1
BASA rinengga ( 14 LEMBAR) Kelompok Basa rinengga V C 1. SOLIKAH
(11.141.!") (11.141.!")
#. ER ERIE$A H
(11.141.%%)
&. MERI MERILA LA ' . .
(11 (11.141 .141. .!4 !4))
A. R*AKA Kesusastraan yaiku wohing piker lan budining manungsa kang awujud racikaning basa lisan utawa tulisan kang ngemu kaendahan. Salah sawijine unsur sek dadekake sastra iku endah yaiku kaendahaning basa. Basa kang endah iku diarani basa rinengga Ing jaman saiki isih akeh temanten kang migunakake adat tatacara Jawa. Lire, teman temanten ten mau dipac dipacaki aki mengg menggang anggo go busana busana kejawe kejawen. n. Ing upacar upacara a paharg pahargyan yan teman temanten ten iki sangsa sangsaya ya regeng regeng kanthi kanthi ananc anance e M, M, utawa utawa panata panatacar cara. a. Basa Basa kang kang digunaka digunakake ke panataca panatacara ra iki kagolong kagolong basa kang ndhakik!n ndhakik!ndhak dhakik. ik. Saweneh Saweneh uwong uwong ngarani yen basa kang digunakake panatacara iku golongan basa kawi, mula ya angel ditegesi. Satemene mono ora kabeh dhapukane basa migunakake basa kawi. "nane basa kawi mau mung minangka minangka pepaes #untuk memperindah memperindah$$ wae. Mula saka iku satemene satemene basa kang digunak digunakake ake panatacar panatacara a kanggo kanggo nyandra nyandra temanten temanten iku kalebu kalebu golongan Basa rinengga. Basa rinengga kang penting dipelajari supaya bisa mangerti lan gunakake basa rinengga iku kanthi bener. Basa rinengga akeh banget jenise, na ng kene kelompok
basa rinengga nyoba maparke babagan tegese basa rinengga, jenise basa rinengga, penyinaone lan pengembangane basa rinengga ing SD.
B. A+,HARA HARA+ + 1.
'ege 'eges se Bas Basa a rin rinen eng gga Basa rinengga saka gabungan tembung basa lan rinengga. Basa iku awujud rasa
lan pikirane menungsa, dene rinengga tegese dipacaki, dipaesi. rinengga prelune amrih endah, endah, bregas bregas,, lan ngrese ngresepa pake. ke. Basa Basa rinen rinengga gga ngemu ngemu surasa surasa kaeda kaedahan han yaiku yaiku kaedahan basa. Jinise basa rinengga iku akeh banget. Miturute Miturute %admosoe %admosoekatjo katjo &embung &embung 'rinengg 'rinengga( a( iku tegese tegese ) pinatjak, pinatjak, dipadjan dipadjang! g! padjang, padjang, dipaesi, dipaesi, kinarawi kinarawista* sta* prlun prlun supaja supaja endah, endah, supaja supaja brgas, brgas, supaja supaja ngengren ngengreng, g, supaja ngresepake. 'Basa rinengga++ iku ja basa kang dipatjaki, basa kang dipadjang, basa kang dipaesi, basa kang digawe bregas. Mulan ,,basa rinengga( uga diarani basa patjakan utawa basa bregasan. Basa rinengga iku mesti bae ngemu rasa kaendahan, jaiku kaendahaning kaendahaning basa. Basa sing endah ora ateges basa sing angel, senadjan mesti bae ja akeh basa ndah kang angel ditegesi.
5C Sing Penting Padha Gandhengan
2
Miturut "liia Muharam #-//$ Basa rinengga yaiku karangan kang kalebu susastra rinacik mawa basa kang endah. 0ndahing karangan kasawung sarana isi kang narik kawigaten lan nyeingake, sarta basa kang edi peni. 1adi ing kasusastran mesthine mugnakake basa kang edi peni2endah. Basa kang endah bisa dadi rerengganing (hiasan) basa. 3eriptan2karangan kang kalebu sastra basane direngga #dihias$ nganggo basa kang endah. 3erenggan basa iku kudu ditrepake panggonane utawa sing empan papan+. 4ong kang ora duwe rasa ing babagan endahing basa, lumrahe ora bisa ngetrepake rerengganing basa kanthi mapan empane. Basa rinengga bisa kita sumurupi nalika mirengake sesorah, ature pranata adicara, basane wong medhar sabda, utawa ing kagunan sastra liyane. Saking penjabaran teng inggil wau saged disimpulaken basa rinengga niku basa kang endah. 0ndahing basane saged dirakit kasawung sarana rerenganing #hiasan$ karangan nganti dadi endah serta ngresapake.
