LAPORAN PRAKTIKUM KIMIA FISIKA II SEMESTER GANJIL 2015/2016 PENGENDAPAN SOL HIDROFOB OLEH ELEKTROLIT
NAMA
: Shafira Nurhasanah
NIM
: 1137000! 1137000!
KELAS
: "#B
KELOMPOK
: 3 $Hi%au&
JURUSAN KIMIA FAKULTAS SAINS DAN TEKNOLOGI UIN SGD BANDUNG 2015
Tan''a( Pra)*i)u+
: 1, N-./+/r ,01"
Tan''a( La-ran
: ,3 N-./+/r ,01"
PERCOBAAN 7 PENGENDAPAN SOL HIDROFOB OLEH ELEKTROLIT
I2
T4AN M/n/n*u)an /n'aruh /na+ahan /(/)*r-(i* $NaF5 M'SO5 A(,$SO&35 Na3$PO&,& • •
a6a s-( hi6r-f- -si*if $/si $III& -)si6a& 6an s-( hi6r-f- n/'a*if $ars/n su(fi6a&2 M/n/n*u)an ni(ai /n'/n6aan i-ni-n /r.a(/nsi sa*u5 6ua5 a*au *i'a */rha6a s-( hi6r-f- -si*if $/si $III& -)si6a& 6an s-( hi6r-f- n/'a*if $ars/n su(fi6a&2
II2
DASAR TEORI Par*i)/( )-(-i6 s-( +/+un8ai sifa* (is*ri) )ar/na sifa*n8a */r6is/rsi )-(-i6 6a(a+ +/6iu+ -(ar 8ai*u +/+i(i)i +ua*an (is*ri) a6a /r+u)aann8a2 P/r+u)aan /r+ua*an ini +/+/n'aruhi 6is*riusi i-n */r6/)a* 6a(a+ +/6iu+ /n6is/rsi2 I-n 6/n'an +ua*an 8an' sa+a */r*-(a) +/n%auhi /r+u)aan2 A)ia* ha( */rs/u* 6an a)ia* '/ra)an ar*i)/( )ar/na anas *i+u( (ais ran')a (is*ri) 6an 6is*riusi +ua*an 8an' aur 6is/)i*arn8a2 Dis*riusi i-ni-n 6an /sarn8a -*/nsia( (is*ri) 8an' */r%a6i 6is/)i*ar /r+u)aan /r+ua*an2 K/s*ai(an s-( hi6r-f- 6is/a)an -(/h +ua*an s/%/nis 6ari ar*i)/( 6an a6an8a (aisan ran')a (is*ri) an*ara ar*i)/( */r6is/rsi 6an +/6iu+ /n6is/rsin8a2 P/na+ahan /(/)*r-(i* )/6a(a+ s-( hi6r-f- a)an +/n8/a)an /n8/+i*an a'ian aur 6ari (ais ran')a (is*ri) 6an r-s/s a6s-rsi )/ 6a(a+ (aisan s*/rn2 Mua*an a6a /r+u)aan ar*i)/( */rn/*ra(isasi s/a'ian a*au s/(uruhn8a -(/h i-n 8an' */ra6s-rsi2 Ha( ini +/n8/a)an 6a/rah *-(a) +/n-(a) (aisan ran')a (is*ri) */r)uran'i -(/h 'a8a *ari) +/nari) .an 6/r 9aa(s2 Da(a+ )/a6aan ini a)an */r%a6i f(-)u(asi5 ar*i)/( s-( +/n''u+a( )/+u6ian +/n'/n6a2 K-ns/n*rasi /(/)*r-(i* +ini+u+ $6a(a+ ++-(#L& 8an' 6i/r(u)an un*u) */r%a6in8a f(-)u(asi s-( hi6r-f- 6a(a+ 9a)*u */r*/n*u 6is/u* )-ns/n*rasi f(-)u(asi a*au ni(ai /n'/n6aan2 Da8a f(-)u(asi sua*u /(/)*r-(i* /r'an*un' a6a /sarn8a +ua*an /(/)*r-(i* */rs/u*2
Sis*/+ )-(-i6 a6a 6asarn8a s*ai( s/(a+a *i6a) a6a 'an''uan 6ari (uar2 K/s*ai(an )-(-i6 /r'an*un' a6a +aa+ ;a* */r6is/rsi 6an +/6iu+n8a2 A6a )-(-i6 8an' san'a* s*ai(5 a6a %u'a )-(-i6 8an' )/s*ai(ann8a r/n6ah2 12 K/s*ai(an K-(-i6 K/s*ai(an )-(-i6 a6a u+u+n8a 6is/a)an -(/h a6an8a +ua*an (is*ri) a6a /r+u)aan ar*i)/( )-(-i65 a)ia* +/n'a6s-rsi i-ni-n 6ari +/6iu+ /n6is/rsi2 ,2 D/s*ai(isasi K-(-i6 K/s*ai(an )-(-i6 6is/a)an -(/h +ua*an (is*ri) a6a /r+u)aan ar*i)/( )-(-i6 +a)a /n/*ra(an +ua*an ar*i)/( )-(-i6 6aa* +/nurun)an ah)an +/n'hi(an')an )/s*ai(an )-(-i62 P/n/*ra(an +ua*an ar*i)/( )-(-i6 +/n8/a)an /r'aun'n8a ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 +/n%a6i sua*u a'r/'a* san'a* /sar 6an +/n'/n6a5 a)ia* a6an8a 'a8a )-h/si an*ar ar*i)/( )-(-i62 Pr-s/s /+/n*u)an a'r/'a* 6ari ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 hin''a +/n%a6i /ru)uran sus/nsi )asar 6ina+a)an )-a'u(asi a*au /n''u+a(an 6is/rsi )-(-i62 P/n/*ra(an +ua*an )-(-i6 6aa* 6i(a)u)an 6/n'an ara +/na+ah)an ;a*;a* /(/)*r-(i* )/ 6a(a+ sis*/+ )-(-i65 s//r*i i-ni-n Na <5 =a,<5 6an A(3<2 K//a*an )-a'u(asi /r'an*un' a6a %u+(ah +ua*an /(/)*r-(i*2 Ma)in /sar +ua*an /(/)*r-(i*5 +a)in /a* r-s/s )-a'u(asi */r%a6i2 32 A6s-rsi >a*;a* 8an' */r6is/rsi 6a(a+ sis*/+ )-(-i6 6aa* +/+i(i)i sifa* (is*ri) a6a /r+u)aann8a2 Sifa* ini +/ni+u()an 'a8a ?an 6/r @aa(s ah)an i)a*an .a(/nsi 8an' 6aa* +/n'i)a* ar*i)/(ar*i)/( ;a* asin'2 G/%a(a /n/+/(an ;a* asin' a6a /r+u)aan ar*i)/( )-(-i6 6is/u* a6s-rsi2 >a*;a* */ra6s-rsi 6aa* */ri)a* )ua* +/+/n*u) (aisan 8an' */a(n8a *i6a) (/ih 6ari sa*u a*au 6ua (aisan ar*i)/(2 4i)a /r+u)aan ar*i)/( )-(-i6 +/n'a6s-rsi sua*u ani-n +a)a )-(-i6 a)an /r+ua*an n/'a*if2 4i)a /r+u)aan ar*i)/( )-(-i6 +/n'a6s-rsi sua*u )a*i-n +a)a )-(-i6 a)an /r+ua*an -si*if2 4i)a 8an' 6ia6s-rsi ar*i)/( n/*ra(5 )-(-i6 a)an /rsifa* n/*ra(2 2 K-a'u(asi K-a'u(asi a6a(ah /n''u+a(an ar*i)/( )-(-i6 6an +/+/n*u) /n6aan2 D/n'an */r%a6in8a )-a'u(asi5 /rar*i ;a* */r6is/rsi *i6a) (a'i +/+/n*u) )-(-i62 K-a'u(asi 6aa* */r%a6i s/ara fisi) s//r*i /+anasan5 /n6in'inan 6an /n'a6u)an a*au s/ara )i+ia s//r*i /na+ahan /(/)*r-(i*5 /na+uran )-(-i6 8an' /r/6a +ua*an2 "2 K-(-i6 P/(in6un' K-(-i6 /(in6un' ia(ah )-(-i6 8an' +/+un8ai sifa* 6aa* +/(in6un'i )-(-i6 (ain 6ari r-s/s )-a'u(asi2 !2 Dia(isis
Dia(isis a6a(ah sua*u */)ni) /+urnian )-(-i6 8an' 6i6asar)an a6a /r/6aan
u)uran
+/n/+a*)an
ar*i)/(ar*i)/(
6is/rsi
)-(-i62
)-(-i6 6a(a+
Dia(isis
)an*-n'
6i(a)u)an
8an'
*/rua*
6/n'an 6ari
ara
+/+ran
s/+i/r+/a/(5 s//r*i )/r*as s/(-fan 6an /r)a+/n2 S/(an%u*n8a +/r/n6a+ )an*-n' */rs/u* 6a(a+ air 8an' +/n'a(ir2 O(/h )ar/na i-ni-n a*au +-(/)u( +/+i(i)i u)uran (/ih )/i( 6ari ar*i)/( )-(-i6 +a)a i-ni-n */rs/u* 6aa* in6ah +/(a(ui +/+ran 6an )/(uar 6ari sis*/+ )-(-i62 A6aun ar*i)/( )-(-i6 a)an */*a /ra6a 6i6a(a+ )an*un' +/+ran2 72 E(/)*r-f-r/sis E(/)*r-f-r/sis 6aa* 6i'una)an un*u) +/n6/*/)si +ua*an sua*u sis*/+ )-(-i62 4i)a )-(-i6 /r'/ra) +/nu%u /(/)*r-6a -si*if +a)a )-(-i6 8an' 6iana(isa +/+un8ai +ua*an n/'a*if2 B/'i*u %u'a s/a(i)n8a5 %i)a )-(-i6 /r'/ra) +/nu%u /(/)*r-6a n/'a*if +a)a )-(-i6 8an' 6iana(isa +/+un8ai +ua*an -si*if2 F/n-n/+a /(/)*r-f-r/sis 6aa* 6i'una)an un*u) +/n/n*u)an %/nis +ua*an ar*i)/( )-(-i62 Par*i)/(ar*i)/( )-(-i6 +/n6aa* +ua*an (is*ri) +/(a(ui 6ua ara5 8ai*u 6/n'an r-s/s a6s-rsi 6an r-s/s i-nisasi 'u'us /r+u)aan ar*i)/(n8a2 Pr-s/s a6s-rsi Par*i)/( )-(-i6 6aa*
+/n'a6s-rsi ar*i)/( /r+ua*an
6ari fas/
/n6is/rsin8a2 4/nis +ua*an */r'an*un' 6ari %/nis ar*i)/( 8an' /r+ua*an2 Par*i)/( s-( F/$OH&3 )/+a+uan un*u) +/n'a6s-rsi )a*i-n 6ari +/6iu+ /n6is/rsin8a s/hin''a /r+ua*an -si*if5 s/6an')a( ar*i)/( s-( As ,S3 +/n'a6s-rsi ani-n 6ari +/6iu+ /n6is/rsin8a s/hin''a /r+ua*an n/'a*if2 D/r%a'uin5 Lan6au5 ?/n./8 6an O./r//) +/n'/+u)a)an */-ri )/s*ai(an s-( (i-f- */rha6a /(/)*r-(i* $*/-ri DL?O& 8an' /r6asar)an a6a /ruahan /n/r'i 8an' */r%a6i i(a ar*i)/( ar*i)/( sa(in' +/n6/)a*5 8an' +/(ia*)an /r)iraan /n/r'i *-(a) +/n-(a) $a)ia* *u+an' (aisan ran')a (is*ri)& 6an /n/r'i *ari) +/nari) $'a8a ?an D/r @aa(s& s/a'ai %ara) an*ar ar*i)/(2 n')aan s/6/rhana 8an' 6is/r*ai 6/n'an /n6/)a*an 8an' ai) un*u) /n/r'i *-(a) +/n-(a) 6i/ri)an -(/h R//rin) 6an O./r//) s/a'ai /ri)u*: 2
