JENDAURREKO IRAKURKETA
Kaixo, lagun! Hemen dituzu hainbat testu Jendaurreko
Irakurketa lantzeko aukeratuak. Testu hauen grabazioak zure eskura izango dituzu web orri honetan bertan. Hainbat irakasleren partaidetzari esker burutu ahal izan da grabazio lana.
Esker
mila, parte hartu duzuen guztioi! Bai testuak bai grabazioak, Jendaurreko Irakurketa lantzeko erabiltzeaz aparte, beste hainbat helburu betetzeko ere balio dute. Probetxugarri Probetxugarri izango zaizkizun ustean… Pako Eizagirre
AGURRA Jaun-andreok, agur eta ongi-etorri guztioi: Eskerrik
ber beroenak
eman
nahi
diz dizkizu izuet
lehenik nik,
Eusko sko
Jaurlaritzaren izenean biltzar hau antolatu eta kudeatzeaz arduratu zarete zareten n guztio guztioi: i: Antola Antolamend mendu u Batzor Batzordea dearen ren partai partaide, de, eta ekital ekitaldi di hone honeta tan n nir nire maha mahaik ikid ide e zaret areten enoi oi;; orobat obat,, buleg ulegoo-llanak anak egin egin dituzu dituzuenoi enoi,, eta egunot egunotak ako o esan-egi esan-eginak nak gizart gizarte e osora osora zabald zabaldu u eta ezagutarazten jardun duzuen egunkari, aldizkari, irrati-telebista eta gain gainer erak ako o
kom omun unik ikab abid idee eeta tak ko
orde or dezk zkar ario ioi; i; ber berdin, din, hain hain jato jatorrri
desbe desberd rdin inek eko o bilt biltza zark rkid ideo eok k elka elkarr uler uler genez genezan an lehi lehia a bizi bizian an arit aritu u zareten itzultzaile eta interpretarioi; bai eta ere, biltzarkideok eroso egon gintezen, etengabe saiatu zareten andereñooi; eta, azkenik, bain baina a ez azk azken, en, hain hainbe best ste e eta eta hain hainbe best ste e izan izanik ik ahaz ahaztu tu nahi nahi ez zintuzketedan ezkutuko beste lankide guztioi. Zuen lan isil bezain garran garrantzi tzitsu tsurik rik gabe gabe Euskar Euskara a Biltza Biltzarr rra a ospatz ospatzea ea ezinezk ezinezkoa oa izango izango zelarik zelarik berau mamitu eta burutzen hain eskubetean eskubetean lagundu duzuen guztioi bihoakizue, beraz, Eusko Jaurlaritzaren izenean, esker oneko agur-azalpenik agur-azalpenik bihotzekoena. Idazlea: Mari Karmen Garmendia Irakurlea: Itziar Otaño
ALTZAIRUA HAINBAT FORMATAN Irau Iraultz ltza a indu indust stri rial alean ean,, meta metale len n artek arteko o borr borrok oka a ez da luzea izan: altzairuak erraz irabazi du! Mate Materi ria a mo mold ldak akor orra ra izat izatea ea ona ona da giza gizart rte e indu indust stri rial aler erak ako o. Altzairua horrelakoa da. Altzairuarekin eraikin-egiturak egiten dira, autoetako piezak, kontserba-potoak… Erabilera mugaezinak ditu iaia. Altzairua burdinaz eta karbonoz eginiko aleazioa da. Hala ere, karb karbon onoa oak k ez du masa masa oso osoar aren en
1,8a 1,8a gai gaind ndit itu u beha behar, r, bes beste tela la
burdin burdinurt urtua ua sortze sortzen n baita. baita. % 1,8ko 1,8ko mugati mugatik k behera behera karbo karbonoa noare ren n edukia alda daiteke. Batzuetan beste metal batzuk gehitzen dira: nikela, kobrea eta tungste stenoa, noa,
adibidez, ez,
tasun
berezi eziko
altzairuak sortzeko. Altzairu herdoilgaitzak, adibidez, kromoa dauka; abantaila handiena herdoilari eta korrosioari dion erresistentzia handi handia a da. da. Ho Horrregat regatik ik erab erabil iltz tzen en da ask asko ontz ontzia iak, k, tres tresna nak, k, suka sukald ldek eko o harr harras aska kak k eta eta beste beste hain hainba batt gauz gauza a egiteko. Bur Burdina dinazk zko o
alea aleazzio ioa a
aspal spaldi dittik egi egiten ten
da. da.
XV. XV.
mend mendea ean n
burdinurtua marmitak, dandabak eta hodiak egiteko erabiltzen zen. XIX. XIX. mende mendean an,, aldi aldiz, z, altz altzai airua ruak k burd burdin inur urtu tuari ari eta eta best beste e mate materi riei ei gaina hartu zien. Iraultza industrialeko metal gustukoena bilakatu da. Gaur Gaur egun egun ere, ere, ditu dituen en tasu tasun n berez berezie ieng ngat atik ik,, mait maitat atua ua da: da: alea aleazi zio o
sendoa izateaz gain, harikorra da. Hau da, luza daiteke eta forma desberdinak ematen ahal zaizkio. Testua: Elhuyar Irakurlea: Xabier Galarraga
AMONA Amona Amaren ama da. Haren etxera bizitzera etorri aurretik, ez genekien amak ama bazuenik artean. Guk Amona deitzen diogu. Jendeak J endeak sorgina deitzen dio. Berak «txakurkume» deitzen digu. Amona txikia eta iharra da. Buruzapi beltz bat du buruan. Haren jantziak gris ilunak dira. Oinetako militar zahar batzuk erabiltzen ditu. Giro ona egiten duenean, oinutsik ibiltzen da. Aurpegia zimurrez, orban arrez eta garatxoz beterik dauka, eta garatxoetan ileak hazten zaizkio. Ez du hortzik; ikusten denik ez, behinik behin. Amon Amona a ez da inoiz noiz garb garbit itze zen. n. Ahoa Ahoa buru buruza zapi pi ertz ertzar arek ekin in leho lehort rtzzen du, du, zerba erbait it jan edo edo edan edan ondo ondorren. en. Ez du azpi azpik ko galtz galtzari arik k erabi erabilt ltze zen. n. Pixag ixagal ale e denea denean, n, dagoe dagoen n toki tokian an geldi gelditu tu,, hank hankak ak zaba zabald ldu u eta eta lur lurrera era egit egiten en du pixa pixa,, gona gonape peti tik. k. Etx Etxe barruan, jakina, ez du halakorik egiten. Amona Amona ez da inoi inoizz bilu biluzt zten. en. Hare Haren n lo logel gelan an begir begirat atu u izan izan dugu gauean. Gona eranzten du, eta beste gona bat du azpian. Atorra eranzten du, eta beste atorra bat du azpian. Horrelaxe oheratzen da. Ez du buruzapia kentzen. Amonak ez du askorik hitz egiten, iluntzean izan ezik. Iluntzean, botila bat hartzen du apal batetik; zuzenean edaten du botila-muturretik. Luze gabe, ezagutzen ez dugun hizkuntza batean hasten da mintzatzen. Ez da atze atzerr rrik iko o mi mili lita tarr rrek ek hitz hitz egit egiten en dute dutena na,, zehar zeharo o beste bestela lak ko hizk hizkun untz tza a bat bat baiz baizik ik.. Hi Hizk zkun untz tza a ezez ezezag agun un hor horretan etan,, amon amonak ak galderak egiten dizkio bere buruari, eta berak erantzuten gero. Batzuetan barre egiten du, edo, aitzitik, haserretu eta garrasika haste hasten n da. da. Azk Azkenean enean,, ia beti beti,, negar negarra rari ri emate ematen n dio; dio; lo logel gelar ara a
joat jo aten en da bala balant ntza zaka ka,, ohea ohean n amil amildu du,, eta eta zink zinkur urin inez ez ari ari dela dela entzuten dugu gauean luzaroan. Testua: Agata Kristof. Kuaderno handia Irakurlea: Txaro Navarro
ARDIA ETA BELARRA “Ardi Ardiak ak eta eta beda bedarr rra” a” da ipui ipuin n honen honen izenb izenbur urua ua.. Ezag Ezagun una a da ardiak bedarra jaten dabela, baina badakizue zergaitik esaten daben beee? Animaliak eta landareak berba egiten eben sasoira bueltatuko gara eta han topatuko dozue erantzuna … Behin artzain batek atara eban bere artaldea larrera, oso bedar ona egoan leku batera, eta ardieri esan eutsen: —Lar —Larrre ona ona dauk daukaz azue ue gaur gaur,, eta eta nahi nahik koa jandak jandakoa oan, n, etor etorri ri etxera. —Iluntzean etorri ziran etxera eta ugazabak itaundu eutsen: —Nahikoa jan dozue? —Bat bere bere ez dogu jan –erantzun eutsen ardiak. ardiak. —Zer bada? —Jaten hasten ginan bakotxean, “aurrean goxo, aurrean goxo” esaten euskun bedarrak, etaaaa…egun guztian ibili eta ibili, ez dogu ezertxo be jan. —Ez zarie tonto makalak -esan eutsen artzainak-, hurrengoan hori hori esat esaten en deuts deutsue uene nean, an, “ber “berto ton n gox goxo” esan, esan, eta eta bert bertan an geld geldii zaiteze nahikoa jan arte. —Bih —Bihar aram amon onean ean joan joan zira ziran n oste ostera ra bere bere ardi ardiak ak larr larre e lek leku on haretara, eta bedarra hasi jaken esaten: —Aurrean goxo, aurrean goxo… Baina oraingoan ardiak erantzuten eben: —Berton goxo, berton goxo… Iluntze haretan nahikoa janda bueltatu ziran etxera. —Sasoi haretan gauza guztiak ekien berbetan: bedarrak, sasiak, arbolak eta animaliak bere bai. Bakar bakarrik odoldiak ez ei ekian. Beste gauza guztiak alkartu ziran odoldiari berbetan erakutsi behar euts eutsel ela, a, eta eta erak erakus uste ten n hasi hasi zira zirane nean, an, zela zelan n odol odoldi diar arii erak erakut utsi sik ko, dana danak k mutu mutu geldi gelditu tu ei zira ziran. n. Ho Horr rreg egai aiti tik k or ordu dundi ndik k gauz gauza a horr horree eek k danak ez dabe gehiago berbetan.
Batzuk esaten dabe oraindino bere, ardiek eta bedarrak berba egiten dabela alkarren artean. Ardiak larrera doazenean, bedarrak esaten ei deutse: —Aurrean goxo, aurrean goxo… Ardiak ibiltzen dira apur batean batetik bestera, eta azkenean beee-beee! eginda, bertan geratzen dira. Beee-beee…horrek… “berton goxo, berton goxo”, esan gura ei dau. Testua: Testua: Joxe Arratibel Irakurlea: Augusto Ugalde
ARTIZARRA: IZARRA ALA PLANETA? Gora begira jartzea nahikoa duzu hura ikusteko. Baina kontuz… Artizarra Artizarra ez da izar bat. Artizarra begi-bistaz ikus dezakegun planeta bakarrenetarikoa da. Lurraren auzokidea bada ere, oso gutxi ezagutzen dugu. Etengabe Etengabe estaltzen estaltzen duen hodei-geruza hodei-geruza trinko trinko eta lodiengatik lodiengatik da zaila Artizarra ikustea. Bert Bertak ako o tenp tenper erat atur ura a hotz hotzene eneta tari riko koa a dela dela pent pentsa sa genez genezak ake, e, baina guztiz bestela da. Artizarreko tenperatura Merkuriokoa baino altuagoa da, nahiz azken hori Eguzkitik hurbilago dagoen. Planetak iker ikertz tzen en ditu dituzt zten en astr astron onom omoen oen abur aburuz uz,, Arti Artiza zarrrek reko atmos atmosfe fera rak k berotegietako estalkien eragina du. Eguzkitik datozen erradiazioak eta berotasuna erraz
iristen dira
planetaren azalera,
baina
atmosferar atmosferaren en % 96 osatzen osatzen duen gas karbonik karbonikoak oak ez die ihes egiten uzten. Ondo Ondori rioz oz,, ‘ber ‘berot oteg egii-ef efek ektu tua’ a’ deit deitze zen n dugu duguna na dela dela medi medio, o, Arti Artiza zarrra bero berotz tzen en doa. doa. Ho Horr rrel ela, a, eguz eguzki ki-si -sist stem emak ako o tenpe tenpera ratu tura ra altuenetarikoa du, batez beste 460 °C-ko tenperatura, hain zuzen ere. Artiza Artizarr rrek eko o azaler azalera a telesk teleskopi opioar oareki ekin n ikus ikus ezin ezin badait badaitek eke e ere, ere, radarrek irudi zehatzagoak eman dizkigute. Astronomoek izugarrizko kontinenteak ikusi dituzte (Ashtar, Aphrodite), baita 100 kilometroko diametroa
duten
amai amaiez eziinak… nak…
sumendiak
Artiza tizarrreko eko
ere,
atmo atmosf sfer era a
eta
ubide
Lurreko ekoa
bihurgunetsu
bai baino 90 aldi ldiz
dentsoagoa dela ere badakigu. Azaleko presio atmosferikoa, beraz, urpean kilometro bateko sakonerara jaitsita sentitzen dena bezain indartsua da! Testua: Testua: Elhuyar Irakurlea: Jon Kortabarria Kortabarria
ESPAZIOKO ZABORRA GERO ETA UGARIAGOA Lurra zikintzearekin gutxi, eta espazioa zikintzen hasiak gara. Eta, Lurrean bezala, espazioko zaborra ere arazoak sortzen hasi zaigu. Espazio-ontziek sortzen dute zaborra; baita kaltea ere. Une honeta honetan, n, ustez, ustez, mil milioi ioika ka zabor zabor-za -zati ti dago dago espazi espazioan oan eta, eta, horietatik, 10.000 zati inguru 10 cm edo gehiagokoak dira (horiek baino txikiagoei ezin zaie jarraipena egin). Erregai-tangak dira zabor gehien sortzen dutenak (zaborraren % 40), baina baita nahita uzten dire diren n funda funda eta eta piez piezak ak ere. ere. Columbia transbordadorea zabor-zati zabor-zati batek batek hondat hondatu u zuela zuela ere ere pentsa pentsatze tzen n hasiak hasiak dira, dira, beste beste arraz arrazoir oirik ik ezean. Gidan diotenez, dagoeneko espazioan dagoen zaborra garbitzea zail zaila a eta eta gar garestia estia da, da, bain baina a aurr aurrer eran antz tzea ean n zabo zaborr rrik ik ez sort sortze zek ko aholku batzuk hartu behar dira kontuan. Momentuz ez da ezinbes ezinbestea tean n bete bete behar behar bertan bertan dioena dioena,, baina baina nazioa nazioarte rteko ko legedi legedia a sortu beharra ere izango dela dio zenbaitek. Lastima da, baina oraingoan ere istripu larri baten beharra izan dugu erakundeetan zerbait egiten hasteko. Testua: Testua: Elhuyar Irakurlea: Amaia Iraola
ESKALEA Amonak eskaleak hartzen zituen etxean. Halaxe kontatzen du behintzat amak. Haurrak zirelarik kalean burla egiten zioten aldianaldian etortzen zen eskaleari eta gero etxera bueltatzean eskale bera aurk aurkit itze zen n zute zutela la etx etxean, ean, eska eskara ratz tzea ean. n. Amon Amonak ak zor zorriak riak kentz entzen en zizk zizkie ien n eska eskale leei ei ilet iletik ik eta eta hank hankak ak berat beratze zen n jarr jarrii eta eta hatz hatz osk oskolak olak mozten zizkien gero. Etxetik atera aurretik diru apurra ere ematen zien. «Tori diru hauxe, ardotarako». Ama harritu egiten zen, galdetu egiten zion amari zergatik ematen zion eskaleari ardotarako dirua, edanak kalte besterik ez zion egingo eta. «Gorputzak eskatzen dio ardoa», erantzuten zion amari amonak, «gainera barrua berotuko dio ardoak». Ondarroan egon naiz egunotan. Eta neguak bi berri ekarri ditu her herrira rira,, best bestea eak k best beste. e. Alde Alde bate bateti tik, k, kontu ontura ratu tu naiz naiz ubar ubarrroi oiak ak ailegatu direla. Saturrarango haitzetan igarotzen dute negu hotza. Hant Hantxe xe egit egiten en dute dute habi habia a itsa itsass hegaz hegazti ti handi handi hori horiek. ek. Best Beste e alde alde batetik, eskale bat iritsi da herrira. Plazan egoten da gehienetan. Pintatu egiten du lurra eta holaxe ho laxe lortzen ditu sosak. Errege bezperan oparia jaso zuen berak ere. Ezohiko oparia. Plazan ikusi nuen lozakuan zakuan sartut sartuta a eta gabonet gabonetak ako o otzara otzara erral erraldoi doi bat ondoan ondoan zuela. zuela. Itxu Itxurra guzt guztiien arab araber era, a, zozk ozketa eta bat batean ean norb norbai aitti egok egokiitu eta eta erregalatu egingo zion otzara. Irudi bitxia egiten zuten eskaleak eta girnaldaz apaindutako otzara hark plazaren erdian. Amona falta da baina oraindik ere bada borondate oneko jenderik.
Testua: Testua: Kirmen Uribe Irakurlea: Maribi Urkola
EZ DAGO JAKITERIK... Herri hartan oso familia txiroa bizi zen; aita alarguna eta haren semea, bakar-bakarrik. Soroko lanetan laguntzeko zaldi bat baino ez zuten. Uztaroa iristerako, iristerako, zaldiak ihes egin zuen. Auzo Auzok koak oak konts ontsol olat atze zera ra joan joan zitz zitzai aizk zkie ien, n, zald zaldir irik ik gabe gabe uzta uzta nekez bilduko zutela oharturik. Baina aita ez zegoen horren kezkatuta, kezkatuta, eta hauxe esan zuen: —Ez kezkatu, ez dago jakiterik eta. Eta, hau da hau!, handik bi egunera, eg unera, zaldia itzuli egin zen, behor eder batek lagunduta. Orduan duan,,
auz auzokoa okoak k
aita aita zor oriiontz ontzer era a
joan oan
ziren iren,, izan izanda dak ko
zorteagatik. Baina familia hartako aita ez zen pozez saltoka hasi, ezta hurrik eman ere; lehengo zuhurtasun bera agertuz hauxe baino ez zuen esan: —Ikusiko —Ikusiko dugu, ez dago d ago jakiterik eta. Eta berriro ere arrazoi zuen. Izan ere, behor heldu berria ez zego zegoen en ohit ohitut uta a jende jende ezez ezezagu agunar narek ekin in egot egoten, en, eta eta semea semea zela zela (*) (*) gainean ipintzen saiatu zenean, ostikoka hasi eta beso bat hautsi zion behor honek.
Auzokoak berriz ere hurbildu ziren aita-semeen etxera beren nahi nahiga gabe bea a ager agertz tzer era: a: nola nola lagu lagund nduk uko o zion zion seme semeak ak aita aitari ri uzta uzta jasotzen beso bat hautsita? Hala eta guztiz ere, familiako buruak esan zuen: —Ez larritu, ez dago jakiterik eta. Oraingoan ere arrazoia. Izan ere, gerra hasi zen eta soldadu batzuk herrira heldu ziren, gerrarako adinean ziren gazte guztien bila. Gizon haren semea ez zuten eraman, besoa hautsita zuelako eta horrela ezin zelako borrokatu. Bate Baten n bat bat saia saiatu tu zen zen fami famili liak ako o buru burua a zori zorion ontz tzen en izan izan zuen zuen zorteagaik, baina gizonak bereari eusten zion: —Ikusiko —Ikusiko dugu, ez dago d ago jakiterik eta. Eta arrazoi zuen; izan ere... Testua: Ezezaguna Irakurlea:Pako Eizagirre
GIZON BELTZAK, ZURIAK ETA HORIAK NOLA SORTUAK DIREN Txi Txina nak ko gizo gizona nak k hori hori-h -hor oria iak k dira dira,, eta eta eur euren uste ustezz hori horia a da gizonarentzat kolorerik jatorrena. Hona nola esplikatzen duten haiek, beren ustez, gizon desberdinen jatorria. Behin batean gizona egiteko asmotan hasi omen zen Jainkoa. Eta ontzigileak Iapikoa egiten duen bezalaxe, Jainkoak ere buztinpuska bat hartu eta gizon itxura eman omen zion poliki-poliki. Gero labean sartu omen zuen, han egosi eta gogortzeko. Lehen aldiz ari baitzen gizonak egiten, ez omen zekien artean doi-doi zenbat denbora eduki behar zuen buztin-irudia labean. Eta aldi batean eduki ondoren, atera egin omen zuen nola ote zegoen ikust ikustek eko. o. Baina. Baina... .. luzetx luzetxo o eduki eduki nonbai nonbaitt eta dena kiskal kiskalduta duta,, belbelbeltz, atera omen zuen. Horrela sortu ziren ziren gizon beltzak. Egin omen zuen orduan beste gizairudi bat eta labean sartu omen zuen hau ere. Baina hau, aurrenekoa bezala ez kiskaltzeko, bereha berehala la ater atera a om omen en zuen zuen labet labetik ik.. Arte Artean an zuri zuri-z -zur urii om omen en zego zegoen en dena, labean behar baino laburrago egon zelako. Hortik omen datoz gizon zuriak. Orduan esan omen zuen Jainkoak: “Orai Oraint ntx xe asma asmatu tuk ko dut zenb zenbat at denbo denbora ra eduki eduki beha beharr dudan dudan labean”. Eta beste gizairudi bat egin zuen eta labean sartu omen zuen. Baina labean edukitzerakoan, ez omen zuen beltza bezain luze eduki baina bai zuria baino gehiago. Eta atera zuenean, zer eta... hori-hori omen zegoen dena. “Ederki dago", esan omen zuen orduan Jainkoak.
