Norbert Elias La sociedad de los individuos Ensayo
PE NINSULA
norbert elias la sociedad de los individuos ensaos Eició Mich chr Tucció Jé i m
Edicies Peníul
Quedn rigrosmete prohibid, i uorizció ecrt de os ilares de <Copyigt> bjo cos sbecid e as Lees a repodcci o o rc de obr or calqier medo o pocedmieo copeddos rpofía el atamto ormáico l ditibc de eempre de ella mede aler o préos úblco coo exo e mpoc de eso eere r u dsibuci e ve uer de bto de Couidd Ecoc uroe.
Di sño bet
Lon
eest Tone oertd
Pme dcó: octubre 1990. Tíuo ogal: G © bet s 1987 po tui José Antonio Alemy Bo e est e Edo 62 , Pv� 0800-Barcon Ieso e Lprgrf j Ce d Río 17, N ISBN 8429735X Deóso lel B 3180990
3 et
He k K
sente se ese en e eno sbe en quen o esubr
N La P de este volumen fue escrta en 199 o quizá poco antes; estaba prevsta su publicacón en una revsta sueca, pero esto no fue posble al no llegar a buen térmno el proyecto. El texto se reproduce aquí según el manuscrto orginal de 1939, salvo escasas correccones (rrelevantes) y algunos añaddos de pocas dstntas Ha sdo de especal ayuda para esta versión una copa del manuscrto original redactada en sueo en 1939 que Nls Runeby (Unversdad de stocolo) editó en 193 acompa ñada de un prólogo lológco-hstórco a P surgió al parecer en varas etapas que legan hasta un momento todavía ndetermnado (aos 1940190) Algunos pa sajes de este texto constituyen una reelaboracón drecta de la Parte a P fue redactada en el nverno de 196197 espe almente para esta edcón
MHE HROTER
Prólogo*
A ctaente no está nad a a eacón de tcdd
con e se hano ptc e denondo «nddo» eacón de peson con tpcdad de sees nos a a e daos e nobe e «socedad Peo s pesons no se en se conscentes de e esto es s n cho enos de po es así s habta e epeo de tnos coo «ndvdo y socedd e peo de os ces ete se no p ca coo s ste e n se e este asado en s so ents e e segndo noente osca ente dos concepco nes opests peo gaente eívocs n este sentdo so cedad es entendda ben coo n eo cúo coo na oes tenca actv y po tanto caente de estca de pesons patcaes ben coo n objeto e de ane n nto ne pcabe exste ás aá de s pesonas patces s pbs dadas con e cent e habante patc os sos conceptos e contbyen de o decsv deten e odo de pens y as ccones de peson cada bajo s ese hacen en úto tno e paeca coo s e se hno patca tdado de ndvdo e oto6gcente dstnto tpcdd de pesons pesentada coo socedd ste bo tat de eo o e eten os conceptos «· dvdo y socedd es ss oas ctes es dec tt de detendos aspectos de os sees hnos y oece heen La iciativa de Michael Schrter m coaboración cn é h
hecho psibe a apaici de este ibo e a foma expeimeal aquí pesetada. Quieo expesale mi agradecimieto Quieo ambié da las gacias a ms asisees Rudo Knjf Jan Wle Gerrisen o mabe ayud
Prólogo
2
t p l eeó y l bevcó de t. lgu de l herret btte ved N e fecuete hbl de l cedd de l dvdu Pe uzá e pvech emc pe del vej y hbtul u de et ccept ue uch vece le hce pece c u ple pej de puet de l te del peete b lbe l mecd c cept de ete gcd y p ell bt c ctu de e egtv c hce u e cítc del eple de et ccept cm pej de puet ue e ece te t elbr u del de l me e ue l pe ptcu le etá e l bue y e l l ud u t e f de ultplcdd et e de cdd Hce y u 50 ñ cud tbjb e etud be El pc l ccón,* dvet ue e te u de l pblem fudetle de l clg De hch l pe bde de c l n ue ccebd c pte de l teí glbl del egud tm de quel lb Tdví pe lgu gled del lb be l cvlzcó cuy cted etá e elcó c el del text publcd c tucó c Pte Cud tbjb e uel vej lb e tp u y t vez c el pble de l elcó ete dvdu y cedd l pce de l cvzcó e plgó l lg de much eece Se e hz ptete gc l ejempl ue tb u tfcó e u deccó deterd de l ube de pecedd y pud t gcb ue l pe de cd geecó pte t etb e u etp pte del pce de cvlzcó C dvdu hcee ye teí ue elb u vel de pud de pecedd de td el pce cl de fcó de ccec pte l de l pe de l geece tee l cjut de m del de utegulcó cl ue el e hu ptcul te ue pede y dell det de í m dute u f có c dvdu c e epecc de cd geecó y p tt e u etd á pl epecc de cd cedd. í pue el tbj be el pce de l cvlzcó e tó Vber den Prozef der Zivilsatio.
Póogo
muy caaente que algo que no poocb bochoo en un glo eceente poía poocalo en uno poteo y ne yo abí muy ben que tambén poían pouce cambo en ent o contao Peo fuee cua fuee el ento e cmbo o ejemplo ejaban e en qué gan mea e eaoo peona e ca e humno etb etemnao po e ug que éte ocupab ento e coente e poceo oc Agún tempo epué ncao e tabajo comení que e poblem e ecón e la eona ptcua con oceo ocale menaab con ebaa el maco e bo obe cla cón pe e etecho contcto qe etía ente mb cue tone. Ccuntanca etena untaban en mm eccón. bo obe cacón ya ea po í mmo btante eteno Aí ue o po temnao y no ncuí en é o ntento y nco o claca elcón ente oce e uo unto me cautb Su mpotanc aa e etbecento e ocologí como cenc apecí ante m ojo c e con mayo nte Voí a tbaj en é Aí ugó en pme ug e teto epouco como pme pte e ete bo te teto muet fae nca e m enfentamento con e pobem eo tambén muet que fe c e etuo e un pobem funment poee ao pe e unque epué e y eo ao bo en tono ee obem. No e uee nega que econtuccón e eollo e oucone poteoe y ca e má complet e un o bem yua po ocumento uténtco e e etaa e oceo e netgcón fclta e cceo a oucone e etapa conguente. poba e conoce oucone nteo e oa en í mma unque má mtaa pa mente ete conocmento poe egu e eoo pogeo que con ujo ota oucone má competa ho ecto e efue o o comene et úta como hubean ugo e n en a cbe e guen con nepenenc e too oeo e too eaoo e tabajo teectua a e que ubyace a etuctu e eente bo e competamente tnta e pate que o componen e hn ecto en feent époc pme mueta a etp nca e enfentamento con e oblem e eacón e eon tcule con a mu
Prg
plcdad de seres humanos, como señala el tíuo del lro. La seunda parte es un taajo posteror sore la sma cuestn; la tercera está consttuda po la, hasta ahora, úlma fase de esa labor En la transfoacón del modo de aproxmacn al problema de la relacn entre socedad e ndvduo, transfomacn que se ha do vercando a lo largo de unos 5 años, se reejan, sn duda, deternadas transformacones operadas en los propos ndvduos socedades humanas, , de acuerdo con ello, tamén detemna das tansformacones de lo ue se entende por socedad no en ltmo témno, tansfoacones de la exeenca que tenen de s msas las ersonas partculares cua reunn forma esas socedades es dec en pocas palabras, tansfomacones de la eperenca de s msmos de los hátos socales de los ndvduos ero, por otra parte, se observa ue tamén ha camado consderablemente la manera lobal de abordar el prolema l pro blema se hace más concreto, la formulacn de conceptos se acer ca más a la stuacón obsevable de los ndvduos dentro de la socedad, lo cua, paradójcamente, va de la mano con la ascensn conceptual haca una sntess en plano superor Esta encuentra au su prncpal expresón en el concepto de equlbro entre el nosotros el o Este concepto apunta a que la relacón ente la dentdad como o la dentdad como nosotros que posee cada ersona sngular no se estalece de una vez para sempre, sno ue está sometda a transformacones mu especcas En tbus eueas relatvamente smples esta relacn es u dstnta a la que exste en los randes Estados ndustalados de nuestros días la ue se obseva en tempos de pa es dstnta a la ue se obseva en las guerras actuales Con esto se abren a la dscusn a la nvestgacn rolemas de la relacn entre esona socedad mposles de plantear s se consdera al ser huano , por tanto, tambén a uno mso como un yo carente de un nosotros
. L s s v (1939)
oda pesona que escucha a paaba «socedad sabe a qué se
est audendo o a menos cee sabeo. Una pesona tans mte esta paaba a ota como se entega una moneda de vao conocdo cuyo contendo· no es necesao examna. Cuando una pesona dce «socedad» ota a escucha, ambas se entenden sn ms eo ¿nos entendemos eamente? a socedad es sabdo somos todos nosotos es a eunn de muchas pesonas eo a eunn de muchas pesonas oma en a Inda o en Chna un tpo de socedad mu dstnto a que oma en Améca o en ngatea a socedad que en e s go omaba en Euopa un onjunto de esonas patcuaes ea dstnta a a de sgo o a a de sgo x Y s ben es ndudabe que todas esas socedades estaban y esn compuestas úncamente po un conjunto de ndvduos patcuaes es tambén evdente que e cambo de una oma de convvenca a ota no ue paneado po nnguno de esos ndvduos A menos no se sabe de pesona aguna que en e sgo x o en e sgo haya tabajado conscente e ntenconadamente en a omacn de a socedad ndustazada de nuestos días ¿Qué es esta «socedad que omamos todos nosotos peo que nnguno de nosotos n squea todos nosotos juntos hemos quedo pa cado ta como hoy exste que so exste poque exsten muchas pesonas y que so pemanece poque muchas pesonas patcuaes queen y hacen ago esta «socedad cuya estuctua cuyas gandes tansomacones hstcas es evdente que no depen den de a vountad de pesonas ndvduaes S se anazan as espuestas que sueen dase hoy en día a es tas y otas peguntas smaes se obsevan habando vugamen te, dos postuas eentadas ate de a gente se apoxma a as
8
l
L
soca os nvuos
cins históricosociales como si éstas hubieran sido bosqu adas proyctadas creaas por una sri d inividuos o de en tidad tal cmo n efct aparecn ante una mirada rtrospctiva La prsonas que manienen eta pstura pudn, n el fon· d advrtir u su tipo de rspuesta no es suciente sa cual ea su mdo d adaptar y ajustar sus ideas para acmdarlas a los ch el moelo teóric al que étas stán ligadas es ha sido simpr el de la cración planicada y racional de una obra, cm un ediio o una muina, realizada pr persnas individuales Cuando tienen ante sí dterminada instituciones sciales, parlaen, policís, bancs, impuestos o lo que sea, buscan expli carlas rcurrindo a las personalidades que craron originalment tals insituciones Cuando tenen que vérslas cn génros litra rios busn al hmbr que dio l ejemplo a los otros Cuando s tpan cn oacins difícils d xplicar de esta manera com el lenguje o el Esado, procedn al menos cm stas formacions socales pudieran xplicarse dl mismo modo que aquellas tras creaas por personas indiiduals premeditadamnt con una nalidd dterminada. Así, por ejmplo, aran qu la na lidad del lngua es el entndiminto entre las personas o qu l objtivo del Estado es el mantenimint del rdn, como si n el trnscurso de la hitria d la humanidad el lengua o la organiación en Estads de dtrminadas agrupacions humanas hubieran sido crads mdiante una rlexión rcinal paa l cumplimiento d sos ns deterinados Y bastante a mnudo cuando tropizan con fenómenos socials qu evidntemente no puedn explicars mediante t mdelo como, pr eemplo, la transforación de los stils artístics o el procso de la civilizción, simplemente dan d pensar n ellos No cntinúan haciénds preguntas Los representantes d la posura anagónica desprecian st md de aproximación a las formacions históricas socials Para éts el individuo no desempeña papel alguno Como mde lo tórico les sirven n primer lugar determinadas frmas de observación prpias de ls ciencias de la naturalza y sobre todo e la biología Pr aquí com ocurre tan a menudo stos mos e pensar propios de las ciencias d la naturaleza se funden en una uidad con modos de pensar reliiosos metafísicos
1 odd de o nvuos (3
resenta la sociedad ás o eos coo una entidad oráica su aindividual ue ievitableente atraviesa na juveud ua adurez ua vejez ara lueo orir l ensaieto de Spe ler es u ejelo de esto ero e la actualidad uede eco rarse conceciones siilares independietes de Speler en toos los toos atices Y esto ocurre cluo cuado de las expe iencias de nuestro tieo no se uede iducir ua teoría eeral el fatal suriiento ocaso de las ociedades cuado uizás hasta se resue un futuro ejor ara uetra sociedad coún a los antaonistas enarcados en esta ptura es tabié el iten o or exicar las foraciones roceso istricosociales a ar del eecto de fuerzas anias supaidividuales Ocasio nalete coo se observa sobre todo en Heel se deriva de ello ua esecie de ateíso histrico: un epritu universal o Dios iso se encarna no en un uiveso etico coo en Si noza sio ás bien e un universo vil e itrico sirve ara ar explicaci al orde, la eriodicidad la ernencia de ese nivrso O coo ínio se reeta a deteiadas aruaciones sociales articulares coo oseídas or u eritu; se habla etonces del «esíritu de Grecia o el «espitu de Fracia Mietras ue ara las ersoas de la ostura opueta la acciones ndividuales ocuan el ceo del nterés los feeos ue no ueden ser explicados seún el odelo de alo paeado creado desaparec e cierta edida de su oizote visual auí el nterés se centra recisaete sobre auello ue no es osible prender desde la otra ersectiva estilos foras cultura les foras econicas e insuciones Y ietras en ltia nstancia ueda oscuro co uede tenderse u uete desde las acciones o etas individuales hata tales foraciones sociales auí tanto si se exlican estas foracioes a artir del odelo de fuerzas ecánicas annias basado en las ciencias de la na uraleza coo si se exlican seún el odelo de fuerzas esiri ales suradividuales, ueda no eos oscura la relaci etre estas fuerzas las ersonas sinulares, los objetivos las acciones individuales s indudable ue dicultades de este tio no se encuentra nicaente cuando uo se oca de ecos histricos sociales, en el sentido ás restrinido de la alabra Tabién a ue l
2
l s s nvus 3
r ontr st tpo d diutds undo s bus dr os srs unos y su soidd prtindo d ls funions psíuis. Tbin n ls inis u s oupn on hos d st índo nos nontros por un do on orrints d invstigión u rtn l individuo ptiur oo go optn isdo u busn duidr strutur d sus funions psíuis prs indindo por opto d sus rions on otrs prsons y por otro ldo nontros orrints d invstigión u pun tn psioogí soi o l psioogí d ss n ls uls no tinn bid s funions psíuis d individuo. A vs dsd st sgund posur oo ourí dsd l posiión o rrspondint n s inis sois istóris s tribuy grupions sois o un onjunto d prsons un propi u s ll ás lá d s s individus un n cc v o grp mnd Y undo no s v tn ljos s sun onsidrr os fnónos psiosoils oo su o o u vin sr o iso oo l prodio d ls nifstions psíuis d un úulo d individuos. Así soidd pr siplnt oo un ontoninto d uos individuos prtiurs do nio sdístio d os psíuios ljos d prirs oo un rrint nsri s onsidr ás bin l objtivo y l r gunto ás podroso d invstigión psioógi Y s u s prodr priur d ls difrnts orrints d invsti gión d s psioogís dl individuo y d ls psioogís soi ls bin uí ud sipr ás o nos sin rr d u odo n d rlionrs ntr sí os objtos d studio d bs fors d ntndr l psioogí. Muy nudo pr oo si l psiologí dl individuo y l psioogí soi furn dos disipins opltnt indpndints. Y s ustions d u s oup d un d s stán dliitds d ntno d nr tl u pr u tbin n ridd istir un biso insondbl ntr l ndividuo y l soidd Donduir u s ir s top uno on ls iss nti nois: tnos un irt id bitul d lo u soos noso tros isos n tnto individuos prtiurs. Y tnos tbin un irt noión d lo u uros prsr undo dios «soidd». Pro sts dos noions l onini d nosotros misos n nto soidd y l onini d nosotro isos n
ce e vu (3
2
tnto iniviuo nunc encn copetente un en ot E inube ue io tieo copreneo con á o eno cri ue no exite t bio entre iniviuo ocie d Nie puee poner en u ue o inividuo n o un ocie ni ue to ocie e un ocie e inividuo Pero cundo intento reproucir entente o ue vivo reente tr precen u á coo en un rope cbez cu piez no encrn por copeto nuev brech guero en nuetr cen cognocitiv ue no t reconozcáoo on oeo ente un viión gob einte o cue poo reexionr coprener ueo ue reente teneo nte nootro tr d; einte o cue poo coprener cóo reunión e uch peron iniue or go itinto go que e á ue u de uch peron iniviue cóo o un «ociedd» cóo e ocie e cpz e cbir e ner eterin cóo e que poee un hitori cuo curo eec tivo no h io preeito irigio ni pneo por ninguno e o iniviuo ue contituen e ocie Aritótee recurrió un enco eepo pr vencer un di cut eente e eepo e reción entre pier c De heco e un enco oeo ue uetr cóo ucho eeento iniviue orn unto un uni cu etructu no puee coprenere prtir de o eeento iniviue que contituen. Pue e indube que no e poibe copren der etuctur e c ino obervno en i c un e piedr que coponen tpoco e poibe coprener i e conier entente c coo i e tr tr e un uni cuutiv e un ontón e pier qui á eto no e e too inúti pr coprener c en u to id pero in u no e egrá u eo hcieno un inven rio ettico e pticuride e c un e piedr cno un proeio En nuetro eor de Gtlt h obervdo con b nte prouni enóeno e ete tipo Ante que n no h eneño vover pretr tención encio hecho de que u too e itinto u de u prte ue un too poee regu ride e ndoe propi que nunc porn e coprend
22
a cedad de s ndds
patiendo únicamente de la obseación de ss pates ndiida les a teoa de la Glt ha popocionado a la conciencia tipo de nesta época anos modelos sencillos e pemiten apoya la posección de a eeión en este sentido as el ejemplo de la meoda e no se compone ms e de notas indiidales y e sin embao es alo ms e la sma de éstas o el ejemplo de la elación ente palaba y sonidos, ente fase y palabas, en te libo y fases Todos estos ejemplos señalan acia n mismo pnto: de la nión, de las elaciones ente nidades de meno dimensión o paa sa el témino ms peciso de la teoa de con jntos de nidades de meno extensión eslta na nidad de mayo etensión e no pede se entendida obseando ss pates de manea aisada e independientemente de las elaciones es tablecidas ente éstas Peo si son éstos los modelos e pemiten e la elación ente ndiido y sociedad sea ms aseible a la eexión, no es de extañase e nesta atoconciencia se deenda de ellos as piedas e no talla y acomoda paa consti na casa no son ms e n medio la casa es el n ¿Somos también nosotos, los sees manos indiidales nada ms e medos e ien y aman lcan y meen úicamente en fnción del e es el todo social? Esta penta desemboca en na dscsión cyos amentos a ao y en conta son de soba conocidos Ente las pincipales polémicas de nesto tiempo se encenta la dispta ente ie nes aman e la sociedad en ss difeentes manestaciones, fomas de diisión del tabajo, oanzacón estatal etc. es úni camente n «medio cyo «n sea el bienesta de los sees manos paticlaes y ienes dicen e el se hmano indiidal es lo «menos impotante y e lo ms impotante el único «n de la ida indiidal sea el mantenimiento del conjnto social al e el indido petenece como na de ss pates ¿No es ya toma patdo en esta polémica el bsca modelos pntos de pada paa compende la elación ente ndiido y socie dad empezando esta búseda po elaciones como las e exis ten ente piedas y casa notas y meloda pate y todo? Hoy en da en la popia ida social tenemos e enfentaos costantemente al iteoante de s acaso y de e as cóm
1
L
soiedad de os idos
2
s posible ordeameo de la coiecia maa qe permia meor eqilibro ere por lado, las ecesidades per soales las icliacioes de cada o de los idiidos , por l oro, odos aqelos reqerimieos qe plaea a los idivdos l rabao cojo de mcos el maeimieo el fcioa mieo del odo social. No a dda de qe ése, a esrcra ió de la coivecia qe diera o sólo a os pocos sio a odos los miembros de coo social la oporidad de alca ar al eqibrio, es el ipo de ordeamieo qe desearíamos si esras preesioes iera sciee poder sobre la realidad si se piesa e ello desapasioadamee o arda e aderirse qe a coviecia hmaa libre de rasoros esioes sólo s posible cado e ella odos los idiidos se ecera lo basae saisfechos qe a s ez a eisecia idiidal sa isfacoria sólo es posible cado la esrcra social coespo diee esá libre de rasoos esioes lchas. Segú paece a diclad radica e qe e los ordeamieos de la coiecia qe podemos obserar, la balaza siempre se iclia hacia o de los dos lados E las esrcras sociales amiliares esra xperiecia parece como si para la maoría de la gee exisiera siempre a coradicció abismo difcilmee salable, ere las ecesidades o icliacioes persoales los reqerimieos de la exisecia social. Y o es difícil spoer qe es aq, e esas coradiccioes iales dode debemos bscar el moio de es ras correspodiees coradiccioes meales Por lo iso, el abismo ere idivido sociedad qe se abre a oa ez ae esro pesamieo garda a esreca relació co las coradiccioes ere reqerimieos sociales ecesidades pariclares qe forma pare pemaee de esra vida. Bie cosiderado os programas poíicos qe ofrece poer a las diclades isees parece aú o, qerer obeer lo o a cosa de lo oo La agdea de las discsioes qe e la acaldad cesioa cosaeee oda la relació ere idiido sociedad ma ee esro pesamieo dero de cieros límies La xca ió los emores qe esas discsioes despiera qiees paricipa e ellas se ace paees por la carga emocioal qe posee odas las palabras e ade, direca o idicamee a
2
a soa os nvuos (3
sas dscusons ctacón y tmors s condnsan n un aura d vaoracons qu nvuv dcas paabras acndo qu o qu éstas dbn prsar más qu acarars s oscurca Cada una d as das qu d crca o d os aud a stas scusons s norabmnt ntndda como un argumnto a avor o n contra nrso n aqua anttss prmannt qu conduc a pnsar qu ndvduo s «n» y a socdad «do» o a a nvrsa qu a socdad s o «ás snca» «n suprmo» y ndvduo s tan sóo un «do» ago «nos portant». r a ondo d sta anttss o aunqu d momnto sa sóo ntant ropra s vsto como ago vano ampoco aqu os custonamntos trascndn un pano muy dtrnado o qu no srv para gtar coo o «más mportant» coo «n suprmo» bn a a «socdad» bn a «ndvduo» s con sdra bana d poco ntrés ndgno d a abor ntctua. ¿or qué pus s sóo podrá consgurs un or ntndn to d a racón ntr ndvduo y socdad cuando s rompa con sta dsyuncón cuando s ds sta ntucda anttss? Dspoar d sus vstduras núco d sta anttss quvae ya a mpzar a suprara. Los dos grupos nfrntados n sta dscusón aban coo s ubran rcbdo su sabr d co o d aguna raón pura anto s aran qu n supro s a s cdad coo s sostnn qu o s ndvduo abos antagonstas stán procdndo mntant coo s un sr tror a sr uano o ncuso rprsntant d s sr n nustra nt a «naturaza» y una «razón» d tpo dvno stuada ás aá d toda prnca ubran stabcdo d una vz y para spr s útmo y sa scaa d vaors S s atravsa vo d vaoracons y mocons con qu os conctos d nustros das nundan todo o rrnt a a racón ntr ndvduo y socdad s obtn una vsón coptant dstnta. Consdrados a un nv ás profundo os ndvduos y a socdad qu éstos conoran carcn d toda nadad d todo sntdo Los unos no stn sn a otra. Spmnt stán a ndvduo n una socdad orada por otros ndvduos a socdad sndo una so cda d ndvduos tan carnts d sntdo coo as stras qu foran un ssta soar o coo os sstas soars agrupa dos n una aaa. Y sta stnca d os ndvduos n a
a ea e n
(1939)
2
ocieda esta existencia sin sentid es e tejid sbe e e s es hanos bodan as cabiantes gas de s sentido de n Ls sees hanos se otgan nes según o eiean as ci nstancias y no existen ás nes e s e es iso se otogan «La sciedad es e úti y e indiid óo n e o «E indiido es e úti y a agpación de o indi os en na sciedad e só n edi paa acana e bienesa de s indiids», esta ds fases sn cnsignas de gea pocaadas po gp antagónics en eación cn ss cicns ancias actaes, con ss pbeas e inteeses de ent Cada na de estas consignas expesa ag e e gp e a pcaa eseaa e fea eaidad Só cand se tascienden estas cn gnas cand se spea a necesidad de abga p cóo b , según s ppis deseos, a eación ente indiid ociedad sóo entnces eege ante nests js a cestión eeenta, e cóo es eaente de anea niesa, a eación nte indiido y sciedad ¿Có es posibe sta es a pegn a e ediante a existencia sitánea de cha pesnas, ediante s cniencia ss accines ecpocas e cnjnto de eacines tas e cee ag e ningna de as pesnas ndiidaes ha cnsideado, pyectado peeditado o cead po s isa, ag de e cada indiid, iao o n, es pate, na estcta de indiids intedependientes na sciead? Es y psibe e tabin en efeente a este pbe a, c scede en efeente a a nataea nestas accio ne, nesta jación de objetis, nests panes de o e debe a se sóo pedan adii ay cide cando cpendaos ejo o e edadeaente e a egitiidad eeenta de a a de nests nes, a estcta de esas gandes nidade oas ns cn otos Só entonces estaes en cndicione e instaa sbe n diagnóstico seg e tataiento de as caencias de nesta coniencia Mientas est n sceda nesto pcede en e se eee a a cnsideación de neta con iencia y ss caencias n seá, en e fndo y ditinto a de n caneo espect a tataient de os enfes estaeo pescibiendo na teapia sin se capaces de etabece on ante
26
a oiedad d o diido
ioidad indpndintemnt d o popio do int n diagnótico ao No hay dda d qe hmano indiida ciado po oto qe etion ante q é no hay dda d qe é como pat d n gpo hmano d n todo ocia ea ét como a hac adto y i Peo eto no qi dci q hmano indiida ea mno impotant qe a ociedad ni tam poco q indiido a n «mdio» y a ocidad n «n» a eación nt pat y todo no má q na foma dteinada d ación y como ta ya batant pobmática Bajo detmiada cicntancia ped amoniza con a eación nt mdio y n po no idéntica a a: gnament a pmea foma d ación no tien nada n común con a ota Peo cando ig t camino paa empza a ataa a nieba d a htogénea aoacione ob a eación nt indiido y ociedad no tada n gi oto pobma Deci q « hmano ndiida pat d n todo mayo foma con oto e hmano ndiida» no e dec mcho n útimo témino ta fa no má q na contatación ba na y eidnt O habando con má peciión rí na contatación bana d no e poq mcha peona paan po ato t encio hecho Bena pate de a opinione ob a a ión nt indiido y ocidad con a q no topa acta mnt apntan xaminada de cca a na concpción totamen t opta «En aidad a pienan y intn o pntan te d ta pota no exit nada pacido a na ocidad n aidad óo xitn mcho indiido patica» Y a aq o a qine, a o ábo no djan boq n nti do má eticto de a xpeión a fencia a a ación n pida y caa o n gena ent pat y todo pd i d ita ayda. a amación d qe o ndiido on «má a e» q a ocidad no má q na xpión d q a p ona q otienn ea opinión onidan a o indiido mrtn y a gpo q foman a ocidad mn mrtn a ida d q n «adad» no xit nada pacido a na ociedad ino óo mcha peona indiida di tanto como q n «adad» no ext nada paecido a n caa ino óo mcha pieda paticae óo montone d pida
l oea e o uo
27
Peo de heho a hae eeea a otas totadade a so do y paaba a pedas y aa sóo hemo eazado o más budo Védoo be de mometo sóo e ha señaado dóde ada e pobema Se ha oegdo u puto de patda dee e ua e puede seg hado pesameto, etado sem pe e otato o a expeea ue os oee os duo humao y u soea Pue auue e u pme mometo ejempos omo e de a aa sve de ayda paa eexoa aea de o ue es ua «oedad uado se otúa a eexó o tada e ug aamete a deea ete ua o edad y dgamo ua aa Po «todo ompedemos, e ge ea ago má o meo amóo S embago a oea oa de os see humao etá ea de otadoe teoe y etado aea e atea o auges guea o peodo de paz uptuas o uoe a oea hu maa o e, e modo ago amóa Y s o a dea de amoía a paaba «totadad sí espeta e ooto a meos a dea de ago eado e í msmo e ua omaó de otoos a o ueña de u pe apeabe a pmea vta y de ua esu ua papabe má o meos edete Peo as oedades o po ee emejate oma; o poee etuuas ue podamo e oí o papa detamete e e epao So tas e ojuto más o meo abeta omo uea ue se me etá abetas e a eea tempoa eto e abetas haa e paado y e uto Pa de, hjo de pades o egudos po hjo; made so seguda po hja E de heho, ua oete otua; u ambo má eto o más ápdo, e omas de ogaaó y de omas de da Muy dmete puede a mada eota auí u puto jo Y també e uaue peete e uaue tate ete mado, e eueta o ees humao meo e u mo meo más o meo papabe ue o dvduos oma us o otos o e emeto Pésee óo e e ajeteo de as ae de ua ga udad: a mayoía de as peoas o se ooe Apea epeeta ago as ua paa as otas Cada pesoa se abe pao ete a otas se dge haa us popo objetos y poyetos Va y ee egú su popa oeea Pa tes de ua totadad? Cetamete auí o abe a paaba tota
28
a oea e o vos 3
lidad, al eos o si el seido de ésa esá deeiado úia ee po a visió de ogaioes esáias o eadas e sí isas espaialee, po epeieias oo las qe os oee las asas y las obas de ae, iso los ogaisos Peo la oeda iee, si dda, ota aa Po o viso, e ese aeteo de pesoas qe oe eteezladas aúa, a pesa de a ibead de oviieo de ada pesoa idividal, o de oto, ode qe o pede papase dieaee o los seidos Cada pesoa paia posee a deeiado deo de ese bao hao Tiee a esa a la qe se siea paa oe, a aa e la qe dee; iso los habieos, ilso las pesoas si hoa, so podto y pate de ode oto qe sbyae a ese aos Cada se hao qe pasa po alí iee, e agú oeto y e agú ga, a ió deteiada, os biees o tabao deeiados, a aea de agú ipo paa o os deás, o qizá abié a ió pedi da, biees pedidos o abao pedido Hay depedietes de gades aaees y epleados de la baa, odistas y daas de la soiedad si g tabao e paia hay hobes qe vive de ea, agetes de poiía, baedeos espeadoes iobiiaos aiados, ateistas y hahas s ota ió qe a de da pae a los hobes hay oeiaes e papel y asadoes, dietoes de ga osoio qíio y desepeados De aedo o s ió, ada a de estas pesoas tiee o eía os igesos, eevados o baos, de los qe vive o vivía y ada vez qe sae a a ae esa ió y esos igesos va o él, qizás a la visa, qizás olos No pede esapa de ellos a s apiho No pede, aqe lo desee, abia sipe ee de a ió a ota oeiae e papel o pede ovetise de epee e astado, el desepleado o pede le ga de poto a se dieto de a ábia Y a igo de ellos le es posible, aqe lo desee, ovetise e otesao, o e abaeo, o e bahá, a o se e baie de disaes sá obigado a eva tae de a oa y deteiada; esá obigado a obseva deteiado tal de tao o os deás y as oas de opoaieo espeías, y disi tas a as qe sige las pesoas de a aldea hia o de a i dad de atesaos d la dad Med l ode peepible
. e nu
199
29
ecene lo endo e oden nble de e conenc oece l peon nddul ncen e un bnco á o e no ldo de poble odo de copoeno y funcone ede el oeno o de u nceno l peon ued e en un conexo funconl de eucu bne dee nd debe coode ee deendo conexo funconl deolle de cuedo con él y egn l ccunnc b e po p de él Incluo l pobldd ue ene un peo n de eleg ene l funcone peene dd eá á o eno ld; depende en gn edd d l pocón deno de ee ejdo huno en l ue h ncdo y e h cdo de l uncón y l ucón de u pde de l educcón ue egn eo h ecbdo Y bén ee pdo e pe del pe ene nedo de cd un de l peon ue n y enen en edo del jeeo de clle de un gn cudd Puede e ue un peon pcul no conozc nngun de l peon con ue e cuz peo en lgn lug ene conocdo go y enego un fl un cculo l ue peenece o ho ol o conocdo peddo o ueo ue y ólo en en u e o n o plb cd uno de o ee huno ue c nn po l clle peneene jeno e ndependene de lo deá eá gdo o peon po un culo de cden n ble y en é cden pue po el bjo o po po pedde po no o po feco Funcone de l á de ndole lo hcen o lo hcn depende de oo y oo depen de de él l e huno nddul e y h do dede pe ueño deno de un ed de nedependenc ue él no puede odc n ope olund no en no lo pee l pop eucu de e ed e deno de un ejdo de elcone ó le ue l eno en pe e hn depodo obe él dndo o u cáce peonl Y en eo dc el eddeo po ble: ee conexo funconl poee un eucu uy epec c en cd gupo huno No e el o en un bu de po e nód ue en un bu de gculoe en un ocedd guee feudl ue en l ocedd ndulzd de nueo d e ncluo dee egn l dn gupcone nconle de l pop oedd dulzd ebgo ee zón
0
sociedad de los diduos 199
e fones nterepeentes ya estrtra y yo esqema oneren a n grupo hmano s aráter espeío o es ha so reao por vuos partaes; pes aa psoa pa tar nso a más poeosa so e aqe e a tb, rey éspota o n tao es sóo na pate e este amazó es e representante e na fó qe úamete se foma y se atee en reaón on otras foes qe sóo pee eten erse a partr e a estrutra espeía y e as tensoes espeí as e otexto goba Y este ovmento rar fona e gpo umao este oren sbe a part e a y e eó a a os nvos están ostantemete estabeeno es y atao tampoo ebe s aparó a na smpe sma e atos ota ros a a esón omú e mch pesoas partaes. No fe graas a a bre esó e mos a «otato soa» s ua tampoo graas a pebstos y eeoes omo se ansformó en Oete poo a poo a aea foa reat vamete smpe e a ata Ea Mea -en a qe as pesoas qeaban reaoaas según s oón e saerotes abae ros o servos e a geba- para ar paso a ompao fe renao tejo fona e estos ías. E Oete as per sonas no se pseron e aero paa sar e por así deo n stao arete e reaones n heron na votaón para s geno a vota e a mayoa strbr as fnoes según e esqema ata esto es en omeates retores e fábr as agentes e poía y obreros so qe as votaones ee ones os enfrentamentos nretos etre ferentes grupos so aes feron y son posbes omo nsttones estabes e a reó soa únamente etro e una etermnaa estrtra e otexto fnoa e a soea A aa no e taes ae os amatos sbyae n otexto e reaoes pesoaes e noe ya no únaete aatva so fncn a es tura as tesones e ese otexto se expresan eta o n retamente en os restaos e as otaoes Y as esoes omnes e na mayoría as votaones y eeoes sóo pee oar o perfeonar esta estrutura fnoa eto e os ítes etermnaos y ás o enos esehos E tejo e fn ones terepeetes qe ne a as persoas entre sí posee n
1 La edad de l ndvdu
199
eso oo y unas eyes oas qe ean n agen e aa ón y eao a os aeos nenos y uaqe e són ayoaa es en úo éno un aeo nueno Peo s en es eo que ese onexo fnona osee nas eyes oas e as qe naene eene oa aón e o evos e as esonas aaes nuso a e aqeas e sones auuavas ouaes en aeeas eeoaes s en es eo qe ese onexo y su esua no son n han so eaos o nvos asaos n aoo o hos nv uos unos aén es vea qe ese onexo fnona no exse fea e os nvos Toas esas fnones neeen enes as e eo e na fáa o as e un asao as e un aa e asa o as e n ago y un ae oas eas son unones que un se hano e aa on oos sees ha nos un nvo aa on oos nvos Caa na e esas unones ana haa oas eene e fnonaeno e és as oo ésas e suyo eo a esa nnea nee enena e as funones nvaes as aones e hos nvos auaes enen soe oo en na soea an eenaa oo a nuesa qe fnse onsaneene en agas aenas e aones aa qe a aón e aa esona aua ua su oo seno Y e esa anea aa se ano aua qea e heho aao qea aao o uan o vve en onsane neeenena funona on oas eso nas es un esaón e a aena qe aa a oas esonas y aa una e esas oas esonas es -ea o neaene n es aón e a aena que o aa a é. Esas aenas no son an vs es y aaes oo as aenas e heo son ás eásas aaes y aeaes eo no son enos eaes y on oa e ea aoo enos es Y es ese onexo e fnones qe as esonas enen as nas aa as oas o qe aaos «so ea» Ese onexo funona onsye na esfea e exs ena e o aa Ss esas son aqeas qe eno naos «esas soaes» Y ano haaos e «eyes so aes» no nos esaos eeno a oa osa qe a as eyes o as e as eaones ene os sees huanos nvuaes. Fanqea e aso qe an a eno aee ase ano e eexona en oo nvo y a soea no es una aea
2
1 a a o vuo
199
fácl Exg un ngular suro mntal; pus las dcutads con· tra la qu tn qu lucar n toda rxón n torno a la rlacón ntr ndvduo socdad rmtn, n tanto procdn d la r a dtmnada costumbr dl pnsar qu oy por o stán todavía mu arragada n la concnca d cada uno d nosotros: ablando n gnral, parc r qu, n l stado actual dl pnsamnto, para la mayoría d las prona gu sndo xtrmadamnt dfcl comprndr qu aguna rlacon posan una tructura unas ys propas stamo acotumbrado a pn sar qu la ls on algo pvatvo d objto o curpo qu pu dn sr prcbdos drctamnt por los sntdos Una vo ntror nos nduc a crr qu l dsarrolo d una racón a d xp cars a partr d a structura a ls d os cupos, prcptbl nsoralmnt qu consttun a racón No parc vdnt qu únco camno corrcto qu conduc a la comprn ón d undad compustas s su dsmmbramnto Sgún parc, la rlxón db partr d a undad mnors qu, a rlaconars, dan forma a la undad mayor Etudar stas undads mnors «n msmas» tal como on parada d toda us racons mutuas, nos mustra como prmr pao nludb La rlacon ntr sta undad mnor , as, tambén la undad maor, nos parcn, d modo nvoluntaro, algo postror suplmntaro Pro stas costumbrs d pnsar, úts como son ata crto punto para la comprnsón d nustra xprnca d sutanca nrts, conducn una otra v a ncongruncas mu pcíca cuando trata d comprndr nutra xpnca d nosotros msmos como rs umanos como socdad Dbdo a stas cos tumbrs d pnsamnto, dtmnado grupos umanos cuyas da rfrnt a sus xprnca oca pcícas gran n too a, obr todo, la ly prp d la rlacons umana vn obgado una otra v a ocultar l co d qu éstas on ly d rlcne umanas Pusto qu sólo son capac concbr a lys como lys d ustancas o d fura utan cal sn proponérso atrbuyn a las l qu obsvan n a rlacons umana una sustanca qu s ncuntra más aá d os ndvduo Dbdo a stas rgulardads oca pccas ólo pudn concbr la socdad como algo uprandvdual S
a sea e s us 99
netan un potao e estas eguaiaes que ien puee se u «espíitu coectio» un «ogaismo coectio» o según e caso, unas «fueas» espiituaes o mateiaes supainiiuaes en caa aaogía con as fueas sustacias e a natuaea Y en e oto extemo, a gupos umanos cuyo pensamieto se ceta soe too en e iniuo umao Paa estos gupos está cao o que se ocutaa a os anteoes que too aqueo que amáamos «estuctuas eguaaes sociaes» no es sino as es tuctuas eguaiaes e as eacioes ete pesonas ini uaes Peo a iga que os ateioes tampoco éstos están en coiciones e pesa que as eacioes mismas pueen posee un tipo paticua e estuctuas eguaiaes en uga e osea estas estctuas eguaiaes como ua caacteística esecia e as eaciones nr uniaes físicamete papaes as consiea más ie como caacteísica esecia e as mis mas uiaes físicas De acueo con sus expeiecias e nteeses sociaes cee haa sin popoéseo e e iiiuo paticu a aisao e os emás, esa sustacia peceptie po os sent os a a que se eeía as estuctuas eguaiaes sociaes Auque su isió e as ees popias e as eacions umanas ace que automáticamete atiuan una sustacia popia a estas ees o egan a compene que as eaciones n iniiuos posee ua estuctua una eguaia popias piensa e ma nea espotánea que a expicación e as estuctuas eguaia es e as eaciones ente os niiuos ee uscase en a «atuaeza» o en a «cociencia» e os iiiuos paticuaes ta omo éstos son «en s msmos» fuea e toa eación mutua, e su estucua sus ees A paece, a eexió ee toma como puto e patia a os niiuos, os «átomos» as «pates más pequeñas» e a sociea, paa patieo e éstos, econs tui mtamente sus eaciones mutuas a sociea en cieta meia como si se tataa e ago postio n esumen, pien a que os iiiuos so piaes jos ete os que sóo posteomente se tiee e coe e as eacioes os unos piensan, on a miaa puesta e as ees popias e as eaciones uma as que a socea es ago ateio e iepeniete e os ni uos os otos, e acueo con a ifeente oentación e sus teeses, piesan en os iniuo como en ago anteo e e
oiea e lo iiviuo 199
peete e a cea. Y tat u c tr e uea cpreer ua ere de hech uy detea Tat e ua c e tra reexó e abre de hech u ab aabe ere feóe uae y cae La reacó etre u y cedad e guar N tee arae e gua tra efera e extete S ebarg a expereca ue uee adurre edate a beracó de reace arte/t ra de tra efera puee ayuar auí de ua fra uy eteaa Puee ayuar a acur y er feccar a cubre e ear ecada á arba Ta e be creder ua ea bera cada ua de u ta e a cderar u reace c a tra ta Tac a etructura e a eda e á ue a rea ce nr ferete ta Ag arecd ucee c ua caa L ue aa u etructura e a etructura de cada era e artcuar a etucura de a reace nr caa a de a era ue fra a caa; e ctext e a fuce ue a era tee ua ara c a e e cjut e a caa Eta fuce a etrucura e a caa e uee ex car arte e aect y de a taa de caa ua e a e ra cderar u reace utua curre t ctra ó cabe excar a fra y a taa de cada ua de a e ra a artr e a fucó de a era e e cjut de ete ctext fuca a artr de a etuctura de a caa; a reexó ha e artr de a etuctura de t ara ue ea be c reer a fa de a arte duae T et y tr uer feóe r uch ue ueda derecare etre ee ag e cú pr comprndrlo ncro dr d pnr n nc ndvdl lbl mpr pnr rlcon fncon Nuetra ete etará rearaa ara creer feóe cae hata ue haya ccu eta acó Iage c b de a cedad a u gru de ba are Pee e daza rteaa, u ué u rgó uzá abé e agu bae cae L a e ca ce get y et de cada baarí etá cpeta ete crad c de tr baae Obera e aera aada a cada u d aae era be -
La socedad de los indduos (939
35
prener el senio la función e sus movienos a anera n ue acúa au el iniviuo esá eeninaa por las relaciones utuas ue exsten entre los balarines Algo similar ocurre con el comportamiento e los iniviuos en general Ya se erenen como aigos o enemigos como pares e hijos como ario ujer o también como caballeros y vasallos como re súbi os como irectores y empleaos sea cual fuere el comportamien o e las personas iniviuales ése está eteninao por rela ciones presenes o pasaas con oras personas Y eso sucee cuano un ermiaño se aleja e too ser humano a el gesto e ale arse e otros es no menos ue el gesto e acercarse a oros un o relacionao con otras personas Ciertamene el iniviuo uee zaarse ácimente e un baile bajo eterminaas circuns ncias Pero los seres humanos no esán aaos a la sociea icamene por el afán e jugar y e bailar ue les vincula a a sociea es la isposición elemental e su propia nauraleza De hecho ningún sml ransmite una imagen suciene e la mporancia ue poseen las relaciones humanas para el carácte el iniviuo; únicamente profunizano en la naturaleza la structura e esas relaciones es posible hacerse una iea e cuán rme y honamente ata a las personas la inteepenencia e las unciones humanas; en pocas palabras únicamente as puee obenerse una iagen más tia e la inegración e los iniviuos en una sociea. Pero para consegui una mayor claria en este enio hace alta algo más ue una mera revisión e las cosumbres el pensar; es necesaria una prouna revisión e toa la autoconciencia raicional!
No s n bsoo snco expc qé so s srctrs y s
egrs socs co o s posb srr s xpccón con ejmpos xríos e a socl msm co vsgcos prcr de o coo pírco. Dbo mcos spco o h sdo osb hc sto qí. T sóo po rmr os rsos áss e rocsos y rgrs sas cotos m bro Ober den Poe{ der Zlon Bs 939; Frkfrt M 1976 Trccón cst: E poceo de a clcón, FCE 988 E bs e sos ás encr no forms s s qe q son fos de n ma m eel
6
La sodd d lo ndvduo
199
En pare consciene en pare inconscienemene la mayora e las personas susenan an oy un peculiar mio e la creación: imaginan ue en el «princpio» apareció en el muno un ser u ano nico y ue los es apareceron uno a él poserior mene. As lo cuena ya la Bibla y oava cabe observar remi niscencias e esa forma e concencia en oras varias forula ciones l vieo An reaparece secularizao cuano se abla el «ombre prmiivo o el «primer pare». Parece coo si los se res umanos aulos al pensar en su origen olviaran por moeno el eco e ue oos los aulos an venio al muno sieno niños peueños. Una y ora vez lo mismo en los mios ciencos sobre los orgenes ue en los religosos las personas se sienen inucias a pensar: en el principio exsa un ser umano nico exsa un ser uano aulo nico Si nos ueaos en el mbio e las experiencias lo nico ue poemos consaar es ue el ser umano iniviual es conce bo y alumbrao por oros seres umanos. Sean cuales sean los anepasaos el ser umano por ms ue nos reonemos en el tiempo siempre nos opamos con la nunca roa caena e pares ios ue a su vez se convieren en pares. Y e eco si se ocula eso resula nposible comprener cómo y por ué los se res umanos iiviuales esn unios unos con oros en una uni a mayor Too ser umano iniviual nace enro e un grupo umano ue exisa anes ue él Ms an: oo ser umano ini viual posee una nauraleza al ue para poer crecer necesia e oras personas ue exisan anes ue él. Uno e los elemenos funaenales e la exsencia umana es la coexisencia simul nea e varias personas relacionaas unas con oras Y si acaso precsaos e un mo sobre los orgenes como smbolo e la pro pia auoconciencia parece aber lleao el moeno e revisar e mio traicional: en el principio poramos ecir no exisa u ser umano nco sno varos seres uaos ue vivan uno ue se aban unos a oros alegras y penas como lo acemos no soros ue surgan y esaparecan unos en oros y a ravés e oros exsta una una social grane o peueña. Pero no ubo un origen a partir e a aa y no ace fala
l La o o nuo
199
ingn mio sobr os orígns para podr comprndr a mn ta dpndna oa d os srs humanos ndduas su nau ra prdpoón a conir co oros r humanos o hchos u nmos dramn an ooros son sucis os srs humanos ndduas pun a nar sr muy ds tinos unos d oros n o rrn a su onuón aura Pro s sóo n a sodad dond nño pquño on sus uncions psíqucas bs y raamn indrnadas s oir u sr drnado Sóo raón y man a ración co oros sr humanos pud a craura ndnsa y saaj u a mundo onrrs n un sr psíuamn aduo posdor d carr d un dduo y dgno d sr amado un sr huma no aduo Sparado d as raons s onrr n mjor d os casos sr ssaaj mad hombr y mad bsa: pud gar a sr un aduo ísamn pro su ondiió pí uia onnuar sindo smar a a d un nño puño. Sóo cuando s cría n sno d un grupo humano aprnd ño humano a habar d manra aruada Sóo n ompañía d oros srs humanos mayors a ormndos é poo a poco u drmnado ipo d prisó y d rguaón d os nsos Y sgn sa a hsora sgn a ruura d grupo humano n u s rí y sgn amn su darroo y poó dro d s grupo así sr nguaj u adqura aí srn s uma d rguacón d insno y po d aud adua qu dsarroar nño ampoo dnro d un msmo grupo humano son os dsios d a raons d dos prsona sus hora paruars com pamn iguas Cada prsona par d una poón nca dn ro d jdo d sus raon y araa una hsora na has a gar a momno d su ur Pro as dnas nr as hsoras d a prsonas paruars nr as posiions y un cions raonas u arasan a o argo d su das so m ors n grupos humanos ms snios qu n socidads muy dradas Y d acurdo con so ambén s mayor as mas a ndduazaón d o aduo Dadas as auas cosumbrs d pnsamino s posb u so parzca a prm ra a ua paradoa a ndduaidad y a dpdcia soca d una prsona o sóo o s coradccó sno u o
8
l cdd d dvdu
199
rasgos snguares y a dferencacón de as funcones squcas de una ersona, a os que nos refermos con a aabra nddua dad sóo son osbes cuando y orque una ersona crece en e seno de un gruo humano, en e seno de una socedad No hay duda de que os seres humanos ambén son dsnos unos de oros en o que se reere a su consucón naura Pero a conscón con que un ser humano ega a mundo, y muy es ecamene a consucón de sus funcones squcas, es exbe n un rmer momeno, e recén nacdo no es ms que un royeco de ser humano De aqueo que ercbmos en é como dferencador, como su consucón arcuar, no surge forzosa y unocamene su forma adua nddua de modo como urge de una sema una ana de n o deernado, sno que esa consucón dferencadora de recén nacdo resena un gan abanco de osbes ndduadades En un rimer momeno no hace ms que mosrar os mes y a suacón de a cura de dsersón en a que un da odr eanarse a forma nddua de aduo Cómo se desarroar reamene esa ndduadad de qué índoe ser a forma de marcados eres en a que oco a oco se rn ando os rasgos suaes y modeabes de recén na cdo, es ago que no deende ncamene de a consucón nau ra de nño, sno de desarroo de sus reacones nerersonaes. Sn embargo, esas reacones, as reacones famares, as re acones enre adre, madre, hjo y hermanos, aunque ueden arar ucho en os deaes oseen una esrucura bsca que es deernada or a esrucura de a soedad en a que nace e nño y que exisí ate que e niño son de dsna índoe en gruos socaes de dsna esrucura De acuerdo con eso, a oranca ara e desno de as reacones de ndduo que o seen as ecuardades consuconaes con as que ene a mundo un ser humano ara mucho de un gruo soca a oro e ncuso, denro de un msmo gruo soca, de una éoca a ora Consucones nauraes arecdas ueden conducir, segn ese desno de as reacones, segn a esrucura de edo de reacones en e que se cran os nños, a formas de concenca y de nsnos muy dsnas enre s a indduadad que acanzar namene una ersona no deende smemene de su consucón naura, so de odo e roceso de ndduaizacón Ceraene, a cons
1 L soe e os vos
199
39
ó rtr osee eore ot r e desto e erso. E desto de ño sesbe es de eserr qe se y dstto de ño eos sesbe de s m o oedd Pero este desto y o é or dvd qe ser ho desrro tete drte s remeto o ee redetedos detvete or osttó or a re heredd or e reé do Aqeo qe sre de a osttó tr de reé do deede de est de soedd e qe éste ree S deso oo qer qe e desrroe e os detes es e s ojto eseo de s oedd Y de erdo o esto tbé es ese d so edd om rete erd de dto dvddd e o ro de s ds y veds de s desto v odeádose etete rtr de or eos dered de ño e eño As or eje de erdo o s deres estt es de etrdo ho de Odete e ño de s o XI te orzosete qe desrrorse esttr de oe y de os stos y o esto dvddd ds ts s qe ede desrrorse e ño de so x Me te e estdo de roeso de vó se h esto de esto o bstte rdd e qé edd todo e odedo s oo oró dvd de ser hmo rtr eede de dever hstóro de os odeos soes de es trtr de s reoes hs os roos brotes de dv zó oo or ejeo e brote de dvdó de Reeto o so osee de reet tó e e teror de os seres hmos sres de eeró det de hs ersos y dotds so qe so eó eos soes osee de qebrteto de oes terores o de trsormó e osó de os rtstsrtesos e s osee de bo eseo e estrr de s reoes hs bé q es á qe qede ot eore ort qe s reoes etre seres hos osee r os d dos Y s dtdes e eos e rte de o de os modeos de eseto edte os es se tet o reder ess reoes Aq oo e tts otrs rtes esos odeo sd tds y se reó etre r
.
