Panayam na binasa sa SANGFIL Pambansang Seminar-Workshop, Setyembre 19, 2011 sa NIS!", #nibersi$a$ ng Pi%ipinas, L&ngso$ '&e(on)
)*)
Abrams +he irror an$ the Lamp Ang panitikan ay isang instit&syon) in&b&o ang isang instit&syon ng magkaka&gnay na e%emento o sangkap at baat isang sangkap ay may %ay&nin o pape%)
INSTITUSYON
NG PAMAHALAAN: Pang&%o, panga%aang pang&%o, mga ka%ihim ng kagaaran at iba pa)
PAMANTASAN
BILANG INSTITUSYON: Pang&%o, mga $ekano, prinsipa%, g&ro, mag-aara%, mga sta..)
PAMILYA:Ama,
ina at mga anak)
ay-ak$a/A&tor/an&n&%at Ak$a/atha/+eksto Ang
Lip&nan/asaysayan/I$eo%ohiya
Ang
ambabasa/Nakikinig/P&b%iko/agaara%
Si
Franiso a%ta(ar ay ipinanganak sa panahon ng asti%a at nags&%at sa mga $eka$a ng ma%aking pagbabago sa ekonomiya ng bansa, s&ba%it bago s&mik%ab ang rebo%&syon) (may-akda at lipunan)
*in$i
siya nags&%at ng nobe%a sapagkat ang pa%asak na anyong pampanitikan noon ay ait at kori$o) (akda)
Isin&%at
ang F%orante at La&ra na s&m&no$
sa k&mbensyon ng mga romansa sa !&ropa) Ang ait ay t&m&t&koy sa na&nsyaming pag-iibigan nina F%orante at La&ra at may konsteksto ng %abanang po%itika% sa kata&han ni A$o%.o) (akda)
Nag&st&han
ang ait ng maraming Pi%ipino) (mambabaa) Sa ika$a%aamp&ng sig%o, binigyan ang ait ng po%itika% na interpretasyon ni *ermenegi%$o r&( at ang mga kritikong t&%a$ nina !pi.anio San 3&an at L&i%a 4) *osi%%os) (mambabaa) Ang t&%a ay pat&%oy na binabasa hanggang sa kasa%&k&yan ng mi%yong-mi%yong mga mag-aara%) (mambabaa)
Si
Liayay Areo ay ipinanganak noong 1925 at naging tanyag $ahi% sa 6#ha ang +igang na L&pa7 na %&mabas sa Liayay noong 1958 na pin&ri ni +eo$oro Agoni%%o $ahi% sa tag%ay nitong katangiang makabago)
Ang
k&ento ay m&%a sa p&nto $e bista ng isang anak na naging saksi sa trahe$yang $&%ot ng pagtataksi% ng ama) inabasa ito sa mga paara%an pagka%ipas ng mahigit na animnap&ng taon Isa na itong k%asikong ak$a)
Si
L&a%hati a&tista ay ipinanganak noong 195: at nags&%at ng 6ata ata))"eka$a at Gapo7 k&ng saan ginamit niya ang nobe%a &pang i%araan ang mga isy& ng h&%ing tat%ong $eka$a ng ika-20 sig%o; ang aktibismo at k&ng bakit nagaganap ito)
+ina%akay
$in sa mga nobe%a ang patriyarka% na sistema sa %ip&nan, at ang mga b&nga ng ko%onya%ismong Amerikano sa bansa) +ina%akay ang mga nobe%a sa mga k%ase sa i%ang mataas na paara%an at ko%ehiyo)
Si 3oi arrios ay isang makata na nags&s&%at ng mga t&%a t&ngko% sa kaapihang $inaranas ng kababaihan sa iba
Si
Areo ay pro$&kto ng e$&kasyon sa i%a%im ng mga Amerikano)
Nags&%at
siya sa magasing Liayay sa %oob ng maraming $eka$a)
Sa
mga ak$a niya, tina%akay niya ang mga isy&ng kinakaharap ng mga pami%ya)
Si
a&tista ay isang aktibista)
+&mahak
siya sa ka%akaran ng rea%ismong sosya% na ang %ay&nin ay im&%at ang mata ng mga tao sa katotohanan ng kani%ang kaapihan sa iba
Si
