JAMU, JAMU, OBAT OBAT HERBAL TERSTANDA TERSTANDAR R DAN FITO FARMAKA
BY MAINAL FURQAN
Pengembangan OT / Obat Herbal di Fitofarmaka Indonesia
Lokal IOT = 80 IKOT = 1284
No. TR....
No. TR....
* 33 PRODU
No. FF....
! PRODU
KELOMPOK OBAT OBAT TRADISIONAL TRADISION AL
3 #LO'PO O"%T TR%DI$ION%L D%N RIT#RI% D%L%' P#N)#'"%N)%NN% "#NTU $#DI%%N $#D#RH%N% JAMU
H%$I%T & #%'%N%N #'PIRI $T%ND%RDI$%$I "%H%N "%U OBAT HERBALT HERB ALTERSTANDAR ERSTANDAR
T#. F%R'%$I U(I PR%LINI
U(I PR%LINI FITOFARMAKA
T#. F%R'%$I
TOGA Tanaman obat kelua!a (disingk! TO"A" d#$ !n%n $si# &'did )'%$n ng &*)k$si! s*&gi o&! .
B'did !n%n o&! 'n!'k k*#')g (TOGA" d+! %*%' 's$ k*i# dn %*n*ng$ di &idng o&!o&!n $*)&# s*k#i+'n di#k'kn s*) indiid'#.
TOGA S*!i+ k*#')g d+! %*%&'didkn !n%n o&! s*) %ndi)i dn %*%n/!knn, s*$ingg kn !*)0'1'd +)insi+ k*%ndi)in d#% +*ngo&!n k*#')g.
TOGA 2*%n/!n TOGA ng dig'nkn 'n!'k +*ngo&!n gngg'n k*s*$!n k*#')g %*n')'! g*1# '%'% d#$3 • D*%% +ns • B!'k • Ski! +*)'! • G!#-g!#
FUNGSI TOGA • U+ +)**n!i/ (+*n*g$n" • U+ +)o%o!i/ (%*ningk!kn
d*)1! k*s*$!n" • U+ k')!i/ (+*n*%&'$n +*nki!"
FUNGSI LAIN TOGA • S)n 'n!'k %*%+*)&iki s!!'s gi4i %s)k!, s*&&
&nk !n%n o&! ng dik*n# s*&gi !n%n +*ng$si# &'$-&'$n !' s')-s')n %is#n #o&k, s#*d)i, +*+ dn #in-#in. • S)n 'n!'k +*#*s!)in #%. • A+&i# +*%&'!n !n%n o&! #% !idk diik'!i d*ngn '+-'+ +*%&'didnn k*%&#i, %k s'%&*) &$n o&! #% i!' !*)'!% !'%&'$-!'%&'$n kn %*ng#%i k*+'n$n. • S)n +*n*&)n g*)kn +*ng$i1'n. • Un!'k %*ng$i1'kn &'ki!-&'ki! ng s! ini %*ng#%i +*ngg'nd'#n, d+! din1')kn +*n*&)#'sn +*nn%n !n%n o&! ng &*)&*n!'k +o$on-+o$on %is#n +o$on s%, +o$on k*d'ng, +o$on !)*ngg'#i dn #in-#in. • S)n 'n!'k +*%*)!n +*nd+!n. • Tog dis%+ing &*)/'ngsi s*&gi s)n 'n!'k %*n*dikn &$n o&! &gi k*#')g d+! +'# &*)/'ngsi s*&gi s'%&*) +*ng$si#n &gi k*#')g !*)s*&'!.
GAMBAR
#akto $en%n!katan $en!!unaan tanaman obat K**nd*)'ngn %*ningk!n +*ngg'nn o&! !)dision# dids)i o#*$ &*&*)+ /k!o), i!'3 5 • 2d '%'%n, $)g o&!6o&!n &'!n +&)ik ng sng! %$#, s*$ingg %s)k! %*n)i #!*)n!i/ +*ngo&!n ng #*&i$ %')$. • E/*k s%+ing ng di!i%&'#kn o#*$ o&! !)dision# sng! k*i# di&ndingkn d*ngn o&! &'!n +&)ik. • Knd'ngn 'ns') ki%i ng !*)knd'ng di d#% o&! !)dision# s*&*n)n %*n1di ds) +*ngo&!n k*dok!*)n %od*)n. A)!in, +*%&'!n o&!6o&!n +&)ik %*ngg'nkn )'%'s ki%i ng !*#$ disin!*!is d)i knd'ngn &$n #%i )%'n !)dision#.
B'di d 2*)#k'n k$'s's d#% &'di d !n%n o&! di#k'kn d#% sk# 's$, d*ngn !'1'n 'n!'k %*%+*)o#*$ k'#i!s dn k'n!i!s $si# ng o+!i%'%. 2*%kin &$n ki%i0i d+! %*n*%)i #ingk'ngn, &ik !n$ %'+'n i), dn ng +#ing &*)&$ )*sid' ng di$si#kn kn !*)k'%'#si d#% +)od'k !n%n ng di$si#kn.
LAMA PEN"OBATAN T'%&'$n o&! ng %si$ &*)'+ si%+#isi, $si# +*ngo&!nn !%+k #%&!, n%'n si/!n kons!)'k!i/ !' %*%&ng'n. O#*$ k)*n i!', o&! ng &*)s# d)i !'%&'$n !idk din1')kn +*ngg'nnn 'n!'k +*nki!-+*nki! in/*ksi k'!. T'%&'$n o&! #*&i$ di'!%kn 'n!'k %*%*#i$) k*s*$!n dn +*ngo&!n +*nki! k)onis ng !idk d+! dis*%&'$kn d*ngn o&! ki%i0i, !' %*%*)#'kn ko%&insi n!) o&! ki%i0i d*ngn o&! d)i !'%&'$n &*)k$si!.
Definisi Obat tradisional adalah bahan atau ramuan bahan yang berupa bahan tumbuhan, bahan hewan, bahan mineral, sediaan sarian (galenik) atau campuran dari bahan tersebut, yang secara turuntemurun telah digunakan untuk pengobatan berdasarkan pengalaman. (am+ adalah obat tradisional Indonesia. Obat ,erbal terstandar adalah sediaan obat bahan alam yang telah dibuktikan keamanan dan khasiatnya secara ilmiah dengan uji praklinik dan bahan bakunya telah di standarisasi. Fitofarmaka adalah sediaan obat bahan alam yang telah dibuktikan keamanan dan khasiatnya secara ilmiah dengan uji praklinik dan uji klinik, bahan baku dan produk jadinya telah di standarisasi. 19
JAMU J%' di&'! d)i &$n-&$n #%i, &*)'+ &gin d)i !'%&'$n s*+*)!i )i%+ng (k)-k)n", d'n-d'nn dn k'#i! &!ng, &'$. Ad 1'g %*ngg'nkn &$n d)i !'&'$ $*0n, s*+*)!i *%+*d' k%&ing !' !ngk') &'.
1*nis 1%' GENDONG ng di1'# d d*#+n, i!' &*)s k*n'), &* +'ng, k'd' #os, k'ni s')'$, ''+''+7g*+okn, k'ni) s%, +$i!n, dn sino%. J%' &*)s k*n') di+*) d+! %*ng$i#ngkn +*g#-+*g# +d !'&'$. J%' &* +'ng dik!kn o#*$ s*&gin &*s) +*n1'# 1%' s*&gi 1%' 8+*g# #in'8
J%' +$i!n di%n/!kn 'n!'k &*)&gi %s#$ k*s*$!n. J%' k'ni s')'$ di%n/!kn o#*$ 0ni!, !*)'!% i&'-i&' 'n!'k %*ngo&!i k*#'$n k*+'!i$n
SEDIAAN OBAT &ERBAL
Di&'! d)i &$n ds) !n%n, $*0n !' %in*)#3 on!o$3 *ks!)k,
!ink!'), !*!, dn 4#/ ng dis*&'! g#*nik. G#*nik d#$ n%9 s*din d)i !n%n !' &$n #% #in ng dig'nkn +*)!% o#*$ G#*n.
