PANDUAN MENURUNKAN RESIKO INFEKSI TERKAIT PELAYANAN KESEHATAN TIM PENCEGAHAN & PENGENDALIAN INFEKSI RUMAH SAKIT (TIM PPIRS)
RSUD PAMBALAH BATUNG JL. JENDERAL J ENDERAL BASUKI BASU KI RAHMA RAH MAT T, NO.1, NO.1 , AMUNTAI AMUNTAI
LAMPIRAN KEPUTUSAN DIREKTUR RSUD PAMBALAH BATUNG AMUNTAI NOMOR : TANGGAL : PANDUAN MENURUNKAN RESIKO INFEKSI TERKAIT PELAYANAN KESEHATAN
BAB I DEFINISI A. Latar Belakan Belakan Penel!t Penel!t!an !an Se""el#e Se""el#e!$ !$ %1&'1( %1&'1( )an *an+ak *an+ak enel!t enel!t!an !an la!nn+a la!nn+a "e"erl! "e"erl!-atk -atkan an *a-#a enalaran en+ak!t "en/lar )ar! a$!en ke a$!en )aat tera)! "elal/! tanan et/a et/a$ $ ke$e-ata ke$e-atan. n. Pet/a$ Pet/a$ ke$e-ata ke$e-atan n "e"!l!k! "e"!l!k! eran eran +an $anat $anat ent!n ent!n )ala" )ala" tera tera)!n )!n+a +a er! er!n) n)aa-an an k/"an k/"an )ar!
$at/ $at/ a$!e a$!en n ke a$!e a$!en n la!n la!n %!n0e %!n0ek$! k$! $!lan(. $!lan(.
Ke*er$!-an tanan )aat "en/r/nkan anka "r*!)!t+ )an "rtal!t+ +an )!$e*a*kan le- !n0ek$! $!lan. Ke*er$!-an Ke*er$!-an tanan -ar/$ )!alankan )!alankan le- $el/r/- et/a$ ke$e-atan )! r/"a- $ak!t karena ke*er$!-an tanan "er/akan !lar /ta"a enen)al!an !n0ek$!. Ke*er$!-an tanan "er/akan $/at/ r$e)/r t!n)akan "e"*er$!-kan tanan )en )enan an
"en "en/ /na naka kan n
$a*/ $a*/n2 n2an ant! t!$e $et t!k !k
)!
*a#a *a#a-
a!r a!r
"en "enal al!r !r
ata/ ta/
)en )enan an
"en/nakan -an)r/* *er*a$!$ alk-l. Ke*er$!-an tanan "en/r/t 3D3 )an 4HO: 1. Ke*e Ke*er$ r$!!-an an tan tanan an $e5a $e5ara ra /"/" /"/" ter) ter)!r !r!! )ar! )ar! ke*e ke*er$ r$!!-an an tan tanan an $$! $$!al al2/ 2/"/ "/", ", ke*er$!-an ke*er$!-an tanan a$et!k, ke*er$!-an tanan -an)r/* *er*a$!$ alk-l, ke*er$!-an tanan $/r!5al. 6. Ke*er$! Ke*er$!-an -an tanan tanan a$et!k a$et!k a)alaa)ala- "en5/5! tanan tanan )enan )enan a!r "enal!r "enal!r )an $a*/n $a*/n ant!$et!k. 7. Ke*e Ke*er$! r$!-a -an n tan tanan an -an) -an)r/* r/* *er*a *er*a$!$ $!$ alkalk-l l a)al a)alaa- "e"*e "e"*er$! r$!-ka -kan n tana tanan n )ar! )ar! "!krran!$"e. 8. Ke*er$! Ke*er$!-an -an tanan tanan $/r!5al $/r!5al a)alaa)ala- "en5/5! "en5/5! tanan tanan "en/na "en/nakan kan $a*/n ant!$et ant!$et!k !k $e*el/" $e*el/" era$! era$! /nt/k /nt/k "en-!la "en-!lanka nkan n k/"an k/"an tran$!en tran$!entt )an "en/r/n "en/r/nkan kan k/"an k/"an re$!)ent 0lra )! tanan. T//an ke*er$!-an tanan a)ala- /nt/k "en-!lankan ktran )ar! k/l!t $e5ara "ekan!$ )an "en/ran! /"la- "!krran!$"e tran$!en
B. Mak$ Mak$/) /) )an )an T/ T//a /an n 1.
Tujuan Umum : Men/ran! r!$!k !n0ek$! )enan "elak/kan ke*er$!-an tanan et/a$ ke$e-atan )! l!nk/nan RSI S/ltan A/n, *a!k et/a$ kl!n!$ "a//n et/a$ nn kl!n!$.
.
Tujua ujuan n K!u"u u"u" : a.
Me"* Me"*an ank k!t !tka kan n ke$a ke$a)a )ara ran n et/ et/a a$ $ kl!n kl!n!$ !$ "a/ "a//n /n nn nn kl!n kl!n!$ !$ akan akan ent ent!n !nn n+a +a ke*er$!-an tanan.
*.
Pet/a$ Pet/a$ "ene "enetata-/! /! Ke*!ak Ke*!akan an )an SPO SPO Ke*er$! Ke*er$!-an -an Tan Tanan. an.
5.
Pet/a$ Pet/a$ "a"/ "a"/ "elak/ "elak/kan kan Ke*er$ Ke*er$!-a !-an n Tan Tanan an $e$/a! $e$/a! r$e)/ r$e)/rr.
3. Bata$ Bata$an an Oera Oera$! $!n nal al
D. Lan) Lan)a$ a$an an H/k/ H/k/" "
#A# II RUANG LINGKUP
Pr!n$ Pr!n$! ! /ta" /ta"a a /nt/k /nt/k "en/ "en/r/n r/nka kan n r!$!k r!$!k !n0ek !n0ek$! $! +a!t/ +a!t/ )en )enan an "enera "enerak kan an r!n$! r!n$! ke#a$a)aan /n!9er$al ela+anan ke$e-atan a)ala- "enaa -+!ene $an!ta$! !n)!9!)/,-+!ene $an!ta$! r/anan )an $ter!l!$a$! eralatan. Ket!a r!n$! ter$e*/t )!a*arkan "ena)! 11 ke!atan kk +a!t/ : 1. 3/5! Tanan 6. Alat Pel!n)/n D!r! 7. Pe"r Pe"r$e $e$an $an Peral Peralata atan n Pa$! Pa$!en en Dan Dan Pen Penata atalak lak$an $anaa aan n L!ne L!nen n 8. Penellaan L! L!nen . Penellaan L!"*a'. Pen Penen en)a )al! l!an an L!n L!nk k/n /na an n R/"a R/"a- Sak! Sak!tt ;.
Ke$e Ke$e-a -atan tan Kar+a Kar+a#a #an n 2 Perl! Perl!n) n)/n /na an n Pet/ Pet/a a$ $ Ke$ Ke$ee-ata atan n
&. <. 1=. 1=. 11.
H+! H+!en ene e Re$ Re$!r !ra$ a$!! 2 Et!ka t!ka Bat/ Bat/k k H+! H+!en ene e Re$ Re$!r !ra$ a$!! 2 Et!ka t!ka Bat/ Bat/k k Prak Prakt! t!k k Men+ Men+/n /nt! t!k k >an >an A"a A"an n Prak Prakt! t!k k Unt Unt/k /k L/"* L/"*al al P/nk P/nk$! $!
#A# III TATA LAKSANA
A. Cu$% Cu$% Tan Tana an n Penel!t Penel!t!an !an Se""el#e Se""el#e!$ !$ %1&'1( %1&'1( )an *an+ak *an+ak enel!t enel!t!an !an la!nn+a la!nn+a "e"erl! "e"erl!-atk -atkan an *a-#a enalaran en+ak!t "en/lar )ar! a$!en ke a$!en )aat tera)! "elal/! tanan
et/a$ ke$e-atan. Pet/a$ ke$e-atan "e"!l!k! eran +an $anat ent!n )ala" tera)!n+a er!n)a-an k/"an )ar!
$at/ a$!en ke a$!en la!n %!n0ek$! $!lan(.
Ke*er$!-an tanan )aat "en/r/nkan anka "r*!)!t+ )an "rtal!t+ +an )!$e*a*kan le- !n0ek$! $!lan. Ke*er$!-an tanan -ar/$ )!alankan le- $el/r/- et/a$ ke$e-atan )! r/"a- $ak!t karena ke*er$!-an tanan "er/akan !lar /ta"a enen)al!an !n0ek$!. Ke*er$!-an tanan "er/akan $/at/ r$e)/r t!n)akan "e"*er$!-kan tanan )enan
"en/nakan
$a*/n2ant!$et!k
)!
*a#a-
a!r
"enal!r
ata/
)enan
"en/nakan -an)r/* *er*a$!$ alk-l. Ke*er$!-an tanan "en/r/t 3D3 )an 4HO: 1. Ke*er$!-an tanan $e5ara /"/" ter)!r! )ar! ke*er$!-an tanan $$!al2/"/", ke*er$!-an tanan a$et!k, ke*er$!-an tanan -an)r/* *er*a$!$ alk-l, ke*er$!-an 2.
tanan $/r!5al. Ke*er$!-an tanan a$et!k a)ala- "en5/5! tanan )enan a!r "enal!r )an $a*/n
3.
ant!$et!k. Ke*er$!-an tanan -an)r/* *er*a$!$ alk-l a)ala- "e"*er$!-kan tanan )ar!
4.
"!krran!$"e. Ke*er$!-an tanan $/r!5al a)ala- "en5/5! tanan "en/nakan $a*/n ant!$et!k $e*el/" era$! /nt/k "en-!lankan k/"an tran$!ent )an "en/r/nkan k/"an re$!)ent 0lra )! tanan. T//an ke*er$!-an tanan a)ala- /nt/k "en-!lankan ktran )ar! k/l!t $e5ara
"ekan!$ )an "en/ran! /"la- "!krran!$"e tran$!ent. Hal?-al +an Har/$ D!er-at!kan )ala" Menaa Ke*er$!-an Tanan
Jar! tanan Penel!t!an "e"*/kt!kan *a-#a )aera- )! *a#a- k/k/ %r/an $/*/n/al( "enan)/n /"la- "!kr*a tert!n! %M5G!nle+, Lar$n )an Le+)n 1<&&(. Be*eraa enel!t!an *ar/? *ar/ !n! tela- "e"erl!-atkan k/k/ +an anan )aat *ereran $e*aa! re$er9ar /nt/k *akter! Gra" neat!0 (P. aeruginosa), a"/r )an aten la!n %He))er#!5k et al. 6===(. K/k/ anan, *a!k +an ala"! "a//n */atan, le*!- "/)a- "el/*an! $ar/n tanan %Ol$en et al. 1<<7(. Ole- karena !t/, k/k/ -ar/$ )!aa teta en)ek, t!)ak le*!)ar! 7 "" "ele*!-! //n ar!.
K/k/ B/atan K/k/ */atan %e"*/nk/$ k/k/, //n k/k/, e"anan akr!l!k( +an )!aka! leet/a$ ke$e-atan )aat *ereran )ala" !n0ek$! n$k"!al %He))er#!5k et al. 6===(. Sela!n !t/, tela- ter*/kt! *a-#a k/k/ */atan )aat *ereran $e*aa! re$er9ar /nt/k *akter! Gra" neat!0, e"aka!ann+a le- et/a$ ke$e-atan -ar/$ )!laran.
3at K/k/ Pen/naan 5at k/k/ $aat *ert/a$ t!)ak )!erkenankan.
Per-!a$an Pen/naan er-!a$an $aat *ert/a$ t!)ak )!erkenankan. Ke*er$!-an tanan )!lak/kan a)a $aat : 1. 6.
Seera : Setela- t!*a )! te"at kera. Se*el/" : ? Kntak lan$/n )enan a$!en. Me"aka! $ar/n tanan $e*el/" e"er!k$aan kl!n!$ )an t!n)akan !n9a$!0. Men+e)!akan 2 "e"er$!akan *at?*atan. Me"er$!akan "akanan.
Me"*er! "akan a$!en. Men!nalkan r/"a- $ak!t. D!antara : Pr$e)/r tertent/ a)a a$!en +an $a"a )!"ana tanan -
7.
terknta"!na$!, /nt/k "en-!n)ar! knta"!na$! $!lan. 8. Setela: ? Kntak )enan a$!en. Melea$ $ar/n tanan. Melea$ alat el!n)/n )!r!. Kntak )enan )ara-, 5a!ran t/*/-, $ekre$!, ek$kre$!, ek$/)at l/ka )an eralatan +an )!keta-/! ata/ ke"/nk!nan terknta"!na$! )enan )ara-, 5a!ran t/*/-, ek$kre$! %*e)en, /r!nal( aaka- "en/nakan ata/ t!)ak -
"en/nakan $ar/n tanan. Men/nakan t!let, "en+ent/-2"ela -!)/n )enan tanan.
Melak/kan ke*er$!-an tanan "en/r/t 4HO % M"en( : 1. 6. 7. 8. .
Se*el/" kntak )enan a$!en. Se*el/" t!n)akan a$e$!$.. Setela- terkena 5a!ran t/*/- a$!en. Setela- kntak )enan a$!en. Setela- kntak )enan l!nk/nan a$!en.
Sanat )!$arankan "elak/kan ke*er$!-an tanan )enan a!r "enal!r )an $a*/n *!la tanan ela$ terl!-at ktr ata/ terknta"!na$! )enan *a-an +an "enan)/n rte!n. B!la tanan t!)ak ela$ terl!-at ktr ata/ terknta"!na$!, -ar/$ )!/nakan ant!$et!k *er*a$!$ alk-l /nt/k )eknta"!na$! tanan r/t!n. P'"%aan M'm*'"%!+an Tanan 1.
A% m'na,% Sarana /ta"a /nt/k 5/5! tanan a)ala- a!r "enal!r )enan $al/ran e"*/anan ata/
*ak ena"/n +an "e"a)a!. Denan /+/ran a!r "enal!r ter$e*/t "aka "!krran!$"e +an terlea$ karena e$ekan "ekan!$ ata/ k!"!a#! $aat 5/5! tanan akan ter-ala/ )an t!)ak "ene"el la! )!er"/kaan k/l!t. A!r "enal!r ter$e*/t )aat *er/a kran ata/ )enan 5ara "en/+/r )enan a+/n, na"/n 5ara "en/+/r )enan a+/n "e"!l!k! r!$!k 5/k/ *e$ar /nt/k tera)!n+a en5e"aran, *a!k "elal/! aan a+/n ata//n er5!kan a!r *eka$ 5/5!an ke"*al! ke *ak ena"/n a!r *er$!-. A!r kran */kan *erart! -ar/$ )ar! PAM, na"/n )aat )!/a+akan $e5ara $e)er-ana )enan tank! *erkran )! r/an ela+anan 2 era#atan ke$e-atan aar "/)a- )!anka/ le- ara et/a$ ke$e-atan +an "e"erl/kann+a. Sela!n a!r "enal!r a)a, )/a en!$ *a-an en5/5! tanan +an )!*/t/-kan +a!t/: $a*/n ata/ )eteren )an lar/tan ant!$et!k. 2.
Sa*un Ba-an ter$e*/t t!)ak "e"*/n/- "!krran!$"e teta! "en-a"*at )an "en/ran!
/"la-
"!krran!$"e
)enan
alan
"en/ran!
teanan
er"/kaan
$e-!na
"!krran!$"e terlea$ )ar! er"/kaan k/l!t )an "/)a- ter*a#a le- a!r. J/"la"!krran!$"e $e"ak!n *erk/ran )enan "en!nkatn+a 0rek/en$! 5/5! tanan, na"/n )!la!n !-ak )enan $er!nn+a "en/nakan $a*/n ata/ )eteren "aka la!$an le"ak k/l!t akan -!lan )an "e"*/at k/l!t "ena)! ker!n )an e5a-?e5a-. 3.
Lau-an An-%"'-%+
Lar/tan ant!$et!k ata/ )!$e*/t /a ant!"!kr*a t!kal, )!aka! a)a k/l!t ata/ ar!nan -!)/ la!nn+a /nt/k "en-a"*at akt!9!ta$ ata/ "e"*/n/- "!krran!$"e a)a k/l!t. Ant!$et!k "e"!l!k! *a-an k!"!a +an "e"/nk!nkan /nt/k )!/nakan a)a k/l!t )an $ela/t "/k$a. Ant!$et!k "e"!l!k! keraa"an )ala" -al e0ekt!9!ta$, akt!9!ta$, ak!*at )an ra$a a)a k/l!t $etela- )!aka! $e$/a! )enan keraa"an en!$ ant!$et!k ter$e*/t )an reak$! k/l!t "a$!n? "a$!n !n)!9!)/. K/l!t "an/$!a t!)ak )aat )!$ter!lkan. T//an +an !n!n )!5aa! a)ala- en/r/nan /"la"!krran!$"e a)a k/l!t $e5ara "ak$!"al ter/ta"a k/"an tran$!en. Kr!ter!a "e"!l!- ant!$et!k a)ala- $e*aa! *er!k/t: a.
Me"!l!k! e0ek +an l/a$, "en-a"*at ata/ "er/$ak "!krran!$"e $e5ara l/a$ %ra" $!t!0 )an ra" neat!0, 9!r/$ l!0!l!k, *a5!ll/$ )an t/*erk/l$!$, 0/n!, en)$ra(.
*.
E0ekt!9!ta$
5.
Ke5eatan akt!9!ta$ a#al
).
E0ek re$!)/, ak$! +an la"a $etela- e"aka!an /nt/k "ere)a" ert/"*/-an
e.
T!)ak "enak!*atkan !r!ta$! k/l!t
0.
T!)ak "en+e*a*kan aler!
.
E0ekt!0 $ekal! aka!, t!)ak erl/ )!/lan?/lan
-.
