάς, εν τινι ούτως εστί καΐ εν τινι ζή καΐ διακρίνει και έχει θέλημα. 26,2 Έρώτησις: ουχί του πνεύματος του αγίου ερχομένου και ή φυσική επιθυμία συνεκριζουται μετά της αμαρτίας; Άπόκρισις: προεϊπον δτι καΐ ή αμαρτία συνεκριζουται, και άπολαμ- 15 βάνει ό άνθρωπος την πρώτην πλάσιν του καθαρού Αδάμ. οΰτως μέντοι δια της δυνάμεως του πνεύματος και της αναγεννήσεως της πνευματικής έρχεται είς τα μέτρα του πρώτου Αδάμ και μείζων αυτού γίγνεταΓ άποθεουται γαρ ό άνθρωπος. 26,8 Έρώτησις: εί ό σατανάς μετρώ επαφίεται ή ως θέλει πολεμεϊ; 20 Άπόκρισις: αυτού ή ορμή ου μόνον είς τους Χριστιανούς, αλλά και είς τους είδωλολάτρας και είς όλον τον κόσμον. εί ούν παρεχωρεϊτο ως θέλει πολεμεϊν, πάντας αν ήφάνισε. δια τί; δτι το έργον αυτού και το θέλημα τούτο εστίν, ώσπερ δε ό κεραμεύς βάλλει τα σκεύη και μετρώ ύποκαίει την κάμινον, ου πλέον ίνα μη όπτηθέντα υπέρ το δέον ψο- 25 φήση, ουκ ελαττον ίνα μη ενωμα οντά άπόληταΐ' καΐ εί δ άργυροκόπος καΐ χρυσοχόος μετρώ βάλλει το πυρ, εάν γαρ πλεονάση το πυρ, λύεται ό χρυσός και ό άργυρος καΐ έξυδαροϋται καΐ άπόλλυται* καΐ εΐ ό ανθρώπινος νους οίδεν έπιμετρεϊν τα βάρη τω κτήνει και τω καμήλω ή άλλω τινί των ζφων, ως δύναται κατά άναλογίαν τα βάρη βαστάσαι, — 30 πόσω μάλλον ό θεός, ως οίδε τα σκεύη των ανθρώπων, οΰτως έπαφίησι 26,4 καΐ την έναντίαν δύναμιν διαφόρως. ώσπερ δε μία ούσα ή γη, ή μεν εστί τραχώδης, ή δε λεπτόγεως, και άλλη μεν έπιτηδεύει είς φυτείαν άμπελώνος, άλλη δε είς σπόρον σίτου καΐ κριθών, — οΰτως είσΐ διάμα: S. zu Η 15, 22. 5 cf. Gal 3, 19; cf. Hbr 2, 2. Vgl. H 15, 30. 6 πρεσβείαν: S. zu H 15, 43. 7 Αδάμ: S. zu H 5, 1. 8 δεσπότης: S. zu H 14, 4 in H 13. 9 διακριτικός: S. zu H 4, l διάκρισιν. δαιμόνων: S. zu H 11, 5. αλλότριος: S. zu H 6, 3 αλλότριους λογισμούς. καθαρός: S. zu H 4, 8 καθαρότητα. Vgl. H 45, l: πρώτον καοαρεύων ό νους Ιώρα τον δεσττότην αύτοΰ. Ερ. 2 (MPG 34, 412 C) redet das Gesetz περί της κατά τον §σω ανθρωπον καθαρότητας; ebd. 413 Α unterscheidet την εκτός καθαρότητα υπό νόμον von der ένδον εν άγιασμω εΙρήνη ύττό χάριν. 10 ομοίωμα: S. zu Η 12, 1 >κατ' εικόνα καΐ όμοίωσιν< θεοϋ. 11!. σατανάς: S. zu Η 16, 5. 14 επιθυμία: S. zu Η 16, 4 15 προεϊπον: Vgl. Η 3, 4, welche These hier aufgenommen wird. 16 πρώτην πλάσιν: S. zu H 5, l Αδάμ. 17 αναγεννήσεως: S. zu H 12, 17 άναγεννδσθαι. 18 μέτρα: S. zu K M D F G 6 τετραυματισμένον] + θεραττεϋσαι F 10 ομοίωμα] + του F 11 καΐ νενεκρωμένος] < F | voOv] + αύτοο DG cum CR f 38 λετττόγεως] λιπόγεως D 84 διάφοροι] διάφοραι Μ 206

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

35 φόροι καΐ αύται των καρδίων και των προαιρέσεων των ανθρώπων ούτω καΐ τα χαρίσματα άνωθεν επιδίδονται* φ μεν δίδοται διακονία λόγου, φ δε διάκριση, άλλω »χαρίσματα ίαμά/των«. οϊδε γαρ ό θεός, Μ βτ? πώς τις δύναται οίκονομήσαι, και ούτως έπιδίδωσι τα χαρίσματα διάφορα, ομοίως και είς τους πολέμους μετρώ τινί, ως δύναται ύποδέξασθαι 40 καΐ ύπομεϊναι, ούτως επαφίεται αύτοϊς ή εναντία δύναμις. Έρώτησις: εί δεξάμενός τις την θείαν δύναμιν και μερικώς αλλοιωθείς 26,5 μένει εν τη φύσει; Άπόκρισις: ίνα το θέλημα και μετά την χάριν δοκιμασθή, που ρέπει καΐ συμφωνεί, μένει εν τη ταύτότητι ή φύσις, ό σκληρός εν τη 45 σκληρότητι καΐ ό κουφός εν τη κουφότητι. συμβαίνει δε ότι Ιδιώτης ων τις άναγενναται πνευματικώς και μεταβάλλεται είς σοφίαν και γνωρίζεται ούτω απόκρυφα μυστήρια, και Ιδιώτης εστί τη φύσει, άλλος από φύσεως σκληρός ων δίδωσιν εαυτού το θέλημα είς την θεοσέβειαν και δέχεται αυτόν ό θεός, μένει δε ή φύσις εν τη σκληρότητι και ευδοκεί είς αυτόν 50 ό θεός. άλλος εστί χρηστών ηθών, επιεικής, αγαθός, δίδωσιν εαυτόν τω θεφ και δέχεται μεν αυτόν ό κύριος, μη εμμένοντα δε τοις άγαθοϊς Ιργοις ουκ ευδοκεί, επειδή ή φύσις όλη τοο Αδάμ τρεπτή εστίν επί το καλόν καΐ επί το κακόν, δεκτική του κακού, αλλ' εΐ θέλει ουκ άποτελεστική. ώσπερ σωμάτιο ν γραφόμενόν εστί διαφόρως· ήθέλησας 2β,β 55 εγραψας, πάλιν άπήλειψας, δέχεται γαρ το σωμάτιο ν πασά ν γραφήν, — ούτως και ό σκληρός §δωκεν αυτού το θέλημα προς τον θεόν, έτράπη είς το αγαθόν, εδέχθη υπό του θεού. ό γαρ θεός ίνα δείξη τα εαυτού σπλάγχνα, πάντας δέχεται, πασαν προαίρεσιν. οί απόστολοι είς ην αν πόλιν είσήρχοντο, έποίουν τινά χρόνον και εκ των κακουμένων βο τινάς Ιώντο, τινάς δε ου* ήθελον δε ούτοι οί απόστολοι πάντας τους νεκρούς αυτών ζωοποιεΐν καΐ τους κακουμένους είς ύγείαν φέρειν, καΐ όλοτελώς ουκ έγίνετο αυτών το θέλημα· ου γαρ έπετρέπετο αύτοϊς Η 8, 3 τέλεια μέτρα. 19 άποθεοϋται: S. zu Η 35, 35. 361. I Cor 12, 8ff. 36 χαρίσματα: S. zu H 10, 1. 38 οίκονομήσαι: S. zu H 15, 7 οίκονομία. 381. cf. Rm 12, 6. 43 δοκιμασθή: S. zu H 23, 2. 44 φύσις: S. zu H 7. 4. 46 Ιδιώτης: S. zu H 6, l Ιδιωτείαν. 46 μεταβάλλεται: Selbst das μεταβάλλεσθαι είς φως καΐ ιτΟρ der Auferstehungsleiber hebt die Natur nicht auf (H 15, 10). Von dem gegenw rtigen λυτρωτής hei t es H 31, 2: μεταβάλλει τους λογισμούς της ψ^ΟΟί?· άλλαγήναι und μεταβληθήναι από της ιτροτέρας καταστάσεως καΐ αναστροφής als Aufgabe H 44, 1. ό σαρκικός, der sich εϊς μεταβολή ν begibt, stirbt zuerst (H 46, 2). μεταβαλλόμενη καΐ συγκιρνωμένη τω ιτνευματι του Χρίστου wird die Seele „s " (H 47, 15). — Erhaltung des εΤδος bei der μεταμόρφωσις mehrfach bei Methodius, z. B. De resurrectione I, 22, 5 (ed. Bonwetsch, p. 246, 10); III, 7, l (p. 398, 22). σοφίαν: S. zu H 6, 2. 52 τρεπτή: S. zu H 15, 40 τροπτήναι. 58 απόστολοι: K M D F G 35 αύται] + at γαΐαι G cum BCR (γαί) 39 ύττοδέξασθαι] δέξασθαι Μ 43 μετά] + των χαρισμάτων ή μάλλον μετά F 48 το] < F | την] < Μ (in fine paginae) 51 εμμένοντα] έμμένοντι F 56 αύτοο] ~ post θέλημα F 67 ύττό] παρά F 62 έγίνετο] έγένετο F 207

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

δσα ήθελον ττοιεϊν. ομοίως και ό Παύλος δτε εκρατήθη υπό του εθνάρχου, εί ήθελεν ή συν ούτω χάρις, έποίει τον έθνάρχην (άπολιθωθήναι) και το τείχος 5iccppccyfjvai, άνθρωπος έχων παράκλητον άλλα δια σαρ- 65 γάνης χαλάται ό απόστολος, και που ή συνοΰσα θεία δύναμις; ταύτα οικονομικώς έγίνετο, εις τίνα πράγματα ποιεϊν αυτούς σημεία και θαυμάσια και εί'ς τίνα άσθενεϊν αυτούς, ίνα εν τούτοις διακριθή ή πίστις των απίστων και των πιστών, και το αύτεξούσιον δοκιμασθη καΐ φανερωθή, εΐγε εις τα ασθενέστερα μέρη τινές ου σκανδαλίζονται, εί γαρ το πάντα δσα ήθελον έποίουν οί απόστολοι, αναγκαστική δυνάμει εφυτευον τους ανθρώπους είς την θεοσέβειαν δια τα σημεία, και ου το αΰτεξούσιον και ουκέτι πίστις και απιστία · ό γαρ Χριστιανισμός »λίθος« εστί »προσκόμματος και πέτρα σκανδάλου«. 26.7 Πλην το περί του Ίώβ γεγραμμένον ουκ εστίν απλώς, πώς έξητήσατο ?5 Μ 68ο αυτόν ό σατανάς· ου γαρ / ήδύνατο άνευ επιτροπής αφ' εαυτού τι ποιήσαι. άλλα τί λέγει τω κυρίω ό διάβολος; ,,δός μοι αυτόν είς χείρας, »εϊ μην εις πρόσωπον σε ευλογήσει«." ούτως και νυν ό αυτός Μώβ εστί και ό αυτός θεός και ό αυτός διάβολος, εν δσω ουν τυγχάνει τις της αντιλήψεως θεού και εστί πρόθυμος και ζέων τη χάριτι, έξαιτεϊται αυτόν so ό σατανάς και λέγει τφ κυρίω* „επειδή βοηθεϊς ούτω και άντιλαμβάνεις αυτού, δουλεύει σοι. άφες αυτόν και παράδος μοι, »εί μην είς πρόσωπον σε ευλογήσει«." λοιπόν ως ότι παρακαλείται ή ψυχή, ή χάρις ύποστέλλει και παραδίδοται ή ψυχή πειρασμοϊς. έρχεται ουν ό διάβολος έπιφέρων μυρία κακά, άπελπισμόν, άπόγνωσιν, διαλογισμούς πονηρούς, θλίβων 85 την ψυχήν, ίνα χαυνώση και αλλοτρίωση ταυτην της ελπίδος του θεού. 26.8 Ή δε φρόνιμη ψυχή εν τοις κακοϊς ούσα και εν τη θλίψει, ουκ απελπίζει, αλλά κρατεί δ κρατεί, και δσα αν έπενέγκη αυτή δια μυρίων πειρασμών, υπομένουσα λέγει· ,,έάν και αποθάνω, εγώ αυτόν ουκ άφίω". και τότε εάν ύπομείνη είς τέλος ό άνθρωπος, άρχεται ό κύριος 90 διαλέγεσθαι τω σατανά' „οράς, πόσα κακά καΐ θλίψεις έπήνεγκες ούτω, και ούχ ύπήκουσε σοί, αλλ' έμοί δουλεύει και εμέ φοβείται;" τότε καταιS. zu Η 12, 17. 63Η. II Cor 11, 32f. 67 οικονομικώς: S. zu H 15, 7 οίκονομία. 70 σκανδαλίζονται: S. zu Η 6, 1. 71 δυνάμει: S. zu H 3, 6. 73 Χριστιανισμός: S. zu Η 4, 1. 73ϊ. I Ptr 2, 8. 75f. Lc 22, 31. 78. 82f. Hi l, 11; 2, 5. 83 ύποστέλλει: Das οικονομικώς προς το σνμφέρον τω άνθρώπω Sich-entziehen der Gnade ist ein h ufiges Thema Symeons, z. B. H 8, 5. 85 άπελπισμόν: S. zu H 11, 15. 88 cf. Apc 3, 11. 90 cf. MC 13, 13. KMDFG 64 ήθελεν] ήθέλησεν F cum Bf| <άπολιθωθήναι>] secundum BCR 67 συνοΰσα] -f- χάρι? καΐ F (ή χάρις ή συνοΰσα Β) 69 των τπστών, καΐ] < Μ | δοκιμασθη καΐ φανερωθη] 321 F 71 ήθελον έττοίουν] ήθέλησεν, έποίησεν ό κύριος θοευμάσια. τα αυτά δε ομοίως έποίουν καΐ Ff 72 ου] < MD 78 ε! μην] ή μην Μ, Χ D1 i. m. (D txt) (cf. Hi 1,11) 79 τις] D1 s. 1. cum BCR, < KMFG 80f τη] < F 81 άντιλαμβάνεις] -βάνη Μ, -βάνει F 82 δουλεύει] δουλεύσει M l εί μην] ή μην MD (cf. Hi 1,11) 83 ύποστέλλει] αποστέλλει F 91 έπήνεγκες] Οπήνεγχας (-κες?) F 92 σοί] σου Μ 2θ8

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

σχύνεται ό διάβολος και ούκέτι έχει τι ειπείν, και γαρ επί του Μώβ, ε! τ|δει ότι εϊς τους πειρασμούς έμττεσών μέλλει ύπομένειν και μη ήττασθαι, 95 ουκ αν έξητήσατο αυτόν, ίνα μη καταισχυνθή. ούτως και νυν εις τους υπομένοντας θλίψεις και πειρασμούς καταισχύνεται ό σατανάς και μετανοεί, ότι μηδέν ήνυσεν. άρχεται γαρ ό κύριος λόγον αυτφ ποιεΐν ,,ΐδε παρεχώρησα σοι, ΐδε επέτρεψα σοι πειράσαι αυτόν, μη τι ήδυνήθης; μη υπήκουσέ σοι;" ιοο Έρώτησις: ει άρα όλους τους λογισμούς του ανθρώπου και τα 26,9 νοήματα οίδεν ό σατανάς; Άπόκρισις: εί άνθρωπος άνθρώπω σύνεστι και οΤδε τα αυτού, και συ εΐκοσιν ετών υπάρχων οϊδας τα του πλησίον, άρα αυτός ό σατανάς από γενετής συνών σοι ουκ οίδε τους διαλογισμούς σου; έξακισχιλίων 105 γαρ ήδη εστίν ετών. και ου λέγομεν αυτόν προ του πειράσαι τον άνθρωπον είδέναι, τί μέλλει ποιεΐν. πειράζει γαρ ό πειράζων, ουκ οϊδε δε, εί υπακούει ούτω ή μη υπακούει, έως αν το θέλημα δουλον δφ ή ψυχή. ούτε πάλιν λέγομεν, ότι όλους τους λογισμούς της καρδίας και τάς ενθυμήσεις οίδεν ό διάβολος. no "ύΰσπερ γαρ εάν ή δένδρον και εχη κλάδους πολλούς και πολλά μέλη· προς λόγον δύο ή τρεις κλάδους του δένδρου δύναται τις κατάσχει ν, ούτω και ή ψυχή πολλούς έχει κλάδους και πολλά μέλη. λοιπόν είσί τίνες κλάδοι λογισμών και νοημάτων και κατέχει αυτούς ό σατανάς, και είσίν άλλοι λογισμοί και νοήματα μη κατεχόμενοι υπό του σατανά, εν 26,10 115 τινι γαρ ίσχυρότερόν εστί το μέρος της κακίας εν τω" βρύειν τους λογισμούς· εν τι νι πάλιν ό λογισμός του ανθρώπου υπερνικά, λαμβάνων βοήθειαν και λύτρωσιν παρά θεού και άντιλέγων τη κακία* εν τινι κεκράτηται και iv τινι έχει θέλημα. / προσέρχεται γαρ, εστίν ότε τω" θεώ" Μ ββι ζέων, καί οίδεν ό σατανάς και βλέπει, ότι κατ' αύτοο ποιεί, και ου δύ120 ναται έτπσχεΐν τον άνθρωπον. δια τί; επειδή έχει θέλημα του βοήσαι προς τον θεόν, έχει φυσικούς καρπούς του άγαπήσαι θεόν, του πιστευσαι, του έπιζητήσαι και προσελθεϊν. και γαρ εν τοις φαινομένοις ό γεωργός εργάζεται την γη ν, πλην εΐ και έργάσεται, χρήζει άνωθεν ύετών και όμβρων · εάν γαρ μη βρέξη άνωθεν, ουδέν ώφέλησεν ό γεωργός 125 έργασάμενος την γήν. ούτως και είς το πνευματικόν εις δύο πρόσωπα νοείται τα πράγματα, χρή ούν τον άνθρωπον από προαιρέσεως γεωργήσαι την γήν της καρδίας αύτοο και πονήσαι. ζητεί γαρ ό θεός τον πόνον και κάματον καΐ την έργασίαν του ανθρώπου, αλλ' εάν μη άνωθεν 95 Lc22,31. 100II. Vgl.Cassian,Coll. VIIf15(ed.Petschenig(p.l94). 104 έξακισχιλίων: Β Είττακισχιλίων. Schwerlich zur Zeitbestimmung der Abfassung der Homilien verwendbar. Nach byzantinischer Zeitrechnung kommt man sonst f r H auf das K M D F G 95 καταισχυνθη] αίσχυνθη F 97 άρχεται] έρχεται F 99 μη] ή Μ | σοι] σου Μ 105 γαρ ήδη εστίν ετών] 4213 F ψ 107 ούτω] σύτοΟ Μ 108 ούτε] TOTE F | ότι] < D 111 TOO δένδρου] το δένδρον F 115 Ισχυρότερόν] Ισχυρόν Μ f 123 έργόσεται] εργάζεται F 127 yap] <· F 128 του ανθρώπου] αύτοϋ F 14 Domes, Makarios

2OQ

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

επιφανή ουράνια νέφη και ύετοΐ χάριτος, ουδέν ώφέλησεν ό γεωργός καμών. 130 26.11 Τούτο δε εστί το οτιμεΐον τοο Χριστιανισμού, δσα αν κάμη και όσας αν ποίηση δικαιοσύνας, ως μηδέν ποιήσας διακεϊσθαι και νηστεύων λέγειν „ουκ ένήστευσα ευχόμενος, ουκ ηύξάμην παραμένων τη ευχή, ου τταρέμεινα, και ακμή ν αρχήν έχω του ασκεί ν και κάμνει ν", καν δίκαιος εστί τταρά θεφ, οφείλει λέγειν „εγώ ουκ ειμί δίκαιος οΰτε κάμνω, αλλά 135 καθ' ήμέραν άρχομαι", οφείλει δε εχειν καθ' ήμέραν την ελπίδα και την χαρά ν και την ττροσδοκίαν της μελλούσης βασιλείας και άπολυτρώσεως, και λέγειν „εάν σήμερον ουκ έλυτρώθην, αυριον λυτροΰμαι". ως γαρ ό φυτεύων άμπελον πριν ή ένάρξασθαι του καμάτου, έχει την χαράν εν έαυτώ και την ελπίδα, και προδιαγράφει εν τφ νώ οίνεώνας και ψηφίζει 140 προσόδους, μήπω γενομένου οίνου, και ούτως άναδέχεται τον κάματον, ή γαρ έλπΐς και ή προσδοκία ποιεί αυτόν προθύμως κάμνειν και τέως εκ του οίκου πολλάς δαπανάς σκορπίζει1 ομοίως και ό οικοδομών οίκον και ό γεωργών πρώτον εκ των ιδίων πολλά σκορπίζει δια την ελπίδα της μελλούσης προσόδου,— ούτω κάνταοθα εάν μη τις εχη προ οφθαλμών 145 την χαράν και την ελπίδα δτι „μέλλω λυτρώσεως τυγχάνειν καΐ ζωής", ου δύναται υπομένει ν τάς θλίψεις οΰτε το φορτίο ν και την στενή ν οδό ν άναδέξασθαΓ ή γαρ συνουσα έλπϊς καί χαρά ποιεί αυτόν κάμνειν και υπομένει ν τάς θλίψεις. 26.12 "Οΰσπερ δε ουκ εστίν εΰκολον δαλόν φυγείν από πυρός, ούτως ουδέ iso ψυχή ν εκ του πυρός του θανάτου, εϊ μη δια πολλού καμάτου, ως έπι το πλείστον δε ό σατανάς, ως επί προφάσει αγαθών λογισμών δτι „εκ τούτου δύνασαι εύαρεστήσαι τίρ θεώ" υποβάλλει τη ψυχή και ύποκλέπτει αυτήν είς λεπτά και ευλογοφανή νοήματα, καί ουκ οίδεν ύποκλεπτομένη διακρϊναι καί ούτως εμπίπτει είς παγίδα και άπώλειαν τοο διαβόλου. 155 το δε καιριώτατον δπλον του αθλητού και άγωνιστοϋ τούτο εστίν, ίνα εισέλθω ν είς την καρδίαν ποίηση πόλεμον προς τον σαταναν και μισήση εαυτόν και άρνήσηται την ψυχήν αυτού, όργισθη τε και επίπληξη, και ταϊς συνούσαις έπιθυμίαις άντιτάξηται και άντιπαλαίση τοις λογισμοϊς και μαχεσθη ούτω. 160 2613 Εί ^ε ε*5το φαινόμενον φυλάσσεις το σώμα / σου από φθοράς και πορνείας, [Μ β84 εσωθεν δε μοιχεύεις τφ θεόρ, έμοίχευσας και έπόρνευσας εν τοις λογισμοϊς σου, και ουδέν ώφέλησας το σώμα έχων παρθένον. ώσπερ εάν ή νεανις και νεανίσκος, και δόλω κολακεύσας αυτήν φθείρη, λοιπόν βδελυκτή Jahr491. 121 καρπούς: S. zu Η 26,20. 125 πρόσωπα: S. zu H17,6. 126προαίρ<*σεως: S. zu Η 20, 8. 131 σημεϊον: S. zu Η 8, 3. 134f. cf. Rm 2, 13. 152Ϊ. cf. Hbr 11, 5f. 154 ευλογοφανή: εϋλογοφάνεια Η 4, 7 mit σχήμα auf die nur KM D FZ (ab 163 ώφελήσας)0 129 νέφη] νεφέλη F 132 καί] < M 133 λέγειν] λέγει F 133 ψ ευχή ] + λέγειν Μ 138 ως] ώσπερ F f 144 ό] < F 146 τυγχάνειν] τυχεϊν F 150 εΰκολον] εΰλογον Μ 151 εκ] από Μ (ex pr.) ψ 157 πόλεμον] + καΐ Μ f 2ΙΟ

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

165 έστι τφ νυμφίω, ότι έμοιχεύθη, — ούτω και ή ασώματος ψυχή τφ ενδομυχοοντι οφει κοινωνούσα, τφ πονηρφ πνεύμοτπ, πορνεύει από θεού, και γέγραττται· »πας ό βλέπων γυναίκα προς το έπιθυμήσαι ήδη έμοίχευσεν εν τη καρδία αύτοο«. εστί γαρ πορνεία δια σώματος τελούμενη, και εστί πορνεία ψυχής κοινωνούσης τφ σατανά* ή αυτή γαρ ψυχή 170 κοινωνική έστι και αδελφή ή δαιμόνων ή θεού και αγγέλων, και λοιπόν μοιχεύουσα μετά του διαβόλου άχρηστος έστι τφ έπουρανίω νυμφίω. Έρώτησις: ει ησυχάζει ποτέ ό σατανάς, καϊ έλευθεροϋται ό αν- 26,14 θρωπος εκ του πολέμου ή, έως δτε ζη, έχει πόλεμον; 'Απόκρισις: ό σατανάς ουδέποτε ησυχάζει πολέμων έως αν ζή 175 τις εις τον αίώνα τούτον και φορή την σάρκα, πολεμείται, αλλ' όταν »τα βέλη τοο πονηρού τα πεπυρωμένα« σβεσθή, λοιπόν εκεί τί βλάπτει τον άνθρωπον, εί και έρχεται ό σατανάς; προς λόγον, εστί τις φίλος βασιλέως και έχει δίκην προς άντίδικον όταν ούν τον βασιλέα εχη επιρρεπή και φίλον αύτοο, όστις βοηθεϊ αύτφ, ουδέν βλάπτεται, δτε 180 γαρ τις φθάσει δλας τάς τάξεις παρελθεϊν και τους βαθμούς και γενέσθαι φίλος βασιλέως, ούτος λοιπόν τί βλάπτεται υπό τίνος; είς το φαινόμενόν είσι πόλεις λαμβάνουσαι δώρα και άννόνας παρά του βασιλέως· εί ούν ολίγον τι λειτουργουσιν, ουδέν ζημιοΰνται, οπότε τοσαυτα πορίζονται καϊ δέχονται παρά του βασιλέως, ούτως και οι Χριστιανοί, εί καϊ πολε185 μοονται παρά του εχθρού, αλλ* αυτοί κατέλυσαν είς την θεότητα καϊ ένεδύσαντο την »εξ ύψους δύναμιν« και άνάπαυσιν και ουδέν φροντίζουσι του πολέμου. „ u eren" M nche bezogen. 155 I Tim 3, 7. 158 Lc 14, 26. 1671. Mt 6, 28. 170 κοινωνική: Die gleiche doppelte Empf nglichkeit der Seele H 27, 19: ή φύσις κοινωνική εστί των δαιμόνων καϊ πνευμάτων της πονηρίας, ομοίως καϊ αγγέλων καϊ πνεύματος αγίου; einseitig Η 26, 18: κοινωνική εστίν ή ψυχή της θεότητος; darum H 46, 6 synonym mit νύμφη des κύριος. Die αδελφοί sollen sich pr fen: τίνος έστέ κοινωνοί, αγγέλων ή δαιμόνων (Η 27, 19). S. auch zu H 10, 2 κοινωνίας. 172 ησυχάζει: S. zu Η 4, 21. 176 Eph 6, 16. 177 λόγον: S. zu H 5, 6 (Ζ. 153) λόγος του κυρίου. 180 βαθμούς: Wie hier werden H 15, 42 είς το φαινόμενόν τάξεις und βαθμοί mit Bezug auf die ουράνια μυστήρια unterschieden. Η 15, 7 spricht von vielen βαθμοί und μέτρα του πνεύματος, Η 40, 3 von solchen εν αύτη τη βασιλεία wie εν αύτη τη γεέννη. Η 8,4 nennt zw lf βαθμοί zur τελειότης.— Vgl. Gregor ν. Nyssa, Hohel. Komm., or. V, p. 158, 19: Die Seele εν βαθμών άναβάσει ... δια των της αρετής ανόδων zur H he geleitet. 183 λειτονργοϋσιν: Das Wort bezeichnet hier weniger den ffentlichen Dienst als die bernommene finanzielle Leistung. Zu diesem Sprachgebrauch vgl. Strathmann in ThWB IV, 223. EMDFZG 167 καΐ] ως D | βλέπων] έμβλέπων Μ | έπιθυμήσαι] -f αυτής Ζ 168 τελούμενη] επιτελούμενη ZG cum BCR 169 κοινωνούσης] κοινωνούσα F 170 θεού καϊ] < F (rasura 3 - 4 litterarum extat) 172 Έρώτησις] < Z (lacuna extat) | o2] < F 174 Απόκρισις] < Z (lacuna extat) f 177 καϊ] < Z 180 τις] <—' post παρελθεϊν F 182 άννόνας] άννόνιτα Ζ 14»

211

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

26.15

"ύύσπερ γαρ ό κύριος ένεδύσατο σώμα κοτταλιπών πασαν αρχήν και έξουσίαν, ούτω και οι Χριστιανοί ενδύονται το πνεύμα το άγιον και εν άνατταύσει είσίν. εί δε και έρχεται πόλεμος, έξωθεν κρούει ό σατανάς, 190 αλλ' ούτοι εσωθεν ήσφαλισμένοι εϊσΐ τη TOO κυρίου δυνάμει και ου φροντίζουσι του σατανά, καθώς εκεί εις την ερημον έπείρασε τον κύριον ημέρας τεσσαράκοντα, τί αυτόν έβλαψε ν, ότι έξωθεν προσήλθε τφ σώματι αύτοο; εσωθεν yap θεός ην, — ούτω και οι Χριστιανοί, εί και έξωθεν πειράζονται, αλλ' εσωθεν πεπληρωμένοι είσΐ της θεότητος και 195 ουδέν αδικούνται, εις ταύτα δε τα μέτρα ει τις εφθασεν, εις την τελείαν άγόπην του Χρίστου και εις το »πλήρωμα της θεότητας« κατήντησεν. ό δε μη τοιούτος άκμήν εσωθεν έχει πόλεμον ώραν αναπαύεται εις την εύχήν και άλλη ώρα εν θλίψει και πολεμώ στήκει. ούτως γαρ θέλει ό κύριος1 επειδή άκμήν νήπιός εστί, γυμνάζει αυτόν εϊς τους πολέμους, 200 Μ ess και τα δύο πρόσωπα εσωθεν / βρύει, και το φως και το σκότος, καΐ ή άνάπαυσις και ή θλΐψις. εύχονται εν αναπαύσει και άλλη ώρα εν θορύβφ εϊσίν. 26.16 Ουκ άκούεις τί λέγει ό Παύλος; >εάν έχω πάντα τα χαρίσματα, εάν παραδώ το σώμα μου ίνα καυθήσωμαι, εάν ταϊς γλώσσαις των άγ- 205 γέλων λαλώ, άγάπην δε μη έχω, ουδέν είμΓ< επειδή ταύτα τα χαρίσματα προτρεπτικά εϊσι, και οί εν τούτοις στήκοντες, εί καΐ εν φωτί, νήπιοί είσΐ. πολλοί γαρ των αδελφών ήλθον είς τοιαύτα μέτρα και εσχον χαρίσματα ίαμάτων και άποκάλυψιν και προφητείαν, και επειδή ουκ έφθασαν εϊς την τελείαν άγάπην, οπού ό »σύνδεσμος της τέλειο- 2ΐο τητος«, έπήλθεν αύτοϊς πόλεμος καΐ άμελήσαντες επεσον. εί δε τις φθάσει εϊς την τελείαν άγάπην, ούτος λοιπόν δέδεται καΐ εστίν ήχμαλωτισμένος εις την χάριν, εί δε τις παρά μικρόν έγγίσει τω μετρώ της αγάπης, μη φθάσει δε εϊς αυτήν την άγάπην δεθήναι, άκμήν ό τοιούτος υπό φόβον εστί και πόλεμον και πτώσιν, και εΐ μη άσφαλίσεται, ρίπτει αυτόν 215 26.17 ό σατανάς. ούτως γαρ πολλοί έπλανήθησαν · χάριτος είς αυτούς γενομένης ένόμισαν δτι κατέλαβον την τελειότητα και ελεγον ,,αρκεί ήμϊν, ου χρήζομεν". αλλ' ό κύριος ούτε τέλος έχει ούτε κατάληψιν, και οί Χριστιανοί ου τολμώσιν ειπείν δτι ,,κατελάβομεν", αλλά τεταπεινωμένοι εϊσι νυκτός και ημέρας ζητοϋντες. εν τοις φαινομένοις τα γράμ- 220 186 Lc 24, 49. 1881. cf. I Cor 15, 24. 189 vgl. Herrn. Sim. IX, 24, 2. 192H. Mel, 12f. parr. 196f. cf. I Joh 4, 18. 197 Col 2, 9. 204ff. I Cor 13, 1-3. 207 cf. I Joh 1, 7; 2, 9. 209 cf. I Cor 12, 9. 210.212 cf. I Joh 4, 18. 210Ϊ. Col 3, 14. 212 ήχμαλωτισμένος: S. zu H 2, 2 αΐχμαλωτεύσαντες. 213 μέτρφ: S. zu H 8, 3 τέλεια μέτρα. 217 τελειότητα: K M D F Z G 190 πόλεμο?] + καΙΡ 191 ίσωθεν] + καΐΖ 192 είςτήν ερημον] < Ζ 194 ούτω] < Ζ 197f της θεότητος] < Ζ 199 εύχήν] ττροσεν/χήν Ζ* (txt Z) 204 χαρίσματα] + καΐ F 205 τταραδώ] δω F, παραδώσω Ζ 206 ουδέν] ούθέν MD 208 είς] + τα MD ψ 213 τω μετρώ] το μέτρον Ζ 214 φθάσει δε] 21 F 212

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

225

230

235

240

ματα άτέλεστά είσι, και ουδείς οΐδε τοΟτο εί μη σχολαστικός ό μετρίως μαθών γράμματα, ούτως καΐ ώδε ούδενί εστίν καταλητττός ό θεός καΐ μετρητός, εί μη τοις γευσαμένοις εξ αύτοο εκείνου, ου έδέξαντο, και γνωρίζουσι την εαυτών άσθένειαν. εϊς χωρίον εάν τις άττέλθη ολίγα γράμματα είδώς, δπου είσΐν Ιδιώται, δοξάζεται υπ' αυτών ως σχολαστικός, επειδή χωρικοί είσιν όλοτελώς μη είδότες δοκιμάσαι. αυτός δε ούτος ό τα ολίγα είδώς γράμματα, εάν άπέλθη είς πόλιν, όπου είσΐ ρήτορες και σχολαστικοί, ου τολμά παραφανήναι αύτοϊς ούτε λαλήσαΐ' ως χωρικός γαρ κρίνεται Οπό των σχολαστικών. Έρώτησις: εί ων εν πολεμώ άνθρωπος και έχων τα δυο πρόσωπα εν 26,18 τη ψυχή αύτοο, της αμαρτίας και της χάριτος, μεταστη εκ του κόσμου τούτου, που προχωρεί κατεχόμενος είς τα δύο μέρη; Άπόκρισις: δπου έχει τον σκοπόν ό νους και δπου αγαπά, εκεί προχωρεί, μόνον εί επέρχεται σοι θλΐψις και πόλεμος, αντιλέγει ν οφείλεις καϊ μισεΐν το γαρ έλθεϊν τον πόλεμον ουκ εστί σον, το δε μισήσαι σον εστί. καϊ τότε βλέπων ό κύριος τον νουν σου, δτι άγωνίζη και αγαπάς αυτόν εξ όλης ψυχής, διαχωρίζει τον θάνατον εκ της ψυχής σου μια ώρα (ουκ εστί γαρ αυτφ δυσχερές) καϊ προσλαμβάνεται σε είς τους κόλπους αύτοο και είς το φως· αρπάζει γαρ σε εν ροπή ώρας εκ του στόμα/τος του σκότους, και ευθέως μετατιθεϊ σε είς την βασιλείαν αυτού* Μ eee τφ γαρ θεώ εν ροπή ώρας πάντα ευχερή εστί ποιήσαι, μόνον ίνα την αγάπη ν εχης προς αυτόν, χρήζει γαρ ό θεός της εργασίας του άνθρωπου, επειδή κοινωνική εστίν ή ψυχή της θεότητος. S. zu Η 8, 3. 221 σχολαστικός: Als durch die σχολή των γραμματικών erreichbarer Grad H 16, 42; hier mit φήτωρ einfach Bezeichnung des „Gebildeten" gegenber dem Ιδιώτης. 225 Ιδιώται: S. zu H 6. l Ιδιωτείαν. 230 πρόσωπα: S. zu H 17, 6. 232 μέρη: S. zu H 12, 8 μέρει πονηρφ. 238 σκοπόν: Η 53, 16 steht neben άγων als σκοπός der πατέρες: του Ιλπίζειν επί τον θεόν. Der τέλειος σκοπός ist der der ελευθερία, απάθεια und κατάπαυσις του πνεύματος (Η 29, 7). σκοπός des προσερχόμενος τω θεώ: Χρίστου πάρεδρος εν άληθείο: είναι (Η 44, 1). 236f. Me 12, 33 parr. 237 θάνατον: S. zu H 8, 4. 239 αρπάζει: άρπάζεσθαι Η 8, l f r mystische Gebetserfahrung gebraucht: αρπάζεται είς προσευχή ν ό έσω άνθρωπος, είς άπειρον βάθος εκείνου του αΙώνος; ebenso Η 17, 14: συνευχόμενος ... καϊ άρπαχθείς είδε την δνω πόλιν Ιερουσαλήμ. Η 32, 2 wird das άρπάζειν der βασιλεία των ουρανών als gegenw rtige pneumatische M glichkeit mit dem Genu der επουράνιος βρώσις zusammengestellt. ροπή: Wie diese Stelle als Tat und M glichkeit Gottes (τω γαρ θεώ εν ρΌπή ώρας πάντα ευχερή Ιστι ποιήσαι: Ζ. 241), so kennt H46.6 το εν £>οπή ερχεσθαι καϊ άπέρχεσθαι als dem Menschen verliehene F higkeit zum geistigen Dienst f r den κύριος, ροπή ώρας vermag die θεία χάρις τον άνθρωπον καθαρίσασα τελειώσαι (Η 41, 2). ροπή ώρας verwandelt der δεσπότης die Seelen EMDFZG 221 άτέλεστά] ατελέστατα F 222 καταληπτός] D (ουδείς οίδεν ότι ακατάληπτος... BC), ακατάληπτος KMFZG | εστίν καταληπτός] 21 F 223 μετρητός] D, αμέτρητος KMFZG | γευσαμένοις] δεξαμένοις F 225 ως] ό Ζ 230 καϊ] + μη Μ 232 που] < F J 239 κόλπους] τόπους F 239/241 εκώρας] < F 242 θεός] + εκ Ζ | εργασίας] ευεργεσίας Μ 213

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

26.19

Καΐ καθώς πολλάκις εΐττομεν την παραβολήν του γεωργού, δτι καμών και βολών τον σττόρον iv τη γη οφείλει εκδέξασθαι και τον άνωθεν 245 ύετόν · εάν γαρ μη επιφανή νέφη και άνεμοι πνεύσωσιν, ουδέν ώφέλησεν ό κάματος του γεωργού, ό γαρ σπόρος γυμνός υπόκειται, — τούτο ανάλαβε και είς το πνευματικόν, εάν μόνον εν τη ιδία εργασία άπομείνη ό άνθρωπος και μη έπιδέξηταί τι ξένον της φύσεως αύτοο, ου δύναται καρπούς άξιους τω κυρίω άποδουναι. τί δε εστίν ή εργασία του αν- 250 θρώπου; το άποτάξασθαι, το έξελθεϊν εκ του κόσμου, το υπομένει ν εν τη ευχή, το αγρυπνεί ν, αγαπάν τον θεό ν και τους αδελφούς* τούτο ίδιον αυτού εστίν, αλλ' εάν άπομείνη εν τη ίδία εργασία και μη έλπιση άλλο τι έπιδέξασθαι, και μη πνεύσωσιν οί άνεμοι του αγίου πνεύματος τη ψυχή, καΐ εάν μη επιφανή ουράνια νέφη και κατέλθη εξ ουρανού 255 ύετός καΐ έπιβρέξη τη ψυχή, ου δύναται ό άνθρωπος καρπούς άξίους 26.20 άποδουναι τφ κυρίω. γέγραπται δε, δτι ό γεωργός όταν ΐδη το >κλήμα φέρον καρπόν<, καθαρίζει αυτό, ίνα πλείονα έξενέγκη' το δε »μη φέρον καρπόν« έκριζοΐ και είς καυσιν δίδωσι. πλην του άνθρωπου τοϋτό εστίν ίνα, είτε νηστεύει είτε αγρυπνεί είτε εύχεται είτε καλόν 260 τι ποιεί, επιγράφει άπαντα τω κυρίω, τούτο λέγων ότι ,,εί μη ό θεός ενεδυνάμωσέ με, ουκ ήδυνάμην νηστεύειν ή εϋχεσθαι ή εκ του κόσμου έξελθεϊν". και ούτω βλέπων ό θεός την άγαθήν σου προαίρεσιν, δτι τα σα άπερ από φύσεως ποιείς τω θεώ επιγράφεις, πάλιν αυτός τα ίδια αύτοο, τα πνευματικά, τα θεία και επουράνια, σο! ταύτα χαρίζεται. 265 τίνα δε είσιν οί του πνεύματος καρποί; άγαλλίασις, ευφροσύνη. ε!ς την εαυτού αγαθότητα (Η 44, 8); auch der ληστής ροπή ώρας δια της πίστεως μετεβλήθη (Η 44, 9). 244 καθώς πολλάκις εϊπομεν: Vgl. H 15, 13. πολλάκις εϊπομεν: Vgl. Η 26, 10. 249 ξένον: S. zu H 4, 6 πνεύματος. 250 cf. Lc 3, 8 (ν. 1.). 251 άποτάξασθαι: S. zu Η 9, 10. 257Μ. Job 15, If. 262 cf. II Tim 4, 17. 263 προαίρεσιν: S. zu H 20, 8. 266H. cf. Gal 5, 22. 266 καρποί: Wie hier άγαλλίασις und ευφροσύνη, so erscheinen H 19, 3 als καρποί πνεύματος: ευχή αληθινή, αγάπη αληθινή, πραότης αληθείας, σπλάγχνα οίκτιρμών, χρηστότης αληθινή; hnlich H 56, 2 nach Gal 5, 22f. Sie sind nach H 26, 19 an den εξ ούρανοο ύετός, nach H 52, 3 an den Empfang des σπέρμα εξ ουρανού gebunden und unterscheiden sich nach H 26, 21 von den φυσικοί καρποί dadurch, da diese nicht rein sind (τα σα α ποιείς, καλά μεν εστί καΐ τω θεώ ευπρόσδεκτα, αλλ ουκ εστί καθαρά). Sie sind denn auch nicht das eigene Werk des Menschen, sondern das des Herrn, πληρών αυτόν των καρπών του πνεύματος (Η 19, 6, vgl. 2); vgl. H 18, 3. Zu ihnen werden auch die καρποί του πνεύματος von H 28, 2 zu rechnen sein. Von ihrem „Genie en" neben dem Schauen des K nftigen spricht H 37, 6: Ινετρύφων (sc. die in das Tempelinnere hinter den Vorhang gegangen waren) τοις καρποϊς του πνεύKMDFZG 246 νέφη] νεφέλη Ζ 248 εάν] + γαρ Μ 252 το] < ZG | άγρυπνεΐν] + το MD(F ?) 253 και] < F 256 ύετός] ύδωρ F 257 f ό] < Μ | όταν] εάν F 260/261 καλόν τι] 21 F 261 επιγράφει] επιγραφή D 263 έξελθεϊν] άπελθεϊν D (txt Χ D1 i. m.) f 266 τίνα] τα Zf | είσιν] εστίν D | άγαλλίασις] + καΐ D 214

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

270

275

280

285

290

295

Έρώτησις: αλλ' επειδή είσι φυσικοί καρποί τούτοις όμοιοι, αγάπη, 26,21 πίστις, ευχή, διάκριναν ήμϊν, πώς lern τα φυσικά και πώς εστί τα πνευμοττικά; Άπόκρισις: τα σα ά ποιείς, καλά μεν εστί και τω θεφ ευπρόσδεκτα, αλλ' ουκ εστί καθαρά, οίον αγαπάς τον Θεόν, αλλ' ου τελείως' έρχεται ό κύριος διδούς σοι αγάπη ν άτρεπτον την επουράνιο ν. ευχή συ φυσικώς μετά του ρέμβεσθαι και διαλογίζεσθαΐ' δίδωσί σοι ό θεός την καθαράν εύχήν »εν πνεύματι και αλήθεια«, εν τοις φαινομένοις ή γη ως επί το πλείστον αφ' εαυτής εκφέρει τάς άκανθας, ό δε γεωργός σκάπτει, εργάζεται επιμελώς, βάλλει σπόρον, αλλ' αί άκανθαι μη σπειρόμεναι άναφύουσι και πληθύνονται · μετά γαρ την παράβασιν ερρέθη τω Αδάμ* >τριβόλους καΐ άκανθας άνατελεϊ σοι ή γή<. πάλιν ό γεωργός έμπονεϊ τη γη, ανασκάπτει τάς άκανθας, και αύται έτι πληθύνονται. / ανάλαβε Μ es» τοΰτο πνευματικώς. μετά γαρ την παράβασιν ή γη της καρδίας εκφέρει άκανθας και τριβόλους, εργάζεται ό άνθρωπος, εμπονεϊ, και έτι αί άκανθαι των πονηρών πνευμάτων αναφύονται, είτα αυτό το άγιον >πνευμα συναντιλαμβάνεται της ασθενείας < των ανθρώπων, και ό κύριος βάλλει εν αύτη τη γη της καρδίας σπόρον έπουράνιον και εργάζεται αυτήν, καΐ πεσόντος του σπόρου ακμή ν οί τρί βόλοι καΐ αί άκανθαι αναφύονται, πάλιν αυτός ό κύριος και ό άνθρωπος εργάζονται την γη ν της ψυχής, καΐ έτι τα πονηρά πνεύματα και αί άκανθαι βρύουσιν εκεί και αναφύονται, έως ου γένηται θέρος και πλεονάση ή χάρις, καΐ καταξηρανθώσιν εκ της θέρμης του ηλίου αί άκανθαι. ει γαρ καΐ 26,22 σύνεστι κακία τη φύσει, αλλ' ούχ ούτω κατακυριεύει ταύτης ή έχει νομή ν. τάς γαρ τρυφεράς χλόας του σίτου δύναται τα ζιζάνια συμπνίγειν, φθάσαντος δε θέρους μετά το ξηρανθήναι τους καρπούς ουδέν βλάπτουσι τα ζιζάνια τον σϊτον. καΐ γαρ εάν συμβή τριάκοντα μοδίους είναι καθαρού σίτου, εστί δε μϊξις εκεί ζιζανίων ως χοίνικος, τί παραφαίνεται; κέχωσται γαρ δια τον πλεονασμόν του σίτου, ούτω καΐ εν τη χάριτι. όταν πλεονάση ή δωρεά τοο θεού καΐ ή χάρις είς τον άνθρωπον, και πλούτη είς τον κύριον, σύνεστι δε ή κακία μερικώς, ου δύναται βλάψαι τον άνθρωπον ούτε έχει ίσχύν τίνα ή νομήν κατ' αύτοο. ή γαρ του κυρίου ελευσις καΐ ή πρόνοια δια τούτο γέγονεν, ίνα τους ματος. καρποί της αρετής bzw. καρποί της πίστεως καΐ αγάπης καΐ πάσης αρετής werden am Gerichtstag von jedem Menschen verlangt (H 29, 6). 274 Joh 4, 231 278 Gen 3, 38. 283 Rm 8, 26. 288 cf. Rm 6, 1. 291 cf. Mt 13, 25. 296 Rm 5, 15. 299 ίλενσις: S. zu H 3, 4. πρόνοια: S. KMDFZG 268 έστι^2] είσι F 270 εστί] ε!σι F 272 την] καΐ F 272/273 την-δια (-λογίζεσθαι)] < D, add. i. m. D1 277 άναφύουσι] αναφύονται Μ | καΐ] < Μ 278 καΐ άκανθας] < Ff 282/283 αγιον πνεύμα] πνεύμα το αγιον Μ 284 βάλλει] εμβάλλει Μ | έπουράνιον] οΰράνιον F 285 αϊ] < D 290 σύνεστι] + ή F 294 είναι] < Ζ 295 κέχωσται] κεχώρισται Ff 296 του θεοϋ] < Ζ 298 βλάψαι] καταβλάψαι D | άνθρωπον] θεόν D | ή] καΐ F 215

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

τη κακία δεδουλωμένους οντάς και ενόχους και ύποτεταγμένους έλευ- 300 θερώση και ποίηση νικητάς του θάνατον της αμαρτίας. Ουκ όφείλουσιν ουν οί αδελφοί ξενί ζεσθαι, εΐγε υπό τίνων θλίβονται προς 26.23 το κακίας άτταλλαγήναι. και γαρ είς το πάλαιαν, Μωσής και Ααρών έχοντες την ίερωσύνην ττολλά επαθον. Καϊάφας δε την εκείνων καθέδραν έχων αυτός έδιωξε καί κατέκρινε τον κύριο ν · όμως δετή ν ίερωσύνη ν ό κύριος 305 τιμών άφήκεν αυτόν ίερασθαι. ομοίως οί ττροφήται ύττ' oxrro τοο έθνους έδιώκοντο. λοιττόν Πέτρος Μωσέα διεδέξατο, την καινήν έκκλησίαν Χρίστου καί την άληθινήν ίερωσΰνην εγχειρισθείς, νυν γαρ εστί βάπτισμα πυρός καί πνεύματος καί περιτομή τις εν καρδία γινομένη, το γαρ θείον καί Ιπουράνιον πνεύμα έπιδημεϊ εν τω νφ. πλην ούτε ούτοι οί τέλειοι, έως 310 είσίν είς την σάρκα, άμεριμνοοσι δια το αύτεξούσιον, αλλ' εμφοβοί είσι, διό καί παραχωρούνται πειράζεσθαι. εί δε φθάσει ή ψυχή προς έκείνην την πόλιν των αγίων άπελθεϊν, τότε δύναται μόνον άνευ θλίψεως καί πειρατηρίων είναι · εκεί γαρ ούκέτι εστί μέριμνα ή θλϊψις ή πόνος ή γήρας ή σατανάς ή πόλεμος, αλλ' άνάπαυσις, χαρά, είρήνη καί σωτηρία, ό γαρ κύριος 315 εν μέσω αυτών εστίν, δς επικαλείται σωτήρ δια το σφζειν τους αίχμαλώτους, ίατρός έπικέκληται, επειδή ούράνιον καί θεϊκόν φάρμακον δίδωσι καί ίάται τα πάθη της ψυχής * εν τισι γαρ κυριευουσιν έτι του άνθρωπου, προς λόγον δε είπεϊν εστί βασιλεύς καί θεός ό Ιησούς, τύραννος δε 26.24 καί άρχων κακός ό σατανάς. / λοιπόν ό θεός καί οί άγγελοι αύτοο 320 [Μ ββ2 τον άνθρωπον τούτον βούλονται οίκειώσασθαι μεθ' εαυτών είς την βασιλείαν ομοίως ό διάβολος καί οί άγγελοι αυτού θέλουσιν οίκειώσασθαι τούτον είς εαυτούς, μέση ουν εστίν ή ψυχή των δύο υποστάσεων, καί λοιπόν είς οίον αν μέρος ρέψη το θέλημα της ψυχής, εκείνου γίνεται κτήμα καί υιός. 325 "ύύσπερ δε εϊ άποστείλη τις πατήρ είς πατρίδα ξένην τον εαυτού υίόν, οπού άπαντώσιν αυτόν καθ' όδόν θηρία, καί δίδωσιν ούτω φάρμακα καί αντίδοτα, ίνα εάν ούτω έπέλθωσι τα θηρία ή δράκοντες, έπιδόύ το φάρμακον καί άποκτείνη αυτά, — ούτως καί υμεϊς σπουδάσατε zu Η 15, 7. 307 έκκλησίαν. S. zu Ή. 12, 15 εκκλησίας Ισραήλ. 308 βάπτισμα: Β. zu Η 15, 14. 15. 308f. Mt 3, 11. 309 cf. Rm 2, 29. περιτομή: Η 32, 4 unter den alttestamentlichen σκιαί genannt: δήλοι προσεγγίζουσα ν την άληθινήν περιτομήν της καρδίας. Vgl. besonders zu H 32, 4 άληθινήν περιτομήν. 3101. cf. Rm8, 8. 311 άμεριμνονσι: S. zu H l, 12 άμεριμνία und zu H 10, 2 άμεριμνίαν. αύτεξονσιον: S. zu H 9, 1. 316 σωτήρ: S. zu H 17, 15 άρτος. 317 ίατρός: S. zu H 15, 30 ίάσατο. φάρμακον: S. zu H 20, 7. 323 ύποστάK M D F Z G 300 καί2] < F 301 θανάτου] + καΙΜ 302 oOv] < F | eiye] είτε Ζ f 307 έκκλησίαν] + του D 308 άληθινήν] < Ζ 309 γινομένη] γενομένη Ζ 312 καί] < F 314 πόνος] πόνοι ZG 315 πόλεμος] KMD, πόλεμοι Κ s. L, FZG 318 έτι] < D 319 ΊησοΟς] θεός Μ 320 κακός] < Ff 321/322 τον- αύτοΟ] < Μ | μεθ'- οϊκειώσασθαι] < F 326 άποστείλη] απεστάλη Ζ | πατήρ] < Μ 327 αυτόν] ούτω DZG 328 ίνα] ίν' Ζ | ούτω] < D, add. i. m. D1 329 αυτά] ταϋτα ZG

216

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

330 λαβείν έπουράνιον φάρμακον, το Ιαματικόν καΐ άντίδοτον της ψυχής, ίνα δι' αύτοο άποκτείνητε τα ϊοβόλα θηρία των ακαθάρτων πνευμάτων, ουκ εστί γαρ εΰκολον πράγμα καθαράν καρδίαν κτήσασθαι, εί μη μετά αγώνος πολλού και καμάτου, ίνα συνείδησιν και καθαράν καρδίαν κτήσηται άνθρωπος, ίνα όλοτελώς έκριζωθη το κακόν. 335 Και γαρ συμβαίνει χάριν είναι εις τίνα, και ή καρδία ου κεκαθάρισται, 26,26 και δια τούτο επεσον οί πεσόντες, δτι ουκ έπίστευσαν μετά την χάριν συνεϊναι αύτοϊς τον καπνό ν καΐ την αμαρτία ν. πάντες δε οί δίκαιοι δια της στενής και τεθλιμμένης οδού μέχρι τέλους ευηρέστησαν τω θεςρ. σεων: S.zuH4,10. 325«tdg: S.zu H15,20 υίοίείσι του φωτός. 330φάρμακον: S. zu H 20, 7. 331 cf. Me 6, 7. 334 έκριζωθη: S. zu H 15, 41. 337 καπνόν: Der in H 43, 7 noch durchgef hrte Vergleich der S nde mit dem ein Haus erf llenden Rauch ist hier zur festen Metapher zusammengezogen. Den bergang vom Bild zum Begriff zeigt Kl.-B., S. 59,4: εάν μικρός καπνός ή ομιχλώδης δύναμις έπισκοτίστι τον νουν, τετΟφλωται καΐ ουδέν όρα. Dagegen ist er Kl.-B., S. 57, 15 schon als fester terminus technicus vorausgesetzt, der eine erfahrbare Wirklichkeit bezeichnet: το σννόν κακόν καΐ ό καπνός καΐ ή σύντροφος αμαρτία πάντοτε ως πηγής οφθαλμός βρύει.—Vgl. Johannes Damasc.,Dehaer. 80,11,6 (zit. in Patrol. Syr.I,3,ed. Kmosko, col. CCXXXVII): χρή ... επί τοσούτον προσεύχεσθαι ... έως αν της μεν αμαρτίας αϊσθωνται, καθάπερ καπνοΰ τίνος... έξελαυνομένης. Auch Timotheus v. Konstantinopel 3 erw hnt (ebd. col. CCXXII) den durch χρέμψις und άπόπτυσις des Betenden vertriebenen D mon, ως καπνοΰ δρωμένου, ή ως όφεως εν τφ έκπορεύεσθαι. Zur Vorstellung vom καπνός der D monen vgl. Passio Bartholomaei 7 (Lipsius-Bonnet 11,1, p. 146, 26); Martyrium Matthaei 15 (ebd. p. 236, 1): ως καπνός γενόμενος αφανής κατέστη; Acta Philipp! 130 (ebd. II, 2, p. 60, 4): Neben Θυμός, οργή, σκότος und πυρ ist ό όφις von καπνός erf llt; Acta Thomae 46 (ebd. p. 163, 15): άποστάντος αυτού (sc. δαίμονος) πυρ καΐ καπνός ώφθη εκεί; Euagrius Ponticus, De octo vitiosis cogitationibus IV, 48 (ed. Frankenberg, p. 509): Der feuergestaltige D mon verwandelt sich und l st sich in Rauch auf. Diadochus v. Photike 76 (ed. des Places, p. 134, 21) redet von einem καπνίζειν des νους nicht durch die Gegenwart des Satans, sondern als „Benebelung" durch die k rperlichen Begierden. Nach Manich. f., S. 9, 17 ff. besteht das K nigreich der Finsternis aus f nf ταμιεϊα: καπνός, Feuer, Wind, Wasser und Finsternis. 338 όδον: Mt 7, 14. ή τεθλιμμένη οδός, die als στενή (Η 26,11; H 53, 17 im Unterschied von der ετέρα οδός), τραχεία (Η 27, 20) und είς την ζωή ν άπάγουσα (Η 47, 13) bezeichnet wird, ist H 9, 13; 4, 27; 15,23 als οδός της δικαιοσύνης bestimmt, die nach H 27, 23 als οδός της ζωής προς θεόν f hrt. Sie stellt die alle Christen vereinigende μία οδός dar (H 12, 4); und als der οδός του Χριστιανισμού ist ihr nach H 15, 11. 12 διωγμός vorausgesagt, doch darf niemand etwa aus Liebe zu Menschenehre von ihr abbiegen (H 12, 5). Von diesem durch die Meilensteine der Ιντολαί (Η 27, 23) bezeichneten Weg unterschieden ist der in der Weihnachtspredigt gefeierte Weg, der sich an diesem Tage zu Gott erschlie t, wie er der Weg Gottes zur Seele ist (H 52,1). Αυτός ό κύριος ... εστίν οδός (Η 26, 25). Der κύριος hei t nach Ep. 2 (MPG 34, 417Β) οδός: δια το άγειν αυτόν τους άξιους επί την της αληθείας έπίγνωσιν. Die Gefahren des Weges der noch mit S nde vermischten Begnadeten hebt H 43, 3 hervor: δια φοβερών τόπων όδευουσι. Κ MD FZ G 331 άποκτείνητε] άποκτείνηται F 334 κτήσηται] + ό MD 336 επεσον l πεσόντες] 231 F 217

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

ό Αβραάμ κατά θεού πλούσιος ων και κατά κόσμον, γήν εαυτόν και σποδόν ώνόμαζε, και ό Δαβίδ >δνειδος ανθρώπων < φησι >καί έξουδένωμα 340 λαών, σκώληξ και ουκ άνθρωπος <. ομοίως πάντες οί προφήται και απόστολοι κακουχούμενοι, όνειδιζόμενοι ήσαν. Αυτός ό κύριος, δς εστίν οδός και θεός, έλθών ου δι' εαυτόν, αλλά δια σε, ίνα σοι τύπος γένηται παντός αγαθού, βλέπε εις ποίαν ταπείνωσιν ήλθε, »μορφήν δούλου λαβών«, θεός υιός θεού, βασιλεύς υιός βασιλέως, 345 διδούς μεν αυτός ιαματικά φάρμακα και θεραπεύων τους τετραυματι26,26 σμένους, έξωθεν δε ως εις των τετραυματισμένων φαινόμενος. αλλά μη καταφρόνησης του θεϊκού αξιώματος, βλέπων αυτόν έξωθεν τεταπεινωμένον ως δμοιον ήμϊν. δι' ημάς ούτως έφάνη, ου δι' εαυτόν, έννόησον, εν ή ώρα εκραζον »σταύρωσαν, σταύρωσον αυτόν«, και ό 350 όχλος συνήρχετο, πώς ην τεταπεινωμένος παρά πάντας. ώσπερ εν τοις φαινομένοις εάν ή κακοποιός και λαβή άπόφασιν παρά του άρχοντος, λοιπόν υπό του δήμου όλου βδελυκτός εστί και έξουδενωμένος, ούτως ό κύριος εν τη ώρα του σταυρού, ως άνθρωπος μέλλων αποθνήσκει ν, κατευτελισμένος ην υπό των Φαρισαίων. δτε δε πάλιν ένέπτυσαν εις 355 το πρόσωπον αυτού και έπέθηκαν ούτω άκάνθινον στέφανον και έρράπισαν αυτόν, ποίαν ούχ υπερέβη ταπείνωσιν; γέγραπται γαρ δτι >τόν νώτόν μου δέδωκα είς μάστιγας και το πρόσωπον μου ουκ άπέστρεψα από αισχύνης εμπτυσμάτων και τάς σιαγόνας μου από ραπισμάτων <. ει δε ό θεός εϊς τοσαύτας ύβρεις και πάθη και ταπείνωσιν κατήλθε, συ 360 Μ 698 ό φύσει βόρβορος και φύ/σεως θνητής, δσα αν ταπεινωθής, ουδέν δμοιον τω δεσπότη σου ποιήσεις; ό θεός δια σε εαυτόν έταπείνωσε, και συ δια σεαυτόν ου ταπεινοοσαι, αλλ' έπαίρη και τυφοοσαι; ήλθε γαρ τάς σας θλίψεις και τα βάρη λαβείν και την αυτού άνάπαυσιν σοι δούναι· και συ ου θέλεις πόνους βαστάσαι και παθεϊν, ίνα οϋτω δυνηθή σου τα 365 τραύματα ίάσεως τυχεΐν; δόξα τη ανοχή και μακροθυμία αυτού εϊς τους αιώνας, αμήν. 339ϊ. Gen 18, 27. 340ί. PS 21, 7. 341 προφήται: S. zu H 14, 5. 342 απόστολοι: S. zu Η 12, 17. cf. Hbr 11, 37. 343 cf. Joh 14, 6ff. 344 τύπος: Wie hier Christus τύπος παντός άγαθοο (besonders der ταπείνωσις) ist, so ist er H 12, 4 τύπος der Ausdauer in Verfolgung, H 53, 17 τύπος des Gehens auf der στενή καΐ τεθλιμμένη οδός. Η 19, 5 erl utert die τρόποι του κυρίου als πολιτεία αγαθή καΐ καλή u. a. Nach H 19, 2 soll der Christ in allem την ταπείνωσιν, την πολιτείαν, την πραότητα καΐ την άναστροφήν des Herrn ώσπερ ύπογραμμόν vor Augen haben. Die in H 32, 9 geforderte Imitatio meint das συμπαθεϊν. S. auch zu H 5, 8. 345 Phil 2, 7. 350 Lc 23, 21. 356IL MC 14, 65; 15, 17. 358f. Jes 50, 6. 361 δμοιον: S. zu H 25, 5 όμοίωσιν. EM D FZ G 339 κατά θεόν] ~ post ων F 339/340 εαυτόν καΐ σποδόν] 231 D 340 έξουδένωμα] έξουθένημα Ζ 341 λαών] λάου FZ (cf. PS 21,7) cum BCR | σκώληξ] ειμί F Ι καΐ2] + ot ZG 342 κακουχούμενοι] 4- διωκόμενοι ZG 346 αυτός] αύτοϊς F 348 θεϊκού] βασιλικού F 358 δέδωκα] έδωκα Μ | ουκ] < Μ, add. s. 1. Μ1 ψ 359 καΐ - ραπισμάτων] < Μ | μου] < Ζ 361/362 όμοιον τω δεσπότη σου] 2341 Μ f 365 ίνα] καΐ Μ, ίν' F 366γαύτοο] ~ post ανοχή Ζ 2ΐ8

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

ΟΜΙΛΙΑ KZ. Γνώθί σου την εύγένειαν, ώ άνθρωπε, και το αξίωμα, πώς τίμιος 27,1 ει, αδελφός Χρίστου, φίλος βασιλέως, νύμφη του έττουρανίου νυμφίου. ό γαρ δυνηθείς έττιγνώναι το αξίωμα της εαυτού ψυχής, ούτος δύναται 5 έπιγνώναι την δύναμιν και τα μυστήρια της θεότητος και μάλλον εντεύθεν ταπεινωθήναί' επειδή δια δυνάμεως θεού βλέπει τις την πτώσιν εαυτού, αλλ' δν τρόπον αυτός δια παθημάτων και σταυρού παρήλθε καΐ ούτως έδοξάσθη και εκάθισεν εν δεξιά: του πατρός, ούτω χρή και σε συμπαθεί ν και συσταυρωθήναι και οΰτως ανέλθει ν και συγκαθίσαι ίο και συναφθήναι τφ σώματι του Χρίστου καΐ πάντοτε συμβασιλεύειν εν έκείνω τω αίώνι, »εΐπερ συμπάσχομεν, ίνα και συνδοξασθώμεν«. όσοι 27,2 γαρ δυνηθώσι περιγενέσθαι και παρελθεΐν τους Θρίγγους της κακίας, είσέρχονται είς την έπουράνιον πόλιν, την είρηνευομένην καΐ μεστήν πολλών αγαθών, όπου τα πνεύματα των δικαίων αναπαύονται, δει is ούν υπέρ τούτου μεγάλως πονήσαι και άγωνίσασθαι* ου γαρ εστί δίκαιον τον νυμφίον δια σε έλθόντα παθεϊν και σταυρωθήναι, και την νύμφην, δι' ην ό νυμφίος παρεγένετο, κεχαυνωμένην είναι και ρέμβεσθαι. °6ύσπερ γαρ εν τοις φαινομένοις, εάν ή" τις πόρνη, πασιν έπιδίδωσιν εαυτή ν ατάκτως, ούτω καΐ ή ψυχή παντί έπιδέδωκεν εαυτή ν δαίμονι 20 και φθείρεται υπό των πνευμάτων, είσΐ γαρ οί έχοντες την άμαρτίαν 2 αξίωμα: S. zu Η 15, 22. 4 έπιγνώναι: S. zu Η 17. 10 γινώσκειν. 7 cf. Hbr 2, 10. 8 cf. Hbr l, 3. 10 σνναφθήναι: In H 17, 4 ist το σώμα του κυρίου συναφθέν τη θεότητι. συνάφεια steht Η 40, 2 mit κοινωνία της του θεοΰ αγιότητας zusammen; ebenso H 52, 1: ή κοινωνία προς το πνεΰμα, καΐ ή συνάφεια irpos τον θεόν werden Weihnachten verwirklicht. H 52, 6 steht σύγκρασις neben συνάφεια (Beziehung des νυμφίος Χριστός zur ψυχή); hnlich H 52,3. άφθαρτοςσυνάφεια neben μυστική συνουσία Ερ. 2 (MPG 34, 416 D). 11 Rm 8, 17. 12 παρελθεΐν: S. zu Η 43, 9 τελώναι. 13 πόλιν: S. zu H 12, 4. 14 δικαίων: Als eschatologische Aussage Η 17, 4: εν τη συντελεία ... ot δίκαιοι εν τη βασιλεία καΐ τω φωτΐ καΐ τη δόξη διάγουσι. In Vor wegn hme dessen gilt schon jetzt: ot δίκαιοι βασιλείς είσι των κτισμάτων καΐ πάντα τα κτίσματα τρέχει κατέναντι αυτών (ΚΙ.-Β., S. 103, 28). Mit Propheten und Engeln έλάλησαν δίκαιοι την είρήνην (Η 51, 1). 17 ρέμβεσθαι: ρεμβασμός als eine Form des άμελεϊν Η 40, 7. Nach H 45, 4 findet sich der νους des άναχωρήσας bei Selbsterforschung εν έκείνοις ^εμβόμενος τοις πράγμασιν, ων φανερώς άνεχώρησε; dem entspricht die ευχή άρέμβαστος, die der kommende λυτρωτής die Seele lehren soll (H 31,2; vgl. 33,1.2). ρεμβασμοί του αΙώνος τούτου Η 9, 11. S. auch zu H 4, 4 ρεμβασμών. 20 φθείρεται: Wie hier ist H 26, 13 φθείρειν gleichbedeutend mit μοιχευειν und geht auch H 33, 3 auf die nicht άνισταμένη ψυχή, die in sich hat βουλομένους φθείρειν τα νοήματα αυτής από του Χριστού. In hnlichem Sinne mag H 11, 3 von den λογισμοί τίνων gesagt sein, da sie vom Satan έφθαρKMDFG ψ 4 το αξίωμα] < M | έαυτοϋ] αύτοϋ K i. m. (K txt) 5 έπιγνώναι] γνώναι M | την δύναμιν καΐ τα μυστήρια] 45312 F 6 θεοϋ] < F 8 χρή] δει Μ 11 ίνα] < F 12 Θρίγγους] τρίγχους KG, θρίγκους F 13 είρηνευομένην] είρημένην F 15 τούτου] τούτων F | άγωνίσασθαι] γυμνάσασθαι F y 219

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

και το κακόν κατά ττροαίρεσιν, τινές δε παρά ττροαίρεσιν. και τί εστί ταύτα; οι μεν κατά προαίρεσιν έχοντες το κακόν, ουτοί είσιν οί το εαυτών θέλημα έπιδιδόντες τη κακία και συνηδόμενοι και φιλιάζοντες· ούτοι είρήνην Ιχουσι μετά TOO σατανά και ου ποιοΰσι πόλεμο ν εν τοις λογισμοϊς μετά του διαβόλου, οί δε παρά προαίρεσιν, ούτοι εχουσι την 25 εν αύτοϊς άμαρτίαν >άντιστρατευομένην εν τοις μέλεσιν< αυτών κατά τον άπόστολον. και εστίν ή ομιχλώδης δύναμις και το κάλυμμα παρά προαίρεσιν, καΐ ου συμφωνοϋσιν εν τοις λογισμοΐς ούτε συνήδονται ή ύπακούουσιν, αλλ' άντιλέγουσι και άντιπράττουσιν, άντιπίπτουσιν, οργίζονται έαυτοϊς· ούτοι πολύ είσι καλλίονες και τιμιώτεροι παρά θεώ 30 Μ 6θθ Οπερ εκεί/νους τους ιδία προαιρέσει το θέλημα αυτών επιδίδοντας τη κακία καΐ συνηδομένους. 27,3 "Ούσπερ εάν ή βασιλεύς και εϋρη πενιχράν τίνα κόρην ράκη ένδεδυμένην, και μη έπαισχυνθη, αλλά άρη αυτής τα ρυπαρά ενδύματα και άποπλύνη την μελανίαν και κόσμηση αυτήν ένδύμασι λαμπροϊς και 35 ποίηση αυτήν κοινωνόν βασιλέως καΐ της τραπέζης αύτοο, και της ευωχίας μεταδφ αύτη, ούτως και ό κύριος εύρε την ψυχή ν τετραυματισμένην καΐ πεπληγμένην καΐ εδωκεν αυτή φάρμακον και έξέδυσεν αυτήν τα μέλανα ενδύματα και την αισχρότητα της κακίας καΐ ένέδυσεν αυτήν ενδύματα βασιλικά, επουράνια της θεότητος, φωτεινά και ένδοξα, και 40 έπέθηκεν αυτή στέφανον και έποίησεν αυτήν κοινωνόν τραπέζης βασιλι^ κής εϊς χαράν και άγαλλίασιν και ώσπερ όταν ή παράδεισος και εχη έκεϊ δένδρα καρποφόρα και όλα ευώδη, και ώσιν εκεί τόποι πολλοίς έπιτερπεϊς, όλοι ωραίοι και πεπληρωμένοι ευωδίας και αναπαύσεως, και όστις αν άπέλθη εκεί, ευφραίνεται καΐ αναπαύεται, — ούτως yiyvov- 45 ται αϊ ψυχαϊ εν τη βασιλεία, όλοι είσίν εν χαρά, εν ευφροσύνη καΐ είρήνη βασιλείς καΐ κύριοι και θεοί · γέγραπται γαρ · >βασιλεύς των βασιλευόντων καν κύριος των κυριευόντων<. μένοι seien. Entsprechend wird Ep. 2 (MPG 34, 412 Α) ηδονή φθοράς unter die ττάθη της ατιμίας eingeordnet. Ohne diese spezielle Bedeutung ist H 2, l vom πονηρός ausgesagt, da er die Seele angezogen habe, και ούτως το σώμα τταθητόν καΐ φθαρτόν έγένετο. Nach Η 11, 1 ανίατα das himmlische Feuer τα έφθαρμένα σώματα, μέλλεις φθείρεσθαι als Anrede an das σώμα Η 55, 4. Allgemeiner ist auch der Sinn des καταφθείρειν, das H 4, 5 von der Seele ausgesagt ist, die ihr Kleid verdarb ταΐς απάταις του αΙώνος τούτου. Im Gegensatz zur αφθαρσία der Seele, zu der diese der τροφή ουράνιος bedarf, ist H l, 11 das διαφθείρεσοαι vom σώμα ausgesagt, οπόταν είς την έαυτοϋ φύσιν εστηκεν. 21 προαίρεσιν: S. zu H 20, 8. 24 σατανά: S. zu Η 16, 5. 26 Rm 7, 23. 27 cf. II Cor 3, 14ί. κάλυμμα: S. zu H 8, 3. 40 ενδύματα: S. zu H 2, 5. 41 στέφανον: S. zu H 6, 5. 47 κύριοι: S. zu H 17, 1. θεοί: S. zu H 15, 35 άποθεοϋται. 47f. Apc 17, 14. K M D F G 23 έπιδιδόντες] δίδοντες F 26 Iv αύτοίς] εαυτών F, txt X F i. m. 27/28 παρά - ΰπακούουσιν] < F 30 πολύ] πολλοί KDG 35 κόσμηση] κοσμήσας F 43 πολλοίς] πολλοί D 44 έπιτερπεϊς] επιτήδειοι F f 22Ο

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

Ουκ εστίν ουν το τυχόν ό Χριστιανισμός · >τό γαρ μυστήριον τοΰτο 27,4 50 μέγα έστίν<. έπίγνωθι ούν σου την εύγένειαν, δτι εϊς βασιλικόν αξίωμα εκλήθης, >γένος έκλεκτόν, ίεράτευμα και έθνος άγιον<· το γαρ μυστήριον του Χριστιανισμού ξένον εστί του κόσμου τούτου, ή μεν φαινόμενη δόξα του βασιλέως και ό πλούτος έττίγειά εστί και φθαρτά και παρερχόμενα, εκείνη δε ή βασιλεία και ό πλούτος πράγματα εστί θεία, πράγ55 ματα επουράνια και ένδοξα, μηδέποτε παρερχόμενα ή λυόμενα· συμβασιλεύουσι γαρ τω έπουρανίω βασιλεϊ εν τη έπουρανίω εκκλησία, και >πρωτότοκος μεν εστίν αυτός εκ νεκρών<, πρωτότοκοι δε και αυτοί, άλλα καίπερ τοιούτοι δντες εκλεκτοί και δόκιμοι παρά θεώ, παρ' έαυτοϊς είσιν ελάχιστοι και λίαν άποδεδοκιμασμένοι. καΐ τούτο αύτοϊς ως φυσικόν 60 και πηκτόν εστί, το μηδέν εαυτούς ήγεϊσθαι. Έρώτησις: ουκ οΐδασιν ούν ότι προσθήκην ελαβον, και δ ουκ εΤχον, 27,5 έκτήσαντο ξένον της φύσεως αυτών; Άπόκρισις: εγώ γαρ σοι λέγω, δτι ουκ είσι δεδοκιμασμένοι καΐ ουκ είσιν εν προκοπή και άγνοουσιν, ως δ ουκ εΐχον έκτήσαντο. άλλα 65 τοιούτους όντας αύτη ή χάρις έλθοοσα διδάσκει μη εχειν την ψυχήν αυτών τιμίαν, όντας εν προκοπή, άλλα φυσικώς άτιμους εαυτούς ήγεϊσθαι · και παρά θεώ τίμιοι δντες παρ' έαυτοϊς ουκ είσι. και εν προκοπή και γνώσει θεού δντες ως μηδέν είδότες είσί, και παρά Θεώ πλούσιοι δντες παρ' έαυτοϊς είσι πένητες, ώσπερ δε ό Χριστός »μορφήν δούλου λαβών« 70 δια της ταπεινοφροσύνης ένίκησε τον διάβολον, ούτως εξ αρχής ό δφις δια της υψηλοφροσύνης καΐ τυφώσεως κατέστρεψε / τον Αδάμ. και νυν Μ β97 ό αυτός δφις ενδόμυχων ταΐς καρδίαις δια τυφώσεως, καταβάλλει και άπολλύει το γένος των Χριστιανών. ώσπερ γαρ εάν ή τις ελεύθερος 27,6 και ευγενής κατά κόσμον και πλοοτον έχων πολύν, έτι προσοδεύηται 75 και είσάγη καρπούς, ούτος άπονοείται και Θαρσεϊ έαυτώ, και αβάστακτος 49 Χριστιανισμός: S. zu Η 4, 1. 491. Eph 5, 32. μυστήριον: S. zu H 8, 5. 50 αξίωμα: S. zu Η 15, 22. 51 I Ptr 2, 9. 52 ξένον: S. zu H 15, 26. 56 εκκλησία: S. zu Η 1, 3. 57 Col l, 18. 58 εκλεκτοί: S. zu H 15, 35. 59 φυσικόν: S. zu Η 8, 2. 62 ξένον: Dagegen betont Gregor v. Nyssa (De beatitudinibus, or. V [MPG 44,1253D]), ως μηδέν ήμΐν των καλών έξωθεν έπεισκρίνεσθαι. da vielmehr das Gute εκ της φύσεως komme οίον εκ ταμείου τινός. Gregor unterscheidet nur τα ττερί το σώμα τε καΐ τα Ιξωθεν als αλλότρια von den αληθώς ημέτερα, όσα της ψυΧ'Ϊ5 εστίν ίδια (Hohel. Komm., or. IX, p. 276, 17); Symeon bezeichnet das einwohnende πνεύμα — das g ttliche wie das satanische — als ,,fremd". ber den altkirchlichen Sprachgebrauch, n mlich ό ξένος als der Teufel, vgl. St hlin in ThWB V, 31, 36ff. Vgl. auch Manich. Ψ., S. 11, 17: the Enemy ... will not be received to the Light because he is a stranger to it. — S. auch zu H 4, 6 πνεύματος. 64 προκοπή: S. zu H 15, 41 προκόπτει. 65 διδάσκει: S. zu H 12, 17. 68 γνώσει: S. zu H 7, 5. 69 Phil 2, 7. 70 όφις: S. zu H 15, 13. 73 ΧριστιK M D F G 51 έκλεκτόν] + βασίλειον D1 i. m. (cf. I Petr 2,9) | καΐ] < F 53 επίγεια] επίγειος F cum B 55 καΐ - λυόμενα] < F 57 αυτός] αυτών F 60 καΐ πηκτόν εστί] 312 Μ 64 ως] < F 68 θεώ] MDF*, θεοο KF ψ 221

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

ων πάντας λακτίζει καΐ κολαφίζει, ούτως είσί τίνες μη έχοντες διάκρισιν, μικράν δε άνάπαυσιν εύρόντες και εύχήν, ήρξαντο τυφοοσθαι και άπονοεϊσθαι και κατακρίνειν, και ούτω κατέττεσον »εις τα κατώτατα της γης«, ό γαρ αυτός όφις ό έκβαλών τον Αδάμ δια της ύψηλοφροσύνης ειπών ότι >ώς θεοί γενήσεσθε<, ούτος και νυν εν ταϊς καρδίαις υποβάλλει so ύψηλοφροσύνην λέγων „τέλειος ει, αρκεί σοι, έπλούτησας, ου χρείαν έχεις, μακάριος ει", είσί δε έτεροι κατά κόσμον οί πλουτον μεν έχοντες, τον δε προσοδεύοντες εν καρττοϊς πολλοίς κατέχουσιν εαυτούς εν διακρίσει και ούτε καυχώνται ούτε επαίρονται, αλλ' είσίν ίσοι · οΐδασι γαρ δτι μετά την πρόσοδον έρχεται άφορία. και πάλιν, όταν εμπέσωσιν 85 είς ζημίαν και άφορίαν ου λυπούνται, αλλ' ίσοι είσίν · οΐδασι γαρ δτι πάλιν διαδέχεται ευφορία, και εν τούτοις επί πολύ γυμνασθέντες, ου ξενίζονται ούτε εν προσόδω και ευφορία τυφουνται, ούτε εάν έπέλθη ζημία, ξενίζονται. 27.7 Το ούν πράγμα του Χριστιανισμού τοιούτον τί εστί1 γευσις όλη- 90 θείας, βρώσις και πόσις εξ αληθείας, φαγεϊν εστί και πιεϊν δια δυνάμεως και ενεργείας, ώσπερ εάν ή πηγή, και ων τις εκεί δίψων άρχηται πίνει ν, είτα εν τω μεταξύ απόσπαση τις αυτόν και μη δώη εμπλησθήναι όσον θέλει, λοιπόν μάλλον έκκαίεται γευσάμενος του ύδατος και επιζητεί σπουδαιότερον, — ούτως και είς το πνευματικόν γεύεται τις και μετά- 95 λαμβάνει τροφής επουρανίου, είτα εν τφ μεταξύ ύποστέλλει καΐ ουδείς ούτω δίδωσιν εμπλησθήναι. 27.8 Έρώτησις: δια τί ου δίδωσιν εμπλησθήναι; Άπόκρισις: έπίσταται ό κύριος την άσθένειαν του ανθρώπου, δτι ταχέως ύπεραίρεταΐ' δια τούτο ύποστέλλει και παραχωρεί γυμνασθήναι ιοο και θλιβήναι τον άνθρωπον. εί γαρ μικρόν λαμβάνεις καΐ ουδείς σε βαστάζει, άλλα τυφουσαι, πόσω μάλλον ει ύφ' εν σοί τις έδίδου εμπλησθήναι, ουκ αν σε ουδείς εφερεν. αλλ' είδώς ό θεός την άσθένειαν σου οικονομεί σε είς θλίψεις, ίνα ταπεινός γένη και σπουδαιότερος του έπιζητεϊν τον θεόν. και γαρ κατά κόσμον πτωχός τις εύρων βαλάντιον 105 χρυσού, από ελαφριάς ήρξατο κηρύσσειν „εορον βαλάντιον, πλούσιος ειμί", τότε εκ της φήμης ήκουσεν ό άπολέσας και ελαβεν αυτό. άλλος Μ TOO πλούσιος άπενοήθη και / άπελάκτισε και ήρξατο πάντας υβρίζει ν και ύπεραίρεσθαί τίνων, όθεν άκουσας ό βασιλεύς έδήμευσεν αυτού τα ύπαρανων: S. zu Η 5, 1. 76 διάκρισιν: S. zu Η 4, 1. 78 Eph 4, 9. 80 Gen 3, 5. 81 τέλειος: S. zu H 15, 18. 104 οικονομεί: S. zu H 15, 7 οίκοKMDFG f 80 ότι] < D 82 δε] + καΐ F | πλουτον] + τον Ff 82/83 οί πλοϋτον - καρποϊς] οΐτινες (ότι C) είσέρχοντοα είς πλουτον καΐ προσοδεύονται καρπούς BC 83 πολλοίς] + καΐ i. m. D1 j κατέχουσιν] X F i. m., κατέχοντες F | εαυτούς] αυτούς F 86 άφορία] ευφορία Κ 86 ίσοι είσίν] 21 F 90 το ούν πράγμα] < D, add. i. m. D1 | τί] < MG 91f ιπεΐν] ποιεΐν FG f 95 εϊς] < D 96 επουρανίου] ουρανίου D | ουδείς] ουδέν F 104 σου] < D 105 έπιζητεϊν] έπιζητήσαι Μ ψ 222

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

no χοντα. ούτως και εις το πνευματικόν. μικρας αναπαύσεως εάν γεύσωνταί τίνες, ουκ οΐδασι διοικήσαι, αλλ' άπολλουσι και αυτό δ ελαβον · πειράζει γαρ αυτούς ή αμαρτία και σκοτίζει αυτών τον νουν. Έρώτησις: μετά το έπίσκεψιν της χάριτος γενέσθαι πώς πίπτουσί 27,9 τίνες; ουχί ό σατανάς ασθενέστερος άποδείκνυται πολύ; όπου γαρ us ήμερα, πώς δύναται νύξ είναι; Άπόκρισις: ούχ ότι ή χάρις σβέννυται ή ασθενεί, αλλ' ίνα το αύτεξούσιόν σου και ή ελευθερία δοκιμασθή, που ρέπει, παραχωρεί τη κακία, και πάλιν συ τω σώ θελήματι προσεγγίζων τφ κυρίω προτρέπη του έπισκέψασθαί σε την χάριν έττεί πώς γέγραπται· »το πνεύμα μη σβέν120 νυτε«. εκείνο άσβεστόν εστί και φωτεινόν, αλλά συ τω σώ θελήματι αμελών και μη συμφωνών κατασβέννυσαι εκ του πνεύματος, ομοίως λέγει* >μή λυπείτε το πνεύμα το άγιον, εν φ έσφραγίσθητε εϊς ήμέραν άπολυτρώσεως<. οράς δτι εν τφ θελήματι σου κείται και εν τη αύτεξουσιότητί σου το τιμήσαι το πνεύμα το αγιον και μη λυπήσαι. εγώ δε 125 σοι λέγω, δτι και τοις τελείοις Χριστιανοΐς τοις ήχμαλωτισμένοις και μεμεθυσμένοις είς το αγαθόν σύνεστι το αύτεξούσιον, όθεν μυρίοις κακοϊς έξετασθέντες τρέπονται επί το αγαθόν. "Ούσπερ όταν ώσί τίνες αξιωματικοί και πλούσιοι και ευγενείς, και 27,10 ούτοι ίδίω θελήματι και προαιρέσει καταλίπωσι τον πλούτο ν καΐ την 130 εύγένειαν αυτών και τα αξιώματα, και άπέλθωσι και ένδύσωνται ρυπαρά και πενιχρά ενδύματα και άτιμίαν αντί δόξης, και ώσι ταλαιπωροοντες και έξουδενωμένοΓ τούτο καταλέλειπται τφ ίδίω αυτών θελήματι. Ιγώ δε σοι λέγω, δτι και τους αποστόλους τους τετελειωμένους εν τη χάριτι ου κεκώλυκεν ή χάρις ά έβούλοντο πραξαι, εΐγε ήθελον ούτοι εκείνοι 135 μη άρέσκοντά τίνα τη χάριτι διαπράττεσθαι. και γαρ ή φύσις ημών δεκτική καλού και κακού εστί, και ή εναντία δύναμις προτρεπτική, ουκ αναγκαστική, λοιπόν συ έχεις το αύτεξούσιον, ρέψαι όπου βούλει. ούχ δρας δτι Πέτρος »κατεγνωσμένος ην«, και άπελθών Παύλος ήλεγξεν αυτόν; και ό τοιούτος ακμή ν κατεγνωσμένος ην. καΐ ό Παύλος, πνευ140 ματικός ων, εκ του Ιδίου θελήματος διάλεκτον έποιήσατο μετά Βαρνάβα, νομία του κυρίου. 117 ελευθερία: S. zu H 2, 3. 119f. I Thess 5, 19. 122L Eph 4, 30. 125 τελείοις: S. zu H 15, 18. Χριστιανοΐς: S. zu H 5, 1. 133 αποστόλους: S. zu H 12, 17. 135 φύσις: S. zu H 4, 1. 136 δύναμις: S. zu H 3, 6. 138. 139 Gal 2, 11. 138 Πέτρος: Stellen solcher Art ber die Fehlsamkeit selbst der Apostel m gen dem Verf. der H resienliste bei Johannes Damasc., De haer. 80, zum Anhalt f r den Satz 1,3 b gedient haben: ότι ουδέ οί Απόστολοι καθαροί ήσαν τή$ ενεργούμενη? ενεργείας (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIII). 139Ϊ. πνευματικός: S. zu H 14, 6. 140Ϊ. Act 15, 39. K M D F G f 119 σε]<Μ 122 λυπείτε] λυπήτεϋΡ 123 αύτεξουσιότητί] Ιξουσιότητί F 124 δε] < F 128 ώσί] + ξένοι F 130 ένδύσωνται] MG, -σονται KDF 131 ενδύματα] Ιμάτια F (txt Χ F i. m) 133 τετελειωμέvous] τετελεισμένουξ F 134 κεκώλυκεν] έκώλυσεν Ff 136/137 προτρεπτική, ουκ αναγκαστική] ουκ άναγκ., αλλά προτρ. Μ 223

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

και παροξυνθέντες άνεχώρησαν απ' αλλήλων, και πάλιν ό αυτός λέγει · >ύμεΐ$ οι πνευματικοί καταρτίζετε τον τοιούτον, σκοπών σεαυτόν, μη και συ πειρασθής<. ιδού οί πνευματικοί πειράζονται δια το παραμένει ν έτι το αυτεξούσιον, και οί εχθροί επίκεινται, έως ότου εστίν εν τφ αΐώνι ΤΟύτω.

