DEVLET VE DEVLET BİÇİMLERİ www.femakademi.net
1
DEVLET
Sınırları belli bir toprak parçası üzerinde yaşayan ve üstün bir otoriteye bağlı insan topluluklarının oluşturduğu siyasal ve hukuksal bütünlüğe devlet denir. DEVLETİN VARLIK KOŞULLARI 1. MİLLET ( HALK – TOPLULUK ) 2. ÜLKE (TOPRAK) 3. EGEMENLİK (İKTİDAR)
DEVLETİN ÖZELLİKLERİ Toplumda otorite ve düzeni sağlayan tek ve en büyük kurumdur. Bireylerin bir devlete tabi olması elzemdir. Toplumu dış tehdit ve iç tehditlere karşı korur. Egemenliği yasama, yürütme ve yargı organları ile gerçekleştirir. Barış ve istikrarı sağlamak için gerekirse kuvvet kullanır. www.femakademi.net 2 Kendine bağlı halkın her alanda kalkınması için uğraşır.
DEVLET ŞEKİLLERİ
1. EGEMENLİĞİN KAYNAĞINA GÖRE DEVLETLER A. MONARŞİ Mutlak Monarşi Meşruti Monarşi B. CUMHURİYET 2. HUKUKİ YAPILARINA GÖRE DEVLETLER A. ÜNİTER DEVLET Merkezi Üniter Devlet Ademi Merkezi(Bölgeli) Üniter Devlet B. BİRLEŞİK (KARMA) DEVLET Konfederasyon Federal Devlet www.femakademi.net
3
EGEMENLİĞİN KAYNAĞINA GÖRE DEVLETLER I. MONARŞİ A. MUTLAK MONARŞİ Tüm iktidar tek kişinin elindedir. Bu kişi toplumda her şeyin ve herkesin efendisidir. B. MEŞRUTİ MONARŞİ Hükümdarın yetkilerinin yazılı bir anayasa ile sınırlandırıldığı yönetim şeklidir. Hükümdarın yanında bir de parlamento www.femakademi.net vardır.
II. CUMHURİYET Bu devlet şeklinde egemenlik tek kişiye değil millete aittir. Egemenliğin halka ait olduğu ve yönetimin halkı temsil ettiği devlet şeklidir.
4
III. Otokratik Devlet: Yasama – yürütme – yargı yetkileri tek organda toplanır. Tek kişinin egemenliğe dayanıyorsa “monarşi”, zümrenin egemenliğine dayanıyorsa “oligarşi” adını alır. IV. AristokratikDevlet:Soyluların egemenliği V. Teokratik Devlet: Devlet yönetiminde din kuralları etkilidir. (İran) VI. Laik Devlet: Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrı olduğu yönetim şeklidir. (Fransa, Türkiye) VII. Kapitalist Devlet: Üretim araçlarının halka ait olması benimsenmiştir. (ABD) VIII.Sosyalist Devlet: Üretim araçlarında devlet mülkiyeti benimsenmiştir. Ekonomik eşitliği temel alır.
UYARI: Bir devlet aynı anda birden fazla devlet şeklini bünyesinde barındırabilir. www.femakademi.net
5
HUKUKİ YAPILARINA GÖRE DEVLETLER 1. ÜNİTER DEVLET Devletin ülke, millet ve egemenlik unsurları ile yasama, yürütme ve yargı organları bakımından teklik özelliği gösterdiği devlet şeklidir. Örn: Türkiye, Norveç,Fransa,japonya, Portekiz, İngiltere , Yunanistan, Danimarka, İrlanda, İspanya, İsrail
A. MERKEZİ ÜNİTER DEVLET
Devletin dışında başka kamu tüzel kişiliğinin bulunmadığı ve bütün devlet faaliyetlerinin merkezden yürütüldüğü bir devlettir. Örn: Türkiye
B. ADEM-İ MERKEZİ ÜNİTER DEVLET
Bazı devlet faaliyetlerinin kamu tüzel kişileri tarafından yürütüldüğü devlettir. Örn: Norveç, Danimarka www.femakademi.net
6
2. BİRLEŞİK (KARMA) DEVLET Birden çok devlerin bir araya gelmesi ile oluşturulan devlettir.
• İki veya daha çok devletin uluslar arası hukuki kişiliklerini korumak amacı ile özellikle ortak bir savunma sağlamak amacı ile kurdukları A. devlettir. KONFEDERAYON • İç ve dış ilişkilerinde özerktirler. Örn: Şuan AB Konfederasyona doğru gitmektedir.