Daat )!ter!"a $e5ara 9!$/al "a//n e$tet!k.
4.
La -anan an *'"%! /an +'%n P0"'/u S-an/a M'm*'"%!+an Tanan Tekn!k Me"*er$!-kan Tanan )enan Sa*/n )an A!r -ar/$ )!lak/kan $eert! )! *a#a- !n! : 1.
Ba$a-! tanan )enan a!r "enal!r +an *er$!-..
6.
T/ankan 7 ? 55 $a*/n 5a!r /tk "en+a*/n! $el/r/- er"/kaan tanan.
7.
Ratakan )enan ke)/a telaak tanan.
8.
G$k /n/n )an $ela?$ela ar! tanan k!r! )enan tanan kanan )an $e*al!kn+a.
.
G$k ke)/a telaak )an $ela?$ela ar!.
'.
Jar!?ar! $!$! )ala" )ar! ke)/a tanan $al!n "en/n5!.
;.
G$k !*/ ar! k!r! *er/tar )ala" ena"an tanan kanan )an lak/kan $e*al!kn+a.
&.
G$k )enan "e"/tar //n ar!?ar! )! telaak tanan k!r! )an $e*al!kn+a.
<.
B!la$ ke)/a tanan )enan a!r "enal!r.
1=. Ker!nkan )enan -an)/k $ekal! aka! ata/ t!$$/e t#el $a"a! *enar?*enar ker!n. 11. G/nakan -an)/k $ekal! aka! ata/ tissue towel /nt/k "en/t/ kran.
Karena "!krran!$"e t/"*/- )an *erke"*an *!ak a)a kea)aan le"*a* )an a!r +an t!)ak "enal!r, "aka :
D!$en$er $a*/n -ar/$ )!*er$!-kan terle*!- )a-/l/ $e*el/" en!$!an /lan.
Janan "ena"*a-kan $a*/n 5a!r ke)ala" te"atn+a *!la "a$!- a)a !$!n+a, ena"*a-an
!n! )aat "en+e*a*kan knta"!na$! *akter! a)a $a*/n +an )!"a$/kkan.
Janan "en/nakan *a$k" +an *er!$! a!r. Me$k!/n "e"aka! ta"*a-an ant!$et!k
%$eert!: Dettl ata/ Sa9ln(, "!krran!$"e )aat *erta-an )an *erke"*an *!ak
)ala" lar/tan !n! %R/tala 1<<'(.
Jika air mengalir tidak tersedia, gunakan wadah air dengan kran atau gunakan ember dan gayung, tampung air yang telah digunakan dalam sebuah ember dan buanglah di toilet.
3/5! tanan )enan Han)r/* ant!$et!k%Han)r/* *er*a$!$ alk-l(
#. ALAT PELINDUNG DIRI 'n%"2'n%" A,a- P',%n/un D%% 1. SARUNG TANGAN "el!n)/n! tanan )ar! *a-an +an )aat "en/larkan en+ak!t )an "el!n)/n! a$!en )ar! "!krran!$"e +an *era)a )! tanan et/a$ ke$e-atan. Sar/n tanan "er/akan en-alan %*arr!er( 0!$!k al!n ent!n /nt/k "en5ea- en+e*aran !n0ek$!. Sar/n tanan -ar/$ )!ant! antara $et!a kntak )enan $at/ a$!en ke a$!en la!nn+a, /nt/k "en-!n)ar! knta"!na$! $!lan. T%a "aa- '-ua" ',u m'ma+a% "aun -anan: 1.
Perl/ /nt/k "en5!takan *ar!er rtekt!0 )an 5ea- knta"!na$! +an *erat. D!$!n0ek$! tanan t!)ak 5/k/ /nt/k "e"*lk tran$"!$! kntak *!la knta"!na$! *erat. "!$al "en+ent/- )ara-, 5a!ran t/*/-, $ekre$!, ek$re$!, "/k/$ "e"*ran, k/l!t +an t!)ak /t/-.
6.
D!aka! /nt/k "en-!n)ar! tran$"!$! "!kr*a )! tanan et/a$ ke a)a a$!en $aat )!lak/kan t!n)akan ter-a)a k/l!t a$!en +an t!)ak /t/-, ata/ "/5/$ "e"*ran.
7.
Men5ea- tanan et/a$ terknta"!na$! "!kr*a )ar! a$!en tran$"!$! kea)a a$!en la!n. Perl/ keat/-an et/a$ /nt/k e"aka!an $ar/n tanan $e$/a! $tan)ar. Me"aka! $ar/n tanan t!)ak "enant!kan erl/n+a 5/5! tanan, karena $ar/n tanan )aat *erl/*an #ala//n ke5!l, t!)ak na"ak $ela"a "elea$n+a
$e-!na tanan terknta"!na$!.
Terant/n kea)aan, $ar/n tanan er!k$a ata/ $er*a/na *er$!- -ar/$ )!/nakan le$e"/a et/a$ ket!ka :
A)a ke"/nk!nan kntak tanan )enan )ara- ata/ 5a!ran t/*/- la!n, "e"*rane "/k$a ata/ k/l!t +an terlea$.
Melak/kan r$e)/r "e)!$ +an *er$!0at !n9a$!0 "!$aln+a "en/$/kkan $e$/at/ ke)ala" e"*/l/- )ara-, $eert! "e"a$an !n0/$.
Menanan! *a-an?*a-an *eka$ aka! +an tela- terknta"!na$! ata/ "en+ent/er"/kaan +an ter5e"ar.
Menerakan K'3a"a/aan Tan"m%"% +0nta+ %+an )!erl/kan a)a ka$/$ en+ak!t "en/lar "elal/! kntak +an tela- )!keta-/! ata/ )!5/r!a!(, +an "en-ar/$kan et/a$ ke$e-atan m'nuna+an "aun -anan *'"%!4 -%/a+ "-'%, +'-%+a m'ma"u+% uanan a"%'n. Pet/a$ ke$e-atan -ar/$ "elea$ $ar/n tanan ter$e*/t $e*el/" "en!nalkan r/anan a$!en )an "en5/5! tanan )enan a!r )an $a*/n ata/ )enan handrub *er*a$!$ alk-l. Sat/ a$an $ar/n tanan -ar/$ )!/nakan /nt/k $et!a a$!en, $e*aa! /a+a "en-!n)ar! knta"!na$! $!lan %3D3,1<&;(. Pe"aka!an $ea$an $ar/n tanan +an $a"a ata/ "en5/5! tanan +an "a$!- *er$ar/n tanan, ket!ka *er!n)a- )ar! $at/ a$!en ke a$!en la!n ata/ ket!ka "elak/kan era#atan )! *a!an t/*/- +an ktr ke"/)!an *er!n)a- ke *a!an t/*/- +an *er$!-, */kan "er/akan raktek +an a"an. De**el!n )an 3llea/e$ %1<&&( "ene"/kan *akter! )ala" /"la- *er"akna a)a tanan et/a$ +an -an+a "en5/5! tanan )ala" kea)aan "a$!- "e"aka! $ar/n tanan )an t!)ak "enant! $ar/n tanan ket!ka *er!n)a- )ar! $at/ a$!en ke a$!en la!n.
Jen!$? en!$ Sar/n Tanan : 1. Sar/n tanan Ber$!6. Sar/n tanan $ter!l 7. Sar/n tanan R/"a- tana Ha, an Hau" D%'!a-%+an a/a P'ma+a%an Saun Tanan
G/nakan $ar/n tanan )enan /k/ran +an $e$/a!, k-/$/$n+a /nt/k $ar/n tanan *e)a-. Sar/n tanan +an t!)ak $e$/a! )enan /k/ran tanan )aat "enan/
ketra"!lan )an "/)a- r*ek. Jaa aar k/k/ $elal/ en)ek /nt/k "en/r/nkan r!$!k $ar/n tanan r*ek. Tar!k $ar/n tanan ke ata$ "an$et a/n %!ka An)a "e"aka!n+a( /nt/k "el!n)/n!
erelanan tanan. G/nakan ele"*a* +an lar/t )ala" a!r %t!)ak "enan)/n le"ak( /nt/k "en5ea- k/l!t
tanan ker!n2*erker/t. Janan /nakan lt!n ata/ kr!" *er*a$!$ "!n+ak, karena akan "er/$ak $ar/n tanan
*e)a- "a//n $ar/n tanan er!k$a )ar! latek$. Janan "en/nakan 5a!ran ele"*a* +an "enan)/n ar0/" karena )aat
"en+e*a*kan !r!ta$! a)a k/l!t. Janan "en+!"an $ar/n tanan )! te"at )enan $/-/ +an terlal/ ana$ ata/ terlal/
)!n!n "!$aln+a )! *a#a- $!nar "ata-ar! lan$/n, )! )ekat e"ana$, A3, 5a-a+a /ltra9!let, 5a-a+a 0l/re$en ata/ "e$!n rnten, karena )aat "er/$ak *a-an $ar/n tanan $e-!na "en/ran! e0ekt!0!ta$n+a $e*aa! el!n)/n 1. MASKER -ar/$ 5/k/ *e$ar /nt/k "en/t/! -!)/n, "/l/t, *a!an *a#a- )a/, )an ra"*/t a)a #aa- %ent(. Ma$ker )!aka! /nt/k "ena-an 5!ratan +an kel/ar $e#akt/ et/a$ ke$e-atan ata/ et/a$ *e)a- *er*!5ara, *at/k ata/ *er$!n $erta /nt/k "en5eaer5!kan )ara- ata/ 5a!ran t/*/- la!nn+a "e"a$/k! -!)/n ata/ "/l/t et/a$ ke$e-atan. B!la "a$ker t!)ak ter*/at )ar! *a-an ta-an 5a!ran, "aka "a$ker ter$e*/t t!)ak e0ekt!0 /nt/k "en5ea- ke)/a -al ter$e*/t.
Ma$ker +an a)a, ter*/at )ar! *er*aa! *a-an $eert! kat/n r!nan, ka!n ka$a, kerta$ )an *a-an $!ntet!k +an *e*eraa )! antaran+a ta-an 5a!ran. Ma$ker +an )!*/at )ar! kat/n ata/ kerta$ $anat n+a"an teta! t!)ak )aat "ena-an 5a!ran ata/ e0ekt!0 $e*aa! 0!lter. Ma$ker +an )!*/at )ar! *a-an $!ntet!k )aat "e"*er!kan erl!n)/nan )ar! tete$an art!kel *er/k/ran *e$ar %@ "( +an ter$e*ar "elal/! *at/k at/ *er$!n ke ran +an *era)a )! )ekat a$!en %k/ran )ar! 1 "eter(. Na"/n "a$ker *e)a- ter*a!k $ekal!/n t!)ak )!ran5an /nt/k *enar?*enar "en/t/ a$ $e5ara erat %"ene"el $een/-n+a a)a #aa-( $e-!na "en5ea- ke*5ran /)ara a)a *a!an te!n+a. Denan )e"!k!an, "a$ker t!)ak )aat $e5ara e0ekt!0 "en+ar!n /)ara +an )!-!$a. Pa)a era#atan a$!en +an tela- )!keta-/! ata/ )!5/r!a! "en)er!ta en+ak!t "en/lar "elal/! /)ara ata/ )rlet, "a$ker +an )!/nakan -ar/$ )aat "en5ea- art!kel "en5aa! "e"*rane "/k$a )ar! et/a$ ke$e-atan. Ma"+' /'nan '5%"%'n"% -%n% "er/akan en!$ "a$ker k-/$/$ +an )!rek"en)a$!kan, *!la en+ar!nan /)ara )!ana ent!n "!$aln+a a)a era#atan $e$eran +an tela- )!keta-/! ata/ )!5/r!a! "en)er!ta 0l/ */r/n ata/ SARS. Ma$ker )enan e0!$!en$! t!n! "!$aln+a N?< "el!n)/n! )ar! art!kel )enan /k/ran "!krn +an )!*a#a le- /)ara. Pel!n)/n !n! ter)!r! )ar! *an+ak la!$an *a-an en+ar!n )an -ar/$ )aat "ene"el )enan erat a)a #aa- tana a)a ke*5ran. D!la!n !-ak el!n)/n !n! /a le*!- "enan/ ernaa$an )an le*!- "a-al )ar!a)a "a$ker *e)a-. Se*el/" et/a$ "e"aka! "a$ker N?< erl/ )!lak/kan fit test a)a $et!a e"aka!ann+a. Ket!ka $e)an "era#at a$!en +an tela- )!keta-/! ata/ )!5/r!a! "en)er!ta en+ak!t "en/lar "elal/! a!r*rne "a//n droplet , $eert! "!$aln+a 0l/ */r/n ata/ SARS, et/a$ ke$e-atan -ar/$ "en/nakan "a$ker e0!$!en$! t!n!. Pel!n)/n !n! "er/akan erankat N?< +an tela- )!$ert!0!ka$! le- US National Institute for Occupational Safety dan Health %NIOSH(, )!$et//! le- E/rean 3E, ata/ $tan)ar) na$!nal2re!nal +an $e*an)!n )enan $tan)ar ter$e*/t )ar! neara +an "e"r)/k$!n+a. Ma$ker e0!$!en$! t!n! )enan t!nkat e0!$!en$! le*!- t!n! )aat /a )!/nakan. Ma$ker e0!$!en$! t!n!, $eert! k-/$/$n+a N?< -ar/$ )!/! enea$ann+a %0!t te$t( /nt/k "ena"!n *a-#a erankat ter$e*/t a$ )enan *enar a)a #aa- e"aka!n+a.
6.ALAT PELINDUNG MATA Mel!n)/n! et/a$ )ar! er5!kan )ara- ata/ 5a!ran t/*/- la!n )enan 5ara "el!n)/n! "ata. Pel!n)/n "ata "en5ak/ ka5a"ata %le$( la$t!k *en!n,ka5a"ata ena"an, el!n)/n #aa- )an 9!$r. Ka5a"ata krek$! ata/ ka5a"ata )enan len$a l$ /a )aat )!/nakan, teta! -an+a !ka )! ta"*a-kan el!n)/n a)a $!$! "ata. Pet/a$ ke$e-atan -ar/$ "en/nakan "a$ker )an el!n)/n "ata ata/ el!n)/n #aa- , !ka "elak/kan t!n)akan +an "e"e/n k!nkan a)an+a er5!kan 5a!ran +an t!)ak $enaa )! #aa-. B!la t!)ak ter$e)!a el!n)/n #aa- et/a$ )aat "en/nakan ka5a"ata el!n)/n ata/ ka5a"ata *!a$a $erta "a$ker. 7.TOPI
D!/nakan /nt/k "en/t/! ra"*/t ata/ k/l!t keala $e-!na $er!-an ra"*/t )an k/l!t t!)ak "a$/k ke )ala" l/ka $ela"a e"*e)a-an. T! -ar/$ 5/k/ *e$ar /nt/k "en/t/ ra"a*/t. Me$k!/n t! )aat "e"*er!kan $e/"la- erl!n)/nan a)a a$!en, teta! t//an /ta"an+a /nt/k "el!n)/n! e"aka!n+a )ar! )ara- ata/ 5a!ran +an terer5!k ata/ "en+e"rt . 8.GAUN PELINDUNG D!/nakan /nt/k "en/t/! ata/ "en-ant! aka!an *!a$a ata/ $eraa" la!n, a)a $aat "era#at a$!en +an )!keta-/! ata/ )!5/r!a! "en)er!ta en+ak!t "en/lar ata/ )rlet2a!r*ne. Pe"aka!an a/nel!n)/n ter/ta"a a)ala- /nt/k "el!n)/n! *a/ )an k/l!t et/a$ ke$e-atan )ar! $ekre$! re$!ra$!. Ket!ka "era#at a$!en +an )!keta/! ata/ )!5/r!a! "en)er!ta en+ak!t "en/lar ter$e*/t, et/a$ ke$e-atan -ar/$ "en/nakan a/n el!n)/n $et!a "e"a$/k! r/anan. /nt/k "era#at a$!en karena a)a ke"/nk!nan terer5!k ata/ ter$e"rt )ara-, 5a!ran t/*/-, $ekre$! ata/ ek$kre$!. Pankal $ar/n tanan -ar/$ "en/t/! //n lenan a/n $een/-n+a. Lea$kan a/n $e*el/" "en!nalkan area a$!en. Setela- a/n )!lea$, a$t!kan *a-#a aka!an )an k/l!t t!)ak kntak )enan *a!an +an ten$!al ter5e"ar,lal/ 5/5! tanan $eera /nt/k "en5ea- *er!n)a-n+a ran!$"e. Knta"!na$! a)a aka!an +an )!aka! $aat *ekera )aat )!t/r/nkan 6=?1==C )enan "e"aka! a/n el!n)/n. Pera#at +an "e"aka! arn la$t!k $aat "era#at a$!en *e)aa*)"en )aat "en/r/nkan tran$"!$! S.a/re/$ 7=C )!*an)!nkan era#at +an "e"aka! *a/ $eraa" )an ant! t!a -ar!.
9.APRON APRON +an ter*/at )ar! karet ata/ la$t!k, "er/akan en-alan ta-an a!r /nt/k $eanan *a!an )ean t/*/- et/a$ ke$e-atan . Pet/a$ ke$e-atan -ar/$ "enenakan arn )! *a#a- a/n en/t/ ket!ka "elak/kan era#atan lan$/n a)a a$!en, "e"*er$!-kan a$!en, ata/ "elak/kan r$e)/r )!"ana a)a r!$!k t/"a-an )ara-, 5a!ran t/*/- ata/ $ekre$!. Hal !n! ent!n !ka a/n el!n)/n t!)ak ta-an a!r. Arn akan "en5ea- 5a!ran t/*/- a$!en "enena! *a/ )an k/l!t et/a$ ke$e-atan.
