Gradjansko Pravo.doc (i Kolokvijum

1

1. GRADJANSKO PRAVO Termin Termin “gradj “gradjans ansko ko pravo” pravo” je nastao nastao kao prevod prevod rimsko rimskopra pravno vnog g izraza izraza “ius “ius civile”.U sirem smislu termin “ius civile” podrazumijeva pravo gradjana,tj.Rimljana.U uzem smislu “ius civile” je dio rimskog carstva koji obuhvata tradicionalne izvore:Zakon 12 tablica,zakone koje je donosila skupstina I njihova tumacenja. Umjesto termina “gradjansko pravo”u nekim zemljama su u upotrebi I termini civilno pravo,privatno pravo i imovinsko pravo.U nasoj zemlji cesto se gradjansko  pravo naziva I privatno pravo. U 18 vije vijeku ku grad gradja jans nsko ko prav pravo o cine cine sled sledec ecii djel djelov ovi: i:op opst stii dio, dio,st stva varn rno o   pravo,obli pravo,obligacion gaciono o pravo,poro pravo,porodicno dicno pravo i nasljedno nasljedno pravo.Gradj pravo.Gradjansko ansko pravo je   porodica porodica pravnih pravnih grana (stvarno (stvarno pravo,obli pravo,obligacion gaciono,nas o,nasljedno ljedno i pravo intelektualn intelektualnee svojine). Imovin Imovinsko sko pravo pravo je dio privat privatnog nog prava prava koji koji uredju uredjuje je imovin imovinska ska subjek subjektiv tivna na  prava.Termin imovinsko pravo cesto se koristio kao zamjena za termin gradjansko pravo.Posljednjih decenija gradjansko pravo karakterisu 3  procesa:socijalizacija,moralizacija i komercijalizacija. -Susti -Sustina na socijal socijalizac izacije ije gradja gradjansk nskog og prava prava je u tome tome sto se postep postepeno eno naglas naglasak  ak   premjesta sa individualnih interesa na drustvene interese.Socijalizacija prava dovela je do znacajnih uticaja na zakonodavstvo zakonodavstvo a time i na pravnu praksu. -Morali -Moralizac zacija ija gradja gradjansk nskog og prava prava je proces processs cija cija je susti sustina na u prozim prozimanj anju u eticki etickih h I   pravn pravnih ih pravil pravilaa pri stvaran stvaranju, ju,pri primje mjeni ni I naucno naucnom m tumacen tumacenju ju gradja gradjansk nsko o pravni pravnih h normi.Cilj ovog procesa je zastita slabijih I sankcionisanje  bezobzirnog,malicioznog,skodljivog I sikanoznog vrsenja prava.Tako pravila morala u neku ruku postaju izvor gradjanskog prava. -Komercijalizacija gradjanskog prava podrazumijeva prodiranje principa trgovinskog  prava u gradjansko pravo. Imovinsko pravni odnosi su:obligaciono pravo,stvarno pravo,stvarno pravni odnosi I nasledno pravni odnosi.

2. PREDMET GRADJANSKOG PRAVA Gradjanskim pravom se uredjuju raznovrsni odnosi.Ti odnosi.Ti odnosi odnosi mogu biti imovinski ili neimov neimovins inski. ki.Najb Najbrojn rojniji iji su imovin imovinski ski odnos odnosi.T i.Takv akvii gradja gradjansk nsko o pravni pravni odnos odnosii spadaju u gradjansko imovinsko pravo.Medjutim postoje gradjansko pravni odnosi koji imaju neimovinsku prirodu.Oni spadaju u neimovinsko gradjansko pravo. U gradjansko pravo ubrajamo: norme obligacionog prava,stvarnog prava,porodicnog   prava,nasljednog prava I opste norme koje vaze za sve navedene norme-Opsti dio gradjanskog prava. Opsti Opsti dio gradja gradjansk nskog og prava prava je dio koji koji sadrzi sadrzi pojmov pojmove,n e,norm orme,i e,inst nstitu itute te koji koji su zajedni zajednicki cki za neke neke ili sve djelov djelovee gradja gradjansk nskog og prava prava (za stvarn stvarno,o o,obli bligac gacion iono o I nasl nasled edno no). ).Gl Glav avni ni sast sasto ojci jci opste psteg g dijel ijelaa su:i su:izv zvor orii prav rava,fi a,fizi zick ckaa I prav ravna lica,subjektivna prava,imovina,pravne cinjenice,zastupnistvo,vrsenje I zastita prava. Obligaciono pravo je sastavni dio gradjanskog prava.Normama ovoga prava se ured uredju juju ju obli obliga gaci cion onii odno odnosi si.U .U sirem sirem smis smislu lu ovaj ovaj pojam pojam obuh obuhva vata ta I priv privred redno no  pravo.Izvori obligacija su:ugovori,delikti,jednostrane izjave volja I poslovodstvo bez naloga.Za razliku od nasljenog prava normama obligacionog prava uredjuje se pravni   pro prome mett inte interr vivo vivos. s.Ov Ovee norm normee pose posebn bno o ured uredju juju ju sled sledec ecee odno odnose se:o :osn snov ovna na nacela,nastanak,dejstvo,prestanak,opsta pravila pojednih izvora obligacija I pravila o  pojedinim obligacionim ugovorima.

2 Stva Stvarn rnaa prav pravaa su zakon zakonom om odred odredjen jenaa I zasti zasticen cenaa prav pravaa njih njihov ovih ih imal imalaca aca da neposredno vrse pravnu vlast nad pojedninacno odredjenim stvarima uz mogucnost da  je suprostave trecim licima.Stvarna prava se dijele na: -stvarna prava koriscenja.Tipicna prava koriscenja su:pravo svojine I stvarna prava na tudjim stvarima. -stvarna prava garancije.Prava garancije su:zalog,hipoteka I fiducijarna svojina. Nasljed Nasljedno no pravo pravo je dio gradja gradjansk nskog og prava. prava.Nas Naslje ljedno dno pravo pravo podrazu podrazumij mijeva eva ovlascenja ovlascenja odredjenog odredjenog lica na osnovu osnovu normi normi objektivno objektivnog g nasljednog nasljednog prava,To prava,To su  prava koja proizilaze iz zaostavstine ostavioca (pravo nasledja I pravo na nasledje). Porodicno pravo predstavlja sistem normi kojima se uredjuju licni I imovinski odnosi odnosi izmedju clanova clanova porodice a koji pretezno proizilaze proizilaze iz braka I srodstva. srodstva.Licni Licni odnosi predstavljaju primarni element porodicnopravnih odnosa a imovinski odnosi  pretezno sluze ostvarenju licnih prava I interesa u tom odnosu.Porodicno pravo se dijeli na 3 dijela:bracno pravo,roditeljsko pravo I starateljsko pravo.

3.METOD GRADJANSKOG PRAVA Metod gradjanskog gradjanskog prava je misaoni misaoni logicki logicki postupak postupak kojim se gradjansko pravne norme formulisu,saznaju,primenjuju ili naucno ispituju.Za najveci broj situacija vaze nacelau nacelau kojim kojimaa se ovaj ovaj metod metod izrazav izrazava.T a.To o su nacelo nacelo ravnop ravnoprav ravnos nosti, ti,aut autono onomij mijee volje,prometljivosti I imovinske sankcije. Pravna tehnika je naziv za metod formulisanja normi,a metod saznanja naziv za tumacenje gradjanskopravne norme I popunjavanje pravnih praznina.Pravna tehnika   pod podra razu zumi mije jeva va pret pretho hodn dnaa znan znanja ja o pojm pojmu, u,de defi fini nici cija jama ma,i ,isk skaz azu, u,st stru rukt ktur urii   pro prop pisa, isa,p prav ravnom nom I svak svako odnev dnevn nom jezi jeziku ku,c ,cil ilje jev vima ima pro propisa pisa,,drus drustv tven enih ih odnosa,pozitivnog prava itd. Tumacenjem Tumacenjem se utvrdjuje utvrdjuje sadrzina sadrzina gradjansko gradjanskopravn pravnih ih normi.Pos normi.Postoje toje vise metoda metoda tumacenja:jezicki (gramaticki,dogmatski),ciljni (teleoloski).sistematski,genetski,istorijsko-socioloski,uporednopravni,logicki,shodno usta ustav vu itd itd.Po .Posto stoje mnog mnogee skole kole koje koje su daval avalee pred predn nost ost neko nekojj od ovih ovih metoda.Najpoznat natije ije skole su:gloast astori,postglosato atori, ri,human manistick icka   jurisprodencija,usus modernus pandectarum,skola prirodnog prava,istorijska pravna skola,socioloska skola,psihologizam itd. Strane u gradjansko pravnom odnosu su stavljene u jednaki polozaj saglasno nacelu   jed jedna nako kost stii stra strana naka ka I ravn ravnop oprav ravno nost stii njih njihov ovih ih volj volja. a.Ta Tako ko npr. npr.ko kod d ugov ugovor oraa o kupoproda kupoprodaji ji prodavac prodavac I kupac su ravnopravn ravnopravni.Rad i.Radii se o kordiniraj kordinirajucem ucem polozaju polozaju stranaka,za razliku od administrativnog prava gdje vazi nacelo subordinacije. Autonomija volje je nacelo po kome je individualna volja osnov zasnivanja ili uredjenja pravnih odnosa u gradjanskom pravu.Pravni teoreticari koji tvrde da je volja   poj pojed edin inca ca osno osnov v prav pravaa zastu zastupa paju ju stan stanov ovis iste te da grad gradjan jansk sko o prav pravo o poci pociva va na 4 stuba:sloboda licnosti,sloboda svojina,sloboda testamentarnog raspolaganja I sloboda zakljucivanja ugovora. Po zakonu I obligacionim odnosima strane u obligacionim odnosima su slobodne u granicama prinudnih propisa javnog javnog poretka I dobrih obicaja da svoje odnose odnose urede  po svojoj volji.Ovo je osnovno nacelo zakona kojim se propisuje zabrana ugovaranja obligacionoh odnosa kojim bi se povrijedili imperativni propisi zakona kao I drugi  propisi takvog karaktera. U ugovornom pravu svaka od strana je slobodna da zakljuci ili ne zakljuci odredjeni ugovor da ga zakljuci sa licem sa kojim hoce I pod uslovima koji su saglasno I slobodno slobodno odredjeni.U odredjeni.U nasljednom nasljednom pravu autonomija autonomija volje posebno posebno se manifestuje manifestuje   preko namjere za sacinjavanje testamenta.Bez ove namjere zavjestavaoceva izjava volje volje ne moze moze stvori stvoriti ti punova punovazan zan testam testament ent.U .U stvarn stvarnom om pravu pravu autono autonomij mijaa volje volje

2 Stva Stvarn rnaa prav pravaa su zakon zakonom om odred odredjen jenaa I zasti zasticen cenaa prav pravaa njih njihov ovih ih imal imalaca aca da neposredno vrse pravnu vlast nad pojedninacno odredjenim stvarima uz mogucnost da  je suprostave trecim licima.Stvarna prava se dijele na: -stvarna prava koriscenja.Tipicna prava koriscenja su:pravo svojine I stvarna prava na tudjim stvarima. -stvarna prava garancije.Prava garancije su:zalog,hipoteka I fiducijarna svojina. Nasljed Nasljedno no pravo pravo je dio gradja gradjansk nskog og prava. prava.Nas Naslje ljedno dno pravo pravo podrazu podrazumij mijeva eva ovlascenja ovlascenja odredjenog odredjenog lica na osnovu osnovu normi normi objektivno objektivnog g nasljednog nasljednog prava,To prava,To su  prava koja proizilaze iz zaostavstine ostavioca (pravo nasledja I pravo na nasledje). Porodicno pravo predstavlja sistem normi kojima se uredjuju licni I imovinski odnosi odnosi izmedju clanova clanova porodice a koji pretezno proizilaze proizilaze iz braka I srodstva. srodstva.Licni Licni odnosi predstavljaju primarni element porodicnopravnih odnosa a imovinski odnosi  pretezno sluze ostvarenju licnih prava I interesa u tom odnosu.Porodicno pravo se dijeli na 3 dijela:bracno pravo,roditeljsko pravo I starateljsko pravo.

3.METOD GRADJANSKOG PRAVA Metod gradjanskog gradjanskog prava je misaoni misaoni logicki logicki postupak postupak kojim se gradjansko pravne norme formulisu,saznaju,primenjuju ili naucno ispituju.Za najveci broj situacija vaze nacelau nacelau kojim kojimaa se ovaj ovaj metod metod izrazav izrazava.T a.To o su nacelo nacelo ravnop ravnoprav ravnos nosti, ti,aut autono onomij mijee volje,prometljivosti I imovinske sankcije. Pravna tehnika je naziv za metod formulisanja normi,a metod saznanja naziv za tumacenje gradjanskopravne norme I popunjavanje pravnih praznina.Pravna tehnika   pod podra razu zumi mije jeva va pret pretho hodn dnaa znan znanja ja o pojm pojmu, u,de defi fini nici cija jama ma,i ,isk skaz azu, u,st stru rukt ktur urii   pro prop pisa, isa,p prav ravnom nom I svak svako odnev dnevn nom jezi jeziku ku,c ,cil ilje jev vima ima pro propisa pisa,,drus drustv tven enih ih odnosa,pozitivnog prava itd. Tumacenjem Tumacenjem se utvrdjuje utvrdjuje sadrzina sadrzina gradjansko gradjanskopravn pravnih ih normi.Pos normi.Postoje toje vise metoda metoda tumacenja:jezicki (gramaticki,dogmatski),ciljni (teleoloski).sistematski,genetski,istorijsko-socioloski,uporednopravni,logicki,shodno usta ustav vu itd itd.Po .Posto stoje mnog mnogee skole kole koje koje su daval avalee pred predn nost ost neko nekojj od ovih ovih metoda.Najpoznat natije ije skole su:gloast astori,postglosato atori, ri,human manistick icka   jurisprodencija,usus modernus pandectarum,skola prirodnog prava,istorijska pravna skola,socioloska skola,psihologizam itd. Strane u gradjansko pravnom odnosu su stavljene u jednaki polozaj saglasno nacelu   jed jedna nako kost stii stra strana naka ka I ravn ravnop oprav ravno nost stii njih njihov ovih ih volj volja. a.Ta Tako ko npr. npr.ko kod d ugov ugovor oraa o kupoproda kupoprodaji ji prodavac prodavac I kupac su ravnopravn ravnopravni.Rad i.Radii se o kordiniraj kordinirajucem ucem polozaju polozaju stranaka,za razliku od administrativnog prava gdje vazi nacelo subordinacije. Autonomija volje je nacelo po kome je individualna volja osnov zasnivanja ili uredjenja pravnih odnosa u gradjanskom pravu.Pravni teoreticari koji tvrde da je volja   poj pojed edin inca ca osno osnov v prav pravaa zastu zastupa paju ju stan stanov ovis iste te da grad gradjan jansk sko o prav pravo o poci pociva va na 4 stuba:sloboda licnosti,sloboda svojina,sloboda testamentarnog raspolaganja I sloboda zakljucivanja ugovora. Po zakonu I obligacionim odnosima strane u obligacionim odnosima su slobodne u granicama prinudnih propisa javnog javnog poretka I dobrih obicaja da svoje odnose odnose urede  po svojoj volji.Ovo je osnovno nacelo zakona kojim se propisuje zabrana ugovaranja obligacionoh odnosa kojim bi se povrijedili imperativni propisi zakona kao I drugi  propisi takvog karaktera. U ugovornom pravu svaka od strana je slobodna da zakljuci ili ne zakljuci odredjeni ugovor da ga zakljuci sa licem sa kojim hoce I pod uslovima koji su saglasno I slobodno slobodno odredjeni.U odredjeni.U nasljednom nasljednom pravu autonomija autonomija volje posebno posebno se manifestuje manifestuje   preko namjere za sacinjavanje testamenta.Bez ove namjere zavjestavaoceva izjava volje volje ne moze moze stvori stvoriti ti punova punovazan zan testam testament ent.U .U stvarn stvarnom om pravu pravu autono autonomij mijaa volje volje

3  posebno dolazi do izrzaja kod prava svojine: vlasnik moze u granicama zakona da svoju stvar drzi da je upotrebljava ili da njome raspolaze. Subjektivna gradjanska prava su po pravilu prenosiva prava.Podobnost gradjanskih   prava prava je da su ona promet prometna. na.Med Medjut jutim im nijesu nijesu sva subjekti subjektivna vna prava prava u pravno pravnom m   prometu.Tako npr.neprenosiva gradjanska prava su ona koja su vezana za licnost imaoca. Sankcija je vid pravno organizovane prinude koja se vrsi nad licem kako bi se licna dobra ili imovina drugog lica doveli u ono stanje kakvo je bilo prije ugrozavanja ili   pov povre rede de prav prava. a.Sa Sank nkci cije je grad gradja jans nsko kog g prav pravaa mogu mogu biti biti razli razlici cite. te.Ne Neke ke se radi radi  preventivn  preventivnog og djelovanja djelovanja preduzimaju preduzimaju prije nastanka stete a drugima drugima se ublazavaju ublazavajuili ili otklanjajustetne posledice.Neke se usmerene na zastitu materijalnih dobara I zastitu dobara licnosti.Neke obavezuju stetnika na povracaj oduzetog a druge na novcano obestecenje.Gradjansko pravne sankcije mogu biti izrecene samo odgovornom licu.Po tome se razlikuju od preventivnih mjera u gradjanskom pravu koje se preduzimaju nezavisno nezavisno od odgovorn odgovornosti. osti.Sankc Sankcija ija u gradjansko gradjanskom m pravu je pretezno pretezno imovinske imovinske  prirode.Naj  prirode.Najcesce cesce podrazumij podrazumijeva eva naknadu naknadu prouzrokov prouzrokovane ane stete.Naknad stete.Naknadaa stete moze  biti naknada imovinske ili naknada neimovinske stete.Pored naknadne stete sud moze izreci I druge sankcije kao sto su:povracaj u predjasnje stanje,zabrana povracaja u  predjasnje stanje,oduzimanje predmeta u korist nadlezne opstine,stavljanje van pravne snage pravnog posla itd.

