Evil Eye

George Julius

EVIL EYE

Εικόνα εξωφύλλου: Φυλαχτό Σφραγίδα Σολομώντα κατά της βασκανίας, νόσου και φθόνου Β΄ όψη. Κύζικος Μ. Ασίας, 8ος αι. (G.Schcumberglr, Ainulettes buzantines anciennes – Revve des studes grecgues 5.74 – Φαίδ. Κουκουλέ, ‘Βυζαντινός Βίος και Πολιτισμός’, Α΄ τομ. 11)

Aυτό το βιβλίο αφιερώνεται στα απανταχού θύματα της βασκανίας και του φθόνου του βάσκανου οφθαλμού

Περιεχόμενα  Εισαγωγή  Περί της βασκανίας  Η βασκανία σε όλες τις γλώσσες  Η βασκανία ανά τον κόσµο: o Αρχαία Βαβυλώνα o Αίγυπτος o Αιθιοπία o Ελλάδα o Ιταλία o Βραζιλία  Η βασκανία στις θρησκείες: o Ζωροαστρισµός o Ιουδαϊσµός o Ισλαµισµός o Χριστιανισµός  Προφύλαξη από την βασκανία  Η θέση της Εκκλησίας περί της βασκανίας  Βιβλιογραφία

Εισαγωγή Βασκανία, µάτιασµα ή κακό µάτι ονοµάζεται η βλαπτική επίδραση σε ζωντανά ή άψυχα αντικείµενα που οφείλεται στο επίµονο βλέµµα ή την έντονη σκέψη ανθρώπων, µε αρνητική επί το πλείστον διάθεση, που οφείλεται σε ζήλια ή φθόνο. Σύµφωνα µε όλα τα λεξικά, η σηµασία της λέξης "βασκανία" σχετίζεται µε την κακολογία, το φθόνο, την κακεντρέχεια, ενώ η λέξη "βάσκανος" σηµαίνει συκοφάντης, κακολόγος, φθονερός, κακοήθης ή και µάγος, γόης. Βασκανία είναι το µάτιασµα που προκαλείται όταν κάποιος κοιτάξει µε ζήλια ή φθόνο ή αν σκεφτεί κάτι κακό για κάποιο άλλο άτοµο. Αυτός που µατιάζει λέγεται βάσκανος. Η ετυµολογία της λέξης είναι αβέβαιη. «Αν η λέξη δήλωνε αρχικά το περιεχόµενο µαγικών επικλήσεων, τότε ίσως συνδέεται µε θρακοϊλλυρική λέξη αντίστοιχη των ρηµάτων φηµί, φάσκω «λέγω», πράγµα που ενισχύεται από τον παράλληλο τύπο φασκαίνω (του βασκαίνω)» Από τα αρχαιότατα χρόνια η βασκανία θεωρούνταν ως µια µορφή magicas maleficias1. Ήδη από την ασσυριακή

1

Μαύρης µαγείας

νοµοθεσία, οι νόµοι τιµωρούσαν την βασκανία µε θάνατο, ενώ όλες οι άλλες µαγικές πρακτικές επιτρέπονταν2. Η δοξασία της βασκανίας, όπως αναφέρουν οι ανθρωπολόγοι, είναι ένα κοινωνικό φαινόµενο εδώ και χιλιάδες χρόνια και έχει ως βασική ρίζα της τον φόβο για τον φθόνο των άλλων. Πίστευαν πως το φθονερό κοίταγµα προκαλούσε κακοτυχία και ατυχήµατα και ασθένειες. Δεν είναι τυχαίο πως σε πολλές γλώσσες οι εκφράσεις για την βασκανία είναι για το ‘κακό µάτι’, ‘βλέµµα’ και ‘φθόνος’ και παράγωγά τους. Για παράδειγµα, στα αράβικα το ‘κακό µάτι’ είναι ayn alhasud, που κυριολεκτικά σηµαίνει ‘φθονερό µάτι’. Στα λατινικά η λέξη invidia από όπου προέκυψε στην αγγλική το ‘φθονερό’ (envy), προέρχεται από το videre, ‘βλέπω’. Παροµοίως, η ρώσσική λέξη για τον ‘φθόνο’, zavist, προέρχεται από την ρίζα του ρήµατος videt, ‘βλέπω’. Η αρχή της βασκανίας ανάγεται στην Ανατολή και τη Χαλδαία , από την οποία πιθανότατα διαδόθηκε στην Ελλάδα, την Ιταλία και τις λοιπές χώρες της Ευρώπης. Οι αρχαίοι Έλληνες και αργότερα οι Ρωµαίοι πίστευαν στη βασκανία. Ο Δηµόκριτος, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος, ο Απολλωνίδης, ο Φίλαρχος, ο Ηλιόδωρος, ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς, ο Πλίνιος, ο Βιργίλιος, ο Κικέρων παραδεχόταν τη βασκανία. Το κακό µάτι µπορούσε να επηρεάσει όχι µόνο τον άνθρωπο αλλά 2

Fritz Graf, Η Μαγεία στην ελληνορωµαϊκή αρχαιότητα, Πανεπιστηµιακές εκδόσεις

Κρήτης, σ. 207

και ότι είχε προσφιλές. Τα παιδιά θεωρούνταν τα ευκολότερα θύµατα της βασκανίας. Οι Ρωµαίοι είχαν θέσει τα παιδιά υπό την προστασία ειδικής θεάς της Cumina, η οποία είχε ως προορισµό να αποτρέπει την επίδραση του κακού µατιού. Επίσης οι της Τουρκοκρατίας νοµοκάνονες οµιλούν δια βάµµατα3, κόκκινα δηλαδή νήµατα, συνήθως µετάξινα, τα οποία µετεχειρίζοντο οι πρόγονοι ηµών. Με τα βάµµατα αυτά ο Ιβηριτικός κώδιξ (3,385) παραδίδει ότι αι µητέρες εσταύρωνον τα τέκνα των χωρίς να λέγεται δια ποίον σκοπόν. Τούτο διασαφηνίζει ο Θεόδωρος Βάλσαµων ερµηνεύων τον ΞΑ' κανόνα της εν Τρούλλω ΣΤ' οικουµενικής συνόδου, όστις παρατηρεί (Σ. 2, 443): «ἀρκτοτρόφοι, οἵτινες βάµµατα ἐξαρτῶσι κατά τῆς κεφαλής καί τοῦ ὅλου σώµατος τοῦ ζώου καί τρίχας κείροντες ἐκ τούτου διδόασι ταύτας σύν τοῖς βάµµασιν ὡς φυλακτήρια καί ὡς δυναµένας λυσιτελεῖν ἐν νόσοις καί βασκάνοις ὀφθαλµοῖς». Τα αυτά λέγει και ο Ζωναράς, όστις (ενθ. αν. 2,444) παρατηρεί: «αἱ δέ (µητέρες) µισθόν ἐκείνοις παρέχουσι καί ἀξιοῦσι τά τέκνα αὐτῶν τοῖς νώτοις τοῦ θηρός ἐπιθέσθαι, ὡς δη τινων κακῶν ἀποτροπῆς ἐσοµένης ἐκ τούτου τοῖς παισίν αὐτῶν».

3

Και σήµερον εν Θράκη και Καππαδοκία βάµµα λέγεται νήµα ερυθρών, και το ερυθρόν

χρώµα παίζει σπουδαίον ρόλον εις τα µαγικά. Ν. Πολίτου, Μάρτης (Λαογραφικά Σύµµεικτα, 2,214 εξ.). Εις τους νοµοκάνονας αναφέρονται και κάνουρες. Εν Ηπείρω ούτω καλούνται νήµατα χρησιµοποιούµενα ως υφάδια ή στηµόνια.

Περί της χρήσεως βαµµάτων προς προφύλαξιν από της βασκανίας και αποδίωξιν διαφόρων νόσων παιδιών και ζώων γίνεται λόγος και εις τους επί Τουρκοκρατίας νοµοκάνονας4, ένθα προστίθεται ότι τα βάµµατα επετίθεντο «τοῖς ζώοις διά βασκαµόν», ο παρά τω Αγησιλάω Σγουρίτσα νοµοκάνων ΙΣΤ' αιώνος προσθέτει ότι τα βάµµατα αυτά δια τα παιδία ή τα ζώα εγίνοντο την Μεγάλην Πέµπτην, τα αυτά δε λέγει και νοµοκάνων παρ' εµοί (φ. 33 α και 38 α ).

4

Βλ, ΚΕ 1947, φ. 185 α και ΚΑΕ 2359, φ. 10β, 99 a , 100 a .

H βασκανία σε όλες τις γλώσσες



Στα αλβανικά είναι γνωστή ως "syri i keq" ή ως "syni keq" που σηµαίνει "κακό µάτι". Επίσης ως "mësysh" που χρησιµοποιείται συνήθως και σηµαίνει ‘βασκάνω’.



Στα αράβικα, ʿayn al-ḥasūd, ‫ﻋﯿﻦ اﻟﺤﺴﻮد‬, "το µάτι του µίσους". Χρησιµοποιείται και ο όρος ʿAyn ḥārrah (‫ )ﺣﺎرّة ﻋﯿ ﻦ‬που σηµαίνει κυριολεκτικά ‘καυτό µάτι’.



Στα αρµένικα, char atchk (չար աչքն) "κακό µάτι". Επίσης υπάρχει η έκφραση "µατιάζω" δηλαδή "atchkov tal".



Στο Αζερµπαϊτζάν υπάρχει ο όρος "Göz dəyməsi" – που σηµαίνει ‘καρφώθηκα από µάτι’.



Στην κινέζικη, χρησιµοποιείται ο όρος 邪恶之眼 (xie2 e4 zhi1 yan3, που σηµαίνει "κακό µάτι")



Στην Δανία έχουµε τον όρο "het boze oog", που σηµαίνει "το κακόβουλο µάτι" ή "το οργισµένο µάτι"



Στα γερµανικά καλείται "böser Blick", που σηµαίνει "κακόβουλο κοίταγµα".



Στην ελληνική έχουµε το ‘µάτι’ που εννοεί το ‘κακό µάτι’ ή την λέξη ‘βασκανία’ (µατιάζω).



Στα εβραϊκά, ʿáyin hā-ráʿ (‫ ַעי ִן ה ַָרע‬, "κακό µάτι")



Στις ινδουϊστικές διαλέκτους της Βόρειας Ινδίας, έχουµε τους όρους nazar (नज़र); nazar lagna (नज़र लगना) που σηµαίνει ‘χτυπηµένος από το κακό µάτι’.



Στην Ουγγαρία, gonosz szem σηµαίνει "κακό µάτι", και την έκφραση szemmelverés (που σηµαίνει ‘χτύπηµα µε το µάτι").



Στην Ιταλία, η λέξη malocchio αναφέρεται στο ‘κακό µάτι’.



Στην Ιαπωνία έχουν τον όρο "邪視" ("jashi").



Στον Καναδά καλείται "drishti".



Στην Μαλαισία είναι γνωστό ως kannu veykkuka. Ο όρος "kannu dosham" αναφέρεται στο κακό αποτέλεσµα της βασκανίας.



Στην Περσία είναι γνωστό ως "‫( "ﭼﺸﻢ زﺧﻢ‬καταστροφικό κοίταγµα) ή "‫( "ﭼﺸﻢ ﺷﻮر‬µάτι της κατάρας). "Cheshmeh Hasood", σηµαίνει ‘ζηλιάρικο µάτι’ ή "Cheshme Nazar" που σηµαίνει ‘κακό µάτι’.



Στην Πολωνία καλείται "złe oko" ή "złe spojrzenie".



Στην Πορτογαλλία ο όρος είναι "mau olhado", ou "olho gordo" (που κυριολεκτικά σηµαίνει ‘χοντρό µάτι’).



Στη Ρουµανία, γνωστός ο όρος είναι "deochi", σηµαίνει ‘από το µάτι’.



Στα ρώσσικα "дурной глаз" (durnoy glaz) σηµαίνει "κακό µάτι" και ο όρος "сглаз" (sglaz) που σηµαίνει "από το µάτι".



Στη Σερβία και την Κροατία και την Βοσνία, καλείται Urokljivo oko (µάτι που καταριέται).



Στα ισπανικά, mal de ojo κυριολεκτικά σηµαίνει "κακό από το µάτι". Η βασκανία είναι echar mal de ojo.



Στα τούρκικα καλείται kem göz σηµαίνει ‘κακό µάτι’ και η προφύλαξη από την βασκανία καλείται "nazar boncuğu", ένα φυλαχτό nazar.

Η βασκανία ανά τον κόσμο

Μωσαϊκό της Ρωμαϊκής εποχής που δείχνει πληθώρα αντικειμένων κατά του βάσκανου οφθαλμού

Aρχαία Αίγυπτος

Οι Αιγύπτιοι ονόµαζαν ‘µπαου’ την κακόβουλη θέληση που µπορεί να απορρέει από έναν άνθρωπο, έναν µάγο, έναν νεκρό ή µια εχθρική θεότητα, και που είναι ικανή να προκαλέσει τρέλα, αρρώστια ή ακόµη και θάνατο. Ένας άλλος όρος για αυτό ήταν ‘hassad’ (ή φθόνος), το αίσθηµα της ζήλειας και του φθόνου. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν πως µικρά αντικείµενα, όπως τα φυλαχτά, µπορούσαν να σε προστατέψουν από ένα κακόβουλο πνεύµα, µοχθηρό ή φθονερό (hassad) που είχε την ικανότητα να τους καταστρέψει την ζωή. Κοιτάζοντας κάποιον µε φθόνο καλούνταν το ‘Κακό Μάτι’, το µάτι της ζήλειας ή aien alhasoud στα Αράβικα.

Στην Αιγυπτιακή µυθολογία το µάτι δεν είναι ένα παθητικό όργανο αλλά περισσότερο ένα ενεργητικό µέσο, προστασίας ή οργής. To Mάτι του Ώρου (Eye of Horus) ήταν σύµβολο της προστασίας, της βασιλικής δύναµης και καλής υγείας. Το Μάτι προσωποποιούνταν στην Θέα Wadjet (επίσης αναγραφόµενη ως Wedjat5 or "Udjat"6 Uadjet, Wedjoyet, Edjo ή Utο7). Είναι γνωστός και ως ‘Μάτι του Ρα’ ('The Eye of Ra')8.

Το όνοµα Wadjet προέρχεται από το "wadj" που σηµαίνει "πράσινο", και είναι γνωστό σε Έλληνες και Ρωµαίους ως ‘Ουραίος’ ("uraeus") από το Αιγυπτιακό "iaret" που σηµαίνει "ο αναληφθής"9.

5

Pommerening, Tanja, Die altägyptischen Hohlmaße (Studien zur Altägyptischen Kultur,

Beiheft 10), Hamburg, Helmut Buske Verlag, 2005 6

Alessandro Bongioanni & Maria Croce (ed.), The Treasures of Ancient Egypt: From the Egyptian

Museum in Cairo, Universe Publishing, a division of Rizzoli Publications Inc., 2003. 7

Butler, Edward P. "Wadjet" Goddesses and Gods of the Ancient Egyptians: A Theological

Encyclopedia. Henadology: Philosophy and Theology. Retrieved October 4, 2010. 8

Wörterbuch der ägyptischen Sprache 1, 268.13

9

The Routledge Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses, George Hart

Στην αρχαία Αίγυπτο είχαν και θεότητες ειδικευµένες στην προστασία από την βασκανία. Ο αιγυπτιακός θεός Μπες, έδιωχνε τις κακόβουλες επιρροές και εξουδετέρωνε τις µαγγανείες και προστάτευε από την βασκανία. Ο ιθυφαλλικός θεός Mιν, ήταν θεός της γονιµότητας και ασπίδα άµυνας εναντίον των κινδύνων10.

Ο θεός Μπες

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι κυρίως αυτούς επικαλούνταν είτε µε προσευχές ή µε φυλαχτά, ώστε να προστατευτούν από την βασκανία και γενικά από την κακοτυχία και την ασθένεια που προκαλεί ο φθόνος των άλλων.

10

Α. Bernard, Pan du desert, Λέυντεν 1977 p. 90

Aρχαία Βαβυλώνα

Η αρχαιότερη αναφορά στο Κακό Μάτι έρχεται από τον Μεσοποτάµιο πολιτισµό της Σουµερίας. Έχουµε Σουµεριακά ξόρκια και Σουµερο-Ακκαδικά κείµενα µε αναφορές και ξόρκια κατά του ‘βάσκανου οφθαλµού’. Η πίστη στο Κακό Μάτι είναι αρχαιότατη αλλα και οι πρακτικές προστασίας από αυτό τόσο σε Σουµερίους, Ακκαδες, Βαβυλώνιους, Ασσύριους πολιτισµούς. Στα κείµενα αυτά το Κακό Μάτι αναφέρεται ως igi-hul (igi=µάτι, hul=κακό). Στην Ακκαδική διάλεκτο το συναντούµε και ως ini limuttum ή inu lemuttu (Κακό Μάτι). To Oυγγαριτικό αντίστοιχο είναι ini ή inu (µάτι) εννοώντας το Κακό Μάτι και που πέρασε σε µεταγενέστερους πολιτισµούς, όπως ‘ayin’ (Εβραϊκό), ‘aina’ (Μανδ), ‘ayn’ (Αραβικό). Το ‘µάτιασµα’ απαντάται σε διάφορα βαβυλωνιακά κείµενα, όπως το κείµενο που αναφέρει ο Ebeling: ‘Το µάτι είναι κακό, το µάτι είναι εχθρικό. Μάτια γυναίκας, µάτια άνδρα, µάτια εχθρού, µάτια οποιουδήποτε…Μάτι, στάθηκες µπροστά στην πόρτα και το κατώφλι ανατρίχιασε, ανατρίχιασαν τα δοκάρια. Μπήκες στο σπίτι…έσπασες το φούρνο του αγγειοπλάστη, βούλιαξες τη βάρκα του βαρκάρη…Έσπειρες ζιζάνια ανάµεσα σε αδέλφια που ζούσαν µονιασµένα. Συντρίψτε το µάτι! Κυνηγήστε το µάτι! Περάστε το από επτά

διώρυγες, περάστε το από επτά κανάλια, υποχρεώστε το να σκαρφαλώσει σε επτά βουνά. Πιάστε το, δέστε τα πόδια του σ’ ένα δεντράκι της ερήµου, συντρίψτε το σαν πήλινο αγγείο’. Συνήθως φορούσαν µια µπλε/τυρκουάζ πέτρα γύρω από ένα µενταγιόν που προστάτευε από το Κακό Μάτι. Χρησιµοποιούσαν πληθώρα από ευχές, προσευχές, ξόρκια µε καθαρά αποτροπαϊκό χαρακτήρα.

Oφθαλμός από ρουμπίνι σε μορφή κοσμήματος από αρχαίο πολιτισμό στην Μεσοποταμία, προφανώς ένα φυλαχτό για προστασία από το κακό μάτι. Adilnor Collection

Αιθιοπία

Επικρατούν ουσιαστικά τέσσερα διαφορετικά πεδία υπερφυσικών δοξασιών στην Αιθιοπία. Πρώτον, επικρατεί η Μονοφυσίτικη Χριστιανική θρησκεία, η οποία δέχεται την ύπαρξη του Ύψιστου Θεού, του Διαβόλου, των Αγίων και αγγέλων στον ουρανό. Δεύτερον, υπάρχουν τα πνεύµατα zar και adbar, οι ‘φύλακες’ που µέσω τυπικών τα αποδίδουν τιµές για να τους προστατεύουν χαρίζοντας φυσική και συναισθηµατική ασφάλεια. Τρίτον, είναι η πίστη στην buda, στην βασκανία. Η τέταρτη κατηγορία δοξασιών αφορά την ciraq και τον satan, την ύπαρξη των φαντασµάτων και των δαιµόνων. Στην Αιθιοπία πίστευαν πως ο καθένας µπορεί να βασκάνει. Οι γυναίκες πολύ συχνά φτύνουν στο έδαφος όταν θαυµάσουν ένα αγαπηµένο πρόσωπο για να µην το βασκάνουν. Buda (ή bouda), στην λαϊκή θρησκεία της Αιθιοπίας, είναι η δύναµη της βασκανίας. Η πίστη στην ύπαρξη της βασκανίας ή Buda, είναι διαδεδοµένη σε όλη την Αιθιοπία. Κυρίως για τους Beta Israel, ή Αιθίοπες Ιουδαίους, τους χαρακτηρίζουν ως ‘βάσκανους’, δηλαδή, κατόχους της buda. Επίσης, πιστεύουν πως είναι χαρακτηριστικό γνώρισµα των χειρωνακτών, εκείνων δηλαδή που χειρίζονται πηλό, µέταλλο, πέτρα. Αυτους τους χειρωνάκτες τους αποκαλούν tayb. Η λέξη tayb και buda έχουν

γίνει πλέον ταυτόσηµες. Ο όρος ‘κακός οφθαλµός’ είναι γνωστός και ως ayn og και µερικές φορές Kifu ayn. Δηλώνει την δύναµη της κατάρας και της καταστροφής.

Tοιχογραφία από Ορθόδοξο ναό στην Αιθιοπία

Ωστόσο, διαφαίνεται ένας κοινωνικός ταξικός διαχωρισµός µια και την buda δεν την φέρουν τα µέλη της ανώτερης κοινωνικής τάξης, γνωστής ως nisu atint, ή ‘καθαρού οστού’, που είναι µέλη που δεν έχουν στιγµατιστεί κοινωνικά, ταξικά ή ακόµη και σωµατικά, όπως είναι η λέπρα. Είναι οι ‘ευγενείς’. Οποιοσδήποτε που η καταγωγή του (ή kin) είναι άγνωστη, είναι πάντα ύποπτος ως φορέας της buda. Μάλιστα, εάν κάποιος στην Αιθιοπια παντρευτεί ένα άτοµο, του οποίου η καταγωγή της οικογένειάς του είναι άγνωστη, και µετά µάθει πως οι συγγενείς του είναι σε κατάσταση buda, τότε πρέπει να χωρίσει από αυτό το άτοµο και αµέσως να το αντικαταστήσει µ’ ένα ‘καθαρού οστού’. Μερικές φορές, το άτοµο αυτό που έχει την buda το εξορίσουν ή και µπορεί να το σκοτώσουν. Δεν υπάρχει σίγουρος τρόπος για να αναγνωρίσουν ένα τέτοιο άτοµο. Δεν διαφέρει κατά πολύ από τα υπόλοιπα άτοµα. Πρέπει να είναι λεπτότερο από το σύνηθες, διότι πιστεύουν πως το αίµα τους είναι λεπτότερο από το σύνηθες. Πρέπει να έχουν κάποια δυσµορφία στα µάτια ή να µην µπορούν να δακρύσουν. Έχουν µια τάση να κοιτάζουν πλαγίως τους άλλους ή να έχουν πολύ λεπτό δέρµα και δεν µπορούν να φτύσουν σάλιο. Αλλά όλα αυτά δεν είναι ικανά ως αποδείξεις. Εάν έρθει ένας ξένος στην πόλη και είναι πολύ φιλικός τότε

είναι ύποπτος γιατί αυτό υποδηλώνει πως έχει µεγάλο άγχος για να µην αποκαλυφθεί η πραγµατική του ταυτότητα. Τα περισσότερα άτοµα φοβούνται καν να την αναφέρουν την buda κυρίως το βράδυ, επειδή πιστεύουν πως αν τους καταλάβει αυτή η ενέργεια θα γίνουν άγριοι και θυµωµένοι και µπορεί κάποιος µέλος της οικογένειας να ‘φαγωθεί’, προκαλώντας έτσι ασθένεια ή θάνατο. Ένα άτοµο κινδυνεύει περισσότερο να φαγωθεί όταν η buda δει φόβο, ανησυχία ή άγχος.

Τοιχογραφία από Ορθόδοξο ναό στην Αιθιοπία, όπου δείχνει τους πρώτους µάρτυρες. Στην Αιθιοπία, ο µονόφθαλµος έχει ‘κακό µάτι’.

Υπάρχει µια δύναµη µέσα στο σώµα του φορέα της buda, που καλείται Qalb και είναι µια λεπτοφυής, εσωτερική ασυνείδητη επιθυµία για να κακό, καταστροφή και αυτό είναι που κάνει τόσο επίφοβη την buda. Η buda από την φύση της πρέπει να ‘τρωει’ άλλους, ο φθόνος πως ο άλλος έχει περισσότερα ή ζει καλύτερη ζωή, η buda θέλει να είναι όλα ίδια, στο ίδιο επίπεδο. Οι ιερείς διδάσκουν πως η µόνη προστασία ενός από κάποιον που φέρει την buda είναι να συρθεί στα τέσσερα επι 7 ηµέρες προς την εκκλησία. Οι γονείς που φοβούνται πως το παιδί τους είναι αδύναµο και επιρρεπή στην επιρροή του κακού οφθαλµού, το πηγαίνουν σ’ έναν dabtara (ιερέα του κατώτερου κλήρου, διάκονο) και ντύνουν το παιδί µε ρούχα του αντίθετου φύλου από αυτό που έχει το παιδί. Το έθιµο να ξυρίζουν τα κεφάλια των παιδιών, αφήνοντας µια τούφα στα αγόρια και ένα δαχτυλίδι µαλλιού γύρω από το κεφάλι στα κορίτσια δίνει µια µικρή προστασία. Εάν ανησυχουν ιδιαίτερα µην χτυπηθεί από το κακό µάτι, τότε το φτυνουν ξαφνικά και λίγο στο πρόσωπο και είναι µια σύντοµη µέθοδος προστασίας. Τα κοπλιµέντα είναι πάντα καχύποπτα εάν δεν συνοδεύονται µε την επίκληση ‘είθε ο Θεός να σε προστατεύει πάντα από το κακό µάτι!’. Και στα γεύµατα, όλοι πρέπει να µοιράζονται την ίδια ποσότητα φαγητού για να µην φθονήσει κάποιος και καταραστεί το φαγητό και τότε όλοι θα αρρωστήσουν.

