UNIVERZITET U SARAJEVU
FAKULTET POLITIČKIH NAUKA
RAZVOJ I ULOGA MEDIJA U GLOBALIZACIJSKIM PROCESIMA (Istraživački rad)
Kandidat: Haris Hondo
Mentor: prof.dr. Dževad Termiz
Indeks br:
SARAJEVO, februar 2012.
SADRŽAJ : UVODNE NAPOMENE .................................................................................................... 4 I.
NACRT NAUČNE ZAMISLI................................................................................... 6
1. FORMULACIJA FORMULACIJA PROBLEMA ...................................................... ....................................................................................... ................................. 6
Osnovni hipotetički stavovi ...................................................................................... 6
1.1. 1.1.1.
Opšti hipotetički stav problemu............................................................................. 6
1.1.2.
Hipotetički stav o strukturi problema.................................................................... 6
1.1.3.
Hipotetički stav o funkcijama problema ............................................................... 7
1.1.4.
Hipotetički stav o vezama i odnosima ................................................................... 7
Naučni i društveni značaj istraživanja i vrste istraživanja .................................... 8
1.2. 1.2.1.
Naučni značaj istraživanja .................................................................................... 8
1.2.2.
Društveni značaj istraživanja................................................................................ 8
1.2.3.
Rezultati dosadašnjih istraživanja ........................................................................ 9
II.
ODREĐENJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA ..................................................... 11
2.1.
Teorij sko sko odreĎenje predmeta istraživanja ............................................................ 11
2.1.1.
Postojeća naučna saznanja o predmetu istraživanja .......................................... 12
2.1.2.
Definicije osnovnih bitnih pojmova..................................................................... 12
2.2.
Operacionalno odreĎenje predmeta istraživanja ................................................... 14
2.2.1.
Činioci sadržaja predmeta istraživanja .............................................................. 14
2.2.2.
Vremensko odreĎenje predmeta istraživanja ...................................................... 14
2.2.3.
Prostorno odreĎenje predmeta istraživanja........................................................ 15
2.2.4.
Disciplinarno odreĎenje predmeta istraživanja ................................................... 15
III.
CILJEVI ISTRAŽIVANJA ................................................................................. 16
3.1.
Naučni ciljevi istraživanja ...................................................................................... 16
3.1.1.
Naučna deskripcija.............................................................................................. 16
3.1.2.
Naučna eksplikacija ............................................................................................ 16
3.1.3.
Naučna prognoza kao naučni cilj........................................................................ 16
3.2.
Društveni ciljevi istraživanja istraživanja .................................................................................. 17
IV.
HIPOTEZE I INDIKATORI ............................................................................... 18
4.1.
Generalna hipoteza ................................................................................................. 18
4.2.
Posebne hipoteze ..................................................................................................... 18 2
4.3.
Pojedinačne hipoteze .............................................................................................. 18
4.4.
Indikatori................................................................................................................. 18
V.
NAČIN ISTRAŽIVANJA ........................................................................................ 20
5.1.
Osnovne metode naučnog saznanja ........................................................................ 20
5.2.
Općenaučne metode ................................................................................................ 20
5.3.
Metode prikupljanja podataka ................................................................................ 21
VI.
NAUČNA I DRUŠTVENA OPRAVDANOST ISTRAŽIVANJA .................... 22
6.1.
Naučna opravdanost istraživanja ........................................................................... 22
6.2.
Društvena opravdanost istraživanja ....................................................................... 22
VII.
PRILOZI................................................................................................................ 23
Prilog I: Literatura...................................................................... Literatura...................................................................... ........................................ 23
3
UVODNE NAPOMENE
Ako nabrojite sve svoje dnevne aktivnosti u kojima „učestvuju“ i mediji, primijetit ćete da se najveći dio života svakodnevno odvija uz upotrebu medija. Bilo da je korištenje medija glavna aktivnost na koju se potpuno koncentrišete, na primjer kad odete u kino, gledate ili slušate prijenos fudbalske utakmice ili pišete e-mail prijatelju preko kompjutera ili mobitela, ili u vožnji gradom nesvjesno primjećujete velike reklame, teško će vam biti naći dan u godini u kojem niste uopšte koristili medije. Prisutnost medija danas je toliko uobičajena da se možemo zapitati kako je izgledalo društvo u kojem mediji nisu postojali. Nezaustavljivi razvoj tehnologije uzr ok je velikih promjena na društveno – ekonomskoj razini, a
one se, izmeĎu ostaloga, imaju uticaj i na razvoj i promjene unutar medijske industrije. Tehnološkim dostignućima omogućen je razvoj novoga multimedijskog okruženja koje pritom ruši tradicionalne granice koje su postojale izmeĎu telekomunikacija, audiovizualne industrije i informatike. Ovakvim razvojem ponajviše su profitirali pluralizam i raznolikost medija, a omogućenom interakcijom pojedinac prestaje biti pasivni korisnik medijskih sadržaja. Zbog ubrzanja procesa proizvodnje sadržaja i usluga, medijsko tržište postalo je izrazito kompetitivno, sve veća ponuda specijalizovanih sadržaja rezultirala je izraženom fragmentacijom publike.1 Navedene promjene odrazile su se kako na komercijalne medije tako i na javni servis čija je programska ponuda bitno izmijenjena.