4.PRIVATNO I JAVNO PRAVO Privatno pravo je oblast pravnog sistema koja se razlikuje od pravne oblasti javnog  prava.Diob  prava.Diobaa prava na javno I privatno privatno potice iz antike.Poz antike.Poznato nato je Ulpijanovo Ulpijanovo mjesto iz Justinijanove kodifikacije:javno pravo je ono pravo koje se tice rimske drzave a  privatno koje se tice pojednih koristi.O odnosu javnog I privatnog prava postoje mnoge teorije. Po prvoj teoriji javno pravo stiti javni interes a privatno sluzi ostvarenju privatnih interesa. Po drugoj drugoj teoriji teoriji javno javno pravo pravo podraz podrazumi umijeva jeva odnos odnos u kome kome ucestv ucestvuje uje drzava drzava a  privatno pravo uredjuje odnose izmedju privatnih lica. Po trecoj teoriji javno pravo podrazumijeva ucesce imaoca vlasti sa subordinirajucim odnosom prema drugoj strani dok privatno pravo promovise odnose ravnopravnosti. Po cetv cetvrt rtoj oj teor teorij ijii javn javno o prav pravo o podr podrazu azumi mije jeva va odno odnoss u kome kome je nuzn nuzno o uces ucesce ce  javnopravnog subjekta a ostali odnosi su privatnopravni. Po petoj teoriji javno pravo cine imperativne a privatno pravo dispozitivne norme. Medj Medjun unaro arodn dno o priv privat atno no prav pravo o je gran granaa unut unutra rasn snje jeg g prav pravaa koja koja ured uredju juje je gradjansko gradjanskopravn pravnee odnose odnose sa elementom elementom inostranos inostranosti.U ti.U sastav sastav ove grane prava ulaze norme norme koje koje za predme predment nt imaju imaju sukob sukob zakona zakona,su ,sukob kob jurisd jurisdikc ikcije, ije,pra pravni vni poloza polozajj stranaca I drzavljanstvo.Ove norme su specificne po svom predmetu,metodu I nacinu donosenja I sprovodjenja odluka.Ova pravila nijesu medjunarodna.

5.UPOREDNO GRADJANSKO PRAVO Uporedno gradjansko pravo je uporedno pravno vazece gradjansko pravo raznih zemalja.Primjena uporednopravnog metoda je od izuzetnog znacaja.Primenjujuci ovaj metod neminovno dolazi do prodora socijalnih I kulturnih ustanova drugih zemalja u nacionalno zakonodavstvo sto je dobrodoslo I pozeljno.U zavisnosti od srodnosti svi pravni sistemi se dijele u odredjene pravne krugove kao sto su romanski,germanski,angloamericki,nordijski I islamski.Uobicajeno je da se govori o 4 funkcije uorednog gradjanskog prava. Prva funkcija je da pruzi material zakonodavcu za bolja resenja odredjenih problema.

4 Sustina druge funkcije je u tome sto je uporedno pravo instrument za bolje tumacenje  prava. Treca funkcija je sluzenje nastavi na univerzitetima I pravnim fakultetima. Cetvrta funkcija je pomagnje u ostvarivanju I izjednacavanju prava na medjunarodnom nivou.

6.EVROPSKO PRIVATNO PRAVO U sirem termin evropsko pravo podrazumijeva prava svih evropskih medjunarodnih organizacija.Pored prava evropske unije u evropsko pravo u sirem smislu spadaju I   prava medjunarosnih evropskih organizacija kao sto su:Savjet Evrope,Zapadnoevropska unija,Organizacija za Evropsku bezbjednost I saradnju,Evropska zona slobodne trgovine itd. U uzem smislu termin evropsko pravo podrazumijeva pravo evropske unije.U okviruovog prava razlikuju se primarno I sekundarno evropsko pravo. Primarno evropsko pravo cine norme ugovora evropskih drzava kojima su one kreirale svoje zajednice a potom I evropsku uniju.Evropsko pravo ubraja se I obicajno medjunarodno pravo I opsta pravna nacela koja su zajednicka drzavama clanicama kao I ona koje je evropski sud razvio na osnovu primjene propisa zajednice. Sekundarno evropsko pravo cine norme koje donose organi EU (Savjet,Evropska komisija,Evropski parlament).Ono se radjana osnovu normi primarnog prava.Organi evropske unije donose sekundarne norme u obliku: 1.uredbi 2.smjernica 3.odluka 4.stavova I preporuka 5.akata koji ne spadaju u navedene kategorije. Uredbe imaju slicnu ulogu zakona u pojedinim drzavama.To su akti opsteg karaktera koje su za drzave clanice obavezne u cjelosti. Smjernice su takodje akti opsteg karaktera koji se donose radi uskladjivanj pravnih  poredaka drzava clanica u pogledu onih pitanja koje smjernice uredjuju. Odluke su pojedinacni akti koji su upravljeni drzavama clanicama ili pojedincima. Preporuke I rezolucije po pravilu nijesu pravno obavezujuci akti. U okviru evropskog prava u uzem smislu mozemo govoriti I o evropskom privatnom  pravu u uzem smislu.Ovo pravo cine privatno pravna pravila evropskog prava u uzem smislu.Ova pravila su obavezna u svim drzavama clanicama.Evropsko privatno pravo djeluje na privatno pravo pojedinih drzava na dva nacina: 1.ogranicavanjem privatnog prava 2.stvaranjem novog privatnog prava. Ogranicavanje privatnog prava moze se vrsiti neposrednim ogranicavanjem subjektivnih prava ili neprimenjivoscu normiprivatnog prava odredjene drzave zbog  prevage prava zajednice. Stvaranje privatnog prava nastaje: 1.izjednacavanjem prava drzava clanica i 2.izjednacavanjem radi nastanka vazeceg privatnog prava na nivou zajednice. U evropskom privatnom pravu preovladavaju norme obligacionog prava,prava intelektualne svojine,kao I norme trgovinskog prava I prava trzisne utakmice.Najveci dio normi evropskog privatnog prava izvire iz akata sekundarnog evropskog   prava.Dalji razvoj privatnopravnih normi evropskog prava pospjesen je tumacenjem od strane evropskog suda.Norme evropskog prava imaju nadnacionalni kara kter.

5

7.GRADJANSKI ZAKONIK  Medju svim zakonima prepoznaje se poseban tip zakona koji se naziva kodeks.Uporedna zakonodastva imaju brojne kodekse:gradjanski,krivicni,procedularni,pomorski itd. Gradjanski zakonik je zakon kojim se u potpunosti uredjuje oblast gradjanskog  prava.Termin gradjanska kodifikacija se koristi kao sinonim za gradjanski zakonik ali I da bi se se njime oznacio process izrade gradjanskog zakonika. U toku 17 I 18 vijeka uporedo sa stvaranjem homogenih I jakih drzava donose se prvi gradjanski zakonici:Danci 1683,Norveski 1685,Svedski 1734,Sardinija 1723,Bavarski 1756,Austrija 1787,Pruski Landreht 1794.Ovaj posljednji je najvazniji sadrzi cak 17 000 paragrafa.Predstavlja kodifikaciju gradjanskog ustavnog,administrativnog I kanonskog prava.  Najpoznatiji medju svim tim kodifikacija je Francuski gradjanski zakonik od 1804 god.Slijede Austrijski,Srpski,Njemacki,Opsti imovinski zakonik za Crnu Goru,Svajcarski gradjanski zakonik,Italijanski gradjanski zakonik itd. Francuski gradjanski zakonik je donijet 1804 god.Radjen je pod velikim uticajem ideja Francuske revolucije kao sto su:licna sloboda,svojina kao sveto I zakonom zasticeno pravo,sloboda ugovaranja itd.Odlikuje se sazetim I kratkim normama kao I elegantnim tekstom. Austrijski gradjanski zakonik je donijet 1811 god.pod snaznim uticajem teorije  prirodnog prava.Ovaj zakonik sadrzi 1502 paragrafa.Njegovi djelovi su radjeni pod vidnim uticajem Gajeve institucione podjele.Sadrzi uvod I tri dijela:licno  pravo,ukljucujuci I porodicno,stvarno pravo sa nasljednim pravom I jednim dijelom obligacionog prava:zajednicke odredbe licnog I stvarnog prava I dio koji obuhvata djelove obligacionog I stvarnog prava.Gotovo 70 % odredaba Austrijskog gradjanskog zakonika 1986 god imalo je sadrzinu teksta iz 1811 god. Srpski gradjanski zakonik je donijet 1884 god.Kao glavni propis primenjivao se sve do 2 svjetskog rata.Poslije rata saglasno zakonu o nevaznosti pravnih propisa donijetih prije 6 aprila 1941 god I za vrijeme neprijateljske okupacije bila je moguca  primjena pravnih pravila iz tog aborgiranog propisa.Ovaj zakonik predstavlja skraceni  prevod Austrijskog gradjanskog zakonika.Sadrzi 950 paragrafa.   Njemacki gradjanski zakonik je donijet 1896 god a stupio je na snagu 1900 god.Zancajan je po tome sto je uveo sistematiku pandeknog prava.Sadrzi 2385   paragrafa.Zakonik je podijeljen na 6 djelova:opsti dio,obligaciono pravo,stvarno   pravo,porodicno pravo I nasljedno pravo.Sesti dioodnosi se na primjenu stranih zakona.Pod uticajem pandeknog prava sadrzi jednu novinu u odnosu na ostale kodifikacije 19 vijeka a to je opsti dio.Ovaj dio sadrzi osnovne pravne institute obligacionog,stvarnog,porodicnog I nasljendog prava. Opsti imovinski zakonik za Crnu Goru je donijet 1888 god.Njegov tvorac je Valtazar  Bogisic poligota,profesor slovenskog prava na univerzitetu u Odesi.Ovaj zakonik  sadrzi samo stvarno I obligaciono pravo.Zato se naziva imovinski.Terminom opsti Bogisic je htio potencirati primjenjivost zakonika na sve imovinsko pravne odnose za koje nijesu donijeta posebna pravila. Svajcarski gradjanski zakonik sastoji se od kodifikacije nazvane Gradjanski zakonik I obligacionog zakonika.Gradjanski zakonik od 1907 god.obuhvata:opsti dio gradjanskog prava,stvarno,obligaciono,porodicno I nasljedno pravo.Obligacioni zakonik obuhvata:opsti I posebni dio obligacionog prava,stvarna prava na  pokretnostima I trgovinsko pravo.Ovaj zakonik imao je veliki uticaj na kodifikacije u Turskoj I Linhestajnu

6 Italijanski gradjanski zakonik stupio je na snagu 21.04.1942 god.Zakonik ima 2999 clanova.U njemu su regulisani gradjanskopravni I trgovacki odnosi.Italijanski gradjanski zakonik ne sadrzi opsti dio.Uvodne odredbe ovog zakonika sadrze:pravne izvore,primjenu zakona,tumacenje propisa,vremensko vazenje,analogiju I odredbe o medjunarodnom privatnom pravu. Prva knjiga zakonika sadrzi odredbe o fizickim I pravnim licima. U drugoj knjizi se uredjuje nasljedno pravo I odredbe o poklonima. Treca knjiga sadrzi stvarno pravo. Cetvrta knjiga sadrzi odredbe o ugovorima po pristanku. Peta knjiga sadrzi odredbe o radu. U sestoj knjizi su zadrzane odredbe o zastiti prava.

8.GRADJANSKO PROCESNO PRAVO Gradjansko procesno pravo je sistempravnih normi koje za predmet imaju gradjanske sudske postupke.U te postupke spadaju:parnicni,izvrsni,vanparnicni I stecajni.Najznacajniji je parnicni postupak.Normama gradjanskog procesnog prava uredjuje se struktura gradjanskog sudskog postupka,polozaj procesnih subjekata,njihove aktivnosti I uzajamni odnosi. Gradjansko procesno pravo podrazumijeva organizaciona I funkcionalna pravna   pravila.Prvim se uredjuje organizacija,sastav I nadleznost sudova,a drugim se odredjuje polozaj suda,stranaka I drugih ucesnika.Kada postoji nesaglasnost subjekata o postojanju ili o sadrzini elemenata njihovog pravog odnosa onda se govori o gradjanskopravnom sporu.Sporovi najcesce nastupaju kada jedna strana osporava navode druge strane da izmedju njih postoji materijalnopravni odnos.Gradjanskopravni spor moze biti aktuelan I latentan.Sporovi se resavaju sudski ili vansudski.Presuda se donosi uzimajuci u obzir cinjenicno stanje koje postoji u momentu zakljucenja glavne rasprave ili u momentu zakljucenja pripremnog rocista.

9.SISTEMATIKA GRADJANSKOG PRAVA Sistematika gradjanskog prava podrazumijeva nacin sredjivanja gradjanskopravnih normi u vece cjeline na osnovu zajednicikh karakteristika I razlika medju njima.Postoje brojne sistematike gradjanskog prava ali su tri glavne s obziromm na ucestalost njihove primjene.To su:instituciona,jusnaturalisticka i pandeksisticka.

10.INSTITUCIONALNA SISTEMATIKA Prva sistematika vosi porijeklo iz Gajevih institucija.Izvrsila je snazan uticaj na Gradjanski zakonik Francuske I Austrije.Sustina ove sistematike je u tome sto je  pravo podijeljeno u 3 dijela I to na subjekte,stvari i tuzbe. Subjekti obuhvataju statusno I porodicno pravo. Stvari obuhvataju stvarno,obligaciono i nasljedno pravo. Tuzbe su u pocetku obuhvatale procesno a kasnije obligaciono pravo.

11.PANDEKSISTIKA Pandektna sistematika predstavlja cjelinu ciji su tvorci pandektisti.Pojavila se krajem 18 I pocetkom 19 vijeka.Po ovoj sistematici gradjansko pravo je podijeljeno u 5 cjelina:opsti dio.stvarno pravo,obligaciono,porodicno I nasljedno.Ova sistematika je u zakonodavstvu prvi put primenjena u Saskom gradjanskom zakoniku. Pandektistika je pravac koji je nastojao da u istorijskom I sistematskom obradom Justinijanove kodifikacije stvori neprotivrjecan sistem pozitivnog gradjanskog   prava.Pobornici ovog prava smatrali su da Justinijanovo I klasicno pravo  predstavljaju dobru osnovu za savremeno pravo.Srediste ovog dominantnog pravca u 19 vijeku bila je Njemacka.Njegovi najistaknutiji predstavnici bili su I pobornici

7 istorijsko-pravne skole,a neki od njih poput Vinsajda imali su posebne zasluge za stvaranje Njemackog gradjanskog zakonika.

