NOTASI GENDING-GENDING DASAR KARAWITAN & VOKAL GAYA SURAKARTA
Penyusun: Sabar, S.Sn., M.Sn. Drs. Suwarmin, M.Sn. Suparman
JURUSAN SENI KARAWITAN SEKOLAH TINGGI KESENIAN WILWATIKTA (STKW) SURABAYA 2013 ii
NOTASI GENDING-GENDING DASAR KARAWITAN & VOKAL GAYA SURAKARTA
1. Judul Buku 2. Bidang Ilmu 3. Penulis: 1). Nama a. NIK b. Jenis Kelamin c. Pangkat/Golongan d. Jabatan 2). Nama a. NIP b. Jenis Kelamin c. Pangkat/Golongan d. Jabatan 4. Fakultas/Jurusan 5. Sekolah Tinggi 6. Jumlah Tim 7. Biaya
Perpustakaan STKWS No. Regestrasi:
: Notasi Gending-Gending Dasar Karawitan Gaya Surakarta : Seni : Sabar, M.Sn. : 8056009 : Laki-Laki : Penata Muda/ III a : Asisten Ahli : Drs. Suwarmin, M.Sn. : 195210141973071001 195210141973 071001 : Laki-laki : Penata III/c : Lektor : Seni Karawitan : STK Wilwatikta Surabaya : 2 orang : Mandiri
Surabaya, 19 Juni 2013 Penulis,
Mengetahui:
Dra. Tri Rusianingsih
Drs. Suwarmin, M.Sn.
Lembaga LP2M STKW Surabaya Ketua,
Trinil Windrowati, M.Sn. NIP. 196704111992032003 196704111992 032003 iii
Sabar, M.Sn.
PENGANTAR
Karya tulis sebagai peningkatan karya dosen dalam wujud apapun sangat diperlukan dalam menopang keberhasilan proses pembelajaran, sehingga pada saat ini penulis merasakan pentingnya pula perbendaharaan buku-buku ajar. Hadirnya notasi gending-gending dasar karawitan gaya Surakarta ini berarti pula ingin memperbanyak volume buku ajar yang ada di kampus kita ini, dan kenyataannya kita sangat memerlukan varian-varian di maksud guna mengisi kekurangan-kekurangan pada tulisan-tulisan yang sudah ada. Penulis menyadari bahwa tulisan ini masih jauh dari sempurna. Oleh karena itu kritik dan saran dari pembaca sangat diharapkan demi perkembangan bagi diri komponis di hari mendatang. Pada kesempatan yang berbahagia ini saya sampaikan terima kasih kepada sivitas akademika STK Wilwatikta Surabaya, semoga amal baik mereka selama ini mendapatkan balasan yang setimpal. Amin.
Surabaya, penulis,
iv
Juni 2013
DAFTAR ISI
HALAMAN SAMPUL
i
HALAMAN JUDUL
ii
LEMBAR IDENTITAS PENGESAHAN
iii
KATA PENGANTAR
iv
DAFTAR ISI
v
NOTASI GENDING-GENDING DASAR KARAWITAN & VOKAL GAYA SURAKARTA: I. Gending-Gending Lancaran
…………………………..
1
1.
Lc. Singa Nebah, Sl. Mny.
…………………………..
1
2.
Lc. Singa Nebah, Pl. Br.
…………………………..
1
3.
Lc. Manyar Sewu, Sl.Mny.
…………………………..
2
4.
Lc. Kebogiro, Pl. Br.
…………………………..
2
5.
Lc. Widodaren, Pl. Br.
…………………………..
3
6.
Lc. Kotek, Sl. Mny.
…………………………..
3
7.
Lc. Tropongbang, Pl. Lima
…………………………..
3
8.
Lc. Gugur Gunung, Pl. Br.
…………………………..
4
9.
Lc. Aja Lamis, Pl. Nem
…………………………..
4
…………………………..
5
10. Kendangan Lancaran
v
II. Gending-Gending Ketawang: 1. Ktw. Puspanjala, Pl. Nem
…………………………..
7
2. Ktw. Puspawarna, Sl. Mny.
…………………………..
7
3. Ktw. Kinanthi Sandhung, Sl. Nem……………………..
7
4. Ktw. Subakastawa, Sl. Sanga …………………………..
8
5. Ktw. Larasmaya, Pl. Br.
…………………………..
8
6. Ktw. Ibu Pertiwi, Pl.Lima
…………………………..
9
7. Ktw. Puspagiwang, Pl. Br.
…………………………..
9
8. Kendang Kalih Ketaang
…………………………..
9
…………………………..
10
1. Ldr. Wilujeng, Sl. Mny.
…………………………..
10
2. Ldr. Wilujeng, Pl. Br.
…………………………..
11
3. Ldr. Srikaton, Sl. Mny.
…………………………..
11
4. Ldr. Sriwibawa, Sl. Sanga
…………………………..
12
5. Ldr. Gonjang-Ganjing, Sl. Sanga ……………………….
12
6. Ldr. Tirta Kencana, Pl. Nem. …………………………..
13
7. Ldr. Gleyong, Pl. Nem
…………………………..
13
8. Ldr. Bayemtur, Pl. Nem.
…………………………..
14
9. Ldr. Mugirahayu, Sl. Mny.
…………………………..
14
10. Ldr, Ayun-Ayun, Pl. Nem.
…………………………..
14
11. Ldr. Sriwidodo, Pl. Br.
…………………………..
15
12. Kendangan Ladrang
…………………………..
16
III. Gending-Gending Ladrang
vi
IV. Vokal Karawitan Surakarta
…………………………..
25
A. Tembang Dolanan
…………………………..
26
1. Lagu Jambe Thukul, Pl. Nem …………………………..
26
2. Lagu Cucur Biru, Pl. Br.
…………………………..
27
3. Lagu Ilir-Ilir, Sl. Mny.
…………………………..
27
4. Lagu Jamuran, Sl. Sanga
…………………………..
28
5. Lagu Gugur Gunung, Pl. Br.
…………………………..
28
…………………………..
30
1. SM. Pucung, Sl.
…………………………..
32
2. SM. Pucung, Pl. Br.
…………………………..
33
3. SM. Pucung (Gliyung), Pl. Nem………………………….
33
4. SM. Kinanthi, Sl. Sanga
…………………………..
34
5. SM. Kinanthi, Pl. Nem
…………………………..
34
6. SM. Kinanthi, Pl. Br
…………………………..
35
7. SM. Mijil, Pl. Br
…………………………..
36
8. SM. Mijil, Pl. Nem
…………………………..
36
9. SM. Durma, Pl. Nem
…………………………..
37
10. SM. Durma, Pl. Br
…………………………..
37
11. SM. Durma, Sl. Sanga
…………………………..
38
12. SM. Asmaradana, Sl. Sanga
…………………………..
38
13. SM. Asmaradana, Pl. Br.
…………………………..
39
14. SM. Pangkur, Pl. Nem
…………………………..
40
15. SM. Pangkur, Pl. Br
…………………………..
41
B. Tembang Macapat
vii
16. SM. Sinom (Malatsih), Sl. Sanga…………………………
42
17. SM. Sinom (Gerandel), Pl. Nem………………………….
43
18. SM. Sinom, Pl. Br.
…………………………..
44
19. SM. Dandhanggula, Sl. Sanga …………………………..
45
20. SM. Dandhanggula, Pl. Nem
…………………………..
46
21. SM. Dandhanggula, Pl. Br
…………………………..
47
22. SM. Gambuh, Pl. Nem
…………………………..
48
23. SM. Gambuh, Pl. Br
…………………………..
48
24. SM. Gambuh, Sl.
…………………………..
48
25. SM. Maskumambang, Pl. Br.
…………………………..
50
26. SM. Maskumambang, Pl. Nem …………………………..
50
27. SM. Maskumambang, Sl. Sanga………………………….
51
28. SM. Megatruh, Pl. Br
…………………………..
52
…………………………..
53
1. ST. Candra Kumala, Pl. Nem …………………………..
53
2. ST. Dhuduk Wuluh, Sl. Sanga …………………………..
53
3. ST. Lonthang-Kasmaran, Sl. Sanga………………………
54
4. ST. Pamiwalkung, Sl. Sanga
…………………………..
55
5. ST. Juru Demung, Pl. Br
…………………………..
55
6. ST. Maesa Langit, Sl. Sanga
…………………………..
56
7. ST. Lali Jiwa, Pl. Nem
…………………………..
56
C. Tembang Tengahan
viii
D. Tembang Gedhe/Sekar Ageng
…………………………..
57
1. SA. Wyandari, Pl. Nem
…………………………..
57
2. SA. Salisir, Sl. Sanga
…………………………..
57
3. SA. Madhaleka, Pl. Br
…………………………..
58
4. SA. Rangu, Sl. Mny.
…………………………..
58
5. SA. Saragati, Pl. Nem
…………………………..
58
6. SA. Dwi Yatmaka, Pl. Br.
…………………………..
59
7. SA. Mintasih, Pl. Br
…………………………..
59
8. SA. Minta Jiwa, Sl. Mny.
…………………………..
60
9. SA. Rara Turida, Pl. Nem
…………………………..
60
…………………………..
62
E. Tembang/Sekar Gending
1. Gerongan Ketawang Kasatriyan, Sl. Sanga
………….
62
2. Ketawang Kinanthi Pangukir, Sl. Mny. …………………
64
3. Ketawang Puspawarna, Sl. Mny. …………………………
65
4. Ldr. Srikaton, Sl. Mny.
…………………………..
66
5. Ketawang Tarupala, Sl. Mny. …………………………..
67
6. Ketawang Puspanjala, Pl. Nem…………………………..
69
ix
NOTASI GENDING-GENDING DASAR KARAWITAN & VOKAL GAYA SURAKARTA
I. Gending-Gending Lancaran 1. Lancaran Singa Nebah, Slendro Manyura:
Buka: -
-
-
-
-
5
3
2
-
5
-
v 5
3
2
-
^ 3
-
v 5
-
^ 3
-
v 2
-
^ 1
-
5
-
^ 3
A. // -
5
-
^ 3
-
2
-
1
-
2
-
1
-
2
-
1
-
3
-
2
-
3
-
2
-
3
-
2
-
3
-
2
-
5
-
3 //
1
v 6
5
^ 3
1
v 6
5
^ 3
2
v 3
2
^ 1
B // 1
6
5
^ 3
5
3
2
1
5
3
2
1
5
3
2
1
3
5
3
2
6
5
3
2
6
5
3
2
6
5
3
2
5
6
5
3 //
-
^ 3
2. Lancaran Singa Nebah, Pelog Barang:
Buka: -
-
-
-
-
5
3
2
-
5
-
v 5
3
2
-
^ 3
-
5
-
v 5
-
^ 3
-
v 6
-
^ 7
A. // -
5
-
^ 3
-
6
-
7
-
6
-
7
-
6
-
7
-
3
-
2
-
3
-
2
-
3
-
2
-
3
-
2
-
5
-
3 //
7
v 6
5
^ 3
7
v 6
5
^ 3
6
v 5
6
^ 7
B. //
7
6
5
^ 3
6
5
6
7
6
5
6
7
6
5
6
7
3
5
3
2
6
5
3
2
6
5
3
2
6
5
3
2
5
6
5
3 //
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
1
3. Lancaran Manyar Sewu, Slendro Manyura:
Buka: -
-
-
-
-
. 1
-
. 1
-
^ 3
-
6
-
v 5
-
6
-
5
-
v 5
-
^ 3
-
v 6
A. // -
5
-
^ 3
-
6
-
5
-
6
-
5
-
6
-
5
-
-
3 . 1
-
2
-
-
2
-
2
-
6
-
-
6
-
3 . 1
-
-
3 . 1
3 . 1
-
6
-
5
5
v 6
5
^ 3
5
v 6
5
^ 3
6
v 3
-
B. // 5
6
5
^ 3
6
3
6
5
6
3
6
5
6
3
6
5
3 . 1
1
3 . 1
2
3 . 1
1
3 . 1
2
3 . 1
1
3 . 1
5
6
5
6
5
1
2
3 . 1
6
5
-
^ 3
-
^ 5
-
2
-
6
-
3 //
6
^ 5 2
5
3 . 1
6
5
3 //
7
^ 5
6
4. Lancaran Kebogiro, Pelog Barang:
Buka:-
//
-
-
-
5
6
7
2
7
3
-
v 3
7
2
-
^ 2
7
6
-
v 3
-
^ 2
-
v 6
-
^ 5
-
6
-
^ 5
-
6
-
5
-
3
-
2
-
3
-
2
-
6
-
5
-
6
-
5
-
6
-
7
-
6
-
7
-
6
-
5
-
6
-
5
-
6
-
7
-
6
-
7
-
6
-
5
-
7
-
6
-
3
-
2
-
3
-
2
-
6
-
5 //
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
2
5. Lancaran Widowaten, Pelog Barang:
Buka: -
//
-
-
-
3
2
3
5
-
7
-
v 3
-
6
-
^ 5
-
v 7
-
^ 2
-
v 3
-
^ 2
-
3
-
^ 6
-
3
-
^ 2
-
3
-
2
-
3
-
5
-
7
-
6
-
3
-
2
-
6
-
6
-
6
-
6
-
6
-
6
3
5
6
7
-
2
-
7
-
2
-
6
-
2
-
6
-
2
-
7
-
2
-
7
-
2
-
6
-
3
-
5
-
3
-
2 //
-
3
-
6
-
3
-
2
-
^ 6
-
v 3
-
^ 2