Eta Eta horr horrel ela a sort sortu u om omen en zir ziren arra arraza za hori horik ko gizo gizona nak. k. Eta Eta hori horien en artean, txinatarrak. Testua: Ezezaguna Irakurlea: Pako Eizagirre
LEHENA Charles Darwinek ez zuen presarik hartu liburua argitaratzeko. Ia hogeita hamar urte behar izan zituen Espezieen Jatorria lana bukatzen. Liburu hartantxe azaldu zuen eboluzioaren teoria ezaguna. Argitaratu aurretik, aurretik, anotazioak besterik ez zituen idatzi. 1858an, lana bukatzear zuela, ezusteko bat izan zuen Darwinek. Wallace izeneko ezagun batek artikulu labur bat bidali zion, erregutuz Lyell editorea editoreari ri helaraztek helarazteko. o. Lyell zientzia zientzia editorerik editorerik entzutetsuena entzutetsuena zen eta Darwinen lagun mina. Darwinek ezin zuen sinetsi: Wallaceren artikuluak
eboluzioaren
teor eoria
zekarren.
Aurrea
hartu
zion
ustekabean. Darwin beldurtu egin zen une batez. Wallaceren lana argitaratuz gero, pentsatu zuen, akabo hogeita hamar urteko lana. Baina lasaitu egin zen berehala. Bazituen bestelako kezkak. Alaba gaixo gaixorik rik zeukan zeukan.. Eta Lyelli yelli bidali bidali zion zion Wallacer allaceren en artik artikulu ulua. a. Lyell yell kezk ezkatu egi egin zen lagun gunarekin kin. Askotan entzun zion Darwini eboluzioaz hitz egiten, eta behin baino gehiagotan egin zion errieta libu liburu rua a behin behingo gozz buka buka zeza zezan. n. Lyell yellek ek erab erabak akii bitx bitxia ia hart hartu u zuen: zuen: Walla allace cere ren n lana lana argi argita tara ratu tu egin egingo go zuen zuen eta eta Lo Londr ndres esek eko o Linne Linnean an Soci Societ ety y elka elkart rte e ospet ospetsua suan n irak irakur urri rik ko zute zuten. n. Bain Baina a egun egun bere berean an,, Darwinen anotazioak ere irakurri egingo ziren. Wallaceren artikuluak ez zituen bazterrak nahastu. Ez zuen sinesgarritasunik. Erokeriatzat hartu zuten. Azkenik, bi urte beranduago atera zen Darwinen lan esk eskerga erga.. Ordura dura artek rteko o zient ientzzia goi goitik tik behe behera ra aldat ldatu u zuen zuena. a. Batzuetan, inportanteena ez da lehena izatea.
Testua: Testua: Kirmen Uribe Irakurlea: Jose Maria Arnal
MADARIKAZIOA Ez pentsa, autobusean joateak baditu bere alde onak. Paisaiaz goza dezakegu eta baita atseden hartu ere, aldi baterako. Eta ausaz, aspaldiko lagun bat egokitu ahal zaigu autobus berean eta haren alboan eseri eta garai bateko kontuez hitz egiteko aukera izan ahal dugu dugu,, zort zorter erik ik bada bada.. Gutx Gutxit itan an jazo jazo ohi ohi dira dira hor horrelak elakoa oak k bain baina a lantzean behin gertatu gertatzen dira. Halabeharrak gordetzen digun ezusteko atsegin horietako batzuk izaten dira horiek. Bidaia beteko solasaldia izan genuen lagunak eta biok. Honetaz eta hartaz hitz egin genuen. Kexu ageri zitzaidan adiskidea. Nonbait gaur egun ez gara hain hain erra errazz asebe asebete tetz tzen. en. Karr Karrer era a buka bukatu tu,, lan lan ona ona lort lortu u eta eta semesemealabak izan arren, esaten zidan gure artean asko eta asko direla bar barne-p ne-pat atxa xada dari rik k sek sekula ula ere ere erdi erdies este ten n ez dute dutena nak. k. Beti Beti best beste e zerbaiten pentsamenduan daudela beti, eta badaukatenari ez diotela gar garrant rantzi ziri rik k emat ematen en.. Ez om omen en daud daude e inoi inoizz bera beraie ien n buru buruar arek ekin in bakean. Mateo txisturen ipuinarekin gogoratu nintzen berehalaxe. Mateo txistu apaiz ehiztaria zen. Ehiztari amorratua, benaz. Behin, meza esaten zegoela erbi bat ikusi eta haren atzetik joan omen zen apaiza. Geroztik, hor omen dabil Mateo txistu apaiza, beti erbi baten atzetik, mundu osoan zehar bira eta bira, erbia noiz harrapatuko. Baina ez du inoiz erbia ehizatzen. Horixe zen haren madarikazioa, beti erbiaren atze atzeti tik k ibil ibilii beha beharr hori hori.. Badi Badiru rudi di gu geu geu ere ere hala halax xe gabi gabilt ltza zala la,, madarikazio bera dugula.
Testua: Testua: Kirmen Uribe Irakurlea: Miren Ormazabal
MARITXU
MAHAI MAHAIKA KA BAT BAT GIZON, GIZON, sozie soziedad dadean ean.. Afaldu faldu berri berri,, gizone gizonetak tako o batek musuzapia eraman zuen lepora eta, seinale bat izan balitz beza bezala la,, gain gainer erak ako o gizo gizone nezk zkoe oek k ere ere ber beren musu musuza zapi piak ak Eram Eraman an zituzten lepora, eta kantuan hasi ziren: "Maritxu, nora zoaz eder gala galant nt hori hori?" ?".. Segi Segida dan, n, lepo lepoti tik k buru buru gain gainer era a eram eraman an zitu zituzt zten en musuza musuzapia piak, k, eta Marit Maritxur xurena ena egin egin zuten zuten:: "Itur "Iturri rira, ra, Barto Bartolo lo,, nahi nahi baduzu baduzu etorri" etorri".. Musuzapiak Musuzapiak,, berrir berriro o lepora, lepora, Bartolor Bartolorena ena egitek egiteko: o: "Iturrian zer dago?". Kant Kantua ua amai amaitu tu zute zutene nean an,, ardo ardotx txo o txur txurit itik ik eta eta kol olor ore e guzguztiet tietak akot otik ik egin egin zute zuten n trag trago. o. Best Beste e kant kantu u bati bati ekin ekin ziot zioten en ger gero: "Maritxu, Maritxu, bizitzen badakizu, goizean-goizean txokolatea, arratsa arratsalde lde erdian erdian kopatx kopatxu... u...". ". Eta beste bati segidan: segidan: "Txako "Txakolin, lin, txakolin, txakolinak on egin, Maritxu, arintxo da Martintxo...". Bar Barre zang zangok oka, a, nork nork gord gordin ink keria eria lizu lizuna nago goa a esat esaten en ari ari zir ziren gizona gizonak k beren beren kantu kantueta etako ko Marit Maritxu xu hark hark zurrut zurruter erak ako o omen omen zuen zuen talentuaren kontura. Gero eta hordiago zeuden, ez ziren pixa zuzen egiteko ere gauza. Biharamun goizean -neguko egunsenti gordina zen-, Maritxuk gilt giltza za sart sartu u zuen zuen sozi sozied edad adek eko o sar sarrail railan an.. Suka Sukald ldee-k kom omun unet etati atik k zetorrek kiratsak atzera eragin bazion ere, aurreko mantala jantzi, eta ontzi, harraska, zoru, komunak garbitzen hasi zen... Testua: Anjel Lertxundi Irakurlea: Pako Eizagirre
MARKAK
GERNIKA 1937
.
«Seme maite-maiteok, urrutiko herri batera abiatzera zoazten
honetan, lerro gutxi hauek idazten dizkizuet betiko gorde ditzazuen -zioen aita batek 1937ko maiatzean, bere semeek erbesterako bidea hartzeko bezperan-. Irakur itzazue, eta gogoan izan. Une hauetan, semeok, ikusirik jaioterritik urrun zoaztela hegazkin hiltzaileek gure gain gainer era a jaur jaurti titz tzen en ditu dituzt zten en eta eta gur gure herr herria ia sunt suntsi sitz tzen en ari ari dir diren bonbetatik salbatzeko, atsekabe handia sentitzen dut joan beharra duzuelako, baina poztasuna ere bai, ume gisa merezi duzuen bizitza bizitzera zoaztelako. zoaztelako. »Semeok: zu, Narciso, zaharrena zara. Kontu egin beti zure anaia txikiei. Moisés, seme, saia zaitez alai ibiltzen, eta ziur izan aitak eta amak ez zaituztegula ahaztuko ez zu, ez zuetako inor, sekula; guda buka bukatu tuk ko da, da, eta eta gure gure ondo ondora ra itzu itzuli lik ko zar zarete. ete. Eta Eta zu ere, ere, Javi Javier er,, seme, ibili alai. Eutsi beti zure umore onari eta zure bizkortasunari zuhurtziaren mugetan. Gazteena bazara ere, bizitzan bide egiteko gai gai izan izango go zare zarela la antz antzema emate ten n dizu dizut. t. Zure Zure anai anaiak ak,, nahi nahizz zu bain baino o zaharragoak izan, otzanagoak dira zu baino. Errespetu handiz tratatu beharko dituzu. Gainera esan behar dizuet hiru anaiok elkar maite duzuen bezala maite behar dituzuela beste ume guztiak, zuen anaiarre arrebak bak balira balira bezala bezala,, gizale gizalegea gearen ren izenean izenean,, denok denok anai-a anai-arr rrebak ebak zaretelako zaretelako eta maitasuna zor diogulako elkarri...» Nata Natali lia a Benj Benjam amin inek ek El exilio de los niños erakusketaren kata katalo logo goan an
gogo gogora rara razt zten en
digu digunez nez,,
Gern Gernik ikar aren en
bonb bonbar arda dak ketak etak
sekulako zirrara eragin zuen, eta Bilbok eta beste hiri batzuek zori bera izango zutela uste izan zuten askok. Giro horretan onartu zuen Ingal Ingalate aterr rrak ak garaik garaiko o Euzk Euzko Jaurl Jaurlari aritz tzar aren en eskari eskaria, a, eta hiru hiru mil mila a
umetik gora -Narciso, Moisés eta Javier haien artean- Southamptoneran erantz tz abia abiatu tu zir ziren Habana itsasont itsasontzian zian.. North North StonehamStoneham-ek eko o kanpa kanpamen mentua tuan n kokatu okatu zituz zituzten ten,, Eastl Eastleig eigh-e h-en, n, eta han egin egin zien zien bisit bisita a Yvo Yvonne nne Clo Cloude udek, k, zeine zeinen n libur liburuti utik, k, The Basqu Basque e Child Childre ren n in England, hartu dudan gutunaren zatia; inork puskatzerik izan ez
zuena. Testua: B.Atxaga Irakurlea: Jon Kortabarria
MERKURIO ETA BERE ARRAILDURAK Nahiz eta Merkurio Eguzkitik oso hurbil egon, han gauak oso hotzak dira: zero azpitik 183 °C inguruko tenperatura egoten da! Merku Merkurio riore ren n irudia irudiak k 1974k 1974ko o martx martxoan oan jaso jaso ziren ziren lehen lehen aldiz, aldiz, Mari Marine nerr 10 zunda zunda esta estatu tuba batu tuar arre ren n lana lanari ri esk esker. er. Ho Horr rrel ela, a, zerb zerbai aitt gehia gehiago go ikas ikasii dugu dugu or ordu dura ra arte arte urru urrund ndik ik soil soilik ik beha behatz tzen en genu genuen en planetari buruz. Zuk ere beha dezakezu Merkurio. Baina oso adi ibili beharko duzu. Izan ere, Merkurio egunsentia baino lehentxeago eta Eguzkia sartu baino b aino geroxeago geroxeago ikus daiteke. Atmosfera-eza da bere ezaugarrietako ezaugarrietako bat. Normalean,
planeta
baten
atmosferak
tenp tenper erat atur ura a erre erregul gulat atze zen n du: du: egune egunezz Eguz Eguzki kiar aren en berotasunaren parte bat azalera heltzea oztopatzen du (horregatik Lurra ez da erabat kiskaltzen), eta, gauez gauez berota berotasun sun horri horri eutsi eutsi egiten egiten dio (horr (horregat egatik ik Lurra ez da erabat izozten). Atmos Atmosfer fera a gabezi gabezia a horre horregat gatik, ik, eguzki eguzki-si -siste stema ma osoko tenperatura aldakorrena du Merkuriok: 425 °C-ko egun bero baino beroagoak eta -183 °C-ko gau izoztuak. Hau da, 600 °C-ko aldaketa egunetik gauera! Gure Ilargiaren antzera, Merkurio kraterrez zulatuta dago. Bere azal azaler eran an,, hainb ainbat at kilo kilome metr trok oko o luzer uzera a eta eta 3.000 .000 metr metro o bai baino gehiagoko sakonera duten arraildurak ikus daitezke. Egunetik gauera
pasatzean, planeta bat-batean eta berehala hoztu eta uzkurtzen da, eta horrek eragiten omen du ditu arraildurak. Testua: Testua: Elhuyar Irakurlea: Xabier Galarraga
MEDIKUNTZA ETA LITERATURA Lagun batek kontatu zidan duela gutxi zergatik erabaki zuen medikuntza ikastea. Neskatoa zelarik ezin zuen jasan aitona ohean etzani etzanik k ikust ikustea, ea, gaix gaixo. Hainbes Hainbeste te maite maite zuen zuen aitona aitona hura, hura, horre horren n handi handia, a, horr horren en giha gihart rtsua sua izan izan zena zena or ordu dura ra arte arte.. Esk Eskutik utik held heldut uta a egiten zituzten mendi bueltak elkarrekin, aitonak eta ilobak. Eskutik heltzen zion orduan ere aitonari baina kexu zelako ohean. Orduantxe erabaki erabaki omen omen zuen zuen mediku medikua a izatea izatea,, ezin ezin zuelak zuelako o jasan jasan aiton aitonar aren en sufrimendua. Medikua izango zen eta maite zuen jendea libratuko zuen heriotzatik. Tamalez, urteekin konturatuko zen neskatotan izan zuen uste hura inozoa zela erabat, munduko ikasketa guztiak egin arren ez dagoela inor libratzerik heriotzetik. Asko jota behin-behineko garaipenen bat lortuko zuela, bizia ahalik eta gehien luzatzea. Idazleak ere neskato haren antzeko asmoa du barru-barrutik: idazlea heriotzari gailendu nahi zaio beti. Hortxe dabil harekin lehian, medikua izango balitz bezala. Idazleak jaso egin nahi du une oro galtzen ari den hori. Jaso nahi ditu bizipenak, ikusten dituenak eta entzuten dituenak, oroitzapenak eta pentsamenduak paperera ekarri nahi ditu gal ez daitezen betirako. Uste du zer edo zer behintzat lapurtuko diola heriotzari, den-dena ez dela ahaztuko, maite dituen horiek bizi egingo direla nolabait paperean geratzen badira irarriak. Ber Bere asmo asmoa a haur haur bate batena na beza bezaiin inozo nozoa a dela dela jaki akin arren, en, edo edo horrexegatik horrexegatik beragatik agian. Testua: Testua: Kirmen Uribe Irakurlea: Josune Uribe-Etxebarria
NESKA BAT EZKONTZA JANTZIAN Neska Neska bat bat etx etxetik etik irte irten n zen zen ezk ezkontz ontzaa-ja jant ntzi zian. an. Eliz Eliza a alde aldera ra ziho zihoan an.. Eguz Eguzki ki bete beteak ak poze pozezk zko o dist distir irak ak erag eragit iten en zitu zituen en har haren organ or gandiz dizko ko soinek soinekoan oan.. Tragedi ragediari arik k ekarr ekarrii ezin ezin duen duen egun argit argitsu su horietako hark gorenean zuen eguzkia. Auzoek bazeki ekiten neskak hiru lau bat urt urte zeramatzala senargaiarekin, eta denek zoriontzen zuten. Neskak, ordea, elizako bidea alde batera utzita, itsasoko bidea hart hartu u zuen. uen. Bai Baina or ordu duan an ere, ere, bide bidean an topat patu zitu zituen en gehi gehien enek ek zoriondu egin zuten; oso politak izaten dira txalupa gainean, edo sare artean, edo hondarretan eta oinutsik ateratako eztei-argazkiak. Herritik kanpoko errepidean harri alde gainean zintzilik dauden horrelako balkoitxo batera hurbildu zen neska. Itsasoa lasai zegoen. Olatuek ez zekarten indarrik. Inork ez zuen ezer harrigarririk sumatu neskaren jarreran. jarreran. Negar egiten zuela, bai, baina eztei egunetako negarra hain da pozaren bidelagun! Nork pentsatu behar zuen goiz hartan bertan senargaia galdu zuela auto istripu batean? Eta inork pentsatu izan balu ere, ordurako berandu zen. Biha Bihara ramu munea nean n arteko arteko soilgune soilgune urtsu
aurk aurkit itu u zute zuten n neska neskare ren n gorp gorpua ua harkai harkaitz tzen en batean. Aldar Aldare e aurrek aurreko o eztei-jantz eztei-jantzia ia bezain
eder edo ederrago ikusten zen organdizko hil-izara uraren uraren gainean. Testua: Anjel Lertxundi Irakurlea: Pako Eizagirre
PERRETXIKUAK PERRETXI KUAK ETA ETA ETXEKO ET XEKO KATUA KATUA (II) Orain kontatu nai dizuedan au ere gertatua omen da. Ba omen zan koadrilla bat oso perretxiku zalea, eta bildu dute egundoko pilla. —Ben —Beno o. Biar Biar larun arunba bata ta.. Biar Biar bert bertan an jango ango diz dizkiag kiagu u alak alako o ostatutan. —Konforme. Osta Ostatu tu arta artak ko amona amona,, oso oso perre perretx txik ikuu-pr pres esta tatz tzai aill lle e ona. ona. Ala, Ala, jarritako jarritako orduan inguratu dira maaira eta: —Amona, ondo al dijoa ori? —Bai, baiña itxaron pixka bat. —Bitartean, letxuga batzuk eta tomatea jarri. —Segituan. —Eta, amona, badaezpada ere, perretxikuak probatzeko eman katuari, ea kalterik egiten dioten. Txarrik baldin badago, katuari azkar eragiten omen dio-eta. —Ori ere egingo dizuet, ba -amonak-. Auetxek fiakaitzak! Pare bat kutxarak kutxarakada ada eman dizkio dizkio amonak katuari, katuari, eta bai jan ere. Utsa aiñean geratu uan sukaldeko katua. Ala, ari dira afaritan lasai eta umoretsu; edan ere bai bear bezelako bi. —Zer, amona. Katua ondo al dago? —Kat —Katua ua ondo ondo zego zegok. k. Zuek Zuek ez zera zerate te ondo ondo egon egongo go last laster er,, orrenbeste botilla ustutzen badituzue. Zer pasako eta, gauerdi aldera, asten da katu ori «maau» eta «maau», aruntz eta onuntz. Orduan komeriak! Asi dira estutzen. Biotzetik justu samar zebillena ere ba omen zen, eta gizajoa ankaz gora gora sustoa sustoare rekin kin.. Bestea Besteak k komuner omunera, a, beatza beatza eztar eztarria rian n sartze sartzera, ra, botatzeko... Eta amona ere beldurtu da. Esnea ona dala bota arazteko eta jar jarri ri du su gaiñe gaiñean an epelt epeltze zen n pert pertza zaka kada da esnea esnea.. Edan Edan araz arazii diet diete e dene enei. Ango ngo esne-eda edatea, ea, noski! Amonak urrengo egunea nean mostradorerako kafesneak egiteko zeukan esnea zurrupatu dute, eta ango teatroa!
Bita Bitart rtea ean, n, nagu nagusi siak ak erri erriti tik k medik medikua ua erama eraman n du eta eta zera zera:: iru iru katakume jaio zirala eskaillerapean. Katua umeak egiteko zegoen, nunbait. Testua: Nikolas Zendoia Ahotsa: Mari Paz Elorza
PATXI ZUBIZARRETA IDAZLEA EZAGUTZEKO Sar Sarrita ritan, n, gald galder era a hau hau egit egiten en dizu dizute te:: "Zer "Zer izan izan nahi nahi duzu duzu handitzen zarenean?" Eta batzuetan zuk honela erantzuten duzu: "Sen "Senda dagi gile le,, kanta antari ri,, goz gozogil ogile. e... .. Eta Eta gehi gehien enet etan an,, oste ostera ra,, zur zure erantzuna hauxe izaten da: "Oraindik ez dakit". Niri ere, haurra nintzenean, sarritan egiten zidaten galdera hori. Eta batzuetan nik sendagile, kantari edo gozogile izan nahi nuela erantzuten nuen. Eta gehienetan, ostera, zer erantzun ez neki nekiel ela a
gera geratz tzen en
nint nintze zen. n.
