Karya Tulis Ilmiah Pendidikan Sekolah Dasar

contoh karya tulis ilmiah tentang pendidikan sekolah dasar MAKALAH KARY K ARYA A ILLMIAH PENDIDIKAN KARAKTER DI SEKOLAH DASAR Oleh: Dwi Antoro (12144600011) PENDIDIKAN GURU SEKOLAH DASAR FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS PGRI YOGYAKART YOGYAKARTA A KATA PENGANTAR Segala puji syuku selalu saya pa!ja"ka! a"as ke#a$ia" Alla# Tu#a! Ya!g Ma#a Esa% ya!g "ela# &e&'eika! kese&pa"a! $a! ke&a&pua! u!"uk "eus 'elaja $a! 'elaja lagi &e!$ala&i sa"u $isipli! il&u( Dala& kese&pa"a! i!i $apa" &e!yelesaika! pe!yusu!a! pe!yusu!a! &akala# ya!g 'eju$ul )Pe!$i$ika! Kaak"e $i Sek*la# Dasa+ $e!ga! 'aik( Dala& p*ses pe!yusu!a! &akala# i!i saya 'a!yak &e!$apa" 'i&'i!ga! $a! 'a!"ua! $ai 'e'agai pi#ak( Maka $iu,apka! "ei&akasi# kepa$a se&ua pi#ak ya!g 'epea! $ala& pe!yusu!a! &akala# i!i( Kese&pu!aa! a$ala# #al ya!g saya $a&'aka! $ala& &akala# i!i( Apa $aya% kese&pu!aa! 'uka! &ilik saya se'agai &a!usia( -a!yak kekua!ga! ya!g #aus saya pe'aiki( Ole# kae!a i"u% saya u,apka! pe&i!"aa! &aa. kepa$a pe&'a,a kae!a &asala# i!i( Saa! $a! ki"ik ya!g &e&'a!gu! selalu $i"u!ggu u!"uk &e&a,u saya le'i# 'aik lagi( Sekali lagi saya u,apka! 'a!yak "ei&a kasi#( Y*gyaka"a% Dese&'e /01/ Penyusun

DAFTAR ISI Hala&a! 2u$ul i KATA PENGANTAR ii DAFTAR ISI iii -A- I PENDAHULUAN 1  A( La"a -elaka!g -elaka!g Masala# 1 -( Ru&usa! Masala# / 3( Tujua! / -A- II PENDIDIKAN KARAKTER DI SEKOLAH DASAR 4  A( Pe!ge"ia! Pe!$i$ika! Pe!$i$ika! Kaak"e Kaak"e 4 -( Pe!$i$ika! Kaak"e $i Sek*la# Dasa 5 3( Pe!"i!g!ya Pe!$i$ika! Kaak"e $i Usia Sek*la# Dasa 10 D( Pi!sip Pe!$i$ika! Kaak"e $i Sek*la# Dasa 16 E( Da&pak Pe!$i$ika! Kaak"e $i Sek*la# Dasa 17 F( Pea! Guu $ala& Pe!ge&'a!ga! Kaak"e $i Sek*la# Dasa 18 -A- III PENUTUP //  A( Kesi&pula! // // -( Saa! // DAFTAR PUSTAKA /4 -A- I PENDAHULUAN

 A( La"a -elaka!g Masala# Se'ua# pea$a'a! aka! &e!uu! apa'ila "eja$i $e&*alisasi pa$a &asyaaka"!ya( -a!yak paka% .ilsu.% $a! *a!g9*a!g 'ijak ya!g &e!ga"aka! 'a#:a .ak"* &*al ;ak#lak< a$ala# #al u"a&a ya!g #aus $i'a!gu! "ele'i# $a#ulu aga 'isa &e&'a!gu! se'ua# &asyaaka" ya!g "e"i'% a&a! $a! seja#"ea( Sala# sa"u ke:aji'a! u"a&a ya!g #aus $ijala!ka! *le# *a!g "ua kepa$a a!ak9a!ak ki"a( Nilai9!ilai &*al kepa$a a!ak9a!ak ki"a( Nilai9!ilai &*al ya!g $i"a!a&ka! aka! &e&'e!"uk kaak"e ;ak#lak &ulia< ya!g &eupaka! p*!$asi pe!"i!g 'agi "e'e!"uk!ya se'ua# "a"a!a! &asyaaka" ya!g 'ea$a' $a! seja#"ea( I!$*!esia saa" i!i se$a!g &e!g#a$api &asala# 'ea" ya!g #aus $ilalui% yai"u "eja$i!ya kisis &ul"i$i&e!si ya!g 'ekepa!ja!ga!( Masala# i!i se'e"ul!ya &e!gaka pa$a &e!uu!!ya kuali"as &*al 'a!gsa ya!g $i,iika! *le# &e&'u$aya!ya pak"ek KKN% k*!.lik% ;a!"a e"!is% aga&a% p*li"isi% e&aja% a!"a R=% $s'< &e!i!gka"!ya ki&i!ali"as% &e!uu!!ya e"*s keja% $a! 'a!yak lagi( -u$aya9'u$aya "ese'u" a$ala# pe!ye'a' u"a&a Negaa ki"a suli" u!"uk 'a!gki" $ai kisis i!i( Kaak"e ya!g 'ekuali"as pelu $i'e!"uk $a! $i'i!a sejak usia $i!i( Usia $i!i &eupaka! &asa ki"is 'agi pe&'e!"uka! kaak"e sese*a!g( -a!yak paka &e!ga"aka! 'a#:a kegagala! pe!a!a&a! kaak"e sejak usia $i!i% aka! &e&'e!"uk pi'a$i ya!g 'e&asala# $i&asa $e:asa!ya kelak( Selai! i"u% &e!a!a&ka! &*al kepa$a ge!easi &u$a a$ala# usa#a ya!g s"a"egis( Ole# kae!a i"u pe!a!a&a! &*al &elalui pe!$i$ika! kaak"e se$i!i &u!gki! kepa$a a!ak9a!ak a$ala# ku!,i u"a&a u!"uk &e&'a!gu! 'a!gsa( -( Ru&usa! Masala# Saya "ela# &e!yusu! 'e'eapa &asala# ya!g aka! $i'a#as $ala& &akala# i!i se'agai 'a"asa! $ala& pe&'a#asa!( A$apu! 'e'eapa &asala# ya!g aka! $i'a#as $ala& kaya "ulis i!i a!"aa lai!> 1( Apa pe!ge"ia! pe!$i$ika! kaak"e i"u? /( -agai&a!a pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la# $asa i"u? 6( Apa pe!"i!g!ya pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la# $asa? 4( Apa pi!sip pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la# $asa? 7( Apa $a&pak pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la# $asa? 8( -agai&a!a pea! guu $ala& pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la# $asa? 3( Tujua! -e$asaka! u&usa! &asala# $ia"as% &aka pe!yusu!a! &akala# i!i 'e"ujua! u!"uk> 1( Me!jelaska! pe!ge"ia! pe!$i$ika! kaak"e( /( Me!jelaska! 'agai&a!a pe!$i$ika! kaak"e $isek*la# $asa( 6( Me!jelaska! "e!"a!g pe!"i!g!ya pe!$i$ika! kaak"e( 4( Me!jelaska! "e!"a!g pi!sip pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la# $asa( 7( Me!jelaska! "e!"a!g $a&pak pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la# $asa( 8( Me!jelaska! pea! guu $ala& pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la# $asa( -A- II PENDIDIKAN KARAKTER DI SEKOLAH DASAR  A( Pe!ge"ia! Pe!$i$ika! Kaak"e  Pe!$i$ika! a$ala# p*ses i!"e!alisasi 'u$aya ke $ala& $ii sese*a!g $a! &asyaaka" se#i!gga &e&'ua" *a!g $a! &asyaaka" ja$i 'ea$a'( Pe!$i$ika! 'uka! &eupaka! saa!a "a!s.e il&u pe!ge"a#ua! saja% "e"api le'i# luas lagi yak!i se'agai saa!a pe&'u$ayaa! $a! pe!yalua! !ilai ;e!kul"uisasi $a! s*sialisasi<( A!ak #aus &e!$apa"ka! pe!$i$ika! ya!g &e!ye!"u# $i&e!si $asa ke&a!usiaa!( Di&e!si ke&a!usiaa! i"u &e!,akup sekua!g9kua!g!ya "iga #al pali!g &e!$asa% yai"u> 1( A.ek"i. ya!g "e,e&i! pa$a kuali"as kei&a!a!% ke"ak:aa!% ak#lak &ulia "e&asuk 'u$i peke"i lu#u se"a kepi'a$ia! u!ggul% $a! k*&pe"e!si es"e"is( /( K*g!i"i. ya!g "e,e&i! pa$a kapasi"as piki $a! $aya i!"elek"uali"as u!"uk &e!ggali $a!

