DEVLET VE SİYASET EORİSİ
M C Staford Üesinde (ABD) eğm onom pfö olarak çaış m a lrı sü Cam Ca m oy ook o okm m e e,, teme teme k m p o t kaa ka ay y l l oan f kab hd. Globalatn and Eda al Reform: Wha Planne Plan nersN rsNew ew Kn Kn (2) (2) The OterlD-Up (2005 Cuba's Academi Academi Advanage(0 Adv anage(0, , Vers andPbl Sherne ( ya zıa rıdı am a mş ş eeenden eee nden a zıarıdı
Ktabn Kt abn Özgn Ad
tat a Pi Prceto Uy 1984 ©Prceon Une 1984 © Dpno Dpn o Yan Yan 203 203 Bu ktb kçe ya hkn DpoYa' ISBN: 978654881 Dpo Dp oYa la la 85 Seta No 4 Bak 204/ Kitap Edrü Ste Cor
St C, Aut Öküp Me Pm MemetYş MemetYş
Düzelt Özger Kapak Taarım uyl Tucer
B.Yay Ş. Bak Öe H Dp Dp o B.Yay Bakı SöenMatbaak SöenMatbaak İvedk O.S.B 158 15 8S So kMat-S şMer şMer No2/Yahae/AK Te (012 395 2 10
Dipt Ya
M
eorısı
n edn e e Sm Cş Ayku rküp Mee Pamr Mehme Yeiş
iÇiNDEKiER
Tekkür
7
Türkçe Bas Onz Giriş
9
17
Devt ve ABD' de Siyal Düşüe
'O k yi Temell Dvle Teoili Ork Iyiyi Yenden Yummk: Çoğuıluk
Marx Ees, Lenin Dev Gramsci Devt
27 28 54
67
91 92 95 105
Sivil Toplm Kvr Hegemony ve Dvle Rdil Dğişim Süre
4 Yapısaıık ve Devt: Althusse ve Poulanas Althss Ideoli ve Dvl Milibnd oulnzs Trmsı Geç nem oulzs yekik Ypısıık
119 121 137 141
Alman Tartışmas Ofenin Geç Kpilzmde Dve Teisi Hschn Tev Dv! Anlyş Offe Hisch ve ous
163 166 177 185
Deve Demoksi
syalizme Geçiş
191
Bağ ı Devlet
Ücüer nya Sisti Sisti Modelli ve Bağml Dvl TarihselYa arihsel Yapsa1 Bağ !ılk Lain Amida Yeni orityazm
215 217 230 239 246
259 Yei Ameia Siyaset Teoiside Sıf ve Devlet Sermaye Snya DvJ DvJ Arasndaki lşk 263 Sermaye Birik Birik m Meşruiy Meşruiy ve Dvlet Ara Arassndaki 278 Snf Snf Mücadeli ve DvJ 292
9 Devt Teoilei Neye Gidi?
Libal Libal ve ve Korpor Korpora s s Kapitai Kapitais s Dv Dv Teo Teor r ii Snıf Temel Temel Dvlet Dvle t Teor Teorl lii Snıf Teme Teilin Syasa Çkarmar Gelecekteki lşmaar n Baz Onler
Kaaça
307 309 312 320 324
327
TEŞEUR
Par s'te za z a geçen br ylda yazl yazld. d. O şerde yend yenden en öğrenc öğr enc U A P Pars'te oldum ve syaset syase t teor teorsn, sn , ustalarnda ustalar ndan n brnden br nden,, Ncos Poulantzas Poulantza s 'dan öğrendm öğre ndm Ecole Pratque des Hautes Etudes'te Etudes' te semnerlernd semner lerndee ve bu semnerler semner ler d şnda şnda brço na sorus sorusu olan Ameral Amer al br eonomst arş a rş snda gösterd gösterdler ler sab sab ve verdler verdler amdan am dan doa do ay y Poulant Poulantzas zas 'a 'a ve o dönemde asstan olan Isdoro Ceretzyye şüran borcum var. Anca, onlarn verder lama rağmen, aradaşm Manuel Cas tells' tel ls'n n teşv ve desteğ desteğ olmasay ol masayd d bu tap ortaya orta ya çmazd Castells, Castells , neo neo Marxst devJe Je teor teorl lern ern artlmas artlmasgeretğ geret ğ onusunda onusunda ben na ett ve ve orna ornal taslala taslalarm rmda da brço sorunla sorunla başee başeemde mde bana ban a yardmc lett ğ m teşeür, teşeür, em pat pa ts s ve ayrdğ ve ayrdğ zaman odu. Kendsn Kend snee buradan lettğ arşsnda arşs nda ne adar müt müteşer eşer olduğumu çbr ç br zaman yeterl düzeyde anatama ana tamaz z ğer ourlara da teşeür ederm Mar laug, Crstne uc Glucsmann Car ol Car ol Colgan, Fernando Fernando Henrque Henr que Car doso, doso, Andr And r G G Fran, Fran , Herb Gnts, ob ob essop,on Maney, Adam rzewors, Carlos Alberto Er Oln n Wrg Wrg t. Hep H eps s değerl ve yap c yo yo Woodard ve ErOl Torres, Vctora Woodard ve rumlar rum larnı nı p aylaş aylaş Prnton Prnton Unverst Unversty y Press' Press'n ndş dş aemer olan ola n vd v d özell e Abraam v Abraam vee Peter Peter Evans' Ev ans'n n yorumlar yorumlar tabn gelştrl gelş trlmesnd mesndee özelle odu Engn En gn blgler blg ler bço b ço atay atay düzeltmem ve gözden açan yardm yard m odu notay notay esaba atmam at mam sağlad sa ğlad E oara, Prnceton Prnceto n nvers n versty ty Press'de Press'de edtörüm Sanord San ord Tatcer'a desteğ dest eğ,, redatörüm zabet za bet
1 Dvl v iy T
des eği de amam gere gere yo yor. r. Bu ii geç adam, babalar babala r da d atitidieri deseği loda ve bilgisayarda bilgisayardageçirdiği oa o a zama zama olar ola r birço ihtiya ihti yada da çasa da, ou içi i çi emli olduğuu old uğuu ar ar dayd daydlar lar..
ÇE BASIA ONSOZ
Dee e Sae Sa e Teoi otuz yıl önce, daha çok bir ik i k tisa tisa olar olarak, ak, siya teorisi teori si konusunda bilgi edinmek için iç in yazdım. yazdım. Siyati ve devletn devletn gelişimi geli şimi ni anlamadan piyasaarı ve ekonomik davranışı anlamanın imknsız o l düşünüyordum Araştrmaarım beni oağanüstü bir b ir yolculuğa duğunu düşünüyordum çıkard çık ardıı Bu B u kitapta kitapta ele aldığım aldığı m teors teorsy yenl enleri erin n birçoğuyla birçoğuyla tanştım tanş tım ve uzun tartşmalara girdm bu teorisyenler arasındaAlbert Hirschmann, Nicos Poulan Poula n tzas tzas,, Claus Offe, Fernando Henique Cardoso ve Her bert Marcuse vardı vard ı Hl Hl tamam tamamnm nmamı amışş oan bu yolcu yol culuk luk sürecinde toplsal toplsal sistem modellerimizi modelleri mizi biçim biçimen endiren diren b siyat siya t teor teorisin isinin in sosyal bi biimc imcie ierr olar ol arak ak yaptığımız şeye içkin oduğuna ikna oldum Son otuz yılda çok fazla değşim yaşandı. 001 yılında Manuel M anuel Ca s tels'le birlik birliktte Küreseeş Kürese eşme, me, Bilgi B ilgi Toplumu ve Ağ Dv Jeti: Mile Mi lenyum'da nyum'da Poulan tzas tzas'''' (Globalza (Glob alzattion ion the Know Kno w ledge Soc S ocie ietty, and the Netw ork St a zas at the Millennium) Millennium) başlık başlık bir makae yazdk. Bu makalede te:Poulant te: Poulantzas yanıt aradığımız sou, NicosPoulants'ın, yaşıyor olsaydı, 000 yılnda devete nasl yaklaş yaklaşa acağ ı sorsuydu. sorsuydu. Eonomik ili ilişkileri şkilerin, n, ekonomik ekonom ik küre kü re-çaış man yeniden yeni den örgütlenmesi, mekn, zaman ve enformas seleşme, çaışm yon ve iletişim devrimiyle bilgi iletminin sıkışması sonuc dönüşürüldü ğünü ileri sürdük sürdük Bilginin, üretim açısından açısından artık çok daha merkez bir bi r old uğnu u ve iktidar ile bil b ilgi gi aras arasındaki ili ilişki şki alanın Pouantzas'ın Pouantz as'ın unsur olduğn analizinde merkez bir yere sahip olan ulusdevletin hiç değilse kısdışın çıktığn çıktı ğn öne ön e sürdk sürdk Bu ktapta ktapta inceediğiz bütün bütün teorili
T isi 0 1 D vl t v ys t T
Küreselleşme , Küreselleşme , gder gderek ek ç çe geçen br br uluslr uluslrrs ekonomk ekonomk yp çersnd çersnde ulusl rsnk rekb rekbe e rmsd rm sdr r B u rekbe, rek be, dh hzl h zl br br le leş şm m ve blgy blgy r eko ek olojsyl lojsylee ve bölgesel ve ulusl ulusl olmkn z yde yde gtkçe dh zl küreselleşen br seryeye özgü düşünme bç myle sürekl olrk olrk güçlendrmeked güçlendrmekedr r Küreselleşme Küreselleş me,, yn znd znd, , kç özgür tren dene de nele lenmeyen nmeyen nns kpt kp tl ln n ve yenl ve yenlkç nspeten dh özgür krler krlern n (bg (bgn nn) n) ve ve emeğ emeğn n lusl lusl snrlr snrlr rsnd dh dh z hreket emes nlmn gelyor. üny ekonomsnde n, Kore, Tyvn, Brezly ve Hndsn gb önde gelen yen oyunculr or or y çk ç k Bu ükeler, üke ler, Amerk Brleşk Dv D v leter'nn leter'nn Avrup'nn ve pon ynn lt sektörünek egemenl egemenlğn ğn kryorlr; kryorlr; nck, merkezler, şu n çn, yüksek klknm düzeyn yk lmş lmş ülkelerd ülke lerdee bul bul n şrkeer (ve ünvers ünverseler) eknk rştrml rştrmlrr ve gelşmeler üzernde neredeyse m konrole shper. ny ölçeğnde ny ölçeğnde rekben rekben yoğnlşms yoğnlşms şrkelern mlye mlyele lern rn ve üretkenğ dh zl rkn vrmlrn yol çyor Bulduklr çö çö züm'', yönend yönen demmerkez emmerkezeş eşrmek, ş ş kend kend çnde çnde yrşrmk v n steğ steğne ne göre s srl rlnm nmş ş ürün ürünle lerr vs vss s yl çlşmy çlşmy y enden enden müşe rn müşe rnn örgütlemek v örgütlemek vee böyekle böyek le şe lgl lgl göevler breyselleştrmek ve şçer kendler kendlern n denel dene leyenler yenlerle ve ve şverenle şverenler ry yee oln oln lşkl lşkler ernde nde brbrnden yrmk yrmk . Bu, brçok ş bel be l görev göre vlere lere bölüneb bölünebl ld dğ ve dğer s' ş ekp çlş çlş m ms sy y ypl p lb bd dğ ğ ve çoklu br br görevlend görevlendme me yps yps yüken yük eneebd d çn, tş tşero eron n rm rmy y,, yrz yrz ı ı çışm çışmy y ve geçc geçc sözleşmel şç ç ç ş şrrmy çok dh koyş şrd şçler, şçler, opl o plum umd, d, tedrc br br şeklde şeklde,, s vdel ş şten ten çok, eğmle eğmle ve çlşy çlşyl shp oldk old klr lr hp hp olduklr uzun vdel tn nml mln ny yorl orlr r.. Bu blg blg 'porolyösu 'porolyösu'''' şrkel şrkeler er rs d ve ht, ht , blgyle blgyle t ş yenden tnmlnd tnmlndkç kç,, ş ürler ür ler rs rsn nd d hreket hreke t edeblmeler edeblm elern n sğlsğl yor yor şçer şçer,, bzh bzh ş yer yern nde de sn s n kmlkr kmlk rnden nden bş bş ryl kopr kop rblyor blyor rs ulus rs ulusdevl devletn, etn, s bne sh shp şçle şçler bre breys ysel eleş eşrmek rmekek ek krk kr k r k kp kps s hegemony çsd çsdn n önem önem y yr ryor yor.. Ulusd Ulu sdev evletn letn rolü rk
Tü kç e Ba ma Ö öz öz 1 .
tem ell klğd kl ğdeı eı aı ır rak aka ualaşı ualaşıor or alıtl lıtl brel şç sı temell leşrlmş ş krese, pasa kmlğe dal etmee doğru değşor Bzh Bz h ulusde ulusd el l eşru eşruet et şler küreselleşmş küreselleşmş br opluluk e kmlk osou çrsde ede büüleştrme kapastese daaıor Acak aı amada, küreselleşme e küresel ölçeke eormasoa da da erşm mkn mknnı agınla agınlaşması şmasıla la brlkte kürese kür esell eo eormas rmas e meda med a uzaa uzaa gireer gire er açısı açısıdan dan brel brel kmlk e blç de küreselleş küresel leş or Küresel kmlğ tek br ersou da ok. Küresellkle lgl arkl kara ka raşl şlaı aı ora oraa çkmas çkmasıı ulusd ulusdel elet et açısıd açısıdan an çözülm çözülmes es zor zor sor sora ara ra ol açıor açı or.. Hegeo Hege o a e de Jet er kn eşr e şru uet etl lee lg lgl l karamsal karamsallaş laş-tırmalar ulusal ölçekte ölçektek k sıı, etst etstee e dğer dğer bresel bresel kml k mlk k tanmlar tanmları ı öese geçorlar. Rekabet alaı olarak delet hl ar; acak, delet çdek ç dek ücadele sadece sıtemell sıtemell br ücadele olmakt (sıı da dal oak oak ere) çıkıp grup kmlğe e çok eksel ede ede büleşe alaışlara daal mücadelee doğru kaıor Jet ezdde de eşruet e şruet alaı alaışı şı,, sadece ulusal ola br çerçe çer çeeeDJet D br çerçeee doğru değşor. değşor. Bu değşklğ abara de daha küresel brçerçeee ak gerekior brçok bre, küresellkle ola lşkler hl ulus de Jetle Jetle l lşk şkler lerne ne reeransla reeransla e bu b u dolaısıla dolaısıla ulusde ulus dele lei i eşruet eşruet hl ulusal ulu sal açıda açıda taı taıml mlı ıor or.. Her halkrda, meda, letşm, eormas eorm as o e e öemls blg hızla küresel uzama uzama doğru kaıo kaıor e dele dele ler hegeok proeler asıl asıl gelştr gelştrmeler meler gerektğle e de et e e de şeklledrmee öelk karşıhegeok projeler asıl gelştğle lgil lgil betmlemeler taşıor !ar. Blg e delet deletblga blgagı gı dee deelem lemes esi i döüşümü bu kap kap tak de Jet teorer teo rer kürese kür esell lleş eşme me çağıda asıl asıl arışıla ış ılası sı gerekğ gerek ğ alamak açısda merkez öeme sahp Dlet, sadece oplumda e asıl kulla kulla blg orma o rmas sou ou üzerde değl değ l aı zamada, zamada, bu b u blgn asıl ıldğı üzerde de de öeml etke sahp. Blg bölümes e kullaıa rı la lg l g e oluşum oluşumlar lar açs aç sn nd d de et et e eelektüeller eelektüellern n hem del del t eşrueti eşruetin n desteklemekek desteklemekek hem de de Jet eşruee karş çıkçık -
2 1 D vl v iy T
ve bilgi üzeinde ikida lsdevlen deneiminden ıkıyo B, ü ne denden dolayı böyle . Ilk olaak, egemen kapialis değele ve nomla küeselleşme süeci iindele Giik daha aza küel öleke dolaşıma gien ve küeselleş miş bi yenilik ve k eme yapısa hizme eden bilgi ve enomasyon e afında ögüleniyola Küesel değee sahip bilgi eşilenn biğ l sal bağlamladaya da SilikonVadisi gibi belil yeel düzeyledeki küme lenmelede üeilsele de, bgün, en fazla değe veilen enfomasyon ve bilgi hehang bi ll coğaada değil küesel ekonomi iinde ye alı yo. Big omasyonnn, lsal zam dan küesel zama doğ b dö nüşümünün eme nedeni bilime dayalı yenlki endüsein küeselleş mesi ve elekomünikasyonn ve enfomasyon eknoloisinin hızlı, küesel büyümesidi layısyla, en ilei bilg üeim bimleihl az sayıda bi ka ülkenin özel ve kam seköleinde geekleşse de kam seköünün payı azalmaka ve bilgi üem kapasiesi, başa yeni sanayileşen ülkele olmak üzee, diğe ülkelee doğ yayımakadı. ' Küesel değele önce likle köklei küesel finans ve üeimde yaan değe!e oldklaı iin bilgi giike daha azla ekonomik değee bağlı olaak anmlanmakadı Usdevlein bilgi ekeli, en azından ksmen dil ve külü dahil olmak üze e bjva davanış nomlaın yomamave akama kapasiesiyle belilendiğ iin k üeme beceileinin daha azla değelenmesine doğ kayma lsdevlein bgi üzendek deneiminin azalması anlamına gelmekedi inci olaak, aynı gle biğu bilgi üemnn ve akaımının de neimini lsdevelein mekezliğnden zaklaşıaak ademi mekezi leşi Inene, ünivesie/od ağı pogamının bi paası olaak baş langadevle sponsolğ alındayken devlen bilgi siseminin dışına kaak dünya genelinde yaydı. Gelişmş ülkelede, kişil bilgsaya akllı elefonlaın, abelein ve Inenee eişin needeyse aynı anda h yede olması ve gelişmeke olan ülkelein kensel bölgeleinde aynı anda he yede omaya başaası, özel inansmana bağlı olan ve özel olaak y ö
ü kç e Basm a Ön söz 1 3
sisteminin sunduğu kalibrede ya da ondan daha iyi bir eğitim vaad edi yorlar Uçüncü olarak, gelişmş ulusdevletler, artan ekonomik rekabet ve yaş lanan nüfusla edeiyle, bu kitapta ele alınan kinci nya Savaşı ras devlet teorisyenerinn bidiker dünyayı niteeyen refah düzey ini devam ettirmekte başarısızoldular. Bu durum, söz konusu devletlerin, nüusun saayi kapitalizmde halihazırda en fazla marjialleştirilmiş kesimleri üzerdeki nüuzunun amasına yo açtı ve ci nya avaşı so rası kapitalistdevleti kendisni meşraştrmak iç kuladğı mekanzmaların birçoğunu krize soktu. Kürel rekabet bu kesm ]eri diğer br ifadey le, en düşük eğiti düeyine sahip oanarı ulusdevlet içide toplumsallaşma düzeyleri en düşük olanları ve beşeri sermayelerinin değerlerini yükseltmek için en düşük kapasteye sahip olanları 960'ların ve 970'er n sanayi çağında ve 980'lerin ve 9'ların erke sanayi sonras çağda olduğuda daha faza mainaeştirir Bu durum, siyasal sistemin neredeyse felç olduğu Amerika Birleşk Dvetleri'nde, ve gençlin ve emeklilerin büyük bir kesiminin yabaclaştığı güney Avrupa'da açıkça görülmektedir. Oyleyse denebilir ki, modern kapialis devlet, böylelikle, piyasayı ba şarıya ymuşatan'' bir aktöre dönüşmüştü Ancak, ulusal ekoomilerin küresel ölçekte güçlü br şekilde piyasalaşmaları mülksüzer''i yeni ve daha dışayıcıkolektivitelere sıınmaya iter. Bu kolektiviteleri, genelde, mülksüzlere finan olarak yardımc olaak üçei ya da kayakları yktur; küresel piyasalarda değer verilen brilri ve biiyi edinmelerinde onara yardm da olamazlar Kendiik bgisin v buna bağlı olarak öz güvei geişmesinde yardm olabilirer Bi tpuuk bili ve dolaysıy la aidiyet hissi sağlayabiirler. Kültürel kimlik ya d is i, etnk, ırk sa ister topluml cinsiyetle ilgili olsun ister yerel, b1L•I a da küresel olsu kedlik bilgsi'' olarak adladrdığmız olgu, bi kişinindeğeri konu sunda hüküm veren kürel piyann karmaşıklığının v acımasızlığının panzehirid Bu tür bir kendik bilgisi, kimi aman küese olan resm
4 1 D el et e Syae eo
kullnmy çlışırlr Böyle oğund bile, deletlerin küresel ölçekte mülksüzleştiilmişleri dhil edebilme kpsiesindeki sınırlııklr kendilik bilgisin sembollerinin, delet meşruiyei sğlmk için kullnmrnı ciddi şekilde kısıtlr te yndn delet, ikidr ilişkerini biçimlendirmek için bilginin nımlnmsınd, dtımınd e kulnılmsınd, değişen nck hl önemini koruyn bir role shiptir. letin fin ettiği e işletiği eğitm sisteminin, eğitim süreci e dolysıy gençliğe bilgi ktrımı e ünes telerde yeni bilginin üretimi üzerindeki egemenliği hl demediyor Bu nedenle yeni bilgi edinmek isteyenler hldelet ygıtlrıyl muhp olmk zorndlr Frklı on şey, küresel ormd, ulusdelein eğiim siseminde k rıln bilgiyi ulus piyslrı e hlki değerlerin değil küresel piys! rın beliriyor olmsıdır lusdele, bilgi üretimi e ktrımı üzerindeki, elinde kln denetim gücünü, gitikçe dh zl, üretkenlik becerilerind köklenen küresel bir ideolojiyi geliştirmek için kullnıyor bu ideoloji, ulusdeleteğiim sistemini siys meşiyeti dem etirmek için kullnmyçlşken bile sisemtik olrk ulusde Je önemini e meşruiyetini bllmy yöneliyor hsı bilgi, gücün biçimendirilmesinde dh zl önem kzndığı için geçmişte deJetn eğitim sisteminden yeterince ydlmyn gruplr kürel ölçekte değer erilen becerileri gelişirme çblrd deleti terketmeye dh zl isteklier Snyi çğınd, orokuldn y d meslek okulund mezun olmk bir imlthnede iyi, yüksek mşlı, demlı işe girmek için yeteriydi. Bugünün küresel, bilgiye dylı hizmet ekonominisinde üniersiteye girmek, gelişmekte oln ükelerin birçoğundbile yükk mşlı bir işe girmek e oplumsl hrekelilik için önemi bir rç hlne geldi Birçok ülkede, lise m ezunlrı kitlesini piysy dhil etmek için yeterli düzeyde üniersie eğiimi sğ lmk delet üniersitelerinde hrç ödemelerini e/y d özel sektörün genişlemesine izin ermeyi gerektriyor Bu nedenle eğitim çocuklrının küresel ölçekte değerli oln becerileri edinmeleri için gereken eğitimi lep
T B a ı m a Ösô 5
pylşımı devm edyr. Bu özellkl geke ln kler n geerl. Bu ülkelern yeni bğlllrı gelişmş ülkein yüksek öğrtm kurumlrıyl ğ luşrm vstsıyl erişmeye zrldıklrı küresel b zeriden şlyr Geişmeke l ülkelern br kısmı, özellkle Asydki !keler ve ekmk rk yen bir psye gü merkez l Çn e zınd rmel blgye bu ür br erşm kzbecek gib görünüyrlr Bgiyle iktidr rsındk yeni ilşk, kürel yenlik sstemide ve küresel pysrd gitke dh fzl pzrlık knusu ediliyr Ekden biliy tekelleri ltınd tutn ve dğ mı1ı biimlendiren ulusl ve bölgesel devletler, rnk br şeklde, bilginn ktrımıın ve üretimii bu sefer rık küresel ekm i örgütlendğ bşt llr hlne gelyr Ve devle blgni bu şeklde üretmi ve ktrmı vssıyl hem meşruyen de vm etiriyr hem de ulusl eknmk/sys lı kürel ytım ve üretime refernsl bmledryr. ve, birbirlernde kprımş şileri srunsuz br şeklde işleye bilgiye dyl plum ''yenden dhl et meke ne kdr bşrıı lurs söz knusu ulusl ve bölgesel lnlrd küresel sermyenn kr pı1yeli kdr yüksek luyr ve bı llrdk eknmik gelşme kdr hızl gerekleşiyr. Bu kitpt ee ldığım deve terilern brğu snyleşmş uusdevle y d egemen kplst eknmlerle krmşık br iişkisi >n bğımlı geşen ulusdevlet bğlmınd bu meselelere değiiyrdu Bugüü küreselleşmş efrmsy eknmsnde bu terler hl geerl; ck, burd kısc dkkt ektiğ m gib hızl değşe br bğlm uyr lmlrı gerekyr Nhyetde devlet terler ulusdevletler, kluktn zyde z ıkrlr temsil ettikler gereği krşsıd ked iktdrlrıı nsıl yeiden retmeye lıştklrın meşruiyet ryışlrın dklnırlr Küreselleşm br bğlmd bu süre dh d krmşıklşır Zr ulusdevlet, kluğu meşruyene k etmek ii kullnbleceğ güler itbryle gitte dh zl kısıtmış ve z syıdkler, küresel öleke sdece ekmik lrk değl ynı zmd küresel medy üze rindei deetimleri ibriyle de gittike dh fzl gülemişlerdr te
6 1 De l et e Syae t eo s
B itapta ele ala teoilei geliştiildiği düyada ço al bi düyada yaşyorz B edele badai aaizlei biğ yei taihel geçelilei açama açıda a yeteli değille Aca b oyal teoile açıda br değil. Sadece metaizi ebedi geçelili ive ii aş Soyal teoilede ozlğ hedeleye yatla mala belemez. Soyal teoilei değele oamza izi vedilei olar içeiide yaşaa taihl geçelilele e ada bağlatıl oldlayla ölçülü atn Caoy, Stanfo. Cao Han 203
GiRiŞ
NZ sasetle lgl bir ktap. ugünkü dünada oplumsa deği şmn şek lenmesnde satn artan önemle lgl br kap k üzılık br ekonomk büüme dönemnden sonra ler kaptalst opumarın bn cl sorunu azam çkı açısından hang kanakların ugun olduğu a da bu kanakların verml br şeklde dağtım değl ugünün öneml ekonomk sorunları söz konusu çıktının üreldğ çıktıı oluşura nın ı olduğu yin üretldğ ve kalkınma poltkasına karar verenn kim oldudur. u sorunlar üretm alannda olduu kadar sa alannda da çözüme kavuşurulmaktadır. Sasen önemnn br başka neden daha var: üna genelnde eko nomk gelşme aşandıkça kamu sektörü burada dev Je anlamnda kul ]anıoruz ler saa ülkelernden Uçüncü nann brnl mal hraç eden ülkelerne kadar bütün oplumlarda ve oplumun her bo utunda sadece sasette değl ekonomde (üretm inans dağı m) deolode (öğ rem meda) ve güvenlte (polis silahl kuvvetler) daha azla önem kazanmışr unun neden böle olduğu büüen dev Jetin nasıl biçlendğ günümüzün sosal blmcler çn öneml br mesele belk de eı öneml mesele halne gelmiş Dv et ekonomk gelşmenn sosal güvenlğn brel özgürlüğün ve gderek daha gelşkn slahlar üre mek suretle bzth aşam ve ölümün dzgnlern elnde tutuormuş gb görünüor u durumda bugünkü düna ekonomk ssemnde saset anlama ulusdevlei anamak ve ulusdevlet söz konusu stm da anlamak br toplumun temel dnamklerin anlamak demektr
1 Delet e Syaset eors
devimi öncesnde hkim olan güçlü mekantilst devlete yönelk tepknin bi sonucuydu. Ama aynı zamanda, bieysel giişim önceleyen kapitaliz min muazzam dinamizmnden de kaynaklanıyodu19laa kada kapialisttopuaın ii gücü özel giişime dayaı üetime bağlıydı Bu g ücün kaynağ devlettenziyade özel giişime dayalı üetim seköüyken özel sektö ekonomisi toplumsal değişimin mekeziydi Tam da bu nedenle, Richado, Max, Webe, Dukheim ve Mashall devleti toplumsal incele meleinin önemama mekez olmayani bileşeni olaak ele aldıla. Bu atık geçeli değil O dokuzuncu yüzyıln (ve on dokuzuncu yzyı öncesinin) geleneksel yakaşımlaı, kamu seköünün ne olduğu ve ne ol ması geektiği hakkndaki düşnleimzi büyük ölçüde ekiliyo olsala da anakonistiktile. Amea Bileşik vletleinde (ABD), sanki son iki yüzyıld hiçbi şey değişemş gibi bu geenekeden bazılaına bağlılık özellikle devam ediyo. Ancak devlet konusu daha da kamaşık bi hale gelmişti ve bu nedenle dev Jeti lyıkıyla ve doğu bi şekilde ele alacak eoilee ihtiyacım va. Aslında, devetn büymesine yeni toplumsal olünün bibinden faklı ve sofstke anazleinn otaya çıkmas eşk e r Bu kiata devlet teoleiin hepsii ele almaya çalışmıyoum Daha ziyade, devlet kavamına, bütünl olaa, sınıfl pespekifen bak ayı amaçıyoum Bunu yapaken özellikle son dönemede bu entelektüe bağlamda gekleşen taşmalaa odaklanmaya çalışyoum Bu tatış manın zeminni hazamak için sosyal bilmcilein geçmişte devleti nasıl analiz ettikleni açıklıyoumbunla aasnda kasik ve faydacı fesefe de bulunmaktadı. Hem geçmişteki hem de bugünkü yaklaşımlaı sunmak kolay bi iş değilBöyle bi gişim, belli başı dev Jetteoileinden yapılan öznel bi seçkiyi, özelikle ABdeki oku !aa yabancı olanlaını nesne bi şekilde özetemeyi geekti Ktaptai amamın sınısal pesktiften yapılan anazle aasınki son dönem tatışmalaı sunmak olması öze için seçilen yazalaın sınlı sayıda olmasna neden oluyo ve diğe dev Je teoienn dışaıda bıakılmasına yol açıyo: Oneğ Max Webein ese leini, sadece çoğulcu ve Maksg teoile belli vesiyonlaı üzeindeki
Gş 9
aalizide rfra erilmektedir Ya ıra iy aet bilimcler ar aıdaki uzu krpa tm artışmalarıı adece klaik e Markgl teilrde farklılıklaı emlide bahi geçmekedir . Oy leye bu kitaptaki belli başlı amaçarımı şöyle ıraayabilirm: () Br araş rma eei lar delee dikkat çekmek; (2) delet e lduğu e yaptığı e a işlediğiyle ilgil tarşmaar u göermek (3) b ar tışmalara içki alaşmaıkları tpluma e deleti plumdaki rlüe yöelik farklı bakışlaı yaığııgötemek (4) delete yöelik farklı ba kışları tplumal değişmle ilgili yaei hem araç hem de amaç eme lide farklılaşmaıa şare ettğii götermek Dee yöelik geleekel klaik rtk iyi e Markit yaklaşımlar bugükü uatılarıı alamak açııd temel eşkil ettkleri acak da ha yakı zamada üreile terileri geleekel öcelleriy le adece e ge el alamda bağlaları lduğuue buu özellikle ııfal perpek i fe ahp la teriler çi böyle lduğuuileriürüyrum Yie de de le üzerie çal şamderMarkg bim ları araıda deri alaş mazlıklar lmaa rağme bular büüel larak bakldığıda kuya (kedi çleride farklılaşa) mde rtak yi temel karayışlarda a ma me farklı bir yklaşım umaya deam etmekedrler. Dle eriy le ilgili geiş gruplaşmalar içide araıdaki bu farklılıklar ileri kap i ali plumlarda e Uçücü ya da p lumal değşim e krle yöelik ekmi pliik raejileri alama emel luşturduğu kaaa ideyim. Bu edele delet erileri iyaet erileridir Yukarıda belrtiğm amaçlar la alatıyı abildiğice dğruda kur dum k bölümde ABdeki aa akm teri e kökeleri arşılıyr Bu rada çğulculuğu e krpratzmi özel bir felefi emeii lduğu e buu demkrai delet e deetle iil tplum ekmi de dahil l mak üzerear aıdki ilişkler belrli br şeklde kumaıa yl aç ığı leri ürülüyr. 2. Bölümde geleekel larak adladrılabilecek Mark t iyat erileri alaııyr e bu erier dayadkları dele e tp lum yaklaşımlarıı aaakım yaklaşımlarda aıl farklıaşkları göter i li yr E larak Marxı yaklaşımıda delet e il tplum araıdaki
20 1 Del et e Syaset eos
3., 4 ve 5. Böümlerde, kmlr ğlmıd, Mrksgil siyse e risie Leiis yklşım srsı kl rsıd öe çık eş yklşım rışılıyr Grmsii yklşmlr, devle i, ğımlı sıılrı sıflı irplm kl edişlerii lm içi emel eme lrk lırr Mrx, Eges ve Le i kl edişi, kpi ürem ilişklerde ve kpiis üreimi d ğsıd gelişe 'yış iiç''le ilişkiledimşlerdir. Am Grmsi'ye göre edei kpis sııı 'hegemy''sıdı ( sııı rmlrıı ve değerlerii egemeliği Ivle ise, ideljik ir ygı lrk, hegemyı meşrlşrımsıı sğlml hegemy i prçsı dr B meşrlşım işlev çısıd, dev Jei içideki ve dışıdki e eleküeller kpilis gelişme içi ir zlşm krmk öemli ir srmllk üseirler B ğlı lrk, Grmsi'ye göre kpilis gelşme şkrizi ekmik değil hegemikir. Ak kpilis gelişmei !ıd y zlşm'' prlmy şldığıd plm kedii döüşüreirB edele, devrimi siyse hegemyy krşı müdeledir. B müdeleye, işçi sııı değerlerie ve külürüe dylı ir 'krşı hegemy''ı lşm dhildir Lis Alhsser'i ypısllığı çerveside ve Nis Pulzs'ı erke döem eserleride kpilis dev Je imi ve işlevii kpilis üreim rz içki sı ilişkileri rıd elirlediği ileri sürülI v lei işlevi ideljikskııdr k devlei sıfsl dğsı kedi dışıdki ekmik ilişkier rıd 'ypdıılı''. Ivle, yı d hem sııfsl rlüü yerie geirmek içi ekmik ilişkilerde (sivil pmd zrl lrk ' göree özerk''ir, hem de egeme kpilis (grplrı kpil sııiririe rkip hiziplerii sıı irliği'' (hegemysı içide örgüedikleri ldır Ypısl yklşımd siyse, her şeyde öe, egeme sııı, ezileler üzerideki hegemysıı km ve devm eirme siyidir Yöeii gr egeme hizi devle vsısıyl kpils hegemyyı, hegemyy içsel lrk krşı l ir işçi sııı üzeride süreğe lrk krmk ve geişlemek z rddır. Iv e ve izhi siy (siys priler, ysm liyeleri vs
1
Gş 2
Joachim Hirschün çalışmalarında örneği göü•b a Alman türev' yaklaşmıdevletin biçimii ve işevii sermay b sürecin den çıkarsarOzellike kr oraarındaki düşme eğlimi, aptt sınıın fizik ve mli altyapıya yöneik harcamaların ve insan kaynal yatı rımı bu eğilime karşı düzenleyen bir devleti kurmasıı geektri Seaye birikimi krizleri her ne kadar, kısmen, sınıf çatışmasının doğrudan bi ucu olsalar da, daha çok rekabetçi apiais gelişmeye için mantıksal kesilerdir Böyleike, kapitast devletn tarhl rolü buiçkin manğa e feransa inlenebiir Türev' siyat de, kapitast sının, deveti kapia list krize karşı kullanmaya yöelik girişimlerine havale eilir. Claus Offenin, devlete siyasa yaklaşımı büyk ölçüe Max Weber'in bürokrasi teorierne dayanır Offe, kapialist devlein sistemaik birkapita list sınıf konrolnen oğrudanya da yapı olarak bamsz' o uğunu, ancak devlet bürokrasisinin, evle olarak varlığınıdevametire bilmek için sermaye biikimine bağımı olmakla, her halkrda kaptalis erin çıkalarını temsi ettiğini ileri sürer te yandan, devle da ol malıdır vlet, sermaye birikimini yenien üretme bağlamına işçilerin taleplerini doaymlar Siya ve kapitaist gelişmenin çelişkileri, mee devleiçibirözeliğe sahiptr. ve, sermaye birikimii örgütlemekle si yasal bir özne'dir ayı zamanda, beli başı ileri kapitaistkrizlerin alanı dır k ke talya'da, Petro Ingrao tarafından önerile ve Poulantzas'ın geç dönem çalışmalarında kullandığ, devletin sınıf mücadelesinden doğu analizindeise bizihi kapitas devletin bir sıf çatşması alan oduğu ve evletin opum sııf ilişkileri taraınan şekilendiriirken, ayn zaman da, buna karşı mücaelen yürtüldüğü ve bu eenle evlet içidek snıf mücaelesinin bir ürnü oluğu ileri sürülür. Siyaset, sadece ee kapitalist s ıfın devle vasıtasıyla sınıfsa ikidarnı örgülees v bu iktidarn bağımı gruparı manipüle emek ve bastırma içiı l< asında ibaret değidir Siyat, ayrı, ktlesel toplumsal h , dev
ames OConor O ve H'e aynı dnemde ve ol �· d devle ve topusal değişime lg grşerni se
kavraında • 960an sola
22 1 De le e Syaet eo
let politikalarıa etkimek, devlet aygıtlarıı kotrolüü deveti dışıda ede etmek amacıyla girdikleri örgütlü aışmadır. Bu yaklaşma göre, si yaset biztii ekoomik yapılar iide de gerekeşir: Bu mücadeleler a lışma süreciüzerde daa fazla kotroe ve kayaklar üzeride daa faz la iktidara saip omak ii yapılır ğer bölümlerde, yukarıda değdiğm beş yei siyasal aalizle ilgili sııf temelli yaklaşımları so döemlerdeki uzaaı ve bu yaklaşımla r daki teorik derleşmeler aısıda ok öemi ola beliri gelişmeer ele alımaktadır. 6 Bölüm'de, özellikle Italya ve Frasadaki Sosyalist ve Komüist part leri seimlerdek güüde kayaklaa sosyaizm ve demokrasi üzie tarşmaarıiceliyoruzBu tarşma, buruva'' devleti doğasıı yid formüle edilmesie teme teşkil etmesi aısıda özelikle öemli ve em Altusser'iem de Poulatzas'ı yapılcı yaklaşımları ve uco Collet t'i ei'i yeide okuması karşısıa aık bir meyda okumayıtemsil ediyorBu edele, Gramscve savaş sorası Frasız ümaizmasıda bu yaa Leiizm'de e aık kopuşu örekliyor Norberto Bobbo ve Pi etro Igrao'u temsil ettikler brbrideolduka farklı koum alı şlar ayrtedici özelliği geel olarak ekoomik belirleimlikte kopmak yeri e devlete iş sııfı zaerleri'' mekı kapitalist toplumda, işi sı ıfıı maddi ve siyal kazamla ede ettikleri birama ala oarak odaklamış olmaarıd Burjuva'' satıyla aıla ve Lei' maip üle edci br satelik olarak gördüğü demokrasi em burjuva hm işi sıı demokrasisdir egeme sılara oduğu kadar ezile gruplara da aittir Bobbio'u versiyou, devlet teorileri arasda bağmsız devlet kavra dayaa teorer kategoriside yer alr Igrao'u versiyou ise sııf m ü cadeles yaklaşımarı ierisie dail edlebilir Acak, tartışmaı öemi bizti demokrasiye uyguaabilir olmasıda yatmaktadır Marx'ı de mokrasiyi de sosya adalet öemli bir bileşe olarak ele aldığ erke döem esereride bazılarıa geri dömeyi simgelediğ söyleebilir . 7 Bölüm'de, ücü ya toplumlaıdaki devlet üzerie alşmalar değerledirilmektedr Bu değerledelerde dev et teorilerii geelde
Gş 1 23
burjuvazin bu rolünün zayıfıklarından kaynakladığını göstermektedir. Bu zayıfık ise yerel egemonyanın kuruluşunu zorlaştıır; zora dayaı, bü rokatik ooriter rimlerin ortaya çıkışına elver koşullara yol açarBirçok arklı bağımılı teorsi buunmaadır ve bu eoriler arasındaki ark ıklar 3., 4 ve 5 . Bölümlerde tarışan beş teorik katkıya tekabül etmekte direr Asıl tartışma, yapılcı yaklaşımla (Frank 1979; Amin 9) daa a risel, sın mücadeesi emelli yakaşım (Cardoso ve Faeto 979; Onnel 1979) arasında, önemli metodolojik ve iyasa uyuşmaar a içererek eyremektedBizim için bunlardan en önemlisi Uçüncü ny a devletleri açsından zora dayalı, dışlayıcı korporatist bir orma yönelik bir eğilimin mi olduğu (bunun anlamı devlete karşı silalı devrimin e mokratik güçler için en doğru siyasal sraeji olmasıd), yoksa bürokratik oorier ormun kile areketleri karşısında kendi içinde kırılgan mı oldu ğudurkinci durumda bürokraik otorieyanizm önemli demokraik açı lmları, demokratik kurumların yenden kuruluşunu tecrübe edecek ve sanayeşmiş kapitaist toplumlarda olduğu gibi oplumsa mücadeleyle anımlanan bir devle biçimini örnekleyecektir 8Böümde ABdeki osyal eoriye geri dönüyoruz. Ancak ABDde, devlet ve siyaset üzerine sın temeli perspekien yüütülen son dönemdeki tarşmaar, 1.Bölümde ele alınan geleneksel anaakım teorilerden oldukça arkıdır dev !ete yönelik snı emeli perspekiflerin ABDde uyandırdığı igi Paul Sweezynin 940larda ve Paul Baran ve Baran ve Sweezynin 950lerde ve 1960ların başlarında yürüttükleri çalşmalara dayanıyor bu, yakn geçmiş için de böyleBuna rağmen, G William moun 196 7 yılındaki, iktidar yapısı üzerne (C. WrigtMillsindaa eski geleneğini devam ettiren) araşırmaları ve ames OConnorın 969 973 yıla arasnda devletin geçirdiğ mli kriz üzerine yürütüğü araş ırma AB den çıkan zengin ve kendi çinde çeşitlenen literatürün sinya lerini veriyor. Bu iteratürün, devleti sını temei bir perskien anlama ya yönelik katkıları bugün o kadar önemlidi ki, artık, eori literaüründe kendi başına yenilikçi bir güç olarak yer aır Orneğin, ileri kapitai dev( tin em kapiaislerden em de emekçierden bağımsız olduğunu ei
24 1 De et e Sya e eo
Wrgh 978; Bow les veGn 1982) arasındak oldkça gelşmş br ar şmayı ABde blablr 1 ve8. Bölümler arasındak ea9 Bölümde ABde oraya çıkan syasal görüşler arasındak farklılıklar ve b farkllıklarn syasal geleekler, sraejler ve geleekek araşrmalar açnd eklern arışmam çn gereken zemn hazırlıyor Nhayende, devle eorlernn var olma nedenler ve b eorler daha yanlayablmemz sağlayan am da b ek lerdr Böylelkle, refah dev !enn kr ve b krze verlen yenmhafazakr yanı daha da açık görüleblr Bzh devlen doğası ve bna bağlı olarak söz kons syal geleeklerden ve sraejlerden hangsnn doğr oldğ se o kadar açık değldr. Ivle lsal ekonomlern çoğnlğnda b kadar önemlyken kapals gelşmenn başa çelşkler özel ürem seköründe m (sermayeler aranda ve sermayeyle emek arasndak rekabe) dev ee m gerçekleş? Hegemonya krz, aslen, dev !en ekonomk (ml) krz mdr, yoksa deolok br kr mdr? Ivle, hem kapalslern emekçlern ve kle abanl oplmsal harekelern doğrdan çkararna karşı konmlanmış bağımsız br syasal ve eko nomk gç müdür? ler kapa oplmlarda ve Uçünü ny ada, dev len geleneksel olarak anmlanan sınar arasında müadeledek ekonomk ve oplmsal rolü, her kesn dev !ele lşkne kıy asla önemszle kadar, kaçnılmaz br şeklde araak mıdır? Yoksa, geleneksel anımıyla sınf lşkler dev !e çndek çaşmaarındoğasın, dev !en ve devle pol kalarının b çaşmalardanayrık br şeklde ele alınmasını engelleyeek ölçüde, şekllendryor m? Ve snıf çaışmasının doğası dr? B n sr!ardak değişm nasıl asvr edleblr? Yakın geçmşek b aşmaarla lgl nelememzden ki öneml emaya laşablrz Her k ema da gelenekel Markss eorde öneml değşklkler emsl emeked lk olarak, leraürde, sınıf çaşmasınn odağı olarak üremden zyade devlen alınması gerekğ ve alınaağı yönünde br kayma gerçekleşmşr. B sadee, dünya genelnde devlen ekonomk alandak rolünün ar ması eğlmnden kaynaklanmamakadr aha zyade, yakın dönem
Gş Z
Syase a öncelğnc b temanın otaya çımasına yol açıyo devet üene Mass teo üem, atan b vmeyle sosyalzme eçş amaçlayan syasal mücadelenn, palamente ve opluml haeetlen de ye aldığı seçm odalı mücadelenn, ş denetm ve dğe doğda demoas bçleyle bleştlmes anlamında, aslen dekt olması e etğn abul eden b öüşe yöneşt Dmoasy ye bçmlen de dahl edee enşletme ve b bçme vasıasıyla aptals oplum lşlenn manğnı yıma, elenesel MassLennst devlet çöe' saejsnden çıma vasıtasıyla can alı b değşm smelemenn yanı sıa savaş sonası tan eçeğn yansı Gamsc'nn eşedlmes', yapısalıan een hücumla le sını mücadelesnn yenden ta nmlanması Masstle aasında adal değşme yönel bellenmc (detemns) syat eoen es yöne haında yen b avayşn elştğne şaet etmeted. Bu nedenle, bu apta değeendmele temelnde son dönem devJ teolenn sı temel pespeten an toplml değşm eosn yenden özden eçmeye yönel öneml b adımı temsl ele le süülmeed Söz onusu a yalaşıma eneleüel açıdan büünsel oaa çözümleemşled Oe yandan, abın ası, b eneletüel aayışı aldığı ayda değe mesaey ve elecete en vem şelde han yönde deva edebleceğn östemet
DEET E D'DE SİASA DÜŞÜNCE
AME�IKA BRLK DEVLLERNDE (ABD) sıradan r atandaş ül kenn yönetm şeklnin, rrne rak çıkar grularının e genel olarak halın, kamu oltkasını elrledkler, çoğucu demokras oduğunu d ü şünür let kamuyu lglendren tartışmaların yürüüldüğü tarası r alan olarak görülür eçlmş tems ler e atanmış ürokratlar kamunun talelern r yandan yönlendrrken dğer yandan en andan gün demdek meselelerle lgenen kamu çn le getrrlerVe her ne kadar delet ürokrass kend aşna r mecudyete sahi olsa da, genel kanı yönetmn kararları üerndek nh gücün seçmler as tasıyla halkın kendnde olduğudur Çoğulcu syaset teor, r anlamda, katalst demokraslern resm deolojsdr. Çoğulculuğun aşat lkes olan reysel ögürlük temelnde, demokras ancak çoğulcu olduğu müdde gerçektrAncak, lerde göreceğm g u dda kend çnde sorunludur e u sorunlarklask sya teorsne çkn öellklerden kaynaklanır u teornn rey !er arasındak ekonomk e tolumsal lşklerle öellkle reyn yasadakögürlüğü e reysel syasa ktdar arasna lşkyle lgl el r arsaymlarulunmaktadır. Kataimn e katat de !en tarhl gelşmler ışığında akıldığnda u arsayımar tartşmaya açıkr u o kadar açıktır k, Max Weer'den Joseh humetere e günümüde Phle chm tte
28 1 D el e e Syas et eo s
dğn le süee e çoğulculuk olaak tamlanan şen aslnda kopo azm o duğunu dda edenle de ad. He halkdaçoğucu eo, ABde egemenlğn südüüo. Çoğulcuğun agnlğ e demokase önek ddaasnf temell altenatf b geleneğ ncelemee başlamadan öncebu teonn entelektüel temel en detal b şeklde ele almamz geekto ede göeceğmz gb, söz konusu altenaf gelenek, sadece delet le sl toplum aasndak lşke dai temel klask e çoğlcu önemelee değl, an zamanda, bu attak demokas e demokaik delet teolene de medan okumaka d Maksst delet eole kapsamnda daha an zamanda üüülen tatşmaa snf eme b de Jette bel özgülüğünalamna e kap talst demokasnn denleşmesne e genşlemesne odaklanla 8 Bö lümde ele alacağmz, ABde snf temel de Jet analz, bu bölümde ele alacağmz aklaşma ktabn ge kalan bölümlen emas olan Mak sst delet teolele taban abana zt b konuma eleşt Günümüz sosal bmclele geleneksel e snf temel aklaşmla aasndak te mel sasal aşmalatam da bu ztlkta en açk şeklde göülü. Ve en b Makss sae doğu en cdd haeketlenme çoğulcu ddalaa me da okumakla mmkündü.
''Ortak iy Temell Devet Teorer Çoğulcu aklaşm çesnde e alan dele analzlene çkn olan fik, önetmnktlençkalana hzmt etme netnde olduğud bu pa tk e he zman böle olmasa da geçel b asamd Yönetm, hakn zmetkd e bu şe ene getmek çn bzza alk taafndan b u lunduğu konuma getlmşt. Belen kendlei öneten asala ko lektf olaak belleeblmele düşüns bzti nn hakla e demokas fk kada eskd Buna ağmen, ta hn oldukça uzun b dönem b ounca, bele aasnda lşke kmn, nasl öneteceğ de dahl olmak üzee, lh a bellemşt l asa dahaüst b etkeden, ben ka aşnn e kon tolünün üstünde e ötesnde olan, ama a zamanda b kşnn çnde e almakla blme e anlama hman de sağln nsa
Dee e BD de Syaa D üşü e
tydi Avuada bunun anlamı, toraklarnı Roma maratorluğ çöküşü sırasnda v sonrasında ftihl ld dn torak sahlrinn v Ka tolik Kilissinin bir dii lhi'' yasayı blirlmiş olmaları v uygulamay koymalarıydıBu yasalarsadc dinmtnlrdndğl Avrua'dak fth lri saysnd Roma'nn yrin gçnlrn doğrudan kurduklar konomik v tolumsal ilişklrdn kaynaklandı Hr halkrda, din kurallar bin yıldan daha uun bir sür, konomik olanlar da dahl olmak ür, bu iliş kilrin hsnin mşrulaştırılmasına himt tti. Fodal sistmin v ilh yasanın mşiytnin ı aman çökmy başladığını söylmk or. Avrua'da altrnatif konomik örüntülrin glişi minin ilri, on üçüncü yüyda, Avrua l Şark arasında ticart yaan tüccar !arn torak sahibi olmadan ya da srlri kullanmadan muaam ölçüd brikim gttiklri (v hatt bankalar kurduklar) Adriy atik şhir dv!tlrind görülbil d kaitalmn n aman ortaya çıktığı büyük ölçüd kaitalimn nasıl taımlandığnabağlıdırBaı blim insanlarna gör, kaitalm on altncı yüyda tahl iyatlarıın uunca bir sür yük skt syrtmsiyl birlt grçkln srmay birikimiyl ortaya çkmış r (Wallrstin 1974) Diğrlrin gör is kaitalmin ortaya çkışı yni bir insan anlayışı ya da konomik v siyasal aaliytlrin işlyişind yni bir rasyonaltyl bağlantlıdır (Foucat 197; Wbr [ 194] 19) Bir d i ğr agümana gör ulusl iyasalaın büünşms döıüm nokası oluş tururkn, bir başka argüman ş gücün toraktan ögür !şmsin (ya da orla çıkartılmasına) odaklanır (arx [ 167 19)Bu durumda, fodalmin çöküşünn v kaitalmin yükslşnin ksin taihn satamaya çalışmak ataca olsa da on altn v on ydinci yüyıla itibaiyl ski to lumsal yaıda önmli dönüşümlrin grçklşmkt olduğu açıktır V lhi yas 16lrd bil hiyrarşik olarak işlyn mşlaşrma sürçlri açısından blirlyic olsa da Katolik Kilssi (bu yasanın yorum tklni lind bulunduran kurum olara), Kilis'nin muaa konomik v siyasal gücünü dstklyn gmn sın olan soylularn tdrc çöküşünü yansıtan din savaşlarıyla arçalanmştı Bu ndnl, on altıncı v on ydnc yyılar Avrua tarhind şiddt dğşimlringrçklştiği bir aman dilimiydiBlirttğimi gibi bu dğ
30 Deet e Syaet eo
celerin haklı olup olmadklarıyla ilgilenmeyeceğiz. Bzim a çda öne li olan nokta şiddeli bi r değişimn gerçekleşmiş ve bu değişimin yeni y ö netm b çimerinn or aya çıkmaına alan sağlaşolduğudur Bu yeni b i çimlerle birlte yen yönetimern nası olması gerekiğiyle ilgili yeni ka v ra ml ar da ortaya çıkmıştr. Bu ikirlern za man i çerisinde yayılması soa değişimlere zemin hazırl amştr O yedinci yüzyın sonlarına doğru doğa durumunun (nsanların d o ğadaki durumlarnn) yeniden tanımlandığını ve syasal hiyera rşiler n t emeli olarak i lhi yasanın yerni almak üzere breysel hakların n hi oarak sisematik bi r şekilde kurgulandığını görüyoruz . Hobbes ve ocke gibi klasik dönem düşünürleri, ikrlerin Ingil ere'de halhazırda yaşamakta olan sy asal değişmlern eşiğinde geliştirm şlerir Aslında, temsil demokras n emelinde yata n anl ayı ş b u ülkede on üçüncü yüzyldan ibaren mevcutu Magna Carta ve Avam Kaaras 'na sahip bir Parameno o za ma n da vardı) Bu a nlayşın kökünün asierin eodal hakları korumak için kr al n iktidaı kendinde oplama girişmlerine karş çıkşlarında yaığı söylenebiir Her ha lkrda, emsi demokr asinn, kökenler burjuvaznin ortay a çıkışınd a ya ta n bir kavram olduğu kesn değise de, temsil emokrasinn pratikte yayıl ması ve kurumsal laşmas kapi al izmin ve buruva ekonomik ve si yal iktidarnın yükseşiyle çakışır
Klk Oğret
Klask devJet teor si, on yedin yüzyıl Avpas'nda ekonomik ve sy asal iktdarn koşullarınd değşimlere dayalı olarak ortaya çıkmıştır er kez, oori er, ulusa monarşilerin gelşim iyle birlkte haliha zırda dönüş müş olan feoal sistemin çöküşü devam ederken, dar br ze ine s kışmış devle ve (Katolik Kilises gbi) deve benzeri aygıtla rı n va rl ığı sorgula n makla kalmadı, saldırıya da uğradı Sonuçta, Avrupa on atıncı yüzy ı lın sonlarında ve on yedinci yüzyıl boynca devam eden ç savaşla rla yle b oldu. Hirschman (1977) bu değşimi düşünce tarihne reeransla ele alr. irschman'a göre Machiavelli, yöneimereel poitikteki haliyle
Dele e BD'de Syaal Düşün e 3
üz< l'SL n siasa düşünürer devlet eorilerini insan doğas res nş e bireler arasndaki i lişki üzerine krdlar Ve bnn eşz n oarak insan davşna a klaşmda köken b ir değişim de çekleşi: lak fes e e s inin ve dn öğre tinin ns nrn ykc tutku rın snr n dm k çsndn güvenme z oldkr yönünde, Rönesns 't ort y ç kn br g on ye dinc yüyd ye reş br k ny dönüştü. (Hrschmn 1977, 14-15)
Foalnn (98) östeği ibi, tklaı snrlandrmann aaça olarak zor ve basknn erin avaş avaş ttklaı b astrmak eine dizine en ve işe koşan bi r devle ve oplm amşr Yine, bn n aplabilmesi için, medenileştiri bi aa o işlevini örmek üzere dev \ee başv rlmşr. Biesel haklar e orak ii' için çalışan bi r devle noson üzerinde emellenen libeal deve eorisi insanarn çıkalarınn klarn bearaf emesini sağlaakla ttkarı dizinlemek üzee b bağamda ot a a çkmş . lerleen safalarda da öreeğimiz bi b teoinin za ma n içerisinde nilee ve ABde hkim olan v esionna öe çka la özelliklemaddi kazanç için domak bil mez arzl a tkla ra medan okaak ve ona r konrol altna alaakı Bna p aalel ol aak insanlğa en ii hzmet edeek oan devlein olü si i oplmda serbes pi asaa daan ve biztihi serbes pi asann işeişini a anti a lna alı Libeal devlet teorisi bi dizi önemli değişim eçirmşr. B eğişi mle Inlteede ve ansa'da kapi aizmn elişmile bi rlikte or a a çıkan si a sa l müaelelere bağl ola erçekleşmiştr Teor ideki bütün değişimle öneki dönemlerde ilei sürülen arümanlardan ve siasal pra tiğe tep kiden köklndiği için dlee dai taşmaları sınlandrmann am anla mla n bir ol okt Bna ra ğmen, b kiap kapsamında ana izi üütmek için sıklka kllanan kaeoriler olarak klask ve liberal öğei lerden ola çıkıorm Ykarda değindiğm mazzam çalkanıların hemen andan oraa çıkan eni si asa felsefe ilhi hakla kaşsnda biree a ptığı va i tidarneni emellerni, in na arasındaki en bağantıları ve biz ihi i
32 Deet e Syaet eos
zanılan haklar ark, insan haklarının ir versiyonu olmuştu h ası, k a sik düşünürler iktidarın kulanılması için ilh ir temeli al ıkoymuşlad: Orak iyi Iktid arın ilh' temeli diyorum zira, klasi k öğrei doğal hakar ve u haklar üzerinden ireysel haklar ehine ilhi ha kları yernden etmişolsa da ütün hakların kökeni yüksek i r oorie olm aya devam ediyordu izthi insan aklı anr ı'dan kökleniyordu Bu durumda, yeni devet i çimlerinin temende hl ilhi a kıl ve insanara yukarıdan telkin edilen rasyonalie ya tmataydı. Ortak iyi insanlaın sahip olduklar ı i lhi akla içkindi ins andaki Tanıyd. Ancak, vahiy yerine kavrayışla kazanılması mümkündü asik öğreinn din temeeri, öğretnn ormüle edildiği dönemin u ğ rağından kökenekeydi . yedinci yüzydaki siyas ücadeleer h ilhi yasan yorumlarınn kucağındaydılar. Buna ağl olarak, u uvaz i nin meşruiyeti ve dev Jet eorisinin eoloik erimler e iadelend irilm esi ve klasik dönem düşünürleri a rasındaki entelektüel arkllklarn eolo ik okumal ar etra nda kurulması anlaşılı r ir durum dur . Feodal i lhi kavramlarla , u kavr amlardan keskin i r kopuşu temsi mesi eklenen klas öğreti arasıdaki ilişkiyi vurgulamak çelişkili mi? arihn o nında, insan rasyonel oduğunu Tannın insana aklı doğa durumunda verdğini ve o noktad an aren nsann ek aşna olduğu nu ileri sürmek açık ir şekide eoda toplumun ilhi düzeninden ve özellikle insanlar işleyişi amaen kontrolleri dışında olan düny ay a rakldıklaı krinden kopuşu si mgelemekteydi. Ancak, yirnci yüzyıldan a kıldığında u öğrenin dikkat çekici düzeyde din kesitlere sahip olduğu görülür Tarihçi Car Beckern ileri sürdüğü gii
O se ü, h e - ruhe s ble moder ol r k düşümee lşğ Şüphes k, o sek ü he r ş ede öe l ğd; şüpe s k, fozo pr ke olms d öde es, bm ve bmse ö em müpes o ögürük eşl krdeşlk fde ögürüğü ve kl ge le beek dğer değe re r esur s vuulr, köüle r e me k hep hr dur şüphe br düşüür grubudur k r e me e r e le dğde, foo Or ğ düş üese o borr
Dele BD e Sa al D üe 3!
bin bağırs aka ıda asma uhabtlerine ra ğmen - bü bu r< fozo eseer a rhle rde dha önce hç ha yal e de mş l isiya fe e fesi içe riyordu. (Beke r 1963, 2830)
Klsik öğeinin bi diğe temel özelliği devimci kkei di Kl sik dönem düşünü lei fklı ölçülede ls d belili yönlede geçekleşecek değişim lee deinden bğlıydı Yeni bi insan nlyışı üzende emelle nen yeni bi devet ögülenmesi yışndydıa Bu, he ne kd klsik öğeinin elik b ilenlei çısındn çelişki göünse de, devim ci fiki lein, yeni plumsl fmsynl gibi, geçmişen ldukç fzl unsuu içedikleni ahyyül emek z değil ikn eme'ye çlın siysa fiki le, essen insnlı cezbedeb ilmek için geçmişten unsul i çemek z unddıla Dlyısıyl, klsik dönem düşünüleiinsan klı içn Tnı'y bşvuuken, tüm siysa ve eknmik iktidı Tnnn değil kil insanl ın eline vemekle ilhi ysdn keskin bi kpuş kpı çmışldı . Ksik einin bu gene özellikleini ele ldıktn sn, ık, Hb bes, cke ve Russeuy dönebiiz Ksik öğeti nin bu üç temsilcisini he şeyden önce ABdeki siy s düşünce üzeindeki etkilei nedeniyle ince liyuz Hbbes'un, il k l k 1 651'de yyımlnan ı (1 968) insni siys l dvanışı, blimsel ş ım çısındn devi mci nitelikeki n yedinci yüzyı l kvmlı n tümdengelim m ntğ ve heke ysl ın göe sistemtize etmeye yönelik ilk giişimeden biiydi. Bu nedenle Hb besun esei, yöntemi itibiyle iki çıdn geçmişten bi kpuşu simgeli ydu lk lk, eisinin temelne (Mchivelli'nin ksine) devletniş leyişini dh veimli klmk yene b ieysel dvnış yönelik bilimsel medljiyi yeleştidi. kincisi (insln iş ahlının y d tukulının dışsl bi güç vsıtasıyl zptedilmelei geekiğne yönelik Otçğ dü şüncesinin ksine) insanlaın idi ey leeini belileyenin işthlı ve i s eksiziklei lduğunu, insnln işahlını tmn emeleinn ve bununl eşmnlı k en önemli isteksizik nesnesinden (ölümden) kçınmk
Öyleyse di sla elkle doğa
do !ay syl ''ok
i
34 1 D el et e Sya et e
iin ka şsnda he biinin ikidas olacağ daimi bi egemen ikida ka bul emele i geekiğni ilei südü. Hobbes, bieyl ik idan egemene devedilmesi ge ekği yönündeki agümann ikida iin bieviye mücadele emenin büün oplumla a snan ykc olacağn ve ko kun bi şekilde ölme ihimalini a acağn gös e e ek savunabildi Makul insana, daha a la a şmaya geek d u yulmadan, bu yk m engellemek iin ne kada ikida geekiyosa o kadan egemene deve melei geek iğini anlaya bililedi Hobbes, bunun ye ine, agüman savunmak iin man ksal bi soyulamaya, doğa du u muna başvudu Hobbesun sunuşunda doğa duumu, bieylei sn lan dacak oak bi ikida n, yasalan ve yasa uygulayclan olmadğ hi poeik bi duumdu. Uyga insan bu duumdan kmak is eyecek i . Ama ayn amandauyga nsan doğa du umunda koumak isedi doğal hakla, öellkle, kendi doğasn, diğe bi iadeyle Yaşamn sü dümek iin ve dolay syla, bu adan Yagsn ve Akln kullana ak en uygun aa olaak gödüğü şeyi yapmagülüğü vad' (Hobbes 1968, 189) Bu nedenle, doğa duumundaki ögülüğü ko umakla bi ihi doğa duumunun kendi manğ iinde üeği şidde ve savaş ko kusu aasn da bi ge ilim va Bu ge ilim, bieyin sahip olduğu gücü bi egemene devemesine yol aa nsana kendi ökala emelinde egemene a mamen bia emeyi kabul emelidile . Bu egemen (biey ya da bi ku ul) ebaa ikidas klacak Ama Hobbes bu agüman iki nok adan ş lamş: lk ola ak, boyun eğmek i savaşan (ölümden) daha iyidi . knci olaak ise, bunu ebaana yapmak egemenin kana işlemeyecek i ia, egemenin güc ebaann gücünden kaynaklan Bu devle kav amsalaşmas biok adan sounludu: Oneğin, ö gülüğe düşkün bieyein büün güleni, adi ve hakkaniye olacağ ya da en andan en önemli ökalan emsil edeceği umuduyla bi ege mene ve melei neden ge eklid? Macphesona gö e Ingili bu juvaisi Hobbesun devle modelini hibi aman kabul e memişi ia Hobbes egemenin, ise bi kişi ise bi mecls olsun, haleleini ayin e me gücüne sahip olmas ge ekiğni ş koşmuşu (Macp hen, Hobbes 1968 iinde, 4) Bu eddediş bieysel ve gup kala emelinde değelendiildiğinde
• •
Del et e B D 'de Syaal Dü şü e 1 35
V l n (19) d belirttiği gibi obbesun toplum sözleşmesi kvr ulu insln yol çklr sorun l r kökünden çözecek şe kild krulmuş bir devleti oluşurulms m cyl, çkrl r vs tsyl ttkulrn evcileştmesi strteisine sdece bir kez bşvuru Brş ryş içerisindeki inslr kendilerii terbiye etmek için tutkulrn denetimin i bir egemene verceklerdi hiçbiri diğerinin gücünü zor l yok etmesin diye bi reyl güçlerinde er gt edeceklerdir. kt obbesun çğcll rnn çou ve hiç şüphesiz ki onun i zinden gidenler, günbegün dev m edecek bir krş strteinin gerekiğini düşündüler ve b u çözümü beni msemediler. Sonund şöyle bi r ormülsyon orty çkt ve z mnl geli ş i Bu orm ü lsyonu n merkezinde m lrn serbes piysd mübdelesi y m ktdr böylelikle, inslrn utkulr, ekonomik çkrlrnn mksimi syonu vs tsyl diğer bi r ideyle, şiddetin piysn brşçl ortmnd eko nomik kznç peşinde koşmkl ilgi bir şey diye yüceltilmesiyle diz ginlenecektir iziksel güç, bu piysnn medenileşi rici gücüyle bertr edilecektir obbesun eorisi böyle bir piysyl turszlk rzetmez (cpherson, Hobbes 1 968 içinde, 4851 ) nck, çkrll tutkul r krş k rşy getirek için, diğer bi r ideyle, toplums denetm için tmmen bu piysy dy ndğ d söylenemez. Toplumu nlm çsdn yepye b ir yönem geliş iren Hobbesun ksine, evi hnd n krk yl sonr ve Ingilteredeki iç s vş y llrn y n evresinin ve eodl yplr ve siye krş güçlü bi r unsur olrk bur uv ziin orty çkşnn kbinde yz n ohn Locke (1692), bi r görüşe göre, özgün bir düşünür değildi .. dh ziyde on yedin yüzyldki b i limsel b ulgulr risy geleneğiyle uyumlşrmy çlşn .. bir sen tezci y d popülerleştiriciydi (Kirk, Locke 1 692] 1 955 içind e, v) Hobbes gibi ocke göre de, in snln bşlgçtk siys koşullr dikk çeki ölçüde ilkel bir doğ durumuydu; b u durum, insnlrn doğ ysl r n n sunduğu büün hklr ve yrclklr [m ülkiye hkk emelinde] eşi bir şekilde ship oldukl r mükemmel bi r birysel özgürlük dur u muydu insnlrn sde hk iddisn d b ulundukl ve mülklerini ko ruduklr değil, yn zmd doğ ysn hem y rg hem de uygulycs oluklr bir durum Am bu doğ durumu bozulup svş dur u
36 1 Devet ve Syaset eo
tm nmy doğ drmdr Am düny d y rdm m k çn b vru c k br üstün yokğd br b k s hs üernde ygnn güç y d tnnm br güç t s rm s v drudr böyes br üs t mercnn yokğu kye yn topumd ys ve ke nd gb teb os dh br sdrgn krsnd sv hkkn tn (Locke 955,
Lock (Hobbsla hmfikir olmaa dvam drk) isaar savaş d urumu karşsda kdilrii sav umak içi ara la rdaki gç ilişklrii öt bir alar bt al da siasal topluda baraa glm i ka bul ttklri ir srr. Bu sia toplumda, i salar mlklri koruma hakk topluluğa (dvlt) dvrdrl: Am üyeern her bn kormk çn topğn beedğ ysr bvrbeceğ her kod doğ drumundk güçernden vge çtğ ve b güçer topğ devret oduğ hçbr sys topm mükü kory becek ve topmn bütün üyee rnn sç rn ce ndrc k gü ce s hp om dn vrğn sürdürme Bu nede ne nede he rhng b syd k dğe r herkes doğ ys sn ygm gücünden d e tmek ve b gücü kmuy devretmek üe re tek b topmd brerse te t d ord s dece ord sy br topm y d s v topm v rdr (oc 1955, 61-63
Bua ra ğm ock, gi doğas kousuda Hobbs'ta tam a arr Siasal toplumu bu ta mda, ak moaşi svil ötiml uuşmaz Moark kdidbaşka başvurabilği bi r otorit okur v bu, sivil toplum içi dği, doğa durumu içi gçrlidir Lock, kabu dilbilir ötim bi çmri aasa mutlak moarşii katmaz sala, b lirli bir dömd tk bir ii v k adaa . bir vi doğa otor it' gçrii dvrtmi istmiş oabiirlr acak, ha lfii mlklrii gvliğii a şkild sağlaaacağ farka vardklarda ikt ida r kolkti fkurular'a vrilmsi grktiğid sra r ttir (ock 955 6768) ock'u siasal toplumu dvlti b içimi hakda pk bi r ş aataz. ha zia d, dvlti tmlid a ta ilk ola b irsl haklar tamlar V bu haklar kimd olduğu kousuda oldukça açktr ock içi ömli ola bi r !ri doğa kaakl gçlri bir başkasa asa
e e AD e Sya sal Dü şü ce 1 7
vrnlrd bulunr Bu diğr'lr isr monarşi isr sçilmş b ir y asa ma organ osun, sivil oplumun hr bir üysi şi şkld ynikr v koryuculuk işvlrini yrn girdiklri müddç ikidar onla rda kalr Sys t, h insn oğ uumun s uğu gücü toum v n ğu oumun, hksin yis v müknin kn s m cy kunc ğn uyuğu ç k y ötük güvn tum t n b nn yöntci vmsy ty ç Şm , h ins nn ğ uumun s uğ v tuun onu kuybğ bütün uu tu ktğ bu kt nsn kn mükünü 1 y bğ yn v ğnn in v ğ öçü mu tm k v k oğutu su knsnin v ü insnğ vn sğmk çsnn n g k ç kunms Oy k ğ uumun h ks n n y kn bu n mc v toumk ksin ğ b y, tü ins nğn kounm s ykn y s koyucu in g çtğin sö knusu toumun üynin yşmn ögüükinn v mnn kunm s dşn b m c y o m Doysy bu g üç, üy n, n g ğnc kunm s gk n yşm v v k ün mutk ky b güç m Dh y , ys y c k v bu ys, nc k v nck tumun m k v s ğ üy in tht bck c yoşmş on bütünn yck c kyc k b güçtü bunun şn b k y s om V bu gücün t k k yn ğ tou uğu ouştun n t hhü t v nşm v kş k (ock 1955, 12-127)
Macphrson'n 19 77 biriğ gibi Lock'un argüman bugün an lad ğmz anlamda dmokrasnin savunusu dğildir; daha ziya d snfsz b ir opl mda beye hk savunumasdr Ancak Lock, snszğ kugu , bunu yaparkn d mül k sahibi olmayan hrksi rnğin büün kadn lar v ücri işçilr dşlar Lock'a gr si yasal haklara sahip olan birylrin ümü nisn homojn bir grup olan mülk sahiplridir vln ikd ar yasama v yürüm rki b b irys mülk sahiplri ar andan hm kndi lrini hm d mülkriin kornmas için vei vl kndisin vriln ykyi kllanamadğ adird sivil oplumn üylri bu dvli la ğvm rkin sahipirlr. Yama v yüüm organlar mük sahi bi olmakla b ry olara anmlanan v asl gücü lind bulunduran sivil o p-
38 1 D e et e Syae eo
n kendilei kllı ve mükemmeliyelene ğlı ok nsl ynet melei gektğ konusundk kugusun uymdıklı için sivl toplum ol k gmez Locke doğ duumunun svş ve çekişmeye doğu ozul duğunu ve insnln doğl olk edindkei mükleni doğ duumun d (he iey yslkendiıe ge uygulyileceği için) ihml dhilinde on svşn koumk mcıyl doğl olk di ve eşit i toplum kuduklını ilei sümekteydi. Bu duumd sivil toplumun klnın ve mükemmeliyetinndoğ duumunun kosu ve eşitsizliği kşısınd konumlndııldığını güyouz. Rousseu için unun ksne ve dnemin diğe topum szeşmesi te oileine zı i şekilde sivil oplum insnn hlihzd oplum içinde olm hlleinin ifidi; idel y d hipoeik i kugu y d geçeklik değildi . lysyl Rousseu doğ ve sivi oplum sındki ikiliği Lockeun yptığın m tes ynde kumuştu: ousseu doğdki insn hlkn ve külüğün ilgisine ship olmdığnı düşünmekeydi; in snı yozş n doğ değil mülk shipliğidi ve izih sivil op umun kuu msıdı Yoz oln sivil oplumdu ve doğ insn ncesi i ideldi Bu fkııkl gz nüne ındığınd Rousseu ve Lockeun sivil oplumun ve u toplumun emel ienleinin zellikle mülkiyet ve piy snın süecine de fklı yklşmış olml şşıtıcı değildi. Ilk ok Locke ge mlvlğı dil ve eşi i sivil oplumun emelini ouşuu Rousseu ise mlvlğının ktülün ve eşisizliğin kynğ olduğunu ilei sümüşü
Ber b opra k parça sn çe çe ven sonra bu be e me y a k na koya n ve çe vresne kense anacak zeye baa oa n nsana rn bunuğu san sv opm krucsuur Kazar çzerekya a heneker ourarak b sahekr nerken bn ünyann n meer zerne hepz eş hakka sahp ouğmzu ve nyann msen ma omağn unğuna mahvorsnuz ye hayra cakb kş os ay san ne kaa r çok sa vaş an, ne kaa r çok caye en, ne ka ar çok ahsk ve ehşe en kruru! Roussea 967 211 22
inci olk Locke insnlın sivi oplumu doğ duumunun koşul
De et e A BD de Syaal Dü şüne 1 39
sinin v ilrlm önli arnun ürünüdü . t andan, Rou ssaua gör sivil oplum insanın çgözlüüğünün bir ürünüdür [T]ek bir nsan için şye ye e n kaynakla ra s ahp oa nn b r avantaj olarak görüldüğü andan itibaren eşitl oraan kalkt; mülkiye ora ya ç; eme kzornl ha le ge i ve snrsz orma nlar s an eryle slanmas ge reken ve Üzerlernde köle !ğ ve sefa le t tre dğ ve hasa tla rla büy üüğü güleç arlalara önüştü. (Rossea 1967, 0)
has ı, ocun haları v üümlülülri handa tam bili sahip it ta raların bir ar aa glm onusunda anla ması olara ormül ttiği sivil toplum urgusunun asin, Roussau sivil toplumu zorunlu olara illrin çıarı için urulmaan daha zngin v güçlü olanla rın ndi çıarl arı çin urduları b oplum olara tamlar itsiz b ir o p lumda znginlr düzn in orunmasını güçlrin l omaa önl gir i mlri dntlmi v osulların sömürülmsini mrularma grli görmülrir Bu ndnl sivil oplumu tasarlaanlar znginlrdi sivil toplmu ndi çıarl ar nı oru aca ild tasarlamılardı Zornlln basks a lndaki zengle r en sonnda insan zihne giren en derin preyi asalaılar: Kendsne saldan güçler işe koşacakt düşma nlarndan mütte fle r ya raac akı; onlara ba şka ke e r aşılayacak ve ke ndi hak dda la rna y arayacak başka krmları benimse me !e rni sağla yaca ktı; za doğa yasalar b idiala r lehe şle myord. Zayıf olan ezmes diye hrs ola nı snlandmak ve he rke s s ahp oldklarn e lnde ttmas sa ğla ma k iç birle şe ..." edi. .. He psi özgürlüklerni güvence a ta a lar düş üne re k boynla rı boyndrğa mtllkla za tıla r. Zra, he r ne kaar s iyasal b olşmn avanajla görebile ce k düzeye akla sahip olsa lar da tehke eri önceden fa rkee becek de neye sahip değillerdi Sistm a l önce den göre bece k nelile re sahp ola nlar tam da bndan çkar sağlam a bekleni içe rsde olanlardı Ro ssea 967, 7-8)
Roussau bu ndnl aa dığ dönmdi dvltin znginlrin gmn sın ı olara onumların güvn altna alma için y aratları, hrs ad ası olduğu iddiasıla tanımlanan, an ca isizlği dvam trm önli olara tasalanmı bi r dvlt olduğunu düünüordu Roussau
40 1 D e e e Sya se eo s
emin eecek bi evleti talayabili Topum ne ( 176] 197) ai ettiği ev Jet e buyu. Bu toplum sözleşmesiin emeline ne y ata? Bu nokaa Rousseau ve ocke çok aha benzeşle; zia he ikisi e iealleen bahsetmekei ocke gibi, Rousseau için e evletn iktiaı özgü lükleini evete eveen halka aya n; evle gene ide Topum szlş msnn zn a omayan şy bir ya na bakdğıda szlş mnin aşağda unsula dan iba oduğu gül. He bimz, eel ae yükek buğuyla ve her br üye büüü ayşmaz b paça oluğu b yap çee kemz ve büü gücümüz paylaşz (Roussau 178, 53) Topum szlşmsyl imzdn anan doğal zgrlğmüz v k duyduğumuz hr şy kndzn klmaya ynl snsz ha ızdır kazanığımız s sv zgürlük v sahp olduğumuz h şy zrnd müy hakkd. (Roussau 178, 56)
Bu oplum sözleşmesi uy an, evlet büün yutaşl aa eşi muamelee bulunu. Zia, evle omaa gene i aenn emine haeke emektei Gnl adn çn zgün yl m sonucuda oaya ç n ykümük ya da fısala açndan yuaş a şi.Tba a sa d c bu anlaşmaara bağ l kndla ı müdd ç hç ks y ia a mz . Eg m nn v yuaşarın a ka n mnzin s ormak yuaşlann bb y b yuaşn bn yua ş a a v bn yıraş la n r bir yu a şa bağanarın mnzn somak. (Rouss au 78, 63)
O leyse, ockeun evle ikiaını yutaşaa ve sae yuttaşaa
emellenimesi gibibuaa a evlein genel iae oluğunu göüyouz e iki üşünü e genel i a e hal ka eşit m uamelee bu lunuken yuta ş a ın hepsinineşit olmaıklaı konusuna hemikiie ukuk, yut ta ş aa bi bütün olaak, eylemlee ise soyulaa üzeyine ya klaşı (hiçbi zaman bi ey olaak insan ve tikel bi ey lem ola a eğelenimez). Anck he zama n i çin, ev Je taana soyulaa üzeyine ta nman sınla a ayılmş yuttaşa iğe bi iaeyle, yutt aşlan hukuksal sı nıla n ımas söz konusu oabili. Ama bu anım bu sınıaa ye al an insanaı somut olaa gösemez (Rousau 1 97 66) Bu uuşun anam aç k-
O et e B Dde Sy aal Dü şüce 4
Rossa, agözlülüğün söz kons oplum sözlşmsin yönlik z ara rl aını sraladığı in dvlin (gnl ira dnin) ifadlndrlb lğ v sürdürülbilği koşlları ok'andaha zn boyl aşmşr Mülki yin n ksal yrtaş hakk v bazı aardan bizihi özgürlükn daha önml'' oldğn savnrkn (Rossa 178, 22 225) znginliğin v yoksll ğn aşıya kamasını önlmk in mülkiy ha kların sınırla n dırm ak grkiğind ısrar m iş ir: [E]şik özcüğü, güç ve zengink ölçüünün tam anlamıyla ay oma geektiği şekide anlaşamald. Daha ziyade, güç, şiddetin bütünel uanmn ağla mamal ve adece aü ve y aala geeğine uygulan alıdır. Zengilik konuunda ie hiçbir yuta ş b dğerii a tn alabilecek kada valkı olmamal ve ayn şekilde, hç ie ndin atmaya ma hkm oacak düzede yok u olma maldr. (Rou ea u 1978 75)
yandan Rossau aisz air savunus da dğl di . vlin bliri bir şil k düzyini sağlam ak iin müdahal msi grkiğni düşünü yord Rossaya gör, dvn iskrarl olmasını i s iyorsan ... ları birbiin oabildiğin yakınlaşr: N kar n gibi znginlri n d dilnil ri hoş gör Dğal olarak bi rbiindn ayramayan b iki ha 1 orak iyi aısı n dan şi drd zararlıdr' (178, 75n) sözlr, doğrudan Roussann gnl ira dnin dvl oldğ düşünsindn kay na klan ır Zira, insanlar birbirin karşı ıkararı msi dn sınfaa ayrılırlar bi b ün olarak oplmun iysindn ziyad söz konus kar ş karlar a ra fından yönndirililr. V b ıkarlala yöndiridiklri akdid gnl i radnin bü ün arafından kabl dilbilrlği or ada n kalkar unu, a şm a a kip d (Maphrson 1, 1 7). ndnl, dv müdaha ls dvli kor mak iin grklidir Rossa, Ekooni Poit zee Söye e d ürk'y Ekono Potik olarak vrilmişir (n)] ( 175 5] 1 78), b müdahalnin doğasnı izah dr dar v ya sa koyla rın yolszlk yapmaya öznmm r iin yönim onlar a yri giri s ağlamalıd ır Yan ı sıra,
yönetimin en önem i göevlerinden biri va rık açıdan a şı eşitizli öne mekir. Buu hazie olanla dan haziele i alma k va ta yla deil
42 1 D e et e Syae t Teo
Ve e k başına her b kşnn a kının b in göre ve rn brck ha kem oa sa na s izin ve rlmyorsa çockla rın e ğitimini baba larn imine ve önyargılarna e sm e tmek de iç ygn değldr B nede ne egemenn krdğ yöne tim ve yasa koyıcla r be lrle dği kra ar a tnda kam e ğiii ha kın yöne timii ya da meşr yönetiin temel şartlarndan bri dir Çockar eşkorta mda ve birlikte ye tşirirlerse onlara dev le in ya sa ları ve genel iradenin şaan e n e dilrse her şe yden önce b ya s a lara ve ş ar tlara say dyma y öğrenrle rse çe vrele ride onarı besleyen şefkal a nney anne sevgs ini anneden a ldar paha biçimez fayda lar ve bnarn ka rşığnda yüklendike ri borça rnı s ürekl ola rak ha tıra m a ları sa ğla yan örneke r ve ne sne !e r bnrsa b birle ri kardeş sevgsyle sevmeyi opmn iste dikle r dışda ka lan hçbir şe y is teme me yi sois te rn nale boş lalar ye rine erke ke rn v yrtaşarın eyemleri koy may ve nihaye tide bnca zn zama nd çockarı oldkları vaanın baba a rı olmay öğrenec ekle ri şüphe götürmez (Ross ea 978 223)
Roussau, kndisindn önc Lock v kndis in dn sonra ffrsona bn r şkld gnl ir adnin yaşatıla bi lcği toplum söşmsinin küçük mülk sa hiplr idn oluşan bi r toplumda b aşarı olabilcğini ilri smüş tü Rossaunun argümannda bunun anlamı, dvltin şitsiiğn otaya çkma snı ngllmk için tkin mü dahald bulunmas dmktir. Rossa, Lock'a kıy asla, toplm sölşmsinin uaklnn çok daha fala farkındaydı vlin, mşru, iş yn bi oplum sölşmsinin olm a sı açsndan orlu oan şiliğin korunmas için faaliyt göstrmsi grkiyorsa sistmin hm kamusa hm d öl alan la r itibariyl snıf t mli, kargaşayla al bi topluma dönüşmsi nasl nglnb ilidi? R oussau, dngnin sağlanabilmsi v oplumsal çıkarn b irysl çıkara üstün glmsi için, nihi olarak, ğitim v insanarın sahip oldukları rasy o nality v iyi niy güvniyordu. nsanlar daha fala farkına vardıkça v bilgilndikç ögür olmayı gn irady v gnl ira dnin gmnlin bağlanmayı eçeceker v aşırı ölçüd nginliğin ya da yoksulluğun ol mamasını garai a ltına alacaklard Rousauya gör bunu yapmadı kları takdird, tiranlık hkim olacaktı.
Lber Oğret
Deet e B D y � ü e 43
(Smt Raya ayn dnemlede yaşad) Bunn neli•ı1 , i < ; ya de, şd schman'n fadesye, Smth, bireyi öça rı peşide hiçbr ıta a oada oş as içi �· e ooik gereçe s ştr Oysa daha öcei düşüürer ö drşard Hirsch< peşide oş a s ya sa soçar 1977 100).
Yen te bey aaln dağında ttmaya e beysel daanş teme almaya deam edeen tpmsal lşlee ynei las yalaşımda b aç neml e ldça etl değişlğe yl açmşt l laa, Smth, nsanla haeete eçenn sadece çesnde buln dula şlla yleşme as ldğn e çğunl açsndan b şlla sağlaman aacnn seetlen (madd aançlan) atma ldğnle sü müştü (Smth [ 6 1937, C 4 Blüm) Smth, en dnden nce enm plt düşüncesnde ulanan, nsan a l şun fal aa ya da amaçla aasnda eabei, dğe bütün üdü enm lann çesne yeleş ee, tadan ald. schmann le südüğü b, Smth bn, nsan bedenselhtyaçlasnl lduğ çn başatnm tnn htim, dğe nsanla ynetme b. peşnde ş ma ldğun steee yapa nm üstünlüğün aasnda yatan üdü at e değld asne umsanma asnun te aac halne el' (ischman 1 977, 1 09
Açgöüü ve hırs, egii güç ve ai aac edir? Fa r de y e rde isaa rı he pside görebieceği öyüe i aya ğ ed ve çeriside bdğ oşarı iyieşte oara taıadığ, yaş aı o yüce a aya igi oa ra iye ettği üstüüe r e !erdr arede igieie, sepatye, tata ve tadire dikkate aa bda e die ye iye tee biece ğii üs tüüe rd Bii igie d İ re oayı ya da e yif deği ad oadır (Sth Hirscha 1977 içde 0)
nc aa, Smthnsanlan al üdüleninenm aanç y nünde te b aya dnüştüğünü le sümele yetnme Buna end (enm) ça dğultsunda haeet eden he bey beyle tp luğu s ns ldnda, letf eah aacağ asymun da e
1 D el et e Sya et eo
maltr (Smth 1937, 385); dahası, srbst piyasa, nsan koşulları iyş tirmk açısından öy lsn güçlü bir tmndr ki, kötü yasaarın m üda halci' yöntimn bil üstsindn glblr. e ieyin kendi koşn iyieşimeye yöne doğ snn öz güce ve güve n iinde iiy dökülme s öyes ine güü i ilkedi ki ek şn ve h ydm om dn opumu zenginğe ve ouğ şm öesinde ns n ys nn hmkklnn sk u y yk ğ om nd e k yüzee m e nge n üse sinden de gelei. u e n ge e , y d ok özgüüğü y n lnms n y d güven ğin o dn kkmsn yo s d öye di (Smh 1937, 508)
Uçüncü ola rak, Smh, bi ryl y lm astasıyla kolktif rfah a ula ş manın, konom ik kazanca yönlk biryl motiasyonun niyt dilmmş sonucu olduğunu urgulamışr Kişsl znginlşm için uğraşan bry!, çabala rının daha iyi b opluma yolaçacaarını n far kı nda omak zorunda dğlrdir Kolktif rfah, b aşangıça arzu dilmyn açgzlülük lara k görübiln ( h ç şüphsiz ki, Smihin slflrinin böyl kabul klr) insani özllğin yt dlmmiş sonucuy du Smithin toris hm insan ukuların h şy ötlyn madd kazanca bi olduklarını hm d bu güdünün n fazla sayıda nsan için n fazla iyy y ol açmakla asında arzu dibi lr oduğunu gösrm iş i r. Bu anl amda Smith, daha öncdn Roussaunun şart tği Br nard andilln Fble of the 'd [Alr Meel dkkat çktğ sorunu çözmüş gb görünür Yukarıda gördüğümüz gibi Roussau rkab icart, m übadl kşl çkar üzrind mllnn sil oplumun, br oplum sözlşmsnn dnglyci gücü olmadkça (diğr bir dyş l, bu rkab icarti düznlyn ya d a n azından rkabin yoz sonu çlaını konrol dn bir dl omadkça), kaçınılmaz olarak, oplumun yozaş masına yol açacağına inanyordu andill s, hr biryin knd bnci 1 c ukuarınn pşnd koşmasına rağmn nihi sonucun ulusa zngnlik toplumun bir bütün olarak rfahı oduğu yönündki par ad oksa dikka çkiyordu. Smith, andllin, görünmz l' kara mını öngörn ar gümannı aldı ancak, bu argümanda bir hata olduğunu lr sürdü Smih gör, hr utku, özllikl dinm tutkusu (açgözlülük) kaçınlmaz
Dvt v A B D 'd Si ya a D ş nc 45
ağın ı düşünmeler için bi r neden yoku. una r ağmen Smi h (bu görüşü nü ieri sürdüğü The Theo of Mo Setnt [Ahk Duygur Teor] ) breye kbet çn ma ddi kazanç peşinde koşan birey !erin ahk sızlıkla ni elendirilemeyeeğnizira bun un başkalarna zarar ermedine dair sanı ne kanıtlar ne de bu konuda ia edii bir argüm an gelişi rir Koekti bi opllığn oldğ he yede .. bieyse çıkala ve ka hehang biine zaa vemek b yana ba şk an faydasa dönş e bi. Ama b çaa ve tkıla , b toplk va ğı sonlanddığ ve e bet e gemen kıldğnda çlma z oaak baş b şeye dönşe Kşse çıkan sesi he bi önekte ykekti am a Ross ea nn da dikk t çe ktiği gibi ayı şeye yemz ''. B önekte kiise ç, dğelein çkaa ıya da ya nışa ve homoenik otak çıka aslnda sad bytn ya da detayı oşken böyle b opğn omadığ dğe önekte dğ leinin ç la ıyla çapşan ve anak onaa za a ve eek ge çeke şiilebien bi çıkadı Ana k a hks ık ve zaa ve me oaak işe diğ takdide g eçekle şiiebi (Cole ti 92 2 ) .
Dla yısıyla Mandelein negatf emnlerin pozitf sonuç üremesi para dokuna Smi hin bulduğu çözüm paadoksu ortadankadı rmakr unu poztf sonuun kend ende zten pozt on ksmi etmenlerin toplamından ortaya çıkığın ileri sürerek yapar u üç bileşenden yola çıkıldığnd Smith'e göre de ein rolünün başa oplumsal dinam iğe serbes piyasanı n görünmez ei'ne en iyi ihtimalle dşsa olduğu söylenebilir u dinamiğe müdahale edil memesi gerekir yanı sıra kolektif mddi kazanı (e bu nedenle top lumun büünsel olarak daha yiye gi mesini) sağlamay a yönelik deği ştiriemez kapasitesi nedeniyle bu dinamğin engellenmesi için muazzam ölçüde a hmak omak gerekir . B göşe gö . . . s ya s e t insanla ın ahma klığıdı. Kandid'in bahçesi g bi, a hmak ma k ölçedeki geniş ve esnek sıla aş madğ mdde çe e konomk lele me ba şaıya sağla nabi Oy e gönyo ki, Sm m nim m dzeyde işleve s ahip bi de vle ten ziyade aha kl ka pas e s b e lii b s t sınıa sahp bi devle sa vnma ktadı. (Hishma n 9 104)
Smihin ya kaşımınn bu şekilde okunması genel olarak doğru d 7
4 1 D vl t v Siya t Tor
ğ savuur Ama daha da öemlisi, Smihe göre u toplumu ve oplum düzeii) olaaklı kla, isa davraşlara hükmede ahlki duygul a r geelde ireyler aras olumlu ekileşimere yol açmaardr Maddi ka zaç peşide koşmaya dair yukardaki tarşmaı1 daha geiş alam u dur Smith, isaiduygulakoigürasyouu ''geel iradei doğru da müdahalesi olmada da toplumu var olaleceği şeklde ee almştr Aslda geel irade, ieyer arasdaki olumlu ilişkileri iyet edilmemiş soucudur Buu ' opluml deeim olarak amlamak Samues 966) Smithi yaklaşmnı yanlş okumak demektir Zira oplumsal deetim, aş k ir güç ya da erki dşarda deemi demktir. Smith, deeimi içeride geldiğii düşüür. Geel davraş kurallar ular ''r sorumuluk hissi olarak adladrr) her ireyi içide gelir ve davranşlarn toplum sal ütüle yumlu klar ene kuraa ra yönei bu kus al s yg oa dan yapıp e te rine gven i lebie ek kmse yokur Ama nsan oplum nn varğıı devam eir mesi bu görevle rin oşgöle bii ölçde ye re geirime sine bağldr I n sanar bu önem davranış kurallara saygı gösermeder akdrd n san oplumu içliğe doğru çökşe geçer
Alki me leke erin ne e rine kurulu olduğınu va rsa ya rsa k sayam bu me leke le r biere bu aya ta yapıp e tke rmiin yönn be rl me için vermişerdi Tm duyularm utkıarmıı ve işalar dene lemek ç btn e yem e riin yce akemlğn a pma k ve bun arın er bin nas ami edieceği ya da digileneceğ konusunda ya rgç ya pma k için tam da içimie ye rleş trişle rdir Sm 976 Ks III 5 Bölm)
Smith, ''ahlki melekelerimiziemilerie uygu davramakla Tarsal olaa aşruyorolsada, u ür davraşar ödüledirilir Smih 1976, 1 66 ) ''Çalşkanğ, asireti ve ihtiya cesaretledirmek içi verileilecek e uygu ödül edir? Her ürü işte aşarı olmaktr . Zegilik ve dş arda verile payeler, unara uyguve ediilmeme riski adir ola oa ödülerdir ag.e.). Smith, urada yie ahlk kazaca yöelik motivasyola, hatt ztih kazaçla karştryor ve yie maddi kazaç peşide koşma oplumsal çimeo işlevii göre ahlk olduğua dair sapta
Dl t AB Dd Syasa Dş nc 4
tme çkn ahlk serbes grşm) topumun çmenosudur. Breyler genel de ahlkdrler ve breyl çıkara rı peşnde ahlk b reyler olarak koşarlar Na den de osa , büyük b uusun içes ne buunduğu koşua odu kça aza sa ya beyn ahksa a vanma snan ya a ba za nn sa vu ga nğından ya da tedbisiziğnden e kienebken bu uum, he za man için diğeeinin utumuğuya ve ahkı davanmaaya teai ei (Smth 937 324
Bu nedenle oplumsal yenden ürem çn esas olan dürüsük, görev b lnc, ulus aşkı ve dğer nsanlara yönelk sempat dıygusu, serbes gr şmle tanmlanan, rekabeç br oplda yaşa ya b rey ern çoğunluğuna çkn özellklerd. Breylern doğal h aklar ı üzerne temellenen bu oplumda, oplumsal koşulları n nyet edmeden yleş rlmesnde ve aynı za mand a nye edlen toplumsal uyumun sağla nmasnda temel aktör breyd r Smthn b reyler doğuşaı toplumsal v ar ıklardır. Serbest pyasadak ekonomk faalyet mümkün oan en y opluun ora ya çıkması sağıyorsa ve Smt, yönetmde bulunal arın yozlaşm a snı ya da berl çkarlar kayırmak çn care ksı lam as ını refahın ma smzasyonunun karşısındak en büyük ehlke olarak görüyorsa, neden br dev Jet olması gerekğn sa oablr? Bzth svl top! um dan görünmez el/breysel ah k duyguladan) çıkan opumsa uyumla yargı ve eğ m al anla rında kdara sahp br devletn varlğ arasındak gerlm Smhn büün eserlernde gözlemleneb l r slında, Sm he göre, gene ahk kurall arı nsan dav raşna çkn br unsur olmakla bu ahlka sahp br kara r alıcı tarafndan l n eden ve yayıan b r am aç olmak arasında sa lnır. Görünmez el ne kadar görünmezdr? Insanlık ktles ne kadar ahlkldır? Ö le görünüyor k, Smh, argümannı zengnlk peşnde koşa nsanların öz olarak ve nye emeden ahkı olduklar varsayı a d a yand rma eğlmne rağmen, bu meselelere hçbr z aman br çözüm get rememştr Öte ya ndan, nsanların nye emeden ahklı oldukların dan
''Büyk ulsar, hiçbi zmn öze svtıgnk ve ahlksıkan dc ay yksuaş
ma; oysa baen kas savgank e hkık nedeye yoksaşa. Ue (en çoğnğnda kamsa gein aam ya da neredeyse ürken omyana
1 Dvlt v Syat Torisi
da, hiçbir zaman, am a nlamıyl a min dğild ir [ ] ğitim [ in] b üyük sırrı[nın] kibri doğru hdflr yönlmk olduğu'nu ilri sürrkn (Smith, Samuls içind , 67) aslnda, birylrn ahlki varoluşlarını blirl i b ir rotaya sokmak için onların üstün d bir gücün var lığna başvurur ahası Smih, dvlin va rlığn hiç sorguamaşkn insanığa fa yd a sağla dığ'' müd dtç dvlt sadakati n yüksk rdmlrdn add miştir S radan durumlarda, ükeye duyulan sev nn farkl eyi içerdiği söylenebilir. İ halihazrda kurulu anayasaya ya da yönetm biçime uy mak ve saygı gös teme ki. I kcisi üeyi payaş ığız vaandaşarmı n olabildiğnce güven sa ygın ve mutu durumda om a la rnı sağlamay gönüden a ru e tme kti. Ya saara uyma ya ve ya sa koyucuaa itaat eeye haı oma yan kş i va tandaş değd va tnd ş r toplumunun bnse re a hnı e inden ge ldiğnc a rtımaksemeye n şnin de iyi bir vatandaş oma dğ şüphe göümez. (Smith 197, 23)
Smith' gör, yönim, ülkyi paylaşğmız v a a ndaşarmız ın güvnl, saygın v mutlu bi durumda'' olm asnı sağladığı müdd ç dsklnm lidir Ancak, bunu yapamadığı zamanlarda hr va tandaş ski sistmi ds klmkl yni bir sism arayşı na girk konusunda ndili bir arayşa itilir Smi hb u iki sçnknha ngisinin doğru olduğu y a da dvin mululuk durumunu mn tmk başa rsız olduğunu kanıtlayan koşullar hakknda hrhangi bi r yönlndirmd bulunmaz Ama daha sonra yazdğı bu srdn y ola çkarak dvlt uyguı gördüğü roün, piy asanın insanlğa sunulan fay dalar'ı n rahat şk ild maksimiz msn min dn yasal çrçvyi sağlamak oduğunu çka rsay a biiriz Smi h'in sr !rni vrdiği a rhl uğraka, dv !tin bu açıdanbaşa hdfi oprak sahiplği hkimiy a nda olan, yarı fodal v mrkan ilist br statükodan pi yasa konomisi ya raak için ya sa l süci kullanmakı. Şikyçi olduğu dvl, müdahal'', mrkaniist dvli; önrdiği is srbst piyasaya daha azla srbstiyt sağlayacak oan ya sa la r v dvl poitikalıydı Hiç şüphsiz ki, bu paradoksal bir boyu a sahipi vJ, mvcut mrkanilis çrçvyi yıkmak için müdahal tmk durumundaydı Bu müdahal yni yaların v bu yasalar ın uygulanmasnın yan sıra yni bir ahlkın yaraılmasın da grktirmktyd (Samuls 66).