.PELINDUNG KAKI Pel!n)/n kak! )!/nakan /nt/k "el!n)/n! kak! )ar! 5e)era ak!*at *en)a taa" ata/ *en)a *erat +an "/nk!n at/- $e5ara t!)ak $enaa ke ata$ kak!. Ole- karena !t/, $an)al, $an)al e!t ata/ $eat/ +an ter*/at )ar! *a-an l/nak %ka!n( t!)ak *le- )!kenakan. Seat/ *t karet ata/ $eat/ k/l!t tert/t/ "e"*er!kan le*!- *an+ak erl!n)/nan, teta! -ar/$ )!aa teta *er$!- )an *e*a$ knta"!na$! )ara- ata/ t/"a-an 5a!ran t/*/- la!n. Pen/t/ $eat/ t!)ak )!erl/kan !ka $eat/ *er$!-. Seat/ +an ta-an ter-a)a *en)a taa" ata/ ke)a a!r -ar/$ ter$e)!a )! ka"ar *e)a-. Se*/a- enel!t!an "en+atakan *a-#a en/t/ $eat/ )ar! ka!n ata/ kerta$ )aat "en!nkatkan knta"!na$! karena "e"/nk!nkan )ara- "ere"*e$ "elal/! $eat/ )an $er!nkal! )!/nakan $a"a! )! l/ar r/an era$!. Ke"/)!an )!lea$ tana $ar/n tanan $e-!na tera)! en5e"aran %S/""er$ et al. 1<<6(.
P'ma+a%an APD /% Fa"%,%-a" P',aanan K'"'!a-an : #aa%mana M'n'na+an ; M'nuna+an /an M','a" Fa+-025a+-0 'n-%n an !au" /%'!a-%+an a/a 'ma+a%an APD
Kenakan APD $e*el/" kntak )enan a$!en, /"/"n+a $e*el/" "e"a$/k! r/anan.
G/nakan )enan -at!?-at! ? anan "en+e*arkan knta"!na$!.
Lea$ )an */an $e5ara -at!?-at! ke te"at l!"*a- !n0ek$!/$ +an tela- )!$e)!akan )!r/an ant! k-/$/$. Lea$ "a$ker )! l/ar r/anan.
Seera lak/kan e"*er$!-an tanan )enan lanka-?lanka- "e"*er$!-ankan tanan $e$/a! e)"an.
Caa M'n'na+an APD Lan+a!2,an+a! m'n'na+an APD a/a P'a3a-an Ruan I"0,a"% K0n-a+ /an Airborne a/a,a! "'*aa% *'%+u- : 1. Kenakan *a/ kera $e*aa! la!$an erta"a aka!an el!n)/n. 6. Kenakan el!n)/n kak!. 7. Kenakan $ea$an $ar/n tanan erta"a. 8. Kenakan a/n l/ar. . Kenakan 5ele"ek la$t!k. '. Kenakan $ea$an $ar/n tanan ke)/a. ;. Kenakan "a$ker. &. Kenakan en/t/ keala. <. Kenakan el!n)/n "ata.
P%n"%2%n"% PPI an ',u /%'!a-%+an a/a 'ma+a%an APD 1. Gaun ',%n/un T/t/! *a)an $een/-n+a )ar! le-er -!na l/t/t, lenan -!na *a!an erelanan tanan )an $el/*/nkan ke *elakan /n/n. Ikat )! *a!an *elakan le-er )an !nan. . Ma"+' Eratkan tal! ata/ karet ela$t!$ a)a *a!an tena- keala )an le-er. Pa$kan kl! -!)/n )ar! la" 0lek$!*el a)a *atan -!)/n. Pa$kan )enan erat a)a #aa- )an )! *a#a- )a/ $e-!na "elekat )enan *a!k. Per!k$a /lan enea$an "a$ker 6. Ka$ama-a a-au ',%n/un 3aja! Pa$an a)a #aa- )an "ata )an $e$/a!kan aar a$. 7. Saun -anan Tar!k -!na "en/t/! *a!an erelanan tanan a/n !$la$!. Lan+a!2,an+a! m','a"+an APD a/a P'a3a-an Ruan I"0,a"% K0n-a+ /an A%*0n' a/a,a! "'*aa% *'%+u- : 1. D!$!n0ek$! $ea$an $ar/n tanan *a!an l/ar. 6. D!$!n0ek$! 5ele"ek )an el!n)/n kak!. 7. Lea$kan $ea$an $ar/n tanan *a!an l/ar. 8. Lea$kan 5ele"ek.
. Lea$kan a/n *a!an l/ar. '. D!$!n0ek$! tanan +an "enenakan $ar/n tanan. ;. Lea$kan el!n)/n "ata. &. Lea$kan en/t/ keala. <. Lea$kan "a$ker. 1=. Lea$kan el!n)/n kak!. 11. Lea$kan $ea$an $ar/n tanan *a!an )ala". 16. 3/5! tanan )enan $a*/n )an a!r *er$!-. 1. Saun -anan Inatla- *a-#a *a!an l/ar $ar/n tanan tela- terknta"!na$! Pean *a!an l/ar $ar/n tanan )enan $ar/n tanan la!nn+a, lea$kan. Pean $ar/n tanan +an tela- )!lea$ )enan "en/nakan tanan +an "a$!- "e"aka! $ar/n tanan. Sel!kan ar! tanan +an $/)a- t!)ak "e"aka! $ar/n tanan )! *a#a- $ar/n tanan +an *el/" )!lea$ )! erelanan tanan. Lea$kan $ar/n tanan )! ata$ $ar/n tanan erta"a. B/an $ar/n tanan )! te"at l!"*a- !n0ek$!/$. . Ka$ama-a a-au ',%n/un 3aja! Inatla- *a-#a *a!an l/ar ka5a"ata ata/ el!n)/n #aa- tela- terknta"!na$! Unt/k "elea$n+a, ean karet ata/ aan ka5a"ata. Letakkan )! #a)a- +an tela- )!$e)!akan /nt/k )!r$e$ /lan ata/ )ala" te"at l!"*a!n0ek$!/$. 6. Gaun ',%n/un Inatla- *a-#a *a!an )ean a/n )an lenan a/n el!n)/n tela- terknta"!na$! Lea$ tal!. Tar!k )ar! le-er )an *a-/ )enan "e"ean *a!an )ala" a/n el!n)/n $aa. Bal!k a/n el!n)/n. L!at ata/ /l/n "ena)! /l/nan )an letakkan )! #a)a- +an tela- )!$e)!akan /nt/k )!r$e$ /lan ata/ */an )! te"at l!"*a- !n0ek$!/$. 7. Ma"+' Inatla- *a-#a *a!an )ean "a$ker tela- terknta"!na$! JANGAN SENTUH Lea$kan tal! *a!an *a#a- )an ke"/)!an tal! ata/ karet *a!an ata$. B/an ke te"at l!"*a- !n0ek$!/$. 6. PEMROSESAN PERALATAN PASIEN DAN PENATALAKSANAAN LINEN D'"+%"% : Kn$e ent!n +an akan )!elaar! )ala" *a* !n! "el!/t! 5ara "e"r$e$ !n$tr/"en +an ktr, $ar/n tanan, )an alat +an akan )!aka! ke"*al! % precleaning / ra*!la$( )enan lar/tan klr!n =, "ena"ankan alat?alat ktr +an akan ter$ent/- )an )!tanan! $erta "e"!l!- )an ala$an $et!a r$e$ +an )!/nakan. La-a *',a+an Unt/k "en5!takan l!nk/nan *e*a$? !n0ek$!, +an terent!n a)ala- *a-#a ra$!nal $et!a r$e$ en5ea-an !n0ek$! +an )!an/rkan )an keter*ata$ann+a )! "enert! le- $ta0 ke$e-atan a)a $et!a t!nkat, )ar! et/a$ ela+anan ke$e-atan $a"a! ke et/a$
e"*er$!-an )an e"el!-araan. Pr$e$ en5ea-an !n0ek$! )a$ar +an )! an/rkan /nt/k "en/ran! en/laran en+ak!t )ar! !n$tr/"en +an ktr, $ar/n tanan *e)a-, )an *aran *aran -a*!$ aka! la!nn+a a)ala- ( precleaning ;a*%,a")4 'n$u$%an /an 'm*'"%!an4 "-'%,%"a"% a-au /%"%n5'+"% -%n+a- -%n% (DTT) a-au "-'%,%"a"%). Men/akan )an "en)!)!-kan, /nt/k #akt/ +an la"a, "eren)a" $ela"a 6= "en!t )ala" )!$!n0ektan t!nkat t!n! t!)ak "er/$ak en)$ra $e5ara "e+ak!nkan. Sta0 -ar/$ $a)ar akan keter*ata$an DTT. Se"entara "a$!- "e"aka! $ar/n tanan $etela- "elak/kan e"*e)a-an ata/ t!n)akan "e)!$ !n9a$!0, $eran )kter )an2ata/ a$!$tenn+a -ar/$ "e"*/an *en)a? *en)a +an terknta"!na$! %ka$a ata/ kat/n )an *aran ter*/an la!nn+a( )ala" kantn la$t!k ata/ #a)a- tert/t/ +an ta-an *5r. Selan/tn+a, *en)a? *en)a taa" +an akan )!*/an %/"a"an+a $kalel )an ar/" a-!t( -ar/$ )!te"atkan )! #a)a- *aran taa". J!ka a)a eralatan ata/ *aran +an akan )!aka! ke"*al! $eert! $ar/n tanan *e)a-, $e"r!t, )an kan/la -!$a, *a!k +an tela- )!aka! "a//n *el/" $e#akt/ e"*e)a-an, -ar/$la- )! % precleaning 2ra*!la$( )enan )eteren, en+"at!5 terle*!- )a-/l/. Lanka- !n! $anat ent!n, ter/ta"a !ka eralatan ata/ *aran ter$e*/t akan )!*er$!-kan )enan tanan %N+$tr" 1<&1(. Setela- )!% precleaning 2ra*!la$(, eralatan )an *aran +an akan )!aka! ke"*al! -ar/$la- )!*er$!-kan )enan a!r "enal!r, ke"/)!an )!*!la$ lal/ )!ker!nkan. Peralatan *e)a- )an *aran?*aran +an akan *er$ent/-an )enan )ara- ata/ ar!nan $ter!l )!*a#ak/l!t la!nn+a %critical items(, -ar/$ )!$ter!l!$a$! /nt/k "en-an5/rkan $e"/a "!krran!$"e, ter"a$/k en)$ra *akter!al. %Aa*!la $ter!l!$a$! t!)ak "/nk!n )!lak/kan ata/ alatn+a t!)ak a)a, "aka )aat )!lak/kan DTT )enan )!)!)!-kan, )!/akan ata/ )!ren)a" )ala" lar/tan )!$!n0ektan k!"!a#! +an "er/akan $at/?$at/n+a alternat!0 +an )!an/rkan(. Peralatan ata/ *aran? *aran la!n +an -an+a "en+ent/- $ela/t len)!r ata/ k/l!t l/ar +an terl/ka % semicritical items(, 5/k/ )!lak/kan )!$!n0ek$! t!nkat t!n! %DTT(. T%a -%n+a- 0"'" /%"%n5'+"% 1.
D!$!n0ek$! T!nkat T!n!%DTT( : "e"a$t!kan k/"an )ala" #akt/ 6= "en!t 16 a" akan
.
"e"at!kan $e"/a "!kr*a ke5/al! $ra *akter!. D!$!n0ek$! T!nkat Se)an %DTS( : )aat "e"at!kan "!krr*akter!a9eetat!02 -a"!r
6.
$e"/a 9!r/$, -a"!r $e"/a a"/r,teta! t!)ak *!$a "e"at!kan $ra *akter!a. D!$!n0ek$! T!nkat Ren)a- %DTR( :)aat "e"at!kan -a"!r $e"/a
*akter!a
9eetat!0,*e*eraa a"/r, *e*eraa 9!r/$ )ala" #akt/ 1= "en!t. D'5%n%"% • Precleaning ;a*%,a": Pr$e$ +an "e"*/at *en)a "at! le*!- a"an /nt/k )!tanan! leet/a$ $e*el/" )!*er$!-kan %/"a"an+a "en!nakt!9a$! HB, HB3, )an HI( )an "en/ran!, ta! t!)ak "en-!lankan, /"la- "!krran!$"e +an "enknta"!na$!. < P'm*'"%!an: Pr$e$ +an $e5ara 0!$!k "e"*/an $e"/a ktran, )ara-, ata/ 5a!ran t/*/la!nn+a )ar! *en)a "at! ata//n "e"*/an $e/"la- "!krran!$"e /nt/k "en/ran! r!$!k *a! "ereka +an "en+ent/- k/l!t ata/ "enanan! *ek ter$e*/t. Pr$e$ !n! a)ala- ter)!r! )ar! "en5/5! $een/-n+a )enan $a*/n ata/ )eteren )an a!r ata/ en+"at!5, "e"*!la$ )enan a!r *er$!-, )an "ener!nkan.
< D%"%n5'+"% T%n+a- T%n% (DTT): Pr$e$ "en-!lankan $e"/a "!krran!$"e, ke5/al! *e*eraa en)$ra *akter!al )ar! *ek, )enan "ere*/$, "en/akan ata/ "e"aka! )!$!n0ektan k!"!a#!. < S-'%,%"a"%: Pr$e$ "en-!lankan "'mua "!krran!$"e %*akter!a, 9!r/$, 0/n! )an ara$!t( -'ma"u+ en)$ra *akter!al )ar! *en)a "at! )enan /a tekanan t!n! %tkla0 (, ana$ ker!n %9en(, $ter!lan k!"!a#!, ata/ ra)!a$!. Set!a *en)a, *a!k eralatan "etal +an ktr "e"erl/kan enananan )an e"r$e$an k-/$/$ aar: Men/ran! r!$!k erl/kaan ak$! )ental ata/ teraar )ara- ata/ )/- t/*/- ter-a)a
-
et/a$ e"*er$!- )an r/"a- tana. Me"*er!kan -a$!l ak-!r *erk/al!ta$ t!n! %/"a"an+a eralatan ata/ *en)a la!n +an $ter!l
-
ata/ +an )!)!$!n0ek$! t!nkat t!n! %DTT(. 7. P'n',0,aan L%n'n Tanan! l!nen +an $/)a- )!/nakan )enan -at!?-at! )enan "en/nakan APD +an $e$/a! )an "e"*er$!-kan tanan $e5ara terat/r. R!$!k teraan ata/ "enala"! ISPA ak!*at "e"*a#a l!nen +an $/)a- )!/nakan relat!0 ke5!l. Na"/n )e"!k!an "e"*a#a l!nen +an $/)a- )!/nakan -ar/$ )!lak/kan )enan -at!?-at!. Ke-at!an?-at!an !n! "en5ak/ en/naan erlenkaan APD +an $e$/a! )an "e"*er$!-kan tanan $e5ara terat/r $e$/a! )enan e)"an ke#a$a)aan $tan)ar.
P%n"% umum Se"/a l!nen +an $/)a- )!/nakan -ar/$ )!"a$/kkan ke )ala" kantn ata/ #a)a- +an t!)ak r/$ak $aat )!ank/t. Penantnan an)a t!)ak )!erl/kan /nt/k l!nen +an $/)a- )!/nakan. L%n'n Se"/a *a-an a)at a)a l!nen +an ktr -ar/$ )!-!lankan )an )!*!la$ )enan a!r. L!nen ktr ter$e*/t ke"/)!an lan$/n )!"a$/kkan ke)ala" kantn l!nen )! ka"ar a$!en. H!lankan *a-an a)at %"!$aln+a, 0e$e$( )ar! l!nen +an $anat ktr %"en/nakan APD +an $e$/a!( )an */an l!"*a- a)at ter$e*/t ke )ala" t!let $e*el/" l!nen )!"a$/kkan ke kantn 5/5!an. L!nen +an $/)a- )!/nakan -ar/$ )!*a#a )enan -at!?-at! /nt/k "en5eaknta"!na$! er"/kaan l!nk/nan ata/ ran?ran )! $ek!tarn+a. Janan "e"!la- l!nen )! te"at era#atan a$!en. Ma$/kkan l!nen +an terknta"!na$! lan$/n ke kantn 5/5!an )! r/an !$la$! )enan "e"an!/la$! "!n!"al ata/ "en!*a$? !*a$kan /nt/k "en-!n)ar! knta"!na$! /)ara )an ran. L!nen +an $/)a- )!/nakan ke"/)!an -ar/$ )!5/5! $e$/a! r$e)/r en5/5!an *!a$a. 3/5! )an ker!nkan l!nen $e$/a! )enan $tan)ar )an r$e)/r teta 0a$!l!ta$ ela+anan ke$e-atan. Unt/k en5/5!an )enan a!r ana$, 5/5! l!nen "en/nakan )eteren2 )!$!n0ektan )enan a!r ;= O3 %1'= OF( $ela"a "!n!"al 6 "en!t. P!l!- *a-an k!"!a +an 55k /nt/k en5/5!an te"erat/r ren)a- )enan kn$entra$! +an $e$/a! *!la "elak/kan en5/5!an )enan te"erat/r ren)a- ;= O3 %1'= OF(. Per-at!an : -
Ank/t l!nen )enan -at!?-at!.
-
Ank/t l!nen ktr )ala" #a)a-2kantn tert/t/.
-
Pa$t!kan l!nen )!ank/t )enan )an )!la- )enan a"an )enan "elak/kan kla$!0!ka$! %!n! $anat ent!n( )an "en/nakan #a)a-2kantn +an )!tent/kan "en/r/t kla!0!ka$!n+a.
-
Pet/a$ ke$e-atan -ar/$ "en/nakan APD +an "e"a)a! $aat "enank/t l!nen ktr.
-
Tran$rta$! 2 Trlle+ l!nen *er$!- )an l!nen ktr -ar/$ )!*e)akan, *!la erl/ )!*er! #arna +an *er*e)a.
