Euskara
Adibidez 4
LEHEN HEZKUNTZA
Koadernoa Lehen Koadernoa Lehen hiruhilekoa
LEHEN HEZKUNTZAKO 4. mailarako Adibidez koadernoa, lehen hiruhilekoari dagokiona, Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Antonio Brandi Fernándezen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da. Liburu honen prestatze- eta argitaratzelanean honako talde honek esku hartu du: Saioa Larrauri Castresana Nahia Larrauri Castresana Josu Goikoetxea Gezuraga IRUDIAK
Alex Macho Andrés Alex Orbe Ferreiro Enrique Morente Luque Javi Kintana García EDIZIOA
Ainhoa Basterretxea Llona Joseba Santxo Uriarte PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA
Ainhoa Basterretxea Llona Leonor Romo Fernández LEHEN HEZKUNTZAKO 1. ZIKLOAREN ZUZENDARITZA ETA EDIZIO-KOORDINAZIOA
Joseba Santxo Uriarte Maite López-Saez Rodríguez-Piñero
Aurkibidea 1. unitatea Jatetxean ............................................................................4 ............................................................................4 Irakurgaia. Jatetxean Irakurgaia. Hizkuntzaren erabilera. Hitzen erabilera. Hitzen ordena .............................................6 Ortografia. S , x , z z ...................................................................................8 ...................................................................................8 Harremanetan. Egoerak Harremanetan. Egoerak azaltzea .......................................................9 Idaztearen xarma. Sukaldaritza-errezeta xarma. Sukaldaritza-errezeta ................................. ........................................ ....... 10 Berrikusketa ..........................................................................................11
2. unitatea Irakurgaia.. Diruaren zuhaitza ................................... Irakurgaia ............................................................ ......................... 12 Hizkuntzaren erabilera. Zenbat? erabilera. Zenbat? ................................... ...................................................... ................... 14 Ortografia. Tt , dd , ñ , ll ll ............................... .................................................................. .......................................... ....... 16 Harremanetan. Pertsonak Harremanetan. Pertsonak deskribatzea .................................. .......................................... ........ 17 Idaztearen xarma. Eskema xarma. Eskema ................................. ............................................................... .............................. 18 Berrikusketa ................................... ...................................................................... ...................................................... ................... 19
3. unitatea Irakurgaia.. Zergatik da untxia txikia? .................................. Irakurgaia .............................................. ............ 20 Hizkuntzaren erabilera. Izenordainak erabilera. Izenordainak ................................ ............................................ ............ 22 -np- eta eta -nb- ................................ ................................................................... ................................... 24 Ortografia. -np- ................................................. .................. 25 Harremanetan. Azalpenak ematea ............................... Harremanetan. Azalpenak Idaztearen xarma. Azalpen-testua xarma. Azalpen-testua .............................. ................................................ .................. 26 Berrikusketa .........................................................................................27
2
Aurkibidea 1. unitatea Jatetxean ............................................................................4 ............................................................................4 Irakurgaia. Jatetxean Irakurgaia. Hizkuntzaren erabilera. Hitzen erabilera. Hitzen ordena .............................................6 Ortografia. S , x , z z ...................................................................................8 ...................................................................................8 Harremanetan. Egoerak Harremanetan. Egoerak azaltzea .......................................................9 Idaztearen xarma. Sukaldaritza-errezeta xarma. Sukaldaritza-errezeta ................................. ........................................ ....... 10 Berrikusketa ..........................................................................................11
2. unitatea Irakurgaia.. Diruaren zuhaitza ................................... Irakurgaia ............................................................ ......................... 12 Hizkuntzaren erabilera. Zenbat? erabilera. Zenbat? ................................... ...................................................... ................... 14 Ortografia. Tt , dd , ñ , ll ll ............................... .................................................................. .......................................... ....... 16 Harremanetan. Pertsonak Harremanetan. Pertsonak deskribatzea .................................. .......................................... ........ 17 Idaztearen xarma. Eskema xarma. Eskema ................................. ............................................................... .............................. 18 Berrikusketa ................................... ...................................................................... ...................................................... ................... 19
