PANITIKANG PILIPINO Ang panitikan ay nagsasabi o nagpapahayag ng mga kaisipan, mga damdamin, mga karanasan, hangarin at diwa ng mga tao. At ito rin ang pinakapayak na paglalarawan lalo na sa pagsulat ng tuwiran o tuluyan at patula. Ang salitang panitikan ay nanggaling sa salitang " pang-titik-an" na kung saan ang unlaping " pang" ay ginamit at hulaping " an". At sa salitang " titik" naman ay nangunguhulugang literatura (literature), na an ang g li lite tera ratu tura ra ay ga gali ling ng sa La Lati tin n na litterana nangunguhulugang titik . Nagsasalaysay din ito sa pamahalaan, lipunan at mga pananampatalaya at mga karanasang may kaugnay ng iba’t ibang uri ng damdamin tulad ng pag-ibig, kaligayahan, kalungkutan, pag-asa, pagkapoot, paghihiganti, pagkasuklam, sindak at pangamba.
Mga teoryang pampanitikan
KLASISMO
Ito ay ang mga sinulat ng mga dakilang manunulat. Mga halimbawa nito ay ang MARS CITY, FUSE B!, "S"R.
HUMANISMO
Sa #ag$aa%al at #agsusu%i ng akda sa #ananaw ng &umanismo, #inaniniwalaan na ang tao ang sukatan ng lahat ng bagay ka ya't kailangang ma$i#agkaloob sa kanya ang kalayaan sa #ag#a#ahayag sa saloobin sa #ag#a#asya. (aniniwala ang mga humanista na sibilisado ang mga taong naka#ag$aa%al dahil kinikilala ang kultu%a. (ai#a#ahayag ang kalinawan sa mga imah)ng biswal, )ksaktong
IMAHISMO
#aglala%awan o #agbibigay anyo sa mga id)ya
I#inaglalaban ng t)o%yang %)alismo ang katotohanan kaysa kagandahan. Sinumang tao, anumang bagay at li#unan ayon sa mga REALISMO
%)alista, ay da#at maging makatotohanan ang #aglala%awan o #aglalahad. *a%aniwang naka#okus ito sa #akgsang sosyo$#ulitikal kalayaan, at kata%ungan #a%a sa mga naa#i.
tumutukoy sa mga kw)notng bas) sa isang kultu%ang #inaghanguan
ng kw)nto o tula. KULTURAL
ang t)o%yang ito ay #atungkol sa may$akda ng mga akdang #am#anitikan, siya ang nagsusulat o sumusulat ng mga akdang #am#anitikan na ating nababasa mag#asahanggang ngayon. Ang BAYOGRAPIKAL
t)o%yang ito ay tumutukoy sa bakg%awnd ng may akda sa kanyang sinulat na akda, makababasa tayo ng ilang mga #angyaya%ing nangya%i sa tunay na buhay ng may$akda u#ang masma#aganda #a nito ang #aghubog sa kanyang sinulat na akda. *akikitaan din ito ng #iloso#iya ng may akda sa dahilang kababasaan ito ng kanyang #ananaw #atungkol sa mga bagay na nais niyang ihatid sa mga mambabasa.
ang t)o%yang ito ay #atungkol sa #inagmulan at #ag$unlad ng wikang ginamit sa mga akdang #am#anitikan. *akikitaan ang mga akda ng mga #agbabago sa #aggamit ng mga salitang naaayon sa #anahon at sa kultu%a na may kinalaman sa mga #agbabagong nagagana# sa HISTORICAL
ating bayan, kasama %ito ang mga #agbabagong nagagana# sa ating li#unan, )konomiya, )dukasyon, ag%ikultu%a at higit sa lahat ang ating #ananam#alataya
inuuwa ang akda batay sa kalagayan ng mga tauhan. &inahana#an
MARKSISMO
ang akda ng #atunay ng mga naglalabasang lakas sa #agitan ng mahina at malakas, matalino at mangmang, duwag at mata#ang, mahi%a# at mayaman. +ito naka#aloob ang mga tauhang bida at kont%abida. May suli%anin ang bida at ang gumagawa nito ay ang kont%abida. Sa t)o%yang ito, di #adadaig ang naa#ing tauhan, babalikwas ito u#ang mada#i ang nangaa#ing lakas.
ang t)o%yang #am#anitikang umusbong sa Eu%o#) noong ikalawang hati ng ikalabingwalong dantaon. *asalungat ng %omantisismo ang klasismo sa#agkat ang higit na #inahahalagahan ng %omantisismo ay ang damdamin at guniguni. (ag#a#amalas ang %omantisismo ng #ag$ ROMANTISISMO
ibig sa kalikasan, #agmamahal sa kalayaan ay sa lu#ang sinilangan, #aniniwala sa taglay na kabutihan ng tao, #aghahangad ng )s#i%itwalidad at hindi mga bagay na mat)%yal, #ag#a#ahalaga sa
dignidad hindi sa mga ka%angyaan at #aimbabaw na kasiyahan at kahandaan magmahal sa baba)lalak)ng nag$aangkin ng ka#u%i$#u%i at magagandang katangian, ins#i%asyon at kagandahan.