Onoga trenutka kada su mediji „krenuli globalno“ zauvijek je promijenjena svijetska historija. Stoga priču o medijima ne možemo započeti, a da je ne povežemo sa globalizacijskim procesima budući je već šezdesetih godina prošloga vijeka poznati američki teoretičar medija Marshal McLuhan nadolazećim generacijama nagovijestio stvaranje „globalnoga sela“.2 Ta je McLuhanova paradig ma svakako jedna od najpoznatijih i najčešće citiranih, no njezin je
značaj takoĎer i u načinu na koji ju je taj američki profesor formulisao. Sam McLuhan primjećuje lingvističke promjene p romjene kada se govori o medijima te stoga preuzima reklamni slogan za nosioca svoje pisane i izgovorene poruke.
1 2
http://www.med-dij.com Ibidem
4
Taj se trend, i nakon McLuhanovoga vremena, nastavio snažno razvijati. U umjetnosti reklamu i njezinu poruku do vrhunca je proslavila Cambelova limenka juhe koju je umjetnički osmislio Andy Worhol. Reprodukcija fotogra fije Merlin Monroe istoga autora, strip koji oponaša malene
tačkice televizijskoga ekrana samo su neki od indikatora koliko su novi mediji, a pri tomu mislim na razvoj televizije, snažno utjecali na zapadni kapitalistički svijet. Uz pravo i državu, slobodu i demokraciju, mediji postaju neizostavni nositelji zapadne kulture.
3
Medij (od latinskog medius – srednji, koji je izmeĎu) je u svojem prvom značenju (u jednini) 4
posrednik, onaj putem kojega se prenosi komunikacija. U tom značenju medij može biti i oso ba
no najčešće su to materijalni ili fizički nositelji komunikacije, na primjer papir ili radiovalovi. Nama prikladna definicija medija (engl. media ili medium) kaže da je to „svaki način,
posredovanje ili sredstvo, a posebno način komunikacije koji doseže opštu javnost i sadrži reklame.“ 5 Masovni mediji su institucije koje zadovoljavaju potrebu društva za javnom
komunikacijom u kojoj mogu sudjelovati svi pripadnici društva. Masovna komunikacija kao društveni proces i potreba institucionalizirana je u masovnim medijima.
3
http://www.med-dij.com http://bs.wikipedia.org 5 Ibidem 4
5
I.
NACRT
NAUČNE ZAMISLI
1. FORMULACIJA PROBLEMA 1.1.Osnovni hipotetički stavovi 1.1.1.
Opšti hipotetički stav problemu
Mediji u savremenim društvima igraju značajnu i nezamjenjivu političku ulogu koja se, izmeĎu ostalog, sastoji iz interpretacije političko – ekonomskih odnosa, komunikacionog povezivanja društvenih podsistema vlasti, političara i graĎana; predstavljanja ideja, interesa i statusa društvenih grupa, pokretanja i voĎenja javnih rasprava itd.6 Danas su mediji jedna od najvećih industrijskih grana u svijetu, pa se u kontinuitetu otvaraju pitanja njihove prave uloge u javnom
životu. Civilno društvo uvijek karakteriše mnoštvo institucija nezavisnih od države i vlasti, posredstvom kojih se izražavaju prvenstveno interesi graĎana, pa je logično da graĎanska priroda medija, treba da bude nesporna. Ona prvenstveno mora da proizilazi iz jedne od osnovnih
potpunog i blagovremenog informisanja graĎana o dogaĎajima i procesima medijskih funkcija – potpunog u datom društvu i njegovom okruženju. Mediji moraju biti jednako dostupni svim subjektima i biti svjedok svih društvenih dogaĎaja. Globalizacija označava dinamično - ekonomski, politički i kulturni proces koji je omogućen
brzim razvojem na područijima transporta i komunikacija, a koji je često voĎen željom velikih korporacija za osvajanjem novih tržišta.7 1.1.2.
Hipotetički stav o strukturi problema
Strukturu problema prije svega čini težnja za novcem po svaku cijenu, što slabi demokratski potencijal jednog društva, dominantna uloga medija iz domena javnog interesa se gubi, modifikuje se uloga publike kao kritičara i komentatora. Predominacija interesa političkih i ekonomskih, tj. dominacija moći kao globalna vertikala medija, praćena nemaštovitom propagandom i podsticanjem straha od raznih oblika kriza su opšta mjesta medijske industrije. Savremena globalizacija, izmeĎu ostalog, karakteristična je po intenzivnoj razmjeni informacija i širenju informatičkih mreža prepoznatih po kontinuiranom usavršavanju medijskih tehnologija, televizije, radija i interneta. Globalizacija medija na vrlo efikasan i brz način sve više potiskuje 6
Čomski Noam:“ Kontrola medija“, Rubikon 2008. godine
7
http://bs.wikipedia.org
6
različite kulture. U suštini umjesto prednosti globalne strategijske povezanosti, kooperacije i
integracije država, naroda i kultura, na sceni je čitav aspekt protivurječnih negativnih fenomena, koji svoje obilježje, uticaj potiranjem istinskog – suštinskog – suštinskog pluralizma, imaju u medijima. 8 1.1.3.
