Financa te Korporatave I. Hyrje Shumica e bizneseve te mesme dhe te medha ne te cilat marrin pjese nje numer aksionaresh paraqesin KORPORATEN. Psh. General Motors., Chase Manhatan Bank, Microsoft, Sony, Nestle etj. Kur themelohet korporata per here te pare aksionet e saj mund te mbahen nga nje nr.i vogel aksionaresh, rendom nga menaxheret e kompanis dhe disa te tjere (backers). Ne kete rast aksionet nuk jane te tregtueshme publikisht dhe nje kompani e tille themi se eshte e mbajtur afer. Vendimet investive (apo buxhetimi i kapitalit) tregojne se ne cfare asete reale duhet te investoje firma, kurse Vendimet Financiare tregojne se si duhet te sigurohen parate per investim Vendimet investive perfshijn shpenzimet e parave per blerjen e asete reale psh makina pajisje, toke etj.pra qe nderlidhen me pasurin sepse duke marr vendime investive rritet pasuria. Vendimet financiare nenkuptojn sigurimin e parave per te realizuar vendimet investive. Keto vendime ndodhen ne anen e pasives se bilancit te gjendjes. Kompanite publike jane ato kompani, aksionet e te cilave tregtohen publikisht, pasi me rritjen e firmes dhe emetimin e aksioneve te reja duhet te sigurohet kapitali plotesues Korporaten e menaxhon Bordi Drejtues dhe zgjedhet nga aksionaret. Bordi i Drejtorve perfaqson aksionaret. Ai emeron top-menaxhmentin dhe kujdeset qe menaxheret te punojne ne te mire te akionarve. Bordi i Drejtorve perbehet nga drejtor nga top menaxhmneti dhe te tjeret jane drejtore jo ekzekutiv, te cilet nuk jane te punesuar nga frima. Ekziston ndarja e pronesise nga menaxhme i korporates. Pasi qe korporatat kane numer te madh aksionaresh dhe eshte e pamundur qe ata te kyqen ne te gjitha vendimet dhe ne udheheqjen e korporates, per kete arsye angazhohen menaxheret profesionist te cilet qeverisin apo menaxhojn korporaten. Nese falimenton korporata, aksionaret pergjigjen vetem me pjesen e tyre te investuar ne korporate, dhe nuk jane te obliguar qe te paguajne obligimet e borxhet e firmes me parate e tyre shtese. Borxhet paguhen me kapital aksionar, qe eshte pjese e pasurise se korporates.
Qellimi kryesor i menaxhmentit te korporatave esht qe te rrise vleren e aksioneve dhe ne kete menyre rritet fitimi i firmes. Kur objektivat e menaxhereve dhe aksionarve ndryshojn, formohet i ashtuquajturi Konflikti BAZA-AGJENTI. (baza-aksionaret, agjenti-menaxheri) ky problem krijohet kur ndonje menaxher merr vendime jo te mira per firmen apo tenton te ndertoje pernadori me parate e aksionareve. Problemet baza-agjenti mund te zgjidhen me leht nese secili ka informate te njejte. Shpenzimet e agjensise paraqiten kur: 1. Menaxheret nuk tentojn te maksimizojn vleren e firmes, dhe 2. Aksionaret kane shpenzime per monitorimin e menaxherece dhe ndikojn ne aksionet e tyre Dispozitat e inkorporimit perckatojn qellimin e biznesit, sa aksione mund te emetohen, numrin e drejtoreve qe mund te emerohen etj., dhe keto dispozita duhet te jene konform me ligjet e shtetit. Format e organizmit te bizneseve jane: - Forma indivudale (apo pronesia e vetme, eshte biznes qe eshte ne pronesi dhe menaxhohet vetem nga nje individ) -Parteneriteti (ortakeria, eshte biznes ku dy apo me shume persona jane pronare dhe menaxhojn firmen) -Korporatat (shoqerite aksionare, kane obligime te kufizuara, dmth aksionaret nuk jane pergjegjes per borxhet e firmes). Menaxheri financiar qendron ne mes te operacioneve te firmes dhe tregjeve financiare, ku investitoret mbajne asetet financiare te emetuara nga firma, dhe eshte pergjegjjes per vendimet investive apo financiare. Asetet reale mund te jene materiale si pajisjet, fabrikat e zyrat, dhe jo materiale si ekspertiza teknike, licencat, shenjat mbrojtese(trademark) dhe patentat. Te gjitha keto duhet te paguhen. Qe te sigurohen parate e nevojshe korporata i shet copat e letret te njohura si Asete Financiare qe perfshijne jo vetem kredit e bankes por edhe aksionet, obligacionet dhe nje mori letrash tjera me vlere. Korporata mjetet e nevojshme i siguron nga shitja e letrave me vlere, kredite nga bankat etj. Hyrja dhe dalja e parave nga korporata: - Firma siguron fonde duke emetuar letra me vlere dhe duke ua shitur ato pjesmarrsve te treguut. Dalja e parave behet duke paguar dividentat dhe kamaten per aksionet dhe obligacionet e emruara.
Udheheqesi financiar CFO eshte pergjegjes per politiken financiare dhe planifikimin e korporates. Ai mbikqyr kontrollorin dhe arkatarin. Kontrollori ne korporate pergadit raportet financiare, menaxhon kontabilitetin dhe kujdeset per obligacionet tatimore te saj. Arkatari ka keto detyra: menaxhimi i parave, sigurimi i kapitalit, mbajtja e korrespondeces me bankat..
II. Sistemi Financiar dhe Ekonomia Sistemi financiar transformon fondet e kursimtareve te huamarrsit dhe u siguron kursimtareve pagesat per shfrytzimin e fondeve te tyre. Kete transfer Sistemi financiar e ben permes Instrumenteve financiare, te cilat paraqesin mjete per kursimtaret dhe detyrime per huamarrsit Sistemi financiar ne nje ekonomi ka rolin e ndermjetsimit ne met te atyre te cilet kan mjete tmjaftueshme dhe kursejn dhe atyre te cilet i huazojn ato mjete per te investuar ne veprimtari te ndryshme Kursimtar dhe huamarres ne nje ekonomi mund te jene: - Familjet - Bizneset - Qeverite Sistemi financiar ofron 3 sherbime kryesore financiare: 1. Ndarja e rrezikut 2. Likuiditetin dhe 3. Informimin -Rreziku paraqet shkallen e pasigurise per kthimin e mjeteve. Sistemi financiar mundeson ndarjen e rrezikut, duke ua ofruar kursimtareve dhe huamarresve menyrat per reduktimin e pasigurise.
Tregjet financiare sikurse jane tregu i aksioneve dhe tregu i obligacioneve paraqesin nje arene ne te cilen tepricat e kursimtarve transferohen te huamarrsit Dimenzionet e tregut financiar jane: 1. Tregu i parave 2. Tregu i kapitalit 3. Tregu devizor 4. Tregu i derivateve financiare Ne Tregun e Parave behet shitja dhe blerja e letre me vlere afatshkurter dhe instrumenteve financiare afatshkurter. Ne Tregun e Kapitalit behet shitja dhe blerja e letrave me vlere afatgjate. Ne Tregun Devizor behet shitja dhe blerja e devizave dhe percaktohet kursi devizor ne baze te ofertes dhe kerkeses se devizave. Ne Tregun e Derivateve Financiare behet shitja dhe blerja e instrumenteve derivative- derivateve financiare siq jane: opcionet, futures, forward, swap etj. - Tregu primar dhe sekondar.: Tregu primar eshte treg ku behet shitja per here te pare e letrave me vlere afatshkurter. Kur korporata shet asete financiare ajo grumbullojn para dhe kjo e rrit sasine e parave qe mban korporata dhe rrit shumen e aksioneve dhe obligacioneve qe mbahen nga publiku. Emitimi i tille nijhet si emitim primar dhe behet ne tregun primar. Tregu sekondar- Ne kete treg behet shitja dhe blerja e metejshme e letrave me vlere, emisioni i te cilave eshte bere me pare, pra ketu shtien letrat me vlere qe jane shitur me pare. Letrat me vlere ne kete treg mund te shitjen ne cdo moment edhe para afatit te maturimi dhe te shnderrohen ne para te gatshme. Mirepo ky treg nuk siguron fitim. Ky treg u mundeson investitoreve qe te bejne tregti me aksione dhe obligacione ne mes tyre. Keto shitje dhe blerje njohen si transaksione sekondare dhe kryhen ne Trgun Sekondar. Pjesmarrsit e tregut financiar jane institucione si: Bankat Komerciale, Unionet Kreditore, Shoqatat Kursimore dhe Kreditore, Bankat e Kursimeve, Fondet e Perbashketa, Kompanite Financiare, Kompanite e sigurimeve dhe Fondet e Pensioneve qe huazojne para nga kursimtaret dhe ua japin huamarresve.