Η διάγνωση των συµπτωµάτων και η ‘θεραπεία’ γίνεται µε τέσσερις τρόπους. Πρώτον, εάν η οικογένεια είναι φτωχή και ξέρουν έναν dabtara της τοπικής εκκλησίας, πηγαίνουν εκεί τον ασθενή. Δίνουν λίγα χρήµατα, και εκείνος τελεί ένα τυπικο πάνω στον αγιασµό, προσεύχεται και εκφέρει λέξεις στην αρχαία διάλεκτο Giiz που χρησιµοποιούν στις τελετουργίες τους. Ο ασθενής µετά πίνει αγιασµό και εισπνέει τον καπνό από µια φλεγόµενη ρίζα φυτού. Μια άλλη εναλλακτική είναι πάνε τον ασθενή σ’ έναν µάγο, που έχει την δύναµη να επικοινωνεί µε τα πνεύµατα zar και να θεραπεύει κάθε ασθένεια. Πρώτον, ένα ασηµένιο µπρασελέ τοποθετείται στο αριστερό χέρι του ασθενή. Ο µάγος τότε πέφτει σε κατάσταση ύπνωσης και παθαίνει κατάληψη από τα πνεύµατα όπου αποκαλύπτουν την κατάλληλη θεραπεία για την ασθένεια. Για να βρεθεί ποιος το προκάλεσε, φτιάχνει µια ισχυρή φωτιά και εκεί βάζουν µέσα ένα κοµµάτι µέταλλο, συνήθως την λεπίδα ενός µαχαιριού. Μετά το τοποθετούν στο πρόσωπο του ασθενή σχηµατίζοντας ένα µικρό σχέδιο καψίµατος. Καθώς κλείνουν οι πληγές αυτές, αυτό το σχέδιο εµφανίζεται στο ίδιο σηµείο στο πρόσωπο εκείνου που το προκάλεσε. Η οικογένεια µετά πρέπει να τον αναζητήσει. Μια τρίτη µέθοδος δεν ανακατεύει την χρήση κάποιου ειδικού και µπορεί να την κάνει ένα γηραιό µέλος της

οικογένειας που γνωρίζει τις διαδικασίες. Όταν ένα άτοµο αρχίσει να δαγκώνει τα χείλια του είναι το πρώτο σηµάδι πως έχει βλαφτεί από το ‘κακό µάτι’ αλλά αυτό το σύµπτωµα δεν εµφανίζεται πάντοτε. Τότε δένουν τον αριστερό αντίχειρά του µε κορδέλα και κατόπιν πρέπει να αναπνεύσει τον καπνό απο φωτιά κοπριάς. Αφου αναπνεύσει αρκετό καπνό από την καµµένη κοπριά, το θύµα αποκτά την δύναµη να µιλάει στο πνεύµα και να αντιληφθεί ποιος το προκάλεσε και τότε οι συγγενείς ρωτάνε το θύµα που βρίσκεται σε κατάληψη ποιος το προκάλεσε και εκείνο απαντάει. Μάλιστα, το θύµα µιλάει µε την φωνή του ατόµου που το προκάλεσε, ο οποίος απαιτεί αηδιαστικά πράγµατα, όπως στάχτες, έναν ψόφιο αρουραίο ή απορρίµατα ανθρώπου ή ζώου. Το θύµα τρώει αυτά και κλαίει λέγοντας ‘τον άφησα! Άφησα το θύµα µου!’ ή λέει κάτι παραπλήσιο. Μετά η οικογένεια ξέρει πως ο διάβολος άφησε το σώµα και το άτοµο µπορεί να ξεκουραστεί. Για την θεραπεία θα πρέπει να υπάρχει ενεργεί φωνητική συµµετοχή. Εάν το θύµα δεν µπορεί να µιλήσει, σίγουρα θα πεθάνει. Η τέταρτη µέθοδος είναι ποιο απλή, αφου οι συγγενείς παίρνουν κρυφά λίγες τρίχες από το κεφάλι του θύµατος και ένα κοµµάτι από τα ρούχα του και ανάβουν µια φωτιά µε αυτά και το θύµα πρέπει να εισπνεύσει τον καπνό. Συνεχίζει να εισπνέει τον καπνό µέχρι να αρχίσει να κλαίει, µε τη φωνή του πνεύµατος και τότε η ασθένεια φεύγει.

Oι Χριστιανοί της Αιθιοπίας γενικά φέρουν ένα φυλαχτό, γνωστό ως kitab11 (Aραβικά: ‫ )ﮐﺘﺎب‬ή επικαλούνται το όνοµα του Θεού για να αποµακρύνουν τις κακές επιδράσεις της buda (ή Bouda). Αυτή η κακή ενέργεια, είναι η ικανότητα της βασκανίας αλλά και ικανότητα να µεταµορφωθεί κανείς σε ύαινα και αποτελεί σηµαντική δεισιδαιµόνια στην λαϊκή µαγική παράδοση της Αιθιοπίας. Ορθόδοξοι ιερείς της Αιθιοπίας λύνουν µάγια και αποµακρύνουν την δύναµη της buda, διαβάζοντας στα άτοµα ειδικές προσευχές.

11

Η λέξη στα αραβικά σημαίνει ‘βιβλίο’.

Ώσπερ υπό του ιού τον σίδηρον, ούτω τους φθονερούς υπό του ιδίου ήθους κατεσθίεσθαι. Αντισθένης

Ελλάδα Πράγµατι στους αρχαίους Έλληνες η πρώτη σηµασία της λέξης βασκανία είναι, κατηγορία, συκοφαντία, φθόνος, κακία12. Η λέξη προέρχεται από το φάσκω (= λέω), µε µεταβολή του φ σε β, που κατά τον Ησύχιο, το ‘βάσκειν’ σηµαίνει ‘λέγειν, κακολέγειν’. Ο Δηµόκριτος πήγε στην Ανατολή και µελέτησε την βασκανία και την εξήγησε µε την εξής θεωρία: τα όντα, είπε, έχουν όλα τα οµοιώµατά τους, που δεν είναι τίποτα άλλο από απορροές που βγαίνουν από τα αντικείµενα και αποτυπώνουν το σχήµα τους στον αέρα, που είναι µπροστά τους. Αυτός πάλι έρχεται σ’ επαφή µε τις άλλες απορροές, που βγαίνουν από τα µάτια µας. Έτσι, από τα µάτια εκείνου που φθονεί βγαίνουν είδωλα, που έχουν τις διαθέσεις εκείνου τον οποίο µισεί, ζηλεύει, φθονεί, εχθρεύεται κλπ και έτσι οι εικόνες αυτές πάνε στο φθονούµενο και του κάνουν κακό13. Ο Δηµοσθένης πολλές φορές και µε µεγάλη επιµονή καταγγέλλει την βασκανία που προκαλεί δυστυχία και αποτυχία των προσπαθειών. Ο Στράβων, αναφέρει ότι σύµφωνα µε τον Αρτεµίδωρο, τους Εφεσίους τους είχε συκοφαντήσει ο ιστορικός Τιµαίος ο Ταυροµενέος τον οποίου µάλιστα χαρακτηρίζει ως βάσκανο, δηλαδή κακόβουλο άνθρωπο ο οποίος µπορεί και µατιάζει. Ο Δηµόκριτος αναφέρει ότι εκπέµπουν τα µάτια του βασκάνου εικόνες που έχουν αισθήσεις και ορµή και φέρνουν µαζί τους τη µοχθηρία και το φθόνο του, επηρεάζοντας και προκαλώντας διαταραχές στον βασκανόµενο. Ο Φίλαρχος, ιστοριογράφος, αναφέρει ότι κάποιοι λαοί, που 12

Δηµοσθ. 18, 132 – 18, 259 – 19, 24 – 21, 209

13

Γιάννη Κορδάτου, Ιστορία της αρχαίας Ελλην. Φιλοσοφίας. Δηµόκριτος, Αθήναι Β΄ εκδ.

1972, σ. 177-178

κατοικούν κοντά στον Πόντο, προκαλούν ακόµη και το θάνατο σε παιδιά αλλά και άνδρες µε το βλέµµα τους και µόνο. Στα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου ο οποίος περιγράφει χαρακτηριστικά πως η Μήδεια µε το κακό της µάτι κατάφερε να σταµατήσει τον Ταλώ, τον χάλκινο άνδρα – ροµπότ που φύλαγε το νησί της Κρήτης, από το να πετάει τεράστιες πέτρες στο καράβι του Ιάσονα εµποδίζοντας τον έτσι να πλησιάσει το νησί. Η Μήδεια, λοιπόν, τραγουδώντας µαγικά τραγούδια, κάλεσε τις θεές του θανάτου, τα µαγικά σκυλιά του Άδη, γονατιστή τα κάλεσε τρεις φορές µε προσευχές. Έβαλε το κακό στο νου της και µε το κακό της το µάτι έριξε κατάρα στα µάτια του Ταλώ.. «...πατέρα Δία, τρόµος µε πιάνει και θαµπώνοµαι σαν σκέφτοµαι ότι ο φρικτός θάνατος µας βρίσκει όχι µόνο από αρρώστεια ή από λαβωµατιά αλλά και από κάποιον που µας κάνει κακό από µακρυά....». Ο Αριστοφάνης, ο Αριστοτέλης, ο Θεόκριτος, και ο Στράβων µεταφέρουν στα κείµενα τους την άποψη των αρχαίων για τη βασκανία. Ο Αριστοφάνης αναφέρει: «πλήν εἴ τίς πρίαιτο δεόµενος βασκανίου ἐπί κάµηνον ἀνδρός χαλκέως»14, ενώ ο Αριστοτέλης µεταφέρει όχι µόνο το φόβο της βασκανίας, λέγοντας «ἐπιλέγουσι γοὖν, ὅταν τῆς αὐτῆς τραπέζης ἰδία τί προσφέρωνται, ἵνα µή βασκάνῃς µε»15, αλλά µας παραθέτει και αυτό που έκαναν οι αρχαίοι για να µην µατιάζουν, και το οποίο δεν είναι διαφορετικό από αυτό που κάνουµε και εµείς σήµερα, να φτύνουµε δηλαδή και να λέµε: «Φτου σου, να µην αβασκαθείς!»16. Μεταφέρει µάλιστα την πληροφορία ότι ο απήγανος είναι αποτρεπτικό της βασκανίας17, όπως ακριβώς θεωρείται µέχρι τις µέρες µας («ξορκισµένος µε τον απήγανο»).

14

Αριστοφ. Αποσπάσµατα, 592

15

Αριστ. Προβλήµατα, 4. 926b, 24

16

Βλ. ἐµπτύει αὐτοῖς, ὡς µή βασκανθῶσι – Αριστ. Αποσπάσµατα, 347

17

Αριστ. Προβλήµατα, 926b,20 - «διά τι τό ἀπήγανον βασκανίας φασί φάρµακον εἶναι»

Πολλές µάλιστα φορές η βασκανία στρέφεται και κατά του κατόχου της. Ο Πλούταρχος ήδη θέτει ως πρόβληµα προς λύση την αυτοβασκανία, λέγοντας: “Πολυκίνητος γαρ η όψις ούσα, µετά πνεύµατος αυγήν αφιέντος πυρώδη, θαυµαστήν τινά διασπείρει δύναµιν, ώστε πολλά και πάσχειν και ποιείν δι' αυτής τον άνθρωπον”18. Ο Θεόκριτος19 αναφέρει για κάποιον που όταν κατοπτριζόµενος στην θάλασσα διαπίστωσε ότι ήταν επικίνδυνα ωραίος, έσπευσε να λάβει τις ενδεδειγµένες προφυλάξεις κατά της αυτοβασκανίας: «ως µη βασκανθώ δε, τρις εις εµόν έπτυσα κόλπον. Ταύτα γαρ α γραία µε Κοτυτταρίς εξεδίδαξε». Η βασκανία κατέστρεφε όχι µόνον τους ανθρώπους αλλά και κάθε τι που αυτοί αγαπούσαν είτε ανθρώπους είτε ζώα είτε πράγµατα20. Ο Λιβάνιος (ρήτορας της Αντιόχειας) ισχυρίζεται ότι η βασκανία επιτυγχάνεται και µε τον έπαινο: “γνώριζα πως κάποιο κακό µάτι (βασκανία τις) θα κάρφωνε το βλέµµα του στους γιους σου. Από την φύση του το κακό µάτι καρφώνει όποιον επαινούν οι άλλοι.....ο δαίµονας του φθόνου δεν µπορούσε όµως να ανεχθεί αυτούς τους επαίνους...”21 και ο Σωκράτης αναφέρει “µη µέγα λέγε, µη της βασκανία περιτρέψη τον λόγον τον µέλλοντα”22. Όπως οι άνθρωποι, έτσι και τα ζώα ασκούν την βασκανία, υπόκεινται σ’ αυτήν και λαµβάνουν τις προφυλάξεις τους. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι το έντοµο µάντις – είδος πράσινης ακρίδας που κινεί αδιάκοπα τα µπροστινά της πόδια – µπορούσε να βασκάνει ανθρώπους και ζώα23, κι ότι το φίδι συλλαµβάνει την λεία του – ιδίως πτηνά – 18

Πλουτ. Συµποσ. 5,7. 4,7

19

Θεοκρ. Ειδ. VI, 35

20

Ορατ. Επιστ. 1, 14,37

21

Ελληνες µάγοι, σ. 281

22

Πλατ. «Φαίδων» 95Β

23

Σολ. εις Θεοκρ. Χ, 18

βασκάνοντάς τα µε τρόπο που καθίστανται ανίκανα να κινηθούν. Ο Αθήναιος24 αναφέρει ότι το αρσενικό περιστέρι, όταν γίνονται τα µικρά του, τα πτύει για να µη βασκανθούν. Άλλοι αναφέρουν ότι ορισµένα πτηνά γεµίζουν την φωλιά τους µε φυτά και λίθους που τα προφυλάσσουν από βασκανίες. Πέρα όµως απ’ όλα πίστευαν πως ακόµη και οι Θεοί φθονούν. Στον Προµηθέα Δεσµώτη25, η θεότητα φθονεί τους γιούς του Αιγύπτου που ετοιµάζονται ν’ αρπάξουν τις Δαναϊδες, όπως σηµειώνει ο Προµηθέας. Αλλά και οι Ευµενίδες φθόνησαν τον Θησέα όταν κατέλαβε τον Άρειο Πάγο, που και οι ίδιες εποφθαλµιούσαν, όπως βεβαιώνει η θεά Αθηνά26. Το απόφθεγµα του Σόλωνα, είναι χαρακτηριστικό της πεποίθησης αυτής: ‘το Θείον φθονερόν και ταραχώδες’. Ακόµη και στους Κύλικες ζωγράφιζαν ένα µάτι ή ζευγάρι οφθαλµών, ως αποτροπαϊκό µέσον, για να µην βασκαθούν όσοι πίνουν από κει27. Αυτή η συνήθεια πέρασε και στη ναυσιπλοϊα, όπου πολλές φορές ζωγράφιζαν αποτροπαϊκούς οφθαλµούς στο πλοίο.

Πέρα από το γνωστό φτύσιµο τρεις φορές στον κόρφο µας, και άλλες πρακτικές και εκφράσεις σχετικές µε την βασκανία έχουν τις ρίζες τους στην απώτερη αρχαιότητα, όπως το «χτύπα ξύλο» που αντιστοιχεί στο «άπτεσθαι ξύλου». Το «κουφό του διαβόλου το αυτί» είναι το

24

ΙΧ, 394

25

Αισχύλου, Προµηθέας Δεσµώτης 8,59

26

Αισχύλου, Ευµενίδες, 686

27

Hartwig Atlenmüller (1965). Die Apotopaia und Die Götter Mittelägyptens. Munich: Ludwig-

Maximilians University.

αντιστρόφως ανάλογο του «προσκυνώ Αδράστειαν»28. Ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς29 θεωρεί ότι τα παιδιά είναι πιο επιρρεπή στη βασκανία, πεποίθηση που ισχύει ακόµα και σήµερα. Στην αρχαία Ελλάδα είχαν πληθώρα µέσων προστασίας από την βασκανία, είτε µε κινήσεις, όπως το φτύσιµο στον κόρφο, αλλά και αντιβασκάνιες χειρονοµίες, όπως ήταν η γνωστή µούντζα (το φάσκελο ή σφάκελο) που µε αυτήν έστελναν στον απέναντι το κακό µάτι. Ολα τα παραπάνω µάλιστα µπορούσαν να συνοδεύονται και από µαγικά λόγια όπως “Σοι εις κεφαλήν” ή “Ερρε”, ενώ ως πλέον αποδοτική θεωρούνταν η δήλωση “Προσκυνώ Αδράστειαν” αλλά ταυτόχρονα χρησιµοποιούσαν και αποτροπαϊκά αντιβασκανικά περιαπτά (φυλαχτά).

28

Η Αδράστεια ήταν η θεά (προσωποποίηση) του ανθρώπινου ενστίκτου της εκδίκησης.

Η φράση "Προσκυνώ Αδράστειαν" θεωρείτο ως προφυλακτική από τη βασκανία. 29

Προβλήματα, 2,53 - «διατί τινές βασκαίνουσι και μάλιστα παῖδας»

Κρέσσων γαρ οικτιρμού φθόνος Πίνδαρος

Οι λέξεις γητειά – γηθειά30 ή γήτεµα ή γήτεµα αντιστοιχεί προς την επωδή (Ιωνιστί) ή επαοιδήν (ποιητικά) των αρχαίων Ελλήνων31. Σ’ όλες τις εποχές και σ’ όλους τους λαούς βρίσκονται γητειές, όπως αναφέρει ο Όµηρος32, ο Σοφοκλής33, ο Αισχύλος34 κλπ. Μεταξύ άλλων υπάρχουν και γηθειές – γητιές – επωδές προς εξορκισµό της βασκανίας. Στη νεοελληνική κοινωνία, τα βρέφη πιστεύεται, ότι είναι επιρρεπή στη βασκανία, και για την αποτροπή της συνηθίζονται τα εξής: Αποφεύγει κάποιος να πει ότι το βρέφος είναι δικό του κ αντί γι’ αυτό λέει ότι είναι του Θεού. Κυρίως πιστεύεται ότι τα µεγαλύτερα αδέλφια επηρεάζουν από ζήλια τα βρέφη (αδερφοδιώχτες) και, για να εξαφανίσουν τη βασκανία αυτή, καίνε ελαφρά µέρος του ποδιού ή του γλουτού του µεγαλύτερου αδελφού. Προτού λουστεί ο γαµπρός, όπως είθισται, πριν από τον γάµο, δένει τη µέση του µε δίχτυ, προληπτικό µέσο κατά της βασκανίας, για να προλάβει τη µαγική επήρεια που ονοµάζεται δέσιµο και η οποία τον κάνει ανίκανο. Γι’ αυτό προσέχουν να µη σχηµατιστεί τυχαία κανένας κόµπος όταν τον ντύνουν, γιατί και τότε, κατά µεταφορά, πιστεύεται ότι ο γαµπρός δένεται. Το δέσιµο 30

Έτσι λέγεται στην Κρήτη.

31

Γιάννη Ι. Μαυρακάκη, Λαογραφικά Κρήτης, Ιστορικές Εκδόσεις Στεφ. Βασιλόπουλος,

Αθηνα 1983, σ. 190 32

Οδυσ.Τ. στιχ. 457

33

Αίας στιχ. 581-582

34

Ευµενίδες στιχ. 652

µπορούν να το κάνουν και οι εχθροί την ώρα της στέψης µε µαγείες. Μετά την τέλεση του µυστηρίου σπάνε µπουκάλι µε κρασί, κυρίως για να υποδηλωθεί ότι κάθε ζήλια και βασκανία µεταδόθηκε στο σπασµένο αντικείµενο κι έτσι ο γάµος θα µείνει στέρεος. Οι προλήψεις για τη λεχώνα προήλθαν κυρίως από συστάσεις που αφορούσαν την προφύλαξη της υγείας της µετά τον τοκετό. Πρώτη τέτοια πρόληψη είναι η σχετική µε τη βασκανία, στην οποία η λεχώνα είναι επιρρεπής µέχρι να περάσουν σαράντα µέρες από τον τοκετό, µέχρι δηλαδή να της επιτραπεί να κυκλοφορεί ελευθέρα, γιατί δήθεν η ευτυχίας της την κάνει να προκαλεί τον φθόνο των άλλων. Έτσι, βάζουν σκόρδα στο µαξιλάρι της λεχώνας για προφύλαξη. Περισσότερη έµφαση, όπως ήταν φυσικό, δινόταν στα εξαρτήµατα της φορεσιάς ή τα είδη που χρησιµοποιούνταν στη γέννηση και στη διάρκεια του πρώτου µέρους της ζωής των µωρών, µε σύµβολα που σκοπό είχαν να προστατέψουν από τα κακά βλέµµατα και τις επιβουλές, την αποτροπή του κακού, αλλά και την πρόκληση και επίκληση του καλού («αντιβασκανικοί» κεφαλόδεσµοι, µωρουδιακά «τσεµπεράκια» και µπέρτες µε φλουριά, ποδιές «παναούλες», πλεξίδες και «πεσκούλια» στην πλάτη κλπ.).Πολλά ήταν τα µέτρα που πήραν κατά καιρούς οι άνθρωποι προκειµένου να αντιµετωπιστεί η φοβερή αυτή δύναµη της βασκανίας, που

τόσο µεγάλη επίδραση είχε στη ζωή των ανθρώπων όλων των εποχών. Την βασκανία στην Κρήτη, την καλούν ‘λάρι’ ή ‘λάβωµα’ και έτσι για το ‘λάρι του µατιού’. Πιστεύουν ακράδαντα πως και οι άνθρωποι και τα ζώα ακόµη και τα δέντρα και τα φυτά µατιάζονται. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αυτή τη µαγική δύναµη να µατιάζουν (λαβώνουν) και µερικοί καθώς λένε ‘κατεβάζουν και τσι κοράκους και ξεραίνουν και τα δέντρα’. Μάλιστα για να µην µατιάζονται τα όµορφα µωρά, τους κάνουν οι µανάδες τους µια ‘µουζουδιά’ (σηµάδι από καπνό) στο πρόσωπο. Οι έγκυες φορούν ένα ρούχο ανάποδα και οι λεχώνες κρεµούν ‘γαλόπετρα’ (γαλαζόπετρα, πιθανόν λίθο τυρκουάζ) στα στήθη για να µη µατιάζονται. έτσι αυτός που γητεύει κάνει το σηµείο του σταυρού και έπειτα λέγει: ‘Στ’ όνοµα του Θεού και τση Παναγίας και του Χριστού’. Τρεις αδελφοί καλοί αδελφοί επήρανε τα µαναροσκέπαρνά τωνε τριµένα ακονισµένα στο θεό παραδοµένα, κι’ επήγανε πάνω στα όρη στα βουνά να κάψουνε ανώφυλιο κατώφυλιο τση Παναγίας διάσκελο και του Χριστού την πόρτα. Στην πρώτη µαναρέ πετάται φλετζακουδάκι και βαρίχνει νους στ’ αµµατι και µουγκίστηκε και βρακίστηκε και στο θεό, παρακαλέστηκε. Κι ο Χριστός επέρεασε στη σέλλα καβαλλάρης κι ερώτηξε ποιος ήτανε που µουγκίστηκε και βρακίστηκε και στον Θεόν επαρακαλέστηκε. Παιδιά, ορφανό εδείρανε χήραν αποδιώξανε

ή ζεστό ψωµί εξεφουρνήσανε και δεν εδώκανε; Όχι αφέντη µου Χριστέ τα κρυφά κατέεις και τα φανερά δεν κατέεις. Μουδέ ορφανόν εδείρανε, µουδέ χήρα διώξανε, µουδέ ζεστό ψωµί εξεφουρνήσανε και να µη δώσουνε. Μόνο τρεις αδελφοί, καλοί αδελφοί, επήρανε τα µαναροσκέπαρνά τωνε τριµένα ακονισµένα, στο Θεό παραδοµένα κι επήγανε πάνω στα όρη στα βουνά να κόψουνε ανώφυλια κατώφυλια τση Παναγίας διάσκελο και του Χριστού την πόρτα. Στην πρώτη µαναρέ πετάται φλετζακουδάκι και βαρίχνει νιούς στ’ αµµάτι. Και δεν ευρέθηκε µια Μαρία βαφτισµένη, µυρωµένη, τρεις Μεγάλες Πέφτες κοινωνισµένη, να πιάσει ασήµι ή χρυσάφι ή τσ’ ελιάς το φυλλαράκι να βγάλει τη µίγκρα, τη τσίγκρα, το λαρί, τη ρίξουσα κι ο,τι κακό ναι στ’ αµµατι;’ Συνήθως αυτό λέγεται πρωί ενώ θα είναι και ο ασθενής και ο γητεύων άπλυτοι και ακατούρητοι, πρέπει δε να γίνεται το σηµείο του σταυρού στα µάτια του ατόµου.

Οι γνωστότεροι τρόποι ξεµατιάσµατος είναι οι εξής: Ξεµάτιασµα µε λάδι. Σε ένα µικρό φλιτζάνι ή πιατάκι, βάζετε δύο δάχτυλα νερό. Σε ένα µπολάκι, ρίχνετε λίγο ελαιόλαδο. Αρχίζετε ο ξεµάτιασµα λέγοντας "Εις το όνοµα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύµατος για τον/την (αναφέρετε το όνοµα του/της

µατιασµένου/ης)". Παράλληλα σταυρώνετε τρεις φορές το φλιτζάνι ή το πιάτο µε το νερό. Στη συνέχεια, πρέπει να πείτε µόνο µία από τις παρακάτω ευχές: Ευχή 1: "Ιησούς Χριστός νικά κι όλα τα κακά σκορπά". Ευχή 2: "Ιησούς Χριστός νικά, κι αν είναι µάτι το σκορπά, η κυρά η Παναγιά". Ευχή 3: "Άγιοι Ανάργυροι και θαυµατουργοί, δωρεάν ελάβατε δωρεάν δότε ηµίν".