B. FEDERRASYON
•İç işlerinde serbest dış işlerinde birbirine bağlı devletlerdir. •Federasyonu oluşturan devletlere “Federe Devlet (Eyalet)” , bunları oluşturan devlete “Federal Devlet” denir. • Federal Devlet, Federe Devletin üstündedir. •Örn: ABD, ALMANYA,KANADA, AVUSTURYA,7 www.femakademi.net RUSYA, AVUSTRALYA
Konfederasyon İle Federasyon Devletlerinin Karşılaştırılması FEDERASYON
KONFEDERASYON • Uluslar arası antlaşma ile kurulur. • Devletler dış işlerinde bağımsızdır. • Konfederasyonu oluşturan devletlerin ayrılma hakları vardır. • Konfederasyonda alt vatandaşlık anlayışı yoktur. Üye devletlerin vatandaşlığı vardır.
• Anayasa ile kurulur.
• Federe devletler, dış işlerinde, Federal Devlete bağlıdır. • Federe devletlerin, Federal Devletten ayrılma hakkı yoktur • Federal Devlette iki tür vatandaşlık vardır. Federe ve Federal vatandaşlık.
www.femakademi.net
8
HÜKÜMET SİSTEMLERİ www.femakademi.net
9
HÜKÜMET Devlet adına otoriteyi yürüten organa hükümet denir. Devletin yasama, yürütme ve yargı yetkisinden sadece Yürütme yetkisi Hükümete aittir. Hükümetin görevi devlet biçimine, halkın duygu, düşünce ve çıkarlarına uygun olarak hizmet vermektir.
www.femakademi.net
10
HÜKÜMET SİSTEMLERİ 1. MONARŞİ HÜKÜMETİ: • Yasama,yürütme ve yargı kuvvetleri hükümdarda toplanır. 2. MEŞRUTİ MONARŞİ HÜKÜMETİ • Yasama ve yürütme, yürütmede toplanmıştır. • Devletin tek otoritesi hükümdardır. • Hükümdarın yanında bir de meclis vardır. • 1876 Kanun – i Esasi’de görülmüştür. (Osm. Dev.) www.femakademi.net
11
3. MECLİS HÜKÜMETİ • Kuvvetler birliği ve meclisin üstünlüğü ilkesine dayanır. • Yasama ve Yürütme kuvvetleri Yasamada (Mecliste) toplanmıştır. • Meclis ancak kendi kendini feshedebilir. • Meclis Başkanı aynı zamanda hükümetinde başkanıdır. Not: Günümüzde İsviçre bu sistemi uygulamaktadır. Türkiye bu sistemi 1921 anayasasında kabul etmiş ve uygulamıştır.
4. BAŞKANLIK SİSTEMİ • • • • • •
Sert kuvvetler ayrılığı ilkesine dayanır. Yasama ve yürütme organları birbirinden ayrılmıştır. Yürütme organı tek kişiliktir. Yürütme yetkisi halkın seçtiği başkana aittir. Yasama yetkisi ise parlamentoya aittir. Başkan parlamentoyu, parlamento da Başkanı feshedip görevden uzaklaştıramaz. • Başkan, yasama organında kabul edilen kanunları veto edebilir. www.femakademi.net 12 • Örn: ABD
5. PARLAMENTER SİSTEM • Kuvvetlerin işbirliğine dayanır. Yani kuvvetler yumuşak bir şekilde ayrılmıştır. • Yasama ve Yürütme organları birbirinden bağımsız olmakla beraber aralarında işbirliği ve etkileşim söz konusudur. • Yürütme yetkisi devlet başkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından kullanılır. • Yasama organı yürütmeyi güvensizlik oylarıyla düşürebilir. Örnek: Türkiye, Almanya, Danimarka, İtalya
6. YARI BAŞKANLIK SİSTEMİ • Başkanlık sistemi ile parlamenter sistemin karışımıdır. • Cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçilir ve önemli anayasal yetkilere sahiptir (Başkanlık Sistemi). • Yürütme iki başlıdır. Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu (Parlamenter Sistem). • Başbakan ve Bakanlar kurulu yasamaya karşı sorumludur(Parlamenter Sistem). • Cumhurbaşkanı dilediği zaman parlamentoyu feshedebilir. Örn: Fransa, Portekiz, Finlandiya. www.femakademi.net
13
• GENEL NOT: Başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerinde devlet başkanı (yürütme organının başı) kesinlikle halk tarafından seçilir. Parlamenter sistemlerde ise devlet başkanı (Cumhurbaşkanı) meclis (Parlamento) tarafından seçilir. • GENEL UYARI: 21 Ekim 2007 tarihinde yapılan halk oylamasıyla Cumhurbaşkanının (Devlet Başkanının) halk tarafından seçilmesi kabul edilmiş olduğundan bu durum Türkiye’de uygulanan parlamenter sistem açısından ayrık bir özellik oluşturmuştur. Çünkü; Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi tipik parlamenter sistem özelliğiyle bağdaşmayan bir durumdur. 7. Karma Hükümet Sistemi: Meclis Hükümeti ve Parlamenter Sistemin beraber görülmesidir. 1924 Anayasası’nda görülmüştür. www.femakademi.net
14
Kabine Sistemi:
Cumhurbaşkanı tarafından milletvekilleri arasından atanan bir başbakan tarafından oluşturulan ve meclisten güvenoyu almasıyla göreve başlayan hükümet modelidir.
