Uvod
Porodica je primarna ljudska zajednica zato sto je prva, najvažnija i najprisnija ljudska skupina. U porodici se uspostavljaju trajne, emotivno prisne, solidarne i svestrane veze između članova. Zbog toga, a i zbog višestrukih bioloških, psihičkih i društvenih funkcija, porodicu mnogi smatraju osnovnom ćelijom svakog društva. Porodica je parcijalna, ali i najkompleksnija društvena grupa. Ona je toliko povezana sa životom svakog pojedinca da ostavlja snažan pečat u njegovom razvoju. Zbog toga je porodica drušvena grupa koju pojedinac najlakše identifikuje sa sobom, svojim interesima i egzistencijom uopšte. Porodica je, zbog mnoštva svojih funkcija i značaja koji ima za čoveka i društvo, predmet proučavanja većeg broja društvenih nauka, ali najpotpunija definicija porodice je ona koju daje sociologija: Porodica je primarna bio-psiho-socijalna zajednica roditelja i njihove rodjene ili usvojene dece. Porodica je u sadržinskom, strukturnom i formalnom pogledu istorijski promenljiva društvena grupa čija su univerzalna obeležja počivanje na heteroseksualnim vezama, zasnivanje sistema srodničkih odnosa, obezbeđenje i razvijanje socijalne i individualne osobine ličnosti i obavljanje određenih ekonomskih delatnosti.
1
Sociološka definicija porodice ukazuje na zasnivanje porodice na biološkim, biosocijalnim, socijalnim i ekonomskim osnovama. Biološki karakter porodice je jedno od njenih primarnih obeležja. Porodica nastaje zasnivanjem braka između muškarca i žene, u kojem se rađaju deca i koji ostaje formalna struktura oko koje se kristališe porodična zajednica. Porodica je širi pojam od braka, ali je brak osnova porodice. Porodica je primarna grupa i intimna zajednica, a brak je društvena ustanova okrenuta donekle i širem društvu. Stoga se brak i određuje kao društveno priznata veza između muškarca i žene. Brak u kome ima dece vodi ka porodici i od nje je neodvojiva ustanova, odnosno polne veze se obavljaju radi dobijanja poroda.
Brak je imao različite istorijske oblike: 1.
Grupni – kada jedna grupa žena stupa u bračne odnose sa jednom grupom muškaraca
2.
Poligamija – oblik braka sa više partnera:
a) poliginija poliginija – jedan jedan muškarac muškarac sa sa više žena žena b) poliandrij poliandrijaa – jedna žena sa sa više muževa muževa 3.
brak karakterističan za civilizovana društva Monogamni – brak
Prema načinu uspostavljanja, uređivanja i održavanja odnosa među supružnicima, brak može da bude: 1.
predcivilizacijska tradicionalna Običajni – tipičan za predcivilizacijska društva
2
2.
brak u okviru institucionalizovanih institucionalizovanih religija Crkveni – brak koji se zasniva pred crkvenim organima i sankcioniše verskim normama
3.
postoji u građanskim društvima, a sklapa se Građanski – postoji pred državnim organima i sankcioniše pravnim propisima
4.
Faktički – brak brak koji se naziva i konkubinat, a označava vanbračnu zajednicu
Srodstvo Supružnici u braku dobijaju novu društvenu ulogu roditelja rođenjem deteta. Rađanjem dece, brak prerasta u porodicu kao srodničku zajednicu. Tako nastaje tzv. krvno (prirodno) srodstvo po rođenju. Pored prirodnog srodstva postoji još i tazbinsko (koje nastaje ženidbom ili udajom), adoptivno (koje nastaje usvajanjem) i duhovno srodstvo (kumstvo, pobratimstvo). Srodstvo je društveno – kulturna i istorijska kategorija, a temelji se na zabrani rodoskrvnuća ( tzv. incest – tabu).
Istorijski razvoj porodice Porodica, kao društvena grupa u kojoj se odvijaju određeni procesi i koja vrši određene funkcije ima svoj istorijski razvoj. Na početku ljudskog društva postojao je potpun promiskuitet, odnosno da nikakvim normama nisu bili regulisani polni odnosi među članovima praljudskih hordi. U kasnijem razvoju ljudskog društva, usled ustanovljenja, prvo polne zabrane između pretka i potomka, a kasnije i drugim zabranama, nastali su određeni oblici porodičnog života. Te faze su:
3
1. Promiskuitet 2. Porodica krvnog srodstva 3. Porodica punalua 4. Sindijazmička porodica 5. Monog onogam amsk skaa porod orodic icaa Opšta karakteristika tog razvoja je sužavanje kruga polnih partnera i jačanje veza koje objedinjuju članove porodice. Sužavanje kruga polnih partnera pratilo je razvoj ljudskog društva od divljaštva prema stvaranju ljudske civilizacije. civilizacije.
