MGA PAGSUSURI NG PILING AKDA SA FILIPINO 120
Ipinasa ni: Mitzifaye C. Taotao
Ipinasa kay: Bb. Love I. Batoon
INTRODUKSYON n! "!a s#"#s#no$ na "!a ak$a ay s#s#%iin ayon sa "!a teo%yan! pa"panitikan& "!a bisa at pan!ka'a(atan! pa!s#s#%i.
Maik'in! K)ento S*R+NDO M,DM, ni Ri-ky Lee ,TTOS ni Ri-ky Lee Sanaysay MILIMINS: TON, //01 ni R#by +. ,a"boa2 '-anta%a SNYS,IN, ni *pifanio ,. Mat#te 3*N*RL LUN sa $i%eksiyon ni 4e%%o'$ Ta%o! at isin#'at nina *.. Ro-(a& 3en%y 3#nt 5%an-ia at 4e%%o'$ Ta%o!
S*R+NDO M,DM, ni Ri-ky Lee 6. Ito ay pina"a!atan! Se%van$o Ma!$a"a! $a(i' an! "!a pan!yaya%i sa k)ento ay nan!yaya%i "a!$a"a!. Se%van$o an! pan!a'an n! pan!#na(in! ta#(an na "inana pa niya sa kanyan! "!a nin#no. Ma!$a"a! siyan! (in$i pinapata(i"ik n! kanyan! naka%aan. 7. M!a Teo%ya a. Bayo!%apika' i. Si Ri-ky Lee ay pop#'a% bi'an! isa sa itin#t#%in! na pinaka"a(#say na s-%ipt)%ite% n! bansa sa 'a%an!an n! pe'ik#'a at te'ebisyon& ba!a"at ki'a'a %in siya sa kanyan! "asinin! na kont%ib#syon sa 'a%an!an n! "aik'in! k#)ento& nobe'a& $#'a at pa"a"a(aya!. Itin#%in! niyan! pina!(#(#!#tan sa kanyan! pa!s#s#'at an! kanyan! pa!i!in! a"pon at "a(iyain! bata. ii. Nais#'at niya ito "a%a(i' nan!ya%i ito sa kanyan! pana(on. Sapa!kat siya ay tina!#%ian! 8ta!apa!sa'aysay n! kanyan! pana(on9. b. 5o%"a'is"o i. 5o%"a' an! esti'o n! pa!s#'at ni Ri-ky Lee sa ak$an! ito sapa!kat "ay pa!ka"akata an! "!a sa'itan! !ina"it. 8Sa 'a"'a" n! $apit(apon ay san'ibot isan! k)ento n! kababa'a!(an an! ipinakikipa!2anasan n! $i'a) na "!a tsine'as ni Se%van$o;.9 -. K'asis"o i. Naipapakita an! pa!"a"a(a' ni Se%van$o sa #t#san n! kanyan! Lo'o Se%ven$o T%es na si Be'in$a. N!#nit (in$i niya ito kayan! ipa!'aban ta'a!a $a(i' iniisip niya an! "!a nan!yaya%i sa kanyan! nin#no2nin#an. 8;..sa pa!kaka"a'as sa "!a b#bon! n! ba(ay sa nayon! iyon ay naisip niya& an! pa!2ibi!& Be'in$a& ay $i kasin$a'i n! kas#'#k#yan& na%oon $in an! naka'ipas at an! (ina(a%ap;9 $. Nat#%a'is"o i. Deta'ya$o an! pa!ka(i"'ay n! kanyan! Lo'o Se%van$o T%es. 8;.an! "!a b#ty' n! iti"an! %osa%yon! nakasabo! sa $ib$ib n! p#tin! $a"it2pansi"ban! s#ot nito ay na!nin!nin! na )a%iy pina!p#to'2p#to' na ka%i"'an< at an! "ay pap#'an! "!a 'abi niton! pi'it pina!tiko" n! kap#to' na iti" na te'an! nakata'i sa #'o #pan!
