CHARLES DICKENS DICKENS
LA BAT BATALO ALO DE L’ VIVO VIVO
& E
Charles Dickens La bata batalo lo de l’ viv vivo
Tradukis el germana traduko L. L. Zamenhof Ara ran nˆ gis : Einstein G. dos Santos
[email protected] NAT NATAL - BRAZILO JULIO 2006
Charle Charles s Dickens Dickens
(la 7-a de Februaro 1812 — la 9-a de Junio 1870)
Lazar Lazaro o Ludo Ludoviko viko Zamenh Zamenhof of
(la 15-a de Decembro 1859 — la 14-a de Aprilo 1917)
LA BA BAT TALO DE L’ VIVO — ENHAVO
5
Enhavo PAR ARTO TO UNUA
7
PAR ARTO TO DUA
25
PAR ARTO TO TRIA
50
A ?
?
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O
7
PARTO ARTO UNUA
Anta˘ u longa, longa tempo — tute egale kiam kaj kie en Anglujo — estis varmega armega batalo. batalo. Oni batalis batalis en longa longa somera somera tago, kiam la ondanta ondanta herbo estis verda. Multaj kampaj floroj, kreitaj de la mano de la Plejpotenca por esti odora pokalo por la roso, vidis en tiu tago sian multekoloran kalikon pleni plenigi gita ta de sango sango kaj morti mortiss en teruro teruro.. Mult Multaj aj inse insektoj ktoj,, kiuj kiuj havi haviss sian sian delikatan koloron de senkulpaj folioj kaj herboj, en tiu tago nove koloriˆ gis gis de mortantaj homoj kaj lasis per sia rapidega forkuro nenaturan postesignon. La multekolora papilio sur la rando de siaj flugiloj portis sangon en la aeron. La rivereto havis ruˆgan g an akv akvon. on. El la tero tero disb disbat atit itaa per la pied piedoj oj fari fariˆ gis gˆis marˆco, co, kie en malpura malpu rajj malseka m alsekaˆˆoj, o j, kiuj sin kolektis en la enbataˆoj o j de d e piedo j de homoj homo j kaj hufoj de ˆcevaloj, cevaloj, la ˆcie cie superreganta koloro malagrable malagr able brilis en la suno. La ˆcielo cielo nin gardu de vido de sceno, kiun la luno vidis sur tiu ˆci ci loko, loko, kiam ˆgi gi super la nigraj arbaraj dorsoj de la montetoj sin levis sur la horizonto kaj rigardis sur la ebenaˆ ebenaˆon, semitan de suprenturnitaj suprenturnitaj vizaˆ goj, kiuj anta˘ u nelonge sur brusto patrina ridetis al la okuloj de patrino a˘ u trankvile dormetis. La ˆcielo cielo nin gardu de la sekretoj, kiujn la vento vento plena je odoro o doro de mortintaˆ intaˆo o super la ebenaˆo o murmuretis pri la laboroj laboro j de tiu ˆci ci tago kaj pri la morto morto kaj la suferoj suferoj de tiu ˆci ci nokto. nokto. Ofte ankora˘ ankora˘ u la silenta luno briladis super tiu ˆci ci kampo de l’ batalo, ofte la steloj stelo j malgaje gin gˆin observadis, ofte la ventoj ventoj de ˆciu ciu flanko flanko de l’ mondo preterblov preterblovadis super gi, gˆi, anta˘ u ol la postesignoj de tiu batalo malaperis. La signoj restis ankora˘ u longan longan tempon, tempon, sed nu nurr en bagateloj, bagateloj, ˆcar car la naturo, staranta tre alte super la malbonaj pasioj de la homo, balda˘ u ree ricevis sian gajecon kaj ridetadis super la kulpa kampo de l’ batalo tiel same, kiel anta˘ ue, kiam la kampo estis ankora˘ ue, u senkulpa. La ala˘ udoj udoj kantadis alte super gi; gˆi; la ombroj de la flugantaj nuboj kuradis ludante super la herbejoj kaj arbaroj, super la tegmentoj kaj turoj de la urbo borderita de arboj, rapidante al la brilanta brilant a malproks ma lproksima imaˆˆo, kie la tero t ero kaj ˆcielo cielo kuniˆ gas gas kaj la vespera ˆcielrugo gˆo estingiˆgas. gas. Greno estis semata kaj elkreskadis kaj estis rikoltata; la rivereto, kiu anta˘ ue ue estis ruˆge ge kolorigita, turnadis radon de muelejo; viroj fajfadi fa jfadiss post p ost la plugilo; plugil o; ˆsafoj safo j kaj ka j bovoj bovo j paˆ p aˆstiˆ stiˆgadis gadis sur la herbejo; knaboj kriadis sur la kampoj por fortimigi la birdojn; fumo sin levadis levadis el la kamentuboj; amentuboj; dimanˆ dimanˆcaj caj sonoriloj sonoriloj gaje sonoradis; sonoradis; maljunaj homoj vivadis vivadis kaj mortadis; mortadis; la modestaj kreitaˆ kreitaˆoj de la kampo kaj la simplaj floroj de l’ arbaro floradis kaj velkadis en la kutima tempo sur la sanga kampo, kie multaj miloj da homoj
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
8
anta˘ ue falis en la granda batalo. ue Sed en la komenco oni vidadis en la semitaˆ semitaˆo pli mallumajn lokojn, kiujn la homoj rigardad rigardadis is kun sento de teruro. Jaro Jaro post jaro ili revenadi revenadis; s; kaj oni sciis, ke sur tiuj ˆci ci fruktaj frukta j lokoj homoj homo j kaj ˆcevaloj cevaloj kuˆsis sis enterigitaj en senorda senorda amaso kaj bonigis bonigis la teron. teron. La kampisto, ampisto, kiu tie plugadi plugadis, s, timadis timadis la grandajn vermojn, kiuj loˆgis gis tie ˆci ci en la tero; tero; kaj la garboj, kiujn kiujn oni tie rikoltis, en la da˘uro uro de multaj jaroj estis nomataj la garboj batalaj kaj metataj aparte, kaj neniam garbo batala ˆce ce la festo de rikolto rikolto venadis sur la lastan veturilon. Tra longa tempo kun ˆciu ciu farita sulko estis trovata trovata postesigno p ostesigno de la batalo. Longan tempon oni vidadis difektitajn arbojn sur la kampo kaj duone detruitajn barilojn kaj murojn sur la lokoj, kie estis mortiga mana batalado, kaj lokojn forte batitajn per piedoj, kie nenia herbeto volis kreski. Longan tempon ˆciu ciu knabino knabino timis ornami al si la harojn a˘ u la bruston per la plej bela floro de tiu ˆci ci kampo de l’ mortintoj; — kaj longan tempon oni kredis, ke la tie kreskantaj kreskantaj beroj lasas post si en la mano, kiu ilin deˆsiras, siras, neforigeblan makulon. Sed la jaroj, kvankam ili pasadis tiel rapide, kiel la nuboj de somero, per sia irado malaperigadis eˆc tiujn ˆci ci postesigno jn de la malnova malnova batalo kaj elviˆsis sis la legendajn legenda jn rememorojn rememoro jn de gi gˆi el la kapo de la homoj, ˆgis gis ili akceptis la formon de fabelo j de maljunaj virinoj virinoj kaj kun ˆciu ciu jaro estis pli forgesataj. Kie la sovaˆgaj gaj floroj kaj beroj restis restis tiel tiel longe longe ne deˆ deˆsiritaj, siritaj, tie nun staris gardenoj ˆgardenoj kaj domoj, kaj infanoj infanoj ludadi ludadiss militon militon sur la herbo. La vunditaj vunditaj arbo j jam longe estis forbruligita j. La mallume verdaj lokoj estis ne pli freˆsaj, saj, ˆ ol la memoro pri tiuj, t iuj, kiuj kuˆsis sis enterigita j sub ili. Ciam ankora˘ u la plugilo alportadis de tempo al tempo pecojn da rusta fero, sed estis malfacile rekoni, por kio gi gˆi servis, kaj la trovantoj trovantoj meditadis kaj disputadis pri tio ˆci. ci. Malnova Malnova nigra kiraso kaj kasko tiel longe pendis en la preˆgejo, gejo, ke tiu sama malforta duone blinda maljunulo, kiu nun vane penadis ilin rekoni supre sur la blanka arkaˆ arkaˆo, jam kiel infano kun mirego ilin rigardadis. Se la militistaro mortigita sur la kampo de l’ batalo povus p ovus por unu momento sin levi en la formo, kiel ˆciu ciu falis, kaj sur la loko, kie li trovis la morton, tiam fenditaj kranioj en centoj enrigardus enrigardus en la pordojn kaj fenestrojn de la dometoj, aperus ˆcirka˘ cirka˘ u la paca kameno, estus amasigitaj en la grenejoj, levus sin inter la infano en la lulilo kaj gia ˆgia flegantino, digus la rivereton, volvus sin ˆcirka˘ cirka˘ u la rado de l’ muelejo, plenigus la gardenon gˆardenon kaj la herbejon, kaj la amason da fojno ili alte levus per mortantoj. Tiel ˆsanˆ sanˆ gita estis la loko, kie multaj miloj da homoj falis en gita la granda batalo. Eble nenie en la ˆcirka˘ cirka˘ u cent cent jaroj la loko loko estis estis pli ˆsanˆ sangita, gˆita, ol en unu malgranda frukta gardeno gˆardeno post p ost malnova ˆstona stona domo kun longa la˘ ubo ubo anta˘ u la pordo. pordo. Tie Tie en un unu u bela mateno mateno de a˘ utuno utuno estis a˘ udata muziko kaj sincera udata ridado, kaj du knabinoj gaje dancadis sur la herbo, dum kvin-ses vilaˆ gaj ga j
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
9
virinoj staris sur ˆstuparoj stuparo j kaj deˆsiradis siradis pomo p omojn jn de la arbo ar boj, j, sed de tempo t empo al ˆ estis tempo haltadis en sia laboro kaj rigardadis al la gajulinoj. Gi est is ˆcarma, car ma, natura vido; bela tago, trankvila loko; kaj la du knabinoj dancadis kun kora gojo ˆgojo tute gaje kaj senˆ gene. gene. Se en la mondo neniu volus brili — tio ˆci ci estas mia opinio, kaj mi pensas, vi konsentos kun mi — ni multe pli bone vivus kaj multe pli nin amuzadus reciprok reciproke. e. Estis Estis tre agrable agrable rigardi rigardi,, kiel kiel la du knabinoj knabinoj dancadis. dancadis. Ili havis havis neniujn rigardantojn ekster la pomˆsirantaj sirantaj virinoj sur la ˆstuparoj. stuparoj. Estis al ili tre agrable plaˆci ci al la virinoj, sed ili dancadis pro sia propra plezuro (almena˘ u tiel oni devis kredi); kaj estis malfacile deteni sin de admiro, tiel same kiel ili ne povis sin deteni de la dancado. Kaj kiel ili dancadis! Ne kiel dancistinoj teatraj. Tute ne! Kaj ne kiel la bonegaj lernantinoj de sinjorino ˆ ne estis Tiu-kaj-tiu. Neniel! Gi e stis kvadrilo, kvadri lo, ne n e menueto menuet o kaj eˆc ne simpla si mpla anglez a nglezo. o. ˆ Gi estis nek la˘u la malnova stilo, nek la˘u la nova, nek la˘u la franca, nek la˘ u la angla stilo; pli ˆguste guste okaze iom en la stilo hispana, kiu, kiel oni diras, estas stilo libera kaj vigla kaj de la frapantaj kastanjetoj ricevas iom la karakteron de rava improvizado. Dum ili dancadis sub la fruktaj arboj kaj flugetadis en la ˆgardeno gardeno supren kaj malsupren kaj kaj turnadis turnadis sin reciproke reciproke en rondo, la influo de ilia aera moviˆgado gado ˆsajne disvastigadis sin plue en la suna gaja ga ja ˆcirka˘ cirka˘ uaˆo, kiel ˆciam ciam pli grandiˆ gran diˆganta ganta rondo en la akvo. akvo. Iliaj Iliaj flugant flugantaj aj haroj kaj vestoj, vestoj, la elasta herbo sub iliaj piedoj, la branˆcoj, coj, kiuj sin balancadis balancadis en la vento de l’ mateno, la brilantaj folioj kaj iliaj tremantaj ombroj sur la suka verda tero, la balzama venteto, kiu blovadis kaj goje gˆoje turnadis la malproksimajn ventajn venta jn muelilo mue lilojn jn — ˆcio cio inter i nter amba˘ a mba˘ u knabinoj knabino j kaj sur la malproksima altaˆ altaˆo o pluganta kampisto, kiu estis vidata sur la horizonto, kvaza˘ u li starus en la fino de l’ mondo — ˆsajne sa jne anka˘ u dancadis. Fine la pli juna de la dancantaj dancantaj fratinoj sin ˆetis etis malfacile spirante kaj gaje ridante sur benkon, por ekripozi. La dua sin apogis al arbo apude. La muzikantoj, harpo kaj violono, finis per plena akordo, kvaza˘ u fanfaronante per sia vigleco, kvankam la muziko efektive estis tiel rapida kaj tiel pene konkuradis kun la dancado, ke ˆgi gi eˆc unu minuton minuton pli ne povus elteni. La virinoj, kiuj deˆ deˆsiradis siradis pomojn sur la ˆstuparoj, stuparoj, ekmurmuri ekmurmuriss aprobante aprobante kaj denove komencis fervore laboradi kiel abeloj. Eble tial ilia fervoro ankora˘ u pligrandiˆgis, gis, ˆcar car nejuna sinjoro, doktoro Jeddler en propra persono — vi devas scii, ke ˆgi g i estis la domo kaj ˆgardeno gardeno de doktoro Jeddler kaj la du knabinoj estis la filinoj de doktoro Jeddler — elvenis, por vidi, kio fariˆgas, g as, kaj kiu al la diablo sur lia propra tero faras ˆ la doktoro Jeddler estis granda muzikon anta˘ u la manˆgo go de l’ mateno. Car filozofo kaj ne tre muzikema. “Muziko kaj dancado hodia˘ ! ” diri diriss la doktor doktoroo al si mem kaj miran mirante te u !” haltis. “Mi pensis, ke ili timas la hodia˘uan uan tagon. Sed gi gˆi estas mondo plena
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
10
je je mala malaˆˆoj. Sed Grace, Grace, sed Mario Marion! n!”” li aldoni aldoniss pli pli la˘ ute, “ˆcu cu la mondo hodia˘ u matene estas pli freneza ol ordinare?” “Se gi gˆi tiel tiel estus, estus, estu tiun ˆci ci fojon iom malsev malsevera, era,”” respondi respondiss al li la pli juna filino Marion, alirante al li kaj rigardante al li en la vizaˆgon, go n, “ˆcar ca r hodia˘ u estas ies tago de naskiˆgo.” go.” ˆ vi ne scias, ke “Ies tago de naskiˆgo, go, mia katet kateto?” o?” diris diris la doktoro. doktoro. “Cu ˆ vi ne scias, kiom multe da novuloj ˆciun ciun tagon estas ies tago de naskiˆ go? go? Cu ˆciun ciun minuton komencas komencas la strangan kaj ridindan ridindan aferon — ha, ha, ha! oni tute ne povas paroli pri gi gˆi serioze — kiun oni nomas la vivo?” “Ne, patro!” “Kompreneble vi ne; vi estas virino — preska˘ u,” u,” diris diris la doktoro. doktoro. “Cetere,” li aldonis kaj rigardis en la belan vizaˆgon, gon, kiu sin tiris al la lia, “mi pensas, ke ˆgi gi estas via tago de naskiˆgo.” go.” “Kio “Kio!! Efekt Efektiv ive, e, mia mia patro patro?” ?” ekkr ekkrii iiss lia lia amata amata filino filino kaj donis donis al li la lipojn por kiso. “Jen havu! kaj anka˘ u mian amon,” diris dir is la doktoro kaj kisis ˆsin; “kaj tiu ˆci ci tago ofte, tre ofte revenadu — kia penso! La penso p enso deziri oftan ripetadon en tia farso,” diris la doktoro por si mem, “estas bona! Ha, ha, ha!” La doktoro Jeddler estis, kiel la leganto jam scias, granda filozofo; kaj la ˆcefa tezo de lia filozofio estis rigardi la tutan mondon kiel grandegan farson, kiel ion tro sensencan, por ke prudenta homo povu serioze pensi pri gi. gˆi. Tiu ˆci ci dogmo estis, en sia komenco, rezultato de la kampo de l’ batalo, sur kiu li loˆgis, gis, kiel vi balda˘u sciiˆgos. gos. “Kiel efektive venis al vi la muziko?” demandis la doktoro. “Kompreneble tio estas de ˆstelistoj stelisto j de kokoj. De kie venis la muzikantoj?” “Alfred ilin alsendis,” respondis lia filino Grace kaj ree alfortikigis kelkajn simplajn florojn, floro jn, per kiuj ˆsi si anta˘ antaue u˘e ornamis la harojn de sia fratino kaj kiujn la dancado malfortikigis. “Tiel Alfred alsendis la muzikon?” rediris la doktoro. “Jes, “Jes, li renkonti renkontiss ilin ilin en la vojo, kiam li matene venis. venis. Tiuj Tiuj ˆci ci homoj homoj migras piede kaj tiun ˆci ci nokton ripozis en la urbo; kaj ˆcar car hodia˘ u estas la tago de naskiˆgo go de Marion kaj li pensis, p ensis, ke li faros al ˆsi plezuron, li alsendis alsendis ilin tien ˆci ci kun bileto, en kiu estis skribite, skribite, ke, se mi ˆgin gin aprobas, ili alportu al ˆsi si serena ser enadon don.” .” “Jes, jes,” diris la doktoro, “li ˆciam ciam demandas de mandas vian opinion.” “Kaj ˆcar car mia opinio sin montris favora,” favora,” gaje diris Grace kaj haltis por momento, momento , por admiri admir i la l a ˆcarman carm an kapon, kiun ˆsi ornamis, ornam is, “kaj ˆcar car Marion Mario n estis tre gaja kaj komencis danci, ni fine dancis amba˘ u sub la muziko de Alfred, gis ˆgis ni perdis la spiradon. spiradon. Kaj la muziko muziko plaˆ plaˆcis cis al ni tiom pli, ke Alfred ˆgin gin sendis. Ne vere, kara Marion?” “Ho, mi ne scias, Grace. Kiel vi min turmentas kun Alfred!”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
11
“Mi vin turmentas, kiam mi parolas pri via amanto!” diris ˆsia sia fratino. fratino . “Tion ˆci ci mi scias, ke estas por mi sufiˆce ce indiferente, ˆcu cu oni parolas pri li a˘ u ne,” diris la malgranda koketulino, disˆ d isˆsirante sirante kelkajn kelkajn florojn, floro jn, kiujn ˆsi si havis havis en la mano, kaj disˆ disˆetante etante la foliojn sur la tero. “Preska˘ “Preska˘ u jam tedis al mi a˘ udadi pri li; kaj udadi kaj se vi diras, diras, ke li estas estas mia amant amanto. o. . . ” “Silentu! “Silentu! Ne parolu tiel malˆ malˆsate sate pri fidela koro, kiu tute apartenas al vi, Marion,” Mario n,” ekkriis ekkrii s ˆsia sia fratino frat ino — “eˆ “ eˆc ne se vi ˆsercas. serca s. Estas neniu pli fidela koro en la mondo ol tiu de Alfred!” “Ne, “Ne, ne!” ne!” diri diriss Mari Marion on kaj levi leviss siajn siajn brov brovojn kun kun komik omikaa mieno mieno de pasanta meditado med itado — “eble ne. Sed mi ne scias, ˆcu cu tio ˆci ci estas e stas granda merito. Mi — mi efektive tute ne volus, ke li estu tiel fidela. Mi neniam vigligis lin al tio ˆci. ci. Se li pensas, ke mi. . . ” “Sed, kara Grace, kial ni devas devas ˆus us nun paroli pri li?” Estis io tre agrabla vidi la du ˆcarmajn carmajn figurojn de la florantaj fratinoj, kiuj, alapogitaj unu al la dua, promenadis sub la arboj kaj paroladis inter si, seriozeco kontra˘ u facil facilaa gajeco, gajeco, sed amo amo kore responda respondant ntee al amo. Kaj estis sufiˆce ce strange, ke en la okuloj de la pli juna fratino naˆ gis larmo kaj io profunde kaj kore sentata briletis br iletis tra tr a la petola p etolaˆˆo de d e ˆsiaj siaj vortoj kaj pene p ene kun gi ˆgi batalis. La diferenco en la aˆ go go de amba˘ u knabinoj povis esti ne pli ol kvar jaroj. Sed Grace, kiel ofte en tiaj okazoj, kie ne estas patrino, zorganta pri amba˘ u (la edzino de la doktoro mortis), en la zorganta amo al ˆsia sia pli juna fratino ˆsajsajnis pli maljuna, maljuna, ol ˆsi si estis; kaj la˘ u la naturo natur o de ˆcia cia partoprena parto prenado do ˆsi si ˆsajnis sa jnis — ekster kunsentanta kunsentanta amo — al ˆsia sia petola humoro humoro pli malproksima, ol oni povus pensi, juˆgante gante la˘ u ˆsiaj siaj jaroj. Alta patrina alvokiˆ alvokiˆ go, go, kiu eˆc en tiu ˆci ci sia refiguraˆ refiguraˆo purigas la koron koron kaj la sanktigitan sanktigitan animon faras pli proksima proksima al anˆgeloj! geloj! La animo de la doktoro, dum li rigardadis kaj a˘ uskultadis uskultadis ilin, sin okupadis en la komenco nur je diversaj gajaj pensoj pri la malsaˆgeco geco ion ami kaj sopiri, pri la sensenca revo, per kiu junaj koroj blindigas sin mem, se ili unu momenton pensas, ke estas io serioza en tia sapa veziko, kiel la amo, gis gˆis ili fine vidas, ke ili estas trompitaj, kio venas preska˘u ˆciam. Sed la senpretenda memoferanta esteco este co de lia pli maljuna filino, ˆsia sia kvieta karaktero, kiu tamen estis ligita kun tiom da konstanteco kaj freˆseco, seco, ˆciam, ciam, en kontrasto kontrasto inter la trankvila trankvila kvieta figuro de tiu ˆci ci kaj la brilanta brilanta beleco de lia pli juna filino, revenadis revenadis al li al la okuloj; kaj pro ˆsi si li beda˘ uris, uris, ke la vivo estas tiel ridinda afero. Al la doktoro neniam venis en la kapon demandi, ˆcu cu liaj lia j infanoj infano j iel penas p enas fari el ˆgi gi aferon seriozan. Sed por tio ˆci ci li estis filozofo. filozofo. Estante Estante de naturo homo kun mola kaj varma koro, koro, li per okazo okazo venis venis al tiu ordinara ˆstono de la saˆguloj guloj (multe pli facile trovebla ol tiu, kiun sercas la al.emiistoj), kiu
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
12
ofte fariˆgas gas falilo por bonkoraj homoj kaj havas la malagrablan econ, ke gi gˆi turnas turn as oron or on en malpuran malpur an fandaˆ fa ndaˆon on kaj ka j ˆciun ciun multekosta mul tekostan n ob jekton jekto n en ion tute t ute senutilan. “Britain!” ekkriis la doktoro. “Britain! Kie vi estas?” Malgranda homo kun eksterordinare malafabla kaj malkontenta vizaˆ go go elvenis elvenis el la domo kaj respondis tiun ˆci ci vokon vokon iom senˆ gene g ene per la vortoj: “Nu, kio do estas?” “Kie estas la tablo matenmanˆga?” ga?” demandis la doktoro. “En la domo,” respondis Britain. ˆ vi kovros ˆgin “Cu gin tie ˆci ci sub malkovri malkovrita ta ˆcielo, cielo, kiel mi ordonis al vi hiˆ vi ne scia era˘ u vesp vesper ere? e?”” diri diriss la dokt doktor oro. o. “Cu scias, s, ke venos venos gastoj gastoj?? Ke, Ke, anta˘ u ol venos la vojaˆga ga kaleˆso, so , tie ti e ˆci ci ankor an koraau˘ negocoj devas esti finitaj? Ke hodia˘ u estas precipe solena tago?” ˆ “Cu mi povis ion fari, sinjoro doktoro, anta˘ u ol la virinoj deˆ deˆsiris siris la pomojn, he?” diris Britain kaj levadis levadis iom post iom sian voˆ voˆcon, con, tiel ke li fine forme kriis. “Nu, “Nu, ˆcu cu ili nun jam finis?” finis?” diris diris la doktoro doktoro kaj rigardi rigardiss la horloˆ horloˆ gon. gon. “Anta˘ uen! faru rapide! Kie estas Clemency?” uen! “Jen mi estas, sinjoro,” eksonis voˆ co, co, venante de unu el la ˆstuparoj, stuparo j, sur kiu paro da mallert mallertaj aj piedoj piedoj rapide rapide deiradis deiradis malsupren malsupren.. “Ni estas estas pretaj. pretaj. Forportu, orportu , knabinoj! knabino j! En duono da minuto ˆcio cio estos en ordo, sinjoro!” Kun tiuj ˆci ci vortoj vorto j ˆsi komencis komenci s vive labori lab ori kaj montris sin ˆce ce tio ˆci ci en tia stranga formo, ke ˆsi meritas esti priskribita per kelkaj kelkaj vortoj. ˆ havis la aˆgon Si gon de ˆcirka˘ cir ka˘ u tridek jaroj kaj havis havis sufiˆ ce ce dikvangan dikvangan kaj afablan vizaˆgon, gon, kvankam gi gˆi penis havi esprimon de seriozeco, kiu donis al gi ˆgi vidon vidon tre ridindan ridindan.. Sed la impreso impreso de tio ˆci ci ankora˘ ankora˘ u tute malaperadis anta˘ u la impreso impreso de ˆsia sia eksterordinare eksterordinare mallerta esteco. Se ni diros, ke ˆsi si havis du maldekstrajn piedojn kaj du brakojn, kiuj efektive apartenis al iu alia, kaj ke tiuj ˆci ci kvar membroj ˆsajnis sajnis elartikigitaj elartikigita j kaj ka j tute t ute ne realmetitaj realmetita j al sia ˆgusta gusta loko, tiam ni prezentos nur la veran staton en gia gˆia plej facila lumo. Kaj se ni diros, ke je tiu ˆci ci stato ˆsi si estis e stis tute kontenta, kontenta, prenis siajn brakojn kaj piedojn tiel, kiel ili estis, kaj metadis nenian bridon al iliaj kapricoj, ˆ kostumo tiam ni donos nur malgrandan malgrandan ideon pri ˆsia trankvilanime trankvilanimeco. co. Sia konsistis konsistis el paro da grandegaj kapricaj ˆsuoj, suoj, kiuj ˆciam ciam direktadis direktadis sin alie ol ˆsiaj siaj piedoj; el bluaj ˆstrumpoj strumpoj kaj el multekol multekolora ora katuna vesto vesto de la plej malbela modelo, kiun oni nur povus trovi por mono, kaj el blanka anta˘ utuko. utuko. ˆ portis ˆciam Si ciam mallongajn mallonga jn manikojn ka j havis ˆciam ciam kontuzitajn kubutojn kubuto jn kaj tiel vive zorgis zorg is pri ili, ke ˆsi si ˆciam ciam penadis pen adis en ˆcia cia situacio, situa cio, eˆc kie estis absolute absolu te neeble, neebl e, ilin turnadi turn adi kaj ˆcirka˘ cirka˘ urigardadi. urigardadi. Ordinare malgranda ˆcapeto capeto sidis ie sur ˆsia kapo, kvankam oni on i gin gˆin nur malofte povis vidi sur tiu loko, kiun tiu ˆci ci vestaˆ vestaˆo o pleje okupas ˆce ce aliaj homoj; homo j; sed de la kapo gis gˆis la piedoj piedo j ˆsi estis
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
13
modele pura kaj prezentis ian specon de mallerta puremeco. Tia estis la ekstera ekster aˆo kaj vestoj de Clemency Newcome, kiun oni suspeksusp ektadis, ke ˆsi si senkulpe senkulp e falsigis sian propran propr an nomon nomo n Klementino (sed neniu ne niu sciis gin ˆgin certe, cert e, ˆcar car ˆsia surda maljuna maljun a patrino, patr ino, vera mirinda mirind aˆo pro la alta aˆ go, kiun ˆsi si atingis, kaj kiun Clemency subtenadis preska˘ u de sia plej frua infaneco, ˆ estis nun okupita je la estis mortinta, mortinta, kaj aliajn parencojn ˆsi ne havis). havis). Si kovrado kovrado de la tablo, kaj de tempo al tempo ˆsi si haltadis, metante metante la ruˆ gajn brakojn unu sur la duan, frotante la kontuzitan kubuton per la mano de la dua brako kaj tre trankvile rigardante la tablon, gis gˆis ˆsi si subite ekmemoris ekmemo ris ion, kio ankora˘ u mankis, kaj ka j tiam t iam ˆsi si forkuris f orkuris por gin gˆin alporti. “Jen “Jen venas enas la du advo advok katoj, atoj, sinj sinjoro oro!” !” diri diriss Clem Clemenc ency y en tono tono ne tre favora. “Aha!” ekkriis la doktoro kaj iris al ili renkonte. “Bonan matenon, bonan matenon! Kara Grace! Marion! Jen estas sinjoro sinjoro Snitchey Snitchey kaj kaj sinjoro Craggs. Kie estas Alfred?” “Li kredeble balda˘ u venos, patro,” diris Grace. “Li havis tiun ˆci ci matenon kun la preparado al la forveturo tiom da laboro, ke li jam tuj post la leviˆgo go de l’ suno sin levis kaj eliris. Bonan tagon, sinjoroj!” “Bonan matenon, sinjorinoj,” diris sinjoro Snitchey, “por mi kaj Craggs” — tiu ˆci ci salutis — “bonan matenon, fra˘ ulino,” li diris al Marion — “mi kisas ulino,” al vi la manon” — kaj tion ˆci ci li efektive efektive faris. “Kaj mi deziras” — vere vidi gin ˆgin sur li oni ne povis, povis, ˆcar car je l’ un unua ua rigardo rigardo oni ne povis povis supozi supozi en li tre multajn bona jn dezirojn dez irojn por aliaj homoj homo j — “ke tiu ˆci ci feliˆca ca tago ta go cent fojo jn revenu.” “Ha, ha, ha!” ridis meditante meditante la doktoro, tenante la manojn en la poˆsoj. soj. “La granda farso en cent aktoj!” “Vi ja certe ne povas deziri, doktoro Jeddler,” diris sinjoro Snitchey kaj metis malgrandan bluan aktopaperujon al la tablo, “ke la granda farso por tiu ˆci ci aktori a ktorino no estu e stu mallongigita mallon gigita?” ?” ˆ vivu kaj “Ho ne,” respondis respondis la doktoro doktoro.. “Dio “Dio nin gardu de tio ˆci! ci! Si ridadu pri tio ˆci ci kiel longe ˆsi povas ridi, kaj poste ˆsi si diru kun tiu franco: La komedio estas finita, faligu la kurtenon.” “La franco,” diris sinjoro Snitchey kaj rigardis en la bluan paperujon, “estis ne prava, doktoro Jeddler; kaj via filozofio estas anka˘ u tute malprava, vi povas povas al mi kredi, kredi, kaj mi tion tion ˆci ci jam ofte diradis diradis.. Vi diras, diras, ke ekzistas ekzistas nenia serioza serioz aˆo en la vivo! Kiel vi nomas proceson?” pro ceson?” ˆ “Serco,” respondis la doktoro. ˆ “Cu vi havis iam proceson?” demandis sinjoro Snitchey levante la rigardon de la blua paperujo. “Neniam,” respondis la doktoro.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
14
“Se vi iam venos al proceso,” diris sinjoro Snitchey, “vi eble lernos alie pensi.” Craggs, kiu ˆsajne sa jne estis reprezentata de Snitchey ka j sian apartan ekzistadon kaj sian “mi” nur malmulte a˘ u tute ne konsciadis, esprimis nun propran ˆ rimarkon. Gi rilatis je la sola penso, kiun li posedis ne en egala duono kun Snitchey; tamen kelkaj aliaj prudentaj kaj spertaj homoj gin gˆin dividadis kun li. “La procesoj estas farataj tro facilaj al la homoj,” diris Craggs. “La procesoj?” procesoj?” demandis demandis la doktoro. doktoro. “Jes,” “Jes,” diris sinjoro sinjoro Craggs, Craggs, “kiel ˆ en la mondo hodia˘ anka˘ u ˆcio ci o alia al ia.. Cio u ekzistas nur por esti farata tro facila. Tio ˆci ci estas esta s la malfortaˆ malfortaˆo de nia tempo. t empo. Se la mondo estas farso (mi ne estas preta tion ˆci ci nei), gi gˆi devus esti farso farso tre malfacil malfacila. a. La vivo devus devus esti kiel eble pli streˆca ca batalo, sinjoro. Tio ˆci ci estas gia gˆia celo. celo. Sed Sed nun gi gˆi estas farata tro facil facila. a. Ni oleas oleas la hokojn hokojn de la pordoj pordoj de l’ vivo vivo.. Ili Ili devus devus esti esti rustaj. rustaj. Balda˘ u ili kutimos kutimos sin malfermadi malfermadi tute malla˘ute. ute. Kaj tamen ili devus krakadi krakadi en la hokoj, sinjoro.” Sinjoro Craggs ˆsajne sajne mem krakis sur siaj hokoj, kiam li prezentis prezentis sian opinion, kies impreson li per sia eksteraˆ eksteraˆo multe plifortigis, ˆcar car li estis malvarma, seka, severa s evera homo, vestita en grizaˆo o kaj blankaˆ blankaˆo kiel siliko, kaj havis ˆ malgrandajn fajretantajn okulojn, kiel se oni elbatadus el ili fajron. Ciuj tri regnoj regno j de l’ naturo havis efektive reprezentanton en tiuj ˆci ci tri viroj; viro j; ˆcar car Snitchey estis simila je pigo a˘ u korvo (nur li ne estis tiel glata kaj brilanta), kaj la doktoro havis striitan vizaˆgon, gon, kiel kiel citrona citrona pomo, kaj sur tiu ˆci ci en kelkaj lokoj kavetojn, kie kvaza˘ u la birdoj estis bekintaj, kaj poste malgrandan harligeton, kiu prezentis la tenilon. Kiam en la pordo de l’ gardeno gˆardeno aperis la sana figuro de bela junulo en kostumo de vojaˆ go go kaj akompanata akompanata de homo, kiu portis lian paka pakaˆon, per rapidaj rapida j paˆsoj soj kaj kun vizaˆ go plena je gajeco kaj espero tute konvena al la go bela mateno, la tri viroj iris al li renkonte, renkonte, kiel la fratoj de la tri Parkoj, Parkoj, a˘ u kiel la tre efekte maskitaj Gracioj, a˘ u kiel la grizaj profetoj sur la dezertaˆ dezertaˆo, kaj ˆciuj ciuj tri lin salutis. salut is. “Ankora˘ u multajn feliˆcajn ca jn tagojn, tago jn, Alf,” diris la doktoro. “Tiu ˆci ci feliˆca ca tago revenad revenadu u cent cent fojojn, sinjoro sinjoro Heathfield, Heathfield,”” diris diris sinjoro sinjoro Snitchey Snitchey kun profunda saluto. ˆ multajn fojojn revenadu!” ripetis Craggs per profunda saluto. “Gi “Kia “Kia pafaro! pafaro!”” ekkrii ekkriiss Alfred Alfred kaj haltis haltis,, “kaj “kaj un unu u — du — tri — ˆciuj ciuj scii sciigi gist stoj oj de nenio nenio bona sur la granda granda maro maro de l’ vivo vivo.. Mi gojas, gˆojas, ke vi ne estas la unuaj, kiujn mi vidas hodia˘ u maten matene: e: mi prenu prenuss gin gˆin por malbona anta˘ usig u signo. no. Sed Sed Grace Grace estis estis la un unua ua — mia mia kara, ara, bon bonaa Grac Gracee — tial tial mi eltenos kontra˘ u vi ˆciuj ci uj!” !” “Permesu, “Permesu, sinjoro, mi estis la unua,” diris Clemency Newcome. Newcome. “Vi scias,