arrios ay isang aktibista at ang %ay&nin niya ay bigyang-b&hay ang mga karanasan sa
ka%akarang .eminismo) siyang a&tor na t&mahak sa %an$as ng rea%ismo) Ang kanyang mga t&%a ay s&m&no$ sa k&mbensyon ng pagt&%a) Isa
aha%aga
ang mambabasa sa instit&syon ng %ip&nan sapagkat isa siya sa nagbibigay ng kah&%&gan sa ak$a)
Sa Forma%ismo, a%ang ha%aga ang mambabasa, k&ng ano ang kanyang iniisip, k&ng anong makikita niyang kab&%&han sa ak$a) Sa
makabagong teorya, m&%ing ibinaba%ik ang pape% ng mambabasa)
Ang isang tanong sa mag-aara% ay 6Ano ang naram$aman mo ng mabasa mo ang =7 akit ito ang naram$aman mo= akit %&ngkot= Ga%it o t&a= Anong mga bagay sa binasa mo ang naging $ahi%an ng ganitong $am$amin= > may naa%a%a ka bang pangyayari mo o sa b&hay ng iba na kat&%a$ ng ini%araan sa ak$a=7
aaaring
t&ng&hin na ang pagt&koy sa mga pagpapaha%aga ?@a%&es na bahagi ng pagt&t&ro ng panitikan %a%o na sa mababang paara%an)
Ang
paggamit ng panitikan bi%ang b&ka% ng ara% ay isang tra$isyon na sa ating panitikan)
Ang
paghahanap ng map&p&%ot na ara% ay isang %ehitimong paraan ng pagt&t&ro ng panitikan %a%o na sa k&rik&%&m na nakasentro sa pagh&bog ng mamamayan)
Ang
isang ak$a ay isang partik&%ar na %ikha, isang pro$&kto ng komp%ika$ong proseso na hinango sa tra$isyong pampanitikan, sa kasaysayan at sa kab&&ang b&hay ng may-ak$a)
Ang
ak$a ay bin&b&o ng mga sa%ita na pinagsama-sama &pang makab&o ng pang&ng&sap, ng ta%ata, ng pahina, ng kabanata, ng k&ento o
ng nobe%a) S&ba%it may pangka%ahatang $isenyo sa paggamit ng mga sa%ita ang t&%a ay hin$i isang 6ran$om or$ assoiation7)
Ang
&nang sa%ita sa t&%a ay 6marahang-marahan7 at sa sa%ita ring ito nagtapos ang t&%a)
*in$i
basta tin&hog ang mga sa%ita may $ahi%an k&ng bakit sa parehong sa%ita nagtapos ang t&%a
Sa
&nang kabanata pa %amang na naganap sa marangyang tahanan ni apitan +iyago ay may s&hestiyon na k&ng ano ang magiging $ireksyon ng nobe%a)
Ini%araan ng may-ak$a sa isang impresy&nistikong paraan ang &gnayan ng batang mag-aara% sa kanyang g&ro) Sa ma%ikhaing paggamit ng $aya%ogo, sa mga hin&ha at s&hestiyon ay nab&o ng k&ento ng g&ro at ang kanyang b&hay bi%ang ina at isang babaeng nagmaha% sa %a%aking hin$i niya asaa)
ai%angang
s&riin ang isang ak$a bi%ang 6arti.at7, isang istr&kt&ra ng mga sa%ita, isang katha na g&magamit ng mga k&mbensyon sa panitikan) Ang t&%a ay iba sa k&ento, at ang $&%a ay iba sa nobe%a) aat isa ay may mga k&mbensyon at paggamit ng mga teknik)
*in$i
maaaring a%isin ang may-ak$a sa kanyang %ip&nan
Ihia%ay
ang ak$a sa kanyang may-
ak$a Ihia%ay ang mambabasa sa ak$a *in$i
maaaring b&rahin ang pape% ng kasaysayan
Isang
pangka%ahatang %ay&nin ng e$&kasyon ang pagh&bog sa mga mag-aara% na hin$i %amang mah&say sa math o sa Ing%es k&n$i ang pagh&bog sa mga mag-aara% na m&%at sa katotohanan ng b&hay) *in$i mas&s&gpo ng sistemang e$&kasy&na% ang %ahat ng pangit na aspekto ng b&hay)
