POEMAS EN Q'EQCHI'
Lintzoleb’aal Jo’ le sa’ li najtil k’iche’ aran sa’ li rax ru pim sa’ linloq’laj k’aleb’aal wan jun eetalil nakutanob’resink. nakutanob’resink. A’an li eetalil re li chaab’il na’leb’ a’an li eetalil re li rahok a’an li na’ajej b’ar nake’xk’uub’ rib’ eb’ li poyanam re moqon. A’an, a’an lintzoleb’aal a’an linch’ina tzoleb’aal jwal cha’q’al ru xb’onol a’an, a’in linch’ina tzoleb’aal li saqenk ch’oq re jun ak’il kutan…
Nab’ej Ninaw naq ka’aj wi’ laawaatin A’an li tz’aqal yaal Bar wankat laa’at Esil ut na’leb’ Junelik nakaye..
Ju ch’ina maatam Li k’ok uutz’u’uj aatin Xinch’ina molk’a chaq Chi ru li loq’laj tzuul taq’a Cho’q re linkaaxil na’ At ink’aaxil na’ Jwal nakatinra Xb’aan naq chaab’ilat Ut xak’anjela link’iisirinkil
Li ch’ina ochoch Laa’in wan jun inch’ina ochoch Nach’ chi xk’atq li pumpukil ha’ Aran wan linna’chin Sutunb’il xb’aaneb’ li kok’ peepem.
Li q’oqyin Chi ru li q’oqyin K’a jo’ naq naraho’ inch’ool Naq nawil naq, li chaq’al ru Saq’e, ak xmuqun chik ´ Ut toj wulaj chik Naru twil ru. Ch’ina’us aj wi’ li q’oqyin xb’aan Naq nake’b’ichan li chili’ Ut nake’lemtz’un chaq li Loqlaj chahim.
LI LOQ’LAJ CH’OCH’ At loq’laj ch’och’, rik’in laawankilal yo’yooko laa’o li poyanam. Xb’aan naq li qayu’am aajel ru cho’q re li loq’ laj ch’och’, Chawu laa’at nakoowank chi hulaj hulaj laa’o li poyanam. At loq’laj ch’och’, laa’at li qayu’am, wi’ maak’a’at laa’at, Maak’a’aq aj wi’ li qayu’am. K’ajo’ rusilal nakab’aanu re xyu’ameb’ li poyanam, b’anyox at loq’laj tzuul taq’a.
LI LOQ’LAJ NA’B’EJ. At in loq’laj na’, Nawaj xk’eeb’al xsahil laach’ool Sa’ li loq’laj kutan a’in, Laa’at jun na’b’ej jwal tz’aqal Laatuulanil. At in loq’laj na’, ninb’anyoxi chawu Naq xakuy chaq li wilb’al sa’ linkach’inal Toj chalen toj sa’ li honal a’in. At in loq’laj na’, maak’a’ junaq chaab’il maatam tink’e cho’q aawe sa’ li kutank a’in, ka’aj b’an wi’ re xb’anyoxinkil cho’q aawe li usilal li xab’aanu chaq we rik’in link’iiresinkil, b’anyox a na’.
LAJ TZOLONEL Xhulak li honal, wakliiqo, ut t-ajq taxaq qu Xb’aan naq xhulak xhonalil naq tooxik Rik’in laj tzolonel, xb’aan naq ok re xk’eeb’al Li chaab’il na’leb’ cho’q qe sa’ li honal a’in. Aran naqil ru laj tzolonel rajlal li kutank Yook chi oyb’enink rajlal xb’aan naq naraj Naq tootzoloq sa’ komonil, jo’ chan ru xb’aanu a’an.
B’anyox at tzolonel rik’in li qakaawresinkil li Nakab’aanu rajlal li kutank, laab’aanuhom xkana sa’ Li qach’ool li reetalil laak’anjel ut maajun wa tatsachq sa’ Li qach’ool.
LI KAQLA
K’ajo’ ch’ina’usil li xb’onol li kaqla, Ut li xwuqu b’ ru chi b’onol ha’an li Wuqub’ kutan kixkanab’ chi ru li Xamaan.
TZUUL TAQ’A
Xb’aan naq wuqub’ ru li wajb’ Naxtoch’ laj wajb’anel, jo’kan li Kaqla naxk’ut li xb’onol naq nachal Lo loq’laj hab’.