3. unitatea Irakurgaia.. Zergatik da untxia txikia? .................................. Irakurgaia .............................................. ............ 20 Hizkuntzaren erabilera. Izenordainak erabilera. Izenordainak ................................ ............................................ ............ 22 -np- eta eta -nb- ................................ ................................................................... ................................... 24 Ortografia. -np- ................................................. .................. 25 Harremanetan. Azalpenak ematea ............................... Harremanetan. Azalpenak Idaztearen xarma. Azalpen-testua xarma. Azalpen-testua .............................. ................................................ .................. 26 Berrikusketa .........................................................................................27
2
4. unitatea Irakurgaia.. Esker oneko sugea ................................. Irakurgaia ......................................................... ........................ 28 .................................... 30 Hizkuntzaren erabilera. Determinatzaileak erabilera. Determinatzaileak .................................. letra ............................... .................................................................. ............................................... ............ 32 Ortografia. H letra Harremanetan. Aginduak Harremanetan. Aginduak ematea ................................. ................................................... .................. 33 Idaztearen xarma. Gutuna xarma. Gutuna .................................. ............................................................... ............................. 34 Berrikusketa ................................... ...................................................................... ..................................................... .................. 35
5. unitatea Irakurgaia.. Harrizko txoritxoa ................................... Irakurgaia ........................................................... ........................ 36 Hizkuntzaren erabilera. Nolakoa? erabilera. Nolakoa? Nola? .................................. ........................................ ...... 38 Ortografia. Puntua, Ortografia. Puntua, bi puntuak eta eten puntuak .......................... 40 Harremanetan. Iritzia Harremanetan. Iritzia ematea .................................. ........................................................... ......................... 41 Idaztearen xarma. Galdetegia xarma. Galdetegia ................................. ......................................................... ........................ 42 Berrikusketa ......................... Berrikusketa ............................................................ ................................................................ ............................. 43
Berrikusketa orokorra ........ orokorra ........................................... ................................................................ ............................. 44
3
1
Irakurgaia
Jatetxean
Duela urte asko, baserritar gazte bat hirira joan zen bizitzera. Herria txiki geratu geratu zitzaion eta mundua ezagutu nahi omen zuen. Hirira helduta, jatetxe dotore batera sartu zen. Han, paper handi bat eman zioten, zer jan aukeratzeko. aukeratzeko. Baina baserritarrak baserritarrak ez zekien irakurtzen. –Albokoak eskatzen duena eskatuko dut neuk ere –esan zuen bere baitarako. Baina esaldiaren bukaera baino ez zion aditu albokoari: «... eta abar» entzun zion, besterik ez. Zerbitzariari serio-serio esan zion etabar gozo bat ateratzeko. Zerbitzariak baserritarra txantxetan zebilela pentsatu zuen, eta berak ere adarra jotzea erabaki zuen. Zerbitzariak, sukaldariarekin sukaldariarekin adostuta, «jaki» berezia prestatu zuen: z uen: gomazko zartailu gogor bat, eta, gainean, tomatea, piperra, tipula, eta azenarioak. –Tori, jauna, hona hemen zuk eskatutakoa. On egin! –Eskerrik asko! –erantzun zuen mutilak dotore plantak eginez. Bezeroak barazki guztiak jan zituen baina zartailua jatera zihoanean, ezin zuen sardexkaz hartu. Eskuaz hartu nahi izan zuenean, goma bustita zegoenez, irrist egin zion eta alboko mahaira erori zitzaion. Lotsa-lotsa eginda, dirua mahai gainean utzi eta hanka egitea erabaki zuen. Aterantz zihoala, ordea, mahaietako batean bazkaltiar batzuk aingira bat jatekotan zeudela ikusi zuen, eta haiengana hurbildu zen, z en, esanez: –Kontuz, zerbitzaria zerbitzaria trufa egiten ari zaizue. Ez saiatu jaten, barregarri geratu nahi ez baduzue! K����� ������
1
4
Aukeratu. Zer atera zioten mutilari jateko?