&e!ge&'a!gka! se"a &e!guasai il&u pe!ge"a#ua! $a! "ek!*l*gi( 6( Psik*&*"*ik ya!g "e,e&i! pa$a ke&a&pua! &e!ge&'a!gka! ke"ea&pila! "ek!is% ke,akapa! pak"is% $a! k*&pe"e!si ki!es"e"is( Pe!ge"ia! kaak"e &e!uu" Pusa" -a#asa Dep$ik!as a$ala# )'a:aa!% #a"i% ji:a% kepi'a$ia!% 'u$i peke"i% peilaku% pes*!ali"as% si.a"% "a'ia"% "e&pea&e!% :a"ak+( A$apu! 'ekaak"e a$ala# 'ekepi'a$ia!% 'epeilaku% 'esi.a"% 'e"a'ia"% $a! 'e:a"ak+( Me!uu" Ta$ki*a"u! Mus.i*# ;UNY% /00@<% kaak"e &e!ga,u kepa$a sea!gkaia! sikap ;a""i"u$es<% peilaku ;'e#ai*s<% &*"iasi ;&*"ia"i*!s<% $a! ke"ea&pila! ;skills<( Kaak"e 'easal $ai 'a#asa Yu!a!i ya!g 'ea"i )"* &ak+ a"au &e!a!$ai $a! &e&.*kuska! 'agai&a!a &e!gaplikasika! !ilai ke'aika! $ala& 'e!"uk "i!$aka! a"au "i!gka# laku% se#i!gga *a!g ya!g "i$ak juju% keja&% akus $a! peilaku jelek lai!!ya $ika"aka! *a!g 'ekaak"e jelek( Se'alik!ya% *a!g ya!g peilaku!ya sesuai $e!ga! kai$a# &*al $ise'u" $e!ga! 'ekaak"e &ulia( Pe!$i$ika! kaak"e a$ala# sua"u sis"e& pe!a!a&a! !ilai9!ilai kaak"e kepa$a :aga sek*la# ya!g &elipu"i k*&p*!e! pe!ge"a#ua!% kesa$aa! a"au ke&aua!% $a! "i!$aka! u!"uk &elaksa!aka! !ilai9!ilai "ese'u"( Dala& pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la#% se&ua k*&p*!e! ;pe&a!gku pe!$i$ika!< #aus $ili'a"ka!% "e&asuk k*&p*!e!9k*&p*!e! pe!$i$ika! i"u se!$ii% yai"u isi kuikulu&% p*ses pe&'elajaa! $a! pe!ilaia!% pe!a!ga!a! a"au pe!gel*laa! &a"a pelajaa!% pe!gel*laa! sek*la#% pelaksa!aa! ak"ii"as a"au kegia"a! k*9kuikule% pe&'e$ayaa! saa!a pasaa!a% pe&'iayaa!% $a! e"*s keja seluu# :aga sek*la#Bli!gku!ga!( Di sa&pi!g i"u% pe!$i$ika! kaak"e $i&ak!ai se'agai sua"u peilaku :aga sek*la# ya!g $ala& &e!yele!ggaaka! pe!$i$ika! #aus 'ekaak"e( Pe!$i$ika! kaak"e a$ala# pe!$i$ika! 'u$i peke"i plus% yai"u ya!g &eli'a"ka! aspek pe!ge"a#ua! ;,*g!i"ie<% peasaa! ;.eeli!g<% $a! "i!$aka! ;a,"i*!<( Me!uu" T#*&as Li,k*!a% "a!pa ke"iga aspek i!i% &aka pe!$i$ika! kaak"e "i$ak aka! e.ek"i.( De!ga! pe!$i$ika! kaak"e ya!g $i"eapka! se,aa sis"e&a"is $a! 'ekela!ju"a!% se*a!g a!ak aka! &e!ja$i ,e$as e&*si!ya( Ke,e$asa! e&*si i!i a$ala# 'ekal pe!"i!g $ala& &e&pesiapka! a!ak &e!y*!gs*!g &asa $epa!% kae!a sese*a!g aka! le'i# &u$a# $a! 'e#asil &e!g#a$api segala &a,a& "a!"a!ga! ke#i$upa!% "e&asuk "a!"a!ga! u!"uk 'e#asil se,aa aka$e&is( Te$apa" se&'ila! pila kaak"e ya!g 'easal $ai !ilai9!ilai lu#u u!iesal% yai"u> pe"a&a% kaak"e ,i!"a Tu#a! $a! sege!ap ,ip"aa!9NyaC ke$ua% ke&a!$iia! $a! "a!ggu!gja:a'C ke"iga% kejujua!Ba&a!a#% $ipl*&a"isC kee&pa"% #*&a" $a! sa!"u!C keli&a% $e&a:a!% suka "*l*!g9&e!*l*!g $a! g*"*!g *y*!gBkejasa&aC kee!a&% pe,aya $ii $a! pekeja keasC ke"uju#% kepe&i&pi!a! $a! kea$ila!C ke$elapa!% 'aik $a! e!$a# #a"i% $a!C kese&'ila!% kaak"e "*lea!si% ke$a&aia!% $a! kesa"ua!( Kese&'ila! pila kaak"e i"u% $iajaka! se,aa sis"e&a"is $ala& &*$el pe!$i$ika! #*lis"ik &e!ggu!aka! &e"*$e k!*:i!g "#e g**$% .eeli!g "#e g**$% $a! a,"i!g "#e g**$( K!*:i!g "#e g**$ 'isa &u$a# $iajaka! se'a' pe!ge"a#ua! 'esi.a" k*g!i"i. saja( Se"ela# k!*:i!g "#e g**$ #aus $i"u&'u#ka! .eeli!g l*i!g "#e g**$% yak!i 'agai&a!a &easaka! $a! &e!,i!"ai ke'ajika! &e!ja$i &esi! ya!g 'isa &e&'ua" *a!g se!a!"iasa &au 'e'ua" sesua"u ke'aika!( Se#i!gga "u&'u# kesa$aa! 'a#:a% *a!g &au &elakuka! peilaku ke'ajika! kae!a $ia ,i!"a $e!ga! peilaku ke'ajika! i"u( Se"ela# "e'iasa &elakuka! ke'ajika!% &aka a,"i!g "#e g**$ i"u 'eu'a# &e!ja$i ke'iasaa!( Le'i# la!ju" $ijelaska! 'a#:a pe!$i$ika! kaak"e a$ala# segala sesua"u ya!g $ilakuka! guu% ya!g &a&pu &e&pe!gau#i kaak"e pese"a $i$ik( Guu &e&'a!"u &e&'e!"uk :a"ak pese"a $i$ik( Hal i!i &e!,akup ke"ela$a!a! 'agai&a!a peilaku guu% ,aa guu 'e'i,aa a"au &e!ya&paika! &a"ei% 'agai&a!a guu 'e"*lea!si% $a! 'e'agai #al "ekai" lai!!ya( Me!uu" T( Ra&li ;/006<% pe!$i$ika! kaak"e &e&iliki ese!si $a! &ak!a ya!g sa&a