'ARA 'ARA PEMB(ATAN SEDIAAN &ERBAL Perlu diperhatikan3 • Id*n!i:ksi3 !k %*ngg'nkn &$n !n%n ng s#$ • 2*)#!n3 s*&ikn %*ngg'nkn &$n k7g*#s, *%i# !i s!in#*ss s!**#. G'nkn s+!'# !' &$n +*ngd'k d)i k' !' &1; s)ingn d)i &$n +#s!ik!' ni#on. Jngn %*ngg'nkn&$n #'%ini'% k)*n kn &*)*ksi dg knd'ngn ki%i &$n OT • 2*ni%&ngn dn +*ng'k')n. • D*)1! k*$#'sn &$n !n%n o&! • 2*ni%+nn
23
MA'AM SEDIAAN &ERBAL
<. Infusa3 s*din i) g di&'! dg %*ng*ks!)ksi si%+#isi n&!i dg i) dg s'$' =>?@ s*#% < %!. 2*%&'!n in/'s sg! s*d*)$n !.' '!k
%*%&'! s*din d)i &$n #'nk s+! d'n dn &'ng. 9. Dekokta3 s*din i) ng di&'! dg %*ng*ks!)ksi s*din $*)&# dg i) +d s'$' =>?@ s*#% > %!. . Tea (teh"3 +*%&'!n s*din !*$ '!k !'1'n +*ngo&, &nk di#k'kn &*)ds)kn +*ng#%n s+! +d +*%&'!n in/'s. @on!o$3 i) %*ndidi$ di!'ngkn k* si%+#isi, di%kn s*#% 6 <> %! dn s)ing. Yng +*)#' di+*)$!ikn d#$ 1%#$ i) dn d*)1! k*$#'snn. C. Gargarisma dan Kolutorium3 (o&! k'%') dn 'i %'#'!"3 o&! ng %*ngnd'ng &$n !n%n g &*)k$si! s&g s!)ing*ns g d+! %*ng*nngkn !' %*#+isi s*#+'! #*ndi) %'#'! dn !*nggo)okn, !idk di%ks'dkn s&g +*#ind'ng s*#+'! #*ndi).
24
. Si)'+3 s*din &*)'+ #)'!n d)i !' g %*ngnd'ng sk)os, k*'#i din!kn #in, kd) sk)os !idk k')ng d)i C.> dn !k #*&i$ d)i .>. . Tinctura: (tingtur): s*din i) ng di&'! d*ngn ) %s*)si !' +*)ko#si si%+#isi d#% +*#)'! ng !*)!*) +d %sing9 %onog):. . Ekstrak (extracta): s*din k*)ing, k*n!# !' i) di&'! dg %*n)ing si%+#isi %*n')'! ) g ook, di#') +*ng)'$ $ %!$)i #gs. Eks!)k k*)ing $)s %'d$ dig*)'s %*n1di s*)&'k. . Puyer (Poders) d#$ $*)&# k*)ing ng di$#'skn. =. !aserasi 3 +*%&'!n +)*+)! g dig'nkn '!k &i1i9 %'si#g*n !' !n%n dg ko%+on*n k!i/ s+!3 *ss*n!i# oi# g d+! &*)'&$ &i# di+nskn.
25
<>. 2i# (+i#s"3 d#$ &'#!n k*i# d)i &$n o&! $*)&#. <<. Lin #in3 &*)'+ s*din '!k ko%+)*s, %ndi, in1*ksi, in$#si, ds&.# PRINSIP #ARMAKOLO"I BA&AN &ERBAL S*s'i dg /)%ko#ogi, %*ski+'n &$n #%, s&g o&! !*!+ $)s di+*#1)i FD, FK dn 1'g ESO !' &$n9 !oksis g !*)knd'ng d#% !n%n o&!. BA&AN AKTI# OBAT &ERBAL Ad 9 go#ongn3 <. M*!&o#i! +)i%*) g !.' %*ngnd'ng3 KH (g'#dn %i#'%", s% %ino, dn %ink (/!! oi#s" g di+)od'ksi dg /o!osin!*sis. 9. M*!&o#i! s*k'nd*)3 %ink *ss*nsi#, g#ikosid, !*)+*noid, &$n #k#i %s3 #k#oid %o):n d)i &'$ +o+i dn *)go!%in d)i *)go!.
26
@ONTOH &*&*)+ %*)*k o&! $*)&# !*)s!nd), i!' Di&%*n**), D%a$et) Fi!ogs!*), Fi!o#, G#'og)+, Ho S!i%'no, I)* M, K%ant% 2*g# Lin', Ki)n!i S*$! D!ng B'#n, K'! S*g) (@$ng S$*'0 Tin Rn Ling Yo", Lela$, 2)isidii, R*'%k'), S*$! T'&'$ (Tin Rn Ling Yo'", Songgo#ngi!, S!o+ Di) 2#'s,i)'gon, 1'g ng !*)&)' tolak an!%n.
BAHAN BAHAN AKTIF TANAMAN OBAT YG MEM2 2ERBEDAAN9 KIMIAI ANTARA LAIN3 •
•
• • • •
• •
A#k#oid, g#ikosid, s+onin, s*n0 +$i! (&i!!*) o%+o'nd", !nnin, *s*nsi# !' o#!i#*oi#s, !*)+*noid, )*sin, /!! !' :*d oi#s, +*!in, %'si#g*n, %in*)#, s% o)gnik, i!%in, dn k)*!inoid. O&! $*)&# !k s*##' %*%+ s!' */*k, kdg9 %*%+ */*k g #'s (&)od **!s" d#% !*)+i, d+# s!' !n%n d+! dig'nkn'!k &*)&gi +*nki!. Ko%&insi d)i %%9 &$n $*)&# d*ngn ksi g s% d+! %*n*&&kn ksi +o!*nsisi. @%+')n $*)&# (1%'" s*)ing dig'nkn'!k ksi +o!*nsisi. Bnk o&! $*)&# dig'nkn '!k +*)0!n s*ndi)i, dg ) +*%&*)in s*ndi)i. T+i $# ini !k din1')kn '!k g !k &*)+*ng#%n. Tn%n o&! %*%+ )isiko k*)'nn, g *ks!)*% !' &*)&$ &i# dig'nkn d#% dosis g k'! !' &*)#*&i$n, !' di%kn d#% 1ngk 0k!' ng #%. Bnk &$n k!i/!n%n o&! %*%+ ko%+osisi g sg! ko%+#*ks dn s*) ki%i0i % &nk dik*!. B$n +d !n%n o&! !!! kn &*))isi !g! +d &g !n%n dn '%') !' 0k!' %*%n*n.
28
FITOFARMAKA Fi!o/)%k d#$ o&! !)dision# d)i &$n #% ng d+! dis*!)kn d*ngn o&! %od*)n k)*n +)os*s +*%&'!nn ng !*#$ !*)s!nd), di!'n1ng d*ngn &'k!i i#%i$ s%+i d*ngn '1i k#inik +d %n'si d*ngn k)i!*)i %*%*n'$i s)!i #%i$, +)o!oko# '1i ng !*#$ dis*!'1'i, +*#ksn ng ko%+*!*n, %*%*n'$i +)insi+ *!ik, !*%+!
• 1* No+%a, K%m%a #ama
E$ Nodi) !*! on!ins 3 A!!+'#gi!* .. >> %g 2sidii Fo#i'% E!)! . > %g @')'% do%*s!i R$i4o% E!)! . . %g • In+%ka-% 3 T)di!ion## 's*d /o) !)*!%*n! o/ non s+*i: di))$o*
• ./"a , Pa$o-
Ti+ k+s'# &*)isi3 Eks!)k Gnod*)% #'id'% <> %g Eks!)k E')o%* )di > %g Eks!)k Gins*ng > %g Eks!)k R*!)o/)!i /)'!'s 9, %g Ro# 1*## %g • In+%ka-% M*ningk!kn s!%in dn k*s*g)n !'&'$, %*%&n!' %*ningk!kn s!%in +)i, %*%&n!' %*ng!si dis/'ngsi *)*ksi dn *1k'#si dini.