Dee e BD 'de Syaa D e 4
özed ü ki e aklaıla ilişkisi üzeie ola taışaaıda g y r du Sih ese !ei bugü Bdeki siasal düşüce (ve bu ed · büü ilei kapialis oplulada devlei olü üzeie üüüle taşala)aısıdaöei göz adı edileez eikalılaı apıla üstapı aasıdaki ilişki diğe bi ifadele üetile (göüez el) opluu biaada uta güle aasıdaki ilşkie bakışlaıı biok aıda şekilledie de Sidi He biei kedi ekooik ıkalaı peşide koşasıkolekif ii aısıda e ii foülü kediliğide sağladığı öüdeki alaş hl egeeliğii kouo Biyen e zeg ola aaışlaı e de ukulaıı deetii ibaile ktida kaağı olduk laı toplusal ozlaşaı özel seköde ziade kau sektöüde kaaklaa ihtiali üksek olduğu vasalaı BDde bugükü siase fesefesii büük b kısıı eelide atıo te ada Rousseauu a da Madevillei bielei ekooik faalietlei e k ausal i aasıdak bağlaıla ilg agüalaı kaşısıda Sihi h bi zaa etel biaıveeişolduğu ukaıdaki aşazda aka göülüo olsa geekDaas Si Locke'u ve Rousseauu siase teoisi eelie sfsız bi op! u eleştiele de ustalıkla es gee. Locke ve Rousseaı buuva opluuda uuu eii ii böle bi sıfsızğı ibii diğe !ei köleleştiebilecek (ücetli eek kölelk osoua dald) kada zegi olaa küük al saiple üzeie kuulu bi ekooi valığıa daaoladı Sih bu ku guu geeksiz olduğuu ilei südü Uuu kaağı isalaı ak siu fadası sağlamasıdı Bu ise acak biele ekooik ıkalaı dizgilemede geekleştidiklei takdide üküdü. Tek istia e başta bibileie bağlaalaı sağlaa alk duguladı la ısıla Sih'e göe seveti sısız bikile toplusal uu aasıda b elişki oktuHe esli bi sıf topluu vadı a böle b toplu la e fazla saıda isa ii e ii ola gekleşesi aasıda bi atışa oku Sit aıca sııflaı esle bouca devaı ie buu kau efahı aısıda taşıdığı ieile eselesii ve özellikle alk taıı ve devleti ukuki agılaıı deetii ile kullaıı ve isalaı top
50 1 D v t v Syas t To risi
lumsa işlevleri ada büyük öem atettği erdemlern tam üzeri deki olas ekilerii göz ard eti.5 Smihi fikireri, o dokuzucu yüzyl aydao düşücese libera ö ğ retiye) br ereve sağad. he Weh f Ni da yaklaşk ouz l krk y sora eremy Betham ve ames Mil, yei bir bağlamdaSmth'i fikir lerii siyasa uzas geliştrdiler gilere yüzy başda saayileş meyle cebelleşme ya sra göz ard edilemeyek oradaşiddete sahne olmaktayd işer fabrika ssemie karş dreiyor ve mülkiyetsahipleri dşdaklere aaya siyasal haklar a ep ediyorlard hompso 1 963) Betham veames Mil bu ar hsel koşullara yat vermek zorudaydlar Buu yaparke, iş s saldrlar karşsda Smihi serbes piyasa merkezli oplumuu savuuyorlard S aşmas başlamasyla sarslan bir oplumda liberal devlet asl olmalyd? Betham ve ames Ml, srsz mülkyet ve kap alist giişim sisemii güveliği ii burjuvadevlete her zamakide daha fazla gereksm duyulduğu ka sa vardlar Macpherso' belirtiği gibi,
topu bibie ri üze ride ve bibirlei a le yhe bieviye güç peşde ko şa bireylede oluşur. Böyle bi opumu dağıması ege em ek iç he e dei yasa he de ce za ya sa sı içe re bir hukuk yapsıa tiyaç oduğu düşüüldü Fa k hukuk ya pla r ge re ke düzei sa ğlayabi; am a hiç şüphs z k Fa yac e t e ye göe e iyi ya saa r küme s i diğe b iadeye hakla ve yükümlülüker e iyi şekde dağm e aza sa yda kş e azla mutluuğuu s ağayaca k ola Betham y as ala r bu e gee am ac dört a am aca bölüebeceği söyedi: 'geç sağaas; serve re ti; e ş itiğ de se ke mes i güvelğ ei. (977 227)
e yada Be hama göre, devle, geimi sağ amas ya da serveti üretimi i gerekli değildir bu amaara ulaşmay, alk korkusu ve bi riktrme arzusu vasasya, bizihi kapals üretim sağlar Betham serve eşiliğyle ilgil argüma serveti azala marial faydas üzerie emelleir Acak ihayede, hukuku dev ei) e öemli işlevi olarak mülkiyegüveliğiyle karş karşya kalr. Bu işlev e tür br devlet ye
Dee e BD e Syaa Dşe 1 5
rine geirir? Benhama ve Mile) göre devlet serbes piyas k a sn beslemelive va daşlar yozlaşmş ve açgözlü olan hük krumaldresan bu Smi hin b aşlangçaki ar güm d r Bu ikincii çsndan seçimler ve basn özgürlüğü azami önemi hazdr Zira ancak menlerin hükümetekleri değiş rebildkleri koşullarda yönetienler kendierini hüküm e en koruya b ilirler Oyleyse kask devlet teorsnde oduğu gibi b ura da da ikida rn h seçmenlerde v a andaşlarda olduğu olduğu varsaylyordu. Aradaki fark bütün vatandaşlarn siyasal ikidar açsndan eş olmadklar ve eş 0 gkğ agüman üzerinden geliş mi şir Hüküm etin seçmen klesine karş ha reket emesini önleenin ek yol yekilierin kendileri dşnda ha lkn çoğunluğu ara nd sklkla yerlernden edilmelerni sağ lamak Macphersona göre bu deokra sinin korumac örneğiydi Bu örnekte demokrasin amac oplumun üy eerin i hükü et ye kililerinn basksnda korumak. Bu ar ada serbes pyasa mekanizmas ekonomik ve oplumsal refahn aksimze edilmesini sağlayacak Macpherson 1977, 36) Koruma işlevi açndan ise gereken tek şey hüküme deneleye cek ve vaan daşlar s smar etmesni engeleyecek bi r seçmenler grub uy du. Nihayetinde a rşma bu grbu kimlerin oluşt urmas gerektiği sor u suya snr kad
Macphersona göre Locke ve Rousseau her halkrda yeni bir in san ipi aray şnday dlar Benham ve ames Mil ise insan ol duğu g bi piyas a oplum a ra ndan şekilendirilmi ş hal iye" alda r; .. v onun dğş im olduğunu vsyd bu mo d kb tçi k i l iys tolumun v bu olumun ş kllnddiği biy di t ç kcöçüd uydu .. ön d i toum mod l sns l bölnm liy, ş hs bç iys tolumu yks düyd m ddi iml gkçndiimsni v şislğin kçnm olmsn sogul m d . (M ch son 977 34)
O dokuzuncu yüzyln ortalrnda ş sn saflanda artn mücadeeciliklebi rlkte bu model de değiş i ohn S uart Mil hakn kendisin h ükümet en korumas gerektiği ikrinden vazgeçmeden demokra ik sürecin
52 1 Dvt v Siyas t To risi
ğin v ar olduğunu ve bunun gelişmeci demokrasiye uy madığını ileri sürdü. Ancak, eşi tsizlik kapiaizme içknb ir olgu değidi; daha ziyade ti bir ol guydu ve düzeltiebilirdi layısyla, genç Mi klasik ideal toplm fikrne geri döndü Bu ideali çalşkan ve kapasielerini geliştiren insan oplu uğu olarak anımadı (Macpherson 1 977 1 ) Ayn kapitalist ilkelere işleyen mevcut ödüller sistemini adaletsiz bulmasına rağmen bu topumdaki ödüller, gös erilen gayretle orantı oacak Mil, bu adaletsiz eşits izliğin müsebbibi oarak feodal mül kiye paylaşımnı göserdi; kapializmin gelir, serve ve iktidar eşi sizliğini tedrici bir şekilde azal tığına in anıyordu Yanı sıra, S Mi işçi kitlesinn siyasa iktida r akıllı b ir şekilde kull anabieceğinden em in değild i. oplumda birbrine z çkarlarınve işçi sınından seçmenlerin saysının daha faza olduğunn farkndaydı am a oplumun her üyesinin oyunun eşi olmas deseklemiyordu Nüsun dar ve zengin b ir kesii n yönetmini bertaraf etmek için oy ha kknın yaygına ş ırımasın, ancak, oy kul lanma yetkisinin farkl bi rey erin dmokra ik bir topluma y apacakları katkı üzerinden belirenmesini isti yordu Bu nedenle burjva devlen lib eral görünüsü, b üyük ölçüde geçmişteki kapi a lizm öncesi mü kiyet dağılımna bağlı oarak ikidarn küçük bir vaandaşgrubunda oduğu emsi demokrasiyd. deal devlet, si yasal ik tidarııda ha geniş bir gruba doğru yaygınaşrdığı, serve ve gelir dağı lımının serbest piyasaya brakıldığı bir dev Jeti. Burj uva teorisyenler a ç sından, mülkiyet eşisizliği aran retiı zorunlu maliyetioduğu için ikçe daha kabul edieblr b ir olgu hal ine gedi Bu şem ada eşitl ik' gi g i de daha fazla siyasal açıdan tanım lanıyordu Ilk kez Benham ve Mill'le, devletin siyal demokrasi olar ak ör lenesiyle ekonominin sınf tem i, eşitsiz kapitais üreim ekseninde örgütlenmesi b irb ir lerinden forme olarak ay rışrld. lgilenen konu (demokra ik devetin deva mın sağla mak için) devletin üretimde eştliğin garantörü rolünden sınıf temelli oy hakk meselesine diğer bi r ifadeye, snırlı hizmeter sunacak ve ya saarı uygulayacak hükümetin seçiminde ve denelenmesnde farklı sınıfa rdan, üretenler ve üretmeyenler arasından kimerin söz sahibi olmasına izin verileceğine kaydırdı Liberal modeldeki serbes ekonomik si sem m ükemmel'di Sorun ya raab ilecek olan konu, hükümee ih iyaç duyulm a
Dee e ABD .\ D ce 5
daşara vrrk bu ykir içkin oan aşırııkarı sını ı k ·n rkiydi onomik şisizğin ibra mod için yaraığı sorunar, ÖzLk rin kapaisr dönüşmrini sağayacak bir kapiais üri ü nsin (ürici kooprafrn) grk oduğunu görn John Suar i gibi ibra orisynri rahasız diyorosa da işyn bir opum sözş ms için snısz opu yarama zounuuğu oradan kakmışı. Bu du ru (kasik orisynrdn arakaan) mükiy sahibi omayanarın oy hakkı anındığı akdird buuva dvi dskyip dskmyckri mssiy yaından bağanıydı Macprsona gör pari sisi v rns oy haını v şçi sınıının kapiaizm husuini kisizşyi mükün kıyordu (1 977, 6476) Siyasa parr sçimr vasıasıya bur j va yönirin yrndn oaarna ndn oabck sınsa böünm ri rbiy diyorardı'. Evrns oy hakkının kapiaizi dvirk ba şarısız omasnın as başka açıkaaarı a var Przworski (1979) sanayi işçirinnhiçbir ükd, hiçbr zaman sayı çoğunuğu d ddik rini iri sürr; bu ndn sanayi işri çğunuk araından kabu görn bir uum aak için aviz vrmk zrundaydıar Bu yakaşıma gör siya sa parr işç sınıfını rbiy dir. şçi sınıını hrhangi bir rformun grçkşmsini sağama için daha ııı b konu aaya in daha zi yad, diğr grupara birşmk zorund omasıydı. Przworski v Wa 1 rsin, başka bir çaışmaarında (1982 kapiaizmn işçir daha yüksk girr sağaaaki başarısının v sisn krizdn çıkmak için büyü roasınagir kapasisinin d işçi sınıfnın kapiais sismi dvimk yrin rorm doğruusunda bu sis içrisind çaışayı sçmsinin arkasında yaan iki önmi ndn oduğunu iri sürrr. Sını bir opu içnd (sınıarın nsdn nsi dva iridiği bir opumda) Sihin srbs piyasa konoisni pia görüp savunası garip dğidi. Ancak bu savunma S ihin opusa uyumun başa ni oarak birys ahka oan güvnindn vazgçsini grkirdi v (ibra orid) gidrk aran öçüd pusa iradyi v biryrin şiiğini ifaddn bir ro yükndi Bu öz bir rodü vn srbs girişn sornsuz işyişin garani ana aması bkndiği için k
54 1 D v v Siya t o r
lar işçi sınının öyle ir onay vereceklerinden şüpheliyder; ama zama nla onay vermelerinin iht ima l dhilinde olduğunu kau l ettiler Oy ha kkı anı na n işçi sınınn, homoen şekilde, uuva devletine karşı çıama nedeni, hiç şüphesiz ki, sadece aydacılar için değil Marksistler için de i r sorun olagelmiştir. Her ha lkrda, liera öğret ve onun içinden çıkan ç o ğulculuk, genel oy hakkı ve çoğunluğun yöneti mi konusunda hiçir z a ma n rahat olmamışardır. Bu r ahatsızlık üy ölçüde, söz konusu teoril kapsamında devlen ideal işlevinin piyasa sis eminin işleyişini rah atla tmanın ya nı sıra u siseme içkin eşi siliği kaul mesi ve işçilerin y asama ve hukuk a ygıtlarının denetmin i ellerne geçirmeleri durumunda devletin u eşitsizği değiştirme gücünden kaynlanmaktadır Çoğulculuk, u s runa yi rm inci yüzyıld a ulunan çözümdür
Ortak Iyy Yenden Yorumamak: Çoğucuuk oseph Schumpeer, klasik ve lieral demokrasi teorilerini derinlemesine eleşti rdi (Schumpeter 1 9) Schumpeterin ana lizinin Max Weerin Batı kültürünün gelişim ve oplumsal eylem teorisinden (W eer 1 958) az! aca etkilendiği söyleneir Schumpeterin anal izi de çoğulcu teoriyi etkiler W eer, kültürel gelişimi kolekti rasyonaliteni n ilerleesi olarak ta nımlar: Bir ulusun gelişme süreçlerinde ilerleyişi elli tutum ve davra nı şları geride ır akıp diğerlerine geçmesiyle, eli ri ir rasyonalite tipin den d i ğerine geçmesiyle gerçekleşir . W eerin yelpazesindeki duygula nımsal duygusal uç, modern kapitalist opluma uymaz am a amaçsalrasyonel uç uy ar Bur ada an la ımaya çalışılan, ama çsal rasyonel olann diğerinden daha rasyonel olduğudur Ancak, amaçsalrasyonel tutumlar hukuki rasyonel ir çervede ulusun elirli amaçlara ulaş asnı sa ğlasalar da, u ama çla rı kmin elirleyeceği soruu yıtsz ırakır. W eer, u amaçla rı ek ir karizma liderin elirlemesi gerektiğini ileri sürer te yandan, u argümann hiçr şekilde am aç elirlemeye yönelik ilimsel i r teoriden çıkarsanmadığını aslında çıkarsanamayacağnı kaul eder. Schumpeter ve çoğulcul ar, W eerin anazni, ra syonali e ka egoriler i ni ve oplumsal gelişme kavramın, toplumların içindei i reyl arklılkla
Dv v ABD d Syasa Dşnc 1 55
modrn' kapitalist birylrl kskin bir zat oluşturacak şkild, fay dacı tmllrd ra syonl olmayan olarak kodlarlar. kincisi, W brin dğr tmlli ylm torisi bu b ağlam a uygulandığında oplumun glnksl üylrinin rasyonl' siyasal va tandaşlar gibi hark dmycklri s on ucuna varıl. Buna bağlı olarak, glnksl üylrin işlyn dmokrati k sism katılamaları, san, sistm olumlu b ka kı suar chum, toplumdaki hrksin kül türl glişimi ay aşaada olmadığı için doğr u dan dmokrasinin imknsız olduğunu ilri sürr Toplumda, lidrlr, onay !ayaa, ilgilnmynr v ya nlış b ilgilnnlr vardı r Toplumun hdlrini lidr !r si yal uğran, kndisni ilgili toplumsa msll üzrind çalışmaya adayabilck vb u m sllri anlay bick kapasit dki sçkinlr blir lmlidir chumptr siyasal katıım v dmokrasi üzrin blili argümaar gliş tirmiştir k ol arak, rasyonl argüan va sıtasıyla hr ksi n üzrind hm ikir olabilcği ya da hmikir kılınabilcği blirlmş, tk b ir ortak iyi diy bir şy y oktur ortak iyi farklı birylr için far k lamla ra sahiptir (chumptr 1 942, 251 ) kinci olarak,
dm oka ik in şyiş aç ndan v aandaş y k v a zua k n v a ğmz v a ğyo o a V k u mn knnd d a a yonay v doğu zamanamy ha k , adan ha k öz konuu y inçn duğu ha mm ad d dn çn üin üünü oan ya a kaa an Ikn ad oaak a danda k ş y m i tm kn . ( 942 254)
Uç üncü olar ak, va andaşlar kdilriıi doğruda y da konomik açıdan ilgilndirnlr dışında, siy asa msllr hakk llikl yanış b ilgilr sahiptirlrya da b u msllrl ilgilnmzlr Bı gibi durumarda ortak iyiy yönlik olarak ha rkt tmktn ziyad brysl özçıkara ba ğlı ola r ak harkt dckrdir Bu nd n tpik va andaş yaa a ana gd dan ian daha düşük ak poman düzyn n çk k n ndğu a ana ana ahaa çoukça oa a k n L • ii i ş kd ddaada u v nm yapa Y Li I dön . (942, 262)
5 1 Dv t v Siyas t To risi
tar oaarı a oa üe eğş tebe bbr a e e sa va e uruma ra ouşur He res sa vaee a m am as a se me e r b şe e oğru e me e r ç 'arabrse ve eğer bu gz a rı e ebeceğmz stsa b urum eğse ger e ü br o r ta a e a ar büü oursa osu as a sa a e meseeerb e e e r e e bu meseeere g aa r a a ae aeer ç ze me eeer ge ee oa ç be reğ ve bu mese e )e re g o a r ç ara ağ gerçe ği eğtrem ez 2, 26
Schumpeer bu eleşinn ardından mode demokraik kapitalis devlein nasıl işlediği ve nasl iş lemesgektiğe igili al eatf bir mode öne rir Klasi k teori ktidarın halk ta olduğunu ve devletin h alk t arandan halkın çıkar !arnı genel ir adeyi temsil etmek için sçien yasa koyucu lardan oluş tuğn leri sürer emsiclern seçmi iktdarı seçmenlere d ayandı rma amacndan sonra gelir. Schum ter ise bu rolleri tersne çevirir; seçmenler in meseleler hakkında karar a lmalarnı karar al mayı gerçekleştirecek temsilcilerin seçiminn altına yerleştirir Ha oü b üümet a a uusa br ürütme oga a a hüü m e oraa ça rtacabr a rac urumu oraa çırmar Ve ta m m ı z şu ş e e a a rı: De mora te bre e r ha oa rı ç e a be ç b mücae ee gere a a r a ma gücüü e e e te r sa sa a ra ra rı ımas ç şe e urumsa br üzeeme r 2, 26
u durumda b u teoride dev Jet beliri bir ölçüde kendinden menku bir gç elde eder meselelere y as amaya ekonomi k ve toplums al geliş meye karar veren odu r Seçmenlere sadec karar a ma süreciı /liderler (si yaseçer) kümesinn y rütmesin is ediklerine kar ar verme güc anınır Her ne kadar bunun hl seçmenlerde gç olduğunu gösterdği söylene b iir de (seçmenler b ir hkmeti yerinden edip yerine başka b r temsilci er kümesin getrebrler) seçenekler seçilmek çin kendlerni halka su nablen siyasetçlerle ksıtdr. Seçmener hangi meseeern gndeme a ı nacağına da karar veremezlr söz konusu meseleer konusnda kara alan ve kendilerini seçmenlere belirli meselelerin öneml gerye kalanarın önemsiz olduğuna inanan ve önemli addedilen meseleler hakkında belir gin görüşlere sahp kişier olar ak sunanlar s yasetç ilerdir
Dv v ABD 'd Siya sal D şc 1 57
ge ş ) ı gerekir diğer bir fadeye, birçok karar yaa a organının dışı r a yetkn uzan ar arafından beireneidir (3) deoka tik hüküetin atında kendi aanında güç ahibi oan ve kendini işine ad aış bi r bürokrai oaıdır () eçener ve yaa organarı yoza ş a ya karş ah ki br drenç göerei, hükü ei eeştirrken özdeneti ergieeidier ve (5) ideriğe yöneik rekabet için farkı fikirere karşı geniş bir hoşgörünn oaı gerekr Schupeterin deokratik deve teorii, bu nedene, ahkdışı ve o run çözücü ya kaşıı itibariye neokaik ekonoiye uyu içinde oan apirk bi r eoridir (opper, 1 95). Schupeere göre ba şat ee e de okra ik dev Jetn işeyip işeyeeyeceğdir de okra tik ikeer i ib ariy e ekli bir yöneici oup oadığıd acpheron, çoğucu odein deok raiyi bir opu b ya da ahki a açar küeinden z y ade hükü eteri eçe ve yetkiende için bi r ekan z a kıdığı; kaikerin ve on dokuzuncu yüzy iberaerinn deokra ve deve ikrine ekedikeri ahk çerği boşa tığı kana aindedir. D mokas salğ g lşms aç s da b a aç olduğu sa çma lkta ba t Ka ı kd çd b dğ olak b yaa daha yüksk düyd, daha oplumsa l blc sap sa gupla oluştuulma sda bl a aç s al b ğ dğd. Dmoka s ama c b a kı aula ı olduka a lyl ka yı a lta alma kt bu a lk as olabl c ğ ya da oak s tyb lcğ yök ka kda buluma k dğd. Dmokas s a dc b pyasa mka masıd: S çml ük tc l syas tçl s gşmc oluştuma ktad. Ma cpso 977, 79
Siyaa ite br piyaa oarak konduğunda ve eçenerin karar arı neokaik fayda eoriinin iyaa veriyonuna daya ndırıdığında eee tükeicinn piyaaya ne derece egeen oduğuna dönüşür Saf, rekabeçi bi r piyaada eçener devei n faa iyeeri üzerinde güç ahibi oaya dev a ederer Siyaeter hangi eeeerin gündee getri eceğinde ve hangi kararaın a ınacağında gç ahibi oaar da bu eeeeri atın a acak oanar eçenerdir iya tükeicier ne aak itedikerine kend i eri karar verier ha ı, her eçen her eeeyi atın a ak teeyecekir. Ya nı ıra, hüküetin ükeicinin igenediğ birçok iş ev
58 1 Dv t v Siyat Tor
Schupeter bu detayları özel kurulara ve bür krasiye b ırakak ister Dah b u duruun seçen(tüketici) egeenliikavraıyla çeişediini ileri sürer Hatt daha da ileriye gider ve seçi lerin, çunluun i ra desini nadiren ya ıtalarna raen aıdaki işlevlere sahip lduklarnı sav un ur [Se çime r siyasal !ide re rin baz sra dan va tandaşlarn er ihlerie bir şe klde y n ve rele ni emi ede n öneml süre çlerdi Anca k seçmler ya da se çim aras a alye a an ra rla rn ye tişkinleri ya da seçmenlerin çoğunluğunun ercileriyle uyum içeriside olacağa dai pek garani sa ğa maz. Dolayyla de moka ti oplumlarn ilya ta işeyşle rii ço ğunuk ie a znıklar a ras dak ztla ra ba ğı olara k ta r e deme y. Sa de ce, a ma çlarn çeş it yola rla ve s a, kısmen de olsa, diğerlerii pa ha na gerçekeşirmeye çalşan ark plerde k ve byuarda k grupa r b rbirnden ay rşrabiriz . Seçiler ve s iya s a rekabe , çoğunluğun yöne iini sağlama a yrca ığa sa hp değidir an ca k iderern poliika te rcihlerin yapa rken te rcilern hesa ba ka aca ka r a znlarn boyu a rnda sa ylarnda ve çe şe rinde göze görülür br a rşa yo a ça ra r (Da 956 332
Daha göre, iktidar h seçenlerdedir Bu, iktidarn azınlıın iradesi karşısına çunlun iradesi' lar ak t anı lana asna ra en böy edir Daha ziyade her esele, bu esele teelnde siyasetçiye y ve recek ölçüde, eseley le ilgilenen seçenlere hitap eder Siy asal taeplerin çeşi tli ii göz önüne alındıında, bu çeşitli talepleri seçi lerde kau görevli leri için çlluklara ya da çunuklara dönüştüreky a da çeşitli b i rey y a da grup talepleri küesnn tüü açısından kabul edilebilir ya da en az srun çıkartan bir kararl ar küesi luşt ur ak için bi r ar aca gerek duyulr Siyasal partiler bu işlevi yerine getirirler Siyasal par tiler siyasa alları p aketlerler ve b u pa ketleri seçenlere sunarlar; bu, talebi ve arzı dengeleyen istikrarlı bir hüküetin rtaya çıkasını salar Faydacılıın, Schupeter, Dah ve dierleri taandan ern sanayi eknisi için yeniden frül asynuna çulculuk adı verilir Çoğulculuk, ça rlarn te ms edildiği bir siste m olara k anmlana biir. Bu sisem oluşuran biimler çoklu, adi, reka be tç ve hiyera rşik olara k d üzenenmeyen (söz konusu çar ürü ya da kapsam açsndan kend
Dele e ABD de Siyasal Dü ü e 1 5
ma ouştuma ya da koto m Ya ı s ra, katgorl rd hr ms a a !y id bdma. (chmt r 1 974, 96)
Çğulculaa göe, devlet taafdı, 'bş [b] levhadı; eçmenleden luşan va andaşaın hzmetıdı Anca, a y çğunluğunaden yanıtma zda lmaya amp a ala üme laa tanımlanı vJet aynı zam anda be ölçüde öze lğe ahpt Çğu lcula aaında devJetn a a alma üecnde ne ölçüde te başına aala alableceğ ve eçmenleı bu aalaı ne ada deneleyebldğ nuunda göz adı edlemeyece b htla vad Bu aşma pyaaın eabet abyet ve tüetc egemenlğ vaayımın geçellğ haında enm tatış maya paalel eyede m ann eçnee dayandığı (dğe b fadeyle, demat emlen devaının, demat değelen uyucuu lan eçnlen numlaını üdümeye dayandığı nuunda hem lan daha yme çğulcula, şbölümünün a b lgaş ye dönüşmen engel leyen unuun eçn guplaı a aında, a a ala gücüne yönel laa geçeleşen eabet lduğunu ve bu eabet ayende eçnenha t lelenden glen baıaa açı ve heap veeb numda lma ya deva etle vugula (Geenbeg 41 Sıadan va andaşla, ldele üzende yüe düzeyde denetm uygua !a (Dah 1 6, 3) ymelee göe tem, la demat devlen öelllene uyum ağlayamaz; ama şledğ çn abu edleb. Vaandaşlan çğu blg ahb lmadı laı ve lgz ldulaı ha t yanış blglendldle ve aynel ldulaı, ap yaal göüşle aşıda egedle hşgöü düşü d üzeyde lduğu çn bçğunun yaa üece atılmıy lmaı tem daha veml ıla (şlevel ayıtızlı Bu, ayıtızlaın güçüz ldulaı anamına gelmez; gücü ullanmadılaı anlamına gel , bu da tem açıından şleveld . Kayıtızla çn eçnlen aldılaı aala ta mndı e yandan em, lgl ve umlu vatandaşlaa npeten açıı Semn bç eşmnaı vadı ve nanla endle n fad eme özgülüğüne ahp ldulaı çn büyü unla yaşamalaı du u munda eme ıckrdr (Geenbeg 1 38) Nhayende, h göe ABDde yaal em, 'hç değle, bütün etn ve meşu g p .
60 1 De le e Syase eo risi
yaşayan huzusuz ve it ida sz b hakta a nlaşmayı destekleyen itidali teşvk eden ve toplumsa l baışı temin eden nispeten etkili b sstem olduğu söylenebii (Dahl 1956, 1 501 51 ) Schum pete ve Robe Michels (1966) gb köümsee çoğulcu de okas i m odeinin (ve demokasinin neoklask ekonomik modelinin) t emelinde yatan tüketici egemenliğnin tatışmaya açk olduğunu ilei süele . Bu göüşe göe seçkinle kaa alma süecni kontol etmekle kalmazla seçmenlee kaşı hesap veebililikei etkin değildir Schum pete b u a gümanı ki zemin üze nden ku a lk ola ak akip seçkinlen sadece me selelei iadelendimekle kalmayıp bı meselele e lgili fiki ei manipüle eteye çalştıklanı ddia ede.
Etli s iya s a l a rgüman bz hi ma l e debien bir şey olduğu iç iradi öncüe rin uygulan ma ı ya da va andaşara ka ra r ve rme e rinde ya rdmcı oan ö es inde, nedeye ka çınıaz bir şede bu öncülle ri belr bir biçime soa ya yöne ça rpma çabas a işa re ede r. Doayısıyla, ge r çe kten e tki bgi ve argümanar ya a niye ere hzme edeblirer. (Schumpeer 194, 64)
E olaak Schumpetee göe vatandaşla meselele gündeme getmez le ya da meseele hakkında kaa vemezle aksine kadeeini belil meselelein ne olacağ onla için belien (ag.e). Oy leyse tüketici ve seçmen egemen değiledi tedaikçle (gşimcipolitikacı) tüketici te cihei fonksiyonnu etkile Bu etkinn ölçüsü ba ğımsı seçmen talep eği s nden bahsetmey i knsz kıla
kinc olaak buju vazi böyle b si sem için geeki olan poitikacı tü lein üetme. Buuva ekonomk çkalaınan bağmsız değidie Bu duum opumsalyapısal sounlan haledmesini imknsız kıa Polit i kacla kendilen oplumsa yapda ye alan b elili b i guptan ayıam az la vlet kaa alma süende öekt (kaala seçknle taaından alını) aa t a asz değidi Uusa r opuma yapyla gili e as a dair oruna r üzerinde ço faza böünmüş oduar durumarda demokra k yöne m hiçbr za ma n en iyi şede işlemez. . . . Burjuvazi, burjuva köen oa ya n bir s iya sa ınfa
Dl AB D'd yasal D ü ü c 6 z m
Lbeal emokrasinin üüüne ir algı ve siy asal alana çkar· grua r ı nn y kseliine air gözlemler siyasal üünürler on okuzuncu yzyıl ve y rm inci yüzyılın baları gb i erken br zamana sınıfsa uyumun ve tolumsal b irlğn sağlanablmesi içn svl ouda kndi a lnlaında özk bi ş kld faa iy yüütn a nca s köl v uusa k a a ma ogana da bb y v dv bilk d oan v oganik bi olumun i vs hy aşs ni dva tn şvs sosy o konomik ögü da ya na n b olusa v syas a dün n] gkğn i süm l in ndn od . (Panitch 1980, 60)
Korora izm olarak alanlan bu tt evle t tby orak iyiy emsil eer ev Jetin nihi amacı oan or k iy evetin ahl oortesini ve meruyeine sağlar (Sean 978) layısıya ev Jet kamusal eğer ]eri ve norm ları y nsmakan zyae kamu çn ahlkı eiği ve ieo loj y b ünyesine b arnıır. ea t kororatist evlet keni içine an t emokr ik eğlir ancak lierk mevk ne bulunanlar ın ort ak çkar çkar gruarna ya a seçmenlere anmaan beliremes mıhemelir Ama aynı zama na aa olan sosyoekonomik gruar açısınan evei e kilemenn ek yolu resm oarak tanınmakan geçer (Stean 1978) Kor oraizmibün bir sisem yaan teel özelliğ ekonomik konumları t ibariyle bi rbirlerinen farkl grular ar asına k i bir lğ ve bu gruların meru ba ğmsz ve güçlü bir ev ele kuruklar ilikir
Kororat imin lber emokrasinn manksal ikmes oluğu yönü n eki aha y akın arihli argümanlar a ha öncek argümanlarla aynı no r matf gerekçeyi kullanrar: Liberal emokrasinin is tkrarsızığı göz önüne alınığına korora izm Marksist tek a rtili otoriter evlete ercih eilir ve esasen genele otoier yönetim bimleri karısına hüm anist bi r al er naifi temsl eer (Sea 1978) Kororatzm saece bi r t ae üstün çıkarın olğu varsayıanbirsistemeçkarçamasının zora bavurmaan ç zülmesinin yolu olarak görülür (Pantch 1980) Sanayinn yüksek üzey yoğunlatığ ve serbest iyasanın ekonomik ilikilerin hkim b içimi maktan çktğ bir ekonomie liberal emokrasinin ma nksa ikmes
2 D el e e Sa e Teo rii
kabul edilemezliği ve ani yükeliş ve düşüşlerle ilerleyen kapitalit ka 1 kınmanın devletinekoomiyemüdahalein gerekrdiği ve karar alma ü recinde uzmanlar ağırlığın artrdğ yönünde görüşe yer verir. Bu a rtş uzmanlar, toplum verimi ve eşi bi r şekide işleyeb ilmei açıından gereken teknoloik ve ekooik bilgiye ahip oldukları apama emelide gerekçelendiril miştir Panitch'in de dikka çektiği gibi bu argümana ilgli orun korporait devJei, devlet taandan onay !ana büü çıkar gru parı ve özellikle ge işlemelerin ve kr !arının dev Jetin uzmaarıca kontrol altında tutula cağ varayıa büyük kapii şirketler karşııda ta ra fız ve bağımız olduğuun va rayımadır Ama ta rihin de açığa çıkarğı gibi dev J bu uvaziyle tare kazacak bir mücadeleye girmeden özel ermayeyi ancak bı ölçüde deneleyebilirveyeridenedebi ir. Dvleti kararlar kapi ali toplumdaki iktidar ilişkileride özerk değildir . 7 Yanı ıra ermaye y oğunla şmaıyla devle mü dahaleinin liberal demokraiyle bağdaşmayacağı yönüdeki korporait varyım burjuva demokraiiniı1 oy lakk ve endikaları devle nezdide a nımlanmaı vaıtaıyla, al ıı1ıflara doğru yaylmaınn yoğunaşma ve üdahaleyle ayn tarihel dönemde gerçkleştiğini göz a rdeder Liberal demokrainingelişmein kapiit form ! arı afığı ya da toplumal elverşlik değil işçi ın mücadelei ağlamıştır (Pantch 1 980 166 Philippe Schmitter'in (97 yaklaşmında korporatzm üretim tarzı n daki değişiklerle ilişkilendirilmez ha ziyade, devle ar a nan yekiledirilen (ya da oluşula) ve liderlerin ayininde ve taleplerinde ko t rolü devlete vermeleri karşığda kendi alanları içeriinde ekel ahibi kılıan, rekabe gücü olmayan r ayıdaki kuru c grupların bulud uğu çkarlar ara arabuluculukitemi' olarak taımlanan çoğulculuğun aban abana zıddı iyal bir alt iemle nrladılr (Schmitter 1974, 9394 Schmtter, çoğulculuğun kaçınlmaz olar ak bozulacağıı ve yerini korpora tzmin alacağı ileri ürer Bu bozulma kökleri kapita lizmin varlığın dev a için gereken koş ulları yeiden üretme ve üre bir şekilde daha fazla kay ak biriktirme gerekii'de yatar (Schmitter 19 74, 10 7 e y and Schmier, toplumal korporatimn n aı işlediğini
D A B D ' S i y a a D ü ş ü c 63
1 7 1 ) Sınflar rekabet gcü olmayan kurucu grupar ına - çıkar yönelm i örgüere - ha psolurar ve Panch'e göre (Schmer'n y apğı gb) korp ras yapları kend çerinde s krarlı oarak görmenn tek you çıkar ör gernn üyelernn çıkarar emsl emedkern v arsaym aktır (Pa nch 1980 172) Korporazmn ster üreim arzndak değşkğn sonucu oar ak s ter kapazmn yen syasa koşular anda kendn yenden üreme gereks nm ne b ağı oa ra k çoğulculuğu br iem ola rak kme emesnn kaçı nımaz olduğu yönündek bu görüşer eork sorunarı da berabernde ge trr Bu soruna rdan en önemls sosya demokrasnn ş ey şnn deal tp sosyal (ya da Sepanın ermn ooj sne göre çermleyc) korporazme uymamasıdır: H sınf ça tışmas va rd sendka üy eer genelde sendka derernn dedkerne uymazar ve şverenler kapalzm taratarı hükü meler göreve gererek ve kr a r tışına yönek polka ar uygulayarak sendkaarın syasa gücünü aza tmaya çalşrar Sepan ( 19 78) La n Ame rkadak hçb r syasa ss temn korporats ar abulucuuk mekanzmalar na koşulsuz bağlğ örnekemedğn gös terr; br yapı oarak kopor a zm her za man çn daha genş syasal s semn kmi sektöre! br olgusu dur [S] semn dğer b oyularını ncelemek çn amaml ayıc a nal itk çerçeveer kulanmak gerekr' (Stepan 978 71 ) Topu msa korpora tzm gerçek dünyada yer aan br ssem oa ra k görmekle lgl sorunara r ağmen zora dayanmayan korpora zmn öneml b leşenlern hemen her er kapas topumda görüyoruz Panche gö re korporazm beral demokras çnd geşr ler kapalzm kapsa mında örgülü sosyoekonomk ürec gruparı lderk düzeynde br ems s stem ve şbrğne dayanan kar şııklı ekeşm ve ktel düzde mobzasyon ve opumsal denem vasasıyla b rleşren s yasa b yap '' olarak görümedr (Pantc 1980 173) Bu nedene korpora tzm br deoloj olmakan zyade sa nay kap a zmnn hüküm sürdüğ oplumrda sermayeemek şkern düzenle me bçmdr Pan tch deven arasz olduğunu ya da şç sıının ve ka pals sınıın eş gce sahp olduarıı y a da deve eş düzeyde eke
Dv v Syas To risi
özelike dkkat çektği nokta, korporast yapıarın, sendika ücret poiika sına ve sendka yönetmni uyguadığ ücre kısıtamasına kapi ai st b ü yüme krierinin ekenmesi karşığnda, sendkaarı ekonomi po kalarını ouşurma sürecie dahi etkerdr. Eonomye devet müdahaesi dev poitikası ouşurma sürecine örgtü emeğ katığı öçüde korpor a ts t r Böyeike emek ve sermaye devet düzeyide etkieşime geçerer (Pant 980 1 74) Dha sı, farkı topumarda şrket yaparın kurmsaaşırıma za maı ve öçeğ sendika ha reketin ekoomik gcü ve merkezieşme dü zeyiye bağantııdır Asında mode kapitais opumarda korporazm - sadece kökeer i ibarye değ aynı zamnda, işeyş bariy e - eko nomk büyümeyi eşvk etmek ve sın çatşması karşsnda sınsa uyuu sağamak ve örgü ü işçi sınıını kaptas devee dahi emek demekti r Panitch'e göre korporaizm sadece sııf temei olan ve brbreriye çeşk işker içdek grpara özgüdür Korporatst y apar kısmen de osa bu tür gruparn, özeike devet taraınan onay a na siyasa erk örge mesne dayanarının sınr sektöre at sııf kmğne sahip oarak ka ma sına hzme eder !er ayısıya, sendkala ş erin ' syas faaiye ri şr ke ya da sanayi düzeyndek op sözeşmeere sıtadarı öçü de işçi sınıı kmiğin de sınırndrırar. te yada, beirli eseeere y ö neik oa rak örgüene diğer grupar içn ç oğucu baskı syai ve seçimiş parameoar öemi bir siyasa işeve sahip omaya deva ederer
Snuç Lib er a demokrasye g bu aazer ve arşmanın yoğunuğu kap a izm n ve kapiais devetn roünün Adam Smith ve takipçieri oan fa y dacıaranb u y ana önemi öçüde değştğin gösteriyor. Çaışan n üsn, önceke ta rımda bağımsız çanar kategorisnden gt kçe daha büyük şrketerde isthdam edenere doğru düzen br şekde kayışı, kaptast opumarı çitç ve üccr uusından çaışnarın uusar ına dönüştü r müşür; bu uusada çaışanaın yapkarı ş uusararası pazararda r e kabet ede ve geneke sermaye yararın uusararası öçekte düzen eyen devasa bü rokraser iş eyşe dayanmaktaır ve b bü rokr a
Dee e AB D de S aa Dü şün ce 65
kalkınma üer indeki ekonomik gücün Adam Smihin (serbes piyas a daki) görünme elini anali ik olarak işe ya ra ma kıldğı söyl enebli r ğişen ekonomi değişen siy asa yapı larla b ağlandr Bir ya ndan, oy hakkı sanayleşmiş kapialis ekonomilerde işçi sınnı, bey olmayanlar kadınları ve gençleri kapsayacak şekilde gelişi . Diğer yandan, işçi sınıf sendikalarda örü endi ve ni hayende devle bu örü ere paarlık y apan bi ri mler ola rak yasallık andı ABDde bu ya sa anıma sendikaar n faaliye göserebilecekleri siya sa sınları belirledi . Asnda, ABDdek işç ilerin bi rçoğunun ai oldukları başa siyasal bir, sivl oplum içind e ve dev !le iişkileri eşi düeyde sınrlı olan, büyük ölçüde depoli ie ve demokraik olmayan bir yapıya büründü Ekonomik gücün yoğunlaşması ve buna yanı olarak yeni siyasal ö r ülerin oraya çıkması hem ileri kapalis oplumlarda hem de Uçüncü Dnyada demokrasinin anlamı üerine ciddi arşmalara yol a çı vle ay gılarıyla, bu aygılarn emsi eikleri ileri sürülen v aandaşla ar asda nasıl bir ilişki vardır? ABDdeki siyase eorisi, ekonomik ve sosya eori kapsamında hkim olan yaklaş ım ieri kapiais oplarda siyasal davranışı ve demokras i nin doğasını incelerken görünme e idea ipini ve ükeici egemenliğini kullanır Libera dev Jen b ugün içinden geçmeke olduğu kri sürecinde demokrasinin ve görünme ein mükemmelleşirilmesi'' yolundak en büyük engel olarak biihi devle hedef alanar b umakadır Topum sal ve maddi iyileşmenin en bas i ve en ahlklı' you olara k m inimal'' devle ve serbes' piyasaya işare eden Smihçi görüşlerin yeni den ca nandğın görüyoru Libera demokrasiyi modern endüsriyel oplumsal koşullarda kendi içinde isikras olarak görenler de var Korporais ler yeni siy asa yaparın oluşumnu, grup emelliörgüerinçıkarları ems eden v e bu grupların işbirliğiye ekonomi k ve opluma geişmeyi or ak iyiye yönelk olara düenleyen arklı b devle biçiminin emeli oa rak görüyorla r. e ya ndan, modern kapials devlei ana a için arkl bir ya klaşm var Schumpeerin liberal demokrasi eleşirisi ve Panichin korpora üer ine yrüüğ çaışma kapiais oplumda liberal devein çö •
66 Dee e Syae Teor
ne ve oğunluğun ıkaryla devlet aaliyetlerinin kamusal aydaları ar a sındak örtüşmeye karş ı ıkar B u yaklaşım kapialis gelişme s ürecinde demokrasi nosyonuna da karşı ıkar. Sını temel devlet anali korpor a ti s sistem modellerin kapitalst üremin temelndeki snısal doğayı ardı etmeleri itibariyle korporatmn bir deal tip oluşturduğunu da reddeder. Şimdi dev Jetin sını temelli pers pekiten ana liine geiyoru ev Smte Coşa
2
, ENGES ENiN DEET
1 950LERIN SOUNDAN BU ANA devle hem Avrupada hem de ABDde Marksis araşrmaları merkez eması ha le geldi. Buu edeii açıklam ak çok zor değil. Bu çaışmaı giriş b ölüm üde suula a r gümaara Ba lıkapi aisdemokraser de dhil olmak üzere m oder saayileşmş ekoomilerde hüküm e giderek ara ve oplm l hizmelere sihdama medyaya ve ha üremi kedisie üfuz ede sosyal ve ekoomik müdahalesi ek olarak Ba ı Markisler içi 1 950leri sou Sa iizmi soua ve Soğuk Savaşı so döemn başlagıcıa işare emekey di . Bu çözüme Balı Komüis parleri e eleküel olar ak açı lıp Sovye er Birl iği'de bağım sızıklarıı sergileyeb idiği ve ABD'deki ale ai Markss baskı gevşediği b r döemi b aşlagıcıa aık ol muşu Marksis düşüce üzerideki bu i eksedek korolü zayıfla ması devle müdahaes giik ar ğı br döemde Baı Mar ksis eo rii gelişmesie ve Sol siyasal par eri seçim lere kamları arması a bu si yasal kaııma faşizmi yüksei geçmesi ve kici Dya Savaşı yüzüde ar a verilmişi olaak sağladı Bu böyle b ir ka lmı yei' bi r poliikaı b ir parçası olduğu y a da devlee duyu laMarkss ilgi savaş sonrası döemde başladığı alam ı a gelm iyor 1 890ar kadar erke br döemde Kar Kauskyi ideriğ aldak Alma Sosy a mokra lar dikkae değer düzeyde oy gücüı '
68 D Sa To risi
ugün bi, milon üz rm b bin sç m n güvnbiriz Eğ r bu şkd dvam drs, üzın sonda oplumun ora abakasını, küçük burjuvann v kçük kölülrin büük br kısmı ka zan aca ğı v ülkd üm dğr güçlrin ss lr d ist ms ! r d önünd ğilmk zo runda ka a ca ğı b lrlc br güç h lin glcğiz ( Engls 1895] Tuckr 1978 çind 71
Anca k, Rs vriinin b aşarıya aşası ya Marksist düşünceye hki oan, Leninist dev et ve devri teor od ve Marxın siyaset teorisinin Leninist yoruarı Antonio Grasnin dikkate değer istisnai d r dışında 1 960arın başa kadar b üyük öüde sorganada kab edieye, sorgan b ie b sorgaaar baskı ana ttaya d eva etti B yüzden, beki de geişiş ve sanayieşş ekonoierdeki So partier iin ok daha anaı oan, A Sosya okratarın stratejie rinin teorik tee Batı Avrpadaki siyasa taboda (örneğin, Fran sa da ki ak Cephesinde) za an za an kendin i gösterse de, hib ir za a n ge i şeedi Grascininaışaaı be faşiz ve Stainizin biraraya geesi yüzünden o kadar baskı at ında ttd ki, sava ş sonrası dönede Gra scinin kendisi taya n oünist Partsi (PC) tarafından yücetiiş osa bie, aışaarı anipüe ya da göz ardı edidi PC, savaşın sona er esinden yi ri beş yı sonra b ie Gascinin aışaarının ciddi ve eeş tire bi r basıın geekeştireeişti (Anderson 19 76, 0) Rs vri inin (ik oünist za ferin) esa siziğinin, Marksist d üşünce ierisinde Lenin ve Staine, Rs izgisinden sa pa teorik (ve pa tik) aışaarı dışayacak bi r şekide baskın bi r yer veriş oasını v rg! a ak gerekiyor B dr, 90erde ve 1 930arda Batı Sosyai st ve oünist partieri aısından tra sonra yo aış osa da, b etkinin za yıfa aya başaası i y ıarın sonn bud Son oarak, Marksist br perspektiften, siya t hakkın soa en ciddi soaınoğ 1960 !ar ve 1 970ere kadar tarşıaı şi sın ekonoi k krize karşı karşı ya ka d ğında neden devri cieşiyor ? Geişiş brj va evetinin kendine özgü özeikeri neerd ir ? vet b özeikeri neden ve nası geiştiir? Radika değişi iin ygun stratejier neerdi? oünist deveter neden i keri şekide işt ? B, sosyaiz iş sı nda devetn roü
Marx, En g els Le n i n ve De vl e 69
Geçtiğimi yi rmi yda ya nan tartşmalarb u konula etr anda y apıl mıştır ve bu çalışmanın eri kalan bu tartış man ın Avrupada ABDde ve Uçüncü nya'daki elişi mini izlemeye yöneliktir. Ancak Marx Enels ve özelikle enin'in siyat ve dev Jet konusundaki örüş lerinin ta mam lanmamş olduğunu öne sürsek de ya kn eçmişteki Marksist teorilerin kökenlerinin daha önceki bu çalışmalarda b ulunduğu da b ir erçekti r Bu nedenle hem Marksist perspektifin ünüm üzdeki çalşmaarda öründü ğü hli yle devlet anlayışnın esasların hem de ünümüz Marksist ar aş tı rmacıları ar asındaki an laşmazlığı anlam ak için önceki çalışmal ara eri dönmek erekir. Mar x tek ve tutarı bir siyaset ve/ya da devlet teorisi eliştrmediği in; Marksist perspektiten devlet anlayışı Marx'ın Heel eleştirilerinden Marxın (ekonomi politk teorisini de içeren) toplum teorisinin elişiminden ve Fra nsa'daki 1 848 vrimi ve ouis Napoleon'un diktatörlüğü ya da 1 871 Par is Kom ünü ii eli taril konjonkürler üzerine olan anaiz lerinden çıka rsamalıdır Bunlara ek ola rak Enels'in eç dönem çaışmalar ( [ 18] 1 9) ve enin'in Devet ve Devm ([ 9 1 7] 19 ) adlı eseri de bu konuda bi ze yard olabilir. Bu arklı kay na kla rı temel alan muh temel yorum larn çeşitiliği eninst örüşün doğru olduğunu öne süren ir ko numdan Marx'ın siyasal ve ekonomik analizinde açk bi r şekilde iade edilmiş bir devlet teorisi örenlere ve (ouis Napoleon'un) On Sekiin B maieindeki özerk devleti erçek durumu analiz etmenin temeli olarak örenlere kadar eniş bi r yelpaeye yayılan har sayılır tartşmalara neden olmuştur üm u farkllklara rağmen Mar ksist yazar ların hepsi devlet teorieri''nişu ya da bu şelde bazı Marksist esaslar'dan çıkasaktadı ve tar tşmay şekilleniren de bu anali tik esaslar olmuştu r Bu esas lar nelerdir ve neden arklı arklı yorumlara konu omuşlar dı r? lk olarak Marx toplum un madd koş ul larını toplumsa yapınn ve in san ilinnin temeli olara örmüştr Böylece devlein biçimi inn zihninin ene elişiminden veya insanların ortak ir adesinden değil üreti ilişkilerden ortaya çıkmaktadr Marx'ın yaklaşına öre toplumun b kısmındaki insan etkileşimini toplumun başka bi r kısmndaki insan etk L·
70 D evl e ve Syae eo r
Hem hkk işkle he m de de vle biçme ne kende inden ne de nsan nnn gene l ge işimi denien şeyden kavana b daha iyade, hkk şkien ve deve biçmenn köklei, Hegel'in .. svl oplm, anaom s nn ekonompolike aanması ge ek, a dı a lnda ba a ya ge dği büünde, yani haya ı m addi koşada ye almakadı . . . . nsan a, vala ınn oplmsal üemide, o ve a dele nden b ğıms oan bel iişkee, ma dd üe m güçe n ge lişimnn be l b d mna ekabü eden üe m lş ke e ge e . B üe m şkile in b üünü, b opm ekonomk yapısnı, hkki ve siyas a üs ya p üende yükse dğ ve oplms al bc be bçmle ne ekabü e den geçek e me olş Ma dd haya n üe m aı, genel anlamda op msa , syasa ve e neleküe haya süçen koşla nsanla n vak a be leye bçle değ, am es ine, bnçle n be lleyen oplms a l va lkad. Max, Tcke 1978 içinde, 4)
vlti b u şkld orml dilişi Hgl i rasyol' dv Jt kav ramsallaştıasıa toplumu tm us url arı arasıda adil v tik bir uyum ilişkisi kurmuş ola idal dvlti doğuda karş ı çıkmaktad ır. Hgl' gör dvlt tar ihsl dğil bdidir; idallştirilmiş bir btlk olarak opluma aşkıdır laysıyla sadc siyas kurumlaı toplamda daha fazlasıd Buu aksi Mar x dv !ti tarihsl b ağlamıa y rlştirmiş v maddci bi r tarih alayışıa tbi kılmı ştır. Toplumu şkilldir dl dğildir dti şkildir toplmdur Toplum is gm r m a rzı bu ara içki rtim ilişki ri arafda şki lldiril i kici olarak Marx (yi Hgl karşı çıkar) rim ilişkilrid or taya çıka d !ti ort iyiyi msil tmdiğii rtim içki ola sıf yapısı siyasal bir iadsi olduğuu ö srmştr. Hgl (v dah a öc gördğm z gibi Hob bs ock Roussau v Smith} topluml b lğ' msiliyl ykml ikl çıkar v sııfları zrid bu lua v toplumsal b' ortak çıkarları bizzat dlti ylmlrid muhafaza dilirk biry v gruplar arasıdaki rkabti kura laa uygu kam a sıı sağlaya bir dvlt alay ışıa sahipti . Zama içid Mar x dvlti bir b olarak toplumu vkili olduğu yödki bu fikri rddti ş ir Kapitalis toplumu burj uvazii gm sııf olduğu sıılı bir toplum
Marx Eng e/ Len n ve Devl e 7
içind y alı Çaışmaya müdahali önml idi v bu m üdahal dv l in özl ola ak ın gmnl iğinin bi aacı olm aı yla koşll anı Tüm snan çkalann öüşüğü dum ve knula labil. nak çğu am an ve esa s ba iye b çkala öünde ve e i dönüle me b şede çeşi bu nedenle devlen bu snan ak vel ablmesi mümkün değdi; müm kün labiee ğ iki, e e e n b sn s n iki da eçeği üene bu ikda a snla n lduğu ka da kendinn de öünde meşuaşma k ama ya çe kiği ideik pedeni bi paça sd. (Milband 1977 66
Böyllikl buuvazi (kapiai ını) kapiali üim ücind mğin üzind blili bi kon ol ahibi olduğu çn bu gmn ını gücünü dvl v diğ kuumlaa doğu gnişli Ma bu am omülayonu ilk olaak 84584 yıllaında E gll bab yazdığı An dol ois i'nd ( 94) iad mi şi Bu i daha ayınıı incmdn önc daha önc yazılmış v yin H gldn v 840lı yıllaın başında Almanya'da mvcu olan koşu lla dan kilnmiş oan bi d Maın (Hgl' kalaak) dvi komüna bi dvl müşk çıkalaı mil dn bi Ivl olaak a nımladığını aka ce krk bir Deve oak çıkaı ağlayab ilcği için Puya Ivinin alında bi dvl olmadğını iad iğini no düşmmiz gkiyo (ap 977 70). Dahaı buuva çağını ivil oplumun iyaal oplumdan ayıldğı dvlin oplumal güçn kopuğu bi dönm olaak gömkdi Böylc Hglin dvl bü okaiinin müş k çıka la ı mil dn oplumun vn u nuu olduğu yönündki düşüncini ddmkdi Tam in dvl bi ü e dğildi h alkı ; bü okai kndi ikl çıka la ını dvlin çıkal aı yla özdşlşin ikl bi b üoka idi bu duumu n am i d gçlidi (Dap 977 8) Oyly gnç Ma için dvlin kndin ai ivil oplumdan ay ı bi y aşam b ulunmakaydı v kndi ik çıka a ı v adı . Almanyanın o dönmd içind bulunduğu koşu l la göz önün aındığında Maın dvli bu şkild gömi pk al şlmadık dğil Bi yandan dvl bi ayım vad dğ yandan i
2 D vl v Syas To
lizm öncesi bir yönetici sınıın elindeydi Bu Prusya vleti, aslında aristokrasi üzerinde denetim kurma y zorlanmaktaydı; artık basit eo dal devlet değildi, mutlak monarşinin Bemen' [bü rokratik devle ti, çn.] ar tm akta olan antagonizmaların topumu parçalamasını enge lemek için tüm sınıları dizginlemek zoruda olan atanmı şların devJeti hline gelmişt i (Dra per 1 977 169)
Marx, An 'nde bu kavramı tümden terk etmemişt ir An cak, Egelsin etkisi ve Marxın Parise yaptığı yolculuklarla birlikte, toplumsa dinamiklere sını mücadeesi açısından bakış, deveti ın bğı bir kurum olarak gören devlet teorisine girmiştir Marx ve Eges'e göre, devlet bir bireyin (ya da ailenin) çıkarıyla tüm bireyerin müş terek çıkarı arasındaki çelişkiden dolayı ortaya çıkmıştır Topluluk, görünüşte bireyden ve topluluktan ayrlmış akat gerçekte tikel gruplarla kapiaizm bağlamında ise işbölümüyle belirlenen sııılarla olan bağlantılar a dayanan devlet line gelir vlet içindek tüm m ü cadeleler arklı sınıların gerçek mücadelelerinin bü ründüğü aldatıcı biçim lerden başka bir şey değildir (Marx ve ngels 1 96 5) Modern kapitalist devle, bu ruv azinin egemenliği altındadır
ze mükye n ora ka şa m ülkiye en kurula s sonucunda de ve s i vl opumun yannda ve dşda öze b var kzanmr ama bu de v e, burjuva la n dşa rıda olduğu k dar içeride de mülyelerni ve çıkar ların k rşl olarak güvene ana a ak üzere, zor unuluk yüzünden kenderne seçike r örgülenme biçimnde ba şk b şey değd (Marx ve Enge Is 9 78)
Ancak, buradan devletin bir sını komplosu olduğu çıkarılmamalıdır. Aksine, bireyer ve topluluk a rasındaki çelişkilere ar abuluculuk etmek amacıyla evrimleşir ve topluluğa da b ur uvazi egemen olduğu için dev letin arabu luculuğuna da y ine bur uvazi egemendir Böyeli ke, devlet egemen irade sayesinde var olmaz Ote yandan, b ireylerin maddi y a şa biçimlerinden ortaya çıkan devlet bir egemen irade biçimidir (Marx ve ngels 96 58)
Marx En ge/s Le n n e De e 73
Anc evlein buruvznn çırlın uy gun bi r şeile özel mü l yet üzerinei güçlerni ullben ne erece ve ne şeile bir b üün olr' b urjuvzinin çır lrn göre vrnığı belirsiz lmtr vlet güce shipmiş gibi gönü ft bu güç üreim ilişilerini sivil oplumi ilişiler i ynsı m r. vle egemen sınıın bi r sınıf omposunn olyı valyaı siyl ifesiir Topluluğun hy t lmsı için gereen belirli oplumsl görevleri yerine geirme m cıyl ihtiyç uyuln p/ al lak gek/ i bi r urum bir sn urum u hline gelmeeir h sonr Egels Ailenin, Oel Mülkein ve Devlein ökeıi ([ 884 , 968) lı eserine enisinin ve Mr x ın oplum mi oşulrı op lums ypsı ve ev Jet rsıni ilişi üzerne oln emel v rm slş tırmsı geliştmişi r. Bu esere evletin öenlerinin rlı eonomi çırlr rsıni topluml müceleleri ontrol etme ihtiyn ou ğunu ve bu ontrolün topumi eonomi olr en güçlü sınıf tr ın n uygulnığı öne sürmüştür. Kpitls evlet sınf ç şmsın ol yım lm ve buruvzinin eonomi egemenliğini yenien üreten üzi evm etirme ih iycın bir cevptr
Oyleys e devet topluma dış a rıdan da ya tılmış bi güç de ğildr He gelin ei sürdüğü ib ahk frnn eçeklği akln geçekğnin mges de de ğildi. Devle t daha çk gelşimnin berli b aş amas daki op lumun bir ürünüdür; bu oplumun dee tmekte ye tesz kaldığ uzlaşmaz antagonizma ar biçiminde bölündüğünün ke ndi kendsye çözüe z bir çe lşk içine girdiğin kabulüdür. Aca k bu anta gonzma a r uyuşm az iktisa di ç kalara s ahip snıla n kendle ri ve toplumu ksr bir sa vaşın içinde eriip biirmemeler içn ç a tım ayı ha e mek ''düzen snıa r çnde tutma k am a cıyla görünüşe opumun üs tünde ye r a lan b güç z runlu h e ge lir işe toplumdan doğan ama kendi onun üsüne yele ş t i e n ve gitgde na yabanc ıla ş tıran bu güç devetir . Dev snfsal antagonmalar kontr altıda ıma yacından dğduğuna ama a ynı zama nda bu sınıfla rn ç a tış m a s orasnda doğduğuna göre norma oarak en güçlü ve e konomik ba dan ege me n olan ve b u nun s ayesinde sya sal ba kmdan da e gemen snıf duumuna gelen ve böy-
74 De e e Siyase Teo rs
v moe tem evet n, ücet emeğn eaye ta afna müümenn aygı tı omaı gb (Engl 168, 55 1565 vugu y r
rx ın delet teorisinn üçünc essı, buu toplu mund deein, burjuznin bskıcı kolu olduğudur letin sınısl ngonizmrı kontrol ltnd tutmk m cıl bir bskıc güç olr k ükselişi lnızc delein snsl doğsnı değil, nı zmnd kpitlizmde egemen sını oln b urjuzie hizmet eden bskıcı işleini de tnımlmktdır O lese, burd iki meseleden bhsedilebilir: lki opluluğun her oplum çkin on bi rincl işleile slrn gulnmsl ilgilidir incisi ise deletin ükseşi e bu ükseişe içkin oln bkı ilgilidir. r x e n gels'e göre, delet şblümünün bir prçsı ork görünmektedir diğer bir idele, tplumdki gruplr rsnd r klıklr ın görünür hllerinin e toplumsl mutb kın olmms ınn bir p rçsıdır • •
Oy y dvl, oplumu ort şlvl rnn yrü çn hy ç duy n kumn ür nn d v m ç, gc dy l b nn nn topumun gn !indn yn g ktğ lçüd vücu bulur (rpr 177, 250
kc y dc zlk bzz hl güç hnd rgnn h doğrdn doğruy yn şy olm y n b kamu g ücü kuuuşudur Bu zl kmu gcü gkd; çnü nl bünmdn bn, hn nd ndn ş l yn h gülnm onz durum glmş Bu kmu gücü, hr dvlt bulunu yzc ihnnldn dğl, m dd knldn, h p h rdn v h ü oryc kuumdn ouşu (Eng 168, 156
lsıl bskı, delein bi r prçsıdır triel nı m gör e ikti drın toplumdn rlmsı toplumdki bir grubn dele ikidrını diğer gruplr krş kulbilmesini olnkı hle getirmekedir ğer b u doğru olmsdı, pırımı topluluğun kendisnden ırmk neden zorunlu o cktı ki? let üzerine çlışnlrın çoğu ki b unlr dh önce t rt ış tığmız ortk ii teorisenleri de dhildi r bu klşımı benimserler etin ırt edici şekilde rksist omu oln ise de Jeti bvzinin bskıcı ko
Marx nge s L eni n e De e 75
dr zr buruv değerer ve normlr uy n dvrn kurllrnı belr leyp dym kdır Kpls oplum dk devlen, ne dereeye kdr egemen bu ru v znn emsls oduğu Mrx'ın eserlernde m nlmyl çık d eğldr Br yndn elmzde, Kom ni Mneo' [ 848] 1 955) buru vz, nhye Modern Sny'nn ve düny pzrının kurulmsındn bu y n, modern emsl devlee sysl egemenlğ ek bşın ele geçrd Modern devlen yöneler, üm buruvznn ork şlern yürüen br komeden bşk b r şey değldr'' Mrx ve ngels 1955, 2) des buunmk e yndn Mrx ve Egels) yürümenn güünü konrol lı n l blmek çn demokrsnn genşlelmesn sürekl ol rk svunmuşu Yürüme güünün, devle brokr s snn sgr dü zeye çeklmes hüküme yp ısınd emsl ss emn ğırlığının zm düzeye çıkr ıl msı. Hem de, ylnız devrm dönemnde değ' Dr per 977, 297)
Mrx ve Egels, dev Jen sınfs doğsıyl g espleryle u rlı br şeklde, demokrs meselesnn k yüzü de görmüşlerdr. e y ndn, bu mseenn krf ılığı yn zmnd muğlklğn d nedenyd per'ın d söz e ğ gb k yüz, snf syse çerçevesnde müdele eden k sınıf ekbül eder B r yüz, demokrs form lrn seçmler, pr lmen o) dev !ee klesel k ım ynsmsnı sğlmk çn br rç olrk '' lnn egemen sını oluşmkyken, yöne sınıfın ekonomk güü de üremdek sermye ve emek lşklernn yenden üremn sğ! mdı Dğer yüz se, demokr k formlrı sysl lndn ü m oplum genşle mey de çereek şeklde bdnhlk konrolünün demokr k uçlr ın doğru zorlyrk, demokr ormlr yen b r oplumsl y d klesel çerk km müdeles bul unmk dır Dr per 1 977 310) Ank, eğer snıf müdeles rlğıyl kps oplumdk dem okr s y genşlemek mü mkün, buuvz çn demokrk form lr hem b r r ç hem de b r ehlked. Bu ormlr ynsm yrmk çn kuln lblrken, klelern güü ele geçrmesnn br rı d olb lrle Bur uv devle hlk krşı ols d, Mrx els demokrk, hlk devl
76 D ee e Siy ase Teo rs
bir tplumun siyasal kurum larına nüuz etmeen karşılana maz vlet egemen sınıfın çıkarı gözeterek iğer tüm çıkarları bu sınıın çıkarlar ınan önemsiz görerek hareket eer. Anak sınıfsal karakerin var lığı özsel bir n iteliği eğil ir bu aha ziyae tpluma içkin lan ve rm lara ekiyen sınıfsa an agnizmalar için geçerliir Sınıf müaelesinin ğasına göre aynı frmar burjuva yönetmne bir teht hline gelebilir. Miliban (1 977) srnu Marksist yöneii sınıf'' nsynuna bağı larak frmüle eer. Bu nsyna yöneti sınıf'' mai ve ussa üreimin ağırlıklı bir kısmına sahip lan ve b kısmı knrl al na u an grup larak belireni r Bu sahiplik nedeniye, yönetii sınıfın eveti knrl e iği varsayımakaır Anak Miliban'ın işaret etiği gibi bu v arsayım sınıal güün tma tik larak evlet güne termesine ayaaktaır. Aslı n a b öyle bir matik erme yktur ve bu iişkinn yaın luğnun sterilebeeği yere bie evletn bi mi ve ev Jetn ıede arklı biçimler al ığ yönüneki srular yanıtlanmaa n b ırakılmaktaır Marx'ın eserlerine evletn ne ereeye kaar egemen burjuvazinin temsilisi luu knusuna mu lklk luu için Marksister evletin neen yönetii sınıfın bi r araı arak şnlmesi gerektiği ssuna b irçk farklı y anıt verm iştir (bkz Miliban 1 977 674). Ilk larak evet sisteminin persneiyürütme yasama ya rgı ve ba s kı rganların en yüksek mevkilerine bulunan kişiler aynı sınıa ya a sivil tpluma h km an sınlara ait lma eğilimi gösterirler . Sözü geçen kişilerin ğruan (tplumsal kökeneri ibariyle) egemen burj uva sınıfı nın üyeleri lmaığı urumlara bile bu kişiler eğitim ve bağlanlar vasıtası ya b uuvaziye hil eilirer ve ğuştan bu sınıın üyeleriymiş gibi avr anmaya başlarlar. Böyle bi r sııf ilişkisi güçlü bir şekle savunulabr lsa a (örneğin bkz mhf 1 967 1 979) Marx'ın 1 40'lara Alman eletini analiz een erken önem çaışması evleti knrl eenin burjuvazi eği Alman a riskrasisi luğunu açık bir şekile göstermekteir. Aynı önemeki Ingiltere e burjuvazinin sivil tpluma egemen luğu ve eknmik ve tplumsa gelişmeleri şekileniriği fakat evlete egemen lan sınıfn aristkrasi luğu bir örnektir Sn la r a k Miliban'a göre
Marx n ge Le n n e De e 77
yönetici sınıf yekpare olmadığı sürece, devlein personeli ''yönetici sı nıf''an seçilse bie, devlei sadece bir ar aç olara k kullanamaz kinci olarak, kapi talist sıf, kapsalı ekonomik gücü aracığıyla dev Jete egemen olur Uretim araçlarını kontrol emesi sayesnde yönetici sınıf, devlet politikaarını, kapitalis toplumdaki diğe içbir grubun m li açıda da siy asal açıdan da gelişemeyeceğ şekilde etkleyebilir Yönetici sınıın elindeki en güçü ekonomik araç, kapi alis lerin serm ay eyi geri çekerek ekonom iyi (ve böylece dev Je) dize getirdiği ''yatırm revi'i r. Bununla birl ikte Miliband, iş dnyasn dev !et üzeride uyguayabildği b askın, dev Jetin ey lem ve poliikalarını açıklamak kon usunda b aşlı b aşına yeterli olmadığını öne sürmektedi Bu ba skı bazen berleyi olur bazen olmaz Uçüncü olar ak, devlet, yönetici sınıın aradır; çünkü kapitalis üretim b içiminde bulunduğu yer iibariyle başka bir şey olamaz. Dvletin doğası üretim biçii doğası ve gereklikleri taraınd berlenir (bu aşağıda gös ereceğimiz gibi, Marxın, Fran'daki Louis Na poleon dönemi analz ederken kullandı ğı ba şı argümandır) Kapitalst oplumdaki içbir h ü kmein göz ardı edemeyeceği ya da kaçınamayac ağ ''y apsal kısı lar'' bulunmaktadır Miliband'a göre yapısa lc argümanın zayıf noktası, devlet personelin� yönetci sınıfın emirleri doğrultusunda areke eden kişile rden ziyade sınıf egemenliğin in objektf üçlerinin doğrudan araçları hne getiren fakat herhangi bi rey lem özgürlüğünden de yoksun bırakan bir b elirlenim lğe (''hiperyapısalcılık'') eğilimli olmasıdır. Miliband, Marksist erminolojiyle, dev Jetn yönetici sınıfın ehin areke edebileceğini fakat yönetici sıınyle har eket emediğini ileri sürer. Dvlet bir sınıf dev !e tidir; faka bir ın veti gibi areket edebilmek için yüksek düzeyde özerkliğe ve bağımsızlğa sahip omaıdır Yönetci sınıın bir aracı olarak devlet nosyonu, em yönetici sınfta heı sivil toplumdan görece özk lik ve bağımszlık şar ına uym az. Bu da bizi Marxın devletin özerkliği üzerine tartışmasına getirir Marx'ın erken dönem ya zı la rnda, toplumun çıkarına göre değil, devlein kendi özel çıkar larına göre areket eden bir bürokrasiyle beraber sivil toplumdan ayrı olarak kendi ayatı olan dev et anlayışını (Hegel) öne sü
78 De e e Syase Ters
devet topumunorganzasyonundan doğar ve bu organzasyon çn duyuan erçek ve kapsam htya yansr bu htyaç tke sn yaps nas oursa osun mevcuttur. Ancak sosy oekonok şkerde b r yönetc snf oduğu sürece bu yönetc snf kend sn çkarary a uyumu br bçmde bu htyac devet şekendrme ve kon tro etme am acya kuanacakr'' (raper 1977, 39) Kavramsaaşt rma devetn norma zamanar''da b e ber br öçüde zeğe sahp omasna zn vermektedr. Oağandşzamana''da özerkk htma er ar tab r: Marx Lous Napoeon Bonaparte mparatoruğu (12170) üzerne nceemesnde orjna kavramsaaşrmasna ger dönmüş ve hibir snfn devet ar ac ğya yönetmeye yeter gücünn buunmadğ tarhse örnekern buu n duğunu öne sürmüştür. Bu örnekerde yönetm de bzzat dev Jet (yürütme) vardr Bu durumun meydana gemesne oana k sağayan faktörer neerdr? Marx bu örnekte burjuvaznn öz çkararnn keıdi yneii tehkesnden kurtu may emrettğn; ü kede huzuru ger etrmek çn k oarak burjuva paramentosunun sona erdr mes gerektğn topumsa gü cünü muhaaza edebmes çn syasa gücünün krmas gerektğn trafettğ''n yazmşr (Mar x ve Enges 1 979, 43) ges se Bonaparte'n topumsa snarn hep yönetme güçsüzükern göstermesnden ve çaba ama süreçernde kendern tüketmeerinden sona ktdara geebdiğn vur guam şr Bonaparte oy çn en kaabak snfa köyüere htap ederek ve ordunun (köyü snfn oğuar) gücün kuanarak tar tş asz br şekde devetin kontroünü kazanmş ve projeern geştrebmştr (raper 1 977, 406 ) . ark snar brbrne karş kuanmş rve bu sn a rn hçbr ktda ger kaz anabmek çn gereken üce sahp oamam ştr Bununa brkte Bona partst dev Jet kend büyümesn sağa yabmek çn ekonomy moderneştrmek zorundayd ekonomk kapaste ger çekeştrecekemperya ve a sker a maçar çn erekyd Bonapart e ü re tm şkern değştrmed; b uuvaznn devet kontro etmedğ zaman arda be Bonapar te burjuvaz nn ekonomk çkar a rna hzmet ett bvz Napoeon yönetm srasnda çok büy ük mktarda sermay e br
Ma rx En g es Le n n e De 7
ve güçenmşt. Nhayetnde, mparaor ödün vererek burj uvazye uza ş ve rej mn sonu yüzyın en önem şç syanı oan Pars Kom ünü'ye ged O hde, Marx ve gels çn Bona parts deve, tisni br durumda ortaya çıkmşı ve burjuva devenn 'oağan'' bçmne br stsna ouşturmakayd Böye dönemere mücadee hnde oan sınıfar arasındak denge damgasını vurur ve dev Jet gücü, bu sınıfa r arasında b r arabu ucu oarak her k sınıfan da ber br özer kk ednr Ancak, bu durumda be deve kaptast sının çıkararna hzmet eder; zra kaptas sınıfın b rkmse kabyetn kend am açar çn kuansa da ürem şkern değş rmez. Böyeke, ekonomnn kontroünü, temede, burjuv aznn ene bı ra kır Bu aynı zamanda, b u bçmdek b r özerk dev Jetn kısa süre oması gerektğ aıamına ger; çünkü buruvaz ve proearya oumu ekonomk koşu ar (örneğn, başarı br dev Je kakınma pokası) atnda be mücadee ee gücünü yenden kazanaca kır Böyeke, Marx ve Enges çn, dev Jet özer kğnn k düzey va rdı knde 'oağan'' koşuarda burj uvaznn, deve aygıının doğrudan daresn ee geçrmeye karşı duy duğu çkn hoşnusuzuk ve breyse ser mayeer arasındak (br büün oarak kapas snfın vek oarak hareket edebecek bağımsz br bürokras gerektren) ça şaardan do ayı dev Je bürokrass burjuvazden kısm oarak özerktr Böye, burjuva dev Jnn nora dur umunda, burjuvaz, topumdak syasa şker dare etme gö revn (burjuvaznn ya da breyse sermayeern kends omayan ) b r b ü rokrasye devreder. Faka bu bürokras dah a erken dönemdek topum sa formasyonarn aksne burjuva opumuna ve bu uva arzı üretme bdr Bür okras, teker teker bü rokratarın beşm oarak burjuvazden özerk osa da, b r kurum oa rak, gtgde, yönet sının br tems cs oa ra k hareke eden br topums a kaman s a üsüne nd rgen r Bununa brkte Marx'a göre, bu geretmş bürokras güç çn çab amaya devam eder (raper 1977496. zer kğn knc düzey, herhang br sınıfın dev !et üzerndek gücünü göserme yeterszğ sonucu sın ücadees donduğu'' zaman gerçekeşr Bu st sna' arhse durum, bü
80 Deve ve Syae Teor
Bu güç, köylü sf des teğine, bujuva z [fa k] ke s ime n müs ama has dolaym yla de seğe ve en önems de, bujuva poleaa ana gonzma s nazk dengesine donmuş mücade le s ne aya. Büyk öçüde özeke şmş bu de ve syasa gç içn çe kişen mlk sahib sna hiçbi 'aac değild; ancak he alUka, bibii ka ve bibii i egleye g çle ki ola bi toplal bt e çka . . bu olağa ndş duumda bie de vle sfs a a glanma biçi he za ma n oduğu gib mekezde duu. (Dape 977 99
Bu özer dev Je modein de, dev Je buuvin ar aı değidir daha z yade eyemeri, f müadeenin oşuarı ve nıfı opumun ypıı a rafından şeiendiriir. Bonapar deve, endiin ivi opum un yöneii oyoeonomi güçerinin aşında onumandrmaz, am erine, iidarda aabime için bu gçer y ada bu güçern bir ım arafından ouşuruan bir bo arafından abu edime zorundadır Anda, eğer özer deve eonomi güün düzenenşni değişirmeze, ermaye biri mi içn, doayııya da vergi geireri ve devein endi büyümei ve aer yayıma içn egemen burjuvaziye bağımı he gei r Grami nin ça şma arnda yerni bua, Pouanza'ın ve ffe'nin deve eorierinin e me oara oraya çıan şey, özer devein işe bu biçimdr . Bu onuar onrai böüm erde ee aa ağız Ana, Mar 'n dev Je eoriinin, Kpi'dei eonomipoi anazinden çıa ranmış bir diğer yorumu daha buunmaadr oahm Hirh (1978), burjuva devei eorinn, büün anamıya api a i opmun eme ya pının anaizinden geişiimei gereiğinive bunu yaparn de i oar a buruva dev Jenin adee ie opuma işev !erin aşıyııı oara deği, ınıf yöneimiin öze a rih bir biçimninifade oara a nmanmaının zorunu oduğunu av nmaadır (Hrh 1978, 63) Dv in, bireye ermayeern reabeçi vaorizayonu üreinden uzaaşrı mış ve ermayeern ır r çararndan doay endi ba ş ar ına uramay aağı ay apyı bu bireye ermayeer için urabiee bir ay g od uğunu idda emeedr Hrh, ermaye biriim ürei ve bu üree dhi oan üreimi enooji emeindei değişmin r ede emenin önünde, üre oara maddi engeer ouş urduğnu ön ürere dvam em e-
Marx, Enge eni n e De
öyelike rsch'e göre Mar'ın delet teorsi 'de anlatılan e anaiz edilen kapiais gelimn ekonomik ya sa ar ından özellikle de kr oranının düme eğimi yasasından çıkarnmalıdır. Kapi alis de !etin bçim bu düüü dengelemek e böylece sermaye birikimini yen iden esis etmek amacıyla müdahalenn zorunluuğu dolayısıyla ortaya çıkar u nedene deet bireyl sermayelerin kr elde etmesine ya da diğer bir deyi le artı değerin ilerden gasp edilmesine karı ortaya çıkan maddi enge lerin bi r lei olarak geliir. Dle biçimin anlama konsndaki emel değiken sını mücadelesi değil art değerin gaspdır. Dolaysyla, s ya sal süele üzerne y a pıla ak b ne le me nn baş langı nokası, mekank ekonom belilenmn ya da soyu genellemen zayıf noka la rn e kra lamamak n, se rmaye ha kee rnn ma nıksal ve aynı zama da a hse 1 ola ra k somulan ma s ve bu hare ke len sınıf mü ade lelen ve s f e kabe n şeke ndme bimler olma ıdr. (Hrsh 978, 8)
görüü e Alma nya'daki deet armasının tümünü 6 ölüm'de daha ayr ınl ola rak nceleyeceğiz; fakat imdiik Mar'ın siyat teorsnn ekonomi polik teorsinden 'türetlme''si gerektği konusundaki görüü Mar'ın ekonomi teorilernde gelitmi olduğu genel sermaye incelemesi e siy as et inlemesi opuml öznelerin bi lnçli ey lem eri arasındaki mant ıksal bağlanın kr oranının düme eğilimi yasası anazinde buu na cağı yönündeki görüü sa dece not ediyoruz. Göreceğimiz gibi Hirsch'ün yap mayı çalıtığ am da böyle bi r türeci analizdir urj ua deleinin Marksstalgılanma biçiminin emel noktalar ı çok kısa ola rak bnlardır Gösterdiğimz gib� Mar 'ta yöneti sınf'' e de let arasındaki iliki de Jet özerkliği ikine da yanm aktadır e özerklik ol dukça belirsz bırakımı bir meseledi Mar e Engels'in arklı yazılarında arklı özerklik karamları bulnmaktadır Tarihsel olarak özerklik e sınıf mücadelesin gelimi iç içe geçmitir e delet s l toplumdan gö rece özerk olarak tanmlanm olsa da bu görececiğin'' proletaryan sı nıf müca delesindeki görece gücünün bi r ilei olduğnu öne sürebilir z unna birlikte Mar'ın e özellike de Engels 'in görüleri açıkça o�
82 D v v Syas To rs
!arını tmsl dr kurumslamı zor, dv Jtn kndsn ad t ğ ba l ı ca yoldur Lnn dvr mc srççndk rol b ağlamında buuva dvltnn çok daha ayrnlı br anzn tam da b tmld gltrmtr Mar v gls çn olduğu kadar Lnn çn d, dvlt duyulan lg, dv rmc sttedğmn torn odaklan mıtır Bu, n y, azından br gördğmz gb toplumsal dğm duyulan lgdn köknn ort ak y' orlrndn pk ar klı olmasa a, Markss yazarlar çn s/on y kapalst dvltn doğasını toplumsal dönm st ratj s ba ğlamında tartımakr. Bu anlamda Marksst syat tors� phy yr bırakmay acak kld br ylm torsdr Lnn'n 1 91 7d yazılmıolan dvlt zrn görlr, Rus Dv rmnn tkl ba ğlamında glrm v Ağustos 1 9 1 7d, bu dvrm nındak bll br syas y lm stra jsn ds klmk am acıyla yazmıtır. Devet ve Devm byk br kısm da, Lnn'n hn ad d ğ, (Kar Kautsky ldrlğndk) Alman Sosyal Dmokra tları nın, sava krdlr çn oy vrrk Almanyanın Brnc nya Savaına grn dsklm sn yanı olara k y azılmıtı r Lnnn st ratjs, Bovkrn, var olan dvlt aygıınıdvs, dvlt zkl olarak l gçrms v dağıtmasına day aakadr. Bu noktada, Lnn yanzca sovytn d ğr ylryl ğl, knd partsndk bazı klrl d htla çndyd (Chambrn 1 965, 291 295) Lnn çn n önml nokta, dv n sın yöntmnb r orga olm ası v dv t sını çatımasını çözmy çalısa da (gls'n sözlryl [ 1 968, 1 55] , görnt toplumn stnd yr a lan b r gç, ça tım ayı haltm amacı çn zorunu hl glmt r), b u çatımanın çzüeez br çatma omasıdır Hr n kadar burjuva dmokrass, ç sınıı sy asa gc ku ! !anmayıtrch drs katııma v ha syasal (v konomk) kurumarın ç sınıı ta raından kon trol dlmsn zn vryor v böyllkl sınısal uzlaıya sonuçlanacak br dv Jt aygın rtyor gb gnse d Lnnn ddası u yönddr
Marx, Eng els eni n e De e 83
Marxa gre, sınıla rı uzaş tırma k mümkün ols a ydı devlet ne ortaya ça blr ne de kendn de va m e trebrd . Marxa gre, de ve t sf egemeiğinn r orga nd, r sınıfn dğer r snf ora ikt ia at ıa t ut maı ır sa r a rasında çatış mayı ha ffe te rek u a sy me şruaş tran ve de vam e ttren br düzenn ya ra tmas d. (Lenn 1 965, 8)
enn'n Mrx yormnd, devlet egemen sınıfın bsıcı ygıı oldğ n sını tışmsının olmdığı yerde b r devet zornllğ d yor Böyle br şmnn olmdığı yerde b r devlete hty d yotr B yo rmn dğer yönü se old ıı r: Eğer devlet, snıf antagonzmalarnn çzüemezlğnn ürüüyse, topu mun tü ye r a lan ve ona gitgie keii yaba caşt ıra r güçse, o zaman, sadee ş dde t çe ren br de vrm olma z de ğl ayn za manda e ge men snf ta rafdan yaratmş la n ve çnde bu 'yabanğn ma dde le ş tğ de vle t gücünün aygıt o taa kaıakızı ezen snın kurtulu şu mümkün değldr. (Lenn 965, 9)
Böylelle, brjv devletnin ordn ldırılmsı, herhng b r dev rmc değşm n sl öneme shp tr ve b ortdn ldırm slhl ı ışm rclığıy gereleşme zornddr Zr devlet, brj vznn s lhl gücüdür Brd öneml no, devletn plst toplmlrd bütün demort rlrıyl brte, brjv sınıı rındn doğ dn on rol edlmes ve brinci şlevnn doğrdn zor dylı olmsıdır. Brj v devle, b zor dylı vvetle yüzleşere ve dh üstün slh lrl yenlgye ğrtlr ortdn ldırılc, zor dyı tdrın rcı yo edlece ve prolery dr ele gerp b drı orm n end slh gücünü llnctır enn'n Det ve Dev de brnl mcnın e bşın brjv d lenn doğsın nmm değl sosyls devrm n belrl br strtejy deseleme oldğn söyleme doğr olr B srtej ısımdn olşmydı: Il olr, brv devletnn ortd ldrms; ncs, sosylzme geş. h önce rtıştğımız gb, enn t r ındn tnm l nn dev etn ordn ldırlmsı slhlı devrm, bv slhı vvet ler nn proletry slı vvetleryle doğrdn rşı rşıy gelmesn retrmeedr. An , Len j snn nc ısmınd dh ler
1 D v v iy eebl br dotrndr . . . Sade ce br Ma rs st, sınıf mücade e s nn abu lünü prole tarya dta törlüğünün abulüne de eşe Lenn 965, 0)
Bu en bast şeklyle enn n sınf mücadeesnn kaptalzmden kom ü nzme geş sır asında dev a etğ ve burjuvazy od1 kdrck olan br dev et yan proletaryanın dikttrüğü geekrdğ anlamna gelmek tedr ennn öngördüğü burjuvaznn devrmc br rej me gösereceğ tepky d ş snıfnın bakış asından kaptalstler proletarya ekonomsn de vzgelmezb r yere sap olmadıkları n devrmn bur juv az aısın dan a nl am ay rıcalklı pozsyonlarnın sona ermesdr (alernatfler se s radan şler olmaktadr) ve bu y üz den ellernn alnda b uunan er şey le yen rej m e karşı savşmaları ok olasıdr enn bujuvaz nn br sıf ola rak ot adan kaldırıması n bu gubu zo kıllanarak ortadn ka ldrmaya azr ve mutlak güce sa p b ş dev lenngerektğn öne sürmektedr
Gerçe te bu dönem, açnımaz ure tte, e ş beızer görümemş a ğr bçmle rde ve ş ddette sıf mücade le s döne mdr ve doa ysya bu döemde devle açınıma z s urette prole taa ve gene oa ra müsüzer çn) ye b bçme demorat ve buruvaz rşısında) ye b b çe dta tör br de vle t oa zorunda dr. Bura dan de vamla, ek br sınf dtatörlüğünün, sadece gene oa ra he r snfı toplum çn değ, sadece burjuvazy devmş olan poeaa çn değ, faat aynı zamanda a pta zm 'snıfsız toplumdan, Komü nzmden ayran tahsel n bütünü çn zorunlu olduğunu anlayanar, yalnızca onar, Ma rn devle t öğrets nn özünü ta m ana mıya a v ram ş ardır (Lenn 965 4 ). lde enn n kapazmden komünzme geş sırasında burjuva-
znn dkta tö üğün ün yern proletayann dkta tör 1 üğü amaktadır. ek ya gelsn sosy alzm koşularında devletn söneceğ yönündek ünlü ddas n ne demel3 enn bu konuyu olduka ayrını b şeklde tartı şır (1965, 725) faka bzm aımızdan öneml olan gelsn devletn sönmes üzerne düşünlernn olduka aık ve kesn br şeklde deven Enges'in ked fadeyle, devlen geçek tüm topumu temc oaak gö düğü lk
e
ü
a
to d a e kon
da d
Mx n g Ln in v Dv 85
üreim araçlarına üm oplum adına el koymasından soki döneme, başka bir deyişle, sosyast devrimden sokidöneme işare etiği sapta masıdır Lenine göre, o anda bir devlete ihtiyaç yokur çünkü bir grubu başka bir grubun amaçları için baskı altındatutma ihiyacı yoktur; herkes birlike çalışır, üretim araarına birlike sahip olur ve dev Jein siyasal b çimi tam demokrasidir (Lenin 965, 2 . Bu şartlar alında, eğer, Egels ve Leninin yapığı gibi, devlein işlevleri esan baskı olarak tanımlanı yorsa, bir devletin hatt amendemokratk birdevletin bile gerek çesi ortadan kalkmaktadır Buna rağmen enin, demokrasiyi ve demokratk bir devlet tartışırken, burj uva demokrasisini ve işçi demokrasisini (ki, bu da burjuva muhalef e ini bas rdıkan sonra sönebilir oldukça açık bir şekilde e nin Mar ve Egelsle uyumlu bir şekilde devle aygıtnı sınıfsal an tagonizmaların çözülemezliğinn ürünü ve dışavurumu ' olarak görmek tedir Burjuva demokrasisinin önemsiz bir azınlık için bir demokrasi, zenginler için bir demokrasi (Lenin 965, 04 olduğunu, kapitalistlerin yalnızca kapitalst toplumun siyasal kurumlarını konrol etmekle kam a dığını, kurumları da bu kontrolü garanti altına alacak şekilde yapılandır dıklarını ileri sürer (bkz. Wrigh 97475, Bu argüman, Leninin kapi alis bir oplumdaki devlet aygınn kapitalist sınıfa hizmet emek ama cıyla biçim ve içerik açısından yapıl olarak örgülenmiş, açıkça bir kpitist aygıt olduğu ve büyük ihtimalle işçi sını taraından kendi amaç larına hizme etmek için ele geçirilemeyeceği yönündeki görüşü için kritik bir öneme sahipir. Bu dev Jet yok edilmeli ve tamamıyla arklı bir dev Jet biçimiyle proletarya arafndan proleteryaya hize emek ve buruvaziyi yok emek için organize edilecek olan farkı kurumlarla değişirilmelidir Wright(97475, kapitalst demokrasinn buruvainin egemenliği a ında olduğu yönündeki bu Leninist görüşü iki kategoriye ayırmaktadı ( Görünüşte demokrak emsil kurumu olan parlamenonun, kilelerin mistiikasyonu ve buruvaznn kontrolü atndaki toplumsal düzenn meş rulaştırıması için bir araç olarak kullanılması; ( parlamentonun üerin deki burjuva konrolü. oplumdaki temel iktidar organı gibi görünmk
86 Dvl v Sya Tarii
mdır. Prlmno sırdn insnlrı ldm y dnmışır (Lnin 965 55) Dhs ı, Pr mno pr msil b ir orgn bil dğildir Kapitalst demokrasi mekanzmas daha yadan ncelendiğnde her ye rde seçm y as as ın ''küçük (sözde küçük) ayrtarda (oturma ko ua r kdlara oy ha k ta nmaması vb.) te ms kurula rın eyn toplanma hakka konulan fil engellerde .. günlük basın tam anlamıya k ptals tçe örgütle nmesnde vb vb. de moka s ye sınlama üstüe s nla ma konulduğu görüle ce kti. (enn 965 4)
Modrn cri öllrn sömrsn ( b u sömr onlrı, dmorsiyl y d siysl uğrşmy dr zmdir) olr bu sınırlm lr, nfsun by bir oğnluğunun musl v siysl yşm ıl mını ngllmdir Lnin, burjuv dmorsisinin dmori hil' olduğunu dşnr Bu dönm i srlrind, buuv dmorsisinn misifisyonunun, i illrin gnişlilc bir dvrm dmorsiyl dğişirilcğin dir yd dğr nılr bulunmdır Ornğin, Devet ve Devm d 181 Pr is Kom n dnyimini, om n ylinn b u uv dvlini l girdilri hld yıkyk ypılr hy rfrsl rışmdır: 'Aslınd, bunun tm tei geekeşti. Mrxın dşncsi işi sınfınn hzır du rumdi dvl minsini ynzc l girml yinmm, onu prçk v yıkk zorund olduğu yönnddir (Lnin 1965, 44). F, Komn'n, mvcu dznli orduyu dğıp v m görvlilri sim v zldilmy bi hl girip m mnmy dh yın bir dmors yönnd hr ml doğru bir şy ypığını bul mdir
Fa k t as lda bu 'sadece bel kurumarn ta m a men fa rkl b düzenin kurumlaryla büyük ça pta de ği tirmese iaret e de r. Bu ta m da b ''niceliğn niteğe dönüümü örne ğidir Böyle ce ta sarla nmas ı olanak en tam ve en tuta rl biçmde balatan de mokas pratği] burjuva de mokra s s inden proe arya demokasis i durumua dönüür deve t (be l b s ı nf ba sk a tnda tutmaya ya ray an öze l güç) durumudan artk devlet o l mayan he dönüür. Burjuvaziyi baskı atnda utmak ve burjuvaz direniini kma k hl
M rx, Eng /s, L n n D 87
Lenin, burjuva arenarzin mistifikasyonunu aşara k tüm toumsa kurumarda kie katımna doğru geneyen bir demokrasi oan işçi demokrasisi kavra m na da yanan devrimci bir dev Jeti onayı yor gibi görünmekedir Ancak, r atikte, Boşevikerin, iktidar sovyeterden aşamaı oarak a Kızı Muha fızar t arafından desekenen Boşek Pa rti nin Merkez Komitesine vermeyi de içerecek şekide, tüm demokraik formarı ortadan kadırmasına yo açmşr. Bu stra tej i, Leninin burj uv a devetini yıkmak ve devrime karşı oan muhaefei arça am ak fikriye doğrudan tutarıdr fakat Marx ta ra fından Paris Kom ünü hakkındaki ya zıa rında öngörüen demokra ik iş devetni inşa etme girişerinn tü münün yok edimesiye sonuçanmışr Lenin, asında, touma değişim din ağinin işçierden çıkmasna güvenmektense, sosya izme geçişin, işçiere kom ü nizme doğru erk edecek oan öncü bir Komünist Parti Merkez Komitesi ta rafından gerçekeştireceğin düşünmektedir Lenini ve Troçkiy, merkezciikernden ve m 1 9 1 7 sonrasında işçi demokra sisinden vazgeçişerinden (Luxemburg 1961) doayı eeşiren ise Poonyaı bi r Marksis t oan Rosa Luxemburg omuş r . Hem o sırada Kautsky ve Amanya dai Sosya Dmokratar arafına n emsi edien burjuva demokrasiinin korunması gerektiğni öne süren görüşe, hem Luxemburgun anadığı şekide burjuva modeinde bir roetary a dikta törüğünü br aç kişiin diktatörüğü oarak yorumayan Leninist görü şe karşı çıkmışr iğer bi r ifadeye, Lenini ve roçkiyi, Marksist roe terya dktaörüğü kavramın, Leninn bizza, Devet ve Devde, işey bi r aramento da am işçi katımya bir işçi demokraisi oara anıma dığı kavramı terk etmeke suçamşr Luxembur gun erken dönem Leni nizme kurum sa bir a teatf oarak neyi öne sürdüğü hiçbr zam an ke sinik kaza n ışr (1919 y ıında ödürümüştür fakat Luxemburg açı sından, r oetaryann, ikidarı ee adığında s osya is önemer a ma sı ge rektiğni bi yoruz. Proearya, diktatörüğü kuanmadır fakat bu dikta törük, bir a rinin ya da hizbin diktatör üğü deği bir sn diktatörüğü omaıdır Bu, hak kiteerinin en aktif ve sınırandırımaş katıımına, sınırs demokrasi ye dayanan bir dika törük anamına geir (Luxembug -
1961, 7677).