#.
-enise Basa rinengga a. 'em/ng En0ar 0ntar tegese ) silihan. '&embung entar( yaiku tembung silihan, tembung kang wis oncat saka tegese baku, amarga disilih kanggo medharake surasa kang beda karo tegesing unen!unen sakawit, nanging malah dadi lan apike, malah dadi rerenggan utawa tembung kang tegese ora salugune.
&uladha Kethul atine
) bodho
Landhep nalare) pinter 5ggadho ati
) gawe sedhih
. R/ra asa &embung 'rura( asale saka tembung rurah kang ateges rusak utawa bubrah. 3urabasa tegese basa kang bubrah. 5anging sarehne wis kalumrah, mula ya banjur ora disalahake. 6mpamane tembung 'nguleg sambel(, yen dinalar genah ora klebu nalar. Benere 'nguleg lombok sabumbune digawe sambel(. 0wa semono ing sarehne saben wong migunakake ukara iku mau lan wis rumangsa bener, mulane ya dianggep bener. &embung liya 'salah kaprah( utawa tembung kang salah nanging wis kaprah #umum$ &uladha) Menek krambi
)
menek wit krambil
5glinting rokok
)
nglinting bako digawe rokok
5ggodhog wedang
)
nggodhog banyu kareben dadi wedang
5C Sing Penting Padha Gandhengan
3
. Kere0a asa 7aiku basa kang ditegesi manut pepiridanir pakecapane sarana pangothak!athik amrih mathuk. 6pamane wedang, ditegesi ngawe kadang utawa suwe!suwe dadi kadang utawa tembung loro sing digandheng nanging suda wandane lan mawa teges. &uladha) 8arwa, ditegesi
)
sigarane nyawa
8uru, ditegesi
)
digugu lan ditiru
Brekat, ditegesi
)
makbreg diangkat
2. 'em/ng 3ara 7aiku tembung kang digandheng dadi siji asale saka rong tembung utawa luwih. &embung garba uga sok diarani tembung sandi. Kerep tinemu ing tembang!tembang saprelu kanggo nggoleki cundhuking guru wilangan utawa tembung loro sing digandheng nanging suda wandane. &uladha ) 5arendra,
garban saka
)
nara 9 endra
Sireku,
garban saka
)
sira 9 iku
Jalwestri,
garban saka
)
jalu 9 estri
e. 'em/ng Saraa 7aiku tembung loro kang padha utawa meh padha tegese dienggo bebarengan. Sing akeh!akeh padha ngemu surasa ) banget, kaluwih!luwih, &umrap kawruh paramasastra, tembung sarojo iku kalebu golongane tembung ) camboran wutuh. 6tawa tembung padha tegese, digandheng dadi siji. &uladha )
5.
Lir pendah
edi peni
"di luhung
mukti wibawa
Sih wilasa
mudha punggung
'em/ng 6og7as8ara 7aiku tembung loro kang meh padha pakcepan lan panulise, mung beda swarane wanda wekasan. 7aiku a lan i kang ateges ) lanang lan wadon. acahe ora akeh. 6tawa tembung loro kang digandheng dadi siji mawa teges lanang wadon. Kayata ) Kadhana!kedhini
Bathara!bathari
1ewa!dewi
"psara!apsari
%utra!putri
7aksa!7aksi
5C Sing Penting Padha Gandhengan
4
g. ariasan 7aiku unen!unen sing wis gumathok racikane cara kena diowah, lan negmu teges tetandhing, pepindan, saemper pasemon kang disemoni manungsa, ulah kridane manungsa utawa sesambungane karo alam uripe. &uladha ) "digang, adigung, adiguna
)
tegese ngendel endelake
5yolong pethek
)
tegese ora cocog karo pangirane
Kepara!kepere
)
tegese pangendume ora padha
9. Beasan Bebasan yaiku unen!unen sing ajeg panganggone ngemu surasa pepindhan, sing dipindhakake sesipatan utawa kahanan kang sambung rapet karo ulah kridhaning manungsa. 1ene paribasan ana sing disebut bebasan lan saloka &uladha )
i.