-
8.PENGELOLAAN LIM#AH Penellaan l!"*a- "er/akan $ala- $at/ /a+a ke!atan en5ea-an enen)al!an !n0ek$! )! r/"a- $ak!t ata/ )! 0a$!l!ta$ ela+anan ke$e-atan. L!"*a- )ar! r/"a- $ak!t ata/ ela+anan ke$e-atan la!nn+a )aat *er/a +an tela- terknta"!na$! %$e5ara ten$!al $anat *er*a-a+a( ata/ t!)ak terknta"!na$!. Sek!tar & l!"*a- /"/" +an )!-a$!lkan )ar! r/"a- $ak!t ata/ 0a$!l!ta$ ke$e-atan la!nn+a t!)ak terknta"!na$! )an t!)ak *er*a-a+a *a! et/a$ +an "enanan!,na"/n )e"!k!an enananan l!"*a- !n! -ar/$ )!kella )enan *a!k )an *enar. Se"/a l!"*a- +an t!)ak terknta"!na$! $eert! kerta$, ktak, *tl, #a)a- la$t!k )an $!$a "akanan )aat )!*/an )enan *!a$a ata/ )!k!r!" ke D!na$ Pe"*/anan L!"*a- $ete"at ata/ te"at e"*/anan l!"*a- /"/" %3D3 1<&, R/tala 1<<7(. Se)ankan l!"*a- terknta"!na$! %*!a$an+a "e"*a#a "!krran!$"e(, !ka t!)ak )!kella $e5ara *enar akan )aat "en/lar a)a et/a$ +an "en+ent/- l!"*a- ter$e*/t ter"a$/k "a$+arakat a)a /"/"n+a. L!"*a- terknta"!na$! a)ala- $e"/a l!"*a- +an telaterknta"!na$! )enan )ara-, nana-, /r!n, t!na, ar!nan t/*/- la!n, )an *a-an la!n */kan )ar! t/*/- $eert! *eka$ e"*al/t l/ka, ka$a, kaa$ )an la!n?la!nn+a. %L!"*a- )ar! ka"ar era$! $eert! ar!nan, )ara-, ka$a, kaa$, )ll )an )ar! la*ratr!/" $eert! )ara-, t!na, )a-ak, /r!n, *!akan "!kr*!l! -ar/$ )!ana terknta"!na$!(. Alat?alat +an )aat "el/ka! "!$aln+a ar/", !$a/ +an )aat "en/larkan en+ak!t?en+ak!t $eert! -eat!t!$ B, -eat!t!$ 3, AIDS /a )!lnkan $e*aa! l!"*a- terknta"!na$!. P'n'-%an L%m*a! uma! "a+%- a)ala- $e"/a l!"*a- +an )!-a$!lkan )ar! ke!atan r/"a- $ak!t )ala" *ent/k a)at, 5a!r )an a$. L%m*a! a/a- uma! "a+%- a)ala- $e"/a l!"*a- r/"a- $ak!t +an *er*ent/k a)at $e*aa! ak!*at ke!atan r/"a- $ak!t +an ter)!r! )ar! l!"*a- "e)!$ a)at )an nn "e)!$. L%m*a! m'/%" a/a- a)ala- l!"*a- a)at +an ter)!r! )ar! l!"*a- !n0ek$!/$, l!"*a- atl!, l!"*a- *en)a taa", l!"*a- 0ar"a$!, l!"*a- $!ttk$!$, l!"*a- k!"!a#!, l!"*a- ra)!akt!0,l!"*aknta!ner *ertekanan, )an l!"*a- )enan kan)/nan la" *erat +an t!n!. L%m*a! a/a- n0n m'/%" a)ala- l!"*a- a)at +an )!-a$!lkan )ar! ke!atan r/"a$ak!t )!l/ar "e)!$ +an *era$al )ar! )a/r, erkantran, ta"an )an -ala"an +an )aat )!"an0aatkan ke"*al! aa*!la a)a teknl!n+a. L%m*a! $a% a)ala- $e"/a a!r */anan ter"a$/k t!na +an *era$al )ar! ke!atan r/"a- $ak!t +an ke"/nk!nan "enan)/n "!krran!$"e, *a-an k!"!a *era5/n )an ra)!akt!0 +an *er*a-a+a *a! ke$e-atan.
L%m*a! a" a)ala- $e"/a l!"*a- +an *er*ent/k a$ +an *era$al )ar! ke!atan e"*akaran )! r/"a- $ak!t $eert! !n$!neratr, )a/r, erlenkaan eneratr, ana$te$! )an e"*/atan *at $!ttk$!$. L%m*a! %n5'+"%u" a)ala- l!"*a- +an terknta"!na$! )enan )ara-, 5a!ran t/*/- a$!en, ek$kre$!, $ekre$! +an )aat "en/larkan kea)a ran la!n. L%m*a! "%-0-0+"%" a)ala- l!"*a- )ar! *a-an +an terknta"!na$! )ar! er$!aan )an e"*er!an *at $!ttk$!$ /nt/k ke"tera! kanker +an "e"/n+a! ke"a"/an /nt/k "e"*/n/- ata/ "en-a"*at ert/"*/-an $el -!)/. M%n%ma,%"a"% l!"*a- a)ala- /a+a +an )!lak/kan r/"a- $ak!t /nt/k "en/ran! /"la- l!"*a+an )!-a$!lkan )enan 5ara "en/ran! *a-an, "en/nakan ke"*al! l!"*a- (reuse) )an )a/r /lan l!"*a- (recycle). D'5%n%"% < #a!an *'*a!aa. Set!a /n$/r, eralatan, *a-an, ata/ r$e$ +an "a"/ ata/ *erten$! "en+e*a*kan ker/$akan. < #'n/a2*'n/a -ajam. Jar/" $/nt!k, ar/" a-!t *e)a-, !$a/, $kalel, /nt!n, *enan ka#at, e5a-an ka5a )an *en)a la!n +an )aat "en/$/k ata/ "el/ka!. < En+a"u,a"%. Pen!$!an #a)a- *en)a taa" +an tela- 728 en/- )enan $e"en ata/ tanal!at, +an $etela- ker!n, )aat )!"an0aatkan /nt/k "ena"*a- /n)/kan tana- a)a *a!an +an ren)a-. < In"'n'a"%. Pe"*akaran l!"*a- a)at, 5a!r, ata/ a$ "/)a- ter*akar %)aat )!*akar( +an terkntrl /nt/k "en-a$!lkan a$ )an $!$a +an t!)ak ata/ t!nal $e)!k!t "enan)/n *a-an "/)a- ter*akar. < K'*'"%!an 'a-aan -ana!. Met)e reka+a$a tekn!k e"*/anan l!"*a- a)at )! ata$ tana$e)e"!k!an r/a $e-!na )aat "el!n)/n! l!nk/nan %"!$aln+a "eratakan l!"*a- )ala" la!$an t!!$, )!a)atkan )ala" /"la-?/"la- ke5!l )an )!t/t/! )enan tana- $et!a -ar! $etela#akt/ kera(. <
K0n-am%na"%.
Kea)aan
+an $e5ara ten$!al
ata/ tela-
tera)!
kntak )enan
"!krran!$"e. Ser!nkal! )!/nakan )ala" ela+anan ke$e-atan, !$t!la- ter$e*/t /"/"n+a "er//k a)a a)an+a "!krran!$"e +an )aat "en!"*/lkan !n0ek$! ata/ en+ak!t. < P'm*uanan. Men/*/r l!"*a-, "en!"*/n, "e"*/an, "ele"ar, "eletakkan ata/ "elea$kan *a-an l!"*a- aa/n ke ata/ a)a /)ara, tana-, ata//n a!r. Pe"*/anan )!lak/kan tana *er"ak$/) /nt/k "e"/n/t ke"*al!. < P'm%,a!an. Pe"!la-an l!"*a- a)at )an "en+!$!-kan *a-an?*a-an +an "a$!- *er"an0aat )ar! /n)/kan l!"*a- )! ata$ tana-. < P'n',0,aan ,%m*a!. Se"/a ke!atan, *a!k a)"!n!$trat!0 "a//n era$!nal %ter"a$/k ke!atan tran$rta$!(, "el!*atkan enananan, era#atan, "enkn)!$!kan, en!"*/nan, )an e"*/anan l!"*a-. < Sa,uan +0-0an. S!$te" en/"/lan )an enank/tan ktran, ter"a$/k $al/ran$al/ran a!r, !a?!a, te"at "a. < L%m*a! %n5'+"%u". Ba!an )ar! l!"*a- "e)!$ +an )aat "en+e*a*kan en+ak!t !n0ek$!.
< L%m*a! +0-aaja. L!"*a- /"/" +an )!/r/$ le- Pet/a$ Pe"*/anan L!"*a- Pe"er!nta$ete"at %"!$aln+a D!na$ Ke*er$!-an Kta( ter/ta"a )ar! r/"a- tana, akt!9!ta$ k"er$!al, )an l!"*a- alanan. < S''a"%. Pe"!$a-an $!$te"at!$ l!"*a- a)at $e$/a! )enan kater! +an tela- )!tent/kan. < =a/a!. Ta*/n te"at enananan, enank/tan, en!"*/nan, )an2ata/ ak-!rn+a e"*/anan l!"*a- .L!"*a- la!n +an t!)ak "e"*a#a "!krran!$"e, teta! )!lnkan *er*a-a+a karena "e"/n+a! ten$! *er*a-a+a a)a l!nk/nan "el!/t!: *a-an?*a-an k!"!a ata/ 0ar"a$! %"!$aln+a kalen *eka$, *tl ata/ ktak +an "enan)/n *at ka)al/#ar$a, 9ak$!n, reaen )!$!n0ektan $eert! 0r"al)e-!), l/taral)e-!), *a-an?*a-an ran!k $eert! a$etn )an klr0r"(. l!"*a- $!ttk$!k %"!$aln+a *at?*at /nt/k ke"tera!(. l!"*a- +an "enan)/n la" *erat %"!$aln+a a!r rak$a )ar! ter""eter +an e5a-, ten$!"eter, *a-an?*a-an *eka$ !!, )an ka)"!/" )ar! *atera! +an )!*/an(. #a)a- *eka$ *er!$! a$ )an t!)ak )aat )!)a/r /lan %"!$aln+a kalen en+e"*/r( +an *er*a-a+a )an )aat "ele)ak aa*!la )!*akar. Tujuan P'n',0,aaan ,%m*a! T//an enellaan l!"*a- !ala-: •
"el!n)/n! et/a$ e"*/anan l!"*a- )ar! erl/kaan
•
"el!n)/n! en+e*aran !n0ek$! ter-a)a ara et/a$ ke$e-atan "en5ea- en/laran !n0ek$! a)a "a$+arakat $ek!tarn+a
•
"e"*/an *a-an?*a-an *er*a-a+a %*a-an tk$!k )an ra)!akt!0 ( )enan a"an.
T/"/kan l!"*a- ter*/ka -ar/$ )!-!n)ar!, karena: "ena)! *ek e"/l/n +an akan "e"an0aatkan l!"*a- +an terknta"!na$! )aat "en+e*a*kan erl/kaan "en!"*/lkan *a/ */$/k "en/n)an lalat )an -e#an en+e*ar en+ak!t la!nn+a. P'n',0,aaan ,%m*a! Penellaan L!"*a- )aat )!lak/kan "/la! )ar! $e*aa! *er!k/t : < I/'n-%5%+a"% L%m*a! ? Pa)at ? 3a!r ? Taa" ? In0ek$!/$ ? Nn !n0ek$!/$
< P'm%"a!an ? Pe"!$a-an )!"/la! )ar! a#al en-a$!l l!"*a? P!$a-kan l!"*a- $e$/a! )enan en!$ l!"*a? Te"atkan l!"*a- $e$/a! )enan en!$n+a ? L!"*a- 5a!r $eera )!*/an ke #a$ta0el )! spoelhoe < La*',%n
a. L%m*a! a/a- %n5'+"%u": ? la$t!k kantn k/n!n ? kantn #arna la!n ta! )!!kat tal! #arna k/n!n *. L%m*a! a/a- n0n %n5'+"%u": ? la$t!k kantn #arna -!ta" $. L%m*a! *'n/a -ajam: ? #a)a- ta-an t/$/k )an a!r < Kan-0n 'm*uanan /%*'% ,a*', *%0!a>a/ a-au "'"ua% j'n%" ,%m*a! < Pa$+%n ? Te"atkan )ala" #a)a- l!"*a- tert/t/ ? T/t/ "/)a- )!*/ka, $e*a!kn+a *!$a )enan "en/nakan kak! ? Knta!ner )ala" kea)aan *er$!? Knta!ner ter*/at )ar! *a-an +an k/at, r!nan )an t!)ak *erkarat ? Te"atkan $et!a knta!ner l!"*a- a)a arak 1= 6= "eter ? Ikat l!"*a- !ka $/)a- ter!$! 728 en/? Knta!ner l!"*a- -ar/$ )!5/5! $et!a -ar!. P'n%manan ? S!"an l!"*a- )! te"at ena"/nan $e"entara k-/$/$ ? Te"atkan l!"*a- )ala" kantn la$t!k )an !kat )enan k/at ? Ber! la*el a)a kantn la$t!k l!"*a? Set!a -ar! l!"*a- )!ankat )ar! te"at ena"/nan $e"entara ? Menank/t l!"*a- -ar/$ "en/nakan kereta )rn k-/$/$ ? Kereta )rn -ar/$ k/at, "/)a- )!*er$!-kan, tert/t/ ? T!)ak *le- a)a +an ter5e5er ? Se*a!kn+a l!0t enank/t l!"*a- *er*e)a )enan l!0t a$!en ? G/nakan alat el!n)/n )!r! ket!ka "enanan! l!"*a? Te"at ena"/nan $e"entara -ar/$ )! area ter*/ka, teranka/ %le- ken)araan(, a"an )an $elal/ )!aa ke*er$!-ann+a )an kn)!$! ker!n. < P'nan+u-an ? Menank/t l!"*a- -ar/$ "en/nakan kereta )rn k-/$/$ ? Kereta )rn -ar/$ k/at, "/)a- )!*er$!-kan, tert/t/ ? T!)ak *le- a)a +an ter5e5er ? Se*a!kn+a l!0t enank/t l!"*a- *er*e)a )enan l!0t a$!en ? G/nakan alat el!n)/n )!r! ket!ka "enanan! l!"*a-. < T'a-m'n? L!"*a- !n0ek$!/$ )! "a$/kkan )ala" !n5eneratr ? L!"*a- nn !n0ek$!/$ )!*a#a ke te"at e"*/anan l!"*a- /"/" ? L!"*a- *en)a taa" )!"a$/kkan )ala" !n5eneratr ? L!"*a- 5a!r )ala" #a$ta0el )! r/an $el-k ? L!"*a- 0e5e$, /r!ne ke)ala" 43. P'nananan L%m*a! #'n/a Tajam Janan "enek/k ata/ "e"ata-kan *en)a taa"
Janan "eletakkan l!"*a- *en)a taa" $e"*aran te"at Seera */an l!"*a- *en)a taa" ke knta!ner +an ter$e)!a ta-an t/$/k )an ta-an a!r )an t!)ak *!$a )!*/ka la! Selal/ */an $en)!r! le- $! e"aka! T!)ak "en+ar/nkan ke"*al! ar/" $/nt!k -a*!$ aka! Knta!ner *en)a taa" )!letakkan )ekat lka$! t!n)akan. P'nananan L%m*a! P'$a!an Ka$a G/nakan $ar/n tanan r/"a- tana G/nakan kerta$ kran /nt/k "en/"/lkan e5a-an *en)a taa" ter$e*/t, ke"/)!an */nk/$ )enan kerta$ Ma$/kkan )ala" knta!ner ta-an t/$/kan *er! la*el Un%- P'n',0,aan L%m*a! Ca% Kla" $ta*!l!$a$! a!r l!"*a Kla" k$!)a$! a!r l!"*aS+$te" r$e$ e"*/$/kan anaer* Set!k tank P'm*uanan L%m*a! T'+0n-am%na"% Pe"*/anan l!"*a- terknta"!na$! +an *enar "el!/t!: Men/ankan 5a!ran ata/ l!"*a- *a$a- ke $!$te" e"*/anan ktran tert/t/. In$enera$! %e"*akaran( /nt/k "en-an5/rkan *a-an?*a-an $ekal!/$ "!krran!$"en+a. %In! "er/akan "et)e ter*a!k /nt/k e"*/anan l!"*a- terknta"!na$!. Pe"*akaran /a akan "en/ran! 9l/"e l!"*a- )an "e"a$t!kan *a-#a *a-an?*a-an ter$e*/t t!)ak akan )!ara- )an )!aka! /lan(. Baa!"ana/n /a e"*akaran akan )aat "enel/arkan k!"!a *era5/n ke /)ara. Men/*/r l!"*a- terknta"!na$! aar t!)ak )!$ent/- la!. Caa P'nananan L%m*a! T'+0n-am%na"% Unt/k l!"*a- terknta"!na$!, aka!la- #a)a- la$t!k ata/ )!$e/- la" )enan t/t/ +an raat. Sekaran, kantn?kantn la$t!k +an *er#arna )!/nakan /nt/k "e"*e)akan l!"*a/"/" %+an t!)ak terknta"!na$! )enan +an terknta"!na$!( a)a $e*a!an *e$ar 0a$!l!ta$ ke$e-atan. G/nakan #a)a- ta-an t/$/kan /nt/k e"*/anan $e"/a *en)a?*en)a taa". %Ben)a?*en)a taa" +an t!)ak akan )!/nakan ke"*al!( Te"atkan #a)a- l!"*a- )ekat )enan lka$! tera)!n+a l!"*a- !t/ )an "/)a- )!5aa! lee"aka! %"enankat?ankat
l!"*a-
ke"ana?"ana
"en!nkatkan
r!$!k !n0ek$! a)a
e"*a#an+a(. Ter/ta"a ent!n $ekal! ter-a)a *en)a taa" +an "e"*a#a r!$!k *e$ar ke5elakaan erl/kaan a)a et/a$ ke$e-atan )an $ta0. Peralatan +an )!aka! /nt/k "en/"/lkan )an "enank/t l!"*a- t!)ak *le)!aka! /nt/k keerl/an la!n )! kl!n!k ata/ r/"a- $ak!t %$e*a!kn+a "enan)a! #a)al!"*a- terknta"!na$!(. 3/5! $e"/a #a)a- l!"*a- )enan lar/tan e"*er$!- )!$!n0ektan %lar/tan klr!n =, $a*/n( )an *!la$ terat/r )enan a!r.