88 1 Dvl ve ys risi
yenmemeye te e tmek içn s iyas al ikidarı fe the derek demokasiyi tama men yok e tmeye değil, burjua demokrassini ye ri a laca k bi sos yalist demokrasi yaramaya teik etmek içn Anca sosy a list de mokrasi sadece sosyalst ekonominn te ellerinin ya ratıasndan sonra aat edili topraklarda balayacak bir e y değidir; ge çi döne mi s ıasında bir auç sosyals dtaörü sadık bir ekilde desteklem olan değerli kilere e rilecek b Noel hediye si gibi ge lme Sosya lis t demokasi, sınıeg emeğin yok e die si e sosyalmin nasyla birlikte balar Sosyals partin ikidarı ele geçirdiği anda n itibaren balar Prolearyanın dkta törlüğünden baka bir ey değdir e t, dika törlük Ama bu dika törlük demokasiyi uygulama /ne da yanr, dlms ne değ burjua oplumunun, sosyast dönüümü mümkün kılmı olan kaanı hakara e ekonomik iliklerine yöne li enerik karar müdahalelere dayanır Ancak bu dtaörlük, sın eser oadır, snı a dına hare ke t e de n küçük yöne tici bir aınğn değil diğe r b ifa deyle, ad ı a dm ktle !ern aktif katımından doğma, doğrudan ktlelern etksi altnda olmaı, kamusal aayetlerin taamn kontrolüne tbi omal, hak ktlelern artan siyasal eğitiminin içinden çıkmaldır (Luxemburg 196 7778)
Bu uzun alıntdan anlaşıableceğ gb, Marxın devle eorsne dos e sasa ka eksklğne ve merkezeşmş güçlü devlet gel şmne ol açması önünde (örneğn, b kz Popper 94, Cl 2) gerlen mutat eleştrler, aslında enn, Troçk ve sonra da Saln derlğndek Sovetler Brğnde gelşmş olan sosalzme getrleneleştrlerdr a da önemls, Soveler Brğnn sosalst düna dak ekonomk ve asker gücü, ennst proletara dka örlüğü görüşünü sosalst ükelere daatşveRosa Luxemburgun demokratk garantler savunusunun ekl olma sına alan bırakmamştı Ozgür ve engelsz basın, kısılanma mış örgülenme ve oplan akkı olmaksızın, genş alk kteernn egemenlğnn çbr şeklde müm kün omaağı çok açık ve raz edlemez br gerçektr (Luxemburg 1 961 , 6667) Burj uvaznn gücünün, çoğu toplumda ş snıının çoğunluğu araın dan kabul gören değer ve normarda ble devam ettğ göz önüne alındı raından öngörüldüğü şeklle b ğında, uxemb as demokr
Mx n gl L n i n v Dv l 89
1 68 sorası Çekoslovaya da demokra sosyazm öemli bir modei, bürokrat olarak yöee komüizmde Luxemburg'u sosyaizmi i şasıda işleri ki esel katıımı görüşüe doğru gerekle hızı bir deği şim olarak görülebirdi. ğer Poloy a'daki iş ha reket� Sovyeler ta rafı da deseklee Poloya bürokrasisi ve ordusu tarafıda bastırı mas aydı, Poloya da dem okra sosyalis bir devlet he gelebidi Aak, bize göre, demokrasii terkedişii gerek proletary a dikta örl üğü görüşü edeiyle gerekse de iddia edildiği gibi devrmi ve siyasal sürete devle ti rolüü aza ması edeiy le Marx'a a femek bi r ha ad ır mokrai k ka ılım kousu Lei'de sora Sovye güdemide yer almaya bir kou hlie gelmiş osa da, hibir Marksst devrimi aamıyla i, olduğuda daha az öelikli bir oktada düş ümemştr Aak, siyaseti güdem dışıa itilmesi, Lei ve Troki'i Oak 1 18'de, işi tlele rii tek gerek emsilileri olara sovyeteri lehe olaak bir şekilde Kuruu Melis'i dağıt mayı terih etmeeride ve sora da Komüist Parti Merkez Komitesi lehie olaak bir şekilde de sovy elerde vazgemeleri de sora b askı hle gelmi ş ir Diğr Marksisler'i ögörüleri doğru ıkmştr Oreği, Luxembu rg'u 1 1 8 yılıda dikkat ektiği gibi ,
kede syasa 1 yaşam a mame baskı alda m a s ıyla, sovye e rde yaşam da iikçe daa sorl e gee s a çma zdr Ge e se çler olma ks zı, lama mış bas ve opa ma zrğ oa ı z, zgr br ikr madees olmaks, er kam krmda yaşam ora da a lka r, ve s a dee ya şam içi boş, rhsz bir bezeri le ge r, b drmda sadee broas ei bi bie şe oarak ka lı . (Lxembrg 191, 1)
Luxembu rg, ay zamada Marx'ı devlet teorsiyle tam alamıyla tu tarl olara buuvazi iktidara sahip olduğu süree tam bi r demokras olaaksız oduğuu iddia emştir Hem Luxemburg hem de Marx'ı bur j uva eleşt meleri demokraik fkirleri savusalar da, dayadıkları kapialis devle eorileri fark ıdır; buuva eeşireeri deveti reforme edile bileeğe siy asa ikidar ekoomik güte bağımsız olup oa egeme olduğua iaırlarke, Luxemburg bu ikis i ie ve ayramaz oldu-
90 1 Dvl v iy rii
geektiğine in anmşveb unu geçekleştiecek vatann da gelenekel a y dn n yeine, eki işçileinve buuva kökenli eki poeyonel aydl a n bileşmş b öğe hline geldiği bi pati olan devim patinin kendii olduğunu düşünmüştü Lenin, işçi nnn kendi aygtlayla başbaşa b akldğnda, Ma xn ona a et iği ta ihel göevi kavayabilmek için y e tei olduğunu yamakadı şçi aeketinin kendiiinden gelişmei, ke inliklebu uva ideoloj iine tbi olmana . [v e işçilein, bujuvainin ideoloj ik köleei olmana yol aça (Lenin, Luxembug 91 içinde, 13) Lenin, böyle yeni ip bi pann yeni tüden bi oganayona ihtiy ac olduğunu avunmuş Pa i, üm gücün ve otoienin Meke Komieinde bulunacağ bi odu gibi ögütenmeli ve b i odu gibi mekeleşt i ilmelidi (Luxembug 191 13 1 4). Luxembug,dahaönce, 1904 ylnda yadğ Leninim ya da Mak im adl bi b oşüde, Leninin mü takbel patiin ve pa inin Meke Komiteinin kendiini devam etieceğini, [Meke Komitenin] patiye emedeceğini ve patinin de kilelee emetmeini ağlayacağn öngö müştü Luxembug kitleleinyaacğna ve öekliğine inanyodu; ki lelein kendiliğindenliğine ve ayn amanda kendi hatala yapma hak kna ve bu ha talaan de çkamalana ayg duymuştu Açk konuşa lm demişti, taihl oaak, geçek devimci b ha eket ta andan y a pan hatala, en akl Meke Komiteni nhatalğndan çok daha yaa ld (Luxembug 191 15).
evr Aykt Orküp
scı DEET RX, ekonomi politik çözümlemesiyle kıyslnbileek ereee k p smlı bi r siy set eorisi gelitirmei; bunun neeni, büy ük ölçüe sivil topumu nlmk ekonomi politiğin merkez konum oluğun ve ev!etin kökeninin mi y koullrn bulunuğun innmsıyı Yine e, görüğümüz üzere politik Mrx'ın prksisi çısınn mutlk öneme oluğu için, yzl rın örtük ork bir politk kurm ı bulun mkyı Antonio Grm sinin Mrksizme temel ktksı, Mrx't örtük olrk bulunnn hreketle, Mrksist bi r siysl eylem b ilimni sistemletir mesiir . Ank, Gr msi politknn ihsel olrk gelimekte oln m güçler bğlmn özerk bir etkink oluğunu b sit r k etmeken zlsını ypmır On göre, poiik merkez insn etkiniğiir, biiik bi li n in oplums ve oğ ünyyl bütün görünümleri içine ili kiye eç i ri liği rçır' (Hobsbw n 1 982, 23) Grmsi'nin siysete ypğı vurgu, iin n y Svı sırın ve hemen rınn gelen yıllr boyun ktlesel bir prolery hr eketiyle (orinoki) ilikili bir entelektüel öner olrk içine yer lığı ve y ığı tri hl urumn kynklnmıtır Svın sonun Itly sol ve sğ siysl prtiler rsınki önemli b müeenin lnı olmu bu m ü
92 1 Dev le ve yase eii
gerici bir faşzmn yüklişine ak olmuştu Bu deneyim den yararlanarak, alerna f bi Marksis devlet yaklaşımı gelişi rdi Buna göre, devle, kendisi aralığıyla yönetci sın•ın, egemenliğ y alnzca hakl gösterip koruduğu değil, ama yöneimi alnda tuuklar ekin rızasnı da kaza nabldiğ pratk ve eorik ekinlkler karmaşk bütünlüğü' idi (Gramsci 1 971, 244) Ayrıca, bujuva devei devirmek ve sosyazmi nşa emek için al ernati f bir strae i oarak Marksist bir siya se eorisi geliştirdi
Svl Topu Kavraı Gra mscnin düşüncesinn kökleri, kuşkusuz, Marx ve Leninde buunur Sınfn maddi kökenlerine,b ilnn ve snı mücadelesnintopmsal deği şimdeki rolüne ilşki bütn Mar ksis vasaymarbenisiyordu Ayrıca, Marx ve ngelsin An Inde [ 14546, Tucker 197 içnde, 172 1 74) fade eikleribiçiyle, Marxn svil toplum dak burjuva hegemonya sı' kavramı da almış ve kapitalist sis emn işleyşne ilişkn kend yak laşmnn eme bi r izleği haline geirmiş i Bu hegemonya, Gram scici erimlrle, bujuva değer ve normarnbağımlı sınar üzerindki idlik hkimiyei anlamna gelyordu: Bir anaiz cinn sözleryle, hegeonya,
be bi ya şa m ve dşnce biçinn egemen ld gerçekie işkin b yaklaşn bn krmsa ve öze görnmleri içinde tma yayıdı rya bn been ah geleneker dinse ve syasa ike ei ve bn ms al şkei özikle kendi ente e kte ve ahk ça ışımla çinde bgiendrd bi dzen[dir. Wlam, Miband 1973 içinde 16)
Gram sc� si vl opum kavraıya ve buuva hegemonyasını syat b lim inde hkm bir konuma yüksel şiyle Marx, Egels, Lenin ve Troçki'nn ötesine geçmişr Böylelkle, snar varlğnı sürdmesinde ve sınf b ilin cinin gelişmes önlenmesinde üstyapn oynadığı roü önceki yarlardan daha fazla vurgulamış ır (Texier, Moufe 1979 içinde) Tek bir (bu rjuva) gerçeklik kavraınıngelişirlmesi işlevinin bir kısm ını devlete yü k lemiş, b nedene de, snıfın va rlığının sürdüüesinde devlete daha ka samlı (genişetilmiş) bir rol verm ştr. Grams, sınıf blincini kendi başları-
rmci D 93
a ncak, bili nn önündeki engellein aşılmasın, Ba ı oplumunda Leninin düşündüğünden daha zor olduğunu da görmüşür: şçileri sfsal roller i ni kav ra makan alkoyan, yalnızca kendilerinin ekonomik süreç için deki konum la rına ilişkin kavray eksiklikeri değildi; işçi sınfın kend ini gerçeklemeken alıkoymann sorumlusu sadece, oplumun di n gibi özel' kurumları da değildi üreim ilişkilerinin yeniden üreilmesinde yer alan, devetin kendi idi ğer bir ifadeyle, dev Je, buruvziin baskı aygından ibare değildi dev Je, buruvazinin üsyapıdai hegemonyasını içeriyordu Bu düşünceler, ocke ve Rousseau gibi doğalcıların, Hegelin, Marx ve Egelsin kullandıkları si vil oplum ve devle kavr aml arı ar asınd aki farklılıkları anladığmızda daha açık bi r bimde oraya çıkar . Dğalcı görüş, sivil oplumu insanların kendilerini belli bi r devleöncesi oplumda buldukları doğa durumu üzernde düzenn h kimiye olarak görüyordu Sivi oplum, bireylern aile, ürem vb.'ninöesine geçerek, yasalarca ilen bir kolekif bü ülük doğrulusunda örgüemesi anlaı na geliyor du nsanl ar bu kolekivieye gönüllü ola rak gir iyor, kendi özgürlüklerini koruma özgürlüğünden vazgeçiyorlar dı Sivil oplum, öyleys e, kolekif irade arafından devet arafndan düzenlenip örgü enen doğa drumuydu Kimi yorumlarda ise, sivil oplu dev Jein kendisi olar bile d üşünülebiliyordu Hegel ise, sivil oplumu, doğalcıarın doğa durumu b içiminde adla ndırdığı önsiya sa l oplum olar ak nielemi ş ir . Hegel'e göre, sivi l oplum doğalcı yaklaşımın am ersine sefihlik, sefale fiziksel ve eik yozla ş manın hükümranığıydı Hegel, Mouffe 1979 içinde, 28. Hegeln sivil oplumu, insan eik ve ahlki düzenn en yüksek biç imi olan devein daha üs ün eneleküel kapasiesi arafndanhkmiye alı na a lınmak ve düzenlenmek zorundayd. Mouffea göre, Hegelci si vil oplm kavramı bu anlamda ve yalnızcabu anl da preMarksisir Mouffe 1979 28. Sınıf formasy onunu ve ürem il işkilerni olduğu kadar, bu ilişkileri düzenleyen yönesel ve korpora if kura ll arı da içerr. Marx ve Egels, Hegelci y aklaşı değişirerek dev a e iler . Hegel s i vi l oplumu büün devleöncesi yaşam olara k, siy asa l ya pıları ve örgü
94 1 Devle ve yse erisi
ütyapı vi tplum ve evlet Markit teme emel br ya lekk an ez luştur ur . Svl plum evlee, yapı ü yapıy a egemen r: Bu üre t ş kilerinn ü opuun ekonoik yapsnı, üzerinde hukuksa ve siyasal üstyapınn yükseldiği ve bel topusal binç biçerinn karşlk geldiğ geçek tee ouşturur (Max, uker 98 çnde, 4)
Ayrıca s vi topu, üe ici güçe rn ge şnn be r bir a ş aa sda breyle in kaşlk addi lklernn üünü kapsar Yne, beli bi geliş a ş aasndaki tü tiai ve snai ya şa ka ps a , böyle kle de, he r ne kada dş şlede kendni liyet biçnde iler sürek ve içeride kendn de vle ola rak örgüte ek zounda osa da, de ve ti ve uusu aşar. (Max, Tuke 98 içinde, 16)
Böylelke Marx, evlet açkça vl tplumun al ına yeeştii; işe, evlet tanılayp nun örgütenşin ve heelern kap alt gelşmenn belrl b aşamaınak ma ürem lşkleryle uyum çerine luş uran vl plumur Ulu evlet, aece ış ünya karşında, gelşim ürecn y önetyr gb görünür; zra ulual ınrlarn tanımlanmaı ve avaş lar h, öbür lkelerle lşkler yürüten bzth evlettr Svl plumu yapıa uğrak larak a lan Markçı ya klaşımın, G a cnn çözümlemenin kalkış nka luşturuğu üşünüebl r Ancak Gramcnn er� Bbbya (979) göre, Markt geleneke öneml br yenk getrmşr Gr amc'e vl tplum ya pıal eğl, sps uğrakta yer alı r Şu anda yapableeğiz, teel üsyapsal ''düzey saptaaktr Bunardan biis, ''svil oplu, yani genelkle ''özel dye anlan oganizalar büünlüğü öbürü de, 'polik opu ya da ''devle diye adlandırlandr. Bu düzey, br yanda e gee n grubun toplu üze rnde uyguadğı ''hegeonya şlevne dğe yanda da, devet ve hukuksa hüküe youya uygulanan ''doğudan egeenk ya da ''kouta şle vine kaşlk gelr. (Ga s i 1 91, 2)
Hem Marx hem Gramc çn, vl tplum kapal gelşmey an la -
Grm c v Dvl 95
lğ, tins v ntlktl aşa v bu ilişkilrin si asal dşa vur umu çö zmlmnin odağı durumuna glir
Hegemonya ve Devlet Bu ndnl, heeny Gramsci sistmd çok önmli bir kav ra m dur u muna glir . Ancak, önmi anı zamanda ta a'nın 1920lrdki tarisl durumundan da kanalanr Torinoda (Gramsnin öğrni görp azı ar kalm aldğı bir kntti anlamlı drcd bi r sın bi linci v dvr imci tkinlik olmasna kar şın, 1 9191920orino arkt i ala'nıngri kalanın dan görli olarak az dsk alm ış. Buna karşıık, Mussolinini n aşist a rkti biçimindki burjuva raksionu köllrdn v işçi sınıından o dukça dstk görmşt Birinci n a Savaşı sonrasnngörli siasal ögrlük koşulları altında, mkçi snarın pa rtiri, kndilrin blirgin bi r biçimd ba ğml sınların savunulmasna v kurtuluşuna vrmişlr, kapi tal izmin ilrlişin kouup glişirmi amaçlaan muafazakr rakiprin kı asla gnld daa az b aşa rıı olmuşla rd Gramsci, bunun ndn böl olduğunu gm on a kavram araclığla açklama a girişmi ştir ukarda tartştığmz üzr, gmona gmn snarn sivil toplumda bağıml sınıar zrindki idoloj ik üstnüğ anamına glir .
Ga mc i b M k ola a k özgüüğü, sme bujuva egemeği (geçeke, geçşe kuuuş hehag b opumsa düze de) doğasa şk y akaş mda buuu; emi ge çe k gücüü yöe c şdde de ya da ou deve a yg ba kgücüde değ yöe e ee a ''düya göüşü' ü yöe ele aaıda kabul e de de y ğa iiş düşüceside buuu Yöec ı eefe bü b kaşık basleşele dokuuda geçeek 'oak duyu', dğe b fadeyle, çide yaşadıka oplumu kuumalaşmş davaş, gele ekle i a l k abu e de ke e e e e oa ak oay a çka Bu bakda Gasc ç sou bağ sfla zaı yöec ı bu şeilde as kzaabidği aamak; böylelkle bağm la eki düze as devip ye b evese özgüük düze geiebe ceklei göek. (Fo 1970, 3)
96 1 D l ys rs
hem Gramsci için sivil olum ai alis iliilerin ve bunların yeniden üreiminin anlaılması açısından emel önemde olmaa b irle, Bobbiya göre, Grams ci için a rihsel geliimde ein ve ozif unsuu üs yaı msl eder; çözüm lemenin odağına, eonomi yaıdan ziyade, ideolo i ve ülürel iliiler büünlüğü, insel ve eneleüel yaam ve bu iliierin siya sal dıavurumu yerleir Marx ve Egels, n nde her arihsel dönemde egemen sınıfın düüncelerinin egemen düünceler olduğunu yazıyorlardı:
[Topumu egeme ıa güü oa s ıı a yı zam ada ou eg em e nkü güüdü de. Madd üem aaçaı ede buludua sıı, ayı za ma da zhse üe im a açla ı da dee imde buuduu öye ki, gee l ola ak söyemek ge rekise, zhsel üe im aa çada yoksu oaa düşüelei de böyee oa balı olu. (Max ve Eges, Tuke 1978 çide, 172)
Gram sci, bu düünceye aynı zamanda onu dönüürere hegemonya avramını eledi Ona göre, ne zor ne de aialis üren manığı, bu üreimin ba ğımlı sınıflar arasında elde e iği rı zayı açılayabilirdi Bilais, bu rızann açıması ideoloinin ve bilncn gücünde yaar Anca aynı zamanda, aials olum ilierine rıza göserebilen ie bu bilinçedir i, sivil olumdan balayara fabri adan oula ve aileye büün hegemoni aygılarda, endi özörgülenmeeri yoluyla ilelerin ein rı zasının azanılmına yönel bi r sraeinin emelleri de yamaadı Bu ciGlucsmann 982, 9 ) Gramscinin hegemonya av raınn balıca ii anlam vardı r l ol a ra, hegemonya egemen sınıfın bir rasiyonunun, ahli ve eneleüel liderliğ yoluyla egemen sınıın öbü r mü ei frasiyonar üzerinde dene im uyguladığı sivi olumdai bir süreç On der frasiyon, öbür fas i yonlarn çıalanı elememe güç ve yeeneğine sahiir gemen fras i yon endi deolo isini mü e gruba dayamaz b ilais,
•
Yine de, dğe biçok yzn d işae eği gibi, Mın onıya G-
rmi v Dvl 97
egemen snfn [fraksyonun], müef guplar ar ve dünya görüşernden anmş orak unsurlar raraya geren hegemonk r key ekemledğ pedagoj ve syasal adan dönüşürüü süre e ms e de r (Go 1 981 1 8)
inci olar ak hegemonya egemen ve ba ğılı sınıflar arasndaki bir il iş kidi r Hegeonya egemen sının kendi dünya görüşünü kapsayıcı ve ev rensel oarak yerleştirek için siyasa ahlki ve eneektüe liderlğini ku !!anaya ayrıca bağmı grulaın çıkar ve gereksinelerini biçimlendi rmeye yönelik ba şarılı girişimleri içerir. Buci Glucksmann (974), Mouffe ( 979) ve Girouxnun (979) beirtkeri gibi bu rıza iişkisi hiç de dur ağan değildir. Tarihl koşullarn değişen doğasına insanların istek ve tepkilerine uyum sağlayabilmek için (Giroux 98, 49) sürekli kaym akta olan bir düzlem üzerinde ha reket eder. Ne va r ki hegemonya tutunumlu b ir gç e değildir . Çelişkilerle doludur ve mücadeleye tbidir Buci Glucksmann (974) ayrıca Grascinin hegemonyasının top luda egemen değerler kültürünü içeren kurumlar ieoloj iler pr a ikler ve aracılar (dolaysıyla Gramscinin Hapshane Defter ende uzun uzadıya artşğı aydınlar) bü nüğü olarak dışa vuruduğunu da ileri sürer Buci Glucksmannın görüşüne göre bu hege onya aygıı kendi birliğni an cak sının genişlemesinde bulur. Hegemonya oluştulduğu ve çeşitl a l sistemlerin dola yıın gerkleştiği sınıfa göre bi r aygı olarak bir!iğini urar:
One ürem arzndan mas kalale e k ay garn (yan, lse v a y dnlar) özgül ağrğn unumadan oul ayg ve yüsek öğrenm), ülür ayg (müze !e r ve ütüphane !er) e norma syon örgülenmes, ya ş a m e rev es , ke nle ş me 974 )
Buci Gucksmanna göre hegemonya aygıtı sınıf savaşımıy la sınır andır ıldığı için Gramsci W eberin kurusalcılığı ve kurumsal deteriniz inden sakınab ilmişir Hegemonya aygıtını oluşturan kurumlar Gramscinin çözülemesine ancak sivil toplumdaki iktia ve deneti ini b kurumlarla genişeten egemen sınıf ve sınıf mücadelesi bağlaına yerleştirildiği zaman anlam kazanır Bunlar salt yönetse ve teknoloj ik
98 1 D vl v iy rii
idir Gr sciye göre, bu kpsitenin sınrlrı ve doğsını üstypı çığ çık rır . Bşk bir çıdn bkıldığınd, buruv topluun ilişkin Mrksist Leninist çözülee ileGrscininki rsndk teel bir rk, iki cinn t rihl gelişdeki etpolt öğeye yönelik ilgisidir Grsci, Benedetto Croceden insnın trihte benzersiz özne olduğu görüşünü lıştır rocenin düşüncesi eylee sout etik politik eylee yöneltir, bu d yeni bir t r ihin y r tılsıdır . Cocen felseesi Coce ve Gamscinin zamannda] moda oan de temiime k ş ge çekiğin geişiinde insann e tn onü yeniden te sis etmşti. Mast düşce ekonomim ve k de ci dee minzmin kaş andan ama çaasnda odğuna göe Coceni esefesi sonuç tiaiye Maksizmi yenenmesne yöne modeeden ii oa a k göüme id Fioi 970 29)
Yine de, r oce insnı ylnzc benzersz b trihsel konu yerleştirekle klışr Grsciye göre, insnı t r ihdışı kılıştır rocenin ins nı, kşiliği ve düşün biçii kendisiyle, topluki diğer insnl r l ve doğyl ilişkisi trındn belirlenen toplusl bir y r tık olktn çok, etfizik bir vrlk r ( .g.e.) . Grsci, Crocenn in tihte yenlk getir ici olrk t nlsı lrk, onu M rksistdiylektik çer çeve içine, kdın ve er keklerin, kendiler ini belirli bir uğrkt buldukr t r ihsel b ğ l t r ndn koşull ndırln seçenekler dizisi içerisne yerleştirdi Croc tıpk Popper (1945) gib� diylektik süreci kull rını a por dikte etek istiyo rdu. Her iki düşünür de, geçişte ne değer liyse, yenilene ve to plusl değişi sürecnde geçişten ne lıkon cks peşinen belirleek istiyordu Croce ve Popper, özellikle, özgür lük ve deokr si kvrl rnı belirli bir biçide (liberl evlet bğlnd) tnlr, sonr d bunlrın evrens elliğini ve değişezliğii svunurlr . Croce ve Popper göre, lib e rl hukuk devleti, üretideki belirli ilişkilerle bireylerin belili hkl rın dynn (kr şılklı ekonoik ilişkiler ve ülkiyete ilişkin kur llr hil) kendi özgür lük t nııyl birlikte korunlıdır iysl eyle de, dolyısıyl, reforiz olk zorunddır; ger çekten de, belirli bir hukuksl ku-
99 Popper kendi felsefesi ve yönteminn taihselik karşıtı olduğunu leri s ü mc v Dvl e
rerken, Gr amsci Popper'ın sonraki youmlana yakın olan Croce'nin çözümlemesinin br ür tar ihselcilik olduğunu, hiçbir şeklde onun yadsınması olmadığını savunur) bilimsel teori omadığıı, gerçek' refor mizmle özdeş olma ığı saece, bir siyal pratik biçiminin enteleküel yansıması, en yıkıcı anamyla bi r ideoloji' olduğunu' düşünüyordu (iori 1970, 240) iori, Grami'nin görüşlerine ilişkn yorumunda, Gramsci'nin, değişim sürecine libera l devletin ve kurallarının korunmasına yönelik hiçbi r özel neden görmeiğini ileri sürer tam tersine, hakiki'' diyalektik değişim de tez an agonistik (çelişki) bir aniteze yol açar bunla da çatış malı etkileşimleri içinde bir likte sentezi üretir Geçmş kamaşt yaşayanlaa ölüe ç çe dokunmuş ögüsüdü; se çm b bey ya da s yasal ha eket ta afndan, ke y oaak ya da a po b tazda yapamaz. . . Sentez, geekten de bu ça tşmann çözülmes üste snden ge !mesd; a ma bu sen zde özgün tezden neyn kounaağn kmse a po ola ak söyle yem ez. (Fo 1 970 20)
iyal ekik değşimin yenileştrici sürecine tarihsel nitelkteki insanı dhil edilmesii ve hegeonya alayışnı göz önünde bulunurarak, Gramscinin devlete ve aydnlan (ve eğitimi) üsty apıdaki (dolayısıyla d trihl değişim sürecndeki) rolüne ilişkin çözümlemesini ve Batı Avrupa'da burjuva devlein (ve sivil toplumun) yerine proletar ya hege • monyasıın konulması için gerekli gördüğü stratei konusundaki görüşünü anlama ya başlayabiliriz Gramscinin, devlet konusunda ek ve bütünüyle ta n eici bir teoriyey aslandığı söylenemez; ama devleti Mar x y a da enin'den farklıgörd üğü açıkı Gramsciye göre, üs yapı olar devlet kapitaist toplumun anlaşılmasında kincil olmakan çok birinl düzeye bir değişken durumuna gelir ahas ı, Gramsci hegemonya aygıtnıs iv oplumun ya sıra devle de yer leş tirm, böylekle devleti buruvazinin bask aygıı olarak gören Marksistnis yaklaşımın ötesine doğru genişletmişti. Böylece, devlet aynı anda hem egemen sınıf iktiar ınn genişlemesin in temel bir aracı, hem de bağımlı sınıarı güçsüz ve örgütsüz tutan bir bask gücüdr
1 De e e iyse Ters
bemelid , genel deve kavam yeniden siv oplum kavamna gönde mede bulunumasn geeken öğelei çei (bu bamdan de neb deve = poik oplum + sv oplum başa b deyişle zolam a zhyla koan hege monya (Gams ci 97 263)
B, Gracinindevlet ve onn eemen ınıf heemonyaındaki rolü konnda ne deek itediğine ilişkin örüşlerden a dece biridir Gerek ten de, Anderon'ın 977) öterdiğ ibi, Haphane Deftee heemonya ve devletin heeonyadi yeri konnda birok taım bl nakta dır. Birin alınım'da, karşıtlık devJet ile ivil toplm arasn; heemonya (yönetme) ivil toplma, zorlama (eemenlik) devlete aittir. Sivil toplm ie ev et arada bir zıtlık varır eeme rp, toplm yol y la heemonya, devlet ve hkkal hüküeti yolyla ie doğrdan eemenlik yl ar Eemen ınıf, toplma eemenliğine yönelik yı bir bütün olarak topaki heemonyaı yolyla elde eder, ama eem liğini devletin bakı ayıtları üzerindeki denetiiy le ylar Devle kendsi aacğyla yönec snn egemenği yanzca hakl gös ep kouduğu değ ama yöne i a lda uuka e k zasn da ka zanabdiği pa k ve eok e nlklen kama şk büünlüğüdü (Gamsc 97 2)
inci tanımda, devlet vil toplm ierir ivil toplm kşatır. Genel devle kavam yenden svl oplum kavamna göndemede bulunulmas ge eken öğelei çe (bu b amdan denebili devle = polik oplum + svl oplum b aşka b dey ş le oam a zhyla kounan he gem onya (deson 977 23)
B drmda, heemonya zorlama ktb karşıındaki bir rıza ktb değil, fakat rıza ve zor lamann sentezi eeony a art ık ivil toplmla ınır !anmaz, akat ivil heeonya'yla karşıtlanan iyal heemonya' olar ak devlet iinde de konmlandıl. Böylece, heemonya her yerdedir, ama değişi k biimler altnda devlet, iv toplum kşatan, ondan adece devlete ait bakı ayıtları aıından ay ırt edilen br heemonya ayı olr Uüncü tanımda, devlet ve ivil toplm özdeştir böylelikle, rı ve zor lama devletle bi likte lr, h ya da devlet tla dan l
m c v Dvl
fomasyonun kendisiyle aynd Göeceğimz üzee, Al husse ideoloj ik devle ayganda işte bu son anm kullan: Bütün ideoloj ik ve poli ik üstyapa aile, sendikala, efomis siyal pa te ve öel medy a dhil olmak üzee anm geeği devlet aygtlad, ya da başka b i şekilde söylenecek olusa hegemonik aygtlad Gelişkin kapitais toplumla çözümlemek açsndan en işlevsel olann ikinci tanm olduğu söy lenebi. Hegemonya hem sivil toplumda hem de devJete ifa de edili ancak özel hegem onik aygtla dev Jeten kay da değe bi özekliğe sahipile . (Bu ikisi a asnda sk sk geilim o aya çka, özellikleegemen snfn siy al iktidaa sahip aksiyonu hegemonik snf değilse) Hatt, i deoloj ik aygtlan daha a belgin oldğu, dolaysyla s nsal yönetmin egemenliğini giemlileş i mekte çok daha ekili olduğu sivil oplumdaki hegeonya işlevinin, özellikle olama hn (öneğin, yag düzeni ve okul) taşdkla için yeniden üeime ilişkin ollei çok daha belign olan dev Jen hegemonk ay gtlandan faklaş ğn bile ilei süebilii Aşağda, G amscinin kendi hegemonya kavam(la )na dayal değişim s atejileni taşken, siv oplumda kaşt h egemonyann geli ş i esne ve dev Jetn kuşa tlasna öellikle ağ k vediğini göe ceği Ne va ki, am da kaşthegemonyann yaalmas ve gelişmesnde, hegemonik devle ay gtla kaşya aln ya da kie sokul u Benze bi biçimde, Poulantasn sonaki çalşmanda ilei süüldüğü gibi, solun seçim zaelei dev et ay glanda bi kaşthegemonya oluştuu, böyl sivil oplumdaki egemen snf hegemonyas kaşsnda önem li dengelei otaya çka !vlet konusundaki bu ikinci yaklaşm kullanacak olusak, onun egemen snf hegemonyasnn bi paças olduğunu göüü . Bu tanmda, Gamsci devletihegemonya aygn b uzant olaak bujuvazinin, sn müca delesi b ağlamnda toplmun denetimini südüüp genişlemek amacyla geliştidiği sistemin bi paças olaak göüyodu !vletin egemen sn hegemonyasna dhil edilmesi, ona göe, btihi buuva sn nn doa s ndan bu snfn, kendisini bü ün toplumu kültüel ol aak dönüştüeblme ve soğuabilme yeeneğne sahip, süekli ha eke halinde
2 1 D v v iy ii
sılada kedie ie dğu gak bi geçş i uşumaya diğe b ifadeye kedi sı alaaı 'eik e idejk laak geşlemeye eğli lmamaaı alamda özsel aak tuuuydula: Olak, kapa bi kas aayşydı Bujua sııfı, tplumu kedi küüel e ekmik dzeye çekeek, büü tplumu sğuablme yeeeğie sahip, s üekli hae ke halde ki b gaizma la a k sua kedii. eleti büü işlei döüşüme uğamıştı: Bi ''eğii b. uştu de e (Gamsi 1 971 60; ugu sada).
e var ki ratikte urjuvai u anlaşn u gulaaieek durumda değ ldr; a da una hiç aman niet etme; ersine egemen sn dogunluğa eri şmişir; genişlemediği gii dağlmaa da aşlar. Buna ra ğmen devle sanki urjuvai srekli genş leme hareketile ilişkil işev ni erine getireilir ve getreekmiş gii davranma a devam eder; gerçekten de sank sadee br sn ve br tolum varmşçasna urjva hukukunu daatr Btn unlar Gramsinn devlet aklaşm nn asl olarak deoojik nitelikte olduğunu; devletin urjuva snnn otansiel açdan tmle kasa ir gru olduğu olundaki anaştan kalkarak re ere sanki urj uvnin içine alnaaklarmş gi davranaak ir normar ve aalar digesne kselen ir hegemona agt olduğunu dşndr Bui Guksmann'n çömlemesile Suçta, başal hemonya duumda bi sı büü tpumu le le tmeye çalışı (ulusa l işe ). Bu sııfı bağlaşk sııfla kaşısıdak (e düşmala ç de) çekliği dilin değil tkin. Kııt yla lgi yöe tsel baskı me kaizma la bas itçe geşe meke kalmadğ gibi, sembik şiddele meşuaşma (Budeu) ya da ''ideik dayamayla ilgi kesiikle ideljik mekazmalala (Alhusse) da kedi üke mez (Bui Glum a 1 974 8) .
Burjuvai tn u unsurlardan ve kendisn haali genişlemesinden; işç snn kend sn konumunun ilininden oksun b çalşan s olarak, toekn uruva gelişimne katail mek am ala ararlanr şçil urjuva iktida ve denetim ka etmekle esan ine anlk olarak kalan) ir anlğn işlerin ahasna engieşmesinekatkda ulunarak
Gm sci e De le 1 03
ve ürem şkerne ba ğanan br sınf ya pısında buunur. Gramscy anamanın anahtarı buradadır: Gramsc, sv opum konusunda daha dar Markst y orumu, eksk oduğu ve Ba t'nın tay anın) durumuna uy un omadığ çn reddeden br tarhse eşm çöümemes sağar. Fakat üstyapnın heemonya ve [heemonyanın] devet ayıtı çndek ve onun ar acığıya enşemesnn üretdek şkere yakından bağı oduğunu da reddetme
[nk hgmonya ik polik olsa b aynı zamanda konomk ni li oma k zorudadır yön tici grubun konomi tknlğn b lrl yi c ç rdğind y ri g tidiği blyci il mulaka day an ma k zo rundadı (Gramsc i 7, 6) .
Gramsc üs yapınınyapıdanayrmasın değ, b as bunar arasnda k dyaektk şky vu ruar3 Dvetn heemonk şev ve heemonya, hem brjuvann deoojk açıdan herşey kuşacı b r sınf oma öeğnden hem de kaptast topumdak ekonomk ktdara şkn öe konu undan kaynaanır şte, Gramscnn heemony a ve deooj konusun dak yakaşımı her Marksst syasa çöümemede çok önem br yer tuan şç sınıfı b ncnn eşmesn ya da eşemeyşn) açıkar
u nokta da Engsi (praksis lssn lkn ta yanca da da y ayla nan m kbuna bunabck oan konom a ncak son çözümlm d ai itici gücüdü yolundaki ads d anımsanmadı bu ad Ekonom Polt ğn Elts' önsözünd y r a la n nsanların konomi dünyasndaki çkri blcn idoojilr düzyid işği söyy n pa sa jla doğrudan işkndiimldi (Gram sc 7, 62)
Gramsc nnın düşüncesn bncn) prakss fesefes'nde Mar kszm böye adandr r ) önem açısından yen b r yere yükset r . Bncn denetenmes, üretc üçern denetenmes kadar, ha t ondan daha faa syasa mücadeenn aanıdır hası, prass fesefesnn br başka öner mes de unutumatad Popüer nançar' ve bener fkrern kender de madd üçerdr' (1971 1). Dvet, burjuv a eemenğnn a rac o ara k sv topumun par çası oarak) bnç mücadeesne am anamıya ka tımak du mundadı. Burjuva eşm � yanca üret üçern eşme
D v v S o
Dvlet b kapsamda yer alır, yalnzca brjv a ekonomik erkinin baskıya ayanarak uyg u la ns nda eğil Brjvazi, Gramsci'ye öre, bilinç üzerindek mücadele alanında gücü (denetim) olmadığına, kendisinin binci egemenlik ar acı olara k devletin zora dayalı gücüne yaslanmaya çalışacakr Böyle olmadığı dr mlara, zora dayalı güçler arka planda kalır, açık bir baskı b içiminde değil ama bir zorlama ve tehdi sistemi olarak hareket ederler.
Gerçeke devle b 'eğiici'' ola rak düşünüed bu a nlada, de ve ta da yeni bir uygarlı ipi ya da düzeyi yara taya çaşır. Özse oarak ekonok güçer üzerinde hareket ediyor, ekono üret aygıtı ge liş trilip ye niden düzenleniyor ve yeni bir yap oraya çırıyor diye, bundan üstyapısa etkenlerin düzensiz ve gelişgüzel bir ilzlene biçde kendiğinden gelşek üzere kend başlarına bıraklaları sonucu çartıaadır. Devlet, bu aanda da, br ''rasyonazasyon' a racı, Taylorizasyon ve hzlandıra aadı Bi plana göre çalşr, zoar teş v eder üs te le r ve ceza landrr'' çünkü, bel br yaşa azının 'ükün'' olduğu koşuar b kez yara tıldı ''suç iili ya da kusur''un sadece ge lbi biçde ''tehe' diye hükü verekle yetineye ahlki sonuçarı da olan ceza bir yaprı olaldır. Hukuk devlet üsendği bütün oluu, uygaraştırc etkiler baskc ve ousz yönüdür (Grasci 1 971 7) B saptama, b izi Gramsci'nn pasf devrim' kavram ına getirr B kavram , siyaset, ideoloi ve oplmsa ilişklerdeki değişklikleri ekonom ideki değişikliklere bağlar (Bci lcksmann 1979; Showstack Sassoon 1 980, 1 98c). Gra, pasf devrim terimin, egemen sınıf hegemonyasını sürdürmek, ktlelern siy asal ve iktisadi krmlar üzerinde baskıda b lnmasını önlemek amacıyla devlet iktnın sükli yenen düzenlensi ve ba ğımlı sınıflarla ilşksin anlatmak çn kllanır B kavram da örtük olarak, önceden değindiğmiz üzere, genletil bir devlet blunur; geniş lemenin kendsi de, kitlelern örgütlendkeri ve tarihte ilk kez kend kendilerini yönetme potansiyelne sahip oldkları modern bi r çağın ür ü nüdür Kilelerin syasetek varlğı özerkkernn önkoşldr, ama ktle hareketinin doğrdğ tehdde karşılık verebilecek bir genişletilmiş
G mc v Dv 0
çalıştığı b teknk oaak pas devm gelşt Buadak pas boyu devm b hasmn gelşmesnn, segedğ devmc potansyeln b aşı nın vuumasıyla önlenmesnded (Showstack Sassoon 198c, 133). Gamsc bu kavamı, buuvaznn syasal ve ekonomk kzlee ağmen nasıl olup da hay at a kaabldğn açıklamak amacıya gelş d
Aşağıdan gelen berli aleplerin kabl edmesi aynı zamanda işç sııını mcadeles e konomkorpora alanla snırandmaya eşv e derken e ge me n sınıın hegemonyas ının ehleye dşme sni ne meye ynelk girşimin bir parçasın olşrr; b arada da reim dyasıdaki değişikiklere, geçer oplmsal ormasyon dhinde ym sağlanı. (Shows a k Sa ss oon 1982c, 133) Böyece, buuvaz ne za man hegemonyası ehd edl, ne zaman syasal üsty apısı (zo a hegemonya) üetc güçlen genşlemes geeksnm sy le baş a çıkamazsa, devlet aacılığıyla pas dev m state sne b aş vuu Oneğn, 19lada deven opuma müdahales v upa ve me kada ça pıc b b çmde a mış, egemen sının göel zayı hegemonyası da yen halk unsu laını çemek üzee genşletlmşt. Gam scye göe, aşağıda göeceğmz gb, pas devmden alnması geeken des eomst ve dev mc poltka aa sındak ayı mı a çığa çkama ktı buad a eo m zm, pas devmn b tü üdü Pas devme kaşılık veme geeksn mes, şç sınının yap ğı devmle buuvaznn yapğı devm aasında e (pas dev me göe düzenlenmş) moden bu uva devlet e bz h syaset anlayşının dönüşüme uğadığ şç sınının devmc devlet aasındak temel asmetye dayanı
Radkal Değşm Süre Bnç alanı Gamsye göe egeme ve bağım ısına aasındak bncl mücadeleyse, bu duuda değşm nasıl geçekleşecek? Bağıml ı sınıla, egemen sınıaın hegemonyas nasıl aledecekle ? Ga mscnn, ka pt a lzmn Batıı ülkeedek geşmn çözümlemeye yönelk lgs, Ialyan dev m ey lem nn 1919190dek yenlgsn anlamaya ve kaptals hegemonya kaşsında daha uygun b sae aaştımaya dönk
6 D v v S o
rolü Bunların üçü de, doğrudan Gramscinin, hkm bujuvazinin enişlemesinde ve eemenlik uyumasınd birincil rolü üsyaının oynadığı yolundaki yaklaşımından kynakla nır Hegemonya Kz Heemonya krizi konusud Buci Glucksmn şunl arı yaz r Grams devrm dyalektğ, b yapya (şleve) bleşme arz n, deeler kurumsalaşıma arzı akvye etğ bt yapsalış e vse mdelerde syrıır . öye k, Grams erk ve yötemsel lker t ktıpı lduğu dşrse, br bleşme mdei kulladğıda br dağa mde de gdeme geldğ söyleeblr ze le he gemya krz (rgak krz) ers lma ksz hegemya e rs lamaz; e sde ba ğmıbr sıı hegemk lmasa z vere, s ıları luşumua ve ayrımasa şk br er ma ks , ba ğml s ıa rı egeme sııa bleş mese yöeik br çözme me de amaz ye br s tra ek perspekt (şç s ııı ye br devle uğrua savaşmasıa aak taıya mevz a vaş ) tamlama ksz, devlet geş e me s de am az (Bu Gum an 974 75).
Grmsc� bu iki kutulu eorisiyle (kendisinden önce Mrx ve Eelsin yığı ibi) tarihte, tolumsa snları kendi siys l ar ti lernde kotukl rı sıın, rere önderlik edenleri ar tk kendi iadesi olrak kabul etmediği dönemler bulnduğunu ileri sürer Böyle bir durum ortya çıkt ığında, şiddet içeren çözümler kendini öserebileceği için oram tehlikeli olur eemen snıheemonyasnı korumk amyla dev Jei kullnmanın eleneksel yöntemleri işe yarmz hle elir Bu koşullarda, tolumun kamuoyundn bağımsız unsurları bürokrsi, Kilise, byük inans kruuşar ve öbür kurumlr üçerini ve özerklklerini ar ırırlar Bu krizler nasl ortaya çıkr? Krzler, yöneici snıflrın ( dev Je arcılğıy la) erçekleşirdiği ve halkı hoşuna itmeyen eylelern y d önceden ediin olan kileerin rn siyasl eylemliliğinin sonucudur Her iki durumda da, bir otorite krizi ne yol açrlar şte, bu durumu Gramsci heemonya krizi ya da devletin eel kiz i olrak adlndır 1971 210).
Gm v Dv
iandılara arı nanadıar vb anlaına gelir Kr esn e e, yeni ise doğaaaa olşdadı 97 25-26 Gramsc� söz konusu hegem onya krzn ekonom k krzn sonucu olduğuna nanmyordu. Blkis, ekonomik kriz b uuv azy, ( devlet ar acl ğyla) ekonomk sorunla karşsndak utumnu yönetken ve reormlar (pasdevrim) yüürlüğe koyarken, cdd y anlşlar yapabr hale gererek hegemonya kriznn koşullan yaratabilrdi Burjuvaz bu sorunlar karş snda değşik b çimlerde tutum a labilr ayn anda, hegemonya ayg aac lyla denetm elnde tu maya çalşablrdi Bunda ba l olunamamas hali nde, yaygn evrimc eylemlere yol açlabil ird Bununla br li kte, h egemonya krzinin başka olas nedenler de vardr:
Dola ysız eonoi rizlerin end başlarına eel nieei arhsel oaylar oraya çıardıları ler srlee b riler i dşnce arla rını ya yılası lsa l yaşan ie ride bn ge şesini apsayan sornlar ora ya onlp çesi çi daha e !verişl br alan yaraabir sa de ce . . Değişler ya bir re fah dr raip sııın dar çıarı arafda n ehd edidiği ya da orar daya nla bir dra geldğ ve esi oplda b la fife p noral dr ya sal a raçla rla yenden rabilece hiçbr gç grlediği çi oraya çabir Grasc 9 84-85 Son olarak, Gramsciye göre, kriz anca kitle bilinci varsa ve harekete geçmeye hazrsa eyleme yo açablrd dolaysyla, devrimc değişm getrecek olan, b u bincin gelşmesiyd, kr orannn düşmes değil .
Kri saldıran gçlere aan ve ada yıldıı hııyla rglene ye eneğii ve ree onlara cadele rh aandrası da daha dş br olaslıır Bener bir biçide, sav adaier de oraerini boadıa r gbi ynıar a rasıdayen bie ne ezle rin e r e derler ne de endi gçle rie ve ge lecee rie olan gvenlern yiirirler. Gras 97 235
Usyap (burjuva hegemonyas) Graminnkapaist gelişmeye l şn çözümlemesinde böylesine önem br rol oynadğ içn, kaptalizmn dağlmasna lşkin çözümlemesinn de hegemonyaya, bu kez onun krzn
8 Dv v Sa To
kolu olsa da, Gams için devle uuva nin, ujuva toplumsal geeksinmelein meşaşımasınında aadı Max'a göe, emein gi deek atan sö üüsünün yol açğı ekonomik yoksllaşma, i devimci pa inn, işçi sınf incini o sınıf devlet iktiaıya çatışma noktasına ge tiecek düzeye yükselteimesinde emel i etkendi Gamsci'ye göe, aan yoksullaşma u ilinci geliş ieilecek olanala aasındaki unsu la dan sadece di Onun açısndan daha önemlsi, devletin ujuva he gemonyasın kouyp genişlee yeteneğinin çözümesidi diğe i ifa deyle, ujuvazinin kendi çıkalaı doğultusunda geliştidiği inanç siste minde i kizin otaya çıkmasıdı Bununla ilikte, Gamsci'nin açıklğa kavuşuduğu gii, devlein kizi ujuvazinin, ideolojik devle aygıı aacılığıyla dolaylı olaa yönetelme yeeneğin in kizi hegemonya ay gtının yalnızca i ı oluşuu
Ayn inirgeme siyaset sanatı ve ie yapıaır eilse olays ekonomik öenn ka tas tro ''askarına '' (kz epresyonlar v) karşı 'sivil toplum'un son eree ayanı ve karmaşık ir yapı olarak ortaya ktıı en gelşmiş evleter sö konusu oluuna Sivl toplumun stypıarı moern savaşlara siper sstemlerne ener Savaş sırasna şietli ir topu ateşnn şman tn savunma zenni yımış gii görn gerekte e yaza ış eperi yıktıı anla r our e rle me ve um ana salıya ge enle r kene rni l et olan ir savuma attının irenişiyle rşı karşıya uurlar Aynı şey yk ekonom kzler sırasına poitikaa a olur riz salıran gler zman ve uzama yı ızıya örgtenm yeteneni vereme onlara maele ruu kazanıması a aa şk ir olas ıktır (1971 25) ğe i ifadeyle, ujuva hegemonyası devleten iaet değildi; ayıca, Gamsci'ye göe, devletin denetim altına alınması iktidan akip i gua (poeaya gii) geçmesini sağlamak için kesinlikle yeeli değldi Mev Savaş Bu şekldek al yüütüşü, Gamsci'yi maneva savaşı'' ya da devlete cepheden'' saldı olaak adlanıdığ ejiye ka ı alteaif i s eji
G m v D v
geiiğie sğl bir s ivi ou yl ns hee n ğ ıyoru. evle r gl bi istihk ve sier sistei bulun ir ı heneki s ece: [bu sierlen] i evle ten ğerine z y ok syı olbie cen söyle eye gek yok bu he r ek enn oğru bir ke ini gere ktrri (1971 238) l ysıyl devJeti ele geçir ilmesi devJe devriip deetim 1 tı ımsı kedi b şı topumu deetlemesi lmı gelmiyordu; ter if proety egemoy sıı kurulmsı lmı d gelyou Yı sır Gr mi pr oetyı tıpkı Rusy'd olduğu gibi devleti de e timii doğrudsldırıyl ee geçirebilmesii de mmk görmyordu. Dvlet burjuvzi yızc zor gc olm dığıd burjuv egemeli ğideki sivil toplumu ideolojik (egemoik st ypısıı bir p r çsı olduğud devete iktidr sistemii bir paas o r k ykl şılm lıydı; tt devlet en öemli iktidr öğesi omsı d gerekmiyordu Grmsci e de ols 918190 döemde Sol'u kimi yerlerde (Avustury M c r ist B vyer kıs sreli olrk devlet iktidrıı elide tutuğu Or t ve Gey Avrup'dki yeilgisie tık olmuştu Bu yeilgiyi Ru s y'dkide çok d gelişki y lızc retici gçerde değil m ideo lo ik stypıd d gelişki bir kpitlzmi ve bu dek dşe d milit bir işçi sııfıı v rığı bğlıyordu gelişki kpitlist lkelerdek ice olrk d yaygn, c k Rusy'dkide d az mltan ve k pitlizmi devirmeye d z istekli bir s yi pr oletrysıı or ty çık rdığı bu p rdoks krşd Gr ms ci söz kousu pr doksu çıkldığı çözmemesiye uyum içer iside ol bir str tejibujuv egemoy sıı k rşı l bir strtejigeliştirdi Bu st r tejiyi ''mevzi svşı'' ol r k dldırdı ''Mevzi svşı''ı dör t öemli öğesi buu ur Biri cisi er tekil lkei '' doğru bir keşfi'' gerektirdiğii vurgul r Bu ilk ol r k Mrx ve Egels'i geliştirdiği d so r d roçki'i bt dy işçilerii (syi dysı yıstrtejiyi(devlete cepede sldırı burjuvzii b skı gce krşı silı devr im eşz mı kull r k ger çekleştireceğ bir devrm olrk ''srekli devrim'' biçimide öe çık
D v l v S
de ona göre olşev k stratejsinin kendisi enteasyonalizmin b ütün s oyut ve tam ayla ideolojk (aşağlayıcı ada) öğelerden arındırılması ona gerçekçi br siyasal içerik verimesi'ydi (1971, 241) nya sosyazm i nn ilk aşamalarında sosyalst hareketerin ve stratejnn çl olarak ulusal ntelkte olmasının köken egemn sınıın hegemonyasnda bunur: N elksel açıdan ulusal olan bu zorunlulukların düğümlendğ yer hegemonya kavramıdır' (age.) Süreki devr kavramı ise 1 870 e irinci nya Savaşı arasında kapitals dünyada meydana gelen muazzam değişiklikleri dikkate almamaktadı r Bu fm byk siyasa ke paie ve yk eknmk se ndaa enz va madka, pumun da biçk bakmdan deym yendeyse, aş hade duğu [848 önesi aise b döneme a ii: aşann daha faza g e ika mşğ bikaç ya da ha e k bi kenn (Fansa öneğinde Pasn) siya sa ikda ve deve gn neede yse amamen ekeinde buudumas göee ie b deve ayg, buna kaş sivi pumun dve ekinğiden daha byk anda özek uşu. . 1870 snas dönemde, Avupan sömgei yaymasya bke, b bu öğee değş Deven içeidek ve usaaas ögenme şkiei daha kamaşk ve yğ hae ge; 1848 ''Sek Devm fm de siyase bimnde 'sivi hegemnya fm a afdan geniş e i ve a ş (Ga ms i 1971 443)
n olar ak mevzi savaşı' devlet ay gının bir karşıthegemony ayla kuşalması düşüncesne dayanr; bu karşıthegemonya işçi sınnın kilese örgütlenmes taraından ve işç snıı kurumları ve kültürünün gelşmesiyle yar aılır B pumsa gup, hkme ekini kazanmadan öne de önde yapa b (ya ni, he ge mni a bi) asnda yapmad da (bu geçeken de, böyesi b ekn kazanmas başa kşuadan biid) (Ga ms 971 207)
yleyse Gramscinin straejisinn emeli şçi ve köylüleri devlee cep heden saldır ı amacyla örütlemek değl yen bir kültn yeni bir pro leter toplumun norm ve değerlernn dayanakları olarak işçi sını örgütrolet heg işç sınıı b linci leri kurmakı Söz ko
Gm v Dv
te ancak b u aşamada devlet iktidarnın devralınması anla kazanacak ünkü işi snıı devlet aygıtın kullanarak aslında ancak o zama n top lumsal değer ve normlı yeni bir oplmu kurabilecek ölüde deneim al tına alab ilecektir (Showstack Sassoon 982c 1 4 1 )
Yni prolery ords ideoo olrk dont brjv vrolş yklşıın krşı yeni bi Wela ha ;n' yeni yş ve düşüne biçileriye yeni b hlkl yeni düşüe ere silhln ıdır A k b yol byr düşer liberl oydş zyılır ve geleektek yrklr en rızsıyl güçleniş yeni proleter devlet doğr. (Fiori 1970, 243 Proletarya ikidarı aldığnda ise Gramsnin mevzi sav aşı yeni dev le tin doğal temeli durumuna geliyordu ki b u da önce proletarya hegemo n yası kurulmadan söz konusu olamazd Yukarıda tarışığımız üzere Gramsci o zamana kadarki Marksisninst öğreti olan zora dayaı dev let eorisinn amamlayısı olarak devein egemen sın hegemony asndaki roüne ve hegemonya ya i lişkin eorsni geliştrdi. Zor lama ona göre iktidar bi mlernden y di ve verili bi uğraka b urj uvazinin yeni opluu zor kullanarak devirme girşnde bu nduğu uğrakta yeni proleter devle iin ar ihsel olarak gerekiydi ncak
eneeküel ve hlk hegeony yoy yönei is rı güve ne p idrı en gen rız ve kb üzerne nş eden ikidr bçidir. B ğı tops l grb ge rçeken özerk ve he geonik oldğ ve yeni bir devlet tipini ory çrdığ ndn itbren yeni b eeetüe ve hlki düzene diğer bir ideye yeni bir topl tipine yönelik so ge rekse doysyl e evnsel kavramlara en rafne ve etkl dljk slahlara e reksnme bş göserir." (Fiori 970, 243 vrg Fioriye itir) Böylece Gramsci proletarya hegemonyasının kurulmasını yanızca burjuva devleti kuşatman racı olarak değil yeni proleter devletin tem olarak da ileri sürer Mevzi sva şının yürüüldüğü süree proletary a h egemonyasın oluş urn kurm ve örgütlenmeer yeni ahlki ve eneleü düzenin temeli durmuna glirr Gramsciye göre ma nevra sav aş ı (cepheden saldırı) strateji aısından y anlış olduğu gibi devlet ele geirildiği
2 Dv v o
an a ternatf süreç knusunda yaaşımın ekenmes dışında, bu büyük öçüde Rsa uxemburun da değndğ nktadır Bu anlama, ani pasif e vrm oa ra he gemonya, oğulculuğun arş ısna onmuş oaer bi anlayış olm a b yana, ta m a oğuculuğun oşuudur. . Gram sc i syas a düşünüş i ge ri önüşün om a dığı br noa be lrler Ani pas if de vrim oma szn so sy alzme e m ora i geiş mümün eğl (Buci Glucsmann 982 25-26)
Bu nkta, b z mevz savaşında üçün öğeye Gram scnn, değşm sürecndek anatar beşen arak b nce dakanmasına etrr Mevz sav aşı ş sıfı bncne yönek b r mücadeedr, tpumdak sy as a üç şkerde kekt syasa bncn değşk düzeyerne ya da uğra k arına dayanr Ik bnç düzey, mesek özdeşeşmedr: Mesek rub u nun üyeer rubun brk ve türdeşğnn, rubu örüteme ereksnm e snn bncndedr. Sadece eknm aanında, üretmde mak kşuuya br tpum sınn b ütün üyeer arasında çıkar dayanşmasına şkn bir bnç r taya çıktığnda knc düzeye u aşır Bu b nç düzeynde, şç sını f eemen rupar kar şısında s yasahukuksa eştk taep eder mvcut teme yapıar çersnde, eemen rupar tarafndan berenen değer ve nrmar çerçevesnde mak kşuuya, devet ayna (yasama ve yür üt meye) katıab mek, ha tt bu ay düzete mek çn y a kk taep eder Uçüncü bnç düzeynde, brey kend krprat çıkararın eknmk br sınıfın dar krprat sınarın aşğın bağımık kütürünü payaşan ve kendern bağım knumdan kurtarak br kar şıt heemnya uştur mak üzere braraya eeb ecek bütün bağım rupara kadar uzandığını fark eder rdüncü öğe, bu dej k şme tp sn eyeme dönüştürür. Grams c tıpkı enn b, syasa party şç sınıfı çersnde b nç yük setmenn ve eğtmn, preter heemnyas kur um a rı nı eştrmenn aracı arak örüyrdu Ancak, ennden farkı arak, devrmc party dışarıdan ssyaist binç taşıyan bir öncü arak örmüyrdu ennn part s, eçmşn şerye eçmşn buruva köken prfesyne aydına rını, şç sınıı için ptka ve strate eş iren örütçüaydnrın uş tur
Gamc v D vl 3
endi sala a asıdan, endi oani a ydınlaıı oştabe ye ten e ğinde oldğn; ser le iste öncü patsi olsn, syasal pani şle vnn de b oani aydnla e iğini yöne ndie ve ( ç) sııla elenese entelijensiyann beili esilei aasında bağantı sa ğaa oldğ[n] yaza (1971 4) Gamsc ayca devimci siyasal patiyi kalclk için kendi egem o nik'' koşulaa saip olaak (olağan a açlala yok edilem eyen bi p a i olaak) g He siyasal patinin ç eme ğesi buunu (1) Katlmla yaalk ya da gtsel yetenekten çok disipn ve bağlk b içimini alan sadan, otaama kişie''in oluştuduğu kite ğesi (2) kendi b aşlana bakdklanda i değei omay ya da pek az olan gçle b nl ğn etkin ve gçl klp ulusal dzeyde mekezieştien'' başlca utu num ğesi ve (3) ilk ğey i a l ki ve enteekel ola ak da ikincisine b a ğ ayp ikisi aasnda ilişki kua'' bi aa ğe. kinci geeki ğe mevcut ol duğu ve b iki ğenin oluşmas da engelenemediği zaman diğe bi ifadeyle, ikinci ğenin bi incinin içesnde oluştud uğu, ikinci ğenin o adan kaldas duumunda ikin ğeyi binciyle çncnn içei sinden yeniden ya atmaya ya d mc olacak bi may alanma buunduğu z aman, ancak o zam an, painn olağan aaçla la yok edilemeyeceği uğağa ulaşl (Gamsci 1971 152 154) Bu bakmdan, Gams Biin nya Savaş ile savaş sonasnn yok olma nokasna getiilen sol pai deneyimleine kaşk olaak, e işçnin aydn'' olmasn, potansiyel bi pati idei ve gçs omasn sağl ayacak olan aban etkiniğni o aya çkaacak b i ideliği savundu Bu adak kitle tab an pati tanm eninist ya klaşma tmden kaş yd tpk kendisinin mevzi savaş kavamnn, Devlet ve Dev eninin açkladğ, devlee cepeden salddan tmyle fakl bi s a tej i omas gib i He iki fakllk da, Gamsci'nin egemony a kavandan ve ideolojinin ol konusundaki temel nclnden kaynaklanyodu Nasl Badaki poleaya egemen bu uva değe ve no mlayla mcadele edip onla n yeini ala k bi kaştegemonya gelişimeksizin etkin b b içimde
4 D v v Ss o
ayata kaamaz, karşıtegemoya kurucusu ve eğiticisi olarak da vr aam azdı.
Aydnarn Roü Bu oka, bi zi Gramsci'i kökteci değişim sürecie ilişki kuramıı üçücü ksmıa, aydılar kousudaki çözümlemesie getir ir Gramsci, y aklaşı mını ei'i Kar Kautsky'ye yöelik eleştirisi üzerie iş a etti Kausky, sosyais arekette işçilere aydıar arasdaki ilişkiyi yöetile lerle liderler iişkisi oarak görme eğilimideydi; yöetileler ve liderer ayrı aydları teorik ve ideoojik lider lk alaıdak daa üstü yet e eklerie day aa iyerarşik b r ayrdı; bu yeeekleri, oları aydı olmaya işçier oluşrduğu kitle tabaın üzerie yerleştiriyordu ei, bu ayrıı ortada kaldırılması gerekiğii sauyordu şçi kitleleri bilicin yüktecek ola öcü parti, tümleşik bir bi ri m alide kayaş m ış, geçmişi şçileriyle geçmişi bujuva aydnlaıda oluşacak. Ne va ki, ei'i par tisi de bu yei liderler, aydınar ve işçler grubuu, Lei'i kedi ba şl arıa eoi ve biliçi siyasal liderlik üre meye yeteekli görme diği şçi kitlelerii üz yerleşiriyordu Gramsci bu anlayş reddeti. Ou yerie, sııfa bağımsız ayr bir oplms a ka egor bimideki aydınla'' kavramı ı br mit olduğuu ileri sürerek Kautsky'yi eeştir di
Eonoi ürei dünyasında eel şevn öen se ala nı üzende ortaya çın er oplsal grp endsiye irle, organ oara yanzca e ono alanda değ a a a ynı za anda opsa l ve siya sa l aanarda da endsine türdeş ve end işlevne işn ardaı azandan r ya da daha aza aydın aan yaraı 17, 5 Normalde, aydınlar üzere düşüdüğümüz zama, ay dılar olu ş urduğu profesyoel kategorini yerie getrdiği belli br oplumsa l rolü saptarız Gramsci, bu aydı tanmı y aznsal, b ilmsel vb. iteli kli gele eksel'' profesyoel aydlara karakterize eder bular ı toplumu ça t lakar'da koumlaışı kedisieilişki belli bir sııflar ar ası izle yarar; ama i olarak geçmişi ve bugüü sııf iliş kileride kayak
Gmci v Dvl
nik'' olarak üretir. te yand, egemen ınıflar, egemen gruba t ürdeşlik ve özfarkındalık kazandıraca başka aydnar için bağımı ınıflara da e atarlar Bağıml ınflardan geen bu gelenekel aydnlar, melek açıdan organik benzer !erinden ayrt edilemeeler de, bunlar Gra mye göre farklıdrlar: Kendi ınıf kökenleriyle olan organik bağlnıları ar k ona ermiştir. Ancak, Gr am c� kendi amaçları içn, daha önemli olan ikinci bi r ay dın tanımı (ya da kategori) olduğunu avunuyordu Bunlar, her toplumal ınıfın düşünen ve örgütleyen unuru olarak, beli br teknik kapaitenin ahibi oan kimelerdir Bu 'organik'' aydınlar, 'meleklerinden (kendi ınıflarına özgü herhangi bir iş oabilir) çok, organik olarak bağl oldukar nıfın düşün ve özlemlerini yönlendirmedeki işlevleriyle'' ayı r edilirler He r nsan, sonça, end mesle e tnliğinin dşnda e i r e ne letel e tine lnr yani, ir ioof'', r sa naç r e ğen nsa dr ir dnya görş içerisinde ye r a lr inç a hl i davranş çgisi va rdr öylelile de ir dnya görşnn des elenme s i ya da değişrilmesne yani ye n dşne çle rnin oraya çmasna a tda lnr. B nedenle, yen ir aydlar atmann yaratmas sorn hereste e ge şme deynde var olan enelee l e tnliğin a ss a 1 snrsel ça a yla olan ilişisini yeni r denge ye doğr de ğiien geçi rere ve assa! hinsel çaann endsinin de fisel ve toplmsal dnyay drma s n yenie me e olan gene l i prati e nli öğes i oldğ oranda yeni ve tnsel ir dnya görşnn eme oasn sağlaya ra e leşe l i çide gelirime sine da yan. (1 97 9)
Egemen ını, kendi iyaal partileri içeriinde gelenekel aydınlar egemen grubun orgak aydınyla kaynaştırm ay a çalışır bur ada gelenekel aydınar, hem egemen hem bağımlı ınılardan gelen profeyonel aydnları içermekted Bu arada, devrm parti de ayn şeyi yapmalıdr ancak kendi durumunda gayrmemnun profeyonel buruva aydınl arı, proetarya kökenli profeyonel (gelenekel) ay dnlar ve kendi ınf çıklarını aşan binçi b ir dünya görüşüne ahip düşünür örgütçüler durum un
6 D v v
la, işçileri sahip oldular eeleüel olaalar ousuda uy adrr ara yapar Oyley, bu oa Grsci le Lei ar asda e öemli siyasal far llr Gr ami, büü ilar düşüürdür' fiie dayaa b ri ve s raej iye iayordu
onuç Özele, her e adar yazlar hiçbiride sisemai b ir biçimde suu 1mamş olsa da, Grams vle uram, sfa daya bi r üsyap ve op lumsal sf mücadelesie dayal bir huusalsiyasal sisem ögöre Marsis yaaşmda ayaklamaadr. Grsci'i uram, ay z amada, yuarda a rşğmz Mar sstLeis, zora dayal devle ay g da aç bir opuşu (ya da ilerlemeyi) oluşurur
Grasci, Bolşvk orisn Nikola Bharin araıdan s didiğin düşündüğü kaba diya lkik aryaiz rdd t v arhs aalz öğr isini grk düşücrn arih üzrndi tkisin, grk birys iadnin t sirn ala n açacak b biçd nidn orü girişi 197 16
Usy apeierie itidi eilerde zi yade, eeleüel ve ül ü rel elere iliş vurgulam as, Gr amscii, Ba daha gelişi s a ay i oplumlarda, devrimci ha reeleri eiğie arş, işçi sf ayda değer bir bölümü arasda apializmi asl dese bulup uu a bildiği açklayabilmesii sağlş r Kedi hegemoya' öğreiside, Gramsci egeme s yöeme içi sadece devlet zora dayal gücü y a da ha doğruda eoomi gücüe dayama zoruda omadğ görmüş ü bi las, sivil oplum ve devlee dşavuula hegemoyas arac lğya, yöeileler egeme sf iaçlar sisemii abul emeye ve ou oplumsa, ülürel ve ahli değer lerii paylaşmaya ia edilebili yorlard Aca, Gr amsci Birici ya Savaş sorasda Bada b aşarl bir devr imi olmayşnı ya da faşizmi yülişii açklayaca bi r avram hegemoya güdeme geir mee daha fazlas yapt Ay avr am, Gr scii b a devrime iişi görüşleri ez odağ du
Gm c v Dv 7
apsal değişili uğruna mücadelei eretiriordu. Siasal liderli, bir mevzi savaşla, ai eonomi egemenliğin an sra ül ürel ve ali üstünlüle elde edilebilirdi Gramsci, a dlan egemen grubun toplumsal egemona ve siasa l üüme as işlevlerni erie geti ren görev ieri olara (1971 1 2 ) önem b ir rol onala düşünüordu bularn a n za manda devri mci s ü reçe merez bi r rol onadlar ansndad . şçi snndan gelen ve bu sna bağla devrimci b part aracğla siasal değişim a ra ara oruan bu organi adnar, Gramsnn siasal s ra ej isinin (doğru dan si asal iidarndan bağms olara, proletaann ütürel ve al üstünlüğünün urulmas) temelini oluşturuordu Gramsci, son çözümlemede, tp Marx ve Lenin gibi, bir ğiici Anca, eninin tersine, ileeri n eneletüel nitelilerine inanordu ve endi snlarnn egemonasn devrimci teori ve tailerden sorumlu seçin bi r bürorasi ada seçin bir öncü partin, endiler adna apma sn beeme erinebizzat urabilece üce saip oldularn düşün ü ordu. Gramscie göre, işçi sn bilincinin elişimi, Marsis eorinin ço önemli bir b ileni olara, em apitalis egemenliği hm onun lşn açlamata başlca uğrar Bu bi linç, itlelern içden bir itle partsi b i çiminde ortaa çar. Nasl proleter bilinc esiliği buvazinin eem onumda almasnn başlca nedenise, biincin kendii de, proleta r a için, üreim araçlan ve devlei uşatma altna alren, güç anağ durumuna gelir
Çvi Mh Y
YIS IIK DE US SER R POU POU USSE
T S
1 960LAR ORTALAR ORTALAR A A Mar Ma r ksizmin Fra Fr ada geliş gelişen en y apısa apısa ver siyonu Mar ksis düşünce düşünceyi yi hem işçi iş çi sınının sının ın hem de d e buruvaz buru vazii nin ni n önce önce den belirlenm belir lenmş ş rollere rollere bü ründükl ündükleri eri ileri kapi kapi ais ais oplumun görünüşe görün üşe örgülü örgül ü ve oomak oomak doğasıyla doğas ıyla uyum uy umllulaşırmaya ulaşırmaya çaşmşr çaşmşr lin l in em eme e linde ya y a a n y apıyı apıyı araş ar aşr ran an Saussure Saussure v e acob acob n yapsa ya psalc lcığ ığıı ilkel r iüe i üelere uygulayan uygula yan v v iSrau iSrauss ss aynı şeyi şeyi psiko psi kolo lo i ala a lanı nınd ndaa yapa y apan n acan ac an ve ay n ı şeyi oplum oplumsal sal iliş il işki killer ve bi billgiy giy anaiz ederke ederken n uyg uy gulayan ulaya n Fou y ine ayn caul gib gib i düşünür düşünürle lere re göre göre insan oplumunu anlam an lamak ak açsından açsında n önemli önemli lan insa in san n öznelernb öznelernb ilnç faaliye faaliyele leri rind nden en ziyade z iyade b u faa aaliy liye ele ler rn n öngö öngö-rüldüğü rüld üğü b ilinç ili nçdışı dışı yapı yap ıdır dır (McLell (McLell 979 979 298). Louis Lou is Alhu Al huss sser er ya psal perspekifi perspekifi Marxın Marxı n eserl eserlerin erinee Lefe Lefeb b v re ve Sar Sa r eın eın Mar ksis ksis hüm hü m anzma anzma (Alhusser (Alhusser 1 969; Al Al sna yönelik eleşrinn eleşrinn b ir parçası olarak husser husser ve Balibar 1 970) 970).. ev ev iSrauss iSr auss Foucaul Foucaul ve diğer diğer yapısalcılar yapısal cılar gibi Alhusser de de insan insan özneyi meaf me afiz izik ik sisemlerin merkezine merkezine yerleşir yer leşiren en öznelcilikle m ücadele ücadele emek isyordu. isyordu. Sar reın re ın bi birey rey ve b ireysel ir eysel ey leme y a pığ pı ğı vurg vu rguya uya koşu koşullanmı llanmı ş eylemle eylemlerr ve ideo ideolo ik ay gı lara bi b i bir b ireey hakknda hakkndaki ki örüşeriyle ka ıkıyordu
2 Dv v Sy oii
ar ışmaız ışmaız açısınan gereli gereli eğil e ğili i Bu ya laşm laş m Alhusserin Alhuss erin eser eser !eei ii eme nu nuya ya ay a y anı r Bu nular nula r üzerine yğunlaşa yğunlaşacc ağız. ağız . r i n ei l lara la ra Alhusse Al husserr b i r y apısalcılara apısalcılara pum pum sa l ya pın ınıın merezi merezin nee ara c c özneni öznenin n lma l ma ığın ğın ieri ier i sürer sü rer Tplumsa Tplumsa r m a s y n herhangi herhangi b i r y ara öznesiz öznesiz bi b i r nesnel nesnel süreç süreçer sisem sisemir i r laysyla laysyla Ahusser Ahu sser insanın insa nın a r i hin hi n öznesi ya a aili ail i luğu nsynu nsynunu reeer; reeer; b unun ye yerine rine bi b i r ey1 e rin içerisne yerl y erleşr eşrili ilieri eri y apsal iiş i işle leri rin n payan payan aları aları ya a aşyı cıla cı larr ı luların lu ların savunur. Tarihin öznesi öznesi özgür a iller ill er la ra ra b i reysel eysel a örler eğl üim ilkil (plumsal sınıarır). Bireyleren ziyae saec saece sınıları sınıların n bi r ahi ahi va rır r ır Bu arih ar ih sınlar sınlar geliş içe içe ve bel irli b ir üreim üre im a a rzı rzı içine b i rbiriyl biriylee çaışıç çaışıçaa r aya ay a çıar çıa r inci la ra Alhus serin serin yap ısal ısalcı cı belir leni leni mciiği y alaş alaşımını ımını ele eleş irenler irenler a ra ınan ne neSainis lara lara anı anım m lanm asna yl açmış sa a (örneği (örneğin n b Thmpsn Al hussserin erl erleri eri Salinzmin Salinzmin asne asne e enmi nmi belir bel irleni lenimc mciliğ iliğii 198), Alhu reeer ve b unun unun yerine siy asein ve iel ieljj inin enmi nmi al a l y apı an göc öliği öliğini ni savunur sa vunur Alhus Alh us r arxın üreim üreim ar zı av ramının ra mının ne bi r şeile belirlen belirlenmi mişş ve üreim arz a rzıını nın n ma ris risin in luşurma için eri eri nlemesine ve iç iç en birleş birleşimş imş üç y apıy (enmi nmi siy s iyas asal al ve iej ieji i y a p ılar 3) n ıl ar)) içer içer ğin ğin öne öne sürer sür er (Hrsch 19 81, 1 3) nmi yapı her z am an için s sn n ahle ahle belir belirleyici leyici lsa a yapılaran yapıla ran herhang herhang bir i belirl b elirl bi r üre ür eim im a rzına rzına (örne (örneğ ğn n apiai apia iee ya a ealzme) egemen yap labil la bilir. ir. Bu ne neen enle le belirli belir li b plum pl umsal sal rm a sy na e e nmi nm i siy as al elj j i lan lan egem egemen en ya pıya önübil önübil Anca Anca bu üç y apı aras ara s ny a a i el an hangisinn egemen lacağını her zaman için enmi yapı belirler (Alhusser (Alhusser ve Baliba r 19 0, 21 62 1 8). ics Pua Puan nss bu y a pılc ılc unsur unsurl l bir b ir evle evle ers ers geliş li şrmee rmee ullanı (Pulanzas [1%8)194) Alhusr Alhusr ise is e en enmi mi s iya iy asa ve iey a p ıar haın ha ınai ai irlerini irlerini ev Jee Jee y aaşına uy u yulaı ulaı (Alhus i ya 191 ). vlel vlelee ilgili ilgil i ya y a pısal pısal çalışmalar ça lışmalarn n başa b aşa örnele örnelerni rni vere veren n (ve gör gör ceğimiz ceğimiz gbi yapısalcılığn sağlaığı erinlii anlayşı sını mücaelesi n aha ah a ge geniş çerçe çerçeve vesi si çne çne yerleşirere y av aş y av a ş eği eği ş perspeiin perspeiinn
Ypı Y pı l lk lk v Dv l Al h v Po 2
t m ş ola) Poulatzası Poulatz ası sl dömd dömd Altuss' Altuss ' ba şat s ola Ido Idoo ojj v vlt vlt Ido Idoo ojj k Aygtla Aygtlaı ı' ' (1971) lms m alamamızı zı m m d Altuss' çalşma çal şmala layla yla Gam s s ' koumuu koumuu alamamı atyapı atyapı v üstyap üst yap akkıda akkıdak k göşl göşl aasdak aasdak ö zgül bağla ba ğlatı tıla laı ı gö mmz sağaya sağayaak aktı tı
Al h u s ser: İ d eoloj ve Deve Aluss' (v Max'a) gö doloj msls üm ikienin yenen m m açs aç sda da klt öm öm sa sa p pt Za tim lşkli lşkli yd yd tm tm tm ç ç , sosyotkk şbölm şbö lmü ü kdl kdl t tm m d, d, sömüd, m üd, b askıda, dolo dolojl jlş şti tim md, d, b m m uyguamada uyguama da v s ay a y t ğ mvkl mv kl şga şga d d b y özl özl'' dolojy lşk l şk tl tl güdm güdmü ü altdak pakl ylştlms' gk (Aluss 1 971 1691 70) 70) [ [ B yl yl] ] Somu ma mad dd dav a aş şla la sad sad dua aya aya ouas ou asıı k k lml lml yaşam a kazma kazmasd sd : Am öyl osu' osu''''' ( 1971 181 ) Böyl dooj dooj i i tos d d? ? Altuss idoojinin bi ahi ah i odı od ı savu sav u u u doo doo oplumsal oplumsal fom fom asyo asyoa a a l li i aşa b kug ola ol a ak va olu lil lil b b opl oplum umsa sall fom fomasyo asyoaa dayamaz daya maz daa zyad zama çsd a ag g uğakta b a ğmsz ms z b ş kld kld va olu .
deoloiyi deoloiyi özg özg kl kla a ihz bi ge çek çekk diğe diğe bi fadye taih yeie ola b b ge çekl çeklii olma a e e de o a b yapya ve işleyşe ahip olma d d Bu yap y ap ve işleyi işle yişş değ ştiil ştiilee me a i olaa ola a k a dladdğ dladdğKoünis t Ma Ma est o' o' amla m eçe, Koüni amla f mcade lle lle i i, , dğe dğe b ifadeyle fl oplumla aii boyuca ay biçime kal (1971 151152
Al Al uss uss d dolo oloj' j' im, blil b i am amp pi ik k b a ğlam lamda da kökl köklm m y, tok b kugu a a amdak amda k,, g gl l oaak dolo d olojj y aml aml am ak ç a Aak Aak,, b çml ou sa ols (d, (d, tk, y a sa sa ya da sya s yasa sal) l) kull kulla dooj ojli li o o s s olaak ola ak (so ktd ktd') ') toplums al fo fo ma ske do yola avdolayısyaoplumsalfomasyolada baaya gl m m a zla zlaı ıa a y a da ola çd g glş s f ma m ad dl lll dayand a dkka dkka çk çk Tok düzydk düz ydk bu kugu gl gl olaak ola ak dooj dooj y y bi
22 Dv v S o
rinde var olur olur Bu varolu ma ddidir; gerçek ilikil ilikilerl erlee kurulan kurulan b u ha ya li iiki (ideo (ideolo lojj i) b it itih ihii m a ddi bi r varolua varolua sah sa hiptir iptir ve maddi madd i varo va rolu lu ideo lojinin, toplumun toplumun beirli beirli aygtlar aygtlar içerisindek içerisindeki uygu uyg ua a d dr r Bur B urada ada,, Al husser bir b ir y a pnn nn iç ileyi ileyi in in b ilgsinin or tay a çk v e evr evrili ilii i üerine yürüülec yürüülecek nc gi gerektiğ ek çalmalardan ça lmalardan ö nc gerektiğii y önünde nün deki ki y apsa p salc lc nos n os yonu dile geir mekted mektedir. ir. ç ileyi, ileyi, ideoloj ideoloj inin cudin son tahlilde ideolojik ideoloj ik bir ayg tar ta randan da n t anm anmanan an an r i üellerin hkimiyeti hkimiyeti altndak alt ndakii uygula uy gula ma faaiy faa iyel eleri erine ne yerleti yerletiri rie e b imine b ağ ağ oa o ara rak k tan t anm mla landğ ndğ nusu su önenin önenin 0) Bir b i reyin bir bi r temelde incelenir incelenir (1 97 1 70) eyin inançar inançar söko sö konu fikirlerine kaynakk eden maddi mad di ideo ideolo lojj ik ayg ay g ta r a andan ndan a nmlanan nml anan m addi ad di r i üeller üellerin in hkimiyet hkimiyetii a l nd n daki m a ddi pr atkle atklerre yerle yerlet tiri irimi mi olan maddi eylemler'idr (1 97 1 1 69) 69) Belirli Belirli op opu umsa msa l orm asyonlar n orta ya belrli ideolo ideolojk jk ay gtlarn tlar n incelenm incelenmesin esinin in a rkasnda çkmasna b a ğl olan belrli ite ite bu osyo osyon n y a ar . Athusseri b u ndan ibare değildir değildir : Birey ler ler ve v e fik fikirl irleri eri a r t k b u diya di yalektiğ lektiğii dinamiğini dinamiğini kayn ka ynağ ağ değ değidi i dir r Beli B elirtt rttiği iğimi mi gibi i nsan ns an b i rey !er, içerse içer se y erlet erletirl irldikle dikleri ri y apsa ilik il ikile ilerin rin payandaa r r ya da a deol olo oj i sö sö konusu konusu olduğunda olduğunda Alhusse Al husserin rin önesi, y cla r d r . de
ma br eol eo loj a ygt çne çne a r olan olan ma m a br reln reln h h mye t a ! a m a pra prale r e m re e n e b pra tle rn a ma me n b b lnçl lnçl b şee hareeetğne nana na na n b öznenn aa a a lyeler lyelerne ne a r ol ola r br b r s s te m ara ara n nan an e tlenğ lenğ ölç ölçe e e yle yle r (1971 159 Athus At hus ser ide id eolojinin olojinin b i reyle eyleri ri öne öneer er olarak tandğn tan dğn, , onla r ideoloj ideoloj inin önesi önesine ne (örne (örneğin, ğin, Tanr sermaye serm aye devlet) tb i kldğn, her her eyin eyi n ger çekt çekten en de öyle olduğunu ve öneler öneler ne olduklar oldukl arnn nn farkna v a rp, ona gö re hareke ha reke etikl et ikler erii takdirde takdirde her her eyin yolunda yolun da gidece gideceğin ğinii ga ra rant ntii ettiğini e ttiğini sü rer. Bu nedenle, nedenle, iyi i yi birey bi reylerin lerin büyük büy ük çoğunluğu ide id eolojiyi içsell içsel le ileri sürer. gtlarn hk k miyeti iyeti alndaki al ndaki pr akl a klerin erin içine sokuu sokuurrt i r irler ve ideolojk ay gtlarnh lar Birey b u ekilde, ekilde, ögür ögür dür; eyleml eylemleri erinin nin faii ve v e sorumus soru musu; u; am a m a ay ay da ha yükk b i r otorie otorie olarak olar ak ileye ileyen n b ir ideolo ideolojiy jiyee bid. B i n a ma nda daha tb i yetin in kabul etmek etmek dnda b ü ün ögürlükle ögürlü klerden rden ma mahr hrum um b r a rey, tbi kmtr
Ypı s cı cı k D A hs hs Po 23
Althusser b u ideolo ideoloji ji teor teorisi isiy yle bireylerin bireyl erin b i r ideolo ideolojj iye iy e isteyerek t bi mekanzmaa kurg kurglar la r (Grmsci (Grmscininhege ninhegemo monik nik uz laşısı) laşı sı) ve oldukla oldukla r ı bi r mekanzm bireyleri bir eyleri toplumda tnmaya tnmayan n b u t t bi olma haidi hai dir r de deoloj loj inin temsil ett e tti i ği gerçe gerçek kiğ iğii yok saym sa ymaa zoruuluğu zoruuluğu ideolo ideolojj iye iy e içkindir Bu ge ger çeklik çeklik son ili şklerin klerinin in ve b u il işkilerde işkilerden n tür eyen ilişklerin y eniden tahlilde tahl ilde üretim iliş üretimi üretimi dir dir (1 971 , 1 70 70 Bir görüş b undan daha fazla v vol oluş uşçuluk çuluk karşıt kar şıtıı olamaz Kendini b i reysel edim edimler lerle le tanm tanmaa y a n bir b ir ey ve v e bu b u edimlerin edim lerin sor sor um luluğunun söz konusu b i reyde re yde olduğu v arsaymndan ziyad zi yadee Althusri Alth usrin n öznesi, öznesi, ken kendi dini ni ideoloj ideoloj ik ay gtr tra ağ ğlamna ist is teyer eyerek yerleş yerleşt t ekle ekle ve özürlüğü özürlüğü bu a y tl ar tanda tandan n tnımm tnımmaka aka hkm ideoloji ideolojiye ye tb t b i olma ol ma üze ü zeri rinden nden agı tlar Alt hussere e göre göre Sart Sa rtrreın va rolçu olçu özgürlük anl a nl ayışı ay ışı tama ta ma men nan na n Althusser özgürlüktür ür hkim il işki iş kie err ve düşünce düş ünce y apısı t araınd koşu koşuu bi r özgürlükt landır lan dırıla ılan n bir b ir özg özgür lük. özne öznele lerr bu b u yapyı, gizl i anlamı anla mı ke kendilerinde nd ilerinde s a kl ı kalma kal mak k üzere içseeşt içseeştiir iirler. ler. Hiç Hiç şüphesz ki, koşullandırlmş edml tarihi tanıml a v asıtasıyla ası tasıyla ulaşl ul aşl bire bi rey yll tnı m, varoluşçu var oluşçu özgürlüğün tarihi madığı, ma dığı, aksin a ksinee yapandılm yapandılmş ş bir bi r şekilde tarhl ta rhlee sınrandırıldı sın randırıldııı anl anl m na gelir Althusserb Althusserb ir adım daha ileri ye gid gider er deo deolo lojj ik aygıtları n gn oak i deolo eolojj inin in in gerçekleşmesi gerçekleşmesib i r y ana y önetic öneticii sınıfın ça şmada şmadan n b ağımsız bir gerçek ekle leşmesi şmesi bi le olmadığın ol madığın ileri il eri sürer şekilde gerç
Yi Y ic c s ını ınınn idoloi idoloisi si Tanrının ya ya h h idoloi han han g dvl t tidar tidarını ınınn g ç si bi bi k b a şa buna y m u idoloi idoloi nin bihi kndi grçklşrdii idolo aygtlar sisiyl h idoloi konum konuma a g (97 85 Dvletin ideolojik aygıtlarının tesisi ise snı mücadelesinde büyük ta şı r Yöne Yöneti ti sın sının ın zafer zafer�� i deo deoo isinin isi nin aygıtla aygıt la rda tesisini sağl s ağl ar ar önem taşı Althus Alt husser sere gör göree b u ideoloj ideoloj i bi kez kez tess edildiğnde edildiğn de gn gn oak oa k ideolojinin özelliklerin özelliklerinii kazanr ve anla an lad da, a, toplumun işleyişini anlama anl amak k açıs ı n rk, eylemleri eylem leri i t ibriyl ibriylee reer reeran anss nokta noktası sı olma ktan kta n çıka ç ıkar r dah d ahaa dan, bi rey a rk, ziy zi y ade ideolo ideolojj k aygtlar aygtlar ve pr aikl aikleri eri tara taraı ınd ndn n tan ta nmla mlann nn bi r özne olu olur r usserin inlemesinde inlemesindegn ideolojinn kurg kurgua uanş nşını ını t a r t ı şgn oaak oaak ideolojinn Alth Al thusserin
24 D vl v S o o
çrçvsin Al Al ussr ussrin in iolo iolojik jik vl a gıla ı laı ı üzrin üzri n inl inl mol çrçvsin msin bakabiliiz Alus Al ussr sr çalşmasn çalşmasnaa ör ö r argüman glişiri lişiri lk ola ola , r oplum sal sa l form form a son (örn (örnğn, kapi ali alizm zm)) ür ür ir irk kn, n, ürim ür im vam v am bilmk için k kni ürim koşullarını koşullarını ni ni n n ürm ü rmk zouna zoun aır ır ğ ğ bir ifa l, l, f foalizm oali zm,, kapiaizm a a sosazmin iş l lbilmlri bilmlri için üi ü iii güçlrin oprak oprak,, mk mk, srm srm a v ürim ür im sürin sü rin gin gin bilgi bi lgiii ve söz konusu ür ür m m sis si smin min içkin mvu ürim iliş i lişk klrin lrin opra opra saiplr il i l srfl srfl (f (foalizm oalizm)), kapiai kapi aisslr lrl l mk mk (kapi azm) az m) a a öniilr a a par i kilri kilrill işçil işçi lr (sosaizm) (sosaizm) ar as a güç irarşisini v nin n ü rml rmlri ri gr grkir kir . M arxın ar xın iği iği gibi ü ü iml iml şkon kon r olünü ni zamanl zam anlıı olara olarak ürim koşulların şull arın nn nn ürmn ürmn rangi rangi b ir o plumsal lum sal formaso formasonu nun n ömrünün ömrünün b i r l b i l olmaığnı olmaığ nı çouklar çouklar b il il bilir (Alussr 1 971 1 27) 27) Alussr, b u ürii ür ii güçlrin şirk şi rk üzin ği ğill n üzin nin nin üriliğ ür iliğini ini ilri sür sü rr. Ornği Ornğin, n, kapa kap ali lizm zm kap kapi ial alis is sını sı nıff, bi r sını sın ı f olar ola r a k işçil i şçilr r bsln bslnbil bilk klr lrii v işçi sınıf sını fınn ınn b i r sonaki nslini şirbi şirbil lkl klr rii ka kaar ar ür örk işgüünü ni ni n üri ür i r . Onn ürlrin ür lrin üzi iş günü gününü nün n uzunuğ uzunuğu u v saa ba şına şına ür üzin üz in ürüüln sınıf sın ıf müalsi müalsi ar af afın ınan an blirl blirl ni r Ama işçilr omoj omoj n işçilr çşiln imli v olmanın olma nın ösn nin nin ürilm ür ilmiirl iirlr r.. [B ]rilr ]rilrii çşil bu nnl nnl bu şkil nin ürilml üril mlir irlr lr (1971 131 ). Bu çşiliik sos soso o kn knk işbölüm işbölümül ül farkl arkl şlr şlr v mvk mvkil ilrl rl anı mlanır Alussr Alussrn n çaşma çaşmasn sna ak ki ikini a rgm an kapializ api alizm m i ş v bri nn n ürmnn nasıl na sıl grç grçk k şiğil şiğ il ilgilii ilgili ir r Alussr bölümünün n buraa bura a gls n, kapia ka piaisr isr ara arafın fına an n i şçiri şçiri b brlrin brlrin üşüm üş ümk k in sa ın alnan işçi işç i sınfının a risok risokras rasis isii kav ramsalaş ramsalaş mas mas ışına ı şına mği mği Marx rx v Engls Engls n (far (fark kılaşma ıla şma an) a n) bir olgu olgu olar olarak ak l l alan Ma omoj omoj n muğlk muğl k kalan b r msl msli a rşır Alussr gör köl köllik lik a a srfli srfli anımlanan anıml anan opumsa opumsa formasonla formasonlaan an farkı olar ka ka pializm pi alizm işgüü işgü ü nün brilrnin brilrnin nin nin ür im, im ,
• •
giti gitiçe d d' d ' bzti üe üe m m içinde içindeki ki çk) geçeet
Yp lcı/k v Dvl Al h v Polnz 5
Burada yndn ürtm Gramscnn v aş ağıda görcğmz gb Al hussrn ğtmn öğrtmn) ürtm ilkilnn yndn ürtm ndk ş lvyl normlar dğrlr v toplum anlayışıyla) lgl olarak gündm g trdklryl aynı şy dğldr Bu noktada Althusr ğtmş bölümünün yndn ürt mn dahl dr b lrl nsanlar çn blrl ürtm bcrlrnn glştrlms Aşağıda daha ay rnlı br şkld l alacağ mız gb bu tknk bg öğrnclrn şlr oarak glckt üstlncklr arklı olr gör farkı katgorlr böünür has okularda arkı çocuklara, yapacakları şn türün gör a rklı davraış kuralla öğrtlr layısıyla, iş üünün yeniden üreii maza maz koşul ol k sdee ee ie i'ni deği ki ideolojiye tiye i y d u ideoloji iğini ye niden üe tii olduğunu çığ çık . Bunun koşulu sdee o deği ı znd u d' deenin ye e osıdır Zir iücünün becerierinin yeniden üretimi iin b kn idejik biye biimerinin içinde dğ ç ı (1971 133)
Oylys ilişkiln ürtm sürndk yndn ürtm hakkında n d nb l r? Bu yndn ürtm nasıl sağlanır ? Althus sr bu soruya , çalışmasındak üçüncü a rgümanla y anıt vrr Şun söylyblr m: Büyük ölçü d hukuk syasal v doloj k üs tyapıya sağlanır " ahası yn büyük ölçüd, br yandan Baskıcı) Dvlt Aygıtı dğr yandan dolojk Dvlt Aygtı omak üzr Dvlt Aygıt ları çndk dvlt kdarının kulan mıyla tmn dlr (1971 1 48. [B ]üyük ölçüd dr zra mvcut ürtm l ş klr lk olara k bz h ürm ödü v cza sstm yl ürtm sürçl rnn maddğy yndn ürtlrr t ya ndan, ürtmd b ask v doojnn varlığı rdddlmz Althussrn ürtm l şklrnn yndn ürtmn l alışGramsnn hgmonya anlayışıyla nrdys aynıdır. Bu bnzrlğn stsnası Althussrn yndn ürtmd dv Jt Gra msdn çok daha önml br rol bçmş olmasdır sprlrn ön safarı karşısnda büyük ölçüd) Althus sr gör dvlt bzth ürtm sstmnn yndn ürtm üzrndk tklr v kndsyl b ağlantılı özl kurum lar t bar yl hm ş gücünün yndn ürtm Gramsc b u konuyu almaz) hm d ürt m ilki
26 Dv v Ss o s
İşgücüü beceieii bu şede yede üetimi . gite b şede üe t dşıd, kpits e ğitim sise m tıd geekeş (97 3 Ogu pit omsyod e s e geme ideooj dee t ygtı ş yüüüe şidde t yüklü siy s e ideoojik sı mücdeesi sou cud, eeme koumd es ede ideoojik dee ygı eğitimse ideoojik yg oduğuu düşüüyoum (97 5
Gramsci gibi Althusr de üstyapııkökleri y apda b lur Usya pı so kertede'' altyapı tarafıda beirler Ust katar üstyapı) atyapıya doğru düzgü dayamadkları ta kdirde tek baş ara havada) duramaz lar''' (1 97 1, 1 35) Althusser bur ada devamla üsty apıı so kertede'' al ty apı ta rafda belirlemesii Marksist geleekte iki şekilde ele alı <ığıı dile getirr: (1 ) Ustyapı alty apıda görece özerklğe sahiptir ve () üstyapı al yapı üzeride mütekabil bi r etkisi vardır alyapıdaki deği şiklkleri üstyapıyıetkilediği yöüdeki daha geleeksel alayışı yaı sıra üsty apıdaki değişiklikler al ty apıyı etkler Bu durumda devleti kökleri altyapıdadır vlet Althusser ' ese rdeki dördücü argüma söz kosu olduğuda ayı zamada yöe tic sııfları iş sııfı üzerideki egemeliği garati a a ala ve böyl lkle yöetici sıarı iş sıfı ar değeri gaspedimesi sürecie maruz bırakmasıı sağlaya'' baskı makiesi''dir (1971, 37) Bu edele Althsser dev Jeti esas okta'' olarak taımlaya orijial Mar ksist aayı döer:
Dee i bujuz e müte e poee yy kş ı mücdee sde yöeic s ık doğuusud' bskıc b yüütme e müd e gücü ok tımy dee yg, şüpesz, dee ti e i şüpes iz Dee t işeii . ( ge ) Althsser Marx'ı dev Jet iktidaı ve dev Jet ay gı ar asda ya pğı ayrımı doğr olduğu iler sürer vlet ay gı devlet iktidarıda bir değşiklik diğer bi r ifadeyle devlet iktidarı elide b uludura sııfta bir değişik lik olsa bi le bozlmada devam edebilir Sıf mücadelesi devlet iktidarı ve dev Jet aygıtı sısal amaçla içi kllaıya ilgilidi r . layısyla
Yp ı cıı k v Dv A h v Po 2
Altusser bu geleneksel anlayışa Gramsnin ka ksını dev Jetin ideo j ik aygıtlını (DIAlar ) ekler Bask devlet aygıı ükümeti idareyi or duyu polis teşkilatı makemeler apisaeleri vb. kaps ar Bu kuru m !arın epsi en azından son kertede şiddete dayan arak işlerler " DIAlar din DIA (din kuru mlar sistemi) eği imsel DIA işgüünün yenien ü re timinde de işlevsel olan aile DIAsı baskı devlet aygına da ait olan u kuki DIA siyasa !DIA (farkl siyas parilern de içinde yer aldığı siyasal sis em) sendikal DIA v e iletişim l DIA (basın radyo televizyon) ve kül türel DIA olarak anımlanır (971, 1 43) DIA'larla ba skıı aygt ar asındaki farklar ba skı aygtın tekil lğiyle DIAlar ın çoğuluğu aras ndaki karşıtlığa dayanır baskıı aygı amae kamusaldır bütünleşikir (gerçi Altusr b askıı aygıt içindeki ç aşma ve çelişki itimalleriyle i lgilenmez). DIAların b üyük birbölümü ise özel din kurum lar siyal parter sendikaar aileler özel okul ar gazeteler vbd oluşur Alusser özel deolojik aygtların devetle e alkası olduğunu s ra r Bu soruyu yanlarken Grams ye dayanır
Kausaa ze aasındai fa ujuva hkukunun çnden çka ve u juva huuknn e'snn işediği a aanada geçeid Yneii ın ın de ve i an deve ne a usa ne de ze di; a a ine a usa a e 1 aas ında hehang i a yıın ya pıaie s içn nşudu (Ahus se 1 971, 1 44)
Bu durumda DIAlarn kamusa ya da özel olmaları önemsizdir; önemli olan /leri diğer bi r ifadeyle ne y ap klar ve bunu kim için yaptıkla ıdr Bir açıdan bu Galbraitn (1973) argümıyla adır Plnlaa sektörü ukuka tanımanma b içimi is sna olmak kaydıyla devle ya da özel alan açısıdan far ksızdır . Daası e baskıı devle aygıtı em de DIAlar baskı ve ideoloik unsurlar barındırmalarına rağen baskı o devet aygı büyük ölçüde ve ağır lıklı ola rak' ba skıyla işlerken ikinil olarak ideolojiyi kullanı Ordu ve polis eşkil b le kendi bütünüklerini ve yeiden üretmlerini gari a ına almak için deoloy kullanırla r' (Ausser 1971 1 45) e yadan DIA'lar er şeyden öne ideoloj i ve a rdından baskı va sıtasıyla işerer
28 Dv v S
sınıf, hegemonya snı devletin deolo ik Aygıtla rı nın üzerinde ve içinde kul lanamadığı akdirde dev Je ikidaını uzun süreelinde tutamaz' (97 46) Anak, bu DIA'ların kontrolü ikidarı elinde tu mak i seyen sınıf için değil bi sınıf müadelesi alan olarak DIAlar karşısında da geeklidi Gramsinin de dikat çektiği gibi yöneti sınfın kontrolünde olan üsy ap hegemonik aygıt aynı zamanda bir karş ı hegemonya da yaraı Al husserin ifadesiyle
ktiddki sın (y d sı iikı ukuı (skıı) devle ygıınd l duğu kd koy ir şekide DIAr ıkmz. uun nedeni sdee eski yöneii sı n DI A'ldki güçü konumlını uzu ir süe mu z e deielei deği ynı zmnd söm üülen sıın dieniin içs e çelişkieini kunk y d müdele esnsınd içleide svş mevziei fe te tmek vs sıyl tm d od de edieieekçln ve stlı olsıd (191, 4)
Bu nedenle devlet aygı nın kontolü, ikidardaki sınıfaçısından, bu s nn hukuku (iktidardki sınıın ih iyaarı için var olan ya da bu ihiy aç lara uygun olması için değiştirilen yaala bü tününü) uygulamak için b a s kı aygıtını kullanmasna olana sağladığı ve iktidadai snıf hegemonya sını DIA'lar vassıyla uyguladığı süee faydalıdr Althusser, devlet ay gıın kontrol edenler baskı aygıın da kontrol ediyor olsalar dahi, hege monyasız bir devlet aygının iktidarı uzun sürmeyekb ir devlet anlamına geldiği konusunda Gramsiye katır Bu anlamda, (Gamsi gibi) Alhusser de dikka ini devle ikidaına (ve dolaysıyla yönetii sının iktida rna), şidd dayal bir karşı güçle, baskı devlet aygıtına karşı duaak müadele etmek (maneva savaşı ya da ephe s raej isi) vasıtasıyla değil, al sınıfla aasında yöneti guplan ideolojik hegemonyasnı yıkaak ve böylelikle (Alhusin anal izine göe) bu guplan yöneimde olmalarnı uzun va dede imkns kılak ölçüde yaygınlaşan bi r karş ideoloji geiş tirme vasıtasıyla kaşı koyma i htimaline veir Bu, G ams'ni terminolojisinde dev Jeti kuşak anla mna geli .
Yap sa ll k ve Dev le Al h use ve P u lan t
Nco Poula tza : Devletle Altyap ı Aradak Orga k İlşk Althussrin Marxı yapısalcı b ir prspktin okumas, ilk olar ak icos oul anas araından dlt anai uygulanmş ı. oulantas, Al h us srin aksin Marksis toriyi b bütün olara l almak yrin toplumsal sın lara siyat odaklanr Ancak, üstyapının toplumsal yapıyı d ğişimi anlamak açısından önd gln bir rol sahip olduğu yönündki Gr am scici önrmyi kabul dck olursak oulantasın d Jt ürin ça lışmaları bir oplu t orisind önml ib ilnlrin büyük bir b ölümünü ıçrr. oulantasın kapi ais dlt ürin tar ş mal ara n önmli katkısı d i sını mücadlsiyl ilişkili olar ak inclmsidir. ri toplumsa sı nıların doğasına, dlinsını çatşmasıınbiçmlnmsi anımlanmasındaki rolün bu çatışman d ürindki tkisin odakanır . Bu anal i sonucunda d Jtin, snı ilişkilrinn (kapialist oplumun yapıla r) için yrlştirilmş olduğunu bu ilişkilr aaından tanımlandığını, ayn a manda içrisnd ildiği opumsal sistmin bütünlüğünü dü nlnmsini sağlayan b ir unsur olduğunu görürü . Acak, oulantasın torilri Fransada Siyaal ktia < Toplunal S nar adı çaışmasnın 9d yayımlasıy la (ngilic çiisi 1 97 y ı lında y ayınlışır) Dvlt ktiar Soyalzm (ngilic çirisi 1 980 yln da yay ımlanmışr) adl çalışmasının yayınaası ara sında gçn sürd önmi ölçüd dğişmişir oulaıasın rkn dönm çalşası ksinikl y apısa lcıydı Bu srd d J sınsal y apıy ynidn ürtmkdir, çünkü d J konomik sını ilişkilrinin siy asa bölgd iad dil msindn b aşka bir şy dğildir Bu ndnl, dtin bi mi işl sını ilişklri nin yapısı taraından bllnir oulantas bu rkn dönm çaışmasnda Hglci idal, aşkın dlt gibi hr şyi kapsayı bi r dlt torisi olmad ğın iri sürr. tim taa zlr örnğin, kapiais dl, o dal dlt diğrri . Ya sıra, Siyaal ktiar v Toplu al Snar adl ça lışmasında kapitalst dltin hm b ir sın dlti olduğunu hm d bir snı d Jti olarak işlybilmk için ür tidki sını mücadlsindn ni
3 De vl e ve Sy aset e s
ek m ücadelesi devleti ancak üetimdeki sınf ilişkileinin i paçası olması i ia iyle şekilendii. oulanzas geç dönem çaışmasında yapısalcı deveen iz ihi sınf mücadelesi taaından içmlendiien devlete geçe 1 97 kada eken i zamanda devletle oplumsal sınıfa aasındaki ilşkinn kapitaist gelişme nin hangi aşa oduğuna göe faklılaşğını ileri sür·ştü layısıy la kapitalist üetim ilşkileindek değişiklike siyal kuumla ı şekillendi kap iaist devlein yapısı aslnda i yapı' değidi; daha ziyade sınıf mücadeesiyle ve kapitaist üeimde una ekaül eden değişiklikle l şekillenen aygıtladı Dvl kidar Soyalizm adlı çalşmasında ([ 978] 1 980 dev ein göece özekliği' diyalektk i içime sokulu [O] zek liğe' içkin çelişkile nedeniyle snıf müca delesinin devlet aygılaı içinde geçekleşme ihima vad Son dönem çalşmalaında önem kazanan da u çelişkilen ve toplumsal haeketlein dev etin şekilendiimesindeki olüdü Böylelikle Poulantzasın devlei egemen guun egeen sınıfn ikidaın düzenlediği alan anmnın ötesnde anlam kazanı Dvlet kapit a list sınıf faksiyonlaını ileştimenin ve işçi sınıfını ieyselleştim e nin/yalıtmanın ötesindei işleve sahp Dvlet Poulantzasın u son çaışm asında siy asal iktidaa kaşı dienlen sın çatması alanı olaak ka şımıza çıka ouantzas a göe (1 978de devlet Dvl'in çinki ve üe imdeki mücadelelele şekilleni. te yandan sınıf devleti ve u devletin kökeneiyle ilgili yaklaşımndan vazgeçmez Bu nedenle ilk önce devlet eoisinn eken dönem vesiyonunu ele ala cağız ve ad ından u teoinin ugünkü i çim ine nasıl dönüştüğünü gö eceğiz
Erkn Dönm oulanza
Poulantzas Saal kir v Toplua/ Snar ([198] 1974 adlı çalış masında kapialis deve üeideki snıf şkieiin i parça olduğunu savunu Ozelike kapitalist üetim de doğudan üe icinin üetim aaçlandan kopaası tek a şına iey eşmesine ve yalıtılm a sına neden olmaz daa ziyade üe ti güçein (emeğin opluallaş
Yap sa llk ve Devl e Al h usse ve Pa u lan za 3
kapitalist ürtimin dğl kapitalist dvltin hukukisiyasal üstyapısnın sonucudur Emk sürcinn yaps ürtim içrsind blirln ğrudan ürcin ürtim araçlarndan koparası aktörrin hukukisiyal öznlr olarak kurmalarını v böyl/ kl k sücn bll b yap dayalsn' blirlr ( 97 29) Bu onlarn sıfsa ilişkilrini blirlr. Burada dv Jt bir aktivisttir: Dvt b blirlnmş yapı içnd işçlri tkillştrir v birylştrir; böyllikl sını mücadlsini ngllr . Olys, olantzasa gör sivil topldak kapitais ürtim sür ci sınfların oluşmunu anmar cak, işçilri v kapitalstlri, kapitalist toplumda gördüğümüz haiyl, siyastn byl öznr olarak tanımlayan dvlttir laysıyla, birlşik (tuunumlu sınılarn, özlli birlşik bir işçi sınınn yokluğu'nn ndni mğin araçlarından v ürünündn kopartılması dğil işçilri birylştirn bir hukukisiyasal aygıttır Poantzas, hkuki v idolojik yapıların, son krtd, k süc tarafndan blirlndiklrini ilri sürr. Bu yapıar yni yaratılmş biryöznlrdn (ürtimn aktörlrindn ilişkirinin snıf ilişkilri olduğunu gizlmy yönlik olarak yapkları müdahalrl snf mücadlsinin doğasını dğiştirirlr ( 974 30).