Suduk gunting tatu loro
)
tegese nandhang kapitunan rangkep
:ra ganja ora unus
)
tegese wong kang rasa lan ,mindake ala.
Idu didilat maneh
)
tegese nyeled kesaguhan dhewe
Saloka Saloka yaiku unen!unen sing ajeg panganggone ngemu teges pepidhan, sing dipindhakake magepokan karo sing disemoni utawa disanepani. &uladhane ) 4ong tuwa sing njaluk wulang marang anak 1isalokani 'Kebo nusu gudel( Kebo dipindhakake tumrap wong tuwa, gudel dipindhakake tumrap anak. &uladha ) 8ajah ngidak rapah
)
tegese wong nerak wewalere dhewe
Kebo nusu gudel
)
tegese wong tuwa njaluk wulang wong enom
Kemladheyan ngajak sempal )
tegese mitra kang ngajak karusakan
. Sanepa Sanepa yaiku unen!unen kang tegese mbangetake, nanging tembunge kosok balen. &uladha) &atune arang kranjang
)
tegese tatune kerep banget
6tange arang wulu kucing
)
tegese utange akeh banget
Kulite wuled godhong lumbu )
tegese kulite mbedhel banget
k. Cangkriman angkriman yaiku unen!unen kang kudu dibatang /$ Kang wujud tembung wancahan #cekakan$ Karwapete batangane dhokar dawa tipete #tilase$ %akboletus batangane tapak kebo ana lelene satus
5C Sing Penting Padha Gandhengan
5
Kabaketan batangane nangka tiba ing suketan Burnaskopen batangane bubur panas kokopen &helung kemiling batangane senthe mentelung didhekemi maling 4iwawite batangane uwi dawa wite Lesmba dhonge batangane tales amba godhonge %othel ledi batangane tompo cementhel thole wedi -$ Kang wujud irib iriban barang ) Sega sakepel dirubung tinggi batangane salak %itik walik saba kebon batangane nanas 0mbokne dielus!elus, anake diidak!idak batangane andha 1icakot pucuke sing kalong bongkote batangane rokok 1iwolak!walik dhekok batangane adhong 1uwe awak ora duwe sikil, duwe lengen :ra duwe epek ; epek, duwe gulu ora duwe sirah batangane klambi :ra mudhun ; mudhun, bareng mudhun nggawa mrica sakantong batangane kates Bocah cilik tlusap tlusup ing kebon batangane dom 1uwe sisik dudu iwak, duwe mata dudu kewan duwe jambul dudu bocah batangane nanas 4ti dhikih dhakah wohe batangane waloh l.
*angsalan 4angsalan yaiku rumpakan saemper cangkriman, nanging batangane wis dikandhake pisan. "na uga sing batangane ora dikandhake, jalaran wong sing ngrungokake dianggep wis ngerti. Kapirid saka wujude kena kapilah dadi telung golongan yaiku ) a) *angsalan pa2inan 4angsalan padinan uga sok diarani wangsalan bebas, yaiku wangsalan kang ora kaiket ing paugeran tartamtu. acahe wanda utawa kecape ucap mung sageleme sing ngucapake bae. &uladha ) a. 5ganggo nyebutake batangane2tebusane ) 5yaron bumbung, nganti cengklungan enggonku ngenteni &epi wastra, padha!padha mas Kendhal jeram, kepareng badhe ngaso 3oning mlinjo, keparenga badhe ngaso Macan galak wulu badhak, mangsa boronga b. &anpa nganggo nyebutake batangane2tebusane ) 4ayah mene kok wis njalak pita<
5C Sing Penting Padha Gandhengan
6
#jalak pita = podhang!adhang!adhang$ Bocah kok ngrokok cendhak bae #rokok cendhak = tegesan!neges!neges$ Bok aja mentil kacang bae #pentil kacang = sungut!mbesengut$ 0suk!esuk kok wis mbabon kirik #babon kirik = asu!nesu$ 5yaron bumbung, nganti cengklungen aku
%andhan rawa ) wlingi
Saron bumbung ) angklung
Bebek alit kok wira!wiri ana apa ta<
Balung jagung sampun ketanggelan
