Maurice Merl rleeau-Po _nt y Göz v Tin
Mc M-P Gö T Meeau-Pon 18'de Rochefortsurmerde doğd. ôlümü 1961, Pars. Fesefe eğimi adı ve 1931den sora esefe öğ retmeniği yab 1941'de Naz işgalne karş ôzgüük ve Sos yazm adı drenş gruna kabdı 1945te Sare ve Simoe de Beavoir ie irike irik e Le Tep Te p oee oee dergsn derg snii yaymama ya aşadı B tarhte sonra sırasya yo Soronne ünivei eerinde ve Colge de Franceda çaşb MereaPoty omenoojinn aşca ozoanndadr Vaouşçu se aada abğ çaşmaaa özneik ve ag uramaya annmştır lk kitaı e (Davranşın Yas) 1941de yaymad. eme yaıb oan oooe e a peepo (Agı Fenomeoojisi) ise 1945 ahii aşmakdr raki yaannda Hae e ee ee (ümanzm ve erör) erö r) 947 e e oe (An am ve Anamsız) 1948 e aee e a aeqe Dya ektğn Seüvenle) 955 tarherin taşımakadr. G e e s aa oan Le e e e (öür ie rü mez) i öümünden sonra 19'te yaymlanmşbr. Merea Ptynin esi üzene l inlemeler içeren a e (haz. Zeye Direk) Di rek) adı deemeyi deeme yi 203e 203 e Mereau Potyin radya okuduğu sohlerden ouşan /a ay se 2te yaymadk
Metis Yaynlar pek Sokak 5, 34433 Byoğlu stanbul Tel 212 2454696 Faks 22 2454519 eposta info@mtiskitap.com wwwmtiskitapcom Yayınev Seifka o 10726 Göz vn vn Maurc Mrleau-Poty zgün Ad 'l et l'Esprt © ditons allimard 1964 ©Mis Yaynlan 1996 202 lk Basm Kasm 1996 Üçücü Basım Tmmz 2012 Ct ovag pbl dans le cad d pogramme d pa cpaon a pblicaon bnic d soen du Mnstr ds Aaes Etanges de l'Ambassad de Fance en Tr quie et d Cntre Cltrel et de Coopaon ngustq Çevirye v yayna katk program çeçevsnde yaymlanan b yapt, Fansa Dışşlri Bakanlğınn Türkiy'dk Fansa Büyüklçilğn v Fransız Kültü Mrkzn dsteğyl grçkştlmştr Kapak Tasarım Semih Skmen Kapak Resm al Czanne SantVicto Dağı; 19-06 Dizg ve Bask ncesi Hazılk Mtisaynlk Ltd Bask v Clt Yaylack Matbaalık Ltd Fati Saay Ses o 12/97203 12/97203 Topkap stanbl Tel 212 56783 Matbaa Srtika No 1931 ISBN13: 978975342128-7
ve T Franszadan Çv v ôsz
t So
€
mts
Ö söz
lsefesinin en güzel, en youn, en zor metinlerinden birinin karşısındayız. Ani ölümünden birkaç ay öce, Czanne'ı çalıştığı meknlardan Fransa'nın rovence bölgesideki Tholo net'de Temuz-Ağtos 1960'ta yazılan b eti, Mauri ce MerleauPont'nin tamamlamış son metni ve bir bakı ma da vasiyetidir 1945e yayınlanan L phomeologe de la perep to (Alg Fenoenolojisi) başlıklı yapıttan sonra uzun bir arayış dönemie giren lseci, son yıllarında, ikinci kapamı yapıtını ouşturaca bir iap zeride çaışm taydı Bu kitap, ölüm nedeniyle tamamlanamamış, arta kaan metiner ve notlar 19'te Claude Lert arından yayınlanmıştır: vle et lvle (Görünür ile Görün mez) Anı yıl yayınlanan Göz ve T "Görünür ile Görün mez"deki araştırmalarla paralellik taşır, hatta onlara bir ölçüde ışı tuttuğu da söenebir Merleau-Ponty'nn lsesine kısaca değinmek bura da uygun olaca İlk önce göndermelerine ve çağının di er lsefecileriyle bağlantısına bir göz atalım MerleauPonty, uzun süre, JeanPal Sare ile bili te, "Fransız varoluşçuluğu" içinde anılmıştır "Algı Feno menoloisi"nde Sa ile çoğ kez belirgi bir akıık YRMİNCİ YÜZYIL
gözlemlenmektedir ma yine de önemli bir f vardır MerleauPontyde betimleyii özellikte, fnomenolojik bir elsef öne çıkarken, Stre Varlık ve Hiçlikin özdeşliğine daynan bir ontoloji krma çabasıyla enomenolojik tabndan bir ölçüde komaktadr ma asıl ark MerleaPonty'nin daha sonraki çalışmalrıyla belirginleşeektir MerleauPonty özellikle Görünür ile örünmezde Sartrea olan mesaesinin bilinindedir Fenomenolojinin krusu Edmund Husserl (1859 1938 ie bağlantısı Sare'a olan bu mesaesine ışk tuta ak niteliktedir Dha lgı Fenomenolojisini yazarken, yayınlnmış ilrının dışnda yayınlanmamış metinle rini okma ırsatını buldğ sserle Sare'dan daha derin bir yknlık içindedir MerleaPonty Özellike Idee gibi postüm bi yatn üzerindeki etkisi büyük olmuştur. 'deki Lebenswelt (yşm dünyası) kavra mı da MerleaPonty'nin düşünesinde derin yankı uyandrmş bir kavrdır lg Fenomenoojisinde temel bir yer ttan vüt () analizleri, yine b yapıttaki zaman anlayışı, vb Hsserl'e çok şey borçldrlr MerleauPntynin ykınlık krdu Fransız düşü nürleri rasında özellikle hvücut ilişkisine şk tutmş Malebranhe, Maine de Bin ve Begson gibi düşünüe yer alır Tabii, Sartre'ın da önemli bir göndermesi sayıla bileek Desaes da ntlmamal (b nedenle birazdan b düşünüre daha etraıa eineeiz MeleaPontynin Martin Heidegger (1889976 ile bağlantısı da dikkat edileek bir noktadr lgı Fenme nolojisi eidegger'i hesaba katmktadır. Ama çeşitli yorumlrla bilikte, tamamlanmmş son yapıt Görnür ile örünmezin Heideggere daha büyük bir yaknlaşma içine old söylenebilir
Sunduğumuz Göz ve Tin de üyük hae Varlıka sık sık göndermeke, emel ontolojk soruyu Yunana eklyle sormakadır ti to on? "Varlık nedr?" Dl konusunun ayrıalığının lnnde r düünür olan MeeauPonty, yne de "Görünür le Görnmez"de (Göz ve Tin de de çok y yansıdığı g) görü (vision) ya da daha genel r eklde: görnür (visible) le görnmez (invisible) konusuna ve vüu (corps) ya da lman a ın daha uygun karılığı, daha "ontolojk" r anlam aıyan en (chair) konusuna verdğ ağırlıkla Hedeggerden ayrılan ir Varlık yaklaımı sunmakadır Kesme (chiasme ve yakın anlamlı entelacs: grklk, ç çelik ) kavramı da MerleauPontyye özgüdür ve düünesnde emel r anlam aır Göz ve Tin' una sık sık are eder (esme una razdan da değneeğz hsseden le hssedlen, gören le görnür arasındadır . ) Genel olak söylenelr k Hedegger le ark; Mer leauPonynn, oldukça gen r lam alaına yayılmı olarak uzaysafa ve he vüu le emel ağlanısında ele alınan uysal- verdğ ayrıalıkadır Göz ve Tin'de u çok açıktır MeleauPonyde (urada özellkle son metn ler kasedyoruz), vüu (ya da daha doğsu en) kavra mına ağlı olark, uk (horizon), oyu, oyutsallık (di mension dimensionnalite), kalınlık (paisseur), derinlk (proondeur) g kavlrla rlike uzay (espace) ve uzaysallık (spatialite) kavramları üyük r öneme sah tr. (Bunu söylemek kukusuz, MerleauPony de zaman konusunun çok öneml olmadığı ve Hedeggern uzay le lgl dern r yaklaımı olmadığı anla gelmez) Bu rkaç değnmeden de görleleeğ g, Merle auPonynin flsefsnn anlamına am olarak kavumak,
bütün klasik göndermelerle birlikte usserl eidegger Sartre gibi düşünürlerin görüşleriyle bir akrabalğ ayca elbet erleauPony'nin Alg Fenomenolojisi Görünür ile Görünme gibi emel yaptlarnın okunmasın gerekirmektedir Felsef bağlantılı bir södür eni anlamını bu bağ lannın ışığında verir ma bir ek ve göreceli olarak ksa yapn okunmasyl, bağlantsna egemen olunmayan bir düşünrün flsefsi am olak anlaşlasa da bu yapın ulaşrdğ anlamlarn olacağı da kuşkusudur Öellikle e Göz in klasik ve çağdaş flsef nin (ayca erleauPony'nin) umanı olmayanlara ulaştıracağı anlamlar olduğuna inanyorum. Bu anlamlarn ulaşmasna yardmc olacak birkaç noktaya değinmeye çalşacağm Felsefci ve uman olmayan için verimli bir yakla şım kitabın temel konusu olan resim konusu esas alına rak sağlanabilir. ma el erleauPonty'nin amacı sa nat tarihi ya da estetik ya da eleşiri kapsamına girecek bir metin yam olmamştr endinin de bu konuda bir uman olmadığna aen kiabın bir yerinde değinmektedir erleauPonty bu meni yeni bir en ve görüş ono lojisi gelişirmeye yönelik flsef düşünceleriyle resim konusunun çakıştığı noktada kaleme almştır Bu mein elbet bir flsef menidir ve demin de değindiğimi gibi erleauPonty'nin son flsefsi için önemli bir ipucu oluşurur ama ağrlıklı olarak resme değnen bir fsef metnidir. Göz in yaldğ yeri belirttik ve burada yaşamış ve çalışmış olan ressamın adın andık Canne İşe Canne'a bu metinde sık sık göndermektedir erleau
Ponty Kendi geliştirmekte olduğu görüş elsefsiyle Czanne'n resimdeki düşüncesi e Czanne'dan yola çkan Matisse Klee Delaunay. . . adlaryla değindiği mo de resmin serüeni arasnda derin bir yaknlk ark etmektedir Ressamlarn yaptlrndan çok söylediklerine değinmesi ilginçtir Cnne'n resimde resim tarznda düşünmek sözüyle birlikte Klee'nin görünmezin görünü klnmas ile ilgili sözü belki de bu yknl en iyi iade eden ressam sözleridir. MerleauPonty bu metinde resmin değişik boyutar derinlik renk çizgi . üzerinde uzun uzun durmaktadr Ama mode resmi (Rodin Moore Richier gibi mode yontucularla ilgili söylediklerini de hesaba katmak gerekir öne çkarmakl birlikte Leonardo da Vinci'nin sözerine de değinmektedir. Perspekti konusuna e önesansn resim anayş konusuna da gönderir (Hatta Lascaux'daki prehistorik duar resimlerinden de söz eder. Oysa sanat tarihi e özellikle estetik bağlamnda resmin uyandrdğ haz anlamnda ya da onun güzellik etkisi anlamnda resme yaklaşmş olanlar bir ölçüde hoş nutsuz brakacak bir nitelik taşr MerleauPonty'nin tar: O güzeik ile igii deği resmin Hakikat vre pay ie ilgilidir. esim poziti' bilimlerden apayr bir bilme yoludur Ve bu anlamda MeeauPonty için yöneldiği görüş ontolojisi ile bir bağ içindedir Ayca şunun altn çizmek gerekir: Ressamn e fl sefcinin bu ortak Hakikat'i hissedilirin ötesinde (ya da üstünde yer aan bi Brlik'e e Aşknk'a açma deidir ne de ölümülüğün e her şeyin sonuluğunun melan kolik ya da endişeli idesi (ne de dahas bu iki durumun krmaşk ya da çelişkili iç içeliği. Felseecinin e ssmn bu ortak Hakikati kaba, ilkel rut ya da ahşi sau
vage) Varkın Hkikatidir kaynaksal tenin Hakikatidir;
gören ile göünür kesişmesinin görünür ile görünme iç içeliğinin Hakikatidir. Dikkat edilecek bir başka nkta ise bu Hakikatin etik bir Hakikat lark sunulmamasıdır) Vahşi sesi kavramsı öleri sruşturmk şte budur Merleauntyye göre ressam ile lsecinin r tak çabası Mnn bölümü lgnç bir hesalaşmaya ayılmış tır. Buada Merleaunty Descartesın görüş ile ilgili br "bilimsel" yaıtınn Diopique yumunu sunar. Öellikle Descaresın resme aha dğrusu "yma re simlere" (ailledouce) değindiği iki say üstünde du rur Descaresın anlayışında uay "kendindedir (en oi), salt bi dışsallık amıdır nda samalama (enveloppe men) e şylerin birbinn sınırını aşması (empiemen) durumu yktur Her şey kendi belirli yerindedir; uayın ksımlrı birbirinin dışında yer alan kısımlardır (pae exa pae).