1. unitatea
2
Erantzun galderei. Zergatik joan zen baserritara hirira?
Herria txiki geratu zitzaiolako eta mundua
ezagutu nahi zuelako. Zergatik eskatu zuen albokoari entzundako gauza bera?
Ez zekielako irakurtzen eta
ezin zuelako jakin paperean zer jartzen zuen. Zer gertatu zitzaion zerbitzariak ekarri zionarekin?
Ezin izan zuela sardexkaz hartu eta
eskuaz hartu nahi izan zuela baina irrist egin ziola. Bazkaltiar batzuk ikusi zituen, aingira bat jatekotan
Zer ikusi zuen kanpora zihoala?
zeudela. 3
Ordenatu irudiak zenbaki bidez. Gero, azaldu irudi bakoitza, zure hitzez.
3
1
2
1. Baserritarra alboko mahaikoak zer eskatzen zuen aditzen, eskatzeko. 2. Sukaldariak baserritarrarentzako txantxetako jakia prestatu du. 3. Baserritarrak ezin du gomazko zartailua jan. 4
Bilatu testuan esamolde honen antzeko beste bi. Zerbitzariak baserritarra txantxetan ari zela pentsatu zuen. txantxetan ari
5
adarra jo
trufa egin
Zure ustez, zer egin zuen baserritarrak gero, hirian geratu ala herrira itzuli? Arrazoitu. E.
L.
5
Hizkuntzaren erabilera. Hitzen ordena 1
Idatzi esaldiak taulako osagaiak lotuz. Bilboko suhiltzaileek
legatz izugarriak
erabiltzen dituzte.
Nire herriko baserritarrek
isun galanta
itzali dute.
Zaldibiako aguazilak
nire etxeko sua
jarri digu.
Bermeoko arrantzaleek
traktore modernoak
arrantzatu dituzte.
Bilboko suhiltzaileek nire etxeko sua itzali dute. Nire herriko baserritarrek traktore modernoak erabiltzen dituzte. Zaldibiako aguazilak isun galanta jarri digu. Bermeoko arrantzaleek legatz izugarriak arrantzatu dituzte. 2
Berridatzi esaldiak parentesi barruko hitzak sartuz. Aitanak oparitu dizkio Nikoleri. (belarritako berriak)
Aitonak belarritako berriak oparitu dizkio Nikoleri. Piku fresko-freskoak ekarri dizkio izeba Mariari. (osaba Iñakik)
Osaba Iñakik piku fresko-freskoak ekarri dizkio izeba Mariari. Nilek galtza gorriak erosi dizkio. (Unaxi)
Nilek Unaxi galtza gorriak erosi dizkio. Bizikletak utzi zizkieten lagun berriei. (bi anaiek)
Bi anaiek bizikletak utzi zizkieten lagun berriei. 3
Osatu esaldiak irudiari erreparatuta.
Amonak hiru sagar gorri ditu bere saskian. Goizaldek Mattinek
bi sagar berde
ditu bere saskian.
lau platano hori ditu bere saskian
Anttonek mertxika gorri bat du bere saskian. Amona
6
Goizalde
Mattin
Antton
.
1. unitatea 4
Ordenatu hitzak eta idatzi ezezko esaldiak. goizean / ez / euririk / Bihar / egingo. / du
Bihar goizean ez du euririk egingo. nebari / pastelak / ez / gustatzen. / Nagoreren / zaizkio
Nagoreren nebari ez zaizkio pastelak gustatzen. saltzen. / ez / dute / Herriko / gasolindegian / ogirik
Herriko gasolindegian ez dute ogirik saltzen. denean. / lurrera / Aintzanek / minik / erori / ez / hartu / du
Aintzanek ez du minik hartu lurrera erori denean. 5
Erantzun galderei irudiei erreparatuz, adibidean bezala.