J!ka "/nk!n, /nakan #a)a- ter!$a- /nt/k l!"*a- +an akan )!*akar )an +an t!)ak akan )!*akar $e*el/" )!*/an. Lanka- !n! akan "en-!n)arkan et/a$ )ar! "e"!$a-kan l!"*a)enan tanan ke"/)!an. G/nakan Alat Perl!n)/nan D!r! %APD( ket!ka "enanan! l!"*a- %"!$aln+a $ar/n tanan /t!l!ta$ )an $eat/ el!n)/n tert/t/(. 3/5! tanan ata/ /nakan en$k tanan ant!$et!k *er*a-an )a$ar alk-l tana a!r $etela- "elea$kan $ar/n tanan aa*!la "enanan! l!"*a-.
#aa%mana m'm*uan *'n/a2*'n/a -ajam Ben)a?*en)a taa" $ekal! aka! %ar/" $/nt!k, ar/" a-!t, $!let, !$a/ $kalel( "e"erl/kan enananan k-/$/$ karena *en)a?*en)a !n! )aat "el/ka! et/a$ ke$e-atan )an /a "a$+arakat $ek!tarn+a !ka l!"*a- !n! )!*/an )! te"at e"*/anan l!"*a- /"/". En+a"u,a"%: )!an/rkan $e*aa! 5ara ter"/)a- "e"*/an *en)a?*en)a taa". Ben)a taa" )!k/"/lkan )ala" #a)a- ta-an t/$/kan )an ant!*5r. Se$/)a- 728 en/-, *a-an $eert! $e"en, a$!r, ata/ */*/k la$t!k )!"a$/kkan )ala" #a)a- $a"a! en/-. Se$/)a- *a-an? *a-an "ena)! a)at )an ker!n, #a)a- )!t/t/, )!$e*arkan a)a tana- ren)a-, )!t!"*/n )an )aat )!k/*/rkan. Ba-an?*a-an $!$a k!"!a )aat )!"a$/kkan *er$a"a )enan *en)a?*en)a taa" %4HO, 1<<<(. In"'n'a"% : a)ala- r$e$ )enan $/-/ t!n! /nt/k "en/ran! !$! )an *erat l!"*a-. Pr$e$ !n! *!a$an+a )!!l!- /nt/k "enanan! l!"*a- +an t!)ak )aat )!)a/r /lan, )!aka! la!, ata/ )!*/an ke te"at e"*/anan l!"*a- ata/ te"at ke*er$!-an erataan tana-. P'm*a+aan -'*u+a t!)ak )!an/rkan karena *er*a-a+a, *ata$ an)anan t!)ak ela$, )an an!n )aat "en+e*arkan l!"*a- ke $ek!tarn+a ke"ana?"ana. J!ka e"*akaran ter*/ka -ar/$ )!kerakan, lak/kanla- a)a te"at tertent/ )an ter*ata$, !n)a-kan l!"*a- ke te"at ter$e*/t -an+a $eera $e*el/" )!*akar )an *!arkan ter*akar $e-!na $/r/t. Pa)a 0a$!l!ta$ ke$e-atan )enan $/"*er)a+a ter*ata$ )an !n$!neratr *er$/-/ t!n! t!)ak ter$e)!a, "aka l!"*a- )aat )!!n$enera$! )ala" !n$!neratr tn. In$!neratr tn "er/akan en!$ !n$!neratr ka"ar t/nal. Daat )!*/at )enan "/ra-, )an le*!- *a!k )ar!a)a e"*akaran ter*/ka. M'nu*u ,%m*a! : D! 0a$!l!ta$ ke$e-atan )enan $/"*er ter*ata$, en/*/ran l!"*a- $e5ara a"an a)a ata/ )ekat 0a$!l!ta$ "/nk!n "er/akan $at/?$at/n+a alternat!0 /nt/k e"*/anan l!"*a-. 3aran+a : */at l*an $e)ala" 6, ", $et!a t!n! l!"*a- ; 5" )!t/t/! ka/r te"*k, ke"/)!an )!!$! la! )enan l!"*a- $a"a! ; 5" )!t/t/! ka/r te"*k, ke"/)!an )!!$! la! )enan l!"*a- $a"a! ; 5", ke"/)!an )!k/*/r. Unt/k "en/ran! r!$!k )an l/$! l!nk/nan, *e*eraa at/ran )a$ar a)ala-: Bata$! ak$e$ kete"at e"*/anan l!"*a- ter$e*/t %*/at aar )!$ekel!l!nn+a /nt/k "en-!n)arkan )ar! -e#an )an anak?anak(. Te"at en/*/ran $e*a!kn+a )!*ata$! )enan la-an )enan er"ea*!l!ta$ ren)a- %$eert! tana- l!at(, !ka a)a. P!l!- te"at *erarak $et!)ak?t!)akn+a = "eter %1'8 kak!( )ar! $/"*er a!r /nt/k "en5eaknta"!na$! er"/kaan a!r. Te"at en/*/ran -ar/$ ter)aat enal!ran +an *a!k, le*!- ren)a- )ar! $/"/r, *e*a$ enanan a!r )an t!)ak )! )aera- ra#an *an!r.
M'm*uan ,%m*a! *'*a!aa: Ba-an Ba-an k!"!a ter"a$/k $!$a?$!$a *a-an?*a-an $e#akt/ eneakan, *a-an?*a-an ka)al/#ar$a ata/ k!"!a )ek"$!$!, ata/ *a-an k!"!a t!)ak )!aka! la!. Ba-an k!"!a +an t!)ak terlal/ *an+ak )aat )!k/"/lkan )ala" #a)a- )enan l!"*ater!n0ek$!, )an ke"/)!an )!!n$enera$!, enka$/la$! ata/ )!k/*/r. Pa)a /"la- +an *an+ak, t!)ak *le- )!k/"/lkan )enan l!"*a- ter!n0ek$!. Karena t!)ak a)a "et)e +an a"an )an "/ra-, "aka !l!-an enananann+a a)ala- $e*aa! *er!k/t: In$enera$! a)a $/-/ t!n! "er/akan $! ter*a!k /nt/k e"*/anan l!"*a- k!"!a. J!ka !n! t!)ak "/nk!n, ke"*al!kan l!"*a- k!"!a ter$e*/t kea)a e"a$k. Karena ke)/a "et)e !n! "/nk!n "a-al )an t!)ak rakt!$, "aka aala- aar l!"*a- k!"!a ter)aat $e"!n!"al "/nk!n.
L%m*a! Fama"% Dala" /"la- +an $e)!k!t l!"*a- 0ar"a$! %*at )an *a-an *at?*atan(, )aat )!k/"/lkan )ala" #a)a- )enan l!"*a- ter!n0ek$! )an )!*/an )enan 5ara +an $a"a !n$enera$!, enka$/la$! ata/ )!k/*/r $e5ara a"an. Perl/ )!5atat *a-#a $/-/ +an )!5aa! )ala" !n$enera$! ka"ar t/nal $eert! tn ata/ !n$!neratr )ar! *ata a)ala- t!)ak 5/k/ /nt/k "en-an5/rkan ttal l!"*a- 0ar"a$! !n!, $e-!na teta *er*a-a+a. Se/"la- ke5!l l!"*a- 0ar"a$!, $eert! *at?*atan ka)al/#ar$a %ke5/al! $!ttk$!k )an ant!*!t!k(, )aat )!*/an kee"*/anan ktran ta! t!)ak *le- )!*/an ke )ala" $/na!, kal!, telaa ata/ )ana/. J!ka /"la-n+a *an+ak, l!"*a- 0ar"a$! )aat )!*/an $e5ara "et)e *er!k/t : S!ttk$!k
)an ant!*!t!k )aat )!!n$enera$!, $!$an+a )!k/*/r )! te"at e"erataan tana-
%/nakan !n$!neratr $eert! /nt/k "e"*/at $e"en +an "a"/ "en5aa! $/-/ e"*akaran -!na &==3(. J!ka !n$enera$! t!)ak ter$e)!a, *a-an 0ar"a$! -ar/$ )!reka$/la$! Ba-an
+an lar/t a!r, 5a"/ran r!nan *a-an 0ar"a$! $eert! lar/tan 9!ta"!n, *at *at/k,
5a!ran !ntra9ena, tete$ "ata, )an la!n?la!n )aat )!en5erkan )enan $e/"la- *e$ar a!r lal/ )!*/an )ala" te"at e"*/anan ktran %!ka ter)aat $!$te" e"*/anan ktran(. J!ka
!t/ $e"/a aal, ke"*al!kan ke e"a$k, !ka "/nk!n. Rek"en)a$! *er!k/t )aat
/a )!!k/t!: S!$a?$!$a
*at $!ttk$!k ata/ l!"*a- $!ttk$!k la!n t!)ak *le- )!5a"/r )enan $!$a?$!$a
l!"*a- 0ar"a$! la!nn+a. L!"*a-
$!ttk$!k t!)ak *le- )!*/an )! $/na!, kal!, telaa, )ana/ ata/ area e"erataan
tana-.
L%m*a! /'nan #a!an M'nan/un L0am #'aBatera!, ter""eter )an la!n?la!n *en)a "enan)/n la" *erat $eert! a!r rak$a ata/ ka)"!/". 3ara e"*/anann+a a)ala- $e*aa! *er!k/t: Pela+anan
)a/r /lan ter$e)!a %"elal/! !n)/$tr! a*r!k(. In! a)ala- !l!-an ter*a!k !ka a)a.
Enka$/la$!.
J!ka )a/r /lan t!)ak "/nk!n "aka e"*/anan l!"*a- enka$/la$! )aat
)! lak/kan, !ka ter$e)!a. Jen!$ l!"*a- !n! t!)ak *le- )!!n$enera$! karena /a la" *era5/n +an )!kel/arkan, /a t!)ak *le- )!k/*/r tana enka$/la$! karena "enak!*atkan l/$! la!$an a!r )! tana-. B!a$an+a,
l!"*a- en!$ !n! -an+a ter)aat )ala" /"la- +an ke5!l )! 0a$!l!ta$ ke$e-atan. A!r rak$a "er/akan ne/rtk$!n k/at, ter/ta"a a)a "a$a t/"*/- ke"*an an!n )an *a+!. J!ka )!*/an )ala" a!r ata/ /)ara, a!r rak$a "a$/k )an "enknta"!na$! )ana/, $/na!, )an al!ran a!r la!nn+a. Unt/k "en/ran! r!$!k l/$!, *en)a?*en)a +an "enan)/n a!r rak$a $eert! ter""eter )an ten$!"eter $e*a!kn+a )!ant! )enan +an t!)ak "enan)/n a!r rak$a.
9.PENGENDALIAN LINGKUNGAN RUMAH SAKIT Unt/k "en5ea- tera)!n+a !n0ek$! ak!*at l!nk/nan )aat )!"!n!"alkan )enan "elak/kan e"*er$!-an l!nk/nan, )!$!n0ek$! er"/kaan l!nk/nan +an terknta"!na$! )enan )araata/ 5a!ran t/*/-
a$!en,
"elak/kan
e"el!-araan eralatan
"e)!k
)enan teat,
"e"erta-ankan "/t/ a!r *er$!-, "e"erta-ankan 9ent!la$! /)ara +an *a!k. P'm*'"%!an ,%n+unan a)ala- r$e$ "e"*/an $e"/a ata/ $e*a!an *e$ar aten )ar! er"/kaan )an *en)a +an terknta"!na$!. Pe"*er$!-an er"/kaan )! l!nk/nan a$!en $anat ent!n karena aen !n0ek$!/$ +an )aat "en+e*a*kan ISPA )aat *erta-an )! l!nk/nan $ela"a *e*eraa a" ata/ *a-kan *e*eraa -ar!. Pe"*er$!-an )aat )!lak/kan )enan a!r )an )eteren netral. Tujuan T//an enen)al!an l!nk/nan r/"a- $ak!t ata/ 0a$!l!ta$ ela+anan ke$e-atan la!nn+a a)ala/nt/k "en5!takan l!nk/nan +an *er$!- a"an )an n+a"an $e-!na )aat "e"!n!"alkan ata/ "en5ea- tera)!n+a tran$"!$! "!krran!$"e )ar! l!nk/nan kea)a a$!en, et/a$, en/n/n )an "a$+arakat )! $ek!tar r/"a- $ak!t )an 0a$!l!ta$ ke$e-atan $e-!na !n0ek$! n$k"!al )an ke5elakaan kera )aat )!5ea-. D%"%n5'+"% D!$!n0ektan $tan)ar r/"a- $ak!t, +an )!*/at )enan lar/tan +an )!an/rkan )an )!/nakan $e$/a! )enan et/n/k a*r!k )aat "en/ran! t!nkat knta"!na$! er"/kaan l!nk/nan. Pe"*er$!-an -ar/$ )!lak/kan $e*el/" r$e$ )!$!n0ek$!. Han+a erlenkaan )an er"/kaan +an erna- *er$ent/-an )enan k/l!t ata/ "/k$a a$!en ata/ $/)a- $er!n )!$ent/- leet/a$ ke$e-atan +an "e"erl/kan )!$!n0ek$! $etela- )!*er$!-kan. Jen!$ )!$!n0ektan +an )!/nakan )! 0a$!l!ta$ ela+anan ke$e-atan terant/n a)a keter$e)!aann+a )an erat/ran +an *erlak/. Se*a!an )!$!n0ektan +an 55k /nt/k keerl/an !n! a)ala-: $)!/" -!klr!t )!/nakan a)a er"/kaan ata/ eralatan */kan la" alk-l )!/nakan a)a er"/kaan +an le*!- ke5!l $en+a#a 0enl $en+a#a a"n!/" /aterner )an2ata/ $en+a#a erk$!en.
P%n"% /a"a 'm*'"%!an ,%n+unan
Se"/a er"/kaan -r!ntal )! te"at )! "ana ela+anan +an )!$e)!akan /nt/k a$!en -ar/$ )!*er$!-kan $et!a -ar! )an *!la terl!-at ktr. Per"/kaan ter$e*/t /a -ar/$ )!*er$!-kan *!la a$!en $/)a- kel/ar )an $e*el/" a$!en *ar/ "a$/k. B!la er"/kaan ter$e*/t, "ea e"er!k$aan, ata/ eralatan la!nn+a erna- *er$ent/-an lan$/n )enan a$!en, er"/kaan ter$e*/t -ar/$ )!*er$!-kan )an )!)!$!n0ek$! )! antara a$!en?a$!en +an *er*e)a. Se"/a ka!n la +an )!/nakan -ar/$ )!*a$a-! $e*el/" )!/nakan. Me"*er$!-kan )e*/ )enan ka!n ker!n ata/ )enan $a/ )aat "en!"*/lkan aer$l!$a$! )an -ar/$ )!-!n)ar!. Lar/tan, ka!n la )an ka!n el -ar/$ )!ant! $e5ara *erkala $e$/a! )enan erat/ran $ete"at. Se"/a eralatan e"*er$!- -ar/$ )!*er$!-kan )an )!ker!nkan $etela- )!/nakan. Ka!n el +an )aat )!/nakan ke"*al! -ar/$ )!5/5! )an )!ker!nkan $etela- )!/nakan )an $e*el/" )!$!"an. Te"at?te"at )! $ek!tar a$!en -ar/$ *er$!- )ar! eralatan $erta erlenkaan +an t!)ak erl/ $e-!na "e"/)a-kan e"*er$!-an "en+el/r/- $et!a -ar!. Mea e"er!k$aan )an eralatan )! $ek!tarn+a +an tela- )!/nakan a$!en +an )!keta-/! ata/ $/$ek ter!n0ek$! ISPA +an )aat "en!"*/lkan kek-a#at!ran -ar/$ )!*er$!-kan )enan )!$!n0ektan $eera $etela- )!/nakan.
APD un-u+ 'm*'"%!an ,%n+unan Ke!atan e"*er$!-an a)ala- t/a$ *erat +an "e"erl/kan *an+ak ekera, )an )! l!nk/nan tertent/ r!$!k teraan *en)a?*en)a taa" $anat t!n!. Pet/a$ ke$e-atan -ar/$ "enenakan: Sar/n tanan karet %r/"a- tana( Ga/n el!n)/n )an 5ele"ek karet )an Seat/ +an raat )an k/at, $eert! $eat/ *t. P'm*'"%!an -uma!an /an '$%+an Saat "e"*er$!-kan t/"a-an ata/ er5!kan 5a!ran t/*/- ata/ $ekre$!, et/a$ ke$e-atan -ar/$ "enenakan APD +an "e"a)a!, ter"a$/k $ar/n tanan karet )an a/n el!n)/n. Ta!a2-a!a 'm*'"%!an -uma!an a/a,a! "'*aa% *'%+u-: Pa$an a/n el!n)/n, 5ele"ek, )an $ar/n tanan karet Ber$!-kan *a!an er"/kaan +an terkena t/"a-an ter$e*/t )enan a!r )an )eteren "en/nakan ka!n e"*er$!- $ekal! aka! B/an ka!n e"*er$!- ke #a)a- l!"*a- ta-an *5r +an $e$/a! Lak/kan )!$!n0ek$! a)a *a!an er"/kaan +an terkena t/"a-an. %3atatan: $)!/" -!klr!t )aat )!/nakan /nt/k )!$!n0ek$!, )enan kn$entra$! +an )!an/rkan *erk!$ar )ar! =,= $a"a! =,( Lea$ $ar/n tanan karet )an 5ele"ek )an te"atkan erlenkaan ter$e*/t ke #a)a- +an $e$/a! /nt/k e"*er$!-an )an )!$!n0ek$! le*!- lan/t Te"atkan a/n el!n)/n )an "a$/kkan ke #a)a- +an $e$/a! Ber$!-kan tanan. Ha,2!a, 'n-%n m'n'na% 'm*'"%!an /an /%"%n5'+"% L!nk/nan +an )!/nakan le- a$!en -ar/$ )!*er$!-kan )enan terat/r.