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
15
ˆsi si prom pr omen enad adis is tie ti e ˆci ci en la gardeno gˆardeno de la komenco komenco de l’ mateno. Mi estis interne interne en la domo.” “Estas vere! Clemency estis la unua,” diris Alfred. “Tiel mi kontra˘umetos umetos al vi Clemency’on.” “Ha, ha, ha! — por mi kaj Craggs,” diris Snitchey. “Kia kontra˘ kontra˘ umeto!” umeto!” ˆ “Gi eble ne estas tiel malbona, kiel ˆgi gi elrigardas,” diris Alfred kaj skuis al la doktoro kore la manon, poste anka˘ u al Snitchey kaj Craggs, kaj rigardis ˆcirka˘ kauen. u ˘ en. “Kie “Kie estas estas la. la. . . mia mia Dio!” Dio!” Kun rapida rapida movo movo,, kiu por momen momento to metis metis Jonatha Jonathan’on n’on Snitchey Snitchey kaj Thomas’on Thomas’on Craggs en pli proksiman proksiman kuntuˆ kuntuˆsiˆ siˆ g on, ol kiel ili decidis en sia gon, negoca kontrakto, li ˆetis sin tien, t ien, kie staris amba˘ u fratin fratinoj, oj, kaj. kaj. . . sed sed mi ja ne bezonas rakonti, kiel li salutis anta˘ue ue Marion’on kaj poste Grace’on; kaj mi faras nur la rimarkon, ke sinjoro Craggs eble trovis, ke li faras ˆgin g in al si tro facila. Eble por deturni la atenton, doktoro Jeddler rapidis aliri al la tablo de matenmanˆgo, go, kaj ˆciuj ciu j sidiˆ sidi gis gˆis al la manˆgado. gado. Grace prenis la rolon de prezidanto, danto, sed ˆsi sciis sin tiel loki, ke ˆsi si apartigis apartigis sian fratinon kaj Alfred’on Alfred’on de la resto resto de la societo. societo. Sn Snit itch chey ey kaj Craggs Craggs sidis sidis unu kontra kontra˘ u˘ la dua, havante inter si la bluan paperujon pro sendanˆgereco; gereco; sed la doktoro havis sian ordinaran lokon kontra˘ u Grace. Clemency saltadis ˆcirka˘ cirka˘ u la tablo kiel disportantino, kaj la melankolia Britain plenumadis apud malgranda flanka tablo la oficon o ficon de distranˆ distra nˆcisto. cisto . “Viand “Viandon?” on?” diris diris Britain Britain,, proksim proksimiˆ iˆ gante al sinjoro Snitchey kun disgante tranˆcilo cilo kaj forko en la mano kaj ˆetante etant e al li la demandon deman don kiel ˆstonon stono n sur la kapon. “Jes,” respondis la advokato. “Kaj vi volas viandon?” diris Britain al Craggs. “Malgrasan “Malgrasan kaj brunan,” respondis tiu ˆci. ci. Kontenti Kontentiginte ginte la dezirojn de tiuj ti uj ˆci ci amba amb au˘ kaj modere provizinte provizinte la doktoron (li ˆsajne sajne sciis, ke la ceteraj ne deziras manˆ gon), li restis apud la du advokatoj tiel proksime, kiel nur la gon), konv konveno eno permesis, permesis, kaj observ observadi adiss ilin ilin per senmov senmovaj aj okuloj. okuloj. Nur unu fojon lia malafabla vizaˆgo go iom glatiˆgis, gis, tio ˆci ci estis kiam sinjoro Craggs, kies dentoj d entoj estis ne el la plej bonaj, faris malbonan gluton kaj estis atakita de konvulsia tusado; kun granda viveco Britain tiam ekkriis: “Mi pensis, ke li sufokiˆgos!” gos!” “Nun, Alfred,” diris la doktoro, “kelkajn vortojn pri aferoj negocaj, dum ni estas ankora˘ u ˆce ce la matenm mat enmanˆ anˆgo.” go.” “Dum ni estas ankora˘ u ˆce ce la mate ma tenm nman anˆ gˆo,” diris Snitchey kaj Craggs, kiuj go,” ˆsajne sajn e tute ne pensis ankora˘ u pri pr i ˆcesado. cesado. Kvankam Kvankam Alfred ne matenmanˆ gis gis kaj videble havis multe por fari, li tamen respekte respondis: “Kiel vi ordonos, sinjoro!”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
16
“Se povus esti io serioza,” komencis komencis la doktoro, “en tiu ˆci. ci. . . ” “Farso, sinjoro,” plenigis Alfred. “En tiu ˆci ci fars f arso,” o,” da˘ daurigis u˘rigis la doktoro, “ˆgi gi estu e stuss tiu t iu ˆci ci kuntr k untrafi afi go gˆo de la tago de l’ adia˘ udiro kun duobla tago de naskiˆgo, udiro go, al kiu por ni kvar estas ligitaj multaj agrablaj agrabla j rememoro j kaj kiu ˆciam ciam revokados al ni en la memoron nian longan kaj amikan kunevivadon. Sed tio t io ne apartenas tien ˆci.” ci.” ˆ “Ho jes, doktoro Jeddler,” Jeddler,” diris la junulo. “Gi bone b one apartenas apart enas tien ˆci; ci; tion diras al mi mia koro tiun ˆci ci matenon, mate non, kaj anka˘ u la via tion al vi dirus, se vi volus ˆgin g in a˘ uskulti. Mi forlasas hodia˘ uskulti. u vian domon; mi ˆcesas cesas hodia˘ hodiau˘ esti via zorgato; ni disiˆgas gas kiel duonaj parencoj, kiuj disligas unu ligilon, dum aliaj jam ridetas al ni en e n la estonteco,” — li rigardis ˆce ce tiuj ˆci ci vortoj Marion’on, kiu sidis apud li — “ligiloj “ligiloj tiel riˆcaj caj je esperoj, ke vortoj ne povas povas tion ˆci ci esprimi esprimi.. Vi vidas,” vidas,” li aldonis aldonis gaje, “vi vidas, vidas, doktoro, doktoro, estas ankora˘ ankora˘ u greno da serioza serio zaˆˆo o en tiu ˆci ci granda grand a malsaˆ ga g a amaso amaso da polvo. polvo. Hodia˘ Hodia˘ u almena˘ u ni konfesu, ke ekzistas ankora˘ u greneto grene to da serioza serio zaˆˆo.” “Hodia˘ u!” u !” ekkr ekkrii iiss la dok dokto toro ro.. “A˘ uskultu, a˘ usku u skult ltu! u! ha, ha, ha, ha, ha! ha! HoHodia˘ u pli ol en ˆciuj ciuj tagoj tago j en la malsaˆ ga ga jaro. Hodia˘ u! u! kiam tie ˆci ci havis lokon la granda granda batalo? batalo? Sur tiu ˆci ci loko, loko, kie ni nu nun n sidas, sidas, kie mi hodia˘ u matene vidis danci miajn knabinojn, kie la fruktoj por nia matenmanˆgo go ˆus estas est as deˆsiritaj siritaj de tiuj t iuj ˆci ci arbo a rboj, j, kiuj havas havas sia jn radikojn r adikojn ne en tero, sed en homoj, ho moj, tie ˆci ci tiom multaj multaj trovis trovis la morton, ke ankora˘ ankora˘ u en mia juneco, post multaj generacioj, generacioj, tie ˆci ci estis elfosita elfosita tuta mortintaro mortintaro da ostaˆ ostaˆoj oj kaj da pecoj de fenditaj kranioj. Kaj tamen eˆc cent homoj en tiu batalo ne sciis, sciis, por p or kio kaj kial ili batalis; bat alis; eˆc cent el tiuj, kiuj triumfis la venkon, ne sciis, kial ili tion ˆci ci faris? Eˆc kvindek homoj homo j ne fariˆ gis gis pli feliˆcaj caj per la gajno gajn o kaj perdo. Eˆc ses homoj ne havas hodia˘ u konsentan opinion pri la ka˘ uzo kaj rezultato: per unu uzo vorto, neniu, ekster la plorantaj pro la mortigitaj, sciis iam ion difinitan pri tio ˆci. ci. Seriozaˆ Seriozaˆo!” diris la doktoro ridante. “Tia mondo!” “Sed al mi m i ˆcio cio tio ˆsajnas sa jnas tre serioza,” serio za,” diris Alfred. Alfred . “Serioza!” ekkriis la doktoro. “Se vi tiajn aferojn akceptas kiel seriozajn, vi devas freneziˆgi, gi, a˘ u iri sur altan monton kaj fariˆgi gi ermito.” “Kaj al tio ˆci ci estas jam tiel longe de tiu tempo,” diris Alfred. ˆ vi scias, kion la mondo faradis de tiu “Longe!” “Longe!” rediris rediris la la doktoro doktoro.. “Cu ˆ iom procesadis,” rimarkis sinjoro tempo gis gˆis hodia˘ u? u ? Mi ˆgin g in ne scias! scias!”” “Gi Snitchey kaj miksis sian teon. “Kvankam oni ˆgin gin faradis al la homoj homo j ˆciam ciam tro facila,” diris lia kompaniano. “Kaj vi permesos p ermesos al mi diri, diri, doktoro,” da˘ urigis urigis sinjoro Snitchey, Snitchey, “kvankam “kvankam mi jam mil fojojn esprimis mian opinion, ke en la mondo, se ˆgi gi procesas, kaj entute en la sistemo de gia gˆia juˆgofarado gofarado mi vidas ion efektive seriozan, ion realan, realan, ion, kio havas havas sian intencon intencon kaj kaj sian sian celon. celon. . . ”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
17
Clemency Clemen cy Newcome puˆsiˆ siˆgis g is nu nun n je la tablo, tablo, ke ˆciuj c iuj teleroj teleroj kaj tasoj tasoj ekkrakis. “Nu, kio estas?” ekkriis la doktoro. “La malbenita paperujo,” diris Clemency, Clemency, “kiu ˆciam ciam venas inter la piedojn!” “Kio havas sian intencon kaj sian celon, mi diris,” komencis denove Snitchey chey,, “kio “kio postul postulas as de ni esti estimon mon.. La vivo vivo estas estas farso farso,, vi diras, diras, dokto doktoro ro Jeddler? La vivo kun la juˆ gofarado?” gofarado?” La doktoro ridis kaj rigardis Alfred’on. “Ni supozu, ke la milito estas malsaˆgaˆ gaˆo,” diris Snitchey Snitche y. “En tio ˆci ci ni konsentas konsentas.. Ekzemple Ekzemple tie ˆci ci ni vidas ˆcarmegan carmegan lokon,” — li montris montris per la forko for ko en la ˆcirka˘ cir ka˘ uaˆ uaˆon on — “kiu “ kiu anta˘ antau˘ longa tempo estis kovrita de amasoj da soldatoj soldato j — ˆciu ciu aparte kulpa je rompo romp o de la paco de l’ lando — kaj dezertigita per fajro kaj glavo. glavo. Ha, ha, ha! La sola penso, penso, ke homo memvo memvole le elmetas elmetas sin al morto morto per fajro kaj glavo glavo!! Tio ˆci ci estas malsaˆ malsaˆ ga, ga, tute tute ridinda ridinda!! Oni Oni devas levi la ˆsultrojn sultro jn pro pr o la homoj, homoj , kiam oni pensas p ensas pri p ri tio ˆci! ci! Sed ni prenu tiun tiu n ˆci ci ˆcarman car man lokon loko n kiel kie l gi gˆi estas estas nun. Ni prezen prezentu tu al ni la leˆ gajn gajn rilatojn, kiuj naskiˆgas gas de la tera propraˆ propraˆo; la heredigadon kaj donacadon donacadon de la tera propra propr aˆo, o, la prodona pro donadon don kaj reelaˆcetadon cetad on de la propra prop raˆˆo; o; farmadon farma don tempan, tempa n, farmadon liberan, farmadon heredan; ni prezentu al ni,” diris sinjoro Snitchey kun tia entuziasmo, ke li ˆsmacis smacis per la lipoj, lipo j, “ni prezentu pre zentu al ni la komplikitajn komplikita jn leˆgojn, gojn, kiuj rilatas je la rajto ra jto de posedado kaj la pruvado pruvado de tiu ˆci ci rajto, ra jto, kun ˆciuj ciu j reci r ecipro proke ke kontra kont ra˘ u˘parolaj precedencoj kaj aktoj parlamentaj uparolaj parlamentaj apartenantaj apartenantaj al tio ˆci; ci; la nekalkuleblan multon da komplikitaj komplikita j kaj senfinaj senfina j kancelariaj kancelaria j juˆ gaj ga j procesoj, al kiuj tiu ˆci ci bela loko loko donas la ka˘ uzon: uzon: — kaj konfes konfesu, u, doktoro doktoro Jeddler, ke tio ˆci ci estas unu oazo en la mond mondo! o! Mi esperas esperas,” ,” diri diriss sinj sinjoro oro Snitchey kun rigardo sur sian kompanianon, “ke mi parolas en la nomo de la firmo, sinjoro Craggs?” ˆ sinjoro Craggs jesis, sinjoro Snitchey, kies apetiton la parolado akCar rigis, rimarkis, ke li estas preta akcepti ankora˘ u unu pecon da viando kaj tason da teo. “Mi ne volas defendi la vivon entute,” li aldonis kaj frotis al si, interne ridante, la manojn; “ˆgi gi estas plena je malsaˆgaˆ gaˆoj, o j, plena je ankora˘ ankorau˘ pli malbonaj aferoj. aferoj. Certigoj Certigoj de fideleco, fideleco, de konfido konfido,, de neprofitemec neprofitemecoo kaj similaj. similaj. Ba, Ba, ba! ba! ni vidas, vidas, kian kian indon indon ili ili havas. havas. Sed vi ne devas devas ridi ridi je la vivo; vivo; vi ˆ bezonas ludi partion, tre malfacilan partion! Ciuj homoj ludas kontra˘ u vi, ˆ estas tre kaj vi ludas kontra˘ u ˆciuj ciuj homo j. Ho, gi gˆi estas tre interesa afero. Gi rafinitaj iroj sur la ˆsaka saka tabulo. Ridi vi devas, devas, doktoro Jeddler, Jeddler, nur tiam, se vi gajnas; kaj anka˘ u tiam ne tro multe multe.. Ha, Ha, ha, ha, ha! ne tro multe, multe,”” ripeti ripetiss Snitchey, balancante la kapon kaj fermetante unu okulon, kiel se li volus aldoni: “sed tion ˆci ci vi povas fari!”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
18
“Nu, Alfred,” ekkriis la doktoro, “kion vi diros al tio ˆci?” ci?” “Mi diros nur,” respondis Alfred, “ke la plej granda komplezo, kiun vi povus fari al mi kaj, mi pensas, anka˘u al vi mem, estus, se vi iam provus meti en forgeson tiun ˆci ci kampon de l’ batalo kaj la aliajn similajn similajn por la pli granda kampo de l’ batalo de l’ vivo, sur kiun la suno lumas ˆciun ciun tagon.” “Nu, “Nu, mi timas, timas, ke tio ˆci ci ne farus farus lin pli kvieta, kvieta, sinjoro sinjoro Alfred,” Alfred,” diris diris Snitchey Snitchey.. “La batalantoj en tiu ˆci ci batalo de l’ vivo vivo estas tre varmegaj kaj malamegaj unu kontra˘ u la alia. Tre malagrablaj estas la hakado kaj pikado kaj la sekreta mortigado de post la dorso kaj la dispremado kaj sufokado; per unu vorto gi gˆi estas efektive malbona historio.” “Mi pensas, pensas, sinjoro sinjoro Snitc Snitchey hey,” ,” diris diris Alfred, Alfred, “ke “ke en tiu ˆci ci batalo batalo estas estas renkontataj malla˘ utaj venkoj kaj bataloj, granda memoferemeco kaj noblaj utaj faroj plenaj plenaj je heroeco heroeco — eˆ c en giaj gˆiaj ˆsajnaj sajnaj bagateloj kaj kontra˘ kontra˘ uparoloj uparoloj — faroj, kiuj tute ne estas malpli malfacile plenumeblaj tial, ke ili estas enskribitaj en nenia tera kroniko, ke nenia tera publiko ilin vidas; faroj, kiuj ˆciutage ciuta ge havas lokon en kaˆ kaˆsitaj sita j angulo a ngulo j, en malriˆcaj ca j dometo d ometo j kaj ka j en e n vira v irajj kaj ka j virinaj koroj, — faroj, el kiuj unu sola povus la plej severan malla˘ udanton udanton pacigi kun tiu ˆci ci mondo kaj instrui lin konfidi konfidi al gi gˆi kaj esperi; se eˆc duono de giaj gˆiaj loˆgantoj gantoj sin trovus en milito kaj kvarono en procesado; kaj tio ˆci ci jam multe signifas.” Amba˘ u fratinoj a˘ uskultis uskult is kun streˆcita cita atento. atento . “Bone “Bone,, bone!” bone!” diri diriss la doktoro doktoro;; “mi estas estas tro maljun maljunaa por esti ankoankora˘u konvertita, konvertita, eˆc de mia amiko amiko Snitchey Snitchey tie ˆci, ci, a˘ u de mia bona fratino Martha Jeddler, kiu anka˘ u havis sia jn sperto sp ertojn, jn, kiel ˆsi si diras, kaj de tiu tempo temp o fariˆgis gis bonfarema kaj malsevera kontra˘ u ˆciuj ciuj speco j de homoj, kaj kiu tiel forte sin tenas je via opinio (nur kiel virino ˆsi si estas malpli malpli prudenta prudenta kaj pli obstina obstina), ), ke ni ne povas povas vivi en konse konsento nto kaj kaj malofte malofte nin vidas. vidas. Mi estas naskita naskita sur tiu ˆci ci kampo de l’ batalo. batalo. Sesdek Sesdek jaroj pasis pasis super mia kapo, kaj mi ˆciam ciam vidadis, ke la tuta kristanaro, kun la Dio scias kiom da amantaj patrinoj patrino j kaj sufiˆce ce bonaj bo naj filinoj, kiel la miaj, mia j, tute perdadis la saˆ gon, gon, kiam estis parolo pri kampo de batalo. bat alo. Tiujn ˆci ci samajn sama jn reciprokajn kontra˘ uparolojn ni trovas ˆcie. cie. Oni devas a˘u ridi a˘ u plori plor i je tiuj ˆci ci ridinda j senkonsekvencoj; se nkonsekvencoj; kaj mi plivolas ridi je tio ˆci.” ci.” Britain, kiu ˆciun ciun apartan parolanton a˘ uskultis kun plej granda atento, uskultis ˆsajnis sajn is subite veni al tiu ˆci ci sama opinio, se plej profunda ˆcerka cerka tono, kiun li eldonis, eldonis, povis esti prenata por rido. Sed lia vizaˆ go go rest re stis is ˆce ce tio ti o ˆci ci tiel ti el senm se nmova, ova, ke, kvankam kelkaj el la gastoj matenmanˆgaj g aj sin turnis, ektimigite de la malagrabla tono, tamen neniu supozis en li la farinton. Neniu, esceptinte la kuneservantan Clemency Newcome, kiu per unu el siaj plej amataj membroj, la kubuto, donis al li puˆson son kaj kun riproˆca ca murmureto demandis, demand is, je kio li ridas.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
19
“Ne je vi!” diris Britain. “Je kiu do?” “Je la homaro,” homaro,” diris Britain. “Jen estas la amuza amuzaˆo.” o.” “En la vero, inter la sinjoro kaj tiuj ˆci ci advokato advokatojj li fariˆ gas gas kun ˆciu ciu tago pli malsaˆ ga!” ga!” ekkrii ekkriiss ˆ Clemency kaj donis al li puˆson son per p er la dua kubuto. “Cu vi scias, kie vi estas? ˆ vi volas esti forpelita?” Cu “Mi nenion nenion scias, scias,”” diris diris Britai Britain n kun senespri senesprima ma rigardo rigardo kaj senmov senmovaa vizaˆgo. go. “Mi zorgas je nenio, mi kredas nenion, mi postulas nenion.” Se tiu ˆci ci malgaja malga ja sinpriskribo, farita en atako de melankolio estis eˆc iom trograndigita, tamen Benjamin Britain — nomata iafoje Malgrand-Britain por diferenco de Grand-Britujo (Great Britain), kiel oni diras Juna Anglujo por per diferenco pli klare esprimi la Maljunan Anglujon — prezentis sian ˆ a˘ efektivan staton de l’ animo pli bone, ol oni povus pensi. Car uskultante uskultante ˆciun ciun tagon la sennombrajn sennombrajn parolojn, kiujn la doktoro turnadis al diversaj diversaj homoj kaj kiuj ˆciuj ciuj devis pruvi, ke eˆc lia ekzistado ekzistado en la plej bona okazo okazo estas nur eraro kaj sensencaˆ sensencaˆo, la malfeliˆ malfeliˆca ca Britain iom post iom venis venis en tian senfundaˆ senfundaˆon de konfuzitaj kaj kontra˘ uparolaj ideoj, kiuj premis lin de ekstere kaj interne, ke la vero sur la fundo de sia puto en komparo kun Britain en la profundo de lia spirita mallumiˆgo go ˆsajnis stari sur ebena tero. La sola, sola, kion kion li klar klaree vidi vidis, s, estis estis tio, tio, ke la nov nova elem elemen ento, to, kiun kiun Sn Snit itch chey ey kaj Craggs ordinare enportadis en tiujn ˆci ci interparolojn, interparolojn, faradis ilin nur pli nekompreneblaj, kaj por la doktoro gi gˆi ˆsajnis sajnis ˆciam ciam esti ia gajno ga jno kaj jesigo. Tial li rigardis la du advokatojn kiel kunka˘uzantojn uzantojn de lia stato de l’ animo kaj forte ilin malestimis. “Sed kun tio ˆci ci ni nun havas havas nenion por fari, Alfred,” diris la doktoro. ˆ “Cesante hodia˘ u esti mia zorgato kaj forlasante nin, provizita je tio, kion povis vin instrui la latina lernejo lerne jo tie ˆci ci kaj via lernado en Londono London o kaj maljuna simpla vilaˆga ga doktoro, doktoro, kiel mi, vi nu nun n eniras en la mondon. mondon. La unua parto de via tempo de provado, kiun difinis via mortinta patro, nun estas finita. Vi eliras nun, konforme je lia dua deziro, en la mondon en karaktero de propra sinjoro, kaj longe anta˘ u ol finiˆgos gos via trijara restado en la medicinaj lernejoj de l’ eksterlando, vi nin forgesos. Dio! Vi forgesos nin en ses monatoj!” “Se mi gin gˆin faros — sed vi scias gin gˆin pli bone — kial mi bezonas disputi kun vi?” diris Alfred ridante. “Mi scias nenion de tia speco,” respondis la doktoro. “Kion vi pensas pri tio ˆci, ci, Marion Mar ion?” ?” Marion, ludante kun sia taso, ˆsajnis sajnis diri — sed ˆsi si gin gˆin ne diris — ke ˆsi si nenion havas kontra˘ u tio ke li ˆsin sin forgesu, forgesu , se li nur povas. Grace alpremis alpr emis la florantan florantan vizaˆ gon gon al ˆsiaj siaj vangoj kaj ridetis. “Mi ne estis, mi esperas, tro maljusta administranto de la havo konfidita al mi,” parolis plu la doktoro; “sed en ˆciu ciu okazo okazo mi devas devas hodia˘ u forme esti
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
20
liberigita kaj forigita de mia ofico; kaj jen estas niaj bonaj amikoj Snitchey kaj Craggs kun tuta sako plena je paperoj kaj kalkuloj kaj dokumentoj pri la havo, kiun mi devas transdoni al vi (mi volus, ke ˆgi gi estu pli granda, Alfred, sed vi devas fariˆgi gi granda homo kaj pligrandigi gin), gˆin), kaj je alia malsaˆgaˆo de tiu speco, kion oni devas subskribi, sigeli kaj transdoni.” “Kaj leˆ ge g e atesti, kiel la leˆgo go ordonas,” diris Snitchey, Snitchey, forˆsovante sovante sian teleron kaj elprenante la paperojn, kiujn lia kolego eletendis sur la tablo; “kaj “kaj ˆcar car mi kaj Craggs Craggs kune kune kun vi, doktoro, doktoro, estis estis kurator kuratoroj oj de la havo havo,, ˆ vi scias legi, sinjorino tial viaj du servantoj servos al ni kiel atestantoj. Cu Newcome?” “Mi ne estas edzinigita, sinjoro,” diris Clemency. “Ho, mi petas pardonon. Mi ˆgin gin kredas,” kre das,” diris Snitchey ridetante, ˆetante rigardon sur la strangan figuron. “Vi scias legi?” “Iom,” respondis Clemency. “La formulon formulon edzigan edzigan matene kaj vespere vespere,, ne vere?” vere?” diris diris la advok advokato ato ˆserc se rcan ante te.. “Ne,” diris Clemency. “Tro malfacile. Mi legas nur la fingringon.” “La fingringon!” ripetis Snitchey. “Kion gi gˆi signifas?” signifas?” Clemency jesis per la kapo kaj diris: “Kaj la raspilon de muskato.” ˆ estas freneza! “Si freneza! Iu por la lordo kancel kanceliero iero!” !” diris diris Snitch Snitchey ey kaj atente atente ˆsin si n rig r igar ardi dis. s. “Se ˆsi si havas ian propra propr aˆon,” aldonis aldon is Craggs. Cragg s. Sed nun enmiksis sin Grace kaj komprenigis al ili, ke sur amba˘ u parolataj objektoj sin trovas trovas gravurita gravurita sentenco kaj ke ili tial prezentas la poˆsan san bibliotekon de Clemency, kiu kun libroj ne multe sin okupas. “Ha, tiel, fra˘ ulin u linoo Grace Grace!” !” diri diriss Snitc Snitche hey y. “Jes “Jes,, jes. jes. Ha, Ha, ha, ha! mi ˆ pensis, ke tiu ˆci ci bona b ona knabino estas freneza. Si tute tiel elrigardas,” li diris por si mem, balancante la kapon. “Kaj kio staras sur la fingringo, sinjorino Newcome?” “Mi ne estas edzinigita, sinjoro,” rimarkis Clemency. ˆ tiel estos bone?” diris “Nu, Newcome. Cu diris la advok advokato. ato. “Kio “Kio sin trov trovas sur la fingringo, Newcome?” Kiel Clemency, anta˘ u ol o l ˆsi si resp re spon ondi diss tiu t iun n ˆci ci dema de mand ndon on,, disˆ d isˆsovis sov is unu p oˆson so n kaj rigardis en gian gˆian senfundan profundon, serˆcante cante la fingringon, kiu tie ne estis, kaj kiel ˆsi si tion ˆci ci saman faris kun la dua poˆso so kaj ˆsajnis sajnis trovi la fingringon profunde malsupre, malsupre, kiel perlon p erlon de granda indo; kiel ˆsi si tiam forigis ˆciujn ciujn interkuˆ interkuˆsantajn santajn malhelpojn, malhelpo jn, konsistantajn el tuko de nazo, peceto da vaksa kandelo, ruˆgvanga gvanga pomo, oranˆ go, go, monereto de feliˆco, co, seruro, tondilo en ingo, plenmano da vitraj perloj, kelkaj buloj da fadeno, kudrilujo, plena kolekto kolekto da krispigiloj krispigiloj de haroj kaj unu biskvito, biskvito, kaj ˆciun ciun el tiuj ˆci ci objektoj
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
21
aparte donis d onis teni al Britain — tio ˆci ci nin malmulte interesas. Anka˘ Anka˘ u ne interesas nin, kiel ˆsi, si, penante pe nante kapti kaj reteni rete ni la poˆson son (ˆcar car tiu ˆci ci havis strangan stran gan inklinon saltadi kaj glitadi en angulon), okupis pozicion kaj trankvile sin tenis en ˆgi, gi, kvankam ˆgi gi videble estis en plena kontra˘ ueco ueco kun la homa anatomio kaj kun la leˆgo go de la egalpezo. Estos sufiˆce, ce, se ni diros, ke ˆsi fine triumfe metis la fingringon sur la fingron kaj ekfrapis per la raspilo de muskato, kaj ni devas rimarki, ke la literaturo de tiuj ˆci ci amba˘ u uza u zaˆˆoj o j sekve de tro multa frotado frota do estis e stis proksima proks ima al a l forviˆ for viˆsiˆ siˆ go. go. “Tio ˆci ci do estas la fingringo?” diris sinjoro Snitchey, Snitchey, volante iom ˆserci serci je ˆsia sia kalkulo. “Kaj “Ka j kion diras la fingringo?” fingr ingo?” ˆ diras,” respondis Clemency kaj malrapide kunesilabis la surskribon: “Gi “For-ge-su-kaj-par-do-nu.” Snitchey Snitchey kaj Craggs kore ridis. “Tio ˆci ci estas bela!” diris Snitchey Snitchey.. “Ne malbona!” diris Craggs. Craggs. “Montras “Montras tiom da konado de homoj,” diris Snitchey. Snitchey. “Tiel uzebla por la praktika vivo,” diris Craggs. “Kaj la raspilo?” da˘urigis urigis demandi Snitchey. “La raspilo diras,” respondis Clemency: “Ki-on-vi-vo-las-ke-la-ho-moj-alvi-fa-r vi-f a-ru-t u-ti-on i-on-ˆ -ˆci-faci- fa-ruru-anan-ka˘ ka˘u-al-i-li.” u-al-i-li.” “Faru ion al la homoj, por ke ili nenion al vi faru, vi kredeble pensas?” diris sinjoro Snitchey. “Mi ne kompre komprenas, nas,”” respondi respondiss Clemenc Clemency y kaj balanci balanciss la kapon. kapon. “Mi ne estas advokato.” “Mi timas, ke se vi estus advokato,” diris sinjoro Snitchey, rapide sin turnante al la doktoro, kiel volante anta˘ ue ue fari ion kontra˘ u la impreso, kiun tiu ˆci ci respondo eble povus elvoki, elvoki, “vi trovus, trovus, ke tio ˆci ci estas la regulo de vivado vivado de la plej multaj multaj de viaj klien klientoj. toj. En tio ˆci ci ili estas tre seriozaj seriozaj — kiel ajn malsaˆga ga tiu ˆci ci mondo entute estas — kaj metas poste la kulpon sur nin. nin. Ni, juristoj, juristoj, efektiv efektivee estas estas ne multe multe pli ol speguloj, speguloj, sinjoro sinjoro Alfred; Alfred; sed pleje konsiliˆgas gas kun ni koleremaj kaj malpacemaj homoj, kiuj elrigardas ne tute bone; kaj estas efektive maljusto nin insulti, se ni montras al la homoj malafablajn malafablajn vizaˆ gojn. g ojn. Mi pensas pensas,” ,” diris diris sinjor sinjoroo Sn Snitc itche hey y, “mi “mi samt samtemp empee esprimas anka˘ u la opinion de nia sinjoro Craggs?” “Sendube,” diris Craggs. “Kaj tial, se sinjoro Britain volos oferi al ni iom da inko,” diris sinjoro Snitchey, reprenante la paperojn ree en la manon, “ni kiel eble pli balda˘ u subskribu, sigelu kaj transdonu, ˆcar car alie venos la vojaˆ vo jaˆ ga ga kaleˆso so anta ant au˘ ol ni scios, kie ni estas.” Juˆgante gante la˘ u la eksteraˆ eksteraˆo, o, estis tre kredeble, ke la kaleˆ kaleˆso so preterveturos anta˘ u ol sinjoro Britain scios, kie li estas; ˆcar car li staris tute enprofundigita en pensojn kaj reciproke pesadis en la kapo la argumentojn de la doktoro kontra˘ u la argumentoj de la advokatoj kaj la argumentojn de la advokatoj
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
22
kontra˘ u la argumentoj de la doktoro kaj la argumentojn de la klientoj kontra˘ u la argumentoj de amba˘ u kaj faris malfortajn provojn meti en konsenton la fingringon kaj la raspilon (io tute nova por li) kun iu el la filozofioj konataj de li; per unu vorto li rompadis al si la kapon kiel la plej granda filozofo per teorioj teorioj kaj sistemoj. sistemoj. Sed Clemency Clemency,, kiu estis lia bona b ona genio — kvank kvankam am li havis nur tre malafablan opinion pri ˆsia sia prudento, ˆcar car ˆsi si nur malofte zorgadis gadis pri abstrak abstraktaj taj konsi konsidera deradoj doj kaj ˆciam ciam estis estis preta preta fari la gust gu ˆ staˆ aˆon o n en ˆgusta g usta tempo — dume venis kun la inko kaj ankora˘ u plu faris al li utilan servon servon per tio, ke ˆsi si per pu puˆˆso so de la kubuto vekis vekis lin el lia distreco kaj tute lin maldormigis. Mi ne volas rakonti, kiel lin turmentis la timo, ofte renkontata r enkontata ˆce ce homo j de lia stato, kiuj ne kutimis kutimis uzi la plumon — la timo, ke li ne povas povas subskribi per sia nomo dokumenton, skribitan ne de li mem, sen elmeti sin al ia ankora˘u ne konata danˆ gero gero a˘ u devontigi sin sen scio al pagado de grandegaj sumoj; mi ne rakontos, kiel li alproksimiˆgis gis al la dokumentoj nur kun protestoj kaj devigita de la doktoro kaj insiste volis ilin anta˘ ue ue trarigardi anta˘ u ol li subskribis (la artifika artifika karaktero de la skribaˆ skribaˆo, ne parolante parolante jam pri la juristaj esprimoj, estis por p or li kiel io hˆina) ˆina) kaj turni la folion, folion, por vidi, ˆcu cu sur la dua paˆ go g o ne estas skribita io danˆgera; g era; kaj kiel post la subskribo de sia nomo li fariˆ gis gis tute malfeliˆca, ca, kiel iu, kiu fordonis sian havon kaj siajn sia jn ra jtojn. jtoj n. Mi ne pov p ovas as anka˘ u rakonti detale, kiel la blua paperujo, kiu konservis lian subskribon, havis por li poste misteran altiran forton, tiel ke li ne povis ˆgin gin forlasi. Mi ne rakontos anka˘ u, u, kiel Clemency Newcome, tute ekster ekste r si de rido ˆce ce la penso, ke ˆsi si estas persono grava, grava, metis met is sin per siaj amba˘ u kubutoj super la tutan tablon kaj apogis la kapon sur la maldekstra brako, anta˘ u ol ˆsi si komencis fari siajn kabalajn signojn, signo jn, por kiuj ˆsi si bezonis tre multe da inko kaj kiujn ˆsi si samtempe per la lango lang o p pentradis entradis en la aero. aer o. Kiam ˆsi si unu fojon fo jon gustumis gu stumis inkon, ˆsi fariˆ gis gis soifa je ˆgi, gi, kiel la tigro, kiu eklekis sangon, kaj ˆsi si volis subskribi subskr ibi ˆcion cion eblan kaj meti sian nomon nomon en ˆciuj ciuj anguloj. anguloj. Po Porr mallong mallongee diri, diri, la doktoro doktoro estis liberigita de sia ofico kaj de sia respondeco, kaj Alfred prenis gin gˆin mem sur sin kaj komencis sian vojaˆgon gon de l’ vivo. “Britain “Britain!” !” diris diris la doktoro, doktoro, “kuru “kuru al la pordo de l’ gardeno gˆardeno kaj rigardu, ˆcu cu la kaleˆ kaleˆso so venas. La tempo temp o forflugas, forflu gas, Alfred.” Alfre d.” “Jes, “Jes, sinjoro, sinjoro, jes!” jes!” vive vive rediris rediris la junulo junulo.. “Kara “Kara Grace! un unu u sekundon! sekundon! Marion — tiel juna kaj bela, tiel aminda kaj admirata, al mia koro tiel kara, kiel nenio en la mondo — ne forgesu tion ˆci! ci! Mi metas Marion’on Marion’on en viajn manojn.” ˆ estis por “Si po r mi m i ˆciam ciam kara gardat g ardataaˆo, Alfred. Alfre d. Nun ˆsi si estas por mi duoble d uoble kara. Mi montros min inda je via konfido,” diris Grace. “Mi kredas gin, gˆin, Grace, Grace,”” respond respondis is Alfred Alfred.. “Mi “Mi scias scias ˆgin. g in. Kiu Kiu povu povuss rigardi en vian okulon kaj a˘udi udi vian sinceran voˆ con con ka j tion ˆci ci ne scii? Ha,