Ane
Onintza
Danel
Martin
Olatz
Beñat
Zer jango du Anek? Anek babarrunak jango ditu. Nork ez ditu babarrunak jango? Onintzak ez ditu babarrunak jango.
Danelek izozkia jango du.
Zer jango du Danelek? Nork ez du jango izozkia? Nork jango du tarta?
Martinek ez du izozkia jango.
Olatzek tarta jango du.
Zer ez du jango du Beñatek?
6
Beñatek ez du tarta jango.
Lotu galderak eta erantzunak. Sukaldariak laguntzaileei arroz-esnea
Sukaldariak eman zien laguntzaileei
egiteko errezeta zaharra eman zien.
arroz-esnea egiteko errezeta zaharra.
Nori eman zien? Nork eman zien? Zer eman zien?
a erre ze ta zaharr ko te i g e a e sn Arro z-e lagun t za ilee i. k ia r a ld a k su eman z ien Laguntzaileei eman zien sukaldariak arroz-esnea egiteko errezeta zaharra. 7
Ortografia. S, z, x 1
Berridatzi esaldiak irudien ordez hitz egokia erabiliz. Gaurko purearen osagai nagusiak
eta
dira.
Gaurko purearen osagai nagusiak kalabaza eta azenarioa dira. handiak
epeletan bizi dira.
Marrazo handiak itsaso epeletan bizi dira. Zer duzu nahiago,
ala
?
Zer duzu nahiago, gereziak ala sagarrak? 2
Idatzi esaldiak irudiei erreparatuta.
Mikelek zukua, zerealak eta esnea izan ditu gosaltzeko. Arratek Anderrek 3
8
dilistak, saltxitxak eta izozkia izan ditu bazkaltzeko. zainzuriak, hanburgesa eta pastela izan ditu afaltzeko.
Aukeratu irudi bakoitzari dagokion hitza.
zerra
arrosa
soroa
xerra
arroza
zoroa
Harremanetan
1. unitatea
Gogoratu Egoera bat azaltzen dugunean, ari izan aditz-forma erabili ohi dugu: Jatetxeko zerbitzaria ardoa zerbitzatzen ari da.
Baina kontuz: Jatetxe dotoreetan, zerbitzariek ardoa zerbitzatzen dute.
1
Erantzun galderei irudiari erreparatuta. Zer leku da irudikoa?
Jatetxea da. Zer egiten du jendeak leku horretan?
Jendeak jan egiten du bertan.
Zertan ari dira batzuk eta besteak? Bezeroak
2
zerbitzariak egiten duena ikusten ari dira.
Sukaldaria
janaria prestatzen ari da.
Zerbitzaria
ardoa zerbitzatzen ari da.
Erreparatu irudiari eta azaldu zer egiten ari den parkeko jendea.
Umeak kukumikuan jolasten ari dira. Amonatxoa txakurrarekin paseatzen ari dira. Emakumea liburua irakurtzen ari da. Familia askaria jaten ari da. Kirolaria korrika egiten ari da.
9
Idaztearen xarma 1
Irakurri sukaldaritza-errezeta eta idatzi osagaien zerrenda. Ondoren, erantzun. 1. Zuritu platano bat, sagar bat, madari bat eta OSAGAIAK
laranja bat eta txikitu. Ondoren, txikitu guztiak.
Platano bat, sagar bat, madari bat, laranja bat, almibarretako mertxika, mertxika potoko ura, azukrea
2. Almibarretako mertxika potoa zabaldu, eta mertxika eta erdi txikitu. 3. Txikitutako fruta guztia ontzi handi batera bota eta ondo nahasi. 4. Mertxika-pototik 100 mililitro ur bota gehitu. 5. Dena ondo nahasi eta gero, 25 gramo azukre bota nahasketari. 6. Azkenik, hozkailuan sartu eta hozten utzi.
Zerena da errezeta?
Mazedoniarena. Probatu al duzu inoiz? Nolakoa da?