12. NAUKA GRADJANSKOG PRAVA Poseban pecat razvoju gradjansko pravne nauke dali su rimski pravnici.Nakon njih  javljaju se glosatori koji su pisali sazeta objasnenja odredjenih rijeci,izraza I djelova teksta. Od 13 do 16 vijeka pecat gradjanskopravnoj nauci dali su postglosatori.Oni su stvorili niz pravnih pojmova.Glavni predstavnici su bili italijani Bartolus i Baldus. Nakon postglosatora u 16 vijeku javljaju se pobornici humanisticke  jurisprudencije.Glavni predstavnici su bili Francuzi Cujaz I Doneau. U 17 vijeku javljaju se pobornici prirodno pravne skole.Posebno mjesto medju ovim   pristalicama zauzimaju:Holandjanin Grotius,Njemci Pufendorf,Wolf,Thomasius i Francuz Domat. Krajem 18 vijeka u Njemackoj se javlja istoriskopravna skola koja pravo odredjuje kao spontani izraz istorijskog duha svakog naroda.Najveci pobornici ove skole su:Savingy,Windsheis i Gierke.Nakon donosenja Francuskog gradjanskog zakonika   javljaju se pobornici zakonskog pozitivizma.Sustina ove skole je u tome sto se favorizuje tumacenje zakonodavaca. Izmedju 19 I 20 vijeka javljaju se pristalice skole slobodnog prava.Pobornici ove skole favorizuju slobodu sudije od potcinjenosti slovu zakona I slobodu pravne nauke od nekriticnog tumacenja zakonskog teksta.Zastupaju stav po kome pravnu prazninu treba popunjavati na osnovu slobodne ocjene.Glavni predstavnici ove skole su:Njemac Kontrovic I Austrijanac Erlih. Krajem 21 vijeka javlja se ciljna jurisprudencija.Nastala je kao reakcija na pojmovnu   jurisprudenciju.Predstavnici ove skole shvataju pravo kao sredstvo za ostvarenje interesa cilja prava.Glavni predstavnici su:Jering I Hek. U drugoj polovini 20 vijeka javlja se topicka jurisprudencija.Predstavnici ove skole smatraju pravno misljenje kao topicko.Glavni predstavnik je Njemac Viehveg. Takodje u drugoj polovini 20 vijeka javlja se skola ekonomske analize prava.Sustina  predstavnika ove skole je u tome sto smatraju da pravo izrazava logiku ekonomije.

13.ELEGANTNA JURISPRUDENCIJA Elegantan jurisprudencija ili humana jurisprudencija je pravac ciji su pobornici zasluzni za utvrdjivanje izvornog teksta Corpus iuris civilisa.Glavna zasluga ove skole je u tome sto su pravno sistematizovali brojne tekstove I izvore sto su se kriticki odnosili prema nesistematicnosti corpus iuris civilisa.Najznacajniji predstavnici su:Kuias I Donelus.

14.USUS MODERNUS PANDECTARUS Usus modernus pandektarus je moderna,savremena primjena Pandekata I oznacava usmjerenja pravne nauke na pravicne pravne probleme.Posebna zasluga pobornika ovog usmjerenja je u tome sto su svojim ucenjima o pojedinim institutima znatno doprinijeli bastini gradjanskopravne nauke.

15.PRIRODNOPRAVNA SKOLA “JUSNATURALIZAM” Jusnaturalisticka sistematika potice od pobornika prirodnopravne skole.Njome je cjelokupno pravo razvrstano u 2 dijela:pravo koje se tice covjeka kao individue I  pravo koje se odnosi na covjeka kao drustveno bice.Prirodno pravna skola favorizuje vjerovanje u postojanje jednog prirodnog prava koje proizilazi iz ljudskog razuma.Prirodno pravo cine ustaljena pravila koja vaze u svakoj zajednici I koja su imanentna prirodi covjeka.Predstavnici prirodnog prava isticu kao glavni izvor 

8 ljudske spoznaje covjeci razum.Najveca zasluga predstavnika ove skole je u tome sto su promovisali ideju ljudskih prava,shvatajuci ih kao prava urodjena covjekom.

16.ISTORIJSKO PRAVNA-SKOLA Istorijsko pravna skola je u 19 vijeku stupila na ono mjesto koje je u 17 vijeku imala  prirodnopravna skola.Predstavnici ove skole odredjuju pravo kao izraz ljudske prirode I razuma.Ova skola favorizuje istorijski I pravni kontinuitet,naordni duh,harmonican I spontan pravni razvoj,drzavu kao najvecu manifestaciju I organizaciju koju jedan narod moze stvoriti I koja postoji dok postoji narod.

17.POJMOVNA JURISPRUDENCIJA Pojmovna jurisprudencija je pravac u pravnoj nauci u kome dominira misljenje da je   pravni sistem zatvoren sistem pravila,ustanovai pojmova uz mogucnost da se ovi hijerarhijski srede u piramidi.Predstavnici ove skole smatraju da jepravno resenje sadrzano u normi pa ga logickom operacijom treba izvesti iz nje.

18.TOPICKA JURISPRUDENCIJA Topicka jurisprudencija je pravac u pravnoj nauci cija je osnovna ideja topicka   priroda pravnickog misljenja.Ovaj pravac je poseno afirmisan od sredine 20 vijeka.Njegovi predstavnici polaze od pravnickog misljenja kao problemskog misljenja,koje se krece iz nekog zatvorenog sistema iz kojih bi se dedukcijom izvlacila resenja za pravne probleme.

19.OSNOVNE USTANOVE GRADJANSKOG PRAVA Tradicionalno se govori o 3 osnovne ustanove gradjanskog prava a to su:ugovor,svojina I testament. Ugovor je osnovni izvor obligacija I akt slobodne volje koja dominira u pravno poslovnim transakcijama.Svojina je u pravnom smislu jedino nezavisno stvarno pravo koje imaocu omogucuje vrsenje najpotpunije pravne vlasti na stvari.Testament je najaciosnov povezivanja na nasledje jer je slobodno testiranje privilegovano cak I u odnosu na zakon.

20. UGOVOR  Ugovor je saglasnost izjavljenih volja dva ili vise lica kojom se postize neko pravno dejstvo.Dejstvo se moze sastojati u zasnivanju,izmjeni ili prestanku pravnog odnosa.Umjesto termina ugovor u upotrebi su I drugi termini a to su : sporazum,pakt,konvencija,dogovor,pogodba itd.Za zakljucivanje ugovora potrebno je da se ostvare uslovi za njegovo postojanje.Uslovi za postojanje ugovora su: 1.poslovna saglasnost 2.predmet ugovora 3.saglasnost volja ugovornih 4.osnov 5.da je zakljucen u odgovarajucoj formi. Tumac ugovora treba da utvrdi cemu teze njihove volje,a to znaci utvrditi koje su njihove namjere. Zakljucenju ugovora moze prethoditi vodjenje pregovora ili sklapanje  predugovora.Ugovor nastaje tako sto jedna strana uputi ponudu drugoj strani a ovaj izjavi da ponudu prihvata. Ugovor je zakon za strane (pacta sunt servanda).To znaci da obaveze koje su   preuzete njegovim zakljucenjem strane moraju izvrsiti.Po zakonu o obligacionim odnosima ugovor je zakljucen kad su se ugovorne strane saglasile o bitnim sastojcima ugovora.

9 Pregovori koji prethode zakljucenju ugovora ne obavezuju I svaka ih strana moze  prekinuti kad god hoce.Ali strana koja je vodila pregovore bez namjere da zakljuci ugovor odgovara za stetu nastalu vodjenjem pregovora.Odgovara za stetu istrana koja  je vodila pregovore u namjeri da zakljuci ugovor pa odustane od te namjere bez osnovnog razloga I time drugoj strani prouzrokuje stetu. Ugovori se dijele prema razlicitim kriterijumima I to: U zavisnosti od toga da li ugovor stvara obaveze samo za jednu ili obje ugovorne strane ugovori se dijele na :jednostranoobavezne I dvostranoobavezne. U zavisnosti od toga da li druga strana za ono sto dobija daje neku naknadu ili ne ugovori se dijele na:teretne I doborcine. U zavisnosti od toga da li se u trenutku zakljucenju ugovora zna visina ugovornih obaveza obiju strana ugovori se dijele na;aleatorne I komutativne. U zavisnosti od toga da li se mogu zakljuciti neformalno ili u odredjenoj formi ugovori se dijele na;formalne I neformalne. U zavisnosti od toga da li su ih zakljucila fizicka ili pravna lica ugovori se dijele na:individualne I komunitativne. U zavisnosti od toga da li se izvrsenje obaveze sastoji iz vise akata cinjenja ili   propustanja ili od jednog akta ugovori se dijele na:ugovore sa trajnim izvrsenjem ugovora I ugovore na trenutnim izvrsenjem ugovora. U zavisnosti od toga da li su se strane obavezale d ace u odredjenom roku zakljuciti ugovor ili su zakljucile ugovor koji je predstavljao cilj njeogovog prethodnog ugovora ugovori se dijele na:predugovore I glavne ugovore. U zavisnosti od toga da li su licno svojstvo ili jedne ili objeo strana bili od odlucujuceg znacaja za njihovu saglasnost ugovori se dijele na:ugovore intuitu  personae I ugovore zakljucene bez obzira na svojstva licnosti.

21.SVOJINA Svojina je jedan od centralnih pravnih fenomena koji je povezan sa gotovo svim ustanovama gradjanskog prava:od porodice de nasljedjivanja,od preduzeca do rada I ugovora. Pravo svojine nije nista drugo nego pravni izraz tog prisvajanja I pripadanja.Kao skup maksimalnih ovlascenja na jednoj stvari pravo svojine je pojam koji je imanentan svim drustvima.Ostvarivanje prava svojine obezbedjuje svom titularu imovinsku sigurnost,slobodu odlucivanja u pogledu razlicitih mogucnosti koriscenja I raspolaganjaa I sticanje odredjenog drustvenog ugleda.Vlasnik ima pravo da svoju stvar drzai,da je koristi I da njome raspolaze u granicama odredjenim zakonom.U  pravna ovlascenja spadaju:pravo drzanja,pravo koriscenja I pravo raspolaganja.

22.TESTAMENT Testament je zakonom propisani oblika jednostrane strogo licne I opozive izjave volje odredjenog lica kojom odredjuje raspodjelu svoje imovine u slucaju smrti.Testamentom se po pravilu raspolaze imovinom za slucaj smrti. U formalnom smislu testament je izjava volje data u zakonom propisanom obliku sa ciljem da izazove odredjene nasljednopravne posljedice. U materijalnopravnom smislu testament je posljednja volja. U objektivnom smislu testament je isprava koja sadrzi izjavu posljednje volje zavjestaoca. Testament je : 1.pravni posao mortis causa (njegova djela nastupaju poslije smrti zavjestaoca) 2.dobricni pravi posao (bez obzira na to da li se nasljednicima nalazu tereti ili ne) 3.jednostrani (nastaje I proizvodi dejstvo izjavom volje zavjestaoca) 4.pravni posao kod koga je iskljucivo svako zastupanje

10 5.formalni pravni posao 6.jednostrano opoziv posao

II – Glava Izvori gradjanskog prava 23.POJAM Izvori gradjanskog prava su opste pravne norme koje uredjuju gradjansko pravne odnose.Izmedju opstepravne norme I formalnih izvora prava stavljen je znak   jednakosti.U materijalnom smislu-izvor prava podrazumijeva one drustvene cinioce koji uticu na stvaranje prava.Skup gradjanskopravnih normi predstavlja gradjansko   pravo u objektivnom smislu.Prava koja nastaju za subjekte opste norme su subjektivna gradjanska prava.Prema kriterijumu nastanka I oblika gradjansko pravo moze biti nepisano I pisano. Izvori prava se razlikuju prema razlicitim kriterijumima.U hijerarhiji pravnih akata ustav se pojavljuje kao najvisi pravni akt a zakon se postavlja na vrhu hijerarhije izvora odmah iza ustava.

24.IUS DISPOSITIVUM I IUS COGENS Ius dispositivum je dispozitivno pravo,odnosno pravna norma cija primjena zavisi od volje stranaka.Razlikuju se dvije vrste dispozitivnih normi:prave dispozitivne I dopunsko dispozitivne norme. -Prave dispozitivne nastaju sporazumom stranaka,dok dopunske podrazumijevaju  propise koji se primenjuju kao dopuna volje stranaka. Dispozitivna pravila uvjek sadrze klauzulu:”ako stranke nijesu drukcije odredile”.Stranka je pozvana da sama stvori normu pa ako ona ne iskoristi ovu malu zakonodavnu sansu onda automatski dolazi do primjene one dispozitivne norme koja   je do tada sjedela u rezervi.Zakon o obligacionim odnosima uglavnom zadrzi zakonske dispozitivne norme. Ius cogens-je prinudno pravo odnosno propis koji se mora primijeniti u odredjenoj situaciji I koji se ne moze mijenjati voljom lica na koje se odnosi.Zakonodavac se opredeljuje za imperativne norme po pravilu onda kada treba zastititi siri kolektivni interes.Ponekad to radi I kada treba da zastiti pojedinacni interes.Zakonodavac  propisuje odstupanje od dispozitivne norme eksplicitno ili implicite.

25.ZAKON Zakon je pravni akt koji u hijerarhijskoj ljestvici pravnih akata dolazi odmah ispod ustava.To je pravni akt koji donosi zakonodavno tijelo po odredjenom zakonodavnom  postupku.Pravni akti cija je snaga manja od zakona nazivaju se podzakonski pravni akti.Najvazniji podzakonski akti upravnih I izvrsnih organa su uredbe.Uredbe se mogu donositi po potrebi ili radi primjene zakona.

26.UNIFIKACIJA I KODIFIKACIJA GRADJANSKOG PRAVA Unifikacija gradjanskog prava podrazumijeva donosenje jedinstvenih ormi gradjanskog prava u jednom zakonodavnom aktu koji bi vazio na odredjenoj teritoriji.Kada se donosi jedinstveni zakonik unifikacija se najcesce poklapa sa kodifikacijom. Kodifikacija u sirem smislu podrazumijeva svako potpuno zakonsko uredjeivanje  jedne pravne oblasti bez obzira na to da li je to ostvareno jednim ili sa vise zakonskih akata.U uzem smislu ovaj pojam podrazumijeva uredjivanje neke oblasti prava jednim sveobuhvatnim zakonom.

11

27. ZAKON O NEVAZNOSTI Zakon o nevaznosti pravnih propisa donijetih prije 6 aprila 1941 god. i za vrijeme neprijateljske okupacije je donijet 23 oktobra 1946 god..Njime je odredjena sudbina   pravnih propisa donijetih prije 6 aprila 1941 god. I propisa donijetih za vrijeme neprijateljske okupacije,kao I sudskih odluka donijetih 6 aprila 1941 god. U njemu je propisano das u sve pravne norme koje su bila na snazi 6 aprila 1941 god. stavljene van snage.Tu sudbinu su dozivjeli I opsti imovinski zakonik za knjazevinu crnu goru I srpski gradjnski zakonik.Medjutim dozvoljena je mogucnost da se I dalje primenjuju pravna pravila pod sljedecim uslovima; 1.da postoji pravna praznina 2.da nijesu u suprotnosti sa ustavom I ostalim vazecim propisima 3.da nijesu u suprotnosti sa nacelima ustavnog poretka. Dozvolivsi primjenu ranijih pravnih pravila,zakon ih nije izjednacio sa novim   propisima:On im je dao znacaj materijala kojim sudovi treba da se posluze pri resavanju sporova.