Hipotetički stav o funkcijama problema
Pravac u kojem se kreće globalna medijske produkcija obilježen je narušavanjem privatnosti, raznim oblicima nasilja i mnogobrojnim formatima različitih show-a i reality emisija, koji negativno utiču na medijsku pismenost. Realnost globalizacije medija kao reakcija na ovakvu 9
medijsku ponudu je avantura virtuelnog socijalnog agregata. Sve navedeno, bez dileme, dovodi
u izazov novinarsku profesiju (budućnost, obuku, etički kodeks), slobodu prenošenja informacija, povjerenje u novinare, i svakako razvoj informativno – političkih političkih pisanih medija med ija od
opšteg interesa. Postmoderni žurnalizam svakako povećanjem broja medija ne uvećava porast slobode izražavanja i slobode informisanja. Medijske institucije čine medijski sistem koji se razvija pod uticajem specifičnih političkih okolnosti u svakoj zemlji (političke strukture i kulture) i temeljem normativnih očekivanja ugraĎenih u zakonodavni okvir kojim je regulisan medijski sistem (na primjer, raz ličita očekivanja od sadržaja emitovanog programa za javne i
komercijalne televizije te za štampu). Medijski sistem je skup svih masovnih medija u odreĎenoj državi ili na nekom teritoriju. 10 Medijski sistem prvenstveno je nacionalan, tj. definisan i ograničen političkim granicama države u kojoj se razvija. Granični je slučaj, na primjer, evropski medijski si stem, jer Evropska unija nije država, ali je asocijacija koja teži harmonizaciji
odreĎenih područja, uključujući elemente medijskog sektora. U evropskom medijskom sistemu zajedničke su temeljne vrijednosti slobode izražavanja i protoka informacija. 1.1.4.
Hipotetički stav o vezama i odnosima
Evidentno je postojanje uzročno – posljedičnih posljedičnih veza izmeĎu medija i globalizacijskih procesa, njihovog meĎusobnog ispreplitanja i uticaja.
8
Pluralizam – je doktrina i praksa
9
http://www.med-dij.com http://www.med-dij.com
koja priynaje postojanje rayličitih društvenih, kulturnih, političkih, vjerskih i drugih interesa i ideja te njihovo pravo da se slobodno očituju i organizuju. ( http://www.dekada.org )
10
7
1.2. Naučni i društveni značaj istraživanja i
1.2.1.
vrste istraživanja
Naučni značaj istraživanja
Naučni značaj istraživanja proizilazi iz potrebe za sprječavanjem uticaja globalnih medijskih korporacija. Globalne medijske korporacije zavladale su svijetom osvajajući u trci za profitom i
najmanja tržišta. Danas u svom vlasništvu imaju različite oblike biznisa, te svoj višak kapitala iz više razloga usmjeravaju na medijsko tržište. Plasiranje informacija iz ovih sistema, nije primarno u funkciji j avnog interesa već, definitivno, ekonomskog i političkog. Danas je glavni i
najveći problem pluralizmu i raznolikosti medija negativni fenomen medijske koncentracije. Ovaj fenomen se ubrzano širi na cijeli svijet, i kao takav postaje prepreka principima sl obodnog izražavanja i demokratskog razvoja. Širenje medijskih kompanija istovremeno kroz nove vlasničke odnose uspostavlja i nove vrijednosne poretke tj. sadržaj kulturoloških obrazaca programskih sadržaja uglavnom američkih proizvoda (serije, filmovi, muzika). Za male države i njihove kulture opasnost od medijske koncentracije je dosta velika. Nemogućnost uspostavljanja pluralističke i tržišno konkurentske industrije, uz nedovoljnu regulaciju, dovodi do posve novog oblika medijskog neokolonijalizma.
11
Dodatno opterećenje je i u činjenici da vlasnici takvih
medija posjeduju i nove medije, tako da je prostor za pluralnost slobode izražavanja ozbiljno dovedena u iskušenje. 1.2.2.
Društveni značaj istraživanja
Rezultati istraživanja predmetne pojave će koristiti brojnim stručnjacima stručnjacima u daljnjim analizama i istraživanjima pitanja odnosa medija i globalizacijskih procesa, procesa, te podstaći razvoj svijesti društva o važnosti izučavanja ovoga odnosa, njihove povezanosti I uticaja na svjetski informacijski poredak. Shodno tome, istraživanje će značajno doprinijeti fondu naučno -
teorijskog saznanja o onim pristupima i instrumentima koji se već sada prepoznaju kao tradicionalni strategijski instrumenti.