Bebek alit ) meri
Balung jagung ) janggel
Mrica kecut togna bae sauni!unine
4ong kok mentil kacang mbesengut bae
Mrica kecut ) wuni
%entil kacang ) besengut
Sajake kowe lagi mader bungkuk le, katon
Sarung jagung, bobot timbang ana kowe
ngurang!ngurangi
Balung geni, mbok menawa dolan mrene
4ader bungkuk ) urang
Balung geni ) mawa
"ja urang dhingkli, sajak kemayu temen
Mandhan rawa, jan manglingi tenan lo
6rang dhingkli ) yuy
) *angsalan pina09ok 4angsalan pinathok yaiku wangsalan kang kaiket ing paugeran tartamtu. Manut wujude kena kapilah dadi telung golongan, yaiku ) /$*angsalan lama, awujud ukara siji kang kadadean saka rong gatra. 8atra kapisan > wanda, 7aiku wangsalan. 8atra kapindho, ? wanda minangka tebusan &uladha
)6lar kambang, angger trima satitahe arang wreksa, ora gampang ngarang Jawa Jamang wakul, awya kurang ing pamengku 8ayung sumur, aja kemba ngudi kawruh
-$*angsalan rangkep:amoran,7aiku wangsalan kang awukud ukara loro. Saben ukara kadadean saka rong gatra. atra kapisan ) wangsalane #> wanda 9 ? wanda$. 8atra kapindho ) tebusane #> wanda 9 ? wanda$. &uladha
)Jenang sela, wader kali sesondheran "puranta, yen wonten lepat kawula Kasut kayu, wulucumbu Madukara %aran baya, margane lebda ing basa Sayuk karya, wulung wido mangsa rowang Sayektine, wit saking bodho kawula &epi wastra, taru wilis lalap nedha %ara mudha, watake ngentasi karya
5C Sing Penting Padha Gandhengan
7
@$*angsalan sina8/ng 0emang;Sarehne sinawung tembang, mulane uga banjur kaiket ing paugeraning tembang #cacahing wanda ing saben gtra, dhong!dhinging swara ing saben pungkasane gatra$. angk/r
Ba0angane <
Jirak pindha munggwing wana
Jirak pindha munggwing wana ) wit
Sayeng kagawe rekta kang muroni
kesambi
Sinamba kalaning nganggur
Sayeng klaga ) piranti kanggo nyekel
4astra tumrap mustaka
manuk #kala$
%angikete wangsalan kang sekar pangkur
4e rekta kang murni #mendemi$ ) anggur
Baon sabin ing nawala
4astra tumrap mustaka ) tiket
Kinarya langen pribadi
Baon sabin ) karya
>$*angsalan e2i=peni;kalebu golongane wangsalan pinathok. Bedane karo wangsalan pinathok kaya kang kasebut dhuwur, kajaba kaiket ing cacahing wanda saben gatra kawuwuhan nganggo purwakanthi. Lumrahe migunakake purwakanthi guru swara utawa purwakanthi basa. &uladha ) !5greka puspa, puspa nedheng mbabar ganda 5ggubah basa, mrih mekar landheping rasa ! Kapi jarwa pethekku mangsa wurunga Kapi ) kethek ! Kukus gantung, sawangane kok bingung Kukus gantung ) sawang
m. /r8akan09i Salah sijine basa rinengga kang bisa nambah kaindahan jroning ngracik ukara ing sastra
Jawa
yaiku
purwakanthi.
Sing
diarani purwakanthi yaiku
gandhenge
swara2sastra2basa ing buri karo sing ngarep kang wis kasebut. 8unane purwakanthi iku kanggo nambahi anane rasa kendahan jroning karya sastra kayata ing tembang, geguritan lan basa endah. %urwakanthi diperang dadi @, yaiku kaya ing ngisor iki ) a$ /r8akan09i s8ara, yaiku purwakanthi sing awewaton runtute swara. &uladha ) 1iiris!iris kaya buncis
#sing runtut swara is$
1irajang!rajang kaya brambang
#sing runtut swara ang$
Becik ketitik, ala ketara
#sing runtut swara ik lan swara a$
b$ /r8akan09i sas0ra; yaiku purwakanthi sing awewaton runtute sastra utawa konsonan.