Y ln b eksi rktücü dered \reki Bir d d: Uei işçile le e 1 mke ti k pits s ipl r rs dki rekbe t Aslıd b s dee apls rei işkierinin ideoloji emelde kanmsıdr k r ışt kapits re tm işkie reim srende brele r/ ktö rle r rsnd psd ge rçekeş tri krşşmlr ol k snlr. A k rekabet kapitali üreiı ilikilerini yapısı be reeme Hki e ideo loi oln oyoekowik ilikiler e rde e tsne b ğldr . . . [b iişki] re timin ilernden e konomi mele içne k sııfs l işkerin gi le 974 10-11 Bu husus Poulantzasın rkn dönm v sonrak analizlri için kilit önm sahiptir İşçilri v kapitaistlri birylr'2 olarak yalıtan sınısal olarak yapındırılmış (v hm kapitalisti hm d işçilri sınısal kimliğ
Hiç şüphesi ki ürem süecinde kapitser aranda gerçekleşen ekabet onJ
32 1 Dev e ve Syas e es
ien) kapitalit üretim değil devlettr. Aynı ınıfın üyeleri ara ındaki rekabet deve'in hukukiiyal aygtları taraından geliştir ilir aynı aygt lar ınıf ilişkiini gizlemek' vaıtaıyla üretim temelli ınılar andak kaçınılmaz çelişkiyi dağırlar. Kapi talt dev let ekonomik bir mücadeleni iyaal brlğ olarak karş m z a çıkar. Kendiini, birbiriyle rekabet halide grupların genel çıkarı''nın emilcii olarak unar b u dev Je ulualpopüler ınıf dev etidir vle, doğal ar ı iibariyle birblerine haım ekonomik ınıla r (işçiler ve kapita itler) arandai ınf ça şmanı inanları birey ler olara yaıp ardından popülerulu devlet olarak yeniden b irleştirmek vaı aıyla da ğıtmaya eğiliml iye Poulantza'n kapiali ınıfın devleteki egemenliğini na ı l kur duğuyla ilgii açıklamaı ne olabilir? Poulantza'ın devletin b ireyler araında rekabeti kendi hukuki iyaal aygı va taıyla deekle diğini ileri rdüğü göz önüne alındığına rekabet eden kapi alilerin devleti eşit düzeyde bireyleştiril miş işçi ınıf karşıında kendi ama çları için kullanmay ı naıl b aş ardıkla rı oruu gündeme gelir Zira (Poulan tza'ın erken dönem eerlerinde) kapitait nıf am da böyle ya pa r. Poulantza bu durumu syasal sn mücal oara k adlandrı r 974 36) Siya al mücadelen ekonomik m ücadeleden ni peten özerk olduğunu ileri üre ını i işkilerinin üremin failerden aklanmaı için böyle olma da gerekir Ne var iyaal mücadele ka pitalit ının ını fal birliğini ekonomik mücadelenin yalım lğından hareketle kurma eğilimindedir (ekonomik ınıf ilişkilerin y eniden ürem e h izme eden ınıfa birlik ir bu) iğer b ir ifadeyle devlet bireyleşirilmiş kapialitleri birleşmei ne ve onların egemen (ekonomik) ınıfınn kendie ait amamen iyaalideoloj ik işeyi ayeinde'' 974 37) tam anlamıyla iya al olan kendi çıkar !a rnı hakuluu emil eder şekilde kurmaına izin verir Bu farklı toplumal ınılarn üyelerii ınıfal kimliklerinden çıkar ılmış bi rey er olarak kuşam ayı amaçlay an ideolo ik bi r kurgudur Bu Poulantzaın erken dönem çalışmalarındaki temel orunaldır Ekonomik mücadele dev ein taarladığı bi mde dolayımlandığında ni peten özerk iy aal mücadele biz thi egemen ınıf(lar)ın egemenliği altına
Y p l l k ve Devlet Al t user ve P uln ts 1 33
fraksyonarınn kendlern rekaet eden sermay eler egemen s ınıf çer snde rleştren ve devlet yöneen'' ktdar loğu'na nasıl dönüş türdüklern göster r ra Poulantzasa göre u dev Je, geçekte mevt krmlarının hiçbir yernde, tam anamıyla yaal taha kkümün e gemen f frakiynarı ve e zien ınıflar ara nda k ilşki biçmni amadığı b özgün özeliği erger Deveti krmlarnda her şe y anki müade e ykmş gibi gerçe kleş r 974 188
Poulan zasGr ams'nn hegemonya ve egemenk ar asında eork r kırılmayı göserdğni ler sürer (k 3 Bölüm) Br sınıf syaseten egem r sınıf olalmek çn deolojk olarak öncü r sınf olmalıdı r Bu sınıf s yasal kdarı ele geçrmeden önce hegemonyasın kur ar Hegem onya top lumsa formasyonadayaan r dünya görüşüdür ve syasal kdar ee geçrlmeden önc deoloj k egemenlğ kazanr Bu anlamda, ktdar hege monyadan ayşrr ve r sı nfn syasal örülenmes oplumun genelne day atğ dünya görüşünün gelştrmesyle ağanıdır üün unlar r sınfn sy asa ktdarı ele geçrmeden deoloj k egemenlğ kazana maya cağı yönündek a rgüman ın karşısında yer alır. Ancak Poulan zas, Gramsnn formüasyonunun (Poulanzas 'ın oku duğu halyle) doğru olmadığn ler sürer B, Poulantzas'ın Althusserc duruşunun en elrleyc olduğu konudur : Br deoloj , çersnde oraya çıktığı y apının ütünlüğünden ay rşrılama ve u y apının s ın ıf m ücade lesne etks elrl r sınn tahakkümünü çermesdr. ğer r fadeye, deoloj elrl r sınıfn egemenlğnden a yrıştr ılama z Ege me n idel a ktörle rin ya pın çeriine ygn br şe klde ye reştirimee rn ga rant e dek ya pın deva mnı (bütünlüğünü) am aç a r B h şeyden ö ne ıf egemenlği ve ömürü a nlama gelr Bir tplmal rmaynda ide lni nı e gemenlğini de va ml kıan te mile r değerer, nynlar nançlar vb. bü tününün eg em enlğine grş ta m da b şe klde gerçekleşir: Diğer br ifa dey e tplmal frm aynda idel e gemen nıfın de liinin ta ha kkümü a ltında dr. (llantza 1974 09
Oyleyse deoloj, sınıf mücadelesnn r parçasıdır: çersnde sınıf egemenğnn şedğ lşkdr. Ezlen sınfarn varoluş koşularıya lşk
34 1 Devlet ve Syae t es
ak elili i sfn snf müadelesinde egemen olduğu geçeği egemen ideoloj inin siy asal ölgede (devlen alannda) u snfn hizmeinde olma sna neden olu ve öylelkle egemen snfn egemen ideoloj iyi snfsal kida n gösemek için kllanmasn sağla Poulanzas'a göe egemen juva ideoloisinn ay edii özellik leinden i snf sömüüsünü sfegemenliğnin üünizleinin dilden sisema k i şekilde çkalasna va a ak ölçüde' gzlemesid 974 24) nf egemenliğinin u şekilde gzlenmesi j uv a i deoloj isinin u ideolo inin i paças olan hukkisiyasa sisemn hkimiyei al nda oy nadğ özel ileşi olüyle ilke ideoloji ve kapiais devle aasndaki ya kn ilişkyi eaeinde geii Bu ilişknin isisna güü iey !en devlee siy asal valk edinmeden ayn eoik haeke çeisinde i leşe memelei ve oplumsal vaoluşan dev eiememeleid lay syla hegemonik snn lide kadola hegemonya vas asyla kendleni halkulusun genel çkan emsisi olaak snal a ve ayn zamanda ezilen snfla egemenlkeini siy aen kal emeye koşulland !a Ideoloj i ieyleşme ve ulusdevlein yeniden ileşmesi egemen snfn ideolojsine içkin snf ilişkisi ve a kip eden sömüüyü gzleyeek oplmsal lşkilei egemenliğini südümeye ya a yaak şekilde yeniden üe mesin sağla ğe i fadeyle ideoloji sf dev Jein valğn ve işley işini şlaş
Egemen snflan üyele ve al gupla aas ndaki ekae hakknda ne söy leyeiliz? B ekae egemen ideolojnin egemen snn ikida na emesni sağamaya yönelk olaak nas çözül ? Poulan zasa göe ka pals devele egemen snfla ya da faksiyonla aasndaki ilişki onla bir hmonik sının ya da fraksiyon koması altında siyasal brğ ou
i H g oni snı y syon i ono ç ın siys ç önüşü v bounn sınfının y f s iyon ının gn 1 o çı ını si i bo nn f ı sınıfnın y f iyonunun özgü v çışn çıı kt ıplar itr Bu gn çı ono söüü v siys hün ouşu (194 239)
Yap sa k ve Devet A th usse ve P uan tas 35
m zm tdr b loğ prsı ble olmbl r . Poltzs bı öre olr Frsd üü br vı e egeo e de tdr b loğ prsı oldğ m öetc sııf oldğ dğer b r dele devlet öettğ b zı sosl demort üümetler gösterr
Bu uu u sıfl p t üzeie k esl s k hseileii: Ps e ge onik snf ksonl ikti loğuki ş sınf fksol like eu olünü on Bu evle ooiese ship sıf i e geei. (194 21 B drmd egeme deoloj bğlıd tdr bloğ egeme sı ıf rlı frsolr ıı s sl desd r B rlı frsolrı ö etme brleşmeler tdr bloğ oll gereleşr . Her lrd tdr bl oğn şlev egeme deoloj somt e leme döüşür mesdr deooj toplmsl ssl ve eoom lşler bütüüü etos olr şlee b r dz m dd prtğe dete ve l rlı döüşmes de tdr bloğ oll gereleşr. Bölelle egeme deoloj b deolo gelştre şıl ve ede ürete devlet gıtlrı e dl edlr Bı rol toplms şbölümüü toplmsl sırı ve belrl br sıı toplm üzer de egemelğ ede ür et es ısıd o öem ldr Poltzs ere döem lışmsıd şler svl toplmd gelşe sııf b lde oprt m zorllğ bğlı olr devlet sv l toplmd özer görür Dvet egemo sııı lderlğle telese de egeme sııfl rı eoom ırlrıı doğrd temsl etmemes d zde s l ırrıı doğrd temsl etmes ısıd özert r : Dvlet egeme sııflr ssl mücdelesn örgütlec törü olr s s gü merezdr. Dvlet egeme sıırı örgütlemee ve r l rı d rebet zl m öel olr let gösterr Br dı d ezle sıılrı er b r ües ed brel lıd lıtı re breştr c br gü oldğ ve tlesel ırlrı tems ettğ ddsıl b sııfr ezdde meşret sürdür üre ezle sıılr r sıd rebet rt ır ır . B ormülso göre devlet sııf mücdeles meı değldr zde svl toplmd sıı mücdeles b r nü ve biçinlndic
36 1 D evl e ve Siyaset erisi
b ııı dev Jet yöeek ç yetel güce ahp olmadığı koşlla ç geçel ola özeklk kavmaaştmıyla kaıştıılmamaıdı. Pola t zaı eke döem çaışmaıda geçe deklk, yal ktdaı belled ğ ıı la çde kaptalt devlet çeçevedek ktda lşkle ve ekoomk müca delele alıdak güç l şkle altüt olmaıyla lşk! d. Dv Jet ekoom kaşı ıda özekt: Ele ıılı bzlıa aydalı ola oyal poltka ygla m ala ıda b labl ama ayı zamada egeme ııla ı ekoom k gücüe, yal ktdal aıı thdt etmede, müdahae edebl. Oy ley, ezle ıılı yal ve ekoomk mücade ele b ıılaı üyele b kımıı ekoomk çıkala ıı ko maa yöelk b temat dayattığı doğy da b, egeme ııl yaal ktdaıa hçb şeklde b kııtama getmez
gn çk r nosyonu kapals t vl kr s a l iş lyişini örn iolojk bir nosyonr v br rği a r: Şöy ki bu vl yaps yla il n s fa rn konomk çkarla r içn g mn snla rn ksa v a l konomikçkrla ryla t oabilc a ma siya sal çkarla rya v hg o nik ahakkülriy tutar güvnclr sağlar '' H kn
Bt bii çok basit aa çok sk t kra rlan amayan bi sonuca götürür. pita v tn n s ınfar br sn konomk çk rlar çin s ağla ğ bu güvnc knd baııa g mn snfarn siyas al iktar açısıan b k s la a olarak görülm . zn sın an s ya sa l v konoık nüadr nn böyl bir uygula ay vlt a ya ğ oğruur. Ancak b, v l tn s nfs a l br a raç oa ğ aha iya toplumunun sıflara bölünmüş vlti oluğun açkça göstrr S ücas v kapas forasyonlar ln sıların br ksmn konomik çkrlarna bu şkil güvnc sağlanması vl tin h gonk s irlğn yönlik mü ca l y a yattğ snla r iç risi bir ih ima oarak yims ini orn kar Ama vl t b güvncyi sa ğarkn ta m a ln sınfarn siya s tnö rgütsülüğünü h r bu in sna rn s a c s iyasal müc a ly girbmlrini ümkün oluğu oluşulara ban vc h gmonyay va ttirnn va gç a ra c. Dğr br ifayl, somut konjonktür gör ka pitalist vl tin in sıfla rn konomik ç karlar için s a ğ a ğ güv ncnin sa c snf g nliğnn s iyas al ş k s ni t hit ğ ği, bu ilşnn bir blşnni olşuruğu bir hat
Yap sa ll k ve Devle : Al h usse ve P ul an za 1
Mlband-Polantzas Tartışması Pouln s'n ekn dönm lşmsn hem ypslc o k niteleyen (bk 5 . Bölüm deki Alm n üevcile'') hem de işlevselci olk nieleyen (Clke 1 977) b ik eleşt i i vd Anck Ingilice lie üde en fl biinen tşm 19691970de Nw f n syflnd Rlph Milibnd ile Poulnts snd gemişi (Poulns dh son, 1976'd bu tşmy yeni bi ktkd buunmuştu). Göünüde, şmnn mkinde Milibndn Kapia/< op Dv (1 969) dl kib ye l. Bu lşmd Milibnd hem oğulcu devle modelleini eleşi i hem de devlein kpiis snf oplumunun yeniden ü etiminde olü üine kendi Mksis okumsn sun Bu bölüm kpsmnd Milibndn göüşleni deyl bi şekilde ele lm y cğ b konuyu 8. Bölüm'de Ameikl Mksistlein deve niine b kken tşcğ Am MilibndPoulns şms sclk''l ypslclk'' snd geen bi ş m olk nielendil iken (Gold, Lo ve W igh 1975), Milibnd' lc l k nmlmnn dev ei yönetici snfn ğdan c olk g n bi oi gei ş i diğini söylemenin ynş olduğunun n imem geekiyo. Poulns' Milibnd sndki ttşmy () yönem ve (2) beyin opumsl değşimin bi kynğ m olduğ yoks topumsl y p fndn m belilediği üeine y pln b i t tş m olk iflemek dh doğu olbil i . k husus sö konusu olduğund, Poulnts Milibnd n lşmsn Milibn d'n buv ideoloieine somut geeğin doğudn nlii''y le ynt ve meyi seiğini ilei s üeek eeştii .
' n k l i n l ' k d p k n ş 199 9 Pouln s tm d bud genel yplc (Al husseci) konm lş en k
38 D evl e ve Siyas et e isi
brjva siyaset biiminin bireyodak, ampirisist epistemoojisinin 'dşna' çkmş o mas gerekirdi Kavamla ve noyonla hçb zaman maum değed ve hama ka şk ve ken onun noyonlann kua nma k a yn zama nda o noyonla me şula ş tmak ve devamlklan a ğla m a k deme kt He noyon ve ka va m onu otaya ça a n b teoik ouna l bün çeiinde va olu Onu bu souna çinden çkadğnzda Makzmin çine e kle dğnzde hç kuşkusuz k konto edlemez onuçlaa yo a ça . (oulantzas 969 70)
Poantzas b metodoojk hatann Miiband'n topmsa snar ve deveti nl yaplar ve insanarn, Marxn iadesiye, 'taşycar odka r biryap ve sistem arasndaki iişkieri nnl bir düznli bağlanlar imi'' oarak grmekte zoranmasnda grünürük kazandğn ne sürer . ''Miiband, süreki oarak, topmsa snarn ya da grpa r'n bir şekide kşilr arandaki ilişkil indirgeneb ieceğini kab ettiği ynünde izenim yaratr'' age) B nedene Poantzas, doğr bir şekide, epistemooj i yntem ve s on çarn bi rbirndena yrşramayacağın sav nr Miiband bn a nas yant verir Yapsacğ esas bir şekide eeştirir Kapiali Topla Dvl'in teorik açdan Poantzas'n istediği yeterik dzeyinde omaya bieceğini tesim eder. te yandan Miiband'a gre, Poantzas'n yakaş m diğer bi r iadeye, ya psa ck),
uygun b ''sounal del nmesyle ve kaşt ''sounala taa dan kie tmesnin önlen me sye o ka da ilgld k a mk souşuman ve kaşt e aolojetik 'sounsala yanş olduklan ampk olaak gös te lme snin mutla k zaue tin gözden kaç . (Miba nd 970 55)
Miiband, Poantzas'n zene kaçndğı, somt üzerine yapan bir çaşmann bva teornin büyüsünün bozma s için bir zornk oğna sra r eder Poantzas, tarşmadaki ikinci hssa Poantzas'a gre Miiband'n devetin brjva çkara rna bağ ve b çkar ar n temsicisi odğn gstermek için kapitast sntan oana r n dev !et aygtna ve hükümete
Yap sa l l k ve Dev le Al husse ve Pulana
Bnn anlam deve in be rleyici bir oplma formayondaki işlevL• egemen ınıfn ıkara örtğ tadde bnn itemin manığı vaıtaya gerçeeşiğidir: Yöneici f deve aygıına doğrdan ka lma ı nene 1 öüşmenn w değil dr ve daha ı b ne ne teadüfün şan e eri ve oşl oncdr (Poantza 969 3 Mlband buna karşılık larak, Pulantzas'ın diğr r yi dıada bıkaak ölçüd nesnel lşkler vugulam asınn Devle tin ya pıp eyledile rnn he r za ma n içn tanameı b nene 1 işkile arafndan belendiği; diğer bir ifadeyle emn yapal ktarının mtlaığınn böylene zorlaycı lnmaınn devle ti yöne enleri im aafdan dayatan poliikaarın memrları ve yürütücüleri hane getirdiği anlamına geldğn ler sürer ( 197, 57) Mlband'a göre bütün bunar, yöne sın nsynunu nesne ya pılar ve nesnel şklerle ke etekle alkalıdır ve Pulanza s'n analz dğrudan, devlele ssem arasındak dyalekk şkler reas br şeklde ele almayı mksızlaşran br çeş yapısa belrlenmclğe ya da daha dğru br fadeyle, yapısal üstbelrlenmclğe'' yl açar (197, 57) Mb and, yöne sınıfla sstem arasındak şknn, bu nesnel lşkler'' aafında belrlenmenn zn verdğnden çk daha karmaşık lduğunu düşünür . Nesnel lşker devlet bürkrassnn şleyşn bütünsel la ra k bel rlyrlarsa buuva anayasa a taraında y önetlen devetle faşstler ta ra fndan yönetlen devlet ar asında gerçekte hçbr fark yktur Bu tat ışma'nın önem, Pulantzas'ın zamank knumunu ve bu knuma yönelk t razlar ldukça açık b r şeklde r aya çıkarmasıdır Tartışmanın etketlendğ araçcılık'' karşısında y apısalclık'' byuu aslında ler sürülen ana agümanların ya nş kunmasıyla lgld r. ha zyade, Pulanzas'ın yapısalcğı, Mlband'ın amprzm karşısında blm sel br yöntem larak sunulr ve üretm lşkler ve bu lşklere çkn sınıf mücadeles tarafından kşullanan devet nsynu Mlband'n yönetc eknmk sınıfların syal emsler dğrudan devet ay gnda buldukları göüşünün karşısına çıkartlır Her k yazar da brbrnn
Devl et ve Syase eors
çlşm d b ür br dylekk lşkye a de b böyledr Orneğn, Polnzs, devlen b rleş r c şlevnde öneml br çelşk görür:
Esas çei asda bir sıı deeiyke kedisi haı deei ola ra k adadıra s de kes oarak söye ek gerekrse bizh kedi krlarda kedsi krsa oa rak sııara böei bir ol oarak sa bile bir o ek b sıı devle (der bi ia e yle syasee örgleee re ya rıc od e gee s ııla rı dee oarak sasıdı. Şöye ki keds bra sııı dee olarak s arke akı b sııı bir a ra sı oda are eder (1974 89 Mlbnd, nlznde, brjv demokrss lnd svl ve sys özgür lükler n snrl ve koşlllğyl lg çözümlemelernn rdndn özgürlüklen bçoğnn, özellkle ezlen snr, devle ve egemen snlr rsndk lşky ekleme bçmler bryle, slnd, ler kpl s oplm mnzsnn öneml b r prçs oldklrn svnr. rd önem l oln brjv özgürlüklern br ksmnn ezlen snl rn brj v opmndk gücünü emsl e kler ve onlr yeerszlk ve şnm mkm eden ekonomk, oplml ve sys l bğlmn rdkl dönüşümü çn genşlelmes gerekenn de b özgürlüker oldğ rgümndr . (Mbnd 1 973, 239) Ne Mlbnd n ne de Polnzs n er ken dönem çşmlrnd b nlz d lerye şdkl göz önüne lndğnd, 970ern sonlrnd er ksnn de benmsedkler görüşlerde Mlbndn, Maszm v Syas (1 977), Poln zsn se Çağda Kapalzmd Snar (1975) ve Dvl kda Sosyalzn ([1978] 1980) dl çlşmlrnd görülebleceğ gb öneml değşklkler ypmş olm lr dkk çekcd . Polnzs sonr k çlşm lrnd, şçler svl opmdk sn blncnn gelşmes s ürecn den yl mk gereğnden doly devlen s vl oplmdn m n m yl özerk odğ r gümn değşrr. Ark, dev en özerklğn s dece s vl oplmdk sn mücdelesnde ymdğ sdece svl oplmd mücdelenn çeşklern dol ymyk mücdeley şçler b rey leş r mek vs syl dönüşürmek ve brleşrme deolojsyle kendsn meşr lşrmkl klmdğn, bnn öesnde b rolü oynyrk n
Yap al lı k ve Devlet Al th usser ve P u lan tzas 4
açar Polaza am da brada Marx ve geli aorma l dr olarak adl adrdkl ar içbir ıı devlee kim oacak güce aip olmadığı ada gerçekleşirie devle aalizie dayaır B aalize Boapa r i devlete ark olarak ıı mücadeleii o kerede dev lei ivi op lmdaki üreim iişkilerii değişirmek üzere arekee geçebilecek bi r koma orma imkıı ekler
G ç Dönm Plantzas: Dyalktk Yapısalcıık Arık Pola zaı kapiali dev Je üzerie y apığı çalışmala rı ıı mücadelei bağlamda yeideormüle edişii ayılı bi r şekilde ele alab ilir iz. Polaza b üreçe dev Je kavramıı em eel ıı lişkilerii ürüü em de b ilişkileri biçimledire akör olarak daa da gelişi rir Devle ve Toplal Snfla
Ilk olarak devle aygları rolüü
sı egeelğ yoğulştr ve oylyr topsl forsyo liğ ve tlğ dev ete ve şeide opsl şe, iğer deyle sıı şle yeide ree 197, 24-2 oldğ ileri ürer. Siyal ve ideoloj ik ilişkiler b aygılar içide maddi pra ikler olarak maddi leşirililer ve omlaştırılı r la r aaı oplmal ıılar ekoomik ygılarla üreim yeri ve devle ayglarıyla ilişkileri itibariyle anmlanla B dmda oplmal ıılar ve ıı mücadelei oplmdaki ekoomik ve iya al ilişkleri bir parçaıı olş rrar A ygıl ar ıı ilişkilerii maddieşmei ve yoğlaşmaıda başka bi r şey değildir ( 975 25) Polatza b alayış ıı iişkilerii akör !eri krmal ilişkilerdeki drmları da çıkaray a kr malcı işlevelci aalizde ayır. Oreği W ebere göre ı ilişkierii kayağı iyera r şik krml ardaki ikidar ili şkileriydi Ama Polaza devle ay gıl arıı kedilerie ai ikidarlarıolmadığıı kr mları ikidar aibi olmdıkları ve ikidaı iyerarşik krmlara içki olmadığı av
42 De vl e ve Sy aset e s
vr' değidr; e ndis i bi iişkdi daha e söye ekge rekse bir sıf şsi yoğaşasd (975 6)
Bu nedenle nfa y aatan hiyeaşi değil, devlet aygnda iktida b ili bi şekilde biçimlenin üeten topluma nad Ayn za manda, n mücadeleinin devlt y gnn doğanda ye aldğ aşikd n müca delei ve devlet aygt b b iinden ay tutulamaz knci a çklamada dev Jetn g nla ilişkii tanm !an. DvJet ay gtla n ilişkilinin maddieşmei ve yoğunlaşma olduğu için bi biçimde egemen nn çkalan temi etmeye çalşla . Poulantza bu emili kapitalizmn iki aşama olaak tanl a ki ekabetçi aş amad diğei ie, daha yakn zaman oan tklci kpitalzmd He iki aşa ma da da devet ekonomik y apdan ayş lmşt. Bu, devetin göece özek olduğu bi göünüm ağla. Poulantzaa göe bu ay ştma kapita iz me özgü bi şekilde, iy aa olann ekonomik olandan gö ayşa üecinin bi paças oaak geçekleşi []oğudan üeticein üetm aaçlandan kopatma ve mülkzleşilmeleinden kayna kan (975 98) Taihel olaak kapitat ideolojinin i yaal al anda demokai kavamn kitle demokaii için yeteli bi kav am olaak detekledğini iei üe Bieyl oy hakk dikkatei kapitalit üetime içkin nf mücadelel e inden uzakaş d iyal demokai müca deenin ekonomik al andan oy andğna doğu yndn dlsne neden oldu Siyaal alanda hukuki aygt da dahil olmak üzee topumun bütün üyelei eştti. Zenginle ile yokula yaşlla ie gençle, nihayetinde) kadnla ile ekeke toplumal va ziyeti değiştimek ya da devam etti mek için ayn güce bi oy) ahiptile Böylelikle, kapitat topumda ekonomik ilişkiledeki eşit izlik iyaal hayt lehine a ka plna itili. Bu, ekonomik konuladaki ç atşmay da ğ; zia böyle bi çatşmay iyaa alanda, devlet aygnda iktida üzeine bi yaşmaya çevi (97) Poulantzan eken dönem ça lşmanda olduğu gibi b u ideolojik koşula al tndaki devlet özek ve ta az gönmelidi . Ayn zamanda ezilen nla n bölünmüş ola ak kalman a ğa ve egemen nflan iktida bloğunun çka !a n temil ede Göece özeklik kap italit devletn n teminde ve hegemonyann
Yap salc l k ve Devlet Al th usse ve P ulan tzas 43
ğundn çok dh fzl mücdelenin öznesi hline elir Poulnzs' ifdesiyle üçler denesinin yoğunlşms''n dönüşür
Ue im az sla ide ge !şe müadeleei ba saa k ve pum sa iikie i yeide üe eek plumsal fma syun büülüğüü em e de de \e le hegemi s f ya da faksyu la a asdak e ka büye de vle le bu faksiy aasdak ba s bi zdeş e me ya da dev e bu faksiya idigeme s i va sasya kuumaz Deve ke di ii va a a asa b va k değid bi şey de ği bi güe de gesii y ğunaşmasd S kusu e kabülye daha k güle me ve em s l i bayle kuuu Hegemi snf ya da faksy al ya da e azda ksa v adeli e kmi a la eside ikida blğuu luş ua s flan ya da faksiya geel iya s a ka ve daysya kedi uzu vadei syaal ka amla ma işi d üsleme li; ikda bğuya bile idelik ada bieşmeld Gamsye ge kida blğ işi sf pa isi ppüe bilk 'ha ka kyas a ked ide be ze şe sade e buju va siya s a pa ie değ büü aygla yla de ve i (975 98)
Tekelci kilizmde devle, rekbeçi şmd omyn ekonomik işlevler üslenir. Pounz s, devlein rekbeçi şmd bi le enel bir ekonomik işlevi olduğunu, nck, bu işlevin r değerin reimi için ereken enel koşulr yeniden üremek olduğunu ileri sürer Verlen dir me, brik mevzut ümrük verileri ve demiryollr ibi ekonom ik lynn inşs liberl devlen sf mücdelesi ksmnd ekonomiye müdhlesini oluşurur Anck, ekelci kilizmde yukrd çkl dğmz ekonomik olnl siysl oln rsndki yrşm ilişkisi değişir Siyse, ideoloji (üreim koşullr) ile ekonomik ln (üreim ilişkileri) rsndki frk muğlklşr v Je doğrudn üretim ilişkilerine dhil olur sermyenn vorizsyonu (1975 10 ) ysyl , ekelci ki lizm şmsnd, kiis ürem krizleri sonucund devlein işlevleri doğrudn üreime doğru enişer. Poulnzs m d burd iki çdn Alhusr ve Grmscinin öesine eçer lk ol rk, okullr ve iise (özel), medy (devle ve özel), külürel kurumlr (devle ve özel) vb . ibi özel'' bir hukuki nieiğe sh i oln (m devlele ykn i fk içinde), devlein bir rçs oln ve vle'in
Devlet ve Syaset es
bbnden a kavamsallaş lmala sadece bemlec ve gösege nelğnde olabl Baskc agn elil şekilde deolo ade eğ doğudu ş zksel gücün kulanm Ama bask ag n b deo loj s vadr ve deooj e bağldr vJe bçmene ve kapas enden üem saalarna bağl ola ak baz agla b a andan dğene, deolojk agladan baskc aglaa ve esne önde e değşebl !e . Pou lanzas, bell aske dka ölük b çmlende doğudan deolojkögüsel b aga dönün ve aslenbujuvazni nsasal pas gb şleen oduu önek olaak göse (1974, 1980) Benze şeklde adale ssem, ceza ss em ve pols eşkla da sab b deolo k ole sap . las la, devlen deoojk ve baskc şev !en ve aglanı bb nden a mak genellke zod u Poulanzasn Alusse ve Gamscnn öesne geçğ knc ve daa öneml noka, Gam a andan gelşldğ ve Al usse aandan ss emakleşdğ şeklle dev !en deolojk ve baskc olene da ka va şn devlen sade b askı ve deoloj k elkn vasa sla aalee b u lunduğu, şledğ önemesne daa ndğn öne sümesd ğe b adele, dev Je b engellec, dşlac, denelec vb olaak sadece 1egat i ynde aeke ede Bu kava ş e konomiyi kend kendni üreebien kendi kendini düzenleye n devle n sadece e konomik oyun' un ga /ndan sorumlu olduğu bir örne k ola rake e a l. Siyas a iidar ekonom a anda yer alaz sadece çe r çe ve sni çizer; bu a lanla işii ke ndi poziif ola biçimiyle krulmaz zira sadece za rar verici müdaa leeri (ba skı ve ideoloji va sasyla) engelemek içn vardr. (1978 33 Ingce'ye yazar arafndan çevrilişir.)
Devlei sade ce baskıyasa ka ma ve ideolojims fikasyon kaegore ri e me nde ana l e mekka çnımaz oar ak (ke le rn ve rdiğ) rzanın ede nerni mze yo açar . ve bu nedene ri ya ideooji (deve in kie e ri kandrma s ve a da mas anam ında ya da bask ve endiye d yulan aşk içne ye reş irmemize y o açar. 978 35 Ingce ye ya zar a ra ndan çevrilişir.)
Poulanzas devlen sadece nega önde aeke eğn kabu emez
Yap sa llk ve e : e P ul an a 45
ğildi b un önly ylml ğ, diğ ihtmll şsnd p i lst ütmn ynidn üimi üzind ciddi oumsuz til ship ob lc pozi if ltntifin gliş ti ilmsidi 3 Poulntzs dn Gmsci'nin dv Jin siysl lnn bsc v idolo i y gll tnm msnn dvtin fliyt l nn gniştiği gmn snfn hgmoni yg için çoğunul özl bi dizi ygt ttğ v dv Jtn idoloi y lmini vuguln bu ln ng f ylm ll sn !nddğ böylll bizi dv Jtin ymlnn t yönlü oduğu v dvlt y gtnn hhngi bi çtşm y d çişi bndm dğ ol duç snl bi dvlt nosyonuyl b şbş btğ sonucun v Poul ntz s, G ms'nin gmn snfn (idoloji) hgmonysnn b pçs v b sc bi ygt ol dvlt v mn gnişlti Poun tzs'n vmllşms h ii işlvi d snf mücdlsi bğlm nd dvm ii (bu ndnl vlt sn mücdlsinin bi pçs v sonucudu) v dv üim ilişilinin gnl oşullnn yndn üimind onomi bi ol shipti. Kpilis glşnin lci sfhsn dvlt, yeniden ütieki lünün i paas ol biztihi ütim tl Dev le ve nf Mücadelesi Poulntzs zmnsz ölümündn önc yzdğ son itbnd ( 78] 80) b u ii n vmslştmdn nsn snf ilişiinin hm üünü hm d b içimlndiicsi ol vl yol ç pi is t dv Jt üz in yn bi nliz gçlştidi Siys ln onomi lnn vlt vs tsyl bbndn opms'' fiini döt bölümd gişti Kol mğinin v ntltül mğin bölünmsi, biylşti m huu v ulus Bu bölümli dvltin snf mücdlsinin onomi lndn siysl l n doğu yindn dilmsini işlvini tml b ilşnl ol göü Bu bi lşnli yntl b i şild l lmdn önc Poulntzs çin snf y ps v snf mücdlsinin b oplumdi ilişilin tml tnmlyc oldun bi z dh bltmmiz giyo. Siy s l itid h n onomi gç üzin uulu ols d siy sl itdn önüşümü
46 Devl et ve Syaset Te risi
diğer gü alanlarndaki ütn değişimeri kşulladğ iin siyasal iktidar i rinl öneme sahiptir ( urada Gramsciyle hemikirdir) e u iktidarn uygulandğ merkez nkta lan delette yğunlaşr e cisimleşir (1978, 49) laysyla deletin aygtlar sadece iktidarn eklentileri değildir delet snlgülerin luşm unda rganik ir ar lğa sahiptir (1980, 4) (Bu nktada Fucaultnun geliştrdiği iktidar karamsallaşt rmasyla tam anlamıyla karşt ir argüman saunur örneği kz Fucault 1978) ulantzas uuazinn siy al iktidarn iade etmek iin neden temsil ulus al pp ler mde deleti setiği srusuna u özel de let eşidinin işiyi üretm aralarndan kpartmak asndan e ua ağl larak kap i talist ilişkileri yenden üretmekte en aşarl yap n delet lduğu argü manyla yanterir. laysyla de let ne sadece siyaal' ne de kapitalst değişimin yasal temellerini yeniden üretmesi ya da uygulamas asndan hukukidir. aha ziyade mücadeleeatşmay eknmik alandakiyeri n den ederek e siyasal alaa taşyarak uuazinin sermaye irikimii ger ekleştirmek e sermaye üzerindeki kntrlü iin gerekli kşullar yarat mak asndanasl irunsrdur şinin üretim aralarndan kpartlma sürecinin detaylar nelerdir? Bilg e iktda ayştılsı ulantzas kapitalist üretimin tanmlay unsu rlarn teknljinn izi emek sürecinden kpart lmasyla ente lektüel emekle kl emeğini iririnden ayran ir tp lumsa işölümü i lim e teknljinin iktidar asyonalie etk iin kullanlmas e söz knusu entelektüel emekle siy asa tahakküm arasndaki rganik ilişk i lgiyle iktdar aras ndaki ilişki lduğuna dikkat eker. Dlet u ayr ş trmay ütün ayg tlarna dahil eder telektüel emekle siyasal taha k küm ilgiyle iktidar ar asndaki rgaik ilişki en mükemmel haliyle kap i talist de letin iinde gerekleşr (1980, 6). Kapitalist de let u ayrşma nn hem dğal snucu hem de ürünüdür; diğer yandan ayr şmann lu şumunda e yeniden üretimindeki rlünü ynamaya deam eder
Bu aygar ta taıa . . (e geen ieooie yereşk oan ya a a kt e e rnn ışa ra a kı e geen ieooik ouşua r çe nen kuru an) ign ve söye zenenesi ve kontro atıa alna sna şa
Yap a l l k e Dee t Alt h use ve Pu lan za 1 7
dekra nn kuumann (sysa pe r arame n vb kaca deve e ke e ara nda şern kuruma nn a yn mekanzma dan dğduka da ayn dere cede aç (978 61 62 I ngzce 'ye y aza a ra fdan çevrş
Dvle ilgiyi alır ve kitlel tüketimden ve kol emeğinden doğrudn üretim sürecinden kopartmak aısından i şlevsel olan dile ve ri üellere dönüştürülmesekatıır Bu söz konusu hukukisiyasal ideolojiyi ilim sel'' alışmara uzm görüşü''ne v dayandrlan ir dizi tekokratik gereğe'' ve karar a dönüştürerek elili ir ideoojiyi egemen urj uva değerlerini ve normarıı meşrulaştırır te y andan Poulantzas'a göre ilgiikida ilişkisi sadece ideolojik meşruaşrmayla kısıt değildir: Etelektüel emeğin kol emeğinden kopar ılması ilimle de alkalıd r Dvlet ilimi iktida mekanzmaarna dahil eder ir uzmnlar ve pr ofesyonel er topluluğ olarak entelektüel uzmaar'' inasal olarak ağımı klnarak kontrol alına alınırlar Bir iimde devlein memurlar haine gelmişerdir Orneğn AB'de ütün profesyonelerin oduka üyü k ir ölümü (yaklaşık yüzde 0'u) doğrudan federal düzeyde federe devet düzeyinde y a da yerel hükümetlerde alışırlar Bunların oğu eğitim a l a nında st ihdam edilmişlerr. Yüzde 20'lik ir kısım geinmek iin devlet harcamaarna ağldırlar (örneğin özel savunma aanndaki y a da özel üniversiteerdeki araşrma projelerinde alışanlar) Bu ür devlet sözleşeleri ar aşrma ve yeni teknoloj iler üzerinde önemli ir etkiye sahiptir. Dvlet oplumdaki yeni igiin oluşumun ya sıra u i lgin n a sıl kulanılacağı konusunda da önemli i etkiye sahiptir Poulantz as dev et aygıtı i indeki tarşman ik idar ve ilgi arasındakiilişki vastasıyla kitlelerden koparlan taşmn r ey lem s rateji şmasolduğnu ileri sürer. Dvlet tarafdan kulanıan ilgi egemen ideoloj i iindeki si ya sa ey em iin oluş urulan stratinin ir parasıdır Bu tartışma devletin uzmanlar''ı vastasıyla erişeidiği ilgiyle esleir. Dvlet entelektüeli finanse ederek ve istihdam ederek u uzmanlığın tanımanmasına katkı verir ar dndan u uzmlığı kitlelerin karar alma sürecnden dışlnmalarını destekleyecek şekide kullan ay nı zamanda iktidarın ve karar alma
D el et e Syae Teo rii
egemen snıfın hegemonyasının temin edilmesine ve genişletilmesine yar dımc olan organik enteektüeller topluluğuna (örneğinAydlanma d ü şünürlerinin burjuva devrimleri açısndan oynadıkları as rolerde olduğu gibi) ihtiyaç duyan ilk sınfın burjuvazi olduğunu tespit emişken ou lantzas bu enteleküelleri mode kapiaist devletin merkezine yerleştr.4 Bilginin ayrışrılmasınn ve kullanımının yeni bimleri açısından önemli olan enelektüel emeğn kol emeğinden koparlmasnı da meşrulaşıran devletir Dvle ayn zamanda egemen snıfın ''uzmanlığa' dayal hegemonyasının em n edilmesi ve yaygınaş trılmasna yönelik stratej ilerin önemli bir kısmının gelişirildiği yerdir ahası oulantzas bilginin bu şekilde kullanılmasını dev !eteki uzmanlığı sınıf mücadelesinin bir parçasolarak görür. Bu durumda devletin hükmü alndaki uzmanlık taviz strateiler� egemen snıfın hegemonyasnı ezilen sınıfların talepleri kar şısında sürdürmek için statejiler geliştirmek zorundadır Bu straejilerin ve bilgi kullanımın ne kadarın ezilen sınıfarn taleplerne karşılık ver diği oplumdaki iktidar ilişkilerie bağıd ouants'a göre ikidarı göz önüne almadan tekoloji yada bilgiden bahsedilemez. Karşı hegemonya geiştirme süreci sınıf mücadelesi sürecinin bir parçasıdır Buna devet aygıtları içindeki sınıf mücadelesi de dahildir Biylşti. Kapitalist devlet oulanzasın 168de eorisini geliştir diği hukuki (yasal) sistemi vasıtasıyla hem işçleri hem de kapitaist yöne ticileri anagonisik sınıf çatşması konumlarndan yaır ( 7 ) oplun her üyesini işçi ya da kapitais olsun bireyolara görür ve ona bu şekilde muamele eder Bu muamele hem işçileri hem de kapitalistleri üreim emelli toplumsa sınıflarından koparr Her bireyiser iş ister kapitaist ister yönei olsun üretim sürecinde snıfının diğer üyeleriyle rekabete girer Dvlet ardından (ekonomik alanda) birbirinden yalıtılmış bu bireyleri ulusdevletin himayesindeki siyasal alanda birleştirir Dvle işçilerin ve kapitalstlerin kolektf iradesini temsil ettiğini iddia eder la yısıyla kapitaistlerin ve işçiler üreim temelli snıfl çıkarların siyasal sisteminişleyişinde temsil edilmedkleri farzedilirAma oulantzas aslında devletin tarafsız omadığa dikat çeker DvJet işçilerin bir sınıf ola
Yp llk ve Devl e Al h use ve P ul n 1 4
rak siyasal örgülenmelerini engelleyeek (onları sınsal çıkarlarından yalı taak) şekile işler Bir yandan da, kaialislerin ve yöneiilerinin ege menliklerin yeniden temn etmek için (devlein oluşmasına destek ol u ğu) yalıtılmş konumlarına son ver ir Poulantasn, bujuvaznn sıfsal güünü gösermek için neden m o ern demokratik devJeti seçiği üer ine inelemesinde sınf üyelerinin bireyleşirilmeleri kaiaistdevle taraından sınıflarından koar tıl malar ı temel ekseni oluşturur. Poulantzaserken dönem çalşmalarında işlevselliğe yatığ aşırı vurguyu son ktabında dzel [ 1 978] 1 98). Bu son versiyonda, işçinin bireyleştrilmesinin kökler i kaitalist reim a zında, işçinin ür em araçlarından koarlmasında yatar Bu koar tma yalıtma sermaye sahileri ve yönetilernn artı değere el koymalarınn emelini oluşurur ve işçlerin bireysel olara makinelerin eklent lerine dö nüşükleri bir iş güü yaramala kaitalst devletn kurumsa maeryaliz m inin de temelini oluşturur. vle aygndaki işgüü de işlev!erin aom laşmasa dayır Her halkrda, devlet kaialst tolumun ger iye kalan kısmında sadee işbölüünün bir yansıması eildir; aynı zamana, bu olu msalişbölmüne içkin fraksiyonara ayrşmayı/ireyleştirmeyi ye üs hasebiyle olumsal işbölümünün gües açısından önemli bir unsurdur Bu devlein ideolojik aygtının bir arçasıdır Bu beyleşe deolojs sını lşklern ötek ve uğkaştıakla kala (ka ptas de vle ke ndsn br a an b sınf devle olar ak sna) hal ktle lenn böüne snde ve ya lıtıında (bre yleşte e rnde) da e tkn b o oynar (Pouanta s 98, 66)
Oyleyse, Poulanzasa göre tolumun beyleştir ilmesi ve özelleştir il mesi, halkı reim emelli tolumsal snıflar ından koar tan, yaltan ve ulusdevletn himayesnde ekrar brleşireek bizih devle imgesinde yenden kolektifleşirek şekilde devletin iktidarın klanmasının so nuudur Dvlet bireyler i yeniden şekillen irir, yeniden tanımlar, hom o jenleştirir ve ulusdevlein anımlağı şekliyle tolumsa alana uygun bir iş bölümünn içine yerleştir ir . Buna rağmen, üstal bey odern de vle dara b sırla a ge rekte n ya -
50 1 Dv t v Sy a t rii
şn ma dd ve özgül b şe lde yğuaş masd Söz knusu müsakl bie y de güçle a as daki ilşki ve bu iişkin devete yğulaşmas nda ta ya çka Müs tak beyle lduklaı haleiyle devle iktdaı ka şnda muta k dşs a engelle kyan kendee a i bi öze sahip değilese de bu kida devlet çek sn ilşnin ayıcalk mden temse den bii a k vasasıya snlandla. Bu snı Adı te ms demka s ve ege me n sa ve devle tn ma te ya zmi taandan ne kada budansa budansn he halk da bu ma te ya lizmin halk mücadees ve dnşnn me kezde duu De ve t ktidana kaşı te k slama değse de be lleyici land. (ulantzas 197 ; n gilzce ye ya za ta afdan çe viiiş t)
By dv aaından dönüşüüü v üm aaçaın kono v müsak b kokvdn kökndğ sk bçmnd - köy, opa, a üm bmnd - dv kdaı kaşsnda b hd omakan çıka Yn b y kap tas ütm s smndk yn şv bay homoj n ş; aaçaından kopaı v dğ nn smaysn kn No maş v yn hyaş, modn kapa m bağan tıı şböü mün y gn h a g vn b y yn dn yaaması v by ğn - bys haka, hkk önünd şk, b y tükm, bys a d özgüüğü, b y sya sa güç (oy vm sdv bağamında önm kazanması b şkd gçkş v, no aşn by oaak b zh homojn ş tn nkü üzndn gçkşnn kü mk ko mğ aasında böünm vasıasıya ütn zman b gsn kanaak kokf adn fads üsn Ama b bağa m da, dv ms dmokas vasasıya by güç d akaı v nomaş mş by b şkd, sasal sını mücadsnn b paçası oaak dvtk güçn fayda sağay ab . Modn kapa s dv, by kdaın kaynağı oaak gösmk teil ksinin i mücadele alanı olmasını sağla Hukuk Poanzas kapa s t dv hkkn oü v b hkkn yndn ü şv haknda k m omüasyon gş Ik oa ak, hkk v b askı a asındak şky aı Ba da m savı kapa s dvt hkka b askı aasında b kk omadığı, aksn, hkka baskı
Yap sal clı k Dlt Alth ussr Pou lan tas 5
şeklni birdiğini iri sürr. ayısıya huu, yuarıda adığımız, ouarda sınav sistmii müyt (apitast içi arasındai iii r) igii ura arın v çatma n uraarının (örnğin sndia haar v yüümüürin) dahi oduğu norm a m sürcini birr I form üasyon, Pouant zas 'ın, daha önc adığmız, b ası a ygıtarıya idooj i aygıtar arasında (Gramsci'nin srind oduğu gbi v Foucaut'nun yapğı gibi ) ana iti bi r ayrı ma gidimmsi grtiği y ö nündi argümaı açısndan riti önm saptr En itrin burj u va dvtin y öntin ndn ' rza'' göstrdri anama açsnan riti önm sahiptr Gr am itrin gmn sının hgmonyasnıiç stir gmn snıfın yöntimin rız a göstrdirini iri sürr. Hr n adar Marx'a gör b u, öncü/biinçi b r içi sıfı partisi tara fından yııabic 'yanı binç' osa da Gr ams'y gör dvt, burjuva huu u da dahi oma üzr, idooji ouum arı n v gmn sınıfın hg monyasının güçndirimsin doğrudan atma vasıtasıya bu hgmonyanı neleln tin bi r d müdah our Dahası, bur j uva huuu v b urjuva huusiyast sistmi Marx'a gör dvtin b ası ay gıtarınn bir pa rçasıyn Gram i'y gör daha ziyad idooji aygıtın bi r parçasıdır Gramsci, b urj uvazinin basıc güçri, gmn sınıf hg mony ası riz grdiği tadird uandıar ını iri sür mütür Pouantzas, idooj aygıtarın v gmn sınıın gücünü tmin tm v gnitm için uandığı tnirin çoğa masının fizis b asıda azama a naa gdiği yönnd Grami'n yaptığ argümana, ii güç b içiminn b irbirini tam am ayıcı dği im dici oduar ı firin ar çıar. Pouantzasa gör apitaist dvt n huuu iddttn ay ırr n d manipüasyon/ia (idooji) manizmaarını basnın yrin gçirir. Asin apitaist dvt mru fzis iddt üzrind tini urar; apitaist dvtin ma ddi ontro araçarı ndi ind topaması huu v düzn dvti oma öziğy uyum udur Bu t,
ikida eikenn ve a ekanasn anda yaa disiplne edici ve ideoojik ayga anda yeeşiki doudan uyguanadğ
52 Dev le t ve Sy se Teo isi
ay ısıy a, disi i dici urum ar v aramto v ou gibi idooji urumarı ortaya çııı dvti zis id dt ti sai omasıı ngrür v bu iddt, mruiyti yasaı v uu taraıda yrid dimsiy m as ir Yaı sıra, yasa iddti baat aygıtı oa ordu m ouarı m d dv !tti v öz ir trd i bürorati iyrari ri örgümsid mod oara aıır Şimdi, Pouatzas' uuu roüy igii ici formüasyoua döüyoruz. Bua gör uu, aitais uus dvt asamda biryi tanımla bu taımamada dvt (uuu disi oara) auusu biriği somutar v tmsi dr Pouatzasa gör aias uu a içidi grç ararı masmz daa ziyad (m biys m sısa) ararı birr v mruatırır 5 Huu, ayı ada m rsi yasaar öüd it ıar böyi b iryr bi r tüşlik çrçvsid, t ti bir uu v au us b iriği asamıda i muam gördüri bir çrçvd arı v ay rı tutuurar m d biz tii biryirmyi utsa r odaizmd Kiii di aidri r biy ii aiati bir arçasnı yüüyordu Ama ayı zada biry üyvi güçrii d sııradırıyordu yasaar v ayrıcaıar ğal hukuka dayaıydı. Kaiaizmd uu, itidara b igi arasıdai ii ii ai taist tarzda uruuuu büysd tar: Buruva uuu tara fıda bir i d ı ıda biryr b igiy d aia saitir r Pouazas, bu g diy ati modi dvam tirr r ii orm üasyoda da sıı mücadsi bi v ç iiri tsit dr o a ra uu, çatm ı uraarı mü iyt üzridi mücadd dv aygıtı üzridi mücady doğru tar v böyi sı mücad sii oomi a ada çıartara siya aaa y rtir Bu yr dğitir mi b aagıçtai ama buuvai farı frasiyoarı (içir, adı ar, içi sıı oy aıa sai omaya diğr zi rasiyoarı ) ar a sıdai itidar mücadri iti ai oaa sağamatı Aca, ii oara müsüztirimi guar (girtiri atım mücadri vas ı asy a) at ııa, bizt dv Jt içidi iida iirii dğimsi
ıs lcıl k ve evle Al h use ve Poulnz 53
lanak sağadı; yanı sıa hukukun işçi sınıının aydasına lacak şekild yumlanması'nı da tetikledi
Kapita lst hukuk b iktidar blğuu fraksiylaıı birlği bir sıf ya da fraksiyu hege yas a ltıda örgtle ek iç bu fra ksiyla r da göree özerk a sı geke bir devle t arur bçidir . . . Aa pita list hukuk iktidar pratiği ezie sııflar içi de yöeti. şçi sıfıı siyasal a adak a delesiyle karşı karşıya gee hukuk ege e s ıfla ra eile sıar tara fda daya tıa daii bir tav deges i dze le r Ayı hukuk fizikse ba skı pratiği de yöeti Ya rgı siste fre ve syut özgrker de ha tlee ri tarafıda fe the dldiği vur gula aı ge rekr. Mder hukuk tidar pratiğie ve de vet aytlar dahalesie sadee ve sadee bu eede lar rr. uatzas 197, 10010 Igileye ya za r ta rafıda çe vriştr.
Bu duumda bujuva hukuku devletin iksel şiddet tekelini elinde bulundumas ıyla etm aaçlaınn mlknn işçiden alınmas ıyl a ve i şçinin hukuk önnde eşit bi ey' laak tpluma dahil edilmsiyle dğ udan ba ğlanıdr Biey laak işç� hiyeaşik köklei (devletin de dahil lduğu eşitsi sınısal etm sistemnde yatan kuumlala meş laak tanmlanı. layısıyla burjuva hukuku dev Jetteki iktida mcadelesine de iin vemelidi b u eilen sınıla eindeki gç kullan ımın bitii s ınılandıan bi mcadeledi . Uu. Pulantasın devlet teisinde kapitaist devletn etim a açlaınn mlkiyetinn işden alınmasın hukuk vasıtasıyla meşılaş dığı ve beyi halkuus şemsiyesi altında yeniden bileştidiği ile i sl Sö knusu uus lgusu (devlet gibi sınıs tpumada yktu ve (devlet gibi sınısal bölnmenin tasiye edildiği tplumlada bulunu Bu dev Jet le ödeş bi ulus değildi; kapitalist devlet Avus tuyaMacaistan para tluğunda lduğu gibi bden ala ulusu içine alabili ( 980 94 Böyle lduğnda b ile kapitalt devlet öellkle bi ulu devlete bene; bi ual i kumak için etkn bi çaba içindedi ve mden ulusla genellikle kendi devletleini kuma k ee haeket edele Bu nedenlee bağlı laak uus ve ulusun anlamı Pulanta sn devlet analindeki dödnc unsuu luşturu Pulantas uuslaın kapitalm
54 1 D v v Sy Ta
iç piyasan tanmlanmasnda seçilen toprağın sırlarının neden ulusal omak zorunda olduğunu ya a neden breşme kavramı etrafında düzenlendiğini açıklamaz (80, 6) ahası iç piyasanın bu şekilde uusal tanımanmasına neden toprak dil ve gelenek de dahil edilir? Poulantzassor unu iki kısımda ormüle eder (a) toprağa bağl ı olarak ve ( geleneğe bağı oarak. Poulantzasa göre toprak ücretli işçinin fraksiyonlara bölündüğü yalıtldığı üretim araçlarndan ve işçilerin belirlediği mekndan kopartı dığı (meknsız b ırakıldığı) içerisine dhi ve asim ile edildiği mode mekndr Modern ulus yi ve yı yeniden tanımlar: [ B]u mekn içine sermaye ha reketeri ve sermayenin yay gn laştrılmş yenidenretimi mübadelenin ve para dalgalanm aa rının yaygınlaştrılması yerleştirlir ( , 04) Modern devletin aygıtla rı ordu okul merkez bürokrasi ve hapishaneler bu meknsal matrsi somutlaş tır ırl Poulantzas kapitalist devletin halkulusunun snırları iktidarın maddi temelinin anahatlınıoluşturan devletin hedei ve özü olduğunu ileri sürer Bu durumda nasl hukuk bireyin homojen ama yeniden farklı laştırımş bir btün içinde yenidenb irleşti rildiğ koşulları soyutluyor sa devlet açısından topra kapitalst üretim sonucunda meknsz bırakılmış işçileri yeniden birleştirmesi gereken sınları gösterir Ulusa devlet birey erin ha kulus içerisindeki bir leşmesini onarn b irey leştir ilmelerini ve yeniden ayrştrmaların nasl düzenliyorsa o şekilde gerçekleşt ir ir Bu devlet daha önceden belirlenmş bir piyasayı bi reştirmez; daha ziyade içeriyi dışardan ay racak şekilde ta nımlayan ulusal sınırlar ı tanımladığında ulusal dzeyde bi rleşmş bi r piyasayı tesis eder te yandan Poulan tzas devletin ul usal sınırları tanım lamasını sağlayan iktidarın aynı zamanda sermayenn piy asalarn ve sınırların genişletimesi vasıtasıyla devletin b u sınırları gen işleteblmesine de olanak sağadğını iler i sürer. Madalyonun diğer yüzü ise süreğen b ir şekilde (hatt uzaya kadar) genişletilebilecek bir içeriyi (homojen b leşmiş bir ulusu) tanmamadan ulusal snrlarıngeniş letilmesinin mümkün olmadığıdır Poulantzasın uusla igii ormüasyonun ikin b ileşeni ortak tarihsel gelenekti r Poulan tzas kapitaizm kapsmnda zamansal matris kapi ta
Yapı alc ılık ve Devlet: Al th ue ve P ul an ta 55
zaman anlayışın dönüşüğü için, ortak arihsl glnği tarihslciliğin zamansal ar isi olara k adlandırır Kapializm öncsi oplumlarda nin algılanma biçimi önce v nın algılanma b içimin b ağlı olara k kurulurdu Kapializm öncsi zamanlada şylrin köknini anlamak (crüblrin, bilginin, olayl ar ın) birikim tainn ya da şimdiy yol açan ilrlmnin izini sürmk an glmzdi ha ziyad, köknd var olan hr şy va k ola halini din mk anlamına glirdi Başlangıç v sonuç, önc v sonra, hr zaman için mvcu t ilhi oluşa hp b irk v uku bulurdu kika dğşzd v d rici bir şld açığa çıkardı b irktrimzdi tidar gmnd somuanı r dı Siya s arihl olarak ortaya çıkmzdı d aha ziyad, ikidarın ksin tisiz olduğu sürğn v homojn bir arihllk içrisind yr !şiki Sadc bu ikidarı için aln insan opluluğu dğişirdi. Bu gçici mknla b ağlanılı toprağın bir anımı, içi v dışı yoktu:
Kapializm önce i opaka ke ndi ae llkle ne a hip değildile zia iya en zamanı dai ve homoen i me k nda geişlemeye da amay a ve haekee yen hüümdan zamandı (1980 10)
t yandan, kapitas zaman ölçülbir v saa !rin, kronotrlr in v ksin akvimlrin tiiz kontrolü alndad Bu zaman b içimi yn bi r s oruna yol açar Bir lşrlmli vvrnsşilidir zam anın, bi rb ir i ndn ay rı k kapialis ürim sür v onun uzanarı, kapialis oplumsal sism (sıfla) v siyas sismlr (dvl arafından ayrışırılmış zamansa ritimlri (işçnin zamanı, buuva zamanı, konomik, toplumsal v siyasalzaman vrnslşilmiş' kapials zamn anlayışı içind bir lşirck k v homojn bi r ölçümü olmalıdır
B mai
kez
el amanalıkla fakl zamaallkla dğe i iadeye a paçaaa aymış gei döndüüemez ve mel za man imik ve me va yayonlaı olaa k şa e le ( 980 10
Ulus, kapialis dvl glişiği haliyl, sınırları, glnği v diliyl birlikt kapals ürim arafndan sınıara bölnmüş parlr a ayrılmış ayrışrıış, birylştriş v y aı ış halkn, ziln sınıfın km olduğunu v ndn böyl olduğnu far kmsningllmk a ayla oluşu
56 Devet ve Siyse Teoisi
bütün üyeleiyle ay nı sınıla içeisine, aynı tal amaçla la yaşamaktaı ve ayn eğişim süecnen geçmektei olaak, he biey kanun nüne eşiti
nf Mücadelsi Alan Olaak Dev Poulantzasın kapitalist yenien üetim üzeine anaizinin bu t b ieşenine ayanaak, analizn mantksal sonuçlaını kısaca inceleyebiliiz Kapitaizm ve üetim işçilei ayıı ve bi eyleşti i Dvlet bu bieylei, onla homojenleşten ve nomalleşten b kuuml a kümesi altına yenien b i leştiiken, egemen sınıf ve faksiyonlaınan çıkan yeni bi kualla, noma, eğele, t a ih, gelenek, il ve bi lgi anlayışla kümes atına ayı ştıı. Bu yenien bileştime sınıf mücaelesi bağlam ına geçekleş ve evlet e ahil olmak üzee topumun bütün kuumlaı bu mücaelenn ünlei Bu, Poulantzas ın evlet teoileine katkısı. Kapitalist evletin, egemen sınıın faksyona ı a asınaki mcaelele için sunuğu çeçeveyi ve işçi sının, üetim aaçlaınan ve sınıflaınan kopatı lmış bi eyl haline b i ulus olaak ve bleştici b i kalla ve kuum la alna nasıl yenien bütünleştiiğini gstei Dvlet, aynı za mana sın ıf mücaelesi için siyasal mekn sağla; by lelike kapitalist e letin b i mücaen çıkmasına benze şekile evlet sın mücaelesyle şekilni. vlet, işçi sınıınn ayışımş, yabancılaşmış, yalılmış ve s müülmüş ouğu uumlaa b ile işçlen (ve b uj uvazi nin) kapitalist toplum sınfsal bi yapı olaak nese boynca yenien üetecekbi leşik bi bütün içine eklemlenmelei açısınan başat ole sahipti Buna ağmen, işçlein topum la bütünleşmelei geçekleşiken biztihi üstyapı a ev ette çelişkle yaşan ı Poulantzas bu çelişkilei iki eksene incele (a) evletn egemen sınıflala ilişkisi ve (b) ev Jetin kitlelele ve ki tlelein m ücaelesiyle ilişksi Bu ana lize geçmeen nce evlete içkin çelişklee ve Poulantzasın bu kavamını (yukaıa gzen geçiiğimiz) iğe kavamlaan nasıl ay ığna ba kmak geekyo Lenne ge ev et tekelci kapitalizmle iç içei ve tekelci kaptaistlin hizmtinei. Ne ze kliği ne e kenine
Yap a lclk v Dv lt Al t h ur v P ul an tza 7
dev Je' olarak dev e, mlak bi r özer kliğe sahipir; özer kliğinin kaynağ sivi oplm n rayoneleşme aşamas' oan kendi iradesidir (Polans 1 980 29) B krmsacişlevselci' bi r okmadr. Nesnedev Je'' ya klaşmna göre, siyat� devletin brjva kap it al is tlerin bir fraksiyonnn tekecikapiaslerin gücüne tbi olmas drm belir !er. Dvleteki eişkiler ikincildir; ek tip devle, brj vazinin herhangi bir raksiyonnn görece gücündeki değişimere bağ olarak değişir. Nesnedev Je'' ya kaşmnda elişkiler dev Jetn dşnda gerekle şr. Oznedevlein' kendi gücü vardr; topmsal snflardan mak özerkliğe sahipir; her zaman snf yapsnn dşnda yer ar; kendi' poli ikasn bürokrasinin ya da siy asal sekinlerin polikasn sivil oplmn birbinden fark ve rzaya dayal karlara dayar B devle teori sinde, siyasal sekinler ya da bürokrak grpar ar asndaki sür üşmeler den toplsal snfara dşsal elişkierden dolay isel elişkler de ikincil, li ve süreksizdir 6 Şimdi (a) Polanzas'n, erken dönem alşmalarndan iibaren büyük ölüde ayn kalan, dev ele egemen snar arasndak ilişkiye yaklaşmna dönebiliriz Dvet, b snflar iin a slen örgütleyici bi r r ole sahipir
Egemens ya da sfa temsi ede ya da daha doğu bi şe kde ade e tmek gese bujua snfna dh bin faza faksiyondan ouşa n bi ikidar nun uzun a de çaa te ms ede e ögüe . De e t bujua ziyi e tida boğunu ögüteme e bieş tme oünü me ut faksiyona ndan ya da beşeneden e çeşiti tik çadan örece özrkliğe sa hip oduğu müdde tçe oyna . (0, 27)
Ykarda irdelediğmz gibi, Polanzasa göre ka piais devlet özgün bir varlk değildir; daha ziyade, b işkidi; daha doğsu sna e sn faksiyona a sdaki De e me kezin . açğa çan çatşma işksinin ma ddi yoğuna şma sd. (7 İ ngizeye yaza taafndan çemişt.)
Pouaan u ç eişkie, ını yapnan ağımz oaak maı ve ka pi
a geişimn ekemeeinen oayı ''kinci oaak eğeend
58 1 D el e e Sys e Teo s
Bu nedenle, devlet politikasının yerleşikleşmesi 'bizthi devlen yapısına içkin sınf çelişkilerinin (1978 145) bi r sonucu olarak görülmelidir. Sın çelişkileri dev Jete yol aça, m addi çerçevesinin içersnde yer alır ve örgü tlenmesini şekillendirrler. tidar bloğundaki arkı raksiyonlar ve snıflar devlet içinde var oldukları ölçüde siy as egemenlken pay alar Ve ''ne kadar paradoksal görünse de bu çelişkilerin sadece devletin maddiliği içindeki hareketleri devletn örgütleyici rolünü mümkün kıla r (198 0 33). Zira, devletin ireştci rolü yeniden üretici olarak işlev görmesini sağlar ve birleşme, farklı gruplar arasında çelişkinn, çatışmanın olduğu an a gelir. Burj uva devlet başlangıçta sadece iktidar bloğundaki egen gruplar arasındaki çelişkilere izin verecek şekilde yapılandırılmıştır Bu nedenle devJet siyati dev et içindeki çelişklerle kurulur dev Jet, ikt ida b loğun daki fraksiyonarın aralarındak çatışmaarı çözdükleri kurumdur Bu, devletin kaotik ve tutarsız görünmesne yol aa; her fraksiyonun diğerleri aleyhine kazanç peşinde koştuğu bir kurumdur o Poulantzas, bir fraksiyon egemen oduğ anda devlein bu fraksiyn aydasına işleyecek bir küresel stratej iyi geliştirdiğine dikkat çeker
Aa e len bu güç biiği tekelci ka pi ta s tle e le i fizikse 1 oa ak e le geçi e tuta bi a seeee asasıyla kulaz. u e keze ebilik kaptas e etn hiyeaikbüokak ya psa kayıtıı op usa 1 üüü elet ekee yenie ü sonucuu (e ko eeenEktüeleekbçi kaana gi e üei ilke en kopa ıas . . . a ı aana . . e le ekeineki sıf ya a he ge onk faksyonun bask konuuun s onucuu . . . . . []lik be a yglann iğeE inciee bi eke tbi asyla e elen b aytnn ya a kounun (ou s iyas a l pat baka nk he geonkfaks yonuçkaann kia boğuun ğe kola ya a a ygıtla iğe faksyonla a i ieni ekee üein belneene ge e ğiyle kuulu 978 155; Ingiceye yaza taafan çei.
Poulantzas, bu nedenle, ça tşman sadece dev Jet iktidarı üzerinde de ği, aynı zamanda devlein aygtları arasında ve her bi r ay gtn içinde ger çekleştiği bir devleti tar eder Poulantzasa göre, devJetin merkezileşmiş
Yap a c k ve Devet A t hue ve Po u an tza 5
olablr Dvlt tk t i lok dğil sttjik i savaş mydand ( 97 52 Inglzceye yazar tarafınan çevrlmştr vurgua yara atr) Poulan za bu geç önem çalışmaına Gramcnn vl oplumla lgl olarak yaptığı şey devletle lgl olarak ekrarlar: Gramcc egemen ınıfn hege monyaı kavramnı bütün karmaşıklığı ve nüz edclğyle b lke alır ve devle çn adelenrr Bzth evlet b r mücaele alanna önüşür. Bu uum a (b) devle ktleler ve ktlelern mücadeleyle lşkne dönüğümüze evlen kdar b loğundak akyonlar ar aınak ç a şma lın yan ıra ka bloğuyla ezlen nıla ara ndak çaışmaları da çözüğünü görürüz. Poulantza egemen ınıarla ezlen ınıflar ar a ındak çelşknn evle ışında oldğu yönündek Lennt (ve Gramc c) düşüncey reeer Buna göre ezlen ınflar b urjuva evlete aece b akı yapabller Poulantza karın ve ktlel mücadelenn köklernn evlen ışında oluğunu kabul eer Ancak bu mücadeleler yaal ol uka rı ölçüe evle şn çne katmak zorunadırlar Poulantzaa göre ezlen ınıflar ve mücaeleler evlen ya pıı hyerarşkbü rokra k ör gülenme çernde belrl br şekle yer b ulurlar . ğer b r faeyle evJen egemen ınflar le ezlen ınlar aranak çaşmay oayım la madak rolünü özellkle ezlen kleer (aleplernn br çoğu karşına tavz verrken) bölmek ve örgütüzleştrmek yönünek grşmlern göz önüne almaan devletn ögütlenme bçmn ve şlevlern anlamak mümkün değldr Ancak Poulantza ezlen ınılın devlettek varlığınn evlette rakal br önüşüm olmaan bulunduklar yer de uzun üre kala cakarı anlamna gelğ onucuna varmanın yanş oacağını ler ürer ''Ama ezlen ıar evlette hep vardı bu devlen çekrek karouna hçbr zaman br eğşklğe yol açmaı ( 90, 3).
evle yap] een ıfar çnde barıdıır ancak onlaı ta anla ıyla ola ak içide ba rndr . . H kitleleinn eve çnde ki eye i de ve dönüşüü çn ge rek a a ye ez b koşldr (198 143)
Dahaı egemen ve ezlen nıla araınak çelşkler ev Jetn yapıı
60 Dev e ve iya e Teo rii
irliği olması gerekmez. Büün unlar devlet iindeki, farklı kollar, ağlar ve ay gıtar asındaki ve her irinin kendi indeki ölünme ve eliklerde yoğunaır. lay ısıyla devlet, ütün ilevlerinde (ideolojik, askıc ve ekonomik) elikilerle doludur; zira, devlet dıarıdaki ir egemen sınıfn hegemonya sını devam alıırken ie sın mücadeesi devletin tam einde gerekleir . oulanzas, devletin ne egemen sınıf iktidarı iin arasal ir emanei (nesne) ne de sınıf yapısın dında kendine ait soyut güce sahp ir özne olduğu konusunda ısrarcıdır aha ziy ade, devlet egemen sınıın ezien sınıla ra ilikisinde stratej ik oarak örgütlendiği alandır . tidarın kullanım alanı ve erkezidir; ancak, kendine ait ir gücü yokur . hası (Poulantasa göre) devein ideooik ve askıcı ilevleri, ekeci kapitazm koullar ı alında, icari kapial izme kıya sla, daha az önemlidir Devletin aaliyetlenin tümü aık ekono lüyle ağlantılı i şekil yenn düenleniyo (1 980 1 68) Dv Je, ideoloj i ve askı vasıtasıyla emek gücünü ve üretim iikierin yeniden ür emenin yanı sıra, özel sektördeki üretime (örnein ABde savunma sanayisne) ya rm y aparak krizere doğrudan müdahae eder ve kendi üreim vasıtasıyla kr edemez ha le gelmi, ancak is tihda aısından kriti k öneme sahip ve elirli maların i tedarikiler oan sanayi sekörerini kur a rı r Bu, devlet üretici konumunda olduğu iin, üretim sürecndeki sı mücadelesinin i le devlet aygtar ına dahil olala rına yol aar
Sonuç Poulantzasın eser !erinde yapsacı dev Jet anayıınn geliimi ve topluml hareketlerin kriik ir role sahip oldukları daha tarihselciözgül ir yaklaıma dönüümü izeneilir Yapısalcıık gemie de ugün de devlee arihdıı ve elirlenimci ir eksenden yaklaımı nedeniye eleir iegeldi Bu yakla a göre devlet i r üretim tarzına ekaül eder; devletin ii ve ilevi sını ilikilerinin yapısı tarafndan elirenir ve Alhusser'in okumasına göre kapitalis [üreim] arzında ekono sınıf ilikileri tar andan eirleni r. oulantzas alangıa öyle ir eoriyi
Yp ı cı k ve Deve A h uer ve P u n z 6
gmniğini ynin ürtirkn sını mücasinin üstünymiş gii görünür Yapıcı Poan zasa gör kapitaist ürim tazınaki v ynin ürtim işvini yrin girmk, kapitais sınıın doğran ntimiy ği ioojik v askıcı dv aygıtarnın sınsal doğas taraınan 'irnir. Poantzas, kapitaist ürtimd srmaynin (v mğin) raksiyonara ayrıığını, ancak srmaynin ir (ya da irn aza) aksiyonnn özik sını v i vaıtasıya hgmonyasını örgütyicğini iri sürimiştir V v kapitaist sını vi olduğu için mğin vti aynı şkid kanaimsi nsdı.7 B yakaşıma yönik ştirir kısa sür için i giii ngitr Mii an, Am anyada türvcir v O (kz. 5 Böüm), ta yaa ngrao (bkz 6 Böüm) v Amrikada ams OConnor (k 6 Bö üm) araınan. Poanzasn ştirir yönik pkisi, göri özrk ik v v in kökrini sını iişkirin masıya igii tmki ana izini vam ttrirkn özrk sın v tinin irnimci/yapısacı o ğasın rkmk şkin grçkşti Bn iki yoan yaptı . k oarak, Poantzas kapi aizm gişikç kapia ist vtin ğişi ğini iri sürr Böyik, kapiais ürim iişkir� sını yapısı v v , kapitaist ürtim tarzı içind tarihs özgü ir mvciy sahipirr v için ir ''y ap yok aha ziyad dvtin içimi v işvi kapita izm sını mücasi v v tn mücaki roü taaınan şki niriir . kinci oarak, sın mücasinn ürtimn dv t oğr yrinn dimsi mücayi v tin mr kzin orr (1978 1 ) v tin içimri v işv !ri, soyt anamda konomik snı ii şkiri taraınan ği, iişkirin taris oarak müca içimin açığa vrmas sonc ir nir B nn ağımı sınıar a sn vti osa v gmn raksiyon tarandan gmn kapita hgmonyayı k r mak v yayma k için kanısa i vti şknirirr. Bağmı sınıarın irnciy karşı kar şıya kaan ir vt, gmn sı narn hgmonyaarın kraick ir aan oma işvini yitii . Böy ir rma vt rin i r dönüşüm giriir (örnğin, dmokraik
62 Dev le ve Siy ase t e i si
olmaktan iyade otoriter olabilir) Poulantas, demokrasinin (burj uva demokrasisinn bi e) aynı amanda işçi sınıının b ir aeri ve sınıf devle tinde b ağıml ı sınıf direnişinin bat bimi olması i tbariyle sosyaimege çiş açısndan çok önemli bir konu olduğu kanaa ti ndeydi (k 6. Bölüm) Oellie kapi a list devlein nasıl öerk olduğu ve sınıfsa olmayan a reketler, sın m üadelesi ve sını dev le i arasında nasıl bi r ilişkinin olduğunu an lamak açısından Poulanas'ın bu son eserinde de b ir di vardr devlet, egemen kapitast raksiyonlarn hegemonyayı örgüledikl ri bi r al an mıdır; yoksa öerk bi r devlet b ürokrasisinn kapi aimi, kapta listlerin uun va de çıkararı için gelişirdiği ve ya ydığı b iralanm ıdır? Geleneksel olmayan snfsal toplumsal hareketler sivil toplumu (ve devleti) değiştirrken bitii sınıf müadelesi nasıl etkilenir? Bunlar, anaiinin açık bir şekide davet ettiği, anak Pouantasın yanıt vermedği kilit öneme sahip sorulardır Daas ı Pouantas, eserlerinde sadee Al tuse değil Fransı felsee geleneğyle paylaşğı bir soyu lamay muha faa etti Poulantasın ya pılı kökeri bu geleneğin ta ridışı, ögül olmayannit liklerini ön pna çıkardı Diğerleri, örneğin atin Amerika da Cardoso ve Faletto (k . Bölüm) devlei anl ama ya yönelik ta riseliy apısalı bir yaklaşın b eliri örnekler üerinde uygulandığında Poulantas 'ın daha soyut açıkamaarında eksk olan önemli boyutlar devlet eorierine kattı ğın gösterdiler Poulantas, b u önem i sınrlııkarınarağmen, sın ve dev let üerine günel ta rşmaar için b ütünlüklü b ir teork referans noktası sunmaktadır. Çevii: imten Coşa
5
TTIŞSI FRASADA y aal tartşmann Althur ve Pouantzan çalşmalar etrafnda geliştiği dönemde Almanya'da devlete yönelik enzer i ilgi ortaya çkt Alman devlet teorileri 1 950'lerde ortodok Markit teoriye kaitalizmin i çimlerindeki değişikeri dhil etmeye yöneik erken dönem girişimlerden önemi ölçüde etkilender ''Tekeli devet ermayei' eori olarak tanmanan u girişimler kaamnda kaitaizmn 1930ladaki ge ne] kriz i ve kait alt emeryazm onunda ve kini Dünya Savaş on randa oyalizmin yaylma karşnda kaitalt devJetin kaitalit ge lişmenin inam iklerinn ürdüleimei için ekonomiye daha fazla mü dahale etmek zorunda kadğ ileri ürüür Bu teorinn fark veriyonlar ola da (kz eo 1983) ortodok Markit teoriye siyasa değişkenin dhi edimeinde or taklaşrar Kaitalt gelişme ark adee iyaa (üreim) iişkierinden çkaram atya ve ütyann içi geçmiş olduklar çok daha karmaşk ir nf müadelei olarak unulr. Yan ra oy alit müadelenn de kendi içinde tekel karş ve ürokrai karşt olduğunu ve dolayy la temelde demokrat ik' olduğunu av unmak için ir te mel atlr (kz 6 Bölüm) Anak tekei devlet erm ayene dair tanar ortodok teorinn araç alğndan ma l olmaya dev a etmi şlerdir vlet müdahaleinin a dee kaitait nfn teke hizie hizmet ettiği diğer ir ifadeyle te
Dv v Sia T
dan iba retr vlet müdahaleine getir ilen n hiçbiri ele alnmaz; daha ziyade devlet, teel a rıtı b ir aliyn taraından devrilmediçe apitalit rizlern (üretim rizlerinin) çzülmeinde ınır ız imna ahipmiçeine nit elendirilir (Laclau 1981 ) Teelci devlet erm ayei üzerne yapılan çalımaladaki ana run dev letin teelci apitat tplumdai yeri handa teri gelitirmemi lma la rıdır Almanlar, arlı biçimlerde de la, tam da bu unu ele almıar dr. Sermayenin mantı ulu ya da türevci ul devlet teriini ermaye av raan ha reele gelitiren, Franur ulu'nun Hegel ci ara plnından ve Max Weberin bürai analizinden etilenen Clau e, devlete iyaal bir eende yalarak nipeten zer bir zne l ar a dalanmıtır Sermayenn maı ulu apamında birç arlı çizgi yer alr. Bu çizgilerden b iri mar Alt va ter'le balantılıdr ve devletin gereliliini er mayeler a raındai reabetten çaram aya yneir bu, tam da teel devlet, ermayei teriin zıt ynünde bir çabadır Atva tere gre, dev let, erm ayenin tümüy le yeniden üreti lmei ilevini ütlenir; bunun için altyapı yarmlarında bu lunur, çamayı d ü zenler, ulual ermayenin dünya pazarlarna dru ya ym aına ya rdımcı lur ve blünmü bir apitat gel ii mli plitialar ve pa ra plit iaı vaıtaıyla düzenler Altvater'in ve enin terilerinn baz ei tleri ara ındai benzerlleri ileride greceiz Bir dier çizgide yer alanlar, i bu blümde bu çizgiye dalanacaız, apitalit devletin eninin ücretli emein ermayeyle iliiinde yattnı ileri ürerler Emein ermayeye arı müca delei rları düürür ve düen r ranarını tela etme için devletin müdahaleni zunu ılar Ama b u çizgide devletin at ı bi r b i çimde türetimeinn ınırları da grülür zra dev Jet müdahaleinin çeli ileri bizthi dev etn içinde yeniden üretl. Bu çeiier, dev Jetn a pitalit ınıın çıarlarnı gzetme apaiteini ciddi eilde ınır la r ürevcier'e gre, MilibandPa tza t armaındai temel meele burjuvaznin devlet aygıtlarını dlayız (teeci devet ermayeidevlet, teelci apit ait devletn egemenliini gar anti al tına alma ve evi et
Al ma n a t şm a 5
al oana konomik oann birbrindn ayrıştırımaıya igiliydi Siya olan, b ilimin örk v ögün bir nni olarak kurulabilr mi? Türvcir böyl bir görüşü rdddrlr1 [üre vcer Marxın üyük es e rne [Kapal] e konok üzey n a naz n eğ s yasa ekononn ma eal ele ğe r faeye, asın a ekono'nn üzerne te e lenğ ve uruvaznn söürünün sınıs a şkernen ya lıtış r ş eke nceenesne yönelkgrşe rnn a te ryalt r eeşrs[n görürer ]. Bunun sonucuna Kaale eenen ka egorle r (a ık eğe r rk v ekonok üzey nceenesne özgü oara k görüez; unun ye rne kapals topuak ın çatış asının yapıını ve u yapının oğuruğu (ekono ya a ekonok ayan çer ve anayışar ayatak çn gelşrş arhse aec ka e gore r oarak e e a na r. Bura an ha reke t eğne yapa s g ere ken ekono ka vra a r s en a a ayan syasal kavra a r'ı ge lş tre k eğl opusa lşke rn e konok ve syasal çn eeştrsne Kaal e ka vra la n ge !ş trekr. (Holowa y ve Pcco 1978, 4)
t yandan, Cau Off, dv tin kuruml aygı tlardan bürokrat ik örgütlrdn v tolumn kamual v öl ala nlarını kuran v dünlyn forml v nforml normlardan ouştuğunu ilri ürr vlt aygıları gmnlik iişkirinn maddlşmi olarak, birliği mşru otorit iddial a rında v ora dayaı güç tklind yatan bi dii kaaş birbirindn a y rıştırılmış örgütl yaılardan oluşur la r. Of, Mar xın dvlt hakındaki rkn dönm görüşlrin (b. 2 Bölüm) v daha onra bürokrainin ivil touma ilişkii hakkındaki W br okumalara b ağı kalarak, b ürokrai nin, rmay iim ürcin içkin olan ınıf mücadlinin bağımı aracıı olarak harkt dbidiği orda dv Jtin kadığı görc öeiğe vurgu yaar. vltin çşitli aracılık rollrindn (v bürokrainin kndin ögü nitlikrindn) kaynalan çlişkir dvlt kriin ('mşyt kri inin) ana alanı v kriin çöüldüğü ya da avlndirildiği yr hain gt i rır
evce b
n nk sysl lşke ekonomk lşkeden t
66 1 De vl e ve Siy et e
Ofenin devlee siy aen b akışnda, devle anaizi devlein idari ayı larının işlevlerini ve biz ihi devle bürokral arı da olmak üzere siyasal alandaki çeşili akörler le ilişkisini merkeze alır Ancak, arabulucu ya da ürev ya klaşda dev Je üzerine araşrma, sermaye brikim sürecinin sermaye b imi, fiya harekeleri, snfsal ayrmlar, ul sararası sisemin vb incelenmesiyle başlalmaıdr ve dev Je ayıının işlev eri ve işleyiş bçmi serm ay e lişkilerinin değişen yapısından üreilmelidir Oyleyse, meselenin merkezinde Marxın eserlerndeki siyase eoris kavram ı yamakadr. Beliriğimiz ib Ofe bizlere özer kliği oldukça yük sek düzeyde olan bir devle asvir sunar ve dev Jein nisen b ağmsız bü rokrasisinn işleyişne yoğunlaşır Türevciler, Marx n siyasal ekonomiyi maeryas eleşirsinin, kapiais oplumdaki sınf çaışma sını aydınla mak vasıasıyla bu siya eorisinn ana unsurların sağladğını ve bu ne denle kapialis devle eorisi içn ereken zemni kurd ğunu ileri sürerler Alman arşmasının başka bir ilinç boyuu daha vardır Bazı ürevci lerin (özellikle Hirschün) devlein işlev !erini anlamak açsndan öneml olduğunu düşündükleri için se aye b irikm sürecine odaklanmalarına bağlı olarak devlen ekonomik rolünü, dğer br iadeyle asl işlevi ola n kr oran nn düşme eğlim ni ersine çevirme ve arğı farkı sermaye rup ları arasında ve sermayeyle emek arasnda bölüşürmeyi de vuruladıklı örülür Ofe, siya see münhasr bi r eori elişirirken, devlein dolaysız ekonomik işlev !erini vurular ve ürevciler ibi deolojikbaskıcı dev Je iş lev !erini aka plna er Bu, devlein önemini ekonomk rolünden ziyade ideoloj ikbask rolünde bulan Gramsci, Alhusser ve Poulanzas ın (ve ha Milibandın) yaklaşmlar yla am bi r eza içindedir B blümde, bu örüşleri ve kapialis devlei anlamamız açsından yapıklar kakr ele alıyorz. B arışmaya birk düşünür kalm osa da (arışmnın farklı kesleri hakkındaki özeler çin b Hollow ay ve Piccioo 1978 ve Broady 1980) önde elen ik eorisyene odaklanacağız Siy asa ba kı emsil emes iibariyle Claus Ofe ve ürevcleri emsil emesi iibariyle oachim Hrsch.
Alman artşma 7
recine ücreli emek olarak da hil olmas) özel temellüğün devam emes (a değerin kaptalistler a ra fndan asp edilmesi) ar as n daki çelişkiden kanaklanan dönemselkrizlere an ola rakor a a çkar Krizler hem p iasa n çinden (oligopolleşme ve ekelleşme) hem de devlein genişleen işlevleri va stasla uum sağla c mekanizmal ar n geliştirilmesine ol açar. Offe dev Je kaptaist kr zlerin bir aracs bir kriz önetcsi ola rak görür. Bu bağla mda iki emel meselee dikkat çeker () devetin ege men kapi a list snfla lşkisi nasl br ilşkd ir diğer b ir ifadele dev Jetin bir a nda sermae grupla a ras ndaki ve serma e le emek ara sndaki rekabetin tarasz hakemmş gibi görünürken diğer a nda n serm a enin toplumsal çkar kapitaist üretim ilişkilerinin eniden üretilm esini temsl etmesi nas arant al na alnr; 2) devJetin kriz önetimile lgili işlev !erin kapitalis üreim ilişkierinin eniden üretilmesi zorunluluğu tarafndan d aa tlan snr lar nelerdi r? (Sar deiBierman n vd . 973) Dev in ıfsal Dğası
Offe, bu meselelerden l ki ele alrken ev Je sn sal doğas üzerine iki başat eorii etki teoreri (araçsalclk) ve kst teorileri ( apsalclk) dde. Offenin ar açalclğn ve apsa lclğn temel unsurl arn betimlerken Mlband (973) Poulantzas (974) ve Dmhoffun (97) eserlerini tarşmaa açğ açk. Offenin etk teori ler ol arak ad land dğ teorler kapsamda şirketlerin, önetimn üütme ve aama kolar dü zenleic kurumlar ve meda üzerndek etkleri ve atrm durdurma önündek kapi alis tehdt vast asla kapi alist snfn devlet üzerinde doğruda n kontrol sahibi olduğu v arsa l r Kst teorleri kapsamnda siasal kuru mlarn ve süreçlerin faalet imknlar üzerinde kapia list olma an çkarlar]n arac olm as engelleecek şekilde apsal snrlar ol duğu ve egemenlik kurama dklana dair kantlar olduğu ve ..bu ned le siasa sistemn kurumla r[ nn] kaptalist olma a n çkar l ar n arac olamaacalar vurgulanr (Offe 974, 2 3) Offe her ik teorinin de devlen faaletn (poliika olu şturmak) dşsa olarak belrlendiğini va rsa dğnda srardr ki buna göre kamu poli as kapiais içeriklid r . Bu
6 D vl t v Sya o rii
Offe özellikle er iki teorinn de ireyl sermayelerin ya da sermaye rupla rının özel çıka rların sınıka nieliğine saip poiikaa tere edildiklerini varsaydkarını ileri sürer Bire yse 1 giişimler ya da sermaye gruplar öze ç rar karşısa ç ıkarıla s ıf ça rı kavra m duumsa ve ike esa dfle rde ve sa pmaarda a rdılmış bir k va mı oluşurumasa a a a ça a k şe de çrlar aımla masıda be li b ra syoe ll düzeyi varsayıma dayadığı açır. (Offe 974 4)
aka rekabee dayaı kapias üreimin anarşi'si böye standar laşt ırıl mış b ir kapias sınıf çıkarı ka v ramın yaraılma itmalini ortadan ka dırır imal dainde olan beliri bi r devle polikasınn ene olarak s çıkarındn ziyade belirli bir çıkara izme emesidi r aası, a r değer in işlevsel önemi olduğu öserilbien polikaların bile köke1eri bu polii kal ar ı savunn rupların ya da yetkiilerin çıkarla ryönelmleriyle [enel de] ilişkilendirilemez' (Offe 1 974, 5) Offenin bu teorilere yönelik iknci eleşirisi ikidar ilişkileriyle ilili varsayımlarıya b ağlnld Offe, bu eoriler kapsmndaki iktar anla yışının mekanistik olduğunu ve iki altsisem (üreim sektörü ve devet) arasında ikidar ilişksi olduğunu ösermek için b u alssemlerin yapılarının asari düzeyde b karşılıklık ya da amamlayılk ilişks içerisinde oldukla rını ösermek erektiğin ileri sürer
Bu edele, b de vle yöeişim örgüe me si kapials sııfa a ğ ieğye ilgi kaar hps devele ekoom kapalis ör güe me s a as ıda y apsa aa ojieri a çığa ç rıp ç am a ma sa ba ğ olarak geçeri ya da ge çez ola akr . . . [I] dea l koleki kapas olduğu va sayıla de vle sadee semayey e a alo oaak şekde örgüe me si gerekee kr; am a a y zam ada kedisi, ka pia isle r b i eyse ke ve da r ka ps a m lı ç rlaı ve bu pia le r siyasa ögüe karşsda deeleyii ve ve sa ye ç b güç ola ak s um as ı gere ke ek .zia brçok e ve duruma bağ öze çıkı bi sıf çkaı içe riide büüleş res aak deve bu şe lde ba ğımsızaş masıya mümküdür. (Offe 1974 6)
Off b el
irilerin rd ndan kapitalis devlein diğer özel kurum
A l m a n arşma
biiktirimiş a ı oduunu] [ka pialist] bir de vle in, ke ndein ı be t ve sömürüye dayal me ta üeimi va sıtas ıya yeniden üreen tar toplumlarn yap
olduğunu ieri sürer (Offe 19 76 4) Yönetici sınıfın or tak çıkarnın, devet aygıtı nın, dış çıkarar taaından deği, aksine, bizthi devet örgütenme sinin rutneri ve forme ya pıarı taraından üretien str a tej erinde ifade b uduğunu ieri sürer. Tike çıkar grupar ının ii etkisi b ir bütü n oarak kapita ist sının çıkaa rına h zmet emek şöye dursun, kapitaist geiş medek krizerin t amam ının doay ımını bozacak şekde, kapta ist to p umda çatı şmaara yo açma k va sıtasya b u çıkara zar ar ver ecektr Bu koşuar aında sömrü srecinden kaynaanan girişimerin ve çı kararın uyguanabiğni siyasa sistemdeki ha ng iç yapıar garanti a tı na aır ?Offe, etkinin ba şarı kuanımınn yapsa oarak nası temi n edi diğin sorar
[I ]dea l kolekif ka pitalis t ten (devle t) anca k yaal ka e sömürü sürecinin çıka rlarına tekabül eden kesa özg eğ ser giediinin başaya kantanması durumunda ba sedieb ir (Ofe 1973
7) Offe bu sınıfa özgü seçiciiği, ne kapitalst bir sıın dev Jet zerindeki do aysız kon toünde ne de her ha ngi b ir ant-kapitaist poiayı engeeyen, devJetin siya1 aan üzerindeki yapısa1 s rla rda grür Daha ziyade, k a pitais t dev et kendni yenen ütk için elii koşulla yene getil idie geticekti sınıfa zgü seçiciiğni garani ana aan b udur Bu dör t koşua aşağıda eğiiyoruz2 Ik oarak devet, üretm başatamaz ya da deneteyemez ze giri şimerde bi rikim omayan üretmi b aşatamaz ya da bi rikimse üretimi durduramaz Briim öze b irikim birimerinde gerçekeşr ve dev Jet b u bir birikimi ba şatamaz ya da sona erdiremez vet, devet içindeki her
Bu oşlaca amla al de e doğa oaaı geç döemde aazye
d
ıdğıda d
fla beze
z ede A da em
70 1 Dv l v Siy o
hangi bir faln üretimden somut fayda sağlanması hakkında karar alması nı yasaklayan örgütsel formalizmleri içerir inci olar ak, devlet aygının aktörleri yaşam arnın devamı (ve ulaş mak istedikleri büün siyasa am açlrı) için öncelikle verglendrme vasıta sıy la, özel birikim sürecinden çıkan kaynaklaa bağıırlar. U cretern ve krlarn verglendirilmesine ola n bağımk çeşit i kollardaki ve kuruluş lar daki personelin çıkarlarınn her b ir inin ancak bi ri ki m i devam ettir me şart ına uygunsa gerçekleştirilebileceği anlamına gelir Brikim, politika oluşturma sürecinin en güçlü kısıtlama ölçütü olma işlevine sahiptr ancak, zorunlu olarak poli tikalarn içeriğinin belirleyicisi değildi r Uçüncü oarak, devlet b ir ikimin nı temin etmek ve ya ratmak için sa dece otoriteye değil aynı amanda yetki alanna da sahipir Kaynak ların dev Jete akması için ve dev Jetin mü kiyeti alnda olmayan kaynaklara bağı olara, devlet aygı genel b irikim sürecini teşvik etmelid Bunu, b i rikim sorunlarna yol açan, bi ri kimci b ir imler a rasında hem iç pyasada hem de uluslaraası piyasadaki rekabet ten kaynalann ve işçi sn ıından çkan tehditler karşsna yapmaıdır Birikim koşullar ını y ar at ma ve d eva m ettirme işlevi b u yıcı ihtmaer ve olaylar üzerinde kontrol sağama anlamına geli r Son olarak, dev Jet aygınn perneinn kendierne a br iktidar ze mini olmadığı için al tea if bi r iktida kaynağından tü reyen bi r yetki alanına ihtiyaç duyarlar Faaliyette b ulumaya yönelik bu yetki aanı tolumun ortak ve genel çkararnı temsil eden devlet kavr amından kayn aklamaıdr
Bunun a nla m deve tn ka pitalis dev le t ola ak leyeblmes için doğasn zlye se molere ve ikida r k ynakla na aşvurmak zunda olduğudu; pa i devle tn va lğ kaptalst r de vle t oann dğasn ss e ma tk ola rak nkr e t ye dayanr Ofe 1973 27)
Poulantzas da, esasen, aynı koşulu or taya koya Kapitalist devlet, meşru olabilmek içn (özel üremin aksine) iktidara eşi terişime izn veren ve top lumda bü tüngruplara duyarl bir görüntü sergilemelidir Bu nedenle, devlet personelnn seçimine kitlesel katılımın sembolimi devlet için b ir
A m n Tşm 7
tmk için kndiin iktidaı tmn dn kitllin göznd mşu olmaa dvam tmi gktiği anlamına gli Bu, Offnin, dvltin kapitait bi dvt olaa mvcuditini boz madan iktidaı ele gçiiş i[ ni], bu iktida ı bi ikim koşulla ı için lvişli olan v b u koşullaı dva ttick şkild uygulayışı açklama b içimi di (Off 97 2 7) Of gö, ka pitalit dvlt manin gnl çıka ını, dv Jt bikim ci a aın daki ilişki v dvlt ponlinin çi mind ktll katılım aind dindiği mşuit va tala tmil d bili . Ancak b u açıklama kapaında dvlt manin toplumal çkaını tmil işlvini thlik at madan özgl kapitalt çıkaa ı tmil d mz. Kitldn aldığ dtği gözdn çıkamadan mai tml d gö nmz; zia bu duum da mşuitn altnati iktida kanağını thlik at a
Devlete Dayatılan Sınrla Offnin modind dvltin işlvli zindki ktlamala kapitali t bi ikn gklil mşuitin ağlanmaın dinamik bi şkild uu m lulaştıma ounundan kanakanı Bada ge lş tiek isediği eel a güan devle t potika ann oşlasn e tkie ye gücün u dör lee uym/ualas yaşaa so soa aaclğıyla belendiğidi devlen poltika oştas b bieşenlein ylaşııldığı bi süeçe başka bi şey değidi ve poitika olşa s üecni da ıda' baskay an ya da anipüe ede b d va say aktan ziyade öne ek ise diğiiz te e l aç ay cı kava potika çıktanı ve sonçla nı be leyene ola ak devle t aygıtndaki falein kumal öçkar/a Ofe 976 6)
Off hkmtin politika oluştuma iilini kuucu b ilşnl aaında dinamik bi dng kum a gi işimi olaa k gö Bu a gmanda dvtin mab m ndki kuşa h ol im a dili. O gö, ili ka pita li d dv Jt biikm cil a kından ilgilidi öl ki özl b i ikim b okatk dvlt faalitinin v ögtl i aal çatışmın bi fonkionu halin gli ohn Kan Ofnin çalışm alaı zn uzun dğndi
2 1 D evl e ve Sya et Teo rii
bir iyaal b a anış tır Oel eraye birikn gerekeşiriei art aee he r şey kşa tıı bir syasal dolaya üknür (Keane
1978, 56) Bir ikm v dvltin mruiyi sorunu için bu lunan çözüm, bün eğer breri erene 1 e da i übae e e lebliriğ oş [r Me ta binn bütün tol al işere e da olarak hüke te ye ba şaığı andan iiba re n ne brk (k e ekle eraye a ra ndaki eşdeğererin eşt übaeenden başka bi şey eği) ne e e şriyet ( iya anın ada leti' dğer bir a eyle eşdeğer übadeleye ağlanaakt) orn kaı (Ofe 976 67)
Bunun anlam dl aygı igücünün piy asada' isihdam dilbilir ol duğunu v is ihdam dildiğini garani al na almak v bi ryl srmay b iri mlrnin bu mğin isihdamınn kr giri kr ornlarn aran y a tırımları v konomik yayılmayı tvik dck düzyd olduğunu dü ünmlrin sağlamak zorundadr. Iri kapi tais dvl özl piyasala ra müdaha l mmkl mruiy kaznabilck olan libral kapit alis dvlin aksin ikidın kullnma (kndini ikidar olarak ilan mli) v bir ikim sürcin m daha mlidir Aynı zamnda, sınfsal özlliklrini yaamalıdır (özl srm ay birkmini vik mlidir; ancak, b unu kilnin çıkar !arı msil diyormu gibi yapmalıdr: Kapialis b ir dvltin mvcudiyi, kapialis bi r dvlt olarak doğas sismai k inkr ını grkirir. orun, bi ri kim sorunları olduğunda, para srmaysi sahiplri b u srmayyi ürim v mruyt içn harcamadıklarnda v ih iyaar mübadl sürçlriylamindilmdiğnd çkar Off, bu ndn kapialist dvin kndi kurum sa özkarı doğrulusunda mğin isihdam dibi li r iğini ar tıaya v para s aysi y arımın dsklmy çalıacağnı il ri sürr Bu, dvltin, kndisini ouuan dör b iln arasındaki ihiaflardan kaynaklanan kendi sorunlarını kndi kurumsal öz çkar ı için çözdüğü bir polika olu ura sürcidir dvl prnli kndi ilrini v dolay ı sıyla dvl aygılarının mvcudiyinin dvam lıl ığn güvnc a lına a lmak isr. Ancak, baarılı poliikalara ngl olabilck konumda oan
Alm an ar şmas 73
üç' uyula ma k ya da üfuzuu kulam ak v e ğ akse üye le n e km larak ny yapnay eddedebldkle ağld Ofe 976, 8
9) vle kendsn ouşuran dör b lenn brbre uu mlaşrılması ve ea formunu a da rem değern dengede uma proesnde engellerle karşı karşa ka lır. ermae gruplar ar asndak rekabe ekelleşmee ve serm aenn organkouşumunu a r rmaa önelk sreğen br eğlme ve bu nedenle şszlğn gkçe aran br sorun olmasına o açar. Tekelleşmee brke, sermaenn özalımı, muazzam a ırm proelerne, b k serae harcaalara ve ar an oplumsal) dolalı maee giikçe daha fazla bağımlı hale gelr vle a rım eşk emek çn hem ser a e hem de oplus al ) dolalı male oplumsalaşı rmalı ve şgcne şszlk ödenekler sağlamaı ve shdam edlebrlğn ar rm ak çn eğ m programları sunalıdır B n bunla devle zernde muazzam b r ml ba skınn oluş asna ol açar Ml sorunlar n esas kanağı serm a enn ve opumsal) dola lı malelern g kçe daha fala opumsallaşmasıla krlaın özel olar eellk edlegelmes ar asındak aser de aar Keane 1978 64 Dahası, brkm açısından eksk shdam ve ser aenn kapase a kullanımı daha ehd edcidr; daha fazla refah hakkı şszlern a da s hdam edlemez olanlaın asa haları olarak kurumsallaşmış r . Or gl eeğn va r ığı da ksek dze de şszğ devlen eşrue aç sndan daha da ehdk r kar . ve aaından meşruen emn e mek çn daha erken br evrede, sınf ça ışmasna önelk ola r geşrl çözmler örneğn refah devle polkal ar ve emek örglernn sasal srece dahl edmeler) ar ık şszlğ devlen meşrue açısından daha da cdd br soun halne ge r r ve bu duru devlein şgcnn mealaşasndak sorunlardan eklenmee, esksne kıasla daha fazla açık olmasna ol açar Bu anlada Offe geçmşe ve bugn aşanan) ekonom k krzeri, kapals devlen bk srecindek kuşaı varlğ banda sasa krzlere ercme eder ze b rm srecndek çelşkler, dev e sermae birkm
74 1 Dev e v e Syse Teo isi
Kapitalist devleti sınlayan diğer b ir unsur kendi işleyişie içkndir. Oe devletin, sermayenin yeniden üretimi için merkez, bürokra ti k, orta vadeli plnlamaya yönelik girşmleri üzerndeki yapısa ksıtar nedeniyle ideal kolekti kapitalst' ha line gelmesinn diğer br iadeyle, özel biri kmi yönetmesin ve gölgede bıra kmasınn imknsız olduğuna dikkat çeker (Keane 1 978 65) Bunun nedeniniincelemek için devlet politikaları nın kurucu unsurlar araında uzlaşmaya yönelik ttjil tartşmaya açmamız gerekir. Ofe bu stratejleri tahsis edici ve üretken' olar ak a d landrır. Offe tahsisi kapitast devletn, bikm koşullarını tamamen otoriter bir şekilde ya ratan ve temin eden aaliyet tarzı' olarak tamla (1973, 1 28) Tabiat ı gereği devlete ait ve onun ta sa rruunda olan kaynaklar ve erker tahsis edilir Bu tür erkler, vergende ve harcama yapma hakkı ve yasa y apma ve bu yas alar uygulama haklardır Bunlar yaalhaklardr; toplum sözeşmesin oluştuan, yas al y a da (evrensel olmadığ takdirde) yaygın kabul gören belgeler ya da anayasa vasıtasıya devlete verilmiş erklerdir Dvletin kaynakla ve erki tas etme yetkisi siyasal olarak meşru kılınmıştır, dolaysıy la, siyas al erk tahsisinin tek kriteri ve belirleyicisidir. Dvletin ütkn aaliyeti, halihazırda devletin kontrolü altında olan kaynaklarn ve erkn tsisinden daha arklı bi r şeyi gerektir ir Birikmin tein edilmesi için devlet t arandanörgütlenen üretim ve biri kim çerçe vesine ek olar ak üretimde zik bi r girdinin de olması gerekir Bu tür devlet faaliyet, kapitastn ürünün tam değerini elde edemediğ öze üretim koşularında gereklidir Bun un sonucnda kapitalstler bireysel olarak d iğer kapitalistlerinbirikmlernn dayandığı met aları üretmekte başarısız olur!ar (bu, neokasik ekonomide dışsal ekonomi' sorunu olar ak tanımlanır)
Ueke polikaaı fakl ö öze oa a k koto e ie b a a ıa öngöl aıaaa kaşı bkm ge (öe, mee e i poga mlaı asıtasıa be ceie iieş tile si) salamaı eefeme !ei Böelikle e ke poltikaa, e m eişke em e sabit sema e pia saaki ugusuz kaaa e eie sa aa ıı a a etes b şee saaı uumaa, b a şşe kşı
Al ma n Tar şma 7
Offe'ye göre evlen a ec ve r etken faayelere ş leyşn layan karar alma kuralları b rbnen farklı olmalıı ae yönelk kurallar oğruan yaeen relr olayı ıyla orun npeen ba tr an na gerçekleştrleceğne ar kurallar bz yaa üreçen çıkan kar lşklernen üreleblr Ancak nglen elere karş ar klı br kurallar zne başvurmak gerekr b ura a ken br aalye rec yokur Polita/a belrleyecek ek br kar ar alma kural lar ı zne gereknm uyulur. Ofe evlet ay gının a ene uyuğu ve b u açıan yeerl oluğu öyleneblecek brokatk şleyş arz ının evletn reken faal yetler öz konuu oluğuna b aşarız ouğunu ler ürer Sor, tara fız'' memla ye a lıı hyera şk yapı vata ya cee e lleş kra lla yglama e ve t üre tke faaye te gere ktri ka ar ala yüküü m a etme k a çııa ye te r olm a ıa ır Diğe r r fae ye, e ve ti üre tke faalye tleri a ei paa ve a ale t gii e vle t ka ya kla ı tleş m tahiie aha fa za ı g eektiir De vle t üre tke fa alye i aşayalmei ç, zge mi, ş la çzüme kavş tra ıır: De ve t üre timi h üüü ya a a ma c eir? Beli i ma üüüü e kaa a ihtyaç yl B ürüü üretme i e ve iml yo l e? B ürüü alc kim oa ır? Ne zama ve e ka ar üee üretimel? Naıl fiae e e i ve malyette a tış veya a ge lre üşüş y aşaığa hag celke re ylma lıı? B olaı hepi r üoka ka pa mıı ve o rml ğ aşar (Offe 1973, 136
Brokann evlen rec faalye tler açıınan uygun olmaığı gerçeğ Webern b rokrak y apınn n vermğe ap oluğu ezne meyan okur Offe (ve ğer eoryenler br okrann veiz ve etkisiz oluğunu ler rerler Dvlen gkçe aran rec rolü göz önne alınğına önnek e çeneklern neler oluğu oruu gneme gelr Oeye göre ev Je erekel r a yonel ya a emokrak ça tışma ve uzlaşmaya ayalı b r yapya ön şeblr Ancak enryel reme eeflern eçm pyaa güçler arafnan belrlenr ve ev e üremnn eeflernn belr lenmene böyle mekanzma yokur Dvle faalyelern gerçekleşğ or am lara ortaya
6 1 D l y a T r
dak engellerin bu ilkenin benimnmesinn kapitalist devlein ve iç ör gütlenmesinn yapsa sorunları açısından uygun ve geçerli olarak kabul edilmemesine kadar uzandıklar ı sonucuna va r r (Offe 973 139). kinci seçenek üretim sürecnin berlenesinde siyal çatşma ve uzlaşma süre cinin yüksek düzeyde ademi mer keziyeçi olmasını sağlamaktır Girdiler ve çıkılar devlet idaresinn müşterileri ve sunduğu faydaarın alcılar ı ta rafından eşzamanlı olarak belirlenecektir Siyasetle idare ve devlet le op lum ar asındaki anksa ayrmlar ortadan kaldrıakt Şüphesiz ki bu tür bi r alteatif söz konusu olduğunda devle açısından kapitaist bir let olarakişleekoldukçazor olacaktı r: ğrudan demokratik b asklara dayalı bir poika süreci kap italist oplumda devletten b eklenen şlevlerle uarlı olmayacakr Offeye göre toplumsal ça şmanın ve uzlaşmanın po li ika üretnin temei olarak alnması kapiaist devlein mli ve kurum sal ksları a tnda tamin edleblek daha örgütlü taep ve çıkarlar a yol verır. Kapialist devletin dör kur ucu bileşen arasnda bir uzlaşrmaya gitme çabasındak ornun bir kısmı gerekli görülen devle faayeleriyle devle in iç yapı a rasnda bir denge (ya da karş ııklılık) kurabilek bir p oli ika üretme yöneinin nas oluş uruacağ ve kuru msa laşrlacağy la ilgil i dir . Büokratik işleyiş biçiminden çıkmanın imknsızlığı değilse de zorluklar ndan dolayı devlet bütün değer brierinin evrenl ve daim i ola rak mübadele edilebiiriğinn koşulu olan bikm devam etiek ve destekleek için gereken üretken işlevlerin yerine geireme Kapialist dev let süreğen b ir şekilde hem bir ikimi hem de meşruiyetini devam ettirme gereğin iç yapsyla y a da şleyş biçimiyle (bürokras uzlaştrm aya v e uyu ulaşır maya çalışır .
e yandan bu şle ver ulaş tan ve böye e deve te birm süreci denge br şeklde e kle mlenm esii ağayan görünür ya da öngörüe bie cek diğer b fadeyle (birçok radka andığı semleri devam' ç güven lr ve işeye n b sratejinn oa dığı da doğrudur. Buna ba ğl oara kapias de vle ge rçeği en doğru şekide gerçekçi olmayan bir g işimin varlğ (v ahakkümü olarak anıanabir. Bu girişimi daha gerçekçi yapabiecek bir potika üre tme yönemi yokur. Bu e n aından
A ma n Ta rt ma 77
Offenin kaptal devleti kapitali krizleri nih çözüe kavşt r < az. Kapital üreti ilişkilerini h afaza edeek şekilde eray e biri k üreine üdahae et eye dave edile ve kendi kral çkarlar vatayla bn y apaya iekliola da, devlet b üdahaleyi engel leyen bireyl erayelerin çkarar ve iktidarın kaynağ olarak daya ndğ işçi n ve diğer eek teelli grplarn talepleri tarandan kşatştr. Dvlet eşryetini korrken eraye birikiindeki ş evini yerne geirek için ürekli olarak çabal ar.