$e!ga! pe!$i$ika! &*al $a! pe!$i$ika! ak#lak( Tujua!!ya a$ala# &e&'e!"uk pi'a$i a!ak% supaya &e!ja$i &a!usia ya!g 'aik% :aga &asyaaka"% $a! :aga !egaa ya!g 'aik(  A$apu! ki"eia &a!usia ya!g 'aik% :aga &asyaaka" ya!g 'aik% $a! :aga !egaa ya!g 'aik 'agi sua"u &asyaaka" a"au 'a!gsa% se,aa u&u& a$ala# !ilai9!ilai s*sial "e"e!"u% ya!g 'a!yak $ipe!gau#i *le# 'u$aya &asyaaka" $a! 'a!gsa!ya( Ole# kae!a i"u% #akika" $ai pe!$i$ika! kaak"e $ala& k*!"eks pe!$i$ika! $i I!$*!esia a$ala# pe$i$ika! !ilai% yak!i pe!$i$ika! !ilai9!ilai lu#u ya!g 'esu&'e $ai 'u$aya 'a!gsa I!$*!esia se!$ii% $ala& a!gka &e&'i!a kepi'a$ia! ge!easi &u$a( Pe!$i$ika! kaak"e 'epijak $ai kaak"e $asa &a!usia% ya!g 'esu&'e $ai !ilai &*al u!iesal ;'esi.a" a's*lu"< ya!g 'esu&'e $ai aga&a ya!g juga $ise'u" se'agai "#e g*l$e! ule( Pe!$i$ika! kaak"e $apa" &e&iliki "ujua! ya!g pas"i% apa'ila 'epijak $ai !ilai9 !ilai kaak"e $asa "ese'u"( Me!uu" paa a#li psik*l*g% 'e'eapa !ilai kaak"e $asa "ese'u" a$ala#> ,i!"a kepa$a Alla# $a! ,ip"aa!!9Nya ;ala& $e!ga! isi!ya<% "a!ggu!g  ja:a'% juju% #*&a" $a! sa!"u!% kasi# saya!g% pe$uli% $a! kejasa&a% pe,aya $ii% kea"i.% keja keas% $a! pa!"a!g &e!yea#% kea$ila! $a! kepe&i&pi!a!C 'aik $a! e!$a# #a"i% "*lea!si% ,i!"a $a&ai% $a! ,i!"a pesa"ua!( Pe!$apa" lai! &e!ga"aka! 'a#:a kaak"e $asa &a!usia "e$ii $ai> $apa" $ipe,aya% asa #*&a" $a! pe#a"ia!% pe$uli% juju% "a!ggu!g ja:a'C ke:aga!egaaa!% ke"ulusa!% 'ea!i% "eku!% $isipli!% isi*!e% a$il% $a! pu!ya i!"egi"as( Pe!yele!ggaaa! pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la# #aus 'epijak kepa$a !ilai9!ilai kaak"e $asa% ya!g sela!ju"!ya $ike&'a!gka! &e!ja$i !ilai9!ilai ya!g le'i# 'a!yak a"au le'i# "i!ggi ;ya!g 'esi.a" "i$ak a's*lu" a"au 'esi.a" ela"i.< sesuai $e!ga! ke'u"u#a!% k*!$isi% $a! li!gku!ga! sek*la# i"u se!$ii( De:asa i!i 'a!yak pi#ak &e!u!"u" pe!i!gka"a! i!"e!si"as $a! kuali"as pelaksa!aa! pe!$i$ika! kaak"e pa$a le&'aga pe!$i$ika! .*&al( Tu!"u"a! "ese'u" $i$asaka! pa$a .e!*&e!a s*sial ya!g 'eke&'a!g% yak!i &e!i!gka"!ya ke!akala! e&aja $ala& &asyaaka"% sepe"i pekela#ia! &assal $a! 'e'agai kasus $eka$e!si &*al lai!!ya( -a#ka! $i k*"a9k*"a 'esa "e"e!"u% gejala "ese'u" "ela# sa&pai pa$a " aa. ya!g sa!ga" &eesa#ka!( Ole# kae!a i"u% le&'aga pe!$i$ika! .*&al se'agai :a$a# es&i pe&'i!aa! ge!easi &u$a $i#aapka! $apa" &e!i!gka"ka! pea!a!!ya $ala& pe&'e!"uka! kepi'a$ia! pese"a $i$ik &elalui pe!i!gka"a! i!"e!si"as $a! kuali"as pe!$i$ika! kaak"e( Paa paka pe!$i$ika! pa$a u&u&!ya sepe!$apa" "e!"a!g pe!"i!g!ya upaya pe!i!gka"a! pe!$i$ika! kaak"e pa$a jalu pe!$i$ika! .*&al( Na&u! $e&ikia!% a$a pe'e$aa!9 pe'e$aa! pe!$apa" $i a!"aa &eeka "e!"a!g pe!$eka"a! $a! &*$us pe!$i$ika!!ya( -e#u'u!ga! $e!ga! pe!$eka"a!% se'agia! paka &e!yaa!ka! pe!ggu!aa! pe!$eka"a!9 pe!$eka"a! pe!$i$ika! &*al ya!g $ike&'a!gka! $i !egaa9!egaa 'aa"% sepe"i> pe!$eka"a! peke&'a!ga! &*al k*g!i"i.% pe!$eka"a! a!alisis !ilai% $a! pe!$eka"a! klai.ikasi !ilai( Se'agia! ya!g lai! &e!yaa!ka! pe!ggu!aa! pe!$eka"a! "a$isi*!al% yak!i &elalui pe!a!a&a! !ilai9!ilai s*sial "e"e!"u $ala& $ii pese"a $i$ik( Ki Ha$ja De:a!"aa $ai Ta&a! Sis:a $i Y*gyaka"a 'ula! Ok"*'e 1545 pe!a# 'eka"a 'a#:a Hi$up #ausla# $iaa#ka! pa$a ke&ajua!% ke'ea$a'a!% 'u$aya% $a! pesa"ua!+( Se$a!gka! &e!uu" P*.( =uya$i% &a!usia pa$a $asa!ya 'aik se,aa i!$ii$u $a! kel*&p*k% &e&iliki apa ya!g ja$i pe!e!"u :a"ak $a! kaak"e!ya yai"u $asa $a! aja( Dasa $apa" $ili#a" se'agai apa ya!g $ise'u" &*$al 'i*l*gis ;ge!e"ik< a"au #asil pe!gala&a! ya!g su$a# $i&iliki ;"e*i k*!s"uk"iis&e<% se$a!gka! aja a$ala# k*!$isi ya!g si.a"!ya $ipe*le# $ai a!gkaia! pe!$i$ika! a"au peu'a#a! ya!g $ie!,a!aka! a"au $ip*ga&( B. Pendidikan Karakter di Sekolah Dasar  Fak"* keluga sa!ga" 'epea! $ala& &e&'e!"uk kaak"e a!ak( Na&u! ke&a"a!ga! e&*si s*,ial i!i sela!ju"!ya sa!ga" $ipe!gau#i *le# li!gku!ga! sek*la# sejak usia $i!i sa&pai usia e&aja( -a#ka! &e!uu" Da!iel G*le&a!% 'a!yak!ya *a!g "ua ya!g gagal