5C Sing Penting Padha Gandhengan
8
&uladha ) Sluman, slumun, slamet
#sing runtut aksara s!l$
&ata, titi, tatas, titis
#sing runtut aksara t!s$
3arah, ririh, ruruh, ngarah!arah Mingkar mingkuring angkara Ma lima karepe ) madat, madon, main, mangan, minum %ak kreta tuku kretu nunggang kreta mudhun kreteg Kretasana Kang cinatur polah kang kelantur Kalakone kanthi laku c$ /r8akan09i asa:l/maksi0a; yaiku purwakanthi kang awewaton runtute tembung! tembung utawa ukara mburi karo tembung!tembung ukara ngarepe. 3untute tembung ora mesthi satembung wutuh, kadhang kala mung saperangan wae. "keh tinemu ing tembang lan wangsalan. 1),olanan oa9 !
8o0ri ala go0ri nagasari=ri; ri 8/l owal a8/l jenang ka0/l 0/l; 0/len olan!alen jajan man0en=0en; ti0enana mbesuk gedhe dadi apa pa; pa29eng mbako enak mbako se29eng=29eng; 29engklok!engklang!engklok kaya kodhok.
!
&imun, monte, tela, lodheh, dhenem, nemper, perot, roti, timun ...................... sateruse
!
Bayem arda, ardane ngrasuk busana
!
Mingkar mingkuring angkara, akarane karenan Mardi siwi, sinawung resmining kidung
#) /r8akan09i roning 0emang < Kinan09i /. 4anti!wanti pituturku
-. Kagyatri sang kapirangu
%itungkas putra lan putri
3iingkul kinempit!kempit
1en awas was padeng nata
1huh sang retnaning bawana
5alare gelaren nuli
6a ki 0/kang walang!ati
7wa kadhung nandhang cilaka
6a ki 0/kang ngenes ing tyas
&emahan nemahi lalis
6a ki 0/kang kudu gering
2) /r8akan09i kang kanggo paala09on pa2inan /. "ja dumen menang banjur sawenang!wenang -. "ja dumeh bagus banjur germagus @. Jare kepengin maju kok ora sinau< >. &ekade wis gilig, ora lilih ing pangarih!arih, ora mandha ing pangrepa, ora mundur ing pitutur A. &embungmu sing sareh, supaya pikoleh
5C Sing Penting Padha Gandhengan
9
e) /r8akan09i kang ngemo0 pariasan; saloka /0a8a easan /.
Kebat kliwat, gancang pincang
-.
Kebo ilang tombok kandhang
@.
&ulung menthung
>.
:por bebek mentas awake dhewek
A.
1irajang kaya brambang, diiris kaya buncis
n. arikan Sing diarani parikan yaiku jinise pantun Jawa kang nduweni titenan #ciri!ciri$ lan kaidah kaya ing ngisor iki. a.
Kedadean saka rong larik utawa patang larik
b.
Saben gatra kedadean saka rong larik
c.
Saben wanda pungkasane larik awujud purwakanthi guru swara
d.
Menawa kedadean saka patang larik, mula bisa diterangake kaya mangkene /$
1hong!dhinge swara larik kapisan runtut karo larik katelu, dhong!dhinge swara larik kapindho runtut karo larik kapapat.
-$
Larik kapisan lan kapindho mung minangka purwaka, latik katelu lan kapapat minangka isi wosing karep.
Manut wujude kena kapilah kaya ngisor iki ) a$ Mawa etungan #> wanda 9 > wanda$ &uladha ) "bang!abang, ora legi
4edang bubuk gula jawa
&iwas magang, ora dadi
"ti mathuk, katon suka
Manuk emprit, nucuk pari
5yangking ember kiwa tengen
1adi murid, sing taberi
Lungguh jejer tamba kangen
4ajik klethik, gula jawa
Manuk prenjak mabur ngulon
Luwih becik wong prasaja
5yedhak!nyedhak arep takon
&awon madu ngisep sekar
&uku srabi menyang Sala
8olek ngilmu kudu sabar
1ienteni ora teka
5gasah arit nganti landhep
Kembang jambe megrok slawe
1adi murid kudu sregep
3ame!rame nyambut gawe
Kembang mawar, kembang mlathi
Ireng!ireng kulit keyong
8anda ngambar, warna peni
%adha seing gotong royong
5C Sing Penting Padha Gandhengan
10 b$ Mawa etungan ) #> wanda ; ? wanda$ /.
Kembang mlathi, ganda arum warna peni 4atak putri, kudu gemi lan nastit.
-.