Paraja paraqet cdo gje qe njerzit jane te gatshem te pranojn per pagimin e mallrave dhe sherbimeve apo per pagimin e borxhit Oferta e parase eshte sasia e teresishme e parase ne nje ekonomi Kerkesa e parase eshte sasia e parase e cila kerkohet per plotsimin e nevojave Politika monetare i referohet menaxhimit te ofertes se parase dhe lidhjeve te saj me cmimet, normat e kamates dhe variablat e tjera ekonomike. Kjo politike drejtohet nga Banka Qendrore e vendit. Politika monetare ka keto qellime: 1. Ruajtja e stabilitetit te cmimeve, 2. Rritja ekonomike, 3. Punesimi i plore, 4. Ekulibri ne bilancin e pagesave. Analizen ekonomike e perdorim per te studiuar sistemin financiar dhe parane dhe per te pare relacionet ne mes te variablave. Analiza ekonomike mundeson: 1. Shpjegimin e zhvillimeve aktuale apo ngjarjeve dhe 2. Parashikimin e zhvillimeve te ardhshme apo ngjarjeve.
III. Institucionet Financiare Roli i institucioneve financiare: Keto institucione i zvogelojn shpenzimet e takimit te kursimtarve dhe huamarresve dhe sigurojn ndarjen e rrezikut, likuiditetin dhe sherbime te informimit te cilat mundesojn qe tregjet financiare te funksionojne me mire, ndersa funksionimi me i mire i tregjeve financiare siguron informatat mbi cmimet per pjesmarrsit ne treg dhe u ndihmon investitorve qe te marrin vendime te arsyeshme mbi alokimin e portfolios. Institucionet financiare klasifikohen: 1. Institucionet e tegut te letrave me vlere (ketu hyjn bankat investive, firmat brokere dhe bursat e organizuara) 2. Institucionet investive (fondet e perbashkta dhe kompanite financiare)
3. Institucionet kursimore kontraktuese (bankat komerciale, institucionet kursimore dhe unionet kreditore) 4. Institucionet financiare te qeverise Afarizmi bankar investiv perfshin 3 menyra sesi bankieret investiv mund te fitojn te ardhura: 1. Nenshkrimi i aksioneve te reja apo emitimi i obligacionev - Nenshkruesit garantojn nje cmim per firmen emituese, e shesin emitimin me cmim me te larte dhe mbajn fitimin qe njihet si shperndarje. 2. Perpos nenshkrimit, banka investive mund te shese emitimin e letrave me vlere nen kushte te tjera. Psh.banka investive mund te mos garantoje cmimet e emitimeve te reja me rrezik te larte. Ne vend se te garantoje cmimin banka investive do ta shese emitimin sipas bazes tere-apo-asnje. 3. Alternativa me e mire e mundshme esht ajo qe i mundeson bankes investive qe te mos jape asnje garanci duke kerkuar nga ajo qe t'u shese investitorve nga emitimi i ri aq as mundet. Bankat investive u ndihmojne bizneseve ne sigurimin e kapitalit te ri ne tregjet primare dhe i keshillojn per menyren me te mire per ta bere kete: qofte duke rekomanduar emitimin e aksioneve apo strukturimin e kontratave te borxhit per te terhequr investitoret. Emitimet e medha te letrave me vlere shiten nga grupet e bankave investive nenshkruese qe quhen Sindikata. Ne shitjet e sindikatave, banka investive udheheqese luan rolin e menaxherit dhe e mban nje pjes te fitimit te shperndarjes. Pjesa tjeter e fitimit ndahet ne mes te antarve te sindikates. Letrat me vlere mund te kembehen ne dy menyra: 1. Permes bursave 2. Permes OTC (over the counter) tregjeve Bursa eshte nje lokacion fizik, ne te cilin kembehen letrat me vlere. Ne te vertet, bursa eshte institucion i cili siguron nje treg ankand per letrat me vlere: asetet blehen nga ofruesi me cmimin me te ulet dhe i shiten atij qe ofron cmimin me te larte. Bursat me te njohura ne SHA jane NYSE dhe AMEX. Ne tere boten ekzistojn rreth 142 bursa. Kembimi permes OTC tregut - Brokeret dhe dileret i takojn blersit dhe shietsit poashtu edhe ne OTC tregjet, ku tregtia behet permes telefonit dhe kompjuterit.
Brokeret dhe dileret jane ndermjetsues financiar te cilet bejne pjese te institucionet e letrave me vlere. Brokeret ndihmojn te takojn bleresit dhe shitesit ne tregun e caktuuar dhe per kete marrin provizion. Dileret bejn tregti ne mes te bleresve dhe shitsve; ata mbajne rezerva te letrave me vlere dhe i shesin ato me cmim me te larte se sa qe kan paguar per to, duke realizuar fitimin ne mes te cmimit te ofruar dhe cmimit te kerkuar FONDET E PERBASHKETA jane ndermjetesues financiare q e konvertojn kerkesat e vogla individuale ne nje portfolio te diversifikur te aksioneve, obligacioneve, hipotekave dhe instrumenteve te tregut te parave duke grumbulluar burimet e shume kursimtareve te vegjes. Fondet e perbashketa jane dy lloje: Me fund te mbyllur dhe me Fund te hapur. Fondet e perbashketa me fund te mbyllur. - Te keto fonde kompania e fondit te perbashket emiton nje nr.fiks te aksioneve te rishlyeshme te cilat pastaj investitoreve mund t'i shesin ne OTC tregjet si aksione te zakonshme. cmimi i ketyre aksioneve ndryshon me vleren e aseteve ne fjale. Per shkak te dallimeve ne kualitetin e menaxhmentit te fondit apo likuiditetin e aksioneve, aksionet e fondit mund te shiten me diskont apo me primin relativ ndaj vleres se tegut te aseteve ne fjale. Fondet me fund te hapur - jane me te shpeshta. Ato emitojn aksione te rishlyeshme me cmimin qe eshte i lidhur me vleren ne fjale te aseteve. KOMPANITE FINANCIARE jane ndermjetesuese te cilat grumbullojne shume te medha te parave, duke shitur letrat komerciale dhe letrat me vlere te sigurta. Keto fonde ato i shfrytzojn per te dhene hua te vogla per familje dhe biznese. Keto kompani para se te japin hua duhet te mbledhin informata lidhur me rrezikun e mos permbushjes se detyrimeve nga ana e huamarresve. Llojet e kompanive financiare jane: 1. Kompanite financiare te kosnumatorve 2. Kompanite financiare te bizneseve 3. Kompanite financiare te shitjes - Kompanite financiare te konsumatorve japin hua qe t'ua mundsojne konsumatoreve qe te blejne vetura, mobilje, aparate amviserie, financimine punimeve shtepiake dhe rifinancimin e borxheve te familjeve. - Kompanite financiare te bizneseve blejne llogari te arketueshme ( kerkesave) te firmave te vogla me diskont. Kompanit i mbajne keto kerkesa deri ne afatin e skadimit per te realizuar fitim. Aktivitet tjeter i ketyre kompanive eshte blerja e
pajisjeve te shtrnjta dhe pastaj dhenia e tyre me qira bizneseve gjate nje kohe te caktuar. - Kompanite financiare shitese jane te lidhura me kompanite qe prodhojne apo shesin mallra te shtrenjta. Qellimi i tyre eshte qe te promovojne biznesin e prodhuesit apo te shitesit me pakice. Institucionet e kursimit te kontraktuar u mundesojn individeve qe: 1. Te paguajn para per ta transferuar rrezikun e shpenzimeve te medha financiare te dikush tjeter, apo 2. Te paguajn ne menyre te disiplinuar per pensionim. Mundesia e mbulimit te shpenzimeve te medha financiare i shtyn shume njerez qe t'ua paguajne kompanive te sigurimit provizione qe quhen PRIME, ne menyre qe kompania e sigurimit te barte rrezikun. KOMPANITE E SIGURIMEVE jane ndermjetsuese financiare te specializuara per nenshkrimin e kontratave per mbrojtjen e poseduesve te policave nga rreziku i humbjes financiare qe mund te paraqitet ne raste te veqata Industria e sigurimeve ka dy segmente: 1. KOMPANITE E SIGURIMIT TE JETES (i shesin policat per te mbrojtur familjet nga humbja e fitimeve per shkak te paaftesis, pensionimit dhe vdekjes se pesonit te siguruar. Keto kompani ofrojn sigurimin per t'u mbrojtur nga shpenzimet e medha financiare, te mbijetuarit e pronareve te policave) 2. KOMPANITE E PASURISE DHE DEMEVE (i shesin policat per te mbrojtur familjet dhe firmat nga rreziqet e semundjeve, vjedhjeve, zjarrit, aksidenteve dhe katastrofave natyrore). Kompanite e sigurimit te jetes nuk paguajne tatim ne te ardhurat e tyre, ndersa siguruesit e pasurise dhe demeve nga fatkeqsite, paguajne tatimin ne te ardhura ne neto te ardhurat etyre, por me lehtesi per rezervat. Parimet e menaxhimit te sigurimeve - Kompanite e sigurimeve realizojn fitime nga teprica e primeve permbi pagimin e kerkesave dhe nga investimet ne biznes. Keto institucione nje kohe te gjate kane qaene pjesemarres te rendsishem ne sistemin financiar, duke i investuar primet e pronareve te policave ne tregjet e kapitalit, rendom ne aksione, obligacione, hipoteka dhe kredi direkte per firma. Problemet e kompanive te sigurimit. -Kompania e sigurimeve ballafaqohet me shpenzimet qe jane te lidhura me informimin asimetrik, pasi individet apo firmat qe