Descartes hissedilir niteliklere indirgenme bir uay tasarlamla bir adım atmıştır ama kusuru arlıklaın bir öelliğini Varlıkın yaısı durumuna yükseltmek lmuş tur Oysa Merleau-ntyye gö Descates uçumsa Varkın" byutunu "görünürün derinliği"ni ark etme miş değildir Ama Descaes için "görüşü düşünmenin tek ylu nu bir görme (voi) düşünces yamak uayı tasarlamanın tek ylu nu salt uama (endue) indirge mek" lmuştur Görüşü düşünmek için nu düşünce larak düşün mek böylece kaçınılm mıdır? "Meydana gelen görüş" ten bu ke kmayan başka bir görüş lsesi lanlı mıdır? Merleauntynin çabası "görüşü anlama yetisi
düşünesinde erimeyen, ama görüşün kendisini düşünmeye bıan, böylee kendini flsef klan görüş olan bir görüş elseesi gelişirmekir 1
SON OLARAK çeviri üsünde duralım Felsef meinleri
nin Türkçeye nasl çevrilmesi gerekiği sorusu daha yanlanamamşr Kanma kimi eski Türkçe özükler kullanmak kaçnılmazdr. Öeğin expression ide diye çevirmek anlaım diye çevirmeken daha uygundur, çünkü laımda söylemsel alana gönderen bulık bir boyu vardır Başka sözükler gure guraion nonguraion gurer Fi gureü i ya da şekil, guraion beileme vb di ye çevirmek bulank kalmakadr Öyleyse bu sözükler şimdilik gür, gürasyon nongürasyon diye brakmakan (haa gurer güre emek diye uarlamakan) başka çare yokur Kiabın başlığında da yer alan espri sözüğünü zi hin diye çevirmek de olanaklıdır Zaen mein içinde bunu yer yer böyle yapk. Ama ini (spiriualise) bir dü şüne gelişirmemekle birlike erleauPonynin bu başlıka espri sözüğüne zihinden daha yüe ve geniş bir anlam yüklediği söylenebilir Diğer bir çeviri sonunu ise, apıa sık sk yer aan görüş ogusu ile ilgili birbirine yakın sözükler oluşurmadr Ben burada vision görüş olarak visileı 1 . Rad aaras D l' u om Sur l'oologi MluPo (om Varlığa Dair MrleaPoty Otolojs Üzr Jm Mlo 199 1 , s. 37
"görnür" invisile "görünmez" visiilie" "görünürlük" vi "görmek" vueü "görme pin de vueü (ki kelimesi kelimesine "görme noktası"dır alışıldığı şekilde "bış açısı" ve türetilmiş sözcükler olan Vyanı "gören" (metinde değinilen "Gören Mektubu" imbaud'nun ünlü bir mektubuna verilen addır, vyanceı da "görürlük" diye çevirdim. Cps sözcüğünü "vücut" diye çevirmeyi terci et tim. Chi "ten" diye çevirmek kanımca daa tartışmalı bir seçim olmuştur Chai, Fransızca'da sanın vücudunu ve daa geniş olark Hıristiyanlık'm ele aldığı şekliyle in san vücudunu lirtir: Oysa Fransız nomenolojisindeki kullanımı, Husserl'in Lei sözcüüne cps daa uy gun bir karşılık oluşturmasından kaynaklanır yani yaşayan vücut insanın can taşıyan vücudu (salt cisim olar vücut Köe değil. Aslında Arapça "vücut" salt cismi beirtmez bir bıma Lei kşılığı olrak uygun görülebilir. Ama zaten cps "vücut" diye çevirmişken (ki bu da Fransız fnomenoloisinde sadece salt cismi be lirtmekten uzak enomenal bir anlma da saiptir, 'ın eksk sayılabilecek olsa da şimdiden bir karşılığıdır ha i 'e em 'a uyan em de bu sözcüğe erleauonty' nin eklediği özgün anlamı içen bir karşılık bulmak gerekiyordu (Bu özgün anlama göre chai sadece insanın yaşayan vücud deil, "issedilir ol"dır (le sensile) "issedilen ve isseden anlda genel bir olma tarzının somut amblemi"dir böylece söz ettiğimiz kesişmeye ya da girişikliğe gönderir "Ten karşılığı doğruluk içermekle birlikte eksiktir Vaktiyle "et karşılığını düşünmüştüm (ama kasaptaki ete olan göndermeyi bir kenara bırakmak koşuluyla ki bu da kolay deildir ye yine Arapça Hakikat demeyi tei ettik
"Gerçe, re arşlr "oğru ise'ü e eact'ı içeriğinen bulantr yn şeile, va' "hakii" eise e vrame' "hakiaten" iyemeyip yanlş anlaşl maya ne yaz i aç olan "erçeten" arşln erim. Bütün çeiri sonlarna e üşünsel zorluğa ramen, çamz flsefsinin temel metnlerini Türçeye çeirme açnlmaz bir öreir B metinler çerlmeiçe Türçe elsef yapmaya alşmak, ya snumlar yapmatan ya a bir te yazarnn arağ apal metinler oaya oymaktan ileri ieblir ? Ahme Sysal
. Renaud b ag. s 98.
Göz v
b evgil Maegt' Portres
Paul Cze, Sainte-Vctoire Dagı, y. 190
u Lucee Parkı
Hnri Mi Banyo Yapan Uzun Saçlı Kadn,
Grmn Rchr Sıçan
Auuo Rn Çömemş Kı
Sze anlatm stedğm daha gzemldr, varlığın köklerne, dyların ele gelmeyen kaynağına karışmıştır J squet Cznn
BİLİM, şeylerle oynar (manipule); onlarda olmaktan vazgeçer. Kendine, şeylerin içsel modellerini veri - ve onların tanımrınn olanakl kldğı değişilikleri bu göstergeer ya da değişkenler üstünde gerçekleşti rerek, şimdiki dünyaya ancak uzktan uzağa karşıla şı. Hayran onacak şekde etn, salılı, serbest bir düşüncedir o; her varlığı "genelde nesne olarak yani hem bizim için hiçbir şey değilmiş hem de yine de yapayllarımıza ayrlmış bir şeymiş gibi ele al ma kararıdır Oysa klasi bim, dünyanın kapalıığı duygusu nu kormaktaydı krgularıyla dünyaya aşmayı düşünüyordu, işte bundan dolayı şlemleri için aşın ya da ansendental bir temel aramk zorunda oldu ğuna inanıyordu. Bugn-bilimde değil, ama oldukça yaygın bir bilm flsefsinde- yepyeni bir şey var: Kurgusal pratik kendini baımsız sayıyor ve öyle or taya koyuyor, ve düşünce, bilinçli oara, yaratıı ee geçirme ya da yakalama" teknilerinin bütününe in
dirgiyor kendini Düşünmek denemektir işem yap maktır değiştirmektir- aygıtarımızın kaydetmekten ok ürettikeri oduka "işenmiş" fnomenerin söz konusu oduğu bir deneyse denetim koşuuya Bun dan kaynakanmaktadır birok başıboş aba Biim düşünse modaara hibir zaman bugünkü kadar du yarı omamıştır Bir mode bir sorunun bütününde başarıı oduğunda biim onu her yerde denemekte dir Embriyoojimiz, biyoojimiz günümüzde grad yanar'a doudur - bunarın kasikerin düzen ya da bütünük dediğinden nası ayrıdığı tam oarak görü memektedir ama soru sorumamakta ve sorumama ıdır Gradyan ne getireceği biinmeden denize atı an ağdır Ya da, kestiriemeyen biuraşmaan ou şacağı ince bir da Bu işem özgürüğü birok gerek siz ikiemi aşma youndadır şüphesiz yeter ki arada sırada nerede ounduğu beirlensin aygıtın niin u rada işeyip başka yerde aşarısız oduğu sorusun; kısacası, bu akış haindeki biim kendini anasın kendini ike ya da varoan bir dünyanın temeinde kurgu oarak görsün, ve kör işemler iin idealist bir fsefde "doğa kavramarının" taşıdığı kurucu değer oma iddiasını öne sürmesin Dünyanın adsa tanım amaya işemerimizin X nesnesi olduğunu söye mek biim adamının bime durumunu mutağa eriş tirmektedir - s omuş oan ya da şimdi oan her şey sadece aboratuvara girmek iin varomuş gibi "İşemse" düşünce, ir eşit mutak yapaycıık o maktadır - sibeetik ideoojide görüdüğü gibi (bu rada insan yaratıarı doğal ir bidirişim sürecinden
türetilmektedir; bu süreç de insan mkineleri modeli ne göre tasarlanmıştır). Eğer bu düşünce tüü insanı ve tarihi yüklenirse ve, olr konusunda temas ve ko num yoluyla bildiğimizi bilmiyor gibi davranıp onla , -D'e üşkünleşmiş bir psikanalizin ve kültüra lizmin yapmış olduğu gibi kii soyut göstergeler en yola çıkrak kurmaya gişiyorsa ve böylece in san gerçekten, olduğunu düşündüğü manipulanum* olmaktaysa, o zaman insanla ve tahle ilgili artk ne oğrunun ne de yanlışın kaldığı bir kültür düzenine hiçbir şeyin uyandıramayacağı bir uykuya ya da k busa giriliyor demektir Bilim düşüncesinin -tepeden bkış düşüncesi, genel olrak nesne düşüncesi- önceden bulunan bir "vardıra yeniden yerleşmesi gekir; hissedilir dün yanın ve işlenmiş dünyanın alanına, zeinine (yaşa mımızda ücudumuz için -bir bildirişim makinesi ol duğ savunulabilecek o olası vücut değil de, kendimin olduğunu söylediğim şimdiki bu vücut sözleriin ve edieiin altnda sessizce duran nöbeti- oldukarı şekilde) Benim vücudumla beraber, bir araya gelmiş vücutların; zoolojinin dediği trzda hemcinslerim ol mayan ama kafamdan çıkmayan kafalarından ık madığım, birlikte şimdi arolan bulunan bir tek Var lıkın yakasını bırakmadığım (bir hayvan hibir za man kendi cinsinden olanlara bölgesine ya da orta mına bu denli tebelleş olmaıştır "başkaarının" * kumana n ntm ana tutuan, yönnn mkank ayt üznk anamna. çn
uyanmaı gerekir. Bu temel tariellikte, bilimin ne şeli ve doğaçlamacı düşüncei, şeylern ve kendinin üzerine bütün ağırlığıyla çkmeyi ğrenecektir, yeni den le olacaktr . Oya anat ve zellikle reim, aktivizmin içbir şey bilmek itemediği bu ilkel anlam rtüünden be lenir. Bunu, tam bir maumyetle yapan bir tek onlar vardır. Yazar, leciye danışılı ya da ikir o lur, dünyayı akıda tutmalrı kabul edilmez tavır al maları itenir onlar konuşan inanın orumlulukla rından kaçamazlr. Müzik ie, terine, Varlık'ın arın mış durumlarından onun akışından ve gei akışın dan, büyümeinden, patlayışlarından, kaırgalaın dan başka bir şey gterebilmek için dünyanın ve b lirtilebilirin la beriindedir Ream tektir, içbir değerlendirme zorunluluğu olmadan er şeye bakma akı olan Sanki onun karşıında bilginin ve eyle min emirleri erdemlerini kaybeder. "ejenere" reme karşı çıkan rejimlerin tabloları yok ettiği enderdir: Onları aklarlar, ve burada neredeye bir tanıma an laına gelen bir "belli olmz" vardır; reamın kaçtı ğı için kınanmaı da enderdir. 87 avaşında Eta que'da alı yaşamış olduğundan dolayı Czannea kızılmaz, herke aygıyla onun "ayat korkunç" zünü anr - oya, eğer lenin bize ayaı çoş kuyla yaşayanlar" olduğumuzu ğretmediği ylen e, Nietzce'den beri erangi bir ğrenci leyi düedüz reddeder. Sanki reamın uğraşında başka er çeşit acilliği aşan bir acillik varmış gibi. O bura dadır, yaşamda güçlü ya da güçüz, ama dünyay ağır
ağır düşünmsind hiç kuşkusuz olark gmn tk tkniği, gözlrinin v llrinin gör gör, rsim yapa yapa kndin vrdiklridir tarihin skandallarının v şanlarnn yanklandğı bu dünyadan, insanlan ö lrin v umutlarına hiçbir şy katmayacak olan tual lr çkip çıkarmakta dirnmktdir - v kims bir şy dmz Öylys ndir rssaın bu sip olduğu ya da aradığı gizli bilgi? Van Gogun "daa ilriy" gitmk istdii boyut? Rsmin v blki d bütün kül türün bu tml yanı?