Την ώρα που το λέτε αυτό, ρίχνετε µία µόνο σταγόνα από το λάδι, µέσα στο νερό. Επαναλαµβάνετε δύο φορές ακόµα την ίδια ευχή και ρίχνετε άλλες δύο σταγόνες λάδι στο ποτήρι µε το νερό. Αν όταν πέσουν πάνω στην επιφάνεια του νερού ενωθούν σε µία και απλώσουν στο νερό, τότε ξέρουµε ότι ο άλλος είναι µατιασµένος. Αντίθετα αν µείνουν ξεχωριστά χωρίς να διαλυθούν πάνω στο νερό, δεν είναι µατιασµένος. Αν διαπιστώσετε ότι είναι µατιασµένος, διαβάστε τα παρακάτω λόγια: "Βασκανία ηπέρασε και τα δέντρα ξερίζωσε. Βασκανία πού υπάγεις και τα δέντρα ξεριζώνεις. Πάγω στο κεφάλι του (της), να του (της) πιω το αίµα. Βασκανία λείψε από το κεφάλι του (της) και πήγαινε στα µονόκερα, δίκερα, τρίκερα,

τετράκερα, πεντάκερα, εξάκερα, επτάκερα, οκτάκερα, εννιάκερα, δεκάκερα, εντεκάκερα, δωδεκάκερα, εις το πυρ το εξώτερον το ετοιµασµένο, το µυρισµένο και εις τον Θεό παραδοµένο στ’ άγρια βουνά και στ’ άκαρπα δέντρα έξω το κακό, έξω το κακό, έξω το κακό". Ξεµάτιασµα µε µέτρηµα Στην αρχή, µετράµε από το 1 εως το 9. Συνεχίζουµε µε την ευχή: Μάτια που τον/την µατιάσανε, τρία είναι καλά να τον γιατρέψουν,πατήρ υιος και άγιο πνεύµα, και του/της (λέµε το όνοµα του ανθρώπου που ξεµατιάζουµε) το κακό, στην γη να σκορπιστεί και την υγειά του να'χει! Ξεµάτιασµα µε φύσηµα

Ξεκινάµε λέγοντας "Στο όνοµα του/της..." και αναφέρουµε το όνοµα του προσώπου που ξεµατιάζουµε. Επαναλαµβάνουµε τρεις φορές την παρακάτω ευχή: Σταυρός στον ουρανό, Σταυρός στη γη, κι αν είναι µάτι να φύγει. Ανάτριχα ήρθε, ανάτριχα να φύγει. Όση ώρα λέµε την ευχή, σταυρώνουµε τον µατιασµένο. Στο τέλος φυσάµε τρεις φορές!

Ξεµάτιασµα για µικρά παιδιά Με ένα κοµµάτι βαµβάκι, βουτηγµένο στο λάδι από το καντήλι, "σταυρώνουµε" το µέτωπο του παιδιού που θέλουµε να ξεµατιάσουµε. Στη συνέχεια λέµε τα εξής λόγια: Σταυρός ο φύλαξ πάσης της Οικουµένης, Σταυρός η ωραιότης της Εκκλησίας, Σταυρός βασιλέων το κραταίωµα, Σταυρός πιστών το στήριγµα, Σταυρός Αγγέλων η δόξα καί των δαιµόνων το τραύµα. Εξηγόρασας ηµάς εκ της κατάρας του νόµου τω Σταυρώ προσηλωθείς και τη λόγχη κεντηθείς την αθανασίαν επήγασας ηµίν Σωτήρ ηµών Δόξα Σοι. Ξεµάτιασµα µε αλατόνερο

Γεµίστε ένα ποτήρι µε νερό και βάλτε µε το χέρι σας µια χούφτα αλάτι (χοντρό ή ψιλό). Ανακατέψτε λέγοντας: «Σφάκα, σφάκα σφακωµένη, σιδεροχαλικωµένη, να πας να βρεις τ’ άγρια θεριά να πιεις από το αίµα τους, να φας από το κρέας τους κι από το δούλο του Θεού να λείπεις.» (Λέγεται 3 φορές και σταυρώνεται ο µατιασµένος µε το ποτήρι). Χύστε το νερό στην τουαλέτα και πλύντε το ποτήρι αµέσως.

Ξεµάτιασµα µε σαράντισµα

Βάζουν στο θυµιατό καρβουνάκια και λουλούδια από τον επιτάφιο, θυµιάζουν τρεις φορές το µατιασµένο λέγοντας ευχές και µετά ρίχνουν τα κάρβουνα όλα µαζί σε µια φλιτζάνα νερό και τα «σαραντίζουν». Άµα τσιτσιρίζουν πολύ τα κάρβουνα όταν τα σβήνουν, σηµαίνει ότι είναι πολύ µατιασµένος. Παίρνουν µετά µε τα πέντε δάκτυλα νερό από τη φλιτζάνα και τα «σαραντίζουν», δηλαδή λένε 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40. Καθώς µετράνε, βουτούν τα χέρια τους στο νερό και ραντίζουν το µατιασµένο, λέγοντας «γεια σας και περαστικά σας».

Aγγειογραφία του 5ου π.Χ. αιώνα που απεικονίζει την Αθηνά να φέρει στον θώρακα το Γοργόνειο καθώς συµπαρίσταται στον Ιάσονα που µάχεται µε τον Δράκοντα.

Ιταλία

Στα ιταλικά λέγεται ‘malochio’ και στην γκρεκάνικη διάλεκτο λέγεται ‘πορταµία’ ή ‘απορταµία’35. Η επίδραση της βασκανίας είναι πολλές φορές καταστρεπτική και δε γιατρεύεται παρά µε ξόρκια και προσευχές, που λένε ξεµάτιασµα. Η γυναίκα που ξεµατιάζει, γιατί σπάνια ασχολούνται οι άντρες µε αυτά, έχει υπερφυσική δύναµη. Μπορεί να ξορκίσει και να εξαφανίσει τη βασκανία και να αποµακρύνει από τον άρρωστο κάθε µαγική ή άλλη κακή επίδραση από τα κακά πνεύµατα36. Ο Satriani γράφει πως η βασκανία είναι αρρώστια και σαν τέτοια πρέπει να γιατρευτεί37. Γι’ αυτό µόλις εµφανιστούν τα συµπτώµατα το πρώτο που κάνουν είναι να φωνάξουν τη µάγισσα, τη µαγκάρα, όπως τη λένε. Αυτή πρόθυµη τρέµει αµέσως στο καθήκον της και µε µυστηριώδες ύφος, κόβει ένα κοµµάτι από τα ρούχα του µατιασµένου, παίρνει λίγα κλωνιά λιβάνι, αλάτι, βάγια, λάδι και άλλα τέτοια και κάνει τα ξόρκια της. Η διαδικασία του ξεµατιάσµατος είναι µια λειτουργία ξεχωριστή, που γίνεται από τη µάγισσα, σε απόλυτη µυσταγωγική σιωπή για το όφελος του ανθρώπου που υποφέρει από βασκανία.

35

Caracausi G. Testi Neogreci di Calabria. Indice Iessicale Palermo 1979, p. 33

36

Padula Vincenzo, Calabria prima e dopo I’ unita d’ Itaia. Laterza, Bari 1977 voll. 11, p. 323

37

Satriani Lombardi Raf.Crezenze popolari Calabresi. Napoli. 1951, p. 160

Σε όλη τη νότια Ιταλία και όχι µόνο στις Ελληνόφωνες ζώνες, όταν δουν ένα άρρωστο να υποφέρει από αγωνίες χωρίς λόγο, ζαλάδες, πονοκεφάλους, µελαγχολία, ανορεξία φωνάζουν αµέσως τη µάγισσα να τον ξεµατιάσει το γρηγορότερο. Ηµέρες ευνοϊκές για τη γιατρειά είναι η Τετάρτη και η Πέµπτη και λιγότερο η Τρίτη και η Παρασκευή. Συνήθως αυτές οι γυναίκες, που νιώθουν περήφανες για την αποστολή τους στον µικρό τους κόσµο, δεν θέλουν να µάθουν τα µυστικά τους σε άλλους, γιατί έτσι, λένε, θα χάσουν τη δική τους δύναµη – την υπερφυσική. Την πιστεύουν την βασκανία, αλλά επειδη η Ρωµαιοκαθολική εκκλησία δεν επιτρέπει καµιά ευχή ή πρακτική κατά της βασκανίας και σε όλες τις περιπτώσεις διαβάζει και αυτό σπάνια πλέον, εξορκιστικές ευχές. Για αυτό το λόγο λιγοστεύουν και εκείνες οι γυναίκες που ξέρουν να ξορκίζουν την βασκανία. Δεν είναι πάντα απαραίτητο το ξεµάτιασµα να γίνει από µάγισσα αλλά µπορεί να γίνει από οποιοδήποτε πρόσωπο φτάνει να γνωρίζει το ξόρκι και να πιστεύει σ’ αυτό. Το πιο απλό ξόρκι είναι το λιβάνισµα. Καίνε πρώτα λιβάνι στο σπίτι του αρρώστου µαζί µε φύλλα ελιάς από τη γιορτή των Βαίων και καπνίζουν όλο το σπίτι για να διώξουν το κακό πνεύµα. Άλλοτε χτυπούν και τους τοίχους και τα έπιπλα για να διώξουν την διαβολική ενέργεια. Αν δεν τα καταφέρουν µε

αυτούς τους τρόπους τότε φωνάζουν την µάγισσα να το ξορκίσει. Η µάγισσα παίρνει πρώτα ένα πιάτο και µέσα ρίχνει λίγο νερό. Σ’ αυτό ρίχνει τρεις σταγόνες λάδι και παρατηρεί. Αν το λάδι µένει αδιάλυτο τότε δεν υπάρχει µάτι. Αν όµως οι σταγόνες του λαδιού απλώσουν και διαλυθούν, τότε ο άνθρωπος είναι µατιασµένος. Το νερό είναι αγιασµός που τον παίρνουν στο σπίτι από την εκκλησία το πρωι του Πάσχα. Αν είναι ο άρρωστος πολύ µατιασµένος τότε σχηµατίζουν στο µέτωπό του ένα σταυρό µε το δάχτυλο και αρχίζουν να ξορκίζουν επικαλούµενες το Χριστό, την Παναγία ή κάποιον Άγιο. Συνήθως επικαλούνται τον Άγιο Κυπριανό, που είναι από το Καλαµίτσι του Ασπροµόντε και γιάτρευε την βασκανία, µε βάση πάντα την τοπική παράδοση. Ο άγιος Κυπριανός γεννήθηκε το 1110-1120 από πατέρα γιατρό, από τον οποίο µαζί µε τη θεία χάρη του Αγίου διδάχτηκε να γιατρεύει όποιον του ζητούσε τη χάρη. Και τελειώνουν µε τη µονότονη επωδό: ‘Μάτι κακό, µάτι κακό, έβγα έξω από τον (τάδε)’. Αν ο άρρωστος δεν δείξει να συνέρχεται επαναλαµβάνουν το ξόρκι τρεις φορές ώσπου να φέρει αποτέλεσµα. Αυτό το ξόρκι έχει πολλές παραλλαγές. Σε άλλα µέρη ρίχνουν µια σταγόνα λάδι, αλλού εννιά σταγόνες, πάντα όµως σε µονό αριθµό και προχωρούν µε σχετικές προσευχές. Οι Ιταλοί λένε πως αυτό τον τρόπο ξεµατιάσµατος αναφέρει ο Πλούταρχος

στο ‘Quest Rom. CII’. Στο ίδιο έργο θυµίζει και τη συµβολική θέση των αριθµών στη ζωή γενικά. Το 9 πρώτο νούµερο τετράγωνο ανάµεσα στο περιττό 3 και το τετράγωνο, και το οκτώ, πρώτο κύβο, που προέρχεται από τα δύο, που είναι ζυγός αριθµός. Ο ζυγός αριθµός είναι λειψός, ατελής και αόριστος, και ο περιττός που είναι αρσενικός γίνεται γενικός και αποκτά δυνάµεις όταν ενωθεί µε τους ζυγούς αριθµούς. Έτσι εξηγείται και η χρησιµοποίηση του οκτώ και εννιά στα ξόρκια. Μετά πλένουν το πρόσωπο του µατιασµένου µε το νερό τρεις φορές και πιστεύουν πως ελευθερώνεται από το κακό. Το νερό και το λάδι από το ξεµάτιασµα, όταν τελειώσει το ξόρκι, πρέπει να το ρίξουν σε µέρη απ’ όπου δεν περνάει κανείς, γιατί θα πάρει το µάτι όποιος περάσει από εκεί. Σε κάποια χωριά της Ιταλία, το ξόρκι γίνεται µε καπνίσµατα ή µε κάρβουνα. Παίρνουν λίγα κάρβουνα αναµµένα και τα βάζουν σ’ ένα κεραµίδι. Πάνω στα κάρβουνα βάζουν ένα κλαδί ελιάς ευλογηµένο από το Πάσχα και λίγο αλάτι. Με αυτά καπνίζουν τον άρρωστο. Αν το αλάτι σκάσει το µάτι έφευγε ενώ λένε την παρακάτω προσευχή: ‘Ο Χριστός από τον ουρανό κατέβηκε κλαδί ελιάς κρατούσε στα χέρια στο βωµό το έβαλε ένα µάτι το χάλασε και τρία το φτιάξανε. Ο πατέρας, ο υιός και το Άγιο Πνεύµα. Είναι µατιασµένο να πάρει δρόµο.’

Σε άλλα µέρη ξεµατιάζουν µε τον εξής τρόπο: βάζουν τα κάρβουνα σε µια σιδερένια σφαίρα, σαν λιβανιστήρι. Πάνω στα κάρβουνα βάζουν τρια φύλλα από αγιασµένη ελιά, τρία φύλλα βάγια, τρία κοµµάτια λιβάνι και τρεις λαβές µε τα δάχτυλα από µπρος από την πόρτα της εκκλησίας του χωριού. Αν η φωτιά σβήσει τότε το µάτι είναι πολύ µεγάλο για να νικηθεί. Αν όµως βγει ένας µεγάλος καπνός, τότε λιβανίζουν µε αυτόν τον άρρωστο κάτω από την µύτη, ενώ η µάγισσα λέγει το παραπάνω ξόρκι. Ο καπνός κάνει τον µατιασµένο να κλάψει και έτσι πιστεύουν πως µε τα δάκρυα φεύγει η βασκανία. Στην πόλη του Ρέτζιο και αλλού ακόµα ξεµατιάζουν µε λάδι και τρεις κόκκους από αλάτι, που κάνουν το σηµείο του σταυρού στο µέτωπο του αρρώστου επαναλαµβάνοντας τα ξόρκια. Μάλιστα, σε πολλά σπίτια, σε φανερό µέρος έχουν ένα κόκκινο κέρατο για να παίρνει το µάτι και φορούν αποτροπαϊκά φυλαχτά. Ακόµη ένας άλλος τρόπος για ξεµάτιασµα είναι ο έµµεσος που γίνεται πάνω στα ρούχα του ατόµου. Πηγαίνουν στη µάγισσα ένα ρούχο του, µια κουβέρτα του, λίγα µαλλιά του και ακουµπάει πάνω του ένα πιάτο µε νερό. Μέσα σε αυτό ρίχνει δύο κλωνιά αλάτι λέγοντας το Πάτερ Ηµων και αναστενάζει βαθιά. Τέλος, µ’ ένα δάχτυλο ρίχνει στο νερό τρεις σταγόνες λάδι από ελιά και λέει: ‘Ο Κύριος ερχόταν από τη Ρώµη ένα κλαδί από ελιά κρατούσε στο χέρι στο βωµί το έβαλε να

ευλογήσει, µπες το καλό για να βγει το κακό’. Με τον ίδιο τρόπο γίνεται το ξεµάτιασµα σε τρίτο άτοµο πάνω σε µια κορδέλα ή µαντήλι που το φόρεσε δεµένο στο κεφάλι ο άρρωστος. Για να γνωρίσουν το πρόσωπο που προκάλεσε το µάτι, προσέχουν όταν λένε τις προσευχές: Ave Maria, Πάτερ ηµων και Δόξα εν υψίστοις πότε θα αρχίσει το χασµουρητό. Αν αρχίζει στο Ave Maria, τότε το πρόσωπο που προκάλεσε τη βασκανία είναι γυναίκα. Αν αυτό γίνει στο Πάτερ Ηµων, τότε είναι άντρας. Αν τελικά δεν κατορθώσουν να ελευθερώσουν τον άρρωστο από τα κακά πνεύµατα µε το ξεµάτιασµα, τότε µόνο καταφεύγουν στον γιατρό.

Αποτροπαϊκές χειρονοµίες του Μεσαίωνα

Bραζιλία

Oι Βραζιλιάνοι ταυτίζουν το mal-olhado38, mau-olhado ("πράξη που δίνει το κακό βλέµµα") ή olho gordo ("γυαλιστερό µατι") µε τον φθόνο ή την ζήλεια προς ένα άτοµο ή την ιδιοκτησία του. Σε αντίθεση µε τις περισσότερες παγκόσµιες δοξασίες για την βασκανία, στην Βραζιλία δεν πιστεύουν πως τα µωρά είναι επιρρεπή στην βασκανία εκτός από τα αβάπτιστα µωρά που κινδυνεύουν από τις µάγισσες (witches). Πιθανόν αυτό αντανακλά τις λαϊκές ιστορίες για τους Πορτογάλλους µάγους (meigas ή Portuguese magas). Πιστεύουν πως αυτές οι µάγισσες παίρνουν την µορφή µιας σκοτεινής σκιάς και πηγαίνουν στα αβάπτιστα µωρα και παίρνουν την ενέργειά τους. Γι’ αυτό το λόγο, οι χριστιανοί βάζουν σταυρούς σε διάφορες µορφές και µεγέθη γύρω από την κούνια του µωρού και πάνω του. Τα φυλαχτά που προστατεύουν από την βασκανία τείνουν να είναι πολύ τοξικά και µαύρα και τα φυτεύουν σε κήπο ή µέσα στο σπίτι. Τέτοια είναι: comigo-ninguém-pode, Dieffenbachia (the dumbcane), espada-de-são-jorge ("St. George's sword"), Sansevieria trifasciata (the snake plant or mother-in-law's tongue) και η Petiveria alliacea (the guinea henweed).

38

Στην Ισπανία, καλείται mal de ojo (κακό μάτι).

Άλλα γνωστά φυλαχτά είναι: η χρήση καθρεπτών στην εξώπορτα ή µέσα στο σπίτι απέναντι από την εξώπορτα, ένα οµοίωµα ελέφαντα µε την πλάτη στην εξώπορτα39. Για την θεραπεία της βασκανίας χρησιµοποιούν ευχές και τυπικά καθαγιασµού. Ένα εκ των πιο δηµοφιλών είναι το εξής: Τοποθετείς το δεξί σου χέρι στην καρδιά του ασθενή και λένε: Jesus (fazer o sinal da Cruz)! O nome de Jesus me ajude (repetir o sinal da Cruz)! Onde eu puser a mão, ponha Deus a sua santa virtude! Cristo vive, Cristo reina, Cristo te ilumine, Cristo te defenda de todo o mau ar. Se esta criatura tiver coisas ruins, às areias do rio irão parar, porque eu tiro-lhe pela cabeça. Santa Tereza, eu tiro-lhe pelo lado. Senhora Santa Ana, eu tiro-lhe pela frente. São Vicente, tiro-lhe por trás. São Brás, tiro-lhe pelo fundo. E Nosso Senhor, por todo o mundo. Rezar um Pai-Nosso e uma Ave-Maria. Μετά λένε τρεις φορές: Rezar três vezes: Com dois puseram Com três eu tiro. Com o nome do Pai, Do Filho e do Espírito Santo, Sai quebranto!

39

Caires, Olivia. "Proteja sua casa do mau olhado" (in Portuguese). Retrieved February 22, 2015.

Ένα άλλος δηµοφιλής τρόπος στα παιδιά, είναι ο εξής: κάνεις το σηµείο του σταυρού στο στήθος του παιδιού µε ένα κλωνάρι βασιλικού, λέγοντας: Jesus quando andou no mundo pra tudo ele rezou. Rezou para olhares de quebranto, que desta criança vão saindo, varridas com galho de oliveira. Amém. Rezar em seguida um Credo, um Pai-Nosso, uma Ave-Maria, uma Salve-Rainha e acender um incenso para anular o mau-olhado.

John Phillip, The Evil Eye (1859), ένα πορτραίτο του καλλιτέχνη που απεικονίζει µια τσιγγάνα που νοµίζει πως τον βασκάνει.

Η βασκανία στις θρησκείες

Ζωροαστρισμός

Οι µέθοδοι που χρησιµοποιούνται για να καταπολεµήσουν το Κακό Μάτι, διαφέρουν ανάµεσα στους Ζωροάστρες µε καταγωγή το Ιράν και την Ινδία. Οι Ζωροάστρες από το Ιράν καίνει espand ενώ οι Ζωροάστρες από την Ινδία εκτελεί το τυπικό Achu Michu. Μια µέθοδος αποµάκρυνσης των αποτελεσµάτων του ‘βάσκανου οφθαλµού΄ (Bla Band) είναι το κάψιµο των σπόρων του espand/esfand. Η πρακτική αυτή είναι διαδεδοµένη ανάµεσα στους Ζωροάστρες του Ιράν, Αφγανιστάν και Τατζικιστάν και στις υπόλοιπες Μουσουλµανικές περιοχές.

Espand or Esfand Peganum Harmala Seed

Ο Espand αναφέρεται στους αποξηραµένους σπόρους του Peganum harmala, που εσφαλµένα µερικοί το αποκαλούν απήγανο της Συρίας. Η λέξη Aspand αναφέρεται και σε µια τάξη Αρχαγγέλων των Ζωροαστρών. Στο Αζερµπαϊτζάν, το espand καλείται uzarlik. Στο Αφγανιστάν και Τατζικιστάν, το τυπικό αυτό που είναι δηµοφιλές κατά της βασκανίας, από παιδιά, νεογέννητα και τις µητέρες αλλά και για τα άτοµα που επιστρέφουν από κηδείες. Το άτοµο που κάνει το τυπικό σε κάποιον άλλον, καλείται espandi και τέτοιοι πουλάνε τις υπηρεσίες τους στον δρόµο αλλά µπορεί κανείς να το κάνει και στον ευατό του.

Η µέθοδος είναι η εξής: Ρίχνουν τους σπόρους πάνω στα κάρβουνα και κουνάνε κυκλικά το θυµιατό πάνω από το κεφάλι του βασκανισµένου επτά φορές, κυρίως αν είναι µικρό παιδί. Οι Ιρανοί προσθέτουν και λιβάνι. Όσο το κινούν κυκλικά λένε την εξής ευχή: Η Dari (Aφγανική) εκδοχή είναι: Espand balaa band Barakati Shah Naqshband Jashmi heach jashmi khaish Jashmi dost wa dooshmani bad andish Be sosa der hamin atashi taze.

Η Farsi (Tατζικιστάν) εκδοχή είναι: Espand balla band Ba haq shah-e-naqshband Chashm-e-aaish chashm-e-khaysh Chashm-e-adam-e bad andaysh Besuzad dar atash-e-taiz

Συχνά, η προσευχή αυτή αντικαθίσταται από ένα σύντοµο ποίηµα, µια εκδοχή µιας Ζωροαστρικής προσευχής, µε αντικατάσταση του Spendarmand από το Shah Naqshband.

Το Espand στην φωτιά

O Movsum Asgarov από το Lankaran δήλωσε: ‘Καις uzarlik και µετά αναπνέεις τον καπνό. Μετά, όταν οι άνθρωποι γύρω σου µυρίζουν αυτό τον καπνό, χάνουν την ικανότητά τους να σε βλάψουν µε βασκανία. Μετά από αυτό, ρίξε την στάχτη στο µέτωπο και τον λαιµό σου. Αυτό θα διώξει την κακή ενέργεια από τα κύτταρα σου’. Ενώ θα καις το uzarlik, ψάλε: "Uzarliksan havasan, min bir darda davasan. Na gadar ki, san varsan - dada, bala javansan" Σε άλλο σηµείο αναφέρει πως παίρνει λίγο uzarlik και αλάτι και τα ρίχνεις κυκλικά γύρω από το κεφάλι του ατόµου, λέγοντας τρεις φορές: "Uzarliksan havasan, jami darda davasan. Pis gozlari chikhardib ovujuna salasan." Το Achu Michu είναι ένα τυπικό των Ινδών Ζωροαστρών για το λύσιµο της βασκανίας. Επίσης, ένας τρόπος καθαρισµού της αύρας και προστασίας από την βασκανία. Με την προσθήκη της προσευχής tandorosti, µιας προσευχής για µακροζωία, υγεία και πλούτη, το Achu Michu γίνεται µια τελετουργία ευλογίας που δεν απαιτεί τις υπηρεσίες ενός ιερέα. Στην Περσία, tan σηµαίνει ‘σώµα’ και ‘dorost’ σηµαίνει ‘υγιές’. Το Achu Michu χρησιµοποιεί καρύδες, φύλλα του φυτού betel και ξηρούς καρπούς που υιοθετήθηκαν από τα Ινδικά έθιµα. Προφανώς, ο Ζωροαστρισµός που πέρασε από τους Parsi υπηκόους που µετανάστευσαν στην Ινδία, πήρε κάποια

στοιχεία από την ινδική κουλτούρα. Στη βάση του όµως είναι µια εκδοχή του τυπικού espand. Σε ορισµένες οικογένειες, το Achu Michu το εξασκεί από την γηραιά γυναίκα της οικογένειας πριν από µια τελετουργία όπως είναι ο γάµος ή οι τελετουργίες navjote/besna και jashan. Το τυπικό εξασκείται στην πόρτα πριν µπουν οι καλεσµένοι στο σπίτι για να γίνει µια από τις προαναφερόµενες τελετές. Κυρίως στην περίπτωση του γάµου, τελείται µετά από ένα nahan (τελετουργικό µπάνιο) και αµέσως µετά τελείται πριν το άτοµο εισέλθει στον ιερό τόπο, όπου θα γίνει η τελετουργία. Το Achu Michu αποµακρύνει τον βάσκανο οφθαλµό και εξαγνίζει το άτοµο. Τα υλικά που χρησιµοποιούνται στο τυπικό Achu Michu τοποθετούνται σ’ έναν δίσκο, που καλείται sace (διαβάζεται ‘σες’).

Ιερατικός sace

Achu Michu πριν την τελετή του γάµου που γίνεται σ’ ένα σπίτι στο Mumbai

Τέλος, οφείλω να αναφέρω το έθιµο καθαρισµού Sogdian. Το Syghdha (Sugd ή Sogdiana) είναι το δεύτερο έθνος που αναφέρεται στο βιβλίο της Avesta. Τον 6ο αιώνα µ.Χ. πριν την Ισλαµική επιδροµή, ο Βυζαντινός ιστορικός Μένανδρος αναφέρει πως όταν µια διπλωµατική αποστολή του Αυτοκράτορα Ιουστίνου έφτασε στα Sogdiana, οι Τούρκοι, οι οποίοι έκαναν ένα τυπικό καθαρισµού/εξαγνισµού για να διώξουν µακρυά το κακό, όπου χτυπούσε ένα τύµπανο, µια καµπάνα και µετάφεραν φύλλα ενός βοτάνου φλεγόµενα, κάτι που µας θυµίζει το esfand. Οι Sogdians έκαναν τους διπλωµάτες ‘να περάσουν δια πυρός’, όπως συνήθιζαν να εξαγνίζονται και οι Ζωροάστρες. Ο Plano Carpini, τον 13ο

αιώνα, Ιταλός ταξιδιώτης, και ένας από τους πρώτους Ευρωπαίους, που επισκέφτηκαν την Μογγολία 40 έτη πριν τον Μάρκο Πόλο, έγραψε στα αποµνηµονεύµατά του πως ‘πριν µπουµε στο δικαστήριο µας είπαν πως έπρεπε να περάσουµε ανάµεσα σε δύο φλόγες…επειδή η φωτιά αποµακρύνει κάθε κακό…Πιστεύουν πως δια του πυρός όλα τα πράγµατα εξαγνίζονται’.