Pe"*er$!-an -ar/$ "en/nakan tekn!k +an *enar /nt/k "en-!n)ar! aer$l!$a$! )e*/. Han+a er"/kaan +an *er$ent/-an )enan k/l!t 2 "/k$a a$!en )an er"/kaan +an $er!n )!$ent/- le- et/a$ ke$e-atan +an "e"erl/kan )!$!n0ek$! $etela- )!*er$!-kan. Pet/a$ ke$e-atan -ar/$ "en/nakan APD /nt/k "elak/kan e"*er$!-an )an )!!n0ek$! eralatan ernaa$an )an -ar/$ "e"*er$!-kan tanan $etela- APD )!lea$. Ruan ,%n+u 'n'n/a,%an ,%n+unan K0n"-u+"% #anunan Ruma! Sa+%a. D%n/%n Per"/kaan )!n)!n )!*/at -ar/$ k/at, rata )an ke)a a!r $e-!na "/)a- )!*er$!-kan $e5ara er!)!k )enan a)#al +an teta 7?' */lan $ekal!. 3at )!n)!n *er#arna teran )an "en/naakan 5at +an t!)ak l/nt/r $erta t!)ak "enan)/n la" *erat. *. Lan%-2,an%Lan!t?lan!t -ar/$ k/at, *er#arna teran )an "/)a- )!*er$!-kan, t!n!n+a "!n!"al 6.;= "eter )ar! lanta!, keranka lan!t?lan!t -ar/$ k/at )an *!la ter*/at )ar! ka+/ -ar/$ ant! ra+a. $. Lan-a% Lanta! -ar/$ ter*/at )ar! *a-an +an k/at, -al/$, ke)a a!r, t!)ak l!5!n, #arna teran, er"/kaan rata, t!)ak *erel"*an $e-!na "/)a- )!*er$!-kan $e5ara r/t!n 7 kal! $e-ar! ata/ kala/ erl/. Lanta! +an $elal/ kntak )enan a!r -ar/$ "e"/n+a! ke"!r!nan +an 5/k/ keara$al/ran e"*/anan a!r l!"*a-. Perte"/an lanta! )enan )!n)!n -ar/$ *er*ent/k lenk/n aar "/)a- )!*er$!-kan.
/. A-a Ata -ar/$ k/at, t!)ak *5r, )an t!)ak "ena)! te"at er!n)/kan $erana, t!k/$ )an *!natan enan/ la!nn+a. '. P%n-u P!nt/ -ar/$ k/at, 5/k/ t!n!, 5/k/ le*ar )an )aat "en5ea- "a$/kn+a $erana, t!k/$ )an *!natan enan/ la!nn+a. 5. a%nan In"-a,a"% Pe"a$anan ar!nan !n$tala$! a!r "!n/", a!r *er$!-, a!r l!"*a-, a$, l!$tr!k, $+$te" en-a#aan, $arana k"/n!ka$! )an la!n?la!nn+a -ar/$ "e"en/-! er$+aratan tekn!$ ke$e-atan aar a"an )an n+a"an, "/)a- )!*er$!-kan )ar! t/"/kan )e*/. Pe"a$anan !a a!r "!n/" t!)ak *le- *er$!lan )enan !a a!r l!"*a- )an t!)ak *le- *ertekanan neat!0 /nt/k "en-!n)ar! en5e"aran a!r "!n/". Furniture D!*er$!-kan $e5ara r/t!n $et!a -ar!, k-/$/$ te"at t!)/r a$!en /nakan 5a!ran )!$!n0ektan, T!)ak "en/nakan *a-an +an )aat "en+era )e*/, $e*a!kn+a *a-an +an "/)a)!*er$!-kan )ar! )e*/ "a//n )ara- ata/ 5a!ran t/*/- la!nn+a. !. Fixture dan& Fitting Peralatan +an "eneta )! )!n)!n -en)akn+a )! )!$a!n $e)e"!k!an r/a $e-!na "/)a- )! *er$!-kan. %. G0/'n
Ba-an ter*/at )ar! +an "/)a- )!*er$!-kan, t!)ak *erel"*an, #arna teran, D!5/5! $e5ara er!)!k 1?7 */lan $ekal! )an t!)ak "en+ent/- lanta!.
D%"a%n uanan Se)aat "/nk!n )!5!takan )enan "e"0a$!l!ta$! ke#a$a)aan $tan)ar. Alk-l handrub erl/ )!$e)!akan )! te"at +an "/)a- )!ra!- $aat tanan t!)ak ta"ak ktr. 4a$ta0el erl/ )!a)akan 1 */a- t!a ' te"at t!)/r a$!en, $e)an )! r/an high care 1 #a$ta0el t!a 1 te"at t!)/r. Jarak antar te"at t!)/r )!/a+akan 5/k/ aar era#at t!)ak "en+ent/- 6 te"at t!)/r )ala" #akt/ +an $a"a, *!la "/nk!n2!)eal 6,". Pen/r/nan arak antar te"at t!)/r "ena)! 1,<" "en+e*a*kan en!nkatan tran$0er MRSA 7,1 kal!. Per"/kaan $ek!tar : RS "er/akan te"at +an "/tlak -ar/$ *er$!-. L!nk/nan aran "er/akan $/"*er !n0ek$!. Ma$!- kntra)!k$! tentan )!$!n0ek$! r/anan r/t!n T!)ak a)a er*e)aan H!Is +an *er"akna antara r/anan )!*er$!-kan )enan )!$!n0ektan )an )eteren %4A R/tala, 6==1(. D!$!n0ek$! r/t!n )aat "en+e*a*kan *akter! re$!$ten %A(, tleran$! "en!nkat % formaldehid (, "e"*/n/- *akter! +an $en$!t!0, "e"enar/-! ena"!lan l!"*a- +an )!tanan!, "e"*ent/k k"nen ran!k -alen %Na -!klr!n(, "enknta"!na$! er"/kaan a!r, "e"*ent/k *a-an "/taen!k. L%n+unan a. ent!la$! r/anan ent!la$! r/anan a)ala- r$e$ "e"a$/kkan )an "en+e*arkan /)ara l/ar, )an2ata/ /)ara )a/r /lan +an tela- )!la- )enan teat )!"a$/kkan ke )ala" e)/n ata/ r/anan. ent!la$! a)ala- -al +an *er*e)a )enan enkn)!$!an /)ara. Penkn)!$!an /)ara a)ala"e"erta-ankan l!nk/nan )ala" r/an aar *erte"erat/r n+a"an. ent!la$! /nt/k "e"erta-ankan k/al!ta$
/)ara
)ala"
r/anan
+an *a!k,
a"an /nt/k
keerl/an
ernaa$an.ent!la$! +an "e"a)a! )an al!ran /)ara $at/ ara- +an terkntrl -ar/$ )!/a+akan )! 0a$!l!ta$ ela+anan ke$e-atan /nt/k "en/ran! en/laran aten +an )!t/larkan )enan en/laran *l!at ata/ re0eren$!al "elal/! a!r*rne %"!$aln+a, t/*er5/l$!$ ar/?ar/, 5a"ak, 5a5ar a!r(. Se*a!an *e$ar en+ak!t ernaa$an %"!$aln+a, 9!r/$ ara!n0l/ena, RS, 9!r/$ !n0l/ena( t!)ak "en/lar "elal/! /)ara )enan 5eat )ala" arak a/)! l!nk/nan la+anan ke$e-atan, )an a$!en )aat )!l!n)/n! )enan "e"a)a! tana $!$te" kntrl 9ent!la$! l!nk/nan. R/an t!n)akan +an )aat "en!"*/lkan aer$l -ar/$ )!/a+akan 9ent!la$! "e"a)a! +an )aat "en5ea- tran$"!$! !n0ek$!, +a!t/ "e"/n+a! ert/karan /)ara Q16 kal!2a" $erta al!ran /)ara ke$at/ ara-.
?'n-%,a"% uanan un-u+ %n5'+"% 'naa"an R/anan )!/a+akan ata/ )!ran5an )enan 9ent!la$! +an *a!k )enan e"*/anan /)ara erknta"!na$! +an e0ekt!0, en/r/nan kn$entra$! )rlet n/kle! !n0ek$!/$ $e-!na )aat "en/ran! r!$!k !n0ek$!. K/al!ta$ 9ent!la$! "er/akan $ala- $at/ 0a5tr /ta"a +an "enent/kan r!$!k aanan )! r/anan !$la$!. Rek"en)a$! r/anan )enan A3H Q16 )an araal!ran /)ara +an )!-arakan, )aat )!5aa! )enan 9ent!la$! ala"! ata/ "ekan!$. R/anan +an "e"en/-! er$+aratan $eert! !n! )aat )!aka! /nt/k "en!$la$! a$!en +an ter!n0ek$!
aten +an )!t/larkan "elal/! /)ara %"!$aln+a, t/*erk/l$!$ ar/?ar/, 5a"ak, 5a5ar a!r( )an ISPA +an )!$e*a*kan le- aen *ar/ +an )aat "en!"*/lkan kek-a#at!ran )!"ana 5ara en/larann+a *el/" )!keta-/!. R/an en5ea-an )an enen)al!an !n0ek$! "elal/! /)ara )aat )!*er! 9ent!la$! ala"! ata/ "ekan!$. R/an *er9ent!la$! "e"a)a! a)ala- r/anan )enan ert/karan /)ara Q16 C2 a" ta! al!ran /)aran+a t!)ak )!tent/kan )!erl/kan *!la a)a ke"/nk!nan en/laran )rlet n/kle!. Jen!$ 9ent!la$! l!nk/nan )an 0aktr?0aktr +an "e"enar/-! !l!-an "et)e 9ent!la$!. A)a t!a en!$ 9ent!la$! /ta"a: 1. ent!la$! "ekan!$, "en/nakan 0an /nt/k "en)rn al!ran /)ara "elal/! $/at/ e)/n, en!$ !n! )aat )!k"*!na$!kan )enan enkn)!$!an )an en+ar!nan /)ara. 6. ent!la$! ala"! "en/nakan 5ara ala"! /nt/k "en)rn al!ran /)ara "elal/! $/at/ e)/n a)ala- tekanan an!n )an tekanan +an )!-a$!lkan le- er*e)aan kea)atan antara /)ara )! )ala" )an )! l/ar e)/n, +an )!na"akan e0ek 5er*n. 6. S!$te" 9ent!la$! a*/nan "e"a)/kan en/naan 9ent!la$! "ekan!$ )an ala"!. A% Perta-ankan te"erat/r a!r, ana$ 1 3, )!n!n 6= 3 Perta-ankan re$!rk/la$! teta ana$ a!r )!)!$tr!*/$!kan ke /n!t era#atan An/rkan a$!en, kel/ara, en/n/n )ar! a!r keran Janan "e"ean e$ lan$/n )enan tanan )an 5/5! tanan $e*el/" "ena"*!ln+a G/nakan $k ket!ka "ena"*!l. $. P'mu+aan ,%n+unan Ber$!-kan )an )!$!n0ek$! er"/kaan l!nk/nan )! area era#atan Lak/kan e"*er$!-an )/a kal! $e-ar! ata/ *!la ktr P!l!- )!$!n0ektan +an ter)a0tar )an /nakan $e$/a! et/n/k a*r!k Janan "en/nakan high le"el )!$!n0ektan25a!ran 5-e"!kal /nt/k eralatan nn kr!t!kal )an er"/kaan l!nk/nan Ik/t! et/n/k a*r!k /nt/k e"*er$!-an )an e"el!-araan eralatan nn kr!t!kal J!ka t!)ak a)a et/n/k e"*er$!-an )ar! a*r!k !k/t! r$e)/r tertent/ Janan "elak/kan )!$!n0ek$! fogging )! area keera#atan H!n)ar! "et)e e"*er$!-an er"/kaaan +an l/a$ +an "en-a$!lkan mist ata/ aer$l Pe"*er$!-an )ar! a*r!k !k/t! r$e)/r tertent/ Jaa ke*er$!-an l!nk/nan, lanta!, )!n)!n, er"/kaan "ea G/nakan )eteren. Janan "en/nakan high le"el )!$!0ektan25a!ran chemial /nt/k eralatan nn kr!t!kal )an er"/kaan l!nk/nan Ik/t! et/n/k a*r!k /nt/k e"*er$!-an )an e"el!-araan eralatan nn kr!t!kal J!ka t!)ak a)a et/n/k2)!$!n0ektan +an ter)a0tar /nt/k e"*er$!-an )an )!$!0ek$! r/anan era#atan a$!en G/nakan )eteren ata/ a!r /nt/k e"*er$!-an er"/kaan nn era#atan $eert! erkantran a)"!n!$tra$! Ber$!-kan )an )!$!n0ek$! er"/kaan +an $er!n )!$ent/k $eert! eanan !nt/, bed rails# light switch Ber$!-kan )!n)!n, blinds )an en)ela, t!ra! )! area era#atan a$!en
Janan "elak/kan )!$!n0ek$! fogging )! area keera#atan H!n)ar! "et)e e"*er$!-an er"/kaaan +an l/a$ +an "en-a$!lkan mist ata/ aer$l Ik/t! r$e)/r teat +an e0ekt!0 "en/nakan mops# cloths and solution ? S!akan 5a!ran e"*er$!- $et!a -ar! ata/ !ka )!erl/kan, )an /nakan 5a!ran +an *ar/ ? Gant! " $et!a -ar! ? Ber$!-kan " )an ka!n e"*er$!- $etela- )!aka! )an *!arkan ker!n $e*el/" )!aka! la! Sele$a! era$! terak-!r $et!a -ar!, *er$!-kan r/anan )enan wet "acum ata/ " lanta! )an )!n)!n )enan "en/nakan e"*er$!-. Janan /nakan "at$ )! !nt/ "a$/k r/an era$!
G/nakan "et)e e"*er$!-an )e*/ +an teat /nt/k a$!en +an
!""n5"r"!$e) T/t/ !nt/ a$!en immonocompromised $aat "e"*er$!-kan lanta!. Seera *er$!-kan )an )eknta"!na$! t/"a-an )ara- ata/ "ater!al la!n +an ten$!al !n0ek$! Paka! )!$!n0ektan +an ter)a0tar )enan la*el G/nakan r)/k $)!/" -!klr!n +an tere!$tra$!t Seera *er$!-kan )an )eknta"!na$! t/"a-an )ara- ata/ "ater!al la!n +an ten$!al !n0ek$! Paka! )!$!n0ektan +an ter)a0tar )enan la*el $ %acum carpet )! area /"/" 0a$!l!ta$ ela+anan $arana ke$e-atan )an area /"/" a$!en $e5ara re/lar Se5ara er!)!k e"*er$!-an $a"a! ke)ala" 5aret H!n)ar! en/naan 5aret )! )aera- kera"a!an )! r/an era#atan a$!en ata/ 9a5/" 5aret )! area /"/" $arana ke$e-atan )an area /"/" a$!en $e5ara r/t!n H!n)ar! en/naan 5aret )! )aera- kera"a!an )! r/an era#atan a$!en ata/ t/"a-an )ara- $eert! /n!t tera!, r/an era$!, la*ratr!/", !nten$!9e 5are B/na )an tana"an t t!)ak )!an/rkan )! area ela+anan a$!en Pera#atan )an e"el!-araan */na )an tana"an t kea)a et/a$ k-/$/$ %*/kan +an "era#at a$!en(. Na"/n !ka t!)ak a)a et/a$ k-/$/$ "aka et/a$ "e"aka! $ar/n tanan )an 5/5! tanan $etela- "elea$ $ar/n tanan T!)ak "en!!nkan */na $ear ata/ ker!n ata/ tana"an t )! area era#atan Lak/kan pest control $e5ara r/t!n Paka! APD $ela"a r$e)/r e"*er$!-an )an )!$!n0ek$!. Lak/kan e"*er$!-an )an )!$!n0ek$! /nt/k enen)al!an l!nk/nan +an terknta"!na$! $e$/a! r$e)/r Ber!kan er-at!an ketat /nt/k e"*er$!-an )an )!$!n0ek$! er"/kaan +an $er!n )!$ent/- )! area era#atan $eert! charts# bedside commode, eanan !nt/ Pa$t!kan keat/-an )ar! et/a$ ke*er$!-an /nt/k e"*er$!-an )an )!$!n0ek$! Paka! 5a!ran )!$!n0ektan +an $e$/a! K/lt/r er"/kaan l!nk/nan )aat )!lak/kan *!la tera)! KLB Pe"*er$!-an )an )!$!n0ek$! l!nk/nan er"/kaan eralatan "e)!$ $e5ara re/lar. An/rkan kel/ara, en/n/n )an a$!en tentan ent!nn+a ke*er$!-an tanan /nt/k "e"!n!"alkan en+e*aran "!krran!$"e Janan "en/nakan )!$!n0ek$! t!nkat t!n! /nt/k ke*er$!-an l!nk/nan Janan lak/kan ran)" e"er!k$aan "!kr*l! /)ara, a!r )an er"/kaan l!nk/nan
B!la !n)!ka$! lak/kan $a"l!n "!kr*!l! $e*aa! !n9e$t!a$! e!)e"!l! ata/ $eanan enka!an kn)!$! l!nk/nan *er*a-a+a /nt/k "en)!tek$! ata/ 9er!0!ka$! a)an+a *a-a+a Bata$! $a"l!n "!kr*!l! /nt/k "ak$/) a"!nan k/al!ta$
L%n'n Pa"%'n Tan/n a#a* et/a$ Pet/a$ -ar/$ "en5/5! aka!ann+a +an terknta"!na$! )ara- ata/ "ater!al la!n +an terknta"!na$! !n0ek$!/$ Fa$!l!ta$ )an eralatan laundry ? Perta-ankan tekanan neat!0 a)a r/anan ktr )!*an)!n )enan r/anan *er$!? Pa$t!kan *a-#a area la/n)r+ "e"/n+a! $arana 5/5! tanan )an ter$e)!a APD Paka! )an el!-ara eralatan la/n)r+ $e$/a! )enan !n$tr/k$! a*r!k Janan *!arkan aka!an )!ren)a" )! "e$!n $eanan "ala" Tanan! aka!an knta"!na$! )enan t!)ak "en!*a$kan /nt/k "en-!n)ar! kntak /)ara, er"/kaan )an er$nal G/nakan kantn la$t!k /nt/k "ene"atkan aka!an terknta"!na$!, aka! la*el )an k)e #arna k/n!n. Pen/t/ t!)ak erl/ a)a aka!an terknta"!na$! )! r/anan a$!en Pr$e$ en5/5!an : Pana$ ;1 3 , $ela"a 6 "en!t P!l!- at k!"!a +an $e$/a! S!"an aka!an aar ter-!n)ar )ar! )e*/ J!ka )ala" tran$rta$!, -ar/$ )! */nk/$ $e-!na t!)ak kena )e*/ Janan lak/kan e"er!k$aan k/lt/r r/t!n /nt/k aka!an *er$! Lak/kan e"er!k$aan k/lt/r $ela"a /t*reak !ka a)a e!)e"!l! e"idence G/nakan l!nen $ter!l, surgical drapes )an a/n /nt/k kn)!$! +an "e"erl/kan $ter!l G/nakan aka!an *er$!- a)a era#atan nenat/$ Jaa ka$/r teta ker!n, la!$! )enan la$t!k ke)a a!r Ber$!-kan )an )!$!n0ek$! t/t/ ka$/r )an *antal )enan "en/nakan )!$!n0ektan Ber$!-kan )an )!$!n0ek$! ka$/r )an *antal antar a$!en. '. #%na-an An/rkan a$!en "en-!n)ar! )ar! ktran, a!r l!/r, /r!ne *!natan Janan "e"*!arkan *!natan an!n k/5!n *erkel!aran )! $ek!tar r/"a- $ak!t Ber$!-kan l!nk/nan r/"a- $ak!t )ar! ktran *!natan.