145

27.11 Έρώτησις: ουκ ήδύναντο άμαρτάνειν οί απόστολοι εί ήθελον, ή και αυτού του θελήματος ισχυρότερα ην ή χάρις; Μ TOI Άπόκρισις: άμαρτάνειν μεν ουκ ήδύναντο· ούτε / γαρ ήροΰντο, εν φωτί δντες και εν χάριτι τοιαύτη, πλην ου λέγομεν ότι ή χάρις εν αύτοϊς ήσθένει, αλλά λέγομεν ότι παραχωρεί ή χάρις και τοις τελείοις 150 πνευματικοϊς εχειν το θέλημα και την έξουσίαν του ποιεϊν α θέλουσι και τρέπεσθαι οπού βούλονται. και αύτη δε ή φύσις ή ανθρωπινή, ασθενής ούσα, έχει έξουσίαν και συνόντος του άγαθοΰ τρέπεσθαι. ώσπερ εάν ώσί τίνες, ένδεδυμένοι πανοπλίαν, θώρακα και όπλα, το λοιπόν εσωθέν είσιν ήσφαλισμένοι και εχθροί ουκ επέρχονται αύτοϊς· ή επέρχονται μεν, 155 λοιπόν δε εν τω θελήματι αυτών εστίν ή χρήσασθαι τοις δπλοις και άνταγωνίσασθαι καί άντιπαλαϊσαι τοις έχθροϊς και τα νικητήρια άπενέγκασθαι, ή συνηδυνθήναι καί εΐρηνευσαι μετά των έχθρων καί μη πολεμήσαι, καίτοι έχοντες όπλα, — ούτω καί οί Χριστιανοί ένδεδυμένοι την τελείαν δύναμιν καί έχοντες τα όπλα τα επουράνια, εί θέλουσι συνήδονται ιβο τω σατανά καί είρηνεύουσι μετ' αυτού καί ου πολεμουσι* τρεπτή γαρ εστίν ή φύσις, καί εΐ θέλει τις, γίνεται υίός του θεού, είτε πάλιν υίός απώλειας δια το παραμένειν το αυτεξούσιον. 27.12 "Αλλο εστί το περί άρτου διηγήσασθαι καί τραπέζης, καί άλλο εστί φαγεΐν καί λαβείν τον νόστον του άρτου καί ένδυναμωθήναι δλα τα με- 165 λη. άλλο εστίν ειπείν περί ποτού ήδυτάτου λόγοις, καί άλλο εστίν άπελθεΐν καί δράξασθαι εξ αυτής της πηγής καί έμπλησθήναι αυτής της γεύσεως του ήδυτάτου ποτού, άλλο εστί διηγήσασθαι περί πολέμου καί γενναίων αθλητών καί πολεμιστών, καί άλλο εστί το άπελθεΐν τίνα εις παράταξιν πολέμου καί συμβαλεΐν τοις έχθροϊς και είσελθεϊν καί 170 εξελθεϊν καί λαβείν καί δούναι καί άπενέγκασθαι τα νικητήρια, ούτω καν τοις πνευματικοϊς, άλλο εστί το γνώσει τινί καί νοΐ διηγεϊσθαι λόγους, καί άλλο εστί το εν ύποστάσει καί έργω καί εν πληροφορία καί εν τω ένδον άνθρώπω καί τφ νώ εχειν τον θησαυρόν καί την χάριν καί την γεϋσιν καί την ενέργεια ν του αγίου πνεύματος, οί γαρ ψιλούς 175 λόγους λέγοντες φαντάζονται καί φυσιούνται υπό του νοός αυτών. 1421. Gal6,l. 144 ί. cf. I Cor 3,18. 162 νΙός: S.zuHl , 20υΙοίεΙσιτοϋφωτ05· 162L cf. Job 17, 12. 172 γνώσει: S. zu H 7, 5. 173 νποστάσει: S. zu H KMDFG 140 μετά] + του F 141 ό] < F f 146f άμαρτάνειν l απόστολοι] 231 F ψ 154 εσωβέν είσιν] 21 Μ 165 καί] + l M 157 καί2 1 άπενέγκασθαι] < D, add. i. m. D 162 του] < FG ψ 169 πολεμιστών] πολεμίων F 170/171 τοις - λαβείν] < F 173 f εν2] < F 174 καί2] < F 175 καί τήνγεϋσιν] < Μ 224

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

>ό γαρ λόγος < φησΐν >ήμών και το κήρυγμα ουκ εν πειθοϊς άνθρωπίνης σοφίας λόγων, αλλ' εν αποδείξει πνεύματος και δυνάμεως<, καΐ πάλιν άλλαχοο λέγει* »το δε τέλος της παραγγελίας εστίν αγάπη εκ 180 καθαρας καρδίας και συνειδήσεως αγαθής και πίστεως ανυπόκριτου«, ό τοιούτος ου πίπτει, πολλοίς γαρ έκζητήσασι τον θεόν ήνοίγη θύρα, και εΐδον θησαυρόν και είσήλθον εις αυτόν και ως ήσαν εν χαρά λέγοντες * ,,εΟρομεν θησαυρόν". άπέκλεισεν αϋτοΐς τάς θύρας, ήρξαντο βοαν και πενθεϊν και έπιζητεϊν „θησαυρόν εΰρομεν και απωλέσαμε ν", οίκονομικώς 185 γαρ ύποστέλλει ή χάρις, ίνα μειζόνως έπιζητήσωμεν ό γαρ θησαυρός δείκνυται προς προτροπή ν της ζητήσεως. Έρώτησις: επειδή τίνες λέγουσιν, δτι μετά την χάριν μετέβη τις 27,13 >άπό του θανάτου είς την ζωήν<, εί δύναται τις εν φωτϊ ων εχειν ρυπαρούς λογισμούς; / 190 Άπόκρισις: γέγραπται δτι >πνεύματι έναρξάμενοι εν σαρκί νυν Μ ?ο* έπιτελεϊσθε; < λέγει δε πάλιν >ένδύσασθε την πανοπλίαν του πνεύματος προς το δύνασθαι υμάς άντιστήναι προς τάς μεθοδείας του διαβόλου <. προς λόγον, εϊσί δύο τόποι, που ων ενεδύσατο τα όπλα, και που ων πολεμεϊ >πρός τάς αρχάς και τάς εξουσίας <· εν φωτί ων ή εν σκότει. καί 195 πάλιν >πρός το δύνασθαι υμάς τα βέλη του πονηρού τα πεπυρωμένα σβέσακ, και πάλιν »μη λυπείτε το πνεύμα το άγιον«, καί πάλιν >άδύνατον τους άπαξ φωτισθέντας γευσαμένους τε της δωρεάς του θεού και μετόχους γενομένους πνεύματος αγίου και παραπεσόντας άνακαινίζειν<. ιδού οί φωτισθέντες καί γευσάμενοι παραπίπτουσιν. δρας δτι έχει θέ200 λημα του συμφωνήσαι τφ πνεύματι, και έχει θέλημα του λυπήσαι. πάντως γαρ λαμβάνει δπλα του άπελθεϊν εϊς πόλεμον και άγωνίσασθαι κατά των εχθρών πάντως έφωτίσθη, ίνα στρατεύσηται κατά του σκότους. Έρώτησις: πώς λέγει ό απόστολος· >έάν έχω πασαν την γνώσιν 27,14 205 και πασαν προφητείαν και λαλώ ταΐς γλώσσαις των αγγέλων, ουδέν είμκ; Άπόκρισις: ούχ οΰτως όφείλομεν νοεΐν, δτι ουδέν εστίν ό απόστολος, αλλά προς εκείνη ν την αγάπη ν ήτις εστί τελεία, ταύτα μικρά εστί, και ό εν τούτοις ων τοις μέτροις πίπτει· ό δε έχων την άγάπην απτωτός 2ΐο εστίν, εγώ δε σοι λέγω, ως εΐδον ανθρώπους είς δλα τα χαρίσματα 4,10. 177f. I Cor 2, 4. 179Ϊ. Ι Tim l, 5f. 183. 184 Sprichwort? 188 Job 5, 24. 1901. Gal 3, 3. 1911. Eph 6, 11. 194 Eph 6, 12. 1961. Eph 6, 16. 196 Eph 4, 30. 196ff. Hbr 6, 4. 6. 204«. I Cor 13. EMDFG 178 αποδείξει] + του D 180 καθαρας καρδίας] 21 D 181 πίπτει] εκπίπτει F (cf. Gal 5,4) 182 εΐδον θησαυρόν] είδη θησαυρών F 186 προτροπήν] τροπήν D, corr. D1 192 άντιστήναι] στηναι Μ ψ 194 καί1] προς F | εξουσίας] + του σκότους D, delevit D1 (D ?) 196 σβέσαι] + ενδύεται ούν τα δπλα πρώτον καί τότε κατασβέννυσι τα πεπυρωμένα βέλη του πονηρού (Χ του διαβόλου i. m. F cum [sine του] Β) F cum B J 208 τελεία] + καί F 16 D nies, Makarios

225

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

γενομένους και μετόχους πνεύματος, καΐ ούτοι μη φθάσαντες ε{ς την τελείαν άγάπην επεσον. εις γαρ τις των ευγενών άττοταξάμενος έπώλησεν αυτού τα υπάρχοντα, ήλευθέρωσε δούλους, ων φρόνιμος και συνετός, λοιπόν περιβόητος ην επί σεμνω βίω, και εν τω μεταξύ οίηθεϊς περί εαυτού και τυφωθείς τέλος κατέπεσε ν είς ασέλγειας και μυρία 215 27.15 κακά. άλλος επί διωγμού εδωκεν εαυτού το σώμα, και ων όμολογητής, μετά ταύτα ειρήνης γενομένης, απελύθη και ην ονομαστός* τα γαρ βλέφαρα αυτού ην βλαβέντα, επειδή ύπεκαπνίσθη. ούτος λοιπόν δοξαζόμενος και καλούμενος είς τάς εύχάς, λαμβάνων σιτίον έδίδου τφ παίδι αυτού· και οΰτως ην ό νους αυτού ως μηδέποτε άκουσας λόγον 220 Θεού. άλλος έδωκε το σώμα αυτού επί διωγμού και έκρεμάσθη και έξέσθη, είτα εβλήθη εις την φυλακήν. υπηρετεί ουν ούτω κατά πίστιν κανονική τις, και ποιήσας συνήθειαν μετ' αυτής, ων εν τη φυλακή, έξέπεσεν εις πορνείαν. ίδε ό πλούσιος ό πωλήσας τα υπάρχοντα αυτού και ό δούς το σώμα αύτοΰ είς μαρτύριο ν, πώς επεσον. 225 27.16 "Αλλος δε τις φρόνιμος ασκητής, συνών μοι εν τη οικία και μετ' εμού ευχόμενος, ούτως ην πλούσιος εν τη χάριτι, ως ευχόμενος εγγύς μου κατανύττεσθαΓ εβρασσε γαρ εν ούτω ή χάρις, εδόθη δε αύτφ και το Μ TOS χάρισμα των ϊαμάτων, και ου μόνον / τους δαίμονας άπήλαυνεν, αλλά και τους δεδεμένους χείρας και πόδας καΐ έχοντας πάθη δεινά δια της 230 επιθέσεως των χειρών έθεράπευεν. είτα άμελήσας και δοξαζόμενος υπό του κόσμου και συνηδόμενος ούτω, έτυφώθη και έξέπεσεν εϊς αυτά τα βαθύτατα της αμαρτίας, ϊδε και ό έχων χάρισμα ίαμάτων επεσεν. οράς πώς προ του ερχεσθαι εϊς τα μέτρα της αγάπης πίπτουσιν; ό γαρ φθάσας είς την άγάπην, δέδεται και μεμέθυσται, ούτος καταπεπόντισται και 235 2. 1. 208.212 cf. I Joh 4, 18. 209 άγάπην: S. zu Η 12, 16. 212!. 224 cf. I Cor 13. 3. 219 εύχάς: Vgl. Hist. Laus. c. 4, p. 20, 7: ό μακάριο* Αντώνιος ... παρακληθείς παρ' έμοΰ ποιήσαι εύχήν ευθύς έκλινε γόνυ. σιτίον: Wohl nicht in der Bedeutung „Opferk rner" (so D. Stiefenhofer, Homilien bersetzung S. 238), sondern „angeeignetes Getreide"; vgl. Didache XI, 9: καΐ πας προφήτης ορίζων τράπεζαν εν ιτνεύματι, ου φάγεται απ' αυτής, ε! δε μή"γε ψευδοπροφήτης Ιστί; vgl. ebd. 12: δς δ'άν είπη Ιν πνεύμοπτδός μοι αργύρια ή ετέρα τίνα, ουκ άκούσεσθε αύτοΰ·εάν δε περί άλλων υστερούντων είπη δοϋναι, μηδείς αυτόν κρινέτω. 220 λόγον: S. zu H 5, 6 (Ζ. 153) λόγος του κυρίου. 221 διωγμού: S. zu H 15, 11. 12. 225 μαρτνριοι. Zur Entwicklung des Sprachgebrauchs vgl. H. v. Campenhausen, Die Idee des Martyriums in der alten Kirche, 1936; und Strathmann, Art. μάρτυς in ThWB IV, 477ff. 228 κατανύττεσθαι: Nach H 27, 20 ist κατάνυξις ein gehobener Gnadenzustand, der ύποστελλούσης της χάριτος von πάλη καΐ άγων abgel st wird, bis danach die Stufe des Χριστιανός erreicht wird. 233 I Cor 12, 9. 234 αγάπης: KMDFG 211 μετόχους] + του F 213 ων φρόνιμος] 21 D 215 τυφωθείς] τυφλωθείς Μ*, txt Μ (Μ1?) 216 έαυτοϋ] αύτοΰ FG f 225 επεσον] επεσεν Μ 228 εβρασσε] εκρασε F 232 συνηδόμενος] συνηδυνόμενος Κ 233 βαθύτατα] βαρύτατα Μ | χάρισμα] χαρίσματα F 234 τα μέτρα της αγάπης] αγάπης μέτρα D 220

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

αιχμάλωτος εστίν είς άλλον κόσμον, ως της ιδίας φύσεως ουκ αίσθανόμενος.

Έρώτησις: τί εστίν »α οφθαλμός ουκ είδε και ους ουκ ήκουσε και 27,17 έτη καρδίαν ανθρώπου ουκ άνέβη«; 240 Άττόκρισις: κατ' εκείνον τον καιρόν οι μεγάλοι και δίκαιοι και βασιλείς και προφήται, ότι μεν έρχεται ό λυτρωτής, ηδεισαν. ότι δε πάσχει και σταυρουται και αίμα έκχεΐται επί του σταυρού, οϋτε ηδεισαν ούτε ήκουσαν, ούτε άνέβη αυτών επί την καρδίαν, ότι εσται βάπτισμα πυρός και πνεύματος αγίου και ότι εν τη εκκλησία προσφέρεται άρτος 245 και οίνος αντίτυπο ν της σαρκός αύτοϋ και του αίματος, και οί μεταλαμβάνοντες εκ του φαινομένου άρτου πνευματικώς την σάρκα του κυρίου έσθίουσι, και δτι οί απόστολοι και οί Χριστιανοί δέχονται τον παράκλητον και ενδύονται »δύναμιν εξ ύψους« και πληρούνται της θεότητος, και δτι συγκιρνώνται αί ψυχαί τω άγίω πνεύματι. τούτο ουκ ηδεισαν 250 οί προφήται και βασιλείς ούτε άνέβη αυτών επί την καρδίαν. νυν γαρ οί Χριστιανοί άλλως πλουτοοσι και έπιποθοοσιν εις την θεότητα, αλλά S. zu Η 12/16. 236ί. αίσθανόμενος: S. zu Η 7, 5 αίσθήσεως. 2381. I Cor 2, 9. 241 προφήται: S. zu Η 14, 5. 243 I Cor 2, 9. 243!. cf. Mt 3,11. 243 βάπτισμα: S. zu H 15, 14. 15. 244 προσφέρεται: auch H 8,3 werden άρτοι τρεις ως δι* ελαίου έζυμωμένοι am Altar gereicht. 24δ άντίτνπον: S. zu H 5, 8 τύποι. 247 Χριστιανοί: S.zuH5,l. 2471. cf. Johl4,16. 248 ενδύονται: S.zuHlO.l. Lc 24, 49. θεότητος: ή θεότης τταντσχοΰ εστί καΐ πανταχού ευρίσκεται (Η 32, 11), wenn auch das ττνεϋμα της θεότητος ουσιωδώς nur im κύριος ist (H 43, 2), der dann τω ίδίω αυτού πνεύματι της Θεότητος die Seele vermischt (H 44, 1). Η 51, l nennt den σωτήρ den συμμίξαντα την Θεότητα τη άνθρωπότητι. πάντες οί άγιοι είς το πνεύμα της θεότητος ζώσι (Η 52, 4). ή θεότης έαυτήν κεράσασα τη άνθρωπότητι ήλθεν (Η 52, 6); das σώμα του Κυρίου κερασθέν τη θεότητι θεός εστίν (ebd.). Wie eine Seele alle Glieder, so umfa t ή θεότης alle Kreaturen: ή θεότης πάντα τα κτίσματα τα επουράνια καΐ τα ύποκάτω της αβύσσου περιέχει (Η 40, 3). Ihre κάλλη sind den Seelen der άγιοι φανερά (Η 34, 1; hnlich Kl.-B., S. 33, 17); ihre γη φωτεινή erscheint dem Auge der πνευματικοί (H 14, 6). Aus ihr verleiht ό κύριος der Seele πάντα (H 34, 1). Aus ihrem φως ούράνιον stammen die Charismen (H 44, 6), die ενδύματα φωτεινά (Η 27, 3; 49, 1). Aus ihrem λύχνος brennt das Licht der Christen (H 43, 2). τη θεότητι της δόξης του μονογενούς ist die Seele συναφθείσα (Ερ.2 [MPG 34,417 A]). Aus ihr m ssen die Christen geboren werden (H 30, 2), so wenig die Seele selbst φύσεως της θεότητος ist (Hl, 7). Aber die Seele ist κοινωνική της θεότητος (Η 26, 18), und mit den μέτρα der τελεία αγάπη gelangt ein Christ είς το »πλήρωμα της θεότητος« (Η 26, 15); die Christen sind in sie μεμεθυσμένοι (Η 15, 40). Wie darum der νους der Thron der θεότης ist, so kann sie selbst als dessen Thron bezeichnet werden (H 6, 5). Iv τφ άγίω όρει της αχράντου θεότητος soll der άνθρωπος του θεοϋ κατασκηνώσαι (Ερ. 2 [MPG 34,409 C]). Nach Η 40,3 προσέχει ούν αύτη ή θεότης τοις άνθρώποις. Nach Η 27, 17 ist ή θεότης, von der die Christen πληρούνται, zugleich das Ziel ihres έτπττοθεϊν. 249 Vgl. H 4, 9. σνγκιρνώνται: S. zu H l, 3 άνακιρνωμένης und H K M D F G 240 καΐ2] < M θοϋνται Χ Κ i. m. (K txt) M

244 καΐ2] < F

f

251 έττιποθοϋσιν] καταπο-

15·

227

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

και τοιαύτην χαράν και παράκλησιν έχοντες ύττό φόβον και τρόμον είσίν. 27.18 Έρώτησις: OTTO ποιόν εϊσι φόβον και τρόμον; Άπόκρισις: του μη σφαλήναι εν τινι, άλλα συμφωνεΐν τη χάριτι. 255 ώσπερ εάν ή τις έχων θησαυρούς και όδεύη εις τόπους ένθα είσί λησταί, λοιπόν χαίρει μεν δια τον πλοΰτον και τον θησαυρόν, υπό φόβον δε εστί, μήπως έπελθόντες οί λησταί συλήσωσιν αυτόν, και ως βαστάζων εις τάς χείρας αυτού το ίδιον αίμα, ούτως εστίν. Ιδού γαρ εν τοις φαινομένοις πάντες άπεταξάμεθα καί έσμεν ξένοι 260 και ακτήμονες και κοινωνίας σαρκικής έστερημένοι. λοιπόν ΐδε το σώμα κείται είς ευχή ν. όφείλουσιν ειπείν οί αδελφοί, εί άρα συν τω σώματι καί ό νους συμφωνεί, ώσπερ επί το πλείστον οί τεχνϊται κατά κόσμον και οί έργαστηριάρχαι έ'χουσι το σώμα άποδεδεμένον είς την τέχνην, ομοίως καί τον νουν νυκτός καί ημέρας, λοιπόν συ έπίσκεψαι σεαυτόν, 265 έχων το σώμα ξένον του κόσμου τούτου, άρα έχεις καί τον νουν άλλότριον τούτου του αιώνος καί ου ρέμβη εϊς τον κόσμον. καί γαρ έκαστος κοσμικός ή στρατιώτης ή έμπορος, οπού έχει το σώμα, εκεί έχει καί τον νουν άποδεδεμένον, καί εκεί ούτω εστίν ό θησαυρός * γέγραπται γαρ · >δπου ό θησαυρός, εκεί καί ή καρδία<. / 270 27.19 Λοιπόν ό σος νους είς ποιόν εστί θησαυρόν, άρα όλος διόλου προς [Μ708 τον θεόν εστίν ή ου; εί δε ουκ εστίν, οφείλετε μοι είπεϊν, τί εστί το έμποδίζον. πάντως πνεύματα είσι πονηρά, ό σατανάς καί οί δαίμονες, κατέχοντες τον νουν καί περισκελίζοντες την ψυχήν. ό γαρ πολύπλοκος διάβολος, έχων μάγγανα καί τρίθυρα καί ποικιλίαν πολλήν, κατέχει 275 τάς νομάς της ψυχής καί τους λογισμούς καί ουκ έα ορθώς προσεύχεσθαι καί προσεγγίζειν θεώ. επειδή αυτή ή φύσις κοινωνική εστί των δαιμόνων καί πνευμάτων της πονηρίας, ομοίως καί αγγέλων καί πνεύματος αγίου· ναός εστί του σατανά καί ναός του αγίου πνεύματος, λοιπόν έπισκέψασθε τον νουν ημών, αδελφοί, τίνος έστέ κοινωνοί, αγγέλων 280 ή δαιμόνων τίνος έστέ ναός καί οίκητήριον, θεού ή διαβόλου* ή καρδία 2, 2 μεμιγμένη. 250 I Cor 2, 9. 252. 254 cf. II Cor 7, 15. 260 ξένοι: S. zu H 15, 26. 266 cf. I Cor 3, 19. 270 Mt 6, 21. 274 πολύπλοκος: Vgl. Gregor v. Nyssa, Hohel. Komm., or. V, p. 151, 8: πολυώνυμον το κακόν. 277 φναις: S. zu H 4, 1. κοινωνική: Z. 273-279 ist die Grundlage des zweiten Satzes der H resienliste bei Johannes Damasc., De haer. 80,1,2 (zit. in Patrol. Syr. 1,3, ed. Kmosko, col. CCXXXIII): "Οτι ό Σατανδς καί οί δαίμονες κατέχουσιτόν νουν των ανθρώπων, καί ή φύσις των ανθρώπων κοινωνική εστί των πνευμάτων της πονηρίας; freilich bricht das Zitat aus einer antimanich ischen Schrift vorzeitig ab und macht aus der Mittelstellung des Menschen zwischen Satan und Heiligem Geist eine (manich ische) N he der menschlichen Natur zum B sen. 278 cf. Eph 6, 12. K M D F G 252 και1] < M 254 είσι] < D 257 λοιπόν] < Ff 259 f αίμα] σώμα D (txt D1 i. m.) 262 όφείλουσιν] + οΰν i. m. D1 263/264 επί - καί] < F f 268 ή1] < F | και] < D, add. s. 1. D1 269 γαρ] + ότι Μ f 272 μοι ειπείν] 21 F 279 ναός - πνεύματος] < D, add. i. m. D1

228

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

ποίου θησαυρού μεμέστωται, της χάριτος ή του σατανά* ώσττερ ούν οίκίαν μεμεστωμένην δυσωδίας καΐ κοπριάς, χρή ταύτην καθαρισθήναι το όλον και κοσμηθήναι και πληρωθήναι πάσης ευωδιάς και θησαυρών, 285 ώστε πνεΰμα άγιο ν έλθεϊν αντί του σατανά και έπαναπαήναι εις τάς ψυχάς των Χριστιανών. Πλην ουκ ευθύς τις άκουσας λόγον θεού ήδη γέγονε του αγαθού 27,20 μέρους, εϊ γαρ άμα τω άκουσαι έγίγνετο του αγαθού μέρους, ούκέτι αν ήσαν αγώνες ή καιροί πολέμων ή δρόμος, αλλ' άκαμάτως, εί μόνον 290 ήκουσεν, ήλθεν αν εις κατάπαυσιν και τα τέλεια μέτρα, ουχ οΰτως δε εστί τα πράγματα, περιαίρεις γαρ το θέλημα του άνθρωπου, τούτο λέγων, και την άντίπαλον δύναμιν ου λέγεις είναι παλαίουσαν τω νω. ημείς δε τούτο φαμεν, ότι ό άκούων λόγον έρχεται εϊς κατάνυξιν, και μετά τούτο, υποστελλούσης της χάριτος κατ' οίκονομίαν προς το συμ295 φέρον τω άνθρώπω, εισέρχεται εις γυμνασίαν και παιδείαν πολέμου και ποιεί πάλη ν και αγώνα προς τον σατανδν, και μετά πολλοΰ δρόμου και αγώνος άποφέρεται τα νικητήρια και γίνεται Χριστιανός. Εί γαρ τις άκούων μόνον άκαμάτως έγίνετο του αγαθού, και οι θεατρικοί και οι πόρνοι πάντες μέλλουσιν άπελθεΐν εις βασιλείαν και ζωή ν. αλλ* ουδείς αύ300 τοις δώσει ταύτη ν άνευ καμάτου και αγώνος, έττειδή >στενή εστί και τεθλιμμένη ή όδός<, και δι' αυτής της τραχείας οδού διοδευσαι χρή καί υπομεϊναι καί θλιβήναι, καί οΰτως είσελθεϊν εις την ζωήν. Εϊ γαρ άνευ καμάτου ην κατορθώσαι, ούκέτι »λίθος προσκόμματος 27,21 καί πέτρα σκανδάλου« ην ό Χριστιανισμός, ούτε πίστις καί απιστία. 305 ποιείς δε λοιπόν καί τον άνθρωπον δετόν καί άτρεπτον είς το αγαθόν τε καί κακόν, τω γαρ δυναμένω τραπήναι εϊς αμφότερα τα μέρη νόμος δέδοται, τω εχοντι το αυτεξούσιον ποιήσαι πόλεμον προς την έναντίαν δύναμιν δετή γαρ φύσει »νόμος ου κείται«, ούτε γαρ ό ήλιος ούτε ό ουρανός καί ή γη νενομοθέτηται. επειδή τα κτίσματα δετής εϊσι φύσεως· 310 όθεν ούτε τιμή ούτε κολάσει υπόκεινται, ή γαρ τιμή καί ή δόξα ήτοίμασται τφ τρεπομένω είς το αγαθόν, πάλιν δε ή γέεννα καί / ή κόλασις Μ το9 ταύτη τη τρεπτή φύσει ήτοίμασται, τη δυναμένη άποφυγεΐν το κακόν καί ρέψαι εις το αγαθόν καί δεξιόν μέρος, εϊ δε ου λέγεις αυτόν λυτής φύσεως, λοιπόν τον αγαθόν άνθρωπον ου ποιείς άξιον επαίνου, ό γαρ από 315 φύσεως χρηστός καί αγαθός ουκ εστίν επαίνου άξιος, εί καί επιθυμητός εστίν ου γαρ έπαινετόν, εϊ καί έπιθυμητόν το μη προαιρέσει αγαθόν. 279«. I Cor 6, 19; I Cor 3, 16; cf. Eph 2, 22. 287 λόγον: S. zu H 5, 6 (Z. 153) λόγος του κυρίου. 292 δύναμιν: S. zu Η 6, 3 εναντίας δυνάμεως. 3001. Mt 7, 14. 3031. I Ptr 2, 8. 305 δετον: Der Gegensatz zur Gebundenheit der brigen Kreatur als Ausdruck der Sch pfung: Τα μεν ουν κτίσματα τα φαινόμενα φύσει τινί άμεταβλήτω δίδεται (Η 15, 22); ή μεν ουν των αλόγων ζφων φύσις δετή KMDFG 284 καί1] < F 288 εί - μέρους2] < D, add. i. m. D1 290 καταττανσιν] άνάτταυσιν F ψ 301 ή] < D | καΐ1] < D | δΓ αυτής] δια F | όδοο] + καΐ D 303 f ούκέτι] ουκ εστί F 305 ψ κ'αΐ2] < D 309 τα] + yap F f 313 f καί δεξιόν μέρος] τον άνθρωπον F 316 εί] < F 229

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

εκείνος γαρ εστίν επαίνου άξιος ό ίδία σπουδή μετά αγώνος και πάλης έπανελόμενος το αγαθόν εξ αυτεξουσίου προαιρέσεως. 27.22 "ύύσπερ δτανή παρεμβολή Περσών καΐπαρεμβολή' Ρωμαίων, και έξέλθωσιν απ1 αυτών πτερωτοί δύο νεανίσκοι ισοδύναμοι, και ποιήσωσι πάλη ν, 320 οΰτως ή αντίπαλος δύναμις καΐ ό νους εχουσι το ίσόρροπον κατ3 αλλήλων, και την ίσοδυναμίαν έχει ό σατανάς του προτρέπεσθαι και κολακεύειντήν ψυχήν εις το ίδιον θέλημα· και ή ψυχή πάλιν έχει του άντιλέγειν και εν μηδενί ούτω ύπακούειν προτρεπτικοί γαρ είσιν αί άμφοτέραι δυνάμεις του τε κακού και του αγαθού, ουκ άναγκαστικαί. τη ουν τοιαύτη 325 προαιρέσει δίδοται Θεία άντίληψις, και δύναται παλαίουσα λαβείν όπλα εξ ουρανού και δι' αυτών έκριζώσαι και νικήσαι την άμαρτίαν το μεν γαρ άντιλέγειν τη αμαρτία δύναται ή ψυχή, άνευ δε θεού νικήσαι ή εκριζώσαι το κακόν ου δύναται, οι δε λέγοντες την άμαρτίαν είναι ως γίγαντα γενναϊον και την ψυχήν ως παιδίον, κακώς λέγουσιν. εί γαρ 330 οΰτως εστί τα πράγματα ανόμοια, ως γίγας ή αμαρτία και ως παιδίον ή ψυχή, άδικος ό νομοθέτης, νόμο ν δεδωκώς τω άνθρώπω ποιεϊν πάλη ν προς τον σαταναν. 27.23 Ούτος δε εστίν ό θεμέλιος της προς Θεό ν οδού, το εν υπομονή πολλή, εν έλπίδι, εν ταπεινοφροσύνη, εν πτώχεια πνεύματος, εν πραότητι 335 διοδεύειν την όδόν της ζωής και δια τούτων κτήσασθαι δύναται τις την δικαιοσύνην εν έαυτω* λέγομεν δε δικαιοσύνην αυτόν τον κύριον. αύται γαρ αί έντολαΐ οΰτως προστάσσουσαι ώσπερ μίλια είσι στήκοντα και σημεία της βασιλικής όδοΰ, άναγούσης εϊς την έπουράνιον πόλιν τους διοδεύοντας. λέγει γαρ· »μακάριοι οί πτωχοί τω πνεύματι« · »μακάριοι 340 οί πραεϊς«* »μακάριοι οί ελεήμονες«· »μακάριοι οί ειρηνοποιοί«, τούτον εΐπεν είναι Χριστιανισμόν. εϊ δε τις ταύτη τη όδω ου διοδεύει, άνοδία πεπλάνηται και κακώ Θεμελίω κέχρηται. δόξα τοις οίκτιρμοϊς πατρός και υιού και αγίου πνεύματος είς τους αιώνας, αμήν. εστίν (Η 15, 24). 308 Ι Tim l, 9. 319 Περσών: Perser und R mer, beide ein έθνος μέγιστον προς έθνος ίσον, Η 15, 46 als Beispiel m chtiger Heere genannt. 'Ρωμαίων: Bei den „R mern" werden βασιλεύς (Η 15, 46), παρεμβολή (hier) oder νόμοι 'Ρωμαίων (Κ1.-Β., S. 108, 18) von der σχολή των 'Ρωμαϊκών (Η 15, 42) unterschieden, der Rechtsschule der Lateiner. 324 προτρεπτικοί: Wie hier die beiden δυνάμεις, ist H 27, 10 die εναντία δύναμις als προτρεπτική, ουκ αναγκαστική bezeichnet; ohne diesen Gegenstand hei en H 26, 16 τα χαρίσματα προτρεπτικά im Blick auf das Ziel der τελεία αγάπη. 329 εκριζώσαι: S. zu H 15, 41. 334 όδον: S. zu H 26, 25. 335 πτωχε!%: S. zu H 11, 6 πτωχεοσαι. 340f. Mt6, 3f. 7.9. KMDFG 318 εξ] K, δι' i. m. D1, < MD(F) | εξ αυτεξουσίου προαιρέσεως] < F 320 πτερωτοί δύο] 21 Μ 321 ούτως] + καΐ DF | αλλήλων] + καΐ την οίκονομίαν F 324ai]
230

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

ΟΜΙΛΙΑ ΚΗ. °6ύσπερ όργισθεί; ό Θεό; ποτέ Ιουδαίοι; τταρέδωκε την Ιερουσαλήμ 28,1 εί; το προφανές εχθροί;, καΐ έκυρίευον αυτών οί μισουντε; αυτού;, καΐ ουκ ην έτι εκεί εορτή ούτε προσφορά, ούτω και τη ψυχή / όργισθεί; δια Μ 7ia 5 την παράβασιν τη; εντολή; παρέδωκεν αυτήν τοϊ; εχθροί;, δαίμοσί τε και πάθεσι, και ούτω πλανήσαντε; αυτήν τελείω; ήφάνισαν, και ούκέτι ην εκεί ούτε εορτή ούτε Θυμίαμα ούτε προσφορά δι' αυτή; τω Θεώ άναπεμπομένη, πλησθέντων εν ταϊ; οδοί; των γνωρισμάτων αύτη; θηρίων δεινών, και ερπετών πνευμάτων πονηρία; εν αύτη καταλυόντων. καϊ ίο ώσπερ οίκο; εάν μη εχη τον δεσπότην κατοικουντα, σκότο; και άτιμίαν και ύβριν ενδύεται και ρυπαρία; και κοπριών εμπέπλησται, ούτω και ψυχή ή μη έχουσα τον δεσπότην αύτη; μετά των αγγέλων εν εαυτή χορεύοντα, σκότου; αμαρτία; και αίσχύνη; παθών και πάση; ατιμία; έμπίπλαται. 15 Ούαί όδώ, έπάν μηδεϊ; εν αύτη περιπατή μήτε άκούη εν αύτη φωνή; 28,2 άνθρωπου* δτι καταλυτήριον θηρίων τυγχάνει, ούαί ψυχή, οπόταν μη διοδεύη εν αυτή ό κύριο;, και τη φωνή αυτού φεύγη εξ αυτή; τα πνευματικά τη; πονηρία; θηρία, ούαι οικία, οπότε ό δεσπότη; ουκ οίκεϊ εν αύτη. ούαι γη, οπότε μη έχει τον εργαζόμενον αυτήν γεωργόν. ούαΐ 20 πλοίω, οπόταν μη εχη τον κυβερνήτη ν, ότι υπό των κυμάτων καϊ του 2 Ίουδαίοις: S. zu Η 12, 15 εκκλησίας Ισραήλ. Ιερουσαλήμ: Sonst Typus der gl ubigen Seele, wird es hier zum Paradigma der zornigen Preisgabe an die Feinde der Seele (s. zu H12,15 εκκλησίας Ισραήλ). — Vgl. dazu Clem. Alex., Paed. II, VIII, 62, 3 (I, 194, 29): αϊ τρίχες αί λελυμέναι (vgl.Lc7,38) πενθούσα Ιερουσαλήμ ή καταλελειμμένη. S. auch zu H 4, 12. 4 cf. Dan 3, 38. προσφορά: Das kultische προσφέρεσθαι (Η 27, 17: εν TTJ εκκλησία προσφέρεται άρτος καϊ οίνος) wird H 15, 22 in mystischer Umdeutung verwandt: όσα ούν εκ των μελών σου προσφέρεις ούτω (sc. τω 6εω). 5 cf. IV Mace 13, 15. 7 cf. Dan 3, 38. 9.17f. cf. Eph6, 12. ίΖδεσπότην: S. zu H 14, 4 in H 13. αγγέλων: S. zu H 15, 2. πυρ als ihre σύστασις H 25, 10; als Friedensverk nder H 51, 1. Vgl. Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 12, 2 (III, 110, 26): l μεν άγγελοι νοερόν πυρ. 13 χορεύοντα: Von einem χορεύειν und έορτάζειν des κύριος mit den άγγελοι ist noch in H 28,4 die Rede, von einem έορτάζειν εορτή ν πνεύματος der Seele in H 35,3. — Von einem χορεύειν der Seele μετά αγγέλων spricht das Martyrium Andreae l, 13 (LipsiusBonnet II, l, p. 54, 11); Clem. Alex., Protr. XII, 120, 2 (1,84,27): εΐ βούλει, καϊ συ μυοϋ, καϊ χορεύσεις μετ' αγγέλων; Acta Johannis 95ff. (Lipsius-Bonnet II, l, p. 198, 3 f f . ) : Reigentanz Jesu und der J nger: Ή χάρις χορεύει... Ό δωδέκατος αριθμός άνω χορεύει; vgl. Origenes, De oratione 7 (II, 316, 11): χορευόντων αστέρων. Umgekehrt gibt es in den Acta Johannis 84 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 192, 19) auch ein Tanzen des Todes: ω θάνατε εν τοις σοϊς όρχούμενε. Vgl. auch C. Andresen, AltchristK M D F G 3 έκυρίευον] έκυρίευσαν FG f 12 ή] < M | εαυτή] αύτη Μ ψ 15 εν αύτη] < D, add. i. m. D1 16f τυγχάνει] υπάρχει F 17 διοδεύη] όδεύη D 1 18 δεσπότης] Κ, X D i. m., FG, οίκοδεσπότης χ K i. m., MD 19 έχει] εχη MF 20 εχη] MF, έχει KD 231

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

σάλου της θαλάσσης φερόμενου άπόλλυται. ούαΐ ψυχή, οπόταν μη εχη τον άληθινόν κυβερνήτην Χριστόν εν αύτη, ότι εν τη θαλασσή της πικρίας του σκότους τυγχάνουσα και υπό του σάλου τω ν παθών κυματουμένη και υπό των πονηρών πνευμάτων χειμαζόμενη το τέλος άπώλειαν κτάται, οϋαί ψυχή, οπόταν μη εχη τον έργαζόμενον αυτήν επιμελώς 25 Χριστόν, ίνα καρπούς αγαθούς του πνεύματος ένεγκεϊν δυνηθη, δτι έρημος ούσα και ακανθών και τριβόλων μεστή το τέλος καυσιν πυρός καρπουται. ούαί ψυχή, οπόταν μη εχη τον δεσπότην αυτής Χριστόν εν εαυτή κατοικουντα, δτι έρημος ούσα και δυσωδίας παθών έμπεπλησμένη καταλυτήριον κακίας τυγχάνει. 30 28.3 "(Οσπερ γαρ ό γεωργός έπάν πορεύηται εργάσασθαι την γη ν, δέοντα εργαλεία και άμφια προς την εργασία ν λαμβάνει, οϋτως και Χριστός ό βασιλεύς ό επουράνιος και αληθινός γεωργός, έλθών έπΐ την ερημωθεϊσαν υπό της κακίας ανθρωπότητα, ένδυσάμενος το σώμα και ως εργαλείο ν τον σταυρόν βαστάσας, είργάσατο την ερημον ψυχή ν και 35 ελαβεν εξ αυτής τάς »άκανθας και τριβόλους« των πονηρών πνευμάτων και τα ζιζάνια της αμαρτίας έξέτιλε και πάντα χόρτον αμαρτημάτων αυτής πυρί κατέκαυσε, και ούτως εργασάμενος αυτήν τω ξύλω του σταυρού έφύτευσεν εν αύτη τον παγκάλλιστον παράδεισον του πνεύματος, πάντα καρπόν ήδύν και έπιθυμητόν φέροντα τω δεσπότη θεφ. 40 28.4 Και ώσπερ εν Αίγύπτω, τριημέρου σκότους γενομένου, ουκ έβλεπε ν υιός πατέρα ούτε αδελφός άδελφόν ούτε φίλος γνήσιον φίλον, του σκότους καλύψαντος αυτούς, ούτω του Αδάμ παραβάντος την εντολή ν και πεσόντος από της προτέρας δόξης και υπό το πνεύμα του κόσμου γεγονότος, και του καλύμματος του σκότους έλθόντος εν τη ψυχή αυτού, 45 απ1 αυτού και μέχρι του εσχάτου Αδάμ, του κυρίου, ουκ εβλεπον τον liehe Kritik am Tanz, ZKG 1961 (LXXII), S. 217-262. 22 θαλασσί): S. zu H 5, 6 (Z. 259). 27 Gen 3, 18. 35 σταυρόν: S. zu H 10, 1. 36 Gen 3,18. 37 cf. Mtl3, 25. 371. cf. Mt 3, 12. 39 παράδεισον: S. zu H 25, 7 und H 37, 1. 41ΪΪ. Ex 10, 22 f. 44 πνεύμα τον κόσμου: S. zu H 4, 7. 45 cf. II Cor 3, 13ff. καλύμματος: S. zu H 8, 3. 46 I Cor 15, 45. εβλεπον: Dagegen sehen, wie einst vor dem Fall ό νους έώρα τον δεσπότη ν αΟτοΰ (Η 45, 1), die φωτΐ θεϊκω erleuchteten Augen der w rdigen Seele τον άληθινόν φίλον (Η 28, 5); καταξιοϋται ή ψυχή το ττρόσωιτον του Χρίστου ίδεϊν (Kl.-B., S. 13,5). ό κύριος ... έτπφαίνεται ..., έμφανίζων εαυτόν (ebd. S. 13, 17); δείκνυσιν αύτη (sc. τη ψυχή) εαυτόν ό κύριος εν δυσΐ ττροσώττοις, §ν τε τοις στίγμασιν αύτοϋ καΐ εν τη δόξη του φωτός αύτοϋ (ebd. S. 14, 15). την Χρίστου μορφή ν όραν Η 25, 3 als Ziel, das nach H 25, 4 (οϋπω »έθεασάμεθα την δόξαν« του άφθαρτου) noch nicht erreicht ist. H25.10 geht das βλέπειν auf τα του θεοϋ θαυμάσια (ebenso Ερ. 2 [MPG 34, 416 A]), H 34, l auf τα κάλλη της θεότητος, Η 37, 5 auf τα μέλλοντα. Der άλλος ουρανός φωτοειδής sollte reinen Augen sichtbar sein: ως παραπέτασμα έκτίσθη το στερέωμα K M D F G 21 οπόταν] όταν Μ f 25 αυτήν] αύτη Μ { επιμελώς Χριστόν] 21 F 29 εαυτή] αύτη Μ f 37 έξέτιλε] έξέτιλλε D, έξέτεμε F J 40 τω] ως D \ θεώ] Χριστώ Μ 42 γνήσιον] γνήσιος D 232

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

άληθινόν πατέρα τον έπουράνιον και την άγαθήν και χρηστήν μητέρα, την χάριν τοο ττνεύ / ματος, και τον γλυκύν και ττοθούμενον άδελφόν, Μ 7ΐ3 τον κύριον, και τους φίλους και γνησίους αγγέλους αγίους, μεθ* ων έχαιρε 50 χορεύων και εορτάζων. ου μόνον δε έως του εσχάτου Αδάμ, αλλ' έτι και νυν εφ' ους ουκ άνέτειλεν ό ήλιος της δικαιοσύνης Χριστός, καϊ ων ουκ ήνοίγησαν οί της ψυχής οφθαλμοί, από του αληθινού φωτός φωτισθέντες, Οπό το αυτό σκότος της αμαρτίας έτι τυγχάνουσι, την αυτήν των ηδονών ένέργειαν έχοντες, τη αύτη τιμωρία υποκείμενοι, οφθαλμούς 55 βλέποντας τον πατέρα μηδέπω έχοντες. Τούτο γαρ οφείλει γινώσκειν έκαστος, δτι είσΐν οφθαλμοί ενδότεροι 28,5 των οφθαλμών τούτων και εστίν ακοή ενδότερα της ακοής ταύτης, καί ώσπερ ούτοι οί οφθαλμοί αισθητώς βλέπουσι καϊ κατανοοϋσι το πρόσωπον του φίλου ή του αγαπητοί/, ούτως και οί της αξίας και πιστής 60 ψυχής οφθαλμοί πνευματικώς φωτισθέντες φωτϊ θεϊκω βλέπουσι και κατανοοϋσι τον άληθινόν φίλον και γλυκυτατον και πολυπόθητον νυμφίον, τον κύριον, καταλαμπομένης της ψυχής υπό του προσκυνητου τούτο, ίνα μη έξη τινι απλώς καθοραν εί μη τοις καθαροίς την καρδίαν καϊ τον νουν ήγιασμένοις (ΚΙ.-Β., S. 65, 13); dies gilt freilich mit der Einschr nkung: εί καϊ τα μάλιστα ό θεός καϊ of άγγελοι σωματικοΐς όρίοις ου περιγράφονται (Κ1.-Β., S. 65, 7). Die Pr fung der προκοπή der Seele geht nach H 50, 4 darauf, ε! είδε τον βασιλέα. Grunds tzlich ist die παρρησία, άνακεκαλυμμένω προσώπω ένοραν, durch die Menschwerdung gegeben (H 52, 1). Die Deutung Israels als νους όρων θεόν Η 47, 5. Nach H 40, 7 ist es το πνεΰμα, das nicht nur innen wirkt, sondern καϊ έξωθεν σου παραφαίνεται. 47 πατέρα: S. zu H 8, 6. μητέρα: S. zu H 15, 17 χάρις. Vgl. Kl.-B., S. 151,15: ή χάρις του πνεύματος, ή μήτηρ των αγίων. — N chstverwandt ist der Gebrauch in den Gebeten der Thomasakten 7 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 110, 20): μήτηρ της σοφίας; 27 (ebd. ρ. 142, 15): έλθέ ή μήτηρ ή εύσπλαγχνος; 39 (ebd. 157, 16): ύμνοϋμεν σε και τον άόρατόν σου πατέρα καϊ το άγιόν σου πνεΰμα καϊ την μητέρα πασών κτίσεων; 50 (ebd. 166, 13): έλθέ ή απόκρυφος μήτηρ; 133 (ebd. 240, 10). Vgl. Hebr. evgl. 5 (ed. Klostermann, S. 5, 24): ή μήτηρ μου το άγιον πνεΰμα. 48 χάριν: S. zu Η 15, 17. άδελφόν: Vgl. Η 51, 1: γενώμεθα αύτοΰ (des Αδάμ ? des σωτήρ?) αδελφοί; Η 16, 8: Die Christen sind ulol Αδάμ του επουρανίου und αδελφοί Χρίστου. Der gleiche Doppelbegriff von Christus als αδελφός und πατήρ auch H 51, 1: (ό σωτήρ) γέννηση ήμας εκ του πατρός αΰτοΰ. — Zur Erkl rung vgl. etwa Acta Thomae 45 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 162, 15): εοικας γαρ αύτφ πάνυ ως εξ αύτοΰ άποκυηθείς (Anrede des D mons an den sonst als Zwillingsbruder Jesu aufgefa ten Apostel). Im Martyrium Petri 15 (ebd. I, p. 19, 1): (Christus) pater et amicus. Vgl. auch Manich. Ψ., S. 22,16: Thy Father, the First Man, will give thee thy life; ebd. S. 158, 26: Where is there a kind father like my father, Christ ? Gegen ein Reden, nach dem zwar Christus Sohn Gottes hei t, ημείς δε του υίοΰ uiol καλούμεθα, polemisiert Athanasius in De decr. Nie. syn. 10, l (ed. Opitz, p. 9, 6). 51 ήλιος της δικαιοσύνης: Mal 3, 20. S. zu H 11, 3. 52 φωτός: S. zu H 14, 2 φως του Χριστού. 57 οφθαλμών: S. zu H 7, 8 οφθαλμός EMDFG καϊ1] < Μ

49 αγγέλους αγίους] 21 DF

53 τυγχάνουσι] τυγχάνων F ψ 59

233

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

πνεύματος, και ούτω βλέπουσα νοερώς το έπιθυμητόν και μόνον άνεκλάλητον κάλλος, εις ερωτά θείον τιτρώσκεται και εις πάσας άρετάς υπό του πνεύματος κατευθύνεται, και οϋτως αόριστον και άνέκλειπτον 65 κέκτηται άγάπην προς τον υπ* αυτής ποθούμενον κύριον. Τί τοίνυν μακαριώτερον της άϊδίου φωνής εκείνης Ιωάννου δεικνύοντος προ οφθαλμών τον κύριον λέγοντος· »ϊδε ό αμνός του θεού ό 3,6 αϊρων την άμαρτίαν του κόσμου«; αληθώς >έν γεννητοΐς γυναικών ουδείς μείζων Ιωάννου του βοττττιστοϋ<· πλήρωμα γαρ πάντων των το προφητών τυγχάνει, και πάντες μεν προεφήτευσαν περί του κυρίου, μήκοθεν δεικνύοντες αυτόν παραγινόμενον. αυτός δε προφητεύων περί του σωτήρος έδείκνυε παρ' όφθαλμοΐς, πασι βοών και λέγων »ϊδε ό αμνός του θεού«, τί ηδεία και καλή ή φωνή ευθύ δεικνύοντος τον υπ1 αύτοΰ κηρυσσόμενον. >μείζων Ιωάννου εν γεννητοΐς γυναικών ουδείς· 75 ό δε μικρότερος εν τη βασιλεία των ουρανών μείζων αυτού εστίν<. οί άνωθεν εκ του θεού γεννηθέντες απόστολοι οϊ την απαρχή ν του παρακλήτου πνεύματος λαβόντες, ούτοι γαρ συνδικασταϊ και σύνθρονοι κατηξιώθησαν γενέσθαι* ούτοι λυτρωταί των ανθρώπων γεγόνασιν. ευρίσκεις αυτούς σχίζοντας θάλασσαν δυνάμεων πονηρών και διαγαγόν- 80 τας ψυχάς πιστευούσας. ευρίσκεις αυτούς γεωργούς την άμπελο ν της ψυχής εργαζομένους, ευρίσκεις αυτούς παρανύμφους νυμφεύοντας ψυχάς Χριστώ* »ήρμοσάμην γαρ« φησίν »υμάς ένι άνδρί«. ευρίσκεις αυτούς δίδοντας ζωή ν τοις άνθρώποις. και άπαξαπλώς ευρίσκεις αυτούς »πολυτής ψυχής. 64 cf. Cant 2, 5. άρετάς: S. zu H 26, 20 καρποί. 68!. 781. Johl. 29. 69f. 75f. 86 Mt Π, 11; Lc 7, 28. 70 πλήρωμα: Verwandt ist die Bezeichnung des -πνευματικός νόμος als πλήρωμα του πρώτου νόμου Η 37, 3 und der άφεσις als πλήρωμα νόμου Η 37, 4. In anderer Bedeutung H 10, 2: εν πληρώματι χάριτος werden die der άπολύτρωσις των παθών Gew rdigten der μυστική κοινωνία des Geistes teilhaftig; die Christen gelangen εϊς το »πλήρωμα της Θεότητος« (Η 26,15). Vgl. auch Gregor v. Nyssa, De instituto christiano (op. VIII, l, p. 48,21) 71 προφητών: Wie hier den σωτήρ, so verk nden die Propheten H 51, l die είρή νη und H 52, l die zu Weihnachten erf llten καιροί. Sie sind Organe der Heils konomie Christi (H 30, 2), ohne doch sein Leiden vorauszuwissen (H 27, 17); sie bewahrten τον λόγον in ihrem Herzen (H 37, 2). Von einem προφητευειν des Θάνατος spricht Kl.-B., S. 103, 9ff.: ό Θάνατος... περί εαυτού προεφήτευσεν, ότι μέλλει βασιλεύεσθαι καΐ ΰποτάσσεσθαι τω γένει των ανθρώπων. S. im brigen zu H 14, 5. Mt 11, 13. 761. cf. Joh 3, 3. 7. 77 απόστολοι: Die Grundstelle ber Person und Amt der Apostel: als άνωθεν εκ του θεοϋ γεννηθέντες, λυτρωταί, παράνυμφοι, zu θΛ;νδικασταί bestellt; ihre Aufgabe ist charakteristisch als ein διακονεΐν τω πνεύματι bestimmt. Auch l ψευδαπόστολοι επασχον υπέρ του Χρίστου und verk ndigten das Himmelreich; die wahren Apostel unterscheiden sich durch gr eres Leiden (H 38, 1). S. im brigen zu H 12, 17. 77f. Rm8, 23. 78f. Mt 19, 28; Lc 22, 30. 80f. Ex 14f. K M D F G f 64 Οπό] < D 67 άϊδίου] MDG, άϊδίας Κ, ηδείας F | φωνής εκείνης] 21 Mf 68 κύριον] + καΐ s. 1. D1, G f 71 τυγχάνει] υπάρχει F 72 παρα1 γινόμενον] παραγενόμενον FG 74 φωνή] + του s. 1. D ψ 81 ψ της] < D 234

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

85 μερώς και πολυτρόπως« διακονούνται τω πνεύματι. ούτος οον εστίν ό μικρός, ό μείζων Ιωάννου του βοπττιστοο. ώσττερ γαρ ό γεωργός 28,7 ζεύγος βοών κατέχων εργάζεται την γήν, τον αυτόν τρόπον και ό κύριος Ιησούς, ό καλός και αληθινός γεωργός, δύο δύο αποστόλους ζεύξας άπέστειλεν αυτούς, μετ' αυτών εργαζόμενος την γήν των άκουόν90 των και εν αλήθεια ττιστευόντων. Πλην και τούτο είττεϊν άξιον, ως >ούκ εν λόγω< / μόνον ακοής ή Μ τιβ βασιλεία του Θεού και το των αποστόλων κήρυγμα, ως αν τις είδώς λόγους και έτέροις εκδιηγούμενος, »αλλ* εν δυνάμει« καΐ ενεργεία πνεύματος ή βασιλεία τυγχάνει, ταύτα γαρ πεπόνθασι και Ισραηλιτών 95 παίδες, μελετώντες τάς γραφάς αεί και περί του κυρίου δήθεν την μελέτην έχοντες, και την άλήθειαν αυτήν μη δεξάμενοι, έτέροις την αυτών κλήρονομίαν άπέδοντο. οΰτως και οί λόγους του πνεύματος διηγούμενοι έτέροις, αυτοί τον λόγον εν δυνάμει μη κεκτημένοι, άλλοις αποδίδονται την κληρονομίαν. δόξα πατρί και υίω και άγίω πνεύματι είς ΐοο τους αιώνας, αμήν. 83 II Cor 11, 2. 84 L Hbr 1, 1. 85 διακονοϋντας: S. zu Η 8, 4 διακονίαν του λόγου. 881. Me 6, 7. 91 Π. I Cor 4, 20. 92 κήρνγμα: S. zu H 17,15. 95 cf. Psl, 2. 95 γραφάς: S. zu H 9, 1. 97 λόγους: S. zu Η 5, 6 (Ζ. 153) λόγος του κυρίου. K M D P G f 89 άπέστειλεν] έξαττέστειλεν F | εργαζόμενος] εργαζομένους Μ (D* ?) Υ 96 μη] < F | αυτών] αυτήν D ψ 98 μη] ~ post λόγον F

ΟΜΙΛΙΑ Κθ. Ή του θεού σοφία άπειρος και ακατάληπτος ούσα, άκαταλήπτως 29,1 και άνεξιχνιάστως τάς οίκονομίας της χάριτος είς το γένος της ανθρωπότητας έξεργάζεται ποικίλως προς την του αυτεξουσίου θελήματος 5 δοκιμασίαν, ώστε φανερωθήναι τους εξ όλης καρδίας αγαπώντας αυτόν και πάντα κίνδυνον και πόνον δια τον θεόν υπομένοντας. ΟΙς μεν γαρ προαπαντώσι τα χαρίσματα και τα του αγίου πνεύματος δωρήματα ευθύς άμα τω προσέλθει ν μετά πίστεως καΐ αιτήσεως· άνευ καμάτων και ιδρωτών και πόνων εστί δ' δτε εν τφ κοσμώ τυγχάιο νουσιν έτι δίδωσι την χάριν ό θεός ουκ άργώς ουδέ άκαίρως ουδέ ως ετυχεν, αλλά σοφία τινι άρρήτω και άκαταλήπτω, είς το δοκιμασθήναι 2 σοφία: S. zu Η 6, 2. 3 cf. Eph 3, 2. οικονομίας: S. zu H 15, 7. 5 δοκιμασίαν: S. zu H 23, 2 δοκιμασθήναι. αγαπώντας: S. zu H 12, 16 άγόπτης. 7 χαρίσματα: S. zu Η 10, 1. 9 καμάτων: Bei Symeon durchweg f r die M hsal des M nchslebens (H 27, 20. 21; 29, 7; 41, 2; 42, 2; 49, 4); f r das Erl sungswerk Christi H 30, 2. Als Bezeichnung der M nchsaskese auch Ammonas, Ep. l (Patrol. K M D F G 3 οίκονομίας] ~ post χάριτος F f 7γτάΧ] < D 9γκόσμω] νόμωΡ 9/10 τνγχάνουσιν έτι] f-n τυγχάνουσι Β, έττιτυγχάνοντ« C, έτπτυγχάνουσιν R 235

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

85 μερώς και πολυτρόπως« διακονούνται τω πνεύματι. ούτος οον εστίν ό μικρός, ό μείζων Ιωάννου του βοπττιστοο. ώσττερ γαρ ό γεωργός 28,7 ζεύγος βοών κατέχων εργάζεται την γήν, τον αυτόν τρόπον και ό κύριος Ιησούς, ό καλός και αληθινός γεωργός, δύο δύο αποστόλους ζεύξας άπέστειλεν αυτούς, μετ' αυτών εργαζόμενος την γήν των άκουόν90 των και εν αλήθεια ττιστευόντων. Πλην και τούτο είττεϊν άξιον, ως >ούκ εν λόγω< / μόνον ακοής ή Μ τιβ βασιλεία του Θεού και το των αποστόλων κήρυγμα, ως αν τις είδώς λόγους και έτέροις εκδιηγούμενος, »αλλ* εν δυνάμει« καΐ ενεργεία πνεύματος ή βασιλεία τυγχάνει, ταύτα γαρ πεπόνθασι και Ισραηλιτών 95 παίδες, μελετώντες τάς γραφάς αεί και περί του κυρίου δήθεν την μελέτην έχοντες, και την άλήθειαν αυτήν μη δεξάμενοι, έτέροις την αυτών κλήρονομίαν άπέδοντο. οΰτως και οί λόγους του πνεύματος διηγούμενοι έτέροις, αυτοί τον λόγον εν δυνάμει μη κεκτημένοι, άλλοις αποδίδονται την κληρονομίαν. δόξα πατρί και υίω και άγίω πνεύματι είς ΐοο τους αιώνας, αμήν. 83 II Cor 11, 2. 84 L Hbr 1, 1. 85 διακονοϋντας: S. zu Η 8, 4 διακονίαν του λόγου. 881. Me 6, 7. 91 Π. I Cor 4, 20. 92 κήρνγμα: S. zu H 17,15. 95 cf. Psl, 2. 95 γραφάς: S. zu H 9, 1. 97 λόγους: S. zu Η 5, 6 (Ζ. 153) λόγος του κυρίου. K M D P G f 89 άπέστειλεν] έξαττέστειλεν F | εργαζόμενος] εργαζομένους Μ (D* ?) Υ 96 μη] < F | αυτών] αυτήν D ψ 98 μη] ~ post λόγον F

ΟΜΙΛΙΑ Κθ. Ή του θεού σοφία άπειρος και ακατάληπτος ούσα, άκαταλήπτως 29,1 και άνεξιχνιάστως τάς οίκονομίας της χάριτος είς το γένος της ανθρωπότητας έξεργάζεται ποικίλως προς την του αυτεξουσίου θελήματος 5 δοκιμασίαν, ώστε φανερωθήναι τους εξ όλης καρδίας αγαπώντας αυτόν και πάντα κίνδυνον και πόνον δια τον θεόν υπομένοντας. ΟΙς μεν γαρ προαπαντώσι τα χαρίσματα και τα του αγίου πνεύματος δωρήματα ευθύς άμα τω προσέλθει ν μετά πίστεως καΐ αιτήσεως· άνευ καμάτων και ιδρωτών και πόνων εστί δ' δτε εν τφ κοσμώ τυγχάιο νουσιν έτι δίδωσι την χάριν ό θεός ουκ άργώς ουδέ άκαίρως ουδέ ως ετυχεν, αλλά σοφία τινι άρρήτω και άκαταλήπτω, είς το δοκιμασθήναι 2 σοφία: S. zu Η 6, 2. 3 cf. Eph 3, 2. οικονομίας: S. zu H 15, 7. 5 δοκιμασίαν: S. zu H 23, 2 δοκιμασθήναι. αγαπώντας: S. zu H 12, 16 άγόπτης. 7 χαρίσματα: S. zu Η 10, 1. 9 καμάτων: Bei Symeon durchweg f r die M hsal des M nchslebens (H 27, 20. 21; 29, 7; 41, 2; 42, 2; 49, 4); f r das Erl sungswerk Christi H 30, 2. Als Bezeichnung der M nchsaskese auch Ammonas, Ep. l (Patrol. K M D F G 3 οίκονομίας] ~ post χάριτος F f 7γτάΧ] < D 9γκόσμω] νόμωΡ 9/10 τνγχάνουσιν έτι] f-n τυγχάνουσι Β, έττιτυγχάνοντ« C, έτπτυγχάνουσιν R 235

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

την προαίρεσιν και το αύτεξούσιον θέλημα των ταχέως επιτυχόντων της θείας χάριτος, εί ήσθοντο της ευεργεσίας και της ττρός αυτούς γενομένης χρηστότητας και γλυκύτητας του θεού, κατά άναλογίαν της άνευ πόνων ιδίων χάριτος, ης καταξιωθέντες όφείλουσι σπουδή ν και δρόμο ν 15 και αγώνα καί τον εκ θελήματος και προαιρέσεως αγάπης καρπόν έπιδείξασθαι και την αμοιβή ν των χαρισμάτων άνταποδοοναι, τουτέστιν όλους εαυτούς δίδοντες έκδοτους είς την του κυρίου άγάπην καΐ το αύτοϋ θέλημα μόνον έπιτελοϋντες και πάσης σαρκικής επιθυμίας τελείως 29.2 άναχωροΰντες. οΐς δε και άναχωρήσασι του κόσμου και άρνησαμένοις 20 τον αιώνα τούτον κατά το εΰαγγέλιον και εν πολλή προσκαρτερήσει ευχής και νηστείας και σπουδής και των λοιπών αρετών τυγχάνουσιν ουκ ευθύς ό θεός δίδωσι την χάριν και την άνάπαυσιν και άγαλλίασιν του πνεύματος, μακροθυμών έπ' αύτοϊς καί την δωρεάν επέχων, και τούτο ουκ άργώς ουδέ άκαίρως ουδέ ως ετυχεν, αλλά σοφία τινι άρρήτω, είς 25 δοκιμασίαν του αυτεξουσίου θελήματος, του ίδεϊν εί πιστόν και αληθή ήγηνται τον θεό ν τον έπαγγειλάμενον τοις αίτουσι διδόναι και τοις κρούουσιν άνοίγειν θύραν ζωής, τοο ίδεϊν εί πιστεύσαντες εξ αληθείας τω λόγω αυτού έως τέλους παραμένουσιν εν πληροφορία πίστεως και σπουδής αιτούντες και ζητοΰντες, εί μη περικακήσαντες και υποστεί- 30 λαντες άποστραφώσι, και άπιστήσαντες και άπελπίσαντες όλιγωΜ τι? ρήσουσι, μη είς τέλος ύπομείναντες δια την παρολκήν / του χρόνου και το δοκιμάσαι το θέλημα και την προαίρεσιν. 29.3 Ό γαρ μη τάχιον λαμβάνων δια της αναβολής και μακροθυμίας του θεού πλέον έκκαίεται και πλέον ορέγεται των ουρανίων αγαθών, και 35 πλείονα πόθον και σπουδήν και δρόμον και αγώνα και πασαν αρετής κατάστασιν και πεϊναν και δίψαν είς το αγαθόν όσημέραι προστίθησι, μη χαυνούμενος υπό των της κακίας λογισμών των συνόντων τη ψυχή και είς όλιγωρίαν καί άνυπομονησίαν καί άπελπισμόν έκτρεπόμενος ή or. XI, 4, ed. Nau, p. 432,9). 13 ευεργεσίας: Die hierauf die sp rbare χάρις bezogene ευεργεσία gewinnt in H 29, 6 allgemeine Bedeutung, sofern dort mit den σωματικοί und πνευματικοί die Charismen der γνώσις, σύνεσις, διάκρισις als εύεργεσίαι bezeichnet werden. 21 cf. Eph 6, 18. προσκαρτερήσει: S. zu H 19, 1. 24 μακροθνμών: S. zu H 9, l μακροθυμίας. 27ϊ. 30 Mt 7, 71 29 I Cor l, 8. 29 cf. Hbr 10, 22. πληροφορία: S. zu H l, 12. 31 άπελπίσαντες: Hier als spezifische Gefahr der Nichtbegnadeten; als Wirkung der λογισμοί της κακίας Η 29, 3. S. zu H 11, 15 άπελπισμόν. 32 cf. MC 13, 13. 39 όλιγωρίαν: Das (Kl.-B., S. 43, 16) zwischen ακηδιδ und απελπίζει gestellte ολιγωρεί του αγώνος bestimmt sich durch die nebengeordneten Verben λυπεΐται, αχθεται und στενοχωρείται als ein Glied in der Reihe der „tristitiae irruentes", der Anfechtungen, denen das M nchsleben besonders ausgesetzt ist, und durch die Verbindung mit άγων als KMDFG 14 άνευ] από F 16 προαιρέσεως] + καί M, s. 1. D11 αγάπης καρπόν] 21F 18 κυρίου] Χρίστου F, + πίστιν καί M | αύτοϋ] MDFG cum BCR, αυτό KF* 20f καί1] < F 26 εί] < D, add. s. 1. D1 31 f άπιστήσαντες καί άπελ1 ιτίσαντες] 321 Μ 34 μη] < D, add. s. 1. D 236

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

40 πάλιν προφάσει μακροθυμίας είς χαύνωσιν εαυτόν έττιδώσει, λογισμώ τοιουτω χρώμενος ως ότι ,,ότεδήττοτε λαμβάνω την χάριν TOO Θεοϋ", κάντευθεν els άμέλειαν υπό της κακίας ύποκλεπτόμενος. αλλ' εφ' όσον αυτός ό κύριος δια της αναβολής μακροθυμεϊ έττ* ούτω, δοκιμάζων την πίστιν και την άγάπην του θελήματος αύτοΰ, αυτός όξυτέρως και 45 έμττονεστέρως και άνενδεώς και άττερικακήτως οφείλει ζητεϊν την δωρεάν TOO θεοο, άπαξ πεπιστευκώς και ττληροφορήσας εαυτόν, ότι Θεός άψευδής και αληθινός εστίν ό έπαγγειλάμενος διδόναι τοις μετά πίστεως αίτουσι την χάριν αυτού έως τέλους εν ττάση υπομονή. ταϊς γαρ πισταϊς ψυχαϊς 29,4 πιστός και αληθής ηγείται ό θεός, και >έσφράγισαν ότι αληθής έστκ 50 κατά τον αληθή λόγον. Ακολούθως ουν τη προειρημένη της πίστεως έννοια άνακρίνουσιν έαυτάς, εν τίσιν υστερουσι το όσον εξ αυτών, ή πονώ ή άγωνι ή σπουδή ή πίστει ή αγάπη ή τη λοιπή των αρετών καταστάσει. και άνακρίνουσαι εν πάση ακρίβεια λεπτότητας βιάζονται δση δύναμις, και άγχουσιν εις 55 την ευαρέστησιν του κυρίου, άπαξ πιστεύσασαι δτι ό θεός, αληθής ων, ου στερήσει της του πνεύματος δωρεάς αυτάς, ει παραμείνωσιν έως τέλους είς την προς αυτόν δια πάσης σπουδής λατρείαν καΐ άναμονήν, αλλά καταξιωθήσονται της ουρανίου χάριτος ως έτι εν σαρκί τυγχάνουσι και της αιωνίου ζωής τεύξονται. 60 Και ούτως κινοΰσιν δλην την άγάπην αυτών προς τον κύριον, άρνη- 29,5 σάμεναι πάντα και αυτόν μόνον εν πολλή επιθυμία και πείνη και δίψη προσδοκώσαι, καί την άνάπαυσιν και παράκλησιν της χάριτος έκδεχόμεναι πάντοτε και επί μηδενί του κόσμου τούτου παρακαλούμε ναι και άναπαυόμεναι καί δεσμούμεναι εκουσίως, αλλά πάντοτε τοις ύλικοΐς 65 λογισμοϊς άντιλέγουσαι την του θεού βοήθεια ν καί άντίληψιν μόνον προσδοκώσιν, οπότε ταϊς τοιαύτη ν σπουδή ν και προαίρεσιν καί ύπομονήν άναδεχομέναις ψυχαϊς αυτός ό κύριος ήδη κρυπτώς σύνεστι καί βοηθεϊ καί διαφυλάττει και υποστηρίζει είς έκαστο ν της αρετής καρπό ν. καν εν πονώ καί θλίψει τυγχάνωσι, καν εν έπιγνώσει αληθείας καί φανε70 ρώσει ψυχής, ουδέπω εκομίσαντο την χάριν του πνεύματος και την άνάπαυσιν της επουρανίου δωρεάς, καί εν πληροφορία ουκ ήσθοντο ein Verzagen des αγωνιστής, als den der M nch sich versteht. Kl.-B.,5.44, 19: (ψυχή) άκηδιώσα ή ολιγωρούσα καί τηςελπίδοςέλαττουμένη; Kl.-B., S. 48,19 ολιγωρία neben ανυπομονησία und απελπισμός (wie hier). — Bei Callinicus, Vita S. Hypatii 112 setzt der Heilige dem,.Mutloswerden" die προθυμία entgegen (Ed. Bonn. 1895, p. 75,51). Vgl. auch Marcus Diaconus, Vita PorphyriiGaz. 19 (Ed. Bonn. 1895, p. 17,17). 46 cf. Tit l, 2. 48 cf. I Cor l, 8. 49 Joh 3, 33. 51 άνακρίνονσιν: S. zu H 9, 8. 54 άκριβείφ: S. zu H 4, 1. λεπτότητας: S. zu H 16, 5. 58 cf. EMDFG 41 λαμβάνω] λαμβάνων F 45 άνενδεώς] χ άνενδότως D1 i. m. 2 46 θεοΰ] + καί M 49 αληθής ] αληθώς F f 54 ακρίβεια] ακριβολογία M f | άγχουσιν] + έαυτάς i. m. D1 56 παραμείνωσιν] τταραμένωσιν F 63 του κόσμου τούτου] 312 D f 70 ούδέττω] ουδέποτε Μ

237

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

ταύτης δια την του θεού άρρητον σοφία ν καΐ τα ανεκδιήγητα κρίματα, Μ 72ο δοκι/μάζοντος διαφόρως τάς τπστευούσα$ ψυχάς καί εις την εκ θελήματος καί προαιρέσεως άγάττην άποσκοπουντος. οροί γαρ και μέτρα καί σταθμοί της αυτεξουσίου προαιρέσεως είσι καί του θελήματος της 75 αγάπης και της εις πάσας τάς αγίας αυτού έντολάς όση δύναμις διαθέσεως· καί ούτως άναπληρουσαι αί ψυχαί το της αγάπης αυτών καί οφειλής μέτρον, της βασιλείας καί της αιωνίου ζωής καταξιοϋνται. 29,6 Δίκαιος γαρ εστίν ό θεός καί δίκαια τα κρίματα αυτού καί >προσωποληψία παρ' ούτω ουκ εστίν<, άλλα κατά άναλογίαν των ευεργεσιών, so ήτοι σωματικών ήτοι πνευματικών ήτοι γνώσεως ήτοι συνέσεως ή διακρίσεως, ά καί Ιν τη φύσει των ανθρώπων ό θεός διαφόρως ένέθηκεν. εκαστον κρίνων τους καρπούς της αρετής επιζητήσει καί κατ' άξίαν αποδώσει έκάστω κατά τα έργα αυτού εν ημέρα κρίσεως· >ήξει γάρ< φησί >καί αποδώσει έκάστω κατά τα έργα αύτοο<· καί >δυνατοί δυ- 85 νατώς έτασθήσονται · ό γαρ ελάχιστος συγγνωστός εστίν ελέους <. καί ό κύριος λέγει· >δοολος ό γ νους το θέλημα του κυρίου αυτού καί μη ποιήσας δαρήσεται πολλάς· ό δε μη γνούς, ποιήσας δε άξια πληγών, δαρήσεται ολίγας, καί ώ πολύ παρέθεντο, περισσότερον άπαιτήσουσιν II Cor 10, 3. 71 cf. Hbr 6, 4. 72 cf. Rm 11, 33. 74 SQOI: Von όροι oder όρος των αμαρτιών, die durch stetes S ndigen schlie lich erf llt werden, spricht H 4, 21-23. 79 cf. PS 118, 137. 791. Rm 2, 11. 81 γνώσεως: S. zu H 7, 5. Wie hier (H 29,6) ausdr cklich zwischen dem Geistgeschenk und der κατά φυσική ν άκολουθίαν (wozu auch die δια των Θείων γραφών παιδεύσεως erworbene geh rt) gewonnenen γνώσις unterschieden wird, so reichen nach H 42, l die die Seele schm ckende γνώσις καί σύνεσις ohne πνεύμα θεού nicht aus, die σοφοί του κόσμου gegen die Feinde zu sch tzen. Die zur σοφία κοσμική geh rende γνώσις ist um der αληθής σοφία, der >μωρία του κηρύγματος< willen hinzuwerfen (H 17, 15). γνώσις bezieht sich nicht zuletzt auf die έπεισελθοϋσα κακία (Η 45, 1; vgl. H 51, 2). δια ύστέρησιν γνώσεως αληθούς begn gen sich l πλείστοι mit u erer Askese (H 53,6); wahre γνώσις geh rt also zum „Christen" hinzu; sie geh rt wie die »χαρίσματα ίαμάτων« und die άποκάλυψις nach H 45, 7 zu den von der τελεία κοινωνία, d. h. von der αγάπη unterschiedenen Charismen, γνώσις θεοϋ ist der προκοπή der παρά θεώ πλούσιοι vorbehalten (H 27, 5); auch die Tatsache der eigenen Gottesliebe will, in πόλεμοι, erkannt sein (H 51, 2). — Neben zahlreichen anderen Herleitungen der γνώσις kennt Clem. Alex. (Strom. V, I, 12, 2 [II, 334, 6]) auch ihre Bestimmung als einer δόσις παρά του θεοϋ; sie ist παρά του υίοϋ του θεοϋ παραδοθείσα καί αποκαλυφθείσα (ebd. VI, VII, 61, 1 [II, 462, 23]). Deutlicher bezieht Origenes, Jerem. Horn. VIII, 5 (III, 60, 28), die γνώσις unter die Charismen ein, von denen Jes 11, 2f. handele. hnlich Hist. Laus. c. 4, p. 19, 25 von Didymus: χάριτι έκεκόσμητο γνώσεως; ihre sittliche Voraussetzung nennt Hist. Laus. c. 41, p. 129, 13: έλευθερωθέντες μεν πάσης αμαρτίας, εντός δε καΐ γνώσεως γενόμενοι. Der Rang der πάνσοφος περί θεού γνώσις als κεφάλαιον των αρετών hervorgehoben in Hist, monachorum 16, 15 (ed. Preuschen. p. 74, 20). 811. διακρίσεως: S. zu H 4, 1. 841. Rm 2, 6. K M D F G 80 ευεργεσιών] + αύτοΟ F 82/83 εν-κρίνων] < F 84|τά] < D

81 συνέσεως ή διακρίσεως] 321 F 87 ό2] < Μ

238

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

90 αυτόν<. την δε γνώσιν και σύνεσιν διαφόρω$ νοεί, ήτοι κατά χάριν και δόμα έττουράνιον του πνεύματος ήτοι κατά φυσικήν άκολουθίαν συνέσεως ή διακρίσεως και δια των θείων γραφών τταιδεύσεως. έκαστος γαρ τους καρπούς άπαιτηθήσεται της αρετής κατά άναλογίαν των παρά θεού γενομένων είς αυτόν ευεργεσιών ήτοι φυσικών ήτοι εκ θείας χάριτος 95 δεδομένων, αναπολόγητος τοίνυν εστί πας άνθρωπος παρά θεώ εν ήμερα κρίσεως· έκαστος γαρ καθ* δ εγνω τους καρπούς της πίστεως και αγάπης και πάσης αρετής της προς αυτόν εκ προαιρέσεως και θελήματος άνταπόδοσιν άπαιτηθήσεται, ήτοι δι' ακοής ήτοι μηδέποτε λόγον άκουσας θεού. 100 Αποσκοπούσα γαρ ή πιστή και φιλαλήθης ψυχή είς τα άποκείμενα 29,7 αιώνια αγαθά τοις δικαίοις καΐ είς την άρρητον της μελλούσης έπιφοιταν θείας χάριτος εύεργεσίαν, άναξίαν έαυτήν και την σπουδήν αυτής και πόνον και κάματον ηγείται προς τάς άρρητους επαγγελίας του πνεύματος, ούτος εστίν ό πτωχός τω πνεύματι, δν ό κύριος μακαρίζει· ούτος 105 εστίν ό πεινών και δίψων την δικαιοσύνην ούτος εστίν ό συντετριμμένος την καρδίαν. οί τοιαύτην προαίρεσιν άναλαμβάνοντες και σπουδήν και πόνον και πόθον αρετής και έως τέλους εν ούτω διαμένοντες, της ζωής και της αίωνίου βασιλείας έπιτυχεΐν εξ αληθείας δυνήσονται. μη τοίνυν τις των αδελφών κατεπαιρέσθω του αδελφού και είς οΐησιν προκοπτέτω, no υπό της κακίας ύποκλεπτόμενος, ως δτι ,,ίδού εγώ χάρισμα πνευματικόν κέκτημαι"· ουκ εστί γαρ άξιον ταύτα Χριστιανούς ένθυμεϊσθαι. τί γαρ ποιεί ή αυριον ε!ς εκείνον, ουκ οΐδας* καί ποίον τέλος εκείνου και ποίον το σον, αγνοείς, αλλ' έκαστος έαυτώ προσεχών άνακρινέτω την ιδίαν συνείδησιν / πάντοτε και δοκιμαζέτω το έργον αυτού της καρδίας, ποίαν Μ 721 85f. Sap 6, 6. 87If. Lc 12, 47 f. 92 γραφών: S. zu H 9, 1. 94 φυσικών: S. zu H 6, 3. Die φυσικά hier ausdr cklich zu den εύεργεσίαι Gottes gerechnet; die φυσικά κινήματα bleiben trotz einwohnender αμαρτία erhalten (H 17, 6). Die φυσική ακολουθία συνέσεως (Η 29, 6, Z. 91 f.) geht auf die innere Logik der rationalen Erkenntnis. 95 cf. Rm 2, 1. 96 ήμερα κρίσεως: cf. Mt 10, 15. Der Gedanke an den Gerichtstag H 15, 19 s ndenhindernd. H 44, 9 l t εν εκείνη τι) ήμερα das hier empfangene αγαθόν zur ζωή des Menschen werden. Vgl. zu H 6, 7 κρίσεως, ήμερα της διαγνώσεως im redaktionellen Schlu H 50, 4. 100 φιλαλήθης: S. zu H 10, 1. Die ψυχή φιλαλήθης gr bt, bis sie die festen Gedanken des Glaubens Christi findet (Kl.-B., S. 38, 7); einmal kann es gar hei en, die von σκότος gereinigte Seele habe in sich τον αληθινόν Χριστόν (ebd. S. 39, 3). — Das φιλαλήθως Beten Voraussetzung f r die Hilfe des άγιον πνεύμα bei Euagrius Ponticus, De oratione 62 (MPG 79, 1180C); vgl. dazu Ir. Hausherr, Le traite de l'oraison d' fivagre le Pontique (Pseudo Nil), Revue d' ascetique et de mystique 15, 1934, S. 34-93; 113-170. 103 επαγγελίας: S. zu H 4, 16. 104f. Mt 5, 3. 6. lOef. cf. K M D F G 90 δε] + καί Μ 94 φυσικών ήτοι] < D, add. i. m. D1 97 προς] < F 98 άνταττόδοσιν] άνταττοδώσειν F 101 δικαίοις] πιστοϊς Μ, δικαίοις i. m. M 108 ηγείται] + καί M, delevit ? M | επαγγελίας] αγγελίας F 112 ή] < Mf 114 καρδίας] + καί F 239

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

σπουδή ν και αγώνα ό νους έχει ττρό$ τον θεόν. και εις τον τέλειου σκοπόν us της ελευθερίας καί απάθειας και της καταπαύσεως του πνεύματος άποσκοττών, άπαύστως τρεχέτω και άόκνως, εν μηδενΐ χαρίσματι ή και δικαιώματι πληροφορούμενος. δόξα και τφοσκύνησι$ πατρΐ και υίώ καί άγίω ιτνεύματι els του? αίώνας. αμήν. PS 50, 19. 109 οίησιν: S. zu Η 20, 3. lllfl. cf. Jac 4, 14. 116 ελευθερίας: S, zu H 2, 3. απάθειας: S. zu H 2, 4 απαθές. Als erreichbare Voraussetzung der Charismen Hist, monachorum 8, 15 (ed. Preuschen, p. 37, 2). καταπαύσεως: κατάπαυσις neben χαρά εν αγαλλιάσει πνεύματος αγίου auch H 65, 4 als letztes Ziel der Seele. 117 δικαιώματι: Hier nicht wie H 4, 6 als δικαίωμα σαρκός abgewertet, sondern mit χάρισμα in gleicher Front. 118 πληροφορονμενος: Zur Warnung vor dem vorzeitigen πληροφορεϊσθαι im Sinne von „Sichersein" s. zu H 10, 3 έπληροφορήθησαν. In H 40, 6 bedeutet πληροφορησαι λόγον einfach λαλήσαι λόγον. KMDFG

116 του] + αγίου F

117 καί2] < MDG ΟΜΙΛΙΑ Λ.