Çe şki br ekonom a ın sise maiiia çarını gie rme ge reği e b iaçara e n bir şeie irene n ikar as kaalis ele efoms oliikalarının neen, bir enge'', ''laşma'' a a enkk'' nokasına e riemeiği öngse 1 bi areke örs görnsne o ğn açıklar (Oe 1 97 22)
Hrschü Türevc Devlet Alaış Alan tür evi devlet anlayşn erkez argüanna göre, devlet b içiinin geişii ve devletin faa iye erinin yapal nlar ve iknarn doğ r b ir şekide ele a ak için devle ve kapital birkin çeişkileri aran daki ilişkinin analz edilei gerekir Tür ever, Poanza ve Offeye yö nelik eleştiri erinde dev Jeti analiz etek için devletop i işkilerinin ve bizt ihi dev Jet değişen biçilerinin, özellikle eraye biriki inin değişen doğann diğer bir ifadeyle, işçi nnn kapi a li öürüünün değişen doğann ve kapitait birikiin devlet faaiyetne getirdiği nr lar ve ktlarn itea ti k bir şekilde inelenei gerektğinde rar ederler . Dvletle topl arandak iişkinin inelenei ein iiminin kapitali opln çelişkierinden ne dayandrlaldr (Hollow ay ve Piiotto 978 B, ekonoik deer inizin avn olarak görlez. aha ziy ade, Marx n inde ekonoik bir analiz değil, ekonoik orn ateryalit eeş iriii oky ablen bi r yaklaş olarak görülür .
Kaia ls re m a rza özg olmsa l işkie r e konomi biçim e o lik konomin kae goie rinn oraa çkmasa ol a çm alarının an s
8 D vl t v Siyas To s
er ve syasal işe r olaa k ayrı çde grnme ein isağla yan ned sosuya başlar (Hooway ve Piotto 978 8) Türevcilerin bir kısmına öre devle serma yenin (rekabe ha lindeki b irçok serm ayenn varığında) kendi v ar lığnın oplmsa doğasını yen i den üremekeki başarsızığından ürer Sermaye kendini yeniden üree bimek içn bi reyl sermayelerin bi oldkarı kısara bi olmayan bir devlee ereksinim dyar Ancak Hirs'ün de dikka çekiği ibi sermayenn çıkar larının krmsalaşmış hi olan bir devle enellikle sahiplenemeyeceği bir üçle ve biliyle donaıır sermayenin enel çılararn ne oldğn b ilemeyeği için kendisine yüklenen işlevleri yerine eire m ez. Bı yaklaşıa devein sınıf eemenliğninbir biçimi olarak anı mlanmasıyla Offe'ye öre meşriye sorny la Polan zas'a öre dev le'in sınıfsal doğasıyla ilii arümanara pek raslanmaz . B sornlar kısmen de olsa erken dönem ürevcilerin (devlei yöneici sınn bi r aracı olar ak anılaya) araçsalcı yakaşıma yöneik eleşirilerinden kaynakla nır; ama ayn zamada kapiais elişmeyi sermayeyle emek aras ındaki anaonisk ilişkiere değil bireysel sermayeler arasndaki mhaif iişkil e re odakanara k okmanın soncnda da or ay a çıkarar (Hollow ay ve Piccioo 1 978, ). Hirsch b rjva devlein özgül biçimnin serm ayeer ar asındaki reka bele ni eenen bir oplda sermayenin enel çıkarlarını krma zorn! lğndan deği ç ilişkilerini doğrdan üreim sürecinden soy la reğinden ürediğini ileri sürer. B drmda devlein oplmla krdğ yapısal ilişkiler sermayenin enel çıkar ''nı emsi emek şöyle drsn kapialis oplm n çelişkilerini deve ayılarında yeniden üreir b Polanzas'ın savndğ örüşe ayndır. Ancak Hirsch bi r adm daha ileri ider. Dvle sermayeni enel çıkar ınn krmsallaşmasın emsil emese de onn oplmsal ilşkilerin belirli bir biçimi olarak var olm aya devam emesi sermaye brikiminin yeniden üreim ine bağldır Dvlein faaliyeeri sermaye birikimnin devamını arani alma zornllğyla sınırldır ve b zornllk ar afından yaplandrılır (Offe'nin sav ndğ örş) Hirsch'e öre sermaye bi rikim sürecinin ve b nedenle bizihi
A m a n Tarşma 79
sürecide ayrışrıış bir kurum arak b içmediridiği içi bikim s ürecii geişme sadece epki göserebir bi rikimie içki çe işkier i tepkise bir şekde dolaymla Dv Jei ii kedi mevcudiyei i ökşuu sermaye b irikim devamıı garati a tıa ama zru uuğu tarafıda sııradırı ır Dv Je faaiyeerii iği birikimi geşmie yöeik dayım ı bir epki sürecide geşir Buar Hirschü kapiais deve arifi üç b ieşeidir. k ar ak burj uva deve üzerie geş ti riecek bir eri kapi tais pumu eme yapısı a aiz içide çık adr. Bu edee bu rjuva dev e sadece be iri pumsa işever üseicisi maı öeside sııf hkimiyeii beiri bir tarihse bi çimidir Bu deve yeide ü reim sürecii üsüde özerk bi r a ygı tı r ,
Bujuv e vle t ygıtnı ynğıı ve zede de vm e tğ zem oluşun pt ls t yenden üem süecnn çeşke de ve in günme ve fye t t znd ç ut szk yol ç. De vet, eş m üb ve me doş mın kın g n lt ln oto e o ve tpum s yenden üem süecinden ve o pms l sınfl dn zeklğye se myenn be b bçmde mssyonn vve ten zde s sl fsızk güüsn edin. nc b günü se myen yenn üem ve en endine yyıı ve smüülen emele ehdt gğ n hem çs e hem e d şs ol ç k güç un nüş me dumndı. (sch 978, 65
kici arak deve aygısadece işçi sıııya değ birey se serm a yeere ve sermaye gruparıya da çaşması buuva deve b içimie içkidir.
Anc bunun nlm ns buv devlet gene de'sinin peşde oşn b topumn y d sınf bçl lye t soncund de ğl e ge ne de çeş ve ey gemeyen sı ç m l ı sonucn oty çyos buv de ve t zgül şe vse menzm n d ç ş n ç ve toplums hlfl e vdğ (sch 978 65) Dveti somut faaltl verii b ir pum yapıı syu m aığda deği acak ve acak çıkar gruparı kedi aeperii savmaka b aş ar ı duk a ekie a ha keteri baskı arıda kayaka
80 1 D vl t v Sy t To s
ve dışsal kşullarn garant ana alablmesne ve şçlern ve breysel ser may elern azykler ka rşısında kuvvet kullanar müdahae edebmesne dayanır Bu nedenle burjuva dev Jetn varluşu üretm sürecinn ötesnde yer alablmesnde ve kaptalst yenden üretm sürecn devam ettrebmesnde yat ar Böylelkle bu sürecn ddi tei gaanti atına aını.
B, dv rnn doğrudn shiplrnin v msirinin, kpis y nidn rimi v s rmy iki rini öm ! rinin öl s iysl v brokr k ıkr rı doğruusund olk ş kid örki Burjuv d vdoğ, yön ii snfn y d bu sınıfın bir bömnn dvl rdn ki oms bil, bir sıf d vl ol rk işlmk durmund ol sı bundn doyıdır Hirsh 978 66) Buradak a rgüanla Oenn a r gümanı arasındak parellk açıktır. v letn va rluş htmal madd br temel devam ettrmesne dayanır v e bu temeln devam ettirileblmes çn sermaye brkmnn yenden üretm ge rekr. çüncü lar ak devlet müdahalesnn ounuuğu kaptalst yenden üretm sürecnn yapsa larak breyl serayeler tarandan gerçekleştrlemeyecek lan tplumsa şlevlerin var lduğunu varsaymas' gerçeğnden çıkar (Hrsch 19, 66). Bu Hrsch'e göre buuva devletn şevleryle lgl ba zı genel tanımların ötesne geçmenn anahta rıdır . Breysel sermayelern gerçekleştiremeyeğ bu tplumlşlevlernelerdr?Hrsch bu sruya y1t vermek çn kaptalst yenden üretm sürecnin sermaye nn v alr zasynnun ve sı nı şklernn tarhl gelşiminin sermayeb rkm ve krz teris üzerne emeendrmiş b r anazn yapmak gerek tğn ler sürer.
Srmy bikim s ri rn ypı k bir in m, hr ydn ön, kpiis ür sriin ked çk1 kurala üzerde1 ve emek ürec eklk döüümü ve ürec üçlr el vaayla ynidn r vn ın lbilmy yönlk dv md hl rinin uyunmsı iin bi kpi krin br r hn diği, srmynn v ori s yonu önd ki n ri nsıl r iğini ıklm ldır (Hrs h 978 67; vuru y r ir)
A m n T r ım ı 8
iriş olan ve değiş ir ee deva eden s ou t elşeler neler d Marxan alını apar :
Gn oana üş ğiin yo açan r ayn zaana bu çöüşü ba a ayan ya aşa a n sn uran a ş n oraya çıasna a n n oa (a sh 1 978 7 ) ek sürecinin eknoloik dönüşüünden eellenen en öneli karşı eğli bu dönüşüle ba ğlantı lı olarak erçekleşen eeğn ürekenliğ n deki a r tışr. r ornınn düşüşüne yol aan nedenlern karşıt b r eğl de yar aalaı kr oranının ne kadar ve ne hı zda değişğni önörek bir ya na niceksel olar değerlende zorlaşrır (1 978, 72) r oran eekserye ücadelesnin rında yer alan başka unsurlardan da e kilenir şününün süresi iş hızlandıra ve seray e ve e eğn ücreleri düşüre ve üksel ee önelik diğer irişi leri
Daysıya r oanana üşüş a şı ği ya ıı unurarın oa ği r n koş �J/a n osa lşks oara a ya çıarar ni ni sa biri sü n noa syrin sa y iş rinin biz hi s ay a afınan yaygına şıan ü iin ğ gii ç aan bi ş rz anara (978, 73) Hirsch kapialist elş enin seyrinin ekanik olarak deği kaptalin enel kural la rı kapsanda ü cadedn akörler ve sınıaın elel r taraından belr lendiğini ileri sürer . apitalis topluun arhl el işiin neleyen kr ve çöküşe yönelik bu eğlie üre koşullaınn ve ar d eğerin asp lş kilerinn sürğn bir şklde yeniden örülenesle karşı durulabl ret koşullarının enden örülenesi serayenn bçi i ni (tekeller nansan türleri vb) sout bi r şekilde değiş tirek ser aenn düna piyasasna yayılası ve bili sel ve ek1k ilerleenin iv e kazanası anlaına eli r Hirsch öre devlet analizi seraenin üreii v e söürü ilşkiler in endn örü tle yönelik irşleri kapsanda yürü üleldir v le bu örülenede seraen krize ve çöküşe karşı duraya önek süreğen rişi lernde i tike daa öneli bi r işleve sahip olu r
D aygının şyini i yiş azaı sou oa ra n a n
82
evl e ve Sye Teorii rin arğı dünya piyasasnda ha rekeler b) s s maikola rak sermaye şksnn merkez ya p'sndan türe tişi sayesnde mümkün oa b lir Bu nede nle siyasa süre çlerle igii a raşırmala r me kanik ekonomk belrlenciiğe ya da soyıt gene lemeye düşmeden yürütüebie !e ri içi se ma ye arekelerin mantksa e a n zamanda arihsel somanmas e snıf mücadele er e re kabei nas şe endrdikeri baş langıç nokasn oşurmadır (Hirsch 97, 1)
Kapitalis devle müdahaedir ama müdahaleciiği kapialst hareket ya sal ıın ağlamıya sırdr Dvein yapaileceklerini manıksal çı ka rsamayla uairiz; ama kapitalis devletin ti kel doğasnı anlamak için analizin kapitais gelişm enin hareket kurallarına reeransla yürütülmesi gerekir Hirsch için unun anam öyle i r analizin gelişme süreçlerinin nesnel man ığ içinden soyu ir şekilde ilerleyemeyeceği daha ziy ade ekonomik emedeki dönüşümlere dolayımlanan sın ilişkileri ve sını mücadelelerinin gelişim ine ve unun sonucunda ur uv azinin siyasa egemenliğini temin eden koşu lara odaklanılması gerekiğidir . Hirsch e göre u egemenlik için üretim sürecinin maddi önkoşullar ına ve ekon o mik yeni den üretimi (sermaye irikimini) sür dümek ve sın ı mücadelini ha reketsiz kılmak için sınıça şmalarına dev le in somu mü da haesi gere kir Ureim yapsı değiştçe müdahale de değişmiştir Dvlet önce kapita li s sın ya pısnı dayamak ve proleteryayı geliştmek için müdahae et i. Bir yandan da kitleeri (kapi aist sınn elrediği) sermaye ir ikm sürecine addi olarak ağımı kıld. Ardından dev Je serma yeyi merkezileştirmek ve ekelleştrmek ve emperyalist dünya pazarını oluşturmak için müdahale et i. Dv Jet son olarak düşe kr oranlarna kar şı aaliyelern ir parçası oarak emek sürecinn teknolojik devrimsel dönüşüm sürecine müdahale etti Hirschün dev Jen anaizinde önerdiği metodoloj i udu r. Bu etodo loiy e dayanarak hem Oenin hem de erken dönem ürevcilerinn aldkarı pozisyonu doğrud eleşirir. Hirsch rekaet ve sın mücadelesiin do layımlanmasın taihl olara analiz etmeden devle aygıtının tikel işev lerini ve işleyişlerni i ririnen ayrı ş ırma nın m ümkün olmadığnı ileri sürer . Dvle müdahaesiin doğ kapitais lişmenn ha eket la
Al ma n a şm a j
üee dğn ve türeeerha !nde han bçe de türe dikle ha kend ba şna br şe y anlaa. Bua e k ola rak nenel beleycei re be t ve n ücade le yle i out eylele na ı dönüşüker d ble ee kr. (Hch 1 978, 8384) irsch b u meodolojiye day anara apialist gelişme ve devlein ro lündei yalaş son elli y ıldi başat eğilimleri inlemeye döner Serm ayenin yeniden üreiminin devle m üdahaeliğiyle düzenlenmesinin baş tan aşağı çelişli olduğu sonucna varr: Krların garanti alına alnması ve eşitlenmesi ve refah devleti poli iaa vasıtasıyla ücretl emeğin pasifi ze edilmesi amacına hizmet eden gelirin devlet ta rafından dağtıldığ sisemin genişlemesi devlet politiaarının za rar verdği seayenin muhe fetine yol açar ynı zamnda sermaye bir bütün olara devletin toplum sal üründei pay ının büyümesne arş süreğen bir direnç gösterir Z a bu büyüme özel biriimin mını azalr h ası ar an doğrudan verg iler ve hem r oranlarını arrmaya çalışan şiretlerden hem de dolaylı ver giden (enasyon) aynalnn r eel ücr etlerin düşmesine yönel basnç şçi sını fının bi z ihi devlete ar şı mücadelesini teşvi eder Bu oşullar alında (Ofe'nin beli rt iği gbi) briimi devam e i rme dev Jein maddi emelini oruma açısından ar tan bi r öneme sahip olur irsch eme sürecinin eni dönüşümü vasıt asıyla r oranlarının düşme eğiliminin ta rihsel ola ra üret imin genel oşullarında b ir değişime ve genişleme eğlimine girmelerine yol açğını da ileri sürer. Dvlet altyapı hizmetlerinin tedar iiyle daha azla ilgilenr Bu hizmetlere (Bde geçen yüzyılın ortaların dan itibaren amu ar azilerndei ünversitelere ve yirminci yüzyıın baş! a r ın da b u üniversitelerde tarım tenoloisinn geliştrmesine b aıld ğnda bu uzun zamandır yerleşi bir gelene olsa da) en yaın zamanda tenoloi gelişmeye yöneli ha rcamalar da dahildr Ozetle irsch gelişmenn toplumsal sürecinin düzenleyisi olara h a ree emenin burjuva dev Jee için olmadığını birbriyle reabe eden b ireysel sermayelerin olduğu oşullarda sermaye için genel bir toplumsal çıar sunamayacağın a ma 'emelde rizle dolu eonomi ve oplumsal yeniden üretim sürecinin işleyişinn tepil bir ar acısı ola ra ou nmas
vl t v Syt To r
a k beleyc maya de vam e tkle b ems ede (Hsch 978 97) Brada irscü Offei iceleesiye emfikir old ve al aşazla düş tüü oktalar göreb li rz. vleti tepkisel b ir ar ac old ko sda Ofeyle emikir dir Gerekte de devlet persoelii serma ye b i rikim süreci kedi kar lar dorltsda destekledikleri osda bi le zlaşrlar . te ya da irsce göre
Devle n eknmy yönetmek a macya zedğ pliikla ve bu pl kaa başa sı, ih aak öze k dğe b adeye ba ğms z haeke ya sala ına uyduğu ve böyle lkle özgl ka pta lis t ksla a tb lduğ kabul eden ya sa l ke te nn kpuk sta tele aa k değil ancak böye b bağa mda (snı mcadeles bağa mnda değelendebl (978 99) B ikir ayrl metodolojik düzeyde öemliyse de irsc devlet aygt kapitalst gelşme süre elşlere teps a aliz et me ökoşl oara k kapitalist gelişme süreciyle lgl amp rk ver gelşrilme si gerek ok daa fazla v r glar Ofei şa ret etti ge apta lizm koşllarda ki elşler irscü aalizie yakdr ve ffei dle tepkise bir ar ac olarak görmesi rs ü devlete bakşyla paraleldir. Offeyi irscte daa aklayc kla devlet serma ye brikm devam etirmeye alşrke sadece b ireyl sermayelerle ilişksde del a y za ada iş sf taleplerii karş sda br v azi egeme sf olarak kalmas salare de elişkilerle arşlat bir avrasal ere smasdr v Jet persoeli saip od gücü emeli ür emde olmamas zor (zira devlet yeide üremi üzeri dedir devle persoeli see itleler ezdde meşriyet geretir aas Ofe b ize kapitals gelşe kriz leri yolaşk oşlevl bü rokratik bi r dev letle baa l örgütl elişkiler alamamz asda da klavzlk eder. rscü aa z gücü devet müdaalesi sermaye bi ri kim areke ii yas alarda karmasdr. B y asalar iceleyerek sermaye birkim yede üreimii doas deiş tir dike devlet müdaaesii doas asl alayabiiz vet krizleri doaym laycs
A ma n Ta ış ma 5
aldk Anak asıl öneli olan devetin herangi bi r andaki işlevlerini a laanın söz konusu opln kapialis gelişindeki krizlerin ta ril e rinden ay rışı rıaayaağıdr Oyeyse Offe ve Hirshün çalışaarı b ir baka beirli bir spektru un iki uunu esil ederler r uçta Hirsh kapitalist gelişenin h ar eket yasa larının ve devletn kel bi çinn ve işevlerinn detayı bir anal zini sunar Hirshün anaizi bu biçi ve işeverdeki değişilerin kaynağnı ve örüntüsünü anlaazı sağlar Hirshe göre seray e b içiinin içindeki ser aye ilşksinin erkez ya pısındn doğru gerçeklen görünürdeki ha reketleri ineleyerek devlet aygnn işeyişini ve işleyiş ar zını so u bir şekilde ineleyebiliriz. Spekr u un diğer unda devle aygıtın n b içiinde ve işlevlerindeki dğişikik anlaak ç pek bi r şey sunaaka birke bizihi devle ay gınn areke yasaları üze rine ekonoik ilişklerden aaen kopuk oay n anak ğimle ilgi li b ir teorinin oladığ detaylı b ir anaiz geiştiren Offe durur Iki teorisy devle ay gtn seraye birikiiyle ilişkisi üzerine y apklar analizde ve burjuva devleinin var ol a htiali ve zorunluluğu akkındaki genel ya kaşıarında örtüşürler Offenin ve Hrshün kapials gelişin eişkieri ve devle arasndaki ilişki üzerine anaizeri geç kapita izin b u günkü kizinde benzeşir. Iki teorisyen de devein bireyl serayeler ara sndaki itilaflar biy yr iin özeye yöneik oplus al bi r işeve sahip oladığında zira b ilinen böyle bir genel çıkarın ola dığın da he fikirdirler ilinen şeyin ser ay e birikiinin deva etesi gerektiği ve devetin bekasnn bu seraye b rikiine dayalı olduğunda da hefikirdirler �vlet bu nedenle e bireysel serayeler arasındaki farkara he de serayeyle eek arasındaki üa deleye aralık eek duruundadır
Offe, Hrsch ve Pouantzas Türevilerin Offenin siy al analzine yönelik eleştirileri Poulan zas ın rken döne çalşalar için de geçerlidir:
Sa de e deve t
e bk i çe i ki aa dak işkn
a
86 1 D el e e Sya e Te r
Mak onn ana ounu Poulanzan nd zounu olaak gçl. (Hooway v Poo 978, 6 Yukarda anaiz seku açsndan ee adğmz ayn arüman bur ada da tekraranabiir: Pouanzas'n çaşmaar devein madi emeeriye i ii bi r anaiz i çeediği içn devein bi meri ve işeverindeki değşim eksik kar
Pouanza çalışmaında [Poulantza 197] bmn çlşy gl anal dlamakla . . . kapta l t toplumdak dğşn baş a kynağın da n şç ını dvm müadlnn güçlnddğ çlşn g şmndn opa (a .g.) Türevci ere öre Pouantzas ve O ayn haaya düşerer sermaye harekeinin yasaar ve kr oranarnn düşme eğiim ini sorusuz kabu ederer''. Buna öre siy asa oan ekonomik aanahavae edimeke siyasa oann ana izi a m da bu hareke ya saarn dayağ orunuukar ve s nr !ardan y ak bir şekide yürüüebiir'' (Hooway ve Piccioo 1978, 6 ) Ama Pouanzas'n sn emei anaizi sadece siyasa biçimerin gelişi anamak açsndan (Oe'nin ana izi ibi) başars değdir; ayn zamanda devein sermaye bi rikim süreciye iişkisinn devee dayağ snıa sis emaik bir şekide anaiz edemez (Oe bunu ürevci bir yakaşma da yanma dan bir şekide erçekeşirir). Pouanas'a öre en önemi dinamk sn mücadeesi ve bu mücade enin siy a 1 aan içerisne doğru yerinden edimesid Bu nedene siya biçimerin eişimi hem ikidar boğnun raksiyonar arasndaki b irey sermayeer arasndai hem de işçi snya (ve raksiyonarya) bi r büün oarak iktidar boğu ar asndaki snmücadeesine yereşiktr Ve devee daya an ksar da bu mü cadeeere bağandr Bu anain er ken dönem versiyonu (Pouanzas 1974), Pouantas'n kai tais sna da hi oma k durum unda oma dğn ve (dev Jetin sn mücadeesinn aan omas iibariye) kesinike kaiais snn yöneminde omadğn d ü şündüğü deve ersoneinin abia ereği burjuvazinin eemeniğini yanstmasn sağayan mekanizmn açğa çkarm asnda başarsz our aha önce ördüğümü ib Pouantas bu mkanizmn deven bur
A l m a Ta t ı ş mas 87
onyanınbir parası siyasal alandadr ramsci ve Alhusser iin olduğu gibi Poulanzas iin de devlet bür orasisnin iş leyş� en azından eren dö nem for ülasyonlarında, nieliği ve dnağini ideolojiden edinen ege men sınıfın hegemonyasını yayma ve geliş tmetei rolüyle aılanabi lir Bunun asne Offe v e Hrsch, devle öncelile eonomi rolüne, özel lile (Offe sermaye birine (ar değerin gasp edilmesine ve üretim ilşilerinin yeniden ür etmne ve (rsch düşen r oranların ın dengelen mesine (arı değerin gasp edilmesi ve eonomi işlevlerini gerekeş r meye alşan devletn iinde or aya ıan eişkiere referansla anama g reiğni vurgularla Poulanzasn geişrdiğ sn mücadelesi formülas yonu Offe ve Hirsch'ün anazernde, siyasa b imerdek değie an lama asından önemini oru r. Zira, Hirsch 'ün de abul eiği gbi sınıf mücadelesi seraye biri mi rzlerinin ve bu nedenle devle aygıl ar ınn haree ya salarının emelnde yatar . Ve Offe'nin göserdiği gibi sınıf mü cadelesi sadece seraye biriiminin değil (her ne adar bu noa Hrsch'de ya da Poulantzasda olduu adar a olmasa da aynı zaman da meşruye rizinin emeli ara alınm alıdır e y andan, Offe'nin ve Hirsch'ün sermaye biri imine odalana b i imeri endi r isklerni beraberinde eirirler Alman a r tışmasında, dev le'in deoloj i ve bası işlev eriyle ilgil her hangi bi r ar tışmanın olmaması diat eicidir. Offe, her ne adar meşrulaş tırma' nosyonunu ta r şsa da, incelemesinde meşruiye sade işi sınıının a ddi azanımlar ı na dayanır. Işilerin sömürsünü ve dev Jetin işi sınfına ve bir eyse ser mayelere ar şı faalyetlerin eşrulaşırma iin devlein (ve özel setörün erişebildiği ideoloj ar aar Offe y Hirsch a randan tarışmaya aılmaz. Hrschün devle üzerine uf aıcı maalesinde dev Jein ideoloji ve basıcı işlevleri üzerine yoruu b ir cümeyle sınırldır
Ana akıda tutuası gere ken . de e i e knye nide üei sü recini düenee sinn (öei sa da) sadece seayeni ariasyn unun önüne kendi kendine ıkadığı e nge erden geici larak kuuasını sa ğa yan bi bii duğu e dele t aygıtını snıf ücadeesinde idel
88 1 D l Sy a T rii
dı rmal arna neden olur Orneğin Offe, devletin a hsis edici güçlerini a ma men ekonomik erimlerle beim ler vergilendre, gümrük vergilerini belirleme, ödenek sağlama erki vb. Böylelle devle, sadece sınf çatışmasını ekonomik ar açlarla çözebilme kpasitesine ba ğlı olarak analzedilir zia sını f ça şması somu bir şekilde sermaye birikmi içerisinde yerleşik ir Gamscici pespek en bakılığında k, Poulanzas dev Je eorisini bu gelenek içerisinde gelişirir dev Je egemen sınıfn hegem onyasnnbr etkileye parçasıdr Bunun anlam devlen, sıf mücadelesinin bilmesidr. Offe ve irsch (kr oranarındak düşme eğlimine karşı koy mak için) ücetlerin azamas na yönek basknın sınıf mücadelesinişiddet lendieceğini yada Offe'nin ifadesiyle, devletn meşruiyeini ortadan kaldracağı öngörürler Dv e, meşruiyeni korumak amayla ü cretlerd düşüşü teafi etmek için iş sınfına bi rtaım maddi katkılar sağlamaldır Ama Pouan zas dev Je için, özelikle ideolo ik ay gıları vasıtasıya ul aşıla bilecek (baskı içermyen) başka fırsa larn da olduğun ileri sürer Dvlet işçi sınıfına daha düşük ücretleri lsa çaba'nın bi r parças olaak kabu etimeye çalşabir (B, am da, Reagan ekonomisinin önediği yoldr) şen k r oranlarına kar şt eğilimer, dev Je personelinn sa dece sermaye birikimni teşvik emek için değil, ay za manda, yaraan'' faaliyeleri de (örneğin art an işsiz lik, düşük reel ücretler) egemen sınıın ideolo isiye gerekçelendirmek için harekee geçtiği ideoloik m cadeleleri içerir. Aslında, Poulanzasın da dikat çektiği gibi devJein egemen ege mony adaki roü sermaye birkim sürecnn bi r parsıdr Dvlein ideolo ik ayg ı b süeçte ve on t anımlayan sınıf mücadelesi içinde yer alı r Her halkr a, Poulanzasnerken dönem çalışmaarı Offe'nin, ürm seköründen ve kapialist sınan özerk oan dev Jet bürokrasisin ka pi a list snıfın egemeniği nasl ga rani aldğı üerine yap ığı uar lı anali z de yoksunur Ozelie devlet personeli kapialist sınıfan olmasa da devJetin kapialis ınfn çıkarna hareke etiği ana yışı (Poulantzas n analizinde) işçi sıın bölümüşlüğü devam ettirilken deve politika sınn kapitastler e, kapitaistlerin deve vasıasyla hegemonya kurmala rını sağlayan ya kın ba ğlantısı olğuna işare eder. Ancak, Offeye göe
Alm n şma
böyl potnsyl b r çtşm çnd omsı dvlt ygn somu l · lrn nlm k çısındn önml br k kıdır Bu y klşm bçmn P)lnt sın rkn dönm nlnd görmy Pouln s son ktbınd ([ 1 97 190) bu ksklğ gdrmy çlışır Burdk nln gör sınıf mücdllr dvltn çndn gçr v dvlt oluşurur; dvl çnd ögün br b çm lırlr v bu bçm dvltn mdd çrçvs bğldı (1 90, 1 54) Ynı sır sınf çlşklr dv J prsonlnn çndk b ölünmlr v bu prsonln knd b şın b r sınf olmmsn rğmn sınısl br yr shp (toplums l şbölümündk y ryl tnımlnn) br toplumsl grup olmsı v bu ndnl knd çnd bölünmüş olmsı vsısıy dvl gömülüdür Böyllk gmn dolo dv t y gıtlrının v prsonlnn nosu olrk şlrkn (Offn n konomk çmntosuyl krşlşırn) gnl rdnn v gnl çkrın tmslcs v brbry çtın sınflr rsınd br hkm olr görünm y çlışn trfsı dvltn v rlğınd hl k ktrnn mücdlr gmn snflrın mvcut kdrının v hgmonk frksyonunun h mtnd oln b r ümr olrk dvlt prnlnn büüüğünün sü rğn br şkld sorgulnmsın kpı çr (1 90 155)
Onlaı (deve pesli egemen snaa ve devle n yks e k mevkleiye aışmaya skleyen şey genele byk eknmk çkan devle tn ede tutulasıd Bunun devlet ssyeknmik den''in v ve iiği'' ga a ntö ln tehdit e tiğni ve devle ti tite' sine ve gee neks e devle hyeaşe i'ni şlevine aa ve dğii dşnle (980 36 Anck Poulns gör bu ynı mnd dvlt prsonlnn h lk ktllrnn çkrlrını svunurkn b l bunu dvlt ygıtındk v dvn çn gömülü yönnyöntln y rımındk oplumsl şb ö lüm ünü yndn ürtm b ğlmı nd yptıkrı nlmın glr. Bunlr dvtn mdd çrçvsnn (gmn sınıfl dvlt r sndk nsnl lşknn) d y ğ sınırldır; bu sınırlr nck kual eevenn kend d nüşüğü akdie dğştrilblr (1 9 1 57) Bu durum d soru ynır Hk klrnn trfn gçn prsonl dvlt ygınn dönüşümün y rdımcı
1 De le e Syase Teos
nin, bu personeli, devle ayıtn dönüşümü vasıasyla b aşka mecala r daki dönüşümler kau eye ikna edeceğin ilei sürer Oy leyse Poulantzasn son dönem alşmas devle ayıtlaının örece öze kliğ konusunda Oenin yaklaşımna ok yakınr: vlet bü rok a ssinin kendi konumun özü ıkalaı savuaya alışığı doğrudu Bu durumda bütün pesoneli ni eleyen bi istikar yanıığınn bahsedebilri z (Poulanzas 9 80 15 71 58) Ancak, hem Poulantzasın (1980) hem de Hrschün (1978) ileri südüklei ibi, özerklik, he ne kada büokrasiyle ilil analzlei asndan önemli olsa da, b uadaki asli konu değildi ha ziyade, bir b iimde sınısal y apnn ve sını mücadelesnn maddi erevesi devlete ve büokrasinin özerk konumunu savma sürecne sınrla ei ri. Bu, Hrsche öre (978) Oenin eorisinn eksk kaldığı nokadır Oe iktida dev en dışına haın siyasa akölein devamın ya da ikme sini sağlayacak şeklde verdiği kaara ya da dev Jetin elininkaynağı ol sermaye bkim sürene) yeleşii Ama devletin kend b ekası in yüz leşmesi eeken kzlen neden oaya ıkıklaını aıklayan bir teoi sunmaz Oeye öre, hüküme sratejsi, sın ilşklei ve bu ilişkilerin din amikleiyle değil eknik müdahalelee reeansla tanmanr. Sermaye br ikminde kaşılaşılan sorunlar sema yeler aası ekabein mi, yoksa sın mücadelesinin m i bi sonucudu? Oe, devlei devle eorisinin bincl uğ ağı olaak örü r; anca dev Je, semaye bi ikmnin krizleine ve sını ha reketleine, onları yönetmeden kaıık ve Hirsche öre, Oe sermaye birikim sürecnn sın aşm asa reeransla ve nesnel, reüle elişmele tbi olarak anmlanmas erekiğni öz ard eder Poulanzas ve Hrsche öe, sınıla ve eemen sının aksyonlar ar as ındaki iktidar ilişkiler deve ıkar ınn ieriğini ve yöneici uplın sını ilişkilerin i yenden örütlemeye yönelik som u aaiyeleini belile Oenin devle mekanzmalaın tanmlama bmi, anca dev Jeti özül bi snı ikidarı bii m ola ak özümleyen ve devle idaresi kapsamındaki aalyelei sömüü lişki leinin deolojik ve ba skıcı elişme ha ekeleri olaak analiz eden bi teori ierisinde aydalı ve anlamlı olabi li Çev mten oşa
Si SOSAiZME GEÇiŞ
MARXIN rkn dönm ya zıları dmokrasi üzrinydi (rapr 1977), ama dvlt hakkndaki Marksist artışm aarda dmokrasi konusu son yı llara kadar mrkz konuma sahip olmad Lninin Dv v D d pk çok kz af yapıı Marxn aris Ko nü üzrin srni 1 871] 1 978) is isna kabul drsk, Marx Engls v Lnn 'in ya zlarındak yay gın görüş gör dvl sad snılı oplumara ahakkm al ındaki snlrn basrlmas v snıf ilşklrinin ynidn ürtim si içn ihyaç duyulur Sın mücadlsi omadıında, sınıflarn basrlmasna v snf ilişkilrinin y nidn ürtilmsin grk yokur: Bu ndnl snıfsız opumda dvl sönrk oradan kalkar ' Komünist oplumda dmokras oplumun s nısızlınn (şitliin) bir parças oacakır. MarksisLninist görüş gör dvl balamında siyasal dmokrasinin glişmsindn bahs mk kavra msal olarak çlişkilidir. Marksist liratürd sosyalizm gçiş bur uvazinn oplumsal bir güç olarak ortadan kaldırılmasını v tanm gri b uruva dvltin yok dilmsini çrr bu kavra mlar dışında kapitalizm dn sosy alizm gçiş siyas Marksis lira ürd mulk bır aklmışır . Sosya lizm gçişt b uruva dv Jin bazı kalıntıl ar varlıklarını sürdürb lir ama buru va dvlin şlvlri sosyalzmin inşasna mldn aykırdır Bu ndnl, tm toplumsal dşimlr gçş dön mindki dvl bürokrasisinn dışından glmli v dvln sönrk varlıın y itirmsin yol açmalıdır .
92 Dvlt v Siya t o
urgulamıştı Luxemburgun analizi s osyaliz m e geçişin sü boyutunu gündeme taşıdı Drimin nasl geliştiği derim kurumlarnı zorunlu olarak etkiliyordu Siyai görmezden gelmek mümkün değildi Ancak kaita list de Jetin sını mücadelesinin y ürütüldüğü bir mekn olduğu bu nedenle de bur un in baskı ayg olmann ötesnde görülmesi gerektiği konusundaki ciddi tartışmaın asıl yolunu açan Gramsci e inci nya Saaşı sonrasndaGramsci'nn Marksist anaizde ar tan önemiydi. Ustelik Gramsci'nin üs yaın merkezönemde birçatışma alanı olduğuna dair fikri sayesinde Markss tler geçiş dönemi de Jeti teorisi bir siyaset teo risini tartışmaya başladar bu teorideki urgular roletar ya egemon yasını n ederken ortaya çkan kurumarın ğas e bu kurumlarn daa sonra kurulacak olan roletarya deletiyle nas ilişkilendikleri konularna değiniyordu Somut olarak Gramscinin asif derim ka ram ı bkz. 3. Bölüm yeni demokra si biçimlerinin bireyin de Jetle olan ilişkilerinde bir dönüşüme yol aç aça mayacağı e bu yeni bi mlerin liber al demokrasi nin ormel sınrlılklarını aş aşamayacağı gibi sorulara odaklanan gündemdeki ta rt ışmalarnın temelini oluşurur Sowstack Sassoon 1980 Bu Glucksmann 1979; Gorz 1968). Ayn zamanda Soyetler Birliği realitesi e 1945 sonras dönemde sosy aizm'in gelişi konuları da ortada dur·aktadr. Bürokra tk Soy deletinin e çok açk bir şekilde sosyalist bl okun demokrasiden y oksun olması sosyalzme geçiş siyati konusunda ciddi soruar önümüze koy maktadr Soyet deletiyle kıyaslanğında ileri kaitalist tolumlardak burua demokrasisi bu tolumlarn roletaryalarna bile çekici gemek tedir bkz. Przeworski 1979) Sosyalist tolumarda delet iç de sönü yok oluyor gibi görünmüyor am tersine insanlarn ayatar ı üzerinde muazzam bir ekonomik e siyasal denetm a r e Polonyada olduğu gibi işçiler bu denetimi or tadan kaldırmayı istediklerinde delet edit algısıyla bu girşmlerib asraya çalışıyor Sosya liz deetin y iti git mesine neden olmuyorsa tam tersine delet kalıcıysa ne olacak? Dlet modern ekonomik e tolumsa yaşam zonlu bir unsuuysa sosyalist
G
pr
r dmokry l
nn ö n gçm v oyl e
Deve, D em o k ve Soy me Ge 3
br dünd bl yrl, blgsl v uusal düylrd msl dmokras n olası sy al karar alma b çm m oacak Tml bur juva b rysl gü r lükr olmaksıın glşck br sosyalm nşa sürc (am da osa Lumburgun nrdüğü gb ) sosyas glşmy k vuursa n olacak Gçş dnm dvl o aman karşımıa grçk b r sorun olara k çıkacak v bu dvl, snrk y p gdcğn v arsay arak, alının al ı na süpür mm mümkün omay acak Ama dmokras burjuva dvl aclğıyla y aygnlaşrabr m Tm sl dmokras v burjuva dv aygının dğr unsrları, nc y ıkılma la rına grk olmadan, br k l dvln dnüştüüb m skandnav yadak sosyal dmokras dnym (v knc nya Sav aş sonrasında Büyük Br anya v Almanyada daa a ff sosya dmokras ürlr), Şl v Por kd dmokrak sosyalmn başarısılığı, v Ia lyada Komün Pa rnn sçm başarları v Fransada rak Progrın kay d lrl mlr (Polonya olaylarnı v Fransa, Ynanstan v Ispanya da Sosyal s Par lr afrlrn saba ka mak bl) br arada dğrlndrdklr n d bu sk ar ışmaarın günümüdk çglrn tklyor Günümüd ar k burj uva dvl dmokratk br vr n nsanları kandır mak çn blnç olarak tasaraş br buuva adaacası ol arak grn or odoks or yl ara lar ına msaf koyan, dmokras ürn pk çok nml Markss grüş var 9 20lrd bu aşmanın kapsın Grams cnn araadığnı düşünürk, dmokras v sosyalm gçş ürn yapı lan v üç arklı grüşün şkllndği arşmanın alyan ar ışmas dy adlandırılması ç d şaşı rı c dğl rdüncü br grüş d kaynağını 970l yı llarn kn yarsnda Fransada sosyals/komüns sta j ür n yapılan a r ışmala rdan alıyor Kronoloj k sıralamaya gr gdck olursak, lk grüş uco Collty (1972) a r. Collt, karyr boyunca, Ialyan Komüns Partsn (PC) v bu par nn Sovy yanlısı posy onuna karşı uarlı br sol lşr glştr mştr Hocası Dlla Volpy bnr şkld Colltnn srlr d Marın srlrn kskn b r an Hglc yorum grr Bu bağlada Co l , Marın dv ürn grüşlrn Adam Sm, Bnam ya da
94 D ele t e Syae Te rs
taşmamz için daha ilgi çekici olan (Alhusse'in 'i yeniden oku masına benze şekilde) Colletti'nin Lenin'in Devlet ve Devini yeniden okuması' özellie de Lenin'in demokas ihakndaki göüşleni yeniden youmlaması ve devim sonası Sovyele Biliğ'nde olan gelişmele ışı ğında Lenin'in bu göüşleini savunmasıdı İinci göüş Nobeto Bobbioy a ai ti Bobbio y im i beş yılı aşkın bi süedi sınıf pespekifnden haeketle PCIy ı eleşt ir·şti Bobbio 1975'd Mondopio 'Maksi t bi devlet eoisi va mıdı'' başlıklı bi dizi ma kale ya yınladı (Bobbio 977a). Bu makale dizisinde çok genel ve muğlk bi teoik çaba dışında Maksist bi sosyalizme geçiş teoisi oldığı sou cuna ulaşı (ve bu sonuçla hem Komünist Pat'nn otodoks pozisyonundan hem de Colletinin göüşünden keskin bi şekilde ayıı). Bobbio buuva'' demokassnin kapitalis dev Jein b içimi üzeine yapılan mü cadeleede işçi snının gek kazanm anı ems etğii ilei sümesi nin yan sıa emsi demokasiye alteatf oaak sunulan tüm öneilein siyasa özgüleşn ekonomik özgüleşim için emel önemde bi nkoşul olduğunu göz adı ettiklein savunu Bobbo demokasinin bujuva b i çiminin bile siyasal ve ekonomik demokasnin için b i baş angıç nokta sı olması geektiğinde sa ede. Topumun büünsel demok at ikleşmesinin temelini devletin demokatikeşmesi oluştum alıdı . Pieto Ingao'nun (1977 1979) temsil eiği göüş ve Nicos Poulan zas'ın son esei (ki b u esede Ingao'nun etsi açıktı ) hem Colletiye hem de Bobbio'ya zı bi konumdadı. Ingao bujuva devlein bi sınıf devleti olduğun ısa ede ve bu nedenle devletin demoka tik kualaının nin kapitalist gelişmenin yapsal koşullaı taaından belilen di ğni vugua ngao işçi sıııın libea temsi kuu maa demokak b içeik kazandıdğ sapamasında Bob bioy a kaı te yandan ve tam da bu nedenle geçek değişim ancak kilesel patla madan kie mücadele sinden kayn aklan. Kapi talis oplumladaki temsil demokasi halk güçeinin ögütlenmesi için uygun bi zemin teşkil ediyo olabii; ama paamento kitle haeketne dayamayan değişim istekleine ken diliğinden izin vemeyecekti. has kitle haeketinden kaynakanan demok a
De e t, De mo si ve Sosy lizme Geçiş 1 95
Collenn L e n n Youmu Collet (1 972), ennn Dele e Dem' dek devle ve demokas üs ü ne öüşünü youmlaken, toplumsal ve syasal değşmn önkoşulu olaak buuva devletn neden yklmas eektğne yapsa b açklama et. Collet ye öe ta şma konusu olan kaptalst dev Jet çöketme y öntemnn şddete dayal m Stalnn ölmüne dek Komünst Pat'nn eleneksel pozsyonu şddetsz m olmas eektğ değld asl mesele devletn ykmasn eekp eekmedğd Collettnn youmuna ö e Lenn'n esas dkat çektğ nokta şudu devlet ayt yklmald; çünkü,
buruv de ve ktidrın kite erde aylmas ve yaalaması d ynır B tp bir deve ti de vm e ttiren b y t de vrm kte e r ie ik tdr rıdk b aym kteerin ağmllğ ve tbi m h in c n tut cktr (Cett 972 22)
da doğudan halka devedlmeld, bunun çn öncelkle ya plm as eeken çalşan snfla ktdadan ayan dyaam paçalamak (972, 220). k aytn yklmas bujuva devletn demokasye koy duğu snlan yklmasd
Ve en tm demknin nte 1 rk e demkiye ynı lmadı ğ eker Frme rk nicek frkı gibi görmene rğmen ı ö knuu n b rum rı ye rne tm me n f rk deyde bşk ku rumrın ge tirdiği dev b değşktr (e tt 972 22 ) Lenne öe dev m n anlam ktdan b snan dğe ne eçmesy le snl değld devm ayn zamanda b ktda tazndan dğene eçş de temsl ede. Dvm, yönetenlele yönetlenle aasnda ak y ka, ş ç snfnn kend kendni yönetmesn sağla Collet , devJet ele eçme teosnn ktdan hem y km hem de dönüşümü boyutlan çemes e ektğnde sa ede; aks dumda teo kutup aasnda sanm yapa cakt:
[D]evrim ve ymin ön beri bir syas al kad bidiğim h ye p ti bk inin ktid geme inde gören perv bi öne
6 1 Delet e Sye eor s
sadr dr Yoksa, u sadrn ndn uuva par amn tosunun a !da tmaca omas dğdr ksn dv Jn ü yüms kaptast topumsa konomk dünn ü yümsy orgak oarak a ğantdr kapas topumda dv yapsa oarak sn dvtd tam da u ndn ktr kdar ar asnda ayr c r ro oynam as gekdr ncak Cot daha da r gd Devet ve Devd nnn pro tarya dktatörüğünün parnn dktaörüğü dğ Pars Komününün dka törüğü oduğunu açğa çkardğn savunur
B göü aasda ada b a k va dı: lk göüe göe paam eo u leseleshal alı; oysa Lei'de paameo u le s dğe b deyie ya da deokassie le s pala eou öüü b e le sd Le ele s sosuza dek daha am' (bu edele de e 1 açda a lı) oa b demokas, sosyals demoas ad hak e de ek demoka s oa sovye le demoass a da yapa (Cole 1 972 22)
nn paramnonun yrn pror dmokrassnn ürc k r n öyöntmnn gms çn paramntoyu ask atna a r ncak u y n d dvtn sönms anamna gr Dmokras gştkç dğr r fady ktrn öyöntm y aygnaştkça) dvtn sönms daha da r !r Cot 1 972, 226 Bu sapama, sosyast dvtn knds nn artk sosyamn dv htyac oduğu n kadar söy n r s urjuva dv Jn r kans oduğunu m d; u rjuva dv Jn kantar v arkar sürdürür çünkü hr şydn önc hyaç yrn mğ daya ücrtndrm yapan ujuva hak anayş varğn dv a ttr) Pk günümüd sosyamn Cotnn sunduğu şky) nnn dmokratk darndn v nun Marksst syast tosndn u kadar uakaşmş omasn nas açkaya? Cott un un ndnnn dünya sosyas dvrmnn tamamamamş omasnda aranmas grktğn sürr Gçrğn y trn nn dğdr uusa sosyam tk ükd sosyam ns gçrğ kaym şt. nnst dmokras vyon u nun va rğ çn dvrm dünya çapnda oma v komünmn dünya t a rhs [ r] varoşu omadr Cot 1 972 227)
Devl et, De mo kai ve Soya lim e Geçi ş 9
ye ulamak çn kaptals devlet yıkılmaldr ve ssy ademkras yöne lenlern kend kendlern dğrudan yönemesdr Ssyal s demkras br çe svyeler yönemdr; ama devle de ennde snunda rtadan kalkma lıdır. O zaman bu svyetlern kayblacağı anlm ına gelr m? Kap talst devlet tanmıgereğ devletn tek çed mdr; tam demkra s sade devletn radan kalkmasyla mı mümkündür? Eğer ssy alzmn gelmes demkrasnn gelme düzeyyle ölçülüyrsa ve (ssy alzmn sn bçm lan) kmünzme devlen sönerek rtadan kalkması dam gın vuruyr sa za ma n dmkas ve devle b rbrleryle çeln kav ramard Br an cak dğernn pahasa geleb r ve ssy al st deneblecek b r devlet la maz vrmc syaset nh larak devle y kmayı hedeflemek duru mundadır
Bobboya Göre Temsl Demokrasye Alternatfler Bbb (Cllenn enn üzerne yzdığ makalenn y aynlanmasından sekz yıl snra) taly an tarması'nı balağında ssyalzmn demkr a sy yenden kazanması' knusunun ssyalzmn geleceğ çn merkez önemde lduğunu ve kapalst plumlada demkra snn a slında h ç de kurnaz kapast akklerden kaynaklanmadığını aksne demkra snn ç hareketnn kan ve gözyarna m l lmu kaznıaın snucu l duğnu kanı amaya çalı (Bbb 977b 39) ahası ennden snra . lanar'dn dlayı ssyals dekras ddaı enn n görülerne (hatt bu görülern yenden yrumuna ble) day andırl amazdı Ter k fkrler enne ble at lsalar bu krler Hegeln söyledğ gb arhn katı ger çeklernden daha öneml bulmamız mümkün değd (Bbb 977b 39) Ssyalzmn günümüzdek srununun kaynağı Svyetler Brlğ ve ğu Avrupa b lğu ülkelerndek ssyalst ree ve buna b ağ larak t a r hn ssyazme geç knusunda en lumsuz örnekler dıında br ör nek gösterememesdr Bze sunl seçenekler b r y andan kat Svye t ar zı br bürkras lasıığı dğer y andan 973de Şlde bakanlık sara yınn bmbal anmasnn (ve Allendenn ölümünün) krkuu hayaledr Ama
98 1 D v t v Siat o
toptan reahı için deği sadece egemen snıın ay gı oarak gereki oduğu nu düşünmesidir Böyece Marx, Hege'in devetin yasa şidde ekeinin ah k ve ideaere güç kattığı saptamsına karşı çık Marx'ın Hege'e ka rşı geiştirdiği görü göre deve kendi dışındaki topumsa grubu baskı a tında u an ve bunu (diğer reaisterin va rydığı gibi) ortak refah içn de ği egemen grubun çıka için y apan bir opumsa grubun eindedir Bu nedene Mar x, ya nıca devetin ik ve bereyi öğesi güç kuanım teki oan bir a aç, aygıt, aygıtar topuuğu oduğunu söyemeke kamayıp, aynı a mnda devetin gene deği beiri (sınıf) çıkarına himet eden bir araç oduğu'nu da temeendiren ik düşünürdür (Bobb io 1977b, 46) Bobbio'nun görüşüne göre, devet b ir ke böye tanımanınca Marx'ın deveti her aman 'kötü' görmesi mantıkıdır; Mar x ve Eges'e (ve Lenin'e) göre iyi ktidar sorunu, kötü bir devet b içiminin yerine iysi koyua rak çöüeme. yi oan tek devet siyasa işevi omayan dev ]etir sında Bobbio, bunun, deve eorisinin geişiminde gerek bi r aşama omanın ötesinde, Marx'ın görüşerini anay abimek için Ma rx'ın Paris Komünü deneyimini anai ettiği ' faaca ünü' inceemeerinden çok daha önemi oduğunu ieri sürer (Bobbio 1 977b, 46 ) Böye eimde demokratik dev etin sosyaist teorsini geştrmek için Kapitaldeki ekonomik eeştiriye eş değer eeştire bir siyasa anai kama Bu saptamayı yapktn sonra Bobbio aradaki boşuğu dodurm ak için kendisinin bujuva demokrasisi hakkındaki görüşünü temeendirmeye çaışır Herhangi bir tarih dönüm nokasındak haiye bur juva demok rasisi işç sınının afer ]ernin oduğu kad ar burj uv a hgemonyasının da sonucudur Bobbio'nun tnımna göre demokrasi günümü ieri kapitais topum a rında göemediğimi demokrasidr (am a göemedik eimie sınıranamz): Çoğunuğun yöneimi, bigienme ögürüğü, oy verme ö gürüğü, aınık hakarı vb (Bobbio 19a, 50) Bobbionun poisyonunun önemi, kapit aist opumardak demokasiyi sınrı'' osa da, demokrasi oar ak değerendrmesi, göemediğimi demokrasiyi çalışan sınan ka iades oan ve b u sınıarın b uuv a egemeniğine karşı m üc adeeerinde değer verdikeri geçer bir siyasa ka ım biçimi oarak görm e
Dvl, D mo k v Soy m
rim dir ve burjuva hegemoyaı devam ettirir te yada, Bobbio, b juva demokraii diye adlad rıla demokrai kedii ve yayılma ıı) bu rjuva değil karşıhegemoya olduğua ve kapitai t toplumal ilişkileri kırılmaıa katkıda buluduğua işaet eder Bobbio, Colletti'i ifade ettiği, kapitait toplumdaki ya bacılaşm a ve ayrm bir parçaı olarak temil demokrai yabacılaşrıc' ve a y ı rcı olduğu düşüceie ve bu edele gerçek' demokraii ya ra tı lmaı içi tem demokraii yıkılmaı gerektiğie) tamame karş dı r Bobbio'u iddiaa göre, temi demokraiye zıt koum ladırıla doğ ruda demokrai kavram öreği Lei'i ovyetleri) alda bir bota korkuluğudurçükü moder toplumlarda öemi ola kou doğruda kitle demokraii değildir. Akie, aı o iter temil olu iter doğ ruda, her türlü iyaa katılm bimi azamaı yöüdeki ba kıya ka rşı koym ak ve halihazırda va r ola iyaal katılımı yaygılaşt rm a ktr Bobbio'u görüşüü temel dayaağ, moder kapitalit gelişmei eel koşulları gitgide daha az demokratik olduğu yöüdeki a v ıdı Bu eğilimi oucu olarak demokrai gittikçe arta bir biçimde kap it alit gelişme diamiğii kanda koumladırı lır ve bu edele kapitalit toplumu aki y öde döüşümüde öeml i bi r etke halie geli r Bobbio moder demokrai dört paradoku olduğu aptamaıı ya par. Ilk paradok, bi r yada demokrai içi gerekli eel koşullar gid e rek daha az uygu ha le gelirke öte yada iaar demokra i itekle rii ürekli artmadır iğer bi r ifadeyle, büyük kuruml ar demokrai oyuuu kuralaıa r ia yet etmei kadar zor bi r durum olamaz v e a ra la rıda biztihi devleti de oduğu bu gibi kurumlar adece büyümekle kalm ay ıp ayı zamada giderek daha fazla topluma keiti egemelikleri altıa almaktadır Bu edele, büyük bürokraieri h kim olduğu gü ü müzde, demokratik b ir toplumu işleyş koşulları ya ra tma k ekiide daha zordur kici paradok, özel şirketlerde olduğu gibi mode devli de hem boyutuu, hem de yerie geti rdiği i şlevleri ar tma da kay aklaır şlevlerdeki a rş, demokratik olmaya ve hiy erarşik yapıa özel likler ola bürokrai b üyümeii yoluu açmştır mokr aii ve
2 1 D v v Siys o
ys ktılımın eğil bürokrsnn rtmsı olmuşr. Sorun, rtni yerrşik ypılrın vrlğın emokrsinin ve sosyimin nsıl kurul ğ ıır çünü olr k, ister kpilst olsun ister sosyist, snyi toplu ml r ın gierek rtn b ir ivmeyle çoğln sorunr teknik çöümler geektirmekte, nk, bu çöümeri see s t üeye beerere sp tekno t lr bulbilmekteir Bu teknokrlr ve teknokrtik çöüml erin, iğer bir ieyle, teknokrsi rılığıyl yönetimin çekiiiğni rtrmktır Bobbionun iisın göre bu yönetim şekli emokrsiye yk ırıır; snyi oplumunun çelişkisi teknoksinn tek bi r şeyib ilenm biiği bu ek şe yi iyi bilenlerin yönetimi olmsıır; oys emokrsi erkesin ktılığı bir yöneim rıır ve ktlnl krrlrını ye kinikeri temeline eğil, v r olmlrı temeline verir. Snyi oplumunki n krkter, b ilim insn, umn, b ilirkişiir; emokrik toplumki n krkter se vtnş, sokktki m, ququ popuour • (Bobb io 977b, 56) Bobbio, süreen bir şekle tekniklen b ir topum l emokrsi tleb i nin çelişkili oluğn ikkt çeker.
Dh fzl eok iteek eek enike ktin kln nş nı, bu kln e toplunn ne elşe koşulln öe e ek h z etkin onl nn lnını ek eekti u u u en çok eti ektöne iğe b ele, kpitlt ekonole e ouğu oi ekoile e h kn he tl ene iinen uz k on ve eoki oununun knılığ kiğ ektöne kş çkkt (977, 57) rünü p roks, emokrsinin insn yeteneklerinin t m ve serbest geişimni vrsyms, oys kitleseleşmenn ktle toplumunun büyme sinin geneleştirilmş konormime yol çmsı: Kitle toplum un ögü enokrinsyon, emokrik toplumun yönelmesine temel oluştu r n bireyl sormluluk nlyışın bskı ltn tum ve bs tım eğilimineir (9 77b, 5 7) Bu yüen kitle oplumu ki, bun sosylim e ilir bi reyselliğin lmsın yol ç ve b ireylk öelikle bireyl sorumluk emokr ik krr lm süreçleri için vgeçilme öneme ir
Deve, D em okras ve So syame eç ş 0
Bobbio bu para dosarı gz nnde buundurar a sosyaizme de morasi arasıdai oası iişiyi diğer bi r deyişe demora ti sosyaizm içi gerei oduğuu dşndğ dev Jet teorisii ineemeye giri şir. Hiç uşusuz Bobbionun tanımadığ şeiye sosyaizm en azından devetin teori siyasa modeinde daha aza demorasi dek. Bobbio'nun saptamasına gre Marx'a ve yz y sosya ist pratiğe rağmen moder isanın h çzemediği bei de hiçbir zama çzemeyeeği aa sorun bireyi aynı anda hem ait oduğu siyasa topuu için nası zgrğnde vazgeçebieeği hem de ası esisinden daha zgr oabieeğidir aha sı ibera demorasi modeine (par enter dem ora i devete) aternatioabiee demora i sosyaist bir mode en azda buruva siyasa sisteminin ayrın memmeiği'in t mde yotu r Sosyaist bota geişe deve biçim temsi parameter buruva devete bir aleati ama demorasiye inanmış oanar için kaul edleil bir aernati değidir. Bobbioya gre ditatr hatt opumsa aştıran bir diatr bie aı çeen iteere paronarın değişmesinden başa bir anam iade etmez' (1977b 62) Bobbio demorai sosyaist devet teorisi sorunu ousunda bei de e gç sapt amasnı şu ermeye die getirir Hiç imse hem paramentosunu bas anda tutan hem de bunu yaparen bireyse zgreri de vam ettirebie bir reim grmemiştir aynı şeide hem paramentosunun siyasa itidarıa izi veren hem de b ireyse zgreri b a sırabien (y a da bastır mayı isteyen) b ir re im gr mş değidir So sadee doğruda demorasinin gerçe'' demorasi oduğunu ieri srer ve paramenter (tems) demorasiyi yeersz bu duğu için eeştirir Bobbio'y a gre bu tezn zayı taraı So'u doğrudan demorasiy i b ir etiş haie getirmesi bunu ya pare de doğruda demorasiye uaşmanı oanaı oup omadığı doğrudan demorasni içeriğini ne oduğuu ve doay ı demorasiye iişierini sorguama an açımasıdır. Bob bionun saptamasına gre soru par amenter demorasiin endisinde deği b u demorasi b içimini tam oara işemesine izin vermemeside-
202 D l Syas T isi
hyerarşik; dinamk deği eylemsizğe eğil; yenikçi deği, uucu vb vaandaşlarn egemeniği snrdı, çünü ikisadi kakınma potikası gibi görece büyük kararlar emsil urumlara hçbr zaman ula ş maz ya da uşsa bie bu kararlar asnda başka yerlerde aınır; bu a rarları gerçeken alıdığ yelede va andaş ların sö hakarı yokur . Kapalis t bi opumda, vataıdaş egemenlği, bu vatandaşn apitast ya da şçi, buruva ya da proleter omasından bağımsı olara d iğe r vaandaşarla eşit şekide syasal opluluğun üyesi olmasıdan ynaanır En a znda s ivil ve siyas a toplum a rasdai ayr devam e tiği sürece, bu doay br egemenkir (977b, 70 vurgu yazara ati)
Fakat bu gçğ a ğmn Bbbinun savına gö va andaşın gmnik aanı bn dyd ms kuumaa çakşı v vaandaş kaaaı tkiybidiği anda gmnği bu kuumada kuanabimkdi Bbbi dmkasnin siyasa sismdn kn mik sism dğu ak ı ğna ikna muşu Oğin pamnt dv a tatif aak sunuan iki dmkaik mdin nca ssyaimi v svyin h ikisiin d dmka tik knn siyasa kuumadan knmik kuumaa yaygın aşması gğin daydkaın ii s Bu a bin gisindk mantı k dmka tik dv !tin dğuşuna y açan ap diğ bi ifady d mkaik kn tn (hakın dmkatik knnn pum kuumaına yaygınaşmasıya ayıdı Bbbi'nun sapamasına gö ndsiy d mkasiyi savunanaın sk yapğı b i haa syasa dmkasiyi k nmik dmkasiy çöbickin inanmaaı vaandaşaın öyön imi yin iciin öyöntimni anak gömidi (1 977b 7 Haa va andaş sunaın tici sunandan ayık madğına inan maka yamakad Ama Makss dşncnn n ayıf miasaından b ii am da ögk suaın vaandaşk hakaı v siyasaögk in ha if aınmasıdı Bbbi Max'a gö siya ögşm insanın ögşimnn aynı madığnı biti Ancak Bbbi'ya gö siya sa ö gşm yi mamaka bik h aman unudu siyasa ög şim mada insanın ög şimi m mkn dğdi
Bu özgürleşim i modern demorasinin doğuşuu sa ğlay an büün kurumlarn ge lişm ya ygıla şması ve güçlndsi g rkdi bu kuum-
Devle, D em okasi ve Sosya lizme eçş 203
Bobbionn anaizin nee işaret ettiği açıktır Dmokrasinin, bur va biçimie osa be, hem si a hem de ekonomik aanardak demok ra sinin agıaşması için bir başangç noktası oması gerektiğ konsu nda ısr ar eder. Dmokratik krmarı ara m ak için demokratik olk ge rekidir; bruva kökeneri odğ için ems demokrasi ıkı mama, am ersine temsi demokrasi Marın terimerie ifade edersek ki eerin emsi edidiği ve içinde en önemi karar !ar ın aındığı çaışan bi r par a eno'a çevrimeidir. Bna ek oarak, demokrasi ebe e ekonomie de a gınaşrıaıdır ancak, Bobbionun paradoksarına göre b giti kçe zora şmaktadır B drm sosaizmin siasa demokrasie etineceği, ekonomik aanda ise dev e b rokrassi kon ronde deokr atk oa an işemeerin oacağı anamına mı gemektedir Coeti, Leninin b rva devein ıkıması gerektiğine dai düşncesini savnurken çok arkı bir noktaa işaret eder Coetti, deveti doğası gereği anti demokratik bur; Bobbio ise ieri kapias topumarda göz emediğmiz demokrasinin demokratik sosaizme uaşmak çin bir başangıç noktası oması gerekiğini dşünür . Coei e göre, demokratik sosaizm deek siasa devein ols deekir Bobbio'a görese, her ne kadar demokratik oanakar ı sınır osa da b r va deve ine de sosyalizm müadelesinin paras oarak geişen nsurar aş ır: Sınırı biçimerinde bie her demokrasi çeşidi sosaizme doğru önemiş bir adımdır Böece, her ik azar da demokrasi ve sosaizmin birbreri e iç içe geçtiği konsnda hemikrdir. Ancak Coeti, kapitaist üretim iişkierinn egemeniğindeki bir top mda demokrasii b egemeniğn bir parçası oarak anımar e andan Bobbio, kapi aist b ir topmda b ie demokrasinin işçi snıının iktidar mcadeesinin sonucu oduğunu öne srer. Bobb ioa göre devet sadece sınıf mca deesinin gerçekeşt i ği bir aan omanın ötesinde sınıf ücadeesinin e1 önemli aandır nsa nın özgüreşiminin zorun önkoşuu, devetin içinde ve deve aracıı ğıa si asa hakarın kazanı ması, a gınaştırması ve demokrasinin devetten diğer kurmara aşınarak agın aş rıması için dev et iki darının kanması dr Bobbio demokra sii işçi sı nıının mevzi sava
2 1 Dev le ve Siy se e s
ve teknook etkenere krşı şç sınıı deokrsy svş nınd ynı n k zorunddır
Demokras ve S ı n ı f M ü a dees
Ity dışındn ve çnden ek çok dğer Mrksst Bobb onun görüşer n zz öçüde htı bu uşur Bobbionun ve Coettnn nzer ne en geşş eorik ynıt, Iyn Koünst Prtsnn üs düzey yek !erinden ve y Mecs Bşknı on Pero ngrodn ve Frns'd eserern dh önce inceediğiz, Ncos Pountzsdn geşr .
nga e Kilelein Deokas is i Ingro erken döne esernde (1 97 kst devetin he sını ücde esnn ürünü odğu he de bu ücdeeyi şekendrdğ görüşünü t eeendrdi Bu görüşe göre sını dev e ktst geşenin dev ı çn üdhede bu uny kkşırken ynı znd keern kits ge şey değştren teerde buundukı ve kz ede ettker b r ndı Böyece Ingro, örneğn reh devetn otuzu yırdk eko nok krz çöze ve (Avru d) nc ny Sv şı sonrsınd b şrıı b r kis geişe döne yr çbsı ork görür A b devet sdece ekono k b r oersyondn bret değ d ve h d değdr Reh devetne yırıcı neğn vern öze ekononn üret
4 Bobbio'nn zsyo nu, k ç ok benze r nedene dkat çekici ölç üde Ka K a ukynn sy onuna yaaşı. Kaky büyük ö ç ek sanaynn baskın olduğu br o p lda hehang b doğdn demokas projesnn başasığa m o ldğ sa vnd; dğ e bi deyşe doğası geeğ z dönem plnamay ve devlet ikaay eşgüdü g eekn bi ü m znn egemenlğ, büyük sanayide ve dev !e de g kçe aa bokakleşme ve teko krak eğ imle beabeinde ge tiiyodu (bu g ö şü Bobbonn paradoksaya karşla). Bva devle ve daha sona sosyaiz mn S oee Birlğ'nde aldğı bçmde) v a oan b eğime dzeek ac a b eğ imler palamenonn ve diğe demokak ku an konolne aaak mümkün oablrd. Kauky 'ye göe sosyalm el b zonuk değ sy asa ö g ülenme ve prak yo a g eke eble k bi o anak v demokas sosyaizm ağ iç
Del e, De mo kr ve So yl ime Geçi 20
e sysl süreçleryle dele rsıdk ye bltı e etkleşm b i çmler e ye lsl rrsı bltlrdır efh delet büy ük lg plstk şr ketlere dyl ı ye b r lerleme k rm ı e yı zmd d kşsel hk ı mlrı y r tı : Iş hkı (y d şszlk sgrsı) ger d ılımı e etm eştszlkler zltılmsı yşlılık e slık destek ödemeler gb er b r fdeyle delet hem kplzm hem de şgü cüü yede ı mldı (Igr 1 99) Kpt ls ekmlerdek ktl esel mücdeleler e s r m ' bşrı sı kptlst ürem dek şçler ç dh öce r lmy pek çk hk' getrd e yen br fah ka yl çt mücdelerle y d mücdele tehd dyle krşı k r şy kl egeme kptlst grplr esk yöetm e hegemy bçmlere göre ktle hreket bskısı çk dh zl mrz klmış yöetm e hegemy b çmer (öre sed klr ı resm pzrık brmler lrk ımk gb ) rmk zrd kldılr Fkt yı z md sysl pr ler sedklr e der hlk örgülemeler d e hl kı ktılımı sıırlmk ç deştler eh delet keds ye1 ürem b çmleryle ye plmsl deerler r sıd br bl hle geld Igr'y göre güümüzdek krz kyı br öcek krz ( 930'lrdk krz) çözümüü ekm k del hegenok br krz lmsıd y mktdır Ekmk b r b hr eşde delz de e e kplzm öcek k kş dırdklrı eremedkler ry çıktı rhsel b r döemdeyz Bl berber frk br h y stee dr ktlesel b lç reel gelrdek z döeml rtış ş szlk düzeyı düşük lms yksll r e y şır ç dele deste deşkle rmmş drmd Gerçekte de refh delet geçmşek bşr lrı zlıklr e kdlr rsıd ye b lç bçmler y rtmış drmd Blrı heps çözümü geremes krşsd dryr. Igr ç k le h reketler demek demkrs dekt Igr d bb gb ems demkrs e ye reh krmıı şç sıfı zferler fde e kler kısıddır Ack Igr bb'd fr kı lrk temsl demkrsy demkrtk (ktle) tepler tek (ht b rc) fde
206 1 Dev e ve Siyet eo
ysnn lmadığı söylr v hr n kadar mükmmllkt uak lsalar da ssyal stlrn bu pr dürlrl başlayıp syal dmkrasnn kurallar ını takp mlrn savunur Ingr ay a göry, ası l srun bu kur allaın ie blr ly ny apsal kşulardadır. Çğuluğun şç, aınğın s mük lü v yöntc lduğu br durumda Bbb nun da kabul tğ gb n önml knmk kararların öl ktdar arafından alndığı br d urumda yla r şt dğldr Burada karşma çıkan (dmkratk kur umarı da kapsaya y al katım v mücadl alaarn dışında yr alan br tplum ksm m dr, yksa bu öl ktdar bü tün ürtc tplumsal v syaal mkanmanın mrknd m y r almaktadır Eğr bunlardan knc saptama gçrly, dy dvam dr Ingra, aman, aşımıa an [e mas i a sınan] ışs a sn eğil se bi s nıı bu sı bütn te ms ema ts s temn ie hae e e e e am a Bbbnun e ma s yi ötğ uala a ayıt e c nitee ni e eğee e . ( nga 1977 200)
Ingr a da Clltt gb tmsl dmkrasnn kaptalt tplum un çn şlmş sı ı lşklndn ayrı lamayacağıı düşünür ; am a burj uva dvln ktdardak kaptalst sııfın alt lmaktan öt b r anlam lmadığı fkrn karşıdır Burju va dvlt br mücadl al anıdır v tmsl dmkra bu mücadld şç sınfnn b r ka anı mıdır Buunla br lkt, tm sl dmkras rulu larak bu kaanımın kısm dğayla ın ırla nmışır ürmd v dğr kurularda sürgdn sınıf lşklr (dğr br adyl, gm kaptalt sınıfın dvam dn hgmnyas bu dur um un br göstrgdr .
Ingao'nun Bobbio'yla anlaşmazlğ daha çok Gramsc' demokrasii yaygnaşması kavra ve bu yaygaada devmc pan ve karşı hegemonyan olne daa bağlı omasndan kaynaklanır (bkz Showsack Sassoon 1 980a, 1 9b) Grasci'in kavraşasına g öre, geçş dönemde gerçek demok bu uva palamenosu racığya değil, pa ve kitle aketeri buuva hegemoı ''ışındaki' kar aracığıyla kuuur Gasc bu kuuman ç örgemesi konusuda k za şey söy emez, ama ''yen bir dev e t p y araay aaçayan pa p bi o as kğ''ne dkkat çek Sho ck S nn kenisinin d
Dv t Dm okai v Soya izm Gçiş 207
Aynı şekilde, Ingraoya göre Marksist devlet teorisiin ana katkıs lib ral demokrasnin, sosyalizmde uaşlacak demokrasi türünü temsil etme diğni gösteren işleyşi keşetmiş olmasıd Temsi demokrasnn toplum sal değişimi reddetme ve ekonomik y apıdak egemen güçlern ihtyaçlarnı destekleme eğili mlerne karşı mücadeleyi yürüten hep işçi har eketleri o lmuştur iberal tems kurumlara demokratik içerk kaza ndıran d a işçihareketidir. Bobbo demoasn yııcı oduğunu söyüyo Ben de moden de moasn e nd e e n göe önüne s e dğ ve ta ma manmay ta e p e ttğ oanda tda] yıc onumda oduğunu eeme styoum (Ingao 977 0)
Alan Wolfe da ABde aynı noktayı vurgular kapitalist toplumlarda demokrasi eksiksiz ha liyle sadece b ir vzyon olarak va rd . Kapita list ger , çekliğe damgasını vuran hem katılımın varığı hem de katılımına getir ilen sınır lamaların sürekli gözler önüne serlmesid Meselenin özü b u çelişkide sakıdır . Ingraoya göre manklıolan sor, kapi tast bir toplumda herkese, h ezilen ve sömür ülen işlere, hem de kapitalistlere ve yöneticlere eşit siya sal haklar vererek topumsal sstemin değişti rilip değiştirilem eyeceğidir Be ley e onomgüü av a ntanı e ende tutan ge!enen me vut opums a ta aa aşmann, bg yapıanmasın ve ütü uusa a as ı ttfa şen ayıdığı şe va e n e ş t s ya s a v a tandaş ha a ını va lğı topumsa ya pıy değtme y oanaı a m? ( 977 003)
Burj uvazinin, tar hse olar ak toplumsal değişi mi, en azı ndan ekonomik ve siyasal) iktidarın einden alınması tehdidini içeren değiş imi, güzel like kabu llendiği görümemiştir Eindeki b ütün şiddeti kullanarak b u değişime karşı koymuştur Yanı sıra, Bobbionn Marksist devlet teorsn katı sosyazme ulaş mak için bi r stratei ortaya koyması gerektiği a rgümanı h geçer !liğni korumaktadr; çünkü insanın özgürleşimi a ncak siyasal demokrasiye sağlanab ilir Böylece önümüzdeki soru, temsi d e Ga
sy
ya
daa Lstyola da mvct; ama gö o
208 Dv v iya
mok ann hak güçnn gütnm çn n uy gun zmn oup oma dğınn ya da tm dmokan n kapta zmdn aşka topum a konomk omayona gçş çn oanakı yaa çm unup unm a dğnn anaz dm ou Ett tm zouk çm gn oy a zmn uzunca ü (gçş ücnd) k ına yapa n çnd v u yapaa aada va oma zounuuğudu; u gçş ücnd hm dv ttk ktdanı kouyup üdümk hm d k ya pıa dğşt·k z o unda oma dı Ş'd And dnmndk du um kımn yyd (kımn dyouz çünkü Hak ğ hükümt mct çoğunuğa ahp dğd) v günümüzdk dnmd Fana Yun antan v panya dak duu da y t yandan ngao oonun yn oy a t dmokann nşa nünd duan ng (paadoka) konuunda yaptğı aptamaya ka ma ngao u ngn kapta t top umun v mn da y apan y anş a naz a t odukanı ü vt yüz y nc kt dn ugün oduğundan daha m a z a y şt ya da kt n şmn daha m açıktı? Gçmşt taatk k daha düşük düzyd myd? O zamana gnk nanaın dav anşaını ugünün ya mkanzmaa v do oj k ay gtana kıyaa daha çok konto tmyo m uydu? Modn üok a konuuna gnc ngao u nun kımn kt ymnn tzahüü şç nfn konomk tmd ştk v adat tapnn onucu oaak ot aya çktğn nı mücadnn ad oduğunu v u üca ddn ayamayacağn avunu Aynı şkd tknoka d gnn ya panmandak kz gçmşt kaaan ama çmn onucudu Entktün ktn zdğ topuma v konomk koşua ütmkt gtdk aşa ız ığn fadd
Bu tel üyü e ik kl ı eke ie çk l uyulu uu Y eveti çie ve ışı uu gupl ı eve ygııı t k ie ye i y ç iz vee ç ş l v (g 19, 206
Paadoka ngaoya g z hang Paa mn o çn (nğn ütün ü tm ktünün çnd hang ytk a p acak Pa a
Dv, D mo kra v Soya m Gş 09
moasisindn sona gn ya da ondan ay ı oan y aasında b i a gomz
Eonomnin teme hedeflerin progra m ya pabece be rl nite ie e ahp bir parlamento ola bmei i fabra on ey n a rlğ şa rt; bnnla brte önüne ücre t hedefler d ışda da a ma çlar oyan. . bir abr one y a rlğ ürdürebme n ge rçeten birlğn a ğlamş l a bir me clie htiyaç dya r (1 977 207)
vtin dönüümü topum süç bağanıdı ngao bu notada amscinin sini öz yaaı bu u; zia ams b iz siyasa do a yımamann na sı bi 'yapısa i na oduğunu v bu ndn dmoas i nin, dmoasiin dğinn v gi iminn topum sa gövdnin yn i dn bi imi v düznnmsi' tmind yüsmsi gtiğn gösti (1 9, 208) Ayıca, si ya patd, a tt it tabanı patd, uum a v t aasındai ay ığın ya atğ sounaa ağmn, ngao ' d moati diyatiği ögütm v siya i topum süçin dıda 'uzm anaa v dv t b ıamatan açıma için Bobbio'nun göü üy ts dü t tabanı patiin b gi oduğunu sa v u nu Kit taban siyat b i düzn vn v tutaı b d mü ca yi dvtin içn (v dıına taıyan pat idn baas oamaz Ingao, gç topumsa dğiimn (gçtiğimiz yüzyı içindi b iço b nz dğii md oduğu gbi, son tad, tin patamas t m ü cad v dvim sonunda otaya çıtığını savunu . ğu Avu pada sosya dvim sonucunda otaya çıan otoit otivist j imn bi dmoasinn it tabanı at aacıığıya dünyanın diğ üin yaygınam asında önmi tii omutu Tms d moasi, böy bi at day amadça, dğiim izin v myc, d o ayısıya topumsa v siyasa a aı gnit my cti .
Poulantzasn Görüşü ansada Pouanzas ([ 98 1 980) Rosa Luxmbug'un nin yöntiği ti iyi uanaa dmoa i sosyaizm ta masına gidi. Pouantzas üç tm msyi gündm gtiiyodu .
20 1 De e e Sy set Teo s
deki kitlesel siyasa özgürlükerin kökeri kazaılan tarihsel mücadelelere day anır Bu m ücadeleler evrenl olarak işçiler burjuva temsi kur uml a r ını y aygınlaşrmak ve derinleştirmek için y aptı kları siyasal savaşlar ol muş tur. Bugün bu kurml demokratk değilse bunu nedeni alt sınıfla rn kurumları demokratikleştirecek kadar önemli kazaımlar elde edememi ş olmasındandır. Sosyal izm ve demokrasi hakkındai va rsyımın iknci kısmı sosyaliz min anlamı Rosa Luemburgla enin arasındai ttşma ki tl elern devletle iliş leri tarışması ve biztihi devletn anlamyla ilgilidir Bu bağla mda Pouantzas devletin en üst mevklerinin kontrol proleta ry anın eline geçene kadar burjuva devlete kar şı koyabilecek (ve buruva devlet ykabi lecek) tek gücün proleter dev et' işlevini gören ve b urj uva dev etin yanında b ulunan parael bir iktidar a ygıtı (sovyetler) olduğu argüm anına dayanan ve Collet'ninetkili bir şekilde savunduğu Leninst iki iktidar' kavramnı şiddet le eleştirir Bu süreç içinde politikaarı dikte eden ve yön lendiren öncü bir parti sovyetleri çaışrır Burjuva devlet yıkıldıktan son ra sovyetlerinde gerilemesiyle iktidarı aan da b proletarya diktatörlü ğü''dür 7 Poulantzasın argümanna göre bu model önce devlet iktidarıın alınmasın ı devlet kalesi ele geçirilikten sonra bütün devlet aygıtının y ıkımasını daha sonra da y ıkılan aygıtın yerine yeni bi r devlet tipi olan ikinci bir iktidarn sovyetlerin konulmasını zorunlu görür Oysa bu yeni dev etn kontroünün tepede tek b aşa' duran bir devrimci pa rtide oası ve bu pariin örgütlenmesinin aydılanmş'' bir eliti yönemi nde gerçekleşmesi hem burjuva parlamenosu hem de kitle a banlı hareketer aracılığıyla yapıa kitle müdahaelerine b u elitin duyduğu güven sizliğin b ir sonucudur (Poulatzas 980 2) Poul anzasa göre eninist sosyalizme geçiş stratejsi meseleyi tamamen geçişirmektedir Sosy alizm demek demokrasi demek olduğuna göre dekk sosyalizm b totoloj i olduğuna göre zım nen antidemoktatk olan Leniis stratej i her ne ka ar Colletti aksini iddia etse de Marksist dev et teorsini temel görevinin üstesinden gelemez. Işte bu noktada Ingrao'nun etkisi çok beli rgindir
Dvl D mo kr v o ya lim G 2
Dl hak l ! kazaımlaı as ola sya sa özülükl msil d mokas kuum laıı yaylaşması dşms, bu dğş m doğuda dmokas bçi öüü açıma özyö oa la ıı çoğlıp yamasıyla blşm sağayacak bi şld a d döü şümü ası çklştlb? (Pouatzas 980, 256
hsı, devletinsönm esi kvrı tihsel olrk dönüşüme uğrılmş emsi bir demokrsi le sırdn sendk üyeler temelinde ypı nn, doğrudn demokrsnn birleşrlmesi sorununun ne kdr önemli oduğunun nlşlmsı güçleştrm i şir. şe tm d b u nedenle, yoks dh sonr Slnist totliterlkle özdeşleşir ildiği için değil, bu kvr bence erk edilmelidir Poulnzs 19 256 ). Böyle Pouln zsın svn göre eninist strtejinin reddinin gerçek emeli bu strtej inin S lnizme yol çmsı ğil, sosylist devlet teorisi önermemesidir Leninist srei, demokrtk bir sosylizmin doğsınn ne olbileceğini ve demokr ik sosyist kur um rn nsıl bir ypıy ve öze ship olm lrı gerekt demokrsiyi ve özgürlüğü yyglştr k ve b u yygınlşmy gant altna alaak sysl ilişkilern ne olmsı gerekiğini söylemez Sosylis evlei svir edecek oln y d en zındn sosylis devlee geçiş sürecini svir edecek oln m d bu ilişkler di r Bu d bi zi Poul nzsın dikk çekiği üçüncü konuy, onun b u geçiş süreci hkkndk görüşlerine, getirir: Sosyliz me giden demokr i k yol uzun bi r süreçtir, bu süreçe hlk kitlelerin mücdelesi dev Jetin dışınd ve dev Jete pr l el etki b ir ikil ikidr y rtmyı değl, devJetin iç çelişki lerini ekilemeyi mçlr (1980 257). Poulnzs göre devle ikidr shp olmk demek, devlet ygtını ele geçirmek, onun yerine de ikinci bi r ikidrı proleter sovyetlerini) koymk demek değildir Aksine, ikidrı lmnı n nl mı sn atsnn bi paas olak delet iide müadele edek dev Jei kznmk demekti r Çün kü 4 Bölümde gördüğümüz gibi Poulnzsın geç dönem eserleri, dev Jet ygını devlet mücdelesinden yırmz
ktda, d d uuğu dt d aıması k cl olaa k ölçülb b ma dd d ğ, dğşk oplumsa s ıılaı a asda lş dzisd. ktda, da duumuda, dt opamışı, doay
22 D ev le t ve Sys et Teos
Bu neenle, evlet tata bi atla nüz eilecek b i kale ya a kııp çine giilecek sağlam b i kuu eğili Siy asal güç kullanımını göbeğii' (1980, 258 vletin iç çelişkilei ve bu çelişkeen ğan kizle kitlelee muaebe alanna aa avantalı mevzile kazanma lanağı sunan savaş anlaıı Pulantzas ayıca, evletin mekezineki güç ilişkileine yapılacak üzeltmelein, saece palamenta ya a ielik aygıtlaa eğil büün aygıt laa ve bu nlan altsistemleineki güç ilişkileine eğişiklik an lamına geliğine ikkat çeke. Bunun anlamı m ücaelenn, evletin baskı cı güçleine ğu y aygnlaşılması Kitlele buuvazin meşu göülen şiet uygulam a tekelini özellikle uyu ve plisi sınılamak ve eğişti mek zunaı . Büün lumsal çaşm ala, evle aygılaının is e içine ste ışına lsun, evlet ay gıtlaını etkile Bu gözlem, yapı, üstyaı ve üstyapn e ğişik pa çalaın gan laak içiçe geçtiği, epsinin sını ilişki !einen kaynaklanğı ve evletin fiziksel alanınn şına bile kalsala epsi in evletin sate ik saasınn içine knumlanklaına ai Pulan t zasın yağı analizle uyumluu (9, 2 Bunan lay, emkatik ssyalizme gien yla ev etin içineki ve ışınaki mücaele b içimlei bileştiilmelii. Ote devle iğ öne e nin e k yo te l deoka nn dönüşü ü nü adan endka üyele e ende ya pıa nan doğda n de okra i b lenn geişiiy ya da özyöne haekeyle bileşeken ge e . ( 98 26)
Pulanzas'a göe, bu ik aya klı sai çğulcu bi pai sisemn� genel y akkın ve ssyalizme kaş lanlaın özgülüklei e ail lmak üzee bütün siyasal özgülüklein yaygıaştmanı ve eineşii lm esini ge ektii Ayı şekile, bu staei evletin yı kılması' teim inin e anlamsızlığına işaet ee Temsi emkasinn kuumlaı süekli ve kesn isi z i bunlaın yıkılma la eğil yaygınlaşt ıı lma la ı geeki . Ancak, nga gibi Pulantzas a, emka ik ssyaist önüşüme ülke içinen ve ışınan gelecek buuva tepkilei nin yaa tacağı teli kelein
Devlet De mo kasi e Sosya zme Ge
rumla rın yaraıkları süreçler arasındaki dengedir. Dmokra tik S)y < lizmin kazanası için bu iki gç merkezinden biri diğerinden baskın o mamalıdır vlet aygıh dışındaki doğrudan demokrasi kurumlaı baskın olursa ekonomi ve belirlenen polikalar brleşik bir yöne saip olamaz; öte yandan, b üün kontrolün dev Je aygında olmas, raalıkla, dev Jein ken dindebir amaç ane geldğ, eli b ekokrasinn kendi uygun gördüğü oranda yoksuara y adm verdiği ve gelir dağıtığı (sosyal demokrasi bir otori teryanizmeyol açablir ğrudan demokrasi ku rumlaryla emsil demokra tik dev Jet arasındaki ça hşmalar nasıl çözülecekr? Poulantzas bu soruyu yanılayamasa da 'sosyalizmn ya demokra tik olacağın ya da ümden yok olacağını vurgular (1980 265). Baz onuar
Bobbio, Ingrao, ve Poulan tzasın üçü de kapitals oplum ada gözlemle diğimiz demokrasinin sfmücadelesiyle, işçi sınıfının emsil demokr a siy le -diğer bir ifadeyle devlet iktidarıyla bağlantılı olan özgürlükleri yaygınlaşrması ve derinleştmesi sonucuda or taya çk ğında emiki r dir 'Burjuva dev Jet bu sıf mücadeesinn em gerçekleştiği yer, em de sonucudur bu devle ark buruva devlet değildir (belki de içbir zaman değildi, yeni koşullarda üreim ilişkilerinn yeniden üreilebimesi içn d e ğişikliğe uğra ılmış, buruvazinn egemenliğnde bir devletr. Bu koşullar da demokrasinin yaygınlaşması ve derinleşmesi ank sosyalizme geçişle mümkündür kinci olar ak, er eorisyene göre demokratik sosyalizm demek sosy a list demokrasinn emel aşlarndan biri olarak emsil demokrasinin sür dürülmesi demektir; ancak, Ingraonun ve Poulanzasın demokrasi ak kındaki görüşleri mevcut kurumlar öesine geçer (Bobbio burada durur ve devle aygılaıniçinde vedışında bulunan -aralarında fabrika kon seyleri işçi konroü, vb bulunduğ kitleabanı topumsal areketler ile siyasal katıma kadar uzaır. Dvlei koşullandıracak ve denetleyecek olan işe bu kileabanlı kurumlardr Üçüncü olarak, Bobbionundikka t çekiği, demokrasinin zorlukla
4 D v l t v Syst Tos
lemlediğimiz demokrasi''yi üretir bu özellikleri radikal döüşüme uğ ram ış b ir dem okra tik sosyaist devlette as değişeekleri e redeyse i ksızdır. So olarak bu tartışmaa rda ki esas mesele devleti (yüz yüze meyda okuy ara k) çökertlek ve devr ilek ya da öce kuşatılıp sora ykılacak bir kale gibi göre eiist ve Gramscici devlet kavra mlarıı geride b ırakmaktr vlet art ık e sadece bir ba skı aygtıdır e de burjuvazii ideolojik ve bask ay gıtlarda oluşur Burjuvazi devlette egemedir; ama devlet sadce egeme sıa ait değildr vlet sııf mücadelesii ürü üdür ve buda dolayı devlet kurumlar sın üadelesinin parası olarak, geçmi şte değiştirildiği gibi bugüde ra dikal değişikğe uğratlabilir ler Bu aalizde Gramsci'i de söylediği gibi hem devlete ait hem özel ideolojik aygıtları ve devleti siyasal savaşımda üretici altyapı kadar öemli olduklar ı kabul edili r; ama ayı zamada ileri kapitaist devlet karşıhegemoya usurl arıı zate barıdıra bir ala olarak kurulur Bütü buları devlet üzere yürüüle tartışma açısıda azik so uçla r ı vardır. Igrao'u dediği gibi moder demokrasi kedi eksikiğii gözler öüe serdiği ve tamamlamayı taep ettiği orada iktidarı yı kıcı kouma gelir'' (1977 202 . mokrasi Ofe ve Hirsch'ü betimlediği deve ti sermaye birikimie dair işlevleriyle temel b ir çatşma içidedir ve refah devleti geri lemesie karşı getirile çözümleri sıı rlamakta özekle öemli bir rol oyar. Bu çatışma (özel girşime dayalı ekoomileri e başarılısı'' olduğu içi) ABde özellikle öemli görülmüştür. Bu çatış aı ABDdeki aaiz lerii ele almada öce Üçücü ya'da devlet ve demokrasi üzerie yapıla tartışmayı gözde geçireceğiz
Çevi Mete Pair
7
BAIM DEET
GUNUMUZUN z snyeşmş kptst tpumrın evet genee prmenter emkrsye referns tanımlanma Bu urum üşük ger eknmerek e kın an mı kynknıyr? Fn 18 e N pen'un kt törüğne uğu gb kptast geşmenn b e r şmrn özgü geç kşur mı bu snuu ğuruyr? Yks, z snyeşmş ükeere evetn özeke frkı msı, bu keern h erken snyeşmş n eknmere grer trh şkeren ve geç snyeşmeen m kyn knı r? Uçünü ny ükeernek mern evet, yetk nın meyn geen bü tün eyemer üzerne (sny eşmş tpumr çn vrsyığız gb bğyı b r trteye shp m r? n ny Svşı snrası öneme geştren çğuu ternn mer kezne rtkn nsynu y tmktyı. Bu terye göre, Shu mpeter (195 1 ykşımın er sür üğü gb, üşük ger ü keer gttkçe h çk kptst (mern ve h z geenekse ukç, h emkrtke şeeker (örneğn, Lpset 9 Amn ve erb 9. Çğuu men mntğı, merneşmeye berber zrunu rk rty çıkn r synzm, y Hrshmnın teery e söyerk, kptst tpums ş kere özg br b eerye nsanın tutkuaı'nın bu tutkuaan h güçü n nsn çıkrrın' tb kıınmsın ynır (b 1 . Böüm. Çğuu tery svunar göre, kptzm tpum nfuz ettkçe ve öze teşeb
26 De le t e Sy et eo r
du Mekska Brezlya ve Kore b yüksek düzeyde sanayleşmşülkelerde bu önörünün eçersz oduğ ortaya çıkn çoğulcu teory savunanlar bu model erk e ler ve modern dünya kap talzm koşullarnda lberal demokras yle k d kalkınmanın sürekll ğ arasındak olası uyumsuz uklara d kkat çeken daha p rama k örüşler benmsedler (Hun tnton 1975; Stepan 1 978 ) şük elrl ülkeerdek devlet yaplar üzerne yapılan Marksl tar tışma ların uzun br eçmş yoktur Bu tarşmaa da arhsel kökler er lere den konular eranda döner Bu konular sömüreleşme empery a lzm ve bunlar n ünümüzdek tezahürü olan bağımlılık üzerne yapılan Marksl arşmaarın b r kısmını oluştuur. Marx yazarında sömürec lk konusunda k ayrı örüş savundu: Br yanda Hndstan üzerne nce lemelernde sadıran Branya kaptalzmn değşme yol açan olumlu b üç olar ak değerlendrd. e yandan Marx ve Enels rlanda örneğ nde aynı kap ta zm yıkıo ördüler Lenn ve daha sonra Mao'nun elşt rdğ eorle bu knc örüşü pekşrd aradan eçen zamanda bağımıık teo rs bu örüşü ünümüz neoMarksst teorler çnde dkkat çekc ve öneml br konuma yüksel t Ortodoks Marksl devJet teorlerne benzer şeklde bağımlılık eors de dahl olmak üzere daha öncek eork kakıların hçbr buruva demok rass n ulaşması öneml br hede olarak Aksne bağım ı devle par lamener demokras de olsa otorter br rejm de olsa sonuç t bar yle br buruva dev!etr ve kap tals sı heemonyasını temsl eder Lenn'n ve Lenn'den sonrak teorsyenlern ana katkısı bu heemonyay dünya ssem çndek bağl ına yerleştrmeler olmuştur Eemen kap alst sın her durumda ülke çnde yereşk olmayablr; demokra k ya da oor er osun bağımlı devletn dnğnn üke sınrlarnın dşından be lr lendğ ez ler sürülür Bu nedenle Lennn zaman ndan bu yana Marks eorn n az sanayleşmş ekonomlerde tespt e ğ emel mesele oorteryanzm ve demokrasar asındak karşılık değl emperyazm ol muştur (b Warren 98 1 ) Ancak şmd bağ mılık teorsnn kends br değşm çndedr ve sa
B ğ ı D v 27
Cardoso ve Falettonun eseri (orijinal bası , Ingilizcede il basım 1979) tarşmayı tümden ulusal tarihsel ve toplumsal mücadeleler bağlamına yerleştrmtir. Bürorat otoriter rejmler handa daha yaın z amanda başlayan taşm a apitast aıa sürecinde demorasiyle oto riteryanizm a rasında arştlığı gündeme geti rm iştir Bu bölümün odağ az sanayileşmş oplumladai dev Jete dair son za manarda yapılanMar sgl tarşmalarve bu toplmardai devletin ileri apitalist devletten özü itibariyle nas ıl farlı olduğ ya da olmadığıdı r Anca tartşmanınalnda yatan onuları avrayabilmemiz için öncelile sömürgecili ve emperyalizm üzerine y apılan Marsgil tarşmal arı ve bu tartşmalarn çıan arlı bağmlılı teorilerini anlamamz gereir Bir ez bu teori öncüller açılığa avşunca Uçüncü nya devleti üzerine yapılan tart ışmanın ana hatl arı doğal olara ortaya çıacatı r.