6. Lancaran Kotek, Slendro Manyuro:
Buka: -
//
-
-
-
-
3
-
6
-
v 3
-
^ 6
-
v 3
-
3
-
^ 6
-
3
-
6
-
3
-
6
-
3
-
6
-
3
-
2
-
5
-
3
-
2
-
1
-
3
-
2
-
1
-
6
-
5
-
3
-
2
-
1
-
3
-
2
-
1
-
6 //
5
6
1
2
1
6
4
5
1
^ 2
1
v 6
4
^ 5
7. Lancaran Tropongbang, Pelog Lima:
Buka: -
-
-
-
3
1
3
2
3
v 1
3
^ 2
5
v 6
A. // 3
1
3
^ 2
3
1
3
2
3
1
3
2
5
6
1
2
1
6
4
5
1
2
1
6
1
2
1
6
5
6
1
2
1
6
4
5
1
2
1
6
1
2
1
6
5
6
1
2
1
6
4
5 //
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
3
B. // -
3
-
^ 2
-
v 3
-
^ 2
-
v 1
-
^ 6
-
v 4
-
^ 5
-
3
-
2
-
3
-
2
-
1
-
6
-
4
-
5
-
1
-
6
-
1
-
6
-
4
-
2
-
4
-
5
-
1
-
6
-
1
-
6
-
4
-
2
-
4
-
5 //
-
^ 2
8. Lancaran Gugur Gunung, Pelog Barang:
Buka: -
//
3
2
3
-
6
-
5
-
7
-
v 6
-
6
-
^ 7
-
3
-
v 3
-
^ 5
-
v 7
-
^ 6
-
6
-
^ 7
-
2
-
7
-
2
-
7
-
6
-
5
-
2
-
3
-
5
-
6
-
5
-
6
-
2
-
3
-
6
-
5
-
2
-
3
-
2
-
3
-
6
-
5
-
3
-
2 //
-
^ 6
9. Aja Lamis, Pelog Nem:
Buka: -
-
-
-
-
2
3
5
-
v 3
-
3
A. // -
3
-
^ 1
-
3
-
1
-
v 2
-
6
-
2
-
1
-
^ 2
-
v 3
-
^ 6
-
v 3
-
^ 5
-
2
3
5
6
1
3
2
1
6
-
^ 1
-
v 6
-
^ 5
-
v 2
-
^ 3
B. // -
2
-
^ 3
-
1
-
2
-
3
-
5
-
2
-
3
-
2
-
1
-
2
-
3
-
2
-
1
-
6
-
5
-
2
-
3
-
1
-
2
-
3
-
5
-
2
-
1
-
2
-
6
-
2
-
3
-
2
-
3
-
5
-
6
-
5
-
3
-
5
-
3
-
2
-
11
-
22 -
66
-
4
-
5
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
4
-
2
-
3
-
2
-
1
-
6
-
5
-
2
-
3
-
1
-
2
-
3
-
5
-
2
-
1
-
2
-
6 //
Kendangan Lancaran:
a. Kendangan Lancaran Irama Lancar: Buka: -
-
-
-
-
-
-
-
t
t
p
b
-
p
-
p
1)
-
p
-
p
-
p
-
p
-
p
-
p
-
p
-
p
2)
p
p
p
p
p
b
p
p
p
b
p
p
p
b
p
p
3)
b
p
p
b
p
p
b
p
p
b
p
p
p
b
p
p
4)
p
-
p
-
p
b
p
-
b
-
p
b
-
p
-
-
5)
p
p
p
p
p
b
p
p
b
b
p
b
p - pb - p - b
Keterangan: Bagian 1) digunakan sekali setelah buka Bagian 2) digunakan berulang-ulang atau bagian pokok Bagian 3) kendangan salahan digunakan pada gong terakhir Bagian 4) kendangan suwuk untuk penutup Bagian 5) untuk peralihan ke irama tanggung
b. Kendangan Lancaran irama tanggung: Buka: -
-
t
-
p
-
b
-
-
-
p
-
-
-
p
Setelah buka: -
p
-
-
-
p
-
-
-
p
-
-
-
p
-
b
-
p
b
p
-
p
b
-
p
-
b
p
t
b
p
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
5
Berulang-ulang: p b p p
b
p
-
-
b
p
^ -
b
-
p
b
-
p
-
^ p
b
-
p
b
p
-
p
b
-
p
-
b
-
p
-
b
-
p
-
^ -
-
-
p
-
-
-
-
Suwuk: p
-
-
-
p
-
^ -
-
-
p
-
-
-
b
-
-
^ b
b
Ke Irama Lancar: p b p b
b
ke Irama Dadi: p b p p
b
-
p
-
b
p
-
p
-
b
p
^ p
p
-
-
p
b
-
b
p
^ -
b
-
p
b
-
p
-
^ p
b
-
p
b
p
b
p
b
p
b
p
b
c. Kendangan Lancaran Irama Dadi //
p
-
b
p
-
b
p
-
b
-
p
b
-
p
-
^ -
p
-
b
p
-
b
p
-
b
-
p
b
-
p
-
-
p
-
b
p
-
b
p
-
b
-
p
b
-
p
-
p
p
b
p
-
b
-
p
b
p
-
p
b
-
p
-
b //
p
^ -
Ke irama tanggung: //
p
-
b
b
p b
-
b p
b
b
p
p
b
p
^ p
b
p
b //
Pada dasarnya kendangan Lancaran irama dadi menggunakan kendangan irama tanggung bagian kenong satu dan dua di ulang tiga kali diteruskan bagian kenong tiga dan empat. Untuk kendangan lancaran sebagai iringan tari atau gendinggending dolanan yang mempunyai rasa pernes atau sigrak biasanya menggunakan kendang batangan matut, seperti lancaran Gugur Gunung, Aja Lamis dan sebagainya. GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
6
II.
Gending-Gending Ketawang: 1. Ketawang Puspanjala, Pelog Nem
Buka: -
1
Umpak: // 3 2
1
1
1
6
3
3
3
5
1
2
3
3
^ 2
3
5
3
2
1
2
v 1
2
6
v 5
1
3
3
3
1
^ 6
1
^ 6 //
6
5
^ 3
2
2
Ngelik: -
-
6
-
2
3
2
^ 1
-
5
6
1
6
5
2
3
-
5
6
1
6
5
2
3
2
2
-
-
3
1
2
3
-
6
-
5
2
1
2
6
2
^ 6
-
^ 6 //
2. Ketawang Puspawarna, Slendro Manyuro
Buka: 6 Umpak: // -
1
2
2
-
3
3
-
-
2
2
-
1
3
-
^ 1
3
-
3
1
2
-
v 2
2
6
v 5
1
6
5
^ 3
3
-
-
1
1
Ngelik: -
-
6
-
2
3
2
^ 1
-
-
3
2
5
3
2
1
-
3
-
2
-
1
-
6
-
2
-
3
-
2
-
1
-
3
-
2
-
1
-
6
3. Ketawang Kinanthi Sandhung, Slendro Nem
Buka: -
-
2
6
-
-
^ 2
6
-
-
2
1
1
2
3
2
1
2
v 3
2
6
5
3
5
1
2
3
6
5
3
^ 2
6
1
^ 2
3
6
5
3
2
1
1
-
-
3
2
1
6
6
Umpak: //
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
7
Ngelik: -
1
^ 6
6
-
1
2
-
-
3
5
6
2
2
-
-
3
6
v 5
1
6
5
^ 3
1
2
5
3
5
2
3
5
3
2
1
6
5
5
3
2
6
1
2
3
6
5
3
2
-
^ 5
-
^ 5 //
4. Ketawang Subakastawa, Slendro Sanga
Buka: Umpak: // -
2
1
-
-
1
6
-
-
2
1
-
1
2
-
^ 5
-
-
2
1
1
-
v 6
2
-
v 1
-
6
-
^ 5
1
-
-
6
1
Ngelik: -
2
-
1
-
6
-
^ 5
-
2
-
1
-
6
-
5
-
2
-
1
-
6
-
5
-
2
-
1
-
2
-
6
-
2
-
1
-
6
-
5
5
^ 6
5
^ 6 //
5. Ketawang Larasmaya, Pelog Barang
Buka: -
7
2
3
-
2
-
7
5
-
^ 7
3
5
6
3
2
7
6
v 3
3
-
v 5
6
3
5
^ 6
Umpak: //
-
2
-
3
-
2
5
5
2
7
Ngelik: -
-
-
-
6
7
6
^ 5
5
5
-
-
7
6
5
3
-
2
-
7
-
5
-
6
-
2
-
3
-
2
-
7
-
5
-
3
-
7
-
6
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
8
6. Ketawang Ibu Pertiwi, Pelog Lima
Buka: -
2
2
2
5
5
6
1
3
3
3
6
^ 5
1
6
^ 5
3
2
1 //
45 6
4
^ 5
1
2
-
3
1
v 2
-
-
1
6
5
2
1
Umpak: // 2
2
-
-
5
5
6
^ 1
2
2
-
-
5
5
6
1
22
^ 35 62 16 5
-1
v 65 42 12
Ngelik: -
-
3
6
-4
56 1
6
46 5
2
2
-
-
5
5
6
1
2
-2
16 52
45 65 42 1
5
6
1
2
-
1
6
5
7
^ 6
-2
7. Ketawang Puspagiwang, Pelog Barang
Buka: 7
//
5
6
7
3
5
3
2
5
5
3
2
7
3
2
3
2
v 7
3
2
7
^ 6
7
5
6
7
3
5
3
^ 2
7
5
6
7
3
5
3
2
5
3
2
7
3
2
7
6
3
3
-
-
3
3
5
6
7
2
7
6
3
5
3
2
6
7
3
2
6
7
3
2
5
6
5
3
2
7
5
6 //
Kendang Kalih Ketawang: Buka: -
t
-
t
-
p
-
b
-
-
-
p
-
b
p
b
-
-
-
p
-
b
-
-
-
p
-
-
-
p
-
-
-
-
p
-
-
-
p
-
-
-
b
-
-
-
b ^ p
-
p
-
b
-
p
-
b
-
-
-
p
-
b
-
-
-
p
b
-
-
-
p
-
b
-
1
t
p
-
p ^ b
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
9
//
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
t
p
-
b
-
1
-
p
-
1
-
p
-
1
p
b
-
1
-
p
-
p
-
b
-
p
-
b
-
1
-
p
-
b
-
p
-
1
p
b
-
1
-
p
-
b
-
1
t
p
-
b //
t
-
p
-
b
-
-
-
p
-
-
-
p
-
b
-
-
-
p
-
-
-
t
-
-
-
p
-
-
-
-
-
-
-
b
-
-
-
p
-
-
-
-
-
-
-
b
-
1
-
1
-
1
-
p
-
1
-
1
-
1
-
1
2
^ 6
3
^ 2
2
^ 6 //
3
^ 2
2
^ 6
Suwuk: -
III. Gending-Gending Ladrang:
1. Ladrang Wilujeng, Slendro Manyura
Buka: -
1
3
2
6
1
2
3
2
^ 6
2
^ 6
1
^ 6
1
^ 6
1
1
3
2
-
v -
2
v 3
6
v 1
3
v 2
-
1
Umpak: // 2
5
1
6
2
3
5
v 3
2
2
1
1
3
2
3
1
6
2
5
1
Ngelik: -
6
-
6
6
-
-
v -
1
1
5
5
3
1
5
1
6
-
5
1
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
10
2. Ladrang Wilujeng, Pelog Barang
Buka:-
7
Umpak: // 2 7
5
Ngelik: -
6
6
-
6
3
2
2
3
5
v 3
6
-
-
v -
6
2
2
7
7
7
7
7
5
5
2
3
5
^ 6
5
^ 6
7
^ 6
7
^ 6
7
3
2
3
7
7
3
7
5
7
3
2
-
v -
2
v 3
6
v 7
3
v 2
-
6
2
6
-
7
5
7
5
7
5
^ 6
3
^ 2
5
^ 6 //
3
^ 2
5
^ 6
2
^ 6
-
^ 6
-
^ 2 //
-
^ 3
-
^ 6 //
3. Ladrang Srikaton, Slendro Manyura
Buka: -
3
Umpak: // 2
-
Ngelik: -
-
2
5
2
-
2
-
1
-
v 1
-
6
-
v 1
-
-
-
-
-
3
2
2
5
2
-
2
-
^ 6
-
^ 6
-
^ 3
-
^ 6
3
-
-
-
-
3
2
3
1
2
2
2
-
v 1
-
v 6
-
v 6
-
v 1
-
-
-
-
-
1
2
3
5
2
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
11
4. Ladrang Sriwibawa, Slendro Sanga
Buka: -
-
Umpak: // 1 6
2
Ngelik: 1
1
-
1
2
6
6
-
6
-
2
1
2
-
v -
1
2
5
v 6
5
3
5
v 6
2
1
5
1
5
2
5
1
6
3
6
3
3
3
6
5
3
^ 5
2
^ 1
3
^ 5
2
^ 1
5
^ 6
2
^ 1
1
1
6
1
6
2
6
6
6
6
6
6
3
6
1
2
1
v 2
2
v 1
1
v 2
2
v 1
2
v 1
2
v 1
1
1
6
1
6
6
6
6
6
5
6
5
5
5
3
^ 5
3
^ 5
3
^ 5 //
3
^ 5
3
^ 5
3
^ 5
3
^ 5
-
^ 5
-
^ 1
-
^ 5
-
^ 1
-
^ 1 //
5. Ladrang Gonjang-Ganjing, Slendro Sanga
Buka: -
2
Umpak: // 2
-
-
-
2
2
2
-
1
-
1
-
v 1
-
1
-
v 1
-
-
-
-
-
2
6
2
6
2
-
1
-
^ 5
-
^ 1
-
^ 5
-
^ 1
2
-
-
-
-
2
2
2
2
2
1
1
-
v 5
-
v 1
-
v 5
-
v 1
-
-
-
-
-
6
2
6
2
2
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
12
Ngelik: -
-
3
5
-
2
-
v 6
-
-
6
3
-
^ 5
-
^ 5
-
-
1
2
-
v 6
-
v 1
-
-
5
6
-
^ 6
-
^ 5
4
^ 5
6
^ 5
4
^ 5 //
6. Ladrang Tirta Kencana, Pelog Nem
Buka: 1
5
Umpak: // 2 1
1
5
6
1
2
6
6
v 1
Ngelik: 56 12 56 12
1
5
6
v 1
3
2
3
2
1
2
1
6
6
^ 5
1
^ 6
^ 56 12 16 5
3
2
1
^ 6
5
2
5
4
1
4
2
4
2
v 6
2
v 4
v 56 12 56 12
5
4
2
v 4
5
2
5
6
1
6
^ 56 12 16 5
5
6
4
^ 5
2
^ 6
3
^ 5
2
^ 6
5
^ 3
2
^ 6 //
7. Ladrang Gleyong, Pelog Nem
Buka: -
-
-
2
2
3
5
6
3
^ 5
5
^ 6
2
^ 3
5
^ 6
7
6
5
4
2
v 1
5
v 4
5
v 6
5
v 4
2
1
Umpak: //
2
2
-
6
3
2
6
5
2
1
-
v -
6
6
3
v 2
6
2
5
-
5
3
3
3
2
7
-
7
3
6
3
6
6
2
7
2
5
1
6
1
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
13
8. Ladrang Bayemtur, Pelog Nem
Buka: -
//
-
-
-
-
3
3
3
4
3
3
-
5
6
3
v -
4
4
3
v -
3
3
3
2
3
6
5
6
1
6
3
5
3
^ 2
3
^ 5
2
^ 6
3
^ 5
3
-
3
-
3
6
3
6
4
6
3
5
5
v 6
3
v 5
4
v 4
3
v 5
3
3
3
2
3
1
5
1
1
1
3
^ 2
3
^ 2
3
^ 2 //
2
^ 6
3
^ 2
3
^ 2
1
^ 2
3
^ 2 //
2
^ 6
3
^ 2
2
^ 6 //
9. Ladrang Mugirahayu, Slendro Manyura
Buka: -
// 3
3
10.