Ιουδαϊσμός

Ο ‘βάσκανος οφθαλµός’ (ayin ha-ra, ‫ )הרע עין‬αναφέρεται πολλές φορές στο κλασσικό Pirkei Avot, Ηθικά Διδάγµατα των Πατέρων µας. Στο 2ο κεφάλαιο, πέντε µαθητές του ραββίνου Yochanan Ben Zakai συµβουλεύουν πώς να ακολουθείς το καλό µονοπάτι στη ζωή και να αποφεύγεις το κακό. Ο ραββίνος Ελιάζαρ λεει πως ο ‘βάσκανος οφθαλµός’ είναι χειρότερος από έναν κακό φίλο, κακό γείτονα ή µια καρδιά γεµάτη κακία. Στην Μισνά, ο ‘βάσκανος οφθαλµός’ απλά δηλώνει ένα άτοµο που φθονεί την καλοτυχία των άλλων, σε αντίθεση µε το ‘καλό µάτι’ που χαρακτηρίζει µια στάση καλής θέλησης και καλοσύνης. Κάποιος που έχει τέτοια στάση ζωής χαίρεται όταν ευηµερεί ο συνάνθρωπός τους. Ένας άνθρωπος βάσκανος όχι µόνο δεν νιώθει χαρά αλλά βιώνει πραγµατική αγωνία όταν οι άλλοι ευηµερούν και χαίρεται όταν οι άλλοι υποφέρουν (χαιρέκακος). Ένα άτοµο µε τέτοιο χαρακτήρα αντιπροσωπεύει έναν µεγάλο κίνδυνο για την ηθική καθαρότητα. Πολλοί Ιουδαίοι αποφεύγουν να µιλάνε για τα αντικείµενα αξίας που έχουν, την καλοτυχία τους και κυρίως για τα παιδιά τους. Εάν κάποιο από αυτά αναφερθεί, ο οµιλητής και/ή ο ακροατής θα πει, "b'li ayin hara", που σηµαίνει "χωρίς κακό µάτι", ή "kein eina hara" (συχνά και ως "kennahara"), που σηµαίνει ‘χωρίς βάσκανο οφθαλµό’.

Ειδικά στο Βαβυλωνιακό Ταλµούδ, αναφέρεται πως µερικά άτοµα έχουν αυτού του είδους την κακόβουλη ενέργεια και υπάρχουν αρκετές πρακτικές δεισιδαιµονίας για να αποφύγει κανείς τα αποτελέσµατα του ‘βάσκανου οφθαλµού’, όπως το να φτύσει τρεις φορές αν αντιληφθεί πως κάποιος κινδυνεύει να πέσει θύµα βασκανίας. Μέχρι και σήµερα ορισµένοι, όταν παινεύουν άλλους, προσθέτουν: ‘ας είναι χωρίς κακό µάτι’ (στα εβραϊκά: kenenhora). Υπάρχει µια περίεργη επίκληση που βρίσκεται στο Ταλµούδ (Berakhot 55b) για να αποφύγεις τις συνέπειες της βασκανίας: πάρε τον αντίχειρα του δεξιού χεριού και ακούµπησε τον στο αριστερό χέρι και το αντίστροφο και µετά πες: Εγω (ο δεινα) είµαι σπόρος του Ιωσήφ επί του οποίου ο βάσκανος οφθαλµός δεν έχει καµιά ισχύ’. Η Βίβλος αναφέρει πως ο οφθαλµός του Θεού επαγρυπνά επί των Ιουδαίων40 και απαιτεί ο κόσµος να µην κλείνει τα µάτια του στις ανάγκες των φτωχών41. Στην τανναϊτική γραµµατεία, αναφέρουν οι σοφοί πως πρέπει να υιοθετήσουν όλοι το ‘ayin tova’ (καλό µάτι) και να χαίρονται µε την καλοτυχία του άλλου και να εύχοµαι τα καλύτερα για τους φίλους και τους γείτονε΄ς τους42 και να αποφύγουν το ‘ayin 40

Δευτερονόµιο 11,12. Ψαλµοί 33,18

41

Δευτερονόµιο 7,16. 15,9

42

Avot De-Rebbi Natan, A, 16

hara’ το µάτι του φθόνου και της ζήλειας43. Ο καθηγητής Jacob Trachtenberg σηµειώνει πως συγκεκριµένοι οφθαλµοί έχουν φυσικές καταστροφικές δυνάµεις. Αυτές οι δοξασίες υπήρχαν και κατά τον µεσαίωνα. Και ο Gersonides και ο R. Yitzhak Arama, δέχονταν πως τα µάτια µπορούν να εκπέµψουν ατµους που καταστρέψει τα αντικείµενα. Ο Maimonides αναφερόταν πάντα µε χωρία από το Ταλµούδ, λέγοντας πως το Ταλµούδ απαγορεύει κάποιος να θαυµάσει τα κτήµατα άλλου, για να µην χτυπήσει το ‘κακό µάτι’ τα κτήµατα. Οι διπλοί γάµοι µέσα στις οικογένειες απαγορεύονται για να µην γίνονταν αντιληπτές οι χαρές και έτσι ελκούσαν τον βάσκανο οφθαλµό (Even Ha'ezer 62:3). Οι συνήθειες πρακτικές αποφυγής της βασκανίας ήταν:  Να βάλουν λίγο χώµα ή στάκτη στο µέτωπο του παιδιού  Να φτύσουν τρεις φορές στα δάχτυλα τους  Να ρίξουν αλάτι στις γωνίες ενός δωµατίου  Να τρυπήσουν ένα λεµόνι µε σιδερένια καρφιά και να το τοποθετήσουν σε εµφανές σηµείο ενός δωµατίου.

43

Pirkei Avot 2:9, 11

Στην Καµπαλά έχει καθιερωθεί ως φυλαχτό κατά της βασκανίας και την εν γένει κακοτυχίας, ένα κόκκινο µάλλινο κορδόνι (εβρ. ‫ )השני חוט‬από µακρύ µάλλινο κουβάρι που έχει πλεχθεί στον τάφο της Ραχήλ44. Το φοράνε ως µπρασελέ στον αριστερό καρπό, το οποίο έχει πλεχτεί επτά φορές και το καθαγίασαν µε τις Εβραϊκές ευλογίες. Δεν υπάρχει συγκεκριµένη αναφορά σε ιουδαϊκές πηγές για το έθιµο αυτό (εβρ. segula, ‫)סגולה‬. Το segula είναι προστατευτικό φυλαχτό ή τυπικό καµπαλιστικό αλλά και προερχόµενο από την Ταλµουδική παράδοση.

44

Tannenbaum, Rabbi Gershon (10 February 2012). "The Red Strings of Kever Rochel". The

Jewish Press. Retrieved 17 March 2012. Rossoff, Dovid (October 1997). "Tomb of Rachel" The Jewish Magazine. Retrieved 17 March 2012.

Χριστιανισμός ΕΥΧΕΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ

ΕΥΧΗ Α΄

Τοῦ Κυρίου δεηθῶµεν

Δέσποτα Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεός ἠµῶν, ὁ τά πάντα κρατῶν καί κυβερνῶν, Ἅγιος καί δεδοξασµένος ὑπάρχεις. Δί' ὁ Βασιλεῦ τῶν Βασιλευόντων καί Κύριε τῶν Κυριευόντων, δόξα Σοί. Ὁ καθήµενος ἐν τῷ φωτί τῷ ἀπείρω καί ἀπροσίτω βροτοῖς, διά προσευχῆς ἐµοῦ τοῦ ταπεινοῦ καί ἀναξίου δούλου Σου, φυγάδευσον τούς δαίµονας καί καταργησον τάς πονηρίας αὐτῶν, ἴνα τά νέφη δώσωσι ὑετόν ἐπί πάσαν τήν γῆν καί ἡ γῆ δώση τά γεννήµατα αὐτῆς ἐν τῷ καιρῶ αὐτῶν, τά δένδρα καρποφορήσωσιν, καί οἱ ἄµπελοι εὐφορήσωσι πλήρεις βοτρύων, αἵ γυναῖκες λυθῶσι καί ἐλευθερῶσιν ἀπό τοῦ κακοῦ τῶν µητρῶν, αὐτῶν καί πᾶς ὁ κόσµος ἄρχων καί ἀρχόµενος, καί πάσα ἡ κτίσις λυθῆ ἀπό παντός δεσµοῦ τοῦ δαίµονος. Ὁ δέ δοῦλος Σου (τό ὄνοµα τοῦ πασχόντος), σύν παντί τῷ οἶκο αὐτοῦ καί τοῖς πράγµασι αὐτοῦ, λυθήσεται ἐκ παντός δεσµοῦ σατανικοῦ, µαγείας, µαγγανίας καί ἀντικειµενικῆς δυνάµεως.

Δεόµεθά Σου, Κύριε ὁ Θεός τῶν Πατέρων ἠµῶν, δός, ἴνα λυθῶσι τά ἐκ µαγείας, µαγγανίας, βασκανίας καί πάσης σατανικῆς ἐνεργείας δεσµά αὐτοῦ καί ἀφανισθῶσι πάντα τά πονηρά ἔργα, διά τῆς ἐπικλήσεως τοῦ Παναγίου Πνεύµατος Θεοῦ Σαβαώθ. Ναί! Κύριέ του παντός, ἐπάκουσόν µου δεοµένου Σου καί λυθήτω ὁ δοῦλος (ὄνοµα πασχόντος) εἰ ἔστι δεδεµένος ἐν οὐρανῶ ἤ ἐν γῆ ἤ ἐν ἀνωφλίω ἤ ἐν δέρµατι ἀλόγων ἤ ἐν σιδήρω ἤ ἐν λίθω ἤ ξύλω ἤ ἐν γραµµατίω, δ' αἵµατος ἀνθρώπου, ζώου, πτηνοῦ, ἤ ἰχθύος ἤ διά µελάνης ἤ δί' ἄλλου τινός, πρός βλάβην αὐτοῦ ἤ τοῦ οἴκου αὐτοῦ, καί εἰ κατέχωσαν ἤ διέσπειραν αὐτά ἐν αὐλαῖς, ἐν θαλάσση, ἐν φρέατι, ἐν µνήµατι ἤ ἐν οἰωδήποτε τόπω. Κύριε τῶν δυνάµεων καί πάσης κτίσεως Δηµιουργέ, προσδεξαι τάς δεήσεις, ἄς προσήξαµεν Δοί διά τόν δοῦλον Σου ( ὄνοµα πάσχοντος) καί δίωξον τούς ἐχθρούς ἠµῶν τούς ἀοράτους καί πάντας τούς ἐν αὐτῶ ὑπουργούντας καί πάσαν αὐτῶν πανουργίαν, ἀλαζονείαν καί πονηρᾶν ἀσθένειαν τοῦ µηδέποτε ἔχειν δύναµιν ἤ ἐξουσίαν κατ' αὐτοῦ, τοῦ καταδυναστεύειν αὐτόν. Ἐπί Σοῖ γάρ, Κύριε, ἤλπιζεν αὐτός τέ καί ἠµεῖς καί µή καταισχυνθείηµεν εἰς τόν αἰώνα, ἀλλ' ἐν τή δικαιοσύνη Σου καί τή δυνάµει Σου, ἐλευθέρωσον τοῦτον, πρεσβείας καί ἱκεσίας τῆς Ὑπερενδόξου Δεσποίνης ἠµῶν Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας καί πάντων τῶν Ἁγίων. Ἀµήν.

ΕΥΧΗ Β΄


Ἐξορκίζω ὑµᾶς, δαιµόνια πονηρά, διά τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος, καί διά πασῶν τῶν ἀγγελικῶν καί θείων δυνάµεων τῶν τῷ Θεῶ ὑπηρετουσῶν καί τῶν Ἁγίων Αὐτοῦ µαθητῶν καί Ἀποστόλων τοῦ ἔχειν δύναµιν καί ἐξουσίαν ἐπί τοῦ πλάσµατος τοῦ Θεοῦ ( τό ὄνοµα τοῦ πασχόντος) ἤ τοῦ οἴκου αὐτοῦ. Φυγαδευθῆτε, ἄθλιοι καί πονηροί, ἐντεῦθεν. Ἐκλείπειν ὑµᾶς, ποιῆσαι, Κύριος ὡς ἐκλείπει καπνός ἀπό προσώπου πυρός, καί µή ἔχειν ἐξουσίαν πόνους καί φόβους ἐπιφέρειν, ζηµιάν ἤ κακόν τί ἕτερον ἐν τῷ σώµατι καί ταῖς σαρξίν καί τοῖς µέλεσι τούτου τοῦ πλάσµατος τοῦ Θεοῦ (ὄνοµα πασχόντος), ἤ τοῦ οἴκου αὐτοῦ διά τοῦ Κυρίου ἠµῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἐλευσοµένου κρίναι ζώντας καί νεκρούς.

ΕΥΧΗ Γ΄

Κύριε ὁ Θεός ἠµῶν ὁ παντοκράτωρ καί παντοδύναµος, ὁ ποιητής τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γής καί κτίστης πάντων, συγγνώµην παρασχου µοί καί τῷ δούλω Σου τούτω, εἰς ὅσο Σοῖ ἠµάρτοµεν, ὡς ἄνθρωποι. Ναί ὁ Θεός τοῦ Ἀβραάµ, Ἰσαάκ καί

Ἰακώβ, ὁ Θεός τῶν Ἀγγέλων Μιχαήλ, Γαβριήλ καί Ραφαήλ, Χερουβίµ, Σεραφείµ, Ἐξουσιῶν, Δυνάµεων καί πάντων τῶν Προφητῶν, Πατριαρχῶν, Μαρτύρων, Ὁµολογητῶν, φύλαξον τόν δοῦλο Σου ( ὄνοµα πασχόντος) του µή ἀδικῆσαι αὐτόν ἤ βλάψαι τί κακόν ἤ µαντικόν ἤ τόν ἀρχαίκακον διάβολον καί τούς ὑπουργούντας αὐτῶ, ἤ κακόν ἄνθρωπον, ἤ γυναίκα, ἐν νυκτί καί ἡµέρα, ἐν γῆ, ἐν θαλάσση, ἐν ὀδῶ, ἤ περιπάτω, ἐν σπηλαίω, ἐν οἴκω, ἐν χώρα, ἐν χωρίω, ἐν ἀγρω καί ἐν οἰωδήποτε τινί τόπω, ἐν ὀράσει ἤ ἐν ἀκοή, πίνοντα, τρώγοντα, ἀναγινώσκοντα, καθεύδοντα, ἀγρυπνοῦντα, ἐργαζόµενον, ἐν γέλωτι, ἐν ὀφθαλµοῖς, ἐν νώτω, ἐν µικτήρσιν, ἐν στόµασι ἐν φάρυγγι, ἐν ὀδούσι, ἐν γλώσση, ἐν στήθεσι, ἐν χερσί, ἐν βραχίονι, ἐν δακτύλοις, ἐν κοιλία, καί ὑπογαστρίοις, ἐν ὕπατος καί ἐντοσθίοις πάσιν, ἐν χολή καί αἵµατι, ἐν σαρκί καί δερµατίδι καί πάσι τοῖς µέλεσι τοῦ ἀνθρώπου τούτου, ἔνδοθεν καί ἔξοθεν, ἀπό ποδῶν ἕως κεφαλῆς. Ναί Παντοκράτορ Κύριε, ἐλευθέρωσον τόν δοῦλον Σου ( ὄνοµα πασχόντος ), ἀπό πάσης µαγείας, µαντείας, δεσµοῦ καί παντός κακοῦ. Καί ὡς ἠλευθέρωσας τόν Ἀδάµ ἐξ, Ἅδου, τόν µακάριον Πέτρον ἐκ τῆς φυλακῆς, τόν Παῦλον, τό σκεῦος, τῆς ἐκλογῆς, ἐκ τῶν δεσµῶν, διά τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος, τόν παραλυτικόν ἐκ τοῦ κρεββάτου, τόν Λάζαρον ἐκ τοῦ τάφου, τόν Ἰσραηλιτικόν λαόν ἐκ τῆς θαλάσσης, τόν Ἰωνᾶν ἐκ τῆς κοιλίας τοῦ κήτους, τόν Λώτ ἐκ Σοδόµων, τούς τρεῖς παίδας ἐκ τῆς καµίνου τοῦ πυρός, τόν

Δανιήλ ἐκ τῶν λεόντων, Νῶε ἐκ τοῦ κατακλυσµοῦ, Μαρίαν τήν Μαγδαληνήν ἐκ τῶν ἑπτά ἀκαθάρτων πνευµάτων, οὕτως Δέσποτα ἐλευθέρωσον καί τόν δοῦλον Σου ( ὄνοµα πάσχοντος ) ἐκ τοῦ δεσµοῦ πάσης µαγείας, µαντείας, φαρµακείας καί ἐκ πάσης πονηρᾶς ἐπιβουλῆς τῶν ἐχθρῶν ἠµῶν, ὁρατῶν τέ καί ἀοράτων καί µή ἐχέτωσαν δύναµιν, µηδέ ἐξουσίαν ἐπηρεάζειν. Καί ἡ εἰρήνη τοῦ Μονογενοῦ Σου Υἱοῦ ἔστω µετ' αὐτοῦ. Ἀµήν.

ΕΥΧΗ Δ΄

Τοῦ Κυρίου δεηθῶµεν.

Κύριε τῶν δυνάµεων καί πάσης κτίσεως Δηµιουργέ, προσδεξαι τάς δεήσεις, ἄς προσήξαµεν Δοί διά τόν δοῦλον Σου ( ὄνοµα πάσχοντος) καί δίωξον τούς ἐχθρούς ἠµῶν τούς ἀοράτους καί πάντας τούς ἐν αὐτῶ ὑπουργούντας καί πάσαν αὐτῶν πανουργίαν, ἀλαζονείαν καί πονηρᾶν ἀσθένειαν τοῦ µηδέποτε ἔχειν δύναµιν ἤ ἐξουσίαν κατ' αὐτοῦ, τοῦ καταδυναστεύειν αὐτόν. Ἐπί Σοῖ γάρ, Κύριε, ἤλπιζεν αὐτός τέ καί ἠµεῖς καί µή καταισχυνθείηµεν εἰς τόν αἰώνα, ἀλλ' ἐν τή δικαιοσύνη Σου καί τή δυνάµει Σου, ἐλευθέρωσον τοῦτον, πρεσβείας καί ἱκεσίας τῆς Ὑπερενδόξου Δεσποίνης ἠµῶν Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας καί πάντων τῶν Ἁγίων. Ἀµήν.

Ευχή επί βασκανίαν45

Κύριε ὁ Θεός ἠµων, ὁ βασιλεύς τῶν αἰώνων, ὁ παντοκράτωρ καί παντοδύναµος, ὁ ποιῶν πάντα καί µετασκευάζων µόνω τῷ βούλεσθαι· ὁ τήν ἑπταπλάσιον κάµινον καί τήν φλόγα τήν ἐν Βαβυλωνι εἰς δρόσον µεταβαλῶν καί τούς ἁγίους σου τρεῖς Παιδας σώους διαφυλάξας· ὁ ἰατρός καί θεραπευτής τῶν ψυχῶν ἠµων·ἡ ἀσφάλεια τῶν εἰς σέ ἐλπιζόντων. Σού δεόµεθα καί σέ παρακαλουµεν, ἀποστησον, φυγάδευσον καί ἀπέλασον πάσαν διαβολικήν ἐνέργειαν, πάσαν σατανικήν ἕφοδον καί πάσαν ἐπιβουλήν, περιέργειαν τέ πονηρᾶν καί βλάβην καί ὀφθαλµῶν βασκανίαν τῶν κακοποιῶν καί πονηρῶν ἀνθρώπων ἀπό τοῦ δούλου σου (δεινός)· καί ἡ ὑπό ὡραιότητος ἡ ἀνδρείας ἡ εὐτυχίας ἡ ζήλου καί φθόνου ἡ βασκανίας ἡ ἄλλης τινός αἰτίας συνέβη αὐτω τί ἡ συµβῆ, αὐτός, φιλάνθρωπε Δέσποτα, ἐκτεῖνον τήν κραταιάν σου χείρα καί τόν βραχίονά σου τόν ἰσχυρόν καί ὕψιστον καί, ἐπισκοπῶν, ἐπισκόπησον τό πλασµά σου τοῦτο· καί καταπεµψον αὐτω ἄγγελον εἰρηνικόν, κραταιόν, ψυχῆς τέ καί σώµατος φύλακα, ὅς ἐπιτιµήσει καί ἀπελάσει ἀπ’ αὐτοῦ πάσαν πονηρᾶν βουλήν, πάσαν φαρµακείαν καί βασκανίαν, πάσαν ἐνέργειαν πονηρᾶν ἡ βλάβην τῶν φθοροποιῶν καί φθονερῶν ἀνθρώπων· ἴνα, ὑπό σου ὁ σός ἱκέτης φρουρούµενος, µετ’ εὐχαριστίας ψάλλη

45

.

.

Ἁγιασματάριον, 276-277 Μικρόν Εὐχολόγιον, 346-347 Εὐχολόγιον Σιμωνόπετρας, 161-163.

σοί·Κύριος ἐµοί βοηθός καί οὐ φοβηθήσοµαι· τί ποιήσει µοί ἄνθρωπος; καί πάλιν· Οὐ φοβηθήσοµαι κακά, ὅτι σύ µετ’ ἐµοῦ εἰ·ὅτι, σύ εἰ ὁ Θεός, κραταίωµά µου, ἰσχυρός ἐξουσιαστής, ἄρχων εἰρήνης, πατήρ τοῦ µέλλοντος αἰῶνος. Ναί, Κύριε ὁ Θεός ἠµων, φεισαι τοῦ πλάσµατός σου καί σωσον τόν δουλόν σου ἀπό πάσης βλάβης καί ἐπηρείας τῆς ἐκ βασκανίας γινοµένης καί ἀνώτερον αὐτόν παντός κάκου διαφύλαξον· πρεσβείαις τῆς ὑπερευλογηµένης, ἐνδόξου δεσποίνης ἠµων Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας, τῶν φωτοειδῶν ἀρχαγγέλων καί πάντων σου τῶν ἁγίων. Ἀµήν.

Ευχές Βασιλείου του Μεγάλου


Ὁ Θεὸς τῶν Θεῶν, καὶ Κύριος τῶν Kυρίων, ὁ τῶν πυρίνων ταγµάτων δηµιουργὸς καὶ τῶν ἀΰλων δυνάµεων τεχνουργὸς, ὁ τῶν ἐπουρανίων καὶ τῶν ἐπιγείων τεχνίτης˙ ὃν εἶδεν οὐδεὶς ἀνθρώπων, οὐδὲ ἰδεῖν δύναται˙ ὃν φοβεῖται καὶ τρέµει πᾶσα ἡ κτίσις, ὁ τὸν τραχηλιάσαντά ποτε ἀρχιστράτηγον καὶ τὴν τούτου λειτουργίαν παρακοῇ ἀθετήσαντα ῥήξας ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ τοὺς συναποστάτας αὐτῷ ἀγγέλους δαίµονας γινοµένους εἰς σκότωσιν βυθοῦ ταρταρώσας, δὸς τὸν ἀφορκισµὸν τοῦτον ἐπὶ τῷ φρικτῷ ὀνόµατί σου τελούµενον φόβῳ γενέσθαι αὐτῷ

προηγουµένῳ τῆς πονηρίας, καὶ πάσαις ταῖς φάλαγξιν αὐτοῦ ταῖς συνεκπεσούσαις αὐτῷ ἐκ τῆς ἄνω φωτοφορίας, καὶ τρέψον αὐτὸν εἰς φυγὴν, καὶ ἐπίταξον αὐτῷ καὶ τοῖς δαίµοσιν αὐτοῦ ἀναχωρῆσαι παντελῶς, ἵνα µή τι βλαβερὸν κατὰ τὴν ἐσφραγισµένην εἰκόνα ἐργάσηται· ἀλλὰ λαβέτωσαν ἰσχὺν οὗτοι οἱ ἐσφραγισµένοι κραταιότητος τοῦ πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναµιν τοῦ ἐχθροῦ. Σοῦ γὰρ ὑµνεῖ ται, καὶ µεγαλύνεται, καὶ παρὰ πάσης πνοῆς ἐν φόβῳ δοξάζεται τὸ πανάγιον ὄνοµα τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύµατος, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀµήν.

Ευχή Δευτέρα


Ἐξορκίζω σε τὸν ἀρχέκακον τῆς βλασφηµίας, τὸν ἀρχηγὸν τῆς ἀνταρσίας, καὶ αὐτουργὸν τῆς πονηρίας. Ἐξορκίζω σε τὸν ἐκριφθέντα ἐκ τῆς ἄνω φωτοφορίας, καὶ σκότῳ βυθοῦ κατενεχθέντα διὰ τὴν ἔπαρσιν. Ἐξορκίζω σε καὶ πᾶσαν τὴν ἐκπεσοῦσαν δύναµιν τῆς σῆς ἀκόλουθον προαιρέσεως. Ὁρκίζω σε, πνεῦµα ἀκάθαρτον, κατὰ τοῦ Θεοῦ Σαβαὼθ, καὶ πάσης στρατιᾶς ἀγγέλων Θεοῦ, Ἀδωναῒ, Ἐλωῒ, Θεοῦ Παντοκράτορος· ἔξελθε, καὶ ἐπαναχώρησον ἀπὸ τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ (τοῦδε).