il v ALERY ssam "vücudunu kamakadr" der Ger çeken de bir Tinin nasl resim yapabileceği bilin mez. Ressam dünyaya vücudunu vererek dünyay resme dönüşürür Bu öz dönüşümlerini anlamak için işlem yapan ve şimdi varolan vücudu bulmak gerekir bir uzay parças bir işlevler demei olma yp bir görüş ve hareke girişikliği oln vücudu Bir şeyi görmem yeer ona ulaşmay bilmem için; bunun snir mekanizmasnda nasl gerçekleşi ğini bilmesem bile evingen vücudum görünür dn yadan sayılr ona dahildir ve bu yzden ben onu gö rünrde yöneebilirim Ayca görüşün harekee asl olduğu doğrudur Ancak bakğmz görürüz Gözle rn hiçbir harekei olmasayd görüş ne olurdu; ve on ların harekei şeyleri nasl karışrmzd eğer bu ha rekein kendisi reeks ya da kör olsaydı eğer bu ha rekein anenleri açkgörürlüğü olmasayd eğer gö rüş bu harekee kendinden önce gelmeseydi Bün yer değişirmelerim ilke olarak karşmdki manzara
nın bir köşesinde bulunular, görünürün haritasına ta şınırlar. Bütün gördüklerim ilke olar ulaşabilece ğim bir yerdedir, hiç değilse bakşımın ulaşabileceği bir yerde, "yapabilirim"in hatasında saptanmış ola rak Htaların her ikisi de tamdr Görünür dünya ile devinme tasarılamn dünyası ayn V arlık'n bü tüncül bölüledir Bu yeterince düşünülmeyen olağanüstü nitelikte ki birbirini sınırını aşma dumu, görüşü, zihin önünde dünyanın bir tablosunu ya da temsilini, bir iç kinlik ve ideallik dünyasını koyan bir düşünce işlemi olarak kavramayı engeller Görünür içine vücuduyla batış olarak, kendisi de göünür olarak, gören gör düğünü ele geçirmez: Ona yalnızca bakış ile yalaşr, dünyaya açılır. Ve dahil olduğu bu dünya da kendin de değildir, ya da madde değildir Hareketim, öznel sığınağn dibinden, uzamda mucizevi bir şeilde ger çekleştirilen bir yer değiştirmeyi buyuran bir zihin kararı, bir mutlak yapma değildir O, bir görşün do ğal devamı ve olgunlaşmasıd B şey konusunda hareket ettildiğini söylem, oysa benim vücudum kendini haket ettirir, benim hareketim kendini açar O, kendini bilmezlik içinde değildir, kendisi için kör değildir, bir "kendi" ile parldamaktadr Bilmece şudur: Vücudum hem görendir, hem de görünürdür O ki her şeye bamaktadır, kendine de bakabilir, ve o_ zaman, gördüğünde kendi görme gü cünün "öbür yanını" tanyabilir Kendini, gören ola rak görmektedir; kendine, dokunan olarak dokun maktadır kendisi için görünür ve hissedilirdir Bir
kendidi, eangi bi şeyi ancak özümleyeek, kua ak düşünceye dönüştüeek düşünen düşünce gibi saydalıkla değil -ama kaıştımayla nasisizmle göenin gödüğüne, dokunanın dokunduğuna, isse denin issettiğine dail olmasıyla bi kendidi- öy leyse şeylein aasında tutulmuş bi kendi, bi yüzü ve bi sıtı olan, bi gemişi ve bi geleceği olan bi kendi. . . Bu ilk aadoks daa başkalaını üetmeyi sü düecekti. Göünü ve devingen olaak vücudum şeyledendi onladan biidi dünyanın dokusunda tutulmuştu ve onun tutalılığı bi şeyinkidi. Ama madem ki gömekte ve aeket etmektedi şeylei kendi etaında embe alinde tuta, onla kendisi nin bi eki ya da bi uzantısıdı onun tenine gemiş ledi onun bütüncül tanımına daildile ve dünya vücudun kumaşından yapılmıştı. Bu devilmele bu antinomile, bakışın tutulduğunu ya da şeylein ota sından geekleştiğini söylemenin değişik tazlaıdı bi göünüün gömeye başladığı, kendisi iin ve e şeyin göüşüyle göünü olduğu yede; kistalde ana su gibi, isseden ve issedilen bölünmezliğinin süüp gittiği yede. Bu isellik, insan vücudunun maddi düzenleni şinden önce gelmez, ne de onun sonucudu. Eğe gözleimiz, bakışımızın vücudumuzun ibi bölü müne eişmesine olanak vemeyecek şekilde oluş muş olsaydı ya da kötücül bi düzen elleiizi şey lein üzeinde gezdimemizi sağlayıp vücudumuza dokunmamızı engelleseydi ya da sadece bazı ay
alar gibi görsel alaları kesişmesie olaak er meye ya gözlere sahip olsaydık- bu kedii ya sıtmayac ola, kdii hisseteyecek ola bu e redeyse elmas sertliğide ola, tam olarak te olma ya ücut bir isa ücudu olmayacaktı e isalık olmayacaktı Ama isalık bizim elemlerimiz tara fıda gözlerimizi koumlaışı tarafıda (e de bizim içi ücudumuzu bütüüü görüür kılıyor olmalarıa rağme ayaları arlığı tarafıda) bir etki olarak üretilmemektedir u olumsallıklar e bezerleri ki bularsız isa olmazdı- salt bir da yatmayla tek bir isaı oluşuu bile sağlayamazlar ir ücudu calılığı ou ısımlarıı ya yaa bi tiştirilmesi değildir - e de başka yerde gelmş bir tii otomata imesidir ki bu h ücudu kedisi i içsiz e "kedi"siz olduğuu arsaymak olac tır ir isa ücudu, göre ile görüür arasıda, do kua ile dokuula arasıda bir gözle diğeri arası da el ile el arasıda bir çeşit kesişme olduğuda his sedehissediliri kıılcımı parladığıda sömeye cek bu ateş yadııda -ta i ücudu bir kazası hiç bir kazaı yamaya yetmeyeceğii bozaa kadar buradadır Oysa, bu garip değiştokuşlar sistemi erilir eril mez resmi bütü soruları ortadadır ular ücu du bilmecesii urgulamakta bu bilmece de oları doğrulamaktadır Madem ki şeyler e ücudum ayı kumaştan yaılmışlardır ücudumu görüşüü bir şeilde şeylerde gerçekleşmesi gerekir, ya da oları belirgi görüürlüğüü ücutta gizli bir görüürlük
le katmerlenmesi gerekir: "Doğa içeridedir," der C zanne Nitelik, ışık, nk, derinlik -ki orada, önü müzdediler ancak vücdmuzda bir yankı yandır dıkları için, vücdmz onlara kabl verdiği için oradadırlar B içsel karşılık; şeylen bende yan dırdıkları, blnşlarının tensel rmülü niçin bn lar da, yine görünür olan bir çizim (başka her bakı şın, dünyayı tetişine dayanak sağlayan gerekçeleri yeniden blacağı bir çiz) doğrmasınlar? Böylece ikinci kvvette bir görünür ortaya çıkmaktadır, birin cisinin tense özü ya da ikon olan B, zayıamış bir sret, aldatıcı br görünüş, bir başka şe değildir Lascaxnn dvarında resmedilen hayvanlar, orada kireçtaşı yarığının ya da kabartısının bulndğ gibi blnmazl Ama başka yerde de değildirler Biraz önde, biraz geride, dvarın ustalıkla yararlandıkları kütlesine dayanş, kavranılmaz bağlarını hiç boz madan, onn çevresinde parıldamaktadırl Benim için çok zordr, baktığım tablonn nerede oldğn söylemek Çünkü n ona, bir şeye bıldığı gibi bak mam, on kendi yerinde saptamam, bakışım onda Varlıkın halelerinde gibi gezmektedir, ben on gör düğümden çok ona göre ya da onnla birlikte gör ekteyimdir İmge sözcüğü kötü ünlenmitir, çünkü saça, bir desenin bir çıkartma, bir kopya, ikinci bir şey oldu ğ ve düşünsel imgenin de özel eski püskü şeyler yı ğınımız içinde b tür bir desen oldğu sanılmıştır Ama imge gerçekten de böyle bir şey değilse de, ne o ne de desen ve tablo kendindene de ait değildirler
Onlar dışın içi ve için dışıdırlr; bunu, hissetmenin iki yanlılığı olanaklı kılmaktadır ve bu dışın içi ve için dışı olmasa imgelem sorununu bütünüyle oluş turan hemen-hemenbulunuş ve olmak-zere-olan görünürlük hiç anlaşılmayacktır. Tablo komedye nin mimileri, sıradan şeylere yoklularında ulaşmak için hakiki dünyadan ödünç aldığım aracıla değildir ler İmgelem şimdi olana hem çok dha yakın hem çok daha uzaktır: Çok daha yındır çünkü şimdi olanın yaşamının vücudumdki diyagramıdır onun bakışlara ilk def sunulmuş eteni ya da tensel ters yü züdür ve bu anlamda Giacometti'nin enerjik şekilde söylediği gibi "ütün resimlerde beni ilgilendiren nzerliktir yani benim için benzerlik olan: dış dün yayı bana biraz keşttiriyor olan"1 Çok daha uzak tır çünkü tabl ancak vücuda öre bir benzerdir, çünkü tine şeyleri oluşturan ilişkileri yeniden düşün me fırsatını vermez ama bakışa nlarla birleşmesi için iç görüşün izleni sunar görüşe onu içsel ola rk kaplayanı gerçeğin imgesel dokusunu sunar öylelile, içten bir bkışın olduğunu mu, tablo ları hatta düşünsel imgele gön bir üçüncü özün olduğunu mu söyleyeceğiz (dışrının haberlerini biz de uyandırdıklaı uğultu içinden kavrayan bir üçüncü kulaktan söz edildiği gibi)? unun ne gereği var; bü tün iş tenden gözlerimizin ışıklar renkler ve çizgi ler için alıcı olmaktan dha şimdiden fazla olduklaı nı, esinli insanın dil yeteneğine ship olduunun söy1 G Cha Moologu ur Ps, 959, s 172
lendiği gibi dünyanın görünürlük yeteneğine sip kompütürleri olduklarnı anlamak ise. Elbette bu ye tenek çalışmayla haedilir; ve bir ressam göüşünü birkaç ayda ya da yalnızlık içinde elde etmez Sorun burada değildir: Erken ya da gecikmiş kendiliğinden ya da müzede oluşmuş ressamın göüşü ancak göre rek öğrenir ancak kendinden öğrenir Göz dünyayı görür ve dünyada tablo olmak içn eksik olanı, ve tabloda kendisi olmak için eksik ol ve aette tab lonun beediği rengi; vebitirildiğinde bütün bu ek sikliklere yanıt veren tabloyu görür ve başkalarının ablolarnı başkalarının başka eksikliklere yanıtları nı göür Bir dilin ya da yalnızca o dilin sözcük da ğarcığının ve söz kuruluşlann olası kullanımlarının snırlaycı bir envanteri yapılamayacağı gibi görünü rü snırlayıcı bir envanter de yaılamz. Kendi ken dini hareket ettiren alet olarak, kendi amaçlarını icat eden araç olarak göz dünyanın belirli bir etkisiyle heyecanlanıp onu elin izleriyle görünüre gei veren dir Hangi uygarlıkta doğarsa doğsun hangi inanç larla hangi konularla hangi düşüncelerle hangi tö renlerle çevrelenirse çevrelensin ve başka bir şeye adanmş göründüğünde bile Lascaux'dan günümüze dek saf ya da saf değil figüratif ya da değil görü nürlüğün bilmecesinden başka bi şey değildir res min kutladığı Burada söylediğimiz belli bir şeye varıyor: Res samn dünyası görünür -sadece görünür bir dünya dr neredeyse çlgn bir dünya çükü tamdr ancak kısmi olmaka beraber. Resim göüşün kendisi olan
bir sayklamay yandırr en yüksek ücünü erir na değil mi ki örmek uzaktan sahip olmaktır e resim b arip sahip lş Varlkn bütün yönlerine yaymaktadr yönler ki b sahip lşa irmek için bir şeilde kendilerini örünür klmaldrlar Genç Bensn, İtalyan smiyle ilili lark dnsal de ğerlerin çağrşımndan söz ettiğinde, daha fla yan lamad Resim hiçbir şeyi çağrştrmaz özellikle de dknsal. ambaşka bir şeyi erçekleştirir Nere deyse tersini Alşlaelmiş örüşün örünmez sand ğna örünür arlş erir, dünyann hacimliliğini e de etmek için "kas ys"na ihtiyacz lmamas n sağlar B yiyip bitirici örüş "örsel erilen" ötesinde, Varlıkn bir dksna açlr (belli belirsiz dymsal mesajlar b dknn rlar ya da d raklarıdr e insann einde trmas ibi öz b dkda trr Dar e basit anlamda örünürde kalalm Hanisi lrsa lsn ressam, resim yaparken, örüşün büyü sel bir kran ylamaktadr Şeylerin kendi içine eçtiğini ya da, Malebranchen layl ikilemine öre, tinin özler ylyla çkp şeylerde dlaştğn elbet kab etmesi erekir madem ki örürlüğünü şeyler üzerinde ayarlamay sürdürmektedir. (Mti üstüne resim yapmyrsa hiçbir şey değişmez Herhalde ör müş ldğ için dünya en andan bir kere örünü rün saylarn na kzdğ için resim yapmaktadr ir fzn dediği ibi, örüşün erenin aynas ya da yğnaşmas dğn ya da bir diğenin dediği ibi idios kosmos' nn araclğyla bir koinos
komo * açıldığını, sonunda aynı şeyin orada dün yanın kalbinde ve burada görüşün kalbinde aynı ya da benzer bir şey olduğunu (ama görülüşünde Vlık' ın akabası, oluşumu, donuşumu olan etkin bi n zerlikle elbet itiraf etmesi gerekir ağın kendisidir, oradan, ressama kendini gösteren, odur ressamın ba kışıyla sorguladığı slında ressam ne ister ondan Gözlerimizin önünde kendini dağ kıldığı sadee görünür olan raç laı ortaya çıkarmasını ister Işık, aydınlatma, gölge ler, yansımlar, renk, araştırmanın bütün bu nesnele ri tam olarak gerçek varlıklar değildir Onların, haya letler gibi, yalnıza görsel bir varoluşu bulunur Hat ta onlar alışılagelmiş görüşün eşiğindedier anak, alışılageldiği şekilde görülmemektedirler Ressamın bışı onlara, iden bir şeyin, ve bu şeyin, olmasını sağlamk için, bu dünya tılsımını meydana getirmek için, bize görünürü göstermek için nasıl etkili olduk larını sormaktadır Gee 'nde bize doğru uza nan el, yüzbaşının vüudu üstündeki gölgesi trafın dn bize aynı anda prolden sunulduğunda gerçek ten buradadır. Birlikte olanaklı olmayan, oysa yine de bear olan, iki görmenin kesişmesinde, yüzbaşı nın uzaysallığı durmaktadır Gözleri olan bütün in sanlar bu gölge oyununun ya da benzerlerinin, bir gün tanığı olmuşlardır Bu oyundu onlara şeyler ve bir uzay gösteren ma onlarda onlarsız iş görmek * Yu o mo nz vn; ko o mo müşk v n. ç.n.