9,1

Οί τον λόγον άκούοντε$ έργον του λόγου εν ταΐ$ εαυτών ψυχαϊς όφείλουσιν έττιδείξαο-θαΓ ό λόγος γαρ του θεού ουκ εστί λόγος αργός, αλλ' έργον έχει εις την ψυχήν γιγνόμενον δια τούτο γαρ και έργον λέγεται, ίνα το έργον ευρέθη εν τοις άκούουσι. τταράσχοι τοίνυν ό κύριος το 5 έργον της αληθείας εν τοις άκούουσιν, ίνα ό λόγος έγκαρττος ευρέθη εις ημάς. ώσττερ γαρ σκιά προάγει το σώμα (ή σκιά δε το σώμα δήλοι, και ή αλήθεια το σώμα εστί), τον αυτόν τρόπον και ό λόγος ώσπερ σκιά τυγχάνει της αληθείας του Χρίστου* προάγει δε ό λόγος την άλήθειαν. ιο Οί επί γης πατέρες εκ της εαυτών φύσεως γεννώσι τέκνα εκ του σώματος αυτών και της ψυχής και γεννηθέντα πάση σπουδή επιμελώς παιδεύουσιν ως εαυτών τέκνα, έως τέλειοι άνδρες γένωνται και διά3 λόγος: S. zu Η 5, 6 (Ζ. 153) λόγος του κυρίου. 6 αληθείας: S. zu H 12, 17. 9 σκιά: Wie hier das „Wort" σκιά der Wahrheit ist, so sind H 33, 4 πάντα τα φαινόμενα eine σκιά der αληθινά πράγματα der Seele. H 47 l t die alttestamentlichen Ordnungen und Geschehnisse τύπος καί σκιά της αληθείας sein (H 47, 2. 9. 16); σκιά του νόμου Η 35, 1; δια σκιας καί εικόνος ist im Gesetz geredet (H 44, 4); τοϋτο έπλήρου την της σκιας είκόνα (Η 47, 3). Ebenso sind H 50, 3 die alttestamentlichen Wunder τύπος καί σκιά των αληθινών πραγμάτων, soda ή σκιά Η 50, 4 einfach f r „Altes Testament" stehen kann: Ei ouv είς την σκιάν τοσούτον έξεχύθη το πνεύμα το άγιον, πόσω μάλλον είς την καινήν διαθήκην, είς τον σταυρόν, εις την ελευσιν του Χρίστου. Dagegen verk ndigte nach H 32, 4 ό νόμος ο παλαιός als σκιά της καινής διαθήκης zwar die Wahrheit, άλλα >διακονίαν πνεύματος< ουκ εϊχεν. — Gregor v. Nyssa (Hohel. Komm., or. V, p. 148, 9) unterscheidet το τυπικόν της διδασκαλίας, das GeK M D F G 5 / 6 ό κύριος το έργον] 3412 Μ νηθέντα] γεννηθέντες Μ 13 έως] + ου F

11 γεννώσι] + τα Μ

240

Download Date | 5/4/12 9:12 PM

12 γεν-

σπουδή ν και αγώνα ό νους έχει ττρό$ τον θεόν. και εις τον τέλειου σκοπόν us της ελευθερίας καί απάθειας και της καταπαύσεως του πνεύματος άποσκοττών, άπαύστως τρεχέτω και άόκνως, εν μηδενΐ χαρίσματι ή και δικαιώματι πληροφορούμενος. δόξα και τφοσκύνησι$ πατρΐ και υίώ καί άγίω ιτνεύματι els του? αίώνας. αμήν. PS 50, 19. 109 οίησιν: S. zu Η 20, 3. lllfl. cf. Jac 4, 14. 116 ελευθερίας: S, zu H 2, 3. απάθειας: S. zu H 2, 4 απαθές. Als erreichbare Voraussetzung der Charismen Hist, monachorum 8, 15 (ed. Preuschen, p. 37, 2). καταπαύσεως: κατάπαυσις neben χαρά εν αγαλλιάσει πνεύματος αγίου auch H 65, 4 als letztes Ziel der Seele. 117 δικαιώματι: Hier nicht wie H 4, 6 als δικαίωμα σαρκός abgewertet, sondern mit χάρισμα in gleicher Front. 118 πληροφορονμενος: Zur Warnung vor dem vorzeitigen πληροφορεϊσθαι im Sinne von „Sichersein" s. zu H 10, 3 έπληροφορήθησαν. In H 40, 6 bedeutet πληροφορησαι λόγον einfach λαλήσαι λόγον. KMDFG

116 του] + αγίου F

117 καί2] < MDG ΟΜΙΛΙΑ Λ.

9,1

Οί τον λόγον άκούοντε$ έργον του λόγου εν ταΐ$ εαυτών ψυχαϊς όφείλουσιν έττιδείξαο-θαΓ ό λόγος γαρ του θεού ουκ εστί λόγος αργός, αλλ' έργον έχει εις την ψυχήν γιγνόμενον δια τούτο γαρ και έργον λέγεται, ίνα το έργον ευρέθη εν τοις άκούουσι. τταράσχοι τοίνυν ό κύριος το 5 έργον της αληθείας εν τοις άκούουσιν, ίνα ό λόγος έγκαρττος ευρέθη εις ημάς. ώσττερ γαρ σκιά προάγει το σώμα (ή σκιά δε το σώμα δήλοι, και ή αλήθεια το σώμα εστί), τον αυτόν τρόπον και ό λόγος ώσπερ σκιά τυγχάνει της αληθείας του Χρίστου* προάγει δε ό λόγος την άλήθειαν. ιο Οί επί γης πατέρες εκ της εαυτών φύσεως γεννώσι τέκνα εκ του σώματος αυτών και της ψυχής και γεννηθέντα πάση σπουδή επιμελώς παιδεύουσιν ως εαυτών τέκνα, έως τέλειοι άνδρες γένωνται και διά3 λόγος: S. zu Η 5, 6 (Ζ. 153) λόγος του κυρίου. 6 αληθείας: S. zu H 12, 17. 9 σκιά: Wie hier das „Wort" σκιά der Wahrheit ist, so sind H 33, 4 πάντα τα φαινόμενα eine σκιά der αληθινά πράγματα der Seele. H 47 l t die alttestamentlichen Ordnungen und Geschehnisse τύπος καί σκιά της αληθείας sein (H 47, 2. 9. 16); σκιά του νόμου Η 35, 1; δια σκιας καί εικόνος ist im Gesetz geredet (H 44, 4); τοϋτο έπλήρου την της σκιας είκόνα (Η 47, 3). Ebenso sind H 50, 3 die alttestamentlichen Wunder τύπος καί σκιά των αληθινών πραγμάτων, soda ή σκιά Η 50, 4 einfach f r „Altes Testament" stehen kann: Ei ouv είς την σκιάν τοσούτον έξεχύθη το πνεύμα το άγιον, πόσω μάλλον είς την καινήν διαθήκην, είς τον σταυρόν, εις την ελευσιν του Χρίστου. Dagegen verk ndigte nach H 32, 4 ό νόμος ο παλαιός als σκιά της καινής διαθήκης zwar die Wahrheit, άλλα >διακονίαν πνεύματος< ουκ εϊχεν. — Gregor v. Nyssa (Hohel. Komm., or. V, p. 148, 9) unterscheidet το τυπικόν της διδασκαλίας, das GeK M D F G 5 / 6 ό κύριος το έργον] 3412 Μ νηθέντα] γεννηθέντες Μ 13 έως] + ου F

240

11 γεννώσι] + τα Μ

12 γεν-

δοχοι και κληρονόμοι, τοις γαρ πατράσιν εξαρχής σκοπός και σπουδή 15 πασά γίγνεται προς το γεννήσαι τέκνα και σχεΐν κληρονόμους, και ει μη έγέννησαν, μεγίστην λύπην και όδύνην αν εΐχον, ώστε πάλιν γεννήσαντες χαράν εσχον · χαίρουσι δε καί οι συγγενείς και οι γείτονες. τον go,2 αυτόν τρόπον και ό κύριος ημών Ιησούς Χριστός περί της του ανθρώπου σωτηρίας φροντίσας πασαν οίκονομίαν και σπουδήν έπετέλεσεν εξ 20 αρχής δια πατέρων, πατριαρχών, δια νόμου και προφητών, εσχατον καί αυτός παραγενόμενος και σταυρού αισχύνης καταφρονήσας υπέμεινε θάνατον, και ούτος όλος ό κάματος και ή σπουδή αυτού γέγονεν, όπως γέννηση εξ εαυτού, εκ της έαυτοϋ φύσεως τέκνα εκ του πνεύματος, άνωθεν εύδοκήσας γεννηθήναι εκ της έαυτοϋ θεότητος. και ώσπερ οί πατέ25 ρες ούτοι, εάν μη γεννήσωσι λυπούνται, ούτως και ό κύριος άγαπήσας το γένος των ανθρώπων, ως ιδίαν εικόνα ήθέλησεν αυτούς εκ του έαυτοϋ σπέρματος γεννήσαι της θεότητος. ει τίνες ούν μη θελήσωσιν εις τοιαύτη ν γέννησιν έλθεΐν και εκ της γαστρός του πνεύματος της θεότητος γεννηθήναι, πολλήν λύπην ό Χριστός άναδέχεται, παθών δΓ αυτούς και so ύπομείνας, ίνα τούτους σώση · πάντας γαρ ανθρώπους θέλει ό κύριος 30,8 της γεννήσεως καταξιωθήναι ταύτης, υπέρ πάντων γαρ απέθανε και πάντας εις ζωήν έκάλεσε. ζωή δε εστίν ή άνωθεν εκ του θεού γέννησις. άνευ γαρ ταύτης ζήσαι ψυχήν αδύνατον, ως φησιν ό κύριος· »εάν μη τις γεννηθή άνωθεν, ου δύναται ίδεϊν την βασιλείαν του θεού«, ώστε 35 πάλιν όσοι πιστεύουσι τόρ / κυρίω και προσερχόμενοι καταξιουνται Μ ?8 της γεννήσεως ταύτης, χαράν έμποιοΰσι καί μεγίστη ν άγαλλίασιν εν setz, als σκιά των μελλόντων αγαθών von αυτή ή είκών των πραγμάτων. 19 οίκονομίαν: S. zu Η 15,7. 20 πατερών: Wie hier Werkzeuge der Heils konomie, so sind ο! πατέρες, oi πατριάρχαι, l προφήται mit Aposteln und M rtyrern H 53, 2 Vorbilder der Bew hrung εν ταϊς θλίψεσιν; sie sind darum — in gleicher Verbindung — die φωστήρες απλανείς, die die Nacht des Lebens erleuchten (H 53, 12). Ihr κάματος, wie der des κύριος, ging darauf, τον θεό ν τοις άνθρώποις γνωρισθήναι (Η 53, 4). ο! άνωθεν εξ αρχής πατέρες ήγωνίσαντο den άγων εν τω ένδοτάτω άνθρώπφ (Η 53, 6). Sie hatten εν τοις φαινομένοις Weib, Kind und Besitz, aber ό νους αυτών ανώτερος fjv του κόσμου (Η 53,16). μετά πάντων των αγίων πατέρων war ή είρήνη του Κυρίου (Η 51, 3). Mit all dem sind sie Lebensvorbilder, nicht eigentlich Lehrautorit t. νόμου: Ist hier mit Patriarchen und Propheten das Gesetz Mittel der Heils konomie Christi, so ist im allgemeinen nur der πνευματικός νόμος im Herzen (H 37, 11), nicht das (H 37, 3 zitierte) alttestamentliche Gesetz (H 30, 8; 32, 5), der κατά φύσιν πνευματικός νόμος (Η 37, 4), der nach H 46, 5 διάκρισις, γνώσις, φρόνησις, πίστις, αγάπη und die brigen άρεταί umfa t und in der Seele gefunden wird. S. auch zu H 13 νόμον δικαιοσύνης. 23 γεννήβΐ): S. zu H 8, 6 θαρρεί τω υΐω του θεοϋ ως πατρί. M nche als υίοΐ γνήσιοι τον εαυτών πατέρα τον Χριστόν περιμένοντες in der Hist, monachorum, prol. 7 (ed. Preuschen, p. 3, 1). Vgl. Euagrius Ponticus, Nonnenspiegel5(ed. GressmannTU39/4, S. 146): μέμνησο Χρίστου του γεννησαντός σε. τέχνα: K M D F G 14 σκοπός καί] < My 23 έαυτοϋ1] αϋτοϋF 23/24 τέκνα - θεότητος] < F 24 έαυτοϋ] αύτοϋ D 25 λυπούνται] λυπώνται D 30 κύριος] + σωθηναι καί F 32 του] < Μ 35 πιστεύουσι] πιστεύσουσι FG 36 μεγίστην] μεγάλην D 16 Domes, Makarios

24!

ούρανοϊς τοις γεννήσασι γονευσι, πάντες τε άγγελοι και δυνάμεις άγίαι χαίρουσιν επί τη ψυχή τη εκ πνεύματος γεννηθείση και γενομένη ττνεομα. τούτο γαρ το σώμα ομοίωμα τυγχάνει της ψυχής, ή δε ψυχή είκών τοο πνεύματος υπάρχει, και ώοττερ το σώμα χωρίς της ψυχής 40 νεκρόν εστί, μηδέν δυνάμενον διοπτράξασθαι, ούτως χωρίς της επουρανίου ψυχής, του θεϊκού πνεύματος, νεκρά τυγχάνει από της βασιλείας ή ψυχή, μηδέν δυναμένη διαπράξασθαι των του θεού άνευ του πνεύματος. 80.4 "£λ)σπερ γαρ ό εικονογράφος προσέχει τω προσώπω του βασιλέως και 45 γράφει, και έπάν εξ εναντίας ή το πρόσωπον του βασιλέως προσέχον ούτω γράφοντι, ευκόλως και καλώς εκείνος ζωγραφεϊ την εικόνα· έπάν δε άποστρέψη το πρόσωπον, ου δύναται γράψαι δια το μη ατενίζει ν αυτό τω γράφοντι, — τον αυτόν τρόπον και ό καλός ζωγράφος Χριστός τοις πιστεύουσιν ούτω και άτενίζουσι διαπαντός προς αυτόν ευθέως ζωγραφεϊ 50 κατά την εικόνα αύτοϋ έπουράνιον άνθρωπον εκ του αυτού πνεύματος, εκ της υποστάσεως αυτού, του φωτός του άνεκλαλήτου, γράφει εικόνα ούράνιον και δίδωσιν αύτη τον καλόν και αγαθόν αυτής νυμφίον. ει τις ουν ουκ ατενίζει διαπαντός προς αυτόν, των πάντων ύπεριδών, ου μη γράψη ό κύριος αυτού την εικόνα εκ του εαυτού φωτός, χρή τοίνυν 55 άτενίζειν ημάς εις αυτόν, πιστεύοντας και αγαπώντας αυτόν, πάντα ρίψαντας και ούτω προσέχοντας, ίνα γράψας την εαυτού εικόνα την έπουράνιον άποστείλη εν ταϊς ψυχαΐς ημών, και ούτως φορέσαντες τον Χριστόν ζωή ν αΐώνιον λάβωμεν και άπεντευθεν πληροφορηθέντες άναπαώμεν. 60 80.5 "Ούσπερ το νόμισμα του χρυσίου εάν μη λαβή και έντυπωθή την βασιλικήν είκόνα, οΰτε είς έμπορίαν απέρχεται ούτε εις βασιλέως θησαυρούς άποτίθεται, αλλά άπόβλητον τυγχάνει, ούτως και ή ψυχή εάν μη εχη εικόνα του επουρανίου πνεύματος, εν φωτΐ άρρήτω Χριστόν έντετυπωμένον εν αυτή, ου χρησιμεύει είς τους άνω θησαυρούς και υπό 65 των εμπόρων της βασιλείας, των καλών αποστόλων απόβλητος γίνεται. S. zu Η 18, 7. 23ϊ. Job 3, 3. 7. 24 θεότητας: S. zu H 27, 17. 30 I Tim 2, 4. 32 ζωήν: S. zu Η 15, 32. 331. Job 3, 3. 37 άγγελοι: S. zu H 15, 2. 39 ομοίωμα: S. zu H 7, 7 μορφήν. Bei der Herleitung der Vorstellung vom Seelenbild vgl. Acta Andreae et Matthiae 17 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 86, 10): Hinter j edem Apostel steht ein Engel, καΐ ήσαν όμοιοι υμών τη ίδέα; Acta Thomae 112 (ebd. II, 2, p. 223, 10) im Lied von der Seele: όλον Ιμαυτόν έπ1 αυτήν (sc. der entgegengesetzten έσθής) έΟεασάμην, καΐ εγνων καΐ είδον 5Γ αυτής έμαυτόν. 40L 78f. Jac 2, 26. 47 ζωγραφεϊ: Vgl. Valentin bei Clem. Alex., Strom. IV, XIII, 90,2 (II, 287, 29): ττροσεϊπεν, ζωγράφον δε τήνΣοφίαν, ης το πλάσμα ή είκών. 51if.57f.61ff. cf. Rm 8, 29; cf.II Cor 3, 18. 51. 64 εικόνα: S. zu H12, l >κατ' είκόνα καΐ όμοίωσιν< θεοϋ. 52 υποστάσεως: S. zu H 4, 10. φωτός: S. zu H 14, 2 K M D F G ψ 38 χαίρουσιν] χορευουσιν F | επί] < D, add. i. m. D1 | εκ] + του D 41 χωρίς] <--' post ψυχής (42) D ψ 58 φορέσαντες] φορέσαντας D 61 ώσπερ] + yap ?F 62 βασιλέως] βασιλικούς Μ 242

70

75

80

85

και γαρ ό κληθείς και μη φορών το ένδυμα του γάμου ως αλλότριος έξεβλήθη είς το άλλότριον σκότος, μη φορών την εικόνα την επουράνιο ν. τούτο γαρ το ση μείον και σίγνον τυγχάνει του κυρίου, έντυττούμενον ταϊς ψυχαΐς, πνεύμα φωτός άρρητου υπάρχον, και ώσπερ εν πόλει ό νεκρός αχρείος και όλως μη χρησιμεύων τοις εκεί εστί, διό καΐ έκκομίζουσιν αυτόν έξω της πόλεως και κατατίθενται, ούτως και ψυχή ή μη φέρουσα την έπουράνιον του θεϊκού φωτός εικόνα, την ζωή ν της ψυχής, ώσπερ αδόκιμος και πάντη απόβλητος τυγχάνει* ου χρησιμεύει γαρ είς έκείνην την πόλιν των αγίων νεκρά ψυχή μη φορούσα φωτεινόν και Θεϊκόν πνεύμα, ώσπερ γαρ εν κοσμώ ζωή του σώματος ή ψυχή εστίν, οΰτως και εν τω αΐωνίω και έπουρανίω κοσμώ της ψυχής ή ζωή το πνεύμα της θεότητος υπάρχει' άνευ γαρ της ψυχής του πνεύματος ή ψυχή αυτή νεκρά τοις άνω και αχρεία υπάρχει. χρή τοί νυν τον ζητουντα 30,6 πιστευσαι και προσελ/θεϊν τω κυρίω, παρακαλεϊν, εντεύθεν λαβείν το Μ 725 θεϊκόν πνεύμα, αυτό γαρ εστίν ή ζωή της ψυχής, και δια τούτο εποιήσατο την ελευσιν ό κύριος, ίνα ζωήν εντεύθεν δω τη ψυχή το πνεύμα αύτοΰ. >εως< γαρ φησιν >εχετε το φως, πιστεύετε είς το φώς<. >ερχεται νύξ, δτε ούκέτι δύνασθε εργάζεσθακ. ει τις τοί νυν ουκ έζήτησεν εντεύθεν και έλαβε ζωήν τη ψυχή, το Θεϊκόν φως του πνεύματος, εν τω έξέρχεσθαι του σώματος εν τοις άριστεροϊς τόποις του σκότους ήδη αφορίζεται, είς βασιλείαν ουρανών μη εισερχόμενος, εν γεέννη το τέλος έχων μετά του διαβόλου και των αγγέλων αΰτοϋ. φως του Χριστού. 66 αποστόλων: S. zu Η 12, 17. 67f. Mt 22, 11 ff. OS cf. I Cor 15,49. 69 σημεΐον: S. zu H 8,3 σημεϊον του σταυρού δια φωτό$· σίγνον: Vgl. Η 38, 1: Die wahren Christen haben το σίγνον καΐ την ε!κόνα του βασιλέως. S. auch zu H 15, 35 ούράνιον σίγνον. 75 πόλιν: cf. Ape 11, 2. Die πόλις των αγίων als jenseitiges Ziel auch H 26, 23; 43, 4. Nach H 34, 2 ist ό κύριος selbst σκηνή καΐ πόλις der ψυχαί; doch hei en die Seelen der Menschen auch einmal πόλις θεοΰ (Kl.-B., S. 19, 4). In bertragenem Sinne redet H 46, 4 nach der himmlischen πόλις των αγίων auch von der πόλις του σώματος. S. auch zu H 12, 2. 82 ελενσιν: S. zu H 3, 4. 83 Joh 12, 36. 83f. Joh 9, 4. 85 έξέρχεσθαι: έξέρχεσθαι wird H 22; 43, 9 wie hier vom Scheiden der Seele aus dem Leibe gebraucht, H15, 51 und H 26, 19 vom Ausgehen der M nche aus der Welt (άττοτάσσεσθαι). — Ob bei m nchischem Verst ndnis auch an eine Verwendung des Wortes wie bei Clem. Alex. (Strom. VI, XIV, 109, l [II, 486, 19]: έξέλθτ) την σάρκα) und Origenes (Jerem.Hom.XVI,5 [111,137,28]: εάν έξέλθωμεν τον βίον) u. . zu denken ist (I Cor 5, 10) ? Ob Hbr 11, 8, der Auszug Abrahams, mitklingt ? 86 άριστεροϊς: Vgl. H 22, wo beim Ιξέρχεσθαι der Seele die άγγελοι αριστεροί, καΐ δυνάμεις σκότους ihr auflauern. Vgl. auch l αριστεροί άγγελοι bei Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 23, 3 (III, 114, 24), Valentin; τόποι αριστεροί ebd. 28 (III, 116, 20), Valentin; αί αριστερά! δυνάμεις ebd. 34, 1 (III, 118, 6). αφορίζεται: In gleichem Sinne sagt H 15, 2 von der gefallenen Seele: αφορίζεται της ζωής. 87f. cf. Mt 25, 41. EMDFG 69 το] < D | τυγχάνει] υπάρχει D και2] + ή DG 75 φορούσα] φέρουσα D f κύριος] < F 84 έζήτησεν] εζησεν F 16·

70/71 εν πόλει] < D 79 τοις άνω] < Μ

72 82 ό

243

"Η ώσττερ χρυσίον ή αργύριο ν, έπα ν έμβληθη τω πυρί, καθαρώτερον και δοκιμώτερον γίνεται καί ουδέν δύναται άλλοιώσαι αυτό, οίον ξύλα 90 ή χόρτος (πάντα γαρ έσθίει τα προσερχόμενα ούτω, πορ γαρ γίγνονται), ούτως και ή ψυχή εν τω πυρί του πνεύματος αναστρεφόμενη και τω θεϊκω φωτί, υπ' ούδενός τι κακόν πείσεται των πονηρών πνευμάτων εί δε και προσεγγίσει τι αύτη, αναλίσκεται υπό του επουρανίου πυρός του πνεύματος, ή ώσπερ πετεινόν έπάν εν Οψει πετασθη, άμέριμνόν εστίν 95 ως μηδέν δεδοικός θηρευτάς ή θηρία πονηρά (άνω γαρ που δν πάντων καταγελα), ούτω και ψυχή λαβοϋσα τάς πτέρυγας του πνεύματος και εις τα υψηλά των ουρανών πετομένη, πάντων ανωτέρα ούσα, πάντων 30,7 καταγελα. καί ό μεν >κατά σάρκα Ισραήλ <, τότε σχίσαντος Μωσέως την θάλασσαν, διήρχοντο κάτω. ούτοι δε τέκνα θεού δντες επάνω περιπα- ιοο τοοσιν έπϊ την θάλασσαν της πικρίας των πονηρών δυνάμεων το σώμα γαρ και ή ψυχή αυτών οίκος Θεού γεγόνασιν. 87 γεένντ)·. Von Stufen εν αύτη τη γεέννη spricht H 40, 3. τάς θλίψεις της γεέννης εντεύθεν δια των πειρασμών των υπό του πονηρού επαγόμενων παθεϊν αυτούς (die der μέλλουσα γεέννη entgehen wollen) δει, und so της αιωνίου γεέννης εντεύθεν άπαλλάττονται (Kl.-B., S. 49, 4). 92 πυρι: S. zu H 4, 11 πυρ γίνεται. 95 άμέριμνόν: Im allgemeinen berwiegt bei Symeon die Warnung vor der άμεριμνία: S. zu H 10, 2; ferner H 17, 7, wo selbst die Apostel trotz des Parakleten όλοτελώς ουκ ήσαν αμέριμνοι. Ausdr ckliche Polemik gegen die Meinung der τίνες, ότι μετά την χάριν άμεριμνία εστί της ψυχής Η 17, 8. Die volle άμεριμνία wird deshalb der πόλις των αγίων vorbehalten: έκεϊ γαρ ούκέτι εστί μέριμνα (Η 26, 23). 97!. cf. PS 54, 7. 97 πτέρυγας: Nach H 47, 2 gibt Christus πτέρυγας αγίου πνεύματος. Nach Η 52, 5 sind es die τέλειοι, die, Ιπτάμενοι καί κουφιζόμενοι υπό των πτερύγων του πνεύματος, εις τα Οψη της θεότητος (Η 52, 6) zu fliegen verm gen. Die Seelen der Christen την δλην ύπερίπτανται πονηρίαν (Η 44, 6); der reine νους gewinnt πτέρυγας πνευματικός und wird εις τον αέρα της θεότητος emporgehoben (Kl.-B., S. 17, 24); Η 2, 3 enth lt deshalb ein Gebet um die Taubenfl gel des Heiligen Geistes (vgl. H 5, 11; l, 9: τα πτερά των λογισμών των αξίων ψυχών). — Nach Gregor v. Nyssa ist die menschliche Natur gefl gelt geschaffen: πτερόεσσα καί ή του ανθρώπου κατεσκευάσθη φύσις (Hohel. Komm., or. XV, p. 448, 3). Die Vorstellung von den Seelenfl geln begegnet auch bei anderen M nchsschriftstellern, vgl. z. B. Apophth. patr. Joh. Kol. 14 (MPG 65, 208C), wo die πτερά πυρός der ersten M nchsgenerationen von den ασθενή καί αδύναμα der gegenw rtigen unterschieden werden. In noch weiter spiritualisierter Bedeutung bei Euagrius Ponticus, Cent. III, 56 (ed. Frankenberg, p. 227): Ή πνευματική γνώσίς εστί πτέρυγες του νοός, καί γνωστικός εστίν ό των πτερύγων νους; hnlich Hist. Laus. c. 55, ρ. 149, 17: (Silvania) διό καί ήδυνήθη ψευδωνύμου γνώσεως έλευθερωθεϊσα πτερωθήναι τη χάριτι των λόγων έλπίσι χρησταϊς έαυτήν δρνιν έργασαμένη πνευματικήν διαπεράσασα προς τον Χριστόν. In Umbildung findet sich der Gedanke bei Diadochus von Photike 100 (ed. des Places, p. 163, l f.), wonach die Seele von Engeln ber alle σκοτεινά! παρατάξεις hinweggetragen wird: Έπτέρωται γαρ ώσπερ τη πνευματική αγάπη. 99 I Cor 10, K M D F G 89 ή1] < D, add. i. m. D^D?) | έμβληθή] βληθή D 94 τι] < F 96 μηδέν] μη D (sequitur rasura 3 litterarum) 96/97 πάντων καταγελα] 21 D ψ

244

Εν εκείντ) τη ήμερα δτε επεσεν ό Αδάμ, ήλθεν ό θεός περίπατων εν τφ παραδείσω, εκλαυσεν, ως ειπείν, ίδών τον Αδάμ, και εΐρηκεν,,έκ 105 ποίων αγαθών ποία ήρετίσω κακά; εκ ποίας δόξης ποίαν αίσχύνην φορείς; τί σκοτεινός ει νυν; τί δυσειδής; τί σαπρός; εκ ποίου φωτός (ποίον) σκότος έκάλυψέ σε;" και πεσόντος τοο Αδάμ και αποθανόντος από του θεού, εκλαυσεν αυτόν ό ποιητής, άγγελοι, πασαι αί δυνάμεις, ουρανοί, γη, και πάντα τα κτίσματα έπένθησαν επί τω θανάτω και τη no πτώσει αυτοΰ' τον γαρ δοθέντα αύτοϊς βασιλέα δοΰλον είδον γεγονότα εναντίας και πονηρας δυνάμεως, σκότος τοίνυν ένεδύσατο εν τη έαυτοϋ ψυχή, σκότος πικρόν και πονηρόν έβασιλεύθη γαρ υπό του άρχοντος του σκότους, ούτος ην ό τραυματισθείς υπό των ληστών και ήμιθανής γεγονός, κατερχόμενος »από Ιερουσαλήμ είς Ιεριχώ«. και γαρ και Λα- 30,8 115 ζαρος, δ ν ό κύριος άνέστησεν, ό πολλής δυσωδίας γέμων ώστε μηδένα δύνασθαι τω μνήματι προσεγγίσαι, σύμβολον ην του Αδάμ του πολλήν δυσωδίαν εν τη ψυχή προσλαβόντος καί μελανιάς και σκότους πληρωθέντος. Άλλα συ, όταν ακούσης περί Αδάμ καί περί του τετραυματισμένου 120 καί του Λαζάρου, μη απόλυσης σου τον νουν ώσπερ είς δρη, αλλ' ένδον εν τη ψυχή σου γίγνου, ότι καί συ τα αυτά τραύματα καί την / αυτήν Μ ?28 δυσωδίαν καί το αυτό σκότος φορείς, εκείνου γαρ πάντες έσμέν υιοί τοο σκοτεινού γένους καί πάντες της αυτής δυσωδίας μετέχομεν. όπερ ουν πέπονθε πάθος εκείνος, τούτο πάντες εκ του σπέρματος Αδάμ δντες 125 πεπόνθαμεν. τοιούτο γαρ πάθος συμβέβηκεν, ως φησιν Ησαΐας· >ουκ 18. 99ί. Εχ14, 21 f. 100 cf. Job l, 12. 101 θάλασσαν: S. zu H 5, 6 (Z. 259). 108 άγγελοι: S. zu H 15, 2. 111 πονηρας δυνάμεως: S. zu H 6, 3 εναντίας δυνάμεως. Mit dem ττνεομα konfrontiert H 32, 4; als τα βάθη της καρδίας ersch tternde Macht H 43, 9, die durch Gott eingegrenzt wird (H 26, 3), die aber nicht geleugnet werden darf (H 27, 20). Zu den κακά τα σννέχοντα τον άνθρωπον rechnet H 53, 16 au er den κακά του κόσμου έξωθεν noch τάς πονηρας δυνάμεις ενδοθεν. ένεδύσατο: hnlich Η 43, 2: Die νεκροί αϊτό θεού haben το σκότος του αντικειμένου ένδεδυμένοι; Η 47, 6: ένεδύθη σκότος. Im brigen siehe zu H 2, 5 ενδύματα. 113 ληστών: Lc 10, 30. Die λησταί von Lc 10, 30 geh ren hier zum Bild des gefallenen Menschen, w hrend sonst ληστής die feindliche Macht im Innern der Seele bezeichnet. S. zu H 14, 2. 114 ff. Joh 11, 39. 122 viol: υΙός als Ursprungs- und Zugeh rigkeitsbezeichnung besonders nach semitischem Sprachgebrauch H 26, 24: είς οίον αν μέρος ρέψη το θέλημα της ψυχής, εκείνου γίνεται κτήμα καί υΙός. Η 27, 11: ε! θέλει τις, γίνεται υΙός του θεοϋ, είτε ιτάλιν υΙός άττωλείας. τέκνα φωτός sind die mit δόξα φωτός Θεϊκού bekleideten, vom κύριος erweckten, und τω Ιδίω φωτΐ erleuchteten Seelen (H 34, 2). πάντες οΐ της ζωής uloi zusammen mit V tern, Patriarchen, Propheten, Aposteln und M rtyrern εν ταϊς θλίψεστν εχαιρον (Η 53, 2); εΐ τοίνυν των τοιούτων (der genannten πατέρες usw.) υΙός καί κληρονόμος γενέσθαι KMDFG ψ 107 <ποΐον>] secundum CR, οίον KMDFG s. 1. D1 123 γένους] γεώδους Μ | αυτής] αύτοΰΡ 125 τοιούτο] KMG, τοιούτον D ( F ? )

116 δύνασθαι] + τίνα 124 πάντες] + l s. l. D1

245

εστί τραύμα ούτε μώλωψ ούτε πληγή φλεγμαίνουσα, ουκ εστί μάλαγμα έττιθεΐναι ούτε έλαιο ν, ούτε καταδέσμους ποιήσαι <. ούτως ανίατο ν τραύμα έτραυματίσθημεν, μόνω τω κυρίω δυνατόν θεραττεΰσαι αυτό. δια τούτο γαρ και δι' εαυτού ήλθεν, ότι μηδείς των αρχαίων, ούτε ό νόμος αυτός ούτε οί προφήται τούτο ήδυνήθησαν θεραπεΰσαι* ούτος δε μόνος έλθω ν 130 έθεράπευσε την ττληγήν έκείνην την άνίατον της ψυχής. Γίροσδεχώμεθα τοίνυν τον θεόν και κύριον, τον άληθινόν θεραττευτήν, ός μόνος δυνατός εστίν έλθών ϊάσασθαι τάς ψυχάς ημών, κεκοπιακώς ττολλά δΓ ημάς. κρούει γαρ αεί τάς θύρας των καρδιών ημών, ίνα άνοίξωμεν ούτω και είσελθών άναπαη εις τάς ψυχάς ημών, και νίψωμεν και 135 άλείψωμεν αυτού τους ττόδας, και μονήν παρ' ήμΐν ττοιήση. και γαρ έκεϊ όνειδίζει ό κύριος τον μη νίψαντα τους πόδας αυτού, και πάλιν άλλαχού λέγει' >ίδοΰ εστηκα επί την θύραν και κρούω, εάν τις άνοιξη μοι, και είσελεύσομαι προς αυτόν <. δια τούτο γαρ πολλά παθεϊν ύπέμεινε, δούς το εαυτού σώμα εις θάνατον και έξαγοράσας ημάς της δουλείας, ίνα έλθών 140 εν τη ψυχή ημών μονήν ποίηση παρ* αύτη. δια τούτο εκείνοις τοις εξ αριστερών εν τη κρίσει υπ' αυτού πεμπομένοις εϊς γέενναν μετά του διαβόλου φησίν ό κύριος· >ξένος ήμην και ου συνηγάγετέ με· έπείνων και ουκ έδώκατέ μοι φαγεϊν · έδίψων και ουκ έποτίσατέ με < ' ή γαρ τροφή αυτού και ή πόσις και άμφιον και στέγη και άνάπαυσις εν ταϊς ψυχαϊς 145 ημών εστίν, αεί τοίνυν κρούει, βουλόμενος είσελθεϊν προς ημάς. δεξώμεθα τοίνυν αυτόν και είσαγάγωμεν ένδον ημών δτι και ημών ή τροφή και ή πόσις και ή ζωή ή αίώνιος αυτός εστί. και πασά ψυχή ή μη δεξαμενή αυτόν ένδον νυν και άναπαύσασα, μάλλον δε άναπαεϊσα εν ούτω, εν τη βασιλεία των ουρανών μετά των αγίων κληρονομίαν ουκ έχει ούτε εις iso την επουράνιο ν πόλιν είσελθεϊν δύναται, αυτός δε, κύριε Ιησού Χριστέ, είσάγαγε ημάς είς αυτήν δοξάζοντας σου το όνομα συν πατρί και άγίω πνεύματι είς τους αίώνας. αμήν. βούλει (ebd.). 125Η. Jes l, 6. 128 θεραπεΰσαι: S. zu H 15, 30 Ιάσατο. 129 νόμος: S. zu H 13 νόμον δικαιοσύνης. 134f. Ape 3, 20. 135f. cf. Lc7,38. 136 JohU, 23. 136f. Lc 7, 44. 138L Apc 3, 20. 140 έξαγοράσας: S. zu H 11, 10. 143f. Mt 25, 42f. 149f. Eph 5, 5. 151 cf. Hbr 12, 22. K M D F G 128 έτραυματίσθημεν] έτραυματίσθη M cum CR 130 ούτος] αυτός F 131 την άνίατον της ψυχής] 3412 D ψ 136 ποίηση] <~ post καΐ1 F 137 1 1 όν6ΐδίζει] KM (D ?)G, ώνείδιζεν Χ Κ i. m., Χ Μ i. m., D F 138 και ] < F f 150 μετά των αγίων] < F 151 έττουράνιον] ούράνιον F 152 αυτήν] την βασιλείαν σου F 153 ττνευματι] + νυν καΐ αεί καΐ Μ | αίώνας] + των αίώνων Μ

246

ΟΜΙΛΙΑ Λ Α. Δει τον πιστεύοντα αίτεϊν τον θεόν, μεταλλαγήναι της προαιρέσεως 31,1 αύτοΰ μεταβολή καρδίας μεταβαλλόμενης από ττικρότητο5 είς γλυκασίαν, και μνημονεύειν πώς ό τυφλός ίάθη, ή αίμορροουσα ομοίως άψαμένη τοο 5 κρασττέδου ϊάσεως έτυχε, λεόντων φύσις ήμερώθη, πυρός φύσις ένεκρώθη, ττηγή ττικρά έγλυκάνθη. δτι το άκρως καλόν ό θεός εστί. ττρός δν οφείλεις συναγα/γεϊν τον νουν και τους λογισμούς και μηδέν άλλο έννοεϊν ή την Μ 729 ιτροσδοκίαν αύτοο καθοράν. "Ητω ουν ή ψυχή ως τέκνα ρεμβόμενα συνάγουσα και νουθετούσα 31,2 ίο τους OTTO της αμαρτίας έσκορτπσμένους λογισμούς, είσαγέτω εις τον οίκον του σώματος αυτής, αεί προσδοκώσα τον κύριον εν νηστεία καΐ αγάπη, πότε έλθών εξ αληθείας συναγάγη αυτήν, άδηλου δε τοο μέλλοντος όντος, έλττιζέτω πλέον έτι τω κυβερνήτη καλώς έττελΊτίζουσα και μνημονευέτω, πώς και 'Ραάβ ούσα μετά αλλοφύλων έπίστευσεν 15 Ίσραηλίταις καί μετ* αυτών κατηξιώθη· οί δε Μσραηλϊται τη αγάπη 3 πικρότητος: πικρότης als Bezeichnung f r den Zustand des menschlichen Herzens auch H 44, 8: Die τπκροί und άπιστοι werden in αγαθοί, χρηστοί und τπστοί verwandelt. Diese τπκρία ist Wirkung der S nde, auf die H 47, 8 die πικρίδες der Passahmahlzeit gedeutet werden; ή ψυχή πεπίκραται έκπιοϋσα τον Ιόν του όφεως καί όμοιωΟεϊσα τη πίκρα αύτοΰ φύσει (Η 47, 15). Η 11, 11 spricht von den σπέρματα πικρίας Satans in der Seele, πικρός ist also eines der kennzeichnenden Epitheta des σκότος und seiner Gestalten: H 47, 6 δρχοντες πικροί; Η 28, 2 θάλασσα της πικρίας του σκότους; Η 30,7 σκότος πικρόν; Η 35, 2 ζυγός ό πικρός των Ιργων της αδικίας; Η 41, 1 άβυσσος πικρίας; Η 44, 6 πικρά θάλασσα της αμαρτίας (vgl. Η 47, 13); Η 44, 7 πικροί πειρασμοί. Die von der κακία beherrschte Seele έγεύετο του πικροϋ καί του θανάτου und lernte so διακρϊναι το πικρόν από του γλυκέος (Η 40, 8). — Wegen der Einf hrung von κακία und άμαρτίαι in die Sch pfung Anrede des Propheten προς τους πικρότητα έσχηκότας εν τη ψυχή έναντίαν τη γλυκύτητι, ην ό θεός κατεσκεύασεν αύτη bei Origenes, Jerem. Horn. II, 1 (III, 17, 2). Anrede des κύριος an die Salome: πασαν φάγε βοτάνην, την δε πικρίαν εχουσαν μη φάγης im gypterevangelium bei Clem. Alex., Strom. Ill, IX, 66,2 (11,226,15). 41. Me 10, 46ff.; 5, 25ff. 5 Dan 6, 22; Dan 3, 24ff. 6 Ex 15, 25? 7 συναγαγεϊν. S. zu H 12, 15. — Vgl. Phil.-Evang. bei Epiphanius, Panarion haer. 26, 13, 2 (I, 292, 17): συνέλεξα έμαυτήν εκ πανταχόθεν ... καί συνέλεξα τα μέλη τα διεσκορπισμένα. 8 προοδοκίαν: S. zu Η 19, 1. 10 έσκορπισμένους: S. zu H 12, 15 συνάγει. 13 έπελπίζονσα: έλπίς, in der Tugendkette H 40, l zwischen πίστις und διακονία gestellt, ist von Symeon gern mit πεποίθησις verbunden (z. B. H 43, 3) und wird so — negativ und positiv — zu einem seiner Grundbegriffe; negativ in H 14, 2: ουκ έπελπίζει δε επί τοις καμάτοις αύτοΰ (in der Bedeutung von πληροφορεϊσθαι); positiv in H 31, 4: αί πισταΐ ψυχαΐ μόνω τω κυρίω έπελπίζουσιν αεί. έλπίς im Sinne von St tze der Hoffnung H 53, 16: ό Ίώβ πάσης της φαινόμενης ελπίδος ερημωθείς. 14ίί. K M D F Z G 2 Δεϊ] + ουν Ζ 6 πηγή πικρά έγλυκάνθη] < MD 10 λογισμούς] -J- καί D cum Rf 12 αυτήν] αυτούς F 13 έπελπίζουσα] έλπίζουσα D 14 μετά] + των F

247

είς Αίγυπτο ν μετεστράφησαν. ως ουν ουδέν έβλαψε την 'Ραάβ ή μετά των αλλοφύλων οΐκησις, αλλ' ή πίστις φκείωσε τη μερίδι των Ισραηλιτών, ούτως ουδέν βλάψει αμαρτία τους εν έλπίδι και ττίστει τον λυτρωτήν έκδεχομένους, δς παραγενόμενος μεταβάλλει τους λογισμούς της ψυχής και ποιεί αυτούς θεϊκούς, ουράνιους, αγαθούς, και διδάσκει την 20 ψυχήν ευχή ν αληθινή ν, άττερίσπαστον, άρέμβαστον. >μή φόβου, < φησιν >έγώ έμπροσθεν σου ιτορεύομαι και δρη όμαλιώ, θύρας χαλκάς συντρίψω και μοχλούς σίδηρους συνθλάσω<, και πάλιν >πρόσεχε< φησί >σεαυτώ, μήποτε γένηται ρήμα κρυπτόν εν τη καρδία σου άνόμημα< · >μή εΐπης εν τη καρδία σου' τοΰτο το έθνος πολύ και ίσχυρόν<. 25 81,3 Εάν μη ημείς χαυνωθώμεν και παραδώμεν τάς νομάς τοις άτάκτοις λογισμοΐς της κακίας, άλλα τω θελήματι ημών ελκωμεν τον νουν, βιαζόμενοι τους λογισμούς προς τον κύριο ν, πάντως ό κύριος τω θελήματι αύτοο έλεύσεται προς ήμας και εξ αληθείας συναγάγη ήμας προς εαυτόν πασά γαρ ή εύαρέστησις και ή διακονία εν τοις διαλογισμοϊς εστίν. 30 ώστε σπούδασον άρέσαι τω κυρίω προσδοκών αυτόν αεί εσωθεν, ζητών αυτόν εν τοις διαλογισμοϊς καί βιαζόμενος και άναγκάζων το εαυτού θέλημα και την προαίρεσιν προς αυτόν αεί άνατείνεσθαι. καί δρα πώς έρχεται προς σε καί μονή ν ποιείται παρά σοί. όσον γαρ συνάγεις τον νουν σου εις την ζήτησιν αυτού, πολύ πλέον αυτός αναγκάζεται υπό 35 της ϊδίας εύσπλαγχνίας καί χρηστότητος έλθεΐν προς σε καί άναπαοσαί σε. εστηκε γαρ θεωρών σου τον νουν, τους διαλογισμούς, τάς ενθυμήσεις Jos 2, Iff.; 6, 17. 25. 161. Ex 16 ? Num 14, 3 ? 17 μερίδι: S. zu H 12, 8 μέρει πονηρω. 19 μεταβάλλει: S. zu H 26, 5. 20 διδάσκει: Objekt des διδάσκειν ist hier ευχή αληθινή, Η 31, 4 αγάπη αληθινή; Subjekt ist hier und H 33, 2 der erwartete κύριος, H 27,5 ή χάρις. Aber auch l πόλεμοι διδάσκουσιν, was Satan ist, und αυτά τα πάθη των πολέμων διδάσκουσιν, sich Gott, dem σωτήρ, zu nahen (H 51, 2). Auf der anderen Seite hei t es von der παρεισελθούσα αμαρτία, sie sei von Jugend an mit jedem Menschen aufgewachsen, τα κακά έκδιδάσκουσα (Η 41, 1). 21 εΰχήν: S. zu H 3, 3. άρέμβαστον: S. zu H 4, 4 ρεμβασμών. 211!. Jes 44, 2; 45,2. 23f. Dtn 15, 9. 241. Dtn 7, 17 und 2,10 (cod. A). 30 διακονία: S. zu H 8, 4 διακονίαν του λόγου. 35 ζήτησιν: Die H 9, 10 auf die νοερά ουσία der Seele gerichtete ζήτησις gilt durchweg vielmehr dem κύριος (Η 9, 11; 11, 11; 31, 4; 46, 2 dem wahren Arzt), θεός (Η 15, 16; 27, 12; 38, 2; 51, 2) und dem πνεύμα (H 40, 3), wenn auch gelegentlich τα ανώτερα (Η 11, 8), ή δωρεά (Η 29, 3), ή χάρις (Η 50, 4) als Objekt angegeben sind. Die ζήτησις ist Pflicht (H 9, 13: ζήτησιν αυτού μόνου εν νφ εχωμεν) und wird erwidert durch ein Kommen der Gnade (H 50, 4: έπιζητούντος του ανθρώπου Ιρχεται ή χάρις προς αυτόν) und durch ein Zeigen des himmlischen θησαυρός προς προτροπήν της ζητήσεως (Η 27, 12), meist aber durch das Kommen des Herrn selbst (H 11, 11: είς τάς Ιπιζητούσας αυτόν ψυχάς); εμφανίζει εαυτόν (sc. ό θεός) τοϊς Χριστιανοΐς ... έκζητούσιν εν άληθεία (Η 38, 2). ζήτησις ist danach eine der Bezeichnungen f r die messalianische ευχή. 37 θεωρών: KMDFZG σου] < Fy αεί] < F

248

16 o v] < F | την] τη Μ 18 εν] Ιπ1 MF 24/25 άνόμημα30 διαλογισμοϊς] λογισμοϊς FZ 31 αυτόν αεί] 21 Ζ 33

40

45

50

55

επισκοπών πώς ζητείς αυτόν και ει εξ όλης της ψυχής σου, εί μη νωθρώς, εί μη άμελώς. και όταν ίδη την σπουδή ν σου προς την αυτού ζήτησιν, 31,4 τότε φανερουται και έπιφαίνεταί σοι και της αυτού βοηθείας μεταδίδωσι και την νίκην σοι ποιεί, ρυόμενός σε εκ των εχθρών σου. θεωρήσας yap πρότερον την σήν προς αυτόν ζήτησιν και ως δλην σου την προσδοκίαν αδιαλείπτως προς αυτόν έχεις, ούτως διδάσκει και δίδωσί σοι ευχή ν άληθινήν, άγάπην άληθινήν, ήτις έστϊν αυτός εν σοι πάντα γιγνόμενος, παράδεισος, >ξύλον ζωής<, μαργαρίτης, στέφανος, οικοδόμος, γεωργός, ποθητός, / απαθής, άνθρωπος, θεός, οίνος, >υδωρ ζών<, πρόβατον, Μ 732 νυμφίος, πολεμιστής, δπλον, »πάντα εν πασι« Χριστός, και ώσπερ το νήπιον ουκ οΐδεν εαυτό θεραπευσαι ή τημελήσαι, άλλα μόνον αποβλέπει προς την μητέρα, κλαΐον πότε σπλαγχνισθεϊσα τοΰτο άναλάβηται, ούτως αϊ πισταΐ ψυχαί μόνω τφ κυρίω έπελπίζουσιν αεί, πασά ν δικαιοσύνη ν ούτω άπονέμουσαι. ώσπερ γαρ χωρίς της αμπέλου το κλήμα ψύγεται, ούτως και ό άνευ Χρίστου δικαιουσθαι θέλων. ως >ό ληστής και ό κλέπτης εστίν ό μη δια της εισόδου είσερχόμενος, αλλά άλλαχόθεν άναβαίνων<, ως ό άνευ του δικαιουντος εαυτω δικαιούμενος. "Αρωμεν ουν το σώμα τούτο και ποιήσωμεν θυσιαστήριον καϊ έπι- 31,5 θώμεν επάνω πασαν ημών την ένθύμησιν. δεηθώμεν του κυρίου, ίνα S. zu Η 8, 3 θεωρίαν. 45 Gen 2, 9. 46 Job 4, 10f.; 7, 38. 47 I Cor 15, 28. Χριστός: Das Kommen Christi hatte zum Zweck Reinigung (H 17, 15) Auferweckung und Erleuchtung der Menschen (H 34, 2). Er salbt sie mit seinem Geist (H 44, 2), mit dem πυρ θείον (Η 43, 1); sein Blut gibt uns Fl gel des Geistes (H 47, 2); er befreit die Seele von jedem τταράτιτωμα (Η 53, 4); er l st die mit den Todesketten gebundene Seele (H 11, 12); er vollbringt im Menschen die eigenen Gebote (H 19, 2); er zeigt sich der Seele εν δυσΐ προσώποις, εν τε τοις στίγμασιν αύτοΰ καϊ εν τη δόξη του φωτός αύτοΟ (Kl.-B., S. 14, 15); als ζωγράφο? malt er sein Bild in die Seele (H 30, 4). Er ist ihr κυβερνήτης (Η 28, 2; 44, 7), ihr δεσπότης (H 28, 2), der άρχιερεύς (Η l, 6; 32, 5; 44, 4), der πρόδρομος ins Innere des Tempels hinter den Vorhang (H 37, 5), ihr νυμφίος (Η 52, 6), ihr Arzt (H 20, 6; 30, 9; 48, 3), der wahre Hirt (H 44, 3. 4), ό σοφός αρχιτέκτων (Kl.-B., S. 24, 12), der wahre K nig (H 44, 8; 16, 13); er hat das ganze Adamsgeschlecht mit seinem eigenen Blut aus der Knechtschaft der Finsternis erkauft (Kl.-B., S. 84, 5. 16; 89,19); er ist der wahre und himmlische Archon (Kl.-B., S. 100, 31), das wahre Brot (H47,11). Christus schuf alles und n hrt alle, gibt aber seinen τέκνα, εν οίς έμορφώθη, eigene τροφή (Η 14, 4 in Η 13). Er ist ό ζών λόγος (Η 47, 11), πατήρ (Η 16, 6). ό καινός άνθρωπος (Η 42, 3), ό έσχατο* Αδάμ (Η 28, 4), ό ήλιος της δικαιοσύνης (ebd.), εΙρήνη (Η 51. 1), κατοικητήριον της ψυχής (Η 19, 2), οίκος καϊ σκηνή καϊ πόλις (Η 34, 2); und, wie die k rzeren und l ngeren Hymnenreihen feiern, »πάντα εν πασι« Χριστός (hier und H 52, 7). — Zur hymnischen Doppelbedeutung vgl. Gregor v. Nyssa, Hohel. Komm., or. IV, p. 109, 4, wo der κύριος zugleich τεχνιτεύων τον οίκον καϊ Ολη της τέχνης γινόμενος ist; ό αληθινός γεωργός ebd. or. XV, p. 436, 18. 51 Joh 15, 4f. K D M F Z G 38 της] < F 39 εί] καϊ Z | άμελώς] ατελώς F ψ 50 έπελπίζουσιν] έλπίζουσιν ΜΖ 55 τοΰτο] < F 56 επάνω] < Μ | ένθύμησιν] + καϊ D cum R 249

πέμψη εξ ουρανού το αόρατο ν και μέγα πυρ και καταφάγη το θυσιαστήριον και πάντα τα εν ούτω, και πάντες οί ιερείς της Βάαλ πέσωσιν, αΐτινές είσιν αί αντικείμενοι ενέργειαι, και τότε οψόμεθα τον πνευματικόν ύετόν ως ίχνος ανθρώπου έρχόμενον εν ψυχή, ώοτε γενέσθαι εν ήμΐν την 60 του θεού επαγγελίαν, καθώς εΐρηται εν τω προφήτη· >άνορθώσω και ανοικοδομήσω την σκηνή ν Δαβίδ την πεπτωκυϊαν, και τα κατεσκαμμένα αυτής ανοικοδομήσω < · ίνα την εν νυκτι και σκότει διαιτωμένην ψυχήν εν μέθη αγνοίας τη ιδία χρηστότητι ό κύριος έπιλάμψη, και λοιπόν άνανήψασα εκείνη άπροσκόπως όδεύη, τα της ημέρας και ζωής έργα 65 επιτελούσα' εκείθεν γαρ τρέφεται ψυχή, ένθα και έσθίει, ήτοι εκ του αιώνος τούτου ήτοι εκ του πνεύματος του θεού. και ό θεός έκεϊ τρέφεται και ζή και αναπαύεται και αναστρέφεται. 31,6 Το λοιπόν έκαστος εί βούλεται, δοκιμάσει εαυτόν, πόθεν τρέφεται και που ζ ή και εν οίς εστίν, ΐν' ούτως νοήσας και την ακριβή διάκρισιν 70 κτησάμενος τη προς το αγαθόν ορμή τελείως εαυτόν έπιδώ. λοιπόν προσευχόμενος εν τη ευχή πρόσεχε σεαυτώ, επέχων τοις λογισμοϊς και ταϊς ένεργείαις πόθεν είσίν, εκ του θεού ή εκ του εναντίου, και τίς προσφέρει τροφή ν τη καρδία,' ό κύριος ή οι κοσμοκράτορες του αιώνος τούτου, και δοκιμάσασα και έπιγνουσα, ώ ψυχή, αίτοο τον κύριον εν 75 πονώ και ποθώ τροφήν ούράνιον καϊ αϋξησιν και εργασίαν Χρίστου κατά το είρημένον >ήμών δε το πολίτευμα εν ούρανοϊς ύπάρχεκ, και ουκ εν σχήματι και τύπω ως τίνες νομίζουσιν. ίδού γαρ των μόρφωσιν 52ΪΪ. Joh 10, 1. 55 θνσιαστήριον: S. zu H 8, 3. 55-59 III Reg 18. 57 πυρ: S. zu Η 12, 9 καίεις und zu H 13 Ende und H 4, 11. 59 ενέργειαι: S. zu H l, 6 ένέργειαν του σκότους. 60 ύετόν: Vgl. die ουράνια νέφη καϊ ΰετοί χάριτος Η 26, 10. εάν μη επιφανή ουράνια νέφη καϊ κατέλθτ) εξ ουρανού θετός, kann der Mensch keine rechten καρποί hervorbringen (H 26, 19). H 52, 1: ή yfj της ψυχής δεχόμενη όμβρον εξ ουρανού (Weihnachten). Vgl. auch H 52, 6. 61 ff. Am 9, 11. 64 μέθτ): S. zu H 8, 4 μεμεθυσμένον. 70 διάκρισιν: S. zu H 4, 1. 72 πρόσεχε: S. zu H 6, l ττροσέχειν τφ κυρίω. In anderer Verwendung negativ: ου προσέξουσιν άλλήλοις όφθαλμφ πονηρώ (Η 34, 2); positiv: προσέξει έτερος τω έτέρφ, Kai εν τω προσέχειν ευθέως πάλιν είς άλήθειαν εκλάμψουσιν (ebd.). Absolut: πρόσεχε καϊ γνώση (Η 48, 5); Πρόσεχε ακριβώς (Ερ. 2 [MPG 34, 412C]); (die ολίγοι) προσέχουσι καϊ προσδοκώσιν εκ του ουρανού (Η 51, 2). Η 40, 8: προσέσχεν ό νους προς τον θεόν. Umgekehrt von der Gottheit: προσέχει ούν αύτη ή θεότης τοις άνθρώποις (Η 40, 3). προσέχει ό κύριος Guten wie B sen (H 40, 4). S. auch zu H 33, 4. 74 κοσμοκράτορες: ct. Eph6,12. Vgl. H 21,5, wo die κοσμοκράτορες neben den άρχαί und έξουσίαι die Gegner sind, gegen die das messalianische Gebet Waffen erbittet. — Acta Philippi 144 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 86, 7J sind es die κοσμοκράτορες neben dem πονηρός δράκων, an denen die erbetene ένδοξος στολή und φωτεινή σφραγίς vor berleiten sollen. Vgl. auch Michaelis in ThWB III, 913. 76 εργασίαν: Vgl. H 26, 19 ber die Unzul nglichkeit der ίδία εργασία des Menschen. 77 Phil 3, 20. 78 μόρφωσιν: Hier in der Bedeutung von „blo er Schein" (vgl. K M D F Z G 57 το θυσιαστήριον] τα Θυσιαστήρια F 58 αΐτινές] οΐτινές F ψ 66 επιτελούσα] αποτελούσα F 68 ψ αναστρέφεται] διαστρέφεται F f 250

ευσέβειας μόνον εχόντων ό νους και ή διάνοια εοικε τω κοσμώ, ίδού ό 80 σεισμός και ό σάλος της προαιρέσεως αυτών, ή άστατος γνώμη, ή δειλία και ό φόβος, κατά το είρημένον »στενών καϊ τρέμων εση έττϊ της γης«, κατά την άπιστίαν και σύγχυσιν των άστατων λογισμών δσαι ώραι σαλευόμενοι ως οί λοιποί πάντες άνθρωποι, σχήματι δε μόνω και νοήματι διαφέρουσιν οί τοιούτοι του κόσμου και σωματικοΐς κατορθώμασι 85 του έξω ανθρώπου, τη δε καρδία και τω νω εν τω κοσμώ σύρονται, και δεσμοϊς γηΐνοις και μερίμνων / ανωφελών εμπεριέχονται, την εξ ουρανού Μ 733 είρήνην εν καρδία μη κτησάμενοι, καθώς φησιν ό απόστολος δτι »ή ειρήνη του Θεού βραβευέτω εν ταϊς καρδίαις υμών«, ήτις εστί βασιλεύουσα και άνακαινίζουσα τάς των πιστών διανοίας εν αγάπη θεοϋ και πάσης 90 της άδελφότητος. δόξα και προσκύνησις πατρί και υίφ και άγίω πνευματι είς τους αιώνας, αμήν. II Tim 3, 5), in H 16, 7 als „Gestalt". — Zu H 11, 2: (das έττουράνιον m/p) μορφοϊ εΙκόνα Ιττουράνιον είς την άνθρωττότητα, vgl. Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 57 (111,126,6): μόρφωση του πνευματικού. 81 Gen 4, 12. 82 σνγχνσιν: Vgl. H 9, 12: εάν δε ... εν γηίνοις λογισμοί; ή ψυχή άναφύρηται καϊ συγχέηται. 84 κατορθώμασι: S. zu H 6, 4. 871. Col 3, 15. 90 αδελφότητας: F r die M nchsgemeinschaft auch H 53, 11 und im sog. Gro en Brief: Ιερόν συγκρότημα καϊ στίφος αδελφότητας (ed. W. Jaeger, p. 234,4). Ebd. p. 256,6: περί δε της συναγωγής καϊ της Ιερας συγκροτήσεως των μοναστηρίων της άδελφότητος; vgl. p. 256, 16; 257, 1; 258, 9 (= Gregor v. Nyssa, De instituto christiano, p. 41, 20: ό της φιλοσοφίας χορός; ebd. ρ. 67, 6: το κοινόν της άδελφότητος ττλήρωμα; ebd. p. 68, 15: τους ιτροεστώτας του πνευματικού τούτου χοροϋ). Eine αδελφότητα ανδρών τε καϊ γυναικών sammelt nach Hist. Laus. c. 49, p. 144, 2 Sisinnius. K MD FZ G 82/83 δσαι ώραι σαλευόμενοι] καϊ κατά το όρώμενον, ως κάλαμος υπό ανέμου σαλεύονται καί είσιν μεν R 83 μόνω] μόνον Μ 86 ψ μερίμνων] λογισμών Μ 88 εστί] < Ζ 90 της] < Ζ | καϊ1] < F

ΟΜΙΛΙΑ Λ Β. Αί του κόσμου τούτου γλώσσαι διάφοροι είσΓ παντός γαρ έθνους 32,1 ιδία γλωσσά εστίν, οί δε Χριστιανοί μίαν καινήν γλώσσαν μανθάνουσι καί όλοι υπό μίαν σοφίαν παιδεύονται, Θεού σοφίαν, ου του κόσμου 5 τούτου ούτε του αιώνος του παρερχομένου. και ως περιπατουσιν είς την κτίσιν ταύτη ν οί Χριστιανοί, είς καινοτέρας Θέας ουράνιους έμπίπτουσι και είς δόξας και μυστήρια, από των φαΐνομένων λαμβάνοντες τάς άφορμάς. "Εστί γένη ζώων ήμερων, οίον ίππος και βους* εκαστον αυτών ίδιον σώμα έχει και ιδίαν φωνήν. το αυτό και εν τοις Θηρίοις· ό λέων ίδιον 3 Χριστιανοί: S. zu Η 5, 1. 4f. cf. I Cor 2, 6. 4 σοφίαν: S. zu H 6, 2. παιδεύονται: Dieses παιδεύεσθαι erfolgt unter θλίψεις Η 32, 10, πνευματικώ νόμω Η 37, 11. 7 μνστήρια: S. zu H 8, 5. άφορμάς: S. zu H 9, 7. 8!ί. KMDFG

4 σοφίαν2] < Ff

7 δόξας] δόξαν F ψ 251

ευσέβειας μόνον εχόντων ό νους και ή διάνοια εοικε τω κοσμώ, ίδού ό 80 σεισμός και ό σάλος της προαιρέσεως αυτών, ή άστατος γνώμη, ή δειλία και ό φόβος, κατά το είρημένον »στενών καϊ τρέμων εση έττϊ της γης«, κατά την άπιστίαν και σύγχυσιν των άστατων λογισμών δσαι ώραι σαλευόμενοι ως οί λοιποί πάντες άνθρωποι, σχήματι δε μόνω και νοήματι διαφέρουσιν οί τοιούτοι του κόσμου και σωματικοΐς κατορθώμασι 85 του έξω ανθρώπου, τη δε καρδία και τω νω εν τω κοσμώ σύρονται, και δεσμοϊς γηΐνοις και μερίμνων / ανωφελών εμπεριέχονται, την εξ ουρανού Μ 733 είρήνην εν καρδία μη κτησάμενοι, καθώς φησιν ό απόστολος δτι »ή ειρήνη του Θεού βραβευέτω εν ταϊς καρδίαις υμών«, ήτις εστί βασιλεύουσα και άνακαινίζουσα τάς των πιστών διανοίας εν αγάπη θεοϋ και πάσης 90 της άδελφότητος. δόξα και προσκύνησις πατρί και υίφ και άγίω πνευματι είς τους αιώνας, αμήν. II Tim 3, 5), in H 16, 7 als „Gestalt". — Zu H 11, 2: (das έττουράνιον m/p) μορφοϊ εΙκόνα Ιττουράνιον είς την άνθρωττότητα, vgl. Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 57 (111,126,6): μόρφωση του πνευματικού. 81 Gen 4, 12. 82 σνγχνσιν: Vgl. H 9, 12: εάν δε ... εν γηίνοις λογισμοί; ή ψυχή άναφύρηται καϊ συγχέηται. 84 κατορθώμασι: S. zu H 6, 4. 871. Col 3, 15. 90 αδελφότητας: F r die M nchsgemeinschaft auch H 53, 11 und im sog. Gro en Brief: Ιερόν συγκρότημα καϊ στίφος αδελφότητας (ed. W. Jaeger, p. 234,4). Ebd. p. 256,6: περί δε της συναγωγής καϊ της Ιερας συγκροτήσεως των μοναστηρίων της άδελφότητος; vgl. p. 256, 16; 257, 1; 258, 9 (= Gregor v. Nyssa, De instituto christiano, p. 41, 20: ό της φιλοσοφίας χορός; ebd. ρ. 67, 6: το κοινόν της άδελφότητος ττλήρωμα; ebd. p. 68, 15: τους ιτροεστώτας του πνευματικού τούτου χοροϋ). Eine αδελφότητα ανδρών τε καϊ γυναικών sammelt nach Hist. Laus. c. 49, p. 144, 2 Sisinnius. K MD FZ G 82/83 δσαι ώραι σαλευόμενοι] καϊ κατά το όρώμενον, ως κάλαμος υπό ανέμου σαλεύονται καί είσιν μεν R 83 μόνω] μόνον Μ 86 ψ μερίμνων] λογισμών Μ 88 εστί] < Ζ 90 της] < Ζ | καϊ1] < F

ΟΜΙΛΙΑ Λ Β. Αί του κόσμου τούτου γλώσσαι διάφοροι είσΓ παντός γαρ έθνους 32,1 ιδία γλωσσά εστίν, οί δε Χριστιανοί μίαν καινήν γλώσσαν μανθάνουσι καί όλοι υπό μίαν σοφίαν παιδεύονται, Θεού σοφίαν, ου του κόσμου 5 τούτου ούτε του αιώνος του παρερχομένου. και ως περιπατουσιν είς την κτίσιν ταύτη ν οί Χριστιανοί, είς καινοτέρας Θέας ουράνιους έμπίπτουσι και είς δόξας και μυστήρια, από των φαΐνομένων λαμβάνοντες τάς άφορμάς. "Εστί γένη ζώων ήμερων, οίον ίππος και βους* εκαστον αυτών ίδιον σώμα έχει και ιδίαν φωνήν. το αυτό και εν τοις Θηρίοις· ό λέων ίδιον 3 Χριστιανοί: S. zu Η 5, 1. 4f. cf. I Cor 2, 6. 4 σοφίαν: S. zu H 6, 2. παιδεύονται: Dieses παιδεύεσθαι erfolgt unter θλίψεις Η 32, 10, πνευματικώ νόμω Η 37, 11. 7 μνστήρια: S. zu H 8, 5. άφορμάς: S. zu H 9, 7. 8!ί. KMDFG

4 σοφίαν2] < Ff

7 δόξας] δόξαν F ψ 251

σώμα έχει και ιδίαν φωνή ν, ό ελαφος ομοίως, και εν τοις έρπετοΐς διαφορά ίο πολλή, και εν τοις πετεινοϊς πολλά σώματα, άλλο σώμα και φωνή άετοΰ και άλλο σώμα και φωνή όξυπτέρου. τα αυτά και εν τη θαλασσή εστί σώματα πολλά, μη έοικότα άλλήλοις. και εν τη γη σπέρματα πολλά είσιν, αλλ* έκαστο ν σπέρμα ίδιον έχει καρπόν. και δένδρα πολλά εϊσιν, αλλ* είσί δένδρα μείζονα και είσί δένδρα μικρότερα, και αύται αί όπώραι 15 διαφοράν .εχουσι πολλή ν έκαστο ν γαρ αυτών ϊδίαν έχει γεοσιν. και εϊσί βοτάναι και εν αύταϊς διαφοραί πολλαί, αί μεν εις ύγείαν προχωροοσαι, αί δε είς εύωδίαν μόνην. "Εκαστον δε των δένδρων έ'νδοθεν εκφέρει τα ενδύματα φαινόμενα, φύλλα και άνθη και καρπούς' ομοίως καί τα σπέρματα ενδοθεν ενδύματα 20 φέρει φαινόμενα* και τα κρίνα ενδοθεν εκφέρει ενδύματα και καλλωπίζει 32.2 την χλόην. ούτω και των Χριστιανών όσοι κατηξιώθησαν άπεντεϋθεν κτήσασθαι το έπουράνιον ένδυμα, αυτό εκείνο εχουσι ταϊς ψυχαϊς αυτών έμμένον. και επειδή από θεού προώρισται διαλυθήναι την κτίσιν ταύτην και παρέλθει ν τον ουρανό ν και την γη ν, το ένδυσαν καί δόξασαν από 25 του νυν ένδυμα ουράνιον την ψυχήν, όπερ έκτήσαντο εν τη καρδία, εκείνο και τα γυμνά σώματα, άπερ άνίστανται εκ των τάφων εν εκείνη τη ήμερα τα έγειρόμενα σώματα, άλλα δήλον δτι περιβάλει ταύτα δόξαν, δ από του νυν λαμβάνουσιν οί Χριστιανοί δόμα και ένδυμα άόρατον και ουράνιον. ώσπερ δε τα πρόβατα ή αί κάμηλοι χόρτον εύρίσκοντα 30 Μ 736 λάβρως και οξέως / προσέρχονται τοις βρώμασι και έγκλείουσι τροφήν έαυτοϊς, εν δε καιρώ πείνης αυτό εκείνο εκ της κοιλίας άναφέρουσι και άναμαρυκώνται καί έχει ως τροφήν, όπερ ένεθηκίασε πρότερο ν, — ούτως και όσοι νυν ήρπασαν την βασιλείαν των ουρανών καί έγεύσαντο της επουρανίου βρώσεως, εν πνεύματι ζήσαντες, εν τφ καιρώ της αναστάσεως 35 αυτό εκείνο εχουσι σκεπάζον καί θάλπον αυτών δλα τα μέλη. 32.3 Καθώς ούν εΐπομεν την διαφοράν των σπερμάτων, δτι πολλά εν μια γη σπείρεται καί διαφόρους καρπούς δίδωσι μη έοικότας άλλήλοις, ομοίως καί περί των δένδρων, δτι τα μεν αυτών είσι μείζω, τα δε μικρότερα, μία δε γη τάς ρίζας όλων κατέχει, ούτως καί ή επουράνιος εκκλησία, 40 μία ούσα αναρίθμητος εστίν, έκαστος δε Ιδίως κεκόσμηται υπό της δόξης του πνεύματος, ώσπερ γαρ τα πετεινά από του σώματος τα ενδύματα των πτερών εκφέρει, διαφορά δε εστίν εν αύτοϊς πολλή· τα μεν γαρ προσγειότερον πέτανται, τα δε εν αέρι ΐπτανται* ή ώσπερ ό ουρανός cf. I Cor 15, 38. 23 ένδυμα: S. zu H 2, 5. 10 ? S. zu H 9, 4. 25 cf. Me 13, 31.

24 προώρισται: cf. II Ptr 3, 34 cf. Mt 11, 12. 35

KMDFG 10 ivTois] < Μ ψ 12 εστί] είσί F 13/14 πολλά είσιν] 21 D f 15 αλλ'] αλλά KG Ι είσΐ 2 ] < Μ | μικρότερα] ελάσσονα Μ 17 πολλαί] + είσιν Μ 19 ενδύματα] + τα s. 1. D1 26 την ψυχήν] < F 28 ήμερα] + ενδύσει καΐ δοξάσει, ουδέ γαρ έάσει γυμνά conj. Klostermann ψ | άλλα] < D (rasura) 29 δ] < F Ι δόμα καί ένδυμα] 321 F 30 ή] + καΐ F 33 ώ$] < F f 39 μείζω] μείζονα F 44 ό] < F 252

45 εις εστί και έχει πολλούς αστέρας εν έαυτω, τους μεν λαμπρότερους, τους δε μείζονας, τους δε μικρότερους, όλοι δε εν ούρανω πεττηγμένοι είσίν, -— ούτως και οι άγιοι εν ένί ούρανω της θεότητος και εν τη άοράτω γη διαφόρως έρριζωμένοι είσίν. ομοίως δε καί είς αυτόν τον Αδάμ οί λογισμοί ερχόμενοι διάφοροι είσι, το δε πνεύμα εν τη καρδία έρχόμενον ένα λογισμόν 50 ποιεί καΐ μίαν καρδίαν οί κάτω γαρ και οί άνω υπό ενός πνεύματος κυβερνώνται. Τί δε εστί τα διχηλοΰντα ζώα; επειδή τοις δυσιν δνυξιν εύθέτως περί- 32,4 πατεί την όδόν, είς τύπον κείται των εν νόμω πορευομένων ορθώς, ώσπερ δε ή σκιά του σώματος εξ αυτοΰ του σώματος εστίν, αλλά δια55 κονίαν σαρκική ν πληρώσαι ου δύναται (σκιά γαρ τραύματα έπιδήσαι ου δύναται, τροφή ν δούναι ή λαλήσαι) εξ αυτού δε εστί του σώματος και προλαμβάνουσα δήλοι την παρουσία ν του σώματος, ούτως και ό νόμος ό παλαιός σκιά εστί της καινής διαθήκης, πρόδηλοι δε ή σκιά την άλήθειαν, αλλά >διακονίαν πνεύματος < ουκ είχεν. ου γαρ ήδύνατο 60 Μωϋσής, σάρκα περιβεβλημένος, είσελθεϊν είς την καρδίαν και άφελέσθαι τα ρυπαρά ενδύματα του σκότους, εί μη πνεύμα εκ πνεύματος και πυρ εκ πυρός λύει την δύναμιν του πονηρού σκότους, περιτομή γαρ ή εν τη σκιά του νόμου δήλοι προσεγγίζουσα ν την άληθινήν περιτομήν της cf. I Cor 10, 3. 40 επουράνιος εκκλησία: S. zu H 1, 3 έκκλησίαν. 47 άγιοι: S. zu Η 15, 8. γϋ: S. zu Η 1, 11 γήυ των ζώντων. 48 Αδάμ: S. zu H 5, 1. 51 κυβερνώνται: S. zu H 17, 10 οδηγούμενοι. 53 τύπον: Wie hier die διχηλοΰντα ζώα τύπος der recht εν νόμω Wandernden sind, so H 5, 10. 11 die δόξα Moses τύπος der δόξα φωτός der wahren Christen bei der Auferstehung (vgl. H 47, 1). Der innere ordo salutis wird von der Heiligen Schrift δια των εν φανερφ γεγενημένων τύττων dargestellt (Η 9, 1). Der Sabbat des Mosegesetzes war τύπος und σκιά des wahren Sabbats (H 35, 1). Die zw lf Patriarchennamen auf den Onyxsteinen des Hohenpriesters sind τύπος der vom κύριος angezogenen zw lf Apostel (H 32, 5). δ8 νόμος: S. zu H 13, l νόμον δικαιοσύνης. 58 cf. Hbr. 10, 1. 59 II Cor 3, 8. 63 Rm 2, 29. άληθινήν περιτομήν: Gem der Unterscheidung der αλήθεια der καινή διαθήκη von der οταά des νόμος ό παλαιός wird hier die περιτομή της καρδίας als ή αληθινή von der ττεριτομή des νόμος unterschieden, wie auch το βώιι ιισμα του νόμου als blo e σκιά der αληθινών πραγμάτων (vgl. H 50, 3) bewertet wird oder in H 32, 5 Christus als αληθινός άρχιερεύς dem alttestamentlichen Ιερεύς, bzw. als άληΘινόν άρνίον dem alttestamentlichen Passahlamm (H 47, 8), als αληθινός Ιατρός den Ιατροί γήινοι (Η 48, 3. 4) gegen bergestellt ist. Christus als αληθινός άρτος Η 47, 11; als άληθινόν ξύλον του σταυρού Η 47, 16. Der νους wird als Israel δούλος του αληθινού Φαραώ Η 47, 6 (vgl. Η 47, 10; ό πνευματικός Φαραώ Η 47, 12) bezeichnet. H 11, 11 wendet gar die neutestamentliche Heilsgeschichte, z. B. die Hadesfahrt, auf das innerseelische Geschehen als das wahre an: άνιστφ τον άληθιυόν νεκρόν. Η 15, 39 stellt dem leiblichen Tod den wahren gegen ber: ό αληθινός θάνατος ένδον εστίν εν τη καρδία, Η 53, 15 dem πλούτος του κόσμου den δνω έπουράνιον πλοΰτον άληθινόν, EMDF6 48 καί] + οί D | οί] < D 50 υπό] ύφ' F MD 53 εν] + τψ D 61/62 εΐ - σκότους] < Μ τη] < F

52 εύθέτως] ευθέως 62 πονηρού] < F |

253

καρδίας, και το βάπτισμα του νόμου σκιά εστί των αληθινών πραγμάτων, εκείνο γαρ σώμα άπέπλυνεν, ώδε δε τον έρρυπώμένον νουν 65 32.5 βάπτισμα πυρός και πνεύματος καθαρίζει και άποπλύνει. εκεί ιερεύς άσθένειαν περιβεβλημένος εΐσήει είς τα άγια, υπέρ τε εαυτού και του λαού προσφέρων Θυσίας, ώδε αληθινός άρχιερεϋς ό Χριστός άπαξ εΐσήλθεν είς την άχειροποίητον σκηνήν και το άνω θυσιαστήριον, τους αίτοΰντας αυτόν έτοιμος καθαρίσαι καί την μεμολυσμένην συνείδησιν. 70 Μ TSV λέγει / γαρ1 >μεθ5 υμών εσομαι έως της συντέλειας του αιώνος <. είχεν ό άρχιερεϋς έπι του στήθους δύο τίμιους λίθους, καί εϊχον τα ονόματα των δώδεκα πατριαρχών, το γενόμενον εκεί τύπος εστίν, οΰτως γαρ και ό κύριος, ενδυσάμενος τους αποστόλους, άπέστειλεν αυτούς εύαγγελιστάς και κήρυκας όλου του κόσμου, δρας πώς ή σκιά προσεγγίζουσαν την 75 άλήθειαν δείκνυσιν. δν δε τρόπον ή σκιά διακονίαν ουκ έχει ούτε πόνους ίαται, ούτως ουδέ ό παλαιός νόμος τα τραύματα της ψυχής καί τους πόνους ίάσασθαι ήδυνήθη· ουδέ γαρ είχε ζωήν. 32.6 Δύο γαρ πρόσωπα συναπτόμενα τέλειόν τι πρδγμα απεργάζεται, οίον δύο διαθήκαι. >κατ' εικόνα καί όμοίωσιν< θεοο γέγονεν ό άνθρωπος, so denn der κόσμος ούτος ist ein του αληθινού καί αίωνίου εΐκών (ebd.). Im Unterschied von der u eren Askese geht der αληθινοί άγων auf die unsichtbaren Gedanken der b sen M chte (H 53, 6). Das hindert doch nicht, da H l, 2 auch dem alttestamentlichen Typos Wahrheit zuspricht: δπερ εϊδεν ό προφήτης εν ϋττοστάσει, άληθινόν ην καί βέβαιον. Nur wenn ή αμαρτία geschlachtet wird, ist δεκτή ή προσφορά τταρά τω θεώ καΐ αληθινή (Η 47, 15). Als Gottespr dikat H 56, 1: Der νους soll allein sein προς τον άληθινόν θεόν. Einfach als Verst rkung H 56, 5: πίστις αληθινή neben ευχή ενεργής. Der Sprachgebrauch Symeons ist charakterisiert durch ein berbieten der m nchischen H chstwerte durch die eigentlichen, vom ττνεϋμα yiov bestimmten. S. auch zu H 26, 23 περιτομή. 64 βάπτισμα: S. zu H 15, 14. 15. 66ϊί. Hbr 5, 2t. Hbr 9, 11 f. 24. 69 θνσιαστήριον: Clem. Alex, hat zwar nicht den Begriff des άνω θυσιαστήριον, aber den korrelativen des θυσιαστήριον έπίγειον (Strom. VII, VI, 31, 8 [III, 23, 27]). S. auch zu H 8, 3. 70 Hbr 9, 14; cf. I Cor 8, 7. συνείδησιν: Auch H 38, 5 reinigt Christus >τήν συνείδησιν από νεκρών εργων<. κατά συνείδησιν in der Bedeutung von „gewissenhaft" H 37, 2. S. zu H 15, 33. 71 Mt28, 20. 71ff. Ex 28, 10. 74 ενδυσάμενος: S. zu H 2, 5 ενδύματα. αποστόλους: S. zu H 12, 17. εύαγγελιστάς: Neben den Aposteln als εύαγγελισταί stehen nur noch die Engel; H51,1: εύηγγελίσαντο άγγελοι. 79 πρόσωπα: S. zu H 17, 6. 80 διαθήκαι: Machen hier erst die beiden Testamente zusammen die vollst ndige Heilige Schrift aus, so bleibt doch der Vorrang des Neuen gewahrt: δύο διαθήκαι τοις άνθρώποις εδόθησαν, καί χωρίς της καινής ή μία αδύνατος ην (Η 52, 4). S. zu H 15, 20 διαθήκης. κατ' εικόνα: Gen l, 26. Hier nur auf die Vollst ndigkeit der menschlichen Natur bezogen; als soteriologisches Motiv H 47, 16; 49, 5. S. zu H 12, l >κατ' εικόνα καί όμοίωσιν< θεού. — Bemerkenswert ist der durch Diadochus v. Photike 78 (ed. des Places, p. 136, 12) vorgestellte Aufstieg, wobei das κατ1 είκόνα als άρραβών της όμοιώσεως bezeichnet wird; dabei K M D F G 64 το] < F 67γέαυτοϋ] αύτοϋ F 69 άνω] ανώτερο ν F 70 έτοιμος] έτοίμως MD, έτοίμως έχων F 73 γενόμενον] γινόμενον F

254

δύο οφθαλμούς έχει, δύο όφρύας, δύο χείρας, δύο πόδας, και εάν συμβή μονόφθαλμον είναι ή μονόχειρα ή μονόπουν, ώσπερ έττίμωμός εστίν ή ώσπερ πετεινόν εάν εχη πτερόν εν, εν τφ ένί πετασθήναι ου δύναται, — ούτω και ή φύσις της ανθρωπότητας εάν καθ' εαυτή ν γυμνή άπομείνη 85 και μη λάβτ) την μΐξιν και την κοινωνίαν της επουρανίου φύσεως, ουδέν διωρθώθη, αλλ* έμεινε γυμνή και έπίμωμος εις την φύσιν αυτής εν ρυπαρία πολλή, αύτη γαρ ή ψυχή ναός θεού και οίκητήριον έπεκλήθη και νύμφη βασιλέως· λέγει γαρ· »ένοικήσω εν αύτοϊς και έμπεριπατήσω«. ούτως εύδόκησεν ό θεός, δτι κατελθών εξ αγίων ουρανών συμπεριέλαβε την 90 φύσιν σου την λογικήν, την σάρκα την έ"κ της γης, και συνεκέρασε τω θεϊκφ αυτού πνεύματι, ίνα και συ ό χοϊκός δέξη την έπουράνιον ψυχήν. καΐ όταν ή ψυχή σου κοινωνήση τφ πνεύματι και είσέλθη ψυχή επουράνιος είς την ψυχήν σου, τότε εΐ τέλειος άνθρωπος εν θεφ και κληρονόμος καί υιός. ώσπερ δε το μέγεθος του θεού και το άκατάληπτον 32,7 95 αυτού ούτε οί άνω αιώνες χωροΰσιν ούτε οι κάτω, ούτως πάλιν το λεπτόν του θεού, και όπως συσμικρύνεται λεπτοϊς και μικροΐς, ούτε οί wird das μορφοΰσθαι καθ' όμοίωσιν durch αίσθηση offenbart, το δε τέλειον της όμοιώσεως εκ του φωτισμού erkannt (89, ebd. p. 149, 22). 84 φύσις: S. zu H 4, 1. 85 μΐξιν: S. zu H l, 3 άνακιρνωμένης und H 2, 2 μεμιγμένη. κοινωνίαν: S. zu H 4, 15. 88 II Cor 6, 16 (Lev 26, 12). 90 συνεκέρασε: Neben dogmatischpneumatologischen Aussagen wie hier, H 51, l (συμμίξαντα την Θεότητα τη άνθρωττότητι) und Η 52, 6 (ή Θεατής έαυτήν κεράσασα τη άνθρωπότητι ήλθεν ίνα ττάντας τους θέλοντας καί πιστεύοντας κεράση τω Ιδίω πνεύματι; ebd.: Das σώμα του Κυρίου κερασθέν τη θεότητι θεός εστίν), stehen anthropologisch-mystische wie H 24, 6 (nach einem Ιξομοιωθηναι mu der Mensch συγκερασθηναι τη αγαθή καί θεία φύσει), Η 27, 17 (σνγκιρνώνται αί ψυχαΐ τφ άγίω πνεύματι) und Η 25, 5. — Von einer σύγκρασις von σώμα und ψυχή spricht Diadochus v. Photike 83 (ed. des Places, p. 143, 17). 91 ψνχήν: S. zu H 4, 10. — Der Satz I, 16 der H resienliste bei Johannes Damasc.: "Οτι δύο δει κτήσασθαι τον άνθρωπον ψυχάς, φασί· μίαν την κοινήν άνθρώποις καί μίαν την έπουράνιον (De haer. 80 [zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIV]) d rfte nicht hier, sondern H 52, 5 seinen Anhalt haben. 93 cf. Col l, 28. τέλειος: S. zu H 15, 18. 931. Gal 4, 7. 84 υιός: S. zu H 9, 7 υΙοθεσίας. — Wie hier neben κληρονόμος (und βασιλεύς) als Bezeichnung des τέλειος in H 40, 3. αδελφός καί υΙός Χρίστου zu werden als ein die brigen Menschen berbietendes Ziel auch H 14, 3 in H 13. άκατάληπτον: hnlich H 16, 5: Ό θεός απερίγραπτος εστί καί ακατάληπτος (vgl. Η 26, 17); auf τα θεία καί επουράνια bezogen Η 8, l, auf θεοϋ σοφία Η 29, l, auf θεοϋ δόξαι Η 34, 3. 95 άνω αιώνες: Zur Bezeichnung der himmlischen und unteren M chte als άνω und κάτω αΙώνες s. zu H 15, 9 άλλου αΙώνος. 96 συσμικρύνεται: Zu dieser f r Symeon charakteristischen Vorstellung vgl. H 4, 9.13 (z. B. H 4, 13: ως θέλει σμικρύνων εαυτόν σωματοποιεί καί μεταμορφοΰται). — Vgl. dazu Timotheus v. Konstantinopel 5 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXV): Λέγουσιν δτι ή παναγία καί ζωοποιός καί μακαριά τριάς, ήτις εστί πάση κτίσει κατ' ούσίαν αθέατος, τοις της σαρκός όφθαλμοϊς πέφυκε καθορασθαι υπό των είς την παρ* αύτοϊς λεγομένην ερχομένων άπάθειαν K M D F G 84 της άνθρωπότητος] ή άνθρωπίνη Μ συσμικρύνεται] σμικρύνεται Κ, συ- s. l. K

91 θεϊκώ] θείω D

96

255

άνω κόσμοι ούτε οί επίγειοι καταλάβει ν δύνανται, ώσπερ γαρ το μέγεθος αυτού άκατάληπτον, ούτως και το λεπτόν αυτού. Και συμβαίνει δτι οικονομεί σε εϊς θλίψει? είναι και πάθη και στίγματα, και α νομίζεις εναντία, ταύτα υπέρ της ψυχής σου γίνεται, ει εν κοσμώ ιοο θέλεις είναι και πλουτεϊν, άπαντα σοι ατυχία, αρχή καθ' εαυτόν λογίζεσθαι „παρ1 δ ουκ εύτύχηκα εις τον κόσμον, άπελθών καν αποτάσσομαι και τω θεώ δουλεύω", λοιπόν ερχόμενος ώδε άκούεις της εντολής λεγούσης „»πώλησαν σου τα υπάρχοντα«, μίσησον κοινωνίαν σαρκικήν, δούλευσον τω θεώ"· τότε αρχή ευχαριστεϊν τη ατυχία σου τη εν τω 105 κοσμώ δτι „διάπροφάσεως ευρίσκομαι υπήκοος της εντολής του Χρίστου", λοιπόν εν μέρει εν τοις φαινομένοις ήλλαξάς σου τον νουν και άνεχώρησας κόσμου και κοινωνίας σαρκικής· ούτως ουν χρή σε και εϊς τον νουν άλλαγήναι από σαρκικού φρονήματος εις φρόνημα ούράνιον. λοιπόν είς αυτήν την άκοήν αρχή διακρίνειν και ούκέτι έ'χεις άνάπαυσιν, ή μόνον / no 32,8 την μέριμναν και τον πόνον, ίνα κτήση δ ήκουσας. καΐ δτε νομίζεις δτι [Μ740 έποίησας πάντα άποταξάμενος, ποιεί λόγον μετά σου δ κύριος* ,,τί καυχάσαι; ουχί το σώμα σου καΐ την ψυχή ν εγώ έκτισα; τον χρυσό ν και τον άργυρο ν ουκ εγώ έποίησα; τί έποίησας συ;" άρχεται ή ψυχή εξομολογουμένη δέεσθαι του κυρίου καΐ λέγειν δτι „πάντα σα εστίν ι is δ οίκος είς δν είμι, σος εστί · τα ενδύματα μου σα εστίν, εκ σου τρέφομαι και από σου οίκονομουμαι είς πασαν χρείαν". τότε άρχεται δ κύριος καΐ μόνοις γίνεται θεατή τοις τοιούτοις άνθρώποις σαρκικού? ύττ' αυτών δρώμενη. R. Reitzenstein (Hist, monachorum, S. 199) bezieht auf diese These Euagrius Ponticus, Ep. 29 (ed. Frankenberg, S. 587): μέμνησο της ορθής πίστεως καΐ γνώθι δτι ή αγία τριάς ουκ εν όψει των σωματικών ουδέ εν θεωρία των ασωμάτων σημειοϋται ουδέ τοις πράγμασιν έναριθμεϊται, διότι ως δια χάριτος προς την γνώσιν της ψυχής κατακλίνεταΓ τα γαρ κτίσματα εξ ούδενός έγένετο, ή δε αγία τριάς γνώσις ουσιώδης εστίν ανεξιχνίαστος τε καΐ ακατάληπτος. οΟ γαρ συμφέρει άποβλέπειν είς τους των Ιθνών σοφούς τον θεόν περιεκτικώς καλοϋντας πνεύμα γνωστικόν καΐ πυρ, ως δη ουκ έχοντα είδος, αλλά μεταβαλλόμενόν τε καΐ όμοιούμενον οϊς αν θέλη. τοϋτο δε θεοϋ ουκ οίκεϊον, αλλά των δαιμόνων των ύπερβαλλόντως υπ' εκείνων σεβόμενων, εν πασι 6έ τοις σωματικοΐς ευχερώς μεταμορφουμένων. 99 οικονομεί: S. zu H 15, 7 οίκονομία. 102 αποτάσσομαι: Die άπόταξις gilt hier, wie H 19, l und H 56, l, generell τω κοσμώ, Η 27,14 dem Besitz, H 53, 10 den γήινα καΐ φθαρτά κτήματα; darum kann H 53, 11 ein Novize die Br der besch men ως πένητας καΐ μηδενΐ άποταξαμένους. Η 26, 19 wird άποτάξασθαι neben έξελθεϊν εκ του κόσμου zur εργασία του ανθρώπου gerechnet. Zum spezifischen Sprachgebrauch Symeons s. zu H 9, 10. 103 ώδε: Als St tte des άποτάσσεσθαι und der Belehrung ber die Gebote wird ώδε als μοναστήριον verstanden werden m ssen. 104 Mt 19, 21. 110 διακρίνειν: S. zu H 7, 3. 116 εξομολογουμένη: Nicht im Sinne des Bekenntnisses der Schuld, sondern der KMDFG ψ 102 καν αποτάσσομαι] αν άποτάσσωμαι D f 105 τη2] < F f 108 ουν] < Mf 110 την] < M | καΐ1] < F | μόνον] μόνηνΡψ 113f ψυχήν] + σου MG 114 ουκ] ουχί Μ 115 καΐ] < F | πάντα] πάντως F 117 είς] προς Ff 256

ταϋτα λέγειν ,,χάριν σοι έχω, τα υπάρχοντα σα εστί, το θέλημα το αγαθόν σον εστί. και δια την προς με σου άγάπην, έπεϊ προσέφυγες 120 μοι, δεΰρο λοιττόν δώσω σοι ά ούτε συ έως άρτι έκτήσω ούτε επί γης άνθρωποι εχουσιν. έμέ λάβε τον κύριόν σου μετά της ψνχής σου, ίνα ης πάντοτε μετ' εμοΰ εύφραινομένη και άγαλλιώσα". ώσπερ γαρ γυνή με- 32,9 μνηστευμένη άνδρί πάντα τα υπάρχοντα αυτής και δλην την προίκα αποφέρει εκ πολλής αγάπης, εις τάς χείρας ρίψασα του ανδρός, και τούτο 125 λέγει· ,,έμόν ουδέν έχω, τα έμοί υπάρχοντα σα εστί και ή προίξ ση εστί και ή έμή ψυχή και το σώμα το εμόν σον εστίν", — ούτω και ή σώφρων ψυχή παρθένος εστί τφ κυρίω, κοινωνούσα τω άγίω αυτοϋ πνεύματι. Χρή δε σε, ώσπερ αυτός επί γης έλθών έπαθε και έσταυρώθη, και σε συμπαθεΐν. όταν γαρ αναχώρησης του κόσμου και άρξη ζητεϊν τον Θεόν 130 και διακρίνειν, λοιπόν μάχη τη φύσει σου εν τοις παλαιοϊς ήθεσι και τη συνήθεια ή συνεγεννήθης. και εν τω μάχεσθαι τη συνήθεια ευρίσκεις λογισμούς αντικείμενους σοι και μαχόμενους τω νω σου, και ελκουσί σε οί λογισμοί και ρεμβάζουσιν, όθεν εξήλθες εις το φαινόμενον. αρχή λοιπόν ποιεϊν αγώνα και πόλεμον, λογισμούς κινών προς λογισμούς, νουν προς 135 νουν, ψυχήν προς ψυχήν, πνεύμα προς πνεύμα, και λοιπόν εκεί αγωνία ή ψυχή. αποκαλύπτεται γαρ κεκρυμμένη τις και λεπτή δύναμις του 32,10 σκότους έγκαθεζομένη τη καρδία, και ό κύριος εγγύς της ψυχής και του σώματος σου εστίν, όρων τον πόλεμον σου, και κρυπτούς λογισμούς ουράνιους έντίθησί σοι και άρχεται άναπαύειν σε εν τω κρύπτω, άφίησι 140 δε σε τέως παιδευθήναι, και εϊς αύτάς τάς θλίψεις οικονομεί σε ή χάρις, και όταν ελθης εϊς άνάπαυσιν, γνωρίζει σοι εαυτή ν και δείκνυσί σοι, ότι υπέρ του συμφέροντος σου παρεχώρησε γυμνασθήναί σε. ώσπερ όταν ή πλουσίου παιδίον καΐ εχη παιδαγωγόν, τέως μεν λώροις αυτόν βασανίζει και ή παιδεία και τα τραύματα καί αί πληγαί βαρεϊαι φαίνονται, 145 έως δτε γένηται άνήρ* τότε δε άρχεται εύχαριστεϊν τω παιδαγωγοί, — ούτως και ή χάρις οικονομικώς σε παιδεύει, έως δτε φθάσης >είς τέλειο ν άνδρα<. Ό γεωργός τον σπόρον πανταχού ρίπτει, και ό φυτεύω ν άμπελο ν 32,11 θέλει, ίνα δλη καρποφορήση · λοι/πόν ουν αποφέρει το δρέπανον, και Μ ?4ΐ 150 εί μη εΰρη καρπόν, λυπεΐται. ούτως και ό κύριος τον λόγο ν αύτοο σπαρή ναι θέλει είς τάς καρδίας των ανθρώπων, αλλ' ώσπερ ό γεωργός εν τη άποκένω χώρα λυπεΐται, ούτως και ό κύριος εν τη άποκένω καρδία και μη καρποφορούση λυπεΐται. ώσπερ οί άνεμοι πανταχού πνέουσιν είς πασαν την κτίσιν, και ώσπερ ήλιος τη οικουμένη έπιλάμπει, ούτως ή 155 θεότης πανταχού εστί και πανταχού ευρίσκεται, εί ζητείς αυτόν εν τοις Kreat rlichkeit. άποκάλυψιν. zu H 27, 17.