6
5
-
6
1
-
2
v 3
6
3
6
1
6
1
6
5
1
^ 2
6
^ 5
1
3
1
6
6
6
5
3
1
v -
5
v 3
6
3
6
1
6
1
Ladrang Ayun-Ayun, Pelog Nem
Buka:-
//
-
2
6
-
3
3
-
6
2
1
5
v 6
6
3
2
5
5
1
3
2
3
^ 2
6
^ 5
5
5
3
3
3
5
1
6
2
v 1
3
v 2
2
3
3
1
5
1
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
14
Irama wiled: // 5
11.
6
-
-
2
3
2
1
2
1
-
-
3
5
3
^ 2
2
1
-
-
3
5
3
2
1
2
-
-
2
3
2
v 1
1
2
-
-
2
3
5
6
2
3
2
1
6
5
4
5
6
3
5
6
3
5
3
2
5
3
1
6
2
1
2
6 //
5
^ 6
2
^ 3
5
^ 6 //
Ladrang Sri Widodo, Pelog Barang
Buka: 2
// 2
2
3
7
3
5
-
5
6
5
v -
7
2
7
6
7
6
5
3
5
^ 6
5
^ 3
2
3
2
7
5
7
2
3
6
v 7
2
v 3
2
6
2
7
5
7
Irama wiled: 2
3
2
7
3
2
7
7
6 v 6
^ 6
3
5
6
7
6
5
2
3
6
5
3
2
3
5
-
7
6
5
3
6
5
3
2
7
2
3
2
7
5
6 //
// 2
3
2
7
3
2
7
-
-
6
-
7
5
2
3
5
-
7
7
7
5
6
7
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
15
Kendangan Ladrang. Kendang Kalih Ladrang: Buka: -
t
-
t
-
p
-
b
-
-
b
p
-
-
b
p
Irama tanggung: // b p
-
-
b
p
-
-
b
p
-
-
b
p
-
-
b
p
-
-
b
p
-
-
b
p
-
-
b
p
-
-
b
p
-
-
b
p
-
-
b
p
-
-
b
p
P
b
p
-
b
-
p
b
-
-
b
p
-
-
b
p //
-
-
b
p
-
-
b
p
-
-
b
p
b melambat
p
-p -b -1 -p
-b -1 tp -b
Peralihan ke irama dadi: //
-
-
b
p
-
-
b
p
-
p
-
b
-
1
-
p
-
1
p
b
-
1
-
t
-
p
-
p
-
p
-
b
-
p
-
1
p
b
-
p
-
1
p
b
-
p
b
1
p
b
p
-
b
-
p
b
-
1
-
1
-
1
-
p
p
-
p
b
-
p
-
b //
Irama Dadi: //
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
-
p
-
p
-
1
t
p
-
b
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
-
p
-
1
-
p
-
1
p
b
-
1
b
P
-
1
-
1
-
1
-
p
-
b
-
1
t
p
-
b
-
p
-
b
-
1
-
p
-
1
p
b
-
1
-
t
-
p
-
p
-
p
-
b
-
p
-
1
p
b
-
p
-
1
p
b
-
p
b
1
p
b
p
-
b
-
p
b
-
1
-
1
-
1
-
p
p
-
p
b
-
p
-
b //
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
16
Kendangan Ngelik: -
p
b
p
-
b
-
p
-
-
p
b
-
p
b
-
p
b
p
-
b
-
p
b
-
1
-
1
-
b
-
p
-
1
p
b
-
p
b
1
p
p
-
p
-
b
-
p
-
1
-
1
-
1
-
p
-
b
-
1
t
p
-
b
-
p
-
b
-
1
-
p
-
1
p
b
-
1
-
t
-
p
-
p
-
p
-
b
-
p
-
1
p
b
-
p
-
1
p
b
-
p
b
1
p
b
p
-
b
-
p
b
-
1
-
1
-
1
-
p
p
-
p
b
-
p
-
b
Suwuk dari kempul I: -
p
b
p
-
b
-
p
-
-
p
b
-
p
b
-
p
b
p
-
b
-
p
b
-
1
-
1
-
b
-
p
-
1
p
b
-
p
b
1
p
p
-
p
-
b
-
p
-
p
-
b
-
1
-
p
-
b
-
1
t
p
-
b
-
p
-
b
-
1
-
p
-
1
p
b
-
1
-
t
-
p
-
p
-
p
-
b
-
p
-
t
t
b
-
p
-
t
t
b
-
p
-
t
t
b
-
p
-
-
-
b
-
1
-
1
-
1
-
p
-
1
-
1
-
1
-
1
Kendang Setunggal Ladrang: Buka: //
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
b
-
-
-
-
-
-
-
b
-
-
-
b
-
-
-
b
-
-
-
p
-
-
-
p
-
-
-
p
-
p
-
-
-
p
-
-
-
b
-
-
-
b
-
p
-
-
-
b
-
p
-
-
-
p
-
b
-
p
-
-
-
b
-
p
-
-
-
- //
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
17
Suwuk dari kempul I: ------------------------------------------- ------
-
b
-
p
-
-
-
^ b
-
p
-
-
-
b
-
p
-
-
-
b
-
p
tb 1-
-
-
-
p
-
-
-
b
-
-
-
-
-
-
-
-
Kendang setunggal pelog: Buka: //
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
b
-
p
-
-
-
-
-
b
-
-
-
b
-
-
-
b
-
-
-
p
-
-
-
p
-
-
-
p
-
-
-
p
-
-
-
b
-
-
-
b
-
-
-
p
-
-
-
-
-
b
-
-
-
p
-
-
-
p
-
-
-
b
-
-
-
p
-
- //
-
b
-
p
-
-
-
b
Suwuk dari kempul I: --------------------------------------------------- --------------
p
-
-
-
b
-
p
-
-
-
b
-
p
tb 1-
-
-
-
p
-
-
-
b
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Kendangan Ciblon Kebar Irama Tanggung: Angkatan dari kenong III:
t
p
p
p
p
d
t
d
b
pl
d
b
t
d
t
db d
-
t
p
t
-
d
-
t
pl
d
b
t
d
b
pl
d
I
-
t
p
t
-
d
-
t
pl
d
b
t
d
b
pl
d
II
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
18
-
t
p
t
-
d
-
t
t
p
p
p
p
d
tb b
d
-b b
db -b
1p b
-
d
t
-
tp -
bb d
-
b
d
-
tb 1p 1p t
I
-
d
t
-
tp -
bb d
-
b
d
-
tb 1p 1p t
II
pl
b
d
b
pl
1p t
pl
b
d
b
pl
1p t
bd b
d
b
t
b
tp 1
d
b
tp 1
t
t
b
tp 1
d
b
tp 1
d
t
b
d
pl
t
b
tp 1
d
b
tp 1
d
t
d
-
-
-
t
d
1t
p
pl
d
t
pl
d
b
dl III
1p t
IV
p
III
b
tp 1
IV
d
pl
d
I
t
1p d
p
t
II
p
d
1t
p
1t
p
tp p
p
d
1t
p
d
p
d
1t
p
1t p //
b
tp p
p
b
1t
p
b
p
b
tt
p
pp -
Udar:
Kendang Kalih Mataraman: Buka: //
-
-
-
1t
p
tp 1t
p
b
1t
p
d
1t
p
d
p
p
d
p
tp 1t
tp
Suwuk: -------------------------------------------- --p
tt
b
tt
p
tt
p
tt
tt
b
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
19
Sekaran Kendang Ciblon: Angkat Ciblon 1 (AC 1): p p p -
p
-
p
-
b
-
t
1p
t
p
b
Angkat Ciblon 2 (AC 2): t t b t
b
t
t
p
p
p
p
p
t
p
b
Angkat Ciblon 3 (AC 3): t t b t
b
t
t
p
t
p
t
1p
bl
p
t
Sekaran 1 a: p bl p
1b
-
t
1p p
p
p
pl
1p
t
p
b
d
d
t
1p p
p
p
pl
1p
tb
d
t
pl
bd b
bd b
tt
tp
1p tb d
t
b
t
Sekaran 1 b: d tb bb b
Kebar: d
t
bb b
d
-
-
-
1p tb b
d
bd 1p pp pl
1t
d
pl
bd b
bd b
tt
d
1d 1p pp pl
1d 1d bd b
-
1t
1p tp
1d pl
bd b
bb b
bl
1p pl
b
pl
Ng: -
1t
t
Gb:
Sekaran 2: pl
b
-p 1t
bd b
-p 1t
p
pl
-p 1t
p
pl
bd bd b
-
-
-
-
-
-
-
-
1p tp 1d pl
bd bd bd b
tt
d
bd -b
1p t
p
p
1t
bl
1t
1p t
-
-
-
-
-
-
-
-
1p tp ld
pl
bd bd bd b
dd d
d
t
d
t
d
b
p
p
b
K:
b
pp p
Ks:
p
p
t
-
p
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
20
Ngs: -
-
-
-
lp
tb b
1t
1p tb d
1t
-
d
-
b
-
1
b
-
1
p
d
bd 1p pp pl
1t
1p tb d
1p tb d
dd d
d
t
d
t
d
b
-
d
-
1p
p
p
p
p
b
t
-
p
1
-
p
-
p
-
1
b
1
-
p
-
p
b
1
-
p
-
p
b
d
p
b
-
p
-
p
p
-
b
-
-
-
p
-
-
-
p
-
-
-
b
-
-
-
p
-
-
-
-
-
-
-
p
-
-
-
b
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
-
tp 1b -b
b
d
tb
d
-
tp 1b -p
1p tp lp
pl
d
b
d
tb -
pl
d
b
bl
1b 1p pl
1p pl
1p p
pt 1p 1d 1t
1d 1t
-
-
-
1p tb b
d
1d 1p pp p
1d 1d bd b
-
1t
1p -
1t
1
bl
-
-
-
-
-
d
-
b
Gs:
Kw-1:
Kw-2:
Sa-1:
Sa-2:
Sa-3:
Skr 3a: t
Skr 3b: tb -
tb -
d
tb -
Skr 4: 1d 1
Mg: -
pl
-
1
-
p
-
p
-
b
1p tb bd d
dd d
d
t
d
t
d
b
-
p
p
p
b
t
-
p
Mgs:
d
-
bp
p
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
21
Ml 1: -
-
-
-
-
-
-
-
p
p
-
p
-
1p lp
t
-
b
-b d
-
1p 1p t
-
b
-b d
-
1p 1p t
Ml 2:
Skema Kendangan Ciblon Irama Dadi (Ldr. Mugi Rahayu): Ladrang Mugi Rahayu, Slendro Manyura
Buka: //
-
-
-
6
6
1
6
5
1
6
5
3
6
1
3
2
3
6
1
-
3
6
3
2
3
6
1
-
3
6
3
2
3
5
2
3
6 -
1 -
6 -
5 t
1 6 Ac 1
5
3
6 1 Ac 3
3
2
3 6 1 Skr 1a
-
3 6 3 Skr 1b
2
3 6 1 Skr 1a
-
3 6 Kb
1
2
3 5 2 Skr 1a
3
1
5
3
6 1 Gb
3
2
3 6 Skr 2
1
-
3 6 Skr 2
1 K
-
3
6
1
2
3 5 Skr 2
2
3
6 1 ¼ Skr 2
5
3
6 1 Gs
3
2
3 6 Kw 1
1
-
3 6 Kw 2
1
2
3 6 ½ Kw 1
3
6
1
2
3 5 Kw 1
2
3
6 1 Sa 1
6
5
1
6
1
3 2 Sa 3
6 1 6 5 ¼ Skr 1b Ng
1
2
6 5 Ngs
6
3 6 ½ Skr 2
1
6
1 Ks
6 5 Sa 2
3
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
22
Skema Ciblon Ladrang Irama Wiled: Ladrang Sri Widodo, Pelog Barang
Buka:
2
3
5
-
7
6
5
3
2
7
2
3
2
7
5
6
2
7
5
6
2
7
5
6
3
5
6
7
6
5
2
3
2
3
5
-
7 -
6 -
5 -
3 t
2 7 Ac 1
2
3
2 7 Ac 2
5 6 // Ac 3
Irama Wiled: // 2 3 2 Skr 1a
7
3 2 7 Skr 1b
6
2 3 2 Skr 1a
7
3 2 Kb
7
6
6 Skr 1a
-
7 5 7 Skr 1b
6
3 5 ½ Skr 1a
6 7 Ml 1
6 5 Kb
2
3
2 3 Ml 2
5
-
7 6 Ml 2
5
3
2 3 5 ¼ Ml Mg
-
7
6
5
3
7 7 Kw 1
5
6
7 6 5 1/4Kw Ng
3
2
7
2
3
2 7 Gb
5
6 //
2 3 Skr 2
2
7
3 2 Skr 2
7
6
2 3 ½ Skr 2
2
7 K
3
2
7
6
Skr 2
6
-
7 5 Skr 2
7
6
3 5 ½ Skr 2
6
7 K
6
5
2
3
2 3 Skr 2
5
-
7 6 Skr 2
5
3
2 3 5 ¼ Skr 2 Mg
-
7
6
5
3
7 7 Kw 1
5
6
7 6 5 ¼ Kw Ng
3
3
2 7 5 Skr 3a
//
//
2
7
2
6 //
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
23
//
//
//
2 3 2 Skr 3a
7
3 2 7 Skr 3a
6
2 3 ½ Skr 3a
6 Skr 3a
-
7 5 7 Skr 3a
6
2 3 5 Skr 3b
-
7 6 5 Skr 3b
3
7 7 Kw 1
5
6
7 6 5 ¼ Kw Ng
3
2
7
2 3 Skr 4
2
7
3 2 Skr 4
7
6
Skr 4
6
-
7 5 Skr 4
7
2 3 Skr 4
5
-
7 6 Skr 4
7 7 Kw 1
5
2 3 Kw 1
2 K
7
6
3 5 6 7 6 5 2 ½ Skr 3a ½ Skr 3b Skr 3b
3
2 3 5 ¼ sakr 3b Mg
7
3
2
-
7
6
5
3
2
3
2 7 Skr 4
5
6 //
2 3 ½ Skr 4
2 K
7
3
2
7
6
6
3 5 ½ Skr 4
6 K
7
6
5
2
3
5
3
2 3 5 ¼ skr 4 Mg
-
7
6
5
3
6
7 6 5 ¼ Kw Ngs
3
2
3
2 7 Gs
5
6
2
7
3 2 Kw 2
7
6
2 3 2 ½ Kw 1 K
7
3
2
7
6
Kw 1
6
-
7 5 Kw 2
7
6
3 5 ½ Kw 1
6 K
7
6
5
2
3
2 3 Kw 1
5
-
7 6 Kw 2
5
3
2 3 5 ¼ Kw 1 Mgs
-
7
6
5
3
7 7 Kw 1
5
6
7 6 Sa 1
5
3
3
2
7
5 6 Sa 3
2
2
7
7 2 Sa 2
//
//
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
24