Ἐξορκίζω σε κατὰ τοῦ Θεοῦ τοῦ πάντα λόγῳ κτίσαντος, καὶ τοῦ Κυρίου ἡµῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ µονογενοῦς Υἱοῦ αὐτοῦ, τοῦ πρὸ τῶν αἰώνων ἀῤῥήτως καὶ ἀπαθῶς ἐξ αὐτοῦ γεννηθέντος, τοῦ τὴν ἀόρατον καὶ ὁρατὴν κτίσιν δηµιουργήσαντος, τοῦ κατ' εἰκόνα ἰδίαν τὸν ἄνθρωπον πλα στουργήσαντος, τοῦ νόµῳ πρότερον φυσικῶς ταῦτα παιδαγωγήσαντος, καὶ ἀγγέλων ἐπιστασίᾳ φυλάξαντος, τῷ ὕδατι τὴν ἁµαρτίαν κατακλύσαντος ἄνωθεν, καὶ τὰς ὑπ' οὐρανὸν ἀβύσσους ἀναστοµώσαντος, καὶ γίγαντας ἀσεβήσαντας καταφθείραντος, καὶ πύρ γον τῶν βεβήλων κατασείσαντος, καὶ γῆν Σοδόµων καὶ Γοµόρρων πυρὶ θείῳ τεφρώσαντος, οὗ µάρτυς καπνὸς ἀκοίµητος ἐξατµίζεται, τῇ ῥάβδῳ πέλαγος ῥήξαντος, καὶ λαὸν ἀβρόχοις ποσὶ περάσαντος, καὶ τύραννον Φαραὼ καὶ στρατὸν θεοµάχον εἰς αἰῶνα τοῖς κύµασι καταλύσαντος τῆς ἀσεβείας πόλεµον, τοῦ ἐπ' ἐσχάτων ἐκ Παρθένου ἁγνῆς σαρκω θέντος ἀνεκλαλήτως καὶ σώας τὰς σφραγῖδας τῆς ἁγνείας φυλάξαντος, τοῦ πλῦναι βαπτίσµατι τὸν παλαιὸν ἡµῶν ῥύπον εὐδοκήσαντος, ὃν ἡµεῖς διὰ τῆς παραβάσεως ἐπεσπασάµεθα. Ἐξορκίζω σε κατὰ τοῦ βαπτισθέντος ἐν Ἰορδάνῃ, καὶ τύπον ἡµῖν ἀφθαρσίας ἐν ὕδατι κατὰ χάριν παρεχόµενον, ὃν ἄγγελοι καὶ πᾶσαι αἱ δυνάµεις τῶν οὐρανῶν κατεπλάγησαν, τὸν σαρκωθέντα Θεὸν βλέπουσαι µετριάσαντα, ὅτε ὁ ἄναρχος Πατὴρ τὴν ἄναρχον γέννησιν τοῦ Υἱοῦ ἀπεκάλυψε, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύµατος ἡ κατάβασις τῆς Τριάδος τὴν ἕνωσιν ἐµαρτύρησεν. Ὁρκίζω σε

κατ' ἐκείνου τοῦ ἄνεµον ἐπιτιµήσαντος, καὶ κλύδωνα θαλάσσης πραΰναντος, τὸ στῖφος δαιµόνων ἐκδιώξαντος, καὶ κόρας ὀµµάτων ἀπὸ µήτρας λειπούσας πηλῷ τυφλοῖς ἀναβλέψαι ἐναρµόσαντος, καὶ τὴν ἀρχαίαν τοῦ γένους ἡµῶν διάπλασιν ἀνα καινίσαντος, καὶ ἀλάλοις τὸ λαλεῖν ἀνορθώσαντος, τοῦ στίγµατα λέπρας ἀποσµήξαντος, καὶ νεκροὺς ἐκ τῶν τάφων ἀναστήσαντος, τοῦ µέχρι ταφῆς τοῖς ἀνθρώποις ὁµιλήσαντος, καὶ τὸν ᾅδην ἐγέρσει σκυλεύσαντος, καὶ πᾶσαν τὴν ἀνθρωπότητα ἀνάλωτον τῷ θανάτῳ κατασκευάσαντος. Ὁρκίζω σε κατὰ τοῦ Θεοῦ τοῦ παντοκράτορος, τοῦ τῇ θεοπνεύστῳ φωνῇ τοὺς ἀνθρώπους ἐµπνεύσαντος, καὶ τοῖς ἀποστόλοις συµπράξαντος, καὶ πᾶσαν τὴν οἰκουµένην εὐσεβείας πληρώσαντος. Φοβήθητι, φύγε, δραπέτευσον, ἀναχώρησον, δαιµόνιον ἀκάθαρτον καὶ ἀναγὲς, κατα χθόνιον, βύθιον, ἀπατηλὸν, ἄµορφον, θεατὸν δι' ἀναίδειαν, ἀθέατον διὰ τὴν ὑπόκρισιν, ὅπου ἂν τυγχάνῃς, ἢ ἀπέρχῃ· ἢ αὐτὸς εἶ Βεελζεβοὺβ, ἢ κατασείων, ἢ δρακοντοειδὴς, ἢ θηριοπρόσωπος, ἢ ὡς ἀτµὶς, ἢ ὡς πετεινὸν, ἢ νυκτίλαλον, ἢ κωφὸν, ἢ ἄλαλον, ἢ ἐκφοβοῦν ἐξ ἐπιδροµῆς, ἢ σπαράσσον, ἢ ἐπιβουλεῦον, ἢ ἐν ὕπνῳ βαρεῖ, ἢ ἐν νόσῳ, ἢ ἐν µαλακίᾳ, ἢ ἐν γέλωτι ῥέµβον, ἢ δάκρυα φιλήδονα ἐµποιοῦν, ἢ λάγνον, ἢ δυσ ῶδες, ἢ ἐπιθυµητικὸν, ἢ ἡδονικὸν, ἢ φαρµακόφιλον, ἢ ἐρωτοµανὲς, ἢ ἀστροµαγικὸν, ἢ ἐνοικηµατικὸν, ἢ ἀναιδὲς, ἢ φιλόνεικον, ἢ ἀκατάστατον, ἢ τῇ σελήνῃ συναλλοιούµενον, ἢ

χρόνῳ τινὶ συντρεπόµενον, ἢ ὀρθρινὸν, ἢ µεσηµβρινὸν, ἢ µεσονυκτικὸν, ἢ ἀωρίας τινὸς, ἢ αὐγῆς, ἢ αὐτοµάτως συνήντησας, ἢ ἐπέµ φθης ὑπό τινος, ἢ προσεπέλασας ἄφνω, ἢ ἐν θα λάσσῃ, ἢ ἐν ποταµῷ, ἢ ὑπὸ γῆς, ἢ φρέατος, ἢ κρηµνοῦ, ἢ ἐκ λάκκου, ἢ λίµνης, ἢ καλαµῶνος, ἢ ὕλης, ἢ ἀπογαίου, ἢ ἀκαθάρτου, ἢ ἄλσους, ἢ δρυµῶνος, ἢ δένδρου, ἢ ὀρνέου, ἢ βροντῆς, ἢ ἐκ στέγης λουτροῦ, ἢ ἐν κολυµβήθρᾳ ὑδάτων, ἢ ἐκ µνήµατος εἰδωλικοῦ, ἢ ὅθεν ἴσµεν, καὶ οὐκ ἴσµεν, γνωστὸν, ἢ ἄγνωστον, καὶ ἐξ ἀπερισκέπτου τόπου· µερίσθητι καὶ ἀπαλλάγηθι, αἰσχύνθητι τὴν εἰκόνα τῇ χειρὶ Θεοῦ πλασθεῖσαν καὶ µορφωθεῖσαν. Φοβήθητι τοῦ σαρκωθέντος Θεοῦ τὸ ὁµοίωµα, καὶ µὴ ἐγκρυβῇς εἰς τὸν δοῦλον τοῦ Θεοῦ (τοῦδε), ἀλλὰ ῥάβδος σιδηρᾶ καὶ κάµινος πυρὸς, καὶ τάρταρος, καὶ ὀδόντων βρυγµὸς, ἄµυνα τῆς παρακοῆς σε περιµένει. Φοβήθητι, φιµώθητι, φύγε, µὴ ἀποστρέψῃς, µὴ ὑποκρυβῇς µεθ' ἑτέρας πονηρίας πνευµάτων ἀκαθάρτων· ἀλλὰ ἄπελθε εἰς γῆν ἄνυδρον, ἔρηµον, ἀγεώργητον, ἣν ἄνθρωπος οὐκ οἰκεῖ, Θεὸς µόνος ἐπισκοπεῖ, ὁ δεσµεύων πάντας τοὺς βασκαίνοντας καὶ ἐπιβουλεύοντας τῇ αὐτοῦ εἰκόνι, καὶ σειραῖς ζόφου ταρταρώσας εἰς µακρὰν νύκτα καὶ ἡµέραν σὲ πάντων τῶν κακῶν πεπειραµένον, καὶ ἐφευρετὴν διάβολον. Ὅτι µέγας ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, καὶ µεγάλη ἡ δόξα τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Υἱοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύµατος, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀµήν.

Ευχή Τρίτη


Ὁ Θεὸς τῶν οὐρανῶν, ὁ Θεὸς τῶν φώτων, ὁ Θεὸς τῶν ἀγγέλων τῶν ὑπὸ τὴν σὴν ἰσχὺν, ὁ Θεὸς τῶν ἀρχαγγέλων τῶν ὑπὸ τὸ σὸν κράτος, ὁ Θεὸς τῶν ἐνδόξων κυριοτήτων, ὁ Θεὸς τῶν ἁγίων, ὁ Πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡµῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ τὰς δεσµευθείσας τῷ θανάτῳ ψυχὰς λύσας, ὁ τὸν προσηλωθέντα ἄνθρωπον τῷ σκότει διὰ τοῦ µονογενοῦς σου Υἱοῦ φωτίσας, ὁ λύσας τὰς ὀδύνας ἡµῶν, καὶ πᾶν βάρος ἀποσκεδάσας, ὁ πᾶσαν τὴν προσβολὴν τοῦ ἐχθροῦ ἀφ' ἡµῶν χωρίσας, Υἱὲ καὶ Λόγε τοῦ Θεοῦ, ὁ ἀπαθανατίσας ἡµᾶς τῷ θανάτῳ σου, καὶ δοξάσας ἡµᾶς τῇ δόξῃ σου, ὁ ἐξ ἀνθρώπων χωρεῖν εἰς Θεὸν ἐγέρσει τῇ σῇ χαρισάµενος, ὁ πάντα δεσµὸν τῶν ἁµαρτιῶν ἡµῶν διὰ τοῦ σταυροῦ σου βαστάσας, ὁ τὸ σύντριµµα ἡµῶν ἀναλαβὼν, καὶ ἰασάµενος, Κύριε, ὁ ὁδοποιήσας ἡµῖν ὁδὸν εἰς οὐρανοὺς, καὶ φθορὰν εἰς ἀφθαρσίαν µετασκευάσας· εἰσάκουσόν µου πόθῳ καὶ φόβῳ κεκραγότος πρὸς σὲ οὗ τὰ ὄρη τῷ φόβῳ τήκονται σὺν τῷ στερεώµατι τῆς ὑπ' οὐρανὸν, οὗ τῇ δυνάµει ἄλαλοι στοιχείων ψυχαὶ φρίττουσι τηρῆσαι τοὺς ἑαυτῶν ὅρους, δι' οὗ τὸ πῦρ τὸ τῆς ἐκδικήσεως οὐχ ὑπερβήσεται ὅρους τοὺς ταχθέντας αὐτῷ, ἀλλ' ἀναµένει στένον τὴν σὴν βουλήν· δι' ὃν πᾶσα ἡ

κτίσις ὠδίνει στενάζουσα στεναγµοῖς ἀλαλήτοις εἰς καιροὺς µένειν ἐπιταχθεῖσα, ὃν πᾶσα φύσις ἐναντί απέφευγε, καὶ τοῦ ἐχθροῦ στρατιὰ δεδάµασται, καὶ διάβολος πέπτωκε, καὶ ὄφις πεπάτηται, καὶ δράκων ἀνήρηται· δι' ὃν τὰ ἔθνη ὁµολογήσαντά σε ἐφωτίσθησαν, καὶ ἐκραταιώθησαν ἐν σοὶ, Κύριε· δι' ὃν ζωὴ πεφα-νέρωται, ἐλπὶς ἵδρυται, ἡ πίστις κεκράτηται, τὸ Εὐαγγέλιον κεκήρυκται· δι' ὃν ἄνθρωπος ἐκ γῆς ἀναπέπλασται πιστεύσας ἐν σοί. Τίς γάρ ἐστιν ὡς σὺ Θεὸς παντοκράτωρ; ∆ιὸ δεόµεθά σου, Θεὲ Πατέρων, καὶ Κύριε τοῦ ἐλέους προαιώνιε, καὶ ὑπερούσιε, τὸν πρὸς σὲ ἐληλυθότα ἐπὶ τῷ ἁγίῳ ὀνόµατί σου, καὶ τοῦ ἠγαπηµένου σου Παιδὸς Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου καὶ παντοδυνάµου καὶ ζωοποιοῦ σου Πνεύµατος πρόσδεξαι· ἀποσόβησον ἀπὸ τῆς ψυχῆς αὐτοῦ πᾶσαν µαλακίαν, πᾶσαν ἀπιστίαν, πᾶν πνεῦµα ἀκάθαρτον, σπαρακτικὸν, καταχθόνιον, πύρινον, δυσ-ωδιακὸν, ἐπιθυµητικὸν, φιλόχρυσον, φιλάργυρον, τυφωνικὸν, πορνικὸν, πᾶν δαιµόνιον ἀκάθαρτον, σκοτεινὸν, ἄµορφον, ἀναιδές. Ναὶ, ὁ Θεὸς, ἀπέλασον ἀπὸ τοῦ δούλου σου (τοῦδε), πᾶσαν ἐνέργειαν τοῦ διαβόλου, πᾶσαν µαγείαν, πᾶσαν φαρµακείαν, εἰδωλολατρείαν, ἀστροµαντείαν, ἀστρολογίαν, νεκροµαντείαν, ὀρνεοσκοπίαν, ἡδυπάθειαν, ἔρωτα, φιλαργυρίαν, µέθην, πορνείαν, µοιχείαν, ἀσέλγειαν, ἀναίδειαν, ὀργὴν, φιλονεικίαν, ἀκαταστασίαν, καὶ πᾶσαν ὑπόνοιαν πονηράν. Ναὶ, Κύριε ὁ Θεὸς ἡµῶν, ἐµφύσησον ἐν αὐτῷ τὸ Πνεῦµά σου τὸ εἰρηνικόν·

ὅπως φρουρούµενος ὑπ' αὐτοῦ ποιήσῃ καρπὸν πίστεως, ἀρετῆς, σοφίας, ἁγνείας, ἐγκρατείας, ἀγάπης, χρηστότητος, ἐλπίδος, πραότητος, µακροθυµίας, ὑποµονῆς, σωφροσύνης, συνέσεως· ὅτι σὸς ἐπικέκληται δοῦλος ἐπὶ τῷ ὀνόµατι Ἰησοῦ Χριστοῦ, πιστεύων εἰς τὴν ὁµοούσιον Τριάδα, συµµαρτυρούντων ἀγγέλων, ἀρχαγγέλων, ἐνδόξων κυριοτήτων, καὶ πάσης οὐρανίου στρατιᾶς. Σὺν τούτῳ φύλαξον τὰς καρδίας ἡµῶν· ὅτι δυνατὸς εἶ, Κύριε, καὶ σοὶ τὴν δόξαν ἀναπέµποµεν, τῷ Πατρὶ, καὶ τῷ Υἱῷ, καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύµατι, νῦν καὶ ἀεὶ, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων Ἀµήν.

Ευχές Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόµου

Ευχαί ήτοι εξορκισµοί επί πασχόντων υπό δαιµόνων και επί πάσαν ασθένειαν46


Ὁ Θεός ὁ αἰώνιος, ὁ λυτρωσάµενος τό γένος τῶν ἀνθρώπων ἐκ τῆς αἰχµαλωσίας τοῦ διαβόλου, ρύσαι τόν δοῦλον σου (τoῦδε), ἀπό πάσης ἐνεργείας πνευµάτων ἀκαθάρτων, ἐπιτάξον τοῖς πονηροῖς καί ἀκαθάρτοις πνεύµασι τέ καί δαίµοσιν, ἀποστῆναι τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώµατος τοῦ δούλου σου (τoῦδε), καί µή ἐµµένειν µηδέ ἐγκρύπτεσθαι ἐν αὐτῶ, φυγαδευθείησαν τῷ ὀνόµατί σου τῷ ἁγίω, καί τοῦ µονογενοῦς σου Υἱοῦ, καί τοῦ ζωοποιοῦ σου Πνεύµατος, ἀπό τοῦ πλάσµατος τῶν χειρῶν σου, ἴνα, καθαρισθεῖς ἀπό πάσης ἐπηρείας διαβολικῆς, ὁσίως καί δικαίως καί εὐσεβῶς ζήση, ἀξιούµενος τῶν ἀχράντων Μυστηρίων τοῦ µονογενοῦς σου Υἱοῦ καί Θεοῦ ἠµῶν, µεθ’ οὐ εὐλογητός εἰ, καί δεδοξασµένος, σύν τῷ παναγίω καί ἀγαθῶ καί ζωοποιῶ σου Πνεύµατι, νῦν καί ἀεί, καί εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀµήν.

46

Μέγα Ευχολόγιο, σ. 113-116

Εὐχή ἑτέρα, τοῦ αὐτοῦ.


Ὁ πάσιν ἀκαθάρτοις πνεύµασιν ἐπιτιµήσας, καί δυνάµει ρήµατος ἐκδιώξας τόν λεγεώνα ἐπιφάνηθι καί νῦν διά τοῦ µονογενοῦς σου Υἱοῦ ἐπί τό πλάσµα, ὅ κατ’ εἰκόνα σου ἐποίησας, καί ἐξελού αὐτό καταδυναστευόµενον ὑπό τοῦ ἀντικειµένου, ἴνα ἐλεηθέν καί καθαρισθέν, ἐνταγή, τή ἁγία σου ποίµνη, καί φυλαχθῆ ναός ἔµψυχός του ἁγίου Πνεύµατος, καί τῶν θείων καί ἀχράντων ἁγιασµάτων, χάριτι καί οἰκτιρµοῖς καί φιλανθρωπία τοῦ µονογενοῦς σου Υἱοῦ, µεθ’ οὗ εὐλογητός εἰ, σύν τῷ παναγίω καί ἀγαθῶ καί ζωοποιώ σού Πνεύµατι, νῦν καί ἀεί, καί εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀµήν.

Εὐχή ἕτερα, τοῦ αὐτοῦ.


Ἐπικαλούµεθα σέ, Δέσποτα, Θεέ Παντοκράτωρ, ὕψιστε, ἀπείραστε, εἰρηνικέ Βασιλεῦ, ἐπικαλούµεθα σέ, τόν ποιήσαντα τόν οὐρανόν καί τήν γῆν, ἔκ σού γάρ ἀνεφύη καί τό Α καί τό Ὤ, ἡ Ἀρχή καί τό τέλος, ὁ δούς τοῖς ἀνθρώποις ὑπακούειν τετράποδα καί ἄλογα ζῶα, ὅτι σύ ὑπέταξας αὐτά Κύριε,

ἔκτεινον τήν χεῖρά σου τήν κραταιάν, καί τόν βραχίονά σου τόν ὑψηλόν καί τόν ἅγιον, καί ἐπισκοπῶν ἐπισκόπησον τό πλάσµα σου τοῦτο, καί καταπεµψον αὐτῶ Ἄγγελον εἰρηνικόν, Ἄγγελον κραταιόν, ψυχῆς καί σώµατος φύλακα, ὅς ἐπιτιµήσει καί ἀπελάσει ἀπ’ αὐτοῦ πᾶν πονηρόν καί ἀκάθαρτον δαιµόνιον, ὅτι σύ Κύριε µόνος, ὕψιστος, παντοκράτωρ, εὐλογητός εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀµήν.

Εὐχή ἑτέρα, τοῦ αὐτοῦ.


Τήν θείαν τέ καί ἁγίαν, καί µεγάλην, καί φρικτήν, καί ἄστεκτον ὀνοµασίαν, καί ἐπίκλησιν ποιοῦµεν πρός τήν σήν ἐξέλασιν, ἀποστάτα, ὠσαύτως καί ἐπιτίµησιν εἰς τήν σήν ἐξολόθρευσιν, Διάβολε. Ὁ Θεός ὁ ἅγιος, ὁ ἄναρχος, ὁ φοβερός, ὁ ἀόρατος τή οὐσία, ὁ ἀνείκαστος τή δυνάµει, καί ἀκατάληπτος τή θεοτητι, ὁ Βασιλεύς τῆς δόξης καί παντοκράτωρ Δεσπότης, ἐπιτιµήσει σοί, Διάβολε, ὁ ἐκ τοῦ µή ὄντος εἰς το εἶναι τά πάντα εὐπραγῶς λόγω συστησάµενος, ὁ περιπατῶν ἐπί πτερύγων ἀνέµων. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ προσκαλούµενος τό ὕδωρ τῆς θαλάσσης, καί ἐκχέων αὐτό ἐπί πρόσωπον πάσης της γής, Κύριος τῶν Δυνάµεων ὄνοµα αὐτῶ. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ ὑπό τῶν ἀναριθµήτων οὐρανίων Ταγµάτων πύρινων

φόβω λειτουργούµενος καί ὑµνούµενος, καί ὑπό πλήθους χορῶν ἀγγελικῶν, καί ἀρχαγγελικῶν τρόµω προσκυνούµενος, καί δοξαζόµενος. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ τιµώµενος ὑπό τῶν κύκλωθεν παρεστωσῶν Δυνάµεων, καί φρικωδεστάτων Ἑξαπτερύγων, καί πολυοµµάτων Χερουβίµ καί Σεραφίµ, τῶν τά πρόσωπα ἑαυτῶν ταῖς δυσί πτέρυξι σκεπόντων, διά τήν ἀθεώρητον αὐτοῦ καί ἀνεξιχνίαστον Θεότητα, καί ταῖς δυσί πτέρυξι τούς ἑαυτῶν πόδας καλυπτόντων εἰς τό µή κατακαυθῆναι ἐκ τῆς ἀρρήτου δόξης, καί ἀκατανοήτου µεγαλειότητος αὐτοῦ, καί ταῖς δυσί πτέρυξι πετοµένων, καί τόν οὐρανόν πληρούντων ἐκ τῆς βοῆς αὐτῶν, Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ ἐκ τοῦ κόλπου τοῦ Πατρικοῦ καταβάς ἐξ οὐρανοῦ Θεός Λόγος, καί διά τῆς ἐκ Παρθένου ἁγίας, προσκυνητής, ἀφράστου, καί ἀχράντου σαρκώσεως ἀνεκλαλήτως φανεῖς ἐν τῷ κόσµω τοῦ σῶσαι αὐτόν, καί τή αὐθεντική αὐτοῦ δυνάµει ρίψας σέ οὐρανόθεν, καί ἀπόβλητον παντί δείξας. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ εἰπῶν τή θαλάσση, Σιώπα, πεφίµωσο, καί τῷ κελεύσµατι εὐθέως ἐκόπασεν. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ τῷ ἀχράντω πτυέλω πηλόν ποιήσας, καί τό φῶς χαρισάµενος. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ τήν θυγατέρα τοῦ ἀρχισυναγώγου λόγω ζωοποιήσας, καί τῆς χήρας τόν υἱόν ἐκ στόµατος τοῦ θανάτου ἀφαρπάσας, καί τή ἴδια µητρί ὁλόκληρον καί ὑγιῆ αὐτόν

χαρισάµενος. Ἐπίτιµα σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ τόν Λάζαρον ἐκ νεκρῶν τετραήµερον ἄσηπον, ὡς µή θανόντα, καί ἄσπιλον εἰς ἔκπληξιν τῶν πολλῶν ἀναστήσας. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ διά τοῦ ραπίσµατος τήν κατάραν καταργήσας, καί διά τῆς λόγχης τῆς ἀχράντου πλευρᾶς αὐτοῦ τήν τόν Παράδεισον φυλάττουσαν φλογίνην ροµφαίαν ἀναστείλας. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ διά τοῦ ἐµπτύσµατος τοῦ τιµίου αὐτοῦ χαρακτῆρος πᾶν δάκρυον ἐκ παντός προσώπου ἐκµάξας. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ πήξας τόν Σταυρόν εἰς στήριγµα καί σωτηρίαν κόσµου, εἰς πτῶσιν δέ σήν, καί πάντων τῶν ὑπό σέ Ἀγγέλων. Ἐπιτιµᾶ σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ δούς φωνήν ἐν τῷ Σταυρῶ αὐτοῦ, καί τό καταπέτασµα τοῦ Ναοῦ ἐσχίσθη καί αἵ πέτραι διερράγησαν, καί τά µνηµεῖα ἠνεώχθησαν, καί οἱ ἀπ’ αἰῶνος θανόντες ἀνέστησαν. Ἐπίτιµα σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ θανάτω θάνατον θανατώσας, καί ζωήν τή ἐγέρσει αὐτοῦ τοῖς ἀνθρώποις χαρισάµενος. Ἐπιτιµῆσαι σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ καταβάς εἰς τόν Ἅδην καί τά µνηµεῖα αὐτοῦ ἐκτινάξας, καί πάντας τούς ἐν αὐτῶ κατεχοµένους δέσµιους ἐλευθερώσας, καί πρός ἑαυτόν ἀνακαλεσάµενος, ὄν οἱ πυλωροί ἰδόντες ἔφριξαν, καί ἀγωνία τοῦ ἅδου κρυβέντες ἐξέλιπον. Ἐπιτιµῆσαι σοί Κύριος, Διάβολε ὁ ἐκ νεκρῶν ἀναστᾶς Χριστός ὁ Θεός ἠµῶν, καί πάσι τήν Ἀνάστασιν αὐτοῦ χαρισάµενος. Ἐπιτιµῆσαι σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ εἰς οὐρανούς ἐν δόξη ἀναληφθεῖς πρός τόν Πατέρα

αὐτοῦ, καί ἐκ δεξιῶν της µεγαλωσύνης ἐπί θρόνου δόξης καθήµενος. Ἐπιτιµῆσαι σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ πάλιν ἐρχόµενος µετά δόξης ἐπί τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ, µετά τῶν ἅγιων Ἀγγέλων αὐτοῦ, κρίναι ζώντας καί νεκρούς. Ἐπιτιµῆσαι σοί Κύριος, Διάβολε, ὁ τό πῦρ το ἄσβεστον, καί σκώληκα τόν ἀκοίµητον, καί σκότος τό ἐξώτερον ἐτοιµάσας σοί εἰς αἰώνιον κόλασιν. Ἐπιτιµῆσαι σοί Κύριος, Διάβολε, ὄν πάντα φρίσσει καί τρέµει ἀπό προσώπου τῆς δυνάµεως αὐτοῦ, ὅτι ἄστεκτος ἤ ὀργή τῆς ἐπί σέ ἀπειλῆς αὐτοῦ. Αὐτός ἐπιτιµᾶ σοί, Διάβολε, διά τοῦ φοβεροῦ αὐτοῦ ὀνόµατος. Φρίξον, τρόµαξον, φοβήθητι, ἀναχώρησον, ἐξολοθρεύθητι, φυγαδεύθητι ὁ πεσῶν οὐρανόθεν, καί σύν σοῖ πάντα τά πονηρά πνεύµατα, πᾶν πνεῦµα πονηρόν, πνεῦµα ἀσελγείας, πνεῦµα πονηρίας, πνεῦµα νυκτερινόν καί ἡµερινόν, µεσηµβρινόν τέ καί ἑσπερινόν, πνεῦµα µεσονυκτικόν, πνεῦµα φανταστικόν, πνεῦµα συναντικόν, εἴτε χερσαῖον, εἴτε ἔνυδρον, εἴτε ἐν ἄλσεσι, εἴτε ἐν καλάµοις, εἴτε ἐν φάραγξιν, εἴτε ἐν διόδοις καί τριόδοις, ἐν λίµναις καί ποταµοῖς, ἐν οἴκοις, ἐν αὐλαῖς, καί ἐν βαλανείοις παρατρέχον, καί βλάπτον καί ἀλλοιοῦν τόν νοῦν τοῦ ἀνθρώπου, συντόµως ἀναχωρήσατε ἀπό τοῦ πλάσµατος τοῦ δηµιουργοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἠµῶν, καί ἀπαλλάχθητε ἀπό τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ (τoῦδε), ἀπό τοῦ νοός, ἀπό τῆς ψυχῆς, ἀπό τῆς καρδίας, ἀπό τῶν νεφρῶν, ἀπό τῶν αἰσθήσεων, ἀπό πάντων τῶν µελῶν, πρός τό εἶναι αὐτόν ὑγιῆ, καί ὁλόκληρον, καί

ἐλεύθερον, ἐπιγινώσκοντα τόν ἴδιον Δεσπότην καί δηµιουργόν τῶν ἁπάντων Θεόν, τόν ἐπισυνάγοντα τούς πεπλανηµένους, καί διδόντα αὐτοῖς σφραγίδα σωτηρίας, διά τῆς ἀναγεννήσεως, καί ἀνακαινίσεως τοῦ θείου Βαπτίσµατος, εἰς τό καταξιωθῆναι αὐτόν τῶν ἀχράντων, καί ἐπουρανίων φρικτῶν αὐτοῦ Μυστηρίων, καί ἐνωθῆναι τή αὐτοῦ ποίµνη τή ἀληθινή, εἰς τόπον χλόης κατασκηνούντα, καί ἐπί ὕδατος ἀναπαύσεως ἐκτρεφόµενον, καί ὑπό βακτηρίας τοῦ Σταυροῦ ποιµαντικῶς καί ἀσφαλῶς ὁδηγούµενον, εἰς ἄφεσιν ἁµαρτιῶν καί εἰς ζωήν αἰώνιον. Ὅτι αὐτῶ πρέπει πάσα δόξα, τιµή καί προσκύνησις, καί µεγαλοπρέπεια, σύν τῷ ἀνάρχω αὐτοῦ Πατρί, καί τῷ παναγίω καί ἀγαθῶ καί ζωοποιῶ αὐτοῦ Πνεύµατι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀµήν.