Azınlık Hükümeti:
Milletvekili sayısı bakımından mecliste çoğunluğu sağlayamamasına rağmen bir partinin hükümeti kurması ve meclisten güvenoyu almasıyla oluşturulan hükümet modelidir.
Koalisyon Hükümeti:
Birden fazla partinin işbirliği ile iktidarı belirlenmiş oranlarda paylaşmaları sonucunda oluşan hükümettir.
www.femakademi.net
15
Aşağıdakilerden hangisi parlamenter sistemin ayırıcı bir özelliğidir?
A) Devlet başkanının çok geniş yetkilere sahip olması B) Yasama organının iki meclisten oluşması C) Yürütme organının yasama organından kaynaklanması ve ona karşı sorumlu olması D) Devletin federal bir yapıda olması E) Parlamentonun yaptığı kanunların Anayasa Mahkemesi’nce denetlenmesi Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’de uygulanmakta olan parlamenter hükümet sisteminin özelliklerinden biri değildir?
A) Doğrudan halk tarafından seçilen bir parlamento bulunması B) Hükümetin, parlamentodan güvenoyu almak zorunda olması C) Belli koşullar altında, Cumhurbaşkanı’nın parlamento seçimlerini yenileme imkânının olması D) Parlamentonun, çeşitli hukuki araçlarla hükümeti denetleyebilmesi ve düşürebilmesi E) Parlamentonun iki türlü bir seçim sistemiyle oluşması www.femakademi.net
16
Aşağıdakilerden hangisi parlamenter sistemin ayırıcı bir özelliğidir?
A) Devlet başkanının çok geniş yetkilere sahip olması B) Yasama organının iki meclisten oluşması C) Yürütme organının yasama organından kaynaklanması ve ona karşı sorumlu olması D) Devletin federal bir yapıda olması E) Parlamentonun yaptığı kanunların Anayasa Mahkemesi’nce denetlenmesi Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’de uygulanmakta olan parlamenter hükümet sisteminin özelliklerinden biri değildir?
A) Doğrudan halk tarafından seçilen bir parlamento bulunması B) Hükümetin, parlamentodan güvenoyu almak zorunda olması C) Belli koşullar altında, Cumhurbaşkanı’nın parlamento seçimlerini yenileme imkânının olması D) Parlamentonun, çeşitli hukuki araçlarla hükümeti denetleyebilmesi ve düşürebilmesi E) Parlamentonun iki türlü bir seçim sistemiyle oluşması www.femakademi.net
17
ÖRNEK SORU Aşağıdakilerden hangisi parlementer sistemin özelliklerinden biri değildir? A) Halk desteğini yitirmiş bir hükümet için dört beş yıl beklemek gerekli değildir. B) Devlet başkanının ılımlaştırıcı ve uzlaştırıcı etkisi vardır. C) Parlementer sistem istikrarsız hükümetlere yol açabilir. D) Parlementer sistemlerde tıkanıklıklar halk desteği ile çözülür. E) Yürütme organı tek kişiden oluşur. www.femakademi.net
18
ÖRNEK SORU Aşağıdakilerden hangisi parlementer sistemin özelliklerinden biri değildir? A) Halk desteğini yitirmiş bir hükümet için dört beş yıl beklemek gerekli değildir. B) Devlet başkanının ılımlaştırıcı ve uzlaştırıcı etkisi vardır. C) Parlementer sistem istikrarsız hükümetlere yol açabilir. D) Parlementer sistemlerde tıkanıklıklar halk desteği ile çözülür. E) Yürütme organı tek kişiden oluşur. www.femakademi.net
19
ÖRNEK SORU Yasama ve yürütme kuvvetlerinin yasama organında birleştiği sistem aşağıdakilerden hangisidir? A) Başkanlık sistemi B) Kabine sistemi C) Meclis hükümeti sistemi D) Yarı başkanlık sistemi E) Monarşik sistem www.femakademi.net