Beha Beharb rbad ada a
gaz gazteeg teegiia
nint nintze zela lak ko,
beharbada artean ez nekielako. Haurra nintzenean ere asko irakurtzen nuen. Gainera, potolo baino, poto potolo loag agoa oa nintz nintzen en eta, eta,
lagu lagune neki kin n jo jola last sten en prim primer eran an
pasatzen banuen ere, nahiago izaten nuen zer edo zer gozoa jaten eta zer edo zer polita irakurtzen aritzea. Baina handitzean zer izan nahi nuen galdetzen zidatenean sekula ez nuen "Idazle" izan nahi nuel nuela a eran erantz tzun un.. Beha Beharb rbad ada a idaz idazte tea a bain baino o gehi gehiag ago o irak irakur urtz tzea ea gustatzen zitzaidalako, beharbada idazlerik ezagutzen ez nuelako. Hala ere, urteak igaro dira eta gaur egun haurra ez, potolo ere ez eta idazle naiz... Hara. Gauzak nola diren. Sekula amestuko ez nukeena. Eta iruditzen zait idazle naizela, ipuinetan, nahi dudanean s e n d ag ile
izan
naitekeelako,
n ah i
du d a n ea n
kantari
iza n
naitekeelako, nahi dudanean gozogile izan naitekeelako...
Testua: Patxi Zubizarreta Irakurlea: Raul Lopez de Munain
SAGUZARRAK ETA PERTSONA ITSUAK Saguzarrak ez dira itsuak, askok hala uste arren, baina ekolokazioaz baliatzen dira gauez ikusteko. Orain pertsona itsuentzat baliatu dute sistema hori. Ez, ez saguzarrak ez dira itsuak, baina, normalean, ekolokazioaz baliatzen dira inguruan zer duten ohartzeko. Hau da, ultrasoinuak sortzen dituzte eta, horien oihartzuna jasotzean, inguruan zer duten jabetz jabetzen en dira. dira. Guk argia argia erabil erabiltze tzen n dugu dugu ikust ikustek eko o eta saguza saguzarr rrek ek soinua. Saguza Saguzarr rren en ekolo ekolokaz kazio io hori hori da RADAR ADARa a eta sonar sonarra ra sortze sortzek ko gizakiok ‘kopiatu’ genuena. Orain pertsona itsuak inguruaz jabetzeko bidea bilakatu da. Itsuen makilak ultrasoinu-pultsuak igortzen ditu – 60.000 pultsu segundoko– eta, bueltan jasotzean, inguruan duenaren info inform rmaz azio ioa a bilt biltze zen n du. Bain Baina a info inform rmaz azio io hori hori pant pantai aila la edo edo mapa mapa bate batean an irudi irudika katu tu or orde dez, z, itsu itsuen en maki makila lan n jarr jarrit itak ako o lau lau kuxin uxinet etar ara a bide bidera ratz tzen en du. du. Itsu Itsuak ak,, kuxin uxin hori horien en bide bidez, z, esk eskuan uan sent sentit itze zen n du ultrasoinuen oihartzuna zenbatekoa izan den; seinaleak zenbat eta azkarragoak eta nabarmenagoak izan, orduan eta hurbilago dago bideko oztopoa. Horrela, hiru dimentsioko irudia jaso dezake itsuak. Hori bai, hiru metroren barruan dagoenaren berri ematen du soilik.
Aurrez trebakuntza txiki bat jasotako 25 lagunekin egin dituzte probak eta asmakizuna salgai jartzeko asmoa dute. Testua: Elhuyar Irakurlea: Mari Jose Uranga
TXIKITO BATEN BALIOA Zorionez edo zoritxarrez Bilbo txikiteroz beterik dago. Zorionez, alka alkart rtas asun un ta adis adiski kide deta tasu sun n bat bat sort sortze zen n daue dauela lak ko txik txikit iter eroe oen n eguneroko eguneroko ibilaldi ibilaldi ta alkarri alkarrizke zketak. tak. Zoritxar Zoritxarrez rez,, alkoholi alkoholizatu zatu egiten egiten duelak duelako o gizona gizona ta emaku emakumea mea eguner egunerok oko o txurr txurrut ut etenga etengabeak beak,, eta poltsikoetako poltsikoetako dirua urtu. —Zer dinostazu? Egia ez da izango? —Bai, gizona! —Oraindino karuago? —Bai. —Handiagorik…! —Datorren domekatik hasita, hamabost pezeta txikito bakoitza. —Lehen merke egon balitz ere… —Gauzak ondo begiratu ezkero, ezkero, merke da halan eta guztiz ere. —Merke? —Oso merke. —Zagoz isilik! —Isilik zergaitik? Egia da. Kontuak ondo atera ezkero, ezkero, merke ere merke da txikito bakoitza hamabost pezetan. —Hona heme emen gaineko laukoak! Baso ipurdi bat ardao hamabost pezeta, merke? Zoratu egin jatzu ala? —Bai —Baina na baso baso ipur ipurdi di bat bat arda ardao o baka bakarr rrik ik ez dets detsue ue emot emoten en taber tabernet netan an hamabo hamabost st pezeta pezetagai gaitik tik.. Beste Beste gauza gauza asko asko ere ere emoten emoten deutsuez gainera. —Beste gauza asko? Zer? —Beg —Begiira: ra: lehe lehene neng ngo o ta behi behin, n, ater aterpe pe ezk ezkutu utu bat bat emot emoten en deut deutsu sue. e. Argi Argia a ere ere bai, bai, gaue gauek ko or ordu duet etan an.. Kalef alefaz azin inoa oa negu neguan an,, bent bentil ilad ador ora a udan udan.. Sald Salda a gozo gozoa a batz batzut utan an,, hagi hagine neta tara rak ko zotz zotzak ak,, eskuak, ezpainak edo betaurrekoak garbitzeko paperezko serbilletak. Metxeruarentzako gasolina apur bat. Alkandora edo frakak edo trajea edo niki nikia a loit loitu u bado badozuz zuz ardo ardo tant tantaz az,, mant mantxa xa hori hori behi behingo ngo baten baten kentzeko ardao zuri pixka bat edo limoi zati bat edo ogi mamin zati batzuk batzuk emoten emoten deutsu deutsuez. ez. Tx Txok okor orra ra lotze lotzeko ko papera papera,, biztut biztutek eko o sua. sua. Baso bete ur aspirina edo bikarbonatorekin. Ardaoa garrazturik edo zaborraz beterik badago edo euliren bat jausi bada basora, beste txikito bat ateratzen deutsue atoan… —Kontxo! Egia da! —Bai —Baita ta maha mahaii bat, bat, jarl jarlek ekua ua,, tele telebi bist sta, a, irra irrati tia, a, egun egunka kari riak ak,, kartak, dominoa, partxisa, ajedreza, hautsontziak, paper garbi bat zerbai zerbaitt idazte idazteko ko,, boligr boligrafo afoa, a, komun komuna, a, ipurd ipurdia ia garbit garbitzek zeko o papera papera,, eskuak eta aurpegia garbitzeko lababoa ur bero, hotz eta jaboiarekin, ulea uleak k or orra razt ztut utek eko o ispi ispilu lua… a… Eta Eta gaine gainera ra adis adiski kide de ask asko, nesk neskat atil ila a
polita politak, k, enkar enkargua guak k itxi itxi edo hartze hartzek ko era, era, telefon telefonoz oz berba berba egitek egiteko o erre errezta ztasuna suna,, munduk munduko o berrir berririk ik gehiena gehienak k jakite jakiteko ko era, era, ipuin ipuin txiste txiste,, jazoera eta kontu barregarriak entzuteko eko era, alkarrizketa onur onurag agar arri ria a egite egitek ko era… era… Zer Zer gehia gehiago go nahi nahi dozu dozu,, ba, ba, hamab hamabos ostt pezetagaitik? —Benetan! Baina… taberneruren bat zara zu ala? Testua: Testua: Mikel Zarate, “Bilbo irribarrez” Irakurleak: Jon Kortabarria / Pako Eizagirre
URKIOLARA Jaungo Jaungoik ikoak oak jarri jarri zuen zuen Bizkai Bizkaian an Urkiol Urkiolak ako o mendia, mendia, Arabar Arabaren en ondo ondoan an,, Gipuz Gipuzk koati oatik k urre urre sama samar, r, eta eta mendi mendi horr horren en gain gainea ean n ipin ipinii zuten euskaldun sinistetsuek Antonio Donearen eliza-etxea, zorion guztien itxaropenerako. itxaropenerako. Mend Mendii horr horret etar ara a joat joaten en dira dira sarr sarrii Bizk Bizkai aik koak, oak, araba arabarr rrak ak eta eta Gipuzkoa eder honetan jaioak; mendi horretara joaten dira, donerik errukior, miragilerik handien eta sendatzailerik onenaren jauregira bezal bezala, a, uri uri handi handi giza gizadi dits tsuet uetat atik ik eta eta baser baserri ri txik txikii padu padutz tzar arrretik etik,, aberats aberatsak ak eta txiro txiroak, ak, gizon gizon zindoa zindoak k eta osasunosasun-gabe gabeak, ak, indarg indarge e jaiot jaiotak akoak oak eta hezur hezurre ren n bat hautsi hautsi dutena dutenak; k; herre herrenak nak eta itsuak, itsuak, hankokerrak eta besomotzak, gorrak eta zauriz beteak, totelak eta zanpat zanpatuak uak;; buruk buruko o zorabi zorabio, o, zuldar zuldar,, legen, legen, eztul, eztul, berak berako, o, minbiz minbizi, i, andi andits tsud uduna unak: k: etsi etsita ta daude daudenak nak,, bizi bizi nahi nahi luk luketena etenak, k, irab irabaz azpi pidea dea idorotzen dabiltzanak, euri edo eguzkiaren beharrean aurkitzen diren lurjabeak, lurjabeak, Ameriketan Ameriketan semeren semeren bat daukaten daukaten gurasoak, gurasoak, gudara joan behar behar duena duenare ren n ahaid ahaideak eak,, ikas ikasto tola lati tik k etx etxerat eratut utak ako o muti mutila lak k eta eta ezkont ezkontzeag zeagati atik k motots mototsa a salduk salduko o lukete luketen n neskat neskatxak xak:: hitz hitz gutxit gutxitan an amaitzegatik, gogo, estutasun, samin edo premiaren baten aurkitzen diren euskaldun guztiak, osasun bila, argi eske, laguntasuna itxaroaz, zoriona irrikitzen edo eskerrak ematen; eta bertan, Urkiolan, egin oi dituzte benetako arrenak eta bertan utzi, beren oparitzat, egurrezko makuluak, argi argiza zari rizk zko o hank hanka a eta eta beso besoak ak,, zila zilarr rrez ezk ko biho bihotz tzak, ak, ile ile txirikordak, ontziak eta soinekoak, izenak eta kondairak, samin, aje
eta neke askorekin batera. Testua: DOMINGO DE AGIRRE. Irakurlea: Karmele Igartua
XAGUAK MENDIARI
Haurra lo geratu da. Ontzi bete esne du ondoan. Xagu batek edan dio esnea. Haurra esnatu denean negarrez hasi da, esnerik ez baitzen geratzen edalontzian. Estutu egin da xagua eta ahuntzari eska eskatu tu dio dio esne esne gehi gehiag ago. o. Bain Baina a ahun ahuntz tzak ak ezet ezetzz diot diotso so,, ez duel duela a esner esnerik ik belar belarri rik k ez dago dago eta eta larr larree eeta tan. n. Idor Idorra rak k daud daude e bazt bazter erra rak. k. Xaguak putzuari galdetu dio orduan, ez ote duen urik. Baina putzuak ezetz diotso, ez duela urik, arrakalak ditu eta harrietan eta urak ihes egite egiten n dio dio arra arraka kale leta tati tik. k. Xagua Xaguak k igel igelts tser eroa oari ri eska eskatu tu dio dio putzu putzua a konpo onpont ntze zek ko. Bain Baina a igel igelts tser eroa oak k ezet ezetzz diot diotso so,, ezin ezin duel duela a putz putzua ua konpo onpond ndu, u, har harriri ririk k ez duel duelak ako. o. Xagu Xaguak ak mend mendiiari ari eska eskatu tu dizk dizkio io harr harria iak. k. Bain Baina a mendi mendiak ak ezetz ezetz diot diotso so,, hase haserr rre e dago dago eta eta mendi mendia, a, zuha zuhaiitz guzt guztiiak mo mozt ztu u zituz ituzte tellako ako giza gizaki kiek ek.. Xagua aguak k mend mendia iari ri erantz erantzun un dio ematek emateko o fabor faborez ez harria harriak k eta egunen egunen batean batean haurr haurra a gizondu egingo dela eta zuhaitzak aldatuko dituela mendian. Anto Antoni nio o Gram Gramsci scire ren n ipui ipuina na da goik goikoa oa.. Semeei Semeei konta ontatu tu zien zien kart kartze zela lati tik k idat idatzi zita tak ko gutu gutun n bate batean an,, arte artean an pres preso o bait baitze zego goen en langileen eskubideen alde borrokatzearren. borrokatzearren. Testua: Kirmen Uribe Irakurlea: Txaro Navarro
X IZPIEN TRESNA AZKARRAGOA AZKARRAGOA DIAMANTEEI ESKER Diam Diaman ante te-m -mea eate tegi gieta etan n lang langil ileak eak X izpie izpieki kin n beha behatz tzen en dituzte. Orain, sistema hori medikuntzan hedatzeko asmoa dute. Mund Munduk uko o diam diaman ante te gehi gehien enak ak Hego Hego Afrik frikak ako o Errep rrepub ubli lika kak ko meat meateg egie ieta tan n esk eskurat uratze zen n ditu dituzt zte. e. Eta Eta egun eguner ero o lang langil ile e guzt guztia iak k X izpi izpiek ekin in behat behatze zen n ditu dituzt zte e bate batere re lapu lapurr ez dezat dezaten. en. Ho Horr rret etar arak ako, o, 1980ko hamarkadan garatu zuten sistema digitala erabiltzen dute eta nahikoa dira 13 segundo gorputz g orputz osoaren erradiografia egiteko. Orain arte, ezin zen gorputz osoaren erradiografia egin; zatika egi egin beha beharrra zegoe egoen n eta eta 45 mi minu nutu tu beha beharr ziren iren hor orrreta etarak rako. Meateg Meategiet ietara arako ko sistema sistemare rekin kin,, or ordea dea,, denbora denbora asko asko irabaz irabazten ten da, irudien
kalitatea
hobea
da
eta,
gainera,
pazienteek
ohiko
sistemarekin baino % 45 erradiazio gutxiago jasotzen du. Sistema
berria
jada
erabiltzen
zuten
Hego
Afrikako
Err Errepub epubli lika kak ko ospi ospita tale le batz batzue ueta tan. n. Orai Orain, n, lehe lehene neng ngoz oz her herrial rialde de horretatik horretatik kanpo erabiliko erab iliko dute, Maryland-en. Tira, meategietatik ospitaleetara doan teknologia dugu, beraz. Batzuetan bai zaila dela aurrerapenak nondik etorriko etorriko diren igartzea! Testua: Elhuyar Irkurlea: Gurutze Alcelay
JENDAURREKO IRAKURKETA testu grabatuak-luzeak
AÍ KAJIYAMA-REN AITONA 1883 1883an an itsa itsasi sika kara ra handi handi bate batek k Japo Japoni nia a astin astindu du zuen zuen.. Ho Horr rren en ondori ondorioz oz elezah elezahar ar bat sortu sortu zen. zen. Elezah Elezahar ar horre horretan tan bi pertso pertsonai naia a nagusi daude; izena ere ez dakigun aitona bat eta neskato txiki bat, Ai Kajiyama deituko duguna. Biak bizi ziren mendiko etxola batean, urre urre kolor olorek eko o arro arrozz soro soroen en arte artean an.. Handi Handik k hurb hurbil il,, itsa itsass ertz ertzek eko o zerr zerren endan dan herr herrix ixka ka zego zegoen en.. Lur Lur land landu u guzt guztia iak k mendi mendik ko laut lautad ada a emankorrean zeuden eta Ai Kajiyamaren aitona herriko arroz soro zaba zabale len n zain zaindar daria ia zen. zen. Bain Baina a goiz goiz bate batean an,, aito aitona nak k begi begira ratu tu zuen zuen itsa itsaso soar aren en mugar mugaran antz tz eta eta asal asalda datu tu zen. zen. Etx Etxolar olara a buel buelta tatu tu eta eta Ai Kaji Kajiya yama maki ki ilin ilinti ti bat bat eska eskatu tu zion zion.. Ai Kaji Kajiya yama mak k ez zuen zuen uler ulertz tzen en aitonak zertarako nahi zuen ilintia, baina berehala atera zen etxolatik etxolatik ilintiarekin. Aitonak ilintia hartu zuen eta ondoko arroz sorora joan zen bizkor. Ai Kajiyama harri eta zur gelditu zen ikustean aitonak ilintia jaurti eta soroa galdatan pizten zela. Hasieran su txiki bat izan zen, baina handik lasterrera lasterrera sugar gorriak zabaldu ziren, eta berehala arroz soroak sutan zeuden. Herrian, soroak sutan ikusi zituzten eta, amorratuta, mendirantz gora lasterka igo ziren herritar guztiak. Inor ez zen herr herria ian n geldi gelditu tu.. Gora Gora irit iritsi sita tak koan, oan, arr arroz sor soroak oak kisk kiskal alit ita a ikusirik, amorruaren amorruz galdetu zuten: «Nork egin du? Nork eman die su gure soroei?». Aitonak herritarrei lasaitasunez erantzun zien: «Nik eman diet su». Guztiek aitona eta Ai Kajiyama inguratu zituzten mehatxukor eta aitonari galdetu zioten: «Zergatik egin duzu hori hori?» ?».. Ordu Orduan an aito aitona nak k esk eskua luza luzatu tu zuen zuen zeru zerumu muga gara rant ntzz eta eta herrit herritar arre reii begirat begiratzek zeko o esan esan zien. zien. Han, Han, itsaso itsasoare aren n azken azken mugan, mugan, lehena lehenago go itsaso itsasoar aren en gainaz gainazala ala ispilu ispilu bat bezain bezain laua laua zen lekuan lekuan,, zerurainoko ur murraila bat ageri zen. Olatu indartsua eta erraldoia zetor zetorre ren n zerumu zerumugat gatik. ik. Olatu Olatu handia handia lehor lehorre rera ra iri iritsi tsi zen eta herri herria a
azpi azpira ratu tu zuen; zuen; olat olatu u itze itzela lak k herri herrixk xka a irent irentsi si egin egin zuen zuen.. Zo Zori rion onez ez,, her herrita ritarr guzt guztia iak k mend mendii gail gailur urrrean ean salb salbu u zeud zeuden en aito aitona nari ri esk esker. er. Halabeharrez, Ai Kajiyamak, japonieraz, Asiaren bihotza esan nahi du. Duela urtebete beste olatu handi batek erdibitu zuen Asiaren bihotza eta 226.000 lagun baino gehiago hil ziren. Non ote zegoen Ai Kajiyamaren aitona? Testua: Japoniako kontaera Irakurlea: Txaro Navarro
ANIMALIAK Bitxia iruditu izan zait beti gizakiok animaliekiko dugun jarrera. Tira, horrela
esanda,
gezurra
da
hori.