28.STECENA PRAVA I RETROAKTIVNOST ZAKONA Stecena prava su subjektivna privatna prava za koja se u teoriji prava smatra da ne mogu biti derogiran ili ostavljena bez pravne zastite zbog privatnih promjena koje su nastupile poslije nastanka toga prava. U pravnoj teoriji su se iskristalizovala 3 znacenja opsteg pojma stecenih prava. -Po prvom znacenju steceno pravo je ono koje je nastalo voljom njegovog imaoca. -Po drugom znacenju steceno pravo postoji kod tzv.okoncanih pravnih situacija sto  podrazumeva nastupanje svih pravnih cinjenica za sticanje odredjenog prava. -Trece znacenje uzima za obzir elemente prvog I drugog pa saglasno tome steceno  pravo postoji kada je pravo nastalo voljom imaoca uz uslov da je pravna situacija okoncana. Preovladava stav da se stecenim pravima mogu smatrati;subjektivna,imovinska,licna I  porodicna prava.Saglasno tome u stecena prava ubrajaju se;pravo na svojinu,pravo na nasljedjivanje,pravo na drzavljanstvo,pravo na sudsku zastitu,prava vezana za brak I  porodicu I nacelo pravne jednakosti.Prakticni znacaj ovih pitanja dolazi do izrazaja narocito kod tzv.retroaktivnosti zakona. Princip retroaktivnosti zakona se smatra principom pravne civilizacije.U teoriji I   praksi se smatra da samo norma krivicnog prava ne moze imati retroaktivno dejstvo.Svaka druga norma moze imati to dejstvo ako je u skladu sa pravnim   poretkom.Ako zakonodavac ne odredi normi povratno dejstvo onda se primenjuje  princip neretroaktivnosti zakona. Povratno dejstvo zakona (retroaktivnosti) podrazumijeva primjenu pravne norme na slucajeve koji su nastali prije njenog donosenja.Pravilo je da je retroaktivnost zabranjena za tzv. Materijalnopravne norme a dopustena za procesopravne norme. Zakoni u nacelu imaju povratno dejstvo.Oni se primenjuju na one slucajeve koji su nastali nakon njihovog stupanja na snagu a ne na one koji su nastali prije toga.Ustavom Crne Gore je utvrdjen princip zabrane povratnog dejstva.Povratno dejstvo odredbe zakona postoji samo kad se odnosi na svrsene cinjenice.

29.SUDSKA PRAKSA U uzem smislu pod terminom “sudska praksa” podrazumijeva se istovjetno resavanje svih istovrsnih slucajeva od strane svih ili bar najvisih sudova.U sirem smislu ovaj  pojam obuhvata sve presude I druge sudske odluke bez obzira na to da li se radi o

12  jednoobrazovanoj jedinstvenoj ili stvaralackoj sudskoj praksi.Sudska praksa se moze  posmatrati u objektivnom I subjektivnom smislu. -U objektivnom smislu sudska praksa predstavlja zajednistvo odluka koje donose sudovi. -Sudska praksa u subjektivnom smislu predstavlja kompleks sudskog postupanja. Postoje razlicita misljenja o tome kakva je uloga sudske prakse. -Po jednima sudska praksa je izvor prava. -Drugi to poricu. -Treci je svrstavaju u fakticki,posredni ili supsidijarni izvor prava. Pravno shvatanje je jedinstven stav o tumacenju nekog propisa,zancenju nekog   privatnog standarda,nacinu popunjavanja neke pravne praznine I drugim pravnim  pitanjima o kojima postoji nesaglasnost. Sudska praksa nije izvor prava ali pomaze da se identifikuje znacenje propisa I uspostavi pravni poredak uprkos Manama sistemaSudovi sude na osnovu ustava I zakona,dok sudska odluka predstavlja rezultat rada suda u primjeni propisa. Sudska praksa moze posluziti samo kao argument da odredjeni propis ima odredjeno znacenje I da je u tom znacenju primenjen u nizu istih ili slicnih slucajeva.Kad se sudska praksa upotrijebi kao propis onda je to razlog za ukidanje odluke I vracanje  predmenta na ponovno sudjenje. U anglosaksonskom pravu sudski presedent je izvor prava u smislu da jednom donijeta presuda obavezuje ne samo stranke u sporu vec I sud koji ga je donio odnosno nizi sud.U kontientalnom pravu presedent nije izvor prava. Tesko je prihvatiti stanoviste o pravnoj obaveznosti konstantne sudske prakse I to iz najmanje 2 razloga: 1.sudovi mogu promijeniti tu praksu 2.sudska praksa ne moze biti protivna zakonu,ma koliko bila kreativna I stvaralacka. Moze se zakljuciti da sudska praksa u nasem pravu nije izvor prava u smislu opste norme.Medjutim ona jeste fakticki autoritet koji u znacajnoj mjeri uredjuje drustvene odnose. Sudski silogizam je logicna misaona operacija koji sud koristi u procesu odlucivanja.Njegova sustina je u tome sto sud formira donju premise,pronalazi gornju   premise I izrice odredjeni zakljucak.Donja premisa predstavlja cinjenicnu  podlogu,dok gornja predstavlja pravnu podlogu sudske odluke. Sud je duzan dap o sluzbenoj duznosti pribavlja I izvodi dokaze da bi provjerio  postojanje uzajamnosti ili da upotrijebi svoje znanje o pravu I sudskoj praksi strane drzave. Po zakonu o sudovia Crne Gore vrhovni sud Crne Gore u opstoj sjednici: 1.utvrdjuje nacelne pravne stavove I nacelna pravna misljenja radi jedinstvene  primjene ustava,zakona I drugih propisa. 2.razmatra pitanja u vezi sa radom sudova primjenom zakona I drugih propisa I vrsenjem sudske vlasti o cemu kad ocijeni potrebnim obavjestava skupstinu. 3.donosi poslovnik o radu sudskih odjeljenja I opste sjednice vrhovnog suda. 4.daje misljenje o kandidatima za predsjednika I sudije vrhovnog suda. 5.vrsi I druge poslove odredjene zakonom. Nacelni pravni stav je pravilo o pravnom pitanju od opsteg znacaja povodom  postupka u pravnim stvarima o kojima odlucuje vrhovni sud I o pravnim pitanjima od kojih zavisi ravnopravnost pravnih subjekata pred zakonom I postovanje drugih  prava.

13

30.OBICAJ I OBICAJNO PRAVO U pravnoj tradiciji uporednih prava dominiraju 2 tipicna nacina nastanka  prava;obicaj I zakon.Moderna prava favorizuju zakon u odnosu na obicaj. Razvijeni korpus pravnih propisa cine 2 elementa:imperativni I tradicionalni.S druge strane propisi takodje imaju 2 strane:imperativnu I eticku.Imperativni element se sastoji od normi,pravila,principa,koncepcija I standarda. Obicaj je nepisano opste pravilo ponasanja nastalo dugotrajnim upraznjavanjem istog nacina ponasanja I prihvaceno od strane pripadnika odredjene drustvene grupe.Razlikuju se:fakticki I pravni obicaji.Fakticki obicaj po pravilu nema drzavnu sankciju.Pravni podrazumijeva elemente objektivne prirode ali I elemente subjektivne  prirode Obicajno pravo je skup pravnih obicaja nastalih dugotrajnim upraznjavanjem istog nacina ponasanja koji su prihvatili pripadnici odredjene drustvene grupe. Uobicajeno je da process sankcionisanja obicaja nastaje na 2 nacina: 1.dozvolom zakonodavca da jedan obicaj postane pravno priznat 2.prihvatanjem obicaja od strane sudova I izvrsnih organa bez izricite dozvole zakonodavca. Do primjene obicaja moze doci u slucaju kad se zakon na njega poziva ili kad nema zakona.

III-Glava Subjekti prava FIZICKO LICE 33.Pojam Subjekt prava je lice koje je imalac prava I obaveza.Imaoci prava I obaveza su fizicka I pravna lica.Pojam fizicko lice oznacava covjeka u ulozi imaoca prava I obaveza a pojam pravno lice oznacava organizaciju u toj ulozi.Termin lica u gradjanskopravnom smislu oznacava pravne subjekte. Pocetak egzistencije fizicke licnosti u pravnoj sferi poklapa se sa momentum rodjenja.Momenat rodjenja nastupa u trenutku potpunog odvajanja od zivog bica od majke.Po francuskom gradjanskom zakoniku potrebno je da se dijete zivo rodi I da je sposobno za zivot.Po spanskom gradjanskom zakoniku zahtijeva se da dijete zivi 24 sata da bi se ustanovilo da li je sposobno za zivot.Po italijanskom gradjanskom zakoniku pretpostavlja se da je dijete sposobno za zivot.Po njemackom I svajcarskom gradjanskom zakoniku dovoljno je da je dijete zivo rodjeno. Mozemo reci da kad je rijec o fizickim licima svojstvo licnosti u sferi prava pocinje sa rodjenjem I zavrsava se sa smrcu.U nekim sistemima bilo je propisano da svojstvo licnosti moze prestati jos za zivota.To je tzv. Gradjanska smrt (npr.u slucaju  progonstva,odricanja od sopstvene zemlje,ulaska u religiju itd). U svakom slucaju za pravni subjektivitet potrebno je da lice ima mogucnost da vrsi   prava I obaveze.Skup pravnih normi kojima se uredjuju sposobnosti I svojstva  pravnih subjekata cine statusno pravo.

34.MALOLJETSTVO Maloljetstvo je atribut pravnog statusa fizickog lica koji oznacava fizicko doba u kome se nema nikakva ili nema opsta ili posebna poslovna sposobnost.To je period od sticanja punoljetstva.Maloljetnici su lica koja nijesu navrsila 18 god. zivota I kao takva nemaju punu I neogranicenu poslovnu sposobnost. Termin maloljetnik poistovjecuje se sa terminom dijete.Ovaj termin podrazumijeva svako lice koje nije navrsilo 18 god zivota,bez obzira da li je domaci ili strani drzavljanin,da li je rodjeno u braku ili van braka,da li je usvojeno itd.Neko dijete zbog

14 svoje psihicke nezrelosti I iskustva ne moze u svemu da vodi racuna.Zakonodavac   priznaje kao punovazne samo one akte fizickog lica koje je dostiglo adekvatnu   psihicku zrelost I iskustvo u smislu da je sposoban da procijeni znacaj tih akata.Poslovna sposobnost fizickog lica pretpostavlja psihicku zrelost I sposobnost tog lica da cuva I stiti sopstvene interese. Saglasno imperativnim normama maloljetnik moze biti potpuno poslovno nesposoban ili opste I nepotpuno poslovno sposoban ili je specijalno I potpuno   poslovno sposoban ili moze emancipacijom steci opstu I potpunu poslovnu sposobnost. Maloljetstvo se u zakonu o obligacionim odnosima upotrebljava na mnogo mjesta.Navescemo nekoliko tipicnih primjeraka. -Za zakljucenje punovaznog ugovora potrebno je da ugovornik ima poslovnu sposobnost.Ograniceno poslovno sposobno lice moze bez odobrenja svog zakonskog zastupnika zakljucivati samo one ugovore cije mu je zakljucivanje zakonom dozvoljeno.Ostali ugovori tih lica ako su zakljuceni bez odobrenja zakonskog zastupnika rusljivi su. -U slucaju ponistenja ugovora zbog ogranicene poslovne sposobnosi jednog ugovornika saugovornika takvog lica moze zahtijevati vracanje samo onog dijela ispunjenja koji se nalazi u imovini ograniceno poslovno sposobnog lica. -Maloljtnik do navrsene 7 god ne odgovara na stetu koju prouzrokuje.Maloljetnik od navrsene 7 god do navrsene 14 god ne odgovara za stetu osim ako se dokaze da je pri  prouzrokovanju stete bio sposoban za rasudjivanje.Maloljetnik sa navrsenih 14 god odgovara prema opstim pravilima od odgovornosti za stetu. -Roditelji odgovaraju za stetu koju prouzrokuje drugom njihovo dijete do navrsene 7 god bez obzira na svoju krivicu.Oni se odgovaraju ako je steta nastala dok je dijete  bilo povjereno drugom licu I ako je to lice odgovorno za stetu.

35. PUNOLJETSTVO Punoljtstvo je zakonom propisani uzrast fizickog lica u kome se po pravilu stice opsta I potpuna poslovna sposobnost.Punoljetstvo se najcesce stice sa navrsenih 18 god.U svedskom I svajcarskom pravu ono se stice sa navrsenih 21 godinu,a negdje I sa cak navrsenih 25 god zivota. U nasem pravu fizicko lice sa navrsenih 18 god zivota ipso iure stice opstu I potpunu  poslovnu sposobnost.Smatra se da u tom uzrastu ima zrelost I iskustvo da samostalno istupa u pravnom prometu.Redovni nacin sticanja potpune poslovne sposobnosti u nasem pravu moze biti ubrzan,odlozen ili ukinut. Potpuna poslovna sposobnost moze se steci tzv.emancipacijom koja se u nasem  pravu aktuelizuje nakon sto maloljetnik sa navrsenih 16 god podnese predlog za oslobodjenje bracne smetnje maloljetstva.Zakljucenjem braka na osnovu sudske odluke donijete u posebnom postupku,maloljetnik stice opstu I potpunu poslovnu sposobnost. Roditeljsko pravo moze se produziti poslije punoljetstva djeteta ako ono uslijed dusevne bolesti zaostalog dusevnog razvoja ili tjelesnih mana ili iz drugih razloga.Odluku o produzenju roditeljskog prava donosi sud u vanparnicnom postupku na predlog roditelja ili organa starateljstva.Roditeljsko pravo prestaje kad dijete  postane punoljetno ili kad prije punoljetstva zakljuci brak.

36.PRAVNA SPOSOBNOST Pravna sposobnost je podobnost jednog pravnog subjekta da bude imalac prava I obaveza.Pravna sposobnost razlikuje se od poslovne sposobnosti kao I od deliktne spsobnosti.Pravna sposobnost znaci imati svojstvo licnosti u pravu,imati konkretna  prava I imati sposobnost sticanja I vrsenja prava.

15 Trenutkom sticanja pravne sposobnosti fizicko ili pravno lice postaju subjekti   prava.Fizicka lica posjeduju opstu pravnu sposobnost.To podrazumijeva njihovu mogucnost da budu imaoci svih prava I obaveza osim onih za koje je propisano da im ne mora pripadati.Opstw pravilo savremenih prava je da je fizicko lice stice potpunu  pravnu sposobnost rodjenjem.Zaceto dijete ima pravnu sposobnost u odredjenoj mjeri ako je to u njegovom interesu. Prestanak pravne sposobnosti nastupa smrcu fizickog lica I sudskim proglasenjem nestalog lica umrlim.Tzv.gradjanska smrt sbog krivicne sankcije ili stupanja u monaski red nije aktuelna u savremenom pravu.Civilna smrt je prestanak pravne sposobnosti fizickog lica prije nastupanja fakticke smrti.

37.PROGLASENJE NESTALOG LICA ZA UMRLO I DOKAZIVANJE SMRTI Proglasenje nestalog lica za umrlo I dokazivanje smrti je jedan od posebnih vanparnicnih postupaka kojim se uredjuje status fizickog lica. Sud moze proglasiti za umrlo lice: 1.o cijem zivotu za posljednih pet godina nije bilo nikakvih vijesti,a od cijeg je rodjenja proteklo 60 god. 2.o cijem zivotu za posljednih pet godina nije bilo nikakvih vijesti,a okolnosti pod kojima je nestalo cine vjerovatnim da vise nije u zivotu. 3.koje je nestalo u brodolomu,saobracajnoj nesreci,pozaru,poplavi itd. 4.koje je nestalo u toku rata ili u vezi sa oruzanim sukobima,a o cijem zivotu nije bili nikakvih vijesti u posljednih 5 god. Predlog za proglasenje nestalog lica za umrlo moze podnijeti porodica nestalog lica,lice koje ima pravni interes itd.Predlog treba da sadrzi:cinjenice koje su od znacaja za pokretanje postupka,dokaze kojima se utvrdjuju te cinjenice ili cine vjerovatnim,pravni interes predlagaca za podnosenje predloga I druge podatke o nestalom. Za proglasenje nestalog lica za umrlo nadlezan je sud na cijem je podrucju nestalo lice imalo posljednje prebivaliste.Ako se lice proglaseno za umrlo licno javi sudu.sud ce posto utvrdi njegovu istovjetnost sa licem koje je proglaseno za umrlo bez daljeg  postupka ukinuti to resenje.Ako su ukine resenje o proglasenju lica za umrlo to moze imati odredjene pravne posljedice.Istina prestanak braka je konacan.Bivsi bracni drugovi mogu sklopiti novi brak ako su ispunjeni zakonom propisani uslovi.Drugacije   je resenje sa zaostavstinom nestalog lica koje je proglaseno za umrlo a koja je  podijeljena nasljednicima.Tada se vodi racuna o nesavjesnosti nasljednika. -Polozaj savjasenog nasljenika je povoljniji u smislu da on vraca dio zaostavstine koja se kod njega zatekla -Nesavjesni nasljednik je u gorem polozaju upravo zbog toga sto je znao ili morao znati da je lice proglaseno za umrlo u zivotu.On je duzan da vrati zateceni dio zaostavstine I da plati iznos na ime naknade za smanjenje vrijednosti stvari usljed njihove upotrebe .

38.KOMORIJENTI Komorijenti su lica medju kojima postoji odredjena nasljednopravna veza a koja su umrla povodom istog dogadjaja s tim da se nije moglo utvrditi u kom trenutku je nastupila delacija.Komorijenti se najcesce javljaju u ratu,saobracajnim nesrecama

16 itd.Po pravilu radi se o srodnicima cija se nasljednopravna veza ogleda u tome sto cine krug zakonskih ili testamentalnih naslednika.