121ί. cf. I Thess 4, 17. 136 αποκαλύπτεται: S. zu H 7, 5 145 cf. Gal 4, 1-4. 146f. Eph 4, 13. 165 θεότης: S.

K M D F G f 12of καί ή ττροΐξ ση εστί] < Μ 126 καί3] < F 134 κινών irpos] κιρνών F 136 καί] < F 140 auras] < D, add. i. m. D1 142 σου] σοι M ψ 153 ώσττερ] + γαρ Μ 154f τι) οΙκουμένη] την οίκουμένην D 17

Domes, Makarios

257

ούρανοϊς, εκεί ευρίσκεται εν τοις λογισμοϊς των αγγέλων, εί ζητείς αυτόν Ιτπ της γης, καΐ ώδε ευρίσκεται εν ταϊς καρδίαις των ανθρώπων, από πολλών δε ολίγοι ευρίσκονται οί εύαρεστουντες ούτω Χριστιανοί, δόξα καΐ μεγαλοπρέπεια πατρί καΐ υίώ και άγίω πνεύματι είς τους αιώνας, αμήν. 160 K M D F G 157 ευρίσκεται] + καΐ Μ τω F | καΐ3] + τω Ff

159 μεγαλοπρέπεια] + τφ F | καΐ2] +

ΟΜΙΛΙΑ Λ Γ. 88.1

Δει ημάς μη κατά εθος σωματικό ν μήτε κραυγής εθει μήτε συνήθεια σιωπής μήτε κλίσεως γονάτων προσεύχεσθαι, αλλά νηφαλέως τφ νφ . προσέχοντας προσδοκαν τον θεόν, πότε έπιστή και έπισκέψεται δια πασών των εξόδων την ψυχήν και των τρίβων αυτής και αισθητηρίων, καΐ 5 ούτως ήνίκα χρή σιωπαν και ήνίκα χρή βοαν και εν κραυγή προσεύχεσθαι, μόνον ό νους έρρωμένος ή προς τον θεόν. ώσπερ γαρ το σώμα όταν έργάζηταί τι, όλον δΓ όλου απασχολείται, έγκείμενον τω έργω, και πάντα αΰτοΰ τα μέλη άλλήλοις βοηθεΐ, οΰτω και ή ψυχή δλη δι' όλου άποδεδόσθω εις την προς κΰριον αΐτησιν και άγάπην, μη ρεμβο- ίο μένη και περιφερόμενη τοις λογισμοϊς, αλλ* όση δύναμις σπουδάζουσα και συνάγουσα εαυτή ν συν πασι τοις λογισμοϊς και τη προσδοκία προσ88.2 ανακειμένη Χρίστου. και ούτως αυτός έπιλάμψει, αληθινή ν διδάσκων αΐτησιν, διδοϋς εύχήν καθαράν πνευματικήν, θεού άξίαν, και την »εν πνεύματι καΐ αλήθεια« προσκύνησιν. 15 "Ούσπερ δε ό εμπορίας τέχνην έπανελόμενος ου μονότροπον έχει του κέρδους την έπίνοιαν, άλλα πάντοθεν αυξειν και πολυπλασιάζειν το κέρδος επείγεται, από ταύτης εφ' έτέραν μετιών έπίνοιαν καΐ εντεύθεν προς έτερον τρέχων πόρον, και από του μηδέν όνήσαντος αεί άποπηδών επί το κερδαλεώτερον τρέχει, οΰτως και ημείς την ψυχήν ημών ποικίλως 20 και έντέχνως εύτρεπίσωμεν, όπως κερδήσωμεν το άληθινόν και μέγα κέρδος, τον θεόν τον διδάσκοντα ήμας εξ αληθείας προσεύχεσθαι. οΰτως γαρ έπαναπαύσεται ό κύριος τη αγαθή της ψυχής προαιρέσει, θρόνον δόξης αυτήν εργαζόμενος, έπικαθήμενός τε και έπαναπαυόμενος έπ' 2 κρανγής: S. zu Η 6, 1. 3 σιωπής: Die sonst in den M nchsschriften viel errterte Tugend der σιωπή hat bei Symeon ihren eigenen Wert eingeb t: ήνίκα χρή σιωτταν καΐ ήνίκα χρή βοδν (Η 33, 1), ist das eine oder andere erlaubt. κλίσεως γονάτων: In dem Ma e normaler Gebetsbrauch, da die Abweichung bemerkt wird, Hist. Laus. c. 31, p. 87, 8: (Πιαμοϋν) εστη δια iravros ευχόμενη καΐ μη κλίνουσα yovu. 14ί. Joh 4, 24. 23 έπαναπαύσεται: S. zu Η 8, 5 αναπαύεται. θρόνον: S. zu H 6, 6 und H 46, 4. 24 έπικαθήμενός: Vgl. H l, 2: Der Herr bereitet sich K M D F Z G ψ 6 χρή o v] 21 D 7 μόνον] + ίνα ZG | vo s] + ίνα F f 10 άττοδεδόοτθω] άττοδιδόσθω F | κύριον] -(- ύπομονήν D, delevit D1 12 εαυτή v] εν ττδσι Z 16 έμ-rropiasj + τινός ZG 19 ττόρον] τρόπον KG, txt X K i. m. l καΐ από του] < Ζ | αεί] < Ζ 22 θεόν τον] < F 258

ούρανοϊς, εκεί ευρίσκεται εν τοις λογισμοϊς των αγγέλων, εί ζητείς αυτόν Ιτπ της γης, καΐ ώδε ευρίσκεται εν ταϊς καρδίαις των ανθρώπων, από πολλών δε ολίγοι ευρίσκονται οί εύαρεστουντες ούτω Χριστιανοί, δόξα καΐ μεγαλοπρέπεια πατρί καΐ υίώ και άγίω πνεύματι είς τους αιώνας, αμήν. 160 K M D F G 157 ευρίσκεται] + καΐ Μ τω F | καΐ3] + τω Ff

159 μεγαλοπρέπεια] + τφ F | καΐ2] +

ΟΜΙΛΙΑ Λ Γ. 88.1

Δει ημάς μη κατά εθος σωματικό ν μήτε κραυγής εθει μήτε συνήθεια σιωπής μήτε κλίσεως γονάτων προσεύχεσθαι, αλλά νηφαλέως τφ νφ . προσέχοντας προσδοκαν τον θεόν, πότε έπιστή και έπισκέψεται δια πασών των εξόδων την ψυχήν και των τρίβων αυτής και αισθητηρίων, καΐ 5 ούτως ήνίκα χρή σιωπαν και ήνίκα χρή βοαν και εν κραυγή προσεύχεσθαι, μόνον ό νους έρρωμένος ή προς τον θεόν. ώσπερ γαρ το σώμα όταν έργάζηταί τι, όλον δΓ όλου απασχολείται, έγκείμενον τω έργω, και πάντα αΰτοΰ τα μέλη άλλήλοις βοηθεΐ, οΰτω και ή ψυχή δλη δι' όλου άποδεδόσθω εις την προς κΰριον αΐτησιν και άγάπην, μη ρεμβο- ίο μένη και περιφερόμενη τοις λογισμοϊς, αλλ* όση δύναμις σπουδάζουσα και συνάγουσα εαυτή ν συν πασι τοις λογισμοϊς και τη προσδοκία προσ88.2 ανακειμένη Χρίστου. και ούτως αυτός έπιλάμψει, αληθινή ν διδάσκων αΐτησιν, διδοϋς εύχήν καθαράν πνευματικήν, θεού άξίαν, και την »εν πνεύματι καΐ αλήθεια« προσκύνησιν. 15 "Ούσπερ δε ό εμπορίας τέχνην έπανελόμενος ου μονότροπον έχει του κέρδους την έπίνοιαν, άλλα πάντοθεν αυξειν και πολυπλασιάζειν το κέρδος επείγεται, από ταύτης εφ' έτέραν μετιών έπίνοιαν καΐ εντεύθεν προς έτερον τρέχων πόρον, και από του μηδέν όνήσαντος αεί άποπηδών επί το κερδαλεώτερον τρέχει, οΰτως και ημείς την ψυχήν ημών ποικίλως 20 και έντέχνως εύτρεπίσωμεν, όπως κερδήσωμεν το άληθινόν και μέγα κέρδος, τον θεόν τον διδάσκοντα ήμας εξ αληθείας προσεύχεσθαι. οΰτως γαρ έπαναπαύσεται ό κύριος τη αγαθή της ψυχής προαιρέσει, θρόνον δόξης αυτήν εργαζόμενος, έπικαθήμενός τε και έπαναπαυόμενος έπ' 2 κρανγής: S. zu Η 6, 1. 3 σιωπής: Die sonst in den M nchsschriften viel errterte Tugend der σιωπή hat bei Symeon ihren eigenen Wert eingeb t: ήνίκα χρή σιωτταν καΐ ήνίκα χρή βοδν (Η 33, 1), ist das eine oder andere erlaubt. κλίσεως γονάτων: In dem Ma e normaler Gebetsbrauch, da die Abweichung bemerkt wird, Hist. Laus. c. 31, p. 87, 8: (Πιαμοϋν) εστη δια iravros ευχόμενη καΐ μη κλίνουσα yovu. 14ί. Joh 4, 24. 23 έπαναπαύσεται: S. zu Η 8, 5 αναπαύεται. θρόνον: S. zu H 6, 6 und H 46, 4. 24 έπικαθήμενός: Vgl. H l, 2: Der Herr bereitet sich K M D F Z G ψ 6 χρή o v] 21 D 7 μόνον] + ίνα ZG | vo s] + ίνα F f 10 άττοδεδόοτθω] άττοδιδόσθω F | κύριον] -(- ύπομονήν D, delevit D1 12 εαυτή v] εν ττδσι Z 16 έμ-rropiasj + τινός ZG 19 ττόρον] τρόπον KG, txt X K i. m. l καΐ από του] < Ζ | αεί] < Ζ 22 θεόν τον] < F 258

25 αυτήν, οΰτως γαρ παρά Ιεζεκιήλ του προφήτου ήκούσαμεν περί των πνευματικών ζφων των ύπεζευγμένων τω δεσποτικφ άρματι · όλόφθαλμα yap ήμΐν παριστά ταύτα, ώσπερ εστίν ή ψυχή ή βαστάζουσα τον θεόν, μάλλον δε βασταζομένη υπό του θεού* γίγνεται γαρ δλη οφθαλμός. Και δ ν τρόπον οίκος, τον δεσπότη ν παρόντα έχων, πάσης γέμει 30 εύκοσμίας και ωραιότητας και εύ/πρεπείας, ούτω και ψυχή ή έχουσα Μ τον δεσπότη ν αυτής προς εαυτή ν και εν αυτή καταμένοντα πάσης ωραιότητας γέμει · τον γαρ κύριον συν τοις πνευματικοΐς αυτού θησαυροΐς ενοικον έχει και ήνίοχον. ούαϊ δε οίκία, ης ό δεσπότης αποδημεί και ό κύριος ου πάρεστιν, δτι ήρήμωται κατεσκαμμένη, γέμουσα πάσης 35 ακαθαρσίας και ακαταστασίας· εκεί >σειρήνες και δαιμόνια< κατά τον προφήτην οίκουσιν εν γαρ τη ήρημωμένη οίκία αίλουροι και κύνες και πασά ακαθαρσία εστίν, ούαΐ ψυχή τη μη άνισταμένη εκ της χαλεπής πτώσεως αυτής και άπολαμβανούση τον καλόν οικοδεσπότη ν Χριστό ν ενοικον, αλλά μενούση εν τη ακαθαρσία αυτής, και ένδον αυτής έχούση 40 τους πείθοντας αυτήν καΐ αναγκάζοντας έχθραν έχει ν προς τον εαυτής νυμφίον και βουλομένους φθείρειν τα νοήματα αυτής από του Χρίστου. "Οταν δε ίδη ό κύριος, δτι συνάγει έαυτήν δσον το κατά δύναμιν, 33,4 αεί τον κύριον ζητούσα και προσδοκώσα νυκτός καί ημέρας και βοώσα προς αυτόν, καθώς ένετείλατο αδιαλείπτως προσεύχεσθαι εν παντί, 45 »ποιήσει την έκδίκησιν« αυτής ως ύπέσχετο, καθαρίσας αυτήν από της εν αυτή κακίας, καί άμωμο ν καί άσπιλο ν νύμφη ν >αύτός έαυτω παραστήσεκ αυτήν, ει ούν πιστεύεις ταύτα αληθή εϊναι ώσπερ καί είσί, πρόσεχε σεαυτω, ει εύρεν ή ψυχή σου το οδηγούν αυτήν φως καί την άληθινήν die Seele είς κάθεδραν καί οίκητήριον; hnlich Η 50, 1: αυτός ένεκαθέσθη εντός του νοός αύτοΰ. Η 32, 10 ist die δύναμις του σκότους εγκαθεζομένη τη καρδία. 25 ήκούσαμεν: Bezieht sich auf H 1, Iff. 28 οφθαλμός: S. zu H l, 2. 31 δεσπότην: S. zu H 14, 4 in H 13. 33 ήνίοχον: ό κύριος als ηνίοχος der Seele auch H l, 3. 9; 23, 2; der κτίσματα εν ούρανω καί επί γης Η 62, 7; dagegen ist es Η 15, 33. 34; 40, 5 der νους. S. auch zu H l, 3. 35 cf. Jes 13, 21. 36 αίλουροι: Hierzu und zu den anderen genannten Tieren s. E. D. van Buren, The Fauna of Ancient Mesopotamia, Rom 1939 (Analecta Orient. 18). 41 cf. IlCorll, 3. φθείρειν: S. zu H 27, 2. 43f. cf. Lc 18, 7 44 cf. IIThess , 17f. 45 Lcl8, 8. 45H. Eph 5, 26f.; cf. I Ptr l, 19. 47 πρόσεχε: Hier auf die Erforschung des inneren Lichts bezogen, geht die Forderung des πρόσεχε σεαυτφ Η 31, 6 auf die Pr fung der λογισμοί und ένέργειαι, w hrend sie H 26, l die νοερά της ψυχής ουσία zum Gegenstand hat; H 40, 3 (vgl. H 40, 4) ist es vielmehr ή Θεότης, die τοις άνθρώποις προσέχει. Ein προσέχειν schlie lich verbindet είς άληθινήν θέαν φωτός alle Christen (H 34, 2). F r das προσέχειν τω κυρίω s. zu Η 6, 1. S. auch zu H 31, 6. 48 οδηγούν: S. zu Η 17, 10. 481. cf. E M D F Z G Υ 29 παρόντα έχων] 21 F 30 εύκοσμίας καί ώραιότητος καί ευπρεπείας] 54123 F 33 δε] + τη FZ 34 ήρήμωται] + καί F | κατεσκαμμένη] -f εστί F 40 αναγκάζοντας] ανακαινίζοντας F 45 ποιήσει] + δε Μ 47 ούν] δε D 48/51 καΐ - φως] < F 17·

259

βρώσιν και ττόσιν, ήτις εστίν ό κύριος, εί δε ουκ έχεις, ζήτησον νυκτός και ημέρας, ίνα λαβής, όταν ουν ΐδης τον ήλιον, ζήτησον τον άληθινόν 50 ήλιον τυφλός γαρ ει. όταν θεωρής φως, βλέψον εις την ψυχήν σου, εί ευρες το άληθινόν φως και αγαθόν σκιά γαρ εστί πάντα τα φαινόμενα των αληθινών της ψυχής πραγμάτων, εστί γαρ παρά τον φαινόμενον άλλος άνθρωπος ένδον, και οφθαλμοί ους έτύφλωσεν ό σατανάς, και ωτα ά εκώφευσε · και ήλθεν ό Ιησούς τούτον τον έσω άνθρωπον υγιή ποιήσαι. 55 φ ή δόξα και το κράτος συν πατρί και άγίω πνεύματι είς τους αιώνας, αμήν. Joh 6, 55f. 50 ήλιον: S. zu H 11, 3 ηλίου της δικαιοσύνης. άληθινόν: S. zu Η 32, 4 αληθινή ν περιτομήν. 51 φως: S. zu Η 14, 2 φως του Χρίστου. Zweifelhaft ist, ob auch το του λόγου φως Acta Andreae 18 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 45, 15) auf solche mystische Erfahrung geht. Das gleiche gilt von dem Gebet im Martyrium Andreae I, 4 (ebd. 48, 16): έπίλαμψόν μοι φως δικαιοσύνης. 52 σκιά: S. zu H 30, 1. 54 άλλος άνθρωπος: S. zu Η 15, 32 έσω άνθρωπος. Ist er hier der vom άνθρωπος ένδον unterschiedene φαινόμενος, der dem Zugriff Satans ausgesetzt erscheint, so ist doch H 50, 4 auch ό έσω άνθρωπος von der κακία befleckt. είς τον έσω άνθρωπο ν haben die Christen die kostbare Perle (H 43, 2); είς τον έσω άνθρωπον sollen die M nche ενδύματα φωτός anlegen (Η 49,1); εν τω έσω ... άνθρώπω m ssen sie μυστήρια θεία erkennen (ebd.). Unter der Wirkung der χάρις ist ό έσω άνθρωπος μετέωρος είς τα θεία καΐ επουράνια (Η 38, 4). περί της κατά τον έσω άνθρωπον καθαρότητος handelt ό νόμος (Ερ. 2 [MPG 34, 412C]). KMDFZG

ΟΜΙΛΙΑ Λ Δ. 34,1

"Ούσπερ οί σωματικοί οφθαλμοί τηλαυγώς πάντα βλέπουσιν, ούτω και ταϊς ψυχαϊς των αγίων φανερά και ορατά εστί τα κάλλη της θεότητος, είς α συγκιρνώνται και φρονουσι Χριστιανοί, αλλά τοις σωματικοϊς όφθαλμοϊς κεκάλυπται ή δόξα εκείνη, τη ψυχή δε τη πιστευούση 5 τηλαυγώς αποκαλύπτεται, ην ό κύριος νεκρωθεϊσαν άνιστα εκ της αμαρτίας, ώσπερ εγείρει και τα νεκρά σώματα, ετοιμάζων αύτη »ούρανόν καινόν και γήν καινήν« και ήλιον δικαιοσύνης, διδούς αυτή πάντα εκ της αύτοο θεότητος. εστί κόσμος αληθινός και γη ζώσα και άμπελος καρποφόρος και άρτος ζωής και ύδωρ ζω ν, καθώς γέγραπταΓ »πιστεύω ίο του ίδεϊν τα αγαθά κυρίου εν γη ζώντων«, και πάλιν >άνατελεϊ τοις Μ 745 φοβουμένοις τον κύριον ήλιος δικαιοσύνης και / ϊασις εν ταΐς πτέρυξιν αύτου<, και ό κύριος εΐπεν »εγώ ειμί ή άμπελος ή αληθινή«, και πάλιν 2 cf. Me 8, 25. 3ϊ. θεότητος: S. zu H 27, 17. 4 σνγκιρνώνται: S. zu H 16, 2 κιρνδται. Η 34, 3 spricht vom κύριος, dem συγκιρνώντι την άγίαν φύσιν αύτοΰ ταϊς ψυχαϊς των Χριστιανών. — Vgl. Κλήμεντος των Πέτρου επιδημιών κηρυγμάτων επιτομή 8, 6: ενδομυχήσαντες γαρ πολλω τω χρόνω καΐ τη ψυχή άνακίρνανται (Clementina, ed. Lagarde, p. 95, 19). 7ϊ. Ape 21, 1. 8 Mal 3, 20. ήλιον: S. zu H 11, 3 ηλίου της δικαιοσύνης. 9 γη: S. zu H l, 11 γήν των ζώντων. 01 cf. Joh 6, 35. 48; cf. Joh 4, 10. 10Ϊ. PS 26, 13. llfi. Mal 3, 20. KMDFG

200

βρώσιν και ττόσιν, ήτις εστίν ό κύριος, εί δε ουκ έχεις, ζήτησον νυκτός και ημέρας, ίνα λαβής, όταν ουν ΐδης τον ήλιον, ζήτησον τον άληθινόν 50 ήλιον τυφλός γαρ ει. όταν θεωρής φως, βλέψον εις την ψυχήν σου, εί ευρες το άληθινόν φως και αγαθόν σκιά γαρ εστί πάντα τα φαινόμενα των αληθινών της ψυχής πραγμάτων, εστί γαρ παρά τον φαινόμενον άλλος άνθρωπος ένδον, και οφθαλμοί ους έτύφλωσεν ό σατανάς, και ωτα ά εκώφευσε · και ήλθεν ό Ιησούς τούτον τον έσω άνθρωπον υγιή ποιήσαι. 55 φ ή δόξα και το κράτος συν πατρί και άγίω πνεύματι είς τους αιώνας, αμήν. Joh 6, 55f. 50 ήλιον: S. zu H 11, 3 ηλίου της δικαιοσύνης. άληθινόν: S. zu Η 32, 4 αληθινή ν περιτομήν. 51 φως: S. zu Η 14, 2 φως του Χρίστου. Zweifelhaft ist, ob auch το του λόγου φως Acta Andreae 18 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 45, 15) auf solche mystische Erfahrung geht. Das gleiche gilt von dem Gebet im Martyrium Andreae I, 4 (ebd. 48, 16): έπίλαμψόν μοι φως δικαιοσύνης. 52 σκιά: S. zu H 30, 1. 54 άλλος άνθρωπος: S. zu Η 15, 32 έσω άνθρωπος. Ist er hier der vom άνθρωπος ένδον unterschiedene φαινόμενος, der dem Zugriff Satans ausgesetzt erscheint, so ist doch H 50, 4 auch ό έσω άνθρωπος von der κακία befleckt. είς τον έσω άνθρωπο ν haben die Christen die kostbare Perle (H 43, 2); είς τον έσω άνθρωπον sollen die M nche ενδύματα φωτός anlegen (Η 49,1); εν τω έσω ... άνθρώπω m ssen sie μυστήρια θεία erkennen (ebd.). Unter der Wirkung der χάρις ist ό έσω άνθρωπος μετέωρος είς τα θεία καΐ επουράνια (Η 38, 4). περί της κατά τον έσω άνθρωπον καθαρότητος handelt ό νόμος (Ερ. 2 [MPG 34, 412C]). KMDFZG

ΟΜΙΛΙΑ Λ Δ. 34,1

"Ούσπερ οί σωματικοί οφθαλμοί τηλαυγώς πάντα βλέπουσιν, ούτω και ταϊς ψυχαϊς των αγίων φανερά και ορατά εστί τα κάλλη της θεότητος, είς α συγκιρνώνται και φρονουσι Χριστιανοί, αλλά τοις σωματικοϊς όφθαλμοϊς κεκάλυπται ή δόξα εκείνη, τη ψυχή δε τη πιστευούση 5 τηλαυγώς αποκαλύπτεται, ην ό κύριος νεκρωθεϊσαν άνιστα εκ της αμαρτίας, ώσπερ εγείρει και τα νεκρά σώματα, ετοιμάζων αύτη »ούρανόν καινόν και γήν καινήν« και ήλιον δικαιοσύνης, διδούς αυτή πάντα εκ της αύτοο θεότητος. εστί κόσμος αληθινός και γη ζώσα και άμπελος καρποφόρος και άρτος ζωής και ύδωρ ζω ν, καθώς γέγραπταΓ »πιστεύω ίο του ίδεϊν τα αγαθά κυρίου εν γη ζώντων«, και πάλιν >άνατελεϊ τοις Μ 745 φοβουμένοις τον κύριον ήλιος δικαιοσύνης και / ϊασις εν ταΐς πτέρυξιν αύτου<, και ό κύριος εΐπεν »εγώ ειμί ή άμπελος ή αληθινή«, και πάλιν 2 cf. Me 8, 25. 3ϊ. θεότητος: S. zu H 27, 17. 4 σνγκιρνώνται: S. zu H 16, 2 κιρνδται. Η 34, 3 spricht vom κύριος, dem συγκιρνώντι την άγίαν φύσιν αύτοΰ ταϊς ψυχαϊς των Χριστιανών. — Vgl. Κλήμεντος των Πέτρου επιδημιών κηρυγμάτων επιτομή 8, 6: ενδομυχήσαντες γαρ πολλω τω χρόνω καΐ τη ψυχή άνακίρνανται (Clementina, ed. Lagarde, p. 95, 19). 7ϊ. Ape 21, 1. 8 Mal 3, 20. ήλιον: S. zu H 11, 3 ηλίου της δικαιοσύνης. 9 γη: S. zu H l, 11 γήν των ζώντων. 01 cf. Joh 6, 35. 48; cf. Joh 4, 10. 10Ϊ. PS 26, 13. llfi. Mal 3, 20. KMDFG

200

»εγώ εϊμι ό άρτος της ζωής«, και πάλιν >ό πίνων εκ του ύδατος ou εγώ 15 δώσω ούτω, γενήσεται εν ούτω πηγή ύδατος άλλομένου είς ζωήν αΙώνιον<. Ή γαρ ελευσις του κυρίου πασά δια τον άνθρωπον γεγένηται τον 34,2 τεθανατωμένον εν τάφω σκότους, αμαρτίας, πνεύματος ακαθάρτου και δυνάμεων πονηρών, ίνα εν τω αίώνι τούτω νυν άναστήση και ζωοποιήση 20 τον άνθρωπον και καθαρίση από πάσης μελανιάς και φωτίση αυτόν τω Ιδίω φωτί και άμφιάση αυτόν τα εαυτού ενδύματα της Θεότητος τα ουράνια, εν δε τη άναστάσει των σωμάτων, ων προανέστησαν και προεδοξάσθησαν αί ψυχαί, τότε και τα σώματα συνδοξάζονται και φωτίζονται τη από του νυν πεφωτισμένη καί δεδοξασμένη ψυχή1 εστί γαρ 25 αυτών οίκος και σκηνή καί πόλις ό κύριος. >τό οίκητήριον δε το εξ ουρανού < το άχειροποίητον περιβέβληνται, δόξαν φωτός θεϊκού, ως τέκνα φωτός γενόμενοι, ου προσέξουσιν άλλήλοις όφθαλμω πονηρω* πονηρία γαρ έξήρθη. >ουκ εστίν έκεϊ άρσεν και θήλυ, δούλος καί έλεύθερος<, εις θεϊκήν γαρ φύσιν άπαντες μεταβάλλονται, Χριστοί και θεοί και τέκνα θεού 30 γενόμενοι, έκεϊ άνεπαισχύντως τότε λαλήσει είρήνην αδελφός αδελφή' εν γαρ είσιν εν Χριστώ πάντες και πασαι. εν ενί φωτΐ άναπαυόμενοι προσέξει έτερος τφ έτέρω, και εν τω προσέχειν ευθέως πάλιν είς αλήθειαν έκλάμψουσιν, είς άληθινήν θέαν φωτός αρρήτου. ούτως πολλοίς σχήμα- 34,3 σι καί πολλαΐς καί ποικίλαις δόξαις θεϊκαΐς άλλήλοις ένορώσι, καί έκαστος 35 εκπλήσσεται καί άγαλλια αγαλλιάσει άνεκλαλήτω προσεχών τη του έτερου δόξη. 13 Job 15, 1. 14 Job 6, 35. 14ft. Joh 4, 14. 17 ελενσις: S. zu H 3, 4. 18 πνεύματος ακαθάρτου: S. zu H 4, 7 πνεύμα του κόσμου. Vom πνεύμα της μερίμνης spricht H 37, 7, vom πνεύμα της αμαρτίας Kl.-B., S. 76, 11, vom πνεύμα πονηρίας oder πνεύμα σκότους in der Seele Η 42, 3. Η 51, 2 lernen die Erfahrenen τα επιτηδεύματα του πονηρού πνεύματος. Vom τέλειος κακοποιός sagt H 43, 3, er sei μεθύων είς το πνεύμα της πλάνης (πνεύματα της πλάνης die Seele verw stend H 43, 6). Kl.-B., S. 24, 21 werden die S nder gebaut επί το πνεύμα του διαβόλου. Zum Begriff vgl. Gregor v. Nyssa, Hobel. Komm., or. Χ, ρ. 299, 18: πνεύμα της πονηρίας. 19 άναστήση: S. zu H 11, l άνάστασιν. 21 ενδύματα: S. zu H 2, 5. 25 II Cor 5, 2. 1. 26 cf. Epb 5, 8. 28 Gal 3, 28. 28L cf. II Ptr l, 4. 29 θεοί: cf. Job 10, 34. Vgl. H 27,3: εν τη βασιλεία werden die Seelen βασιλείς, κύριοι und θεοί. S. auch zu H 15, 35 άποθεούται. 30 έκεϊ: Vgl. das Agraphon bei dem. Alex., Strom. III, XIII, 92,2 (II, 238,24) = gypt.-Ev. 2: εφη ό κύριος· >όταν το της αίσχύνης ένδυμα πατήσητε καί όταν γένηται τα δύο εν καί το άρρεν μετά της θηλείας ούτε άρρεν ούτε θήλυχ II Clem. XII, 2: επερωτηθείς γαρ αυτός ό κυρτός υπό τίνος πότε ήξει αυτού ή βασιλεία, εΐπεν Όταν εσται τα δύο εν, καΐ το έξω ως το Ισω, καί το άρσεν μετά της θηλείας, ούτε άρσεν ούτε θήλυ. 34 δόξαις: Hier als gegenwertiger Besitz der Χριστιανοί; apotrop ische Wirkung Ep. 2 (MPG 34, 409C). S. auch zu K M D F G 18 πνεύματος ακαθάρτου καί] ~ post πονηρών (19) (312) Μ τητας] + αΰτοϋ D ψ 27 όφθαλμω πονηρω] 21 F f 34 καί2] < F

21 θεόψ 201

Opas πώς cd του θεοΟ δόξαι άφραστοί ε!σι και ακατάληπτοι, φωτός αρρήτου και άϊδίων μυστηρίων και αναρίθμητων αγαθών υπάρχουσαι. ώσπερ γαρ εν τοις φαινόμενος τα της γης φυτά ή σττέρματα ή άνθη ττοικίλα αδύνατον τινι καταλαβεΐν αριθμώ καΐ τον πάντα πλουτον της 40 γης άμήχανόν τινι μετρήσαι ή έπίστασθαι, ή ώσπερ εν τη θαλασσή τα εν αύτη ζώα ή τον αριθμόν ή τα γένη ή την διαφοράν ή το μέτρο ν του ύδατος αυτής ή το μέτρον του τόπου αυτής αδύνατον τινι των ανθρώπων καταλαβεϊν, ή ώσπερ εν τω αέρι τον αριθμόν των πετεινών ή τα γένη ή την ποικιλίαν αδύνατον γνώναι, ή ώσπερ το του ουρανού μέγεθος ή 45 τάς θέσεις των άστρων ή τον δρόμον αυτών ως εστίν αδύνατον καταλαβεΐν, — ούτως εστίν αδύνατον είπεϊν ή διαγορευσαι τον πλουτον των Χριστιανών τον άπέραντον και άκατάληπτον. εί γαρ τα κτίσματα ταύτα τοσούτον άπειρα και ακατάληπτα τοις άνθρώποις τυγχάνει, πόσω μάλλον ό κτίσας και κατασκευάσας αυτά. οφείλει ούν τις μάλλον άγαλλια- so θήναι και χαρήναι, ότι τοσούτος πλούτος και κληρονομιά τοις Χριστιανοϊς ήτοίμασται, ώστε μηδένα δυνηθήναι είπεϊν ή έξαγορευσαι. μετά πάσης ούν σπουδής και ταπεινοφροσύνης προσελθεΐν δει επί τον αγώνα Μ 748 των Χριστιανών και λα/βεΐν εκείνον τον πλουτον · κληρονομιά γαρ και μερΐς των Χριστιανών αυτός εστίν ό θεός· >κύριος< γαρ φησι >μερις της 55 κληρονομιάς μου και του ποτηριού μου<. δόξα τω εαυτόν διδόντι και συγκιρνώντι την άγίαν φύσιν αυτού ταϊς ψυχαϊς των Χριστιανών εις τους αιώνας, αμήν. Η 11, 15. 47 πλουτον: Vom αΙώνιος καΐ πνευματικός πλούτος, an dessen Besitz die ζωή αληθινή gebunden ist, spricht H l, 12. 48 κτίσματα: Wie die Seele nach H l, 7 κτίσμα τι νοερόν (als κτισθεϊσα υπό του θεού hat die Seele κατά φύσιν das αγαπάν αυτόν [Η 56, 3]) und Adam nach H 11, 6 κύριος των κτισμάτων ist, so geh rt nach unserer Stelle auch der πλούτος των Χριστιανών, απέραντος καΐ ακατάληπτος, wie er ist, zu den κτίσματα. Von einem κτίζεσθαι der λογισμοί durch die Seele redet H 40, 5. 52 f. cf. Eph 4, 2. 55!. PS 15, 5. K M D F G 38 άϊδίων μυστηρίων καΐ αναρίθμητων αγαθών] 45312 Μ | υπάρχουσαι] ύπάρχουσι F 39 ή1] + τα F | άνθη] + τα F ψ 41 τινι] τίνα Μ 43 αυτής ή το μέτρον] ή F | των ανθρώπων] άνθρώπω F 45 γνώναι] τίνα καταλαβεΐν των ανθρώπων F 50 αυτά] + θεός Μ | άγαλλιαθήναι] άγαλλιασθήναι DG*y 53 δεϊ] + καΐ Μ 54 τον] < F

ΟΜΙΛΙΑ Λ Ε.

35,1

Εν τη σκιά του νόμου του δια Μωσέως δοθέντος προσέταξεν ό θεός εν τφ σαββάτω εκαστον άναπαύεσθαι καΐ μηδέν ποιεϊν. τούτο δε τύπος ην καΐ σκιά του αληθινού σαββάτου του διδομένου τη ψυχή από του κυρίου, ή γαρ καταξιωθεϊσα ψυχή του αληθινού σαββάτου αργεί και 5 2 σκιψ. S. zu Η 13 νόμον δικαιοσύνης und zu H 30, 1. KMDFG 262

5/6 του - αναπαύεται] < D

2 f. Ex 20, 10.

3 τν-

Opas πώς cd του θεοΟ δόξαι άφραστοί ε!σι και ακατάληπτοι, φωτός αρρήτου και άϊδίων μυστηρίων και αναρίθμητων αγαθών υπάρχουσαι. ώσπερ γαρ εν τοις φαινόμενος τα της γης φυτά ή σττέρματα ή άνθη ττοικίλα αδύνατον τινι καταλαβεΐν αριθμώ καΐ τον πάντα πλουτον της 40 γης άμήχανόν τινι μετρήσαι ή έπίστασθαι, ή ώσπερ εν τη θαλασσή τα εν αύτη ζώα ή τον αριθμόν ή τα γένη ή την διαφοράν ή το μέτρο ν του ύδατος αυτής ή το μέτρον του τόπου αυτής αδύνατον τινι των ανθρώπων καταλαβεϊν, ή ώσπερ εν τω αέρι τον αριθμόν των πετεινών ή τα γένη ή την ποικιλίαν αδύνατον γνώναι, ή ώσπερ το του ουρανού μέγεθος ή 45 τάς θέσεις των άστρων ή τον δρόμον αυτών ως εστίν αδύνατον καταλαβεΐν, — ούτως εστίν αδύνατον είπεϊν ή διαγορευσαι τον πλουτον των Χριστιανών τον άπέραντον και άκατάληπτον. εί γαρ τα κτίσματα ταύτα τοσούτον άπειρα και ακατάληπτα τοις άνθρώποις τυγχάνει, πόσω μάλλον ό κτίσας και κατασκευάσας αυτά. οφείλει ούν τις μάλλον άγαλλια- so θήναι και χαρήναι, ότι τοσούτος πλούτος και κληρονομιά τοις Χριστιανοϊς ήτοίμασται, ώστε μηδένα δυνηθήναι είπεϊν ή έξαγορευσαι. μετά πάσης ούν σπουδής και ταπεινοφροσύνης προσελθεΐν δει επί τον αγώνα Μ 748 των Χριστιανών και λα/βεΐν εκείνον τον πλουτον · κληρονομιά γαρ και μερΐς των Χριστιανών αυτός εστίν ό θεός· >κύριος< γαρ φησι >μερις της 55 κληρονομιάς μου και του ποτηριού μου<. δόξα τω εαυτόν διδόντι και συγκιρνώντι την άγίαν φύσιν αυτού ταϊς ψυχαϊς των Χριστιανών εις τους αιώνας, αμήν. Η 11, 15. 47 πλουτον: Vom αΙώνιος καΐ πνευματικός πλούτος, an dessen Besitz die ζωή αληθινή gebunden ist, spricht H l, 12. 48 κτίσματα: Wie die Seele nach H l, 7 κτίσμα τι νοερόν (als κτισθεϊσα υπό του θεού hat die Seele κατά φύσιν das αγαπάν αυτόν [Η 56, 3]) und Adam nach H 11, 6 κύριος των κτισμάτων ist, so geh rt nach unserer Stelle auch der πλούτος των Χριστιανών, απέραντος καΐ ακατάληπτος, wie er ist, zu den κτίσματα. Von einem κτίζεσθαι der λογισμοί durch die Seele redet H 40, 5. 52 f. cf. Eph 4, 2. 55!. PS 15, 5. K M D F G 38 άϊδίων μυστηρίων καΐ αναρίθμητων αγαθών] 45312 Μ | υπάρχουσαι] ύπάρχουσι F 39 ή1] + τα F | άνθη] + τα F ψ 41 τινι] τίνα Μ 43 αυτής ή το μέτρον] ή F | των ανθρώπων] άνθρώπω F 45 γνώναι] τίνα καταλαβεΐν των ανθρώπων F 50 αυτά] + θεός Μ | άγαλλιαθήναι] άγαλλιασθήναι DG*y 53 δεϊ] + καΐ Μ 54 τον] < F

ΟΜΙΛΙΑ Λ Ε.

35,1

Εν τη σκιά του νόμου του δια Μωσέως δοθέντος προσέταξεν ό θεός εν τφ σαββάτω εκαστον άναπαύεσθαι καΐ μηδέν ποιεϊν. τούτο δε τύπος ην καΐ σκιά του αληθινού σαββάτου του διδομένου τη ψυχή από του κυρίου, ή γαρ καταξιωθεϊσα ψυχή του αληθινού σαββάτου αργεί και 5 2 σκιψ. S. zu Η 13 νόμον δικαιοσύνης und zu H 30, 1. KMDFG 262

5/6 του - αναπαύεται] < D

2 f. Ex 20, 10.

3 τν-

αναπαύεται από των αίσχρών και ρυπαρών λογισμών, και άληθινόν σάββατον σαββατίζει καΐ άληθινήν άνάπαυσιν αναπαύεται, αργούσα και έλευθερουμένη από πάντων των σκοτεινών έργων, έκεϊ μεν γαρ είς το τυπικόν σάββατον, εί και σωματικώς, άνεπαύοντο, αλλ* αί ψυχαΐ ίο είς τάς πονηρίας καί κακίας ήσαν δεδεμέναι. τούτο δε το άληθινόν σάββατον άνάπαυσις αληθινή εστί ψυχής άργούσης και καθοριζομένης από των διαλογισμών του σατανά και άναπαυομένης είς την τοο κυρίου άνάπαυσιν αίωνίαν και χαράν. "Ούσπερ γαρ τότε προσέταξε και αυτά τα άλογα ζώα τω σαββάτω 35,2 15 άναπαύεσθαι, τον βοον μη υπό ζυγόν ανάγκης ελκεσθαι, τον δνον μη έπιφορτίζειν (άνεπαύοντο γαρ και αυτά τα ζώα από των βαρέων έργων), — ούτως έλθών ό κύριος και το άληθινόν και αίώνιον σάββατον δούς άνέπαυσε την βεβαρημένη ν και πεφορτισμένην ψυχή ν φορτίοις ανομίας ακαθάρτων διαλογισμών και έργαζομένην αδικίας έργα μετά ανάγκης, 20 ως υπό δέσποτας πικρούς δεδουλωμένην, καί έκούφισεν αυτήν από των δυσβάστακτων φορτίων ματαίων και φυπαρών διαλογισμών, και ήρε τον ζυγόν τον πικρόν των έργων της αδικίας και άνέπαυσεν αυτήν κοπιώσαν εν τοις διαλογισμοϊς της ακαθαρσίας. ό γαρ κύριος καλεί τον 35,3 άνθρωπον είς την άνάπαυσιν λέγων >δευτε πάντες οί κοπιώντες καί 25 πεφορτισμένοι, κάγώ αναπαύσω ύμας<. καί δσαι ψυχαί πείθονται και προσέρχονται, αναπαύει αύτάς από τούτων των βαρέων και φορτικών και ακαθάρτων λογισμών, και άργουσιν από πάσης ανομίας, σαββατίζουσαι σάββατον άληθινόν, τρυφερόν, άγιον καί έορτάζουσιν εορτή ν πνεύματος, χαρας και άγαλλιάσεως άνεκλαλήτου* και λατρεύουσι 30 λατρείαν καθαράν και εύάρεστον τω θεώ εκ καθαρας καρδίας, τούτο εστί το άληθινόν και άγιον σάββατον. παρακαλέσωμεν ούν και ημείς τον θεόν είσελθεϊν είς την κατάπαυσιν ταύτην τοο άργεϊν ημάς από των αίσχρών και πονηρών καί ματαίων διαλογισμών, ίνα ούτως δυνηθώμεν λατρευσαι τω θεώ εκ καθαρας καρδίας και έορτάσαι εορτή ν πνεύματος 35 αγίου, μακάριος ούν >ό είσελθών είς έκείνην την κατάπαυσιν<. δόξα τω ούτως εύδοκήσαντι πατρί και υίω και άγίω πνεύματι. αμήν. / πος: S. zu H 32, 4. 7 άνάπαυσιν: S. zu H 8, 5 αναπαύεται. 11 καθοριζομένης: S. zu Η 14, 1. 1411. Εχ 20,10. 241. Mt 11, 28. 28 έορτάζονσιν: S. zu Η 28, 1 χορεύοντα. 30 λατρείαν: S. zu H 15, 6. 34 έορτήν πνεύματος: Der Gedanke ist nicht so sehr durch Origenes' Unterscheidung von εορτή κατά σάρκα und κατά ττνεΰμα (Contra Celsum VIII, 23 [II, 240, 23]) als durch Clemens' Schilderung der wahren Gnostiker vorgebildet: ττάντα τοίνυν τον βίον έορτήν oyovres (Strom. VII, VII, 35, 6 [III, 27, 27]). S. im brigen zu H 28, l χορεύοντα. 35 Hbr4, 10 f. K M D F O 6 λογισμών] + έλευθερωθήναι D1 i. m. f 15/16 μή-ζωα] < F 16 τα] < D, add. i. m. D1 f 21 φορτίων] + των s. 1. D1 23/24 τον ανθρωττον] < F 24 ττάντΕξ] l ευλογημένοι TOO ττατρός μου, κληρονομήσατε την των ουρανών βασιλείαν, καί αύθις· δεύτε F (cf. Mt 25, 34) 33 διαλογισμών] λογισμών F 36 ττνεύματι] + είς τους αΐώναξ DG | αμήν] < Μ 203

M 749

ΟΜΙΛΙΑ Λ <.

86.1

Άνάστασις των νεκρών ψυχών από του νυν γίνεται, άνάστασις δε των σωμάτων εν εκείνη τη ήμερα, ώσττερ δε εν τω ούρανώ πεπηγμένοι όντες οί αστέρες ουκ ίσοι πάντες είσίν, αλλ' εις του ενός διαφέρει εν τη λαμπρότητι και μεγαλειότητι, ούτω καν τοις πνευματικοϊς κατά το με- 5 τρον της ιτίστεως εΐσί προκοπαί εν ούτω τω πνεύματι · είς ττλουσιώτερος του ετέρου, και ή γραφή λέγει δτι >ό λάλων εν γλώσση πνεύματι θεού λαλεί <. ούτος πνευματικός εστί, >θεώ λάλων, ό δε προφητεύων έκκλησίαν οικοδομεί <· ούτος περισσείαν έ'σχε της χάριτος, ό μεν γαρ >έαυτόν μόνον οικοδομεί<, ό δε εαυτόν και τον πλησίον, τούτο δε εστίν ώσπερ ίο κόκκος σίτου σπειρόμενος εν τη γη, και ό αυτός εκ της μιας καρδίας πολλούς και διαφόρους κόκκους εκφέρει, και πάλιν αυτοί οί στάχυες, οί μεν εϊσι μειζότεροι, οί δε μικρότεροι, όλοι δε εϊς μίαν συνάγονται άλωνα, είς μίαν αποθήκη ν διάφοροι δντες εϊς εξ αυτών γίνεται άρτος. 36.2 "Η ώσπερ εΐσίν εν πόλει πλήθη ανθρώπων, και οί μεν είσι παιδία 15 νήπια, οί δε άνδρες ή νεανίσκοι · πάντες δε από μιας πηγής ύδωρ πίνουσι και από ενός άρτου έσθίουσιν, ένα αέρα έχοντες· ή ώσπερ εϊσΐ λύχνοι, και ό μεν έχει δύο μυκτήρας, ό δε επτά, αλλ1 οπού εστίν ή περίσσεια του φωτός, άλλως φωτίζει, — ούτως όσοι εϊσίν εν πυρί και φωτί, ου δύνανται είναι εν σκότει, άλλα διαφορά πολλή εστίν, ώσπερ αν ει τις πατήρ ων 20 υιούς εχοι δύο, τον μεν παιδίον, τον δε νεανίσκον, καί τον μεν είς πόλεις αποστέλλει και πατρίδας, το δε νήπιον πάντοτε δορυφορεϊ, έπεί μηδέν δύναται ποιεϊν. δόξα τφ θεώ. αμήν. 2 Άνάστασις: S. zu Η 11, 1. 4L cf. I Cor 15, 41. 5f. cf. Rm 12, 3. μέτρον: S. zu H 8, 3 τέλεια μέτρα. 6 προκοπαί: S. zu H 15, 41 ιτροκότττει. 7 f. I Cor 14, 2. 8!. I Cor 14, 4. 9 cf. Rm 5, 17. 9 f. I Cor 14, 4. 10 οικοδομεί: Das οίκοδομεΐν τους πολλού? auch H 6, 3 als Ma stab christlichen Verhaltens; als Aufgabe der θεού άνθρωποι Η 55, 2. Nach H 37, 8 sind αϊ περιεκτικοί άρεταΐ δλον τον ανθρωπον οίκοδομοϋσαι. είς οίκοδομήν της ψυχή? soll man alles in der Welt Erblickte nehmen (H 53, 15). 22 πατρίδας: Der gleiche auff llige Gebrauch von πατρίς in der Bedeutung von „fremdes Land" schon H 12, 12: όπου γαρ θέλεις είς μακράς πατρίδας, έκεϊ εστίν ό νους σου. είς μακροτέρας πατρίδας vermag der νους in einem Augenblick zu gehen (H 46, 4). Oft weilt ή διάνοια εν έτερα πατρίδι προς τον άγαπητόν (ebd.). Sophocles, Greek Lexicon, s. v. hat au er unserer nur noch eine Stelle aus Epiphanius, wohl Panarion haer. 27, 6, 5 (I, 309, 12 ff.). Dagegen hei t es H 51, 2 von dem aus dem Krieg Heimkehrenden: καθέζεται εν TTJ πατρίδι αύτοϋ (im Sinne von „zu Hause"). Anders gewendet H 14, 6: γη καί πατρίς σατανική. KMDFG 7 γλώσση] γνώσει F 22 το] τον MF

204

9/10 ούτος - οικοδομεί] < F

15 ή] < D f

ΟΜΙΛΙΑ Λ Ζ. >Ή φιλία του κόσμου< κατά το γεγραμμένον >εχθρα έστϊν εϊς θεόν<. 37,1 διό ή γραφή κελεύει >πάση φυλακή τηρεϊν < εκαστοντην εαυτού >καρδίαν <, ίνα τις ως παράδεισον φυλάσσων εν αύτη τον λόγον απόλαυση της 5 χάριτος, μη άκούων του ένδον ίλυσπωμένου δφεως συμβουλεύοντος τα προς ηδονή ν, δι' ης γεννάται θυμός ό αδελφοκτόνος και θνήσκει ψυχή ή τίκτουσα, αλλ' άκούοον του κυρίου λέγοντος έτπμελεΐσθαι πίστεως καί ελπίδος, δΓ ων γεννάται ή φιλόθεος και φιλάνθρωπος αγάπη ή την αΐώνιον ζωήν παρέχουσα, είς τοΰτον τον παράδεισον εισήλθε Νώε, την 10 έντολήν φυλάσσων και εργαζόμενος, και δια της αγάπης έλυτρώθη της οργής, τοΰτον φυλάσσων Αβραάμ φωνήν θεού ήκουσε. τούτον φυλάσσων Μωϋσής δόξαν εις το πρόσωπον έλάμβανεν. ομοίως Δαβίδ τοΰτον φυλάσσων είργάζετο, όθεν των έχθρων έκυρίευεν. άλλα και Σαούλ, έως ο5 έφύλασσε την καρδίαν, εύωδοΰτο1 δτε δε εις τέλος παρέβη, είς τέλος 15 έγκατελήφθη. εν μετρώ γαρ κατά άναλογίαν / μετέρχεται εκαστον ό Μ 752 λόγος του θεού· όσον επικρατεί τις, τοσούτον επικροτείται, και όσον φυλάσσει, τοσούτον φυλάσσεται. Δια τοΰτο πας ό χορός των αγίων προφητών, αποστόλων, μαρτύρων, 37,2 τον λόγον εν ταϊς καρδίαις αυτών εφύλασσον, μηδέν έτερον μεριμνώντες, 20 αλλά το του πνεύματος φιλόθεον καί αγαθόν πάντων προκρίνοντες, ου λόγω μόνον ή γνώσει ψιλή, αλλ3 εν λόγω καί έργω δι 3 αυτών των πραγμάτων αντί πλούτου έλόμενοι πτωχείαν, αντί δόξης άτιμίαν, αντί άπολαύσεως κακουχίαν, όθεν καί αντί του θυμού άγάπην. μισουντες γαρ τα ηδέα του βίου, τους αφαιρούμενους αυτά μάλλον ήγάπων ως συνερ25 γουντας αύτοΐς προς τον σκοπόν, άπεχόμενοι του γινώσκειν καλόν καί πονηρόν. οΰτε γαρ τους αγαθούς ήρνουντο ούτε τους κακούς ήτιώντο, πάντας άποκρισιαρίους της δεσποτικής οικονομίας ηγούμενοι, 'προς πάντας ούν εϊχον ένδιάθετον ευνοιαν. δτε γαρ ήκουον του κυρίου' >άφετε καί άφεθήσεται ύμΐν<, τότε τους άδικουντας εύεργέτας έλογίζοντο, είς 30 άφεσιν έχοντες τάς παρ' αυτών άφορμάς. δτε δε πάλιν ήκουον »καθώς θέλετε ίνα ποιώσιν ύμϊν οί άνθρωποι, καί ύμεΐς ποιείτε αύτοΐς«, τότε καί 2 Jac 4, 4. 3 Prov 4, 23. 4 παράδεισον: S. zu H 25, 7. 6 όψεως: S. zu H 15, 13. 7f. αλλ': cf. I Cor 13, 13; dazu Resch, Agrapha, TU NF XV, 3/4, 1906, S. 153f., Nr. 106 9ff. Gen 6-8. 11 Gen 12,Iff. 111. Ex 34,29f. 35. 16 λόγος τον θεοΰ: S. zu H 5, 6 (Z. 153) λόγος του κυρίου. 20 φιλόθεον: Hier die charakteristische pneumatologische Parallele zu φιλόθεος (H 10, 1) und φιλόχριστος (H 10, 4). S. zu H 10, l φιλαλήθεις. — είς άκρον φιλοθείας kommen nach Hist. Laus. c. 62, p. 157, 21 άνδρες έπίοτιμοι καί λογικώτατοι. 27 οικονομίας: S. zu Η 15, 7 οίκονομία του κυρίου. 28f. Mt 6,14. 30f. Lc 6, 31. K M D F Z G 2 έχθρα] εχθρός (!) F ψ 11 φωνήν] φωνής F 13 των έχθρων] τον εχθρό ν Ζ 14 εύωδοΰτο] έκατευωδοΟτο Ζ 15 έγκατελήφθη] -λείφθη MFZ 18 προφητών] < Ζ f 26 κακούς] πονηρούς D 28 ένδιάθετον] εύδιάθετον D 30 δε] < F 31 ύμεϊς] + ομοίως F 265

τους αγαθούς κατά συνείδησιν ήγάπων. αφέντες yap την δικαιοσύνην εαυτών και την του θεού δικαιοσύνην ζητήσαντες εύρον ακολούθως και την αγάπη ν εν αύτη κατά φύσιν έγκεκρυμμένην. 87.3 Και γαρ ό κύριος, πολλά περί της αγάπης έντειλάμενος, την δικαιοσύνην 35 έκέλευσε ζητεΐν TOO Θεο0- οίδε γαρ ταύτη ν μητέρα της αγάπης υπάρχει ν. ουκ εστί γαρ άλλως σωθήναι, ει μη δια TOO πλησίον, καθώς ενετείλατο' >άφετε και άφεθήσεται ύμΐν<. ούτος εστίν ό πνευματικός νόμος ό εν καρδίαις πισταϊς γραφόμενος, το πλήρωμα του πρώτου νόμου· >ούκ ήλθον< γαρ φησι >καταλοσαι τον νόμον, αλλά πληρώσακ. πώς δε πληρούται, 40 μάθε. Ό πρώτος νόμος δια της ευλόγου αφορμής του άμαρτήσαντος κατέκρινε περισσοτέρως τον άδικηθέντα· »εν φ γαρ« φησΐ »κρίνεις τον έτερον, σεαυτόν κατακρίνεις« · εν φ δε άφίησιν, άφεθήσεται αύτώ. οϋτως γαρ ό νό87.4 μος λέγει * >άνά μέσον κρίσεως κρίσις και ανά μέσον αφής αφή <. πλήρωμα 45 ουν νόμου ή άφεσις τυγχάνει, πρώτον δε νόμον είρήκαμεν, ούχ δτι ό θεός δύο νόμους παρέθετο τοις άνθρώποις, αλλ' ένα* πνευματικόν μεν κατά φύσιν, κατά δε την έκδίκησιν δικαίαν έπιφέρων έκάστφ την ψήφον. τφ άφιέντι άφίησι και τφ παραζηλοοντι παραζηλοΓ φησΐ γαρ· »μετά εκλεκτού εκλεκτός εση και μετά στρεβλού διαστρέψεις«, δια τούτο οί 50 πνευματικώς αυτόν έκτελουντες καΐ αναλόγως της χάριτος μετέχοντες, ου μόνον τους εύεργετουντας, αλλά και τους όνειδίζοντας και διώκοντας Μ 753 ήγάπων, την πνευματικήν άγάπην άντ/απόδοσιν έκδεχόμενοι των αγαθών, αγαθών δε λέγω, ούχ ότι τα αδικήματα συνεχώρησαν, αλλ' δτι και τάς ψυχάς των άδικούντων εύηργέτησαν ούτω γαρ αυτούς 55 παρετίθεντο τω θεώ, ως δι' αυτών του μακαρισμου τυγχάνοντες, καθώς 37.5 φησΓ »μακάριοι έστε, όταν όνειδίσωσιν υμάς και διώξωσιν«. υπό δε του πνευματικού νόμου ούτω φρονεϊν έδιδάσκοντο. Υπομενόντων γαρ αυτών και την νοεράν πραότητα τηρούντων ό κύριος, βλέπων την υπομονή ν της καρδίας πολεμουμένης και της αγάπης 60 32f. cf. Rm 10, 3; cf. Phil 3, 9. 35f. cf. Mt 6, 33. 36 μητέρα: Zur Vorstellung vgl. Clem. Alex., Paed. II, XII, 128, 2 (I, 233, 23): μήτηρ δε αυτών (sc. der λιτότης und ικανότης) ή δικαιοσύνη. 37 πλησίον: Vgl. Apophth. patr. Anton 9 (MPG 65, 77 B): Εκ TOO πλησίον εστίν ή ζωή καΐ ό θάνατος. 38 Mt 6, 14. 38 cf. Rm 7, 14. νόμος: S. zu H 13 νόμον δικαιοσύνης und zu H 30, 2. 39. 45f. cf. Rml3, 10. 39f. Mt 6, 17. 431. Rm 2, 1. 45 Dtn 17, 8. Offenbar ist das αφής αφή der LXX hier als αφέσεως δφεσις verstanden worden. ανά μέσον: Vgl. J. Stiglmayr, Die Agrapha bei Makarius v. gypten, Theologie und Glaube 5, 1913, S. 640. 46 άφεσις: Durch Rm 2, 1. 2 und das Agraphon nahegelegte Umwandlung von Rm 13, 10. 491. PS 17, 27. 57 Mt 6, 11. EMDFZG 33 εαυτών] αυτών MG 85 ττολλά] ~ post άγάττης Μ, post έντειλάμενος F, < Ζ 36 ζητεΐν] + την ZG 42/43 του - άδικηθέντα] του αμαρτήματος κατέκρινε, ό δεύτερος δε ήφίει τον άδικηθέντα Β 45 αφής αφή] αφής αφή Κ (secundum LXX) 46 o v] yap MD 48 ψήφον] έκδίκησιν D 266

65

70

75

80

85

μη έξισταμένης, διέρρησσε »το μεσότοιχον του φραγμού«, και τελείως την εχθραν άπεβάλλοντο καΐ ούκέτι μετά βίας, αλλά μετά βοηθείας εΤχον την άγάπην ό γαρ κύριος λοιττόν κατήργει >τήν στρεφομένην ρομφαίαν< την κινοοσαν τους λογισμούς, και είσήρχοντο >είς το έσώτερον του κατοατετάσματος, δπου πρόδρομος ύττέρ ημών είσηλθεν ό κύριος <. και ένετρύφοον τοις καρποϊς του πνεύματος και τα μέλλοντα εν βεβαιότητι καρδίας θεασάμενοι, και κατά τον άπόστολον ούκέτι >έν έσόπτρω και εν αϊνίγματκ ελεγον, »α οφθαλμός ουκ είδε και ους ουκ ήκουσε και επί καρδίαν ανθρώπου ουκ άνέβη, δσα ήτοίμασεν ό θεός τοις άγαπώσιν αυτόν«. Έρώτησις: αλλ' εγώ τούτο θαυμαστόν επερωτήσω. Εί »επί καρ- 37,6 δ ία ν άνθρωπου ουκ άνέβη«, ύμεϊς αυτά πώς οΐδατε, μάλιστα όμολογήσαντες εν ταϊς ΤΤράξεσιν »όμοιοπαθεΐς« ήμϊν είναι άνθρωποι; Άπόκρισις: αλλ* άκούετε, τί προς ταύτα αποκρίνεται Παύλος· »ήμΐν δε« φησίν »άπεκάλυψεν ό Θεός δια του πνεύματος αυτού, το γαρ πνεύμα πάντα έρευνα, και τα βάθη του θεού«, αλλ' ίνα μη τις εΐπη ότι ,,αύτοϊς εδόθη το πνεύμα ως άποστόλοις, ήμϊν δε κατά φύσιν άχώρητον" τούτο άλλαχου έπευχόμενος λέγει· >ίνα δώη ύμϊν ό Θεός δύναμιν, κραταιωθηναι εις τον έσω άνθρωπο ν, κατοικήσαι τον Χριστόν εν ταϊς καρδίαις Ομών<, και πάλιν >ό δε κύριος το πνεύμα εστίν οπού δετό πνεύμα κυρίου, εκεί ελευθερία<, και πάλιν »εΐ δε τις πνεύμα Χρίστου ουκ έχει, ούτος ουκ εστίν αυτού«. Εύξώμεθα τοίνυν και ημείς εν πληροφορία και αίσθήσει μεταλαβεϊν 37,7 του αγίου πνεύματος, καί είσελθεϊν όθεν έξεληλύθημεν, και του λοιπού άποστραφήναι αφ* ημών τον θυμοτόκον δφιν και κενόδοξον σύμβουλον, το πνεύμα της μερίμνης καί κραιπάλης, δπως βεβαίως πιστεύσαντες τάς 61 Eph 2, 14. 63f. Gen 3, 24. 641. Hbr 6, 19 f. 66 cf. Gal 5, 22. 671. I Cor 13, 12. 68II. 711. I Cor 2. 9. 72 όμολογήσαντες: δμολογεΐν im Sinne von „ ffentlich eingestehen" auf die πτωχεία der Christen bezogen in H 15, 27; als messalianisches Bekenntnis Ep. 2 (MPG 34, 420 A): όμολογοΰμεν, μη φυσική ν είναι την Ινέργειαν ταύτην (sc. die Einwirkung der feindlichen M chte). 73 Act 14, 16. 751. I Cor 2, 10. 77 άποστόλοις: S. zu H 12, 17. 78H. Eph 3, 16f. 801. II Cor 3, 17. 811. Rm 8, 9. 83 πληροφορία: S. zu H l, 12 und 7, 6 (αίσθήσεως). — In den gegnerischen Sprachgebrauch aufgenommen bei Diadochus v. Photike 90 (ed. des Places, p. 151, 12), auf γνωσις bezogen 94 (ebd. p. 156, 15); dagegen unterscheidet 9 (ebd. p. 88, 20) αΐσθησις von λόγοι; 11 (ebd. p. 89, 13ff.) redet von αίσθησις φωτός, die der σοφία του κόσμου unzug nglich bleibt. μεταλαβεϊν: S. zu H 10, 2 κοινωνίας. 84 έξεληλύθημεν: S. zu H 5, l Αδάμ. 85 κενόδοξον: κενοδοξία als Versuchung j ngerer M nche H 55, ί-3;

EM D F ZG 61/62 τελείως την] την τελείαν D 63 λοπτόν κατήργει] 21 Μ 67 θεασάμενοι] διαθεμένοι F | καί2] αλλ' Μ 69 δσα] α F (cf. I Cor 2,9 ρ*« etc.) 71 ' Ερώτησις] ~post επερωτήσω (?F) G, < Ζ cum Β | τοϋτο] + το D, G1 s. 1.1 εΐ] + καΐ F 74 Άττόκρισις] < FZ cum Bf 81 καί ττάλιν] < D, add. i. m. D1 84 ίξεληλύθημεν] Κ, -θειμεν MD, F incertum, έξεβλήθημεν ZG cum B 267

έντολάς του κυρίου φυλάξωμεν και αύξηθώμεν εν αύτω »εις άνδρα τέλειον, είς μέτρο ν ηλικίας«, του μηκέτι κατακυριευθήναι υπό της απάτης του αιώνος τούτου, αλλ* εν πληροφορία του πνεύματος είναι και μη άπιστεϊν, δτι και εις αμαρτωλούς μετανοοΰντας ή χάρις του θεού ευδοκεί, το γαρ 90 Μ vse κατά χάριν δωρούμενον ούκέτι εν παρ/εικασμφ της προλαβούσης ασθενείας μετρείται, >έπεί ή χάρις ούκέτι εστί χάρις <, αλλά τω παντοδυνάμω θεώ πιστεύσαντες απλή και άπεριέργω καρδία προσέλθωμεν τω δια πίστεως την μετουσίαν του πνεύματος χαριζομένω, και ου δια παρεικασμοϋ φύσεως έργων φησΐ γαρ· >ούκ εξ έργων νόμου το πνεύμα 95 ελάβετε, αλλά δι' ακοής πίστεως<. 37,8 Έρώτησις: τί εστί >θέλω πέντε λόγους εν εκκλησία δια του νοός μου λαλήσαι < ; Άπόκρισις: εκκλησία εν δυσΐ προσώποις νοείται, τω συστήματι των πιστών και τω συγκρίματι της ψυχής, όταν ουν πνευματικώς εις ιοο τον άνθρωπον λαμβάνηται, εκκλησία εστίν όλον αυτού το σύγκριμα· πέντε δε λόγοι εΐσΐν αί περιεκτικά! άρεταΐ όλον τον άνθρωπον οίκοδομουσαι, πολυτρόπως διαιρούμενοι, ώσπερ γαρ ό λάλων εν κυρίω δια των πέντε λόγων πάσαν (σοφίαν) περιέλαβεν, ούτως ό ακολουθών τω als ein μέλος της κακίας im Lasterkatalog H 40, 1. 87 f. Eph 4, 13. 92 Rm 11,6. 95f. Gal 3,2. 97ί. I Cor 14,19. 99 εκκλησία: Neben dem meist gebrauchten Begriff der „himmlischen Kirche" und dem des,.wahren Israel" tritt die irdische Kirche bei Symeon zur ck: εν τη εκκλησία προσφέρεται άρτος καΐ οίνος (Η 27,17). Von Paulus hei t es, da er την έκκλησίαν έδίωκε (Η 44,8); das Gericht ber Ananias φόβον μέγαν ένεττοίησε πάση τη εκκλησία (Η 53, 9). Η 52, 4 spricht von der εκκλησία των αγίων, die μέλη και σώμα des κύριος ist; der εκκλησία των αγίων, die die επουράνιος εκκλησία f llen soll, gilt die F rbitte Jesu Joh 17, 11. 17 (Kl.-B., S. 26, 1). Wer ένέργειαν ουκ έδέξατο, ist της επουρανίου εκκλησίας των »πρωτοτόκων« αλλότριος (Kl.-B., S. 37, 10). Die himmlische Kirche nimmt die Pneumatiker als die Ihren auf: προσδέχονται αυτούς οί ίδιοι, τα πνεύματα των δικαίων καί όλη ή επουράνιος εκκλησία (ΚΙ.-Β., 66, 16). Η 37, 9: ή δε ενάρετος ψυχή ούτως προσοικοδομεϊται τη εκκλησία, ούχ δτι έποίησεν, αλλ' δτι έπόθησεν. Wie aber hier die wahre Kirche gemeint ist, so H15,14.15 die Kirche late dicta: οί κοινωνοϋντες τη έλλκησία κοσμικοί. Die an unserer Stelle vorgenommene bertragung von εκκλησία als dem σύστημα των πιστών auf das σύγρκιμα της ψυχής begegnet auch H 12, 15: εκκλησία o v λέγεται καΐ επί πολλών καΐ επί μιας ψυχής. — Der hier f r die alttestamentliche Kirche gebrauchte Begriff der συναγωγή wird Actus Petri cum Simone 9 (Lipsius-Bonnet I, p. 56, 23) auf die christliche Versammlung angewandt; in gleichem Sinne Acta Thomae 37 (ebd. II, 2, p. 154, 19): το συνέδριον του Χρίστου. Diese Gleichsetzung noch nicht im Urchristentum, auch nicht bei Origenes (vgl. Hohel. Komm. I [VIII, 108, 30], wo Cant l, 4 nur entweder auf die ψυχή oder die εκκλησία bezogen wird). S. auch zu H l, 3 und H 12, 15 εκκλησίας Ισραήλ. προσώποις: S. zu H 17, 6. 102 περιεκτικοί άρεταΐ: Singular von Origenes mit dem λόγος gleichgesetzt (Contra Celsum V, 39 [11,43,22]): τον δεύτερον θεόν ουκ άλλο τι λέγομεν ή την περιεκτικήν παK M D F Z G 86 όπως] όθεν D Β (vide proleg, p. XIII) | ό] < F 268

f

91 εν] < F

ψ

104 <σοφίαν>] secundum

105 κυρίω δια των πέντε αρετών ττολλήν οικοδομεί την εύσέβειαν. πέντε γαρ ούσαι πάσας περιέχουσΓ πρώτη ευχή, λοιπόν εγκράτεια, ελεημοσύνη, πτώχεια, μακροθυμία. ταοτα ποθώ και προαιρέσει επιτελούμενα λόγοι είσϊ ψυχής υπό κυρίου λαλούμενοι και υπό καρδίας άκουόμενοί" ό γαρ κύριος ενεργεί και το πνεύμα τότε νοερώς λαλεί, και ή καρδία όσον no έπιποθεϊ τοσούτον και φανερώς επιτελεί. Αί δε άρεταί όσον εϊσί περιεκτικά! πασών, τοσούτον αλλήλων γενικαί. 37,9 της πρώτης γαρ απούσης αναιρούνται πασαι. ομοίως δια της δευτέρας αϊ ακόλουθοι ωσαύτως αί καθεξής, πώς γαρ ευ ξεταί τις μη υπό πνεύματος ενεργηθείς; και μαρτυρεί μοι ή γραφή λέγουσα' »ουδείς δύναται ειπείν us κύριον Μησουν, εί μη εν πνεύματι άγίω«. πώς δε ύπομείνη ό χωρίς ευχής έγκρατευόμενος άβοηθήτως; ό δε εν παντΐ μη έγκρατευόμενος πώς ελεήσει τον πεινώντα ή άδικοϋντα; ό δε ουκ ελεών ουδέ πτωχεύειν εκουσίως καταδέχεται, πάλιν δε της των χρημάτων επιθυμίας ό θυμός σύντροφος, καν εχη χρήματα καν μη εχη. ή δε ενάρετος ψυχή ούτως 120 προσοικοδομεϊται τη εκκλησία, ούχ ότι έποίησεν, αλλ' δτι επόθησεν ου γαρ το ίδιον έργον σφζει τον άνθρωπον, αλλ' ό χαρισάμενος την δύναμιν. εί ούν υπομένει τις τα στίγματα του δεσπότου, μη οίηθή εν τινι, καν το τυχόν πεποίηκεν, αλλ' ή μόνον τω άγαπήσαι και έπιτηδευσαι προς τάς ενεργείας, μη ούν δόξης ποτέ εν αρετή προειληφέναι τον 125 κύριον κατά τον λέγοντα ότι αυτός εστίν >ό ενεργών εν ήμϊν και το θέλει ν και το ένεργεϊν υπέρ της εύδοκίας<. Έρώτησις: τί ούν ή γραφή παραγγέλλει τω άνθρώπω ποιεϊν; 37,10 Άπόκρισις: προείπομεν ότι την έπιτήδευσιν έχει ό άνθρωπος κατά φύσιν, και ταύτην ό θεός επιζητεί. / παραγγέλλει ούν, ίνα πρώτον νοή- Μ TST σων αρετών άρετήν. S. auch zu H 40, 1 άρεταί. 104 ακολουθών: Der Gedanke der Nachfolge Christi (neben der aller Heiligen: H 53,1) noch H 9,13; 51, l: φ (sc. τω σωτήρι) καΐ πιστεύσαντες (sc. l πατέρες) καΐ δν άγαπήσαντες έξήλθον οπίσω αύτοΰ. Origenes (Joh. Komm. XIX, Χ, 57 [IV, 309, 18] ακολουθών τφ πνεύματι, vom μιμητής Χριστού gesagt) d rfte eine „geistige" Nachfolge im Auge haben. 106 εγκράτεια: Als Glied einer Tugendliste neben πίστις, ευχή, αγάπη, έλπίς, νηστεία, ταπεινοφροσύνη, πραότης, μακροθυμία, υπομονή auch H 56, 5. ελεημοσύνη: Sie ist H 2, 3 als ελεημοσύνη θεού verstanden: αυτός μόνος την έλεημοσύνην ταύτην έποίησε. S. auch zu H 19, 2 ελεήμονα. 107 πτώχεια: S. zu H 11, 6 πτωχεϋσαι. μακροθυμία: S. zu Η 9, 1. 114ί. I Cor 12, 3. 122 στίγματα: cf. Gal 6, 17. Vgl. H 32, 7: Θλίψεις, πάθη und στίγματα als vermeintliche εναντία. Seelen, die nicht βαστάζουσαι τα στίγματα καΐ τα παθήματα του κυρίου, sind untauglich f r die βασιλεία (Η 53, 17). — In den Excerpta ex Theod. des Clem. Alex. (86, 2 [III, K M D F Z G 105 πέντε1] + αίσθητηρίων είτουν F | πολλή ν] πολύ X D1 i. m. (D txt) 109/110 και2 - επιτελεί] < F 111 γενικαί] γενητικαί D 112 της] καΐ Ζ f 117 πεινώντα] πεινοϋντα F | άδικοϋντα] άδικούμενον Β 122 οίηθή] οίηθείτ) F | πεποίηκεν] -ηκέναι in rasura D1 cum B 123 ή] leg. ή ? | τω] το Ζ 125 ήμΐν] ϋμΐν Ζ 129 ό θεός] Κ (sine ό) s. I. (vide proleg, p. XIII, Anm. 9) ZG cum B Marco Eremita, < MDF 269

ση και νοήσας άγαπήση καΐ θελήματι επιτήδευση, το δε ένεργηθήναι 130 τον νουν ή ύττομεϊναι τον κόττον ή τελέσαι το έργον ή χάρις του κυρίου παρέχει τω θελήσαντι και πιστεύσαντι. Το ουν θέλημα του ανθρώπου ως παράστασις υποστατική · μη παρόντος 5ε του θελήματος, ουδέ αυτός ό θεός τι ποιεί, καίπερ δυνάμενος, δια το αύτεξούσιον. ή ουν τελεσιουργία του θεού εν τω θελήματι του 135 ανθρώπου κείται, πάλιν εάν όλον το θέλημα δώμεν, όλον το έργον ήμϊν επιγράφει, θαυμαστός ό θεός εν πασι και άπερινόητος το σύνολον, άνθρωποι δε μέρος τι των θαυμασίων αύτοϋ λαλεϊν έπιχειρουμεν, τη γραφή έπερειδόμενοι, μάλλον δε υπ' αυτής συνετιζόμενοι. »τίς« γαρ φησιν »εγνω νουν κυρίου;« αυτός δε φησΓ >ποσάκις ηθέλησα έπισυνάξαι 140 τα τέκνα σου, και ουκ ήθελήσατε<, ως εκ τούτου πιστεύειν, ότι αυτός ημάς έπισυνάγει* ημών δε μόνον παραζητεϊ το θέλημα, τίς δε ή φανέ37,11 ρωσιςτουθελήματος,εί μη πόνος εκούσιος; ώσπεργάρσίδηροςπρίζων, έκκόπτων, γεωργών, καταφυτεύων, αυτός μεν ύποθλιβόμενος ένδίδωσι, πλην άλλος εστίν ό κινών και επάγων, καί εν τω συντριβήναι πυρών 145 και άνακαινίζων, — οΰτως και ό άνθρωπος καν θλίβηται καί κοπιά εργαζόμενος το αγαθόν αλλ' ό κύριος λανθανόντως εν αύτω εργάζεται, και εν τω κοπιάσαι και συντριβήναι την καρδίαν παρακαλεί καΐ ανακαινίζει, καθώς καί ό προφήτης λέγει· >μή δοξασθήσεται άξίνη άνευ του, κόπτοντας ή ύψωθήσεται πρίων άνευ του ελκοντος;< οΰτως δε εστί και 150 εις το κακόν, δτε ό άνθρωπος υπακούει και ετοιμάζεται, τότε καί ό σατανάς έλαύνει καί παροξύνει, ως ό ληστής το ξίφος, σιδήρω δε παρεικάσαμεν την καρδίαν δια την άναισθησίαν των πραγμάτων καί πολλή ν σκληρότητα, ουκ έδει δε ημάς αγνοεί ν τον κρατούντα ως αναίσθητος σίδηρος, έπεί ταχέως από του γεωργού λόγου εις τον του πολέμου 155 133, 6]) ή ψυχή ή πιστή το της αληθείας λαβοϋσα σφράγισμα »τα στίγματα του Χρίστου« περιφέρει. 125L Phil 2, 13. 133 υποστατική: S. zu H 4, 10 ύπόστασιν. 139L Jes 40, 13. 1401. Mt 23, 37. 142 έπισννάγει: ή δύναμις του θεϊκοϋ πνεύματος als Subjekt des έπισυνάξαι der έσκορπισμένη καρδία Η 24, 2. 146f. cf. Eph 4, 28. 149f. Jes 10, 15. 151 σατανάς: ber das heimliche Anstiften des σατανάς zum B sen vgl. auch H 38, 4; ber sein Hindern des Gebets H 27, 19 (vgl. 60, 3); ber sein Benutzen des Leibes H 56, 3. S. auch zu H 16, 5. Der Satan und die άρχοντες του σκότους nehmen νους und σώμα Adams als ihren Θρόνος ein (H 6, 5); die λογισμοί sind von ihm έφθαρμένοι (Η 11, 3), ihm eignen als seine Sph re die γηΐναι μέριμναι, die εϊδωλολατρίαι und die ήδοναί (Η 11, 8); er ist Inhaber der χειρόγραφα Adams und f hrt das Streitgespr ch mit dem Erl ser (H 11, 10. 11); gegen ihn geht der Kampf der Seele (H 11, 14; 15, 31; 40, 5), der seinerseits diesen Kampf niemals aufgibt (H 15, 18), ohne freilich seine Grenze berschreiten zu k nnen (H 26, 3. 7); er hat auch unter den M nchen solche, die K M D F Z G 131 κυρίου] Χρίστου F 137 επιγράφει] υπογράφει Ζ 138 λαλείν έπιχειρουμεν] 21 Ζ 139 αυτής] + συνεργούμενοι καί F 140 ποσάκις] πολλάκις F 141/142 ως - έπισυνάγει] < F 143 εΐ] < F 144 ύποθλιβόμενος] άποθλιβόμενος Ζ ψ 270

λογισμόν ου μετεττίτττομεν, άλλα μάλλον ως ό βοος και ό όνος είδέναι τον έλαύνοντα και όδηγοΰντα κατά διάνοιαν φησί γαρ* »εγνω βους τον κτησάμενον και όνο$ την φάτνη ν τοο κυρίου αυτού' Ισραήλ 5ε με ουκ εγνω«. ευξώμεθα τοίνυν δέξασθαι γνώσιν θεού, και πνευματικώ 160 τταιδευθήναι νόμω είς ύττούργησιν των αγίων αυτού εντολών, δοξάζοντες ττατέρα και υίόν καΐ άγιον πνεύμα είς τους αίώνας. αμήν. ihm angeh ren (H 15, 32) und sucht die Seele είς το ίδιον μέρος zu ziehen (H 15, 44). 167fI. Jes 1, 3. 169 γνώσιν: S. zu H 7, 5. 159f. cf. Rm 7, 14. K MD FZ G 1δ6 μετεπίπτομεν] μεταπίπτομεν F cum B αύτοϋ] + θείων F 161 καί1] < M