a oedad de o ndvduo
199
o rdmenonale. a adaan el efueo neearo ara ernar on eo modelo de enameno no e on ereza menor que el efuerzo dearrollado uando en fía e dej de enar en uero alado en la erra o en el ol y e emez a enar muo má en la relaone enre lo uero Hoy en día mua vee e enende la relan enre ere umano en un endo aredo a la relan enre bola de bllar a oan enre í y vuelven a earare rodando. Ejeren egún e de un «efeo reíroo» la una obre la ora. Pero la magen que reula de lo enuenro enre erona lo «fenmeno de nerrelan» on muy dno a ee «efeo reíroo» enre uana a una unn y earan meramene aumulava Pnee or ejemlo en un o de relan umana rela vamene enllo en una onveran Un nerlouor abla. El oro reonde El rmero onea a u vez. El egundo reonde de nuevo. S no obervamo únamene la armaone aru lare y u rla no la onveran y u dearrollo omo un odo la ere de dea enrelazada y la manera en que a van avanzando en onane nerdeendena no vemo ane un fe nmeno que no uede er omrenddo uenemene n or el modelo fío de un efeo reíroo enre bola de bllar n or el modelo olgo de la relan enre eímulo y reuea a dea de uno u oro nerlocuor ueden varar a lo largo de la onveran Puede que en el ranuro de la onveran ur ja un ero auerdo enre ambo nerlouore. E oble que uno onvenza al oro e ueder eo algo del rmero eará aando al egundo. Ee algo e nororado al edo deolgo del egundo ranforma ee edo deolgo y al mmo em o ea nrodun en oro ema neleual ndvdual ae que ambn e modque ee algo ranmdo or el rmer nerlouor. o mmo ourre uando en el ranuro de la onveran el anagonmo e conrma o nluo aumena En ee ao la dea de un nerlouor e nroduen omo adverara en el dálogo nerno del oro dando aí la dea de e a ngulardad de emejane enrelazameno rada en que durane u dearroo ueden urgr en ualquera de lo nerlouore dea que ane no eían o alguna dea ya eene ueden er erfeonada. Pero no abe elar a dren y el orden
soc os nvos
99
d st formcón transformacón d as das prtndo nca mt d strctra d no otro ntroctor, sno d ra cón ntr ambos Y prcsant sto q s prsonas cambn a raconars con otrs prsonas dant sta racón con otras prsonas, q as prsons stén constantmnt formnos transformndos n sno d s racón con otras prsons prcsamnt sto s caractrstco d fnómno d nrazamnto n nra Imanmos q an ntnta obsrvr a sr d rspsas d no d os ntroctors d na convrsacón como una ndad n s msm q stra ra d ntrazamnto d convrsacón q posra n ordn n s msma Ao sma s o q s ac cando s obsrva a ndvdadad d na pr sona como ao q st ndpndntmnt d s dstno acona d constnt trs d os os d rcons n q sa prsona s formó s st ormano q os srs ma os a dfrnc d as boas d bar s formn camb nos otros a rconars ntr s través st rconars s n co q ta v no a ntndrs coptamnt mntras ronar, s s consdrando csvmnt a s rs manos adtos co crctr, cas strctras d nstntos d concnca a s an ado n crta mda, an adq do na crt rd En rada, tampoco os dtos stn nn ca comptamnt trnados crrdos ambén os pudn cambr a o aro d dvnr d s dstno rcona, anq con ratvamnt bastant ctad n nra sóo bao su todrrs, ms conscnt Pro aqo q mos cacdo d «ntrzamnto» , con o, toda a racón ntr ndvdo socdad, nnca podr sr comprnddo mntras como scd o n da, a «socdad» sa concbda sncamnt como una socdd d adtos, d dvdos «trmndos» q nnca f on nños nnca morrn Sóo podr proctrs vrdadra sobr a rcón ntr ndvdo socdad cando s nca n a tora d a socdad a constant foracón d os ndvdos ntro d na socdd, procso d ndvzacón a s torcdd d cda ndvdadad, nómno d crcmnto d acrs adto ocpan na poscón cav n a pcacón d q s a «socdad» E carctr soc d s umano sóo
2
a oea e nvuo
199
podrá ser visto en s totalidad ando se omprenda verdaderamente ué signian para el niño peeño las relaiones on otras personas El nño no sólo es mho más moldeable e el adulto El niño ncest ser moldeado por otros ecest la soiedad para onvertirse en n adulto psíuio En el niño no son sólo los pen samientos no son sólo los omportamientos dirigidos onsiente mente los e están onstantemente formándose y transformándo se en y mediante s relaión on los demás, sino también las ten denias instintivas, los omportamientos dirigidos instintivamente No hay duda de ue auello e lentamente va onvirtiéndose en formas instintivas en el nño reién naido no es nna un simple reeo de lo e otras personas haen y dean de haer en s relaión on él Es algo propio de él Es su respesta a modo en ue sus instntos y emoiones, orientados por natraleza haia otras personas, enentran respuesta y sasfaión en esas otras personas Úniamente graias a ese ontinuo diálogo de instintos on otras personas adieren los elementales y tosos implsos instintivos del niño peeño na orientaión de ontornos jos na estrutura de perl laro; niamente graias a ese diálogo de instintos se forma en el niño auella atodireión psia iereniada ue distinge al ser hmano de todas las oas riatras vivientes: un aráter más o menos individual Para reer psíuiamente, para onvertirse en un individuo hmano el niño no pede presindir de la relaión on seres mayores y más pode rosos Si el niño no asimila modelos preformados soialmente partes y produtos de esos seres más poderosos si las fniones psíias del niño no son modeladas por éstos el peeño digá moslo una vez más es durante toda s vida poo más ue un animal Y preisamente pore el niño indefenso neesita ser delado por la soiedad para onvertirse en n ser fuertemente individualizado y difereniado, la individualidad del adlto sólo pede ser omprendida a partir de s destino relaional en relaión on la soiedad en la ue se rió Así omo ada ser humano es n todo por sí mismo, es n individo e se dirige a s mismo al ue ningn otro puede dirigir si no lo hae él mismo así también toda la ongraión de esa autodireión la onsiente omo la inonsiente es prodto de un entrelaamiento eir,
. a oea e o nv
99
43
a deaollado en n contno ven de elacone con oa peona po tanto la oma ndvdal del adlto e na oa epecca de ocedad l ecén nacdo el nño peqeño no eno qe el anca ntene n la qe le e addcado po la ocedad n lga oldeado po la etcta epecca del tedo ano al e enece S ncón paa con lo pade e peqeña o deb o a n cabo de la etcta ocale e eno qe ante eona tenen eno nño o bao ceta ccntanca a n a lo ya nacdo o ete n pnto de patda de la adeen a ocal del nddo no ete n pncpo» n na cea en la cal el ndvdo coo n e lbe de entelaaento ne dede ea po aí declo en la ocedad paa ne po omente con ota peona; no qe aí coo tene qe abe e paa qe el nño venga al ndo aí coo la ade tene e alenta al nño peo con ange lego con la nca nttva de cepo aí el e ano ndvdal etá epe copletaente neo en elacone con oto po o en elacone poeedoa de na etcta ete ada epecca de gpo ano. de la toa e acone dependenca necedade en n contexto a de la toa de todo el tedo ano en el qe cece vve de onde el e ano obtene caácte ndvdal ta a ete tedo ano e acen peente en el ndvdo n epeentado po el ndvdo tanto éte e encenta ac almente elaconado con oto coo etá olo tanto taba j en na gan cdad coo e encenta a l klóeto de tanca de ocedad coo n náago en na la Tabén Robnon lleva en í o la ponta de na ocedad dete ada de n peblo na clae ocal detemnado Apatado de oda elacón con aqéllo tal coo encenta en la opota tene deeo y de plane de acedo con lo patone ocedad; deeo plane copotaento on egún o dtnto a lo de Vene al o tepo la neva ccntanca acen qe e adapten el no al oto e omen el o al oto
La odad d o ndivduo
99
Exste hoy en ía un moelao e la autoconcenca muy funo que nuce a la ersona a sentr y ensar: «stoy aquí, comletamente solo; toos los emás están ahí fuera fuera e mí, y, asmsmo, caa uno e eos recorre su camno con un nte or que es él solo, su eraero yo, su yo uro, y con un sfr exteror, que son sus reacones con otras ersonas» sta ostura haca uno msmo y haca los emás arece a quenes a sustentan algo natural y eente n emargo, no es n lo uno n lo otro Es exresn e un moeao artcular e hstrco el nuo, realzao or un tejo e reacones, or una forma e conen ca e estructura muy esecíca Aquí lo que se one e manes o es la autoconcenca e ersonas a quenes la estructura e su socea emuja haca un grao muy eeao e resera, e re resn emoconal, e renunca a los nstntos y su transformacn, la autoconcenca e ersonas acostumraas a ocutar un cúmuo e estallos, e exresones nstntas y eseos en encaes e la ntma raos y aejaos e la mraa el «muno exteror» o ncluso en ncones el roo esírtu, en e semconscente o el nconscente En suma, esta autoconcenca se corresone con una estructura el esírtu que aarece en etermnaas etaas el roceso e una czac6n2 Está caracterzaa or una fe rencacn y una tensn esecamente fuertes ente as renes y rohcones socales asumas como autonhcones y os nstntos e musos no sueraos o rermos Es esta contrac cn el ser humano nua, esta «ratzacn» o este ex clur etermnaos ámtos e la a el trato socal e las er sonas, y el recurmento e estos ámtos e la a con temores engenraos or la socea, como os sentmentos e ergüenza y e emarazo, lo que mantene eserta en el no a sen sacn e que él es «nterormente» algo que exste or sí msmo, aeno a cualquer relacn con otras ersonas, y que slo «oste rormente» entra en reacn con otros «e uera» Y s en esta 2 Paa ésta y las siienes deas vé: r d Pz dr Zivi lian vo 1, cap. 2 y vol 2 pp 32 y ss: «En z eer Theore der Zvsato»
L s s vus
99
45
concecón uee ser muy auténtca y certa como exresón e a snguar estructura e a concenca y e os nstntos e n iuo en una etaa etermnaa e esarroo e a cvzacón es muy ecente como exresón e a veraera reacón entre un ser humano y oro E absmo y a contraccón secmente ntensa que os uy nvuazaos seres humanos e nuestro ive e cvzacón senten en sí msmos son royectaos ese a concenca e éstos hca e muno; aarecen en as reexiones teórcas e ser humano como un absmo estenca y una con traccón eterna entre nvuo y socea or otra arte a mnera en que una socea e este nve trata a aatacón e nvuo a sus uncones y tareas e au to muchas veces avorece en gran mea esta escsón y esta ten són anmcas Cuanto s ntensa y mutatera es a regucón e os nstntos cuanto ms estabe es a ormacón e sueryo necesaro ara e cummento e as uncones e auto en una soce mayor ser tambén neuctabemente a stanca en tre a conucta e nño y e auto ms aruo ser e roceso e cvzcón nvu y mayor e temo necesaro ara que e aoescente esté cacto ara cumr as uncones e auto recsamente orque es tan grane e absmo entre a acttu e os nños y a acttu que se exge a un auto a aoescente ya no se e stúa como sucee en socees ms smes tan ron to seno aún un nño rectamente en e rmer eño e escaaón uncon e que agún ía tenr que acanzar a cma E aoescente ya no arene su utura uncón rectamente a servco e un maestro como hací e escuero e un cabaero o e arenz e maestro e un gremo sno que e momento se e excuye e a socea y e os círcuos e os autos urante un eroo e temo caa vez ms roongao os jóvenes e caa unconaes caa vez ms amas ya no son rearaos ara a a auta rectamente sno nrectmente a través e insttu cones esecazas escueas y unversaes as tareas sonbes ara a masa e nvuos e una so cea tan cargaa e tensones y tan erencaa unconamen te como a nuestra exgen en tanto que e trabajo roesona ocu a a mayor arte e ía una esecazacón ms o menos estre cha así ejan a as ncacones y attues e vu u
46
. La soiedad de los idividuos 199
margen reatamente etrech y renta haca un ectr. Y aemá a pba e agún camb e una ampacón e ee margen mnuye en una fae e rancón e a cea ee un cntext fucna e prtunae reatvaente aber ta haca un grup e prtunae reatvaente cerraa Sn embarg ene a a en ct juene y ete ámt ta aut -para a mayría- reatamente mta y epecaza , rara ve exte veraera cntnua Muy a menu a tran cón e u ámbt a r mpca una enbe ruptura Cn b ante frecuenca e buca prprcnar en, urante u a ecenca, un rnte e cncment y ahe tan ap cm ea pbe, una vón gba e a a, ua epece a afrtunaa e eueñ y e juventu que guara un ngu ar cntrate cn a a que epera a ven cuan e cnverta en aut Se earran en é mtpe apttue que a fun cne e aut n earán eerctar, mútpe ncnacne que e aut habrá e reprmr Y aí e ntencan en e ren anímc e nu aquea ten y aquea ecón e que habábam N ó a ntena e a reguacn y tran frmacón e ntnt, n tamén a mtacn, a epecaa cón e a fucne e aut, tambén a tena e a c petenca y a tenón entre tnt grup e aut t e hace que e cncnament e nvu ea epecaente fc y que ea enrme a praba e que éte fracae en u u tr apect e que e nvu n cnga acanzar e equ br enre ncnacne pernae y ebere cae Pr tant en etermnaa etapa a mayr vn uncna y a mayr czacón acen que, en un prmer mment au mente caa e má en e nvu a enacn e que para per mantenere en u te ca ene que ear que e atre que é reamente e, a enacn e que a etructura ca empua cntanteente a atentar cntra u «vera nterr» e que n ha p actuar e acuer cn u apttue e que n a ega a er que era capaz e haber ega a er a pren que e tej uman eerce bre a perna a tacn que u etructura mpne a a perna, y a tenne a ruptura t que fa n tan grane que e fác que e acuue en
La ea e nvu
199
e inivio n cmo e ininaciones natenibes e inatenis e m rara vez se ofrecen a a iraa e os emás m a meno ni siiera a a e a propia conciencia3 na concein m ifnia e a reain e inivio con a soiea expresa e manera gráa este estao e esarroo e a persona A inivio e se encentra en esta itain mchas veces e paree como si s veraero o s o en s» s ama estuviera preso como n n caabozo en ago extraño exterio amao sociea Cree sentir e ese os mros e este caabozo ese fera» otras personas omo es rts maignos o a veces también esprits benos ejercen fe zs e injos sobre s veraero o sobre o pro como si arrojaran sobre é boitas banas o ras e ejaran marcas más o menos profnas en ese o �sta es po ejempo a visin e sbace a a popa teo a e ambiente (Meutheoe) e conere s carta e nateza a eástio concepto e meio ambiente»; ésta es a atit consciente ue impregna más o menos irectamente a maoa e as reexiones actuaes sobre a reacin entre inivio sociea n eaia as ists esceas o iscten en too a a cestin e cánto y cá fnmentes son paa a cong 3 R I de: cEl ibro de la peregrinaión»
Soy sóo uno de us dnuos 1 que, de hombres más ejos que de sas 1 la vida desde su eda obseva 1 y lo que oure sopesar no osa. 1 Sn embargo, me ques ante rostro, 1 en e que osuros us ojos ban, 1 pero no lo omes por soberbia 1 si e dgo nade vive su vda 1 Aidentes son os hombres voes trozos, días medos muhos equ ños gozos 1 on dsfraes ya de nos embozados, 1 omo msaras adu os, omo un roso -aados 11 A menudo enso han de ser toros donde yaen esas numerosas vidas 1 omo orazas o unas o ndos 1 a os que nuna jamás ha sudo 1 aguen rea y omo ajes que por sí soos 1 no ueden tenese en pe y se legan aídos 1 junto a fueres muros de pedra abovedada. 11 Y uando de nohe ruzo a puera 1 de m jardn, por dento estoy ansad, 1 o sé oo ano azado 1 eva a arena de las osas mueras 1 No hay rbo el ampo es omo aaado 1 e muo uega omo en oo a un autvo 1 sn ua veana en su pl anios. 1 Y sus puertas on heo anadas 1 de uantos queren tra guardadas 1 y de manos de hombe su io
48
La e vu
99
ració e iiviuo os iujos y as fuerzas que ejere sobre é esa soiea eeror» Aguos auores arma que esos iu os y fuerzas so e sasa imporacia y que a coguració e iiviuo quea eermiaa sobre oo por as eyes ieas iepeiees e as reaioes o oras persoas e ser huma o iiviua por su ser ierior» iao Oros ice que ese iscurrir ieo posee reaivamee poca imporaia y que a coguració esecia viee e fuera» Uos ereros se icia hacia ua especie e soució e compromiso; piesa que eis e efecos recíprocos ere faores ieos» y eeros» e re facores psíquios» y soiaes» auque e oos moos poe u éfasis mayor e uo u oro ao a cocepió que subyae a oos esos paeamieos a coraposició ere u yo puro» e objeo e esuio e a psicoogía que por así eciro sóo poseriormee sae fuera e s mismo para reaioarse o oras persoas y ua soiea e objeo e esuio a soioogía eerior a a eiseia e iiviuo iee si ua seio omo epresió e ua e emiaa coguraió hisórica e ejio humao y e orres poiee moeao e a auooiecia e ser humao pero resua isuciee cuao se ampía e campo visua cuao a persoa a reeioar e oo a a soiea o pare iecame e e sí misma y e sus propias sesaioes sio que ve su pro pia gura y su propia auocoieia ero e ms ampio o eo eveir hisórico. uao uo se pegua ómo y por ué a esrucura e ejio humao y a esuura e iiviuo cambia a mismo iempo e ua maera eermiaa uao uo ve cómo o a rasiió e igamos ua sociea guerrera a ua oresaa co a rasiió e esa soiea coresaa a ua burguesa se rasforma ambié os eseos persoaes e iviuo e moeao e sus isios y pesamieos e to nvus esa ampiació e a visió esia a ua visió imca hace esaparecer a image e ua muraa ifraquea be ere u ser humao y oos os ems ere u muo ie or y uo eerior y e su ugar aparece a image e u cos ae e icomovibe ereazamieo e seres iiviuaes e e ue oo o que presa a a susacia aima e esos seres e ca rcer propio e u ser humao eso es ae oo su auoi
. La cdd d os ndduo 1939
49
ión síquia su arátr individual adquir su fora spía n rlaón y d las rlaions on oros A nustros insrunos d rxón ls fala odavía xi dad oo ara orndr d anra suin fnónos d nrlazaino nusras alabras aún no son lo bastan dútls oo ara xrsar d anra snilla l tan snillo stado las osas Para aroxiaos a sa fora d rlaón odos pnsar n aqulla iagn d la qu s ha rogido l trino n rlazanto n l tjido d una rd n s tjdo hay uhos hilos aados unos on oros Sn bargo ni l onjuno d st jido la fora qu un hilo ariular asu dnro d st pudn sr orndidos a artr d un hilo artiular ni ao o a artr d uhos hilos ariulars visos n sí isos sino nian a arir d la traazón d sos hilos d sus rlaio s utuas D sta raazón rsula un sisa n tnsión uyo ordn s oarido or ada uno d los hilos artiulars n ayor o nor dida sgún su osón y funón n l onjun o dl tjdo a ora d un hilo artiular aia uando a bian la tnsón y la struura dl tjido n su onjunto Sin bargo s jido no s ás qu una trabazón d hilos artiula s y al iso tio dntro d st onjuno ada hilo onsti uy or sí iso una unidad os una fora y una osiión nias dnro dl onjunto so no s ás qu un síl frágil insuin oo todos os síils oo odlo d nrlazainos huanos sirv a lo suo ara dar una iagn algo ás lara d óo d un nrla zano d uhas unidads surg un ordn qu no ud sr studado dsd las unidads ariulars or sí isas ro as rlaons nr rsonas jaás udn sr xrsadas d for a ran saial Adás l síl d la rd nos proorio a una iagn sáia st síil ul jor su objivo uan do l jdo d la rd s iagna n insan oviinto oo un jrs y dsjrs d rlaons sí d hho l individuo sal d un jido d rsonas qu xsía ans qu l y ntra n un jdo d rsonas qu l iso fora on oros l sr hu ano indivdual no s un riniio y sus rlaions on otros srs huanos no posn un riniio Así oo n una ovr
La cdd d dvdu
99
acn nceante a pregunta e uno uctan a repueta e oro y ta a e aqu y aí como una parte e a coneracn no urge n puee er comprena úncaente a partr e uno u oo nterocutor no o e a reacn entre ambo aí caa geto caa compotaento e beb no e n proucto e u «nteror» n proucto e un «eo ambente» reutao e un efecto recíproco ente un «nteror» y un «eteror» que orgnamente etrían por eparao no funcn y ementa cn e reacone y como a forma e un ho en e tejo e una re ha e er compreno úncamente a partr e mo entreazamento en u conjunto a tambn e habar e otro earroa en e aoecente ago que e competamente uyo que e u enguaje y a mmo empo e proucto e u reacone con ota perona e epren e tejo humano en e que e en ete ento e trato con otra perona prouce en e n uo ea conccone afecto neceae y rago e ca rácter que conttuyen u er má perona u eraero «yo» y en o que a mmo tempo encuentra epren e tejo e a reacone e a que e nuo ha ao en a que e nuo etá entrano; y aí ete «yo» ete «er perona» e forma en un contnuo entreazamento e neceae en un contante eear y atfacer eeo en un recíproco ar y recbr E e oren e ete nceante entreazamento n pncpo a htora e a reacone e er humano nua o que eterna a forma y a eenca e te Incuo e tpo y a forma e u etr en í mmo ncuo o que ente como u nteror»4 e moeao por a htora e ea reacone por 4. La sitación con que quí nos topamos en lo eferente a la relación
entre ndvduo y sociedad posee una cieta simitud con aquella o l que Goethe, enrentado a l reación entre el ser humo y la naturaea plmara tantas veces en sus obras. Recordemos por ejemplo los dos poemas siguentes:
pma 1 L nauraleza al atender 1 Uno y todo se ha de ver 1 Nad
está deno nada está fuera 1 Pues lo de dentro es lo de fuera 1 As se captura sn tedio 1 El sacro y públco msterio vdd 1 «Al nteror de l naurae-» 1 ¡Oh Fsteo!- 1 No entró nngún esptu creador» 1 A m y s hermanos 1 ell no nos recuerda 1 semeante paabra 1 Nosotros pensamos lug po luga s
1 L oia lo iiiuo
tutu d td hu u u d u u d e ha u ddudd y
Atuaet ue eb a hua eed de atet u S dfee ete e «etu» y «a ó y «etet» «» «tt» t y y u» P a hd y aada dfeaó d fu ua u e de a et e ta aba dgá ua e á dut de a tuaa Eta dfeeaó fua ó tee uga u e hua ud t e e u gu e u dd de ddu due hae e e eet a dbd a u ea atua he dad a aua d u taaet d a «atua» d u ddu Y eta dfaó ó ega a ta a ada y aguda ee ut t a ta d u e uy uat de a a de ua eete dfe ó de gu hua E dut e u e tóa de u afaó d tutu d a ea huaa P ta ate t ue tet eea eta guda dfeaó d a ue u de adu t de ueta edad ee ua fut tedea a et d uta e aáte eaete funcon d au ue a «ue Raó» etu» «ea» «y» ue uega et t u t dtta u a ea d teó u taa e aa d e ua td e det á d de utaa u a de fu tat á ó de ag u d a u a ó d g abat Pae he aos en el eo 1 ¡Dcoso aque a uen ella sólo 1 muesa su co e exteo! 1 Sseta años me a sdo epetdo, 1 Renego de ello, peo futvo; 1 Dme ml y veces 1 Ella da todo uosa y e abudaca 1 Naua o ee úcl N c
2
a sdad d s ndvdus 1939
nca a alg qu xs d la sa ana n qu xsn l sóag l cne En aldad s aa d uncns uy scícas dl gans uan d uncns qu a dnca d las dl sóag ls uss sn cnsann igis a ots snas y csas. S aa d dnadas foms utoicción un s humno n lción con ots pson coss
L s val aa ls nsns y ls acs Inclus n la l aua scanalca s ncunan casnaln nuncads qu vnn a sgnca qu «aqull» ls nsns s nuabl si s pscin cmbio icción os instintos P ¿có s sbl scnd d la dccón cuand s abla d alg qu c ls nsns uans llva n su snca l sa iigio aca a csa? L qu llaas «nsns» abén «ncnscn» s una a dnada d la audccón d la sna n lacón cn as snas y csas; s n d cas una a d audccón qu cuand xs una u dencacón d las uncns síqucas ya n cnbuy a dna l can d ana dca sn sól ndcn En sua n l cnjun dl gans uan xsn ds bs uncnals dsns aunqu clan ndn dns ay ógans y uncns qu svn al annn y a la cnsan duccón dl gans s y ay ógans y uncns qu svn a la lacón dl gans cn as cns dl und y a su audccón n als lacns Sls xsa la dnca n ss ds bs uncnals d ana dasad sca y susancalzada dan la dncacón n «cu» y «ala» L qu llaas «ala» l qu llaas «síquc» n s n aldad s qu l con unto ss uncions cions El s uan n s ac cuand s bsva una dnada a sóca d la aucncnca uana un caón cad n s s cn dns cans y ógans n s un s cuya ganzacón naual cluya n un n l cnac cn s sn qu naualza s ganzad c a d un unvs ay Es n c d un vc qu cnsann s dgnd aca as snas y csas valncas d n sa
1 L sca s vs 1939
radas ugo smr ora z no sauradas Su consucón aua s a u ud db rabar racons con oas sonas cosas Y o u dnca sa naua nmsón d sr umano n acons amsosas u oss d a cosonn nrsón d os anmas n dsas racons, o qu ra mn con a sa auodrccón d ombr n su racón con oas caurs a dnca d os amados nsnos anmas carácr d auodrccón íquc no s sno su gan sa dad su marcada caacdad ara adaars a os cambans d racón so s su sca xbdad caacdad d amoda no sa mabdad sa adaabdad ravamn adas d as uncons aconas d a rsona consun or una ar a condcón básc aa u a srucura d as racons n srs umanos sa más xb qu a d a convnca d os anms consun n suma, a condción básca d a snca sorcdad d a socdad umana Y or oa a, son a msmo mo rsonsabs d qu sr umano sa un n soca d o mu arcuar s dcr, un n qu dnd d a socdad d oras rsonas n os oros anmas a auod rccón n a racón con oras crauas conguracons sá rdnada d oma más o mnos ja or mcansmos r os. Ya n os anmas más crcanos a sr umano n a suc ón d oransmos xs un co rajamno n s sndo una maor adaabdad a racons cambans un ro nc mno d a caacdad d auodrccón Pro sóo n sr umano IJan s rajamno sa maabdad as unco ns aconas a sr an grands u a sona ndvdua nc a u su auodrccón sa modada duran aos or oras rsonas o una socdad ara qu aanc d oma más o m os rguada n a racón con oas rsonas ara qu asuma a orma drncada scícamn umana La ar d jacó rdada d a auodccón n ao con os dmás a qu carc sr umano a d sr rmazada or una ja ó soca, or un modado soconéco d as unco s ucas razón d qu a conuracón d as uncons síqucas ua rsona o uda drs xcusvam a arr d
4
La sociedad de lo individuo 199
u cnttucó hereaa úcamente a partr e earr actua e ea cttucó e e etreazament cn tra per na úncamente a partr e a etuctura e gup human en e que crece e vu, e ecuetra e útm témn e una caracterítca e a prpa aturaeza humaa, e a reatva fac ad c ue a eccó e a reacne humana e eva e ener e autmatm reej herea. Graca a eta evacn cuya exteca e batante cnca y cuya géne htórc-natura ó etam empeza a ntur a reccón e a reacne e er human cncret much má ue a e cuaquer tr ama, e uceptbe e er crmaa y preca er pr a cea Graca a eta cnmacón ca a e tructra e cmprtament a frma e a autreccón en a reacón c tr e en ere huma much má vera y hetergénea ue a e t tr anmae; graca a ea a etructura e cmprtament e hace e ua paabra «má vua» Tambén pr eta parte cmenza a ceare, a e abm etre vu y cea Y e éte també e punt e ue parte u cam haca e erb e ímte artcae meate cuae e pena ment actua emembra a er huma e erete ámbt e mn: u ámbt e pcóg u ámbt e ht are y u ámbt e cóg a etructura e a pque humaa a etrctura e a cea humaa y a etuctura e a htra humana eóme cmpemeta e epa rabe y ó puee er etu entr e u cntext ue abarque u reace muua En a reaa exten n e mueven pr epara cm parece ncar abaj e nve tgacón actuae t te tp e etrctura junt c t cnttuye e bjet e etu e ua ceca e er human Per a mm temp a partr e eta vó gba e hace má ha a cmprenón e aue hech funamenta e a ex teca humana a ue au tata vece e ha au e hech e ue e te e ere human pee u ren y etá uet a una reguara; re y reguara ue tt y má pder ue pae y ee e ere huma nv duae ue rman ete tej E e marca evare a rec có e a reace humaa e cam e autmatm
a oea e os nvuos 1939
eredados orgánicos, o que reamente despea e camio a a ión de os mecanismos sociaes de entreazamiento Sóo co a beración reativamente drstica de a direccó d co portamiento de organismo de a sueción a automatismos hereda os sóo con a pauatina y ansitiva transformación de a aa dirección «instntva» de comportamieto de oraiso a a amada dirección «psíquica» de msmo cobra toda su deó a eguaridad que resuta de entreazamiento y a interdepede a indisoubes de os individuos Precisamene porque os sres umanos están en o referente a a conguración de sus recones muuas y con e resto de universo, menos igados a patroes de omportamiento preados orgánicamente ue e resto de os a maes, en este entreazamiento de as actividades humanas se pro ucen reguardades y estructuras de carácter propio. Es pecisa mente por eso por o que en este entreazamiento se producen utomatismos de cambio transformaiones istóricas que ni tie en su origen en e aparato reeo eredado de ser humao, en tanto totaidad, que es como se desarroan en a reaiad an sido querdas o paneadas por personas indviduaes, y que, sin embargo son cuaquier cosa menos caóticas; precisamen e por eso con e ndisoube entreazamiento de acciones nece idades, pensamientos e stintos de muco seres umanos se producen estructuras y cambios de estructuras cuyo orden y cuya rección no son ni «animaesnauraes» «espirituaes», ni «ra oaes» irracionaes» sino puramete socles Y namente en esta particuaridad de a psique umana en especia ebiidad, en su natura dependencia de un mode ado socia, se encuentra también e otivo de que, para com render a estructura de uas reaciones entre individuos, a estruc ura de una sociedad, a reexión no puede partir de os indi duos particuares, sino que, a a nversa es necesario pasar por a estructura de as reaciones ente ndividuos para poder com render a estructura de a «psique» de una persona particuar a persona entrara en a sociedad como Adán como un adu o terminado en u mundo terminad, únicamente a partir de magro, de una armonía preestabecida, podría expicarse que a parte y e todo, que a respectiva constiución psíquica de ididuo y a respectva estructura de ua sociedad se correspondie
a a s us 99
ran una cn tra se transraran la una a la tra. Puest ue la reatamente nderncada dreccón de las rlacnes dl rcn nacd sól se derenca se regula de manera humana en la reacón de nñ cn tras ersnas, aull ue cnc ms cm «alma de nddu adut n es en s mm ag ajen a la scedad ascal sn ue está dsde la base en un cón d auela undad relacna de mares dmensnes u denmnams «scedad el md en ue la ersna se e se drge a s msma en sus reacnes cn ls trs dende tta mente de la estructura de auel gru uells grus huma ns a ls ue hms arendd a llamar «nstrs La manera más senca de lustrar este hech en aarnca tan cmlcad es rcurrr nueamente a la uncón suca d lenguaje Pr naturalea tda ersna nrmal ene al mund cn un aarat ntc, ue es artcuable ue la ersna msma uede drgr. Tambn a este resect, el ser human n uede adatarse de md úncamente natural a la cmuncacón cn trs seres semejantes sn ue necsta r naturaea de la adatacón a tras de tras ersnas, de a adatacón scal La dreccón de esta rma de reacón ue cnsttuen el lengua je su aarat n está en el ser human lmtada r autma tsms naurales a un abanc de sbdades de ersón tan reducd cm en ls demás anmals n está en el sr human tan lgada a la herenca cm en ls demás anmales Auell ue en el ser human ene redetermnad r la herenca cm r ejeml, la tenca el tn de la , es só el marc ara una nnta mutlcdad de sbldades de artcuacón Pdra dscutrse cuá mts están las sbdades de artculacón r dtermnadas caracterstcas hredadas r la hstra de la scedad de ls antasads Sól medante exermnts eacts se uede dtermnar r ejem, s el tn de de un nat de Árca recrdara a de sus anteasads s ste, ese e m e u v se crara sn mar cntact cn ersnas de su scedad natal en una scedad ue hablara tr dma, s tdas sus relacnes nstntas s mtres cntrals del mde lad durante la rmera nanca ueran relacnes haca ers nas de sa scedad seedra de tr dma, además estas relacnes le rrcnaran n grad de satsaccón nrmal
se e s u
9
ero tto si los lites e mei so o oes oo si so o meoes l cuestió e foo siue sieo l ms socie e ue u eso cece es e ct ue ecie cuá será e ue ue oco oco iá too fo e el to foétco e eso Y os usos liüsticos er soles e estio ás o meos iiiul el h ue eso uee osee e ut costituye u ifeecicó e ei e eue co e ue eso se h cio está e fució e histoi iiiu e l erso eto e su uo soci y e histoi e éste Co to cetez s cctestics heres eseeñ u el e est ifeecició iiiul ero es u e siir ue eseeñ or eelo eteis ctestcs e u ie s tlr su mo o eor ure su o o eor cti e ets e escutur ic mete ticu ue el escutor e el Y lo o mu istito suce co o ue el leue usc ees co e esr o e seti Y o mso ocure co l toti e l utoi reccó e u eso e su relció co otros seres y oss lo so ocure co su «siue» iisó e tro cietco h rocio ue se ecoee sicoo u tre stte ecuir. El iño e ueño tl coo ce es resulto e estio l iso tieo tur y soci e sus tesos estio cuyo esolo se ocul t uest m e l oscui e os ieios sos fti co ue e oriso el recié cio iie los o esos iteos e sus óos l estructurció y escomosició e sus óos hci u coució ue e iee coo heec e eercioes ss y l mei reltiete esc s e ue et utoiecció uee ser iueci o coteci ietos soces ctues so el otio or el ual ecios e ich utocourció ue está «termi or leyes tu les Cietmete tmié s fucioes e utoirecció esec cs e s ue se ocu sicolo se hll e cierto moo etemis or leyes turles eo está meos etes ue s otrs ue utoieció el orismo e estuctuió y escoosició e sus óros L sicoo se ocu recismete e uels fucioes e utoiecció ue está meos etermins ue tos ls otrs o roceos sos
58
. L
socdad d os nvduos
199
or dsno d os antasado d una rona qu son n maor mdda susctbs d sr drmnada por a rcura acua d a socdad por dno acua d a rona dnro d sa ocdad Prcamn orqu a b funcon d auodrccón no óo udn sno qu rqurn un modado actua soca ara odr grmnar» n a auodrccón df rncada d una rona aduta a pscoogía mma ncunra an una tara corrsondntmnt dfrncada or una par stá n sus mano nvgar a rcura a naura d todas aquas funcons d auodrccón d sr humano u stán drgdas haca otros r objto u rvn a a ra cón d a rona con éo u dbdo a su naura mab dad constn mara d modado razado a travé d tas racons Por ora ar a a pcoogía cop gr darroo d roco n cua d acurdo con una dr mnada srcra oca n no d a convvnca con otras rsonas tas bs funcons d auodrccón d a rona s dfrncan ocasonando una congracón ndvdua Fna mnt a a coogía corrspond ducdar hacr coprn sb a srcura gnra d to procso d dfrncacón modado car cómo funcona n a otror convvnca con otras rsonas a conguracón d a drccón d coporta mntos una vz u a ha oprado n ndvduo dbdo a un dtrmnado dno racona un modado oca spcí co d un caráctr» d una concón íuca dvdua a rmra par d sa taras dboca dramn n tudo d a rgardads soógca boógca d organmo a otra ar conduc drcamn a udo d a rcura rguardad hórcoocas d a u dpndn a drccón orma d a dfrncacón ndvdua.5 a scoogía conu Aqu etá tamién a cav paa compnde a eacó ete a vlación y la natuaeza humaa el poco de civzacó e poe uanto autodieccón de una peona en u ació con oto es c s pique» no tá tan ueta po eeos utomatm he dado cmo po eempo diió; poile deido a paticua capacidad de coodinae anfoae que poee eta fucioe de autodiección El ocso de civiiación e pueto atenido en ovi ento o cao de las elacions umanas en una decció dete
a ca e s nus 199
9
e suma el ue ere las ieas de la naturaleza y las ie as soales.
Los seres umaos formamos arte de u orde atural y d u orde socia Las relexones edenes muesran cóo s osible se aráer doble El orden soal s bn o s un orde aural en el smo sendo en ue lo es or emo el orden en u los órgaos esá disusos e un curo a uar db su exsna sma a ua araersica d la au raleza humaa. Deb su xsia a la esecal adaabldad y xibilidad ue dfeeca la dreció de los omoramios uanos dl aimal. Debido a esa esal caracersica el ser umao atiular sólo aduere en la soedad y a través d la soedad auello ue e el amal aricular es en maor md da a dada de su auraleza un suma o de diec ió de su comorameno e su relació on oos sees y ob os. Debido a esa eseial araesca en el encadeamio de deseos y acioes de mucas ersonas eran e uego regula dades auomaismos y roesos a los ue ara dfearlos d los ogáicosaurals llamamos «soales El oo rela amieo dl aaao reeo naural e lo conciene a la drec ió de comoramieos umaos es resulado de lago r cso isóoaural ero debdo a esa eseial ararsa del ser uao en la onvvena umana ee lugar roesos y rasfomacones ue o exsa de aemano e la araleza de las rsoas; dbido a esa eseial caaersica guos soia les y denro de ellos ersoas arulares osen ua sora ue o es la isora natural Los seres umanos foman deto del conexo gobal de la auralea un onuo auónomo de dole arular xs guos umaos iéses o mlo e los egros de Oceaa en los ue la esructura básica de las relaiones ind o el oiieno egido o oi de l d de ndiv duo humno ndendiene
60
.
a oiedad d o divido
9 9
ere peroa amiado de manera aena erepile a l laro de lo ilo Exien ora forma de ovivenia e e ve empjada de maea ilar aia rafomaioe popio modo de oviveia in e ara eo aga fala e iervea aa ala de araleza exraoial. Ea oe e eá rga aia ora foma de relaioe e ii e ierperoale lo mimo i alazan efeivamee ea o forma e i o lo aen. So en el enido má erio de l alara hitrca. E la ae de eo aomaimo y edeia oiale ili nado haia el amio e eeran deerminada forma de la relaioe maa mima, enioe ineperoale de í le e ieidad my deermiada Halado my e eeral e eioe e proden a parir de n deemiado grado de divi i fioal a aa de a monopolizai ramiile he rediariamee de iee y valore oiale or pare de deem ada peroa o ro de eroa monopolizain de ie y valore de lo e depende la ora erona, ya ea paa oevar la vida ya ea para roeger o aifaer exieia oial Ere lo iee e pede er moopolizado de ea mae aello e irve para aifaer la neeidade viale elemeale por ejemplo lo e irven ara aiar el ame poee i lar a dda a imporaia epeialmee gra· de. No oae la moopolizai de ee ipo de iee e de lo mho ipo de monopolizain Ademá nna exie p í mima. Toda moopolizain «eomia» de alier ídole eá direa o indireamene ligada a oa monoolizain a a moopolizai del ejeriio del poder fíio y de irme· o ya e rae omo en la éoa fedal de a mooolizi deordeada y deeralizada de la arma por pare de mh peroa ya e rae omo e iempo del aolimo de moopolizai enralizada del ejeriio del poder fíio e al erviio de a únia eroa. o e aliamo de erela mie «eomio» aella ori de o enrelazamie e oy e día y en eneral en la era de la primera f de a idrializain my a mendo e oidera a poi earae de la ioria o ilo a únia imlora de éa el
1. L ociedad de lo ndvdus (1 939 )
6
q moimi odas las dmás orcios, cmo r srra s irió a orció dircia d ido lobal d las accios mas sólo m a a , d l mao d la crci diciació d la soci d la cosició d cras sabs d rcicio dl odr y d a cosii cicació irior dsb ocó rlazamio coómico ú e q mo a cs s so los srs maos ira isa ss csidads alimicias ambi los aimas ilsados or hambr; ro los aimals o zn. Cado arc hacrlo, so ocrr hasa dod d rs oy día, dbido a a oriació más o mos aomáica a ó iaa o «isiia d as ías d s aodirc l orari, sólo s lla a rlzamios coómi ido hmao rcisa orq a aodircció hmo l rlació c oros srs y objos sá dmiada a aazar amáicam or as a s as codicios damals ara q xisa a ía sido hmao s cra l roio arácr íquco d dirció d comoramios hmaa Para a d aqir orma d coomía, sido hmao, cdib q las ios siias lmals d a csidad d alimació rocció o o q a como rladoras a raés d modlado social, das ios d sryó o drmiadas cios d ó. ólo sí s osibl los srs hmaos coia má mos rada sólo así s s, osibl q oars aims rbj codo co codo sú s dmado q sr dirsas ios socials oor marco d s coicia ocas alabras, l
á óo ega a regularidades sociaes esecícas -y en tre tbién la económicas- debido a aquella special íi qu difrencia a ser huma< de odas las otras s ivintes. Precisamente por esto, todo intento de expicr eguarid ades sociales a par ir de regularidads biológi � gú n patrón d éstas, odo esfuerzo por hacer de la so
�
í si d bioloía a ar d as oras cicias e l turaleza , es e va no.
62
L sociedad d indvids 1939
A cu rljmnt utmtm ntul n l cncnt rccón cmprtmnt prn n u mutu cnvvnc, r humn nttuyn un c m ptclr nt l cm ntu; cnttuyn un cnt nu tóc-c n qu c pn ntr cm prt n pcón tmn. qu ml y vnc nvu ntr t m humn y l qu mm tmp tbc mágn nt l qu h v n un mr rj prp u ntz n nub cnjuncón u y cmprtnt cn t nv tnt vv cm murt y n cr t nt ncu nv q tví n hn nc; n um pnr t y qu tr pnn é, funcn t pr cn é y pp funcn p cn t Y cm t pnnc nunc b iamt ntnt prn y nunc b úcamt q l q gún ppctv brv vc clc pnmnt prvón y vc y upryó n q b n cnjncón funcn t pct í tmbén tnn pcíc ntr fnt gp q m pjn c tnfrmcón trctur grup nt t cntn humn y cn ét n cntn hsóco prntn un bl pct: u rn pr ntvnn n t nn n fn g tnt m p mcn ct pz cm mpl rg pz pp pryó Nnc prcrín n pnc p tn mnt m pu r pr jmp hmbr p tmpc tnín gr n prnc mp r pz cm p jmp q mntn n fán p pr á, n fán cnzr un r prmnnt un v c v qur p y p rr b t mnpzcón bn y v q rvn p cr t my trnf rrnt pv t fm ub n pc pb pr c hmbr y y upy junt mn pzcn qul q rv pr cr l p b tnt má mprtnt p l gén tnn c cun t myr fnccón l funcn c y cn l
1 L socidad d o indiduo 1939
63
dferencacón de as uncones psqucas cuanto ms se eeva e estndar de vda nora de una socedad por encma de a mera sfaccón de as necesdades amentcas seuaes ms ee entaes Por compeja que pueda ser a estrucura de as uncones ocaes con ea as tensons entre derentes grupos uncona es , a cuestón undamenta es bastante snca Incuso en as ocedades menos compejas que conocemos este agún tpo de eparto de uncones entre as personas Cuanto s desarroada té esta dvsón funcona en un grupo ano ms depende n as personas que o componen de un dar un recbr, ms gados esarn unos a otros por e hecho de ue so es posbe onserar a vda a poscón soca dentro de una reacón con muchos otros Cuando agunos gracas a os nstrumentos de po er a su dsposcón, pueden no conceder a otros que éstos necestan para mantener asegurar satsfacer su condcón soca uando agnos pueden ejercer sobre otros a constante amenaza e someteros y expotaros o ncuso cuando e cumpmento de os objetvos de unos presupone e arrnamento de a da soca y ísca de otros surgen en e tejdo de personas nterdependen es, en os gpos conaes y puebos tensones que, aunque certamente pueden dferr mucho unas de otras en cuanto a a orma a ntensdad poseen sempre una estructura propa mu ansparente y susceptbe de er descrta con precsón Y de esta índoe son aqueas tensones que, poseedoras de una determ nada ntensdad estructura mpusan as transformacones es ucturaes de a socedad Debdo a estas tensones, as ormas de eacón y as nsttucones de todo grupo humano no se reprodu n una y otra e generacón tras generacón de orma apro adamente gua Debdo a estas tensones deternadas oras e a convvenca apuntan constantemente haca una dreccón etermnada unas tansformacones especícas sn que en est nervenga motor aguno eteror a eas. Así, fueras coerctvas de este tpo fueras que obgan a ue un entreaamento determnado se transforme en un sentdo etermnado aparecen por ejempo en a base de quea cre ente dvsón uncona, tan mportante en e desarroo de a stora occdenta que conduce a part de una ce etapa a
64
a soa e os nvuos (99)
a uzacón de dneo a pa de oa eapa a desaoo de unas y con eso a una cecene poducvdad de abajo y a un eo nve de vda de capas de a pobacón cada ve s apas Podeos apeca ese auoaso de as ansfoa cones en a anea en ue en Occdene a cecene dvsón funcona conduce a ue os aesanos bes se oponan a os eaenenes ueeos en a anea en que ueo con e paso de os sos un eno despaaeno de eubo de fueas hace ue os poos de os pncpaes ejes de ensones sean p eo upos nobes y upos buueses y ueo upos posee does de capa y upos no poseedoes de capa poos de ejes de ensones ue sn duda no fueon paneados n cados po pesonas pacuaes sas fuezas coecvas ue oban a un eneazaeno a avana en deenada deccón son as causanes de ue a o ao de anscuso de a hsoa de Occ dene a cuadad consuva de copoaeno huano y e conuno de a auodeccón psuca de se huano hayan evo uconado haca una cvacón n nueso popo o po deos ve en accón esas fuezas coecvas en a uosdad con ue as ensones de eneazaeno de pesonas ue dese bocan en a be copeenca epujan a un esechaeno de ccuo de coedoes y aene a a foacón de onopo os cenaados As a pa de fuezas coecvas de os en eaaenos se han oducdo y se poducen ano as épocas s paccas de hsoa coo as épocas de uea y evou cón ano as éocas de oeceno coo as de dcadenca ano as eaas de ae s eevado coo as de os eos adoes odos esos cabos enen su oen no en a naua ea de esonas ndvduaes sno en a esucua de a conv venca de uchas pesonas La hsoa es sepe a hsoa de una socdad peo sn duda de una socedad de ndvduos Sóo a pa de esa vsón de conjuno se hac coensbe e hecho de ue asfoacones de ese o nsese en e poceso de cecen dvsón de abajo o en e de cvacón se desaoen duane sos a o ao de uchas eneacones sepe en una deccón y deno de un oden uy deena dos sn ue e odo en ue efecvaene se desaoan haya sdo paneado y desencadenado po pesonas snuaes Y sóo
J soa e os nvuo (99)
6
partr de esta vsón de onjuno puede omprenderse en úmo rmno ómo es pose a transforma ón de os seres huma os sn a aón de un motor ransformador xtro a stos A uaente nuestro modo de pensar está odavía astante vnu do a oneones ausaes, as uaes no astan para epar uestón auí tratada: estamos etremadamente nnados a par toda transfomaón operada en una onguraón deter nada a partr de una ausa transfomadora tro a on guraón. E stero de os mos espeamente hstóro oaes sóo deja de ser a uando se está en ondones de omrender ue no es neesaro atruros n a transforaones de naturaa eeror a ser humano, n a ransormaones de esprtu ntror de as personas o de os pueos Nnguno de os testmonos ue poseemos apunta a que, durante os sgos de ane vador de Odente se haan produdo transforma ones de a msma envergadura en a esfera natura, por ejepo e a o en a naturaea orgána de os proos seres huanos. E «medo aente ue ha amado or utar esa epresón tantas vees ma epeada es únaente e me do amente ue os seres humanos foraan forman unos ara oros. urante todos estos sgos e eo ha sdo sere práta ente gua o msmo ue a naturaea orgána de ser hano y ue a estutura geoóga de a terra. Lo ue ha amado n una dreón deternada ha sdo únaente a fora de a nvvena huana a estrutura de os gupos humanos de O dente on ea a onformaón a fora de as funones psuas de ser huano partuar Quá dara pe a maas erretaones der ue este ontnuo de a soedad huana s un pptuum mobl Certamente, ese ontnuo ha esado y está en onstante reaón on fueras fsas en todas partes de unverso esde un punto de vsa físo, a soedad sóo presenta una parte de ese más ampo poderoso osos nau ue, en uano todo, es de heho un pptuum mo Pero, mo a orrente de un gofo en e mar e ontnuo de seres manos nterdependenes aunue nmerso dentro de ese os os ás ampo poderoso posee un movmento una regua dd un rtmo de amo propos que s e so ás
6
odd d o ndvduo 1939
amplios y poderosos que la voluntad y los proyectos de u ser humano individual ierso en este cotiuo
6 Pero si de momento hemos adquirido una visión más clara de aquelos aspectos de la vida social que estaca co mayo ti ez cuando se echa ua ojeada sobre aplios tramos de la corrente histórica, es lcito volver ahora a aquela otra perspectiva que se obtiee desde el mismo interior de esta corriente Sepa rada de la otra, cada ua de estas erspectivas reseta unos peligros especcos Cada una de elas tanto la visió desde lo alto como la visión del nadador esde dentro de la corriete, muestra sólo u aspecto determinado del conjunto Cada ua e ellas hace que se tienda a poner el aceto e un aspecto parcia Sóo de una conjunció de ambas perspectivas resulta una image más equilibrada. En verda sólo con u cierto distaciamiento, sólo con na postergación de los deseos inediatos y de los partidismos perso ales se descubre ate el investigador el orde el cambio histó rico, la particular fatalidad con que el etrelazamiento e eres humanos dadas uas tensiones de cierta intensidad se ve p sado hacia ua ayor y más amplia integración o hacia ua rela va desitegración, hacia una victoria de las fuerzas centrfugas Y sin duda, la perspectiva que se obtiene mediante un distancia miento cosciete no pierde ada e su valor cuando se echa ua ueva ojeada esta vez con los ojos de aquel que tiene que tomar decisiones aqu y allí inmerso en la proia corrente histórica: sólo la perspectiva más comprehensiva y a argo plazo presta cierta seguridad a las decisiones y las rotege de los impulsos nmediatos Pero, simultáneamente, esa erspectiva panorámica ecesita ser equilibrada y complementada or aquello que puede apreciarse mejor y con mayor facilidad directamente en el actuar mismo Si e cualquier visió gloalizaora se poe e maeso, sobre todo, l rigurosidad co que la coiete histórica se pre cipita e una irecció eterada el acuate merso e la corriente advierte co ayo rotu cuá ivesos so muchas
socdd d os ndivdo 1939
ece uque o ieme lo cmio y eeo que uee egui euc y eioe e io eeio co etie e erucu e otro io hioi ece u e e oeo coiee qe ieme vz e n iecció eemi ieme hci el m eo qe o iee e u ce jo eexiee io mlio eeo eo el cul oi coriee tiee que buce cce má jo u mplo eeo eo el cl e le oece mch y muy ive poibilie e ce u cuce e l iecció eeemi Co o ceez l mi el e humo e geel ólo á libe ve el uomimo el cmbio hióico cuo el hombe o ólo eg e lo ojo el eee imeio io mbié l lg hioi e l que h ugio u o pio emo Peo quel que iee que ob y ecii eo el e o e eelzmieo e éoc ecibe co myo cili tr cceic o meo imoe e ee ejio u exo eici E el eo cul el emieo y el leje much vece l imáges y l lb om e el ámbio e l ulez iee o b l obervo e e ici el ecui e l hoi exe lo que ee e u ojo A e como mbié q e h hblo mh vece e «mecimo» y «ommo» Peo e l hio o e ciemee e u egje e u máqui i i e uomimo e hierro y ceo io e coecioe que peo viv ejece obe eo viv Sólo cuo e hy roo meio oio ee ee ámbio egio o eye oi e oá eñl co o cl cuá iino o o «uomimo» ocile e quello e ue l e áqi Y lmee mie e u velo obe lgo echo e l hioi quizá el obevo e ime momeo úc ee e cz e ve el eco oe e lo ee humo obe g lne e lo movimieo y cmbio hióico quie cú eo e l coiee hióic iee u oibili myo e ce cuáo uee eee é ee l g mez e iecció el movimie e icioe icule e e icule ejo e coecie mb viioe u coju e me coec o oece imge má c y ecu
68
a sa os nuos 199
Pnsese por emlo, n el eecto del mecasmo de co tenca cuando prsoas o grupos qu ralzan lbremente s e cuentran sumdos e una lucha ncoada, toda ez qu el mo meto pued nertrs, por eemplo medant alazas d los más dbls, stas personas o grupos rals propcan, quralo o o, u mpequñcmento del crculo d competdores y pos terorment, la ormacó de un monopolo Hasta aqu, las acco s d los competdors o son, d hecho más que egranaes d automatsmo socal Pero, ¿cuál d los rales nc, cuál de los pud hacer suyas las oportundads d otro y eecutar as leyes dl mecasmo de competeca? E suma l rsultad al, qu para todos los partcpantes es personalmente lo más mportante, o está determnado por la estructura global de grupo mplcado la msma medda qu lo stá st mcasmo so cal e s msmo. l resultado nal de la cometnca ued d pedr n gra medda d la rga tlgenca d persoas partcuares o del qupo humao de los grupos rals Y lo msmo al para muchas otras tesoes co cuya rsolucó s abren camo o s concluy cambos estructurales d grupos humanos a lea por la que s mue tsos d u tpo determado la dreccó e qu stas se ted sobr sa lea y la estructu ra general haca la qu nde stá laramnte dlmtadas, tato s la dreccó apunta haca una «decadenca» haca una descomposcón d las structuras stets, como s aputa ha ca una tegracó más urt con otros ees de tnsó Pro co toda certza, la orma los camos y l rtmo que s desa rrolan estos conctos y trasormacons o está prdterma dos co la msma rgdz co que lo stán la gran lnea or la qu s mue un contuo socal y la drccó qu sus ees d tnsón lo mpuan haca su popa upra Todo tedo humao grad y dercado s, de hecho, amba cosas muy rgdo y, al msmo tmpo, muy elástco Dentro de él sempr s están abredo a los srs humaos partculares ue os márgnes para la determacó ddual e les orece oportudades que pueden aproechar o sprdcar e les pre seta ncrucadas n las que te qu legr, y d su lccó pude dependr, sgú la poscó socal d cada uno su dstn prsoal medato o tal ez l d toda su amla y, alguno
scdad d s nddus 199
69
s incuso dstino inmdiato d naions ntras o d d inadas capas funcionas d éstas D sa dcisión pud d ndr qu un j d tnsión sa suprado n sta gnración n una gnracón nidra D a pud dpndr qué prsoas o grupos n pugna dntro d un dtrminado sista n tn són s conirtan n os cutors d a transforación a a qu pujaba sa tnsión y dónd dscansarán os cntros d as uas formas d intgración a as qu dbido a sus tnsions untaban as antiguas Pro as posibiidads ntr as qu una rsona ha d raiar ta cción no as ha pantado a prsona isa. Esas posibiidads stán dadas y imitadas por a structu spcca d a socidad a a qu prtnc a psona y por caráctr d as funcions qu a prsona pos dntro d sa idad Y sa cua s a posibiidad qu ija a acción d a prsona pasa a ntrtjrs con as accions d otros datando utriors cadnas d accions cuya dircción y fctos onnos ya no dpndn d a prsona sino d rparto d podrs y d a structura d tnsions d conjunto d st tido ha o ói Ningn sr humano particuar por uy podroso qu sa por uy grand qu sa su fura d ountad y aguda su intigncia capa d rompr as ys propias d tjido huano d qu procd y n u acta Ningna prsonaidad por muy fur u sa pud coo por jmpo mprador grmano d una an rgión uda d conoía purant natura controar ind nidamnt as tndncas cntrífugas qu corrspondn a a gran tnsión d sus trritorios no pud transfomar d odo ins antáno a socidad n una socidad absoutista o n una soci dad industria no pud con un sip acto d ountad ar a fcto a ampia distribución d trabajo a constitción d un ército a montariación y a radica transformación d sista d propidads ncsarias para stabciminto d una insttu ción cntra duradra Está y stará simpr sujto a as ys d s tnsions ntr siros y sñors fudas ntr sñors fuda s comptidors y sñors d podr cntra Es posib nconrar procsos initabs muy sjants a ést si s buscan suc uras anáogas n a historia contmporána n dsarroo d os Etado Uid d mrc Tambin auí staos ant una
70
a oea e o vuo 199
una e gobeo epecaente extena Tabén au e obevan, po una pate, una tenenca entaente cecente haca e centao, y, po ota, una fueza epecaente ntena opue ta a un centao á óo oo nte en e enoe teto o e peo aeán eeva tabén en e e Etao Un o a pea e a ucho ayo vón funcona a tenone ente o nteee centfugo y o centpeto han o e taonaaente gane a o ago e u htoa, y guen énoo a connua pugna ente o Etao patcuae y a Antacón enta e a feeacón, a aga y vctooa ucha e o neoo banco y e o onopoo pvao conta e etabecento e un banco feea centa, e ocupaento tepoa e a pocone centae po o popo nteee cen tfugo, a ucha ente pata y oo, unto a a nnueabe c eaconaa con eta tenone, too eto e batante cono co ¿Ha o una epeca capaca o ue ha peo uante tanto tepo ue o etata noteaecano ceen en u pa nttcone centae contoaa po a opnón púbca tan fuete y etabe coo a ue exten en Euopa? uauea ue e encuente ento e tae enteazaento, cuauea ue haya etuao etaaaente a htoa e Etao Uno o abe eo ue nae Too uene han o eevao po o veo ecano e eeccón a pocone centae en Eta o Uno e han vto ebeente envueto en tenone e un tpo y e una ntena ue o etata euopeo e acueo con a má antgua ntegacón y a eatva peueñez e o tetoo e ono euopeo ya no tenen ue pea, ben e ceto ue a ntena e a tenone ntens e te too e ono e Etao Uno ha etao y etá copenaa po a ntena e a tenone e o feentes tetoo e ono euopeo Tanto e tata, coo en a época e Jeffeon y Haton e gane peonaae ue epeentaban o tnto poo e ete ee e tenón, coo e tata e peona e e eno taa, epe ha o a pcua ntena e eta tenone ntena e u ocea o ue ha ctao a o etata noteaecno a ey e u actuacón Y a eto, a a patcua ntena e o teee centfugo, y no a una pecu a ncapaca e o etata oeaecano e ebe e ue
a a n (199)
al
7
ntr nt haan tardad á q n ra n ar br l darrll d la diiión fninal Ningna r aidad, r grand q f, ra aa d rmr la l ria amli tjid hman Dntr d él, l tadita artiar l , gún talla, n ar nr argn d aión. Pr i tabién n a, n t, abrían abrn árgn d aión ara la diión ndiidal dntr dl tjid ial, n xit na fórla gnral álida ara tda a taa a hitria td l ti d idad q indiq la din in d l lmit d diión indiial. Caratti d la iión dl indiid dntr d idad riamnt t, q también l ti la dinión dl argn d diión q abr ant l indiid dndn d la ttra la ntra tóra dl gr han n l q ét i atúa Ningún d idad ar r lt d t magn indiidal l a fnión ial dl la tabl n lmit ara a diin artilar, r trh q ét an Y n l t la ibilidad q tinn n r n gnral ara trinar, dbid a alidad rnal, ri dtin y l dtin d tra rna, , n irntania na, arablnt ar q la q n l indiid d nr talla ia d idad El alan d la diin q tn a qin jrn fnin dirtri adqir, n d rinada itain hitória, dimnin n Y n diin ab altrar nidrablmnt, gún l talnt rnal d la rna ara ta fnión gún tala, la fra y la tnión dl margn d diión indiida. El argn d iión d qin jrn fnin ditri n ól á li, in tabién á láti r nna ilimitad. Tam ién n l jrii d tal fnin irtri, m n l d a d n lgar la, l alan d a diin la dnin dl argn d diión tán dtrminad r l arátr la intgraión dbid a la al ta fnin, jnt n tra, rdjrn tán imr rrién ada irt rd tim El r hman ndiidal imr tá atad d n d dtrinad r ntrdnnia n tr Pr argn d diión indiidal dir d na idad a ta y, dtr d na ima idad, d na éa a ta d na
2
a scidad d s inddus
1
psición scial a tra En l nd l qu llamams «pdr» n s más qu una xprsión alg más rgida y mns dirnciada dl spcial alcanc dl margn d dcisión prpi d drminadas psicins scials una xprsión d una psiilidad par cularmn grand d inuir sr la audircción d ras pr snas y d partcpar n la drminacón d su dsin Si digams la urza scial d prsnas grups dl mism spaci scial s xrardinariamn dsigual si capas scials muy déils pr tan d mnr rang y sin apnas psiilidads d lars sciamn cnin cn ras qu mnplizn y dispnn d prunidads incmparamnt mayrs d jrcr prsins scials l margn d dcisión indiidual d las pr nas d ls grups sciamn más dils srá much nr nr las prsnas d sas capas sciamn más déils n pdrán acuars ants xrardnaris grands prsnalidads urtmnt indiidualizadas n td cas sól pdán hacrl n un sntid qu cnmplad dsd la prspcia d la structura scial xistnt srá ncsariamn cnsidrad «as cial» As pr jmpl muchas cs para prsnas prncints a cass campsinas scialmnt más déils y qu in al rd dl ham la única salida y al mis imp l únic md d ascndr rsidn n l andn d sus irras y n cnrtirs n «andlrs»; la psción ás lada a la u s pud accdr aqu la d j d la anda «capián d andids» rc la única psiiidad d dsarrllar una iniciaia prsnal d dimnsins alg más amplias En l marc d su ida scial nra a la prsna pncint a stas class cam psinas prs y hamrinas sól l quda un margn muy pqu n l qu dsarrllar una iniciaia prsnal Y cn tda crza dada una dsigualdad an radical n la disriución d ls insrumnts d pdr scial la situación scial y l dsin d una d stas capas campsinas n pdrán sr ransrmads únicamn pr la spcial grandza y nrga d un d sus mimrs pust al rn dl grup a situación s disina si dntr d una cmunidad d pr snas ls principals pls d ls js d tnsión sán cnsiui ds pr grups psdrs d hrramintas d pdr mns dsi guals incus aprximadamnt iguals En s cas muy in