Ισλαμισμός

Το κακό µάτι, Isabat al-’ayn, είναι κοινή η αντίληψη της βλαπτικής επίδρασης κάποιων ατόµων όταν κοιτάνε άλλους ανθρώπους, ζώα ή αντικείµενα. Στο Ισλάµ, µόνο ο Θεός µπορεί να προστατέψει από τον ‘βάσκανο οφθαλµό’. Ο Μωάµεθ απαγορεύει τη χρήση φυλαχτών ως προστασία από το ‘κακό µάτι’ επειδή τα θεωρεί ειδωλολατρεία. Είναι παράδοση µεταξύ των Ισλαµιστών πως όταν γίνεται ένα κοµπλιµέντο, ένας πρέπει να πει "Masha'Allah" (‫) ﷲ ﺷ ﺎء ﻣﺎ‬47 και επίσης "Barak'Allah" (‫) ﷲ ﺗﺒ ﺎرك‬48 για ν’ αποφύγει την επίδραση του ‘βάσκανου οφθαλµού’. Ωστόσο, όπως σε όλες τις µονοθεϊστικές θρησκείες, στην λαϊκή ‘µαγική’ παράδοση, πέρασαν φυλαχτά και πρακτικές κατά της βασκανίας.

Προσευχή κατά μαγείας και βασκανίας

Διάβασε το πάνω στο κεφάλι του ατόµου που έχει πέσει θύµα µαγείας ή βασκανίας.

ΑΝΤΟΥ ΜΠΙ ΙΖΑΤΙΛΑΧΙ ΒΑ ΚΟΥΡΜΠΑΤΙΛΑΧΙ ΒΑ ΚΟΥΒΑΤΙΛΆΧΙ ΒΑ ΑΖΜΑΤΙΛΆΧΙ ΒΑ ΜΠΟΥΡΧΑΝΙΛΑΧΙ ΒΑ 47 48

Ο,τι θέλει ο Θεός Δόξα τον Θεό

ΣΟΥΛΤΑΝΙΛΑΧΙ ΒΑ ΚΑΝΑΦΙΛΑΧΙ ΒΑ ΤΖΑΒΑΡΙΛΑΧΙ ΒΑ ΑΜΑΝΙΛΑΧΙ ΒΑ ΧΙΡΤΖΙΛΑΧΙ ΒΑ ΣΟΥΝ – ΙΛΑΧΙ ΒΑ ΚΙΒΡΙΓΙΑ – ΙΛΑΧΙ ΒΑ ΝΑΖΑΡΙΛΑΧΙ ΒΑ ΜΠΑΧΑ-ΙΛΑΧΙ

Προσευχή κατά της βασκανίας

Μια κλασσική προσευχή βασκανίας που την διαβάζει όποιος νοµίζει πως έχει πέσει θύµα βασκανίας. Bismillaahir rah’maanir rah’eem. Inna fee khalqis samaawaati wal arz”i wakhtilaafil laili wannahaari wal fulkil latee tajree fil bah’ri bimaa yanfau’n naasa wa maa anzalallaahu minas samaa-i minal maa-in fa-ah’yaa bihil arz”a ba’da mautihaa wa baththa feehaa min kulli daaabbatinw wa tas’reefir riyaah’i was sah’aabil musakh khiri bainas samaa-i wal arz”i la-aayaatil liqaumiyn ya’qiloon. Allaahumma yaa dhas sult’aanil a’z’eemi wal mannil qadeemi wal waj-hil kareemi yaa dhal kalimaatit taaammaati wad daa’waatil mustajaabaati a’a’fil h’asana wal h’usaina min anfusil jinni wa aa’yunil ins. inna rabbee a’laa s’iraatim mustaqeemin fa-in tuwallau faqul h’asbiyallaahu laa ilaaha illaa huwa a’laihi tawakkaltu wa huwa Rabbul a’rshil a’z’eem. Bismillaahi rabbi e’e’saa a’a’bisinw wa h’absun h’aabisunw wa h’ajaruyn yaa binw wa maa-un faarisinw wa shihaabun qaabisim min nafsin naafisinw wa min a’inil a’a’yini radadtu a’inal a’a’yini a’laihi wa a’laa ah’abinnaasi ilaihi fee kabidihi wa kilyatihi wa dammunr

raqeequnw wa shah’munw wa sa’iqunw wa a’z’mun daqeequn fee maalahu yaleequ. bismillaahir rah’maanir rah’eem wa katabnaa feehaa annan nafsu binnafsi wal a’inu bil a’ini wal anfu bil anfi wal udhunu bil udhuni wassinnu bissinni wal jurooh’u qis’aasunw wa s’allallaahu a’laa muh’ammadinw wa aalihi wa sallama tasleemaa.

Προσευχή κατά της βασκανίας

Εάν θες να δεις όντως εάν το άτοµο έχει πέσει θύµα ισχυρής βασκανίας, πες στο δεξί του αυτί δύο φορές χαµηλόφωνα: ‘Ταµάρα, Ταντάρα, Χυρή, Βέλου, Καισών, Τοζύρι, Νούδα, Ζηζαβούνε’. Το ίδιο, µια φορά στο αριστερό του αυτί. Εάν το άτοµο χασµουρηθεί, τότε η βασκανία είναι ισχυρή.

Κατά της βασκανίας

Ζωγράφισε το µε γαλάζιο χρώµα σε εµφανές σηµείο στο σπίτι σου.

Προστασία απο γλωσσοφαγιά και βασκανία

Γράψε µε µαύρη µελάνι σε δέρµα προβάτου και έχε το µαζί σου

Κατά της βασκανίας

Γράψε µια ηλιόλουστη ηµέρα και να το έχεις στο λαιµό περασµένο.

Για προστασία απο τα Djiins και την βασκανία

Προστασία από την βασκανία

Ζωγράφισέ το µε πράσινη µπογιά πάνω σε καθρέφτη και βάλε τον αντικρυστά της εξώπορτας. Κυρίως προστατεύει την ιδιοκτησία από τον φθόνο και την βασκανία.

Τυπικό κατά της βασκανίας που έγινε από Jinn

Πάρε καλαµποκάλευρο και βάλε το σε µπολ. Πάρε τόσα µελισσοκέρια όση η ηλικία του ατόµου. Δέσε τα όλα µε µια κλωστή µαύρη στη µέση περίπου των κεριών, λέγοντας: (όνοµα ατόµου) ΕΔΩ ΕΙΣΑΙ ΔΕΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ BAΣΚΑΝΙΑ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ KAKOΒΟΥΛΟ JINN. Βάλε το στο αλεύρι και άναψέ τα όλα. Όσο καίνε, πες: ‘Σεµαβή Πατισσάχ, τεσελλάχ βεριτζού, χακικατήν Ρουχού, χερ γιερτέ ολάν, βέ τζούµλετε τεκµίλ πουλουνάν εϊλικλερήν

χαζνεσί, βέ τζούµλετε τεκµίλ πουλουνάν εϊλικλερήν χαζνεσί, βέ ιοµιουρούν βεριτζισί γκιέλ µεσκιάν εγιλέ καλπιµιζέ, βέ τεµιζλέ πιζή γκιονέ γκιονέ λεκελερτέν, βέ χελάς εγιλέ πιζίµ τζανλαρί σαλίχ’ Πες µετά: ‘Αζίζ Αλλάχ, αζίζ κουτρετλού, αζίζ ολιουµσούζ, ράχµ εγιλέ πιζέ, ουτζ τεφά’ Πες µετά: ‘Ιζζέτ Πετερέ, βέ Ογουλά, βε αζίζ Ρουχά, βε σίµτι, βε ταϊµ, βε έπετι επετιέτεκ. Αµην’ Πάρε την κλωστή και κάψε την στις φλόγες των κεριών, λέγοντας: ‘ΕΔΩ ΚΑΙΓΕΤΑΙ Η ΒΑΣΚΑΝΙΑ ΣΟΥ (Ν)’ Άφησε τα κεριά να καούν και να σβήσουν µόνα τους. Θάψε όλα τα υλικά σε σταυροδρόµι.

Προσευχή ξεματιάσματος

Στην Τουρκία έµαθα την κάτωθι προσευχή που την λέει µια γυναίκα θυµιάζοντας συνεχώς κυκλικά το κεφάλι του ασθενή µε µπουχούρ και λιβάνι ζάκαρ: Sana yakarıyorum, ey Tanrı, Çünkü beni yanıtlarsın; Kulak ver bana, dinle söylediklerimi! Göster harika sevgini, Ey sana sığınanları saldırganlardan sağ eliyle kurtaran! Rab benim kayam,

sığınağım, kurtarıcımdır, Tanrım, kayam, sığınacak yerimdir, Kalkanım, güçlü kurtarıcım, korunağımdır! Övgüye değer rab'be seslenir, Kurtulurum düşmanlarımdan. Ölüm iplerine dolanmıştım, Yıkım selleri basmıştı beni, Ölüler diyarının bağları sarmıştı, Ölüm tuzakları çıkmıştı karşıma.

Τρόπος ξεματιάσματος

Παίρνεις τρία κοµµάτια από εσώρουχο του ασθενή και σχεδιάζεις τους κάτωθι χαρακτήρες µε σαφράν και ροδόνερο και καις κάθε βράδυ από ένα κοµµάτι τα µεσάνυχτα, σε λέγοντας την κάτωθι προσευχή

Προσευχή: Beni mercanköşkotuyla arıt, paklanayım, Yıka beni, (όνοµα ατόµου) kardan beyaz olayım (επτά φορές).

Προφύλαξη από την βασκανία

Υπήρχαν διάφοροι τρόποι προφύλαξης από το ‘κακό µάτι’, όπως λόγια, χειρονοµίες, φυλαχτά κ.α. Τα περισσότερα από αυτά τα µέσα άνηκαν στη σφαίρα των προλήψεων και των δεισιδαιµονιών της λαϊκής παράδοσης. Στην Ελλάδα έχουµε από τα αρχαιότατα χρόνια το ‘χτύπα ξύλο’, όπως το έχουν για τον ίδιο λόγο στη Ρουµανία (a bate în lemn), στη Βουλγαρία (чукам на дърво), στη Σερβία ((да куцнем у дрво) και στην Πολωνία49 (odpukać) ενώ στην Ιταλία έχουν το ‘χτύπα σίδηρο’ (tocca ferro). Γνωρίζουµε πως στην Ανατολή, όταν κάποιος θαύµαζε ή επαινούσε ανθρώπους ή και ζώα, έπρεπε να πει Μάσαλλαχ50 ή Μπαράκ Αλλάχ51 για να µην πιάσει η βασκανία και έπρεπε να φτύσουν τρεις φορές πριν ή µετά την εκδήλωση θαυµασµού προς την κατεύθυνση του προσώπου, ζώου ή αντικειµένου. Στην Ελλάδα, στα νεώτερα χρόνια, ανάλογα µε την περιοχή και τους ιδιωµατισµους της γλώσσας, έλεγαν να µη οµµατάεται, ή κακόν οµµάτ’ να µη παίρ’52 ή το γνωστό στην καθοµιλουµένη µας ‘φτου φτου να µην αβασκαθεί’ ή ‘φτου φτου σκόρδα’, όπου κανονικά δεν έλεγαν ‘φτου’ αλλά έφτυναν 49

Εδώ υπάρχει η ειδοποιός διαφορά πως το ξύλο πρέπει να είναι άβαφο!

50

Masha'Allah (‫ ) ﷲ ﺷ ﺎء ﻣﺎ‬Σηµαίνει ‘Θέληµα Θεού’

51

Barak'Allah" (‫ ) ﷲ ﺗﺒ ﺎرك‬Σηµαίνει ‘Δόξα τω Θεώ’, ‘Ευλογηµένος ο Θεός’

52

http://www.e-istoria.com/106.html

ελαφρώς προς την κατεύθυνση του ατόµου, ζωου ή αντικειµένου. Στην Ήπειρο λένε ‘τφου, µην πάρη από µάτι!’, ενώ στην Νίσυρο λένε ‘σκόρδα κι αλάτσι στο µάτι σου να κάτση’, στην Κύµη λένε ‘φτου στ’ αρµιστά του!’53 Τα προστατευτικά µέτρα για ένα ζευγάρι νιόπαντρων ξεκινούσε από τον γάµο και συνέχιζε όταν τεκνοποιούσαν, µια που τόσο ο γάµος όσο και η γέννηση ενός παιδιού είναι ευτυχισµένες στιγµές που πολλές φορές ελκύουν τον φθόνο και την βασκανία. Έτσι, έβαζαν ένα ψαλίδι ανοιχτό στην τσέπη του γαµπρού για να µείνουν οι εχθροί µε ανοιχτό το στόµα και µη µπορούν να µατιάσουν την όµορφη νύφη και τον γαµπρό και να κόψει τις κακές γλώσσες54. Στη Σητεία δένουν στη µέση του γαµπρού ένα κοµµάτι δίχτυ που είναι περασµένο από σαράντα κύµατα και διώχνει τη βασκανία55. Οι προλήψεις για τη λεχώνα προήλθαν κυρίως από συστάσεις που αφορούσαν την προφύλαξη της υγείας της µετά τον τοκετό. Πρώτη τέτοια πρόληψη είναι η σχετική µε τη βασκανία, στην οποία η λεχώνα είναι επιρρεπής µέχρι να περάσουν σαράντα µέρες από τον τοκετό, µέχρι δηλαδή να της επιτραπεί να κυκλοφορεί ελευθέρα, γιατί δήθεν η ευτυχίας της την κάνει να προκαλεί τον φθόνο των άλλων. Έτσι, για να προστατέψουν την λεχώνα απο την βασκανία, είχαν πολλά 53

Γεωργίου Μέγα, σ. 82

54

Γεώργιος Σιέττος, Γαµήλια Ήθη και Έθιµα, εκδ. Κυβέλη, Αθήνα, σ. 172

55

Ειρήνη Παπαδάκη, Στα παλιά κρητικά χρόνια, Αθήνα 1981

αντιβασκάνια, όπως έβαζαν σκόρδα στο µαξιλάρι της λεχώνας για προφύλαξη56, είχαν σταυρουδάκια, ελιά των Βαγιών, σκόρδο µονόφυλλο, φλουρί ή βραχιόλι µε κόκκινη κλωστή κ.α. Επίσης, έκρυβαν το πρόσωπο της απο τους ξένους µε άσπρο φακιόλι ή σεντόνι µπροστά απο το κρεβάτι57. Eπίσης, τόσο στην έγκυο, όσο και στη λεχώνα, ζητούσαν να φοράει ένα ρούχο ανάποδα και να κρεµάσει µια γαλαζόπετρα στο στήθος58. Αυτή την συνήθεια την είχαν και οι Έλληνες της Κάτω Ιταλίας59. Ιδιαίτερα για την προστασία του νεογέννητου και εν γένει του βρέφους έπαιρναν πολλές προφυλάξεις σε πολλά µέρη της Ελλάδας, όπως «αντιβασκανικοί» κεφαλόδεσµοι, µωρουδιακά «τσεµπεράκια» και µπέρτες µε φλουριά, ποδιές «παναούλες», πλεξίδες και «πεσκούλια» στην πλάτη60 κλπ. Γενικώς, τα αντιβασκάνια για το µωρό ήταν: σκόρδο, µατόχαντρα61, φλουριά, και σταυροί62κοκ. Στην Νάξο συνήθως βάζουν ένα ρούχο του παιδιού από την ανάποδη και στην Ήπειρο στα µικρά παιδιά βάζουν µια βούλλα από καπνιά

56

http://www.e-istoria.com/140.html

57 Γεωργίου Μέγα σ. 128 58

Όχι την γλωστη γαλαζόπετρα που χρησιµοποιουν οι ψαράδες που είναι οξείδιο του

χαλκου και είναι δηλητηριώδης, αλλά µια γαλάζια πέτρα, όπως µια lapis lazuli. 59

Λαογραφικά Κάτω Ιταλίας, σ. 316

60 http://www.pli.gr - Δεισιδαιµονίες και Βασκανίες: Σύµβολα, ξόρκια, φυλαχτά 61

Γνωστά σε ορισµένα µέρη και ως µατόπετρες.

62


(γάνα) στο µέτωπο για να µην βασκαθούν63 αλλά το ίδιο κάνουν και στην Κρήτη64 όπως και στην Ινδία που κάνουν ακριβώς το ίδιο και ονοµάζουν αυτές τις βούλες ως kohl. Επίσης, απέφευγε κάποιος να πει ότι το βρέφος είναι δικό του κ αντί γι’ αυτό λέει ότι είναι του Θεού. Κυρίως πίστευαν ότι τα µεγαλύτερα αδέλφια επηρεάζουν από ζήλια τα βρέφη (αδερφοδιώχτες) και, για να εξαφανίσουν τη βασκανία αυτή, έκαιγαν ελαφρά µέρος του ποδιού ή του γλουτού του µεγαλύτερου αδελφού65. Από τότε που ο άνθρωπος πείστηκε για την καταστρεπτική δύναµη του βλέµµατος, φρόντισε µε κάθε τρόπο ν’ απαλλαγεί από τον κίνδυνο αυτόν, λαµβάνοντας διάφορα προφυλακτικά µέσα. Το πιο αυθόρµητο και πρόχειρο µέτρο υπήρξαν διάφορες χειρονοµίες, στις οποίες αποδόθηκαν µαγικές δυνάµεις. Και η πίστη στη δύναµη των χειρονοµιών εναντίον του βάσκανου οφθαλµού ήταν τέτοια ώστε συχνά οι άνθρωποι τις απεικόνιζαν στους τοίχους των σπιτιών, σε περίαπτα-φυλακτά, σε γλυπτές παραστάσεις και αλλού. Η πίστη στην δύναµη των χειρονοµιών αυτών ήταν τέτοια, ώστε απεικονίζονταν στους τοίχους των σπιτιών, έγχρωµες ή γλυπτές, και σε διάφορα µεγάλα ιδρύµατα. Πρότασσαν τα δάκτυλα του χεριού εν είδη κεράτων ζώου, 63

Γεωργίου Μέγα, σ.82

64

Λαογραφικά Κρήτης, σ. 193

65 http://www.e-istoria.com/140.html

για να εικονίσουν συµβολικά την άµυνά τους κατά του βάσκανου οφθαλµού, το γνωστό ως Mano Cor nuto.

Αυτή η χειρονοµία εµφανίζεται σε αρκετούς λαούς και έχει αποκτήσει ποικίλες ερµηνείες, αλλα η κυριότερη είναι αυτή του εξορκισµού κάθε κακού. Στον Βουδισµό είναι µάλιστα γνωστη ως Karana mudra και χρησιµοποιείται για την εκδίωξη κάθε κακου!

Ασηµένιο φυλαχτό µε το mano cor nuto

Σε αρκετές κουλτούρες, ο φαλλός είχε αποτροπαϊκό χαρακτήρα και κρεµούσαν φαλλικά σύµβολα ή ακόµη και φαλλούς από διάφορα υλικά από τις πόρτες τους, τόσο στην

αρχαία Ελλάδα αλλά και στο Μπουτάν µέχρι και σήµερα66. Για παράδειγµα έχουµε µια προσωποποίηση του φθόνου σε στάση αυτοπνιγµού67. Το κρεµούσαν µε αλυσίδα στην είσοδο των σπιτιών ως αποτροπαϊκό σύµβολο. Ο αποτροπαϊκός χαρακτήρας ενισχυόταν µε την απόδοση υπερµεγέθους φαλλού, από τον οποίο κρεµούσαν καµπανάκι.

Όπως αναφέρει, η Λίνα Μουσιώνη68: ‘O φαλλός εξελίσσεται από ερωτικό σύµβολο σε αποτροπαϊκό από τον 7ο π.Χ αι, καθώς η γονιµική δύναµη αποτελεί καταλύτη κάθε επιζήµιας προσβολής. Στη σύγχρονη Ελλάδα, ο φαλλός διατηρείται χαρακτηριστικά, µε φιλτραρισµένο έστω τον αποτροπαϊκό του χαρακτήρα, στο Μπουρανί της Καθαρής Δευτέρας στον Τύρναβο της Θεσσαλίας’. 66 67

http://en.wikipedia.org/wiki/Apotropaic_magic Χάλκινο αγαλµάτιο φυµατικού άνδρα. Πτολεµαϊκή περίοδος. 2ος αι. π.Χ. Πηγή:

http://www.namuseum.gr/collections/egypt/roman/roman18-gr.html 68

Είναι φιλόλογος και δρ. λαογραφίας., στο άρθρο της ‘Κακό µάτι να µην µας δει!’ –

Πίστη και δεισιδαιµονία και µνήµη στη νεοελληνική αντίληψη της βασκανίας.

Στην αρχαία Ρώµη, ο fascinus ή fascinum, ήταν ενσάρκωση του θεϊκού φαλλού, µάλιστα σε σηµείο θεοποίησης, οπότε έχουν τον Θεό Fascinus, όπου τον επικαλούνταν να τους προστατέψει από τον φθόνο και το κακο µάτι. Ο Πλίνιος τον χαρακτηρίζει ως medicus invidiae69. Ο όρος fascinus70 προέρχεται από το fascinare, που σηµαίνει ‘µαγεµένο’ και εποµένως χρειάζεται ένα αντίδοτο κατά της µαγείας, ένα fascinum. Εποµένως το γεγονός ο,τι έδωσαν το όνοµα του αντιδότου στην µαγεία στον φαλλό, αυτό λέει πολλά για την κουλτούρα τους και την λαϊκή δοξασία τους και µπορούµε να κατανοήσουµε γιατί έχουµε τόσα πολλά οµοιώµατα φαλλών και φαλλικά σύµβολα. Οι Ρωµαίοι µάλιστα είχαν και οµοιώµατα (effigies) φαλλού ή κοσµήµατα µε φαλλικά σύµβολα, κυρίως φτερωτούς φαλλούς για την αποτροπή του κακού71. Ο Πλίνιος αναφέρει πως κρεµούσαν µικρά οµοιώµατα φαλλών από τους λαιµούς των βρεφών ως προστασία από το κακό µάτι72 και γενικά τα

69

Ιατρό της invidia (ζήλειας, φθόνου). Η λέξη προέρχεται από το invidere, "κοιτάω

έντονα". 70

H λέξη είναι παράγωγο του fascis και αναφερόταν σε µαγική τελετή (µαγικού)

δεσίµατος, εξ’ ου και η λέξη ‘fascia’ (δεσµοί, δέσµες). 71

Craig Arthur Williams, Roman Homosexuality: Ideologies of Masculinity in Classical Antiquity p.

92 72

Martin Henig, Religion in Roman Britain (London: BT Batsford LTD, 1984), pp. 185–186

οµοιώµατα φαλλού από µέταλλο ή ελεφαντοστού ή ξύλου, λίθου κλπ. ήταν τα συνηθέστερα κοσµήµατα και φυλακτά73. Μιλώντας για χειρονοµίες, να σηµειωθεί πως υπήρχε και χειρονοµία φαλλική, γνωστή στα λατινικά ως manus fica, σύµβολο αποτροπής του κακού και γνωστό σε πολλές κουλτούρες74.