teyd şey göstermek çn kendn saklamaktayd Şe y görmek çn o oyn görmemek gerekyord. Alı şılaglmş anlamda görünür öncüllern ntmakta dır enden yaratılması geken ve çnd ttsak ha yaletler serbest bırakan tam br görünürlüğe dayan maktadır. Modeer blndğ gb daha başka nce hayalet özgür kılmşlardır görme araçlarımızın res m gamına nce gzl nota eklemşlerdr. Resmn sor glaması herhalde şeylern vücdmzdk b gzl ve ateşl olşmn hedeemektedr Demek k b blenn blmeyene okl öğretme nnnk gb br sor değldr. blmeyenn her şey blen olştrmadığımız bzde olşan br görüşe so rsdr. Max Est (ve sürrealzm) hakl olarak şn söyler "Şarn rolü ünlü Gören Mektbndan ber çnde düşünen ve eklemlenenn söyledğne göre yaz mak oldğ kadar ressamn rolü de çnde görünen kşatmak ve yansıtmaktır. "2 Ressam büyülenme çn de yaşar. En özel edmler br tek kendsnn yapa bldğ o hareketler o çzmler k başkaları çn br şa olacaktır (çünkü onlın aynı ekskler yoktr) ona yıldız kümelernn çzgs gb şeylern kend snden kaynaklanıyormş gb gelr Kendyle görü nür asında roller kınılmaz olarak yer değştrr. yüzden nce ressam şeylern kendlerne baktğını söylemştr ve Kleenn ardıdan de Marchand şöyle der "r ormanda brçok kez ormaa kend mn bakmadığını hssettğm olmştr. Km günler
ağaçların bana baktğını bana konuştuğunu hisset tim . . Ben oradaydım dinliyordum Bence ressam evren tarafından delinmelidir onu delmek istememe lidir . Ben içten batmış gömülmüş olmayı bekle mekteyim. Belki de ortaya çıkmak için sim yapıyo um3 Esin (inspiration) denen kelimesi kelimesine anlaşılmalıdır Gerçekten de Varlıkın soluk alması (inspiration) ve soluk vermesi (expiration) vadır Varlıkta solunum (respition) ardır etkinlik ve edilginlik biririnden öylesine az ayırt edilebilir ki kim görüyor kim görülüyor kim resmediyor kim resmeiliyor artık bilinmez Bi insanın ana vücu dunda ancak gücül bir göünü durumunda olanın hem bizim için hem kendisi için görünür olduğu an da doğmuş olduğu söylenir Ressamın görüşü de am edilmiş ir doğumdur Talolaın kendinde görüşün gülü bir lse si ve sanki onun ikonografyası aranabilir Eğer Hol landa resminde ve başka resimlede) ıssız bir iç me kn çok kez aynann yuvarlak gözü" trafından hazmedilmekteyse"4 bu bir rastlantı değildir Bu in sanöncesi bakış ressamınkinin simgesidir Işıklar dan gölgelerden yansımalardan daha tam ir şekil de aynasal imge şeylerde görüşün çalışmasının tas lağını yapa Bütün öteki teknik nesneler gibi aletler gibi işaeler gibi gören vücuttan görünen vücuda açılan devre üstünde belirmiştir ayna Her teknik 3 . Charbonnir .g.. s. 435. 4. Claul roucio l iur oll i Paris 935, b 946.
"vücut tekniğidir. O, tenimizin metazik yapısını gürleştirir ve genişletir Ayna belirir çünkü n gö ren-görünür'ümdür çünkü hissedilirin bir yansıma sallığı vardır; ayna onu tercüme eder ve kat yapar Onun aracılığıyla dışım tamamlanır bende en gizli lan her şey bu yze geçer daha önce suda yansıma bana sezdirdiği bu düz ve kapaı varlığa Schil der5 şunu gözlemler: Ayna karşısında pipo içerken tahtanın düz ve yanan yüzeyini yalnızca parmakları olduğu yerd değil o şanlı parmaklarda da ay nanın dibindeki o yanız görünür prmaklarda da his setmekteyimdir Aynanın hayalet teni dışarı sü rükler ve böylece vücudumun bütün görünmezi gör düğüm öteki vücutları sarabilir. Bundan böyle vücu dum başkalarının vücutarından alınmış parça taşı yabilir; aynı şkilde benim tözüm onlara geçer; in san insan için aynadır Ayna ise şeyleri gösterilere gösterleri şeylere beni başkasına ve başkasını bana dönüştüren bir evrensel bir büyünün aletidir Rs samlar çoğu kez aynalar üzerinde düş kurmuşlardır çünkü bu mekanik zımbırtının altında (perspektifin altında olduğu gibi)6 görenin ve görünürün dönüşü münü tanımaktaydılar ki bu tenimizin ve onarın istidadının tanımıdır Kendilerini resim yaparken gös termeyi çoğu kez sevmş olmarı da işte bundandır (h da sevmektedirler: Matissein desenlerine bakı 5 P Shier T mg c of Hum o, New ork l 95, enien basm l 95. 6. Robe Deauna Du cub m lr b, Piee Franas tein aınaığı eterer Paris 957.
nı) o an gödükeine şeyein onadan gödüğü nü ekeyeek, sanki dışında hiçbi şeyin kalmadığı ve üeeine kapanan bütüncü ya da mutak bi göü şün oduğuna tanıkık edecesine u kaanık işem lei ve haıadıkaı iksilei putlaı nası adandı maı anama yetisinin dünasında neeye yeeşti meli? nın sö ettiği i tualin yüeyinde h geçekeşmeyi ve yeniden geçekleşmeyi südümek te oan nice yı önce ömüş bi kaın güümsemesi nin oada imge oaak ya da ö oaak vaolduğunu söyemek yetme: en taboya baka bakma onun kendisi sahip omuş oduğu en canı yanıya oada dı Canneın esmetmek istediği ve çoktan geçmiş oan dünya anını tualei üstümüe ıatmayı sü dümektedi ve onun SainteVictoie dağı, Aixin üs tündeki set kayada oduğundan başka tüü ama da ha a enejik oaak deği ouşmaktadı ve yeniden oluşmaktadı dünyanın bi ucundan diğeine Ö ve vaouş imgeem ve geçek göünü ve göünme esim tensel öleden, etkin beneikeden sessi anamladan ouşan düşse evenini açaak bütün ka tegoieimii buandımaktadı
111 BU HAY ALTLR kovsak onı ikirci omayan bir dünyanın kıyısında yanısamaar ya da nsnsi algıar hain gtirsk hr şy n kadar da saydam ord smid Dscarsın Diotrique böy bir dnmdir A görünür düşüp kakmak ist myn v kndin onnla igili vrdiği mod gör görünürü ynidn krmaya karar vrn bir düşünc nin ök kitabıdır b B dnmnin v başarısıı ın n odğn anımsatmak boş omayacaktır O had görüş yapışma tasası hiç yoktr Onn nasl oştğn imk söz konsdr ama ihti yaç dyldğnda on dültn yüzys or gan7 icat tmk için grkn öçüd Gördüğü mü ışıktan çok dışarıdan görimi girip görüşü yöntn ışık ürin akı yürütücktir v b kon da onn biinn ölikrini açıkayacak v başka 7 D oq Dsours VII Am v Tannry syonu, VI, s 65
özellikler çıkarmayı sağlayaak bir tarzda onu tasar lamaya yardımı olan iki ya da üç karşılaştırmayla yeinileektir8 onu bu şekilde ele alındığında en iyisi, ışğ körün değneği üzerinde şeyerin etkinliği ininden temas youya bir etkinlik olarak düşün mektir örler, diyor Desartes elleriyle görür ler9 Göüşün Desartesçı modeli dokunmadı. Desares bizi hemeneik uzaktan etkinliken ve görüşün büün zorluğunu (ve aynı zamanda onun büünn erdemini) büü erdem ini) oluşuran oluş uran o heryerdeli heryerdelikten kten kurar kura r maktadır Niçin şimdi yansımaar üzerine aynaar üzerine düş kuralım ki? Bu gerçekdışı suler, bir şey çeşididir bir topun zıplaması gibi gerçek etkiler dir Eğer yansıma şeyin kendine benziyorsa bu onun gözler üzerinde aşağı yukar bir şeyin etkili ola bileeği gibi ekili olmasndadr gözü yanı makta, makta, nesnesi nesnesizz bir agı agı doğurmakadır doğurmakadır ama bizim dünya krimizi etkilemeyen bir algı Dünyada şeyin kendisi vardır ve onun dışında yansımış ışın olan bu öteki şey vardır vardır ve bu şeyin birinisiyl birinisiylee düzenli bir bir uyumu bulunur demek ki dışardan nedensellikle birbirine bağlı iki birey vardır Şey ile onun ayna im gesinin benzeriği onlar içi dş bir adlandırmadır düşüneye aittir Şüphe uyandan bir benzelik iiş kisi şeylerde açık bir izdüşüm iişkisidir. Bir Des aresçı aynada kendn gömez: bir manken görür bir dş görür başkalarının da bunu aynı şekilde 8 Deae Di Di ou ou ..b. . .b. , . 83 9. A..., s. 84
gördükleri knusunda bütün gerekçelere sahiptir ama bu, bu, ne kendisi için ne de nlar için bir ten değildir Kendinin aynadaki imesi şeyerin mekaniğinin bir etkisidir; eğer endini nda tanyrsa, nu ben zer buluysa, bu ilişkiyi dkuyan düşüncesidir, ay nasal ime kendinden hiçbir şey değildir İnlarn ücü yktur artk Ormanlar şehirleri insanlar savaşlar rtnalar bize ne kadar canl temsil ederse etsin yma resim nlara benzemez O, yalnzca, ğ üzende şuraya buraya sepişiil miş biraz mürekkeptir Şeylerden ancak ürlerini alkymaktadr tek düzlem üzerine yasslaştrlmş ve nesneyi temsil etmek için biçimi bzulmuş bzulmuş biçimi bzulmas geeken kanin eşkena dörten daire nin val lmas) bir gür Nesnenin ancak na ben zememek !O şuluyla imesidir Eğer benzerlik yluyla yluyla değilse nasl etkin lur? Düşüncemizi Düşü ncemizi tasar lamaya itmektedir hiçbir şekilde demek lduklar şeylere benzemeyen işaetlerin ve sözlerin yaptğ gibi Gravür bize şeyin ikndan elmeyip bizde nun vesilesiyle dğan bir krini kumak için ye terli izler ikircilsiz yllar vermektedir Yönelimsel türlerin büyüsü aynalarn ve tabllarn dayattğ et kin benzerlik knusundaki eski kir eğer tablnun bütün gücü gücü bizim kumamza sunulan bir metnin kiyse ören ile örünürün hiçbir karşm maks zn) sn savn da kaybetmektedir Şeylerin vücutta ki resminin nlar ruha nasl hisseiebildiğini anla . A..., iV ss 24
A..., ss 24.