• * St%muno, De3a Me+%a
Ko%+osisi3 Ti+ %# S!i%'no Si)'+ %*ngnd'ng *ks!)k 2$##n!$'s ni)')i 9 %g. Ti+ k+s'# S!i%'no %*ngnd'ng 2$##n!$'s ni)')i > %g • In+%ka-% M*%&n!' %*%+*)&iki dn %*ningk!kn d !$n !'&'$
• 4*Ten-%!a+,Pa$o-
Ko%+osisi !i+ k+s'# &*)isi3 Eks!)k A+ii $*)& =9%g Eks!)k O)!$osi+$on /o#i'% 9%g In+%ka-% M*n')'nkn !*knn d)$ sis!o#ik dn dis!o#ik
• 5* Reumanee, N6on6a Menee
Ko%+osisi3 @')'%* do%*s!i* R$i4o% = %g ingi&*)is R$i4o% *ks!)k %g @')'%* R$i4o% *ks!)k <9> %g 2nd')!* R$i4o% *ks!)k %g R*!)o/)!i F)'!'s *ks!)k <9 %g %n+%ka-% %*&n!' %*ng')ngi n*)i +*)s*ndin.
riteria mengg+nakan ba,an berk,asiat dan ba,an
Unt+k da-at memiliki iin edar0 obat tradisional0 obat ,erbal tamba,an ang memen+,i -ersaratan terstandar dan fitofarmaka ,ar+s memen+,i kriteria sebagai m+t+0 keamanan dan kemanfaatan / berik+t 4 k,asiat5
dib+at ses+ai dengan ketent+an tentang Pedoman 6ara Pemb+atan Obat Tradisional ang "aik ata+ 6ara Pemb+atan Obat ang "aik ang berlak+5
-enandaan berisi informasi ang lengka- dan obektif ang da-at menamin -engg+naan obat tradisional0 obat ,erbal terstandar dan fitofarmaka se1ara te-at0 rasional dan aman ses+ai dengan ,asil e2al+asi dalam rangka -endaftaran. !
+)o*% 2)o*% ng !*)1di +d +*)k*%&ngn +)od'k :!o/)%k s%+i s! ini d#$ &gi%n %*nd+!kn +)od'k ng &*)k'#i!s dn &*)%'!'. B*)ik'! ini +*nd*k!n +*%*$n 'n!'k %*ng!si +)o*% di !s3 <. K*&*n)n dn )isi s+*si*s !n%n $)'s di!*gkkn 9. K*!*+!n 0k!' +n*n !$'nn $)'s diik'!i . Kon!%insi !n%n d*ngn +o#'!n, 1%') dn s*)ngg $)'s di$ind)i. C. 2*ngg'nn !*kno#ogi &)' 'n!'k *ks!)ksi &$n ng s!*)i# d#% sk# &*s) ng !*)%oni!o), !*)s!nd), dn konsis!*n +*)#' di1#nkn. . 2*ng'1in &$n )'0$n dn +)od'k 1di $)'s di#k'kn d*ngn %*ngik'!i s!nd) ng &*)#k'
2)o%osi s*s! B*&*)+ i)i +)o%osi ng %*n*s!kn n!) #in3 <. &*)ni %*%&*)i g)nsi s*%&'$ d#% 0k!' !*)!*n!'. 9. s!' %% o&! dik#i% &is %*n*%&'$kn #*&i$ d)i s*+'#'$ %% +*nki!. . &nk +)od'k ng %*%+'ni s*)!i:k! S2-IRT &*)ik#n d*ngn i%ing-i%ing %*n*%&'$kn &*)&gi %% +*nki!. M*n')'! !')n Bdn 2OM i1in S2-IRT !idk &o#*$ &*)ik#n dn !idk &o#*$ %*nn!'%kn k$si!n k)*n &*#'% d +*n*#i!in i#%i$. C. B*)ni %*n1n1ikn 'ng k*%&#i <>> &i# !idk s*%&'$. . s+di +)o%osi !' ik#n ng !idk %s'k k# . Jngn !*)1*&k +)o%osi n!) !*%n ng !idk &*)!ngg'ng 10& . $!i-$!i d*ngn &nkn +)o%osi +*ngo&!n !n+ o+*)si 'n!'k &*)&gi %% +*nki!
s*)!i:ksi O&! !)dision# ng &*)*d) di Indon*si %*%+'ni s*)!i:k! &*)1*n1ng, i!'3 <. S*)!i:k! TR (!)dision#", 'n!'k o&! ng %*ngg'nkn &$n &k' ng dik'i &*)k$si! o&! s*) !')'n !*%')'n. S*)!i:k! TR ini $n &o#*$ %*nn!'%kn k$si! )%'n s!' %% s1 d*ngn k!-k! s!nd) PS*) !)dision# dig'nkn 'n!'k +*ngo&!n........P 9. S*)!i:k! O&! H*)&# T*)s!nd) +&i# s*&'$ )%'n s'd$ di'1i o&kn k*+d $*0n o&, !' di#k'kn '1i +)k#inis. . S*)!i:k! Fi!o/)%k 'n!'k o&! ng s'd$ di#k'kn '1i k#inis
H%&!n 2*)k*%&ngn 1%' dn o&! $*)&# di Indon*si s*)ing !*)$%&! k)*n k*nd#-k*nd# s&&.3 <. 2*ngo#$n &$n 1%'7$*)&# ng &*#'% !*)s!nd), !*)'!% %'!'. 9. Ind's!)i 1%'7o&! $*)&# 1'g s*)ing !idk 1'1') d*ngn %*n%&$kn &$n-&$n ki%i k* d#% +)od'kn s*$ingg s*)ing %*ni%&'#kn */*k s%+ing ng !idk dik*$*ndki
$%&!n . K')ngn +*n*#i!in i#%i$ dn d'k'ngn +*%*)in!$ !*)'s-%*n*)'s . C. S*&gin %s)k! !idk !$n d*ngn )s +$i! dn )o% !idk *nk. . Ms)k! !*)&is %*ngkons'%si s*s'!' ng &is di)skn s*) ins!n (s*k*!ik". . Tidk s*%' &$n &k' o&! $*)&# di&'didkn s*) s*)i's s*$ingg s*)ingk#i &$n o&! $*)&# !*)!*n!' $i#ng di +s)n k)*n k*s'#i!n &$n &k'. . S'#i!n %*)i$ k*+*)n %s)k! k)*n &*#'% di#k'kn +*n*#i!in i#%i$ s*) %*n*#')'$. . Bi +*n*#i!in 'n!'k '1i +) k#inis dn '1i k#inis sng! %$# s*$ingg %*n1di k*nd# '!% &gi ind's!)i 1%' ng k*&nkn %*)'+kn ind's!)i k*i# dn %*n*ng$
)*s'%* <. O&! (!*)%s'k 1%' dn $*)&#" &is %*n1di )'n dn )'n &is %*n1di o&!, %k d#% %*ngkons'%si o&! And $)'s %*%+*)$!ikn s+*k dosis dn 0k!' ng &*)ki!n d*ngn k*%nnn. 9. S*%' o&! &ik %od*)n dn !)dision# %*%+'ni */*k s%+ing. 2i#i$#$ +)od'k ng &*)k$si! !*!+i %*%i#iki */*k s%+ing %ini%#. . 2si*n &*)$k %*n*n!'kn !*)+i %n ng kn di+i#i$ 'n!'k %*ng!si +*nki!n. C. S*g*) $'&'ngi dok!*) !' kons'#!n k*s*$!n ng !*)+*) &i# %*ng#%i )*ksi n*g!i/ k*!ik %*ngkons'%si o&! %od*)n %'+'n $*)&# dn 1%'. . Jngn %'d$ !*)gi') ik#n dn +)o%osi ng &*)ni %*%&*)ikn 1n1i-1n1i s')g n%'n k*n!nn !idk d. . Msing-%sing indiid' &is &*)&*d )*ksin &i# %*ngg'nkn s'!' +)od'k ng s%. B*#'% +s!i &i# d !*%n ng s*%&'$ %in'% o&! !*)!*n!' And 1'g +s!i s*%&'$. . L*&i$ &ik %*ng'+kn $id'+ s*$! 'n!'k %*n*g$ d!ngn +*nki! d)i +d %*ngo&!i +*nki!