IV. VOKAL KARAWITAN SURAKARTA Istilah vokal digunakan dalam pengertian suara manusia, dan karawitan vokal berarti karawitan yang menggunakan medium suara manusia. Istilah karawitan vokal tidak biasa digunakan dan tidak dikenal dalam lingkungan masyarakat tradisi. Istilah yang lazim digunakan adalah: tembang, sekar, Kawih, Pupuh, Tabuh, dan Gitik, namun yang sering digunakan secara umum sekarang adalah istilah tembang dan sekar. Kata sekar artinya bunga dan terkesan lebih halus dari kata tembang, dan kata tembang mengandung makna laguning tembung (kata yang dilagukan). Dalam disiplin bahasa dan kesuastraan tembang dipahami sebagai bentuk bahasa karena di dalam tembang terdapat pola struktur bentuk tertentu berdasarkan jumlah kalimat dalam seyiap bait (pupuh) yang disebut gatra, jumlah suku kata tiap kalimat yang disebut guru wilangan, hurup hidup atau konsonan pada tiap akhir kalimat yang disebut guru lagu atau ding-dong. Dalam bentuk tulisan merupakan sastra dan kalau dibaca dengan dilagukan menjadi tembang. Banyak karya sastra dari jaman kuno hingga jaman sekarang ditulis denga bentuk tembang. Karya sastra berbahasa Jawa kuno yang menggunakan sekar yaitu serat Ramaya karangan empu Pujwa jaman prabu Gendrayana nagari Mamenang pada tahun 825 caka atau 923 masehi (lihat Poerbatjaraka, 1957). Istilah lain dari tembang yang berarti laguning tembung atau musik vokal adalah langen suara yang berarti seni suara (manusia), sedangkan tembang yang disajikan dengan gending disebut sekar gending dan atau gending sekar. Pada dasarnya vokal karawitan adalah segala bentuk musik vokal yang hidup dan berkembang dalam masyarakat meliputi: tembang dolanan, tembang macapat, tembang tengahan, tembang gedhe, gerongan, senggakan, alok, rengeng-rengeng, juga sajian sulukan pedalangan, gandangan waktu membajak sawah, bahkan lagulagu pendek suara orang yang sedang berjualanpun termasuk vokal karawitan. GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
25
A. Tembang dolanan. Disebut tembang dolanan karena dinyanyikan oleh anak-anak pada saat atau sambil bermain bersama. Tembang yang dinyanyikan menentukan pola permaianan sehingga untuk pengganti pola bermain berarti tembang yang dinyanyikan juga berganti. Sebelum tahun 1960-an anak-anak pasti hafal beberapa tembang dolanan, karena tembnang emrupakan media mereka untuk bermain bersama di halam yang luas saat bulan purnama. Yang termasuk tembang dolanan antara lain: Jamuran, Cublak-Cublak Suweng, Sluku-Sluku Bathok, Sar-Sur Kulonan dan masih banyak lagi. Pada saat sekarang anak-anak jarang yang kenal dengan te,bang dolanan, dan tembang dolanan tidak lagi sebagai sarana bermin. Tembang dolanan sekarang menjadi repertoar sajian gending-gending klenengan. Tembang dolanan tidak memiliki pola bentuk tertentu seperti tembang macapat, tembang tengahan, tembang gedhe. Anak-anak menyanyikan tembag bermain, namun tidak pernah mengerti makna, mereka hanya menikmati musikalitasnya saja. Orang dewasapun jarang yang mengerti makna syair-syair tembang dolanan, karena kata-kata serta kalimatnya merupakan symbol-simbol yang mempunyai nilai mistis religious.
1. Lagu: Jambe Thukul, pelog nem.
// -
-
3 5 Jam-be
-
-
3 5 Ba- ya
-
-
3 5 A- lun
. . -3 5 62 1 jam-be thu-kul . -3 5 6 1 ba- ya ma-ngap . -3 5 6 1 a- lun ta- rub
-
-
-
-
-
-
. . . 1 2 -3 ka - li . . . 1 2 -3 ke-kam . . . 1 2 -3 ban-theng
. 1 pu . 1 ba . 1 ma
. . 21 . . 21 . 63 -
6 cang 6 ngan . 3 ti
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
26
-
. . . 3 3 3 Ra-me ra -
. . . . 3 1 3 2 me go- do- nge
6 1 2 3 6 1 3 2 A-mung tru-thuk a-mung ca –ke -
-
-
-
. . 6 12 6 3 36 5 3 2 a - nem-pyak ing ci- la - ca – pe
6 1 2 3 6 1 3 2 a -mung tru-thuk a-mung ca - ke
6 6 65 4 5 6 5 6 23 1 A-mung tru-thuk a -mung -
1 21 6 ca ke //
2. Lagu: Cucur Biru, Pelog Barang.
// -
-
5 6 Ja-ngan
-
-
-
-
-
5 6 Ja-ngan
-
-
-
-
-
-
-
6 Pring
-
-
-
5 5 lo-doh
-
-
6 5 3 2 Pring ga-ding ke
-
-
-
-
-
-
-
-
-
5 5 lo-doh
6 5 3 2 Pring ga- ding ke
-
-
-
-
5 ga
-
3 ding
. 7 2 am-pas
-
-
7 7 wa-loh
3 5 pon-tang . 7 2 am-pas
6 7 pan -
3 5 pon-tang . . 2 3 Cu-cur
6 7 pan -
-
-
-
2 bi
-
3 nang-
5 ga
-
-
5 ting
7 7 wa-loh 5 ting
. 2 7 6 7 bi- ru de- nok -
6 7 wa -
5 ru //
3. Lagu: Ilir-Ilir, Slendro Manyura
//
. 1 lir
. 2
-
6 6 Lir i -
-
3 3 3 3 Tak i- jo jo ro. . 6 6 1 2 Cak a - ngon
-
. 6 6 1 lir i - lir
. 2
6 6 5 yo ro - yo . 6 6 1 cah a- ngon
5 2 5 3 2 1 2 6 tak sengguh pe - ngan-ten a-nyar . 2 6 6 3 5 6 6 5 pe - nek-na Blimbing ku-wi
6 6 3 tan- du- re
5 6 6 5 wus su- mi- lir
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
27
-
3 3 3 Lu-nyu lu . -6 6 6 1 Do-dot i - ra
3 6 6 5 nyu pe-nek-na . . 26 6 6 1 do-dot i - ra
5 2 5 3 2 1 2 6 kang-go mba-suh do -dot –i - ra . 26 6 6 3 5 6 6 5 ku-mi- tir be - dah-ing ping-gir
-
33 3 3 Dondomana
3 6 6 5 jlu- ma- ta - na
5 2 5 3 kang-go se - ba
2 1 2 3 Mumpung padang
2 1 2 6 rem-bu-la - ne
-
6 Ya
6 su
-
5 3 rak-
5 a
2 1 2 6 mengko so - re
2 1 2 3 2 1 2 6 mumpung jembar ka- la - nga-ne -
2 5 su -
3 rak
1 2 ho -
6 re //
6 mur . 2 mur
. 61 65 5 an . 61 6 5 a pa
4. Lagu: Jamuran, Slendro Sanga
// -
-
-
-
-
-
-
-
-
2 3 Ya ge
2 -
-
2 3 Ya ge
-
-
-
-
-
-
-
-
6 Ja. 1 -
. 1
3 2 ge -
2 thok
-
6 ja
2 -
3 2 ge -
2 thok
-
-
2 6 ja- mur
2 3 ga -
1 jih
2 6 Mbe-gi
-
2 3 geh
1 sa
-
-
2 6 a - ra
-
2 a
3 -
1 ra
5 5 Si - ra
-
2 mba-
3 de
-
-
1 2 ja- mur
3 a
5 -
5 // pa
5. Lagu: Gugur Gunung, Pelog Barang . // 2 7 A - yo . . 2 3 Ke -ne -
-
. 2 7 kan-ca . . 2 3 ke- ne
. 2 7 a - yo . . 2 3 ke - ne
. 2 7 kan-ca . . 2 3 ke - ne
5 6 Sa- yuk
6 6 6 6 sa - yuk ru- kun
3 5 6 nga-ya- hi
. . 7 3 2 7 6 kar- ya- ne pra- ja
6 7 6 5 6 2 5 3 gu-gur gu-nung tandang ga- we 2 3 5 6 55 7 6 5 be- ba -re-ngan karo kan-ca- ne
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
28
-
-
2 3 Li - la
3 3 3 3 lan le- ga- wa
5 6 7 5 6 5 3 2 kanggo mul-ya- ne Ne- ga- ra
. 2 7 Si - ji
. 2 7 lo - ro
. 2 7 te - lu
-
-
. 2 7 pa - pat
3 5 ma- ju
6 6 6 6 pa - pat pa - pat
-
3 6 7 Di - u - lang
6 3 2 3 u - lung l ung a - ke
-
7 6 5 3 3 3 3 mes-thi eng -gal ram-pu - nge
-
6 6 Ho lo
6 bis
6 6 6 6 kon-tul ba- ris
-
5 5 5 ho - lo - bis
5 5 5 5 kon-tul ba - ris
-
3 3 3 Ho- lo - bis
3 3 3 3 kon-tul ba- ris
-
6 7 5 ho - lo - bis
2 3 2 2 kon-tul ba- ris //
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
29
B. Tembang Macapat.
Terdapat dua pendapat tentang arti kata macapat, pertama seperti yang tertulis pada buku Mbombong Manah jilid I, istilah macapat berarti membaca empat-empat, yaitu pada saat membaca atau melagukan setiap empat suku kata berhenti sementara untuk mengambil pernapasan yang disebut pedhitan. Kedua istilah macapat dari kelahirannya yaitu pada tahap ke-4. Tembang yang lahir lebih dahulu disebut tembang Maca Sa-lagu, berikutnya tembang Maca Ro-lagu, keduanya masih menggunakan bahasa Jawa Kuno atau kawi dan disenut sekar Ageng atau tembang Gede. Tembag yang lahir pada tahap ke-3 adalah Maca Tri-lagu yang disebut sekar Madya atau tembang tengahan. Tembang yang lahir pada tahap ke-4 sesuai dengan bentuk serta cara membacanya disebut Maca Pat-lagu (sekar Macapat). Sekar macapat disebut juga tembang cilik atau sekar Alit (lihat, Wasena, 2006). Sekar macapat sebagai bentuk karya sastra termasuk bentuk puisi (Jawa: basa pinathok) yaitu bentuk sastra mempunyai ikatan-ikatan atau pola-pola tertentu. Bentuk yang lain secara dikotomik adalah bentuk prosa (Jw: gancaran) yaitu bentuk sastra tidak memiliki pola tertentu.
Pola yang terdapat pada sekar Macapat adalah adanya: a. Gatra, yaitu baris pada tiap pupuh (bait) b. Guru wilangan, yaitu banyak suku kata pada setiap baris atau gatra dan c. Guru lagu atau ding-dong yaitu konsonan atau huruf hidup pada tiap akhir garta.
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
30
Secara umum diketahui sekar macapat ada 11 yaitu: Mijil, Sinom, Kinanthi,
Maskumambang,
Durma,
Gambuh,
Asmarandana,
Pucung,
Danggula, Pangkur dan Megatruh. Sebelas tembang tersebut gatra, guru lagu, guru wilangan serta wataknya berbeda-beda.
Perhatikan tabel sebagai berikut:
NO
1.
2.
TEMBANG MACAPAT
Mijil
Sinom
GATRA
GURU WILANGANGURU LAGU
6
10-i, 6-o, 10-a, 10-i, 6-i, 6-u
9
8-u, 8-i, 8-a, 8-i, 8a, 8-i
3.