kerkojn, mund te kene info. .te cilat kompania e sigurimeve nuk i ka. Siguruesit gjithashtu ballafaqohen me zgjedhjen adversive dhe hazardin moral Zgjedhja adversive paraqitet kur blersit qe jan me te interesuar per blerjen e sigurimit jane individet, probabiliteti i te cileve per te kerkuar pagimin e shumes se sigurimit gjate nje periudhe kohore eshte me i larti. Per te evituar zgjedhjen adversive menaxhmenti I sigurimeve ngarkon individet me Prime te Bazuara ne rrezik, primet e bazuara be probabilitetin e terheqjes se kerkesave te tyre. Hazardi moral ne sigurim rrittet kur individet rrezikojn me shum kur jane te siguruar se sa kur nuk jane te siguruar. Ne sistemin financiar zhvillohen marrveshje financiare per te reduktuar shpenzimet e informimit qe jane te lidhura me hazardin moral. Per kompanite e sigurimeve keto marreveshje persfshijne: Zbritjet, Kosigurimin dhe Marrveshjet restriktive. Rregullimi i kompanive te sigurimit: Rregullat kerkojn nga kompanit e sigurimeve qe te zbulojne komponentet e portfolieve te tyre, qe ti nenshtrohen ekzaminimit per te minimizuar mashtrimin qe te kufizojne mbajtjen e mjeteve te rrezikshme dhe per te kufizuar primet. FONDET E PENSIONEVE i investojne kontributet e puntorve dhe te firmave ne aksione, obligacione dhe hipoteka per te siguruar pagesa te pensioneve gjate pensionimit te puntorve. Kursimet e pensioneve mund te akumulohen dy forma: 1. Permes fondeve te pensioneve, te sponsoruara nga punedhensit dhe 2. Akumulimi i kursimeve te pensionit permes llogarive te kursimeve Te punesuarit mund te preferojne qe te kursejn permes planeve te pensioneve te ofruara nga punedhenesit me pare se sa permes llogarive te kursimeve per 3 arsye: 1. Fondet e pensioneve jane ne gjendje qe te menaxhojn portfolion financiare ne menyre me efikase, me shpenzime me te uleta te transaksioneve 2. Fondet e pensioneve mund te sigurojn beneficione, siq jane anuitetet, te cilat kushtojn shume per t'u siguruar per kursimtar individual 3. Trajtimi special tatimor i pensioneve mund t'i beje beneficionet e pensionet me te vlefshme. PLANET E PENSIONEVE jane: -PLANET E KONTRIBUTEVE TE DEFINUARA (ku kontributet investohen per te punesuarit te cilet posedojn vleren e fondeve ne plan. Nje plan mund te ofroje tri zgjedhje per te investuar: Blerja e bonave te thesarit, Blerja e obligacioneve private dhe Blerja e nje portfolie te aksioneve te rendomta.) dhe
-PLANET E BENEFICIONEVE TE DEFINUARA (ku nje te punsuari i premtohet shfrytzimi i beneficionit duke u bazuar ne fitimet dhe vitet e sherbimit). Dallimi kryesor ne mes te ketyre planeve eshte ne metoden e financimit qe garanton beneficionet e pensioneve. Planet e kontributeve te definuara financohen ne teresi nga te punesuarit, te cilet paguajn kontributet dhe pranojn kthimin per to. Kurse planet e beneficioneve te definuara financohen ne teresi vetem ateher kur kontributet se bashku me fitimet e ardhshme te parashikuara jane te pamjaftueshme per pagimin e deficinoneve te parashikuara. Nese plani ka munges mjetesh ateher ai eshte nenfinancim. FONDET PUBLIKE TE PENSIONEVE eshte forme e kursimit te pensionit ku planet e pensioNeve sigurohen nga qeveria, psh sigurimi social INSTITUCIONET DEPOZITARE pranojn depozita dhe lejojn kredi, duke vepruar si ndermjetsues ne takimin e huadhenesve dhe huamarresve. Institucionet me te rendsishme depozitare jane: - Bankat komerciale - Shoqatat kursimore dhe kreditore - Bankat e kursimeve - Unionet kreditore Bankat komerciale jane ndermjetsues financiare qe pranojn depozita dhe lejojn kredi, duke ofruar ndarjen e rrezikut, likuiditetin dhe sherbime te informimit, qe mund ti shfrytzojn kursimtaret dhe huamarrsit. Keto jan banka qe bejn kreditimin afatshkurter te prodhimit dhe konsumit. Mjetet i krijojn nga depozitat afatshkurtra te ekonomise dhe depozitave te popullates Shoqatat kursimore dhe kreditore (Bankat e kursimeve) jane institucione qe marrin depozita afatshkurta per te financuar kredit hipotekare me afat tgjate duke iu ekspozuar rrezikut ne rast te fluktuimeve te normave te kamates ne treg. Ne SHBA institucione kursimore jane shoqatat e ndertimit dhe kreditimit te cilat individet i kane bashkuar parate te cilat pastaj u jane dhene antarve per te ndertuar shtepi. Unionet kreditore marrin depozita dhe u japin hua individeve te cilet jane te njohur per njeri tjetrun dhe punojn brenda nje firme. Permes unioneve shpenzimet e informimit dhe monitorimit jane me te vogla Qeverite bejn ndermjetsimin financiar ne keto menyra: - Ne menyre Direkte - permes institucioneve te qeveris, dhe
- Ne menyre Indirekte - duke garantuar per kredit e lejuara nga ndermjetsuesit financiar privat
IV. Afarizmi I Bankave Bankat jane institucione financiare qe bejne ndermjetsimin ne mes te kursimtarve dhe huamarrsve, gjithmon duke paguar nje interes per kursim dhe njekohsisht duke arketuar nje norme tjeter nga huamarrsit Fitimi i bankes paraqet diferencen ne mes te normes se interesit qe japin bankat per kursimtaret dhe normes se interesit qe ata arketojne nga huamarrsit Bilanci i gjendjes paraqet nje raport qe tregon poziten financiare te nje firme ne nje periudh te caktuar kohe duke paraqitur ne njeren ane pasurin e firmes dhe ne tjetren detyrimet dhe kapitalin. Neto vlera e bankes - perfshin fitimet e akumuluara nga afarizmi me kursimtaret dhe huamarresit. Depozitat A Vista jane depozita te terheqshme me qek, te cilat i japin te drejten deponuesit qe te leshoj qeqe per individet, bizneset apo qeverine. Keto llogari perfshijne depozitat ne te pare, qe jane llogari pa kamate, NOW llogarite qe sjellin kamate dhe super NOW llogarite. Depozitat jotransaksione jane llogari qe ofrojne bankat per te terhequr mjetet nga deponuesit te cilet deshirojn te fitojn kamate per mjetet e tyre. Keto perfshijne llogarite e kursimeve, llogarite depozitare dhe te tregut te parave (MMDA) dhe depozitat me afat (CD-certifikatat mbi depozita). Huazimet - jane detyrime jodepozitare dhe perfshijne huazimet afatshkurter te qeverise, huate nga deget e huaja te bankes apo nendeget, marrveshjet e riblerjes si dhe huate nga Banka Qendrore te njohura si Kredi Diskonte. Mjetet e bankave perfshijn mjetet qe mbahen ne para te gatshme dhe fondet qe shfrytzohen per investimet ne letrat me vlere،, kredit dhe mjetet tjera Mjetet ne para te gatshme. -Mjetet me likuide qe mbahen nga bankat jane Rezervat te cilat perbehen nga parate ne arke-parate e gatshme ne banke apo ne depozita te bankat e tjera) dhe depozitat te Banka Qendrore. Kerkesat e bankes ndaj bankave te tjera per fonde te paarketuara jane asete. Letrat me vler te Sigurta jane letra me vlere te kembyshme dhe jane mjete likuide te bankave, te cilat bankat i kembejn ne tregjet e letrave me vlere
Per bankat komerciale, lloji me I rendesishem I kredive jane Kredite komerciale dhe Industriale, si dhe Kredite Hipotekare Mjetet tjera perfshijne mjetet fizike te bankes ne pajisje dhe ndertesa. Poashtu perfshin edhe Kolateralin (garanci shtese) e pranuar nga huamarresit qe nuk I permbushtin detyrimet e tyre. percaktimi i neto vleres: Neto vlera e bankes ose kapitali aksionar eshte diferenca ne mes te mjeteve dhe detyrimeve. KA=Mjetet-Detyrimet Falimentimi (deshtimi) i bankave paraqitet kur banka nuk mund t'i paguaje deponuesit e vet ne teresi dhe nuk ka rezerva te mjaftueshme per te plotesuar kerkesat per rezerva.