(#)a! '#"ay'ay an! "!a pan!a ay )a%i ban! na!babanta n!ayon! "a!p#"i!'as sa pa!kakata'i pa%a i$ain! na nasisikipan ito sa s#ot na $a"it ;9
e. K#'t#%a' i. Ipinapakita %ito na t#n!k#'in n! isan! 'a'aki an! b#"#o n! pa"i'ya. 8Ma!in! an! "atatan$a sa Bib'iya& ka!aya nina b%a(a" at Lot ay nanini)a'an! an! t#n!k#'in n! isan! p#non!ka(oy ay "a!$a(on at "a!bin(i. n! ka)a'an!2b#n!ay "asak'ap pa sa ka"atayan9. =. M!a Bisa a. sa' 3in$i tayo $apat "ak#'on! sa naka%aan. Tan!!apin na 'a"an! natin an! "!a pan!yaya%i sa atin! b#(ay2 "asaya "an& "a'#n!kot o ka(it na "asakit pa. b. Da"$a"in Na%a"$a"an ko an! "a!ka(a'on! '#n!kot at !a'it (aban! isinasa'aysay ni Se%van$o an! "!a pan!yaya%i noon! siyay bata pa 'a"an!. Masakit isipin na kina"#"#(ian ka n! sa%i'i "on! pa"i'ya $a(i' sa ika) ay "ay $#!on! 3apon. -. Isip Isipin natin an! b#(ay natin sa kasa'#k#yan. 3in$i natin $apat i#n!kat pa an! "!a nan!yaya%i sa atin! naka%aan 'a'o pat "asasaktan tayo %ito. a%te n!a ito n! atin! b#(ay n!#nit "ay "as (i!it pa na "aaa%in! "an!yaya%in! "ab#ti k#n! tatan!!apin na 'a"an! natin ito. Mab#(ay tayo sa kasa'#k#yan at kinab#kasan& at (in$i sa naka%aan. >. Sa b#(ay natin ay "ay kanya2kanya tayon! pa!s#bok na (ina(a%ap. M!a "asasaya at "asasakit na pan!yaya%i "#'a sa atin! naka%aan. N!#nit (in$i ibi! sabi(in nito na "a"#"#(ay tayo %ito. Ma!an$a an! b#(ay k#n! itoy atin! titin!nan sa !anoon! ayos. Ma"#(ay tayo sa pa%aan! !#sto natin $a(i' "ay "!a ba!ay na kai'an!an! paka)a'an #pan! "a(anap natin an! atin! kasiya(an sa b#(ay.
,TTOS ni Ri-ky Lee 6. Ito ay pina"a!atan! a!tatapos $a(i' naipa(i)ati! sa ak$a na an! ?a!tatapos na sinasabi ay an! pa!tatapos n! (aysk#' ni'a 4#n at Noe' sa taon! Sisentay T%es at an! (#'in! taon n! pa!t#t#%o ni M%s. 5e'i-i$a$. 7. M!a Teo%ya a. Bayo!%apika' i. Si Ri-ky Lee ay isan! "o$e%non! ta!apa!sa'aysay. Isa siyan! ta!apa!sa'aysay n! kanyan! pana(n. Maaa%in! nais#'at niya an! ak$an! ito sapa!kat nan!ya%i ito sa kanyan! b#(ay. b. 5o%"a'is"o i. n! esti'o sa pa!s#'at n! ak$a ay "a'aya sapa!kat "ay "!a sa'itan! in!'es na nai(a'o. N!#nit "ay pa!ka"akata pa %in ito. 8Kapa! "!a !abin! a'#"pi(it ako sa (i!aan& b#"aban!on akot kin#k#(a ko an! '#"an! 'a%a)an n! a"in! graduation noon.9 -. Ro"antisis"o i. 8Mata!a' na ka"in! nasa Mayni'ay ka"i pa %in an! 'a!i niyan! ikin#k)ento sa kantina t#)in! %e-ess& an! pabo%ito kon! k'ase& sasabi(in niya& an! akin! k'ase. n! ta)a! niya sa a"iy Sisentay T%es $a(i' noon ka"i !%#"a$)eyt.9 8e%o si Noe' an! (i!it niyan! (in#bo! n! kanyan! pa!"a"a(a'. Ba)at !a)in niya2;.ay na!)a)akas 'a!i sa pa!ba'in! niya n! na!"a"a'akin! tin!in kay Noe'.9 $. Si"bo'is"o i. 8Nan! !%#"a$)eyt ka"iy bini!yan niya ka"i n! "!a pakpak ay !a)a sa b#'ak9. e. I"a(is"o i. 8n! isan! ka!aya ni Noe' kabait& sabi ni'a& ay pa%a 'an! sa -'ass%oo"& $i pa%a sa "#n$on! ito n! )a'an! (an!!an! pakikipa!siksikan at pakikipa!tapakan9. f. I$ea'is"o i. 8@a'an! p%ob'e"a sa "#n$o pa%a sa kanya. @a'an! k#'ay na iti" )a'an! anino sa $i'i"& )a'an! pan!anib9. =. M!a Bisa a. sa' n! !#%o an! (#"#(#bo! sa atin sa paa%a'an. N!#nit kai'an!an %in natin! isipin an! %ea'i$a$. n! b#(ay ay (in$i i$ea'. 3in$i ito pe%pekto na t#'a$ n! itin#t#%o sa atin sa paa%a'an. Sa 'ip#nan natin "akikita an! t#nay na b#(ay.