8.8. K'*'"%!an L%n+unan K''a3a-an P'm*'"%!an !a%an /an 'm*'"%!an a/a a+!% 'a3a-an D!$a"!n e"*er$!-an $e5ara $ek$a"a )!$!n0ek$! *a! eralatan te"at t!)/r )an er"/kaan erl/ )!lak/kan, $eert! )rnan te"at t!)/r, "ea )! $a"!n te"at t!)/r, kereta )rn, le"ar! *a/, t"*l !nt/, keran, t"*l la"/, *el an!lan, telen, T, re"te kntrl. !r/$ )aat )!nnakt!0kan le- alk-l ;= )an klr!n =,. D!an/rkan /nt/k "elak/kan
e"*er$!-an er"/kaan l!nk/nan )enan )eteren +an netral )!lan/tkan )enan lar/tan )!$!n0ektan. P%n"% /a"a 'm*'"%!an ,%n+unan Se"/a er"/kaan -r!ntal )! te"at ela+anan +an )!$e)!akan /nt/k a$!en -ar/$ )!*er$!-kan $et!a -ar! )an *!la terl!-at ktr. Per"/kaan ter$e*/t /a -ar/$ )!*er$!-kan *!la a$!en $/)a- kel/ar )an $e*el/" a$!en *ar/ "a$/k. B!la er"/kaan ter$e*/t, "ea e"er!k$aan, ata/ eralatan la!nn+a erna- *er$ent/-an lan$/n )enan a$!en, er"/kaan ter$e*/t -ar/$ )!*er$!-kan )an )!)!$!n0ek$! )! antara a$!en?a$!en +an *er*e)a. Se"/a ka!n la +an )!/nakan -ar/$ )!*a$a-! $e*el/" )!/nakan. Me"*er$!-kan )e*/ )enan ka!n ker!n ata/ )enan $a/ )aat "en!"*/lkan aer$l!$a$! )an -ar/$ )!-!n)ar!. Lar/tan, ka!n la, )an ka!n el -ar/$ )!ant! $e5ara *erkala $e$/a! )enan erat/ran $ete"at. Se"/a eralatan e"*er$!- -ar/$ )!*er$!-kan )an )!ker!nkan $etela- )!/nakan. Ka!n el +an )aat )!/nakan ke"*al! -ar/$ )!5/5! )an )!ker!nkan $etela- )!/nakan )an $e*el/" )!$!"an. Te"at?te"at )! $ek!tar a$!en -ar/$ *er$!- )ar! eralatan $erta erlenkaan +an t!)ak erl/, $e-!na "e"/)a-kan e"*er$!-an "en+el/r/- $et!a -ar!. Mea e"er!k$aan )an eralatan )! $ek!tarn+a +an tela- )!/nakan a$!en +an )!keta-/! ata/ $/$ek ter!n0ek$! ISPA +an )aat "en!"*/lkan kek-a#at!ran -ar/$ )!*er$!-kan )enan )!$!n0ektan $eera $etela- )!/nakan.
APD un-u+ 'm*'"%!an ,%n+unan Ke!atan e"*er$!-an a)ala- t/a$ *erat +an "e"erl/kan *an+ak ekera, )an )! l!nk/nan tertent/ r!$!k teraan *en)a?*en)a taa" $anat t!n!. P'-ua" +'"'!a-an !au" m'n'na+an : Sar/n tanan karet %r/"a- tana( Ga/n el!n)/n )an 5ele"ek karet )an Seat/ el!n)/n +an raat )an k/at, $eert! $eat/ *t. P'm*'"%!an -uma!an /an ajanan Saat "e"*er$!-kan t/"a-an ata/ aanan 5a!ran t/*/- ata/ $ekret, et/a$ ke$e-atan -ar/$ "enenakan APD +an "e"a)a!, ter"a$/k $ar/n tanan karet )an a/n el!n)/n. Ta-a?Ta-a e"*er$!-an t/"a-an a)ala- $e*aa! *er!k/t : Pa$an a/n el!n)/n, 5ele"ek, )an $ar/n tanan karet $erta $eat/ el!n)/n. Ber$!-kan *a!an er"/kaan +an terkena t/"a-an ter$e*/t )enan a!r ata/ )eteren "en/nakan ka!n e"*er$!- $ekal! aka!. B/an ka!n e"*er$!- ke #a)a- l!"*a- ta-an *5r +an $e$/a!. Lak/kan )!$!n0ek$! a)a *a!an er"/kaan +an terkena t/"a-an. %3atatan : S)!/" -!klr!t )aat )!/nakan /nt/k )!$!n0ek$!, )enan kn$entra$! +an )!an/rkan *erk!$ar )ar! =,= $a"a! =,(.
P'm*uanan "ama!
Se"/a $a"a- +an )!-a$!lkan )ala" r/anan ata/ area !$la$! -ar/$ )!*/an )ala" #a)aata/ kantn +an $e$/a!: Unt/k $a"a- !n0ek$!/$ /nakan kantn la$t!k k/n!n ata/ *!la t!)ak ter$e)!a )aat "en/nakan kantn la$t!k #arna la!n +an te*al ata/ )!la!$ )/a %kantn an)a(. Ke"/)!an )!!kat )enan tal! #arna k/n!n ata/ )!*er! tan)a !n0ek$!/$. Se"/a $a"a- )ar! $/at/ r/anan2area +an "era#at a$!en )enan en+ak!t "en/lar "elal/! /)ara % airborne( -ar/$ )!tanan! $e*aa! $a"a- !n0ek$!/$. Unt/k $a"a- nn?!n0ek$!/$ 2 t!)ak "en/lar /nakan kantn la$t!k -!ta". Unt/k $a"a- *en)a taa" ata/ ar/" )!ta"/n )ala" #a)a- ta-an t/$/kan. Kantn $a"a- aa*!la $/)a- . *a!an en/- -ar/$ $eera )!!kat )enan tal! )an t!)ak *le- )!*/ka ke"*al!. Pet/a$ +an *ertan/n a#a* ata$ e"*/anan $a"a- )ar! *an$al2area !$la$! -ar/$ "en/nakan APD lenka ket!ka "e"*/an $a"a-. Sat/ la!$ kantn k/n!n $a"a- *!a$an+a "e"a)a!, *!la $a"a- )aat )!*/an ke )ala" kantn tana "entr! *a!an l/ar kantn. J!ka -al ter$e*/t t!)ak "/nk!n, )!*/t/-kan )/a la!$ kantn %kantn an)a(. Kantn e"*/anan $a"a- erl )!*/an $e$/a! )enan ke*!akan r/"a- $ak!t )an erat/ran na$!nal "enena! $a"ar/"a- $ak!t. L!"*a- 5a!r $eert! /r!n ata/ 0e$e$ )aat )!*/an ke )ala" $!$te" e"*/anan ktran +an tert/t/ )an "e"en/-! $+arat )an )!$!ra" )enan a!r +an *an+ak.
9. KESEHATAN KARYA=AN ; PERLINDUNGAN PETUGAS KESEHATAN Pet/a$ ke$e-atan *er!$!k ter!n0ek$! *!la terek$$ $aat *ekera, /a )aat "entran$"!$!kan !n0ek$! kea)a a$!en "a//n et/a$ ke$e-atan +an la!n. Fa$!l!ta$ ke$e-atan -ar/$ "e"!l!k! rra" en5ea-an )an enen)al!an !n0ek$! *a! et/a$ ke$e-atan. Saat "ena)! kar+a#an *ar/ $eran et/a$ ke$e-atan -ar/$ )!er!k$a r!#a+at erna- !n0ek$! aa $aa, $tat/$ !"/n!$a$!n+a. I"/n!$a$! +an )!an/rkan /nt/k et/a$ ke$e-atan a)ala- -eat!t!$ B, )an *!la "e"/nk!nkan A, !n0l/ena, 5a"ak, tetan/$, )!0ter!, r/*ella. Mant/C te$t /nt/k "el!-at a)aka!n0ek$! TB $e*el/"n+a, $e*aa! )ata a#al. Pa)a ka$/$ k-/$/$, )aat )!*er!kan 9ar!5ella. Al/r a$ka aanan -ar/$ )!*/at )an a$t!kan )!at/-! /nt/k HI, HB, H3, Ne!$$er!a "en!n!t!)!$,MTB, Heat!t!$ A, D!0ter!, ar!5ella $ter, Br)etella ert/$!$, Ra*!e$.
Pajanan -'!a/a @%u" H8N1 B!la tera)! aanan HN1 )!*er!kan $elta"!9!r 6C;" $ela"a -ar!. Mn!tr ke$e-atan et/a$ +an teraan $e$/a! )enan 0r"/l!r +an ter$e)!a. Pajanan -'!a/a @%u" HI? R!$!k teraan =,6 =,8 er !n/r! Ua+a "en/r/nkan r!$!k teraan aten "elal/! )ara- )aat "elal/!: R/t!n "enalankan Ke#a$a)aan Stan)ar, "e"aka! APD +an $e$/a! Men/nakan alat )enan a"an, "e"*/an l!"*a- a)a #a)a- +an teat E)/ka$! et/a$ tentan raktek a"an "en/nakan ar/", *en)a taa". Faktr +an )aat "en!nkatkan tera)!n+a !n0ek$! a$ka aanan: T/$/kan +an )ala"
Ta"ak )ara- a)a alat en!"*/l aanan T/$/kan "a$/k ke e"*/l/- )ara S/"*er aanan "enan)/n 9!r/$ ka)ar t!n! Jar/" *erl/*an )!tena-. T!n)akan en5ea-an -ar/$ ter!n0r"a$! kea)a $el/r/- et/a$. Perat/rann+a -ar/$ ter"a$/k "e"er!k$a $/"*er aanan, enatalak$anaan ar/" )an alat taa" +an *enar, alat el!n)/n )!r!, enatalak$anaan l/ka t/$/k, $ter!l!$a$! )an )!$!n0ek$!. Al/r enatalak$anaan aanan )! r/"a- $ak!t -ar/$ ter"a$/k e"er!k$aan la*ratr!/" +an -ar/$ )!kerakan, r0!lak$!$ a$ka aanan -ar/$ tela- )!*er!kan )ala" #akt/ 8 a" a$ka aanan, )!an/rkan e"*er!an ant!retr9!ral %AR( k"*!na$! AT %!)9/)!ne(, 7T3 %la"!9/)!ne( )an In)!na9!r ata/ $e$/a! e)"an lkal. Pa$ka aanan -ar/$ $eera )!lak/kan e"er!k$aan HI $erl! )an )!5atat $a"a! a)#al e"er!k$aan "n!tr!n lan/tann+a ke"/nk!nan $erkn9er$!. Pet/a$ ter!n0r"a$! tentan $!n)r"a AR ak/t, "nn/kle$!$ ak/t a)a ;=?<= !n0ek$! HI ak/t, "elarkan $e"/a eala $ak!t +an )!ala"! )ala" 7 */lan. Ke"/nk!nan r!$!k aanan )aat tera)! kaan $aa teta! kn$el!n, e"er!k$aan la*ratr!/" )an e"*er!an AR -ar/$ )!0a$!l!ta$! )ala" 68 a". Penel/$/ran a$ka aanan -ar/$ $tan)ar $a"a! #akt/ 1 ta-/n. D!/lan t!a 7 */lan $a"a! < */lan ata//n 1 ta-/n. Pajanan -'!a/a @%u" H'a-%-%" # Pr*a*!l!ta$ !n0ek$! Heat!t!$ B a$ka aanan antara 1,< 8= er aanan. Seera a$ka aanan -ar/$ )!lak/kan e"er!k$aan. Pet/a$ )aat tera)! !n0ek$! *!la $/"*er aanan $!t!0 H*$A ata/ H*eA. Pr0!lak$!$ Pa$ka Paanan T!)ak erl/ )!9ak$!na$! *!la et/a$ tela"enan)/n Ant! HB$ le*!- )ar! 1="IU2"l. HB !"/nl*/l!n IM $eera, )!an/rkan )ala" #akt/ 8& a" )an @1 "!n/ PP, )an 1 $er! 9ak$!na$! Heat!t!$ B )an )!"n!tr )enan te$ $erl!k. Heat!t!$ D t!"*/l a)a !n)!9!)/ )enan Heat!t!$ B, )!tran$"!$!kan )enan 5ara +an $a"a )e"!k!an )enan 5ara "e"n!trn+a.
Pajanan -'!a/a @%u" H'a-%-%" C Tran$"!$! $a"a )enan Heat!t!$ B. Bel/" a)a tera! r0!lak$!$ a$ka aanan +an )aat )!*er!kan,
teta!
erl/
)!lak/kan
"n!tr!n
e"er!k$aan
a)aka-
$erkn9er$!
)an
)!)k/"enta$!kan. S/"*er aanan /a -ar/$ )!er!k$a. S'a,a ajanan a-0'n an -'ja/% "aa- 0+ua"% !au" /%,a+u+an +0n"',%n4 'm'%+"aan +,%n%" /an !au" /%m0n%-0 /'nan 'm'%+"aan "'0,0%". In5'+"% N'%""'%a m'n%n%-%/%" N "en!n!t!)!$ )aat )!tran$"!$!kan le#at $ekre$! re$!ratr!k, aran tera)! $aat k/a$!. Perl/ tera! r0!lak$!$ *!la tela- tera)! kntak erat et/a$ )enan a$!en "!$al $aat re$/$!ta$! "/l/t ke "/l/t, )!*er!kan R!0a"!$!n 6 '== " $ela"a 6 -ar! ata/ )$!$ t/nal 3+r0lCa$!n == " ata/ 3e0r!aCn 6= " IM. M$0*a$-'%um -u*'$u,0"%" Tran$"!$! kea)a et/a$ le#at airborne droplet nuclei *!a$an+a )ar! a$!en TB ar/. Sekaran erl/ er-at!an -/*/nan antara TB, In0ek$! HI )an MDR TB. Pet/a$ +an a$ka terek$$
erl/ )! te$ Mant/C *!la !n)/ra$!n+a @ 1= "" erl/ )!*er!kan r0!lak$!$ INH $e$/a! rek"en)a$! lkal. In5'+"% ,a%n (?a%$',,a4 H'a-%-%" A4 H'a-%-%" E4 In5,u'n"a4 P'-u"%"4 D%5-'%a /an Ra*%'") Tran$"!$!n+a t!)ak *!a$a, teta! -ar/$ )!*/at enatalak$anaan /nt/k et/a$. D!an/rkan 9ak$!na$! /nt/k et/a$ ter-a)a ar!5ella )an Heat!t!$ A, Ra*!e$ /nt/k )aera- +an en)e"!$. T%n/a+an '-ama a/a ajanan *a!an +%m%a a-au $a%an -u*u! :
Pa)a "ata : B!la$ )enan a!r "enal!r $ela"a 1 "en!t Pa)a K/l!t : B!la$ )enan a!r "enal!r 1 "en!t Pa)a "/l/t : Seera k/"/r?k/"/r 1 "en!t Lar ke k"!te PPI, KP7RS, ata/ ke )kter kar+a#an
P0am +'"'!a-an a/a '-ua" +'"'!a-an A)ala- rra" $e*aa! $trate! re9ent!0 ter-a)a !n0ek$! +an )aat )!tran$"!$!kan )ala" ke!atan ela+anan ke$e-atan, antara la!n: Mn!tr!n )an $/rt ke$e-atan et/a$ ak$!na$! *!la )!*/t/-kan ak$!na$! ter-a)a !n0ek$! $al/ran naa$ ak/t *!la "e"/nk!nkan Men+e)!akan ant!9!r/$ r0!lak$!$ S/r9e!lan$ ILI "e"*ant/ "enenal tan)a a#al tran$"!$! !n0ek$! $alal/ran naa$ ak/t )ar! "an/$!a?"an/$!a Tera! )an 0ll# / e!2an)e"!5 !n0ek$! $al/ran naa$ ak/t a)a et/a$ Ren5anakan et/a$ )!er*le-kan "a$/k $e$/a! en/k/ran r!$!k *!la terkena !n0ek$! Ua+akan $/rt $!k$$!al. Tujuanna Mena"!n ke$ela"atan et/a$ )! l!nk/nan r/"a- $ak!t Me"el!-ara ke$e-atan et/a$ ke$e-atan Men5ea- ket!)ak-a)!ran et/a$, ket!)ak"a"/an *ekera, ke"/nk!nan "e)!kleal )an KLB. Un"u an /%*u-u!+an Pet/a$ +an *er)e)!ka$! SPO +an ela$ )an ter$$!al!$a$! A)"!n!$tra$! +an "en/nan Kr)!na$! +an *a!k antar !n$tala$!2/n!t Penananan a$ka aanan !n0ek$!/$ Pela+anan kn$el!n Pera#atan )an kera-a$!aan "e)!kal rekr) E@a,ua"% "'*',um /an "'-',a! 'n'ma-an Mel!/t! : Stat/$ !"/n!$a$! R!#a+at ke$e-atan +an lal/ Tera! $aat !n! Pe"er!k$aan 0!$!k Pe"er!k$aan La*ratr!/" )an Ra)!l! E/u+a"% S$!al!$a$!