160 αγίων] < F |

ΟΜΙΛΙΑ Λ Η. Πολλοί δίκαιοι φαινόμενοι νομίζονται εΤναι Χριστιανοί1 τεχνιτών δε 38,1 εστί και πεπειραμένων δοκιμάσαι, εί αληθώς οί τοιούτοι εχουσι το σίγνον και την εικόνα του βασιλέως, μήπως άρα παρακεχάρακται τεχνι5 των έργα, και θαυμάζουσι τεχνϊται και ψέ/γουσιν. εί δε μη ώσι τεχνΐ- Μ 7βο ται, ου δύνανται δοκιμάσαι τους δολίους έργάτας, επειδή και ούτοι επιφέρονται σχήμα μοναζόντων ήτοι Χριστιανών, και γαρ οί ψευδαπόστολοι επασχον υπέρ του Χρίστου και ούτοι εύηγγελίζοντο βασιλείαν ουρανών, δια τοϋτο λέγει ό απόστολος· >έν κινδύνοις περισσοτέρως, εν ίο θλίψεσιν ύπερβαλλόντως<, θέλων δεΐξαι δτι πλεϊον αυτών έπαθε. 3 δοκιμάσαι: S. zu Η 23, 2. 4 εικόνα: S. zu Η 12, 1 >κατ' εΙκόνα καΐ όμοίωσιν< θεού. 6ί. II Cor 11, 13. 7 σχήμα: Vgl. H 31, 6: το πολίτευμα mu nach Phil 3, 20 im Himmel sein καΐ ουκ εν σχήματι καΐ τύπω ως τίνες νομίζουσιν. Anders die σχήματα und δόξαι der Auferstehungsleiber H 34, 3. σχήμα άγγελικόν erreicht im h chsten Alter der thebaische Abt Or (Hist, monachorum 2, 1, ed. Preuschen, p. 24, 15). 7 ψενδαπόστολοι: S. zu H 12, 17 άττόστολοι. — Noch Clem. Alex. (Strom. Ill, IV, 35, l [II, 211, 24]) gebraucht das berlieferte sittliche Kriterium: Φαίημεν δ' αν καΐ προς τούτους, ότι τους ψευδοττροφήτας καΐ τους όσοι τήνάλήθειαν υποκρίνονται εξ έργων γινώσκεσοαι παρειλήφαμεν; und Origenes (Jerem. Horn. Frgm. LXIII [III, 229, 13]) kann sagen, die Pseudopropheten h tten nicht gelitten; aber Jerem. Horn. XIX, 14 (III, 172,31) unterscheidet doch nach dem Inhalt der Verk ndigung^ διηγουμενος γαρ τις τους προφητικούς λόγους, εάν μεν άληθεύη, καΐ αυτός προφητεύει καΐ προφητεύει αληθή, ε! δε ψεύδεται, ψευδοπροφήτης εστί καταψευδόμενος των λόγων των προφητικών; dabei mag bei ihrer formalen Gleichstellung mit den echten Propheten das χάρισμα διακρίσεως πνευμάτων erforderlich werden (Jerem. Horn. Frgm. XIX [111,207,11]),um den objektiven Unterschied festzustellen (Job. Komm. XX, XLIV, 413 [IV, 387, 25ff.]: Die Apostel h ren die Stimme Christi, die Pseudapostel die φωνή του Θανάτου). Bei Symeon reicht weder das sittliche noch das Wahrheitskriterium mehr aus; nur τεχνΐται erkennen, wer αληθώς ... το σίγνον καΐ την EM D FZ G 2 νομίζονται] νομίζουσιν F, νομίζοντεςΖ 8 ουρανών] ούράνιον F

5 ψέγουσιν] λέγουσιν D

271

λογισμόν ου μετεττίτττομεν, άλλα μάλλον ως ό βοος και ό όνος είδέναι τον έλαύνοντα και όδηγοΰντα κατά διάνοιαν φησί γαρ* »εγνω βους τον κτησάμενον και όνο$ την φάτνη ν τοο κυρίου αυτού' Ισραήλ 5ε με ουκ εγνω«. ευξώμεθα τοίνυν δέξασθαι γνώσιν θεού, και πνευματικώ 160 τταιδευθήναι νόμω είς ύττούργησιν των αγίων αυτού εντολών, δοξάζοντες ττατέρα και υίόν καΐ άγιον πνεύμα είς τους αίώνας. αμήν. ihm angeh ren (H 15, 32) und sucht die Seele είς το ίδιον μέρος zu ziehen (H 15, 44). 167fI. Jes 1, 3. 169 γνώσιν: S. zu H 7, 5. 159f. cf. Rm 7, 14. K MD FZ G 1δ6 μετεπίπτομεν] μεταπίπτομεν F cum B αύτοϋ] + θείων F 161 καί1] < M

160 αγίων] < F |

ΟΜΙΛΙΑ Λ Η. Πολλοί δίκαιοι φαινόμενοι νομίζονται εΤναι Χριστιανοί1 τεχνιτών δε 38,1 εστί και πεπειραμένων δοκιμάσαι, εί αληθώς οί τοιούτοι εχουσι το σίγνον και την εικόνα του βασιλέως, μήπως άρα παρακεχάρακται τεχνι5 των έργα, και θαυμάζουσι τεχνϊται και ψέ/γουσιν. εί δε μη ώσι τεχνΐ- Μ 7βο ται, ου δύνανται δοκιμάσαι τους δολίους έργάτας, επειδή και ούτοι επιφέρονται σχήμα μοναζόντων ήτοι Χριστιανών, και γαρ οί ψευδαπόστολοι επασχον υπέρ του Χρίστου και ούτοι εύηγγελίζοντο βασιλείαν ουρανών, δια τοϋτο λέγει ό απόστολος· >έν κινδύνοις περισσοτέρως, εν ίο θλίψεσιν ύπερβαλλόντως<, θέλων δεΐξαι δτι πλεϊον αυτών έπαθε. 3 δοκιμάσαι: S. zu Η 23, 2. 4 εικόνα: S. zu Η 12, 1 >κατ' εΙκόνα καΐ όμοίωσιν< θεού. 6ί. II Cor 11, 13. 7 σχήμα: Vgl. H 31, 6: το πολίτευμα mu nach Phil 3, 20 im Himmel sein καΐ ουκ εν σχήματι καΐ τύπω ως τίνες νομίζουσιν. Anders die σχήματα und δόξαι der Auferstehungsleiber H 34, 3. σχήμα άγγελικόν erreicht im h chsten Alter der thebaische Abt Or (Hist, monachorum 2, 1, ed. Preuschen, p. 24, 15). 7 ψενδαπόστολοι: S. zu H 12, 17 άττόστολοι. — Noch Clem. Alex. (Strom. Ill, IV, 35, l [II, 211, 24]) gebraucht das berlieferte sittliche Kriterium: Φαίημεν δ' αν καΐ προς τούτους, ότι τους ψευδοττροφήτας καΐ τους όσοι τήνάλήθειαν υποκρίνονται εξ έργων γινώσκεσοαι παρειλήφαμεν; und Origenes (Jerem. Horn. Frgm. LXIII [III, 229, 13]) kann sagen, die Pseudopropheten h tten nicht gelitten; aber Jerem. Horn. XIX, 14 (III, 172,31) unterscheidet doch nach dem Inhalt der Verk ndigung^ διηγουμενος γαρ τις τους προφητικούς λόγους, εάν μεν άληθεύη, καΐ αυτός προφητεύει καΐ προφητεύει αληθή, ε! δε ψεύδεται, ψευδοπροφήτης εστί καταψευδόμενος των λόγων των προφητικών; dabei mag bei ihrer formalen Gleichstellung mit den echten Propheten das χάρισμα διακρίσεως πνευμάτων erforderlich werden (Jerem. Horn. Frgm. XIX [111,207,11]),um den objektiven Unterschied festzustellen (Job. Komm. XX, XLIV, 413 [IV, 387, 25ff.]: Die Apostel h ren die Stimme Christi, die Pseudapostel die φωνή του Θανάτου). Bei Symeon reicht weder das sittliche noch das Wahrheitskriterium mehr aus; nur τεχνΐται erkennen, wer αληθώς ... το σίγνον καΐ την EM D FZ G 2 νομίζονται] νομίζουσιν F, νομίζοντεςΖ 8 ουρανών] ούράνιον F

5 ψέγουσιν] λέγουσιν D

271

38.2

Χρυσός ευχερώς ευρίσκεται, μαργαρϊται δε και λίθοι τίμιοι προχωροϋντες εις διάδημα βασιλέως σπανίως ευρίσκονται* πολλάκις γαρ εξ αυτών ούχ ευρίσκονται προχωροοντες. ούτως και οί Χριστιανοί έποικοδομοονται εις τον στέφανον του Χρίστου, ίνα κοινωνοί γένωνται των αγίων αϊ ψυχαϊ έκεϊναι. δόξα τω ούτως άγαπήσαντι την ψυχήν ταύτην 15 και υπέρ αυτής παθόντι και άναστήσαντι αυτήν εκ νεκρών, ώσπερ δε τω Μωϋστί >κάλυμμα έπετίθετο εις το πρόσωπον < προς το μη δύνασθαι προσεχειν τω προσώπω αύτοϋ τον λαόν, ούτω και νυν >επί την καρδίαν σου κεϊτακ κάλυμμα προς το μη βλέπει ν την δόξαν του θεού. όταν δε περιαιρεθή τούτο, τότε έπιφαίνεται και εμφανίζει εαυτόν τοις 20 Χριστιανοϊς και τοις άγαπώσιν αυτόν και έκζητοΰσιν εν αλήθεια, καθώς λέγει δτι >έμφανίσω αύτω έμαυτόν και μονή ν παρ* ούτω ποιή38.3 σω<. σπουδάσωμεν ου ν προσελθεϊν τω άψευδεϊ Χριστώ, ίνα τύχωμεν της επαγγελίας και της καινής διαθήκης, ην ένεκαίνισεν ό κύριος δια σταυρού και θανάτου, διαρρήξας πύλας αδου και αμαρτίας, και έξαγαγών 25 τάς πίστας ψυχάς και δοΰς αυταϊς ένδον παράκλητον και άνενέγκας εϊς την βασιλείαν αύτοΰ. συμβασιλεύσωμεν ούν ούτω και ημείς είς την Ιερουσαλήμ την πόλιν αυτού, εις την έπουράνιον έκκλησίαν, είς τον χορόν των αγίων αγγέλων. Οί δε επί πολύν χρόνον γυμνασθέντες αδελφοί και δοκιμασθέντες, 30 38.4 ούτοι δύνανται τοις άπείροις βοηθήσαι και συμπαθήσαι. τινές γαρ άσφαλισάμενοι εαυτούς καΐ υπό χάριτος θεού ένεργηθέντες μεγάλως, ούτως ευρον τα μέλη αυτών ήγιασμένα, ώστε λογίζεσθαι αυτούς ότι εικόνα του βασιλέως hat (Η 38, 1). 9f. II Cor 11, 23. 14 στέφανον: S. zu Η 6, 5. 17 II Cor 3, 13. 18L II Cor 3, 15f. 19 κάλυμμα: S. zu H 8, 3. 20 εμφανίζει: Wie der κύριος den όσίως αυτόν ζητοΰσι verhei t, εμφανίζει ν εαυτόν (Η 53, 4), so geht die προσδοκία des M nchs darauf, ιτότε έλθών εμφανίσει ούτω εαυτόν (H 14, 1). 21 εν αλήθεια: S. zu H l, 10. 22f. Joh 14, 21. 23. 24 διαθήκης: S. zu H 15, 20. 24Ϊ. σταυρόν: S. zu H 10, 1. 25 Mt 16, 18. 26 παράκλητον: S. zu H 6, 6 πνεΰμα. Der hier als Gabe an alle πισταΐ ψυχαί verhei ene Paraklet erscheint H 17, 7; 26, 6 als Besitz der Apostel. 28 έκκλησίαν: S. zu H l, 3. 30 γυμνασθέντες: γυμνάζεσθαι vom Erfahren der πόλεμοι auch H 26, 15 (vgl. H 27, 8; 32, 10); auf die αισθητήρια της ψυχής angewandt H 50, 4. αδελφοί: αδελφός wie Χριστιανός als Bezeichnung des Begnadeten auch H 17, 6; 29, 7; hnlich H 17, 14; aber H 26, 16 f r sp ter gefallene Charismatiker; als Anrede an den Mitm nch H 27, 18; 40, 6. Vgl. noch den Gro en Brief: ύμεΐς, ώ ποθεινότατοι καΐ αγαπητοί αδελφοί (ed. W. Jaeger, p. 233, 19). 31 άπείροις: S. zu H 16, 3. 32 άσφαλισάμενοι: In gleichem Sinne H 17, 14: πολλής δε χρήζουσιν ασφαλείας, ίνα μη πέσωσιν. ένεργηθέντες: S. zu Η 7, 4. — ένεργεΐσθαι bedeutet bei Diadochus v. Photike 82 (ed. des Places,p. 141, 26) ein „Gekr ftigtwerden" des K mpfers durch das g ttliche Licht; vielleicht im Anschlu an Vita K M D F Z G 17 δύνασθαι] δυνηθήναι Μ 20 έπιφαίνεται] φαίνεται Μ 21 έκζητοΰσιν] + αυτόν D cum B 24 ένεκαίνισεν] άνεκαίνισεν MD 26 δοϋς] διδούς Μ ψ 30 πολύν] πολύ F 31 καΐ συμπαθήσαι] < F 32 χάριτος] χάριν Μ | ένεργηθέντες] εύεργετηθέντες Μ 272

,,ού συμβαίνει εϊς Χριστιανισμόν γίνεσθαι έτπθυμίαν", άλλα κέκτηνται 35 νουν σώφρονα και άγνόν καΐ εστί λοιπόν ό έσω άνθρωπος μετέωρος εϊς τα θεία και επουράνια, ώστε νομίσαι τον τοιούτον ήδη έφθακέναι εις τα τέλεια μέτρα, και ως ένόμιζε προσηγγικέναι ήδη τω εύδίω λιμένι, έπανέστησαν ούτω κλύδωνες, ώστε πάλιν ευρέθη ναι είς το μέσον του πελάγους και είσενεχθήναι οπού ή θάλασσα, ουρανός και θάνατος εστίν 40 έτοιμος, ούτως ή αμαρτία έπεισελθουσα >κατειργάσατο πάσαν έπιθυμίαν< κακήν, αύθις δε οί τοιούτοι χάριτος τίνος άξιωθέντες και ώσπερ ειπείν από όλου βυθού της θαλάσσης ψεκάδα τινά δεξάμενοι, εύρίσκουσιν (αυτοί εκείνοι) καθ' ώρα ν και καθ1 ήμέραν τοσαύτην θαυματουργίαν γινομένη ν, ώστε τον ένεργούμενον επί τη παραδόξω καί ξένη και θεϊκή 45 εργασία θαμβεΐσθαι καί έκπλήτ/τεσθαι πώς έσοφίσθη. φωτίζει γαρ αυτόν Μ ?βι ή χάρις, λοιπόν οδηγεί, ειρηνεύει, άγαθύνει τα πάντα, ούσα θεία καί επουράνιος, ώστε προς σύγκρισιν εκείνου βασιλείς και δυνάστας, σοφούς και αξιωματικούς ως ελαχίστους καί ευτελείς ήγεΐσθαι. μετά δε καιρόν και ώραν μεταβάλλεται τα πράγματα, ώστε εξ αληθείας τον τοιούτον 50 εαυτόν ήγεΐσθαι άμαρτωλότερον πάντων ανθρώπων, καί πάλιν άλλη ώρα όραν εαυτόν οίον βασιλέα μέγιστον έξαίσιον ή δυνάστην φίλον βασιλέως, πάλιν άλλη ώρα εαυτόν όραν ασθενή καί πτωχόν. λοιπόν είς άμηχανίαν εμπίπτει ό νους ,,διά τί ούτως καί πάλιν ούτως;" "Οτι ό σατανάς μισόκαλος ων τα πονηρά υποβάλλει τοις την άρετήν 55 κατορθουσι, καί αγωνίζεται αυτούς μεταστρέψαι· έργον γαρ έχει τούτο, αλλά συ τούτω μη υποταγής, την εν τω έσω άνθρώπω επιτελούμε- 38,5 νην δικαιοσύνην εργαζόμενος, εν φ το του Χρίστου βήμα εστηκεν άματφ Antonii 10 (MPG 26. 860Α). 34 έπιθυμίαν: Als Frage H 26, 2: Wird ή φυσική επιθυμία zusammen mit der S nde durch das πνεΰμα το αγιον entwurzelt ? έτπθυμία σαρκός als erstes der όχυρώματα της κακίας Η 55, 3. όπου ή επιθυμία έλκει αυτόν, εκείνο εστίν αύτοϋ θεός (Η 43, 3). S. auch zu H 16, 4. 35 μετέωρος: Η 8, l l t den νους im Gebet μετέωρον καί ήρπασμένον εκεί sein; nach H 8, 4 ist der zu den τέλεια μέτρα Gelangte πάντοτε αΙχμάλωτος καί μετέωρος. — μετεωρισμός neben δεσμός und ηδονή Η 5, 6 (Ζ. 156); im gleichen Sinne μετεωρίζεσθαι Η 5, 6 (Ζ. 210). Negativ als μετεωρισμός του κόσμου im Sinne von „weltlicher Leichtsinn" in der Hist. Laus, prol., p. 10, 14. 37 μέτρα: S. zu H 8, 3 τέλεια μέτρα. 40f. Rm 7, 8. 44 ξέντ]: S. zu H 4, l φύσιν. 45 έσοφίσθη: Hier bedeutet es „ber ckt, hintergangen werden", ή σοφιστική H 45, 2 absolut neben ρητορική δεινότης. 47 βασιλείς: ber die Einsch tzung des βασιλεύς s. zu H 15, 19. Positive W rdigung H 51,1: βασιλείςλαβόντεςτα διαδήματα, ήλθον είςπροσκύνησιν αύτοϋ (sc. του σωτηρος). 56 cf. R m 7 , 22. 57 cf. Act 10, 35. βήμα: cf. II Cor 5, 10. S. zu K M D F Z G 34 ου] < F [ συμβαίνει] συμφέρει Μ | Χριστιανισμόν] KDZ, Χριστιανόν Χ Κ i. m., MFG cum Β | κέκτηνται] κέκτηται Μ, + τον Ζ 36 επουράνια] ουράνια Ζ 40/41 έπιθυμίαν< κακήν] επιθυμίας κακίαν F 43 <αύτοϊ εκείνοι)] secundum B (εκείνοι ούτοι), αυτό εκείνο KMDFZG 44 καί2] < F 45 φωτίζει γαρ] λοιπόν φωτίζει D | αυτόν] < D 46 λοιπόν] αυτόν D 47 επουράνιος] επουράνια D 50 ήγεϊσθαι] + και Μ 51 όραν] όρα Ζ cum Β ψ 57 εργαζόμενος] κατεργαζόμενος F 18

D rries, Makarios

273

άχράντω άγιαστηρίω, όπως το »μαρτύριον της συνειδήσεως« σου καυχήσηται εν τω σταυρώ του Χρίστου του καθαρίσαντός σου >τήν συνείδησιν από νεκρών έργων<, ίνα τφ πνεύματί σου θεώ λατρεύσης, ίνα βο γνωςτί προσκυνείς, κατά τον είπόντα· »ημείς προσκυνουμεν δ οΐδαμεν«. πείσθητι τφ όδηγουντί σε Θεώ, κοινωνησάτω ή ψυχή σου τω Χριστώ ως κοινωνεί νύμφη νυμφίω· >τόγάρ μυστήριον τούτο μέγα έστί< φησϊν, >έγώ δε λέγω είς Χριστόν και εις την άμωμον ψυχήν<. φ ή δόξα είς τους αίώνας. αμήν. 65 Η 15, 19. 68 cf. II Cor 1, 12. >μαρτνριον της σννειδήσεως<: Durch die Vita Antonii 47 (MPG 26, 912Β: καθ' ήμίραν μαρτύρων ττ) συνειδήσει) ist die Vorstellung im M nchtum allgemein geworden; vgl. Chrysostomus, Matth. Horn. 8,4 (MPG 67, 87) ber die M nchswohnungen als δήμοι μαρτύρων. Die Hist. Laus. c. 47 (p. 139, 14) kennt f r den M nch auch den Begriff des μάρτυς της σωφροσύνης und (ebd. p. 141, 5) den der μαρτυρία των έργων; das Leben der Olympias wird danach εν δμολογηταϊς gerechnet, ihre αγώνες als Martyrium verstanden (56, ebd. p. 150, 10). S. zu H 15, 2 μάρτυρες. δ8ϊ. cf. Gal 6, 14. 59 L cf. Hbr 9, 14. 60 cf. Rm l, 9. 61 Joh 4, 22. 63 νυμφίω: S. zu H 8, l und H 18, 7. 63!. Eph 5, 32. K MD FZ G f 60 θεώ λατρεύσης] 21 M άμώμητον Μ 65 αμήν] < F

63 φησϊν] < F

64 ψ άμωμο v]

ΟΜΙΛΙΑ Λ Θ. 89

"ύύσπερ βασιλεύς γράψας έπιστολάς, οΐς βούλεται κωδικέλλους και δωρεάς Ιδίας χαρίσασθαι, σημαίνει πασιν ότι ,,ταχέως σπουδάσατε έλθει ν προς με, ίνα λάβητε παρ' εμού δωρεάς βασιλικός", και εί μη άπέλθωσι και λάβωσιν, ουδέν ώφελήθησαν άνογνόντες τάς έπιστολάς, μαλ- 5 λον δε και θανάτου είσϊν ένοχοι, μη θελήσαντες άπελθεϊν και εκ χειρός βασιλέως τιμής άξιωθήναι, — ούτως καΐ τάς θείας γράφος ωσττερ έπιστολάς άπέστειλεν ό βασιλεύς θεός τοις άνθρώποις, δηλώσας δι' αυτών, ίνα παρακαλέσαντες τον θεόν και πιστεύσαντες αίτήσωσι και λάβωσι δωρεάν ουράνιον εκ της υποστάσεως της θεότητος αυτού' γέγραπται ίο γαρ· >ΐνα γενώμεθα θείας κοινωνοί φύσεως<. εί δε μη προσέλθη και αιτήσει και λαβή ό άνθρωπος, ουδέν ώφελήθη άναγνοΰς τάς γραφάς, μάλλον δε και θανάτου ένοχος εστίν, ότι παρά βασιλέως ουρανίου ουκ ηθέλησε λαβείν ζωής δωρεάν, ης άνευ αδύνατον εστί ζωής αθανάτου τυχεϊν, ήτις εστίν ό Χριστός, φ ή δόξα είς τους αιώνας, αμήν. is 2 κωδικέλλονς: „Ehrenstellen". υποστάσεως: S. zu H 4, 10.

7 γραφάς: S. zu Η 9, 1. 11 II Ptr l, 4.

KMDFG Υ 12 αΐτήσει] αΐτήστ) D 274

10 cf. Hbr 6, 4.

15 είς τους αίώνας. αμήν.] <

Μ

άχράντω άγιαστηρίω, όπως το »μαρτύριον της συνειδήσεως« σου καυχήσηται εν τω σταυρώ του Χρίστου του καθαρίσαντός σου >τήν συνείδησιν από νεκρών έργων<, ίνα τφ πνεύματί σου θεώ λατρεύσης, ίνα βο γνωςτί προσκυνείς, κατά τον είπόντα· »ημείς προσκυνουμεν δ οΐδαμεν«. πείσθητι τφ όδηγουντί σε Θεώ, κοινωνησάτω ή ψυχή σου τω Χριστώ ως κοινωνεί νύμφη νυμφίω· >τόγάρ μυστήριον τούτο μέγα έστί< φησϊν, >έγώ δε λέγω είς Χριστόν και εις την άμωμον ψυχήν<. φ ή δόξα είς τους αίώνας. αμήν. 65 Η 15, 19. 68 cf. II Cor 1, 12. >μαρτνριον της σννειδήσεως<: Durch die Vita Antonii 47 (MPG 26, 912Β: καθ' ήμίραν μαρτύρων ττ) συνειδήσει) ist die Vorstellung im M nchtum allgemein geworden; vgl. Chrysostomus, Matth. Horn. 8,4 (MPG 67, 87) ber die M nchswohnungen als δήμοι μαρτύρων. Die Hist. Laus. c. 47 (p. 139, 14) kennt f r den M nch auch den Begriff des μάρτυς της σωφροσύνης und (ebd. p. 141, 5) den der μαρτυρία των έργων; das Leben der Olympias wird danach εν δμολογηταϊς gerechnet, ihre αγώνες als Martyrium verstanden (56, ebd. p. 150, 10). S. zu H 15, 2 μάρτυρες. δ8ϊ. cf. Gal 6, 14. 59 L cf. Hbr 9, 14. 60 cf. Rm l, 9. 61 Joh 4, 22. 63 νυμφίω: S. zu H 8, l und H 18, 7. 63!. Eph 5, 32. K MD FZ G f 60 θεώ λατρεύσης] 21 M άμώμητον Μ 65 αμήν] < F

63 φησϊν] < F

64 ψ άμωμο v]

ΟΜΙΛΙΑ Λ Θ. 89

"ύύσπερ βασιλεύς γράψας έπιστολάς, οΐς βούλεται κωδικέλλους και δωρεάς Ιδίας χαρίσασθαι, σημαίνει πασιν ότι ,,ταχέως σπουδάσατε έλθει ν προς με, ίνα λάβητε παρ' εμού δωρεάς βασιλικός", και εί μη άπέλθωσι και λάβωσιν, ουδέν ώφελήθησαν άνογνόντες τάς έπιστολάς, μαλ- 5 λον δε και θανάτου είσϊν ένοχοι, μη θελήσαντες άπελθεϊν και εκ χειρός βασιλέως τιμής άξιωθήναι, — ούτως καΐ τάς θείας γράφος ωσττερ έπιστολάς άπέστειλεν ό βασιλεύς θεός τοις άνθρώποις, δηλώσας δι' αυτών, ίνα παρακαλέσαντες τον θεόν και πιστεύσαντες αίτήσωσι και λάβωσι δωρεάν ουράνιον εκ της υποστάσεως της θεότητος αυτού' γέγραπται ίο γαρ· >ΐνα γενώμεθα θείας κοινωνοί φύσεως<. εί δε μη προσέλθη και αιτήσει και λαβή ό άνθρωπος, ουδέν ώφελήθη άναγνοΰς τάς γραφάς, μάλλον δε και θανάτου ένοχος εστίν, ότι παρά βασιλέως ουρανίου ουκ ηθέλησε λαβείν ζωής δωρεάν, ης άνευ αδύνατον εστί ζωής αθανάτου τυχεϊν, ήτις εστίν ό Χριστός, φ ή δόξα είς τους αιώνας, αμήν. is 2 κωδικέλλονς: „Ehrenstellen". υποστάσεως: S. zu H 4, 10.

7 γραφάς: S. zu Η 9, 1. 11 II Ptr l, 4.

KMDFG Υ 12 αΐτήσει] αΐτήστ) D 274

10 cf. Hbr 6, 4.

15 είς τους αίώνας. αμήν.] <

Μ

ΟΜΙΛΙΑ Μ. Περί της φαινόμενης ασκήσεως και ττοΐον έπι/τήδευμα μείζον καΐ 404 πρώτον τυγχάνει, τοΰτο γινώσκετε, αγαπητοί, ότι αλλήλων έκδέδενται πασαι αί άρεταί, ώσπερεΐ γαρ τις πνευματική άλυσις· μία της μιας 5 ήρτηνται. ή ευχή από της αγάπης, ή αγάπη από της χαράς, ή χαρά από της πραότητος, ή πραότης από της ταπεινώσεως, ή ταπείνωσις από της διακονίας, ή διακονία από της ελπίδος, ή έλπίς από της πίστεως, ή πίστις από της υπακοής, ή υπακοή από της απλότητας, ώσπερ και το εναντίον μέρος εν αφ1 ενός τα κακά έκδέδενταΓ το μίσος από TOO 10 θυμού, ό θυμός από της ΰπερηφανίας, ή ύπερηφανία από της κενοδοξίας, ή κενοδοξία από της απιστίας, ή απιστία από της σκληροκαρδίας, ή σκληροκαρδία από της αμελείας, ή αμέλεια από της χαυνώσεως, ή χαύνωσις από της άκηδίας, ή άκηδία από της ανυπομονησίας, ή άνυπομο2 ασκήσεως: πασά άσκησις αρετή; mit πολιτεία αγαθή zusammengestellt Η 19,6.Vgl. Η 53,11: τους παντοίαις άσκήσεσι των αρετών έναθλήσαντας. 4 άρεταί: Wie hier unter dem Bilde der Kette, werden die Tugenden H 37, 8 unter dem einer οίκοδομή der ευσέβεια vorgestellt; hier wie H 40, 2 Vorordnung der ευχή, w hrend die anderen, H 37, 8 als περιεκτικά! άρεταί charakterisierten (εγκράτεια, ελεημοσύνη, πτωχεία, μακροθυμία), hier nicht wieder genannt sind. 5 αγάπης: S. zu H 12, 16. χαρας: χαρά als eine der πολλαΐ ένέργειαι der χάρις Η 56, 3. H 49, l wird der φαινόμενη του κόσμου τούτου χαρά die innere χαρά πνεύματος entgegengesetzt. 6 πραότητος: πραότης geh rt zu den vorbildlichen Z gen des ύπογραμμόν des κύριος (H 19, 2), zu dessen Hauptgeboten (H 19, 4); ist Ziel des Gebets (ebd.); mu mit diesem ge bt werden (H 19, 5). ταπεινώσεως: S. zu H 15, 37. 7 διακονίας: S. zu H 8, 4 διακονίαν του λόγου. ελπίδος: S. zu H 31, 2 έπελπίζουσα. πίστεως: S. zu H 19, 4. 9 μέρος: S. zu H 12, 8 μέρει πονηρώ. 10 θυμός: θυμός neben ηδονή und οργή unter den πάθη της ατιμίας auch Ep. 2 (MPG34,412 Α). ύπερηφανίας: Der Kampf gegen dieses Laster, das in den M nchskatalogen an bevorzugter Stelle steht, nimmt bei Symeon nicht den gleichen Raum ein; doch geh rt es auch in seinen Lasterkatalog (vgl. H 2, 4). κενοδοξίας: S. zu H 37, 7 κενόδοξον. 12 αμελείας: αμέλεια begegnet H 15, 6 neben αγνοία und αφοβία als Versuchung der mit dem πνεϋμα Begnadeten, H 56, 5 als υπό του σατανδ δεδομένη, μη άμελήσωμεν als Mahnung H 49, 5. 12 χαννωσις: χαύνωσις als Wurzel der αμέλεια auch H 29, 3 (beide verbunden H 4, 6); sie gibt nach H 31, 3 τάς νομάς τοις άτάκτοις λογισμοΐς της κακίας. 13 άκηδίας: Hier zwischen χαύνωσις und ανυπομονησία gestellt. Vgl. Η 56, 7: (ό σατανάς) επιφέρει ούτω (sc. τω μονάζοντι) υπνον καΐ άκηδίαν καΐ άτονίαν. — Herrn. Vis. Ill, 11, 3: ύμεϊς μαλακισθέντες από των βιωτικών πραγμάτων παρεδώκατε εαυτούς ε!ς τάς άκηδίας (in der Bedeutung „schlaffer Tr bsinn"). Zum Inhalt der Versuchungsgeschichte geh rt beiOrigenes (Luk. Komm., Frgm. 96 [IX, 265, 2]): αυτόν έπείραζεν δι' ύπνου, δι' άκηδίας, δια δειλίας καΐ των τοιούτων; bei unverstandenem Vorgelesenem άκηδιφ καΐ έκκακεΐ ό ακροατής (Jos. Horn. XX, 2 [VII, 418, 33]). Im M nchtum hat άκηδία eine lange Geschichte, von σκότωσις λογισμών (Apophth. patr. Anton l [MPG 65, 76 A]) und den πολύτροπα EMDFG 2/3 μείζον καΐ πρώτον] 321 F ύπερηφανία] < D 18·

δ ήρτηνται] ήρτηται MG

10 ή

275

νησιά από της φιληδονίας' και τα λοιττά μέλη της κακίας αλλήλων εϊσΐν εκκρεμάμενα. οϋτως καν τω άγαθω μέρει αλλήλων είσϊν έκκρεμάμεναι αί is 40.2 άρεταί και άττηρτημέναι. κεφάλαιον δε πάσης σπουδής αγαθής και κορυφαίο ν των κατορθωμάτων εστί το προσκαρτερεϊν τη ευχή, αφ' ης και τάς λοιπάς άρετάς δια της παρά θεού αιτήσεως όσημέραι προσκτασθαι δυνάμεθα, εντεύθεν yap έγγίνεται τοις καταξιουμένοις ή κοινωνία της του θεού άγιότητος και της πνευματικής ενεργείας, και ή συνάφεια της 20 του νου διαθέσεως προς τον κύριον εν αγάπη άρρήτω* ό γαρ εαυτόν όσημέραι τη προσευχή προσκαρτερεϊν άναγκάζων, εις ερωτά θείον και πόθον έ'μπυρον υπό της πνευματικής αγάπης έκκαίεται προς Θεόν και την χάριν της του πνεύματος άγιαστικής τελειότητας υποδέχεται. 40.3 Έρώτησις: επειδή τίνες πωλοϋσι μεν τα υπάρχοντα και δούλους 25 έλευθεροΰσι καΐ ποιοΰσιν έντολάς, ου ζητοοσι δε λαβείν εν τω κοσμώ τούτω το πνεύμα, άρα ζώντες ούτως ουκ απέρχονται εις την βασιλείαν των ουρανών; Άπόκρισις: ό λόγος ούτος λεπτός εστί. τινές γαρ λέγουσι μίαν βασιλείαν και μίαν γέενναν ημείς δε λέγομεν βαθμούς πολλούς καΐ δια- 30 φοράς και μέτρα, καί εν αυτή τη βασιλεία καί εν αυτή τη γεέννη. ώσπερ δε εστί μία ψυχή εν δλοις τοις μέλεσι, και άνω εν TCO έγκεφάλω ενεργεί καί κάτω τους πόδας αυτή κινεί, ούτως και ή Θεότης πάντα τα κτίσματα τα επουράνια καί τα ύποκάτω της αβύσσου περιέχει και πανταχού πεπλήρωται εν τη κτίσει, ει και εξώτερα των κτισμάτων εστί δια το άμετρη- 35 τον και άπερίληπτον. προσέχει ουν αυτή ή θεότης τοις άνθρώποις καί οικονομεί πάντα κατά λόγον. καί επειδή τίνες μεν εύχονται, μη είδότες τί ζητοΰσι, τινές δε νηστεύουσιν, άλλοι στήκουσιν είς διάκονίαν, έκάστω κατά το μέτρον της πίστεως ό θεός, δικαιοκρίτης ων, άποδίδωσι τον μισθόν. α γαρ ποιουσι, δια φόβον θεοϋ ποιοΰσιν αλλ' ουκ είσιν ούτοι πάν- 40 40.4 τες uioi ούτε βασιλείς ούτε κληρονόμοι. είσΐ δε εν τω κοσμώ οί μεν φοβάρη der M nchs-ττόλΕμοι bei Ammonas (Ep. 1 Patrol, or. XI, 4, ed. Nau p. 432, 10) bis zum frater acediosus, qui vacat otio aut fabulis der Benediktinerregel (c. 48). 14 μέλη της κακίας: S. zu H 4, 1 μέλους. Von μέλη της αρετής spricht H 53,3, von μέλη της ψυχής Η 15, 34 (vgl. H 50, 4); hnlich H 2, 3. Nach altchristlichem Sprachgebrauch redet H 52, 4 von den τπστοί als μέλη des κύριος, Η 15, 38 von den σώματα των αγίων als μέλη Χρίστου. — Vgl. die manich ische F nfzahl in Manich. Ψ., S. 126, 3: My Intelligence (νους), My Reason, My Thought, My Counsel, My Intention. £ 17 κατορθωμάτων: S. zu H 6, 4. προσκαρτερεϊν: S. zu H 19, 1. ν%ϋ'· S. zu H 3, 3. 20 ενεργείας: S. zu H 7, 4 ενεργούμενοι. συνάφεια: S. zu H 27, l συναφθήναι. 24 άγιαστικής τελειότητας: άγιασμόν της καρδίας ουκ Ικ μέρους, αλλά τελείως als spezifisch messalianisches Ziel auch H 10, 2; als durch die οτ/ιαστική δύναμις bewirkt H 15, 52, durch das himmlische ττϋρ H 15, 53. S. auch zu H 8, 3 τελειότητος. 30 βαθμούς: S. zu H 26, 14. — Vgl. noch Acta Thomae 37 (LipsiusBonnet II, 2, p. 155, 1): εκείνον τον εν Οψει διατρίβοντα καί νυν εν βάθει εύρισκόμενον. 37 οικονομεί: S. zu H 15, 7 οίκονομία. 38 νηστεύουσιν: νηστείαι neben άγρυιτνίαι als asketische bungen H10, 4; νηστεία geh rt zur οπτόταξις Η 43, 3. 39 cf. Rml2, 3. cf. II Mace 12, 41. 391. cf. Mt 20, 8. 40 cf. II Cor 276

45

50

55

60

νεϊς,άλλοι πόρνοι και άλλοι άρπαγες, οι δε πάλιν τα ίδια πτωχοϊς / δια- Μ τββ δίδοντες, προσέχει και τούτοις κάκείνοις ό κύριος, και τοις μεν άγαθοποιοοσιν άνάπαυσιν και μισθόν δίδωσιν. είσϊ γαρ μέτρα υπερέχοντα και μέτρα μικρά· και εν αυτώ τω φωτί και τη δόξη διαφορά εστί. και εν αύτη τη γεέννη και τη κολάσει φαίνονται οί φαρμακοί και οι λησται και οί άλλοι οί μικρά πλημμελήσαντες. οί δε λέγοντες δτι „μία εστί βασιλεία και μία γέεννα και ουκ είσι βαθμοί" κακώς λέγουσι. πόσοι γαρ είσι κοσμικοί νυν εις θέατρα στήκοντες και λοιπάς αταξίας, και πόσοι είσΐν άρτι ευχόμενοι και φοβούμενοι τον Θεόν. τούτοις ουν κάκείνοις ό θεός προσέχει, και ως δικαιοκρίτης τοις μεν άνάπαυσιν ετοιμάζει, τοις δε κόλασιν. "Ούσπερ δε ζευγνύοντες άνθρωποι ίππους και άρματα ήνιοχοϋσι και 40,5 κατ' αλλήλων έλαύνουσιν (έκαστος γαρ αγωνίζεται, πώς ρίψει και νικήσει τον εξ εναντίας), ούτως εστίν εν τη καρδία των αγωνιζομένων Θέατρον των πονηρών πνευμάτων παλαιόντων τη ψυχή καϊ θεοϋ και αγγέλων θεωρούντων τον αγώνα, λοιπόν καθ' έκάστην ώραν κτίζονται υπό της ψυχής πολλοί λογισμοί νεαροί* ομοίως και Οπό της κακίας ένδον, και γαρ ή ψυχή πολλούς έχει απόκρυφους λογισμούς, και εν αύτη τη ώρα προφέρει και γέννα' και αυτή ή κακία λογισμούς έχει πολλούς και επιτηδεύματα, και καθ1 ώραν γεννά λογισμούς νεαρούς κατά της ψυχής, και γαρ ό νους ηνίοχος εστί και ζευγνυσι το άρμα της ψυχής, κατέχων τάς ήνίας των λογισμών, και ώδε τρέχει κατά του άρματος του σατανά, οπού και αυτός εζευξε κατά της ψυχής. 7, 1. 41 viol: S. zu H 9, 7 υΙοθεσίας. 49 κοσμικοί: Hier in absch tzigem Sinn; ohne Abwertung neben στρατιώτη? und έμπορο? Η 27, 18. H 48, 6 werden die M nche, welche einer ξένη πίστις, έννοια und πολιτεία παρά πάντας του? του κόσμου ανθρώπους bed rfen, von den άνθρωττοι του κόσμου (οί έξω) unterschieden, denen Gott τα φάρμακα zu gebrauchen erlaubt hat, weil sie sich noch nicht ganz dem Herrn anvertrauen k nnen. θέατρα: θέατρα als St tten der άττάτη του κόσμου auch H 15, 8. θέατρον des άγων von ψυχή und πονηρά πνεύματα bzw. der λογισμοί beider H 40, 5. — Theaterbesuch als Kriterium der Standesverleugnung auch des Klerikers: Ypomnisticum Theodoreti ad Alexandrum metropolitanum (Act. oec. cone., ed. Schwartz, I, 4, p. 87, 29): at vero ipse qui ordinatus est, negavit ordinationem suam, dicens et contra voluntatem se ordinatum fuisse et non acquievisse, ita ut mox se indueret chlamydem et in theatrum vadens spectaret ludos. hnlich vom unsteten M nch Hist. Laus. c. 26, p. 82, 8: ("Ηρών) παρέβαλε γαρ θεάτρω καϊ Ιπποδρομίοις. 59 απόκρυφους: W hrend das άπόκρυφον φως Η 8, 3 jenseitigen Ursprung hat, handelt es sich hier nur um ein προφέρειν und γενναν der zun chst verborgenen Seelengedanken. 61 γεννά: Im Unterschied von den πάντα einschlie lich der πονηροί, die Christus έκτισε, hei t es H 14, 4 in H 13 von den τέκνα, da er sie έγέννησεν εκ του σπέρματος αϋτοϋ ( hnlich H 51, 1); es ist deshalb das Verlangen des M nchs, εκ του πατρός του επουρανίου γεννηθήναι (Η 14, 5 in H 13). άνωθεν εκ πνεύματος K M D F G 56 τη ψυχή] την ψυχή ν D | και1] + του Μ | καϊ2] + των Μ νεαροί] νεκροί F 59 έχει απόκρυφους] 21 D ψ

58

277

40.6 Έρώτησις: εί άνάπαυσίς εστίν ή ευχή, πώς λέγουσί τίνες δτι ,,ού 65 δυνάμεθα εϋξασθαι", ουδέ ύπομένουσιν εν τη ευχή; Άπόκρισις: αυτή ή ανάπαυση ττλεονάζουσα δίδωσι σπλάγχνα καί διακονίας ετέρας, οίον του έπισκέψασθαι τους αδελφούς, του είς τον λόγον διακονησαι. και αύτη ή φύσις θέλει άττελθεΐν καί ίδεϊν τους αδελφούς, λαλήσαι λόγον ουδέν γαρ εν ττυρί βαλλόμενον δύναται μένειν το εν τη ιδία φύσει, αλλ' ανάγκη και αυτό γίνεσθαι ττορ. δ ν τρόττον εάν βάλης κάχληκας εις πυρ, ό λίθος γίνεται άσβεστος · καί είς θάλασσαν ό θέλων επί πολύ καταδυναι καί άπελθεϊν, είς μέσον πέλαγος καταποντίζεται καί αφανής γίνεται, ό δε κατά βαθμόν εισερχόμενος πάλιν άναβήναι θέλει καί έπιπλεϋσαι καί έξελθεΐν είς λιμένα καί ϊδεϊν τους επί γης άνθρώ- 75 πους, — ούτως καί είς το πνευματικόν είσέρχεταί τις είς βάθος χάριτος καί πάλιν μνημονεύει των εταίρων αυτού, καί αυτή ή φύσις θέλει άπελθεϊν είς αδελφούς, άποπληρώσαι την άγάπην, πληροφορήσαι λόγον. 40.7 Έρώτησις: πώς δύναται τα δύο πρόσωπα είναι εν τη καρδία, καί ή χάρις καί ή αμαρτία; 80 Άπόκρισις: ώσπερ όταν ή πυρ έξωθεν χαλκίου, λοιπόν εάν υποβάλης ξύλα, ιδού εκπυρον γίνεται, καί το εσωθεν του σκεύους εψεται καί Μ τββ βράσσει, του / πυρός έξωθεν υποκαιομένου · ει δε τις αμελήσει καί μη υποβάλη ξύλα, άρχεται χλιαρώτερον γίνεσθαι το πυρ καί ώσπερ κατασβέννυσθαι, — ούτως καί ή χάρις, το πυρ το ουρά νιο ν, καί εσωθεν 85 σου εστί καί έξωθεν σου εστί. λοιπόν εάν εϋξη καί δώσεις τους λογισμούς σου είς την άγάπην του Χρίστου, ΐδε υπέβαλες τα ξύλα, κάί γίνονται οί λογισμοί σου πυρ καί βάπτονται εϊς τον πόθον του θεού. ει δε καί ϋποχωγεννηθήναι als M nchsziel H 48, 6. 62 ηνίοχος: S. zu H 33, 3. 68 διακονίας: S. zu Η 8, 4 διακονίαν του λόγου. 69 φύσις: S. zu H 4, 1. 78 πληροφορήσαι: Im Sinne von „erf llen" des Wortdienstes (wie II Tim 4, 5 von der διακονία). S. auch zu H 10, 3. 79 πρόσωπα: Diese Frage ist negativ beantwortet von Diadochus v. Photike 78 (ed. des Places, p. 136, 8): Ου γαρ εστί δυνατόν ενός όντος καί άπλοϋ του χαρακτήρας της ψυχής δύο -πρόσωπα είς αυτήν, ως ένόμισάν τίνες, Ιμπαρεΐναι. Vgl. auch 80 (ebd. p. 137, 23). 83 βράσσει: βράσσειν vom „Sieden" der χάρις auch H 27, 16. 85 πυρ το ονράνιον: S. zu H 7, l θεΐον ττϋρ. 88 πόθον: πόθος πνευματικός mit dem gleichbedeutenden θείος έ"ρως zusammengestellt in H 4, 15; parallel (της προς κύριον αγάπης καί ζητήσεως) in H 9, 13 (vgl. H 4, 14: ή ψυχή ... τον κύριον μόνον ποθήσασα εν πολλή ψυχής ζητήσει); neben dem έρως προς κύριον Η 10, 1; neben αγάπη θεού Η 15, 14. 15; neben σπουδή, δρόμος und άγων Η 29, 3. Vom ακόρεστος πόθος προς κύριον handelt H 10, 4. Auf die άρρητος αγάπη του πνεύματος gerichtet H 4, 16, auf den αΙώνιος βασιλεύς Χριστός Η 5, 6 (Ζ. 112). Η 9, 9 stellt neben den έρως της αγάπης του θεού den επουράνιος του πνεύματος Ιερός καί σεμνός πόθος ( hnlich Η 40, 2) und deutet das πυρ, δ ό κύριος εν τη" K M D F G 66 τη] < Κ 67 Άπόκρισις] < ?F 71 αλλ'] αλλά Μ 77 εταίρων] ετέρων DG cum C 78 άγάπην] + καί s. l. D1 ψ 81 χαλκίου] χαλκείου Μ 83 βράσσει] βράζει Μ 84 ώσπερ] λοιπόν F 86 δώσεις] δώσει F 87 την] < MD | Ϊδε] + πώς MD f

ρεΐ το πνεύμα ως εξώτερον σου γινόμενον, αλλά και εσωθέν σου εστί και 90 έξωθεν σου παραφαίνεται. εί δε αμελήσει τι$, ολίγον έκδούς εαυτόν ή είς κοσμικά πράγματα ή eis ρεμβασμόν, πάλιν έρχεται ή κακία και ενδύεται την ψυχήν, καΐ όλον τον άνθρωπον άρχεται θλίβειν. μνημονεύει ουν ή ψυχή της πρότερος αναπαύσεως και άρχεται θλίβεσθαι και συνεχέστερον ταλαιπωρεϊν. πάλιν προσέσχεν ό νους προς τον θεόν, ήρξατο προσεγ- 40,8 95 γίζειν ούτω ή πρότερα άνάπαυσις, άρχεται σφοδροτέρως έπιζητεϊν „δέομαι σου," φησί „κύριε", κατά μικρόν μικρόν προστίθεται ούτω το πυρ έξάπτον και άναπαοον την ψυχήν, ώσπερ το άγκιστρον αίρει εκ του βυθού τον ίχθύν κατά μικρόν μικρόν, εί yap μη τούτο ην και εγεύετο του πικρού και του θανάτου, πώς ήδύνατο διακρϊναι το πικρόν από ΐοο του γλυκέος και τον Θάνατον από της ζωής και ευχαριστήσαι τω ζωοποιω πατρί και υίω και άγίω πνεύματι είς τους αίώνας. αμήν. γη ήλθε βαλεϊν (vgl. Lc 12, 49) auf den ουράνιος του Χρίστου πόθος. — Lc 12, 49 bei Clem. Alex., Eel. proph. 26, 5 (III, 144, 21) auf die δύναμις Ισχυρά καΐ άπροσάντητος gedeutet: περί τοιαύτης δυνάμεως καΐ ό σωτήρ λέγεν »πυρ ήλθον βαλεΐν επί την γη ν«, δηλονότι δύνσμιν των μεν αγίων καθαρτική ν, των δε υλικών, ως μεν έκεϊνοί φασιν, άφανιστικήν, ως δε ημείς αν φαίημεν, παιδευτικήν. Als das Gewissen brennende Reue gedeutet beiOrigenes, Jerem. Horn. XX, 8 (III, 191,9); als έξαφανίζον πάντα γήϊνονκαΐ φιλοσώματονλογισμόνbeiOrigenes, Exh. ad mart. XXXVII (1,35,8). 90 παραφαίνεται: S. zu H 28, 4 ί-βλεπον. 91 ενδύεται: S. zu H l, 7 ένεδύσατο. — Zur gnostischen Vorstellung vom ένδύεσθαι eines anderen vgl. dem. Alex., Excerpta ex Theod. 59, 3 (III, 126, 21): ό ψυχικός Χριστός, δν ένεδύσατο; Valentin bei Clem. Alex., Strom. II, VIII, 36, 4 (II, 132,14): ως δη αύτοϋ (sc. του ανθρώπου) iv ούτω (sc. τω Αδάμ) καθεστώτος. Ps.-Clem., Horn. 8, 23 (ed. Rehm, p. 130, 28): ένδυμα o v εί βούλεσθε γενέσθαι θείου πνεύματος, σπουδάσατε πρώτον έκδύσασθαι το pVrrapov υμών προκάλυμμα (όπερ εστίν άκάθαρτον πνεύμα) καΐ μιαρόν περίβλημα. Manien. Keph. 38, S. 89, 22f. legt der Licht-Νους die Heiligen gleichsam als Kleider an (φορεϊν). S. auch zu H 2, 5 ενδύματα. K M D F G 96φησ1]<Ρ 100 ευχαριστήσαι] εύαρεστησαιF τω F Ι καΐ2] + τφ F Ι αΙώνας] + των αΙώνων KG | αμήν] < F

101 καΐ1] +

ΟΜΙΛΙΑ ΜΑ. Το τίμιον σκεύος της ψυχής εν πολλή βαθύτητι τυγχάνει, ως πού φη- 41,1 σι ν >άβυσσον και καρδίαν αυτός έρευνα<. έκτραπέντος γαρ τοο ανθρώπου της εντολής και υπό άπόφασιν οργής γεγενημένου, λαβουσα 5 αυτόν υποχείριον ή αμαρτία, και αυτή ώσπερ άβυσσος τις πικρίας εν λεπτότητι και βαθύτητι τυγχάνουσα, είσελθουσα ένδον, τάς νομάς της ψυχής κατέσχεν έως των βαθύτατων αυτής ταμείων, τοιουτω δε τρόπφ 3 Sir 42, 18.

6 άβυσσος: S. zu H 16, 5.

E M D F Z G 3 καΐ καρδίαν] καρδίας F αυτή] αυτός F

7 ταμείων: Statt von den durch 4 γεγενημένου] γενομένου D

5

279

ρεΐ το πνεύμα ως εξώτερον σου γινόμενον, αλλά και εσωθέν σου εστί και 90 έξωθεν σου παραφαίνεται. εί δε αμελήσει τι$, ολίγον έκδούς εαυτόν ή είς κοσμικά πράγματα ή eis ρεμβασμόν, πάλιν έρχεται ή κακία και ενδύεται την ψυχήν, καΐ όλον τον άνθρωπον άρχεται θλίβειν. μνημονεύει ουν ή ψυχή της πρότερος αναπαύσεως και άρχεται θλίβεσθαι και συνεχέστερον ταλαιπωρεϊν. πάλιν προσέσχεν ό νους προς τον θεόν, ήρξατο προσεγ- 40,8 95 γίζειν ούτω ή πρότερα άνάπαυσις, άρχεται σφοδροτέρως έπιζητεϊν „δέομαι σου," φησί „κύριε", κατά μικρόν μικρόν προστίθεται ούτω το πυρ έξάπτον και άναπαοον την ψυχήν, ώσπερ το άγκιστρον αίρει εκ του βυθού τον ίχθύν κατά μικρόν μικρόν, εί yap μη τούτο ην και εγεύετο του πικρού και του θανάτου, πώς ήδύνατο διακρϊναι το πικρόν από ΐοο του γλυκέος και τον Θάνατον από της ζωής και ευχαριστήσαι τω ζωοποιω πατρί και υίω και άγίω πνεύματι είς τους αίώνας. αμήν. γη ήλθε βαλεϊν (vgl. Lc 12, 49) auf den ουράνιος του Χρίστου πόθος. — Lc 12, 49 bei Clem. Alex., Eel. proph. 26, 5 (III, 144, 21) auf die δύναμις Ισχυρά καΐ άπροσάντητος gedeutet: περί τοιαύτης δυνάμεως καΐ ό σωτήρ λέγεν »πυρ ήλθον βαλεΐν επί την γη ν«, δηλονότι δύνσμιν των μεν αγίων καθαρτική ν, των δε υλικών, ως μεν έκεϊνοί φασιν, άφανιστικήν, ως δε ημείς αν φαίημεν, παιδευτικήν. Als das Gewissen brennende Reue gedeutet beiOrigenes, Jerem. Horn. XX, 8 (III, 191,9); als έξαφανίζον πάντα γήϊνονκαΐ φιλοσώματονλογισμόνbeiOrigenes, Exh. ad mart. XXXVII (1,35,8). 90 παραφαίνεται: S. zu H 28, 4 ί-βλεπον. 91 ενδύεται: S. zu H l, 7 ένεδύσατο. — Zur gnostischen Vorstellung vom ένδύεσθαι eines anderen vgl. dem. Alex., Excerpta ex Theod. 59, 3 (III, 126, 21): ό ψυχικός Χριστός, δν ένεδύσατο; Valentin bei Clem. Alex., Strom. II, VIII, 36, 4 (II, 132,14): ως δη αύτοϋ (sc. του ανθρώπου) iv ούτω (sc. τω Αδάμ) καθεστώτος. Ps.-Clem., Horn. 8, 23 (ed. Rehm, p. 130, 28): ένδυμα o v εί βούλεσθε γενέσθαι θείου πνεύματος, σπουδάσατε πρώτον έκδύσασθαι το pVrrapov υμών προκάλυμμα (όπερ εστίν άκάθαρτον πνεύμα) καΐ μιαρόν περίβλημα. Manien. Keph. 38, S. 89, 22f. legt der Licht-Νους die Heiligen gleichsam als Kleider an (φορεϊν). S. auch zu H 2, 5 ενδύματα. K M D F G 96φησ1]<Ρ 100 ευχαριστήσαι] εύαρεστησαιF τω F Ι καΐ2] + τφ F Ι αΙώνας] + των αΙώνων KG | αμήν] < F

101 καΐ1] +

ΟΜΙΛΙΑ ΜΑ. Το τίμιον σκεύος της ψυχής εν πολλή βαθύτητι τυγχάνει, ως πού φη- 41,1 σι ν >άβυσσον και καρδίαν αυτός έρευνα<. έκτραπέντος γαρ τοο ανθρώπου της εντολής και υπό άπόφασιν οργής γεγενημένου, λαβουσα 5 αυτόν υποχείριον ή αμαρτία, και αυτή ώσπερ άβυσσος τις πικρίας εν λεπτότητι και βαθύτητι τυγχάνουσα, είσελθουσα ένδον, τάς νομάς της ψυχής κατέσχεν έως των βαθύτατων αυτής ταμείων, τοιουτω δε τρόπφ 3 Sir 42, 18.

6 άβυσσος: S. zu H 16, 5.

E M D F Z G 3 καΐ καρδίαν] καρδίας F αυτή] αυτός F

7 ταμείων: Statt von den durch 4 γεγενημένου] γενομένου D

5

279

παρεικάσωμεν την ψυχήν καΐ την άμαρτίαν μιγεϊσαν, ώσττερ όταν ή δένδρον μέγιστο ν, έχον πολλούς κλώνας, εχη δε και τάς ρίζας εν τοις βαθυτάτοις της γης, ούτω τάς νομάς των βαθύτατων της ψυχής ταμιείων ή ίο παρεισελθοΰσα αμαρτία κατασχουσα, εν συνήθεια γέγονε και προλήψει, έκάστω νητπόθεν συναυξανομένη και συνανατρεφομένη και τα κακά έκδιδάσκουσα. 41,2 Έττάν τοίνυν χάριτος θείας ενέργεια επισκίαση τη ψυχή κατά το μέτρον της εκάστου πίστεως, και δέξηται άνωθεν βοήθειαν, ακμή ν εν 15 μέρει τινί έπεσκίασεν ή χάρις, μη νομίση ουν τις δλην την ψυχήν πεφωτίσθαι. άκμήν πολλή νομή της κακίας ένδον εστί, και πολλού πόνου χρεία και καμάτου τφ άνθρώπω συμφωνούντος τη προς αυτόν χάριτι. δια τούτο γαρ και από μέρους ήρξατο ή θεία χάρις επιφοιταν τη ψυχή, δυναμένη ροπή ώρας τον άνθρωπον καθαρίσασα τελειώσαι, αλλ* ίνα 20 δοκιμάση την προαίρεσιν του ανθρώπου, εί την άγάπην προς θεόν Μ 769 όλόκληρον άποσφζει, μη συνδυάζων τω πονηρφ / εν μηδενί, αλλ' όλον τη χάριτι εαυτόν έκδιδούς· και ούτως ευδοκιμούσα ή ψυχή χρόνοις και καιροΐς και την χάριν εν μηδενί λυπούσα μήτε ενυβρίζουσα εκ του κατ' ολίγον βοηθείται, και αυτή δε ή χάρις νομήν λαμβάνει εν τη ψυχή και 25 έως των βαθύτατων αυτής μερών και διαλογισμών έρριζουται, εν καιροΐς πλείοσιν ευδοκιμούσης και συμφωνούσης της ψυχής τη χάριτι, έως ου die αμαρτία eingenommenen ταμεία der Seele wie hier (vgl. H 17, 15) redet H 11, 12 von den ταμιεϊα und βάθη του άδου καΐ του θανάτου. — Dagegen betont Gregor ν. Nyssa, De beatitudinibus, or. V (MPG 44, 1253D), ως μηδέν ήμϊν των καλών έξωθεν έττεισκρίνεσθαι, da vielmehr das Gute εκ της φύσεως komme οϊον εκ ταμείου τινός. Diadochus v. Photike 26 spricht von ταμιεϊα της μνήμης (ed. des Places, p. 97, 19), 28 της ψυχής (ebd. ρ. 99, 11), 29 της καρδίας (ebd. ρ. 100, 11), 78 του νου (ebd. ρ. 136, 15), — ohne spezifische Differenzierung. 8 μιγεϊσαν: S. zu H 2, 2 μεμιγμένη. 11 αμαρτία: S. zu Η 2, 3 und 3, 4. θλϊψις πολλή als Wirkung της συνούσης αύτη (sc. τη ψυχή) αμαρτίας Η 47, 8. προλήψει: S. zu H 4, 16. 14 cf. Lc l, 35. επισκίαση: έπισκιάζειν gleichbedeutend mit έπιφοιταν vom Einwirken der θεία χάρις auf die Seele. S. zu H 9, 10 έτπφοιτήσεως. 22 σινδνάζων: συνδυασμός und κοινωνία Η 9, 11 als Umgang mit πονηροί άνθρωποι. Die Seele mu είς το τέλος άκαμπτος καΐ άσννδύαστος εις το κακίας μέρος verharren (H 4,27). Der άνθρωπος θεοϋ darf keinem Gedanken αδιακρίτως folgen, συνδυάζων und συνηδόμενος dem ο-υνών λογισμός της κακίας (Η 53, 14). 24 vgl. Diognet XI, 7; cf. Eph 4, 30; cf. Hbr 10, 29. λυπούσα: Η 27, 9 dem τιμήσαι gegen bergestellt, steht das λυπεϊν mit seinen quivalenten ένυβρίζειν usw. in Symeons Geisttheologie an Stelle des άρνεΐσθαι christozentrischer Lehrweise; vgl. H 15, 2. 26 έρριζουται: S. zu K M D F Z G 8 παρεικάσωμεν] -σαμεν F 11 παρεισελθουσα] παρελθούσα D | κατασχοϋσα εν συνήθεια] < Z 12 συναυξανομένη] συναυξομένη Μ | συναυξαν. καΐ] < Ζ | καΐ συνανατρ.] < F | συνανατρεφομένη] συναναστρ. MD 13 έκδιδάσκουσα] έκδικουσα F 14 έπάν] + δε Ζ 15 άνωθεν] + θείαν Ζ 16 ουν τις] 21 Ζ 18 χρεία] ~ post καμάτου Ζ | άνθρώπφ] + μη F 21 εΐ] + είς F 24/25 κατ' ολίγον] κατά λόγον Ζ 25 δε] < F 26 μερών] μελών F 28θ

δλη ή ψυχή περιληφθή υπό της επουρανίου χάριτος, λοιπόν βασιλευούσης εν ούτω τω σκεύει. 30 Εάν δε τις μη ή εν ταπεινοφροσύνη πολλή, παραδίδοται ούτος τω 41,3 σατανά και άπογυμνοοται της προς αυτόν γενομένης θείας χάριτος και πειράζεται εν Θλίψεσι πολλαϊς, και τότε φανεροϋται αύτοΰ ή οΐησις, ότι γυμνός και ταλαίπωρος υπάρχει, οφείλει ουν ό πλούτων τη χάριτι τοο Θεού εν πολλή ταπεινοφροσύνη και συντριμμώ καρδίας υπάρχειν, και 35 ως πτωχόν και μηδέν έχοντα εαυτόν ήγεϊσΘαΓ άλλότριον γαρ αυτού εστί, και άλλος ε'δωκεν αύτω, και δτε βούλεται αίρει αυτό. ό οΰτως ταπεινών εαυτόν επί θεού και ανθρώπων δύναται διαφυλάξαι την προς αυτόν γενομένην χάριν, καθώς ό κύριος φησιν »ό ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται«. καίπερ ων εκλεκτός θεού, παρ' εαυτώ άποδεδοκιμασμένος 40 ήτω, και ων πιστός ως άνάξιον εαυτόν ήγείσθω. τοιαυται γαρ ψυχαϊ εύαρεστοΰσι θεώ και ζωοποιουνται εν Χριστώ, ω ή δόξα και το κράτος είς τους αιώνας των αιώνων, αμήν. Η 15, 41 έκριζοϋται. 31 άπογυμνονται: Korrelat zum Ινδύεσθαι des als ένδυμα verstandenen πνεϋμα. S. zu H 2, 5 ενδύματα. 33 γυμνός: γυμνοί bezeichnet hier den Zustand des der χάρις Entkleideten; H 15, 51 geht es auf die Anachorese der M nche; dem entspricht das άττοδυεσθαι πάντα Abrahams H 5, 6 (Z. 287), das mit dem αληθώς άρνήσασθαι εαυτόν H 5, 6 (Z. 294) gleichgesetzt ist. γυμνητεϋσαι H 53, 5 neben ττεινασαι als eine der selbstgew hlten θλίψεις und στενοχωρίαι. Von ψνχή ή γυμνή καΐ έρημος άττό κοινωνίας ττνεύματος spricht H 18, 2 (vgl. 18, 5); hnlich l t Η 20, l sich sch men, Ei τις γυμνός εστίν άττό του ενδύματος του θεϊκού (vgl. Η 20, 2). γυμνή ist die φύσις της άνθρωττότητος ohne μϊξις der himmlischen Natur (Η 32, 6; vgl. H 32, 2). Η 6, 5 l t Christus das όργανον του σώματος nehmen, um nicht γυμνή τη θεότητι vor die Menschen zu treten. 35 άλλότριον: S. zu H 4, l φύσιν. 38 f. Lc 14, 11. 39 cf. Rm 8, 33. K M D F Z O 32 OUTO ] ούτω F 35 γαρ] < D | αύτοϋ] έαυτοΰ F διαφυλάξαι] φυλάξαι F 38 φησιν] ~ post καθώς F 40 ως] < Μ των αιώνων] < MD

37 42

ΟΜΙΛΙΑ Μ Β. "(Οσπερ εάν ή πόλις μεγάλη, έρημος δε ή των τειχέων διαλελυμένων, 42,1 και υπό εχθρών ληφθη, ουδέν της μεγαλειότητας όφελος· ζητητέον ουν κατά το μέγεθος, ίνα εχη και τείχη οχυρά προς το μη τους εχθρούς 5 είσιέναι, — οΰτω δη και ψυχαί αί κεκοσμημέναι γνώσει και συνέσει και νω όξυτάτω ως πόλεις είσι μεγάλαι. αλλά ζητητέον εί ώχύρωνται τη δυνάμει του πνεύματος, μήποτε οι εχθροί είσελθόντες έρημώσωσιν αύτάς. οι γαρ σοφοί του κόσμου Αριστοτέλης ή Πλάτων ή Ισοκράτης, φρόνιμοι δντες εν γνώσει, ώσπερ πόλεις μεγάλαι έτυγχανον, αλλ1 έρημοι ίο ήσαν υπό εχθρών δια το μη είναι πνεύμα θεοο εν αυτοϊς. δ γνώσει: S. zu H 7, 5. 7 δυνάμει: S. zu H 6, 6. 8 Αριστοτέλης: Statt KM D FZ G 2 ψ τειχέων] τειχίων Μ 8 Πλάτων ή Ίσωκράτης] 321 Μ ψ 28ΐ

δλη ή ψυχή περιληφθή υπό της επουρανίου χάριτος, λοιπόν βασιλευούσης εν ούτω τω σκεύει. 30 Εάν δε τις μη ή εν ταπεινοφροσύνη πολλή, παραδίδοται ούτος τω 41,3 σατανά και άπογυμνοοται της προς αυτόν γενομένης θείας χάριτος και πειράζεται εν Θλίψεσι πολλαϊς, και τότε φανεροϋται αύτοΰ ή οΐησις, ότι γυμνός και ταλαίπωρος υπάρχει, οφείλει ουν ό πλούτων τη χάριτι τοο Θεού εν πολλή ταπεινοφροσύνη και συντριμμώ καρδίας υπάρχειν, και 35 ως πτωχόν και μηδέν έχοντα εαυτόν ήγεϊσΘαΓ άλλότριον γαρ αυτού εστί, και άλλος ε'δωκεν αύτω, και δτε βούλεται αίρει αυτό. ό οΰτως ταπεινών εαυτόν επί θεού και ανθρώπων δύναται διαφυλάξαι την προς αυτόν γενομένην χάριν, καθώς ό κύριος φησιν »ό ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται«. καίπερ ων εκλεκτός θεού, παρ' εαυτώ άποδεδοκιμασμένος 40 ήτω, και ων πιστός ως άνάξιον εαυτόν ήγείσθω. τοιαυται γαρ ψυχαϊ εύαρεστοΰσι θεώ και ζωοποιουνται εν Χριστώ, ω ή δόξα και το κράτος είς τους αιώνας των αιώνων, αμήν. Η 15, 41 έκριζοϋται. 31 άπογυμνονται: Korrelat zum Ινδύεσθαι des als ένδυμα verstandenen πνεϋμα. S. zu H 2, 5 ενδύματα. 33 γυμνός: γυμνοί bezeichnet hier den Zustand des der χάρις Entkleideten; H 15, 51 geht es auf die Anachorese der M nche; dem entspricht das άττοδυεσθαι πάντα Abrahams H 5, 6 (Z. 287), das mit dem αληθώς άρνήσασθαι εαυτόν H 5, 6 (Z. 294) gleichgesetzt ist. γυμνητεϋσαι H 53, 5 neben ττεινασαι als eine der selbstgew hlten θλίψεις und στενοχωρίαι. Von ψνχή ή γυμνή καΐ έρημος άττό κοινωνίας ττνεύματος spricht H 18, 2 (vgl. 18, 5); hnlich l t Η 20, l sich sch men, Ei τις γυμνός εστίν άττό του ενδύματος του θεϊκού (vgl. Η 20, 2). γυμνή ist die φύσις της άνθρωττότητος ohne μϊξις der himmlischen Natur (Η 32, 6; vgl. H 32, 2). Η 6, 5 l t Christus das όργανον του σώματος nehmen, um nicht γυμνή τη θεότητι vor die Menschen zu treten. 35 άλλότριον: S. zu H 4, l φύσιν. 38 f. Lc 14, 11. 39 cf. Rm 8, 33. K M D F Z O 32 OUTO ] ούτω F 35 γαρ] < D | αύτοϋ] έαυτοΰ F διαφυλάξαι] φυλάξαι F 38 φησιν] ~ post καθώς F 40 ως] < Μ των αιώνων] < MD

37 42

ΟΜΙΛΙΑ Μ Β. "(Οσπερ εάν ή πόλις μεγάλη, έρημος δε ή των τειχέων διαλελυμένων, 42,1 και υπό εχθρών ληφθη, ουδέν της μεγαλειότητας όφελος· ζητητέον ουν κατά το μέγεθος, ίνα εχη και τείχη οχυρά προς το μη τους εχθρούς 5 είσιέναι, — οΰτω δη και ψυχαί αί κεκοσμημέναι γνώσει και συνέσει και νω όξυτάτω ως πόλεις είσι μεγάλαι. αλλά ζητητέον εί ώχύρωνται τη δυνάμει του πνεύματος, μήποτε οι εχθροί είσελθόντες έρημώσωσιν αύτάς. οι γαρ σοφοί του κόσμου Αριστοτέλης ή Πλάτων ή Ισοκράτης, φρόνιμοι δντες εν γνώσει, ώσπερ πόλεις μεγάλαι έτυγχανον, αλλ1 έρημοι ίο ήσαν υπό εχθρών δια το μη είναι πνεύμα θεοο εν αυτοϊς. δ γνώσει: S. zu H 7, 5. 7 δυνάμει: S. zu H 6, 6. 8 Αριστοτέλης: Statt KM D FZ G 2 ψ τειχέων] τειχίων Μ 8 Πλάτων ή Ίσωκράτης] 321 Μ ψ 28ΐ

42.2

"Οσοι δε εΐσιν ίδιώται, μέτοχοι της χάριτος, ώσπερ πόλεις μικραί είσιν ώχυρωμέναι τη δυνάμει του Χρίστου* έκπίπτουσαι δε της χάριτος από δύο πραγμάτων άπόλλυνται, ή δτι τάς έττιφερομένας θλίψεις ουχ ύπομένουσιν ή δτι εις τάς ήδονάς της αμαρτίας ένηδυνθεϊσαι απέμειναν, ου δύνανται γαρ οι διοδεύοντες άνευ πειρασμών διελθεΐν. ώσπερ δε εν 15 τω τοκετφ ή προσαΐτις και ή βασιλίς τάς αυτάς ώδϊνας εχουσιν · ομοίως και ή yfj του πλουσίου και τοο πένητος, ει μη την δέουσαν έργασίαν λαβή, ου δύναται καρπούς άξιους ένεγκεϊν, οΰτως και εν τη εργασία της ψυχής ου σοφός, ου πλούσιος εν τη χάριτι βασιλεύει, εί μη δι' ύποΜ 772 μονής καΐ θλίψεων και καμάτων πολλών ό γαρ / Χριστιανών βίος so οφείλει τοιούτος είναι. °6υσπερ το μέλι γλυκύ τυγχάνον, ουδέν επιδέχεται των πικρών ή των ιοβόλων μεταλαβεϊν, ούτως αυτοί πασι τοις προσερχομένοις, είτε άγαθοϊς είτε πονηροϊς, χρηστοί τυγχάνουσιν, ως φησιν ό κύριος* >γίνεσθε χρηστοί ως ό πατήρ υμών ό ουράνιος<. το γαρ βλάπτον και μιαϊνον 25 τον άνθρωπον ενδοθέν εστί, καθώς ό κύριος λέγει δτι >τά κοινουντα τον άνθρωπον ενδοθέν εστίν εκ γαρ της καρδίας εκπορεύονται διαλογισμοί 42.3 πονηροί<. ενδοθέν ούν εστίν εν τη ψυχή ερπον καΐ προϊόν πνεύμα πονηρίας, λογιστικόν, κινητικόν, δπερ εστί το κάλυμμα του σκότους, ό παλαιός άνθρωπος, δν δει τους τφ θεώ προσφεύγοντας άποδύσασθαι, so και ένδύσασθαι τον επουράνιο ν και καινό ν άνθρωπον, δς εστί Χριστός, ουδέν ούν των έξωθεν βλάπτειν δύναται τον άνθρωπον, εϊ μη το ζών και ένεργητικόν, το ένοικοΰν εν τη καρδία πνεύμα σκότους, ώστε οον τον αγώνα έκαστος εν τοις λογισμοϊς οφείλει κεκτήσθαι, ίνα έπιλάμψη τη καρδία αύτοο ό Χριστός, φ ή δόξα εις τους αιώνας, αμήν. 35 der — nur hier — von Symeon genannten philosophischen Autorit ten erw hnt die Hist. Laus. (prol. p. 12, 25) vielmehr Pythagoras, Diogenes und Plato unter asketischem Gesichtspunkt (ύδροπότησε), sie gemeinsam mit den Manich ern als έθελοφιλόσοφοι abwertend. 11 Ιδιώται: S. zu H 6, l ίδιωτείαν. 12 cf. Gal 5, 4. 24f. Lc 6, 36. 26H. MC 7, 20ff.; Mt 15, 18ff. 29 λογιστικόν: Vgl. H 15, 49: ή γαρ αμαρτία ή παρεισελθοΟσα, δύναμίς τις ούσα λογική του σατανά καΐ ουσία. 30 παλαιός άνθρωπος: S. zu H 14, 3. 31 cf. Eph 4, 24. καινόν άνθρωπον: S. zu Η 44, 1 άνθρωπον. 34 αγώνα: S. zu H 3, 3. Die Spiritualisierung des Begriffs hindert nicht, den M nch als αγωνιστής zu bezeichnen (H 26, 12; Ep. 2 [MPG 34, 417D]). έπιλάμψ·η: Vom έλλάμπειν des κύριος nach dem Geistempfang handelt hnlich H 18, 7; vgl. H 18, 1. K M D F Z G 12 Χρίστου] σταυρού D | δε] < MF 14 ύπομένουσιν] ύποφέρουσιν F l eis] < FD, add. s. 1. D1 17 του2] < F 19 σοφός] πτωχός Μ 20 θλίψεων] θλίψεως MG 23 προσερχομένοις] έπερχομένοις D 26/27 καθώς εστίν] < Μ, ~ post πονηροί (28) D | γαρ] < D | εκπορεύονται] εξέρχονται Μ f 27/28 εκ - εστίν] < Ζ 29 κινητικόν] < FD, add. i. m. D1 31 έπουράνιον] ούράνιον Ζ 33 και] < D, add. s. 1. D1 | ένοικοΰν] ενεργούν MF 35 f αΙώνας] + των αΐώνων Κ | αμήν] < Μ 282

ΟΜΙΛΙΑ Μ Γ. "Ούσπερ από του πυρός άπτονται λύχνοι πολλοί και λαμπάδες καιό- 43,1 μεναι, πασαι δε αί λαμπάδες και οί λύχνοι από μιας φύσεως άνάπτονται και φαίνουσιν, ούτως και οί Χριστιανοί από μιας φύσεως άνάπτονται 5 και φαίνουσι, του πυρός του θείου, του υιού του θεού, και εχουσι τάς λαμπάδας καιομένας εις τάς καρδίας αυτών και φαίνουσι κατενώπιον αυτού εν γη δντες, καθώς και αυτός· λέγει γαρ· »δια τούτο έχρισε σε ό θεός, ό θεός σου ελαιον άγαλλιάσεως«. δια τούτο Χριστός επεκλήθη, ίνα τω ούτω έλαίω ως αυτός έχρίσθη, και ημείς χρισθέντες γενώμεθα Χριστοί, ίο της μιας, ως ειπείν, ουσίας και ενός σώματος, λέγει πάλιν >6 τε άγιάζων και οί άγιαζόμενοι εξ ενός πάντες <. έοίκασιν ου ν οί Χριστιανοί εν ενί 43,2 μέρει λυχνίαις έχούσαις το ελαιον εν αύταϊς, τουτέστι τους καρπούς της δικαιοσύνης* αν δε μη άφθη εκ του λύχνου της θεότητος εν αυτοΐς, ουδέν είσιν. ό κύριος »ην ό λύχνος ό καιόμενος« δια το πνεύμα της θεό4 Χριστιανοί: S. zu Η 5, 1. Auch sonst bei M nchsschriftstellern im einfachen Sinn von „Laienchristen"; vgl. Hist, monachorum l, 14 (ed. Preuschen, p. 8, 12): καΐ της •προσηγορίας των Χριστιανών μόλις άξιον εαυτόν ήγεΐτο είναι, ούτι γε του αξιώματος. Im Sinn des Gegensatzes zur fr heren Zuchtlosigkeit ebd. 1,38 (p. 15, 7): Χριστιανός καΐ εύτακτος είναι βούλεται. Vielleicht in der Bedeutung „M nch", jedenfalls von einem, der dem Angriff des Teufels besonders ausgesetzt ist, ebd. 15, 3 (p. 69, 20): Ιωάννης είπε ττρός αυτόν ... εχθρέ πάσης δικαιοσύνης, ου παύη απατών τάς των Χριστιανών ψυχάς. 7f. PS 44, 8. 9 Χριστοί: S. zu H 9, 7 υΐοβεσίας und zu H 15, 35 χρίονται. 10 ουσίας: S. zu H 12, 16. W hrend hier φύσις und ουσία der Christen als gleich hingestellt werden, erscheinen beide sonst als ausdr cklich unterschieden, z. B. Hist. Laus. c. 37, p. 109, 9: διαφόραι γαρ είσιν φύσεων (Charakteranlagen), ουκ ουσιών. ΙΟί. Hbr 2, 11. 14 Joh 6, 35. 1 πνεϋμα της θεότητος: Der Satz lautet bei B (ΙΟΙ /) und C (168*): (Der Herr sagt von Johannes) εκείνος ην ό λύχνος ό καιόμενος δια το πνεύμα το αγιον το έπιμένον εν ούτω (πνεϋμα της θεότητος hier also nicht von Symeon, sondern vom Redaktor der Homilien). Hilarius hat „Geist" als Bezeichnung f r Vater, Sohn und Paraklet (De trinitate VIII, 25 [MPL 10, 254f.]). — ber Wesen und innertrinitarische Stellung des Geistes reflektiert Symeon wenig. Er ist ihm das πνεϋμα της θεότητος (Η 9, 8; 43, 2). Es ist ουσιωδώς in Christus (H 43,2), dessen Leib es bildet (είργάσατο: Η 11, 9), als dessen Geist es bezeichnet wird (H 44, 6; 47, 15); es ist βασιλικόν καΐ Θεϊκόν (H23.1), Ιλαφρόν, οΰράνιον, εύπτερον (Η44.6), hat Taubenfl gel (H2.3; vgl. 52,5), μέλη (Η 15, 7), δπλα (Η 18,8; 21,5; 23,2); als πνεύμα παράκλητον wirkt es (nicht nur) bei den Aposteln (H 6,6; 17,7; 26,6; 28,6u. .). In der Relation zum Menschen steht es neben dem πατήρ επουράνιος und dem αδελφός κύριος als μήτηρ (Η 28,4). Es wird ausgegossen (H 50, 4), macht sich die menschliche Seele zum οίκητήριον (H 10, 4) und ναός (H 27, 19); es gebiert Kinder (H 30, 2; vgl. H 48, 6; 49, 2. 3); es vermag neben dem B sen in der Seele gegenw rtig zu sein (H 16, 3), ist unserer Natur fremd (H 24, 5), die doch seiner als einer himmlischen Seele bedarf (H 44, 9; l, 9: ψυχή πνεύματος ουρανίου; 1, 6: ψυχή του φωτός, τουτέστι την δύναμιν του K M D F Z G 4/5 ούτως - φαίνουσι] < Ζ ψ 9 ως] ώ BCR | αυτός] < F f 10 λέγει] + γαρ ZG 11 εν] < Μ 13 αν] Ιάν D cum BCR 14 ουδέν] < F 283

τητος το μένον ουσιωδώς εν ούτω και έκκαϊον αύτοο την καρδίαν κατά 15 το άνθρώπινον. αγίου πνεύματα;) und ohne es tot ist (H 30, 3. vgl. 6). Der επαγγελία του πνεύματος (H 9, 13; 29, 7; 44, 9; umgekehrt reden H 44,2; 53,18 vom πνεύμα της επαγγελίας) folgt die απαρχή (Η 28, 6) und der άρραβών του πνεύματος (Η 16, 13), auch als ρανίς του πνεύματος (Η 5, 6, Z. 108; vgl. ένστάζω Η 24, 5) vorgestellt, w hrend die γεϋσις (H 17, 13), eine Verst rkung — es gibt ja μέτρα πνεύματος (Η 15, 35) —, μέθη (Η 50, 4; vgl. H 15, 36: δεδεμένος πνεύματι άγίω καΐ μεμεθυσμένος) als F lle erscheinen l t. Durchweg wirkt es εν αίσθήσει καΐ ενεργεία (Η 14, 2 u. .), ohne da man es doch je als Besitz beanspruchen d rfte (H 15, 14. 15): es bleibt stets Gabe (H 29, 6), wenn es auch von seinen δωρήματα (H 29, 1) und χαρίσματα (H 44, 6; 50, 4) unterschieden ist. Als Wirkungskr fte des πνεϋμα αγιον erscheinen die άγιαστική δύναμις (Η 18, 1), die ενεργήματα (Η 18, 10), die ενέργεια (Ερ. 2 [MPG34.416C]). Sie wirken sich aus als άρεταί (Η 28, 5; 46, 5); mannigfaltig sind seine καρποί (H 18, 2. 11; 19, 1-3. 6. 9; 28, 2; 52, 3). Metaphorisch: νεφέλη εκ του πνεύματος (Η 25, 6), άνεμοι του πνεύματος (Η 26, 19), πύρωσις του πνεύματος (Η 25, 9), πνεύμα als ηνίοχος (Η 1, 9; vgl. Η 23, 2: χαλιναγωγουμένη υπό του πνεύματος), φάρμακον (Η 20, 7), thronend und als Diadem (H 6, 7), ένδυμα (Η 20, 1; 26, 15). Das Wirken des πνεϋμα άγιον ist weithin innerseelisch: Es wirkt im Herzen (H 19, 8), έπιδημεΐ εν τω νω (Η 26, 23), συναντιλαμβάνεται (Η 26, 21; vgl. H 50, 4 άντίληψις), καταρτίζει (Η 18, 11); als gegenw rtiges fordert und leistet es συνεργία (H 24, 5; vgl. 15, 2), nimmt das κάλυμμα von der Seele (H 46, 4), bringt προκοπή (H 24, 6), λύτρωσις und σωτηρία (Η 4, 26), ίασις (Η 20, 7), καθαρότης (Η 24, 5); es sammelt das Herz (H 24, 2), durchs uert die Seele (H 24, 3) als Salz und Sauerteig (H 24, 4); es erleuchtet (H 28, 5), ern hrt (H 31, 5), salbt (H 44, 2), befestigt (H 42, 1), f hrt (H 44, 9; 47, 11), κυβερνά (Η 18, 11; 32, 3), es bringt zu den μέτρα des ersten Adam (H 26, 2), vollendet die Seele (H 19, 7); es l t an der feindlichen δύναμις vor berkommen (H 44, 6); es erneuert die Natur der Seele (H 44, 5), ist ύμνοϋν, ψάλλον und προσευχόμενον (Η 47, 14). Die διδασκαλία des πνεύμα (Η 44, 2) hat mannigfachen Inhalt: Die Gnade lehrt des Geistes νόμοι (Η 15, 20; vgl. Ep. 2 [MPG 34, 416 B]); es gibt ein Gebot des πνεϋμα (Η 37,2); durch es werden von uns die Gebote erf llt (H 19, 9), zu denen es ermahnt (H 15,4); es lehrt άνακρίνειν (Η 9, 8) und hilft πολεμεϊν (Η 23,2), lehrt vor allem beten (H 19,8); es lie die Propheten verk ndigen (H 50,3), l t aber auch — εν κρύπτω διδασκόμενοι (Η 12,17) —dieChristen aus seinen Sch tzen reden (H 15, 52) wie es schon von Adam hie : το πνεϋμα συν αϋτφ ην καΐ έδίδασκε καΐ ύπετίθετο (Η 12, 8). — Neben dem Wirken des Heiligen Geistes stehen seine Wirkungen: αγιασμός του πνεύματος (Η 44, 9), ελευθερία (Η 2, 3), υΙοθεσία (Η 9, 7), άνάπαυσις (Η 18, 10; 19, 6), ευφροσύνη (Η 19, 4), παρρησία (Η 17, 2), μέθη (Η 50, 4), γνώσις (Η 18, 9), φως (Η 30, 6), έπίλαμψις (H 47, 13), δόξα (Η 32, 3), παράκλησις (Η 15, 26), κατάπαυσις (Η 29, 7), τρυφή (H 49, 1), χαρά (ebd.), άγαλλίασις (Η 29, 2), κόσμος (Η 9, 10), τα κόσμια (Η 15, 4), πλούτος (Η 49, 4), παράδεισος (Η 28, 3), εορτή (Η 35, 3); es ist der Geist selbst, der mitten im Reichtum das Bewu tsein der Armut wach erh lt (H 12,3; vgl. 27,5). Die κοινωνία του πνεύματος (Η 10, 4) ist Ausdruck der christlichen Erfahrung (H 15, 9). Die Christen κοινωνούσι (H 32, 9) oder μεταλαμβάνουσι του πνεύματος (Η 37,7); sie haben Gemeinschaft TCO παρακλήτω πνεύματι (Η 10, 2); eine Seele, die gew rdigt ist κοινωνησαι τω πνεύματι, wird selbst φως καΐ πνεϋμα (Η 1,