Öncüller
Marxn sömürgecli üzerine yazıları büyü ölçüde Hindistan ve Ir la n dayla s nı rıdır ve b ii üle üzerine yazdılar birbirinden oduça a ıdır (Avineri 1969 Chana 190) Marxın Asya topum uy la ilgili farlı görüşlerinde orta nota bu toplmlar içsel değişimin imnsz olduğu durağanı ve değişmezl av ramarıya nitelemesidir. Mar xa göre Asya toplumlarnın en önemli ve tuhaf özeliği onla rı Slav olmayan Avr upa toplumlarından ayıran beligin özeli tarhlernin olmaması ve toplum sal gelişm eden yosun olmaarıdır Asya toplumu hem dağılma ve ger ilemeye hem de toplumsal evrme arşı dirençli di r ilel omünizm evresinden çıtığından beri durgn drağan ve değişimden yosun a m ştr (Chandra 190 395) Marx değişime arşı olan bu dirençle ilgili bi rço açılama geliştidi Bunlar arasında Asyadai ura ar azileri büy ölçeli sulamayla tarıma elverişi hae getirme zorunluluğnun merez itidara yol açmas bunn da devlete despot ve hiper trofi niteliler azandırması da b ulnmataydı. Diğer yazlarnda devetin despoti niteliğin tarımda öze müliyetin olmamasına birbinden y aıtımş ve endi endine yeten öy topluular ını n va rl ığına atetti
28 1 Dev le ve Siyaset e isi
önünde bulundrduğ içindir ki, sömürgeliğin Asya toplumunda dev rimi b ir rol oynadığını ileri sürdü Marx 1853 'de şöyle yazdı: ngilere Hindisan'da biri ykı, diğeri iseyapı olan iki ödevi yerine getirmek zorundadır eski Asya toplumunn ortadan kaldırıması ve Asya 'da Baı toplumunun madd temellerinin atılması'' (Tker 1978, 659 içnde). Marx'ın sömürgeliğin etksi ve doğası hakkındak yargısı doğrudan doğ ruya onun (durağan ve başka yolarla değiştiilmesi imknsız sömür geleşen toplum) ve (kapi alist ve sanayiye dayalı) sömürgeleştiren oplm hakkndaki fikirleriyle ilintlidir. Marx 'ın sömürgeiliğin yıkıı yönlerine pozitif içerik atfetmesi sömürgeleşme önesi toplumu nas n itelediğinden kay na klanır Bu görüşe göre, Hindistan'daki Britanya yöneimi durağan toplum yıkarak değişim ve gelişme olanaklarının yolunu açar Yapıı, pozitif unsurlar am da kapitalzmn doğasından çıkar kapitalz sad bir ülkede yaşayamaz, varlğı sürdürnek için b üün dünyayı kaplaya şekilde genişlemelidir. Sömürge toplmlarına y ayılan kapital izm aynen sömürgeleştiren toplumdaki kapi alizme benzeyektir Bri any a'da ol duğu gibi, tam gelişmş sanayi kapitaizminde pozitf (üreti üçlerin gel işimi) ve negati f (yoksulluk ve düşkünlük) un srlar bi rarada buunaa ktır. Ne va r ki, Chandra'ya göre (19, 401), Mar x'ınHindisan'daki Britan ya yöneti miyle ilgili görüşlerinde kısa süre içinde yapı yönlerinden ykı yönlerine doğru bir kayma yandı Daha sonra Kapital'de, Britanya yöne timinin iktidi kalknmayı olanasızlaşran birçok yapıs özelliğine dik ka çeki yeni bir uluslararası işbölümünün mode sanayinin ana merkezleri''nin gerekerine uyum gösterdiğin i, dünyanın bir kısmn arımsal üretim alanına çevirdiği[ni], b alanda yetişen ürünerin gönderildiği dünyanın diğer kısmının daha çok sanayi ala nı olarak kaldığı ''nı (Marx [1867] 1 9, 425) ve Hindisan'dan Britanya'ya akan sermaye ve kaynakların Hindistan ekonomisini fele uğrattığını vurguladı Dahası, Marx'ın sapamasına göre köy toplullarını (yıkıı ama poziif şekilde) bozan Br i tany a yönetim i, bu toplulukların yerne gerçek bi r özel mülkiyet sistemi de koyma mış, taıma dayal malkneerin ve küçük toprak mülkiyetinin a nak kar ikatürleri olabieek versiyonlar y ar atmış (Chandra 1 980, 401 )
B ml evle 2
yaşyodu ve bu dönemin B adş toplumlaın gei kalmşlğ hakndak nosyonl a dolayl olaak pay !aşyodu. Bu ü yanlsam al a ne Maxn ne de gelsin Ilandadaki Bi anya y öneti mi üzeine incelemeleine yansd. Ilanda söz konusu olduğnda, Bitanya yönetimnin Ilanda o p lum ve ekonomisi üzeindeki sömgeci kaakteini açk seçik teşhis ett i le. Buna göe, I landadaki sömügeciiğin özü I landa 'nn Biany a eko nomisinin boyunduğna gimesi ve sanayileşmş Bitanya'nn tamsal bi eklentisi haline gelmesiyd i
I rlanda diye yazıyordu Marx 1867de] I ngilz toprak ahiplerinn ve ng lz burjuvaz nn çkrları doğrultuuda yne idi Bu ba ğla mda rlanda ha mm a dde eda ç i anayi rüne ri pa za rı ve tarım azerne eaye ya tırımları için güvenli b yer olarak kulanıld Irlanda n I ngiltere için ba şka ya ra rlar da va rdı Uuz iş güü kaynağ odu ve Ingz işçilernn üre tle rini düşük utma k maddi ve ahlak koşua rını a lçaltma k için kul !anıdı rlanda ve Ingilz işçie r a ra nda krüklenen u a düşmanlka r yüzünden I ngz şç i ınıfı blünmüş halde ve iyaa olarak ye e z bıra abd Benze şekde, Brianya ve ABD' deki ege me n ınfar iya al ç kala ra uygun gdükeri za ma nara I anda ornunu ülke araın da uua l düşma n yaratmak için kuandar (Chandra 1980 407)
Ma x ve gels, hem Ilanda kaynaklann sömüüsü (ta msa l a k ve emek) hem de Ilandal ve Bitanya işle bbleyle kaş kaşya ge tiileek Bitanya'daki sömü ücü üetim ilişkileinn yeniden üetmi yo luyla, sömügeciliğin I anda ekonomisinin azgelişmşliğne yol a çğn ve bu ilişkinin Bianya bu uvazisinin yaaına olduğnu saptada Yan s a, Il anda'da toplumsa sonun ek çözüm yolunu 80'de kuulan Bi liğin iptali ve B i anya egemenliğine gönüllü bi şekilde ya da zola son veilmesiyle, sömügeciiğin devimesnden geçtiğini gödüle Bu, opak mücadelesineyoğnaşan, tama daya bi devim olacakt (Max ve En gels, 972) Ma x ve gels, Bi anya yönetiminin Hindistan da değil am a Ilan da'da semay enin ve kapialist sanayinin b üymesine, am ve sanayi aasndaki bileşmenin otadan kalkaa kapitaist çitçiğin otaya çkmasna, kda ve şehilede işçi snnın doğuşuna yol açğn ve bütün bunla
220 D evet ve Siya e Teo
kapita lizmn pozii unurları ömürge baamna akaıldıklarında nega i oluyorardı Candraya göre, Hinditan örneinde Marxın kavra yamadıı nokta, ömürgeci devletin roünn Avupadak kapiait devl tin rolünün tam teri olmaıyı. Avrupada devlet kapital gelişmenn en güçü aygıtı olmuş, eoda ürem tarzından kapitait üretim tarzına dönüşüm ürecini, era işlevi görerek, ızandırmış ve geçiş ürecini kıal m ıştı (Marx 1 90, 703) Ancak Hindianda, öm ürgeci devle köklü ark lılıkları nedeniye bu rolü oynayamaz dı:
Uz dönemde sömrge deve t s nye me v e kknm krı pok r uygur unun nede n sömrgec deve n potk rın sömrgenn de meropon uus durumu rfndn yönendrmesd (Cndr 1980 437)
Marx ve Engelin rlanda orununu analiz ederken devetin roüyle ilgili oarak geliştir dikleri a rgüman da bu yöndedir
Le n in e gö re E mpery a l iz m Lenin, ömürgelerdeki durumdan ziyade, kapitaizmin anayileşmş kap i tait ekonomilerden dünya i teme yayılmaına yol açan iktiadi koşul arla daa azla ilgieniyordu Eealizm Kapialzn En Yüksek şas ([1917] 19) adı eerinde Lenin, emperyaizmn kapitalizmin ZJnlu bir aşamaı kapialit gelişmenn yaygınlaşmaının mantıkal bir onucu oduunu ileri ürdü Kapitalizmin rekabet aşam aında iler i ülkeler mal iracatna aırlı k eriyordu anak, üretim ekelerde younlaşmaya ve özelikle de inan çıkar !arı ileri ke ekonomierinde kapi tal izmin başat unuru alne gelmeye başadıkça, b irikim azaıı k r oranının düşme ine ve geri kalmış bölgelere ermaye iracna yo açıyordu b u da ileri ülke ekelerinn geri kalmş ekonomiere dorudan yaygınlaşmaı anla mına geliyordu Sermayenin üke dışına iraç edilerek geri kamış ülkelere yatırıaı yoluyla, azla ermaye krı artırmiçin kullanılıyordu. Geri kalmış ülkelerde ermaye kıt, arazi iyatları niten ucuz, ücretler düşük ve a mm adde ucuz olduu için krlar yükekti (Lenin 1 9, 21 ) Sö mürgelere yapan yatırım yeni m azeme tedarii ve bunların iyalarını
B ı m ı Dvlt 22
sanayeşmiş bögeeri de ihak emeye çaşr enine göre em pery az en önem i özeği, hegemonya kurmaya çaşan kapitaistgüçerin birbi riye rekabe etmes� bu a ma ça doğrudan kendieri çinomasa bie rakbi zay fatmak e u hegemonyasn krmak çin oprak şga etmeeri dir enin'in tezine göre, bu ki ekenin bieşimi dş ükeere yayma çin güçü bir itki sağar. Leninin kapias emperyazm üzerine ezne iki kaynaktan eeştiri yöneişir oseph Schumpetein i (ik bask 92, ngiiz çeiri 95 ) ataardan geen dürtüer' kar am n geiş ir di e ka pi ais dönemdeki emperyaizm açkamasnn ikisadi aanda deği, geçmiş eki opumsa e ikisadi yaparn kants oan psikoojik güçerde ar anmas gerektğini ier i sürdü Ve ikinci eeş tr çizgisinde W arren ( 980) gibi neo Marksis er, Marxn Hindis an'a g oarak geiştdiği, az geşm ş dünyaya yapan kapi as müd ahaenin emede pozit if, hat t derimci bi güç oduğu sana yeniden cank ka zandr maya çaşta r: Buna göre, sosyaizme geçiş içn gereki oan üreici güçerin geişim e işçi snfnn biinçenmesi için en erimi yo kapitaizmdi. W arren, kapitaizmin sömürgeere yaymasnn bu ekonomierde iktsadi ka knmann younu açtğ, bi rey yar at cğ serbesteştirdiğni, üreimde işbiriğin örgütediğni e siy asa demokrasinin koşuar n sa ğamaştrdğ, böyece sosyast haeket için en iyi siyasa or tam sağa dğ[ n ] e şç sn içn gerçek b ir öğrenme sürecn koşuarn y ar a t ğn ieri sürer W aren 9, 7) W arren'a göre, enin'in tezi tarihse oa rak ha adr; çünkü ekeci kapi azn sanayieşmiş ükeerde durgunuk
2 Sumer'e gö e are ve y a y o luyla emyalizm müün değildr. Bu nedenle A v paş toplmlarda apiit geişe emryli bir yapnn parç aı o . apilizm doğaı ge reği anmyalis o duğu iç in i apitaizmin ya ylmayla igili bütün a ö eğ in ürei m ve Avp oula an emyalit omadr Se b a v e apitai üem ilişier y üe büyüme o an ana yo açmaa almaz ay zamanda daa üt dzeyde e davaşaa ulaşılma r da ağa Smer'in eoiinin ana bir onuu apitizmin anaşmaz la çözme eonomi ve iyaa güün dağılı ağlama yönm oara avaş ve a
222 D vl t v Syat o r
yaşadğ ve b u edele başka yerlerde kr a rayşa girdiği sav dğru d e ğildir. Uselik ei'i i temelde siyasa bi r metd Birci nya Savaş ziveye çktğ bi zamada savaşn nedeleii ve işçi sfla rnn çğunluğuu eeasyalizmi nede erk ettiklerii açk lamay amaçlar (Warren 980 49) Rus vr imi 'de sra Lei'in b u eseri anti mryaistprpagadaı temelerilmesi ve kuşama altdaki Svyet devletii alglana gvenlik iht iyaçlar için kulla l mştr (980 8). Bylece a mpi rik lar ak desteklenebili r' la
doğruda n ömürgeclğn ie rlemec oum al değişmi güçlüi moto işlevini gördüğü, ömürgeleşme oadğ durumda ortaa çac ak e rli ka italt ge lişme i ge akrma k a da ça rlaş mak şöe durun kaital t ge lişme i a kla ge lelecek diğer olaa ka la çok daha handdğ (1980, 9)
grş terk edilerek bunu yerie Uçnc nya nn sanayileşmesi ni ndeki e b yk engeli Uçnc ya kendi içideki çelişki lerde ar amak yerie emperyalizmde ar aya ve (2) ssyalis idelj i ya da kapi alizm ssyalst eleşiriyle ilgsi lmayan ve belirgi bir biçmde kapiazmi ssyalizme geçişi sağayan b ir kpr lduğu' ( 980, 7) grşn savuna miiyetçi anikapi alist bi r rmatizm beim sendi eniin teziyle ilgili birkaç sru am a kapitalis plumla eşitsiz gelişim� bu tplumla hegemya sağlama çabalar ve bunun s nucunda r aya çka çatşmaa sz knusu lduğunda enin i grşleri Schum peeri atalardan gelen dr lerie kya sla empeyalizm ve dn ya savaşlarn anlayablmemz içi daha m akul açklamalar sunar Buradaki tartmamz için daha nemli lan ku kapitazmn yayglaşmas geri kalmş lkelerde yadğ r ve elbette kapitalist geişleme karşsda geri kalmş lkelerde devle ynadğ rldr. Asl b u tartşma ktasda ein emperyalm pzisyu W are eleşirisiyle aba n abaa z dşer Acak bağmlk terisini ve ba ğml dev Jei inceemeye başlamadan ce Ma ve Çi vr im i hakknda bi rkaç nktaya değinmemiz gerekir Her e kadar Leninin inde smrgeleşmiş lkelerdeki kşullara pek fazla yer ayr lm amş lsa da Leii / ve
B ml evle 223
Mao v e Ç n ev m
Mo sömüeleşmiş b ekonomide hegemony kumk için ögütlenmiş bi Komünist Ptinin önce üyesi, son d lidei odu Bu b ğlm, Çin vimne kendine özg nitelikle kznddı ve diğe bğımlı toplumldk dvim lee önek olmsı sğl d Hem 1 9 17'de enin, hem de 1 9 1 1 'den 1 949 kd süen dh uzun b i dönemde Mo dğnık bi değişm sü e cinden geçen mut lkiyetçi devetele k şı kşı yy dıl Çlık 1 9 1 7de çökmüştü ve ktid gelen sosy demoksi sy sl bi tb nı mob ilze edemiyodu Monun devimci düşüncesi 1 9 1 1 de Çn mutlkyetçliği devildikten son şekillenmişti m 1 91 7'de Rusyd oduğu gbi, Çin soylulı küçük b i şehi bujuvzsye b ilikte) elleinde dh uzun sü e olmsın ve 1927den son ülke üzeinde beli deede bi ske kon t ol ku ln ğmen kpitlist kknm süecnisğlmşıpyy gınlştımyı bşmd Bu bşısızlık büyük ölçüde Avupı gçl e in Çini sömügeeşmiş omsındn kynklnyodu bu sömügeeş me Çini Ç lık Rusy sndnkeskin şeklde klılştıyo ve Çin de b bujuv devetin geişe olnğını çok zyıltıyodu Köklei deinden Lennizme bğlı olup, 1920le, 1930l ve pon yyl s vş dönemin Çin koşul ln uylmş oln Monun devim teoisi kpitist devlet hkkınd doğudn çok z sv ilei süe . Am y i ne de, Monun devim st tejisi üzene yz ılın ve Çin toplumu nliz leie b ktığmzd, hem 1 9 1 1 sonsnd svş bey !enin thkkümüne dylı Çin idesin, hem de 1 927 sonsınd Mo'nun sınıf üzeine yz ıl ınd çoğu kez b ileştiip ynı sıf soktuğu) bujuvz ve topk shi p eine dyl Kuomintng v Jetini tmmen Avuplı empeyl istlein kontolünde gödüğü çıksmsın y pbiliiz Monun devim teoisi temel olk mllyet ve anteealst ç mücdeelen ve y bc i kti sdi çk !n ss tğı Çn Kyşekn zyıf Çn veti elbete devimin düşmnıydı, m Moy göe bşlı c düşmn empeyizmd. pon işg lin den son düşmn, ybn ske bilikle şeklinde billulştı; mil liye devimci mücdele de devimci odulın ehbeliğnde belili coği böl geede yü ütülen ntiempeylst bi svş hlini ldı şte bu nedenle,
224 Dev le ve yae Teo r
sadc sınısa açıdan dğ ayn zamanda mpryaz m şbrğ açısın dan da ba kmaya başadı uruvaz d dah omak üzr antmpryast pozsyon amaya s tk oan hrhang b sı nın unsuarı dvrmc müca dd potansy müt tk oab rd. Smürg ükrdk dvrmc harktrn b ahsdn uusa boyu tu, Tmmuz 920d Uçüncü rnasyonan b r topantısında, nn Hnt komünst M N Roy aasında uzun b r tart şmaya konu omuştu azı konuarda, zk d k aşamaarda dvrm kmn ncüük db cğ konusunda (Lnn, smürgşmş ükrd buuvaznn drk ya pmasna zn vrms sa nuyordu) anaşmğa düşmrn r a ğ mn, Lnn v Roy Komünstrn dvrmc harkt çnd hgmonya sağayabdkr ükrd, kaptast gşm aşamasından gçmkszn Koünstrnndrğnd kyürn sosyazm gçşnn mümkün o duğunda hmkr omuşardı yc Uçüncü Entrnasyona, smürg ükrdk dvrmn Avrupadak gb sadc topumsa dğ aynı z a manda uusa br dvrm oa ğı çzgsn bnmsd u çzgy gr, s mürrd dvrm yapaca oan sadc proarya dğd, att sadc prota rya v kyür d dğd . hası, yr buuvaznn buunduğu v bu buruvazn unsuarınn yabancı takümün karşı mücady h a zır oduğu durumarda, Komünstr yr buruvazy t tak çn grm , hatt dvrmn başangıç aşamaarında b u unsurarın dr ğn zn vrmyd 1 927d Çn Komünst Partsnn (ÇKPnn) şhrrdk tabanı r dys tamamn yok oana dk znn yo tam da b y br pot kaydı; • •
dm miyçilik mssinn n kada
oduğu gösi i yandan Wan, Uçünü Düya sosyaisnn n kada yabanan gmniğin ousa olsn kapis kalknmay dskmn ön A Çin ö ğ i g ibi b dt da y abanlan sö müüsü o kada bigin ki, angi bi fos ak bu j v a o su y a da o lmasn, ak myalis oaak mşuk kazanabi ç k n d Çin 'dvmnn ilk aş nn 1911937) başaszğ m ksmn my a is g üç anko müzmndn m d başka bi kapias g üç oany an Çni işga sndn kaynak od Wan ö ü bai sf Ln v Ko i
B ı m ı De e 22
geçekten de Moskov 'nn yönlendimesi ve sağladğ li kaynaklala buj uv efomistlele bebe Kuomintng'n içinde efomistdev imci in vleti'nin s keidi potnsiyeni ve kitle tbnn gei şi mek için çlşt. Bu demoktik devletin m, m utlkiyetçi yönetim çözldkten son in'in değişik bölgelein kontolleine l n s vşbey eini yenmek ve Kuomintng' ybcl in topklınd tmk için imkn sğlmkt Şş oln, 1 927'de ulusl b devletin kb b içim oty çkm y b şl dğnd, Kuomintng içindeki Komnistlein tsfiye edilmesine ğmen KP'nn b u politikdn hiçbi şekilde v zgeçmemesiydi. Ozellikle 1 927 tsfiyeeinde ve n Kyşek'in ''kuştmmh'' kmpny l nd, sonund d in'in kuzeyb sn y pln ''uzun y yşte'' c tecbele kznld Fkt pon 1 937'de in'i işgl edince, işglcilee svş için ' tbndn b ileşik cephe'' kuuldu ve ittifk politiks yeniden uygu m y koyu ldu. onuç itib iye Mo, tsfiyee ve kuştm kmpny nedeni yle n Ky şek ve Kuomintng' he zmn dei nbi dşmnk beseme sine ğmen, 1930'ln sonlnd ve 1940'n bşnd Lenist tlinist stteiye b ğ kbildi. Bu stteji geeğin, uusl buj uvziy le ntiempeyist b ittf kum y ve n Kyşek'i bu snftn 'ym y'' çşt O zmn pon işgli ltnd b ulunn sömgeleşmi ş in'in koşull , b şlc devimci m cn toplumsl devim den z iyde ulusl kutuuş olmsn geektiiyodu.
B ye n de mka tk de v dünya ro•troy/t devn b pa çaıd; empe yazme dğe b de yş e l la a aı kapta zme kaa llk a müca de le e de Syaa laak bnn anlam ı e m pe ya ve geci hain lee ka ş ç eş t devc ıla baa ya geleek ta k b devimcidemokaik dkta tölük kma a ı ve Ç n tpmnn bjva dktaölüğü altda b tplma dönüşm ee ka şı mücadee vemeed. Iktadan am ı e büykemayen ümünün e mpe ya t ve ge ici ha nn bü yük ş e tme!enn kamlaş tla büyük tpak mükyenn köyüle e da ğııa a yn za ma nda zengn ta e knm ta dan kadıman ta ve üçük öçek öze işeme ee de te k a ğlanm aıdı. Böye ce bi yandan kapta me gden yn önünü aç an b yen tp de mkra tik de v
226 1 Dev le t ve Sy e t e o r
LeninistStalnst resm tezlerden en önemli saa Ma'nun kendisinden geldi ve Çin vr im ine kendine özgü niteliini kazandrdı Lenin az gelişmiş Asya ülkelerinde devrimin başlıca g üü ün köylüler lduu sap tamasını yapmştı ancak Lenin'e göre kırdaki kitlelere öncülük edecek lan prletaryaydı Bu prleter hareket şehir tabanl yerli b ir Kmünist hareke varsa bu yerli hareket yksa Enternasynalin temsilcileri vasıasıyla liderlikedeceki . Ama 1 927 başında Hunan daki köy lüh areketini i n celedii ünlü çalışmasnda Ma köylülere devrme öncüük edebilmeyeteneini a tfetti. Manun tezine göre devrimi y öneten Kmünist Pari klülerin nden çıkad (Ma 1 954 Cilt 1 ). Parti 1 927yılı içinde bastırlnca Ma aırlıklı larak köylü kökenli bi r örgüt kurmaya girti ama b u örgüt kendisini prleterya pa risi larak adlandırdı ve Leninin prlearyaya ve prletarya partsne verii rlü ynayaca ve buuvademkratik de rime rehberlk eden güç lacaını ileri sürdü (Schram 1963 34) Ama yine de devrimde köy lülüünynayacaı bu rl terik akıl yürütmekten daha çk zrunlulkan gelişirilişti. Skcpl 'a (19 79) göre ancak Uzun Yürüyüşten snra ÇKP kadrları köylü sınıfları ve siy asal yapıları geri dönü mez bir şekilde dönüştrecek yöntemleri geliştirmeyi başarılar ve bu sa yede eknmik kaynaklarn ve köylü işgücünün mü mkün lan en yük sek düzey de mb ilizasynunu salayabildiler '' (1 979 255) Gerçekten de bu yöntemler ancak Bi rleşik Cephe (1937 1940) döneminden snr a uygulamaya kyulabldi ve bizthi köylerden çkan yeni kadrların yapı ra dikal tprak refrml arıyla snu çlandı (Skcpl 1979 260261 ) Manun yazıları smut bir sömürgeleşmiş tplum üzerinedir ve bu tplumdaki ilk ssyais devr im i knu a lı r Elbete ya anc bir rdun un 1 937de Çin'i işgal etm iş lmas Çin Kmünist Partisinn stratejisini bimlendi rdi Aynı şekilde yakın br zaman önce başarılı lmuş us vri mi de bu strateiy güçlü bir şekilde etkiledi. Hem teri k hem pratik yönden asker mücadelenin sn aşamasına gelinye kadar ulusal devleten ziyade yaban larn devrimn başlıca düşmanı larak görülmelerine neden ldu Ayrca Ma köylüleri b aşkalarının öncülük ettii bir devri me sadece kaılan bir güç lmaktan çıkarp kmünizmin b içimlendiricisi yaptı A s
B a ı m l ı D v l t 227
kadı Bu kabu Japonarn ynlgisindn sonra daha iyi örgtnmiş v kittaba n Kom nist kuvvrin dvti dvir msiy sonuan d Dvti gmn grubun hgmonyasının bir ifads oarak görrsk, Maonun 1 9 1 1 sonrasındaki Çin Dv tin dair fikirri son drc anaşır ha gi r Sav aş byrnin siya v konomik tab anı, köyrin söm r msin v yr soyu sınna daynıyordu ama 1 9 1 1 i 1 949ar asında ki dönmd hibir grup Çin topumu zrnd hgmonya kuramamıştı Böy bir hgmonya inşsınn ik işa rtri 190rin ortasında Kuomin tang iind biry başadı. Çin Komnist Par i si nin kit tab anını örgtm abaarı, görc iyi örgüt askr gr b rşinc 1 927 y ıında Çinin by k bi r böüm uus rormist bi r hkm tnkontron girdi Ama tam da bu zamanda burjuvazi v burjuvazinin mtkri, özik d Çan Kay şkin kndisi, rorm s i tifakın iindki dvri mci unsurarı tasy tm y kara vdr Bu kararn bi r sonucu oarak v yr soy1 ar da gürini h korudukaı iin, Kuominang konron şhirr sınıramış odu ahası, Kuomintang kakınmayı finans dbimk v hkmt gir sağamak iin yaban srmayy muhta Asında, mi i yti Kuoming'ınkonomik yöndn y abancıara bağımıığı s üyordu Bu durum da, Maonun sömrg opmındaki dv zrin Lninis görş gri iğini krumaya vam tti Çin b urjuvazisi v yr soyla rı yabancı gmniğinin yri tmsiriydir Sömrg dvi Avrupa mprya izminin bir tzahr yd Bu dv t, Batıı kapitais opumarda oduğu gibi gmn bur u vazi nin hgmonyas ını giştirn v y aygınltan siv topuma dvt ar a sındaki yakın bağaa dayanan bir dvt dğidi. 1 920 v 1 90ar ın Kuo mintangı kitri harkt girm bcrsindn yoksundu; hat yönt i mindn doğrudan ıkar sağayan yr soyua rı bi harkt girmi yordu Kza Kuomintang, Komnist haydutarı da zmdi Oz ordu arı oan savaş byri Çini yönmyi srdrdr. Dv sivl opumun oğunuğundan mamnayrımş. Çin Dvinin zayıfığı v opum dan ayr ışmışığı, aponar Çin toprakarna sadıarı yavaş yavaş art ı r dıkarında daha sonra da Manuryayı işga ttiklrind aık sik ort aya
228 1 Dvl v ya o
Bu görüş her arihsel dönemdeki üün ağımı devetlere geneleştri lemez. Tasfe olan Kuomintang kendini destekeen grupla için Çin to lumu üzerinde hegemona kurmakta başarılı olamadı Ulusa b ir devle inşasında göserdiği b aşaısızlık Çin oplumuna özgü koşulların ürünü dü Çin oplumunun temel ntelikleri çok üük ir kölü nüfusa sahip olmas u nüfsun ikidi ve toplumsa egemenliğinin toprak sahibi bi r ticari solu sınfn elinde uunması topumun şeheşmiş merkezlerinin aan tiri çıkarlarn kontrolünde olması ve dış tiret egemenlikleri al ına aan u çıkar gruplarnın Çinin ka naklarını sömürmekte ısrarl ı ol ma la rı dı Bunun praikeki sonuc ulusal kalkınma adına u söm ürünün gruun or aa çıkm aması özünü değişireecek hiç kapitalst oldu. Çindeki durum prootipk sanaileşmiş Baılı (meropol) kapialist demokrasiden ziade handranın (980) tanımladğı sömürge devletin andırıordu. Sömüge de e i, sömüge de opums a sınfa dan çi e ms e mez üün sömüge s nıaını me opo k piais sıfın anda ir ko numa e Bu sıfadan azaıa desek ediğinde e kouduğunda ie uu kendi yöneii sııı oan meopo ujuazisi çıkaarına me için yapa Te k göe i a sııada n a ı değe çkaıa sını koa y a şmak değidi sömüge nin üün e konomiini me ropo ekonomis ne ağ e u e konomiye zme ede a e ge imek e s ömüge ni ü ün oaak sömüüesni sağamak da sömüge dee nin göe id (Ca nda 98, 37)
Meropo urjuvasnin sömürgedeki devlet iktida rını ve oplumsal artğı konrol etmesinin nedeni üretim araçlarına sahip olması değildi b ilkis devlet ikidarı elinde ulundurduğu çin toplmsal arğı kon trol edeiliordu (handra 9, 37). v Jetin işlvi erel ir burjuvazle iş i rliği hainde sömürge çinde kapiaist ir sömürü sisemi gelişi rmee çalışmak ve arğa bu sistem dolamıla el komaktan zi ade doğrudan artığa el koyya odaklanmışı vlein as kıcı gücü daha çok iç kontrol amacına önelik gelişmişi devlein idar agıtla rı ise metropol ekonom i sinden çok üretim erinde u gulanan zorunlu kontrolü sağlamak içn ge
Ba ğ ml Dvl 229
emekleme dönemndek Hnt dokuma maltına uygulanacak gmk vegle böyle b ça şma konusu halne geld da ve aske hacam ala çn geeken gel a ak çn, sömge yöneclenn çıkalaı gmk veglen ykley geektyodu vlet genşlemey s yodu ve el b ette bu zoluk çndek kçk Bombay buj uvaz snn htyaçaıyla uyumu b stekt te yandan, ykek gmk vegle Lancashe d o kuma malt laının çıkalaına doğudan doğu ya aykııydı Sonunda gmk vegle y kllmed; dğe b deyş e, meopol dek mal tçıaın po deve üzenki ekie aılığıya k Chanda b u öneml noktaya dkkat çekmez) söm ge devletnn ekonom poltkaaın kontol etmey başaacaklaı tez teyt edlmş oldu. Yne vugula mak geek k, sömge devlet meto bujuvazsnn syasa l komtes gb işemiyou Evet, temel çıka la metopol bu uvazsnn çıkalaya fak çndeyd ama özçıkalaı aynı zamanda gel tabanın genşetekten de geçyodu Ve b u gele metopolden thal edlecek ya da metopole haç edecek mal la dışındak kaynakladan da geleb ld. stelk, teel o atığa el koym a mekanzması oluştumak olan sömge devlet, y aygın b yeel yönem ssem ve dolayısıya b sömge eğtm ssem gelşt mek zounday dı Eğtm sstemnn a maçlaı, bu at ığa el koyma ol yle açıkça uyum çndeyd Canoy 1974) . Ama ayn eğm ssem sömge devlenn dev mesnn, bu devlen yene toplumsal ve ktsad ol y eel b kaptalzm ve bu kaptalzmn etc gçlen geşmek olan b devle tn gelmesnn de tem ellen atmş oldu. n öneğ bağımlı dev Je ya da söm ge devlet hakkındak taışma mıza b gş yapma olanağı tan n dışındak etks elbette öneml b konudu . He ne kada W aenın sabete vuguladığ gb, ulusal b uj u vaz, sosyals aleaten sapımas çn çn empeyalzm konusunu kul lansa da, b u olasıık çnc nya ekonomsn ya da deven yabancı eksne daha az ma uz kıaz ya da şç sınının daha az mlyetç oma
Ş d
k demkk Hndsnd yee kpzmn geşmes kmnd, We nn svn g ö e e gç en şsnd ve şçen n nn yüksemesnde en vem yo sp ns geekken, üe gçen geşm
230 Dev et ve Syaet Teo
sn gerektirme Yan s ra, yaban sermayenin iyi örgenmiş, ke ta ban, antiemperyaist b ir hareket omağna keni imajna, artğa e koyma veyamyapma poiikaarna ini nya Sav aş sonras ö neme kaar, yar oaağ hiç e kesin eğir Böye bir yar ğn 1 920'ere ve 1930aa Çin'e gösterimeiği açkr (ve pekçok ki şi Şi e, 1 9701973 önemine e gösterimeiğini ieri sreekir). nak, Çin örneğ öe tarihse koşar neenye b ie sömrgeiik sonrassanayieşmeke oan kapitaist topm araki evet konsna çok a şey söyer. Sanayieşmekte oan kapitaist topmara evet, b rokras inin yere snaran siya oarak ayrğ, yaban kapiaistere ve evetere paarğa girştiği, b nar yaparken ayn amana a v aanaşarn ba sk a na ttan sömrgei ooriter bir eve moeine oğr b ir eğiim mi göstermekteir? Yoksa, siv topma ev Jetn ente oğ, her ne kaar egemen grbn hegemonyas önemi krier eçirse e evetin egemen grp hegemonyasn örgteiği ve yaygnaşrğ metropo moeine oğr b ir eğime mi oaak r? Bağm k teorisyenleri tam a b kony artşrar B arka pna, şimi e bağm evet hakknaki yeni görşerin ayrn bi r a rşmas na başyor
Düya Sstm Modlr v Bağımı Dvlt sanayieşmş keereki ev Jet erine ar ksist teorier b keere kaknmann oğasnn ne oğ konsna yoğnaşr Frank (1978, 980), min (19 73, 1 980) ve W aerseinn (1974) ayrn arya açkağ nya sistemi görş nya reiminin geişme aşamaarna, retim tararna ortaya çkan başa iç çeişkierin Üçn Dnya kapitaimi nin geişimini (aha oğs ageişmişiği) beieiğini sav nr Yen Dünyanın çeşit böle erine ta rihse eneyerin a r öene ri ve bu böleern aha sonrai önelere ar elşe ataarı üze rine ya la ca cii bir a ra ş tıra ünya ene ne i seraye br nn tarse süreçerin ana ziyle ba şlaar çünü bu se raye br i ünyaai nalerin ayrlaz br ar ças ola n Yen Düny a
B ı m l ı D e v le t 23
s e ra ye kiinde u arise süre çe re nas ı a racı e tğin de ğe r ende di Frank 18 43
Farklı bölgeler neden arkl gelşme güzerghlı zledler? Frank'a gö re bunun neden farklı bölgelerde farklı kaynaklar bulum asıdır. Peru ve Mekska gb bazı bölgeler al ın ve gümüş y ataklarına toplumsal olarak örgütlü br şgücüne ve teknoloj k b lgye sahplerd; bu kaynaklar baz emek sömürü b çmer ve (mer opolde) serm ay e b rkm çn zengn br poansyel sunuyordu bu da bazı bölgelerde azgelşşlğn aşrı düzeyde olmasına yol açtı New Egland gb dğer b ölgeler se benzer br lgy çe kecek kaynakla rdan yoksdu Bu bölgelerde metropoer düşük ücret ve eştsz mübadele yoluyla tekelc v e ar değer aktarıc poltkaları daya a madılar Bu nedenle b u bölgelerde azgelşmşlğe yol açacak b r üretm ta rz ı ortaya çkmadı k tarhlerde zengn olan bölgelern günümüzdek yoksulluğu kısmen doğal kaynaklarn tükenmes ksmen de dağlk ma denclk bölgelerndek yetersz tarım arazlernn erozyonu ve yoğun sknıyla açıklanab l r Ancak bu bölgelern günüüzde a zge ğinin aca nedeni iise ne de ne rde n zya de iraca pa taasnn a ln yla rı'ndan ias a an ve araik ge e nek le r'de l erne ra slanan opsa yapıda s a kıdr. Frank 18 23
Frank kmn ny ürttğn ve erang b r b ölgede gelşmenn öz ü nün ne olduğunu açıklamaka kullanılan Rkardocu mukayesel üstünlük kavram ını şddetle reddeder Franka göre kaynakrn değer her şeyden önce metropol ekonoms taraından berlenr ve metropolün değer atet tğ kaynakların varlığı met ropollern sömürgeleştrdğ toplumlarının n a sıl kalkndığını (ya da az gelştğn) belrler Kaynaklar toplumsal yapıyı ve üretm lşkler (sömürü tarzı) belrler Kaynaklar aynı zamanda metropolle olan sömürge lş ksn de belrled. Bu lşknn gelştğ halyle ş e kllenmesn sağlayn unsur metropolün askergücüydü Bu güç merop o lün sermaye brkmne uygun olan üretm tarznı sömürgeye empoze ett Böylece metropolün asker gücü ar metropoln değer verdğ perfe rdek kaynaklar eşttr perfernn az gelşmşlğ denklem ortaya çıktı Keza metropolünperferdek kaynaklara (düşük değer bçldğ çn) lgsz
232 Dev e ve Sy ase eors
land, tiai ve anay kalknma amleleini, itanyann doayl ve do lay ake üüne kaş avunmak ounda kald te yandan, Pom baln Potekii, Muammed Alinin M ve Lopein Paauay otaşik kalknma am lelende b aşaı olamadla; i a dünya emaye biikim üeçlei, kapitalt eliş me ve işbölümü ve elbette ake üç, bu am leleinya p ldğ aman ve yelede böyle bi kalkınma ya iin vemiyodu F ank 1978, 129). Anak on yllada, metopoldeki koşulla eektidiğinde, Uçünü nyann endütiyel kalknma için yeni bi ulul aaa iş bölüm ü y aamaktad böy lee, metopol ekonomilei tükeim malla yeine üetiilee yönelk eknoloji üünlei iaa ına kaymakta, buna p aalel olaak da peifei ülkelede ba ital malla diğeleini ikme etmek tedi Ne va ki, en dinamik a nayle mekei metopollede bulunmakta d; oyalt ekonomile ve ba aelişmiş kapitalit ekonomile, ektöünde önü ya da klğ yükek omay emaye malla ve ba tüke tim malla üetimni ittkçe a tan bi ivmeyle devamaktad Ve pek çok aelişmiş ülke, empeyalit metodek anaylein elişi için ittik vaeçilme ale elen a mm addeen üetimnde umanlaşmaya dam etmektedi Fank 1978, 133) Fank ve minin) bu ada vuladkla önemli nokta, Uçünü Dün yada ita ikmei anayiye dayal kalkmnn bi yy öne Avupa ve AD de ouşan iç pa ibi bi paa yaatm adğd. Zi a bu ba ğml kapitalit kalknma, üetlede aşa yol açmak metopole ve öçmenlein yeleştiklei ülkelede olduğ şekiyle iç paada alm ünü at mak yene, aş deeede ömüülen tam ve maen işçleinin üettiği am maddelee ve daa on a) a ş deeede ömüülen anayi işçieiin üetiği tükem malla imaltna dayan Peifeideki anayi üetim in paa yine metopolededi; bu nedenle peifeideki anayi ve biin üem ektöeindeki üetle, a tlma amaçlanan alm üü kaynağ değl, aalma eeken bi maliyet faktöü olu ç paa üt ve üt ota ıflan yaatka tüketi talebi ve üetm anayinin t ü ketimiyle nld unn e ikii de, dş ektö kaançlana ve dev !e
Ba ğm l Dee 233
kullanılır: Latfndyalar, tcar komprador burjuvaz, devle bürokras vb Ss emn yenden ür em çn gerekl olan syasal çerve ülke çndek snıf ttfakı araından değl, merkez dek egemen tekelc sermaye ve onun perferdek bağımı mütefkler nden feodal'' unsur la r ve komprador burjuvazden oluşan ulusla rar ası br sınıf ttfakı arafından sağlanı r Frank'a göre, buradak uluslararasışbölümünü gelştren ve sermay e brkmnbu şbölümü sayesnde gerçekleşren emperyalst metropoller dr eknoloj ve kaptas genşlemenn örülenmes (örneğn ulusaşırı şrkeler) değştkçe, bu şbölümünde ve sermaye brkm süreçlernde azgelşmş ülkelere verlen görevler de değşr (Frank 1978, 38139). nya kapalst ss emnde azgelşmşlğn ora ya çıkış süreçlerne da r Amn'n gelşrdğ eor Frank'ın teorsne benzerlkler gösterse de, öneml farklılıklar da çerr. Frank'a göre, perfernn kalkınma/azgelşmşlk süreçlerndek değşm tamamen metropoldek üretm güçlernn gelşmnden kaynaklanır Oy Amn'e göre, perferdek an emperyals kur uluş hareketer empery alzmn dönüşümünü getrmş, b rncl ma ürem nde emeğn sömürüsüne dayalı dünyadak şbölümünü değşt r e rek Uçüncü nya'da sanayleşmen başlay ableceğ br şb öümüne yol açmı şı (Amn 1980 136) Amn'e göre emperyalzmn b rnc aşamadan knc aşamaya geçşn ekeller plnamamışr; bu geçşn neden eknol oj k değş m ya da meropolün gelşmndek çelşklerden (örneğn, merkezlerdek ekonomk krzlerden) kaynaklamaz Perer b uruvazler sa nay leşme hakınıemperyazmdenkazandıkları zaman, ulusal kur uluş harekeler bu değşklğ day a m ıştır (Amn 1 980, 141 ). Uselk bu sanayleşme sraejs per fer buuvazsyle merkez dek e keller arasındak lşky de dönüşüme uğratmışr Perfer burj uvazs ar tık ulusal değdr; y en şbölümüne entegre olmuş ve böylece emperya lzmn küçük ort ağı halne gelm ştr'' (Amn 1 980 14 1) peryazmn bu aşaması (W arrenın er sürdüğü gb) merkezdek gelşme evrelernn daha öncek br aşamasının yeden üretm değd daha zy ade b rnl ma sömürüsüne dayalı lk aşam anın b r uzansıdır: Kalknma sürec hr acaa day alı olmaya devam eder, ama hraç malları nın heps (ler teoloj ye
24 e le e Sya e Teo r
bölümündeki değişimi kısmen periferideki antiem peryalistmücadeleln bi r fonksiyonu olarak açlar Bu mücadelelein perferideki kitleleler için nasıl bir sonç doğuracağını bük ölçüde bel irleyen, isyann önc ülüğnü periferide hangi akörün yapığıdır Eğer isyanın öncülüğünü Uçüncü nya burjvleri y apıyor, or aya çıkan ek değişiklik, eşi sz mübad leyi deva m etti recek ve daha da kötüleşirecek olan ulslararası işbölümü değişiki ğidi r (Amin 1 980, 142) Periferide gerçek, öz- merkezl bi r kalkın ma dnamiği ancak halka day alı bi r kalknma olab ilir (Amin 19 80, 1 44). B b ağmlık görüşüne göre, perfei devletinin doğas ı nedir? Ulsla rara sı işbölümü ve dünya kapiais süreçlendeki serm aye bir ikim i b ağ lamında Uçüncü nya ekonomerindek devle bu ekonomilerin ba ğm lı rolünün yönetminde vazgeçilmez b ir ay gıt işlevi görür . •
u nede ne dnya geneinde ve ageş iş eerin içde ermaye biri re ci ve uuara ra ı iş bömnn ya ratığ orunuuka r Uçn Dnya de ve tnin (ve kapita t dnyadaki herangi bir devetin) ron ve biçini bee yen başca e tke ne rdir (Frank 7,
Sal, ksmen Alavi'nin (1 92) analzini kullan arak, sömürgecik nrası devletin üç başlık alnda anımlanabieceğini ileri sürer Birincsi, metol brjvsnn Uçüncü nya'yı sömürgeleştrmek için sömürgedeki b ü tün yeri toplm sınıfları denetmi alnda tutab ilecek bir dev Je aygıı kurmak zornda kalmasdır; bu anlamda, sömürgedeki üst yapı' y a p'ya kıyasla aşı rı gelişir şte sömürgelik sonra sı toplm a mi ras kalan, b a şı rı gelşmiş devlet aygı ve b devletnkrmslaşş pratikler idir kincisi, sömü rgeck sonrasındaki devletin, ktsadi kalkınayı sağlama k adına (klasik bu rjuva devlete olm ayan) ekonomik b ir rol yü klenmesidir Uçüncüsü, sömürgecil sonrası oplumlarda kapitist hegemonyanın ço ğ kez devletin kendisi ta rafından kurulmak zorunda olması ve devletin bu hegemonya inşasnı, doğrudan sömürge yöneimi kaldırdıktan sonra sn olarak berlenen sınırar içinde kalan topraklarda gerçekleşir mek zorunda kalmasıdır (Saul 199, Bölüm 8) Bu devlet za yf'' mıd ır, gçlü'' mü ?Frank ve Amin, Marini'nin( 9) tezine katıl ve Uçüncü ny a ekonomi lerindeki yerel bjvazlerin ni s
B a ı m ı D v 235
güçlü ve özerk olduğunu ileri sürerler. Ama Frak'a göre, buradaki başıca değişken devletin yerel bu ruvayle olan ilişksi değil, metropoldeki em peryal ist b urjuvazi yle olan ilişksidir :
G ç d Uçünü Dünya d n baı, bu nd n d ay n i m too uum a , idooji a , t y yaa a ç a dan uua aa ı burjuaziy/bujuazi unan m topod dtin bam Uçünü Dünya d tinin tm niti oaa gö rüb (Fran 1979, 5)
Empery a list buuvaziye kıyasa daha zayıf olan yerel b uruva zi, tam da bu zay ıflığı nedeniyle, yerel ve emperyaist bu uvazler arasındaki p a zar lık sürecinn bi r parçası olarak, ulusal devleti güçlendirmeye (böylece devleti yerel bu uvaziden özerkleştrmeye çalışır Ne var ki, Frakın analizine göre, çüncü nya devleti yerel serm ay eden daha çok y aban cı serm ay enin gerecid ir' (Frank 979, 6 Frank'ın betimediği şekliyle emperyazin b rinci ve ikiı1ci evreler i n de (doğrudan sömürgeleştirme, birincil al ihracatı sömürge devleti, egemen metr opol buuvazisi için periferideki arğael koyuyor du Dv l e tin işlevi, gerekirse bakı uygulayaak, ücretleri mümk olduğunca d ü şük tutma k Frak'ın ikinci (ve Amin'in birinci ev re olar ak adlandır dığı evrede, La tin Amerikadaki sömrge idaresiin ye rne genellike yerel ti
cak, Ain 980) fedeki snf işkilenn doğ hakkında y a da zayf olmaaına rğmen eg emen sınıflan hegemonyalnı nası kdkla ve sürdürdükle konun da k bi şey sö yle me An'n bu konudak temel argümanınn, egemen buvaz nn uusal uyum nşasn sağlay la brke, riri topun oluşuran kl e k gupl arasndak ayşmadan ydalanğ yönnde olduğu söyenebil (1980 16 . Bu gman, Aka ve Asy a'k k çok 'ulus'' iç ebee geçelidi, ancak, La Ame rikanın genende karşılık bu Hat ek çaşan pçaayıc ekisine maz kaln Aka ve Asya lkele rnde bile sınf ve e sie konusu bütünüy e kaa .. şık br konudu. Oeğin k çaşmaan kökenn kapizm öncesi üem tazla nda oduğu duada kapmş, snfş dnse kabe ya da aieye gil çaşa ple söz konusu o lduğ unda eik müc adeeei, e mden kaynaklnan opumal mücadelelele işkilendek zod yn, An'in savnn geçerl ynaını da göek geeki: Esk çaşma mode kapalis ilşklen nesnel
236 Dev e ve Siyase Teisi
ri burjuvazinn önck ttiği, b ml olarak bağımız hkmtlr gldi. Franka gör, bu burjuvazilr kndi içlrndki v diğr ınıfların içindki dşm anlarını alt ttktn onra başka lklrd mtropol gçlrn dayatmak zorunda kaldıklaı rbt tirt doktrinn v politikaını, ityrk v şvkl kabu tt ilr Frank 1978, 6 Ama bu dönmd Latin Amr i kadak priri dvltinn n önmli özlliğ Latn Amri ka toplum ar ını mtropol mr kz dnya b irikim rçlrin daha uyumlu hal gtir mk için rform girişimlrind bulunmaı ydı. Frank, Katolik Kili inin topraklarına v Amrika yrli ha lkın toplu mlkytindki toprak lara l koyan bu rormların yapıldığ zamanın, mtropoldn atin Am ri kaya libral fikirlrin glmiyl bait bi r şzamanlılık götrmdiğini, bu rform arın kahv, şkr, t, bu ğday, pamuk, kalay gib i tk ma la dayalı ihracatın toplam ihracat ha cminn özglimi yzd in gçck kadar arttığı zaman yapıdıklarını ilri rr [M]e ropoün ihiyaçla r a rşla a k için Lain e rika da ya plan ihraca a a ç üre i, her ülke de burjua zinin be i kes le rie lbe ral refor girişle ri içi siya sal gere kçe e güç erdi (Frank 1978, 166)
ibral rormlar, l konulan toprakların birkaç kişinin v kıa r onra da yab ancı v yrli kurumal ya rımcılarn llrind yoğunlaşmaını a ğladı. Bu da yrli halkı ya hızla b yyn tarım v madnclik işltmlrind çalışmaya, ya da bu rnlri mtropol pazar lar ına taşımak için kam u rm ayiyl yap ılan dmiryolu inşaatlaında gndlik işçilik yapm aya zorladı Bu politika, pifri lklrd azglişm işl iğin yarattı ğı konomik orunlara v iy aa grilmlr yol açtığında, kndi çıkar arını korumak için iyaal bakıya ilk başvur anlar da y in librallr oldu Frank 1978, 67 Franka gör bu dönmd prifri dvltinin rol, al tyapı ya tır ım la rı için kamu kaynakların mobiiz drk mtropol rmayinin prifr i dki kaynaklara rişimn ar rmak v ihraç malı rtimind grkli olan işgcn arttırmak amacıyla topluma v iktiadi ya pa rormlar yapmaktı r vlt hr n kadar yrl burjuvaz inin kontrolnd oa da, bu burj uvazi kadrini dnya ka pi ta t itmn daha drindn dah olmaa
Ba mlı elet 237
sonuç, devlein neinnar tasıdır; çnk yerel burjuvazi devle eka nizası aracıığıyla periernn kaynaklarnı etropol kapitalis tlerine su nar u duru opluların k tlesel azelişişliğini erekirdiği için, s rye karşı oluşan direncin basrılası, rece bir sıklkla devle da alesini zorunlu kılar u nedenle, eropol devleinin eropoldeki kapi alis elişe için oynadğı role kıyasla, peri eri devletinn periferideki e lişe (azelişişlik projesi için nei çok daa neli ale elir v Jete bu şeklde yaklaşak belirleci olark nielendiriebir aa Frank, periferidek devlen eeen eperyast devlen ynetiği bir ku ladan başka b ir şey oladığını iddia eek bi bi r uağa dşez ği şik ülke burjuvazilerinin, kaynakları eropole akara derecelerinde arklılıklar olduğunun farkındadır raca sekrnde başıca re araç lar ınn y abancarın lkiyetine eçtiği lkelerde buruvazilerin daa çok zayıfladığın yer ser aye biriki ve rei y apısndaki çeşililiğin çok daa dşk dzeyde kaldğın ve toplu daa fazla kutuplaşğın ileri srer e yandan iraç a !la rnın, nak iye ve dağı tılarının olasa b ile, reilernin ulusal lkiyee olduu Arjann Uruuay ve rez i lya ibi lkeer bu olusuz sonuçlara daa az a ruz kalışır (Frank 979 7 ununla beraber Frank, bu arklııkların bağıl kapials kalkına s recini ya da bu kal kına srecnde bağıı kapialist devletin roln da sout bir şekilde anlaaya yarayağın dşn ez kinci nya avaşı sonrası dnede dnya kapitalis ekonoisinin eçirdiği dnş,
e onomie i ie 1 ve nce l oaa ümüa tf se maye biimi sa ğa ma oanalan tamamen ve niha suete oada aldmı ve eo e mpeyazm çağda ulusal (ve ha deveçi) apita üem aznn a t daralmş apla içinde isadi aımay deseleme onusunda ulusa l bujuvazlede oan bütün s iyasal s eği öyle teğn oldu ğunu vas ays a bie ba şa s zğa ma hm emşi. (Fa 978 7)
Frank ve Ain için periferi devleti etropolerdeki dev Jeten falıdı Franka re, peri eri devlein doğası burjuvazileri ve bu burj u vazilerin eri al tındai eropo devlelerin c arafından belir enen azelişişk sreyle şartlandırlışr Uluslararas işblü n ve
238 D S ya T r
dşn gndrmsi grkiği için buuvzi idoojk gmonydn ziyd dv dynrk bğm kpiizmin ynidn rimini sğ r Bu modd, oorirynizm dnşn n ykn gçmişki rnği dny srmy birikim krizin v uusrrs işbmn km v bu işbmndn fyd konurnd snrn kndi içrind v birbir riy girdikri mcdr tpki vrn zyf yr fins buuv zisin v tkci burjuvzinin 'mnks bir ğiimi ork çknr Frnk 19 79, 22) Frnk gr, Uçnc ny dvri rcğy gişn snf mcdsinn gidiş 'dny pis birkimnn gnmzdki krz ypkr kkr şkinck, birnckir Frnk 1979, 25) Uçnc ny d t snfrn rtmdn dkr pyn gnik kmu rcmr youy r tms için ypkr b sk, srmy birikimini r trmk için mropo bujuvzirindn v dv Jtrindn gn bskr yo çr, bu d r h dğr çkrlms için yni nmrin rnğin, mii rizmn- zorla uygumy konumsy sonuçnr 'znin yni dn sisi v srmy birkimnn rms için mropo burjuvziri bu miirizm ony vri r.
Siyasa etileşi külyen b as trı a s ı böylece aaca hze t e de : e e se aye asıdai] tee çelişii buuazi e he çözüesi e ici (bujuaz i içi) çe ş ei epeya lizle bağlaılı eelci bu juazi ehie çözülesi . Siyasal eieşii çözeedğ hegeoya pobe i böyece otoieye başaa çözüüş olur. (Fra 979 2 içide Vascoi)
Frnkn zin gr, buuv dv Jtn dmokr ik v diğr bimri b i rikim krizi krşsd ybn v yrli srmyin iiyçrn krşk yrsiz kn, kpiis bir koisyon rk gçrk bu ytrsiz b i çimrin yrin oorir rjimri iktidr girir. Frnk, mtropo bur uv zirinn bu srç oyndkr nrdys biryici on ro v urgur: Mropo konomirind krizin nck tiği dünya kpitis krizi Uçnc nyd srmy birkimn rhrmsn grkirr, bunun için d rim dğmn dğişilmsi v bskc nmrin dy hms g rki gir.
Bağ ım ı Dee 23
becisi oabi ank devein, ha ekonomi, opum k ve i deooj i nin miiaizasyonu, görnen in öesinde ve aında Uçnc Dnya ükee ine bibii peş sa derinden nfuz ediyo ' espiini yapa (ank 979, 42) ank ve diğe dnya sisemi eoisyeneine göe, bağm dev Je me opo dev Jeeinden fakd; çnk yee buvazie nispeen zay ve bağm deve önemi öçde uusaaas bujuvazinin geeksinimeini karş amak için ögenmşi Bağımı deve doğas gereği daha az de moka ki; zia Uçnc Dnya bujuvaziernn hegemonya ins ve do aysya b ujuva demokaik ejimein meşuiye kazan maa çok daha zod u . Dağabi kaynakan va ğ ku adan çok is isna eşk ede. nya kapiais kizi sdkçe ve mi ia iz m kuumsaaşkça ipik Uçnc Dny a deveinin uzun dönemi bi oorieyanzme doğru gime si mümknd Amin'e göe, yee bujuvaziein hegemonya kuamay ş ve a değe aka m için Uçnc nya kieeini yoksaş m a y ö nnde bu b u uvaziee uy guanan bask kaçmaz oaak sosyais dev i mere yo açacakı Ama ank eo semayesinin gc ka ş snda daha köümse sonçaa uaş Ain de Uçncü Dnya dak sınf yapı ve snf mcadeeei ha kknda ay ını anaiz e sunmaz Dnya sisemi bağmk eoisde yee dev Jee dışadan geen nüfza veien ağr ık W a enn ( 9) işare eiği gibi, yee kapi ais kaknmann, üke için dek sınfsa mcadeeein, devein özekiğinin ve m cadeenin devee kayd masn göecei oaak daha az vuganmas sonucunu doğu Bu emaaa odaanan bir anaiz için şidi Cardoso ve aeo'nun 979) eserini gözden geçimemiz gerekiyo
TahselYapısal Bağmllk Cadoso ve aeo'nun b ağk eoisi, bağm devei daha çok yee snf mcadeeei b ağamna yeeşien bi göüşe yön ve Bundan do ay hak haekeei bağm devein biminde daha byük bi o oyna Yab anc semayenn önemi ekisne ağmen hz ve kesinisiz yee iksa di kakn a mknd ve devein uzun dönemi eğiimi demoka ik
240 1 D v l t v Syas os
bağmlı kapias devle' ile devrimci sosyais devle arasda ouş rulan ikiik, yerni süreki sınıf mücadelesi oasığına bı rakr Bu olask sosya demokrasi de dahi olmak üzere farkl biçimerdeki hak za ferlerini beraberinde geirebiir Poulanzasn (1980) meropol deve analizine benzer şekilde, bağıml devle sınf çaışmasınn başlıca aan our ve d emokrasinn geni şeimesi meseesi mücadelenin başlıca a ma çlandan biri olarak ön pna çıkar Cardoso ve Faeo perieri opumlarınn koşuan inceemek için a rihsely apısal olarak adandrdklar ı bir ya klaşım gelişirirler: Yklş opums yşmın ypısl koşulnmlrını vurgumkl klm ynı mnd çışm opums hrk lr v sıf mücd lsy l bu ypırn rhsl o l r k ns ıl dönüşüm uğrdıkrı d nclr. (Crdoso v l o ,
Cardoso ve Faleo, Frank ve Aminle aynı görüşü pa ylaşarak, ikisadi pe r iferinin meropolün iksadi hegemonyasndan bağmsz anlaşıamay aca ğn, bu hegemonya nın periferyi ve uluslararası kapializmin küresel d inamiğni yarağı savunurar Cardoso ve Faleo, empeyamin perif riye nüfz emesinin dışl güçern ekisiye oraya çıkğ ve per iferideki kalknma sürenin analizi için b u güçlerin doğasının anlaşılması gerekiğ konl arı nda da Frank ve Amin'le hemikirdrler (99, xvixvi) Ancak, bağmlıl ığn kendi kendini yenieyen yapsa mekaniz al arın v rgulayan Fank'ın, ya da bu ya psal mekanizmalara (buruvazinin pazalıklar ve kieerin yoksulaşmas emeinde şekilenen) aniempery alis direniş ve yeniden inşa olasılıkarın ekleyen Amini naksine, Cardoso ve Faeo kapializmin değişik ülkeerde (ve Fank ve Amin in ana halarn akar rı gibi farkı dönemlerdeki) yaylmasını n aynı arihe ve son çlara sahip olmadğın ieri sürerer B far kklar, sadece ülkelerin doğa kaynak a rındaki farklardan (Frankn sav) ya da bu ekonomilerin ulusararası siseme dahil odukları fa rk yayılma döneml ernden kaynakanma Aksine (ya da bunara ek olara k), fark arihsel güzergh la r, y r snı r f rk s körlrnin yb ncı çrl fk y d ç şm ç i n g rdik r frkl dvl bçmlrn örgü dkr irrndn frkl d-
Ba m Dee 24
fakı aihsel duumlaın sonuunda oa ya çka (Cadoso ve Faleo 1979, xvii) Böylelikle Cadoso ve Faleo, bağıml oplumlaın önemli eveeini mekanik bi anayşa, sadee kapialis biikimin ma n ığından çıkasa y an pei fei analizleini açkça eddedele (1979, xv ). Onlaa göe, yabanı çıka laı dayaan yeel gupla b u çkalaı yablaın çıka olduğu için deği, kendileinin a ddeiklei değe ve çıkalala öüşüğü için' dayaı la (1979, xvi); yeel gupın böyleikle ouşuduğ oplumsa paikle vasıasıya ahakküm sisemi iç güç olaak yeniden oaya çıka Kapialis yaylmanın genel eğilim leinin insnla, sınıfa ve peifeideki dev !ele a asında nasıl somu ilişkile haline geldiğini göseebileek kavamla ve açıklamala gelişimek geeki' (1979, xviii) Bu analiz, bağımık eoisinin Fank ve Amin vesiyonundan ba şka bakımlada da fakllaş: Cadoso ve Faeo bağıml kapials ekonom i ein mekezdeki kapais ekonomie le özdeş olmadğnı kabı edele am a bağmlı kapials kalkna eoisine kalm azla Oneğin, Fank ve Aminin zım nen ilei südüğü pefeideki iç pazaın ks oduğu (üe lein ealizasyonn kaynağı değil bi maliye unsuı olduğ), dolayısıyla iç pazan süekli duağan kalaağ savnı eddedele Bu savın esine, Cadoso ve Faleo'ya göe üetilen malla için olan paza göee ksıldı (meopolde kilel ükeim m alı olan üünle, peifeide lüks ükei ma lı olu la) ve peifeideki sanayileşme veimlilik a ışındaki faklılaşmayı aı, bu nedenle gelilein belili kamanlada yoğunlaşmas a a bu duum da a n ükeimin b ütün ekonomiye genelleşmesni engelle. Böy lelikle Cadoso ve Fae o, sanayideki üele iç pazn genişlemesinde önemli bi emel ouşuduğu ezini ilei süele ve Fank'ın mam l mal ih aaı için üelein ba sı ılmas geekiği savna zımnen kaşı çıkala Oneğin, Lain Ameikadaki ulsaşı şikeein üeimei, ya üeim gidisi ya da niha ükeim için, needeyse aen iç ükeime yöneiki (1979, xx) Ayıa, kapias kalkınmın koşull bi peifei oplu mun dan diğeine büyük faklılıka gösei . Büün bun b yana, Cadoso ve Fale o peifeideki kapialis kal
242 1 Dv v Si a To
yapmanın mümkün olduğunu da kabul ederler Bu konuda Frank e Amin'le ar alarndai temel anaşmazlk, ç pazarın arl ığı e dolayısıyla, özellikle 1930 sonrası dönemde, ba ğımlı iktsadi kalkınmann ana hatlarının ne olduğuyl a igilidi r. Cardoso e Falettonun analizinin önemi, genelden çok tikele odak lanması e tikel durumarn analizinde de kapitaimin periferiye yayıl masına eşlik eden sınıfararası e sınfiç m ücadelelere urgu yapm asıdr Genş iktisadi epifenomenler yerine toplumsal ilişklere yöneltilen bu odak, periferiyi metrollerle aynı tarh madde ölçeğe koyar. Peri fer ide toplumsal mücadelelerin erldiği e bu mücadeleleri n hem peedeki kapitalist kalknmada hem de dünya kapitaliz minin gelişiminde önemli etkleri oduğunu teşhis eder Bu y aklaşım, bağımlı de Jetn sermaye ihra için gerekli olan yerel kaynakara el koy an bir buua mekanizması od u ğunu saptamaa kalmaz; bu delei burjua hegemonyasını sağlamlaştı ran e yeniden üreten bir mekanizma olarak da görür Emperyalist pre karşı direnç göz önüne alındı ğnda delet, emperyalzmn nüfuz etmesine ya rd ım olan br ar aç omann ötesne geçer. Eet, delet emperyalizmin aracıdır am a emperyazmin nüfuz etme süreci, ihracatçı burjuainin dernleşen bağmllığa karşı oluşan direnci kıracak hegemonyacı bloklar ör gütleyip örgütleyemediğne b ağıdır renci kracak yetkinlikte bu çeşit örgütlenmelere giden çok farklı yollar b ulunur Yine de, Cardoso e Faetto 193 0dan önce Latin Amerikada deletin temelde ihra catçı bujuaziyle toprak sahiplernn çıkarlarını temsil ettiği e özellikle b rinl ma l ihraca tna dayaı sanayieşmemiş (ankla ) ekon o mi erde yaban yarıarına racısı işleni gördüğü konusunda Frank e Aminle aynı fikirdedir (Cardoso e Faletto 1979, 29). Ama dünya kapita lizminin 1929daki buhranıyla bilikte (Latn Amerkada k) peri feri de Je ti, koruyucu gümrk duarları dikmş, ihracat sektöründen iç pazara y ö nelk sektörere gelir transferi yapmak için m üdahalede bulunmuş e ithal ikmeci sanayiye destek için gereki altyapıyı oluşturmuştur. Car doso e Falettoya göre bu değişiklik, bir öncek döneme kyasa yeni bir i ttifak
Ba l Dlt 243
yei hegemya lk yaatma gişim ve ye ittiaklaı ihacat sköüdeki geilemeye i epksidi Cads ve Falettu açıklam alaıda aahta lü yaya kta ihacat sektöüü (aklav ekm isi) kt lü yaacıaı elide m i yksa ulus uuvazi elde mi lduğua göe şekillee kize tepki veme içimledekifaııka dı. aca ktlüü ulusa uuvazide lduğu u ikici duumu da öemli vay asyaı vad Bazı ülkelede taım üülei ihacatı y a pa sekölede ii hem ülke üzeide hem de dğe üeici gupla üze ide hkmiye ku muştu; aşka azı ülkelede ise ihacatçı gupla a a sda sessiz i al aşma lmuş u guplada hiçi hkmye sağlayamamş u yee itak devlei çde kede etki aaı elilemişti. He ik duumda da Büyük Buhaa veile tepkile aklı akl ldu Ktlü ulusa uuvazide lduğu ihatçı ekmilede 1929 da öce zae çeşitlilik taya çıkmş; ekmk duguluk sa ediğide aım üüü ihac atı yapa gupla saayi seköüü luşması ek kayak sağlayacağıı ve iç pazaı geişlemesi yluyla kedilei içi ze gileşici lacağıı düşüdüle. 929da sa u ekmilede ka kıma dam ğ tamame değiş i ğşmi ede ekmik kiz değil yei plumsal gupla siyasal sistem üzeide yaaığı ask ve ihacat sektöüe ağlı gupla epkisiydi (Cads ve alet 979 ) ç pazaı üyüme pasiyelide dlayı ta sıa hegemyacı lğa dahil edile idi; ha t ta sııla u lğa dahil edlme hzı ekm saayileşme hzı eli led te yada akla v ekmilede ulusal düzeyde egeme la gup la üetim a açlaı üzedeki ktlle ide zy ade sy asal la ak egeme sıı kum layüzüde ya acı işletmelele ağlatılıy dıla Bu alamda aklav devleti sömüge devletie eze ielkle göseydu Başlca işlevi a klav içi geekli la emek az ı ve dğal kayaklaı gaatiye alacak iç düzei sağlamak klav devlet ayı zamada aklavda a ğımsızdı; dev et ktl ede lgaş ç pazaa yöelik es ve dğe üüle üete laiudiyaa dayaa i ekmik taaı va
2 1 Dv v Siy Tor ii
bu sis emi değiştrmedi ama anklavdaki durgunluğun yarattğ işşizlik radikal hareketlerin doğmasna yol açt. Bu da hem egemen oligarşinin he de anklavn silah güçle tepki vermesine neden oldu Iç paz ar oluş urmak için devletin kullanlm as anklav sektörlerinn yaratğ gelirin al np sanayi sektörlerine ya r yaplmasn gerekiriyordu Bu durumda dev Jein konrolü zaten oprak sahib emeli oligarşinin elindeydi böylelikle 1 9'lar sonras dönemde ikidar yeni ulusal buuvaziyle eski oligarşi aras nda paylaşld. Bu örnekler Cardoso ve Faletonun analizine göre dünya ekonomik krizinin siyasal sonuçla rnn nasl her ü lkenin için deki snfsa yap ya ve snfmücadelesine göre şekillendiğin göseri Cardoso ve Faletoya göre yeni toplumsal gruplarn ve ihraçma lar sektörüyle bağlan gruplarn (arm ürünleri hraca yapan gruplar n ya da temelli oigarşile rin) siyasal siste üzerde y arağ ba sk nedeniyle 929 'dan sonra kalknmann nieliği emelden değişi v Jet gelir erinin nasl ku llanacağn ve ulusal ekonomiy le y ab ekonomik çkarlar arasndaki ilişkeri devl aygtlar beli rlediği için her bir örnekte mücadele dev Jein kontrolü ya da en az ndan devlete erşim kons etrafnda dönüyordu. Cardoso ve Faetto dünya kapialis si semini ve işbölümnü yerel toplumsal siyasal koşul lara göre fark alternaiflern birbi ar dna ortaya çk ğ bi r yap olarak görür Bağmlk birbirinden farkl birçok olaslğ çerçeveleyen bu genel druma verilen addr. Dünya sistemindeki değişiklikler (örneğin Büyük Buhran) ebette çerçeveyi değiştrir ama ülkelerin aihinden gelen farklklar (snfsa ya p ve taha kküm yaps) değişen duruma verilen epkiyi belir!er Aminin işaret ettiği gibi bu farkl epkier de dünya sistemnin bütününde değişikliklere yol açar. Bağml devlet dünya sistemindeki krizler ve geişmelerle ve ihraca sekörlerinin ulusal ekonomideki rolleri yle koşullandr lmş bi r snf mücadelesi b ağamna yerleştir ilir. hracata dönük sanayinin gelir lerini kullanarak iç pazar örgütleme ve yere sermaye birikimini sağama s o rumluluğunu öncelikle bu devet üstlenr 929dan önce önemi bi r sanayi sektörüne sahip oan ülkelerde sanayieşme öel girişimin genişlemesi t e
Bağ m Dev e 45
Bu ülkelerin bazlarna evlet aygı bir anayici ını yaratmak için ku lanılı; b u ınf aha nra kamuya ait işlemelere gir işimcilik işlevlerini paylaştı (Car ve Falett 1979 128). Sanayi eşme har eketi e ücretli prleter ya ve ücretz ha ektörünen luşan şehirlere ve kitleel şehir tplumlarına ğru akan bir nüfu hareketinn ğmaına y aç Sanayi leşme ürecini ürürmek amayla evletteki egemen gruplar aral ar ına eğişik ittifaklar kurarak bu büyüyen şehirli kit ey le başa çıkma zruna kal lar Bağımlı evlet ileri ül kelereki kapitalit evletin niteliklerine benzer pek çk nitelik kazan ı; am a bağım evletin anayi temeli ileri ülkeler kaar geişmei ve kalknmaı ünya kapitalt iteminin ky uğ şar tlara ba ğl lmaktan kurtlamaı Yine e büyük ülkeere evlet nüfuun her keiminin yararlanacağı bir anayieşme prgramına ayanan yeni bi r iktiar itemi meşruaşrmaya ve makul bir mutabakat ağlamaya çalışan ielj ik girişimler için bir arena lu Sanayileşme plitikaarnın ( 929nranaki öneme) taya ç ıkan ayır t eici özelikler ev !etin ve anayi burjuvaziinin rllernin her ülkee naı b ağaştırğına bağ larak belieni (Car ve Falett 979 1 32) Car ve Falett Frank ve Amin'nin teziyle tamamen ter üşere kitlelerin hem iş gücü hem e tüketici pazarn ayrılmaz bi rparça u ğunu b u neene e kitleerin anayileşme üreci için elzem luklarn vurgularla Ki telern iktia r hegemnyana nay ya a re verikleri için e iktiar ak gruplar tar aınan heaba katı maları gerekir (1979 1 32) Fakat ieri ülkelerle ba ğımı tpluml ar ar aı na bu knu a önemli bi r fark varır: leri ülkeere egemen gruplar ülke içine ermaye birmi ağlay ara (özellikle tarıma verimlilik artışıyla) ve çüncü Dünya ka y naklarıı (işgücü ahil) ömürerek işçi nıının önemli unur larını ek nmiye ahil eerler y a bağmlı tplumların ünya itemineki önc ve bugünkü knumlar kitlelerin anayileşme yl uy la eknmiye ahil eilme ve evlet taranan iyaa arak ahi eilme lanaklar nı a Sanayieşme ve ahil eilme üreçlerin işleyebilmeinin tek ylu ih racat fiyatların üzeyin krunmaı h att artmaı uru; böylelikle aha geniş anayi ektöreri k r üzeyi üşürülmeen arlabili ri Ca r
246 1 Dv t v Siyast Toisi
lerde devleti yüklediğ rolere çok bezer ama b üü bu politikalar sü rekli olar ak ihrata bağımlık ve el uel yu siyal ve ekoomik sisteme kesitisiz olarak dahil eme zorlukları taraıda koula sıırlar içide uygulaır.
Latn A eka d a Yen Ototeyanz a Amerikada ikmeci saayileşmei ilk aşamaları devleti sürece kapsamlı bir şekilde katılımıı ve devet deetim gerektriyordu acak bu deeim daha çok ülke içideki b irikime dayaıyordu 950 lerde ya bacı saayi sermayesi yei pazar aray ışlarıa grmesiyle bu durum değişmeye başladı Metropol pazarlarda tüktim maları maliyeli düşürmek içi Uçücü ya da emek sömürüsü yapmak gib b ir iyet olsa da, yab acı sermayei yei yarımlarla hedeediği özellikle bu de ğildi. Ası amaç metrol de üretile ma lları bizthi Uçücü yada pazarıı geişlemek ve mer opol sermayesie üretim ar tışı sağlamaktı Böylece yab acı yarım perieri opluluklarıı ayırt edici iteliğ ola dışlayıcı toplumsal sstemi her e kadar pekş irmiş olsa da ye de sermaye birme ve üretim y apısıdaki karm aşıklığı art ışıa öayak oldu (Cardoso ve aletto 979 58 159.