Antzinako
gizakiena,
beste
herrial herrialdeet deetak akoena oena,, baserri baserritar tarren rena... a...,, askoz askoz naturala naturalagoa goa iruditze iruditzen n zait. zait. Bitxia egiten zaidana, zehazki, zera da: gaur egun mendebaldeko herrialde garatuetan kalekumeok animaliekin dugun jarrera. Alde batetik, hor daude konpainiako animaliak. Zakurrek, esaterako, ondo markatuak dituzte hirietako plaza, espaloi eta bazter guztiak. Batera eta bestera ibiltzen dira, ustezko jabeak atzetik dituztela, zakurrak nagusi, eta eta jabe jabeak ak eskl esklab abo. o. Eta Eta nago nago ez ote ote dire diren, n, alde alde horr horret etat atik ik,, huts hutsun une e afektibo nabarmen baten betegarri. Gizakion arteko harremana gero eta hotzago, gero eta urrunago, gero eta exkaxagoa dela hirietan, alegia, eta anima animalie liekin kin ez ote duen duen zenbai zenbaitek tek maita maitasun sun prem premia ia ase ase nahi nahi izaten izaten.. Gainer Gainerak akook ook,, aski aski lan dugu dugu zaku zakurr kaka kakarik rik zapald zapaldu u gabe gabe ibilt ibiltzen zen.. Eta, Eta, horrelakorik ez egiteko behera begira baldin bazoaz, larri ibili ez ote dizun hiriko usoren batek bere grazia, zirin osoa, kokotetik behera isuriko. Horii bateti Hor batetik. k. Bestet Bestetik, ik, berriz berriz,, harr harrig igar arri ria a da, berez berez mait maitaga agarr rriti itik k ezertxo ere ez duten animaliei diegun kariño txepel, melenga, belaxka hori. Zer, eta satorrak maite? Galdetu, galdetu baserritar baserritar bati, edo galdetu bestela benetako satorren satorren bat etxeko etxeko izan duen edonori... Jakina, zinemak egin dizkigu satorrak (satorrak ere) maitagarri eta kuttun. Hobeto esan, Walt Disney jaunak egin dizkigu horrelako animaliak maitagarri eta kuttun, Holly Hol lywoo woodek deko o bere bere esteti estetika ka txep txepel, el, melen melenga ga eta belax belaxka kaz. z. Eta, Eta, aitor aitor dezag dezagun, un, asko asko dira dira sator satorra rak k pantai pantailan lan baino baino ikus ikusii ez dituzt dituztena enak. k. Gaur Gaur egungo gazte kalekumeari gertuagokoak zaizkio elefante, krokodilo eta hipopotamoak, oiloak baino. Eta jateko ere, nahiago izaten dute haragi txepel txepel,, melenga melenga eta belaxka belaxkadun dun oilask oilasko o klasea, klasea, baserri baserriko koa a gogorr gogorregia egia zaie-eta. Eta gero gero daude daude desag desagert ertzek zeko o zoria zorian n daude dauden n anima animalia liak: k: Igeldo Igeldok ko igela, arranoa, otsoa. Sartaldeko Pirinioetan, esaterako, oso hartz gutxi
geratzen omen da: dozena erdi bat edo, gehien jota. Nafarroan, Erronkari inguruetan inoiz edo behin agertzen denak bi agerraldi egin ditu joan den apirilean: Izaban bata, eta Garden bestea. Denera, bost bat ardi eta ahuntzen bat edo beste akabatu ditu 280 kiloko hartz ar horrek. Hala ere, hain dugu maite, non izena ere jarri diogun: Camille. Ez dakit benetan ote dagoen desagertzeko zorian, baina benetan desagertzeko zorian dauden gizaki askok baino zori hobea du Camillek, milioika lagun hiltzen baita mundu munduan an eguner egunero, o, goseak goseak,, gerra gerrak k eta gure gure axola axolagab gabek ekeri eriak ak jota, jota, eta horiei izenik ere ez diegu ezagutzen,
izen izen bate baten n jabe jabe izat izatek eko o esk eskubid ubider erik ik ere ere ez dieg diegu u aito aitort rtze zen. n. Hi Hilt ltze zek ko eskubidea aitortzen diegu soil-soilik, eta isilik hiltzekoa, gainera. Ez nago nago ni anim animal alie ien n kontr ontra. a. Bai, Bai, or orde dea, a, anim animal alie ien n esk eskubid ubidea eak k gizakion eskubidean gainetik jartzearen kontra. Bestela, aurki ugalduko zaigu Von der Graf horren moduko jendea. Von der Graf hori, izan ere, Pim Fortuyn Holandako ultren liderraren ustezko hiltzailea ez ezik, animalien zapa zapalk lkun untz tzar aren en kontr ontrak ako o mutu muturrrek reko mi mili lita tant ntea ea da. da. Bela Belarj rjal alea ea bera bera,, animaliak jatea krimen larritzat daukana. Horra zertara iritsi garen. Ez nago ni animaliak torturatu edota hiltzearen alde. Are gutxiago, ordea, pertsonak torturatu edota hiltzearen alde. Martxa honetan, aurki hasi beharko dugu aldarrikatzen gu ere animaliak garela azken batean, eta animaliak adina eskubide badaukagula gizakiok ere duintasunez bizi eta duintasunez hiltzeko. Testua: Testua: Ezezaguna Irakurlea: Itziar Garmendia
ATXURIKO MIRARIA MI RARIA Heme emen
kontatuko
duguna
ger gertatu
zenetik hona urte asko igaro dira. Orduan Bilbok hogei mila inguru biztanle baino askoz gehiago ez zituen. Geroago Begoñari hartu dizk dizkio ion n zati zatiak ak ez zitu zituen en or orai aind ndik ik.. Aban Abando do ere ere askea zen, herri banakoa. Beraz, Bilbo herri txikia zen eta biztanle guztiak elkarren ezagunak ziren. Ez zegoen orain dagoen beste goardia munizipal; nahikoa ziren hiru edo lau agoazil herria zaintzeko, gaueko sereno kantari batzuekin. Honelako herri batean ulertzen da erraz egin daitekeela hemen kontatuko dugun barrabaskeria, herri guztia barre batean hainbat egunetan eduki zuena. Bilb Bilbot otar ar brom bromaz azal ale e batz batzue uek k iraga iragarr rrii zute zuten n bert bertak ako o egunk egunkar arii batean, ez dakit nongo herritan hil zela atso aberats bat, eta mila ogerleko batzuk utzi zituela Bilboko herren edo kojuei banatzeko, atsoa ere herrena izan zelako eta Bilbon jaioa; diru hori banatuko zitzaiela Atxurin, etxe bateko atarian, bertara aurkeztuko ziren herren bilbotarrei, bilbotarrei, halako egunetan eta halako ordutan. Bilb Bilbok oko o txir txiro o eta eta gose goseti tien en arte artean an ikar ikara a handi handia a erag eragin in zuen zuen iragarki horrek eta egun batzuetan ez zen izan beste hizketagairik hauxe baino. Heldu zen eguna. Atxuriko etxe hartan ageri zen atarian mahai bat, beronen gainean tintontzia eta orriak, hiru eserleku, bazterrean zorro batzuk zerez edo harez beterik eta hiru edo lau gizon, piperra bain baino o seri serioa oago go,, elka elkarr rreki ekin n hizk hizket eta a isil isiltx txoa oan, n, atar ataria ian n bate batera ra eta eta bestera zebiltzala ipurdi gainean eskuak eskuak elkartuta. elkartuta.
Goiztxo hasi ziren kojuak agertzen kalean. Gehienak zetozen maku makulu lu bir birekin ekin eta eta hank hanka a bat bat zint zintzi zili lik; k; bazi bazire ren n zeto zetozen zenak ak ipur ipurdi di gain gainea ean n erdi erdi tata tatarrrez; ez; bait baita a gur gurditx ditxoe oeta tan n zeto zetoze zena nak k ere ere inor inork k bult bultza zaka ka eram eraman anda. da. Dena Denak k zurb zurbil il eta eta aurp aurpegi egi ahul ahular arek ekin in,, edono edonorr errukitzeko errukitzeko eran. Iragarrita zegoen ordurako, kale guztia aurkitzen zen herrenez beterik.
Balkoietan eta leihoetan zegoen jendeak harrituta esaten zuen: Nork uste izango zuen Bilbon honenbeste koju zegoenik? Atari Atarian an zeuden zeuden gizon gizon serioe serioek k adiera adierazi zi zieten zieten kalek kalekoei oei diruak diruak gertu ipini behar zituztela eta horregatik piska batean atea hertsiko zutela; eta asko berandutu barik, laster hasiko zela diru banaketa. Itxi zuten atea bada, eta gerotxoago, berriro zabaldu zenean, tximista baino arinago urten zen handik, zer uste duzue?... Zezentxo bat! Nork azaldu han izan zen iskanbila? Hasi zen zezentxoa topeka, hau bota eta hori bota, hango arineketa kojuak izan arren! Egundoko arinen, minutu bat baino lehenago, garbitu zen kalea, makilaz eta gurditxoz beterik gelditu zela. Miraria izan zen. Zezena agertu zen orduko koju koju guztiak osasunera etorri ziren. Balkoi-leihoetako jendea, barrearen barrez, tripa guztia minduta geratu zen. Deabrukeria hau ikusi zuten bilbotar zaharrak barre-zoroka hasi izan zaizkigu, berau aipatu dugun aldi guztietan. Hamaika umore ederreko ederreko gizon jaio eta bizi izan zen lehenagoko Bilbon! Testua: Abarrak . Evaristo Bustintza, Kirikiño.
Irakurlea: Jose Ramon Arbe
EGURALDIA Eguraldiari
garrantzi
handia dia,
handi nditxoa
igual ual,
ematen
diogulakoan nago. Irratiek behin eta berriz errepikatuko dizute hotz beroaren zenbatekoa, euririk ari duen ala ez, haizeak nondik jotzen duen.. duen.... Telebis elebistan tan ere, ere, eguner egunero o gizone gizonezk zko o bat eta astebu asteburue ruetan tan zigarro-papera baino meheagoko emakume bat azalduko zaizkigu egunekoaz gain biharamuneko eguraldiaz mintzatuz. Eta horiek gutxi balira, azti eta artzain elkartu zaizkie. Aztiena jak jakin ina a da, da, etor etorki kizu zuna na igar igartz tzet etik ik bizi bizi dira dira eta. eta. Bain Baina, a, artz artzai aien ena? a? Martxa honetan gure seme-alabek artzaia noizik behin irratian edo egun egunka kari rian an ager agertz tzen en den den eta eta egur egural aldi diar aren en berr berrii emat ematen en digun digun pertsonatzat hartuko dute eta ez ardiak larrera eraman eta gazta edo mamia egiten dituen gizontzat. Gabo Gabone nettan gert gertat atu u
zit zitzaida aidan: n: bi ilo lobe beki kin n
jaio aiotza tza
han handi
horietako bat ikusten ari ginela, txikienak "hau zein da", "zein da best beste e hori hori", ", "eta "eta hura hura?” ?” gald galdet etze zen n zuen zuen,, eta eta hand handie iena nak, k, ustez ustez jakitun, bat jesusito zela, bestea aingerua, hango adardun hura idia, eran erantz tzun ungo go zion zion.. Ardi Ardizz ingu ingura ratu turi rik ko pert pertso sona na horr horren en txan txanda da heltzean, "eta hori, zein da?" bota zuen txikiak galderak egiteko zuen trebetasun eta aguante bereziaz. "Hori artzaina", erantzun zion haziagoak. "Artzaina, joe! Eguraldia asmatzen duena!" Egur Egural aldi diar aren en gain gainek eko o berr berrii-pi pila la haue hauek k goiz goizet etan an ater aterat atze zen n gaituzte gure ohetik, gure onetik. Hiru gradu eta euria zar-zar ari duela esango dizu irrati-iratzargailuak txirrinaren ondotik. Eta ez da
inor konturatzen graduek eta euri zaparradek bost axola digutela. Jai Jaiki ki/e /ezz jaik jaikik iko o une une hori horiet etan an bar barne-eg ne-egur ural aldi diak ak agint agintze zen n du, du, ez kanpokoak. Batzutan jaikitzeko beldurrak ibiliko gara, konpromiso handiren bat, lan bukaezina edo gogoz kontrako zerbait dugulako egunean zehar. Hurrena, Hurrena, ohetik zutitzearen momentu
grabea maitearekin dugun zitak, espero dugun opariak, edo gauez ikusiko ikusiko dugun futbol-partiduaren futbol-partiduaren oroitz o roitzapenak apenak goxatuko goxatuko digu. Eta Eta hotz hotz-b -ber eroa oari ri ez diog diogu u jara jaramo moni nik k egin egingo go,, pert pertso sona narren termometroa bestea da eta. Hori bai: eguraldiarena objetiboa den bezala da barrengo giroarena giroarena guztiz subjetiboa. Beldurrak aidean jaikitzen zaren egun horietako batean igual dena primeran irtengo zaizu eta baita alderantziz ere, maitea zitara azaldu ez delako, oparirik ez zaizulako iritsi, edo futbol-partidua zen garaian argia joan delako. Testua: ANDONI EGAÑA- "AITAREN BATEAN" Irakurlea: Pako Eizagirre
GAUERO ATERAKO NINTZATEKE PASEATZERA Marie-ren azalpena Gauero aterako nintzateke paseatzera, gaua oso polita baita, eta arratsa ere bai, eta guk horixe egiten genuen lehenago, Toby, Kent, aitonak eta laurok, lanak buk bukatu atu eguz eguzki kia a erab erabat at ezk ezkutat utatu u aurr aurret etik ik,, eta eta ger gero hara haran n alde aldera ra abia abiatu tu bide bidexid xidor orre retik tik.. Aito Aitona na Kentent-en en gain gainean ean jartz jartzen en zen, zen, eta eta nik nik herr herrik iko o jaiet jaietan an erosi erosita tak ko basto bastoii txur txuria ia hart hartze zen n nuen nuen,, eta eta Tobi obi berriz berriz oso oso tont tonto oxka xka da, da, eta eta zalapartan korritzeari ekiten zion hasieratik bertatik, korrika atzera eta aurrera, mitxiguei segika eta zaunka eginez, baina mitxiguek burla egiten zioten beti, bere buru buru gaine gaineti tik k pasat pasatzen zen zire ziren n txim tximist ista a beza bezala la,, abist abistu u egine eginez, z, ezta? ezta? zerga zergati tik k mitxiguek abistu egiten dute ordu horretan, eltxo bila dabiltzala. Eltxoak hegoekin harrapa harrapatze tzen n dituzt dituzte, e, eta udaber udaberrian rian behint behintzat zat asko asko saiatze saiatzen n dira, dira, umeeng umeengati atik k noski, umeak edukitzen dituztelako habietan, eta aitonak lagundu egiten zien, esnetan bustitako ogi papurrak botatzen zizkien eztarritik behera, eta eskerrak horri, familia haundiegia zen, bost ume, pentsa, gure etxean ni bakarra naiz, eta halere aita beti kejaka aritzen da, granjak ez duela ematen niri eskola haundia paga pagatz tzek eko o lain lain ere, ere, bain baina a orain oraindi dik k zort zortzi zi urte urte ditut ditut,, eta eta asko asko falta falta da esk eskola ola haundirako. Bada granja uzten genuen mitxiguen ordu horretan, eta mantxo mantxo abiatzen ginen bidetik behera, eta aitonak nire amak josteko erabiltzen duen zinta metrikoa eramaten zuen, zergatik ama erdi jostuna da, eta soinekoak egiten ditu batzuetan, herriko maistrari gorri gorri bat egin zion behin, eta niri asko gustatzen zitzaidan, baina Vincent haundi horri ez, Vincent-ek burla egiten zion, maistrak tomate antiajuduna zirudiela esaten zuen, maistra enamoratua zegoela oso, eta marrazki bat ere egin zion arbelean, eta gero maistrak kastigua jarri zigun guztioi. Bada aitonak zinta hori eramaten zuen, eta erabat ilundu arte landareak neur neurtz tzen en aritz aritzen en ginen, ginen, eta eta oso oso serio serio jart jartze zen n zen aiton aitona, a, eta eta esate esate bater baterak ako o belaunikatu egiten zen alpapa sailean, eta nola oso zaharra den, bada nik eusten nion zintaren beheko muturrari, eta hala esaten zuen aitonak bere kalkuloak egin eta gero: `Mar `Marie ie,, bela belarr hau hau hama hamarr mi mili lime metr tro o hazi hazi dun dun atzo atzoti tik. k. Mund Mundua uak k bizi biziri rik k jarraitzen din.'
Eta niri poza ematen zidan horrek, eta askotan barrez hasten nintzen, egun batean behintzat ia lehertu nintzen barrez, zergatik gu frantziberdea neurtzen ari ginela, biok makurtuta, ezta? bada Kent etorri zen atzekaldetik, eta gu bion artetik muturra muturra sartuz, bada frantziberde frantziberde mordo bat jan zigun, eta aitona haserretu haserretu egin zen oso,. eta betortzak kenduko zizkiola agindu zion builaka, ea zer errespeto zen hura, baina ez pentsa, ez zen benetan haserretu, hari txuria lotuta zeukaten belarrak bakean uzteko agindu zion, zergatik aitonak hori egiten zuen, seinalatu neurtzen genituen belarrak, baina ez, ez zen haserretu, egia esateko Kent-ekin ez zegoen haserretzerik, hain zaldi txintxoa, begira begira gelditzen zen bere begi haundiekin, triste triste, eta edozein gauza barkatzen genion.
Eta holaxe jaisten ginen zubiraino, eta han beti xaguzahar bat egoten zen, Gordon, eta aitonak Gordon oso dudazalea zela esaten zuen, hortik zetorkiola jira eta biraka ibiltzeko ohitura hori, beti toki berdinean norabidearekin asmatu ezinez edo horrela, eta amona zena ere holakoxea zela, eta granja horregatik ez zuela behin ere uzten, elizara ere ez zela joaten herrirainoko bidaia ez egiteagatik. Eta beste txori bat ere ibiltzen zen zubian, Arthur beti azken orduarekin ibiltzen zen, eta aitonak errieta egiten zion: `Arthur! `Arthur! Arthur! Arthur! gaur gaur ere ere berand berandu u habil! habil! Peskiza eskiza ederre ederrean an edukik edukiko o dituk dituk etxekoak!' Niri Arthur Arthur gehiag gehiago o gustat gustatzen zen zitzai zitzaidan dan Gordon Gordon baino, baino, baina baina Gordon Gordon ere gustatzen zitzaidan, edo behintzat ez nion amorraziorik, baina Vincent-ek bai, Vincent-ek amorrazioa die xaguzahar guztiei, eta behin harrapatu egin zuen bat, eta eskolara ekarri zigun, eta zigarro bat jarri zion ahoan, eta xaguzaharra kea hartuz eta hartuz hasi zen, puztuz eta puztuz, eta azkenean lehertu egin zitzaion tripa, eta hil egin zen, eta nola Gordon-en igual iguala zen, bada nik nigarrari eman nion, eta Vincent-ek burla egin zidan, haundi nazkante horrek. Zubia Zubia utzi utzi eta eta gero gero tont tontor or bate batera ra igot igotze zen n ginen ginen,, eta eta ger gero eseri eseri tont tontor or horretan dagoen harri batean, afaltzeko noski, zergatik harri horrek mahai baten itxura dauka, eta aitonak ganpazua zabaltzen zuen, eta nik ogi zuria jaten nuen, eta arraultze gogortua, eta urdaia ere bai, eta gero sagar bat. Eta tarte horretan ixil ixilik egoten ginen, eta Toby eta Kent etzan egiten ziren lurrean, oso ondo denok, beti ondo, eta hobetoena udan, zergatik udan jende gehiago ibiltzen da paseoan, eta gu ere urrutiago joaten ginen, trenbideraino ere bai batzuetan, eta
behin maistra ikusi genuen han, eta aitonak eta biak izarren gainean hitz egin zuten, eta egiten zuen beroaz, eta aitonak sugeekin kontuz kontuz ibiltzeko esan zion. Aiton Aitonak ak beld beldur ur hand handia ia zion zion suge sugeari ari,, eta eta horr horreg egat atik ik oilo oilo bat bat erama eramate ten n genuen gurekin, hori udan, ezta? bero zakarra egiten zuen egunetan eta horrela, eta oiloari Frankie jarri genion izena, baina problema bat zen zergatik Frankiek ez zuen aurretik joan nahi izaten, eta horrela ezin zituen bideko sugeak hil, eta aitonak buila egiten zion: `Frankie! atzetik joateko ez dinat espezialistarik behar!' Aitonak hori esaten zuen, sugea zeharo alua zela, eta hil egiten duela txoria, eta burua puzten diela zakurrei, eta irrintzika jartzen dituela zaldiak, eta esnea lapurt lapurtze zen n diel diela a behi behiei, ei, bain baina a oiloe oiloen n aurre aurrean an ez dauk daukat atela ela zer zer egini eginik, k, oil oiloa oak k espezialistak direla sugeak hiltzen. Eta holaxe ibili ginen azken udan ere, Toby, Frankie, Kent, aitona eta bostok, aitona Kent-en gainean eta ni neure bastoi txuriarekin. Eta gero udazkena etorri zen, eta Frankie etxean uzten genuen, eta holaxe genbiltzan, paseatuz ezta? herrian zaldiak azaldu ziren egunerarte. Egun hartan eskolan geunden, eta maistrak aritmetika esplikatu zigun, eta denok ondo portatu ginen, Vincent ere bai. Eta maistrari asko gustatu zitzaion hori, eta azken orduan jai egingo genuela esan zuen, eta herriaren iskinan dagoen tren geltokira joango ginela, geltokian zaldiak zeudelako, zaldi asko trenaren zai. Eta Eta hala hala joan joan ginen, ginen, eta eta nik nik ez dut dut sek sekula ikus ikusii hain hainbe beste ste zald zaldii bate batera, ra, eta eta itxituretan zeuden, gutxienez bostehun zaldi, eta denak urduri, eta nola hotz piska bat egiten zuen bada lurruna botatzen zuten, eta laino
bat bat beza bezala la ikus ikusten ten zen zen gelt geltok okiar iaren en ingu inguru ruan. an. Ni begir begira a begir begira a egon egon nint nintzen zen denbora askoan, eta nire artean zaldi bakoitza Kent-ekin konparatzen nuen, eta niretzat han ez zegoen Kent baino politagoa zenik. Vincent nire ondotik zebilen egun hartan ere, nik esaten diot apartatzeko, alde egiteko nire ingurutik, baina berak ez dit jaramonik egiten, eta nire atzetik ibiltzen da beti, bada hori, bada egun hartan ere etorri egin zitzaidan, eta nire ondotik zebilen, txorakeriak esaten noski, maistra Katharina treneko gizonarekin ikusi zuela, musuka eta horrela, eta nik zaldi haiek norako ziren galdetu nion, eta berak: `Hamburgora eramango dizkinatena, Hamburgora.'