284

"ύύσττερ εάν fj βαλάντιον σαττρόν ττειτληρωμένον μαργαριτών, ούτω και οί Χριστιανοί τω έξωθεν άνθρώττω ταττεινοΐ όφείλοντες είναι και ευκαταφρόνητοι, ενδοθεν εις τον έσω άνθρωττον εχουσι τον ττολύτιμον 20 μαργαρίτην. έτεροι δε είσι »τάφοις κεκονιαμένοις« έοικότε$, έξωθεν μεν 2); so sind die Christen μέτοχοι του πνεύματος (Η 15, 4; 17,8; 19, 7; 27,14), w hrend eine von der κοινωνία πνεύματος entbl te (H 18, 2) Seele τα μυστήρια της αρρήτου κοινωνίας του πνεύματος nicht begreift (H 18, 11). — Der christologische Begriff des von Symeon geteilten lteren Sprachgebrauchs (H 32, 6: Christus συνεκέρασε die aus der Erde genommene σαρξ τω θεϊκώ αϋτοϋ ττνεύματι) wird auf das Verh ltnis der Christen zu Christus angewandt (H 9, 12: Sie sollen mit ihm εν πνεΰμα καΐ μία κρασις werden; H 46, 6: Durch κεκραο-θαι von κύριος und Seele werden sie εν πνεύμα). Es berwiegt aber der pneumatologische Gebrauch: Die dem Heiligen Geist συγκεκραμένη ψυχή wird ganz Geist (H 18, 10); die Seelen συγκιρνώνται dem ττνεϋμα ayiov (H 27, 17); die Christen συμμίγνυνται μετά του πνεύματος του αγίου (Η 51, 2 ) ; die κρασις der Seele mit dem Heiligen Geist, die H 12, 17 ber die Apostel, Maria, die S nderin, die Samariterin und den ληστής ausgesagt wird, wird jeder Seele als Ziel gesetzt (H l, 3: ψυχής άνακιρνωμένης πνεύματι); nur mit dem αγιασμός des Geistes und άνακραθεϊσα τη χάριτι kann die Seele die Gebote rein ben (H 44, 9); συνάφεια und σύγκρασις (Η 52, 6) verbinden sie mit Christus, wie es ja το πνεύμα του Χριστού ist, um das es bei dieser κρασις geht (H 47, 15). — Einst galt f r Israel, da es έσκέπετο υπό του πνεύματος (Η 12, 15), wenn es auch besonders die Propheten waren, in denen es wirkte (H 15, 11. 12; 50, 3); beim Zerrei en des Vorhangs entwich es aus dem Tempel (H 4, 20; 17, 14), erf llte die Apostel (H 15, 10) und „band" (H 15, 40) sie; aber es ist nicht nur den Aposteln gegeben, sondern allen Christen (H 37, 6). Das regelm ige Schicksal aber bleibt, da , wo der Geist ist, als sein Schatten Verfolgung eintritt (H 15, 11. 12; 17, 14). Dagegen ist das βάπτισμα πυρός καΐ πνεύματος (Η 26, 23; 27, 17) ein innerseelischer Vorgang. Wenn auch selbst dabei wirksam, ist das πνεύμα zugleich Objekt des menschlichen Erwartens (H 9, 10), Erstrebens (4, 26), Aufnehmens (H 19, 7), Sich-erf llen-lassens der Seele (H 19, 1. 2). αγάπη (Η 9, 10), έρως (Η 10, 4; vgl. 25, 8), ζήτησις (Η 18, 3) sind die Voraussetzungen f r den Empfang des Geistes; das πνεύμα άγιον lehrt die wahre ευχή des Geistes (H 19, 8. 9; vgl. 26, 21). Die διακονία του πνεύματος (Η 15, 5; 32, 4), die der Seele als der Braut Christi anvertraut ist (H 15, 2), erscheint vielfach als die besondere Aufgabe der Christen (H 4, 27; 15, 6; 17, 8; vgl. H 46, 6); dagegen ist es H 50, 3 das πνεύμα selbst, von dem ein solches διακονεϊν ausgesagt wird. Das τιμήσαι des Geistes wird H 9, 12 gefordert, H 27, 9 dem λυπήσαι entgegengesetzt. Die Warnung vor einem solchen λυπήσαι (Η 9, 7; 15, 2; 27, 13), dem ένυβρίζειν (Η 9, 11; 15, 4), dem σβεννύναι (Η 15, 36; 17, 7; vgl. H 27, 9) nimmt bei Symeon verst ndlicherweise einen besonders gro en Raum ein. 18 ταπεινοί: S. zu H 15, 37 ταπείνωσις. ταπεινοφροσύνη als κρηπίς πασών των αρετών Hist, monachorum 1, 44 (ed. Preuschen, p. 17, 7). 19 cf. Eph 3, 16. 19f. cf. Mt 13, 46. 20H. Mt 23, 27. 20 έξωθεν: hnlich werden H 15, 48 die vielen περί τα έξωθεν άκριβευόμενοι ger gt; Ep. 2 (MPG 34, 413Β) spricht von den neuen Pharis ern als von K M D F Z G 17 ώσπερ] + γαρ D 19 έσω] ίσωοεν F κεκονιαμένοις] τάφοι καΐ κονιαμένοι (= κεκονιαμ. ?) Ζ

20 τάφοις

έζωγραφημένοι και περικαλλεϊς, >εσωθεν δε γέμοντες όστέων νεκρών< καΐ δυσωδίας πολλής και πνευμάτων ακαθάρτων · νεκροί εϊσιν από θεοϋ, καΐ πασαν αίσχύνην και ρυπαρίαν και το σκότος του αντικειμένου έν43,3 δεδυμένοι. / ό απόστολος λέγει, δτι ό νήπιος, έως οτε μικρός εστίν, >0πό Μ "3 επιτρόπους και οΐκονόμους< των πονηρών πνευμάτων εστίν, άτι να 25 πνεύματα ου βέλουσι το νήπιον αύξήσαι, ίνα μη γενόμενος άνήρ τέλειος άρξηται έπιζητεΐν τα κατά τον οίκον και έκδικεϊν την κυριότητα. Ό Χριστιανός πάντοτε οφείλει την μνήμην του θεού εχειν γέγραπται γαρ · »αγαπήσεις κυριον τον θεόν σου εξ όλης της καρδίας σου«, ίνα μη μόνον οτε εϊσέρχηται εις το εύκτήριον, αγαπά τον κυριον, αλλά και περί- 30 ποτών και ομιλών και έσθίων εχη την μνήμην του θεού και την άγάπην και την στοργή ν · λέγει γαρ · >δπου ό νους σου, έκεϊ και ό θησαυρός σου< · είς δ γαρ πράγμα ή καρδία τινός δέδεται και οπού ή επιθυμία έλκει αυτόν, εκείνο εστίν αυτού θεός. εάν έπιθυμη ή καρδία πάντοτε του θεού, αυτός εστί κύριος της καρδίας αύτοϋ. εί δε άποταξάμενός τις και 35 γενόμενος άκτήμων και άπολις και νηστεύων, ούτος εϊς τον εαυτού τον έξω ανθρωπον ... σχηματίζοντες. 23 σκότος: S. zu H 9, 11. 24ϊ. Gal 4, If. 25 πονηρών πνευμάτων: Das πνεύμα πονηρίας „kriecht" in der Seele (H 42, 3); die πνεύματα της πονηρίας bewegen το φρόνημα της σαρκός (Ερ. 2 [MPG 34, 417D]); sie bringen νοσήματα, πάθη und πνευματικά! θλίψεις (Η 53, 1); als Fronv gte des „wahren" Pharao zwingen sie die Menschen, dessen Werke zu tun (H 47, 6); sie f hren einen κρυπτός πόλεμος gegen die Seele (H 53, 7); die das himmlische Feuer Verlassenden άπόλλυνται Οπό των πονηρών πνευμάτων (Η 14, 7); ihre επιτηδεύματα werden erst erkannt beim Hervorgehen aus dem σκότος in das φως (Η 51, 2); nach der Aufnahme des Kampfes gegen sie (H 21, 3. 4) h rt die Sorge vor ihnen auch bei Erleuchtung nicht auf (H 14, 2); erst die rechten πνευματικοί sind ber die Furcht vor ihnen hinaus (H 16, 11). 26 cf. Eph 4, 13. 27 vgl. I dem I, 3. έκδικεϊν: έκδικεϊν im Sinne von „in Anspruch nehmen" auch bei dem. Alex., Excerpta ex Theod. 86, 2 (III, 133, 5): τα ζώα ... εκ της σφραγίδας εκδικείται; Origenes, Matth. Komm. XII, 14 (Χ, l, S. 98,28): oi τον τόπον της επισκοπής έκδικοϋντες χρώνται τω ρητω ως Πέτρος (vgl. Mt 16, 18); Athanasius, Apologia c. Arianos 71 (MPG 25, 373 D): ol μεν το κατηγορεϊν, oi δε το δικάζειν έαυτοϊς εξεδίκουν; Euseb, KG VI, 43, 9 (II, 2, 618, 7): έπισκοπήν ..., ην ενέδρα καΐ πανουργία ... έκδικεΐ. — Nach Bauer, W rterbuch5 s. v. l: Recht verschaffen. In H 49, 5 „befreien". κνριότητα: Hier im Sinne von „Macht", „Herrenstellung". 28 μνήμην: Vgl. H 19, 2: Wer την αγαθή ν αύτοϋ σπουδήν bew hrt, βιάζεται εαυτόν είς μνήμην του κυρίου; Η 53, 16: αδιαλείπτως μνήμην θεοϋ καΐ πεποίθησιν εχειν χρή; Η 54, 10: νους άποστάς μνήμης θεοϋ ή Θυμω περιπίπτει, ή επιθυμία. Als ethisches Motiv bei Diadochus v. Photike 3 (ed. des Places, p. 86, 6). 29 MC 12, 30. 30 εύκτήριον: Als besonderer gottesdienstlicher Raum des Klosters in Hist, monachorum 5, 3 (ed. Preuschen, p. 29, 8): τα γαρ των μοναχών ευκτήρια καθ' εκαστον ην μοναστήριον. 32 Mt 6, 21. 35 άποταξάμενός: S. zu H 9, 10. 36 άκτήμων: Auch H 27, 18 (dort zusammen mit ξένος) als N herbestimmung der K MD FZ G 22 <5nro] + του M εστίν D, + o s. 1. D1 286

24 οτε] έτι F

J

34 εστίν αύτοϋ] αύτοϋ

40

45

50

55

60

άνθρωπο ν ακμή ν δέδεται ή είς τα κοσμικά πράγματα ή είς οίκίαν ή είς φίλτρον γονέων, οπού έδέθη αυτού ή καρδία και ό νοος έξηχμαλωτίσθη, εκείνο αύτοΰ εστί θεός· και ευρίσκεται δια μεν της πλατείας θύρας έξελθών τοο κόσμου, δια δε της παραθύρου είσελθών και έμπεσών εις τον κόσμον. "Ουσπερ τα φρύγανα έπιρριπτόμενα είς το πυρ ου δύνανται άντιστηναι τη δυνάμει του πυρός, αλλ* ευθέως κατακαίονται, ούτως καΐ οί δαίμονες, θέλοντες πολεμεΐν άνθρώπω πνεύματος ήξιωμένω, καίονται και καταναλίσκονται υπό της θείας δυνάμεως του πυρός, μόνον Ινα ό άνθρωπος πάντοτε προσκολλώμενος ΐ\ τφ κυρίω καΐ την πεποίθησιν καΐ την ελπίδα προς αυτόν έχων. και εάν ώσιν οί δαίμονες Ισχυροί ως όρη σιδηρά, υπό της ευχής καίονται, καθάπερ ό κηρός υπό πυρός, μέγας δε εν τφ μεταξύ κείται άγων και πόλεμος τη ψυχή προς αυτούς, ποταμοί είσι δρακόντων εκεί και στόματα λεόντων, πυρ εστί φλεγόμενον είς την ψυχή ν. °(λ)σπερ ό τέλειος κακοποιός, μεθύων είς το πνεύμα της πλάνης, ή φονεύων ή μοιχεύων, ακόρεστος εστίν είς το κακόν, ούτως καΐ οί Χριστιανοί βεβαπτισμένοι είς το πνεύμα το άγιον, άπειροι γίνονται του κακού, οί δε έχοντες χάριν και έτι μεμιγμένοι τη αμαρτία, ούτοι υπό φόβον είσΙ και δια φοβερών τόπων όδεύουσι. Καθάπερ γαρ οί έμποροι πλέοντες, καν εύρωσιν ίδιον άνεμον και γαλή- 43,4 νιώσαν την θάλασσαν, μήπω δε φθάσωσιν είς τον λιμένα, υπό φόβον είσί, μήπως άφνω εναντίου κινηθέντος ανέμου κλυδωνισθή ή θάλασσα και κινδυνεύση το πλοϊον, ούτω και οί Χριστιανοί, ει και εχουσιν εν έαυτοϊς αΐσιον άνεμον του αγίου πνεύματος πνέοντα, αλλ' έτι υπό φόβον είσί, μήπως ό άνεμος της εναντίας δυνάμεως πνεύση έπελθών, και ταραχήν τίνα και κλύδωνα κίνηση ταΐς ψυχαϊς αυτών, σπουδής ούν πολλής χρεία, ίνα φθάσωμεν είς τον λιμένα της καταπαύσεως, είς τον τέλειον κόσμον, είς άπάταξις. S. auch zu H 11, 6 πτωχεϋσαι. νηστεύων: S. zu H 40, 3. 38 έξηχμαλωτίσθη: S. zu H 2, 2. 40 παραθύρου: παράθυρον άνατεμόντες bei Clem. Alex., Strom. VII, XVII, 106, 2 (III, 75, 5) vom heimlichen Einschieichen der H retiker in die Kirche. 43 δαίμονες: S. zu H 11, 6. καίονται: S. zu H 12, 9. 63 βεβαπτισμένοι: S. zu H 15, 14. 15 βάπτισμα. 54 μεμιγμένοι: S. zu H 2,2; vgl. ferner H 41, l ber das μιγεΐσθαι der ψυχή und der αμαρτία; H 61, 2 ber die Vermischung von Seele und Heiligem Geist. 55 τόπων: W hrend H 7, 2 gegen die Annahme eines ίδιος τόπος des σατανάς polemisiert, hei t es H 55, 4: μακάριο! είσιν l παρελθόντες τους φοβερούς τόπους εκείνου του σκότους ... καΐ τους αυχμηρούς τόπους καΐ νοσοποιούς αέρας της αμαρτίας. Die τόποι in der gleichen Bedeutung wie hier in H 43, 7: ίν φοβεροϊς τόποις haben die Menschen, seit dem S ndenfall έπισκιαζόμενοι εκ του σκότους, ihre διαγωγή. 63 καταπαύσεως : κατάπαυσις erscheint auch H 29, 7 als τέλειος σκοπός; hnlich H 55, 4: μακάριοί είσιν οί... είσελθόντες είς κατάπαυσιν καΐ χαράν; mit den τέλεια μέτρα gleichKMDFZG + του F γ αυτοϊς ?F

36 είς] < F | εαυτού] αυτοϋ F 47 σιδηρά] Ισχυρά D | υπό2] 54 μεμιγμένοι] μεμιγμένην Μ 56 καν] καΐ D 59 f έαυτοϊς] 62 o v] v v F | πολλής] πολλή Μ 287

την αίωνίαντρυφήν, eis την πόλιν των αγίων, είς την επουράνιον ΊερουΜ 776 σαλήμ, είς την έκκλησίαν των ττρωτοτόκων. εάν δε / μη διέλθη τις τα μέτρα 65 εκείνα, υπό φόβον εστί πολύν, μήπω$ εν τςρ μεταξύ πτώσίν τίνα ή πονηρά δύναμις έργάοτ|ται. 43.5 "ύύσπερ δε γυνή συλλαβοΰσα εντός έχει το βρέφος αυτής, εν σκότει ως είπεϊν και ύλώδει τόπω* εϊ δε συμβη λοιπόν έξελθεΐν το παιδίον τω δέοντι καιρώ, βλέπει κτίσιν καινοτέραν, ην ουδέποτε είδεν, ουρανού και ?ο γης και ηλίου, και ευθύς οί φίλοι και συγγενείς ϊλαρω τω προσώπω δέχονται αυτό εις τάς άγκάλας· εί δε συμβη υπό αταξίας τινός σπασθήναι ένδον το παιδίον, ανάγκη λοιπόν τους είς τούτο τεταγμένους ιατρούς ξίφει χρήσασθαι, και λοιπόν ευρίσκεται το παιδίον από θανάτου εις θάνατον χωρούν, και από σκότους είς σκότος, — ούτως ανάλαβε και είς 75 το πνευματικόν, όσοι ύπεδέξαντο τον σπόρον της θεότητος, ούτοι άοράτως εχουσιν αυτόν, και δια την σύνοικον άμαρτίαν εν σκοτεινοΐς και φοβεροϊς τόποις κρύπτουσιν. εάν ουν άσφαλίσωνται εαυτούς και τηρήσωσι το σπέρμα, ούτοι τω δέοντι καιρώ άναγεννώνται είς το φανερόν, και λοιπόν εν τη διαλύσει του σώματος οϊ άγγελοι και πάντες so oi άνω χοροί ίλαροϊς προσώποις προσδέχονται αυτούς, εάν δε ύποδεξάμενος τα όπλα του Χρίστου είς το πολεμήσαι ανδρείως χαυνωθη, ευθέως ό τοιούτος παραδίδοται τοις έχθροϊς, και εν τη διαλύσει του σώματος από σκότους του νυν περιέχοντος αυτόν είς άλλο χαλεπώτερον σκότος χωρεί και άπώλειαν. 85 43.6 "ύύσπερ δε εάν η" παράδεισος έ'χων δένδρα καρποφόρα και άλλα φυτά ευώδη, καΐ όλος η" καλώς εΐργασμένος και πεφιλοκαλημένος, έχει δε και μικρόν τείχος αντί τριγχίου το φυλάσσον αυτόν · συμβη δε έκεϊ ποταμόν όρμητιαΐον διέρχεσθαι, εϊ και μικρόν του ύδατος προσκρούσει τω τοίχω και ύποφθείρει τον θεμέλιον, λαμβάνει αγωγήν και κατά μικρόν μικρόν 90 λύει τον θεμέλιον, και είσελθών διαρρήσσει και έκριζοΐ πάντα τα φυτά, και δλην την έργασίαν αφανίζει και άκαρπον ποιεί, — ούτως εστί και ή καρδία του ανθρώπου, έχει τους λογισμούς τους καλούς, πλησιάζουσι δε πάντοτε και οί ποταμοί της κακίας τη καρδία, θέλοντες αυτήν κόταgesetzt Η 27, 20. κόσμον: Zu dem mit der πόλις των αγίων und dem himmlischen Jerusalem gleichgesetzten τέλειος κόσμος s. zu H 6, 7 κόσμος καινός. Η 45, 5 stellt einen Engel- und einen Menschenkosmos einander gegen ber: Ιδημιουργησε(3ο. ό θεός) και δύο κόσμους· τον μεν άνω τοις λειτουργικοϊς ττνεύμσσι, ... τον δε κάτω τοις άνθρώττοις ΰττό τον αέρα τοϋτον. οΐ άνω κόσμοι (Η 32, 7) sind mit den άνω αΙώνες identisch. 641. cf. Hbr 12, 22f. 80 άγγελοι: S. zu H 15, 2. 84 σκότους: Die Doppelheit des σκότος-Begriffes als einer gegenw rtigen und k nftigen Gr e ist durch σκότος του αΙώνος τούτου (Η 43, 7) umfa t; als innerseelisches KMDFZG 64 αΐωνίαν] αίώνιον Μ 66 εν τω] < D, add. i. m. D1 68 δε] + ή Z 69 τω] εν D 70 είδεν] οΐδεν Ζ 71 ευθύς] ευθείς FG | καΐ3] + oi Ff 72 Οττό] άττό ZG 73 το τταιδίον] < Ζ 78 φοβεροΐς] Χ ζόφε· ροϊς D1 i. m. (D txt) cum R 79 ούτοι] ούτω Ζ 86 δε] < Ζ 88 τριγ χίου] θριγχίου D | φυλάσσον] φράσσον Μ 90 καΐ2] < F 91 τον] το Ζ

288

95 βαλεϊν και ρίψαι είς το ίδιον μέρος, λοιπόν εάν ή μικρόν κουφός ό νους και εΐξη τοις άκαθάρτοις λογισμοϊς, Ιδού ελαβον νομήν τα Ίτνεύμοττα της πλάνης και είσήλθον και κατέστρεψαν τα εκεί κάλλη και ήφάνισαν τους αγαθούς λογισμούς και ή ρήμωσα ν την ψυχή ν. "ύύσπερ εστίν ό οφθαλμός μικρός παρ' δλα τα μέλη, και αύτη ή κόρη 48,7 ιοο μικρά ούσα μέγα εστί σκεύος, βλέπει γαρ ύφ' εν ούρανόν, αστέρας, ήλιον, σελήνη ν, πόλεις καΐ άλλα κτίσματα' ομοίως και αυτά τα όρώμενα υπό το εν, τη μικρά κόρη του οφθαλμού εμμορφοϋται και ένεικονίζεται, — ούτως εστί και ό νους είς την καρδίαν. και αύτη ή καρδία μικρόν τι σκεύος εστί, και εκεί οί δράκοντες και εκεί οί λέοντες, εκεί τα ϊοβόλα θηρία και 105 όλοι οί θησαυροί της κακίας, και εκεί αϊ τριγχίαι και ανώμαλοι οδοί, εκεί αί φάραγγες. ομοίως πάλιν εκεί ό θεός, εκεί και οί άγγελοι, εκεί ή ζωή και ή βασιλεία, εκεί το φως και οί απόστολοι, εκεί αί πόλεις αί έπουρανίαι, εκεί οί θησαυροί της χάριτος, εκεί τα πάντα εστίν. "ύΰσπερ γαρ εστίν ομίχλη είς δλην την / οίκουμένην επικείμενη, και Μ m no άνθρωπος άνθρωπον ούχ όρα, ούτως εστί και το σκότος του αιώνος τούτου έπικείμενον πάση τη κτίσει καί πάση φύσει ανθρώπου από της παραβάσεως· όθεν έπισκιαζόμενοι εκ του σκότους εν νυκτί είσι, καί εν φοβεροΐς τόποις εχουσι την διαγωγή ν. Καί ώσττερ καπνού πλήθος εστίν εν οίκω ένί, ούτως εστί καί ή αμαρτία 115 μετά των λογισμών αυτής των ρυπαρών έγκαθεζομένη καί έφέρπουσα είς τους λογισμούς της καρδίας, καί άπειρον πλήθος δαιμόνων. "6ύσπερ δε εν τοις φαινομένοις πολέμου συγκροτουμένου ουκ άπέρ- 43,8 χονται οί σοφοί καί μεγιστάνες εκεί, αλλά φοβούμενοι τον θάνατον άπομένουσι, λοιπόν προβάλλονται οί τήρωνες καί οί πένητες καί οί 120 ΙδιώταΓ καί συμβαίνει, ότι νίκην εργάζονται κατά των πολεμίων καί διώκουσιν αυτούς εκ των ορίων καί τα έπινίκια καί τους στεφάνους λαμβάνουσιν από του βασιλέως καί έρχονται είς προκοπάς καί αξιώματα, κάκεΐνοι οί μεγάλοι οπίσω τούτων ευρίσκονται, — ούτως εστί καί είς Dunkel Η 46, 5. S. auch zu H 9, 11. 96 νομήν: Bei Symeon in h ufiger Verwendung; als die νομή des ληστής im gefallenen Menschen H 15, 14. 15, der βάρβαροι H 16, 12, der κακία Η 26, 22, der αμαρτία Η 41, 1; 50, 4, des διάβολος Η 27, 19. der άτακτοι λογισμοί Η 31, 3; umgekehrt als die der Gnade H 15, 20. — Vgl. Έττιστολή Κλήμεντος προς Ίάκωβον 6, 7 (Clementina, ed. Lagarde, p. 8, 17): Ινα ούν μη ή πορνεία νομήν λαβοϋσα καθ* υμών είς ύμας τον αυτόν έβάλη λοιμόν, προασφαλίζεσθε. 107 βασιλεία: S. zu H 2, 5 φωτός. W hrend hier ή καρδία als Sitz der βασιλεία und des φως eingef hrt wird, wird H 47, 14 die Seele, die noch εν τω κοσμώ τούτω ist, είς βασιλείαν ζωής αΙωνίου versetzt. Ill φύσει: φύσις ανθρώπου hier Bezeichnung der Menschheit (vgl. H 15, 36). S. auch zu H 4, 1. KM D FZ G 99 ώσττερ] + γαρ Μ 101 τα] < D 102 ένεικονίζεται] είκονίζεται ZG 104 l1] < Ζ ψ | λέοντες] + καί F 105f τριγχίαι] τραχείαι MDG cumCR(B) 106 φάραγγες] φάλαγγες FJ 107 Ιπουρανίαι] -οι Μ s. l. (M txt), ούρανίαι F 108 f τα] < F 114 εστίν] < Μ 115 των ρυπαρών] 1 ~ post των (sine των) D ψ 123 είς] < D 19 Domes, Makarios

289

το μέρος το πνευματικόν, oi ίδιώται, άκούοντες εξ αρχής τον λόγον, φιλαλήθει λογισμω το έργον αύτοΰ ττοιοϋσι και λαμβάνουσι παρά θεού 125 την χάριν του πνεύματος, οι δε σοφοί και λεπτώ$ ζητουντες τον λόγον, ούτοι φεύγουσι τον πόλεμον και ου προκόπτουσι, καί οπίσω ευρίσκονται των πολεμησάντων και νικησάντων. "Ούσπερ δε oi άνεμοι σφοδρώ$ πνέοντες πάντα τα κτίσματα τα υπό τον ουρανόν κινουσι καί ήχον πολύν άποτελοϋσιν, οΰτως ή δύναμις ι so του εχθρού κρούει καί φέρει τους λογισμούς και σαλεύει τα βάθη της καρδίας προς το εαυτού θέλημα, καί εις την διακονίαν αυτού σκορπίζει τους λογισμούς. "Ούσπερ είσίν οι τελώναι καθεζόμενοι εις τάς στενάς οδούς καί κατέχοντες τους παριόντας καί διασείοντες, ούτως καί οί δαίμονες έπιτηροοσι 135 καί κατέχουσι τάς ψυχάς καί εν τω έξέρχεσθαι αύτάς εκ του σώματος· εάν μη τελείως καθαρισθώσιν, ουκ επιτρέπονται άνελθεϊν εις τάς μονάς του ουρανού καί άπαντήσαι τφ δεσπότη αυτών καταφέρονται γαρ 114 καπνον: S. zu Η 26, 25. 115 λογισμών: S. zu Η 1, 5. 124 Ιδιώται: S. zu Η 6, 1 Ιδιωτείαν. Die Ιδιώται spielen bei Symeon gelegentlich die Rolle der άγροικοι von Apophth. patr. Arsen 6. 6 (MPG 65,88 D. 89 A) mit ihrer berlegenheit ber die r misch-griechische Bildung; hier ber die σοφοί. 125 φιλαλήθει: S. zu H 10, 1. 131 ί. βάθη της καρδίας: S. zu H 8, l βάθος. Verm ge der „tiefenpsychologischen Struktur" von Symeons Denken ist το βάθος της καρδίας nicht einfach mit dem νους gleichzusetzen wie bei Diadochus v. Photike 79 (ed. des Places, p. 137,5.8); im Unterschied davon ist es 82 (ebd. p. 142,14) den D monen erlaubt, ένδιατρίβειν ττερί τα βάθη του σώματος. 134 τελώναι: Die gnostische Vorstellung von den auf die zum Himmel aufsteigende Seele lauernden τελώναι ist in die m nchische D monenlehre aufgenommen. Symeon ber hrt sie neben dieser deutlichsten Stelle mehrfach: H 9, 12 hindern die ττονηραΐ δυνάμεις das διαττερδσαι καί διαφυγεΐν der Seele; die δυνάμεις αί υπό τον ουρανόν σκοτεινά! ... κατέχουσί σου την ψυχή ν, μη έώντές σε άνελθεϊν είς τους ουρανούς (Η 16, 13); die aber imstande sind περιγενέσθαι καί τταρελθεϊν τους θρίγγους της κακίας, εισέρχονται είς την έττουράνιον πόλιν (Η 27, 2); μακάριοί είσιν οΐ παρελθόντες τους φοβερούς τόπους εκείνου του σκότους, καί την δεινήν νύκτα, καί τους αυχμηρούς τόπους καί νοσοποιούς αέρας της αμαρτίας (Η 55,4). διέρχεται ή ψυχή, τους φοβερούς τόπους έκφυγοΰσα καί διαπεράσασα την θάλασσαν του σκότους καί του παμφάγου πυρός (Η 47, 13). Die άνωθεν εξ ούρανοϋ lebenden Christen παρέρχονται τάς εναντίας των αρχών καί εξουσιών πονηράς δυνάμεις (Η 44, 6). — Vgl. Acta Thomae 148 (Lipsius-Bonnet II, 2, ρ. 257, 10): μη αίσθωνταί μου αί δυνάμεις καί οί έξουσιασταί, καί μηδέν περί έμοϋ ένθυμηθώσιν μη ίδόντες με οί τελώναι καί οί απαιτητά! εν έμοί πραγματεύσωνται; 167 (ebd. ρ. 281, 10): μη βλεπέτωσάν με οί τελώναι, καί οί απαιτητοί μη συκοφαντείτωσάν με; Acta Philippi 144 (ebd. p.86,7): έως αν παρέλθω πάντας τους κοσμοκράτορας καΐ τον πονηρόν δράκοντα τον άντικείμενον ήμΐν; Ammonas, Ep. 2 (Patrol, or., XI, 4, ed. Nau p. 436,13): Είσΐ γαρ ένέργειαι εν τω αέρι κωλύουσαι τους ανθρώπους, καί μη θέλουσαι αύτοϊς άφιέναι άνελθεϊν προς τον Θεόν. Nach Diadochus v. Photike 100 (ed. des Places, p. 162, 20) verhindert ό φόβος, da die Seele έλευθερίω τρόπω τους ταρταρίους ου παρελεΰσεται άρχοντας. In anderer Verwendung bezeichnet Macarius KM D F ZG 290

124 άκούοντες εξ αρχής] 231 F

υπό των αερίων δαιμόνων, εϊ δε υπάρχοντες εν σαρκί έτι δια πόνου και 140 αγώνος πολλοο την εξ ύψους παρά του κυρίου κτήσονται χάριν, δηλαδή ούτοι μετά των 6Γ ενάρετου άναπαυσαμένων πολιτείας προς τον κύριον άπελεύσονται, καθώς έπηγγείλατο* »οπού ειμί εγώ, εκεί και ό διάκονος ό εμός εσται«, και είς τους απέραντους αιώνας συμβασιλεύσουσι τω πατρί και υίώ και άγίω πνεύματι είς τους αιώνας των αιώνων, αμήν. Alexandrinus (Hist. Laus. c. 18, p. 48, 12) den Leib als heischenden τελώνης: το γαρ παντελώς μη έσθίειν ό τελώνης μοι ου συνεχώρει. 139 cf. II Cor 10, 3. 140 cf. Lc 24, 49. 142Ϊ. Joh 12, 26. K M D F Z G 141 f άνατταυσαμένων πολιτείας] 21 M 142 έττηγγείλατο] + ότι D 143 συμβασιλεύσουσι] -λεύουσι Μ 144 καΐ1, και2] + τφ DZ | πνεύματι] + νυν καΐ αεί καΐ MD | των αΙώνων] < MFZ | αμήν] < Μ

ΟΜΙΛΙΑ ΜΔ. Ό προσερχόμενος τω θεώ και Χρίστου πάρεδρος εν αλήθεια θέλων είναι, 44,1 τούτου χάριν του σκοπού οφείλει προσέρχεσθαι του αλλαγή ναι αυτόν και μεταβληθήναι από της προτέρας καταστάσεως και αναστροφής, 5 και καλόν και καινόν άνθρωπον / άποδειχθήναι μηδέν τι του παλαιού Μ τβ άνθρωπου έπιφερόμενον · »ει τις« γαρ φησιν »εν Χριστώ, καινή κτίσις«. και γαρ ό κύριος ημών δια τούτο παραγέγονεν, ώστε την φυσιν άλλάξαι καί μεταβάλει ν και άνακαινίσαι και άνακτίσαι την ψυχή ν ταύτη ν την κατεστραμμένη ν τοις πάθεσι δια την παράβασιν, κεράσας τω ίδίω αυτού ίο πνεύματι της θεότητος. καινόν νουν και καινήν ψυχήν, καινούς οφθαλμούς, καινά ώτα, καινήν γλώτταν πνευματικήν, και άπαξαπλώς καινούς ανθρώπους τους πιστεύοντας ούτω ήλθεν άπεργάσασθαι, ήτοι καινούς ασκούς, χρίσας αυτούς τω έαυτοο φωτΐ της γνώσεως, ίνα βάλη νέον οϊνον, 6 εστί το πνεύμα αυτού * »οϊνον« γαρ φησι »νέον εϊς ασκούς καινούς 15 βλητέον«. ώσπερ γαρ ό εχθρός, λαβών τον άνθρωπον ύποχείριον, και- 44,2 νόν αυτόν είς εαυτόν άπειργάσατο, πάθεσι κακίας περιβολών και χρίσας τω πνεύματι της αμαρτίας, τον οϊνον της ανομίας πάσης καί κακής διδασκαλίας ένέβαλεν εϊς αυτόν, ούτως και ό κύριος, λυτρωσάμενος αυτόν 5 άνθρωπον: Der hier durch ein μεταβληθηναι erreichte καινός άνθρωπος ist nach H 42, 3 der επουράνιος άνθρωπος, δς εστί Χριστός, συγκραθεϊσα καί μιγεϊσα τω έπουρανίω άνθρώπω wird die Seele selbst Geist (Kl.-B., S. 14, 22). Wenn die Seele, die den himmlischen Samen empf ngt, gebiert, έγεννήθη επουράνιος καί καινός άνθρωπος είς τον άνω κόσμον (Η 52, 3). Umgekehrt hei t es vom εχθρός, da er den Menschen sich υποχείριος mache und καινόν αυτόν εις εαυτόν άπειργάσατο (Η 44, 2). Ό του θεού άνθρωπος ist ό κατ* άλήθειαν την όδόν της δικαιοσύνης διοδεύων (Kl.-B., S. 115, 4). 6 II Cor 5, 17. 7 φύσιν: S. zu Η 4, 1. 13 χρίσας: S. zu H 15, K M D F G 6 άνθρωπον] <—> post καλόν Μ | τι] < Μ 7 ημών] + Ιησούς Χριστός D 10 ψυχήν] + και MD 13 βάλη] μεταβολή D 16 άπειργάσατο] εΐργάσατο D 19*

'

291

υπό των αερίων δαιμόνων, εϊ δε υπάρχοντες εν σαρκί έτι δια πόνου και 140 αγώνος πολλοο την εξ ύψους παρά του κυρίου κτήσονται χάριν, δηλαδή ούτοι μετά των 6Γ ενάρετου άναπαυσαμένων πολιτείας προς τον κύριον άπελεύσονται, καθώς έπηγγείλατο* »οπού ειμί εγώ, εκεί και ό διάκονος ό εμός εσται«, και είς τους απέραντους αιώνας συμβασιλεύσουσι τω πατρί και υίώ και άγίω πνεύματι είς τους αιώνας των αιώνων, αμήν. Alexandrinus (Hist. Laus. c. 18, p. 48, 12) den Leib als heischenden τελώνης: το γαρ παντελώς μη έσθίειν ό τελώνης μοι ου συνεχώρει. 139 cf. II Cor 10, 3. 140 cf. Lc 24, 49. 142Ϊ. Joh 12, 26. K M D F Z G 141 f άνατταυσαμένων πολιτείας] 21 M 142 έττηγγείλατο] + ότι D 143 συμβασιλεύσουσι] -λεύουσι Μ 144 καΐ1, και2] + τφ DZ | πνεύματι] + νυν καΐ αεί καΐ MD | των αΙώνων] < MFZ | αμήν] < Μ

ΟΜΙΛΙΑ ΜΔ. Ό προσερχόμενος τω θεώ και Χρίστου πάρεδρος εν αλήθεια θέλων είναι, 44,1 τούτου χάριν του σκοπού οφείλει προσέρχεσθαι του αλλαγή ναι αυτόν και μεταβληθήναι από της προτέρας καταστάσεως και αναστροφής, 5 και καλόν και καινόν άνθρωπον / άποδειχθήναι μηδέν τι του παλαιού Μ τβ άνθρωπου έπιφερόμενον · »ει τις« γαρ φησιν »εν Χριστώ, καινή κτίσις«. και γαρ ό κύριος ημών δια τούτο παραγέγονεν, ώστε την φυσιν άλλάξαι καί μεταβάλει ν και άνακαινίσαι και άνακτίσαι την ψυχή ν ταύτη ν την κατεστραμμένη ν τοις πάθεσι δια την παράβασιν, κεράσας τω ίδίω αυτού ίο πνεύματι της θεότητος. καινόν νουν και καινήν ψυχήν, καινούς οφθαλμούς, καινά ώτα, καινήν γλώτταν πνευματικήν, και άπαξαπλώς καινούς ανθρώπους τους πιστεύοντας ούτω ήλθεν άπεργάσασθαι, ήτοι καινούς ασκούς, χρίσας αυτούς τω έαυτοο φωτΐ της γνώσεως, ίνα βάλη νέον οϊνον, 6 εστί το πνεύμα αυτού * »οϊνον« γαρ φησι »νέον εϊς ασκούς καινούς 15 βλητέον«. ώσπερ γαρ ό εχθρός, λαβών τον άνθρωπον ύποχείριον, και- 44,2 νόν αυτόν είς εαυτόν άπειργάσατο, πάθεσι κακίας περιβολών και χρίσας τω πνεύματι της αμαρτίας, τον οϊνον της ανομίας πάσης καί κακής διδασκαλίας ένέβαλεν εϊς αυτόν, ούτως και ό κύριος, λυτρωσάμενος αυτόν 5 άνθρωπον: Der hier durch ein μεταβληθηναι erreichte καινός άνθρωπος ist nach H 42, 3 der επουράνιος άνθρωπος, δς εστί Χριστός, συγκραθεϊσα καί μιγεϊσα τω έπουρανίω άνθρώπω wird die Seele selbst Geist (Kl.-B., S. 14, 22). Wenn die Seele, die den himmlischen Samen empf ngt, gebiert, έγεννήθη επουράνιος καί καινός άνθρωπος είς τον άνω κόσμον (Η 52, 3). Umgekehrt hei t es vom εχθρός, da er den Menschen sich υποχείριος mache und καινόν αυτόν εις εαυτόν άπειργάσατο (Η 44, 2). Ό του θεού άνθρωπος ist ό κατ* άλήθειαν την όδόν της δικαιοσύνης διοδεύων (Kl.-B., S. 115, 4). 6 II Cor 5, 17. 7 φύσιν: S. zu Η 4, 1. 13 χρίσας: S. zu H 15, K M D F G 6 άνθρωπον] <—> post καλόν Μ | τι] < Μ 7 ημών] + Ιησούς Χριστός D 10 ψυχήν] + και MD 13 βάλη] μεταβολή D 16 άπειργάσατο] εΐργάσατο D 19*

'

291

από του εχθρού, καινόν άπειργάσατο, χρίσα$ τω εαυτού πνεύματι, και τον της ζωής οίνο ν, την καινή ν τοο πνεύματος διδασκαλίαν, είς αυτόν 20 ένέχεεν. ό γαρ μεταβολών την φύσιν των πέντε άρτων είς πλήθος, καΐ φύσει όνου άλόγω Sous φωνή ν, και την πόρνη ν εϊς σωφροσύνη ν μεταστρέψας, και πυρός φύσιν καυστικού δροσίζειν τους εν τη καμίνω παρασκευάσας, και φύσιν λεόντων, αγρίων θηρίων τφ Δανιήλ ήμερώσας, ούτος δύναται και την ψυχή ν ταύτη ν την έρημο ν και άγριωθεΐσαν αϊτό 25 της αμαρτίας μεταβάλει ν είς την εαυτού αγαθότητα και χρηστότητα και ειρήνη ν »τω πνεύματι της έτταγγελία$ τω άγίω« και άγαθφ. 44,8 °Ον γαρ τρόττον ποιμήν το ψωριών πρόβατον δύναται Θεραπευσαι και άττό λύκων φυλάξαι, ωσαύτως ό αληθινός ποιμήν Χριστός έλθών μόνος ήδυνήθη Θεραπευσαι και έπιστρέψαι το άττολωλός και ψωριών 30 πρόβατον, τον άνθρωπον, από της ψώρας καΐ λέπρας της αμαρτίας, οί γαρ πριν ιερείς και λευΐται και διδάσκαλοι ουκ ήδυνήθησαν θεραιτεϋσαι την ψυχήν ταϊς προσφοραϊς των δώρων και θυσιών και ραντισμοϊς αίματος, δττου γε ουδέ εαυτούς ήδυνήθησαν θεραττεΰσαι. και γαρ ούτοι άσθένειαν περιέκειντο · »αδύνατον γαρ« φησϊν »αίμα ταύρων καΐ τράγων 35 άφελεϊν αμαρτίας«, ό δε κύριος έλεγε, δεικνύς την άσθένειαν των τότε ιατρών »πάντως έρεΐτέ μοι την παραβολήν ταύτην ιατρέ, θεράπευσαν σεαυτόν«, αντί του· ,,οϋκ είμι εγώ ως εκείνοι οί μήτε εαυτούς δυνάμενοι θεραπεύει ν. εγώ είμι ό αληθινός ιατρός και >καλός ποιμήν < ό θείς την ψυχήν μου »υπέρ των προβάτων«, ό δυνάμενος θεραπεύειν »πασαν 40 νόσον και πασαν μαλακίαν« ψυχής, εγώ είμι το άμωμον πρόβατον το 35. 14L Lc 5, 38. 20 διδασκαλίαν: S. zu H 12, 17 διδάσκονται. 21 Me 6, 38-45. 22 Num 22, 28ff. 22L Jos 2, Iff. 23L Dan 3. 25 ερημον: Dementsprechend errettet die Menschwerdung την πρίν ερημον ψυχήν Kcd σαλευομένην καΐ τρέμουσαν (Η 52, 1); in gleichem Sinne H 45, 5. F r έρημία im geographischen Sinne s. zu H 6, 3; in H 9, 3 als Ort der θλίψεις Davids genannt, umgekehrt wie im Eremitentum. Vgl. Hist. Laus. c. 35, p. 104, 17: εΐ τοίνυν φεύγεις τάς Θλίψεις (hier im Sinne von „Versuchungen"), μη έξέλθης της έρημου. W ste als f rderlich f r Askese nach Hist, monachorum l, 44 (ed. Preuschen, p. 17, 8): πάνυ 5έ ο-υμβάλλεται ήμΐι» καΐ ή μοκροτέρα έρημος προς την άοτ<ησιν. σιωπή als Charakteristikum der W ste Hist, monachorum 3, l (p. 27, 12): Die Tabenesioten ben σιωπήν πολλήν, ως δοκεϊν εν έρημίαις είναι. In bertragener Bedeutung H 23,2: εν έρημία του κόσμου πελάζεται die Seele nach der παράβασις; sie ist durch den S ndenfall είς μεγόλην έρημίαν έμπεσοΰσα (Η 45, 5), mu aber την μόνωσιν αυτής καΐ έρημίαν erst δι' ακοής erfahren (ebd.). — ber die gnostische Vorstellung von der Welt als έρημία s. zu H 6, 3. 27 Eph l, 13. 35 Hbr 5, 2. 35i. Hbr 10, 4. 371. Lc 4, 23. 391. Joh 10, 11. 40Ϊ. Mt 10, 1. 42 EMDFG 19 του] < M 21 είς] + φύσιν D | πλήθος] πλήθους D 22 άλόyco] αλόγου M (txtM*) 22/23 καΐ - μεταστρέψας] ~ post παρασκευάσας F 24 λεόντων, αγρίων θηρίων] 231M 25 ταύτην] < D |κα!2] θηριώδη τη ν F 29 ωσαύτως] ούτως (post lacunam 3 litterarum, -υ- s. 1.) F (ωσαύτως F*?) 33 καΐ1] των F 34 ουδέ εαυτούς] ούδέάυτούς D 39 εγώ] + δε F 40 μου] < F 292

45

so

55

60

65

70

75

>άπαξ προσενεχθέν<, και τους έμοι προσερχόμενους δυνάμενος θεραπεοσαι". ή γαρ αληθινή ΐασις της ψυχής από κυρίου μόνου γίνεται· »ίδού« γαρ φησιν »ό αμνός του θεοΰ ό αίρων την αμαρτία ν του κόσμου«, της ψνχής δηλονότι ταστευσάσης ούτω και άγαπώσης αυτόν εξ όλης καρδίας. / Ό ττοιμήν τοίνυν ό καλός το ψωριών πρόβατον θεραπεύει' πρόβατον 44,4 δε πρόβατον θεραπευσαι ου δύναται, και εί μη θεραπευθή το λογικόν [Μ781 πρόβατον, ό άνθρωπος, »εις έκκλησίαν κυρίου« την επουράνιο ν ουκ εισέρχεται, οϋτως γαρ και εν τω νόμω εΐρηται δια σκιάς και εικόνος, περί γαρ του λεπρού και μώμον έχοντος ταύτα αίνίσσεται μηνυον το πνεύμα* >λεπρός< φησίν >ή μώμον έχων ουκ είσελεύσεται εις έκκλησίαν κυρίου <. αλλά προσέταξε τω λεπρώ άπέρχεσθαι προς τον ιερέα και παρακλήσει πολλή άγει ν αυτόν είς τον οίκον της σκηνής αυτού καί έπιτιθέναι τάς χείρας αυτού επί την λέπραν, σημειούμενον τον τόπον της αφής της λέπρας, και Θεραπεύειν. τον αυτόν τρόπον και Χριστός, ό αληθινός »άρχιερεΟς των μελλόντων αγαθών«, ταϊς λεπρώσαις ψυχαϊς λέπραν αμαρτίας και έπικαλουμέναις αυτόν έπικαμπτόμενος εισέρχεται εϊς την σκηνήν του σώματος αυτών και θεραπεύει και ίαται τα πάθη. και ούτως δυνήσεται ή ψυχή είσελθεϊν είς την έπουράνιον έκκλησίαν των αγίων του αληθινού Ισραήλ, πασά γαρ ψυχή φορούσα λέπραν αμαρτίας παθών καί μη προσελθουσα τω άληθινω άρχιερεϊ και θεραπευθεϊσα νυν, είς την παρεμβολήν των αγίων, είς την έπουράνιον έκκλησίαν ουκ εισέρχεται* άμωμος γαρ ούσα και καθαρά άμωμους και καθαράς ψυχάς ζητεί, »μακάριοι« γαρ φησιν »οί καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Θεόν όψονται«. δει γαρ την ψυχήν την εν αλήθεια πιστεύουσαν Χριστώ με- 44,5 τατεθήναι και αλλαγή ναι από της νυν πονηρας καταστάσεως είς έτέραν κατάστασιν αγαθή ν καί από της νυν φύσεως ταπεινής είς έτέραν θείαν φύσιν, καί καινήν αυτήν άπεργασθήναι δια της δυνάμεως του αγίου πνεύματος· καί ούτως δύναται χρησιμεοσαι εϊς την έπουράνιον βασιλείαν. Τυχεϊν δε τούτων ήμϊν εσται πιστεύουσι καί άγαπώσιν αυτόν εν αλήθεια καί εν πάσαις ταϊς άγίαις αυτού έντολαϊς άναστρεφομένοις. εί γαρ επί του Έλισσαίου το φύσει κουφον ξύλον εν τοις ύδασι βληθέν άνήνεγκε το φύσει βαρύ σιδήριον, πόσω μάλλον ενταύθα άποστελεϊ ό κύριος το κουφον καί έλαφρόν καί αγαθόν καί έπουράνιον αυτού πνεύμα, καί δι' αυτού την βεβυθισμένην τοις ΰδασι της πονηρίας ψυχήν άνενέγκη καί κουφίσει καί πτερώσει προς τα υψη των ουρανών καί μεταβάλει καί Hbr 9, 28. 431. Job l, 29. 46ί. cf. Me 12, 30. 47 Job 10, 11. 49 cf. Dtn 23, 2. 50 cf. Hbr 10, 1. 521. Lev 21, 17 ff.; Dtn 23, 2. 53«. Lev 14, 2ff. 57 Hbr 9, 11. 61 Ισραήλ: S. zu H 12, 15 εκκλησίας Ισραήλ. 63 cf. Ape 20, 9; cf. Lev 14, 3. 651. Mt 5, 8. 66 εν άλη-

KMDFG 42 δυνάμενος] < F 49 κυρίου] Θεοϋ F καί2] + ό F 58 καΐ έπικαλουμέναις αυτόν] < D 67 άλλα/ηναι] άτταλλαγήναι F 72 αυτού] < Μ

54 τον] < F 56 60/61 των αγίων] < F 74 το] TTJ F f 293

44,6 αλλάξει αυτήν έκτης ιδίας φύσεως. και ώσπερ εν τοις φαινομένοις ουδείς δύναται δΓ εαυτού περασαι και διέλθει ν την θάλασσαν, εί μη έχει το κοοφον και έλαφρόν πλοϊον το εκ ξύλου κατασκευασθέν, το μόνον έττάνω 80 των υδάτων ττεριττατεΐν δυνάμενον καταποντίζεται γαρ και άπόλλυται, αν έπιβαίντ] τις εν τη θαλασσή, — τον αυτόν τρόπον αδύνατον ψυχή ν δι' εαυτής διελθεϊν και υπερβήναι και διαπερδσαι την πικράν θάλασσαν της αμαρτίας καί την χαλεπήν άβυσσον των πονηρών δυνάμεων του σκότους των παθών, εί μη το έλαφρόν καί ούράνιον καί εΰπτερον του 85 Χρίστου πνεύμα δέξεται, επάνω της πονηρίας όλης περιπατούν καί Μ 784 διοδευον, / δΓ ου εύθυδρόμως καί ορθώς εις τον έπουράνιον λιμένα της αναπαύσεως, εις την πόλιν της βασιλείας δυνήσεται καταντήσαι. ώσπερ δε οι εν TCO πλοίω εκ της θαλάσσης ουκ άρύονται καί πίνουσιν ούτε εξ αυτής τα ενδύματα καί τάς τροφάς εχουσιν, αλλ' έξωθεν εν τω πλοίω 90 έπικομίζονται, ούτως αί ψυχαί των Χριστιανών ουκ εκ του αιώνος τούτου, αλλ' άνωθεν εξ ούρανοΰ τροφή ν ούράνιον καί ενδύματα πνευματικά λαμβάνουσι, κάκεϊθεν ζώσαι, εν τη νηΐ του αγαθού καί ζωοποιού πνεύματος έμβάσαι, παρέρχονται τάς εναντίας των αρχών καί εξουσιών πονηράς δυνάμεις, καί ώσπερ εκ μιας φύσεως ξύλου πάντα τα πλοία 95 κατασκευάζονται, δΓ ων παρελθεϊν οι άνθρωποι την πικράν δυνήσονται θάλασσαν, ούτως εκ μιας θεότητος φωτός ουρανίου των διαφόρων χαρισμάτων του ενός πνεύματος πασαι των Χριστιανών αί ψυχαί δυναμούμεναι την δλην ύπερίπτανται πονηρίαν. 445' Έπεί δε το πλοϊον καί κυβερνήτου χρήζει καί ευκράτου καί ήδέος ιοο άνεμου προς το διαπλευσαι καλώς, ταύτα πάντα αυτός εστίν ό κύριος, εν τη πιστή ψυχή γινόμενος καί διαπερών αυτήν τους δεινούς χειμώνας καί τα άγρια της πονηρίας κύματα καί τάς καταιγίδας των βιαίων της αμαρτίας άνεμων, δυνατώς καί έμπείρως καί έπιστημόνως, ως αυτός έπίσταται, διαλύων τον κλύδωνα αυτών, άνευ γαρ του επουρανίου los κυβερνήτου Χρίστου αδύνατον τινι παρελθεϊν την πονηράν θάλασσαν των δυνάμεων του σκότους καί των πικρών πειρασμών τα καταφυσήματα· »άναβαίνουσι« γαρ φησιν »έως των ουρανών καί καταβαίνουσιν έως των άβύσσων«. πασαν δε κυβερνητικήν έπιστήμην καί πολέμων καί πειρασμών έπίσταται, υπεράνω των αγρίων κυμάτων επιβαίνων no »αυτός« γαρ φησι »πειρασθείς δύναται τοις πειραζομένοις βοηθήσαι«. θεία: S. zu Η 38, 2. 5,6 (Ζ. 259) θαλάσσης. S. zu Η 43, 9 τελώναι.

7211. IV Reg 6, 5ί. 83 πικράν θάλασσαν: S. zu H 84 άβυσσον: S. zu H 16, 5. 94 παρέρχονται: 99 ύπερίπτανται: S. zu Η 30, 6 πτέρυγα?. 108f.

K M D F G 82 τη] < D 83 διελθεϊν] έλθεΐν F 85 ούράνιον] επουράνιουMD x 89/90 ούτε - εχουσιν] < D, add. i. m. D f 94/95 καί εξουσιών πονηρά?] < F 98 Χριστιανών] πιστών Μ 100 έπεί δε] επειδή D, επειδή δε F 102 αυτήν] αυτόν F 103 κύματα] πνεύματα F 106 τινι] τίνα MF 107 σκότους] + της πονηρία? F f 111 τοί?] < D, add. s. 1. D1 294

Δεϊ τοίνυν άλλαγήναι και μεταβληθήναι τάς ψυχάς ημών από της νυν 44,8 καταστάσεως εϊς έτέραν κατάστασιν και φύσιν Θείαν, καΐ γενέσθαι καινούς εκ παλαιών, τουτέστιν αγαθούς και χρηστούς και πιστούς εκ πικρών 115 και απίστων, και ούτω χρησίμους γενομένους είς την έπουράνιον βασιλείαν άποκαταστήναι. και γαρ ό μακάριος Παύλος περί της μεταβολής αυτού και καταλήψεως, ης κατελήφθη υπό κυρίου, γράφει ταύτα* »διώκω 5έ, εί και καταλάβω, εφ' φ και κατελήφθην υπό Χρίστου«, πώς τις άρα καταλαμβάνεται υπό του θεοο; ώσπερ εάν αίχμαλωσίαν τινά 120 τύραννος άρπάσας άπάγη, είτα καταληφθή υπό του αληθινού βασιλέως, ούτω και Παύλος, δτε υπό του τυραννικού πνεύματος της αμαρτίας ένηργεϊτο, την έκκλησίαν έδίωκε και έσκύλευεν αλλ' επειδή ζήλω θεού κατά άγνοιαν έποίει, ως υπέρ αληθείας αγωνιζόμενος, ου παρωράθη, αλλά κατέλαβεν αυτόν ό κύριος, περιλάμψας άρρήτως ό επουράνιος και 125 αληθινός βασιλεύς και φωνής της αυτού τούτον άξιώσας, και ραπίσας ως δούλο ν ήλευθέρωσεν. ίδε δεσπότου αγαθότητα και μεταβολή ν, πώς δύναται μεταβαλεΐν ψυχάς τάς τη κακία συμπλακείσας καί αγρίας άποκαταστάσας, και ροπή ώρας είς την εαυτού αγαθότητα και ειρήνη ν μετενεγκεϊν / »πάντα γαρ δυνατά παρά θεώ«, ώσπερ επί του ληστου 44,9 130 γέγονε· ροπή ώρας δια της πίστεως μετεβλήθη και είς παράδεισο ν άπε- [Μ785 κατέστη, δια τούτο ήλθεν ό κύριος, ίνα τάς ψυχάς ημών άλλάξη και άνακτίση και ποίηση αύτάς, καθώς γέγραπται, >θείας κοινωνούς φύσεως<, και δούναι είς την ψυχήν ημών έπουράνιον ψυχήν, τουτέστι πνεύμα θεότητος οδηγούν ημάς είς πασαν αρετή ν, όπως ζωή ν αϊώνιον ζήσαι 135 δυνηθώμεν. Εΐη τοίνυν εξ όλης καρδίας πιστευσαι ημάς ταϊς άνεκδιηγήτοις αυτού έπαγγελίαις, δτι αληθής εστίν ό έπαγγειλάμενος. χρή ουν άγαπήσαι τον κύριον και σπουδάσαι παντοίως εν πάσαις άρεταϊς και αίτήσαι επιμόνως και ένδελεχώς, ώστε δέξασθαι την έπαγγελίαν του πνεύματος 140 αύτοϋ όλοκλήρως και τελείως, ίνα ζωοποιηθώσιν αί ψυχαί ημών, ως έτι εν σαρκί εσμέ ν. εί μη γαρ εν τω κοσμώ τούτω δέξεται ή ψυχή τον άPs 106, 26. 110 Me 6, 48. Ill Hbr 2, 18. 118 Phil 3, 12. 122 cf. Phil 3, 6. 122Ϊ. cf. Rm 10, 2f. 124 cf. Act 26, 13. 129 Me 10,27. 130 I Cor 15, 52 (v.l.). 130L cf. Lc 23, 43. 132. 142L II Ptr 1, 4. 133 ψυχήν ημών έπονρόικον: S. zu H 4, 10 ψυχήν. 134 όδηγονν: S. zu H 17, 10. 137 Hbr 10, 23. 139 Gal 3, 14. 140 cf. Jacl, 4. 141 cf. Gal 2, 20. 141 άγιασμόν: cf. II Thess 2, 13. Ganz ebenso empf ngt nach H 40, 2 das Gebet την χάριν της του πνεύματος άγιαστικής τελειότητος. Nach H 38, 4 l t das Wirken der Gnade τα μέλη ήγιασμένα finden. Η 25, 5 bekennt, την εν άγιασμφ δύναμιν noch nicht voll erkannt zu haben. H 10, 2 fordert τον άγιασμόν της καρδίας ουκ εκ μέρους, αλλά τελείως zu suchen; H 9, 10 K M D F G 113 καί1 - παλαιών] < D, add. i. m. D1 114 εκ] αντί F 117 υπό] + του F 118 Χρίστου] του κυρίου F 119 τίς] τι D, χ τοίνυν i. m. D1 Ι ώσπερ] + yap D, + άρα F f 122 επειδή] έπεί D1 (per rasuram) (txt D) 12δ και2] < D 130/131 άπεκατέστη] άποκατέστη MDG 131 άλλάξη] άνάξηΜ 295

γιασμόν του πνεύματος δια πολλής πίστεως και δεήσεως, και >κοινωνός θείας φύσεως < γένηται, άνακραθεϊσα τη χάριτι, δΓ ης πασαν εντολή ν άμώμως και καθαρώς έπιτελεϊν δυνήσεται, άποίητός εστίν εϊς την βασιλείαν των ουρανών, όπερ γαρ τις εντεύθεν αγαθόν έκτήσατο, τοοτο 145 αυτό εν εκείνη τη ήμερα εσται αύτοΰ ζωή δια TOO πατρός και TOO uio και του αγίου πνεύματος εις τους αιώνας, αμήν. verlangt, die Seele m sse geschm ckt werden TTJ κοινωνία της του Χρίστου καθαρότητας καΐ αγιασμού. Ερ. 2 (MPG 34, 409 C): άγιασμοΰγάρ χάριν καΐ της οίκείας άπαθείας wohnt der σωτήρ in den άξιοι (vgl. ebd. 417 C); υπό χάριν strebt man nach der ένδον Iv αγιασμού εΙρήνη (ebd. 413B); εν άγιασμφ erfolgt die αυξησις του έσω ανθρώπου (ebd.); ό Ιν τω τελείω άγιασμφ υπάρχων ουκ ένθυμεϊται πονηρά (ebd. 416 Α). 143 άνακραθεϊσα: S. zu Η 1, 3 άνακιρνωμένης und 2, 2 μεμιγμένη. 146 ήμερα: S. zu Η 29, 6 ημέρα κρίσεως. KMDFG < KG

145 αγαθόν] < D, add. i. m. D1

146 του1] < Κψ

147 του]

ΟΜΙΛΙΑ Μ Ε. 45,1

Ό τον μονήρη βίον έπιλεξάμενος πάντα τα εν τω κοσμώ τούτω στρεφόμενα πράγματα αλλότρια έαυτοϋ και ξένα ήγεϊσθαι οφείλει, ό γαρ εξ αληθείας μεταδιώκων τον σταυρόν του Χρίστου πάντα άρνησάμενος, »έτι δε και την έαυτοϋ ψυχή ν«, προσηλωμένο ν τον νουν εις την αγάπη ν 5 του Χρίστου εχειν οφείλει, προτιμών δηλαδή τον κύριον γονέων, αδελφών, γυναικός, τέκνων, συγγενείας, φίλων, υπαρχόντων, τούτο γαρ ό Χριστός άπεφήνατο ειπών >πας δς τις ουκ άφήκε πατέρα ή μητέρα ή 2 μονήρη βίον: Clem. Alex, versteht (Strom. Ill, IX, 67, l [II, 226, 23]) den μονήρης βίος als Ehelosigkeit, zu der er den Gnostiker nicht verpflichtet; vgl. ebd. VII, XII, 70, 7 (III, 51, 6). Als Terminus der M nchssprache begegnet μονήρης βίος in Hist. Laus., prol. p. 10, l, hier im Unterschied vom Bischofsamt; er bedarf des στοιχειωθηναι (ebd. c. l, p. 16, 16) bzw. der κατήχησις (ebd. c. 36, p. 103, 18); als μέθοδος του βίου ebd. c. 14, p. 37, 18; er hat besonderen σκοπός ebd. ebd. Z. 23 und c. 38, p. 120, 2. Diadochus v. Photike denkt 9 (ed. des Places, p. 88, 19) των τον μονήρη φιλοσοφούντων βίον. Im Sinne von „M nchsstand" bei Callinicus, Vita S. Hypatii 134 (Ed. Bonn. 1895, p. 103,1): ήδη γαρ έξηκοστόν έτος Ιχω εν τφ μονήρει βίω. Marcus Diaconus, Vita Porphyrii (Ed. Bonn. 1895, p. 4, 14), l t Porphyrius in die Sketis reisen, άσπάσασθαι τον μονήρη βίον. 4 σταυρόν: S. zu Η 10, 1. άρνησάμενος: S. zu H 25, 6. 5 Lc 14, 26. προσηλωμένον: Als Ausdruck der vollen Christusliebe der φιλαλήθεις καΐ φιλόθεοι ψυχαί Η 10, l: δλαι εξ δλου τφ σταυρφ του Χρίστου προσηλωμένοι; hnlich Η 18, 11: τφ σταυρφ του Χρίστου προσηλωθέντες; dagegen nimmt Ερ. 2 (MPG 34,417 C: χρή τοίνυν εντεύθεν ήδη προσηλώσαι ήμας τφ σταυρφ τα πάθη της αμαρτίας) unter Berufung auf PS 118, 120 den Sprachgebrauch von Col 2, 14 auf. δί. cf. Rm 8, 35. 8 ff. Mt 10, 37. EMDFZG 5 νουν] + αΰτοϋ D*, delevit D (D 1 ?) 7 γυναικός] γυναικών txt X Fi. m. | συγγενείας] συγγενών Ff 8 άφήκε] αφήσει F | ή1, ή2] καΐ F 296

γιασμόν του πνεύματος δια πολλής πίστεως και δεήσεως, και >κοινωνός θείας φύσεως < γένηται, άνακραθεϊσα τη χάριτι, δΓ ης πασαν εντολή ν άμώμως και καθαρώς έπιτελεϊν δυνήσεται, άποίητός εστίν εϊς την βασιλείαν των ουρανών, όπερ γαρ τις εντεύθεν αγαθόν έκτήσατο, τοοτο 145 αυτό εν εκείνη τη ήμερα εσται αύτοΰ ζωή δια TOO πατρός και TOO uio και του αγίου πνεύματος εις τους αιώνας, αμήν. verlangt, die Seele m sse geschm ckt werden TTJ κοινωνία της του Χρίστου καθαρότητας καΐ αγιασμού. Ερ. 2 (MPG 34, 409 C): άγιασμοΰγάρ χάριν καΐ της οίκείας άπαθείας wohnt der σωτήρ in den άξιοι (vgl. ebd. 417 C); υπό χάριν strebt man nach der ένδον Iv αγιασμού εΙρήνη (ebd. 413B); εν άγιασμφ erfolgt die αυξησις του έσω ανθρώπου (ebd.); ό Ιν τω τελείω άγιασμφ υπάρχων ουκ ένθυμεϊται πονηρά (ebd. 416 Α). 143 άνακραθεϊσα: S. zu Η 1, 3 άνακιρνωμένης und 2, 2 μεμιγμένη. 146 ήμερα: S. zu Η 29, 6 ημέρα κρίσεως. KMDFG < KG

145 αγαθόν] < D, add. i. m. D1

146 του1] < Κψ

147 του]

ΟΜΙΛΙΑ Μ Ε. 45,1

Ό τον μονήρη βίον έπιλεξάμενος πάντα τα εν τω κοσμώ τούτω στρεφόμενα πράγματα αλλότρια έαυτοϋ και ξένα ήγεϊσθαι οφείλει, ό γαρ εξ αληθείας μεταδιώκων τον σταυρόν του Χρίστου πάντα άρνησάμενος, »έτι δε και την έαυτοϋ ψυχή ν«, προσηλωμένο ν τον νουν εις την αγάπη ν 5 του Χρίστου εχειν οφείλει, προτιμών δηλαδή τον κύριον γονέων, αδελφών, γυναικός, τέκνων, συγγενείας, φίλων, υπαρχόντων, τούτο γαρ ό Χριστός άπεφήνατο ειπών >πας δς τις ουκ άφήκε πατέρα ή μητέρα ή 2 μονήρη βίον: Clem. Alex, versteht (Strom. Ill, IX, 67, l [II, 226, 23]) den μονήρης βίος als Ehelosigkeit, zu der er den Gnostiker nicht verpflichtet; vgl. ebd. VII, XII, 70, 7 (III, 51, 6). Als Terminus der M nchssprache begegnet μονήρης βίος in Hist. Laus., prol. p. 10, l, hier im Unterschied vom Bischofsamt; er bedarf des στοιχειωθηναι (ebd. c. l, p. 16, 16) bzw. der κατήχησις (ebd. c. 36, p. 103, 18); als μέθοδος του βίου ebd. c. 14, p. 37, 18; er hat besonderen σκοπός ebd. ebd. Z. 23 und c. 38, p. 120, 2. Diadochus v. Photike denkt 9 (ed. des Places, p. 88, 19) των τον μονήρη φιλοσοφούντων βίον. Im Sinne von „M nchsstand" bei Callinicus, Vita S. Hypatii 134 (Ed. Bonn. 1895, p. 103,1): ήδη γαρ έξηκοστόν έτος Ιχω εν τφ μονήρει βίω. Marcus Diaconus, Vita Porphyrii (Ed. Bonn. 1895, p. 4, 14), l t Porphyrius in die Sketis reisen, άσπάσασθαι τον μονήρη βίον. 4 σταυρόν: S. zu Η 10, 1. άρνησάμενος: S. zu H 25, 6. 5 Lc 14, 26. προσηλωμένον: Als Ausdruck der vollen Christusliebe der φιλαλήθεις καΐ φιλόθεοι ψυχαί Η 10, l: δλαι εξ δλου τφ σταυρφ του Χρίστου προσηλωμένοι; hnlich Η 18, 11: τφ σταυρφ του Χρίστου προσηλωθέντες; dagegen nimmt Ερ. 2 (MPG 34,417 C: χρή τοίνυν εντεύθεν ήδη προσηλώσαι ήμας τφ σταυρφ τα πάθη της αμαρτίας) unter Berufung auf PS 118, 120 den Sprachgebrauch von Col 2, 14 auf. δί. cf. Rm 8, 35. 8 ff. Mt 10, 37. EMDFZG 5 νουν] + αΰτοϋ D*, delevit D (D 1 ?) 7 γυναικός] γυναικών txt X Fi. m. | συγγενείας] συγγενών Ff 8 άφήκε] αφήσει F | ή1, ή2] καΐ F 296

αδελφούς ή γυναίκα ή τέκνα ή αγρούς, και ουκ ακολουθεί μοι, ουκ εστί ίο μου άξιος<. εν ούδενΐ γαρ έτέρω ευρίσκεται σωτηρία τοις άνθρώποις καΐ άνάτταυσις, ως ήκούσαμεν. Πόσοι γαρ βασιλείς άνεφάνησαν εκ του γένους Αδάμ κρατούντες πάσης της γης, μέγα φρονοϋντες επί τη βασιλική δυναστεία, και τούτων ουδείς δια της τοιαύτης ικανότητος ίσχυσε γνωρίσαι την εκ της παρα15 βάσεως του πρώτου ανθρώπου έπεισελθουσαν τη ψυχή κακίαν και σκοτίσασαν αυτήν προς το μη έπιγνώναι την μεταβολή ν. ότι το πρώτον καθαρεύων ό νους έώρα τον δεσπότη ν αυτού εν άξιώματι ων, και νυν ένδέδυται δια την εκπτωσιν αίσχύνην, τυφλωθέντων των οφθαλμών της καρδίας του μη βλέπειν έκείνην την δόξαν, ην έβλεπε προ της παρακοής 20 ό πατήρ ημών Αδάμ. Έγένοντο δε και διάφοροι σοφοί κατά κόσμον, ων οί μεν δια φιλοσοφίας 45,2 άρετήν έπεδείξαντο, οί δε / την σοφιστικήν έξασκήσαντες έθαυμαστώ- Μ τβ θησαν. άλλοι την ρητορικήν έπεδείξαντο δεινότητα, άλλοι γραμματικοί και ποιηταί γενόμενοι τάς κατά την συνθήκην Ιστορίας συνεγράψαντο. 25 αλλά καί τεχνΐται διάφοροι γεγόνασι τάς κατά τον κόσμον έξασκήσαντες τέχνας· ων οί μεν εν τοις ξύλοις τορεύσαντες γένη όρνέων καί ιχθύων καί εικόνας ανθρώπων, εν έκείνοις την εαυτών άρετήν έπιδεϊξαι έσπούδασαν άλλοι δε δια χαλκού ομοιώματα ανδριάντων καί άλλων τινών επεχείρησαν κατασκευάσαΐ' άλλοι οίκοδομάς μεγίστας καί περικαλλεΐς 30 έκτισαν, έτεροι δε την γη ν όρύσσοντες άναφέρουσι τον φθειρόμενον άργυρον καί χρυσόν, άλλοι δε λίθους τίμιους, άλλοι δε κάλλη σωμάτων έχοντες, επί τη ώραιότητι των προσώπων έπαιρόμενοι μάλλον έδελεάσθη10 Act 4, 12. σωτηρία: Nach H 4, 19 setzt die σωτηρία das εξ όλου έτπστραφήναι ττρός αυτόν (sc. τον θεόν) voraus; Η 37, 9 aber betont: ου y p το ίδιον ipyov σώζει τον δνθρωττον, αλλ* ό χαρισάμενος την δύναμιν. So sind denn nach H 4, 26 σωτηρία und λύτρωσις an den Empfang der Gnade gekn pft, und ist in H 47, 9 die wahre σωτηρία von der αττολύτρωσις Christi abh ngig, ζωή καί σωτηρία von Gott erbeten H 45, 5; beides von der Geburt des κύριος ausgesagt H 52, 1. σωτηρία ist bei Symeon nur eine der Definitionen des Heilsziels, ihre Stellung innerhalb der M nchssprache also von jenen her bestimmt. Die Repr sentanten des κόσμος haben kein ΐαμα σωτηριώδες darzubieten (H 45, 4). 12 βασιλείς: S. zu H 15, 19. 15 κακίαν: S. zu H 11, 15 und 15, 13 έττεισέρχεται. 17 δεσπότην: S. zu H 14, 4 in H 13. 18f. cf. Eph l, 18. 20 Αδάμ: S. zu H 5, 1. 21 σοφοί: S. zu H 17, 10. 23 ρητορικήν: ρήτορες neben σοφοί auch H 15, 14. 15 als Repr sentanten derer, denen die Θεία μυστήρια verschlossen sind; beide sind ratlos gegen ber den τραύματα der Seele (H 45, 4). Dagegen sind sie H 26, 17 neben den σχολαστικοί die Vertreter der Bildung, die die γράμματα beurteilen k nnen. 24 ιστορίας: Ιστορία Η 7, l in der Bedeutung „Gem lde" gebraucht, hier wohl ,,GeEMDFZG 9 ή γυναίκα] < F | ή2, ή3] καί F | ουκ1] < DF 13 της] < F 14 της2] < F 16 το2] < D 19 έκείνην] ~ post δόξαν Μ 22/23 olέττεδείξαντο] < D, add. i. m. D1 23 την] < F | δεινότητα] δεινότητι F f 26 τοις] < F | τορεύσαντες] τορνεύσαντες DG 30 την] < D, add. s. 1. D1 297

σαν Οπό του σατανά και εις άμαρτίαν επεσον. και ούτοι πάντες οί προρρηθέντες τεχνϊται, κατεχόμενοι Οπό του ένδον οϊκοοντος δφεως καΐ μη γνόντες την σύνοικον αύτοϊς άμαρτίαν, αιχμάλωτοι και δούλοι της 35 πονηρας δυνάμεως γεγόνασι, μηδέν ώφεληθέντες από της επιστήμης και 45.3 τέχνης αυτών. εοικεν ουν ό κόσμος ό πάσης ποικιλίας πεπληρωμένος άνθρώπω πλουσίω κεκτημένω οίκους λαμπρούς και μεγάλους, χρυσόν τε και άργυρον και κτήσεις διαφόρους και πασαν Οπηρεσίαν άφβονον αθρόως δε συσχεθέντι νόσοις και πάθεσι πασά παρέστηκεν ή συγγένεια, 4 ο μετά παντός του πλούτου μη δυναμένη αυτόν έξελέσθαι της ασθενείας, ουδεμία τοίνυν σπουδή των κατά τον βίον, αδελφοί, ου πλούτος, ουκ ανδρεία, οϋτ' άλλα όσα προείρηται, την βεβαπτισμένην Οπό της αμαρτίας ψυχήν και καθαρώς διαβλέψαι μη δυναμένην εξαιρείται της αμαρτίας, εί μη μόνη ή του Χρίστου επιφάνεια καθαρίσαι δύναται ψυχή ν και σώμα. 45 πάσης οον άπαλλαγέντες της κατά τον βίον μερίμνης σχολάσωμεν τω κυρίω, βοώντες προς αυτόν νυκτός και ημέρας, ό yap φαινόμενος ούτος κόσμος και ή εν ούτω άνάπαυσις, δσω το σώμα δοκουσι θάλπειν, τοσούτον της ψυχής τα πάθη παροξύνουσι και αϋξουσιν αυτής την κάκωσιν. 45.4 Άνήρ δε τις φρόνιμος, έπιθυμήσας έπιμέλειαν ποιήσασθαι της ψυχής, 50 έσπούδασεν άποπειραθήναι πάντων των κυλιομένων εν τω αίώνι τούτω, ει πως εύρεΐν ώφέλειαν δυνηθή. προσήλθε βασιλευσι, δυνάσταις, άρχουσι, και ούχ ευρεν ΐαμα σωτηριώδες εκείθεν τη ψυχή προσενέγκαι, και τούτοις επί πολύ συνδιατρίψας ουδέν ώνησεν. άπήλθεν αύθις προς τους σοφούς τοο κόσμου και ρήτορας· τω ούτω τρόπω κατέλιπε κάκείνους^ μηδέν 55 κέρδος άπενεγκάμενος. διήλθε δια των ζωγράφων και των τον χρυσόν καΐ τον άργυρον από γης αναφερόντων, δια πάντων τε των τεχνιτών, και ούδεμίαν θεραπείαν ίσχυσε τοις ιδίοις εφεύρει ν τραύμασι. τέλος schichtswerk" bezeichnend. 34 όψεως'. S. zu H 15, 13. 35 σύνοικον αύτοίςάμαρτίαν: S. zu H 2, 3 άμαρτίαν. 43 βεβαπτισμένην: Wie hier, so steht βαπτίζεσθαι in bertragener Bedeutung auch H 40, 7 von den zu Feuer gewordenen Gedanken des Beters: βάπτονται είς τον πόθον του θεού; Η 52, 6: τελείως βαπτιζόμεναι ψυχαΐ τω ττνεύματι πορφύρα πνευματική αποτελούνται. ber die Taufvorstellung Symeons s. zu H 15, 14.15 βάπτισμα. 45 επιφάνεια: Als innerseelischer Vorgang auch H 31, 4: όταν ίδτ) (sc. ό Kupios) την οττουδήν σου προς την αυτού ζήτησιν, τότε φανεροΰται καΐ έπιφαίνεταί σοι. Nach Abnahme des κάλυμμα έπιφαίνεται καΐ εμφανίζει εαυτόν τοις Χριστιανοΐς (Η 38, 2). 49 πάθη: Vgl. die Definition Ερ. 2 (MPG 34,416Α): παν γαρ πάθος ενεργούν ψυχή είδωλόν εστίν. S. auch zu H 15, 50. 50 φρόνιμος: Η 17, 5 sind die φρόνιμοι durch den Besitz von διάκρισις von den Ιδιώται unterschieden. 59 άναχωρήσας: Die άναχώρησις des M nchs gilt also sowohl dem κόσμος als ganzem als auch den K nigen, Weisen und K nstlern als Repr sentanten des αΙών ούτος, w hrend sie K M D F Z G 40 συσχεθέντι] συσχεθέντος F | νόσοις καΐ πάθεσι] 321 D 41 αυτόν έξελέσθαι] 21 D 45 δύναται] + καΐ M | σώμα] σώματα F 50 ψυχής] σπουδής D f 52/55 (άρχου)σι - ρήτο(ρας)] D1 in rasura trium versuum 54 συνδιατρίψας] διατρίψας F 56 καΐ] < Μ 57 f από] + της F 298

60

65

70

75

80

85

άναχωρήσας τούτων έπεζήτει έαυτω βεόν ίώμενον τα ττάθη και τάς νόσους της ψυχής. ^5 δε έπεσκέπτετο εαυτόν και ταύτα διελογίζετο, ευρέθη ό vo s αύτοΰ εν έκείνοις ρεμβόμενος τοις ττράγμασιν, ων φανερώς άνεχώρησε, μισήσας αυτά. "6ύσπερ δε γυνή τις εν κοσμώ πλούσια και / χρήματα πολλά και οίκον 45,5 λαμπρόν έχουσα λείπεται προστασίας, και οί επερχόμενοι επί TCO βλάψαι tM 789 αυτήν και τάς οικήσεις έρημώσαι πολλοί, κάκείνη μη φέρουσα την υβριν περιέρχεται ζητούσα άνδρα δυνάστην, ίκανόν τε και πεπαιδευμένον εν πασι, και όταν πολλά άγωνισαμένη λαβή τοιούτον άνδρα, άγαλλιαται έπ' ούτω και έχει αυτόν αντί τείχους ισχυρού, — τον αυτόν τρόπον ή ψυχή μετά την παράβασιν έπι πολύ θλιβεΐσα Οπό της εναντίας δυνάμεως και εις μεγάλην έρημίαν έμπεσουσα, και χήρα και μεμονωμένη από του επουρανίου ανδρός δια την παράβασιν της εντολής καταλειφθεϊσα και παίγνιον πάσαις ταϊς άντικειμέναις δυνάμεσι γενομένη · έξέστησαν γαρ αυτήν των ιδίων φρενών, θαμβήσαντες από της ουρανίου διανοίας, ώστε μη όράν τα υπ' αυτών εις αυτήν γινόμενα, αλλά νομίζειν ότι ούτως εξ αρχής γεγένηται. είτα δι' ακοής μαθοϋσα την μόνωσιν αυτής και έρημίαν, στενάξασα ενώπιον της φιλανθρωπίας του θεού, εύρε ζωήν και σωτηρίαν. δια τί; επειδή άνήλθεν εις την συγγένειαν αυτής, ουδεμία γαρ άλλη τις οίκείωσίς εστί και ωφέλεια τοιαύτη εί μη ψυχής προς θεόν και θεού προς αυτήν, έποίησε γαρ ό θεός όρνέων γένη διάφορα· τα μεν ώστε φωλεύειν εν τη γη, κάκεϊθεν εχειν την διατροφή ν και την άνάπαυσιν τα δε φκονόμησεν υπό τα ύδατα φωλεύειν, κάκεϊθεν εχειν την ζωήν. έδημιούργησε και δύο κόσμους· τον μεν άνω τοις λειτουργικοΐς πνεύμασι, και την πολιτείαν εχειν εκεί διετάξατο' τον δε κάτω τοις άνθρώποις υπό τον αέρα τούτον, έκτισε δε και ούρανόν καΐ γήν, ήλιον και σελήνην, ύδατα, δένδρα καρποφόρα, γένη ζφων παντοίων αλλ1 εν ούδενί αυτών ό θεός επαναπαύεται, πασά ή κτίσις υπ' αυτού κεκράτηται, και όμως ουκ επηξεν εν αύτοϊς θρόνον ούτε κοινωνίαν ήρμόσατο, εί μη εν άνθρώπω μόνον ευδόκησε, κοινωνήσας ούτω και έπαναπαυσάμενος. οράς ώδε συγγένειαν θεού προς άνθρωπον καϊ ανθρώπου προς θεόν. ή ούν συνετή sich Η 49, 4 ττάντων των Ιν τφ βίω πραγμάτων entledigt. S. zu H 14, 1. 69 εναντίας δυνάμεως: S. zu H 6, 3. 70 έρημίαν: S. zu H 6, 3. 75 γεγένηται: S. zu Η 8, 2 φυσικόν. 76 cf. Tit 3, 4. 77 συγγένειαν: Η 45, 6 l t die Seele zur επουράνιος συγγένεια, ήτις Ιστίν ό κύριος, zur ckkehren. — Zum m nchischen Versuch, die verlorene πατρίς καϊ γένος zur ckzugewinnen, vgl. Apophth. patr. Bessarion 12 (MPG 65, 144B). 81 έδημιούργησε: S. zu H 16, l δημιουργού und zu H 14, 4 έκτισε. 82 cf. Hbr l, 14. 86 επαναπαύεται: S. zu H 49, l αναπαύσεως. 87 κοινωνίαν: Hier als Gottesgemeinschaft verstanden. S. zu H 10, 2. — Acta Thomae 88 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 203, 13) setzt die κοινωνία αληθινή K M D F Z G 59 τούτων] + πάντων ZG 61 ων] δΓ ων M, ως F 63 ώσπερ] ως F | τις] < F 66 άνδρα] + δυνατόν καϊ Ff 67 καϊ όταν] όντα F 68 τρόπον] + καϊ Μ 70 καϊ3] < F f 83 έκεϊ] < F 84 καϊ1, καΐ2] < F 87 επηξεν εν] έξέπηξεν έπ' Ff

299

και φρόνιμη ψυχή, περιελθοϋσα πάντα τα δημιουργήματα, ούχ εύρεν 90 άνάπαυσιν εαυτή εί μη μόνον εν κυρίω, καί ό xupios εν ούδενί εύδόκησεν εί μη μόνον εν άνθρώπω. 45.6 "Αν έκπετάσης τους οφθαλμούς προς τον ήλιον, ευρίσκεις εν ούρανφ τον κύκλον αυτού, το δε φως και τάς ακτίνας επί γήν ρέπουσας, και πασαν την δύναμιν του φωτός και την λαμπηδόνα προς γήν φερομένην. 95 ούτως και ό κύριος εκ δεξιών του πατρός υπεράνω πάσης αρχής και εξουσίας κάθηται, τον δε όφθαλμόν αύτοϋ είς τάς καρδίας των επί γης ανθρώπων έχει τεταμένον, όπως τους άπεκδεχομένους την παρ' αυτού βοήθειαν άνενέγκη, ένθα αυτός υπάρχει· επειδή λέγει' »οπού ειμί εγώ, έκεϊ καί ό διάκονος ό έμός εσται«, καί πάλιν ό Παύλος δτι >συνήγειρε καί ΐοο συνεκάθισεν εν δεξιά αυτού εν τοις έπουρανίοις<. πολύ δε τα άλογα ζώα συν*ετώτερά είσιν ημών, καί γαρ εκαστον αυτών συνήνωται τη ιδία Μ 792 φύσει * τα άγρια προς τα άγρια / καί τα πρόβατα προς το ίδιον γένος, καί συ ουκ έπανέρχη προς την έπουράνιόν σου συγγένειαν, ήτις εστίν ό κύριος, αλλά συνεπιδίδεις καί συνεπινεύεις τοις λογισμοϊς σου είς τους 105 λογισμούς της κακίας, βοηθός της αμαρτίας γενόμενος, καί συν αύτη έαυτω πολέμων καί οϋτω κατάβρωμα του εχθρού ποιών εαυτόν, ώσπερ αν δρνεον υπό αετού συλληφθέν καταναλωθή ή πρόβατον υπό λύκου, ή παιδίον αγνοούν έκτείνη την χείρα αυτού προς δφιν καί βρωθέν υπ' αυτού άποκτανθή. αί γαρ παραβολαί ώσπερ πρόσωπα εχουσιν είς το 110 πνευματικόν έργον. 45.7 "ύύσπερ δε παρθένος πλούσια μεμνηστευμένη άνδρί, όσα αν δέξηται δώρα προ της κοινωνίας, είτε κόσμια είτε ίματισμόν είτε σκεύη πολύτιμα, ουκ επαναπαύεται τούτοις, έως ου ό καιρός ελθη του γάμου καί τύχη της κοινωνίας, — ούτως άρμοσθεϊσα είς νύμφη ν ή ψυχή τω επουρανίω 115 νυμφίω λαμβάνει αρραβώνα εκ του πνεύματος, είτε χαρίσματα ϊαμάτων είτε γνώσεως είτε άποκαλύψεως, αλλ' ουκ επαναπαύεται έκείνοις, έως αν τύχη της τελείας κοινωνίας, τουτέστι της αγάπης, ήτις άτρεπτος ούσα καί άπτωτος, απαθείς καί ασάλευτους εργάζεται τους αυτήν ποθήσαντας. ή ώσπερ βρέφος περιβεβλημένο ν μαργαρίτας καί ενδύματα τίμια, 120 der κοινωνία φυπαρά entgegen. 971. cf. PS 32, 18. 99 f. Job 12/26. lOOL Eph 2, 6. 110 πρόσωπα: S. zu H 17, 6. 116 II Cor l, 22; 5, 5. αρραβώνα: S. zu H 16, 13. I Cor 12, 7-10. χαρίσματα: S. zu H 10, 1. 117 γνώσεως: S. zu H 7, 5 und 29, 6. άποκαλνψεως: S. zu H 7, 5. Herk mmlich neben der Zukunftsschau als Begabung der άγιοι; vgl. etwa Hist, monachorum l, 28 (ed. Preuschen, p. 12, 4); 8, 16 (p. 37, 11). 119 απαθείς: S. zu H 2, 4. Die enge Verbindung von απάθεια und άγάττη erinnert an Euagrius Ponticus, bei dem doch die απάθεια Voraussetzung, nicht wie hier Folge der αγάπη ist. E M D F Z G 91 άνάπαυσιν] + εν MFZ | εαυτή] aurfj FZ 94 επί] + την MF γ 104 προς] + το ίδιον γένος ήγουν προς Μ | έπουράνιόν] οΰράνιόν MD | σου] < F 105 κύριος] Χριστός Μ, txt Μ i. m. | συνεπιδίδεις] συνεπιδιδείς KZG, -διδείς D, -δίδεις Μ, συνεπιδεϊς F ψ 108 αν] εάν Ζ | υπό άετοϋ] υπ* αύτοϋ F ψ 118 κοινωνίας] + αΰτοϋ D 300

όταν πεινάση, ως ουδέν λογίζεται ά φορεί, αλλά καταφρονεί αυτών, όλη ν δε την μέριμναν έχει εις τον μασθόν της τροφού, πώς το γάλα λαβή, το αυτό μοι λογίζου καν τοις πνευματικοϊς χαρίσμασι του θεοΰ, φ ή δόξα εις τους αιώνας, αμήν. KMDFZG