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
23
bona Grace! se mi havus havus vian certan senton, senton, vian trankvila trankvilan n animon animon,, kiel kiel senzorge mi forlasus hodia˘ u tiun tiu n ˆci ci lokon!” loko n!” “Tiel vi pensas?” rediris ˆsi si kun trankvila rideto. r ideto. “Kaj tamen, Grace — fratino mi preska˘ u dirus.” “Diru gin!” ˆgin!” ˆsi si lin vive vive interrompis interrompis.. “Mi a˘ a udas u ˘ das gin gˆin kun plezuro, neniam nomu min alie.” “Tiel fratino,” diris Alfred, — “kaj tamen estas pli bone por Marion kaj por mi, se via senˆsanceliˆ sance liˆga ga kaj fidela animo nin tie ˆci ci subtenas kaj faras nin pli feliˆcaj ca j kaj pli bona j. Eˆc se mi povus, mi gin gˆin ne pro mi forprenus.” “La kaleˆ kaleˆso so estas sur la altaˆo!” o!” ekkriis ekkrii s Britain. Brita in. “La tempo pasas, Alfred,” admonis la doktoro. Marion staris flanke, kun okuloj mallevitaj; sed nun Alfred ame alkondukis ˆsin sin al la fratino frati no kaj metis ˆsin sin al ˆsia brusto. brust o. “Mi diris diris al Grace, Grace, kara Marion, Marion,”” li diris, diris, “ke “ke mi donas donas vin sub ˆsian sian gardon, ke mi, forirante, konfidas al ˆsi si vin, kiel mian plej karan juvelon. Kaj Ka j kiam mi revenos kaj vin repostulos, mia plej amata, kaj anta˘u ni staros la bela estonteco de nia edza vivo, tiam gi gˆi estu unu el niaj plej bonaj plezuroj meditadi, kiel ni povas fari Grace’on feliˆca, ca, anta˘ uplenumadi uplenuma di ˆsiajn sia jn deziro dezir o jn, montri al ˆsi nian amon kaj dankecon dankeco n kaj ion repagi repag i al ˆsi de la ˆsuldo, suldo , kiun ˆsi si metis sur nin.” La pli pli juna juna frati fratino no metis metis un unu u manon manon en la lian lian kaj per la dua ˆsi s i teˆ rigardadis en la trankvile gajajn okulojn nis ni s ˆcirka ci rka˘ uprenite u ˘ prenite sian fratinon. Si de sia fratino, per rigardo, en kiu estis miksitaj amo, admiro, doloro kaj ˆ rigardadis la vizaˆgon preska˘ u adoro. Si gon de la fratino, kiel se gi gˆi estus la vizaˆgo go de ˆciel ci elaa anˆ angelo. gˆelo. Kaj kun gaja, ga ja, feliˆca ca trankvileco tiu ˆci ci vizaˆ go go rigard rig ardadi adiss ˆsin kaj ˆsian sia n amanton ama nton.. “Kaj kiam la tempo venos, kiel gi gˆi iam devas veni,” diris Alfred — “mi miras, ke ˆgi gi ankora˘ u ne venis, venis, sed Grace scias tion ˆci ci la plej bone, kaj Grace estas ˆciam ciam prava — la tempo, temp o, kiam ˆsi bezonos bez onos koron de amiko, al kiu ˆsi si povus sin konfidi, kiel fidelaj ni tiam estos, Marion, kaj kiel ni ˆgojos, gojos, ke nia bona fratino amas kaj estas amata, kiel ˆsi si meritas!” mer itas!” ˆ Ciam ankora˘ u la pli juna fratino fratino rigardadi rigardadiss al ˆsi si en la okulojn okulojn kaj ne deturnadis detur nadis sin eˆc al li. Kaj Ka j ˆciam ciam ankora˘ ankorau˘ ripozadis r ipozadis tiuj ˆci ci fidelaj fid elaj okuloj okulo j kun gaja ga ja feliˆ fel iˆca ca trankv tra nkvile ileco co sur ˆsi si kaj ˆsia sia amanto. ama nto. “Kaj kiam kiam ˆcio cio tio ˆci ci estos estos pasint pasintaa kaj ni estos estos maljunaj maljunaj kaj vivos vivos en malvasta komuneco kaj ofte parolados pri la malnovaj tempoj,” diris Alfred, “tiam “ti am tio ˆci ci anta˘ antau˘ ˆcio cio devas esti es ti nia tempo temp o plej pl ej amata — precip pr ecipee tiu t iu ˆci ci tago; kaj tiam ni rakontados r akontados al ni, kion ˆce ce la disiˆ d isiˆ go ni pensis kaj sentis kaj esperis go kaj timis; kaj kiel ni ne povis diri al ni reciproke adia˘u.” u.” “La kaleˆ kaleˆso so veturas tra l’ arbaˆo,” o,” ekkriis ekkrii s Britain. Brita in.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO UNU UNUA A
24
“Jes! “Jes! Mi estas preta preta — kaj kiel kiel ni malgra˘ malgra˘ u ˆcio ci o feliˆ fe liˆce ce nin ni n revi re vidi dis; s; tiun ti un ˆci ci tagon tagon ni faros faros la plej plej feliˆ feliˆ ca ca en la tuta jaro kaj ni gin gˆin festados kiel trioblan tagon de naskiˆ go. go. Ne vere, mia kara?” “Jes!” “Jes!” diris diris la pli maljuna maljuna fratino fratino kun fajro kaj kaj radiant radiantaa rideto. rideto. “Jes, “Jes, Alfred, Alfred, ne malrapidu malrapidu.. Ne restas restas tempo. Diru Diru al Marion Marion adia˘ u. Kaj Dio vin gardu!” Li altiris altiris la pli junan fratinon al sia brusto. Kiam li ˆsin sin ree ellasis, ellasis, ˆsi denove alvolviˆgis gis al Grace kaj denove ekrigardis al ˆsi si en la trankvilajn t rankvilajn okulojn kun tiu sama rigardo plena je miksitaj sentoj. “Adia˘ u, Alfred!” diris la doktoro. “Paroli pri serioza korespondado a˘ u, u serioza aldoniteco kaj ˆsuldateco suldateco kaj tiel plu en tiu ˆci ci — ha, ha, ha! vi scias, kion mi volas diri — pri tio ˆci ci paroli paro li estus kompreneble malsaˆgeco. geco. Mi povas nur diri, ke se vi kaj Marion restos ˆce ce tiu ˆci ci sama malsaˆ ga ga stato de l’ animo, mi kontra˘ u vi kiel bofilo, kiam la tempo venos, nenion kontra˘ uparolos.” uparolos.” “Sur la ponto!” ekkriis Britain. ˆ venu!” “Gi venu!” diris diris Alfred Alfred kaj kore kore skuis la manon al la doktoro. doktoro. “P “Pens ensu u iafoje pri mi, mia malnova amiko kaj zorganto, tiel serioze, kiel vi nur povos! Adia˘ u, sinjoro Snitchey. Adia˘ u, u, u, sinjoro Craggs!” ˆ venas jam!” ekkriis Britain. “Gi “Unu kison de Clemency Newcome pro malnova konateco — vian manon, Britain — Marion, mia plej kara koro, adia˘ u! Fratino Grace, ne forgesu!” u! La patrina figuro kaj la vizaˆ go tiel bela en sia gaja trankvileco sin turnis go al li; sed la okuloj de Marion ne povis sin deturni de ˆsia fratino. La kaleˆ kaleˆso so estis anta˘u la pordo. La paka pakaˆo estis surmetita. La kaleˆ aleˆso so ekruliˆgis gis for. Marion sin ne movis. “Li faras al vi signon per la ˆcapelo, capelo, mia kara,” diris Grace. Gra ce. “Via fianˆ fi anˆco, co, mia koro. Rigardu!” La pli juna juna fratino fratino suprenri suprenrigard gardis is kaj turnis turnis por sekundo sekundo la kapon. Sed kiam ˆsi post tio ˆci ci renkontis la plenan rigardon de tiuj ˆci ci trankvilaj trankvila j okuloj, ˆsi si plorante falis al la kolo de la pli maljuna fratino. ˆ rompas “Ho, Grace, Dio vin benu! sed mi ne povas gin gˆin rigardi, Grace! Gi al mi la koron.”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O
25
PARTO ARTO DUA
Snitchey kaj Craggs havis belan malgrandan oficejon sur la malnova kampo de l’ batalo, kie ili vivis de bela malgranda negoco kaj kondukadis multajn malgrandajn malgrandajn batalojn por multaj multaj militantaj militantaj partioj. Kvank Kvankam am oni efektive ne povis diri, d iri, ke tiuj ˆci ci bataloj ba taloj estas facilaj facila j kaj vivaj vivaj bataloj batalo j de d e tiraljoro t iraljorojj — ˆcar car ordinare ili iradis tre malrapide kaj malfacile — oni tamen la partoprenon de la firmo en tiu rilato povis p ovis klasifiki sub tiu speco sp eco de skermado, ke ili jen ˆetadis pafon sur tiun ˆci ci plendanton, plendanton, poste kuglon sur tiun defendanton, defendanton, jen kun la tuta forto superfaladis superfaladis sur teran propraˆ propraˆon starantan starantan sub sekvestracio sekvestracio,, kaj poste denove denove havis havis batalon kun neregula neregula korpuso korpuso da malgrandaj malgrandaj ˆsuldantoj, suldantoj, ˆguste guste kiel estis la okazo kaj kiel la malamiko sin starigis kontra˘ u ili. Por ili, 1 tiel same kiel por homoj pli gloraj, la Gazeto estis grava kaj tre interesanta folio; kaj pri la plejmulto de la bataloj, en kiuj ili montris sian militestran talenton, la batalantoj poste diradis, ke ili pro la multa fumo, de kiu ili estis ˆcirka˘ kauataj, u ˘ ataj, nur kun granda malfacilo povis reciproke sin rekoni kaj malfacile povis vidi, kion ili efektive faras. La oficejo oficejo de la sinjoroj sinjoroj Snitch Snitchey ey kaj Craggs Craggs kuˆ kuˆsis sis tre oportune oportune sur la foirejo, foirejo, post malfermita malfermita pordo kaj du glataj malsupren malsupren konduk kondukantaj ˆstupoj, stupoj, tiel ke ia kolera farmanto, kiu postulis proceson, kun la plej granda facileco povis ensalti. Siajn interparolojn interparolojn ili havadis havadis en posta ˆcambro cambro sur la unua etaˆgo, go, kun malalta malluma plafono, kvaza˘ u la ˆcambro cambro mem kuntiradus la brovojn en serioza meditado super komplikitaj punktoj de leˆgoj. goj. La meblaro de la ˆcambro cambro konsistis el kelka kelka nombro da d a ledaj leda j seˆ goj goj kun altaj apogiloj, apogiloj, kun grandaj rondaj najloj el flava kupro, el kiuj kelkaj elfalis a˘ u eble estis eltiritaj de la senkonsci senkonsciaa fingro fingro de konfuz konfuzitaj itaj klien klientoj. toj. Ekster Ekster tio oni povis vidi gravuraˆon on de unu glora juˆ gisto, gisto, kiu siatempe per ˆciu ciu harligo harligo de sia granda hararo faradis sur la homojn tian impreson, ke la haroj al ili stariˆ gadis gadis kiel montoj. Paperoj en multaj apartaj amasoj plenigadis plenigadis la polvajn polvajn ˆsrankojn, srankojn, bretojn breto jn kaj tablo jn, kaj la malsupra parto de la muraj mura j tabulaˆ tabulaˆoj estis kovrita de vicoj da fajreltenaj kestoj kun pendantaj seruroj kaj kun dike skribitaj nomoj, kiujn la atendantaj atendantaj klientoj klientoj per nevenkebl nevenkeblaa sorˆ co co sin sentadis sentadis devigataj silabadi de anta˘ ue ue kaj de poste, dum ili ˆsajne sajne a˘ uskultadis uskultadis la sinjorojn Snitchey Snitche y kaj Craggs, Crag gs, ne komprena kom prenante nte eˆc unu vorton de tio, t io, kion tiuj ˆci ci parolis p arolis.. Snitchey kaj Craggs amba˘ u estis estis edzigit edzigitaj. aj. Snitch Snitchey ey kaj Craggs Craggs estis la plej bonaj amikoj en la mondo kaj havis reciproke efektivan konfidon; sed, kiel ofte okazas en la vivo, sinjorino Snitchey el principo rigardadis sinjoron Craggs kun okuloj suspektema j, kaj tion ˆci ci saman rilate la sinjoron Snitchey 1
Oficiala organo grava por advokatoj, militistoj, k.t.p.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
26
faradis faradis sinjorino sinjorino Craggs. Craggs. “Kun via Snitc Snitchey hey,” ,” iafoje diradis diradis la laste laste dirita dirita sinjorino al sinjoro Craggs, “mi tute ne scias, kion vi volas kun via Snitchey. Vi fidas tro multe vian Snitchey, mi diras, kaj mi nur volus, ke vi neniam en alia maniero konvinkiˆgu gu je tio ˆci.” ci.” Reciproke sinjorino Snitchey ripetadis rip etadis al sia edzo, ke se li iam de iu estos kondukita sur malˆgustan gustan vojon, gi gˆi estos per tiu ˆci ci homo, homo, kaj ke se iu hav havas malve malverema reman n okulon, okulon, gi gˆi estas Craggs. Malgra˘ u tio ˆci ci ili tamen entute entute estis estis tre bonaj amikoj; amikoj; kaj inter inter sinjori sinjorino no Snitchey kaj sinjorino Craggs estis malvasta ligo defenda kaj ataka kontra˘ u la oficejo, kiu en iliaj okuloj estis ˆcambro cambro de suspektaˆoj o j kaj komuna malamiko plena je danˆgeraj gera j kaj misteraj mistera j mahˆinacioj. ˆinacio j. Kaj tamen de tiu ˆci ci oficejo Snitchey kaj Craggs ricevadis ricevadis sian mielon. Tie ˆci ci ili staradis iafoje iafo je en e n belaj b elaj vesperoj vespero j apud apu d la fenestro de sia ˆcambro cambro de interparoloj, kiu eliradis sur la malnovan kampon de batalo, kaj miradis (sed ordinare nur kiam la ˆurintaj urintaj juˆ gantoj sidadis, la amasaj okupoj faradis ilin gantoj sentimentalaj) la malsaˆgecon gecon de la homoj, kiuj ne povas povas ˆciam ciam vivi inter inter si en paco kaj sian disputon trankvile fini en juˆ gejo. gejo. Tie ˆci ci tago j, semajnoj, monatoj kaj jaroj pasadis super ili, kaj sole ilia juˆga ga kalendaro, la iom post iom pli malgrandiˆganta ganta nombro de la kupraj najloj en la ledaj seˆ goj g oj kaj la kreskanta amaso a maso de d e la pap papero erojj sur la tablo tab lo atestadis ate stadis tion ˆci. ci. Tie ˆci ci preska˘ pre ska˘ u tri jaroj pasintaj de la tago de l’ matenmanˆ go g o en la gardeno, gˆardeno, malmultigis la najlojn kaj multigis la amasojn da papero, kiam ili en unu vespero sidis kune en negoca interparolado. Ili sidis ne solaj, so laj, sed kun unu viro de ˆcirka˘ cirka˘ u tridek jaroj, malpene vestita kaj kun iom mallarˆga ga vizaˆgo, go, sed entute bone konstruita, en bonaj vestoj kaj kun bela b ela eksteraˆ eksteraˆo. Li sidis sur la parada seˆ go, tenante unu manon en go, la brusto de l’ surtuto kaj la duan en la neordigitaj haroj, profundigita en malgajan meditadon. Snitchey kaj Craggs sidis apude apud skribotablo unu kontra˘ u la dua. Un Unu u el la fajreltenaj fajreltenaj kestoj kestoj staris malferm malfermita ita sur la tablo; unu parto de gia gˆia enhavo enhavo kuˆ kuˆsis sis elmetita sur la tablo, dum la resto iradis tra la mano de sinjoro Snitchey, kiu unu dokumenton post la alia tenadis apud la lumo, ˆciun ciun pap paperon eron aparte apart e ˆcirka˘ cirka˘ urigardis, balancante la kapon kaj transurigardis, donante gin gˆin al sinjoro Craggs, kiu ˆgin gin anka˘ u ˆcirka ir ka˘ urigardadis u˘rigardadis kaj balancadis balancadis la kapon. De tempo al tempo ili faradis pa˘uzon, uzon, balancadis amba˘ u la kapon kaj ekrigardadis ekrigardadis sian en pensojn profundigitan profundigitan klienton; kaj ˆcar car sur la kesto kesto estis est is skri s kribit bitee “Sin “ Sinjor joraa Moˆsto sto Michael Mich ael Warden,” Warden ,” ni el e l ˆcio cio tio ˆci ci povas p ovas konklud konk ludi, i, ke la nomo kaj la kesto apartenis al tiu ˆci ci kliento kaj ke la aferoj de sinjora sinjora moˆsto sto Michael Warden staris ne tre bone. “Jen estas ˆcio,” cio,” diris sinjoro sinjoro Snitchey Snitchey kaj metis la lastan paperon. “Mi vidas plu nenian helpon. Plu nenian helpon.” ˆ perdita, malˆ “Cio malˆsparita, sparita, prodonita, pruntita kaj vendita?” vendita?” diris la kliento kaj suprenrigardis.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
27
ˆ “Cio,” respondis sinjoro Snitchey. “Nenio restas por fari, vi diras?” “Absolute “Absolute nenio,” estis la respondo de la advokato. advokato. La kliento mordetis la ungojn kaj denove profundiˆ gis gis en sian meditadon. “Kaj eˆc mia persona libereco estas en danˆ gero, gero, vi pensas?” pensas?” li komenci komenciss post minuto denove. “En ˆciu ciu parto de la unuigitaj reˆ golandoj Grand-Britujo kaj Irlando,” regolandoj spondis sinjoro Snitchey. “Sekve nur perdita filo, kiu povas plu reveni al nenia patro, ne havas porkojn por gardi kaj ne povas dividi kun ili la manˆgon?” gon?” da˘ urigis urigis la kliento, balancante unu piedon sur la dua kaj rigardante al la planko. Sinjoro Snitchey ektusis, kvaza˘ u dezirante ne alpermesi la supozon, ke li partopr partoprena enass en ia alego alegori riaa prezen prezen tado de rajta rajta rila rilato. to. Sinj Sinjoro oro Craggs Craggs anka˘ u ektusis, kvaza˘ u volante montri, ke tio t io ˆci ci estas est as la opinio de d e la firmo. “Ruinigita en la aˆgo go de tridek jaroj,” diris la kliento. “Hm!” “Ne ruinigita, ruinigita, sinjoro sinjoro Warden,” arden,” respondi respondiss Snitc Snitchey hey.. “ Tiel Tiel malbona malbona la afero ankora˘ u ne estas. Vere, ke vi faris ˆcion, cion, kion vi povis, tion ˆci ci mi devas diri, diri, sed vi ne estas estas ruinigit ruinigita. a. Iom da sinlim sinlimiga igado. do. . . ” “Al la diablo diablo kun la sinlimig sinlimigado, ado,”” diris diris la kliento. kliento. “Sinjor “Sinjoroo Craggs, Craggs, vi permesos al mi preneton da tabako? Mi dankas.” Kiam la trankvilanima advokato metis la preneton en la nazon, videble kun granda gusto kaj tute profundigita en la guado, gˆuado, la vizaˆgo go de la kliento iom post iom glatiˆgis, gis, kaj ridetante li diris: “Vi parolas pri sinlimigado. Kiel longe?” “Kiel “Kiel longe?” longe?” ripetis ripetis Snitchey Snitchey,, enflaran enflarante te la tabako tabakon n de la fingroj fingroj kaj ˆsajnante sajnante kalkuli kalkuli en pensoj; “en bonaj b onaj manoj — eble en la manoj de Snitchey kaj Craggs — ses a˘ u sep jarojn.” “Ses a˘ u sep jarojn ne manˆ gi!” gi!” diris la kliento kliento kun ˆcagrena cagrena rido kaj senpacience movante sin sur la seˆgo. go. “Ses a˘ u sep jarojn ne manˆgi, gi, sinjoro Warden, estus efektive io neordinara,” diris Snitchey. “En la da˘ uro uro de tiu ˆci ci tempo temp o vi povus sole per sinmontrado jam perlabori novan novan teraˆon. on. Sed ni ne pensas, p ensas, ke vi povus gin gˆin fari, kaj tial ni ˆgin gin anka˘ u ne konsilas al vi.” “Kion do vi al mi konsilas?” “Sinli “Sinlimig migadon adon,” ,” ripetis ripetis Snitch Snitchey ey.. “Kelk “Kelkaj aj jaroj da sinlim sinlimigad igadoo sub nia observado observado denove denove liberigus vian propraˆ propraˆon. Sed en tiu okazo vi devus vivi en la eksterlando. Kaj tuˆ tuˆsante sante la neman gadon, gˆadon, ni povas povas al vi eˆc nun jam donadi kelkajn centojn da funtoj funto j da sterlingoj sterlingo j ˆciujare, ciujare, sinjoro Warden.” “Kelkajn centojn da funtoj?” diris la kliento. “Kaj mi foruzadis milojn!” “Tion ˆci,” ci,” respondis sinjoro Snitchey Snitchey,, garde remetante remetante la paperojn en la feran keston, “tion “t ion ˆci ci oni tute ne pov p ovas as dubi. Oni tute ne povas dubi,” ripetis rip etis
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
28
li malrapide, da˘ urigante medite sian okupon. urigante La advokato tre kredeble konis bone la homon, kun kiu li havas aferon; en ˆcia cia okazo okazo lia seka seka kaj kornik kornika maniero de agado havis bonan influon sur la ˆcagrenon cagrenon de la kliento kliento kaj inklinigis inklinigis lin esti malkovri malkovrita ta kaj pli parolema. parolema. A˘u eble la kliento konis la karakteron de sia interparolanto kaj nur ellogis la kuraˆgigajn gigajn proponojn por povi pli bone defendi unu planon, kiun li volis malkovri malkovri.. Li levis nun iom post iom la kapon kaj rigardis siajn trankvilanitrankvilanimajn konsilantojn kun rideto, el kiu balda˘ u fariˆgis gis rido. “En la vero, mia estimata amiko,” — sinjoro Snitchey montris sur sian kompanianon: “Snitchey kaj, pardonu, kaj Craggs.” “Mi petas sinjoron sinjoron Craggs pardoni pardoni al mi,” mi,” diris diris la kliento. kliento. “En la vero, vero, miaj estimataj amikoj,” — li klinigis sin anta˘uen uen kaj malla˘ utigis uti gis la voˆcon con — “ankora˘ u vi tute ne scias, kiel malbone estas al mi.” Sinjoro Snitchey ekrigardis lin tute mirigite kaj timigite. Sinjoro Craggs mezuris lin per tia sama rigardo. “Mi estas ne sole terure enˆ enˆsuldigita,” suldigita,” diris la kliento, kliento, “sed anka˘ anka˘ u terure...” “Ja ne enamiˆginta?” ginta?” ekkriis Snitchey. “Jes!” diris la kliento, kliento, reˆ reˆetante etante sin sur la seˆ g on kaj kun la manoj en la gon poˆsoj so j rigardante rigar dante amba˘ u advokatojn. “Terure enamiˆ ginta.” ginta.” “Kaj ne en heredantinon?” demandis Snitchey. “Ne en heredantinon.” “Kaj anka˘ u ne en riˆcan can sinjorinon?” da˘ urigis demandadi la advokato. urigis “Ne riˆca, ca, kiom mi scias — esceptinte esce ptinte je beleco kaj virto.” virto .” “Sinjorino “Sinjorino ne edzinigita, edzinigita, mi esperas?” diris sinjoro Snitchey Snitchey kun akcento. akcento. “Kompreneble!” “Ne en un unu u el la filinoj filinoj de doktoro doktoro Jeddler?” Jeddler?” diris diris Snitc Snitchey hey,, metinte metinte la kubutojn sur la genuojn kaj anta˘ uˆ uˆsovinte sovint e sian sia n vizaˆ viz aˆgon gon almena˘ u je unu ulno. “Tamen!” respondis la kliento. “Ne en lian pli junan filinon?” demandis Snitchey. “ Tiel estas!” estis la respondo de sinjoro Warden. Warden. “Sinjoro Craggs,” Craggs,” diris Snitchey Snitchey tre faciligite, faciligite, “vi permesos permesos al mi preneton preneton da tabako tabako?? Mi dankas. dankas. Mi gojas, gˆojas, ke mi povas diri al vi, sinjoro Warden, ke tio ˆci ci neniom malutilas; malutilas; ˆsi si estas promesita, promesita, sinjoro, sinjor o, ˆsi si estas e stas fianˆcino. cino. Mia kompaniano kompania no povas tion t ion ˆci ci atesti. atest i. Ni scias s cias tion ˆci ci bone. on e.”” “Ni scias tion ˆci ci bone,” ripetis Craggs. “Mi eble anka˘ u scias,” scias,” estis la respondo de la kliento. “Kion tio ˆci ci malhelpas? helpas? Vi diras, diras, ke vi estas spertaj homoj, kaj vi neniam neniam a˘ udis, udis, ke virino ˆsangis gˆis sian opinion?” “Okazis, vere, plendoj pri rompo de edziga promeso,” diris sinjoro Snitchey, “kontra˘ u fra˘ ulinoj, ulinoj, kiel anka˘ u kontra˘ u vidvinoj, sed en la plejmulto da
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
29
okazoj...” “Okazoj!” “Okazoj!” interr interrompi ompiss lin senpacie senpacience nce la klien kliento. to. “P “Parol arolu u al mi nenion pri okazoj. La vivo vivo estas libro multe multe pli granda kaj pli riˆca ca je enhavo, enhavo, ol viaj via j juraj artifikoj. artifikoj. Kaj ekster tio ˆcu cu vi pensas, ke mi vane loˆ gis ses semajnojn en la domo de la doktoro?” “Mi pensas, sinjoro,” diris sinjoro Snitchey kaj turnis sin serioze al sia kompaniano, kompania no, “mi pensas p ensas,, ke el ˆciuj ciuj petolaˆ p etolaˆoj, o j, kiujn kiu jn al sinjoro sinjor o Warden faris fa ris lia j ˆcevaloj cevalo j — kaj ka j ili estis sufiˆce ce multaj multa j kaj sufiˆce ce karaj, karaj , kiel li kaj ni amba˘ u plej bone scias — la plej malbona estis tio, ke unu el ili lasis lin kun tri rompitaj ripoj, elartikigita elartikigita ˆsultro kaj Dio scias kiom da subsangaˆ subsangaˆoj anta˘ u la muro de l’ ˆgardeno gardeno de la doktoro. doktoro. Tiam, Tiam, vidante vidante lin resaniˆ resaniˆ ganta sub la flego kaj tegmen tegmento to de la doktor doktoro, o, ni ne anta˘ anta˘ uvidis uvidis tian malbonaˆ malbonaˆon; on; sed estas tre malbone, malbone, sinjoro, sinjoro, malbone! malbone! Estas Estas tre malbone. malbone. Kaj doktoro doktoro Jeddler Jeddler — nia kliento, kliento, sinjoro Craggs.” Craggs.” “Kaj sinjoro Alfred Heathfield — anka˘ u speco de kliento, sinjoro Snitchey,” diris sinjoro Craggs. “Kaj sinjoro Michael Warden — anka˘ u speco de kliento,” trankvile aldonis la gasto, “kaj ne malbona, ˆcar car li dek a˘ u dek du jarojn vivis facilanime. Sed Michael Michael Warden nun moderigis mo derigis sian varmegon; tie en la kesto kesto kuˆ kuˆsas sas la fruktoj kaj anka˘ u rimedoj por penti kaj fariˆgi gi pli prudenta. Kaj por tion ˆci ci pruvi, sinjoro Warden Warden volas, volas, se li pov p ovas, as, edziˆgi gi je Marion, la aminda filino de la doktoro, kaj preni ˆsin sin kun si.” “Efektive, sinjoro Craggs?” komencis Snitchey. “Efektive, sinjoro Snitchey kaj sinjoro Craggs,” interrompis ilin la kliento. “Vi konas konas viajn ˆsuldojn rilate viajn via jn klientojn, klientojn, kaj vi scias anka˘ u certe, ke vi ne estas necesigitaj miksi vin en simplan aman aferon, kiun mi devas konfidi al vi. Mi ne volas forkonduki la junan sinjorinon sen ˆsia sia konsento. En la afero estas nenio kontra˘ kontra˘ uleˆ uleˆga. ga. Mi neniam estis intima amiko de sinjoro Heathfield. Je nenia perfido kontra˘ u li mi faras min kulpa. Mi amas, kiel li amas, kaj se mi povos, mi intencas gajni tion, kion li volis gajni.” “Li ne povos, sinjoro Craggs,” diris Snitchey, videble tre maltrankvile. ˆ ˆ estas tre alligita al sinjoro Alfred.” “Gi ne povas al li prosperi, sinjoro. Si “Efektive?” diris la kliento. “Sinjoro Craggs, ˆsi si estas e stas tre alligita al li,” certigis Snitchey. Snitchey. “Ne vane vane mi ses semajnojn sema jnojn pasigis en la domo de la doktoro; kaj balda˘ u mi ˆ komencis tion ˆci ci dubi,” diris sinjoro Warden. “Si amus lin, se ˆcio cio irus la˘u la volo de ˆsia fratino, sed mi ˆsin sin observis. o bservis. Marion evitadis lin nomi kaj paroli pri li, kaj ˆce ce la plej malgranda aludo je li ˆsi si videble suferadis.” “Kial ˆsi si devus tiel agadi, sinjoro Craggs? Kio ˆsin sin igus, sinjoro?” demandis Snitchey. “Kial — mi ne scias, kvankam ekzistas multaj cirkonstancoj, kiuj povas
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
30
gin ˆgin komprenigi, komprenigi,”” diris la kliento kliento kun rideto pro la streˆ co co kaj konfuzo, konfuzo, kiuj esprimiˆgis g is en la vizaˆgo go de Snitchey, kaj pro la singarda maniero, en kiu li ˆ parolis pri la afero kaj penis sciiˆgi gi pli multe; “sed mi scias, ke tiel estas. Si estis est is tre juna, jun a, kiam kia m ˆsi si fianˆciˆ ciˆgis gis se oni entute tiel povas povas tion ˆci ci nomi — kaj eble eb le ˆsi si gin gˆin pentis. Eble — gi gˆi sonas fanfarone, sed mi certigas, ke tia ne estas mia intenco — eble ˆsi enamiˆ gis en min, kiel mi enamiˆgis gis gi s en ˆsin. si n.”” “He, he! sinjoro Alfred, ˆsia sia malnova kolego de ludoj, ludo j, sinjoro Craggs,” diris Snitchey kun embarasa rido, “jam konis ˆsin sin ja kiel tre malgrandan infanon!” “Tiom pli kredeble kredeble estas, ke tedis al ˆsi si pensi pri li,” trankvile da˘urigis urigis la kliento, klie nto, “kaj “ka j ke ˆsi si ne malvolo mal volonte nte ˆsanˆ sangus gˆus lin je nova nova amanto, kiu venas al ˆsiaj okuloj sub romanaj cirkonstancoj (a˘ u estas alportata anta˘ u ˆsiajn sia jn okulo jn per sia ˆcevalo); cevalo); kiu havas havas la renomon, ne senallogan senallogan por knabino provinca, de homo, kiu vivis facilanime fac ilanime kaj diboˆce ce kaj al neniu faris ion malbonan; kaj kiu per sia ekstera ekste raˆˆo — ˆgi gi denove sonos fanfarone, sed, pro l’ honoro, mi tiel ne pensas — povos ankora˘ u elteni la konkuron kun sinjoro Alfred.” La lastan oni certe ne povus nei; kaj sinjoro Snitchey, rigardante sian ˆ klienton, anka˘ u tiel pensis. Guste lia malˆsata sata sintenado donadis al li certan naturan natur an ˆcarmon carmo n kaj elvokadis intereson. interes on. Tiu ˆci ci malˆsateco satec o ˆsajnis sa jnis esprimadi, espri madi, ke lia bela vizaˆgo go kaj lia bone konstruita figuro povus esti multe pli bonaj se li nur volus; kaj ke se li iam sin levos kaj fariˆgos gos serioza (sed gis ˆgis nun li ankora˘ u neniam en sia vivo estis serioza), li povus esti plena je fajra energio. “Tio ˆci ci estas danˆgera gera diboˆcisto,” cisto,” diris al si la homokonanta advokato, “kiu la vivigan vivigan fajron, mankantan mankantan al li, ˆsajnas sajnas ricevadi ricevadi el la okuloj de knabino.” knabino.” “Sekve a˘ uskultu, Snitchey,” li da˘ uskultu, urigis, sin levante kaj prenante lin je urigis, unu butono, “kaj vi, Craggs” — li prenis lin anka˘ u je butono kaj starigis unu dekstren kaj la duan maldekstren apud si, tiel ke ili ne povis forkuri de li “mi ne demandas de vi konsilon. Vi faris tre t re prave, ke vi tenas vin de tiu ˆci ci afero senkond sen kondiˆ iˆce ce tute tut e malpro mal proksim ksime, e, ˆcar car gi gˆi ne estas de tia speco, ke seriozaj homoj, kiel vi, povus sin enmiksi en ˆgin. gin. Mi volas nur per malmultaj vortoj prezenti mian situacion kaj miajn intencojn kaj poste lasi al vi fari por mi rilate miajn aferojn monajn ˆcion cion plej bone, kion vi nur povas, povas, ˆcar car vi komprenas, komprenas, se mi nun forkuros kun la bela b ela filino de la doktoro (kaj (kaj mi esperas tion ˆci ci fari kaj fariˆgi gi per ˆsia amo alia homo), tio ˆci ci por la unua minuto estos pli multekosta, ol se mi sola forkurus. forkurus. Sed mi per alia vivo tion ˆci ci balda˘ u ree ˆsparos spa ros.” .” “Mi pensas, ke estos pli bone, se ni ˆgin gin ne a˘ uskultados, uskultados, sinjoro Craggs?” Craggs?” diris Snitchey kaj rigardis sian kompanianon. “Mi anka˘ u pensas tion,” diris Craggs. Sed amba˘ u atente a˘ uskultadis. uskultadis. “Vi ne devas devas tion ˆci ci a˘ uskulti uskulti,” ,” respondis respondis ilia klient kliento. o. “Mi gin gˆin tamen rakontos. Mi ne intencas demandi la doktoron, ˆcu cu li konsentas, ˆcar car li ja j a ne donus ˆsin sin al mi. Sed mi volas fari al la doktoro nenion malbonan, ˆcar car (ekster tio, ke tiaj bagateloj ne estas aferoj seriozaj, kiel li diras) mi lian infanon,