H Waen (980)
dda b sav le süe: Asya Afka ve an Ameka'dak
ükelen dünya ekonomsnde gikçe daha bağ ımsız bi o oy nadklanı, b ye o len büyük ö lçüde y abanc y amadan ve b ülkeledeki üe c g üç en g lşmin den kay naklandığ söye. Ancak, geçğimz yllada oy a ç kan dünya boç kzi Wa en'n iddaanın k ç oğnu zayflaad Bgünden ge ye bakğ zda, 19 60 ve 970'ede Uçüncü Dünya'dak ksadi kazaman ağııkl oaak boç ve aca aşdan kaynakladığı ve 970edeki boç aşnın dayanağnn da ABD ve Av bakaa aacılğıyla çe vip bo ca dönüşen o ge liledek aş oldğn gözlemleyebiiz M eksika ve Bezya'nın dev eçi kapiizminden, Ş l'nn ''açık'' ek o nomsine dek k çok k ekonomik aejn boçla ''ssma edlmesi''ne yo açğını göz önünde bnd ak kalkıa sonlann ''bağmk''n değil ükele n kend ç ndek ve milik so andan kay nakandğ ıa Waen'n ie südü ğü ezn andclığı daha da aza Ama Waen'ın savının çok daha den sona d Kapias kak da üeci g üçen hızla li klei vasayımna ek ola k
B a ğ m Dv t 27
Ulusaşr şirktlrl v ağr dş borlamayla bağlal ola yisaayilşm yrli tüktim dayal saayi dal lara özllikl d ütim m al v dayakl üktim m a skörlr yoğuaş . Bu da ğiimli işgüü tal bi v mk vrim liiğid artşa yol a . akat yüksk büyüm oraaa rağm ulusaşr şirktlr mlid ilrly saay ilşm 'tüktim alşkalklar ürtim sürlri tkoloj i kuru mlar malzm girdilri v isa kayaa bamda tamam dşarda ülky ital dil sur lara aşr bağm' ola b kalkma örütüsüü daa da blirgilş irdi; 'ski dş bağmlğa yi iç koomik tolumsalkülürl v siy as al b oyutlar katt dş dgsiziklr armas yöüdki yasal ğilimlri daha da kötülştirdi '' Sukl v Fuzalida 1 979 68. Bu aaliz asda br o kadar ömli ola glişm d şuydu Yi s a ayilşm tolumsa ama kamu aramar v kitlsl siy as al kat lm artmas yöüd alkta gl b ir ba sk ya ratt ati Amrika da ulus Poulazas 1 9'dbtildiği gibi b iryi vatadaşlk aklar yo luyla s fda yalmak yri kitlsl arklri siyasal sistm taş mak am ayla kullaş 19 50'i v 1960'l y larda daa ö ma rj ial kalmş alk katmar siyasa olarak tki duruma gmsi yi sa ayi lşm dyimi şlik tti; bu siyasa tkiik sürid alk ksim lri vatadaşa ziyad şili a llrii arra kil arktlri olar ak görül dü O'll 1 979 Yirmii yüzy ilk yarsda gli v ii y a Sav aş soras dömd dv Jt araalar ar ş v alk siyasal artilri sim başalyla bi llurlaşa ulus kavram bu kitl arktlri i mşrulaştrlmasda kullald Aak o ylda sad bi raz daa fazla bi r sürd 1964 1976 La i Amrika'daki baz dmokra ik rj imlr Brzilya Pru Uruguay Şili v Arj at askr darblr sa oldu; bu darblr m daa öki caudio askr diktatörlük tii rjimlrd m d 1 90'lr v 1 930lar Avr ua s'daki faş is siyasal' diktatörlüklrd farklyd. Bu yi darblr koomik vrim liik ulus v olumsa l düz ada toplumu dpolitiz' tmy alşa bir şi tkokr aik trörizmi iad diyor!a rd Bir öki
2 Dev le ve Syae Teo rs
sına kalkınma vrsind u y a da b u biimd varğıı sürdürn dmo atik tmsl rjim (ulul ya da uluslaraasılamı buuvaznin dğil) ordu v kamu bürokrasisi gibi b üyü ulusal tkiat lar ın ylm giğ v r gü ldiği isyaar'' yoluyla otoritr korporais rjim dnüürüldü (Ca r doso v Falo 1 979 166 1 67. Bağmlı dv Jin dmokratk olmayan zünü v ulusal konomiy gi tik aran lüd müdahalsi aılama iin iki kavramatrma gl rildi Bunlarda birinsi dvl kapalzmi modlidi r Bu modl Uünü ünya dvltinin ürimd ar a rolünü vurguar Dvlt kapitalizmi ka vramının zünü, glim ülklr nası u yguladğını bu kavramn ür vilr v tar aından nasıl rviz didiğini daha n ar tıık k 5 Blüm) Zayı br buuvazni va rlğı, bağımlı konomi b ağlamında, dv in ürim aa iytlrin doğru gnilmsi in daha da lvrili (v zorunlu) koular ya rar (Fizgrald 1979 Dv J kaptalzmi modlini in lynlr gr, dvltin bu rolü birikim sürindki blirli b ir vry z güdür v b u sür bağımlı konomilrin mropol rkzrin olan b a ğından dolayı haihazırda krizddr (vans 1977 Fizgrad 1977. Bu r o ün likir� 'nin (1973 ilri kapitast dvl üzrin orisind ay rıntıl olarak anla ğı likirin d sinddir Çünkü dv Jt, ma larn ürtimi v dağmıya mgul olmaka kalmaz bağımlı br dvlt olduğu n ya banı bu juvazirv onlar ı dstklyn mtropol dvllryl d tkilimd bulunmak zorunda kalır Dvt kapitalizmi okulunun savunduğu blk d n nmli tz dvl burj uvazisnn doğrudan mülkiyi dolayısıyla dği kaynaklar üzrndki güü yoluy la ıkararını sürdürn yni br sının ya raılmasnda dvlt müdahalsinin oynadğı rol üzrind odakanır Bu modl gr dvl b urjuvazisi dv !ti sv toplumdaki sıı ıkarların bürokratik bi r msilisi olara grmz bu buuvazinin kar !a rı dv Jt sr dv J olduğu iin ya kın durmayı grkirr (Canak 1983 Dvl bujuvazisinin ı karlarıyla ulusal v uluslar ar ası srmaynin ıkar ları a rasında hm bi r uyumuuk hm d zk iikisi v ardır. Aynı dd nmi oan bir konu da, bi rikim sürni dngd mayı v sağlamlaırmayı am alayan dv
a ğ m Dvt 24
Ikci modi bürokratik otoritry aizm modi kökri Car doso v Fattou sf mücadsi yakaşma dayar. Bürokratik oto ritrya izm, hr şyd öc, a ş r ogopoleşm ve ulusaş olmuş br buruvaznn s kes mle re b olan sınsal yap srdrmesni ve bu sınsal yap aracıyla sdrle miyein örglenme si ve gar an ana almasıı s a r (O'Donne 979 292)
Bürokratk otoritryaizm, toum doitizasyo'u v aş r bask uy gu amasya biri tit bi r düz daya ta rak öcki dömd siya sa t ki iğii arrmş hak kat maar siyat dşa itr. �vt i ka mu harcamaar toumsa amaçarda yabac atya yarmara v sas oarak bizthi dv !t bürokrasisi askr ha rca maara, dvti srmay ya trmara v yükk ücrti kamu bü rokrasi tkokrat ara kaydarak bu hak katmaar koomik oarak d şa (Cardoso 979) Ustik, srmay bi rikimi hm büyük uusa v yab ac öz şirktri, hm d dvt iştmrii kayrc şkid çarktr Sdi kaa r v kit örgüt ri kat bir dtim a tdad Rj im, siyasaartri, kit örgütrii v çkar gruar dvt rişimii brtar a dr. Er i şimi bü rokrai içid v dşda bir kişir arasda sr kamas hdr �v Jt v sivi tom arasda bgi bir ayrk vard u sa v uusaşr srm ay v (dvtt mmuriyt youya güçü b ir m i dstk a a orta sla r z didki mşruiyt dayaağ iktis ad i b üyü m v yüks tüktimdir diğr bir dyişl, tokratik vrimik dv t mşruuk kazadrr t yada, işçi v köy ü slar dvti bask aygtar kuaarak uy sağa zora r (Sta 978 76 77). Bürokratik otoritryaizmd kamu sktörü, uus aş şirktr v uusa koomii modr kaita st sktörü bi rbri skca ba ğd r Ekoomii dvt sktörü, ücrt artş youya gir dağm iyiştir oüist b r oitika uyguay s gibi dği, bir kamu girişmsi gibi ha rkt dr (Cardoso v Fatto 979, 65). Bu itikr üzrid g bir aaşma vardr; a ma bürokrat ik otor i try aizm bağm toumara içki koomik koşuarda b ağm ka
250 1 D v v Si a To
ri rynim bğımlı dvln ypıl lrk runlu bir b içimi m idir, yk bğım ı kpii dvln için düşüğü birli iy l durumlr vrdiği rihl' bir pki midir? h ön r ışğımı gib� Frnk düny knmik krii kşullrınd rmy bi rikimni (mk ömürüünü) rırmk için bu rjimlrin grkli lduğunu vunur O'Dnnll' (1973) gör, 1 950'lrd v 1960'lrd ihl ikmi ür krşılşğı rluklr ın nk diky ngryn v nyilşmnn drinlşmi'y l şılbil ği, bu drinlşmnin d nk ybnı rmyyi ülky çkmkl ğl nb ilği düşünülmüşür. Bu d yırım rının r şını bu m çl kil l ükimin dndurumn y d mını ve kuruml iikrr v iyl dünn ğlnmını ybnı v yrl i rmy için uygun b ir uun vdli yırım ikliminin luşurulmını runu klmışır O'Dnnl bürkr k riry nimin rir br dvl ipi'' (1 979, 291) lduğunu, bu rj im ipinin b ğımlı knmirin birikm ürçlrind b liri bir vr''y krşılk gldiğini ilri ürr. Fk Crd (1 979) d Spn ( 978) d bnr ndnrl bu rm ü ynu dğru bumlr Spn' gör, dşlyıı krpri rjimlri b i r şirn n m ihl ikmiliğin krii dğil, iyl kşulrdr öllikl çkinlr'in hgmnyın hlk hrkrindn gln hdiir Spn rk'dki Slr rjimini v Ipny dki Fr n rj im ini bu rj imlr ynı kgriy yrşirir Bu ndnl Spn gör, bü rkr ik rirynim bir dv J ipi dğil, bir krprim çşididir, dh dğr u u ppülim kr şı ln bir krprim çşididir Crd, düny kpili krii v i hl ikmi nyilşmnin y rğı rlukr kr şınd b il bğıml dvlin pk çk rkı iy l rjiml birrd v rlğı ürdürdüğünü vurgulr Akr lmyn krri (örnğin Mkik), dhil dii kr (ru), dışly kr (Arj nin, Bril y, Şili, Uruguy) v h dmkrik (Vnul y d örnğin Kubihk dvrind Br ily) r j imlrin hpin bğım dvllrd rlmk mümkün lmuşur A kr rj imlrin rınd d, ilnn rdk knmi pliiklr çıındn, rklılıkr v rdır b u, öllikl Brily v Şili krşl şrm ınd çk çkır. Srr'nın (1 979) mpirik çlışmı d bürkrik riry nimin kı bir ypılknmik mli lduğu v ryımını dklm Bu n
B ml Dvl 25
ok ooeyiz sylh ekelen ve oplus ücdelelen devlee doğuduğu kze velen b epkd dosonun desyle [g] rçsiasal a ş amı blnmd v ç işi unsurlarn görmzdn gln v o toritr a sr rl rn ni a ll rl başa çıbi i izln i mn şn açamaların mantna v utarıına nostalji duma rn arsl durumlarn mu nit liini s ami bulnm daa dir (1 979 57)
Fk Hschn ın ( 979 çıkldığı gb bu hsel duu ı n ceeken önel deoo k ekenle de değelendeye kk geek : He ne kd ooe ske ej b sysl ej b ç olk bskıcı oyn koposej denden uzk ols d (bkz öü ve S epn 978 pek çok koposunsubındıı ve ejin kence ve y s dıı l eçhul sukslee bvusını ssn us k ulusıı kelen ögülene deolojsyle uyuludu. Gc ooe dev en oy çkıınn büyük kelen hk kpls ögü bç olk y yısın bçi ve yöne düzeyde ekbül eğn le süeb z. ı deolo k çıdn değeenddğzde büok k ooe deve ulus ıı se yenn yeel o ğı ol olüne buuv dev en dğe b lene kıysl çok dh uygundu. u k ok b d çlık bğıl ekono ledek seye b ki süecn ve ü e güçen gen dev e ü okk ooe devlele ulusıı keesınd kı
o Yerli yamada devlen konl eğ payın yzdesin kad yksek dzeyde olduğu ir dda, yerel egemen sı ileşenlenn ne olduğu da önemli ir so olarak krşmza çka. AB dek şirkele zere Berle v e Mensin ktab (93) ilk asıldığdan bu yana, seayenin konoün h kaptastein ende olup omadığı ve buvaznn ne aama geldği zn arşma konsu olmştur (bkz Ftc ve Opnheimer 1970 weezy 1970). Hç kşksz, kelci kapizn öneml özeliklernden i kapalst opda kaan g itkçe i ksmın (belki de mamn) veen yöneci snıfn büyüesidr Uus-aşı işleeer üyük bürokrak ögüerd bu özelikleiyle on yzyılın irey sel giri şimcisinden çok rklıdrla Tanzanya ya da Guyana gi zı keede üec ve üccarlad oluşan küçük ve siyasal açdan zayıf uvi kesmlernin valığna rağmen devle üokrassi prak ksad ka am süeçlen konol ede ve
252 1 Dv t v Siyas To isi
lıklı bi r vazgelemezlik ilişkisi, ulus aşırı şirkelern sına kalkınma ve ekonomik büy üme için elzem olan, sahip oldukları teknoloj ik ve m li uz ma nlk karşlğnda yerel ekonomlere nüuz emelerini sa ğlayan bi r ortaklk vardr W ar ren 198) Bunlardan nası l bir sonuç çkarab iliriz? Periei ekonomisi yabancı sermayenin ahakkümünde olduğu için, bağmlı devletin özü itb ar iyle metropol devletinden arklı olduğunu mu düşünmeliyiz? Bu tahakküm, perier ide metropole kıyas la farklı devle iime yaratır mı? nya sis temi eorisinin temsietiği araçl görüşler, bağıml devlein daha otori eryan b içmlere eğimi olduğuna i şaret eder nya siseminn hkim ye ti yerel b urjuvazinin tarihsel olarak zayf kalmasına yol açar; hegemonya sını kuramayan zayıf yerel bu uvazi, demokratik devle bimerini kulla narak iktidarını esis edemez (ve yabancı sermayenn ekonom ye erişimini garanti al ına alamaz) Aynı zamanda, yabanc sermayenin ve meropol devlelerin gçleri ve bu dş aktörlerin demokrak dev et üzerinde halkçı ve aniem peryalist denetm olanağına izn verekte is eksiz olmaları, ye rel b urjuvaziyi b ürokratik otoriteryan rejimlerin yerel sermayeden ziya de yaban sermayenin gerçek gcüne minnettar oan re imlerin kuruması içn askerlere destek verm eye iter Bu nedenle, bağım dev etin bi çim ağırlıklı olarak dış sermayenin bir fonksiyonudur dış sermayenn pe riferide üreten ar değere el koyma ihtiyacı devet biçimni belirler Bü rokra k otorteryanzin dünya ölçeğinde sermaye birikmi için ne kadar gerekli olduğu göz önüne alndığnda, ooriteryanizmin bu biçiminn ennde son ında yerel buuvazinn ve orta sının çıkarlarna aykr oması çok da önemli görümez Onnelın son eserleri de dahil olmak üzere, Cardoso ve Faletto ve yaklaş mlar daha poi k olan diğer b ağmlık eorisyeneri (bkz Collier 199) ba ğımlı deveti incelerken yerel mücadelelere daha fazla vurgu y aparar. Bu teorisyenlere göre, bağıml devet hem dünya sisemi teorisinde bahsedilen güçlerin pek çoğuna, hem de ulusal sınf mücadeesine ve hegemonya krizne maruz kaır. B anlamda, bürokratk otoriteryan rej im
O'onnel deye 'büokak oteyanzmn te topum teme kap
B ğ m l e l e 253
biçiminin maruz kadığı güçler herhangi b kapitalt devlein maruz kaldığ ha lktan gelen baskardan ve iç çelişkilerden fa rksıdır. Ancak burj uva demokra k b rejme oorieryan rejm arasında önemli br farkvardr: Burj uva demokraik rejimde devle vatandaşık ya da ulus kavramı a ra cıığıy la ekonomk tah akkümünü tess eder ulus ve halk ya da bi rey olarak vatandaş (siya l katıım yoluyla meşruluk kazanan) devlette cisim leşir oysa oorieryan rejide devlet kur umları ulus un anlamını devleşti rmek zorundadr vlete duyulan genel ilgi ve devletle özdeşeşme düzen ve rasyonalite'nn esisi ve ekonomik büyüm e hız ındaki artışa bağlı kılınır (O'Dnnell 979, 29) vle ekonominin ulusaşırı olmasına çıkarları gereği en y akından bağlı olan diğer deyle toplumun en a ulu sa l olan kesim i'nin (979, 300) yükk burjuvazinn örtük m utabakat baskı ya da korku yoluy la vereceğ des eğe zımnen dayan mak zor ndadır Ekonomik t ah akküm ile ba skınn bu kombinasyon srasnda ger l m er doğar ve diğer devletler gib bü rokratk dev Je de bunara maruz kalı r Bu geril m er bzthi dev letn presinden yüksek burjuva v e ordunun ittifakı bağanda düzeni s ağlama ve ekonomik büyümey arrma pr esinden kaynaklanır Bu geri l mlerden bir� Cardosonun (979) vurgula dığı gibi asker dev etle bu deven bu rjuva siil topumsa taban ar as ın da or a ya çıkar Ba zı ülkelerde örneğin Brezilya' da oo er devle üretici konu mdadır; bu ülkelerde devlet bürokrasisi yerli girişmciere hatt ulusaş r şirketlere kıyasla devlein kendisinin daha veri li olduğunu düşü nür Ulusaşırı şirketlern s ra ejk üretmne ba ğml ol ak y a da bu ürünleri ihal emektense gereksndiği asker alzemelern çoğunu kendinn üretmes dev Jein uusal çıkaınadır lusal devle üretim için ulusaşırı şirketlere ne kadar az bağımıy seraye birkmyle haktan gelen taep ler arasndaki çaşmalarda a rabuluculuk y apma konrolünü o kadar çok elinde u tar Hiç kuşkusuz Arjantn Breziya ve Meksika gibi ülkelerde devet dış poltikada metropol ün emi rlerin den ba ğmsızlğı kilelere ekonomk ve kültürel bağımıığa karşı ulus al egemenlk ideolo is oarak sunar Ulusa deve bürokrasiler koşulları daha iy ul uslararası ekonomk anla şmaa y apmaya çalıırken her zaan ulus aşırı şi rketlere karşı ulusal
254 D evl et ve Syaet Ter
ekoomik aktör koumuda olu p olmadıkları tar tışılır duruma gelir Bu perieri toplumlaıda devleti özerkiği, hatt devleti s iv il top lumdaki egeme sııt 'bağıms' olup olm adığ öemli bi r kou olarak karş mıza çıkar ici başıca geriim oktası, otoriter devletle sivil toplumu 'sessiz boşluğu'' arasdadı. vleti elide bulua bi r seçeek, lusla raras ı Par a Fou'da ve yerelekoomik ortodokside va zgeçerek geişlemeci bir ekoomi poli tikası uygulam ak, böylelikle rej im i toplumsal tabaıı geişletmektir Otoritery a devlet böyle bir toplumsl taba geişlemesi baş arablir mi? O'Del (19 79 buu mümkü olmadığını düşüür; z i ra geişlemeci bir mali ye politikası ya da devlet işletmelerie ya pılacak azl a ya trım yüksek bujuvazini çıkarl ar ıyla çatışacaktır Acak, W ar re'ı (198 0 iler i srdüğü gibi, hem uus aşırı şirketleri hem de girişimci dev Jeti arla yerli sermaye bi rikimr teşvik edilmesii ve iç pazarı büyümesi gerekirir lusaşrı şirketler yarı saayileşmiş ülkelere, giderek daha çok, tüketim ü rüneri pazı olarak bakmktadı Bu sermay e bi rikim süreci ihracata ve y aba yaıma bağımlı olsa da (Cardoso ve F aletto'u işaret ettiği gibi devlet işleeleri çoğu krlıdır ve bu işletm leri kedileri sermaye b irikimi kayağıdır Bezer şekilde, bürokratik otoriterya reimerdeki yerli tüketim maı saayleri hem büy ümüş, hem de sermaye b irikmii gerçekleştirmişlerdir Her halkr da, O'Dell ha klı olabilir Halihazırdaki borç krizii de gös terdiği gibi 1 970'lerde gerçekleşe ekoomk büy üme ml kayakları (ki devlet işletmelerii b orçlaması da b ua dahildir ulusla rar ası borçlanmayla karşlaş Ve bu du rum, işçi sıııı öemli kesi mleri i egeme sııı kalkım a projesie dahil edilmeside büyümei ve bu grup lar tüketmlerideki arşı e kadar rol oyay abileceği sorusu u gdeme getiri r Bir o kadar öemli ola kou, içide buluduğumuz krizi otoriterya dev leti ekoomik presini ba şka bir yöüe dikka tl ri çekmesidi r otoritery dev Jet ekoomik büymesini sağlamak içi m et ropoldeki ias burjuvazisie ve metropol devetine aş ı derecede bağlı dr Bu edee, bu bu j uvazi ve devletleri ulus ekoomi içideki güçle
B ğ m l el e 255
ri çok fazladır Bu durum kitlelerin gözünde oor iter yan devlein ulusal kültürün aıyıcısı olduğu zlenimni za yıfla tı r Sonuç ii ba riyle, O'nnelln terimleriye ifade edersek, toplum sa l ta banını geniletmek konusunda seçenekleri sınırlı olan otoriter yan devle kılgandır inde sonunda kendi gay reuluğuyla ve demokrasi nos taj isiyle'' O'nnell 1 99 3 4 yü zlemek zorunda kalır Demorsi ousu, bu thüm sisteme see Aşl topuğuu te ms l e mele e ol r e mos i me seles y rtğ uu eml imiğe b ı eme eğererle h uyumu ol b toplum i şs çblr bileşr ol usurlr hil olur Srlı bir e morsi bçimi ç ge trle eri mue r b ii r vriğ bir ü eğilr h ziye bu itir oğsi ylğ bir belirtisir (ODoel 979 317)
mokrasi mücadelesnin öneminin periferide bile alta y an b ir ei im' olm as ı üçüncü bir geriimi gündemimize get ir ir: Meropollerde sını f çatımasıyla demokrasnin genilemesi arasındaki iliki bkz 6. Bölüm ve metropoldeki sınıfça masıy la peri feride demokrasinin genilemesi ara sındaki ilikiler rank ve min daha genel olar ak, Cardoso ve alet o ve Onell ise özelikle, bağımsız devletin yerel hegemonyasını metropol sine bağlarlar, böyelike bu hegemonyayla metropol sermayesinin yönettiği dünya ekonomik sis emindeki kriz arsda bir bağlan kurarar akat bu formülasyon metrol buruvzsnn ya da ulus aı irkeln metropol devletiyle olan iliksne dair kritik bir v sayım içerir vletin metropol deki egemen sınıfn bir aleti olduğnu v ars ya Metropol dev le in baskı ay g, metropol burjuvazisini korumak ve onun ekonomik faali yetlerini Uçüncü·nya y a y aymak için bu bu rjuv azinin hi zmetindedir min, empery alzmin evikiyle metropollerde ar tn sermaye birikiminin metropol ülkelerindeki topum sal ç aımaları engellediğini, bu nedene kapialist gelimenin içinden geçmekte olduğumuz dönemlerinde, olaslı en yüksek radikal değimlern, perferide an iemperyalst nitelikteki sos y alist devr mlerden geleceğini açkça ileri sürer Bu ehis, metropolde at gruparı bağmı devlet eorsnin dıında b ırakır Cardoso ve aleo b ile
256 D v v Sya Tor
nya dev Jeti ve ivi opumuya iişkieri öz konuu oduğunda metro po işçi ını fı zı mnen u uaşırı şirketerin mü ttefiki oarak gör ü ür Her ne kadar 1 950'erde ve 196 0'arın ik yı ında metropo işçi ınf empery azm karşıına paif kamş hatt emperya izm e detek ver miş oa da 1 960'a rın onarnda ve 19 70i yıarda uu aşırı şirketerin geniş emei periferide ve e kapitait geişmenin çeişkierini çöz meke zor anm ıştır. Metropoerde a r ı değer üzrine ya pan müa deerin finan kuru marın ve üretii işetmeer i periferide kr arayışına i tiği gene kab u gören bir ezdir Anak bu durum her ne kadar me r opoere üketim için uuz ihraç ürünerinin gemeine (ve böyeike işç ınıfının keim inin übvaniyonuna yo açmış oa da periferideki bu denetimiz aeyeer''in aynı zamanda metropo de işiziğe yo açığı ve işçi ürete rinin düşmei için bi r bakı yarattığı da bi r gerçektir. Ay rıa uu a şı rı o mayan kapi aier geneike küçük yeri rekabeçi işe meer uuaşırı şir ketere rekabe edebi mek için üret m a iyeerini aza ır ar b u amaça da yeri uuz emek kaynakarını (örneğin kadınar ev işerinden çıkıp düşük üret üretme ve hizme eköründe çaışmaya teşvik eder !er ve kaçak göçmeneri işe a ı rar Ureterüzerndeki bu ba kı meropo de hem üretimde hem de devette gi ikçe daha çok çatışma ya rar Uuaşırı şirketerin faaiyeteri gitikçe daha yükek profii'' our b u ie uu aşı rı şirketerin eindeki ekonomik güün daha çok orguanmaına yo açar. Bu neene uuaşırı şi rkeerin metropoerdeki işeri yok eden deneimiz erbetikerine oan muhaefet ara r Son oarak meropoeki kad ınarn a zınkarın ve ya banıarın aşırı ömü rüerinden kaynakanan müa deeeri bu gruparın işgüünde gitkçe aran düzeyde kuanım a ıya daha da ivme kazanır Anak en önemi direnç b aşka bir düzeyde ortaya çıkar Metropo erde paraya uturumuş'' oan iş ınıfı uuaşırı y atmarn ürdürümei ve genişeimei için özeike bu genişeme orunar a karş aşıkça avaşmaya ve ömeye dah a itekiz our Uu aş ır ı şirketeri AB yönetimine Vienam'daki avaşn vazgeçmei için b akı yapmaya zorayn iş te b u ini n ya Savaş onaında büyüyen orta ınıfa rı n önem ke
B ğ m Devet 257
çatışmalara da rıza gösterdiler. Angola y a AB müdaha lesi de y ine mü dah il olma ya karşı geişen ki !ese! dirençe önlendi. karagu a ya AB müdahalesne karşı Başkan arterın insan hakları poitikası ağam ın da gösterilen ereddüt ükede devrmin a şarl olmasna yardım eden e kenerde ryd söz konusu inn hakları politikası da za ten AB dış poitikas n üke içinde meşruiyetini yitrmş olmana yaıt ola rak geliş tirilmişi Bu ayrınarın gösterdiği gii u lusaşırı şirketler yayımaları içn gerekl olan as ker güç nedeniy e metrol u lusdevetin askı ay gı a rına a ğımlıdır la e her ne kadar azı ülkelerde yerel ordular u doğrudan a skıcı güç ih iy acını genede kaşıaya ise de metropoün asker gücüne duyuan ihtiyaçdeam eder Her hakrda metropol devlein ulusaşırı şirketlere destek için kulandığı as ker güç metropoldeki işçi sınıfının d i rencinin etksiye aza ldığı ta kdirde uus aş r ı şirketlerin periferideki ge işmeleri konro etme gücü de az alır. Ayrıca periferideki ürokratik oori erya n deein seçenekeri yaan sermayeye ve metropo deven asker gücüne u kadar y akından ağl olduğu içi metropol ün perierideki as ker rej im leri ekonomi k ve as ker yönden destekleme isteğindeki her angi i r değişikik hem metropo serm ayesinin perierideki yatır ım iklimini hem de otoriteryan rejimerin demokratk a skıla ra direnme kap as itesini ekier Bu nedenle periferide ürokra ti k otoriteryanizmi n ayıama s metropollerde demokrasinin yay lmas ıya çok y akından ağlantııdr Şimdi de dikkati mizi son amanarda geliş rilen AB dek devlet teo rilerine e metropolerde demokrasinin yay lması tar ışmasına çei riy o ruz Çevi Mee Pa
YENI E
SiYASET TEOSINDE SINIF VE DEVLET
ABIN BAŞLANGIÇ KONUSUNA geri dönüş bulunuoruz 1 Bö lüde devlet teorilerile il gili olrk Avrupı Mrkt geeneğin öneli örneklerine doğrudn krş bi r çizgde oln belli bşl Aerikan kılrn gözden geçiriştik. Bu görüşlerin eelnde ohn Locke ve Ad Sith'in eer !eri t; bu düşünl eel kpitli opluaın değişen koşull u r lnk bi rikte her zn kpitli üret ilişklerini detekler n itelikte oluştur ve kpitl ürete içkin oln toplul ınıfrn krşı tığını reddetştr Şidi bu bölüde ekr r Aerikn i et ve ol eoriine dönüoruz Anck bu kez ın ıf nli zi perpektifini kuln r k ABD deneiini Avruplı Mrkit geleneke özellikle de Gr ciden nüüze kdr geişen gelenekle birleştiree çlışn teorieri odklnıorz. Bu birleştirici çbı l k için birkç öneli nokt öncelike değineiz gerekior Bir inc� ABDde devle üzerine pln r ş rlr ğırlı olrk bu coğrfdki kpitliz ve toplul h reketlere oğunlşır bu b ğld ABDnin oldukç dei erkezi çi devlet pını bük zınk nüfunu popülit geleneğni kpitli dünnın en gçlü orduun hp olduğunu bir bkı erbet girişi iteinn en ' bşrı trhl örneğini eşkil ettiğini tepi eteiz ge rekir. Kez ABDnin uzun ve keintiz b r deokri geleneği vrdır bu
260 1 Dv v Sy o
dan dolaı, snıf v snıf mücadlsi kavamla ı Avp aa kıasla daha mğlk t anmlanmış ı v toplmsa l haktlilik daha gçişkn bi üs sınıfa (C Wigh Millsin imlil sölsk, iktida sçkinlin ol açmışı dolaı sıl a Amikan işçi sınıf kndisini işçi snı ı olaak gö mkt olanı. Sını laı m ğlk olan sınıan va lığ il sınıfsal anali aklaşmı aasında göünüd olan b çlişki ni Amikan sas to i sinin ana tm aaından biidi Kapialist sınıla dvlt aasında n gib i b i il işki vadı? Sınıf mücadlsinin öü v dvll ba ğlantısı ndi? Yni Amikan si asal analii Amikan vlinin kndisin d oğnlaşı güçlü öl şktlin tkisi altındaki Amikan vltinin göündüğü kada güçlü olm adığına, ancak gçiğimi i mi ılda dvln haatli si asal mücadllin odağ oldğna dikkat çk B analii anlamak için ikn önml anaha, ABDdki si asal at in b oik glnğin dmokasi üin a ptığ tatşmaa üindk ksidi Oncki bölümld, alan v Fans Makssln sosa lim gçişt dmokasnn olü konsna gittkç daha çok ilgi gösdikli dğindik B a tan lgi, tala v Fanda sosast v komünist patln gçk v mvct güçlni v b ülkld işçi haktlinn içind b lndğ si asallaşma ansıt Sosaist siast v b jva dmok asi ind sosalis dvln olü b ülkld günümd gçliğini itmş toik msll dğildi Osa ABDd, öllikl d siast sahnsind önml i bi sosalst hakt olm adğ için dmokasi, Amikan Sol için daha çok kapalist glişmnin önün kodğ çlişkil bağlamında önm kaanı diğ bi ifadl, anal ii a panla kapialml dmok a s aa sında doğştan b çlişki olp olm adığ, ğ vasa dmokasnin kapital ist dvltt kndin nasıl bi bl dğ solaına oğunlaşı . Uçüncü önmli anahta, Am ikan vlti üin apıan aaşımala ın Avpada oldğ gbi sos al bi limcil ta aından a pıldğı, ancak, ABDdk sos al b il aaştımalaının ağılklı olaa Amikan ampist kolün tkis al tında oldğd. B ndnl, sınıf pspkiindn dvlti incln sl bi l dvl tamamn ni biaçıdan ba kan bi a klaşım gliştimk n, Avpaı toil(taisl a da gölm daanan ana
n Amr an S ya t To rnd Sı nıf v Dv 26
setmişlerd ABdeki entelektüel çevrelerde özellikle de üniversitelerde neoklasik iktisa eoris Parsonscu sosyal teori ve ampi risçoğulcu siyaset eorisiin çok yaygn olma s, bu teorileri aratmalan temeline yer leşirmeyenlerin eorik ve ampirik eser !erii bu hkm form ülasyonlara y at şekinde ifade etmeleri gereğini or ay a çkar r Benzer şekide, sn per s pektifini kullanan hemen bütün Amerikan sosyal bi iler, eğiim lerinin tamam y a da en azndan ik ksm amp iik, pozitivis epiemooji içi nde a lmşardr Orneğin, ik Olin Wrigh Marksist teori hakkndaki makalelerine (19 ) ya zdğ girişte şunar an ar
Ssyl s a nsüsü eğmm s a snda süe k la ak ssya bmlede k amps, pzs epsem egemnyasna kaş çka duu munda alydum. Ma kss fle akknda ya pğmz e men büün a şma lada b nka da spa a ba bu dedğn' sözünü duyuy dum. Makss aee anab peze'' şelnde buaşğ anda Mas lmayana bu fe cddye almaya (bazen el lablydu; aşma sa dece ek düzeyde a e e ndğ süece Ma k lma ya na aya kyduğumuz ek sula cddye a my, ka ylka gömezden gelebyad. 978 9
W righ a göre, osya biimer a lannda çal şmalar yü rüten Amerikan Marksisler bu basklara üç farkl şekilde epki verdiler (a) Sna nabilir hipotez' kavrann Marksis a rihsel ve diya lekik açkla ma yöntemine uygun olm adğ iddi a ederek bu kav ram reddeler, (b) Marksis ezleri ispa edecek am pirk araştmaar am pirik ancak araş trm a sürecinde Marksis eorinin diyalekk nieliğini y i iren ara ştrm ala r geliştirmeye çalşta (örneğin, ileride bahdeceğimiz iktidar ya ps ar aş rm al ar yla ABde yönetici bi r üst snfn varlğn göserdier), (c) Marksis eorinin sadece kategorieini değil ayn zamanda m an ğn da kendine temel alan ampirik araşrm a gündemeri geliş irmeye çal şl ar 1 ve üzerine çalşm alarnda snf perspekifini kulan an Amerikan araşrmalar amp ik olan vurgularlar. Bir y anda n a mpiris, pozi ivist epistemolojinin hegemonyasyla hesaplaşken diğer y andan da M arksist k içinde Mar ksist ol ua mpi rik bi kaşm gelişt irme eorik
262 D l Sy Tors
çabas ileri kapiast oplumda devletin rolünü anlama konusunda yeni açılımlar getirmiştir Bu konuda ABD'de şaşırtıcı derecede zengin bir literatür ortaya çıkmışr. Bu blümde ABIde snıf perspektinden devleti inceleyen araşalan b ir kısmnı eksiksiz bir bibliyografya dan zi ya de belli başl rneklern sunulduğu bir ha ri alama şeklinde üç b aşlık altnda gzden geçireceğiz () Kapitals sınıa devlet arasındak ilişk ABIyi kim ynetmektedir ve Amerikan sınıf devleti kapitals üretim ilişkilerini nası yeniden üret 2) sermayenin mantığ ile sınıf devletinin kendisinin ama sınfn tarihsel b ir zne olmadığ devlet politikaları a asndaki ilişki (3 b aşlıca vurgunn toplum sal çat ışmada ve bu çaşmann devle ve dev et politikalarya lişkisinde olduğu sınıf mücadelesi ve devle. Birinci ema G. W illiam mhoff'un i k tidar yapısı a raşralarından bir incil esin kaynağnı C. W righ Mils' in eserlerinden alan çalışmaardan) Adam rzeworski'nin sınfuzaşması ve sosyal demokrasiye dair daha yapıl kavramaşrmaarından bi ncek blümde i ncelediğimz Samr Amin'in kapitast ekonomilere dair grüşle riy le dolayı olara ilgli olan çaışmaardan) ve bu ik grüşe Fred Block ve Theda Skocpol'ün ynelttği y apısalck sonrası eleşrilerden oluşur. Her ne kadar Skocpol'ün yaklaşım ı sınıfsal perspekif içinde yer alm asa da eleştirisi sınıf analiziyle çok yaından ilgli olduğu için burada değerlend i ri lm iş) inci temad aames O'Connor'ın devletn mi krzi hakkındaki çalışmaarını ve bu krizin ideoloj ik muadili olan meşruiyet krizi üzerine Alan W olfe'un analizini gzden geçiriyoruz Uçüncü emada da Manuel Casells ik lin W right Samuel Bow les ve Herbert Ginis'in içinde b ulunduğumuz ekonomik ve siyasal kriz üzerine snıf mücadelesi odaklı analizine b akyoruz
Yei ylarda deve üze rie çok ay da mkale yayladğ ve u aadaki Amka araa e yi kayağ eil ede üç derg vad: Alma A erka ork çaa üü au O ve a Ooo çamala ağr
Yn Am rk n S yt o nd S n f v l 263
Sermaye Sınıfıyla Devle Arasındak İlşkler
k tda Yaps Uee Çaşmaa sl ın sdee devlet G. illi Dhun iktid ypısı üzeine yüütülen çlışl değildi 3 Ank, Dhun ulştığı snuçl öneki böülede günee getidiğiiz pek çk ttışyl, özellikle ekn iye devlet sındki ilişkilee, diğe b i ideyle, kpi tist üeti ilişkileinin yeniden üetiesine di sul l ykındn igilidi He ne kd Mils sıl yeine seçkinle ve kuul b hsetiş de ls, Dhun çlışsı kısen i ght Milsn 1 96 tihl kt Seke ki tbn teel l Mils M ksistlein işçi s ınıfın veiği devii lü de edede. Yine de, Aeikn iktid ypısı üzeine y pn çlışld egeen ln çğulu dellee kşı Milsin dığ uhli tvı Dhun ş tı l ı n esin kyn ğı uştu Aa K Yöeto (1967) dlı esende ve h snk çlş lınd (1970, 1978, 1979) Dh bşlı tezini şöyle de ede: Aeikdki üst sın sdee bi üst sını değil ynı znd öet b st. Dh Aeikn üst sınıfnn Avup üst snlındn kl duğunu ve needeyse ten b ı ı i ş i nsnl ı ve büyük şiketlein v uktlındn luştuğunu ilei süe O sekzini yüzyıın kini ysı nd ulu sl ölçekte iyet gösteen şiket eknisininb üyüesiyle eşz nlı lk bu sını d bölgesel tbnlnı y vş y v ş tek edeek ülke çpınd bi sını dönüşüştü. Dhun Aeikn üst sınıın di üsynu iki çdn ilgin ç ti Biinisi, Dhun teisi üst snı it ly nlın d tpusl h eketliike yönetii gub d hil lbilekleini ilei süe ve bunu s ğ lyn tplus l h eketlilik eknizs ını betile
Uye !ei aıda ol ala da oaala da b opl al bn yen y e leni eğiği' ve hazladğ yeleşiş analla evct B nokta n vlana eeki zia eli oa a ba ienle (ve e lbete pan çıkanla) vad Topla haee tl onna bço a ç dan yala şa b ve b onda bço o oabi aa ııın oyook analzinde b oly anaaya çalşken ada tla
2 1 Dvl v Siy oii
gereken en önem kon kootaon' ürecdir rada anaizimizin amaçlar a çından, kooaon breerin e gem en tolmae konomk grbn değerlerne e krmarıa aie oldkarı e bağlandıkar üre çler ola rak anla abiri Kotaon ice erken odaandğmz orla r a mle ediee k bireler ang rmla r ara ıdan eçil azrlandıkları e ang i e değererin b kiş krm açından kab edieblr ale ge tirdği ola cakr . . . ara k gençe rin Amerian ü t ıııa kooaon özel oklarda, eçknlei ünereleride e kk faüelernde eren eği, büük şke terde öneticii öe külere üei e eçk ar dernelerie katıı olla olr (Domof 96 4
kicisi, Dmhffu frm ül asyu yöeci sııf içiek çaımaı ğasıı ve aa halarıı be mler Bu iç ça ıma sırasıa evle ve ikiar seçkilerii bazı usurarı çğu kez kar ı karıya gelirler aca k ayı zamaa evle, ikia r seçkileri bü üüü plu çkarları emsil eer (bkz Dmhff 1 96, 283 ve 1 381 6). Dmhff'a göre, üs sııf içi eki e öemli aagizmalar icar çıkarlara, isel aag izmalara, lib eralerle muhafakrlar arasaki farklara kayakla ı r Dmhff bu urum u ü s sııfı yöeici sııf luğua air ver ier le çelmeiğii ileri s ürer Uzu v aeli s raejler ile kısa vae a kikler a r a sıa r ay a çıkabilecek ay rmalara, ha çamal ara rağme özl mükiye sisemii kruas ve belli balı pu msal kurumlar üzereki kr lüü yeie üreimesi bu sııfı biricil ama cı lma ya evam eer Dmhff içie çelikiler barııra bu üs sıı, yöeic sııf l u ğuu asıl göserr? lk la rak, Dmhff yöeici sııf''ı ülkei varlıkla rıı çk büyük bir raıa sahip la, ülkei yı llık gelirii çk b üyü k bir kısmıı kazaa ve sııf üy eler çk y üksek bir raıı ülkee e imi elie ua kurumlara ve karar alı gruplara vere bir üs sııf la rak a m lar ( 96, ) Dmhffb u aımı emel aarak, ü s sııfı gerçek e e bu ölçüleri sağlaığı gösermeye giriir Us sııf ü lkeeki va r lık ve gelri çk büyü k bir bölümü üzereki rasız sahipiğ, bu sııfı ekmik çıkarları iğer plumsa ekmik gruplar farkl l
Yen Am e kn S ye Teo rsnde S ı nf ve Devl e 25
v kr seçkin üniversieleri edy kuruluşlrı ve ş Ilişkiler Koni [Counil on oregn Reltions] ş Politik rneği oreign Poliy Ass o iion] onoik Klkn Koitesi [Coiee for Eonoi ve lopent ] Iş üy sı nış Konseyi [ Business Advisory Counil] ve lusl Rek Konseyi [ Niol Advert ising Counl] gib i kuoyunu şekilledirek çısd öne oln örgüleri ve feder hüküetin y ürüte kolunu düzenleyi res kurulrı federl düzeydeki yrgı ku rulrı orduyu Merkez stihbrt Teşkiltını [CIA] ve ederl Soruş ur Bürosunu [BI] kontro ettiğini gösteri r. te y ndn Dhoff y ö netii snıfın federl devlen ys kolunu eyle hüküetlerii ve şeh belediyelerin çoğunu konrol eediğini sdee etkilediğini ileri sürer Dhoffun nlizi v rklı tiree dynn üs sını bir resi ç izer. Bu nlize göre üst sınıfın sflrı yeni üyelere çıktı; eğiti kurulrı ve üye olunn örgüleneler rılığıyl üst sıf yeni ktınlr sınıfsl sdkte hrlnır (koopte edilir) Bu sınıf serye birikiinin b şl r çlrını özel ideoloj ik ygılrı ve öneli dev Je kuru lrını ktif olrk kontrolü l nd tur Ornsız serveti ve gelirinden dolyı üs sınıfın çı krlrı diğer toplumsl gruplrn çıkrlrndn frkld ve üst snf yön e i deki rolüyle çkrlrınn gözetilesini sğlybilektedir Oy leyse üst sınf yöneii grubu seçer ve eğitir; Aerikn topluunun belli bşlı ku rulrın doğrudn k ılr; h öneli kurulrın hage olduğunu büyü k ölçüde nılr Iktidr seçkinleri işe bu üst snıftr
•
kidar se çkine ri kr r ica re sisemnn de vamn em e de re k u çkarara hme eder u ss emn sağadğ kr paya r, ma alar v e kiise 1 arc ama hesapar merkan dünya s aris okrasnn ya am içm nn ve siya sa kidarnn e me lin ou urur 967 62)
Sonuç Dhoff Mrxın ht Grsinin ve Poulntzsn egeen sınf kvrının AB için gerçeken geçerli olduğunu v e b u sını n ekonoik ve toplusl kurulr üzerinde hegeonysı oln şirket burj uvsi olduğunu gösterir . Dhoff' göre bu sınıf kilerin üye ol duğu klerin oldığı tu rlı ve ne nı lrl belilenir şirke burjuv zisinin üyeleri bi rbirlerine bğlıdr; nk sınıf çık rlrın korusı i
266 1 v t v Syat To ii
duğunu ne de gücün sadece b u sınıın çıkararı için kuanıdığını iddia eder: öneici ınıfn gücü üe rinde nırlamaar olduğunu öyleyeb iri; ira yönetici nf diğer ulu devle tleri ve o yoe konomi gruplar da ie ren bir i tem in paraıdır H t ikidar e nle rne üye olanların rarlarını verirke n oğu ke z diğer gruparn tepke rni tahmn e me ye alıştlarn da ö yle yeb irz Dünyadai de vrimler ABD'de işi grevle r kadların oy hak müca delei ve ivil ha ka r ha reke i örnekle ri a yeinde öfke ve örgütlü klelerin poaniyel gücü yrminci y üzyıl Ameria 'nda ok iyi biinir. 1967 152)
Böyeike mhf tpumsa grupar arasında bir mücadee duğunu kabu eder am a aynı zamanda da iktdar seçkinerinin önceike üst sınıa nas hizmet ettikerini bu üst sınıın kimerden uştuğunu ve kendini nası yeniden ürettiğini göstermeye çaışı r uantzas ve Miiband arasındaki tarşmayı daha önce gözden geçi r dik Bu tar şmada Miibandın devete yakaşmnın iktidar yapıs araş tı rmaa rı perspektiiye uy um u duğundan bahsettik. Bu tartışmada uantzas kapitaist sınn devet aygna ve hüküm ete dğrudan katııp katımadığnın önemi madığını iade etmişti uantzasa göre anaizin dakanması gereken knu burjuva sınıya devet arasındaki ese iişkierdi. Bu durum ş u anlama ge r Eğer beri bir toplum al forma yonda de ve tin ş l le bu toplum a l formayonda k eg emen nıfın çkala örtüşme i temden kaynaklanır; yönetici n üye e rinin devle t aygıta katlmarı bir neden deği tur; ü te bu durum ne nel örtüşme nin oa ve ra tlantı a l bi onucudur (Pouanta 1 969 73)
Gd L ve W right (1 975 yanış b ir sınandırma yapaak bu tarşmanın araçsacıar i e yapcıa arasında duğunu ieri sürmüş ve tartş manın her iki tarafnında terik açıdan kusuru duğunu iddia etmişerdi Araçsacı görüşe göre hükümet yönetici sınıın bir kuruudur ve yönetici sını üyeeri hüküm et dğrudan manipe ederer. Gd ve W righ araçsacı görüşün aşırı derecede b asit ve eknmizme dayaı bi r Mar k
Ye i A m eika S iase Teo iside S e De e 267
Oysa Aaı Km Yöeto diatlice okuduğmuzda mhoff un hiç de Amerikan devletni yönetic sınıfın bi r kurulu gibi görmediğini anarız Tam tersne mhoff kapitalstler ve işçiler ar as ındaki sınıf m ü cadelesinde dar Marksist kalıpları terk eder; hkm bi r sını fın kendi gru buna üye irişni tamamen sınırlamadan ve devlet ay gıtlarını ta mamen kontrol etmeden taakkümünü nasıl sürdebdiğini göstermeye çalışır mhoff b ir yandan tek tek serm ayedaların y a da ş dünyasındki seçkn kesimlerin çıkararna kar şı çıkarken diğer y andan şi rketler sınfnın b ütünsel çkararını temsil eden bi r devletin tasvri sunar Yürütme erknin kontrolünn hüküm etn ya da kamu politkasnn kontrolü anamına ge mediğini açığa çıkarı r . ktidar ya pısı ara şt ırma larına yöneltilen daha önemli bir eleşti ri bu ar aşrmalarda diyaektik açıkmaların olmay ışıdır bu eleştiriye göre iktidar yapısı araşr·aarıMarksst kategorleri ve ilişkler am pirik oarak ispatlama'ya çalşırken bu ampirik yönelm nedeniyle Marksist ma ntığı terk eder (Wright 978) Poulantzasın eleştirisi de u anlamda ciddiye alınmaldır
Sııf Uaşa Soa Demoka Adam Przeworskiye göre (1979; ayrıca Przeworski ve W allertein 1982) kapitalist sınf ilişkilernin kalıcıığı ne devletin yeniden ü retim mekanizmalar ının doğrudan kapitaist sınıfın elinde olmasıyla ne de özerk devJetn işleyişiyle açıklanabi. Kapitaizmin sürekiiği için kapitalist dev Jetin ge reki olduğnu ieri süren tez beli bir çaşma modeli vasay ar Bu vars a yı msa model sıfların çıkarlan uzlaşmaz şekilde birbrlerine karşı ol duğu işçlern her zam kapitalizme ve kapitastlere düşmanca yakla ş maları gerektiğni im eden bi r model' dir (Przeworski ve W allerstein 1982 215) Ancak Przeworsk işlerin ve kapitalistlerin çıkara rının her durumda ba ğdaşrılaa z olmayableceğni ileri süer att demokratik koşularda kap ikapitalist toplmlardak işçler ba zı ekonomik ve talizmn sağyabldiği maddi olanaklar (yüksek b üyüme oranlar ı ve şçi sınının maddi koşullarndak iyieşmeler ve siyasal koşullar (par lamen-
268 Dvl v Sy To
ğer bir deyişle Przeworsk şu soruyu sorar: ğer kapitaizm koşull a rda yaşa y işçler ma ddi durumlar m üm kü olduğuca iyi leştrmi am açlyorlarsa m a ddi gereksi mlerii e iy i karşlay acak oplu msal ör güleme olarak sosyalizm seçmeler rasyoel temelere dayar m? Przew ork geliş rdiği matemati ksel simüasyo modeli kul aarak bu soruyu yalar ve taril olarak gözlemee sosya demokra uzlaşmay eyi eder
Uzlaşma işileri militanğıyla kapitalistleri üketim arasda karşık avie kulur Kapitalier yüksek randa yatr yapmayı, işier de krla ilgii taeplerinde daha makul mayı kabul ederler (Prewrsk 979 32) Przeworski bu koşular var lğ kapit alizmde işçieri ksa va del maddi çka r !arya işçeri sosyalizmi ter etmesi arasda oraya çkabiecek zorulu bağlaty krm a (a ge içi yeterli oduğuu ieri sürer Böyece kap ital sler yat rml ar (ve k rlar içi devete ödüler elde ederler; işçiler de kr larda a a payla ücret ar şlar kazalar Korra ist düzelemeler işçirmaye arasdai uzlaşma y işçier iç korur; bu düzelemeler sayeside gelecekte fark siyasa koşularda kapi ta li s ler i uzlaş may değiştrmeyecekeri iş çiler iç garatal a almş olur Ya sra korporatist düzeleme sayesde y atrma özü belirsiz lği de em işçiler em de kapitaistler ta rafda paylaşlağ açça belrtimiş olur Przew orski ve W al lerse aaizi lgi çekci olmas ede i ş çileri ücre arşyla krlarda daa fazla pay al mala r garat i ata ala kurum sal düzelemeler karşğda militaeylemerdevazgeçerek sermayeyle uzlaşmay seebeeke maddi koşullar gösermesdir Przew orsk ve W allerstei bir diğer saptamas da işçeri şçi sermay e müza kerelerie yüksek bir mlitalk düzeyide girmeeri durumuda ekoomik ili şkieri döüştürmek içi syal güçleri de varsa soua ka dar gidip iktidar ele geçirmeleri kedi çkar lar ba kmda daa iyi oacağdr şçiler b u durumda ki da ele geçrmezlerse kapitaster yat rml arda va zgeçecek Blocku (1 977 deyişiyle y a m güvei aza a cak ve işçler diğer bü ü olasllaa göre daa kötü b ir du rumda ol a
Yen Am ekn Syset eosnde Sı n f ve Deve 26
(rzeworski 1 979, 34 ) Ustelk, yapısal dönüşüm ba rılsa b ile, sermaye ka çışı ve toplums çöküntünün y ara tacaı ekonomik ma liyet çok yüksektir:
Demokatk koşua ada bugün başka koşu tahayyül etmek mümkün değld oya dönüşüme e konomk a le ple ve e konomi vaa tle üzenden deteka anaakolduğu takdde b dönüşüme yne deek büyük bi olakla e ozyona uğa (Pzewo 979, 3 rzew orsk sermayenin her an yatrımlardan v azgeçme tehdidi göz önüne alındına kapitaizmde işçilerin dorudan maddi çıkarının sosyaliz seçmek deil sermayeye, kr a ortaklıklarını garantiye ala cak bir uzlaşmaya gi tmek olduunu öne sürer. Sosyal e okrat uzlaşma tam da kapitalist toplumun ya pısının bir iadesi dir ( 979 36); sosyal y a da liberal demokratik devletin poli tikaları, miit an bir işçi snıının temsil ettii tehdit karşsında özerk devletin uygulam aya koyduu politikalar deilir Bu politika lar, daha ziyade, ögütlü işçierin önemli bi r kesi tini de içeren bir sınıkoalisyonunun (1 979, 37) çkarlarını iade eden bi r u z laşmayı yansr Bu uzlaşma kapitalist ilişkileri yeniden üretir çünkü kapitalizmin krizleri bu krizlern mayetne ka tlanan işlern çıkarına ei l dir Keza kapital istler kr güdüsüyle ha reket eden rasyonel beyler ol arak davr anmak dışında başka b ir şey yapmasalar be sosyast al ternat iin maliyeti yüksek olur' (age) Böyleb ir uzlaşma işlevselci ana izlerde dev Jete atedilen aaliyetlere tam aen arklı bi önem kazanırır. Sını uzlaşması modeline göre dev Jet, hem işçileri hem de kapitalisteri kapyan bir sını koalisyonu tar afından varılan uzlaşmayı kurumsallaşrır, koordine eder ve uygulamaya koyar
Devle t he ı da uzlaşmann çeğine uym göemeye zoa ma l uzlaşma yı ya panı ke te in kend ınılaının çnde uyum uz davanışada buluna beek keme ka şı komadı Deve tek te k ka pta l te ı uzaşm aın geekdğ kaa la ı almaya teşvk e tme g eekl topu e tkin a ğlanabme çn bibeyle ekabe t çide buunan kaptatle eçekle n denge le me ldi En onunda n uzlaşma ın devle t demokab devle t olduğuna göe devlet uzlaş mayı yapa n n koayonun e çmede han dee ğ ka zanma ı ağla ma lıd (Pzewok ve Waete 98, 36
20 D v v iy o r
arasında bir çekişme (uzatmaı bi r kriz) halni de alabilir Koşullar değişe bili e sınıf uzlaşmasıbozubilir Orneğn kapit alist sınıın ücret atşı sözünü yerine etiremediği durumlarda çalışma barışı bozulmaya başlayabili Krize kapitalst üretimi koruyucu çözümler b ulmak koalisyonun çıkarına olabilir, ama bu çözüein işçilere ma liyeinin özellikle de öek uzaş a ky asla aşı yüksek olması yapsal değişikliği daha çekci hale etiebir stelik sermaye birikm süreci iş ücretlerinin o kadar yü ksek b düzeye çıkmasna neden olabilir ki, ksa adeli maddi kazanımlara oranla istikra e toplumsal üen (toplluk içi bağlar, işşizliğin olmaması suç oranınn düşüklüğü) işçi snf için daha önemli bi r hale elebi li r. Ç a lışma b rşı bozlmaya başla ibi olduğunda, kap i aistlere e uzlaştı ı c deletin i stikra e üenliği sağlayağına dai duyul üen sars ı labili. Gramscinin heemonya krizi diye adlandır dğı bu durum tartışm a mız iknci bir konuy a etirir Pzeworskielbete şunun arkındadır Maddi tatmin peşinde olan işçilerin arsaymla rı e kapi talizm in ücret a rtşı sağlayacağına (e ekonomik krizler i çözeceğine) dair inançar erçekle ideoloj inin bir karışımıdır. Geçeklerden kaynaanı zira sonuça innla r ın besin e barnma ereksinmeri adr, kapi alizm taihsel olarak ser maye biri kimini sağlamakta çok başarl olmuşu e derimler ekonomi k darboğazla yol açmıştr; benzer şeklde ideoloj iktir çünkü kapitalizm ihtiyaçla e ileişim ar açlarını kontrol eder bu nedenle, kapia lizmin kendini e alteailerin nasl ördüğü oplumda eemen olan ö rüşür Ancak, sınıf uzlaşması e i şçikapitalist uzla şmasnın heemon yas kurum sa düzenlemelerde e bu düzenlemelere içkin olan ideolojide işçi sınıfının siyasal ücünün eçerli olduğunu österir mi ? Orneğin, de letin ideolo ik ay ıla sınfla karşısında taafsz bir konuma elirler mi ? Przeworskişçilerin kapializme, kapitalis lerin de demokrasiye razı ol dukar nı söyler, ama şu nokay da özden kaçırmaamı z erekir: Kap ialislerin rıza österdiği demokrasi delet içinde tanımlanır, dele de sadece uzlaşman arantörü değildir, aynı zamanda oyunun kurallarınn da cisim leşmş hadir e Gramsci e alyan taşmasnn da açıkça ös •
Ye m eka Syae eoe S ıf ve Dev le 7
Avusturya y a a sve gibi ülkeler b ağlamna yaral b kavramr A uzlaşma kapitalt evlet aralğy la m gerekleşir? Eğer yleyse, evlet hangi aşamaa kapitalistlern ve işlerin tarafsz bir temsilisi gibi alşr? Panith'in 1 980) korporatst literatür üzerine yaptğ artşma b Blüm) Przeworski'nin analiziyle ilgili başka bir sorunu akla getirir Przew orski'nin sn uzlaşmas olarak niteleiği urum, aslna, byle bir uzaşma olarak başlayp aha sonra evletin teşviyle işi snfnn kapitalist snla yaptğ bir işbiriği şekline kurumsal olarak kemikleşebi lir Ne e olsa, evletin resm olarak t anğ senikalar sn uzlaşmasnn ku rumsal temelini oluşturr Anak, tam a bu uzlaşmann oğas ve uzla ş ma y uygulamak iin gelişen senal rgütler işi snfnn sn m üae lesini yürütebime yeteneğin nüşüme uğrar. ABDe !ini Düny a a v aş sonras neme ouğu gibi, biztihi senikalar iş snnn kapit alist evlete entegre eilmesine işlevsel oabilirler
Yapa c k S on ra E et iri Fre Blok 1 977), Imho ve Poulantzas' eleştirerek ve Oe'nin teori le ri ni Poulantzas'n sn müaelesine yap ğ vurguyla birleştirerek, evle te air üünü bi r okumay tatmamzn günemine getirir. Blok'a gre, y apsal gree zerkik teorileri bk 2 Blüm'e Marx ve 4 Blüm'e Poulantzas üzerne y apğmz t arşmalar) hl, evletin zerkliğini suis timal ettiği urmlara ynetii snfn etkii bir şele bu sutimale t verebileeğini vasayarlar Bu teorler, yneti snn ''belirli üzeye bi r siyasa i tutarlğ, genel karlarna air b ir kavrayş ve üst üzeye bir siyasal olgunluğu'' Blok 1 977, 9) oluğunu, Imhoun iiasna gre en aznan ABDe ynetii snn bu niteliklere ah oduğ u nu a varsay ala Blok, her ne kaar kapitalistlerin siyasal süreteki etkisini kabul etse e, y aklaşmn neoMar ksistlerin 'sn bi linine sahip b ir ynetii sn fikrini reetmek'' ve bunun yerine 'sermaye bir ikimini yapanlarla evlet ayg n ynetenler arasna bi r işblüm ü'' Blok 1977, 10) oluğunu kabul etmek zoruna oluar ynüneki sav üzerine kurar Bu analize gre, kapital istler evleti oğruan kontrol etmezler
Dv v Sy
madlnin sonuuna b ağlıd Bu ççvd tonin başlıa gövi bu işbölmn ağmn nasıl olup da dvltin kapitalist sınıfın çıkalaına hizmt tm ğilimind olduğunu açklamakt'' (Blok 1 977, 10 ) Yukaıda bahsttiğimiz gibi mhoff'n tzin gö kapitalist bunu st sınıf ylini dvlt d da hil omak z topluda kilit önmd olan pozi s yonlaa gtik yapala Blok lbtt mhofun bu iddiasını dd d e e yde öce, oa b rlmeye ço fa a ee ha ca ya ye c sıf üyele e d sıfa çde a olula a dele yöe clernn ers efnde düyaya bamaya orlaa üyü b olasa yöec sıf a aa le rnde ua a şa r (Bloc 1977, 134
Blok Off'nin dvlt yöntiiinin burjuvaziy doğudan bağlı ol ma ma la na a ğmn kapitaist ilişkili ynidn ttikli ynndki a gm anını kullanı vlt yöntli bujuvaziy kaşı somlu oldua için dğil blli dzyd bi konomik faaliyt bağıml oldukaı için kapitalist ilişkili yndn til Bağımllğın ndni hm iktidi faaliytn dvt gi sağlaması hm d biikimin ksintiy uğamasının im halkın vdiği dstği azata olmasıd vlt yöntli smay b i ikmi ni kolayltıaağnı bdikli politikala ı bi lk uygulama ya koya l a. onomik faaliyt dzyinin b yk ölçd özl ya kaalaıy la blilndiği göz önn aındığında bu yöntiilin gn olaak iş dnyasındaki gvn' ndn bu dnli duyaı olduğu daha a açıklık kazanı Boka gö bu aaçsalk ya da yönti sınıf b iln dğildi daha ziyad siyal olaylaın sad pazaa yapaakla ı tki oannda dğlndimy alnmasıd'' (Blok 977, 16 ) Kapitastl özçkaaının g ktidiği gib i davanaktadla ama kapi taistin antikapita lis t'' ya da iş dnyasına aykıı' olaak algıladıklaı dvlt fomaı ya lan dolayısıyla konomik faaliytn azamasına yol aça bu da dvltin mu luğuna zara vi . Ama dvt iş dnyası gvninin azalmas iskin gimk istm iyosa nasıl olup da yi mini yzyıl b oyuna dvltin ol kaşı konulmaz bi şkild gçl bi atış göstm işti ?' (Blok 1 977 20) Blok sınıf ma dlsin kapitast glişmnin itii gn olıştuduğu-
Yi Am ka Siya o iid S ı f v D v 273
lzm ekonomk dinam izmi sınıf mücadelesine borçludur (1 977, 21 ) " im aanından bi zthi deJete taıa bu mücadele, ekonomk düenleme e hizme sunumu a !anlanda de ein rolünün enilem esine neden olur. Dletin rolünün yayımasının itici ücü, içi sınıfından e deetn büyümesiyle ücü artan dele ayıtının yöneticilernden kaynaklanı (1977, 22). Blocka öre, kapialistlerin içi sınıfından elen baskılaa e dele yöneticilerine kıyasa o kadar da üçlü olmadıkları ekonomik buhran e saa dönemlerinde hzlanan deletin enilemes, deetin tabandan elen baskılara erdiği yanılaa b ağıdr ' Detn kapitaizm er asyonai te dayatm a kapasitesi, çi sınının baskısıyla yeni alanara doğru enil (1 977, 22) Ancak, deletinbu enileme sonucunda ortaya çıkan kaynak ları kullanma yöntemi öze ya rımların akıın sorunsuz deam etirebilme zorunluluğuna bağlıdır. Buna rağmen, kapializmi rasyonel kılma eğili mi yüksek düzeyde dirençle e arkı sonuçların or aya çıkma olasılık! arıya birkte erçekler Dlet yönet icer içi sınıfına fazla ödün erme ha asa düeb lirer sonuçta kapi aizmn daha r asyone olması çin ne yapılması erektiği konusunda delet yönetlern öel bi r uzmanlıkları yoktur . Block, deJet yöneticilerin 'ar olan siy asal sınrlamalar e eko nomik teoriler ıığında mümkün oan en er iml i eylemleri (1 977, 26) el yordamıyla bumaya çalıtlaını söyler . Kritk ya da 'öze dönem bitti ğinde üeni yeniden yerine elen i dünyası topluluğunun kndi yararına olan talepleri ündeme etirme olasıığı b üyükür Ancak, bu talepler hem delet yöneticierinn hem de içi sınıfının çıkar a rına aykrıdır. Theda Skocpol, ABdeki Yeni zlaı [ N ew Dal] dönemin i incelediği bir makalesinde (1981), enelde Blockun delet karamını saunur Skocpola öre, bu karam Bak Rooseelt yönetminin ilk iki dönemi n dek reform ları e reform süreci ar açsalcılğa e ya pılcılığa düm eden açıklar Block de Jetin, yönetci sınfan örece özerk oan bir boyutunu b e timlemekle yetinmez, de Jetin sınıf mücadelesinde nasıl üçüncü bir aktör olarak darandığıı da açıklar. Skocpola öre, Block böyleikle ileri kapita li s ekonomilerde ulusaırı yapı e konjoktürlerin ülke içinde siy aseti
24 1 Devl et ve Syase Teo risi
etkleşim, ka pita len ekonom ka ra rla ı işçi snfınn ba sks e delet yöe tice rn gşimlei ar as ındaki e tkeşm ded Uusla aras ı e ko nomik e syasalaske şkle de etdi (Skocpol 1981, 97198)
Skocpol daha da ilei ide. Mecu eMarkss yakaşla içbi dele e parti ögütlenme !eine siyasal çaşmalaı e sonuçlar belirleyen basz belileyeler ola rak yete rce aıı emez kendni eMarkss t o ak ite Eye kapils t deE üzene içbi teori şmdiye dek dele yaparı e pati örgütlenmele rni yeterce cddye a laca k nokaya gelme mişi (Skocpol 1981, 199 - 200)
Skocpola öe kapitaist topumdaki siyasetin he zaman kapitali zmin yeniden üeimn am açladığına e süekli kapitastlein ya aına olduğu na dai sistemak bi aym a dı Needeyse bütün neoMaksisle enel anlamda kapitalis deet hakkında eoile elişti ile (9 8 200) e kapi alist üetim tazı hakkndaki enel kaamllaştımaladan siyasetin nasıl işlediğni doğudan çıka samaya çalışıla. Oysa kapi ta li zmin enelde eçeli olan b elli b i siyaseti yoktu sadece to ee edebildiği öçüde emeğin ontolü mülk sahipliği ya da destek çeşitleine yönelik (aşıı esnekikte) dış sınlaı adı (ae.) Bunun anlamı şudu: Kap ia lis delen eoisi ya da ilei kapi alizmde delet üzeine teoi olamaz. Skocpola öe he taihl duumu kendine özü koşullaı içinde değe lendiecek başıca açıklay değşken olaak taihsel elişim içinde beli lenen siya sa kuumaa ağılık eek analzlee ihtiyaç adı . Bu ince lemee östeeceki ki sınıfla sınf olaak ey leme eçmez ey leme eçen daha ziy ade sınıfsa oaak yapılandılmış toplmsal duumladak up a e öütlenmeledi lke içindeki sonla ulusaşıı ekonomik e s i yasaaske ii şkilele kesişi. Kapitalzmde de ete e s iya paie bi ükeden diğeine bi tahl dönemden diğeine değişen yaplaa sahpti bu yapılan bağıms ız taihsel üzehlaı
polacan bbile ri a ras ıd ak müca dele le rle sürekli olaa k yeniden biçimleni; polacıar bu mücadeeleride b aze n toplumsal des ei a rekee geçirmeye baz en de der poacıara ka rşı syasa l aa naj k a zanmak için opluma ya da ekonomiye müdaale etmeye çalşla
Y i Am ka iy a To riid ıf D 1 275
Bu mücadeleler de deletin ekonomiye müdahalelerinin b içimlenmes ine sınıfsa çıkarların e çaışmala rın siyasal arenada örütlenmesine etki eder 5 Block'un örüşüne öre üretim ilişkileri önemli dir; am a delet er ki ne' şahsna münhaırdr bu nedenle sınıf er kine indirenemez ' e 'her toplumsal formasyon'' sınıf erkinin delet erkne dayatacağı sınrlar da dahil olmak üzere ' delet er kin o toplumdaki kendine özü yürüme b içimlerini belirler'' (Block 9 80 229). Block'un ifadesiyle delet yöeticieri kolektif olarak özkarlarnı maksimize etmeye çabaarlar çıkarları er e ği üçlerini prestijlerini e arlıklarını mü mk olduğunca arrmaya ba karlar'' b u yöneticiler doğrudan şirketlerden e üst snıflardan elerek eçici bir süre delete öre aldıklarnda bile şirkeler üst sınıfn üyeli ib i değil özçıkarlarn özeen delet yönetcileri ibi daranırlar (1 980 229). delet yöneticilerini sıırlayan işçiler değil özel ya ırım kar ar larının kapialistlerin elinde olması sonucunu doğuran sınıf ilişileri örüüsüdür Ancak delet yönetilerinn e kapitaistlerin çıkarları çoğu kez ça ışır; bu çaışmanın derecesi o denli fazla oabir ki sınf ya pısı e sınıf mücadelesi kadar siyasal kurumların doğasını anla mak da önem kazanır Skocpol'a öre oplumsal değişimi anlama için odaklanıması erek en öneml i çaışma eemen ekonomk sınıfa delet ara sındaki çaışmadır (Skocpol 1 981 ). Block'a öre kapitalis sıfla de Jet ar asndai ça şmın kökleri snıf mücadelesnde ya ta r ama deletin kendine özü bir işleyişi ardır delet işçi sıından elebi lecek baskıdan ya da böyle bir ba skının olmama snda b ağmsızdır Herhani bir sadırağn olmadığ durum larda bi le alt sınıfa rdan elen alepler ya da potans iyel olarak ra hat sız edici bir tehdit karşsında de Jet yöneicilerinin deleti enişletme çıkarları kapitalistler için bir ehdi oluşurur iğer bi r iadeyle olağan zamanla r da dele erkinin yürüümesi kapi aist b irim sürece hizmet eder ama dele yönetileri kapitalist üreti yol aç ğı ekonomik adalesizliklerin e maliyetlerin hafifleilmesi içi sürekli baskı a ltıdadır. Bu müdahaleer
5 İgilee de Bb ess p b ag üla u benmse 1977; ma Skcl, esspa kıyasa bih sy kuum
e die he
e kada la ö
r k
276 D l t Sa st To s
kapializmikuaak içn geekl olabili; ama kap als sınıın genş kesimlei sıf ayıcalıklaına sadırı olaak gödükle bu m üdhlelee kaşı koya Blocka göe kapialisle dev Jen büyümesine kşıdı (1 980, 234) Bu yen göüş bibnden oldukça faklı iki vasaym nedeniyle sou nludu. Bnsi, ne Block ne de Skocpol kapialis üs ) snf üyeleinin sınf bilinçleinin olmadığına y a da devle hzmeinde olanlaın a olduklaı ekonomk sınıın çıkalanı ek edeek koleki özçıkalaını gözeen dev Je yönelei halne geldikleine dai kanıla suna Saej hakın daki anlaşmazlıklaı sınıf çıkalaındak aklılıklala, ya da snıiçi çaışmayı sınf blinn yokluğuyla kaışımak elbee haalı olacakı Hç kuşkusuz k, AB'deki üs sınıf, konumun hiçbi sanayileşmiş ülkede olmadığı kada ş dünyasında elde edilen seveeboçludu ve dev Jen yüüme bi imlene doğudan ka ılı ş dünyasının le gelenleinin ve büyük şkelein avukalaınn baanlık yapığı ha bazı yöneim d ö nemleinde hükümeeki bakanlklaın çoğunu elnde bulunduduğu) ve zaman zaman Dvle Başkanlığı y apığı ABden başka bi ülke yoku Palamene br demokasde bu denl doğudan kaılımın dev Jein meşuye' konusnda zihnlede sou işaelei uy andıacağı açıkı Ha deneb ili k devlee göev alan Şke yöneiclei, b i büün olaak şke yöneicilenin en fazla onay vedği kişle aasından seçili ve bu onay göev velen kşin ikel çıkalaında sıyımış göünmeleine, daha geniş kapialis ulusal) çıkal aı emsil edebilme yeeneklene bağlıdı selk, ş dünyasını lei gelenlei için yüüme ekinin meşuye çok ön (bunun en yi kanı W aegae skandalı sıaında göülmüşü) kncis, Block ve Skocpolun ncelemeleni açıça gösedğ gb dev le yönecilei ile özel seködeki kapialsle aasınak çaşmlaın baş lıca kaynağı ş sınıının kapialzme yöneliğ ehdi, siyahlaın vekadın laın oplml öüleden ve şbölümünden hoşnusuzlla ve elbee devlen ekonomk ve oplumsal sola la b aş a çıa b çmd He ne kada Skocpol ve Block sınılaınsınıb ilincyle haeke emedkleini i d da esele de, üs ve al sınıflaın çıkaları aasnda içkin anagonizma olmasa devle yöneicilei ve kap ale aasında b i çaışma olmayacağı
Yn i Am rik an Siat riind S ın f v Dv t 277
peka mümkündür Hiter Amanyası bu duruma iy i bi r örnekti r An cak daha ya ygın oan örnek Böüm'de ta rtştığımz gibi ordunun dev J iktidarını ee geçirdiği ve kapitaist bi ri kim adına işçi ınının kaı çkışını ba stırdığı otoriter devet örneğidir Muhaif düşünceer kontro a tında tutuabidiği ve dvl polka/a bikmi şvk k başal olduğu sürece kapit aistere dev Jet arasında çok az çatışma our . Savunduğumuz görüş basit şöyed (Bockun da ieri sürdüü gibi) devet yöneticier iy e kapitaister arasındaki ça şma sıf mücadeesinden kaynakanr; her ne ka dar baz ı kapitaister dev et yönetieriye çatşma içine grseer de bu ça tışma ne dev Jetin amaçaına a tfediebiir ne de dev et y öneticerinin iş sınıfına ya da diğer at grupara çok faza' ödün verdiği durumar dşın da dev Jet yöneticerinin çıkararından kaynakanır. eride günümzde ki krizi ee arken Castes W right Bo es ve Gintisin dev et ve sınıf mü cadeesi ara sndaki i işkier ha kkındaki görüşerini özeteyeceğiz Bu görüşer bizi siyasa yapıarın b ağımszığından uzakaşt ıraracak ve kon umuzu yeniden kapitast yapıara ibera demokraik dev Jetin bibirine ekemenmesine getirecek Offe ve OConnorın ABDdeki radika devet anaizerine etkis inin i ginç yan etkier nden b ri sınıf mücadeesi ve sıfarın dev Jete oan iişki si üzerindeki sı nıramaarı açıkarken hegemonya değişkenine nispeten daha az vurgu yapımasıd (bu konuda rzeorskinin çaışmaaı dikka te değer bir is tisna teşki eder) Bock devet yöneticerinin dav ranşarın ar kasında yatan yapsa mekanizmaarı t artşıken hegemonya ka vrama kısaca değinir (19 4) ancak konuyu hemen Offe ve O'Connorn eko nomik açıkamaarna getirir (Bock 1 9 1 5) Bunun bir nedeni hegemon yanın kapitaist sınf b iincinin bir şekide örgütendiğine işaret etmesi BockSkocpo modeinde ise buna yer om amasıdır . Hegemonya kav ra mına az vurgu yapımasnın bi r başka nedeni de hegemonya tatşmasnn sınıf ya da grup mücadeesinin kend sine ve bu mücadeeerin devetin doğası devet poitkaarı ideoojinin roü ve devet kriziye nası ekemendikerine odakanma zorunuuğunu beraberinde getirmes id ir . Offe ve O'Connorın etkisinin ve ABD (ve daha küçük öçekte de osa
278 Devlet ve Syaset Teors
stn geli gelemeyeceği gibi konulaa sosyalzme geçş konusuna kıy asla daha çok ye veilmesine neden olu. Pzewoski nin fomlasyonunda bile snıf uzaşmasdaki ödnleşim kaitalizmle demokasi aasındadı Bu açıdan değelendiildiğinde Pzewoski'nin ''uzlaşmanın gaantö olaak dev Jet' tanım yi ne snıf mcadelesinin alanıdı; ank söz konusu sınıf mcadelesi geçici bi çözm halindedi Kaitalist gelişmeye muhalefet etme ha kk olaa k demokasi kaitalistlein k etmeye devam etme hakla kaşılığnda gaanti altına alnmşı. (Daha sona göeğimiz gbi) Wolfe'a göe demokasi kai taist devletin v atandalaın haklaını gözetmesini (meşuiyei) gaanti ede b u da öznde söm olan bi kaita list geişmeye snıamala getii. Ozete devet mcadelenin ba şlıca ala nıd ve demokasi bu mcadelenin temelidi
Sermaye Brkm Meşruyet ve Devlet Arasındak İlşk Daha önce ''tevci' yaklaım inceleken veoach Hisch'n çaışmala ını 5. Bölm) tatışıken değindiğimiz gibi devleti ''semayenin mantığı''nn sınıf mcadelesi nedeniyle k oanının dşme eğiliminin şekillendidiğini savunan kaitalist devlet kuamna göe dev Jetin başlıca şlevi k oanındaki bu dşme eğilimni dengelemekti Ayıca Claus Offe'nin sınf dev etnin kitlel talele kaşnda meşuiyetini koumak için kaitaist sınf çıkalanı nas ögtlediğiye ilgl çalışma da gözden geçidik Fankfut Okulu'ndan etkilenen Hisch ve Offe gibi ya da özellikle Habemas'tan etklenen Offe gibi ames O'Conno da ABDdeki devleti snı f mcadelesi ve semayenin 'mantığ' bağlamında inceledi Ancak O'Conno'ın analizine göe ekonomik kizin nedeni (geleneksel Maksist analizdeki gibi semayenin aş etimi değil) s�mayenin yetesz etmd (Hischn teoisinin aksine) devletin kizi katalizmin genel kizinin bi tev değildi Aksne devletin kiz kendi ma nt ğına göe gelişi ve bu man tk '' genel ekonomik ki zle kaşılıkl v e diy alek tk bi ilişki içindedi'' (O'Conno 1981 42) O'Conno yine Hisch ve Offe'ye benze bi şekilde devletin ekono
Yen A erikn Siye Teor nde Sn ve Deve 27
nunun sermaye bi rikimini eşvk ve meşruiyet için devletin büyük gelirler oplama ve harcama rolü oduğunu gördük O'Connor, Offe'nin çalışmaa r ndan bağımsız olarak AD'deki devlein finansal faaliyetlerinin analizi için benzer bir kavramsal çerçeve geliştirir. Ancak, Offe'nin aksine O'Connor, devletin idari aygıtlarının iç çelişkilerine (dağım ile ür etim i şlevleri arasndaki karşıtlğa) daha az yoğunlaş; bunun yerine daha fazla vurguladığı konular (a) serma ye b ir ikim ine finansal destek sağlamak ve ka pia list gelişmeye meşruluk kazandırmak için alnan vergilein doğasın dan kaynaklanan çelişkiler ve (b) dev e aygı ları içideki emek sürecinin çelişkilerir O'Connor (kapital is devletin özünü belirleyen güç olarak) serma yeni nman ğ tezini Poulantzas'ın devlet müdahaesinin sııf mücadalesini altyapıdan üsyapıya taşıdığ yönündeki argümanına ve Offe ta rzı devlet aygıtar analiz ine yükler O'Connor'ın s av ına göre, güümüzde e mi a lya pyla siya sal üsyap irre ge mes sı müa de lesi druda üre m düzeyide devle da resi ala a dru geişlemiş ve u müad elei imeri döüşürmüşr . . devle mü a de eeri se da lar, şier, müşele r ve ssya ya rd urumlar g ii devle daire le ri arasda rme ie re srlay am az . (O'Cr 97, 105)
Daha da önemlisi, AD'deki devlet hemen hemen hiç doğrudan ürm yapm az Ozel şirketlerin olağanüstü gücüyle şirkedevlein özel gir işim'' ideoloj isin kusaığın tutsak aldığ Amerikan v Jeti, artan harcamalarını vergiler ve borçlanmayla karşamak zorundadır u nedenle, bütçe fazlası veren kamu işletmelerine rastak mümkün değildir (devlet, yol cu trenleri, posta hizmetleri ve kensel toplu taşmacılık gibi kr lılığ çok düşük hizmetleri devraı r); özel sermay e birikimine finansal destek vermek ya da kapitalist gelişmenin ya ra tığ adaletsizlikleri azaltmak için kaynağa ihtiya olan devlet, vergileri ar tırmak ya da borçlanmak zorunda ka ır O'Conno bu süreçeki çelişkiere, özellikle de (Offe'nin çalışmalarındaki gibi zımnen değil) açıkça sınıf mücadelesinden kayaklanan çeli şkilere odaklanır O'Connor'ın ezine göre dev Jet, emek ve sermaye, örgtlü emek ile işsizler ve yoksua, büyük ve küçük sermaye, far klı bölgelerde
280 1 De v et ve Si et eo i
evlet itiarıı bu boyutları pahalıır OCoora göre teelci apitaist gelişmei ar a maliyetleri evleti m li rizie yol açar. Offe gibi O'Coor a evle b sii özel sermaye biriimie ia sal este sağlaya harcamala (toplumsal sermaye harcam aları ve özel üretimi toplumsal maiyetii arşılaya harcamalar (üretmi toplumsal harcama ları) olma üzere iiye ayırır ategorie belirli bi r saayi alı ya a bi rbiyle ilitili saa yi ala rı grubu içi eğerli ola harcamalar var ır Bu h ar camala youğua özel preleri r getiremeyeceği ola aları ya a öze sermaye biimi içi teşviler sağlayaa ürei güçleri ar tırır BD'e bu aegoriei e öemli yat ır ım ara yolları yapı mıı r ze\ seör sermayesi ve işe topu taşımla gieler açısıa iyi y olara erişim ime ararları içi ço öemliir ve her ii urumaa ar ay olu yapımı öemli b esetir yı zamaa oto sayi ve ya saayi alla rı açsıa a calaırı cı etisi varır ca OCoorı gösteriği gibi ar ayolu ulaşmıı yü bi r toplumsal maiyet varr Yollar ya pılıta sora raf sıışılığ a rça yol yapım alepleri artmaya e vam eer yi yollar emla vergisi müelleler şeh ışıa aşıaa aca gülü çalışma ve tüetim a maçları içi şehir merezlere gelmel rie olaa aıması etsel alalar zarar görmelerie yol açar OCoorı argüm a etir Kar ayoları yapımı belirli sa ayi a llarıa verile m li esteği başlı yötemlerie brii ilgili saayiallarıa ve arab ası ola işçilere verile hizmetar şılığıa bü vergi müellei açısı a m aliye yaratı ve eleri git öüleşe fasal oşullarla başbaşa bı ra ır O'Coor b ir i ategoriye eoomi altyapı içi yapıla amu ha r camalarıı eğitim harcama \arıı ticaret ve iş üyasıa ver ile iasal este ve teşviler rei garatlerii ve sigortaları toplum sal tüetimi vb ahil eer Bu har camala belirli saayi alara eğil şi re seray e sii bütüüe hizmet ee harcam ala rı r
• •
•
Ue t şke nn gelşm şket semyesn bütüel e konomk çkı ç dev le t ktdrı kunk ve üretm mlyetn toplumslştıık ond bıktı ş h ken mücleler k r ornı düşme e ğimn dh d
en m eka n yase t eo snde n ıf e De let 28
hammad ab fiasa desek iç büçe yi kua ma ya zoadı (197 16)
O'Connor'a öre, özellikle kinc nya Saaşı sonrası dönemde b u enel ekonomik ereksinim lerinen pahaı oanları araştırma e yeni ü rün eli şimi için ereken maliyeler, işücününeğtim i e yeniden eğitimi de dah olmak üzere yeni retim süreçlerinn yara tğ masr alardı r OConnor özel sermayein bu harcamalı, dele eği imi, ünersi elerdeki ar aş ır malara, asker projeler e uzay araştırmaları i çin dele bü çesinden yapı lan harcamaarla toplumsalaşırdığını ileri sürer ze! ser mayeye inansal destek sağlamaya yönelik delet müdaaesi türleri arasında en kapsamlı olan da, sermaye yatırımlarının kr realizasyonu sorununu çözmesidir
zel ke s imi hamma dde a lebide düzel bi a olam ası duumu se maye bri duma oka sa geli güümüzde bu ha mm adde a lebi a ışı süe kl ola ak yei de vle eş vikei ge ekiir ( 97 3)
kni kateorideki dele ha rcamaları kapitaist elişmenin toplumsal ma liyeini kar şılamaya çalışır bu harcamalar amacı teme olarak b urjua heemonyasın e kapitalist deetn meşiyeini deam eti rmek ir. OConnor'ın açıklaması çok net omasa da, özel sektördeki üreimin oplumsal maliyeleri ancak seçmenler bu konuda bir şey yapımasını tal etiklernde oplumsal maliyet haline elir . O'Connor, örneğin çere ki r lenmesi ibi m aiyetlern sade ekoloj ik ya pıya değil, kr birkimin süre ğen kılınmasna da za rarı olduğunu urula r Burada imlenen, deletin bu nedenle, krlar tehike altında oduğu için, m üdahale ettğdir Genelde kamuoynda yayın olan ta lep özel şirketl erin yara tkla çere kiri liğini temizleme maliyetini b u şirketerin kendilerinin karşılamaarı erektiği yönündedir Her ne kadar bu maliyeler daha sonra yatların yükselme syle üketilerden çıkartılsa da, Reaan yönetmi dönemne kada r deJe tin rolü hem çere kir \iliği hem de işçiler in üretim sürecindeki üenliyle illi oaak şirketlere ittikçe sıkılaşan denetmler dayatmak olmuştu OConnor'a öre, üretimin toplumsa harma kalemleri arasnda yer alan başlıca ikinc ka eori, dünya kapitalist toplumsal düzenine ist ikrar ka zand rmaya yönelik harcamalardan oluşur Krlı y atı rm e ticaret için
282 Dev le ve Sse e s
rd dos rjimrin iktidarda kamaarına vrin dstk igii maiytr d dahidir OConnor u ağamda yaşı işsiz v yoksuara vrin gir ransrrini protryayı konro anda tu tuğunu görür Bu maiytr içind aşkadran topum arı asrımasına ha rcanan poisiy v askr tdirrin m asraarı da var dır . Poe eyan sya sal uş a tma alta a ma s ı şie le lbe a l ideolo e gem onyasn em e dilme si çn aca maa ya pılmas ı ge e ti; bu başa oma dığda ba şaldıan oplum e simle inin iis e olaa ba s tııma s maliye tein esaba a ta s ı ge e ( 1974 132
Bunar üyük harcamaardır; özik srmayn yu dışına yayıdı v dv Jt yaancı yatırm v pazararı tmin msi için askı yaptığı zamanarda daha da ar arar OConnorın işart ttiği gii askr har camaarın işvi sadc ük dışındaki ya ırımarın ük içind v dışında B şirkt hgmonyasının korması dği aynı zamanda sivi tknoo j inin gişm sin inansa dstk vrmk hatt işsiziğin azamasını sağ amakır Grçktn d B d dvtin konomiy (doğrudan) yayı ması nın iginç yönrindn ir un öz şirktri aşron oarak kuanarak v askr amaçara yapmasıdır OConnorın tidiği konomik aty a pının v siya üs yapın kaynaşması drumu Bd askr ürtim v yayımaya yaknda n ağanıdır ağıd. Büün unar askr ürt imin (siah uçak ürtmi v öz şirkr ya da diğr ükr yüksk tk nooji saışın) payına düşick kraa doğrudan ir rişim sağam a dan dvt ütçsin oağanü sü ir yük girir ran yükn kaynakanan aşıca iki çişki vardır Birincisi OConnora gör artan üt harcamaaı vrgi girrindn karşıanmak zorundadı; vrgiri ödyn d işçi sınııdır. Tkci srmay dvt üt sin gmn oduğu için v i r y andan çşiti ürtim masraaını v mai yrini topumsaaştıırkn diğr yandan da kr !arıntopumsaaşması na dirndiği için işçi sınıı şirkt krarına sağadığı mi dsk aracıığı ya srmay i rikimnin kütni yükn OConnora gör mi krizi ouşturan ge ve gie a ası uçuum du bu uçuum da toplums a üim ile
Yi A mria Sia Sia Td 1 28
O'Connor K Kll i forni orn i y Ey Ey let le t Any Any sınn 13. Mddesini M ddesini değiş değiş ire iren n hlhl koy koym ms sndn ndn y d Regn yönetm yönetmi in n erg ergleri indire indiren n (e sker sker h rcm c m rı rı rrn) politik politikr rınd ındn n çok dh d h önce önce erg erg r ışın ı şın büyük bü yük bir b ir tepki doğcğnı doğcğnı ergi mükelef mükelefle leri rin n ergilere ergilere k k r ş ı isyn is yn ed edec ecek ekle lerr ini öngör müştü. müştü. Vergi Vergi rışın rı şın k rşı oluşn bu direniş mli krizi hem y n s ı ır hem de derinleş derinleş tiri ti ri r r ( ( 974 42) 42) O OConnorın bu n izi i zi s de dece ce ABye değl b ütün refh deletlerine deletlerine uygulnbi uygulnbiir. ir. Am ABde ABde ergi önce öncelikerinin likerinin doğsı doğsı konuyu özellik özelliklle k k rmş rm şıklş ıklş ırı ı rı r; zir zir ergilerin büyü bü yük k b i r ornı orn ı sker sker h rcm rcma ar r gider gider e b u ske sker r hrc hrcm mlr lr d ğı r lıkı lıkı olrk olrk ülke ülke dışınd dışındki ki y tırı mlr ml r e pzrlr yönle yönlendirili ndirili r [Y]u r dıda dı da ekonomk genieme ve e m�yalz m�yalzm m ke ke t libe libe a zmi ulu ulu s a gel ve madd vak vakla n gen gene ek k s d db bm ek n geklid geklid a a böyle b gişleme s ayde ayde yu idek idek,, gel gel ve ve seve t ğlm zenden ile i leye yen n semayemek semayemek mcadeei mcadee i sindi sindii ie e bil Ke za za ke ide k sosya e ah ah haca ha camaa maaın ını ı a a (ve (ve s sa sa uyum uyu m un tes t es)) a tmanlann lke d ında ki mlita izme ve empeyal empe yalizme izme za göse g öse eleinn de ön ko uludu ulu du Refahsava Refahsava devlet devlet' ' ayn olguya a ae e bu neden neden a s ke ve s ivi ha camala camala dan bii dğ dğ ii ii paha s na na ok o k fazla a zalt za ltam amaz az 197 19744 145)
inci çelişki ksmen ksmen ergil ergi ler eree krşı kr şı isyndn is yndn kynkl kyn klnn nn kısmen de bir ynsım ynsımsı sı olrk olrk dele delett memur bu isy i syn n yo çn der der ine ineşe şen n krizin bir iç in dele del e yöne yönet icilerin icilerinee krşı kr şı örgütlenmesi örgütlenmesi e h r rının ücret rtışlrı için f zl ödedel eten ldıklrı ldıklrı ödene ödenek kere ere b ğlı olnlrı olnl rı n d dh f geçmesi deleten nek (örne (örneğin ğin sosy sosy güen güenlik lik e sosyl y r dım ödem ödemele eleri rinin nin r tışı tı şı dh kliteli yüksek yüksek öğe öğenim nim isteği isteği b.) b .) için ynı yn ı şeyi ypm y pmlr lrıyl ıyl ilgilidir ilgi lidir ze! ze! sekörde çlışr çlışr benzer şekild şekilde e km kmu u seköründe çlış çl ışnl nlrr d gele gelene neks ksel el örgütlenme e çtışm b içimlerini çimler ini kbul kbu l ederer eder er K m u sektöeştirmeyi yi mçl mçlyn yn ründeki y ş ş s t drdını drd ını e çlışm koşullrını i yi leştirme ekonomizm odklı sendikl f f liyet OConn OConnor or her iki çeli çelişki şkiyi yi de sını sı nıff mücde müc dele lesi si çısındn çısındn sorun sorunu u b ulu ulur r OCo OConnor nnor göre göre mli m li kriz kr iz dele çlnl çlnlrını rı nı delet öden ödenek eklerinden lerinden y rr!nnlrda rr !nnlrdan n (öğretmener (öğretmenerii ebeeynlerd ebeeynlerden en sosy so sy çşana ç şanarı rı sosy y r dım dı m e i şizli şiz lik k sigort sigorts s ln l nl lrd rdn) n) de de Jet Je te çlışlrı e de Je Je ödenekl ödenekle e
2 1 Dv t v Siy t To To
li sistein kendisinin bütçenin sınıfsal karakterini gileesidir O OConnor 19 4 1421 142 1443). 3). Ver Ver giyle giyle ilgili esel eselel eler er çıkar çıkar grupları gruplarını nın n ya da toplulukların eselel eseleleri eri olara k görül görülür ür ve işçi sını sı nıffını böler böler . Bu konuy konuy u ust a olan uha uhaaak rlar rlardır dır ira ira b ir y andan kau har söür söü r ekte en en usta caalarınn boyula, vergilerin aallası aal lası ve bü tnin deng dengel elenesi enesi gibi nula ları rı örgütl ör gütlenel enelerni ernin n odağına odağın a yerleştiri yerleştirirke rken n diğer diğer yandan yan dan da verg ve rgi i konu ko lendire lendir e ya pısı ve b ü tçe öncel öncelklerin klerinii önesi kılşla kılşlard rdır ır Ustelik Us telik ka u çalışanl çalı şanların arının ın ve devet devet ödene ödenekklerine lerine bağ ba ğılı ı lı olanlar ın yüksek yüksek ücret ücret ve öden ödenek ek için hareke h arekete te geç geçeleri eleri işçi i şçi sını sı nıın b öer çünkü çünkü bu harek har ekeet lilik vergileri ödeyen ödeyen işçi sınıfının sınıfının gene genell dire di renciyl nciylee karşı kar şıla laşı şır r Sonuç i ibar ib arii yle bu b u ücadelel üca delelerin erin gelene geleneksel ksel biç b içde de yürü yü rütülesinin tülesinin ka u görev ! ilinin duru unu kötüle kötüleşi şir resi esi üündür ira b u ücadel ücadelele elerr li krii de tüketicilere ere rin ri n leştirir leştirir 9 4 14) 14 ) Ucret artışlar artışlarını ını fiyat fiyatlara la ra a a y apar ak tüketicil yansı ya nsıtan tan öel öel şirketl şirketler erin in aksne devlet devlet yükse yü ksele len n ücretleri ve art a rtan an sosyal y ardı ar dıları ları sadec sa decee vergi vergi ya da bor b orçç artışıyla artışıyla karşıl karş ılayabilir ayabilir bu yöntele yönt elerin rin kisine de şçi sını s ınııı bü tünsel tünsel ola olara rakk karşı arş ı çıkar Dvlette çalışan çalı şan işçilerl işçilerlee öel öel sektö sektörr işçileri işçil eri aras ar as ındaki b ölüne ka u ücade ça lışa lı şanl nlaa rının rının ücret arşı taeplerini taeplerini kayb kayb edey edeyee ahk bir ücade ha line ne get getir irii r. OConnor OConnor a göre kau kau çalı ç alın narıyla dev dev !et y öneti önet icileri cileri le hali arasındaki nes ne s aras ar as ındaki karşıt kar şıtlığ lığın ın aslında as lında ücr üc retli etli eeke eeke öel öel seray ser ayee arasındaki nel karşıtlığı gilediği genel kabul göre 194 148) Bu duru kau çalış çal ışanlarını anlarını ederal ederal düey dü eyde de ve v e eyalet düeyinde y ürüte ürüte erkindengel erkinden gel direnç ve püskür eye eye ve yerel yerel düeyde öğretenerin grevlerine ka rşı rş ı harekete geçen ebeveynlere karşı savunası bırakır OC Connorın onnorın ana liinin liinin gücü gücü sını sın ı f ücadelesi üca delesi ve bu b u ücadelenin y e rin ri n den den edilesinde ve doğasının değişiril değişirilesnd esndee devlen oynadığ rolle rol le ilgili anlayışı anl ayışıa a yeni yeni bir b ir boyut kaandıra kaandırasında sında y atar Sınıf ücade üc adele less i pa rçası sı olarak şç ş çler ler vergi vergi ükell ükellefidi efidirl rler er e nin yr nden edilesinin b ir parça yandan ya ndan işçi i şçi gelirl lir leri git git kç kçee artan artan oranda oranda doğrud doğrudan an ve dolaylı dolayl ı ka u h a r caaları yolu yoluyl ylaa karşılan karşı lanır ır Ancak O OConnor kriin kri in ve ücadel ücadelenin b u orçlanas asında ındai i ar ar yen boyutna boyu tna açıkça odaklan odakla nasına ra ğen en devlet b orçlan etkilerini ni ve vergi arşla ar şlarını rının n yer yer ine ko koy ulan b u ekani ekanian ann n öel tışın etkileri
Ye Ye i Am eri k Si yse Teo Teo iside iside Sı ı ı ve Dev e 285
ma dığı hizmelei hi zmelei vemeye giikç gii kçee daha azla az la zoladığı zo ladığııı ilei i lei sü se de de m l i ki kizi zi oay oaya çıkmas çıkmasda da ekel ekelii semayei semay ei kedi d i gelişme ma ma ğ ğı ı ı kaçılmaz m aığı a ığı oyadığı ol olü ü v g gla. la . Oz Ozel seköde seködekki maiyele ei iii kaş kaşama a makk içi devlee ihi ih iya yaı ı ola ol a e üeimi üeimi oplml maiyel kel kelii semayedr sema yedr OC OCooı i ele elemeleide meleide op opms msal al haekelee de ye ayl ay l işç i şçii sı sı ı müade mü adele lele lei i kapi k apiali alis s üemde çeiş kiee kiee ede ol v e vegilee ka kaşı şı die di eç ml m lii kizi de de ileşi ileşii) i) ama am a OCo OCoo o opl o plms msal al hae ha ekelei kelei a ihsel ihsel öze olaak ola ak gömez gömez ahası OCo OCo oı oı devle aygılaıdaki aygılaıdaki müadelei mü adelei ekoomik ekoomik ke s i lee lee ya pığ pığ vg v g aak zım zı m olaak devle ikida iki da ı ı ideolo ideolojj ik zez emiie deği değiii O Oede ede oldğ gibi OCo OCood odaa da devlei meşl meş l ğ ğ seçme kilelei payıa düş e maddi m addi kazaımlaa eme emekk güüü m e sema ye m a b ağıdr Ka Ka pialis pi alis ge gel işmei doğasıd doğa sıda a sema alaşmasıa) ala şmasıa) bağıdr ığı ığ ıda da) ) hae ha eke kel lee ABde ABde devle de vlei i siyal ya da ideolojik) kiz ai a ih h sel b i aalizi aal izii i Aa W oe oe eseeide eseeide gö göebi ebili liiz iz W ole ole' ' ezie göe göe devle sıı sıı müadele müadeleside side ve kapia kapi alilis s geli ş mei mei maı ma ığıda ğıda kay kayakla aklaa) a) çelişk çelişkile ilee e maz ma z kal, kal , b çelişkilei çelişkilei çözmeye çal şr şr aa a a çözmeye çalışık çalışıkee daha da ha da kes kileş kileş i i Geç Geç kapialis pi alis devle devle b süei b i sod ve Wole Wole değe değele ledi di mesie l ibe al devle' devle' demok demok aik aik aleple aleple ile ibeal ib eal i h iyaçla yaçlarr aası dai göe libe ha kapia kapializ lizmle mle demo demokasi kasi aas ıdaki çelişk çelişkile ilei i çözme çözme ko kosda s da elidek eli dek üm ü m yö y öemle emlei i üke ükemişi. mişi. Dvlei Dv lei poasiy poa siyel el güüde gü üdeki ki arşa arşa elideki elideki seçeekle seçeekle aza a zam mas asıı eşli eş likk emi em i şi W oe 9 9 77 77 258) 25 8) W oe oea göe b a ş lıa çeişk çe işk kapials kapi als gelişme gelişme gee geekle kleiy iyle le semaye b ir ikimi iki mi düy dü yaa düzei v b ) ba zılaı zılaı belili belili bazıla bazı laı ı da beli siz s iz ola gei geişş ki lese lesell ale a leple ple a asıdaki as ıdaki çelişkid çelişkid b a a leple aasıda e dikka di kka çekii çekii olaı kilelelei ki lelelei siya si yass al kaılım kaıl ım ek ekoo oom m ik ve siyaal si yaal demokasi) demokasi) aeplei aepleidi di Dvle b çe lişkiy liş kiyii çözeme çözemez z Kam seköü b çelişkiyi çelişkiyi çözmek içi gelişmiş gelişmiş i i aak aak
M i Kri Kri 193) adı kbda savudu 7 OCoo daa soaki bi çalışmasda, Mi
ğ u gö rş mode devle ev le sfmadeesii sfmadeesii bir esesi ve v e bu edee) edee) sosya sosya ka da) ek e gç br işçi ake aaıda vala uzaş lişkili lişkili br
286 Dvl v ya Tarii
değil endiğinin in b u aan faa faaliliyei yei al a l enaif enaife ein in çoğaldğınn çoğaldğınn değil ''devJe ''dev Jein bi gösegesidi'' (a.g.e.).
Bd Bd do do ı lt lt devle devle tm tmı ı e teme te me de de e de r ecerde mc led ledr r . Oel m m erm erme e r dşş dşş dev de vet et c cd dee gttçe gttçe r t r ro om o m ı orl orl ı r e ece ce dev dev t şet şet m m de de ver ver ço-l ş re re tler to tomrı m rı tırm tırm rdım rdım e de r r r ş tırm gelştrme m le le tle r r deteler ve el şretler rlrıı rtırmlrı ç verg tem ç rşr n çe a a and a nda a denenn bumama b umama çn reh r şrır. ır. Ö Öe e n re h ve ı ı le levv r r ll r tım tımıı gedr. He gem ge mo o gç e r otrol otrole e r e e t tle lerd rdee h tçe tç e le r r e e h r r ş rı rıı ı ve de de vet ve t tçeerde lr r lemler de rtmı gerer. Atet ve orl orl rr gelşme gelşme le le do çe e r . . B t t rtı rtımd m d ı ım ot şdr: Geç Geç lt lt devletretm o oş şll ve ş ş m dr d r er er ee ee e dğ çe şl şle r çme ç met tee e terzdr. te rzdr. (19 (1 977 2 29; 9; vrg r ttr
ole'u 'un n savn sav nn n dayan W ole daya n dğ emel ese esen n sn s nff gçleinin gçleinin deng dengesidi esidi (Of(Ofe'nin e'nin de zm z mn n v a ym ym aynd) ne ilel i lele e ne de apia api alilis s sn devle eçiebimişi; dolaysyl dolaysyla apial apial i s b i iimin iimi n yeniden eiida ele geçiebimişi; im ine doğas gee geeği ği ba b a ğl olan olan api a pials devle devle a an by b yl lğ ğne ne ve po ansiyel gcne gcne ağmen ağmen öşe öşeye ye sş . W olfe'a olfe'a göe göe '' libeal libe al demoas demoasinn inn libe libeal aliz izmi mi hal bi leşen leşenii pahas pah asna na sdl sd ld dğ ğ için yeen yeenee dem demo oai ai değ değildi ildi ve b u nede nedenl nlee s ayg ay gnl olfe'un n modelin mo delinii anlaa için içi n iin i in ğn yi ii'' ii'' ( 977 977 328) a aibe iben n i W olfe'u nemlii noa noa b udu ''a ''api pia alli s eim eim azna az na için için olan olan yapsal y apsal e i öneml enle biiimdei azalmayla bi ize yol aça; bu en aç şeilde 1970'ledei eonomi sounlada öneleni'' (ag.e.). Dvle sisemin b a mamas için gigide daha fazla mdahale eme zounda al ve O'Co O'Conno' nno'n n da işa i şae e e iği iği gibi b u dum sounu e em m alanından D v e dzeyine dzey ine b i yedn yedn baş ba şa yee aşma aşmaa b aşa b i sonuç vemez. ole bu ada a da asl as lolan olan ayma ayman n özel özel seöde e eime ime için olan ma W ole çelişile çelişilein in devlee dahil dahi l edilmesi (''ml i iz'') olma olmadğn dğn daha ziyade zi yade apia api alizmi lizmin n yees yeesz zği ğin n ideoloji ideoloji i iaf iaf anlam an lamn naa geldiğni ilei se s e
n i m kan Siya o iind iind Sı nıf nıf v Dv l 287
taitt devet devet b irikim irikim iş evi i Jer Je r i i pekiştrir pekiştrir . . Meşruiyet şruiyet kri kr izi, ya geç kapi tai yer ie geti r meye çaı ça ışşı rke rke demokratk demokratk retoriğ ret oriğii ii ür ü r dremediğde ya demokra demokra t ik ideoojii ideoojiii i gereker gerekerii ii yerie geti geti rmeye rm eye çaı şırke şı rke b ir ikim i t eşvik şv ik edemediğide or ta ya çıkar (a ge ge W oe oea göre ge geç kapi tai ta it t top u m u iy aa aa koşuaı koşuaı dev Jeti Jeti aa aaiy iyet eteri eri içi iç ide de çkım aı a ı koay o çeişkiere ürük ü rüker er (age. (a ge... ibera ib era zme demokra demokr aii araıda ka ç maya maya çeişkiere ımaz oa ge geriime riimer de b u ya pa koşuar koşuar a tı da orta ya çıka çıka r Dv Jet e kapi tait ta it ııfı ııfı e de işçi ı ı ı ı ta eperi eperi tatmi edici b r ka rşı ıayabid ayabidiğid iğide e meş meş ruuğu ruuğuu u yeide te etmek iç i çareyi şekide karş özeike işçi ıııa karşı ideoojik maevraara (şeyeştirmeye ba şvurm şvu rmakta akta bur W ou ou aazi aazi,, devet devet aygta aygtaı ıaa beir i aş am ama aar arda da y ü kek düzeyde bir özerkik veriyor gibi görüe de, deveti ııa doğa doğaa a daya da ya ğ ğer er bi r deyişe deyişe deve deveti ti meşruaşrm meşruaşrmay ayaa çaış ça ışa a ta m da kapit a ait it ır çükü kapitait kapitait ııı yöetimii deve dev ette başka b i r kurum kuru m yeide üretemez üretemez Ge ç pa pa delee del ee özgü muğlk muğl kk, ka ka rkl rklık ık e a k d d lk lk me ruy r uyee arayıın ekler. Geç kapa eçknern eydan oumaya kara madan yönemeye deam edebeer çin ya opumu çeki göerecek ya da çekerin çözüldüğünü göerecek b kuruma h hiya çla çla rı a rdır rdır de e e i iç içde deki ki çe lki kie r çözme çözme i eneb enebecek ecek e k kuru kurum m yne yne de e e n n ke ke ndid ndid . . . Snı Snı müc müc ade e inn ne ne ne i oan dele en baka baka kend kendi i n n mücade müc ade ein einn n dnda göe rebe ce k ba ba ka b kurum yokur. Kendn nınn özcüü an eden nanlar e e ndk ndk der derler ler dele n n he hem m ara a ra he m de a r a o o a nı nı a ynı nd hem berl bir grubun çıkarnı hem de kamuoyunun gene iekern a unma unma nı erler erler Bu neden nede ne, e, ge ge ç kpi kpia a dele dele anc ak e rene l çkr çkrları ları korura nı nı a çı çı rnı rnı krı kr ıa yabi ya bi r r ayn a yn e de de a nca k n n a nelğne uygun darandğnda erene olab Dee hem orunun bi parça pa rça d. d. ( Wo Wo e 1 977, 977, 27) hem de çözümün bi
oarak işçi ider i dereri erii i de oru or ua arı rı çöze çöze bir Buua eşzama oarak devet i tedikeri öyee öyeebiir (bu dur d urum um ebe ebette tte Prz Pr zework eworkii i betim bet imedi 1 982] ı uzaşmaıa uzaş maıa bezetie bezetiebi biir ir ac a cak, ak, Przeworki ve W aertei [ 19 ği ı W o eu eu aşağıda aş ağıda aatğmz aaiz a aizi iee ka tı m ay acaktı aca ktır r Egeme geme ıı
2 1 D v t v iy t Tari Tari
doğurur diğer b iadeyl iade ylee, bell be llii bi bi ama am a h imet etmek için içi n değil ör ör n e Pl aton'un n düşünsinde olduğu gib gibii adal ad alei ei sağlamak için değil), kenğin Platon'u dinde dind e bi r a m a ç olarak olarak devlete is tsn tsnai güç veri veri Bir yandan y andan oplumsal ç a ışm ı şm ann v arlığ devletn devletn otorit otoritesin esinii kabul eti rm rmee ger gereekliliği) diğ diğer er y a n dan da demokr demokr atik at ik ideoloji ideoloji karş kar şısında ısında meşruiye teis inin in in gereklil gerekliliği iği şey leş leş ir meyi orunlu kı kı la r W ol ol e 1977, 280). e ey leş leş irmenin fa rkı b içimleri va rd ır kişileşre kişileşre,, nesnel nesneleş eşt tm me, e, epikleştrm epikleştrm e) Bu b içim iç imlerin lerin hepsi gi t ikçe güçsüleşen güçsüleşen devletn devletn kontrolün kontrolünü ü ve meşru me şruiye iyein inii yeniden kaanm kaa nmaa ih iya cın ın fade eder eder vletin şeyleşirilmesinin tersi de nin siyasal teorisidir vage va geçmenn çmenn teorsL teorsL ar tk tk gittkçe gittkçe cılı cıl ılaşan laşan b a şa rar rarıı şeyleştirmek şeyleş tirmek mü m kün kün olm adığınd adığ ındaa göseril göserileen tavra verilen verilen addı ad dı r vletn ş eyleşt rilm ri lmesi esi ersine dönüştü dönüştü;; bir bi r aman am anla la r devlein gücünü gö gökl kler eree çıkara n kam usa us a entelektüeller şimdi bu güce çok kuşkucu yaklaşıyorlar'' Wole 1977, 285). 28 5). Bu Bu düşü d üşünür nür er bugünler bugünlerde de beklentl beklentler erin in aallmaı ve a maçl ar ard d an v a geçilmesi'' (1977, 286) çağrısında çağr ısında bulu bu lunuy nuyorla orlarr diğe di ğerr b i r ifadeyle ifadeyle yeni devlet m üdah üd ah alel aleler erii yerine yerine ekonom ekonomin inin in ve op lumun lu mun yeniden öelleş öelleş rilm ri lmesi'' esi''ni ni istiyorl istiyorla a Reagan yöneiminin poli ikala ikaları rı da bu yönd y önde e W olfe'a göre gö re,, bu durum du rum geç kapit k apit alime ali me damgası dam gasın n vuran vu ran ükeniş ükeniş politakası politakasını nı nb ir yans ya ns ım ası ası olduğu kadar kad ar,, sın sın dev dev \eini meşrulaşrma çab aının aının b a şka bir bi r b çi mni m ni de iade edi edi yor. yor . Bu B u devle ideolo ideoloj s dev Jein kapial kap ialist ist gelişme gelişmen nin sorunları sorunla rını nı çöesnin çöesnin m ümkün üm kün olmad ol mad ığı ğın n iddi id diaa ediyor ediyor ha t kapi tali ta li min sorunlrının onn1 devlet müdahalesi olduğunu söyüyor in n büy bü y ümesinin ersin ersinee çevrmesi ger ger ekiyor iddiaya idd iaya göre) b i reysel vJe v Jei ögürlüğün v e serbes serbes paa pa arı rın n opim op imi iasy asyo on yeteneğ yeteneğinin inin yeniden yeniden tesisi için içi n dev le in i n daha da ha önce öncek k libera işl iş lev eri eri olan toplumsallaşr toplums allaşrma ma ve sosy al arabul ara buluculuk uculuk rollerinden rollerinden de çekilmesi çekilmesi orunlu görül üyor üyo r B u nedenle nedenle esknin devetle devet leii şi mdierde mdierde devlet devlet karşı kar şıtı tı odula odu la r Ama mesele sa dece dece bi r tutarsı tutarsı lk y a da basit bir eski eski po po syonlardan syonlardan dönme dönme meselesi değil
Y A rk Sst To sd Sı f v Dv t 28
Iş sı de ve hr m rnn popüe r om snd . . zr bireeri öze o r e or. Ref h h r m r dem or oduğ içndir i, bu h rmr drm d önem ornd s m is eene r demors rş ouorr. Dğe b adeyle, dee ole yaa sad aa a ğa demoasye a b saldya dş dmda (Wofe 1977 331)
Son ç itiba riye W ofe, vazgeçme teoriinin özeike iş inanarı araında yaygın oan demokrai ka rşı tı tavırarın b ir iadei odğn öyüyor (ag.e W ofe geç kapitaizmde adece dev Jetin deği, sasa sücn de değiştiğini götermeye çaışır Siyaa partier dönüşüm geçirmişerdir. Bir zamana iyaa partierin açık bi r şekide kiteeri mobi ize etme işevi vardı ancak, par terin yi rmn yüzydaki deneyi bir depoitizayon tarihidir' (19 306 . W ofe (Miibanda parae bir şekide, geç kapitaizmde depoitize om şpartierin v arığının çok önem i odğn ieri ürer. Zira akti bi r devet pai bir va tandaş kiteine ihtiyaç dyar ve doğa oara k, b paiiği en iyi ağayacak oan aaç parti itemidir ' (19 30) Yine, par tierin roüneki b değişikiğin doğrdan om kapitait ınıtır onom nd rebee hmmü edemeen piis snıf p re r düzeinde de rebe horgörür. K pi s s e çner pr s is em endie rne vnj s ğm dğn r e ie rinde p r i s sem er n ssşr özeği çözümee bşmşr. (1 977 306)
te y andan, Woe b depoitayonn kendi içinde çeişker barın dırdığına dikkat çeker Partier iyaaaştırma işevernin yerine teknoatik çözümer koymaya başadıkarnda, mobiizayona yaptıkarı tarihe vrgy bir kenara koyp haktan adıka r ı deteği kaybetme rikine g i rerer' diğer bir ifadeye, partier aracıık roerii b ırakıp devete yaka ştı karı oranda, kaçımaz oa ra va tandaşta da akaşırar' (W ofe 9 308) B nedene, par tier gittçe daha faza gayrimeşr görüür ve ça tı şma a rı iade etme araçarından ziyade çaşma aanarı haine geir er G kapitaizm de mücadeeer parter araında deği, par tier ütüne veriir '
(1 9 309).