V R
=
2
2
xH
−
B ∈ k T a γ e 2
Z
20
6i+ana B T/*aan 8an' sa+a 6/n'an 53! ∈
10 A
−2
−2
det
/r+i*i.i*as +/6iu+ /n6is/rsi
> +ua*an i-n 8an' /r(a9anan 6/n'an +ua*an s-( ) */*aan B-(;+an T suhu
H %ara) */r6/)a* an*ara /r+u)aan 6/n'an %ari%ari a III2
ALAT DAN BAHAN Alat Taun' r/a)si Ra) *aun' r/a)si Pi/* u)ur Fi((/r G/(as )i+ia Bur/* S*a*if C )(/+ Pi/* */*/s Kaa ar(-%i Sa*u(a B-*-( s/+r-* S*-9a*h Ba*an' /n'a6u) G/(as u)ur G/(as u)ur A(u+iniu+ f-i(
Ba%a# S-( /si $III& -)si6a $<& S-( ars/n su(fi6a $& NaF M'SO A(,$SO&3 Na3$PO&, Aua6/s
I?2
U!"a# 10 +L 100 +L "0 +L "00 +L " +L "0 +L
J!$la% ,0 uah uah 3 uah , uah ! uah 1 uah 1 uah , uah uah , uah 1 uah uah uah 1 uah 1 uah S/u)un8a
K'(#t"a') 05, M 050" M 0500" M 051 M
J!$la% 0 +L 0 +L 30 +L 30 +L 30 +L 30 +L S/u)un8a
=ARA KER4A Pa6a*an NaF5 M'SO5 A(,$SO&35 6an Na3$PO&, 6i*i+an' (a(u 6i(aru*)an 6a(a+ 30 +L aua6/s5 )/+u6ian 6ia6u) hin''a (aru*2 Laru*an */rs/u* 6is/u* s/a'ai (aru*an /(/)*r-(i*2 Masin'+asin' (aru*an /(/)*r-(i* 6i+asu))an )/ 6a(a+ *aun' r/a)si (a(u 6i*a+ah)an aua6/s 6/n'an )-+-sisi s/a'ai /ri)u*:
Ta*!#+
I II III I?
,&l!$( -$L. El(t"&l)t 1 , 3
A!a(' 3 , 1
Sa*u )-+-sisi (aru*an a+uran */rs/u* 6ia'i )/ 6a(a+ , *aun' r/a)si (a(u sa*u a'ian 6i*a+ah)an ,5" +L s-( /si $III& -)si6a 6an a'ian (ainn8a 6i*a+ah)an ,5" +L s-( ars/n su(fi6a2 Taun' r/a)si 6i*u*u a(u+iniu+ f-i( 6an 6i-(a)a(i) s/an8a) 3 )a(i5 )/+u6ian 6i6ia+)an s/(a+a 1" +/ni* 6an 6ia+a*i /ruahan s/r*a /+/n*u)an /n6aan 8an' */r%a6i a6a s/*ia *aun' r/a)si2 ?2
HASIL PENGAMATAN
•
Laru*an
P("la!a# /(/)*r-(i* NaF5
M'SO5
•
A(,$SO&35 6an Na3$PO&, 6i+asu))an • •
•
)/ 6a(a+ *aun' r/a)si Di*a+ah)an aua6/s Dia'i )/ 6a(a+ , *aun' r/a)si Di*a+ah)an s-( /si $III& -)si6a
S/(uruh
•
*i6a)
/r9arna
•
Ti6a) */r%a6i /ruahan Sa*u )-+-sisi a+uran 6a(a+ ,
•
*aun' r/a)si S-( /si $III&
•
-)si6a
:
(aru*an
$a'ian 1& a*au s-( ars/n su(fi6a
/r9arna
$a'ian ,&
+/n%a6i /r9arna %in''a S-( ars/n su(fi6a : (aru*an /r9arna )unin'2
•
P(#+a$ata# (aru*an /(/)*r-(i*
Di*u*u *aun' r/a)si 6an 6i-(a) a(i) s/an8a) 3 )a(i Di6ia+)an s/(a+a 1" +/ni*
•
•
%in''a2
=a+urann8a
=a+urann8a
+/n%a6i
/r9arna )unin' Laru*an */ra+ur 6/n'an ai) S/a'ian a+uran 6a(a+ *aun' r/a)si
*/r/n*u)
/n6aan
6an
s/a'ian (ainn8a a6a 8an' *i6a) */r/n*u) /n6aan
?I2
DATA DAN PENGOLAHAN DATA 12 Da*a a2 Ta/( Laru*an E(/)*r-(i* NaF
Ta*!#+
1 , 3
S&l &')t) -*(') -III. &')a. E#aa# 3a"#a la"!ta# < Ti6a) B/r9arna << Ti6a) B/r9arna <<< Ti6a) B/r9arna <<<< Ti6a) B/r9arna
2 Ta/( Laru*an E(/)*r-(i* M'SO
S&l #(+at) -a"'(# '!l)a. E#aa# 3a"#a la"!ta# Kunin' $<<<<& Kunin' $<<<& Kunin' $<<& Kunin' $<&
Ta*!#+
1 , 3
S&l &')t) -*(') -III. &')a. E#aa# 3a"#a la"!ta# < Kunin' << Kunin' <<< Kunin' <<<< Kunin'