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
31
mian Marion’on, volas liberigi de io, kies proksimiˆgadon gadon ˆsi si — kiel ki el mi scias — vidas kun timo kaj doloro; mi parolas pri la reveno de ˆsia amanto. Se io en la mondo estas vera, gi gˆi estas tio, ke ˆsi si lian revenon timas. Tiom neniu estas malvastigata en sia j ra jtoj. jto j. Vere, mi nun vivas kiel ˆcasata casata hundo, mi nur en mallumo kuraˆgas gas eliri, kaj ne estas permesite al mi veni en mian domon kaj en mian propran prop ran posedaˆ pos edaˆon; on; sed tiu ˆci ci domo kaj tiu ˆci ci posedaˆ pos edaˆo o iam denove apartenos al mi, kiel vi scias kaj diras; kaj Marion, kiel mia edzino, estos post dek jaroj — vi diras gin gˆin mem, kaj vi ne estas sangvina — kredeble kredeble pli riˆca, ca, ol se ˆsi si ligiˆ lig iˆgos gos kun Alfred Heathfield, kies revenon revenon ˆsi si atendas kun timo (ne forgesu tion ˆci) ci) kaj kies amo kaj anka˘ u nenia amo en la mondo — ne povas ˆ estas esti esti pli varmeg armega, a, ol la mia. mia. Al kiu nun estas estas farate farate tro multe? multe? Cio si decidas farata la˘ u rajto ra jto kaj kaj justeco. justeco. Mia afero afero estas tiel justa, justa, kiel lia, se ˆsi favore favore por p or mi; kaj mi lasos la aferon al ˆsia sia decido. Estos al vi agrable ne pli a˘udi udi pri tiu ˆci ci afero, kaj mi anka˘ u pli vin per tio ˆci ci ne embarasos. embarasos. Vi konas nun miajn intencojn kaj miajn bezonojn. Kiam mi devas forlasi Anglujon?” “Post “P ost unu semajno,” semajno,” diris diris Snitch Snitchey ey.. “Sinjor “Sinjoroo Craggs?. Craggs?. . . ” “Ankora˘ u iom pli frue, mi konsilus,” respondis Craggs. “Post “P ost unu monato,” monato,” diris diris la klien kliento, to, observi observinte nte amba˘ u vizaˆgojn. g ojn. “D “Dee hodia˘ u post monato mi forveturos.” ˆ estas tro longa tempo,” diris “Gi diris Snitc Snitchey; hey; “tro longe. longe. Sed gi gˆi tiel restu. ˆ Mi pensis, pensis, ke li postulos postulos por si tri monatojn,” monatojn,” murmu murmuris ris li al si mem. mem. “Cu vi volas foriri? Bonan nokton, sinjoro!” “Bonan nokton!” respondis la kliento kaj skuis al amba˘ u la manon. “Vi vidos ankora˘ u, u, kiel bone mi scias uzi mian riˆcecon. cecon. De nun Marion estas mia stelo ste lo de feliˆ fel iˆco!” co! ” “Gardu vin sur la ˆstuparo, stuparo, sinjoro!” sinjoro!” diris Snitchey; Snitchey; “ˆcar car tie la stelo ne lumas. Bonan nokton!” “Bonan nokton!” respondis sinjoro Warden. Amba˘ u kompanianoj kompanianoj eliris sur la ˆstuparon stuparon kaj lumigis lumigis al li; kiam li jam estis foririnta, ili ankora˘ u staris kaj rigardadis sin reciproke. “Kion vi diras al tio ˆci, ci, sinjoro Craggs?” diris Snitchey Snitchey. Sinjoro Craggs balancis la kapon. “Ni opiniis en la tago, kiam havis lokon tiu transdono, ke en la maniero, kiel la paro diris al si adia˘u, u, estis io stranga, tion ˆci ci mi memoras,” memoras,” diris Snitchey. “Jes, jes,” diris sinjoro Craggs. “Eble li trompiˆgas,” gas,” da˘ urigis urigis sinjoro Snitchey, Snitchey, ˆslosante slosante la fajreltenan fa jreltenan keston kaj metante gin gˆin sur gian gˆian ordinaran lokon; “sed se tiel ne estas, iom da facilanimeco kaj malfideleco anka˘ u ne estus mirinda mirindaˆo, o, sinjoro Craggs, kaj ˆ tamen mi opinius la belan vizaˆ geton geton tre fidela. Sajnas al mi,” diris Snitchey, surmetante sur sin sian superveston kaj la gantojn (estis tre malvarme ek-
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
32
stere) kaj estingante unu kandelon, “kvaza˘ u ˆsia sia karaktero en la lasta tempo fariˆgis gis pli forta kaj pli serioza, pli simila al la karaktero de ˆsia sia fratino.” “Sinjorino Craggs havis tiun saman opinion,” rimarkis Craggs. “Mi efektive ion donus,” diris Snitchey, kiu en vero estis tre bonkora, “se mi povus kredi, ke sinjoro Warden trompiˆgis gis en sia kalkulo; sed kiel ajn facilanima kaj nekonstanta li estas, li tamen konas la mondon kaj la homojn (kaj estus malbone, se estus alie, ˆcar car por sia konado li pagis sufiˆce ce kare); kaj mi ne povas al mi prezenti, ke gi gˆi estas kredebla. Ni faros plej bone, se ni nin ne enmiksos; ni povas fari nenion pli, sinjoro Craggs, ol silenti.” “Nenion pli,” respondis Craggs. “Nia bona amiko, la doktoro, rigardas tiajn aferojn indiferente,” diris Snitch Snitchey ey balancant balancantee la kapon. kapon. “Mi almena˘ almena˘ u volus esperi, ke li ne bezonos sian filozofion. Nia amiko Alfred parolis pri la batalo de l’ vivo,” — li denove balancis la kapon, — “mi esperas almena˘ u, ke li ne falos en la komenco de u, ˆ vi havas la batalo. Cu havas vian ˆcapelon, capelon, sinjoro Craggs? Mi estingos la duan kandelon.” Ricevinte jesan respondon de sinjoro Craggs, sinjoro Snitchey faris, kiel li diris, kaj palpante palpante ili eliris el la ˆcambro cambro de interparoloj, interparoloj, kiu nun estis tiel malluma, kiel la objekto de ilia parolado, a˘u kiel la advokataˆ advokataˆo entute. Mia historio historio konduk kondukas as min nun en malgrandan malgrandan malbruan ˆcambron cambron de instruitulo, instruitulo, kie en tiu sama vespero la fratinoj kaj la freˆ freˆsa sa maljuna doktoro sidis anta˘ u la agrabla kameno. kameno. Grace kudris, kudris, Marion legis el libro. libro. La doktoro en nokta surtuto kaj pantofloj, pantofloj, tenante tenante la piedojn sur la varma tapiˆso, so, sidis en la ava seˆgo, go, a˘ uskultis la legantinon kaj rigardadis siajn filinojn. uskultis Ili estis tre belaj. Du pli agrablaj vizaˆgoj goj neniam ankora˘ u faris angulon kamenan amenan ˆcarma carma kaj sankta. sankta. Ion de ilia ilia malegal malegaleco eco la forpasi forpasint ntaj aj tri jaroj deviˆ deviˆsis; sis; kaj sur la pura frunto frunto de la pli juna fratino, fratino, en ˆsia sia okulo kaj en la tono ton o de d e ˆsia sia voˆco co oni povis pov is rimark rim arkii tiun t iun saman sam an serioz ser iozan an korecon kore con,, kiun ˆce ce ˆsia sia pli maljuna fratino la senpatrine travivita travivita juneco jam longe maturigis. maturigis. Tamen ˆciam ci am ankor an koraau˘ ˆsi si ˆsajnis sa jnis pli ˆcarma carma kaj pli malforta malfor ta ol la dua; ˆciam ciam ankora˘ ankorau˘ ˆsi ˆsajnis sa jnis metadi metad i sian si an kapon sur la bruston brust on de sia fratino, frati no, fidadi je ˆsi si kaj ka j serˆ se rˆcadi cadi konsilon kaj helpon en ˆsiaj siaj okuloj, en tiuj ˆci ci karaj okuloj, tiel trankvilaj, t rankvilaj, tiel klaraj kaj tiel afablaj kiel anta˘ ue. ue. “Kaj kiam ˆsi si nun estis en la patra domo,” legis Marion el la libro, “kiu estis al ˆsi si tiel t iel kara pro pr o ˆciuj ciuj tiuj rememoro remem oroj, j, ˆsi si komencis kom encis sentadi, sentadi , ke la malfac m alfacila ila tento de d e ˆsia sia koro balda˘ baldau˘ devas veni kaj ne estas prokrastebla. Ho, patra domo, nia konsolan konsolanto to kaj amiko, amiko, kiam ˆciuj ciuj aliaj nin forlasis, forlasis, de kiu la disiˆ go ˆce ˆciu paˆso so inter la lulilo kaj la tombo.” “Kara Marion!” diris Grace. “Mia museto!” ekkriis la patro, “kio estas al vi?” ˆ prenis la manon, kiun la fratino donis al ˆsi, Si si, kaj legis plu; sed per voˆ co co
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
33
ˆciam ci am ankor an kora˘ a˘u tremanta, kvankam kvankam ˆsi si penis kovri sian eksciton. “De kiu la disiˆgo go ˆce ce ˆciu ciu paˆso so inter la lulilo kaj la tombo estas esta s ˆciam ciam dolora. Ho, patra domo, vi, ˆciam ciam fidela kaj tamen tiel ofte malˆ malˆsatata, satata, estu malsevera kontra˘ u tiuj, kiuj deturnas sin de vi, kaj ne persekutu iliajn erarantajn paˆsojn sojn per tro maldolˆca ca pento! p ento! Ne permesu, p ermesu, ke ia afabla rigardo, ia rideto el malnova tempo brilu sur via vizaˆgo go de spirito. Nenia radio de amo, boneco, malsevereco, malsevereco, koreco lumu lumu de via blanka blanka kapo. Nenia rememoro rememoro de ama vorto a˘ u rigardo eliru plendante kontra˘ u tiu, kiu vin forlasis, sed se via rigardo povas esti punanta kaj severa, tiam tiel rigardu en via kompatemeco la pentantojn!” “Kara Marion, ne legu pli hodia˘ u vespere,” vespe re,” diris Grace — ˆcar car ˆsi si ploris. plori s. “Mi ne n e povas,” p ovas,” ˆsi si rediris re diris kaj fermis la libron. li bron. “La litero j ˆciuj ciuj ˆsajnas sa jnas bruli!” bruli !” La doktoron tio ˆci ci amuzis; kaj li ridis, frapante al ˆsi si sur la kapo. ˆ “Kio! Gis larmoj tuˆsita sita de romano!” diris doktoro Jeddler. Jeddler. “De presa nigraˆ nigraˆo kaj papero! Ne, ne, estas ˆcio cio egala. eg ala. Estas tiom t iom same prudente preni pre ni serioze presan nigraˆ nigraˆon kaj paperon, kiel ˆcian cian alian aferon. Sed sekigu viajn larmojn, larmojn, sekigu viajn larmojn. Mi estas konvin konvinkit kita, a, ke la heroino heroino de longe longe estas jam returne en la patra domo d omo kaj kun ˆciuj ciuj paciˆ gis, gi s, — kaj ka j se ˆsi tion ti on ˆci ci ne faris, efektiva patrodomo konsistas ja nur el simplaj kvar muroj; kaj imagita — el e l papera pap eraˆˆo o kaj inko. Kio estas?” e stas?” ˆ “Gi estas e stas mi, sinjoro,” sinjoro ,” diris d iris Clemency Clemen cy,, enˆsovante sovante la kapon tra la pordo. “Kio estas al vi ?” ?” demandis la doktoro. “Ho, mia Dio, nenio al mi estas,” esta s,” respondis resp ondis Clemency — kaj ˆsi si estis prav p rava, a, se oni povis juˆgi gi la˘ u ˆsia sia bone b one sapita s apita vizaˆgo, go, el kiu kiel ordinare brilis la efektiva esenco de bona humoro, humoro, per kio ˆsi, si, kiel ajn ne bela ˆsi estis, efektive fariˆ gis simpatia. simpatia. Kontuzitaj Kontuzitaj kubutoj ordinare ne estas kalkulataj kalkulataj al belaˆ belaˆoj; sed en la irado tra la vivo vivo estas ˆciam ciam pli bone sur la malvasta malvasta vojo malbonigi al si la kubutojn anstata˘ u la bona humoro; humoro; kaj tusante tusante tion ˆci ci lastan, Clemency estis tiel freˆsa sa kaj sana, kiel ˆcia cia belulino en la tuta lando. “Ho, nenio al mi estas,” diris Clemency kaj tute eniris tra la pordo, “sed venu iom pli proksimen, sinjoro!” Iom mirigite la doktoro plenumis ˆsian sian deziron. “Vi diris, ke mi donu al vi nenion, kiam ili apudestas, vi scias,” diris Clemency. Iu fremda en la familio, la˘ u ˆsia sia stranga okulado ˆce ce tiuj ˆci ci vortoj kaj la aparta loga movo movo de ˆsiaj kubutoj, kvaza˘ kvaza˘ u ˆsi si volu voluss ˆcirka ci rka˘ upreni u ˘ preni sin mem, povus eble pensi, ke “nenion” “nenion” signifas, signifas, ˆce ce la plej favora favora klarigado, klarigado, honestan kison. Efektive Efektive ˆsajnis, sajnis, ke la doktoro en la unua minuto minuto mem ne sciis, kion li devas pensi; sed li balda˘ u retrankviliˆgis, gis, kiam Clemency, Clemency, traserˆcinte cinte en amba˘ u poˆsoj so j — ˆsi si komenci kome nciss de la gusta gˆusta poˆso, so, poste fosis en la malˆ gusta gusta kaj fine revenis al la ˆgusta gusta — ellevis leteron.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
34
“Britain “Britain preterveturis, preterveturis,”” ˆsi si diris, transdonante transdonante la leteron al la doktoro, “kiam la poˆsto sto venis, kaj li atendis. En la angulo staras A.H. Mi vetas, vetas, ke sinjoro sinjoro Alfred Alfred revenas. revenas. Ni havos havos feston de edziˆ edzigo gˆo en la domo — mi havis matene du kulerojn en la taso. Ho, Dio, kiel malrapide li ˆgin gin malfermas.” malfermas.” ˆ Si parolis ˆcion cion tion ˆci ci kiel monologon, dum en sia malpacienco sciiˆ gi g i la nova novaˆon, on, ˆsi levis sin sur la finetojn de la piedoj kaj el sia anta˘ utuko faris korktirilon kaj el sia buˆso so botelon. botelon . Fine, perdinte per dinte la paciencon atendi, dum la doktoro kun la letero ˆciam ciam ankora˘ u ne estis preta, ˆsi si subite returne mallevis sin sur la plandojn kaj ˆetis sian anta˘ utukon kiel kovrilon trans la kapon, plena je muta malespero kaj ne povante plu gin gˆin elteni. “Venu, knabinoj!” ekkriis la doktoro. “Mi ne povas alie; en mia vivo mi nenian sekreton sekr eton povis p ovis teni ˆce ce mi. Kaj anka˘ u ne estas multe da sekretoj, kiuj estus estus indaj indaj esti tenataj en tia — sed ni silent silentu u pri tio ˆci. ci. Alfred Alfred reveturas reveturas kaj balda˘ u venos!” “Balda˘ u!” u!” ekkriis Marion. “Kio? La romano estas tiel rapide forgesita!” diris la doktoro kaj pinˆcis cis al ˆsi si la vangon. “Mi tuj sciis, ke la sciigo sekigos la larmojn. Jes! ‘Mi volas fari al ˆsi surprizon’,” li tie ˆci ci skribas. Sed tio ˆci ci ne iros. Li devas havi konvenan konvenan akcepton. “Balda˘ u!” u!” ripetis Marion. “Nu, eble ne tiel balda˘ u, kiel via malpacienco pensas,” respondis la doku, toro; “sed sufiˆce ce balda˘ u. u . Ni riga rigardu rdu!! hod hodia˘ ia˘ u estas ˆaudo, audo, ne vere? vere? Tiel li intencas veni de hodia˘ u post monato.” “De hodia˘ u post monato,” malla˘ ute ute ripetis Marion. ˆ “Goja tago kaj festo por ni ˆciuj,” ciuj,” diris per gaja ga ja voˆ co co ˆsia fratino Grace, kiu gratulante ˆsin sin kisis. “Longe atendita tago, mia kara, kiu fine venis.” Rideto estis la respondo, malgaja rideto, sed plena je fratina amo; kaj kiam ˆsi si rigardis al sia fratino en e n la vizaˆ gon gon kaj a˘ uskultis uskult is la ˆcarman carma n harmonion harmo nion de ˆsia si a voˆco, co , kiam ki am ˆsi si plu pl u p entra ent radis dis la gojojn gˆojojn de la revidiˆgo, go, tiam tia m sur su r ˆsia sia propra pro pra vizaˆgo go brilis espero kaj ˆgojo. g ojo. Kaj ankora˘ ankora˘ u io: io, kio pli kaj kaj pli trariga trarigardis rdis tra la ceteraj ceteraj sentoj, sentoj, kaj por kio mi ne hav havas nomon. Tio ˆci ci ne estis estis gojo, ˆ triumfo, triumfo, fiera entuziasmo entuziasmo — tiuj ˆci ci ne montras montras sin tiel trankvile. Tio ˆci ci ˆ ne estis ne sole amo kaj dankemo, kvankam kvankam tiuj ˆci ci faris parton de tio ˆci. ci. Gi venis venis de ia egoista penso, p enso, ˆcar car tiuj ˆci ci ne brilas tiel sur la frunto, frunto, ne flamas tiel tiel sur la lipoj. Do Dokt ktoro oro Jeddle Jeddlerr malg malgra˘ ra˘ u sia filozofio — kiun li ˆciam ciam en la praktiko forgesadis, kiel ˆgi gi ofte okazas al gloraj filozofoj — ne povis sin deteni montri tian grandan intereson je la reveno de sia malnova lernanto kaj zorgato, kiel se ˆgi gi estus ia serioza serioza afero. Tiel Tiel li denove denove sidiˆ sidigis gˆis en sian avan seˆgon, gon, denove denove etendis la piedojn sur la varman tapiˆ tapiˆson, son, multfoje multfoje tralegis tralegis la leteron kaj ankora˘ u pli multe parolis pri ˆgi. gi. “Ho, estis ankora˘ u tempo,” diris la doktoro kaj rigardis en la fajron, “kiam vi amba˘ u kune, vi, Grace, kaj li,
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
35
ˆ vi memoras?” kuradis brako en brako, kiel paro da vivaj pupoj. Cu “Ho, jes,” ˆsi respondis re spondis kun gaja g aja rido kaj da˘ urigis urigis kudri diligente. diligente. ˆ “De hodia˘ u post post un unu u mona monato to!” !” diri diriss la dokt doktor oroo medit meditan ante te.. “Sajnas kvaza˘ u de tiu tempo tempo pasis pasis ne pli ol un unu u jaro. Kaj kie tiam estis estis mia malmalgranda Marion?” “Neniam “Neniam malproksime malproksime de sia fratino, kiel ajn malgranda malgranda ˆsi si estis,” estis,” diris Marion: Mario n: “Grace “Grac e estis por mi ˆcio, cio, eˆc tiam, kiam ˆsi si ankora˘ ankorau˘ estis infano.” ˆ estis solida “Tre “T re vere, mia kateto, kateto, tre vere,” vere,” respondis respondis la doktoro. doktoro. “Si malgranda mastrino, mia Grace, kaj bona ekonomiistino kaj diligenta saˆga ga infano; plena je pacienco por niaj kapricoj, ˆciam preta anta˘ uplenumi niajn dezirojn kaj forgesi la proprajn; eˆc jam tiam. Jam en tiu tempo, Grace, vi neniam estis kolera kaj disputema, esceptinte rilate unu punkton.” “Mi timas, ke de tiu tempo mi tre ˆsanˆ sanˆ giˆ giˆgis gis al pli malbona,” ridis Grace, ˆciam ci am ankor an kora˘ a˘u diligente laborante. “Kia punkto gi gˆi estis, patro?” “Alfred, “Alfred, kompreneble,” kompreneble,” diris la doktoro. “Vi estis nur tiam kontenta, kontenta, se mi vin nomis no mis la edzino de Alfred; tial ni ˆsin sin nomis n omis edzino e dzino de Alfred; kaj tio ˆci ci pli al a l vi plaˆcis cis (kiel ( kiel a jn strange gi gˆi nun ˆsajnas), sajna s), ol se ni donus al vi la titolon de dukino, se ni povus vin fari dukino.” “Efektive tiel estis?” trankvile diris Grace. “Kiel, vi ˆgin gin plu ne memoras?” demandis la doktoro. “Mi pensas, ke mi ˆgin gin ankora˘ u iom memoras,” memoras,” ˆsi si respondis, “sed nur apena˘ u. u. Estas tro longe de tiu tempo.” temp o.” Kaj kudrante ˆsi si kantetis la rekanton de unu malnova kanto, kiun la doktoro amis. “Alfred balda˘ u havos efektivan efek tivan edzinon,” edzin on,” ˆsi si diris, diri s, donante don ante al la interpa i nterparolo rolo alian direkton; direkt on; “kaj tio t io ˆci ci estos est os bela b ela tempo te mpo por ni ˆciuj. ciuj. Mia trijara trijar a ofico ofic o estos esto s balda˘ u finita, Marion. Vi faris gin gˆin al mi tre facila. Mi diros al Alfred, kiam mi metos vin ree al lia brusto, ke vi lin la tutan tempon kore amis kaj ke li ˆ mi povas gin eˆc ne unufoje bezonis mian subtenon. Cu gˆin al li diri, mia kara?” “Diru al li, amata Grace,” respondis Marion, “ke neniam ˆsuldo suldo tiel noble, tiel grandanime, tiel elteneme estis plenumata, ke mi vin de tiu tempo kun ˆciu ciu tago ta go pli amis; kaj ke mi vin nun tiel senfine senfin e amas!” “Tion “Ti on ˆci ci mi ne povas al li diri,” dir i,” respo res pondi ndiss ˆsia sia fratin fra tino, o, ˆsin ˆcirkaupr cir kauprena enante; nte; “miajn meritojn la fantazio de Alfred al si pentru p entru.. Li sufiˆce ce trograndigos, trograndigos, kara Marion, tute kiel vi.” ˆ nun reprenis Si re prenis sian laboron, kiun ˆsi si estis formetinta el la mano, kiam ˆsia sia fratino parolis kun tia tuˆsiteco siteco de l’ koro, kaj ˆsi denove kantetis la malnovan malnovan kanton, kanton, kiu tiel plaˆcis cis al la doktoro. Kaj la doktoro, ˆciam ciam ankora˘ u sidante en la apoga seˆgo, go, a˘ uskultis la kanton, batis la takton al ˆgi uskultis gi sur sia genuo per la letero de Alfred, rigardis siajn filinojn kaj diris al si, ke inter la multaj vantaˆ vantaˆoj o j de la vanta mondo tiuj ˆci ci almena˘ almen a˘ u estas sufiˆce ce bela bel a j.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
36
Dume Clemency Newcome, plenuminte sian alporton de sciigo kaj atendinte en la ˆcambro, cambro, gis gˆis ˆsi ˆcion cion sciis, iris returne en la kuirejon, kuirejon, kie sinjoro sinjoro Britain post la vespermanˆ go go faris al si opor o portune tune,, ˆcirka˘ cirka˘ uite uite de tia grandanombra kolekt olektoo da brila brilant ntaj aj kovri ovriloj loj de potoj, potoj, pure pure froti frotitaj taj patoj, patoj, poluri poluritaj taj pladoj, brilantaj brilantaj kaldronoj kaj aliaj signoj de ˆsia sia diligento sur la muroj kaj sur la bretoj, ke li sidis kvaza˘u en la mezo mezo de magazen magazenoo de spegu speguloj. loj. La plej granda parto el ili vere donis ne tre flatan repentron de li; anka˘ u iliaj prezenta prez entaˆˆoj o j estis est is tute tu te ne n e egala ega laj; j; ˆcar car kelkaj donis d onis al li tre longan vizaˆ gon, gon, kelkaj tre larˆgan, gan, aliaj alia j sufiˆce ce agrab a grablan lan kaj ka j alia al iajj tre tr e malbe ma lbelan, lan, ˆciu ciu la˘ l a˘ u sia maniero de reprezentado, reprezentado, tiel same, kiel faras la homoj. homo j. Sed en tio ili ˆciuj ciuj konsentis, konsentis, ke inter ili il i tute tut e oportu op ortune ne sidas sid as individuo ind ividuo,, tenanta te nanta la l a pipon pip on en la buˆso so kaj kruˆcon con da biero apud si kaj balancanta kun esprimo de grandanimeco la kapon al Clemen Cle mency, cy, kiam ki am ˆsi sidiˆ sid iˆgis gis al tiu sama tablo. “Nu, Clemency,” diris Britain, “kiel vi nun fartas? Kaj kio nova estas?” Clemency Clemen cy diris d iris al li, li , kion kio n ˆsi si sciiˆ s ciiˆgis, gis, kaj li akceptis tion ˆci ci tre afable. Bona ˆsangiˆ gˆiˆgo go estis videbla ˆce ce Benjamin de la kapo ˆgis gis la piedoj. Li estis multe pli ˆ elrigardis, kvaza˘ larˆga ga kaj pli ruˆga, ga, pli gaja kaj pli gajiga. Gi u lia vizaˆgo go estis anta˘ ue kunligita en tuberon kaj nun estis disligita kaj elglatigita. ue “Tio ˆci ci kredeble estos nova negoco por Snitchey kaj Craggs,” li diris, kun oportuneco blovante nubojn de fumo en la aeron. “Kaj ni eble denove estos atestantoj, Clemency!” “Dio!” respondis Clemency kun la kutima movo de siaj amataj membroj: “Mi volus ke mi tio estu, Britain!” “Kio?” “Ke mi estu la persono, kiu devas edziniˆ gi!” gi!” Benjamin Benjamin prenis la pipon el la buˆso so kaj kore ridis. “Jes, vi estas tute la gusta ˆgusta por tio ˆci,” ci,” li diris: “malfeliˆca ca Clemency!” Clemency de sia flanko ridis tiel same kore, kiel li, kaj ˆsajnis, sajnis, ke la penson ˆsi si trovas trovas tiel same amuza, kiel li. “Jes,” ˆsi si konsentis, “mi estas tute la ˆgusta gusta por tio ˆci, ci, ne vere?” “Vi neniam edziniˆgos, gos, kompreneble,” diris sinjoro Britain kaj prenis la pipon pip on returne retur ne en la buˆson. son. “Vi efektive pensas, ke ne?” diris Clemency tute senkulpe. Sinjoro Britain Brita in balancis la kapon. “Nenia espero esp ero por p or tio ˆci!” ci!” “Pripe “Pripens nsu u nur!” nur!” diri diriss Clemen Clemency cy.. “Mi pensas pensas,, ke vi gin gˆin balda˘ u faros, Britain; ne vere?” Tiel Tiel subite subite metita metita demando demando pri tia grava grava afero afero postulis postulis pripenson pripenson.. Li elblovis grandan nubon da fumo kaj, metante la kapon jen dekstren, jen maldekstren, li ˆgin gi n ˆcirka ci rka˘ urigardadis, u˘rigardadis, kiel se tiu ˆci ci nubo nub o estus est us la demando kaj li ˆgin gin rigardus de diversaj punktoj de vidado, kaj li respondis, ke li la aferon ankora˘ u ne bone klarigis al si, sed — jes, jes, li eble ankora˘ u decidiˆgos gos tion ˆci ci far fa ri.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
37
“Kiu a jn ˆsi estos, estos , mi deziras dezir as al ˆsi si feliˆcon!” con!” ekkriis Clemency. Cleme ncy. “Ho, tio ˆci ci al ˆsi si ne mankos,” diris Benjamin, Benja min, “certe “cer te ne.” “Sed ˆsi si ne vivus tiel t iel feliˆ f eliˆca ca kaj ne havus tiel tute bonan kaj amindan edzon,” diris Clemency, duone metinte sin super la tablon kaj medite rigardante la kandelon, “se mi anta˘ ue ue ne estus — ne ˆcar car mi intencis, ˆcar car gi gˆi estis pura kuntrafiˆ go; go; ne vere, Britain?” “Certe,” respondis sinjoro Britain en plena guado gˆuado de la pipo, en la stato kiam la fumanto fumanto povas povas malfermi malfermi la bu buˆˆson son nur tre malmulte malmulte por paroli; en oportuna trankvileco sidas sur sia seˆ go kaj povas turni al sia kunsidanto nur go la okulojn kaj anka˘ u tiujn ˆci ci tre malrapide kaj serioze. “Ho, mi estas al vi tre danka, Clemency, tion vi ja scias!” “Dio, kiel bela estas la penso pri tio ˆci!” ci!” diris Clemency. “Vi scias, mi faris diversajn esplorojn pri tio kaj alia,” da˘urigis urigis sinjoro Britain kun la peza seriozeco de saˆgegulo, gegul o, “ˆcar car mi ˆciam ciam havis spiriton spirit on scieman; kaj mi legis multajn librojn pri la bonaj kaj malbonaj flankoj de la teraj aferoj, ˆcar car mi en mia juneco min okupadis je la literaturo.” literaturo.” “Efektive!” ekkriis mirante Clemency. “Jes,” diris sinjoro Britain; “du el miaj plej bonaj jaroj mi staris post la pordo de butiko de librovendisto, preta postkuri, se iu metus ian libron en la poˆson; son; poste mi estis disportanto ˆce ce modistino, ka j en tiu ˆci ci ofico mi en vakstolaj vakstola j paketo j alporta alp ortadis dis al la l a homo j nenion neni on ekster eks ter trompaˆ t rompaˆo o kaj malveraˆo o — per kio mia animo estis malˆgojigita gojigita kaj mia konfido je la homa naturo estis detruita. Kaj post tio mi tie t ie ˆci ci en tiu ˆci ci domo d omo a˘ udis udis multe da parola paro laˆˆo, kiu mian animon ankora˘ u pli malgajigis; malgaj igis; ka j post ˆcio cio tio ˆci ci mia opinio estas, ke kiel certa kaj agrabla kvietigisto de la animo kaj bona kondukanto tra la vivo nenio estas pli bona, ol la raspilo de muskato.” Clemency volis ion aldoni, sed li anta˘ uveni uve niss al ˆsi. si. “Ligita,” li serioze aldonis, “kun fingringo.” “Faru “Faru kion vi vola volas, s, kaj tiel tiel plu, plu, ne vere? vere?”” rima rimark rkis is Cleme Clemency ncy,, en la ˆgojo gojo pro la konfeso metante unu brakon trans la duan kaj karesante al si la kubuton. “Tia kerna diro, ne vere?” “Mi cetere ne scias,” diris sinjoro Britain, “ˆcu cu oni povus gin gˆin nomi vera filozofio filozofio.. Mi iom duba dubass tion tion ˆci; ci; sed ˆgi gi bone eltenas kaj ˆsparas sparas multe multe da ˆcagreno, cagr eno, kion la gusta gˆusta filozofio filozo fio ne ˆciam ciam faras.” fara s.” “Rememoru nur, kiel vi mem iafoje insultadis,” diris Clemency. “Ha!” diris sinjoro sinjoro Britain. “Sed la plej rimarkinda estas, Clemency Clemency,, ke vi min devis konverti. konverti. Tio ˆci ci estas la plej stranga. Vi! kio! mi pensas, ke vi ne havas duonon da penso en la kapo!” Tute ne ofendiˆ gante, gante, Clemency Clemen cy balancis bala ncis la kapon, ridis kaj ˆcirka˘ cirka˘ uprenante uprenante sin diris: “Ne, mi anka˘u tiel pensas.”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
38