M*knis%* K*)1 O&! H*)&# 3 <. M*%+'ni */*k !oksik #ngs'ng !*)$d+ s*# knk*). 9. S#$ s!' s*n0n !n%n o&!7$*)&# i!' &*)+*)n +d /s* !*)!*n!' d#% sik#'s %i!osis s*#. . M*ningk!kn d !$n !'&'$ d*ngn %*ningk!kn dn %*ngk!i/kn n!')# ki##*) s*# (+*%&'n'$ s*# knk*) #%i". C. M*)'+kn s'%&*) ion7'ns') K#i'% (K" ng %*#i%+$. . M*)'+kn s'%&*) n!ioksidn 'n!'k %*nngg'#ngi )dik# &*&s. . S'%&*) s% #k!!. . M*%+*)&iki dn %*%+*)k'! #ingk'ngn 1)ingn !'&'$ di%n knk*) &*)d
%*knis%* • B$kn s*din :!o/)%k ng #k
di)*s*+kn dok!*) +'n %si$ &*#'% 1*#s &*!'# %*knis%* k*)1n. Knd'ngn k!i/n %si$ s*&!s d'gn. M*knis%* k*)1n 1'g %si$ ki)-ki). K#'+'n +) +*n*#i!i %*ng*!$'i knd'ngn :!oki%in, k*&nkn %si$ s*&!s go#ongn '%'%. Mis#n #k#oid, onoid, n!ioksidn, %ink !isi)i, s% %ino, dn s*1*nisn. N%-n% ini &'kn#$ n% s*&'$ s*n0 :!oki%i !*)!*n!', !+i n% go#ongnn.
2*nd$'#'n • B$n Ki%i O&! (BKO" " ! dik!i/ +d 1%' " T*)%s'k &$n ki%i &*)&$
(D/!) G" " 2*ngg'nn $)'s d*ngn )*s*+ dok!*) " M*ni%&'#kn */*k s%+ing +d +*ngg'nn ng s#$ dn #%
BKO ng s*)ing di!%&$kn3 • • • • • • • • • • •
Si&'!)%in Hid)ok#o)id (2*#ngsing" Si#d*n:# Si!)! (A+)odisik" Si+)o$*+!din (A+*!i!* s!i%'#n" F*ni#&'!son (An!iin%si" As% M*/*n%! (An#g*sik-n!iin%si" 2)*dnison (An!iin%si" M*!i# T*s!os!*)on* (2*ng'!" D*ks%*!son (An!iin%si 7 A+*!i!* s!i%'#n" M*!%+i)on (An#g*!ik" T*o:##in (As%" 2)s*!%o# (An!i+i)*!ik-n#g*!ik"
O&! !)dision# BKO ng s*)ing di!%&$kn • Pe!al l%nu 7 enok 7 emat%k 3 F*ni#&'!son,
• • • •
n!#gin, dik#o/*nk sodi'%, +i)oksik%, +)s*!%o#, +)*dnison, !' d*ks%*!son Pelan!-%n! Si&'!)%in $id)ok#o)id Pen%n!kat -tam%na 7 obat kuat $%a 3 Si#d*n:# Si!)! Ken%n! man%- 7 +%abete- 3 G#i&*nk#%id Se-ak naa- 7 a-ma 3 T*o:#in
BAHAYA BKO • • •
• • • • •
#en%lbuta9on " !idk n%n +d s#')n *)n, ski! k*+#, +'sing, *)!igo, gngg'n +*nd*ng)n, /o!os*nsi:!s, $*%!')i d## Antal!%n :Metam$%on; " Ag)n'#osi!osis (Jngk #%" Dek-ameta-on " G#'koko)!ikoid3 Di&*!*s, os!*o+o)osis " Min*)#oko)!ikoid3 R*!*nsi Ai)7Min*)# (Moon /*" Pe+n%-on " gngg'n $id, os!*o+o)osis, !'kk +*+!i Teo
A+k$ nd ')ig d*ngn 1%' BKO Ini !nd-!ndn • A+&i#
+)od'k di k#i% d+! %*n*%&'$kn &*)%%-%% +*nki!. • Bi# %n/! !' k*)1 o&! !)dision# di)s s*d*%ikin *+!n !*)1di (P*s+#*ngP". • Bi# d#% &*n!'k k+s'# %s di d#% k+s'# !idk &*)0)n ok#! !+i +'!i$
2ELANGGARAN DAN SANKSI • UU K*s*$!n No%o) 9 T$'n <==9. 2d
+s# 9 ! 9 $')'/ (*" dis*&'!kn &)ng si+ %*%+)od'ksi dn !' %*ng*d)kn &$n ng %*ngnd'ng 4! dik!i/ ng !idk %*%*n'$i s!nd) dn !' +*)s)!n s*&gi%n di%ks'd d#% 2s# CC A! (9" di+idn d*ngn +idn +*n1) +#ing #% (#i%" !$'n dn +idn d*nd +#ing &nk R+<>>.>>>.>>> (s*)!'s 1'! )'+i$". Bis +'# di1*)! Undng-'ndng 2*)#ind'ngn Kons'%*n No%o) T$'n <=== d*ngn d*nd %ksi%'% R+< %i#i).