$ala& &e!$i$ik a!ak9a!ak% ke&a"a!ga!% e&*si s*sial a!ak $apa" $ik*eksi $e!ga! &e&'eika! la"i#a! pe!$i$ika! kaak"e kepa$a a!ak9a!ak $i sek*la# "eu"a&a sejak usia $i!i( Sek*la# a$ala# "e&pa" ya!g s"a"egis u!"uk pe!$i$ika! kaak"e kae!a a!ak9a!ak $ai se&ua lapisa! aka! &e!ge!ya& pe!$i$ika! $i sek*la#( Selai! i"u a!ak9a!ak &e!g#a'iska! se'agia! 'esa :ak"u!ya $i sek*la#% se#i!gga apa ya!g $i$apa"ka!!ya $i sek*la# aka! &e&pe!gau#i pe&'e!"uka! kaak"e!ya( I!$*!esia 'elu& &e&pu!yai pe!$i$ika! kaak"e ya!g e.ek"i. u!"uk &e!ja$ika! 'a!gsa I!$*!esia ya!g 'ekaak"e ;"e,e&i! $ai "i!gka# laku!ya<( Pa$a#al a$a 'e'eapa &a"a pelajaa! ya!g'eisika! "e!"a!g pesa!9pesa! &*al% &isal!ya pelajaa! aga&a% ke:aga!egaaa!% $a! pa!,asila( Na&u! p*ses pe&'elajaa! ya!g $ilakuka! a$ala# $e!ga! pe!$eka"a! pe!g#a.ala! ;k*g!i"i.<( Paa sis:a $i#aapka! $apa" &e!guasai &a"ei ya!g ke'e#asila!!ya $iuku #a!ya $e!ga! ke&a&pua! a!ak &e!ja:a' s*al ujia! ;"eu"a&a $e!ga! pili#a! 'ega!$a<( Kae!a *ie!"asi!ya #a!yala# se&a"a9&a"a #a!ya u!"uk &e&pe*le# !ilai 'agus% &aka 'agai&a!a &a"a pelajaa! $apa" 'e$a&pak kepa$a peu'a#a! peilaku% "i$ak pe!a# $ipe#a"ika!( Se#i!gga apa ya!g "eja$i a$ala# kese!ja!ga! a!"aa pe!ge"a#ua! &*al ;,*g!i"i*!< $a! peilaku ;a,"i*!<( Se&ua *a!g pas"i &e!ge"a#ui 'a#:a 'e'*#*!g $a! k*upsi i"u sala# $a! &ela!gga ke"e!"ua! aga&a% "e"api 'a!yak sekali *a!g ya!g "e"ap &elakuka!!ya( Tujua! ak#i $ai pe!$i$ika! kaak"e a$ala# 'agai&a!a &a!usia $apa" 'epeilaku sesuai $e!ga! kai$a#9kai$a# &*al( Me!uu" -e&a!% ikli& sek*la# ya!g k*!$usi. $a! ke"eli'a"a! kepala sek*la# $a! paa guu a$ala# .ak"* pe!e!"u $ai ukua! ke'e#asila! i!"e.e!si pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la#( Duku!ga! saa! $a! pasaa!a sek*la#% #u'u!ga! a!"a &ui$% se"a "i!gka" kesa$aa! kepala sek*la# $a! guu juga "uu" &e!yu&'a!g 'agi ke'e#asila! pe!$i$ika! kaak"e i!i% $isa&pi!g ke&a&pua! $ii se!$ii ;&elalui &*"iasi% kea"i.i"as $a! kepe&i&pi!a!!ya< ya!g &a&pu &e!ya&paika! k*!sep kaak"e pa$a a!ak $i$ik!ya $e!ga! 'aik( . Pentin!n"a Pendidikan Karakter di #sia Sekolah Dasar  Pe!$i$ika! kaak"e pa$a a!ak usia sek*la# $asa% $e:asa i!i sa!ga" $ipeluka! $ikae!aka! saa" i!i -a!gsa I!$*!esia se$a!g &e!gala&i kisis kaak"e $ala& $ii a!ak 'a!gsa( Kaak"e $i si!i a$ala# :a"ak% "a'ia"% ak#lak% a"au kepi'a$ia! sese*a!g ya!g "e'e!"uk $ai #asil i!"e!alisasi 'e'agai ke'ajika! ya!g $iyaki!i $a! $igu!aka! se'agai la!$asa! u!"uk ,aa pa!$a!g% 'epiki% 'esikap% $a! 'e"i!$ak( Ke'ajika! "ese'u" 'eupa Seju&la# !ilai &*al% $a! !*&a% sepe"i juju% 'ea!i 'e"i!$ak% $apa" $ipe,aya% #*&a" pa$a *a!g lai!% $isipli!% &a!$ii% keja keas% kea"i.( -e'agai pe&asala#a! ya!g &ela!$a 'a!gsa 'elaka!ga! i!i $i"e!gaai kae!a jau#!ya ki"a $ai kaak"e( 2a"i $ii 'a!gsa se*la# "e,a'u" $ai aka ya!g sesu!ggu#!ya( Se#i!gga pe!$i$ika! kaak"e &e!ja$i "*pik ya!g #a!ga" $i 'i,aaka! 'elaka!ga! i!i( Me!uu" P*.( Suya!"*% P#(D%+kaak"e a$ala# ,aa 'epiki $a! 'epeilaku ya!g &e!ja$i ,ii k#as "iap i!$ii$u u!"uk #i$up $a! 'ekeja sa&a% 'aik $ala& li!gkup keluaga% &asyaaka"% 'a!gsa $a! !egaa(+ I!$ii$u ya!g 'ekaak"e 'aik a$ala# i!$ii$u ya!g 'isa &e&'ua" kepu"usa! $a! siap &e&pe"a!ggu!gja:a'ka! "iap aki'a" $ai kepu"usa! ya!g ia 'ua"( Pe&'e!"uka! kaak"e &eupaka! sala# sa"u "ujua! pe!$i$ika! !asi*!al( Pasal I UU Sis$ik!as "a#u! /006 &e!ya"aka! 'a#:a $i a!"aa "ujua! pe!$i$ika! !asi*!al a$ala# &e!ge&'a!gka! p*"e!si pese"a $i$ik u!"uk &e&iliki ke,e$asa!% kepi'a$ia! $a! ak#lak &ulia( A&a!a# UU Sis$ik!as "a#u! /006 i"u 'e&aksu$ aga pe!$i$ika! "i$ak #a!ya &e&'e!"uk i!sa! I!$*!esia ya!g ,e$as% !a&u! juga 'ekepi'a$ia! a"au 'ekaak"e% se#i!gga !a!"i!ya aka! la#i ge!easi 'a!gsa ya!g "u&'u# 'eke&'a!g $e!ga! kaak"e ya!g 'e!a.as !ilai9!ilai lu#u 'a!gsa se"a aga&a( Pe!$i$ika! kaak"e $i !ilai sa!ga" pe!"i!g u!"uk $i &ulai pa$a a!ak usia $i!i kae!a