maktan mua tutulmuş oluyoruz bu olanaksz bir gö revdir, madem ki bu resmin şeylere benzerliğinin de görülmeye ihtiyac olacaktr bizlere beynimizde o benzerliği ark edebilmemizi sağlayacak sağlayac ak başka göz ler 12 gerekecektir ve de şeylerle aramzda gezen bu görüntüleri kendimize verdiğimizde görüş sorunu bü tünüyle kalmaktadr. Oyma resimler kadar, şğn ş ğn göz lerimizde ve oradan beynimizde çizdiği de görünür dünyaya benzemez. Şeylerden gözlere ve gözlerden görüşe şeylerden körün ellerine ve onun ellerinden düşüncesine geçenden azla bir şey geçmez. Görüş, şeylerin kendilerinin görülüşlerine dönüşümü değil dir şeylerin büyük dünyaya ve kçük bir özel dünya ya ikili aidiyeti değildir. Görüş vücutta velen işa retleri sk bir şekilde çözen bir düşüncedir enzer lik algnn sonucudur, kaynağ değil Dahas düşün sel imge bize yok olan var klan görürlük, arlkn arlkn kalbine yönelen delip geçme gibi bir şey değildir O yine bu kez yetersiz olan vücutsal izlere dayanan bir düşüncedir ve onlara demek olduklarndan azlasn söyletir enzerliğin düşsel dünyasndan hiçbir şey kalm ka lmaz az art artkk . . u ünlü analizlerde bizi ilgilendiren onlarn her resim teorisinin bir metaizik olduğunu hissedilir kl asdr. Descartes resimden k söz etmemiştir ve onun oyma resimler resimler konusunda konusun da iki sayda söylediği ne değinmek abartl bulunabilir. Oysa öyle geçerken de söz etmiş olsa bu bile anlamldr Resim onun için ,
2 A.g.. VI, s
varlığa varlığa ulaşmamızı tanımlamay tanımlamayaa katkısı katkısı olan merkez merkezii bir işlem deildir; zihinsel sahip oluş ve apaçıklık ile kanonik* bir biçimde tanımlanan düşüncenin bir kipi ya da bir deişknidir. Bu konuda söyediği pek şey de bu tercihin idesidir; resme dair daha dikkatli bir incelemeye girişseydi başka bir lse çizecekti. "Tablolardan "Tablolardan söz etmesi etmesi gerektiğin gerektiğinde de tipik olarak de seni alması da anlamlıdır. Göreceğiz ki resmin tama mı, kendi ide yollarının her birinde bulunmktadır: Bir desen, bir çizgi vardır ki onun bütün cüretk cüretkr rlıkla lıkla nı içer Ama Descares'ın oyma resimlerde hoşuna giden giden,, bunl bunlar arın ın nesnelerin nesnelerin biçimini koruması ya da hiç değilse nesnelerle ilgili bize yeterli işaretler sunması dır. unlar, unlar, nesnnin nesnnin sunumunu, sunumunu, dışıyla ya da zar zarffıyla vermektedi İkincil niteliklerin, özellikle rengin, bize vrdiği vrdiği,, şeyere şeyere o öteki ve da den den açılı açılımı mı incelemiş olsaydı -madem ki bunlarla nesnelerin hakiki özellik leri arasında ayaı ya da izdşmsel bir ilişki yoktur, v madem ki böyle olmakla beraber bunların msajı tara taraffımızdan anlaşılma anlaşılmakt ktad adır ır- kendini kendini ir evrensel evrenselli li ğin ve kavramsız kavramsız şeylere şeylere açılım sorunu sorunu karşısında bul muş olurdu; nkerin karrsız fısıltısının bize nasıl şeyler, ormanlar, fırtınalar, yani sonuçta dnyayı su nabildiğini aramak ve belki de persekti, dha geniş bir ontoloj ontolojik erke bir özel durum olarak katm zorun zorun luluğunu duyarak. Ama onun için rengin ss olduğu, boyama olduu, resmin bütün gücnn deseninkine dayadıı ve desenin gcünün de rsktif izdüşü * deş deşe ezz kua kua a aaa y çn çn
mn öğrettiği tarzda desen ile endiliğinden uzay ara sında varola ayarlı ilişiye dayandığı uşu ötr mez Pascal'ın, resmin bizi, asıllarından etilenmeye ceğimiz imelere bağlayan havailiğiyle ilili nl sö z, Descartesçı bir sözdr Descartes için, sadece va rolan şeylerin resmedileileceği, onların varoluşunun uzamsa olma olduğu ve desenin uz temsilini olanaı ılara res olanalı ıldığı aaçıtır O hal de resim, özlerimize, şeylerin onlara çizebileceği ve alışılaelmiş alıda onlara çizdiği izdşme enzer bir izdşm sunan bir yaaytır ancak bize hai nesnenin yoluğunda haii nesnenin yaşamda nasıl örldğn österir ve özellile de uzay olmayan yerde uzay österir13 Tablo, değişi şeillerde doğ rulmuş şeyler arşısında öreceğimizi bize yaay olara veren dz bir şeydir - çn bize endinde e si olan oyutla ilili yseliğe ve enişliğe öre ye terli ayırt edici işaretler vemetedir Derinli, diğer iisinden tremiş ir üçüncü boy. Derinli zerinde durmaya değer En başta ayı rı bir şey içermetedir derinli: irbirini salayan ve dolayısıyla birbirinin arasında olduları için örme diğim nesneler öryorum Derinliği öryorum ve o örnr değil, çn vcudumuzla şeyler arasında, ve biz vcudumuza yaışığız u iz sahte bir iz 3 Sayeinde bizi görür kıldığı yollan itemi, bilim neneidir
Öyleye niin meodik olarak dünyayla ilgili mükemmel imgeler, kişi el anattan kurtulmuş evreel bir reim üremeyelim evrenel dilin, varolan dillerde dağınık duran bütün bulanık ilişkilerden bizi kurtaraa
ben onu gerekten grmüyorum ya da onu grüyor sam bu başka br genişliktir Gzlerimi uka bağla yan izgi üzerinde ilk plan diğerlerini daii olarak saklar ve eğer yanlamasına nesneleri sıralanmış gr düğümü sanıyorsam bu onların birbirini tam olarak maskelememesindendir Öyleyse onları birbirinin dı şnda grmekteyim başka türlü sayılan bir genişliğe gre Hep derinliğin berisinde bulunlmaktadır ya da tesinde Hibir zaman şeyler irbirinin arkasında var değildir Şeylerin birbirinin sınırını aşması ve be lirtisizliği onların tanımına giez yalnızca onlardan biriyle vücudumla anlaşılmaz dayanışmamı ide eder ve bütün olumlu yanları itibariyle bunlar kurd ğum düşüncelerdir şeylerin znitelikleri değil Şu ay nı anda başka türlü yerleşmiş bir insanın daha iyisi her yerde olan Tanrının onların saklandığı yere gire bileceğini ve onları serilmiş grebileceğini bilmekte yimdir Derinlik dediğim hibir şey değildir ya da kı sıtlamasız bir Varlıka ve ilkin her eşit bakış aısının tesinde uzayın varlığına katılımımdır Şeyler birbiri nin sınırını aşarlar çünkü brbirinn dışındadırlar Bu nun kanıtı bir tabloya bakarak derinlik grebilme dir oysa herkesin kabul edebileceği gibi tablo de rinliğe sahip değildir ve benim iin bir yanılsamanın yanılsamasını düzenlemektedir Bana başka bir boyu tu gsteren bu iki boyutlu varlık delinmiş bir varlıktır Rnesans insanlarının dediği gibi bir encere Ama sonuta encere ancak partes extra partes * aar sa
dece başka b yönden göülmüş yükseklğe v ge nşlğe, Valıkın mtlak olmllğna Oyma esmle analzn dayanaı, b sklana cak ye olmaya, noktaaının he bnde neyse o olan (oldğndan çok ya da az olmaya) zaydı, Va lıkın b özdeşlğd Uzay, kendnded, onn tanı kendnde olmaktı Uzayın he noktası oldğ yeded ve oldğ yede düşünülmüştü, b ba da, dğe oada zay needenn apaçıklııdı Yö elme, ktpllk, samalama, onda, benm bln şma bağlı tüemş omenled O, mtlak b şe klde kendnde dmaktadı, he yede kendne eşt t, homojend, ve öeğn boytlaı tanım tbayle değştlebld ütün klask ontolojle gb, b da vlıklaın km özellklen Vaıkın yapısı dma yüksel t ve b anlamda doğd ve yanlıştı Lebnz sözünü deveek deebl k: yadsıdığında doğd, olmladığında yanlış escatesın zayı, empkn boyndğnda ola ve kmaya cesaet etmeyen b düşünceye kaşı doğd İlkn zayı dealleşt mek geekyod ked tüüde mükemmel, açık, kllanışlı ve homoje olan, düşüncenn bkış açısı olmaksızın üstünden çtğ ve üç dk açılı eksen üzene tam olak taşıdığı b valığı tasalamak ge ekyod b gü kgnn sınılının blnabl mes çn, zayın, b hayvaın döt ya da k bacağı old gb üç boyt (ne daha fazla e daha az) ol madııı anlaşılabmes ç, boytlaın, deşk
olara ide edilmeden, onların hepsini doğrulayan bir boyutsallıtan, ço biçimli bir arlıtan alındığı nın anlaşılabilmesi için Descartes, uzayı serbestleş trmee halıydı. Kusuru, ona bütünüyle olumlu bir arlı payesi ermeti; her çeşit baış açısının, belir tisizliğin, derinliğin tesinde, her çeşit haii alın lıtan yosun Rnesansın perspeti tenilerinden esinlen mete de halıydı Onlar resmi, zgürce, derinli de neyimleri e genel olara da Varlı sunumları üret meye teşi etmişlerdir Onlar, arayışı e resim tari hini bitirme, doğru e yanılmaz bir resim temellen dirme iddiasnda oldularında yanlştla anca nosy, Rnesans insanları onusunda şunu gster miştir14 u coşu, endineyalandan yosun değili Kuramcılar, Esilerin üresel grsel alanını, onların grünştei byüüğü uzalığa değil de nesneyi gr düğümüz açıya bağlayan açısal perspetini, üçüm seyici bir şeilde pespeiva nauas ya da mmu nis* dedilerini unutmaya çalışıyorlard bunun ar şısında, doğru bir urguyu ie olara temellendirebi lece bir pespeciva aciais'** ne sürere e bu mitosu abul ettirme için işi Eulidesten esint ler yapmaya adar gtürecelerd (onları rahatsız eden I teoreme çeirilerinde yer ermeyere) Ressamlar ise perstin derinlilerinden hiçbirinin * doğa sadan skf n. ** yapay peskf. (.n)
4 . Panofsky Di rki l mboli Fo Vorrg r ibliok W rburg nde (iV) ( 92 925
doğru bir çözüm olmadığını; varolan dünyn, ona her bakımdan saygılı ve resmin teme yasası olmayı hakeden bir izdüşümünün omadığını; ve çizgisel perspektifn hiç de bir varış noktası omadığını tersi ne resme birçok yol açtığını (İtayanar'a birlikte nesnenin temsil younu ama Kuzey ssamarıyla birikte de Hchraum', Nahum, Schrgraum un* yolunu..) deneyim itibariyle bilmekteydier Böy lece düz izdüşüm Descartes'ın sandığı gibi düşünc mizi hep şeylerin hakiki biçiini yeniden bumaya itmez: Belirli bir biçim bozuması derecesi geçidi ğinde tersine bizim bkış açımıza gönderir; eyler ise hiçbir düşüncenin aşmadığı bir uzaklama içinde kaçmaktadırlar Uzayda bir ey bizim üstten uçma teşebbüslerimizden kurtulur. Doğru olan şudur ki e de edimiş hiçbir ide yolu resmin sorunarını çöz mez onu tekniğe dönüştürmez çünkü hiçbir sembo lik biçim bir uyartı olrak işlememektedir: Nerede iş görmüş ve etkin olmuşsa bu, yapıtın bütün bağla myla birikte olmuştur, hiç de gözadatm yollarıya değil. Stilmment, hiçbir z Wement** muaf tutmaz.15 Resmin dii "doğadan kurumuş" de ğidir Bu dilin hep yapılması ve yeniden yapılmsı gereklidir. Rönesansın perspektii yanılmaz bir ça re değidir O ancak kendisinden sonra devam eden, dünyanın şiirsel bir bildirişiminde bir özel durum bir tarih kaydı bir andır. * Alm esmde yüksek yakn ve eğçap meUa. çn)