11
http://www.dekada.org
8
1.2.3.
Rezultati dosadašnjih istraživanja
Snažan rast i razvoj medijskog kapitala te njegova tendencija prema stvaranju kompleksne globalne mreže jakih medijskih kuća u svijetu, vrlo je rano potaknuo široku raspravu o uticaju i ulozi medija u globalizacijskim procesima. S obzirom na veličinu i korporativne karakteristike dominantnih svj etskih medijskih kuća, već se tokom '70-ih godina prošlog vijeka otvorila javna rasprava o njihovom uticaju na lokalne medije i njihovom uticaju na kulturu. Kroz deklaracije
različitih svjetskih organizacija, kao što su Ujedinjeni Narodi (UN) ili UNESCO, čuli su se zahtjevi zemalja „Trećeg svijeta“ za uspostavom novog informacijskog i komunikacijskog poretka koji bi omogućio ravnotežu izmeĎu tehnološki i infomacijski razvijenijih i onih manje razvijenih zemalja.
12
Rasprava je u početku bila usmjerena prema pitanju slobodnog protoka
informacija. Svjetskim medijskim kućama pripisivan je monopol nad protokom informacija u zemljama u razvoju, a njihova izviješća, tvrdili su predstavnici zemalja „Trećeg svijeta“, ocrtavaju kulturne i ekonomske interese vladajuće elite razvijenih industrijaliziranih (zapadnih) zemalja.
13
Provedena su mnoga istraživanja, a jedno od poznatijih je provedeno u 29 zemalja,
1979. godine, za UNESCO, od strane Foreign Images – a.
Prema ovom istraživanju koje
predstavlja same početke istraživanja o odnosu medija i globalizacijskih procesa, uticaj medijskih kuća i novinskih agencija na vijesti je i dalje enorman. Nacionalne agencije imaju prednost pred stranim agencijama, no provjera tačnosti podataka gotovo je nemoguća. Često se agencijske vijesti uzimaju zdravo za gotovo, a zabrinjava sličnost današnje „domaće informativne scene“ sa odlomkom UNESCO-ve studije: „Činjenica da je novinskim agencijama potreban neprekidan dotok informacija koje će publika ocijeniti vrijednima da se objave ima, izmeĎu
ostalih, i tu posljedicu da je, primjerice, u zemljama u razvoju izvještavanje izobličeno i
prilagoĎeno ukusima urbanog stanovništva i elitnih krugova. Izvještavanje iz ruralnih područja p odručja količinski je beznačajno. Agencije sakupljaju vijesti najradije na mjestima na kojima se očekuje neprekidan dotok informacija, tj. preferiraju se elite, koje, prema definiciji proizvode vijesti.
Činjenica da se velika pažnja posvećuje pripadnicima elite pridonosi tomu da političko dešavanje u načelu postaje vidljivo u ponašanju utjecajnih osoba. Uobičajen oblik pribavljanja vijesti istodobno znači da izostaje dublja analiza društvenih dešavanja.
12
Tomić Zoran: „ Osnove političkog komuniciranja “, Poslovne komunikacij e Mostar, 2005. godine
13
Ibidem
9
Neposvećivanje pažnje dugotrajnim društvenim dešavanjimaa može dovesti do svojevrsne praznine u strukturnoj osviještenosti. Ako agencije ocijene da neka vijest nije vrijedna objavljivanja, onda izostaje svijest o tome da konkretna pojava predstavlja problem.
TakoĎer
najčešće nije moguće provjeriti istinitost vijesti. U slučaju da zakažu drugi informacijski izvori (diplomacija,
tajna služba) to može dovesti do potpuno krivih procijena.“ 14 Zahtjev za novim
informacijskim poretkom, u kojemu će protok informacija biti slobodan ali i uravmotežen, vrlo brzo je pao u vodu. Praksa je pokazala kako je balans od strane lidera zemalja Trećeg svijeta shvaćen tek kao zeleno svjetlo za daljnju upotrebu državne kontrole nad medijim, a koja se u našim krajevima održala nevjerovatno dugo.
14
Tomić Zoran: „ Osnove političkog komuniciranja “, Poslovne komunikacije Mostar, 2005. godine 10
II.
ODREĐENJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA
Na osnovu prepoznatog problema istraživanja, koje ima teorijsko – empirijski karakter dolazimo do predmeta istraživanja. Predmet istraživanja jest sama uloga medija u globalizacijskim
procesima, odnosno odnos medija i globalizacijskih procesa, njihov meĎusobni uticaj.
sko odreĎenje predmeta istraživan ja 2.1. Teorij sko Globalna ekspanzija zapadnih medijskih transnacionalnih korporacija donijela je niz promjena u
načinu na koji se danas prenosi informacija. Utjecaj medija u globalizacijskim procesima postaje sve veći. Nekoliko je primjera kako je globalni nastup medija promijenio percepciju globalnih pitanja. Globalne televizijske mreže predvodnice su novog trenda mijenjanja tradicionalnih kanala kojima fluktuira informacija. Masakr na Tiananmenskom trgu dogaĎaj je koji označava prekretnicu u razvoju svjetskog informacijskog sistema.