121 ως] είς F

122 το1] < F

124 αίώνας] + των αΙώνων Κ

ΟΜΙΛΙΑ Μ ς-. Ό του Θεού λόγος θεός εστί, και ό λόγος του κόσμου κόσμος εστί. 46,1 πολλή δε διαφορά και μεσάτης τυγχάνει του τε λόγου του Θεού και του λόγου του κόσμου, και των τέκνων του Θεοΰ και των τέκνων του κόσμου * 5 εκαστον γαρ γέννημα τοις ιδίοις εοικε γονευσιν. ει ουν Θελήσει το του πνεύματος γέννημα έπιδοοναι εαυτόν εις τον λόγον του κόσμου και τα πράγματα της γης και την δόξαν του αίώνος τούτου, Θανατουται και άπόλλυται, άνάπαυσιν άληθινήν ζωής εύρεΐν μη δυνάμενος, ή γαρ άνάπαυσις αύτοϋ εκεί εστίν, όθεν και έγεννήθη. συμπνίγεται γαρ, ως ίο φησιν ό κύριος, »και άκαρπος γίνεται« από του λόγου του θεοΰ ό βιωτικαϊς φροντίσι συνεχόμενος και γηΐνοις δεσμοϊς δεσμούμενος, ωσαύτως και ό σαρκική προαιρέσει κατεχόμενος· τουτέστιν άνθρωπος ων κόσμου, εάν θέληση του λόγου άκοΰσαι του θεού, συμπνίγεται και ώσπερ αλόγιστος τις καθίσταται, έθισθέντες γαρ ταϊς της κακίας άπάταις, οπόταν 15 περί θεού άκούσωσιν, ως άηδεΐ ομιλία περιοχλούμενοι τον νουν άηδίζονται. φησΐ δε και Παύλος' »ψυχικός δε άνθρωπος ου δέχεται τα του 46,2 πνεύματος, μωρία γαρ ούτω εστί«, και ό προφήτης λέγει* >έγένετο αύτοΐς ό λόγος του θεοο ως εμετός<. οράς ότι ζην άλλαχοϋ / ουκ ενδέχεται, εί Μ 793 μη καθ* δν έκαστος γεγέννηται λόγον. 20 Και έτέρως δε άκουοτέον περί τούτου, εάν έπιδφ εαυτόν είς μεταβολήν έλθεϊν ό σαρκικός άνθρωπος, αποθνήσκει πρότερον εκείθεν και άκαρπος γίνεται από της προτέρας εκείνης εν τη πονηρία ζωής. ώσπερ δε εί τις νοσώ ή πυρετω κατέχεται, εί και το σώμα επί της κλίνης ερριπται, 2 Joh l, l (jedoch nur scheinbare Aufnahme dieser Stelle). 3 μεσάτης: Vgl. dem. Alex., Strom. IV, XXVI, 164, 4 (II, 321, 18): είσΐ γαρ οΰν μεσότητές τίνες και προηγμένα καΐ άποπροηγμένα Ιντοΐς μέσοις. 4 cf. Joh l, 12. 9 f. MC 4. 19. 15 όμιλίφ: ή των πνευματικών ομιλία βάρβαρος Ιστι τοις του κόσμου άνθρώποις (Κ1.-Β., S. 81,22). Die M nchswarnung in Η 19, 5: μη όμιλεΐν τα μη όντα χρήσιμα. Im Sinne von ευχή Η 56, 6. 161. I Cor 2, 14. 171. Jer 20, 8 ? 21 f. MC 4. 19. 24 ησυχάζει: S. zu H 4, 21. Wie hier vom νους des Fieberkranken hei t es H 61, 2 von dem πονηρός, der πόλεμον μετά των αγίων f hrt, da er ούχ ησυχάζει. Gleichfalls als Gem tsstimmung erscheint ησυχία in der Passio Andreae 7 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 16,13): Μη οελήσητε την ήσυχίαν του κυρίου ημών Ιησού Χριστού είς άνασοβήν διαβολικήν διεγεϊραι. Als Wesenszug Christi erscheint das Wort in Acta Thomae KDMFG 9 γ ά ρ ] < Ρ 19 γεγέννηται] γένηται F ή] < F

ψ

13 αλόγιστος] άλογος F 17 έγένετο] + γαρ D 20 εαυτόν] < F 22 ζωής] αυτής F 23

301

όταν πεινάση, ως ουδέν λογίζεται ά φορεί, αλλά καταφρονεί αυτών, όλη ν δε την μέριμναν έχει εις τον μασθόν της τροφού, πώς το γάλα λαβή, το αυτό μοι λογίζου καν τοις πνευματικοϊς χαρίσμασι του θεοΰ, φ ή δόξα εις τους αιώνας, αμήν. KMDFZG

121 ως] είς F

122 το1] < F

124 αίώνας] + των αΙώνων Κ

ΟΜΙΛΙΑ Μ ς-. Ό του Θεού λόγος θεός εστί, και ό λόγος του κόσμου κόσμος εστί. 46,1 πολλή δε διαφορά και μεσάτης τυγχάνει του τε λόγου του Θεού και του λόγου του κόσμου, και των τέκνων του Θεοΰ και των τέκνων του κόσμου * 5 εκαστον γαρ γέννημα τοις ιδίοις εοικε γονευσιν. ει ουν Θελήσει το του πνεύματος γέννημα έπιδοοναι εαυτόν εις τον λόγον του κόσμου και τα πράγματα της γης και την δόξαν του αίώνος τούτου, Θανατουται και άπόλλυται, άνάπαυσιν άληθινήν ζωής εύρεΐν μη δυνάμενος, ή γαρ άνάπαυσις αύτοϋ εκεί εστίν, όθεν και έγεννήθη. συμπνίγεται γαρ, ως ίο φησιν ό κύριος, »και άκαρπος γίνεται« από του λόγου του θεοΰ ό βιωτικαϊς φροντίσι συνεχόμενος και γηΐνοις δεσμοϊς δεσμούμενος, ωσαύτως και ό σαρκική προαιρέσει κατεχόμενος· τουτέστιν άνθρωπος ων κόσμου, εάν θέληση του λόγου άκοΰσαι του θεού, συμπνίγεται και ώσπερ αλόγιστος τις καθίσταται, έθισθέντες γαρ ταϊς της κακίας άπάταις, οπόταν 15 περί θεού άκούσωσιν, ως άηδεΐ ομιλία περιοχλούμενοι τον νουν άηδίζονται. φησΐ δε και Παύλος' »ψυχικός δε άνθρωπος ου δέχεται τα του 46,2 πνεύματος, μωρία γαρ ούτω εστί«, και ό προφήτης λέγει* >έγένετο αύτοΐς ό λόγος του θεοο ως εμετός<. οράς ότι ζην άλλαχοϋ / ουκ ενδέχεται, εί Μ 793 μη καθ* δν έκαστος γεγέννηται λόγον. 20 Και έτέρως δε άκουοτέον περί τούτου, εάν έπιδφ εαυτόν είς μεταβολήν έλθεϊν ό σαρκικός άνθρωπος, αποθνήσκει πρότερον εκείθεν και άκαρπος γίνεται από της προτέρας εκείνης εν τη πονηρία ζωής. ώσπερ δε εί τις νοσώ ή πυρετω κατέχεται, εί και το σώμα επί της κλίνης ερριπται, 2 Joh l, l (jedoch nur scheinbare Aufnahme dieser Stelle). 3 μεσάτης: Vgl. dem. Alex., Strom. IV, XXVI, 164, 4 (II, 321, 18): είσΐ γαρ οΰν μεσότητές τίνες και προηγμένα καΐ άποπροηγμένα Ιντοΐς μέσοις. 4 cf. Joh l, 12. 9 f. MC 4. 19. 15 όμιλίφ: ή των πνευματικών ομιλία βάρβαρος Ιστι τοις του κόσμου άνθρώποις (Κ1.-Β., S. 81,22). Die M nchswarnung in Η 19, 5: μη όμιλεΐν τα μη όντα χρήσιμα. Im Sinne von ευχή Η 56, 6. 161. I Cor 2, 14. 171. Jer 20, 8 ? 21 f. MC 4. 19. 24 ησυχάζει: S. zu H 4, 21. Wie hier vom νους des Fieberkranken hei t es H 61, 2 von dem πονηρός, der πόλεμον μετά των αγίων f hrt, da er ούχ ησυχάζει. Gleichfalls als Gem tsstimmung erscheint ησυχία in der Passio Andreae 7 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 16,13): Μη οελήσητε την ήσυχίαν του κυρίου ημών Ιησού Χριστού είς άνασοβήν διαβολικήν διεγεϊραι. Als Wesenszug Christi erscheint das Wort in Acta Thomae KDMFG 9 γ ά ρ ] < Ρ 19 γεγέννηται] γένηται F ή] < F

ψ

13 αλόγιστος] άλογος F 17 έγένετο] + γαρ D 20 εαυτόν] < F 22 ζωής] αυτής F 23

301

μηδέν δυυάμενον διοατράξασθσι των της γης έργων, καί ό νους ούχ ησυχάζει περισπώμενος καί μερίμνων περί εργασίας, καί τον ίατρόν έτη- 25 ζητεί, άττοστέλλων ττρό$ αυτόν τους φίλους αυτού, — τον αυτόν τρόπον καί ή ψυχή από της παραβάσεως της εντολής εν ασθένεια των παθών γεγονυϊα καί άτονος καταστασα, προσερχόμενη τφ κυρίω καί πιστεύου,σα της αντιλήψεως αύτοΰ τυγχάνει, καί άρνησαμένη την προτέραν κακίστην ζωή ν, εί καί εν τη παλαιά ασθένεια κατάκειται, μη δυναμένη τα 30 έργα της ζωής εν αλήθεια διαπράξασθαι, αλλ' όμως το μεριμνήσαι περί της ζωής έμπόνως, το δεηθήναι του κυρίου, το ζητήσαι τον άληθινόν ία46,3 τρόν έχει καί δύναται. καί ούχ ως τινές φασι, κακοδιδασκαλίαις υπαγόμενοι, ότι „καθάπαξ άπέθανεν ό άνθρωπος καί όλως ου δύναται τι αγαθόν διαπράξασθαι". καί γαρ το βρέφος καν μηδέν Ισχυη διαπράττεσθαι ή 35 τοις ιδίοις ποσίν έλθεϊν προς την μητέρα αδύνατη, όμως κυλίεται καί βοά καί κλαίει επιζητούν την μητέρα, καί εν τούτω σπλαγχνίζεται ή μήτηρ καί χαίρει έπιζητουντος αυτήν του νηπίου εν πονώ καί κραυγή, καί αδυνατούντος του βρέφους έλθεϊν προς αυτήν, όμως δια την πολλήν του παιδιού ζήτησιν αυτή ή μήτηρ απέρχεται προς αυτό, υπό της περί το 40 βρέφος αγάπης αίχμαλωτιζομένη, καί αναλαμβάνει καί περιθάλπει καί τροφοφορεϊ εν πολλή στοργή, τούτο καί ό φιλάνθρωπος θεός ποιεί επί τη προσερχόμενη καί αυτόν έπιποθούση ψυχή. Πολύ δε μάλλον αυτός αγάπη φερόμενος ένδιαθέτω καί ϊδία χρηστότητι κολλαται τη διάνοια αυτής καί γίγνεται μετ' αυτής εϊς εν πνεύμα, 45 κατά τον άποστολικόν λόγον. της γαρ ψυχής κολλωμένης τω κυρίω, καί του κυρίου έλεουντος καί αγαπώντος, ερχομένου τε προς αυτήν καί κολλωμένου αυτή, καί της διανοίας λοιπόν παραμενούσης αδιαλείπτως τη χάριτι του κυρίου, εις εν πνεύμα καί εις μίαν κρασιν καί εις μίαν διάνοιαν γίγνονται ή ψυχή καί ό κύριος, καί το σώμα αυτής ερριπται 50 εν τη γη καί ή διάνοια αυτής όλη εξ όλου τη έπουρανίω Ιερουσαλήμ πολιτεύεται, »έως τρίτου ουρανού« ανερχομένη καί κολλωμένη τφ κυρίω κάκεΐ διακονούσα ούτω. 39 (ebd. II, 2, ρ. 157, 1): ώ ή ησυχία καί ή ηρεμία. 28 άτονος: ατονία neben ύπνος und άκηδία unter den πάθη της κακίας Η 56,7; Β (13V?) neben έλαττόνησις und θλϊψις. — Zum Begriff der ψυχή άτονος vgl. Methodius, Frgm. XXIV zu Hiob (ed. Bonwetsch, p. 518, 10), der Hi 40, 16f. auf τάς ύγράς καί άτονους καί άκαρπους ψυχάς bezieht. 45. 49 I Cor 6, 17. 49 κρασιν: S. zu H 2, 2 μεμιγμένη. 50 διάνοιαν: Nach Η 45, 5 wird die Seele durch die feindlichen M chte από της ουρανίου διανοίας geschreckt. 52 τρίτον ονρανον: II Cor 12, 2. Verbindung von drittem Himmel und Paradies in Apoc. Mosis 37; griech. Baruch-Apoc. 4; Test, d. 12 Patr. Levi 3 (die M chte der Heerlager im dritten Himmel). 53 διακοK M D F G f 29 την προτέραν] < F f 32 το2] του D y 40/41 περί το βρέφος] του βρέφους F 43 καί] προς F 45 αυτής2] αΰτοϋ Μ, αυτών D 46 άποστολικόν] + αυτού Μ*, delevit Μ ψ 49 μίαν κρασιν] 21 F 50 αυτής] OCUTO F 302

55

60

65

70

75

80

Kai αυτός εν τω θρόνω »της μεγαλωσύνης εν ύψηλοϊς« καθεζόμενος 46,4 εν τη έπουρανίω πόλει, όλος προς αυτήν εν τφ σώματι αυτής εστί. την μεν γαρ αυτής είκόνα τέθεικεν άνω εν τη έπουρανίω ττόλει των αγίων Ιερουσαλήμ, την δε ιδίαν είκόνα του αρρήτου φωτός της θεότητας αυτού τέθεικεν εν τω σώματι αυτής, αυτός αύτη διακονεί εν τη του σώματος πόλει κάκείνη ούτω διακονεί εν τη έπουρανίω ττόλει. αυτή αυτόν έκληρονόμησεν εν ούρανοΐς, και αυτός έκληρονόμησεν / αυτήν επί γης' ό Μ ?9 κύριος γαρ κληρονομία γίγνεται της ψυχής, και ή ψυχή κληρονομιά γίγνεται του κυρίου, εί γαρ των εν σκότει αμαρτωλών ή διάνοια και ό νους τοσούτον ττόρρω του σώματος είναι δύναται και μακράν άττοδημεϊ και εις μακροτέρας πατρίδας άττελθεΐν ροπή ώρας ισχύει, και πολλάκις, έρριμμένου εν τη γη του σώματος, ή διάνοια εν έτερα πατρίδι προς τον αγαπητό ν ή την αγαπητή ν αυτού τυγχάνει, κάκεϊ εαυτόν ως διαιτώμενον καθορα' ει ουν ή του αμαρτωλού ψυχή ούτως ελαφρά τε και ευπτερος, ώστε τον νουν αυτού μη έμποδίζεσθαι από των πόρρωθεν τόπων, — πολλώ μάλλον ή ψυχή, ης ήρθη το κάλυμμα του σκότους υπό της δυνάμεως του πνεύματος του αγίου και έφωτίσθησαν οι νοεροί οφθαλμοί αυτής δια του επουρανίου φωτός και έλυτρώθη τελείως από των παθών της ατιμίας και καθαρά δια της χάριτος κατειργάσθη, δλη εν ούρανοΐς εν πνεύματι διακονεί τω κυρίω καϊ δλη εν τω" σώματι διακονεί ούτω. και τοσούτον πλατύνεται τω φρονήματι, ώστε πανταχού αυτήν εϊναι καί, όπου βούλεται και ένθα βούλεται, διακονεΐν τω Χριστώ. Τοοτό φησιν ό απόστολος" >ΐνα έξισχύσητε καταλαβεΐν συν πασι τοις 46,5 άγίοις, τί το πλάτος και μήκος και υψος και βάθος, γνώναί τε την υπερβάλλουσαν της γνώσεως άγάπην του Χρίστου, ίνα πληρωθήτε εις παν το πλήρωμα του θεοϋ<. θεώρησον άρρητα μυστήρια ψυχής, ης περιαίρει κύριος το έπικείμενον σκότος και αποκαλύπτει αυτήν και αποκαλύπτεται αύτη. πώς πλατύνει καί τείνει τα φρονήματα του νοός αυτής εις τα πλάτη και μήκη καί βάθη και Οψη πάσης ορατής και αοράτου κτίσεως, μέγα τοίνυν καί θείον έργον καί θαυμαστόν όντως εστίν ή ψυχή. νοϋσα: Β. zu Η 8, 4 διακονίαν του λόγου. 54 θρόνω: S. zu H 6, 5. Hbr 1, 3. 57 είκόνα τον αρρήτου φωτός: S. zu Η 12, 1 >ΚΟΓΓ' εΙκόνα καί όμοίωσιν< θεοϋ. 61 κληρονομία: κληρονομία steht H 28, 7 von der preisgegebenen Erbschaft der Israeli ten. τοιούτων (der V ter, Patriarchen, Propheten, Apostel und M rtyrer) υΙός καί κληρονόμος γενέσθαι als christliches Ziel H 53,2. 7611. Eph 3,18f. K M D F G f 56/57 πάλει των αγίων Ιερουσαλήμ] μητροπόλεΓ αύτη αυτόν έκληρονόμησεν εν ούρανοΐς. F (ex sq., cf 59f.) 59 κάκείνη-πόλει] < F | αύτη] ήτις F 59/60 έκληρονόμησεν εν ούρανοΐς] 231 F 61 γαρ] < D (rasura), ~ post ό F 63 ττόρρω] < Μ | είναι] + ττόρρω του σώματος Μ βδψγτ)] < F | ή] < F | διάνοια] διάνοια F 66 άγαττητήν] άγάπην F 67 ή] < F 69 ή] < FG 75 διακονεΐν] διακονεί Μ 77 τε] < F 78 της γνώσεως] ~ post Χρίστου (sine της) F 79 μυστήρια] ρήματα Μ, txt M i. m. 81 τα φρονήματα] το φρόνημα F 83 καί θαυμαστόν] ~ post θείον Μ, < D, add. i. m. D1

3°3

Εν γαρ τω δημιουργήσαι αυτήν τοιαύτη ν έποίησεν αυτήν ό θεός ,ώς εν τη φύσει αυτής μη ένθεϊναι κακίαν, άλλα κατά την είκόνα των αρετών του 85 πνεύματος έττοίησεν αυτήν, εθηκεν είς αυτήν νόμους αρετών, διάκρισιν, γνώσιν, φρόνησιν, πίστιν, αγάπην και τάς λοιπάς άρετάς, κατά την 46,6 είκόνα του πνεύματος. έτι γαρ και νυν εν τη γνώσει και φρονήσει και αγάπη και πίστει ευρίσκεται καί φανεροϋται αυτή ό κύριος, εθηκεν είς αυτήν διάνοιαν, λογισμούς, Θέλημα, νουν ηγεμόνα, ένεθρόνισεν εν αυτή 90 και άλλη ν πολλή ν λεπτότητα, έποίησεν αυτήν ευκίνητο ν, εϋπτερον, άκοπον, έχαρίσατο αυτή το εν ροπή ερχεσθαι και άπέρχεσθαι καί τοις φρονήμασι διακονεΐν αύτφ, ένθα το πνεύμα βούλεται, και άπαξαπλώς εκτισεν αυτήν τοιαύτην ώστε γενέσθαι είς νύμφην και κοινωνικήν αυτού του αυτόν μετ* αυτής κεκρασθαι καί εν πνεύμα μετ' αυτού είναι, καθώς 95 φησιν >ό κολλώμενος τω κυρίω εν πνεύμαέστκ. ώ ή δόξα είς τους αίώνας των αιώνων, αμήν. 80 αποκαλύπτει: S. zu H 7, 5 άποκάλυψις. 85 φύσει: Die Stelle ist ebenso wie H 16, l unvereinbar mit Johannes Damasc., De haer. 80, I, 13 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIV): "Οτι φύσει τα κακά. Vgl. die Er rterung Diadochus v. Photike 3 (ed. des Places, p. 86, l): Το κακόν ούτε εν φύσει εστίν ούτε μην φύσει τ{$ εστί κακο$· κακόν γαρ τι ό θεός ουκ έποίησεν. 88 είκόνα: S. zu Η 12, 1 >κατ' εΐκόνα καί δμοίωσιν< θεού. 90 νουν ηγεμόνα: S. zu Η 6, 5 vo s ημών. 91 λεπτότητα: S. zu Η 16, 5. 96 I Cor 6,17. KMDFG 84 αυτήν ό θεός] 231 D ψ 92 Ερχεσθαι] εϋχεσθαι F σθαι] + αυτήν Μ cum CR 96 φησιν] + ό απόστολο? i. m. D1 atc vas - αμήν] < F f

94ψγενέ96/97

ΟΜΙΛΙΑ περί των παλαιών ΜΖ. 47,1 Ή δόξα Μωσέως, ην εΐχεν εν τω προσώπω, τύπος ην της αληθινής Μ 797 δόξης, δν γαρ τρόπον εκεί / άτενίσαι είς το πρόσωπον Μωσέως ουκ ισχύον Ιουδαίοι, ούτω νυν έκείνην την δόξαν του φωτός εν ταϊς ψυχαϊς δέχονται οϊ Χριστιανοί, και το σκότος μη φέρον την αυγή ν του 5 φωτός έκτυφλούμενον φυγαδεύεται, εκείνοι δτι λαός θεοΰ ήσαν, εκ της περιτομής έφαίνοντο. ενταύθα δε ό λαός του θεοΰ ό περιούσιος το σημεϊον της περιτομής ενδοθεν τη καρδία αυτού υποδέχεται · μάχαιρα γαρ επουράνιος έκτέμνει το περισσόν του νου, τουτέστι την άκάθαρτον άκροβυστίαν της αμαρτίας, παρ' έκείνοις βάπτισμα την σάρκα άγιάξον, ίο παρ' ήμϊν δε εστί βάπτισμα αγίου πνεύματος καί πυρός* τούτο γαρ έκήρυξεν Ιωάννης· >αύτός υμάς βαπτίσει εν άγίω πνεύματι και πυρί<. 21. Εχ34, 30. 35.

6ί. Gen 17, 10f.

7 Tit 2, 14; vgl. I Clem LXIV.

8

KMDF 1 περί των τταλαιών] <-*-> post M Z MF, < D 4 ισχύον] + l D1 1 (per rasuram) 8 ενδοθεν] + εν s. 1. D 12 άγιω πνεύματι] 21 DF 304

Εν γαρ τω δημιουργήσαι αυτήν τοιαύτη ν έποίησεν αυτήν ό θεός ,ώς εν τη φύσει αυτής μη ένθεϊναι κακίαν, άλλα κατά την είκόνα των αρετών του 85 πνεύματος έττοίησεν αυτήν, εθηκεν είς αυτήν νόμους αρετών, διάκρισιν, γνώσιν, φρόνησιν, πίστιν, αγάπην και τάς λοιπάς άρετάς, κατά την 46,6 είκόνα του πνεύματος. έτι γαρ και νυν εν τη γνώσει και φρονήσει και αγάπη και πίστει ευρίσκεται καί φανεροϋται αυτή ό κύριος, εθηκεν είς αυτήν διάνοιαν, λογισμούς, Θέλημα, νουν ηγεμόνα, ένεθρόνισεν εν αυτή 90 και άλλη ν πολλή ν λεπτότητα, έποίησεν αυτήν ευκίνητο ν, εϋπτερον, άκοπον, έχαρίσατο αυτή το εν ροπή ερχεσθαι και άπέρχεσθαι καί τοις φρονήμασι διακονεΐν αύτφ, ένθα το πνεύμα βούλεται, και άπαξαπλώς εκτισεν αυτήν τοιαύτην ώστε γενέσθαι είς νύμφην και κοινωνικήν αυτού του αυτόν μετ* αυτής κεκρασθαι καί εν πνεύμα μετ' αυτού είναι, καθώς 95 φησιν >ό κολλώμενος τω κυρίω εν πνεύμαέστκ. ώ ή δόξα είς τους αίώνας των αιώνων, αμήν. 80 αποκαλύπτει: S. zu H 7, 5 άποκάλυψις. 85 φύσει: Die Stelle ist ebenso wie H 16, l unvereinbar mit Johannes Damasc., De haer. 80, I, 13 (zit. in Patrol. Syr. I, 3, ed. Kmosko, col. CCXXXIV): "Οτι φύσει τα κακά. Vgl. die Er rterung Diadochus v. Photike 3 (ed. des Places, p. 86, l): Το κακόν ούτε εν φύσει εστίν ούτε μην φύσει τ{$ εστί κακο$· κακόν γαρ τι ό θεός ουκ έποίησεν. 88 είκόνα: S. zu Η 12, 1 >κατ' εΐκόνα καί δμοίωσιν< θεού. 90 νουν ηγεμόνα: S. zu Η 6, 5 vo s ημών. 91 λεπτότητα: S. zu Η 16, 5. 96 I Cor 6,17. KMDFG 84 αυτήν ό θεός] 231 D ψ 92 Ερχεσθαι] εϋχεσθαι F σθαι] + αυτήν Μ cum CR 96 φησιν] + ό απόστολο? i. m. D1 atc vas - αμήν] < F f

94ψγενέ96/97

ΟΜΙΛΙΑ περί των παλαιών ΜΖ. 47,1 Ή δόξα Μωσέως, ην εΐχεν εν τω προσώπω, τύπος ην της αληθινής Μ 797 δόξης, δν γαρ τρόπον εκεί / άτενίσαι είς το πρόσωπον Μωσέως ουκ ισχύον Ιουδαίοι, ούτω νυν έκείνην την δόξαν του φωτός εν ταϊς ψυχαϊς δέχονται οϊ Χριστιανοί, και το σκότος μη φέρον την αυγή ν του 5 φωτός έκτυφλούμενον φυγαδεύεται, εκείνοι δτι λαός θεοΰ ήσαν, εκ της περιτομής έφαίνοντο. ενταύθα δε ό λαός του θεοΰ ό περιούσιος το σημεϊον της περιτομής ενδοθεν τη καρδία αυτού υποδέχεται · μάχαιρα γαρ επουράνιος έκτέμνει το περισσόν του νου, τουτέστι την άκάθαρτον άκροβυστίαν της αμαρτίας, παρ' έκείνοις βάπτισμα την σάρκα άγιάξον, ίο παρ' ήμϊν δε εστί βάπτισμα αγίου πνεύματος καί πυρός* τούτο γαρ έκήρυξεν Ιωάννης· >αύτός υμάς βαπτίσει εν άγίω πνεύματι και πυρί<. 21. Εχ34, 30. 35.

6ί. Gen 17, 10f.

7 Tit 2, 14; vgl. I Clem LXIV.

8

KMDF 1 περί των τταλαιών] <-*-> post M Z MF, < D 4 ισχύον] + l D1 1 (per rasuram) 8 ενδοθεν] + εν s. 1. D 12 άγιω πνεύματι] 21 DF 304

15

20

25

30

35

40

45

Εκεί σκηνή εσωτέρα και εξώτερα· και >είς μεν την πρώτη ν διαπαντός 47,2 είσηεσαν οί ιερείς τάς λατρείας επιτελουντες, είς δε την δευτέραν άπαξ του ένιαυτου μόνος ό άρχιερεύς συν αϊματι, τοοτο δηλούντος τοο αγίου πνεύματος μήττω ττεφανερώσθαΓτήν των αγίων όδόν<. ενταύθα δε οί καταξιούμενοι είσέρχονται είς την άχειροποίητον σκηνήν, >δπου πρόδρομος υπέρ ημών είσηλθε Χριστός <. γέγραπται εν τω νόμφ τον ίερέα λαβείν δύο περιστεράς και θυσαι μεν την μίαν, ραντίσαι δε την ζώσαν από τοο αίματος εκείνης και άπολοσαι ίπτασθαι έλευθέραν. το δε γενόμενο ν τύπος ην καί σκιά της αληθείας, και γαρ ό Χριστός έτύθη, και το αϊμα αυτού ράντισαν ημάς πτεροφυήσαι έποίησεν έδωκε γαρ ήμΐν πτέρυγας αγίου πνεύματος προς το ίπτασθαι άκωλύτως είς τον αέρα της θεότητος. Έκείνοις νόμος εδόθη εν πλαξι γεγραμμένος λιθίναις, ήμΐν δε νόμοι 47,8 πνευματικοί πλαξίν εγγραφόμενοι καρδίας σαρκίναις * λέγει γαρ' >διδοϋς νόμους μου εν καρδίαις αυτών, και επί τάς διανοίας αυτών επιγράψω αυτούς <. κάκεΐνα μεν πάντα καταργούμενα και πρόσκαιρα, νυν δε πάντα εξ αληθείας είς τον έσω άνθρωπον επιτελούμενα. Διαθήκη τε γαρ ?σωθεν και πόλεμος εσωθεν, και άπαξαπλώς όσα έκείνοις συνέβη, >τυπικώς< έγίνετο · >έγράφη δε προς νουθεσίαν ήμετέραν<. τω γαρ Αβραάμ προεϊπεν ό θεός το έσόμενον δτι >πάροικον εσται το σπέρμα σου εν γη ουκ Ιδία, και κακώσουσι και δουλώσουσιν αυτό έτη τετρακόσια<. τούτο έπλήρου την της σκιάς εικόνα, πάροικος γαρ έγένετο ό λαός και κατεδουλώθη υπό των Αίγυπτίων και έκακώθη εν πηλω και πλινθεία* επέστησε γαρ αυτοΐς Φαραώ έργοεπιστάτας και Ιργοδιώκτας, ίνα ποιώσι τα έργα αυτού μετά ανάγκης, και δτε ^στέναξαν οί υίοΐ Ισραήλ από των έργων προς τον θεόν<, τότε έπεσκέψατο αυτούς δια Μωσέως. και πολλαϊς πληγαϊς πατάξας τους Αίγυπτίους εν τω μηνί των ανθών, δτε πρώτον έπιφαίνεται το ήδιστον εαρ, της στυγνότητος του χειμώνος παρερχομένης, εξάγει αυτούς εξ Αίγύπτου. Είπε δε ό θεός τω Μωϋση άρνα λαβείν άμωμον και σφάξαι και το 47,4 αίμα αυτού χρϊσαι έπι / των θυρών καί των φλιών, >!να μη ό όλοθρεύων Μ soo τα πρωτότοκα των Αίγυπτίων θίγη αυτών <· έώρα γαρ ό αποσταλείς άγγελος το σημεΐον του αίματος πόρρωθεν καί άφίστατο, έπεισήει δε ταϊς μη σεσημειωμέναις 'οΐκίαις καί παν πρωτότοκον άνήρει. έτι δε καί cf. Rm 2, 29. 12 Me 1, 8 parr. 13II. Hbr 9, 6ff. 14 λατρείας: S. zu H 15, 6. 17 cf. II Cor 5, 1; cf. Hbr 9, 11. 171. Hbr 6, 20. 1811. Anscheinend Vermischung von Lev l, 14ff.; 5, 7ff. mit 16, 7ff. 23 πτέρυγας: S. zu H 30, 6. 25 Ex 20. 251. cf. II Cor 3, 3. νόμοι πνευματικοί: S. zu H 13 νόμον δικαιοσύνης. 26Η. Jer 38, 33. 29 cf. Eph 3, 16. 811. I Cor 10, 11. 32«. Gen 15, 13. 3411. Ex l, 11. 14. 871. Ex 2, K M D F 18 εΐσηλθε] έτύθη F 20 άττολϋσαι] + καί D 27 μου] < M 30 ττόλεμοξ] + έσω F 32 ττροεπτεν] είπεν Μ 36 επέστησε] άττέστησε F 38 τον] < F 46 δε] < Κ 20 Domes, Makarios

3°5

ζύμην εκ τταντό$ οίκου εκέλευσεν άφανισθήνοα και το σφαζόμενον άρνίον μετά άζύμων και ττικρίδωνεσθίειν προσέταξεν, έσθίειν δε ouro s περιζωσαμένους τάς όσφύας και ύποδεδεμένους εν τοις ποσί τα υποδήματα και τάς βακτηρίας έχοντας εν χερσί. καϊ ούτω μετά πάσης σπουδής εσθίειν 50 προς εσπέραν κελεύει το πάσχα κυρίου και μήτε όστοΰν από του άρνίου συντρϊψαι. 47.5 Εξήγαγε δε αυτούς εν άργυρίω και χρυσίω, κελεύσας χρήσασΟαι εκαστον παρά γείτονος αυτού Αιγυπτίου σκεύη χρυσά και αργυρά, έξήρχοντο δε εξ Αιγύπτου, των Αιγυπτίων θαπτόντων τα πρωτότοκα. 55 και τοις μεν ην χαρά επί τη απαλλαγή της αύχμηρας δουλείας, τοις δε πένθος και κοπετός επί τη των τέκνων άπωλεία. διό φησιΜωϋσής" ,,αϋτη ή νυξ εν fj έπηγγείλατο ό θεός λυτρώσασθαι ή μας". Ταύτα δε πάντα μυστήριόν εστί ψυχής της εν τη παρουσία του Χρίστου λυτρωθείσης. Μσραήλ γαρ ερμηνεύεται νους όρων θεόν. έλευ- 60 Θερουται ουν από της δουλείας του σκότους, από των Αιγυπτίων πνευμάτων. 47.6 Επειδή γαρ εν τη παρακοή άπέθανεν ό άνθρωπος Θανάτω δεινω της ψυχής και κατάρα ν επί κατάρα έδέξατο (>τριβόλους και άκανθας άνατελεϊ σοι ή γή<, και αύθις· >έργάση την γη ν και ου προσθήσει δοΰναί σοι 65 τους καρπούς αύτής<), ανεφύησαν και άνέτειλαν εν τη γη της καρδίας αυτού άκανθαι καϊ τρίβολοι, ήραν αύτοο την δόξαν οι εχθροί δια της απάτης και ένέδυσαν αυτόν αισχύνη ν, ήρθη το φως αύτοϋ και ένεδύθη σκότος, έφόνευσαν την ψυχή ν αυτού και διεσκέδασαν και διεϊλον τους λογισμούς αύτοΰ και κατέσπασαν από του ύψους τον νουν αυτού, και 70 έγένετο ό Ισραήλ άνθρωπος δούλος του αληθινού Φαραώ, και επέστησε ν ούτω τους έργοεπιστάτας και εργοδιώκτας, τα πνεύματα της πονηρίας άναγκάζοντα αυτόν έκόντα και άκοντα ποιεί ν τα πονηρά αύτοο έργα καΐ την σύνταξιν εκπληροον του πηλού και της πλινθείας* οι και χωρίσαντες αυτόν του ουρανίου φρονήματος, κατήγαγον επί τα υλικά και 75 23. 42Η. Ex 12. 43ϊ. Hbr 11, 28. 44If. Ex 12, 13. 46f. Ex 12,15.10. 47L Ex 12, 8. 48H. Ex 12, 11. 511. Ex 12, 46. 531. Ex 12, 35f. 57f. Ex 12, 42 ? hnlich auch Z. 110. 60 Wie Philo ist diese Etymologie den Kirchenschriftstellern ganz gel ufig. 61 Αιγυπτίων πνευμάτων: F r diesen weithin blichen symbolischen Sprachgebrauch vgl. z. B. dem. Alex., Strom. II, X, 47, l (II, 138, 2): κόσμου καϊ απάτης είτε παθών καϊ κακιών σύμβολον Αίγυπτος. 64ϊ. Gen 3, 18. 65f. Gen 4, 12. 71 αληθινού Φαραώ: Vgl. Origenes, Hohel. Komm. II (VIII, 151, 4): animas, quae sunt sub illo spiritali >Pharaone< et sub spiritalibus nequitiis positae; Methodius, Symposion IV, 2 (ed. Bonwetsch, p. 47, 19): τον Φαραώ φασι τύπον άπενέγκασθαι (τον) κατά την Αίγυπτον του διαβόλου. 71L 73 ϊ. Εχ 1, 11. 14. 72 cf. Eph 6, K M D F 50 εν] + ταϊςΜΌ 57 φησ>] + δ D 59 Ιστι] + της F 60 ορών] + τον D 60/61 έλευθεροϋται] έλευθεροϋνται F 66 ανεφύησαν] aveφύσησαν Μ 68 ένεδύθη] + το D 70/71 καΐ - Φαραώ] < F 73 έκόντα καϊ] εκών F

306

80

85

90

95

100

γήϊνα και ττηλώδη έργα πονηρά και λόγους και ενθυμήματα και διαλογισμούς ματαίους, έκττεσοΰσα γαρ του ιδίου ύψους ή ψυχή εύρε βασιλείαν μισάνθρωττον καΐ άρχοντας πικρούς τους καταναγκάζοντας αυτήν οίκοδομεΐν αύτοϊς τάς της κακίας πόλεις αμαρτιών. εάν δε οτενάξη ή 47,7 ψυχή καί βοήση προς τον θεόν, έξαποστέλλει αυτή τον πνευματικόν Μωσέα, τον λυτρούμενον αυτήν εκ της δουλείας των Αιγυπτίων, αλλά πρώτον βοά και στενάζει, και τότε της άπολυτρώσεως την αρχήν λαμβάνει, και αυτή >εν τω μηνΐ των νέων< ανθών, λυτρουμένη κατά τον καιρόν του έαρος, ήνίκα ή γη της ψυχής έξανθεϊν δύναται / τους καλούς Μ βοι καί ανθηρούς κλάδους της δικαιοσύνης, των πικρών χειμώνων διελθόντων της αγνοίας του σκότους και της πολλής πηρώσεως της εκ των αισχρών πράξεων και αμαρτιών, κελεύει δε τότε άφανισθήναι εξ εκάστης οικίας πάσαν ζύμην πάλαιαν, τάς πράξεις και τα φρονήματα του παλαιοΰ ανθρώπου του φθειρομένου, διαλογισμούς πονηρούς και ενθυμήσεις ρυπαράς, όσον δυνατόν, άπορρίψασθαι. Σφαγήναι δει το άρνίον και τυθήναι και το αίμα αύτοϋ χρισθήναι επί 47,8 των θυρών. Χριστός γαρ το άληθινόν και αγαθόν καί άμωμον άρνίον έσφάγη, καί το αίμα αυτού εχρίσθη επί των φλιών της καρδίας, όπως γένηται το έκχυθέν επί του σταυρού αίμα του Χρίστου τη μεν ψυχή εις ζωήν και άπολυτρωσιν, τοις δε Αίγυπτίοις δαίμοσιν είς πένθος καί θάνατον, αληθώς γαρ πένθος αυτοϊς εστί, χαρά δε καί άγαλλίασις τη ψυχή το του άμωμου άρνίου αίμα. είτα μετά το χρίσμα κελεύει προς εσπέραν φαγεϊν το άρνίον καί τα άζυμα μετά πικρίδων περιεζωσμένους τάς ζώνας καί ύποδεδεμένους τα υποδήματα καί έχοντας τάς βακτηρίας εν ταΐς χερσίν. εάν γαρ μη πρότερον γένηται ή ψυχή παρεσκευασμένη πανταχόθεν δΓ έργων αγαθών, όσον εστίν εν αυτή, ου δίδοται αύτη φαγεϊν από του άρνίου. ει δε καί το άρνίον ηδύ καί τα άζυμα καλά, αλλ' αί πικρίδες πικραί καί τραχεϊαι· μετά θλίψεως γαρ πολλής καί πικρίας 12. 78 άρχοντας πικρούς: S. zu Η 31, 1 πικρότητος. 79 κακίας πόλεις: S. zu Η 1, 8 ττόλει. Vgl. H 50, 3: Durch die δύναμις θεού werden αϊ πόλεις του σατανά zerst rt. 80 ί. πνευματικόν Μωσέα: Zur Typologie Moses /Christus vgl. J. Jeremias in ThWB IV, 871 ff. — Vgl. Barnabas XII, 5: Μωϋσής ποιεί τύπον του ΊησοΟ. 82 o : S. zu Η 6, 1 κραυγαϊς. Hier und H 47, 10 in der Bedeutung „inst ndig beten". 83 Ex 13, 4. 86 αγνοίας: S. zu H 15, 6. In hnlichem Sinne wie hier verstehen die Acta Philippi 130 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 59, 5) die αγνοία als d monische ττλάνη. 88 Ex 12, 15. 10; cf. I Cor 5, 7. ζύμην: S. zu H 8, 2 έζύμωται. 881. cf. Eph 4, 22. παλαιού άνθρωπου: S. zu H 14, 3. 91 f. Ex 12, 7. 93 εχρίσθη: S. zu H 15, 35 χρίονται. 97 cf. I Ptr l, 19. 97 H. Ex 12, 6-11. K M D F 77 ή ψυχή] < M ?8 καταναγκάζοντας] + την Μ 79 τάς] < F l δε] < F 85 κλάδους] ~ post καλούς D 86 ττηρώσεως] Κ cum B, ττωρώσεως MDF 90 ρυπαράς] ττονηράς F 92 αγαθόν καί] < F 94 επί του σταυρού] <·-' post Χρίστου Μ 96 πένθος αυτοϊς] 21 F 99 τάς1] < F | τάς2] < Μ

έσθίει ή ψυχή από τοο άρνίου και των χρηστών άζύμων, θλιβούσης αυτήν της συνούσης αύτη αμαρτίας. 105 47,9 Και ,,πρός έσπέραν" φησΐν ,,εδεσθε αυτό", ή δε προς έσττέραν ώρα μέση φωτός και σκότους εστίν, ούτω και ή ψυχή προς ταύτη ούσα τη απολυτρώσει, μέση γίνεται φωτός και σκότους, έστώσης της δυνάμεως του θεοϋ και μη έώσης το σκότος επελθεϊν τη ψυχή και καταπιεϊν αυτήν, και δν τρόπον είπε Μωϋσής* ,,αυτη ή νυξ της επαγγελίας εστί του θεού", no ούτως και ό Χριστός, δοθέντος αύτφ βιβλίου εν τη συναγωγή, ως γέγραπται έκάλεσεν >ένιαυτόν κυρίου δεκτόν και ήμέραν άπολυτρώσεως<. εκεί νυξ άνταποδόσεως, ενταύθα ημέρα άπολυτρώσεως. είκότως, πάντα γαρ εκείνα τύπος ην και σκιά της αληθείας, και μυστικώς προτυπούμενα την αληθινή ν σωτηρίαν υπέγραφαν της ψυχής της έγκεκλεισμένης τω ιΐ5 σκότει και πεπεδημένης κρυπτώς »εν λάκκω κατωτάτω« καΐ έναποκεκλεισμένης πύλαις χαλκαϊς και μη δυναμένης άνευ της του Χρίστου άπολυτρώσεως έλευθερωθήναι. 47.10 Εξάγει ουν την ψυχή ν εξ Αιγύπτου και της εν αύτη δουλείας, των πρωτοτόκων αυτής αναιρουμένων εν τη έξόδφ· ήδη γαρ μέρος τι της 120 δυνάμεως του αληθινού Φαραώ καταπίπτει, πένθος έχει τους Αιγυπτίους · στενάζουσι γαρ λυπούμενοι επί τη σωτηρία τοο αιχμαλώτου, κελεύει χρήσασθαι παρά των Αίγυπτίων σκεύη χρυσά και αργυρά, και λαβόντας έξελθεϊν απολαμβάνει γαρ έξιοΰσα του σκότους ή ψυχή τα αργυρά καΐ χρυσά σκεύη ήγουν τους ιδίους αγαθούς λογισμούς πεπυρωμένους επτά- 125 Μ 804 πλασίως, εν οΐς διακονείται και επαναπαύεται ό θεός · έσκόρπι / σαν γαρ οί γειτονεύσαντες αύτη δαίμονες και κατέσχον και διεσκέδασαν τους λογισμούς αυτής, μακαριά ή ψυχή ή λυτρωθεϊσα εκ του σκότους, και ουαΐ ψυχή τη μη βοώση και στεναζούση προς τον δυνάμενον ρύσασθαι αυτήν από των χαλεπών εκείνων και πικρών έργοδιωκτών. 130 47.11 Άπαίρουσιν οί uioi Ισραήλ, το πάσχα ποιήσαντες· προκόπτει ή ψυχή λαβουσα ζωή ν πνεύματος αγίου και άπογευσαμένη του άρνίου καΐ χρισθεϊσα TCO αΐματι αυτού καΐ φαγουσα τον άληθινόν άρτον, τον ζώντα λόγον. στύλος πυρός και στύλος νεφέλης εκείνων προηγεΐτο* φυλάττον το πνεύμα το άγιον υποστηρίζει τούτους, θάλπον και όδη- 135 106 Εχ12, 6. Ulf. Lc 4, 17f. 112 Lev 25, 29; cf. Eph 4, 30. 114 μνστικως: μυστικώς erleuchtet jetzt ή επουράνιος εΐκών, Ιησούς Χριστός, die Seele (Η 2, 5). Η 15, 2 spricht von der μυστική καΐ θεία κοινωνία des επουράνιος νυμφίος mit der ψυχή. 115 έγκεκλεισμένης: Von den συγκεκλεισμέναι καρδίαι, die ό κύριος ανοίξει, spricht Η 11, 6, von den έγκεκλεισμέναι ψυχαΐ του Αδάμ im Hades H 11, 10 (vgl. Hol, 1), είς σκότος Η 51, 2. — ber die „Schl ssel der Unterwelt" vgl. J. Jeremias in ThWB III, 745f. 116 cf. PS 106, 10. PS 87, 7. 117 PS 106, 16. 122M. Ex 11, 2. 125!. cf. PS 11, 7. 126 έσκόρπισαν: S. zu H 12, 15 συνάγει. 131 προκύπτει: S. zu H 15, 41. 134 Ex 13, 21. K M D F 111 ως] καθώς F 112 κυρίου δεκτόν] 21 M λυτρώσεως] < F 117 Χρίστου] κυρίου Μ 126 ό] < F προηγείται MD 3ο8

113 εκεί - άπο134 ττροηγείτο]

γουν εν αίσθήσει την ψυχή ν. γνούς Φαραώ και οί Αιγύπτιοι την του λαού φυγή ν καΐ την εκ της δουλείας αυτών στέρησιν και μετά την των πρωτοτόκων άναίρεσιν, διώκει ν έθάρσησε* σπουδή γαρ ζεύξας τα άρματα αύτοο καΐ μετά παντός του λαού έπ* αυτούς άνελεϊν ήπείγετο. ήδη 140 δε μέλλοντος άναμίγνυσθαι αύτοϊς, ΐστατο νεφέλη εν μέσω, τοις μεν έμποδί ζούσα και έπισκοτί ζούσα, τους δε φωταγωγούσα τε και φυλάττουσα. και ίνα μη την ίστορίαν άπασαν άνελίττων μηκύνω τον λόγο ν, λάβε μοι εν πασι την παραβολή ν προς τα πνευματικά. Ότε γαρ πρώτον ή ψυχή τους Αίγυπτίους αποφυγή, προσελθοϋσα 47,12 145 ή του θεοΰ δύναμις βοηθεϊ οδηγούσα αυτήν έπΐ την αλήθεια ν. γ νους δε ό πνευματικός Φαραώ, ό βασιλεύς του σκότους της αμαρτίας, δτι αφίσταται αυτού ή ψυχή και αποφεύγει της βασιλείας αύτοΟ λαβουσα τους λογισμούς πάλαι κατεχόμενους (ταΰτα γαρ αυτού τα υπάρχοντα), ύπέλαβε καΐ ήλπισεν ό δεινός πάλιν αυτήν έπανιέναι προς αυτόν, μαθών 150 δε δτι παντάπασι φεύγει την καταδυναστείαν αυτού ή ψυχή (και δτι ήδη μέρος τι της δυνάμεως αυτού άνήρηται δια) της σφαγής των πρωτοτόκων και κλοπής των λογισμών, άναιδέστερον προσέδραμε, φοβηθείς μήποτε της ψυχής έκφυγούσης παντελώς ουδείς ευρέθη ό το θέλημα αυτοϋ και το Ιργον έκπληρών. καταδιώκει ουν αυτήν δια θλίψεων και πει155 ρασμών και πολέμων αοράτων, ενταύθα δοκιμάζεται, ενταύθα πειράζεται, ενταύθα φαίνεται ή προς τον έξάγοντα αυτήν εξ Αίγύπτου αγάπη · παραδίδοται γαρ δοκιμασθήναι και πειρασθήναι παντοδαπώς. θεωρεί 47,13 γαρ την δύναμιν του εχθρού βουλομένην επέλθει ν και θανατώσαι και μη έξισχύουσαν μέσος γαρ αυτής και των Αίγυπτίων πνευμάτων εστηκεν 160 ό κύριος, θεωρεί δε και έμπροσθεν θάλασσαν πικρίας και θλίψεως ή άπογνώσεως, καί ούτε είς τα οπίσω άνύσαι Ισχύει όρώσα έτοιμους τους εχθρούς, ούτε είς τα έμπροσθεν χωρήσακ δειλία γαρ θανάτου καί θλίψεις δειναι και ποικίλαι περιέχουσαι, θάνατον όραν ποιουσιν. Άπευδοκεΐ ούν εαυτή ν »το άπόκριμα του θανάτου« εν εαυτή έχουσα 165 ή ψυχή δια τον περικυκλώσαντα αυτήν των πονηρών έσμόν. και έπειδάν ΐδη ό θεός δειλία θανάτου περιπεσουσαν την ψυχή ν καί τον εχθρό ν »καταπιεί ν« αυτήν έτοίμως έχοντα, τότε δη τότε δίδωσι μικράν βοήθειαν, 135 υποστηρίζει: S. zu Η 11, 14 ίστηριγμένος. οδηγούν: S. zu H 17, 10. — Zum „F hren" der Vorsehung vgl. Hist. Laus. c. 22, p. 70, 2: της προνοίας είς το συμφέρον όδηγούσης τον ΤΤαΟλον (Paulus Simplex). 136II. Ex 14, off. 1401. Ex 14, 19f. 145 άλήθειαν: S. zu H 12, 17. 146 βασιλεύς τον σκότους: S. zu H 2, 1 βασιλεία σκότους. 156 αγάπη: Zu den erprobenden Tr bsalen geh rt vor allem das l ngere Versagen der χάρις (H 29, 1. 2). άγων und αίτησις sind nach H 19, 4 Voraussetzungen der αγάπη, die H 18, 8 negativ als barmherziger Verzicht, zwischen B sen und Guten zu unterscheiden, charakterisiert wird. S. auch zu EMDF 139 άνελεϊν] άνελθεΐν F 146 πνευματικός] νοητός Κ 147 βασιλείας αύτοϋ λαβοΟσα τους] < D, add. (sine λαβοϋσα) i. m. D1 150/151 <καΙ διά>] secundum Β 154 θλίψεων] θλίψεως F 58 έπελθεΐν] άττελθείν D 159 1 2 πνευμάτων] < D, add. i. m. D 160 και ] < F 167 δίδωσι] + αυτή Μ 309

M 805 μακροθυμών επί / την ψυχήν και δοκιμάζων αυτήν, εί τη πίστει εστηκεν, εί την άγάπην την προς αυτόν έχει. τοιαύτην γαρ ό θεός εθετο την όδόν την >άπάγουσαν εις την ζωήν< μετά θλίψεως είναι και στενοχώριας και 170 δοκιμασίας πολλής και πειρασμών πικροτάτων, ίνα εντεύθεν καταντήση λοιπόν ή ψυχή εϊς την γήν την άληθινήν »της δόξης των τέκνων του θεού«, όταν ουν άπευδοκήση και απαγόρευση έαυτήν ή ψυχή δια την ύπερβάλλουσαν Ολϊψιν και τον παρ' όφθαλμοΐς θάνατον, το τηνικαυτα »χειρΐ κραταιά« και >ύψηλώ βραχίονκ δια του αγίου πνεύματος της 175 έπιλάμψεως ρήσσει την δύναμιν του σκότους και διέρχεται ή ψυχή, τους φοβερούς τόπους έκφυγοϋσα και διαπεράσασα την θάλασσαν του σκότους και του παμφάγου πυρός. 47,14 Ταύτα μυστήρια εστί ψυχής αληθώς γιγνόμενα εν άνθρώπω σπουδάζοντι έλθεϊν προς την έπαγγελίαν της ζωής και λύτρουμένω εκ της 180 βασιλείας του θανάτου και λαμβάνοντι αρραβώνα παρά Θεοΰ και πνεύματος αγίου μετέχοντι. είτα ρυσθεϊσα ή ψυχή εκ των εχθρών αυτής και την πικράν θάλασσαν τη δυνάμει του Θεοΰ διελθοϋσα καΐ όρώσα τους πολεμίους άπολλυμένους προ οφθαλμών, οΐς το πριν έδούλευεν, άγαλλιαται χαρά άνεκλαλήτω και δεδοξασμένη, παρακαλούμενη υπό του 185 θεοϋ και άναπαυομένη εν κυρίω. τότε το πνεύμα όπερ έλαβε καινόν άσμα τφ θεώ άδει δια του τύμπανου, ήγουν του σώματος, και των της κιθάρας, ήτοι ψυχής, λογικών χορδών και λεπτότατων λογισμών και του πλήκτρου της θείας χάριτος, και αναπέμπει αίνους τω. ζωοποιω Χριστώ, ως γαρ δια του αυλού το πνεύμα διερχόμενον λαλεί, ούτω δια των αγίων και igo πνευματοφόρων ανθρώπων το πνεύμα το αγιόν εστίν υμνούν και ψάλλον και προσευχόμενον τω θεώ εν καθαρά καρδία, δόξα τω ρυσαμένω την ψυχήν εκ της δουλείας Φαραώ και θρόνο ν ίδιον καταστήσαντι και οίκον και ναόν και νύμφη ν καθαράν, και είσαγαγόντι αυτήν εις βασιλείαν ζωής αιωνίου έτι ουσαν εν τω κοσμώ τούτω. 195 Η 12, 16. 159 Ex 14, 20. 164 II Cor 1, 9. 166f. I Ptr 5, 8. 170 Mt 7, 14. 172 ϊ. Rm 8, 21. 175 Ex 6, 1. 177 δκιπεράσασα: S. zu H 9, 12. θάλασσαν: S. zu H 5, 6 (Z. 259). 178 παμφάγου πνρός: ber die schon gegenw rtige Preisgegebenheit der αμαρτωλοί an πυρ, λίθος und ξίφος vgl. H 15, 9. Umgekehrt sind die θεοσεβεΐς schon jetzt davon verschont; vgl. zu dieser den M rtyrerakten gel ufigen Vorstellung etwa Acta Pauli et Theclae 22 (LipsiusBonnet I, p. 250, 10): ουκ ήψατο αυτής το πυρ. — Das gleiche gilt von den Tieren ebd. 34 (p. 261, 2): ην ττερί αυτήν νεφέλη πυρός, ώστε μήτε τα θηρία ατττεσθαι αυτής. 180 έπαγγελίαν: S. zu H 4, 16. 181 αρραβώνα: S. zu H 16, 13. 183ϊϊ. Εχ 14, 31f. 187 cf. Ex 15, 20f. 186f. PS 39, 4. 188 πλήκτρου: Vgl. Epiphanius, Panarion haer. IIL, 4, l (II, 224, 22): Ευθύς yap ό Μοντάνας φησιν »ΙδοΟ, ό άνθρωπος ώσεί λύρα κάγω έφίπταμαι ώσεί πλήκτρον...« 191 πνενματοφόρων: S.

K M D F 171/172 καταντήση λοιπόν] 21 Μ 181 βασιλείας] επαγγελίας F | παρά] + του F ψάλλει F 188 ήτοι - λεπτότατων] < F 191 ύμνοϋν] υπνοϋν F 310

177 έκφυγοϋσα] διεκφυγοϋσα Μ 186 το] < F 187 άδει] 189 θείας] < D, add. i. m. D1

200

205

210

215

220

225

Εν τω νόμω ζώα άλογα προσεφέροντο είς θυσίαν, και εϊ μη έσφά- 47,15 ζοντο, ουκ ήσαν δεκταί αί προσφοραί. και νυν εάν μη σφαγή ή αμαρτία, ουκ εστί δεκτή ή προσφορά παρά τω θεώ καΐ αληθινή. Ήλθεν ό λαός εϊς Μερράν, οπού ην πηγή πικρόν ύδωρ βρύουσα και άχρηστον προς πόσιν. κελεύει ουν ό θεός άποκνίσαντα ξύλον ρϊψαι εϊς το πικρόν ΰδωρ, καί ούτως έμβληθέντος του ξύλου έγλυκάνθη το ύδωρ και μεταβληθέν εκ της πικρότητος χρήσιμον καί πόσιμον έγένετο τω λαω του θεού. τον αυτόν τρόπον και ή ψυχή πεπίκραται έκπιοΰσα τον ιόν του δφεως και όμοιωθεϊσα τη πίκρα αυτού φύσει και αμαρτωλός γενομένη. διό εμβάλλει ό θεός »το ξύλον της ζωής« εϊς αυτήν την πικράν πηγήν της καρδίας, καΐ γλυκαίνεται εκ της πικρότητος μεταβαλλόμενη καΐ συγκιρνωμένη τω πνεύματι του Χρίστου, και ούτως εύχρηστος γενομένη εις διακονίαν του δεσπότου αυτής προχωρεί · γίγνεται γαρ πνεύμα σαρκοφόρον. δόξα τω μεταβάλλοντι την πικρότητα ημών εις την ήδύτητα και χρηστότητα του πνεύματος, ούαΐ έκείνω, εν φ ουκ εβλήθη »το ξύλον της ζωής« είς την καρδίαν αυτού, δτι άχρι τέλους μένει εν τη πικρία μη λαβών γαρ »το ξύλον της ζωής«' ου δύναται μεταβολή ν τίνα κτήσασθαι άγαθήν. / Ή ράβδος Μωϋσέως δύο εφερεν εικόνας, τοις μεν έχθροϊς ως όφις 47,16 άπήντα, δάκνων και άναιρών, τοις Ίσραηλίταις δε βακτηρία, εφ' ην [Maos επέστηρίζοντο. ούτω και το άληθινόν ξύλον του σταυρού, ο εστί Χριστός, των μεν έχθρων εστί θάνατος, των πνευμάτων της πονηρίας, των δε ψυχών ημών βακτηρία και εδρασμα ασφαλές και ζωή, εφ' ην επαναπαύονται, τύποι γαρ καί σκιαί το πρίν έγίγνοντο των αληθινών τούτων πραγμάτων, σκιά γαρ εστί καί είκών ή παλαιά λατρεία της νυν λατρείας, και ή περιτομή καί ή σκηνή και ή κιβωτός καί ή στάμνος και το μάννα καί ιερατεία καί το θυμίαμα και τα βαπτίσματα, και άπαξαπλώς πάντα δσα γέγονεν εν τω Ισραήλ καί εν τω νόμω Μωσέως ή εν τοις προφήταις, δια την ψυχήν ταύτην γέγονε την κατ1 εικόνα θεοΟ γεγενημένη ν καί πεσοοσαν υπό ζυγόν δουλείας καί υπό βασιλείαν σκότους πικρίας. ταύτη γαρ ήθέλησεν ό θεός κοινωνήσαι και ταύτην ήρμόσατο 47,17 zu Η 16, 13199!!. Εχ 15, 23ff. 204 όψεως: S. zu H 15, 13. 206. 211.2111. Gen 2, 9. 209 σαρκοφόρον: Das in naheliegender christologischer Verwendung gebrauchte Wort (bei Ignatius, Smyrn. V und Clem. Alex., Strom. V, VI, 34, l [II, 348, 10]; Acta Thomae 45 [Lipsius-Bonnet II, 2, p. 162, 20] antithetisch : ένομίσαμεν αυτόν [sc. τον Χριστόν] σαρκοφόρον άνδρα είναι) wird von Origenes (Luk. Horn. XXII [IX, 135]) in ein dialektisches Verh ltnis zum inneren ττνεϋμα gestellt: έτι σαρκοφοροΰντες παραδόξως βλέπομεν >τό σωτήριον του θεονκ. 214!!. Εχ7, 9ff. 217 cf. Eph6, 12. 2191. cf. Hbr 10, 1. 2201. cf. Hbr K M D F 198 τω] < F 201 ούτως έμβληθέντος] 21 D 202 πόσιμον] πότιμον M 204 καΐ2] < F 206 πηγήν] γήν F 209 μεταβάλλοντι] μεταβαλόντι F 211/212 είς - ζωής] < D 214 έφερεν] εκφέρει Μ | μεν] + 1 γαρ KD 216 εστί] + ό Μ 222 καί ] + ή Μ | καΐ2 - βαπτίσματα] < D, 1 add. i. m. D 223 Ισραήλ καί iv τω] < F 225 ζυγόν] ζύγω F

έαυτφ είς νύμφην βασιλέως καΐ ταύτην καθαρίζει από του ρύπου, και έκπλύνων λαμπρύνει από της μελανιάς και της αίσχρότητος αυτής καΐ ζωοποιεϊ εκ της νεκρώσεως και ίαται εκ της συντρίψεως, και ειρηνεύει αυτής την εχθραν καταλλάσσων. κτίσμα γαρ ούσα είς νύμφην τφ υίω 230 του βασιλέως ήρμόσθη, και τη Ιδία αύτοο δυνάμει ό θεός παραδέχεται αυτήν, κατά μικρόν συμμεταβαλλόμενος αυτή, έως αυξήσει αυτήν τη Ιδία αυξήσει, τείνει γαρ αυτήν και μηκύνει είς άπέραντον και άμέτρητον αυξησιν, έως αν άμωμος και αξία αύτοΰ νύμφη γένηται. πρώτον γαρ γεννά αυτήν εν έαυτω καΐ αυξάνει δι' εαυτού, έως απολαβή το τέλειον 235 μέτρον της αγάπης αύτοΰ· αυτός γαρ ων τέλειος νυμφίος λαμβάνει αυτήν τελείαν νύμφην είς την άγίαν και μυστική ν και άχραντο ν κοινωνίαν του γάμου, καΐ τότε συμβασιλεύει ούτω είς τους απέραντους αίώνας. αμήν. 9, Iff. 226 κοινωνήσαι: S. zu Η 4, 15 κοινωνία. 227.2301. cf. Ez 16. 282 ί. cf. Col 2, 19. 235 f. cf. I Joh 4, 18. 238 cf. II Tim 2, 12. KMDF 227 είς] < F νύμφη γένηται] 21 F

232 συμμεταβαλλόμενος] μεταβαλλ. F

234

ΟΜΙΛΙΑ M Η. 48,1

Ό κύριος εν τω εύογγελίω τους iourou μαθητάς είς τελείαν πίστιν άγογεϊν βουλόμενος Ιλεγεν >ό εν όλίγω πιστός και εν πολλω πιστός εστί, καί ό εν όλίγω άπιστος καΐ εν πολλω άπιστος εστίν <. τί εστί το ολίγον και τί εστί το πολύ; το ολίγον τα επαγγέλματα είσι του αιώνος 5 τούτου, άπερ ΰπέσχετο παρασχεΐν τοις πιστεύουσιν οχπχρ, οίον τροφάς, ενδύματα και την λοιπή ν του σώματος άνάπαυσιν, ή υγείαν και τα τοιαύτα, προστάξας μη μεριμναν όλως περί τούτων, άλλα τη είς αυτόν πεποιθήσει ελπίζει ν, δτι ό κύριος προ νοητής των είς αυτόν καταφευγόντων κατά πάντα γίνεται, το δε πολύ τα του αίωνίου καί άφθαρτου ίο αίώνος δωρήματα εστίν, άπερ υπέσχετο παρασχεΐν τοις πιστεύουσιν ούτω και αδιαλείπτως περί εκείνων μεριμνώσι καί αΐτουσιν αυτόν, δτι οΰτως ένετείλατο· >υμεϊς δέ< φησί >μόνον ζητείτε την βασιλείαν καί την δικαιοσύνη ν αυτού, καί ταύτα πάντα προστεθήσεται υμϊν<, δπως εκ των ολίγων τούτων και πρόσκαιρων δοκιμασθή έκαστος, εί πιστεύει is Μ 809 τω θεώ* δτι / έπηγγείλατο παρασχεΐν, ημών αμέριμνων περί τα τοιαύτα 81. Lc 16, 10. 8ϊ. Mt 6, 25-32. 9 πεποιθήσει: Das hier und H 43, 3 geforderte Vertrauen ist H 19, 4 als πεποίθηση αληθινή eine erstrebte Gabe des κύριος, obwohl es auch ein βιάζεσθαι εαυτόν dazu gibt. H 18, l wirken die Christen πασαν αρετή ν δικαιοοτΙ»νη$ - . . ττεποιθότεξ έττΐ τω πλήθει του εν αύτοϊξ πλούτου πνευματικού. EMD (usque ad 2 τελείαν) D1 (ab πίστιν) F 2 εν τφ εύαγγελίφ] '*-' post βουλόμενος (3) Μ 3 πιστός1, πιστός2] άπιστος D1 4 άπιστος1, άπιστος2] πιστός D1 6 τροφάς] τροφή ν F 11 πιστεύουσιν] πιστεύσασιν Κ 13 φησί >μόνον ζητείτε] 1 επιζητείτε μόνον F | βασιλείαν] + του θεοο s. l. M cum Ephraim 312

έαυτφ είς νύμφην βασιλέως καΐ ταύτην καθαρίζει από του ρύπου, και έκπλύνων λαμπρύνει από της μελανιάς και της αίσχρότητος αυτής καΐ ζωοποιεϊ εκ της νεκρώσεως και ίαται εκ της συντρίψεως, και ειρηνεύει αυτής την εχθραν καταλλάσσων. κτίσμα γαρ ούσα είς νύμφην τφ υίω 230 του βασιλέως ήρμόσθη, και τη Ιδία αύτοο δυνάμει ό θεός παραδέχεται αυτήν, κατά μικρόν συμμεταβαλλόμενος αυτή, έως αυξήσει αυτήν τη Ιδία αυξήσει, τείνει γαρ αυτήν και μηκύνει είς άπέραντον και άμέτρητον αυξησιν, έως αν άμωμος και αξία αύτοΰ νύμφη γένηται. πρώτον γαρ γεννά αυτήν εν έαυτω καΐ αυξάνει δι' εαυτού, έως απολαβή το τέλειον 235 μέτρον της αγάπης αύτοΰ· αυτός γαρ ων τέλειος νυμφίος λαμβάνει αυτήν τελείαν νύμφην είς την άγίαν και μυστική ν και άχραντο ν κοινωνίαν του γάμου, καΐ τότε συμβασιλεύει ούτω είς τους απέραντους αίώνας. αμήν. 9, Iff. 226 κοινωνήσαι: S. zu Η 4, 15 κοινωνία. 227.2301. cf. Ez 16. 282 ί. cf. Col 2, 19. 235 f. cf. I Joh 4, 18. 238 cf. II Tim 2, 12. KMDF 227 είς] < F νύμφη γένηται] 21 F

232 συμμεταβαλλόμενος] μεταβαλλ. F

234

ΟΜΙΛΙΑ M Η. 48,1

Ό κύριος εν τω εύογγελίω τους iourou μαθητάς είς τελείαν πίστιν άγογεϊν βουλόμενος Ιλεγεν >ό εν όλίγω πιστός και εν πολλω πιστός εστί, καί ό εν όλίγω άπιστος καΐ εν πολλω άπιστος εστίν <. τί εστί το ολίγον και τί εστί το πολύ; το ολίγον τα επαγγέλματα είσι του αιώνος 5 τούτου, άπερ ΰπέσχετο παρασχεΐν τοις πιστεύουσιν οχπχρ, οίον τροφάς, ενδύματα και την λοιπή ν του σώματος άνάπαυσιν, ή υγείαν και τα τοιαύτα, προστάξας μη μεριμναν όλως περί τούτων, άλλα τη είς αυτόν πεποιθήσει ελπίζει ν, δτι ό κύριος προ νοητής των είς αυτόν καταφευγόντων κατά πάντα γίνεται, το δε πολύ τα του αίωνίου καί άφθαρτου ίο αίώνος δωρήματα εστίν, άπερ υπέσχετο παρασχεΐν τοις πιστεύουσιν ούτω και αδιαλείπτως περί εκείνων μεριμνώσι καί αΐτουσιν αυτόν, δτι οΰτως ένετείλατο· >υμεϊς δέ< φησί >μόνον ζητείτε την βασιλείαν καί την δικαιοσύνη ν αυτού, καί ταύτα πάντα προστεθήσεται υμϊν<, δπως εκ των ολίγων τούτων και πρόσκαιρων δοκιμασθή έκαστος, εί πιστεύει is Μ 809 τω θεώ* δτι / έπηγγείλατο παρασχεΐν, ημών αμέριμνων περί τα τοιαύτα 81. Lc 16, 10. 8ϊ. Mt 6, 25-32. 9 πεποιθήσει: Das hier und H 43, 3 geforderte Vertrauen ist H 19, 4 als πεποίθηση αληθινή eine erstrebte Gabe des κύριος, obwohl es auch ein βιάζεσθαι εαυτόν dazu gibt. H 18, l wirken die Christen πασαν αρετή ν δικαιοοτΙ»νη$ - . . ττεποιθότεξ έττΐ τω πλήθει του εν αύτοϊξ πλούτου πνευματικού. EMD (usque ad 2 τελείαν) D1 (ab πίστιν) F 2 εν τφ εύαγγελίφ] '*-' post βουλόμενος (3) Μ 3 πιστός1, πιστός2] άπιστος D1 4 άπιστος1, άπιστος2] πιστός D1 6 τροφάς] τροφή ν F 11 πιστεύουσιν] πιστεύσασιν Κ 13 φησί >μόνον ζητείτε] 1 επιζητείτε μόνον F | βασιλείαν] + του θεοο s. l. M cum Ephraim 312

όντων καί μόνον περί των μελλόντων και αίωνίων την φροντίδα εχόντων. και τότε φανερόν εστίν, ότι πιστεύει περί των άφθαρτων και όντως 48,2 ζητεί τα αίώνια αγαθά, ει περί των δρωμένων υγιή την πίστιν άποσφζει. 20 'Οφείλει γαρ έκαστος των υπακουόντων τω της αλήθεια? λόγφ δοκιμάζειν εαυτόν και άνακρίνειν ήτοι υπό πνευματικών ανδρών άνακρίνεσθαι και δοκιμάζεσθαι, πώς έπίστευσε και εδωκεν εαυτόν τω θεώ, ει όντως εν αλήθεια κατά τον λόγον αυτού ή οίήσει δικαιώσεως και πίστεως εν έαυτώ πιστεύειν νομίζων. έκαστος γαρ εί εν τω όλίγω πιστός 25 εστί (περί των πρόσκαιρων λέγω), δοκιμάζεται και ελέγχεται, το δε πώς, άκουε, πιστεύειν λέγεις βασιλείας ουρανών καταξιοΰσθαι καί υίός θεού γεννηθείς άνωθεν γενέσθαι καί συγκληρονόμος του Χρίστου καί είς αίώνας όλους συμβασιλεύειν ούτω καί τρυφαν εν φωτί άρρήτω εν άπεράντοις καί άναριθμήτοις αίώσιν ως ό θεός; πάντως έρεϊς ,,ναί". δια 30 ταυτην γαρ την αίτίαν άναχωρήσας του κόσμου εαυτόν τω κυρίω δέδωκα. δοκίμασον τοίνυν <σεαυτόν>, μήποτέ σε μέριμναι γήϊναι κατέχου- 48,3 σιν έτι καί φροντίς πολλή περί της του σώματος τροφής καί ενδύσεως καί της λοιπής επιμελείας καί αναπαύσεως, ως τη ση δυνάμει περιγιγνόμενος καί προνοούμενος εαυτού, ά προσετάχθης μη μεριμναν όλως περί 35 σεαυτου. εί γαρ πιστεύεις τα αθάνατα καί αίώνια καί παράμονα καί άφθονα λήψεσθαι, πόσφ μάλλον ταύτα τα παρερχόμενα καί γήϊνα, άπερ ό θεός έδωκε καί άσεβέσιν άνθρώποις καί θηρίοις καί πετεινοΐς, ου πιστεύεις παρασχέσθαι σοι τον κύριο ν; ώσπερ καί ένετείλατο μη μεριμναν όλως περί τούτων ειπών · >μή μεριμνησητε τί φάγητε ή τί πίητε 40 ή τί περιβάλησθε. ταοτα γαρ πάντα τα έθνη επιζητεί <. εί δε περί ταύτα έτι μεριμναν έχεις καί ουκ ένεπίστευσας όλον σεαυτόν τφ λόγω αυτού, γνώθι ότι τα αίώνια αγαθά, όπερ εστίν ή βασιλεία των ουρανών, άκμήν ουκ έπίστευσας λαβείν, καί νομίζεις πιστεύειν, έτι εν τοις μικροίς καί S. auch zu H 16, 9 πεποιθέναι. 131. Mt 6, 33. 19 cf. Tit 1, 13. 20 cf. Col l, 5. 21 πνευματικών ανδρών: S. zu H 14, 6 ιτνευμοπικοΐς. 24 f. Lc 16, 10. 261. cf. Gal 4, 7. 27 cf. Job 3, 3. 27 cf. Rm 8, 17. 281. cf. Apc22, 5; cf. II Tim 2, 12. 80 άναχωρήσας: Als blo er Sto seufzer und in noch vortechnischer Verbindung von „W ste" und „Stille" bei Origenes, Jerem. Horn. XX, 8(111,190, 3): δια τί ουχί μάλλον αναχωρώ επί την έρημίαν καί ήσυχίαν. F r den zeitgen ssischen Sprachgebrauch vgl. Diadochus v. Photike 18 (ed. des Places, p. 94, 12) : των κοσμικών φροντίδων; als Bu leistung 87 (ebd. p. 147, 12) ; als Verlassen von Haus und Familie in den Apophth. patr. Karion 2 (MPG 65, 249 D), άναχωρείν του κόσμου in Hist, monachorum prol. 2 (ed. Preuschen p. 2, 4). Definition beiCassian, Coll. II, 2 (ed. Petschenig, p. 40, 23) : anachoresin ... id est remotionem 17 καί2] < D1 18 καΐ1 - άφθαρτων] < F 19 όρωμένων] 1 είρημένων MD 21 ύττό] + των F 27 του] < F 31 <σεαυτόν>] secundum Ephraim, εαυτόν KMD X F 33 λοιιτης] τοΟ σώματος F 33/34 περιγιγνόμενο5] περν/ενόμενος F 36 ταϋτα] ~ post τταρερχόμενα F 87 1 1 Ιδωκε] δέδωκε D 40 ττεριβάλησοε] ·π·εριβάλλησθε D | εΐ δε] είττε δε F 41 ένεττίστευσας] έττίστευσας F 43 λαβείν] + ε! D1

313

φθαρτοϊς άπιστος ευρισκόμενος. και πάλιν „ώσττερ το σώμα τιμιώτερον του ενδύματος εστίν, ούτω και ή ψυχή τιμιωτέρα εστί του σώματος". 45 πιστεύεις τοίνυν, ότι ή ψυχή σου Οπό Χρίστου ϊασιν δέχεται από των αιωνίων καί αθεράπευτων παρά άνθρωπος τραυμάτων, των παθών της αμαρτίας, δι' ην και ήλθεν ενταύθα ό κύριος, ϊνα νυν τάς ψυχάς των πιστών θεραπεύση εκ των ανιάτων παθών και καθαρίση εκ του ρύπου της λέπρας της κακίας, ό μόνος αληθινός ιατρός και θεραπευτής; 50 48.4 Έρεϊς πάντως* ,, πιστεύω, είς τοοτο γαρ εστηκα και ταύτη ν έχω την προσδοκίαν". γνώθι τοίνυν, έρευνήσας σεαυτόν, μήποτέ σε τα σαρκικά πάθη προς ιατρούς γήινους άποφέρη, ως Χρίστου φ έπίστευσας μη δυναμένου σε θεραπεϋσαι. ϊδε πώς σεαυτόν απατάς, ότι νομίζεις πιστεύειν, μηδέπω πιστεύων ως δει εξ αληθείας, εί yap τα αιώνια και / 55 Μ sis αθεράπευτα της αθανάτου ψυχής τραύματα και πάθη κακίας έπίστευσας υπό Χρίστου θεραπευθήναι, έπίστευες αν ούτω δυνατώ δντι θεραπεύειν καί τα πρόσκαιρα του σώματος πάθη και νοσήματα, και προς αυτόν αν μόνον κατέφευγες, ύπερορών ιατρικών επιτηδευμάτων καί θεραπειών. ό γαρ την ψυχήν κτίσας αυτός καί το σώμα πεποίηκε, καί ό έκείνην 60 την αθάνατο ν ίώμενος αυτός καί το σώμα δύναται από των πρόσκαιρων παθών καί νοσημάτων θεραπεϋσαι. 48.5 Άλλα πάντως έρεϊς μοι ταύτα· ,,ό θεός τω σώματι έδωκε ν εϊς θεραπεία ν τάς τε βοτάνας της γης καί τα φάρμακα, καί ιατρών επιτηδεύματα προς τα του σώματος πάθη προευτρέπισε, το από γης δν σώμα θερα- 65 πευεσθαι οϊκονομήσας εκ των της γης διαφόρων ειδών", σύμφημι κάγώ etheremisecreta.S.auchzuHU,!. 39ί. Mt 6,25.3lf. 44 f. Mt 6,25. 52 προσδοκίαν: S. zu H 19, 1. έρεννήσας : S. zu H 9, 10 ερευναν 53 Ιατρούς γηίνους : Diadochus v. Photike 53 (ed. des Places, p. 115, 2) erlaubt generell, ίατροΰς μετακαλεΐσθαι εν τω καιρώ των νόσων ουδέν το κωλύον, schr nkt aber diese Erlaubnis auf St dte und Kl ster ein und nimmt f r die W ste den Verzicht Symeons auf: "Εχει γαρ των νόσων Ικανή ν μετά τον κΟριον την έρημίαν παρήγορον (ebd. 115, 17). 60 κτίσας : Der Sch pfungsglaube wird auch sonst von Symeon ausdr cklich auf die K rperwelt ausgedehnt, z. B. H 49, 4: Wie Gott Himmel und Erde schuf zur Wohnung des Menschen, οΰτως καί το σώμα καί την ψυχήν του άνθρωπου εκτισεν είς ίδίαν οίκίαν. In antimanich ischer Front H 16, l : Die νοεραΐ οϋσίαι sind vom δημιουργό? nicht b se geschaffen. G te der Sch pfung ebd. und Ep. 2 (MPG 34, 412 B) : καθαρών γαρ καί λίαν καλών φύσεων δημιουργός ό Θεός. Sch pfungsausstattung ebd. 412 A: παρά του κτίσαντος ήμας ist uns die αύτεξουσιότης της ελευθερίας gegeben. Theologischer Analogieschlu H 34, 3 : Sind schon die κτίσματα ακατάληπτα, wieviel mehr ό κτίσας αυτά. Christus als Sch pfer H 14, 4 in H 13 : ό Χριστός . . . πάντα . . . έκτισε καί τρέφει. Zweck der Sch pfung: εκτισεν αυτήν (sc. την ψυχήν) τοιαυτην ώστε γενέσθαι είς νυμφην καί κοινωνική ν αύτοϋ (Η 46, 6; vgl. H 49, 4). 64 cf. Sir 38, 4. 45 εστίν1] ~ post τιμιώτερον (44) MD1 46 δέχεται] ελαβεν F 48 αμαρτίας] KMD1, ατιμίας Χ Κ i. m., Χ D1 i. m., F cum Ephraim | καί] < F 49 πιστών] παθών F 50 - θεραπευτής] < F 59 κατέφευγες] κατέφυγες Μ 1 63 ό Θεός τω σώματι εδωκεν] 34125 Μ, 34512 D 64 τε] < Μ

314

70

75

80

85

ταύτα ούτως εχειν. αλλά πρόσεχε και γνώση τον τρόπον, τίσι ταοτα δέδοται και τίσι ν φκονόμησεν ό θεός κατά πολλή ν και άπειρον φιλανθρωπίαν και χρηστότητα, έκπεσών ό άνθρωπος από της εντολής, ης είλήφει, και Οπό την άπόφασιν της οργής γεγονώς, και ώσπερ είς αίχμαλωσίαν και άτιμίαν ή μετάλλου τινός έργασίαν, εκ της τρυφής του παραδείσου είς τον κόσμο ν τούτον έξορισθείς και Οπό την έξουσίαν του σκότους γεγονώς και άπιστος από της πλάνης των παθών καταστάς, Οπό τα πάθη λοιπόν και τα νοσήματα της σαρκός πέπτωκεν, ό πριν απαθής και άνοσος. δήλον δε δτι και πάντες οι εξ αυτού γεννηθέντες τοις αύτοϊς πάθεσιν Οποπεπτώκασιν. φκονόμησε τοίνυν ταύτα τοις άσθενέσι και άπί- 48,6 στοις ό θεός, μη βουληθείς παντελώς έξολοθρεΰσαι το άμαρτωλόν των ανθρώπων γένος δια πολλή ν χρηστότητα, αλλ* εδωκεν είς ψυχαγωγίαν και θεραπείαν καί έπιμέλειαν του σώματος τα φάρμακα τοις του κόσμου άνθρώποις καί τοις έξω πασι, κάκείνους συνεχώρησε τούτοις χρασθαι τους τω θεώ μηδέπω δυναμένους εξ όλου εαυτούς έμπιστεύειν. συ δε ό μονάζων ό προσεληλυθώς τω Χριστώ καί υίός θεοϋ βουλόμενος είναι καί άνωθεν εκ πνεύματος γεννηθήναι καί ανωτέρας καί μείζους του πρώτου καί απαθούς ανθρώπου επαγγελίας εκδεχόμενος, την εύδοκίαν της του κυρίου επιδημίας, καί ξένος του κόσμου γεγονώς, καινοτέραν τινά καί ξένην πίστιν καί εννοιαν καί πολιτείαν παρά πάντας τους του κόσμου ανθρώπους κεκτήσθαι οφείλεις, δόξα πατρί καί υίω καί άγίω πνεύματι είς τους αιώνας, αμήν. 67 πρόσεχε: S. zu Η 6, 1 προσέχειν τω κυρίω. 68 φκονόμησεν: S. zu H 15, 7 οικονομία. 70 αίχμαλωσίαν: S. zu Η 2, 2 αίχμαλωτεΰσαντες. 74 απαθής: S. zu H 2, 4. 74 ανοαος: ber die d monische Herkunft der Krankheiten vgl. Passio Bartholomaei 5 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 140, 6): diabolus facit arte sua homines aegrotare. Zur Einsch tzung vgl. Acta Johannis 47 (ebd. p. 174, 16): τί μέγα νόσοι? νόσους σωματικός απαλλάττεσθαι. Zur Vorstellung der Krankheitsberlegenheit der ayioi vgl. Hist, monachorum 19, 3 (ed. Preuschen, p. 78, 23): Der T rh ter der μονή Ισιδώρου r hmt seinen M nchen nach, τοιούτους είναι τους ένδον αγίους, ως ... μηδένα εξ αυτών έμττεσεΐν είς νόσον προ της τελευτής. 78 ψνχαγωγίαν: Hier in fortgebildeter Bedeutung als Leiten und F rdern gerade des Leibes verstanden. 79f. κόσμου άνθρώποις: S. zu H 15, 9 κοσμικοί. 80 cf. I Cor 5, 12f. 82 cf. Gal 4, 7. 83 cf. Joh 3, 3. 7. 84 επαγγελίας: S. zu H 4, 16. 85 ξένος τον κόσμου: S. zu H 15, 26 ξένοι. K M D X F 67 γνώση] γνώθι Μ γενόμενος, μάλλον δε F (glossa ?)

68 δέδοται] δέδωκε Μ

70 οργής] +

ΟΜΙΛΙΑ Μ Θ. Εάν τις έξελθών των ιδίων καί άποταξάμενος τω κοσμώ τούτω καί 49,1 της τρυφής του κόσμου απαλλαγείς καί κτημάτων καί πατρός καί μητρός ένεκεν του κυρίου καί εαυτόν σταυρώσας, ξένος καί πένης καί ενδεής 2 άποταξάμενος: S. zu Η 9, 10.

31. Me 10, 29.

4 σταυρώσας: S. zu H 17.

315

70

75

80

85

ταύτα ούτως εχειν. αλλά πρόσεχε και γνώση τον τρόπον, τίσι ταοτα δέδοται και τίσι ν φκονόμησεν ό θεός κατά πολλή ν και άπειρον φιλανθρωπίαν και χρηστότητα, έκπεσών ό άνθρωπος από της εντολής, ης είλήφει, και Οπό την άπόφασιν της οργής γεγονώς, και ώσπερ είς αίχμαλωσίαν και άτιμίαν ή μετάλλου τινός έργασίαν, εκ της τρυφής του παραδείσου είς τον κόσμο ν τούτον έξορισθείς και Οπό την έξουσίαν του σκότους γεγονώς και άπιστος από της πλάνης των παθών καταστάς, Οπό τα πάθη λοιπόν και τα νοσήματα της σαρκός πέπτωκεν, ό πριν απαθής και άνοσος. δήλον δε δτι και πάντες οι εξ αυτού γεννηθέντες τοις αύτοϊς πάθεσιν Οποπεπτώκασιν. φκονόμησε τοίνυν ταύτα τοις άσθενέσι και άπί- 48,6 στοις ό θεός, μη βουληθείς παντελώς έξολοθρεΰσαι το άμαρτωλόν των ανθρώπων γένος δια πολλή ν χρηστότητα, αλλ* εδωκεν είς ψυχαγωγίαν και θεραπείαν καί έπιμέλειαν του σώματος τα φάρμακα τοις του κόσμου άνθρώποις καί τοις έξω πασι, κάκείνους συνεχώρησε τούτοις χρασθαι τους τω θεώ μηδέπω δυναμένους εξ όλου εαυτούς έμπιστεύειν. συ δε ό μονάζων ό προσεληλυθώς τω Χριστώ καί υίός θεοϋ βουλόμενος είναι καί άνωθεν εκ πνεύματος γεννηθήναι καί ανωτέρας καί μείζους του πρώτου καί απαθούς ανθρώπου επαγγελίας εκδεχόμενος, την εύδοκίαν της του κυρίου επιδημίας, καί ξένος του κόσμου γεγονώς, καινοτέραν τινά καί ξένην πίστιν καί εννοιαν καί πολιτείαν παρά πάντας τους του κόσμου ανθρώπους κεκτήσθαι οφείλεις, δόξα πατρί καί υίω καί άγίω πνεύματι είς τους αιώνας, αμήν. 67 πρόσεχε: S. zu Η 6, 1 προσέχειν τω κυρίω. 68 φκονόμησεν: S. zu H 15, 7 οικονομία. 70 αίχμαλωσίαν: S. zu Η 2, 2 αίχμαλωτεΰσαντες. 74 απαθής: S. zu H 2, 4. 74 ανοαος: ber die d monische Herkunft der Krankheiten vgl. Passio Bartholomaei 5 (Lipsius-Bonnet II, l, p. 140, 6): diabolus facit arte sua homines aegrotare. Zur Einsch tzung vgl. Acta Johannis 47 (ebd. p. 174, 16): τί μέγα νόσοι? νόσους σωματικός απαλλάττεσθαι. Zur Vorstellung der Krankheitsberlegenheit der ayioi vgl. Hist, monachorum 19, 3 (ed. Preuschen, p. 78, 23): Der T rh ter der μονή Ισιδώρου r hmt seinen M nchen nach, τοιούτους είναι τους ένδον αγίους, ως ... μηδένα εξ αυτών έμττεσεΐν είς νόσον προ της τελευτής. 78 ψνχαγωγίαν: Hier in fortgebildeter Bedeutung als Leiten und F rdern gerade des Leibes verstanden. 79f. κόσμου άνθρώποις: S. zu H 15, 9 κοσμικοί. 80 cf. I Cor 5, 12f. 82 cf. Gal 4, 7. 83 cf. Joh 3, 3. 7. 84 επαγγελίας: S. zu H 4, 16. 85 ξένος τον κόσμου: S. zu H 15, 26 ξένοι. K M D X F 67 γνώση] γνώθι Μ γενόμενος, μάλλον δε F (glossa ?)