** süp öğes ve kmk öğes kşk (çn) 5. A..
Osa scartes görüşün bilmecesini yok eeyi düşünmüş olsad Descartes olmazd. Düşüncesiz görüş oktr. Ama görmek için düşünmek ee: Görüş koşll bir düşüncedi vüctta medana ge lenin vesilesil doğar düşünmee vüct taran dan itilir. Ne var olma ne var olmama ne şn düşünmei ne bn düşünmei seçer Ona dştan bir giriş olla gelemeecek olan b ağrlğ b bağm llğ kalbinde taşmas gekir. Vücdn belirli ola lar bize şn a da bn görmee vermek için do ğadan krlmşlardr. Görüşün düşüncesi kendisi nin kendine vermediği bir programa ve bir asaa göre işler o kendi öncüllerinin saipliği altnda de ğildir; tamamile blnan tamamile şimdi olan dü şünce değildir; merkezinde bi edilginlik gizi vardr. Ölese drm şdr Göüşle ilgili sölenen ve dü şünülen er şe on bir düşünce apmaktadr Öe ğin nesnelerin konmn nasl gördüğümüzü anla mak istediğimizde rhn vücdnn ksarnn nerde oldğn bilek dikkatini oradan zan azalarnn zantsnda olan bütün noktalarna nak letm eteneğine saip oldğn varsamaktan baş ka çkar ol oktr 16 Ama b olan daha ancak bir modelidir. Çünkü vücdnn şele adğ b zan bütün larn geleceği b ilk ' rh nasl bilmektedir? onlar gibi z erhan gi bir kipi bir eşantion değildir kendinin dediği vücdn eridir otrdğ bir erdir. anladrdğ Descaes
VI,
vücut ruh çn nesneler arasnda br nesne değldr ve ruh uzayn geri kalan ksmn çerlen br öncül olarak vücttan çkarmaz Ruh vücda göre düşü nür kendne göre değl ve rh vütla breştren doğa antlaşmada uzay ve dş zlk da koşul olarak koyulmuştr. Eğer ruh gözün belrl uyum ve yöneş me derecesne göre belrl uzaklğ ark edeblyor sa brncl lşkden knc lşky çkaran düşünce bzm çsel brkaza kaydolmuş zaman blnme yecek kadar esk br düşüne gbdr Ve genellkle düşünmekszn olr bu bze tpk br şey skarken elmz sn kalnlğna ve şeklne uydurup onu kend araclğyla hssettğmzde gb (bunn çn onun haketlern düşünmemze gerek olmadan.) Vücut ruhun doğum zadr ve varolan başka her zayn dölyatağ Böylelkle görüş kat olur Üstü ne düşündüğüm görüş vardr bun ancak düşünce zhnn teş yarg şaret okmas olarak düşüneb lrm. e de meydana gelen görüş vardr onursal ya da kurulmuş düşünce kendnin olan br vücut çnde ezlmş ancak uygulanarak krne sahp olu nablen ve zala düşünce asna ruh ve vücut ble şğnn bağmsz düzenn sokan. Görüşün blmeces yok edlmş değldr Görme düşüncesnden eylem halndek görüşe gönderlmştr. Oysa b l görüş ve çerdğ vardr; Descar tesn lsesn altüst etmez. Bu br vüctla brleş miş düşünce olarak tanm tbaryle gerçekten düşü7 A.g
7
nülemez O yapılabilir, uygulanabilir ve sözgelimi olunabilir, ama doğru denilmeyi hakedebilecek hiç bir şey çıkalamaz ondan. Eğer aliçe Elizabeth gi bi onn kkında ille de bir şey düşünmek istiyoak Aristoyu ve Skolastiki yeniden ele almak, düşünceyi vücutsal olarak tasarlamak (ki bu tasarlanamaz, ama anlama yetisi önünde ruhla vücudun birliğini iade etmenin tek şeklidir) etecektir Aslında, anlama ye tisiyle vücdun kşımını, sat anlama etisinin önü ne koymak saçmadır. Bu sözde düşünceler, yaşamın kullanımının simgeleridir, birliğin konuşan silahları düşünce sanılmamak koşuluyla meşru olan silahlar Varoluşun varolan insann, varolan dünyann bir düzeninin düşünmeke yükümlü olmadğımz beliri leridir. Bu düzen, bizim Varlık haritamız üstünde hiç bir ter inognita işaret etmez, düşüncelerimizin kapsamını sınırlamaz, çünkü b kapsam kadar bu dü zen de bizim aydınlıklrımızı olduğ gibi kendi ka ranlğın temellendiren bir Hakikat'e dayanır. İşi bu raya götürmek gerekir, Descares'da derinlik met ziği gibi bir şey bulmak için Çünkü bu akikatin doğumuna tanık değilizdir, Tanrı'mn vrlığı bizim için uçurumdur.. Çabuk aşılış olan titreme: Des cres için bu uçurumu soruşturm, ruhun zayın ve görünürün derinliğini düşünmek kadar boştr Bü tün bu konlrda, konum itibariyle dev dışıyızdır. şte budur escartesçı denge gizi artık metafzik yap mamaın nihai gekçelerini bize ven, apaçklıkla
rz snrlayarak doğrulayan, düşünceizi kra dan açan bir etzik Kayboluş giz ve öyle görünüyor k er zaan için kayboluş ğer bili ile lse arasnda o delleriiz ile vardr"n karanlğ arasnda bir denge bulabilirsek yeniden, bunun yeni bir denge olas gerekecektir. Biiiiz, Descartesn ona dayattğ alan stlaalarn olduğu kadar doğrulaa da dşlaştr. Bulduğu odelleri, Tanrn öznitelkle rinden çkardğn öne sürez artk. Varolan dünya nn ve yoklanas olanaksz Tanrnn derinliği, "tek nikleşiş düşüncenin yavanlğn katerleez. Descaresn yaşanda yine de bir kez gerçekleştir iş olduğu etazik dolabaçtan bili kendini u af tutaktadr Descares'n varş noktas oluş olan noktadan yola çkaktadr. İşlesel düşünce psiko loji ad altnda Descartesn kör aa indrgenez bir deneyie ayrdğ, kendiyle ve varolan dünyayla te as alanna sahip çkaktadr Bili, teasta dü şünce olarak lseye teelden düşandr, ve eğer onun anlan yeniden bulursa bu patavatszlğnn aşrlğndan olacaktr Descartes için bulank dü şünceye bağl birak kavralar (nitelik basaak l yap, gözleci ile gözlelenenin dayanşas gi bi) araya sokup, birdenbi, bütün bu varlklardn, ksaca 'larş gibi söz edileeyeceğini frk ettiğinde. Bu arada lse kendini bile karş aakta tutaktadr, Descartesn açp een kapad * .
m, k
ğı, ruh ve vücut bieşiğii, varoa düyaı uçu rumsa varlığı bu boyuu içie gömüerek. Biimi miz ve lsemiz, Descaresçılığı iki sadık ve sadık olmaya devamıdır ou parçaamasıda doğmuş iki caavar. Fesemize şimdiki düyaı araşırmasıa gi rişmeke başka bir şey kamıyor. Biz, ruh ve vücu bileşiğiyiz öyeyse buu bir düşücesii oması gerekir: Bu koum ya da yereşme bigisie borçu dur Descartes bu kouda söylediklerii ya da baze vücudu ruhu yaıda varığı kousuda, ya da dış düyaı eerimizi ucudaki varığı kousu da söyedikerii. Burada vücu görüşü ve doku maı aracı deği, muemetidir. Orgaarımızı ae ler omasıı aksie aeerimizdr iişkiedirimiş orgaar ola. Uzay, Dioprique sözüü ettiği de ğildir görüşümü üçücü br taığıı ya da ou yeide kura ve üsüde uça bir geomericii gö receği şekide eseer arasıda iişkier ağı o uzay saığı sıır oktası ya da derecesi oarak bede ii bare sayıa bir uzaydır. Ou dış zarıa göre gör memekteyimdir ou içeride yaşamaktayımdır ou içide sarımış durumdayımdır. Asıda düya çev remdedir, karşımda deği. Işık uzakta etkiik oa rak yeide bulumuşur ve emas ekiiğie idir gemez artık başka deyişe ışıka görmeyeer ara ıda tasarlaabieceği gibi tasaramamıştır ö rüş, kediside daha azasıı belli etmek göster mek gücüü (temel güç) yeide kazamaktadır. e madem ki birazcık mürekkebi ormaar ve ırtıaar
göstermeye yettiği söylenmektedir bize, öyleyse görüşün kendi imelemine sahip olmas gerekir. Onun aşknlğ ark, şeyşğn beyin üzerindeki etkilerini çözen ve bunu bir vücutt hiçbir zaman oturmamş olsa bile yapabilecek olan okuyucu bir zihne verilmez Artk söz konusu olan, uzaydan ve şktan ko nuşmak değil, burada ola uzay ve şğ konuşturmaktr. Bitimsiz soru, çünkü seslendiği görüşün ken disi sorudur Kapandğ sanln bütün araştrmalar yeniden açlmaktadr. Derinlik nedir, şk nedir, ti to on* nedirler, vücuttan kendini çkaran zihin için değil ama Descartesn vücutta yayldğn söylediği zi hin için ve nihayet sadece zihin içi değil, ama ken dileri için, madem ki bizim içimizden geçmektedirler, bizi sarmaktadrlar? Oysa, bu yplmas ereken lsedir ressama can veren, dünya üzerine görüşler ide ettiğinde de ğil, ama görüşünün hareket olduğu anda; Czannen dediği gibi, o, "esimde esim tarznda) düşündü ğünde"
* Y vak ed? (ç
8 B Pl z P Tsn syon Pas 948:
zanne pa ses eres et ses moins (Mektpaya ve Tanıkaya Czanne s 0 ve devamı
V RSMİN büün mode arihinin onun yanısamacı lıkan kurulmak için ve öz boyuarını kazanmak için büün çabalarının meafzik bir anlamı vardır Bunu kanılamak söz konusu olamaz Tarihe nesneliğin sınıarından ve bir lseyle bir oayı birbirine bağ lamayı yasaklayacak kaçınımaz yorumar çokuğun dan çıkaılmış nedenlerden dolayı değil Düşündüğü müz meafzik deneysel aanda ümevarımsal doğru lamalar aranacak bir ay fkirer büünü değildir ve olumsalığı eninde olayın bir apısı senaryonun kendine özgü bir erdemi vardır yorumların çokluğu nu engelemeyen bunun am da derin nedeni oan olayı arihsel yaşamın sürecek olan bir eması yapan ve lsef bir saüye hakkı oan Bir anamda Fransız Devrimi üzerine büün söylenebilmiş ve söylenecek oanlar bölük pörçük olgula emelinde geçmişin kö püğü ve geleceğin doruğu ie çizilmiş dalgada var ol uşur hep ve daha şimdiden ondadır; ve daia
leri elmektedir e erilecektir Yatlarn (herhal de eğer bykseler) tarihine gelince şu söylenebilir: Yatlara sonradan erilen anlam onlarn kendisin den çkştr aşka bir şkta belirdiği alan yatn kendisi açmştr odur kendini dönştren e deam haline geen meşru oak uğrayabileceği bitimsiz yeniden yorumlmalar onu ancak kendinde değişti rir e eğer tarihçi belirgin içerik altnda anlam fazla lğn e kalnlğn ona uzun bir gelecek hazrlayn dokuyu yeniden buluyorsa bu etkin biçimde ar ol ma tarz yaıtta açğa çkardğ bu olanak onda bul duğu bu monogram lse bir dşnceyi temellendi rirler Ama bu çalışma tarihle uzun bir akrabalk is ter nu gerçekleştirmek için her şey eksiktir bizde hem yetkinlik hem de yer Sadece madem ki yaıt ların gc ya da doğuruculuğu her çeşit olumlu ne densellik ya da zincirlenme bağn aşmaktadr öy leyse konunun uzman olmayan binin birkaç tablo nun e birkaç kitabn ansnı konuşturarak resmin dşncelende nasıl araya girdiğini söylemesi e kla sik bir dşnce ereniyle mode resmin araştrmala rn tolu olarak karşlaştrdğnda insanla Varlkn ilişkilerinde derin bir uyum bozulmas bir sçrama duygusu kaydetmesi gayrimeşru değildir ir çeşit temas yoluyla tarihtir bu belki de bir kişinin sınrla rndan çkmayan oysa her şeyi başkalaryla skı fk olmaya borçlu olan bir tarih .
ence yaşam boyunca denliği aramıştır C zanne der Giacometti19 ve Robert elaunay e rinli yeni esindir20 der Rönesansın çözleri nden dört yzyıl sonra ve escartestan ç yzyıl sonra hep yenidir derinli ve yaşamında bir kez değil de btn bir yaşam boyunca araştılmayı ge rektirir Şu yaın ağaçlarla uzalar arasında bir uçak tan göreceğim gizemsiz aralık değildir söz konusu olan Perspektifli bir desenin bana canlı olarak temsil etği şeylerin birbi tarafından gözden kaybedilişi de söz konusu değildir u iki görme de çok bellidir ler ve hiçbir sor sormazlar ilmeceyi oluşturan on larn bağıd onların arasında olandır tam da birbiri ni örtleri için şeyleri her biri kendi yeinde olara gömemdir- tam da her biri kendi meknında oldu ğu için baışımın karşısında rakip olmalarıdır Sarıl malarında tanınan dışsallılar ve bağımsızlılarında birbirine bağımlıllarıdır öyle anlaşılan derinlik konusunda artk bir çnc boyut olduğu söylene mez önce eğer bir boyut olsaydı daha çok birin ci boyut olurdu eğişik kısımlarının benden hangi uzaklıkta olduğu belirilirse tanımlanmış biçimler dzlemler vardır anca Ama birincil olan ve diğere rini içen bir boyu boyu değildi hiç değilse ona göre ölçtğmz bell br lş anlamnda öyle an laşılan derinlik, daha çok boyutlarn bir tersine çevri lebilirliğinin; her şeyin aynı anda olduğu yksekli 9 G Channe g, s 76 , s. . 20. R Deaunay
genişik ve uzakığın ondan çıkarıldığı toptan bir yereliğin; bir sözcükle, bir şeyin burada oluğunu söyleyerek ifde edilen bir hacimliliğin deneyimidir. Czanne derinliği radığında, aradığ Varlık'ın bu patamasdır ve bu, uzayın bütün kiplerinde vardır, aynı zamanda biçiminde de Czanne, kübizmin ye ndn söyeyeceğini önceden bilmektedir: Dş biçim, zarf kincidir, türemiştir, bir şeyin biçim almasını oluşturan değildi, bu uzay kabuğunu kırmak gere kir, meyva tabağını krmak -ve, onun yerine, resmet mek a ne? Küpler mi, küreler mi koniler mi, bir kez söylemş olduğu gibi Bir içsel yapı yasasıyla ta nımlanabilir oann sağlamğına saip ve, eps bir den, şeyin izeri ya da kesiteri olarak, o yasayı sazlar içinden bir yüz gibi kendi aralarında gösterten saf bi çimler mi? u, Varlıkın sağlamlığını bir yana, onun çeşitliliğini bir yana koymak olur Czanne ota dö nemnde bu tür bir deneye girişmiştir Dosdoğru sağ lam oana, uzaya gitmiştir, ve bu uzayda (k onlar için fazla geniş bir kutu ya da kaptır) şeylerin renk renk kııdamaya, oynaklık içinde değişmeye başladkla rını fark etiştir21 öylelikle, uzay ile içeriği birlik te aramak gerekir. Sorn genelleşmektedir, artık yal� nızca uzaklığn, çizginn ve biçimn sorunu değil, ren ginkidir de Renk, beynimizle evrenin buluştuğu yerir, der, Klee'nin alıntı yapmayı sevdiği hayranlık uyandıran 2. F. Novony z E wiclic P kiv Vyn, 938
Vark zanaatçs diinde22 Rengin yararna çatrdatmak gerekecektir gösteribiçimi Demek k söz konusu oan "doğann renkerinin görntüsü"23 olarak renker değil renk boyutudur kendinden kendine özdeşiker arkar bir doku bir maddeselik bir birşey yaratan Oysa yine e görnürn reçetesi yoktur ve tek renk de uzay gibi böye bir reçete deği dir. Renge dönüşn şeyerin kabinin"24 biraz daha yaknna götürmek gibi bir yarar vardr: Ama o hem zarrengin hem de zaruzayn ötesindedir Vallier nin Portresi renkler arasnda beyazlara yer açar: Bundan böyle renkerin işevi sarouş ya da yeşiouş ya da maviouştan daha gene bir varğ ouştur mak ortaya çkarmakr son yarn suubolarn da uzayn (k apaçkğn kendisi oduğu ve onun hakknda hiç değise neresi sorusunun sorulmadğ sanrd) hiçbir saptanabilir yerde buunmayan düzemer ("saydam yüzeyerin üst üste geişi" "birbirini kapayan iereyen ve gerieyen rek dzeerinin yüzen hareketi"25) çevresinde pardamas gibi. Görüldüğü gibi tuain boyutuna bir boyut ek lemek; mükemmelliği empirik görüşe mükün oldu ğunca benzemek olacak bir yanlsama ya da nesnesiz bir alg düzenemek söz konusu değidir artk. Resimse derinik (ve ayn zamanda resmedilmiş yük 22 W Gohmann, Fransızca çev. Paris 1 94 s 141 23. R. Delanay .. s. l 18. 4. P. Klee onn (Günlük Fransızca çevirisi P. Klossowski Pars 1959.