290 1 Devl et ve Syaset Teors
Siyasal süren t enmesi ve devletin sınıf çaşmasnda ar abuluculuk rolünü yitmesi egemen sınf içinde (bu snfn entelektüeeri aracığyla) üçüncü b ir demokrasi karşıtı ideolojik görüşün doğm asına yol açar . Bu üçüncü görüşe göre, söz konusu olan ne sadece devletn demokratik ol mayan slarna ya pıan bi vurgu (şeyleştirme) ne de devletin toplum sal harcamalaı demokratikleştiresie yapılan bi saldırıdr (vazgeçme); sadırı bizhi liberal demokrasiye yönelktir Alternatiflerin tükenmesi, 'kapta ist devletin varğını asgari meşruiyetle devam ettirp ettiremey e ceği, devam ettiremeyecek hangi yeni bi mler alabileceği (Wolfe 1 977, 328) sorusunu gündeme getirir W ofea göre, egemen sınftaki bu görüş, halk arasında yöneime oan güvenin azamasıyla b irarada seyreden, özel lkle siyasetle işigal eden ve sya ten yabalaşrım grupların, seçki n lerin kontrolündek parti yapanmaları ışında gerçekleşen siyasal katı lımlarındai arşa yant olara ortaya çıka. ş düny ası l iderlerinin demo krasinn günün bi rinde işleyebime ihtimali karşsında duydukları korku, onları gereğinden fazla demokrasin belk de çok iyi bi r şey olmadığ s o nucuna ulaşr. 1 970lerin birikim krizi egemen sınıf içinde, kapitalizmin başı dertteyse demokratik taleplere ket çekmek gerektiği (1977, 333) duygularını güçlendirir. Bu görüş, vazgeçme teorisinden daha da ileri gider, hat t bu teoriyle ters düşer Gerekli olan, daa z dev Jet müdahalesi değl fa bir müdahale türüdür Bu, sadece emek gücüün değerni yükselten sosyal programlara yapılan bir saldırı değildir; biztihi demokrasi kavramı ve demokrasinin gelişme çizgisi hedef tahtasındadır 1 Böümde tarştığız gibi, siya sa ka tmın azaması br çeşit korp ratizme yol açar. Toplumun korporast ta rzda örgütlenmesinin en belir unsurlar, özel sektörde ya r kararları veren egemen tekellerin va rlı bu tekelerin hem yarımarı yapmaarına yardm olan devlet plnlama ay gıt larıyla hem de (fiya tlaı sabitleme poli tikaaıyla birarada yürütülen) ücretleri dondurma karar ar nın uygulanmasına y ar dım eden sorumlu sendikalarla yak işbiriği içinde bulunmaarıd Korpora izm, toplumsa yaşamn gene depolitizasyonunun bi r par çası olarak, fade ve toplanma özgürlüğüne kıstamalar getirir am a bu ksıtlamalar, ş ve gelir dağı t ı
Yeni m erikn Siye Te riinde ı nıf ve Dev et 29
doğalaı geeği antidemokatiktile He iki şeyeştime teoisine benze şekilde, kopoatist uygumaa da siyasa ve ekonomik gücü egemen sınıfın elinden alm ad meşuyet kizini çözmeye çalış !a. Dahası, geç kapitalizmn öncelkeii göz önünde bulunduusak soldan kaynak a nan plnlama öneilenn sağ aaından sahiplenilmesi ve otoite yöne çekilmesi çok olasıdı' (1977 339). Wolfe'un analizi, OConno'ın needeyse b ütünüyle ekonomik dü z lemde gödüğü ki zi çelişknn maddi altyapıyla lib eal devletn ideolk temellei aasındaki daha kapsaml ilişke düzlemne genişleti. Semaye mantğı (biimdeki azalmn yol açtığı kiz) bi ikimle demokasi a asında za en va olan taisel gelimi daha da beligin ha le getii W olfe'a göe bu geilimin kaynağı kitlelein demokatik özlemlei'nin y aat ığı baskıdı Tabandan geen bask pamin siyasa çeşkene geen yen çöümern hem itici gücünü ouş turur hem de uyguamay a konuan bu çöümern eskyek geçes hae gemesnn ba şca ne dend Bu ba skı oadığında ge de omayacaktı ancak bu durumda pas dee tn çıpa k ve ya n bir b me ka nması oarak işeme sni engeeyecek br şey de oayacakı Demokra özeme doğdukar gibi kaybora da Ancak ank oaa k ba s s a a da bu a ra ı hiçbi a ıa gömezden ge ne me ze ( 1977 31 )
W olfe müca delenin ekonomik ya da siyal güç için veilen bi mücadele olmaktan çok kapitaslein ekonomik çıkalayla (semaye bi i kimiyle) işçi sınıfın bu bikim süecne koyduğu sınıla aasında süegiden bi mücadele diğe bi ifadeyle, ideoloj ik bi çeçeve içinde sınıf çıka ]aı a asında otaya çıkan bi mücadele olduğunu savunu Biikim süecine konulan snılaın kaynağı (ksmen dev etin a sosya l hacamala ında ifade bu lan) ezilen alt sınlan demokaik özlemleidi Semaye bikim tehlikeye gidiğinde demokasi sogulanmaya başlan ha sona da s i yasal hak ve ayıcaıka üzee veilen mü cadelele meşuiyet kizinde ve bu kizin sonuçla ında mekez önem kazan ı Kaynağını semaye manğndan alan bu mücadelenin kavamsal t e
22 1 D vl v iys t Toi i
va!ı gb d; anca dev et şeenden ını mücadee b dz mekan çeşden ouşu W ofea ge çatışmann doğaı _ !ee aaıd ş ve aptaten, ya ve bey azaın ya da kadn ve eeen değ ını faın temenden ouşu y t mae, ş ınıının mücadee gün ü çaışma tüetm ya da ae geçeene değ oyut b demokat vzyona dayanı Bu nedene ma teyazm zee topuma aee ee şek vedğ aye oyutamada aı ve kaptat geşmenn (ve aptat devetn geşmnn) a de uçanda be . a yıya W o feun devet, ınfve gup mücadeeenn vedğ br aan omaan z yade ynetc nıfı taakümü atnda b uunan, ancak, oyut deoon ınadığ b dev \et t çb ınıf b u dev Jet üzende egemonyanı uama dığı çn, dev Jet bü oka egemen madd çıaa e at nıfaın deook vzyonaının beedğ ıa çnde pota ouştuma gücünü ende buunduu Bu eeşte W ofeun anaznn at aı oduğunu gtemez. W o feun anaz OConno ve ffenn çaşmaana ço nem b boyut ata bdeoooaakdemoatvzyonun oünü ve kaptazmn geşmeye bea demoatk devette otaya çıkan çeşke vugua Anca (OConnon ve Offenn yazıaında att büyü çüde Hcn yazarında da dkat çeen b ekkk oan) ınf mücadee nn tae doğaına, zee de e kaptazmdek m ze ve meş u yet kzne şe veen nf mücadeene W ofeun ana znde aay a mayı z OConno ve Wofedan etenmş ancak Pouantzaın on eey e (1980) ayn ynde eeyen dğe ya zaa ( Bow !e ve Gntn z üzene anaze zee W ofe dan etenmşt) dev Jet daa doğudan ınf mücadee pepektnden ee aa
S ı n ı f M ü cadees ve Devlet Topuma mücadeee dev e ve dev Jet potaaı şeenmed oünü vuguayan yakaşmın ABde en y nekene Manue Cate (1 980)° E On W gt (1978) ve amue Bow e e He bet
Yen A erk an Sya e Teor nde Sı n f ve Dev le 2
Gns'n (982) eserlernde raslarız. Bu çalışmalara göre deve ek çelşkler dev Jen sermaye brkm sağlama şlev e demokra k v zyon' ve meşruye kısılaalaı (örneğn emeğn mealaşması) ar asındak ça ış manın manıal' br sonucu değldr aksne gerek ürem seköründe gerek devlee faal olan egemen gupların ve al grupların ma dd kazaımlarnı, deolojk elern sürdürmek ve ya ygınlaşırmak çn grşkler doğrudan eylemler sonucunda oraya çkarla r . Casells'e göre, ABDde yaşanmaka olan krzn kökenler sermaye b r km sürecne dayanır Kz, oplumsal ürem, dağıım ve yönem lşklerde fadesn bula çelşkler'' den kaynaklaır (Casels 980 38) Ancak ABD'de devlen krz karşsnda uygulam aya koyacağı pol kal ar yapısal gereksmlerden zyade (her ne kadar o las al erna ler ve özel sorunlar yapısa koşullaa b ağl olsa da) ABD op! umunun syasa süreçl araından belrlenecek' (a.g.e) Casells'n anaznde endek alern afer koşullanm ş olan br devleen bahdlr (kapals devle yne de br sınf devledr) e yandan, bu devlen polkaları al grupların syasal eylemlerne göre değşr: Bu syasal süreç b üyük ölçüde syasal ve delojk ekenler le üre ve ükem sürecnde oplumsal grupların y apısal konuml ar ındak ar klar ar asındak ekleşme göre belrlenr' (a.g.e.) Bu durumda elmzde olan göe öe br dev!er bu dev Je egemen snan bağımsz değld ancak, egemen snıın bas b arac da değldr er kapalzmde devle sınıf mücadelesnn çel şkleryle b çmlenr;
sıı ücaele sne e gen sla ka a taha kkü a ına sınıla e kr . . ev t topluun çe lşkle aa ıan bçlenğ gb eğşe n güç lşke rnen e süre k oar ak e tken . (C as te ls 1980 1 3)
Her halkrda kapals devlen oraya çıkmasna yol açan arhsel süreçe, se ayen süe ğen a a kküü va ır. Bu ne enle e vle bu sını aa kküünün bula şş a es bu aenn ne eece yal oluğu çelşk çek snıar tarhse kapasteerne göe ne kaa eğşkk göse rrse gösersn eve kuula rnı tee e burjuva zn çıkarla ını yans tas ı ka çnlaz (a g.e )
294 De le t e Syas et eo s
O'Connor'a göre evlet tekelci sermayenin gereksinim lerine yanıt verir özellike serm aye bi rikimini teşvik etmek zere ekonomiye m ahale eer OConnor a Cas ells e şu tezleri ileri srer (a) kapitalist evlein mahalelerinin amac kr oranınaki şme eğilim ini engelemek ve serma ye bimne katkı yapmakır (böylece tekelci sermaye başarı lı b ir şekile ma liyetin toplumsaaşm asın, kr arın ise özelleşmesini sa ğlar) (b ) evlein içine aşınan snı mcaelesi retimin toplumsal maliyetleinin karşlanmas için harcamal arın art rılmas n (kapitalist gelişmenin ve kapi alist evletin meşrlaştırılmasını) gerektirir; (c) bireysel gelir vergilerinin artırl masna işçilerin gös eriği irençle krlaran alnan vergilerin artırımasına kapitastlerin gösteriği irenç m l i krize neen olur Ama Castells bu anaizi aha olgn bir şekile gelişiri ve kapitaist reime sın mcaelesinen kaynaklanan çelişklerin aşılması için evlet mahalsinin gerekli oluğna vurg yapar. Kr oranınaki şme ve retimin toplumsa ma yelerin i karşl ama ih iyac oğruan oğr ya işçi sınınn mobilizasyonnun ve kapitaistgelişmeye ekonomi yönen kalmların arrmak isteyen sivil haklar ve topllk haklar hareketerinin yol açtğı sonuçlarır vlet kapitalizmin ileri aşam ar na ortaya çkan tarihl çelişkileri aşma amacıyla kapiaizmn yapısal kuraları'' içrisinen mahale eer (Castells 1980 130 Casells'in analizinin oak noktası ABDeki sın yapsı ve krize karşı gelşi rilen evlet politikaları zerine verilen sn mcaelesiir; çnk tekelci kapitalist gelişme ve evle ara snaki ilişknin inamiği bu snı yaps ve sın mcaelesi aracılığyla anlaşlabil ir. Castells e O'Connor gibi ekelci kapitalizme evletn geni şlemesinin sermaye brkimini teşvik etmek ve toplmsa zen meşlaşrma k için örgtleniğin şnr Casells'in tezine göre ev et ileri kapializme birikimin ve realizasyonn merkezi olmuştur' (Casells 1980 130) B rm retim ta rznn eğiştiğini mi gösterir? Castells bu souya olumsz yan ı verir; çnk dele müdahaesi kapitas geşmenin lei saalanda oaya çan hsel çelişkilen üsesnden gelmek amacıya, kapazm yapısal
Yen Ye n Am erikan Syae eriin eriinde de n fve Devl e 25 25
Bu süeçeki başlca çelişki geişleye müdahalelei devleti geli temelii daaltmasıd: ekelci sektö bi yada daha fazla değe üetike diğe yada daha az geli dağımı yapa Daha öce gödüğümüz gödüğüm üz gibi kı k ı kamu kam u kuuluş kuuluşla laıı olmad olma dğ ğı içi iç i (OCoo buu edeleii ayıtılı olaak alatı) devlet ya vegilei ya da ocuu a ıabii ıabii Casel Cas ellls altmşlı yıllaa yı llaa kıyasla kıyasl a yeişli ylla y lla solada solada daha dah a da beligileşe klada ya da bieysel gelide alıa vegilei a ma zoluk zolukllaı a ı kabu l ede Castells i gösediği gibi e e a syo sy o ede ede i y le a a geli vegilee vegilee ağme (ki geli geli düzeye düzey e göe göe a ta ta v v oalaı uygulamasıyla elasyo vegi mükelleleii daha yüksek di limle mlei iee doğu it i t e) e) 9 60la ı ı solaıda itibae itibae mu mu majia majia vegi dili hacamalaı hac amalaı kaşılamaı başlıca yöemi kamu bocu yaatmak olmşt olm şt u Cas tellsi ezi eziee göe göe ABD ABD yöeimi yöe imi geçe geçek k üetim düzeyide düzeyid e kaşılığ ka şılığıı olm olm aks s kamu b ocu cu ve paa azı az ı süekli süekli a a ı ımak mak tadı saa at t la la maiy m aiyet etle le ile özel özelleş leş ile ile kla aa sdaki ya p sa l 'Toplum 'Top lumsa uçuum devlei mli k k izie yol aça aça (Castells (Castells 1 980 1 2) Castelse Castels e göe göe sem sem aye şike şi ketl tlei eii i devlete devlete a le leple plei ii i ka şılam şıl amak ak içi vegilei yeteli hzda yükseltme olaağıa so veilmesi devleti b o oçlaaa çlaaak k fiasma bulmak bu lmak zouda bıak bı ak. . Bu ve vegi gile lee e kaşı ka şı isya is ya olu Ne v a ki elideki elideki veile e so egelle egelle ac a cak ak elasyoa ede olu Ca stellsi stellsi aalizi ef eflasy la syou ou yol y ol açtı a çtığı ğı yl ı civaa civaa ait ai t olduğu içi Ca 9 75 ylı ABDi sııfsal k laa l aa kay dıak dıak içi) iç i) eel ücetledek ücetledekii düşüşü düşü şü ABDi (geli (gel i i k yapısıdaki etkileii bu duumu ealizasyo souuu deileşti ekoiyi yi ibe al dev le t t meş meş u iyetii yetii zayıflaas zayıflaasıı ıı ve a z y ölü ekoi mesii ibeal caladımas caladımasıı bü üyl üylee yasıam yasıam az Elasyo Elasyo ücetli üce tlile lei i geli geli leie koulmuş kou lmuş bi vegi işlevi göü acak deileşe ealizasyo souu (geçek ücetledeki düşüşle bilikte) kamu hacamalaıdaki aş kada südüülmesii südüülmesii geekli kıldğı içi boçlama devam ede. Bi o kada öemli ola kou süekli eflasyo ve geçek ücetledeki eimei syou ou b aşlıca aşlıca edelei edeleide bii b ii ola ola kam u bocu oluşumuu oluşumuu t efla eflasy bi siyasal sou halie döüşümesidi O kada ki hem semaye
eo rii 296 1 D el e e Syae eo
b kmn em em de üetmn tolumsal mal yeten yeten ka kaşıl şıl amaka ama ka cdd sounlaa başbaşa kalan Reagan önem, Castells'n daa Reagan seçlmeden önce le südüğü gb (1980, 215254), olumsal malye al tmaa yolunu seçe seçe ve böyle böy lecce oa o a sını s ınıff veg le büyük kesntlele az altm kellef eflen len sosy sosy al yadım ya dım ala n yoksulla yoksulla a ve şşzlee ka ka şı aekee aekee m ü kell geçmey ç mey ama çla vle vle ka als a ls gelşme gelşmenn nn olumsal mal yetle yetle kaşılam a olünü kımaya kımaya b aşla Castell Cast ellse se göe göe a l kla ke kend nd a a le len n yaa ya a anca anca, bunu y aa ken ken tolumsal tolums al koşulla koşullaın ın sunduğu sunduğu çeçev çeçeven enn n dışı d ışına na çıma çıma l a ı müm m ümkün kün d e ğld' (1980, 245). Bu nedenle, için içine e bğmz kiz kizin in s iyas a soça so ça b i izi zi opms opms a sü ec ec bibiiye bibiiye igi igi ik ik üze yine yine oğğ oğ ğ e k ke in in ı ı ıı e ke kei iiye iye eeneceki i yanan ekonomik sıı müaeesi e abana mbiasyon; mbiasyon; te ya n n op opms ms a po e s y s egmeniğe sahip ça aasıa siyasa sisemi oy<y 1buuuk oü (a.ge)
vlet üzene yazan ABDl yazalaın önde gelenlenden ve (O'C (O'Conno onno gb ) Kaptatate gubu üyes olan ol an Ek Oln W gt, gt, e ka tals devletn sınıf mücadeles modenn b başka vesyonunu gelş lş m mşt şt (Wgt (Wgt 1 9 78) Hscgb Wg Wgt t da devlet devlet üetc güçle güçlen n lş klen n değş değşm m ış ı şğında ğında youm youma a.. B değşm değşm , ve b b -ve üetm lşkle km ögütlenme ögütlenmes sn nn n gtgde daa da a az üeken üeken b al al alm a lm asına ası na ve v e k ola ol aak ak b km ta ınn ınn yenden yenden y aanm aanması asına na yol açan (ancak Hsc'ün aksne, zounlu olaak olaa k k oannı le süd sü düğ üğünü ünün n aksne, oa nnın n düşmesne dü şmesne efea efeans nsla la mü cad delesnden elesnden ve katal ka tals s ekabett ekabetten en kaynak ka ynaka aı ı tanımlanmayn) sınıf müca Böylece, za ıya üe im im güç güç e i/ i/ ki kie ei i a a sı sıaa asga a sga üzeye e osa biikm a za bi bağaıkık yenien k Kapitas gemeni fak eeeini te me zeeini anıayan a b gibi yapsa çzüme (Wigh 978 65-66)
ög ütlenmenn n oynadığı oyna dığı oL oL bkm b km üzende üze nde vlet ögütlenmes ve bu ögütlenmen gelen yaısal çözümlen b e e aç asdı sınılamalaa gelen
Yen A m ekn Sye Teond eondee Sın ve Dev le 27
l l s s l l W rg rg göre göre kp kp ls l s ge gel şenn şenn ekec kplz e v resnn üklş üklş ve konsolds konsoldson onu u sr s rsnd snd b rkn rk n önündek önündek n n e n gel düşük düşük üke üke d relzs on krz ve l l tn br b r şç r ekenn ükselş ükselşdi di vle vle opl rz r z genşeek üzere srl s rln nş ş Kenesç br üdle üd le b in lr; l r; b u üdl ü dlee ve dğer dğer ps psl değş değş gr ş ler p z rn per er ere genş genşlee leesn snee ol çr ve ler ekelc ekelc kp kp tz le sonuçlnr. Bu evrede b rikin üzernde üzerndek k b şlc s ''devlen ''devl en b rk r k eşru et et şlevler şlevler rsnd rsndk k çelşkle çelşklerd rden en kn k nkln klnn n ss s s ten b ü v e eşru tünse tün sell or or k enden enden üretnn üret nn lenn l enn gt g tk kçe r t sdr sd r bu d k durg dur gunluğ unlu ğ ve v e kronk kron k enls enls on neden olur eke ekelc lc ser e ekono ekonok nn n n bü b üüee üee dev ees ve serenn serenn ulusl ulusl r slş slşs s bu eğli eğli ler le r d d güçlend güçlendrr rr Söür Söürü ü or orn nn n rrk rr k [z ordur ordur zr z r e şç sn s n güçüdür güçüdü r e de sosl reorlr edek şş ş şzz ler ordusunu ordus unun n eksn zlş ( 978, rgn n rgünn rgünn göre göre bu duru dur u evle ü 978, 169) 1 69) W rg d d lesnin lesni n ' eek eeki i le leb bn n Ke Ke nes öne öneere ere bzi üre süreç sü reçer ne k k olrk kl kl lnn doğru doğru gnlşr gnlşr lsn ger gerektrr ''deve ''deve pol pol ik ik r r doğrudn doğrudn doğru doğru ver ver llğn r rls r ls ('sn devle güdülü güdül ü öes devle devle poltk polt kl lr) r) önünde gelş gelş r .ge). Bu B u d devle kpzevee n n b sk br b r de devl vle e k pt lz nn do ekelc kpzev ğuşun ol çr. W rg r gek ekel el kplzn kplzn enden üre üre le le ernn er nn ver l l k k r tşn ksl süreğen olrk büües sorunun doğrudn nn özellkle özellkle re re progrl progr l r eğ eğ t ve çeş k ku u zelernde zele rnde olk odu duğ ğu [nun] [ nun] rkn pol kd kesn esn ee gtek o üzere üzere b r çok Kenesç polkd d d r . Bu r k pln pl n dlnde dlnde çnde ç nde bul bu lund un duğuuz uğuuz krze getr len uzun dönel çözüün Kenesç üdelerden uzklş ve devletn üret sürecne sürecne doğrudn doğrudn klnn r r s s ö önünde nünde olcğn olcğn ler ş g g kçe sürer Bu dur u sere ve eek eek r sdk sdk ekono ekono k ç ş r t n ornd or nd ssl ssl br çş çş lne lne gerecek erecekt tr; r; n n znd z nd '' pzr pz r rsonl r sonl esndek esndek şn şn d bu ssl s sl çş ç şlr lrn n devlen üree üre e ptğ üdlelern snsl psn d bergn le getreceğ nln nl n elr l r (978 237)
298 1 Dev et ve y set eo eo s
kapasitesini kapasitesini ar rmasıg rması ger erek ekec ecek ektir tir Bu da d a üretken üretken olmayan olmaya n sermaye serma ye sek törler törl erii or tada tadan n kaldırabi ka ldırabilm lmek ek ve daha d aha uz uzun un bir b ir dönem dönem boyca ücretleri ücretleri ve iş gücün gücünü ü artı ar tıma ma tal ta lep eple leri ri sıırlamak a nlamı nl amına na gele gelece cektir ktir Küçük Küçük ve ve orta or ta ölçekli ölçekli sermaye sermaye b u giri gi rişşimlere imlere karşı koyaca koyacakt kt. . B ütün ütü n b unların unların devet vası va sıtas tasıy ıyla la yeni den üretilen ür etilen,, süreg sür egid iden en kapitalist toplumsal toplumsa l iliş il işkil kiler er ba b a ğl a mında gerçe gerçekle kleşec şeceğ eğii göz göz önünde bulun bu lundur durulduğu ulduğu nda, nda , emek güçle güçleri rini nin n de b u önerilere mesaf mes afeli eli ya klaşa klaşaca cağı ğı kuşku kuşku götürmez (öte (öte yand y andan, an, her ne da , sveç sveç de emek güç güç kad adar ar farklı ar klı siyal koşula oşul arda gerçe gerçeke keşt ştilmiş ilmiş osa da, leri benzeri önleml önlemlerle erle genell enellikle ikle işbirl işb irl iğ y apmışt apmı ştr) r) vletin krize gösterdiği gösterdiği tepkin tepkinn doğasıı an an amaya çalı ça lışı şırke rken n Bock/ Bock/ Skocpol/ Skocpol/ olfe'un olfe'un siy s iyaset asetee odakl oda klana anan n ya y a kaşımlının tersine tersine W r ight, ight, C a s tells ve OCon OConnor nor açık bi r şekilde sınıf mücadeesnin mücadeesnin da dayatt yattığı ığı yapal yap al ko şullara daha çok çok vurg vur gu yap y ap ar a r Orne Orneği ğin n Block Block,, korpo korporr a tizme tiz me ve daha otoriter otorit er yönetm yönetm b i m ler erin inee doğru bir bi r eğiim ola cağı cağı saptamasını saptamasını eleşt eleşt i ri r Blocka göre bu tezin en sorunlu noktası, kapitalist saldırının, aslen, b izti izt ihi devlete yapılan yapılan bi r saldırı olduğ olduğun unu u görem göremem emesid esidir ir ' (Bloc (Block k 1980 a çısı sınd ndaa, günümzde günümzdek k krizin kr izin ba şlıca müca del delesi esi kap ka p itals talstl tler er 237) Block açı mü cadel deledi edi. . Bi r yandn ka pitalste pi talsterr dev le devlet yönet icileri icileri ar ar ındaki müca letin leti n gcünün ar tması tmasıın ın devleti devleti pekl dönüş dönüşü ü olma lm a ya ya bir b ir nokta'nın nokta' nın' ötesine iteb i tebile ileceğ ceğinin inin (böy lece ece devet de vetin in aş a ş rı özerk özerk bir bi r hale hal e gelerek gelerek den den kapita kapi tali list stle lere re geri vermeye vermeyebileğini) bileğini) ve devlet yönetici yöneticileri leri nezdinde nezdi nde ka pitaisterin pita isterin ağırlığının ka lmaya lm ayabi bile lecceğinin farkındadır arkında dır !ar; !a r; öte yandan ya ndan Blocka Blocka göre ya y a r a ıla ıla st s ta flas flasyo yonun nun al ında y a tan tan soar cid ciddi di yen y end d yapı yapı ama ama b içmler içmlern n � ha tt tt bazı baz ı büyük b üyük şirketlerin şirketlerin serbest serbest piyas pi yasada adaki konumlarıın doğrudan gözden geçirimesini gerektirmektedir'' (ag.e.). W r ight'ın da öngördüğü gibi ekonomik krize getirien muhafazakr siya si yasa sall çözümler çözümlerin in barısız barısızlı lığı ğı devlet yöneticilerin yönetici lerinin in çıkarl ç ıkarlar arıı nın devlet gücünü gücünün n gitgide daha da genişle genişleti tilm lmes esii ve daha devletçi politikala polit ikalarr takip taki p yönünd e olmanı gerekt gerektirec irecekt ektir ir Block b u dur d ur umun devlet yö edilmesi yönünde ça ışmaa 'n 19 neticile netici leri ri ve kapital kapi talst stller arasnda a rasnda doğrudan doğrudan çaışm 1 9 238) su yü züne çıkma çıkmasın sınaa yol yol açacağı açaca ğını nı anca an cak k, iki tara ta raffın güçleri güçleri birbi bi rbirin rinee denk denk ol duğu için çatışma çat ışmaın ın uzun süreğini sür eğini ve bölünm bölün melerin elerin büyü bü yüyece yeceğini ğini ile i leri ri
iind iind S nf nf v vl 299 Yn Y n i Am ikan Siya
hemfikirdir Ya Yan n ra, bug bu gnkü ABD' ABD'de b unu gerç gerçek ekle leşş irmenin i rmenin iyaa iy aa açdan or olduğunun her her iki ik iii de fa fa rkndadr rkn dadr W right'a right'a göre b unun nede nede değşimin ş imin üretk üretken en oma om ayan ermayein ermayein yok edilmei edil mei ve üre ü re ni, b öy le bi r değ anla mna gele geleeğidir eğidir Blok'a göre göre ie kapita kapi talitle litle aleperinin ktlanma anlamna rin dev dev !et in genişle genişleme mei ine ne doğal olarak karş olm aar a ard dr r.. Fa r kl l aş klar klar mü adeleni eleni ve kap kap i alit rekabe rekabe vur vu rgulark gularken en (kap inokta, W r i ght, f müad al a lzm zmii kurtarmak için içi n b a z ermaye grupl grupl yok edile edi leek ekt t; ; emek güçleri ka pita pit a lit devlee devlee güvenmemekte güvenmemektedi dir} r},, Blokun devletin kaptat kapt at n nfftan ta n bağm ba ğmz z ', dolayy dolayya a ka pitai nla nla çatşm çatşmaa içinde içind e olduğunu vur vu r gu lamadr arkl kl b ir ez ileri ürer Bow !e ve Gini Gin i e göre Bow !e ve Ginti (982) ar devlet adee kapitalit ilişkilerin belirediği birikim üreçlerine ekili müdahale olanağ oan bir aktör değildir; ne de devletin (Catel ve i lerii r dükler düklerii gibi) ürem üre m deki deki opluma opluma ilişki il işkilern lern yeni den den OConnorn OConn orn iler üreimi için ağrlkl olarak işevelliği olan bir aygt ya da oplumal formayonun büünlüğünü ağlayan bir eken olduğu ileri ürülebilir Bow e ve Ginie göre liberal demokratk devle birkim ürein kökünden değişik değişikiğe iğe uğraan' uğra an' (1 982 müadeenin in ekem ekem 982 52) oplum al müadeen ifadeidi eidir. r. B u neden nedenle le,, devle m üdahalei özü özü iti bar yle y le lenmeinin b ir ifad ermaye birikimnin koşullarn kötüleşirebilr ve böylelikle devlein meşruiyetini kaybetmeine nede neden n olab olab ili r . [ Bu eklemen eklemenme me çelişle çelişlerr b a rndrmaya devam devam eder eder ve bugü bu günkü nkü koşu koşull llar ar a l t nda n da göre göree e eko ekonomi nomik k durgunluğun ve enflayonun kallk kazanmanda önemli dereede ekilidir' (ag.e). Lberal Lber al demokr demokra ai in n topumal topumal iişkleri i işkleri ile il e kap kap i ait ait üreimin toplum toplum al a l il il şkileriin çelişkil çelişkil eklemlenmeinde eklemlenme inde devlet, O'Co O'Conn nnor or ve Catel Ca telli lin n dev dev Jee at fe kl kler erii ik işlev işle v olan ol an,, b i rikim ve meşr meş r uluk uluk şevlerin şevlerin yeri y erine ne ge kapitalit lit üretiHa , Bow le ve Gin i liberal demokrai demokraik k devet ve kapita tirir tiri r Ha min akl yaplar oluşrduk oluşrdukla lar r ve b u ik ik yapn ya pnn n ekle eklem m lenmeinin lenmeinin çelişkil liş kil b i r büt bü tünlk ünl k olarak betim betimene enebil bile eeğ eğii ii avunur avunur Bu yüz den, den, libe li beral ral demo demokra kra ik i k devle içkin içkin olarak olar ak erm ermay ayee bi r ikim ikim iyle iy le çelişir li şir Kri Krizz eğ eğilimi ili mi ay e birkim bir kim ürende ürenden kaynaklar kaynaklar ve devlet devl etin in a y a da çok çok etkili y aerm erm aye
3 D ev le t ve Syase Teo Teo s
hızı hız ı ve örnt s z zer erin inde deki ki görece göreceli li nfzla rını rı nın n devle eliyle eli yle değiş değişti tiri ril l mesinin de mmk mm kn lduğnu ileri ile ri srer lıca fa fark rk bu alalardaki alalardaki si devle t) ara ar a sınd sındak akii b a şlıca a ala lan n (ek (eknmi v e devlet) yasa ya sall pr atikle atikleri rin n bi b i rbirler birlerin inee ay kırı yönde lma lm a a rıdır Kapial Kapia li s retim ret imde de siyasal siya sal katı lım (gö (göre rece ce iktidar) iktida r) sadece sadece mlkiyete dayaıd daya ıdır ır ysa ysa liberal li beral devlet mlkiye mlkiyete te h aklar verdiğ verdi ği gibi vata va tanda ndaşla şlara ra da haklar demkrati demkr ati k devlet tanır (Bw (Bw les ve Gin is 1 982, 982, 6 ) Bu hakar bi r bi r erinden erinden farkı farkı lmanın ötesind ötesindee, aynı zamanda zam anda bir birleriyle bi rleriyle çatışma pt ansyeline sahipi sahi pirr er er nmi nm i ve v e dev devJet aa nları rın n b rbi rbi rler rleriy iyle le ekieşme biçi b içimi mi sad sa dece ece ar a a Jet aanla bel ireenmesind nmesinden en ibare değildir (Bckun (Bckun [ 1 977] 977] ya t ı rndaki rtak sınırın belir r ı mcı gve gveni ni la larrak nte nt eend endrdi rdiği ği,, diğe diğerr ar aşı aş ı rm acla rın sermaye serma ye kaçış arak a dlandırdıkları pratikler pratikler ar aclı aclığı ğıyl ylaa ka ka pi alis re re devle prati pra tikklerinin sınların sınların be beiirler) rler) buna bun a ek ek ar arak ak devlet ve ek eknm nm alan al anla ların rının ın inde pr prat atik ikle lerr her bir bi r alan sınrl sı nrları arı öesine taşı ta şını nır r (Bw es ve etkileşim etkileş iminde 982, 6 3) Ge Gerçek rçeke en n de, de, b r alan dön dönşm şmn n sağlayan sağ layan b askı d i Gintis 1 982, ğer alanda ala ndaki ki pr praa tkl tkler erde den, n, diğer br deyişl dey işlee pra tkl tkleri erin n br b r a lann sınrlarını sı nrlarını aşıp diğer diğer aan a anaa taş ta şı asndan kay kayna nakl klanır anır Orneğ Orneğn, n, şi hakları hakla rı (liber (li beral al demkrati demkra tik k devlette devlette lduğu ld uğu haliyle) hal iyle) özel şi rket rketle lerd rdee işçilerin iş çilerin karar sre s reçl çle e snucunu nu dğ dğur urabi abi lir li r (a r r ine daha fazla siyasa siyasall kam t a le lep p etmeleri snucu ny ny ve She Sheaa rer 1 980).
n dokuzunu ve ymn yüzyıl boyun devlet nde kş hklı z nmk k mü de e vedken s on, n, ş e ve dğe ğe ktöl ktölee lkes k znm bu hk h kın ın e konomdek onom dek mük mükye h h ın ın kıy kıy s l ne kd k d öne lkle oduğu oduğu konusu konusund nd nl nl şmy şm y v m mışl dı Bu Bu nedene, bütüse bütüse lk lk kş ve ve mülkye mülkye h kl kl ının ının bble bble ne ne ge g eme me duumu d uumuu u ndek nde k k ypısı ABD semyes günümüzdek kznn nlşımsınd mekez öneme shp. (Bowes ve Gns 82 636)
alayla ayla yeniden yen iden ek ek Bw es es ve v e Ginti Gin tise se göre göre,, dev Je Jein in kapitalist kapi talist re reim im al lemen lemendiğ diğ en en önem önem döne dönem m 1 930lar 930lar ve 1 940l 940lıı yılların yılların başl b aşl arı yd yd Bu z aman ar aığnda bir b ir dizi diz i yasa y asall dz dzenle enleme me işçilerin işçiere, işçiere, sermayenin sermay serm ayeeyle ve sermayeni serm ayenin n iş i ş sınıfıyla arasındaki arasındaki iiş i işki kier erii yeniden yeniden anım anım ladı. lad ı. Dve, snı s nıff mcadelesi mcadelesinin nin yapı yapıdı dığı ğı başl b aşlıca ıca mahal knumuna geld ldii
Yen Am ekn y se Te rsnde ı nf ve Dev le 30
bu politiklın nmldığı bölüşüm mücdelelerinn sınıf mücdelesinin emel eksei hine gelmesinin en öneml i öncülü işçilerin siy sl sürece entegrsyonu, özelikle de dev Jen işçi çıkr gruplnın mddi i sekerini krşılmt gösterdiği beceriydi hızlı ekonomk büyüme işçlere y pıln cömert ödemeeri olnklı kılmış Bu durum işçilerin pzrlık mssınd serm yeden ziyde devletle çrk bölüşüm üzernde ciddi kznımlr elde emeerini sğld Bow les ve Gints kinci ny Sv ı sonrsındi dönemde (1 977ye dek) orlm hflk ücretlerin yllık rtışının yüzde 1 , kldığını bun krşılık h htlk sosyl refh h rclrının (trnsfer ödemeleri, sğlık, eğii ve konu hrcmlrı, gziler çin düzenlenen progr lr ve çocuklr için gd ödemeleri de dhil olmk üzere) yı ld yüzde 5,lk bir hızl rığını gösterir ler 1977 yl it ibriyle bu sosyl refh hrcmlrı üç kişiye bkmkl yükümlü bir işçinin or lm net ücretinin yüzde 75ine dek bir düzeye erişmtir (Bow les ve Gintis 1 92, 73) Bun ek ork, işçi ücret ve m şlrının gyrisi yu rt iç hsıldki pylrı bu süre zrnd yvş d ols dikk çekici bir rş gösterm işt Büün bu rtışın kynğ, sosyl ücret hrcmlrınn (belediye ler, ey letler ve federl düzeyde devletn ypğı sosyl hrmlrın) opm üretimdeki pynın yü zde den 19 çıkmsın d görüleblir (1 92, 7) te yndn, ynı dönemde sermyenin üretimdeki pynd br üt olrk tedrici b ir düşüş meydn gelmiş, sosyl refh hrcmlrıyl ilgii olm yn mor ismn ve devlet hrclr klemleri çıkrldığınd, sermy e nin üretimdeki net pyı 194deki yüzde 1dn 1 972de yüzde 5e hızlı bir düşüş yş ış ve 1977de yeniden yüzde 7ye çımıştı r ( 192, 77) Burd ki temel rgümn şudur vlet içindeki mücdele shsınd işçilerin kzndğı yeniden böüşüm progrlrınn ve 1970 rihli Mesl Sğlığı ve Güvenliği Knunu Occupionl Helth nd Sfety Ac] ve 1971
2 e ne kada Bwes e Gns eene d oa k dönemee k fazla odak �a da, 1 948- 965 dö nemnde hem ne oalaa halık c e ledek (yılık yzde 2) hem de sosyal eah ha ndaki (y ılık yzde 5 zlı aş dkka çekc i d Anc ak, 965 e 977 aasnda ne ce aşı needeyse y ede say aken ( 2 yıda a h a k kandan zla ş Ben opam zde 3 aş, haık
302 Dvl t v Sy a t Toii
trihi Temiz Hv ve Su Knunu [Clen Air nd Wter Ac] gibi dzenleyici prgr mlrın sermy eye mliyet i yksek luştur . Yukada belenen düenleyici pogamla e yeniden büşüm poga mla sa dece Ade değ le i kpialst e le n pe k çoğnda gle nen kpials t büyüme süe cndeki ya aşaman ek nedeni ya da att başlca nedeni olduğun ilei sümek semey a b pogam la n ya aş la ma ya ne mi k kı sa ğladğn düşünüyou Da a da ne msi, bu poga ma e bunla e msil e tiğis iyasal konfigüasyon ki doaymıyla bikm süecn yeniden yapanmas gibi alş odğumu dnüşümlee emlibi enge oluştuuyo (Bowles e Gnts 1982 -8
kincisi, Bwles ve intis uzlu ve krklı yıllrd emek ve sermye r sınd ypın nlşmnın, sermyenn yedek işşizler rdusunu kulnrk eeği disiplin ln bilme ve creeri dşk tutbilme kpsiesini önemli ölde değişikliğe uğr tığnı öne srerler. Bu değişiklik k ı sımdn luşur: lk l r k, 9rdki yksek işsizlik rnlrdn ve işi hreketinde (her ne kdr geici de ls) eşzm lr görlen rdikl leşeden bu yn işsiz önemli b ir siysl t rtı şm knusu hline ge miştir Yksek işsizlik rnlr devletin eknmi yönetimindeki (tm isihdm, byme ve yt istikrr sğlmktki) bşrs ızlığnı gösteir . kincisi, iş gc pzndki rtn ktmşm nedeniyle yksek işsizlik rnlr bt işilerin krşı krşıy kldığı işi kybeme tehlikesini d e ği, siyhrın, kdınlrın ve yir mi yşn lındki genlerin i şsiz klm tehlikesinn bi r öls hlne gelmiştir . Uncs ve en önemlisi, yksek işsizlik rnı, creti işgcnn preter leşmesini geriye evirmiştir. Bu, creli işgcnn vtndşlık hkındn ydlnmsı ve yşm stn drdının önemli bi r kısmının devlet tr ındn sğlnmsı vsı tsı yl mmkn kılınışr Bu sn unsur, işsizlik rnıın rttığı ve cret gelirler inin dş ğ eknmik durguuk dönemlerinde bu eğilimleri tel e mek iin genişletilen ssy refh hrcmı nedeniyle yedek işsizler rdusunun etkilerini dh d hfileti r Böylece sınf mcdelesinin b u s n urı b yndnmcdeleyi evcileştirirken, diğer y ndn d b irikim
•
en i Am eikn S yaset Teosne S n ve Dev e 303
iera emoa eve apaist ir sürecii önem yoan e te miş Topam üre te seaye a yine ya pan teici ye nien öüşüm ve yee işşsizer orsn emeği ispin ana aame ye teneği aza mas . e e em a azra e onom gn öne min amasa em e z ir e nsyonn oaya çmasa ro oynamşr. (982 8)
u itibriyle Bwes ve Giis güümüzdeki ekmik kşullrı dgüsel bir küşte ziyde bir kriz lduğuu ük sermyei yeide istikrrlı ve hızı geişlemesii birikim süreci yısl rk yeide işsı ı (19 82 89) geektirdiğii ieri sürerler iberl demkrtik devlet zellikle de s birikim krizie krşı geliştirimiş emeksermye lşms ve bu lşmı bir sucu l ser myei emeği disili ltı lbime becerisi zerideki etkileri kit lis sıı ii bir sru hlie gemiştir Bw !es ve Giise gre yedek işsizler rdusuu eskide ydğı rlü yısıı bir dh yms mümkü değildir Bu d sermye güümüzdeki krizde ıkbilme seeekerii sırlmk dır Bu edele sermyei krize zm ryşrı dh k devlete dklm ıştır bir yd kurllrı yetmeikleri ve iş vergilerii z ltk dğrud dğruy krlr yükselmeyi diğer y d d s syl hrcmlrd kesiier y m yı hedeflemektedi r bylelikle hem yedek işsizler rdusuu ğltrk ücretleri şğy ekmek hem de ssyl hrcmlr sermyeye mliyetii z ltmk mlmktdır . Ack Bw les ve Giis i liberl devleti sermyei srulı kyğı lrk iteledirirke dydıklrı 1960lı yıllrı slrı ie 1 970li yıllr b şlrdki lyr ilgili kumlrı srgulmy kt h d emlisi Bw !es ve Giis emeği libel dev Jet litiklr zerideki etkisi gerekte duğud dh b üyük grürke şirketer shi lduklrı hegemyy z ımsrlr ve isrr ve ekmik b üyüme dı bu şirketleri dh ce emek ve sermye rsd vrılmış lşmlr geriye evirebilme kbiliyeterii kümserer 19 60 y ıllrı srd krlr d meyd gele düşüşü yeide iceleye b ir r şmy gre (Cry herer ve Rumberger 1 983) Iki
3 1 Dvl v Sya To rii
durumdn kynklnmıştır Adki Nw l dönmind vrıln mksrm y uzlşmrındn 1970'lrin bşındn iibrn uzklşn şirkr, konomik durgunluk zmnnd bil norml' kr ornrını ynidn yklybilmk için fiytlrı yüksl rk nflsyon hız ktmış v vrmlili yü kln yrımlrı zltmışr bunarn yrin yrmlrnı m lk skülsyonun, A dışınd y rımlr 1970'\rin sonlın dk) y d ticr dh lvrişli iklimin olduu' Anin Güny v t bölglrin v tro v dol gz gibi krlrın yüksk olduu snyi dllrın kydırmışlrdır luson v r rison 1 982). Orgülü m krşı gliştiriln b u strtji sonıcund grçk ücrtlrd kskin düşmlr olmış or tm grçk hflık girlr 1 973 i 982 r sınd yüzd 1 zmış [ Coy, Shrr v umbrgr 1 983, 3] ) v n zndn gn dönmindk durgunlu kdr kr ornlrınd hi bi r yükslm olmuştur r n kdr vrimlilik r lrıdh zl yvşlmş ols d, grçk ücrtlrdk düşm büymdki yvşlmyı fzlsıyl li mişir Grçkn d, mk v srmy rs dki mücdld dvlt bir muhrb lnı hlin glmiştir nclri mk, grçk ücrlrdki z l m y sosyl hrmlrdki rşl gri lmyı dnmişnfsyonrşn hz ktmış), dh sonr, bu ilk strjinn bütünl olrk min koşu! rn dh d kötülş irmsi üzrin, min dh z örgülü kısmlrı v indiim \ri v dh düş k bir nlsyon ornı ld tmy çlşmış ı r N vr ki, r ık vrgi indirimlri v düşük nflsyon dylı s r j inin d mk lhin kznımlr yol çmdıı nlşılmışr flsyonun kndisi, dvltin sosyl h rclrn rtırılmsndi rolnün n zındn kıs v dd işçi snıının önmli bir kısmın onyıyl yürürlüktn kldırılmsın çrçv şkil dn siysl bir şm konusu hlin glmişir. Işç sınıfı, muhzkr yönimlrin zln , rtn işsizlik v sndiklrı çö yönünd yrtbilci kr m olitiklı kulnr y bskınn ölçüsünü doru hslymmıştr . Sınıf uzşmsı konumun gör hrkt dn işçi sınıı 1 970lr v 1 9lrdki şlrın hr birnd dh d griy itilmiş, gücündn ziyd z yıını göstrmiştir dvl d uzlşmyıuyguly koym rolndn uzakl rk, dh glnksl
Yen i er k an iya e Te risinde nf ve De vl e 305
sv uduğu gib� işi sıııı devlet zedek deetm ttğıı, dev leti keds kz ede hle geldiğii le i smek gmzdeki kizi lmmız ısıd yeteszdi Pzewoski liz bu koud dh y lıdı : Semye sıı uzlşmsı dylı devlete duyduğu gve 1960lı solıd ve 1970'le bşlıd eimş, semye dev let zeideki iktdıı yeide kumk ii hekete gemiş ve kedi m lı ulşmk ii kıı kullnmy b şlmşt Pzewoskii lizii bze gösteemedği husus, emeksemye lşmsı b kez y pıldıkt ve kp tzmn devmlılığı sğldıkt so, kptlst hege moyı tm d bu lşmyı kull k, Gmsci' psi dev m olk dldıdığı selele işe gelecekte tikptlist koml lbilme istelei ve beceilei b ltlmsıdı ABde New Dl döemide kptlizm bşısı, semye git tke dh emek kşıtı ko um lmsıı ollı kılmış ve emek heketii mil t lığıı z m sı y mış Geekte de, kpi tizmle demoks sd bi u zlşm söz kousuydu. Ack, W ol'u göstedğ gib, uzlşmı bşılı olmsı hlide (meşu lştım olk ideledi le deok si de değişikliğe uğm sı mmkd 980le b şlıd, eko dzeydeki işsizliğe ğme işi sııı oğuluğu özellikle de iş sı zlıkl mesup olmyn sed i ksız kısımlı gelecekte y ksek byme olı, yt (ve cet stk ı ul şb lmek i kld şlı geekli olduğu hl i k edieb lyo ğe bi deyşle, seyei kze öediği özm e göe v tdş cetle (cet sosyl y dıml zllmsı b ile kbul edilebili b uzlşm . Ack, semyei yeie bu politikyı svu devlet boksisi bu politik işe y dığı d göstemesi geekiyo Semye b iikimi hızldı m kousud devlet kşı kşıy kldığı sou, s d, işi sıııı beligi bi siysl gce ship olms değl Ack, yie de işi sııı glemesi duumud devleti sounlıı tcğı ık Dvleti souu, gemişte emekle semye sıd ypılmış lşmlı kptlst ekoomk geişlemeye vediğ b im vtdşlık ödetlei ykselşie ve vemlilik tışlı bğıml ı o msıd kyklıyo Bu edele, kp tlist kz edei devlet değl;
306 1 Dv ve Siyae eo rii
devlete dmgsını vuruyr ve Pzewrskinin sın ulmsı kşulrnd b ile devle, uzlşmnın nsıl uygulncğın b içim vermeye çlşıy r Çevi: Mete Par
DEVE EORiERi NEREYE GiDiYOR?
ABDE SIAS, şu anda, am da siyasal kaın üm devinimini ka y bemiş gündüğü bi anda ilgi odağı olmuş duumdadı . Bunun nedeni çok açık: Çalkanı 1 9'ladan kaynaklanan dünya kapial is k ii, eah devlei'nin elli yıl ncek kie gei ilen çüm''ün sonunu ian e mekedi Faka bu ke sogulanan, yalnca ekonominin peomansı d e ğil, aynı amanda devlein peoansıdı Onceki çüme yadımcı olan kamu sekünün kendisi şimdiki yeni kiin bi paçasıdı Bu, kiin, 1 930'ada daha ekonomik''ken şimdi daha ideoloik'' bi hale geldi an lamına gelmemekedi Alhussein ne südüğü gibi, ideoo i, he op lumsal omasyonn emelnde ye alı ve omasyonun gelişimindeki he çelişki ideoo ik Kapialmn 1 930'ladaki kii, şu anki kiden ne daha a ne de daha çok ideolo iki Faka 970'le ve 19 'le, baş ka b i nedenden üü akllk gsemekedi Kapi alis hegemonyan doğası büyük oanda değişmişi Son amanlada yalan üm yaıla bu dein değişimi kabu ede B a ıaı baıca değişimin kapiamin egemen b içimnde uusal ekabeçi bi çimden ulusaşıı oligopolis bime doğu olduğunu iddia emeki. Ayıca, kapialim, doğudan ve doğudan olmayan biçi m lede devle deseğne, şikele a a ından denen doğudan ve doğudan olmayan vegi mikaından çok daha ala bi deseğe, bağı mı hale gelmişi ğeei ise bu değişi mi, sınılı oplm bağlamında iş sınıının aei'', dolayısıyla kapialime içkin bulunan emel mülkiye haklay sık sık çaşma
308 Dv v Sya Torii
sağlama yeteneğinden daha ziyade, genel olarak işçi sınıfından oluşan v a tandaşlara olan t aahhüdünü yerine getirebime yeeneğine odakanıl ır; böyleike odak, devlet ve m li b krize sebep oan düşen kr oranarı a r a sndaki ilişkiden ziya de, krizin oplumsal ha reketler le olan i lişksine, dol a ysıya da toplumsal hareketerin devlet üzerinde olan etkilerne doğru ka yar. Krizi, 'gereğinden faza devet ya da ''gereğinden faza demokrasi bağam ında gören ve sınıfsa olmayan bir perspektii benimyener de bu unma kadır Bu iki görüş, sorunu kapi azmn doğasnda buunan bi r s o run oar ak değil, devein, gerek kendi gücü olan özerk bi r var lık oa ra k, gerekse kitleerin emsilcsi olarak, kapitalist gelişime rr asyone b r şe kilde ne kadar müda hale et iğiyle ilgiib ir son oarak görmekedir . A n cak, böyle ir rasyone bir davranşa yo açan iki farkl ı neden, her b ir görüş a ra fından öngörüen siyasa çözüm açısından önemlidir: vetin özerk ve 'irrasyone olduğu ik durumda, çözüm tüm alanlarda devleti kü çültm ek, ekonomi yi ve toplumu 'yeni den özeleştrmek; devetin rras yonelliğni n özerkğinden değil, irrasy one kitlelere oan duy arlılığın dan kayn akandığı ikinci durumda ise çözüm devletin rolünü a rr1ak fa ka devei kie etkisinde kamaktan gitgide uzakaşt ır ma kı r O hlde, dev Jet teorileri h son derece çeşitli dir. Ar al ar ındaki far k! ı lıkarı n br kısmının anlaşması zor değil; örneğin devein, ekonomik üç ilişkilerinden ba ğımsz olarak genel ira deyi ve yaln zca gene iradey i b ir şekide ya nsıtğını ya da devletn sivi l opumdan tam amen özerk odu ğunu va rsayan a raşrmalara ve kapiais deve� kendine içkin ekon ve siy asal eşit sizliklere ni elenen br sınıfı oplum bağlamında analiz eden araşrmaar a rasındai far kar görmek kola y Ancak, bu kategorier ide syasal s ratejier ve sonuçlar için önemi çıkarımar ortaya koya n farklılık onları buunmaktadır Farklııkar, bu kiabın odak n oktası olmuşur ve şimdi bu farkılklaı çevreleyen tarşmalarda nerede durduğumu özet emek uyun olacakt r Bu tar ışmalar hem bugünkü krizi hem de önü müzdeki siyasal seçenekeri yansıtırlar
Delet e l e Neeye G dy ? 309
Lbera e Korporatst Kaptast Deet Teoe Ana odak nokta sn perpekifine dayanan devlet teorileri. Fakat, bu kitapta gördüğüü gibi en andan ABde egeen olan devlet gö rüşünün kökenleri, görd ğüü gbi, Mar ksgil düşünceden iyade libe ral düşünce geleneğinde bulunakad r Bu lberal poisyon şu anki kride nasl tanlanabir? Aslnda iki ta n olduğu söylenebi li r Bun ar n ilki tekelci kapi aliin yeni bağla doğrultusunda uyarlan ş Ada Sit hçi yakaşdr Serbest piy asann görüne elinn yeni bağlada b ile işler duruda bulunduğunda (Friedan ve Friedan 979) ve buna bağ olarak bir refah optiu una (en fala sayda insan için en iyi) gör ne elin kün olduğunca engelsi işleesine iin verekle ul aşlabileceğinde srar eden bu görüşe göre, deve sade he kapitalis lerden he de genel iradeden bağs olarak ha reke ete, ayn aanda genel ve öel kau çkarna bie karş bir şekide hareket eder endi iktidarn, kausal iltiyaçlara değil de bu iktidara ögü olan aaçlar için ka u sekörünn boyutunu artra rak gen ş letek isteyen eknokralarla do lu olan ve entelektüelerin danş nl yap tğ devet bürokrasisi devletin güc için teel eşkil eder Bu teoriye göre, 190lardaki krile ortaya çan ve kinci nya Savaş koşullarndak or unlulukl sayesnde büyük ça ta genişleyen liberal devle, böylesi olağanüstü koşullarn karş lanasna gerek kaladğnda geri çekileiştir aha iyade devle, kibrli bi r hküe b ürokrasisi araclğyla çaln lobilerin eşvikyle serbest piyasaya gitikçe daha fala sştr Burada örneklenen, faydaclğn Si hçi versiyonunda, üreti alan kendi başna duraka ve opluu organie etektedir. DvJet, insanlarn iradelernin ükeel ifadesi o ve sadece serbest gir işi sis einin krs bulduğu fakat kaunun talep ett iği ürün ve hietlere (örneğin, savuna, yol, ba eğiti bi leri) yatr yapak, kanunla r uygul a ak ve 1 90lardaki kr i sonrasndn b ekleni olara serbes girişiin geişiine içkn iş dönglerini deltek aacyla para politikasn li poli ik kullanak (ideal la k sad e sabit, ala GSMH
30 Dv lt v Siy t To
bir şekilde tanmlanan siv tolmun bi r arçası ve böylelikle kolekti i r a denin 'mükemmel bir iadesi olma ve sivi l olmn ksrszlğuna (görünmez el) müdahale eme a rasında, daimi b gerilim halindedir v le ne ka dar genel iradeden (ve ekonomik alanda iade edilen maddi iht i yaçla rdan) bağmsz hale gelir, ksrl ve yozlaşmış bi r şekide hareke etmesi ihtimali de o kadar artar Bentham ve Millin, b yozlaşmanın, Smithte sa dece üsü kaalı bir şekilde an laan, tamamen başka bir tara n görmesi çok azla z am an al mad Eğer dev Je, m ülksüz işçi sınnn ko leki çıkar arn da içeren genel ira denin gerçekten b ir a ra o haine gelirse, brjva si v tolmuna karş da konmlanabilr Fa ydacıara göe, ''kitle ler, brj va siv olum na, ksmen eoda olan bir devleten daha bü yük bir tehditir Zira ''ki leler, yozaşmş bürokratik bi r devlein ya ab i leceği gibi sivil olma müd ae etmenin öesinde devle iktidarında b lnan kolekti şiddet araçların, b va sivi toumn arkl bir tolm sal düzenle değiş irmek için klanabi li rler Benham ve ames Milin za manndan b yana, iş sın sivl olm da önemli değişikler yaabilmek için oy hakknı kllanma konsnda kendisini gerçekten de kan lamışr Ancak, ileri kaialis ekonomilerde, kaializmi ortadan kaldrmak için çok nadir o kulanmıştr. Bnnla birlike, sveç sosya demokrasisi, a lya daki Komünist seçim zaeri ve ksa bi r süre önce Fransa, Ynanstan ve sanya daki Sosyaist Pa r i zaer !eri gibi, işçi sınınn b yönde ilerlediği yorm y aılabilecek ba zı gelişmeler yaşanmştr. ABDdeki işçi sınınn ise, kaiaist gelişime dikkate değer desek verdiği şühe götürmez B am i rik verier göz önüne alndığında, oülist mh aaza krık adn verebileceğimiz günümüz 'sa Smithçi devlet eorisi versiyon, genel ir adenin serbes iyasanın ve ha min i mm dev Jetin yanında oldğn varsaymaktadır Teori, b vasaym iş sınına aydası doknacak aka aynı zamanda serbest giri şim sisem inin ve bireysel özgürlüğün ahasna devleti büyüecek oan, (hüküme a r a ından isihdam da içeren) bi rçok sosyal rogramın ta siyesini sa vn ma k için kllanmaktadr Yine Smi thin dev Jet ve sivl om üzerine sa vlarna dayanan daha ana akım mhaazakrlk ise hal k mtabaka na daha az
Dv To il i Ny Gi diyo? 3
Smithçilerin ha mutabakaın kendisi, yozaşmş - ksa vadeli maddi kazançlar iç kendi özgürlüğünü feda edecek kadar irrasyonel olarak görmesinin nedeni budur . Faydacılığın günümdeki versiyonlarnın ikincisi ise, Bentham'ın ve James Mill'in doğrudan demokrasye duydukları güvensizlikten kayna k anı r Çoğulculuk, bir meselede taraf olaca kadar devlet politikasyla ilgi enen kişilerin çoğunuk ir adesn devlet taraından yastıldığını va rs a y ar Çoğulcu teori, en b ast biçiminde, Kennet Arrowun kamu tercihinin ekonomik teorsi (19) üzerine olan çalşmasına benzer bir şekilde, bir s i yasal davrnış açıklamasıdır te yandan, siy aset biliminde uygulamaya dönük br teori oarak çoğulculuk, daa az resm eğitim almış ya da konu lar hakkında daha az bilgi'ye sahip olanların daha düşük oranlarda ka t ı lımlarnı i şlevl olarak rasyonalize etmek için kullanımışt Kitlelern, tü kapalı oa rak ya da açıkça, dürülerine bağımlı, kolayca etkilenebili ol dukları vebilinçli siysal yargılarda bulunmak için gereken bilgiye sahip olmadıkları düşünülür (Lipset 963) Toplumsal korporaizm liberal demokrasin modern toplumda hayat ta kalamayacağın düşünen, fakat Soldan ve Sağdan gelebecek olan oto riteryan alteaiflerden de endişe duyan şiler için, çoğulculuğa getirilen mantıksa br karşıteoridir Bu şilere göre, kitlesel katılımdan ayrılmış, ilerici, insanl fakat güçlü bi r devlet karar ver·e mekanizması, karmaşık ve modern dünya için zorunludur Çok fazla demoas i ekonomk ve s i yasal etkilliğe müdahale eder ve bu da irrasyonel bi r mobokrasiye [güru un yönetimne (çn.)] yol açabil. ğrudüşüen liderler taraından y ö netilen rasyonel bi r devlet, vatadaşlaın kendi iyiliğ için, ülkenin ekono m isini, dış politikası ve toplusal politikasını y önetmenin mantklı bir yoludur. Korporatizm, liberal devleti demokrasinin, devetin ekonomik rolü üzerine koyduğu sınırlardan kurtarmayı amaçamaktadır Korporatizm b ağımsı z bürokrak (tekokraik) iktidarı azatmaktansa, arrmayı amaç lamaktar; bugünün Amerasında, görünmez elden, oligopol şirk ve şirket temelli sendika, sadece kapitalist ekonomik gerçeklik olarak değil,
32 1 D v t v Siys To risi
düğü bi r aksiyom haline gel ir Bu modelde iktidarın (klasik liberal model de olduğu gibi) mülkten ziy ade bi iye ta hsis edilmesi gerekii var say ı mına day anlarak iktidarın oplumda dağımasında me ri okrasi önemli bir rol oynamakadır Meritokratk avvur manksa sonuuna korpora izmde ulaştırlmaktadır. Moden kapitalist toplumdak şirket ve sendika lider eri ve y üksek seviyedeki dev Jet teknokratar topumn en barıl üyeleri odukları için bu kşiler en b ilgliledir ve ulusa (kolektif) soruna rın çözümü için bu kişilere daha aza sorumlul verierek faaliyelerinn daha az b ilgili ve daha az beerikli hal k taraından kısıtlanması engellen meidir. Şirket plnlaması demokrat katılım kara al madan daha r a s yoneldir Korpora zmde devlet kapita list gelişim konu sunda merkez bi r role sahipti ve ekonomik b üyüme ve ulusa düzen adına demokrasi azaltıl ır vJet serbest piyasa ekonomisin etkiliğne müdahale eden b ir kuru m olar ak değil serbest piyasa ekonomisnn syoneetisini vaeii olara k görülür Faydaıar ta ra fından hep şüpheyle y aklaşılmış oan d e mokratik siyat oplumun ma ddi ve güvenle ilgili amaçlarını gerçek leştir mek için oplumsal önem sıral amasında ikni plna a lı r. vle açıkça vat adaşlarn rasıya iktidarın nesnesi yerine nsi ha ine geli r er bir ifadeyle ha lka kendi iy iiği içi n ik idarnı kendi is eğiyle sını f sal olarak nötr bir devlete devretmesi is eni r
Sııf Temell Devlet Terler Kökenleri Marksst snf temeli bir ana lizde b ulunan teoriler evletin toplumsa l sınıf ili şkilerinin bi ifadesi ya da yoğunl aşması olduğunu ve b u iişkilern bi r grubun bi r b aşka grup üzernde tahakküm kurduğuna işar ettiğini ileri sürmeke liberal eorilerden ösel olarak ayrlar Bu teorile göre dev Je hem taha kküm iişkilerni bi r üünü hem de bu ilişkilerin şe kilendiriis di r Kitapta göstermeye çal ıştğımız gibi snıf temeli teoriler Marx Enges ve Lennden sonra epey bi r yol kat ett iler Marxın ve gelsin) zengn külliyanda bi rk şey bulunabi se de günümüz Marksist yazarlarının
Deve Te r er Nereye G diyr 33
Günümüzde Mrksgi nizler ki özelike nitelenebiir k olrk bu ni zer genelke Leninin devlet görüşüne krşı çıkr: vle sdee y ö neii sınıın bir r o ork ee lınmz kin olrk evrense bir dev Jet eorsi krne krşı çıkrlr ek b ir kiis devlet versiyonu önermek ense devet ve ki tist oum igili evreseli kvrmr ksmınd özgü rih nzer ymyı svunurlr vet kimin yönettiği önem i bir onudu m çok z y zr yönei sınıfın devet doğrudn konro etiğni düşünür. Bunun yerine b i rçoğu ( dev Jetin sınıfs doğsınn k itis gelişimn yd üreim ilşkilerinin yısı rıığıy ifde edil diğini (b sınrın ve tolum hreketern devetin egemen sınıf rındn yönetilmesine siys y gıt r içerisinde krşı çıkıkr ını ieri sürmektedir Bu n i -ninst Mrks görüşlerin çeşli versiyonrı Mrxın yzı rnd ki beir bir siyse teorisinden değil Mrkss eis emoojiden ür e imektedr Bunr üç n ktegoride tolnır: (1) (Mrxın K inden türetimş ktlist geişmen çelişkierinin evr ense r ihse eğiimer izeyerek kitis devlei ve çelişkerin şelendirdiğin öne süren sermyenn mntığ eorisi; (2) W eberin b ir iktidr öznesi or k dev Jet fikrini dhi ederek sın dev Jeni ki list üreim iişkiler ni herhngi bir biinç sını çıkrındn ğ o yeniden ü reten br devJei h1 sivil oum egemen kitstlerin hem de b ğımlı kılınmş emeğin k r şısınd konumndrn bğımsız devet teorisi ve (3 k i is devlei k i ist oumun eme özeliğnin snı müdeesinn bir ürünü ol r k ve böyee işçi sınıfn eerni zorunlu olrk bünyesinde b ulu n dur n bir sınıf dev Jet or k gören sınıf müdelesi teorisi Böyeike sını iişkileriin yeniden ür etimi devlet yglr nd çseeşm iktidr müdelesi r fndn beireni r eyenin nğ eosi, geçiğimz yllrd Amny ve Ingie redek türeverleözdeşeşmiştir. 5 Bölümde iler sür üldüğü gibi bu eoriye göre ki lst gişmenin bşlı özeiği kr ornınn düşme eği imidir Sını müdeesi rı değerin gs edimesiye ifde edi ir ve d ü şen kr r d ynsııır vle b u eğilime zoruu bi r ynıt ork or y
34 Dv t v Siy t T ii
biçimi e ilelerinin (krizleri de dhil olmk zere) tmmen kpitlizmn genel krizinden trediğin e genel krizin de erm enin ırı r etiminin bir ilei olduğunu iddi eder Offenin bu trtım ptığı ktk bğımsı deve e s idir Bu teorie göre delet erme birikimi mücdeleine içkin on ınmcdeeinn bğımz bi r rbuucudur; burd bğımızlık hem kpitit ınıfın hem de içi ınıının kendilerin ını olrk örgütlemekteki eterizlikler i ne dnır. Ofe ieti kpitlit ekonomi e toplumdki çelikilerin od ğı hline getirir. Det i çi itlelernn gözndeki meruietinin bei lediği ınrlr dhinde kpitlit bikimi örgtlemekle o rumludur Oe burd merieti çoğunlukl mddi nlmd tnımlmktdır Ofenin nlizinde iler i ekonomilerdeki kpitit kriz doğı itibrile delet kri zidir çnk eniden retim delette medn gelir e eniden retim l terntifleri b rokrtik çtı ml r e çelikiler t rındn ekillendi riir Block Skocpol e W ole bu nlizi mntıksl onucun tır: Siil top lumd tu trı ınl konumr okluğnd deet b ğmız bi r il gçtr e de etin gc ermenin e emeğin hi ziplemi çıkr !rı r ınd konumlnr Kriz (brokrtik bme için gelirleri rtır1k m l) erme bi rikimi e (ine kendini korumk için) meriet olm k ze re çelikili mçlı erine getirmee çlın ntgonitik pozionlr rınd konumlnmı bir delet trfındn çözlr ( d çözlmez) Detin kendi içindeki çtımr bu gerilimin çözlme eklini nlmk çıındn bük önem kznr Zir dh olit bir reç için gele nekel erme b irim recni terk etmei de içeren bi rçok ihtiml ol duğu çıktır B ğımszk modelinde bu ihtim llerin mucidi delet b rokrii e bürokrinin entelektel dnmlrı dır Kriz rdır e b rokrtr e itçier krize nıt erirer. Yeni çelikiler ort çıkr k t bu çelikiler önerilen u gulnn çlımn d çlın kt eni bir krize e çözm için eni önerilere ol çn ltern tifler dhilinde ort çıkr Skocpol d ite bu zden New Dl gib i kriz durumlrının krizin sisei (krr lm reci e delet hiindei mcdeleler) e çözmne odkn dh rıntılı nlzlerinin pılmı gerektiğini
Dev le Teo rler Nereye Gd yor ? 35
OConno, ba şat analzn, tüvll v Offyl aynı zamanda yap mış tı. maynn mantığı ya klaşımı ndak konomk kzl ba şl a ama k oanınn düşm ğlmn ndnnn, smaynn aşı ütmnd d ğl, düşük ütmnd olduğunu v bu düşük ütmn, dvltn topluml haama yapması n ş sını fından gln talpldn kaynaklandığını ön sü Ivlt (düşn k oanına kaşıt b ğlm sağlayaak) sm ayy kısmn dstkl fakat ay za manda syasal mutabakata vamak v mşuyt sağlamak n sosyal haama la da ya pmalıdı OConno, bu fk, dv Jtn şlvldk, kın tmn dlms ol ün müdahal dn, lşkl analzn dhl dblmk n glş . Bunla beii smayl (önğn yolla) ya da gnl anlamıyla smay (nğn ask haamal aalğıyla tknoly ml dstk sa ğlamak) n v llk, şszlk, kntsl ykım v bnz ka ptalst glşm malytlnn toplumsa llaştılması n altyapı yatımı ama yla ata smay talpl n dn kaynaklan. Ml kz, sa d kapalzmn gnl kzndn tü yn b şy dğld knd mantığıyla uyumlu b şkl d d gl ş Çlşkl, bu m l dstkl v smaynn toplmsal gdln kaşamak amay la kam us al fonlaı amaya alışıkn o taya ıka OConno, smayn talpl büyüdük, dvltn, halkın ödmy dndğ noktaya kada vgl amaya zonlu olduğunu l sü Ivlt, hm smay b kmn sağlayamaz hm d kaptal zmn mşuytn dvam ttmk n gkl olan toplumsal pogam la ı fnans dmz hl gl h a önk alışmala ında bunu tatışmamış olsa da, dvltn hm b km hm d mşuyt fnan dblğ (v ttğ) yol, kamu b ounu atımaktan g . Anak, Castllsn şat tt ğ gb, b u yol aynı zamanda lşkl yol aa 1 970ldk atş bo şszlkt yalnıza küük düşüş ll b l kt atan b nflasyona y ol a mş v a tan nflasyon s doğ udan, önk y ıllada düşn l ütll alkalıydı Bunun , a tan kamu haamasına kaşı ş dnşn önml msllndn b olduğu aı k tı. Böyl, Hsh, dvln, smay bkmm dstk olü taafından şkllndğn düşün d, O'Conno başlıa lşkl, ş sınıfın dv
3 Dev let ve Sys et Teos
bizatihi kpitlist gelişmenin çelişkilerinin kynğ haline gelir. OConnor göre, ''sermyenin mntğ' devletin bşl şekillendiricisi; devletin ne yp tığn ve bunu ns yptğ nlm için yrr oln s nı mücdelesinin ifdesidir Anck, dev Jet yn zmnd meşru klm i hti yc trfndn d şekillenir ve bu meşruiyet yönelimi, devleti özel sek törde ist ihdm olnklrnn nispeten zms ve yoz lş iş or tm ve fi ziksel ortm krşsd emeği değerii koruybmek için yptğ h rc mlr tlnr. Tüm bunlr, yetmşi y lrn b şn y şdğnd, mai krizin, nere deyse türevcilerin sermyenin mnğ y d Offenin bğmsz devleti gibi ''otomtik ve beirenimci (işlevselci) görünmesine neden olmuştu OConnorn çlşmsn, kpitist gelişme ve dev Jetin rbulucluk sü recindeki çelişkiler önlenemez görnmekteydi OConnorn nliziin öz gül-tihse y, çeitli toplums h reketerin ekonomi ve diğer devlet g lirleri üzerine mücdeleleriden dh ziyde, vergi isyn ve km u sektö rndeki işçi sendiklryl ilgilidir. Fkt OConor, şimdi, M Kin mode devleti genel nlmd bir sn mücdelesi nesnesi o r k resmet tiğini iddi etmektedir Bu pozisyonun b i leşeleri o dönemde mevcut ol bilir fkt devleti bi r mücdele nesesi olr orty koyn ki bu pozis yo, OConnorn çlşmsnd belirsiz b ir şekilde i ma eilir OConnorn fikrini t kip ederek işçi snf mcdeleleri ve demokrsi rsdki iliş kiye odklnn Wolfeun nlizi olmuştur Bu lm , Wolfeun n izi, Ingrou ve Poulntzsn (en son ç lşmsdgördüğmz), sı aesi en önemli toplumsl dinmik olrk kbul eden dev Jet teorsiyle dh çok ort yöne shiptir. pitlist devlet, egemen kpitlist snftn, ''bğmsz olmktn ziyde, görece özerktir Bu, egemen snfn b ili nçli bi r snf olduğu, sosyoekoomik gü cünün bir nesnesi olr devleti etkilemeye ve kontrol etmeye çlıştğ, f kt yn zmnd snf mücdelesini v rlğndn doly , dev Jetin, bir devlet ork kendi meşruiyetini kybetmemek için egemen snn gcün den özerk olrk görüesi gerektiği nlmn gelir Siysl formln ge lişimi, egemen snfn sivil toplumdki egemenliği rcğyl, devet ze
Dev e Te rie ri Nereye Gidiyr ? 37
rektiği sınıf mücadelesinde saklıd ır. Görece özerkik sınıf müca delesini dvn z ne dhi eder Pouantzas'ın ifadesiyle, dev Je sınıf ilişkie rinin maddileşmesi ve yoğunlaşması' h line gelir vlein görece özerk iği sınf müca deesinn üsnde bi r oorite oar ak meşruiyei için gerekli osa da bu özerkik sınıf mücadeesini siyasal aygılara aşıma çelişkisini ve ba ğımı sınıf ve grupların bu aygıtarıee geçirme ve böyece kapi ta i st devein sınıfsa yeniden üretm işevlerine müdahae emesi ih tani y a ra tır Bu nedene Ingraoya göre demokrasi b ağmı snıın gücünün dev e aygılarında oduğu kadar sivi opum kurumarında da armasıdı r: yieşirimiş maddi koşuar oy hakkının genişemes� ara işçi konrolü ve bir işçi sınıı parisinin geişmesi ve benzeri gibi z afererdir Bu sınıf mücadeesi görüşünde dev Jetn içindek ve dışındaki sınıf iiş kileri hem maddi kazanç mücadeleerinden or aya çıkar hm d bu müca deeler arandan şekiendir Böyesi iişkiler ise oplumun doğasını ve böyece de devetin bu topumdaki roünü betimer. vein bilinçli bi r egemen sınıfın çıkarların ems ederken ayn amanda nasıl bir sınf m ü cadelesi aanı işçi sınıfının genişemiş demokrasiyi ede edebidiği faka güçen yoksun kaldığı bir aan oabidiğni ancak devlein sınıf iişkileri nin yoğunaşması olarak ele aındığı bu çeşit bi teori ar acılığıyla anayab i iriz Sadece böye bi r eori a racığıya devlein nası sınıf mücadeesinin üstünde görünebidğini -asında görünesi gerektiğni- buna rağmen nasıl h bir sınıf devleti oabildiğini anayabilirz ve bağmsızığı devJe bü rokrasisinn haya ta kalabilmek için sermaye b irikiine bağımlı oduğu anam ına geir Görece özerkik sınıf çıkar ar ını temsi edeb imek için diğer bir ifadeyle sınıf ve grup uyuşmazığıb ağlamda meşru oa bimek için deve bürokrasisinin egemen sınıan özerkiş gbi gö rünmesi gerektiğ anamına gelir Çeişker bağımsızık eorisi dev e aygıar dhiinde meydana geir ve devlein zorunu işevleri oan sermaye birikimi ie meşruaşrma ar asdaki içkin geriimi dolayımlaa sı için dev Jee meydaa geen mücadeeerin sonucudur Ancak b u kav ramsalaşrma ne opumsa harekeerin topumsa değşim üzer indeki ekisini ne de bunun sonucunda oraya çıkan sivil oplumdaki (özeike
38 Dvl v Sya Tarii
göre bi r çekiciliği bulunuyor. namiği ta rihsel- tikel krizlere diğer bir ifadeyle, evrensel bi r ekonomik eğ imin (kr ornın düşme eğlim i) y a n sıması olan fakatdışarumları i ke a rihsel koşullara özgü olan krizle re doğru olan eğilimde bulunan sermay enin mantğ modeli, Althus ser'in ve erken dönem Poulanzas'ın tarihdışı yapısalcılığına, devletin ideoloj ik rolünden ziy ade ekonomik r olünü de vu rgulayan bir aternatif oluşturur namiği, dev Jei serm aye bi rikmin destekleyicisi ola rak ro lü ve seçmelerin (emeğin) gözündeki meşruiyei a rasındaki gerilmde (ç lişkilerde) bulunan ba ğmsız ya da siyasal' model, devle bürokrinin, sivil oplumda ça şma halinde bu lunangruplrınçıka rlrı kadar kendi çı kar !arn da yansıtn kararlr al dığı bi r alternatif, ideoloj ik devle işlevle rinden ziy ade ekonomik işleveri vurgulay ve kapitalist sınıf bilincinin dev et dhilinde organize olduğunu öne süren b ir alernatif sunar n a miği, kapitalist gelişim karakterize eden içkin sınıf uyuşmzğında b ul u nan sınıf mücadelesi modeli, gerek sınıf temelli gerek sıf temelli olmay toplumsal hareketlerin, ekonomik ve si yasal değişimin meydana geldiği bağlamı, krizin şekllemesini ve dev etn b u kize tepksini de içerecekbr şekide biçim lendrdiğ br alternatf sunar Sermayenin mantığı teorisine benzer b içm de, sıf mücadelesi anaizi de ya pıslarihseldir Ii modelde de tarihl unsur, sınıf uyuşmazlığnn doğasın ve devlen bu uyuşmazl ğa tepkisii şekillendren tikel ekonomik ve toplumsal şartlardır (önceki mücadelelern ürünü) Faka sınıf mücadelesi analiz ideki yapıs al dina mik, kr oranınn düşme eğilimi ta rafından deği, üre i ilişkileri ve sonuç olarak ortaya çıkan sınıf yapı sı ve uyuşmazlığı tarafından yöneilir Ve hem sermayen mnğı hem de b ağmsızlk modelinn tersine, sınıf m ü cadelesi anal� hegemonynn v e krizlerin ekonomik yönleri kad ar ideo lojik yönlerni de vurgul r ve sınm ücadelesinin demokrasiyle ya da oto ri erynzmle olan ilişkisi, işte bu i deolojik-ekonomk bağlamda analiz edi lir Bu üç devlet teorisn hepsi de, bir dereceye kadar, ese bi r devlet teorisi fikrne karşı çıa ve bu fkri, devlet ve toplum a rasındaki ilişkiyle ilgli evrensel b kur alr'' seti d hiinde özgül tarihsel analizler le değiş
Dvl o ril r Nry G dyor 39
üret yapısa ya da ek kr zler zek yapıla dev Jet üdahalelere gre değşklk gsterdğ aaıa gelr. Bua ba ğlı larak ka ptalst devlet tarh herhag b r aıda svl tpludak ek üa deleler le la lşks de kapsayak şeklde ek arh br ürü üdür. Bu atşalar se e azıda sıı üadeles delde ek devlet üdahaleler taraıda şeklledrlr Bu da dev Je erler Alt husser yapalığa ya da Lest araalılığa taae karşıt larak yalız zgül tarhsel uygulaabrlkler ba ğlaıda alaşılableekler alaıa gelr Cards ve Falettu başlıa katkıları ta da bu ka dır Perer devlet düya kaptas üretdek sı lşkler yapısı tarhl br reğdr; her perer devlet düya leğdek kalkıa brleşr b ağlaı de ayrı larak aalz edleld r. Metdlj k br perspektte bakldığıd Cards ve Falettu sudkları aaz et rpl plu larda yapıla ve ayı sua vara srak alşalarla ta alaıyla utarlıdır Ee aldığıız devlet terlern gelşler de ayı aa lze tb dr. Bu terler kedler de tarhsel kşulları ürüüdür. Grs üsyapıyı vurgulaası Br ya Savaş srası İtalyasıda ssyals devr başarısızlığı aklaa abasıyke Althusser yapısaılığı se Frasz etelektüel düşüs zellkle LvStrauss ve Sartreı düşües bağ lada arasaığı 19lar Ba Avrupaıda uygulaaazğıa der Lest b r alteat gelştre abasıydı. Oe ve Hrshü a lışaları 1 920lerde ve 1930larda Alayadak syasal kşullarda b ü yük rada etkleş la br etelektüel tarh dğal br ıktısı ydı Ozellkle Oe alışası I ya Savaşı srası Ala hüküet ler grüe kdar zes taraıda şeklledrl şt grau krler Italya Küst Pars devle de ve dışıda rgütee stra ejler ve başarıarı de gelşşt Cards ve Falettu ayı za ada A ve Frakı erler perer t b yet lşkler ve ek k kşullar ı taaıd büyük rada ekle ş Ve s larak gele eksel sıı üadeles ykluğuda ve paratrluğu erkezde AB dekrasye ve atışaya gsterdğ lg de büyük rada
320 v l v Sya o
Trih ve si yse eseesi rsndki ilişki kend i içinde ve kendiliği n den krmşk bir konudur. Alhusr oplum eoris inin ri hi şm k z o rund olduğunu iddi eiği için b u konu özellikle Alhusser in eorileri üzerine h rreli rşmlrn odğ olmuş 1 Anck siyse eori lerini siy se priğinden yrm çok zordur Hobsbwm ( 982) Mr xn siy sele ekonomi poliikle olduğundn dh z ilgilendiğni çünkü on doku zuncu yüz yn or lrnd sivil oplum un Avrup ri hinin şekillenm e sinde çok ekili göründüğünü no eder Grm scinin siys oln üzerine ypğ vurgunun d ksmen Bir nci ny Svş sons lys ndki proleer devrimci eylemlere oln kmndn ksmen de sonr dn güçlü şis b ir dev lein yükselişinden ky nklndğ eer. Bğmllk eorisin deki Amin ve Frnkn dh y ps nlz inden bür okrik oorier re j imer üzerine ypl dh rhl özgül çlşmr doğru oln eğişi m ler b ile siy sl ve ekonomik gerçekliklerde meydn gelen bir değişi mi ynsr : Perieride ekonomik büyüme olmuşur; oplumsl hrekeler mddi yşmn r n sndrlr çsndn ki leler için kpi is geişm e ye krş çkmşr ve liberl dem okr rej mler sker drbeler nn devr ilm işir Siysl nlizciler içinde yşdklr zm ve yerlerden eki lenmek durumunddr Anck dev !e eorilerndeki üm rkllr rhl koşullr em hl olur Orneğin yn rihl uğrk bile ABD deki Mrksis er rsnd devein rkl nli zleri buumkdr Bu rkllılr rk siy s l isikmelere yol verirler ve bunlrn m olr k ne oldukl rn nlmk odukç önemlidir.
Sııf Temell Teorler Sasal Çıkarımları Orodoks Leninis eori en iyi bur juv devlein öü burjuv devle oldu ğunu ileri sürer i le emelli bi r oplum geçiş nck kpi lis devlein yok edilmesi ve prolery dik örlüğüyle değişirilmesi sonucu bşrl bilir. Gr mscien bu y n b u pozisyondn şml olrk uzklş Fk b u uzklşmnn b üyük ölçüde Uçüncü n y d sihl devrimin gücüne bğl olr önceki pozisyonun mmen bir reddi ne dönüşmedi
D o· Nr y dy 32 ği şüpe götürmez. Yeni daa kapaml çökerme görüşü dünya kapi tali itemini ve oy aizme geçii olanaklı ale getirmek için tüm bu i emi değişt irme gereğini tar ışm aktadı r Bu poziyonun man ığını a nl am ak çok da zor değil ny ada ki çoğu ükede ınıf deveti u zla şma z değişmez ve kapitalit ilişkileri yeniden üretmek ve kap iai kültü rü ilerlemek için gitgide daa kar maş ık bi r ale geen ba kıcı ar açları kul an ma ya itekli görünmektedir. Frank ve Aminin dünya i emi yaklaşımı da tam an lamıyla a ka uygundur nya kapitalizminin egemonya kapitaizmin meropolün yapıını ve peri ferinin bağı ml gelişimi ürdürmeine ve a t bürokrai k ooriter yan oy alit ekonomileri bu iteme dil etmeine izin vermektedir. Frank özellike ABnin ulu aşırı egemony a ını r adikal bi r şekilde değişti r mekizin ergi bi r ül kede oy i geişimi taayyü etmenin oldukça zor olduğuna dikka çeker . Argümanı kabul göre de iya en pek kull a nı şl ı değil di r Periferide ikincil metropollerde ve oyalit b okta oplu m al ar eketler bulunuyor. Bu a rekeler y ap ıal olarak belirlenm iş ol duklar ı için ekinliklerine bir on mu vermelidirler? Tam terine Amin am da bu çüncü nya devrimci a reketlerinin kım baş ar ı ar ının uluaşı egemonya üzerinde etkili olduğuna i şaret etmektedir lual ölçeke bi r fabrikanın başıl bi r şekilde ele geçiri lmei y a da ileri bir b e ediye mecliinin eçimei bu başaıara örnek olarak verilebir. lerici bi r ulual üküme ie kaynaklar okullar ordu poli ve ulual kalknma po i tikaı üzerinde çok daa fazla konrole a ipir. Ote y andan daa küçük ölçekli ulual ilerici ekonomiler m addi ve ideoloj ik açıdan o ya li gel işimi daa zor ale getir mek için örgütlenmiş bir dünya ekonomi ine dil olmaları onucu daa kaı bir şekilde kııtlanır lar Ancak Amin in me ropolün iyaal ey lemi karşıında periferiyle ilgili argümannn geri kalan bu kadar ikna edici değil. Metropoldeki oplu m a reketer devrimci olmaalar bi le uluaşırkapitalit egemonyanın doğaı ve doay ııyla periferideki toplal ilerleme için önemli onuçlar yaratabilirler Metropol devlei periferideki opluma l ar ekeler için çok önemlidir Bu nedenle ABdeki A vrupadaki ve aponyadaki (aynı za
322 D ev et ve Sya et eo
Kor v bnzri sanayişmk oan prifri krind nası oması g rktiği zrin yrtğmz bi arşmadır Marksgi tarşma kapi aist dv Jrn siaha çökri msindn kapita is dv !trdki çişkirin vurguanmasna v dv aygıarını konro myi ya da özik dv aaclığıya rimd rformar kaz anmayı amaçayan opumsa h ark rin gişimin kaymışı r Bu önmi bir kaymadır; çnk dvt aracıığıya v dv dhiind siyasa ymi vurguadığ gibi sivi opum aracıığıya dvt karşı y mi d vurguar Fransada ouanzas Amany ada Off Iayada Ingrao v Bobbio ABDd OConnor Cass Wof v diğrri hpsi kirin haihazırda dv tarafnda kon ro din kaynaar zrin dki gcn v biz t ihi kis siyasa gc dmokraik src içkn çişkir a racıı ğıya gnişmk için kapiais dmokrasi vaıaıya grçştirick bir dğişimin şu ya da bu biçimni savunmaktad Rfah dvinin konomi y kapsam ı mdahasi -b u doğrudan rtim m daha omak duru munda dğidir -göz önn a ındığında bu tr dn siyas manıkı gö rnmkdir v gigid kin gmn oduğu kapiais konom i r için dinamiğin birinci kaynağı ha in gdiği için sını yuşmazığnın ana odak nokas r timdn ziyad dvt omaıdı v oacaktır mok rasiyi gnişmy yapıan vur gu göz önn aındığnda is dv zo runu oarak bu uyuşmazığın aan hin gir Ancak çşit i sınf mi torir tarafından ifad din siyasa s ra j ir arasnda kayda dğr farkıkar buunmtadır Srmaynn ma ntığı orisi rimd dvam dn snıfsa an aagonzmanı v srmayr ara sndaki rkabn dv zor dur uma sokacak oan bir konomik kriz zo run] u oar a yo açacağını ön srmkdir OConnorın srmaynin ma tığı torisin yanı v bu oriy i dönşrmsind dv gigid dşn krı dngm durum una giriir ve aynı zamanda iş snnın daha faz a opumsa fayda aprin maddi oar cvap vrrk mşru ka mak durum undadır OConnor Hirsch para bir şkid rimd sın m cadsinin önmi bi r siyasa ym oduğunu vur guar Zira konomik kriz vurgulayan v dvi konomiy daha faza mdaha tmsi için
Devlet eo rle Nereye Gdyor ? 2
OCoor lizi, iztihi devlet ygtlr içideki çelişkileri ve çtşm lr vur gulm ktdr Oreği Wolfe y ürütme ygtdki frk gruplr ABD feder l hüküm etde derileşmekte ol meşruiyet kri zi i çözmeye çl şğ ileri sürmektedi r rizi edei, kitleler dh fzl toplums l d let ve demokrtik ir toplm tlep etmeleridir m Wofe göre u iz tihi devlet ygtlrd ifde ul Block ve Skocpo d krizi y oyu odklrlr Bizthi toplumsl değşim içi öemli o, devleti ekoomik temelli meşruiyet kri zii çözme yeteeğid ir se, topum sl değişim, kp itlst grupr sk ltd ol ve yeide s e çilme (meşruiyet) ihtiyc duy ğms devlet okrsisi tfd örgütleir Bürokrsi şr olurs ve ck ürokrsi şrsz olduğu zm, sf y d grup mü cdelesi orty çkcktr Bur d imlee si y s l stteji devlet ygtlr sks, dh iler ici topums l reorl r içi zorly ck temsilcileri hükümeti çeşitl i mevkierie seçilmesi ve ezeridir Block-Skocl modelide devlet sld i r sf deveti değil dir kpitltler ve kiteler an koumlmşr Eğer devet, kpitt leri çkr lr eğilimli i r durumdys, uu edei ürokr si i ge lir ler içi sermye ir ikimie ğml omsdr Sf mücdeesi görüşüde, sf devleti, kedisii s iliş kilerii yeide üretsi role kr ş hreket etmeye zoryck ve devleti içide ve dşd geişecek ol h reketler tr d, kpitlis tleri çkrlr krş hrekete geçireir Bu y klşm, öyle i r siysl eyl emi hlih zrd şr olmuş olduğuu ve şrlolmy devm edeeceği öe sürer vlet, u tür hreketler trfd şekilledirir şlevleri geişleti i r ve sermye irikimi ve topluml rş çi gitgide rt ir s orumluluk l r kt öyle hreketleri devleti zor l mms h lide, dev et ilerici ir istikmette yei lemez Dğer ir ideyle, kpitist devlet doğs it riy e sf temelli di ve kitle örgütleri trfd zorlmdğ sürece u yö de dv rck tr ğru si ysl s trtej i, temelde, hem devleti dşd hem de içide örgütlemek söz kousu örgütleri, toplumu egeme ku ru mlr yeemek mcyl u kurumlr üzeride etkii ir hle getir mektir
24 Dev le t ve S y et eo r
Gelecekek aışmalar İçn Bazı Önerler
ler sanay plum larınd öneml enm değ m lern ra yer nde çözmem b a rımayl arı a rıyayız. Anca m da bu çözm e slğ gere ler ap als pum lar d gerese Uçnc n ya dai apal s devlen daha faz la ncelenmesi ev emeldr Farlı erl zerne ya pğımız bu nceleme böyle b r çalıma çn bazı ezler ve özgl önerler önermeedr l la ra genlel demras avra herhag br Marss sya se ers ç merez öneme sa hptir. Anca avramsal ve sraej l a r genem demras ne a nlam gelr? dev Jen faalyelerndenası yansılır? Kap a s br dev lene zaman ssyal s br devle halne gel r? Br uç na da Scplun (198 1) m syasa ey lemlern devle dhilnde meydana geldğ ve m syasal snuçların dev Je p aaı yla ölçleb leceğ vars ayımına dayan ar a devle dh nde gçlern ve s reçlern nas ı br n fgr asynun rzlere yaı lar reğn esn lara bel rleme çn New al gb rz dönemlerndek s ya se nceleme fr bu lunmaadır Anca böyle b r fr rz dönemlernde dev Je davran ı nın ayrını ların anlama a çısından amp r lar a ne adar ulanı ı lur sa sun bz ç da ler ye gö remez Scpl devlen sı ıfsa dğa sının önemn azalğı çn böyle br anaizn zayıflam hegemn b s ınfın pasf devrm grmler ve end hegemnyasnı ra ya yn al grup larda aynalaan refrmlar arasında b r ay rım y apabmesnn anğı yur Genlelm demrasy anama çn gere dev Jein çnde gerese dında Grzun erminj syle (1968 ) refrm s lm ayan refrm arın ya da BucQucsmannn öne srdğ gb ( 1982) b r an pasf devrm sraejsin anlamın ın ncelenmes gerer. Geçme pasf devr mn b parsı lara gel m an uru mlar özellle de sendal örglenmeler handa daha faza ara ı rm a ya pm a da buna dhldr . nc lra deven plumsa çama ba ğamında ve bu uyu maz lığa br y anı lar a genlemesyle sv plum ve devJe ar asındai gele nese ay rım değimtr Snuç lara sınıf mcadelesn ana da nasının retmden zyade dev e lması gerer ve böye lacaı r. Faa
v To ri ri Nry Gid iyor 325
geleeksel sııf madelesikavraı ve karşhegemoya de ifa de bul aağ sorusu da değişmiş midir ? ğer bir ifadeyle, çaşma alaı, dev !ei ve ha aieyi de kapsay aak şekilde geişleildiğide, çaışma da sadee kap ials lere karşı işçieri değil, hkm elerie karşı vaadaşları, okullarıa karşı geçliği ve ebeveylerii ve koaara karş ı kadıa r da kapsayaak şekilde değişir mi? Ça ışma doğasıda değişir; çk mad di kazaçlar kadar (ideoloi) da ehlke al dadır Hakla r zerie ve r ile madele kökeleri ekoomik iişkilere dayasa da, 3 madelei bu diğer alalardaki görm, reimdeki görmde daha farkl bi r şekilde gerçekleşi r Böylebir formlasyo, devei işlev !eri ve doğas hakkıda iddi s o ru()l ara yol açar Eğer çaışma sade reim aladaki kapialisler ve işçi sııf ça şmasıda, kapialis dev !e ve işçi sıfı ar asıdaki çaış maya bir kayış olarak değil de (Poul azas 1); kökeleri doğruda r e imde bu lumaya, faka uu sa kimlike, pa riarkal ilkilerdeki kouma, kamu mall arı keimide ya da opluluka b ulua oplumsal har e keleri bi r madelesi olarak görlrse sııf emei eori de souç olarak değişir mi ? Akla heme bi r örek geliyor: Siyasal pa r ier, geeeksel ola rak, sııfsalsiyasaleylemi devle ikidarıa döşrldğ bir meka i zma olmuşur Aak, parler bu işevi yerie ge irmeke başarısız olur ke, oplumsa harekeler, doğruda dev !ee karşı faaliyee buluu ya da yei rde siyasal parilerde (öreği Almayadaki Yeşiller) kedilerii göserirler Toplumsaha rekeleri milliyeçi, pariarka, ekolojik ya da di ğer emeler zeride or aya çıkığ ve mevu siyasa par ilere kolaya dhil edilemediği durumlarda, bu h arekeler eylemlerii ba şka biçimlerde gelişi rr Dahas, siyasal, oplum ve ekoomik çaışma yei biçimle ri, diğer b içimlerle asıl ili şki kurar ve bu karşılıklı ii şki devlei doğasıı ve işleverii asıl şekiledir? Sıf devleii, kedi ke ii gayrimeş rulaşırması araığıyla, yeri diğer bir siyasal ve ekoomik gç odağıa bı rakmak zere yozlaşması mm k mdr?
3 B yasal argümand (Alsse 19 ancak bçok mns (öeğn, bk
26 1 vl v Sys Tori si
Uçüncü olar ak grk il ri kapialis grks priri konomilrindki ulusal dvl orlri dvl b içimlrini v oplumsal çaışmayı anla mak açısndan sınrlırlar Onclikl srmay hmn hmn hr kono mid hm ulusal hm d ulusaşırıdır v ürimin dv in v oplumsal harklrin bakış açısından kayda ğr uluslararası yönlr bulunur nya sismi orisi karşıkı konomik bağmlılığı uzun zamandır kabu l mkdir ama bunu siyasal analiz iizlkl uygulaamışır Orn ğin dünya kapa is sismnd yr alan ilri konomilrd sosyalizm g çiş açısından kısılamalar nlrdir? Böyl koşullar alında bi r an i pasi dv ri m s raisi nasıl dğişr? ğr ülklrdki dvl kar şı oan v dv lin içind yr alan oplum l harklrin grk ilri kapi alis grks bağıml ı dvll olan i kisi ndir? ğr bi r iady l dvlin doğası di ğr oplumlardaki ça şmalan b ir işlvi olarak nası dğişir? v üzri n yapla k çalışmalar bzi bu soruları cvaplamaya yönlndirml idir .
• •
Çvi Aykut Oüp
4 1960aa le kaai oaa ve Doğ u Av aa öüen eemonk ki
e başlaş o lan ve ev le büyük bi ça oaak ye ağı üya ekonoinn b uünü k (Fank 1980 iyaal eğşmin neenme çn ouça veml bi zei oluğunu haliaza öyo (öeğin BuGluk n ve Tebo 1981 Fan a Yn lv e ve I a a kşı v bu e alit ejmlei
ANAKÇA Alav Hamza. 192. The Se Pstcla Sees: Paks and Bagladesh Nw Lf Riw 74 (JlAg) 592. Almd abrel ve Sde V erba 1 %3. h Civic Culur Prcet Pce Unverst Press. Altsser Ls. 969. Fr Marx Lda: Pe. Lni a d Philoophy a nd Or Eay. New Yrk M Revew Press Asser Ls ve . Balbar. 1970. Rading Caitl Lda New Le Bks Am Samr. 973. Nocoialim i W ica Lda Pegn. Cla a d Natio New Yrk: M Revew Pre. Aders Per. 1976. Cida on o Wr Marxim Lda New LeBks Te Ames A ramsc. Nw Lf Riw, . 100578. 1980. rumnt ihi Eglih Marxim. Ldra New Le Bks. Arw Kene. 1 9 5 1 . Socal Choic and dividual Valu New Yrk: Jh Wle ad Sns. Av e Shlm ed. 1 %9. Kar Marxon Colonia lim a d Modizaion New Yrk bleda. Bah Rdlh. 980. h Ala iv in Ea Europ. Ldra: New Le Bk. Bara Pa A. 1957. h Poliica l Ecoomyof Groh New Yrk: M Revew Press. Bara Pal A ve Pal M. Sweez Mo Caia w Yrk: M Revew Press Be r a 13. h Hy Cy 1BCn Ph ihr New Have Yae Uv erst Press. Be rle Al ve arder Meas. 1935. hMod Cion ad Priva Propry New Y rk: MacMlla. Bbam Per. 978 c/dirin Pars: Presses Uversres de Frace 1979. L pupl l ro Pas Beard rsset
328 D ev e ve Siye eo rii
Bo, eo. 9. "Exste u doci s de Esdo ?'' El ıa rsmo l Eso içide Brceo: Edto Avce 1977. ''Que Aevs democci pv?' El narsmoy l E� i Bceo: Edto Avce 1 979. ''Gmid e Coepo of Ci Sy. Gc a Marst y çnde Bkz. Mouf 979 Bo wes Smue ve HeGs. 1 976. Schng ı Captast A New Yo o. 1 982. The C of Le moc Cpiism: The CeotheUiedSes." Polcs an Soct )5 -93 Body, D. 1980. Crtqof Poll Ec of Eon: Pro/ Arch S o cho m: S toc hom Is tute o f Educo Bow, Miche Bet. 969. Aftr ıralsm New Yo Hu es ess Buciucsm, Chrise 974 Gra sc t l' t s Feyd 979 ''St, si, d ve Revu" GraıMast h içide B. Mof 979. 98 Gra ısc a ı th Sta Lodr: Lwece d Wishrt. 982 ''Hgemo d Cot ' Archs to Graısc ide Bz ot Sssoo 982 Buc iG Cis, ve Go e. 98 soct M so Bs V . 1979. Scuism nd Msm. h lnsurgnt Socologst 9 Summe4-17 C, Wiim. 1 983. 'The ephe Se Dete: S Cpism d Bueucc Auo Regimesn L A me. ı Amn Rsarch R. Focomng CdosoFedo H. 979 'O e Chcezo of Auo irn Regimes i L Amec." h N Authoransm n Latn Aırca içide. Bkz Coie 1 979 Crdoso Fedo H., ve Feto. 979. D a ı Dlopınt ı La tı Amrca Beeey ivesi oCifo ess Coy, M. 19 '' Ideogyof Neove Ecoms. lofSocl Rcoısrcoı Ap-Jue:5886. Rmege, 1 976. Eucaon an Publc Scr EnCoy, Mt, eGii ve plymt Ao Ci Cete Ec oomic S tudies Coy, M d Hey vin. 1 984. h Dlccs ofEo Work od Snfo vesiy ess. Fothcomng. Coy, M, ve eShee 9 Ecc Dmocra cy Ao N.Y M E S h Coy, M, Dee She, ve Rse Rumege. 1983. A N Soca Conact. New Yo H nd Row. Cses Mue 9 Ecom Css an Anr Sy. ico eto ivesi y ess. Chmei W. H. 1%. Rssı Ruı, 1917192 1 New Yo: Gosse d Dop Chndr, Bi. 9. '' Mx His Thees of Ai Sies d Coi Rue ." Ch 4 Socolgcal hors Rac a n Colonalsm s: UNESCO. Cre S . 977. •
•
Ka yn ak ça 329 1 9. A Pfa to Doa t ho Chicago : Unve rsity o Chicago Press. Dila, Mo van 962. Coıvsa tions i /in New York: Harcour Brace . 1972. Laıd witı<;t usi. New Yok Harco Bace Domhof G W 967. Wo Ruls Aİa ? Englewood Cli, N.J.: PrenceHal. 1970 h Hgh Ci/ New York Rando House 1978. ıo Rally Rls Sana Monica Calif. Goo dyear Publisng 979 h Pows hat B New York: Rando Hoe Drar Ha 19. Max's hoy ofRlui. Vo. , a nd Bua uay New York: Monthy Review Pes Engels, Frederk. 1] 1. ig ofth Fay, Pi Popy and th New Y Inteaonal Publishes Ev an Peter 9 'Mnaona Swned Corraon and e Traforaon o as A Braan Sudy " Ei Dltand C la Cha ng 6 ():434. 1979. Dt Dpmn h Alln ofMuliiona , and La/ Capial in Bz Pnceton Pnceton Unveriy Press. Fio r Guep 1 970. Anno Ga si, ofa Rvolutiona Londa New Le Boo ks. Fitch Rober. 1 97. 'Sweey and Corate Fe ss'' oia/ist Rvo/ton 2 (6)9317 Fitch, Rober and May Opn!ier. 1970. W Rues he Corran?'' iast RJutVı 1 (4,5,6):73-07, 6114, 3394. Figeald .VK 977 Podgs of Cabdg Conn th /a a nd Dlopn nt iı La in Aia. Cambdge Cabdge Unvesty Pess 1979. h Plial EnyofPu, 19561978 Eıi Dlıt aıd th Rsung ofCapil New York: Cabridge Unversity Press. Foucault M ic hel. 1 970. Od of ing New York: Rando House. 1978. Disiplin and Punish New Yrk Rando Hoe Frank, Andr G. 978. ınt A ıuioıaıd Unlmı t. New Yor Monhly Re v iew Press. 979. Econoc Crsis and he S tate n he Trd Word. " Develo pent Dscson Par no 30, Unvesity o f Eat Angia (Engld) Feba 980. Cisis in th Wod Eono. • New Yok Holes and Meer Publshes . Fre . 979. F to Choo. New York Harcourt Brace o, M ion ve Ro Frie vanovich. Gabrath ] K 967. ı N ndstia , Bo ston Houghton M in 1973. Eonois a ıd Publi Pus Boston Hoghton Miin Groux He A 1981. ''Hegeo Resistance and Educaona Refo'' Cuiluand In suion Alis in uiı nde, ed. ny A. Gux Anny N. Penna, Wila F. Pinar, Be rke ley : M cCutc han Pbishing . God D. C. ve E . O. Wrigh 1975. 'Rent Deopen n MarTheieof e Sae" Monthly Rvi 27 56)293 3651.
I
330 1 D el et e Sya set eo rs
Hn He d ''Cpitism Phy, ndJob Seegnby Sex." Pa rrhy te asf oct Fem . Zlh R Ensin. New York: Mo ny Revew Prss Hrsch oim. 1 976. 'Worm heite Sdiche Rek!' Betr Eehung Jnu). 1978 ''The S Appts d Soci Repoducon Elemen o f Theo ofhe rgesSe." a A rst Dea içide. Bk Holowy ve Piccio 978. Hirsc m AO. 1 9. Passs a the res Prncon eon Uivesy . 1979. ''The T to Auoririns in Ln A me d e Seh r I Economc Deteinn. NA uth rsm n a tn Amrca çde. Bk. Coie 979. Hisch, Arhu. 1981. The Fenh e Boson Soth Ed Pess Ho bbes Tms. % ath. Ed. C B Mc pherson. New York: Pe c Books. Hobsb, Er. 982. Gr nd Mrst Pol They. "n Arhes Ga ms. ee Showsck Sssoon 1982a. Hobson, J. A. 902 1938. ma/sm Lond: Aen nd Unw. Ho lowyJ nd SoPcto, eds 978 t a ap A st Dea Lond: Edwd Aold Hug on, me. 1975. ''T United Sts." ss D nde ed. Mhel Cozier, Smuel Hngn, ndJoji ki. NewYok: The ir Commission nd New York nivesy Pess gro Pieo 1977. Massa e poe Rome Edito Ren 1979. a que gan et n t Pis: Msro. IkeesAx ve DvdSm. 1974. mg Mom. Cmbre: Hvd Uivesy Pess Jessop, b. 19. ''Receneor of e CpiitS." a mge ouna of Eonons (4):353373. 1983. Theors of e . New Yok: New York niversy Pess. Jo, mes. 1978. Anno Gramsc. Lond: Pengui. Kene, Joh. 978 ''The gy of Polic Ecomy: Thking w nd g it Cus Of " a naa oua of Poa a n oooga Theo 2 (3):4992 Kom Sege. 977. a ranson socas. Ps Eons du Cerf. Kis, Ivng. 978. Two hes fr ap sm New Yok: Bsic Books. Kuz, Mordei. 179. ''A Steg They ofon." Instute r Mthemc S udies he S oc Sc ieces, Techc Re no. 283 S rd Universiy. Lc u Eeo. 1981. ''es mss de esdo: dees y vs" Es o y ta n Aera ana çinde. Bk. Lechner 1 9 8 1 . Lech rbe ed. 198. Es o y ca n Amrca a tna Meco City: Siglo X Lei [1 9 7 965 The a n Routon Pekig: Foeign Lguge Press 1978. On oais eoogy a n ue. Moscow: Progess Pubishers. Lie Seymou M 963 oa Man New York: Doubedy Acho Books. Locke Joh. [1692 955. On v Govmnt Chic go Hey Regney .
Ky nk ç 1 33
Mao Tse-ug. 1954 Cllecd Wrks New York: Iteaoa Pubishers. Mai Ruy Mauo 19 Esdo y ss e Bras' Cdrn Plitic 13 (JuySt.)76 4. Ma Kar [1867 1906 Capi Vo l. 1 . New York: Mode brar . - [1 75 972. Crique f the Gtha Prgranme Pekig: Foreg Laguage Press. 1 871 1978 'e Cv War Frac" Th Ma rx-ngels Read içde, 6135 k Tucker 1 978 Ma Kar, ad Fredeck Ees. 1 8] 1 955. The Cnm i� Manst New Yor Applet oCetrof [14546 1964. The Ga n Idelgy Moscow Progress Publishrs. 1 972 Irela d a nd the Irish Questin New York eaoal Pubishers. - 979. Cllected Wrks Lodra Lawrece ad Wshat. Mchels Robeto. 1966 Plitica l Pa ries New Yor Free Press. Mlbad, R. 1969 The S in Capilist Sciey oda Wield ad icholso. 1 970. The Capist S te Reply to Ncos Pouaas." N Left Ri o. 59. 1973. 'Poulaas ad e Capalst S !ae" N Left Ri o. 82:83- 92. Mlbad R 1977 Marxism and Plitcs Lodra Oxrd Uiversity Press. Mils, C. Wght. 1956. Th Pwr li New York: Oxford Uverty Press. M ou Cha. ed. 1 979. Gramciand Marxt The odra: Routedge ad Kega Paul OCoor Jes. 1973. The isca Crisis f the S t New Yor S . Mars Press. - 1974 Th Cis d the S sys in th Th fCapilism d I ml m w York Har ad Row. - 1981 'The FiaCss o the Ste Revsted A oa Ecomc Csis ad Reagas Budge t Polcy ." Kapi lista o. 9:411 . and uruic uthririanism Studies in Su mrican Plii Beeey stute oteaoal udes, Uvers of Caifoa a Bere ey. - 1 979. 'Tesos i he Bureaucra A uotaria Stae ade Queso Demoy" The N• thriarianism in La tn m rica içide k Coier 1979 O, Cau. 1 972 Advaed Capism ad he We lre S te " Pliics a nd Sciy (Sum mer)47988. - 1973. The Capl Se ad e Pblem of Poy Foma ' Stress a C tdic in Md Capism i çde L N. Ldberg Robe Ao rd, Co i Crouch ad Clau O Lego, Mass. O C. Hea. 1 974. Sucua Pblemsoe CapistSte:ClaRue ad the Polca System. O e SeleveeofPoca stuos." Gr Pliti S di çde Vo 1, e Kau Vo Beyme B everly Hls Caif.: S age Publicaos - 1 975. 'The o e eo o e St." NGa n Critque o. 6 (Fal) 137-147 - 1976. Laws o f Mo o of Re S ate Poc es." M me o.
332 Dev et ve Siyaet Teo ii [ 968] 1 94. Pi Pwe nd i Csses ondra: New Lef Bo oks. 195. Csses in Cnıp Cpiisı o ndra New Let Bo oks 98 ' t e puvi e si !isme Pars Pesses Uversares de Fance [ 1 9 8] 9 8 0. , Pwe iisı Londra New e Bo oks, Ve rso edon Przewosk, Ada. 199. ''Eco Condnsf CaCopo." Unvesy of Chc a go. M eo Peworsk, Ada, and M hae Waersen. 982 ''The Scte of Ca Confc t n Deo crac Capas S ocees " mei 1 Pic ieıce Review 6 2):2 5238. Rostow, Wa Wan. 1. Thges fni Gwh NewYo: brdge Unve Press. Rosea, JeanJacues. . e Cnt nd iscsen he Oigin f Inequ iy. New York: Poc ke Books 198 Oı the Cntwith Gev nust nd Pii Enmy. New Yok: S . Mans Press Savado, Masso. 199 K u k. Londa New ef Books. S aels, Waen. . The C/ssi Th fEıic P. Cevead: Word Pbshng. S adeBeann, S., JensChrsann, and Knhe Doh. 193. 'Cass Doaon and the Po ca Sy e A Crca Inprtaon o Recent Co tb by Ca O . Kpitist no . 2:609. Sa, ohn 1 99. Th nd th Run in E stı i. New York: Mony Revew Pess. Sce, Php. 194. ''S e Cen ofCoras' Th N Csn çnde, ed. Fredeck P and Thoa Stch. No Dae, Ind. Unvesy o f Noe Da Press. Schra S R. 963. The Pii Thught fM TseTung New York Paeg er. Sc her, Joph. 942. Cpism i . New Yok arr Bohe rs . 1951. mpi ism nd i C sses New Yok: Ag t M Keley . Se a, o. 99. ''Three Msken es Rerdng e Concon twn Indsan and A uo rtaa Reges." eNwutım in L n mei çde. Bkz. Coler 199 s Pess Showsck Sassoon, Anne. 980. Gısi's Pis. New York: S. M S ho k Saon, Anne, ed. 1982a. h t G m nda Wtes and Re ade Pb lshg Coorave S hok Saon, Anne. 982b. ''Hegeny, Wa of Poson and Poc a nvenon pphes Gmsi çnde. Bkz. S ho ws tack Sasoon 982a. Sho k Saon Anne. 1982c ''Pave Revo on and e Pocs of Re fo ." p phes Gnsci Se e S ho wsack Sasoon 9 82a. Skoc, Theda. 99. s nd i Rvuns Cmptive n ysis f F ne, Russi nd Chin. New Yok: Crdge Unvesy Pess. 981. ''Poca Res Capa Crss Neo-Max Theoes of e S and he
Kaynakça 1 333 S tpa Aed 1978 Th S a Soy Pr oµa Prs. Pie Pet Uiersiy ress Ske Osa e Ed Fuezalida 9 ''Trasaaliaad i Naal C sequees Tranal apal and Nal Dopmn N Prsp on D J Jaqu Vilail Ala Hgh N: Haes Pess ndn iide S weey Pal 2 Tory ofapls Dl w Yk: Uei Pre 1 972 ''The Resgee Fia!C: Ftr Fay? A Res Wh Rles e Cras?' Sals Rolon 2 (2: 15719 Syask Abe 1978 Th ap ls Sa a nd h Pols of ass Cabdge ass Wp Texer Jaes 979 ''Gri ea he Ssures Gms ad xs Th o iide Bkz. 1979 Theb Ga 978 a Ds Rln ss n I Rls Lda New Bs Th E P % Th kg of h glsh Wog ss New Yk Vitage ks, Rad Huse 978 Th Pory of Thor a nd O h ssa. New Yrk: ly Reiew Press Tuke Rbert C ed 1978 Th a x-gls Ra dr 2d ed New Yrk WW N V asi T 1 9 'de<ga luha de ls y apaats edu as e el desarll de A a aa dan borg id ed G baa T Vai S Fkel Re a ex : Ne a Iage Waht Hwad e Pet Adelshe 97 6 ''The Iaay Ipa Uep y e Pre ar Dug Pswa Ress 947-70 US Cgre Jt E Citee Nebe 3 Walersei ael 97 Th od World Sysn New Yrk: A adei Pess 1980 Th World apls Sysm Cabdge : Cabdge U esy Pess Wa B 980 Ima lsm Ponr of aplsm Lda New Let B ks Weber a 904 1958 Th Pros n Eh a nd h Spr of aplsm. New Yk Chaes Sbers Ss W Aa 9 Th L ofLm Pol!ado of aplm New Yk Fee Pess 9 8 m a 's Impass New Yk Pae Wgh Ek Oli 1 97475 'T C r Sash Breara Webe ad Le Pls e Se ad Bueauay Brky oal of Soology 969-08 978 ass rss ad h S L a: New Let B ks
.
Haz. James M arti n
Poulantzas Kitabı Secme Yazı l ar • Çcvireılr: A k n S S G
60
Haz Peter Hudis · Kevi n S Ande rso
Rosa Luxemburg Kitabı Secme Yazı l ar • Çe1rc: T n T n
592 S y
Ha z D avd Forgacs
G ram sci Kitabı Secme Yazılar 196-1935 •
Ç.: br h
Yı
5 1 5 S y
Peter D Thomas Fel sefe, He gemoya, Ma rksizm
Ç irıt•r k A k y E k E k
1 2 S y
Der A n e Sh owstack Sassoon
Paul Ransome
Antono Gram sc
Ven B r Grs •
Çe: A li I h s a n Ba ş g ü l 30 S a y f a
E u ge n e L u n n ,
Mrksizm ve Modernizm
.
Lu acs, B rech BenJam n ve Adrn Uerne Tarh se B r nce eme .
.
Ç : Y a u z A t g a 4 5 6 S a y f
Paul Thomas
Yabanc Poitik Marksist Devlet Kuram na Yen i den Bakmak Çe b r a h m 285 S a y a
Yz
G orgio Agamben
Tan k ve Arsiv •
Auschwitz'den Artakalanlar Ç c '' e : A i h a n Ba ş ü l 17 S a y f a
Göran Therborn
İ ktidarn İ deoojisi İ deooji ni n İ ktidar
Çe r a n C ü e