e e u 199
uede depende de mez y de de uno uno e que en un momeno popo e eubo e depe uno oo do n un enezmeno ongudo e mgen de den de uene ejeen unone dee e bjo e unn enome Peo e myo o meno e mgen de den e peon e omo e ue ded eo e e nundo on uno y ejno o enemndo on oo peon e en gnde omo en peueño uje epo de pode euu de dependen y enone ne de u gupo Lo pobe mno ene o ue dede en y azdo po euu e do de n y o enez eno e peon Y egn u e en que ome e ndduo e popo peo de eo enezmeno u o o en on de . Hoy en d e euene dun obe o ezn gnde peondde o odo o ee umno on eempzbe y nddudd ee de mpon p e deoo de o. Peo u obe eo do poo no e muo m ue du en e e. F en gn medd e úno eemeno ue peme pone puno n o pom en ono e umno y u poeo e ono onne on epeen. P un uen e e noe no ee un e pue ue e un mpe «Í» o un mpe no. Tmbn o o ue peon uene emo oumbdo onde o gnde peonje de o enn ug den o de un medo n de un meo y e gn ee mmo medo omdo e po o peon y u pouo u eo u e y u dom. po epeo de u onen on o peon popoonb y popoon n de e peonje omo d odo o ee umno uno m e deemno y un mgen de un. eeo de un pe on obe o peon u mpon p o puede e puene gnde peo eye pop de ejdo um no en e ue e peon on y n empe muo m podeo ue . een en un pode mo de peon pue o go de nuo de o o e un un No meno jen rdd e een opue de
4
a socea e os nvos
99
de que odas las ersonas oseen la sa oanca ara el desarrollo de la sora qe los ndvduos son reemlaales y que la ersona no es más que el veículo asvo de una maqnara socal. La oservacón más sercal ermie adverr qe ndvduos dsnos oseen dsna oranca ara el desarrollo de los enóenos sóricos que en deermadas sacones y desde deermnadas oscones socales el carácer ndvdual y la decsón ersonal eden ejercer na noale nenca sore el desarrollo de los enóenos sórcos El argen de decsón de los ndvduos es semre lado ero uede varar mco en su ora y en su alcance de acuerdo con los nsrmenos de oder que una ersona enga a su dsposcón Basa ecr una mrada sore la nauralea de la negracón mana ara comprender esa varaldad de las aaduras manas. Conemlado desde l a ersecva conrara lo que aa a los ndvduos es recsamene el olo oueso a esa lgazón: su acuacón idvdual s capacdad ara decdr de anera uy dversa muy ndvdual El ac uar ndvdual de unos es lo que aa a los oros Y depende úncaene de las erramenas de oder de las uncones nerdepndenes deende de la nensdad de las deendencas muuas el que sean uno u oros qenes aen a los demás medane u acuar Anerormene se a alddo varas veces a ese ecular juego socal al que deermnados grupos de la socedad occdenal se enregan una y ora vez con ncansale celo Dos andos se colo can rene a rene Los unos dcen: «odo deende del ndvduo. Los oros dcen «odo deende de la socedad. Los unos dcen «Pero s úncamene esen ndvduos ariculares qe decden acer eso y dejar de acer eso oro Los oros dcen: Pero sus decsones esán condconadas or la socedad Los unos dcen: «Pero eso que llaas "condconameno socal del ndvdo sólo ene lugar orque oros ndvduos qeren y acen algo. Los oros dcen «Pero eso que aqelos oros ndv duos queren y acen amén esá cndconado or la socedad Poco a oco se esá emezando a desaar el lazo mágco qe a endo al pensameno umano aado a al alernava De eco amén el modo en qe a ersona decde y acúa se a ormado en la relacón con oras ersonas en la conormacón socal de u naualea Pero lo que así se acuña n es algo eramene
1 a cea e n
(99
7
a; n e na mnea nete, éntca a mle e ta mne a, n el núcle el act el n, la penal eccón e ml y e lnt; en , pp y. L acñ e l m temp lg qe cñ e la teccón nl e la ena en elacón cn t pen, ela cón qe t a e ta pen y lmt ateccón l e mn nl, na fe eca e l mm em ne y cñ. L fncón e cñ e lgn pee e may qe la e t pe n p et ejn aqll e e tam én mne Incl l ena má ébl cmente eempe a n pel, p peqeñ qe ea, en el acñment y ataa e t memb e cmna Aqel jeg e ce encn má aba pa cntn nenmente, pe e él e ep c utaca tnt l qe en eala n fuco nepable pp e la cnenca ene ee man Hy n ea cactetca qe e cmún a l ban efent en la cón, y eta éntca bae e n meta e qe mb ntgnt n ct e n mm ment tóc. n t ete ebate e táctamente et m pnt e ecet ace, cm fnent nct e l cón qe «cl>> e qell qe e «gl» en m ca en, l «c» e ella, y qe aqell qe ce e ca en g únc, alg tnt e l emá, en emen, aqell qe le cnee n nala má men pnn ca, qell e e pnn n element extcl al qe, n my elexón y mc ece n ca cla e atbye ben n gen blógc ntl, ben n gen metafc Aq e etenen l eexón la beacón Ante ya e bya qe et cncepcón e la nal cm fm e expeón e l extenc e n núcle acl, extacl, en el nte el e man ptcla, alee el cl e encentan cm na cte, l g pc», «cncna calmente», etá ncl n m el tóc my etema e l qe mm ta cn pcón ga elcón cn la tenón ente el y y el eyó, p n l, y l fncne mpla, p el t, tenó qe 6 ben n falta p cmplet en nngna cea, c el aance
sodd d o ndvdos 99
d poso d vzón s h hh ptmnt ntns gdo nt todos os sptos s st tnsón, son sts ontdons nt os nhos d ndvdo n pt nonsntmnt dgdos, y os qmntos sos, psntdos n pt po popo spó, q mnt n y ot vz d d xstn d n núo ndvd nt dnto d n otz ondond p sodd o po mdo sts ontdons popn q ndvdo pz v dnt q é s «ntomnt» go po sí msmo, y q « dd», s ots psons s nntn nt é mo go «xto» y «xto» st fom sp d onsttón d spó, st psón ptmnt ntns y smtomát d todos os mpsos y moon� dgdos h tos psón d vz más pptb, dsd Rnmnto, s s d q ndvdo s snt sí msm omo «sjto» y onsd nvso omo go d o q sp n bsmo, omo «objto» d q s snt s msm omo obsvdo tno d sto d ntz y snt st ntz mo «psj» d q s onsd s msmo m n ndvdo n dpndnt d tods s dmás psons y s dmás psons omo nos ss «xtos» q ognmnt nd tnn q v on omo n «mbnt», n «mdo», n «sodd» Y sóo ndo ndvdo dj d pns d st mn dsd s nto sóo ndo dj d obsv nvso omo gun q v dsd «dnto» d s s q hy «», s ss «d oto do», sóo ndo n g d sto mpmndo n nvo go opnno ss pnsmnts y snt mntos s p d vs sí y s pop s dnto d onjnto d s dnto d ontxto gob d tjdo hmno móv somnt ntons mpz dsps ntmnt sns ón d q «ntomnt» s g ún y per e y d q o dmás s go spdo d é po smo n «psj», n «mdo mbnt», n «sodd» Po ft d d s moons n stá sd y n úmo d ptdds sthmnt gds st tst d nst psq q ontbyn n no mno gdo q oposons fds nosotos msmos ts omo «n o» y «xto» «nt» «ndond o sodd»
1 a scea e s nvs 1939
os paezca anttess eteas pezas esencaes y eementaes e rsena e pensamento y e a concenc en eera As por encona sóo na e estas patcaaes especa satsfac ón qe en e estao acta e a atoconceca a na e e nvo a a ea e qe too o qe é sente en s smo como sna y esenca se o ee úncamente a s smo s po pa «nataeza» y no a ota cosa La ea e qe pesonas «ex rañas» tenan na patcpacón fnamenta en e sento e a nvaa pop se contepa hoy cas coo na res tccón e spoer e no msmo y e eecho e posesón e o msmo o e na pesona pee expca e s msma ec reno a s «nataeza» e paece ao competaente syo, popo Como pee expcao a pat e s popa natuaeza o atye atomátcamnte métos popos; y as tene a msmo tempo o veso a remt a s nateza ata o e atye a s popo méto. Pensa qe s caácte popo s nvaa s «se» o es na ceacón únca e a at raeza epetn e nexpcaemete saa e s seno coo Atenea e a caeza e Zes; etr as caaes psqcas pro pas o tamén as popas caencas o a esa natraeza sno a o ta casa como as eacoes con otas pesonas a ao tan peeceeo como a socea hmana eso atomátcaente paece a nvo na esaozacón a pea e seto e toa s exstenca. La ea e n oen e a popa nva a a pat e a nataeza peeceea o a e ore pat e a mano ceaoa e Dos paece pesta n mayor se to y na mayo stcacón a aqeo qe e se hmano sente e s msmo como únco y esenca esta ea a y ase a vaa en o eteo y o eo po eyes; hace copener a nvo a nexoaa con a qe é es o qe es; e exp ca co na paara co a paaa «nataeza» as cosas por o emás nexpcaes qe hay e é Y as eo a n pecr oetacó e estos sent mentos y eseos esapaece na y ota vez e nesta conceca e smpe hecho e qe «atuaeza» e as fncones psqcas e se hano no es e asoto a a a «nataeza» e aeas otas fncones po as e e cepo cama y acaza ua foma eteraa reaa hace ft profa
7
a sea e s vus 1939
revsó de a auooea predomae para que pueda leva arse geramee el velo de deseos y vaoraoes e e que uesras observaoes se ereda ua y ora ve quelo que llamamos a dvdualdad de ua persoa es, e prmer lugar ua parulardad de sus fuoes pquca ua ualdad osuva de su auodreó e la reaó o oras persoas y osas <dvdualdad es u érmo para desgar el modo y e grado paruares e que a ualdad osuva de a dreó ps qua de ua persoa se dferea de a de oras persoas Pero esa dfereaó espeía ere as ualdades psíquas de as persoas o sera posbe s a auodreó de a persoa e su relaó o oras persoas y osas esuvera sujea a uadades osuvas heredadas de msmo modo y e la msma medda e que o esá por ejempo a auodreó de orgasmo huma o e a reproduó de órgaos y membros La dvduaaó de as persoas sólo es posble porque a auodreó rela oal es más exble que la orga Y, de auerdo o esa mayor exbldad, ambé as paabras que empeamos, palabras omo auraea o dsposó y odas as demás, posee u sedo uado reme a as fuoes psquas del ser humao y oro muy dso uado se reere a as fuoes de la repro duó de órgaos o de remeo E ese úmo aso se ma ee rme e ua observaó a oro pla la oepó habual de la auralea omo u ee muable o, omo muho que ee u rmo de ambo muy eo e el aso de las uoes psquas e guamee e lo referee a oordaó y eaameo e a ovvea humaa se esá free a rea dades auraes que hae posble u rmo de ambo muho más vergoso, que posee u orde por s msmas Para poder expar esas fuoes y su muuo modeado hae faa poseer medos de pesameo de doe propa uaee os érmos habuales suee ser ulados demasado a meudo s dferearos o msmo s se haba de fuoes psquas que s se haba de la oguraó de órgaos y membros La experea adqurda de las fuoes orporales mara a paua Las formas de pesameo y os érmos que ha mosrado ser más o meos úes para la explaó de as fuoes orporaes se u s más omo fudameo y
a oiedad de lo ndiduo 1939
9
aa a mudo, como modo para xpica a piqu umaa. pia i par da qu a ivuaidad d a proa, a cuaidad coiuiva difrciadoa u auo rcció a ració co ora proa y coa x a ada idpdim d oda ració como opio ir propio curpo pacio. Y a a m ié a a ida d qu r umao paricuar, co oda a cuaiad pquica couiva qu o difrcia d oo r mao, coiu u como crrado í mimo, a aua za p qu oriiam o uada ració aua co o d a auraza i co o dmá r umao Tambié udio d a fucio píquca mdia modo acado d a fucio copora coduc ixorabm a a xió acia araiva ádar como irior» «xrior» idivi uo» ocidad» auraza» mdio ambi» A idi duo óo parc qudar r do opcio aribui a a u ora a imporacia dciiva a couració d u umao Y o má qu pud cocbir ua oució d comomio: U poquio vi d fura u poquio vi d d o óo cuió d avriua qué y cuáo vi caa do» La fucio píquica o caja quma La a' a dpdcia d ua proa rpco a ora, a aua ori ció d a fucio píquica acia ua racio u capa ciad d coodiació, u moviidad a acio u f ómo qu o pud comprdido mdia modo d u acia mdia cocpo pacia como iio» x o» Para u udio o caio oro mdio d pamio ora prpciva Aquí se ha intentado dar unos pocos pasos encaminados hacia
o uvo mdio d pamio a uva prpciva. La uada coiuiva d a auodircció píquica d ua poa es -pensemos, por ejemplo en la lengua materna-, debido a que
a poa crc dro d u rupo dmiado abouam pca al mo tmpo dbido a qu a proa crc como u o úico do d a rd d u ocidad, abouam iividua, dcir ua cocrció úica d a ipicidad amé o aima o dfr uo d oo y ua
80
e e (99
bié se dce difeecició sii «tez ete s sees hs. Pe est difeecició heedd bi ógicete es ig es difeecició e f y estct de tdiecció sic de ls dts e ees s edite e téi «idiidlidd U se h ci d f de scedd de sees hs diee es idid lidd digás ez ás e l is escs edid e e diee il. Só edite g y d ciced de ss lebes fcies sics eizd e el tt c ts ess diee diecció de s ctiets de se h e clidd cstitti úic e ccte z idiididd h esecc Só edit ded sci se f e él e e c de detids c ctees tics de l sciedd tbié els cctees y ds de ctiet e difeeci de tds s ts ess de s sciedd L socie no es únicmene lo igul or lo tipiicor sino tmbin o iniviulizor El distit gd de idiidizció e see s ess eteecietes difeetes gs y cs scies es est cl de est. Ct ás difeecid es l estct fci de g de c de este g ás cd seá el ctste ete s ciddes sics cstittis de s ess tices cids e ese g c. Pe ch e ed i e gd de idiidizció ete s ess e cece y ie det de sciedd eiste gd ce de idi idizció E y e edid tds s sees h s de tds ls gs e cces s iddes et es distis s de ts e l cidd cstitti y e l ie tció de diecció de s ctiet y is tie tds s eseccs de s sciedd es deci s deds y está tds fcies de deteid cet fci deteid ti de cieci c ts e is tie lde y icl ess ts Ae e see se se etete c si fe ds sstcis distits ds cs distits del se h s «idiididd y s di ciiet sci s e eidd ás e ds distits f cies de s sees hs e ss ecies ts fcies qe pede eisti l si l t s eesies
L o o vo 199
8
sign l t sío d l son individl n s l n on ss ongns s mlbilidd s á sstbl s inlnido o l t d otos dsign l dn ni d otos sto él l dndni d l sto os son sions dsign s fucón e cuño y s nción e monea
Si los ss mnos no fn n lo q s l di in d s ootinto o ntl mo más libs mlbs q los nimls s nión no dí fom n on· no soil tónomo n soidd ni osín d no d os n individlidd Los gos d nimls no osn ás istoi q n istoi ntl; los nimls tils ptnints no d sos gos no s difnin nos d tos n nto l diión d s omotinto n l mis m mdid n q s difnin los ss mnos no son tn ndividlibls omo los ss mnos Ao bin sto q los ss nos tils son n l gdo sstibls d s oodindos o otos y sto dmás isn d s odldo soil l tido fodo po ss lions s soidd no d s omnddo ni mnt t d ss nos individs oo si d no d llos onstit n osos o sí miso A l invs l ndivido sóo d s ondido ti dnto d s onvivni on otos L stt l lidd onsttiv d l diión dl ootinto d n individo dndn d l stt d ls lions nt individos. Tods ls ls nttions n too l lión nt individo y soidd din n q l soidd n q ls lions nt ls sos osn itmnt n stt ns glidds d ndol oi q no dn s ondids d los idividos tils o no osn n o n sstn i tio los individos. Ests ids dn slt fáils o difíils d omnd po los os los q ldn son bstnt snios l s 6
82
I ce e o nuo 1939
umno rcur óo e cz e ecr «» porue y i e mimo iempo cpz e ecr nooro» Y e yo oy» cuno má ie «yo eno», preuonen eienci e or eron y conienci con or peron; en um reuo nen un grupo, un ocie Cermene, no bn reeione eór pr eigr ee eo on o u rmicone y oneueni e necero un moeo iino e uoconien iniu y e uojuón e iniuo Sóo con un rformción e eruur e recione nerperone, óo con un cuñmieno iino e niuie, orá egre un mejor rmon enre, por un o, coerio ne y o reuerimieno oie, y, por e oro, neeie erone, e neo e juión, e eno, e ifccón, ue brgn o niuo; y únicmene enone porá un eron cer que e conocmeno e ue oo o ue e per on e y erá, o e y o erá óo en u reción con or pero n ue e e er un conocmieno eório er un ltmotv e u cón y e u conuc. Aqu e br on r exeión ee encio eo e o. L oie y u regure no on n fuer e o nuo mpoo e mermene un «obj o» que e enuenr «frene» inuo prur; e ueo o ue eron m «nooro». S embrgo, ee «no oro» no ne e ue muc eron priure, ue e mn mm «yo», e reúnn y ein formr un omuni L funcone y recione erone ue eremo o ru omo «yo», «ú», «é» y «e», omo «nooro» «oo ro», «e» y «e», on nereenene. ingun e e ee in or Y «funónnooro» inuye enro e mim o emá Comro con o ue é eign oo «yo» incuo oo o que ue er mo «ooro», «eo» o «e», e óo u re. Y e eore incuión e oo » enro e un «nooro» ce ue, nene, ue mbén comprenere or qu en e eneneno e ccione, o ne y o ne e muco «yo» urge un y or ez go que, omo e y erá, no o neo, pereguio ni rezo por ningun eron niu Como e bo fue Hege e prmero en r un nerrecón óriooó e e mgen e oc
¡ sdd d s idiids ( 3
exló omo n «rdd d rzón» Pro no se t d un rdd n de un prodto de l rzón. n omprón on dd d os ojtos y deseos ndds n ono d te_do umno y tnto más en omprón on l ontnud trlzmnto de ones y ojetos nddu o lr�o de ms generons l són rgo pzo y os plns d e umno nddl son smpr extrmdmnte lmtdos nretjmnto y l rprodd d ls ones ns protos de ms persons no son lgo prmdtdo n go pndo son en útmo émno lgo susptle de sr proetdo rdd d l rzón» s s un prsn urdd tnts so ndo desperto pr sgnr qe ls leys props de lo que prsons peden llmr «nosotros» son más podoss que os lns y jón de ojtos d uqur o ndd E trelzmento de ls nesddes y dsos de muos somete d no de estos mos s duso nxor qu nnguno d ellos proyetdo os eos y ls ors de s persons nretjdos en el tejdo so, doptn n y ot un spto no í sdo pensdo de ntmno sí, los sres umnos e enfntn n y otr ez nte rstdo d sus props ones omo lo st l prndz de rujo nte los spítus qu ó y ue, un z onjurdos espron su ontro : ontem n on somro los gros y desrroos de l orrente stó e l qu eos msmos fomn prte sn podr ontrol sto s ádo tmn pr ls foms de rón más sen ls qu s ntpsons sí por ejmplo s dos psons ds s sprn n y l msm perspt sol se trt d msmo tozo de trreno de n msm mn, d n smo mrdo o de un msm posón sol ste o on on go qe nngno d los dos í pmdtdo n pro etdo n relón de omptn de rgudds spís o según l so, un desnso o n mnto d os pros e est mne el entrlzmnto de meros desos y pns de uos ndduos e qe s pongn en mr mnsmos d nopolzón en dstnts esfrs sí po ejempo, dl dor ndo monopolo de poder d l r omptn d od un p de señors fdles srgó lentmnte, n el trnsuso de os glos un monopoo entrl de eero del podr prmro
84
dd de ddu 199
rdo heredtro nnte contolle or o crcu lo coo cento de n to ett o o uede decre de l crcente dón de uncone Un d retoect ete recr q con tod certe toco et dón d uncone rcd o lrgo de lo go en n contn trnocón de l rlcone hn n un drccón dtr nd dtd o ned or un ron ngulr n or un conunto de ron Poleente todo lo ntru ento nttucone ocle rtcure que lo lgo d t roceo n er octdo ueron dqundo utnnte contorno á dndo entento uno áqun et céter eeron dede n oento detndo r ncl do en cón de oto lne de eron tc lre Y eectente durnt e trnco d l htor occ dent ocón lnce de ocdd hce cd e or Sn ergo e r í ncudo n o oto coto o de nro on ngure gruo todo eto ntrento nttcon oc condedo con l erct de go eríodo de teo er hn ndo en un dccón qu nngun eron n go guno d ron h dedo o eedtdo rnte Del o odo o rgo d trncuo de htor h cndo e cn con cho nce retoceo hc un oge tnocón d co otento hno dgd hc un or ccón T én en te nd cd uno d o o h tdo detn o ron gro de ron n dd lo qe h gdo ht ho d et nd nuro odeo de conduct nu tr etucr nc no hn do dtdo o nedo o on ngur Y e uee ocdd hun n u connto í ten ten ugr todo l denr htórco de l hundd Ncdo d ln ero no ndo Modo or ne ero n un n
11 .
Problemas de utoconcienc y de cncepcón e e hmno (1 40-50
A) Deseos y temores en la imagen que os sees hmnos ienen de sí mismos como inivios y omo soiedad *
Tda pesna ue escucha a paaba scedad» sab a u se esá audend cn ea a mens, cee sabe Una e eacn ansme esa paaba a a cm se enea una mne a de a cncd cu cnend a n hace faa examna. and una psna dce «scedad» a escucha ambas l.
se
entienden sin más.
Pe ¿ns enendems eamene? a «scedad», cm es sabd, sms ds nss es a enn de muchas pesnas. Pe a eunn de muchas pesnas ma en a Inda en Chna un p de scedad mu dsn , que fma en méca en Inaea a scedad que muchas esnas snuaes fmaban en upa en e s XII ea dsna a a de s a a de s x Y s ben es ndudabe e das esas scedades esaban esán cmpuesas ncamene muchs nddus pacuaes es ambén edene que ese amb de una fma de cnenca a a n fue panead p un de ess nddus mens, n se ene cnsanca de ue pesna auna de s XI de s XV haa abajad ' nscene e nencnadamene en a fmacn de as scedades e nuess das ue enen a fma de sads nacnaes em ·enemene ubans mu ndusazads ¿Qué p de fma n es esa «scedad» ue fmams ds nss pe que un de nss n squea ds nss juns hems que d pancad a cm es h, ue s ese pue ese uhas pesnas que s pemanece pque numesas pes Anos psajes de see eo oe odo al inico de os apa dos A y C conn na aoacón dec d pea pa d
88
1 ema e aea e e ma (94090)
a ee y hace ago ea «ociea cya eca ca gae aomacioe hióica e evee e o epee e a voa e cojo e peoa? i e oeva a epea e ee ae hoy a ea oa pega paecia e oeva haao vgamee o poa eeaa Ua pae e a gee e apoima a a o macioe iócoociae como i a hiea io oeja a poyecaa y ceaa po a eie e iivio o e ei ae a como e eeco apaece ae a miaa eopeciva Repeeae paicae e ea poa pee e e oo avei e ipo e epea o e ciee como iea e aape aje iea paa acomoaa a o echo e moeo eóico a e aa eá igaa e y egiá eo e e a ceació paicaa y acioa e a oa como ei cio o a máia eaiaa po iivio Cao iee ae í eemiaa iicioe ociae, paameo poica ie o impo io o o e ea ca epica a ecieo a a peoaiae e cociieo oigiamee a iea e ae iicioe o e eo a pimea e evaa a a pácica Cao iee e vea co geo ieaio ca a home e io e eempo a o oo Cao e opa co o macioe ociae icie e epica e ea maea como e egae o e ao pocee a meo coo si ea omacio e piea epicae e mimo moo e aea oa cea a po peoa pemeiaamee co a aia eei aa. e po ejempo pea e ha epicao ciee mee a eiecia e egaje e o ee hmao meiae a compoació e e e e egaje e e eeimieo e e a peoa o a eiecia e ao meiae a epicació e e e e o Eao e e maenieo e oe, como i e e aco e a hioia e a hmaia e e gaje o a ogaiació e peoa e Eao hiea io ceao, eio a eeioe acioae, paa e cmpimieo e eo e eemiao Y aae a meo, cao ece a eómeo ocia e evieemee o pee e epi cao meiae ee moeo, como po ejempo a aoació e o eio aico o e poceo e a civiiació impeme e eja e pea e eo o ige pegao
A) os y eoes n a ien e los ees ano
89
Los epesentantes de la posta antagónica selen despecia ete odo de apoxación a las foaciones hstóicas y ociales. aa éstos el indvdo no desepeña páctcaente pape alg o Coo odelo teóco le siven en e ga detenaas fora de observación y de explicacón ecogdas de a cen ias de la natalea pas o aplicadas Peo aqí coo oce tan a endo cando se vieten odelos de pensaiento de n apo a oto, estos odelos popios de las cencias de la ata ea selen peenta n caácte etaísico qe según la pefe encias y las necesdades de cada inveigado adqee n esa io ben a eligión aconal ben a ceencia sca En genea e distingen dos coientes prncipale dento de esta posta oún a aba es el ntento po explca as foacones y poesos históicosociales co esado inexoabe de a acción de eas anónia y paindivdaes qe escapan pácticaente o copeto de las anos hana. Peo los epesentantes de na de estas coiente bayan el eteno etono de lo igal en a sociedade entas qe los de la ota ponen el acento en la evocable tansfoación en na dección deteinada de as ociedades de la ocedad hana en eneal Los pieos conciben geneaente los poceso sociale oo cicos inevitable qe se epien de foa ás o enos ato ática Ss odeo teócos poceden po lo geneal, de la bio oía Conidean la sociedad ás o enos coo na entidad o áica paindividal qe inevtableente atavea na ven d na ade y na veez paa lego oi as cooloía ociaes de penle y Toynbee son eeplos de esta concepción clica Peo tabén han hallado cho eco agnas foras o cada de esta concepción estacionaa de la entidad ocial aindvidal; evetida de los ás divesos opaes y atices tas no se encentan únicaente en, daos libos epeciados sino tabién en el penaiento popla Recédese tan ólo aqela habital anea de habla qe sin qe no ea epe conciente de ello despieta a idea de qe cietos gro sociales están posedos po n esp spandividal coún e, a lo lao de los silos e anesta na y ota ve de idén a anea los antigos iegos po el «espíit» de Gecia ancese po el «esíit» de Fancia O iénsese en a an
0
11. Po d utoonn d uno 40-0)
t uy un n qu gu ug y v nóm t tn pz y gur n xp n un n ntu b uy u n b n p j nun gun n mnt p unzón n nmnt u u mnt nmnt pb nuzmnt pntnt t rnt pnp t p tu ptn tmbén un nt qu rr mn utmát nvtb ét ntn n qu t u nvtb ntmnt z n un ón Inuyn tm pttv ntr un vn ttmnt g y n t Vn nt un p b tnpt p qu put g utmá tnt u tn un p ón n p qu t mun tá bg vnz mp n ón En n m pu v b t n Hg t m pn pm n un p pnt tó un ptu unv D m nn n n un unv tt m n Spnz n má bn n un unv móv tó y p xpón n p y ptnn unv Ot mutn un vv nté p b ntón t t y nvt vón p nn nvtbmnt n un ón n g ptv nt pbb Ct y Mx un u n n pntnt tpn t té Su vón gn p tv t mt n nt y t Cmt g u tnón un tn uón m pn b; u ntn v p mpn uón tó En t ábt pnmnt y ón un xp Cmt pun n n mu punt tnón ntn t t tn tmnt g qu gun p n mnt pm y t gun un t n tpéntg n u pnz y t umn un tmn n nnn n ptu bn puntv un t mtó n
eseos y emors en a mae de os seres umos
9
que onetos abstratos omo naturalea» rzón» o esru» da orma a otro anteó de entdades metaísias y nal mente un estadio ísoositio e e ua todas as ideas todos os onetos y teorías son adomátos orreibles medante la estiaón sstemáta y omrobables or la apaión rá a Marx dire su atenión aa una suesó onsderada ine tabe de las relaiones eoómias a ua rereseta para é e nial motor de desarolo stóriosoia y a ae para om render éste Durante este desarrollo automáto de las reioes oales exlia Marx u rpo ada e más equeo de pro etarios de los medios de roduión se enuentra rete a un ro ada ez mayor de desoseídos asta que nalmete des pués de una redeible sere de ineitables exlosones soiales os obres desoseídos adqere la suremaía Ambos Comte y Max se atueron más que la mayoría de sus predeesores lo óos a ua serie de eos obserables y omprobables Pero mbos ean a de ua sobremedida eneraaió y de un aán or allar en e deenr stórosoa un aráter inexorable us eneralzaioes muas ees exeden en demasía a os e os uele er e as osas asequibles a su obseraón sóo aqueo que queren er y eso que queren er o exlian omo eesaro e demuestra a sí mismos e ntentan demostraos que e desarrolo stóriosoa t obatoramente que rea arse en a dreó en que eos desea que se reale Inserta ontemetos soaes araes eetamente obserables de o de una osada maen oba de desarrollo asado y uturo de a umaidad que reea a direó de sus temores y esperan as Y lo mismo uede deirse de oda esa leió que proama o sóo un roreso aria (que e muos ámbtos uede ee amente obserarse sno u desaroo automáto de a soie ad e a direión de un proreso onstante y también abe rmar o msmo de aqueos que expia e rmo de aue y a a de as soedades umanas (que realmente se obsera aquí y aá) omo una ley iexorable de la storia de a umadad odos elos ablan de a soedad umaa omo de una entdad upradiidua a uyas leyes estaban sometidos motentes os ombres de su éoa omo sometidos estaba os eo a a outad exoable de desto
2
Pos uoonn s uno (400)
Mentras para as personas de a postura ouesta as aones ndvduaes se enuentran en e entro de nterés mentras os enómenos que no pueden ser epados según e modeo de ago paneado y reado desapareen en erta medda de íruo vsua de esas personas aquí e nterés se entra presamente sobre aqueo que dmete puede ser omrenddo desde a otra perspetva ormas de pensamento estos ormas eonómas e nsttuones Y mentras a en e ondo queda osuro ómo pede tenderse un puente desde as aones o metas de as personas snguares hasta taes ormaones soaes aquí tanto s se epan estas ormaones a partr de modeo de ueras me nas y anónmas basado en as enas de a naturaea omo s se ean según e modeo de uerzas esprtuaes suprandv duaes queda no menos osuro ómo puede onstrurse un puente desde estas uerzas hasta as personas snguares hasta os obe tvos y aones ndvduaes Es ndudabe que dutades de este tpo no se enuentran únamente uando uno se oupa de hehos hstóros y soaes en e sentdo más restrngdo de a paabra Tambén hay que u har ontra este tpo de dutades uando se busa aeder a os seres humanos y su soedad partendo de as unones psíquas Tambén en as enas ue se oupan on hehos de esta ndoe nos topamos por un ado on orrentes de nvestgaón que tratan a ndvduo partuar omo ago ompetamente as ado Estas teorías busan dudar a estutura de as unones psíquas de ser humano ndvdua presndendo por ompeto de sus reaones on todas as demás personas y se esuezan por epar enómenos soaes sstemas estataes y eonómos domas tpos de amas y de modos de pensar o o que sea omo s se tratara de una espee de mosao ormado por as aones por as unones psíquas de seres humanos ndvdua es Y por otro ado esten orrentes de nvestgaón soo psoógas uos probemas y teorías no pueden armonzar on os de aqueas psoogías ue se orentan haa os ndvduos partuares A vees desde esta segunda postura omo ourra en a postura orrespondente en as otras enas soaes se atbuye a agrupaones soaes o a una masa de personas un ama propa ue se enuentra más á de as as dvduaes,
A eses y re en a aen e see an
93
o group min Y cando no se va an lejos se selen considerar los fenóenos psicosociles coo la sa , lo qe viene a ser lo iso, coo el proedio de coporaieno de n clo de individos Así, la sociedd aparece si pleene coo n aononaieno de chos individos pri lares la derinación esadísica d condcas y acciones, leos de ser considerada coo na herraiena necesaria se cone pla ás bien coo el objeivo y el ás podeoso argeno de a invesigación sociopsicológica Y sea cal sea el proceder par clar de las diferenes corrienes de ivesigación de las psico logas del individo y de ls psicoogas sociales abin aqí ed siepre ás o enos oscro cóo han de relacionarse los bjeos de esdio de abas foras de enender la psicología My a endo parece coo i la psicologa del individo y la psicolo a social feran dos disciplinas copleaene independienes Y las cesiones de qe se ocpa cada na de ellas esán enaradas de aneano de anera al, qe parece abin coo si en a realidad eisiera n abiso insondable ene e individo y la sociedad Dondeqiera qe se ire se enfrena no con las isas aninoias eneos na ciera noción habial de lo qe soos osoros isos en ano qe individos pariclares Y eneos abin na noción ás o enos precisa de lo qe qereos e presr cando decios sociedad» Pero esas dos nociones, la onciencia de nosoros isos en ano qe sociedad y la con encia de nosoros isos en ano qe individos, nnca enca an copleene la na en la ora s inddable qe, al iso epo, eneos ás o enos claro qe no eise al abiso e e individo y socidad Toda sociedad hana esá copesa por individos pariclares, y odo individo hano lega a ser erdaderaene hano sólo cando aprende a acar, a hablar, a enir, en na sociedad forada por oras personas a sociedad individos, el individo sin sociedad, son absrdos Pero can o inenaos reprodcir enalene Jo qe vivios realene a ras día, siepre aparecen aqí y allá, coo en n ropeca eas cyas pieas no encajaran para forar oda l gra, ne as brechas y ajeros en nesras cadenas conosciivas e nos fala reconocoslson odelos enales y u anima collctiva
4
Proble e l utooninci r ano (40-0)
na isión a cn cya ayda pdas cnsei na eo aona ene nesa cncepción de s sees anos co in diidos y nesa cncepción de s sees ans coo socie dad. Seún paece sos incapaces de explicans cóo es posi le qe cada pesna paica sea a único disino a odo o deás, n se qe siene de n od deeinado, de n odo en el qe nadie, excep , siene n se qe ie l qe ningú ie, qe ace qe ninún ace, n se po s iso y a is iep n se paa os y ene s con ls qe foa sciedades de esca caiane, cya isoia, a coo ansce en eadad a a de s sils, no a sdo pee diada, ni planeada n c ens pcada, po ninna de as pesonas qe a fan, y sin nnna dda apoc po o das elas nas scedades sin as cales el ndiid n poda seii de peqeñ sin as caes no apendea a ala, pen sa aa y cpase c n se an 2 Cand n dico exana a pesonas cyos snoas son conadicios e ncopensiles, l pieo qe ace es de a qe ss pensaiens aen de n ado a o, inenando ecda, a a l de ls conciienos qe a adqiido asa ese oeno, q ips de explicacón sn posiles en aes casos ¿Q ce en l qe se eee a nes polea? s po sile qe las dclades aladas paa consei na eo amo na ene as concepcines donanes de os sees anos coo ndidos y de os sees ans co sciedad adiqen en la naalea de la cesión en a csa en s», en qe los sees anos en sciedad» sean e de eexión ana O acaso a ase de esas diclades se encena en las foas de pensa ien qe aialene epeaos paa descifaos a noso s iss co es de nesa eeión oda se qe sas iean a qe e con la sinlaidad de a siación en qe los sees ans en sciedad se enfenan a s iss co e de s eexión Dane a ansición desde os odos d pensa y sea ás fos y ens caados de peicios en el ái de a naaea nee caacesicos de conociieno cienc de a naaea n posición a áicoic as a s ods de pensa y sea ás s y ens caados de
A ese y temr e me e sere m
9
icios e e ámito e iverso hmo eemos por s eciro sceer evo ive e tococec ee izá s ictes co qe o se top e mchos spectos e eexió sore os proems e iverso hmo o qe co qe resoció e tes proems impic socó orms ses e tococeci e imáees mires y muy qeris estro yo? ¿Gr ess ices re ció co e hecho e qe sperció e estos proems t t e reexió como e práctic reqiere pro re ió e estr cocepció e ser hmo? Dce mcho e qe os ieretes moos e vi e os st coes tmete istriizos comporte orms my etemis e coceir ser hmo y e tococec i orms qe se ereci my crmete e tocieci moe socimete propi e otros rpos socies e mismo rpo e pocs pss ¿s posie qe s es y cotriccioes qe sre co se reexo sore eció etre iivio y socie est vics moos i especcos e estos rpos socies etermios? ¿Y qe fs e coceir ser hmo e s qe se ree e esto tococieci hm e sociees esttes emiete ete rs y ierecs o correspo e soo o que emete somos como seres hmos qe vive e socie? iertmete e sociees esttes ierecs ie e moos e pesr y comportmietos cosoos co e ceso e s cecis e trez e e trto e os eóme tres iertes se h exteio mcho má á e s ám orii Pero t vez os moos e pesr y os comportme e este tipo o se scietes pr resover cestoes como e reció etre perso iivi y socie De ser s my posie qe iscieci e pesmieto seú s cis e trez cásics reorzr teeci e ser üo scr e reio e cocepcioes precie c máicomtics e s mismo izá se o más ic pr e ser hmo oservrse y icrse s msmo rectmete si e ostáco ss pro eseos y temores qe escorrer e veo e s recoes es ecis e trez ierte stá my ie qe os ósoos
9
1
rea de a acncenca de er an (4050
nos ncreen a ravs de os sgos: ¡Conócee a msmo!» ero, cuando s anea ese dsao a mayora de a gene acaso sen a y ense Tano no uereos saber! or ora are ambn es osbe ue nuesra caacdad ara oner rmno a as caásroes anuadoras de vda y sendo ocurrdas a o argo de a sora y ara reducr os daños ue unas ersonas causan a oras sea an escasa recsaene orue no odemos rescndr de as uerdas anasas con ue radco namene revesmos nuesro ser. De heco avanzamos a o argo de a sora huana coo os asajeros de n ren corre cada vez ás rádo sn conducor y sn osbdad de ser con roado or os vajeros: nade sabe haca dónde es e vaje o cuán do será e róxo coe n u se uede hacer ara conroa mejor e rn ¿Acaso nuesra caacdad de drgrnos a nosoros msmos como srs humanos ue vven en socedad es an escasa recsaene orue nos es eemadamene dc aravesar as áscaras roecoras con ue nos cubrmos áscaras nacdas de deseos y emores y vernos a como soos reaene? Y ¿no es uzá a caacdad de aravesar esas anasas rocoras an obr ore ambn es obre nesa caacdad ara conroar e egro consane e, a o argo de a hsora de a umandad nos gruos umanos reresenan ara oros gruos humanos? ¿Acaso nos es an dc aarar de nuesra reexón sobre e ser hmano os esonos de nusra conmocón nuesras ágenes nacdas de deseos y emores recsamene ore odava esa os ndeensos ane os egros e de una ora ora os seres humanos reresenan unos ara oros y orue nada uede brarnos de esos egros nada uede hacer ue sooremos nues ra roa ndeensón ane e decurso eno de caásroes de a hsora umana exceo e ocuameno de esos egros su des erro de nusra concenca? Y ¿no conrbuye ese ocuaeno con veos menaes en os ue os resuados de observacons ajusadas a a readad son ejdos con hos de usón a ue no seaos caaces de conroar en ayor mdda a nermnab desruccón de gruos humanos or are de oros gruos u anos? sas reacones enre e conendo de anasa y e conendo de readad de as concecons huanas y e grado de conro d
m a mg a
9
áito d a eitia a q ete ea oeoe o o ad a eo. Ateioete e odo de ei de hoe ta b ea oo atado a a eadad e o oete a o fe eo ata éo ea ai eo otoae Y aoo e ee ao a de ea do o ea a aa a a e efeto. ai etoe exita otate oeto a. Péee e e eo de a agia. oo foa d ae y de ai se aa qe a eoa iagi e ie b e fo e os q eaete aea iee o o eo ao eaños qe ea o ea a ede ao ia eideia y oto feeo ata q aeta ofdaee s da a aga ad a aia e ate aieto ao agado de fataa ate otae de a itai e a qe oo iño eeño o ee hao et exeo a ego iteoo e ioto abe. Fa y tias ga hae qe a oie o a y dtea de a oia o eoe qe ode ea a a tota edad a eaiidad qe oea e mete hoote de doo e. Pooioa a qie es e e d ea a seai de qe ooe a oeio et a oa te ode oe o. Y i oo ee ed a eea e a eaa de fa a ia es oata o a ga aoa de a eoa de dete ado guo oia ta adqee a a f de qe ata. A eta igaz de eaieto a i o a de gotia hae qe ea dfi aa e hao a edo oe atea o ada e oa de ooto atai atada a ea a a otae aeaza qe ejee oe eo o feeos aae otoae aí oo adqii ao doiio so e to. No hae faa dt aq o do e e hao oe a eaas d oado o ioo e et ito de Va e ea o os feeo d a ataa fia Baste dei qe ete oea osti o de o to ae e deaoo de a teoa de ooiieto e a qe se e ia eqiia as do ae oiete a eoa
98
1 eas e a atnena e se an 9401950)
conocento csca, osca a teoa sococa e co nocento, qe a pantease ss pobeas consea tanto a aqscn e conocentos sobe contextos anos en a oa e cencas socaes, coo a aqscn e conocentos eeentes a contextos nataes extaanos, en a oa e cencas e a naaeza La oa naenta, e cco co so, se encenta en os os btos Peo en e e a estenca anosoca se encenta, po as eco en oto ne qe en e bto e os contextos nataes extaanos o, s exac taente, se encenta en oto ne qe a stacn e os sees anos actantes pensantes en eacn con este bto nat a extaano po o enos en socaes nstazaa eencaas, en as qe e conteno e antasa e pensaento genea sobe enenos nataes es eataente escaso a capaca e contoa estos enenos es eataente ga e cacte nexoabe e ejo cco coso s ace papabe en a conseacn e os pobeas e a conenca ana en e anejo e taes pobeas en este to a ca paca paa contoa os enenos es eno e pensaent tene n ao conteno e eocones e antasas es c pantea esoe os pobeas e anea eataente paca o, coo see ecse, acona La tacona concepcn e na azn o na «acona a qe aba so aa a obe po nataeza coo caa tesca esenca e géneo ano, qe coo a z e ao naa e oa paeja toos os aeeoes a no se qe se opaa con n obstco, se ajsta so e anea peecta a o qe pee obsease eectaente en os sees anos Usa coo es o en a, esta concepcn coespone a na agen e se ano en a qe as obseacones cop babes estn ún enteezcaas con antasas nacas eseos teoes La sposcn e qe, s naa o estoba, e pensaento ano fncona atotcaente e a sa fo a en toas as épocas, en toa suacn según ees etena es a aagaa e conocentos efectos e eaes cagao e eocones esta sposcn contene n eqeento oa con e e, coo ta, ega dsct) qe se enascaa o eco Y enas se epten coo eentes oas e atoco
Do
tmor a ia d o r hmao
99
enca e ágene de e huano de ete tpo, con todo o ncaaento e pueza que contenen dcene podá eovee e poea aquí tatado a nucenca de eta con epcon apaece con atante ntdez ncuo e centa a da úncaente en a ocedade ndutazada de nueto a No ha apena nada tan caacteítco de a tuacn y de ácte de o ee humano de tae ocedade coo e gado atvaente eevado de «aconadad», de «ajutaento a o echo» ejo dcho, e ado eatvamente eevado de ade acn de penaento de capacdad paa contoa o en eno acanzado en e ámto de o feneno natuae fí , y e gado copaatvaente eno acanado en e áto e a convvenca de o popo ee huano Y eta deguadade de a tuacn de hoe en apo mpo de a ocedad e eejan en e dfeente etado en que e ncuentan a cenca coepondente o cua a u vez, con ue a antenento de ea deguadade a cenca de la natuaeza ueen poduc en e pena genea en tono a fe eno natuae un echao de concepcone eoconae nac as de deeo y teoe oe todo gaca a o éto páctco e u apcacn a poea técnco Po u pate, en genea, las cenca ocae todavía etán, tanto en u dea áca como n u fouacn de concepto pofundaente aagada en ncepcone emoconae nacda de deeo y teoe ayo iaente aceptada en u gupo oca Incuo concepto y é o de nvetgacn que han deotado u adecuacn en e t de a cenca de a natuaeza ueen adqu a e optado de manea poco cítc po a cenca ocae, un to ágco otogan a quene e ven de eo una ena n de agudea pode n eaente concede, a mimo mpo o en a a medda tae agudea y pode L cenca no eten en e ae po eto un vano efue contu un odeo de cenca que e deaoe coo ée e e cao A ejece y ec nfuenca, e etado de deao de a cenca huana coo e de a cenca de a natua , e epeentatvo de una tuacn epecíca de e humano n e conteto de o fenmeno natuae o ee human negudo en mayo medda que en e de o fenmeno
100
1 Pobls d l occ dl s hmo 1940950
stcosocaes sa e ee cruo vcoso en e cua e gao e nsegua a ntensa e as amenaas y pegos a que se enrenta e ombre epenen e grao e ajustamento a a e a e pensamento y a accn umanos y vceversa n e con teto e os enmenos naturaes e ser umano a conseguo poco a poco a o ago e os sgos contene as amenaas y e saroa moeos e pensamento y accn caracteriaos po un escaso gao e temo y un ato grao e mparcaa y aecua cn a a reaa Aquelo que ammos «cencas e a natura ea» es un eemento caracterstco e esta stuacn Sn embargo en e ámbto e as reacones umanosocaes e se umano contnúa nmerso ona e nevtabemente en e ccuo vcoso Su capaca para supera pensano y actuano e manea conome a a eaa os pobemas que se e pan tean es tanto meno cuanto mayo es a amenaa que pegos tensones y conctos ncontroabes sugos e ámbto e estos pobemas representan paa su va y e acueo con esto mayo es son os temores espeanas y eseos que o omnan; y s capaca paa contener os pegros conctos y amenaas a os que se ve epuesto es tanto meno cuanto mayoes son a ata austamento a a eaa e su pensamento y accn y e grao e antasa y emocones que os igen n su oma actua as cencas umanas y en genea as concepcones que tene e ser umano e s msmo como «nvuo» y como «socea» están co en otas paabras etemnaas po una stuacn en a cua os sees umanos como nvuos y como soceaes se ponen unos a otros en pegro y oginan temoes e conseabe nten a y bastante ces e contoar y po su pate estas o mas e conocmento y e pensamento en tono a se umano contrbuyen a que estos pegros y temoes se eproucan nce antemente estas omas e conocmiento y pensamento no son camente omas conconaas sno tambén conconantes a stuacn Como antes sucea en o eeente a os enmenos aaes tambén en o eerente a os enmenos socaes omo coespone a eevao grao e nsegura pego y vuneab a estente en este ámbto poseen una ncn especca as antasas coectvas y as páctcas semmágcas ambén aqu estas antasas coectvas y prácticas semmágcas ayan a as
A eses ees n gen e s seres hns
01
sons soportr nsegrdd de ns crcnstncs e no den donr Protegen ls persons de l tot rrpcón en concenc de pegros nte os cles nd peden hcer Les en coo rs de deens resstenc en ss conontcones s. Reern cohsón de los grpos soces dn ss bros n senscón de dono sobre contecentos e, en práctc generlent sólo peden contror en escs e d Descbrr s crácter ntástco es pelgroso o cndo e s es sentdo coo n cto pelgroso ás ncso host S cc socl descns en ben prte en e no se contepn o ntsís sno coo des ndds en hechos. Y pesto e coo ntsís colectvs eercen n eecto sobre socedd nstten els ss drenc de chs ntsís p ente persones n orcó de l reldd socl. Pero lo dcho ntes sobre l ncón socl de concepcons cs práctcs ágcs en rcón con los enóenos nt es ve tbn pr l ncn de ésts en e ábto de d soc. Tbén en o soc estos odos de pens ct n erte crg eoconl contren e los pegros teo s e se bsc conrr con s d contnúen sendo ncon bles ás nclso se rcen L convccón colectv de ests concepcons están ndd s en hechos les conere n de n r e pde oo tbén ocrre con ls ncepcons ágcoítcs de ntrl observbles en so ceddes enos copes pedn ser ebrntds e nte n spe reerenc hchs contrdctoros Así por eepo ls deologs nconles el convencen coún del pecr vlor l nde sperordd de dcón nconl prop e tác o epíctente v lg ests deoogís contrben po n prte rm ohesón de ls persons perteneentes n Estdo e ésts ren ls cndo en n egro pero po otr prt con ben tbén vvr e eo de os ntgonsos tenso s entre ncones con lo cl nenen o nclso ncreent pegro de c debín protegr. on bstnte recenc pln entos de vlores e en tto e rreeten contr tenden s destrctos de vd d s ntdo constten l esenc ello e conee vd gcdo sntdo contrbn
02
11 Proleas de la autoonena del ser uao 19401950
a que las tendenias destrutoras de la vida y del sentido se rea vien onstantemente, y on ellas también la forma espeía de planteamiento de valores que sirve omo esudo y defensa ontra ese tipo de amenaza
3 Algo pareido abe armar de las abituaes onepiones
de aquello que denominamos «indiiduo» y «soiedad» en parti ular de la relaión entre individuo y soiedad También la dis usión de esta relaión está ondiionada por peligros y temores de la más diersa ndole eligros y temores que están asimismo en relaión on la situaión de las personas que partiipan en la disusión; uanto menor es la atenión que se dirige a esta situa ión tanto mayor es su inuenia táita sobre el desarrollo de la disusión tanto mayor es la sueión de los partiipantes a los partidismos del amplio ampo soial y meor es su autonomía de pensamiento Así por eemplo no aree de importania para la disusión de estos problemas el heho de que en el amplio ampo de la so iedad se estén produiendo onfrontaiones entre partidos lases y grupos de Estados areditados por redos que sustentan vo· ciones diametramente opuestas del «indiiduo» y de la «soie dad» En su forma más popular los redos de una de las partes presentan a los «indiiduos» omo medio y al «todo soal» omo y alor supremo mientras que los de la otra parte de manera inversa presentan a la «soiedad» omo medio y a los «indduos» omo n y alor supremo Y en ambos asos estos ideales estas imágenes dietries, este planteaento de obetivos del pensar y el atuar poltios a menudo se presentan simplemente omo hehos Con muha freuenia se ara que s as lo que uno re lama y desea que fues así En este sentido por eemplo miem bros de un grupo en el que es lito relamar y desear que los in tereses del Estdo o de alguna otra organizaión soial ebn priar sobre los del indiiduo pueden reer peribir que en efeto oletios soials de tal o ual tipo son siempre más rea les y más determinantes que los indiiduo ue los omponen Y a la inersa miembros de grupos soiales en los que es líito rela mar y desear que los intereses de los individuos primar obre los de los grupos qu ésts forman a enudo reen peri
A Dsos tmos n imgn d os ss hmnos
103 10 3
ir qu prcin o r uno individu on o n o vrddrn r o qu «i» d co inr qu o grupo oci on go copnrio go no r uiz incuo go rn n brco En bo co und o qu uno d rc qu dbr r con obrvcion o u rn ; norn o priro prvc obr o gundo coo corrpond innidd d prurbción qu dnro d cpo d urz d nion oci poic án xpuo quin unn o crdo oci opuo pu no r áci djr d do o crdo oci e innr in á rror odo n d «individuo» ocid» u én á n cononnci con o qu rn es, con o qu r un áico rbjo d obrvción r ón ur u crácr ácico. Conidrdo rgo pzo o bin pud udr ojr un no brzo d crcuo vicioo n cu un cpcidd rivn b pr conror conciino r coo concunci un grdo rivn o d n ocion un nor uoconro d pnno n orno o conciino o cu a u vz dboc n un c cpcidd pr conror o cnci ino Conidrdo coro pzo no dici qu nno por dpor rción nr «individuo» «ocidd» e riino d con o rn n oo ono e pcion por ncid d do or o d docrin ngónic pro g d «individuio» d cociio» przc un rviino vno in nio cun r pbr prion coo «in dividuo» «ocidd» «pronidd» «cocivo» iir on iizd coo r n uc d podr nr diino pr ido grupo d Eo coo án n prgnd d connio ocion qu ru dici prr nco r d o do or con qu o n iprgndo pron ipicd n uc d podr coo n uibn óru ágic pr curr nrd cu cu no pod drinr in un dignóico judo o co ién o n d pn uc vc docrin ágic coo dio dio pr ouir prb un ci in iquir
04
. Pbas a aunna s uan 9401950)
dando d ado dsos y o os s nna nna sabc un dag dag nósco Y paabas coo dduo y socdad dspñan un pap consdab n as docnas coo síboos y coo consgnas. La paaba ndduo, po jpo, pud oca snn· os ngaos n agunas psonas poqu paa as a docna d ndduaso pos un guso dsagadab aa sas psonas sa paaba pud asocada a a agn d ndduos dspadados y buas qu buscan op a oos y nqucs a sus xpnsas. O s pud dspa snnos ngaos po qu s pac qu cupno d su vda nddua o, n gna, da supo d a huandad s ncunan n a subodnacón d a psona a Esado o a cuaqu oo upo soca a nga a a nacón, a sodadad d cas, so no a os andaos d a Igsa o a auonoacón po un gupo aca Y s posb qu snnos d s po s conc n Jugo n a da oógca d qu undads socas, coo nacons azas o cass, posn una xsnca fca ano ndpndn d odo ndduo, n a da d qu, po así dc o, xsn oca in inviuo Y a a nsa: n a concnca d oos a paaba nd duo pud sa asocada, con oguo, a su poscón auónoa dno d a socdad. aa sas psonas a paaba ndduo s un sboo d aquo qu posba qu s huano pa cua puda, gacas a su popa capacdad, azas ndpn dnn d odos os ds y n copnca con os; sa paaba s pac co d odas as vaoacons posas d su da, d ndduaso O bn dspa n os a iagn d gands psonadads cadoas a as qu vnan, a as qu pocuan ua y con as qu quzs, n un incón d su aa, s dncan. Y así, socdad pud sgnca paa sas p sonas o qu hac guas a odos os ss huanos o qu s npon n cano d dsaoo o a ascnsón d a pso adad nddua. a agn qu voca n os a paaba so cdad pud s a d una dnsa asa d psonas gss nd fncabs qu anaza con baja a odas as psonas a un so i. ud pacs a snca d odas as fuzas qu s nponn n cao d a auoaiacón d dvduo,
A) Do y mo n a man d o umano
055 0
u mpdn al humano pacula l plno daolo y cumlno d oda u pobdad n uma pud pacl aqulo u m qu nnuna oa coa ma y amnaa u lbad Y nmno d po al concn n la da qu n un pncpo an úncamn ndduo pacula inivio n ocia- qu n co modo ólo poomn abaon lacon y unon n upo o al En n lo qu nnd po ndduo y po ocda odaía dpnd n an mdda d la foma d aquo qu la ona dan y mn; odaa muy dmnado po da y anda caado d nmno poo y nao pcamn a pona nn qu ndduo y ocad on alo paado y baan a mnudo ncuo opuo no poqu fcamn pudan oba como ndad aada y opua no poqu a paaba n aocada a nmno y alo afco dno y mucha c opuo Eo paon mocona nponn an lo oo d mn como paua d ccón dmnan n buna pa u hcho condan nca y cu ocupan un plano undao cuando ona acca d o humano pa ula y a aupacon oca qu o foman; y cuando mo ucd n la acualdad mcanmo d ccón funona d a odo qu lo apco nddual y o apco o al d la pona on pcbdo y aloado como alo dno no dfíc qu abuya una pc d nca nula una nca dna
4 n a pa codana n l ao dco con la ona
l ua obo qu o dfn apco d lo huno on npaab S ncuna muy naual qu un hom mnado a a pona únca llamada Hann Wb u al mmo mpo a amn bao munqu caólco �o caado y pad d ho E pob nfoca la ln a ancón a mayo o mno danca; podmo da c ca aqullo qu pm qu una pona daqu ob la como ao únco y qu lo dfnca d oda la oa pa odmo dla a o qu un a a ona on oa a
106 10 6
Pobeas de a aoonena de se ano (19401950)
sus elaciones a ss deendencas eseco de oas esonas naene, a los cabios y escas eseccos del ejido socal en el que se encuena la esona eos alcanado un esado del desaollo lnsco e ne lecal gacas al cual genealene es osble calca edane disinas exesiones los desos lanos enfocados desde las dfe enes oscones de la lene See son las isas esonas las enfocadas eo desde una osicn de la lene se las e coo n diduos; desde oas coo nidades socales ás eqeñas o ás gandes coo failias coo nacones o qá abén coo eesas econcas asociacones ofesonales y caas sociaes Coo uno de ada acia la obeáica en cuesn eso esla basane sencllo y si fea osible seg esa obleá ica coo obseado ajeno y disanciado, se odía aún ás lejos Sn ebago en el anscso de las ensones y lcas o el ode ene qenes susenan deales socales oesos las exe sones «indiiduo» y «sociedad» adquieen abén el signcado de sboos eocionales a eguna en oo a qé io de elacin exise ealene ene aquello qe se denoina «ndidual» y aqello que ecibe el calicaio de «social» qeda ele gada a n segndo ano o la cuesn de si n aseco es ás oane qe el oo Y eso que en la oléca noalen e se concede ao alo a nos deales qe a los oos e nclus se considea qe los unos son osiios y los oos negaos esas dos exesones «ndiduo» y «socedad», son uiliadas coo si se aaa de dos endades dsinas o de dos esonas disinas Se abla de «ndiduo» y «socedad» de la isa anea en que se abla de sal y iiena o de ade y ade. Se iensa y se abla anejando dos éinos ediane los cuales fenenos u anos de dos lanos de obseacn nseaabes son, en geneal clascados coo si se aaa de dos enidades disinas caaces de exisi la na sn la oa Eso, la concecn de la exisenca seaada de abos de ndduos que de algún odo exsiían ás allá de la sociedad o de socedades que, de algún odo exisían ás allá de los ndiduos es, de eco, uno de los e suesos ácos que coaen los anagonsas enfenados en la oléca ene «ndiidalisas» «coleiisa» - oo
A Do o a an o e uao
107
uean llaae uno de lo undamno no pobado ni icuio d a poca. oao coo puno d paida paa la dicuón acca de la ueón cóo e ane a ación ene o apco n dua oca d lo e humano po d a palaba duo» «ocda» conduce una oa ez a penano aca el callón n ad d o ao pobema ieoubl ia qu pa a uiizacón de o ino a man do nae dna paada po un hondo abio o n uo po una opocón inalab e n an medida ponabe a inna cuon n oo a cu d o do «ue» p eo eo «ndiiuo» o a «ocidad» aiacione ob l ieo ema d huo a aina o de a dcuone ob la oa ueón a quin condicona a quin: «¿Se eb pa d lo indiiuo" paa copen a ocidade" o de o nó o ocia paa pica lo nóno iniidua?» omada omo undano ncudo de iniacon cníca a ocpcón conibu a ocua qu la dión de la cencia umana en una que ocupan d o indiuo n oa que ocupan la ocida no e ino una eapa d a dibu ón d a abo cieníca qu ae o epano end qu con ci a uion íne conibue a ocua qu ea diiión la cnca huana encuna u uicacón en a exncia aicua d o popio obo euado Hac nncado oba e a cncia de la hioia hioia «¿ oin oin mpulo o cabo hóco d and peonadad o e uza ocia pona?» Aquí con oa paaba nemo u mpo ípco d la mana n qu dincia en la aoacio ocon iada a diino apeco o uncon de una ima nia conducn a empa la paaba coepondin a a idea qu en eaidad ein endad dina puo que a eu a conoia uno mu a nuo impuado a abu una ao aida a aquo a lo qu cd un alo mao po o qu in mocione m po va ina deocando en dcuon que cuedan la o o ecoico en ono a a aidad d o concpo: «¿So elacione ociae a daa adad lo indiiuo a o un pouco dl medo ocia» Son o idiido la
108
11 Proem uoonen el umno (1940950)
dder reldd y l oedde únente un au ?» «¿O o on mbo gulmente rele y gurdn entre un reprod? » Cundo e de eto e to lr onen de o que e etá dndo no reult díl oprender que tod or de penr y hblr que onduen que lo térmno «ndvduo» y «oedd» en utlzdo omo e etuver rente do entde eprd e ndependente un de l otr y entre et orm de penento y no en últo térno tmbén de de u «reprodd» on ún btnte torpe y no uy utd reldd Y e reurre lo onomento h tór obre oedde europe de épo pd o l ono ento que e tene de oedde ontemporáne on un grdo enor de derrollo no reult nd díl dvertr que l de de tle eprón y opoón entre «ndvduo» y «oedd» entre el «» y lo «otro» tl oo ete hoy en dí no e en odo guno un de evdente y omún todo lo ere hum no no e un tpo de utoperepón del er humno que hy prevledo en tod épo Sn ebrgo nuente oo on pr omprender e et do e de o eto odo de penr y hblr on pere tmente legítmo y vere oo edo de epreón de l expe ren de í mo que poeen peron de un detend épo htór lo membro de o grupo humno tle á derendo e ndvdulzdo Y por muho que puedn lr l lu heho lo que brí ludr pr demotr que et or de perepón y orrepondente ormulón de onepto no e utn uho l reldd eeren qull o bre uh peron tl poder de onvón que dílmente e e puede her tmbler ludendo heho o uo lngüíto y entle predomnnte otorgn éto y uho otro térmno reerente l unveo humno un m po mrgen pr l ntervenón de rg emoone Por lo tnto norlente u gndo e á ntomáto de l tu ón ním de o hblnte que de quello e lo que hbln Pero et rg eoonl reltvmente nten que poeen el penr y el hblr undo grn en torno onteento de unvero huno no e ndo de lgún deeto de quelo que
A Dss y trs n agn s ses uan
09
bén d fora go obtvant go tfs dnonaos ntndnto o «razón. E proba qu qu s panta qu nudo ocuto por da ya nconada d qu sr hu no pos por naturaza un «ntndnto qu coo a d un faro un por s so y d for para todos os ábtos d a vd spr y uando no suran arrbatos d ocón qu oo nubs pasaras o cubran. E prob sóo parc n toda su agnud cuando s onsdr partcuardad structura nta d stuacón uana d qu s hababa nts sto s cruo funona qu ata dsarroo d ontro socas sobr un ábto d vda huana a darroo d tocontro sobr pnsnto n too s ábto y vrsa E stándar soa d os contros sobr ábto d aqulo u aaos «nónos naturas s hoy ratvant va o n os Estados ndustrazados y o so pud drs d os autocontros sobr pnsanto y a obsrvacón n t ábto Aqu as anazas y a nsguridad d os srs u nos s an rducdo ostnsbnt durant os tos sgos y rprsón d dsos y tors n a rxón y a foruacón oncptos s ha ncrntado consdrbnt Sn bargo n o rrnt a apos stors d unvrso huano y n s pa sus tnsons y ontos grado d os ontros soca s sobr os contntos s todav onsdrabnt or o so qu autocontro sobr pnsar n torno éstos utuo pgro qu as prsonas y n spa as oundads statas rprsntan unas para otras y a nsgurdad qu st pgro conv son todava bastant grands; y a rprsón d s oons n pnsanto s n st ábto n opar ón on a qu norant xst frnt fnónos naturas atvant scas hcho d qu n dsusons purant nutras arc d a particularidad de a situación en la cua e grado de «racona d» -pra usar e término habitua- es eevado en e pensaeno acerca fenóenos naturales comparatiaene escaso en e pensamento acer de enóenos uanos sociaes, sóo se ace copeamente consciene ndo se deja de ado a cóoda idea de que esa derenca está undada r así deciro en a naturaeza de as cosas en as propiedades esecae
0
. Pa a aunna uan (9401950)