seklik ve genişlik de) ilinmeyen ir yerden resmin zeminine gelip konmaktadırlar orada lizlenmekte dirler Ressamın akışı dşa yönelen ir akış dün yayla yalnızca r "zikoptik"6 ilişki değildir artık Dünya temsil yoluyla ressamın kaşısında değildir rtık: Aslında sanki görünüün yoğunlaşması ve kendine ulaşması yoluylaymışcasına ressamdır şeyler içinde doğan; ve sonunda talo empirik şeyler ara sında herhangi ir şeye ilkin "otogürati olmak koşuluyla göndermektedir ancak o ir şeyin ancak "hiçir şeyin gösterisi"7 olrak şeylerin nasıl şey ol duklını ve dünyanın nasıl dünya olduğunu göster mek için "şeylein derisini"8 delerek gösterisidi Apollinaire ir şiirin içinde yamş gii görünme yen biim amş gii görünen tümceler olduğunu söy lüyordu e enri Michaux da Kleenin renklerinin azen tual üzerinde yavaş yavaş doğmuş gii oldu ğunu temeldek ir dipten yüze çıkmış gii olduğunu i pas ya da kü gii "doğru yerde çıkmış"9 gii olduğunu söylemiştir Kurgu yapaylık değildir sanat ir uzayla ve ir dış dünyayla hünerli ilişki değildir O, gerçekten ermes Trismgistein sözünü ettiği vahşi çığlık"tır "ki ışığın sesi giiydi" e o ir kez urada olunca olağan görüş içinde uyuyan güç ler ir önceden varoluş ·gizi uyandırmaktadır Suyun derinliği içinden havuzun diindeki taş döşemeyi gör 26 P. Kl ... 27. Ch P. B, Eq lbrc Ps 1 959 s 86 v99 28. H Mchax Ar l . 29 H Mchax
düğümde onu görüşüm suya rağmen yansmalara rağmen değldr Bu bozulmaar bu güneş çzkler olmasayd, döşemenn geomersn bu en omadan görseydm, şe o zaman onu olduu gb, olduğu yer de, yan, her özdeş yerden daha uzaka, görmey bra krdm Suyun kendsnn, sulu güün, şurubumsu ve balkyan öğenn uzay çne olduğunu söyleyemem Başka yerde değldr, ama havuzda da değldr Onun çnde bulunur onun çnde maddeleşr, onda kapsan mş değldr; ve gözlerm yansmalar ağnn oynaş ğ server sperne kadrrsam suyun ona da uğrad ğna ya da hç değlse ona ekn ve anl özünü yoa dğna raz edemem u çsel anlkr, görnürün bu parldayşdr ressamn dernlk, uzay renk adar anda aradğ Düşünülecek olursa y br ressamn çoğu kez y desen ya da y yonu yapmas şaşr br ogudur Ne anlam yolar ne de harekeler karşlaşrlabr olduğundan, bu br denkkler ssem, çzglern, şk larn, renken kabarlarn küleern br Logosu, evrense Varlkn kavramsz br sunuluşu olduğunun kandr Mode resmn çabas, çzg le nk ara snda, haa şeylern fgürasyonu le şare yaram arasnda seçm yapmakan çok denkk ssemern çoğalmakan onlarn şeylern zarna yapşmasn bozmakan oluşmuşur; k bu yen malzemelern ya da yen anlam yollarnn yaralmasn gerekreb r, ama bazen de önceden varolanlarn yenden göz den geçrmes ve yenden ee alnmas youyla gerçekeşr Öeğn çzgnn, kendnden nesnenn olum
u özneğ ve özeğ oark yavan br asımı o muşu Bu, dünyada buunuyor sayımış oarak, e mnın kear çzgs ya da sürümüş taa ve çayın sınırıdır kaemn ya da rçanın üsünden geçmes nn yeeeğ nok noka çzger Bu çzgye büün mode resm muhemeen büün resm raz eder, madem k Resm ncelemes Vn, her nesnede ... onun doğuruu eksen gb oan ber br yıan kav çzgnn . onun büün uzamı çnden öze geçş azını ... buman söz edyordu30 Ravasson ve Bergson burada önem br şey sezmşer ama kehane sonuna kadar çözmeye esare edememşerdr. Bergson, breyse kıvrıa kıvrıa gş anak anı varırda arar; ve dagaı çzgnn fgürün görünür çzgernden hçbr omayabeeğn, orada oma dığı kada burada da omadığını, oysa her şeyn naharın verdğn "l odukça çekngen b şekde öne sürer Ressamara şmdden yabanı omayan şu çarıı buuşun eşğndedr Kendnden görünür oan çzger yokur; ne emanın kenar çzgs, ne arnın ve çayırın sıı burada ya da orada değdrer; bakıan nokanın he bersnde ya da öesndedrer, gö zümüzü ayırmadan bakığızın he arasında ya da arkasında şeyer araından bemş, çermş, ha a çok zorayıı br şekde senmş oysa kender şey değder Onr sözümona emayı a da çayıı 0 Raaso al apa . Begso, L vi lvr R vio L P l mov çde, Par 94 rkçe çevisinin başlğ: Düşüc Dvi 959 986) . Bergson .. ss 5.
çevreleyeceklerdi, ama elma ve çayır kendiliklerin den "biçim amaktadrlar" ve uzay öncesi bir geri dünya'dan gemişçesine görünüre inmektedirler. Oy sa yavan çzgiye itirz, hiç de Empresyonisterin bel ki sanmş olduğu gibi resmin er çizgisini dışlamaz Söz konusu olan, bu çizgiyi özgür kılmaktır sadece, kurucu gücünü yeniden yaşatmak; ve renge erkes ten fazla inanmış Klee gibi ya da Matisse gibi res samarda çizginin yeniden belirdiği ve zar kandı ğ hiçbir çelişki olmakszın görüebimektedir Çün kü bundan böyle Kleenin sözü doğultusunda çizgi artık görünürü taklit etmez, "gönür kılar" şeylerin bir oluşumunun bitmiş çiziidir Belk de Kleeden önce içbir "çizgi düş görmeye bırakılmamışt32 Çi zimin başlangıcı çizgiselin belirli bir düzeyini ya da kipini, çizgi için belii bir çizgi oma ve kendini çiz gi yapma "çizgi gitme"33 tarzını kur, yerleştirir na göre, sonradan geecek er kıvrılma ayırt edici değere saip olacaktır çizginin kendisiyle bir ilişkisi olacaktr, çizginin bir servenini bir tariini bir an laım oluşturacaktır - çok ya da az daha hzlı ya da az hızlı daha ince ya da az ince bir şekilde yaptğ sapmara göre Uzayda yol aırken, yine de yavan uzay ve partes extra partes kemirmektedir; bir el ma ağacnınkini ya da bir insannkini olduğu kadr bir şeyin uzaysalığm da temelendiren bir tarzı uzayda etkin bir şekilde uzanma tarznı geiştirmek tedir "adece bir insann doğurucu eksenini vermek 32 ve 33 H Mcha
için ssamın, de ee öyesine amaşı bi çiz gile ögüsüne ihtiyacı olacatı i geçeten isel bi temsil atı söz onusu oamayacatı 34 Ressam o zaman ee misali göünüün oluşumunun ilesi ne, teme dolaysız ya da leenin dediği gibi muta esmin iesine sıı sııya bağı amaya aa vese de böye ouşmuş valığı beitme ihtimamını yavan adıyla esmin başğna veip esmi daha sat bi şe ilde esim olaa işlemeye bıaaa ya da tesine Matissein deseneinde yaptığı gibi bi te çizgi içi ne hem valığın yavan gösilişini hem de onu nü yüz ya da çiçe yapma için ondai yumuşaığı ya da haeetsizliği ve gücü bi aaya getien gizi işe mi oyabildiğini düşünse de, bu tutuma aasında o ada fa yotu. leenin en güatif tazda es metmiş oduğu ii çobanpüsülü yapağı vadı bun a il önce çözümenemezdie, sonuna ada da canavası, inanımaz hayaet gibi aıla, "oğulu" paynn çoluğu yüzünen e Matissein adınaı (çağdaşaının aayaını anımsayaım) doaysız oa a adın değildile adın olmuşladı Matisse öğ etmişti bize, endi ena çizgileini gömeyi, ziopti tazda deği, ama yapa damalaı gibi bi tense etinli ve edigini sisteminin esenlei gibi gömeyi Figüatif ya da deği çizgi, heade, ne şeyein talidi ne de şeydi atı Beyaz ğıdın aldıışsızlığında açılmış beili bi dengesizliti, en dindende geçeeştiilmiş belili bi uyu azmadı, W. hmann
92.