pe!$i$ika! kaak"e a$ala# p*ses pe!$i$ika! ya!g $i"ujuka! u!"uk &e!ge&'a!gka! !ilai% sikap% $a! peilaku ya!g &e&a!,aka! ak#lak &ulia a"au 'u$i peke"i lu#u( Nilai9!ilai p*si"i.  $a! ya!g se#aus!ya $i&iliki sese*a!g &e!uu" ajaa! 'u$i peke"i ya!g lu#u a$ala# a&al sale#% a&a!a#% a!"isipa"i.% 'aik sa!gka% 'ekeja keas% 'ea$a'% 'ea!i 'e'ua" 'e!a% 'ea!i &e&ikul esik*% 'e$isipli!% 'e#a"i lapa!g% 'e#a"i le&'u"% 'ei&a! $a! 'e"a:a% 'ei!isia"i.% 'eke&aua! keas% 'ekepi'a$ia!% 'epikia! jau# ke $epa!% 'esa#aja% 'ese&a!ga"% 'esi.a" k*!s"uk"i.% 'esyuku% 'e"a!ggu!g ja:a'% 'e"e!gga!g asa% 'ijaksa!a% ,e$as% ,e&a"% $e&*ka"is% $i!a&is% e.isie!% e&pa"i% gigi#% #e&a"% ik#las% juju% kesa"ia% k*&i"&e!% k**pea"i.% k*s&*p*li"a! ;&e!$u!ia<% kea"i.% kuku# #a"i% lugas% &a!$ii% &a!usia:i% &a:as $ii% &e!,i!"ai il&u% &e!g#agai kaya *a!g lai!% &e!g#agai kese#a"a!% &e!g#agai pe!$apa" *a!g lai!% &e!g#agai :ak"u% pa"i*"ik% pe&aa.% pe&ua#% pe!ga'$ia!% 'epe!ge!$alia! $ii% p*$uk"i.% aji!% a&a#% asa i!$a#% asa kasi# saya!g%asa ke"eika"a!% asa &alu% asa &e&iliki% asa pe,aya $ii% ela 'ek*'a!% e!$a# #a"i% sa'a% se&a!ga" ke'esa&aa!% se"ia% siap &e!"al% sikap a$il% sikap #*&a"% sikap !ala% sikap "e"i'% s*pa! sa!"u!% sp*"i.% susila% "aa" asas% "aku" 'esala#% "a!ggu#% "a:akal% "ega% "egas% "eku!% "epa" ja!ji% "e'uka% ule"% $a! seje!is!ya( Seja"i!ya pe!$i$ika! kaak"e i!i &e&a!g sa!ga" pe!"i!g $i&ulai sejak $i!i( Se'a' .alsa.a# &e!a!a& sekaa!g &e!uai #ai es*k a$ala# se'ua# p*ses ya!g #aus $ilakuka! $ala& a!gka &e&'e!"uk kaak"e a!ak 'a!gsa( Pa$a usia ka!ak9ka!ak a"au ya!g 'iasa $ise'u" paa a#li psik*l*gi se'agai usia e&as ;g*l$e! age< "e'uk"i sa!ga" &e!e!"uka! ke&a&pua! a!ak $ala& &e!ge&'a!gka! p*"e!si!ya( Hasil pe!eli"ia! &e!u!jukka! 'a#:a seki"a li&a pulu# pese! aia'ili"as ke,e9$asa! *a!g $e:asa su$a# "eja$i ke"ika a!ak 'eusia e&pa" "a#u!( Pe!i!gka"a! "iga pulu# pese! 'eiku"!ya "eja$i pa$a usia $elapa! "a#u! ;SD<% $a! $ua pulu# pese! sisa!ya pa$a pe"e!ga#a! a"au ak#i $asa:asa ke$ua ;SMP<( Dai si!i% su$a# sepa"u"!ya pe!$i$ika! kaak"e $i&ulai $ai $ala& keluaga% ya!g &eupaka! li!gku!ga! pe"a&a 'agi pe"u&'u#a! kaak"e a!ak( Se"ela# keluaga% $i $u!ia pe!$i$ika! kaak"e i!i su$a# #aus &e!ja$i ajaa! :aji' sejak sek*la# $asa(  A!ak9a!ak a$ala# ge!easi ya!g aka! &e!e!"uka! !asi' 'a!gsa $i ke&u$ia! #ai( Kaak"e a!ak9a!ak ya!g "e'e!"uk sejak sekaa!g aka! sa!ga" &e!e!"uka! kaak"e 'a!gsa $i ke&u$ia! #ai( Kaak"e a!ak9a!ak aka! "e'e!"uk $e!ga! 'aik% jika $ala& p*ses "u&'u# ke&'a!g &eeka &e!$apa"ka! ,ukup ua!g u!"uk &e!gekspesika! $ii se,aa leluasa( D. Prinsi$ Pendidikan Karakter di Sekolah Dasar  La!gka# "eak#i a$ala# $e!ga! &e&pe#a"ika! pi!sip9pi!sip pe!eapa! pe!$i$ika! kaak"e( 3#aa,"e E$u,a"i*! uali"y S"a!$a$s &eek*&e!$aika! se'elas pi!sip u!"uk &e:uju$ka! pe!$i$ika! kaak"e ya!g e.ek"i.% se'agai 'eiku"> 1( Me&p*&*sika! !ilai9!ilai $asa e"ika se'agai 'asis kaak"e( /( Me!gi$e!"i.ikasika! kaak"e se,aa k*&pe#e!si. supaya &e!,akup pe&ikia!% peasaa! $a! peilaku( 6( Me!ggua!aka! pe!$eka"a! ya!g "aja&% p*ak"i. $a! e.ek"i. u!"uk &e&'a!gu! kaak"e( 4( Me!,ip"aka! k*&u!i"as sek*la# ya!g &e&iliki kepe$ulia!( 7( Me&'ei kese&pa"a! kepa$a sis:a u!"uk &e!u!jukka! peilaku ya!g 'aik( 8( Me&iliki ,akupa! "e#a$ap kuikulu& ya!g 'e&ak!a $a! &e!a!"a!g ya!g &e!g#agai se&ua sis:a% &e&'a!gu! kaak"e &eeka $a! &e&'a!"u &eeka u!"uk sukses( ( Me!gusa#aka! "u&'u#!ya &*"iasi $ii paa sis:a( @( Me&.u!gsika! seluu# s"a. sek*la# se'agai k*&u!i"as &*al ya!g 'e'agi "a!ggu!g  ja:a' u!"uk pe!$i$ika! kaak"e ya!g se"ia kepa$a !ilai $asa ya!g sa&a( 5( A$a!ya pe&'agia! kepi&pi!a! &*al $a! $uku!ga! luas $ala& &e&'a!gu! i!isia"i. pe!$i$ika! kaak"e( 10( Me&.u!gsika! keluaga $a! a!gg*"a &asyaaka" se'agai &i"a $ala& usa#a