`Eta zergatik Hamburgora?' esan nion nik. `Ameriketara bidaltzeko barkuan.' `Ameriketara?' galdetu nion, zergatik ez nuen hura entenitzen. Eta Vincentek kopeta hainbeste ez zimurtzeko esan zidan, itxusi egiten ninduela horrek, eta gero zaldiei begiratu zien: `Ameriketan zaldiki asko jaten dinatena.' Eta ordua orduan n konpren onprenitu itu egin nuen, nuen, zaldi zaldi guzti guzti haiek haiek matader mataderorak orako o zirela, zirela, bidaia egin eta gero hil egingo zituztela, eta handik aurrera ez nuen han segitu izan nahi, eta eskolara bueltatu nintzen, eta maleta hartu eta etxerako bidean jarri nintzen mantxo mantxo. mantxo. Handik ordubetera edo ailegatu nintzen granjara, eta aldapa igo eta segituan aitona ikusi nuen silan eserita, eta berak keinu bat egin zuen ni ikustean, burua jaitsi zuen, eta ez zidan diosalarik ere egin, eta derrepentean Kent etorri zitzaidan burura, eta geltokiko zaldiak, eta Vincentek esandakoa, eta korrika joan nintzen ikuilura, Toby han zegoen, Frankie han zegoen, baina Kent ez zegoen, eta aitonari deika deika hasi nintze nintzen, n, eta ordua orduantx ntxe e bertan bertan trena trena sentitu sentitu nuen, nuen, trenar trenaren en ziztua ziztua bazihoala abisatuz. Horregatik Horregatik ez naiz paseatzera ateratzen gauez, Kent falta delako, delako, eta aitona nola zaharra den bada ezin du oinez egin, eta etxean gelditzen naiz, ezer egin gabe, ezta debererik ere, zergatik maistra joan egin zen trenean eskola betirako utzita, eta sukaldean afaltzen dut, eta ez dakit nola dihoazen belarrak, nola dabilen Gordon, nola dabilen Arthur, eta pena haundia izaten dut Kent amerikano batek jan duela pentsatzen dudanean. Testua: Obabakoak . B.Atxaga Irakurlea: Maribi Urkola
HAURTZAROAREN NEGARRA Lehen ehen lagu lagun n nitu nituen en nesk neskak ak or orai ain n ama ama bihu bihurt rtu u zaiz zaizki kit. t. Ez nir nire eraginaz, noski. Eta era berean, lagunago egin nahiko nukeen ama jende asko asko ere ere ezagu ezagutze tzen n dut. dut. Denek Denek kontat ontatzen zen didat didate e gauza gauza berber berbera, a, eta neronek ikusia dut etxean ilobekin: gaurko umeak izugarri aspertzen dira. Hori Ho ri da gaur gaurk ko umee umeen n nega negarrra; ra; sofan ofan etza etzan n eta eta oihu oihuka katz tzen en dute dute:: «Aspertuta nago». Ni ez naiz naiz gogo gogora ratz tzen en umet umetan an inoi inoizz aspe aspert rtze zen n nint nintze zeni nik, k, bain baina a oroimena ahanztura gozoz beteriko amarru bat besterik ez denez, amari joan nintzaion itaunka. «Ez -erantzun zidan-, nik ez nizuen inoiz entzun asper aspertut tuta a zeunde zeundeten tenik» ik».. Alder Alderant antziz ziz gertat gertatzen zen zen gure gure haurtz haurtzar aroa oan; n; oihuka hasten zitzaizkigun gurasoak etxeratzeko aginduz, afaldu edo zer edo zer egiteko. Garai hartan ez zen gaur adina bizikleta, eta bertan ibiltzeko txanda bila (edo eske) ibili beharra zegoen. Bazter guztietan aurkitzen genuen misterioren bat, erreka-zuloetan beldurtzeko motiborik bazen, txabola zaharren bat aurkitzea abentura zen, eta sagar sagarrak rak harr harrapa apatze tzek ko arbo arbolar lara a igo igo behar beharra ra zegoe zegoen n norba norbait, it, hark hark arbola dantzatu eta behekoek bilketa egiteko. Gauza aspergarri bakarra zegoen: meza entzutea. Ia ezer material materialik ik ez geneuka geneukalak lako, o, gure gure imajina imajinazioa zioarek rekin in osatzen osatzen genuen genuen hutsun hutsunea. ea. Lehen Lehen arbol arboleta etan n soili soilik k ikus ikusten ten genitu genituen en fruta frutak k gaur gaur egun egun haur haurra rak k supe superrmerk merkat atua uan n dak dakuski uski dena denak, k, dena denak k esk eskura. ura. Era Era guztietako artilugio, jostailu eta objekturekin bete ditugu haurren gelak, haurren bizitzak. Haien imajinazioa antzutu egin dugu, eta horren aurka eskoletako ahalegin pedagogikoek ez dute ezertarako balio izan. Guk ezer ez geneukalako, nobedadearen bila ateratzen ginen. Gaur, umea umea,, dena dena egin eginda da jaso jasotz tzen en ohit ohitua ua dago dago,, eta eta ez dauk dauka a ezer ezeren en bila bila abiatz abiatzek eko o arraz arrazoi oirik rik.. Eta zure zure bizit bizitza za nolaba nolabait it osatz osatzera era edo edertz edertzera era bult bultza zatz tzen en zait zaitue uen n inda indarr hori hori gabe gabe ez dago dago im imaj ajin inaz azio iori rik, k, ez dago dago sormenik, sormenik, ez dago betetasunik bizitza horretan. Ez dago harridurarik. Gaur
egun haur bat harritzeko oso urrun eraman beharra daukazu, oso gauza xelebr elebreak eak ikust ikustera era.. Nik iloba iloba mo motoa toan n karr karrera era bater batera a erama eraman n nuen nuen eta aspertu egin zen. Ezin genuen sinetsi: motoan, karrera bat ikusten, ASPER-TU? Ez dakit gure haurrekin krimen handi samarra ez ote garen ari egiten, zer mundu eskaini diegun ikusita. Testua: Testua: Pako Aristi Irakurlea: Itziar Garmendia
HAU PASADA BAT DA Aitortuko dizuet kolore horia ezin dudala ikusi. Ez da sekretu bat. Mundu guztiak badaki hori dagoeneko. Oso ondo ulertzen dut, futbolistek eta espektakulu munduko edonork dion gorrotoa, eta ez nau batere harritzen zorte txarra ekartzen duen kolorea dela dioen uste horrek. Neroni ere halaxe ekarri dit azkenean. Ez dakidana zera da: zergatik diodan horrelako gorrotoa. Amak konta ontatu tu izan izan zida zidan, n, txik txikit itan an,, banu banuel ela a soin soinek eko o itsu itsusi si xama xamarr bat, bat, Brasilen misionera zegoen izeba monja zaharrak ekarria, eta sekula ez nuela jantz ntzi nahi izaten. Horia omen men zen. en. Baina ez dakit itsu itsusi siag agat atik ik edo edo hori horia a izat izatea eaga gati tik k bazt bazter ertz tzen en nuen nuen.. Edo Edo hori horia a ordu or duda dani nik k bihu bihurt rtu u ote ote zitz zitzai aida dan n gorr gorrot otag agar arri ri.. Ez dut dut kezka ezka hori hori argitzeko modurik izan, psikologo bat baino gehiagorekin hitz egin arren. Platanoak ere gorroto ditut noski, ezagutu nituenetik. Baina soinekoarekin gertatzen zaidan gauza bera gertatzen zait hauekin ere. Eta limoiekin zer esanik ez! Beldurtu egiten omen nintzen haurra nintzela limoi bat ikuste hutsarekin. Aipatu dut psikologo dexente ezagutu ditudala arazo hau dela eta, ez? Beno, arazoa, beraien ustez. Niretzat gusto kontu bat besterik ez da, baina familia ere pixka bat larritu zen kanarioarena gertatu zenean, eta orduan hasi ziren pentsatzen gusto kontua baino, arazo gehi gehiag ago o ote ote zen. zen. Ez zen zen best beste e mund munduk uko o ezer ezer pasa pasa.. Alda Aldame mene nek ko bizilagunak oporretara zihoazela eta, kanarioa utzi ziguten etxean. kaiola eta guzti. Gaztetxoa nintzen artean, eta pozoindu egin nuen txor txorii ziki ikin hura hura.. Ho Hori ria a izat izatea eazz apar aparte te,, isil isildu du ere ez zen zen egi egiten ten madarikatua! Uste dut etxe guztia zoro moduan ibili zela hura adina kantatuko zuen baten bila. Ez naiz akordatzen zertan amaitu zen historia, baina gertakizun hura izan zen lehendabiziko aldiz psikologo batengana hurbildu ninduena. Saiatu zen nere memoria arakatzen baina ez zuen ezer garbirik atera.
Bigarren Heldu eldux xeag eagoa
a ld iz
ere,
nintz ntzen
f a mil iak
orduan duan,,
eta eta
b u ltza tu ta
joan
ezkont ontzekot ekotan an
nin tze n . nenb nenbiilen. en.
Manu Manuel elek ekin in.. Muti Mutill pres prestu tua a zen zen Manu Manuel el hura hura,, ezin ezin ukat ukatu. u. Bain Baina a esk eskerra errak k ez nuen nuen hare hareki kin n buka bukatu tu!! Ez zida zidan n ba ezk ezkontz ontza a bain baino o astebete lehenago beroki hori bat erregalatu? Zer, eta berokia? Ezetz esan nion. Ez nuela berarekin ezkontzeko ezkontzeko asmorik alegia. Eta ez nint nintzzen ezk ezkondu ondu.. Bert Bertan an behe behera ra utzi utzi nitu nituen en plan plan guzt guztia iak. k. Etorkizun ederra izan behar nuen bi urtez nobiotan ibili eta beroki horia oparitzen zidan gizonarekin! Gogoan dut nola saiatu zen hura ere, broma txiki bat izan zela esplikatzen, ea horia ezin nuela ikusi ez al zekien galdetu nionean. Kolore hartako bromarik ez nuela onartzen erantzun nion eta kitto. Berrir Berriro o bidali bidali ninduten ninduten psikolog psikologoar oarengan engana. a. Neronek Neronek gehiago gehiago daki dakitt giza gizara rajo jo hark hark bain baino, o, eta eta garb garbii dago dago,, hark hark ere ere ezer ezer gutx gutxii konpondu zuela. Best Beste e hama hamaik ika a anek anekdo dota ta edo edo pasa pasadi dizo zo ere ere konta onta ditz ditzak aket et horiak eta nik izan ditugun harremanei buruz, baina ez du merezi orain horretan hasteak. Lehen ere esan dut, gauza jakina dela, eta hemen inguruko edonork duela horren berri. Ez da gaixotasun bat. Gusto kontu bat baizik. Adibidez, Aitor jai jaio o zene zenean an sek sekulak ulako o disg disgus usto toa a izan izan nuen nuen:: ileh ilehor oria ia ater atera a zen, zen, destinuak egiten dituen joko petral horietakoren baten ondorioz (gen (genet etiikaz kaz belt beltza za ater atera a beha beharr bait baitzu zuen en;; ez bera berak, k, ber bere ilea ileak k alegia). Hari ere azkar demonio aurkitu nion soluzioa: beltzez tintatu nion nion astebe astebeter tera. a. Lan ederr ederrak ak hartu hartu nituen nituen kozkort ozkortu u arte arte hilean hilean behin tintatu behar hartan. Baina ez ninduen lanak beldurtzen. Erotzat jo ninduten askok, baina aizue, ama askok ez al die agua-
oxigenada botatzen umeei rubioak izan daitezen? Besterik ez nuen egin nik; alderantziz, baina gauza bera. Batek baino gehiagok bromak ere egin zituen, ume gajoak hepa hepati titi tisa sa har harrapa rapatz tzen en bazu bazuen en akab akabat atu u egin egingo go nuel nuela a esan esanaz az.. Suertez ez zen horrelakorik gertatu. Halere, gehienek pasada bat zela esan zidaten. Pasad asada a bat! bat! Pasad asada a bat bat, niri niri gert gertat atu u zaid zaidan ana a da. da. Duel Duela a astebete eskas, auzoan dagoen jatetxe txinoko jabea aurkitu zuten hilda. Labankada batez. Ez nuen ezagutu ere egiten, ez nintzen sekula jatetxe hartara sartu. Dirudienez, poliziak ezin izan du hura nork hil zezakeenari buruzko aztarnarik aurkitu. Ez zioten dirurik lapurtu antza, ez zeukan inorekin saltsa arrarorik, etsairik ere ez... Eta zer bururatu zaiela uste duzue? Pentsatu duzuen gauza bera: nik nik hil hil duda dudala la.. Eta Eta heme hement ntx xe nago nago,, etx etxean ean sart sartut uta, a, pres preso o bat bat banintz bezala. Ez naute gartzelara eraman, probarik ez dagoenez, ezin ezin dute dutela lak ko. Bain Baina a ni neu neu naiz naiz susm susmag agar arri ri nagu nagusi sien ena, a, eta eta sentitzen dut, baina hau bai: hau pasada bat da. Testua: Arantxa Iturbe Irakurlea: Itziar Garmendia
IRRATIAREN JABEA
Goiza Ezkurdin pasatu nuen, aulkian eserita, irratia entzunez eta eta han urmae urmaele leta tan n bizi bizi dir diren ahati ahati kol olor orets etsuei uei begir begira. a. Etxe Etxera ra bueltatuta ohe gainear etzutearekin batera ohartu nintzen irratia falta zitzaidala. Etxea goitik behera errekistatu eta ez nuen aurkitu zorioneko irrati hori.
Parkean utzia izango nuen, han ezkurdian, edo hantxe egon nint nintze zen n arte artean an bate baten n bate batek k ostu ostuk ko zidan idan.. Ezk Ezkurdi urdirrantz antz jo joan an nintzen, goiza eserita eman nueneko lekura. Han ez zegoen, beraz ostu ostu egi egin zidat idaten en.. Parkea rkea hiru hiruzp zpal alau au aldi aldizz zehar ehark katu atu nuen nuen nora noraez ezea ean. n. Hiri hone honeta tan n ezin ezin da bizi bizi,, lapu lapurrrez bete beteta ta dago dago.. Etxerantz itzultzen nintzela, elbarri bati erreparatu nion autobus geltokian, elbarria zela ohartu nintzen hormaren kontra eserita zego zegoel elak ako, o, zang zangor orik ik gabe gabe.. Irra Irrati tia a entz entzut uten en ari ari zen. zen. Bizk Bizkar arra ra horm hormar aren en kontra, ontra, soina soina ohol ohol zahar zahar batzu batzuen en gainea gainean, n, zangor zangorik ik gabe, irratia besapean, aulki gainean soina, ipurditik gora soina, baina zangorik ez oholetik behera zintzilik. Irratia, besapeko irrati hura hura,, egia egia esan esan,, best beste e edoz edozei ein n irra irrati ti izan izan zite zitek keen, een, bain baina a nik nik zeozer usnatu eta inguratu nintzen. Irratia abrigo azpian erdi gordeta zuen. Irratia ez da ezkutatzen entzun nahi baduzu, irratia estaliz gero hainbat okerrago entzungo da, da, ez da abri abrigo gope pean an tapa tapatz tzen en,, gord gordet etze zek ko edo edo ezk ezkutat utatze zek ko arrazoirik ez bada behintzat. Bertaraino ailegatu nintzen, autobusen sen zain zain zeud zeuden en best beste e seisei-za zazp zpii lagu lagune nen n arte artean an egon egon nint nintze zen n elbarria zelatatzen, eta ene susmoa unerik une larrituz joan zen. Bera Bera zen, zen, nor nor izang izango o zen ba lapur lapurra ra elbar elbarri ria a baino baino!! Elbar Elbarri ri kondiz ondizio ioak, ak,
elbar elbarri riar ari, i,
desaba desabanti ntila lare ren n
atxak atxakiar iareki ekin, n,
abanta abantail ila a
eder ederra ra emat ematen en dio dio lege legek ko jend jendea ea enga engaiinatz natzek eko; o; suge sugea a ere ere zangogabea da, animalia maltzur halakoa! Autobusa heldu zen eta geltokiko jendea, behar bezalako jende hura, joan egin zen. Elbarriarengana ezari-ezarian hurbildu eta, bat-batean, irratia kendu nion. Susmoa nuen bezala, banekien bezala, ene irratia zen, eta laket zaidan emisora zegoen jarrita
gainera, arratsaldean zehar entzuten egon nintzen bera, egunero entzut entzuten en dudan dudan berber berbera. a. Elba Elbarr rriak iak irra irrati tiar arii anten antenar aren en punta puntati tik k
e us ten
z io n
ora indik ,
b eg iak
sum ind urik
be giratu
z id a n ,
ukabilkada bat jo behar izan nion sudurrean, eta ez zen aski izan, espa espant ntuk uka a hasi hasi zen, zen, eta eta ez zuen uen ene ene irrati ratia a solt soltat atu. u. Ordua duan eskuineko oin puntaz ostikada on bat jo nion saihetsean, irratia solta soltatu tu zuen zuen eta aldam aldamene enera rantz ntz eror erorii zen, zen, sunts suntsit itua ua,, arnas arnasar arik ik gabe. Etxerantz joan nintzen ene irratiarekin. Itzulera bide hori lasaibidea izan zen enetzat, elbarriaren aieneak gibelean utzita. Ez zait gustazen etxera urduri ailegatzea, ohe gainean luzeran etz etzanda anda irratia sabe sabell gai gainean ean piz piztuta uta ene ene gogok goko emi emisora sora entzutea gustatzen zait. Eta Eta gust gustat atze zen n zaid zaidan an emis emisor ora a berb berber era a neng nengoe oen n entz entzut uten en.. Ordu Orduan an,, begi begira rada da gela gelan n zeha zeharr alde aldera ratu tu zitz itzaida aidan, n, hari harik k eta eta aulkiaren gainean, uzkur, isilkoi, mutu, ene irratia erreparatu nuen arte. Orain bi ditut. Testua:JOSEBA Testua:JOSEBA SARRIONANDIA Irakurlea: Bego Akizu
JOANES ARTZAIA Ura zan gizona, ura! Zazp Zazpii oin oin ta erdi erdi bai bai luze luze,, maka makall zuga zugatz tzar aren en irudi irudira ra zuze zuzen, n, pago pagori rik k lodi lodiena ena baize baizen n zaba zabal, l, arte arte gogo gogorr rra a bezel bezela a trin trinko ko,, goro gorost stii ezearen antzera zimel. Orrela Orrela zan Joanes nik ezagutu nuanean. Sendoak zeuden oraindik artzai zarraren beso zaintsuak, txit azkarrak bere oñak, zindoak bere bular-auspoak. bular-auspoak. Irurogeta amabi aldiz ikusi zuan, Aloña mendiko ariztietan, ostro berdea berriz jaiotzen; baña etzion eramango emeretzi urteko mutil batek ez aizkora jolasean, ez burni astuna jaurtitzen, ez mendietan gora edo ibarretan zear laisterka. Kaiko andi bat esne goizean jan, azpantarrez izterrak estaldu ta maki makill lla a bat esk eskuan uan artu artu ezk ezkero, ero, prest prest zego zegoan an egun egun osoa osoan, n, zein zein ariñago bezela, beorren atzetik ibiltzeko edo, neke askorik gabe, ardi galdu gaixoaren billa gau guztia igarotzeko. Argiak ziran Joanesen begi gozoak. Oitua zegoan Joanes zerura ta lurrera, gabaz ta egunez, arreta andiz begiratzen; ta iñok baño lena lenago go ikus ikusik iko o zuan zuan,, goi goi aldet aldetik ik,, odei odei tart tartek eko o arra arrano noar aren en ibil ibille lera ra apaña edo ia gizon danentzat estaldurik zegoan izarraren kiñua, ta lur aldean, lokatz bigunetako abere oñatza, bide ondotik joan ziran eperr eperren en azta aztarn rna, a, sasi sasi mard mardul ular aren en ertz ertzek eko o erbi erbi-oi -oi zapa zapala la,, arka arkait itzz zuloetako egazti arraparien kabia, ta an bebeian agiri zan urlia erriko orduari zar ta illun samarra. Erna Ernaia iak k zira ziran n Joan Joanese esen n belar belarri riak. ak. Oso Oso egiña egiña zego zegoan an Joan Joanes es mendi-o -oiiarzun
guztietara.
Milla
aldiz
bai
entzun
zituan,
bakart bakartasun asunar aren en erdia erdian n jarrit jarrita a zegoala zegoala,, urruti urrutiko ko trumoi trumoiare aren n or orrua rua,, ekaitz ekaitz aizear aizearen en durundi durundia, a, artzai artzaiar aren en deadar deadar luzea, luzea, egurgi egurgille llear aren en aizko aizkorak rakada ada neurtu neurtua; a; basaur basaurdea deare ren n arnaso arnasotsa tsa,, otsoar otsoaren en alarau alaraua, a,
azer azeria iare ren n zaun zaunka ka,, beor beorre ren n irri irrint ntzi zia, a, mozol mozoloa oare ren n oiua oiua,, basa basaun untz tz bild bildur urti tiar aren en zala zalapa part rta; a; aber abere e arra arrane nen n dulu dulunn-dul duluna una,, ardi ardien en bee nega negart rtia ia,, suge suge zar zarrar raren txis txistu tua, a, beli belien en gar garraxi raxi latz latza, a, soso sosoar aren en txortxorra, txori kantari askoren txiotxo alaia, errekastoen poll-polla, zugatz ostroen pir-pir biguna, eltxo gogaikarrien zunburruntxoa ... itz gutx gutxit itan an esat esatek eko, o, izaki izakiak ak bere berezz ditu dituan an ta mendi mendi baso basoet etan an dira diran n abere, pizti ta sortutako gauza guztien amaigabeko soñu txiki ta andi andi,, ixil ixil ta bizi bizi,, garr garrat atzz ta gozo gozo,, mi ming ngar arri ri ta ezti eztits tsu, u, pozk pozkor or ta ikaragarrizko ikaragarrizko danak. Berialaxe antzematen zion Joanesek nondik zetorren soñua, ta baita ere esango zukean garb garbir iro o ta zuzen zuzen zer zer zan zan ta non non zego zegoan an soñu soñu bak bakoitz oitzar aren en jato jatorr rrii ezkutua. Etzan Joanes jakituri andikoa, baña bai asko ikusia, ta asko ikusi duan gizonak beti daki zerbait, eta sarri jakintsu usteko askok baño geiago. Bazekian non ta noiz jaiotzen ziran gibelurdiñik gozoenak eta zein zein toki tokita tan n zeud zeuden en kama kamami mill lla, a, bela belatx txet eta, a, karr karras aski kill lla a ta best beste e orrelako
belar
mota
gizonarentzat
osasungarriak.