Peenanaan Pen!emban!an -tate!%&ebal Me+%%ne •
•
•
RE"(LASI / Peneta$an -tan+a+ / Paktek Poe-%onal / &ebal OT 6an! +%$atenkan / Pen>ualan PENDIDIKAN) TRAININ" PELATI&AN / Ma-6aakat) Pakt%-% Bata)A$tke) Dokte / Penel%t%an PT) In-tan-% Peme%nta PELA?ANAN / Pea@atan $a-%en +% RS +!n Tea$% -tan+a+ / (>% Kl%n%/ Inte!a-% Batanta +!n Konen-%onal Melak-anakan I Pen!emban!an In+u-t%) a*Inoma-%) &AKI
K%te%a Pem%l%an Pen!emban!an Obat &ebal • • • • • • • • • • •
Ealua-% Pu-taka kelen!ka$an +ukun!an %lm%a S%!n%a Pen!%lan!an kontam%nan +an $emal-uan baan Stan+a+%-a-% tea$% ) botan%) k%m%a) akt%%taStu+% -tab%l%ta-) keamanan :Saet6; +an kemanaatan :E
De-a%n Obat &ebal +% ma-a +atan! • Men!emban!kan Komb%na-% -%m$l%-%a untuk men!eekt%kan akt%%ta• Dam$ak t+ -%-tem b%olo!%/tea$% $a+a $a-%en be+a-akan $o
Petumbuan Pen!emban!an Obat &ebal
M*ng+ L%&! • Mate%al kom$lek-) $elu -%-tem 6an! leb% %n% • (>% Kl%n%- maal) -uka +%lak-anakan • P%l%an %n+%ka-% kuan! te$at • In-ent% t+ $o+uk kuan!) t%+ak +%an!!a$ OBAT • Leman6a $emanaatan 6an! bekelan>utan @alau $oten-% alam mel%m$a
S%at/-%at Obat &ebal •
•
Keuntun!an / Ren+an6a %n-%+en eek -am$%n! / Ak-% %n!an tt$ am$u / Pen%n!katan -olub%l%ta- kom$*akt% kn $en!au -en6*la%n / Pen%n!katan kon+%-% $a-%en kaena kon%k ak-% amakolo!% +alam -uatu obat ebal 6an! -ama Kelemaan / Fal%+a-% 6an! lua- +a% kan+un!an -en6a@a akt% / Kuan!n6a -tu+% %lm%a tentan! kan+un!an k%m%a / Mu+a +%t%u / (ntuk baan tetentu -u+a -ul%t +%$eole / Ke-ul%tan untuk mem$o+uk-% -kala be-a / Ke-ul%tan +alam menentukan mekan%-me ke>a obat
S$e-%
Nama obat ebal A-al tanaman : Lat%n;) ba!%an 6an! +%!unakan Ta3onom% tanaman De-k%$-% ) kult%a-% tanaman) $emanenan) $en6%m$anan -%m$l%-%a Mako-ko$%k +an m%ko-ko$%k -%m$l%-%a Kan+un!an k%m%a teutama 9at akt% 7 9at %+ent%taPaamete mutu -u-ut $en!e%n!an) ka+a abu) abu t%+ak laut* (>% kemun%an emaan lo!am beat) m%koba) $e-t%-%+a Peme%k-aan ka+a 9at akt%7 9at %+ent%taAk-% amakolo!%* Keamanan Do-%-) %n+%ka-%) konta %n+%ka-% +an a$l%ka-% kl%n%-
Pen!emban!an leb% lan>ut • Baan baku / Pen!a+aan 6an! kon-%-ten / Pen%n!katan +an $en6ebaan tekn%k kult%a-% / "lobal%-a-% +a% -tan+a+ kual%ta- obat ebal • am%nan Kual%ta/ D%$o+uk-% -e-ua% "MP +an -tan+a+ al%+a-% / Pen!emban!an meto+e $en%la%an kual%ta-
Ala-an Kon-umen •
S%ka$ C "ack to #ature C kaena G Eek -am$%n! 6an! en+a G &%+u$ -eat +en!an aa $ene!aan :$eent%; G Ket%+ak$ua-an tea+a$ obat mo+en
•
#akto $en+ukun! la%n G Obat Ta+%-%onal:&ebal; mem%l%k% -e>aa $an>an! :@a%-an; G Obat tela tebukt% -eaa em$%%k G Obat altenat% +en!an a!a te>an!kau :mua; G Mem$un6a% n%la% 6an! +a$at +%$ea6a
TANTAN"AN 1* 2* * 4* 5* H* *
Petumbuan $a-a 6an! akan +atan! :$a-a !lobal; Memenu% aa$an kon-umen Pen+%+%kan kont%nu untuk tu>uan self medication Leman6a -%-tem Pen!obatan Ta+%-%onal (>% Kl%n%- untuk $en%n!katan ke$ea6aan Pelun6a $en!emban!an 6an! -%-temat%k Pelu $enel%t%an be-%at ol%-t%k :-a%n-/$o+uk/ kon-umen; 8* Pen!emban!an 6an! te%nte!a-% :$etan%an/ ektak-%/omula-%; J* Obat &ebal In+one-%a be-%at !lobal) &ebal te-tan+a+ +an
Tem$at +an 'aa $elak-anaan 3 Sin!i:ksi J%' di#ksnkn +d 3 • K#inik J%' !i+* A dn B ( 21. Dok!*)" • R'%$ Ski! ng di!'n1'k • K#inik B929TOOT T0ng%ng' Tata aa $en6elen!!aaan • 2*%*)iksn dn dignos* o#*$ dok!*) • Di&*)ikn )*s*+ Fo)%'# J%' !*)!*n!' • 2*n*din J%' di )'ng +*)ikn • 2*%&*)in o&!71%' dn +*%&)n • E#'si k$si! dn k*#'$n +si*n
Po+uk ak% Sa%nt%
+*ngo&!n &*)&gi 1*nis +*nki! ng !*#$ !*)'1i k*%nn dn k$si!n s*) k#inik S*&*#'%n )%'n 1%' di'1i !*)#*&i$ d$'#' k*%nnn %*##'i '1i !oksisi!s s*) +)*k#inik • S*#')'$ Ramuan amu ng !*)'1i di%'! di d#% Fa+emeum amu ng kn %*n1di +*do%n
&gi s*#')'$ +)k!isi $*)&# %*dik 'n!'k dig'nkn +d /si#i!s +*#nn k*s*$!n di R'%$ ski! dn 2'sk*s%s.
'onto Ramuan &ebal 6an! +%!unakan ole Pol% OTI RS* D*Soetomo Suaba6a
Batu !%n>al <.d'n k*1i &*#ing.. g 9.d'n k'%is k'ing ..C g k) ##ng" @) 3 < &'ngk's di)*&'s dgn C g#s i) $ingg g#s Dosis 3 k#i s*$)i < g#s
'onto Ramuan &ebal 6an! +%!unakan ole Pol% OTI RS* D D*Soeto *Soetomo mo Suaba6a Kanke Pau 1*Benalu kelo : curmula philippensis;** 5 ! 2*Saan! -emut : ydrophytum formicarum;** ! *Samb%loto : *ndrographis *ndrographis paniculata ; ** 5 !
'aa -ebun!ku- +%ebu- +! 4 !l- a% ! !l-
Do-%- kal% -ea% 1 !-
'onto Ramuan &ebal 6an! +%!unakan ole Pol% OTI RS* D D*Soeto *Soetomo mo Suaba6a Kanke +aa D'n T+k d) ( Vinca rosea " .. g @) 3 < &'ngk's di)*&'s dgs C g#s i) s%+i g#s Dosis3 k#i s*$)i < g#s In-omn%a D'n7 &'$ +# ( Myristica fragrans" g @) 3 < &kgs di)*&'s dg C g#s i) s%+i g#s Dosis3 k#i s*$)i < g#s
'onto Ramuan &ebal 6an! +%!unakan ole Pol% OTI RS* D*Soetomo Suaba6a Obat a-ma bo%ale 1* Daun -embun! : "lumea +alsamifera; +an Daun L%!un+% : ,itex trifolia ; aa** 5 ! 2* Daun Pat%kan Kebo : Euphor+ia hirta) ** 15 ! * Daun bun!a Tan>un! : !imosop elengi*10 ! 4* Daun Ran+u mu+a : .ei+a pentandra; *** 10 ! 'aa 1 b!k- +%ebu- +en!an !l- a% %n!!a 2 !lDo-%- 2 kal% -ea% 1 !l-
'onto Ramuan &ebal 6an! +%!unakan ole Pol% OTI RS* D*Soetomo Suaba6a
H* Pen!obatan D%abete- H*)& S%&i#o!o ( Andrographis paniculata"..C g D'n K'%is k'ing (Orthosphon stamineus" dn Ak) L#ng (Imperata cylindrica" (" C g @) 3 < &gks di)*&'s d*ngn 9 g#s i) $ingg < g#s Dosis 3 9 k#i s*$)i g*#s
Pu@oen! : Pimpinela alpina;
Sane!o : /unasia amara ; Ao+%-%aka a-l% +a% Bu!%- :Sul-el ;
Tabat Ba%to : 0icus deltoidea; Tanaman a-l% Kal%mantan untuk Ke$ut%an
Kela+% T%ku- : Thyponium 1agelliforme; (ntuk $en!obatan Kanke
Fale%an : ,aleriana o2cinalis; Akan6a -eba!a% obat $enenan!
Ruma Sak%t D*Soetomo Suaba6a
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
• &ebal Me+%%ne atau Obat &ebal
d#$ o&! #%i ng '%'%n &*)s# d)i !n%n, %*ngnd'ng #*&i$ d)i s!' ko%+on*n k!i/. Jdi +*%n/!n o&! $*)&# &*)s% d*ngn o&! %od*)n (d)'gs" $)'s $!i-$!i k)*n d+! !*)1di in!*)ksi din!) k*d'n
• In!*)ksi ($*)&#-d)'g" #*&i$ )'%i!
di&ndingkn in!*)ksi ng !*)1di n!) s*s% o&! %od*)n ( d)'g-d)'g" k)*n $n %*ngnd'ng s*n0 !'ngg#. • O#*$ k)*n i!' +d +*ngg'nn k#inis, +d &*&*)+ ks's dis)nkn g) +d s! %*ngkons'%si o&! $*)&# di#)ng 'n!'k %*ngkons'%si o&! %od*)n s*) &*)s%n.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
• O&! $*)&# dn o&! %od*)n d+!