Kinanthi
4.
Maskumamban g
4
12-i, 6-a, 8-i, 8-a
5.
Durma
7
12-a, 7-i, 6-a, 7-a, 8-a, 5-a, 7-i
6.
Gambuh
5
7-u, 10-u, 12-i, 8-u, 8-0
7.
Asmarandana
7
8-i, 8-a, 8-e, 8-a, 8-u, 8-a
8.
Pucung
4
12-u, 6-a, 8-i, 12-a
9.
6
8-a, 8-i, 8-a, 8-i, 7-i, 8-u, 7-a, 8-i, 12-a
Dandanggula
10
10.
Pangkur
7
11.
Megatruh
5
10-i, 10-a, 8-e, 7-u, 9-i, 7-a, 6-u, 8-a, 10-i, 7-a 8-a, 11-i, 8-a, 7-a, 12-u, 8-a, 8-i 12-a, 8-i, 8-u, 8-i, 8-o
WATAK Sedih, pitutur, welas asih, gandrung Cantas, sigrak, pitutur, pernes, gandrung Seneng, tresna, grapak Nalangsa, ngeresngeresi, kerantaranta. Sereng, napsu, nantang-sesumbar Sumanak, nyedulur, pitutur, nggenahnggenahake Sedih, prihatin, asmara, gandrung Gregetan, kendo, cangkriman, nggenahake Ngresepake, luwes Sereng, nepsu, pitutur Trenyuh, welas asih
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
31
1. Sekar Macapat Pucung, Laras Slendro . . . . 1 1 1 2 ka -la - ko - ne
6 6 5 3 Ngel - mu i - ku . . 1 2 6 3 Le - ka - se la -
2 wan
1 kas
(6-a)
2 1 2 Te - ge - se
2 1 6 6 nyan - to - sa - ni
(8-i)
2 2 1 6 pa - nge - ke - se
(12-a)
3 kas
6 1 2 3 Se - tya bu - dya
6 6 kan - thi
5 3 la - ku
1 1 1-2 2 dur ang – ka - ra
(12-u)
Nora weruh rosing rasa kang rinuruh Lumeket ing angga Anggere pada marsudi Kana kene kabare nora beda
Uger lugu mrih pralebdeng kalbu Yen kabul kabuka Ing drajat kajating urip Kaya kang wus winahyeng Srinata
Basa ngelmu mupakate lan panemu Pasahe lan tapa Yen satriya tanah Jawi Kuna-kuna kang ginilut tri prakara
Lila lamun kelangan nora gegetun Trima yen kataman Sak serik samen dumadi Tri legawa nalangsa srah ing Bathara (Syair: Wedhatama KGPA Mangkunegoro IV)
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
32
2. Sekar Macapat Pucung, Laras Pelog Barang.
6 6 5 3 Ngel - mu i - ku
. . . 6 7 2 2-3 ka - la - ko - ne
6 Le -
6 6 5 3 kan-thi la - ku (12-u)
7 2 ka - se
2 la -
3-2 wan
7 kas
(6-a)
7 2 2 Te - ge - se
2 kas
2 2 3-2 7-6 nyan - to – sa - ni
(8-i)
2 2 7 6 pa - nge - ke -se
(12-a)
6 7 2 3 Se - tya bu - dya
7 2 3-2 3-2 2 dur ang - ka - ra
3. Sekar Macapat Pucung Gliyung, Laras Pelog Nem. . . . 1 2 2 Ngel - mu i-
. 2 ku
. . . . 2 2 1 3 ka - la - ko - ne
3 5 5 Le - ka - se
5 la -
6-5 wan
3 5 6 Te - ge - se
5 kas
3 2 nyan - to . . 2 1 6 pa - nge -ke
2 3 Se - tya
5 6 bu - dya
. . . 2 1-2 kan - thi
5 6 la -ku
3 kas 1 2 sa - ni 5 - se
6 7 5 6 dur ang - ka – ra
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
33
4. Sekar Macapat Kinanthi, Slendro Sanga . . . . . 5 6 1 2 2 2 2 Pa - da - gu - langen ing kal . . . . . 2 2 1 1 6 6-1 5 6 Ing sas – mi - ta a - mrih lan - tip . . . . . . 5 6 1 1 1 1 1 6-1 A - ja pi - jer ma - ngan nen - dra 5 5 5 5 Ka - pra - wi - ran 1 2 3 Pe - su - nen
2 2 2-3 2-1 den ka - es - thi
5 5 3 6 5 sa - ri - ra - ni - ra
3 2 2 2 2 3-2 3 5 Ce - gah - en dha - har lan gu - ling
. 2 bu
(8-u)
(8-i)
(8-a)
(8-i)
(8-a)
(8-i)
5. Sekar Macapat Kinanthi, Pelog Nem . . . 5 6 6 6 6 1 2 2 Mang - ka kan - thi - ning tu - mu-wuh . . . . 2 1 1 2 5 4 5 6 Sa - la -mi mung a - was e - ling . . . . . . . 5 6 1 1 1 1 1-2 1 E - ling lu - ki - ta - ning a lam 5 5 Da - di
5 5 6 4 2 1 wir - ya - ning du - ma - di
1 2 3 5 5 3 6 5 Su - pa - di nir ing sang sa - ya 4 4 4 4 4-5 4-2 4 5 Ye - ku pa - ngrek - sa - ning u - rip
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
34
6. Sekar Macapat Kinanthi, Laras Pelog Barang . . . . . . . . 2 3 3 3 3 3 3 3 Mang - ka kan - thi - ning tu - mu - wuh . . . . 3 2 2 2 7 7 7 7 Sa - la - mi mung a - was e - ling . . . . . . . . 7 2 2 2 2 2 2-3 2 E - ling lu - ki - ta - ning a - lam 7 6 Da - di
6 6 7 5 6-5 3-2 wir - ya - ning du - ma - di
5 6 6 6 Su - pa - di nir
6 6 6 6 ing sang sa - ya
5 5 5 5 5-6 5-3 5 6 Ye - ku pa - ngrek - sa - ning u – rip
Pantes tinulat tunurut Laladane mrih utami Utama kembanging mulya Kamulyan ing jiwa diri Ora yen ta ngeplekana Lir leluhur nguni-uni
Ananging ta kudu kudu Sakadarira pribadi Ajwa tinggal tutuladan Lamun tan mangkono kaki Yekti tuna ing tumitah Poma estokena kaki
(Petikan: Wedatama)
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
35
7. Sekar Macapat Mijil, Laras Pelog Barang
3 3 Po - ma
5 6 ka - ki
5 3 5 5 Mring pi - tu - tur
6 6 6 6 6-5 6-7 pa - da di - pun e - ling
(10-i)
5-6 6 ing - ong
(6-o)
5 6 7 5-6 3 2 2 Si - ra u - ga sa - tri - ya
2 3-2 7 a - ra - ne
6 7 Ku - du
2 6 an - teng
2 7 7 jat - mi - ka
2 3 Ru - ruh
3 3 sar - ta
3 3 wa - sis
(6-i)
3-2 i-
(8-i)
6 7 2 2 Sa - mu - ba - rang
7 ing
(10-e) 7 7 bu - di
7-6 pun
(10-i)
8. Sekar Macapat Mijil, Pelog Nem . . . . . . . . . . 6 6 1 2 2 2 2 2 2-1 2-3 Po - ma ka - ki pa - da di - pun e - ling . . . . . . 1 6 1 1 1-2 2 Mring pi - tu - tur ing - ong . . . . . 1 2 3 1-2 6 5 5 5 6-5 3 Si - ra u - ga sa - tri - ya a - ra - ne 2 3 Ku - du
5 6 an - teng
5 3 3 3 jat - mi - ka ing
5 6 Ru - ruh
6 6 sar - ta
6 6 wa - sis
3 3 bu - di
2 3 5 5 6-5 3-2 Sa - mu -ba- rang - i - pun
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
36
9. Sekar Macapat Durma, Pelog Nem
6 1 Di - pun
2 3 sa - mi
3 3 3 am - ban - ting
5 6 1 1 Ce - gah da -har 1 2 2 Da - ra pon 1 2 Nap - su
3 2 2-3 sa - ri - ra -
1 6-5 ni - ra
1 1 2-3 2-1 la - wan gu - ling
(7-i)
2-3 1 2 su - da - a
2 kang
(12-i)
(6-a)
2 2-3 1 2 am -bra am -bra
(7-a)
1 6 1 5 6 1 1 1 Re - re - na - ing tyas si - re – ki
(8-a)
1 2 Da - di
(5-a)
3 1 6-5 sa - ba - rang
5 6 1 2 3 1 2-1 Kar - sa - ni - ra les - ta - ri
(7-i)
10. Sekar Macapat Durma, Pelog Barang
3 Ing
5 6 7 7 7 7 7 6 6-7 pa - nga - wruh la - hir ba - tin a - ja
6 3-2 ma - mang
2 3 5 6 7 5 6-5 Yen si - ra wus u - da - ni 5 6 6 6-7 Mring sa - ri - ra 6 6 6 6 La - mun a - na 5 3 5 Ma - se - sa 5 6 Da - di
5 6 ni - ra
6-7 5 6 kang mur - ba
2 ing
3 5 5 5 a - lam ka - bir
7 5 3-2 sa - ba - rang
2 3 5 6 7 Pa - kar - ya - ni - ra
5 6-5 u - gi
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
37
11. Sekar Macapat Durma, Slendro Sanga . . 2 2 a - la
. . . . 5 5 3-2 2 2 2 3 1 Be - ner lu - put be - cik la - wan . . . . . 5 6 6 6-1 5 2-3 2 - 1 Ci - la - ka ma - pan sa - king . . . 1 6 5 6 1 1 Ing ba – dan pri - yang - ga . . . . 1 1 6 5 6 1 1 Du - du sa - king wong li – ya . . . . . . . 5 1 2 2 2 3-2 3 5 Mu - la - ne den nga - ti a - ti . . . . 3 2 3 1 6-5 Sa - keh dir - ga – ma . . . . . . 5 6 6-1 5 2 2-3 2-1 Sing - ga - ha - na den e - ling
. 1 6-5 be - ja
12. Sekar Macapat Asmaradana, Slendro Sanga . . . . . . 5 6 2 2 2 2 2 2 Kas - ma - ran ma - ring na - lu - ri . . . 6 6 6 1 5 2 1-6 6 Na - lu - ri - ne pa - ra ku - na . . . . 6 1 1 1 6 6-1 5 6 Kang di - eng - go ing wong a - keh . 5 6 6 6 6 6 6-1 6 Ja - ti - ne na - lu - ri i - ka . . . . 5 2 2 1 6 1-6 5 Mung sa - ka pa - ku - li - nan . . . . . . 5 6 1 2 2 2 2-1 6 Kang den a - re - pi sa- da - rum . . . . 6 1 1 1 6 6 1-6 5 Kong - si ngra -suk ing pang -ra - sa
(8-i)
(8-a)
(8-e)
(8-a)
(7-a)
(8-u)
(8-a)
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
38
Upamakna wong abukti Wong-wong ing desa dadapan Mangan thiwul kulinane Lelawuhe kekulupan Kulinan wiwit kuna Pangrasane uwus mathuk Tan gampang den owahana
13. Sekar Macapat Asmaradana, Pelog Barang
6 7 2 3 3 3 3 3 Kas - ma -ran ma -ring na - lu - ri 3 5 6 6 6 6-5 6 7 Na - lu - ri - ne pa - ra ku - na 3 2 7 6 7 Kang di - eng - go ing . . . 7 2 3 2 7 6-7 Ja- ti - ne na - lu - ri
2 wong 5 6 i - ka
6 5 6 3 2 3-2 Mung sa - ka pa - ku - li 7 2 Kang den
3-2 7 a - keh
7 nan
3 6 7 2 3-2 7 a - re - pi sa- da - rum
7 2 2 2 2 2 3-2 Kong - si ngra -suk ing pang - ra -
7-6 sa
Lamun arsa nyapih bayi Mesthine nganggo sarana Ora mung dietokake Iku jenenge dipeksa Si bayi mesthi beka Salinan roti keju Si bayi mangsa gelema
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
39
Awit pakulinan iki Bisa manjing ing pangrasa Nganti dadu nalurine Nora ana becik ala Gumantung neng pangrasa Mula aja kanggo udar Mundak dadi lan prayoga
14. Sekar Macapat Pangkur, Pelog Nem (Kasmaran)
3 5 5 5 3 Se - kar pang - kur kang
3 3 3 wi - nar - na
3 5 5 6 1 1 1 1 Le - la - bu - han kang kang - go wong . . . . . . . 5 6 1 1 1 1 1-2 2 A - la lan be - cik pu - ni - ku 6 5 5 Pra- yo - ga 3 5 A - dat
(8-a) 1 2-3 nga - u -
5 5 5-6 5 ka - wru -ha - na
1 ing
1 2 3 1 Den ka - es - thi
1 1 ta - ta
1 1 kra - ma
2 3 si - yang
(11-i)
(8-u)
(7-a)
5-6 5 3 2 3 1 1 2 3 3 wa- ton pu -ni - ku di - pun ka - du - lu
6 1 1 Mi - wah ta
2-1 rip
3 2-1 ra - tri
(12-u)
(8-a)
(8-i)
Duduga lawan prayoga Myang watara riringa awya lali Iku prabot satuhu Tangkena tininggala Tangi lungguh angadeg tuwin lumaku Angucap meneng myang nendra Duga-duga awya lali
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
40
15. Sekar Macapat Pangkur, Pelog Barang
7 2 2 2 2 Se - kar pang -kur kang 7 2 2 2 Le - la - bu - han 6 7 A - la
7 2 A - dat
2 2 3 2 2 7 6 kang kang- go wong nga - u - rip
2 3 3 lan be - cik
3 2 2 Pra- yo - ga
3 3 3 pu - ni - ku
2 2 3-2 7 ka wru - ha - na
3 3 wa - ton
7 2 3 Mi - wah ta
7 7 7 wi - nar - na
3 ing
7 2 2 2 Den ka - es - thi
3 3 3 3 2 pu - ni - ku di - pun 2 7 ta - ta
3 7-2 2 ka - du - lu
7 7 kar - ma
2 2 si - yang
3-2 7-6 ra - tri
Miwah ta sabarang karya Ing prakara gede kalawan cilik Papat iku datn kantun Kanggo sadina-dina Rina wengi ing praja miwah ing dusun Kabeh kang pada ambegan Papat iku aja kari
Kalamun ana manungsa Tan nganggo duga lan prayogi Iku watake tan patut Awon lawan wong kathah Wong deksura ndaludur tan wruh ing ngedur Aja sira pedak-pedak Ora wurung niniwasi
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
41
16. Sekar Macapat Sinom Malatsih, Slendro Sanga
2 5 6 6 6 Nu - la - da la - ku . . . 6 1 1 1 Tu - mra- ping wong 2 Wong
5 6 a - gung
6 1 1 1 Pa- nem - ba - han 5 1 2 Ke - pa - ti
6 6 6 u - ta - ma . 6 6 1-6 ta - nah Ja -
. 6-1 kang
5 2 ngek - si
6 6 1-6 se - no - pa -
(8-a) 5 wi 1-6 6 gan - da
5 ti
2 2 2 2 a - mar - su - di
(8-i)
(8-a)
(8-i)
(7-i)
2 2 2 2 2 Su - da - nen ha - wa
2 2-3 1 lan nep - su
(8-u)
1 2 2 1 1 Pi - nep - su ta - pa
2-1 6 bra - ta
(7-a)
6 1 1 Ta - na - pi
1 6 6 1-6 ing si - ang ra -
5 tri
(8-i)
5 1 2 2 2 2 2 2 1 2 6-1 1 A - me -ma - ngun kar -yeng nak tyas ing sa-sa - ma