Kembang mawar, ganda arum ngambar!ambar "ti bingar, marga mentas nampa bayar
c$
Kang nganggo etungan ) #? wanda ; ? wanda$ /.
Kayu urip ora ngepang Ijo!ijo godhong jati 6wong urip orang gampang Mula padha ngati!ati
-.
0suk!esuk ngundhuh klapa 5gepek degan kleru cengkir 4ong nesu olehe apa "jar sabar kang lumintir
o. renesan (len2eran) %renesan yaiku unen!unen kanggo geguyon. &uladhane ) /.
4ah jamune rasane legi, ning isih kalah karo %asar legi #karepe ) rasane pait$
-.
1esa kuwi rejane, ora kalah karo kuburan #karepe ) sepi banget$
@.
Mesakake temen saiki kuru, ning kurugan daging #karepe ) lemu banget$
p.
epin29an Kang diarani 'pepindhan( yaiku unen!unen kang ajeg panganggone, ngemu
surasa ) pepidhan, irib!iriban, emper!emperan. 6karane kerep nganggo cecala ) pindha, kaya, kadi,kadya, lir, pendah, lir pendah. &uladhane ) &andhange kaya bantheng ketaton = &andange nggegirisi ora wedi sapa!sapa. 3ukune pindha mimi lan mintuna = 3ukun banget. Lir satu mungging rimbagan = &rep #cocok$ banget. >. Sanepa Sanepa iku uga kalebu ewoning pepindhan* kang dipindhakake kahanane utawa sesipatane. 5gemu surasa kosok balen, karepe kanggo mbangetake. &uladha )
Sanepane)
&atune arang kranjang
/. &atune kerep kaya kranjang
3asane legi bratawali
-. %aite kaya brutawali
5C Sing Penting Padha Gandhengan
11 "mbune arum jamban
@. "mbune kaya bathang
0seme pait madu
>. 0seme manis kayak madu
&. an7inaone Basa rinengga Ing S, Mulangna basa rinengga ing siswa S1, siswa kudu dibiyasakne kanggo nrima lan mahami, rumangsakne basa rinengga, dadine bisa nggawe dhewe basa rinengga mawa bisa mupuran jenise basa rinengga anyak saka sing gampang nganti sing angil. %anyinaon basa rinengga ing S1 ora bisa diuculake saka sastra Jawa. 1iamergakne basa rinengga bisa nggawe endah karya sastra. Basa rinengga ora bisa adeg dhewe, panyinaon basa rinengga ing S1 bisa dilibatkan jero panyinaon sastra Jawa diantarane jero panyinaon prosa, geguritan, lan drama. 6mpama dikaitke kambi keterampilan berbahasa #nyemak, maca, wicara dan nulis$ bahasa rinengga mencakup keempat keterampilan berbahasa tersebut. %roses pembelajaran basa rinengga dimulai ketika siswa membaca materi basa rinengga, guru memberikan penjelasan tentang bahasa rinengga dan siswa nyimak penjelasan kasebut. Setelah itu siswa diminta untuk membuat contoh dari salah satu jenise bahasa rinengga yang diajarkan dan ditulis di buku masing!masing. Jika semua siswa telah selesai membuat contoh bahasa rinengga, setiap siswa diminta untuk ngungkapke pendapatnya di depan kelas, hal ini dapat nglatih keterampilan wicarane siswa. 8uru kudu bisa nyawiske panyinaon sing bisa nggawe siswa hubungna materi basa rinengga karo pambengen
neng kuripan
sadina!dinane. Kayata materi
paribahasan lan geguritan, guru kudu bisa ngartikna jarwa saka paribasan lan gegruritan kesebut, mawa menehake contho yekti dikehidupan sadina!dina, ben siswa luwih bisa mahami jarwane. Babagan basa rinengga sing diwulangna neng S1 yaiku wangsalan, paribasan, geguritan, tembung entar, purwakanthi, parikan lan sakpiturute. 4. engemangan an7inaon Basa rinengga Ing S, Sadurung mulang basa rinengga ing S1, guru kudu memgetahui lan nyuwasani karakteristik sinau siswa S1. Miturut John %ieget #jero Malawi, -//$ ing sekolah dasar siswa dipara dadi loro masa yaiku kelas cendhek lan kelas dhuwur. Karakteristik pembelajan siswa S1 ing kelas cendhek, yaiku) a$ anyak memandang donya kanthi objekti, b$ anyak mikir kanthi operasional, c$ nggunakne cara mikir operasional kanggo nglasiikasike benda-benda, d$ mbentuk lan nggunakne keterhubungan aturan!aturan, prinsip ilmiah sederhana, lan nggunakne hubungan amerga akibat, e$ mudeng konsep substansi, Colume Dat cair, dawa, amba, amba, lan abot Kajaba kuwi, miturut John %iaget ing kelas dhuwur siswa S1 nduweni
5C Sing Penting Padha Gandhengan
12 karakteristik, yaiku) a$ :perasional konkret lan ormal cara mikir abstrak anyak kebentuk b$ mikir hipotesis lan mengujinya c$ rasa prodokti lan identitas sing kuwat d$ kabisan berinisiati lan ngasilke samubarang sacara mandiri e$ "ekti anyak matang
mume karakteristik siswa S1 kelas ngandap, yani aku) /. isih seneng dolanan. -. durung bisa mikir abstrak, lan mung bisa mikir yekti @. akeh ngobah >. dhemen niru apa sing dideloke. A. ngurutake materi saka sing gampang menyang sing rekasa. E. durung bisa milisan materi panyinaon.