39.POSLOVNA SPOSOBNOST Poslovna sposobnost je sposobnost zakljucivanja pravnih poslova odnosno izjavljivanja volje koja ima gradjanskopravna dejstva tj.nastanak,promjenu ili  prestanak subjektivnih gradjanskih prava.Pravna teorija u tom smislu razlikuje: 1.razdoblje bez poslovne sposobnosti 2.razdoblje ogranicene poslovne sposobnosti 3.razdoblje potpune poslovne sposobnosti Do odredjenog uzrasta fizicka lica su potpuno poslovno nesposobna ili ograniceno   poslovno sposobna.U nasem pravu potpuno poslovno nesposobna lica su do 14 god.Ova lica ne mogu zakljucivati pravne poslove cak ni uz saglasnost zakonskog zastupnika.De factio ova lica svakodnevno zakljucuju odredjene poslove koje pravni  poredak ne osporava. Pravna teorija govori o tzv.konsultativnoj poslovnoj sposobnosti u slucajevima kada  je posebnim propisima utvrdjena obaveza da djeca budu pitana o okolnostima koje se ticu njihovog statusa.Fizicka lica od 14-18 god imaju ogranicenu poslovnu sposobnost.Njima je dopusteno da zakljucuju sve pravne poslove ali je za njihovu  punovaznost potrebna saglasnost zakonskog zastupnika. Pozakonu o obligacionim odnosima za zakljucenje punovaznog ugovora potrebno je da ugovornik ima poslovnu sposobnost koja se trazi za zakljucenje tog ugovora.Kada fizicko lice nije poslovno sposobno pravne poslove u njegovo ime zakljucuje njegov zakonski staralac.Poslovno nesposobno lice ne moze zakljucivati ni one ugovore po kojima bi eventualno stekao samo korist.Ograniceno poslovno sposobno lice moze  bez odobrenja svog zakonskog zastupnika zakljucivati samo one ugovore cije mu je zakljucivanje zakonom dozvoljeno.Ostali ugovori tih lica ako su zakljuceni bez odobrenja zakonskog zastupnika resljivi su. Saugovornik poslovno nesposobnog lica koji nije znao za njegovu poslovnu nesposobnost moze odustati od ugovora koji je zakljucio sa njim.On moze odustati od ugovora jednostranom izjavom svoje volje.Isto pravo ima I saugovornik poslovno nesposobnog lica koji je znao za njegovu poslovnu nesposobnost ali je bio prevaren od njega da ima odobrenje svog zakonskog zastupnika.Ovo pravo se gasi po isteku 35 dana od saznanja za poslovnu nesposobnost druge strane odnosno za odsustvo odobrenja zakonskog zastupnika. Saugovornik poslovno nesposobnog lica koji je zakljucio ugovor sa njim bez odobrenja njegovog zakonskog zastupnika moze pozvati zakonskog zastupnika da se izjasni da li odobrava taj ugovor.Zakonski zastupnik moze se izjasniti da odobrava taj ugovor.Ako se zakonski zastupnik ne izjasni u roku od 30 dana od ovog poziva da ugovor odobrava smatrace se da je odbio dad a odobrenje.Ako zakonski zastupnik  nije dao trazeno odobrenje u tom roku onda je takav ugovor rusljiv. Poslovno sposobno lice moze zahtijevati da se ponisti ugovor koji je bez potrebnog odobrenja zakljucilo za vrijeme svoje ogranicene poslovne sposobnosti samo ako je tuzbu podnijelo u roku od 3 mjeseca od dana sticanja potpune poslovne sposobnosti. Imovinom djeteta do njegovog punoljetstva upravljaju u korist djeteta njegovi roditelji.Prihode od imovine svog djeteta roditelji mogu upotrebiti prvenstveno za njegovo izdrzavanje,vaspitanje I obrazovanje.Maloljetno dijete koje je zasnovalo radni odnos moze raspolagati svojim licnim dohotkom I imovinom koju je steklo svojim radom ali je I obavezno da od tih prihoda za svoje izdrzavanje,vaspitanje I obrazovanje.

17 Testamnet moze napraviti svako lice sposobno za rasudjivanje koje je navrsilo 15 godina zivota.Testament je nistav ako u vrijeme njegovog pravljenja zavjestalac nije imao 15 god zivota ili nije bio sposoban za rasudjivanje. Ugovor o radu moze da zakljuci lice koje je navrsilo 15 god zivota I ima opstu zdrastvenu sposobnost (tzv.radna sposobnost).Oborivo se pretpostavlja das u fizicka lica sa navrsenih 18 god potpuno poslovno sposobna.Ova sposobnost de u pravnoj teoriji naziva opsta zato sto lica mogu zakljucivati sve pravne poslove koji su u okviru  principa javnog poretka dozvoljeni.

40.ODUZIMANJE I VRACANJE POSLOVNE SPOSOBNOSTI Oduzimanje poslovne sposobnosti je vanparnicni postupak koji se vodi prema  punoljetnom licu sa nedostacima u dusevnom razvoju kojim se takvo lice potpuno ili djelimicno lisava poslovne sposobnosti.Umobolnici su osobe koje su zbog dusevne   bolesti nesposobne da se same brinu o svojim pravima I interesima te se kao nesposobne za rasudjivanje potpuno ili delimicno lisavaju poslovne sposobnosti. Punoljetno lice koje zbog dusevne bolesti,dusevne zaostalosti ili kojeg drugog uzroka nije sposobno da se samo brine o svojim pravima I interesima potpuno se lisava poslovne sposobnosti.Odluku o lisenju poslovne sposobnosti donosi nadlezni sud u vanpranicnom postupku.Lica koja su odlukom suda djelimicno ili potpuno lisena poslovne sposobnosti organ starateljstva stavice pod starateljstvo.Staralac lica koje je potpuno liseno poslovne sposobnosti ili mu je poslovna sposobnost ogranicena duzan je da se stara narocito o njegovoj licnosti,smestaju I zdravlju. Ako staralac tvrdi das u se kod lica lisenog poslovne sposobnosti stekle okolnosti koje upucuju na potrebu vracanja poslovne sposobnosti odnosno izmjenu ranije odluke duzan je da bez odlaganja o tome obavijesti organ starateljstva. Staralac lica koje je delimicno liseno poslovne sposobnosti ima duznosti I prava staraoca maloljetnika koji je navrsio 14 god zivota ali organ starateljstva moze kad je to potrebno da odredi poslove koje lice djelimicno liseno poslovne sposobnosti moze da preuzme samostalno I bez odobrenja staraoca. Sud kod koga je pokrenut postupak da se neko lice lisi poslovne sposobnosti duzan   je odmah da izvjesti o tome nadlezni organ starateljstva koji ce ako je potrebno  postaviti tom licu privremenog staraoca.Privremeni staralac ima ista prava I duznosti kao staralac nad maloljetnikom koji je navrsio 14 god zivota.Organ starateljstva moze ako je to potrebno prosiriti na privremenog staraoca prava I duznosti koja ima staralac nad maloljetnikom koji nije navrsio 14 god.Duznost privremenog staraoca prestaje kad se postavi stalni staralac ili kad odluka suda nema mjesta lisenju poslovne sposobnosti postane pravosnazna.Starateljstvo nad licima lisenim sposobnosti prestaje ka dim se odlukom suda vrati poslovna sposobnost ili smrcu takvih lica. Po zakonu o vanpranicnom postupku u postupku oduzimanja I vracanja poslovne sposobnosti sud ispituje da li je punoljetno liceprema stepenu sposobnosti za normalno rasudjivanje u stanju da se samo brine o svojim pravima I interesima.Pri tom odlucuje o potpunom ili djelimicnom oduzimanju poslovne sposobnosti kad  prestanu razlozi za potpuno odnosno djelimicno oduzimanje poslovne sposobnosti.Taj  postupak je hitan I mora se zavrsiti najkasnije u roku od 30 dana od dana prijema  predloga. Postupak za oduzimanje I vracanje poslovne sposobnosti pokrece se po predlogu: 1.organa starateljstva 2.bracnog I vanbracnog duga djeteta ili roditeljalica kod koga su se stekli zakonski uslovi za oduzimanje odnosno ogrnicenje poslovne sposobnosti. 3.djeda,babe,brata,sestre kao I unuka ako sa tim licem zivi u porodicnoj zajednici.

18 4.lica koje se oduzima ili vraca poslovna sposobnost,ako moze da shvati znacenje I  pravne posljedice ovog predloga. Kad prestanu razlozi zbog kojih je licu oduzte poslovna sposobnost sud ce po sluzbenoj duznosti na predlog samog lica kao I po predlogu organa starateljstva I zainteresovanih lica sprovesti postupak I zavisno od njegovih rezultata donijeti resenje o potpunom ili djelimicnom vracanju poslovne sposobnosti.

41. NESPOSOBNOST ZA RASUDJIVANJE  Nesposobnost za rasudjivanje je takvo stanje fizickog lica u kome je njegova svijest suzena tako da ne moze donositi razumne odluke I upravljati svojim   postupcima.Uzroci ove nesposobnosti su:dusevna bolest,zaostalost u dusevnom razvoju,djelovanje nekog spoljasnjeg cinioca itd.Nesposobnost za rasudjivanje je element poslovne I delikne sposobnosti. Nistav je pravni posao koji je zakljucilo lice koje nije bilo sposobno za rasudjivanje u vrijeme zakljucenja posla bez obzira na to sto mu poslovna sposobnost nije oduzeta sudskom odlukom. Lucida intervala su stanja kod nekih vrsta dusevnih oboljenja u kojima su dusevni   bolesnici svjesni svojih postupaka.U pravnoj teoriji preovladava stav po kome se smatra da pravni posao koji zakljuci lice liseno poslovne sposobnosti u tzv.svijetlim trenucima ne proizvodi pravno dejstvo.Ovakvo stanoviste se opravdava razlozima  pravne sigurnosti.Dokaz o tome da je ovo lice u momentu zakljucenja pravnog posla  bilo sposobno za rasudjivanje nije moguc. Po zakonu o obligacionim odnosima lice koje usled dusevne bolesti ili zaostalog umnog razvoja ili kojih drugih razloga nije sposobno za rasudjivanje ne odgovara za stetu koju drugome prouzrokuje.Ko drugom prouzrokuje stetu u stanju prolazne nesposobnosti za rasudjivanje odgovoran je za nju izuzev ako dokaze da nije svojom krivicom dospio u to stanje.Ako je u to stanje dospio tudjom krivicom za stetu ce odgovarati onaj ko ga je u to stanje doveo.

42.EMANCIPACIJA Emancipacija je sticanje poslovne sposobnosti prije punoljetstva.Ona potice iz rimskog prava.Vrsila se prividnom trostrukom prodajom lica alieni iuris da bi prestala vlast pater familijas-a.Lice koje je do tada bilo pod ocinskom vlascu postojalo je lice sui iuris.Od 1531 god taj postupak je pojednostavio na nacin sto pater familijas izjavljuje pred sudom uz pristanak emancipovanog da vrsi emancipaciju. Emancipacija moze biti potpuna I djelimicna.U nasem pravu potpuna emancipacija nastaje zakljucenjem braka maloljetnika sa navrsenih 16 god koji je dostigao tjelesnu I dusevnu zrelost potrebnu za vrsenje prava I duznosti u braku. U postupku radi davanja dozvole za zakljucivanje braka sud odlucuje o dozvoli za zakljucenje braka izmedju odredjenih lica kad se zbog zakonom propisnih uslova  punovazan brak izmedju njih moze zakljuciti samo na osnovu te dozvole.Postupak se  pokrece predlogom lica koje ne ispunjava zakonom propisani uslov za zakljucenje  punovaznog braka a kad nijedno od lica koja zele da zakljuce brak ne ispunjava  propisani uslov,pstupak se pokrece njihovim zajednickim predlogom.Za postupanje  po predlogu mjesno nadlezan je sud na cijem podrucju predlagac ima prebivaliste ili  boraviste.Predlog mora da sadrzi licne podatke o licima koja zele da zakljuce brak  cinjenice na kojima se zasniva I dokaze o tim cinjenicama.Ako je predlagac maloljetan predlog mora da sadrzi I podatke o njegovim roditeljima. Djelimicnom emancipacijom se stice ogranicena poslovna sposobnost koju imaju stariji maloljetnici.Djelimicna emancipacija podrazumijeva I pravo maloljetnika koji  je navrsio 15 god da zasnuje radni odnos da samostalno raspolaze sa svojom zaradom I imovinom.

19

43.DELIKTNA SPOSOBNOST Deliktna sposobnost je sposobnost lica da odgovara za stetne posljedice svojih  postupaka.Pri razmatranju pitanja da li je neki subjekt sposoban da gradjansko pravno odgovara za prourokovanu stetu potrebno je razlikovati deliktnu od poslovne sposobne jer se prva sastoji od sposobnosti za rasudjivanje ili o postojanju normalne  psihicke dispozicije u vrieme izvrsenja nedopustenog djela koje omogucuje shvatanje znacaja konkretnog ucinjenog djela I njegovih posledica. Kada je lice zaostalog dusevnog razvoja prouzrokovalo stetu u takozvanim svijetlim trenucima tj.u stanju u kome je ova bolesna osoba bila svjesna svih postupaka onda on odgovara za stetu jer je deiktno sposoban.Osteceni ima pravo izbora da naknadu   prouzrokovane stete zahtijeva direktno od samog faktickog stetnika po pravilima subjektivne odgovornosti ili od njegovog staraoca odnosno nadzornika po pravilima odgovornostima za drugog.Fizicka lica sticu deliktnu sposobnost sa navrsenih 14 godina zivota.Do 7 god su deliktno nesposobna a za stetne posljedice koje su  prouzrokovali odgovaraju roditelji ili subjekti koji su vrsili nadzor nad njima u vrije  prouzrokovane stete.Takva status ima I lice izmedju 7 I 14 god ako se ne dokaze da je  bilo uracunljivo odnosno svjesno stetnosti I posljedica deliktne radnje.Ukoliko se to ne dokaze onda su odgovorna lica njihovi roditelji ili subjekti koji su vrsili nadzor.Roditelji se mogu osloboditi odgovornosti ako dokazu da je steta nastala bez njihove krivice.Oni ne odgovaraju ako je steta nastala dok je dijete bilo povjereno drugom licu I ako je to lice odgovorno za stetu. Za stetu koju drugom prouzrokuje maloljetnik dok je pod nadzorom staratelja skole ili druge ustanove odgovara staratelj,skola.odnosno druga ustanova,osim ako dokazu das u nadzor vrsili na nacin na koji su obavezni ili da bi steta nastala I pri brizljivom vrsenju nadzora. U slucaju stete koju je prouzrokovalo lice koje za nju nije odgovorno a naknada se ne moze dobiti od lica koje je bilo duzno da vodi nadzor nad njim sud moze kad to  pravicnost zahtijeva a narocito s obzirom na materijalno stanje stetnika I otecenika osuditi stetnika da nadoknadi stetu potpuno ili djelimicno. Za stetu koju prouzrokuje dijete razvedenih roditelja pod nadzorom jednog roditelja gradjansko pravno solidarno odgovara I drugi roditelj ako se stetni postupci djeteta mogu pripisati opstem zanemarivanju duznog nadzora I staranja roditelja o djetetu.Vlasnik pistolja odgovara za stetu koju je prouzrokovalo njegovo maloljetno dijete upotrebom pistolja koji je bio odlozen na pristupacnom mjestu. Oborivo se tvrdi za su fizicka lica starija od 14 god deliktno odgovorna odnosno dovoljno psihofizicki zrela da mogu shvatiti smisao svojih postupaka.

44.IME Ime je naziv koji sluzi za pisano I govorno oznacavanje odredjenog lica.Licno ime sastoji se od imena I prezimena.Ime sluzi za identifikaciju I individualizaciju jednog lica u porodici,a prezime za konkretizaciju vezanosti tog lica za porodicu ili siru srodnicku grupu. Pravo na ime se moze povrijediti osporavanjem upotrebe (poricanjem,izbjegavanjem ili oznacavanjem drugim a ne njegovim imenom) I neovlascenom upotrebom (prisvajanjem,oznacavanjem njegovim imenom trecih lica,itd).U zavisnosti od sadrzaja informacije I konteksta oznacavanja moze doci do povrede drugih prava licnosti kao sto su:pravo na cast I ugled,pravo na privatni zivot,identitet,itd. Po zakonu o licnom imenu pravo I obaveza gradjanina je da ima licno ime.Lice je obavezna da se sluzi svojim licnim imenom.Licno ime stice se upisom u maticnu knjigu rodjenih.