“Mi estas sufiˆce ce konvinkita je tio ˆci,” ci,” diris sinjoro sinjor o Britain. Britai n. “Ho, “Ho, mi pensas, vi estas estas prav prava,” diris Clemency Clemency.. “Mi elportas elportas nenian nenian penson, mi nenian bezonas.” Benjamin prenis pr enis la pipon el la buˆso so kaj ridis, ˆgis gis la larmoj elkuris al li sur la vangojn. vangoj n. “Kiel naiva vi estas, Clemency,” Clemency,” li aldonis, ˆciam ciam ankora˘ ankorau˘ ridante kaj viˆ viˆsante sante al si la okulojn. okulojn. Clemenc Clemency y, nenion nenion kont kontra˘ ra˘ udiran udirante, te, faris faris tion tion saman kaj ridis tiel same kore, kiel li. “Sed mi tamen vin amas,” diris sinjoro Britain; Britain; “vi estas tre bona b ona knabino en via speco; donu do al mi la manon, Clemency. Clemency. Kio a jn estos, mi vin ˆciam ciam estimos estimo s kaj ka j ˆciam ciam estos via amiko.” “Efektive!” “Efektive!” respondis Clemency. Clemency. “Nu, tio ˆci ci certe estas tre bona de via flanko.” “Jes, jes,” diris sinjoro Britain kaj prezentis al ˆsi si la pipon por elbati; “mi vin ne forlasos. A˘ uskultu! estas stranga bruo!” uskultu! “Bruo!” ripetis Clemency. “Paaˆsoj “P soj ekster ekster la domo. domo. Son Sonis, is, kvaza˘ kvaza˘ u iu desal desaltas tas de la muro,” uro,” diri diriss ˆ ili supre ˆciuj Britain. “Cu ciuj estas en lito?” “Ho, nun ili ˆciuj ciuj iris dormi.” dormi .” ˆ vi nenion a˘ “Cu udis?” udis?” “Ne.” Ili amba˘ u a˘ uskultis uskultis sed nenion a˘ u dis.. “Mi udis “Mi ion diros diros al vi,” vi,” diris diris BenBen jamin kaj deprenis lanternon; “mi pro singardeco sing ardeco faros unu fojon fo jon ˆcirka˘ cirka˘ uiron ˆcirka˘ kau ˘ la domo, anta˘ u ol mi iros iros dormi. dormi. Malf Malferm ermu u la pordon, pordon, dum mi ekbruligos la lanternon, Clemmy.” Clemency tuj obeis, sed rimarkis al tio ˆci, ci, ke li vane faras al si la klopodon, klopo don, ke gi gˆ i estas estas imago imago kaj tiel tiel plu. plu. Sinjo Sinjoro ro Britai Britain n diri diriss “tre “tre povas povas esti, esti,”” sed sed tamen eliris, armita de la fero de forno kaj lumigante per p er la lanterno en ˆciujn ciujn flankojn. “Estas tiel silente, kiel sur la tombejo,” diris Clemency, rigardante post li; “kaj anka˘ u preska˘ u tiel same timige!” Rigardante returne retu rne en la kuirejon, ˆsi en timego ekkriis, kiam facila figuro al ˆsi si proksim pro ksimiˆ iˆgis. gis. “Kiu tie?” “Silentu!” “Silentu!” murmuretis murmuretis al ˆsi si ekscitite ekscitite Marion. “Vi min ˆciam ciam amis, ne vere?” “Amis? Infano! Certe!” “Mi gin gˆin scias. Kaj mi povas al vi konfidi, konfidi, ne vere? Mi nun havas havas tie ˆci ci preska˘ u neniun, al kiu mi povus konfidi!” “Jes,” diris Clemency kore. “Iu estas ekster la domo,” diris Marion kaj montris al la pordo, “kiun mi hodia˘ u vespere ankora˘ u devas devas vidi, kaj paroli paroli kun li. Michael Michael Warde Warden, n, pro Dio, foriru. Nun ne!”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
39
Clemency surprizite kaj maltrankvile ektremis, kiam sekvante la rigardon de la parolantino, ˆsi si ekvidis e kvidis malluman figuron, starantan anta˘ u la pordo. “Post momento vi povas esti malkaˆ malkaˆsita,” sita,” diris Marion. “Nun ne! Atendu, se estas est as eble, eb le, en ia kaˆsita sita loko. Mi tuj venos.” Li salutis ˆsin per p er la mano kaj ka j malaperis. “Ne iru dormi. Atendu min tie ˆci!” ci!” diris Marion kun maltrankvila rapideco. “Mi jam anta˘ u unu horo volis paroli kun vi. Ho, ne perfidu min!” Marion kaptis ekscitite sian manon kaj premis ˆgin gin al la brusto — movo, kiu en sia pasio estis pli elokventa, ol la plej varmega petado per vortoj. Poste ˆsi si foriris, forir is, kiam la radio j de la revenanta lanterno komencis lumigadi la ˆcamb ca mbrron. on . ˆ trankvil “Cio trankvilaa kaj silen silenta. ta. Neniu Neniu estas. Kredeble Kredeble imago,” imago,” diris sinjoro sinjoro Britain, ferminte kaj riglinte la pordon. “Unu el la sekvaˆ sekvaˆoj o j de viva viva fantazio. Ha! kio estas?” Clemency, Clemency, kiu ne povis p ovis kaˆ kaˆsi si sian ekscitecon, pala kaj tremanta per p er la tuta korpo sidis sur seˆgo. go. “Kio estas?” ˆsi si ripetis kaj frotis al si la manojn mano jn kaj kubutojn, penant p enantee trankviligi trankviligi kaj rigardante rigardante ˆcien, cien, nur ne al li en la vizaˆ gon. g on. “E “Esta stass bele de de via flanko flanko,, Britain! Britain! An Anta˘ ta˘ u e vi enpelas min en teruron per bruado kaj per ue lanternoj kaj per Dio scias ankora˘ u kio. kio. . . Kio Kio estas estas?? Ho, Ho, jes!” jes!” “Se vi ricevas teruron de lanterno, Clemmy,” diris sinjoro Britain, tute trankvilanime ˆgin gin estingante kaj ree pendigante, “tiam la terura fantomo estas facile forpelebla. Sed vi ja ordinare estas sufiˆce ce kuraˆ ga,” li diris kaj haltis, haltis, por ˆsin atente rigardi; “kaj “kaj vi estis ja anka˘ anka˘ u tute trankvila post la bruado kaj la lanterno. Kio venis al vi en la kapon? Ja ne ia penso?” Sed ˆcar car Clemency tute kiel ordinare deziris al li bonan b onan nokton kaj ˆsajnis sa jnis sin prepari por iri dormi, tial anka˘ u Malgrand-Britain diris al ˆsi si bonan nokton, farinte ankora˘ u la originalan rimarkon, ke neniu scias, kio al la virinoj povas veni en la kapon; li prenis sian kandelon kaj iris dormeme al la lito. Kiam ˆcio cio denove estis trankvila, Marion Mar ion revenis. “Malfermu la pordon,” ˆsi si diris, “kaj restu apud mi, dum mi kun li ekstere parolos.” Kiel a jn timema ˆsia sia agado estis, gi gˆi tamen montris firman kaj neˆsancelesanceleˆ blan decidon, al kiu Clemency ne povis kontra˘ ustari. ustari. Si malla˘ ute ute malriglis la pordon, sed anta˘ u ol ˆsi si turnis turni s la ˆslosilon slosilo n en la seruro, serur o, ˆsi returne retur ne rigardis rigar dis la junan fratinon, kiu nur atendis la malfermadon, por eliri. La vizaˆ go go ne estis deturnita a˘ u turnita tur nita al la tero, tero , sed rigardis ˆsin sin plene kaj libere libere en floro de juneco juneco kaj bele b eleco. co. Neklar Neklaraa sento sento pri la malforta malforta baro, kiu estas inter la feliˆca ca patra domo kaj la honesta amo de la bela be la knabino, penso pri la malˆgojo goj o en tiu ˆci ci domo kaj la detruo de giaj gˆiaj plej belaj esperoj, venis en la simplan animon de Clemency kaj frapis ˆsian sian molan koron tiel profunde, pro funde, tiel forte plenigis ˆgin gin je malˆgojo go jo kaj kunsento, kunse nto, ke ˆsi, si, verˆsante sante riveron da larmo j, metis siajn sia jn brakojn brako jn ˆcirka˘ cirka˘ u la kolon de Marion.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
40
“Mi scias nur malmulte, kara infano,” diris Clemency, “tre malmulte; sed mi scias, ke tio ˆci ci ne estas bona. Pripensu, kion vi faras.” “Mi multajn fojojn gin gˆin pripensis,” diris Marion kviete. “Ankora˘ u unu fojon,” petegis Clemency, “ˆ gis gis morga˘ u!” u!” Marion balancis la kapon. “En la nomo de sinjoro Alfred,” diris Clemency. “Pro li, kiun vi iam tiel ˆ kovris sian vizaˆgon amis!” Si gon per la manoj kaj ripetis: “Iam!” kvaza˘u tiu ˆci ci vorto vort o disˆsirus sir us al ˆsi si la koron. koro n. “Lasu min eliri,” petis Clemency. “Mi diros al li, kion vi volas. Ne eliru tiun ˆci ci nokton el la pordo. Mi estas konvinki konvinkita, ta, ke tio ˆci ci ne povas povas alporti bono bo non. n. Ha, gi gˆi estis tago de malfeliˆ malfeliˆco, co, kiam oni tien ˆci ci alportis sinjoron sinjoron Warden! Pensu pri via bona patro, mia kara — pri via fratino.” “Mi gin gˆin faris,” diris Marion kaj rapide levis la kapon. “ Vi ne scias, kion mi faras. Mi devas paroli kun li. Per tio ˆci, ci, kion vi diris, vi montris vin kiel ˆ vi mia plej bona kaj plej fidela amikino, sed mi devas fari tiun ˆci ci paˆson. son. Cu volas min akompani, Clemency” — ˆsi kisis ˆsian amikan amikan vizaˆgon g on — “a˘ u ˆcu mi devas iri sola?” Konfuzita kaj malˆgoja go ja Clemency turnis la ˆslosilon en la seruro kaj malfermis la pordon. Marion, firme tenante la manon de la akompanantino, rapide eliris en la mallumon de la nokto. Tie li alpaˆ a lpaˆsis sis al ˆsi, si, kaj ili longe long e kaj multe parolis pa rolis unu kun la dua; kaj la mano, per kiu ˆsi si tenis te nis Clemency’on, Cleme ncy’on, tremis, a˘ u malvarmiˆgis gis kiel la mano de malvivulo, a˘u premis ˆsin sin kore en la fajro fa jro de la parolado. Kiam ili revenis, li sekvis Marion’on ˆgis gis la pordo; tie li prenis la duan manon kaj premis gin gˆin al siaj lipoj. Tiam Tiam li singarde singarde foriris foriris.. La pordo denove denove estis riglita kaj ˆslosita, slosita, kaj denove denove ˆsi si staris en la patra domo. Ne depremita depremita de la sekreto, kiun ˆsi si alportis, kvank kvankam am ˆsi si estis ankora˘ u juna, sed kun tiu esprimo sur la vizaˆgo, go, por kiu jam anta˘ ue ue mankis al mi la nomo, kaj kiu brilis tra ˆsiaj siaj larmoj. ˆ ripete dankis sian malaltrangan Si malaltrangan amikinon amikinon kaj konfidis konfidis al ˆsi, si, kiel ˆsi diris, plene kaj senkondiˆ senkond iˆce. ce. Feliˆce ce atinginte ating inte sian dormoˆcambron, cambron , ˆsi si falis sur la genuojn kaj povis preˆ gi, havante sur la koro sian sekreton! gi, Jes, kaj ˆsi si povis sin levi post p ost la preˆ go go tiel trankvile kaj feliˆce, ce, klini sin super sup er la dormantan dorma ntan fratino fr atinon, n, rigard r igardii ˆsin sin kaj ka j rideti ride ti — kvankam eˆc iom malˆ goje. goje. Kaj Ka j kisante ˆsian sian frunton, frunton , ˆsi si malla˘ mallaute u˘te murmuretis al si, ke Grace Grac e ˆciam ciam estis patrin pat rinoo por po r ˆsi, kaj ke ˆsi si ˆsin amas ama s kiel kie l infano inf ano!! Kaj ˆsi si povis la brakon meti al si ˆcirka˘ cirka˘ u la kolon, kolon, kiam ˆsi si sin metis sur la kusenon, — kaj la brako kvaza˘u konscie kons cie ˆcirka˘ cir ka˘ uprenis upren is ˆsin sin defendante defe ndante kaj amante — kaj kvaza˘u murmuretis al la delikataj lipoj: Dio vin benu! Kaj ˆsi si povis eˆc trankvile ekdormi, malhelpata nur de unu sonˆ go, go, en kiu ˆsi si per pe r sia senkul sen kulpa pa kaj tuˆsanta sant a voˆco co ekkriis ekk riis,, ke ˆsi si estas est as tute tut e sola sol a kaj ke ˆciuj ciu j
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
41
ˆsin si n for f orge gesi sis. s. Monato balda˘ u pasas, pas as, eˆc se gi gˆi iras malrapide. La monato, kiu estis inter tiu ˆci ci nokto kaj la reveno, rapide pasis kaj forflugis, kiel pasanta nebulo. La tago venis. Malkvieta vintra tago, kiu la malnovan domon ofte tremigadis, kvaza˘ u de frosto. Tago, kiu la hejman doman internaˆon on faras fara s duoble kara, al la kamena angulo a ngulo donas novaj novajn n agrablaˆ agrablaˆojn, ˆetas etas ruˆ getan flamon sur la vizaˆgojn go jn kolektita kolektit a jn ˆcirka˘ cirka˘ u la kameno kaj igas la grupojn ˆcirka˘ cirka˘ u ˆciu kameno fari pli malvastan kaj pli intiman ligon kontra˘ u la elementoj, kiuj ekstere sovaˆgas. gas. Kruda Kruda vintra vintra tago, kiu plej plej bone preparas preparas por agrabla agrabla vespero, kovritaj fenestroj, afablaj amikaj vizaˆ goj, goj, muzik muziko, o, ridado, ridado, dancado, dancado, luma kandelaro kaj societa plezuro! Pri ˆcio cio tio ˆci ci la doktoro do ktoro zorgis, por saluti Alfredon. Alfre don. Ili sciis, ke li povas veni ne pli frue, ol en la nokto; kaj ili intencas, li diris, resonigi la nokton de ˆ j liaj amikoj la gojo, gˆojo, kiam li venos. Ciuj Ciu amikoj devis devis esti kolek kolektit titaj. aj. Devis Devis manki nenia vizaˆgo, go, kiun li konis kaj amis. Ne, ili ˆciuj ciuj devis tie ˆci ci esti. Tial gastoj estis invititaj, kaj muziko estis mendita, kaj tabloj preparitaj, kaj la salono de dancado aranˆ gita, gita, kaj kun gastema malav malavareco estis riˆ ce ce ˆ zorgita pri ˆciu ciu societa bezono. Car estis Kristnasko kaj liaj okuloj jam de longe ne vidis la anglan ilekson2 kaj gian ˆgian malluman malluma n konstantan kon stantan verdaˆon, on, la salono de dancado estis e stis ornamita je tio ˆci; ci; kaj la ruˆ gaj gaj beroj sendadis al li el la malluma foliaro anglan saluton al la veno. ˆ estis Gi estis labora labora tago por ˆciuj, ciuj, sed por neniu neniu tiel multe, multe, kiel kiel por Grace, Grace, kiu senbrue ˆcie cie laboradis lab oradis kaj estis e stis la gaja ga ja animo a nimo de ˆciuj ciuj preparado p reparadoj. j. Multajn Multa jn fojo jn en tiu ˆci ci tago (kiel anka˘ u multajn fojojn en la da˘ uro uro de la monato, kiu ˆ estis eble iom pli pasis) Clemency time esplorante rigardadis Marion’on. Si pala, ol ordinare, sed sur ˆsia sia vizaˆ go go estis ˆcarma carma decida trankvileco, kiu faris gin ˆgin pli aminda, aminda , ol ˆciam. ciam. En la vespero, kiam ˆsi si estis vestita vestita kaj portis en siaj haroj kronon, kiun Grace mem tien enplektis — ˆgi g i estis la amataj floroj de Alfred, kaj tial Grace ilin elektis — tiu malnova esprimo, plena je pensoj, preska˘ u malˆgoja goja kaj tamen tiel plena je spirito, nobla kaj feliˆca, ca, kuˆsis sis denove sur ˆsia sia frunto kaj faris far is ˆsin centobl cent oblee pli ˆcarma. car ma. “La plej proksima krono, kiun mi plektos plekto s en tiujn t iujn ˆci ci harojn, haro jn, estos esto s la krono fianˆcina,” cina,” diris Grace; Grace ; “a˘u mi estas malbona profetino.” La fratino ridetis kaj kaj firme ˆsin sin tenis en siaj sia j brakoj. “Ankora˘ “Ankora˘ u unu moˆ menton, Grace. Ne forlasu min ankora˘ u. u. Cu vi certe scias, ke nenio al mi pli mankas?” ˆ pensis pri la vizaˆgo Tio ˆci ci efekti efe ktive ve ˆsin sin tute tut e ne interes inte resis. is. Si go de sia fratino, fratino, kaj ˆsia sia okulo kun ama a ma intimeco firme sin tenis sur gi. gˆi. 2
Brita emblemo de Kristnasko.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
42
“Mia “Mia arto arto plu plu ne povas povas iri, iri, kara infa infano, no,”” diri diriss Grace Grace;; “kaj “kaj anka˘ anka˘ u via beleco. Mi neniam vidis vin tiel bela, kiel nun.” “Mi neniam nenia m sentis min tiel feliˆca,” ca,” respondis resp ondis tiu ˆci. ci. “Jes, sed ankora˘ u pli granda feliˆ feliˆco co vin atendas. Apud alia tia kameno, tiel same ˆcarma carma kaj intima, kiel tiu ˆci,” ci,” diris Grace, Grace , “balda “ balda˘ u˘ sin trovos Alfred kun lia juna edzino.” ˆ denove ridetis. “Vi prezentas al vi feliˆ Si feliˆcan can dometon, Grace. Mi vidas tion ti on ˆci ci la˘ lau˘ viaj okuloj. Mi ˆgin gin scias, ˆgi gi estos feliˆca, ca, mia kara. Kiel feliˆca ca mi estas, ke mi ˆgin gin scias!” ˆ ni ˆciuj “Nu, “Nu,”” diri diriss la doktoro doktoro,, rapid rapidee eniran enirante. te. “Cu ciuj estas pretaj, por akcepti Alfredon? Alfred on? Li povas veni ven i nur sufiˆce ce malfrue malfru e — ˆcirka˘ cirka˘ u horo anta˘ u noktomezo — tiel ni havas sufiˆce ce da tempo, te mpo, por fariˆ gi gi gajaj anta˘ u lia veno. veno. Li ne devas veni anta˘ u ol la glacio estos rompita. Disheligu la fajron, Britain! Lasu ˆ estas mondo plena gin ˆgin lumi sur la ilekson, ˆgis gis gi ˆgi estos tute ruˆga ga de flamo. Gi je sensencaˆ sense ncaˆo, o, mia kateto; fidela j amanto j kaj ˆcio cio alia — nur sensencaˆ sense ncaˆo; o; sed ni estu sensencaj kune kun la aliaj homoj kaj ni donu al nia fidela amanto furi furioza ozan n saluto saluton n al la veno. veno. Je mia vorto! vorto!”” diri diriss la doktoro doktoro kaj kaj riga rigardi rdiss siajn filinojn kun fiera ˆgojo, gojo, “hodia˘ u vespere vespe re mi ekster ekste r ˆciu ciu alia sensencaˆ sense ncaˆo o preska˘ u pensas, ke mi estas patro de du belaj filinoj.” “Kaj “Ka j ˆcion, cion, kion unu u nu el ili iam faris a˘ a u˘ ankora˘ u povas fari, por vin malˆgojgojigi, kara patro,” diris Marion, “tion pardonu al ˆsi si nun, kiam ˆsia sia koro estas e stas plena. plena . Diru, ke vi pardonas pard onas al ˆsi, ke vi volas pardoni pardo ni al ˆsi, ke ˆsi si ˆciam ciam havos parton en via amo kaj. . . ” ˆsi si eksilentis eksilentis kaj kaˆsis sis sian vizaˆ gon gon sur la brusto de la maljuna homo. “Infano, “Infano, infano infano!” !” kviete kviete diris diris la la doktoro. doktoro. “Pardon “Pardoni! i! Kion Kion mi bezonas bezonas pardoni? pardoni? Efektiv Efektive, e, se niaj fidelaj amantoj amantoj revenas, revenas, por fari al ni tiajn histohistoriojn, tiam ni devas teni ilin malproksime de ni; ni devas sendi al ili renkonte kurierojn kaj lasi ilin veturi nur unu horon en tago, gis gˆis ni estos sufiˆce ce preparprepa ritaj, por ilin akcept akcepti. i. Kisu Kisu min, mia katet kateto. o. Pa Pardon rdoni! i! Kia malsaˆ malsaˆ ga ga infano vi estas! estas! Se vi min kvindek kvindek fojojn en tago ˆcagrenu cagrenus, s, anstata˘ anstata˘ u tute ne, mi ˆcion cion al vi pardon pardonus, us, ekster tia peto. Kisu Kisu min, min, mia kateto kateto.. Prenu! Prenu! Po Porr la ˆ la estinte estinteco co kaj estont estonteco eco — pura kalku kalkulo lo inter inter ni. Dishel Disheligu igu la fajron! Cu homoj en la malvarma Decembra nokto devas frostiˆ gi? Faru lume, varme kaj gi? gaje, a˘ u mi al tiu kaj alia certe ne pardonos!” Tiel Tiel bonh bonhumo umora ra kaj gaja estis estis la doktoro! doktoro! Kaj la fajro estis estis disheligi disheligita, ta, kaj la kandeloj lume brilis, kaj gastoj venadis, kaj gaja movado komenciˆgis, gis, kaj ˆcarma carma tono de goja gˆoja eksciteco jam regis en la tuta domo. ˆ Ciam pli kaj pli da gastoj venis. Lumaj okuloj salutadis Marion’on; ridetanta tant a j lipo li po j dezir de ziradi adiss al ˆsi si feliˆ f eliˆcon; con ; saˆ s aˆgaj gaj patrinoj ludadis kun la ventumilo kaj esprimadis la esperon, ke ˆsi si ne estos e stos tro juna kaj facilanima por p or la doma vivo; flamaj flama j patroj patro j falis en malfavoron, ˆcar car ili tro multe admiradis admira dis ˆsian sian belecon;
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
43
filinoj ˆsin sin enviis, enviis, filoj enviis enviis lin; multaj multaj enamitaj paroj uzis la okazon; okazon; ˆciuj ciuj estis plenaj je partoprenado, eksciteco kaj atendado. Sinjoro Craggs kaj sinjorino Craggs venis brako sub brako, sed sinjorino Snitch Snitchey ey venis venis sola. sola. “Mia Dio, kie vi hav havas vian edzon?” demandi demandiss la doktoro. La paradiza birdo sur la turbano de sinjorino Snitchey tremis, kvaza˘ u gi gˆi denove viviˆgis, gis, kiam ˆsi si diris, ke tion ˆci ci certe scias sinjoro Craggs. Al ˆsi si ili tion ˆci ci neniam nenia m diras. diras . “La malbenita oficejo,” diris sinjorino Craggs. “Mi volus, ke ˆgi gi forbrulu gis ˆgis la fundamento,” gemis gˆemis sinjorino Snitchey. “Li estas. estas. . . li estas. estas. . . malgran malgranda da negoca negoca afero iom iom fortena fortenass mian kompa kompa-nianon,” diris sinjoro Craggs kaj maltrankvile rigardis ˆcirka˘ cirka˘ uen. “Ho, “Ho, ho! Negoca Negoca afero! Ne volu volu min tion tion ˆci ci kredigi kredigi!” !” diris diris sinjori sinjorino no Snitchey. “Ni scias, kio ˆgi gi estas, negoca afero,” diris sinjorino Craggs. Sed ˆcar car ili tion ˆci ci ne sciis, tio eble estis la ka˘ uzo, kiaI la paradiza birdo de uzo, sinjorino Snitchey tiel t iel minace tremis t remis kaj ˆciuj ciuj pendantaj p endantaj partoj parto j de la orelringo j de sinjorino Craggs sonis, kiel malgrandaj soniloj. “Mi miras, ke vi povis povis veni, veni, Craggs, Craggs,”” diris diris lia edzino. edzino. “Sinjoro “Sinjoro Craggs Craggs sentas sin feliˆca, ca, certe,” diris sinjorino Snitchey. Snitchey. “La oficejo tiel okupas ilian tutan tempon,” diris sinjorino Craggs. “Persono, kiu havas negocon, efektive tute ne devas edziˆ gi,” gi,” diris sinjorino Snitchey. Poste sinjorino Snitchey diris al si mem, ke la rigardo, kun kiu ˆsi si tion ˆci ci diris, trafis Craggs’on en la profundon de la koro kaj ke li tion ˆci ci sentas, kaj sinjorino Craggs rimarkis al sia edzo, ke Snitchey lin trompas post la dorso kaj ke li tion ˆci ci vidos, kiam estos tro malfrue. Sed sinjoro Craggs, ne tre turnante atenton sur tiujn ˆci ci rimarkojn, ˆciam ciam ankora˘ u maltrankvil maltr ankvilee rigardadis rigar dadis ˆcirka˘ cirka˘ uen, uen, gis gˆis lia okulo trafis Grace’on, kiun li tuj salutis. “Bona “Bonan n tagon, tagon, sinjo sinjori rino, no,”” diri diriss Craggs Craggs.. “Vi “Vi estas estas belega. belega. Via. Via. . . fra˘ fra˘ uliulino. . . via via frati fratino, no, fra˘ fra˘ ulin u linoo Marion Marion estas. estas. . . ” “Ho ˆsi si estas tute sana, sinjoro Craggs.” “Jes. . . mi. . . ˆcu cu ˆsi si estas est as tie ˆci?” ci?” demandis Craggs. ˆ vi ˆsin ˆ nun komencas dancon,” diris Grace. “Tie “T ie ˆci! ci ! Cu sin tie ne vidas? Si Sinjoro Craggs surmetis la okulvitrojn, por pli bone vidi, rigardis Marion’on kelkan tempon, tusis kaj metis la okulvitrojn kun kontenta mieno retume en la ingon ing on kaj en la poˆ p oˆson. son. Nun eksonis la muziko kaj la dancado komenciˆgis. g is. La hela hela fajro fajro gaje gaje krakadis kaj saltadis, kvaza˘ u gi gˆi pro granda gojo gˆojo mem volus danci. De tempo al tempo gi gˆi ridadis, kvaza˘ u gi gˆi volus anka˘ u fari muzi muzik kon. Iafoje Iafoje gi ˆgi briladis
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
44
kaj ruˆge ge flamadis, kvaza˘ u gi gˆi estus e stus la okulo de la malnova malnova ˆcambro, cambro, kaj iafoje tiu ˆci ci okulo okulo ruze okulad okuladis, is, kiel kiel gaja maljun maljunulo ulo,, kiam kiam li vidas, vidas, kiel kiel la pli junaj junaj murmuret murmuretas as en la anguloj. Iafoje Iafoje gi ˆ incitante ludadis kun la branˆcoj co j de la ilekso; kaj kiam ˆgia gia saltanta lumo faladis sur la mallumajn foliojn, ˆgi gi elrigardadis, kvaza˘ u ili denove staras ekstere en la malvarma vintra nokto kaj tremas de la vento. Iafoje gia gˆia humoro fariˆgadis gadis tute sovaˆga ga kaj petola kaj transiradis ˆciujn ciujn limojn, ka j tiam gi gˆi la˘ ute ute ridante ˆsutadis sutadis inter la dancantojn pluvon da senkulpaj fajreroj kaj en sovaˆga ga gojo gˆojo levadis sin en la malnovan tubon de l’ kameno. Preska˘ u jam finiˆgis gis dua danco, kiam sinjoro Snitchey kaptis la brakon de sia kompaniano, rigardanta la dancadon. ˆ li foriris?” Sinjoro Craggs eksaltis, kvaza˘ u lia amiko estus fantomo. “Cu li demandis. “Silente!” diris Snitchey. “Li estis ˆce ce mi pli ol tri horo jn. Li ˆcion cion traritr arigardis gardis kaj volis volis precizan precizan kalk kalkulon ulon.. Li. . . Ahem!” Ahem!” La danco finiˆgis. gis. Marion preteriris tre proksime preter li, kiam li parolis. ˆ rimarkis nek lin nek lian kompanianon, sed rigardadis sur sian fratinon en Si la fino de la salono, kiam tiu malrapide paˆsadis sadis tra la sin puˆsanta santa amaso kaj malaperis el iliaj okuloj. “Vi vidas, ˆcio cio estas bona ka j gusta,” gˆusta,” diris Sinjoro Craggs. “Li jam pli ne parolis pri tio, mi pensas?” “Eˆc ne unu vorton! vort on!”” ˆ li estas ekster danˆgero?” “Kaj “Ka j ˆcu cu li efektive estas for? Cu gero?” “Li tenas sian vorton vorton.. En sia ˆselo selo de nu nukso kso li kun la defluo defluo de la akvo akvo veturas malsupren de la rivero kaj kun veloj sub la vento li naˆgas gas en tiu ˆci ci mallum mallumaa nokto nokto al la maro. Li ja estas estas konata konata riske riskemu mulo. lo. La defluo, li diris, diris, en tiu ˆci ci tempo komenci gas gˆas unu horon anta˘ u noktom noktomez ezo. o. Mi gojas, gˆojas, ke ˆgi gi estas finita!” Sinjoro Snitchey viˆsis sis al si la ˆsviton sviton de la vizaˆ go, go, kiu elrigardis tute ruˆ ga ga kaj ekscitita. “Kion “Kion vi pensas,” pensas,” diris diris Craggs, Craggs, “pri la. . . ” “Silen “Silente!” te!” averti avertiss lia singarda singarda kompa kompanian nianoo kaj rigardis rigardis rekte anta˘ anta˘ uen. “Mi vin komprenas. Parolu nenian nomon kaj ne lasu rimarki, ke ni parolas pri sekretoj. sekretoj. Mi ne scias, scias, kion ni devas devas pensi; kaj kaj por diri al vi la veron, veron, gi gˆi ˆ nun estas por mi tute egala. Gi estas vera faciligo. Mi pensas, ke lia sinamo ˆ Alfred lin trompis trompis.. Eble Eble la knabino knabino anka˘ anka˘ u iom koketis; tiel ˆgi gi ˆsajn sa jnas as.. Cu estas est as tie ˆci?” ci? ” “Ankora˘ u ne,” diris sinjoro Craggs, “oni lin atendas ˆciun ciun minuton.” “Bone,” “Bone,” — sinjoro sinjoro Snitc Snitchey hey denove denove viˆ viˆsis sis al si la frunton frunton — “ˆ gi gi estas granda faciligo. faciligo. Mi neniam ankora˘ ankora˘ u estis tiel maltrankvila maltrankvila de la tago, kiam ni komencis komencis nian kompanion. kompanion. Mi intencas nun gui gˆui la vesperon, sinjoro Craggs.” Sinjorino Craggs kaj sinjorino Snitchey aliris al ili, kiam li elparolis sian
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
45
intenc intencon. on. La birdo birdo paradiz paradizaa estis estis en granda granda ekscite eksciteco, co, kaj la sonile soniletoj toj la˘ ute sonis. ˆ “Ciuj parolis pri tio ˆci, ci, sinjoro sinjoro Snitchey Snitchey.. Mi esperas, ke la negoco estas kontentigita?” “Per kio kontentigita, mia kara?” demandis sinjoro Snitchey. “Ke sendefenda virino estis elmetita al la mokado kaj priparolado de la mondo,” respondis resp ondis lia edzino. edz ino. “Tio ˆci ci estas tute la˘ lau˘ la naturo de la negoco, tio ˆci ci estas est as vera.” vera .” “Mi jam tiel longe kutimis,” diris sinjorino Craggs, “vidi la negocon ligitan kun ˆcio, cio, kio detruas la doman feliˆcon, con, ke mi jam estas kontenta, kontenta, ke mi scias, ke gi gˆi estas la nekaˆ nekaˆsita sita malamiko de mia trankvileco. Tio ˆci ci almena˘ u estas honesta kaj sincera.” “Kara edzino,” diris sinjoro Craggs, “via bona opinio estas netaksebla, sed mi neniam diris, ke la negoco estas la malamiko de via trankvileco.” “Ne,” “Ne,” respondi respondiss sinjori sinjorino no Craggs kaj skuis skuis siajn sonilet soniletojn. ojn. “Ne, “Ne, vi gin gˆin certe ne diris. Vi fariˆgus gus ne inda je la negoco, nego co, se vi havus tiun ˆci ci sincerecon.” sincere con.” “Kio tuˆsas sas mian foreston fore ston hod hodia˘ ia˘ u vespere, mia kara,” diris sinjoro Snitchey, donante donante la brakon brakon al sia edzino, “la mia feliˆco co estis tute sur mia flanko; sed, kiel kiel sinjoro sinjoro Cragg Craggss scias. scias. . . ” Sinjorino Snitchey ne lasis fini la komplimenton, ˆcar car ˆsi tiris sian edzon flanken kaj postulis rigardi tiun ˆci ci homon, fari al ˆsi si la komplezon kaj ka j rigardi lin. “Kiun, kara edzino?” demandis sinjoro Snitchey. “La kolegon de via vivo; mi kompreneble ne estas tio al vi, sinjoro Snitchey.” “Jes, jes, vi tio estas, mia kara,” li respondis. “Ne, “Ne, ne,” ne,” diris diris sinjorino sinjorino Snitchey Snitchey kun majesta majesta rideto. rideto. “Mi konas konas mian mian pozicion. Rigardu lin, la kolegon de via vivo, vian modelon, la konservanton de viaj sekretoj, la homon, al kiu vi konfidas, konfidas, unuvort unuvorte, e, vian duan ‘mem’. ‘mem’. . . ” Sekvante la rigardon de sia edzino, Snitchey rigardis sian kompanianon. “Se vi v i tiun ˆci ci vesperon vesp eron povas rigardi rig ardi al tiu ˆci ci homo ho mo en la okulo oku lojn,” jn,” da˘ urigis urigis sinjorino Snitchey, “kaj ne scias, ke vi estas trompita, ke vi fariˆgis gis ofero de liaj intrigoj, intrigoj, sklavo sklavo de lia volo, per ia neklarigebla neklarigebla sorˆco, co, pri kiu mi vin vane avertadis, — tiam mi povas nur diri: mi vin beda˘uras!” uras!” En tiu sama minuto sinjorino Craggs, regalis per tondra parolo sinjoron Craggs. Craggs. Kiel Kiel ˆgi gi estas nun ebla, ˆsi si demandis, demandis, ke li al sia Snitchey Snitchey tiel blinde ˆ li volas kredigi, ke li ne vidis, kiel Snitchey eniris kaj povas konfidi? Cu ˆ li povas nei, ke jam la kiel sur lia vizaˆgo go kuˆsis sis ruzo, intrigo ka j perfido? Cu maniero, manie ro, en kiu k iu tiu ti u viˆsis sis al a l si la frunton fr unton kaj maltra m altrankvile nkvile rigardadis rigar dadis ˆcirka˘ cirka˘ uen, uen, montras, montras, ke io peze kuˆ kuˆsas sas sur la konscienco konscienco de lia Snitchey Snitchey,, se lia Snitchey Snitchey ˆ entute havas konsciencon? Cu eble aliaj personoj anka˘ u, u, kiel lia Snitchey,
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
46