(12-a)
Samangsane pasrawungan Mamangun marta martani Sinambi ing saben mangsa Kala-kalaning asepi Lelana teka-teki Nggayuh gegeyongane kayun Kayuyun eninging tyas Sanityasa pinrihatin Puguh panggah cegah dahar lawan nendra
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
42
17. Sekar Macapat Sinom (cengkok Gerandel), Pelog Nem . . . 1 2 2 Nu - la - da
. . . . . 2 1 1 1 1 la - ku u - ta - ma . . . 6 5 5 5 6 1 2-1 6-5 Tu - mra -ping wong ta - nah Ja - wi . . . . . 1 2 2 2 1 6 6 5-6 Wong a - gung ing ngek - si gan - da 6 6 6 5-6 Pa -nem - ba - han
2 2 2-1 6 se - no - pa - ti
5 1 2 2 2 2 2 Ke - pa - ti a - mar - su - di 2 2 2 2 2 2 2-3 1 Su - da - nen ha - wa lan nep - su 1 2 2 1 1 2-1 Pi - nep - su ta - pa bra 6 1 1 1 Ta - na- pi ing
6 ta
6 6 1-6 si - ang ra -
5 1 2 2 2 2 A - me - ma- ngun kar - yeng
5 tri 2 2 1 2 6-1 1 nak - tyas - ing sa - sa - ma
Laksitaning janma tama Ambeg rereh raras ririh Tan tinggal duga prayoga Riringa tansah liniling Lamun micara manis Netya sumeh semu arum Tanggap nging nora calak Kawignyan dineleh wuri Ngarah-ngarah nut wahyang mangsa kala Kaluwihaning janma Yekti liyan kang mastani Nora ginunggung priyangga Saparan-paran cariwis Lumaku den iringi Turuta kang kinayun Kehning janma cinacat Anggepe wus maha suci Wong mangkono yen kadurus temah rusak GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
43
18. Sekar Macapat Sinom, Pelog Barang . . . . . . 6 7 2 2 2 2 2 2 Nu - la - da la - ku u - ta - ma . . . . . . . . . 2 3 3 1 2 3 3-2 2 Tu - mrap- ing wong ta - nah Ja - wi . . . . . 2 3 3 3 2 7 7 6-5 Wong a - gung ing ngek - si gan - da 5 5 5 6 5 3 2 3 Pa - nem - ba- han se - no - pa - ti 5 6 6 6 6-5 6 7 Ke - pa - ti a - mar - su – di di 5 5 5 5 5-6 5-3 5 6 Su - da -nen ha - wa lan nep - su 3 5 5 5 5 5 5 Pi - nep - su ta - pa bra - ta 5 5 5 Ta - na - pi
6 ing
5 3 2 3 si - ang ra - tri
3 5 6 7 6 6 6 - 7 6 -5 3 3 5 - 6 6 A - me - ma - ngun kar- yeng nak tyas - ing sa - sa - ma
Maramane para satriya Kang pada ambeg utama Ing aguna saryuningrat Ngenaki tyase sesame Ujare kuna nguni Yen ana satriya agung Darbe ambeg mangkana Hyang suksmaya nugrahani Kang darajat uripe nyrambahi praja Lah endi para satriya Darajate kaya iki Kawentar kentar pra ningrat Weleh-weleh wong wineling Marang si bapa nguni Saiki kang lagi kumbul Drajating kasatriyan Sapraja mung siji iki GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
44
Antaranane momot amoting wardaya 19. Sekar Macapat Dandanggula, Slendro Sanga . . . . . 2 5 6 6 6 1 2 2 2 2 A - na ki - dung ru - mek - sa ing we - ngi . . . 2 2 6 1-6 6 6 6 6 6 5-6 Te - guh ha - yu lu- pu - ta ing la - ra . 5 6 6 6 6 6 6-1 6 - 5 Lu - pu - ta bi - la - hi ka - beh . . . 6 1 2 1 6 5 6 Jim se - tan da - tan pu - run 5 5 2 2 2 2 2 Pa - ne - lu - han tan a - na 1 2 Mi - wah
2 1-6 wa - ni
2 2 2 2 2 pang - ga - lih a - la
(10-i)
(10-a)
(8-e)
(7-u)
(9-i)
(7-a)
1 6 1 1 1 6-5 Gu - na - ne wong lu - put
(6-u)
1 2 2 2 2 2 2 2 Ge - ni a - te- ma - han tir - ta
(8-a)
2 2 2 1-6 6 6 6 6 6 1 2 2 Ma- ling a-doh tan a-na nga-rah mring ma - mi (12-i) 5 6 1 6 2 6-1 1 Gu - na du- duk pan sir - na
(7-a)
Bedug tiga datan bisa guling Padang bulan kekencaran neng latar Thenguk thenguk lungguh dewe Angin ngidit mangidul Saya nggreges rasaning ati Rumangsa yen wis lola Babo raganingsun Dudu sanak dudu kadang Neng pondokan sayekti nandang prihatin Dhuh nyawa gondelana
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
45
20. Sekar Macapat Dandanggula (Maskentar), Pelog Nem . . . . . 3 5 6 6 6 1 2 2 2 2 A - na ki-dung ru – mek- sa-ing we - ngi . . . . . . . . 1 1 2-1 6 5 6 1 1 1 1 Te - guh ha - yu lu - pu - ta ing la - ra . . . . . . . . 1 2 2 2 3 1 2-1 6-5 Lu - pu - ta bi - la - hi ka - beh . . . . . . 1 2 2 3 1-2 5-6 6 Jim se - tan da- tan pu - run 5 5 6-5 3-2 2 3 1 2 1-6 Pa - ne - lu - han tan a - na wa - ni 1 2 2 2 2 2 2 Mi - wah pang - ga- lih a - la 1 2 3 1 Gu - na - ne wong 5 6 Ge - ni
2-1 lu -
1 2 1 1 a - te - ma - han
6-5 put 2-1 tir -
6 ta
6 1 2-1 6-5 3 5 6 5 3 2-3 1 2 Ma - ling a - doh tan a - na nga - rah mring ma - mi 5 6 5 3 2 3-2 Gu - na du - duk pan sir -
1 na
Ngendi mbenjang nggoningsun ngemasi Ingsun weruh ombaking samodra Kang tempuk peparange Kalamun ingsun lampus Neng telenging jala nidi Duh raga melas arsa Lir batange tikus Kinepunging baya mangap Ora ana keluwarga kang meruhi Duh nyawa gondelana
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
46
21. Sekar Macapat Dandanggula, Pelog Barang . . . . . . . . 6 7 2 2 2 3 3 3 3 3 A - na ki- dung ru -mek - sa-ing we - ngi . . 2 2 7 6 6 6 6 6 6 6 Te - guh ha - yu lu - pu - ta ing la - ra 6 7 7 7 7 7 Lu - pu - ta bi - la - hi . . . 6 7 2 2 2 Jim se - tan da- tan
7 7-6 ka - beh . . . 2-3 2 pu - run
6 7 3 2 2 2 2 2 2 Pa- ne - lu - han tan a - na wa - ni 7 2 3 3 3 3 3 Mi - wah pang - ga - lih a - la 2 7 2 2 Gu - na - ne wong 6 7 Ge - ni
3-2 7-6 lu - put
2 3 3 3 a - te - ma - han
3 3 tir - ta
2 2 2-3 2 7 6 6 6 6 7 2 3 Ma - ling a - doh tan a - na nga - rah mring ma - mi 6 7 2 7 Gu - na du - duk
3 7-2 2 pan sir - na
Benjang lamun yen ingsun ngemasi Pendemen sapinggiring dalan Prenahna kang akeh wite Pamrihe cik ben edem Mbok menawa mirahku tilik Kareben bisa jenak Sesenden kuburku Nanging ingsun nora sranta Mak garegah ingsun nora sida mati Duh mirahe pun kakang
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
47
22. Sekar Macapat Gambuh, Pelog Nem
2 3 A - ja
5 5 ngan - ti
5 5-3 ka - ban -
5-6 jur
6 5 3 2 2 3 Ba - rang po - lah ing - kang
(7-u)
5 5 5-3 5-6 no - ra ju - jur
(10-u)
2 1 6 1-2 2 2 2 2 3 1 6 5 Yen ka- ban - jur sa - yek- ti ko-jur tan be-cik
(12-i)
1 2 2 2 3 1 2 3 Be - cik ngu- pa - ya - a i - ku
(8-u)
3 5 6 5 3 2-3 1 2 Pi - tu- tur ing- kang sa - yek - tos
(8-o)
23. Sekar Macapat Gambuh, Pelog Barang . . . 2 3 3 ka - ban- jur
6 7 7 7 A - ja ngan - ti . . 3 2 7 6 Ba - rang po- lah
. . . . . 6 7 2 2 2-7 2-3 ing -kang no - ra ju - jur
6 5 3 6 Yen ka - ban- jur
6 6 6 6 7 5 3 2 sa - yek - ti ko-jur tan be-cik
2 3 5 6 7 5 Be - cik ngu - pa- ya - a
6 i-
7 ku
5 5 5-6 5 3 3 5-6 6 Pi - tu - tur ing- kang sa - yek - tos
24. Sekar Macapat Gambuh, Slendro
2 3 5 5 A - ja ngan- ti
5 5-3 5-6 ka - ban - jur
6 5 3 2 2 3 5 5 Ba - rang po - lah ing - kang no - ra
5-3 5-6 ju - jur
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
48
2 1 6 1-2 Yen ka - ban - jur
2 2 2 2 3 1 6 5 sa - yek - ti ko - jur tan be- cik
1 2 2 2 3 1 2 3 Be - cik ngu - pa - ya - a i - ku 3 5 6 5 3 2-3 1 2 Pi - tu - tur ing - kang sa - yek - tos
Samengko ingsun tutur Sembah catur supaya lumuntur Dinging raga cipta jiwa rasa kaki Ing kono lamun ketemu Tanda nugrahaning manon
Sembah raga puniku Pakartine wong amagang laku Sesucine akarana saka warih Kang wus lumrah limang wektu Wantu wataking wawaton
Samengko sembah kalbu Yen lumintu uga dadi laku Laku agung kang kagungan Narpati Patitis tetep ing kawruh Meruhi lawan kang ngomong
Sucine tanpa banyu Among nyunyuda hardening kalbu Pambukane tata titi ngati- ati Atetep talatan atul Tuladan lawan waspaos
Samengko kang tinutur Sembah katri kang sayekti katur Mring Hyang Suksma suksmanen sahari-hari Arahan dipun kacakup Sembahing jiwa sutengong Sayekti luwih perlu Ingaran pupuntoning laku Kalakuwan kang tumrap bangsane batin Sucine lan awas emut Mring alame lama amot GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
49
Samengko ingsun tutur Gantya sembah ingkang kaping catur Sembah rasa karasa rosing dumadi Dadine wus tanpa tuduh Mung kalawan kasing batos
25. Sekar Macapat Maskumambang, Pelog Barang . . . . . . . . . . 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 7 6-5 Pu - tri ci - na ge - lang- sa- ran me - las a - sih . . 7 2-3 5 5 5 6-7 Wa - ra ke - las wa – ra
(6-a)
7 2 2 2 2 3-5 2 3-27 Pe - da - ngen ju- ren wak ma - mi
(8-i)
3 5 6 6 7 5 6-5 A - ja an - de - da - wa wi -
(8-a)
3-2 rang
(12-i)
26. Sekar Macapat Maskumambang, Pelog Nem . . . . . . . . . . 5 6-1 1 1 1 1 1 1 2 3 1 6 -5 Pu - tri ci - na ge - lang - sa - ran me - las a - sih . . . . . . . . 1 2-3 3 3 2 1-2 Wa - ra ke - las wa - ra . . 6 5 5 5 6 1-2 653 2-1 Pe - da - ngen ju- ren wak ma - mi 1 2 3 1 2 3 2 3-5 A - ja an - de - da - wa wi - rang
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
50
27. Sekar Macapat Maskumambang (Buminatun), Slendro Sanga . . . 2 5 6 6 6 1 2 1 5 5 3-2 Pu - tri ci - na ge - lang - sa - ran me - las a . . . . . 6 1 2 2 1 6-1 Wa - ra ke - las wa - ra 5 2 2 2 3 Pe - da - ngen ju - ren
2 sih
5 321 6 - 5 wak ma - mi
1 2 2 2 2-3 2 1 6-1 A - ja an - de - da - wa wi - rang
Wong tan manut tuture wong tuwa ugi Pan nemu duraka Ing donya tumekeng akhir Tan wurung kasurang-surang Maratani mring anak putu ing wuri Den pada prayitna Aja na kang kumawani Ing bapa tanapi biyang Ana uga etang-etangane kaki Lilima sinembah Dununge sawiji-wiji Sembah lelima punika Ingkang dingin rama ibu kaping kalih Marang mara tuwa Lanang wadon kaping katri Lan marang sedulur tuwa Kaping pate marang guru kang sayekti Sembah kaping lima Marang gustinira yekti Parencene kawruhana Pramilane bapa ibu den bekteni Kinarya lantaran Anane badanireki Kinawruhken padang hawa
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
51
28. Sekar Macapat Megatruh, Pelog Barang . . . . 7 5 6 7 7 6 7 5 2 2 3-2 7 Si - gra mi- lir sang ge - thek si - nang- ga ba - jul
(12-u)
7 7 7 7 6 6 7-6 5 Ka - wan da - sa kang nja - ge - ni
(8-i)
2 3 5 5 5 5 5-6 6 Ing ngar- sa mi - wah ing pung - kur
(8-u)
3 2 2 Ta - na - pi
(8-i)
2 3 5 2 3-27 ing ka - nan ki - ring
3 5 6 Sang ge - thek
6 7 5 lam - pah - nyo
6-5 3-2 a - lon
(8-o)
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
52
C. Tembang Tengahan. Tembang Tengahan atau Sekar Tengahan juga disebut Tembang Madya, karena jenis ini diciptakan pada jaman tengah antara jaman terciptanya Sekar Ageng dan Sekar Macapat. Bentuk Sekar Tengahan juga terikat oleh guru lagu dan guru wilangan, masing-masing sekar mempunyai watak sendiri-sendiri. Sekarang Sekar Tengahan digunakan sebagai bawa buka gending atau sebagai buka celuk.