68 δέδοται] δέδωκε Μ

70 οργής] +

ΟΜΙΛΙΑ Μ Θ. Εάν τις έξελθών των ιδίων καί άποταξάμενος τω κοσμώ τούτω καί 49,1 της τρυφής του κόσμου απαλλαγείς καί κτημάτων καί πατρός καί μητρός ένεκεν του κυρίου καί εαυτόν σταυρώσας, ξένος καί πένης καί ενδεής 2 άποταξάμενος: S. zu Η 9, 10.

31. Me 10, 29.

4 σταυρώσας: S. zu H 17.

315

γένηται, αντί δε της αναπαύσεως του κόσμου άνάπαυσιν θεϊκήν εν 5 έαυτώ μη ευρη και αντί τή$ πρόσκαιρου τρυφής τρυφής πνεύματος είς την εαυτού ψυχήν μη αΐσθηται, και αντί των φθαρτών ενδυμάτων ένδύΜ sis ματα φωτός θεότητας μη / άμφιάσηται είς τον έσω άνθρωπον, και αντί της πρόσκαιρου και σαρκικής κοινωνίας ταύτης κοινωνίαν του επουρανίου εν τη έαυτοϋ ψυχή εν πληροφορία μη γνςρ, καΐ αντί της φαινο- ίο μένης του κόσμου τούτου χαρας χαράν πνεύματος ένδον μη σχή, και παράκλησιν ουρανίου χάριτος και χορτασίαν θείαν εν τη ψυχή μη λαβή εν τω έποφθήναι ούτω την δόξαν του κυρίου κατά το γεγραμμένον, και άπαξαπλώς αντί ταύτης της πρόσκαιρου άπολαύσεως άπόλαυσιν άφθαρτον έπιθυμητήν εν τη εαυτού ψυχή μη κτήσηται νυν, — ούτος 15 γέγονεν άλας μωρόν, ούτος ελεεινός εστί παρά πάντας ανθρώπους, ούτος καΐ των εντεύθεν έστερήθη και των θεϊκών δωρεών ουκ άπέλαυσε. μυστήρια θεία δΓ ενεργείας του πνεύματος ουκ Ιγνω εν τω έσω αΰτοϋ 49,2 άνθρώπω. δια τούτο γαρ ξένος του κόσμου γεγένηταί τις, ίνα είς έτερον κόσμον και αιώνα τω φρονήματι μετέλθη ή ψυχή αυτού κατά τον από- 20 στολον »ημών γαρ« φησί »το πολίτευμα εν ούρανοϊς υπάρχει«, καΐ πάλιν * >έπϊ γης περιπατουντες ου κατά σάρκα στρατευόμεθα<. Δει τοίνυν τον άποταξάμενον τω κοσμώ τούτω βεβαίως πιστευσαι, δτι χρή είς έτερον αιώνα τω φρονήματι από του νυν δια του πνεύματος μεταβήναι, κάκεΐ πολιτεύεσθαι και τρυφάν καΐ άπολαύειν πνευματικών 25 1. cf. Hbr 11, 13. ξένος: S. zu H 15, 26. 5 αναπαύσεως: Neben der άνάπαυσις im κόσμος, die den Leib zu θάλττειν scheint, aber die Seele zu ττάθη reizt (H 45, 3), steht die αληθινή ανάπαυση, die Freiheit von σκοτεινά έργα und Ruhe von διαλογισμοί του σατανά bringt (H 35, 1); ihre Voraussetzung ist das άλλαγήναι des vo s vom σαρκικού φρονήματος είς φρόνημα ούράνιον (Η 32, 7); so kann das άναπαύεσθαι inmitten der θλίψεις zur Pflicht werden, die von V tern, Propheten, Aposteln und M rtyrern erf llt ist (H 53, 1. 2). H 30, 4 l t άναπαύεσθαι in der Gewi heit, mit dem himmlischen Bild Christi das ewige Leben empfangen zu haben; H 33, 2: έπανοττταύσεται ό κύριος τη αγαθή της ψυχής προαιρέσει, θρόνον δόξης αυτήν εργαζόμενος (vgl. Η 45, 5; 47, 10). Η 30, 9 stellt neben das άνατταύεσθαι der Seele durch den κύριος das άναπαύειν des κύριος durch die Seele. — Vgl. Acta Thomae 80 (Lipsius-Bonnet II, 2, p. 195, 15): Χριστέ άναττετταυμένε. S. auch zu H 8, 5 αναπαύεται. . 6 τρυφής: Von der vorchristlichen τρυφή spricht H 13. 7 αϊσθηται: S. zu H 7, 5 αίσθήσεως. Nach Diadochus v. Photike 83 (ed. des Places, p. 143, 13) ist ό νους ημών λεπτότατης τινός αίσθήσεως f hig. φθαρτών ενδυμάτων: S. zu Η 2, 5 ενδύματα. 8.181. cf. Eph 3, 16. 8 έσω άνθρωπον: S. zu H 16, 32 und H 33, 4 άλλος άνθρωπος. 9 κοινωνίαν: S. zu H 4, 15. 10 πληροφορία: S. zu Η 1, 12. 11 cf. I Thess l, 6. 12 παράκλησιν: S. zu H 10, 3. 13 Lev 9, 6. 16 cf. Mt 5, 13. 17f. μυστήρια: S. zu H 8, 5. 191. έτερον κόσμον: S. zu H 6, 7 κόσμος καινός und H 43, 4 κόσμον. 21 Phil 3, 20. KMD 1 F 6 τρυφής1] τροφής F | τρυφής2] MF, τρυφήν D1, < K (deletum? lacuna in fine versus extat) 9/10 επουρανίου] + νυμφίου i. m. D1 11 πνεύματος Ινδον] 21 F 12 μη] < F 13 κυρίου] κόσμου F 14 της] < Κ 19 κόσμου] -f τούτου i. m. D1 22 επί] + της F

316

30

35

40

45

αγαθών και τον έσω άνθρωπον εκ πνεύματος γεννηθήναι, καθώς ό κύριος εΐπεν >ό ττιστεύων είς εμέ μεταβέβηκεν εκ του θανάτου είς την ζωήν<· επειδή εστίν άλλος θάνατος παρά τον φαινόμενον και άλλη ζωή παρά την φαινόμενη ν. λέγει γαρ ή γραφή ότι >ή σπαταλώσα ζώσα τέθνηκεν<, καί' >άφετε τους νεκρούς θάπτειν τους εαυτών νεκρούς <· ότι >ούχ οί νεκροί αΐνέσουσί σε, κύριε, αλλ* ημείς οί ζώντες εύλογήσομέν σε<. "ύύσπερ γαρ ό ήλιος άνατείλας επί την γήν όλος εν τη γη εστίν, έπάν δε 49,3 προς δυσμάς γένηται, πάσας αυτοϋ τάς ακτίνας συνάγει πορευόμενος εν τω εαυτού οίκω, ούτως και ψυχή ή μη άνωθεν εκ του πνεύματος άναγεννηθεΐσα δλη εν τη γη εστί τοις λογισμοΐς αυτής και τω φρονήματι έπι γης έκτεινομένη έως των περάτων αυτής, έπάν δε καταξιωθή την επουράνιο ν λαβείν του πνεύματος γέννησιν καί κοινωνίαν, πάντας αυτής τους λογισμούς συνάγουσα και μεθ' εαυτής έχουσα είσέρχεται προς τον κύριον είς το εξ ουρανού άχειροποίητον κατοικητήριον, καί πάντες οί λογισμοί αυτής ουράνιοι και καθαροί καί άγιοι γίγνονται, χωροοντες είς αέρα θεϊκόν. ρυσθεΐσα γαρ ή ψυχή εκ της φυλακής του σκότους, του πονηρού άρχοντος του πνεύματος του κόσμου, ευρίσκει λογισμούς καθαρούς καί θείους, ότι εύδόκησεν ό θεός τον άνθρωπον ποιήσαι >θείας φύσεως κοινωνόν<. Εί ούν αναχωρήσεις πάντων των εν τω βίω πραγμάτων καί προσ- 49,4 καρτερείς τη ευχή σου, ου μάλλον τον κάματον τούτον αναπαύσεως μεστόν ήγήση, καί την όλίγην θλΐψιν καί τον πόνον χαράς καί άνέσεως 22 II Cor 10, 3. 27 Joh 5, 24. 28 άλλος θάνατος S. zu H 8. 4 θάνατος. άλλη ζωή: S. zu Η 15, 32 ζωή. 29 I Tim 5, 6. 30 Lc 9, 60. 301. PS 113,251 34f. cf. Joh 3, 3. 7. άναγεννηθεΐσα : S. zu H 12, 17. 36 έκτεινομένη: Hier im Sinn des von Symeon sonst gebrauchten σκορπίζεσθαι. S. zu H 12, 15 συνάγει. cf. Dan 4, 21. 37 cf. II Cor 13, 13; cf. Phil 2, 1. 38 σννάγουσα: S. zu H 12, 15. 39 κατοικητήριον : H 19, l erscheint es als Ziel des M nchs, κατοικητήριον του Χρίστου γενέσθαι (vgl. H 49, 4), w hrend nach H 10, 4 die begnadete Seele schon hier zum οίκητήριον καθαρόν πνεύματος αγίου wird ( hnlich sind H 19, 6 ή ταπεινοφροσύνη und die anderen Gebote κατοικητήριον του πνεύματος) ; so hei t die ψυχή H 32, 6 ναός Θεοΰ καί οίκητήριον, Η l, 2 καθέδρα καί οίκητήριον. Η 19, 2 soll der Herr κατοικητήριον της ψυχής werden. Das aus dem Himmel erwartete αχειροποίητον οίκητήριον auch H 34, 2 (vgl. H 47, 2). 401. αέρα θεϊκόν: S. zu H 11, 12; vgl. H 52, 6: ό αήρ των εχόντων τάς του πνεύματος πτέρυγας επάνω εστίν είς τα ύψη της θεότητος. — Zur Vorstellung des σκοτεινός αήρ vgl. Ammonas, Ερ. 7 (Patrol, or. XI, 4, ed. Nau, p. 454, 12) : (ό θεός) άνήγαγεν ήμας άττό του σκοτεινού αέρος εκείνου. 41 φυλακής : Nach H 49, 5 erfolgt die Erl sung εκ της φυλακής του σκότους των παθών, της ατιμίας; nach H 52, l ist zu Weihnachten έπληρώθη ό χρόνος των δεσμών καί της φυλακής καί της ίν τω σκότει καταδίκης του Αδάμ. 431. II Ptr 1, 4. 45 αναχωρήσεις : S. zu Η 14, l und zu H 48, 2. 29 ζώσα] < F 30 άφετε] άφες F | τους νεκρούς θάπτειν] 312 Μ | ούχ οί] ουχί F 34 καί] ή F 34/35 άναγεννηθεΐσα] γεννηθεϊσα F 37 γέννησιν] άναγέννησιν F 42 λογισμούς καθαρούς] 21 F 43 ποιήσαι] + της F 45/46 καί - σου] < F 317

άνάπλεων νομίσεις μεγίστης; ει γαρ και το σώμα σου και ή ψυχή σου Μ sie καταδεδαπάνητο κατά πα/σαν ώραν εν δλω τω βίω δια τηλικαυτα αγαθά, τί τούτο ην; ώ της αρρήτου εύσπλαγχνίας του Θεού, δτι δωρεάν 50 εαυτόν χαρίζεται τοΐ$ πιστεύουσιν εν όλίγω καιρώ Θεόν κληρονομήσαι, και Θεόν οίκήσαι εν σώματι άνθρωπου και έχει ν τον κύριο ν οίκίαν καλή ν τον άνθρωττον. ώσπερ γαρ ό θεός τον ούρανόν και την γήν εκτισεν είς το κατοικήσαι τον άνθρωττον, ούτως και το σώμα καΐ την ψυχή ν του άνθρωπου εκτισεν εις ιδίαν οίκίαν, εϊς το ενοικήσαι και άνατταήναι ως 55 εν ίδίω οϊκω τω σώματι, έχων νύμφην καλήν την έράσμιον ψυχήν την κατ' εικόνα αύτοΰ ττεποιημένην. »ήρμοσάμην γαρ Ομάς« φησιν ό άττόστολος »ένΐ άνδρί, παρθένον αγνή ν παραστήσαι τω Χριστώ«, και πάλιν »ου οίκος έσμεν ημείς«, ώσπερ γαρ ό άνήρ εν τω οϊκω αυτού μετά σπουδής πάντα τα αγαθά αποθησαυρίζει, ούτω και ό κύριος εν τω οϊκω αύ- 60 του, τη ψυχή καί τω σώματι, άποτίθεται και θησαυρίζει τον πλουτον του πνεύματος τον ούράνιον. Ούτε δε σοφοί δια της σοφίας ούτε φρόνιμοι δια της φρονήσεως αυτών ήδυνήθησαν καταλαβεΐν ψυχής λεπτότητα ή ειπείν περί αυτής ως εστίν, εί μη μόνον οΐς δια του αγίου πνεύματος αποκαλύπτεται ή κατά- 65 45ί. προσκαρτερεΐς: S. zu Η 19, 1. 52 οίκήσαι: Nach dem S ndenfall εν αύτω γαρ τφ σώματι... οικεί (sc. ό πονηρός) καί αναστρέφεται μεθ' ημών (Η 51,2). Der erwartete κύριος soll den Beter reinigen εκ της ένοικούσης αΰτω αμαρτίας (Η 14, 1; vgl. Η 2, 4). ένοικεΐ τοις άξίοις ό σωτήρ, um sie απαθείς zu machen (Ep. 2 [MPG 34, 409C. 412 Α]), ούρανία δύναμις ωκει εν τω νφ desMose (Η 50, 1). εσωθεν δε εν αύτοϊς (sc. τοις δικαίοις) φκειήθεία χάρις (Η50, 3; vgl. H 19, 2 ένοικεϊν des κύριος). — Nicht die messalianische These selbst, aber gewisse Analogien dazu gibt es vor und neben Symeon; vgl. z. B. Clem. Alex., Excerpta ex Theod. 83 (III, 132, 16): συγκαταβαίνει τισΐ καί ακάθαρτα πνεύματα (επί το βάπτισμα); Eel. proph.7,3 (III, 138, 31): πνεύματα ακάθαρτα συμπεπλεγμένα τη ψυχί; Valentin bei Clem. Alex., Strom. II, XX, 114, 4 (II, 175, 4): πολλά γαρ ένοικοϋντα αύτη (sc. τη καρδία) πνεύματα ουκ έδ καθαρεύειν; dagegen lehre Barnabas zwar die ενέργεια der D monen, aber nicht ihre Einwohnung (ebd. 117, l [II, 176, 12]): ουχί δε αυτά τα πνεύματα εν τη του απίστου κατοικεϊν ψ^Χΐ) λέγει. Der ltere Sprachgebrauch unterscheidet im Gefolge des paulinischen noch nicht, sondern spricht unbefangen von der ένοικοΰσα αμαρτία εν ήμϊν (Methodius, De resurrectione II, IV, 8 [ed. Bonwetsch, p. 337, 16]) oder der ένοικοΰσα επιθυμία ίν τη σαρκί (ebd. VI, 6 [p. 340, 12]). Im Unterschied von Symeons Lehre vom Miteinander entgegengesetzter Einwohnungen findet sich in der M nchsliteratur gew hnlich das Nacheinander, z. B. Ammonas, Ep. l (Patrol, or., XI, 4, ed. Nau, p. 432,8): τότε (sc. nach dem Sieg der Seele) ένοικεΐ εν αυτή το πνεύμα του Θεοϋ. Ausdr cklich abgelehnt wird die These von Diadochus v. Photike 85 (ed. des Places, p. 144, 13). οίκίαν: Zu οικία in der Bedeutung von „Haus Gottes" vgl. Michel in ThWBV, 135. 53 Gen l, 1. 57 Gen l, 26. κατ' εικόνα: S. zu H 12, l >κατ' εΙκόνα καί όμοίωσιν< θεού. 571. II Cor 11, 2. 59 Hbr 3, 6. KMD 1 F 48 άνάπλεων] άναπλέω D1 | εί γαρ] < K (deletum? lacuna in fine versus extat) 54/55 του ανθρώπου] ~ post σώμα M, ~ post εκτισεν F 59/60 2 μετά σπουδής] < F 63 δε] < Μ | ούτε ] + δε F

ληψις και γνώσις ακριβής ττερι ψυχής γνωρίζεται, αλλ' ενταύθα θεωρεί και διάκρινον καί σύνες, πώς. άκουσον, ούτος θεός, αύτη ου θεός. ούτος κύριος, αυτή δούλη, ούτος κτίστης, αύτη κτίσμα, ούτος ποιητής, αύτη ποίημα, ουδέν κοινόν της αύτοο φύσεως και αυτής τυγχάνει, αλλά δια 70 την άπειρον και άρρητον καί άνεννόητον άγάπην καί εύσπλαγχνίαν αυτού εύδόκησεν εις τούτο το ποίημα καί κτίσμα νοερόν καί τίμιον καί έξαίρετον έργον ένοικήσαι, ως φησιν ή γραφή· »είς το είναι ημάς άπαρχήν τίνα των αύτοο κτισμάτων«, είς την αύτοο σοφίαν καί κοινωνίαν, είς ίδιον κατοικητήριον, είς ιδίαν τιμίαν καί καθαρά ν νύμφη ν. 75 Τοιούτων ούν αγαθών προκειμένων καί τοιούτων επαγγελιών έπαγ- 49,5 γελθεισών καί τοιαύτης ευδοκίας υπό κυρίου είς ήμας γεγενημένης, μη άμελήσωμεν, ώ τέκνα, μήτε όκνήσωμεν έπειχθήναι προς την αϊώνιον ζωή ν καί εαυτούς όλοτελώς τη του κυρίου εύαρεστήσει έπιδουναι. παρακαλέσωμεν τοίνυν τον κύριον, ίνα τη ιδία της θεότητος δυνάμει 80 λυτρώσηται ήμας εκ της φυλακής του σκότους των παθών της ατιμίας, καί την ιδίαν εικόνα καί το πλάσμα έκδικήσας άναλάμψαι ποίηση, σώαν καί καθαράν την ψυχή ν άπεργασάμενος, καί ούτως άξιωθώμεν της κοινωνίας του πνεύματος, δοξάζοντες πατέρα καί υΐόν καί άγιον πνεύμα είς τους αιώνας, αμήν. 63 σοφοί: S. zu H 17, 10. 64 λεπτότητα: S. zu H 16, 5. τεται: S. zu H 7, 5 οτττΌκάλυψις. 66 γνώσις: S. zu H 7, 5. 7S σοφίαν: S. zu Η 6, 2. 75 επαγγελιών: S. zu Η 4, 16.

65 αποκαλύπ72L Jac l, 18. 80 cf. Rm l, 26.

KMD 1 F 72 ένοικήσαι] οίκήσσι F 73 αντοο κτισμάτων] 21 Μ ύττό] + του Μ 77/78 αίώνιον ζωήν] ζωήν την αίώνιον D1

76

ΟΜΙΛΙΑ Ν. Τίς ην ό κλείσας τάς θύρας των ουρανών; Ηλίας ή ό θεός ην εν ούτω 50,1 ό έπιτάξας καί τω ύετώ; νομίζω δτι ό εξουσιαστής του ουρανού αυτός ένεκαθέσθη εντός του νοός αυτού, καί δια της γλώττης αύτοο ό λόγος 5 του θεοο εκώλυσε του μη κατελ/θεΐν ύετόν επί της γης. καί πάλιν είπε, Μ s καί ήνοίγησαν αί πύλαι των ουρανών καί κατήλθε ν ό ύετός. ομοίως καί Μωϋσής εθηκε ράβδον, καί έγένετο δφις. καί πάλιν εϊπε, καί εγένετο ράβδος, ελαβεν από καμίνου τέφραν καί εσκόρπισε, καί εγένοντο έλκη. καί πάλιν έπέταξε, καί εγένοντο σκνίπες καί βάτραχοι, άρα ταύτα φύσις 10 ανθρώπων ποιεϊν ήδύνατο; είπε τη θαλασσή, καί έμερίσθη· τω ποταμώ, καί μετεβλήθη είς αίμα. αλλά δηλονότι ούρανία δύναμις ωκει εν τω νφ αύτοο, καί δια Μωσέως έποίει τα σημεία ταύτα. 21. Ill Reg 17, 1; 18, 45. 12, 6. 7f. Ex 7, 10.

4L λόγος τον θεον: S. zu Η 5, 6 (Ζ. 153) und zu H 8 Ex 9, 8if. 9 Ex 8, 7. 17. 10 Ex 14, 21.

K M D1 FZ 2 των ουρανών] < F iyevovro] έγένετο D1

6 καί1] < M

8 ράβδος] + καί D1 |

319

ληψις και γνώσις ακριβής ττερι ψυχής γνωρίζεται, αλλ' ενταύθα θεωρεί και διάκρινον καί σύνες, πώς. άκουσον, ούτος θεός, αύτη ου θεός. ούτος κύριος, αυτή δούλη, ούτος κτίστης, αύτη κτίσμα, ούτος ποιητής, αύτη ποίημα, ουδέν κοινόν της αύτοο φύσεως και αυτής τυγχάνει, αλλά δια 70 την άπειρον και άρρητον καί άνεννόητον άγάπην καί εύσπλαγχνίαν αυτού εύδόκησεν εις τούτο το ποίημα καί κτίσμα νοερόν καί τίμιον καί έξαίρετον έργον ένοικήσαι, ως φησιν ή γραφή· »είς το είναι ημάς άπαρχήν τίνα των αύτοο κτισμάτων«, είς την αύτοο σοφίαν καί κοινωνίαν, είς ίδιον κατοικητήριον, είς ιδίαν τιμίαν καί καθαρά ν νύμφη ν. 75 Τοιούτων ούν αγαθών προκειμένων καί τοιούτων επαγγελιών έπαγ- 49,5 γελθεισών καί τοιαύτης ευδοκίας υπό κυρίου είς ήμας γεγενημένης, μη άμελήσωμεν, ώ τέκνα, μήτε όκνήσωμεν έπειχθήναι προς την αϊώνιον ζωή ν καί εαυτούς όλοτελώς τη του κυρίου εύαρεστήσει έπιδουναι. παρακαλέσωμεν τοίνυν τον κύριον, ίνα τη ιδία της θεότητος δυνάμει 80 λυτρώσηται ήμας εκ της φυλακής του σκότους των παθών της ατιμίας, καί την ιδίαν εικόνα καί το πλάσμα έκδικήσας άναλάμψαι ποίηση, σώαν καί καθαράν την ψυχή ν άπεργασάμενος, καί ούτως άξιωθώμεν της κοινωνίας του πνεύματος, δοξάζοντες πατέρα καί υΐόν καί άγιον πνεύμα είς τους αιώνας, αμήν. 63 σοφοί: S. zu H 17, 10. 64 λεπτότητα: S. zu H 16, 5. τεται: S. zu H 7, 5 οτττΌκάλυψις. 66 γνώσις: S. zu H 7, 5. 7S σοφίαν: S. zu Η 6, 2. 75 επαγγελιών: S. zu Η 4, 16.

65 αποκαλύπ72L Jac l, 18. 80 cf. Rm l, 26.

KMD 1 F 72 ένοικήσαι] οίκήσσι F 73 αντοο κτισμάτων] 21 Μ ύττό] + του Μ 77/78 αίώνιον ζωήν] ζωήν την αίώνιον D1

76

ΟΜΙΛΙΑ Ν. Τίς ην ό κλείσας τάς θύρας των ουρανών; Ηλίας ή ό θεός ην εν ούτω 50,1 ό έπιτάξας καί τω ύετώ; νομίζω δτι ό εξουσιαστής του ουρανού αυτός ένεκαθέσθη εντός του νοός αυτού, καί δια της γλώττης αύτοο ό λόγος 5 του θεοο εκώλυσε του μη κατελ/θεΐν ύετόν επί της γης. καί πάλιν είπε, Μ s καί ήνοίγησαν αί πύλαι των ουρανών καί κατήλθε ν ό ύετός. ομοίως καί Μωϋσής εθηκε ράβδον, καί έγένετο δφις. καί πάλιν εϊπε, καί εγένετο ράβδος, ελαβεν από καμίνου τέφραν καί εσκόρπισε, καί εγένοντο έλκη. καί πάλιν έπέταξε, καί εγένοντο σκνίπες καί βάτραχοι, άρα ταύτα φύσις 10 ανθρώπων ποιεϊν ήδύνατο; είπε τη θαλασσή, καί έμερίσθη· τω ποταμώ, καί μετεβλήθη είς αίμα. αλλά δηλονότι ούρανία δύναμις ωκει εν τω νφ αύτοο, καί δια Μωσέως έποίει τα σημεία ταύτα. 21. Ill Reg 17, 1; 18, 45. 12, 6. 7f. Ex 7, 10.

4L λόγος τον θεον: S. zu Η 5, 6 (Ζ. 153) und zu H 8 Ex 9, 8if. 9 Ex 8, 7. 17. 10 Ex 14, 21.

K M D1 FZ 2 των ουρανών] < F iyevovro] έγένετο D1

6 καί1] < M

8 ράβδος] + καί D1 |

319

50,2

Ό Δαβίδ πώς άνευ όπλου ήδύνατο μετά τοιούτου γίγαντος συμβάλει ν εϊς ττόλεμον; και δτε ερριψε τον λίθον κατά τοο αλλοφύλου, δια της χειρός Δαβίδ χειρ θεού ώδήγει τον λίθον, και αυτή ή θεία δύναμις 15 άττέκτεινεν αυτόν ττοιήσασα την νίκην ου yap Δαβίδ ήδυνατο, ασθενής ων τω σώματι. Ιησούς ό του Ναυή δτε άπήλθεν εις Ιεριχώ, περιεκαθέσθη επτά ημέρας μηδέν δυνάμενος ποιήσαι τη ιδία φύσει, αλλ' δτε ό θεός έκέλευσε, τα τείχη αφ' εαυτών κατέπεσε, και δτε είσήλθεν εις την γη ν της επαγγελίας, λέγει ούτω ό κύριος* >άπελθε εϊςπόλεμον<. άπεκρίθη 20 Ιησούς· >ζη κύριος, ου μη απέλθω άνευ σου<. και τίς εστίν ό έπιτάξας τω ήλίω στη ναι αλλάς δύο ώρας εν τη συμβολή του πολέμου; ή φύσις αύτοο μόνη ή ή συνοοσα ούτω δύναμις; και Μωϋσής δτε συνέβαλε τω Άμαλήκ, εί μεν έξέτεινε τάς χείρας εις τον ούρανόν προς τον θεόν, έπάτει τον Άμαλήκ· εί δε έκλινε τάς χείρας, ό Άμαλήκ περιεγίνετο. 25 60,8 Σύ δε άκούων ταύτα γινόμενα, μη μακράν σου άπέλθη ό νους, επειδή εκείνα τύπος ην και σκιά των αληθινών πραγμάτων, ανάλαβε ου ν είς εαυτόν ταύτα, δτε γαρ έκτείνης τάς χείρας του νοός σου και τους λογισμούς εϊς τον ούρανόν, και θελήσεις προσκολληθήναι τω κυρίω, κατώτερος των λογισμών σου γίνεται ό σατανάς, και ώσπερ είς Ιεριχώ 30 τα τείχη επεσον δια δυνάμεως θεού, ούτω και νυν τα τείχη της κακίας τα κωλύοντά σου τον νουν και αϊ πόλεις του σατανά καΐ οί εχθροί σου εξολοθρεύονται δια δυνάμεως θεού. ούτως εν τη σκιά θεοΰ δύναμις αδιαλείπτως συνήν τοις δικαίοις, ποιούσα θαυμάσια φανερά, και εσωθεν δε εν αύτοϊς ωκει ή θεία χάρις, ομοίως και είς τους προφήτας ένήργει και 35 διηκόνει το πνεύμα εν ταϊς ψυχαϊς αυτών του προφητεύειν και λαλεϊν, δτε χρεία ην πράγματα μεγάλα ειπείν τω κοσμώ, ου γαρ πάντοτε έλάλουν, αλλ' δτε ήθελε το εν αύτοϊς πνεύμα' πλην ή δύναμις πάντοτε συνήν. 60,4 Εί ουν είς την σκιάν τοσούτον εξεχύθη το πνεύμα το αγιον, πόσω μάλλον ε!ς την καινήν διαθήκην, είς τον σταυρόν, είς την ελευσιν του 40 10Ϊ. Εχ7, 20. 13!!. I Reg 17, 49ff. 15 ώδήγει: S. zu H 17, 10. 17Η. Jos 6. 21Η. Jos 10, 131 23H. Ex 17, 11. 27 σκιά: S. zu H 30, 1. 30 σατανάς: S. zu H 16, 5 und 37, 11. 31 τείχη: S. zu H 15, 14. 15. 35 προφήτας: S. zu H17,1. Zur Frage der Geistsalbung der Propheten vgl. Hebr. evgl. 10 (ed. Klostermann, S. 6, 20): etenim in prophetis quoque, postquam uncti sunt spiritu sancto, inventus est sermo peccati; und Ps.-Clem. Recogn. I, 47 (ed. Gersdorf, Lpz. 1838, p. 27,1): Si primus, inquit (sc. Petrus), homo prophetavit, certum est quod et unctus sit ... quia sine unguento prophetare non poterat. 37 κοσμώ: ό κόσμος hier Objekt der Prophetenrede. S. auch zu H 11, 6. 40 σταυρόν: S. K M D1 FZ 13 όπλου] όπλων Ζ 22 στήναι] Ιπιστηναι Μ 23 μόνη] μόνον F Ι συνέβαλε] συνέλαβε Ζ 25 ττεριεγίνετο] περιεγένετο D X F 26 1 1 γινόμενα] γενόμενα Ζ | νους] + αλλ' MD 27 οΰν] < MD 28 έκτείνης] εκτείνεις Μ 28/29 λογισμούς] διαλογισμούς Ζ cum R, -f σου MF 30 σατανάς] + καΐ πατείς αυτόν, ότε δε (όταν δε BC, όταν καΐ R) κλιθή (κλίνη BCR, + σου Β) ό νους (λογισμός ήγουν ό νους Β) επί τα γήινα καΐ σαρκικά ανώτερος των λογισμών σου γίνεται ό σατανάς Ζ cum BCR 32 τα] < F 33 δια] < Ζ 320

Χρίστου, όπου έγένετο ή εκχυσις και ή μέθη του πνεύματος, »έκχεώ« γαρ φησιν »από του πνεύματος μου επί πασαν σάρκα«, τοΰτό εστίν δ είπεν αυτός 6 κύριος ότι >μεθ' υμών εσομαι έως της συντε / λείας του Μ sao αΐώνος<. >πας γαρ ό ζητών εύρίσκεκ. >εΙ< γαρ φησιν >ύμεϊς πονηροί 45 όντες οΐδατε δόματα αγαθά διδόναι τοις τέκνοις υμών, ττόσφ μάλλον ό πατήρ υμών ό ουράνιος δώσει πνεύμα άγιο ν τοις αίτοοσιν αυτόν <, δυνάμει καΐ πληροφορία πολλή κατά τον απόστολο ν. Τα οϋν τοιαύτα μετρώ καΐ χρόνφ καΐ κοπώ πολλώ καΐ υπομονή καΐ φιλία τη προς αυτόν ευρίσκεται, >γυμναζομένων των αΙσθητηρίων 50 της ψυχής <, κατά το είρημένον, δια >καλου τε καΐ κακοϋ<, δηλαδή δια τε των μηχανών καϊ επιβουλών καΐ πολυτρόπων περιστάσεων καΐ ενεδρών της κακίας, ομοίως δε και δια των διαφόρων χαρισμάτων καϊ ποικίλων αντιλήψεων της ενεργείας καϊ δυνάμεως του πνεύματος, ό γαρ γνωρίζων την έπιβουλήν της κακίας δια των παθών μιαίνουσαν τον 55 έσω άνθρωπον καϊ μη έπιγινώσκων εν ούτω την άντίληψιν του αγίου πνεύματος της αληθείας ένδυναμοοσαν αυτού την άσθένειαν καϊ άνανεουσαν την ψυχήν Ιν αγαλλιάσει καρδίας, ό τοιούτος εν άδιακρισία πορεύεται, μη γνωρίζων άκμήν την πολύτροπον οίκονομίαν της του θεού χάριτος καϊ είρήνης. καϊ πάλιν δε ό βοηθούμενος υπό του κυρίου 60 καϊ ευρισκόμενος εν ευφροσύνη πνευματική καϊ χαρίσμασιν έπουρανίοις, εάν νομίση μηκέτι άδικεϊσθαι υπό της αμαρτίας, άπαταται κλεπτόμενος, μη διακρίνων την λεπτότητα της κακίας καϊ μη συνιών την κατά μέρος γινομένην της νηπιότητος αυξησιν καϊ τελειότητα εν Χριστώ δια γαρ της έπιχορηγίας του αγίου καΐ θεϊκού πνεύματος, ομού τε καϊ ή πίστις 65 αυξανομένη είς προκοπήν έρχεται καϊ παν όχύρωμα πονηρών λογισμών κατά μέρος χωρεί είς καθαίρεσιν παντελή, έρευναν οί/ν οφείλει έκαστος ημών, εΐ εύρεν Ιν τω όστρακίνω τούτω σκεύει τον θησαυρόν, εΐ ένεδύσατο την πορφύραν του πνεύματος, εΐ είδε τον βασιλέα καϊ άνεπάη, εγγύτατος zu Η 10, 1. 41 μέθη: S. zu Η 8, 4 μεμεθυσμένον. Als mystischer Terminus z. B. bei Diadochus v. Photike 8 (ed. des Places, p. 88, 3). 41L Joel 3, 1; Act 2. 17. 43 ί. Mt 28, 20. 44 Lc 11, 10. 44«. Lc 11, 13. 47 cf. I Thess l, 6. 49 Ϊ. cf. Hbr 6, 14. 53 αντιλήψεων : In technischer Verwendung als αντίληψη εν δυνάμει auch H 25, 3, als Vorstufe der λύτρωσίξ H 3, 6. 55 cf. Rm 7. 22. έσω αιθρωπον: S. zu H 16, 32. 56 cf. Joh 14, 17. 57 cf. Act 2, 46. άδιακρισία: Neben αγνοία Η 15, 5. 58 f. cf. Eph 3, 2. 68 οίκονομίαν: S. zu H 15, 7. 60 χαρίσμασιν: S. zu H 10, 1. 62 διακρίνων S. zu H 4, l διάκρκπν. λεπτότητα: S. zu H 16, 5. κατά μέρος: S. zu H 12, 8 μέρει ιτονηρω. 63 τελειότητα: S. zu H 8, 3. 64 cf. Phil l, 19. 65 cf. Phil l, 12. προκοπήν: S. zu H 15, 41 ττροκότττει. 65 f. II Cor 10, 4. 65 όχύρωμα: Vgl. H 65, 3: είσΐ δε πολλά όχυρώματα Tfjs κακίας. 67 II Cor 4, 7. Κ (explicit post 48 μέτρίρ) M D1 FZ 41 ή1] < F 48 oOros] ourois F 44 γαρ] + φησιν F 50 κοΑοϋ τε καϊ κακοΟ] 4231 F 55 αύτφ] έαντφ F 67 εν] < F 59 καϊ2] < F 63 γινομένην] γενομένην D1 65 πονηρών J λογισμών] 21 D Z 21 Domes. Makarios

321

αύτοϋ γενόμενος, ει τε άκμήν είς τους εξώτατους οίκους διακινεί, ή γαρ ψυχή έχει μέλη πολλά καΐ βάθος πολύ, καΐ λοιπόν ή αμαρτία έπεισελ- 70 θοοσα κατέσχεν αυτής όλα τα μέλη καΐ τάς νομάς της καρδίας, είτα έπιζητουντος τοο ανθρώπου έρχεται ή χάρις προς αυτόν καΐ κατέχει δύο μέλη της ψυχής ίσως. ό ουν άπειρος παρακαλούμενος Οπό της χάριτος νομίζει, δτι έλθοοσα ή χάρις δλα τα μέλη της ψυχής κατέσχε και ΙξερριζώΘη ή αμαρτία, το πλείστον δε μέρος υπό της αμαρτίας κρα- 75 τεϊται καΐ εν μέρος υπό της χάριτος, καΐ ύποκλέπτεται και ουκ οΐδε. Δια πλειόνων δε έτι περί τούτων έχοντες έπιστεϊλαι τη διαθέσει της υμετέρας είλικρινείας 5Γ ολίγων έδώκαμεν ύμϊν αφορμή ν ως συνετοΐς άνδράσιν, ίνα έπεργασάμενοι καΐ έξερευνήσαντες την των λόγων δύναμιν συνετότεροι γένησθε εν κυρίω, καΐ την απλότητα της καρδίας 80 υμών αΰξάνητε εν τη αυτού χάριτι καΐ δυνάμει της αληθείας, ίνα μετά Μ 821 πάσης ασφαλείας άντεχόμενοι της εαυτών / σωτηρίας καΐ ρυσθέντες από πάσης περιεργίας καΐ δολιότητος του αντικειμένου καταξιωθήτε δπτωτοι καΐ άκατάγνωστοι εύρεθήναι εν τη ημέρα της διαγνώσεως του κυρίου ημών Ίησοο Χρίστου, φ ή δόξα είς τους αΙώνας. αμήν. 85 70 μέλη: S. zu Η 4, 1. βάθος: S. zu H 8, 1. 72 έπιζητουντος: Als technischer Ausdruck der messalianischen M nchsmystik auch H 3, 6; 4, 6. 25; vgl. H 4, 17. 26. S. zu H 31, 3 ζήτησιν. 73 άπειρος: S. zu H 16, 3. 75 έξερριζώθη: ber die Bedeutung dieses Begriffes s. zu H 15, 41. Positiv gewendet hei t es H 41, 2 von der χάρις, da sie Ιως των βαθύτατων αυτής (sc. τη; ψυχής) μερών καΐ διαλογισμών έρριζοϋται. — Von (Μζα καΐ φύσις sprechen die Acta Johannis84 (Lipsius-Bonnet II, 1, p. 192, 24) und die Acta Thomae 74 (ebd. II, 2, p. 189, 19). 77 διαθέσει: (Formulierung des Redaktors!) Als zeitgen ssische Anredeformeln seien hier genannt Ep. 2 (MPG 34, 409C): Γινώσκειν βούλομαι την σύνεσίν σου; aus dem Vorwort der Hist. Laus., prol. p. 9, 10: Ιδοξε κάμοί τφ ταττεινω, αΐδεσθέντι την επιταγή ν της σης μεγαλονοίας, φιλομαθέστατε; ebd. prol. p. 14, 8: άλλην παράκλησιν προσάγω σου TTJ φιλομάθεια; ebd. c. 21, p. 67, 13: ήλθον προς την σήν άγιωσύνην (Antonius); Athanasius, Vita Antonii, prooemium (MPG 26, 840A): & μαθεΐν ήδυνήθην ... γράφαι TTJ ευλάβεια υμών Ισπούδασα. Bei Cassian, Coll. XIX, 13 (ed. Petschenig, p. 547, 15) wird einer der Geronten mit „beatitudo tua" angeredet. 80 cf. Eph 6, 5; cf. Col 3, 22. 84 ήμέρφ της διαγνώσεως: Formulierung des Redaktors. Statt dessen spricht Symeon stets von der ήμερα κρίσεως. S. zu H 4, 6 und 29, 6. M D1 FZ 69 διακινεί] FZ, διακρίνει Μ, διακονεί D1 75 inro] < F 83 περιεργίας] + πανουργίας D1 84 άκατάγνωστοι] DaZ, άκαταγώνιστοι MF | διαγνώσεως] γνώσεως D1, Χ κρίσεως D1 i. m.

322

BIBELSTELLENREGISTER Text und zugehöriger Apparat stehen nicht immer auf der gleichen Seite; die Register verweisen auf die Seiten des griechischen Textes, zu denen der Apparat gehört. Die in Klammern gesetzten Seitenzahlen weisen auf die mit cf. bezeichneten Bibelstellen hin (vide proleg, p. LVII). Genesis 1,1 318 l,25f (9) 1,26 ... 9, (11), 107, 140, 141, 152, 166, (191), 254, 318 2,9 249, 311 2,17 112 2,19f 110,111 2,24 38 2,26 110 3 (134) 3,lff 134 3,5 222 3,7 188 3,7.10 110 3,18 157. 215. 232 &»!, 306 3,23f 112 3,24 267 4,12 48, 251, 306 6—8 265 6,7 42 6,7ff 86 7,6f 86 9,22f 188 12—22 86 12,1 57 12,lff 265 12,15 57 15,4 57,86 15,13 305 17,10f 304 17,15f 86 18,27 109, 218 19,4ff 42 20,2 57 21·

21,2 22,2ff 39,lff 41,39ff

Exodus Iff 1,11.14 2,10 2,15f 2,23 3,2 3,8 6,1 7,1 7,9ff 7,10 7,20 8,7.17 9,8ff 10,22f 11,2 12 12,2 12,6 12,6—11 12,7 12,8 12,10 12,11 12,13 12,15 12,35f 12,42 12,46

57 57 85 85

42, (202f.) 305,306 85f. 86 305 205 201 310 86 311 319 319 319 319 232 308 305 61 308 307 307 306 305f., 307 306 305 305f., 307 306 306 306 323

13,4 13,21 14 14f 14,5ff 14,19f 14,20 14,21 14,21f 14,31f 15,20f 15,23« 15,25 16 17,6 17,11 19,16.19 20 20,10 24,18 28.10 32,2ff 34,28 34,29f 34,30 34,35

307 128, 203, 308 86 234 309 309 309 128, 319 244 310 (310) 311 247 247 f. 128, 203 320 65 305 262, 263 37,114 254 97 62 265 304 265, 304

Leviticus l,14ff 2,13 6.7 ff 9,6 14,2ff 14,3 16,7ff 21,17ff 25,29 26,12

305 (7) 305 316 293 (293) 305 293 308 255

Numeri 14,3 20.11 21,6 21,8f 22,28£f

247f. 128 128 101 292

Deuteronomium 2,10 6,5

324

248 136

7,17 15,9 17,8 23,2

248 248 266 293, (293)

losue 2,lff 5,14f 6 6,17.25 10,13f

247f.,292 203 320 247f. 320

Regnorum I 16,13 16.13ff 17,49ff 19,10ff 21,3ff 23,14 27,lff Regnorum II 2,4 13,19

85 167 320 85 85 85 85

85,167 127

Regnorum III 17,1 18 18,45 19,llf

319 2491 319 65

Regnorum IV 2,11 6,5f 6,14ff

205 293 153

Machabaeorum II 1,18.33 6f 12,41

96 175 (102,141, 276)

Machabaeorum IV 13,15

(231)

Psalmi 1.2 . . 5.3 . . 6,7 . , 8,7 . . 11,7 .

(235) (196) . 204 . 181 (308)

15,5 17,27 21.7 21,22 25,2 26,13 32,18 33.8 33.9 34,4 3? 6

..................... 121, 262 6,18 .......................... 14 ........................ 266 9,18 ......................... 201 ..................... 109, 218 17,3 ........................ (204) ....................... (165) ......................... 205 Canticum ........................ 260 2,5 ......... (50, 88, 92, 95, 202, 234) ..... .................. (300) .................... 141, (194) Iob 2 ......................... 139 J'JJ ......................... f 57 ......................... (14) J'21 .......................... g 2,5 .......................... 208

""""'''"''"

39 25

· ...................(195)·196

39,4 ......................... 310 4U ..................... 149,204 SaPientia 44.8 ............ 12.31,32,167,283 J6 ....................... ' 23» iy 1U 48,13 ........................ 200 ' 48,13.21 ..................... 112 48.21 ........................ 166 Siracides 60.19 ................... 164. (239) *2'*8 24 21 93 61.7 ........................ 201 ' ......................... 38 4 314 52;6 ......................... .54 ' ........................ < > 41 3 (112) 54.7 ..................... 16, (244) ' ........................ 65.9 ......................... 204 57,3 .......................... 14 Amos 9>11 25 62.10 ........................ 106 ......................... ° 87,7 ......................... 308 Joel 90.12 ....................... (205) 3,1 .......................... 321 90.13 ........................ 200 101,10 ....................... 204 Zacharias 103.4 ........................ 206 n >2 ......................... 128 103,16 ........................ 12 106,10 ...................... (308) Malachias 106,16 ....................... 308 3,20 ....... 61, 98, 168, 202, 260 2m*i 106,26 ....................... 294 113,26f ...................... 317 Isaias 114,1 ....................... (196) 1,3 .......................... 271 118,18 ................... 191, 205 1,6 ......................... 246f. 118,104 ..................... 186f. 1,22 ........................ (103) 118.137 ..................... (238) 10,15 ........................ 270 126.5 ........................ 204 13,21 ....................... (259) 126,1 ........................ 200 40,13 .................... 113, 270 136,1 ........................ 201 44,2 ......................... 248 136.3 ........................ (14) 45,2 ......................... 248 136.4 .................. ...... 202 60,6 ......................... 218 62,5 .......................... 77 Proverbia 64,6 ......................... 189 2,21 ......................... (46) 66,1 ........................ (176) 4,23 ......................... 265 66,2 .......................... 65 325

leremias 8,4 ... 20.8 .. 20.9 .. 38,33 . Ezechiel 1.1 ff

1,8 1,18 lO.lff 16 16,5—15 16.6.7.10 33,11 Daniel 3 3,19ff 3,24ff 3,38

4,21 6,16ff 6,22 Vita Adae 4.17 13. 14 Matthäus 3,7 3,11 3,12 3,15 4,10 4,23 5,3 5,3f 5,6 5,7 5,8 5,9 5,11 5,13 5,14 5.15 5,17 5,20ff 326

.. 39 . 301 (165) . 305

... l 2,10 ..(3) ... l (312) . 129 116 106

292 97,113 247 (231) 2mal

(317) 113 247

112 112

134 216, (227) (232) (177f.) (55) 43 108, (149), 239 230 239 230 (153). 293 230 266 5, (316) 5 5 266 119

5,22 5,28 5,39f 5,47 5,48 6,10 6,13 6,14 6,20 6,21 6,22f 6,23f 6,25 6,25—32 6,29 6,31f 6,33 6,34 7,3ff 7,7 7,7f 7,14 7,21 7,22 8,29 9,17 10,1 10,15 10,37 10,38 11,11 11,12 11,13 11,28 11,29 12.43 13,13 13,19 13,25 13,33 13,46 13,47f 15,18ff 15,19 16,18 18,14 19,21 19,28

173 173, 211 173 (119,121) 183 20 200 265, 266 101 lOOf., 228, 286 6 (5) 313, 314 312 60 313 89, (266), 312 81,140 205 (105) 236 109, 217, 229, 310, (58) (111) 103,112 (118) 292 (39,139, 239) 296f. (39) 234f. 183, (252) 234 263 183 (156) (108) (54) (215, 232) 198 (195, 204, 285) 156 282 (160) 272 42 (59), lOOf., (101), 256 69, 234

20,8 21,32 21,43 22,3ff 22,llff 22,23 23,27 23,33 23,37 24,2 24,47 25,lff 25,31ff 25,33 25,41 26,42f 28,20 Markus 1,8 parr 1.12f. parr 1,24 1,45 4,6. 8 4,19 5,lff 5,25ff 5,26f. parr 6,7 6,38—46 6,48 7.20ff 7,21 8,26 8,34 9,lff 9,2ff 9,3 9.43 10,17 10,27 10,46 10,46ff 10,49 12,30 12,33 12.33 parr 13,13

(276) 13,31 (45) 14,66 43 15parr 146 15,17 243 15,38 (60) 16,19 163, 286f. 202 Lukas 270 1,35 41 1,52 153 3,8 31, 32,154 4,17f 63 4,23 (114) 5,11.28 (243) 5,38 246 6,31 (145), 254, 321 6,35 6,36 6,48 304 7,21 212 7,22 103 7,28 (54) 7.38 (114) 7,44 (40, 45), 3012m»! 8,2 43 9,23 189, 247 9,35 190 9,60 (217), 235 9,62 292 10,19 294 10,30 282 10,38ff 134f., 140 10,39 (260) 10,40 147 10,42 149 11,8 113 ll,8ff 79 11,9 (133) 11,10 (52,130) 11,13 (132), 295, 315 12,36 (190) 12,471 247 12,49 191 13,24 136, 286, (293) 14,11 191 14,14 213 14,17ff (106, 208, 236) 14,26

166. (262) 218 109 218 41,175 69

(280) 69 (214) 308 292 (116) 291 265 120 183, 282 (136) (126) 43, (118) 234f. 117, 204, (246) 246 (126) (31). 52, (53f., 55, 68) 103 317 (199) 200 245 204 116.117 116 117, 204 (59) 44 192 321 192, 321 (122) 238f. 88, 204 183 281 (62) 145 (40), 62,147, 210, 296

327

14,32 14.33 16,7 16,8ff 15,10 16,8 16,10 17,5 18,7 18,7f 18.8 19,lff 21,18 21,19 22.3 22,30 22.31 22,31f 23,21 23,43 24,18 24,19 24,32

154 (88), 101, (176) 128 98 42 (29, 46,139) 312, 313 140 (259) 13,44 259 117 132 59, 89 136 234 (46). 208, 209 48 218 117, (295) 205 69f. 205

24,49

37, (62), 211, 227, (291)

Johannes 1,1 1,5

110, 301 160,169

1,12 . . . . (39, 49), 180,195, (244, 301) 1,14

201

1,29 16,103,189, (190), 234, 293 3,3 241, (313) 3.3.7 . . . . 32, (49), 180, (234). 241, (316, 317) 3,14 101 3,16 163 3,33 237 4.7ff 117 4.10 (260) 4,10f 4,13f 4.14 4,22

12, (12), 249 37 261 274

4,23f 4,24 6,24 5,35 6,41

215 187, 201, 268 49,150, 225, 317 283 (183)

328

6,35 6,39f 6,48 6,51 6,64—66 6.56f 6.66 6,58 6,63 6,66 7,38 8,23 8,35 8,44 8,46 8,51 9,4 10,1 10,3

10,9 10,11 10,14 10,27 10.34 ll.lff 11,39 12,25 12,26 12,31 12,36 12.43 13.2 14,2 14,6 14,6ff 14,16 14,16 14,17

14,20 14.21 14,21.23

14,23 14,26 14,30 15,1 16,lf 15,4f 15,6

12, 37, (260), 261 (143) (260) 176 93 (259f.) 121 36f. (117) (51) 249 163 121 48, (175) (102) 121 243 249 114

176 292, 293 63,114 63,114 (261) 43 245 147 291, 300 (48) 243 (64.110) 135 (83) 118,133,176 (218) 183 (227) (321)

(186) 179 272

179, 246 (69) 103 260 214 249 123f.

16,33 17.12 17,16 17,21 17,22

69 (224) 163 146 150

Acta 1,14 1,24 2,33ff 2,13 2,17 2,22 2,36 2,38 2.46 3,12 4,12 4,32 6.30 7.22 9,3ff 9,15 10,35 10.44 12.6—9 13,17 13,46 14,15 14,17 14,22 16,39 16,17 20.22 20.24 24,3 26,13

(118) (162) (204) 69 70, 321 69f. 69f. (32,182) (170, 321) (198) 297 (145) 69f. 86 204f. 151 (273) (117) 73 (202) (93) 267 (144) 59 223f. (160) 166 (166) (133) (295)

Römer 1,9 1,26 2,1 2,1.2 2,4 2,6 2,6 2,11 2,13

(274) (319) (239), 266 266 40, (42) 40 238 238 (210)

2,15 2,19 2,23 2,29 4,4 4,17 4,21

5,14 6.15 6.17 6,19 6.20 6,1 6.2 6,6 6,12 7,6 7,8 7.14 7,17 7,18 7,20 7,22

7,23 7,24 8,2 8,3 8,6 8,7 8,8 8,9 8,11 8,15 8,17 8,18 8,21 8,23 8,26 8,29 8,32 8,33 8,35 9,4ff 9,31 10,2f 10,3

76,146 (106) 106 (216), 253, (304) (166) (36) 86 2mal

99 (89). 215 (264) 32.156 106 (160, 216) (7) 9, (18) 201 (31). 168 273 (266. 271) (17,122, 184,186) 16 (16,17) (39, 60, 62), 63, (129, 131. 155), 167, (168, 173, 175, 189, 273, 321) (16,164), 220 9 (139) 135, (200) 32 14 (94, 216) 188, 267 60, 62.189 201 (57, 109), 201. 219, (313) (145) 310 234 215 (85, 242) 163 (281) 88, 90. (296) 41 (119) (296) (188, 266)

329

11,6 11,33 12,2 12,3 12,4 12,5 12.6 12,19 13,10 13,12 13,14 14,3 14,18 15,30 16,20 16,25 I Korinther 1,8 1,18 1,21 1.23 l,23f 1,30 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,9 2,10 2,12 2,13—15 2,14 2,15 3,lf 3,12.13 3,16 3,17 3,18 3,19 4,11 4,20 5,7 5,8 5,10 5,12f 330

268 (238) (44), 60, 201 (264, 276) (21), 76,109 (109) (109, 207) 184 266, (266) 201 (91,188) (21) (36) (49, 88,180) 200 (4)

236, (237) 102,176 176 102 176 177,188 102 (170) 225 176 (251) 87 36, 227 Smai, 267 267 (32, 87) 87 301 87 (173) 195 228 (201) (96, 196f., 224) (228) 109 173,174, 235 (103, 307) (201) (100) (315)

6,16 159 6,17 . . . . (32). 34, 89, (90, 117), 159, 197, 302, 304 6,19 228 7,31 (30) 8,7 (254) 9,10 122 9,27 130 10,3 (252) 10,4 37, (120), 203 10,11 305 10,18 244 10,31 (21) 11,1 110 11,5 114 11,15 (110,115) 11,19 (58) 12.3 269 12,7—10 300 12,7 (78, 82) 12,8ff 207 12,9 (212), 226 12,12 21 12,13 37 12.26 (21) 13,1—3 212 13.2.1 225 13,3 (226) 13,5 197f. 13,12 95, 267 13,13 (265) 14,1 39 14,2 264 14,4

14,4f 14,19 14,33 15,10 15,24 15,26 15,27 15,28 15,38 15,41 15,43 15,45 15,47—49 15,49

264 2mal

67 268 (3), 65 (50) (212) 24,132 181 249 (251) (264) 150 232 18 (19), 195, 201, (243)

15,50 15,52 15.53 15.56

II Korinther 1.9

157 295 (70) 155, 201

309

1,12

(274)

1.22

(165). 300

11.6 11.13 11,14 11,23 11,27 11.32f 12.2 12.7 13,13

173 271 72 271 (95) 208 302 74 (178,179,182, 317)

2,4 3.3

204 (139), 199. (305)

3,6 3,7

139 (62.144)

1,4 2,11

(30,181) 223

3,8

(127,171), 263

2,20

(295)

Galater

3,10 3,13

(138) 272

3,2 3,3

3,l3ff 3,14f 3,15f

(232) (220) 272

3,14 3,19 3,27

3,16 3.17 3,18 4,6 4,7

(122) 267 62. 95. (242) (177) 177, 321

4.10

60

4,15

(160)

4,16 5,1 5,2 5,3 5,4

(22, 145, 150, 162f.) 59, 261, (305) 261 69, 60, 62 60, (70)

3,28 4,lf 4.1—4 4,5 4,7 4.19

4,26

(165), 300 162 114,139, (273) (197)

6,14 6,15 6,17

5,17 6.5 6,7 6.14.16 6.16 7,1 7,15 9,3 10,3

50, (118), 291 (95) (179) 169 255 (276) (228) (138) (237. 291). 316

Epheser 1,13 1,18 1,20 2,2 2,3 2,6 2,14 2.20

321 89 187, 234, 318 (269)

(91). 295 (206) (9l, 123)

261 286 (257) (106) 255, (313. 315) (120)

70. (123), 203

5,4 (282) 5,22 . . . (18f., 178, 182 2m»i, 184 2mai, 186, 214f., 267) 5,22f (214) 6,1 (50), 224

5,5 5,8 5.10 5,14f

10,4 10.6 11.2 11.3

268 225

2,22 3,2 3,7 3,9

8, (274) 60, (118) 201, (269)

292 (122,125,199, 297) (168) (193) (147) 300 81. 267 109

(186, 228) (235, 321) (7) (120) 331

3,10 35 3,16 (285, 305, 316) 3,16f 267 3,18f 303 3,19 182 4,2 (262) 4,3 21 4,9 105, 222 4,10 (119) 4,13 . . . . 24, 152, 182, 257, 268, (286) 4,17 201 4,22 14, 201, (307) 4,24 201, (282) 4,28 (270) 4,30 ... 87, (127,199), 223, 225, (280, 308) 4,31 185 5,5 246 5,8 (261) 5,26f 259 5,32 221, 274 6,5 (322) 6,11 72, (136), 194, 200, 225 6,llff (181) 6,12 ... (6, 33, 66, 68, 69, 123, 125, 155), 192,194, (195, 196, 202), 225, (228, 231, 250, 306, 311) 6,14 194,196 6,16 166,194,196, 200, 211, 225 6,17 (189), 194 2n»l, 196 2mai 6,18 194, (236) Phiüpper 1,11 1,12 1,19 2.1 2,7 2,10 2,11 2,12 2,13 2,15 2,15f 3,6 3,9 3,10 3,12

332

(54,178) (321) (321) (12.178,179, 317) 218, 221 88 31 129, (139) 269 (203) 205 (296) (188, 266) (95) 295

3,19 3,20 3,21 Kolosser 1,5 1,11 1,18 1,26 1,28 2,9 2,14 2,15 2,18 2.19 3,9 3,9f 3,10 3,12 3,14 3,15 3,22 4,6 I Thessalonicher 1,5 1,6 2,16 4,1 4,9 4,17 5,5 5,17 5,19 II Thessalonicher 1,8 2,8 2,13 3,6.11 5,17f I Timotheus l,5f 1,9 1,15 2,4 2,8

(132) 49,168,197, 250, 316 201

(313) (94), 185 221 l (255) 212 (91), 102, (102) 9 (200) (312) 14, (123) 18 37 83, (184), 187 212 (49,165), 261 (322) (157,164)

(122, 321) (316) (40, 41, 42f.), 45 (127) (139) 63, (267) 18 (13,17, 46) 171, 223

204 200 (31, 96, 295f.) (105) (269)

225 229 (106) 37, 241 135

3,7 4,4 4,6 5,5 5,6 6,16

II Timotheus 1.3 2,6 2,10 2,12 2.15 2,21 3,5 3,16 3,17 4,5 4,7 4,17 Titus 1,2 . 1,13 2,12 2,14 3,4. Hebräer 1,1 1,3 1,7 1,14 2,2 2,10 2,11 2,18 3,6 3.14 4,10f 4,11 5,2 5,2f 5,12f 5,14 6,1 6,4 6,4.6

. 210 ..(8) (124) (122) . 317 (33, 37)

(13) (152) (40) (312, 313) (149) (89) (250) (57), 84 (160) (278) (30) (214)

(237) (313) (202) . 304 (299)

234f. 203, (219), 303 205 (140/153. 205, 299) (206) (219) 150, 283 294 318 (129) 263 203 292 254 173 (321) (80,173) (45, 60,148,187, 237, 274) 225

6,19f 6,20 9,lff 9,6ff 9,10 9,11 9.11f 9,12 9,14 9,24 9,28 10,1 10,4 10,19 10,22 10,23 10,29 ll,6f 11,6 11,9 11,13 11,24 11,25 11,28 11,33 11,37 ll,37f 12,22 12,22f 12.23 12,29 13,18

Jakobus 1,2 ... 1.4 ... 1,18 .. 2.5 ... 2,15 .. 2,23 2,26 3,13 4,4 4,14 I Petrus 1,2 1,8

267 203, 305 (311) 305 32 293, (305) 254 (191) (69), 254, (274) 254 293 (99, 253, 293, 311) 292 (167, 201) (191, 236) (192), 295 (129,199, 280) (210) (31) 201, 203 (315) 85f. 86 305 165 (218) 109 36, (109, 246) (288) (203) 36, 204 (127)

159 (295) 319 (187) 137 (36, 58, 111) 242f. (124) 265 (239)

(31, 95) (181)

333

1,19 1,20 2,2 2,3 2,8 2,9 2,21 2,22 4,11 4,12 5,8

(197, 259, 307) (1) (202) (122), 139 208, 229 202, 221 (183) 103 13, (20) (144) 309

Apokalypse 3,11 3,20 11,2 12 17,14 20,9 21,1 22,5

(208) (105), 246 2ml (243) (134) 220 (293) 260 (313)

Didache XI, 8.

185

Barnabas IV, 13

13

I Clemens 1,3 . . . LXIV .

286 304

II Clemens V, l . . . .

202

Ignatius Ephes. XII, 2

167

II Petrus 1,4 1,19 2,18 2,21 3,10 I Johannes 1,7 2,9 2,19 3,8 3,9 4,6 4,8 4,17 4,18 5,7 5,15

334

202, (261), 274, 2951, 317 202 (54) (91,141) (252)

(205,212) (212) (145) (99) (48) (132) (71) (30,167) (212 2mal, 2251, 312) 103 (186)

Diognet XI, 7 Hermas Mand. XI, 14 Sim. IX, 24, 2 Sim. IX, 29, l

45, 280

87 212 142

REGISTER DER KOMMENTIERTEN BEGRIFFE Die Zahlen bezeichnen Seite und Zeile des griechischen Textes; vgl. die Vorbemerkung zum Bibelstellenregister. άβυσσος 160, 65 αγάπη 116, 208; 309, 156 άγγελος 76, 75; 127, 31; 231, 12 αγιασμός 295, 141 άγιαστικός 276, 24 άγιος 131, 119; 150, 546 άγνοια 130, 90; 307, 86 άγνωσία 31, 96 άγων 22, 44; 282, 34 αγωνίζομαι 89, 120 Αδάμ 47, 11; 150, 549 αδελφός 233, 48; 272, 30 αδελφότης 251, 90 άδιακρισία 321, 57 αήρ 71, 20; 317, 40 αθάνατος 140, 313; 191, 100 Αιγύπτιος 306, 61 Αίγυπτος 99, 85 αίλουρος 259, 36 αίσθησις 32, 110; 74, 61; 75, 63 αίσθάνομαι 316, 7 αίχμαλωτεύω 14, 27 αΙχμαλωτίζω 166, 8 αΙών 29, 40; 132. 125; 255, 95 ακατάληπτος 255, 94 ακαταστασία 65, 18 άκηδία 275, 13 άκολουθέω 268, 104 ακολουθία 84, 8 ακόλουθος 90, 147 ακρίβεια 25, 2 άκτήμων 286, 36 άλας 157, 742 αλήθεια 10, 217; 118,233 αληθινός 260, 50; 306, 71 άλλος 132, 125; 260, 64; 317, 28 αλλότριος 66, 55; 281, 35

αμαρτία 16, 45; 23, 47; 82, 70; 195, 28; 280, 11; s. auch άναμάρτητος;καπνός αμέλεια 275, 12 άμεριμνία 13, 270; 94, 31 αμέριμνος 244, 95 αναγεννάω 118, 238; s. auch γεννάω αναγκαστικός 25, 84 άναζωοποιέω 105, 232 ανακαινίζω 96, 11 άνακιρνάω 5, 82 ανακρίνω 87, 78 άναμάρτητος 102, 131 άνάπαυσις 316, 6 αναπαύω 82, 68 άνάστασις 96, 6 άναχωρέω 122, 9; 299, 69; 313, 30 άνθρωπος 14, 25; 71, 21; 123, 24; 133, 154; 145, 453; 260. 54; 291, 6; s. auch φύσις 289, 111 άνοσος 315, 74 άντίληψις 45,436; 321,53 αντίπαλος 141, 327 άνω 197,7; 255,95 αξίωμα 140, 306 απάθεια 44, 408; 240, 116 απαθής 17, 58; 158, 13; 300,119 άπαρρησίαστος 30, 75 άπειρος 159, 34 απελπίζω 236, 31 απελπισμός 106, 236 απερίγραπτος 160, 64 άπογυμνόω 281, 31 άποθεάω 147, 496 αποθνήσκω 108, 14 άποκάλυψις 74, 61; 300, 117 απόκρυφος 277, 59 άποκτείνω 132, 129

335

απόστολο* 5, 95; 117, 225; 234, 77; s. auch κήρυγμα αποτάσσω 88, 110; 256,102 άρέμβαστο* 248, 21 αρετή 268.102; 275,4 αριστερός 243, 86 Αριστοτέλη* 281, 8 άρνέομαι 202, 87 αρπάζω 213, 239 άρραβών 165, 205 άρρητο* 303, 57 άρτο* 78, 28; 176, 211; 204, 117 αρχάριο* 152, 587 άρχων 47,12:307,78 άσκησι* 275, 2 ασφαλίζω 112, 116; 272, 32 άτονο* 302, 28 αυτεξούσιο* 84, 6 άφεσι* 266, 46 αφθαρσία 12, 254 άφθαρτο* 150,549; 188,20 άφομοιόω 181, 140 αφορίζω 243, 86 αφορμή 86, 63 βαθμό* 211, 180 βάθο* 77, 8; 290, 131 βαπτίζω 298, 43 βάπτισμα 135, 189 βασιλεία 13, 2; 289, 107; s. auch εκεί βασιλεύ* 138, 261; 144. 428; 147, 499; 273, 47 βήμα 139, 264 βίο* 296, 2 βλέπω 232, 46 βοάω 307, 82 βόρβορο* 103, 178 βράσσω 278. 83 βυθό* 61. 132 γαλήνη 123, 26 γέεννα 243, 87 γεννάω 241, 23; 277, 61 γεύσι* 123, 27 γη 11, 238; s. auch χώρα γινώσκω 87, 78; 172, 137 γνώσι* 74, 61; 129, 59; 238, 81 γόνυ 135, 181; 258,3; s. auch ευχή 226, 219

336

γραφή 20, 3; 84, 9 γυμνάζω 272, 30 γυμνό* 68, 77; 281,33 δαίμων 99, 75; s. auch αήρ; καίω; τελώνη* δαμασμό* 195, 31 δεκτικό* 142, 349 δεσπότη* 120, 24 δετό* 229, 305 δέω 148, 501; 166, 8 δημιουργέω 299, 81 δημιούργημα 72, 32 δημιουργό* 157, 3 διάγνωσι* 322, 84 διάδημα 70, 103 διάθεσι* 322, 77 διαθήκη 139,277; 264, 80 διακονέω 20, 16 διακονία 81, 55 διακρίνω 72, 36 διάκρισι* 26, 4 διάνοια 302, 50 διδάσκω 118, 232; 248, 20 δίκαιο* 219, 14 δικαιοσύνη 92, 8; 98, 47; 119, 3 δικαίωμα 240, 117 διπλού* 140, 303 διυλίζω 130, 105 διωγμό* 133, 159 διώκω 175,186 δοκιμάζω 195,32; 204,129 δόξα 106, 245; 261, 34 δοξάζω 60, 382 δοϋλο* 65, 18 δύναμι* 25, 84; 66, 52; 69, 87; 90, 144; 142, 350; 149, 541; 177, 17; 245, 111; s. auch τελώνη* δωρεά 89, 129 εγκλείω 308, 115 εγκράτεια 269, 106 εΐκών 9, 173; 107,4; 145,447; 195,9; 254, 80 έκδικέω 286, 27 έκδύω 162, 683 Ικεΐ 261, 30 εκκλησία 3, 57; 66, 41; 115,194; 268, 99 εκλεκτό* 147, 498

έκριζόω 151,571; 322,75 έκστασις 73. 53 εκτείνω 317, 36 Ιλαιον 147, 498 ελεημοσύνη 269, 106 ελεήμων 183. 20 ελευθερία 15, 41 ?λευσις 23, 51 έλπίς s. Ιπελπίζω εμφανίζω 272, 20 εμφωλεύω 103, 173; s. auch 0915 ενάντιος 66, 52 ένδυμα 18, 75; 188, 2. 20 ενδύω 8, 157; 152, 583; 245, 111; 279, 91 ένεργέω 73, 54; 272, 32 ενσπείρω 155. 695 εντολή 177.20 ένυβρίζω 90. 131 ένυπόστατος 158, 12 εξαγοράζω 103, 159 έξακισχίλιοι 209, 104 εξέρχομαι 243, 85; 267. 84 έξομολογέομαι 256, 115 έξωθεν 285, 20 οΐ έξωθεν 65,37; 125,52 εοικα 27, 11 εορτάζω 263, 28 εορτή 263, 34 επαγγελία 38, 246 έπεισέρχομαι 134, 172 έπελπίζω 247, 13 έπιβαρής 171, 112 επίγειος 136, 204 έπιζητέω 322. 72 επιθυμία 160, 62; 273, 34 έπικάθημαι 258, 24 έπιλάμπω 282, 34 επίσκεψη 112, 130 επισκιάζω 280, 14 έπισυνάγω 270, 142 επιφάνεια 298, 45 έπιφοίτησις 89, 117; s. auch επισκιάζω επουράνιος 118, 239; 123, 24; 252, 40; s. auch πόλις 10, 189 εργασία 250, 76 έργον 21, 16 έρευνα 88. 107 έρημία 66, 42 22 Domes, Makarios

έρημος 292, 25 έρπω 101, 122; s. auch όφις έρως 91, 5 έσω 145,453; 316,8 έτερος 316, 19 ευαγγελιστής 254, 74 ευεργεσία 236, 13 εύκτήριον 286, 30 ευλογοφανής 210, 154 ευρίσκω 113. 136 ευχή 21.37; 226, 219 ζητέω 113, 139; s. auch έπιζητέω ζήτησις 248, 35 ζυμόω 77, 17

ζω 11, 238; 201. 41 ζωγραφέω 242, 47 ζωή 146, 458; s. auch άναζωοποιέω ήγεμονικόν 200, 30 ήγεμών 189, 54 ήλιος 98, 47 ήμερα 30, 75; 239, 96; 322, 84 ηνίοχος 4, 80; 259, 33 ησυχάζω 41, 338; 302, 24 ησυχία 63, 2 Θάλασσα 56, 259 Θάνατος 81, 57 θέατρον 277, 49 Θεϊκός 104, 188; 317, 41 Θέλημα 171, 123 Θεμέλιος 105, 225 Θεός 72. 26; 73, 49; 112. 126; 261. 29 Θεότης 227, 248; 283, 14 θεραπεύω 190, 66 θεωρία 79, 37 θησαυρός 177, 2 θλΐψις 105, 229 θρόνος 67, 70 θυμός 275,10 θυσιαστήριον 78, 27; 254, 69 Ιάομαι 144, 429 Ιατρός 314, 53 Ιδιωτεία 64, 15 Ιδιώτης 290, 124 Ιερουσαλήμ 36, 182; 231,2

337

f'-ρωσύνη 175, 182 Ιουδαίος 176, 206; 231, 2 Ισόρροπος 24, 79 Ισραήλ 115, 194; 306, 60 Ιστορία 70, 2; 297,24 καθαρίζω 122, 12 καθαρό? 206, 9 καθαρότης 33, 129 καθίζομαι 145, 446 καινός 70, 98; 282, 31; s. auch ανακαινίζω καίω 112, 110 κακία 106, 237; 276, 14; 307, 79; s. auch ξένος 31, 90; σύνειμι; φύσις 304, 85 κάλυμμα 80, 42 κάματος 235, 9 καπνός 217, 337 καρδία 290, 132 καρπός 214, 266 κατακρίνω 83, 79 κατανύσσω 226, 228 κατάπαυσις 240, 116; 287, 63 καταπέτασμα 175, 184 κατέχω 165, 206 κατοικητήριον 317, 39 κατόρθωμα 67, 61 κενόδοξος 267, 85 κεράννυμι s. κιρνάω κήρυγμα 176, 216 κίνημα 170, 93 κιρνάω 159, 20; s. auch άνακιρνάω; συγκιρνάω; μίγνυμι; κτίσμα 8, 153 κληρονομιά 303, 61 κλίσις 258, 3 κοινωνία 38, 231; 93, 24; 299, 87; s. auch άνθρωπος 71, 21 κοινωνικός 211, 170; 228, 277 κονδϊτος 163, 140 κοσμικός 132, 123; 277, 49 κοσμοκράτωρ 194, 69; 250, 74 κόσμος 32, 114; 70, 98; 100, 87; 287, 63; 320, 37 κουβούκλιον 146, 464 κρδσις s. κιρνάω κραυγή 64, 8 κρίσις 30, 75; 70, 98; 239, 96 κρυπτός 48, 28 κρύπτω 171. 121

338

κτίζω 120, 24; 314, 60 κτίσμα 8, 153; 98, 66; 262, 48 κυβερνάω s. όδηγέω κύριος 166, 8; s. auch ?λευσις; μορφόω 97, 32 κυριότης 286, 27 κωδίκελλος 274, 2 λαλέω 173,147 λατρεία 130, 98 λειτουργέω 211. 183 λειτουργικός 140, 311 λεπτός 72, 26 λεπτότης 161, 76 λεπτύνω 130, 105 λήθη 77, 10 ληστής 24, 62; 123, 20; 158,17; 245,113 λογικός 32, 110 λογισμός 6, 118; 66, 45. 55; 112, 126; 146, 470; s. auch συνάγω λογιστικός 282, 29 λόγος 52, 153; 81, 52; 81, 56; 98, 67; 110, 73; 124, 29; 125, 52; 174, 175 λυπέω 280, 24 λυτρόω 91, 156 μακροθυμία 83, 3 μαργαρίτης s. μέγας Μαρία 204, 119 μαρτύριον 226, 225; 274, 58 μάρτυς 128, 32 μέγας 195, 2 μέθη 321, 41 μεθύσκω 81, 54 μείγνυμι s. μίγνυμι μέλος 26,3; 29,37; 276,14 μέριμνα 185, 65 μέρος 111, 96 μέσος 266, 45 μεσάτης 30], 3 μεσότοιχον 81, 66 μεταβάλλω 207, 46 μεταλαμβάνω 267, 83 μεταμορφόω 34. 154; 70, 105; 201, 58 μετάνοια 39, 266; 70, 95 μετέωρος 273, 35 μέτρον 79, 40 μήτηο 164,153; 233, 47; 266, 36

μίγνυμι 15, 32; 287, 54; s. auch κιρνάω; λογισμό? 6, 118 μιμητής 109, 57 μϊξις 158.15; 255,85 μνήμη 286, 28 μοναστήριον s. ώδε μονήρης 296, 2 μορφή 76, 74 μορφόω 97, 32; 102, 129; s. auch μεταμορφόω μόρφωση 250, 78 μυστήριο ν 82, 69 μυστικώς 308, 114; s. auch συμμύστης Μωϋσής 114,177; 307,81 ναός 201, 65 νεκρός 102, 138 νηστεύω 276, 38 νοερός 88, 107 νομή 289, 96 νόμος 119, 3; 241, 20; 305, 25 νόσημα s. 6νόσος νους 68, 72; s. auch συγκιρνάω 34, 149 νυμφίος 76, 3; 180, 102 νυμφών 154, 665 Ιανθικός 61, 403 ξενιτεύω 175, 198 ξένος 31, 90; 142, 364; 198, 70; 221, 62 όδηγέω 173, 139; 308, 135 οδός 217. 338 οίησις s. οΐομαι οϊκέω 318, 52 οΙκία 318, 52 οίκοδομέω 264, 10 οίκονομέω 144, 400 οίκονομία 78, 24; 80, 51; 130, 106 οίκος 60, 383 οίομαι 92, 12 ολίγοι 51, 123 ολιγωρία 236, 39 ομιλία 301, 15 όμοιος 153, 618 ομοίωμα 242. 39 δμοίωσις 107. 4; 202, 72; s. auch άφομοιόω όμολογέω 82, 61; 267. 72; s. auch Ιξομολογέομαι 22·

όραμα 85, 13 όρασις 74, 62 όργανον 68, 78 όρος 238. 74 ουράνιος 124, 29; 147, 497; 278, 85; s. auch επουράνιος ουρανός 102, 127; 302, 52 ουσία 88, 108; 116, 215; 283, 10 οφθαλμός 2, 32; 76, 87 όφις 134, 170; s. auch σώμα 101, 120 όχύρωμα 321, 65 πάθος 155, 701 παιδεύω 251, 4 παλαιός 123, 23 παράδεισος 203, 105 παράθυρος 287. 40 παράκλησις 94, 33 παράκλητος 272, 26 παραμίγνυμι 142, 354 παραφαίνομαι s. βλέπω παραχώρησις 144, 402 παρέρχομαι s. τελώνης παροικία 202, 87 παρουσία 136, 190 παρρησία s. άπαρρησίαστος πατήρ 83, 84; 241, 20 πατρίς 264, 22 παχύνω 160, 53 πείρα 80, 50 πενθέω 148, 515 πέποιθα 163, 139 πεποίθησις 312, 9 περιεκτικός 268. 102 περιτομή 216. 309; 253, 63 περιφράσσω 192, 19 Πέρσης 230, 319 πέτρα 203, 94 Πέτρος 223, 138 πηγή 103, 178 πικρότης 247, 3 πίστις 185, 67 πλάσις 206, 16 πλήκτρον 310, 188 πληροφορέω 95, 37; 240. 118; 278, 78 πληροφορία 12, 261; 267, 83 πλήρωμα 234, 70 πλησίον 266, 37

339

πλούτος 262, 47 πνεύμα 32, 114; 69, 86; 140, 311; 159, 30; 261, 18; 263, 34; 283, 14; 286, 25; 306, 61; s. auch δύναμη 69, 87; 149, 541; ξένος 31, 90; καρ-rros; μορφόω 102, 129 πνευματικός 125, 49; 171, 127; 305, 26; 307, 80 πνευματοφόρος 166, 215 πόθος 278, 88 πόλις 9, 186; 10, 189; 109, 45; 243, 75 πολιτεία 60, 388 πολίτευμα 169, 62 πολύπλοκος 228, 274 πονηρός 90, 143; 245, 111; 286, 25 πραότης 275, 6 πρεσβεία 153, 613 προαίρεσις 191, 96 προκόπτω 151, 572 πρόληψις 39, 257 πρόνοια 130,106 προορίζω 85, 33 προσδέχομαι 122, 11 προσδοκία 182, 9 προσέρχομαι 63, 2 προσέχω 64, 4; 116, 209; 250, 72; 259, 47 προσηλόω 296, 5 προσκαρτερέω 182, 9 προσφέρω 227, 244 προσφορά 231, 4 πρόσωπον 169, 84; 278, 79 προτρεπτικός 230, 324 προφητεία 85, 16 προφήτης 124, 35; 166, 4; 234, 71; 320, 35 πτέρυξ 244, 97 πτωχεύω 100, 87 πτωχός 171, 114 πΟρ 36, 176; 71, 18; 121, 41; 310, 178; s. auch καίω; ανακαινίζω (Ρεμβασμός 29, 51 ^έμβομαι 219, 17 ρητορικός 297, 23 ρίζα 158, 8 ριζόω 280, 26 δοπή 213, 239 'Ρωμαίος 230, 319 340

σαρκοφόρος 311, 209 σαρξ 32, 108 σατανάς 161, 70; 270,151; s. auch δαίμων; όφις σημεΐον 78, 25 σίγνον 147,497; 243,69 σιτίον 226, 219 σιωπή 258, 3 σκανδαλίζω 64, 14 σκεπάζω 82, 59 σκέπασμα 114, 189 σκιά 240, 9 σκοπός 213, 233 σκορπίζω s. συνάγω σκότος 13, 2; 89. 122; 288, 84 σμικρύνω s. συσμικρύνω σοφία 65, 19 σοφίζω 273, 45 σοφός 172, 138 σπόρος s. ενσπείρω σταυρός 78, 25; 91, 6; 133, 164; 166,3 σταυρόω 167, 9 στέφανος 67, 70 στηρίζω 105, 225 στίγμα 269, 122 στύλος 203, 92 συγγένεια 299, 77 συγκιρνάω 34, 149; 255, 90; 260, 4 σύγχυσις 251, 82 συμμύστης 167, 22 συνάγω 116,197; 247,7; s. auch έπισυνάγω συνάπτω 219, 10 συνδυάζω 280, 22 συνείδησις 146, 470; 254, 70; 274, 58 σύνειμι 1611, 62 συνεργός 127, 26 σύνοικος s. αμαρτία 16, 45 σύντροφος 140, 291 συντυχία 171, 121 συσμικρύνοο 255, 96 σφραγίς 63, 468 σχήμα 271, 7 σχολαστικός 213, 221 σώμα 33, 143; 60, 38; 68, 78; 101, 120; 102, 126. 138; 150, 546; s. auch συγκιρνάω 34, 149

σωματοποιέω 33, 138; s. auch μεταμορφόω 70, 105 σωτήρ s. άρτος 176, 211 σωτηρία 297, 10 ταμεΐον 279, 7 ταπεινός 285, 18 ταπείνωση 149, 535 ταραχή 64, 7 τείχος 136, 208 τέκνον 180, 93 τέλειος 18, 66; 79, 40; 137, 226 τελειότης 80, 44; 276, 24 τελώνης 290, 134 τιμή 112, 114 τόπος 287, 55 τρέπω 151, 569 τρόπος 185, 80 τροφή 62, 436; 114, 183 τρυφή 316, 6 τύπος 60, 401; 218, 344; 253, 53 τΰφος 95, 41

φρόνιμος 298, 50 φυγαδευτήριον 205, 150 φυλακή 317, 41 φυσικός 77, 17; 239,94; s. auch λογισμός 6, 118 φύσις 26, 5; 289, 111; 304, 85; s. auch δεκτικός φυτόν s. χρίω φωλεύω 167, 202; s. auch όφις φως 2, 29. 31; 5. 101; 10, 189; 19, 84; 78, 25; 122, 17; 139, 277; 260, 51; 303, 67 φωστήρ 124, 36 φωτίζω 124, 28 φωτισμός 75, 64

χαρά 275. 5 χάρις 137, 221; s. auch σύνειμι χάρισμα 93, 13 χαύνωσις 275, 12 χειρόγραφον 102, 149 χορεύω 231, 13 χρίω 147, 498; 167, 14 χρίσμα s. προφήτης 166, 4 θετός 250, 60 Χριστιανισμός 25, 2 υΙοθεσία 87, 70 Χριστιανός 45, 2; 82, 68; 283, 4 υΙός 83, 83; 139, 277; 245, 122; 255, 94 Χριστός 122, 17; 123, 24; 144, 428; 249. Ολη 66, 44; 88, 111 47; s. auch άρτος 176, 211; δεσπότης; ύπερηφανία 275, 10 δύναμις 69, 87; ην 35, 161; μορφόω ύπερίπταμαι s. πτέρυξ 102, 129; πατήρ 83, 84; χρίω 147, 498 ύπόστασις 34, 157; s. auch ένυπόστατος χώρα 201, 41 Οποστέλλω 208, 83 χώρησις 36, 171 υποστηρίζω s. στηρίζω ψευδαπόστολος 271, 7 φανερόω 85, 31 ψιλός 174, 175 φαντασία 152, 598 ψυχαγωγία 315, 78 Φαραώ 306, 71 ψυχή 2, 52; 8, 150; 34, 157; 74, 60; 75, φάρμακον 190, 79 70; 76. 87; 118, 239; 147, 485; 191, φθαρτός 316, 7; s. auch άφθαρτος 100; 205, 3; 255, 91; s. auch κτίσμα 8, φθείρω 219, 20 153; μέλος 26, 3; συγκιρνάω 34, 149; φιλαλήθης 91,2; 239, 100 φως 2, 29 φιλόθεος 91, 2; 265, 20 φραγμός 81, 56 ώδε 256, 103

341

PATRISTISCHE TEXTE UND STUDIEN BAND l

EINE ANTILOGIE DES EUTHERIOS VON TYANA Herausgegeben von M A R T I N TETZ Groß-Oktav. XLVI, 90 Seiten. 1963. Ganzleinen DM 36,— Eutherios von Tyana, einer der treuesten Freunde des Nestorios, verfaßte in der Zeit der Wirren um das Konzil von Ephesos (431) eine scharfe Streitschrift gegen Kyrill von Alexandrien und dessen Genossen, die unter dem Namen des Athanasios von Alexandrien überliefert wurde und nun zum ersten Male ihrem ganzen Umfang nach publiziert wird. Der bisher unter dem Titel Confutationes quarundam propositionum bekannte Text erweist sich als sekundäre Kürzung. Durch ausführliche Berücksichtigung der äußeren Bezeugung wird die Verfasserschaft des Eutherios endgültig gesichert und außerdem gezeigt, daß über die neu herangezogenen handschriftlichen Traditionen hinaus mit keinem anderen Überlieferungstyp zu rechnen ist. Die Traditionsgeschichte wird dadurch interessant und merkwürdig, daß diese Streitschrift eines ,Haretikers' des 5. Jahrhunderts, nachdem sie wohl in der Akoimetenbibliothek Konstantinopels vor der Vernichtung bewahrt wurde, schließlich ins Arsenal der Orthodoxie aufgenommen wurde. Durch die vorliegende Edition wird nunmehr eine Schrift zugänglich, die in ihrer textlichen Geschlossenheit und Unversehrtheit unter den zumeist fragmentarisch oder nur in Übersetzung erhaltenen antiochenischen Schriften ihrer Zeit ein wichtiges Zeugnis ist.

BAND 2

DAS EVANGELIUM NACH PHILIPPOS Herausgegeben und übersetzt von WALTER C. TILL Groß-Oktav. VI, 96 Seiten. 1963. Ganzleinen DM 36,— Neben dem Thomasevangelium ist das Evangelium nach Philippos das zweite gnostische Evangelium, das jetzt im vollen Text zugänglich ist. Im Gegensatz zu ersterem erscheint es ausgesprochen gnostisch zu sein und stellt eine Art Florilegium gnostischer Sprüche und Gedanken dar. Die hier veröffentlichte Schrift hat größte Bedeutung für die Erforschung der Gnosis und enthält wesentliches neues Material über die gnostischen Sakramente und Mysterien (Taufe, Eucharistie, Salbung, Mysterium des Brautgemachs). Sie ist in einem vorklassischen Saldisch mit starkem achmimischen und subachmimischen Einschlag geschrieben und wegen ihrer sprachlichen Eigenheiten besonders für den Kaptologen interessant. Mit dieser Edition ist die Veröffentlichung der koptisch-gnostischen Texte von Nag Hamadi ein wesentliches Stück vorangekommen. Der vorliegende Band enthält außer dem Text des koptischen Evangeliums nach Philippos (Coptic Gnostik Papyri Vol. I, pl. 99, 29—134, 19) eine Übersetzung, die auch dem des Koptischen Unkundigen ein deutliches Bild der Textgestalt vermittelt, Bemerkungen zu einzelnen Stellen sowie die unerläßlichen Verzeichnisse der koptischen und griechischen Wörter und Namen.