&*)in!*)ksi &ik s*) /)%kokin*!ik !' /)%kodin%ik. • O&! $*)&# %*ngik'!i +)insi+-+)insi+ /)%ko#ogi %od*)n, 1di !*)1din in!*)ksi n!) $*)&#-d)'g &*)ds)kn !! ) +d in!*)ksi d)'g-d)'g &ik d)i s+*k /)%kokin*!ik %'+'n /)%kodin%ik.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
• Bebea$a ka-u- %nteak-% ebal/+u! -e$et% onto be%kut " T*)1din +*nd)$n +d +*%&*)in @aa%n &*)s%-s% d*ngn o&! $*)&# Ginkgo biloba, &0ng +'!i$ ( Allium sativum". " 2*n')'nn &ioi&i#i!s d)i o&!
digoin, !$*o+$#in, sik#os+o)in, &i# o&!-o&! ini diko%&insikn d*ngn o&! H*)&# d)i Hypericum perforatum
• 2*ningk!n )*siko $i+*)!*nsi +d
+*ngg'nn s*) &*)s% o&! n!id*+)*sn !)isik#is d*ngn o&! $*)&# Yo$i%&in ( !ausinystalia yohimbe " • T*)1din +o!*nsisi &ik +d +*ngg'nn o)# !' !o+ik# d)i o&! +)*diniso#on ng dig'nkn &*)s% d*ngn )di LiV'i)i!* ( Glycyrrhi#a glab
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
• T'%&'$n ng %*ngnd'ng s*n0
g#ikosid n!$)V'inon, <. S*nn ( $assia senna" 9. @s) (%hamnus purshiana ", 1'g !'%&'$n ng %*ngnd'ng s*)! !*)#)'! ( soluble &ber " s*+*)!i g'% d+! %*n')'nkn !ingk! &so)&si d)i o&! %od*)n di s#')n +*n*)nn.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
• #akta/akta
<. S*diki!n in/o)%si !*n!ng */*k o&! $*)&# +d 1nin, o#*$ k)*n i!' +*ngg'nn o&! $*)&# +d 1nin $)'s di$ind)i (kon!) indiksi". 9. S*diki!n in/o)%si !*n!ng !)ns/*) ko%+on*n k!i/ d)i o&! $*)&# k* &i %*##'i s's' I&' ,o#*$ k)*n i!' o&!o&! $*)&# !idk di&*n)kn di&*)ikn +d 0ni! ng #gi %*n's'i. "
. Tidk dn +*ng*!$'n ng k$'s's !*n!ng in!*)ksi o&! $*)&# d*ngn o&! - o&! %od*)n ng di!'#is +d )*s*+ dok!*). C. S*diki!n in/o)%si !*n!ng */*k o&! $*)&# !*)$d+ /*)!i#i!s, ng &*)ki!n d*ngn si/!-si/! *s!)og*nik dn nd)og*nik.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
' Oral Anticoagulant heraphy (OA@T" s*##' %*ni%&'#kn in!*)ksi n!) d)'g - d)'g, d*%ikin 1'd in!*)ksi n!) $*)&#-d)'g. Hsi# +*n*#i!in %*n'n1'kkn d #*&i$ > !n%n H*)&# &*)in!*)ksi d*ngn @aa%n) &ik %*##'i '1i #&o)!o)i'% %'+'n %*##'i s!'d ks's. . S*diki!n in/o)%si !*n!ng */*k s%+ing ng !i%&'# +d +*ngg'nn ng #% d)i o&! $*)&# Herb
. Ad /k! ng %*n'n1'kkn $'&'ngn n!) !*)1din )*siko s*!*#$ o+*)si, k)*n s*&*#'%n !*#$ %*ngkons'%si o&! $*)&#. Dis)nkn g) +si*n !idk %*ngkons'%si o&! $*)&# %ini%# -<> $)i s*&*#'% o+*)si. . 2*%&*)in o&! $*)&# +d nknk k')ng &ik, k)*n %*)*k %si$ d#% +*)!'%&'$n d*ngn *n4% 9 &io!)n/o)%si ng k!i/, d*ngn +*%&*#$n s*# ng sng! !inggi,
Bebea$a onto %nteak-% obat &ebal Du!
<. B%>% P%nan! 2inng ( Areca catechu " s'k' 2#%*, %*ngnd'ng s*n0 #k#oid )*o#in* &*)si/! ko#in*)gik. Bi1i +inng &isn dik'n$ &*)s% d*ngn d'n si)i$ ( !iper betle" dn di!%&$ k+'). S*nssi ng di!i%&'#kn +d s! %*ng'n$ si)i$ d*ngn &i1i +inng d#$ *'+$o)i, s#isi, +*)sn +ns +d !'&'$ dn %*ningk!n k+si!s dn s*%ng! 'n!'k &*k*)1. N%'n %*%&*)ikn */*k n*g!i/ &*)'+3 k*&isn (habituasi", k*!gi$n (adiksi" dn )ithdra)al symptoms
• . E/*k s*)i's ng !idk diinginkn d#$ k)sinog*n*sis, ng %*n*&&kn knk*) %'#'!. D*ngn +*n%&$n !*%&k' %k */*k ini kn %*ningk!. In!*)ksi !*)1di d*ngn o&! 0luphena3in kn %*ni%&'#kn g*1# !)*%o), d*ngn 0lupenthixol %*ni%&'#kn &)dkin*si dn 10 !)*%o). E/*k e*trapyramidal ini kn $i#ng s*!*#$ +*%&*)$*n!in %kn si)i$ &*)s% d*ngn o&!-o&! !*)s*&'!.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
9. Bua 'aba% Ad#$ &'$ ($apsicum annuum " s'k' So#n**, %*ngnd'ng +siin ng %*%&*)ikn )s +*ds dn +ns. Dig'nkn s*&gi k)%in!i/'% dn s*&gi )'&i/i*n! +d +*%&*)in !o+ik#. E/*k /)%ko#ogi !i%&'# k)*n +siin %*#*+skn 2-/k!o) d)i n*')on, s*$ingg d+! %*ng$i#ngkn )s
• Bgi +si*n d*ngn gngg'n #%&'ng
('#s*)", +*%&*)in +siin $)'s di$ind)i. 2*ngg'nn &*)s% d*ngn o&!-o&! *.E inhi+itor kn !*)1di in!*)ksi o&! ng %*ni%&'#kn &!'k, s*dng +*%&*)in &*)s% d*ngn o&! Teophylin kn %*ningk!kn &so)&si dn &ioi&i#i!s d)i o&! ini.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
. Daun "%nk!o Ad#$ d'n d)i !n%n Ginkgo ( Ginkgo biloba " s'k' Ginko**. Dig'nkn s*1k #% 'n!'k %*ng!si gngg'n +*)n/sn. S! ini dik#i% d+! %*%+*)&iki #i)n d)$ s*)*&)# dn d)$ +*)i/*) s*)! 'n!'k %*#0n geriatri depressi. M*ngnd'ng s*n0 onoid Q'*)s!*in, K*%+$*)o#, Iso)$%n*!in. M*%+'ni si/! n!ioksidn dn si/! %*ngin$i&isi g)*gsi +#!*#*!.