Promiskuitet se javlja na nižem stupnju divljaštva. To je oblik zajedničkog života u kome nisu postojale posebne, izdvojene porodične grupe. Porodični život je bio identičan društvenom. Primitivni čovek ne poznaje pojam srodstva u smislu njegove krvnosrodničke vezanosti za pojedine članove grupe, već srodstvo u smislu pripadnosti i vezanosti za celu grupu. Vrlo rano dolazi do ograničenja polnog opštenja i do izdvajanja pojedinih grupa između kojih je dozvoljeno polno opštenje. Taj proces je nesumljivo trajao vrlo dugo, i doveo je do posebnog oblika porodice – porodice krvnog srodstva.
Krvno – srodnička porodica karakteriše se grupnim brakom, a polno opštenje je dozvoljeno samo između pripadnika iste generacije. Svi pripadnici iste generacije, odnosno braća i sestre, bez obzira na stepen srodstva čine jednu porodicu. To su endogamne zajednice, jer obuhvataju pripadnike iste generacije samo jednog roda ili plemena. Sužavanje kruga polnih partnera u okviru ovog oblika porodice dovelo je do razvijenog oblika porodice, do porodice punalua. Kod porodice punalua isključeni su iz polnog opštenja, prvo najbliži krvni srodnici računajući srodstvo po ženskoj liniji. Kasnije se ta zabrana proširuje i na ostale, dalje srodnike iste generacije. Za porodicu punalua još uvek važi grupni brak, ali brak 4
između pripadnika iste generacije različitih rodova. Punalua je oblik bračnih odnosa u kome grupa sestara jednog roda predstavlja bračne partnere za grupu braće drugog roda. U okviru ovakvog oblika porodičnog života sve češće dolazi do čvršće i trajnije veze između jednog muškarca i jedne žene. To je prvi korak ka napuštanju grupnog braka i stvaranju braka parova.
Sindijazmička porodica je takav oblik porodičnog života u kome jedan muškarac živi sa jednom ženom, a poligamija ostaje isključivo pravo muškaraca. Bračna veza se lako raskida i u tom slučaju deca pripadaju majci. Time što je regulisala polne odnose između određenog muškarca i određene žene, sindijazmička porodica je ukazala na pravog prirodnog oca i ostvarila prvi uslov za stvaranje monogamne porodice.
Monogamna porodica se odlikuje čvrstom vezom između muškarca i žene. Ona se više ne može raskinuti voljom obeju strana, već samo voljom muža. Neposredan uzrok nastanka monogamne porodice bila je pojava privatne svojine i težnja da se ona zaštiti.
Vrste porodice U savremenom svetu nema jedinstvenog tipa porodice. Postojanje različitih porodičnih odnosa je u direktnoj vezi sa stepenom razvoja pojedinih društava i sa karakterom društvenih odnosa. Smatra se da danas postoje sledeći glavni tipovi porodice:
1. 2. 3. 4.
totemski klan patrijarhalna kućna zajednica patrijarhalna porodica individualna porodica
5
Totemski klan je najstariji oblik porodičnog života koji i danas postoji. Sreće se samo još kod nekih australijskih plemena. Svi pripadnici roda imaju zajedničko ime, a individualna imena su nepoznata. Totemski klan se zasniva na verovanju o zajedničkom pretku svih pripadnika roda koji je, obično, neka životinja. Pripadnici klana smatraju da imaju najbolje osobine svog životinjskog pretka. U ovom obliku porodice postoji grupni brak pa se ne može odrediti otac deteta. Zato se potomstvo određuje po materinskoj liniji.