Tayoy "ay sa%i'in! pa!2iisip at $esisyon na kai'an!an natin !a)in #pan! tayoy #"asenso sa b#(ay. Isa pa& (in$i natin $apat ki"ki"in an! (inanakit na atin! na%a"$a"an sa naka%aan. 3in$i na natin $apat #n!katin pa ito at tan!!apin na 'n! an! "!a pan!yaya%i. b. Da"$a"in Naa)a ako kay Noe'. Ta"a na"an na "ay%oon siyan! "ab#tin! (an!a%in n!#nit !ina!a)a niya ito sa "a'in! pa%aan. Dapat ay ini"#'at niya an! kanyan! sa%i'i sa %ea'i$a$ n! 'ip#nan! !ina!a'a)an. Sa kabi'an! ban$a ay an! pa!ki"ki" ni 4#n n! (inanakit. a%ati niyan! sinasabi na )a'a siyan! (inanakit kay Noe' n!#nit iba an! kanyan! !ina!a)a. Mata!a' na kasi iyon! nan!ya%i& at (in$i na $apat iyon i#n!kat pa. -. Isip n! %ea'i$a$ ay nasa 'ip#nan. I"#'at natin an! atin! isipan na an! b#(ay ay (in$i pe%pekto na t#'a$ n! atin! "!a nababasa sa 'ib%o. Isipin natin! "ab#ti an! "!a $esisyon! atin! !a!a)in $a(i' '#bos iton! "akakaapekto sa atin! b#(ay. >. Ma%a"in! "!a ba!ay an! atin! "at#t#t#nan "#'a sa atin! "!a !#%o. N!#nit 'in!i$ sa atin! kaa'a"an& (in$i 'a(at n! kani'an! itin#t#%o ay nakakab#ti 'a'o nat (a(a%apin natin an! %ea'i$a$ n! 'ip#nan. Tayo "ay est#$yante pa 'a"an! n!#nit tayoy "ay%oon $in! sa%i'in! pa!2iisip. n! pa!tatapos natin sa paa%a'an ay si"#'a n! atin! pa!2aa%a' sa 'ip#nan. May "!a $esisyon na tayon! !a!a)in na "akakaapekto sa atin! b#(ay. 3in$i natin $apat isipin na pe%pekto an! b#(ay. Isa pan! p#nto ay an! tan!!apin na 'a"an! an! naka%aan. 3in$i na $apat "a!ki"ki" pa n! (inanakit. ata)a%in natin $apat an! "!a taon! nanakit sa atin at (i!it sa 'a(at ay pata)a%in natin an! atin! "!a sa%i'i. L#bos tayon! "a!kaka%oon n! kapayapaan sa !anoon! pa%aan. 3in$i %in natin $apat apakan pa an! $i!ni$a$ n! taon! nasa baba $a(i' nasa taas tayo n! 'ip#nan.