Bazekian non idoroko zituan artaldearentzat bear ziran janaririk on ta egokienak. Bazekian nola sendatu bear ziran beor, bei ta ardien zauri ta gaixotasun ezagutuenak. Bazekizkian baso guztietako laster bideak eta bost ordu bide inguruko arkaitz zulo ta aterpe denak. Bazekizkian zer leku zeuzkaten goi urdiñean izarrik nagusienak eta artizarrak batez ere. Eguzkian bertan ikusten zituan, geienbat, egunaren orduak; illargiaren jiran, aizeak zeraman bidean ta laño ta odeien egoetan irakurtzen zuan urrengo egunerako girona edo giro txarra. Baze Bazeki kian an,, gañe gañera ra,, ta au zeuk zeukan an gauz gauzar arik ik onen onentz tzat at,, gura guraso so
zarrak erakutsi zioten Eleizaren legea ta Jesu-Kristok lurrean erabilli zuan bizitza samurra, ta lege ta bizitza oiezaz bakartadea dean gogoraturik, ikusi zuan, dana Jaungoikoari zor zion gizonak txit apala bear zukeala izan, bere nekietan patxada andikoa ta lagun urkoaren naigabietan egiazko onginaiz betea. Kris Kr isto torren lege legea a zan zan Joan Joanes esen en argi argia a ta argi argi or orrretan etan ikus ikuste ten n zituan, kupidaz, gizonen argaltasu ta ibilpide okerrak. Oroi Oroitz tzen en naiz naiz nola nola ezag ezagut utu u nuan nuan nik nik Joan Joanes es artz artzai aia a ta nere nere jakinai bizian zenbat galdena egin nizkion. Testua: DOMINGO DE AGIRRE. Irakurlea: Pako Eizagirre
LAPONIA: BIZIMODU LATZ ETA GOTORREKO LURRALDEA
Denboraren hasieran Jainkoak bi anaia munduratu zituen eta giro epel epel eta eta gozo gozok ko lurr lurral alde de mendi mendits tsua ua eman eman zien zien bizi bizitz tzek eko. o. Hala Halak ko batean elurte bortitz batek lurralde hura astindu zuen eta bi anaiak elurpean hiltzeko zorian egon ziren. Bata, babestearren, harpe batean gorde zen. Bestea aire zabalean gertatu eta elur-ekaitzari aurre egin zion zion.. Ater Atertu tu oste ostean an biak biak onik onik zeude zeuden. n. Ekai Ekaitz tzar arii aurr aurre e egin egin zion zionak ak munduko lurralderik hotzena hautatu zuen bizitzeko: laponiar guztien aita izan zen.
Laponiarrak eta laponiera Laponi Laponiar arre ren n ezaugar ezaugarri ri fisik fisikori orik k nabar nabarmen menena enak k bi dira: dira: txiki txikiak ak izatea (batez beste 1,55 m-koak gizonezkoak eta 10 cm gutxiagokoak emakumezkoak) eta oso buru hezur txikia eta forma berezikoa izatea. Ilea, Ilea, or oro o har, har, leun leun eta eta ilun iluna a dute. dute. Aurp Aurpegi egia a madar madarii-it itxu xura rak koa da, da, masailak pixka bat irtenak eta azala olio-kolorekoa. Begiak gehienetan arr arreak eak edo edo mar marroi oiak ak.. Bera Beraz, z, fisik isikok okii, ber bere bizi bizila lagu gune nen, n, hot hots, eskandinaviarren, eskandinaviarren, antzik ez dute. lkus lkusme men n zor zorrotza otza dute dute,, bait baita a zaha zahart rtza zarroan oan ere. ere. Ber Bere odol odol-sisteman anastomosiak dituzte (arteria eta zainen arteko ez ohiko loturak), horri esker tenperatura baxuak hobeto jasan ditzaketelarik. Indartsu eta biziak dira, ibilera arinekoak eta erresistentzia handikoak (l883an (l883an Amudsen explorad exploradore ore norvegiar norvegiarrak rak bi laponiar laponiar bidali zituen zituen Groenlandiako barne-lurraldeak miatzera eta 57 ordutan eski gainean 460 km-ko km-ko ibilaldi ibilaldia a egin egin zutela zutela esan esan zuten zuten itzuli itzuli zirenea zirenean. n. Inork Inork ez
zien zien sinets sinetsi, i, baina baina bietak bietako o batek batek Suedia Suediak ko laste lasterk rketa eta batean batean parte parte hartu eta irabazi irabazi egin zuen: 21 ordutan 220 220 km ibili zen!). Lapon Laponia iarr rren en jato jatorr rria ia ez dago dago bate batere re argi argi,, baina baina badi badiru rudi di K. K.A. A. 2000. urtearen inguruan iritsi zirela Eskandinaviara edo, zehatzago esan, gaur egun bizi diren lurraldeetara. Hegoaldetik iritsi ziren, beste herrien erasoetatik ihesi. Laponiera fino-ungriar hizkuntz taldeari dagokio, talde hau uralaltaiar hizkuntz familiaren adar bat delarik. Adar horretako hizkuntzarik ezagunenak suomiera (finlandiera) eta hungariera dira. Hiru dialekto nagusi ditu laponierak, elkarrekiko aski desberdinak.
Iparraldeko dialektoa da hedatuena: 3 laponiarretatik bik egiten dute ipar-lapo ipar-laponiera nieraz. z. Ekialdek Ekialdeko o laponieraz laponieraz Inari lakutik lakutik ekialderantz ekialderantz egiten egiten da (Ipar (Ipar-ek -ekial ialdek deko o Finland inlandian ian eta Errus Errusian ian). ). Azke Azkenik nik,, hegohegolaponiera dago, gutxien hedatua: erdi aldeko Norvegian eta Suedian egiten dute. Laponieraren fonetika eta gramatika konplexuak dira (adibidez, 9 izenordain pertsonal dituzte: 3 singular, 3 plural eta 3 dual, hau da: biok biok,, zuek zuek biok biok,, haie haiek k biok) biok).. Lexi Lexik koa, oa, espe esperro izat izatek ekoa oa denez denez,, oso oso aberat aberatsa sa da haien haien bizimo bizimodua duari ri dagozk dagozkion ion gauza gauza eta kontzeptu ontzeptueta etan n (meter (metereol eologi ogia, a, fauna fauna eta elur elur-orein -oreinari ari dagoki dagokion on guztia guztian n adibid adibidez) ez),, baina urria kontzeptu abstraktuetan. Testua: Elhuyar aldizkaria Irakurlea: Ane Zeziaga
MERKATARI MERKATARI ABERATSAREN ABERATSAREN MORROIA Bazen behin, Bagdadeko hurian, merkatari aberats baten zerbitzuan lan egiten zuen morroi bat. Egun batez, goizaldetik, morroia Bagdadeko azokara abiatu zen erosketak erosketak egitera. Baina goiz hura ez zen beste goizak bezalakoa izan. Goiz hartan Heriotza ikusi baitzuen azokan. Eta Heriotzak keinu egin baitzion morroiari. Izututa, morroia merkatariaren etxera itzuli zen. «Nagus «Nagusia» ia» esan esan zionzion-.. «Utzid «Utzidazu azu etxek etxeko o zaldir zaldirik ik azkar azkarre rena na.. Gaur Gaur gaue gauera rak ko Bagd Bagdad ad hone honeta tati tik k urru urruti ti egon egon nahi nahi nuk nuke; gaur gaur gaue gauera rak ko Ispahango huri apartatu hartan egon nahi nuke.» «Baina, zergatik egin nahi duk ihes?» «Azokan Heriotza ikusi dudalako, eta amenazuzko keinu bat egin didalako orduan.» Merkataria hunkitu egin zen, eta zaldia utzi zion. Eta morroia abiatu zen gauean Ispahanen egongo zelako esperantzatan. Egun hartako arratsaldean, merkataria bera azokara joan zen. Eta goizean morroiak bezala, berak ere Heriotza ikusi zuen han. «Heriotza» esan zion berarengana inguratuz-. «Zergatik egin diozu amenazuzko keinu bat nire morroiari?» «Ame «A mena nazu zuzk zko o keinu einu bat? bat?» » eran erantz tzun un zion zion Heri Heriot otza zak-. k-. «Ez, «Ez, ez da amena amenazuz zuzk ko keinua, einua, baizik baizik eta harr harrid idura urazk zkoa oa.. Harrit Harritu u egin egin naiz naiz hura hura hemen ikusteaz, hain urrun Ispahandik; ze, gaur gauean Ispahanen hartu behar baitut zure morroi hori ... » Eta Henryren koadernoko laugarren orrialdean gomentario bat dator, Merkatari aberatsaren morroiari buruz.
«Batzuk diotenez, bizitza, guretzako, dadoen jokoa bezalakoxea da. Jaio ezkeroz badaukagula badaukagula patu bat, diote, badaukagula fatalitate bat. Nola erori dadoak, halaxe joango zaigula bizitza.» «Beste batzuk, berriz, askatasun gehiago antzematen dute bizitzan. Bizitza, ikuspuntu honetatik, ajedrez joko bat besterik ez litzateke izango.
Ajedrezeko jokalariak bezala, guk edozein gauza egin genezake, edozein pieza mugitu; askatasun hori bagenuke. Baina behin zerbait eginez gero, behi behin n piez pieza a bat bat mugi mugitu tuzz ger gero, ekin ekintz tza a hori hori,, mugi mugime mend ndu u hori hori fata fatala la litzat litzatek eke. e. Ezin Ezin atzera atzera egin. egin. Ezin Ezin joko jokoa a beste beste bide bide batzu batzueta etatik tik erama eraman. n. Ekintza hori, mugimendu hori, fatala litzateke. Ekintza edo mugimendu horrekin egin behar nahitanahiez aurrera.» «Aurreko fatalitateak,
dad dadoar oarena enak,
ikara
emat ematen en
dit dit
aurr urrenek eneko o
mom ome entu ntuan, an,
eta
gero ero
lasai lasaitas tasun una. a. Bigar Bigarre rena nak, k, berri berriz, z, triste triste jartze jartzen n nau. nau. Nere Nere bizitz bizitza a ez dut maite. Ezin ote da borrokatu fatalidadearen aurka?» Bizitz Bizitzan an beharb beharbada ada ez, baina baina amets ametseta etan n bai. bai. Amets Ametseta etan n borr borrok oka a gintezke heriotzaren aurka ere. Heriotzak harrapatu nahi zuen morroiaren istorioa beste bat ere izan zitekeen. Hementxe idazten dudan beste hau, esate baterako. «Baina, zergatik egin nahi duk ihes?» galdetu zion merkatariak. «Azok «A zokan an herio heriotza tza ikus ikusii dudal dudalak ako, o, eta amena amenazuz zuzk ko keinu einu bat bat egin egin didalako orduan». Merkataria hunkitu egin zen, eta zaldia utzi zion. Eta morroia abiatu zen gauean Ispahanen egongo zelako esperantzatan. Zaldia bizkorra zen, eta, espero bezala, morroia Ispahan apartatu hartara ailegatu zen lehen izarrarekin batera. Eta etxez-etxe hasi zen, ate joka, babesa eskatuz. «Heriotzagandik «Heriotzagandik ihes nabil» esaten zien atea zabaltzen ziotenei- «eta ostatu eskatzen dizuet.» Baina jende hura beldurtu egiten zen Heriotzaren aipamena entzun orduko, eta itxi egiten zizkioten ateak. Morr Morroi oiak ak hiru hiru,, lau, lau, bost bost or ordu du egin egin zitu zituen en Ispa Ispaha hane nek ko kale kaleet etan an barrena, ate joka, alferrik nekatuz. Eta, hala, egunsentia baino pixka bat lehenago, Kalbum Dahabin izeneko gizonaren etxera ailegatu zen. «Heriotzak amenazuzko keinu bat egin dit gaur goizean, Bagdadeko azokan, eta ihes nator handik. Erregu egiten dizut, emaidazu ostatu.»
«Heriotzak» esan zion Kalbum Dahabinek- «Amenazu Bagdaden egin badizu, ez da han gelditu izango. Zure atzetik dator Ispahanera, zaude seguru. Dagoeneko gure murrailetan egongo da zeren gaua bukatzera baitoa.» «Orduan, galdu naiz betiko!» erori zen morroia. «Etzazula oraindikan etsi!» atera zen Kalbum- «Eguzkia atera arte biziri bizirik k segitz segitzek eko o abili abilidad dadea ea baduzu baduzu,, libr libre e geldit geldituk uko o zara. zara. Herio Heriotza tzak k zu gaurko gauez hartzea erabaki bazuen, ezin zaitu beste inoiz hartu.» «Goa «Goazen zen lehenb lehenbail ailehe ehen n plaza plazan n dauk daukada adan n dendar dendara» a» eskatu eskatu zion zion Kalbumek etxeko atea itxiz. Bita Bitarrtea tean,
Heri Herio otza tza
Isp Ispaha ahanek neko
murrai raileta etara
ingura gurattu
zen. zen.
Larritasunez begiratzen zion urdintzen hasia zegoen gauari.
«Egunsentia» pentsatu zuen- «momentu batetik bestera iritsiko duk, eta hori gertatuz gero morroia galduko diat.» «Bain «B aina a ez diat diat galduk galduko» o» gainer gaineratu atu zion zion bere bere buruar buruarii- «baze «bazekia kiatt gauzak azkar asko egiten». Eta, hartan, Heriotza Ispahaneko kaleetara iritsi zen. Usaindu egin zuen han, huri hartako milaka usainen artean, Bagdadetik ihes egindako morroiarena bilatuz. Berehala, morroia Dayoub Kalbum Dahabinen dendan zegoela erabaki zuen, eta haruntza abiatu zen presaka. Zeruaren ertzeko laino ttiki bat urreztatzen hasia zegoen. Eguzkia berehala jabetuko zen munduaz. Heriotza Kalbumen plazako dendara iritsi zen. Atea danbateko batez zabald zabaldu u zuenea zuenean, n, harrid harridur ura a keinu einu bat bat gainer gaineratu atu zen bere bere begiet begietara ara... ... Heriotza harritu egin zen behin ere ez bezala, ze denda hartan ez baitzuen morroi bakar bat ikusi, baizik eta bost, zazpi, hamar morroi berdin ikusi baitzituen. Heriot Heriotzak zak kirik kirika a egin egin zuen zuen leihor leihoran antz: tz: eguzki eguzkiar aren en lehen lehen printz printzak ak distir distira a egiten egiten zuten zuten leihok leihoko o oihal oihal txuria txurian. n. Zerga Zergatik tik zeuden zeuden hainbe hainbeste ste morroi denda hartan, bakar baten partez?
Baina ez zeukan pentsatzeko astirik. Kalbum Dahabin ispilu egilea zela zela suma sumatu tu gabe gabe,, Heri Heriot otza zak k auk aukerat eratu u egin egin zuen zuen ugar ugarit itas asun un hart hartan an.. Dendar Dendaren en erdia erdian n zegoe zegoen n morro morroiet ietak ako o bat hartu hartu eta kaler kalera a egin egin zuen zuen korrika. Kalea argitan zegoen ordurako. Egun hartan, Ispahaneko jendea kontu kontari ibili zen, eta kejaka. «Gaur goizean» esaten zuen jendeak- «ohetik jeiki eta leihotik begira nengoela, lapur bat ikusi dut, beltzez jantzia, eta besapean ispilu handi bat zeramala. Madarikatua izan bedi Kalbum bezalako gizon zintzo bati lapurreta egin diona ... » Testua: B. Atxaga Irakurlea: Raul Lopez de Munain
NIREA TTIKIA DA Nik badakit nirea ttikia dela, horrek ez du niretzat garrantzi handirik. Lehen, hori zela medio, buelta batzuk ematen nizkion buruari, baina gaur egun ez da niretzat niretzat inolako arazoa. Tamaina Tamaina da gutxienekoa. Beste gauza askotan bezalaxe, honetan ere erabilera da balio duela. Erabilpena egokia bada, horrek balio du; gehiegizko tamainak askotan trabatarako izaten dira, horretarako. Nirea ttikia izango da, baina mugitzen dena, bizkorra, lanerako beti pronto dagoena. Zertarako dut handia, noiznahi ezinean bide erdian gelditzeko bada? Nireak ez du garabiarik behar mugitzeko, bakarrik laster jartzen da martxan, laguntza handirik gabe. Ni futbolaria naiz, edo futboleroa, berdin zait, eta talde askotan jokatu dut. Lagun asko ezagutzeko aukera izan dut, eta denetarikoak ikusi ditut. Galantarekin ezagutu ditut, baina, jendeak hala uste ez badu ere, gehienak ttikiarekin. Askok dute ttikia, bai, eta haiexek ikus ikusii izan izan ditu ditutt neska neska lagu lagun n ederr ederren enar areki ekin. n. Bera Beraz, z, nesk neskei hand handia ia gustatzen zaiela ere askotan entzun izan dut, baina ez dut uste horr horrel ela a deni denik. k. Batz Batzue uek k izuga izugarr rria ia dute dute,, bain baina a ez daki dakitt zert zertar arak ako, o, gehienetan bakarrik ibiltzeko. ibiltzeko. Nire ustez zerbitzu berbera egiten du ttikiak. Handia duten horiek askotan ez dute jakiten nola maneiatu ere. Motel, torpe, baldar, trakets, zarpail... Ttikia dugunok berriz, di-da! Badakigu nola eta noiz jarri behar dugun martxan, eta maniobra handirik gabe, rau! abiatzeko prest. Handia duten horiek, berriz, beti hortxe, beren hori guztiei erakutsi beharrean. Edozein aitzaki aski dute beren tramankulua atera atera eta denei denei erakuste erakustek ko. Ederra, Ederra, handia, handia, distira distiratsu tsua... a... Baina Baina gehienak alfer-alferrik. Ni ez naiz horrelakoa. Ni ez naiz horrela
aritz aritzen. en. Inork Inork ez du jakin jakin behar beharri rik k nire nirea a nolak nolakoa oa den. den. Baka Bakarr rrik ik behar duenak, nahi duenak, erabili behar duenak. Hari erakutsiko diot eta kito. Besteei bost axola. Handi Handia a izat izateak eak bere bere araz arazoak oak ere ere sort sortze zen n ditu, ditu, ez pentsa pentsa,, ger gero! Ni oso oso poz pozik nago nago nir nirear earekin ekin.. Beti Beti izan izan dut dut ttik ttikia ia eta eta ttikiarekin jarraituko dut. Orain ez naiz
aldatzen hasiko. Nirea erabili eta nirearekin gozatu dutenek ere ez dute dute inolak inolako o kexuri exurik. k. Ni Nire reti tik k pasatu pasatu dire direnak nak pozi pozik k geldit gelditu u dira dira zerbitzuarekin. Denek esaten dutenez, ttikia baina praktikoa, erabilgarria oso, bizi bizia, a, eta eta gogor gogorra ra gain gainer era. a. Batez Batez ere ere hori hori,, oso oso gogor gogorra ra.. Handi Handiak ak normalean ez dira horren gogorrak izaten, ahulagoak izaten dira, bigunak, belaxkak, berak. Nire emaztea ere txoratzen dago. Hark ere lehenengo aldiz ikusi zuenean, «jesus, bai ttikia!» oihukatu zuen, baina geroztik ez du horretaz hitz egin. Orain ez luke nolanahi aldatuko. Beno, hori da niri esaten didana, behintzat. Egunero erabiltzen du. Egunero behar du bost bost mi minu nutu tura rak ko bada bada ere. ere. Ez dio dio trot trote e izuga izugarr rria ia emate ematen, n, bain baina a egunero-egunero bere saiotxoa. Ez dio deskantsurik ematen. Nik Ni k esat esaten en diot diot,, gehi gehieg egii ere ere ez dela dela ona, ona, ttik ttikia ia dela dela eta eta dosifikatzeko, garaia baino lehen erre ez dadin. Baina bost axola. Hark berea. Oso derrigorrezkoa ez badu ere, benga, gainean jarri eta ale! Asko biziatu da gure emaztea, lehen ez zen horrelakoa. Bain Baina a or orai ain n gust gustua ua hart hartu u dio, dio, nonb nonbai ait. t. Eta Eta emaz emazte tea a konte ontent nt badago, ni ere bai. Zer esango dut nik? Koinatari ere nirea gustatzen zaio. Eta nola gustatu ere. Bere senarrak handiagoa omen du, baina nire andrearen ahizpari nirea gehiago gustatzen zaio. Hark ere lehenengo aldiz ikusi zidanean barre egin zuen: «Baina nora zoaz horrekin, gizona»? Baina orain
ez dit dit hor horrelak elakor orik ik esat esaten en.. Nahi Nahiag ago o luke uke sena senarrrak rak ere ere nir nirea bezal bezalak akoa oa balu. balu. Hare Harena na mugitz mugitzen en hastek hasteko o denbo denboran ran nire nirear areki ekin n buelta egina omen du. Nire koinata horretan azkarra da. Ez zaio alferrikako luzamendutan ibiltzea gustatzen. Berehala martxan jarri eta laster egiten ditu egin beharrekoak. Nik Ni k esate esaten n diot diot,, senar senarra rare renar nareki ekin n ez badago badago gustu gustura ra hare hareki kin n konpontzeko. Nik ez dudala deus ere jakin nahi kontu horrekin, ni ez sartzeko. Eta gainera, ez dudala nahi nire emazteak deus ere jakitea. Tarteka, noizean behin bada, ez dagoela arazorik, baina ez dudala inolako loturarik nahi, ez dudala inolako konpromisorik nahi. Gauzak horr horrel ela a hast hasten en dir direla, ela, pixk pixkan anak akaa-pi pixk xkan anak aka, a, eta eta ger gero ez dute dutela la amaiera onik izaten. Ez dakit azkenean nola bukatuko dugun. —Zurea kapri pritxo bat bes besterik ez da! -es -esaten diot. Zure ure senarrarenarekin senarrarenarekin aski duzu, ez duzu d uzu nirearen beharrik. —Bai, halaxe da, kapritxo bat. Eta zer? Nik ez al dut kapritxorik merezi? Zurea beste gauza bat da, Andres. —Noski zuk kapritxoak ere merezi dituzula. Mereziko ez dituzu, bada! Baina ez zait gustatzen gauza horiekin jolasten aritzea. Gero bada badaki kizu zu zer zer gert gertat atze zen n den. den. Edoz Edozer er gauz gauza a pasa pasatu tu,, eta eta akab akabo. o. Betirako haserre gintezke. Eta deskuidatuz gero, familia ere pikutara, igoal. —Eta zergatik pasatuko da zerbait. Mesedez, Andres. An dres. Palankatxo Palankatxo hori nire eskuarekin hartzen dudanean, eta aurrera eta atzera hasten naizenean, ezin naiz gelditu. ge lditu. Aurrera, atzera, sartu, atera... hain da liraina, hain da maneiagarria. Ez dut ia indarrik ere egin behar izaten. —-Badakizu zer egin, guapa! —-Zer?