Kućna zajednica, kao oblik porodice, u prošlosti je postojala kod svih indoevropskih naroda, a ponegde postoji i danas. Ona se karakteriše zajedničkim imenom i zajedničkim životom nekoliko generacija. Svi članovi porodice koji pripadaju istoj generaciji, s obzirom na zajedničkog pretka, su međusobno braća i sestre. Zajedničkog pretka predstavlja starešina porodice koji je najčešće i najstariji član porodice. Građevinski izraz kućne zajednice je velika kuća u kojoj stanuju svi članovi zajednice. U zavisnosti od toga po kojoj se liniji određuje srodstvo, Razlikujemo: materinsko
– pravnu, očinsko – pravnu kućnu zajednicu i kućnu zajednicu bilateralnog srodstva. Materinsko – pravna kućna zajednica je
najstarija. Ona se odlikuje krupnim značenjem koji ima najstarija žena u najstarijoj generaciji. Ta žena je starešina porodice. Potomstvo se određuje samo po ženskoj liniji, dok muževi ženskih članova stanuju u porodicama svojih majki. U ovim zajednicama se vrlo često sreće poliandrija. Očinsko – pravna kućna zajednica je kućna zajednica u kojoj se potomstvo računa samo po muškoj liniji. Ona okuplja krvne srodnike samo po muškoj liniji. Majka se smatra daljim srodnikom rođenog deteta od njegovog poslednjeg srodnika po muškoj liniji. Kućna zajednica bilateralnog srodstva se karakteriše time što se potomstvo određuje i po muškoj i po ženskoj liniji. U zajednici ovakvog tipa srodnici po ženskoj liniji imaju ista prava kao i srodnici po muškoj liniji. Svako pripada, kako porodici svoje majke, tako i porodici
6
svoga oca. Ovaj tip kućne zajednice čini prelaz ke poznijoj individualnoj porodici. U monogamnoj patrijarhalnoj porodici starešina porodice je isključivi i jedini vlasnik imovine. Neposredni uzrok nastanka ovog tipa porodice je pojava individualne privatne svojine i s njom povezanog pitanja o nasleđivanju.
Individualna (bračna, konjugamna) porodica danas je najrasprostranjeniji tip porodice u svetu. Ona se karakteriše time što je ne samo društveno, već i pravno priznata. Ona se ustanovljava posebnim aktom – venčanjem. Bračna zajednica individualne porodice obuhvata samo najbliže srodnike. Nju čine: muž, žena, maloletna deca, odnosno sinovi i kćeri sve dok ne stupe u brak i dok se ekonomski ne osamostale. Potomstvo se određuje po obema linijama, po muškoj i ženskoj. Danas se razlikuju dva osnovna tipa ove porodice: tradicionalna (patrijahalna) i savremena (demokratska) porodica.
Tradicionalna porodica bila je patrijahalna zajednica u kojoj su muškarci i starije generacije imali najviši položaj (moć, ugled, odnosno auteritet). Porodica, kao ekonomska (potrošačka) skupina i ustanova smatra se domaćinstvom. U tradicionalnim seljačkim društvima porodična grupa je i glavna proizvodna skupina i ustanova (seljačko gazdinstvo). Pojedini bračni parovi i njihova deca počeli su se izdvajati iz porodičnih zadruga onda kada su ekonomski mogli samostalno da opstanu. Tako su se formirale uže porodice koje su po obimu slične savremenim porodicama, ali su po sadržaju porodičnih odnosa još uvek tradicionalne. I u njima muž i otac dominira nad ženom i decom.
Savremena porodica zadržava samo neke društvene funkcije: nije više proizvodna, ali ostaje ekonomsko – potrošačka skupina (domaćinstvo). Struktura autoriteta se menja i žena se postepeno izjednačava sa mužem, a deca sa roditeljima. Svi članovi porodice 7
preuzimaju brojne nove uloge u široj zajednici i stupaju u mnoštvo značajnih društvenih odnosa izvan porodice. Zbog svega se, na prvi pogled stiče utisak da porodica više nije tako važna za njene članove kao što je nekad bila. Ona postaje važna na jedan novi način: porodica nije više jedini, ali i dalje jeste nezamenljivi okvir društvenog života i psihosocijalne stabilnosti njenih članova. Sve naznačene funkcije može valjano da obavlja samo potpuna i zdrava porodica u kojoj je očuvana emocionalna toplina bračnih i drugih porodičnih odnosa. Ukoliko to nije slučaj (usled razvoda braka, stalnih porodičnih sukoba supružnika, roditelja i dece ili dece međusobno), reč je o patologiji porodičnog života koja može biti primarni uzrok lične nesreće, psihičkih poremećaja, društvene delikvencije i kriminala članova takvih razorenih porodica. Zato je sređena i stabilna porodica nezamenljivi uslov za normalan razvoj ličnosti, za srećan lični život ljudi, kao i za stabilno i prosperitetno društvo.
8
Fakultet za graditeljski menadžment.Odsek: arhitektura
Seminarski rad iz ekologije
TEMA:
Nastanak i razvoj porodice
Profesor dr. :
Student:
Andum Kostadinović
Ana Đorđević
9
SADRŽAJ:
1. Uvod 2. Srod Srodst stvo vo 3. Istorijsk Istorijskii razvoj razvoj porodic porodicee 4. Vrste Vrste poro porodic dicee
10