venas venas al festaj festaj vesperoj vesperoj kiel malkvietaj malkvietaj rabistoj? rabistoj? — kio cetere cetere estis ne tute prospera komparo, ˆcar car li venis tra la pordo p ordo tre t re malla˘ mallaute. ˘ Kaj Ka j ˆcu cu li efektive efekt ive en hela luma tago (estis preska˘ u noktomezo) volas persisti defendi kaj subteni sian Snitchey kontra˘ u ˆcia cia videbl vid eblaaˆo kaj prudent pru dentoo kaj kontra˘ kontr a˘ u ˆcia cia spert sp ertoo de la mondo? Nek Snitchey Snitchey nek Craggs trovis trovis utile batali malkaˆ malkaˆse se kontra˘ kontra˘ u la fluo de tiu ˆci ci kolero, sed amba˘u kontentigis sin trankvile naˆ gi g i kune kun la fluo, gis ˆgis gia ˆgia forto malgrandiˆ gos, gos, kio efektive fariˆgis gis en la minuto, kiam oni komencis novan novan dancon. Tiun ˆci ci okazon okazon uzis sinjoro Snitchey, Snitchey, por peti de sinjorino sinjorino Craggs ˆsian sian manon, dum sinjoro Craggs estis tiel galanta kaj invitis sinjorinon Snitchey Snitchey.. La sinjorinoj, p ost kelkaj kelkaj facilaj deflankiˆ goj — kiel ekzemple: “kial goj vi ne invitas invitas alian?” alian?” a˘ u: “mi scias, ke vi estos kontenta, se mi rifuzos,” a˘ u: u: u: “mi miras, m iras, ke vi ekster ekste r la oficejo ofice jo povas p ovas danci,” danci ,” (tio ( tio ˆci ci jam j am ˆsercante) serc ante) — favore konsentis kaj komencis la dancon. Tiu ˆci ci reciproka recip roka gentileco gˆentile co estis ˆce ce amba˘ u familioj malnova malnova moro; ˆcar car ili estis tre amikaj inter si kaj vivis en agrabla senceremonieco. Eble la malsincera Craggs Cra ggs kaj la malbona malb ona Snitchey estis ˆce ce la virinoj nur jurista fikcio, kiel Cajus kaj Sempronius en la aktoj de amba˘ u edzoj; eble amba˘ u virinoj mem faris kaj prenis tiujn ˆci ci akciojn en la negoco, por nur ne esti tute esceptitaj. esceptitaj. Tio ˆci ci en ˆcia cia okazo estas est as sendub sen duba, a, ke ˆciu ciu el amba˘ ambau˘ virinoj sian okupon kondukadis tiel same fervore kaj diligente, kiel ˆsia sia edzo la sian, ka j ke ˆciu ciu pensis, ke feliˆ f eliˆca ca prosperado prosp erado de la firmo sen ˆsiaj sia j la˘ udindaj penoj estus preska˘ udindaj u neebla. Sed nun la birdo paradiza flugis tra la mezo, kaj la soniletoj komencis saltadi kaj sonadi; kaj la ruˆga ga vizaˆgo go de la doktoro sin turnadis kaj returnadis, kiel brile lakita lakita turnaˆ turnaˆo kun homa vizaˆ go; g o; kaj la sensp senspir iraa sinjo sinjoro ro Craggs Craggs komencis jam dubi, ke la dancado, kiel la cetera vivo, estas farata al la homoj tro facila; kaj sinjoro Snitchey dancis kun viglaj saltoj por si kaj Craggs, kaj por seso da aliaj personoj. Kaj anka˘ u la fajro fajr o ricevis freˆsan san humoron kaj pli hele brulis, disblovita de ˆ estis la genio la vento, kiun faris la dancado. Gi g enio de la ˆcambro cambro kaj trovis sin ˆ brilis en la okuloj de la viroj, en la juveloj sur la blankaj brustoj de la ˆcie. Gi knabino knabin o j, ludis ˆcirka˘ cirka˘ u iliaj oreloj, kvaza˘u petole nur murmuretante ion al ili, lumigis la plankon kaj metis met is rozan tapiˆson son al iliaj piedoj, piedo j, brilis sur la plafono, ke gia gˆia flamo rebrilis sur iliaj vizaˆgoj, goj, kaj ekbruligis grandan iluminacion en la malgranda turo de soniletoj de sinjorino Craggs. Kaj nun la aero fariˆgis gis pli freˆsa, sa, kaj la muziko fariˆgis gis pli energia kaj la dancoj iris en pli viva takto; kaj leviˆgis gis blovado, kiu balancis la foliojn kaj la berojn sur la muroj, kiel anta˘ue ue sub la libera libera ˆcielo; cielo; kaj bruo iris iris tra la ˆcambr ca mbro, o, kvaza kvaz au˘ nevidebl nevideblaa amaso amaso da elfoj elfoj akomp akompan anus us la dancan dancantojn. tojn. Nun nenia trajto de la vizaˆgo go de la doktoro jam povis esti rekonata, kiam li sin turn tu rnad adis is ˆcirka ci rka˘ uen; u˘en; nun ˆsajnis, sajnis, ke tuta deko da paradizaj birdoj flugas tra la
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
47
ˆcambro cambro kaj ke milo da malgrandaj malgrandaj soniletoj soniletoj sonas; tuta armeo da flugantaj flugantaj vestoj sin portis en la ventego, kiam la muziko silentiˆgis gis kaj la dancado danca do ˆcesis. cesis. La varmego kaj laciˆgo go faris la doktoron nur pli sen pacienca je la veno de Alfred. ˆ vi ion vidis, Britain, ion a˘udis?” “Cu udis?” “Estas tro mallume, por povi malproksime vidi, kaj tro multe da bruo en la domo, por povi ion a˘udi,” udi,” respondis la servanto. “Tio “T io ˆci c i estas estas vera! vera! Tiom Tiom pli pli gaja estos estos la akcep akcepto. to. Kiom Kiomaa horo horo nu nun n estas?” ˆ “Guste la dekdua, sinjoro. Li devas jam balda˘ u veni, sinjoro.” “Tial disheligu la fajron kaj ˆetu sur gin gˆin ankora˘ u unu pecon da ligno,” diris la doktoro. “Lia akcepta akcepta saluto devas lumi al li renkonte tra la nokto, kiam li pli kaj pli proksimiˆgados!” gados!” Li vidis ˆgin gin — jes! El sia kaleˆ kaleˆso so li ekvidis e kvidis la lumon, lumon , kiam li tumis angulen apud la malnova preˆgejo. gejo. Li konis konis la ˆcambron, cambron, el kiu la lumo venis. Li vidis la nudajn branˆ cojn cojn de la longe konataj arbo j inter la lumo kaj si. Li sciis, ke unu el tiuj ˆci ci arboj arb oj en la somero agrable bruas anta˘ u la fenestro de Marion. Larmoj staris al li en la okuloj. Lia koro batis tiel forte, ke li apena˘ u povis elporti sian feliˆcon. con. Kiel ofte li pripensis tiun ˆci ci tempon, pentradis gin gˆin al si sub ˆciaj cia j cirkonstanc cirkon stancoo j, timadis, ti madis, ke gi gˆi ne venos, kaj ˆgin gin deziradis, kaj sopiradis je gi gˆi en malproksima, malproksima loko! Denove la lumo! Klare kaj malproksime lumante, ekbruligite, kiel li sciis, por lin salu saluti ti kaj lumi lumi al li al la malnov malnovaa domo. domo. Li faradi faradiss signoj signojn n per la mano, levadis la ˆcapelon capelon kaj kriadis al ili, kvaza˘ u ili estus la lumo kaj povus lin a˘ udi udi kaj vidi, kiel li ˆgojege gojege rapidas al ili sur la vojo. Haltu! Li konis la doktoron kaj anta˘usentis, usentis, kion li faris. Li ne devis fari al ili surprizon. Tamen li ˆgin gin povus fari, se li per piedoj irus al la domo. Se la pordo de la gardeno gˆardeno estis nefermita, li povus tra tie eniri; se ne — transrampi la muron estis tre facile, kiel li sciis de la tempo malnova, kaj en unu minuto li estus inter ili. Li eliris el la kaleˆso so kaj diris al la veturigisto veturig isto — eˆc tio ˆci ci ne estis al li facile en lia eksciteco — ke tiu ˆci ci haltu kelkajn kelkajn minutojn kaj poste p oste malrapide ma lrapide veturu post li. Tiam Tiam li rapide ekiris ekiris anta˘ anta˘ uen, uen, provis, ˆcu cu la pordo estas nefermita, transrampis la muron, desaltis sur la dua flanko kaj malfacile spirante staris en la malnova frukta gardeno. gˆardeno. Sur la arboj kuˆ kuˆsis sis blanka prujno, kiu en la malforta lumo de la ennuba luno pendis sur la pli maldikaj maldikaj branˆ coj, coj, kiel velkintaj velkintaj girlandoj. girlandoj. Sekaj Sekaj folioj krakis sub liaj piedoj, kiam li malla˘ ute ut e alˆstel st eliˆ iˆgis g is al la domo. domo. La dezdezerteco erteco de vintra vintra nokto estis estis rimark rimarkebl eblaa sur la tero kaj sur la ˆcielo. cielo. Sed la ruˆga ga lumo briladis al li afable renkonte el la fenestroj, figuroj de homoj sin movadis anta˘ u liaj okuloj, ka j la murmuro de homaj voˆ coj co j agrable tuˆsadis sadis
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
48
liajn orelojn. orelojn. Penante eka˘ udi udi ˆsian vocon el la aliaj ceteraj voˆ voˆcoj coj kaj jam duone konvinkit vin kite, e, ke li l i ˆsin sin a˘udas, udas, li jam preska˘u atingis la pordon, kiam ˆgi gi subite rapide estis malfermita kaj unu homa figuro venis kontra˘ u li. La figuro ektimi ektimigit gitee kaj kun duone interrompita ekkrio retiris sin. “Clemency,” “Clemency,” li diris, “ˆcu cu vi min jam pli ne konas?” “Ne eniru,” ˆsi si respondis, barante al li la eniron. “Foriru. “Foriru. Ne demandu kial. Ne eniru!” “Kio estas?” li ekkriis. ˆ vi a˘ “Mi ne scias. Mi. . . mi timas pensi pri tio ˆci. ci. Foriru. Cu udas?” udas?” ˆ kovris al si per la manoj la orelojn. Subita bruo leviˆgis gis en la domo. Si Krio de malespero, tiel la˘ uta, ke nenia mano povis bari la orelon, estis a˘ uta, udata; udata; kaj Grace — kun teruro en la vizaˆgo go kaj en la gestoj — elkuris el la domo. ˆ ˆsi “Grace!” Li retenis ˆsin sin per la brako. “Kio estas? Cu si mortis mor tis?” ?” ˆ liberigis sin, kiel volante rigardi al li en la vizaˆgon, Si gon, kaj senkonscie falis sur la teron anta˘ u li. Amaso Amaso da homoj homoj rapi rapide de kaj brue brue elir eliris is el la domo; domo; inter inter ili la patro, patro, tenante paperon en la mano. “Kio “Kio esta estas? s?”” ekˆ ekgemis gˆemis Alfred kaj turnadis sian rigardon malespere de ˆ neniu volas vizaˆgo go al vizaˆgo, go, dum li sur la genuoj staris apud la sveninta. sveninta. “Cu min rigardi? neniu min konas? estas neniu, kiu dirus al mi, kio fariˆgis?” gis?” ˆ forkuris!” Oni a˘ udis udis murmuron: “Si forkuris!” “Fork “Forkuri uris! s!”” li ripeti ripetis. s. “Fork “Forkuri uris, s, kara kara Alfred Alfred!” !” diri diriss la dokto doktoro ro per rompita voˆ voˆco co kaj kovris kovris al si la vizaˆ gon g on per la manoj. “Fork “Forkuri uriss el la paˆ tra domo. Tiun ˆci ci nokton! Si diras, diras , ke ˆsi si senkulpe senku lpe kaj senriproˆ senri proˆce ce elektis elekt is — petas, ke ni pardonu al ˆsi — kaj forkuris. fo rkuris. ” “Kun kiu? kien?” li demandis rapide kaj premite. Li suprensaltis, suprensalt is, kiel volante ˆsin sin sekvi; sed kiam ili liberigis al li la vojon, vo jon, li malklare malkla re rigardis rigar dis ˆcirka˘ cirka˘uen, ue n, ˆsanc sa ncel eliˆ iˆgis gis kelkaj kelkajn n paˆsojn sojn returne kaj denove falis sur la teron, kie li genuis apud Grace kaj prenis unu el ˆsiaj siaj malvarma malvarmajj mano j. Regis granda konfuzo kaj ekscito, sed sen celo kaj plano. Kelkaj ekkuris serˆci ci sur su r diversa diver sajj vojo vo joj, j, aliaj alia j alpor al portis tis ˆcevalojn cevalo jn a˘ au˘ torˆ t orˆcojn, co jn, aliaj alia j la˘ute ute paroladis inter inter si kaj diris, ke oni ne havas havas eˆc la plej malgrandan postesig p ostesignon. non. Kelkaj Kelkaj aliris al li kaj provis lin konsoli; aliaj admonadis lin, ke Grace devas esti enport enportit itaa en la domon domon,, sed li ne respondi respondis. s. Li neniun neniun a˘ uskultis uskultis kaj sin ne movis. La neˆ go go falis ˆciam ciam pli dense. de nse. Li suprenrigardis al la ˆcielo cielo kaj diris al si, ke tiu ˆci ci blanka cindro, kiu estas ˆsutata sutata sur lian esperon kaj lian suferon, bone konvenas konvenas al ili. Li rigardis ˆcirka˘ cirka˘ uen sur la blankan teron kaj diris al si, ke uen la postesigno de la piedo de Marion, apena˘ u enpremita, tuj estos ree kovrita
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO DUA
49
kaj ka j eˆc tiu ti u ˆci ci reme re memo moro ro pri pr i ˆsi si ne da˘ dauros. ˘ Sed li nenion sentis de la vetero kaj ne movis sin de la loko.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O
50
PARTO ARTO TRIA
De tiu nokto de la reveno la mondo fariˆ gis g is ses jarojn pli maljun maljuna. a. Estis Estis varma a˘ utuna posttagmezo, kaj forta pluvo estis falinta. La suno subite sin utuna montris el la nuboj, kaj briligante la malnovan kampon de la batalo sur unu verda loketo, sendis al ˆgi gi luman saluton, kiu sin balda˘ u disvastigis super la tutan landon, kvaza˘ u oni ekbruligis fajron de gojo, gˆojo, kiu estas respondata de mil mi l altaˆ al taˆoj. o j. Kiel Kiel bele bele kaj ˆcarme c arme la tero tero ekfla ekflami miss en la lumo lumo!! La arbar arbaro, o, anta˘ anta˘ ue malluma, nigra maso, montris sian multkoloran veston de flava flavaˆo, o, verdaˆ verdaˆo, brunaˆ bru naˆo, o, kaj ruˆgaˆ gaˆo kaj la diversajn figuro jn de siaj arboj, sur kies folioj pluvaj gutoj tremis kaj kaj fajrerante defaladis. defaladis. La suna kampo elrigardis, elrigardis, kvaza˘ u gi gˆi anta˘ u minuto estis ankorau ankorau blinda kaj nun ricevis okulojn, per kiuj gi gˆi rigardis supren al la brilanta ˆcielo. cielo. Kampoj Kampo j de greno, bariloj, dometoj, dometo j, la dense kolektitaj tegmentoj, la preˆ gejo, gejo, la rivereto, la muelejo, ˆcio cio ridetante r idetante elrigardis e lrigardis el la nebula griza mallumo. Birdoj agrable kantis, floroj levis siajn mallevitajn kapojn, freˆsaj saj odoro j eliris el la freˆsigita sigita tero; la blua j strioj s trioj supre fariˆ gis pli grandaj kaj pli larˆgaj; gaj; la malrektaj radioj de la suno jam trafis per mortiga sago la malrektan muron da nuboj, kiuj malrapidis ankora˘ u kun sia forflugo, kaj ˆcielar cie larko, ko, enhavant e nhavantaa en si ˆciujn ciu jn kolor ko loroo jn, kiuj kiu j ornam or namis is la teron ter on kaj ka j la ˆcielon cie lon,, triumfe eletendis sin sur la tuta horizonto. En tia vespera horo malgranda malgranda drinkejo drinkejo apud la vojo, bele kaˆsita sita post p ost granda gra nda ulmo ulm o kun k un ˆcarma car ma ripoza rip oza benko be nko ˆcirka˘ cir ka˘ u la dika trunko, montris sian afablan vizaˆgon gon al la vojaˆganto ganto kaj logis lin per diversaj mutaj, sed signifoplenaj certigoj de amika akcepto. La ruˆ geta geta elpendaˆ e lpendaˆo o elrigardis kun sia j ora j, en la suno brilantaj literoj el la malluma foliaro de la arbo, kiel amika vizaˆgo, go, kaj promesi promesiss bonan regalon. regalon. La trinkuj trinkujo, o, plena plena je pura akvo, akvo, kaj malsupr malsupree sur la tero apartaj trunketoj trunketoj de bonodora fojno igis ˆciun ciun cevalon, cevalon, kiu preteriris, akrigi la orelojn. La ruˆ gaj gaj kurtenoj en la ˆcambroj cambroj de la partero kaj la neˆ ge ge blankaj flankkurtenoj flankkurteno j en la malgranda dormoˆcambro cambro supre kun ˆciu ciu bloveto de la vent ventoo logi logis: s: En Env venu! enu! Sur la bril brilee verdaj erdaj kovri ovriloj loj de la fenes fenestroj troj oni 3 povis legi en oraj literoj pri biero kaj elo kaj bonaj vinoj kaj bonaj litoj, kaj apud ap udee esti es tiss tuˆ t uˆsanta sa nta pentr pe ntraaˆo de brun br unaa ˆsa˘ sauma ˘ biera kruco. Sur la kornicoj de la fenestroj staris floroj en helruˆ g aj potoj, kiuj tre gaje falis en la okulojn gaj sur la blanka fronto de la domo; kaj en la malluma pordega trairo oni vidis ankora˘ u apartajn striojn da lumo, kiuj ludis ˆcirka˘ cirka˘ u la brilantaj boteloj kaj kruˆ kr uˆco co j. En la pordo nun aperis modelo de mastro; ˆcar, kvank kvankam am estante estante mal3
Speco de biero.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
51
granda, li tamen estis ronda kaj larˆ ga ga kaj staris la manoj en la poˆ p oˆsoj soj kaj la piedoj sufiˆ ce ce disstarigitaj, disstarigitaj, por esprimi fidon je sia kelo kelo kaj senzorgan konfidon je la rimedoj de la drinkejo — tro trankvilan kaj senpretendan, por fariˆ gi gi fanfarona fanfa ronado. do. La riˆca ca malseka malse kaˆˆo, kiu post pos t la forta pluvo degutadis degu tadis de ˆciu ciu ob jekto, konvenis konvenis al li tre bone. Nenio ˆcirka˘ cirka˘ u li havis soifon. soifon. Kelkaj Kelkaj georginoj georginoj kun pezaj kapoj, kiuj elrigardis super la palisaro de la bone tenata gardeneto, gˆardeneto, trinkis trinkis tiom, kiom ili nur povis elteni — eble eˆc iom pli multe multe — kaj estis plenaj plena j je dolˆca ca trinkaˆ trinkaˆo; sed la floroj floro j en la gardeno gˆardeno kaj en la fenestro kaj la folioj de la maljuna arbo estis en la trankvile gaja humoro de homoj, kiuj nur tiom trinkis, kiom estas bone bo ne por ili kaj sufiˆce, ce, por p or disvolvi iliajn plej bona jn ecojn. Disˆ Disˆsutante sutante sur la teron klarajn gutojn, ili kvaza˘ kvaza˘ u disdonadis senkulpan agrabla agra blaˆˆon, kiu faris bon bonon on ˆcie, cie, kie gi gˆi falis, trafis forgesitajn anguletojn, kien la pli serioza pluvo nur malofte venadis, kaj al neniu faris doloron. ˆ Tiu ˆci ci vilaˆ vila ˆga ga drinkejo ˆce ce sia fondiˆ go akceptis neordinaran signon. Gi go havis la nomon “La Raspilo de Muskato.” Kaj sub tiuj ˆci ci vortoj vorto j sur tiu sama ruˆga ga elpendaˆ elpendaˆo en la malluma foliaro kaj kun tiaj tia j samaj oraj literoj staris: Benjamin Britain. Rigardinte ankora˘ u unu fojon kaj pli pene observinte observinte la vizaˆ gon, gon, oni povus veni al la konvink konvinko, o, ke en la pordo staris neniu alia, ol Benjamin Britain mem — sufiˆce ˆsangita, gˆit a, sed ˆsanˆ san gita gˆita al bono; tute konvena kaj bonvida mastro. “Sinjorino B.,” diris Britain kaj rigardis sur la vojon, “forrestas iom longe. Jam estas la tempo de teo.” ˆ oni povis ankora˘ Car u vidi nenian sinjorinon Britain, li malrapide ekvagis ˆ tute ˆgis gis la mezo de la vojo kaj kun granda kontenteco rigardis la domon. “Gi elrigardas, kiel la domo, en kiun mi volonte enveturus, se gi gˆi ne estus mia,” diris Benjamin. Poste li iris al la palisaro de la gardeno gˆardeno kaj kaj rigardis rigardis la georgin georginojn. ojn. Ili rigardis rigardis sur lin, senhelpe kaj dorme pendigan p endigante te la kapojn, kiuj ˆciam ciam faradis balancojn, kiam la pezaj gutoj da pluvo defaladis de ili sur la teron. “Oni devas zorgi pri vi,” diris Benjamin. “Mi ne devas forgesi tion ˆci ci diri ˆ longe forrestas.” La “pli bona duono” de sinjoro Britain, en tia alta al ˆsi. Si grado grado estis estis lia pli bona duon duono, o, ke li, disigi disigite te de ˆsi, estis estis tute senhelpa senhelpa kaj perdita. “Mi pensas, ke ˆsi ne havas havas multe multe por forplenumi,” forplenumi,” diris Ben. “Oni devis en la urbo fari kelkajn kelkajn negocojn, sed ne multe. multe. Ho, jen ni ˆsin sin fine havas!” havas!” Malgranda kaleˆso, so, veturigata de unu knabo, kna bo, venis kun bruo de la vojo; kaj interne, havante post si grandan bone malsekigitan ombrelon, disetenditan por sekiˆgi, g i, sidi sidiss la korpu korpule lent ntaa figuro figuro de viri virino no de matur maturaa aˆ go, go, kruciginte kruciginte la nu nudajn dajn brakojn brakojn super korbo, korbo, kiun kiun ˆsi portis portis sur la genuoj, genuoj, kaj hav havante ante diversa jn aliajn alia jn korbo jn kaj pakaˆ pakaˆojn o jn ˆcirka˘ cirka˘ u si. La afabla bonkora vizaˆ go go kaj certa cert a memkontenta senhelpo, senhe lpo, kun kiu ˆsi si de la puˆsoj so j de la kaleˆso so balanciˆ balan ciˆ gadis gadis
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
52
tien kaj reen sur sia sido, jam de malproksime rememorigadis malnovajn tempo jn. Kiam ˆsi si venis pli proksimen, tio ˆci ci ankora˘ u pli estis rimarkebla; kaj kiam la veturilo veturilo haltis apud la drinkejo drinkejo kaj paro da ˆsuoj, suoj, elirante elirante el la kaleˆ kaleˆso, so, rapide flugis tra la malfermita j brakoj brako j de sinjoro Britain kaj kun peza ekpremo ekpre mo tuˆsis sis la teron, teron , oni o ni povis tuj rekoni, ke tiuj t iuj ˆci ci ˆsuoj suo j povis aparteni apart eni al neniu alia ol Clemency Newcome. Kaj tiel efektive estis. Jen ˆsi si staras anta˘ u ni, sana, korpulenta animo, kun tiom da sapo sur la brilanta vizaˆ go, go, kiel anta˘ ue, ue, sed kun nedifektitaj kubutoj, kiuj nun preska˘ u montris montris kavetojn. avetojn. “Vi longe forrestas, Clemency!” diris sinjoro Britain. “Jes, vidu, Ben, mi havis multe por p or fari!” ˆsi si respondis, resp ondis, vive observante observante la enportadon enportado n de ˆsiaj siaj korboj korbo j kaj pakaˆ pakaˆoj; oj ; “ok, na˘ u, dek, — kie estas dek unu? u, Ho! Ho! mia mia korbo korbo dekun dekunu! u! Estas Estas guste. gˆuste . Konduku Kondu ku la ˆcevalon cevalon en la ˆcevalejon, cevalejon , Harry, kaj se ˆgi gi denove tusos, donu al gi gˆi hodia˘ u vespere varman miksitan manˆgon. gon. Ok, na˘ u, dek, — nu, kie estas dekunu? Ho, mi forgesis, estas bone. u, Kiel fartas la infanoj, Ben?” “Sanaj kaj viglaj, Clemency.” “Dio gardu iliajn ˆcarmajn carma jn vizaˆ gojn!” gojn!” diris sinjorino sinjorino Britain, Britain, demetante demetante la ˆcapelon cap elon (ˆcar car ˆsi si kaj ˆsia sia edzo estis nun en la drinkejo) drinkej o) kaj glatigante glatig ante al si la harojn per la manplato. “Donu al mi kison, maljuna!” Sinjoro Britain ne lasis las is ˆsin atendi ate ndi.. “Mi pensas,” p ensas,” diris sinjorino Britain kaj eltiris tutan tut an pakaˆ pakaˆon da maldika maldika j libroj kaj ˆcifitaj cifita j papero j el la poˆso, so, “mi ˆcion cion plenumis. La kalkuloj ˆciuj ciuj pagitaj — la napoj venditaj — kalkulo kun la bierfabrikanto farita — pipoj menditaj — dek sep funtoj kvar ˆsilingoj silingoj en la bankon bankon pagitaj pagita j — kaj la pago al doktoro Heathfield por la infano — vi jam divenos, kiel estas. — Doktoro Heathfield denove nenion volas preni, Ben.” “Mi tiel pensis,” rimarkis Britain. “Jes. Li diris, Ben, kiel ajn granda via familio familio eˆc estos, li neniam prenos de vi eˆc duonon da penco; eˆc se vi ricevos dudek infanojn.” infano jn.” La vizaˆgo go de sinjoro Britain ricevis esprimon tre seriozan kaj senmove rigardis sur la muron. ˆ tio “Cu t io ˆci ci ne estas tre afabla?” diris Clemency. “Certe,” respondis sinjoro Britain. “Sed tio ˆci ci estos afableco, afableco, el kiu mi por nenio en la mondo volus fari uzon.” “Ne,” diris Clemency. Clemency. “Kompreneble ne. Poste la ˆcevaleto cevaleto — gi gˆi alportis ok funtojn ka j du ˆsilingojn; silingojn ; kaj tio ˆci ci ne estas malbona, ne vere?” “Tio ˆci ci estas tre bona,” diris Ben. “Mi gojas, gˆojas, ke vi estas konten kontenta,” ta,” ekkriis ekkriis lia edzino. edzino. “Mi tieI pensis; kaj tio ˆci, ci, mi pensas, estas ˆcio, cio, kaj nun nenion pli pri negoco j. Britain. Ha, ha,
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
53
ha! Jen! Prenu la papero jn kaj enˆslosu slosu ilin. Ho, atendu momenton; jen estas esta s ˆ el la presejo. Kiel bone ˆgi ankora˘ u presit pre sitaa afiˆseto. set o. Jus gi odoras!” “Kio tio ˆci ci estas?” diris Ben kaj rigardis la folion. “Mi ne scias,” scias,” respondis lia edzino. “Mi ne legis eˆc unu vorton.” “Vendo per a˘ ukcio,” legis la mastro, “kun rezervo de anta˘ ukcio,” ua ua privata konsentiˆ go.” go.” “Tion ˆci ci ili ˆciam ciam aldonas,” aldon as,” diris Clemency. Cleme ncy. “Jes, sed ne ˆciam ciam tion ˆci,” ci,” li respondis. resp ondis. “Rigardu: sinjora domo, do mo, k.t.p., konstruoj mastraˆ mastraˆaj, parko ka j gardeno, gˆardeno, k.t.p. Sinjoroj Snitchey kaj Craggs, la senˆ senˆsulda sulda bieno de la nobelo Mich. Mich. Warden, pro forveturo forveturo en la eksterlaneksterlandon!” “Pro forveturo en la eksterlandon!” ripetis Clemency. “Jen tio ˆci ci staras,” diris sinjoro Britain. “Rigardu tien ˆci.” ci.” “Kaj “Ka j ˆus hod hodia˘ ia˘u mi tie a˘ udis, udis, ke ˆsi balda˘ balda u ˘ alsendos pli bonajn kaj pli klarajn klarajn nov novaˆojn!” ojn!” diris diris Clemenc Clemency y, malgaje malgaje balanca balancant ntee la kapon kaj denove nove kaptant aptantee siajn kubutojn, kubutojn, kvaza˘ kvaza˘ u la remem rememoro oro de maln malnov ovaj aj tempoj tempoj anka˘ u revekus malnovajn kutimojn. kutimo jn. “Hm, hm, hm! h m! Tio ˆci ci tie denove pezigos p ezigos la korojn, Ben.” Sinjoro Britain ˆgemis gemis kaj balancis la kapon kaj diris, ke li ne povas tute kompreni kompreni la aferon kaj longe ˆcesis cesis pensi p ensi pri gi. gˆi. Kun tiu ˆci ci rimarko rimarko li kontentigis sin kaj algluis la afiˆseton seton post p ost la fenestro de la botelaro, ka j Clemency, starinte kelkajn minutojn en pensoj, vekiˆgis gis kaj rapidis for, por rigardi la infanojn. Kvankam la mastro de la Raspilo de Muskato havis grandan estimon por sia edzino, e dzino, tamen t amen tiu ˆci ci estimo est imo havis tute la malnovan malnovan patronan karakteron; kaj ˆsi si forte forte lin amuzadis amuzadis.. Nenio Nenio pli mirigus mirigus lin, lin, ol se iu tria montrus montrus al li, kiel ˆsi sola kondukas la tutan mastra mastr aˆon kaj per prudenta prud enta ˆsparemeco, spare meco, vigla humoro, humoro, honesteco kaj diligenteco diligenteco faras lin homo bonhav b onhava. a. Tiel facile estas en ˆciaj ciaj cirkonstancoj cirkonstancoj (kaj (kaj tro ofte gi gˆi okazas) taksi la trankvilajn naturojn, kiuj neniam metas en lumon siajn meritojn, la˘ u ilia propra modesta juˆgo, go, kaj ofende sin amuzi a muzi pro eksteraj ekstera j strangaˆ strangaˆoj kaj apartaˆ apartaˆoj je homoj, homo j, kies interna indo, se ni pli profunde volus rigardi, devus nin igi ruˆgiˆ giˆgi gi anta˘ u ili! Sinj Sinjoro oro Britai Britain n kun kun plezu plezuro ro pensad pensadis is pri la granda grandani nime meco, co, kun kun kiu kiu li ˆ edziˆgis gis je Clemency. Si estis por li eterna atesto de lia bona koro, kaj li sentis, sentis, ke ˆsia sia bonegeco estas nur jesigo de la malnov malnova sentenco, sentenco, ke la virto sin mem rekompencas. Li algluis la folion, kaj la kvitancojn pri la negocoj de la hodia˘ ua ua tago li enˆslosis slosis en la ˆsrankon de la drinkejo drinkej o ˆciam ciam ridante por si pri ˆsia sia lerteco lerte co en negocoj — kiam ˆsi si revenis revenis kun la sciigo, sciigo, ke amba˘ u sinjoretoj Britain sub la observado de Betsy ludas luda s en la kaleˆsejo sejo kaj ka j la malgranda Clemency dormas d ormas “kiel anˆgelo.” gelo. ” Nun ˆsi anka˘ u sidiˆgis gis al la teo, te o, kiu en atendo de ˆsia sia veno staris
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
54
ˆ estis bela malgranda bufedo kun la ordinara ornamo sur malgranda tablo. Gi de boteloj kaj glasoj kaj kun solida horloˆ go, go, kiu iris bone la˘ u la minuto (estis duonoo de la sesa duon sesa horo); horo); ˆciu ciu ob jekto jekto staris staris sur sia deca loko kaj estis estis plej perfekte brile purigita kaj polurita. “La unuan fojon mi hodia˘ u povos trankvile sidi,” diris sinjorino Britain kaj profunde ekspiris, kvaza˘ u ˆsi si nun sidos s idos jam la tutan vesperon, vespe ron, sed ˆsi si tamen balda˘ u ree sin levis, por enverˆ enverˆsi si teon al sia edzo kaj tranˆci ci panon kun butero. “Kiel tiu ˆci ci afiˆ a fiˆseto seto rememoriga remem origass min mi n pri p ri tempo temp o j malnovaj!” ma lnovaj!” “Jes, “Jes, jes!” jes!” diris diris sinjoro sinjoro Britai Britain, n, prenan prenante te sian sian pladeto pladeton n kiel kiel ostron ostron kaj sorbante gian gˆian enhavon en tia sama maniero. “Tiu ˆci ci sama sinjoro Michael Warden,” diris Clemency meditante, “faris, “ faris, ke mi perdis mian malnovan oficon.” “Kaj alportis al vi edzon,” diris sinjoro Britain. “Nu, jes,” respondis Clemency, Clemency, “kaj por tio ˆci ci mi volas lin anka˘ u danki.” “La homo estas sklavo de la kutimo,” diris sinjoro Britain kaj rigardis ˆsin sin trans trans sia pladeto. pladeto. “Mi kutimis kutimis je vi, Clem, kaj vidis, vidis, ke mi sen vi ne bone min sentos. Ha, ha! Kiu tion ˆci ci pensus!” p ensus!” “Jes, efektive!” efektive!” ekkriis ekkriis Clemency. Clemency. “Tio ˆci ci estis tre bona de via flanko, flanko, Ben.” “Ne, ne, ne,” respondis Ben kun memkonscia modesteco. “Ne estas inde paroli parol i pri p ri tiu ˆci ci bagatelo.” bagat elo.” “Ho, jes, Ben,” diris lia edzino kun koreco; koreco; “mi forte tion ˆci ci ˆsatas satas kaj estas al vi tre danka. danka. Ha!” — ˆsi si denove rigardis la afiˆ afiˆseton seton — “kiam oni sciiˆgis, gis, ke ˆsi si forkuris forkuris kaj estas ekster danˆ gero, la aminda knabino, tiam mi gero, ne povi p oviss min deteni — pro ˆsi si kaj pro la fratino kaj la patro diri kion mi sciis, ne vere?” “Jes, vi ˆgin gin rakontis,” rimarkis rimar kis ˆsia sia edzo. “Kaj “Kaj doktor doktoroo Jeddl Jeddler, er,”” da˘ urigis urigis Clemen Clemency cy,, metant metantee sian sian tason tason sur la tablon kaj medite rigardante la afiˆseton, seton, “en sia kolero kaj ˆcagreno cagreno forpelis min el la domo! Kiel mi ˆgojas, gojas, ke mi tiam diris nenian malbonan vorton kaj forportis kun mi nenian malbonan penson kontra˘ u li; ˆcar car li poste pos te gin gˆin sincere pentis. Kiel ofte li tie ˆci ci sidadis ka j ripetadis ripe tadis al mi, ke li gin gˆin beda˘ uras! uras! — La lastan fojon ankora˘ u hiera˘ u, u, kiam vi ne estis en la domo. Kiel ofte li tie ˆci ci sidadis kaj tutajn horojn paroladis pri tio kaj alia, kvaza˘ u gi gˆi lin interesus! — sed efektive nur pro la malnova malnova tempo kaj ˆcar car li sciis, s ciis, ke ˆsi min amis, Ben!” “Mia Dio, kiel vi venis venis al tiu konvink konvinko, o, Clemency?” Clemency?” demandis demandis ˆsia sia edzo, tute mirigite, ke ˆsi si klare komprenis veraˆ veraˆon, kiu en lia filozofanta spirito nur naskiˆgadis gadis ankora˘ u. u. “Mi tion ˆci ci ne scias,” scias,” diris Clemency kaj blovis blovis sian teon, por gin gˆin iom malvarmigi. “Dio! mi ne n e povus tion ˆci ci diri d iri se oni eˆc metus m etus por tio ˆci ci rekompencon de cent funtoj!”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