—Zer? Zuena saldu eta nirea bezalakoa erosi. Seat Ibiza du izena. Ez dira garestiak, eta aukera zabala duzu. Katalogoa etxean daukat oraindik, eta utziko dizut. Horrelaxe moztu behar izan nion azkeneko txandan auto eske etorri zitzaidanean. Ia egunero hasia da, eta egia esan aspertzen ari naiz. Bere kanbioaren palankatxo horren kontuarekin moskeatuta nauka. Ez dakit, ez dakit... Askotan ez dut jakiten zein palankatxoz ari den. Testua: Testua: A.Kazabon Irakurlea: Pako Eizagirre
OHE ZALET ZALETASUNA ASUNA «Ohean hitz egin, zigarroak zigarroak erre, bonboiak jan, edari goxoren goxoren bati tragoxkak lapurtu, musika entzun: "izara artean mundua dago, izara artean zerua..."». Ohean pena guztiak joaten zaizkizula diozu eta nik, nekez uler dezaket hori, ohe zale eskasa nauzulako. Ez dut txikitatik behar adina baino denbora gehiagorik ohean pasa pasa gaix gaixo o aldi aldiet etat atik ik apar aparte te,, eta eta gaur gaur egun egun ere, ere, ohea ohean n denb denbor ora a gehiago ematen saiatu arren, zaila egiten zait nagikeria eta denbora galtzearekin ez lotzea ohean denbora pasa egotea. Zu bezalako ohe zaleek inbidia pixka bat ere eman ohi didate, nahiz eta igande osoa maindiren artean gustura nola igaro daitekeen ez ulertu. u lertu. Zuk, berriz, Erdi Aroko ohitura zaha aharra ber berritu behar harko litz litzat atek ekee eela la dioz diozu, u, hau hau da, da, edoze edozein in araz arazo o poli politi tik ko edot edota a borr borrok oka a konpondu ondoren alde batekoek edo bestekoek elkarrekin lo egin beharko luketela, bi aldetatik konfidantza osoa dagoela erakusteko. Ohe handi bakar batekin egiten duzu amets, ohe indibidualak oraindik asma asmatu tu gabea gabeak k zire ziren n garai garai haie haieta tak koak oak beza bezala lak koak oak non non guras gurasoe oek, k, seme-ala seme-alabek, bek, bestela bestelak ko gonbid gonbidatu atuek ek eta baita baita zenbai zenbaitt txak txakur edo katuk lo egiten baitzuten. Horizo Hor izonta ntalea lean n ezagut ezagutu u behark beharko o genuk genukeel eela a elkar elkar diozu, diozu, eta ez zoritxarreko ohiko bertikalean, ez baikara berdinak, nonbait, etzanda egonez gero eta botere harremanak zailagoak gertatzen bide dira bestearen berotasuna ondoan sentituz gero. Barre Barre gura ematen didazu ohe zaletasunari zaletasunari buruzk buruzko o laudorioak laudorioak eskaintzen eskaintzen dizkidazunea dizkidazunean. n. Zure Zure hitz hitzet etan, an, ez dago dago mundu munduan an ohea ohean n erdi erdi lolo-er erdi di esna esna egote egotea a baino baino gauz gauza a hobe hoberi rik, k, depr depresio esio aldi aldira rak ko trat tratam amen endu du egok egokia iago gori rik k edot edota a irudimenerako hego aldi aproposagorik... Ohean hitz egin, zigarroak
erre erre,, bonb bonboi oiak ak jan, jan, edar edarii gox goxor oren en bati bati trag trago oxkak xkak lapur lapurtu tu,, musi musika ka entzun: "izara artean mundua dago, izara artean zerua..." Bai, badakit ez zarela amodioaz eta izaren arteko jolas erotikoez erotikoez soil soilik ik pent pentsa satz tzen en ari, ari, beste beste nola nolabai baite tek ko bizi bizitz tza a hipo hipote teti tiko ko bate batezz baizik; horregatik, agian, nire eszeptizismoa uxatu nahian, Historiara jot jotze zen n duzu duzu,, Ri Rich chel elie ieu u kar kardina dinala la aipa aipatz tzen en dida didazu zu,, zein zeinak ak,, zuk zuk dioz diozune unez, z, egun egunea ean n or ordu du erdi erdi bat bat baka bakarr rrik ik egit egiten en bait baitzu zuen en ohet ohetik ik kanpo. Tarte horretan erre erregea geare renga ngana na joate joaten n zen, zen, zenbai zenbaitt berri berri aztert aztertu, u, haren haren agindua aginduak k jaso eta berriro berriro ohera abiatzen zen. zen. Eta Henri Matissena? Matissena? Ez al dakit ba nik, nik, hain hain artezalea artezalea izanik, izanik, haren haren anekdota anekdota bitxia? bitxia? Ezetz? Bada, zuri zuri pint pintor ore e horr horrek ek egin egin zuena zuena zora zoraga garr rria ia irudi iruditz tzen en zaiz zaizu: u: ohea ohean n zegoen bitartean pintzel luze batez gelako sabaia pintatu omen zuen. Eta ez da zure ohearen aldeko manifestua horretan bukatzen: Karlos Ia, Ia, XVII XVIIII mend mendek eko o err errege ege sued suedia iarrra, ra, aipa aipatz tzen en dida didazu zu segi segida dan. n... .. Errusiako Pedro Handiarekin izan zuen gerra galdu ondoren, ohean sart sartu u eta eta hant hantx xe, irte irten n gabe gabe,, hama hamaza zazp zpii hila hilabe bete te pasa pasa zitu zituel ela a aurp aurpeg egir irat atze zen n dida didazu zu,, nire nire or orde dena nagai gailu luar arii begi begira rada da azka azkarr rra a eta eta haserrea zuzentzen diozun bitartean. Baina
alferrikakoak
dira
zure
arrazoi
guztiak,
maite,
egunkarirako artikulu hau idatzi behar dut, eta hori bukatu arte ez dut uste ni berriro berriro oheraraztea lortuko duzunik. Testua: EGIN egunkaria Irakurlea: Ana Marañon
PERRETXIKUAK PERRETXI KUAK ETA ETA ETXEKO ETX EKO KATUA KATUA (I) Badakizue zer itz esan degun? Perretxikua. Gaur egun esaten dan bezela, bezela, janari janari preziatua. Landa Landatu tu gabe gabe gure gure lurr lurrak ak emat ematen en digun digun janarietako bat. Eta nolakoa! Bere garaiak ditu. Udaberriko Udaberriko zizak. Leku batzuetan zuzak deitzen diete. Nere ustez, perretxikurik finenak. Perretxiku zuria, usai ederrekoa. Ez da nunai izaten dana. Leku jakiñekoak oi ditu geienean. Eta leku oien berri dakienak isilik gordetzen ditu. Lagun aundia izango dezu, baiña ez dizu esango. Izugarrizko salneurriak eragiten dituena da udaberriko ziza. Naiko denboraldi motza da berea, eta orduan saiatu bear. bear. Gogo Gogoan an det, det, mutik mutikoa oak k giña giñala la,, anai anai gazte gazteag agoa oa,, Jox Joxe, eta eta biok biok Urdanetatik etxera lasterka gentozela, meza nagusian izanda. Luzatu zitzaigun, nunbait, uste baiño geiago pelotan, askotan bezela, eta gero gero belar belar-ze -zelai laieta etan n barre barrena na presa presaka ka etxera etxera,, ankak ankak buruti burutik k gora gora jasoaz. Ura ezusteko ona! An egin genuen topo ziza-sail zuri-zuriarekin. Eiza-zakurra oillagorrari bezela geratu giñan biok. Nunbait, iñork ez zeki zekien en ziza ziza-l -lek eku u aren aren ber berri. ri. Ziza Ziza-l -lek ekua uak k alda aldatu tu egit egiten en bait bait dira dira batzuetan. Eta beste leku batzuk, jakiñekoak, nioen bezela. Bada,e Bada,etx txera era etortz etortzek eko o presa presak k alde alde egin egin zigute ziguten, n, ziza-z ziza-zuri uri sail sail artara eldu giñanean. Dena zuri, metro eta erdi inguruko ingu ruko sailla. Izketa alda aldattzea zea da, bai baiña zera zera gogor ogora a arazt razten en dit: dit: Valen alentz tzia iattik ia Benidorrera iristean, an eskubi aldean ikusten dira, ba, mendiak etxe txuriz jantziak... Bada, uraxe gogora arazten dit. Soiñ Soiñea ean n gene genera rama matz tzan an arr arropa opa guzt guztia iak k bete bete geni genitu tuen en ziza zizaz. z. Arraiok ez badu, ez giñan otzanak iritsi etxera. Ez genuen beranduagatik errieta jaso beldur aundirik. a undirik. Ez orixe! —Nun billatu dituzue? Eta irriparre isila.
—Leendik ba al zenekiten lekuaren berri? —Leen, ez. Orain, bai. Mutikoak ortik onerakoak giñan, ba, sekretuak gordetzen. Baina arri arriga garr rria ia,, lek leku arta artan n ez genu genuel ela a geiag geiago o ziza zizari rik k jaso jaso.. Lek Lekuald ualdat atu u eging egingo o zira ziran n akas akaso. o. Geure Geure etx etxeko eko sail saille leta tan n ere ere bage bageni nitu tuen en ziza ziza-lekuak jakiñekoak. Intxaur-soro Intxaur-soro deitzen genion sagastiko zelaian ere, betik betiko o ziza zizale lek ku boro borobi bill lla a bazan bazan.. Ziza Ziza dago dagoen en lek lekuan, uan, belar belar illu illuna na izaten da. Batzuetan, barrada luzean; baiña geienean, borobillean. Baiña Baiña gure ziza-le ziza-leku ku zaar aren aren berri, berri, ingurum ingurumari ari guztiak guztiak
zekiten zekiten..
Uste det denak gu baiño azkarragoak zirala. Goazemazue
orain
uda
eta
udazkeneko
perretxiku
koloredunetara. Gogoratuta
ere!
Urkitxikitako
pagadiko
gibelurdiñak,
Txa Txail illu lurr rret etak ako o ariz arizti tik ko ziza ziza or oria iak, k, Saga Sagarm rman anet etak ako o bord borda a aldek aldeko o onddoak, eta guzti oietako o ietako kuletoak! kuletoak! Guk ezagutzen genituen perretxiku motak, aipatu ditudan oiek ziran. Bearbada, gure alderdian geien jaiotzen ziranak. Perretxiku fin eta seguruak. Baita ere garbiak. Eta Eta daki dakizu zuen ena: a: zuai zuaizp zpe e dena denak k sega segatz tzen en zira ziran n ezk ezkero, ero, baso baso garbiak. Perretxikuak urrutira ikusten ziran. Izketa au aterata, nire lagun batek leengoan ala esan zidan: —Bai. Orain ere, naiko urruti ikusten dizkiagu. Arrapa ezak. Aipatu Aipatu ditudan ditudan inguru inguru aietar aietara a belar belar-la -lanet netara ara joate joaten n giñane giñanean, an, atzaparkad atzaparkada a bat edo bi perretxik perretxiku u gabe ez giñan etxeratzen. etxeratzen. Bidean goazela eta gentozela ikusten genituenak artu eta etxera. Gu ume koskorrak giñan garaian, bazan Plaentxi deitzen genion aitona aitona iar bat. bat. Udako Udako perre perretxi txiku ku-egu -egunet netan, an, amaik amaika a besaota besaotarka rkada da perre perretx txik iku u eder eder erama eramana, na, nioe nioen n baso baso oiet oietat atik ik.. Aito Aitona na iart iartx xo bat, bat, bet betaur aurrekoa ekoak, k, txape xapella txik txikii bat bat kask askoan, oan, esk eskuan uan maki makillla, la, eta eta
besaotarra besoan artuta. Oso ezaguna zan gure baserrietan. Iñork ez zion egiten errietan. Plaentxiarra omen zan bera, eta Plaentxi deitzen ziotela. Orain, Sora Soralu luze ze da erri erri or orrren izen izena. a. Bear Bearba bada da,, Zara Zaraut utze zen n bizi bizik ko zan. zan. Goiz Goizea ean, n, gu jeik jeikit itze zear areki ekin n bat, bat, gora gora pasa pasatz tzen en zan zan taka taka-t -tak aka. a. Eta Eta amarrak aldean, beera tapa-tapa, bere besoan otarkada perretxiku zuela. Beste oñatiar bat ere tarteka etortzen zan. Ondo zainduko zuten per perretxi etxik ku-gi u-girroa. oa. Esan Esan oi dan dan beze bezela la,, bera beraie iek k ere ere a zer zer nola nolak ko perretxikuak!
Garai batean ez zan gaur ainbat marisko edo marisku, baiña zuaizpe garbi aietan nai ainbeste perretxiku. Arranek ezik saiatua zan Plaentxiako Patxiku. Ura bakarrik balitz gaitz erdi, ta Oñatiko Txantxiku? Aitortzen zuten: «besteenetik biltzen onenak gatxik gu».
Ondo egiten zuten. Zer arraio arraio egingo zuten, ba? Zegoen lekutik lekutik artu. Jakiña, ba. Gaur egun, perretxiku onddoari ematen zaio fama edo onenaren izena. Baiña gibelurdiñ, ziza ori eta aietxek berdintzekorik ere... Ni ez naiz oso jakintsua baiña. Orai Orain, n, berr berriz iz,, perre perretx txik ikua uak k azia aziare reki kin n erei ereite ten n om omen en ditu dituzt zte. e. Orretarako leku bereziak prestatu eta nai dan bezelakoak, gaiñera. Eta Eta nai adiña adiña.. Baiñ Baiña a udaz udazk ken aldea aldeaa a euri euri-j -jas asa a epel epelar aren en ondo ondore ren n goroldio artean pagopean irteten dira aien gustorik dutenik ez degu lortuko aziarekin ereindako perretxikuetan. Lurrak ematen duen ari laga pakean, mutillak. Arriskua ere badu perretxikuak. Ezagutzen ez bada, ez da jan bear. Badira perretxiku txarrak janda gaizki ibiliak. Ildakoak ere bai, zoritxarrez. Beraz, kontu aundiz ibili bear da or. Testua: Nikolas Zendoia Irakurlea: Mari Paz Elorza
SAGU PRINTZESA
Baze Bazen n behi behin n sagu sagu fami famili lia a bat, bat, Japo Japong ngo o arr arrozad ozadii hand handii-han handi di batetan ongi gorderik bizi zena. Aita nahiko harroa zen eta tribuko errege izan nahi zuenez, sagu ERREGE deitzen zioten. Bazuen alaba bat guztiz ederra eta liraina bera, sagu printzesa. Hain zen ederra, non non ber bere gura guraso soek ek ez bait aitziot zioten en edoz edozei eine neki kin n jo jola last sten en uzte uzten. n. Ezkontzeko garaia etorri zitzaionean, bere aitak ez zuen edozeinekin ezkondu nahi, noski. Sagu batekin ez behintzat. Hori inolaz ere ez! —Aita, eta norekin ezkonduko nauzu, orduan? —Mundu —Mundu honeta honetako ko pertso pertsonai naiari arik k indart indartsuen suenar areki ekin n ezkond ezkonduk uko o zaitut. Baina, nor ote zen pertsonaia hori? Bazuen sagu erregek osaba guztiz jakintsu bat eta harengana jo zuen. —Nire ustez, EGUZKIA da munduko pertsonaiarik indartsuena eta boteretsuena. Hura gabe, arrosa bera ere ez baita heltzen. Zoaz eguzkiaren bila! Eta eguzkiaren bila abiatu zen, mendirik handienaren puntatik, ortzadar baten laguntzaz. Azkenik, mendebaleko haitzuloan aurkitu zuen lotan. —Zer nahi duzu nigandik, anaia txikia? —Nire alabaren eskua eskua eskaini nahi dizut. Zurekin ezkondu ezkondu nahi nuke, mundu honetako boteretsuena zu baitzara, nire osabak esan didanez. —O, bihotz bihotzez ez eskert eskertzen zen dizut. dizut. Gustur Gustura a ezkond ezkonduk uko o nintza nintzatek teke e zure alabarekin baina ezin dut. HODEIA ni baino boteretsuagoa baita.
Ikus bestela, aurrean jartzen zaidanean, ezin argitu izaten dut lurra. Zoaz hodeiaren bila! Hori entzunik, hodeiarengana jo zuen eta lotan aurkitu zuen hegoaldeko haitzuloan. —Zer nahi duzu anaia txikia? —Nire alabaren eskua eskaini nahi dizut. Zurekin ezkondu nahi nuke, zu baitzara boteretsuena, eguzkiak esan didanez.
—O, eguzkia oker dabil. Pozik ezkonduko nintzateke baina ezin dut. HAIZEA ni baino indartsuagoa da. Ikus bestela, hark gogor jotzen duenean, aurrean hartu eta berak nahi duen lekura eramaten nau. Zoaz haizearen bila! Hitzok entzunik, haizearen bila abiatu zen zeruan zehar eta ekialdeko haitzuloan aurkitu zuen lotan. Sartzen ikusi zuelarik, barrez galdetu zion: —Zer nahi duzu nigandik, anaia txikia? —Nire alabaren eskua eskaini nahi dizut. Zurekin ezkondu nahi nuke, zu baitzara boteretsuena hodeiak esan didanez. —O, ez naiz ni indartsuena. Hodeia oker dabil. Gizonek egin duten horma ni baino indartsuagoa da, zeren nik, neure indar guztiz ere ezin baitut bota. Zoaz HORMAREN bila! Eta han joan zen sagu errege gizonek egindako hormaren bila. Eta arrozadi hertzean aurkitu zuen. —Zer nahi duzu nigandik, anaia txikia? —Nire alabaren eskua eskaini nahi dizut. Zurekin ezkondu nahi nuk nuke, zu bait baitza zara ra mund mundu u hone honeta tak ko inda indart rtsu suen ena, a, haiz haizea eak k esan esan didanez. —O, haizeak ez daki zer esaten duen!! Haitzuloan bizi den sagu grisa ni baino indartsuagoa da. Bere hortz txiki eta zorrotzez, koska
eta koska, nire adreilu denak ia-ia jan ditu eta martxa honetan laster botako nau lurrera. Zoaz SAGU GRISAREN bila! Eta ibilaldi hauek guztiak egin ondoren, sagu erregek, azkenik, bere gogoz kontra baina, beste sagu batekin ezkondu behar izan zuen bere alaba. Eta ez uste uste hau asko asko triste tristetu tu zenik! zenik! Aspald Aspalditx itxoti otik k ezagut ezagutzen zen zuten elkar eta behin baino gehiagotan elkar ikusi ere bai, aitaren ezkutuan.