20
ÖRNEK SORU Yasama ve yürütme kuvvetlerinin yasama organında birleştiği sistem aşağıdakilerden hangisidir? A) Başkanlık sistemi B) Kabine sistemi C) Meclis hükümeti sistemi D) Yarı başkanlık sistemi E) Monarşik sistem www.femakademi.net
21
ÖRNEK SORU I.Dünya Savaşı sonucu ortaya çıkan ‘’Self determinasyon hakkı’’ aşağıdakilerden hangisini İfade eder? A) Milletlerin kendi kaderini tayin hakkı B) Sömürge topraklarına sahip olma C) Bir devletin egemenliği altındaki su kaynakları D) Anayasanın devamlılığı ilkesi E) Suçluları cezalandırma hakkı www.femakademi.net
22
ÖRNEK SORU I.Dünya Savaşı sonucu ortaya çıkan ‘’Self determinasyon hakkı’’ aşağıdakilerden hangisini İfade eder? A) Milletlerin kendi kaderini tayin hakkı B) Sömürge topraklarına sahip olma C) Bir devletin egemenliği altındaki su kaynakları D) Anayasanın devamlılığı ilkesi E) Suçluları cezalandırma hakkı www.femakademi.net
23
TÜRKİYE’DE UYGULANAN HÜKÜMET SİSTEMLERİ
1876
1921
1924
MEŞRUTİ
MECLİS
KARMA
MONARŞİ
HÜKÜMETİ
SİSTEM
www.femakademi.net
1961
1982
PARLA-
PARLA-
MENTER
MENTER
SİSTEM
SİSTEM
24
DEMOKRASİ www.femakademi.net
25
DEMOKRASİ Halkın doğrudan yada temsilcileri aracılığı ile kendi kendisini yönetmensine demokrasi denir. Özellikleri: – SİYASAL MAKAMLAR SEÇİMLE GELMELİ ve ŞEFFAF OLMALI
– SEÇİMLER DÜZENLİ ARALIKLARLA TEKRARLANMALI – SEÇİMLER SERBEST OLMALI – BİRDEN ÇOK SİYASİ PARTİ OLMALI – MUHALEFETİN İKTİDAR OLMA ŞANSI OLMALI – DÜŞÜNCE ÖZGÜRLÜĞÜ OLMALI – TEMEL KAMU HAKLARI TANINMIŞ VE GÜVENCE ALTINDA OLMALI www.femakademi.net
26
Çoğulcu ve Çoğunlukçu Demokrasi Anlayışları ÇOĞULCU ANLAYIŞ
ÇOĞUNLUKÇU ANLAYIŞ
Azınlık hakları vardır.
Azınlık hakları yoktur.
Yönetime katılım yüksektir.
Yönetime katılım hakkı çoğunluktadır.
Sivil toplum örgütleri vardır.
Sivil toplum örgütleri yeterince gelişmemiştir.
Yönetim üzerinde bir denetim vardır.
Yönetim üzerinde denetim azdır.
www.femakademi.net
27
UYGULAMA ŞEKİLLERİNE GÖRE DEMOKRASİ Uygulama Şekillerine Göre Demokrasi üç kısma ayrılır; 1. DOĞRUDAN DEMOKRASİ Milletin egemenlik hakkını doğrudan kullandığı sistemdir. Devletin yasama, yürütme ve yargı görevleri bizzat vatandaşlar tarafından yerine getirilir. Uygulanması çok zordur. UYARI: Günümüzde İsviçre’nin Kantonları ile ABD Eyaletleri’nde uygulanmaktadır. www.femakademi.net
28
2. YARI DOĞRUDAN DEMOKRASİ • Bu demokrasilerde yöneticileri halk seçer. • Yöneticilerin yetkileri sınırlı olduğu için kendi başlarına karar veremezler. • Alınan kararlar, hazırlanan yasalar halkın oyuna sunulur. Yarı Doğrudan Demokrasinin Araçları Şunlardır: Referandum: Parlamento tarafından kabul edilen veya edilecek olan bir kanun metninin halkın onayına sunulmasıdır. Halk Vetosu: Referandum yapılması için halkın girişimde bulunmasıdır. Halkın isteği ile yapılan oylama ya kabul edilir yada reddedilir. Halk Teşebbüsü: Halktan kişilerin yasa teklifinde bulunmasına denir. Temsilcilerin Azledilmesi: Halkın performansından memnun olmadığı temsilcileri görevden almasıdır. www.femakademi.net
29
3) Temsili Demokrasi Milletin egemenlik hakkını doğrudan değil de seçtiği, parlamentoya gönderdiği temsilciler (milletvekilleri) aracılığıyla kullandığı demokrasi şeklidir. (Türkiye vb.)