55
Li kredeble ankora˘ u plu da˘ urigus urigus siajn metafizikajn konsideradojn, se ˆsi si ne rimarkus post li apud la pordo substancan fakton en formo de unu sinjoro ˆ en funebro kaj en vestaˆ vestaˆo de rajdo. ra jdo. Sajnis, ke li a˘ uskultas uskultas ilian paroladon kaj tute ne volas ilin interrompi. Clemenc Clemency y rapide rapide leviˆ leviˆ gis. g is. An Ank ka˘ u sinjoro Britain faris tion saman kaj ˆ vi bonvolas supreniri, sinjoro? Estas tre salutis la gaston. “Cu tr e bela b ela ˆcambro cambro supre, sinjoro.” sinjoro.” ˆ “Mi dankas,” diris la fremdulo kaj atente observis sinjorinon Britain. “Cu estas permesit per mesitee eniri en iri tien ˆci?” ci?” “Ho, se plaˆcas cas al vi,” respondis Clemency kaj malfermis la bufedan ˆcamcambron. “Kion vi ordonas, sinjoro?” Li ekvidis la afiˆson son kaj legis gin gˆin nun. “Tre bela peco da tero, sinjoro,” rimarkis sinjoro Britain. Li ne respondis, sed turnis sin, kiam li finis la legadon, kaj rigardadis Clemency’on kun tiu sama esplora sciemeco, kiel anta˘ue. ue. “Vi demandi demandis,” s,” li diris, ne deturnante deturnante de ˆsi si la okulojn. . . “Kion vi deziras, sinjoro,” respondis Clemency kaj anka˘ u kaˆ kaˆsite sit e lin rigarrig ardadis. “Se vi volas doni al mi gluton da elo,” li diris, alirante al unu tablo apud la fenestro, “kaj volos gin ˆgin alporti tien ˆci, ci, ne malhelpante malhelpante al vi al via teo, mi estos al vi tre danka.” Ne farante pli ceremoniojn, li sidiˆgis gis kaj rigardis sur la kampon. Li estis homo en la floro de la jaroj, bone kaj forte konstruita. Lian vizaˆgon, gon, brunigitan itan de la suno, suno, ombr ombris is mallum mallumaj aj haroj, haroj, kaj li portis portis lipha lipharojn rojn.. Kiam Kiam oni alportis al li lian bieron, li enver enverˆˆsis sis al si unu glason kaj afable trinkis pro la sano de la domo; kiam li ree metis la glason sur la tablon, li aldonis: “Nova domo, ne vere?” “Ne tre nova, sinjoro,” respondis sinjoro Britain. “Havas la aˆgon gon de kvin ˆgis gis ses jaroj,” diris Clemency, tre klare akcentante la vortojn. “Mi pensis anta˘ u e, kiam mi eniris, ke mi a˘udas ue, u das la nomon de doktoro Jeddler,” Jeddle r,” demandis deman dis la fremdulo. fremd ulo. “Tiu ˆci ci afiˆso so rememoriga remem origass min m in pri li; ˆcar car mi ˆ la okaze scias ion de la historio per la famo kaj per certaj konatuloj. — Cu maljunulo ankora˘ u vivas?” “Ho jes, sinjoro,” diris Clemency. ˆ li forte “Cu for te ˆsanˆ sangiˆ gˆiˆgis?” gis?” “De kiam, sinjoro?” respondis Clemency kun aparta akcento. “De la tago, kiam lia filino lin forlasis.” “Jes! De tiu tago li ˆsanˆ sanˆ giˆ giˆgis,” gis,” diris diris Clemency Clemency.. “Li fariˆ gis gis maljuna kaj griza kaj tute jam ne estas tiu sama homo; sed mi pensas, ke li nun estas konso konsolit lita. a. Li de tiam tiam paciˆ pacigis gˆis kun sia fratino kaj ofte ˆsin vizitas. Tio ˆci ci tuj
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
56
bone faris al li. En la komenco li estis tre suferanta, kaj la koro sangis, kiam oni lin vidis vagantan kaj insultantan la mondon; sed post unu a˘ u du jaroj li fariˆgis gis tute alia kaj pli bona, kaj tiam li komencis volonte paroladi pri sia perdita filino kaj la˘ udad i ˆsin kaj anka˘ udadi u la mondon! Kaj li neniam laciˆgadis, gadis, kun larmoj parolante, kiel bela b ela kaj bona ˆsi estis. est is. Li pardonis al ˆsi. si. Tio ˆci ci esti es tiss ˆcirka ci rka˘ u˘ la tempo de la edziniˆgo go de fra˘ ulino Grace. Vi memoras ankora˘u, ulino u, Britain?” Sinjoro Britain memoris la aferon ankora˘ u tre bon bone. e. “La frati fratino no sekv sekve estas estas edzinigi edzinigita,” ta,” rimarkis rimarkis la fremdul fremdulo. o. Li moment momenton on silen silentis tis kaj poste demandis: “Je kiu?” Clemency Clemency el surprizo pro tiu ˆci ci demando preska˘ preska˘ u renversis la pleton de teo. ˆ vi neniam a˘ “Cu udis udi s pri tio ˆci?” ci? ” ˆsi si diris. dir is. “Neniam, sed mi volas ˆgin gin scii,” sci i,” li respondis resp ondis kaj enverˆsis sis al si s i novan glason, glaso n, kiun li metis al la lipoj. “Ho, “Ho, tio ˆci ci estus estus longa longa histori historio, o, se oni volus volus gin gˆin orde rakon rakonti, ti,”” diris diris Clemency Clemency kaj metis sian mentonon mentonon en sian maldekstran maldekstran manon, dum ˆsi si la maldekstran kubuton apogis sur la duan manon kaj balancante la kapon reriˆ estus longa gardis gardis en la pasint pasintajn ajn jarojn, jarojn, kiel kiel oni rigardas rigardas sur fajron. “Gi historio.” “Sed mallonge rakontite?” diris la fremdulo. “Mallonge rakontite,” ripetis rip etis Clemency en tiu sama medita tono kaj ˆsajne sajne tute ne zorgante zorgante pri li kaj ne sciante, sciante, ke ˆsi si havas havas a˘ uskultantojn, uskultantojn, “kion oni povus tie ˆci ci diri? Ke ili kune malˆ gojis, go jis, rememoradis ˆsin kiel mortintan; ke ili tenis ˆsin sin en ama rememoro, faradis al ˆsi si neniajn nenia jn riproˆcojn co jn kaj trovadis trovadis senkulpigo senku lpigo jn por ˆsi? si? Tion ˆci ci ˆciu ciu scias. scias . Mi almena˘ almen a˘ u tion ˆci ci scias, neniu scias tion ˆci ci pli bone!” b one!” aldonis Clemency, Clemency, viˆsante sante al si la okulojn okulo jn per la mano. ma no. “Kaj tiel,” tiel,” helpis helpis la fremdulo. fremdulo. . . “Kaj “Ka j tiel,” diris Clemency, Clemency, mehˆanike ˆanike ripetante liajn vortojn kaj ne ˆsangante ˆgante sian sian pozicion pozicion kaj maniero manieron n de parolad parolado. o. “Tiel “Tiel ili fine fariˆ gis edzo kaj edzino. Ili estis edzigitaj ed zigitaj en la tago t ago de ˆsia sia naskiˆ go go — la tago morga˘ u revenos — tre trankvile, trankvile, sed kontente kontente kaj feliˆ feliˆce. ce. Sinjoro Alfred diris unu vesperon, vesperon, kiam ili promenadis en la frukta gardeno: gˆardeno: Grace, ˆcu cu fari nian edziˆ gon gon en la tago de naskiˆgo go de Marion?’ Kaj tiel fariˆ gis.” gis.” “Kaj “Ka j ili vivas vivas feliˆce ce unu kun la alia?” demandis la fremdulo. “Jes,” diris Clemency. Clemency. “Neniam geedzo j vivis pli feliˆce. ce. Ili havas nenian malˆgojon gojon ekster tiu.” ˆ Si levis la kapon, kvaza˘ u ˆsi si subite ekkonscius, sub kiaj cirkonstancoj ˆsi si revokas revokas tiujn ˆci ci okazojn okazojn en sian memoron, kaj ˆetis rapidan rigardon sur la fremd fremdul ulon. on. Rima Rimarki rkint nte, e, ke lia lia vizaˆ vizaˆ go g o estas estas turni turnita ta al la fenes fenestro tro,, kiel kiel se li estus estus profundi profundigita gita en la observ observadon adon de la kampo, ˆsi si faris faris al sia edzo
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
57
rapidajn rapida jn signojn, signojn , montris la algluitan afiˆson son kaj movis la buˆson, son, kvaza˘ u ˆsi ˆ ˆsi kun granda intereso ripetadus al li ian vorton a˘ u frazon. Car si eldonis eldon is nenian sonon kaj ˆsiaj siaj mutaj gestoj gesto j estis e stis kiel ordinare tre strangaj, stranga j, tial tiu ˆci ci nekomprenebla sintenado alkondukis sinjoron Britain al ekstrema malespero. Li elmetadis siajn okulojn jen sur la tablon, jen sur la fremdulon, la arˆ gentajn gentajn kulerojn, sian edzinon — sekvadis sekvadis ˆsiajn siajn gestojn kun plej granda senhelpeco — demandadis deman dadis ˆsin sin en tiu sama lingvo, ˆcu cu lia propra prop raˆˆo o a˘ u li mem estas en danˆgero gero — respondadis ˆsiajn siajn signojn per aliaj signoj, kiuj esprimadis lian absolutan nekomprenadon kaj timon — observadis la movadon de ˆsiaj siaj lipoj lipo j — divenadis divenadi s per duonvoˆco co “lakto “lakt o kaj akvo,” “ˆsanˆ sanˆ go de la monato,” “muso go kaj nukso” kaj tamen nenion povis atingi. Clemency fine ˆcesigis cesigis sian senesperan penadon, iom post iom alˆsovis sovis sian seˆgon gon pli proksimen al la fremdulo fremdulo kaj observadis observadis lin akre per ˆsajne malleˆ ne longe devis atendi, ˆcar vitaj okuloj, atendante novan demandon. Si car li balda˘ u komencis denove. “Kaj kia estas estas la plua sorto de la filino, filino, kiu lin forlasis forlasis?? Mi pensas, ke ili scias ˆgin?” gin?” Clemenc Clemency y balancis balancis la kapon. kapon. “Mi a˘ udis,” udis,” ˆsi si diris, “ke doktoro Jeddler, kiel ˆsajnas, sajna s, pli scias, ol o l kiom li montras. Sinjorino Grace ricevis rice vis de ˆsi si leterojn, letero jn, en kiuj ˆsi si skribas, skrib as, ke ˆsi si bone bo ne fartas farta s kaj ke la edziniˆ edzin iˆ go de tiu kun sinjoro Alfred go fari fa riss ˆsin sin feliˆ fe liˆca; ca ; kaj ka j ˆsi si anka˘ an ka˘ u de si reskribis leterojn. Sed super ˆsia sia vivo kaj sorto sin portas ia sekreto, kiu ˆgis gis nun nun ne estas estas klarigi klarigita ta kaj kaj kiun. . . ” ˆ Sia Si a voˆco co fari fa riˆ gis gˆi s ˆsanc sa ncel eliˆ iˆga ga kaj ˆsi si haltis hal tis.. “Kaj “Kaj kiun kiun.. . . ” ripeti ripetiss la fremdu fremdulo lo.. “Kiun nur unu sola persono povus ankora˘ u klarigi,” diris Clemency, malfacile spirante. “Kaj kiu estas tiu persono?” demandis la fremdulo. “Sinjoro Michael Warden!” respondis Clemency preska˘ u per krio kaj per tio sama montris al sia edzo, e dzo, kion ˆsi si anta˘ antaue u˘e volis lin rimarkigi, kaj al Michael Warden, ke li estas rekonita. “Vi min konas ankora˘ u, sinjoro,” diris Clemency, tremante de eksciteco. u, “Mi gin gˆin vidis! vidis! Vi min konas konas ankora˘ ankora˘ u de tiu nokto en la ˆgardeno. gardeno. Mi estis estis apud ap ud ˆsi!” si !” “Jes, mi ˆgin gin scias,” li diris. “Jes, sinjoro,” respondis Clemency. Clemency. “Jes, certe. Tio ˆci ci estas mia edzo, sinjoro. Ben, kara Ben, kuru al sinjorino Grace — kuru al sinjoro Alfred — kuru al kiu vi volas, Ben! Alkonduku iun, tuj!” “Restu!” “Restu!” diris Michael Michael Warden Warden kaj trankvile stariˆ gis inter la pordo kaj Britain. “Kion vi volas fari?” “Sciigi ilin, ke vi tie ˆci ci estas, sinjoro,” petis Clemency kaj kunebatis kunebatis la manojn, tute ekster si de eksciteco. “Sciigi ilin, ke de viaj lipoj ili povas pli
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
58
multe a˘ udi udi pri ˆsi; ke ˆsi si ne tute estas perdita pe rdita por ili, sed ke ˆsi si denove revenos, revenos , por sian patron kaj sian fratinon — kaj anka˘u sian malnovan servantinon, min” — ˆsi si batis sin per amba˘ u manoj sur la bruston — “ˆ gojigi gojigi per la vido de ˆsia sia aminda amind a vizaˆgo. go. Kuru, Ben, kuru!” Kaj ˆciam ciam ankora˘ u ˆsi si puˆsis si s lin li n al la pordo, por do, kaj ˆciam ciam ankora˘ ankorau˘ sinjoro Warden staris anta˘ u la pordo kaj ne lasis lin iri, ne kun kolera, sed kun malˆgoja goja mieno. “A˘u eble,” diris Clemency ka j ekscitite sin alkroˆcis cis al la mantelo de sinjoro Warden, “eble ˆsi nun estas tie ˆci; ci; eble ˆsi estas tre proksime. Jes, mi vidas la˘u via vizaˆgo, go, ke ˆsi si certe ce rte estas tie ˆci. ci. Mi petas p etas vin, sinjoro, sinjor o, lasu min al a l ˆsi. si. Mi vartadis varta dis ˆsin, sin , kiam kia m ˆsi si estis est is ankora anko ra˘ u˘ tre malgranda infano. Anta˘ u miaj okuloj ˆsi si elkres elk reskis, kis, kiel kie l la fiero fier o de tiu ˆci ci loko. loko . Mi konis koni s ˆsin, sin , kiam kia m ˆsi si estis est is la fianˆcino cin o de sinjoro Alfred. Mi provis provis ˆsin sin deteni, kiam vi ˆsin sin forlogis. Mi scias, kia estis ˆsia sia patra domo, kiam ˆsi si estis ankora˘ ankorau˘ gia gˆia animo, kaj kiel alia ˆgi gi fariˆgis gis de la tempo, kiam ˆsi si forkuris. fo rkuris. Mi petas p etas vin, sinjoro, sinjo ro, lasu min al ˆsi!” si!” Li rigardis riga rdis ˆsin sin kompatante kaj mirante, mira nte, sed faris nenian ne nian konsentan geston. “Mi ne pensas, ke ˆsi si povus p ovus scii,” da˘ urigis Clemency, “kiel sincere ili parurigis donis al ˆsi; si; kiel forte ili ˆsin sin amas; kia gojo gˆojo estus por ili vidi ˆsin sin ankora˘ u unu ˆ fojon. Si eble timas reveni hejmen. Mi eble povas povas ˆsin sin kuraˆ gigi, gig i, kiam kia m ˆsi si min vidos. Nur diru al mi, sinjor s injoroo Warden, Warden , ˆcu cu vi ˆsin sin alkondukis?” alkonduk is?” “Ne,” li diris, balancante la kapon. Tiu ˆci ci respondo, lia konduto, liaj funebraj vestoj, lia malla˘ uta uta reveno, la sciigita sciigita intenco intenco forveturi forveturi en la eksterlandon eksterlandon ˆcion cion klarigis. Marion plu ne vivis. Li ne kontra˘ uparolis uparolis al ˆsi; si; jes, ˆsi si ne vivas! Clemency sidiˆ gis, gis, metis la vizaˆgon gon sur la tablon kaj maldolˆce ce ploris. En tiu ˆci ci minuto minuto unu maljuna, griza sinjoro enkuris tute senspire, senspire, kaj la˘u lia sufokiˆganta ganta voˆco co oni apena˘ ape na˘ u povus rekoni en li sinjoron Snitchey. “Mia “Mia Dio, Dio, sinjoro sinjoro Warde Warden!” n!” diris diris la advok advokato ato kaj tiris tiris lin flanken, flanken, “kia “kia vento” — li estis tiel laca, ke li devis halti kaj nur post kelkaj minutoj povis fini — “alportis vin tien ˆci?” ci?” “Malbona, mi timas,” li respondis. “Se vi povus a˘ udi, udi , kio k io tie ˆci ci anta˘ anta u˘ momento sin agis — kiel mi devas fari neeblan — kiel mi alportas kun mi konfuzon kaj malˆgojon!” gojon!” “Mi povas povas ˆcion c ion prezen prezenti ti al mi. mi. Sed kial vi iris iris guste gˆuste tien ˆci?” ci?” diris Snitchey. “Kial mi ne devis? Kiel mi povis p ovis scii, kiu tie ˆci ci estas mastro? Sendinte Sendinte mian servanton servanton al vi, mi tien ˆci ci eniris, ˆcar car la domo estis por mi nova; nova; kaj mi havas natura nat uran n inter i ntereso eson n por p or ˆcio cio nova kaj ka j maln m alnova ova en tiu ˆci ci malnova mal nova ˆcirka˘ cir ka˘ uaˆo kaj ekster tio ˆgi gi estas ekster la urbo, kie anta˘ ue ue mi volis renkontiˆgi gi kun vi. Mi volis volis scii, scii, kion la homoj parolas parolas pri mi. Mi vidas vidas ˆgin gin la˘ u via konduto, ke vi povas povas tion ˆci ci diri al mi. Se ne estus via malbenita singardeco, singardeco, mi jam
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
59
longe povus ˆcion cion scii.” “Nia “Nia singardeco singardeco!” !” diris diris la advok advokato. ato. “P “Parol arolan ante te al vi en la nomo de mi mem kaj de Craggs — benita memoro” — li rigardis la krepon kre pon sur sia ˆcapelo capelo kaj balancis balancis la kapon — “sinjoro “sinjoro Warden, Warden, kiel vi pov p ovas as prudente nin kulpigi? kulpigi? Ni konsentis inter ni neniam nenia m tuˆsi si plu tiun ˆci ci objekto ob jekton, n, ˆcar car gi gˆi ne estis afero, en kiun povus sin miksi tiaj seriozaj kaj solidaj homoj, kiel ni (mi ripetas vian vian tiaman tiaman esprimon) esprimon).. Nia singarde singardeco! co! dum sinjoro sinjoro Craggs deiris deiris en sian sian estimatan tombon en la plena kredo.” “Mi donis solenan promeson, ke mi silentos, gis gˆis mi revenos, kiam ajn tio ˆci ci far fa riˆgos,” gos,” interrompis lin sinjoro Warden, “kaj mi tenis mian promeson.” “Bone, sinjoro, kaj mi ripetas, ni anka˘u devis d evis silenti. Al tio ˆci ci nin devigis nia ˆsuldo sul do kontra˘ kontr a˘u ni mem kaj anka˘ u kontra˘ u diversaj klientoj, inter kiuj vi estis. estis. Ne konve konvenis nis al ni demandi demandi vin pri tia delik delikata ata afero; mi havis havis mian mian suspekton, sinjoro; sed nur de ses monatoj mi scias la veron.” “Per kiu?” demandis la kliento. “Per doktoro Jeddler mem, sinjoro, kiu el sia propra iniciativo donis al mi sian konfidon. Li, kaj nur li, sciis la tutan veron de kelkaj jaroj.” “Kaj vi ˆgin gin anka˘ u scias?” diris la kliento. “Jes, sinjoro!” respondis Snitchey, “kaj mi anka˘u havas ka˘ uzon uzon kredi, ke ˆsia sia fratin fra tinoo sciiˆ sci iˆ gos gos pri la vero morga˘ u vespere. Dume vi espereble faros al mi la honoron esti gasto de mia domo, ˆcar car en via oni vin ne atendas. Tamen por p or eviti eblajn maloportunaˆ maloportunaˆojn en la okazo, okazo, se oni vin rekonus — kvank kvankam am vi tre tr e ˆsanˆ sa nˆgiˆ giˆgis; gis; mi pensas, mi mem sur la strato preterirus, ne rekonante vin — estas pli bone, ke ni tie ˆci ci manˆ gu gu kaj kaj iru en la urbon vespere. vespere. Oni manˆ mangas gˆas tie tie ˆci c i tre bone, sinj sinjoro oro Ward Warden; en; cetere cetere la domo domo aparte apartena nass al vi. vi. Mi kaj Craggs (benita memoro) ofte manˆ gadis gadis tie ˆci ci kotleton kaj trovadis trovadis gˆin ˆciam ia m bona. Sinjoro Craggs, sinjoro,” sinjoro,” diris Snitchey, Snitchey, por p or momento firme fermante la okulojn kaj poste denove ilin malfermante, “tro frue estis elstrekita el la libro de la vivantoj.” “La ˆcielo cielo pardonu pardonu al mi, ke mi ne esprima esprimass al vi mian mian kondo kondolenc lencon, on,”” respondis Michael Warden kaj tuˆsis sis per p er la mano la frunton; “sed estas al mi kvaza˘ u mi sonˆgus. gus. Mi estas kvaza˘ kvaza˘ u en stato senkonsci senkonscia. a. Sinjoro Sinjoro Craggs Craggs jes — mi forte beda˘ uras, ke ni perdis sinjoron Craggs.” uras, Sed li rigardis rigar dis ˆce ce tiuj ˆci ci vortoj vorto j sur Clemency’on, Clemen cy’on, kaj ˆsajnis, sa jnis, ke li simpatias simpat ias kun Ben, kiu ˆsin sin konsoladis. konsola dis. “Sinjoro Craggs, sinjoro,” rimarkis Snitchey, “trovis, kiel mi beda˘ urinde urinde devas diri, ke la vivo ne estas tiel facile retenebla, kiel lia teorio al li diris, alie ˆ estas granda perdo por mi. Sinjoro Craggs estis li estus ankora˘ u inter ni. Gi mia dekstra mano, mia dekstra piedo, mia dekstra orelo, mia dekstra okulo. Sen li mi estas kiel paralizita. Li testamentis sian partoprenon en la negoco al sinjorino sinjorino Craggs, al ˆsiaj siaj plenuman plenumantoj toj de la testamento, testamento, administratoroj administratoroj
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
60
kaj kuratoroj. kuratoroj. Lia nomo ankora˘ ankora˘ u nu nun n staras sur la firmo. firmo. Iafoje Iafoje mi provas, provas, kiel infano, kredigi min mem, ke li ankora˘u vivas. vivas. Mi ˆciam ciam ankora˘ u diras: Snitchey Snitchey por si kaj Craggs — mortinta, mortinta, sinjoro — mortinta,” mortinta,” diris la molkora molkora advokato advokato kaj eltiris nazotukon el la poˆso. so. Michael Warden, arden , kiu ˆciam ciam ankora˘ ankorau˘ observadis Clemency’on, turnis sin al Snitchey, Snitchey, kiam tiu ˆcesis cesis paroli, pa roli, kaj murmuretis al li ion en la orelon. “Ha, “Ha, la malfel malfeliˆ iˆ ca ca virino virino!” !” diris diris Snitc Snitchey hey,, balanca balancant ntee la kapon. “Jes, “Jes, ˆsi si ˆciam ciam estis tre alligita alligita al Marion. Bela Marion! Malfeliˆ Malfeliˆca ca Marion! Nur kuraˆgon, gon, kara virino — vi nun ja estas edzinigita, Clemency.” Clemency nur gemis gˆemis kaj balancis la kapon. “Nur paciencon gis gˆis morga˘ u,” u,” bonkore diris la advokato. “La ‘morga˘ u’ ne revivigas la mortintojn, sinjoro,” diris Clemency plou’ rante. “Tion gi gˆi certe ne, alie gi gˆi sinjoron Craggs, benita memoro, farus denove viva,” respondis la advokato. “Sed konsolon ˆgi gi povas povas alporti. Paciencon Paciencon gis gˆis morga˘ u!” u!” Clemenc Clemency y skuis skuis la donitan donitan al ˆsi si manon manon kaj promesi promesiss trankvi trankvili li gi; gˆi; kaj Britain, kiu, vidante sian malˆgojigitan gojigitan edzinon (estis kvaza˘ u la negoco mallevis la kapon), tute perdis la kuraˆgon, gon, diris, ke tiel estas bone; kaj sinjoro Snitchey kaj Michael Warden iris supren kaj tie supre balda˘ u estis profundigitaj en tiel singarde singarde kondukatan kondukatan interparoladon, interparoladon, ke per p er la krakado krakado de la teleroj kaj pladoj, la muˆgado gado de la patoj, la skuiˆgado gado de la kaseroloj, la monotona bruado de la rostponarda rado kaj per la aliaj preparadoj en la kuirejo al ilia tagmanˆgo go ne trapenetris trapenet ris eˆc unu vorteto. La sekvanta tago estis bela kaj hela, kaj nenie la a˘utune utu ne kolorit kolo ritaa ˆcirka˘ cir ka˘ uaˆo montris sin pli bela, ol el la paca ˆgardeno gardeno de la doktoro. La neˆ go go de multaj vintraj noktoj nokto j estis tie ˆci ci fluidiˆ ginta, la velkintaj folioj de multaj someroj tie ginta, ˆci ci estis kraketintaj de la tago, kiam ˆsi si forkuris. La la˘ ubo ubo denove estis verda, la arboj arb oj ˆetadis belajn b elajn kaj tremantajn tr emantajn ombrojn sur la herbon, la tera te raˆˆo o estis e stis tiel gaje ga je trankvila, tran kvila, kiel ˆciam; ciam; sed kie estis ˆsi? si? ˆ estus nun tie ˆci Ne tie. Ne tie. Si ci tiel stranga vidaˆ vidaˆo kiel, en la komenco, la domo sen ˆsi. si. Sed sur ˆsia sia kutima loko sidis sinjorino, sinjor ino, el kies koro ˆsi si neniam nenia m malaperis, en kies fidela memoro ˆsi si ankora˘ a nkora˘ u vivis, viv is, neˆsanˆ sa nˆgita, gita, en la plena brilo de sia juneco kaj beleco, b eleco, en kies amo — kaj tio ˆci ci estis nun amo de patrino, ˆcar car kara malgranda filino ludis apud ˆsi si — ˆsi si havis nenian konkurantinon, nenian sekvantinon, sekvantinon, kaj sur kies delikataj lipo lip o j ˆsia sia nomo nun sidis. La spirito de la malaperinta fra˘ ulino ulino estis videbla videbla el tiuj ˆci ci okuloj de Grace, ˆsia sia fratino, kiam ˆsi si kun sia edzo sidis en la gardeno gˆardeno en sia tago de edziˆgo go kaj en la tago de naskiˆgo go de Marion kaj de li. Li ne fariˆ gis gis glora homo, anka˘u ne riˆca; ca; li ne forges for gesis is la ˆcirka˘ cir ka˘ uaˆ uaˆojn o jn kaj ka j la amikojn amikojn de sia juneco; li plenumis plenumis nenian el la profetaˆ profetaˆoj de la doktoro. Sed
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
61
en sia j kaˆsitaj sitaj kaj bonfara b onfarajj vizito j en malriˆcaj ca j dometoj, domet oj, en sia j maldormado maldor madojj kaj en sia ˆciutaga ciutaga rimarkado rimarkado de la multa multa beleco beleco kaj boneco, boneco, kiu floras floras sur la flankaj vojetoj de la vivo kaj ne estas dispremata de la peza piedo de la malriˆceco, ceco, li kun ˆciu ciu jaro pli lernis ka j pruvis la verecon de sia malnova malnova kredo. kredo. Lia maniero maniero de vivado vivado,, kiel kiel a jn simpla simpla kaj modesta modesta gi gˆi estis, montris al li, kiel ofte ankora˘u la homoj akceptas akceptas ˆce ce si anˆ gelojn, g elojn, kiel en la tempo antikva, antikva, kaj kiel ofte oft e la nenion n enion prezentantaj figuroj, figuro j, eˆc tiaj, kiuj ˆsajnas sajnas al nia n ia okulo ordinaraj kaj malbelaj kaj estas vestitaj en ˆcifonoj, cifonoj, apud la lito sufera de la malsanulo montriˆgas gas al ni en nova lumo kaj fariˆgas gas helpemaj anˆ geloj geloj kun radia krono ˆcirka˘ cirka˘ u la kapo. Li eble pli bone plenumis plenumis sian homan difinon sur tiu ˆci ci malnov malnova kampo de batalo, ol se li senlace laborus sur pli glora areno; kaj li estis feliˆ feliˆca ca kun sia edzino Grace. ˆ li ˆsin Kaj Marion? Cu sin forg fo rges esis is?? “La tempo rapide forflugis de tiu tempo, kara Grace,” li diris — ili parolis pri tiu nokto; “kaj tamen ta men ˆsajnas, sa jnas, ke estas jam longe de tiu tempo. temp o. Ni kalkulas kalkulas la˘u ˆsangoj gˆoj kaj okaziˆgoj g oj en ni, ne la˘u jaroj.” “Sed anka˘ u jaroj pasis de la tago, kiam Marion nin forlasis,” respondis Grace. “Ses fojo jn, kara edzo, enkalkula enkalkulante nte anka˘ anka˘ u la hodia˘ uan uan tagon, ni sidis tie ˆci ci en ˆsia sia tago tag o de naskiˆ nas kiˆgo go kaj parolis pri ˆsia sia tiel tie l varmege sopirata kaj tiel longe prokrastata reveno. Kiam gi gˆi fine estos!” ˆ edzo rigardis ˆsin Sia sin atente, atente, kiel la larmoj kolektiˆ kolektiˆ gis gis en ˆsiaj okuloj, kaj pli proksime altirante altirante ˆsin sin al si, li diris: “Sed Marion diris al vi en sia letero de adia˘ u, u, kiun ˆsi si lasis sur la tablo kaj kiun vi tiel ofte legis, ke jaroj jaro j devas devas ˆ pasi, anta˘ u ol gi gˆi povas fariˆgi. gi. Cu ne vere?” ˆ elprenis la leteron el sia surbrusto, kisis gin Si gˆin kaj diris: “Jes!” “Ke ˆsi si en la da˘ uro uro de tiuj ˆci ci jaroj, jaro j, kiel a jn feliˆca ca ˆsi si estus, sopiros la tempon, kiam ˆsi si povos reveni kaj ˆcion cion klarigi; kaj ke ˆsi si vin petas en espero kaj konfido fari tion ˆci ci saman. sa man. Tio ˆci ci estas e stas en la letero, ne vere, mia kara?” “Jes, Alfred!” Alfred!” “Kaj “Ka j en e n ˆciu ciu letero, leter o, kiun ˆsi skribis skribi s de tiu tempo?” temp o?” “Ekster la lasta — anta˘ u kelkaj monatoj monato j — en kiu ˆsi si parolis pri vi kaj pri tio, kion vi tiam sciiˆgis gis kaj kion mi hodia˘ u vespere devas a˘ udi.” udi.” Li rigardis la sunon, kiu staris proksime al la horizonto, kaj diris, ke la difinita tempo estas la malleviˆgo go de la suno! “Alfred!” “Alfred!” diris Grace kaj metis la manon kore sur lian ˆsultron; sultron; “estas io en la letero, kion mi neniam diris al vi. Sed hodia˘ u vespere, kara edzo, kiam tiu malleviˆgo go de la suno alproksimi ˆgas, gas, kaj nia vivo kun la foriranta tago ˆsajna sa jnass fariˆ far iˆgi gi pli solena kaj pli trankvila, mi ne povas teni ˆgin gin sekrete.” “Kio estas, amata?”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
62
“Kiam Marion foriris de ni, ˆsi si skribis en tiu letero, ke kiel iam vi konfidis ˆsin sin al mi, ˆsi metas met as vin nun en mia jn mano man o jn, Alfred; Alfr ed; ˆsi si jeˆuris ur is min en la nomo nom o de mia amo al ˆsi si ka j al vi, ke mi ne forpuˆsu su la amon, kiun, kiel ˆsi si scias, vi transportos sur min, kiam la nun ankora˘ u freˆsa sa vundo estos sanigita, sed ke mi gin ˆgin vigligu kaj redonu.” ˆ ˆsi “Kaj “Ka j ke vi min denove faru feliˆca ca kaj ka j kontenta homo, ho mo, Grace. Gra ce. Cu si tion ti on ˆci ci ne skribi skr ibis?” s?” ˆ volis min tiel fari benita kaj honorita per via amo!” estis la respondo “Si de lia edzino, kiam li prenis ˆsin sin en siajn brakojn. “A˘uskultu uskultu min, mia amata!” li diris — “Ne tiel!” kaj kun tiuj ˆci ci vortoj li kviete kviet e metis ˆsian sian kapon sur sian bruston. “Mi scias, kial mi pri tiu ˆci ci loko en la letero neniam a˘ udis. udis. Mi scias, kial tiam nenia signo de tio ˆci ci montriˆgis gis en vorto a˘ u rigardo. Mi scias, kial Grace, kvankam mia vera amikino, tamen tiel malfacile lasis admoni sin fariˆgi gi mia edzino. Jes, mi konas la netakseblan indon de la koro, kiun mi tenas en miaj brakoj, kaj mi dankas Dion por la multekosta trezoro!” ˆ ploris, sed ne el malˆgojo, Si gojo, kiam li premis ˆsin sin al sia koro. Post minuto li rigardis rigardis malsupren malsupren al la infano, infano, kiu sidis sidis apud ˆsiaj siaj piedoj piedoj kaj ludis ludis kun korbeto plena je floroj, kaj li diris al gi: gˆi: “rigardu, kiel ruˆga ga kaj ora estas la suno!” “Alfred,” “Alfred,” diris Grace kaj rapide ekrigardis ekrigardis supren. “La suno malleviˆ gas. gas. Vi ne forgesas, kion vi devas sciigi min, anta˘u ol gi gˆi malaperas.” “Vi sciiˆgos gos la veron pri la sorto de Marion, mia kara,” li respondis. “La tutan veron, veron,”” ˆsi si varmege armege peti p etis. s. “Sen pluaj kaˆsoj. soj. Tiel Tiel estis estis la promeso. Ne vere?” “Tute vere,” diris la edzo. “Anta˘ u ol la l a suno sun o sin kaˆ kaˆsos sos en e n la tago de naskiˆ na skiˆ go de Marion. Kaj vi vidas, go Alfred, ˆgi gi balda˘ u sin kaˆsos.” so s.” Li metis la brakojn brako jn ˆcirka˘ cirka˘ u ˆsi, si, rigardis rigar dis al ˆsi si firme en la okulo jn kaj diris: ˆ venos de aliaj “Ne mi devas devas alporti al vi tiun ˆci ci sciigon, sciigon, kara Grace. Gi lipoj.” “De aliaj lipoj!” lipo j!” ˆsi si malla˘ ute ute ripetis. “Jes. “Jes. Mi konas konas vian kuraˆ kuraˆ gan koron, mi scias, kiel forta vi estas, kaj ke gan ˆ veni prepara vorto ˆce ce vi sufiˆcas. cas. Vi diris, ke la tempo venis. Gi venis. s. Diru Diru al mi, ke vi estas sufiˆce ce forta, por elporti surprizon, surprizon, skuiˆ gon: kaj la sciigon sciigonto to atendas anta˘ u la pordo.” “Kia sciigonto?” ˆsi si diris. “Kaj kian sciigon li alportas?” alport as?” “Ne estas permesite al mi pli diri,” li respondis kun tiu sama trankvila ˆ vi pensas, ke vi min komprenas?” “Mi tremas ˆce rigardo. “Cu ce la penso,” ˆsi si diris.