&e&'a!gu! kaak"e( 11( Me!gealuasi kaak"e sek*la#% .u!gsi s"a. sek*la# se'agai guu9guu kaak"e% $a! &a!i.es"asi kaak"e p*si"i. $ala& ke#i$upa! sis:a( E. Da%$ak Pendidikan Karakter di Sekolah Dasar  -e'eapa pe!eli"ia! 'e&u!,ula! $ai 'e'eapa pe!e&ua! pe!"i!g &e!ge!ai #al i!i $i"e'i"ka! *le# se'ua# 'ule"i!% 3#aa,"e E$u,a"*% ya!g $i"e'i"ka! *le# 3#aa,"e E$u,a"i*! Pa"!es#ip( Dala& 'ule"i! "ese'u" $iuaika! 'a#:a #asil s"u$i D( Mai! -ek*:i" $ai U!iesi"y *. Miss*ui9S"( L*uis% &e!u!juka! pe!i!gka"a! &*"iasi sis:a sek*la# $ala& &eai# pes"asi aka$e&ik pa$a sek*la#9sek*la# ya!g &e!eapka! pe!$i$ika! kaak"e( Kelas9kelas ya!g se,aa k*&pe#e!si. "eli'a" $ala& pe!$i$ika! kaak"e &e!u!jukka! a$a!ya pe!uu!a! $as"is pa$a peilaku !ega"i. sis:a ya!g $apa" &e!g#a&'a" ke'e#asila! aka$e&ik( Se'ua# 'uku ya!g 'eju$ul E&*"i*!al I!"ellige!,e a!$ S,#**l Su,,ess ;2*sep# Ji!s% e"(al% /001< &e!gk*&pilasika! 'e'agai #asil pe!eli"ia! "e!"a!g pe!gau# p*si"i. ke,e$asa! e&*si a!ak "e#a$ap ke'e#asila! $i sek*la#( Dika"aka! 'a#:a a$a se$ee" .ak"*9.ak"* esik* pe!ye'a' kegagala! a!ak $i sek*la#( Fak"*9.ak"* esik* ya!g $ise'u"ka! "e!ya"a 'uka! "ele"ak pa$a ke,e$asa! *"ak% "e"api pa$a kaak"e% yai"u asa pe,aya $ii% ke&a&pua! 'ekeja sa&a% ke&a&pua! 'egaul% ke&a&pua! 'ek*!se!"asi% asa e&pa"i% $a! ke&a&pua! 'ek*&u!ikasi( Hal i"u sesuai $e!ga! pe!$apa" Da!iel G*le&a! "e!"a!g ke'e#asila! sese*a!g $i &asyaaka"% "e!ya"a @0 pese! $ipe!gau#i *le# ke,e$asa! e&*si% $a! #a!ya /0 pese! $i"e!"uka! *le# ke,e$asa! *"ak ;I<( A!ak9a!ak ya!g &e&pu!yai &asala# $ala& ke,e$asa! e&*si!ya% aka! &e!gala&i kesuli"a! 'elaja% 'egaul $a! "i$ak $apa" &e!g*!"*l e&*si!ya( A!ak9a!ak ya!g 'e&asala# i!i su$a# $apa" $ili#a" sejak usia pasek*la#% $a! kalau "i$ak $i"a!ga!i aka! "e'a:a sa&pai usia $e:asa( Se'alik!ya paa e&aja ya!g 'ekaak"e aka! "e#i!$a $ai &asala#9&asala# u&u& ya!g $i#a$api *le# e&aja sepe"i ke!akala!% "a:ua!% !ak*'a% &ias% peilaku seks 'e'as% $a! se'agai!ya( -e'eapa !egaa ya!g "ela# &e!eapka! pe!$i$ika! kaak"e sejak pe!$i$ika! $asa $i a!"aa!ya a$ala#C A&eika Seika"% 2epa!g% 3i!a% $a! K*ea( Hasil pe!eli"ia! $i !egaa9 !egaa i!i &e!ya"aka! 'a#:a i&ple&e!"asi pe!$i$ika! kaak"e ya!g "esusu! se,aa sis"e&a"is 'e$a&pak p*si"i. pa$a pe!,apaia! aka$e&is( Seii!g s*sialisasi "e!"a!g elea!si pe!$i$ika! kaak"e i!i% se&*ga $ala& :ak"u $eka" "iap sek*la# 'isa segea &e!eapka!!ya% aga !a!"i!ya la#i ge!easi 'a!gsa ya!g selai! ,e$as juga 'ekaak"e sesuai !ilai9!ilai lu#u 'a!gsa $a! aga&a( &. Peran G'r' dala% Pen!e%(an!an Karakter di Sekolah Dasar  Kuikulu& -e'asis K*&pe"e!si ;K-K<% ya!g ke&u$ia! $ii&ple&e!"asika! &e!ja$i Kuikulu& Ti!gka" Sa"ua! Pe!$i$ika! ;KTSP<% &eupaka! kuikulu& ya!g $ia!,a!g u!"uk &e&'eika! pelua!g seluas9luas!ya 'agi sek*la# $a! "e!aga pe!$i$ik u!"uk &elakuka! pak"ik9pak"ik pe!$i$ika! $ala& a!gka &e!ge&'a!gka! se&ua p*"e!si ya!g $i&iliki pese"a $i$ik% 'aik &elalui p*ses pe&'elajaa! $i kelas &aupu! &elalui p*ga& pe!ge&'a!ga! $ii ;eks"akuikule<( Pe!ge&'a!ga! p*"e!si pese"a $i$ik "ese'u" $i&aksu$ka! u!"uk &e&a!"apka! kesa$aa! $ii "e!"a!g ke&a&pua! a"au li.e skill "eu"a&a ke&a&pua! pes*!al ;pes*!al skill< ya!g $i&iliki!ya( Te&asuk $ala& #al i!i a$ala# pe!ge&'a!ga! p*"e!si pese"a $i$ik ya!g 'e#u'u!ga! $e!ga! kaak"e $ii!ya( Dala& pe!ge&'a!ga! kaak"e pese"a $i$ik $i sek*la#% guu &e&iliki p*sisi ya!g s"a"egis se'agai pelaku u"a&a( Guu &eupaka! s*s*k ya!g 'isa $i"iu a"au &e!ja$i i$*la 'agi pese"a $i$ik( Guu 'isa &e!ja$i su&'e i!piasi $a! &*"iasi pese"a $i$ik!ya( Sikap $a!