Temsili Demokrasinin Kontrol Mekanizmaları: • Parlamentonun (Meclisin) feshi • Dilekçe hakkı
www.femakademi.net
30
Genel Oy Prensibi: Cinsiyet, ırk, servet, vergi ve öğrenim durumu gibi sınırlamalara tâbi olmaksızın bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmasıdır. Serbest Oy Prensibi: Seçmenin oyunu kullanırken baskı altında kalmadan hür iradesini kullanmasının güvence altına alınmasıdır. Eşit Oy Prensibi: Dil, din, cins farkı olmaksızın herkesin 1 oy hakkına sahip olmasıdır. Gizli Oy Prensibi: Seçmenlerin, oylarını gizli olarak kullanmasıdır. (ilk kez 1950 seçimlerinde uygulanmıştır.) Açık Sayım - Döküm: Oy kullanımı tamamlandıktan sonra sandıkların kamuoyu huzurunda açılıp sayılmasıdır. (ilk kez 1950 yılında uygulanmıştır.) Seçimlerin Yargı Organlarının Denetiminde Yapılması: 1961 Anayasası’ndan önce milletvekillerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi TBMM’ye aitti. 1961 ve 1982 Anayasaları’nda ise seçimlerin yönetim ve denetimi tarafsız yargı organlarına bırakılmıştır. Tek Dereceli Seçim: Seçmenlerin temsilcileri aracısız yani doğrudan seçmesidir. (1946 yılında ilk defa uygulanmıştır.)
Çoğulculuk Prensibi: Seçimlere birden çok siyasi parti ve adayın katılmasıdır. Çoğunluk Prensibi: Seçimlerde en çok oy alanın milleti temsil etme hakkıdır. Çoğunluk www.femakademi.net 31 Sistemi; Basit, Salt ve Nitelikli olmak üzere 3 şekilde uygulanmaktadır;
Basit Çoğunluk (Nisbi Çoğunluk) Sistemi: Seçime katılan adaylar içinde en çok oyu alan kişi seçilmiş sayılır. Salt Çoğunluk (Mutlak Çoğunluk) Sistemi: Bir adayın seçilebilmesi için kullanılan oyların en az yarıdan bir fazlasını alması gerekir. Nitelikli Çoğunluk Sistemi: Seçilebilmek için seçimlerde kullanılan oyların belli bir kısmını almak gereklidir. (beşte üç, üçte iki, dörtte üç vb. gibi.) Nisbi Temsil Sistemi: Seçimlere katılan her partinin aldığı oy oranına göre mecliste temsil edilmesidir. UYARI: Her görüşün parlamentoda temsil edilmesine fırsat tanıdığı için en iyi seçim yöntemidir. Ancak; parlamentoda çok sayıda partinin bulunmasına imkan tanıdığı için de hükümetin kurulmasını ve işlemesini güçleştirmektedir.
www.femakademi.net
32
DEMOKRASİNİN UNSURLARI Eşitlik Halk Egemenliği Özgürlük Güçlerin Ayrılığı İlkesi Siyasal Partiler Baskı Gurupları (sendika, dernekler, odalar ve çeşitli sivil toplum kuruluşları) Parlamento Seçim www.femakademi.net
33
KPSS SORUSU Egemenliğin tek bir merkezde toplandığı devlet türüne ne ad verilir? a. b. c. d. e.
Feodal Devlet Sosyal Devlet Üniter Devlet Özerk Devlet Konfederasyon www.femakademi.net
34
KPSS SORUSU Egemenliğin tek bir merkezde toplandığı devlet türüne ne ad verilir? a. b. c. d. e.
Feodal Devlet Sosyal Devlet Üniter Devlet Özerk Devlet Konfederasyon www.femakademi.net
35