1. Sekar Tengahan Candra Kumala, Pelog Nem . 6 6 1 La - ra - ping .. . 6 612-3 Lu - me 3 Ywa
2 32-1 nde - da -
. .. ... 1 216-123 La - li 2 Yen -
... . . 212-3 1 kon - ta ... ... 321-321-65 pas
. 1 sru
35-653 Hyang
3 3 35-6 Nra - dha ra -
5-6 wuh
6-1 1 1 12-3 3 wa tin - dak du - du
... . 132-165 ne
35-6 sa -
3 3 3 2 2-1 ta ngla - wan yek - ti -
.. . . .. 12-3 1-216 - mu - rup
3 5 Tan da -
2 2 21-23 king ka - lim 6-53 lu -
16 53 2 di su -
1-216 put
23-21 luh -
61 23 1 dyam - beg
-
12 16 5 sa du
2. Sekar Tengahan Dhuduk Wuluh, Slendro Sanga
5 2 3 5 La - ko - na - na . 5 6 6 6-1 La- mun o - bah
5 3 5 2 6 6 kla - wan sa - ba - ra-ning 5 2 2-3 ne - ni - wa -
. 6-1 kal -
6-5 bu
2-1 si
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
53
1 6 1 2-3 Ka - su- su - pan
1 1 se - tan
1 6 1 2 1 6 Am - be - bi- dung ga - we
3 3 2 1 3 5 I - si - ne ru - pi - yah
2-1 6 -5 gun - dul 1-6 5 ken - di
3-2 2 ka - ton
Lamun nganti kurup ing panggawe dudu Dadi panggonane iblis Mlebu ing alam pakewuh Ewuh pananing ati Temah wuru kabesturon
3. Sekar Tengahan Lonthang-Kasmaran, Slendro Sanga .. .. 23-21 Dhuh
. . . 1-2 615-65 3-2 pu - ku lun . .. .. .. 6 6 6165 56-12 216-21652 121-6 6-12 Nde - rek ing pi - te dah tu -
2 123-5 La - mun
2-32 ke
5 5 Ti - nem -
5-6532 bung
2 123-5 2-32 Yen ta ke-
6 Pu -
6 tra
-
1-65 wan
1-6 nging 3-5 sra
-
1 na
1 123-21 a - ri -
1 2 kar -
2 ya
-
6-5 san
1-6 sah 1
1 6 toh
1 2 nga -
61 6 yu -
5 da
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
54
4. Sekar Tengahan Pamiwalkung, Slendro Sanga
. 5 5 6 6-1 5 2 235-6 6 Ja - nur pi - ta, sun was - ta - ni . . . .. . . 2 2 2-32 1-6 6 6-5 61 Si - nemba dan, ing kar sa . 5 5 6 6-1 5 2 161-2 2 Ing - sun pu - pus, ra - ga - ning wang 6 61 12 1 Sam-pun ka- be -
6-5 ne
2 3 2 616 5 be ting brang- ti
5. Sekar Tengahan Juru Demung-Nata Kusuman, Pelog Barang
6 6 Sa re . . 2 3 De - ning
6 6 7 5 6 7-676 e - cer, sar- ya leng- gah ga h . . .. 3 2-723 6 6-5 6 7-5653 pa - ning, se - ting sam - pur . . 6 6 7 2-3 6 3-567 2 72-327 Ma - san - tu - ka, ka - di ing - sun 7 23 3 3 Wong a - se - det,
3-4 3-2 ka - ya
4-32 si -
6 6 Se - kar
6 6 7 2 2-32 7-6 wre - sah, sa h, pa - mi - ni - pun
. . 2 3 Pu - ter
. . .. 3-2 7-23 a - lit,
7 7 2 Go- nes
23 3 ga - nes,
6 kang
7-65 7-653 gi - nan -
723 2 sar - wa
2 ra
2 tang
2327 pa -
6 tut
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
55
6. Sekar Tengahan Maesa Langit, Slendro Sanga
2 Yen
3 5 3 5 2 3-23 5 5 sam - pun lang - kung, ka - gu - na - ne . 5 6 6-1 6-1 5 2 2-3 2-1 Myang ka - pra, - wi - ran - i pun 1 Ung
2 2 2 3 5 2-32 - gul - ing, sa - sa - mi, sa -
3 3 Pan - tes
3 3-23 5 5 ji - nun - jung kang
6 61 12 1 Yen ta se - pi
1-6 mi
2-532 2 lung - guh
23 2 61 6 5 ing pi - yang - kuh
7. Sekar Tengahan Lali Jiwa, Pelog Nem
5 5-6 2 Pra - bu pun .. 6 6 6-12 La - wan ri 2 3 5 Ka - tri - nya
3-5 56 5653 ta - de - wa . ... .. 2-321-2165-653 2-321-2165-65 3 sang . . . 6-1 1 1 Nar - pa - ti
356 5-6 Na - ta 3 2 35-65 3-2 Da - nan - ja - ya . .. 1-21 6-5 Kres - na
Jineman: -
-
-
-
-
-
3 5 Dar-be
. . . . . 2 2 21 61 A -ngu-ngun de . 16 53 2 te kad
2 2 3 5 - 6 2 1 -2 3 Dri-yan-ta ngyo - gya -
-
3 5 Mring re
-
. . . . 23 12 5 6 rin -ta -
-
-
61 23 1 jar la
54 65 42 1 Se na
23 1 tan pra -
12 16 5 yo gi
1-21-6 ni
16 53 2 si u
-
12 16 5 mi san
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
56
D. Tembang Gede/Sekar Ageng Karya sastra lama Jawa Kuno sudah menggunakan bentuk Tembang Gede atau Sekar Ageng yaitu mulai karya empu Kanwa serat Mahabarata jaman Erlangga tahun 1042 masehi. Sekarang Sekar Ageng digunakan sebagai bawa yaitu buka celuk sebagai pembuka gending. Sekar Ageng atau Tembang Gede sebagai bentuk sastra mempunyai pola sebagai ciri yang disebut lampah yaitu jumlah suku kata (wanda) tiap satu gatra dengan pedotan tertentu, misalnya Sekar Ageng Tebukasol lampah 9 pedotan 4-5, yang artinya setiap pola atau gatra terdapat 9 suku kata dipenggal 4 dan 5.
1. Sekar Ageng Wyandari (lmp.7, pdt 3-4), Pelog Nem
6 Sa -
. 1 war -
6 6-5 Beg - ja
. . 2-3 ga,
. . . .. . .. 1 1 1-23 1-216 lan na - ra - ka
3-56 2 2 21-23 mi, - wah sang - sa -
3 3 2-35-654 Ka - pur - ba, -
12 2-3 3 Mar-manta
4 neng -
-
1-21-6 ra
4 2-456-53 pri - yang -
21 2 -3 kang wyan -
2-32-1 ga
1 21 6 da ri
2. Sekar Ageng Salisir (lmp.8 pdt 4-4), Slendro Sanga . 5 56-1 5-65 Sang sa ya . . . 6 1-2 6-165 A - byor kang
3-2 da . 5-61 lin -
5-32 3-21 Ti - ti
5 5 6-1 nya, te -ngah
-
-
6-16 so -
6 lu
6-12 - ra -
2 ras,
5 5 5-65 tang ku - me -
3-2 dap
1 2 -6 1 6 Lumrang gan -
6 a
5 da
1-2 2 we - ngi -
-
2 3 5 ning pus -
2 pi
-
1 ta ta
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
57
3. Sekar Ageng Madhaleka (lmp7 pdt.3-4), Pelog Barang . . 6 7 2 2 Dhuh pa - ra su -
. 2 teng
6 Den
2 2 3-2 a - mar –su -
6-5 36-6 pa - da,
. . 3-2 u-
3 3 3 5 6-7 Bu - dyar – ja, myang su 2 Su -
2-32 pa -
7-6 di,
7-6 lun 7-6 di
3 32-7 jar - na
5 5 567 doh nis- ca -
5-65-3 nya
4. Sekar Ageng Rangu (lmp.9,pdt.4-5), Slendro Manyura . . 6 1-2 Ka - di
6 5-653 swa - ra,
3 2-1 2-161 A - ngre- re 2 3 A - se -
. 6 1 ta - ngis
1 pa,
2-3 2-1 sam – bat,
2 3 3-53 Ing pun - di -
3 3-56 gung ka 3 3 2-3 ta - ta - nya
2-1 ta,
1 1-23 njog-ing
. . 1-2 6 5-65-3 sa - u - ran .. . 612-16 35 3-2 wlas - ar - sa 1-23 1-2 3 2-321-216 ring - rat
2-16 pi -
56 5-65-3 nang - gya
5. Sekar Ageng Saragati (lmp.10,pdt.5-5), Pelog Nem
5 Sri 3 Ing
5-6 5-32 ga - jah 3 si -
2 3-5 o - ya,
5 dha -
3 2-3 ting - gil
2-1 tu, -
2 2 2 2 3-5 Glar ra - na was - tra, 6
1
2-3
1-2
6 wuh
. . 1-2 ru -
6 5-65-3 man - ti
1 1 2-3 1-21 6 me - ka sa - ke - theng . ... ... .. 5 6 1-232-321-2165-653 1-232-321-216 5-653 1-23 2-16 sa - sap yo ka sa 2
2
3
5
5-61
5-65-3
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
58
Su - ka ra - wuh ing, ba - tha - ra Kres - na 6. Sekar Ageng Dwi Yatmaka (lmp.10,pdt.4-6) Pelog Barang
5 5 Sa - wus -
5-653 3 i ra,
.. 6 7-23 ban - da -
3 Sa -
5 mya
6-7 7 leng – gah,
3 2-76 neb - da
7 Sa -
6 7 meng - ko
7 2 Ka - di -
32 pa -
6 wa -
6 la
5 pa -
7 sang
2 A -
23 2-32-7 no - man
2-3 wus,
6-7 a -
32-76 7 2 ngleng- ga - na
7-6 ran,
56 2 3 kar - san - ta
23 si -
6-53 ti
2-32-7 ra
5 5-67 5-65-3 kang yo - gya
7. Sekar Ageng Mintasih (lmp.16,pdt.8-8), Pelog Barang
3 Ing
5-6 6 6 6-7 6-5 u - tus mring ra - tu
65 ing
3-2 wang,
2 Ba -
2 2 35-6 2 2 tha -ra Ra - ma Wi -
32 ja -
7-6 ya
6 6 6 6 7 2 3-2 7-6 Ma - rang na - ga - ri Nga – leng - ka . . 7 2-3 6-5 35-6 2 2 3-2 7-6 Me - ma - rik sa gar -wa - ni - pun 6 De -
7-2 wi
5 Di -
6 6-7 nus - ta
2-3 Lah
6 7 2 si - ra i -
7 A
2 2 Sin - ta
2 3-2 7-6 - na ke - ne
2-3 neng
5-6 mring
2-76 7 2-32-7 Nga - leng - ka 2 2 3-2 7-6 Da - sa - mu - ka
7 2 ku wong
6 a -
5 5 5-67 tan -pa ro -
7 pa 5-65-3 wang
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
59
8. Sekar Ageng Minta Jiwa (lmp.16,pdt.8-8), Slendro Manyura . . . 6 6 1 1-2 Sa - yem - pra - ba 6 6 5-3 Lah i -ya
5-32 1 pa - da
6 3 3-5 wu - wus - i -
3-2 ra
1-6 wa . . 1-2 a -
. 1-6 ge
1-2 1-6 prap - ta
6 Sa -
6 ka
6 ing
6 gu -
1 1-2 me - tu . . . 1 2-3 wa den
6 De -
6 ne
5-3 si -
5-32 ra
1 1 eng - gal
6 La -
2 ku -
3 ni -
3 ra
3 3 3 2-1 mring Nga - leng - ka
3 Pa -
3 da
3 a -
2-3 tu -
1 1 tup - a
1-23 1-21-6 ma - ta
6 Wre
2 pa -
3 da
3 su -
3 ka
3 sa -
3 2-12-3 da - ya
2-16 ni -
5 ra
5 sa -
5-6 tu -
2 2 2-3 Pang -ngra - sa -
5-3 hu
9. Sekar Ageng Rara Turida (lmp.16,pdt.8-8), Pelog Nem . 3 Yen
. . . 3 2-1 si - ra . . 6 6 1-2 Kang pe - kik . 5 6-1 5 Am - bu - sa 2 3 La -wan
. . . . .. . .. 6-1 1 1 1-23 1-216 1- 216 ga - we pung - ga wa . . . . .. . . 2 3 3 1-23 2-1 war - na - ne da - dya .. 6-12 6 5 4 5-65-32 na - ni pra - ja dhi
5 pung -
6 1 2 Pra - ko - seng
6-5 ga -
3 2 3-21 wa kang di -
1 tya
2-12-3 1 1 1-21 6-5 yu - dha mi -nang - ka
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
60
1 Pam . 1 Lan
2 2 2 2 beng - kas - ing mung . . . . . 2 2-3 1-2 6 pung - ga wa bi -
1 1 1-23 Ba - su - ki
1-21-6 ning
3 suh
5 5-65-32 su -ra
5 sa
65-3 ba -
3 5 kar - ma
2-1 sa
5-6 5-65-3 ni - ti
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
61
E. Tembang/Sekar Gending. Ada dua istilah yang mempunyai arti hampir sama yaitu sekar gending dan gending sekar. Gending Sekar yaitu geding yang mengikuti sekar, jadi sekarnya sudah ada dan diiringi gending, seperti: Ketawang Pucung, Ladrang Asmaradana, Ketawang Kinanthi Sandung, Ketawang Sinom dan sebagainya atau gending yang mengutamakan sekarnya dan biasanya memiliki cakepan khusus seperti Ketawang Puspanjala, Ketawang Puspawarna dan sebagainya. Sedangkan gending Sekar yaitu sekar yang mengikuti gending yang juga disebut gerongan yang cakepan atau syairnya juga menggunakan bentuk sekar srambahan Kinanthi, Salisir dan atau bentuk wangsalan yang disesuaikan
dengan
bentuk
gendingnya
seperti
Ladrang
Wilujeng
menggunakan cakepan salisir, Ladrang Sri Widodo menggunakan cakepan bentuk Kinanthi, gending Gambir Sawit menggunakan cakepan Kinanthi dan sebagainya.