Στην αρχαιότητα ήταν σύµβολο της γονιµότητας και συνδέονταν µε την λατρείας της θεάς Τanit ή Ashtarte και ήταν η χειρονοµία που χρησιµοποιούνταν για να την επικαλεστείς. Στην αρχαία Ρώµη, το σηµάδι αυτό, το mano fico το έκαναν οι αρχηγοί οικογενειών (pater familias) για να διώξουν τα κακόβουλα πνεύµατα των νεκρών ως µέρος του τυπικού της Λεµουρία75. Αυτή η χειρονοµία τόσο στην αρχαία Ελλάδα και Ρώµη υπήρξε σύµβολο γονιµότητας, καλοτυχίας και ταυτόχρονα

73

Ορατ. Επωδ. VII, 18 Πορφυρ

74

Τσεχία (fík), Πολωνία (figa), Ρωσσία (фига), Σερβία (шипак), Τουρκία (Nah). Στην Ιταλία

την αποκαλούν fica", ή "far le fiche" (χειρονοµία του αιδοίου) 75

http://en.wikipedia.org/wiki/Fig_sign

εκδίωξης του κακού (αποτροπαϊκή). Γι’ αυτό την συναντουµε σε ειδώλια αλλά και στην Πορτογαλλία και Βραζιλία, όπου στις µέρες µας, την συναντά κανείς χαραγµένη σαν φυλαχτό κατά της βασκανίας και οτιδήποτε κακού76.

Άλλη χειρονοµία σχετική µε τον φαλλό, διαχρονική κι αθάνατη, είναι αυτή της πρόταξης του µεσαίου δακτύλου, η οποία έχει πολύ κακή υπόληψη σ’ όλους τους λαούς. Οι Ρωµαίοι αποκαλούν τον δάκτυλο αυτόν αναιδή και ανόσιο77, οι δε Έλληνες γνώριζαν ότι ο δάκτυλος αυτός χρησιµοποιούνταν σε ασελγείς περιπτώσεις και καλούσαν την χειρονοµία αυτή ως ‘κατάπυγον’78. Συναντούµε χαρακτηριστικά αυτή την χειρονοµία στις Νεφέλες του Αριστοφάνη, όπου έχει σαφή

76

Armstrong, Nancy; Wagner, Melissa (2003). Field Guide to Gestures: How to Identify and

Interpret Virtually Every Gesture Known to Man. Philadelphia: Quirk Books. 77

Λατ. digitus impudicus

78

Halperin, David M.; Winkler, John J. (1992). Before Sexuality: The Construction of Erotic

Experience in the Ancient Greek World. Princeton University Press. p. 186.

χυδαίο περιεχόµενο79. Ωστόσο, πολύ σύντοµα, απέκτησε η χειρονοµία αυτή αποτροπαϊκό χαρακτήρα80. Στο Βογατσικό βρέχουν την άκρη του µεσαίου δαχτύλου µε το σάλιο και αλείφουν την άκρη της γλώσσας του νηπίου λέγοντας: ‘Τφου, µασκαρα, να µη βασκαθης!’81 Tο περίεργο είναι πως το ίδιο σχεδόν έθιµο έχουν στις Φιλιππίνες, όπου ζητάνε από τον επισκέπτη να σαλιώσει το δάχτυλο του και να τρίψει το µωρο στο µέτωπο ή στην κοιλιά! Στην αρχαία Ελλάδα εξάλλου, µε τη µούντζα (το φάσκελο ή σφάκελο) έστελναν στον απέναντι το κακό µάτι82 και δεν συναντούµε σε κανένα άλλο µέρος του κόσµου αυτή την χειρονοµία µε αυτό το νόηµα. Πέρα από λέξεις και χειρονοµίες, είχαν και φυτά µε αποτροπαϊκό χαρακτήρα. Στην νεώτερη Ελλάδα, τα λουλούδια ή τα φυτά –συνήθως δενδρολίβανο– που στόλιζαν τον Τίµιο Σταυρό κατά την έκθεσή του για προσκύνηση, την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, είχαν παρόµοιο αγιαστικό και προφυλακτικό χαρακτήρα. Οι γυναίκες τα µετέφεραν µε ευλάβεια στα σπίτια τους και τα φύλαγαν στο εικονοστάσι, το κέντρο της οικιακής λατρευτικής τιµής. Εκεί τα αποξήραιναν

79

Dover, K.J. (1968). Aristophanes Clouds. Oxford University Press. pp. xvii, 181.

80

Malina, Bruce J. (2001). The New Testament World: Insights from Cultural Anthropology (3 ed.).

Louisville: Westminster John Knox Press. 81


82

Phaedon Koukoules, "Life and culture of the Byzantines", addendum 5, 1986

και τα χρησιµοποιούσαν για να καπνίζονται µε αυτά, καθώς τα έκαιγαν στο θυµιατό, σε περιπτώσεις ασθενειών, για να αποδιώχνουν την βασκανία. Για να µαταιωθεί το «πιάσιµον» της βασκανίας στην Κύπρο83 παίρνουν φύλλα της ελιάς, που µαζεύουν την παραµονή των Βαΐων τα πηγαίνουν στην εκκλησία όπου τα τοποθετούν κοντά στον δεσποτικό θρόνο. Όταν τελειώσει η λειτουργία φέρνουν τα δέµατά τους µπρος στον παπά, που τα διαβάζει απαγγέλοντας διάφορες ευχές. Ύστερα τα κλαδιά φυλάγονται στην εκκλησία για σαράντα ηµέρες, ώσπου την Πέµπτη της Αναλήψεως ο καθένας παίρνει το δέµα του, το πηγαίνει στο σπίτι και µε το βασίλεµα του ήλιου, µαδώντας τα φύλλα της ελιάς από τα κλαδιά, τα ρίχνει στο «καπνιστήριν», (είδος λιβανιστηριού), όπου έχει αναµµένα καρβουνάκια, και ξορκίζει το κακό µάτι µε τούτα τα λόγια: «Εις το όνοµα του Πατρός και του Υιού και του Αΐου Πνεύµατος. Φύε ζήλα (ζήλια), φύε φτόνος, φύε κακόν αµµάτιν απού τον δούλον του Θεού (δεινά).» Για να µην πιάνει έναν άνθρωπο ή µια οικογένεια το βάσκανο µάτι κρεµούν στην αυλή ή στο σπίτι µια µικρή πότσα (µπουκάλα) µε νερό του αµµατιού84 ή κρεµούν

83

Από το βιβλίο της Αθηνάς Ταρσούλη «ΚΥΠΡΟΣ», τόµος Β', 1963

http://noctoc-noctoc.blogspot.gr/2013/01/blog-post_24.html 84

Το νερό αυτό προέρχεται από τα θειούχα των Αγίων Αναργύρων (Μηλιού, Πάφος)

αµµατόπετραν85 στα µικρά παιδιά, ή τη φορούν πάνω τους οι µεγάλοι. Ακόµη, καπνίζουν το σπίτι µε ελιά που εποσαράντοσε86. Στην Κάρπαθο παίρνουν ένα θυµιατό, το ανάβουν και θυµιατίζουν τον µατιασµένο µε την ελιά των βαγίων και την βάζουν πάνω στα κάρβουνα και µε όλα αυτά θυµιατίζουν τον µατιασµένο, λέγοντας: ‘Φυγε, κατσή βαούρα Φύε κατσή γλωσσοφαγιά, Φύε απού τα µαλλάτσια του Τσ’ απού τα φορνάτσια του’ Ύστερα παίρνουν 3-4 κάρβουνα του θυµιατού και τα ονοµατίζουν, δηλαδή, βάζουν στο νου τους πρόσωπα, που µπορεί να έχουν µατιάσει το παιδί, και τα σβήνουν σ’ ένα τσανάκι µε νερό, κοντά στο κεφάλι του µατιασµένου. Μαζί µε τα κάρβουνα ρίχνουν και λίγο αλάτι και λένε: ‘Ως λύει τ’ αλατσιστό νερό Το νέφαλο στον ουρανό Να λύσει, να σκορπίσει Το κακόν εµµάτι Τσ’ η κατσή γλωσσοφαγιά’

85

Το γνωστό µατόχαντρο

86

Δηλαδή έμεινε 40 ημέρες από την εορτή των Βαΐων μέσα στην εκκλησία.

Στα Σουλιωτοχώρια, χρησιµοποιούν το βασκοχόρτι. Πρόκειται για ένα είδος χόρτου, που το κάνουν στάκτη, το βάζουν στο νερό και το πίνει ο βασκαµένος ή τον ραντίζουν µε την στάκτη87, ενω στην Κέρκυρα, χρησιµοποιούν το στιλοχόρτι, Στιλοχόρτι που είναι βοτάνι που φυτρώνει σε απόκρηµνα βράχια και το κάνουν µατσάκια και το δίνουν στον παπά στο ιερό να το λειτουργήσει εννιά συνεχόµενες Κυριακές88 και µην ξεχνούµε φυσικά και την χρήση του απήγανου, τόσο πρακτικά καίγοντάς τον ως θυµίαµα αλλά και ως έκφραση «ξωρκισµένος µε τον απήγανο να’ σαι» ως το κατεξοχήν αποτροπαϊκό βότανο. Οι Έλληνες της Κάτω Ιταλίας89, µεταχειρίζονται διάφορα φυτά, είτε δινοντας το αφέψηµά τους στον ασθενή, ή τα κάπνιζαν και θυµιάτιζαν τον βασκανεµένο λέγοντας ταυτόχρονα το Πιστεύω, το Πάτερ Ηµών και το Ave Maria. Τέτοια φυτά είναι ο απήγανος, ο µανδραγόρας, ο ασφόδελος, η αντράκλα, η καµφορά κοκ. Φυσικά να µην ξεχνούµε και το σκόρδο. Η δριµεία του οσµή το έχει συνδέσει µε χθόνιες θεότητες αλλά και του έχει αποδώσει αποτροπαϊκό χαρακτήρα. Σύµφωνα µε τα ισλαµικά κείµενα, όταν ο Σατανάς διώχτηκε από τον Παράδεισο και πάτησε το αριστερό πόδι του στη Γη, φύτρωσε το σκόρδο και 87

Σιέττος 87

88

Σιέττος 78

89

Λαογραφικά Κάτω Ιταλίας, σ. 318

όταν πάτησε και το δεξί, φύτρωσε το κρεµµύδι. Στην αρχαία Ελλάδα οι µαίες κρεµούσαν σκόρδο εκει που κοιµόταν το νεογνό για να διώξει µακριά κάθε αρνητικό. Επίσης άφηναν σκόρδο στα τρίστρατα προς τιµην της Εκάτης ή για να διώξουν µακριά κάθε εχθρικό και βλαβερό. Τέλος, θα επιχειρήσω να αναφερθώ στα φυλαχτά που χρησιµοποιούσαν κατά της βασκανίας. Πρακτικά τα φυλαχτά µπορούν να διαιρεθούν σε δύο κατηγορίες: τα προσωπικά ή ατοµικά, και τα γενικά. Το προσωπικά φυλαχτά είναι εκείνα που προστατεύουν τον άνθρωπο από τις αρρώστιες, τη µαγεία, την γλωσσοφαγιά, δυναµώνει µέσα του τη δύναµη και τη δραστηριότητα, και τον υπερασπίζει από κινδύνους. Τα φυλαχτά αυτά φοριούνται σε απ' ευθείας επαφή µε το δέρµα ή µε το ειδικό µέρος του σώµατος που έπρεπε να προστατέψουν. Τα γενικά φυλαχτά ενεργούν σε µια ευρύτερη σφαίρα επιρροής, κι' έχουν το σκοπό να προστατεύουν σπίτια, αυτοκίνητα, κλπ. Η πίστη στα περίαπτα γεννήθηκε στην Ανατολή. Οι αρχαίοι Πέρσες για να εκδιώξουν τα κακά πνεύµατα και να προφυλαχτούν από µυστηριώδεις κινδύνους, έβαζαν σε διάφορα µέρη του σώµατός τους τα tahvids ή toavids, είδος λουριών που περιείχαν χαραγµένα εξορκιστικά ρητά. Οι Εβραίοι τα ονόµαζαν tothaphoth ή tephillim. Ακολουθούσαν το γράµµα της Βίβλου, όπου ο θεός διάταζε: «και εµβαλείτε τα

ρήµατα ταύτα εις την καρδίαν υµών και εις την ψυχήν υµών και αφάψητε αυτά εις σηµείον επί της χειρός υµών και έσται ασάλευτον προ οφθαλµών υµών»90. Έτσι συνήθιζαν να βάζουν στον αριστερό βραχίονά τους ή γύρω στο κεφάλι τους πλατειά φυλακτήρια µε χωρία της Πεντατεύχου. Οι γυναίκες τους εν είδη κοσµηµάτων και σκουλαρικιών, έφεραν εικόνες φιδιών. Οι Αιγύπτιοι χρησιµοποιούσαν ως περίαπτα ενεπίγραφα φύλλα παπύρου τα οποία έραπταν πάνω στα ασπρόρουχά τους. Οι Έλληνες επίσης χρησιµοποιούσαν ποικίλα περίαπτα τα οποία ονόµαζαν: περιάµµατα, φυλακτήρια, βασκάνια, προβασκάνια, αποτρόπαια, εγκόλπια, απωσίκακα, τελέσµατα κλπ. Ο Πλούταρχος, για να τονίσει την δύναµη και την αναγκαιότητα των φυλαχτών, αναφέρει πως µέχρι και οι Θεοί φορούσαν φυλαχτά91. Οι Οθωµανοί συνήθιζαν να φέρουν περίαπτα (συνήθως ασηµένιο κουτάκι) µε ρητά του Κορανίου, παρµένα ιδίως από τα δύο τελευταία κεφάλαιά του92. Τα περίαπτά τους αυτά τα έραπταν επί των ενδυµάτων ή τα έβαζαν µέσα σε µετάξινο ύφασµα που το κρεµούσαν στο λαιµό τους. Οι Ρωµαίοι τα ονόµαζαν amuletum, averrunci, οι Άραβες hamalet (εκ του hamal = φέρειν, εξ του οποίου µάλλον το χαϊµαλί), οι Ιταλοί ligatura, alligatura, οι Φράγκοι amulette, talisman, fetich κλπ.Για τον γνωστό Έλληνα λαογράφο Γεώργιο Μέγα, τα 90

Δευτερ. ΙΑ΄, 18

91

Πλουτάρχου, Ηθικά 65

92

Γνωστά ως Hirz - Cherine Badawi, FOOTPRINT EGYPT, Footprint Handbooks, 2004

φυλαχτά χαρακτηρίζονται ως «µαγικά» µέσα µε τα οποία επιδιώκεται άλλοτε η αποτροπή και πρόληψη κακού και άλλοτε η επίτευξη αγαθού και ευδαιµονίας. Στην Τουρκία χρησιµοποιούνται ιδιαίτερα τα µατόχαντρα93, αλλά και επιγραφές όπως "Allah, maşallah" και "Allah korusun!", οι οποίες επικαλούνται την προστασία του Αλλάχ. Αλλά τα µατόχαντρα τα χρησιµοποιούν και στην Αρµενία, το Ιράν, την Ελλάδα, την Κύπρο και το Αζερµπαϊτζάν ή σε κοσµήµατα ή σε φυλαχτά, κρεµασµένα σε εξώπορτες ή σε γραφεία και κυρίως πάνω στα µωρά94.

93

Γνωστά ως nazar ή nazar boncuğu ή nazarlık

94

Lonely Planet Middle East.Lonely Planet; 6 edition, 2009, p. 559.

Δέντρο µε κρεµασµένα nazars, στην Καππαδοκία της Τουρκίας

Καθώς προανέφερα, µια από τις αποτροπαϊκές χειρονοµίες ήταν το mano cornuto και κοντά σε αυτήν, υπήρχαν και αντίστοιχα φυλαχτά, όπως το cornicello, "µικρό κέρατο" γνωστό και ως cornuto (κερασφόρο), corno (κέρατο) ή cornetti (πληθυντικός), όπου ηταν ένα µακρύ µε ελαφριά κάµψη οµοίωµα κεράτου. Γίνονταν συνήθως από κόκκινο κοράλι αλλά έχουµε και χρυσά και ασηµένια. Πολύ αργότερα, αντικαταστάθηκε από µια καυτερή πιπεριά (chili pepper).

Στην Κίνα για να αποτρέψουν την βασκανία και κάθε κακό, τοποθετούσαν έναν καθρέφτη Pa Kua, έναν καθρέφτη µε έξι πλευρές όπου τον κρεµούσαν στην εξώπορτα και έτσι πίστευαν πως αντανακλούσε την βασκανία. Το Μάτι του Ωρου (Wedjat) στην αρχαία Αίγυπτο ήταν σύµβολο προστασίας και δύναµης. Συµβόλιζε την βασιλική ισχύ. Το χρησιµοποιούν µέχρι και σήµερα ως φυλαχτό από την βασκανία µέχρι τις δαιµονικές οντότητες95. Στη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική από τα αρχαία χρόνια µέχρι τις µέρες µας, ένα ισχυρό αποτροπαϊκό κατά της βασκανίας φυλαχτό ήταν η Hamsa96. Οι Άραβες το καλούν και Al-kaff 97. Είναι ένα φυλαχτό σε σχήµα παλάµης συνήθως µ’ ένα µάτι στο κέντρο ή µε διάφορα σχέδια. Γενικά, το ανοιχτό δεξί χέρι, είναι σηµάδι προστασίας και αντιπροσωπεύει την ευλογία και την δύναµη.

95

Pommerening, Tanja, Die altägyptischen Hohlmaße ("Studien zur Altägyptischen Kultur", Beiheft

10), Hamburg, Helmut Buske Verlag, 2005 96

Αραβικά : ‫ ﺧﻤﺴ ﺔ‬khamsah (πέντε)

97

Σηµαίνει ‘το χέρι’ - Archetypes and motifs in folklore and literature: a handbook (Illustrated ed.).

M.E. Sharpe. 2005. p. 143.

Είναι γνωστό και ως Hand of Fatima, όπου πήρε το όνοµα από την κόρη του Μωάµεθ Fatima Zahra. Οι χριστιανοί της Ανατολής το αποκαλούν Hand of Mary98, για την Μητέρα του Ιησού, ενώ οι Εβραίοι το καλούν Hand of Miriam, αδελφής του Μωυσή. Το ανοιχτό δεξί χέρι, το µάτι και ο αριθµός 5 για την παράδοση της Αραβίας σχετίζεται µε την αποµάκρυνση της βασκανίας, όπως φαίνεται και στην έκφραση khamsa fi ainek99.

Hand of Miriam (φέρει ένα από τα ονόµατα του Θεού, Γιάχ)

98

Αραβικά: Kef Miryam, (το Χέρι της Παρθένου Μαρίας)

99

Μτφ. Πέντε δάχτυλα στο μάτι σου.

Τέλος, οι καµπαλιστές Ιουδαίοι ως προστασία από την βασκανία και κάθε κακό φοράνε στο αριστερό χέρι µια λεπτή κόκκινη µάλλινη κλώστη σαν βραχιόλι, που την αποκαλούν ‘roite bindele’.

Φυλαχτό Σφραγίδα Σολοµώντα κατά της βασκανίας, νόσου και φθόνου. Α΄ και Β΄ όψη. Κύζικος Μ. Ασίας, 8ος αι. (G. Schcumberglr, Ainulettes buzantines anciennes Revve des studes grecgues 5.74) – Φαιδ. Κουκουλέ, ‘Βυζαντινός Βίος και Πολιτισµός’, Α΄ τ.11

Η θέση της Εκκλησίας περί της βασκανίας

Στην Παλαιά Διαθήκη γίνεται σποραδικά αναφορά στη βασκανία. Στο βιβλίο των Παροιµιών, αναφέρει: ‘µὴ συνδείπνει ἀνδρὶ βασκάνῳ, µηδὲ ἐπιθύµει τῶν βρωµάτων αὐτοῦ’100, όπου ο άνθρωπος που βασκάνει είναι ο φθονερός και πρέπει κανείς να τον αποφεύγει και να µην τρώει καν µαζί του και παρακάτω αναφέρει πως ‘σπεύδει πλουτεῖν ἀνὴρ βάσκανος…’101 , δηλαδή, ο φθονερός άνθρωπος σπεύδει να αποκτήσει πλούτη και στην Σοφία Σειράχ, ο Σολοµώντας απορεί, λέγοντας: ‘ανδρὶ µικρολόγῳ οὐ καλὸς ὁ πλοῦτος, καὶ ἀνθρώπῳ βασκάνῳ ἱνατί χρήµατα;’102 δηλαδή, τι χρειάζονται τα χρήµατα στον φθονερό άνθρωπο; Αυτές είναι οι µοναδικές αναφορές στη βασκανία στην Παλαιά Διαθήκη, όπου φαίνεται καθαρά η ταύτισή της µε τον φθόνο. Στην δε Καινή Διαθήκη µόνο µία φορά αναφέρεται ο όρος, στην επιστολή προς Γαλάτες, όπου ο Απόστολος Παύλος χρησιµοποιεί το ρήµα βασκαίνω103. Στο πλαίσιο της χριστιανικής παράδοσης, η βασκανία αποτελεί συχνά αντικείµενο εξέτασης και είναι αξιοσηµείωτο ότι οι εκκλησιαστικοί Πατέρες όχι µόνο δεν αµφισβητούν την 100

Παροιμ. 23,6

101

Παροιμ 28,22

102

Σοφ. Σειρ. 14,3

103

Προς Γαλ. 3,1: ‘Ὦ ἀνόητοι Γαλάται, τίς ὑμᾶς ἐβάσκανε…’

ύπαρξή της, αλλά και τη θεωρούν εκδήλωση και έργο του διαβόλου. Μιλώντας µε αρκετούς φίλους κληρικούς, όλοι κατηγορηµατικά υποστήριξαν πως η Εκκλησία αποδέχεται την βασκανία, τον φθόνο δηλαδή, ως ανθρώπινο πάθος και ασθένεια της ψυχής και πηγή και αιτία για πολλές κακές πράξεις που βλάπτουν τον συνάνθρωπο. Επίσης, η Εκκλησία αποδέχεται την βασκανία ως µια επήρεια του διαβόλου, η οποία µπορεί να έχει ως αφορµή τον ανθρώπινο φθόνο, ανήκει όµως ως επήρεια ολοκληρωτικά στον διάβολο και όχι φυσικά στο µάτι ή την ψυχή του ανθρώπου. Όµως η Εκκληδία δεν αποδέχεται την βασκανία σε καµιά περίπτωση ως βλαπτική επήρεια και ενέργεια που πηγάζει µέσα από τον φθονερό και βάσκανο άνθρωπο, µέσα δηλαδή από το µάτι και την διάθεση και την σκέψη του ανθρώπου. Γι’ αυτό τον λόγο, όπως µου εξήγησαν, όλες οι προσευχές κατά βασκανίας είναι εξορκιστικές, διότι έχουν ως στόχο να αποµακρύνουν τους δαίµονες που προκαλούν τον φθόνο και οι περισσότερες έχουν και την βασκανία µαζί µε τις πρακτικές µαύρης µαγείας που γίνονται για να πληγεί ένα άτοµο, διότι πίσω απ’ όλα αυτά κρύβεται ο διάβολος. Ο φθόνος δηλ. του φθονερού ανθρώπου είναι αγωγός, απ’ όπου διοχετεύεται στις ανθρώπινες ψυχές το δηλητήριο (=βασκανία) του διαβόλου. «Η βασκανία είναι µία

δαιµονική ενέργεια, που γίνεται µέσω των φθονερών ανθρώπων»104. Φυσικά όµως στην θέση τους αυτή τους αντέκρουσα θυµίζοντάς τους πως στις ευχές της Εκκλησίας που διαβάζονται κατά την ηµέρα γέννησης του παιδιού και συγκεκριµένα στην Α΄ ευχή, αναφέρει χαρακτηριστικά: ‘καί τό ἐξ αὐτῆς κυηθέν νήπιον διατήρησον ἀπό πάσης φαρµακείας, ἀπό πάσης χαλεπότητος, ἀπό πάσης ζάλης τοῦ ἀντικειµένου, ἀπό πνευµάτων πονηρῶν ἡµερινῶν τέ καί νυκτερινῶν... ἀπό νόσου καί µαλακίας, ἀπό ζήλου καί φθόνου καί ὀφθαλµῶν βασκανίας καί ἐλέησον αὐτήν καί τό βρέφος...’. Από τους χρόνους της αρχαιότητας η βασκανία συνδέθηκε και µ’ αυτό που σήµερα αποκαλούµε «µάτιασµα». Σήµερα µάλιστα όταν ακούµε τη λέξη βασκανία αµέσως εννοούµε µόνον το µάτιασµα και τίποτε άλλο. Πρόκειται για µια παλιά πρόληψη και δεισιδαιµονία ότι ο κακός µε το βλέµµα του και µόνο µπορεί να βλάψει τον φθονούµενο. Αυτό φυσικά δεν είναι σωστό, και η Εκκλησία µας δεν το παραδέχεται. Βεβαίως η Εκκλησία έχει ευχές που κάνουν λόγο για «βάσκανον οφθαλµόν». Οι αναφορές αυτές εξηγούνται εύκολα, χρειάζεται όµως µια προσοχή, για να µην υπάρξουν παρανοήσεις. Η φράση «βάσκανος οφθαλµός» προέρχεται από την Αγία Γραφή και σηµαίνει το φθονερό άνθρωπο, τον κακό,

104

Μ. Βασίλειος περί φθόνου, 4

τον ανελεήµονα, τον άσπλαχνο, ενώ το αντίθετο, «καλό µάτι», σηµαίνει τον καλόν άνθρωπο, τον εύσπλαχνο, τον ψυχόπονο. Ας µη ξεχνάµε ότι στα αρχαία ελληνικά το µάτι λέγεται και όψις, και ότι στην Αγία Γραφή «µάτι» και «όψις» και «οφθαλµός» και «είδος» λέγεται και η εµφάνιση του ανθρώπου, το παρουσιαστικό του, και ο όλος άνθρωπος. Κατ’ αρχάς εννοείται ότι, ο φθονερός άνθρωπος όταν δει το θύµα του και το φθονήσει, αυτό είναι η ρίζα του κακού που µπορεί να ακολουθήσει. Εποµένως αυτή η φθονερή µατιά, είναι από όλους ανεπιθύµητη. Στην συνέχεια η φράση «βάσκανος οφθαλµός» επεκτάθηκε στους ανθρώπους που σαν υποχείρια του σατανά ασχολούνται µε µαγείες κτλ. Έτσι λοιπόν ξεκαθαρίζονται τα πράγµατα πως η Εκκλησία µας από τη µια δεν παραδέχεται το µάτιασµα και από την άλλη αναφέρεται στις ευχές της εναντίον της βασκανίας. Δεν πρόκειται για αντίφαση, αλλά για διαχωρισµό δυο διαφορετικών πραγµάτων. Σε αντίφαση και σύγχυση βρίσκονται όσοι λεγόµενοι Χριστιανοί από τη µια κάνουν το σταυρό τους και από την άλλη τρέχουν σε ξόρκια και µάγια. Βασκανία εννοεί η Εκκλησία τον φθόνο και το κακό που κάνουν κάποιοι κινούµενοι από φθόνο· το κακό αυτό µπορεί να είναι µία βλαπτική πράξη ή µία συκοφαντία ή µία κατάρα ή µία δαιµονική ενέργεια ή επίδραση. Η Εκκλησία δεν δέχεται ότι η απλή µατιά ενός ανθρώπου µπορεί από απόσταση να προκαλέσει µε µαγικό