Xch’aq’alil aawu naq nasaqew Najaq’aq’nak tawi’ aawu xb’aaneb’ li uutz’u’j
Naq nanume’ li kawil hab’ Nalemtz’unk ru li loq’laj saq’e Naq nak’utunk chaq sa’ li tzuul taq’a.
AT XSUM LI WAAM
At xsum li waam, K’ajo’ laatuulanil Jo’ jun li mukuy naq narupik Chi ru li loq’laj choxa, laach’ool Chan chan tawi’ li tuuxil noq’, Ut li xnaq’ laawu nalemtz’unk jo’ Junaq li ch’ina’usil uutz’u’uj. Li xnaq’ laawu chan chan Tawi’ li xkji’al li kab’ Xb’aan naq naxsahob’resi li waam. Ut li waam napisk’ok sa’ xna’aj Naq nakatwil, xb’aan naq maa’ani chik Junaq jo’ laa’at, jo’kan naq nakatinra Ut nank’e laaloq’al.
LI LOQ’LAJ CHE’
Ex loq’laj che’ li yo’yookex chi ru li loqlaj tzuul taq’a Laa’ex li xk’aj ut maril li qayu’am laa’o li poyanam. Laa’o li poyanam yo’yooko rik’in leemusiq’ Leeraamn a’an ajwi’ li qaamn laa’o. Li qaamn laa’o jwal nake’pitzok chi xajok rilb’al Naq nayo’la junaq li loq’laj che’ jwal kach’in. Li loq’laj che’ jwal kach’in naq nayo’la Ab’an naxram jun li nimla na’jej sa’ li yu’am Li qayu’am chan chan jun li chahin nalentz’un Ab’an yal sa’ xk’ab’a’ jun li loq’laj che’
At loq’laj tzuul taq’a xch’aq’alil tawi’ xaq aawu
Xb’aaneb’ li uutz’uj numtajenaq laach’ina’usal Naq nahik’e’ chaq li kutan Naq nahik’e’ chaq li kutan neke’ok chi b’ichank li ko k’ xul Li poyanam neke’saho’ sa’ xch’ooleb’ Li poyanam neke’saho’ sa’ xch’ooleb’ rilb’al laach’in a’usal Xb’aan naq maajun naru nakatinjuntaq’eeta wi’. LI NIMA’
At loq’laj nima’, mak’ajo’ laaloq’al Mak’ajo’ laawankilal, ut laarahom. Mak’ajo’ laarahom qik’in laa’o li poyanam Naq nakak’e li qa yu’am chi anchal aach’ool. Chi anchal aach’ool, naq nasaweqk li kutan Naqaye naq laa’at maa’ani chik jo’kan. Maa’ani chik jo’ laa’at naq na’ilok chaq li saq’e Nalemtz’uno’ sa’ xyanq li pek laayu’am. Laayu’am jwal xnimal xloq’al ut xwankilal Ut wi’ laa’at tatkamq, tookamq chiqajunilo.
LAJ K’UTUNEL
At chaab’il k’utunel Chi ru li tzoleb’aal nakatwoyb’eni rajlal kutan Nakatwoyb’eni rajlal kutan chi sa inch’ool Xb’aan naq numtajenaq li na’leb’ nakak’am chaq Numtajenaq li na’leb’ nakak’am chaq Re naq tqawotz sa’ komonil. Tqawotz sa’ komonil li jo’nimal jo’ch’inal xatzol Ka’j wi’ chi jo’kan too’elq chi ub’ej. Too’elq chi uub’ej wi’ tqak’e qach’ool Roxloq’inkil li k’anjel nakab’aanu qik’in.
LI SAQ’E
At loqlaj saq’e laa’at jun li jwal chaab’il winq Jwal nahulak chawu li k’anjelak rajlal kutan. Rajlal kutan nakawil li ruuchich’och’ Ut nakak’e reetal li junjunq chi poyanam. Li junjuq chi poyanam neke’wakli naq nakatch’uukin chaq Sa’ xb’eeneb’ li k’iila nimqi ch’ina’usil tzuul. Li ch’ina’usil tzuul neke’bichan chi jwal saheb’ xch’o ol Ut neke’xye naq laa’at jun li xnimal ru aawa’b’ej. Jun xnimal ru aawa’b’ej q’axal loq’ ut xuwajel ru Xb’aan naq sachb’ach’oolej li xlemtzunil xsa’ laawu.