belrl br oluşturucu boşluk Moore'un yontula bu nun şeylern sözde olumluluğunu taşdğn kesn br şeklde göstermektedr. Çzg lask geometrde olduğu gb nun boşluğu üzernde br Varlk'n belrmes değldr; mode geomelerde olduğu gb önceden varolan br uzayallğn kstlanmas ayrlmas değşme sokulmasdr Gzl çzgy yarattğ gb resm yer değştrmesz ttreşm ya da parldama yoluyla br hareket vermştr kendne Bu elbet gerekldr çünkü söylendğ gb resm br uzay sanatdr tual ya da kğt üzerne yaplr ve devngenler ütme kaynağna sahp değldr ma hareketsz tual br yer değştrme telkn edeblr (kayan yldzn gözümün ağtabakas üzerndek znn bana kend çermedğ br geçş br devnmey telkn etmes gb) Tablo gözlerme gerçek hareketlern onlara verdğn aşağ yukar vermektedr öy leyse uygun şeklde karştrlmş dz hande enstantane görmeler; bununla brlkte eğer br canl söz konusuysa br önce le br sonra arasnda askda kalmş oynak duruşlar ksaca seyrcnn z üzernde okuyacağ yer değştrme dşlar şte Rodn'n ünlü görüşü bu noktada önemn kazanr: Enstantane görmeler oynak duruşlar hareket taşlaştrr atletn dam ola rak donakaldğ nce toğran gösterdğ gb. Onun buzlar görmeler çoğaltlara ertlemez. Marey'nn toğralar kübst analzler Duchampnn kmldamazlar Onlar harekete dar Zenon'cu br düş leme vermektedrler. Zrh gb kat br vücudun ek
ve orddr; m burdn or iez Sine hre keti verir, ama naıl? Acb, snıldğı gibi, er değiş trmei en kındn tklit ederek i? Böle olmd ğ düşünülebilir, çünkü ğır çeki, nesneler rsınd ir osun gibi üzen ve kımıldamayan bir vücut ver mekedir Hrekei ven der odin,35 kolln, b ckrın, gövdenin ve bşın her birinin bşk bir n d lındığı, bölece vücudu hiçbir nd ship ol dğ bir duruşt fgüeştiren ve vücudun kısırı rsnd pıntısl bitiştirmeler dtn (snki sde ce birlikte olnkı olmnlr rsındki bu krş lş, bronzd ve tu üzerinde geçişi ve sürei ort çıkrbiliriş gibi) bir imgedir Bir devinimin b şrılı egne enstntneleri bu kırı düzenlemee klşnlrdr, öeğin ürüen insn ğ ere değerken lındğınd Çünkü bu durud, insnın uzın ütden eçmeini oluşturn, vücudun z mnsl hererdeliine neredese ship olunkdır blo, iç uusuzluğul hrekei gösterir; her z nn konuun, tm d vücudun ntığn göre öbür lerininkile bğdş oln nl, bşk türlü t rih düşülmüştür, ve hepsi de görünür bir şekilde bir vücudun birliğinde kdığndn, bu vücuttur sürenin üstünden geçee kouln Onun hreketi, bcklr, gövde, kollr, bş rsnd, belirli bir gücül odkt önceden tslnn bir şedir, ve nck dh sonr er değiştire olrk ptlr den ere değediği nd, ölese t ket lnde, bckl kendi
atında needeyse kıvılmış oaak toğaı çekilen at, olduğu yede zıplamakta gibi göünmektedi? Bu na kaşı neden Gcautnun ata tual üzeinde koşmaktadıa, oysa dötnala koşan hiçbi atın hiçbi za man dumadığı gibi duaktayken? Çünkü Epsom 'sinin ala bana vücdun ye üzeinde kökeş mesini göstemektedi, ve iyi tanıdığım bi vücut ve dünya mantığına göe, uzay üzeindeki bu kök saış la süe üzende de kök salıştı Rodin buada dein bi söz söylemişti Doğu olan sanatçıdı, yaancı oan toğa, çünkü geçeklikte zaman duaz. 6 Fotğa, zamanın itişinin hemen yeniden kapadıı anla açık tuta, zamanın öteye geçmesini, sını aş masını, dönüşmesini yıka ki bunaı, tesine, esim göünü kıla, çünkü ata kendi içleinde buayı tek etme, oaya gitme7 duumuna sahiptie, çün kü e anda bi ayakaı vadı Resim, aeketin dışını deil, onun gizi sayıaını aa Rodinin söz ettiklenden daha inceiklilei vadı He ten, hata dün yanınki bie, kendi dışında paıdamaktadı Ama, çağlaa ve ekollee göe, iste daha çok beligin haekete, iste anıtsala bağlanılsın, esim asla zamanın ta mamiyle dışında değidi, çünkü daima tenseldedi. Şimdi belki, şu küçük, gömek sözcüğünün taşı dığı he şey daha iyi hissedilmektedi Göüş, düşün cenin ya da kendinebuunuşun beili bi kipi değidi Kendimden eksik omamın bana veien youdu, 3. .. s 8. Rn dh ede lntılnn "dnüşüm (m mor-o") szüğünü kllnyor. 37 Henr Mhx
V alık'ın parçalanmasına içten tanık om bana verilen yolu ki ancak bu parçalanmanın sonunda kendi üstüme kapanırım Ressamlar bunu hep bilmişlerdir Vinci,8 bir "re sim bilimi"nden söz eder: sözcükler aracılığıyla değil (sayılla hiç değil) konumayan, ama doğa eyer tazında göünüün iinde vaolan yapıtar aacılığy la konuşan, ama yine de bu yapıtla yoluyla "evrenin bütün kuşaklaına" kendini ileten bir "resim bilimi" nden O sessiz bilim ki, Rilkenin Rodin hakkında söylediği gibi, "açılm"9 şeylerin biçimlerini ya pıtın içine geçirir, gözden gelip göze seslenmektedir Gözü, "ruhun penceresi" olaak alamak gerekir "Göz ki onunla evrenin güzelliği seyrimiz kaşısın da belirir, öyle bir üstünlüğe sahiptir ki, kim onun yokoluşuna katlanırsa doğanın bütün yapıtlarını tanı maktan yoksun kalır o yapıtları görmek, ruhu, vücut iindeki hapsinde hoşnut tuta -yaradılıın sonsuz çe şitliliğini ona temsil eden gözler sayesinde nlaı kaybeden, bu uhu, evrenin ışığı olan güneşi yeniden görmenin her çeşit umudunun bittiği karanlık bir ha pishanede terk eder" Göz ruha, ruh olmayanı, şeyle rin mutlu alanını, ve onlaın tanrısı günei açma mu cizesini gerçekletimektedir Bi Descatesçı vao lan dünyanın göünür olmadığına, tek ışığın tinden geldiğine, her görüün Tada gerçekleştiğine ina nabilir Bir ressam, dünyaya açılmamızın hayali ya 38. Alıny yapan Robe Delaunay ..., 175. 39. Rle Auguste Ri, 1928, . 50.
a oaysz oğna göğmzn nyann kens omağna tnn yanza ken şneeye ya a başka b tne şks oğna az omaz. Btn zokaya hn peneee mtosn kab ee: Yesz oann b va boyn eğmes geek aas b vt aağya iğe vtan es konsna ve oğa konsna abea emes geek Göşn bze öğettğn kemes kemesne anamak geek: Onn aağya gneşe yzaa oknmaktayz, ayn zamana heyeeyz ya kn şeyee oğ kaa zakaa a yakn ve kendmiz başka yee haya etme gmz be Ben Petesbgta yatağmaym gözem Paste gneş göyoa0 neee oasa osna geçek vaka sebestçe hee ama gmz be göşe boç bze göşten geen aaça yenen kanmakta. B tek göşt bze öğeten ak şsa bbine yaban vakan yne e mtak b şeke bebe okan eşzamanğ pskoogan b çoğn pataya oynağ gb oynaka gz Robet Deanay ksaa şöye e: Demyo aa oann paee yakaşan mges: ayan çt omas.1 Ayn yöne yöneen ve yönemeyen aya oaa eşt zkta kamak için ayn yöne yöneen aya; benen bağmsz olma için benm pespektfme göe oan nya bensz omak nya om adna benm çn oan nya. Göse qae ntek)2 ben omayann, sae ve 4, 4 ve 42. Roe euny, gy . ve.
tam bir şekilde olanın varlıını verir bana (ve bir tek o verir Bunu gerçekleştirir, çünkü o doku olarak, ayıran ve birleştiren her tutarlılıa dayanak olan ve geçmiş ile geleceinkine bile, çünkü onlar aynı uza ya kısım oluştuasalar bu utarlılık olmazdı evren sel bir görünürlüün, tek bir uzayın somutlaşmasıır Her bir görsel şey, ne kadar birey olsa da, boyut ola rak da işlev örür, çünkü Varlık'ın bir çatlamasının sonucu olaak sunar kndini Sonunda bu dekti ki göünürün özellii, belirli bir yokluk gibi va kıldıı kesin anlamda bir görünmz astarına sahip olması dır "Kendi çalarında, bizim dünkü karşı kutbumuz Empresyonistler, evlerini güncel görünümün taze sürgünleri ve çalıları arasında kurmakta men haklıydılar Bizim kalbimiz ise bizi derinliklere gö türmek için çapmakta Bu gariplikler gerçekler olacaklardır Çünkü görünürn deişik younluklar da nakledilişiyle sınırlı kalmak yerine, ona, gizli giz li fark edilen görünmezin payını katmaktadırlar 43 Göze, karşısından ulaşan vardır görünürün cephese özellikleri -ama ona aşaıdan ulaşan da vardır vücu dun görmek için kalktıı dein duruş gizillii ve gö rüşe yukarıdan ulaşan vardır: bütün uçma yüzme, hareket nomenle, görüşün aık kaynaın alıı na deil de erbt geçekleşmelere katıldıı De mek ki görüş yoluyla ressam iki uca da dokunmakta 43. Kl Can/rnc d'In, 1924 W Ghmanna dayanaak .. s 35. K Wg Nursuium, 1923 G. Di San Lazzaya dayanaak Kl.
dır Görünürün zaman bnmeeek kadar esk dernğnde, br şe kıpırdamş, ttşmştr, k vüdna sraet eder ressamın, ve resmettğ her şe b andırmaa br anıttır, e se alnıza zak br stenn aet Görüş sank br kavşaktamşçasna Varkn büün anarnın bmasdr er br ateş, aşama ddsında anor taşı e bon a kendne ön ere vere, zemne aşor ve on kapor, sonra, sçraan kıvm, çzmes gerektğ dare kaıor göze dönüş ve daha ötesne45 devrde hçbr kopş oktr doğanın brada bttğn ve nsann a da denn brada başadığın söe mek oanaksızdır Demek k sessz V arkn kends, ge kend anamın açğa vrmaktadır İşte b üz den fgürson, nonfgürason kem kötü komştr hçbr üzmün, en fgürat resmde odğ n hçbr zaman omadığı e hçbr resmn st da osa Varıkı es geçemeeeğ, Caravaggonn üzü ünün üzümün ta kends odğ4 an anda doğr ve çeşkszdr Var oann görüen ve gösterene b öneğ e görüenn ve gösterenn var oana b öneğ, görüşün kendsdr Resmn ontolojk rmüünü vermek çn, ressamn sözüken azıık zoa mak ete oaaktr ee otz ed aşndaken, mezarna da azıan ş sözü söemştr en çknkte kavranmaz bm 47 45 ııyı yp . Gh ., s 9 46 BeeJooy o Crv P 5 Mi Bto Cbl mb NRF, 19. 4. K Jul
DRİNLİK, rek, m, zg, hareket, kear izg s, fzyoom, Varlıkı küük dalla olduğuda, e er r ttamı ütüüü ger getreleceğde do layı, resmde, e ayrı "solar", ne gerekte karşıt yollar, e kısm "zümler", ne rkm yolyla ler leme, e gerye döüşsüz seme ardr Ressa zaklaştırmış olduğ smgelerde r yede ele alması elet, on aşka türlü koştrarak: Roa lt kear zgleri, İgreskler değldr) hr zama olasılık dışı değldr Işık o yaşlı kadı Sul ta der Georges Lmor k cazes yüzyılı aşıda ozlmştr"48 madde ressamarı taraı da lk öce koulmşke souda Duetde mad de elrl r doks o yede ortaya ka u ger düşlerde hr zama tam olaak sakıı lamaz Ne de e ekeecek yeşmelerde Ro 48. G. mbur Tbl bo li a o ir l ; lr br Db Ps, .
dnde Geraine Richiernin yontuları olan çal vrdır ünkü onlr yonucuydulr yani Varlkın bir tek ve aynı ağına bağlanmş Aynı nedenden dolayı, hçbr şey ta olrak elde edilmiş değildir Sevgili sorunlından birini işlerken bu kadinin ya da ynn sorunu bile olsa hai ressa btn ötei sorunlaın verilerini elinde oladan altst eder. Kıs i görndğnde bile, araştrs daima btnsel dir Belili bir yapma hnerne eriştiği anda, önceden ide edebildiği her şeyin başka trl söylenesinin gektği başka bir alanı açış olduğunu ak eder Öyle , buluş olduğuna daha sahi değildir bunun daa aranılmsı gerer; buluş başka aaştıaları çağrandr. Evrensel bir resi resin bir bütnsel leşmesi taaiyle gerçekleşiş bir resim firi an ladan yoksundur Daa milyonlarca yıl da srecek ols düna ess içn onla hala var iseler da ha resmedilmesi gerekecek olandır taaanış ol madan bitecektir Panofsky, resn sorunlarının resn taihini ıknatıslayan sounların çoğu kez yanlamasına çözlmş oldğunu gösterir onları ilk önce koyuş olan araştralarn çizgisinde değil de, tersine ressalr çıazın dibinde onları unutuş gibi görnderinde , başka yere eki duyduların da ve ta oylanırken onlaı birdenbire yeniden bu lup engeli aştılarında Labirentin içinde dolabaç larla yasak çiğnemeyle sınır aşmayla ve ani itişlerle ilerleyen bu gizli tihsellik, ressaın ne istediğini bilmediği anlaına gelmez; aa istediğinin, aaçla
kinliğimizi ykseken yöneiği anlamna gelir Klasi zihinsel upuygunluk knin öylesine b ys atndayzdr ki esmin bu sessiz dşncesi bizde bazen boş bi anlam çakans lçli ya da bo şa çkan bir söz izenimi brakr e eğer hiçbir d şncenin bir deseken amamiyle kopmadğ� konu şan dşncenin ek ayrcağnn kendi deseğini kul anlabilir kmak olduğu söylenirse; resin olduğu kadar edebiyan ve lsenin figrlerinin de gerçek en ede edilmiş olmadklar sabit bir hazinede op anmadkar söylenirse bilimin bie, sibeeikçile rin eseik bildirişimi gibi ya da maemaikfizik işlem grupl gibi, eksiksiz bir şekde ele anma s söz konusu omayan kan, açk parçalanmş var lkarla dolu bir eme olan alan kabu emeyi öğ rendiği söylenirse; ve sonunda hiçbir yerde nesnel bir bilanço çkaak ve kendinden bir ilereme dşn mek durumunda olmadğmz söylenirse; bn in sanlk arihinin bir anlamda durağan olduğu söylenir se ne, diyecekir anlama yeisi, Lamiel gibi, alnız ca bu mu? Akn en yksek noktas, zeinin ayaklar zn alndan ayşn fark emekir; devam edi len bir şaşknlk durumunu umurakl bir şekilde, soruşurma diye mi adlandrmakr, daire şeklinde yol alş aaşrma diye olak olmayan arlk diye mi adandrmakr? Ama bu haya kklğ, boşuğunu tam olarak dolduracak bir olumluluk iseyen sahte imgelein haya krkğdr Her şeyi olmamak' yeinmesidir Tam emelenmiş bile olmayan bir yerinme Çnk
eğer ne resmde ne de aa başka yerde r yg llar hyerşs krıyor ve leremeden söz ede myors b berl br yazgın bz gerde masın dan de asında smlen lnn br anlamda gele ceğ dbne dek gmş olmasdandır Eğer r re sm res amalaorsa aa br ap lak olak amamlanıyorsa er yaraı büün dğerlern değşrr bozar aydınlaır denleşr doğrar yü cer yenden yaraır ya da neden yaır. Eğer ya ralar br ede edlmş dele b er şey gb ge kernden değldr yalnızca neredeyse b yaşam lnı kend ölerde olmasndadır da. oot mmzAğstos 1960