V. Raportet Financiare Raportet me te rendsishme financiare jane: Bilanci i Gjendjes dhe Bilanci i Suksesit - Bilanci i gjendjes eshte mjet i pershtatshem per organizimin dhe grumbullimin e te dhenave mbi ate se qka disponon firma(asetet apo mjetet e saj) dhe qka ka borxh (burimet e mjeteve) dhe diferencen ne mes tre (kapitali aksionar) ne nje kohe te caktuar Radhitja e zerave ne Bilancin e Gjendjes behet ne baze te likuiditetit. Dmth mjetet me likuide jane ne fillim. Gjate ekzaminimit te bilancit te gjendjes duhet pasur parasysh tri ceshtje te rendsishme: likuiditeti, borxhi ndaj kapitalit te aksionarve dhe vlera e tregut ndaj vleres se librave (kontabilitetit). - Bilanci i suksesit mat performancen ne nje periudhe te caktuar (rendom 3 muaj apo 1 vit) dhe tregon sa ka qene profitabile firma.. Te hyrat - Shpenzimet = Te ardhurat Radhitja e zerave ne Bilancin e SUKSESIT: se pari tregtohen te hyrat dhe shpenzimet nga operacionet kryesore te firmes, pastaj perfshihen shpenzimet e financimit (kamata), tatimet veqohen veqmas ndersa pozicioni i fundit paraqet neto te ardhurat Duke punuar ne bilancin e suksesit menaxheri financiar duhet t'i kete parasysh tri gjera: GAAP, cashin ndaj jocashit si dhe kohen dhe koston.
Dalimi ne mes te Bilancit te Gjendjes dhe Bilancit te Suksesit eshte se bilanci i gjendjes perdoret per organizimin dhe grumbullimin e te dhenave mbi ate se cka disponon firma dhe borxhet si dhe diferencen ne mes tyre, kurse Bilanci i Suksesit mat suksesshmerine e nje firme ne nje periudhe te caktuar kohe. Mjetet jane pasurite ose asetet qe disponon firma. Mjetet klasifikohen ne fikse dhe mjete xhiruese (kurente. Mjetet fikse jane ato qe kane afat relativisht te gjate te qendrueshmerise dhe mund te jene Materiale (psh.kompjuteri, kamioni) dhe JoMateriale (shenjat mbrojtse , patentat.) Mjetet xhiruese kane afatin me te vogel se 1 vit qe dmth se brenda 1 viti shnderrohen ne kesh psh.stoqet, parate e gatshme, kerkesat nga blersit. Burimet e mjeteve jane: obligimet rrjedhese (afat1vit, psh.obligimet ndaj furnitorve etj.) dhe obligimet afatgjate (firma paguan pas 5 viteve) Neto kapitali xhirues paraqet diferencen ne mes te mjeteve rrjedhese dhe burimeve rrjedhese apo obligimeve rrjedhese te firmes. NKXH=Mrr-Orr Neto kapitali xhirues eshte pozitiv kur mjetet xhiruese jane me te medha se obligimet rrjedhese. Likuiditeti ka te beje me shpejtesine dhe lehtesine me te cilen nje mjet mund te shnderrohet ne para. Likuiditeti ka dy dimensione: - Lehtesia e konversionit dhe - Humbja e vleres Cdo mjet mund te shnderohet ne para nese vlera (cmimi) zbritet dukshem. Mjet me likuiditet tlart eshte ai qe mund te konvertohet ne para pa zbritje substanciale te cmimit (stoqet jane mjetet me pak likuide Borxhi ndaj kapitalit te aksionarve. -Anksionaret kane te drejt ne vleren reziduale vetem pasi te jene paguar kreditore. vlera e kesaj pjese te mbetur paraqet kapitalin aksionar te firmes, qe shprehet keshtu: Kapitali aksionar=Mjetet-Burimet e mjeteve. Nese firma i shet mjetet dhe paguan borxhet, parate e mbetura do t'u takojne aksionarve. Vlera e tregut ndaj vleres ne librat e kontabilitetit: - Vlera e vertet e cdo mjeti eshte vlera e tregu qe thjesht paraqet vleren e parave qe do te merrnim po qe se e sheim ate, perkundrazi vlerat e tregtuara ne bilancin e gjendjes per mjetet e firmes jane vlera ne libra dhe ne pergjithsi nuk jane aq sa ato aktualisht vlejne.
Parimet e kontabilitetit te pranuara pergjithsisht paraqesin nje vister standardesh dhe procedurash sipas te cilave jane pergaditur raportet financiare te revizionuara Sipas Kostos historike tegtohen asetet ne raportet financiare te revizionuara. Me fjale tjera, asetet mbahen ne libra sipas asaj se sa ka paguar firma per to pa marr parasysh faktin se para sa kohesh jane blere ato dhe sa vlejn sot. Per mjetet xhiruese vlera e tregut dhe vlera ne libra eshte e ngjashme, pasi ato jane blere dhe shnderruar ne para te gatshme brenda nje periudhe relativisht te shkurte. Mirepo, per mjete FIKSE do te jete koicidence nese vlera e tregut do te jete e barabart me vleren ne libra.