Hsi# +*n*#i!in +d ks's +*nki! A#4$*i%*), !*)1di +*)'&$n ng signi:kn +d /'ngsi kogni!i/, %*%o)i dn /'ngsi sosi# di&ndingkn d*ngn +#s*&o. In!*)ksi $*)&#-d)'g !*)1di +d +*%&*)in &*)s% aspirin ng kn %*ni%&'#kn hyphema s*) s+on!n. D*ngn parasetamol dn ergotamin kn %*ni%&'#kn hematoma, d*ngn 0)/)in kn %*ni%&'#kn intraserebral hemorraghic.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en C. Aka man%-
Ad#$ k) d)i !n%n Glycyrrhi#a glabra s'k' L*g'%inos*. Dig'nkn s*&gi *ks+*k!o)nsi dn 'n!'k %*#*gkn !*nggo)okn, 1'g +d +*+!ik '#s*). M*ngnd'ng s*n0 s% g#))$*!in! ng !*)go#ong s*n0 !)i!*)+*noid d#% &*n!'k g#ikosid, ng d+! %*ngin$i&isi s*k)*si i)n #%&'ng.
• 2*%&*)in &*)s% d*ngn o&!
Predisolon kn %*ningk!kn kons*n!)si +#s% d)i +)*dniso#on. D*ngn hidrokortison kn %*ni%&'#kn )*s+on sokon!)iksi +d +*)%'kn k'#i!. • D*ngn o&! 4ral kontraseptik kn !*)1di $i+*)!*nsi, *d*% dn $i+ok#*%i. M*%&*)ikn */*k +o!*nsisi +d +*%&*)in &*)s% adrenokortikotropik hormon +d ks's )$*'%!oid )!$)i!is.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
. Bua A-am a@a
Ad#$ dging &'$ ng !*#$ dik*)ingkn d*ngn sin) %!$)i d)i !n%n amarindus indica s'k' L*g'%inos*. B*)si/! #ksn #*%$, dn &*)si/! n!is*+!ik. M*ngnd'ng s% !)!)!, g'#, +*k!in, +)4in*, dn !$i4o#*.
• In!*)ksi $*)&#-d)'g !*)1di &i#
di&*)ikn &*)s% d*ngn aspirin kn %*ningk!kn &ioi&i#i!s d)i o&! ini, ng +d k$i)n %*n*&&kn +*nd)$n. B'$ s% 10 1'g &nk dig'nkn s*&gi &$n %knn.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
. Aka Fale%an Ad#$ k) ng !*#$ dik*)ingkn d)i !n%n Valeriana o+cinalis, T*#$ dig'nkn s*1k #% s*&gi s*d!i/-$+no!ik.+d k*dn inso%ni !' +d ks's s's$ !id'). M*ngnd'ng s*n0 k!i/ #*+o!)i! dn s*sk'i!*)+*n*. K*d'n %*%+'ni si/! s*d!i'%, #*+o!)i! &*)si/! !o!oksis, s*dng s*n0 s*sk'i!*)+*n* !idk.
Eks!)k i) d)i k)n %*ngnd'ng s*n0 GABA ng d+! %*ngind'ksi s*dsi. Ad s!' ks's 0i!$d)0# s%+!o%s +d +*ng$*n!in +*ngg'nn $*)&# ini. In!*)ksi H*)&#-d)'g d+! !*)1di +d +*%&*)in s*n0 #*+o!)i! d*ngn alkohol , #*+o!)i! kn %*)*d'ksi */*k ng !idk diinginkn d)i #ko$o#.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
. Kul%t batan!?o%mb%n Ad#$ k'#i! &!ng ng !*#$ dik*)ingkn d)i !n%n !ausinystalia yohimbi, %*ngnd'ng s*1'%#$ #k#oid s#$ s!'n o$i%&in ng 1'g di!*%'kn +d k) d)i %au)ol&a serpentina, s!)'k!')n %i)i+ d*ngn )*s*)+in. Dig'nkn s*#% &*)!$'n-!$'n 'n!'k +*ngo&!n dis/'ngsi *)*ksi +d +)i, %*ningk!kn #i&ido !*)'!% +d #ki-#ki 'si #n1'!. Yo$i%&in s*) /)%ko#ogik d#$ s'!' presynap alpa adrenergik blocking agent dn s'!' serotonin antagonis
• In!*)ksi !*)1di &i# di&*)ikn &*)s%
d*ngn s*din o&! d)i s*n0 trisiklik antidepresant . ng kn %*ni%&'#kn $i+*)!*nsi . Yo$i%&in s*ndi)i kn %*ni%&'#kn */*k $i+*)!*nsi +d dosis !*)+i, n%'n d*ngn +*ngg'nn s*) &*)s%n,%k o$i%&in +d dosis )*nd$ !*#$ %*ni%&'#kn */*k $i+*)!*nsi ng k'!.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
• &ebal 6an! men!an+un! -en6a@a be-%at ant%koa!ulan*
B*&*)+ n!')# +)od'k %*ngnd'ng ko%+on*n k!i/ &*)si/! n!ikog'#n s*+*)!i k'%)in, s#isi#! !' s*n0 ng &*)si/! n!i +#!*#*!. Jdi +)od'k #%i $)'s $!i-$!i +d +*%&*)in &*)s% d*ngn 0)/)in, k)*n kn %*ni%&'#kn in!*)ksi &*)'+ +o!*nsisi B*&*)+ !n%n ng %*ngnd'ng k'%)in (coumarine" !' d*)i!n d#$ 3
" Ba@an! $ut% ( Allium sativum" 3 &*k*)1 d*ngn */*k !*)$d+ )diosk'#*) s*+*)!i %*n')'nkn !*knn d)$ dn #*%k d)$ s*)! %*%+'ni k!ii!s n!i!$)o%&o!ik. B0ng +'!i$ diin/o)%sikn d+! %*ng$%&! sin!*sis !$)o%&oksn
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
ae ( ingiber o+cinale" 3 dig'nkn 'n!'k %&'k +*)1#nn, %'# dn )!$)i!is ()dng s*ndi".Di#+o)kn d+! %*ng')ngi gg)*gsi d)i +#!*#*! %*##'i in$i&isis k*)1 *n4i% !$)o%&oksn sn!*!s*. J$* kn %*ningk!kn )*siko +*nd)$n &i#
• "%nk!o ( Ginkgo biloba" 3 +)od'k $*)&#
ini di+)o%osikn s*&gi o&! 'n!'k %*ningk!kn d ing! ( /'ngsi kogni!i/". S#$ s!' ko%+on*nn Ginkgolide d+! %*ngin$i&isi platelet.activating /k!o) %*##'i +*)singn +d +*n*%+!n )*s*+!o), s*$ingg %*n')'nkn gg)*gsi +#*!*#*!, ki&!n !*)1di +*nd)$n
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
"%n-en! ( !ana* /uin/uefolium, !ana* ginseng"3 dig'nkn s*&gi !onik'% %*ningk!kn *n*)gi i!#i!s, " S#$ s!' ko%+on*n k!i/ d#$ ginsenoside 1 S*n0 gins*nosid* ini dikini d+! %*ningk!kn sin!*sis d)*n# $o)%on, %*n')'nkn kd) g#'kos* d)$ dn %*ningk!kn i%'no%od'#si. " O)i*n!# gins*ng %*%+'ni si/! ng &*)#0nn (n!gonis" d*ngn 0)/)in. S*n0 k!i/ + ng &*)!ngg'ng 10& %si$ +*)#' +*n*#i!in.
Pa$a%n 3 d#$ %+')n *n4i% +)o!*o#i!ik d)i &'$ +*+ ( $arica papaya" s'k' @)i**. 2*ngg'nn s*) o)# kn %*ng')ngi o*d*% , in%si, $*)+*s 4os!*) snd)o% dn di)*. E/*k /)%ko#ogi #in &*)'+ kog'#si d)$, 0#' %*knis%*n &*#'% dik*!$'i, o#*$ k)*n i!' di$ind)i +*%&*)in 0)/)in &*)s% d*ngn ++in.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
Te %>au (G)**n T*"3 di+*)o#*$ d)i !n%n !*$ ( $amellia sinensis", !' dis*&'! 1'g !*$ @in. B*)&*d d*ngn !*$ $i!% (k !*", !*$ $i1' !idk %*ng#%i /*)%*n!si +d +)os*s +*%&'!nn.