la laión nt individuo» y soidad» invngan dals y valoaions oiginados n las luhas d od d gupos huanos ivals y d audo on sto osdos d una aga oiona lavant intnsa s uno d los uhos los d st tio d oso ativo Ést s l ulo viioso ésa s la tapa n qu s nunta l hob sá uy difil lva l gado d autoontol l gado d sión d dsos y tos n la labo lión y obsvaión diigida haia l univso huano y on sto tabién l gado d austainto a la alidad d ions y obsvaions intas l ligo qu las psonas sntan aa las sonas intas las tnsions y los ontos intsonals d todo tipo san lativant gands y la aa idad dl hob aa ontolalos sa lativan pquña y sá uy diil ha ás asquibl al onol huano tals tnsions y ontos intsonals intas n st ábito la aga oional dl nsainto y d la pión sa laiva nt lvada y su ajusainto a la alidad basant saso La nia d qu idas nsaintos udn basta oo unto d atida aa o st ulo viioso y sapa nal nt d la tapa uda un tanto al unto dl bun baón d Münhausn quin oo s sabido salió dl anano tian do d su oia tnza Pus no s tata d lo qu uda pnsa tal o ual sona n atiula Po atvida y ia qu puda s la iaginaión d una sona ésta jaás odá alas d asiado dl stánda ontpoáno dl pnsa y l habla Ya l hho d tn a su disosiión unos instuntos lingüstios d os dos obetos n studio. Muhas ees s tien suint on a idea d qu rativament snio obsrar investiar fenómnos natuaes con serenidad friadad on un ao ado d autoontro- porque vidntement as emoiones humanas stn mnos impiadas en estos fe· nómnos. Sin mbaro se ovida on harta faiidad qu os srs humanos tardaron muhos sios antes d podr pensar en os fenómenos natuaes d manra raiona esto s sin dejar qu internes dietamente en a fouaión d onptos sus propias miones sus temores sus de sos Est asunto s ha tratado on más ampitud n: Nobert LfAS g· mt u Dstu Frankurt/ 183 sobre todo en as ias 14 820 (iste una ediión asteana Norbert ELAS Compom stmto Barona Pnnsua 10
A Dsos y mos n mgn d os ss hmnos
deterinado lo encadenará a ee etándar Si en algún oento epieza a utiizar eto intruento lingüítico de anera de aido inuual deaiado alejada de lo uo lingítico y entae doinante, dejará de er coprendido Su palabra perderán u función principal la de er intruento de couni cación entre perona El potencial que poeen la palabra de er dicada por lo individuo puede r uy coniderable pero iepre e liitado. Pue lo penaiento que dejan de er tran iibe pierden tdo ignicad. A l que aqu e ha dicho o re el círculo vicio e reere, en prier térin al etad ocia del penar y el hablar E éte, unt con el etado cia de lo cntole obre el ábito de la vida correpondiente el que da fora a una epecie de círculo funcional Mientra éte ea rela tivaente ecao y aqué e hale infetado por eocione y ea relatiaente poc ajutado a la realidad abo e reforzarán utuaente una y tra vez Y la tendencia a antenere a hace ue ea extreadaente difícil pner en oviiento un in al i tiepo epujar al otro en la dirección correpndiente A pear de tod en al puede ayudar la reexión
B)
Las estatuas pensantes
Mcha ece e bea qe la dcne en t a relacón entre ndvd y cedad tenen cm bae mplcta eplícta na dea qe pede remre de la gente manera: L qe realmente e pede vr n ere hman partclare a cedade n e peden er N e la pede percbr cn l ntd Pr tant n cae decr de ella qe eten y n "rea en el mm entd en la mima medda en qe e pede cr de l ere hman partclare qe la cmpnen Td qe peda decre bre frmacne cale remte en últm rmn a ere hman partclare y a manfetacne rdct» De acerd cn eta pra de bae mcha gente llega al nencment de qe tda la armacne bre fenómen cale n en el fnd generalacne hecha a artr de b acne de ndvd y de tant en tant e deja ír qe n l la airacions bre tale fenómen n tambén l fe men mm la cedade y tda la frmacne cale arclare cm tale n úncamente abtraccne «tá my en pdra decre repreentar la frmace cal mlemente cm relacn entre ere hman partclare. Per m ól e pble percbr cn l entd a et úm ¿n cede td l qe pede armare bre tale relacne nd ctamente de bervacne hecha bre ere hman parlae? Pet qe la elacne n peden percbre drecta ente cm tale cóm era pble etdarla? Y mdca la cncda pregnta kantana cóm n ble la cenca cale en general? A pe al cnderar n l prblema ndamentale la cenca cale e n lantean pregnta qe gardan n t arentec cn rblea de la ter clác el cnc 8
1 14
11 obema e a auonena e er humano (19419)
mieno En ambos asos, a reexión iene omo uno e aria a iea e que oos nuesros onoimienos son rimariamene onoimienos reerenes a ueros ariuares o, en oo aso, a enómenos ororaes ereibes or os senios Uno e os robemas unamenaes que se anean aquí es a uesión e ómo aqumos nuesros onoimienos reerenes a oas as reaiones, no ereibes or os senios, enre os ueros ar iuares En e rimer aso, esa reguna aun a origen e nuesro onoimieno en orno a eaiones enre ersonas ar uares; en e seguno, a origen e nuesro onoimeno aera e objeos erahumanos y sus ransormaiones, or ejemo reaión omo ausa y eeo a simiiu en e aneamieno e esos robemas no es en moo aguno asua En uno y oro aso ese aneamieno es en reaión on una orma ariuar e a auoonienia y e a oneión que se iene e ser umano Pero normamene no se es onsiene e que ésa es una orma, un io ariuar e a onienia e uno mismo y e oras ersonas a mayoría e a vees esa oma ariuar e onienia se resena ane e ob servaor seniamene omo ago naura y umano, omo a or ma e auoonienia humana, omo a oneión que os seres umanos ienen e sí mismos siemre y en oo ugar Es osibe que a mismo iemo se sea que a abio y ay oros ios e ereión e uno mismo y e os ems Es os be que se sea que a orma e a auoonienia y e a one ión e ser humano que nos es roia y amiiar no surgió has uy are en a hsoria e a humania, que surgió rmero enaene y or un iemo reaivamene breve, en íruos im aos e a Anigüea, y uego, ese e amao enaimieno en as soieaes oienaes No obsane, generamene aree omo si uera a únia manera reamene norma y sana e eri birse a uno mismo y a oras ersonas, a manera que, a ierena e oras, no requiere exiaión Aún hoy aree asa a un ago eviene que resua muy iíi esaar e su enraizamien en a roia onienia, onerse, or así ero, rene a ela vera omo ago nuevo y sorrenene Por ora are, mienras no se uea aer eso, se orre e eigro e aer en iuaes nsuerabe en esouión
) a eaua pee
1 1
ueine an prcica cm eórica an en el acuar c e el penar. Cieramene la crica de la aucnciencia la d anda de una reiión de ma undamenale de la expriencia el prpi y y del y aen que prealecen en la cidad prpa epieran pr buena razne una pición El equema bic e l a cncepció que e iene de mim y de ra perna e a de la cndicine elemenale para que un pueda rien e enre perna y al me en el crcul de la cidad rpia enendere cn perna Cuand ee euema e pue e enredich la euridad prpia e e amenaada que ea ier e cniee en cier. n e iene cm aluien que de rn ha cad al mar y n iene ierra rme a la ia Supiine eidene idea undamnal del penamin qu e umen in mayr reexión cn la palabra del lenuae prpi ma pare de l imprecndible medi de rienación in l cuale e ierde d del mim md que e pirde la ibilidad de rienare en el epaci i la eñal clae habi ale que deerminan nuera expecaia de beración eul er ineura y enaña Per in arieare un iemp en el mar de la ineuridad n e puede ecapar de la cnradcci e e inuciecia de una cereza enaña Puede ayudar a pryecar una luz m clara bre la inula dad de la cncepción prpia del y y del er human el irar a rerpeciamene en el epe de la cncpción dl y y del er human que ha ead ua y ra ez a ra de l il la bae de la dipua en rn a la lución del prbla del cimien Pinee pr eempl e el prier hmbre que planeó de anera paradimica l prblema del aber y dl cnciien men en la rma en que e ha cnead haa nuer a en ecare E muy cncida la rae que uele ir liada a be «Pien lu exi» Pr ea ae ól da una ea plida y al enendida de la cncepción del y y del er hu an que ubyace a la mediacin careiana. Para cmpre e ea ccepció e neceari recrda pr l men a ra e ra al del prce del penamin del perd de in ridumbre y duda que araeó ecare ane de ler a piar ea me en la nuea cereza de que el hech ndudable de u
1
1 Pobms d toconcinci d s hmn (1940190)
propia reexió deaba ambin fuer de da dud exisencia de su prpi y Descares se pregunó en primer ugar si acas exisía ag de o que se uviera la cerea absou de que podía ser pueso e duda bao igua circusancia En a vida socia cosaó debía de haber muchas ideas que era cualquier cosa meos cier as per que se presenaba como ago an cier como ls Ea geios Así, decidió dedicarse buscar bsoluamene ciero deado de ad odas as cocepcioes sbre as que pudiera caer a menor sombra de duda. «d lo que he apendid decía od l que s o he apredido de o a ravs de percepcioes sensoriaes Pero, ¿s puede reamene car en s seidos ¿Puedo esar segur de que esy aquí, seado uo a la esufa caliene, envuelo e mi camisón y sseniend ese roo de pa pe con la man? ¿Puedo esar cmpleamee segur de que sa s mis mans y se es mi cuerpo? Es cier, ve mis maos sie mi cuerpo. Per dio la v discordae de la duda ¿acaso o exisen personas que se creen reyes cuando e realidad so mendios? ¿No hay acas gee que esá coecida de que s cabea es de oa y su cuerp de crisa? ¿N es posibe que ios haya dispues as cosas de maera a, que yo cea que veo el ciel y la ierra y cea que pse u cuerp ridimesional cua do en realidad ada de eso eise? O si ios o ha hech al csa, ¿no es a ve posible que un espíriu maig me es e gaand con ilusies fasas y que y siena ve y oiga das esas cosas cuand e realidad o eise? No es posible se di descarar esa posibilidad Y sinidose así impusado a rechaar por dudosa e isegura oda idea sobre sí mism y sobre e mundo, cayó amee, com ras personas someidas a iso prabe peso de la duda e una scura desesperación e pareca que en ese mund n exisía nada seur, nada de l que s pudiera dudar «Así, pues escribi debo cosiderar la posibilidad de qe e cielo y la ierra, das las forms del espaci, sen nada más que ilusioes y faasías que u espru malgo ie com rampas para mi fe. Imaginar que y mism o pse s y mas, ni carne, sagre senidos, per que erróneamene creo poseer od es
" ) a etaua peate
117
Só epu e hae ea un tiep p e te e a in tiue y e hae et ta u expeiecia a a puea e fueg e u aicae ua vi naete un ete uch que a ua yea y aeazaa etui ta teza haía ag u hech e que n e pía ua ¿ Sea ie e ij que naete e cveciea e e y n exit? y exit ue pue cvencee e que capaz e pea y e ua e ag Aquí eie e nce e eta fa paticua e autcn iencia: a pecepcie eniae y p ciguiete e ae feete a eiae cpae icui e ppi cuep pueen e ag u y engaa e e que e puee a ncyó Decate e e que e ua «E ipie que y pen e que pie Y e ipie que y piee in que exita» a ccepción e y hua cn que aquí n tpa y e e patea pea que ta entaa n uch á que ue entae e un óf aia Sn en gan eia caacteític e a taición que e hiz peceptie en a pca e Decate ee cncepcine e e huan y u u e ete aigae eigia hacia cncepcie á ecuaizaa Y c ta ceteza eta ecuaizació e penaient y e a ción hua n fue a e una ua pea Se peó en · eació c tanfacine epecíca e cjut e a cn cie e via y eacine e pe ent e a agupacie ciae e Occiete A u nive iniviua a exie e ecate ctituye un pa caacteític en ea iección Se aa e fa paaigática inguae pea c que e ncnta ee huan a eexina e í i y e a ceteza e a iagen que tenían e í i cua e quea áic eceiáticeigi e a pecepción e y y e n e aió a a ua peió u caácte eviete Ete uea áic a cncepción en a que e e huan e veía a i c pate e u unive cea p Di n eapa ió pe peió u pición centa y inante en e pena e he Mieta anuv ea pición aque que a pe na peciía p eti aque que e pía cpa · eiante a eexión y a evació eepeñó en e ej e ca un pape ecunai en teante en pena
1 18
. Pea e a aucncnca e e uan 1941950
ent y pecepcone de o ee uano o nteogante que peocupaan o coazone apuntaan aca ago po e de decu edante oevacone eca con ayuda de o ógano enoae y eexone apoyada en a noacón popoconada po e epeo etódco de o ojo y odo coo po ejepo e detno de ala o a nadad de o ee vvo en e aco de a ceacón dvna a peona óo podan aa epueta a pegunta de ete tpo con ayuda de enoada autodade de una u ota ndoe con ayuda de ecto agado o de oe padoo en ua edante una eveacón d ecta o ndecta La oevacone ndvduae ayudaan en uy ecaa edda y a eexón ndvdua ayudaa óo en tan to qe eva paa ntepeta a una u ota autodad eveadoa Y confoe a eto o ee uano taén e pecan a o coo pate de un nve eno de eptu odan en t neo en una jeaqua de ee cuyo nve ajo o conttuan a panta y o anae enta o ngee e en contaan en e nve eevado y o o ocupaa a ca O quz e pecan a o coo una epece de coco o cuyo deven etaa gado a de acocoo de a cea cón Fuee cua uee a oa patcua e que e anetaa e equea co de eta concepcón de e uano y de unveo conevaa que aqueo que poda e pecdo eno aente óo adqua potanca y entdo a tavé de ago que no poda e aado y conado n po a eexón ndvdua n po oevacone ndvduae E penaento de ecate tuvo coo condcón peva un ceto eaaento y pédda de pode de a agupacone oca e e nttucone que utentaan ete odo de pena tadco na En e penaento de ecate e eeja e gado cecente en que a gente de u tepo epeaa a advet que e e uano e cap de expca contexto natuae y utzao con ne uano n ecu a autodade de a Antgüedad o de a gea epeando úncaente a popa oevacone aptude nteectuae Y ee decuento o en vta de a a o peva y a ayuda petada po penadoe de a Antgüedad cca ete edecuento de popo yo coo un e capa de adqu cetea oe eacone enoénca n necedad de e
) u p
1 19
rrir uoridd, mpldo im l rxió y l ob rvió propi, mpuó l primr plo d l opió qu o r umo d mimo u propi pdd d mo llmd, d mr obivt «itligi» u propi poibilidd d prpió lo «ido»
2 Quiá oy, udo od id ovrtido
go bolutmt otidio, o rul illo por qu iuió, udo o dubrimito mpb lm te, y i dud o i fur opoiió, miftr omo lgo uvo l tividd iltul dl r umo Pro rtrodr l épo l ul lo qu oy i vidt po l rillo y l frur d lo iuul pud rviro pr dvrr o myor lridd y ii lgu prtiulridd d utr ropi opio fudmtl dl uivro y d ootro imo, lo r umo, opio qu oy, puto qu mo otumbrdo ll, grlmt qud l mbrl d l lr oii E viió rropiv po l u d l oii l o d qu l img qu oy d d mimo, obr odo, lo r umo d l oi d pior uropomri por mplo tto qu oidr llo mimo y lo r umo grl omo r qu im pud llgr l omprió dl ouo fómo mdit l tividd itlul prol, mdi l obrvió y l rxió idividul o modo lguo img dl ombr qu vidt mim, qu, por dirlo, i a po. No lgo qu pud tdr d orm ild, idpdimt dl oxto oil d xp i, d l iuió globl d qullo qu prib imo d mr S formó omo tom y omo ftor d mbio po qu, omo odo lo o imilr, f l mimo impo l oto fuiol d lo r gt oor idor fudml d l vid um l rátr y l po ió dl r umo priulr dtro d u grupo oil, l utr d grupo oil y l rló d lo r umo oil o lo fómo dl uivro rumo E u d rropiv pud prir o myor lridd u m ligd vo riió dd u pr od
120
1. Pobm d toconcnci d hmno
(1940950)
a principalente asado en autoridades hacia un pensar ás autónoo cuando enos en o referente a os fenóenos natu rales al creciente epue de indiidualiso en a Europa de los slos Paralelaente se desarrolló a transición desde un odo de foración de a conciencia ás dependiente de autoridades externas» hacia uno ás autónoo e idii dua». n una irada retrospectia puede apreciarse con ayor ntidez cuán estrechaente liada estuo esta nuea fora de autoconciencia a la creciente coercialización foración de Es tados, a ascenso de capas cortesanas uruesas ás ricas, no en útio érino, taién a poder, cada ez aor de los seres huanos sore e curso de aconteciientos naturales extrahuanos e hecho, al hacer cada e ás descuriientos sore los fenóenos naturales os seres huanos descurieron taién nueas cosas sore s isos No sólo aprendieron cada ez ás a adquirir certezas respecto a contextos naturales utiizando a re exión oseración etódicas; taién epezaron a erse a sí isos cada ez ás coo seres capaces de adquirir tales certe zas por edio de a relexón oseración propias e ndiiduales La iaen que tenan del unierso se transforó se transfor ó asiiso la iaen que tenan de s su concepción del ser huano taién en o referente a s isos estaan enos in cinados a aceptar a concepción tradiciona posulada por las autoridades Se exainaron con aor profundidad en e espeo de su conciencia se oseraron reexionaron sore e ser hua no de anera ás consciente etódica. n sua accedieron a un nueo niel de autoconciencia os conuntos de caios os de su iaen del unierso extrahuano los de su propia iaen estuieron u estrechaente iados Y el prolea car tsiano e proea de la teora de conociiento» en enral no era ás que una fora de anifestarse esta nuea iaen del hore 3 Esto no sinica que las personas inersas en os en cionados caios tuieran conciencia de esas transforaciones en el iso sentido en que podeos tenera ho en da iéndolas a distancia Que se esté en condicione de adertir cóo apro
B) as saus nsans
121
aa a a l Rnao s oó y u oo a poo soláos n algo v l squa báso la auoona y la onón l s huao u oaa al usos as u sa osbl volv a saa s a á vn y onla sa oa auoonna qu ahoa pa v sa onó l s huano u ahoa pa uvsal y na oo algo qu s ha oao y s oa no ua susón aa, n onón on ás a plo oo soal pnas, s ya l lno ava aa u nuvo vl auoona os ss huaos las soas uoas esaban s l Rano n oos alana un nvl ás l ao auoona n oaaón on l sus ansos vals Y la aaa paa vs a s sos po as lo s los oao l sol oo no l uvso n luga onsa guan y sn usonalo qu la a y o ésa abén llos sos a l no l unvso en una alaba la «voluón opana», u no os snoáa l nuvo nvl auoonna al qu sas pso nas saban ano lnan Po ahoa l s huao s nuna n ao haa un nvl auoona aú ás lvao; sá ano a apua la poa agn n l spo la auooa po abn y al so o n oo spo ás alo y ás saao Coo ans l aug las as la aualza, as abén ahoa l áo saollo ésas y l aug las as soals y huanas son al so po oo y snoa s abo Ca sa bl po habla sl un nsahao l sab l hob so a s so Po, aunqu no s oo, s oo oula la usón no sula su; no s ausa l oo a los hhos l oso ausón oonos l onuo nno los oonos huanos uaos n hhos, la ayo aoa ón las onpons y poos huaos a aqullo qu la obsvaó a usa oo al oa la ansoaón las oas pó huaas a lo lago gnaons y, po ano, abén a lo lago la a las psonas pa
22
obms ooini s hmno 9401950)
culae n e en td l ca leente un enancae y un auent undiennl decl a N e tata únca ente de una cecente acuuacón de cncent ec dea étd del enaent y a nvetgacón que dga e encuentan en un lan c atata be un lat Exten tabén dfeente lan de bervacón caa ble ejel a a dfeente eectva que tene de a gente que cana la calle egún ete aeand ente ela a cntee dede e e de un edc dede e qunt dede un avón De vez en cuand ejel a nale de a Edad Meda en nueta a éca dede nae del g vm y de anea anga tabén en cedade cntenea de Aa África e uede beva unt a un cntante enanchaent de abe ca y una tanfracón eecca de a vda ca e decubent de una vón aia elevada (c e eea) una vón caactetca de un nuev an de cncenca La eecal dcultad que eta ccuntanca ne a a cenón y la deccón adca en que a vne a de t lan de cncenca n deaaecen n n La c aacón cn la eectva de aeante y de avad n e de td cecta. L ee huan etn cnttud de ta ane a que aa egu cn a etfa ueden ecbe dectaente a y a t c aeante y a te tabén ueden ve dede ete aque de un edc có e y t van y venen aeand a calle y tal vez tabén ean caace y al te de ve dede a e ectva del avad la fa y gua que ell an junt cn t a aea a cae y a aae a venta na de l edc Scedade le y ee, n de tda a cedade fecen aún hy ejel de ee huan que tdava n een a caacdad de vee a y a u cae de gu dede ej c eectade aad a a ventana de un edc al te que a dec en actuand en a cae. Cetaente tabén el een cncen ca de y de ta ena e aún vven y actúan dectaente en e tat y a eaón n t Tdava n
) s eus nsn
123
enen acceso a una forma e eeriencia y a un muno conceul ue hace osible que el ser humno enga ambién concienci e mismo como algo eerior e ineeniene e su roio gruo omo una ersona hs ciero uno enfren a su roio gu o No son «iniviualizaos» en el senio que uee sumir es lba cuno se alue a ersonas e socieaes ms com lejs Porímos esr enos e ecir que son conscienes sin er auoconscienes Pero, si bien es fórmul hce blnco en un seco imorane e l realia aqu raa, en un senio es ico no es en moo alguno suciene. Pues, según arece, oos los gruos sociles que hn sobrevivio en un eso oco com lejo hsa nusros ías oseen vocabulrios ue incluyen, juno conceo e «nosoros», conceos ue se corresonen con uesros «Y» y «ú» y ebe consierar, cuno menos como ióesis la osibili e que alguna vez eisiern gruos humnos en los que amoco los aulos oín relizar el aco e uoisncimieno necesrio r referirse uno mimo como «Y» y a oros como «ú» Por ora re, es muy osible que ersonas e muchs comuniaes conemorneas ms simles, e cluso e algunas algo ms comlejs, no sean caces e realizar el aco e isanciamieno necesario ar ercibirse uno mismo no sólo como «yo», sino ambién como osible «ú» ara oras ersonas ue, su vez, ueen referirse a s mismas como «yo» l ejemlo ms sencilo e ls numerosas cas que osee la oncienci en el oro eremo el esarrollo humano se encuenra en eerminos mbios e la lieraura Piénsese, or ejemlo en la evolución e l novel ese la seguna mia el siglo n los escrios en rosa e siglos aneriores y sin ua no sólo en los escrios en prosa la aención el escrior se irige sobre oo a relr al lecor lo que hacen eermins ersonas, lo que sucee. Poco a oco, l aención emieza a concenrarse no sólo en el relao e lo que sucee, sio ambién en cómo viven los aconecimenos ersonas ue se encuenrn inmerss en ellos Así or ejemlo, escriben un aisje y, al mismo iemo, escriben mbién el lamao «aisaje inerior», en el senio esico o amlio e la alabra e payage nreu Describen enuenros e ersons y, msmo emo, mbién la «oene
12
1 obeas
a aoea e se ao (19401950)
de cociecia» he trem of concoune de las esoas e se ecea eo caesiea e sea as ases e cas e se epee e ese coeo el cabio peso de ai so e la lieaa o e sieee cabio iido a la ieaa a paica sesibiidad de os escioes peiió e coo opas avaadas de a sociedad po decilo as ecibiea y diea oa a cabios e se oeaba e e bio s a plio de las sociedades a las e eeeca e la covivecia isa de las esoas De o abe sido as, o aba eco ado ecoes e os coediea y aeciaa sas omas ieaias so de eco, ídice de la lea ascesió acia e vo ao de cociecia e se obseva e a seie de sociedades Y o e a se disce o es e e odo sio ieo de ayda a la descició de ese evo ivel de a aocociecia y de la coceció de se ao e leaee es aae ciedo e el oioe de a ao de os evos descbiieos de os sees aos sobe s isos coo idividos coo sociedades y coo omas aale
4 Ua de as dicades e o ecea e ese ieo
gada elació co e eco de e apeas exise esdios sis eicos a lago pao de ales cabios e a isoia de as sociedades y e la de esoas aicaes i odeos eói cos covicees de esa evolció acia a ayo idie sioaidad de os acos de cocecia. xpesioes coo «asi ció acia oo lao de cociecia i ega cieo egs ilo eeliao paa los eedidos Y abado y e geea ede decise e as paabas de so oiee de as e o se sive cado iea expesa de odo asa cieo po sciee aelo e leaee va sgiedo ae a iada es ieviabeee ligadas a odo io de peicios asocia cioes igüsicas e deoma y asea a visió As o es dici esa e a idea de a exisecia de a seie de ivees e os cabios de la visió e os sees ao s iee de s isos y de s do es sileee odco de a aasa eseclaiva; o e iica a coceció de a evolció aoica y edeeiada de a scesió isói caee ecesaia de meoameo y ogeso evidees,
as esaas esaes
25
de aodesaollo del es dvdal; o qe cle a dea a la qe see adse edae alaas coo «elavs o» e «hsocso» de qe co la saacó de a eva esecva de la coceca se cosdeaa also y edea s sgcado odo aqelo qe los sees haos exeeaa esaa y deca aeoee No es ése el caso La cocecó de a desoal dad de aqelo qe ojevádoo deoaos «coceca» ge del esezo o esoa adaaje ea co cya ayda sea ose esda osevacoes y eseccas y qe eda sev de ga e ho codco de osevacoes oseo es Es a cocecó qe ee y eqee la cooacó y evsó asadas e cosgees vesgacoes ecs Qe ega egso heelao es señal caee de qe e aos esecos Hege sgó a hea a eóeos sscees de cooacó eca s e él so eeecló esos eóeos e a esca de s ssea esecavo de aea qe esla dcl dsg e s dscso aqello qe es ssce le de se cooado ecaee de aqello qe sleee osye s easca esoal y al so eo aé a voaa jscacó del ode socal e e qe vva Y al ez a eaza esa ezca dsadó a oos de seg la hella qe él haa ecoado Qá la aea ás secla de osa esa hella e ocas aaas sea hace eeeca a a acladad eleeal de a exeeca haa: los sees haos osee a caacdad de ae qe sae; so caaces de eexoa soe s oo e aeo y de oseva qé y cóo oseva Pede ajo de adas codcoes s eldaño ás y vese a s sos oo sees qe sae ee coceca de qe sae de eos sos qe so sees qe sae Dcho e oas aaas so aaces de s o la escalea de caaco de a coceca de so desde e qe hay a vsa esecca a oo desde e qe hay oa vsa cocea y sláeaee ede a aca aajo y vese a s sos deedos e oos veles de a calea de caacol Adeás la esecva a vsó y el e ede caacesca de esos oos vees se ega e a oa oa e la del vel oo s e ss acla
126
Pobm d a toconcn d se mno (940950
raes n sn as msmas en ersnas a uenes es arece g evente ue en ersnas ue aueren esa ersectva sen caaces e bservara ese un lan e cncenca más eeva, ese un cert stancamen Cuánt se uee transar r esta escalera e caracl, cuán se uee subr y cuán se uee bajar, es alg ue n eene sól e las caacaes, e a estrucura e a ersnala y e la negenca e as ersnas, sn tambén el esa e evucón y e a stuacón glbal el gru scal a ue éstas ertenecen st útm cnrma el mar c e accón, cn sus ímtes y sus sblaes e auélas e ene el esarrl e eserc e estas sbaes
5 ue esaba suceen en a éca e Descares era a
trnscn haca un nuev nvel e autcncenca as culta es cn ue e msm Descartes cn ue más e un e sus cntepránes y sucesres se tarn urane este camn r ceían, en buena arte, e ue n ían armnar as carace ríscas ue, ese esa escalera e carac avertían en sí ms ms cuan se veían cm saenes y ensantes, cn las ue a verían en sí msms cuan se veían smlemne cm bjes e la reexón y la bservacón huanas Cnseraban as s tnas capas ese las ue se veían a sí msms c sapnes y c sabs c sns cpnenes e es ms Así, pr ejel en el ensaen e Descares cbra expre són la exerenca e sí msm e un hbre ue, pr una pare, empeza a cnearse cm a un ensar y bservar ne penente e las auraes cuya relexón eene sól e él, y, pr ra are, se ve tabén cm are e bserva cm un cuep enre trs cuerps Per cn as herramenas e pen samen e ue snía era avía íc ue gara superar eórcaene ese be ape e bservar y bserva, e sapene y sab, e suje y bjet e ensaen y el cn cmen De un u r , s s aees se presenaban en cra mea cm sns s e exstenca nclus c entaes separabes O en t cas al hablar y ensar se em pleaban cnceps rmuas c s se traara e csas stn tas y uzás nclus e csas neenenes una e ra. Y esa tenenca a ensar y hablar e aees y uncnes cncetual
a aua pnan
27
n drnca pro nxrcan gado coo raara d coa ndad parada ha do caracrca d oda na poca odra dcr q a a prra dd Mda d ornacn ogcorgoa gu na gunda dad M da d ornacn aca n co odo d pnar haar dparon n pap dacado ncon ocon ojva da É n po. Coo ovador r hano prcar nconraa rn a ndo n cra dda r parado dancaa haa n cro puno ano d undo d a coa nr coo d d o r hano por nd an d o n cadad d orvado, hor na coo una par d dvnr nara n ado d pnano n po d Dcar ncan coo na porcn d dvnr co d a naraa, coo n cano d rora o na áquna q coo ora coa d a ndo ra aprhnddo a rav d o ndo acurdo cn o n xprno na ar a qu u propa xnca n u cadad d curpo, ra an ncra, aa an xpua a dda aoua, coo odo o oro ojo d o q no noca por nrdo d o ndo Y úncan n u cadad d hor pnan, apa d dudar vo a o coo n r d xnca dda or una par, orvaa prca a o d a a anra n q oo podan orvaro prcro a av d u rgano nora d a anra n qu poda orva n n pjo por ora par orvaa prca d na anra q no gaa por dacn d órgano nora o coo prcpor coo pnador orvado Y a ga q cha ora prona q accdron a nv aoconcnca qu ovaan coo orvador q aan apn q pnaan prcan coo pnado prcpor, car aró a cada na d a anra n qu va una xnca dna drncada Ha do po d dao oorgno d n carác parado aoo a do von d uno o n a auop pcn d hor o q ha drnado duran cho o o cuonano d a ora oca d conocno ano á cano n apo cor d a maoa d a
128
11 emas de a anienia de se man 19401950)
sociedades occidenaes ese daismo ha consiuido en ceciene medida e esquema básico de a auoexpeiencia de os indivi dos. Cieamene, ese paso hacia na neva foma de aocon ciencia no ha sido e único Ya a Bibia descibe un paso sem jane n e Paaíso, os pimeos pades de a hmanidd no ean conscienes de su desndez; uego comieon de fo po hibido de conocimieno y se pecaaon de ea Aquí esá ya epesado de manea my isaiva cuán esecamne igada esá esa eevación de a aoconciencia con e pogeso de co nocmieno Lo qe se hizo paene en iempos de Descaes fe un vanc en es misma diección, aunqe, po as dcio, en n nive más ao de a escaea de caaco Si, de acuedo con su edcación y modo de vida, en e nive aneio de aoconciencia os sees hmanos se senan y pecibían diecamen como miembos d agpaciones, de gpos famiiaes cass, enmacados deno de n eino espiiua egido po Dios, en e nuevo nive de auo conciencia os ses humanos, sin pede po copeo a conce ción aneio, empezaon a vese y senise cada vez más como sees individaes Según os cambios opeados en e modo de vida socia y especiamene a caus de a ceciene epesión de as emociones qe ahoa equeía cada vez con más inensidad obseva y pensa anes de aca ano fene a objeos ísicos como fene a sees hmanos, se acenuó en conciencia d as pesonas paicuaes y adquiió n mayo vao a ide de s exisencia como se individua, sepaado de as demás psonas cosas E aco de disanciase paa obseva a oos y a uno mimo se conceó en una acid consane, desendo en e obsev do a concepción de s mismo como n se con una exisenci se paada e ndependiene de odos os oos ses aco de disan ciamieno en e obseva y e pensa se conceó, en a pecepción de as pesonas, en a idea de que e se humano paicua eisa disanciado de os demás Y a función de a pecepción, e pensa meno y a obsevación, qe desde n nive de aoconciencia más eevado puede apecise como nción de se huano o se pesenó de momeno objeivada como pae co ponene de se hmano, como e coazón, e esómago o e ce ebo como una especie de ssancia inssancia nero a a
as sauas pnsants
19
rsona; acto d pnsar s concrtó n a concpción d una inigncia» d una «razón» o n un ngua ms antiguo un «spíritu». os dos aspctos d do pap qu smp a sr umano an sí y ant mundo d conocdor d sí ismo y d conocido por é mismo d prcpor sí y d otros y d prciido por é mismo y por otros d osrador parado d unirso y d criatura sumida n nir d nirso furon ipostasiados d a manra n os usos mna y ingüísicos qu por así dciro s prsntaron como ob os disintos -por mpo como «cupo» y «spíriu» uno os cuas moraa dntro d otro como uso n a cirua co a tndncia a rrsntar funcions como si furan obtos fu tan os qu a ración nr éstas ra ista como na ración spacia La actiidad caractrísica d sr umano a obsación y nsaminto y a corrspondint diacón actuar a crcin rprsión d os impusos mocionas a consiguin snsación d sar sparado d star frnt irso s obió n a concpción d ago qu s podía oca zar n intrior d a misma prsona ta como sa s ía su caidad d oto osrva or su rión n su caidad curpo ntr curpos
6 proma fundamna a toría osóca d cono
minto s corrspondía con sa forma d a autoconcincia u mana. aría d oorgamino d un carácr asouto a s mo mntáno sparars y distanciars qu s propio d os acos onocimino y búsquda d sar n ni qu amamos iníco» scansaa sor a concpción d un suto cognos nt qu staría frnt a os obos por conocr n cirto modo partado y sparado d éstos por un ondo aismo. proma idía n cómo podía suo dsoso d conocr franqua s bsmo y adquirir un conociminto sguro d os otos. Las rs stas no simpr ran as mismas. ro tano si ésas nían un rctr mpirista como racionaista snuaista o positiisa qma bsico d pantaminto d a cusión s consró ina rado a traés d os sgos asta nustros días ra una as s d a época qu posían un caráctr idn. Bastar trar ar d mos os mucos qu ofrcn as toas is
0
Pobms d toonin d s hmno (940950
dl conociento paa con ao nitidez el caácte aticla de este modo de plantea la cestión, , al miso tiepo tabién los pobleas iesolbles en qe el hobe se io ineso na ota ez a casa de esta concepción del se hano qe oto gaba el caácte de obetos a nas nciones hanas especcas La posta inicial ea siee idéntica La expeiencia qe el se hano tena de s ismo coo obseado pensado se obetiaba en el lengae el pensaiento, en la idea de la exis tencia de na entdad intea del se hano e en cieto odo estaba aislada de todo lo qe oca ea de él o los os de s edicio copoal qe sólo eciba inoación de lo qe sceda ea a taés de las entanas del cepo de los óganos sensoiales La abilidad de esta inomación, el posible alsea iento de la inomación al se tansitida po los sentidos la existencia de algo al «ea», si le en qé edida la «cosa qe piensa» en nesto «inteio» la res cogtans coo la llaó escates, sobe aqello qe nos llega po los sentidos, alteándo lo; todas estás pegntas tenan ineitableente qe se disctidas na ota ez cando se pata de tales pesestos Una seie de ósoos, Bekele en pe lga negaban la posbilidad de deosta qe existiea algo indeendientemente de la poia pecepción. aa Bekele, la amación «esto exis te» no signicaba ealente ás qe «o pecibo esto» No indica qe algo scede ea de smo, sino qe algo scede dento de ismo Mis óganos sensoiales están estados so es todo Y la única gaanta opinaba Beele qe tena el «o», metido en s capaazón de qe existiea ea de él algo constant qe se coespondiea de algún odo con s poia concepción de ese algo ea ios Es cieto qe ésta ea na posición extea en la polémica e too al conocimiento eo qizá pecsaente po se extem pone de eliee con especial nitidez la concepción del se ha no coún a todas las postas Cietaente, otos lósoos mo taban na ao conanza en nestos sentidos. Sponan q ojos odos nos tansmiten na agen del ndo exteio hasta cieto pnto able Según éstos ecibimos pesiones se soiales de los obetos exteoes a nosotos de esas ipesione s destaos senclas nociones e deteadas calidades e os
B
o •:os, coo s ids l coor foa tm o olidez. Ét a por ejemplo la posura dopad por oc Peo tmbié pir de est postra s choca con ln dicltdes cacríicas Repsntates d sa corrient losóca podría de ir «Yo pdo prcibir ao qe es vede ctnl sólido y sdo Pero ¿cómo qu ods ss cuidds tán relacio ad s uas con os como cualiddes de mimo único n? Todo o q m tmit os snidos son inomcioes sobr ermindas cuids. os objetos como tls no s puden rcibir por los sidos. As pus la cuesti rdic n cóo go a l compleja ida d atribuir u susro itro pu ñado d impreiones sensoriales» Y de hcho al ller a s uo os rgumnos d Lock d muchos otro qe i aro drvar de su propia xperincia ls concepcio qe tnn as cos chocaro co cosiderabs diculds. Prindo un esquema bsico d a cocepció del ser hmno que ra idt compartdo inclso por los antoiss dcs la sosició de qu iste un iterior» y un trior» rsioes esoriaes coo ico pent nr mbos Lock oó como po de parida la idea de u la cocinci inteli ci o como se quira dnominar a e qmico lo del iior del ser hmno sa como un recipie ori¡lent acío qu, rcis l impresiones sensorile, poo oco ia ndos conocimientos. a diclad rsid e licr sd sa perspciva cómo pod un sr hmo l a conc bi rlacions, sobr odo relacioes rls y csris r imprsions sesorials paricurs o cóo pod ler a ocbir aquelo q provocba sas ipresios D dónde aía cocepos de rlcios es como a d iuldd guadad, par y odo causa feco Etr os sucsors de Plaón hbo ósofos que diron res pet a prguntas d se ipo dsd u paamino basn o ta cls de cocpos e deas argumentba esos ló oos o poda se imprsios dejdas n nueso ierior po os iales eteriores. Fomban part d a doción n a d usra rzón o nusra alma. Algunos represees d a corrit pon aceo que esas ids nos e dds po os; otros e que ra inas formaba pare d a natu
2
Pobms d uooncinci d ser humno 940950)
rla hmana Pro natralmnt sgía n p l problma d hasta qé pnto podía l sr hmano prcbr las cosas «tro rs» a través dl vlo d stas das dadas y prcbrlas tal como son ndpndntmnt dl prcptor -a no sr q como b n s bscara salr dl dma sponndo na armona prsta blcda ntr «ntror» y «tror» Fsn cals fsn la hpótss propstas para rsolvr l problma al otro lado s hallaban los scéptcos qns armaban q nada d so ra dmostrabl En mchos casos ran sóo la prsón d la op nón públca o l podr d la Iglsa y dl Estado los q mp dían q s dra abrtamnt q todo sto no ra n l mor d los casos sno lsons rconfortants dsfraadas con los ropajs d la l d la raón Así por mplo Davd Hm con s ncorrptbl moral ntgrdad ntlctal s conformó con dclarar -my n conscnca con ss prspstos- q no ncontraba motvo algno para armar la stnca d na rla cón ncsara ntr mprsons snsorals partclars Hasta dond él podía vr, tals concpcons dscansaban n la rp tcón d prncas n la costmbr o n la habtacón Y Kan qn nvrtó la traordnara agda y frtldad d s pnsa mnto n l ntnto por lograr na sínss d las antnoma cayó no mnos profndamnt n l labrnto sn slda d lo problmas rsobls nacdos d los prspstos comns d sta polémca n torno al conocmnto Kant spso q n n tro conocmnto dl mndo s fndn prncas q nos ll gan a través d los sntdos con formas d rlacón das stn n nstra concnca ants q tnga lgar toda p rnca Y s bn s dscrso rprsntó n consdrabl p cconamnto d la concpcón d las das nnatas las dc tads lmntals contnaron sndo las msmas Fnalmnt ta bén Kant s vo ant l ntrrogant d s ralmnt s pod conocr las cosas n sí tal como son con ndpndnca d l ormas prstnts n la concnca o s acaso stas prm:ra das y formas d rlacón prstnts q sgún él spona son l baga trno nmtabl d la concnca hmana con · nan para smpr al hombr a prmntar los obtos tal co l parcían d acrdo con st baga st s, ps l stado d la cstón. En últma nstanc
tt nn
13 3
proongada poca obr e conociento ha grado na y ra ve en torno a a eñae e e er hno recbe a v de entdo on reacionada entre í y eaborada por a epece de anara innata mada inteigenca o ran egún na eye de penaiento o por e contraro a a e e er hmano e fora graca a eta eae rean ncaente obeto y perona ta como to on independen mente de tae idea Ha habdo pocione intereda o one de coromio íntei ero toda ea e encentran n aún nto de contino entr eo do poo. ee eea báico de anteaiento de a cetin común a todo o anagonita etaba y etrechamente igado a e ea báco de a atopercepcn y a concepcin de er hma no a a concepcone ndaentae obva e ndctbe e o penadore tenían de í mo y de reacn con aeo no era eo mo. ta
a conccn evidente de er hano e byacía a a oca oca en torno a conocento era in dda di nta a a e deepeara n pae en a anterior oca de o rande oo ecoátco ero a o tiepo era n ontnacn de ta Má o eno ecarada y concebda ora on ora n reenca a o otraba ere decendencia e edeceoa ecoátcoregoa a concecn de na da iad de cero aa e anterorente haba ervdo a er ano coo andaae terco ara coprendere a í o y e connaba viente en n ábto deternado en reacin on nterroante etrandano reerente a contexto iniibe inobevabe coo e detno de er hmano y de a coa tranor en o conceente a nterrogante ntrandano re a natraea de conociiento de obeto vbe y ober ae en a concecin de a dadad de cerpo y ente ra ón concenca o como era aáree Yo oy na perona viene a decir ipicando ete e ea báco y poeo n cepo Mi cero e ago mteria ne na dienn epaca y por tanto ocpa n gar en e paco ero ran i ente i concenca o m yo no o atra xt n epaco Ran e nteencia mnte 7
4
leas e a anenia e se uan (940950)
conciencia, moan n m cuerpo, peo son difeentes mi ce po» Y es esta extaña concepción de una cosa que, anqe no es espacial, ocpa una posición muy deteminada en el espacio esto es en el inteio de mi popio cepo, esta idea de que «YO», o, según el caso, «mi azón», «mi conciencia» «mi mente» moa en el inteio de «mi cuepo» como dento de una escafanda lo que deteminó que en a polémica aceca del conocimiento inclso postas dametamente opuestas asumiean un mismo modo de plntea el polema esta concepción syacía, como un andami je teóico eidente extaído de la oseación de no mismo a polema de si acaso, y de se as en qué medida, las concepcio nes «inteas» se coesponden con los oetos «exteioes» se es el núceo de la cuestión E se hmano se peciía a s mismo coo n sstema ceado Y el «sjeto del conocimiento», tal como apaece ajo os nomes ás diesos en as distintas teoías del conocimiento estaa en consonancia con esta concepción E modelo soe e que descansaa ea un «YO» paticla metido dento de s con cha a e todo lo que estaa «fuea», ien fuean cosas o pe sonas sóo se le acecaa posteiormente como algo desconoci do y extaño, y qe, a igal ue el ósofo en su caidad de o seado y pensado se encontaa solo fente a mundo en sca de una espuesta nclso si uno inclía en ss agmentos os pnsamienos soe otas pesonas, se vea a esas otas pe sonas, ásicamente coo un cúmulo de sistemas ceados, cada no de los cales, exactamente igual que uno mismo, miaa des de «deno» a un mndo que se encontaa «fea» De acedo con el esema ásico de la popia expeiencia de uno mismo no se eía a las otas pesonas como algo a lo ue se e pudiea deci «tú» o «nosotos», sino, si se puede deci as como un masa de «yos» Y este «YO» del conocimiento, el hoo phosoph c de la teoía epistemoógica clásica ea, ien visto, un adlto que amás haía sido niño. El poema ea cómo poda adqii sae y conocimientos del mundo una pesona «acional», un pesona con el apaato mental de un adulto Los ojetivos de l teoa el conocimiento pescindan de a osevación de qe odo adlto ha sido na ve niño; esto se dejaa de ado como algo eevante paa e polema de la adquisición de conocimieno
B s ests ensntes
5
E pole consst en cóo pede n peson dlt y dotd e zón dq conocmentos soe ls coss «extens» q y ho El concepto de desoo no eso dsposcón de ls escels osócs enfscds en polc en tono conoc ento poximdente hst pncpos d sglo o lo esto ólo en fo y eleent y d. E n concepto de e ón qe ún no hí eolcondo scenteente He, qen nnc se deó ntd po nngn de s con ecencs s qe le condo e hlo de s eexón expesó esto de ne stnte pecs, en e sendo en qe se lo nd s post ndenl. Es no poco nstcto nclso p copende el pens popo consde cómo lchó en no me con n pole l qe hoy se d espest sn yor elexón ednte e eeo de común concepo de desollo enos en l d cotdn- en ls dscplns centícs este concepto tod compot chos poles no eseltos. Un peson, se do He, h sdo n ez n nño y es o n home En este sentdo h cmdo nclso copol ente ¿Cál es pes en eldd, l gldd o dndd exstente ente el nño y e hoe? ¿Q qemos expes ndo decmos qe es ms peson espest ht es sen cles sen ls tnsfocones po ls qe h psdo, s dfeentes ptes están lgds ente sí po n elcón c s. Peo He est espest le pecí my nssfcto de de n sstto dntco y le pecí sospechos cndo e plc oetos ntes tnto ás cndo se plc sees nos Como no podí conencese de q pls coo «c » y «efecto» emten n elcón neces egl o egd po eyes como no podí compende qe n conexón cs es go dstnto n elcón qe pede osse con ecenc le pecí qe hl de l dedd ene el nño y e hoe e en e fondo lgo ctco s dentdd es, escó e del mso tpo qe l qe tmos plnts y n es L myo de los lósofos pecen nclndos spon qe dentdd peson emn de concenc. Peo l concenc, s o eí Hme, no es más qe n cúmo de pensmentos y pecepcones sensoes «o pedo encont teoí lgn qe e pezc decd y stsfcto en o qe esto conene.»
16
1 lem e tneni e e m 940950)
Tmbién í igió Hme el hilo e penmiento con myo conecenci A difeenci de oto metfíico, e po lo enel no opotbn pegnt biet Hme e cp de mil c c y deci: «o conoco l epet eo, como pede vee, e eem báico de l concepción del e hmno del e gí l pegnt e iempe el mimo Tl ve ped ite eto con yd de n pábol pábol de l ett pennte: A oi de n ncho ío o iá en o lto, jnto l em pind pendiente de n eevd mont, e levnt n hie de ett Son de mámol o peden move miembo eo tienen oo y peden ve Qiá tmbién tengn oído cp ce de oí peden pen oeen «entendimiento odemo pone e no e ven n ot ne ben my bien e exten ot Cd n exite po í mim o í mim y o, cd n de l ett e pect de e lgo cede l oto do del ío, o del bimo e fomn n ide de eo e cede, y cviln cc de cán jtd eá ide lo e cede en eidd Agn pienn e te ide implemente een o conteciiento del oto do t pienn e ben pte de ide pocede de popio entendimiento en último té mino, no e pede be é etá cediendo emnte l oto do Cd ett e fom popi opinión Todo lo e be poviene de popi expeienci Cd ett h exitido iem pe ig como exite ho o cmbi Ve bev Al oto ldo cede lgo ien en elo eo e incieto i o e pien e coeponde o no con lo e cede oto do o tiene ningn poibiidd de convencee de ello o pede movee etá o E bnco e demido pofndo E bimo e nvbe
8 Cietmente el tipo de toconcienci hmn e
pnt et pábol no petenece óo l pdo El entimiento de oedd últim de individo, l ención de et fente l «mndo exteio de peon y co y de e «inteiomente lgo e etá epdo p iempe de o e exite «fe e iá en mch ociedde occidentle de hoy má evidente y hbit de lo qe l fe en l pd inclid épo e o
B s ss nsns
7
ósoos eoeos sos oos sgos s s go e o ons es n os ngs e n ess soes nn omo mns e ensmno os nos ís n ons s s mosb ens y b sob nones y omomenos mnos e nogs ob os y ses omo « no» y «mno eeo» see ó» « ón ebe e » «n e on o sbe e » ss nogs sn ob os ens nos omo go omemen ne Aens se n onn em sos gos nüsos s s i yeno mns es mns ns s ss omo os nones y es ns n no osn. s senso m e oón y os mo s s ennn eno o S e o bo no no y eemns nones eeb s n es onos oo bo Po no en nngn no e go ene g deno e ss nones en ro gmos e nsmeno o onn Tmoo n no onen se sn n ebo o e ón se n e neo e son D eo nn s e e b en s sno en ggn y en bo, e e n o ene n s s n meo e s ss ensnes y omo mnmo n són o é ose o e onón mnos rsons emnos gos soes e e on n snmno ngen o nso o «O» nn s sno en e «neo» e s mno mo e se sons ns e o s nn so y s osonns oms n os nos monen n go remne o resón s eo e n os s sos mns s n egons os omomenos n o no ro en ms soes ons egón omno s eo es gnos sgos es ne nns smn n y m y e on o so omomno es go, omo ms o esvo s oono ogón s esons n os nos os mpsos nsnos emoos nu
138
oemas a aooea e se mao
{19401950
les esá odav asoamee fdidos a los movmieos ms claes los comoameos a los qe ésos emja Los iños iee qe hace lo qe siee ee qe eci lo qe e sa. E los adolesc�es los imlsos emeales y esoáeos hacia la acció se seaa caa vez más de s ejecció mooa de las accioes y comoameos os seaa la eosicó de imsos coaos fomados a ai de las eeiecias dividaes Y eso qe el esqema ásco de esas eee cas vaía de go social a oo amié va de go social a oo el esqema ásico de esa aoeglacó y oda s elació co los imlsos elemeales y esoáeos e so comes a oos los sees hmaos s sa eosció e im lsos coios ee los mlsos esoáeos y ivesals de la esoas y la ejecció e la acció la qe ese ace agos sglos -y o azoes e las qe o hace faa ea aq- se ha hecho esecialmee ofa fome y amia soe odo e las sociedaes eoeas Ua a ed d eacioes qe ce e maa elaivamee ifome o sóo agos so odos los ámios de la eisecia hmaa es iclcada -e seido oo asae a meo amié e el seio coa· al iño meiae el ejemlo meiae las alaas y os acos de los alos Y o qe e icio so escoes sociales se coviee almee -e ime lga o eme· dio de los ades y maesos- segú las eeecas iia les de la esoa e a sega aaeza «No cojas eso «Esáe qieo «No comas co las maos «¿Es qe o ies a1elo? «No e esces «No le eges «No hagas a oos lo qe o qees qe e haga a i «¿Es qe o ees esea momeo? «Haz los deees «Nca sás ada «aa ja aaja aaja «Psa aes de hace ago «Piesa e familia «Piesa e fto «Piesa e el ao «Piesa e la iglesia «Piesa e Alemaia o «e Rsa Iglaea la dia Améica «Pesa e Dios «¿No e da vegüeza? «¿No iees iciios? «es icoscie Descaga de maea dieca e meiaa e la acivda o e los movimieos e geeal la eeca haca la acció se hace cda vez más dfcil Múlies y a meo my comlicadas des viacoes de ales edecias -disacameos de la eecció
B s estts estes
9
de oetos los qe ess tedes está esotáemete oretds- se oerte e regls Pr los dltos de ests soeddes es es osble tr de mer retd s her deteds rebs s es d tó de fros moetos de edrez qe llmmos reexó» tr re tdo es o bstte free elgroso ble o ml to y r qe erde el otrol o es t grde l ez qe rereset los deás oo l qe rereset l smo s e do ergüez y remordetos El lso de teo qe trs rre etre el esr ls ebs r exlr d o de los ometos y l dreó del mebro e l ó ms se he d ez más lrgo A exeó de s os stoes y be deltds solete los lsos de torregl ó modeldos solete oo qer qe se les lle e tedeto» rzó» o oe» sele bloqer otros lsos ás esotáeos -se stos de ráter stto eool o teletl el eso dreto l mfestó o tor s desrg e l ó L sesó l toexere del ser ho qe se trd e el eseto y el hbl oo sleto de s teror» del do exteror» l syo de ls otrs ersos y oss está estrehete lgds o este reeto de l torregló ddl lo lrgo del des rrollo de soedd eseí Lo qe obr exresó e este odo de tooe es qe se exlye ls tedes l ó esotáes de l eeó dret de l ó debdo l trosó de foes de otrol ás oles y rgross eerds or l ro erso ode or y odo ede desrgrse sell y esotáe ete e oes y dode or osgete l oe h m l o estr rotegd or órgos de gl so ode rosos es reltete estble y dbl llí ls ersos etr fál y freeteete e otto to y se lte s otrs oo s se trtr de lgo edete osttes retesoes de tes rg eool qe ede ser o o stsfehs qe ede rorr legr o esr ode or lo geerl tles sos sóo se mest e l ó de er g ttbe te dret y e todo so bo teso y ssteáto to otrol mhs ees ree e el ddo el seteto de
4
rolem de l tocoe e er o (45)
e et erdo or mrl ivibe de dem ero de reto de ivero Y de cerdo co l ógic de e r emocio e e e ret fci e o icomtible i et imbdo or el mmo etir rec coo comtbe e idé tico et mrl ivile ee cofdire co e ceo vii e éte í rece etir e coo mr e er l ero de ero e e e m ie e tmbé e lo e e. l ceo e coider cró e de eterior» e cotiee verdder ero o egú e co l cociec» el etimieto» ró» cociec» Y e el trcro de o mimo cmbio histócos: e gro ocie etero o trvedo otro o et tr vedo te etro ojo pesonales e tdo iño o trvie crecer- e de cd ve m ci o ojo ctivdde e origilmete reerí l rtcció de tod ero, de todo o membro de cero e i dd l deme r de et dmtció emre ede corregire medite el bile e deorte or ejemlo. Co mor itedd ri dd de etrgmeto de lo movimieto corore met l imortci de vit Mírlo ero o lo co» U emo gr» o demdo cerc or fvor» Y co tmbé del Itr ero o goer» o tco o rome to» ero o éi l mo or fvor» Lo cere de l vit de odo e ce m iteo m ico m ti e tmbé m come. Lo cere tctile e ve cercdo cd ve m or mdto robcoe o limitdo o oco mto de vid. Se ercbe mc co i mo vere. Se ie e obev i tocr L metfor de et t ete e egerd ero cme mió l ett ve e mdo e fom ide ore e mdo. S embrgo e et egdo mover Jo miemro. So de mrmo. S ojo ercibe ede er cerc de lo e ercibe. ero o ede cercre ello. S er o ede dr mo o ede ir. Ve dede fer c detro de mdo o dede detro c e mdo de fer -como qier decire ve mdo de e et ld. eió de ieci t bimo - i e rer
as esaas pensanes
141
ra eáfra de a uralla nsle- enre un ser huan y r enre el y y el und sensacón ue dreca ndreca ene se anesa asane a enud en e nue rsr de ccdene puede ser alene auénca y legía Per cn relaa frecuenca se psa c un el sre las cncepcnes ue un se fra de a relacón enre el ser huan anss de saer y su e presand a eces a esas cncepcnes c se ha s un regus de fanasía al senacón aén nduce errr a ls pensaens sre a relacón enre persns y a relacón enre nddu y scedad Y de nngún d se ra c an a enud parece en la prpa eperenca de una sen sacón general y caracerísca de ser huan s snáca de la suacón y del carácer de seres huans prenecenes uns grups scales uy deernads Pdría pensarse ue én para a are prácca de cprenderse cn persnas de rs gru ps scales es prane desprenderse de carácer edene r gad a esa sensacón y de a cncepción del ser huan ue cnllea S ns es líc epresarl reeene en e lenguae eadr al ue esas csurads ennces dres ue la respnsale de la sensacón de ue esa una ura n le enre e und nerr y e und eerr enre un nddu y r enre e y y e ners es sre d un fra especíca de cnguracón de la cncenca En las sfías eafíscas de la acualdad y especalene en una sere de cnsderacnes lsócsencaes la pre áca de a uralla nsle se pne de anes ya en a eleccón de las cuesnes ue cnsuyen el cenr de as ree nes La encón se enfc uy especaene a prleas ue úncaene cncernen a ser hun nddual c el de sedad el ed el dr a uere. Y c ls represenanes de las eafíscas cnepráneas deserran del cenr de l sfar la ato huana y cn ela aén ls prleas de la per cepcón y del cncen y en su ugar súan nerrganes de la esenca huana c a de la experenca nedaa uchas eces se adere cn ayr ndez l ue dferenc sus planeaens de ls lósfs eurpes cáscs de ls sgls n vm ue ue es aseea. Sn earg ls grandes ósfs cláscs n se cuparn speene c y se ye de an
42
11 om oonn mno 94Q95)
en no de pobem de nendimino en e nido en que é e e cic vece, con go de dpecio -y gen ne con yud de gumno poijo y unddo en zón-, con djvo coo áido o eco A u n mbién eo coo u uceoe, e hbn encdo en bqued de epue pegun conceiene ug que ocup e e huno en e univeo o u eción con oo ee humno Y ee epeco, u puno de pid pen die de de o óoo meico d cuidd Abo, con poc ecp cione, e ocupn en pi ug de pobm el e humno como i einci de un muipicidd de ee huno o pobe de convivenci e los ee humno, uen go, po dcio, ñdido de o cu y upeni e humno individu Pobem coo o de oedd o epe ienci inedi y o de conociino, en o que un ujeo picu e enen undo de o objeo bucndo dqui i conocieno, povienn de un imo onco equem báico videne de concepción de e humno y de uo epeienci, que ubyc eo dicuo oóco, igue indo eenciene e io E óoo, cundo u penieno no e pieden n concpcione nebuo obe om de eienci upindivdue, e i deno de individuo picu, vé d cuyo ojo ve, como vé de pequñ venn, e undo eeio; o, dde i poición, eeon en oo o que ocue deno
C) Iiviaaió e e poeso e a soiea
1 Los lóofos o so las úas pesoas e s soead y
de s époa qe se pee a sí sos a ss ogees y el ueso de la aea aes esa Agos e ss eotve ha so elegdos aqí oo eeplo po ao pee osea de aea ás alaa y papae po e exeea de o so y e ss ogées e esá y exedda e esas soe das peo qe o sele eoa expesó e a foa a claa y a e deas eseo esos etotve so aaeísos e a época e la al foes e poeó y ool qe aes ea ee das soe los dos po gpos eógeos ás edos coo laes o odaes ales lafos geos o clases pasa a se eeas po agpaoes esaaes alaee e alzadas y aa ez ás aas el asso e ese a o los sees haos ales al llega a la ea ala sale aa ez ás de esos gpos eógeos y poeoes ás eos y loales Co la eee péda de foes de po eó y ool la ohesó e esos gpos se elaa Y eo de las soedaes esaales ás aplas alaee ealzadas y cada ez ás aas el se hao al depee ás de so La olad e los sees haos palaes ao e e seo loal oo e el seo soal e a paaa ae a Dsye s aeo eapslaeo eae y alo deo de falas gpos lgaos po el paeeso oades oaes y oas agpaoes slaes dse e asaeo de s opoaeo de ss ojeos y ss deales a la da e ales agpaoes y s aa eaó o ésas; se ee s epea e esas apaoes as oo s eesad de ellas e lo qe oee a la poeó de la sal y la da a a aleaó a las poslades de adq osas de poege
4
II. ema e a aunienia e e uman 940-950)
o heedado o adquiido, o también en o efeente a a posibiidad de ecibi auda consejo de toma pate en decisiones educción que se poduce pimeo sóo en agunos gupos bas tante imitados uego, con e tanscuso de os sigos, en capas cada vez más ampias e incuso en ámbitos uaes Y as, cuan do en e aco de sociedades estataes cada vez más difeenciadas os sees humanos individuaes saen de as más educidas mu intincadas agupaciones peestataes endógenas potectoas, se encuentan ante un ceciente númeo de ateativas Tienen un mao magen de eección Peo también enen que eegi más po s mismos No sóo pueen sino que enen que acese más inde pendientes En esto no cabe posibiidad de eección a posibiidad, a necesidad, de una mao ndividuaización es un aspecto de una tansfomación socia ajena a conto de as pesonas. poducto de esta ceciente individuaización, a ao difeenciación de as pesonas en cuanto a compotaientos, expeiencias caactees, no es senciaente ao dado po a natuaeza, en e sentido en que o son as difeencias ente os cuepos humanos tampoco e aisaiento de os indiiduos, de que a veces se aba, es ago dado po a natuaea en e sntido en que o es su aisaiento en e espacio. Vistos como cue pos, os individuos encapsuados de po vida en educidas agu paciones endógenas peestataes no estaban ni están menos di enciados menos sepaads unos de otos que os indiiduos petenecientes a sociedades estataes ataente difeenciadas o que se ha inceentado en gan edida en estas útias es a sepaación a difeenciación de as pesonas paticuaes en relcnes uus. Estas eaciones, todo e ipo de su convivencia, conducen e ceciente medida hacia una eguación goba de eociones, acia una enuncia a impusos una tansfoación de impusos. A o ago de este cambio socia, os sees umanos se ven exhotados cada vez más a ocuta de a miada de otos, o incuso de s mismos, acciones, manifestaciones instintivas apetitos que anes podían expesa abietamente, de manea que po o genea dean de se conscientes de éstos o que po una pate se pesenta como un poceso de ce ciente individuazación a msmo tiemo también un poceso
C Idividzci procso d socdd
5
d civiizció Bin pud tomrs como crctrísico d un dtrmind tp d st procso umnto d tnsions ntr s órds y prohbicions socils sumids como oinhbi cions y os impsos rprimidos Es, como s h dicho, st co dicción d sr huno individul, st «privtizción», s cir dtrmindos ámbitos d l vid d ro socil d ls rsons, y rcubriminto d stos ámbios d vid co mo s ngdrdos por l socidd, como, por jmpo, snimitos d vrgnz y d mbro, o qu voc individuo l nsción d qu é s «intriomnt go qu xis por s mismo, jno cuquir rción con otrs prsos, y qu sólo ostriormn» ntr n rció con oros «d fur» i osidrdo, st modo d prcibirs uo mismo ivir l procso qu conduc él Pr muy éntic y cir q s st oncpción como xprsió d l singur structur d l prso lidd d individuo n u p dtrmnd d dsrroo d l civiizción, obstruy l cmio hci un obsrvció im rci d l rlción ntr un sr humno y oro bismo y conrdicción tr impsos más spotános impsos con odos lrgo pzo, qu os muy individizdos srs hm os d s niv d civiizción sint solos y sí mismos, son proycdos hci mundo mudo prc n s rxio s tórics d sr hmno como u bismo xisci nr un rso y otr, o qizá como u conrdicción rn ntr divido y socidd.