15
Po prvi puta svjetski informativni
televizijski sistem direktno je utjecao na razvoj dogaĎaja na nekoliko razina; u okviru nacionalnih granica, u diplomatskim kanalima te na razini meĎunarodnog javnoga mišljenja. 16
Globalizacija medi ja utiče direktno na kvalitativni pluralizam medija. Distribucija medijskog
korporacijskog sistema neposredno utiče na potiskivanje različitih kultura i njihovo oblikovanje u skladu sa zahtjevima i potrebama potrošačkog društva. VoĎeni jedino željom za ostvarenjem profita i raznim oblicima preraspodjele moći vlasničke grupacije medija preoblikuju pojam javnog interesa iz oblasti slobode informisanja. Što znači da dolazimo do apsurdne situacije u kojoj se interes kapitala velikih grupacija želi predstaviti kao javni interes. U ovoj domeni su ključna pitanja vezana za kvalitativni pluralizam medija. Naime, broj globalnih medija nije proporcionalan potrebnom pluralizmu programskih sadržaja. Koncentrisani medijski kapital teško pronalazi balans izmeĎu zahtjeva tržišta, profita, pravila koje propisuje država na jednoj i potrebe za istinski pluralnom informacijom na drugoj strani.
15 16
http://www.med-dij.com Ibidem
11
Obavezne programske kvote, regulatorni okviri, antimonopolsko zakonodavstvo, pokazuje
praksa, nisu dovoljan obrambeni mehanizam moćnim medijskim grupacijama tj. njihovom nametanju jedinstvene informacije.
2.1.1. Postojeća naučna saznanja o predmetu istraživanja
Kao što smo već rekli, s obzirom na veličinu i korporativne karakteristike dominantnih svjetskih medijskih kuća, već se tokom '70-ih godina prošlog vijeka otvorila javna rasprava o njihovom uticaju na lokalne medije i njihovom uticaju na kulturu. Kroz deklaracije različitih svjetskih organizacija, kao što su Ujedinjeni Narodi (UN) ili UNESCO, čuli su se zahtjevi zemalja „Trećeg svijeta“ za uspostavom novog informacijskog i komunikacijskog poretka koji bi omogućio ravnotežu izmeĎu tehnološki i infomacijski razvijenijih i onih manje razvijenih zemalja.
17
Rasprava je u početku bila usmjerena prema pitanju slobodnog protoka informacija.
Svjetskim medijskim kućama pripisivan je monopol nad protokom informacija u zemljama u razvoju, a njihova izviješća, tvrdili su predstavnici zemalja „Trećeg svijeta“, ocrtavaju kulturne i ekonomske interese vladajuće elite razvijenih industrijaliziranih (zapadnih) zemalja.18
2.1.2. Definicije osnovnih bitnih pojmova
S obzirom na kompeksnost ove problematike javlja se potreba za definiranjem centralnih kategorij alnih pojmova, koji se uočavaju u naslovu teme istraživanja. Pojmovi koji proizilaze iz
naslova teme i koji čine teorijsku teorijsku osnovu osnovu istraživanja istraživanja su:
Mediji
Globalizacija
Modernizacija
Pluralizam
17
Tomić Zoran: „ Osnove političkog komuniciranja “, Poslovne komunikacije Mostar, 2005. godine
18
Ibidem
12
Predmet analize će bit i svi drugi pojmovi za kojima se ukaže potreba, a sve u cilju što efikasnije, jasnije i potpunije potpunije elaboracije elaboracije predmetne predmetne teme.
Medij (od latinskog medius – srednji,
koji je izmeĎu) je u svojem prvom značenju (u
jednini) posrednik, onaj putem kojega se prenosi komunikacija. komunikacija.
19
U tom značenju medij
može biti i osoba no najčešće su to materijalni ili fizički nositelji komunikacije, na primjer papir ili radiovalovi. Nama prikladna definicija medija (engl. media ili medium)
kaže da je to „svaki način, posredovanje ili sredstvo, a posebno način komunikacije koji doseže opštu javnost i sadrži reklame.“20
Globalizacija –
označava dinamično - ekonomski, politički i kulturni proces koji je
omogućen brzim razvojem na područijima transporta i komunikacija, a koji je često voĎen željom velikih korporacija za osvajanjem novih n ovih tržišta.21
Modernizacija
je gotovo surogat pojam pojmu globalizacija i često se ova dva pojma
poistovjećuju. No, postoji jasna razlika izmeĎu ova dva pojma što potvrĎuje i sama definicija pojma modernizacije: “Modernizacija je proces unutrašnjeg ujednačavanja i
rasčlanjivanja svijeta tradicionalnih zajednica u dodiru sa racionalizovanom zapadnom kulturnom, vojnom, političkom i gospodarskom moći, dok je globalizacija proces pluraliziranja svijeta po normama i pravilima igre koje su zadane interesima kapitala i
moći. Teorije globalizacije i modernizacije referentni su okvir objašnjenja političkih, kulturnih i gospodarskih odnosa u svjetskom društvenom sustavu u nastajan ju.”22
Pluralizam – je je doktrina i praksa koja priznaje postojanje postojanje raz ličitih društvenih, kulturnih,
političkih, vjerskih i drugih interesa i ideja te njihovo pravo da se slobodno očituju i organizuju.