MILIMINS:TON, //01 ni R#by +. ,a"boa2'-anta%a 6. Ito ay pina"a!atan! Mi'i"inas://01 na kat#no! n!#nit kaba'i!ta$ n! i'ipinas. Sa taon! //01& kaba'ikta%an n! 0 an! 1 na k#n! saan ay an! "!a pan!yaya%i sa Mi'i"inas ay kaba'ikta%an n! nan!yaya%i sa i'ipinas. S#"isi"bo'o ito sa %ea'i$a$ at kat(an!2isip n! "ab#ti at "asa"a. 7. M!a Teo%ya a. Bayo!%apika' i. Si D%. R#by ,a"boa '-anta%a ay !#%o& "an#n#'at at k%itiko "#'a sa Depa%ta"ento n! 5i'ipino at anitikan n! i'ipinas sa U Di'i"an& A#ezon City. Siya an! a)to% n! ak'at na Rit)a' at Diksiyona%yon! 3i'i!aynon25i'ipino. Siya ay na!in! aktibon! kasapi n! Unyon n! "!a Man#n#'at sa i'ipinas. b. 5o%"a'is"o i. Ito ay isan! sanaysay $a(i' ini'a'a(a$ $itto an! sa%i'in! kaisipan n! ak$a. n! ak$a ay sanaysay na sati%ika' $a(i' ini'a'anta$ nito an! kab#'#kan& ka"a'ian& bisyo o ka(inaan n! "!a tao at n! kanyan! 'ip#nan sa pa"a"a!itan n! pan!#n!#tya at pa!ba'ikta$ n! katoto(anan. ii. 3in$i fo%"a' an! "!a sa'itan! !a"it $a(i' "ay%oon! (a'on! in!'es. 8;"ay batas si'an! pinapat#pa$ na (#'i(in an! sin#"an! "a!$a%a"it n! "a(aba pa sa mini-skirt at micro-mini-skirt 9 -. Ro"antisis"o i. 8May i'an! kabataan na "a'a)ak an! pa!2iisip na t#"a)a! n! isan! p#'on! k#n! saan ipina'i)ana! ni'a an! kaib(an n! pa"a"a(a'a na kani'an! isinasa!a)a. n! kani'an! p%insipyo ay (#"i(in!i n! isan! k'ase n! pa!2##!nayan n! "!a na"a"a(a'a at pina"a"a(a'aan;.. nan! '#"aon ay pa!patay n! i'an sa kani'a an! na!in! $a(i'an n! pa!ka!a'it n! "!a "aya"an at n! "!a "ay kat#n!k#'an. S#"ik'ab an! isan! %ebo'#syon na '#"a!anap sa b#on! kapa#'#an n! Mi'i"inas.9 $. Rea'is"o i. 8n! #p#an sa kani'an! "!a sasakyan ay ni'a'a!yan n! ki'#(an #pan! "as#kat an! ti"ban! n! "!a pasa(e%o $a(i' ito an! pa!babatayan n! kani'an! pa"asa(e. Ito an! tinata)a! n! kani'an! Public Diservice Commision na e#a'ity befo%e t(e ki'o.9 e. K#'t#%a' i. 8n! Mi'i"inas& ito an! ta)a! sa "!a "a"a"ayan n! nasabin! kap#'#an& ay kat#'a$ %in natin an! "!a ba'at at (its#%a. n! kani'an! panana'ita ay t#'a$ %in sa atin.9
=. M!a Bisa a. sa' Kai'an!an natin! bi!yan pansin an! "!a nan!yaya%i sa atin! 'ip#nan. n! "!a ba!ay na t#'a$ n! ka(i%apan at kati)a'ian ay $apat "aso'#syonan $a(i' "aa%in! ito an! $a(i'an n! pa!kaba!sak n! atin! bansa. b. Da"$a"in Ipinasa"pa' n! ak$an! ito sa atin! "!a i'ipino an! ba'#ktot na pa"a"a(a'a sa atin! bansa. Ipinapakita an! "!a ka"a'ian sa atin! 'ip#nan at an! "!a p%ob'e"an! (in$i nasoso'#sy#nan. -. Isip B#ksan natin! "!a kabataan an! atin! pa!2iisip sa kasa'#k#yan! nan!yaya%i sa atin! 'ip#nan. Sabi n!a ni 4ose Riza'& 8n! kabataan an! pa!2asa n! bayan.9 >. Nakakata)an! isipin na an! Mi'i"inas ay "is"o an! i'ipinas. Naipapakita %ito an! ka"a'ian sa 'ip#nan at sa atin! ka"a'ayan. S#"asa'a"in ito sa "!a kasa'#k#yan! nan!yaya%i sa atin! bansa n!ayon& 'a'on!2'a'o na an! !ina!a)a n! atin! pa"a(a'aan. Na!papa'i)ana! ito n! "apan'#'#"on! katoto(anan na kinaka(a%ap natin n!ayon. K#n! iisipin! "ab#ti& ipinapa(i)ati! n! ak$a an! ka)a'an! pansin n! 'ip#nan sa ka(i%apan at kati)a'ian. t an! pa"a(a'aan na $apat ay "a!saayos n! kapayapaan ay ti'a (in$i !ina!a)a an! kani'an! t#n!k#'in.