2 Por otr pr, n gupcions socis d st ivl dpción d doscnt sus fucions d do sl pro ducirs d un mnr qu muchs vcs fvorc n gr m d ss scisios y tsios prsons Cuno más difrn ds y mpis son s utocorcios, cuno más intns y mul tr s rgción d los instinos csri pr l cumpli to d pp y ls funcions dl dto un socidd, myor $rá tmbié l disnci nr compormino d niño y d duo Más rdu srá l tnsfomción dl individuo n dulo , más difci srá l procso d civizción individu o rgo d cu prson, prtindo d l conduc infnti, ui m y univrsl, s crc n myor o mnor mdid l gdo
46
1 bas d a anna d s an (940950)
d cvzacón acanzado po s socdad y mayo sá mpo do paa s pocso más poongado sá mpo nc sao paa adoscn sé capacado paa cmp as fncons d ado Y a ahondas absmo n compoamno sponáno d os nños y a acd q s xg a n ado s cada vz mnos posb a adoscn como scd n socdads más smps, s s my pono, sndo cas n nño dcamn n pm pdaño d scaafón fncona d n da nda q acanza a cma ncso n a socdad d a Edad M da opa ovn mchas vcs apnda y s fomaba dc amn a svco d n maso ado E scdo srva a cabao apndz a maso d gmo Y anq mpo d svco a ago y mo pdaño saba nacanzab paa mchos, scaafón msmo a avamn coo y na pocos pdaños Cando as socdads s hacn más dfnca das y cnazadas, cando amna a spcazacón y s po ongan os scaaons a socdad cooca an os ndvdos s aaga y compca ambén a ppaacón ncsaa paa dsmpña aas d ados Dan n cada vz más poon gado podo d mpo os nos y os adoscns son xcdo os ccos d os ados Van a a sca sdan n n vsdads scas spos écncas y oas nscons d ppaacón oganadas spcamn paa óvns E nmo y a spcazacón d sas nscons amnan, y accso a as s gnaza A mdda cc a spcazacón y a compdad d as pofsons d os ados a vnd dja d cb na ppaacón dca q s mpazada po na ppaacón ndca d a s ncagan nscons spca zadas d na oa índo E mpo d vda d os ados s ac más ago Y más ago s hac ambén mpo d ppa acón paa ga a s ado Ados boógcos connan sndo no ados socas on óvns y mchachas mozos y mozas ya no son nños y nñas po odava no son hombs y ms y lvan na vda soca spca nn, como s dca ans na ca vn» n mndo popo s dsva os nsbmn d d os ados Y as s n a pongc y mdazacón d a ppaacón faca ngso n a soc
vuaa pro a oa
7
dad d los adultos, puso qu proporcoa al jov ua aor quza d cooctos l aspcto ocoal uchas vcs dculta st grso Daas las taras prosoals qu l largo cao haca dvdualzacó urbazacó s ofrc a la asa d duos d las tsas socads trasció u pocas vcs os trabajos s corrspod co las pctatvas d los jóvs spcalzados coo so a aora d los casos los trabajos ja u arg rlatvat ltado a las cacos apt ds d los dvuos Etr la vda los cotos juvls st ábto vtal adulto -para la aora- rlativat lmta o, rara vz st ua cogruca ua cotua vradras os prros uchas vcs costtu ua spc d clavs tro stas socad statals altat rcaas, ua spc d slas d juvtud dsd las qu o part g ca o rcto haca l ábto adulto o pocas vcs la trascó d u bto a otro coporta ua ssbl ruptua la va dl d duo, d la qu ést pud rstrs aor o or da l pasar por sos clavs juvtud l adolsct a udo ud t qu hacr prtos, sa co uvas prcas a co la racó otros haca s so, sa co su propa lacó haca otros El arg l qu pu ralar stos prtos o guarda sjaza algua co la rlatva str , uordad rgularad la va qu uchos casos, spra al jov cuado llgu a adulto uchas vcs la vda ocal d los jóvs s dsarroa ltpls apttus tr se qu las fucos dl adulto o djará jrctar, ltpls oras d coucta clacos qu l adulto trá qu pos or o rprr o la crct spcalacó d las socads statals s ac ás largo copljo l cao dl vuo hasta covr r ua prsoa autodpt ás capaz d cdr por :sí sa Auta las gcas qu s hac a su autorrgu acó cosct cosct Juto a éstas la prologacó coguracó spcal d la a coprda tr la fa a la aora d dad socal so uo los actors qu d ulta la srcó dl dvduo la socdad d los adultos crta la probabldad d qu o l sa posbl cotrar
48
11 oeas e a toea e se ao 9409)
coecto elo ete ss clacoes pesoales s po pa atoeglacó y ss taeas socales 3 s, pes, tabé e los tpos e especalacó soca e valacó ás avaaos hasta hoy e ía el ese a básco e la cocepcó e o so y el se hao e gee al cota asao e la cocecó e «eo» e es sepaao el o «exteo» o a esece e alla sble eo e la cocepcó el o exteo Jos eóeo atals ya o eseea el so pael e sepeaba e el sglo vn o a pcos el sglo vm La cotaposcó ete vo y atalea ete seo scao e coo eto y obeto po cooce, ee potaca letae Y pee potaca o oe se haya ecotao a solcó covcee a los pobleas e la teoa el cooceto pese taos bao esa oa o es ése el cas; esos pobleas e e s caácte gete al ceease la caaca e los see haos paa cotola tato e el acta coo e el pesa algos pocesos atales y paa tla éstos paa ss pop es Especalete los eóeos atales scos e a l ago e este eoo el caácte e eas steosas, oa bles y elgosas e a eo rpe po sopesa e la va e los hobes lga e esto ls sees haos e estos gos socales se ve a s sos caa ve ás coo sees oeos capaces e esca los egas e la atala y e esva e cso e ésos haca ss poos es Y coo, tas a la essteca aete el esto ssteátco e las eas e a atalea se covete e algo coletaete cotao y s tlacó paa es haos e algo evee, los obetos at ales ea e eseea el so apel e ates e la co cecó e ael «o exteo» seaao po a al nvsle e lo e oce e el «teo» el se hao Es coo s se hbea cho «Es posle e o se llege a aceo soe s y e caso aatvo hasta é to las c cepcoes e los sees haos se foa e los cotextos a ales se coespoe co las cosas tal coo éstas so e sas epeeteete e los obsevaoes haos e ah está estas cetales eléctcas, estas áas, e ·
C nvucn n prc c
9
o frrocrr y avon. Sbo cóo hcr qu nuro po produzcan á y qu nua vc dn á ch Inuo o vncndo poco a poco a nfrdd Por o no n prácc cundo pnano y a accón unn oo uy capac d acanzr un ao rdo d corrpondnc r nu concpcon y xpcva d o proco nu a y o proco o S o óofo on ncpac d xp ar y d xpcrno cóo pob crcn congrun ¡tn ps pour les phlosophes!» o qu d hcho obrva qu con crcn dpa ano d podr n a rcon n r huano y co xo nura xrahuno o úo poco a poco ha aado ocupar un undo pano n concpcón d «un o xror» qu ncunr frn «undo nror» huano n u uar ha paado a prr pano d a concpcón bo nr «nror» d r huano parcur y a ora ron n vrddro yo «nror» y a ocdd «xror» gún prc crcn cpacdad para conor fnóno aura hc qu panc n a nbdad d ndvduo u caa cpacdd pra conroar aquo qu ocur n r uano y, obr odo nr dfrn upo huano, y a uprb opocón qu o uco y rqurno oca jrcn an o do ncnacon pron A cro qu connúa vn boo fco d a rcn ndvduzacón a concpcón d qu nror o ago nror d r huano ndvdua á ado coo por una :uraa nvb d un undo xor Pro hora nconro a concpcón á coo xprón d nno d aano d un r huno rpco a oro o d «ndvduo» pco a a «ocdad», y no coo xprón d un abo r r huno y nauraza. Y a concpcón d aqu <n or>> o d aquo qu hay n «nror» d r huano y qu o aa d undo xror hac á cophnva. a ranoracon qu pudn obrvar n una r d afca oóca nn u conraparda n anforacon d a uoprnca d crcuo á apo n o ucha vc oco dpaza dd a «rzón» y «nndno» coo a dad «na» d r huano conraua a un udo
50
1 . ma la aucncincia dl umano (940950
«io» hacia ao u n l fondo no m u una obji vacón mnal aiada ob una ba m amia ob a «nca» dl humano Auí n amio cículo d la ocidad no dfíc oa con conccion d uno mimo u incluyn n a conccón d oio «inio» juno a funcion incual ambién nimino ambén lo «oio» dl humano n u indad y no n úimo émino ambién lo aco m anmal d humano En nido una ona ud xa la nación d u a vida oca l imid la aacón d lo u é
C nvuaain n l ps a sa
1 51
«Vo la vida dsd mi clda» scibió Rilk n uno d sus omas? «Estoy más ljos d los hombs qu d las cosas; los ombs son accidnts vocs midos pquños goos simp disfaados smp mbozados tas sus máscaas. Nadi vi su opia vida. Quiás istan n algún luga tsoos dond todas sas vidas no vividas s amontonan como coaas cunas o tajs u nai ha usado jamás En última instancia todos los caminos onducn a st asnal d cosas mutas. Es como una pisión sin vntanas Putas con tancas d hio y astillos guadan a ntada. Y lo astllos los han hcho los hombs.» Est poma aqu sumido psa d mana ilustativa y aa una fom d la autopincia humana y dl sufiinto umano qu sin duda alguna no s clusiva d potas y lósofos. s posib qu n l conunto d la socidad no simp sa sn da con tanta nitid o sa psada d mana tan pcisa. a alidad y la intnsidad d tals snsacions vaan d sona a sona Po los poblmas humanos qu Rilk psa aqu a u ana foman pat d lo qu ants s hubia llamado l «s tu d la época» Foan pat dl squma básico d la i onta psonal d ss humanos ptncints a dtminadas agupacions socials. Viéndolos como un fnómno tanto socia · omo individual stos poblmas foman pat d contto d a gan tansfomación n cuyo tanscuso cada v más ss humanos s dspndn d gupos ndógnos más ducidos m os difnciados y mmnt nttjidos y como fomacions aas qu s pandn n un moviminto d abanico sob una upci ampla foman unos con otos socidads statals ás difnciadas y nalmnt socidads naconals dnto d as cuals mantinn una mayo distancia intpsonal En los pimos n los gupos más ducidos y caos l ascto más impotant paa la gulacón dl compotaminto dividual s ncunta aún n l constant dpnd d otos a nn coistncia con otos la concincia d una unió aliia indisolubl con otos y no n último luga l mido diato a los otos. l l s humano paticula no tin a osibilidad ni la ncsidad d sta solo ni s caa d stalo 2 Véa an noa 3 p 47
52
obea e a auococeca e e uao {940950
La peoa gua apea ee la pobldad o el deeo y la capacdad de oa decoe po a o de eexoa hace ua coae efeeca a u gupo lo o gca ue o ebo de eo gupo vva e aoía Mucha vece ucede pecaee o coao Sóo uee dec ue e pe luga pa y acúa paa declo co u ópco dede a «peecva del ooo». caáce peoa del dvduo eá odelado paa a coae covveca co oo y paa ue u copoaeo ea coaeee a oo o egudo, e la ocedade eaale aaee du azada uy pobada y ubaa, e ucho ayo o óo la pobdad o abé a capacdad, y baae a eudo la ecedad ue ee u aduo de ea oo e odo cao de ea oa ua paea eg po uo o ee a úpe opcoe e ago pecdble ue uy poo e covó e coube ecedad e dea uo a a eguacó eecda po oo apaece e ayo edda ua auoeguacó ue cope de odo lo ábo de la vda Y coo uee ocu ab auí e eaza eucuaee abuo del caáce huao ue e a ecala de valoe de ea ocedade o codeado povo y uy apecado, y oo ue ecbe ua vaoacó egava l oguo ue ee huao uy dvduazado e e po u depedeca u lbead, u capacdad paa acua bao u popa epoabldad y de oa decoe po í o, po ua pae y, po a oa u ayo aaeo uuo, u edeca a ee a uo o coo ago cuyo «eo» eá edado y ocuo a oa peoa coo u «yo e u capaaó al ue lo deá e opoe coo ago exeo y exao o cluo coo caceeo y oda a gaa de eacoe lgada a ea auoexpeeca la eacó de o pode vv la popa da a eacó de ea eecaee oo o el eeo de oedad o do apeco de u o euea báco de co guacó de a peoadad Peo coo e le ooga valoe opueo, coo o eeo lgado a cada uo de elo d ee, e ede a codea ue e aa de do feóeo de pedee ue exe po epaado y gua elacó oa palaba e deaoo ocal haca ua eevada d vdualzacó del dvduo abe a la eoa acuae ua
C) Indivduaiacón en el proceso de a socedad
í h foms eseas de stsfn y zan, y h oms eses de nstsfan y de vo h osbddes ss de ga dh benest y ae y h osbd es de doo desdha desontento y mest qe no son mnos speas de s soeda. L osbdad de bs o no msmo y mednt soe odo os oos sfezos y desones sasan de n nh o eson entñ n s msm sos de ndoe my t. No so exe n onsdeabe do de esevena y vsn o azo; tambén emj n y ot vez a a eson dej sa osbdds de fedad momentánea y ee m sos nmedatos en favo de obetvos o azo qe omete stsfn dde A vees es osb on mbs o s ves no Uno pde esse Un mayo betd d n ev mt n mayo so Pede se q no ne o objetvos de ss sones esonaes y enente n os stsfan qe esb. Pede se qe os ne ds. T vez e seño e más hemoso qe edad T z os objetvos se e esaen y s vda ontnúe on e sabo n exsten fasad Geas evoones y otos andes ontementos soes peden boqe e mno Qz se h do m s osbdades de anz taes objetvos desd o osn so na Qzás no etende demsdo s msmo y qe objetvo qe omete dae sentdo y sts n se enent más á de ss osbddes Ls fats o mno on vees tan andes qe se ede d sent e e nso nom stsfn o o osdo L aadd a sen e y stsfn ede se onmovdo y en me nfan en e tejdo d s ones fmaes. Exsten mhs osbdades. L mtt sones y ootnddes deends e ndvdes qe esentn en ests soeddes se oesonde on mtt osbddes d qedse tasdo qe se dn en es. Y o msmo ed des de «sena de s oss netes» sdedo esttmente md d osbddes dej s do se oesonde on mttd de oones ente s 'e se ede y se tene qe e eneamente n et o Sdo s m mho h tás. Peo tnto s o o -
154
11 ro tococc r ho (940950
crd como s o l cmo l dvdo h d dr ls socdds ltmt drcds t comprdo co s br t l dvdo socdds mos drcds úmro trordro d rmccos crtmt st úmro o s l so pr prsos d dstts clss socls; l dvdo ps por r ctdd d brccos y crcds ls db r drcc sr S s vlv l mrd hc trás s ácl cr l dd: ¿Dbrí hbr tomdo otro cmo? ¿No hbr dsprdcdo tocs tods ls posbldds tí? Ahor h lldo sto h ddo sto y o otro, m h covrtdo spclst sto y sto otro ¿No h ddo s mrcht otros dos tí? ¿No h ddo d ldo mchs coss hbr podd hcr? stá l trlz d ls socdds los dvdos myor o mor spclzc l los dv dos hy d bdor l bord dl cmo pltor d ltrtvs o tomds d vds o ds d ppls o dsm pdos d vvcs o prmtds y d oportdds dsprdcds socdds mos compls st os ltrtvs mos posbdds d lcc mos coocmto d ls rlcos tr os cotcmtos y por cost mos oportdds d przc como «dsprdcds» t mrd rtrospctv s socdds más smps mchs vcs slo s br t l sr hmo dsd s z úco cmo lí rct co pr ls mrs y otro pr los hombrs So rrs ls crcds y s rro tmb prso s v sol t tom d dcs Tmb í l vd cov ss rsos ro l mr d cc s t str cho y l sr hmo sá t mrcd d los cprchos y sprordd d s rs d l trlz, stos rso s ps dpd d dcsos stá prmr lr, l rs l d psto todo sr hmo smplmt por vr l mdo, l rso dl pro y l dstrcc ísc Y tmb l prdomo d st rso s crctrístco tto d l tr lz dl sr hmo como d l orm spcíc d s d soc pd scsr l c; l hombr stá pro d morr d
C nvualzacn en el pces e a sca
55
hambre; y cuan más se debla, menes sn sus psbldades de cbrar una peza y cme Aguas encales nundan de prn la regón Incends de bsques de esepas blquean la salda l sl calcnane seca ls abrevades Irupen anmales enfe medades enegs humans que aan. La aenaza sbe la vda esá en das paes, es alg cdan Ls esprus ayudan se enfuecen n se sabe p qué Se vve al da l se human cme, adece hambe, bala muee La vsón a larg plaz de alg que lgún da exsá en el fuu esá dava muy lmada; ls cm ramens sn ncpensbles y esán elavaene pc de arrllads Incmprensble es abén la psbldad de pescn d de alg que un se sene mpulsad a hace aqu y aha p m de una sasfaccón que puede lega denr de una semana de un añ hace es que llamams «abaja» ¿P qué abra que hace al esfuez muscula s n exse una necesdad gene aqu y ahra se es el p de vda scal que levan ls anepasads de ds nsrs durane un perd much ás lag que aquella eve eapa del desarll de la humandad que denmnams hsa», en la que uvern lugar ls ps de vda scal ae guads pr dcuens escs Inclus la épca en que gups cales cmenzan, aqu y allá a nrduc en la era de ma ea regula e nencnada semllas de planas slvesres, cn vsas bener almens de ls que sól pdran dspne meses des ués, a crar anmales salvaes para uzals en un fuu e emna a hace apenas pc más de 1 añs n d an pas pr ese camn, sea la ransfmacón de scedade de ecleces en scedades agrclas sedenaas de cazade e ganaders, sea el pas del eple de huess y pedas cm aeral paa fabcar heamenas y amas al emple de mea e que, debd a ls secres de su ulzacón, sól ean asequ le a uns pcs, , sgls más ade la ansfrmacón de dusas aesanales en fábcas mecanzadas, en d gan pas ems, a l larg de ls sgls la deccón pncpal de esa y as uchas ansfmacnes smlaes ha sd en un aspec eemnad sempre la msma Cada una de esas ansfrmacnes requó y a u vez p j un ensanchamen de la són a ag plaz l laps de
156
1 rema de a aunena e er uman 4050
em enre el rmer a aca un be y e a cn ue e lega a be e z m arg y a nermed m umer Ee em daa a bree en euñ gu uan en ue adu dan y enan ue reaar el mm y genealmene un- da a acdade neceara ara aacer necedade en a ra abua en u cedad y en ue e adu dnaban d l c a e raara de rabaar edra y ue encnrar aen cnur ag ue regera cnra e en rducr cnear e ue cn edra y madera Pc a c ee erd de em e ue ngand E numenal e adecuó m a l be au menó e númer de erramena eecalada y abén e ucarn l c S e caran re de nruen de edra del Paec cn l de ec y e Nec e bene un buen eeml de ea derencacón ue cera mene e reazó de anera mucm m ena ue a crecene deencacón y eecazacón de la erramena y c e rada en a cdade ndurazada acuae E dc decr cun em durane 500000 añ uz uern 00000 00000 añ en ue a edra de un u r ern al er uman d maeral redec ara a elabracón de erra mena guern d l adu dmnand d l c abuae en u cedad y cund urgern eecaa en c arcuae derencad de r En cuauer ca cn el a del em e ucan n ó a nemed enre e rmer y e úm a de cur de una accón ue ambén ue necear un nmer crecene de erna ara reazar e a Y en e rancur de ee rce cada ez m erna uedarn uea r a nbe cadena de una crecne deendenca muua ada un auaba c un mem br cm eecala encargad de una area arcular ben delmada eaba mcad en una red de accne en a cua enre e rmer a aca un be ca y la cnecuc de ee be eaba ncud un crecene númer de uncne eecae y de erna caace de realzara Y a arr de un dermnad n de a dón de unc ne aumenó ambén e númer de uncne de crdnac eecale neceara ara manener en uncnamen a ine
C) dvduaa e e oeo de a oedad
57
aó de u eee meo de avdades eseaadas A edda que as adeas de aoes se heo ms umeosas se heo amb meos eebes aa os dvduos e eedos e esa ed de edeedeas ao o sus eesdades omo o sus aadades; y amee se ho ada ve ms df dsgu qu ea e medo y qu ea e a hsoa de u deemado guo soa uede obse ase avaes e esa deó de dvess omas soma aaeso de uo de esos avaes es o eeo e emeo de deemados obeos omo edda de eambo eooda o a oudad Deemados mousos o uso amaes do msos uede ee esa fuó e e omeo de guos umaos oo ohesoados La uaó de eas de ea uyo eso y vao so es gaaados o e seo de u sobeao o e odo aso de u ode ea esuoe ya ua gaaó eavamee me Y e emeo de a ua ó de moeda deo de ua soedad es sea segua d que e esa soedad as adeas de aoes es eedo e ogud e meo de esaboes y que a dvsó fuoa as omo la oguaó de Esado se es exededo Cuado os aeasados de os sees humaos auaes musados o e hambe eoga edas de sueo y maaba a maes o eas esaba auado bao e madao de as eesdades de momeo Cuado abaaba as edas au s ee ambe eadose aa a uua aa o uado aba mgees de aaes e e sueo y as oas y se dbuaba ma ado a esos amaes aes d habeos maado e eadad aa aseguase la ovsó de ameos y mga u ao a oa dumbe de su exsea la evsó y e odeo desde el me aso hasa a osumaó de a aó ea ya ms am os Peo eso odava ea eaabe e guos humaos eque os aaes de osegu eos msmos odo o que eesaba. Y s osbe que odava o fuea muy gade su aadad aa eaa ee os esmuos svos esoeos y a aó ooa fuoes de deó que feaa osegaa des aa esa aó; su aadad aa aeoe o xo aos de esameo a os aebaos esos y esoeos que es nsaba a aua Del msmo modo e que esos sees humaos
M8
s ucncnc s hun (19401950)
sbn más indnsos qu sus dscndins n ls us n uls mbién sn ás indnsos n ls us nuls d su popio cupo s d supon qu so sucdi s dun mucho io incluso dspués d qu volucionn biolgicmn hs co vis n so qu ho llmos no con much huildd hoo sapen l spci l qu pncn odos los ss hunos culs Pus l consiguin nsomcin l po gsivo po d ls uncions l ccin pvisin y l cp cidd d pimi ipulsos idios con odo lo qu coo on sos cbios no n sínoms d un myo dsollo biolgico sino dl dsollo socil y psíquico d l is sp ci iolgic Cupo bos y pins oos oídos y sucus cbls n los mismos Po hio l l cuulcin d pincis lo lgo d cnns d gncions p qu l visin lgo plo l cpcidd p pii y diigi uno mismo y os us d l nulz cci d mn coninud Y s pcismn dbido qu s dsollo no u un dsollo biolgico qu no s como uchs vcs pc cs lgo igdo n l nul hun po lo qu s dsollo pud mién i hci ás Ls lgs cdns d ccions pudn volv ducis los conols socils y psíqui cos dl copomino volv ls no slo d o pcil como d hcho sucd cd momno sino n gnl n od l humnidd y s posibl qu s modldo spcco dl compomino l qu s lud con plbs como «civiliz do» o «individulido» d pso o v oms d conduc y pnci gobds po impulsos ás idios y nim ls Y si s s cp d pimi un no l snimino d qu so o qullo s «mo» o «ás dsbl» y l ilusin d qu lo uno o lo oo «pogso» o «dcdnci» s ncsio in vibl noncs no sul spcilmn diícil dvi bo qué condicions y po qué moivos l moviino s dsoll n un u o diccin. Po n culqui cso lo lgo d l hisoi s obsv pids nsomcions n mbs diccions unqu s cio qu n los pios ilnios l nsomcin socil y psíquic pdominn dun un lgo podo u l pso dsd gup
nvduazacn n poco d a ocdad
59
n huana latvant pquña qu actuaan n vta plazo latvant coto tnían ncdad pl y car an d la gudad d podr atfac a ncdad haca gupacon huana á grand y nuroa n la qu a una ayo dvón d la funcon un ayor control d la ccón d lo copotanto ncdad á coplja dvdualzada y un apaato d coodacó o d goo ucho á darrollado. El núo d actvdad pcalzada la qu con un téno no pr adcuado calcao «oco» fu ncrntándo con l pao d lo lo p o lntant lugo a un to aclrado En u pr o nto ólo haía hor y ujr qu tadconant ta pcalzado n dtna actvdad y art dnto dl upo lugo tal vz huo nago gurrro agrcultor cazdor ofr. toda una tru podría har darollado una ha dd pcal para la pca ntcaa gularnt lo c nt d u otín por la fruta y raíc cotl d una tru dl ntor Hoy n día n ucha ocdad hay cntnar d ctvdad profonal pcalzada nt la cual l nd duo ólo pud lg n crta dda gún u pocdca ocal u ducacón y u talnto y l núro d actvdad unta con rapdz crcnt. No tno úncant édco o pcalta n oído y n ojo pdara y gncólogo p uata ntrnta y tanto l úro d dcpna coo l d pcaldad cundara auntan cotat. No tn o úncant ngnro no ng d contuccón n no naval aronáutco lctónco y un crct úo d udvon No ólo tno lo oco nt no ta én nuvo oco n foracón. Pro éta olant la pra fa d un dlatado poco. lo largo d ét lo tjdo d dvon fucoal d la ca na d accon hcon cada vz á apo ntrncado o r huano pzaron a dpndr cada vz á uno d 'oo al tpo qu cada ndvduo dnca cada vz á u congénr a undad organzadora qu runían o r huano hcon á apla y la organzacón a á coplja. Mucha agrupacon huana pquña aglaan y aún lo hacn n conta con funcon d coo
0
rma d a aua d uma 400)
dacó rmas scaladas os acaos d ua rbu oda rurs dlbrar cuado ls arca csaro; fura d so, vva como cualqur oro Algu oda mosrars aforuado la caa o la gurra, los dmás lo sgua o l rascurso dl mo, asamos rscos los qu s ro duca u crc raro d las fucos s rasformaro coloas urbaas cudadsrblca, las cudadsrblca lgas d cudads o ros qu rua ua orgaacó saal más o mos craada varas cudads las aldas los cam os d los alrddors; los sados dáscos s rasformaro sados acoals, mros o lgas d acos como qura qu so sucdra o s dsarrolaro cam jrarquas d fucoaros, fucos d corol duradras scaladas co u cro u co lao so jrarquas d fucoaros co cros scaloados muchos vls A mdda qu crca l rroro l mro d habas d acvdads scal adas qu s rua ua orgaacó saal aumaba amb l mro d vls scaloados dl aarao d gobro la dvrsdad d sus subdvsos fucoaros Y, uso qu dro d s jdo d dvsos fucoals cada v más rsoas s scalaba ua u ora cosa a sado as a ddr d oras rsoas, s fu hacdo cada v más csara la coordacó d las fucos acvdads d uos oros amb so mujó a la orgaacó d las rlacos humaas haca ua agruacó comudads más gra ds, más craladas más drcadas fucoalm aca ua maor rrsó d los mulsos mdaos d cada dv duo u rmr momo sa rrsó d los mulsos mdaos dl dvduo udo sr forada mada or l mdo a oros a vglas, dgamos, a los cargados d u odr cral Poco a oco fu hacdos más sa vd la arca có dl auocorol la coordacó d uo msmo co ora rsoas sus acvdads a d llo s l crc mlo d rojs, or car sólo u caso Pus sa cual sa l sgcado dl rloj como srumo d mdcó dl dcurso rahuma o d la aurala, l uso codao dro d ua socdad lo lojs so a odo srumos ara coorda a dsaca
C) zó e e pe l e
161
ividaes muchs prsons ps d un grdo rivmnt vdo d uorrguión. As pus, psr d ods s viions rroos qu p udn obsrvrs n os ds d hho � nsomón h nnido un mism dirión durn prodos muy proon os. Sin mbrgo n mro d s rn movmno h hb o vs rupurs s dir épos n qu rnsformion s sois psíqus rizds n mism dirión hn br to os srs hunos nuvs h nons io�phds osibidds d vid - n ridd nuvs oidds d ropo sr humno L uizón onsin d urs nu s pr ns humnos qu on ug d s ins d urz pr o ompmn nuvo u muho más d o qu su rr ho n dí onnuión d surzos qu s rmonn hs prhsori d humndd Aunqu orión mn d sos surzos ur disn prov mino pr ns humnos d ugo os nims svjs y s pns sivsrs gu qu muhs ors onquiss sim rs u un pso n mism dirión qu ddo on pro mino pr ns humnos d póo nr nur. Tmbén nons s nsnhmno d dominio d Jos onoiminos d hombr ondujo rd o mprno un sp zión d s ividds humns Ar omo ho s nsnhmno s spión ibn ompñdos d un m yo rndmino n rbjo qu durn mnios sóo vor dinds ps sois ibrndos d rbjo ísio y rmiindo su ddiión ors oupions. Considrdo dd s spo xsn muhos oros pr dos no provhmino onsn módo d ómnos nus bsdos n o qu mos «invsigión n í» surgion Jo rgo d un proongd mu n rnsormión d s rions nr os srs humnos n rz rhumn d s rions nr os srs humnos y omo ndivduos d rión d sr humno onsigo mis Pro msmo impo so rprsnó un rupur h o nuvo Y ns s h dho qu prr d s momno en proongd onronión nr Jos srs humnos y s rs nus rhumns n s nnó d do
162
. os ooi s mo (1940190
o io m lgo o voi v más No y q ls ásos s o s sollo oi sioi z o m sob os ss os s y sgi sio om o omos lo s siv Si oos o oos ios l isoi los úlimos mos l l os ss mos o s oms o ms z s vobl imos so soi s o o ii úi i ivisi io l mo y ivsii ivis siizs iios os ss os oo bi, y sob oo osibl ii i l z ms m q jo i b sio s os l ii g s sois ms l iomio soi ii ioal Cs sois vz ás mis s vio ibs l bo sio o l m o bo sio, y mzo is oio s s q o, os ooimios y l i ñb l más imoa H y mo imo los ss mos sb ov oms gis i l omo ss xis si ivi m omo l vi o s ois vis o o s mzo iiz vz myo mi oms gis q os ss io g o ss oios os gis ivgios mis F l i mo ss g fí sis gs mi bo oú soi gs omo vo, l ii o l g q mii q oo oo y o gs vilio bo iizi s globl l g m m y iml Tmbi s somi s lz l mo soi somi ls ios sois o s mos y l oio iivio Y los ss mos ó o az s i omiio zs x! so o mo y oio l mo s u soi my o y sbl o y sbili q,
C Iz
, dpndían n an mdida dl to do d dominio so a ua ntul. Y msmo tmpo l ccnt domnio sta ua xtahumna so po si t co añdo po un ccint autoconto d Jo humnos auto onto qu so caía acna mantn con aud d un con o m o mnos tal d a mocion o intinto nmatos alado n pt po ntitucion oc n pat po o popio ndivduo. Esto tmo un do timnt ado d utoulacn d o dvdus o pod ui antns d a mano d una ulcn uvn d los con os socials. E conto d a ntua ontol socil onto ndvdul oman una spci d cdn ccul; o an un contxto uncona timm cu imn pud s omo quma ásco d la osvacin d asuntos humanos nuno d so conto s aoa sin o oto la mdda la oma uno dpndn d a mdid a fom d o oto; s uno d o qua Jo oto o siun ta o tmao
5 ncsao coda lao tioso camno n cul
as poca ocidad humana loon sin duda, poco oo toda o oaán apovcha cada v n mao mdida a natuas xtahumans pmiti u mmo ddi as a ocupacon qu no un a impust po la m su sna mido Jo conocdo a sataccn d a nc as vtals n l psnt nmdito paa pod mnoscaa aáct vdn d la antíts con qu ho n da on a opía d pnt u aoda o poma humano ít omo «natuaa» y «socidad» o «ndvduo» «so a», y todo conunto d pomas qu dscann so a a qu n «nto» d «indviuo a ao qu xsón su «natua» y opon a un «mundo xtio» oa qu no «naual» on n n cauvdoas po u pdad s copondn con vaocon la qu stamo alaao pa muchas psonas d nusto timpo pon a sp d vdad mocona qu pud pc mu convn No oant si osvamo n conjunto os sutado d ao so taao a ao ao d mua nas atcua
6
. Probms d utoconcinci d sr no (050
adertmo ue ea antíte onuerdan en mu eaa medda on la onepón de o ere humano ue poo a poo empea a urgr de ee traajo ta antíte no óo outan y deforman lo propo proema humano, oueando e aeo a u om prenón teóra tamén mpden en muho ao afrontaro de manera eaz y ue la medda ue e toman en la prta para reoverlo e aproxmen a u ojetvo a menudo produen preamente el reultado ontraro Hae fata reordar eta arga evouón de a humandad tam én, y ore todo, para ue dejemo de ondrar omo ago e o y eterno auea arateríta humana a a ue e n enta audr medante paara omo «prevón», «entendmeno», «vlzaón», «nddualdad>>, y para ue, en ugar de eo, empeemo a entenderla omo ago ue e hae y e ha heho omo apeto de un proeo Hoy en día e epeamente dfíl tener preente ue tam poo a ualdade del er humano ue gnamo on paara omo «dvduadad» on mpemente ago dado por natu raeza, no ago ue, partendo del materal ológo, e dearo la en el tranuro de un proeo oa, de un proeo de «nd vduazaón», ue, nmero en la gran orrente de dearroo de la humandad, no puede er eparado de otro proeo m lare, omo el de a reente dferenaón de a funone o ae y el del reente domno de la fuerza naturale extra humana Certamente, nluo en la agrupaone humana m m ple, m erana a la anmaldad de la Antgedad puede u hayan extdo dfrena de omportamento apttude y expe rena entre o dtnto ndvduo. ero uanto m oedee a atuaón de a perona a u propa fuera naturale nd mta, meno deren entre í lo omportamento de eta per ona Y uanto m ntena y mutdmenonal on la repe el redreonamento y a tranformaón de eta fuera en e maro de a onvvena humana prmero por amor y medo tro, uego tamén por uno mm m ntena y pronu ada on tamén la dferena de onduta, entmento, mdo de penar jaón de jetv y no en útm érmno ,
) dvdazac en e poco de a oedad
165
ién de las sonomías oldales y ayo «ndvdualizaón» adqueen los idividuos. En el ansuso de ese poso los ses humanos no sólo se feenan ás unos de oos sno que adás el ndvduo es ás onsne de esa difeenaón Y a pa de un dmi ado nvel del desaollo soal se aue un valo espeial a ese dieenase una pesona de las demás on la ene deenaón de la oedad la oespondene ndvdualaión ese difeenase una pesona de odas las oas se onve e o que oupa un luga paulane elevado n la esala de aloes de esas soidades en las qu se asume omo un deal el adolsen y del adulo el dfeenase de los dmás de una anea u oa el dsnguise; en suma el se dne. El indi duo peeneene a una esas soedades lo sepa o no esá eso en una onsane opeena n pae áia n pa expesa ene ndvduos deno de la ual es mu pone paa su ogullo su amo popio el heho de pod dese s smo: �sa es la aaesa la pauladad el mi e don po el ual e dieno de las pesonas ue e oean e dsingo de ellas» o ual no es más que oo aspeo e esa foa de se del hoe y de la siuaón humana que se epesa en uano el ndvduo usa po s msmo sendo y sa isfaión en algo que él msmo hae o es. Ese dal dl o que posee el se huano paula ese afán e desaa d los deás de apoyase en s msmo y de usa la aisaón de sus anhelos pesonales medan sus popias uaades apudes possons o mos es eamene n onene fundamenal de su pesona algo sn lo ual pedea su endad oo pesona indvdual Po no es un eo poduo e la nauaa sno que se ha desaollado en él edane un pendiaje soal omo oos aspeos de la auoeulan o onena sólo muy lenaene apaee de manea an deda exendda dno de una sodad de la ano de aos uuals de la vda soial u spos nluso n las dfe eniadas soedads esaales de Euopa ese dal de s ene ae algo úno dsino y la sasfaón que el se uano sa en él se exenden uy paulainamene de apas ás e idas a apas ás aplias de la polaón y pieo ene o
166
1 oemas e a auoonena e se umano (1150)
ombes que ene las muees quenes debdo a unas condco nes socales paculaes genealmene adan más en ena d ecamene como pesonas en la compeenca ene ndduos Acuamene podemos obsea cambos análogos del se umano una conomacn de deales smla en el sugmeno de Esa dos ndusalzados ubanzados en gan pae de Áca Asa ambén all en pme luga slo en gupos capas de la pobla cn elaamene educdos co en oas palabas ese deal oma pae de una esuc ua de la pesonaldad que slo apaece en elacn con suaco nes umanas especícas con omas socales de una esucua deemnada es algo mu pesonal al msmo empo espec co de la socedad Una pesona no elge lbemene ese deal po así declo poque es el que más le agada de oda una see de deales Ése es el deal de la pesona nddual egdo e m planado en la gan maoía de las socedades mu ndusalza das Es ceo que ambén en esas socedades es posble ess se a ese deal; de eco esen lugaes de eo en los que uno esá dspensado de la necesdad de decd po sí msmo de bus ca la sasaccn de un anelo pesonal en el dsnguse de los demás Peo genealmene los sees umanos que an sdo ca dos en ales gupos socales enen esa oma del deal del o el coespondene gado de macada nddualzacn como ca acescas undamenales de su pesona de las cuales no pueden despendese ano s las consdean posas como negaas Nomalmene los sees umanos cados en esas socedades acepan como algo edene «naual esa oma de anelo las conducas que conllea El deal del se umano de ealzase como ndduo medane el dgse acamene aca un obe o mu mpoane paa él como pesona deno de su socedad se coesponde con la suacn especíca en que el se umano pacula se encuena nmeso en ales socedades Ese deal conduce a que el ndduo sea capaz de ace uso del magen e eleccn elaamene amplo del gado elaamene eleado e lbead que se le pesena en una socedad de ese po En s u uenud puede peo ambén debe eleg pmeo desde la poscn de sus pades luego desde poscones alcanzadas peso nalmee ene el númeo de posbles obeos qu e le
C ndvdaan en e re de a sedad
167
frecen ae e proea na meor saisfacción de ss incina iones y anheos personaes. ede dirigirse hacia acividades pro sionaes o exraaboraes e seún é spone e brindarán a pornidad de aararse de os oros de apoyarse en s ismo egar a ser indeendiene a disingirse incso de ss padres yendo odava ás aá de odos ss parienes y conocidos acer o ear a ser ao eseciaene desacado ago único xraordinario o grande» en a copeencia enre individos es es eso o e oca n ar reeinene en a escaa de aores de ess socedades asera a individo a aención y reseo e aaso a endo e afeco de os deás ero como es nara no abién pede eivocarse Ése e ries!o e se encionab ás arriba. es as opornida es de saisfcer n anheo de ese ipo e ofrecen aes socie ades son coaradas con e nero de personas cyos deseos pnan hacia na isma diección siepre redcidas. Es difc acar cán grandes son esas discrepancias en n grupo socia deerinado en n oeno deerinado ane hay snoas oncreos de s aeno y s disinción No obsane no es necesario aar a esa cesión Coo iera e sean as dis repancias isas peden servir para israr n probema de vi a iorancia en ese conexo Lo e eneos a no son discreancias enre n anheo de indido e e viene dado or nauraea nnao y aeno a a sociedad y na esrcra socia e impide a saisfacción de se anheo Es ás bien n deseo persona adirido por n ser ano aricar roovido por insiciones y experiencias sociaes a e en deernados casos as insiciones sociaes e s o hano no dan saisfacción. ciero e exisen discordancias de ese io en chas ociedades esaaes y sobre odo en chas sociedades esaaes ndsriaiads o en vas de indsriaiación ero sin gar a d eas dscodancias se onen de anieso con ayor in end en �oedades esaaes no aocráicas con a ayor ididacón con e aor argen de eección y resonsabi idad e conceden a individo y con a sperior raigabr e e iene en ésas e deseo de independencia persona coo eeeno o idea e e oida saae aoráicas Vaos
168
rbemas e a aucncenca e ser uman (1940195)
ndos, en las prmeras los snomas de esas dscrepancas esán más a la vsa que en las segundas All esas dscrepancas en cuenran expresón en el are y la cenca, en daros y revsas en scusones losócas y carlas codanas. Y es parcularmene all donde esas dscrepancas se presen an una y ora ve como expresón del eerno absmo, de la eer na conradccón enre «ndvduo» y «socedad», que en cero modo unden sus races en la esrucura del ser umano y de la socedad Algunos esudosos enre ellos, y no en úlmo érm no, Freud parecen nclnados a ver en conradccones de ese po una de las faaldades de la exisenca umana, uno de los aspecos de la esenca rágca de la vda del ombre, con los que uno a de enfrenarse como con el dolor el sufrmeno y la muer e de aquellos a quenes se ama Y en la base de la dscusón de ales problemas, suele consderarse más o menos evdene la su poscón de que aqu se esá ane una annoma nmuable y unversal enre dos endades que exsen por separado, y eso ano s se pensa en un «ndvduo exrasocal» y una «socedad suprandvdua», como s se opone la forma de manfesacón de una «nauralea exrasocal» a la de una «ocedad no naural» omo suele ocurrr ambén aqu algunos problemas que apa recen a lo largo del ranscurso de un desarrollo sórcosocal y esán en relacón con una suacón umana parcular se presen an ane los seres umanos nmersos en ésa como s fueran pro blemas eeos de la umandad en general. Dscrepancas como las aqu consgnadas a manera de eemplo son caracerscas de socedades en las que el ser umano parcular, en ano que n dvduo se alla en gran medda nmerso en una compenca es rcamene reguada y de la cual esá excludo el empleo de la fuera fsca, pero que comprende una gran pluraldad de aspec os compeenca lbrada en orno a oporundades que son cons· deradas valosas y deseables denro de un orden de valores bas ane unvoco, que, por uno u oro movo, permanecen nalcan· ables para a mayor pare de quenes drgen sus deseos aca ellas y a las cuales los ndvduos que las alcanan asocan re compensas de la más dversa ndole: un senmeno de auosas faccón y realacón posesones y poder, apreco y placer o, muy a menudo snas combiacone de odo ello
C l poo o
169
Lo poblm u pl lo humo pu u odd d dol p o mb d u po po. El humo ddo dd u ñ h u gdo lm ldo d uoguló y d d d pol Eo h u oumb omp o oo; pd dd dd uy mp u df d otro y d po m d oo md l pop uld fuo y ob lgo dgo d pluo y d lo u uo ud ogull lgo loo y dbl y pd or fó éo d po Po l mmo mpo od l odd d do á guom dlmo lo modo u uo pud y l á pmdo df y lo ábo u pud y l á pmdo d. Fu o ámbo p dl dduo pm lo oo S p u u humo o df d oo po m d oo poo ll dpobó dpo y o fu ud g muy po ou ll l uodó d l po á od ob d l u o b lo lm u gul y ufom odo lo dmá; y muh o ul mo duo mh d udo o u dó u df oo po S dud o fál m l ulbo uo l pdd d gul lo dmá l h y l d y l pdd d úo y do d odo lo dmá. o mplo d o b o p l du id poblmá dl g l omo ó plml Thom M oo o gl l poldd plm dd lo lul ld polo dul y muho oo gupo E u u o fom l uo po ogu ulbo ompo uo oo o. Po omo u u m o o oo dd ul ol dl dduo» y u mo o tul d u odd» o é o o y duld dl humo pul u gud h ló o l um pul d l or d oomo d l odd l u p o u u u l mmo mpo d d u u o fo l u d l pop diró dl opoo ddul
170
11. ea e autnena e e ano 1941950
Son en suma antnomas nternas e la sociea que enuentan expesn en a onepn de un onto y un absmo tenos ente e mundo nteo» de dvduo y e mundo eteo» de a soedad Y o msmo es vdo aa as dutades que popa e que so una mnoía pueda satsfae e aneo ndvdua de d feenase de ae ao espea y de apovea de an modo os dones o e taento pesona paa busa satsfan y sentdo a a popa exstena. A a satsfan que obtene un equeño neo de sees umanos aas a a onseun de semeante oetvo a éxto en a puna ompettva ente os ndvduos, os extaodnaos en e sentdo tea de a aaba esu tados aanzados se opone a nsatsfan sentda on mayo o meno adad de un nmeo muo ms eevado de pesonas que no ean o bastante eos en as andes y equeñas punas eatoas po sus opos sententos que se aen mayoes sn abe poddo satsfae as aspaones as exetatvas pan teadas en su uventud. Y fente a a sensan de autoeaan de unos suee pesentase en otos a sensan de nsatsfan de tedo y de vaío de abatmento y de upa o nuso a sensa n de que a popa exstena aee de sentdo Tambén en este aso una de as fomas aateístas en que os popos m pados tatan mentamente este destno se exesa on bastante feuena en a onepn de una desoodnan ente su na tuaeza ndvdua y unstanas soaes extenas a ésta E es quema enta popoonado po a soedad de a oposn ente una ndvduadad natua e nnata y una soedad exteo» sve tambén aquí aa expa fenmenos fundados en dsodanas ntenas de a soedad en desequbos ente a oentan soa de os aneos dvduaes y as posbdades de satsfae esos aneos que ofee a soedad Exste toda una see de fenmenos que an esapan en bue na medda a a obsevan y a ensamento debdo a que das dsodanas ntenas de a soedad se tatan mentamente omo pes opuestos po eempo natuaea» y soedad» e os uaes ada membo paee exu a oto Así podmo s pensa en un fenmeno aa e ua todavía no se posee una fo a e exes oea: osoes e aquo que quz
C Inucn n l pc c
171
· odí clc d «pón ocl y, n ptul, l «pón tn d un gupo ocl Lo o tl oclon tn lcón con l unto dl dplo n Etdo ndut do con ubdo d dplo, coo tn n lcón con xco d ón unto n un pí tod d nt gícol qu no of ucnt puto d mplo p l pcon d o ón n to y uho oto o no tt mplmnt d dqulo nt ncd ntu nddul oo po mplo, l h y l opotundd qu ofc l ocdd p tfc n dd d hcho nluo l hb p ontbu ólo mdd l oclcon d l pón nt d un o dd cundo no lgd pcon fomd y ontd oclnt no u tt d dqulbo nt tl on y l pobldd d tfcl qu ofc l dd
6 Qu t ppt yud on yo ldd
nucn d l uch dcuon n l cul pln l ntognt d d pon l «ndduo ob l ocdd o l «ocdd ob l «ndduo coo l nt xt un dyunt tn tnt. oo guoo ólo podmo opon «ndduo y «ocdd d n pu nt lngüítc, omo do contuon dtnt Y n ud lo conlcto nt gupo ttl on dfnt t cnc y lo ontbuyn n no po mdd qu po l d t tpo n pntdo o l tndt d un dyunt n l d cotdn, n pugn \o pto olítco y tmbn y no n últo lug, n l loofí, n l o ologí n l hto y n much ot d tudo L ofnd numbnc, l lgón dnt d l pon p ul con l odn d lo y cdo d un y ot pt, con uc un y ot qu n lo ntnto po gu cómo lmnt l lcón nt ndduo y ocdd oncd l xm mpotnc lo gto d gu dl ndo ngo u nt todo tn ómo deeía t o do ntognt lo qu uno nfnt un o l dl pol d l uch po l od y l fn l
1
II Poeas e a aooea se mao 9409)
res o puede ajustarse a u esquema metal oretado a expre sar todo lo que exste e forma de opuestos absolutos de alteratvas rígdas y radales Ates be lo que uo euetra ate sí so pregutas aera del equlbro etre los requermetos de ua orgaza soal formada por u ojuto de dvduos y los requermetos de los msmos dvduos omo persoas s gulares. So pregutas sobre s es posble y e aso armatvo mo osegur ua mejor oorda de la orgaza es tatal y sus dsttos gaos a los objetvos y eesdades de los dvduos que la forma y ua mejor oorda de los obje tvos y eesdades dvduales a los requermetos del otexto fuoal sooestatal formado por estos dvduos E la praxs de la vda soal msma es ertaete freuete el plateameto de estas uestoes de ua mejor ooda y ua mejor armoza Pero el aparato metal utlzado para aproxmarse a elas suele estar aú bajo el sgo de grtos de gue rra omo « Vva el oetvsmo! » «Vva el dvdualsmo! » y las osguetes alteratvas dametralmete opuestas S se re lexoa o seredad o resulta dfíl advertr que e últmo térmo slo so posbles las dos osas a la vez ua ovvea paa de seres humaos e u grupo soal slo es posble s las eesdades y objetvos dvduales ados de esa ovvea soal puede hallar u alto grado de satsfa y umplmeto e sta y slo abe que xsta u alto grado de oseu de objetvos dvduales uado la estrutura soal dvdda fu oalmete que los msmos dvduos ostuye y matee medate sus propas aoes está estruturada d aa que o oduza ua y otra vez a olitos destrutores de esea y setdo etre las agrupaoes parales y los ddos Pero e la práta, y espealmete e las omplejas soedades estatales todava está muy lejos este objetvo La oorda de la orga za soal a las eesdades y es de os dvduos reu dos e ela la oorda de las persoas a los requrmetos del otexto fuoal de la soedad otúa e gra parte e maos de la asualdad o de proedmetos automátos os derados evdetes ambos plaos meudea los otos fra asos y derrotas destrutores de la da y del setdo La apa dad para lograr ua meor armoía etre la ogura soal
C) vuaa poo a oa
173
d as csidads os objivos d idividuo, qu proporcioa or jpo a ducaci a divisi ucioa a orgaiai d a socidad s odava u rducida. as ormas d rdaio d a vda d as socidads saas xiss o o su ir ua ora v drio d o oro. a arcada ía divisoria qu uo acosubra raar r sí miso como dividuo a socidad xrior» a dcia a raar ma coo cosas disias co xiscia, vaor sido pr pios a aquo qu s ombra co paabras disias, a cocr i d paaio d os objivos socias posuras vaoaivas diara opusas odo o corbu a qu ao acuar como psar s dcida a po co b sr raci r idividuo socidad si crciorars d qu as pcios r as qu s dcid s corrspod co sa rai a coo civa S i u rm covciio d a cura adcuada si as abr raiado u diagsico u daado coocimio d os cos. a prgua s si acaso s posib xra modos a u s corrspoda aor dida co a raci r idividuo socidad a omo ra s, d a capa d odos as qu xprsa odo co pisa dsa os srs umaos qu sa sa aci U paso a dircci adcuada o cosiu a a rrcia a qu as divrgcias r rquriios idividuas socias co as qu o da os opaos a mudo o so copaibiidads r csidads auras xrasocias d dividuo rurios d ua socidad xraaura sio ioias spccas r srucuras d a prsoaidad s rucuras socias qu orma par d os probas neno d as socidads iduriaiadas uopas d oras socidads d iso iv paci rabajo as áras d cicias umaas oo a sociooga, a psicooga spcia a psicooga so a i por da a ara d cosguir qu probas d sa do s prciba co aor caridad. Pro aú o sá bi d iiada a cosidraci cica d as racios r srucras d a psoaidad srucuras socias. Basa a mudo sudio d sas racios parc parir d a suposici d a spci d amoa prsabcida u s oar aoá
74
em de ue de e m (940190)
mete per se. E poble que e oedde má mple de l que poeemo tod u ee de etudo el equem báo de l etuu de peoldd (o omo lo llmo Kde Lto l etutu bá de l peodd deto de l u e deo tod l te ddue e meo otdtoo eté má e oo o l etutu bá del gupo o oepodete que e o ompeo Etdo oe e dutlzdo mpldo e u ápdo deolo Cetmete tmbé e eto últmo pee g dee ó que exte e eo el áte omú ol de om potmeto ddu l eguló de lo etmeto obe todo l omó de l oe de o dele medte l tmó de lo pouldo de u tdó o oú epelmete e l pte e l euel o lo btte teo p e que e equem báo omú de l etutu de l peoldd e dbue o btte tdez e d uo de lo membo de l omudd po muo que éto pued deee uo de oto Tl ez e má elo det e to puto omue e lo membo de ot omudd o que e o membo de l pop P lo leme eá má l det ete equem báo de l etutu de peodd omú o ttdo o glee ee meo que ttdo o leme ee ete eo e e o e medd teto de todo e pobem de ooeto de o eómeo ole Peo tmbé ete tet de l etutu de l peoldd que etá e eó o l de oedde ette ltmete deed Y ét o u do de que o e quem báo de etutu de l peodd o et eemete lto de otdoe o mooo e mmo tmpoo etá eemete e tot oo o tle etutu ole El eledo gdo de ddu ó de depede peol btte meudo de meto que e teto de ete tpo de odemeto o t eto puto e quzá eeo p el mtemeto de ete ode meudo o etá e oo o e tedo e tedepede d ez má ompleo e mpeeptble p o dduo e el ul peo e bue pte debdo u
C ndducn en e proceo de ocedd
5
prps necesddes de rí scl, e encuenr ner jun cn n crecen nero de rs perns Y e pecul enreejdo de ndependnc y dependenc, de necesdd y psbl dd de decdr pr y pr uno y psbldd de decd por y pr un o, de respnsbdd y bedenc puede ucr grndes ennes El dee de ser pr un lgo ne cul l scedd de ls or e g exeror y obscul dr suele cprse del dese de esr ene ncudo denr de prp socedd. L necedd de esr s de l n de necesdd de perenecer l cedd L senscón de ser prícpe y de esr nucrd suee ecrse cn l en cón de n prcpr y de esr seprd ¿A í qué e pr e?, y, c y e h dch el bje de ser lgo únco e ncprbe e ec enud cn e bje de no llr l encón e gulrse s deás Un puede drr el crecene conol de l nure, bener, sbend o n, enj de é y, so epo, quejre y crcr e eledo grdo de udno y repreón de pu edo� nece o pr ese conrl de l nure. En e nd, nde be y de er í en qué edd el eque, cn recuenc n be, de cnrl de nns y eocones que rge en ls der coundde ncnle y l eccne, que uelen er uy enss, que que eque pone l persns prcure on relene necers pr e uncnen del ejd de d sone uncnle, o l e sn psbe or eque e no derucs y cocs Del odo, pco e be os édo que rdcnene e hn end eplendo en es Edos ncne pr dpr s nos l d en s ocedd on decuds o n pr ese Pero od es cuesne, e conjuno de prbles que e pnen en ese cneo, n hcen n elr un e á en qué gr edd el crecene concen epíro que peen ls cencs hun y los proble que e plnen y buscn olucnrse denr de es cencs epujn hc un conrn cón cn e prbe unden de recón enre ndduo y cedd, y oeer een l cncepcne edene que ueen ocre e plbr. De hecho óo cundo e on epn obene o reuld de econe dpe
1 76
Probe de ococieci de er ho (1940190)
a alzada n dvo ábo pud apcar con ayo cadad qu a caoa os odo na qu pan abuan cuando xona n ono a a cuons an dad d ucn
I .