VI. Tatimet Tatimet jane njera nga derdhjet me te medha te parave nga firma. Madhsia e Tatimit percaktohet me kodin e tatimit dhe rregulla te caktuara. Normat e tatimit te korporatave nuk rriten ne menyre strikte. Sipas shumes se te ardhurave jane edhe normat e tatimit. Norma mesatare e tatimit paraqet raportin ne mes te tatimit qe duhet paguar dhe te ardhurave qe tatimohen. Te norma Paushalle e tatimit ekziston vetem nje norme e tatimit per te gjitha nivelet e te ardhurave Norma marxhinale e tatimit paraqet shumen e tatimit qe paguhet nese fitoni 1 euro me teper (ekstra tatimi) Per vendimet financiar eshte relevante norma margjinale pasi cdo rrjedhe e re e parave do te tatimohet ne kete norme
VII. Rrjedha e Parave (Cash Flow) Rrjedha e parave - Cash flow paraqet njeren nga informatat me te rendesishme financiare qe mund te nxirret nga raportet financiare. Me cash flow nenkuptojm diferencen ne mes te parave qe hyjne dhe atyre qe dalin nga korporata. Cash flow nga mjetet(asetet) tregon se firma gjeneron para permes aktiviteteve te ndryshme dhe ato para perdoren ose per te paguar kreditoret ose pronart e firmes. CFM=cashflow per kreditoret (CFK) + cash flow per aksionaret (CFA)
Komponentet e cash flow nga mjetet: 1. Cash flow operativ (kate beje me parate nga aktiviteti ditor i firmes si prodhimi shtja etj.) 2. shpenzimet e kapitalit (neto shpenzimi ne mjetet fikse, blerja dhe shitja e mjeteve fikse) 3. Ndryshimi ne neto kapitalin xhirues (shuma e shpenzuar per neto kapitalin xhirues) Cash flow operativ ka te beje me parate nga aktiviteti ditor i fimes (prodhimi dhe shitja). CFO tregon se a i mbulojn hyrjet e parave nga operacionet e biznesit, daljet e perditshme te parave. CFO kalkulohet ashtu qe nga te hyrat i zbresim shpenzimet, por nuk duhet perfshire amortizimin pasi nuk paraqet dalje ne para as nuk duhet perfshire kamaten pasi ajo paraqet shpenzimin financiar. Mirepo duhet perfshire tatimet asi ato paguhen me cash. Neto shpenzimi i kapitalit NKSH paraqet parate e shpenzuara ne mjetet fikse pra parate e fituara me shitjen e mjeteve fikse Ndryshimi ne neto kapitalin xhirues NKXH paraqet shumen e shpenzuar per neto kapitalin xhirues. Cash flow negativ na tregon se firma ka siguruar me teper para duke huazuar dhe shitur aksione se sa qe u ka paguar kreditoreve dhe aksionareve ate vit. Cash flow per kreditore dhe cash flow per aksionaret paraqet neto pagesat per kreditoret dhe pronaret gjate vitit: CFK=Kamata e paguar-Neto huazimi i ri CFA=Dividenda e paguar-Neto kapitali i ri aksionar
VIII. Vlera Parimi i pare themelor i financave: ''nje euro sot vlen me shume se 1 euro neser, pasi euroja sot mund te investohet per te fituar kamat menjeher'' Parimi i dyte themelor i financave:. ''1 euro e sigurt vlen me shum se 1 euro me risk'' Faktori diskont paraqet vleren e sotme te 1euro te pranuar ne te ardhmen. Ai rendom shprehet si vlera reciproke e 1+norma e kthimit. Faktori diskont=1/1+r
Norma e kthimit (r) eshte shperblimi qe investitoret kerkojn per pagimin e pageses se shtyer. Kushti per nje ekuiliber ne nje treg te zhvilluar te kapitalit eshte qe te gjitha letrat me vlere ne klasen ekuivalente te rrezikut, ofrojne kthimin e njejte te pritur. Per te kalkuluar vleren e tashme ne pjestojme fitimet e pritura me normen e kthimit, qe fitohet nga investimi alternativ ne tregun e kapitalit. Kjo norme e kthimit njihet si norma diskonte ose kostoja oportune e kapitalit. VT=1/1+1xC1 Kostoja oportune paraqet kthimin e paracaktuar duke investuar ne nje projekt ne vend te obligacioneve. Pra norma e kthimit qe fitohet nga investimi alternativ ne tregun e kapitalit Norma e kthimit llogaritet: Kthimi=fitimi/investimi Pagesat per aksionaret qe posedojn aksione te rendomta behen ne dy forma: 1. Dividenta ne cash dhe 2. Fitimet apo humbjet e kapitalit Norma e kapitalizimit ne treg eshte norma e kthimit te cilin e presin investitoret kur investojne dicka. Kthimi I pritur = r = Div1+P1-P0/P0 NVT neto vlera e tashme: nje objekt mund te vlej me shum se sa kushton dhe sjell neto kontribut me vlere. Neto velra e tashme fitohet duke zbritur investimin e kerkuar: NVT=VT-inv.ikerkuar - Mund te themi se nje investim eshte i mire ateher kur NVT ka vlere pozitive. NVT eshte pozitive ateher kur VT eshte me e madhe se investimi fillestar.
IX. Rreziku dhe kthimi Rreziku paraqet probabilitetin se kthimi aktual per nje investim do te dallohet nga kthimi i pritur. Rreziku paraqet pengesen dhe kufizimin me te madh per investime, kthimi nga investimi paraqet benificioni kryesor. Rreziqet e medha potenciale percillen me kthime te medha potenciale, rreziqet e vogla potenciale percillen me kthime te vogla potenciale. Rreziqet qe ballafaqohet korporata gjate investimit jane: 1. Rreziku i normes se kamates 2. Rreziku i tregut 3. Rreziku i inflacionit 4. Rreziku i afarizmit
5. Rreziku financiar 6. Rreziku i likuiditetit 7. Rreziku jashtbilancor Rreziku i normes se kamates paraqitet per shkak te ndryshimeve te normes se kamates. Ky rrezik eshte i lidhur ne rend te pare me obligacionet, por mund te ndikoj edhe ne aksione. Rreziku i tregut ka tbeje me variabilitetin qe rezulton nga fluktuimet ne treg. Te gjitha investimet ne letra me vlere i neshtrohen rrezikut te tregut. Rreziku i inflacionit ka tbeje me humbjen e fuqis blerese per shkak te ndryshimeve ne fuqin e pergjithshme blerese te 1 euroje. Rreziku I inflacionit eshte I lidhur me rrezikun e normes se kamates. Me rritjen e inflacionit, edhe normat e kamates tentojne te rriten: kreditoret kerkojne kompensimin per humbjen e fuqise blerese. Rreziku i afarizmit i referohet rrezikut te investimit ne nje biznes te caktuar apo industri(dege). Rreziku financiar i referohet rrezikut qe eshte i lidhur me perdorimin e borxhit per financimin e kompanise. Kompanite qe perdorin borxhin me pare se sa kapitalin per te financuar asetet, pranojne rrezik me te madh financiar,se sa ato qe nuk e perdorin. Rreziku financiar dhe leva financiare jane te lidhura ngushte. Rreziku i likuiditetit eshte i lidhur me letrat me vlere qe nuk mund te blehen apo shiten shpejt dhe pa ulje te cmimit. Rreziku jashtbilancor eshte shuma e mundshme e humbjes qe nuk reflektohet ne bilancin e gjendjes pasi humbja ende nuk eshte paraqitur, apo zeri(pozicioni) I tille nuk eshte identifikuar si mjet apo burim. Kthimi i pritur paraqet kthimin e mjeteve nga investimet me rrezik te pritur ne te ardhmen Komponentet e kthimit nga investimet. 1. Komponenta e te ardhurave per kthimin(mund te pranoni cash pasi posedoni letra me vler) 2. Fitimi apo humbja e kapitalit (pasi qe cmimi i letrave me vlere do nderroj) Kthimi I teresishem ne euro eshte shuma e dividendes dhe fitimit te kapitalit. Kthimi I teresishem=Te ardhurat e div.+fitimi (ose humbja) e kapitalit
Kthimi mesatar kalkulohet kur kthimi pjesetohet me numrin e viteve. Primi i rrezikut paraqet shperblimin per pranimin e rrezikut apo shtesen gjat investime ne projekte apo asete me rrezik me te larte ne krahasim me ato projekte apo asete qe nuk kane rrezik Varianca dhe Devijimi standard jane masat me te shpeshta qe perdoren per matjen e paqendrueshmerise. Varianca paraqet deiferencen mesatare ne mes te kthimit aktual dhe mesatar ne katror. Devijimi standard shprehet si rrenja katrore pozitive e variances.
X. Buxhetimi I kapitalit Periudha e kthimit paraqet periudhen ose kohen enevojshme per kthimin e investimin fillestar. Rregulla e kthimit: Nje investim eshte i pranueshem neser periudha e kalkuluar e kthimit per ate investim, eshte me evogel se nje numer i percaktuar vitesh. Kthimi mesatar i kontabilitetit (KMK) paraqet raportin ne mes te te ardhurave mesatare dhe vleres mesatare te kontabilitetit te nje investimi: KMK=teardhurat neto mesatare/VMK Norma Interne e Kthimit (NIK) paraqet rregullen nese investimi i bere e tejkalon fitimin e pritur. Nese ndodh e kunderta ky investim hudhet posht. Kur NIK<0 nuk pranohet investimi, kur NIK>0 investimi pranohet. NIK-norma interne e kthimit eshte norma diskonte qe e ben vleren e tashme neto te nje investimi zero. NIK varet vetem nga cash flow i investimit te veqant. Rregulla NIK thote: ''Nje investim eshte i pranueshem nese NIK e tejkalon kthimin e kerkuar, perndryshe investimi duhet te hudhet poshte'' Neto vlera e tashme (NVT) paraqet diferencen ne mes te vleres se tregut dhe kostos se nje investimi. NVT=-Co+C1/1+r IP-indeksi i profitabilitetit definohet si vlera e tashme e cash flow ne te ardhmen pjestuar me invesrimin fillestar. IP=VT/Kosto e projektit Nese IP eshte me i madh se 1 dhe NVT e kalon 0 ateher ky investim eshte i pranueshem
Pro-forma raportet financiare (PRF). -Gjeja e par qe duhet bere kur fillojm vlersimin e nje projekti eshte perpilimi i pro-forma raporteve financiare, me te cilat mund te shohim rrjedhat e parave te projektuara.Per t'i pergaditur keto raporte ne na nevojiten vleresimet e sasive, si: cmimi shites per njesi, shpenzimet variabile per njesi dhe shpenzimet e teresishme fikse.