pilaku se*a!g guu sa!ga" &e&'ekas $ala& $ii sis:a% se#i!gga u,apa!% kaak"e $a! kepi'a$ia! guu &e!ja$i ,e&i! sis:a( De!ga! $e&ikia! guu &e&iliki "a!ggu!g ja:a' 'esa $ala& &e!g#asilka! ge!easi ya!g 'ekaak"e% 'e'u$aya% $a! 'e&*al( Tugas9 "ugas &a!usia:i i"u &eupaka! "a!sp*&asi% i$e!"i.ikasi% $a! pe!ge"ia! "e!"a!g $ii se!$ii% ya!g #aus $ilaksa!aka! se,aa 'esa&a9sa&a $ala& kesa"ua! ya!g *ga!is% #a&*!is% $a! $i!a&is(  A$a 'e'eapa s"a"egi ya!g $apa" &e&'eika! pelua!g $a! kese&pa"a! 'agi guu u!"uk &e&ai!ka! pea!a!!ya se,aa *p"i&al $ala& #al pe!ge&'a!ga! pe!$i$ika! kaak"e pese"a $i$ik $i sek*la#% se'agai 'eiku" > 1( Op"i&alisasi pea! guu $ala& p*ses pe&'elajaa!( Guu "i$ak se#aus!ya &e!e&pa"ka! $ii se'agai ak"* ya!g $ili#a" $a! $i$e!ga *le# pese"a $i$ik% "e"api guu sey*gya!ya 'epea! se'agai su"a$aa ya!g &e!gaa#ka!% &e&'i&'i!g% &e&.asili"asi $ala& p*ses pe&'elajaa!% se#i!gga pese"a $i$ik $apa" &elakuka! $a! &e!e&uka! se!$ii #asil 'elaja!ya( /( I!"egasi &a"ei pe!$i$ika! kaak"e ke $ala& &a"a pelajaa!( Guu $i"u!"u" u!"uk pe$uli% &au $a! &a&pu &e!gai"ka! k*!sep9k*!sep pe!$i$ika! kaak"e pa$a &a"ei9&a"ei pe&'elajaa! $ala& &a"a pelajaa! ya!g $ia&pu!ya( Dala& #u'u!ga!!ya $e!ga! i!i% se"iap guu $i"u!"u" u!"uk "eus &e!a&'a# :a:asa! il&u pe!ge"a#ua! ya!g 'ekai"a! $e!ga! pe!$i$ika! kaak"e% ya!g $apa" $ii!"egasika! $ala& p*ses pe&'elajaa!( 6( Me!g*p"i&alka! kegia"a! pe&'iasaa! $ii ya!g 'e:a:asa! pe!ge&'a!ga! 'u$i peke"i $a! ak#lak &ulia( Paa guu ;pe&'i!a p*ga&< &elalui p*ga& pe&'iasaa! $ii le'i# &e!ge$epa!ka! a"au &e!eka!ka! kepa$a kegia"a!9kegia"a! pe!ge&'a!ga! 'u$i peke"i $a! ak#lak &ulia ya!g k*!"eks"ual% kegia"a! ya!g &e!juus pa$a pe!ge&'a!ga! ke&a&pua! a.ek"i. $a! psik*&*"*ik( 4( Pe!,ip"aa! li!gku!ga! sek*la# ya!g k*!$usi. u!"uk "u&'u# $a! 'eke&'a!g!ya kaak"e pese"a $i$ik( Li!gku!ga! "e'uk"i sa!ga" 'epea! pe!"i!g $ala& pe&'e!"uka! pi'a$i &a!usia ;pese"a $i$ik<% 'aik li!gku!ga! .isik &aupu! li!gku!ga! spii"ual( U!"uk i"u sek*la# $a! guu pelu u!"uk &e!yiapka! .asili"as9.asili"as $a! &elaksa!aka! 'e'agai je!is kegia"a! ya!g &e!$uku!g kegia"a! pe!ge&'a!ga! pe!$i$ika! kaak"e pese"a $i$ik( 7( Me!jali! kejasa&a $e!ga! *a!g "ua pese"a $i$ik $a! &asyaaka" $ala& pe!ge&'a!ga! pe!$i$ika! kaak"e( -e!"uk kejasa&a ya!g 'isa $ilakuka! a$ala# &e!e&pa"ka! *a!g "ua pese"a $i$ik $a! &asyaaka" se'agai .asili"a"* $a! !aa su&'e $ala& kegia"a!9kegia"a! pe!ge&'a!ga! pe!$i$ika! kaak"e ya!g $ilaksa!aka! $i sek*la#( 8( Me!ja$i .igu "ela$a! 'agi pese"a $i$ik( Pe!ei&aa! pese"a $i$ik "e#a$ap &a"ei pe&'elajaa! ya!g $i'eika! *le# se*a!g guu% se$iki" "i$ak aka! 'ega!"u!g kepa$a pe!ei&aa! pi'a$i pese"a $i$ik "eseu" "e#a$ap pi'a$i se*a!g guu( I!i sua"u #al ya!g sa!ga" &a!usia:i% $i&a!a sese*a!g aka! selalu 'eusa#a u!"uk &e!iu% &e!,*!"*# apa ya!g $ise!a!gi $ai &*$elBpigu!ya "ese'u"( M*&e! sepe"i i!i se'e!a!ya &eupaka! kese&pa"a! 'agi se*a!g guu% 'aik se,aa la!gsu!g &aupu! "i$ak la!gsu!g &e!a!a&ka! !ilai9!ilai kaak"e $ala& $ii pi'a$i pese"a $i$ik( Dala& p*ses pe&'elajaa!% i!"egasi !ilai9!ilai kaak"e "i$ak #a!ya $apa" $ii!"egasika! ke $ala& su'"a!si a"au &a"ei pelajaa!% "e"api juga pa$a p*ses!ya( Dala& uaia! $i a"as &e!gga&'aka! pea!a! guu $ala& pe!ge&'a!ga! pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la# ya!g 'eke$u$uka! se'agai ka"alisa"* a"au "ela$a!% i!spia"*% &*"ia"*% $i!a&isa"*% $a! ealua"*( Dala& 'epea! se'agai ka"alisa"*% &aka ke"ela$a!a! se*a!g guu &eupaka! .ak"* &u"lak $ala& pe!ge&'a!ga! pe!$i$ika! kaak"e pese"a $i$ik ya!g e.ek"i.