Cam bios en el equil bio entre el y y el nosotros (1987)
u
T eems deetes tém ue e paa desga
se paadamete l ue atañe a ee humas patuaes y ue atañe a ees huma m gup E el pme a dem ue es ddua e e egud ue e sa Atual mete et d téms «ddua» y «sa» psee u ed mpít ue despeta la ea de ue els e alude s a ua deea també a ua ps Cm muhs ts tém de aíz lata s téms « ddua» y «sa» tee eualete e tds dmas eu es Est emte a u ge mú a pat de edade me deaes e la ue exsta ua ampa apa de ég ms me eudt ue hababa y ebía u at pp dstt s Hy e día l téms «ddua» y «a» s paabas ue est epe e ba de uees epea ess d ma Nmaete, hay mt paa eexa e t al eh de ue es té empe ma pate del a bua de a edad a la ue u peteee y duda de da sedad uee habe mt paa pegutae ué p es ué patuadade estutuae de la sedad a a ue peteee ea a la mula y al epe de ests té ms m meds edete de la mua humaa Est la ue est tém umple ua u detemiada e a edade e las ue se utliza m ag edete Cm t ém psee u ate stumetal y p tat puede e test de detemiadas patuadads stutu ales de esas edade Pe e euee u ga esuez de utdstaaet paa mpede ue exte sedades y ete ee de elu de la edad ppa e ue haba tém m «iddual al el sga
80
. Cabio e e eqiibrio e l y y e ooro (98
do que posee ahora, y para preguarse qué ipo de desarrolo social coduo a que se adopara y se auviera el epleo de esos érios Si se sigue ese rasro, se coprueba que e u chos casos esos érios se oraro de aera basae curi sa a parir de los edios ligüísicos dispoibles e ua sociedad Coo ya idica el íulo de ese libro, si o se esá e codi cioes de pesar ás allá de la oposici de los érios «idi iduo» y «sociedad», y se cosidera ésa sipleee evidee se cae e u eror La cosubre ligüísica que lleva a coside rar los ecioados éios e ese seido es u hecho relai aee reciee No puede ser perudicial cuesioar u tao esa cosubre ligüísica y poer de aieso, co ayuda de u par de eeplos arbirarios, que esos érios o so e abso luo a videes Podeos esbozar uy breveee ua iage de co surgiero esos érios, de las circusacias bao las cuales epezaro a ser epleados oeos coo eeplo la ailia de cocepos e cuyo cero se ecuera el ério «idividuo. El ério «idividuo» tiee hoy e día, sobre odo, la uci de epresar que cada se huao del uiverso es o debe ser ua criatura auoa, gober ada por sí isa, y, al iso iepo, que cada ser huao es o quizá abié debe ser, disio a odos los deás e deeri ados aspecos. Lo rea y lo posulado se coude ácilee e el epleo de ese ério Es caracerísico de la esrucura de las sociedades ás desarrolladas de uesros días que el ser huao paricular coceda ás valor a aquello que le dierecia de oros a su ideidad coo yo, que a aquello que iee e coú co oros, a su ideidad coo osoros Pero ese ipo de equilibrio ere el yo y el osoros, su decidida icliaci e avor del yo, es cualquier cosa eos eidee E aeriores i eles de desarrollo la ideidad coo osoros uchas veces ha predoiado sobre la ideidad co yo. La aturalidad co que hoy puede esperare que el émio «idividuo» sea eedido e la coversaci coo epresi de la priacía de la ideidad coo yo iduce quizás a supoer que esa acetuaci es la mis a e las sociedades de odos los ieles de desarrollo, y que siepre ha habido y hay érmios equialees e oos los idio as del udo. Pero o es as
J Camios n qulirio n yo y nosoros 987
181
Piénsese, por ejempo en las lenguas clásicas de los griegos omanos A dierencia de lo ocurrido durane el desarroo más iene de uropa, durane el desarrollo de las sociedades que uñaron esas engas de los Esados aeniense y romano no ubo movimienos de capas creadora de enguaje ue se dirgie an conra el sado coo al Moimenos sociales de ese ipo n desempeñado un papel considerable en el desarrollo de sen do qu se da acualmene ano a la paabra «individuo» como l paabra «sociedad» El signicado acual de ambos érminos o coniene sóo la idea de una oposición radical y maniesa en individuo y sociedad, sino ambién una oposición común, aun e menos manesa al Esdo aniguo sado romano repu blicano es un eemplo clásico de un nivel de desarroo en el ue perenencia a las famias as ribus o el sado, eso es la denidad como nosoros de as personas pariculares poseía eso mucho mayor que el que posee ahora en el equbrio enre el yo y el nosoros La idenidad como nosoos era, por ano, bsouamene inseparabe de a concepción ue en las cpas acuadoras de lenguaje se ena de una persona. n la praxs social e la Anigüedad clásica esaba aún fuera de los mies de lo maginabe la concepción de un individuo sin grpo, de un ser mano al coo es cuando se le despoja de oda referencia al nosoros, cuando se concede a individuo, a la persona aisada un aor n eevado ue a su lado oda reerencia al nosoros oda erenencia a clanes, ribus o Esados parece menos imporane Por consiguiene en las lenuas de la Anigüedad cásica no exsía érmno aguno ue equivaliera a «individuo». ano en el nivel de desarroo del Esado aeniense como en el de a Re bica romana, la perenencia a clanes, o ambién a ribus o al sado, desempeñaba un papel fundamenal en a concepción de os sees humanos Sobre odo en la epúbica romana uede ob evarse una compeenci a menudo muy inensa enre los repre enanes de as famas pra acceder cargos púbicos o par upar os puesos acanes camene odo ser huano es u dividuo, ndependieneene de su posición denro del Esado s conoaciones negavas del érmino griego dt nos dan idea de lo ue los griegos de la época clásica pensaba de en ue se manen jeno los asunos del Esado En el aba
182
1 Cbos qlbro r l yo y l osoros (8
nco d sgncados d st témno ncontamos algnos qu s apoman a nustos témnos «psona patcula o «lgo y tambén otos qu podían cosponds con «uao «ncu to o «loco El témno latno prsoa podía pac qua lnt dl modno «ndduo Po st émno latno no po sía n absoluto l gado d gnalzacón y d síntss qu po sn los actuals témnos psona «ndduo El témn latno prsoa mtía aún a algo muy spcíco y concto En pm momnto acía fnca a las máscaas a taés d las cuals los actos ctaban sus palamntos Algunos stud sos s nclnan a pnsa qu la palaba prsoa da dl b prsoar qu n a sgnca algo así como «sona Est s posbl po no s más qu una suposcón A pat d l bas concta d la máscaa s dsaollaon lugo matcs d sgncado d la palaba prsoa como po jmplo l d pap dsmpñado po un acto o l d caáct dl psonaj p sntado po ést Sn mbago n la Antgüdad clásca l tém no prsoa mantuo st gado latamnt lado d patcu adad mantuo compaado con l concpto actual d psona un gado latamnt bajo d gnalzacón a palaba uum a dsconocda n l latín clásco Natualmnt los an tgos omanos sabían tambén como s d supon qu sabn todos los dmás ss umanos qu cada psona pos sus p culadads Sabían qu Buto a dfnt d ésa qu Octa o a dfnt d Antono y sn duda tambén sabían n qu an dfnts Po po lo sto nt las capas cadoas d lngaj d su socdad y spcalmnt nt quns manjaban l lnguaj scto no stía nguna ncsdad d fomula un témno unsal qu ndcaa qu todo s umano sn mpo· ta a qu gupo ptnca s una psona autónoma únc dstnta a todas las dmás y qu al msmo tmpo da p són a la lada aloacón d tal snguladad En la pas so cal d la Antgüdad clásca la dntdad gupal dl s uman patcula su dntdad como nosotos osotos y llos toda dsmpñaba compaada con la dntdad como yo un papl d masado mpotant paa qu puda sug la ncsdad d u témno unsal qu psntaa al s umano patcula com a una catua cas dsposta d un upo socal
Cabos e e equbro etre e o osotros 1987
18
qu os topamos drectamete co aguas uevas herra tas teórcas de a socoogía. s posbe que ahora se adver co mayor cardad e carácter strumeta de os coceptos su desarroo. Desde a perspectva de ua socoogía de pro sos e desarroo de os coceptos cosderado como u aspec e desarroo soca posee també ua ucó epcatva. sto que e este bro se haba mucho de os cocepos ddo» y «socedad» puede sevr de ayuda poe de maesto poco atura es que e as socedades más desarroadas de stros días y cada vez más ambé e as meos desarroa se maeje s gú esuerzo coceptos de u eevado ve de sítess Probabemete ates se había habado aquí de coceptos de «UD ato ve de abstraccó» Pero a expresó «abstraccó» s cousa cocepto d abstraccó provee de ua etapa de saroo de cooceto e a que se partía táctamete d presupuesto de que e ser humao partcuar e dvduo asa o puede ser compreddo como productor y por tato coo eador y prcpo absouto de u cocepto esa ase parecía vdete que u ser humao partcuar podía trasormar u caso specíco e u cocepto geera despojádoo de sus partcuar ades abstraydoo Desde ua teoría que cosdere procesos sto se ve de otra maera cocepto de persoa o se desaro ó a partr de térmo teatra romao persona debdo a abs accó dvdua hecha por u ser humao partcuar. staba fucoameto u argo proceso soca y o que resutó de st o fue sóo ago egatvo o ue sóo a ecusó de as par cuardades de casos especícos y a extraccó de o que era ge ra o comú a todos eos; o que trajo este proceso ue ua só de cojuto de muchos putos e comú hacedo ase be a a compresó y a a comucacó ago uevo desco ocdo hasta etoces cocepto de persoa coparado co atecesor e térmo ato péra- o represeta úca ete ua abstraccó so també ua vsó de cojuto ds ua perspectva ueva y más eevada ser humao partcar sempre eabora coceptos a partr cauda güístco y coceptua preexstete que ha apre do de otros seres humaos De o ser así, ua persoa o podría
184
Cab l eqb tr l l 1987)
sprar qu las dás l coprdira caso d qu ralzaa algú cabo u lguaj prstt o tabié cocptos pristts l trabajo ddual l dsarrollo d cocp tos sra pus útil Pro cudo s aprd a prcibir l udo la socdad l lguaj coo procsos si pricpio, sto s cuado dja d tdrs l sujto d la orulació d cocp tos coo u sr uao particular cs dsproisto d todo grupo social, qu cptur uos cocptos, por as dcirlo, d la ad, s ul l rd acia l procso d darrollo d ua socidd a mudo orgizada coo ua udd d supi ca, coo, digaos, u trbu o u Estado, tocs s adrt co or faclidad qu l trascó dsd cocptos ás spccos o, coo s dca ts, ás cocrtos» (pro, ¿pud los cocptos sr cocrtos»? asta cocptos ás globals o ás grls t lugar, sobr todo, dat l adopció d ua ás apl sió d cojuto, d il d stsis ás ldo Aqu pud tors cosdrció l custó d cuá ls so las codcos socials qu ac csari posibl sa dopcó d u ua prspcti. Si brgo, basta co sña lar qu todos los cocptos qu pos cráctr ás gral qu so propios d u l d stss ás ldo, pro d cocptos posdors d u sigicado uco más spcco sto s, d cocptos uco ás particulars, propios d il d stsis uco ás bajo Probablt ats s abra dich qu todos los téros más abstrctos» proi d térios ás cocrtos» Pro o t stdo psar cocptos co crtos» Todos los cocptos, sa cual s l plao d stsis qu rprst, pos l caráctr d sbolos dl abl o l scr tur Pra cuplr s ució coo dios d couicació oritació db sr itligibls o sólo pra diduo, s pr u couidad ligstc pr u grpo uao spc co Quzs auna s ntni omo y qu onpos onrun
s on a ria un pno sntsis suprior pron onpo antrors qu rprsntan un pano snsis infrio (aunu ya n o nuajs upos un ni inii saoo hay tinos mo un pano sntsis uy ao). Pro aqu sto in úniant at ua uaia ora os posos omuain
1 1 . Caos n e uro ene o e nosoros (987)
15
Muchos edos ngüstcos que poseeos actuaete y en eos tabén a faa de conceptos agrupados en too a ustatvo ndvduo» so hechos reatvaete recetes E e atn edeva aabras coo individulis o individuu tuvero urate ucho teo un sgncado roo de nve de stess s bao e utaban cuado se hababa de ago ndvsbe n eparabe As or eeo todava en e sgo oda habar de a atsa rndad dvdua» E eeo de a aa ra individuu coo sboo de ua udad dvsbe etró ue o en reacó con ua trasforacó operada tabé en a co uncacó de os céros erudtos de a Edad Meda a cua robabeete consttuyó e puente haca e desarroo de actua oncepto de dvduo La paabra individum fue eeada n reacón co robeas de a ógca fora ara eresar un caso artcuar de una esece, y no sóo de a esece huana o de cuauera As pues os ndividua eran ago deter ado o vao En e bto de a ógca os individu no osean n rango uy eevado Pero a foruacón de téro reaa a or a escostca fue uy ortante ara a evoucón de éro ndvduo» Merece a ena decr ue en éste coo en uchos otros casos a osofa escostca ho or otvos en os ue au o odeos entrar ua cotrbucón decsva ara desarroo de u conceto en e nve de sntess s eevdo oo se ha dcho e érno edeva individuum no se refera secaente a ser huao Esto sóo ocurró edante ua nue a trasoracó oerada e e sgo ; fue ua ueva esec cacó de un to ue hasta etoces era utado coo tér o uversa en e bto de a ógca y a gratca Los ó ofos de a gesa haban adverdo que todo o que este en este ncetos; u egu que es o se uee e Pr o te un oceso e este io no se eso see e eect e t Un tio gene oco esco uee estigise esgn u go eteino e hechos sin o esto ee su ccte gene. í, o eeo e coceo e o nu que u e eitió ngua e c obeto ic se estió con e so e ieo esign sinu e r uno
6
11 amo qro r yo y ooo (197)
ndo s n cirtos aspctos n indiido s dcir ago único La goodrina q costry s nido n tjado d i casa s úica s n idiido. ia otra goondria stá hacindo o aqí y ahora ad no d o pios d a ontaa pos na fora única. La oca q ahora y aqí ta rvootando to a a ntana s n idivido no xist ningna otra té hacindo o ismo E Montbac s único; no xit ningna otra ontaa q tga s fora ada sr particar po n rostro idiida y a igaridad Los scoátcos adirti ron a sigaridad d cada caso particar d na pci y ac aron na paabra para dignara to rtó y prochoso para na iprviib raboració postrior Ta probma q nos panta cocpto d idivido pda rs co mayor caridad si s considra ascnso hcia n niv d darroo ás ado rcado ábito d scoástica ¿ómo f posib q rconociinto d a sin garidad d todos o caos particars, rprtado por con cpto scoático d individo, oira a trchrs d ara q nat concpto d individo ya sóo ritira a a sinaridad d o rs haos? s idt q sto ocrrió cando dsarroo d a socidd acanó n niv n q s intnsicó a ncsidad d a prsoas iá n primr onto sóo d prsonas prtncints a grpos y dtri nado d habar ntr sí sobr ss particaridad sobr a singaridad d s xistcia n coparació con a d os dá La época q amaos Rnaciminto f a época n a q n os paíss ratiamt ás darrollados d ropa f po sib, coo nca ants, sair d os grpos d orign y acdr a poicions socias ás adas Hanistas q ocpa ron cargo púbicos n cidads o Estado comrciats y ar istas son jmpos d a ayors poibiidads d acndr q a socidad ofrcía a indiido n caqir caso, n s go s ncntra ya primro probabt ntr os pri tanos ing a difrncia ntr aqllo q s hac d an ra indiida y aqlo q s hac d anra coctiva st f paso prio para na postrior raboración d concpto q nant, n sigo d a ano con na crcint n csidad d dios lngíticos paa dsignar oiintos ida
I Co e eo e l o e ooo (987)
87
ocopoco opuo coujo a omuacó mo como «vuao» po ua pae «ocamo» «coec vmo» po oa Eo mo ha cobuo ga e a a que e poca m ece o mo «vuo» «o ca» ca» «vua» «oca» e empo coo aaa e ua paej opuo
uao ague como o mmo ocupa uae meo o e pobea e a eacó e vuo ocea e co peca ez qu a úa o eca Dua eoo e epo baae ago paa a va e vg o a eacó e vuo ocea h cambao u aea eemaa gu cabao Ae e a Segu Gue Mua e cocepo oca ema po o gea pcam a u ocea cua om e ogaacó ea a u Eao o quz ab a u bu Lo ocóogo como heeeo ua có ecbeo a eo cao ea e qu ocea Eao a o objeo e euo cco compeae o Pa o a e ao e hecho qu e cuo e xpeeca qu oaba a o «ocea» cua eeao e e ocea aguo ocóogo cao ua oca como u oo cuo como u ea o eo e uó agaab aea ee que ecooce que o e u oca peco a oa geeae coca co a oa ea e o qu ab co me ebae Peo po mucho qu a omuacó e cocepo ocoógco ecubea a a o me e oceae co a oa e o Eao rbu e a pa cec oab y e guó o ao coo moo e aqueo qu e percb coo oca a oceae eaae po o gea baa ea No óo abajo eóco o mb abajo mprco e o ocóo o ea habuame eómeo oca cao e o e u Eao cuo cuao baa e eaoo a ocea eo oa m coo e e cao K Mx
188
. Cam Camss en e n e e e ente ente e e nst nsts s (1987)
desa en e mac de n Estad A ms se cmpaaan ne sí fenóens veicads dent de distints Estads; pién sese en e fas i de Dkheim se e sicidi. E cncep t de hanidad p e cntai ea demasiad va cm mac scióic Adems tenía n desaadae sti a idea de a stación Este anti éimen esta etapa inicia de a sciía en a qe nidades sciaes anizadas en fma de tis Estads fen tmadas cm mdes de cncept de sciedad se c espndía pefectamente cn a eaidad scia de mment. as dstancias ente mchs Estads y ps de Estads ean antes de desa scia qe cnd nvención de vión y e atmóvi demasiad andes y siien siend mch tiemp despés eéfn adi y teevisión ún estaan en paa es E tsm e tc cmecia en tdaví eativamente mitads mism pede decise de tda a ed de intedepen dencias ente s divess Estds de mnd Esta ed se stensimente cmpacta de si x in ema a ente só se pecató de est en m escasa medida de m nea m ipecisa N estaan acstmads a pensa en p cess sciaes Pcticamente ndie haa de fma caa y pe cisa de a aceeada inteación de a hmanidad Raa ve se cnsideaa ésta cm n pces n intencinad y a a pa z. Así a edcción de as distncias pd a ceciente inte ación de manea hasta ciet pnt n decaada N impió aún en a pecepción de s sees mans cm n pces a de inteación. Pdems dea aieta a cestión de hasta qé pnt pdía a a tansfmación de pecepción sei a tansfmación de a sciedad. Pe cm sció en día n ya n pede via e hech de qe en nests días a nidad scia qe si v e de mac de efeencia de mchs enómens de desa y camis estctaes n a cnstiten ya s Estads patic es sin a hmanidad dividida en Estads Tes fenómens taes camis estctaes n peden se diansticads ni e picads scientemente desde a scií sn n mc de efeencia a a incipiente pa hacia n nev pan de teación qe se sev es ee qe en a sciía
11 o e el eqo ete el o el ooto (197)
1 9
poduzca ua uptua haca u uevo plao d te La t u etá pededo e toda pate del mudo fucó de ade d upvveca autóoma autodetemada Mucho ado padece codeable pédda de u obeaa a lo lago el poceo d tegacó de la humadad omo oto poceo ocale duda també et poceo global de tegacó pue d da macha atá cuo puede hacelo de maea epet a Po de o ucede eo o dgmo haca ua época e la ue ya o eá lo Etado patculae o la agupacó de tado ue e la humadad la ue cottá la udad ocal dtemate el modelo de auello ue etedemo po ocedad y, po tato el mac de efeeca paa mucho etudo oco etco Eto e coepode co el hecho de ue hoy e da el po lema d la elacó ete dvduo y ocedad ea plateado e alguo apecto de maea dtta a como lo ea ccueta ao atá. E aquel etoce la poblacó ea meo de la mtad de a que exte exte ahoa má m á exacta exactamete mete:: la poblacó poblacó mudal ea má o meo meo el 40 po 00 de la actual El meo meo de peo peoa a ue ve actualmet o caece de mpotaca paa el etudo teóco y páctco d la lacó eal te dvduo y ocedad Hay 000 mlloe de dvduo e el mudo. a ocedad humaa a hmadad o má ue l couto de eto dvduo Peo eto 5.000 mlloe de dvduo o deambula po el mudo olo e upo alado como amaba algua at ua teoa ocológca ete ella la teoa de la accó de Max Webe Páctcamete todo eto ee humao etá ogaza do e agupacoe má o meo etable Dgedo ua mada má detallada e advete ápdamete ue eta ga comudad ue e la humadad etá compueta po u úmeo elatamet dcdo de comudade medaamte ade deomada Etado. Hoy po ho o e ada fácl ta al da e lo ue e ee a lo poceo d fomacó de tado Peo como puto de efeeca bat dec ue la humadad etá compueta po apoxmadamete 50 Etado. a mayo pate de ello o oga zacoe ue agupa a mlloe de dvduo humao; uo oco tee má d 100 mlloe de membo exte ólo u tado u agupa e too a ua ogaacó fuetemet c
190 19 0
a e e equ e (198
alizada a de 000 oe de ee huao Todo eo ado depede uo de oo e ao o eo edida ea e el apeco ecoóico ea po ua aeaza fica uiaeal o e cpoca o dado el cao po el epleo dieco de la fueza ea po la popagació a pai de ceo deeiado de odelo de auoeguació oo odelo de cpaieo ib lidad ea po la adopció de odelo ligüic o culuale e geeal ec aa lo ociólogo e opó o e uciee el coide a a el aco de efeecia global de ucho feóeo ocial ailado coo u odelo eacioaio No e aa de algo ei co. co . o ee huao e ecuea ieo e u poceo a ivo de iegació que o ólo e veica paalelaee a u cho oviieo deiegadoe ubodiado io que ade puede povoca e cualquie oeo u poceo de deieg ció doiae eo de oeo ipea el oviieo hacia ua iegació global de la huaidad aplia eable aa el abajo de iveigació ociológica ao eóico coo epico paa u aplicació e la paxi ocial poee ua ga pacia el coociieo d la diecció que pedoia e eejae poceo e u oeo dado Y i duda eo e i poae o ólo paa lo ociólogo. l poceo de apedizaje d la huaidad epeco a aqueo que le ucede de foa iie oada e u poceo leo que va o e a la zaga dl poceo ocia e el que e ecuea la ociedad e u oeo deeiado ee coexo e epeciaee ipoae o de jae lleva po deeo e ideale o cofudi lo que uo deea co lo que ucede ealee. U ejeplo puede evi de ilu ilu ació Ua de la caaceica de ucho poceo ociale de i egació dede u plao ifeio a u plao epecivaee u peio e que eo poceo e ligado a u deplazaie del pode de u plao al oo uado e u oeo dad ibu auogobeada e eúe e ado auogobeado l fuee de pode de la auoidade bale diiuye e fav de la de la auoidade eaale o iebo de la ibu l idividuo paa a vvi a ua ao diacia de aqueo ce o de pode ociale cuo epeeae decide e ucho
I I I o n qiio nr l o l nooro (98
191
o u benea u penua Lo eo e ha ve enan a opouna e papa en a one e éa Ea opounae nuyen uano en e anuo e un ovno negao a bu egn aa ve en a or ea u eo e poe en n a auoae e aae Do e oa ana un poeo e ngn e a e he que e nuo pea opounae po e en u an on a oea Ago ou hoy on l epaano e a une e po e pno eaa o pno onnena goba Auane no nonao una ae na e ee poo e ngan Po y en ee e e baan evene que o uaano pauae que en l o s pa e gobeno paaenao haban aquo e eeho e onoa en aguna ea ane eone be en e ao un Eao a quene anan u no no enen áaene poba aguna e nu obe o que oue en pano e negan goba oo po eepo a eaone ee a o gane poena Eao Uo y a Unó So éa Qu a e uno e eoe guaa que e haba a e aguno apeo bueno agaabe y aege e eaoo e a huana eo a een ea o que e ooe o h en e eno eo a expeón Uno pue e apoa o no a eene negan e a huana o eo e que e oeno éa nena a poena e uo n eaó on o que ue en e pano upeo e a uaa a aona poéa oóa obe a be y e ae eenao e nuo e a una wn aga a e ea aea e a bea e huano en eaó a nauaea huana e nuo ea un e eaó po geea e ana puaene epuav n e no neo e ona o onoeno bogo a popeae e a auaa huana a aon e ea apoaón a obea e anan en oa u agnu en heho e que ea aona poéa oena po eogo y oo ue o e pape que eepeó a onan e o e au a paa e pueo po a onvvena o oa
11 Cs ur r trs (8
pro, dcir, pcto ocioógico d cuió, to qu cocdió gr iportci o pco tr Eto coduo qu dicuió oro ibrd fu pr td coo u dicuió obr go ub, go qu r id tico od époc. No ucd í co prob ocioó gico d rg d dciió idividu t rg vrib pérdid d podr idividu dbid dito d ctro d igrció o corrpodi iruo d pdr dd po trib hci tt , dtro d cirto it ucptib d corrcció. ud covrir obto d u roco d prdi. ro t proco d prd r quir tipo. No g d proto u do ddo t dpd d dircció qu v. g qu d iprfccio d ctu iti ucio cr d huidd, coo pud r Ncio id, tr coo i ét cotrr u dio . Ndi orprd d qu t iitucio h podido cotituir No v u íto d u proco gob d huidd cido u dircció dtrid qu coduc hci u crcit itgrció d o do d o oo, tpoco virt qu to prito co ititucio qu coprd prctic todo o Etdo o tdio d u proco d prdi. Fctor o pi cdo rduc ditci, icrt dpdci tr t o r huo o pud br i ti qu prdr qué po d itiucio db crr pr fr r co prob d u oviito d itgrció gob, orí d o co o prd ip co ud d proco t udo ridd. uro cri do gurr udi pr por rch débi ititu cio cr d cipit uió d do pr d uch pro, y qui tbié o furo d gu d , put hor qu o cri rg prici d u rcr gurr udi pr ipur drroo po tto icrtr fctividd d ititucio ctr d icipit uió d do. or o gr, odví o u viió cr d hcho vidt d qu podroo oviio d itgrció d hu
I. Cambs en e e ene e y e nsts (98)
193
mandad atente entre otras cosas en nsttucones centraes omo as Nacones Undas o e Banco Munda consttuye de momento a útma fase de un argo rceso soca no ntenconado que conduce a través de mucas etaas, de undads socaes menos dferencadas a undades socaes ms dferencadas y comeas ue as anterores odava abr ue decr ago ms sobre ste roongado y amo roceso soca Pero ta vez convenga deantarse un tanto ara drgr a atencn aca un asecto de ste roceso que no a sdo muy estudado y ue see aguna mortanca en este conteto En tda transcn desde una forma redomnante de organzacn de a suervvenca, ue comren de a menos ersnas y es menos dferencada y comea aca a resectvamente ms ama y comea se modca de una manera característca a oscn de os seres umans artcuares n reacn con a undad soca a a ue dan forma a reunrse dc en ocas aabras: a reacn entre ndvduo y socedad uando se ntenta abarcar con a mrad a dreccn de esta ransformacn smcndoa un tant ara así acera sequ e a un eamen ms mnucoso uede uz armarse que a utura aca e redomno de un nuevo to de organacn umana ms amo y come2 va acomaado or un nuevo vance y or otra forma de ndvduazacn on esta transcn aca un nuevo ano de ntegracn camban tambén de manera esecíca e canon de comortamento y e acance de a dent acn de un ser umano con os otros E acance de a den cacn aumenta ertamente a transcn aca a ntegracn de a umandad en un ano goba est aún en una etaa nca Pero y se u den ercbr con cardd formas temranas de un nuevo etho de dmensn munda y en artcuar a ama roagacn de dentcacn de un ser umano con os otros Hay mucos dcs de desarroo de un sentmento nuevo y gba de reson abdad or e destno de os ndvduos en estado de necesdad ndeendentemente de cu sea e Estado o trbu a que ertenecen ndeendentmente de u dentdad grua Es certo u Como puee vere aquí ee a pespeva e una soooa de
oeo tpo y nve oinen
194
as e e e te e y y l sts (1987
la apuesta po lo que actuaete se cooce coo deechos hua os obtee pate de su fueza de teeses polítcos popos de la puga ete las gades potecas eo, auque hoy los polí tcos utlce el thos de los deechos huaos e favo de la azó de Estado añaa puede sucede a la vesa Mañaa el thos de los deechos huaos puede olese cota aqueos que hoy lo etoza paa alcaza objetos puaete acoales e hecho, o seía la pea e que el asceso haca u hos que copede u gupo ayo ecbe su pe pulso de su epleo coo aa e la puga ete gupos pacales Hay ta bé otos dcos de foas cales de u seteto cecete de esposabldad po el desto de otas pesoas stos se co espode co la aeaza de desoes udales susctada po el desaollo del aaeto e, volutaaete, po los e dos de poduccó cvles. Ua see de ogaacoes pvadas coo Astía Iteacoal, so ejeplos actuaes de la popa gacó de u seteto de esposabldad de los dvduos po el desto de sus cogéees seteto que desboda los lítes de países y cotetes ste es sólo oto aspecto e la sa deccó, del cabo socal que a lo lago del sglo x ha ceetado etaodaa ete la posbldad de que os sees huaos se desplace cluso ás all de las foteas de su país be coo tustas be coo egates y esto ocue coo u feóeo de asas coo ua posbldad que e los países ás desaollados es acce sble paa aplas capas de la poblacó (auque es ceto que e alguos Estados la ovldad dvdual de oeto está sujeta a fuetes estccoes) E copaacó co la etapa ateo del desaollo de las udades de supeeca huaas, es dec co los gades Estados oáqucos de gobeo autocátco los gades Estados acoales desaolados y de gobeo palae tao ofece ya a sus ebos esto es ates de que haya etado copletaete e acha el poceso de su tegacó e ua desa ed de Estados de desoes udales ayo es posbldades de ddualac
ab i s
n qiiio n y y 8
3 Ta ve e ega ua iage cara e ea eaci e e ear e ip e uiae ciae caa Ye aa y iereciaa y e icree e a piiae e iviuaiaci i e cpara e aa aa i eai e earr e a uaia a ivii e a uaia e 0 Ea y ceciee iegraci e ee e ieeecia gae c u e rie eai e ecir que e que a a uaia eaa cpuea p u gra úe e uiae uy eucia aa ca ua cgu aci cpaavaee perir cu e a uaia ee ive e ear iicia e eceai ea u a iagiac xie cua cue ipie ca er a caci ea ea pr e e e uaee iipeae ara er eecia a a aura a c que ei a e pecepi acua e pea e a eaci e iviu y ciea e paea aa vece i uea u rea uivea a eca a cave e ee pea e ipecie ecuir a cviecia ee ua e paa que ue a igicaee iic a r per que avía viviea uy pegi i caa i aeae eae c ui pr e i ui e cae uca pr a upe vcia c a criaua c ciaua que ea u pra cuya rea pa e e E uy pvec iagiar a a e u grup e ee ua que ucaa eugi e caera auae y que e agua e ea cavera c e a acea Dge er grae y vívia piura e aae S ue ae u e ieica c ae ee ua Epeie c «re e a cavera «e a a e iea «iiv aié avae eu ua uea e a iacia que epeaee uee ee ee u i y e ee ua y e c epeci c que uee irare ee a aua e u ayr aer y e ii iga a e a a ayía e epre ae e e vee iciae qu ie aú E úic
1 96
111 a e e eu ee e e t (198
motvo paa eta dtanca y ete depeco e e nenato amo popo que epean queo upo que epoádca o contnuamente haaban p teccón conta a uva e vento y o anmae avaje e peaco obeaente o cuando ea pobe en cavea ean pobabemente aupacone famae compueta po uno 5 a 50 membo pobe que en auno cao hubea ya foma de oanzacón con cua ayuda pudean convv duante aún tempo 00 ee humano n cuaque cao eta cfa eejan una ccutaca mu mpotante paa compende a eacón ente ndvduo y ocedad n ee mundo en e que e pode eta ba epatdo equtatvamente ente o upo humano o mú tpe epeentante de a natuaeza no umana en e que e equbo de pode ente ee umano y ee no humao todava no e cnaba tan a favo de o ee humano como ucedó poteomente cuando o upo umao e aentao en pobacone y caa contuda po eo mmo en ee mun do e upo poea paa e e humano nua una fucón de poteccón pecdbe a mmo tempo aboutamente ev dete n un mundo en e que o ee humano etaban e pueto a a onpeente amenaza de anmae fcamente m fuete quá tambn má veoce y áe un e humano aa do no tea ande pobdade de ubt po u popo me do omo paa mucho antopode tambn paa o ee umano a covvenca en upo tena una ndpeabe funcó de upevvenca See humano como nooto vveon en ea tuacón en eta eementa dependenca de a convvenca e upo duante un peodo de tempo mucho mayo que aque a que damo e nombe de htoa podemo cacua uno 0000 o 50000 ao e dec má o meno e dcupo de a poca h tóca Seún paece o homndo de po apn e emontan a petoceno pobe que auno paeotóoo no adveta que o ee de nueto neo an do dede empo nmeo ae catua que vva en ocedad pue a maen que a· no paeontóoo e foman de o ee umano etá baada a menudo en aazo de eto de equeeto de ndvduo pa· cuae eo páctcente todo o que abemo de o ombe
11 . aos o t o osotos 1987)
97
a Phstoa da qu su vda s dsaoó sp gu pos gupos o ua stutua dtada o po guos d aados uas us otaba patas as otbs sto o sóo s vdo aa os hodos d géo apen, so tabé paa as oas atos a vda gupos as sas foas d ouaó oopaó qu s d saoao a ovva d hoo apien sus atsos uo a odó bsa paa a supvva d atuas qu dvduat a supadas ua sa vodad po uosos aas dpdados uhas vs uso po os sos aas qu s sva d psa ato vao qu a ovva o otos ss huaos po sa paa a supvva d ada uo d os dvduos udos u gupo duat st ago podo phstóo d ostats uhas ota atuas o huaas s supo qu tabé t dsttos gupos d hodos aó u poudat a aha d dsaoo a stutua d s huao patua uhas sas o apddas qu u osto huao pud tas mt a otos ss huaos pos u sgado spo sóo osb paa os ss huaos, sgado qu os otos ss vvos o pud tpt o tpta óat stoa s ao d a ut tda haa a vda gupo a stutua oga d u dvduo huao s a pds posó boóga d todo o a apd u tpo d oua ó qu o o u o toda a sp so pobabt sóo o u guo paa sta pdsposó boóga pds posó a apd u gua qu sóo sv oo do d ouaó so d ua úa sodad huaa qu gat ua d sta sodad o pud s opddo po otos ss huaos s ua aó sua d a vouó boóga o d os asos, sóo t ps aaos a stutua d otos ss vvos sta stutua boóga d huao su pdsposó paa apda d u do oaó qu ta a opsó a u dtado gu p paa d a sp a popagaó t os ss huaos st do d ouaó tado spto a outo a sp, usta o adad a o vta pota u dat ago oo aó a uadad dbó
98
amos e e ero ere e yo y e osoros (987
de adurr a comucacó recsa ere os membros de u gruo deermado.
4 Lo dcho debe basar au como ejemo de a eeme re dsoscó de a esrucura de u ser humao haca oros seres humaos y or ao haca a da e gruo. Más adeae oer a cdr e eso De momeo os uede haber serdo ara co preder ue a dscusó e oo a a reacó ere dduo y socedad es eabemee arca y esr s se ueda arada e a suacó acua y or cosguee amb e os cues oameos e deaes acuaes. E ugar de eso es ecesaro aroxmarse a robema desde ua socoogía ue cosdere os rocesos aroxmacó ue reuere y o e mo rmo a emacacó de aeameo de os robemas de as cecas socaes de de as cecas auraes3 E e marco de a físca, y amb e e de a radcó o sóca ue cosdera ue as cecas de a auraea so as cecas aradgmácas uede rescdrse e gra medda de a auorrefereca y as macoes de resee E e ámbo de a físca resua muy adecuado a a readad resear resu ados de esgacoes reacoadas co obseracoes uuaes y reeder ue esos resuados osee u carácer uersa Tamb es íco eserar ue exermeos reaados e e resee habría dado o daría os msmos resuados hace o de o de 2000, 20000 o 200000 aos y e cuauer ugar de u erso E odo caso, se es e resuueso seg e cua obsea 3 Cuando vuvo a mirada haia una apa anrior d a disusin d proba d individuo y a soidad a omo apar n a primra par d s ibro nunro qu a a aproximain dsd una soioo d prosos odava no apara on a sui aridad En s vio xo dsubro rasros d a aniua radiin soioia n uyo maro o probmas d os sr humanos aún ran panados, n drmiados aspos omo si s raara d probmas sios. La manipain d odo d panar probmas propios d as inias oias ya haba mnado pro aún no saba aompañado d aqua disin on qu s posib panar o probma n ni aua
Camio uio yo y ooo (1987)
199
io acua y oca o covida i y a i ciio paa poa a y Po upuo y pocdimio o imia a a úuda d uaidad y a odo modo d fomua cocp o ámbio d udio cico d couo d fómo aua i Mucha vc iv tambi como paada d pocdimio y a fouació d coco d ivado qu como óofo y ocióoo i como aa udio d o humao y d u aco y maifaco paicu a Si mbao, ábio ya o o coco o u puo báico qu uyac a ua fomuació d cocpo y u modo d iviació como o d a fica E o tu io ob humao o upuo o o cou co a aidad La ació idviduo y ocidad qu obva o ad Eado acioa idutiaiado d io x omuo po má d u mió y auo po má d ci mo d humao, a ucua d a poadad y oda a omació d uo d v o pud modo auo uiiado como modo xpima co cuya ayuda, auu a óo d modo aivo puda fomua o om a puba amaco uiva ob a uctua d a po aidad humaa, ob foma ocia o ob a ació idiiduo y ocidad Dua o mucho mi d ao u o humao vivio po o a upo d mo d ci idivduo, qu o humao aú o aba y d cho o poda ab qu y cómo, poda mpa maa atua aa coui vivda ocoa, y dpda d cubimio d fuio y vivida aua a ació idivduo y u upo a dmiado apco muy di ia a a i a muy pobada udad d uviv cia d uo da Si hay ao uiva a ació y u ao o pua a a u óo poib pod ido p u modo d daoo vicado a o ao d uo 10000 ao dd o iv má bao d a pci umaa haa u iv d daoo acua cuo a cicia fica cada v ayo a cidad coa co u modo vouivo d uivo como maco d
200
11 ams u t y y ts (1987
cia paa osvacios y pimtos aiados u uga y u momto dtmiados Po pao d os mos atuas its sta cia a u modo d a vouci csmica o s ta apmiat pusto qu itmo d a vouci sica s taodiaiamt to compaado co d dsaoo d as socidads humaas pud cosida co co éito guaidads gas coo mdio d oitaci y o vida qu quiás éstas o so iguamt coctas paa todas as tapas d a vouci d uivso Po o ocu o mismo cuado s studia hchos humaos. La vocidad co qu am ia os gupos humaos sto s as acios t ss hu maos s compaativamt muy gad i s usca hac a macios uivsas so os ss humaos o s posi pscidi d os camios d os gupos humaos i d os co spodits camios d a stuctua d a psoaidad d os idividuos Paa sto s csaio itoduci studio coo maco d cia ua imag d dsaoo d as stuctuas socias y d a psoaidad La apoimaci dsd ua sociooga qu cosid os po csos s udamta a compsi d qu pao d a istcia d os gupos humaos s dci, pao d as acios t ss humaos, o ca mpa como mdio d oitaci cocptos y modos d omua cocptos d msmo tipo qu os utiiados pao d os átomos o as mocuas y sus itacios o sa o ca mpa u modo cásico d omua cocptos qu dé a éstos caáct d y sto s, u psupoga qu as guaidads d as acios qu s osv pst so tami osvas d maa idtica todo uga y todo momto, pasado ps o utuo. La oma cásica d as ys y os cocptos co caáct d y s u o d a uomidad d a matia it qu compo uivso Lo mismo s váido tamié paa os paos d it gaci d uivso pstados po a stuctua iogica d s humao. s cito qu éstos maco d cia ya o s uvso sico cotuo dsaoo Hasa dod samos os ss humaos apac u momto dtmiado y u uga dtmiado Po cuasquia qu sa mo mto y uga d su apaici, os ss huaos so simp
JI J I Cmis n q n y y srs (1987)
201 20 1
nc un a r n l qu rr a u rucura y nán ca Td ll nn n cmún la crculacn anguna y l rucura crbral, l nacmin y la mur Pr ya n v para la rucura y la námca l grup qu rman v r uman, y pr nd, ampc, pr jmpl, para u nguaj nguaj E grup pun cambar muy rápamn En mmn y lugar aparcn grup uman Par rnar n plan ngracn l unvr n rv uc nr n cnracn ly cncp cn carácr y y apcabl dl mm m n a la pca y n l gar dl unvr uman La ara qu n an qun uqu rnar n plan d ngracn l cubrmn l rdn dl camb n l rancur dl mp, cr, l rn d ucn, y la búquda cncp cn cuya ayuda ndvdu uman puan cmuncar nr br apc alad d rdn l calnar un bun jmpl d n md d nacn qu rm al rn la ucn n l camb d cdad umana La rucura la cad umana qu rn 9 a a ra na, n r nad apc, d la rucura la cdad qu pr mnaban n urpa 1 a dpu y la d la cdad urpa dl gl XIX fra n drmnad apc a ucura d a mma cda n l gl x Pr a úlma v cm cndcn ndpnabl ara u urgmn la n a d la prmra n uv qu urgr ncaramn a parr prmra, pr la prmra u una cncn ncara para u urgmn Y l mm pud cr la rlacn n n du y cdad n cada una a cda Sy cncn d qu la prnn rgr la ancn al n d la ucn, a la ucn d apa n l arrll d up uman, cnllva parcular culad d cmunca n l cncp d darrll cal á acualmn marca r u gma qu rmna a l cncpcn arrll u prdmnaba n l gl v y XIX uand vulv a rc r rmn a nal l gl x y ya a la pura dl XXI, dcr, n un gr má lva d la pral, pn vunramn a prcar aqulla gnracn qu cr r cn l gran raumác mb l v ncp d
202
111 Cas en e eur enre e e nsrs (987
desarrollo del concepto de desarrollo que prometía un continuo progreso de la humanidad un asceso en línea recta hacia un destino feliz Marcados por el estiga de la deslusión, téri os coo «progreso» y «desarrollo» se hcieron, al parecer, iser vibles para la investigación. l desencato colectivo debido a ostensible fracaso del credo y la iagen ideal que en épocas pasa das se asociaban con los término «progreso» y «desarrolo so cial y que aún pesan sobre su signicado, conduo de hecho a que no se advirtera que esos términos no remitían exclusivamente a ideales anticuados y devaluados, sino tambié a circunstancia simples y maniiestas. Así, por ejemplo, es difícil negar que el conocimiento de los fenóenos naturales ha hecho grades pro gresos a lo largo de los ilenios y no en último trino, a lo largo de este siglo Pero apenas se prouncia la palabra «pro greso» surge, por lo general, una reacción de rechazo Puede ser responde alguien pero, ¿acaso el hombre es ás feli por eso La cuestión real pierde importancia ante el desecanto que evoca el concepto de progreso También los sociólogos elevan su vo con el coro de desilusio nados. Salvo algunos intentos vacilates, los sociólogos, en lugar de intentar esboar una teoría del dearrollo social ajustada a la alidad, ajena a ideales y esperanzas defraudadas, splemete excluyen de sus teoras de la sociedad el desarrollo de las socie dades humanas Se refugian en teoras estáticas de la sociedad que en el fodo, descansan sobre la suposición imcta de qe mediante la observación de la socedad a la que uno pertenece tal como éta es aqu y ahora, puede etraerse teorías universale sobre la sociedad humaa en general E lugar de teoras fundada en procesos, adecuadas a su ámbito de estudio, cetran su trabajo en teoras y modos de formuar conceptos on carácter de leye privándose as de una herramienta coceptual iprecdible para el estudio de las sociedades humanas y no sólo las del pasado sno también las del presene Pues, a diferencia de las sociedade 4.
As po ejemplo se habla de pases en vías de desarolo paa o tee que abla de sociedades subdesaoadas Y mucos sociólogos em· plea la palaba «evolución» paa no ee ue usa el esiaizado co epo de «desarollo con lo ual dea oula la difeeia ee la evol ó ológica y el desarollo social.
. Cmbios qibo yo y osoos (1987)
0
nmales que son eseccas e caa esece y que, exceuano equeñas aracones, sólo camban cuano se moca la esruc ra genca e sus membros, las soceaes umanas esán en onsane momeno; esn exuesas a consanes ransformaco es en una u ora reccón Tambn la relacón enre nuo y socea es cualquer osa menos esáca amba a lo largo el earrollo e la uma a y ese cambo no es sólo el o que ya conocemos ben or el rabao e los soraores La ranormacón e la que qu se abla es un cambo erucurao en una e os reccone uesas. recsamene, lo que se nena exresar meane el mleo orenao a la reaa el rmno «esarrollo socal a cuesón e s ese cambo ace que los seres umanos sean más felces o no esá aqu fuera e scusón De lo que se raa s e comrener ee cambo en sí msmo, su reccón y quzá más aelane ambn sus causas
omo acualmene no sonemos e un moelo el esarroo e la umana que sea al msmo emo ausao a la reala y susceble e ser someo a examen, e recurro anes a un oco moelo rácco e una eaa ncal el esarrollo e la umana. Freu ablaba a eces e la «ora rma. Quzá oría ablarse e la eaa e los cazaors caeícolas n ea aa el ser umano arcular esaba lgao a su socea e manera muy eeca e neable Un ser umano or sí msmo, un ser umano sn guo, no enía mucas osblaes e sobre r en ese muno salae so no quere ecr qu la a en uo fuera en aquel enonces más acíca y menos conca ue oy orque la eenenca el nuo reseco a su soce a fuera muco más eene Lo co ólo sgnca que ún amene conseguían sobrer urane generacones aquelos os cuyo ou vivendi alcanzaba un cero equlbro enre con· cos y colaboracón Peo no ce fala recurr a moelos ocos e fases e sarrollo cuyos reresenanes asa one abemos an
2
111 Camos en e euro entre e o e nosotros (98)
extngudo por ompeto para enontrar eempos de ómo diere de una etapa de desarroo a otra a reaón entre e ser humano partcuar su soedad Podemos enontrar esta derenia en nuestra propa époa omparando a reacón entre ndvduo socedad en as soedades más desarroadas on a ue se da en as menos desarroadas escaso onoiiento de este tipo e dierenciaión es un onsiderabe obstácuo ue estorba e ascenso de pases menos desarroados a nive de os pases más desarroados La nees dad de este ascenso necesdad ue paree ada vez más evden te suee ser resumida atuamente medante tópos omo «mo dernizacón» La atenión se drge por o genera a desarroo en e sentdo de progreso ténco o económo es decr a a n troducón de máunas o a modcaones de a organzación eo nómca ue promeen un nremento de producto soia Menos atencón suee prestarse a hecho de ue unto on semeante proceso de desarroo se transorma también toda a posción de ndvduo dentro de su socedad por consiguente a estructura de a personadad de as personas particuares sus reacones mu tuas s posbe ue tambén au se busue eudr e probema de desarroo socia pues éste toa puntos muy sensibes de a vda soca de nuestros das puntos sensbes sobre ua dscusión púbia pesa un tabú socia As por eempo se evta habar de pa ses «subdesarroados» para no herr a uenes perteneen a eos y en su ugar se utizan térmnos vagos enubrdores omo «pa ses en vas de desarroo» omo s os pases más desarroado no estuvieran sumidos en proesos de desarroo no ueran tam bén por anto pases en vas de desarroo Pero eimnar de a discusón as estructuras araterstias de os pases meno desaroados y con éstas os probemas ue aarrea a transión de nve a otro no auda en modo aguno a desarroo de esos pases urante semeante proceso de desarroo se produen mo diaiones de a estrutura de a personadad y cambios de a poscón de ndvduo en e seno de su sociedad ue pantean probemas ue se uentan entre os más arduos de taes transor maiones socaes Sn embargo estos probemas apenas son ds utdos en uauier caso o son menos ue os probemas onocdos mo «eoóco » o «otcos» este ontexto
. Cams n u n y y nss (198)
205
dond sos pobmas úncamn han d sv como mpo d caác vouvo d a acón n ndvduo y socdad sóo udo m a os muy bvmn a acó d a psona pacua con su ama comundad y sado qu s da os paíss compaavamn mnos dsa oados su d d un modo spcco d a qu s da n paíss más dsaoados n os pmos s humano pacu a nomamn sá más gado qu n os sgundos a su ama qu n sos casos su s muy xnsa) y a su pubo o cudad aa n muchos paíss mnos dsaolados aunqu dsd ugo o n odos sado consuy un pano d ngacón ava mn nuvo a ama y uga d acmno son os ocos más anguos d a dndad como nosoos qu pos s hu mano pacua S s consda a acón n a dndad como yo y a dndad como nosoos bn podía dcs qu odos os paíss ano n os más como n os mnos dsao ados xsn ambos pos d dndad po qu n os pmos a nnsdad d a dndad como yo s compaavamn ma yo y po consgun n os paíss mnos dsaolados s más nnsa a dndad psaa como nosoos o msmo s ésa m a a ama a uga d nacmno o ncuso a a bu E as gnacons mayos d sados qu han consgudo su ndpndnca hac poco mpo a dndad como nosoos qu m a Esado o su acompañada d muchos snmnos posvos Eso camba as gacons más óvns po mu chas vcs s qu po so dsapazcan os us azos mo conas qu as unn a a ama can uga d nacmno o bu. En dsaoo d Japón y quzá ambén d oos paíss asácos n vías d modzacón s pana una cusón muy pacua A cambo d qubo n yo y nosoos n avo d a dndad como yo s mnos nnso qu n os paíss occdnas o u ooga consdabs vnaas a su capa cdad paa comp E cambo d a ddad como nosoos qu s vca du an a anscón d u v d dsaoo a oo ambé pud s usado como un conco d aads a adcona o macón d a concnca adcona th d a adhsó a undad d supvvnca adcoa u s a ama ca
206
Cbio qibo t e yo y ooto (1987
en sum e gruo de rentesco ms reducdo o ms mpo exgen que un membro de uo ms rco o mejor studo orte gun ud sus rentes unque sen ejnos cundo éstos socten Así r os tos funconros de un nuevo stdo nde endente es extremdmente díc no or sus rentes s éstos ntentn hcerse con un crgo púbco codcdo Vsto desde e thos formcón de concenc proos de os stdos ms desrrodos e fvortsmo de que hce g un funconro eevdo cundo concede un crgo úbco gún prente es un form de corrucón Desde formcón de concenc reestt esto es un deber en tnto que todos hcen o msmo decr en tnto que form prte hbtu de s uchs or e oder e status de os cnes es tmbén un necesdd Así ues en trnscón hc un nuevo nve de ntegrcón se roducen conctos de etd de concenc que son msmo temo conctos de dentd Un roxmcón desde un socoogí de os rocesos que drj su tencón hc cuestones humns requere como uede verse tnscón hc un nuevo nve de dstncmento tnto resecto de objeto de estudo como resecto de nvestgdor esto es de uno msmo comromso erson en e sentdo de dentccón con formcón de concenc rop hce que queos nvestgdores r quenes s costumbres de stdo que pertenecen se hn convertdo en un segund nturez se cerquen un modo de observcón en e cu form y e des rroo de su roo stdo se tomn como modeo y medd de congucón estt de todos os otros íses modeo so c de stdo desrrodo rs soc vgente en é y de no de esto tmbén estructur de ersondd formcón de concenc de ndvduo se consdern evdentes on bstnte frecuenc suee consderrse un mndto de r zón etern e que en os íses ms desrrodos e otorgmento de crgos púbcos rentes ced e so otorgmento de crgos úbcos fundmentdo en s ttudes ndvdues de os soctntes Pero esto que es rest osbe necesro en este sentdo rcon uede no ser t en otrs ets de roce so de desrroo soc Auí tenemos eepo de có e etendo nve
Ca en e r enre e y y e ntr (187)
207 20 7
de prce de fracón de n tad e fenta a ndda zacón a ayr acentacón de a dentdad c y de e han partcar e apartaent de éte de a apacne radcnae Mentra e bee e acce a a ceón de etapa de dearr ca n erá pbe expcar a crrpcón extente en pae en a de dear» Mentra et ea a n e pdrá hacer n eantar a z a nín cn aqe qe aberta eadaente e ejan de a repetda apar cón de ea fra de fart y nept en tad á recente La frecente ptacón de qe habar de paíe «b dearr dearrad» ad» pca pca deprec e e cpetaente errónea Ocrre á ben cntrar L e pca deprec e precaente n aar a e pae «bdearrad» pe aí e e cerra e acce a a etrctra de a tranfracón e e rp han atraean en tant cedad y en tant ndd drante a trancón de n ne de dearr a tr Tabn ara a prax ca e prtante tener en centa á aá de prbea raente técnc ecnóc de eta reetrcra cón prba de pan de prce cóc cn t prbea han S e epea n prcedent cparat y td etd de prce prce de dearr dearr ree reere re ta prcedent prcedent e pnen de anet n aente a ectra de ae e dede a prpecta de beradr pdran er fae anterre n abén a etrctra cae de a etapa de dearr de rp beradr N carece de prtanca para a atc renón de qene cnen baj a fra de ranzacón de n tad á dearrad e e hábt cae de nd d rend baj ea fra de ranzacón perdan parte de carácter edente e en para e ndd Adertr a prtanca e pee para e carácter de cada ndd e hech de e e haya crad c cdadan de n tad ndtra ad á dearrad pede cntrbr ch a arrebata a ete carácter pretendda edenca y a hacer de a bre qe ea pbe reena e e peda cetnar La caracne aydan ya e ha t, en etapa anterre de dearr ca er han etaba ch ad en enera cn cha
08
11 Cabo e el eulbo ee e yo y e ooo (98)
más rmza a as agrupacons n cuo sno naca Ya por st co os srs humanos staban incuados d por ida o n todo caso con muca rmza a undads socias rstatas como sob todo can amiar ugar d nacminto o a trbu usto qu ra d stas agrupacions d dond podan s prar auda protcción n circunstancias trmas En as soci dads más dsarroadas sto tambin tambin quir dcir: n as socidads qu son más ricas como tas sobr todo ricas n capita socia socia pano d intg in tgrac racón ón stata a asumido cada z n maor mdida sta unción d útimo rugio n caso d ncsdad trma. No obstant Estado rc ant ciuda dano partcuar una pcuar dob unción qu a primra ista pud parcr contradictoria. or una part stado mna as dirncias ntr os indiiduos En os rgstros púbicos o mismo qu n as ocinas statas ndiduo s dspoado d su idntidad dirnciadora. Es un nombr un númro un contrbunt o sgún caso ta z una prsona qu busca auda protcción a quin as autoridads statas dbn con cdr o pudn ngar sa auda protcción ro si bin aparato stata sum d sta manra a as prsonas articuar n una rd d rguacions qu s absoutamnt idntica para todos os ciudadanos a organzación d un Estado modrno no contma os drcos os dbrs ciudadanos d os ind iduos n tanto stos son rmanas o tos mmbros d una agru pación amiiar o d aguna otra oma d intgracón prsta ta sino n tanto qu son prsonas singuars n tanto qu indi iduos. En a asta aora útma tapa d dsarroo rocso d ormación d Estados conduc hacia una indiiduaización d as masas. ro as dmnsons a orma d sta indduaización aran considrabmnt sgún sa a structura d Estado n spcia rparto d podr ntr gobants gobados ntr aparato stata os ciudadanos En os stados dictatoras d Est como n todos os Estados dictatorias a rd d rgua cions statas s cirra tanto n too a ciudadano s tan scasa a rcprocdad d contro ntr gobants gobrnados qu margn d dcisón qu pos ciudadano s ratiamnt imitado con tambin as posibdads d indiiduazación.
en e eu ente e e nt 1987)
209
obe todo en a vda úba donde a euaón extena e one obe a autoeuaón de odo que ta uh vee e ve eegada a a efea vada. nuo en eta efea on eduda a obdade de ndvduaón debdo a ono oo ett de a tanón de onoento de a eduaón e deeho de eunón aoaón et agen de autoegu aón e agen de deón eona que un detenado to oedad etata ofee a u ebo e un buen nde de ado de ndvduaaón Una de a ateta de un g en dtto e e deaoo de una attud o ea nte a eona que vven bajo ee gen t eona tn en tanto que ndvduo detenada en gn edda o guone extena ueen ente deoentad undo eta eguone e debtan o deaeen Pueto que a natva eona eto e a aadad de deón ndvdu e oo aada en un tado de ete to qu e nuo deao bada o atgda uh vee eto egene tenden epeuae. La eon que onvven en ete to de oedde ueen ente o eno negua ueen ae en un onto on u oa onena uando de un u ota anea e e exge un ao gado de autoeuaón Su ttud oa e ua nvountaente a bua eone a oeón exte na a que etn aotubado a eone un gobeno fuete o eeo T ve ea eoendbe hae aqu un beve exuo obe obea de a attud La ondeaón de o ee huano ede una ooog de oeo abe en ete o oo en oto obdde de aoe de anea enta a obea; o bdde que on batante onoda dede e nve een o de onoento eo aa uo aovehaento ha toda a una gn aena de oneto ento Tno oo etutua oa de a eonadad> o «nve foa de a autoeguón nddua odan e de utdd Sobe todo oneto de «tud o que o o ntoduje hae a agn teo oua una oón ave en ete ontexto Junto on e oneto de ndvduaaón eente o deeente e neto de attud oa neenta a obdade de eaa a duntva que tan a enudo aae n a uon ob
:0
as e e qib e e y y e nss (98)
la eacin en individ y scidad Cand s cmpnd y se pd manja es cncep l mism q el cncep d sca scia d la psnaidad my pacid a aqé s nind ambién cn may caidad p qé cndc a n la ieja csmbe d emplea ls émins «individ» y «scie dad» cm si s aaa d ds bs q xisen p spaad e dja d cea s js ane e hch basan cncid p n sabe pcin pciníc de q cada se hman hman paica paica disin disi n cm es d ds s dems leva n sí mism na impna spe cca qe cmpae cn s miembs d s sciedad Esa impna la acid scia de individ cnsiye p así dci el een del qe ban ls asgs psnales p s cales n hman s diencia d ls s mimbs d s scidad Así p ejemp del idima cmn q n individ cmpae cn y q sin dda es cmpnn ndamnal d s acid sci ba n sil ms mens individal así cm de lngaje esci cmn a la sciedad ba na caligaía indivi dal incnndible E cncp d acid scial pmi aae a mbi del sdi cieníc hechs hmans qe hasa aha habían scapad a és Piénsse p jemp n l pbema qe desd ea d la ciencia s nncia median la xpesin «cac nacinal» n pblma d acid scia p xcencia An ped specicas ag ms la ida d q cada pesna leva en sí a acid de n gp y d q esa acid scia s l q individaiza en may men mdida a sa pesna La acid scial pd habe psíd na sla capa n sciedade pc dienciadas cm s gps d cazades y cce d la Edad d Pieda En sciedades ms cmpjas s mada p mchas capas Así p jempl algien pede leva en s mism caacsicas d n pe ingés de Livpl d n pe amn d a va Nga. El nme d capas qe se neejen en la acid scia de na psna depende de nm d pans de ingacin q s yxapnen n s scidad Nmamene na de esas capas cpa n ga spciamene desacad s a capa qe caaciza la penncia d n se hman a na deeminada nidad scia de spvivncia p jmp a na ib n Esad Ls miembs d na scidad
1 Cabos e el euibro ee el yo y osoos (98
2
n a as d dsaoo d un Esado odo s n a sa aa on a xsión «a naiona En os ibos d oidads u s nunan n aio d onvis n un Esa o odno uhas s udn disnguis aún aas i as así o jo n Nigia odaía ud disinguis a iud soia d ibo o d youba D omno n Nigia sa a ud soia d a iba s anisa on mayo innsidad u o u inn n oún odos os nigianos inas qu n a Rúbia Fda d Aania n Hoanda o n Fania y sa d us oviinos n ona a in ohsión a u as dinias gionas aidan an a naio a
La idnidad omo yo y omo nosoos d a u habábamos ans s un omonn undana d a aiud soia d un humano y oo a s susib d individuaizan sa dnidad onsiuy a susa a a guna «¿qué soy? y so ano omo s soia u omo s individua n soidads saas qu s nunan n una aa d saoo n a u a oganizaión d sus mimbos s an avanzada qu odo ién naido ha d s insio n un giso úbio aa os ion s onoido o iudadano y odos os adosn s y aduos nsian n agún mono d su vida una aida d naimino a susa s mna a a guna d indi iduo o su idndad oo yo so s a a guna «¿uién oy? a onsiu nob on qu individuo ha sido ins io n giso úbio a na na sona ud ia n aa d s nob «Yo soy Hub Hubi yo y oan yo soy Hub Hubi Po o gna ninguna oa sona in s mismo nob Po s nob on sus dos as nomb d ia y ado usa a a sona omo únia y a ismo io oo nin a un guo d inao su aiia Y si o una a nomb ooiona a a sona un síboo d su oia idnidad y una susa a a gua d uién s aa sí iso o oa a no
22
III Cabios e e euiibio t e yo y e osoto ( 98)
�r r tabé coo tarjta d ta dca qué uo Q !o ojo d lo dá abé aqu pud r otra z cu parabl a xtca d ua proa coo r ddua¡ u xtca coo r ocal Uo o podría dfrca oo dduo d la otra proa o hubra otra proa ñalado ucha c 5 qu la palabrta YO carcra cado al proucara o tura cuta otro pr obr proa qu rt a otro r huao a dob {ra dl obr utra co batat clardad o qu (do dt qu cada r huao procd d u rupo d tro r huao cuyo obr lla coo aplldo al lad u obr d pla ddualador a dtdad coo yo o ud tr la dtdad coo ootro. o úco qu ara l qulbro tr l yo y l ootro la ora d la rlac tr l yo y l ootro. Quz a útl añadr qu l cocpto dtdad huaa ac au a u proco Eto ao qu olda fáclt prra pr podría parcr qu la dclaraco or l yo y l ootro po u caráctr tátco o podría dcr oy pr la a proa ro o o crto Hurt ubrt a lo ccuta año d dad o la a proa u Hubrt Hubrt a lo dz año d dad uado él a o cuta año d dad dc d í o yo o tá aluddo la a proa qu ra cuado tía d año or otra part, l hobr ccuta año po ua rlac uy patcular y úca co l ño d dz año A lo ccuta año u ho r o ua ur o t a a tructura d la proaldad qu ta a lo d año y baro o la a proa u hobr d ccuta año procd drctat a traé d u proco pcco d darrollo dl hobr d u año d do d d tc a cotudd dl darrolo la codc cara para qu ta ua dtdad tr ño d d ño y l hobr d ccuta El probla cocptual d la dtdad huaa a lo laro d a da rá pr dfícl y d hcho rroubl tra la 5 Véas or eeo Nbt ELfs, Was s ocoog? Much
97 3 y SS.