XI. Vendimet Financiare dhe efikasiteti I tregut Dallimi ne mes te vendimeve investive dhe financiare: - Vendimet investive jan me te thjeshta se sa vendimet financiare. Mirepo ndisa raste vendimet financiare jane shum me te lehta se sa vendimet investive. Se pari, vendimet financiare nuk e kan shkallen e njejt te finalitetit, sikur venndimet investive. Ato mun te shnderrohen me leht. Se dyti, eshte me veshtire te fitohen apo humben parate me sstrategjetit e mira apo te keqia financiare. Arsyeja per mbajtjen e buxhetimit te kapitalit ne menyre konstante eshte qe te ndahet ky vendim nga vendimi financiar. pra, kjo supozon se buxhetimi i kapitalit dhe vendimet financiare jan te pavarura. Tregu efikas i kapitalit eshte tregu ne te cilin te gjita transaksionet kane neto vleren e tashme NVT= 0. NVT e huazimit mund te llogaritet ne menyre te zakonshme vetem se ket cash flow i pare eshte pozitiv, ndersa te mevonshmet jane negative. NVT e huazimit=Shuma e huazuar-VT e pagesave te kamates -VT e pageses (rikthimit) te huase Maurice Kendall ishte nje staticient britanez i cili ne vitin 1953 prezantoi punimin lidhur me sjelljen e cmimeve te letrave me vlere dhe te mallrave. Ai verejti se ndryshimet e cmimeve jane te pavarura nga njera-tjetra ashtu si edhe fitimet dhe humbjet. Format e efikasitetit te tegut jane: 1. Efikasiteti i dobet (cmimet reflektojn ne informatat qe gjenden ne regjistrin e cmimeve te kaluara) 2. Efikasiteti gjysme i forte (cmimet reflektojn jo vetem cmimet e kaluara por edhe informatat tjera nga shtypi financiar) 3. Efikastiteti i forte (cmimet reflektojn te gjitha informatat qe mund te sigurohen me analizen e kompanise dhe ekonomis) Dy lloj analistesh te investimeve e ndihmojne efikasitetin e tregut: Analistet Fundamental te cilet e studiojn biznesin e kompanis dhe mundohen qe ta
zbulojne informaten lidhur me profitabilitetin e tyre qe do ti jeptje drite te re vleres se aksioneve, dhe Analistet Teknik qe studiojne regjistrin(evidencen) e cmimeve te kaluara dhe shikojn trendet dhe ciklet.
XII. Politika e dividendes dhe struktura e kapitalit DIVIDENDA paraqet pagesen qe behet nga fitimet e firmes per pronaret e saj, ne form te parave e gatshme apo aksioneve. Llojet e cash-dividentave: 1.Dividentat e rregullta ne para 2.Ekstra dividentat 3.Dividentat special 4.Dividentat likuiduese Dividendat ne para. - Rendom kompanit publike i paguajn dividendat e rregullta ne para kater here ne vit. Keto jane pagesa ne para te gatshme direkt aksionarve dhe ato jane te lidhura me afarizmin e rregullt. Ekstra dividendat - Ndonjeher korporatat paguajn dividendat e rregullta dhe eksta dividendat me cka menaxhmenti tregon se ato mund te perseriten apo mos te perseriten ne te ardhmen. Dividenda speciale - jane te pazakonshme dhe nuk perseriten. Dividenda likuiduese - Pagimi i dividendes likuiduese tregon se korporata eshte likuiduar ose shitur. Dallimi ne mes te dividentes dhe distribuimit: - Termi dividende u referohet parave te paguara nga fitimet, kurse nese pagesa behet nga burimet tjera dhe jo nga fitimet e mbetura dhe te akumuluara ne vend te termit dividende, perdoret termi distribuim. Politika e dividendes eshte ceshtje me rendsi ne financat e korporatave dhe dividendat paraqesin daljen me te madhe te parave ne shume korporata. Ceshtja kryesore e politikes se dividendes eshte se a duhet firma t'ua paguaje aksionareve apo duhet t'i marre ato para dhe t'i investoje per aksionaret. Metoda standarde e pageses se dividendes ne para. - Vendimin per pagimin e deividendes e merr Bordi i Drejtoreve i Korporates. Pasi te deklarohet dividenda, ateher ajo behet obligim i firmes dhe nuk mun te ndryshohet leht. Nje kohe pas deklarimit, dividenda i shperndahet te gjithe aksionarve ne nje date te caktuar. Mekanizmi(kronologjia) i pageses se cash dividendave: 1.Data e deklarimit (bordi i drejtorve deklaron pagimin e dividentes) 2..Data ex-dividenda (aksioni shkon ex-dividend ne diten kur shitsi eshte i autorizuar
te mbaje dividenten; sipas rregullave te burses(Nyse) aksionet tregtohen exdividend ne dhe pas dites se dyte te punes, para dates se regjistrimit) 3.Data e regjistrimit (dividendat e deklaruara mund te shperndahen te ata qe jan aksionar, sipas regjistrimit ne daten specifike) 4.Data e pageses (qeqet e dividendave u dergohen me poste aksionareve sopas regjistrit). Kur cmimi i aksionit behet pa dividend, ateher cmimi do te bjere per shumen e dividentes ne daten ex. Data pa dividende arrihet kur aksioni shkon ex. Aksioni shkon ex-dividend ne diten kur shitesi eshte i autorizuar te mbaje dividenden. Data pa dividende formohet nga firmat brokere dhe bursat, per te qene te sigurt se qeqet e dividendave shkojn te njerezit e dukur. Kjo date eshte dy dite para dates se regjistrimit. Nese bleni aksioni para kesaj date ateher juve ju takon dividenda. Ndersa nese e bleni ne kete date ose me vone ateher pronari i meparshem e merr dividenden. Konveta e dates pa dividende eliminon cdo dykuptimesi lidhur me ate se kujt i takon dividenda. Data e deklarimit. - Ne daten e caktuar Bordi i drejtoreve e merr rezoluten per te paguar dividenden prej 1€ per aksion ne nje date te caktuar per te gjithe aksionare sipas regjistrit te dates perkatse. Data e regjistrimit. - Duke u bazuar ne te dhenat e saj korporata pergadit nje liste ne daten e caktuar per te gjithe ata qe besohet qe jane aksionar. Keta jane bartesit e regjistrit dhe data qe pergaditet lista eshte data e regjistrimit. Fjala 'besohet' eshte e rendsishme ketu. Nese kemi blere nje aksion mu para ksaj date ne te dhenat e korporates mund te mos paraqitet ky fakt per shkak te postes dhe vonesat tjera. Pa ndonje modifikim disa nga ceqet e dividendave mund tu dergohen personave te fabuar. Kjo eshte arsyeja per konventen e dites pa dividende. Dita e pageses. - Ne kete dite ceqet e dividendave u dergohen me poste aksionarve sipas regjistrit Faktoret qe ndikojn ne pagimin e ulet te dividentave jane: 1.Tatimet 2.Shpenzimet e flotimit 3.Restrikcionet e dividentes Faktoret qe ndikojn ne pagimin e larte te dividendave jane: 1.Deshira per te ardhura vijuese 2.Tatimi dhe beneficionet ligjore nga dividendat e larta 3.Investitoret ne corporate 4.Investitoret e liruar nga tatimi
Casja reziduale e dividendave: -Nese firma deshiron te evitoje shitjen e aksioneve te reja, ateher ajo duhet te bazohet ne cash flow te gjeneruar perbrenda firmes per ti financuar projektet e reja. Dividendat e reja mund te paguhen nga ajo shum qe ka mbetur. Kjo politike e dividendes njihet si qasja residuale e dividendes. Stabiliteti i dividendave. - Nese mundesite per investime ne nje periudhe jane me te medha, dividendat do te jene te uleta ose zero, dhe anasjelltas dividendat mund te jene te larta ne periudhen e ardhshme nese mundesite per investime jane me te vogla. Politika stabile e dividendave eshte interesi me i mire i korporates dhe aksionarve te sak...... Ne stabilitetin e pageses se dividendave ndikojne Fitimet e firmes dhe Mundesit investive te firmes. Riblerja e aksioneve: - Kur korporata deshiron te paguaje aksionareve te vet ate e ben rendom duke paguar dividendat ne cash. Menyra tjeter eshte riblerja e aksioneve te veta. Dividenda tatimohet ne teresi si e ardhur e rregullt dhe aksionari nuk ka mundsi te zgjedh se a te pranoje dividenden apo jo. Gjate riblerjes, aksionari paguan tatim vetem nese: 1. Aksionari vendos ta shese 2. Aksionari ka fitim te kapitalit gjate shitjes A jane te detyruara korporatat qe te bejne riblerjen e aksioneve nese ajo eshte shpallur me pare? - Kur nje kompani shpall planet per riblerjen e aksioneve te veta،, ajo nuk ka obligim ligjor ta beje ate, prandaj shum riblerje te cilat jane shpallur asnjeher nuk jan kryer. Shpenzimet e emitimit te letrave me vlere. - emituesit kane shpenzime te flotimit te cilat perfshijne ndryshimin, shpenzimet e tjera direkte (sic jane provizionet ligjore), shpenzimet indirekte (sic eshte koha e menaxhmentit), kthimet abnormale (ulja e vleres se aksioneve ekzistuese) etj.