ito ay t)o%yang #ang#anitikan na #w)d) mong baguhin ang DEKONSTRAKSYON
kata#usan at #w)d) ka ding mag dagdag nga mga tauhan ngunit hindi mo #w)d)ng buhain ang mga namatay na sa akda-
hinahana#an ng katibayan ang kahalagahan ng #)%sonalidad ng tao at EKSESTINSYALISMO
binibigyan halaga ang ka#angya%ihan ng ka#asyahan laban sa katwi%an
Ang t)o%ayng sosyolohikal ay may #aksang nagbibigay ng kaa#ihang dinanas ng tauhan sa kw)nto. ang akda %in sy nsgiging SOSYOLOHIKAL
salamin sa mga tunay na nangyaya%i sa li#unan. Sa kuw)ntong TATA SE/0 ni Rog)lio Sikat ay masasalamin ang aktwal na #angyaya%i sa li#unan. ang #ang aa#i sa mga mahihi%a# at #agtu%ing dito na mababang u%i.
FORMALISM
ang #ag#a#aliwanag sa anyo ng akda ang tanging layunin ng #agsusu%i1 samakatwid, ang #isikal na katangian ng akda ang #inakabuod ng t)o%yang 2o%malismo. ang tunguhin ng t)o%yang ito ay matukoy ang3 nilalaman, kaanyuan, o kaya%ian, #a%aan ng #agkakasulat ng akda..
FEMINISMO
ARKITAYP
ang F)minismoay tumutukoy sa kalaksan at sa kakayahan ng tauhang baba) sa isang kuw)nto o akda.
T)o%yang A%kitay#al4 Ang layunin ng #anitikan ay i#akita ang mga mahahalagang bahagi ng akda sa #amamagitan ng mga simbolo. (gunit hindi basta$basta masusu%i ang mga simbolismo sa akda. "inakamainam5
Dalawang Uri ang Panitikan
1. Patula – Ito ay nabubuo sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng maaanyong salita sa mga taludtod na may sukat o bilang ng mga pantig at pagtutugma ng mga salita sa hulihan ng mga taludtod sa bawat saknong. Kabilang ditto ang mga sumusunod: tulang liriko, tulang pasalaysay, tulang pangtanghalan, at patnigan. 2. Tuluyan o Prosa – Ito ay nabubuo sa pamamagitan ng malayang pagsasama-sama ng mga salita sa mga pangungusap. Hindi limitado o pigil ang paggamit ng mga pangungusap ng mayakda. Kabilang ditto ang mga sumusunod: maikling kwento, nobela, dula, alamat, pabula, talambuhay, sanaysay, balita ateditoryal. Dahilan sa Pag-aaral ng Panitikang Pilipino
1. Upang makilala ang kalinangang Pilipino, malaman ang ating minanang yaman ng kaisipan at taglay na katalinihan ng lahing ating pinagmulan. 2. Upang matalos natin na tayo’y may marangal at dakilang tradisyon na nagsilbing patnubay sa mga impluwensya ng ibang mga kabihasnang nanggaling sa iba’t ibang mga bansa. 3. Upang mabatid natin ang mga kaisipan sa ating panitikan at makapagsanay upang maiwasto ang mga ito. 4. Upang malaman an gating mga kagalingan sa pagsulat at mapagsikapang ito ay mapagbuti at mapaunlad. 5. Bilang mga Pilipinong mapagmahal at mapagmalasakit sa ating sariling kultura ay dapat nating pag-aralan an gating panitikan. Tayo higit kanino man ang dapat magpahalaga sa sariling atin. · Uri ng Panitikan
1. KATHANG-ISIP (FICTION) -ang mga manunulat ay gumagawa ng akda mula sa kanilang imahanisyon. Ang mga kuwento ay hindi totoo kagaya ng maikling kuwento, nobela at iba pa. 2. HINDI KATHANG -ISIP- ang mga panulat na batay sa tunay na pangyayari katulas ng talambuhay, awtobiyograpiya, talaarawan, sanaysay ang mga akdang pangkasaysayan. =Halimbawa 1.) 2.) 3.) 4.) 5.) 6.) 7.)
ng
Panitikan Alamat
Salawikain
o
Bugtong Sawikain Epiko Pasyon Talumpati Tula
8.) 9.) 10.) Palaisipan
•
•
Tayutay Parabula
ALAMAT
t i k anna nagkukuwento tungkol sa mga Ang alamat ay isang uri ng pani pinagmulan ng mga bagay-bagay sa daigdig. Karaniwang nagsasalaysay ang mga ito ng mga aoat pook a s a y s a y a n. pangyayari hinggil sa tunay na mga t ,at mayroong pinagbatayan sa k t oat k u we nt o ng b a y a n.Ang salitang alamat ay panumbas sa Kaugnay ang alamat ng mga mi salitang "legend" ng ingles.