Camos en e euo ene e o e nosoros (98)
23
orulación social de concepos no ponga a disposición del indi iduo pensane concepos ás o enos clros del proceso en especial del desarrollo. uando Hue aaa ue no podía co prender ue el nio ue aa sio una ez el adulo ue era en el presene pudieran ser la isa prsona su diculad es oalene coprensile n su época las erraenas eóricas necesarias para counicar coprender procesos de desarrollo odaía esaan en paales odaa esaan en un esadio inicial de u desarrollo Fue necesario un enorme raao enal colecio anes de ue un concepo de un niel de sínesis relaiaene nerior el concepo de rollo de enrollar o desenrollar pasara a un niel de snesis más eleado pudiera acceder a la counica ción social. El concepo de desarrollo aludió en un prier o eno a enóenos copleaene palpales de la praxis social en un plano de sínesis inerior. De auí nos a uedado el concepo oográco de desarrollar Necesdades de coprensión u deerinadas llearon a ue el concepo de desarrolo siguiera ansorándose asa conerirse en síolo de procesos ope ados en una dirección deernada coo el proceso de aduación del ser uano o el caio lineal de la uanidad En un prier oeno esos procesos se enenderon coo una espe ce de desenoliieno a parir de un núcleo apareneene idén co coparale con el nio ue es desenuelo de sus aas on el paso del iepo ue posle crear un concepo counicale sore el cual se podía aajar Poco a poco en un raajo coleco de pensaeno oseración realizado a raés de arias generacones ese concepo se zo cada ez ás congruene con a realidad por ende ás úil para su aplicación en la praxis social. No osane en la época en ue Hue uscaa elaora !zadas en el eleado niel de sínesis de la losoa el concepo de desarrollo en el sendo en ue lo cooceos acualene odaía no oaa pare de la aciud social de las erraien as de pensamieno de una persona insruida l prolea de la elación enre disnas eapas de desarrollo de un iso único enaene represenar sus oseraciones y experiencias rea ser uano el rolea del eculiar enrelazaieno ene denidad de la ersona a diersidad de la ersonalidad ea osile d esoler n auel nonce
4
. Caos n uo nt yo y nosotos (98)
No constituy un méito psona u hoy n día s puda dci ago ás sob a singua ación n u s ncunta un s humano nio y s miso s humano aduto oncptos coo d dsaoo ya asumido po a socidad o d idn tidad como yo y coo nosotos an po asum ocn un unto dsd cua aboda st pobma Po todavía djan mucho u dsa Son cuaui cosa mnos una cuminación n otas paabas han d s aboados po as gnacions v ndas As pus uiás ahoa podamos v con más caidad u pobma d a idntidad individua d s humano a o ago d su vida scapaá a nusta compnsión mintas no s consi d caáct d pocso d s humano y mintas as pso nas cacan n su tato mutuo d hamintas concptuas su cintmnt aboadas d símboos ingüísticos u abaun pocsos d dsaoo En stado actua d dsaoo d a toa socioógica d pocsos an no stá o sucintmnt ao nganaj d os aspctos pacias d dsaoo d a pso naidad d un s humano Los aspctos bioógicos psicoógicos y socioógcos d st dsaoo son objto d studio d dis tintas discpinas u tabaan po spaado D acudo con sto os studiosos sun psnta stos aspctos como si isti an aisadamnt Po a vdada taa d invstigación s po contaio uni stos aspctos y xpica sus nganajs y n ttjiintos dnto d pocso goba y psntaos si bóicamnt n un modo tóico con ayuda d concptos co municabs E pocso d dsaoo y su psntación smbóica m diant concptos comunicabs pocso como ta y pocso coo objto d a xpincia individua stán íntimamnt i bicados y son absoutamnt inspaabs omo jpo d ocso cab audi n pim uga a hcho d u cada tapa postio d pocso d dsaoo u atavisa un s umano tin como condición indispnsab dcui contnua do d tapas d dsaoo antios También paa os ss umanos s váida a aación d u uno no pud acana a dad y a constitución d un hob d tinta años sin ant s a asado o todas as dad constitucions cdnts
Caos en e euro ene e o e nosoros (987
25
connudad del proceso de desarrollo es na de as condco
es áscas para a dendad de la persona a raés de proceso de desarollo ercado a lo argo de os ños La consucón oseror de un ser humano procede necesaramene de la suce ón de consucones anerores Pero no ene necesaraene 'e hacerse readad después de ésas Una persona puede or anes de alcanar una eapa eror La esucura poseror de a pesonadad depende de desarrollo de as anerores pero se n margen de aracón, que prmero es consderaemene amplo uego a reducéndose de manera paulana Además de eso, en el ser humano a connudad del decurr del proceso como elemeno de la dndad de o sá enreda n mucha maor medda que en los oros sees os con oro emeno de la dendad de o con la connudad de una me mora, que perme almacenar conocmenos adqurdos con os eperencas personales de eapas anerores como erzas de a dreccón aca de senmenos comporamenos de ea a poserores eso en unas dmensones que no conocen para eo en nngún oro ser ene. La nmensa capacdad de alma enar selecamene en a memora experencas de odos los momenos de a da es uno de os facores que desempeñan n ape decso en la nddazacón de os seres humanos uan maor s en e ranscurso de desarrollo de a socedad e ma n de derscacón de las experencas que pueden graarse en ¡ la memora del ndduo maores son as osldades de nd dalzacón Pero halar de la connudad de desarrollo arragada en a emora como condcón de a dendad como o de n ser hma no es sucene. Un desarrollo no se prodce en asraco Toda emora posee un susrao La dendad del o no es posle ncamene dedo al recerdo al conocmeno de uno msmo e esán grados en e cerero esa dendad esá cmenada n a oaldad del organsmo, de cua el cerero es na pare na pare mu mporane ceramene se organsmo es .l usrao de proceso de desarrollo qe araesa la persona e organsmo es realmene aqello a lo e se reere na per na cuando en s rao con oros, dce » o, ncléndose con : o nooro» enras qe ara efere a or ser
26
111 Cabos e e eubro ete e yo y e nootros (1987)
umos emple poombes pesoles de l segud o tece peso L detdd como yo de u se humo descs e g medd sobe su cpcdd de sbe de sí msmo que es u se vvo o e ots plbs, u udd bológc de lto vel de ogzcó Debdo u ptculdd de su ogzcó ísc los sees humos so cpces de dstcdose de sí msmos vese y eeo sobe sí msmos como u ogzcó ísc. Debdo est ptculdd de su ogzcó ísc que les pemte ecoocese sí msmos como cogucoes espco tempoles que este et ots cogucoes, como sees humos de estec copol que vve ete otos sees humos so cpces de desg su pop poscó ete los dems medte el empleo del símbolo «yo» y l poscó de los de ms medte símbolos como «tÚ» «él» o «ell» Est ptculdd de l tulez hum est posbldd udmetd e su ogzcó ísc, de poese ete o msmo co yud de su cpcdd de coocmeto y sus símbo los lgüístcos como s ue u peso o u obeto como los dems h llevdo que muchs veces los sees humos pose u mge de sí msmos peculmete escdd Sus símbolos lgüístcos est coomdos de me tl ue pece ue ese lgue que ve su pop peso desde u cet dstc, y quello que ve de su pop peso cudo se obsev sí ms mo desde u cet dstc ue sees dsttos que quzs hst podí tee estec sepd. Así, po eemplo uo hbl de sí msmo, e su cldd de obeto obsevdo co yud de epesoes como «m cuepo», mets que p ee se sí msmo e su cldd de ctu cpz de elz es obsevcó dstcd de sí msmo emple epesoes como «m peso» «m lm» o «m mete» No sempe se dce co bstte cdd qe estos coceptos peset dos pespectv dstts de l pop peso como s se tt de dos obje os dsttos y bstte meudo como s pude est po sepdo Y el smple empleo de l epesó «m cuepo» d l mpesó de que yo ue u peso que exste ue de m cuepo y que sólo complemetmee he ddo u cuepo como se duee u te Debdo es gd tdc ulst s lue dce «
. amis en e equiirio entre el o e nstros 198
21
so i cuepo puede se al intepetado Puede se al inte petado poque el téino «cueo es abiguo en ese contexto. Puede decise que una piide es un cuepo o que una estella o una olécula es un cuepo. La abigüedad de la aación de que o so i cuepo adica en que la expesión «cuepo puede eiti tanto a un tozo de ateia inete eativaente poco oganizada coo a unidades biológicas de eevado nivel de oganización esto es a los oganisos s copleos Po con siguiente el enunciado « so i cuepo o «o so idéntico a i cuepo puede se entendido con el signicado «Yo no so s que un tozo de ateia desoganzada Y de hecho en las escuelas losócas de nustos das desepeña un papel nada desdñable la idea de que el oganiso huano vivo que ientas continúa en funconaiento sea antes de oi se encuenta en un constante lui en un desaollo en un poce so poda se educido en últio téino a foas de ateia nete. Así paa peveni la educción ateialista tal vez sea necesaio insisti en que cuando se habla de la popia pesona del popo cuepo no se tata de dos exstencias distintas ino únicaente de dos pespectivas distintas En este contexto podeos ecoda un hecho que u a nudo escapa a la obsevación uando se habla del cuepo huano suele pasase po alto que la cabeza de una pesona en paticua su osto es una pate fundaental de ese cuepo uando se toa conciencia de esto se copende eo la natu aleza de la dentidad del o huano; pues el osto de una pe sona que atraviesa un desaollo individual especíco de esa pesona desepeña un pape u ipotante quizs el s i potante paa la dentidad de esa pesona deteinada Si bien es cieto que la foa paticula de las otas pates del cuepo es elevante paa idenica a un se huano coo al pesona individual tanto paa la conciencia de los des coo paa la popia conciencia ningna pate del cuepo es tan ipotante paa la idenidad del o coo la caa. Y el osto es abién lo que uesta con ao claidad en qué edida est ligada la den tidad del o con la continuidad del desaolo desde la infancia hasta la veez De hecho el poceso de desaollo qe aaviesa n oso
28
111 aos en e eqiiio ente e yo y e nosotos 987
mano desde a infancia hasta a veez uede servi de aradima de un determinado tio de estos rocesos E osto cambia eo a arti de una edad determinada adquiee caacterísticas qe hacen osibe a esar de os cambios odcidos o e en veecimiento, identica a un osto sieme como e mismo osto, identicar a na pesona sieme como a misma ersona Es o sibe qe a viea óica desierte a eectativa de que ao abso utamente invaiabe constituye e núceo o de todas as tans formaciones, e núceo inmutabe no seto en sí mismo a desa rroos, de todo desaroo E eemo de desaoo de n ser hmano, y en artica de su osto nos aceca quizás a a comrensión de que no es necesaio que eista ao qe emanezca estático, absotamente imutabe a o ao de ta oceso de desaoo a identidad de ser hmano inmeso en un roce so de deaoo adica sobre todo en que cada fase osterior ocede, a través de un decrir ininterrumido de ua fase esec tivamente anteior a diección enética que die e cuso de un oceso, está ea misma imersa en ese roceso. Y o mismo ede decirse de os ecuedos, tanto conscientes como inconscien tes Si bien os recuerdos son hasta cierto nto os y constityen, así, n eemento qe iterviene en a formación de carácter a conuracn de ostro, también se tansforman de un modo esecíco e e tansso de a madez, e enveecimiento y a veez
7 Cietamente, os sees humanos comarten con muchos otos sees vivos su natraeza de roceso de n to determinado. o qe os diferencia de otos sees vivos sean éstos homias o simios, es s caacidad, ya descita de vese a sí mismos como en un eseo Peden, or así decio, sair de sí mismos, onese ante í mismos y verse como eeados en e eseo de su cnciencia. n se hmano es aa sí mismo yo y a mismo temo, un un é, un ea Un ser hmano n odría se or sí mism n yo si no diea ser simutáneamente ua ersona caaz e vese a sí isma como un un é o un ea Por o enea os bióoos sóo edian as características que os seres hanos tienen en
11 Cbis en e equbi entre e el nsrs 8
2
coún con los nropoies quizá con ls rts s, ls cr terstcs singules con que l ináic e l evolución h oo los ses hunos ue les iferencin e oos los ro sere vivos pueen ser es e lo. Y e ech, érinos coo «conociento», «concienci» «uoconcienci» y ucs otros enuo se uilizn coo si o funención biológic puiese prescinr e quello que estos érinos esignn. s, el cuepo huno se present coo lgo inconsciente o crene e concienci too sio confunio un no un uno hbl e su cuepo, eso iplic sóo que un e bserv s is coo lgo que exise en ercer person, eso e, coo lgo ober vo ese un ciert isnci, coo si uno fuer un él u ell Sn u l cpci e los seres hunos pr slir e s isos verse coo lgo que exise en segun ercer per son vr en su for en sus iensiones según se el nivel e esrrollo en que se encuenr c socie. Pero est cpci es l conición básic pr l fbricción e erriens, y nt ás r l rnsisión, lo lrgo e l cen e ls genercio nes e conociiento inepenientes e ls circunsncis oen tánes el cognoscene , enre ésos tbién conocieno sobre uno is. El princiio e uchos etólogos oros especilists en pscolog nl que consier que o coprtiento huno tno iniviul coo socil e ser estuio exclusiv ene con ls iss erriens eórics que hn eor ser sucenes úiles en el esui e seres vivos prehuno sóo puee proucir resultos bsne liios. o iene e cuent un hecho u iprtnte En l especie biológic hun se n crctescs esructurles que los seres huno ene en coún con lgunos niles y que, icho e otro oo tes ionin su inuble escenenci e oros seres vivos e inis lubeente eneteis cn éss, existen bién en l epecie hun crcerstics esucturles que consituen un innov ción evoluiv, que son nic, especc e lo eres hunos que s one sbeos, no tienen prlel en l consitución ioóic e ningún oro er vivo e cunts eisen obre l ie r El hecho e que l er hn ue er reucis i teri nile unque esé or e
0
111. Cbos en el equbo enre el o el nosros (987)
deieda de lo aimale el heho de que e uma lo ee humao oiuya deo del poeo evoluivo ua upua haia euua ogáia ueva y iguae e obviado po eo ieo de edui Lo poblema que omo oda up ua plaea éa haia ueva euua bioga opeada e el iego y o ieioado poeo evoluivo yae deaedido e la iea de adie que e exiede ee ua diiplia y oa Qué vao ea paa la upeviveia poda uo pegu ae que lo ee humao apedea a omuae de ua oma igula y ovedoa? Ua vez e el ivel de lo ee humao lo ee vivo adquiieo o lo la pobiidad o ambié la eedad de omuiae empado u leuae epeo del gupo omo piipal medo de omuia Ya el apedizae de u leguae peupoe ua euua bioga que pemia diaae de uo mimo o el empeo de u leguae epeo del gupo omo piipal edio de omui ai lo deediee umao de o amae duiieo al mmo empo la poibiidad de dei de mmo o ua u oa mula ligüa «yo» o «ooo» y de habla de oo e la eguda y eea peoa del gula o del plua Po el oaio e la omuiai de odo lo oo ee vivo el papel piipal lo deempeña go o apedido e dei igo iao Muo eudioo ha ieado e vao eea a aopoide emeo de u leguae epeo de ua oiedad i ee peee la dieeia ee el pedoiio de ua oa de omuia omú a la epeie y el pedomiio de ua oma de omuiai omú a ua oedd Aual mee aú e deooe la eapa de la evou biogia que odueo a ea pouda aomai Lo meo que puede haee e paea la pegu de mo ue poibe ua a omai a aiaoia ¿Qué iuaia eao e ue go poibiiado a lo deediee humao de aimale ealza el diaiamieo de mimo eeaio paa que apediea a habla y a llamae a mimo «yo»? Y má aú: ¿Qué i uaia oibuyeo a que lo oo elaivamee gido de lo aepaado aimale del hombe e aomaa e lo exaodiaiamee aiulado e idividualizable qu e
111 Ca n qu n n (987)
22
consiun una d las sinulaidads biolóicas d los ss hu ano o conoco a cicunancia Inoao qué pcuia cicunsancia acuaon duan ilon d años hacindo qu os s huano fuan haa dond sabo l único ipo d s io con una coniución biolóica qu l piió incluso los oblió a llo adopa coo pincipal dio d counicación dian l apndiza indiidual la isión copnión d foas sonoa qu difan d uno a oo uo d la pci. Tapoco sabo qué cicunancias únicas acua on duan illon d ao paa doa a los ss huanos un ipo d oo alan indiidualizado, d un lxibl aa ao d úculos cuános facials cpaz d adopa una soo a disina sún las pincia indiiduals Po nos a la ia los ulado d a olución Lo s huano son los únicos io conocido qu plan coo pncipa dio d counicación un dio qu s spcco d cada soci dad y no pcco d la pci son aiio la única pci d s io qu conoco qu po una pa dl cupo capaz d adopa una onoa an indiidualizada qu duan ucho io y a nudo duan oda la ida cnnas d indiiduo pudn conoc coo disino coo als indiiduo Los pnans d la paoanopoloa d la oa cin cia qu udian la olución biolóica d los ss huanos no sip ooan a a dos paiculaidads d la pci huana acual oda la anción qu cn Eo no s sopndn pu su abajo cna n la infoación qu pud co d los caso o d pias o anopoids dl pasado d los pio honido ian s difcil quizá iposibl dcubi n o pocos sos d los anpasado dl hob noación sob la olución hacia l uiino d dios d couicacón huanos spccos ocidads hacia la indiidualización d los oso huanos Po paa uchos oos sudioo d la cincias huana n pcial paa lo sociólo o indipnabl psa anción al hcho d qu los huanos s difncian d lo oos ss ios po l pdo inio cinado n la oanización biolóica huana d una oa d counicación qu adqui dian l apndizaj
2
amos e e euo ete e yo y e osotos (987)
es especíca e caa sociea y o e a forma e comuicació especíca de a especie y por a coguració aduiribe y por ede iividuaiabe e as partes e cuerpo ue roea a boca y os oos Si da existe toa ua sere e otras características úicas e a orgaiació bioógica e os seres humaos. E aar er guo a trasformació e as patas deateras e braos y maos extraordiariamete móvies a visió bifoca y otras caracte rísticas semejates so mecioaas co frecuecia. Pero as características distitivas e os seres humaos a as ue hasta aho ra se ha dirigido a mayor ateció remite e a mayoría de os casos a os putos ue teresa a os bióogos y represetaes e iscipias emparetaas co a bioogía Remite a orgaismo aisado Por e cotrario se ha ateio poco a hecho ue si ua o es escoocio como ta e ue os seres humaos a igua ue sus preecesores amaes so seres ue vive e socie a. Su orgaació bioógica est por o tato orietada hacia a covivecia a separació e as dscipias académicas a desmesuraa orietació e a bioogía y e as ciecias médicas hacia os orgaismos aisaos y amete a orietació e a socioogía aima hacia estrcturas o apreidas y especícas e cada especie ha coducio a aició igüístca y meta a u iietate extravío Esta traició crea a impresió e ue e orgaismo humao particuar o como tambié se dice e cuer po de ua persoa ta como éste se estuia e aatomía y ta como e méico o auscuta y o ve e radiografís es e modeo e aueo ue se etiee por iivido sto a forma e e tiempo y e espacio es cosierao ago atura; esto e orga ismo aisado es cosiderao rea Por e cotrario a covivecia e seres humaos s socieda sus procesos y estructuras parece ago articia y o competamete rea ser humao se ice tcitamete tambié podría aregrseas si viviera u tiem po soo si covivir co otros como orgaismo aisado como o ve a mayoría e os bióogos o tambié os paeoatropóogos cado digamos ecuetra u esueeto De esta maera a especiaiació de as ciecias ayuda a a costrucció de u aparato cocepta suciete a a oposició e aturaea y so iea
11. Cabs en e eub ente e e nsts (987)
3
As n carece e prtanca cnserar agunas estructuras rgáncas ue ustran a natura epenenca ue un ser huan tene e a cnvvenca cn trs Sn ua aguna s caracteres seuaes apuntan a en esta eccn n partcuar e hech e ue s eses seuaes huans n estén gas a pes e ternas puee esepeñar un pape prtante en a fa especaente nta e s azs scaes huans. Per a sn gaa a especa nta e a scaba huana s se uestra en ta su ensn en e eep e a snguar a e cuncacn huana ncaente as persnas se cpen en cn aua e enguaes ue eren e una scea a ta cn aua e una sna faca ue hace psbe entcar a spe vsta a un ser huan etena c ta nvu únc est ncus a través e s añs Pes ear a sg esperes ue para entnces partcparán persnas e ts s cntnentes a tarea e en cntrar una respuesta entva a ntergante e ba u crcunstancas un prces natura ceg n ntencna hz surgr ente s sees vvs una fa e cuncacn tan sngu a c a ue cnstuen s enguaes especcs e scea es unt a est una verscacn aeaba e as znas e s s nar bca tan snguar ue pete ue c n s ebrs e grup recnzcan a spe vsta a caa ser huan partcuar c a una persna stnta e tas as tras pseea e rasgs pps. hech e ue n sepas c estas agunas tras caracrstcas ferencaras se pas arn en una espece e seres vvs ue pc a pc fuern a uren n sbre e paneta su ent n pe ue se peste atencn a estas snguaaes e s sees huans cuan un busca frarse una cncepcn e s seres huans y pr tant tabén e un s. n ta casn entraré ás a fn en a cuestn e a funcn as cnsecuencas e a cnsttucn natura e s sees huans ue es petern e pusen ue se cuncaran ente s eante enguae aprens ste tea esbra cn uch s tes e este br. De ent bastará cn ec breveente ue este pen e una cuncacn eante sbs está estrechaente reacna cn tas s caractest
224
III Cao e e euo ete e o e osotos (98)
as pataes de os sees hmanos e s be o están dete madas geétamete desansa sobe ua pedsposó e s está geétamente detemnada stas dos aatestas humanas son e pme ga a apadad paa tansmt de na geeaón a ota po medo de smboos e auda de oo metos de a soedad e a es vaabe y po tanto pede aumeta y en segndo uga a nexstena de a oma soa detemnada boógamete es de espea de a espee o dho de maea postva a exstea de tpo de onv vea e pede vaa de a mano de poesos de apedzaje esto es e puede desaoase Legados a este pto tego ue mtame a hae agnas obsevaoes sobe a sooma aa omo ejempo de a sn guadad de a dvduazaó hmana y en espea de a oepón de yo de nosotos. omo a se ha dho e osto es ás e nngua ota pate de epo e dometo de den tdad de a pesona osto maesta en e mao de a pa dad pues todos os sees humanos o posee a snguadad de se humao No obstate esto es más vádo paa membos de gupo popo y sus desedetes e paa sees hmanos de otos gpos uado agos asgos aaes se desva demasado ado po eempo a pgmetaó de a pe o a oguaó musua es a nustos oos dstta de a popa a peepó de as aatestas boógas amatvas popas de un gupo ex taño suee etopee a peepó de as aatestas menos ospuas más sutes po medo de as aes se deean ee s os membos de ese gupo uzá sea to spone ue a pmea ón de a sooma ndvda deeada de sto humao ue su unón de medo de detaó de membos be oodos de peeños gupos hmanos jto on su uó de medo de omaón de as nteones agas aetvas Peo omo uea ue uese a expetatva ue todo se hmao de as soedades onodas tene omo ago evdente a epetatva de se eoodo po uees o ooen omo ua pesoa detemada úna gaas sobe todo a su osto y e segudo témo a a menón de s ombe mesta de maea nevoa án estehamente gada está a expeena de a popa deeaó otos sees hmaos o a exp
11 Cb e e eub ee e y y e r (98
22
reca de a roa derencacn a os ojos e oro ere humano La eroa ueden ercbre coo ndvduo derene de oro úncame or cuano vven en comaña de oro Y ee auoercbre com un er humano do de o oro no uede er earado de a cocenca de ue e ercbdo or o oo no o como un er humano no como un er human ue en de ermnado aeco e dno de o dem
8 E o y e grado de dacameno de uno mmo vaían con e racuro de dearroo oca Quera roner ue e eudara con mayor deeneno e dearroo de o doma y en eeca a rereenacn mbca de a ucone rnomna e en deree nvee de dearroo gco ara aí ra rear cambo de a ocn de er humao arcuar denro de u ocedad y cambo de a exerenca de uno mo oerad en a mano de cabo ocae S en un canar de gea medeva ranc e guarda de a uera de aaco dce a vece «ú y a vce «ed e c uoer ue a derencacn güc de raameno en « y un «ued e a rereenacn m bca de un mayor dancameo oca S en a cara de un cameo de aado e dce m vece «ooro y <nuero ue « y «mo m eacamene m vece ue o ue era de eerar en ua cara ecra or e habae de una cudad acua cabe uoer ue en e cao de cameno e eu bro enre a dendad de yo y a dendad de noro e n 6 Que aguien dga de sí msmo O» puede fácmente paecer e enuncado ms espontneo, menos pensado, del que un se humano es capaz. Peo este enuncado no se dfeenca en absouto de otos eazados en segunda y tecea pesonas, po cuanto aqué tambn tene como con dcón básca un autodstancamento Es sabdo que muchas veces os nios pqueños apnden a empea, como medo de eese a s msmos, os tmos que los adutos utzan paa ees a ese u otos ios, como, dgamos os nombs de pa E coecto manejo de témno «yo» ago posteo, pecsamente poque quee que el niño empee paa reese a s msmo gos ngüstcos dsttos de os ue sus pade em plean cudo hab de l o de otos nos
22
Cbos en e eqo ene e yo y e nstrs (987)
clnaba más haca esa úlma menas que en el caso del hab ane de una cudad de nuesos das se nclna más haca la mea. El equlbo ene la dendad del yo y la dendad del no soos ha exemenado un cambo noable desde la Edad Meda euopea cambo que, muy bevemene oda esumse as an es el equlbo ene la dendad del nosoos y la dendad del yo se incnaba más haca la mea. A a del Renacmeno el equlbo empezó a nclnase cada vez más haca la dendad del yo ueon cada vez más ecuenes los casos de esonas en las que la dendad del nosoos se haba deblado ano que se ecban a s msmos como «yos» caenes de un nosoos Menas que anes lo sees humanos eenecan ben desde su nacmeno ben desde un momeno deemnado de sus vdas paa sempe a un gupo conceo de manea que su dendad como yo esaba emanenemene lgada a su dendad como no soos y muchas veces ea eclsada o ésa con el anscuso del empo la balanza se ncnó adcamene haca el oo lado. La dendad del nosoos que sin duda nunca deó de exs quedaba ahoa a menudo compleamene eclpsada o cubea o la dendad del yo Cuando Descaes escbó su amoso cogito ergo sum ue el oneo de un cambo cada vez más ponuncado de la auocon cecón humana de un aso del dunddo somemieno de la dendad del yo a la dendad del nosoos a un someimeno de la dendad del nosoos a la dendad del yo En la época de Descaes la mayoa de la gene de su socedad esaba lgada a un gupo deemnado emanenemene y a menudo o heen ca es dec o el nae de su ama Los nces eyes y empeadoes deban su elevada oscón ndvdual deno de la socedad y muchas veces ambén la queza unda a ésa a habe nacdo en el seno de un guo amla vlegado de una d nasa Del msmo modo ambén los nobles vsos como sees humanos paculaes deban su elevada oscón socal al guo ama en el que haban nacdo a dencacón con el gu o de sus anepasados al como la exesa el ábol genealógco de emnaba en gan medda su dendad ndvdual os haban es de las cudades eenecan a gemos que muchas veces
II amos e e euro ee e yo y e osotros (987
227
bié tea u carácter ereditaro. os campesios, a mayor par te e a pobació esaba igaos a a tierra. os miembros de a gesia cositua ua excepció. Ua vez que haca sus vo tos o es igaba a a gesia azos hereiarios, sio emoraes durate e tiempo e su vida, esto es, idividuaes. Naura mee, siempre a abio dividuos que se escapaba e os gros y como os goiardos, erraba por e mudo como idivi duos caretes de u grupo. Pero e ua sociead e a cua a ereecia e iviuo a u grupo y mucas veces a perte ecia heredaa era de importacia uamea ara su posi ció y posibiidades etre os seres umaos, e mage para a ascesió de idividuos caretes de gruo era muy reucio. Los humaistas uero os primeros grupos de persoas que tuviero osibiiaes de asceer a posicioes apreciaas or a sociedad sore oo a puesos pbicos, e virud e sus acos y carac tersicas persoaes. movimieto iiviuaizaor que repre seaa era si duda som de u cabio e a esucura socia cogo go sum de escares, co su deciida aceuació de yo, ue ambi u sigo de este camio e a posició e ser umao articuar dero e su sociedad escares era capaz e esar oviao toos os azos e su persoa co e osotros. Poa oviar que aba apredido e racs como egua maer a y e a como egua cua, que caa ua e as ieas que ormuaba, y por o ato tambié e cgo go esaba c determiaa por ua tradició igstica aquiria, y, o e imo rio, que escriba sus ideas e cave por temor a a siemre viiate quisició. Cuado raajaa e as Mdacons se eteró de areso de Gaeo. pesar oviaba que se comuicaba co otros seres umaos Oviaba a os oos seres humaos e su ae e osotros, vosotros o eos e heco, ésos estaba presetes e a cociecia de ósoo cuado azó a muo su yo triua Pero os grupos a os que perteeca a so ciea a a que eba sus coocimietos y eguaje, desapareca de u umazo e e mometo de a reexió yo aisado iru pa e a cociecia saiedo de a sombra de os azos sociaes e iciao deciidamete e avor de yo e equiibrio etre ste y e osotros. pesador dividua se vea a s mismo
228
Cambs n quiibro n yo y ( 987
mjor dicho s propio pnsar s rzón como lo único ral inddabl Todo lo dmás podí sr n probabl ngaño dl dmoio pro sto no la propi xistncia como pnsador no podía sr na ilsón Esta forma d la idntidad dl yo la pr cpción d la propia prsona como n yo carnt d n nosotros s ha difndido intnsicado mcho dsd ntoncs Una gran part d las torías losócas dl conociminto casi podía dcirs qu toda la radición clásica dsd Dscar ts paando por Brkly y s tsis Esse es pep o Kant a qin parcía imposibl dcir si acaso los objtos dl ndo x trior no starían dntro dl propio sjto hasta Hussrl y s lcha con l solipsism s lantan sobr la ida d q l sr hmano q bsc adqirir sabr s n solitario compltamnt aislado y smido prmanntmnt n la dda d si xstn ob tos y ponas fra d é1.7 i fra cstión d n solo sr h mano, tal z podrí rs n él n mnt n tanto xtraiada na spc d nfrmo Pro scd prcisamnt q sobr todo dsd los inicios d los timpos modos y n spcial anq no xclsiamnt n la litrara losóca sta pro blmática fundamnta dl sr hmano q s prcib a sí msmo como n sr compltamnt solo y no pd itar ddar d i xist algo o alguin fra d él ljos d limitars a prsonas particlars ha dmostrado na xraordinaria prsrancia traés d los siglos Un norm cúmlo d scritos rdactados drant la sgnd mtad dl siglo x prsnta al plico lcor na y otra z nas rsions d lo n l fondo s l mismo 7. En genera, s característico de una vasta tradición losóca -a que va desde a teoía clásica de conocmento hasta las losoías met fsicas más recient, lo mismo si están orentadas más hacia o trascen denta a o exstencia o a o fenomenoóc que os represenantes de ta tradición partan de la concepción de ser humao como indiiduo aislado. La muliplcidad de seres humanos aparece en a losoa como en cualuie caso una ultiplicidad de caso particulares e idénticos, de eyes o regularidades geneales n el nacimiento de esta tradción estuvo a física cláica Su pensamento uido a eligioso dejó ua prounda huela en la tradición losóca tento de Leibniz de cluir en la l sofía a la mulpicidad de seres huanos fracasó La concepción del carác ter cerrado de as ónada fue superabe Tabién fracasó e tento de Hege de clui pocsos social n a oo
ais n qu n nsts (987)
229
prsna d sr human aislad n la frma d homo usus d arnt d nstrs sumid n su sdad usada n Y ampli qu nuntran tals srits la gran rpr usión d su xit dmusa qu la imagn dl sr human ais lad l sntimint fundamntal qu prsta fua a sta n sn un fnómn aisad Ha fragmnts d la famsa nva d artr us qu pdía rmar un Dsarts rsuitad Pr n Dsarts las d das dl idividu rspt a la xistnia dl mund xtrir la ida d qu la duda st s l pnsar ra l úni qu ramnt garantizaba a prpia xistnia ran tdavía ag nvd. A las ansias pr dsubrir sas nuvas a td l lima d rint mdrnidad qu impraa n Frania y spialmnt n ls Paí ss Bas dnd Dsarts nnró un sgnd hgar s pnía la psibilidad d qu la duda lvara a la dsspraión En sig x tamp s rara sa situaión a rsurrión srtrana d Dsarts stá argada d dsspraión Y l vrb ss ha adquirid un nuv ps n su transfmaión n l vrb «xis tir» astant a mnud una xistnia prpia una btiva ión mdiant l mp só dl sustantiv «xistnia»: t dlrs rumiar "yo xisto s mism mism quin ra E urp qu viv pr sí mism na z qu ha mpzad a vivir. Pr ls nsamints ls sig jind yo ls sig dsarlland yo Y pins qu xist A una larga srpint: Esta snsaión d xistir la dsnrl mu lntamnt.. ¡i pudira itar pnsar! intn da r sultad tng la imprsión d qu abza s llna d hum . . pr a sta aquí d nuv "Hum n pnsar. . n quir pnsar . Pins qu n quir pnsar. N pud pnsar qu n quir pnsar. ¡Pr s s a un pnsamint ¿Es qu nuna ha un ? Mi pnsamint s s yo; pr s n pud sar. Y xis t pus pins . . n pud vitar pnsar 8 « Est
8
STR, N
III. Caios e e eo ee el o el nosotros (987)
2
E l exjeo e Cas ecoaos oo eeplo e o caee o casi caee e osoos Ee las caacesicas el hoe soliaio al coo es peseao el poagoisa el lio se ecea sigla asoo e los seiieos El poagoisa aa a hobe, peo o se poce e él sei ieos acoes co ese hecho, e oio o e aepeiieo S ae ee, peo él o siee ealee aa i olo, i e sapao El seiieo cosae es el e aislaieo, e iie ecia Ese seiieo o eie a igua pesoa eeiaa El o es solo, caee e eaeos laos co oas pesoas caee e los seiieos qe hace posible la elació co osoos Ese ea apaece a oa ez e la lieaua, siepe ecea eco Po ecioa sólo eeplo el po agoisa casi caee e osoos e a oela ilaa L slle de b A lo lago e oo el lio, el poagoisa se eae e oas pesoas po oas pesoas eiose al cao e bao Cao s aiga le pega po qé ha aaoao la capial a ella isa él o cooce la espesa El poagoisa se e s aislaieo peo o sabe po qé se asla Se piesa qe ese siieo es la peba eiia e qe exise « soce é !'lme ssce e mo esece l sele.» 9 Sieo, se eia a oa ez al cao e baño o
qé se? El o caee e osoos qe Descaes os peseaba coo seo el coociieo se siee a, po as ecilo, pisioeo e s popio pesa, e aqeo qe llaaos «azó» Cosie ao e oo posiio el pesa popio se coiee e el úico hecho icesioale e ese o E Bekele so los seios los qe oa los os e la cela po lo qe las pecepcioes sesoiales el se hao aislao cosie oo lo qe ése pee cooce e oas pesoas cosas Es iale qe e o os esos casos, e oos s, ha aéico sei, oo aéico e aopecibise Cao se elaoa ese ipo e expeiecia e o so e a eoa el coociieo, se poe e aieso co ga eglaia peclia olio el hecho e qe oo se hao alo ha sio iño coo al ha eio 9
P TossAN, S P, 8
p 95
1 Cabos en e equbro ene e o e nosotros (987)
23
qu adquii conocimientos de otas pesonas a tavé de un po ceo de apendia antes de pode eelaboa indiidualmente sos conocimientos apendidos. La concepción losóca de se humano qu muesta a éste como un se ettco que eiste como aduto sin habe sido ams un nio a exclón del poceso en e que todo s humano se encuenta constantemente es uno de os motivos de caleón sn saida en e que las teoas loóca� de conocimiento quedan aapadas una y ota ve Oto motvo s e ovido d os constante contactos de se humano paticla con otos sees humanos y de a constante in teeación a o ago de est poceso de a vida de una peona con la d otas pesnas l hecho de que a sentida caencia de un nosotos es uno de los pobemas undamentales e esta con cepción especca de se huano e patenta con epecial niti de en a iteatua escita po óvenes. Aqu nos topamos con un peculia conicto humano que con toda cetea no se limita ólo a a iteatua. senti que suyac a a concepción de yo caen te de un nosotos es po o vsto e conicto ente po una pa t a natua necesidad humana de que a popia peona s a me emocionalmente a tavés de os dems y os dems a tavés de uno mismo y po a ota el temo a a satisacción de esta necesidad y a oposicón conta ea. La necesidad d ama y s amado es po as decio a conceción m intensa d est e queimento naua de los sees humanos que puede tamién to ma a oma del da y eci amistad. Sea cual sea la oma pa ticua que asua e equeimiento emociona de compaa hu mana d da y eci en elaciones aectivas con otas pesonas s una d as condiciones eementaes de a eistencia humana Aqueo po lo ue paece sui quien concibe el se hmano como un yo caente de un nosotos es e conicto ente la necesi dad de taba eacons emoconaes con otas pesonas y la po pia ncapacidad paa satsace esta necesdad. Los potagonistas de las histoias citadas so soitaios poque un dolo peonal es ca a posildad de ten vedadeos sentimientos hacia otas psonas de aa vedadeo laos aectivos con otas pesonas eco qu ha tendo est tema sobe todo en el sglo x es un sntoma d que no se ata d un pobema aislado individa sino d un olma d acttud soca d u asgo undamenta
232
111 Cos o nt yo y nosoos (987)
d a stutua d la psonadad d hombs y mujs d nus o tmpo Quás sta bv obsvaón bast paa dn más aa mnt a dón d la susón d tapas qu pdomna n dsaolo dl qulbo nt yo y l nosotos En las pmas tapas, omo ya s ha dho, l qulbo nt l yo y nosotos s nlnba gnalmnt a avo dl nosotos; n las últmas sul nlnas maadamnt haa yo a pgunta s s dsaollo d a humandad, d a oma globa d la onvvna humana, ha aanado ya o pud alana un nvl n l ual sa posbl onsgu qu pdomn nt los ss humanos un p to ulbo nt l yo y l nosotos
9 a ompjdad d la humandad n su ata nv d dsa oo ha nsao da un paso más uando s habla d u lbo nt yo y l nosotos, ta v pa qu xst un solo plano d ntgaón a qu los ss humanos pudn aud d ndo «nosotos» En pasado on toda ta n a mot Edad d Pda, uando los ss humanos staban agupados n gupos dudos d aados y oltos nómadas oupados ppalmnt n busa almntos hubo, d hho, un nv d dsaoo n qu as sodads humanas posan un úno pano d ntgaón Toda xpsón ngüsta dotada d a msma unón qu la palaba «nosotos», as ua un nomb popo, tna una úna apa. En la stutua atua d la so dad humana po l ontao, a xpsón «nosotos» y on la, n un sntdo más amplo tambén a attud soa d los ndvduos pos múltpls apas a utldad d onpto d qulbo nt yo y l nosotos omo hamnta d la obs vaón y la xón pud nmntas s s toma n unta sta multpdad d apas qu pos onpto d «nosotos» Estas múltps apas s ospondn on os múltpls planos d ntgaón ntlaonados qu aatzan a sodad huma na n su atual nv d dsaoo D u n a paaba «nosotos» s pud ha n
111 Cos en e equio ene e o e nosoos (987)
233
ulos fmilies o de mgos, pueblos o uddes donde éstos esiden gupiones esttles nionles gupones posnionles esto es gupones ontinentes de os Es tdos nionles o tod l humnidd, es d sólo unos po os eemplos de los posbles efeentes de l plb «nosotos Es fáil det que l ntensdd de l dentión on estos distintos plnos de ntegión muho de un plno oo Genelmente, el ompomso expesdo on el empleo del po nombe «nosotos» suele dqu su máxim ntensidd undo éste emite l fml l poblón o egón de esideni l peteneni un Estdo nionl L g emoionl de l den tidd del nosotos deee undo se tt de foms de nteg ión posnionles, omo ls gupiones de Esdos fnos, ltinomeinos sátos o euopeos L funión del plno de ntegión supeio l humndd omo undd efeenl de l dentdd del nosotos es quizá d ez más mpotnte Peo no es un exgeión dei que p l mo de l gente el ppel de l humndd omo mo de efeeni de l dentdd del nosotos es pátimente nulo undo nos peguntmos po los motos de est difeente g emoionl que despie d uno de los distntos neles de ntegón, es útl tene en uent el heho de que ests gs emoionles pueden L fmil en tnto que mo de feen de l identdd del nosotos sigue sendo sn dud un gupo humno que, en lo bueno omo en lo mlo tre sobe s un g feti eltmente eled, un ntenso ompomiso de los ndiduos que peteneen ell Peo el mtz del sentimento h mbdo dlmente debido l pofundo m bio estutul de l elón del ndduo h todo gupo so l posible peo espelmente h l fmil En ls etps niiles del desoo sol l elión hi quello que ho llmmos fmil es de h el gupo de penteso de m oes o menoes dimensiones e p el ndduo lgo omple tmente neitble unte muho tempo los sees humnos petnen sus espes fmils ps lo que ps Sólo n el so de ls muees genelmente poseedos de menos po de, est petenen un fml pod ltese po medo de un bod mez de los lzos fmle se debí en gn p
24
111 Cmbs en e eub ene e e nsts (987)
te a la mportantsma funcón de la fala o según e caso de clan como undad de supervvenca El profundo cambo que ha sufrdo la dentdad del nosotros y po consguente la carga emoconal haca la fama descansa en buena medda sobre el h cho de que la famla ya no es nevtable como gruo prncpal de a dentdad del nosotos. Llegado a una certa edad el ndvduo e separa de su famla sn ue esto suponga un menoscabo de us posbldades físcas o socaes de supervvenca Quz podría decrse que esta mayor abundanca de relacones temporales o en cualquer caso potencalmente alteables entre personas partculares es tambén en genera, na de as caracte ístcas estructurales de socedades estatales ms recentes; carac terístca que junto con el epuje de a ndvdualzacón dse peña un papel determnante en estas socedades. Muchas veces la mayor lebldad de las relacones unda a una reduccón de desequlbro de poderes (no confundr con gualdad de pode) empua a as personas a hacer una espece de nventao un exa men de sus relacones que es al msmo tempo eamen de s msmas Así tenen que plantearse con mayor fecuenca a pre gunta ¿ómo es nuestra eacón? Puesto que todas as formas de elacón del espectro ncludas a relacón hombremuje y a elacón padreshjo son reatvamente vaabes y, en todo caso no son nevtables a tarea de congurar una relacón ecae en ayor medda sobre quenes partcpan en ella l mayor carcte temporal de muchas relacones en forma de nosotros que en etapas anterores soían tener el carcter de una coecón extea permanente e nevtabe hace que e yo es decr la propa persona aparezca con mayo ntensdd como lo únco permanente como a unca persona con la ue se puede convv durante toda la vda No resuta dfc advertr esto cuando se eamnan dstntos nveles de ntegracón. Muchas re acones falares que antes eran para la mayoría de los seres hu anos nevtables permanentes y coerctvas tenen hoy e carc te de una unón voluntara y evocable que por consguente plantea mayoes egencas a la autorreguacón a la capacdad de autocoercón de las persons plcadas y esto atañe a los dos seos po gua Tambn van en esta dreccón os cambos de as elacones aborales ucas ocupacones profesonals e
. aios n uio nt o nosotos (987)
25
munadas s han contido n intcambiabs n as socidads más dsaoadas.10 Incuso a ciudadana a ptnncia a un stado s ha contido n ago intcambiab dnto d citos mits Todo st dsaoo ha contibuido pus a u pati culamnt n os pass más dsaoados uiibio nt o nosotos s haa incinado a fao d o Aho s humano paticua dpnd mucho más d s mismo n o u concin a a foma d as cions u ntaba a a continua ción o naizacón d éstas Junto con caáct mnos pm nnt d as acions su caáct más intcambiab constitu una foma paticua d ctitud socia Esta stuctua d as acions ig d as psonas paticuas una mao pcau ción foas más conscints d autoguación una disminución d a sontanidad n actua haba n o concnint a stablciminto manjo d as acions Po sta conguación socia d as acions humanas no ha tinguido a ncsidad mnta u todo indiiduo tin d cao spontanidad n su ción con otos No ha hcho d sapac dso d sguidad stabiidad d a amación mo ciona d a popia pson taés d os dmás ni su conta patida a ncsidad d oni con otas psonas con as u s stá a gusto La gan difnciación d a socidad u d a mano d una gan difnciación d as psonas paticuas con un macada indiiduaización cona una nom muti picidad aiabiidad d as acions psonas Una d sus aidads no poco común stá macada po conicto ants mncionado d o cant d un nosotos: un anho d cao d amación mociona d otas psonas a taés d otas p sonas igado con a imposibilidad d ofc mocions spontá nas n stos casos a cosumb d guada pcaución caut a a ntaba acions no nua anho d da y cibi cao
1
10 En Japn la elacn ene epesao y abaado paece an ne asa oy u caáce alco 1 1 L e M Webe esen coo éca poesane ea en oa ognal en el sgo s ben n sínoa e la casa de cabo de a acd socal de algnas pesonas n este caso pacla de comecanes e aban ascenddo o esaban pados en ascende ocalmee- oenado aca una mayo dvdualzac
236
Camb n b y (987)
y de ao aeco e a eac co oa eoa eo a obdad de haceo Aga eoa o ede hace ee enonce a a egeca qe e paea na ea aac emocoa a a de oa eoa Bca y deea ea ama c eo h peddo a capacdad paa epode co eoa edad y cao cado age e ae a eceo ma e momeo ddaado qe ede obe ae e ee oa coa cea aomacoe de po de paeneco po ede amb de a aa e e edo ec o de a aaba oee e ceo aeco caáce aadg máco. Qá eda comedee eo e eceda qe e e aado e ee de deaoo cae e go ama co y aa o ddo a ndad de eeca eeea e dpeabe De hecho a ama o ha eddo o coeo ea c obe odo aa co o o Peo e oca á ecee e ado e o mo eo eecaee e ado aameao, co deemada a coe de beea oca ha amdo ea oa cha coe de a ama Pmeo bao a oma de ado moáqco abo a y ego bao a oma de ado ada o ada e ao de egac eaa ha amdo aa eo cada e mayo de eoa e ae de dad de e eca aa aaeeee deabe eaee
Pobemee meeca a ea ea ago á de aecó a hecho de qe e a acadad a ocedade ogaada e oma de ado 12 oee a eeca oaca ee o
Atgment los sólogos mcs ecs tedín
consd
e Estdo peteec emet l ámto d std d l soc lg Qs gos sgn cdos cnsde&l s U ntg rdcón teológc p e cod n est ec Nomlmet se cosde l mto de estdo d l scolog s l socedd Sn emg, l cocepto de scedd tn onncns cen pce el Estdo l sedd no s lle m en l n cn l o El Esd pe lg tr l soced zás ns g pst
abos n bro ntr yo y nosotros (987)
237
grpos a los rmit la idntidad como nosotros dl sr hma no partclar No dspongo aí d scint spaco para oc parm con dtall d cál s la an d sto sa así a rspsta brv y vdnt s os stados, más nngna otra ora d agrpacn, s han convrtdo n la nidad d spr vvnca d más alto rango Drant mnos, d hcho, dd stn socidads con orma d stados, los stados han com partdo la ncn d ndad d sprvivnca con ormas d or ganzacin prstatas, como trbs o cans. n a Atgüad grcorromana, cso hasta los incos d a dad odrna, las trbs consttían an na sra amnaza para los stados Ac tamnt stá trmnando n todo l planta la época d las bs atogobrnadas n todo l mndo las trbs stán cdndo a los stados s papl d ndads d sprvivnca atnomas sociedad Po arte, la sociedad -indican ess connotacione es ext rior al Estado Posee un leyes ropias que no son las leyes del Estado el cual está sueto a la dirección de los gobernantes. uchas por el poder ocurrid en una época nterior y una radició terinológica que las reeja siguen vigent en esta oposición subliina de los érinos Estado y «sociedad» De hecho en el siglo v el té ino sociedad era emleado no pocas veces en expresiones tales coo «sociedad civ (c ocety) utilizadas coo argumento ideológico para expresar que el poder del Estado iene límites. Cuando se levana un tanto la áscara concepual y s ira qué problemas personale, huanos se ocultan tras la oposición de estos dos téinos completamente ipersona l, sociedad civil» y «Estado», se encuentra rpidamente la respuesta Hablantes de las clases edias en ascenso eplaban éinos coo S ciedad civil» y namente «sociedad» en geneal coo edio de cobate itelectua en sus confrontaciones con las class altas de su época con los prícies y nobles, quiene onopolizaban los edi de poder estatales La conotación de una diferencia, quizás hasta de una oposición entre Es tado y sociedad, que hace arecer que el Estado es ago exterior a la siedad, y la siedad algo exterior al Estado todavía no ha desaparecido por completo del uso de esos térinos. ay uchos ejeplos de cóo luchas por el poder ocurridas n épocas pasads pueden eercer una in uencia no sólo acuñadora sino tabién duradera, sobre el epleo de ciertos térinos. Ciertamente, el gsto antiestatal del térmio sociedad sólo uno de esos uchos ejeplos in duda, esto ha conibuido que los estudios sociológicos sisteáticos en torno a los Estados hayan sido escasos hasta nuestros días cuando el nivel de desarrollo estatal conocido coo Estado del bienear está atrayendo la atenció de los sociólogos
38
I Cos en el equlro enre el y y el nsrs (987)
y e áxios grpos e referenci de identidd coo nosotros e sr hno inii ee ser qe identid e nosotros referi n stdo ncion prec y en nestros s go csi ntr No sie pr se tiene presente e hecho e qe e ppe de sto coo rco e referenci de ientid coo nosotros de rn yor e ss ebros es go retvente reciente. L constitción e os stos eropeos en nis con c rácter e nosotros» tvo gr ptinente por etps Lo q ifrenci e nie desrroo de os stos onárqicos bsotists e e os sos tiprtidists es sobre todo Pero ta vez a rmeza con que se ha arragado en e término «soci dad» a agen de na entia no estata no habría sido ta fuerte si a a unción ieolgica se huiera nio a unción de un descurento ajustao a a reaida y, en ese sentido, cientco. gro que dio en e sigo xm e empeo de térno sociead, y que se pone de manesto en expreiones como sociead civi, con su carga conra as cass atas y e stao repesentaa por una parte, a creciente conciencia propia d os ascenente grpos urgueses Pero por otra parte tamién repr sentaa a creciente comprensión e poder propio de procesos y estruc turas sociaes cuyo curso muchas veces va en contra de os eseos y panes de as persona más poerosas. herencia ideoógica de término Sie da ha propiciao, esde uego muchos errores. La oposición contra e sado ha peo urante emasao empo que se compreniera que os staos son instituciones sociaes con unas funciones eerminaas y que os procesos de ormación de stados son procesos sociaes como cuesquiera oos hecho de que hasta hace muy poco tiempo no se ispusiera de nngún trmino aunador que caicara tanto a os staos como a as rius como uniades de superivencia es u pequeño eem po de pericio que una herencia ideoógca no sometia a eamen puee comportar n o que se reere a uso e agunas paaras Pero a misma deormación ideoógica que urante muchsimo tiempo ha esterrado os stados y otras uniades de supervivencia de ámito e estuio de os socióoos aró simutáneamente e camno hacia a comprensión e que as socieaes humanas son estcturas y procesos singares. evó a s ciea humana a un ámito cientíco de ndoe propia. a errónea ife renciación de socieda y stao ue e precio que huo que pagar para dr re e camino hacia a comprensón de que a convivenca soca de os seres humanos en too e panea constituye un áito propio que ni puede eistr uera de os nivuos humanos ni puee ser comprendido a parti de seres humanos particuares o ser reducido a éstos.