XIII. Leverixhi dhe struktura e kapitalit Kostoja mesatare e ponderuar e kapitalit (KMPK) eshte norma diskonte per rrjedhat e parave te teresishme te firmes. Vlera e firmes rritet nese KMPK zvogelohet. Struktura cak (target) e kapitalit (apo struktura optimal e kapitalit) te firmes eshte te reprezantoj KMPK ne nivelin me te ulet.
Vendimet lidhur me raportin borxhi-kapitali aksionar i firmes njihet si vendimet e struktures se kapitalit. Firma mund te emitoj obligacione dhe ti perdor parate per te blere aksione duke e rritur keshtu raportin borxh-kapital aksionar. Ne menyre alternative mund te emitoj aksione dhe ti perdor parate per te paguar nje pjes te borxheve duke e zbritur keshtu raportin borxhi-kapitali aksionar. Aktivitetet e tilla te cilat ndryshojn strukturen eksistuese te kapitalit njihen si Ristrukturime te kapitalit. Leverixhi (leva) financiar i referohet asaj se ne cfare niveli firma mbeshtetet ne borxhe., dmth perdorimi i borxhit ne strukturen e kapitalit. Sa me shum financim permes borxhit qe te kete firma ne strukturen e saj te kapitalit, aq me shum ajo e perdore leven financiare. Leva financiare ne menyre dramatike mund te ndikoje ne pagesat e askionareve te firmes. Mirepo megjithate mund te mos ndikoje ne koston e teresishme te kapitalit. Pragu i rentabilitetit eshte pika ku priten te dy drejtzat (me borxh dhe pa borxh) dhe kur niveli i njejt i FPKT na jep FPA te njejt per te dy strukturat e kapitalit. Nese FPKT e tejkalon kete pike leva eshte e favorshme, nese eshte nen kete pike leva eshte e pafavorshme. Efekti i leves financiare varet nga FPKT i kompanise. Kur FPKT eshte relativisht i larte ateher leverixhi eshte i dobishem. Aksionaret mund te pershtatin shumen e leves financiare duke marre borxh e huazuar vete, ku keshtu krijohet leva financiare vetanake. CFO ndryshon nga neto e ardhura sepse te CFO duhet te shtohet amortizimi pasi qe nuk paraqet dalje te parase te korporata, ndersa shpenzimet e kamates nuk llogariten te CFO sepse paraqesin shpenzime financiare per firmen, ndersa te neto e ardhura edhe amortizimi edhe kamataduhet te zbriten sepse paraqesin shpenzime per periudhen e caktuar.
XIV. Opcionet Opcionet hyjne ne radhen e derivateve financiare. Opcioni eshte nje lloj i letrave me vlere, qe ne esence paraqet nje te drejte te caktuar. Marrdheniet gjate emitimit te opcioneve rregullohen me marreveshje specifike, ku bleresit e opcionit - pronarit te saj, i jepet e drejta qe t'i bleje apo ti shese asetet e caktuara me cmim fiks ne nje periudhe te caktuar. Shitesi i opcionit apo emituesi i tij ka per obligim sipas marrveshjes se njejte qe te bleje apo t'i shese asetet e caktuara ne kohen e caktuar dhe sipas cmimit te kontraktuar.
Kontrata e opcionit eshte nje dokument i shkruar me te cilin rregullohen marrdheniet ne mes tte bleresit dhe shitesit te opcionit. Kontrata e opcionit eshte jo e plote, pasi opcionet nuk nenkuptojn te drejta dhe obligime te njejta kontraktuese per te dy palet kontraktuese, qe eshte nje nga karakteristikat themelore te kontratave juridike. Marrveshjet e opcioneve perfshijne keto elemente: Llojin e aktives, Cmimi i kontraktuar shites-bleres, Afati i skadimit te opcionit Bleresi i opcionit ka keto mundesi: a)mun ta shfrytezoje opcionin b) mund t'ia shes opcionin dikujt tjeter apo c) nuk eshte i detyruar ta shfrytzoj opcionin Dallimi kryesor ne mes opcioneve dhe fjuqersave(futures) eshte se te obligacionet bleresi ka obligim fiks qe te bleje ativen perkatese. Llojet e opcioneve: 1. Sipas natyres se te drejtes qe perfshihet ne marrveshjen e opcionit kemi: Opcionet blerese (call) dhe Opcionet shitese (put). 2. Ndarje tjeter eshte ajo ne Tipin Evropian dhe Tipin Amerikan: Tipi Europian i opcionit i lejon pronarit qe opcionin ta shfrytzoj vetem diten e skadimit. Tipi Amerikan i lejon pronarit qe te shfrytezoj te drejten e opcionit cilendo dite, prej momentit te blerjes e deri ne afatin e skadimit, por jo edhe ne vete diten e skadimit. 2. Sipas tipit te aseteve me te cilin ka te beje: Opcionet financiare(ku hyjn opc.devizore, opc.ne normen e kamtes, opc.ne indeksat e tregut), Opcionet e mallit(opcionet te blrjen e tokes, ndertesave, prod.bujqsore, industriale etj.) dhe Opcionet reale(hyjne opc.para investimit, opc.per vazhdimin e investimit fillestar dhe opc.per heqjen dore nga investimit) Opcionet devizore jane opcione ne te cilat kontraktohet lartesia e kursit devizor. Keto opcione jane te rendsishme per firmat qe punojn ne tregun nderkombtar. Me blerjen e opcioneve devizore, zvoglojn rrezikun devizor ose eliminojn ne teresi. Opcionet ne normen e kamates kane per qellim qe tua mundesojne pronareve mbvrojtjen nga ndryshimi I normave te kamates
Opcionet ne indeksat e tregut bazohen ne lartsin e indeksit te cmimeve te tregut te aksionarve. Opcionet reale jane opcione mekanizmi i te cilave shfrytzohet ne fushen e vendimeve investive te firmes. Opcionet reale jane ato opcione te cilat ua lejojn menaxherve qe ta shtojn vleren e frimave te tyre me shfrytzimin e shanseve, duke iu shmangur rrezikut apo me zvoglimin e humbjes.
Opcioni bleres ua mundeson pronareve qe te blejn nje sasi te caktuar te aktives me nje cmim fiks, por me pare te kontraktuar, gjate nje periudhe te caktuar kohore. Motivi kryesor i investitorit per blerjen e opcionit eshte fakti qe pritet se do te rritet cmimi i aksioneve dhe qe mbi kete baze, do te realizohet fitimi. Opcionet shitese pronareve te vet ju japin te drejten qe te shesin sasin e caktuar te aktives themelore, sipas cmimit fiks te kontraktuar me pare ne afatin ecaktuar. Motivi kryesor i bleresit te opcionit shites (pronarit) qendron ne sigurimin nga rreziku i renies se cmimit te aktives themelore. Per tu bere tregtia me opcione si instrument financiar eshte bere standardizimi i madh. Jane standardizuar keto elemente: Dergimi, cmimet e kontraktuara, Standardizimi i sasise, Mekanizimi i pageses.