SPO
en5ea-an )an
enen)al!an !n0ek$!
"!$al: Ke#a$a)aan
I$la$!,
Ke#a$a)aan $tan)ar )an Ke#a$a)aan *er*a$!$ tran$"!$!, Ke*!akan Dearte"en Ke$e-atan tentan Pen5ea-an )an Penen)al!an In0ek$! %PPI( terk!n!. P0am %mun%"a"% Ke/t/$an elak$anaan !"/n!$a$! et/a$ terant/n a)a: R!$!k ek$$ et/a$ Kntak et/a$ )enan a$!en Karakter!$t!k a$!en R/"a- Sak!t
Dana R/"a- Sak!t R!#a+at !"/n!$a$! +an ter5atat *a!k $e5ara er!)!k "en+!akan aaka- $eran et/a$ "e"erl/kan *$ter ata/ t!)ak. I"/n!$a$! In0l/ena )!an/rkan $e$/a! )enan $tra!n +an a)a. P'na+%- a+%*a- +'ja /an 'na+%- a"+a ajanan Se++an+a r/"a- $ak!t "e"!l!k! tata 5ara elaran )an "anae"en +an "/)a- $erta )!0a-a"! $e"/a et/a$. Daat *er/a e)"an, al/r, +an )!!n0r"a$!kan kea)a et/a$ $e5ara )eta!l -!na *eraa la"a "el!*/rkan et/a$ a$ka aanan $erta "e"*ant/ et/a$ )ala" ke5e"a$an ata/ ra$a tak/t. Tata 5ara )aat "el!/t!: 1. In0r"a$! r!$!k ek$$ 6. Al/r "anae"en )an t!n)ak lan/t 7. Pen+!"anan )ata P'n'-aan 0am Perl/ $/at/ en/k/ran $e*el/" rra" )!!"le"enta$!kan. Pelak$anaann+a -ar/$ "er/akan 5ara +an al!n e0!$!en )an 5$t?e0ekt!0 )!"/la! )enan $/r9e! )enan "e"aka! k/e$!ner t!nkat !"/n!ta$ $/at/ en+ak!t +an akan )!5ea-. Ha$!l $/r9e! )aat )!aka! /nt/k eren5anaan )ana ter"a$/k e"er!k$aan $erl! )an 9ak$!n +an )!*/t/-kan. S-a-'% 0am Lanka- )e"! lanka- enetraan rra" -ar/$ )!kalk/la$!, $e-!na */)et )aat )!$!akan, )!)!$k/$!kan. Pr$e)/r )!alankan $etela- e"!k!ran, !)ent!0!ka$! ka$/$, erat/ran ela+anan, lanka- en5ea-an, "anae"en a$ka aanan "ena"!n ke$/k$e$an !"le"enta$! rra". Hal !n! /a "en5ea- tera)!n+a )ana +an ter*/an er5/"a. a,%nan +%n'ja Jal!nan k!nera +an *a!k )!antara et/a$ )an "anae"en "e"*ant/ elak$anaan rra". Keer5a+aan !-ak "anae"en kea)a T!" PPI *er/a )/k/nan "ral )an 0!nan$!al akan "e"*ant/ rra" terlak$ana e0ekt!0. K"/n!ka$! )an kla*ra$! +an *erke$!na"*/nan )ar! T!" PPI )an $el/r/- Un!t2Dearte"en akan ent!n *a! /a+a )etek$! )!n! "a$ala- PPI $erta ket!)ak at/-an $e-!na ke$ala-an )aat $eera )!er*a!k! )an "en5ea- keaalan rra" PPI. .P'n'ma-an a"%'n Pert!"*ankan a)a $aat ener!"aan a$!en : -
Ka"ar ter!$a- *!la)!"/nk!nkan knta"!na$! l/a$ ter-a)a l!nk/nan "!$al :l/ka le*ar
-
)enan kel/ar 5a!ran , )!are, er)ara-an t!)ak terkntrl Ka"ar ter!$a- )enan !nt/ tert/t/ )!#a$a)a! tran$"!$! /)ara "elal/! kntak,"!$al :l/ka
-
)enan !n0ek$! ra" $!t!0 Ka"ar ter!$a- ata/ k-rt )enan 9ent!la$! )!*/an kel/ar )enan eC-a/$e ke area t!)ak
-
a)a ran lal/ lalan "!$al :TB3 Ka"ar ter!$a- )enan- /)ara terk/n5! *!la )!#a$a)a! tran$"!$! a!r*ne l/a$, "!$aln+a
-
9ar!5ella Ka"ar ter!$a- *!la a$!en k/ran "a"/ "enaa ke*er$!-an %anak,an/an "ental( B!la ka"ar ter!$a- t!)ak "e"/nk!nkan )aat k-rt!n.
B!la a$!en ter!n0ek$! )!5a"/r )enan nn !n0ek$! "aka a$!en, et/a$ )an en/n/n "enaa ke#a$a)aan /nt/k "en5ea- tran$"!$! !n0ek$!. Tan"0- a"%'n %n5'+"%u"
D!*ata$!, *!la erl/ $aa. B!la "!kr*a a$!en 9!r/len, 7 -al erl/ )!er-at!kan: 1. a$!en )!*er! APD %"a$ker, a/n( 6. et/a$ )! area t//an -ar/$ )!!natkan akan ke)atanan a$!en ter$e*/t "elak$anakan ke#a$a)aan +an $e$/a! 7. a$!en )!*er! !n0r"a$! /nt/k )!l!*atkan ke#a$a)aann+a aar t!)ak tera)! tran$"!$! kea)a ran la!n Pa"%'n an /%/%an0"%" m'n/'%-a SARS a-au 5,u *uun Janan !!nkan "ereka "en!nalkan te"at !$la$! ke5/al! /nt/k ela+anan ke$e-atan ent!n. P!n)a-kan a$!en "elal/! al/r +an )aat "en/ran! ke"/nk!nan teraann+a $ta0, a$!en la!n, ata/ en/n/n. B!la a$!en )aat "en/nakan "a$ker *e)a-, et/a$ ke$e-atan -ar/$ "en/nakan a/n el!n)/n )an $ar/n tanan. B!la a$!en t!)ak )aat "en/nakan "a$ker, et/a$ ke$e-atan -ar/$ "en/nakan "a$ker, a/n el!n)/n, )an $ar/n tanan. P'm%n/a!an a"%'n an /%a3a- /% uan %"0,a"% -
-
Bata$! ererakan )an tran$rta$! a$!en )ar! r/anan !$la$! -an+a /nt/k keerl/an ent!n. Lak/kan -an+a !ka )!erl/kan )an *er!ta-/ te"at +an akan "ener!"a $e$eera "/nk!n $e*el/" a$!en t!*a. J!ka erl/ )!!n)a-kan )ar! r/anan 2 area !$la$! )ala" r/"a- $ak!t, a$!en -ar/$ )!aka!kan "a$ker )an a/n. Se"/a et/a$ +an terl!*at )ala" tran$rta$! a$!en -ar/$ "en/nakan APD +an $e$/a!. De"!k!an /la !ka a$!en erl/ )!!n)a-kan kel/ar 0a$!l!ta$ ela+anan ke$e-atan. Se"/a er"/kaan +an kntak )enan a$!en -ar/$ )!*er$!-kan. J!ka a$!en )!!n)a-kan "en/nakan a"*/lan, "aka $e$/)a-n+a a"*/lan ter$e*/t -ar/$ )!*er$!-kan )enan )!$!n0ektan $eert! alk-l ;= ata/ lar/tan klr!n =,. K',uaa 'n/am%n a"%'n /% uma! "a+%Perl/ e)/ka$! le- et/a$ aar "enaa ke*er$!-an tanan )an "enalankan ke#a$a)aan !$la$! /nt/k "en5ea- en+e*aran !n0ek$! kea)a "ereka $en)!r! ata//n kea)a a$!en la!n. Ke#a$a)aan +an )!alankan $eert! +an )!alankan le- et/a$ ke5/al! e"aka!an $ar/n tanan.
P'mu,anan a"%'n Ua+a en5ea-an !n0ek$! -ar/$ teta )!lak/kan $a"a! *ata$ #akt/ "a$a en/laran. B!la )!/lankan $e*el/" "a$a !$la$! *erak-!r, a$!en +an )!5/r!a! terkena en+ak!t "en/lar "elal/! /)ara 2 a!r*rne -ar/$ )!!$la$! )! )ala" r/"a- $ela"a a$!en ter$e*/t "enala"! eala $a"a! *ata$ #akt/ en/laran ata/ $a"a! )!an$!$ alternat!0 )!*/at ata/ -a$!l /! )!an$a "en/n/kkan *a-#a a$!en t!)ak ter!n0ek$! )enan en+ak!t ter$e*/t. Kel/ara -ar/$ )!aarkan 5ara "enaa ke*er$!-an )!r!, en5ea-an )an enen)al!an !n0ek$! $erta erl!n)/nan )!r!. Se*el/" e"/lanan a$!en, a$!en )an kel/aran+a -ar/$ )!aarkan tentan t!n)akan en5ea-an +an erl/ )!lak/kan, $e$/a! )enan 5ara en/laran en+ak!t "en/lar +an )!)er!ta a$!en. %3nt- La"!ran D: Pen5ea-an, Penen)al!an In0ek$! )an Pen+/l/-an Ba! Kel/ara ata/ Kntak Pa$!en Pen+ak!t Men/lar(. Pe"*er$!-an )an )!$!n0ek$! r/anan +an *enar erl/ )!lak/kan $etela- e"/lanan a$!en. P'mu,a"aaan 'na>a!
Pet/a$ ke$e-atan -ar/$ "enalankan Ke#a$a)aan Stan)ar ket!ka "enanan! a$!en +an "en!nal ak!*at en+ak!t "en/lar. APD lenka -ar/$ )!/nakan et/a$ +an "enanan! enaa- !ka a$!en ter$e*/t "en!nal )ala" "a$a en/laran. Jenaa- -ar/$ ter*/nk/$ $el/r/-n+a )ala" kantn enaa- +an t!)ak "/)a- te"*/$ $e*el/" )!!n)a-kan ke ka"ar enaa-. Janan a)a ke*5ran 5a!ran t/*/- +an "en5e"ar! *a!an l/ar kantn enaa-. P!n)a-kan $e$eera "/nk!n ke ka"ar enaa- $etela- "en!nal )/n!a. J!ka kel/ara a$!en !n!n "el!-at enaa-, )!!!nkan /nt/k "elak/kann+a $e*el/" enaa)!"a$/kkan ke )ala" kantn enaa- )enan "en/nakan APD. Pet/a$ -ar/$ "e"*er! enela$an kea)a !-ak kel/ara tentan enananan k-/$/$ *a! enaa- +an "en!nal )enan en+ak!t "en/lar. Sen$!t!9!ta$ aa"a, a)at !$t!a)at )an */)a+a -ar/$ )!er-at!kan ket!ka $eran a$!en )enan en+ak!t "en/lar "en!nal )/n!a. Jenaa- t!)ak *le- )!*al$e" ata/ )!$/nt!k ena#et. J!ka akan )!t$! -ar/$ )!lak/kan le- et/a$ k-/$/$, !ka )!!!nkan le- kel/ara )an D!rekt/r R/"a- Sak!t. Jenaa- +an $/)a- )!*/nk/$ t!)ak *le- )!*/ka la!. Jenaa- -en)akn+a )!antar le- "*!l enaa- k-/$/$. Jenaa- $e*a!kn+a t!)ak le*!- )ar! 8 %e"at( a" )!$e"a+a"kan )! e"/la$araan enaa-. . HYGIENE RESPIRASI ; ETIKA #ATUK Ke*er$!-an ernaa$an )an et!ka *at/k a)ala- )/a 5ara ent!n /nt/k "enen)al!kan en+e*aran !n0ek$! )! $/"*ern+a. Se"/a a$!en, en/n/n, )an et/a$ ke$e-atan -ar/$ )!an/rkan /nt/k $elal/ "e"at/-! et!ka *at/k )an ke*er$!-an ernaa$an /nt/k "en5ea- $ekre$! ernaa$an. Saat An)a *at/k ata/ *er$!n : T/t/ -!)/n )an "/l/t An)a Seera */an t!$/ +an $/)a- )!aka! Lak/kan ke*er$!-an tanan D% 5a"%,%-a" ',aanan +'"'!a-an. Se*a!kn+a /nakan "a$ker *e)a- *!la An)a $e)an *at/k.Et!ka *at/k )an ke*er$!-an ernaa$an -ar/$ )!terakan )! $e"/a *a!an r/"a- $ak!t, )! l!nk/nan "a$+arakat, )an *a-kan )! r/"a-. T%n/a+an 'n-%n %n% !au" "',a,u /%,a+u+an un-u+ m'n'n/a,%+an "um*' %n5'+"% 0-'n"%a,.
B. PRAKTEK MENYUNTIK YANG AMAN Paka! ar/" +an $ter!l, $ekal! aka!, a)a t!a $/nt!kan /nt/k "en5ea- knta"!na$! a)a eralatan !nek$! )an tera!. B!la "e"/nk!nkan $ekal! aka! 9!al #ala//n "/lt!)$e. Jar/" ata/ $/!t +an )!aka! /lan /nt/k "ena"*!l *at )ala" 9!al "/lt!)$e )aat "en!"*/lkan knta"!na$! "!kr*a +an )aat "en+e*ar $aat *at )!aka! /nt/k a$!en la!n. 1. PRAKTEK UNTUK LUM#AL PUNKSI
Pe"aka!an "a$ker a)a !n$er$! 5ateter ata/ !nek$! $/at/ *at ke)ala" area $!nal2e!)/ral "elal/! r$e)/r l/"*al /nk$! "!$al $aat "elak/kan ana$te$! $!nal )an e!)/ral, "+elra",/nt/k "en5ea- tran$"!$! )rlet 0lra r0ar!n.
#A# I? DOKUMENTASI KE#IAKAN KE#ERSIHAN TANGAN A.
SPO 1. SPO Ke*er$!-an Tanan 6. SPO Pen5atatan )an Pelaran Keat/-an Ke*er$!-an Tanan
#.
FORM 1. S/r9e! aler! e"aka!an -an)r/* alk-l 2 $a*/n 6. A/)!t !"le"enta$! ke*er$!-an tanan 7. Pelak$anaan ")/l $a$aran ""ent tentan ke*er$!-an tanan 8. Mn!tr!n 5"l!an5e ke*er$!-an tanan UKNIS Pen!$!an 0r"/l!r "n!tr!n 5"l!an5e ke*er$!-an tanan
C.
D.
INDIKATOR Ketaatan 5/5! tanan )enan $tan)ar Q &
E.
SISTEM PELAPORAN Pen5atatan )an elaran "ena5/ a)a SPO Pen5atatan )an Pelaran Keat/-an Ke*er$!-an Tanan RSI S/ltan A/n.
#A# ? PENUTUP
De"!k!anla- an)/an !n! )!$/$/n $e*aa! e)"an )ala" "enalankan ke*er$!-an tanan +an *enar )ala" ranka "en/r/nkan r!$!k !n0ek$! terka!t ela+anan ke$e-atan. Pan)/an !n! "a$!- a/- )ar! $e"/rna, le- $e*a* !t/ an)/an akan )!e9al/a$! ke"*al! $et!a 6 $a"a! 7 ta-/n $e$/a! )enan t/nt/tan la+anan )an $tan)ar akre)!ta$! *a!k Akre)!ta$! Na$!nal 6=16 "a//n Akre)!ta$! Interna$!nal.
D!rekt/r RSUD Pa"*ala- Bat/n,
)r. H. AGUS FIDLIANS>AH NIP. 1<;6=&=1 6==616 1 =='