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
63
Malgra˘ u lia trankvila rigardo, sur lia vizaˆgo go estis e stis videbla videbl a esprimo es primo,, kiu ki u ˆsin sin ektimig ekt imigis. is. Denove Den ove ˆsi si kaˆsis sis sian sia n viza v izaˆgon gˆon sur lia brusto kaj tremante lin petis atendi ankora˘ u minuton. “Kuraˆgon, gon, mia bona Grace! Grace! Se vi havas havas sufiˆ sufiˆce ce da forto, forto, la sciigo sciigont ntoo atendas anta˘ u la pordo. La suno suno mallev malleviˆ iˆ gas gas en tiu ˆci ci tago de naskiˆ go g o de Marion. Kuraˆ gon, gon, kuraˆgon, gon, Grace!” ˆ Si levis la kapon, rigardis lin kaj diris, ke ˆsi si estas preta. Tiel starante kaj ka j rigardante rigardante post li, ˆsi si estis mirinde simila simila je Marion en ˆsia sia lasta tempo. Li ˆ vokis ˆgin prenis la infanon kun si. Si gin returne — la infano havis la nomon de la perdita fratino — kaj alpremis gin gˆin al a l la koro. Sed kiam ˆsi si denove de nove forlasis la infanon, infanon, tiu ˆci ci rapidis rapidis post la patro, kaj Grace restis sola. ˆ Si ne sciis, sciis, kion kion ˆsi si timas timas kaj esperas, esperas, sed restis restis staran starante te senmov senmovee kaj rigardis al la portiko, tra kiu ili malaperis. Dio! Dio! kio kio ˆgi gi estas, kio elvenas el la ombro kaj kaj restas sur la sojlo? so jlo? Tiu ˆci ci figuro en la blanka vesto, movata de la vespera vento, la kapon ame alpreˆ tio ˆci mante al la brusto bru sto de ˆsia patro! patr o! Ho, Dio! Cu ci estis sonˆga ga fantomo, kio elˆsiris sir is ˆsin sin el la brako bra kojj de d e ˆsia sia patro pat ro kaj kun ekkrio ekk rio en sovaˆ ga ga malkvieto de amo falis en ˆsiajn sia jn brakojn? brako jn? “Ho, “Ho, Marion, Marion, Marion! Marion! Ho, mia mia fratino! fratino! ho mia kara, kara, amata amata koro! koro! Ho, neesprimeb neesp rimebla la feliˆco co de la revidiˆ revidigo!” gˆo!” ˆ Gi ne estis ˆsonˆ sonˆgo, go, ne fantomo fantazia, elvokita de espero kaj timo, sed Marion Mar ion mem! mem ! Tiel Tie l ˆcarma, car ma, tiel tie l feliˆ fe liˆca, ca, tiel tie l netuˆ n etuˆsita sit a de d e malˆ m alˆ gojo gojo kaj suferoj, suferoj, tiel belega kaj rava, ke, kiam la mallevi ˆganta ganta suno brilis sur ˆsia sia levita vizaˆ go, ˆsi elrigardis kiel anˆgelo, gelo, kiu benon portante vizitas la teron. Marion tenis te nis en la brakoj brako j sian fratinon, kiu falis sur benkon, b enkon, kaj ˆsi si kliniˆ gis gis super ˆsi si kaj ridetis r idetis tra larmoj larmo j kaj metis sin sur la genuojn anta˘ u ˆsi kaj ka j eˆc unu sekundon sekundon ne povis deturni de ˆsi si la okulojn. Fine ˆsi si rompis la silenton, silenton, kaj ˆsia sia voˆco co sonis son is klare, kla re, malla mal la˘ ute u˘te kaj dolˆ do lˆce ce en harmonio har monio kun la solena silento de la vespero. “Kiam mi loˆgis gis ankora˘ u sub tiu ˆci ci amata tegmento, Grace.” “Ho, “Ho, kara koro! koro! Nur unu minuton minuton!! Ho, Marion, Marion, ke mi denove denove a˘ udas udas vin paroli.” ˆ ne povis a˘uskulti Si uskulti la amatan voˆ voˆcon con sen profunda, preska˘ preska˘ u turmenta skuiˆgo. go. “Kiam mi loˆgis gis ankora˘ u sub tiu ˆci ci amata tegmento, Grace, Gra ce, mi lin amis per p er mia tuta koro. koro. Mi lin amis plej profunde. profunde. Mi povus morti por li, kvank kvankam am mi estis ankora˘ u tiel tiel juna. juna. Mi neniam neniam rifuzi rifuziss lian lian amon en la profun profundec decoo ˆ de mia koro, eˆc ne unu momenton. Gi estis al mi pli kara, ol mi povas diri. Kvankam pasis jam longa l onga tempo temp o kaj ka j ˆcio cio fariˆ f ariˆ gis gis alia, mi tamen ne povis elporti la penson, penson, ke vi pensus, pensus, ke mi lin iam ne fidele fidele amis. amis. Neni Neniam am mi amis amis lin pli multe ol en la tago, kiam li de tie ˆci ci forveturis. forveturis. Neniam mi amis lin pli
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
64
multe, ol en tiu t iu vespero, vesper o, kiam mi de tie ˆci ci malaperis.” malap eris.” ˆ fratino povi Sia p oviss nur rigardi al ˆsi si en la vizaˆ gon gon kaj forte ˆsin sin teni en la brakoj. “Sed mem ne sciante tion,” diris Marion kun kvieta rideto, “li akiris alian koron, ankora˘ u anta˘ u ol mi havis koron por donaci al li. Tiu koro — via, kara kara fratino — estis tiel plena je aldoniteco al mi, tiel memoferema, kaj nobla, ke gi ˆgi kaˆ kaˆsis sis sian amon kaj tenis gin gˆin sekrete de la okuloj de ˆciuj, ciuj, ekster miaj okuloj okulo j — ha, kiaj okuloj estus tiel akrigitaj de amo kaj dankemeco! — kaj oferis sin por mi. Sed mi konis la profundecon de tiu ˆci ci koro. Mi konis la batalon, kiun gi ˆgi elportis. elport is. Mi sciis, kiel alta kaj netaksebla estis e stis por li la indo de tiu ˆci ci koro, kiel a jn forte li min amas. Mi sciis, kiom mi ˆsuldas suldas al tiu ˆci ci koro, koro, mi havis havis gian ˆgian belan ekzemplon ˆciutage ciutage anta˘ u la okuloj. Kion Kion vi faris por mi, Grace, Grace, tion ˆci ci mi sciis, ke mi povos fari far i anka˘ u por vi, vi, se mi volos volos.. Mi nenia neniam m iris dormi, ne peteginte anta˘ ue Dion kun larmoj, ke Li donu al mi la forton por ue tio ˆci. ci. Mi neniam iris dormi sen pensado p ensado pri la propraj propra j vortoj vorto j de Alfred ˆce ce la adia˘ udiro, udiro, ke ˆciutage ciutage en homaj koroj estas farataj venkoj, venkoj, en komparo komparo kun kiuj tiuj ˆci ci kampoj kampo j de d e batalo bat alo tute t ute perdas sian signifon. signifon . Kaj kiam mi ˆciam ciam pli kaj pli pensadis pri la rifuziˆgoj, goj, kiuj ˆciutage ciutage estas renkontat renkontataj aj en la mondo kaj eˆc ne estas rimarkataj, tiam anka˘ u mi sentis, ke mia ˆsarˆgo go fariˆgis g is al mi kun ˆciu ciu tago pli facila! Kaj Li, kiu nun rigardas en nian koron kaj scias, ke nenia guto da malˆ gojo g ojo a˘ u doloro sin trovas en la mia, nenio ekster nemiksita feliˆ feliˆ co, co, Li don donis is al mi la forton forton por la decidiˆ decidiˆ go go fariˆ gi g i neniam la edzino de Alfred. Alfred. Ke li fariˆ gu mia frato kaj via edzo, se mia agado povus alporti tiun gu ˆci ci feliˆcan can rezultaton, sed ke mi neniam (Grace, mi amis lin tiam profunde) estu lia edzino!” “Ho Marion! Ho, Marion!” murmuretis Grace. “Mi provis ˆsajnigi sajnigi min indiferenta por li” — ˆsi si alpremis la vizaˆ gon gon de sia fratino al sia vango — “sed tio ˆci ci estis tro malfacila, malfacila, kaj vi ˆciam ciam estis lia fervora propetantino. Mi provis komuniki al vi mian decidon, sed vi neniam volis min a˘uskulti, uskulti, neniam kompreni. La tempo de lia reveno alproksimiˆ gadis. gadis. Mi sentis, ke mi devas agi, anta˘ u ol tiu ˆci ci ˆciutaga ciuta ga kunestado kunes tado renoviˆgos. g os. Mi sentis, ke granda grand a doloro en tiu momento ˆsparus sparus al ni ˆciuj ciuj longajn longa jn suferojn. sufero jn. Mi sciis, ke se mi forkuros anta˘u li, fine devas veni tio, kio nun venis kaj kio nin amba˘ u faris tiel feliˆcaj, caj, Grace! Mi skribis al la onklino Martha kaj petis ˆsin, sin, ke ˆsi si min akceptu akcept u en sia domo; mi tiam ne diris al ˆsi si la tutan tuta n veron, sed ˆsi si plenumis volonte volonte mian peton. Dum mia decido batalis ankora˘ u kun mi mem, kun mia amo al vi kaj al la patra domo, sinjoro Warden per okazo de malf ma lfel eliˆ iˆco co fari fa riˆ gˆis por kelka tempo nia domano.” gis “Mi tion t ion ˆci ci en la lasta tempo iafoje timis!” ekkriis ˆsia sia fratino fra tino kaj fariˆ fa riˆ gis gis morte pala. “Vi lin neniam amis kaj edziniˆgis gis el oferemo!” “Li tiam intencis,” diris Marion altirante sian fratinon pli proksime al
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
65
si, “sekrete “sekrete forkuri forkuri en la eksterl eksterlando andon. n. Li skribis skribis al mi, klarig klarigis is al mi siajn cirkons cirkonstanc tancojn ojn kaj esperojn esperojn kaj proponis proponis al mi sian sian manon. manon. Li diris al mi, ke li rimarkis, ke mi ne ˆgoje goje atendas atendas la revenon revenon de Alfred. Alfred. Mi pensas, ke li opiniis, opiniis, ke mia koro ne partoprenas partoprenas en tiu ˆci ci ligo, a˘ au˘ ke mi lin anta˘ue ue amis, sed nun lin plu ne amas; a˘ u ke mi penas pen as kaˆ kaˆsi si indiferentec indife rentecon, on, dum mi ˆsajniga sa jnigass min indiferenta — per unu vorto, mi ˆgin gin ne scias. scias. Sed mi volis, volis, ke Alfred Alfred ˆ kalkulu min tute perdita por li. Cu vi min komprenas, amata fratino?” ˆ fratino atente rigardis al ˆsi ˆ jnis, ke ˆsi Sia si en e n la vizaˆ gon. gon. Sajnis, Sa si sin trovas en en necerteco. “Mi kunvenis kun sinjoro Warden kaj konfidis min al lia honoro; mi diris al li mian sekreton en la vespero anta˘ u li liaa kaj mia mia fork forkur uro. o. Li fidele fidele gin gˆin ˆ konservis. Cu vi min komprenas, mia amata?” ˆ jnis, ke ˆsi Grace konfuzite konfuzit e rigardis rigar dis ˆsin. sin. Sajnis, Sa si apena˘ ape na˘u a˘udas. udas. “Amata fratino!” fratino!” diris Marion, “kolektu “kolektu viajn pensojn penso jn por unu momento: momento: a˘uskultu uskultu min. Ne rigardu min tiel strange. Estas landoj, kie tiuj, kiuj volas forpremi ribelan pasion a˘ u kuraci profundan doloron de sia brusto, retiras sin en eternan solecon kaj disigas sin por eterne de la mondo kaj de giaj gˆiaj sentoj. sentoj. Se virinoj virinoj tion ˆci ci faras, ili akceptas la nomon, kiu estas al mi tiel kara en vi, kaj nomas sin fratinoj. Sed ekzistas anka˘ anka˘ u fratinoj, Grace, kiuj sin movas movas sub la libera ˆcielo cielo de Dio kaj en la viva amaso da homoj, kie ili penas, kiom ili povas, alporti benon kaj fari bonon; kaj kun koro ankora˘ u freˆsa sa kaj juna kaj ankora˘ u akceptema akceptema por p or feliˆ feliˆco co ili povas diri: la batalo longe pasis, la venko venko ˆ longe estas akirita. Kaj tia fratino mi estas! Cu vi min nun komprenas?” ˆ Ciam ankora˘ u la fratino rigide rigardadis Marion’on kaj ne respondis. “Ho, Grace, amata Grace,” diris Marion kaj ankora˘ u pli kore alpremis sin al la brusto, de kiu ˆsi tiel longe estis disigita, d isigita, “se “ se vi ne estus e stus feliˆca, ca, kiel edzino kaj patrino, pat rino, se mi ne trovus tie ˆci malgrandan malgrand an samnomulinon, se Alfred, mia kara frato, ne estus via amanta amanta edzo, kiel do mi tiam trovus trovus la feliˆ feliˆcon, con, kiu nun nu n apartena apartenass al mi! Kiel Kiel mi tiun ˆci ci domon forlasis, forlasis, tiel mi revenas revenas.. Mia koro konis nenian alian amon, mia mano ˆciam ciam ankora˘ u estas libera, libe ra, mi ˆciam ciam ankora˘ u estas estas via virga fratino, fratino, ne edzinig edzinigita, ita, ne promesi promesita; ta; via malnov malnova amanta Marion, en kies koro vi sola loˆ gas, sen konkurantoj, Grace!” gas, ˆ nun ˆsin kompren Si komp renis. is. La streˆ str eˆco co de ˆsia sia vizaˆ viz aˆ go go malgrandiˆ gis; gi s; ˆsia si a tuˆsite si teco co sin elrompis per la˘ uta uta plorado; kaj kun larmoj larmo j ˆsi si falis al fratino sur la kolon kolon kaj karesadis ˆsin sin kiel infanon. infan on. Kiam ili denove iom trankviliˆgis, gis, ili vidis apud si la doktoron kaj la onklinon Martha, lian fratinon, kaj Alfredon. “Tio ˆci ci estas por p or mi malbona tago,” diris la onklino onklino Martha, ridetante tra larmo j, kiam si ˆcirka˘ cirka˘uprenis upren is siajn sia jn nevino nevin o jn; “ˆcar car dum mi vin ˆciujn ciujn faras fara s feliˆ feliˆcaj, caj, mi perdas p erdas amatan filinon; filinon; kaj kion vi povas povas al mi doni por p or mia Marion?”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
66
“Konvertitan fraton,” diris la doktoro. “Tio ˆci,” ci,” respondis onklino onklino Martha, “estas almena˘ u io en tia malsaˆga ga fars farso, o, kiel kiel.. . . ” “Mi petas vin,” diris la doktoro penteme. “Nu, mi ˆgin gin akcepta akceptas,” s,” respondis respondis la onklino. onklino. “Sed mi efektive efektive multe multe perdas en tio ˆci. ci. Mi ne scias, kio el mi fariˆ gos sen mia Marion, post tio, ke gos ni seson da jaroj vivis kune.” “Vi devos loˆgiˆ giˆgi gi ˆce ce mi,” diris la doktoro. “Ni certe pli ne malpacados.” “A˘u edziniˆgi, gi, onklino,” konsilis Alfred. “Mi efektive pensas,” respondis la maljuna sinjorino, “ke estus ne malbone, se mi ˆetus etus okulon okulon sur Michael Michaelon on Warden, arden, kiu, kiu, oni diras, diras, reveni revenis, s, bonigita en ˆciu ciu rilato. Sed ˆcar car mi lin konis jam kiel knabon kaj mi tiam anka˘ u jam estis ne tre juna, juna, li eble eble pov p ovos os min rifuzi. rifuzi. Tial Tial mi pli volas volas iri al Marion, Mario n, kiam ˆsi si edziniˆ edzin iˆgos gos (kio eble ne longe prokrastiˆ gas), gas), kaj gis gˆis tiu tempo mi restos ˆce ce mi mem. Kion vi diros al tio ˆci, ci, frato?” frat o?” “Mi havas grandan deziron diri, ke gi gˆi estas tute ridinda mondo, kiu enhavas nenion seriozan,” diris la doktoro. “Vi povus povus prezen prezenti ti dudek dudek atestojn atestojn por tio ˆci, ci, An Anthon thony y,” rimarki rimarkiss lia fratino, “kaj tamen neniu, se li nin vidus, kredus al vi.” ˆ estas mondo plena je koroj,” diris la doktoro kaj ˆcirka˘ “Gi cirka˘ uprenis uprenis amba˘u filinojn per unu fojo — ˆcar car li ne povis disigi la fratinojn unu de la alia: “kaj serioza mondo kun ˆciuj ciuj giaj gˆiaj malsaˆgaˆ gaˆoj o j — eˆc kun ku n mia j, kiuj kiu j esti es tiss sufiˆ su fiˆce ce grandaj por kovri la tutan teron; mondo, super kiu la suno neniam leviˆgas gas sen rigardi milojn da sensangaj bataloj, kiuj la suferojn kaj la krimojn de la kampoj de sangaj bataloj iom denove rebonigas; mondo, kiun ni ne devas moki, mok i, ˆcar car gi gˆi estas plena je sanktaj sekretoj, kaj nur ˆgia gia Kreinto scias, kio kuˆsas sas kaˆ kaˆsita sit a sub la ekster eks teraaˆo de Lia plej ple j modes mo desta ta similaˆ simi laˆo.” o. ” Mi ne farus al vi komplezon, se mi per mallerta mano volus analizi la ˆgojon gojon de tiu ˆci ci longe disigita disigita kaj nun denove denove kunigita kunigita familio. familio. Tial ni ne sekvos sekvos la doktoron en la rememoro de lia doloro, kiun li sentis post la forkuro de Marion; ni anka˘ u ne rakontos, kiel serioza li trovis la mondon, en kiu profunde radikanta radikanta inklino estas la eco de ˆciuj ciuj homoj; anka˘ anka˘ u ni ne rakontos, kiel tia bagatelo, kiel la manko de unu sola malgranda cifero en la granda malsaˆga ga kalkulo alkulo,, alpremi alpremiss lin al la tero. tero. Anka˘ Anka˘ u ne, kiel lia fratino el kompato jam longe iom post iom malkaˆ malkaˆsis sis al li la veron kaj malkovri malkovriss al li la koron koron de la memvole sin forpelinta filino kaj alkondukis lin al ˆsia sia brusto. br usto. Ni anka˘ u ne rakontos, kiel Alfred Heathfield en e n la ˆus us pasinta jaro sciiˆ gis gis la veron; kiel Marion lin vidis kaj al li kiel al frato promesis, ke en la vespero de ˆsia tago de naskiˆgo go ˆsi si al Grace Gra ce ˆcion cio n rakontos rako ntos per pe r propra pro pra buˆso. so. “Mi petas pardonon, doktoro,” diris sinjoro Snitchey, enrigardante en la gardenon, ˆgardenon, “ˆcu cu estas permesate malhelpi?”
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
67
Ne atendante respondon, li aliris rekte al Marion kaj tute goje gˆo je kisis al ˆsi si la manon. “Se sinjoro Craggs ankora˘ u vivus, mia estimata fra˘ ulino ulino Marion,” diris sinjoro Snitchey, “li kun granda intereso vidus la hodia˘uan u an tagon tagon.. Li eble eble venus al la opinio, ke la vivo al ni ne estas farata tro facila, sinjoro Alfred; ke gi ˆgi ˆciun ciun malgrandan malgr andan faciliˆ faciligon, gˆon, kiun ni povas doni al ˆgi, gi, bone povus elporti; sed sinjoro Craggs estis homo, kiu lasis sin konvinki konvinki.. Se li nun estus konvink konvinkeebla. . . sed tio ˆci ci estas malfortaˆ malfo rtaˆo. o. Kara edzino” edzin o” — ˆce ce tiu ˆci ci voko la sinjorino sinjor ino aperis en la pordo — “vi estas inter malnovaj konatoj.” Dirinte al ili gratulon, sinjorino Snitchey tiris sian edzon flanken. “Nur por unu momento, sinjoro Snitchey,” diris la sinjorino. “Mi ne havas la kutimon kutimon paroli paroli malbono malbonon n pri mortintoj. mortintoj. . . ” “Ne, kara edzino,” ed zino,” respondis ˆsia sia edzo. “Sinjo “Sinjoro ro Craggs Craggs nun. nun... . ” “Jes, mia kara, li nun ne vivas,” diris sinjoro Snitchey. “Sed mi petas vin, rememoru tiun vesperon de balo,” da˘ urigis urigis lia edzino. “Nur “Nur tion ˆci ci mi vin petas. Se vi gin gˆin faros, kaj se via memoro ne tute vin forlasas kaj vi estas ne tute senkapa, mi vin petas ligi la hodia˘uan uan vesperon kun la tiama tiama kaj kaj rememor rememori, i, kiel kiel mi sur la genuoj genuoj vin petegis petegis.. . . ” “Sur la genuoj?” diris sinjoro Snitchey. “Jes,” respondis sinjorino Snitchey konfidencie, “kaj vi gin gˆin scias — ke vi vin gardu anta˘ u tiu ˆci ci homo — observu liajn okulojn — kaj nun diru al mi, ˆcu cu mi tiam ne estis prava, prava, kaj ˆcu cu li en tiu tago ne posedis sekretojn, sekreto jn, kiujn li ne povis bone komuniki al vi?” “Kara edzino,” edzino,” murmuretis murmuretis al ˆsi la advok advokato ato en la orelon, “ˆcu cu vi ion rimarkis en miaj okuloj?” “Ne,” respondis sinjorino Snitchey akre. “Ne imagu al vi.” ˆ ni en tiu vespero okaze,” li da˘urigis “Car urigis kaj forte ˆsin sin tenis per la maniko, “amba˘ u posedis sekretojn kaj amba˘ u sciis tion saman. Sekve, edzino, ju pli malmu malmulte lte vi parolos parolos pri tiu ˆci ci afero, afero, des pli bone; kaj prenu prenu tion tion ˆci ci kiel kiel instruon, por en estonteco rigardi la aferojn kun pli kompata kaj pli saˆga ga okulo. Fra˘ ulino Marion, mi alkondukis malnovajn konatojn.” ulino Clemency, tenante la anta˘ utukon utukon anta˘ u la okuloj, malrapide eniris, sub la brako de sia edzo; edz o; tiu ˆci ci lasta kun plenda p lenda vizaˆ vizago, gˆo, esprimanta la anta˘ usenton, usenton, ke la Raspilo Raspilo de Muskato Muskato estos perdita, p erdita, se ˆsi perdos la kuraˆ gon. “Nu, sinjorino,” diris la advokato kaj retenis Marion’on, kiu volis kuri renkonte al la malnova servantino, “kio do mankas al vi?” “Kio al mi mankas?” mankas?” ekkriis ekkriis Clemency. Clemency. Sed kiam ˆsi si nun, mirigita mirigita kaj ofendita de la demando kaj ektimigita de la˘ uta kriego de sinjoro Britain, uta rigar rigardi diss supre supren n kaj la bone konatan onatan amata amatan n vizaˆ vizaˆ gon vidis vidis tiel tiel proksim proksimee
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
68
anta˘ u si, ˆsi si larˆ lar ge ˆge malfermis la okulojn, okulojn , ploris, ridis, kriis, ˆcirka˘ cirka˘ uprenis uprenis Marion’on, tenis ˆsin sin forte, denove ˆsin sin ellasis, falis sur la kolon al a l sinjoro Snitchey (pro kio sinjorino Snitchey forte indignis), poste al la doktoro, poste al sin joro Britain Brita in kaj fine ˆcirka˘ cirka˘ uprenis uprenis sin mem, ˆetis etis la anta˘ utukon utukon trans la kapon kaj ridis kaj ploris miksite. Tuj post sinjoro Snitchey unu fremdulo eniris en la gardenon gˆardenon kaj restis apud la pordo, p ordo, ne rimarkata de la alia j; ˆcar car restis al ili tro malmulte da libera atento, atento, kaj tiu ˆci ci malmulto malmulto sole kaj tute estis altirita de la goja gˆoja bruado de ˆ Clemency. Sajnis, ke li ne volis esti rimarkita, sed staris flanke kun mallevitaj okuloj; kaj lia vizaˆgo go montris malgajan esprimon (kvankam li cetere estis belfigura sinjoro), kiun la komuna gajeco faris ankora˘ u pli falanta en la okulojn. Nur onklino Martha lin rimarkis kaj tuj aliris al li kaj parolis kun li. Balda˘ u poste p oste ˆsi si denove aliris al Marion, kiu kun Grace ka j kun sia malgranda samnomulino samno mulino formis form is ˆcarman carma n grupon, grup on, kaj murmuretis murmur etis al ˆsi si ion en la orelon, orelo n, kio, kiel ˆsajnis, sa jnis, tiun ˆci ci surprizis; surpr izis; sed balda˘ baldau˘ denove trankviliˆginte, gint e, ˆsi alprok alp roksimi simi ˆgis gis kun la onklino al la fremdulo kaj komencis interparolon kun li. “Sinjoro “Sinjoro Britain,” Britain,” diris la advokato advokato kaj eltiris eltiris advok advokate elrigardantan elrigardantan paperon el la poˆso, so, “mi deziras al vi feliˆcon. con. Vi estas nun la sola kaj plena proprulo de la libera posedaˆ posedaˆo, o, kiun vi gis gˆis nun havis en farmo kiel koncesiitan drinkejon konatan sub la nomo ‘Raspilo de Muskato’. Via edzino perdis domon per mia kliento sinjoro Michael Warden kaj ricevas ricevas nun novan per li. Mi havos la plezuron en tiuj ˆci ci tagoj tago j el la elekto peti pe ti pri via voˆco.” co. ” ˆ “Cu gi gˆi farus far us difere dif erenco ncon n en e n la l a voˆco, co, se la elpend elp endaaˆo o estos est os ˆsanˆ sangita, ˆ sinjoro?” demandis Britain. “Tute ne,” respondis la advokato. “En tia okazo,” diris sinjoro Britain kaj donis al li returne la dokumenton de donaco, donaco, “aldon “aldonu u ankora˘ ankora˘ u la vortoj vortojn n ‘kaj ‘kaj Fing Fingrin ringo go’, ’, kaj mi volas olas amba˘ u sentencojn pendigi en la loˆ gejo gejo anstata˘ u la portreto de mia edzino.” “Kaj “Ka j al mi,” diris d iris voˆco co post li — gi gˆi estis la fremdulo, Michael Warden — “la enhavo enhavo de tiuj sentencoj sentencoj alportu servon. servon. Sinjoro Heathfield Heathfield kaj doktoro Jeddler, mi povus al vi amba˘u alporti alp orti grandan gran dan doloron. Ke tio ˆci ci ne fariˆ gis, gis, ne estis mia merito. Mi ne volas diri, ke mi je ses jaroj estas pli saˆga g a a˘ u pli bona. Sed en ˆciu ciu okazo mi tiel longe pentis. Mi ne havas pretendon je indulga agado agado de via fIank fIanko. o. Mi malbonuzi malbonuziss la gastamon gastamon de via domo kaj ekkonis ekkonis miajn mankojn — kun hontigo, kiun mi neniam forgesis, sed, mi pensas, anka˘ u ne sen utilo — de unu” — li rigardis Marion’on — “kiun mi humile petis pardoni al mi, kiam mi ekkonis ˆsian sian meriton kaj mian senindecon. sen indecon. Post kelka kelka j tagoj t agoj mi forlasos for lasos tiun ˆci ci lokon por eterne. Mi petas p etas vin ˆciujn ciujn pardoni al mi. Kiel vi volas, ke la homoj al vi faru, tiel faru anka˘u al ili! Forgesu kaj
LA BA BAT TALO DE L’ VIV VIVO O — PAR ARTO TO TRIA
69
pardonu!” La Tempo — kiu rakontis al mi la lastan parton par ton de tiu ˆci ci historio, kaj kiun mi havas havas la plezuron koni persone p ersone de ˆcirka˘ cirka˘ u tridek kvin jaroj — sciigis min, malˆsate sate sin apogante sur sian falˆcilon, cilon, ke Michael Warden neniam forlasis Anglujon kaj sian domon ne vendis, sed malfermis ˆgin gin denove kun konvena gastamo, gastamo, kaj havis havis edzinon, edzinon, la fieron fieron kaj la hon honoron oron de la tuta ˆcirka˘ cirka˘ uaˆo, kun la nomo Marion. Sed ˆcar car mi rimarkis, ke la Tempo iafoje intermiksas intermiksas faktojn, tial mi efektive ne scias, kiom mi povas kredi al ˆgiaj giaj rakontoj.
A ?
?