m!me karakteristik sis"a SD neng kelas #$!"!r, yaik!% 1. anyak mikir abstrak. 2. isi$ #$emen ngoba$ 3. anyak bisa ngga"e $ipotesis lan nglakoke peng!jian 4. anyak bisa ijolan pamikir karo kan&a siji kelompok 'ra ke#a#eyane pembelelajaran
basa rinengga menyang SD neng
sebabke amarga g!r! l!"i$ mentingna aspek kogniti( sis"a tinimbang aspek psikomotorik lan aspek a(ekti( sis"a. )enyebab liya yaik!, proses pangajen sing ora gamblang isi$ ngg!nakne pangajen pro#!k. pa#a$al proses panyinaone basa rinengga k!"i b!kak pro#!knya "ae sing #iaji, proses ma$ami basa rinengga k!"i !ga penting jero pembelajaarn basa rinengga. *!la proses ma$ami k!"i !ga b!t!$ kanggo #iaji. +!#! a"ake #$e"e elingi, basa rinengga arep ngga"e sis"a #a#i &er#as kant$i emosional, moral, sosial lan pit!r!te. "ake #$e"e !ga b!t!$ ngelingi, sis"a sing ora ta! ke#$emok saka kemempengan bersastra basa rinengga #a#i ora n#!"eni ke&er#asan emosional. kemempengan bersastra basa rinengga sabenere bisa mengasa$ emosional sis"a. -i"at kemempengan bersastra basa rinengga, sis"a arep #is!r!ng kanggo n#!"eni alternati( emosional, amarga kemempengan bersastra m!lang a"ake #$e"e kanggo ngenal ma&emma&em realitas emosional. ke$
"ong
"!r!ng
m!ng
amarga
ora
bisa
mengelola
emosinya.
pangapesane mengelola emosi k!"i amarga ke&er#asan emosinya ora ta! #iasa$.
5C Sing Penting Padha Gandhengan
13 *!la saka k!"i, g!r! k!#! ngran&ang panyinaon basa rinengga ing SD sing nggeret lan nyenengna ben panyinaon #a#i ke#a#eyan. +anggo ngga"e panyinaon
basa
rinengga
#a#i
ke#a#eyan,
g!r!