20 Licno ime djetetu odredjuju roditelji sporazumno.Dijete dobija prezime jednog ili oba roditelja.Licno ime djeteta odredice se u roku od 2 mjeseca od dana rodjenja.Ako se roditelji nijesu sporazumjeli o licnom imenu djeteta,licno ime djetetu odredjuje nadlezni organ starateljstvo.Ako jedan roditelj nije u zivotu ili je u nemogucnosti da vrsi roditeljska prava licno ime djetetu odredjuje drugi roditelj. Licno ime djeteta ciji su roditelji nepoznati odredjuje nadlezni organ starateljstvo.Ako je dijete ciji su roditelji nepoznati usvojeno prije odredjivanja licnog imena,licno ime djetetu odredjuje usvojilac. Maloljetnom licu licno ime ce se promijeniti na saglasan zahtjev oba roditelja ili usvojilaca a na zahtjev staraoca uz saglasnost nadleznog organa starateljstva.Ako se roditelji ne sporazumiju o promijeni licnog imena djeteta o zahtjevu odlucuje nadlezni organ starateljstva posto predhodno saslusa oba roditelja.

45.PREBIVALISTE I BORAVISTE Prebivaliste je mjesto u kojem se lice nastani da u njemu stalno zivi kao sredistu zivotnih interesa I profesionalnih,ekonomskih,socijalnih I drugih veza koje pokazuju da izmedju lica I mjesta u kojem se nastanilo postoji neposredna I trajna  povezanost.Iz ove definicije proizilaze dva elementa za konstituisanje opsteg pojma  prebivalista. -Prvi element je nastanjenje kao fakticko stanje. -A sustina drugog elementa je u postojanju volje da se mjesto nastanjenja smatra stalnim(animus semper Vivendi). Znacaj prebivalista je mnogostruk : s jedne strane prebivaliste je element statusa,a s druge strane radi se o znacajnoj pravnoj cinjenici za mnoge grane prava. Boraviste je mjesto u kojem lice privremeno boravi bez namjere da se u njemu nastani.O boravistu se moze govoriti ako su ostvarena dva uslova:fakticki I voljni.Pravni znacaj boravista dolazi do izrazaja narocito kod lica koja nemaju stalno   prebivaliste,jer tada moze biti tacka vezivanja za izbor mirodavnog prava ili nadleznost suda. Po zakonu o prebivalistu I boravistu gradjana gradjani su obavezni da prijave I odjave prebivaliste odnosno boraviste I prijave promjenu adrese stana.Prijavu I odjavu prebivalista odnosno boravistai prijavu promjenu adrese stana za lica koja nijesu u mogucnosti da se o sebi staraju podnosi staratelj,odnosno nadlezni organ starateljstva.Odjavu prebivalista gradjanin je obavezan da izvrsi prije napustanja mjesta prebivalista.Prijava prebivalista I promjena adrese stana moze se izvrsiti u roku od 8 dana od dana nastale promjene. Po predlogu zakona o registrima prebivalista I boravista u registar boravista sacinjavaju evidencije: 1.Boravista gradjana,gradjana druge drzave clanice I stranaca sa privremenim I stalnim boravkom ili boravkom od 90 dana. 2.Korisnika podataka te evedencije

46.DRZAVLJANSTVO Drzavljastvo je odnos javno-pravnog karaktera a sastoji se u pripadnosti pojedinca drzavi.Fizicka lica koja nemaju status domacih drzavljaana nazivaju se stranci.Prema dostupnosti postoje 3 grupe prava koje mogu ostvarivati stranci: 1.Opsta prava 2.Relativno dostupna prava 3.Apsolutno nedostupna prava Prva su dostupna pod istim uslovima kao I domacim drzavljanima. Druga su dostupna uz ostvarivanje dodatnog uslova. Treca su iskljucivo rezervisana za domace drzavljane.

21 Po predlogu zakona o drzavljastvu,drzavljanstvo se stice:porijeklom,rodjenjem na teritorije CG,prijemom,po medjunarodnim ugovorima I sporazumima. Drzavljanstvo se gubi:po zahtjevu crnogorskog drzavljanina,po sili zakona,po medjunarodnim ugovorima I sporazumima.

47.MATICNE KNJIGE Maticne knjige su javne isprave o licnim stanjima gradjana.Posebno vazne cinjenice su:rodjenje,zakljucenje braka I smrt.Rodjenjem fizickog lica nastupa njegova pravna sposobnost,zakljucenjem braka nastaju brojna I raznovrsna prava supruznika,smrcu fizickog lica prestaje njegov subjektivitet. Po zakonu o maticnim knjigama o licnim stanjima gradjana vode se:maticna knjiga rodjenih,maticna knjiga vjencanih I maticna knjiga umrlih.Maticne knjige vode se za svako naseljeno mjesto,zasebno.U maticnu knjigu rodjenih upisuju se pored osnovnih  podataka I datum,mjesto rodjenja I jedinstveni maticni broj roditelja djeteta. U maticnu knjigu vjencanih upisuje se jedinstveni maticni broj bracnih drugova,promjena licnog imena bracnih drugova I licno ime tumaca ako je njegovo  prisustvo pri sklapanju braka bilo neophodno. Cinjenica smrti prijavljuje se maticaru maticnog podrucja na kome je mjesto gdje je smrt nastupila radi upisa podataka propisanih zakonom I jedinstvenog maticnog broja umrlog gradjana.Ako se umrli sahranjuje u inostranstvu cinjenica smri prijavljuje se maticaru maticnog podrucja na kome je mjesto gdje je utvrdjeno da je smrt nastupila.

48. JEDINSTVENI MATICNI BROJ GRADJANA Jedinstveni maticni broj gradjana je individualna I neponovljiva oznaka identifikacionih podataka o gradjaninu.Maticni broj se sastoji od 13 cifara svrstanih u 6 grupa I to: I grupa : dan rodjenja ( dvije cifre) II grupa: mjesec rodjenja ( dvije cifre) III grupa: godina rodjenja ( tri cifre ) IV grupa: broj registra ( dvije cifre ) V grupa : kombinacija cifara kojima se oznacava pol I redni broj ( tri cifre ) od kojih  prva oznacava pol,druge dvije redni broj I to za muskarce od 000=499 a za zene od 500-999 VI grupa: kontrolni broj ( jedna cifra ) Maticni broj odredjuje ministarstvo unutrasnjih poslova.On se upisuje u maticnu knjigu rodjenih,licnu kartu,maticnu knjigu vjencanih I umrlih,radnu knjizicu,zdrastvenu legitimaciju,putnu ispravu,vozacku dozvolu,oruzni list,I druge  javne knjige.

PRAVNO LICE 49.Pojam Pravno lice je organizacija koja ima svojstvo subjekata prava (imaoca prava I obaveza).Pravna lica su dakle samo one organizacije ciji je pravni subjektivitet priznat u pravnom poretku.Osnovna karakteristika pravnog lica je njegova imovinska autonomija.Imovina pravnog lica je razlicita od imovine ucesnika ili nekih trecih subjekata. Tipovi pravnih lica odredjeni su imperativnim pravnim normama.Numerus clausus  je zatvoreni broj vrsta pravnih lica sto za posledicu ima konstataciju das u pravna lica samo one vrste organizacija za koje to propise zakonodavac. Treba razlikovati svojstvo organizacije kao subjekta prava od svojstva ucesnika organizacije.Zato prava I obaveze organizacije pripadaju samo organizaciji a ne

22 njenim ucesnicima.Prava I obaveze ucesnika se razlikuju od prava I obaveza koje imaju organizacije. Pravno lice je samostalni pravni subjekt u odnosu na ucesnike koji predstavljaju dio te organizacije.Isto pravilo koje vazi za ucesnike vazi I za organe pravnog lica.To znaci da su radnje ucesnika ili organa pravnog lica izvrsene u obavljanju djelatnosti te organizacije ili u vezi s tom djelatnoscu u stvari radnje tog pravnog lica bez obzira na to da li su dopustene ili nedopustene. Uslovi I nacin pod kojima organizacije postoje pravna lica su razlicita za pojedine tipove organizacije.Neke organizacije po samom zakonu sticu svojstvo pravnog lica ako se ispune uslovi iz pravne norme.Sustina normativnog sistema je u tome sto su   pravnim normama odredjeni opsti uslovi za nastanak pravnog lica pa je drzavnim organima ostavljeno da ispitaju drzavnog organa datog nakon ispitivanja ne samo opstih uslova vec I svrsishodnosti I oportnuosti tog akta. Svako pravno lice je istovremeno organizacija.Da bi organizacija imala to svojstvo  potrebno je da ispunjava odredjene uslove.Ti uslovi su sledeci: 1.organizacija mora biti pravno urediva 2.organizacija mora biti pravno dopustiva 3.organizacija mora da bude pravno priznata tj.da stekne mogucnost da bude imalac  prava I obaveza u gradjnaskopravnim obavezama. Funkcije pravnog lica su brojne I razlicite.Ipak neke funkcije se mogu izdvojiti kao zajednicke za sva pravna lica.U tom smislu pravno lice sluzi: 1.ostvarivanju trajnih nadindividualnih ciljeva 2.laksem odvijanju pravnog prometa 3.obezbedjenju namirenja povjerilaca 4.ogranicenju odgovornosti.

50.TEORIJE O PRAVNIM LICIMA Postoje brojne teorije o pravnim licima.Sedam teorija zasluzuje posebnu paznju: 1.Teorija koncesijeu saradni sa teorijom fikcije.Sustina teorije koncesije je u tome sto  pravo odredjuje koja ce organizacija biti pravno lice. -Teorija fikcije razvila se iz teorije koncesije.Jedan oblike ove teorije smatra da je  pravna sposobnost pravnim licima priznata posredstvom ciste fikcije. 2.Teorija organizma.Po ovoj teoriji imalac nekog interesa koji priznaje I obezbedjuje   pravo ne mora da bude ljudsko bice.Drzave I opstine inkorporisana udruzenja I korporacije jesu realna bica,bica koja su ziva I koja imaju volju.Zato je pravno lice realno lice. 3.Teorija entiteta ili grupne licnosti.Po ovoj teoriji udruzivanje je drustvena realnost koja priznanjem od strane prava postaje pravna realnost. 4.Jeringova teorija (tzv.teorija zagrade) posmatra clanove inkorporisanog udruzenja kao nosioce konkretnih prava I obaveza o kojima se govori kao o pravima I duznostima samo korporacije. 5.Oblik teorije svojine.Ovaj oblik je razvio Planiol a osmislili Brinc,Demelius I Beker.Po ovim autorima samo ljudska bica mogu imati prava.Takozvano pravno lice nije lice vec nesubjektna imovina namijenjena posebnoj svrsi. 6.Kelzenova teorija.Ova teorija favorizuje misljenje po kome nema sustinske razlike izmedju pravne licnosti kompanije I takvog istog svojstva pojedinca.Svojstvo licnosti  predstavlja tehnicku personifikaciju jednog kompleksa normi.

51.VRSTE PRAVNIH LICA U zavisnosti od organizacione strukture pravna lica se tradicionalno dijele na udruzenje I ustanove.Po cilju djelatnosti koju obavljaju pravna lica mogu biti

23 komercijalna I nekomercijalna.Prema vrsti svojinskog rezima na sredstvima organizacije razlikuju se jednosvojinska I visesvojinska pravna lica.

52.UDRUZENJE I USTANOVE Udruzenje je dobrovoljna I nevladina organizacija zasnovana na slobodi udrzivanja vise fizickih ili pravnih lica osnovana u cilju ostvarivanja I unapredjenja odredjenog zajednickog ili opsteg cilja I interesa koji nisu zabranjeni ustvom ili zakonom. Udrzenje se osniva radi ostvarivanja intersa njegovih clanova.Razlikuje se od ustanove poorganizacionoj strukturi I vrsti ucesnika.Ciljevi I djelovanje udruzenja ne mogu biti usmjereni na nasilno mijenjanje ustavom utvrdjenog poretka I narusavanje teritorijalne cjelokupnosti drzave,krsenje ustavom zajamcenih sloboda I prava gradjanina. Statut je osnovni opsti akt udruzenja.Drugi opsti akti ako ih udruzenje donosi moraju   biti u saglasnosti sa statutom.Statutom se obavezno uredjuje:naziv I sjediste udruzenja,ciljevi,oblast I sadrzaj aktivnosti na ostvarivanju ciljeva,unutrasnja organizacija,organi,njihova ovlascenja,sastav,nacin izbora I opozuva,trajanje mandata I nacin odlucivanja,nacin ucestvovanja u radu udruzenja I donosenju odluka organa udruzenja od strane clana sa statusom pranog lica,zastupanje udruzenja,uslovi I nacin uclanjvanja I prestanka clanstva,prava,obaveze I odgovornosti clanova,posebno maloljetnih lica,oblik I sadrzaj pecata I druga pitanja utvrdjena zakonom.Statutom se mogu urediti I druga pitanja od znacaja za rad udruzenja. Udruzenje moze sticati imovinu od clanarine,dobrovoljnih priloga,donacija I  poklona,finansijskih subvencija,ostavina,kamata na uloge,zakupnine,dividendi I na drugi zakonom dozvoljen nacin. Imovina udruzenja moze da se koristi jedino za ostvarivanje njegovih statutarnih ciljeva. U zavisnosti od inteziteta licne veze koja postoji izmedju clanova medjusobom I izmedju udruzenja I clanova,razlikuju se licna (personalna) I nelicna (korporativna)udruzenja.Kod licnih udruzenja clanski status se stice na osnovu volje.Clanovi svojom imovinom odgovaraju za pravne obaveze udruzenja. Ustanova prestavlja skup dobara (universitas bonorum) namijenjen ostvarivanju odredjenog cilja u korist drugih lica (korisnika,destinatera).Osnivac takve organizacije odredjuje njen cilj,uredjenje,postojanje I funkcionisanje.Cilj ustanove ostvaruju njeni ucesnici (organi zaposleni) svojom djelatnoscu. Ustanova se osniva radi pruzanja usluga I stvaranja I promet materijalnih,intelektualnih I kulturnih dobara u oblasti vaspitanja I obrazovanja,nauke,kulture,sporta,fizicke kulture,javnog informisanja,zdravstva,socijalne I djecije zastite,tehnicke kulture,zastite invalida I drugih djelatnosti,pod uslovom da se ne obavljaju radi sticanja dobiti.Ustanova moze u pravnom prometu sticati prava I preuzimati obaveze,moze biti vlasnik pokretnih I nepokretnih stvari,moze biti stranka u postupcima pred sudovim I drugim drzavnim organima. Po zakonu o drustveniim djelatnostima ustanova se moze baviti proizvodnjom I  prodajom robe,odnosno usluga na trzistu,u skladu sa zakonom ili aktom o osnivanju. U oblastima od javnom interesa osnivaju se javne ustanove.Ustanovi se zakonom moze povjeriti vrsenje javnih ovlascenja.Ustanova stice sredstva za ostvarenje djelatnosti:iz fondova drustvenih djelatnosti,iz sredstava drzave odnosno jedinice lokalne samouprave,iz sredstava zadruge I drugih oblika zadruznog organizovanja,prodajom dobara I usluga na trzistu,iz sredstava domacih fizickih lica,I  pravnih lica,odnosno stranih pravnih I fizickih lica.

24 Ustanove se mogu osnivati u drzavnoj,zadruznoj,mjesovitoj I privatnoj svojini.Ustanovu mogu osnivati domaca pravna I fuzicka lica I strana pravna I fizicka lica u svim svojinski rezimima.Javnu ustanovu mogu osnivati:drzava,jedinica lokalne samouprave,pravna I fizicka lica.Javna ustanova se osniva radi pruzanja usluga koje su od javnog interesa u oblasti:predskolskog,osnovnog,srednjeg I visokog vaspitanja I obrazovanja,zastite kulturnih dobara. Odnos izmedju osnivaca I ustanove uredjuju se ugovorom,u skladu sa zakonom I aktom o osnivanju.Ako ustanovu osniva vise osnivaca,njihova medjusobna   prava,obaveze I odgovornosti odredjuju se ugovorom.Upisom ustanove u sudski registar, ustanova stice svojstvo pravnog lica. Ustanova je duzna da obavljanjem svoje djelatnosti ostvari ciljeve radi kojih je osnovana na nacin da se sto bolje I potpunije zadovoljavaju potrebe gradjana I drugih korisnika.Sjediste ustanove je mjesto u kome se obavlja djelatnost ustanove.Ako se ta djelatnost obavlja u vise ustanova,sjedistem ustanovee smatra se mjesto koje je utvrdjeno statutom.Ustanova ima naziv koji odredjuje osnivac. Postoji mnogo vrsta ustanova,od kojih su najznacajnije:javne   bolnice,fondovi,biblioteke,zaduzbine itd.Ove posljednje se tradicionalno regulisu gradjansko pravnim normama.