Testua: Testua: Ezezaguna Irakurlea: Ana Martinez
TIBET-EKO IPUIN BAT Aita batek, honela esan zion semeari: “Seme, laster hilko naiz. Eraman ezazu neure urrea zure etxera. Zuretzat da. Baina, entzun, ez zaitez inorekin fida” Aitak, Sonam bere semeak, emandako aholkua aintzat hartuko zuel zuela a uste uste zuen. zuen. Sona Sonamek mek,, or orde dea, a, Tamchu amchu izen izenek eko o lagu lagun n handi handia a zuen zuen.. Tx Txik ikit itan an elka elkarrrekin ekin ibil ibilii zir ziren esk eskol olan an,, eta eta arra arrats tsal alde derro elkarrekin aritu izan ziren jolasean. Tamchu alboko herrixka batean bizi zen emazte eta bi aurrekin. aurrekin. Egun Egun bate batez, z, Sonam Sonamek, ek, err errom omes esal aldi di bat bat egit egitea ea erab erabak akii zuen zuen.. Abiatz Abiatzera era zihoal zihoala a honela honela pentsa pentsatu tu zuen: zuen: “Aita Aita biziri bizirik k zegoenea zegoenean, n, inore inorekin kin ez fidatz fidatzek eko o aholk aholkua ua eman zidan zidan”. ”. Tamchu amchu bere bere laguna, laguna, orde or dea, a, ahol aholku kuti tik k kanpo kanpo gerat geratze zen n zela zela pent pentsa satu tu zuen; zuen; ahol aholk kua ez zego zegoki kiol ola a ber berari. ari. Ho Hone nela la,, urr urrezk ezko pipi pipittaz bet betetak etako o bi pol poltsak tsak lagunaren etxera eraman zituen eta esan zion: “Tamchu, mesedez, kanpoan nagoen bitartean, gordeidazu urrea. Aita hil zenean utzi zidan urrea duzu”. Eta Tamchuk erantzun zion:”Jakina, kontu handiz zainduko dut zure urrea, eta erromesalditik itzultzen zarenean, hementxe izango duzu. Ez kezkatu. Lagun onak gara”. Horrela, urte bete iragan zen eta Sonam erromesalditik itzuli zen. zen. Tamch amchur uren en etx etxera era joan joan eta: eta: “T “Tam amch chu, u, itzu itzuli lik ko dida didazu zu nire nire urrea?”, galdetu zion. “Ene, ne, sentitzen dut, Sonam; hau da zoritxarra, hau da zori zoriga gaiz izto toa! a! Urr Urrea honda hondarr bihu bihurt rtu u da!” da!”,, eran erantz tzun un zion zion Tamchu amchuk, k, lagu laguna nari ri har harridu ridura ra aurp aurpeg egiz iz begi begira ratu tuz. z. Sona Sonam, m, or orde dea, a, lagu laguna nak k honelako istorio bitxia kontatu arren, ez zen harritu. Une batez isilik egon
ondotik, ezan zuen: “ongi da, Tamchu, ez arduratu; ahal duzuna egin duzu nire urrea zaintzeko”. Bi lagunek elkarrekin bazkaldu zuten. Urrearen galera zeharo ahaz ahazttu zutel utela a ziru zirudi dien en.. Ilun Ilunttzean zean,, hone honella esa esan zio ion n Sona Soname mek k Tamchuri: “Tamchu, familiarik ez dudanez, hilabete batzuetan zure haurrak zaindu nahi nituzke. Janari ona eta arropa eman nahi nieke. Pozik egonen lirateke nire etxean”. “Arras ideia ona izan duzu Sonam”, esan zuen Tamchuk, eta berekiko pentsatu zuen: nire eskuetan urre guztia galdu badu ere, nire haurrak zaindu nahi ditu. Benetan lagun agun ona da. da. Eta Eta eran eranttzun zun zion zion:: “jak “jakin ina, a, Sona Sonam. m. Nahi Nahi adi adina denboraz eduki ditzakezu nire semeak”. Sona Soname mek k haur haurra rak k bere bere etx etxera era eram eraman an zitu zituen en eta eta arra arrass ongi ongi zaindu. Baina bi tximino erosi zituen eta haurren izenak jarri zizkien. Hurrengo
egunetan
tximinoei,”Tendzin,
hator
hona”
esaterakoan, tximino handiena beregana, eta “Rhupten, hator hona” esaterakoan, tximino gazteena beregana joan zitezen erakutsi zien. Tximinoek berehala ulertu eta aise ikasi zuten. Tamch Tamchu u semeak semeak ikust ikustera era joan joan zenean, zenean, Sonam Sonam goibel goibel agertu agertu zitzaion eta esan zion: “ene, barkatu, hau da zoritxarra, hau da zorigaiztoa! Zure semeak tximino bilakatu dira!”. Tamch Tamchu u zehar zeharo o triste tristetu tu zen eta semeen semeen izenak izenak esan esan zituen zituen.. Supituan, bi tximinoak lasterka hurbildu zitzaizkion. Tamchuri eskutik heldu eta, haur txikien gisan, dantzan hasi zitzaizkion. Tamchu arras penatuta zegoen eta lagunari galdetu zion: “Sonam, zer egiten ahal dugu? Nola bihurtzen ahal ditugu tximino hauek berriz nire seme?”. Sonam pentsakor egon zen une batez eta erantzun zion: “Erraza da, baina horretara h orretarako ko urre asko behar da”. “Zenbat urre?”, galdetu zion Tamchuk. “Bi poltsa urre pipita gutxienez”.
“Ahal Ahal beza bezain in last laster er ekar ekarri rik ko ditu ditutt urr urre polt poltsa sak” k”,, esan esan zion zion Tamchuk, eta etxerantz korrika irten zen. Ber Berandu anduag ago o, itzul tzulii eta eta urr urrea Sona Sonam m lagun agunar arii eman eman zion zion.. Sonamek hartu eta goiko solairura igo zen. Handik pixka batera jaitsi zen. “Hemen dituzu, Tamchu. Tximinoak berriro gizaki bilakatu ditut, zure seme”. Tamch Tamchuk uk pozez pozez zoratz zoratzen en berre berresk skura uratu tu zituen zituen semeak, semeak, baina baina errezeluz begiratu zion Sonami. Segidan, bi lagunak algaraka hasi ziren. Testua: Amaia Elosegi/Esther Mugertza Irakurlea: Xabier Agirre
TXALOAK JO BEHARRA Zine Zinera ra sar sarri. ri. Bain Baina a buta butak ketar etara a gutx gutxit itan an jo joat aten en nint nintze zen n ni gaztetxotan. Jeneralera beti, “oilategira” edo “zorritegira”, boltsan kakauesak, gaztaina erreak, saladillak edo holako zeozer hartuta. Inoiz inoiz butaketara ere ere joan nintzen, ni baino mo modu du handi handiag agok oko o beste beste norb norbai aite tega gazz joan joanda da.. Eta Eta “Gober Goberna nado dore re jauna jauna”” butaka baten goienean idatzirik ikusi ere egin nuen, zine baten baino gei geiagot agotan an.. Zine Zine guzt guztie ieta tan n egot egoten en ei zen apar aparte tek ko but butaka aka bat gobernadorearentzat. Aldi Aldi har haretan etan,, Franc ranco o izan izan zena zenarren dikt diktad adur urap apea ean, n, Bilb Bilbok oko o gobernadorerik zinera joaten zen ala ez, hori ez dakit. Dana dala, egun baten, bat behinik behin, joan ei zen. Gobernadore onen bat zen antza. Oso ona, esaten ebenetik. Buru Buruk kom omin in handi handia a emot emoten en ei eutso eutson n giza gizart rte e araz arazoa oak, k, ta horr horren en arduratan egoten ei zen beti. Lantegietara bertara ere sarritan joaten ei zen zen langi langile leak ak ikust ikuster era, a, haie haieka kazz berb berba a egit egiter era, a, haie haieii hitz hitzal aldi diak ak emotera. —Herriak haintzat eta ontzat hartzen nauela dirudi, ezta? — galdetzen eutsen, behin eta barriro, bere zerbitzari “leialei”. —Bai. Oso pozik. Dudarik gabe. Oso pozik dago herria berorregaz. Ez dela inoiz ere berori lakorik egon hemen esaten dabe. Oso Oso pozi pozik k dago dagozz dana danak. k. Oso Oso pozi pozik, k, bai bai —era —erant ntzu zute ten n euts eutsen en beti beti haiek. Hala Halan n eta eta guzti guztizz ere, ere, duda duda-m -muda udata tan n egote egoten n zen. zen. Eta Eta bera berak k beratara jakin nahi eban norainoko heltzen zen bere herritartasuna. Berak beratara eta herriaren beraren ahotik entzun gura eban bere agintaritzari buruzko eritxia. Horr Ho rrex exeg egat atik ik,, egun egun bate baten, n, inor inorii ezer ezer esan esan bari barik, k, sudur sudurpe pean an guzu guzurr rrez ezk ko bigo bigote te handi handi bat bat jarr jarri, i, beta betaur urrreko eko beltz beltz batz batzuk uk ipin ipini, i,
langileek erabiltzen zituzten antzeko fraka, jertsei eta arkondara bat jantzi, fumetako papela, posporoak eta koarteroi koarteroi bat erosi, ta hor h or doa “gure gobernadore hori” kalerik kale eta tabernarik taberna, jente artera, herritarrekin egotera. Batera eta bestera, ibili eta ibili egin ondoren, nekatu egin zen eta zine batera sartu. Ba ekian han aparteko bukata bat egoena beretzat. Ba ekian sarrera txartel barik sartu eitekeena. Baina, beste edozein bezala, kolan egon eta gero sartu zen. Akomodadoreari pezeta bat eman eutson erdi ilunetan. Behera jausi jausi zela zela uste uste zuen zuen dirua, dirua, baina baina akomo akomodad dador oreak eak “eske “eskerr rrik ik asko asko” esan
eutsonean
konturatu
zen
bere
lekura
jausi
zela,
akomodadorearen “eskuko kazura”. Baztertxo baten jarri zen. Beterik Beterik egoan zinea. NODO ikusten ikusten orduantx orduantxe. e. Eta, bat batean, batean, non agertzen den gobernadorea bera NODOan, langile talde handi bati hitzaldi gartsu bat egiten. Txaloka
hasi
ziren
bereha ehalaxe
zinean ean
ego egozen
guztiak.
Gobernadorea bera ez, jakina. Baina saltuka hasi jakon bihotza bere herr herrit itar arta tasun suna a ber bere begi begi eta eta bela belarr rriz iz ikusi ikusi eta eta entz entzun unik ik.. Ezti Eztita tan n egoen. Halakoren Halakoren baten, alboan eukan gizonak ukondoaz jo eban. —Zer? —galdetu eutson gobernadoreak. —Zergatik zagoz txalorik jo barik? Kartzelara joatea nahi dozu ala?
Testua: Testua: Mikel Zarate, “Bilbo irribarrez” Irakurlea: Nieves Onaindia
ZERGATIK LO EGIN? Neur eurobiologoek,
laborategi egiko
arratoiak
apropos
esn esna
mant mantent entze zen n ditu dituzt zten enea ean, n, ikus ikuste ten n dute dute haie haien n osasu osasuna nak k bereh berehal ala a egiten duela okerrera. Argaltzen hasten dira, gorputzeko tenperatura mantentzeko ahalmena galtzen dute, inmunitate-sistemak arazoak ematen ditu eta infekzioak ugaritzen dira. Azkenean, 20 egunean arra arrato toia iak k hil hil egit egiten en dira dira inso insomn mnio ioak ak jo jota ta,, hain hain zuen zuen ere, ere, gose gosezz hiltzeko behar duten denbora berean. Lo egitea, beraz, ez da gorputzaren gutizia; organismoak beharbeharr beharrezk ezkoa oa du biziri bizirik k iraute irauteko ko.. Berro Berrogei geita ta hamar hamar urte urte darama daramate te neuroneuro-zie zientz ntzial ialari ariek, ek, fisiol fisiologo ogoek, ek, zoolog zoologoek oek eta psiko psikolog logoek oek loak loak benetan zer funtzio duen aztertzen, eta oraindik ez dute argitu. Zalant Zalantzak zak zalant zalantza, za, argi argi dagoen dagoena a da loa garuna garunare rentz ntzat at dela. dela. Izan ere, animaliek lo egiten dute, baina ez landareek. Eta animalion beste organoek ere ez dute 'lorik' egiten: ez birikek, ez gibelak, ez beste organoek. Lo gaud gauden en bitar itarte tean an tasa tasa meta metabo bollikoa ikoa % 15 baino aino ez da murrizten esna eta geldirik gauden unearekin alderatuta. Hortaz, lo gaudenean irabazten dugun energia hori zertxobait gehiago janez berreskura genezake, gure bizitzako 25 urte inguru lo eman beharrik gabe. gabe. Fenomeno enomeno konplex onplexuago uagoa a izan izan behar behar du loak loak halabeh halabeharr arrez; ez; eboluzioan zehar ere animalia-espezie guztiek mantendu baitute. Hipo Hi pote tesi si berr berria iago goek ek diot diote e lo loa a ikas ikaste te-p -prrozes ozesua uarrekin ekin lo lotu tuta ta dago dagoel ela. a. Tx Txor orik ikume umeek, ek, esat esater erak ako, o, kant kantua uan n ikas ikaste ten n ari ari dire direne nean an,, garuneko gune jakin batzuk aktibatzen dituzte. Bada, lo daudenean ere, ere, akti aktiba bazi zio o neur neuronal onalar aren en patr patroi oi hori hori bera bera err errepik epikat atze zen n dute: dute: egun egunea ean n zeha zeharr erab erabil ilit itak ako o erem eremua uak k akti aktiba batz tzen en dira dira berr berriz iz ere ere
garunean, nahiz eta gauez ez duten inolako soinurik sortzen txoriek. Kantuan ari direla amets egingo balute bezala da. Fenomeno bera ikusi da edozein ekintza berri ikasten ari diren beste animaliaespeziekin ere: gauean 'birgogoratu' egiten dute. Hori dela dela eta, eta, zientz zientzial ialari ari askok askok uste uste du lo-gara lo-garaia ia memoria memoria finkat finkatzek zeko o garaia dela, egunez ikasi dena finkatzekoa.
Egunez, gure begiek zerbait ikusten dutenean, gure belarriek zerb zerbai aitt entz entzut uten en dutene dutenean an edo edo gure gure sudur sudurra rak k zerb zerbai aitt usai usaint ntze zen n duen duenea ean, n, neur euronek onek jaso jasotz tzen en eta eta eram eramat aten en dute ute garun aruner erai aino no informazio hori. Eta, hain zuzen ere, informazioa neurona batetik bestera transmititu behar denez, neuronen arteko loturak -sinapsiakdira dira info inform rmaz azio ioa a truk trukat atze zear aren en gilt giltza zarrria. ria. Bera Beraz, z, badi badiru rudi di lo lota tan n gaudenean esna gaudenean sortutako neurona-loturak berraztertu, eta baliagarriak direnak gorde eta gaizki eratutakoak desegin egiten direla. Testua: Ezezaguna Irakurlea: Maribi Urkola
YANOMAMIAK Yan Yanom omam amia iak k 20.0 20.000 00 pert pertso sona na ingu inguru ruk ko her herri bat bat dira dira,, eta eta Amazonas ibaiaren ertzetan, Hegoamerikan, ekuatoretik gertu bizi dira, oso tenperatura altuekin eta euri ugariekin; hori dela eta, oso landaretza oparoa da han: oihana. Bizimodua,
baratzetan
platanoak,
tapi tapiok oka, a, pata patata ta eta eta horr horrel elak ako o prod produk uktu tuak ak land landat atze zeti tik k ater aterat atze zen n dute dute,, bai bai eta eta best beste e landa landare re batz batzuet uetat atik ik ere. ere. Haue Hauek k senda sendabel belar ar gisa gisa edo gauzak gauzak egitek egiteko o erabil erabiltze tzen n dituzt dituzte. e. Ehizan,
arrantzan
eta
eztia
eta
fruta
makatzak biltzen ere aritzen dira. Lan horretan ez dute lau ordu baino gehiago ematen egunean. Lek Leku bate batera ra iris iriste tean an etx etxe hand handii bat bat erai eraiki kitz tzen en dute dute,, yano izenekoa, plaza biribil handi batekin. Lur lauetan egiten dute hori, ibairen batetik gertu, eta enborrak eta palma elkartuak erabiltzen dituzte. Yanoetan Yanoetan 25 lagunetik 200era bitarte bizi izaten dira, eta familia bakoitzak leku txiki bat izaten du, hama hamaka kak k biri biribi bile lean an jar jarrita rita.. Lo Lota tara rak ko hama hamak kez gain gainer era, a, egur egurra ra,, saskiak, kalabazak, arkuak eta geziak besterik ez dituzte erabiltzen. Azk Azkenal enaldi dian an
altz altzai airu ruzk zko o
err erremin eminta tak, k,
alum alumin inio iozk zko o
lapi lapik koak oak
eta eta
poxpoluak ere erabiltzen hasi dira. Arropa bakarra gerripekoa izaten dute. Andreak
etxe-garbiketaz,
haurrak
zaintzeaz
eta
neka nekaza zari ritz tza-l a-lan anez ez ardu ardura ratz tzen en dira dira.. Gizo Gizona nak k ehiz ehizan an eta eta arra arrant ntza zan n ari aritzen tzen dir dira, bai baina inoi noiz ez dute dute gor gordetz detzen en har harrapa rapattutak utakoa oa:: err erregal egalat atu u egit egiten en dute dute.. Lurr urra agor agortu tu eta eta gehi gehiag ago o emat ematen en ez
duenean, hamar bat urteren ondoren edo, beste norabait aldatzen dira, beste yano bat eraiki eta baratza berriak sortzen dituzte. Komunitate bakoitzak buruzagi bat du; arreba edo alaba gehien dituen gizona izan ohi da; beste guztiek harreman onetan egon nahi izaten dute harekin, andregaia izateko. Buruzagiek aholkuak eman beste besteri rik k ez dute dute egite egiten. n. Emak Emakumeek umeek erag eragin in hand handia ia dute dute herr herrik iko o erabakietan.
Gur Gurasoa asoak k ask asko ardurat uratzzen dir dira seme seme-a -ala labe bez. z. Haz Hazi ahal ahala, a, nagus nagusie iek k egit egiten en dutena dutenari ri begi begira ra egot egoten en dira dira,, nagus nagusie ieki kin n bate batera ra ibiltzen, edota jolasean. Jaiotzatik animalia edo landare baten kide egiten dituzte, eta hari min egiten bazaio, berak ere gaixotu egingo dire direla la uste uste dute dute.. Sines Sineste ten n dute dute badi badire rela la izpi izpiri ritu tu onak onak eta eta izpi izpiri ritu tu gaiztoak. Onek gaixotasunak sendatzen laguntzen diete, eta gaiztoak kantu eta dantzen bidez baretzen dituzte. Dibertitzeko, gorputza margoz, lorez, lumaz, hostoz eta abarrez apaintzen dute. lraintzat daukate elkarri beren izenez deitzea, eta haurrekin duten senidetzaren bitartez aipatzen dute elkar. elkar. Oso etsai eta uzkur ageri ohi dira beste komunitate batzuekin, baina noizean behin lagun dituzten herrixketakoekin biltzen dira, eta hainba hainbatt egun egun iraut irauten en duten duten jaiak jaiak antola antolatze tzen n dituzt dituzte; e; kantua kantuan n eta dantzan egin, balentriak kontatu eta albisteak, esamesak eta opariak trukatzen dituzte. Azk Azkenal enaldi dian an urr urre-bi e-bila latz tzai aile leek ek yano yanoma mami mi ask asko
hil hil
ditu dituzt zte. e.
Gainera, bilatzaileok eta inguru haiek begiratzen dituzten militarrek gaixotasun asko eraman dizkiete; haiek horretarako prestaturik egon ez, eta asko eta asko hil egiten dira.
Testua: Ezezaguna Irakuerlea: Gurutze Alcelay
aurkibidea Testu laburrak TESTUA
AUTOREA
IRAKURLEA
OR R
Agurra
M. C. Garmendia Itziar Otaño
Altzairua hainbat formatan
Elhuyar
Xabier
3
Amona
Agata Kristof
Galarraga
4
Ardia eta belarra
Joxe Arratibel
Txaro Navarro
5
Artizarra: izarra ala planeta? Elhuyar
Augusto Ugalde
6
Espazioko zaborra gero eta
Elhuyar
Jon Kortabarria
7
ugariago
Kirmen Uribe
Amaia Iraola
8
Eskalea
Ezezaguna
Maribi Urkola
9
Ez dagi jakiterik
Ezezaguna
Pako Eizagirre
10
Gizon beltzak, zuriak eta...
Kirmen Uribe
Pako Eizagirre
11
Lehena
Kirmen Uribe
Jose Mari Arnal
12
Madarikazioa
Andu Lertxundi
Miren
13
Maritxu
Bernardo
Ormazabal
14
Markak- Gernika 1937
Atxaga
Pako Eizagirre
15
Merkurio eta bere
Elhuyar
Jon Kortabarria
16
arraildurak
Kirmen Uribe
Xabier
17
Medikuntza eta literatura
Andu Lertxundi
Galarraga
18
Neska bat ezkontza jantzian Nikolas Zendoia Josune Uribe-
19
Perretxikuak eta etxeko
Patxi
Etxebarria
20
katua
Zubizarreta
Pako Eizagirre
21
Patxi Zubizarreta
Elhuyar
M. Paz Elortza
22
Saguzarrak eta pertsona
Mikel Zarate
Raul Lopez de
23
itsuak
Txomin Agirre
Munain
24
Txikito baten balioa
Kirmen Uribe
Urkiolara
Elhuyar
Mari Jose Uranga
25
Saguak mendiari
Jon eta Pako
X izpien tresna
Karmele Igartua Txaro Navarro Gurutze Alcelay
Testu luzeak
TESTUA
AUTOREA
IRAKURLEA
ORRIA L
Ai Kajiyama-ren aitona
Ipuin
Txaro Navarro
Animaliak
japoniarra
Itziar Garmendia
28
Atxuriko miraria
Ezezaguna
J. Ramon Arbe
29
Eguraldia
Mikel Zarate
Pako Eizagirre
31
Gauero aterako
Andoni Egaña Maribi Urkola
33
nintzateke
Bernardo
Itziar Garmendia
35
Haurtzaroaren Haurtzaroaren negarra
Atxaga
Itziar Garmendia
38
Hau pasada bat da
Pako Aristi
Bego Akizu
39
Irratiaren jabea
Arantxa Iturbe Pako Eizagirre
41
Joanes artzaina
Joseba
Ane Zeziaga
43
Raul Lopez de
45
Laponia
Sarrionandia
47
morroia
Txomin Agirre Munain Ezezaguna Pako Eizagirre
Nirea ttikia da
Bernardo
Ana Marañon
53
Ohezaletasuna
Atxaga
M. Paz Elortza
55
Perretxikuak
A. Kaza Kazabo bon n
Ana Martinez
58
Sagu Printzesa
Egin egunkaria Xabier Agirre
60
Tibet-eko Tibet-eko ipuin bat
Nikolas
Nieves Onaindia
62
Txaloak jo beharra
Zendoia
Maribi Urkola
64
Zergatik lo egin
Ezezaguna
Gurutze Alcelay
66
Yanomamiak
Ipuin tibetarra
Merkatari aberatsaren
Mikel Zarate Ezezaguna
50
Ezezaguna