bisa
ngembangake
panyinaon basa rinengga ing SD karo ngg!nakne mo#el panyinaon sing bisa melati$ sikap kreati( lan #inamis sis"a. Sala$ siji mo#el panyinaon sing bisa #ig!nakne jero panyinaon basa rinengga yani ak! meto#e panyinaon kooperati(. *o#el panyinaon iki #itan#ai &iri&iri kayata% /1 sis"a sina! jero kelompokkelompok lan keiket saka rasa pa#$a bergant!ng jero proses sina!, /2
gebarake
t!gas
kelompok,
majibke
anggota
kelompok
pa#$a
bekerjasama /3 interaksi intensi( sa&ara tatap rai /4 sabensaben sis"a tangg!ng ja"ab a#$ep t!gas sing "is #itent!kan lan /5 sis"a k!#! sina! lan memilki keterampilan kom!nikasi interpersonal. *e#ia panyinaon !ga bisa #ig!nakne kanggo ngembangke panyinaon basa rinengga ing SD. !na me#ia panyinaon yaik!%/1 panyinaon #a#i gamblang lan nggeret,/2 materi panyinaon bisa #iseragamke,/3 proses pembelajaraan l!"i$ interakti(, /4 e(isien "aya$ lan tenaga, /5 ningkatake k"alitas sina! sis"a. Saka penjabaran ing #$!"!r bisa #isimp!lkan mena"a ngembangke panyinaon basa rinengga ing SD bisa #ilakoke karo ngg!nakne mo#el lan me#iapanyinaon sing bisa ngga"e panyinaon sing nggeret, akti( lan inoati(. Sis"a bisa kegeret karo nyinaon basa rinengga, #a#ine sis"a bisa mel! akti( jero panyinaon basa rinengga lan arep ngga"e sis"a ngeling materi panyinaon l!"i$ s!"e /pembelajaran bermakna. pangg!nan mo#el lan me#iapanyinaon
k!#!
#ipa#$akne
karo
karakteristik
sis"a,
t!j!an
panyinaon, lan kaanan lingk!ngan sekola$.
C. ,,'A+ &egese basa rinengga yaiku niku basa kang endah. 0ndahing basane saged dirakit kasawung sarana rerenganing #hiasan$ karangan nganti dadi endah serta ngresapake. Jenise Basa rinengga) a$ &embung 0ntar
g$ %aribasan
m$ %urwakanthi
b$ 3ura basa
h$ Bebasan
n$ %arikan
c$ Kereta basa
i$
Saloka
o$ 8uritan
d$ &embung 8arba
j$
Sanepa
p$ %renesan #blenderan$
e$ &embung Sarojo
k$ angkriman
F$ %epindhan
$
l$
r$
&embung 7ogyaswara
4angsalan
5C Sing Penting Padha Gandhengan
Sanepa
14 8uru kudu bisa nyawiske panyinaon sing bisa nggawe siswa hubungna materi basa rinengga karo pambengen neng kuripan sadina!dinane. Kayata materi paribahasan lan geguritan, guru kudu bisa ngartikna jarwa saka paribasan lan gegruritan kesebut, mawa menehake contho yekti dikehidupan sadina!dina, ben siswa luwih bisa mahami jarwane. Babagan basa rinengga sing diwulangna neng S1 yaiku wangsalan, paribasan, geguritan, tembung entar, purwakanthi, parikan lan sakpiturute.
gembangke panyinaon basa rinengga ing SD bisa #ilakoke karo ngg!nakne mo#el lan me#iapanyinaon sing bisa ngga"e panyinaon sing nggeret, akti( lan inoati(.
Sis"a bisa kegeret karo nyinaon basa rinengga,
#a#ine sis"a bisa mel! akti( jero panyinaon basa rinengga lan arep ngga"e sis"a ngeling materi panyinaon l!"i$ s!"e /pembelajaran bermakna. pangg!nan mo#el lan me#iapanyinaon k!#! #ipa#$akne karo karakteristik sis"a, t!j!an panyinaon, lan kaanan lingk!ngan sekola$.
5C Sing Penting Padha Gandhengan
15
KAS'AKA+ GGGGGGG. -//. Buku Pegangan Kuliah Bahasa Jawa. Surabaya ) 6nesa press Maruti, 0ndang S dan %urnomo, 0ka. -/@. Pembelajaran Bahasa Jawa Di Sekolah Dasar (Diktat Kuliah). Madiun) IKI% %83I Madiun. Muharram, "liia. -/-. #:nline$, Basa rinengga. #$ttp%ali(baktak.blogspot.&om201207basarinengga.$tml, diakses pada / :ktober -/@$ %admosoekotjo, S. /HA@. grengrengan Kasusastran Jawa. Surabaya) %&. itra Jaya Mukti Subalidinata. /HH>. Kawruh Kesusastran Jawi Kanggo SD-S!"P. 7ogjakarta) %ustaka 5usatama Subalidinata. -A. Pengantar Belajar Bahasa dan Sastra Jawa #ntukmu. 7ogjakarta) %ustaka 5usatama Susiati . -/-. Pembelajaran Bahasa Jawa Di Sekolah Dasar (Diktat Kuliah). Madiun) IKI% %83I Madiun
5C Sing Penting Padha Gandhengan