1 Ca n l ul nt l y y l nt (987)
29
qu n l pm y aca a un an dqulb d pd nt bnant y bnad l mnaca pdían cnda tda la anacn tatal ncluda la pna qu maban pat d la cm una pc d ppdad pnal. D cían «nt» énd n a la pblacn n a ll m a a atbuda a u XIV « tad y y» muta una ptcula un nt l «nt» y l «y» nt la d natía y la pna d u pntant n mmnt y t pntant p í m a pblacn p u pat tdavía a pc cncnt d qu l Etad mnáquc autcata u una capa d up a qu pdía aud cn l tmn «nt» tdavía ntía n muca may mdda qu l tad mnáquc ablutta a un p dl qu hablaba n tca pna dc al qu audía cn l témn «ll» y n cn l «nt» íncp y nbl dáml aí vían l tad c u pp Etad cm un nt lmtad a ll mm y vían la aa d la pblacn cm pna cn la cual n dntcaban ncant l cnttían l Eta d a aa d a pbacn a pcbda cm un «ll» manal davía a nal dl y pncp dl x pat d la pblacn pm l campn y lu b td b d la ábca an xcud p la cla dmnant bu uía y nbla d la dntdad cm nt d l cudada n Y anad tdavía ntían qu l Etad a al a l qu pdía alud cn la palaba «ll» y n apna dcnd «nt» D una ínt ca dd una ppctva lbal bt n una man caactítca una ucn d tapa d cnlc t cada vz á amp nt pna ncuda mana qu tad tmpan p l nal a tavé d ua cn dun a una ntacn má mn mtada d l up antnt manad n a cdad dl tad nacna En l Etd mnáquc ablutta píncp y l nbl an l únc qu pían cata d natuaa Sn mba l at uncna públc pcdnt d la buuía un anánd una pcn cm cudadan d nd an á ad l up buu ant xclud cnqutan l acc a put y vntaja dl mnpl tatal A t ó l acc
240
. ao e e euo ee e yo y e ooto (987)
o má o meo imiado a o picipae moopoio eaae de gupo ae magiado de o obeo abie cuyo aceo deempeñó ademá pape impoae e e deaoo d a ogaacioe eaae de eguidad ocia cuamee a capa bgea y obea amba como gupo iegae de ooo de o Eado acioae e opoe a a uea oeada de ma giado o imigae obe odo obeo eajeo igua que e eapa aeioe ampoco aqu eá o magiado i cuido e a ideidad de ooo ambi e ee cao quie e eá icido e ea ideidad de ooo coidea a o magiado como u gupo e ecea peoa E cuaquie cao abía que añadi que eo coico ee icuido y ma giado iee e o iejo paíe de Eopa caáce diio a que poee po ejempo e Eado Uido cuya adició icuye ua imiada aboció aimiació de gupo magi ae Pea aeció a o gae pobema ee icuido magiado que e paea a ae de igo puede ayuda a copede mejo o pobema de iegació de aeioe i ee de deaoo La compea iegació de odo o ciudadao e e Eado e izo eaidad po pimea e a o ago de igo e o Eado muipaidia de Euopa. Sóo co a epeeació paameaia de oda a capa de a pobació empezao odo o ciudadao a coidea e Eado má como ooo que coo u eo Sóo co a do gad guea de ee igo adqiieo o habiae de o Eado iduiae má deaoado e caáce de acioe e e eido má eciee de a paaba o Eado coepodie e caáce de Eado acioae í pe podía decie qe eo imo acieo e y po a guea E eo adica a epicació de po qu juamee e pao de iegació eaa ee a die a capa de a ideidad de ooo poee ua epecia impo acia y obe odo epecia peo aecio E pao de iegació eaa má que cuaquie oa capa de a ideidad d ooo poee e a cociecia de a mayoía de u membo a ució de ua uidad de upeiecia de ua uidad de poecció deea de a ca depede eguidad ica ocia
111 Cmios n el euiiio ne el o e nosoos 98)
4
en os ontos ente pos hmnos tbn en so e po se tástoes ss Bn onseo posee est nn únmente en cn cnia e mo e ss membos Lo e oe en e es oto snto Es eto e e pno e nten es· tt es en et me n n e speen nte s nones e sto está e poee s pesons en tnto e nos e posbes tos e oen e ots pesons esto tto ento omo e e tetoo estt Peo os s tos onste n menz os nos p os otos n e n tento e e po se s so e ss nos ente os posbes tos e oen bsos e otos Estos espetn peenne mpesn e e eos msmos snténose menzos onstten msmo tempo n men p eos po enes se senten menzos onsnte nte mbo e ppees e onete os stos menzos en s tos menzoes he msmo tempo e s petens nes e speen se onetn nntenonmente en ns esttos potenes o nso eets sto es á o no so p os membos e stos nonsts sno tm én p os nos e n msmo sto E pt áte obe e eo non esns no en útmo en e nn e Esto omo n e speen omo poteto nte e se e ss nos s eeho e ex o e esté spesto s s obeee hst mete no os obentes o en neeso p se e onjnto e nn n nombe e n se e os hombes mees e en os Estos nones sobe too os Estos más poeosos en n onstte stn e nse L pe ontn e os Estos nones s ppe e nes e speen e nes e estn no es etmente o neo Los stos nones ompte est ontn e ss nones on os nes e épos n teoes on s pones tbes e pso e pesente po nomb so estos pos Peo en nestos ís e peo e ompot onesn e búse e se pe en e pop nn en pesmente o onto en
242
111 Camis en el equiiri enre el y y el nss (987
camino hacia la auodescción es debido desarollo arma menico más grande que nunca ane Además a dobe función de lo sado nacionale conem poráneos su función como undade de upervivencia unción como unidades poenciale o efeciva de desrucción e ra duce en ciera caracerísica de la aciud ocial de lo indivi dos que conforman eo sado Ane e dico que en el ran curso de los úimo iempos del desarrolo de la umanidad como mínimo en la sociedades má desarroada la idenidad del yo ha ganado en inensidad emociona frene a la idenidad de nosoro en el equilibrio enre el o el nooro que e plan ea en el ser humano paricuar que la concepción exrema de un yo carene de un nosoro deempeña un papel imporaníi mo en la concepción del er umno que ienen obre odo los óofo así como ambién una ere de ociólogos Pero ee debiamieno de la idenidad del nosoro no e exiende de manera unifore por odo e especro de la capa del nosoro Por poderoo que pueda er el empuje individuaizador de lo úlimos iempos en lo que e reere al pano de lo ado nacionae la idenidad del nosoros incuso e a foralecido No e raro en conrarse con individuos que buscan uperar mediane la eraegia de encerrare en í mimo la conradicción enre enire a sí mimos como un yo carene de un nooro como un ndividuo compeamene ailado u comproo emocional acia e grupo con carácer de nosoro que conie u nación Su enirse a sí mimo como ndividuo u enre mo como miembro de un nosoros como francé ingé alemán occidena americano ec on relegado por a decirlo dino com parimienos de aber eo comparimieno no eán conec ado enre sí o en cualquier cao lo esn en mu eca medida n un examen má deenido e advere qe lo rago de l iden idad grpal nacional e decr lo qe llamo carcer nacional» esán profunda remene nerado en la erucura de la peronalidd de la perona ariclre mo un cap má de la aciud ocil Cieramene a aciud ocil con el l cpa de cid ocial del carácer nacional no e ún eni mo el lengue e reiene ero o eo elc
1 Cambios en el equilibro ene el y y el nosoros 987)
2
dua mocable De hecho eá en conane uir Un anáii inucioo de lo proceo educaio que deepeñan un pape deciio en la concepcón que del yo y del nooro ienen lo adolecene podría proyecar algo má e luz obre la cueón e a proucción y reproucción de la ienidad el yo y del noo ro a aé e la generacione Podra morar de qué manera relacione de poder cabiable ano inereaale como iner a de un Eado inluyen obre la conguración de lo eni ieno en ee ábio De heco la anipulación de lo en ieno repeco al Eado y la nación al gobierno y la forma de obierno e una écnica muy dfundia en la prai ocial; en odo lo Eado nacionale la inicione de educación públi a eán orienada hacia la profundización y conoliación de un enimieno de nooro dirigido excluiaene a la raición acional En oo lo que a eo e reere no exie aún una eora cioógica praáica y ajuada a la realiad con cuya ayuda ea poibe comprender eo eco y uperar la concepción de na eenca eparada de indiiduo y ociedad El concepo de aciud ocial no forma pare aún del conjuno e conocimieno eórico elemenale que lo profeore de o iologa y de la ora ciencia ociale preenan a la generacio e má jóene para orienarla en lo referene a la ociedad u ana a profunda raigambre de la diera caraceríica na ionale y uy ligaa a eo la conciencia de la propia idenidad del nooro en cuano nación on ejemplo que iluan aa ué puno puede la acud ocial del indiiduo erir e bae ara el eenolieno de diferencia aboluaene peronale ndiiduale a indiidualidad del inglé e olandé el uec el aleán coniuye en ciero odo la elaboración peronal de na aciu ocial común o en ee cao de una aciud naciona E neceario un eudo ociológico cenrado en proceo a mo familiarizare con el eudio de proceo a largo plazo para oder explicar la diferencia enre la aciude indiiduale que e dan en Lainoamérica y en Europa en África y en Aia Pero e bucan ejemplo de la congruencia con la realia el con epo de aciud difícilene e enconrará un ejeplo má ilu aio que la enaciad con que la diferencia enre la aciu nacionale de lo Eado nacionale europeo frenan una
244
111
s n nr ns (987)
or v l conscución d un nión polic más src d sos sdos. Nos opmos qu con n problm dl dsrrollo socil l qu qiá no s concdido l sucin impornci ni n l plno óricomprico, ni n l prácico M rro l simpli cción d l comunicción como fco rrddor. S r d n problm d ciud d ipo pricr n l sudio d procsos d dsrrollo socil nos opmos un or v con un pno n l cul l dinámic d procsos socils no plndos impuls d n drmindo nivl oro s infrior o suprior minrs q ls prsons implicds n sos procsos coninún frrds sus cids socils d n nivl nrior Dpnd únicmn d l innsidd rliv d s impulso dl dsrrollo socil d s rlción con l profundidd d los ciminos por no d l rsisnci d l ciud socil d ls prsons, l q con qué vlocidd l dinámic dl procso socil no innciondo provoqu un rsrcrción más o mnos rdicl d s ciud, o por l conrrio qu l cid socil d los individuos rsis con éxio l mpuj d l dinámi c socil lo conrrrs o bin o frn n no. H mucos jmplos d procsos rrddors os obsácu los mnciondos q l cid ncionl d los mimbros d los sdos ropos oponn l formción d n sdo n cionl uropo s sólo uno d llos s nsions los conicos qu so conllv l vz s prcin con mor clridd si dsd n mor disnci, obsrvmos nómnos nálogos ocurridos n un nivl d dsrrolo nror n l nivl n l qu l pp d unidd principl d ingrción d suprvivnci psó d ls ribus los sdos Tpic d s nivl s l siución n q s nconrron, ún s ncunrn los indios d Norméric S pud pnsr qu l rmz, l rsisnci, l rigmb d l ciud socil d los individuos d n nidd d suprv· vnci srá no mor cuno más lrg coninu s l cd nrcionl dnro d l cl drmind cid socil s
11
aos en el eulro ene el o el nosoros (987)
245
ransie de padres a ios prácicaene sin odicaciones poranes. asa donde podeos saber, anes de que rrpieran los europeos, los obres desacados de ucas ribus indias lle vaban coo individuos, el sello de ser gerreros cazadores Las ujeres eran recolecoras presaban nuerosos servicios secun darios relacionados con la ocupación principal de los guerreros cazadores. La unidad de supervivencia de aor envergadura, el plano superior de la idenidad del nosoros era la ribu En ese nivel de desarrollo inicial la ribu desepeaba un papel siilar al que los sados nacionales desarrollarían en un nivel poserior. Por consiguiene, la idenicación personal del individuo con una ribu era an evidene coo necesaria En oras palabras la ac iud social, el carácer social o la esrucura social de la persona lidad del individuo se allabn en sinonía con la ibu coo á xia unidad con caácer de nosoros Pero luego cabió la realidad social A ravés de una larga serie de guerras oras foras de luca por el poder, los descendienes de los iniganes europeos se convirieron en los aos del país. Consrueron en l una organización social levanada sobre el plano de inegración, ás coplejo diferenciado, del sado Los indios foraron islas con una foa de organización anerior preesaal, que, cual foras seipericadas o fósiles, siguieron eisiendo en edio de la desarollada sociedad esaal aericana. rácicaene odas las condiciones básicas que una ez odelaran su esrucura social abían desaparecido aca u co iepo. Pero la desaparecida esrucura social coninuaba iva en la aciud social de los individuos en la esrucura de su personalidad, con la auda de la presión de la opinión pública nerna de la ribu de edidas educaivas esa esrucura social sigió siendo ransiida de generación en generación. La conse cuencia fue la fosilización de la aciud social de esos seres u anos en sus aisladas reservas Esa siuación la conservación fosilizada de la idenidad ra dicional del nosoros en reservas aisladas, es una de las posibles consecuencias del efeco reardador. iguen eisiendo fragenos de la aciud radicional de las aniguas cosubres, aunque sólo sea coo aracciones urísicas, pero la fora de sociedad ue oorgó su fción a es aciud esa csubres, en paricu
246
III
ambo en e ebro entre e o e nootro (987)
lar la vida como gerrero cazadore ha deaparecido con la introdcción de la trib en n tado nacional má amplio Ha alternativa Por nombrar ólo na: en algno cao indio nor teamericano e han convertido con éxito en obrero de fábrica. a actitd ocial tradicional cede a aimilación de lo indio al gran tado en el qe viven ha comenzado l efecto retardador no e meno patente en el cao de la rib africana qe en parte a travé de violenta lcha de eli minación en parte a ravé de na integración má o meno vo lntaria e etán reniendo en tado ante netro oo n el África bahariana e obervan cánta varante admite ete roceo ocial de tranición del plano de integración tribal al la no de integración etatal n n gran número de cao como por emplo en Ghana Nigeria el roceo de fión de la trib empezó a en la época colonial en Nigeria na crel gerra ter minó con el anhelo de na de la trib de contiir n tado ropio n Tanzania n lder carimático intentó con atoridad a n precio m alto volver a nir la rib dearraigada bao la bandera del ocialimo africano n Uganda parece etar cercano a n n largo perodo de angrienta lcha por el predominio entre la trib l repreentante de no de lo grpo ribale etá lchando por primera vez como rereentante expre o de la identidad del nootro etatal con éxito contra lo re reentante de la identidad del nooro tribal pear de toda la diferencia la etrctra báica del proceo e iempre la mi ma a dinámica del proceo ocial no planeado qe empa a la trib a renire bao la forma de na nidad d integración má amplia el tado e a cai inevitable Pero en la maora de lo cao la actitd ocial de la perona etá orientada de ma nera igalmente inevitable hacia la integración en el plano tribal por conigiente a la identidad del nootro de carácter tribal l eemplo de lo actale proceo de congración de tado africano meta con epecial énai tanto la ferza del proceo qe impa hacia la integración en el lano etatal como la re itencia contra eta ntegración reitencia qe debe ferza olidez a qe la actitd ocial de la erona eté orientada al tradicional lano tribal Como etaa de n roceo e ntegración no laneado el a
Co en el equlro entre el el nootro (987)
247
tua oto ntgado s dasado podoso paa qu undads socals patculas o ncuso psoas pudan dtnlo duant ucho tpo o st pocso suscta dtnados coctos al l d las tbus (lo msmo qu al nvl dl stdo aconal) stos conctos o sugn po casualdad Foa pa t d la stuctua d todo l pocso Los conctos popos d st pocso s dbn pat al cambo d la stuctua soca d la psoaldad d os bos patculas d los gupos plcados cambo oblgado po la tanscó d u nl d n tgacón oto sto s d nl tbal al nvl statal Algunos conctos d sta índol ha d s sultos po cada psona patcula oo n caso aba dscto d la llamada «O upcón» stnt n pass subdsaollados stos conctos pudn asum a ora d un concto nt la laltad d una psona haca su amla y su laltad haca l stado n otas stuacons asun la oa d un concto gnaconal o smp aputan haca lo msmo: n compaacón con l cambo latamnt ápdo poducdo po l mmnto ntgado cospondnt cambo d a acttud socal d las psonas mplcadas s traodnaamt lnto. stuctuas socals d a p sonadad d los ss humanos sgulas n patcula la con cpcó dl yo y dl nosotos son latamnt duadas y t 3 En un mundo en el que la movilidd locl de l peonas es ma-
yo que nunca, no esult diícil encontr ejemplos de los problems pe sonales, de ls petensiones de cmbir l propia ctitud socil Un creciente nmero de pesons de tods las regiones slen fuer de sus luges de oigen, sea durnte algn tiempo, se con el obetivo de no volve Pero incluso cundo emign solos a oto pís, o sólo tempolmente con su opi amili genealmente las pesonas ue viven en ee otro pís los onocen no slo como individuos, sino como miembros de un grupo mu deteindo. sto no es as nicmente porue guen como tls en su paspote sino tmbién sobe todo porue su citud socil ce ditn· as de ndole mu especca nte ellos ls personas del pís l ue hn emigrado Nomalmente los emigrantes buscn e de ls dultde de convivencia ue esultan de s dierentes ciudes sociles intentndo stablecee ceca de oos miembos de su proio gupo, es deci de pe sonas ue posn su misma actitud social s oias de iats e ueo eedos oblems
48
1 Camos en e equro enre e o e nosoros (987)
ac it a a mtipl ovdad u a conigo a tanición a un nuvo niv d intgación n cao d la ta ició d la tibu al ado la pión u mpuja acia l daollo como ya a dico ta podoa qu a itncia jcida n nomb d la tibu o tin poibilidad aguna d xio a ago plao o gnalmt ac falta t gnacio como mínimo paa qu o conico popio d t poco indan uto u adm ta tanición o ólo nta jugo coicto ponal dl individuo o concto gna ciona ino tambié conico d pod nt diinta tibu pud ncaia batant m d t gnacion paa qu o conlco popio d la tanición cal y la poción ativa d a diinta tibu dno d a uva conguació tata alcanc una cita tabilidad
duaes a a pesoas de a seguda o a ecea geeacó de os gupos mgaes Esas pesoas se ca aú bajo a segudad de su popo gpo E eempo de os pades es eseña a asum e su popa esucua de a pesoadad a acud soca odas as cosumbes de ese gpo Peo a msmo empo va a a escuea e e pas a ue a mgado sus pades E doma os modaes os usos y cosumbes de ese pas se oduce amb e a esucua de su pesoadad Eso ecede a meca de cocos pesoaes y geeacoaes E modeo paeo y e modeo de pas e ue vv ue ya se a covedo e su paa se fude y uca ee s do de a pesoa S duda, a asmacó de ese po de fusó de modeos o coco ee modeos puede vaa muco e cada caso pacua guos membos de a seguda geeacó de mgaes pemaece báscamee egados e su gupo de oge ue es a msmo empo e gupo de sus pades y paees E apaameo de a seguda o a ecea geeacó de mgaes de su gupo de oge es duo ya po e eco de ue a dsposcó a absobe y, e úo mo, amb a capacdad de absocó de os membos de país ue a ecbdo a os mgaes so madas -pas ue es amb e uga de acmeo y a paa de a seguda geeacó de mgaes eo o sóo se pesea epedas dcuades y cocos e a eacó de esas geeacoes co os membos de pas a ue mgao sus pades so ue apaece guamee co ga guadad e e seo de gupo de m gaes y sobe odo e a faa de mgaes E pobema de com poameo sxua de as muccs es u ejempo eseamee desa do
Cms n u nt nsts (987)
49
Hy n da, a pdminant psión intgada u mpua acia a cnguación d stads n su da ms u ds p cins a as unidads pstatas, cm, p mp, as tibus: bin s cnsvan cm pizas d mus, cm agua stancada a ad d pid dsa d a umanidad, bin nuncan a una pa d su idntidad y, cn a, a una pat d a actitud scia tadicina d sus imbs, ya sa mdiant su intgación n pan d un stad nacina cntinnta ya xistnt ya sa mdiant su unión cn tas tibus paa cngua un nuv stad nacina. n aguns cass spcias s ab una tca pción ncapsuamint d una antigua scidad p stata dnt d una gan scidad stata tan pdsa y sgua d s misma u puda ta n su sn s ncapsuamint d fmas scias antis Las scidads statas ntamicanas fcn tda una s i d mps d st tip d ncapsuamint scia s dci, d a supvivncia d scidads d un niv d dsa ant i dnt d una scidad stata atamnt dsaada Agu ns psntants d un niv scia pcstata u cntinúan xistind dnt d una scidad stata, cnsvand n buna mdida su ma pstata pudn sbvivi d sta mana pu psn a capacidad d dsmpa dtminadas funcins dnt d a scidad stata dminant As, p mp n anad istn cn bastant xit cnias d antguas sctas cis tianas u an pdid mantn sus fmas d vida, sus nmas dctinaias y tda su tadición dbid a u ehos d taba y a stuctua d pd ppis d su niv d dsa p stata s pmtn una pducción cmptitiva d pducts ag cas u ncuntan gustss cmpads n a scidad sta ta dminant La scta d s Hutt amans, asntada n anad s un mp. Su vida scia itna s a stancad n timp Lvan s tas d sus antpasads Haban idima d sus antpasads m n mucs ts gups pstatas Agraeo a No Stehr y a Voke Mea su ormaó sobe es seta
25
11 Cambs en el equlbr enre e
yo y e nsrs (987)
e esa seca e eubo ee e yo y e osoos se ca a dcamee e favo de osoos. Cace de evsó ado, íeas eefócas co e mudo exo y oos medos de comu cacó ue vaya coa su ecapsuamo. a vsma se ca, gua paa ombes ue paa mues, apas dea mage paa a dvduazacó E eevado úmeo de ños peme e esabecmeo de uevas adeas U Coso de Acaos cud de que adcó se maga aca. os ños so ecama dos muy poo, co go y beevoeca, aca ese po de vda Oo eempo de supvveca de ua foma de socedad peesaa emacada do de u Esado s a maa amecaa. Su adcó pocede de os empos e ue e gupo de pas co, e ca, posía paa os dvduos as fucos de a udad de supevvca omava E su uga de og, Sca os gades gupos famaes de a maa cosva aú oy u vao de supevveca muco más evado ue e de Esado aao ebe esa fucó, e ga pae a a eaad vaca e co dcoada de sus membos, de os dvduos, aca ga gupo oma o efecvo, de a maa E a foa de a maa se maedo asa e ve de dsaoo aca, co os cambos pees y bao u sgo egavo u po de coguacó ue esaba muy exdda e u ve d dsaoo ao E ese caso e ca coúa poseyedo paa sus membos ua ga fucó de supevvca cuso compaado co gupo saa y a pesa de a peesó de ése de cooa e moopoo de eecco d pode y a ecaudacó de mpuesos E Esados dos os gupos famas de a maa a e ssdo co eavo éxo esa pesó moopozadoa d Es ado Aí a ecado aíces y a ecoado, como gupo, ua posbdad de segu exsedo como epeseaes de ua a dcó gupa espcíca, mdae a asucó d fucos soca es coaas a as omavas saas as famas de a maa se asfomao ambé e Esados Udos ua agupacó cma que, medae a ogazacó de áco de dogas os ugos de aza, a posucó, cuso de ecco ega de a voeca, a adqudo asa oy ua poscó maga especo a Esado basae sasfaco. Ee as codcoes más mpo es paa a subsseca de as famas de a maa se ecu
ao e e euo ete e yo y e ooto (987
2
el eo de ue detemnadas fomas de onvvea peestataes an osevado su setdo a la somba de una exstena ega, otaa al stado espealmene en las gandes udades sto es vádo sobe todo paa la menoada leatad del ndvduo paa on su «famla» es de, paa un eulbo ete el yo y el nosotos favoabe al nosotos lo ual ea y es nusual e los stados más desaollados. Lo ue más otrbuyó al éxto de a maa fue, en otas paabas, deemnadas aateístas esutuaes del la peestatal ue oy en día sólo eotamos en su foma ognal e leguaje téno lamado omúnmente «feudal en soedades peemnetemente agaas y ue auí apaeen en ua foma menos estutuada, omo oesponde a las elaoes pateadas en gades udades y stados y al asla meto de la maa en la mnaldad nte los asgos omunes de estos enapsulamentos de gupos peestatales en el seno de gades stados destaa la mayo peduabdad a mayo duaón, a menudo de po vda de muas eaones umanas, s no de todas y un eubo ete el yo y e nosotos ue onee al osotos ua mpotaa muo mayo ue a yo ue muy a menudo exge una total sumsón del yo al osotos, del dvduo al gupo on aáte de nosotos S se obsevan estas aateístas estutuales po así delo e vvo y se dspone de eamentas oeptuales ue pema ae ompaaoes es fál ompede ue la nnaó del eubo ete e yo y el nosotos en favo del yo no es algo tan evdente algo nato a la atualeza umana Tambén a esto subyae u tpo muy detemado de onvvea umaa; tambén esto es aateíst de una estutua soal espeía La atua foma de dvdualzaón la foma oy domante de la oepón del yo y del nosotos está ondonada y no en meo medda ue esas fomas peestataes de la attud soal po el vel de poeso de vlzaón y e oespodente vel del poeo de vlzan dvdual aa teta pone de eleve estutuas patuaes de la attud soa y en patula, de eulbo ente el yo y el oso tos, de dstnos nveles de desaollo no se debe uestona uál de as fomas de este eulbo o en geeal de la attud soal de las pesoas, s sdea se oespde meo o las
22
111 Cam n u nt l yo y nt (987)
pnca ponal E dnt u un ha cado n un nl d daollo poto n l actual, pfá la concpcón dl uno mmo u pon l acnto n l yo, popa d u poca y l pacá xtaña la concpcón dl uno mmo u pon acnto n l nooto popa d ocdad ptatal Lo u ponn d l ta obacon y lxon l hcho d u la dntdad como yo y como nooto dl humano pa cula no n tan dnt n tan mutabl como pac a m pl ta cuando t poblma no ncluy dnto dl ámbto dl tudo ocolóco tanto tóco como mpco
na d la patculadad dl lo adca n u duan t u tancuo han tndo lua momnto ntado n ao pano al mmo tmpo Po una pat, la humandad ha alcanzado n aluna on dl lobo, n la mayoía d lo ca o n poponlo, un nl d daollo u, n lo fnt a toda la funt d pod, an tcnca mlta, conómca o d cualu ota índol ncunta mucho má alá dl ám bto dnto dl cual tbu - upo famla nomnalmnt autónoma pudn cona fctamnt u ndpndnca u capacdad paa compt o u funcón como undad d up nca Po po oa pat actualmnt la funcón d la un dad d upnca fcta tá dplazando cada z má dd l plano d lo Etado naconal haca l plano d lo upo ponaconal y paando po to, haca la humandad a catátof d Tchnobyl la mut d ml d pc y la contamnacón dl n ta l ntnto no plancado d xtnu un ncndo n una planta uímca uza pudn coo mplo d lccon, todaía lmtada, d cómo almnt la undad tatal naconal ya han cddo a undad upata tal u funcón como aant d la udad fíca d u mmo y, con o, u funcón como undad d upnca o pntant d lo Etado uopo conocn batant bn la mpotanca u pon paa la lacon nttatal l ulo d od y lo camo oado n t Po ac
1
s e e e ee e y y e ss (98)
2
uaee uiees ocupa os puesos diecices, sobe odo os poicos y los iiaes, sueen esa a sobecagados de pobe as iediaos, ue aa ez esá en codicioes de coodia seiaee sus panes y accioes a edencias de desaroo a a go pazo La apidez co ue duae a Segunda Guea undial y poco después Esados de ua nuea agiud as oy laadas supepoecias es deci, de oeno sobe odo a Unión So iéica y Esados Uidos accedieo a a cia de a jeauía de Esados desplazando a ua posició secudaia deo de esa eauía os gades Esados euopeos ás peueños y iiados iia y econóicaene e especia Facia e Igaea cosiuyó u cabio de escaio de as eaciones ineesaaes co e ue a paece pocos esadisas y iiaes euopeos a ban conado y es de supoe ue eos aú e eso de a gene Si e esudio cieníco de cabio guacioa a ago pazo eso es del cabio a ago pazo del euiibio de poe ieesaa, ubiea esado o basae desaoado esa ansoació de a jeaua de Esados aba podido pedecise coo ua cose cuecia cieaene o ieiabe, peo sí pobabe de la deoa de Hie De la isa aea oy en día puede pedecise coo ago o ineiabe peo sí pobabe, ue en e scuso de pó io sigo edá luga u ueo despazaieo de pode e deieo de os Esados euopeos y e ao de oos Esados y gupos de Esados de ayo poencia iia y econóico La pesió de a copeencia de Esados no euopeos sobe os Es ados acioaes de Euopa ue en e caso de Japón ya es bas ane eidene, uy pobabeene se adizaá e odos los á· ios coo po ejeplo, en el cieníco y en e cuual Hay aias esaegias a lago pazo ue puede oase paa ace ene a ese pobea. Ua de esas posibilidades es un ayo acecaieo a Esados Uidos y una ayo dependecia de eos Oa una pauaia y ceciene uión de Esados euopeos en ua iga de Esados pogoa o u Esado Fedea poígoa. Ua ecea posibiidad es a pesisecia de os Esados euopeos en su oa adicioal, eso es, coo Esados naci nales oinaene idependienes y sobeaos La ecea de las posibilidades encionadas euiee ue s
24
111. Cams en qur entre
y e nstrs (98)
le pse una espeial anión n se ne pus la persis enia de ls Esads nainals eurpes m unidades de su pevivenia ialmene ndependienes es la psibilidad que más se espnde n la aiud sial que pseen auaene ls miembs de als Esads El ninuad desarl de fma ines esaaes ales m Gran Beaña Hlanda Dinamaa Fania que duane varis sigls an venid funinand m unidades elaivamene auónmas duane el úlm sig el pdrs empuje de la demaizaión funinal de la inegra ión en la esuua esaal de práiamene das las apas s iales an nduid a una pfunda rdiaión de la esu ura d la pesnalidad de psnas de das las apas siales a esa fma espía de nvivenia muua es es a nvivir m daneses landss franeses Ya el manej de un idima mún rea fuees vínuls enre el individu su grup esaal en su fma adiinal. Ag smilar pude deise de la r dinaión n las pugnas ppias de la mpeenia inerna del Esad n ls senimiens pesnales aia la iagen del n srs y la prpia idnidad m nsrs Ls vínus em inales que unen al individu n su prpi Esad pueden ser ambivaenes; a menud ienen la fma de una relaión de amr di Pe sean m fueen ls vínuls eminales n e ppi Esad sn fues siguen muy vigenes En ambi ls vínuls minales aia un esbz de liga eurpea de nai nes sn mu débis n eisn en abslu De e aquí e nems la ejempl de es que e alad m efe readadr Sin duda alguna enre las diulades que se inerpnen e el amin aia una unión más esrea de ls Esads naina les urps ls faes esraégis enómis desempeñan un papel mu imprane Pe pbablemene ess bsáuls pdían ser superads mediane auerds an prn la ealidad sial dl desarll esaal aia la nguraión d grups s aals psnainales iiera adverir las desvenajas de la frag menaión de Eurpa en Esads gandes pqueñs Sin embar g las disinas aiuds de las persnas que mpnen ess disins Esads nainales el prfun mprmis naina de las persnas pariulares ligad a a ideida del nsrs
III Cambos
e e equibro etre e o nosotros (987)
2
oo tdo iol desempe e l diltde qe obsti orió de grpo esttl posiol ppe mho má importte qe e qe see tribrsele e ' dis sioe púbi sobre itegrió e po perior st diversidd de s titde ioe de l idetidd iol del ootros rgd de erte emoioe, o pede ser perd edite erdo, medite to de votd o e etido má mpio medite lo qe see etedere por medio rioe s e poo dejdo por lrgo proeo, por el deoo de lo distito grpos ioes e etrtr de l persolidd de lo miembros de esos gpos reitei, tm bi rete erte presió hi l formió de grpo e ttle posioes dess, o e útimo trmio obre el heho de qe e e psdo viero sigido extremdmete jstdo l reidd e lo reerete l fió del tdo omo idd de pervivei. ditd rdi e qe, e e trsrso de igo , e po de itegrió de o tdo ioe eropeos trdiiole h perdido gr prte de fió omo idd de pervivei Pero e poso dejdo por et ió e el setir e e ráter de lo divido miem bro de estos tdos e mdo «ráter iol», ode petriió de ls odt hm qe de mometo per mee prátimete o tod por trsormioe d l relidd oil. otrs pbr tmbi l titd soil de lo idivido miembro de stdo iol oepió de o del ootros orrepodiete et titd poee peristei , o e fer de ieri qe, e vird de derrollo terior pede obstlir l evoió de l oiedd hi ive de itegró ás eevdo Abd os ejemplos ho mbito ioe de tl desrrolo de hmidd impsd tmbi e el epio eropeo, hi fomió de idde de itegrió priole Pero l oepió del osotro tod l titd oil de los idivido, está memete id por ferte o emoioe idetidd grpl del po del tdo io Del mismo modo e qe l idetidd tribl omo osoro de los idios ortemerio, e qe e reej l grde de do comú l az del búflo
6
11 Cambos e el equlbo ete el yo
el osotos (987)
gueas ene bus la funcn de la bu como pncpa undad de supevenca se esse a desaoo haca a undad de su pevvenca esaa así ambn a concepcn del nosoos el deal del nosoos que se dan en el plano naconalesaal en los cuales se elejan gueas pasadas la funcn de supevenca de la nacn ahoa a basane educda se essen al desa olo haca undades de negacn posesaales que enen una mao posbldad de sal aosas de pugnas compevas pacícas que ambn en caso de guea epesenan una undad de su pevenca más eca que el sado nacona s ceo que el desequbo ene los nvees de desaoo os poencales de pode es mucho mao en e caso de las bus ndas fene al sado amecano que en el caso de los sados naconales euo peos fene a una unn de sados quás nalcanable Peo en el caso de os sados naconales euopeos las dculades de la unn en un ne de negacn supeo seguán ceadas a la een en especal al esudo ceníco menas los ndv duos se consdeen a sí msmos úncamene como «os» caenes de un nosoos po consguene no compendan el mpoane pape que desempeñan en e sen la conduca del ndduo e equlbo ene el o el nosoos po ende a dendad del nosoos el deal de nosoos Acuamene los sados naconaes se encuenan ane un dlema Po una pae a connuacn de un sado naconal como socedad ndependene auogobenada posee una mpoane funcn paa quenes foman pae de ese sado sa funcn suele se acepada sn más cabe pensa que esulaía poechoso ompe el slenco en ono a ese asuno consdeado na ual somee a un eamen abeo e mpacal la funcn que la peenenca a una nacn posee paa las pesonas mpcadas. Pues po oa pae la acual eapa de desaoo de la human dad posee caaceíscas esucuales nequívocas que acúan en cona de la sobeanía de los sados naconales ejecen una cecene pesn sobe sus lmacones se fundamenal ga ve dema se escapa aún a una dscusn ajusada a a ealdad e e obseva no como un hecho sno como una cuesn de ceen ca No se dscue como un poblema eal medane a epesn de los compomsos esonales sno medane dogmas docnas
1. Cs equr e l ooo (987)
ada d caga mocoal pado d amao d q aya mpado la dcó y l do cc d lo hcho Aqí baa co ñala q ac ya co m po q ha llgado l momo d oma o omo obo do d a ocología d poco l poblma dl daoo d la có d lo Eado acoal co o l pobl ma d la dca l daollo d lo dvo ado acoal la cog dca la ca d a poaldad d la poa pc a o. El podoo movmo gado q mpla la hmadad o día avoc dad d pvvca po lo Eado acoal cadad d vl d gacó m bcado ó ol mo d haba y dm dl mcado o capal ocal pocal mla y cho oo apco Udad d pvca dl vl d da ollo d lo Eado acoal o pd ya vala co oga aco aal dl g vl d daollo o d momo ob odo Eado Udo d Noamca a Uó Sovca a o q a omado Eado mlacoa má ad y má co omo ya ha dcho la p ó dl d aollo pcal la pó d la compca aa ca coómca mpja haca la gacó d lo hma o má allá dl vl d lo Eado acoal la omacó d o d Eado Po a pó dl daollo o pla ado choca coa la ca d la ddad dl ooo l plao acoalaal y haa ahoa a lma ha do má a q la acó d la b al Eado la ca d la adco bal aagada la acd oa a cocca lo mo d la poa pacla apa ía a pobldad d pva la dpdca d a b l cao d la acó dd a dad acoala al haca a dad coal o cal cao, poac al o mcho mayo a pobldad d q la ca d la ca d la poaldad mpoa ob la pó d la ngacó l nvl
258
1 Camos en el equlro entre el yo y el nosotros 98
4 Si duda a esistecia cota a posibiidad de que a udad de pevivecia a a que uo peeece se fusioe co ua ui dad mayo sea absobida po ésta- guada ua estecha ea ció co u setimeto detemiado: c e setimieto de que e empaidecimieto o a desapaició de ua tibu o u Esado como udad autóoma mpica a pédida de setido de todo o que as geeacioes pasadas hiciero y suieo e e maco e obre de esa udad de supervivecia Piésese ua vez más e a foada iseció de os dios e Estados Uidos. La desapaició de a tadició cuua popia debida a a absoció po a uidad de ive de itegació supeio impicó de hecho, e este como e otos casos smiaes ua especie de muete co ectiva os gades hechos de os padres po os que dieo sus idas fuero ovidados Los podeosos espíitus y dioses que acompañaba a a tibu tato e os bueos como e os maos ieos se covitieo e ombes vagos cuya meció ya o despertaba i temo i espeaas os utesiios iuaes ua vez cagados de emocioes se covitieo e cuiosidades d mueo expuestas a obsevadoes que o os copedía Esto es e parte cosecuecia de a cicustacia de que e e pao de a tribu se ceaa eativamete pocos biees cutuaes de mportacia paa toda a huaidad He dicho eativamete pocos pues si duda tambié e este ive se crearo biees cutuaes cuyo vao e impotacia tasciede a ibu ero estos biees so escasos a ncipiete absoció de as tbus dias po a gra sociedad estata oteaeicaa impica e muchos aspectos a uptua de ua adicó u empaidecimieto de a idetidad gupa de os idios u mpotate desgao e a cadea de geeacioes Ago simia a o epuesto especto ibus absobidas po Estados puede decise tambié de Estds sometidos a a pesió de ua uió e u ive de itegació supeio E ambos casos a tasició hacia u ive de itegació supeio hace emp idecer o desapaece ago que posee u vao eevado paa muchas de as persoas impicadas ago co o que estas pesoas se ide ca a idetidad de su mage de osotos se ve aeazd
111. amios n l quio n l o nosoos (98)
259
Sin mbago sa imagn qu basan a mnuo pos la oma un pocso ms o mnos polongao no sólo in una un ción iniviual, sino ambin una unción social mu impoan Da al s humano paicula un pasao qu va mucho ms al u popio pasao psonal iniviual al iso impo hac qu algo los hombs mujs l pasao siga vivo n los hombs mus l psn Unias como ls ibus los saos no posn únicamn una unción supvivncia n l nio s vin la palaba No son unias supvi vncia sóo poqu no llas ls psonas suln ncona un gao laivamn lvao sguia ísica pocción cona acos violncia o abin pocción n caso nma vj sino ambin poqu la pnncia a sos gupo con cac nosoos oc al iniviuo gacias a la coninuia u aición la posibilia sobvivi ms all la isncia ísica la posibilia sgui vivino n la mmoia las siguins gnacions a coninuia un gupo supvivncia qu s psa n oas cosas n la coninuia l saollo lingüíico la ansmisión ln as la hisoia la música muchos oos bins culu als consiu hcho una las uncions supvivncia s gupo l qu un pasao coninú vivo n los cuo d un gupo pn con a sos cuos la unción una mmoia colciva uano un gupo humano ans inpnin pi sa inpnncia bin o su unión con oas unia bin poqu s asimilao po una unia m poosa so no ólo aca a las ponas qu vivn n s momno Gan pa lo sucio n gnacions pasaas qu gacia a una ansmisión coninuaa igu vivo n la mmoia colciva n la iagn l nosoos qu pos l gupo s ansoma o pi nio cuano cabia la inia l gupo con sa u imagn l nosoo u vs la singulaia l conico qu s spn lo ano s un conco bin conocio n l plano las ob vacions paicula s ci, coo nómno un nivl sínsis inio acmos una visión s cuaa s la pspciva un nivl ínsis lvao Eso s b n pa a qu los usos lingüísico ocn inos anal qu
6
1 Cbio e el equilrio
ene el o el nosotro 1987
aparenemene reuelven e manera aifacoria ee problema, pero que en reaia paan juno a él in apena roarlo A, por ejemplo, e fácil echar mano e a pareja e érmino «racional/ irracional» E racional pora ecire, omeere a la preión e un poeroo proceo e inegración; en cambio, ofrecer reien cia e rracional Pero ea pareja e érmino e en mma n jemplo el efeco rearaor el que he hablao má arrba Pro cee e una época anerior en la que e conceba a lo ere h mano como criaura que poean por nauraea una raón ra cia a la cual iempre poan acar ajuánoe a la reaia Cuano no acuaban a, no eran racionale o, en ora palabra eran irracionae Ee equema concepua no ejaba iio a lo enmieno, o como quiera e le llame emocione, afeco o impulo Tampoco ejaba iio a perona que poean una imagen e o e nooro cargaa e enimieno á o meno neno Si ólo e eja a lo ere humano la elección enr comporare racional o irracionalmene, e le eará raano como a nio e lo que puee ecire i on obeiene o eo beiene Pero en lo referene a la propia ienia grupal a la propia aciu oca, en e nio má amplio, lo ere humano no pueen elegir libremene La ienia grupal la aciu o cia no e pueen cambiar como e cambia e camia Eo ambién ipica que el problema e la jacón e moo e enir comporare en un gupo humano con mporane funcione e upervivencia, incuo epué e que a lo largo e proceo ocial ee grupo haa ceio buena pare e u fun cione a un plano e inegración uperior, no puee er reuelo i e coniera que, en el fono, e un problema inelecua como igamo, un probema e vaore En ee cao la iolución e rupo con carácer e nooro al que uno perenece en un r con carácer e nooro e oren uperor e eniene únicamen e como una evaoriación e algo mu apreciao Pora e cire que , que ambién e una evaloriación Pero e mucho má que eo Mienra no eian lao emocionale que unan la nia e oren uperior a la ienia peronal, mienra no xia un enmeno e nooro, el empaliecimieno o la ea arición el grupo con carácer e nooro e oren inferio arecen hcho como na pecie e amenaza e muere co
1 a en e eq ee el y y e n (987)
26
una ecaenca coleca y n ua, como una oal péra e eno. e panea la rnca conra la egacón en un pano peror coo un proema l pna como un polema emnenemene necal ra mpole compenerla. P ee n puno e a nelecal e nuale que, en un mun o en el qu ya en ora una e uperenca negraa en un plano pero, negare en ee plano upeo e algo neale y qe, aemá, compora alguna enaja Dee un puno e a necual hura o ácl comprene que lo roqe y lo o amecano cogaran eena ra conae en el amao, reemplazaan come po la e lo homre lanco y enraran n má en la nualzaa pugna compea la ocea arcana. Dee una pepec a aconal, por uar na expreón e uo coene ería muy plaule y proamene amén enajoo que lo Eao naconale eropo e uneran para orma lo Eao Uno e Europa Pero en la mayoría e lo cao la cula aca en que la ón e a gran congrunca con la eala que poee una mayor negacn ón ganaa meane la relexón, choca conra la naz reenca la ea e uere crga emoconal que conere a a negracón el carácr e una ecaenca, e una pra qe nunca e porá ear e lamenar Y que en al acn ampoco e eea eja e lamena omo pee re el núcleo l proea e encuena en una caraceríca e la rancón e n pano e negracn a oo En la época e rancón ele are una larga eapa en la cual el grpo e orn nror r una conerale péa e u capaca e a emoconalmene un eno a u memro como una con carácer e nooro mena que el grupo e oen uperor aún no e capaz amr la uncón e a a u memro un no con la mma carga emoconal, en ano una con carácer e nooo Pénee po ejemplo, n la eenca qe xe enre la carga mocona e la a «yo oy ngé», «yo oy rancé», yo oy alemán», y la la ra «yo oy un eurpo rancé nglé o alemán» Lo nomre e oo lo ao eropo parculare poeen para u memro un uee alo emoconal, ea e poo negao o amalene Po el conrao, nuncao como «oy euopeo lanoamecao
262
III Cabos el equbo etr e o el osotros (987
siáic» seen un emcin cmimene muy be l ln de inegción de niel cninen uede se en edid cm un necesidd ácic e l cni d l ue cue cn s iejs uniddes ncinles e n cninen n ligd un inns senimien de nss Y sin embg n es c elis ns ue en un fuu exesines cm eue» linmeicn duiián un cnenid emci nl muc más inens ue el ue seen
Pe es n s d cu mimien inegd ene emás de ls ds lns discuids más ib un ece De un bseción dell se deende ue culmene e bienes y s enuis de s ciuddns de un s icu incluids Uión Siic y sds Unids n deen den de l ección ue se sd inclus un enci sd cninenl cm u ued ece sus ciuddns Ya en nuess ds s sibiliddes e sueienci deenden en un medid muc my de l ue cue en el ln glb L úli m undd de sueinci es e cnjun de l umnidd Ans e bld de các c ez más eml ine cmbible y luni de mucs elcines en fm de nss incuid den de cies lmies l de eenenci un sd Sól l máxim nie de inegción eenenci um nidd cninú sind emnene e ineibe Pe ls ncu ls ue unen ese nss gbl sn n débiles ue ece sól un min muy eueñ es cnsciene de su exsenci c les ncus sciles Dune ls ds úlims sigls e cus eeci de des sci cnduci ci un ceciene inedeedenci de ds s gus umns L ceciene inegción de l umnidd l umnidd n sól en n e ln de inegción más li sin mbi en n l más efeci se mues en bue cm en l ml l enelzmien glbl e ds s sds se exes cn bsne clidd en insiucines cen s glbes ue se encunn en un e inici de u des
111 Cms n ur nt
nss 198
263
as Nacons ndas son dbs y n mucos aspctos, inca cs Pro cuaqura qu aya studado crcmnto d nst tucons cntras sab qu procsos d ntgracón qu ncuntran xprsón n a cracón d insttucons cntras n un nuo pano sun prcsar aros sgos ants d qu stas isttucons san cacs; y nad pud prr s acaso nsttucons cntras formadas n transcurso d un podroso mominto ntgrador orn a dsaparcr durant un momnto dsntgrador guamnt podroso sto s do no sóo para as Nacons ndas sino tambn para otras stucons cntras ncpnts, como Banco Munda a Organacón Munda d a Saud, a ru Roja o Amnsta ntrnacona Pro a ntgracón d a uman dad tamn s manista n o mao sntoma d sta ntgra cón s a uca d pocons goba y a carrra armamntístca d as dos potncas gmóncas n a antsaa d una posb gurra goba Otro síntoma no mnos mportant s a pos dad tcnca d una autoanquaón d toda a umandad o bn d sus condcos d da mdant dsarroo d aras cada ms podrosas y d mayor capacdad d dstruccón posbdad qu d a mano d a carrra d armamnt pud con sdrars por prmra n todo dsarroo d a umandad d modo rasta na d as snguardads d a stuacón acta s co d qu tan n st pano a magn d nosotros a dntdad como nosotros d a mayoría d os srs umanos, a muy por dtrs d n d ntgracón ra; a magn d nosotros a uy a a aga d a radad d as ntrdpndncas goas y por tanto, tmn d a posdad d qu grupos umanos parcuars dstruyan spaco ta comn omo s a dco os panos ntgracón d can a rbu o stado stn cargados d ntnsos sntimntos d prtnnca, san stos pos tos o ngato d una ta snsacón d nosotros qu drg n una u ota drccón actuar d os ndduos. Qu a unón panos sprors y n partcuar a cada ms furt nt gracón d a umandad, puda sr comprndda como un co como j d o sntmntos d prtnnca y como gía d a accón ndda a umandad s ncuntra an n una tapa nca a formacón d a concnca d as prsonas sobr todo
264
Cabos e e equlbo ee el o e osotos (987
d os poticos militas mpesaios d todo l mno stá ientada casi xcusivment hacia el stao pticla e ptnecn l sntimiento d esponsabilia po la amena a q está expusta la humania s mnimo Po m eal e a esta amnaa la acitd ointada hacia a popia nación hac qu paca ia cuano no na ingeniad. s cieto e amplio movimiento integado no paneao obiga a e s fo mn alianas y po nde también oganiaciones militaes mlti nacionls Peo paa uienes intvienen en estas aianas su Estado patica si sino el pincipa pnto d efencia d nosotos os os stados hegemónicos la Unión Soviética y tados Unidos poseen tal spioia miita a vea a meias d a sobeana caa sto a no octa la depnn ia miita d os staos más peños d a aiana Sin mba go os des e ambas potencias mnials ente eos también os ds militaes no dan uga a sus aliaos ddn qe paa os os intess statas los intses de su popio pas stán mu po ncima de toos os otos a fa de na actitud social oientaa hacia l stao pa icla s hoy paa muchas psonas tan intnsa invitabl u a aceptan como ago popio d a natuaa hmana, como ago an nata como l nacimiento a mut No s eexiona ac a de o sta actitud socia sus mandatos no se tienn n cuna como objto d studio. Son pat de a ealida d a istncia social d os s humanos. a ida de u pden ambia s consida ingna Peo os mandatos d a actitud ocia son una ación hmaa Una v n e pasado stvion ointados hacia e plano dl clan n otas tapas as tibs eon as maoes unidads d intgación hacia las s oin aban a concincia os sntimintos de os sees humanos No a pasado mcho timpo dsd os staos s convition en a nidades d intgación que aun sa e foma mbivalent aan sob n fuet sentis nosotos de toos ss miemo y un compoiso elativamente intenso e éstos con la eal ad y a soidaidad a conpción dl nosotos que poseen los se humano ha camiado; pued volv a cambia stas modicaones no s alian d a noche a a mañana. Son pocesos e uen abaa vaias gneacions El poceso d cambio ha tenido
mos n l qulo t l yo y l nosoos (98
26
n l psdo un diió dtmind Uidds soils m yos btbn unidds mnos funión d piipl unidd d supii poso no ti po qu otiu simnt s diión o no s imposibl qu lo hg Al ps l funión d pinipl unidd d supii unidds soils qu psntb u nil d intgió más mplio s podun on g guidd ontdiios omo ls qu hmos isto más ib l ps dsd distintos sptos ls ions t yo y l nosotos U y ot s llgb un ontdiió nt uidds soils d un nuo il d intgión qu sumn pinipl fuión d supii idiiduos uy idntidd omo osotos sgu tnmn fd unidds d un nil tio sts ontdiions ul tn omo onsuni lns d ompotmito quiods Como y s h diho tulmnt its funions sois d supini s stá dspndo lmt dsd stdos ionls dl tipo uopo hi st dos hgmónios dl tipo otmino y uso y y stán mp do dspls hi l ojunto d l humnidd D hho l humnidd p hoy d d más omo l plno d intgión ftio d odn más ldo Oto d los motios d qu l ospodint dsolo d l img dl nosotos qu pos ls psons ptius y muy l g d l nt gió d l humidd d qu sob todo los sntimintos hi osotos l idtiión d uos ss humnos on otos indpndintmnt d su ptni lguno d los gu pos pis d humidd s dsolln muy lntmnt di un sigu tsti d l humidd osidd n tnto qu unidd soil n todos los otos nis d itg ió l sntis pt d un nosotos s dsolló ompñdo d l ppió d l mn qu otos gupos psntb p popio humidd po otio o stá mnd po otos gupos thumnos sólo po gupos pils itios msm onsuni fti l posibl niquilión d umidd s l mism tto si l m pod d dto s di d pts d mism humnidd omo si pod d fu d hbitnts d oto sistm sol po jmplo Po l supsión d gus nt gupos pils d l hum
2
Cbos l ubo o nosoos (987
niad el eaollo de un eni a la humanidad como un nooo ean in duda m fcile de conegui i la eienca de la humanidad euviea amenazaa po una fueza eena Ahoa bien, la humanidad ólo e amenazaa de derucción po gu po paciale ieioe a ela Sin luga a duda, eo dicula el eaollo de un enimieno de gupo, de nooo, epeco conjuno de la humaniad Y hace que ambién ea m difíci advei qu la humanidad e e conviiendo en la pincipal unidad de upervivencia paa odo lo ee humano, en ano que individuo paa odo lo gupo paciale de la humani dad Haa donde puee vee, odavía n e compende bien el hecho de que la eiencia de arma capace de eui gan pae e la humanidad, poiblemene la condicione de vida de la humaniad en u conjuno no invie a eeiona, inclu en iempo de paz, aceca de i una aciud ocial un enmen o de nooo que en oienado en gan meia hacia lo Eao obeano paiculae iguen coepondiéndoe con la ealidad ocal efeciva en la que e vive ho en a ¿Debemo upone que e ée ambién un eao de la fomación e la con ciencia la emocione de la aciud ocial e lo iividuo con epeco a la eucua ociale al nivel de inegración que han ugido el cuo no planeao del deaoo de la hu mania? En lo que e eee a l elacione neeaale eguimo vivindo en la adición e la monaqua obeana En la época e la guea ecnológica ealzaa con ama que amenazan la conicione de vida oa la humaniad, vivimo como i en el maneo e la eacione ineeaale puea poceee de la mima manea en que e haca en iempo de Pedo el Gan de o de Lui XIV cuando lo caone ean la mquina e guea m poeoa En la vida inena el Eado la elacone ene gobeane gobeado han cambiado aicalmene Ho en da e iene conciencia e que la eacione inea el Eao peden e cambiada egn egla que obligan a odo lo plicao. a polica eeio, en cambio, e uae en mucha mao media al conol de lo gobenao En el mbio ee aal lo gobenne iguen ieno obeano aboluo, due de
C l l el (98)
267
eorme mage e cii aomo e echo quea igerame ecbiero por cuao que lo goae hace paricipar orma coveiee para ello a recio úmero e parlameario a quiee ramie iom relevae aecaamee prepaao Pero e ombre e la egria aci al eo inorme o privilegio e peqeo círcuo cuo membro a pereecieo a iio pario políico eán erecaee ligao ere por eimieo e grupo co carácer e ooro La coraicci ere la emocraizaci fcioa e a o ica inera ua praxi e gobieo e mucho eio abo ia e o reeree a a poíica exerior coleva imporae coecuecia gobiero ervicio ecreo ifrua e moopoio e lo coociieo obre lo poeciae miare reale o upueo e lo ao compeiore coocimieo e o qe a maa e la poblaci qea exclia e ombre e a ria acioal Pero o e lo e ee apeco oe icluo e ao parlameario mlipariia a conguraci e la relacioe ieracioae igue alga e la caraceríica eeciale e la políica exerior abolia o imo e válio ambié pa la cooriaci e ea poíica co e ao parcar oberao o e ía e ao acioal Ua formaci e a cociecia co arreglo a ao qe preea la ieicaci co el ao paricuar como ber upremo el ciuaao co ribe a hacer qe parezca qe el armameimo el eveir hacia a guera eá má allá el área e poer e la pero a o ombre e coaza e la cae miliar políica y ecmica eá iiciao e el coociieo e lo echo rea e o upeo que obiga a ar el iguee pao e a carrera armameíica pero lo ello La maa e a poblaci o e capaz e omeer a exame lo norm lecivo co lo que e jica a políica e gobiero No e capaz e reiir a la a maa a leala acioa A qea icluia e e círculo vi cioo qe ace qe la meia omaa para proeger a uper vivecia e propio grpo aparezca ieviablemee como mei qe ameaza la pervivecia e grpo corario La icla eriba e que el eao aca e earroo e a arma ea raici e a relacioe ereaae qe
268
I Cbo ubo l yo nosoos (987)
mbo poco s épo morquc hs nusos s ompor plos qu o sn n l n os fusls prcor A psr os ls prcucons s mprobb qu os rs mo sn cpcs prr ls conscuncs mplo rms ulrs. s prncs l srof Tsrob musr qu l mplo ms nucrs rsulr sor no sólo pr los nmgos so mbén r os mgos nluso pr l msmo pubo qun rcur ls conú cno pls uo n mrco r con omo s ls rms cus purn mrs sur los rroros nmgos u lgun so no s s E con cpo hum s soc o con u lsmo rom o Eso mp u no su corsó n un hrrm jus rl u épo n qu ubs rcs n jo n poo mpo Rus Ilrr Un lu msls nucrs sobr Amér p sgún s crcunsncs rgrsr Rus form nubs rcs Es fc sr qu l conmncó rc urop no rrí l rg prjucos Rus qz mbén o nso pón o qu l rs l comó rc Rus no prju r r o mprno Europ Hbr ho hum como l mor u suprnc s go bs rls Pro u sol los uos su nccón con gru pos prcls l humn sobr oo co sos prcu lrs sg por rlo u z ms mu por rs s r Y conros s po son ls crcrscs sruc urls ms plgross p rscón qu nos nconrmos No obsn sn sñs quocs qu n ccó os srs umos ms l s fronrs ss su como gupo co crcr osoros n no umn s n mrc nr ss sñls s cunn por jmplo sgno qu poco poco s qurno concpo rcos humnos Mrc pn obsrr un poco ms foo qué mplc mn rcos humnos En su fom cul s mn compr l qu orm por so n unos líms n su ro con os cunos con os nuos msm mnr n u
. Camios n qo nt yo y nosotos 98)
26
bién n la antio tansiión dsd un plano d intgaión in io a uno supo la na a st útmo tajo una lmita ión dl pod qu mmbos dl plano inio jan sob otos mimbos d su gupo. l stado lmó un pod d disposión muy amplio sob los indviduos qu lo omaban. uando s abla d dos umanos s ama qu s umano omo tal omo mimbo d la umanidad tn do a lama la lmtaión dl pod d disposiión dl stado sob l indviduo san uals un las lys statals nt stos dos sul onsdas l do dl ndvduo a busa vvinda o tabajo dond lo ds s d la lbtad d movminto loal o po sonal. to onodo do s l d potón dl individuo onta un posibl asto n nomb d su stado uando st asto no st lgtmado po podmntos judals jados públiamnt Quiz todava no s aya sñalado on la suint laidad qu nt los dos umanos s nunta l do a la lib tad nt al mplo dl pod so o la ma amnaza po mdio dl pod so y l do a ngas a la ignia d mpla l pod sio o amnaza mdant l od so atuando al svio d oto l do a la lbtad d la popia psona o d la popia aila nt al mplo d mdos d pod o d amnazas mdiant stos musta una vz ms qu la tansiión aa un nuvo nl d ingaión sga tambén la tansi ón aia una nuva stuaión dl indivduo dnto d su so idad. Ya mos vsto qu l dsaollo dl lan y la tibu aia l stado omo pinpal undad d supvivna ondujo a qu as psonas patulas opan los lazos qu ls ataban d o vida a sus gupos pstatals. La tansión aia la sup aa dl stado sob la tbu y l lan impló un moviminto ndividualizado As pus l asnso aa la umandad omo unidad d supvivna pdomnant implia tambin un moviminto indivdualado omo s umano un ndividuo tin dos qu ni siqua l stado l pud nga stamos tan sólo n una pma tapa d sta tansón aia l nivl d ntgaón global y la laboaón d lo qu s ono po d os umanos st n sus niios Po asta aoa s a on dido muy poa atnión a la lbtad nt al jiio d pod
2
II Cbos ubo yo y osoos (87
la amenaza mediante el pode uno de os derechos del ndivduo que con el paso del iempo y onra endencias conraria de los sados endá que abirse camino en nombe de la umandad