ALAMAT NG IBON • •
BUGTONG
Ang bugtong, pahulaan o patuturan ayisang pangungusap o tanong na
may
doble
o
nakatagong kahulugan na nilulutas bilang isang palaisipan (tinatawag ding palaisipan ang bugtong). [1] May dalawang uri ang bugtong: mga talinghaga (o enigma, bagaman tinatawag ding enigma ang bugtong), mga suliraning ipinapahayag sa isang metapora o ma-alegoryang wika na nangangailangan ng katalinuhan at maingat na pagninilay-nilay para sa kalutasan, at mga palaisipan (o konumdrum), mga tanong na umaaasa sa •
dulot ng patudyong gamit sa tanong o sa sagot. Ako'y may tapat na kaibigan, Saan man ako magpunta kasama ko kahit saan.
SAGOT; ANINO •
SAWIKAIN
Ang sawikain ay maaaring tumukoy sa; •
i dyoma, isang pagpapahayag na ang kahulugan ay hindi komposisyunal.
•
•
• •
•
•
•
• •
•
•
mot o, parirala na nagpapahiwatig ng sentimiento ng isang grupo ng mga tao. s al awi k ai n, mga kasabihan o kawikaan. SALAWIKAIN Ang salawikain ay binubuo ng mga parirala sa anyong patula na karaniwang naghahayag ng mga gintong aral. Pinaniniwalan na ang mga salawikain ay kasabihan ng ating mga ninuno na patuloy na nagpasalin-salin hanggang makarating sa ating makabagong henerasyon. Nabuo ang mga salawikain o kasabihan ng ating mga ninuno na may makatang kakayahan o kaisipan at nakapagbibigay ito ng aral, paala-ala o gabay sa mga kabataan upang maiwasto ang mga pamantayan ng pamumuhay. Dahil sa salawikain o kasabihan ay naitatanim sa kaisipan ng mga kabataan ang kabutihang asal, kadakilaan, pagmamahal sa bayan at sa kapwa tao, maging sa paglilingod sa Diyos na sinasampalatayanan natin na siyang nagpapala sa kaniyang mga nilalang. PARABULA Ang Parabula ay isang maikling kuwentong may aral na kalimitang hinahango mula sa Bibliya. Ang parabula ay nanggaling sa English word na parable na nanggaling naman sa Greek word na parabole na ang ibig sabihin ay maiksing sanaysay tungkol sa buhay na maaring mangyari o nangyayari na kung saan nagtuturo tungkol sa ispiritwal o kagandahang asal na magiging gabay ng isang taong nahaharap sa pangangailangang mamili o magdesisyon. EPIKO
ani t i k anna tumatalakay sa mga kabayanihan at Ang epiko ay uri ng p pakikipagtunggali ng isang tao o mga tao laban sa mga kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil may mga tagpuang makababalaghan at di-kapani-paniwala. Kuwento ito ay a ni ha nna punung-puno ng mga kagila-gilalas na mga pangyayari. Bawat pangkatin ng ng kab l i pi noay may maipagmamalaking epiko. mga Pi
• •
TALUMPATI
Ang talumpati ay isang buod ng k ai s i pano opinyon ng isang tao na pinababatid sa pamamagitan ng pags as al i t asa entablado para sa mga pangkat na mga tao. Layunin nitong humikayat, tumugon, mangatwiran, magbigay ng kaalaman o impormasyon at maglahad ng isang paniniwala. Isang uri ito
omuni kasy ongpampubliko na nagpapaliwanag sa isang paksa na binibigkas sa harap ng mga ng k tagapakinig. Si ni ngito ng pagpapahayag ng isang kaisipan tungkol sa isang paksa sa paraang pasalita sa harap ng tagapakinig. Ang panandaliang talumpati ( extemporaneous speech) ay ang agarang pagsagot sa paksang ibinibigay sa mananalumpati at malaya siyang magbibigay ng sariling pananaw. Maaaring may paghahanda o walang paghahanda ang talumpati. Tinatawag na impromptu sawi k a ng I n gl e sang talumpating walang paghahanda kung saan binibigay lamang sa oras ng pagtatalumpati. Sinusubok ang kaalaman ng mananalumpati sa paksa. •
Maaaring binabasa, sinasaulo o binabalangkas ang talumpati. Sa binabasang talumpati, inihanda at iniayos ang sinusulat muna ang talumpati upang basahin nang malakas sa harap ng mga tagapakinig. Samantalang ang sinaulong talumpati, inihanda at sinaulo para bigkasin sa harap ng mga tagapakinig. Habang naghahanda ng balangkas ng kanyang sasabihin ang binalangkas na talumpati kung saan nakahanda ang panimula at wakas lamang.
•
•
TAYUTAY
al i t ao isang pahayag na ginagamit upang bigyan diin ang isang Ang tayutay ay s al i nghagao dikaisipan o damdamin. Sinasadya ng pagpapayahag na gumagamit ng t karaniwang salita o paraan ng pagpapahayag upang bigyan diin ang kanyang saloobin