SNYS,IN, ni *pifanio ,. Mat#te 6. Ito ay pina"a!atan! Sanaysa!in! na "#'a sa pina!ta"ba' na "!a sa'itan! ?sanaysay at ?sa!in!. Ito ay sanaysay n! ka%anasan n! "an#n#'at t#n!ko' sa sa!in!. 7. M!a Teo%ya a. Bayo!%apika' i. Si *pifanio ,. Mat#te ay isan! "an#n#'at n! $#'an! itinatan!(a' sa )ikan! 5i'ipino. Siya ay na!in! "a"a"a(aya! n! Mab#(ay sa i'a'i" n! DM3M Debate& Mon$ay Ma''& 3e%a'$& Mab#(ay. Na!in! patn#!ot %in siya n! "!a "a!asin n! Sampaguita, ka!a)a$ n! "!a Mabuhay, at Pagsilang, at "a!asin! Liwayway at Malaya. b. 5o%"a'is"o i. Bin#b#o n! 71 ta'ata an! b#on! sanaysa!in! ni Mat#te& at kabi'an! na %ito an! paisa2isan! sa'ita o pan!#n!#sap na panin!it sa "!a b'oke n! sa'ita. -. %kitaypa' i. 8Tan!a E baka ?yan.9;.. 3in$i na"#"#n!a n! sa!in! an! abakaE9 an! t#kso sa a"in n! a"in! a"ain! na"i"i'ipit sa pa!ta)a. 8L#bi$ an! "ak#k#(a "o %iyan. Ita'i "o sa 'ee! "o& saka ka "a!bi!ti& pa%a "apa!takpan an! kabobo(an "oE9 $. Rea'is"o i. 8Nooy nasa pinaka"asi$(in! y#!to an! 'a!anap na pa!sasa'at n! pa!kain nan! pana(on n! $i!"aan at pananakop n! 3apon. n! sa"bayanan at na$ay#k$ok at na$#'in! sa !#to" pa!kat na#bos an! bi!as na sina"sa" n! (#kbon! nakakasakop;.. =. M!a Bisa a. sa' b. Da"$a"in -. Isip >.
3*N*RL LUN sa $i%eksiyon ni 4e%%o'$ Ta%o! at isin#'at nina *.. Ro-(a& 3en%y 3#nt 5%an-ia at 4e%%o'$ Ta%o! 6. Ito ay pina"a!atan! 3ene%a' L#na $a(i' ipinapakita nito an! b#(ay n! pan!#na(in! ta#(an na si 3ene%a' L#na. 7. M!a Teo%ya a. Bayo!%apika' i. Si 4e%%o'$ Ta%o! ay isan! batikan! director, composer, writer, editor and sound composer. Ma'iban sa "!a ito ay isa siyan! "asipa! na "a!2aa%a' n! history . ii. Isan! inspi%asyon niya sa pa!!a)a n! pe'ik#'an! 83ene%a' L#na9 ay an! bastos %a) na ka%akte% nito na "a'ayo sa pa!i!in! "a(iyain n! iban! i'ipino. iii. Ibinase niya an! 83ene%a' L#na9 sa 'ib%o ni D%. +iven-io 4ose na 8he !ise and "all o# $eneral Luna% b. 5o%"a'is"o i. n! pe'ik#'a ay "aa%in! ta)a!in! 8 in medias res% $a(i' na!si"#'a ito sa !itnan! ba(a!i n! b#(ay ni 3ene%a' L#na k#n! saan siya ay iniinte%biy# ni 4oven na isan! &ournalist .