S&l #(+at) -a"'(# '!l)a. E#aa# 3a"#a la"!ta# <<<< Kunin' <<< Kunin' << Kunin' < Kunin'
2 Ta/( Laru*an E(/)*r-(i* A(,$SO&3 Ta*!#+
1 , 3
S&l &')t) -*(') -III. &')a. E#aa# 3a"#a la"!ta# < Ti6a) B/r9arna << Ti6a) B/r9arna <<< Ti6a) B/r9arna <<<< Ti6a) B/r9arna
S&l #(+at) -a"'(# '!l)a. E#aa# 3a"#a la"!ta# <<<< Ti6a) B/r9arna <<< Ti6a) B/r9arna << Ti6a) B/r9arna < Ti6a) B/r9arna
62 Ta/( Laru*an E(/)*r-(i* Na3$PO&,
Ta*!#+
1 , 3
S&l &')t) -*(') -III. &')a. E#aa# 3a"#a la"!ta# < 4in''a 4in''a $<& 4in''a $<<& <<<< 4in''a
S&l #(+at) -a"'(# '!l)a. E#aa# 3a"#a la"!ta# Kunin' $<<<<& Kunin' $<<<& Kunin' $<<& Kunin' $<&
,2 P/n'-(ahan Da*a a2 P/+ua*an Laru*an NaF 05, M5 30 +L
m=
M × Mr × V 1000
0,2 M × 42
=
g × 30 mL mol
1000
=0,252 gram
M'SO 050" M5 30 +L m=
M × Mr × V 1000
0,05 M × 120
=
g × 30 mL mol
1000
=0,18 gram
A(,$SO&3 0500" M5 30 +L m=
M × Mr × V 1000
0,005 M × 342
=
Na3$PO&, 051 M5 30 +L
g × 30 mL mol
1000
=0,0513 gram
m=
M × Mr × V 1000
0,18 M × 259
=
g × 30 mL mol
1000
2 P/rhi*un'an V elektrolit ×[ elektrolit ] C flokulasi= V air + V elektrolit 1& S-( P-si*if NaF
C flokulasi=
4 mL× 0,2 M 1 mL + 4 mL
= 0,16
M'SO C flokulasi=
4 mL× 0,05 M 1 mL + 4 mL
=0,04
A(,$SO&3 C flokulasi=
4 mL× 0,005 M 1 mL+ 4 mL
=0,004
Na3$PO&, C flokulasi=
4 mL× 0,18 M 1 mL + 4 mL
=0,144
,& S-( N/'a*if NaF Ti6a) */r/n*u) /n6aan
M'SO C flokulasi=
1 mL× 0,05 M 4 mL + 1 mL
=0,01
A(,$SO&3 C flokulasi=
1 mL× 0,005 M 4 mL + 1 mL
Na3$PO&, Ti6a) */r/n*u) /n6aan ?II2
PEMBAHASAN
=
0,001
=1,3986 gram
Da(a+ sis*/+ )-(-i6 */r6aa* +ua*an s/%/nis2 O(/h )ar/na s/%/nis5 +a)a a)an */r6aa* 'a8a *-(a)+/n-(a) an*ar ar*i)/( )-(-i62 Ha( ini +/n8/a)an ar*i)/(ar*i)/( */rs/u* *i6a) /r'aun' 6an +/+/ri)an )/s*ai(an a6a sis*/+ )-(-i6 $+/n/'ah ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 /r'aun' 6an +/n'/n6a )ar/na a6an8a 'a8a 'ra.i*asi&2 S/(ain i*u5 )/s*ai(an )-(-i6 %u'a 6is/a)an a6an8a (ais ran')a (is*ri) a6a /r+u)aan ar*i)/( */r6is/rsi 6/n'an +/6iu+ /n6is/rsi2 Sis*/+ )-(-i6 /rsifa* n/*ra( )ar/na ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 8an' /r+ua*an /rin*/ra)si 6/n'an +ua*an /r(a9anan a6a +/6iu+ /n6is/rsi2 Da(a+ ra)*i)u+ )a(i ini +/n'a+a*i +/n'/nai )/s*ai(an s-( hi6r-f-2 K/s*ai(an s-( hi6r-f- 6is/a)an -(/h +ua*an s/%/nis 6ari ar*i)/(ar*i)/( */r6is/rsi5 hin''a */r%a6i *-(a) +/n-(a) an*ar ar*i)/( 6an a6an8a (aisan ran')a (is*ri) a6a an*ar +u)a ar*i)/( */r6is/rsi 6/n'an +/6iu+ /n6is/rsin8a2 Ga8a *-(a)+/n-(a) an*ar ar*i)/( 8an' s/%/nis +/n/'ah ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 /r'aun' 6an +/n'/n6a2 Aai(a +ua*an (is*ri) ini hi(an' +a)a ar*i)/( )-(-i6 a)an /r'aun' 6an +/+/n*u) 'u+a(an5 r-s/s /n''u+a(ann8a 6is/u* f(-)u(asi 6an 'u+a(ann8a 6is/u* f(-)2 Gu+a(an ini a)an +/n'/n6a 6is/a)an -(/h 'a8a 'ra.i*asi2 P/ris*i9a ini 6is/u* 6/n'an )-a'u(asi2 Aai(a sua*u /(/)*r-(i* 6i*a+ah)an )/6a(a+ sis*/+ )-(-i65 +a)a ar*i)/( ar*i)/( )-(-i6 8an' /r+ua*an n/'a*if a)an +/nari) i-n -si*if 6ari / (/)*r-(i*5 s/6an')an ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 