53.ZADUZBINE I FONDACIJE Zaduzbina je dobrotvorna ustanova sa svojstvom pravnog lica koja nastaje na osnovu izjave osnivaca zaduzbine.Osnivaju se radi ostvarenja dozvoljenih svrha,po  pravilu plemenitih I drustveno korisnih.Da bi se zaduzbina osnovala potrebno je da se ispune sledeci uslovi: 1.formalna izjava volje 2.svha zaduzbine 3.imovinska sredstva 4.odobrenje nadleznog organa Testament je po pravilu akt kojim se zaduzbina osniva,ali to je moguce uciniti izjavom volje za zivota datoj u formi pisane izjave ovjerene u sudu.Osnivackim aktom se prenosi dio sredstava ili cijela imovina na zaduzbinu radi postizanja jasno odredjenih korisnih ciljeva.Zaduzbina ima svoje organe upravljanja I distanetere koji koriste njenu imovinu,ako ispunjavaju uslove propisane osnivackim aktom. Fondacija je vrsta pravnog lica koja nastaje na osnovu izjave volje nekog lica.Radi se o dobrovoljnoj ustanovi koja je slicna zaduzbini pa se zato pravila o zaduzbinama shodno primenjuju I na fondacije.Od zaduzbine se razlikuju po tome sto je osnivaju  pravna lica (opstim pravnim aktom),po pravilu sredstvima iz drzavne svojine I sto ima kolrgijalni organ upravljanja.

54.KOMERCIJALNA I NEKOMERCIJALNA PRAVNA LICA Komercijalna pravna lica su organizacija sa svojstvom pravnog lica ciji je cilj ostvarivanje dobiti.Nekomercijalna pravna lica su organizacije sa svojstvom pravnog lica ciji glavni cilj nije ostvarivanje dobiti.Cak kada ostvaruju dobit,ove organizacije to cine samo od slucaja do slucaja.Najnacajniji statusni oblik za komercijalana pravna lica jeste privredno drustvo,a za nekomercijalna pravna lica jeste ustanova.

55.JEDNOSVOJINSKA I VISESVOJINSKA PRAVNA LICA Jednosvojinska pravna lica su ona cija su sredstva u jednosvojinskim rezimu (privatnoj ili drzavnoj ili zadruznoj svojini).Visesvojinska (mjesovita) pravna lica su  pravna lica cija su sredstva u razlicitim svojinskim rezimima.Znacaj razlikovanja ovih lica u tome je sto su neki statusni oblici predvidjeni za neke tipove jednosvojinskih  pravnih lica,ili je njima iskljucivo dopusteno obavljanje odredjenih vrsta djelatnosti.

25

56.NEVLADINE ORGANIZACIJE  Nevladine organizacije predstavljaju zakonom dozvoljene organizacije gradjana koje formulisu ciljeve zadatke I vrijednosti I u javnosti promovisu I zastupaju odredjene interese drustvenih grupa.One pripadaju tzv.trecem sektoru drustava. Formiraju se raznovrsne nevladine organizacije kao sto su:organizacije za zastitu ljudskih prava,za edukaciju,ekoloske organizacije,organizacije za zastitu zivotinja,studentske organizacije,organizacije za prava hendikepiranih lica.One djeluju u lokalnom,regionalnom,nacionalnom I medjunarodnom okruzenju,pa se shodno tom kriterijumu,dijele na lokalne,regionalne,nacionalne I internacionalne nevladine organizacije. Po zakonu o nevladinim organizacijama nevladine organizacije su nevladina udruzenja I nevladine fondacije. Nevladino udruzenje je neprofitna organizacija sa clanstvom koju osnivaju domaca I strana pravna I fizicka lica,radi ostvarivanja pojedinacnih ili zajednickih interesa,ili radi ostvarivanja ili afirmisanja javnog interesa. Nevladina fondacija je neprofitna organizacija bez clanstva koju osnivaju domaca I strana fizicka I pravna lica radi udruzivanja sredstava I imovine u cilju ostvarivanja dobrotvorne I druge djelatnosti koja je od javnog interesa I znacaja. Udruzenje moze osnovati najmanje pet lica sa prebivalistem,boravistem ili sjedistem u Republici.Fondaciju moze osnovati najmanje jedno lice nezavisno od  prebivalista,boravista ili sjedista u Republici. Nevladina organizacija osniva se osnivackim aktom koji sadrzi:licno ime ili nacin osnivaca,naziv organzacije,adresu I sjediste organizacije,ciljeve I djelatnost organizacije,trajanje organizacije I licno ime I adrsu lica ovlascenog za zastupanje I   predstavljanje organizacije.Pored tih podataka osnivacki akt fondacije sadrzi I   podatke o predsjednikom I clanovima odbora kao I podatke o pocetnoj imovini fondacije. Ako se fondacija osniva testamentom,testament mora da zadrzi podatke potrebne za osivanje I upis fondacije u registar,ili podatke o licu koje se ovlascuje da preduzme sve radnje potrebne za osnivanje I upis fondacije. Nevladina organizacija ima statut.Statutom nevladine organizacije uredjuje se:maziv I sjediste organizacije,unutrasnja organizacija,organi upravljanja I kontrole,ciljevi I djelatnost organizacije,nacin finansiranja,prestanak rada I raspolaganje imovinom.Upis u registar vrsi se na osnovu prijave za upis.Nevladina organizacija duzna je da organ nadlezan za upis obavijesti o svakoj promjeni cinjenica koje se upisuju u registar,u roku od 30 dana od dana izvrsene promjene. Organi udruzenja su skupstina I upravni odbor.Statutom udruzenja mogu se   predvidjeti I drugi organi.Ukoliko udruzenje ima do 10 clanova,svi clanoci vrse funkciju skupstine,Organi fondacije su upravni I nadzorni odbor.Predsjednik I clanovi upravnog odbora imanuju se osnivackim aktom. Nevladina organizacija ima svojstvo pravnog lica.Svojstvo pravnog lica stice se danom upisa u registar.Ona stice imovinu od clanarine,dobrovoljnih priloga,poklona,finansijskih subvenicija,ostavine,kamata uloge,dividendi,zakupnine I na drugi zakonom dozvoljen nacin.Nevladine organizacija moze obavljati djelatnost kojom se stice dobit pod uslovom da se cjelokupna ostvarena dobit upotrijebi za obavljanje osnovne djelatnosti,na podrucju republike. Dobit nevladine organizacije koja se ne upotrijebi na takav nacin ne moze se iznijeti iz republike.

na

26 Nevladine organizacija prestaje da postoji brisanjem iz registra.Brisanje iz registra vrsi se: 1.ukoliko je istekao period za koji je osnovana,istekom poslednjeg dana tog perioda 2.ukoliko je od strane ovlascenog organa donijeta odluka o prestanku rada,dostavljanjem odluke organu nadleznom za upis u registar od strane ovlascenog lica za zastupanje I predstavljanje organizacije. 3.ukoliko je zabranjen rad,danom zabrane rada nevladine organizacije. Imovina nevladine org.koja se brise iz registra dodjeljuje se drugim nevladinim ili humanitarnim org.registrovanim u crnoj gori,shodno odluci nadleznog organa nevladine organizacije.

57.PRIVREDNA DRUSTVA Privredno drustvo je pravno lice koje osnivaju osnivackim aktom pravna I-ili fizicka lica radi obavljanja djelatnosti u cilju sticanja dobiti.Privredno drustvo moze obavljati sve zakonom dozvoljene djelatnosti.Djelatnosti za koje je zakonom propisano da se mogu obavljati samo na osnovu saglasnosti,dozvole ili drugog akta drzavnog organa mogu se obavljati pa dobijaju te dozvole,saglasnosti ili drugog akta drzavnog organa. Sjediste privrednog drustva je mjesto iz koga se upravlja poslovima drustva.Sjediste  privrednog drustva odredjuje se osnivackim aktom I registruje se u skladu sa zakonom kojim se uredjuje registracija privrednih subjekata. Poslovno ime je naziv pod kjim privredno drustvo posluje. Po zakonu o privrednim drustvima privrednu djelatnost obavljaju privredna drustva I  preduzetnici.Oblici obavljanja privredne djelatnosti su privredna drustva I drugi oblici odredjeni zkonom I to: 1.preduzetnik  2.ortacko drustvo (ortakluk) “OD” 3.komanditno drustvo “KD” 4.akcionarsko drustvo “AD” 5.drustvo sa ogranicenom odgovornoscu “DOO” 6.djelovi stranih drustava Akcionarsko drustvo I drustvo sa ogranicenom odgovornoscu sticu svojstvo pravnog lica danom ragistacije. Preduzetnik je fizicko lice koje se bavi privrednom djelatnoscu radi sticanja profita,a tu djelatnost ne obavlja za racun drugoga. Ortakluk je odnos izmedju lica koje obavljaju djelatnost u cilju sticanja profita.Sva drustva ciji clanovi nemaju ogranicenu odgovornost su ortakluci.Lica koja su stupila u ortacki odnos zovu se ortaci I kolektivno se nazivaju firma.Ortak moze biti fizicko ili  pravno lice.Ortak ima neogranicenu solidarnu neodgovornost.Registraciona prijava sadrzi naziv ortakluka,imena ortaka,njihove adrese I maticne brojeve (JMBG). Komanditno drustvo je drustvo jednog ili vise lica koja se zovu komplementari I jednog ili vise liva koja se zovu komanditori I kolektivno se nazivaju:firma.Komplementari su neograniceno solidarno odgovorni za sve obaveze drustva.Komanditoru komanditori odgorvaraju za obaveze drustva do visine svojih uloga.Ulozi komanditora mogu biti u novcu ili u stvarima I pravima koja se  procenjuju. Akcionarsko drustvo je drustvo fizickih ili pravnih lica koje se osniva u cilju obavljanja privredne djelatnosti,a ciji je capital podijeljen na akcije.Akcionarsko drustvo je pravno lice koje je svojom imovinom I obavezama potpuno odvojeno od akcionara.Akcionarsko drustvo odgovara za sve obaveze cjelokupnom svojom imovinom.Akcionari nijesu svojom imovinom odgovorni za obaveze drustva.

27 Preduzetnik je odgovoran za sve obaveze u vezi sa privrednom djelatnoscu koju obavlja cjelokupnom svojom imovinom.Ako preduzetnik ne obavlja djelatnost pod svojim,vec pod drugim imenom ili nazivom,duzan je da to ime ili naziv registruje u skladu sa odredbama zakonna.U slucaju promjene imena,preduzntnik je duzan da u roku od 30 dana od dana nastanka promjene,priijavi izmjenu CRPS-a. Akcionar je fizicko ili pravno lice cija je odgovornost ogranicena do visine uloga I koje je vlasnik najmanje jedne akcije u akcionarskom drustvu.Akcionari nemaju druge obaveze prema drustvu,osim obaveze da uplate,na utvrdjeni nacin,pocetnu cijenu svih akcija koje su upisali. Akcionar ima sledeca imovinska prava: 1.da ucestvuje u profitu drustva u obliku dividende kada se objavi da se dividende dijele,odnosno kada se donese odluka o podjeli dividende. 2.da dobije dio preostale imovine drustva nakon likvidacije 3.da dobije besplatno akcije za slucaj povecanja kapitala utvrdjen statutom iz sredstava drustva,uz ogranicenja utvrdjena ovim zakonom 4.prioritetno pravo isticanja nove emisije akcija I zamjenjivih obaveznica,uz ogranicenje utvrdjeno ovim zakonom 5.da proda ili pokloni sve ili dio svojih akcija 6.vrsi druga imovinska prava u skladu sa statutom drustva Vlasnici drustva su nejgovi akcionari.Skupstina akcionara je najvisi organ drustva koji se obavezno osniva.Odbor direktora je organ upravljanja I rukovodjenja drustva cije odluke izvrsavaju sekretar drustva I izvrsni director.Odbor direktora je organ koji se obavezno bira u svkom akcionarskom drustvu.Izvrsni direktor I sekretar drustva obavezno se biraju u svakom akcionarskom drustvu. Drustvo sa ogranicenom odgovornoscu mogu osnovati fizicka ili pravna lica,ulganjem novcanih ili ne novcanih sredstav u drustvu radi ostvarivanja profita,a njegovi osnivaci odgovaraju za obaveze drustva do iznosa svojih uloga.Ulozi osnovaca cine pocetni kapital drustva.Uplatom pocetnog uloga lice stice udio u drustvu,srazmjerno vrijednosti svog uloga.Sticanjem udjela lice postaje clan drustva.

58.CENTRALNI REGISTAR PRIVREDNOG SUDA-CRPS Centralni registar privrednog suda nalazi se u Podgorici I jedino on vrsi registraciju utvrdjenu zakonom.Drugi sudovi u Republici nemaju pravo da vrse registraciju.Registrator moze ovlastit drugi sud odnosno ovlascena lica za posredovanje u registraciji da primaju registracione prijave I druge dokumente.Ovlasceni sud ili ovlasceno lice za posredovanje u registraciji duzni su da dostave primljenu dokumentaciju CRPS u roku od 3 radna dana.Centralni registar je dio Privrednog suda u Podgorici.

59.ELEMENTI PRAVNOG LICA Kao sto smo vidjeli,pravno lice je pravno uredjena organizacija koja ima svoje organe I imovinu I koja je osnovana radi ostvarivanja zakona dozvoljenog cilja.Iz svega sto se dosada reklo mogu se definisati zajednicki elementi pravnog lica.Ti elementi su sledeci: 1.pravnlo lice je pravom uredjena organizacije 2.pravno lice je organizacija koja ima svoje organe preko kojih stupa u ravne odnose 3.pravno lice je organizacija koja je osnovana radi ostvarenja dopustenog cilja 4.pravno lice je organizacija koja ima svoju imovinu kojom odgovara za obaveze 5.pravno lije organizacija koja ima svoje ime (firma ili naziv) 6.pravno lice je organizacija koja ima svoje sjediste tj.mejsto gdje se nalazi srediste djelatnosti I upravljanja organizacijom 7.pravno lice je organizacija koja ima drzavljanstvo

28 8.pravno lice je organizacija kojai ma pravnu sposobnost tj.sposobnost da bude imalac subjektivnih prava I obaveza 9.pravno lice je organizcija koja ima poslovnu sposobnost tj.sposobnost da izjavama volje stice,prenosi,mijenja I gasi prava I obaveze 10.pravno lice je organizacija koja ima delikatnu sposobnost tj.sposobnost da ima  pravo ili obavezu da stetu nadoknadi. Prva 4 elementa predstavljaju elemente organizacionog jedinstva.Ime,sjediste I drzavljanstvo su elementi identiteta,a pravna,poslovna I deliktna sposobnost su elementi priznatog pravnog subjektiviteta.

60.ORGAN PRAVNOG LICA Organ pravnog lica je jedno ili vise fizickih lica ovlascenih da izjavljuju volju,preduzimaju pravne poslove pravnog lica. Cesto se organ pravnog lica naziva zastupnikom pravnog lica.Medjutim,razlikuju se svojstvo organa I zastupnika.Zastupnik je samostalni pravni subjekt u u odnosu na zastupanoga.Zastupani,po pravilu sam izjavljuje volju dok u ime pravnog lica to cini njegov organ.U sudskom postupku zastupnik se saslusava kao svjedok,a organ kao stranka.

61.IDENTITET PRAVNOG LICA Identitet pravnog lica odredjen je imenom u firmom ili nazivom,sjedistem I drzavljanstvom pravnog lica. Pravno lice ima ime.Ime komercijalnog pravnog lica (privrednog drustv)naziva se firma,a nekomercijalnog (ustanove)zove se naziv. Sjediste pravnog lica je mjesto u kome se odvija sredisna djelatnost I upravljanje njime.Kada postoji sumnja o tome,onda se kao sjediste uzima mjesto u kome se nalazi rukovodstvo organizacije. Sjediste akcionarskog drustva je mjesto u kome drustvo obavlja privrednu djelatnost.U slucaju da se privredna djelatnost obavlja u vise mjesta,sjedistem se smatra sjediste uprave. Drzavljanstvo je odnos koji postoji kod pravnih lica.Ovaj odnos podrazumijeva  pravnu vezu pravnog lica sa odredjenom drzavom.