• En4i% ng !*)d+! +d d'n !*$ s*g),
di nonk!i/kn d*ngn +*)*nd%n i) +ns !' d*ngn +*%&*)in '+ i) s*#% &*&*)+ %*ni!. Di#+o)kn &$0 +*%&*)in g)**n !* sng! &*)+o!*nsi n!gonis d*ngn +*%&*)in 0)/)in.
Inteak-% &ebal Me+%%ne +en!an Obat mo+en
• Ke-%m$ulan , <. H*)&# M*diin* %*)'+kn o&! &$n #% %*ngnd'ng #*&i$ d)i s!' ko%+on*n , s*&gi%n o&! %od*)n !*)1di in!*)ksi d)'g-d)'g, %k +d +*%kin s*) &*)s% kn %*ni%&'#kn in!*)ksi H*)&#-D)'g . 9. Ad*)s* **k ng di!i%&'#kn o#*$ in!*)ksi $*)&#-d)'g sng! &*)g% &$kn +d &*&*)+ ks's %*%&*)ikn */*k /!#, +#gi +d +*%&*)in &*)s% d*ngn o&!-o&! ng &*)si/! n!ikog'#n s*+*)!i 0)/)in
. Un!'k %*ng$ind)kn d*)s* */*k ng !idk did'g dn !idk diinginkn, s*&ikn +*%&*)in o&! H*)&# +d +*ngo&!n, !idk di&*)ikn &*)s% d*ngn o&! %od*)n (d)'gs". J'g $)'s di$ind)i +*%&*)in o&! $*)&# +d 0ni! $%i# dn %*n's'i s*)! +d nk-nk, k)*n d! +*n*#i!in !*n!ng ini %si$ &*#'% #*ngk+.
UJI AKTIITAS OBAT HERBAL <. S*&gi O&! ANTIKANKER KANKER 2*nki! S*#'#*), insi/ dn %*!s!!ik ki&! d)i gngg'n +)o#i/*)si dn di/*)*nsisi s*#. (K)sino%, S)ko%, L*'k*%i dn Li%/o%". 2*n*&& &*#'% 1*#s (%'#!i/k!o)" Ink!isi g*n s'+)*so) !o%o) s*+*)!i +, +9<, +)o!*in &. Ak!isi +)o!oonkog*n 1di onkog*n (4! ki%i, o&!9n, sin) W, '#!)io#*! d##..
Mekan%-me ke>a obat ant%kanke <. M*ng$%&! sin!*sis DNA ( $%&!n di$id)o/o#i id )*d'k!s*, $%&!n &s +')in dn +i)i%idin". 9. M*)'sk DNA (%*)'sk n'#*i id". . An!i%i!osis (A#k#oid" C. R*ks g*n*!ik (in$i&isi /k!o) +*)!'%&'$n".
@ONTOH TANAMAN BERKHASIAT ANTIKANKER 1* Kun% :'uuma lon!a; 2* Kun% $ut% :'uuma 9e-oa%a; * Temu $ut% :'uuma 9e-o%a; 4* Sambun! N6a@a :"6ua $oumben-; 5* Samb%loto :An+o!a$%- $an%ulata Ne--; H* Pe!a!an :'entella a-%at%a; * Daun De@a :T6$on%um +%a%atum; 8* aon! :A6ante- a-$ea l%nn; J* Men!ku+u : Mo%n+a '%t%ol%a; 10*Men%an :P6llantu- n%u%; 11*Ta$ak +aa :F%na o-ea; 12*Keal+% t%ku- :T6$on%um +%a%atum;
9. ANTIDIABETES MELITUS Di&*!*s M*#i!'s (DM" kd) g'# d)$ %*#*&i$i &!s kd) no)%# (s*&'#'% %'+'n s*s'd$ %kn". 2*n*&& 3 2d DM !i+* < k)*n /k!o) g*n*!ik k*)'skn s*# X +nk)*s, k*!*)gn!'ngn ins'#in. 2d DM !i+* 9 k)*n /k!o) #') +o# %kn dn o&!9n ng %*n*&& /'ngsi s*# X +nk)*s &*)k')ng, !idk !*)gn!'ng ins'#in.
2*ngo&!n DM. DM !i+* < k*!*)gn!'ngn ins'#in DM !i+* 9 %*%+*)&iki !)ns+o)!si g#'kos k*d#% s*#, %*%+*)*+! +*%*$n g#'kos d#% %i!okond)i, %*ng')ngi +*%&*n!'kn oksidn dn %*%+*)*+! +)os*s +)o#i/*)si s*# X +nk)*s.
@ONTOH TANAMAN BERKHASIAT ANTIDIABETES 1* Samb%loto :An+o!a$%- $an%ulata Ne--; +aun 2* ambo mon6et :Anae+%um a%+entale; kul%t batan! * Ba@an! mea :All%um e$a l%nn; 4* oa kul%t batan! 5* ambu b%>% :P-%+um !ua>aa; +aun) bua kul%t batan! H* Ta$ak +aa :'ataantu- o-ea; +aun
. ANTIDIARE Di)* F)*V'*nsi d*/*ksi #*&i$ &nk d)i no)%#, konsis!*nsi /*s*s *n*). K*1din &is k'! dn k)onis. 2*n*&& &*)%%9 (i/*ksi &k!*)i, i)'s, +)si!". 2*ningk!n %o!i#i!s 's's ( #*)gi %knn dn o&!9n", +sikoso%!ik, K*#inn *ndok)in dn %*!&o#is%*. T*)+i 3 !*)gn!'ng +*n*&& (n!i&k!*)i, n!i%'&, %*n')'nkn %o!i#i!s 's's, %*ng')ng s+s%'s 's's.
@ONTOH TANAMAN BERKHASIAT ANTIDIARE 1* Kun% :'uuma +ome-t%ka; %m$an! 2* Temula@ak :'uuma 3anto%9a %m$an! * ambu b%>% :P-6+%um !ua>aa l%nn; +aun) kul%t batan!) bua 4* "amb% :(na%a !amb%; +aun +an ant%n! 5* Del%ma :Pun%a !anatum; kul%t bua) kul%t aka H* Kemuku- : P%$e ubeba l%nn; bua
C. ANTIFERTILITAS An!i/*)!i#i!s O&! 'n!'k %*ng')ngi k* s'&')n (kon!)s*+si" M*!od* S!*)i#issi 1n!n dn &*!in Kondo%, IUD, o&! &o)!i'%, s+*)%isid#, o&! kon!)s*+si. @) k*)1 o&! n!i/*)!i#i!s 3 <. M*n*g$ +*%!ngn s*# !*#') 9. M*n*g$ !*)1di o'#si . M*n*g$ +*)!*%'n s*# !*#') dn s+*)%!o4o C. M*n*g$ +)os*s inn!si . M*ng$%&! s+*)%!og*n*sis.
TANAMAN BERKHASIAT ANTIFERTILITAS <. 9. . C. . . .
B% d')i (A%)n!$'s s+inos's Linn" k) 2*+ (@)i ++ Linn" &i1i Sd%# (A)!*%isin '#g)is Linn" d'n B#'s!)' (L' i#ind)i Linn" d'n R'%+'! !*ki (@i+*)'s )o!'nd's Linn" )i%+ng D'n %nggis (G)s*ni %ngos!n Lin" K*%&ng s+!' (Hi&is's )ossin*nsis Linn" d'n . R*%*k g*!ik (A$)n!$*s s+*) #inn" d'n =. Nns (Anns o%os's M*))" &'$ %'d <>.S*)* (And)o+ogon n)d's Linn" - k), d'n %'d. <<.J%&' &i1i (2sidi'% g'1 Linn" K'#i! dn
. H*+!o+)o!*k!o) K*)'skn $*+) ki&! kons'%si 4! ki%i s*+*)!i o&!9n (@@#C, +)s*!%o#", in/*ksi i)'s $*+!i!is B,@. T*s! /'ngsi $*+) +*%*)iksn kd) SGOT dn SG2T #*&i$ d)i <> k#i #i+!.