19
http://bs.wikipedia.org Ibidem 21 http://bs.wikipedia.org 20
22
AnĎelko Milardović, F. W. Rigss, H. Teune: „ Mali leksikon globalizacije“, Centar za politološka istraživanja,
Zagreb 2002. Godine, str. 12.
13
2.2. Operacionalno odreĎenje predmeta istraživanja
Istraživanje se bavi razvojem i ulogom medija u globalizacijskim procesima. Iz samog naslova rada vidimo da nam je glavni zadatak istražiti samu ulogu medija u globalizacijskim procesima Znamo da je globalizacija pojava koja ima uticaj na sve aspekte društva, pa je potrebno sagledati sve pozitivne i ne gativne aspekte uzročno – posljedične posljedične veze medija i globalizacijskih procesa.
2.2.1.
Činioci sadržaja predmeta istraživanja
Sadržaj predmeta istraživanja je jako složen a njegovi činioci su slijedeći:
Prvi činioc – prvi dio istraživanja se odnosi na osnovna i t eorijska razmatranja o pojmu medija. Dakle u cilju što efikanije i detaljnije elaboracije teme istraživanja u ovom dijelu
izvšit će se teorijska analiza medija.
Drugi činioc – predmeta – predmeta istraživanja se odnosi na osnovna i teorijska razmatranja o pojmu globalizacije i modernizacije. Radi što bolje analize predmeta istraživanja iznijet
ćemo osnovne stavove, definiciju i karakteristike pojmova globalizacije i modernizacije.
Treći činioc – se odnosi na samu povezanost prethodno navedenih pojmova, njihove posljedične veze, pozitivne i negativne strane i uticaj na društvenu zajednicu i uzročno – posljedične svjetski informacijski poredak.
Četvrti činioc – se odnosi na posljedice globalizacijskih procesa i uloge medija u globalizacijskim procesima na dostupnost pravovaljanih informacija cijelokupnom
društvu, a posebno nerazvijenim zemljama, tačnost i istinitost informacija te slobodu informisanja, odnosno stavljanje tačnih informacija ispred profita.
2.2.2.
Vremensko odreĎenje predmeta istraživanja
Vremensko odreĎenje predmeta is traživanja se odnosi na period od 70 – ih – ih godina prošlog vijeka pa do 2011. god.
14
2.2.3.
Prostorno odreĎenje predmeta istraživanja
Prostorno odreĎenje predmeta istraživanja prvenstveno će se odnositi na zemlje u tranziciji, kakva je i BiH, ali trebamo napomenuti da je globalizacija proces koji obuhvata i ima uticaj na cijeli svijet, a isto tako je i uticaj medija sveprisutan.
2.2.4.
Disciplinarno odreĎenje predmeta istraživanja
Istraživanje je interdisciplinarnog karaktera iz razloga što je naučno naslonjeno na žurnalistiku, sociologiju, psihologiju, ekonomiju, pravo. Samo uvidom
u pomenute naučne discipline možemo
relno sagledati i istražiti ulogu i uticaj medija u globalizacijskim procesima.
15
III.
CILJEVI ISTRAŽIVANJA
Svako naučno istraživanje ima svoje ciljeve koji mogu biti dvostruki, tako u “okviru odreĎivanja ciljeva razlikujemo dvije vrste (grupe) ciljeva: naučne i društvene.”23 Naučni ciljevi se odnose na “sticanje naučnog saznanja odreĎenog obima i nivoa” a društveni ciljevi su oni koji su usmejren i na dobrobit ljudi”. U nastavku izdvajamo naučne i društvene ciljeve ovog rada.
3.1. Naučni ciljevi istraživanja
Na osnovu saznanja o predmetu istraživanja izdvajaju se slijedeći naučni ciljevi istraživanja: 3.1.1.
Naučna deskripcija
Naučnom deskripcijom razmotriti ćemo pojavu globalizacije i medija faktore nastanka, te mogućnost identifikacije ove pojave, njene posljedice po svijet, prednosti i nedostatke. 3.1.2.
Naučna eksplikacija
Naučnom eksplikacijom kao naučnim ciljem se nastoje steći “saznanja o uzročno posljedičnim odnosima, društvenim zakonima i naučna objašnenja”, stoga je naš naučno eksplikacijski cilj utvrditi uzročno posljedične veze medija i globalizacije i mogućnosti rješenja kako bismo mogli doći do naučnog objašnjenja ove pojave te naučno prihvatljivog rješenja. 3.1.3.