ii. n! kanyan! esti'o sa pe'ik#'a ay "ay (a'on! pa!"#"#%a t#'a$ n! ?p#nyeta& et-. -. Ro"antisis"o i. Naipapakita an! pa!"a"a(a' ni 3ene%a' L#na sa atin! bansa. 83ina(an!a$ n! i'ipinas an! kasa%in'an at pananati'i(in kon! b#(ay an! a$(ikain n! akin! bayan (an!!an! sa katap#san. Mas "a!an$an! "a"atay sa pakikipa!'aban kaysa tan!!apin an! pa"#"#no n! $ay#(an.9 2 L#na $. *ksistensiya'is"o i. Ipinapakita an! p%insipyot a$(ikain ni 3ene%a' L#na na "aka"it an! ka'ayaan sa i'ipinas. Ipina!'aban niya ito sa pa"a"a!itan n! $i!"aan. e. Rea'is"o i. Naipapakita sa (#'in! ba(a!i n! pe'ik#'a an! pa!ka"atay ni 3ene%a' L#na. May%oon iton! pa!a"a"a'abis sa ka$a(i'anan! "ata!a' an! pa!ka"atay ni 3ene%a' L#na ka(it na tina!a2ta!a na siya. f. Nat#%a'is"o i. n! "!a eksena at ta!po sa pe'ik#'a ay napaka$eta'ya$o t#'a$ n! ipinapakita ta'a!a an! )a'an! a)an! pa!ka"atay n! "!a ta#(an. !. *ksistensiya'is"o i. Ipinapakita ni 3ene%a' L#na an! kanyan! "!a a$(ikain sa atin! bansa at k#n! paano niya ito ipina!'a'aban2 sa pa"a"a!itan n! $i!"aan 'aban sa "!a "e%ikano. (. K#'t#%a' i. Likas ta'a!a sa "!a i'ipino na in##na an! pa"i'ya. 8,anyan na"an po an! "!a i'ipino& pa'a!in! in##na an! pa"i'ya.9 2 4oven i. Mo%a'is"o i. Sinasabi ni 3ene%a' L#na na "a'i an! "a!pasakop tayo sa "!a "e%ikano. Dapat ay (an!a$ natin an! ka'ayaan n! bansa F. I$ea'is"o i. 8Yo# ki''e$ t(e on'y %ea' !ene%a' yo# (ave9 2 ,ene%a' *')e'' Otis ii. 8L#na )as t(e ab'est an$ "ost a!!%essive 'ea$e% of t(e 5i'ipino Rep#b'i-.9 2 ,ene%a' 5%e$e%i-k 5#nston =. M!a Bisa a. sa' 3in$i tayo $apat "a!in! "akasa%i'i. 3#)a! natin isipin an! sa%i'i natin! kapakanan. Isipin natin an! "as ikab#b#ti n! nakaka%a"i. b. Da"$a"in Ra"$a" ko sa pe'ik#'a an! pa!i!in! nasyona'is"o ni 3ene%a' L#na. n! a$(ikain! "a!in! "a'aya an! bansa sa pananakop n! "!a "e%ikano. -. Isip Ipa!'aban natin an! atin! p%insipyo sa b#(ay an#"an an! "an!ya%i.
>. n! pan!#na(in! te"a na "akikita sa pe'ik#'a ay an! pa!i!in! nasyona'is"o. Sinasa'a"in n! pe'ik#'a an! a$(ikain ni 3ene%a' L#na na "a!in! "a'aya an! bansa sa pananakop n! "!a "e%ikano. Naipapakita an! kabayani(an! ipina"a'as niya sa pana(on n! $i!"aan. Siya ay "ay paninin$i!an at ipina!'aban niya an! kanyan! p%insipyo. Sa pana(on n! pananakop& isipin natin $apat an! a$(ikain! "aka"it n! atin! bansa an! ka'ayaan. 3in$i tayo $apat na "a!pa$a'a sa "!a ba!ay na ibinibi!ay o !ina!a)a n! "!a "ananakop $a(i' pa%a 'a"an! ito sa pa!k#(a ni'a sa atin! 'oob #pan! "a!pasakop. 3#)a! %in tayo "a!in! "akasa%i'i. Isipin natin an! "akab#b#ti sa naka%a%a"i.
KONKLUSYON