62.STATUT PRAVNOG LICA Statut pravnog lica je pravni akt kojim se uredjuju pitanja od znacaja za obrazovanje,rad I poslovanje pravnog lica po zakonu o privrednim drustvima statutom akcionarskog drustva uredjuje se upravljanje drustva.Statut drustva sadrzi: 1.naziv drustva 2.sjediste uprave drustva 3.djelatnost drustva 4.odredbu da je drustvo akcionarsko drustvo 5.odredbe o promjeni osnovnog kapitala 6.postupak zamjene jedne klase hartija od vrijednosti dugom 7.ogranicenja prava drustva da emituje obaveznice ili da se zaduzuje po dugom osnovu 8.posebne privilegije osnivaca 9.ovlascenje I postupak sazivanja I vodjenja skupstine akcionara I odredbe o nacinu glasanja 10.pravila za rad clanova odbora direktora 11.postupak rotiranja direktora 12.pravila o upotrebi pecata drustva 13.postupak izdavanja I prijema isprava

29 14.rok na koji se drustvo osniva 15.postupak izmjena I dopuna stauta 16.druge odredbe u skladu sa ovim zakonom Sledeci podatci moraju biti sadrzani u statutu ili u posebnom aktu koji se dostavlja CRPS-a: 1.broj akcija 2.sastav akcionarskog kapitala prema klasama akcija 3.u slucaju postojanja nekoliko klasa broj akcija prema pojedinoj klasi,njihova  pocetna cijena I prava koja daju vlasnicima 4.broj akcija koji je emitovan za nenovcane uloge,zajedno sa vrstom imovine koja sacinjava ulog I imenom lica koje takav ulog daje. Statut drustva sa ogranicenom odgovornoscu sadrzi: 1.naziv drustva 2.sjediste drustva I adresu 3.osnovnu djelatnost drustva 4.podatak da je drustvo osnovano kao drustvo sa ogranicenom odgovornoscu I iznos kapitala 5.pravila postupanja I postupak imenovanja clanova odbora direktora 6.odredbe o nacinu promjene iznosa kapitala 7.lica ovlascena za zastupenje drustva,kolektivno ili pojedinacno

63.PRAVNA SPOSOBNOST Pravna sposobnost pravnog lica je sposobnost pravnog lica da stice prava I obaveze. Pravna sposobnost pravnih lica stice se na osnovu posebnih propisa:podnosenjem  prijave ili upisom u odgovarajuci registar,zavisno od vrste pravnih lica. Sustina sistema opste pravne sposobnosti je u tome sto se svakom pravnom licu omogucuje da stice sva prava I obaveze osim nekih.To se odnosi na ona prava I obaveze vezane za licnost covjeka,od kojih su neka imovinska a neka neimovinska. Poznata su dva sistema sposobnosti pravnih lica I to:sistem opste imovinske pravne sposobnosti I sistem specijalne pravne sposobnosti.Po prvom uzem od opste sposobnosti fizickih lica,pravno lice moze biti imalac svih prava I obaveza dostupnih  pravnim licima uopste.Po drugom sitemu pravno lice moze imati samo ona prava koja su u funkciji ostvarenja cilja pravnog lica. Pravna lica gube pravnu sposobnost prestankom pravnog subjektiviteta pravnog lica.To moze biti u slucaju likvidacije ili drugog razloga.U nasem pravu preovladava kombinovani sistem po kome komercijalna pravna lica imaju opstu pravnu sposobnost,dok nekomrecijalna imaju pravnu sposobnost.S pravne tacke gledista  pravna lica su inpersonalna I transpersonalna. Po zakonu o obligacionim odnosima prana lica u zasnivanju obligacionog odnosa  postupaju u skladu sa svojim opstim aktima.

64.POSLOVNA SPOSOBNOST Poslovna sposobnost pravnog lica je sposobnost preuzimanja pravnih poslova.Rezim ove sposobnosti prati rezim pravne sposobnosti.Tako npr.ako je pravno lice opste  pravo sposobno,ono je I istovremeno I opste poslovno sposobno.Komercijalna pravna lica imaju opstu pravnu I polovnu sposobnost,a nekomercijalna imaju specijalnu  pravnu I poslovnu sposobnost.Pravni poslovi koje preduzmu komercijalna pravna lica van njihove djelatnosti su punovazna,dok su takvi pravni poslovi nekomercijalnih  pravnih lica nistavi. Pravno lice istupa u pravnom prometu preko svojih zastupnika.Izjavama volje zastupnika pravnog lica nastaje prava I obaveze za pravno lice.

30 Po zakonu o obligacionim odnosima kad je opstim aktom pravnog lica odredjeno I u ragistar upisano da njegov zastupnik moze zakljuciti odredjeni ugovor samo uz saglasnost nekog organa,saglasnost se moze dati prethodno,istovreme ili naknadno,ako sta drugo nije upisano u registar.Druga strana ima pravo da pozove   pravno lice da se njgov ovalsteni organ u primjerenom roku izjasni dali daje sglasnost,ako to ovaj ne ucini smatrace se das glasnost nije data.Ako saglasnost nije data smatra se da ugovor nije ni zakljucen.

65.DELIKTNA SPOSOBNOST Deliktna sposobnost pravnog lica je sposobnost pravnog lica da odgovara za stetu koju ucesnici pravnog lica prouzrokuju svojim radnjama.Pri tom trazi se da je ucesnik  stetu prouzrokovao obavljajuci djelatnost.Tako npr.privredno drustvo odgovara za stetu koju njegovi zaposljeni prouzrokuju trecim licima na radu ili u vezi sa radom,osim ako se dokaze das u u konkretnom slucaju postupali onako kako je trebalo a to znaci sa konkretnom paznjom I pravilima struke. Po zakonu o obilgacionim odnosima za stetu koju zaposleni u radu prouzrokuje trecem licu odgovara preduzece u kome je zaposleni radio u trenutku prouzrkovanja stete.Osteceni ima pravo zahtijevati naknadu stete I neposredno od radnika ako je stetu prouzrokovao namjerno.Lice koje je osteceniku naknadilo stetu koju je zaposleni  prouzrokovao namjerno ili krajnjom nepaznjom ima parvo da od tog zaposlenog zahijevati naknadu placenog iznosa.To pravo zastarijeva u roku od 6 mjeseci od dana isplacene naknadne stete. Radnjom nekog lica moze biti umanjen drustveni ugled pravnog lica onako kao sto moze biti umanjen I ugled fizickih lica.Povrede casti I ugleda pravnih lica ne moze  biti popravljeno da sudjenjem novcane naknade neimovinske stete.Pravo lice moze  postaviti tzv.kvazigeneratorni zahtjev,zahtjev za naknadu neimovinske stete,zahtjev radi naknade imovinske stete I zahtjev zbog tudjeg sticanja bez osnova.

IV-Glava Objekti Prava 66. POJAM Objekti prava su pravna dobra na kojima imaoci apsolutnog prava vrse neposrednu vlast,pri cemu se trecim licima.radi vrsenja tih prava,namece pasivno ponasanje.Treca lica ne smiju uzivati niti omogucivati ni ometati imaoca apsolutnog prava u uzivanju  pravnog dobra. U zavisnosti od vrste pravnog dobra pravna teorija je izvrsila podjelu apsolutnih  prava na: 1.stvarna prava,koja za objekt imaju pokretne I nepokretne stvari 2.prava intelektualne svojine,koja za objekt imaju proizvode ljudskog duha 3.prava licnosti koja za objekt imaju licna dobra (tjelesni integritet,cast,sloboda itd) Nas poznati civilista prof.Obren Stankovic smatra da relativna prava nemaju objekt shvacen kao pravno dobro koje se neposredno uziva.Da bi ostvario neposredno uzivanje prodate stvari kupac mora sacekati dobrovoljnu predaju stvari.Do momenta  predaje nije dozvoljeno da do stvari dodje nasilnim I prevarnim radnjama,niti da na njoj,dok je u prodavacevoj imovini,preduzme bilo kakve radnje.Jedino je ovlascen da zatrazi da prodavac u ugovoreno vrijeme izvrsi svoju obavezu predaje stvari.Prema sirem stanovistu u objekte treba ubrojiti I ljudske radnje,koje predstavljaju objekte obligacionih prava.

31

67.ENERGIJA U GRADJANSKOM PRAVU Energija u gradjanskom pravu najcesce podrazumijeva materijalni cinilac covjekovog okruzenja za koji se po pravilu shodno primenjuju norme koje se odnose na materiju.U gradjansko pravnoj nauci preovladava misljenje da energiju treba tretirati kao stvar ako ispunjava uslove koje vaze za materiju,a to znaci da ako se fakticki I virtuelno nalazi u ljudskoj vlasti I ako se moze staviti u promet.

70.STVARI Obicno se pod objektima stvarnih prava podrazumijevaju stvari tj.oni djelovi materijalne prirode koji se nalaze u ljudskoj vlasti I na kojima postoji pravo svojine ili neko drugo stvarno pravo.U zakonodavstvu I teoriji pored termina “stvar” u upotrebi  je I termin “dobro”.Cesto se ova dva termina poistovjecuju,mada se u teoriji pravi  jasna razlika medju njima. U najsirem smislu dobra predstavljaju objekte subjektivnih gradjanskih prava.Tako se govori o stvarima,licnim dobrima,intelektualnim dobrima itd. U sirem znacenju termin”dobro” odnosi se na “stvar” I prava”prava”,ali dobra ne cine sve stvari nego samo one koje su podobne da budu objekt prava.U teoriji   preovladava stav da pojam dobra u pravnom smislu odrazava pojam dobra u ekonomskom smislu. Cesto u zakonodavstvima nailazimo na siroko znacenje pojma stvari kao materijalnog ili idealnog objekta razlicitog po svom sadrzaju.U tom smislu termin “stvar” je shvacen genericki I upotrebljava se kao verbalna sinteza za oznacavanje svega onoga sto,bilo materijalne ili nematerijalne prirode,moze predstavljati objekt  prava.Otuda potice I podjela stvari na tjelesne I bestjelesne.U najuzem znacenju stvari   predstavljaju tjelesna dobra.S druge strane dobra cine svi entiteti,fizicki ili idealni,podobni da konstruisu objekt prava. Objekt stvarnih prava su materijalne stvari.Stvarna prava se ustanovljavaju samo na   pojedinacno odredjenim stvarima.Otuda objekat stvarnih prava moze biti samo aktuelna stvar.Dakle stvar mora biti pojedinacno odredjena I stvarno postojeca za razliku od obligacionih prava kod kojih predmet obaveze moze biti genericka I  buduca stvar. Kao sto su lica termini pravnog odnosa (aktivan I pasivan)tako su I stvari (objakti) termini otg istog odnosa.Pravo svojine I ostala stvarna prava senazivaju I realna   prava,upravo zbog res (stvari).Ona se razlikuju od rugih subjektivnih gradjanskih  prava upravo zbog toga sto podrazumijevaju prevni odnos izmedju aktivnih subjekata I pasivnih subjekata koji se ostvaruje neposredno povodom jedne odredjene stvari.Objekti ostaloh prava nijesu stvar vec neka cinidba,neko licno dobro ili neka intelektualna tvorevina.

71.NEKI PRIMJERI DOBARA U NASEM PRAVU A.Dobra od opsteg interesa Dobra od opsteg interesa su djelovi prirode zbog svog ekonomskog,strategijskog,istorijskog,itd.znacaja imaju poseban pravni rezim upotrebe raspolaganja I zastite.U ova dobra obicno se ubrajaju:prirodna   bogastva,dobra u opstoj upotrebi,kulturna dobra,poljoprivredno I gradjevinskog zemljiste,sume I sumsko zemljiste itd.Status dobara od opsteg interesa stice se zakonom ili odlukom organa ili ustanove pod uslovima propisanim zakonom. B.Dobra u opstoj upotrebi Dobra u opstoj upotrebi predstavljaju dobra koja po svojoj prirodi ili namjeni sluze opstoj upotrebi.Upotreba ovih dobara se vrsi bez posebnih dozvola ili odobrenja nadleznih organa.U ova dobra se ubrajaju:putevi,vode,luke I  pristanista,vazduhoplovna pristanista,morske obale itd.

32 Fizicka I pravna lica imaju pravo opste upotrebe ovih dobara.Vrsenje ovog prava nije uslovljeno dobijanjem posebnih dozvola ili odobrenja,ali je ograniceno pravima drugih. C.Javna dobra Javna dobra se mogu posmatrati dvostruko-u uzem smislu I u sirem smislu.U uzem smislu javna dobra cine stvari koje su u iskljucivom javnopravnom rezimu.U ovom smislu javna dobra predstavljaju objekte javnopravnih ovlascenja I obaveza drzavnih organa,organizacija I sluzbi.Cine ih dobra u opstoj upotrebi (putevi,vode,luke,parkovi,trgovi itd), I prirodna bogastva (rude,divljac itd).U sirem smislu javna dobra cine dobra u uzem smislu I objekti javnopravnih ovlascenja I obaveza, kao I gradjanskopravnih ovlascenja drzavnih organa.Termin “javno dobro” treba razlikovati od termina “objekt drzavne svojine”jer ovaj drugi je siri pojam jer   pored javnih dobara obuhvata I stvari u gradjanskopravnom smislu. D.Dobra mrtve ruke Dobra mrtve ruke su dio imovinske mase koji se privremeno ili trajno izuzima iz   pravnog prometa.Takav status ova dobra su dobijala putem fideikomisarne supstitucije I porodicnog fideikomisa. U nasem pravu nije moguce pravnim poslovima inter vivos I mortis causa ustanoviti rezim dobara mrtve ruke.

72.POKRETNE I NEPOKRETNE STVARI Osnovna podjela stvari je na pokretne I na nepokretne.Osnov za razlikovanje je materijalni kriterijum tj.onaj o fiksiranosti ili pokretljivosti tjelesnih stvari.Za neke nepokretne stvari se vodi evidencija slicna onoj za nepokretne stvari:npr.brodovi,I drugi ploveci objekti,vazduhoplovi,automobile itd.Nepokretne stvari se ne mogu  premijestati s jednog mjesta na drugo bez ostecenja njihove sustine.U ove stvari ubrajaju se zemljista I stvari koje su u njemu inkorporisane.To sun pr.izvori,vodeni tokovi,drvece,zgrade I nepokretne vodene konstukcije.Zemljiste je povrsina zemlje u njenoj prirodnoj konfiguraciji.Ono obuhvata I podzemni sloj koji se moze koristiti,kao I gornju povrsinu.Izvori I vodeni rokovi su nepokretnosti zato sto pripadaju zemljistu.Drvece koje uspijeva na nekom zemljistu je sastavni dio tog zemljista.Vegetacija se takodje smatra stvarima inkorporisanim u zemljistu. Inkorporacija je sjedinjenje pokretne stvari sa nepokretnom na nacin da dodje do fiksiranja pokretne stvari za tijelo nepokretne.Saglasno tome u nepokretne stvari se ne ubrajaju stvari koje su postavljene ili sakrivene u zemljistu,kao I one stvari koje su  povezane sa nepokretnoscu. Da bi se zgrade smatrale za nepokretnosti potrebno je da se ispune 2 uslova: 1.da su inkorporisane u zemlji I 2.da su zidane kao trajni objekti. Ako zgrade leze na zemlji ili su zidane za privremenu upotrebu onda se smatraju za   pokretne stvari.Pored zgrada u nepokretne stvari se ubrajaju I druge gradjevinske konstrukcije kao sto su:mostovi,brane,hangari,televizijski tornjevi itd.Dakle sve sto je izgradjeno na povrsini zemlje iznad ili ispod nje a namijenjeno je da tamo trajno ostane ili je u nepokretnost ugradjeno ili dogradjeno ili nadogradjeno ili na neki drukciji nacin s njim trajno spojeno predstavlja dio te nepokretnosti sve dok se od nje ne odvoji. U stvarnom rpavu poznat je I pojam nepokretnosti pa namjeni tj.one pokretne stvari koje su u funkciji pripatka nepokretnosti.Da bi se jedna pokrenuta stvar smatrala za nepokretnost po namjeni potrebo je da se ispune 3 uslova: