Logika
1. Šta je logika?
Logika je znanost koja se bavi istraživanjem, otkrivanjem, formiranjem i upotrebom idealnih misaonih objekata, tj. logičkih formi različite kompleksnosti i nivoa općenitosti materijalizirano predstavljenih u različitim tipovima semantičke kategorizacije i strukturalne kategorizacije. 2. Definiši logiku kao filozofsku disciplinu?
Logika je filozofska disciplina koja proučava oblike valjane misli i metode naučne spoznaje. Tvorac evropske logike je Aristotel, a njegovi nastavljači učenici magarsko- stoičke škole. 3. Definiši logiku kao sredstvo naučnog istraživanja?
Logika je sredstvo prirodnih i društvenih znanosti koje u predmetu svog interesovanja uspostavljaju mrežu analitičkih hipoteza i iz njih reduciraju teorijske iskaze koje povezuju u teorijske cjeline primjenom tehnika kvantifikacije, supstitucije i unifikacije. 4. Definiši pojam
Pojam je, u logici, bit (suština) onoga što mislimo, odnosno, bitne karakteristike onoga o čemu mislimo. Postoji pet teorija pojma koja smatramo nezadovoljavajućim: A) formalistička - ova teorija pojam smatra kao element suda, ali ovakvo shvatanje je pogrešno pogrešno jer onda ne saznajemo saznajemo nužno šta šta je pojam, pojam, nego samo samo odnos pojma i suda.
B) psihologistička - zauzima stav da je pojam tek opća predodžba o nečemu što je zajedničko većem broju predmeta. Opća predodžba se odnosi na veći broj sličnih predmeta i pojava, a individualna svojstva tih predmeta u općoj predodžbi blijede. C) nominalistička - ova teorija smatra da je pojam isto što ime ili riječ. Naravno, ovo je pogrešno jer je pojam misao, a riječ sredstvo izražavanja te misli. D) vulgarno-materijalistička - zauzima stav po kojem je pojam misaoni odraz bitnih
svojstava materijalnih stvari, npr. Pojam 'kuća' obuhvata bitne karakteristike svih kuća. Ovu teoriju nije teško 'oboriti', jer postoje psihički procesi, a oni nisu materijalni.
E) realistička - zauzima stav po kojem je pojam odraz bitnih (općih) svojstava realnih stvari i procesa, kao i njihovih svojstava i odnosa. 5. Objasnite odnos između opsega i sadržaja pojma? SADRŽAJ je skup bitnih oznaka pojma (npr. Trougao je geometrijski lik koji ima dvije strane)
OPSEG je skup nižih pojmova koji obuhvata jedan viši pojam (u opseg pojma 'namještaj' ulaze fotelja, kauč, sofa itd.) DOSEG je skup svih pojedinačnih predemta na koje se odnosi neki pojam . Odnos između opsega i sadržaja pojma se smatra obrnuto proporcionalnim, jer kod pojmova koji su međusobno u odnosu vrste i roda, što je sadržaj veći, to je opseg manji. No, Hegel je odbacio ovu teoriju i po njegovom mišljenju sadržaj jednog pojma obuhvata i sadržaj nižih pojmova, iz čega slijedi da: što je veći prošireni sadržaj pojma, to je veći njegov opseg, a što je manji prošireni sadržaj to je i manji opseg pojma.
6. Definirajte sud?
Sud je smislena veza pojmova kojom nešto tvrdimo ili poričemo. Sud je misao koja ima istinosnu vrijednost. 7. Koje teorije suda poznajete? A) predikaciona teorija – po ovoj teoriji u svakom sudu nužno postoje dva pojma:
subjekat i predikat. Subjekat je misao o onome o čemu u sudu nešto tvrdimo, a predikat je misao o onome šta tvrdimo o subjektu. Sud sačinjavaju tri člana: subjekat, predikat i kopula. B) relaciona teorija – je teorija suda koja sudove formira po općoj relacionoj
formuli R(x,y ..) gdje upozoravaju da sud može imati više od tri člana. C) egzistencijalna teorija – ova teorija se ogleda u koncipiranju pojma suda na
takav način da se on sastoji od samo jednog pojma (S) i bit je suda u priznavanju ili poricanju egzistencije onoga što se pod tim sudom misli. (npr: vještice ne postoje) 8. Šta je zaključak?
Zaključak je logički postupak pomoću kojeg jedan sud proizlazi (slijedi) iz drugog suda, i kao takav se sastoji od najmanje dvije premise i konkluzije, odnosno od
sudova od kojih zaključivanje polazi. Zaključak u kojem konkluzija slijedi iz premisa nazivamo valjanim, dok zaključak kod kojeg konkluzija ne slijedi iz premisa nazivamo nevaljanim. 9. Objasnite razliku između induktivnog i deduktivnog zaključka?
Kod induktivnog zaključka, sud se izvodi od posebnog odnosno pojedinačnog ka općem, dok kod deduktivnog zaključka je oblik posrednog zaključivanja u kojem se zaključni sud izvodi od općeg ka pojedinačnom. 10. Šta je definicija i koja su elementi defincije? Def inicija je sud kojim se nedvosmisleno određuje sadržaj jednog pojma, a njeni elementi su:
A) Najbliži rod odnosno genus proximus i B)Vrsna razlika odnosno differentia specifica 11. Šta le logička forma i koje su osnovne logičke forme? Logička forma ujedno predstvalja i osnovne elemente ili glavne kategorije logike, a
to su POJAM, SUD I ZAKLJUČAK. 12. Šta je logički kvadrat (definirati i shematski prikazati)
Logički kvadrat je uređen način da se analiziraju odnosi između sudova po kontrarnosti, kontradikciji, subalternaciji i subkontrarnosti. 13. Navedite i objasnite teorije imenovanja u Platonovom spisu Kratil? A) tezeizam, tj konvencionalizam – teorija koja zastupa tezu pridavanja imena na
osnovu zakona ili običaja, što imena čini tek neposrednim konvencijama (Hermogen), odnosno imena su davana na osnovu dogovora. B) fizeizam, tj naturalizam – teorija koja zastupa tezu pridavanja prirodnog imena
predemtu koji kao takav odražava svoju prirodu sadržanu u svom imenu (Kratil), naprimjer HIDRO (voda). Kotrljajući glas 'ro' nas podsjeća na žuborenje vode. 14. Šta su homologemati uma i kako glase?
Homologemati uma predstvaljaju način na koji Platon govori o aksiomima, a glase: A) Nista nikada ne može postati veće ili manje po broju, sve dok je jednako samome sebi.
B) Ono čemu se ništa niti dodaje niti oduzima, to niti raste niti se smanjuje, nego je uvijek jednako samome sebi.
C) Sve što nije ovo, a kasnije bude, nemoguće je da bude, a da prethodno nije nestalo. 15. Navedite sve kategorije (primjere) koje Aristotel navodi u svom spisu Organon.
Kategorije predstvaljaju najopćenitije pojmove i ima ih deset: SUPSTANCIJA (čovjek)
KVANTITET (dug dva lakta) KVALITET (bijele boje)
ODNOS (duplo, pola, veći) MJESTO (u Likeju, na Agori)
VRIJEME (jučer, prošle godine) POLOŽAJ (on sjedi, on leži) POSJEDOVANJE (on je obuven)
DJELOVANJE (on siječe, on gori) TRPLJENJE (on je sječen, on je izgorio) 16. Objasnite logičku i ontološku razliku između prve supstancije i drugih supstancija?
Prva supstancija je ono što nije afirmirano u jednom subjektu niti je sadržano u jednom subjektu, stoga je prva supstancija individua. U svojim drugim djelima Aristotel pominje da je prva supstancija Bog i odvojena inteligencija. Prve
supstancije se nalaze u drugim supstancijama, kao što se partikularno nalazi u univerzumu. Druge supstancije su rodovi i vrste, koje služe da pobliže objasnimo prvu supstanciju, naprimjer čovjeka - ako pokušamo objasniti šta je jedan određen čovjek, koristimo se rodovima i vrstama, daćemo objašnjenje njegove svojstvenosti koja će ga bliže objasnit i. Druge supstancije se razlikuju od prvih po tomu što su u svim slučajevima date u sinonimnom smislu, Jer svi njihovi atributi imaju kao subjekte individue ili vrste,
dok prve supstancije nisu afirmirane ni u jednom subjektu i iz njih ne proističe nikakva kategorija. 17. Kako Aristotel određuje modalne rečenice u spisu 'O tumačenju'?
Modalna rečenica, suprotna prostoj rečenici, ili de inesse, ima dva elementa. Jedan element je modus koji izražava modalitet pripadanja, a drugi je dictum čiji je predmet pripadanje predikata subjektu. Iz toga slijedi da se svaka modalna rečenica može razložiti na dvije rečenice de inesse – jedan se na odnosi na modus,
a druga na predmet. Prva rečenica izriče sud o drugoj i obje mogu biti istinite. 18. Objasnite razliku između logosa semantikosa i logosa apofantikosa?
Logos semantikos označava nešto što nije niti istinito niti lažno, niti možemo ustvrditi da li postoji ili ne postoji, a tek kada to biće mogućnosti (logos
semantikos) pređe u logos apofantikos koji označava biće ostvaren osti, jer tvrdi da nešto jeste i da nešto nije na određeni način. 19. Kako Aristotel određuje filozofiju prirode (predsokratovci)?
Priroda je po Aristotelu dinamična i svrhovita, živi proces kojeg karakterizira kretanje odnosno kinezis i to po tačno određenim zakonitostima. Da bi objasnio ovaj princip promjenljivosti, Aristotel polazi od potencijalnosti i aktualizacije. Da bi se ostvarilo kretanje potrebno je imati potencijalnost za to, odnosno promjenu, a samo kretanje se vrši pomoću aktualizacije. Kada je pot encijalnost aktualizirana,
onda je promjena dovršena. 20. Navedite pet predikabilija i primjerima objasnite njihovu ulogu u sudu. ROD - živo biće VRSTA - čovjek RAZLIKA – pametan, razuman SVOJSTVENOST – koji se može smijati, koji može plakato PRIPADAK/SASTOJAK - bijelo, crno itd. 21. Šta je predmet istraživanja prve analitike?
U prvoj analitici kao dijelu Aristotelovog 'Organona', obrađuje se pojam dokazivanja odnosno demonstracije pomožu demonstrativne nauke koja uključuje silogizam. O tome se dalje radi u ovom po glavlju, jer se ovdje i definišu određeni pojmovi poput termina, premisa, silogizma i njegovih vrsta, šta znači kada je neki termin sadržan ili nije sadržan u cjelini jednog pojma, itd. 22. Šta je silogizam i kako je strukturisan?
Silogizam je logički proces deduktivnog zaključivanja, iz kojeg se iz jednog ili više već gotovih sudova (premisa) izvodi novi sud (zaključak) koji omogućuje zajednički pojam u obje premise – glavna premisa, sporedna premisa i zaključak. 23. Objasnite prvu silogističku figuru? U prvoj figuri, kada je A afirmirano o svakom B, a B afirmirano o svakom I, onda je A afrimirano o svakom I - mešutim, ako A nije afrimirano o svakom I a B jeste,
onda A neće pripadati nijednom I. Ako gornji termin pripada svakom srednjem, a srednji ne pripada svakom donjem, onda neće biti silogizma. Onda isto tako kada gornji termin ne pripada nijednom srednjem a ni donji isto tako ne pripada, ni
onda nema silogizma. Tako da prvu figurur karakteriše činjenica da nekad ima a nekad nema silogizma. 24. Navedite primjere za drugu i treću silogistički figuru i objasnite
Druga silogistička figura : srektu koji je univerzalno uzet, a ne pripada drugom subjektu univerzalno uzetom, a jedan mora biti afirmativan (inače nema silogizma). Dakle, M nije afirmiran ni o jednom N ali je afirmiran o svakom L, a
pošto se negativna premisa da konvertirati, N neće pripadati nijednom M, ali će pripadati L.
Treća silogistička figura: kada jedan termin pripada, a drugi ne pripada istom terminu, ili kada oba ili pripadaju ili ne pripadaju istom terminu. Srednji termin je onaj čije su premise dva predikata. Ako P pripada svakom R a II ne pripada
nijednom R. dobiće se silogizam čiji je zaključak da II nužnim načnom ne pripada ponekom P. 25. Kako se razlikuju metod i metodologija?
Metod je način ili oblik istraživanja koji se primjenjuje u nekoj nauci, dok je metodologija nauka koja proučava sve oblike i načine istraživanja. Razlika dolazi onda kada shvatimo da nema metode koja je univerzalna i koja se može primijeniti na druge nauke, već je jedinstvena za svaku nauku, dok metodologija služi kako bi odredila koje će se metode koristiti u istraživanju. 26. Kakav je odnos između metodologije i logike?
Budući da je metodologija dio logike na neki način, u opseg metodologije ulaze sva logička pitanja i problemi, tipa sud, zaključak, dokaz, definicija itd., međutim razlika je u tome što metodologija ne pridaje punu pažnju naučnom aspektu toga, jer se smatra da su oni već opće-poznati i da se koriste u istraživačke svrhe. 27. Šta je epistemologija?
Epistemologija vuče korijen iz grčkog jezika, od episteme što znači znanost i logos što znači nauka. Ona se karakteriše kao nauka o teorijama znanosti, njihovim metodama i sistematici. U engleskoj i francuskoj filozofiji znači isto što i spoznajnateorijski. 28. Šta je intervju?
Intervju je najrašireniji metod istraživanja u sociologiji. Intervju čini skup usmenih ili pismenih pitanja koja istraživač postavi ispitaniku, a prednost ovog metoda jeste vrlo velika sistematičnost i činjenica da istraživač može da manipuliše pitanjima (proširi ih) da dobije zadovoljavajući odgovor. 29. Šta je anketa?
Anketa je također dosta rasprostranjen oblik istraživanja, a razlikuje se od intervjua po tome što nema direktnog kontakta između istraživača i ispitanika, te da je pismena forma i pitanja dosta standardizirana. 30. Objasnite vrijednost posmatranja kao sociološkog istraživačkog metoda?
Posmatranje je oblik sociološkog istraživanja kojeg karakteriše direktno inflitriranje istraživača u okolinu koju ispituje, bez da dolazi u konta kt sa drugim osobama više nego što je nužno. Ovaj metod ima dugu historiju upotrebe jer ovako istraživač ima jasnu predodžbu o situaciji okoliša u kojem se nalazi i neposredno učestvuje u životu drugih građana. Međutim, loša strana ovog metoda jeste ta što je ona jedino korisna u aktuelnim događanjima. 31. Objasnite čime se bavi analiza sadržaja?
Analiza sadržaja je skup instrumenata kojom se žele postići što bolji rezulati u ispitivanju pojava i procesa koji se događaju u društvu. Ona je pretežno opisna i tako dolazimo do sistematske analize pojave koja se istraživala - organizirani događaji institucija, pokreti i slično. 32. Koje tipove eksperimenta poznajete?
Eksperiment je način istraživačkog posmatranja koji ciljano želi provocirati reakciju ispitanika. No, ograničen je samo na malu skupinu posmatrača i na određene aktuelne događaje ili pojave u društvu. Eksperiment dijelimo na dva tipa, i to laboratorijski i istraživanje u prirodnim uslovima, koja se još dijele na eskperimentalnu i kontrolnu grupu.