% kae!a ke$u$uka!!ya se'agai .igu a"au i$*la ya!g $i"iu *le# pese"a $i$ik( Pea! se'agai i!spia"* 'ea"i se*a!g guu #aus &a&pu &e&'a!gki"ka! se&a!ga" pese"a $i$ik u!"uk &aju &e!ge&'a!gka! p*"e!si!ya( Pea! se'agai &*"ia"*% &e!ga!$u!g &ak!a 'a#:a se"iap guu #aus &a&pu &e&'a!gki"ka! se&a!ga"% e"*s keja% $a! p*"e!si ya!g lua 'iasa pa$a $ii pese"a $i$ik( Pea! se'agai $i!a&isa"*% 'e&ak!a se"iap guu &e&iliki ke&a&pua! u!"uk &e!$**!g pese"a $i$ik ke aa# pe!,apaia! "ujua! $e!ga! pe!u# keai.a!% kesa'aa!% ,eka"a!% ,e$as $a! &e!ju!ju!g "i!ggi spii"uali"as( Se$a!gka! pea! guu se'agai ealua"*% 'ea"i se"iap guu

$i"u!"u" u!"uk &a&pu $a! selalu &e!gealuasi sikap a"au pilaku $ii% $a! &e"*$e pe&'elajaa! ya!g $ipakai $ala& pe!ge&'a!ga! pe!$i$ika! kaak"e pese"a $i$ik% se#i!gga $apa" $ike"a#ui "i!gka" e.ek"ii"as% e.isie!si% $a! p*$uk"ii"as p*ga&!ya( De!ga! $e&ikia! 'e$asaka! papaa! $i a"as% $apa" $isi&pulka! 'a#:a $ala& k*!"eks sis"e& pe!$i$ika! $i sek*la# u!"uk &e!ge&'a!gka! pe!$i$ika! kaak"e pese"a $i$ik% guu #aus $ip*sisika! a"au &e&p*sisika! $ii pa$a #akeka" ya!g se'e!a!ya% yai"u se'agai pe!gaja $a! pe!$i$ik% ya!g 'ea"i $isa&pi!g &e!"a!s.e il&u pe!ge"a#ua!% juga &e!$i$ik $a! &e!ge&'a!gka! kepi'a$ia! pese"a $i$ik &elalui i!"aksi ya!g $ilakuka!!ya $i kelas $a! lua kelas( Guu #e!$ak!ya $i'eika! #ak pe!u# ;#ak &u"lak< $ala& &elakuka! pe!ilaia! ;ealuasi< p*ses pe&'elajaa!% kae!a $ala& &asala# kepi'a$ia! a"au kaak"e pese"a $i$ik% guu &eupaka! pi#ak ya!g pali!g &e!ge"a#ui "e!"a!g k*!$isi $a! peke&'a!ga!!ya( Guu #e!$ak!ya &e!ge&'a!gka! sis"e& ealuasi ya!g le'i# &e!i"ik'ea"ka! pa$a aspek a.ek"i.% $e!ga! &e!ggu!aka! ala" $a! 'e!"uk pe!ilaia! essay $a! :a:a!,aa la!gsu!g $e!ga! pese"a $i$ik( Aala" $a! 'e!"uk pe!ilaia! sepe"i i"u% le'i# $apa" &e!guku kaak"eis"ik se"iap pese"a $i$ik% se"a &a&pu &e!guku sikap kejujua!% ke&a!$iia!% ke&a&pua! 'ek*&u!ikasi% s"uk"u l*gika% $a! lai! se'agai!ya ya!g &eupaka! 'agia! $ai p*ses pe&'e!"uka! kaak"e p*si"i.( I!i aka! "elaksa!a $e!ga! le'i# 'aik lagi apa'ila $i$uku!g *le# pe&ei!"a# selaku pe!e!"u ke'ijaka!( BAB III PEN#T#P  A( Kesi&pula! Pe!$i$ika! $ia"ika! se'agai sua"u sis"e& pe!a!a&a! !ilai9!ilai kaak"e kepa$a :aga sek*la# ya!g &elipu"i k*&p*!e! pe!ge"a#ua!% kesa$aa! a"au ke&aua!% $a! "i!$aka! u!"uk &elaksa!aka! !ilai9!ilai "ese'u"% 'aik "e#a$ap Tu#a! Ya!g Ma#a Esa ;YME<% $ii se!$ii% sesa&a% li!gku!ga!% &aupu! ke'a!gsaa! se#i!gga &e!ja$i &a!usia i!sa! ka&il( Dala& pe!$i$ika! kaak"e $i sek*la#% se&ua k*&p*!e! ;s"ake#*l$es< #aus $ili'a"ka!% "e&asuk k*&p*!e!9k*&p*!e! pe!$i$ika! i"u se!$ii% yai"u isi kuikulu&% p*ses pe&'elajaa! $a! pe!ilaia!% kuali"as #u'u!ga!% pe!a!ga!a! a"au pe!gel*laa! &a"a pelajaa!% pe!gel*laa! sek*la#% pelaksa!aa! ak"ii"as a"au kegia"a! k*9kuikule% pe&'e$ayaa! saa!a pasaa!a% pe&'iayaa!% $a! e"#*s keja seluu# :aga $a! li!gku!ga! sek*la#( B. Saran Di#aapka! $e!ga! $i"eapka!!ya pe!$i$ika! kaak"e $i SD $apa" &e&'e!"uk pi'a$i sis:a ya!g u!ggul $ala& 'epeilaku $a! &e&iliki kepi'a$ia! ya!g sesuai $e!ga! &*al9 &*al pa!,asila $a! aga&a( U!"uk i"u pe!eapa! pe!$i$ika! kaak"e $i SD sa!ga" $ipeluka!% se#i!gga ki"a $apa" &e!ja$i *a!g ya!g 'e&*al $a! 'epa!,asila( DA&TAR P#STAKA Mega:a!gi% Ra"!a( /004( Pe!$i$ika! Kaak"e( 2aka"a> I!$*!esia Hei"age F*!$a"i*!( #""p>BB$*$$y:i('l*gsp*"(,*&Bpe!"i!g!ya9pe!$i$ika!9kaak"e(#"&l ;$iakses "a!ggal / Dese&'e /01/<( #""p>BBe$ukasi(k*&pasia!a(,*&Bpea!a!9guu9$ala&9pe!ge&'a!ga!9pe!$i$ika!9kaak"e9$i9 sek*la#9$asa ;$iakses "a!ggal / Dese&'e /01/<(