Naučna prognoza kao naučni cilj
Naučna prognoza kao naučni cilj postavlja zahtjev da se naučnim istraživanjem relativno pouzdano predvidi razvoj, kretanje, nastanak n astanak odreĎenih društvenih pojava. Cilj ovog istraživanja je ukazati na nastanak globalizacije i medija, predvidjeti njihov meĎusobni odnos u budućnosti i pravac kretanja te utvrditi pravovaljana rješenja.
23
Dževad, Termiz: „ Metodologija „ Metodologija društvenih društvenih nauka“ , NIK Grafit Lukavac 2009., str. 220 16
istraživanja 3.2. Društveni ciljevi istraživanja
programi rijetko Pod uticajem kontrole raznih lobija koji promovišu vlastite interese informativni programi se bave istraživanjem. Sve veći dio informativnog programa u najvećim globalnim medijskim kućama čine kratki intervjui koji obično vode prezenteri vijesti ili uključenja uživo novinara. Iz programa se sve više gube prilozi i izvještaji koji bi mogli iz više izvora da omoguće dublje i
smislenije sagledavanje problema ili dogaĎaja. Ovo nam govori da je ozbiljno ugrožena ključna društvena funkcija medija – izvještavanje i istraživanje. Mediji, odnosno n jihove osnovne funkcije su pod negativnim uticajem instant novinara koji, zahvaljujući tehnološkoj revoluciji, koriste produkciono najjeftinije oblike izvještavanja umjesto ozbiljnog, istraživanja i argumentovanog komentarisanja dogaĎaja. Danas se u globalizacijskim procesima mijenja i definicija novinara. Do skoro to su bili ljudi koji su za taj posao bili obučeni. Danas uz pomoć savremene tehnologije, „novinar“ može biti svako. Dodatno se kao način smanjenja troškova i posljedica novih tehničkih dostignuća na globalnoj sceni pojavljuje konvergentni žurnalizam tj. situacija u kojoj jedan novinar izvještava istovremeno za više medija u vlasništvu jedne kompanije. Takvim pristupom današnji žurnalizam gubi izvornu svrhu postajući sve više dio globalne zabavne industrije . Imajući na umu prethodno rečeno smatramo da će rezultati ovog
istraživanja značajno koristiti brojnim stručnjacima u bavljenju pitanjima uticaja I uloge medija u globalizacijskim procesima.
17
IV.
HIPOTEZE I INDIKATORI
4.1. Generalna hipoteza
Osnovna hipoteza od koje polazimo u ovom naučno – istraživačkom – istraživačkom radu glasi: izmeĎu medija i globalizacijskih procesa postoji uzročno – posljedična posljedična veza.
4.2. Posebne hipoteze
Globalizacija kao pojava savremenog svijeta utiče na razvoj medija.
Uloga medija u globalizacijskim procesima je od velikog značaja.
Mediji imaju veliki uticaj na globalizacijske procese.
Sama veza izmeĎu globalizacijskih procesa i medija igra važnu ulogu u kreiranju novog svjetskog informacijskog poretka.
4.3. Pojedinačne hipoteze
Globalizacijski procesi donose mnogobrojne prednosti za tranzicijske zemlje.
Mediji šalju realnu sliku o dešavanjima u tranzicijskim tranzicijskim zemljama.
Žurnalizam i pravovaljane informacije i dalje imaju prednost u odnosu na profit velikih multinacionalnih medijskih korporacija.
4.4. Indikatori
Današnjom informacijskom sferom dominira devet medijskih giganata; Time Warner, Disney, Bertelsmann, Viacom, News Corporation, Sony, TCI, Universal i NBC . U prvih
pet najvećih i tržišno najjačih medijskih kompanija na svijetu rangiraju redom Time Warner, Disney, Bartelsmann, Viacom, te News Corporation Ruperta Murdocha.
18
Prve globalne medijske organizacije nastale su još u 19. stoljeću. Associated Press (AP), United Press International (UPI), Agence France Presse (AFP) te britanski Reuters,
još od 19. stoljeća predstavljaju oblik informacijske globalizacije. globalizacije.
Ukratko, većina filmske i televizijske produkcije, knjižnog izdavalaštva, novinskih izdanja, satelitskih sistema, muzičke produkcije i svega ostalog srodnog medijima u rukama je 50 – tak – tak kompanija, na čelu sa devet medijskih giganata, sa sjedištima u Evropi i Sjevernoj Americi.
U razdoblju
1980. – 1990. godina Istočna i Jugoistočna Evropa doživjele su niz
promjena, koje se, u najmanju ruku, mogu okarakterisatii kao pobjeda kapitalističko – demokratskih vrijednosti Zapada nad komunističkim višegodišnjim eksperimentisanjem.
Vlada SAD- a potiče osnivanje Internacionalnog programa za razvoj komunikacija (International Program for the Development of Communication – IPDC). IPDC je
osmišljen kao ključni instrument za organizovanje meĎunarodnih tehničkih saradnji, kao pomoć pri kreiranju i implementaciji operativnih projekata, te mobilizaciji postojećih resursa u zadane svrhe.