8an' /r+ua*an -si*if a)an +/nari) i-n n/'a*if 6ari /(/)*r-(i*2 Ha( ini +/n8/a)an ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 */rs/u* 6i)/(i(in'i -(/h (aisan )/6ua 8an' +/+i(i)i +ua*an /r(a9anan 6/n'an +ua*an (aisan /r*a+a2 Aai(a %ara) an*ara (aisan /r*a+a 6an )/6ua u)u 6/)a* +a)a +ua*an )/6uan8a a)an hi(an' s/hin''a */r%a6i )-a'u(asi2 Pa6a /r-aan ini 6i'una)an %/nis /(/)*r-(i* /r.a(/nssi sa*u5 6ua5 6an *i'a 8ai*u NaF5 M'SO 5 A(,$SO&35 6an Na3$PO&,2 S/6an')an a6a /r-aan )a(i ini )-(-i6 8an' 6i'una)an a6a(ah s-(2 S-( +/rua)an sis*/+ )-(-i6 8an' fasa */r6is/rsin8a a6a(ah ;a* a6a* 6an +/6iu+ /n6is/r6in8a ;a* air2 S-( +/+un8ai )/s*ai(an */r*/n*u +a)a ar*i)/( ar*i)/( fasa */r6is/rsin8a *i6a) +/n''u+a( 6an +/n'/n6a2 S-( 6ia'i +/n%a6i 6ua 8ai*u s-( -si*if 6an s-( n/'a*if2 S/u*an S-( -si*if un*u) )-(-i6 )ar/na saa* /(/)*r-f-r/sis i-ni-n -si*if 6ari s-( */rs/u* +/nu%u arah )a*-6a2 S/u*an S-( n/'a*if un*u) )-(-i6 )ar/na saa* /(/)*r-f-r/sis i-n i-n n/'a*if 6ari s-( */rs/u* +/nu%u arah an-6a2 S-( 8an' 6i'una)an a6a /r-aan )a(i ini a6a(ah s-( -si*if /si $III& -)si6a5
ar*i)/( s-( /si $III& -)si6a +a+u un*u) +/n'a6s-rsi )a*i-n 6ari +/6iu+ /n6is/rsin8a s/hin''a /r+ua*an -si*if5 6an s-( n/'a*ifn8a a6a(ah s-( ars/n su(fi6a2 P/+ua*an s-( /si $III& -)si6a 8ai*u 6/n'an +/(aru*)an F/=( 3 6a(a+ air anas )/+u6ian 6i(a)u)an 6ia(isis $+/n''una)an +/+ran s/+i/r+/a/( a*auun /rua (as*i) *ransaran& ara ini 6aa* +/+isah)an i-ni-n /n''an''u5 r/a)si 8an' */r%a6i 6/n'an air 6an s/*/(ah r-s/s 6ia(isis +a)a */r/n*u) s-( /si $III& -)si6a2 S/6an')an P/+ua*an ars/n su(fi6a 6/n'an ara +/(aru*)an ars/n 6/n'an /(aru*n8a5 )/+u6ian u*iran F/S 6i'/rus 6a(a+ a(a* )ifafara*us (a(u 6i*a+ah)an asa+ )(-ri6a /)a* 6an a)an 6ihasi()an 'as H ,S5 'as */rs/u* 6ia(ir)an )/ (aru*an ars/n s/hin''a */r/n*u) s-( ars/n su(fi6a2 Laru*an /(/)*r-(i* +asin'+asin' 6ii/* )/ 6a(a+ *aun' r/a)si 6an 6i*a+ah)an aua6/s 6/n'an .ariasi .-(u+/ 8an' */(ah 6i*/n*u)an5 a+uran */rs/u* +/n'hasi()an (aru*an *i6a) /r9arna5 )/+u6ian (aru*an */ rs/u* 6ia'i )/ 6a(a+ , *aun' r/a)si2 Sa(ah sa*u *aun' r/a)si 6i*a+ah)an s-( /si $III& -)si6a s/hin''a 9arna (aru*an +/n%a6i %in''a5 s/6an')an *aun' r/a)si (ainn8a 6i*a+ah)an s-( ars/n su(fi6a s/hin''a 9arna (aru*an +/n%a6i )unin'5 (a(u *aun' r/a)si 6i-(a)a(i) s/an8a) 3 )a(i a'ar (aru*an 6aa* */ra+ur 6/n'an ai)5 )/+u6ian 6i6ia+)an s/(a+a 1" +/ni* 6an 6ia+a*i /ruahan 8an' */r%a6i a6a (aru*an 6a(a+ *aun' r/a)si5 s/*/(ah 1" +/ni* */r/n*u) /n6aan /r9arna %in''a a6a s-( /si $III& -)si6a 6an 9arna (aru*an +/n%a6i *i6a) /r9arna s/6an')an a6a s-( ars/n su(fi6a */r/n*u) /n6aan /r9arna )unin' 6an 9arna (aru*an +/n%a6i *i6a) /r9arna2 T/r/n*u)n8a /n6aan )ar/na /na+ahan /(/)*r-(i* a6a s-( +/n'a)ia*)an */r%a6in8a in*/ra)si an*ar ar*i)/( s-( 6/n'an i-n 8an' /r(a9anan +ua*an 6i+ana ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 8an' /r+ua*an n/'a*if a)an +/nari) i-n -si*if 6ari /(/)*r-(i*5 s/+/n*ara ar*i)/( )-(-i6 8an' /r+ua*an -si*if