+&ngk&%in
natin na magbigay $aan sa mga mag-aara% na g&magamit ng imahinasyon at pagiging ma%ikhain &pang higit na ma&naaan ang mga aspekto ng b&hay) +&ngk&%in $in natin na t&m&%ong sa pag%ikha ng kritika% at mata%as na isipan at magagaa ito sa pagt&t&ro ng panitikan)
TAN!AAN: Ang pok&s ng pag$&%og ay karaniang nakabatay k&ng a%ing sangkap ng panitikan bi%ang instit&syon ang nais na pa%itain)
Hit"#ikal
na panana$: ang itinatag $ito ay ang ka&gnayan ng iba
Sinisikap na ipakita rito ang mahigpit na &gnayan ng panitikan at kasaysayan)
S"y"l"%ikal
na pa#aan: "ito sin&s&ri ang pape% ng iba
Sik"l"%ikal
na panana$: batay sa mga prinsipyo at kaa%amang nagm&%a kay Sigm&n$ Fre&$ na isa sa mga ha%igi ng
sikoana%isis ng ika-20 sig%o) Ginagamit ang samot-saring karanasan na b&m&b&o sa b&hay ng man&n&%at hin$i %amang sa antas ng kama%ayang na&&naaan k&n$i sa mga antas sa i%a%im ng kanyang kama%ayan)
A#k'tipal
na panana$: hinango ito kay ar% 3&ng na nagt&t&%ak ng i$eya na ang %ahat ng tao patay, b&hay o isisi%ang pa %amang ay nakikibahagi sa isang o%%eti@e #nonsio&s)
+in&t&koy nito na ang mga representasyon at imahen at ang mga kah&%&gan nito ha%imbaa na sa re%ihiyon at sining ay magkakat&%a$)
"#malim":
isang panana na naninia%ang $apat na s&riin ang isang ak$a bi%ang isang $aig$ig na hia%ay sa ating pangara-ara na karanasan) Sa panana na ito, ang tanging sangkap na pinahaha%agahan ay ang ak$a) Intentiona% .a%%ay-k&miki%a%a sa intensyon ng may-ak$a A..eti@e .a%%ay- bisa ng ak$a sa $am$amin ng b&mabasa nito)
It#uktu#alim":
hina%a sa mga ak$a ni Fer$inan$ $e Sa&ss&re, isang Sisong $a%&bhasa sa ika)
Ang
maha%aga sa panana na ito ay ang pags&s&ri sa ma%a%im na istr&kt&ra ng ak$a na hin$i kaaga$ makikita)
Sin&s&ri
nito ang kah&%&gan ng 6sign7 at ang re%asyon ng 6signi.ier7 at 6signi.ie$7)
M"#alitik"n&
panana$: Isa itong panana na makikita natin sa kasa%&k&yang panahonB sa paghahanap ng ara% sa b&hay na tag%ay ng mga ak$a) T'"#ya n& Pa&tan&&ap: Ang &gnayan ng ak$a at mambabasa ay hin$i isang simp%e k&n$i masa%im&ot na proseso) aat pagbasa ay nagbibigay-$aan sa isang bagong kah&%&gan, batay sa kama%ayan at kon$isyon ng mambabasa)
Sa
ka%akarang ito, ang %ahat ng sangkap ng panitikan at k&%t&rang pop&%ar bi%ang instit&syon ay pinag-&&k&%an ng pansin)
ga
ak$ang pro$&kto ng k&%t&rang pop&%ar gaya ng mga pe%ik&%a, te%ebisyon, komiks, .ashion, ma%%s at iba pa) *in$i $apat ka%im&tan na isang mabisang prinsipyo ng pagt&t&ro ay ang pagsisim&%a $oon sa akt&a% na sitasyon k&ng nasaan ang mga mag-aara%)
omp&ter
games
Pe%ik&%a
nina im hi& at Gera%$ An$erson o ni !&gene "omingo ?Ang abae sa Septi +ank
ga
pata%astas I%ang mga pop&%ar na persona%i$a$ gaya nina ris AC&ino o Wi%%ie De@i%%ame ga
ba%ita sa pahayagan