1. Gerongan Ketawang Kasatriyan, Slendro Sanga
Umpak: // -
-
-
-
2 2 21 6 Tir- ta - ma -ya
-
3
35 2 ku - su
-1 6 12 5 ma ne
-
-
-
-
2 2 21 6 So - pa -na a
-
-
23 1 nyar ki -
-2 6 16 5 narya
-
-
-
-
2 2 21 6 Ning-ngingdri-ya
-
3
-
-
-
-
2 2 21 6 Tan na la - li
35 2 -1 6 12 dhuh Gus ti . . 5 5 5 5 6 12 6 tan na la - li a- mung si-
5 ne 5 ra
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
62
Ngelik: . . . . . 2 2 23 1 Na -li - ka - ni . 1 6 5 2 Wong a- gung mang . . . . . 2 2 23 1 Si -rep kang ba . 1 6 5 2 Sa - da - ya wus
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-6 1
-
-
5 5 -6 6 Na-dyan a - ri
-
-
-
-
3 3 35 2 Wus da -ngu ge
5
2-26
-2-5
-2 -1
// 1
2
1
6
2
1
6
5
1
2
1
6
2
1
6
5
1
2
1
6
3
2
3
5
1
2
1
6
2
1
6
5 //
6
5
2
1
3
2
6
5
-
-1 652
1
6
3
5
6
5
1
3
2
6
5
-
-1 65 2
1
6
3
5
1
1
2
1
3
2
1
6
3
5
3
2
1
6
3
5
-
-
-
-
-
-
-
-
. . 61 2 ra ing
-
61 sa . 61 la
-1 6 me . 61 na
2 se . 2 wa
61 2 sa - mi
5 lu
16 5 di 6 -
5 ra
-1 6 16 5 gu ling
12 1
15 2 su - dar -
3 -
13 2 ni - ra
5
. 61 6 da -
53 21 6 sa na
-1 6 12 5 gu ling
Buka: -6 -5
Umpak:
Ngelik:
2
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
63
2. Ketawang Kinanthi Pangukir, Slendro Manyura Buka: 6
1
// -
-
-
-
-
-
-
-
12 1
-
-
2
-
3
-
-
1
3 -2 1 beng - kok . . 3 6 1 2 Sun pu-wung ra
6 3 Da - di -
2
. . 3 6 1 2 Ba- lung pa-kel
-
6 3 Te - ja -
-
-
3 1 Sun te -
-
-
3
3
-
. . . 12 3 dhuh mbok
. . 21 6 gu -
-
-
-6 35 wa . . 21 6 ka -
-
3 -2 1 lok ing
1
3
3 5 mi - num . . . 12 3 bi - a
-
1
2
6
. . . 12 2 nung 3 2 rih . . . 12 2 dhang
-
3 5 -6 35 3 2 wong sa - bu - mi
1 1 12 1 Re -ja - sa kang
-
-
5 6 pin-da
1 2 6 165 3 war - na
23 3 56 2 mah da
-
-
35 3 di - a
-2 1 ra -
23 6 bi
-
Balungan gending: Buka: 6
1
2
3
-
2
-
1
3
3
1
3
-
1
2
6
-
3
-
2
-
1
-
3
-
2
-
1
-
6 //
Umpak: // -
2
Ngelik: 3
6
1
2
1
3
1
2
6
3
2
1
3
5
3
2
3
6
1
2
1
3
1
2
6
3
2
1
3
5
3
2
1
1
-
-
5
6
5
3
-
1
3
2
-
1
2
6
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
64
3. Ketawang Puspawarna, Slendro Manyura Buka: 6 1
2
3
-
2
1
3
-
2
-
1
5
6
1
6
Umpak: // 2 -
3
-
2
-
1
-
3
-
2
-
1
-
6 //
Ngelik: -
-
-
2
3
2
1
3
2
6
5
1
6
5
3
-
-
3
2
5
3
2
1
-
3
-
2
-
1
-
6
-
2
-
3
-
2
-
1
-
3
-
2
-
1
-
6
-
. . 3 3 Kembang
Gerongan: -
-
-
. . 61 2 Ka - car -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
. . . -3 12 6 5 yan ang . . . 6 12 2 Se - det
-
6 6 gung ci . .. 3 126 3 kang sa -
. . 13 ken . . 12 6 na -
3 ri
. . 2 1 cur . 165 3 tur
532 1 - ra
-
-
-
-
-
3 56 2 Gan - des
-
-
-
-
-
-
-
3 5 3 Ke - wes wes
-
5 6 3 52 1 yen ngan - di - ka
-
-
-
-
-
-
-
3 A
56 2 - nge
-
35 3 12 1 6 ing wi - ca - ra
12 3 nga nyut
12 1 6 ji - wa
Kembang blimbing Pinethik bali ing tembing Maya-maya sira Wong pinda mustika Ratuning kusuma Pathing ning wanita GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
65
Kembang duren Sinawang sinambi leren Ndalongop kang warna Sumeh semunira Luwes pamicara Anganggayuh driya
4. Ladrang Srikaton, Slendro Manyura Buka: 3
-
2
-
3
-
2
3
1
3
2
-
1
2
6
// -
2
-
1
-
2
-
6
-
2
-
1
-
2
-
6
-
2
-
1
-
2
-
6
-
3
-
6
-
3
-
2
-
5
-
6
-
5
-
3
-
1
-
6
-
5
-
3
-
2
-
1
-
2
-
6
-
2
-
1
-
2
-
6 //
Gerongan Ladrang Srikaton, Slendro Manyura . . . // 5 5 -6 6 1 2 16 5 Ma-nis reng-ga ku-su . . . . . . . . 1 2 -3 12 1 6 1 2 6 5 Sa - tri ya ing le- san . . . . . . . . . . . 3 3 13 2 1 2 3 35 2 Sa- tya - na na dhuh Gus . . . . . . . . . . . . 23 3 13 2 1 2 3 35 2 Yen la li ya ma- rang
-3 6 ma -
165 3 ne
-3 6 pu . . . -3 12 ti . . . -3 12 si -
15 3 ra . 1 6 ne . 1 6 // ra
Cakepan Salisir: Parabe Sang Smarabangun Seat domba kali oya Aja doan lan wong priya Gerameh nora prasaja GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
66
Sembung llangu unggwing gunung Kunir wisma kembang rekta Aja nggugu ujanira Wong lanang sok asring cidra
Garwa sang Sindura Prabu Wicara mawa karana Aja dolan lan wanita Tan nyata asring katarka Gentho gengg kang munggwing panggung Jawata panda Harjuna Jaman mengko kawruhana Wong wadon keh ngamandaka
5. Ketawang Tarupala, Slendro Manyura
Buka: -
1
1
1
3
3
1
2
3
3
2
1
3
2
1
6
-
-
3
5
3
2
5
3
2
1
3
2
1
6 //
Umpak: // 1
1
Ngelik: -
-
-
-
2
3
2
1
3
2
6
5
1
6
5
3
-
-
3
2
5
3
2
1
2
1
3
2
5
3
2
1
3
3
-
-
3
3
6
1
2
2
5
3
6
5
3
2
6
1
6
-
6
1
5
3
6
5
2
1
3
2
1
6
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
67
Gerongan:
-
-
-
-
. . 61 2 Gi - ni
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
. 1 Si -
-
-
. 6 6 -6 1 Pe -lem pe- lem . . . -3 12 6 5 ta gi . . 6 6 -1 2 Ba - ku ba-la
3 3 Lir po -
6 5 Ka -po -
-
-
-
2 1 62 2 Ka - ton ca- cang . 2
. . . 2 3 3 kang gi -
6 6 na- we . .. 3 126 3 ma- du
-
-
-
5 6 3 Go lek
-
6 ra
-
-
3 3 dang ing
-
-
-6 2 3 1 poh wa
-
3 3 ko - ka -
. . 13 nu . . 12 6 la -
. 2
. 1 nem
. 165 3 ngen
3 532 1 gan - da
3 ni -
532 1 ra
3 3 kang bu -
-
16 12 na
-
3 a . . 2 1 ra
5
3
32 12 1 6 ji - wa
-
6 si ni
5 toh
2 sa 3
2 na
-6 5 du -
-3 3 wa
Jeruk-jeruk kinalumpuk, kinarya langen pikantuk Bali butun ing krangeyan, ngunduh kates nulu macan Ngopok aneng paleteran, ginulungan Nurut-nurut meksa, kinuwik rinajam asta Jambu-jambu kang kalebu, labaning panglipur kalbu Wungu Raden Sudarsana, kapok nitih kluthukira Mathokal ngrikil kang marga, klumut toya Putih-putih pinda, arum lir legen kalapa
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
68
6. Ketawang Puspanjala, Pelog Nem Buka: -
1
1
1
3
3
1
2
3
3
2
1
3
2
1
6
1
6
3
6
3
2
5
3
2
1
3
2
1
6 //
-
-
2
3
2
1
3
2
6
5
1
6
5
3
63 -3 56 1
6
5
2
3
63 -3 56 1
6
5
2
3
2
3
1
2
3
-
6
2
1
2
6
-
. . 2 3 Kembang
Umpak: // 3
2
Ngelik: -
-
2
-
-
-
5
Gerongan: // -
-
-
-
-
-
-
-
. . 61 2 Su - me -
-
-
-
-
-
-
-
-
23 2
-
-
-
2 2 Pra-tan -
6 Ka
. . . -3 12 6 5 bar te . 3 5 6 1 Ndongong ba-e . 3 5 6 1 Kedep tes- mak -
-
-
5
2 2 da ge 6
5 kang
-
-
. . . . 13 2 1 ni pah . . . 1 2 6 165 3 sa wah
6 6 ngah ing . 2 6 5 5 65 3 ing pa - cak - e . 2 6 5 5 65 3 pa- man - deng - e
-
-
23 1 de me
-
6
12 3 ja– na -
-
- 2 2 13 3 - lik - e -2 1 ra -
2 1 6 // ga
Kembang salak, sinebar aneng bebulak Kathejeran pangarahe, nora bias pratikele Wekasan kaku atine, kakang Janaraga Pupus tebu den udut kukuse mambu Gleges-gleges pangrimuke, kadekesan palungguhe Watak tan sabar karepe, kakang Janaraga GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
69
Kembang suruh, mbalasah saengga uwuh Drengas-drenges pangucape, nora tajem polatane Tanda kaweleh akale, kakang Janaraga
7. Ketawang Larasmaya, Pelog Barang Buka: 6 -
7
2
3
-
2
-
7
5
5
6
3
2
7
5
6
-
3
-
2
-
7
5
5
6
3
2
7
5
6 //
Umpak: // -
2
Ngelik: -
-
6
-
6
7
6
5
3
3
-
5
6
7
5
6
5
5
-
-
7
6
5
3
-
2
-
7
-
5
-
6
-
2
-
3
-
2
-
7
-
5
-
3
-
7
-
6 //
. . . 2 23 7 nggen-nya
-
Gerongan: // -
-
-
-
6 6 -6 7 Sa - ya ne-ngah
-
65 3
-
-
3 3 -3 5 La- ra la-ra
-
-
5
-
-
-
-
-
-
-
-
. . 72 2 Ti – nu -
-
-
5 5 -5 6 Kasreng roning . . . 2 32 7 bing ma . . . . 6 72 23 3 Ka-gyat de - ning
5 6 -7 5 A - mang sa
65 3 ka -
. 2
-
5
57 6 5 a - dus
6 67 6 -5 5 ning ki - nan . 7 72 6 -7 5 ta - ra - te . . . . . . 3 23 2 23 ru - ta ke . . . 73 2 2 i- wak mo 6
2 3 la - lar
67 6 thi 65 3 bang . 27 6 ngis .. 32 7 lah
-2 23 27 6 ke - li
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
70
GENDING-GENDING DASAR & VOKAL SURAKARTA
71