Bonat e thesarit jane letra me vlere afatshkurter pa rrezik, pasi qe per pagesen e tyre garanton shteti. Investitoret sipas pranimit te rrezikut jane: investitoret qe e pranojne rrezikun, investitoret averziv ndaj rrezikut dhe investitoret neutral ndaj rrezikut. Nese zbatohet amortizimi linear dhe zero vlera, ateher VMK- vlera mesatare e kontabilitetit, eshte sa gjysma e investimit. Psh investimi fillestar200.000 ateher VMK 100.000 : VMK= 200000 +0/2= 100000 Certifikatat mbi depozitat CD eshte deshira mbi ekzistimin e depozitave me afat ne banke. Nese u nevojiten parate para afatit te skadimit, mund t'ia shitni investitorit tjeter, zakonisht CD e kane afatin e skadimit ndermjet 30 dite dhe 3 muaj. FUTURES kontratat paraqesin nje marrveshje specifike per te blere apo shitur nje sasi fikse te nje malli te caktuar, valutave te huaja apo te letrave me vlere te sigurta, ne nje date fikse ne te ardhmen me nje cmim fiks..... Mundesojn mbrojtjen nga ndryshimi i cmimit ne te ardhmen. SWAP kontratat paraqesin menyrat me te cilat borxhliu mund ta kembej llojin e fondeve te cilat me se lehti mund te sigurohet, per llojin e fondeve qe kerkohet rendom permes ndermjetsuesit apo bankes... Keto kontrata perdoren per mbrotjen nga fluktuimet e normave te kamates por edhe fluktuimet e kurseve devizore, levizja e cmimeve te mallrave etj. FORWARD kontrata eshte nje marrveshje per te blere valutat e huaja, ne nje date te caktuar me nje kurs te caktuar. Forward kontratat ligjerisht perdoren per mbrojtjen nga levizjet e normave te kamates. Hexhingu paraqet marrjen e nje rreziku per ta evituar nje tjeter. Instrumentet e hexhingut jane: Futures, Forwards dhe Swaps.
Llojet e instrumenteve te borxhit jane: Huate e thjeshta, Obligacionet diskonte, Obligacionet me kupona dhe Huate me pagese fikse. Te obligacionet diskonte huamarresi paguan shumen(vleren nominale) me nje pages te vetme ( ne afatin e skadimit). Teoria e Fisherit thote se: 'Kamata determinohet nga padurueshmeria per te shpenzuar per te ardhurat dhe mundesia per t'i investuar ato.' Kamata reale eshte cmimi qe e barazon oferten dhe kerkesen e kapitalit. Oferta varet nga gatishmeria e njerzve per te kursyer, Kerkesa varet nga mundesite per investime produktive. Obligacionet e huaja quhen ato obligacione qe u shiten investitorve ne nje vend tjeter. Tregu i euro-obligacioneve eshte treg nderkombtar i kapitalit i themeluar nga korporatat multinacionale evropiane e amerikane. Leasingu eshte marrveshje mbi dhenjen me qira per nje vit apo me teper, ku perfshihen nje varg pagesash. Rejtingu i obligacionit eshte nje statistike e thjesht qe permbledh vlersimin e kompanise mbi vleren e pasurise se emituesit, cash flow dhe gjasat per permbushjen e obligimeve. Teoria e portfolios na tregon se per cfaredo rendimenti, investitoret preferojne te mbajne instrumente me likuide (siq jane letrat me vlere te qeverise) se sa ato jolikuide. Obligacionet e korporatave jane shume me pak likuide ne treg ne krahasim me letrat me vlere te qeverise, dhe per kete arsye investitoret kerkojn nje prim plotesues ne fitimet e tyre qe eshte Primi i Likuiditetit. Determinantat e portfolios jane: Pasuria e kursimtarev, Kthimi i pritur nga investimi, Shkalla e rrezikut te mjetit, Likuiditeti i mjetit, Kostoja e grumbullimit te informatave per mjetin e caktuar. Raportet financiare vlersojne situaten e sotme financiare te korporates dhe na tegojne se ku mund te jemi ne te ardhmen. Indikatoret financiare jane: raporti i borxhit, mbulesa e kamates, raporti rrjedhes, raporti i shpejtsise, raporti i cashit, raporti shitjet ndaj aseteve, ditet ne
stoqe, periudha mesatare e grumbullimit, neto marzhi i fitimit, kthimi nga asetet, raporti i pagesave, raporti cmimi-fitimi, redimenti i dividendes. Analiza e ndjeshmerise eshte analiza e konsekuencave te planit ne rrethanat me te mundshme qe na siguron si te pergaditemi per rrethanat e paparashikuara dhe na ndihmon t'i ndryshojme supozimet me kohe. Parate ne korporata shfrytezohen per keto qellime: pagesat per furnitoret, Shpenzimet e punes, shp.administative dhe shpenzime tjera, Shpenzimet kapitale, Tatimet, kamata dhe pagesar e dividendave. Kambiali eshte dokument qe verteton ekzistimin e borxhit. Ky paguhet sipas urdheri si dhe mbajtesi mund ta shese apo perdore si sigurim per kredi. Letra kreditore eshte lloj letre e cila leshohet nga banka e bleresit per eksportuesin ku deklarohet se banka e bleresit ka hapur kredine ne favor te eksportuesit ne banken e vendit. Siguria kreditore eshte mbrojtja nga borxhet e keqija nga ana e firmes. Norma nominale e kembimit ose norma e kembimit eshte cmimi i valutes se nje vendi ne krahasim me valuten e nje vendi tjeter. Norma reale e kembimit paraqet fuqine blerese. Arsyet dubioze (anet e dobeta) te bashkimit te korporatave jane: 1. Rritja e fitimit per aksion 2. Shpenzimet me te uleta te financimit 3. Norma me te uleta te kamates kur emitojn dy firma te perbashketa. Motivet per bashkimin e korporatave eshte se korporatave e bashkuar do ta shtoje vleren vetem nese te dy kompanite vlejn me teper bashke se sa ndaras. Bashkimi horizontal i korporatave eshte ai qe behet ne mes te dy firmave te veprimtarise se njejte afariste. Zakonisht jane kompani te vendeve te ndryshme si psh Daimle-Benz dhe Chrysler, British Petroleum -BP dhe Amoco, Bell Atlantic dhe NYNEX, Boeing dhe MC Donnet Douglas, Compaq Computers dhe Digital Equipmnet, Exxon dhe Mobil, America Online dhe Netscape etj. Bashkimi vertikal i korporatave perfshin kompanite ne shkalle te ndryshme te prodhimit. Bleresi zgjerohet prapa, drejt burimit te lendeve te para, apo perpara ne drejtim te konsumatorit final. Bashkimi konglomerat perfshin kompanite ne linja jo te lidhura te biznesit.
Ekonomite e vellimit paraqiten kur kostoja mesatare e prodhimit per njesi bie, ashtu si rritet prodhimi. Nje menyre per tu arritur ekonomite e vellimit eshte qe te shperndahen shpenzimet fikse mbi nje vellim me te madh te prodhimit. Ekonomite e qellimit jane ekonomik e krijuara me bashkim horizontal qe i kane sherbimet qendrore te perbashketa (menaxhimi i zyre, kontabilitetit, kontrolli financiar etj,). Shembuj me te mire verejme nga industria bankare (SHBA ne vitete '90). Resurs i konglomerateve eshte bashkimi i nje firme te vogel (qe ka produkt unik) me nje firm te madhe( qe ka inxhinieringun dhe organizimin e mire te shitjes). Secila nga keto ka ate qe i nevojtet tjetres. Me politiken reziduale te dividendes qellimi i korporates eshte qe t'i plotesoje nevojat investive dhe te mbaje raportin e duhur borxhet-kapitali aksionar para pagimit te dividendave. Burimet e mjeteve paraqesin obligimet e firmes si pozicion i pare qe shenohet ne anen e djathte tebilancit te gjendjes. Diferenca ne mes te mjeteve rrjedhese dhe vleres se teresishme te burimeve rrjedhese paraqet kapitalin aksionar. Riblerja e aksioneve mund te jete me e arsyeshme se sa extra cash dividenda sepse aksioni eshte investimi me i mire, arsyeja e dyte eshte se investimi ne aksione eshte perdorimime racional i parave. Norma marxhinale e tatimit edhte 39%. Nese korporata realizon fitim 1€ me shume ateher paguan 39 cent tatim me shume, per 1 € te fituar me shume, prandaj norma marxhinale eshte 39%