a)an +/nari) i-n n/'a*if 6ari /(/)*r-(i* s/hin''a +/n8/a)an ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 ini 6i)/(i(in'i -(/h )/6ua (aisan 8an' +/+i(i)i +ua*an /r(a9anan2 Aai(a %ara) (aisan /r*a+a 6an 8an' )/6ua u)u 6/)a* +a)a a)an +/n'a)ia*)an /n/*ra(an +ua*an ar*i)/( 6an +/n'hi(an')an 'a8a *-(a)+/n-(a) an*ar ar*i)/( )-(-i65 aai(a +ua*an (is*ri) 6ari ar*i)/( )-(-i6 ini hi(an' +a)a ar*i)/( )-(-i6 a)an /r'aun' 6an +/+/n*u) /n6aan a*au 'u+a(an2 Ti6a) s/+ua (aru*an 6a(a+ *aun' r/a)si +/+/n*u) /n6aan2 Pa6a a+uran 8an' 6i*a+ah)an s-( /si $III& -)si6a5 (aru*an Na3$PO&, */r6aa* *aun'
r/a)si 8an' *i6a) */r/n*u) /n6aan +/(ain)an (aru*an %in''a5 s/6an')an a+uran 8an' 6i*a+ah)an s-( ars/n su(fi6a5 (aru*an NaF 6an Na 3$PO&, *i6a) */r/n*u) /n6aan +/(ain)an (aru*an )unin'2 Pa6a (aru*an 8an' s/*/(ah 6i*a+ah)an s-( -si*if *i6a) a6a /n6aan han8a */r6aa* (aru*an /r9arna %in''a 6an s/*/(ah 6i*a+ah)an s-( n/'a*if %u'a *i6a) */r/n*u) /n6aan han8a (aru*an )unin'5 ha( ini */r%a6i )ar/na 'a8a *-(a) +/n-(a) an*ar ar*i)/( s/hin''a s-( s*ai( 6an *i6a) +/+/n*u) /n6aan2 Fa)*-r )/sa(ahan 8an' */r%a6i a6a /r-aan )a(i ini isa 6is/a)an )ar/na )uran' */a*n8a saa* +/(iha* (aru*an 8an' han8a 6i(iha* 6ari )/%/rnihan (aru*an5 /n6aan a6a (aru*an 8an' a(in' an8a)5 /+ua*an (aru*an 8an' /r.ariasi5 s/r*a )-ns/n*rasi (aru*an 8an' )uran' */a* s/hin''a hasi( 8an' 6i6aa*)an )uran' +a)si+a(2 Fa)*-rfa)*-r 8an' +/+/n'aruhi a6an8a /n'/n6aan s-( 8ai*u:
?a(/nsi 6ari (aru*an /(/)*r-(i*2 4i)a .a(/nsi (aru*an /(/)*r-(i* s/+a)in /sar5 +a)a )/+un')inan */r%a6in8a /n6aan %u'a s/+a)in /sar 6ian6in' 6/n'an /na+ahan /(/)*r-(i* 6/n'an .a(/nsi 8an' (/ih )/i(2 K-ns/n*rasi 6ari (aru*an /(/)*r-(i*2 S/+a)in /sar )-ns/n*rasin8a5 /n6aan s/+a)in +u6ah */r/n*u)2 B/sar )/i(n8a +-(/)u( s-(2 M-(/)u( 8an' (/ih )/i( a)an (/ih +u6ah un*u) 6i'an''u )/s*ai(ann8a 6ian6in' s-( 6/n'an +-(/)u( 8an' (/ih /sa r2 Dari hasi( /r-aan 6i6aa*)an ni(ai f(-)u(asi $=f(-)u(asi & +/rua)an )-ns/n*rasi +ini+u+ s-( 6an /(/)*r-(i* isa +/n'hasi()an f(-)u(an a6a 9a)*u */r*/n*u2 A6aun ni(ai f(-)u(asi 6ari s/*ia a+uran 8ai*u a6a s-( -si*if NaF 051! M'SO 050 A(,$SO&3 0500 6an Na 3PO 0512 S/6an')an a6a s-( n/'a*if NaF *i6a) */r/n*u) /n6aan M'SO 0501 A(,$SO&3 05001 6an Na 3PO *i6a) */r/n*u) /n6aan2 F(-)u(asi $/n''u+a(an& */r%a6i )ar/na a6an8a /na+ahan /(/)*r-(i*2 Da(a+ )-(-i6 +/+un8ai (aisan ran')a (is*ri) a6a /r+u)aan8a5 (aisan */rs/u* 6aa* rusa) 6/n'an 6i*a+ah)ann8a /(/)*r-(i* 6a(a+ %u+(ah 8an' (/ih /sar )/a6a (aru*an $/f/) salting out &2 I-ni-n /(/)*r-(i* */rs/u* 6a(a+ %u+(ah 8an' /sar 6aa* +/n''an''u (aisan ran')a (is*ri) s/)i*ar ar*i)/( 6an a)ia*n8a ar*i)/(ar*i)/( *i6a) */rha(an'i un*u) /r)-a'u(asi2 Ma)a 6ari i*u a6a /r-aan 6/n'an )-ns/n*rasi (aru*an /(/)*r-(i* 8an' s/6i)i* f(-)u(asi han8a s/6i)i* */r%a6i a*au sa+a s/)a(i *i6a) */r%a6i2 S/harusn8a s-( hi6r-f- 6a(a+ (i*/ra*ur 6/n'an /(/)*r-(i* 6a(a+ %u+(ah 8an' r/(a*if s/6i)i* s/)a(i +/ni+u()an f(-)u(asi2 P/ruahan/ruahan u+u+n8a a6a(ah *a) r/./rsi/(5 air *i6a) +/+un8ai /f/) a*as f(-)u(an2 T/*ai 6a(a+ /r-aan ini a6a 8an' *i6a) f(-)u(asi isa
6ia)ia*)an )ar/na +ua*an 6a(a+ /(/)*r-(i* */rs/u* han8a s/6i)i* a*auun )/s*ai(an s-( 8an' ai) a*auun a6an8a )-(-i6 /(in6un' $)-(-i6 8an' /rsifa* +/(in6un'i )-(-i6 (ain a'ar *i6a) +/n'a(a+i )-a'u(asi&2 Pa6a r-s/sn8a (aru*an /(/)*r-(i* 6an s-( saa* 6ir/a)si)an a)an +/+/n*u) )-a'u(an )/+u6ian /r)-a'u(asi 6an a)hirn8a +/n%a6i f(-)u(asi2 S/(a+a /n')-a'u(asian )-(-i6 6/n'an sua*u /(/)*r-(i*5 i-n 8an' /r+ua*an /r(a9anan 6/n'an +ua*an )-(-i6 6ia6s-rsi 6/n'an *in')a* 8an' /r/6a/6a 6i a*as /r+u)aan5 +a)in *in''i .a(/nsi i-n +a)in ia )ua* */ra6s-rsi2
?III2
KESIMPLAN Dari /r-aan )a(i ini 6aa* 6isi+u()an ah9a: P/na+ahan /(/)*r-(i* a6a s-( 6aa* +/n'a)ia*)an */r%a6in8a in*/ra)si an*ar • ar*i)/( s-( 6/n'an i-n 8an' /r(a9anan +ua*an 6i+ana ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 8an' /r+ua*an n/'a*if a)an +/nari) i-n -si*if 6ari /(/)*r-(i*5 s/+/n*ara ar*i)/( )-(-i6 8an' /r+ua*an -si*if a)an +/nari) i-n n/'a*if 6ari /(/)*r-(i* s/hin''a +/n8/a)an ar*i)/(ar*i)/( )-(-i6 ini 6i)/(i(in'i -(/h )/6ua (aisan 8an' +/+i(i)i +ua*an /r(a9anan2 Aai(a %ara) (aisan /r*a+a 6an 8an' )/6ua u)u 6/)a* +a)a a)an +/n'a)ia*)an /n/*ra(an +ua*an ar*i)/( 6an +/n'hi(an')an 'a8a *-(a) +/n-(a) an*ar ar*i)/( )-(-i65 aai(a +ua*an (is*ri) 6ari ar*i)/( )-(-i6 ini hi(an' •
+a)a ar*i)/( )-(-i6 a)an /r'aun' 6an +/+/n*u) /n6aan a*au 'u+a(an2 Ni(ai f(-)u(asi 6ari s/*ia a+uran 8ai*u a6a s-( -si*if NaF 051! M'SO 050 A(,$SO&3 0500 6an Na 3PO 0512 S/6an')an a6a s-( n/'a*if NaF *i6a) */r/n*u) /n6aan M'SO 0501 A(,$SO&3 05001 6an Na 3PO *i6a) */r/n*u) /n6aan2
I2
4A@ABAN TGAS DAN PERTANAAN TUGAS 12 T/n*u)an ni(ai /n'/n6aan /(/)*r-(i* /r.a(/nsi sa*u5 6ua5 6an *i'a /r6asar)an /r-aan 8an' sau6ara (a)u)an 4a9a a& Ni(ai /n'/n6aan s-( hi6r-f- -si*if I-n /r.a(/nsi sa*u un*u) NaF 05, M 051! • I-n /r.a(/nsi 6ua un*u) M'SO 050" M 050 • I-n /r.a(/nsi *i'a un*u) A(,$SO&3 0500" M 0500 • I-n /r.a(/nsi *i'a un*u) Na 3PO 051 M 051 • & Ni(ai /n'/n6aan s-( hi6r-f- n/'a*if I-n /r.a(/nsi sa*u un*u) NaF 05, M *i6a) */r/n*u) /n6aan • I-n /r.a(/nsi 6ua un*u) M'SO 050" M 0501 • I-n /r.a(/nsi *i'a un*u) A(,$SO&3 0500" M 05001 • I-n /r.a(/nsi *i'a un*u) Na 3PO 051 M *i6a) */r/n*u) /n6aan •
,2 Ban6in')an ni(ai /n'/n6aan ini 6/n'an 8an' 6i6aa* 6i(i*/ra*ur 4a9a Literatur • • • •
I-n /r.a(/nsi sa*u un*u) NaF 05, M 100 I-n /r.a(/nsi 6ua un*u) M'SO 0500" M 1! I-n /r.a(/nsi *i'a un*u) A(,$SO&3 05000" M 0 I-n /r.a(/nsi *i'a un*u) Na 3PO 05000" M 353 Praktikum
a& Ni(ai /n'/n6aan s-( hi6r-f- -si*if I-n /r.a(/nsi sa*u un*u) NaF 05, M 051! • I-n /r.a(/nsi 6ua un*u) M'SO 050" M 050 • I-n /r.a(/nsi *i'a un*u) A(,$SO&3 0500" M 0500 • I-n /r.a(/nsi *i'a un*u) Na 3PO 051 M 051 • & Ni(ai /n'/n6aan s-( hi6r-f- n/'a*if I-n /r.a(/nsi sa*u un*u) NaF 05, M *i6a) */r/n*u) /n6aan • I-n /r.a(/nsi 6ua un*u) M'SO 050" M 0501 • I-n /r.a(/nsi *i'a un*u) A(,$SO&3 0500" M 05001 • I-n /r.a(/nsi *i'a un*u) Na 3PO 051 M *i6a) */r/n*u) /n6aan •
PERTAN4AAN 1 S/u*)an araara u+u+ +/+ua* s-( 4a9a : Daa* 6i(a)u)an 6/n'an , ara5 8ai*u: a2 K-n6/nsasi : R/a)si R/6-)s5 D/)-+-sisi Ran')a5 Hi6r-(isis5 6an P/r'an*ian
/(aru* 2 M/)ani) : P/*isasi 6an (-na*an un'a (is*ri) ,2 Aa ar*i 6an 'unan8a 6ia(isis 4a9a : Dia(isis +/rua)an r-s/s /+urnian
)-(-i6
6/n'an
+/+/rsih)an
a*au
+/n'hi(an')an i-ni-n /n''an''u +/n''una)an sua*u )an*-n' 8an' */rua* 6ari s/(au* s/+i/r+ia/(2 =aran8a5 sis*/+ )-(-i6 6i+asu))an )/ 6a(a+ )an*-n' s/+i/r+/a/(5 6an 6i(/*a))an 6a(a+ air2 S/(au* s/+i/r+/a/( ini han8a 6aa* 6i(a(ui -(/h i-ni-n5 s/6an' ar*i)/( )-(-i6 *i6a) 6aa* +/(a(uin8a5 6/n'an 6/+i)ian a)an 6i/r-(/h )-(-i6 8an' +urni2 I-ni-n 8an' )/(uar +/(a(ui s/(au* s/+i/r+/a/( ini )/+u6ian (aru* 6a(a+ air2 Da(a+ r-s/s 6ia(isis hi(an'n8a i-ni-n 6ari sis*/+ )-(-i6 6aa* 6i/r/a* 6/n'an +/n''una)an air 8an' +/n'a(ir2 Dia(isis /r*u%uan un*u) +/+urni)an2 32 Ba'ai+ana ara +/n/n*u)an *an6a +ua*an s-(
4a9a : Mua*an sua*u s-( 6aa* 6i)/*ahui 6/n'an +/*-6/ /(/)*r-f-r/sis5 )-(-i6 /r+ua*an n/'a*if a)an /r'/ra) )/ an-6a $/(/)*r-6/ -si*if& s/6an' )-(-i6 /r+ua*an -si*if a)an /r'/ra) )/ )a*-6a $/(/)*r-6/ n/'a*if&2 2 Ba'ai+ana un8i hu)un Har68Shu(;/ fa)*-rfa)*-r aa 8an' +/+/n'aruhi ni(ai /n'/n6aan sua*u s-( 4a9a : Hu)u+ Har68Shu(;/
/run8i
:
fa)*-rfa)*-r
8an'
+/+/n'aruhi
ni(ai
/n'/n6aan sua*u s-( an*ara (ain (aisan ran')a (is*ri) 6ian*ara /r+u)aan ar*i)/( 6an +/6iu+ /n6is/rsin8a5 afini*as ar*i)/(ar*i)/( */r6is/rsi2
"2 Aa 8an' 6i+a)su6 6/n'an )-(-i6 /(in6un' B/ri)an =-n*-hn8a 4a9a : K-(-i6 8an' /rsifa* +/(in6un'i )-(-i6 (ain sua8a *i6a) +/n'a(a+i )-a'u(asi2 K-(-i6 s/+aa+ ini 6is/u* )-(-i6 /(in6un'2 K-(-i6 /(in6un' ini +/+/n*u) (aisan 6i s/)/(i(in' ar*i)/( )-(-i6 8an' (ain s/hin''a +/(in6un'i +ua*an )-(-i6 */rs/u*2 K-(-i6 /(in6un' ini a)an +/+un')us ar*i)/( ;a* */r6is/rsi5 s/hin''a *i6a) 6aa* (a'i +/n'/(-+-)2 =-n*-h /+anfaa*an )-(-i6 /(in6un' a6a(ah s/a'ai /ri)u*: Pa6a /+ua*an /s )ri+ 6i'una)an '/(a*in un*u) +/n/'ah /+/n*u)an Kris*a( /sar a*au 'u(a2 =a* 6an *in*a 6aa* /r*ahan (a+a )ar/na +/n''una)an sua*u )-(-i6 /(in6un'2 >a*;a* /n'/+u(si s//r*i saun 6an 6/*/r'/n %u'a */r'-(-n' )-(-i6 /(in6un'2
!2 4/(as)an Pr-s/s aa 8an' */r%a6i a6a /n%/rnihan air 6/n'an +/n''una)an *a9as 4a9a : Pr-s/s 8an' */r%a6i a6a /n%/rnihan air +/n''una)an *a9as a6a(ah )-a'u(asi 6an f(-)u(asi2 K-a'u(asi a6a(ah /na+ahan )-a'u(an 8an' +/n%a6i)an ar*i)/( *i6a) s*ai( 6an +/+/n*u) f(-)2 S/6an')an f(-)u(asi a6a(ah /n''aun'an f(-) +/n%a6i u)uran 8an' (/ih /sar2
2
DAFTAR PSTAKA Asa*8as5 S8ifa2 ,00J2 Pengendapan Sol Hidrofob Oleh Elektrolit 2 Dia)s/s +/(a(ui h**:##asa*8asifa2(-'s-*2-+ a6a hari S/nin *an''a( J N-./+/r ,01" u)u( 1J207 9i2 A*)ins5 P@2 1032 Kimia Fisika2 4a)ar*a: Er(an''a2 Bir65 T-n82 1JJ32 Kimia Fisik untuk Universitas2 4a)ar*a: PT Gra+/6ia2
Sha95 D42 Introduction to Colloid and Surface Chemistr2 E6isi )/,2 Su6iar*i5 T/*82 ,01"2 Penuntun Praktikum Kimia Fisika II 2 Ban6un': IN Sunan Gunun' D%a*i2