UNESCO 1983. godine u austrijskom gradu Iglesu organizuje okrugli stol na temu „Novi informacijski i komunikacijski svjetski poredak“.Na ovoj konferenciji po prvi puta je istaknuto pitanje nejednake tehnološke razvijenosti.
Masakr na Tiananmenskom trgu dogaĎaj je koji označava prekretnicu u razvoju svjetskog informacijskog sistema.
19
V.
NAČIN ISTRAŽIVANJA
Predmet istraživanja jest sama uloga medija u globalizacijskim procesima, odnosno odnos medija i globalizacijskih procesa, njihov meĎusobni uticaj. Ovo istraživanje je teorijsko –
empirijskog karaktera, teorijsko iz razloga što se oslanja na teoriska saznanja o medijima i globalizaciji a empirij sko što se bavi društvenom stvarnosti tj. jednom od pojava modernoga modernoga
društva. 5.1. Osnovne metode naučnog saznanja
Osnovne metode naučnog saznanja koje će biti korištene u ovom istraživanju su:
Analiza – ovom metodom se otkriva „sastav i struktura cjeline (sistema), odnosi, veze,
razna svojstva, uloge i funkcije činilaca u egzistenciji cjeline“.
5.2. Općenaučne metode
O pćenaučne metode koje će biti korištene u ovom istraživanju su.
Hipotetičko – deduktivna opštenaučna metoda – ova metoda se primjenjuje jer se njen
predmet odnosi na društvenu stvarnost i jer ona počiva na selektivnom i provjeravanom, potvrĎenom društvenom iskustvu u raznim vremenima, na raznim mjestima i od mnoštva subjekata“24.
Analitičko – deduktivna – koja će nam poslužiti da otkrijemo „idealizovani zakoni i
„unutrašnji uzrok“ koji se mogu i moraju provjeriti u praksi. Pomoći će nam kod otkrivanja i propitivanja organizovanoga kriminala i trgovine oružjem.
Komparativna metoda – koja – koja će nam pomoći da kompariramo odreĎene društvene pojave
meĎusobno, ali samo one pojave koje imaju odreĎene“ istosti, sličnosti ili različitosti različitosti25“
24 25
Dževad, Termiz: „ Metodologija „ Metodologija društvenih društvenih nauka“ , NIK Grafit Lukavac 2009., (str. 104) Dževad, Termiz: „ Metodologija „ Metodologija društvenih društvenih nauka“ , NIK Grafit Lukavac 2009., (str. 116 – 117) 20
5.3. Metode prikupljanja podataka
Metoda prikupljanja podataka koja će biti korištena u ovom radu je:
Metoda analize sadržaja dokumenata – kao jedna od glavnih metoda pribavljanja
podataka u društvenim nauk ama ama uz aktiviranje naših misaonih i čulnih sposobnosti pomoći će nam da otkrivamo, definiramo i analiziramo podatke.
21
VI.
NAUČNA I DRUŠTVENA OPRAVDANOST ISTRAŽIVANJA
6.1. Naučna opravdanost istraživanja
O globalizacijskim procesima i uticaju i ulozi medija u globalizacijskim procesima postoje
odreĎena naučna i stručna saznanja. Kompleksnost ovakve teme zahtjeva angažiranost u istraživanju čiji bi rezultat trebao da bude širenje naučno – teorijskog saznanja o ovoj pojavi u modernom dobu.
Društvena opravdanost istraživanja 6.2. Društvena Uticaj i uloga medija u globalizacijskim procesima te sami procesi globalizacije zahtijevaju kako regiobalnu tako i globalnu saradnju u istraživanju i pojašnjavanju ove pojave. TakoĎer ovo istraživanje trebalo bi pokazati da pojedinac i drušvo čine bitan faktor ove pojave te im ukazati
na važnost suočavanja sa globalizacijskim procesima u svim sferama života, te pomoći im u razumijevanju novog svjetskog informacijskog poretka, koji mjenja tradicionalnu ulogu medija.
22
VII.
PRILOZI
Prilog I: LITERATURA
1. Čomski Noam, Kontrola medija, Rubikon 2008. 2. Fejzić Fahira, Medijska globalizacija svijeta , Promocult i GIK “Oko”, 2004. 3. Milardović AnĎelko, F. W. Rigss, H. Teune, Mali leksikon globalizacije, Centar za
politološka istraživanja Zagreb, 2002. 4. Tomić Zoran, Osnove političkog komuniciranja, Poslovne komunikacije Mostar, 2005. 5. Termiz Dževad, Metodologija društvenih nauka , NIK Grafit Lukavac 2009.
– Avdagić Jelenka, Suvremene komunikacije ne/sigurna igra svijeta, Fakultet 6. Vočkić – Avdagić političkih nauka, 2002.
INTERNET IZVORI: 1. http://bs.wikipedia.org 2. http://www.med-dij.com 3. http://www.bos.rs 4. http://helenagrgic.blogspot.com/ 5. http://www.vizualni-studiji.com 6. http://www.timewarner.com 7. http://www.dekada.org
23