τρόπο κακό σε κάποιον άλλο. Είναι απαράδεκτες για ανθρώπους της Εκκλησίας οι προλήψεις και δεισιδαιµονίες ότι κάποιος είναι βάσκανος, µόνο και µόνο επειδή γεννήθηκε την τάδε µέρα ή επειδή έχει στο πρόσωπο του κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ή ότι κάποιος είναι ιδιαίτερα επιρρεπής στη βασκανία (ότι δηλαδή «µατιάζεται» εύκολα), ή ότι µπορεί να αισθανθεί άσχηµα και αδιάθετος, επειδή τάχα κάποιος τον «µάτιασε» κοκ. Ο Άγιος Νεκτάριος και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, µας αναφέρουν ότι η Βασκανία είναι πάθος. Ο Βάσκανος λυπείτε και λειώνει µέσα του και θεωρεί όλους τους άλλους ανθρώπους εχθρούς του, ακόµα και όσους δεν τον έχουν βλάψει η αδικήσει. Και τονίζει ο Άγιος Νεκτάριος στο βιβλίο του '' γνώθι σ’ αυτόν'', ότι σαν αιτία της Βασκανίας διακρίνει ότι υπάρχει µέσα στην καρδιά του Βάσκανου ανθρώπου, το µίσος , η ζήλια και ο φθόνος. Για αυτό και κατατάσσει την Βασκανία στα πάθη. Δεν είναι λοιπόν η Βασκανία µια απλή ενέργεια των οφθαλµών , αλλά είναι ένα πάθος φοβερό. Πίσω δε από ένα πάθος, κρύβεται πάντοτε ένας δαίµονας κατά τον Άγιο Νεκτάριο και τους Πατέρες της Εκκλησίας µας. Εδώ λοιπόν οι Άγιοι µας λέγουν ότι υπάρχει ο '' βάσκανος δαίµονας ''. Ο ιερός Χρυσόστοµος λέει τα εξής για τη βασκανία: «Ένα ακόµη πάθος που κυβερνά τη ζωή των ανθρώπων, καταφθείροντας την καρδιά , όπως η σκουριά το σίδερο, είναι η

βασκανία∙ έχει βέβαια πολλά κακά, αλλά σ’ ένα είναι χρήσιµο: ότι είναι κακό γι’ αυτόν που το κατέχει. Διότι ο βάσκανος λίγο βλάπτει αυτόν που µατιάζει, αλλά κατατρώει τον ίδιο του τον εαυτό µε τη λύπη και τον στεναγµό από την καλοπέραση του πλησίον. Και τη µεν χαρά του γείτονά του δεν ελάττωσε, τον εαυτό του όµως τον κατέφαγε µε τη βασκανία»105. Σε άλλο σηµείο, αναφερόµενος στους τρόπους ‘ξεµατιάσµατος’ που ακολουθούσαν οι Χριστιανοί, κυρίως γυναίκες, αναφέρει σχετικά: «γι’ αυτό (απαντά ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος) τις αποστρέφοµαι! Γιατί χρησιµοποιούν το όνοµα του Θεού για να Τον υβρίζουν! Γιατί, λέγοντας πως είναι χριστιανές, κάνουν εκείνα που κάνουν οι ειδωλολάτρες! Και οι δαίµονες ανέφεραν το όνοµα του Θεού, αλλά ήταν δαίµονες! Ο Κύριος τους επέπληξε και τους έδιωξε!»106. Ωστόσο, ο Μέγας Βασίλειος, για άλλη µια φορά απέδειξε την ευρύτητα του πνεύµατος του και αναφέρει την δυνατότητα κάποιου φθονερού ανθρώπου µε το βλέµµα του να προκαλέσει κακό σε κάποιον, γράφοντας: «Οἱ βάσκανοι καί φθονεροί ἄνθρωποι, αὐτοί δηλαδή πού ἔχουν κυριευθεῖ ἀπό τό πάθος τῆς βασκανίας, ἔχουν ἀπό παλαιότερα χαρακτηρισθεῖ πιό καταστροφικοί ἀκόµη καί ἀπό τά δηλητηριώδη ἑρπετά. 105

«Το γνώθι σαυτόν ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ» ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ

ΠΕΝΤΑΠΟΛΕΩΣ, Γ΄ΕΚΔΟΣΗ Απόδοση στη Νέα Ελληνική: Ευανθία Χατζή Επιµέλεια κειµένου- Επίµετρο: Γιώργος Μπάρλας 106

Κατήχησις I΄

Τά ζῶα αὐτά δηλαδή χρειάζεται νά δαγκώσουν κάποιον γιά νά βάλουν µέσα του τό δηλητήριο καί σιγά σιγά νά προχωρήσει ἡ σήψη ἀπό τό µέρος τοῦ σώµατος πού δαγκώθηκε καί δηλητηριάσθηκε. Οἱ βάσκανοι ὅµως καί φθονεροί ἄνθρωποι εἶναι πιό καταστροφικοί ἀπό τά δηλητηριώδη ἑρπετά, καθότι αὐτοί δέν χρειάζεται νά δαγκώσουν κάποιον, ἀλλά, ὅπως θεωροῦν ὁρισµένοι, ἔχουν τήν δυνατότητα νά βλάπτουν τούς συνανθρώπους τους ἀκόµη καί µόνο µέ τά µάτια τους. Ὅταν δηλαδή µατιάζουν τούς συνανθρώπους τους, πού ἔχουν πολύ ὑγιῆ καί πάρα πολύ ὄµορφα σώµατα λόγω τῆς νεότητος, καταφέρνουν νά µαραίνουν τά σώµατα αὐτά καί νά τά κάνουν νά χάνουν ἀπότοµα ὅλη τους τήν δύναµη, σάν νά ἀπορρέει ἀπό τά φθονερά µάτια τους κάποιο καταστρεπτικό ρεῦµα, τό ὁποῖο βλάπτει καί κυριολεκτικά καταστρέφει τούς γύρω τους. Ἐγώ βέβαια ἀπορρίπτω κατηγορηµατικά αὐτή τήν ἀντίληψη ὡς ἀστήρικτη σκέψη τῶν ἁπλοϊκῶν ἀνθρώπων καί θεωρῶ ὅτι εἶναι µία παρείσακτη ἀντίληψη πού µεταφέρθηκε ἀπό τίς γριούλες πρός τόν γυναικεῖο κυρίως πληθυσµό»107 Σύµφωνα µε τον Αββά Ησαΐα , ο άνθρωπος ο οποίος µατιάζεται είναι αυτός που ενδιαφέρεται για τη γνώµη του άλλου κόσµου περί του εαυτού του και γενικώς αναζητεί την καλή αποδοχή και εκτίµηση των άλλων ανθρώπων. Για τον Αββά Ησαΐα, εύκολα θύµατα της Βασκανίας είναι γενικώς οι 107

Μ. Βασίλειος, Περί φθόνου, κεφ. δ΄, P.G.31, 380

άνθρωποι, που κρύβουν µέσα τους ωραιοπάθεια , φιλαυτία , υπερηφάνεια, εγωκεντρισµό , κενοδοξία , επιδειξιοµανία και γενικώς µέσα στην καρδιά τους κυριαρχεί µεγάλος εγωισµός και µεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους. Όλα αυτά τα πάθη της ψυχής τα εκµεταλλεύεται ο βάσκανος δαίµονας και δηµιουργεί στον άνθρωπο ψυχοσωµατικές ανωµαλίες όπως: 

Εξάντληση



Ζαλάδες



Τάσεις προς εµετό



Πονοκεφάλους



Πυρετό



Υπνηλία



Σωµατική



Ψυχική Κατάπτωση κ.ά.

Από όλα αυτά τα αρνητικά συµπτώµατα , µόνον η Εκκλησία µε τις Ευχές της , µπορεί να µας προφυλάξει. Αρκετοί γονείς αντιµετωπίζουν το πρόβληµα της βασκανίας στα νεογέννητα βρέφη και δεν ξέρουν τι να κάνουν. Στο ερώτηµα που έγινε προς τον διακεκριµένο καθηγητή Λειτουργικής, Ιω. Φουντούλη, απάντησε ωε εξής: ‘Τα αβάπτιστα νήπια εφ’ όσον είναι γεννηµένα από χριστιανούς γονείς, πού έχουν την πρόθεση να τα βαπτίσουν, δεν είναι βέβαια χριστιανοί, εφ’ όσον δεν έχουν ακόµη µπει στην χριστιανική

κοινότητα µε το άγιο βάπτισµα, είναι όµως κατά κάποιο έµµεσο τρόπο µέλη της Εκκλησίας, µπορούµε να ειπούµε «κατηχούµενα»… Την όγδοη δε ηµέρα οδηγείται στον ναό και «κατασφραγίζεται» το παιδίον, τού δίδεται το όνοµα και διαβάζεται η παλαιά ευχή της καταγραφής των κατηχουµένων. Πολύ περισσότερο κατά την ακολουθία του σαραντισµού, πού «εκκλησιάζεται» το παιδί, αναγινώσκονται ειδικές ευχές γι’ αυτό, πού ήδη από την όγδοη ηµέρα καλείται «δοῦλος τοῦ Θεοῦ», και εισάγεται στον ναόν και στο θυσιαστήριο. Εποµένως κατ’ αναλογίαν µπορεί να µετάσχει και των άλλων ευλογιών και ευχών της Εκκλησίας, εφ’ όσον αυτές δεν έχουν χαρακτήρα µυστηρίου. Η ευχή της βασκανίας εξάλλου είναι ένα είδος εξορκισµού, και εξορκισµοί εδιαβάζοντο και διαβάζονται και σήµερα στους κατηχουµένους. Έκτος αυτού για την βασκανία γίνεται, όπως είδαµε, ειδικός λόγος στην β΄ ευχή, πού διαβάζεται την πρώτη ηµέρα της γεννήσεως τού παιδιού…Ασφαλώς λοιπόν µπορεί να αναγνωσθεί η ευχή της βασκανίας και σε µη βαπτισµένα παιδιά»108. Εποµένως η µητέρα µπορεί να πάει το βρέφος την 8η µέρα στην Εκκλησία να του διαβαστούν οι ευχές και έκτοτε δεν διατρέχει κανέναν κίνδυνο και ούτε χρειάζεται να ‘καλέσει τον παπά στο σπίτι’! Αγνοούν οι περισσότερες τα περί της 8ης ηµέρας και αντί αυτού καλουν τον κληρικό στο σπίτι λες και θα κάνει αγιασµό!!!

108

http://xristianos.gr/forum/viewtopic.php?f=26&t=11953

Ο άγιος Παϊσιος είπε σχετικά µε την βασκανία: Η ζήλεια, όταν έχει κακότητα, µπορεί να κάνει ζηµιά. Αυτή είναι η βασκανία· είναι µια δαιµονική ενέργεια. - Γέροντα, τη βασκανία την παραδέχεται η Εκκλησία; - Ναι, υπάρχει και ειδική ευχή (Ο Γέροντας τόνιζε πως µόνο ο ιερέας µπορεί να διαβάζει την ευχή για βασκανία). Όταν κανείς λέει κάτι µε φθόνο, τότε πιάνει το «µάτι». - Πολλοί, Γέροντα, ζητούν «µατάκια» για τα µωρά, για να µην τα µατιάζουν. Κάνει να φορούν τέτοια; - Όχι, δεν κάνει. Να λέτε στις µητέρες σταυρό να τα φορούν. - Γέροντα, αν κανείς επαινέσει ένα ωραίο έργο, και αυτοί που το έφτιαξαν δεχθούν τον έπαινο µε υπερήφανο λογισµό και γίνει ζηµιά, αυτό είναι βασκανία; -

Αυτό

δεν

είναι

βασκανία.

Σ’ αυτήν

την

περίπτωση

λειτουργούν οι πνευµατικοί νόµοι. Παίρνει τη Χάρη Του ο Θεός από τον άνθρωπο, και τότε γίνεται ζηµιά. Βασκανία υπάρχει σε σπάνιες περιπτώσεις. Ιδίως oι άνθρωποι που έχουν ζήλεια και κακότητα – λίγοι είναι τέτοιοι – αυτοί είναι που µατιάζουν. Μια γυναίκα λ.χ. βλέπει ένα παιδάκι χαριτωµένο µε την µάνα του και λέει µε κακότητα: «Γιατί να µην το είχα εγώ αυτό το παιδί; Γιατί να το δώσει ο Θεός σ’ αύτη;» Τότε το παιδάκι εκείνο µπορεί να πάθει ζηµιά- να µην κοιµάται, να κλαίει, να ταλαιπωρείται, γιατί εκείνη το είπε µε µια κακότητα. Και αν αρρώσταινε και πέθαινε το παιδί, θα ένιωθε χαρά µέσα της.

Άλλος βλέπει ένα µοσχαράκι, το λαχταρά, και αµέσως εκείνο ψοφάει. Πολλές φορές όµως µπορεί να ταλαιπωρείται το παιδί και να φταίει η ίδια η µάνα. Μπορεί δηλαδή η µάνα να είδε καµιά φορά κανένα αδύνατο παιδάκι και να είπε: «Τί είναι αυτό; Τί σκελετωµένο παιδί!» Να καµάρωνε το δικό της και να κατηγόρησε το ξένο. Και αυτό που είπε µε κακία για το ξένο παιδί, πιάνει στο παιδί της. Μετά το παιδί ταλαιπωρείται εξ αιτίας της µάνας, χωρίς να φταίει. Λειώνει-λειώνει το καηµένο, για να τιµωρηθεί η µάνα και να καταλάβει το σφάλµα της. Τότε φυσικά το παιδί θα πάει µάρτυρας! Τα κρίµατα του Θεού είναι άβυσσος. Τέλος, προς αποφυγή παρεξηγήσεως, να σηµειωθεί πως η Εκκλησία ενώ αποδέχεται την βασκανία, απορρίπτει το ξεµάτιασµα, καθώς και τα φυλαχτά κατά της βασκανίας και γενικότερα όλες τις συναφείς µη Ορθόδοξες πρακτικές προφυλάξεως και αντιµετωπίσεως της βασκανίας. Κυρίως, ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος, ήταν τόσο αντίθετος µε τις λεγόµενες ‘ξεµατιάστρες’, που είπε πως ‘γι’ αυτό τις αποστρέφοµαι! Γιατί χρησιµοποιούν το όνοµα του Θεού για να Τον υβρίζουν! Γιατί, λέγοντας πως είναι χριστιανές, κάνουν εκείνα που κάνουν οι ειδωλολάτρες! Και οι δαίµονες ανέφεραν το όνοµα του Θεού, αλλά ήταν δαίµονες! Ο Κύριος τους επέπληξε

και τους έδιωξε!’109. Ο Άγιος Νικόδηµος ο Αγιορείτης αναφέρει, ότι "είδος των µαγικών είναι... οµοίως και εκείνοι", οι οποίοι "πτύουν εις τον κόλπον τους, τάχα δια να εµποδίσουν µε το πτύσµα - φτύσιµο - την βασκανία". Η ΣΤ’ Οικουµενική Σύνοδος µε τον κανόνα ΞΑ΄ (61) είχε ορίσει καθαίρεση για τους κληρικούς και εξαετή αφορισµό για τους λαϊκούς οι οποίοι έδιναν στις γυναίκες δεµάτια από µεταξένια («σηρικά») νήµατα, υφασµένα µε τρίχες αρκούδας ή και πουγγιά ως εγκόλπια κατά της βασκανίας. Όπως λέει και η αρχαιολόγος κυρία Νατάσα Ψαρολογάκη «απέναντι στα διάφορα µαγικά φυλαχτά της εποχής η Εκκλησία απάντησε δυναµικά µε το σύµβολο του σταυρού. Σταυροί τοποθετούνταν σε τοίχους, πόρτες, παράθυρα ιδιωτικών και δηµόσιων κτιρίων προκειµένου να τα καταστήσουν απρόσβλητα από τους δαίµονες. Το ίδιο και οι άνθρωποι, που έκαναν το σηµείο του σταυρού µε το χέρι, κρεµούσαν σταυρούς στο στήθος ή τους χρησιµοποιούσαν ως κοσµήµατα». Δυστυχώς, οι χριστιανοί ορµώµενοι από αυτές τις φαινοµενικά (αθώες) ειδωλολατρικές συνήθειες, συνδύαζαν λατρευτικά έθιµα µε αυτά της βασκανίας σαν να είναι κάποια ‘µαγική’ πρακτική. Έτσι και τα λουλούδια ή τα φυτά –συνήθως δενδρολίβανο– που στόλιζαν τον Τίµιο Σταυρό κατά την έκθεσή του για προσκύνηση, την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, είχαν αγιαστικό και προφυλακτικό 109

Ιω. Χρυσόστομος, Κατήχησις I΄

χαρακτήρα. Οι γυναίκες τα µετέφεραν µε ευλάβεια στα σπίτια τους και τα φύλαγαν στο εικονοστάσι, το κέντρο της οικιακής λατρευτικής τιµής. Εκεί τα αποξήραιναν και τα χρησιµοποιούσαν για να καπνίζονται µε αυτά, καθώς τα έκαιγαν στο θυµιατό, σε περιπτώσεις ασθενειών και για να αποδιώχνουν την βασκανία. Για να µαταιωθεί το «πιάσιµον» της βασκανίας, οι Κύπριοι της υπαίθρου παίρνουν φύλλα της ελιάς, που µαζεύουν την παραµονή των Βαΐων τα πηγαίνουν στην εκκλησία όπου τα τοποθετούν κοντά στον δεσποτικό θρόνο. Όταν τελειώσει η λειτουργία φέρνουν τα δέµατά τους µπρος στον παπά, που τα διαβάζει απαγγέλοντας διάφορες ευχές. Ύστερα τα κλαδιά φυλάγονται στην εκκλησία για σαράντα ηµέρες, ώσπου την Πέµπτη της Αναλήψεως ο καθένας παίρνει το δέµα του, το πηγαίνει στο σπίτι και µε το βασίλεµα του ήλιου, µαδώντας τα φύλλα της ελιάς από τα κλαδιά, τα ρίχνει στο «καπνιστήριν», (είδος λιβανιστηριού), όπου έχει αναµµένα καρβουνάκια, και ξορκίζει το κακό µάτι µε τούτα τα λόγια: «Εις το όνοµα του Πατρός και του Υιού και του Αΐου Πνεύµατος. Φύε ζήλα (ζήλια), φύε φτόνος, φύε κακόν αµµάτιν απού τον δούλον του Θεού (δεινά).» Για να µην πιάνει έναν άνθρωπο ή µια οικογένεια το βάσκανο µάτι κρεµούν στην αυλή ή στο σπίτι µια µικρή πότσα (µπουκάλα) µε νερό του αµµατιού - το νερό αυτό προέρχεται

από τα θειούχα των Αγίων Αναργύρων (Μηλιού, Πάφος). Ή κρεµάζουν αµµατόπετραν - γυάλινη πέτρα µε µάτι - στα µικρά παιδιά, ή τη φορούν πάνω τους οι µεγάλοι. Ακόµη, καπνίζουν το σπίτι µε ελιά που εποσαράντοσε, δηλ. έµεινε 40 ηµέρες από την εορτή των Βαΐων µέσα στην εκκλησία. Όταν αντικρύσουν ένα πρόσωπο που έχει βάσκανο µάτι φτύνουν κατά γης για να µη βασκαθούν αυτοί ή τα ζώα τους. Άλλος τρόπος για ν΄αποφύγουνε τη βασκανία είναι να φυτεύουν έξω από το σπίτι το «καλοξηµέρωτο», δηλ. ένα φυτό πολύφυλλο µε κίτρινον ανθό που δεν ψηλώνει περισσότερο από δύο πιθαµές και που, «µαζί µε το φθονερό µάτι, διώχνει και τους ποντικούς.»110 Στην Κάρπαθο παίρνουν ένα θυµιατό, το ανάβουν και θυµιατίζουν τον µατιασµένο µε την ελιά των βαγίων και την βάζουν πάνω στα κάρβουνα και µε όλα αυτά θυµιατίζουν τον µατιασµένο, λέγοντας: ‘Φυγε, κατσή βαούρα Φύε κατσή γλωσσοφαγιά, Φύε απού τα µαλλάτσια του Τσ’ απού τα φορνάτσια του’ Ύστερα παίρνουν 3-4 κάρβουνα του θυµιατού και τα ονοµατίζουν, δηλαδή, βάζουν στο νου τους πρόσωπα, που µπορεί να έχουν µατιάσει το παιδί, και τα σβήνουν σ’ ένα 110

Από το βιβλίο της Αθηνάς Ταρσούλη «ΚΥΠΡΟΣ», τόµος Β', 1963

τσανάκι µε νερό, κοντά στο κεφάλι του µατιασµένου. Μαζί µε τα κάρβουνα ρίχνουν και λίγο αλάτι και λένε: ‘Ως λύει τ’ αλατσιστό νερό Το νέφαλο στον ουρανό Να λύσει, να σκορπίσει Το κακόν εµµάτι Τσ’ η κατσή γλωσσοφαγιά’

Βιβλιογραφία

Ξένη βιβλιογραφία

 Foster, George, ‘The Anatomy of Envy: A Study in Symbolic Behavior, 1972  Schoeck, Helmut, ‘Envy: A Theory of Social Behavior’ N.Y. 1969  Abu-Rabia, Aref. ‘The Evil Eye and Cultural Beliefs Among the Bedouin Tribes of the Negev, Middle East’, 2005  Thomsen, Marie-Louise, ‘The Evil Eye in Mesopotamia, Journal of Near Eastern Studies, 1992  Spooner, Brian ‘The Evil Eye in the Middle East’, 1970  Ghosh, Amitav. ‘The Relations of Envy in an Egyptian Village’, 1983  Elliott, John. ‘The Evil Eye and the Sermon on the Mount’, 1994  Stokstad, Marilyn (2007). "Chapter 3: Art of Ancient Egypt". Art History. Volume 1 (3rd ed.). Upper Saddle River, N.J.: Pearson Prentice Hall.  Silverman, David P. Chapter 14 "Egyptian Art". Ancient Egypt. Duncan Baird Publishers, 1997.  Alessandro Bongioanni & Maria Croce (ed.), The Treasures of Ancient Egypt: From the Egyptian Museum in Cairo,

Universe Publishing, a division of Rizzoli Publications Inc., 2003.  Butler, Edward P. "Wadjet". Goddesses and Gods of the Ancient Egyptians: A Theological Encyclopedia. Henadology: Philosophy and Theology. Retrieved October 4, 2010.  Dickie, Mathew W. (January 1991) "Heliodorus and Plutarch on the Evil Eye" Classical Philology 86(1)  Ulmer, Rivka (1994) The Evil Eye in the Bible and in Rabbinic Literature KTAV Publishing House, Hoboken, New Jersey  Maloney, Clarence (editor) (1976) The Evil Eye Columbia University Press, New York  Elworthy, Frederick Thomas (1895) The Evil Eye. An Account of this Ancient & Widespread Superstition John Murray, London  Gifford, Edward S. (1958) The Evil Eye: Studies in the Folklore of Vision Macmillan, New York  Frederick Thomas Elworth, The Evil Eye, an account of this ancient & widespread superstition, London 1895  Robert Maclagan, M.D., Evil Eye in the western highlands, London 1902  Roswell Park, M.D., The Evil Eye Thanatology, Richard G. Badger, The Gorham Press, Boston, 1912

Ελληνική βιβλιογραφία

 Β.Σ.Βασιλοπούλου, «Η βασκανία στη ζωή µας»,εκδ. «Αποκάλυψις» 2003  Φίλιας Γ., «Πηγές καί ἐξέλιξη τῶν ἐξορκιστικῶν εὐχῶν γιά τούς «ἐνεργουµένους ἀπό ἀκάθαρτα πνεύµατα» ». Σύναξη 67(1998)  Γιώργης Καραφουλίδης, Τα Μυστικά των µάγων, Δρόµων, 2005  Xριστίνα Bεϊκου, Κακό µάτι. Η κοινωνική κατασκευή της οπτικής επικοινωνίας, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα, 1998  Ανζέλ Βογασάρη Μεργιανού, Λαογραφικά των Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας, Ινστιτούτο του Βιβλίου Μ. Καρδαµίτσα, Αθήνα 1989  Γιάννη Ι. Μαυρακάκη, Λαογραφικά Κρήτης, Ιστορικές Εκδόσεις Στεφ. Βασιλόπουλος, Αθηνα 1983  Μανόλης Γ. Βαρβούνης, Όψεις της καθηµερινής ζωής των βυζαντινών από αγιολογικά κείµενα, Ηρόδοτος 1994  Α.Φ. Χριστίδης, ‘Η µαγική χρήση της γλώσσας’, στο Γλώσσα και µαγεία. Κείµενα από την αρχαιότητα, Αθήνα, Ιστός, 1997  Ε. Σκουτέρη – Διδασκάλου, Το στίγµα της ‘µαγείας’. Περιδινήσεις ενός σηµείου αναφοράς στην

ανθρωπολογική θεωρία, στο Γλώσσα και µαγεία. Κείµενα από την Αρχαιότητα, Αθήνα, Ιστός, 1997  Βάσκανος Οφθαλµός, Σύµβολα Μαγείας από Ιδιωτικές Αρχαιολογικές Συλλογές, ΥΠΠΟΤ, Εφορεία Αρχαιοπωλείων και Ιδιωτικών Αρχαιολογικών Συλλογών, Αθήνα 2010  Αρχιµ.Νεκταριού Μουλατσιώτη , '' Πώς λύνονται τα Μάγια , και πως δεν µας πιάνει το '' Μάτι '', Έκδοση : Ιεράς Μοναστικής Αδελφότητος Αγίων Αυγουστίνου Ίππωνος και Σεραφείµ του Σάρωφ Τρίκορφω Δωρίφος 2006  Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου Λόγοι Α΄, Με πόνο και αγάπη για το σύγχρονο άνθρωπο, Ιερόν Ησυχαστήριον «Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος» Σουρωτή Θεσσαλονίκης 1998

Evil Eye

Recommend Documents