2
E. L.
Erreparatu irudiei eta idatzi errezeta. URDAIAZPIKO- ETA GAZTA-SANDWICHA OSAGAIAK: moldeko ogia, urdaiazpiko egosia, gazta eta margarina. 1. Jarri eta hedatu margarina moldeko
ogian. 2. Jarri urdaiazpiko egosia gainean.
3. Jarri gazta-xerra urdaiazpikoaren
gainean eta osatu sandwicha. 4. Ipini sutan zartagin batean, gazta urtu
arte. Eman buelta. 10
Berrikusketa 1
1. unitatea
Ordenatu hitzak eta idatzi ezezko esaldiak. Arratsaldean / ez / zinemara. / joango / gara
Arratsaldean ez gara joango zinemara. etxean / telebistarik. / ez / zurea / Gure / dugu / bezalako
Gure etxean ez dugu zurea bezalako telebistarik. nahi / Ainarak / berriak. / ez / zapatila / dizkit / bere / erakutsi
Ainarak ez dizkit erakutsi nahi bere zapatila berriak. 2
Idatzi ondoko esaldiei dagozkien galderak. Bihar ekarriko diote gurasoek bizikleta berria Juneri.
Noiz ekarriko diote gurasoek bizikleta berria Juneri? Bizikleta berria ekarriko diote gurasoek bihar Juneri.
Zer ekarriko diote gurasoek bihar Juneri? Gurasoek ekarriko diote bizikleta berria bihar Juneri.
Nork ekarriko dio bizikleta berria bihar Juneri? 3
4
Azpimarratu hitz zuzena. dilizta/dilista
marrazo/marraso
itsaski/itxaski
zainzuri/sainsuri
izozki/isozki
sardina/zardina
Irakurri errezetaren pausoak eta ordenatu zenbaki bidez. O S A G A I A K
Pa ta ta A zenar ioa Arrau t za O libak Ilarrak A tun-la ta ba t Ma ionesa
3
ENTSALADILLA
Ontzi handi batean, txikitutako janaria, ilarrak eta atuna nahasi.
5
Azkenik, estali, hozkailuan sartu eta hozten utzi.
2
Ondoren, olibak eta egositako jakiak txikitu.
1
Lehenik, patata, azenarioak eta arrautza egosi.
4
Gero, behar beste maionesa eta gatz gehitu, eta guztia nahasi.
11
2
Irakurgaia Diruaren zuhaitza Txinako mendi garaietan Hwang-Si eta Hwang-Dung izeneko anaiak bizi ziren. Ez ziren aberatsak, baina ondo bizi ziren, gurasoek oinordetzan utzitako lurrei esker. Behin, herrian zela, Hwang-Sik diruaren zuhaitz bati buruzko kontuak entzun zituen. Pentsatu zuen hura aurkitzen bazuen, ez zuela lan gehiago egin beharko. Goiz batean, anaiari galdetu zion: –Lagunduko al didazu diruaren zuhaitza aurkitzen? Hwang-Dungek ez zuen zuhaitzaz ezer jakin nahi, baina, hala ere, anaiari laguntzea erabaki zuen. Gau hartan, bidean topatu zuten zuhaitz eder baten azpian lo egin zuten. Goizean goiz, kolpetxo batek Hwang-Dung esnatu zuen. Lurrera begiratu eta urrezko txanpon bat ikusi zuen. Diruaren zuhaitzaren azpian eman zuten gaua! Gainera, loratzen ari zen. Hwang-Dung-ek anaia esnatu zuen eta zuhaitzari kolpeka hasi ziren biak, txanponak batzeko. –Nahikoa daukagu, Hwang-Si –esan zion Hwang-Dungek–. Ez eman kolpe gehiago, ez dugu diru gehiago behar. Hwang-Sik, ordea, altxor handia nahi zuen eta ez zion anaiari kasurik egin. Bat-batean, zuhaitza txanponak bota eta bota hasi zen, eta Hwang-Si txanponez estalita geratu zen, ezin aterata. Hwang-Dung korrika joan zen herrira laguntza eske. Herritar batzuekin heldu zenean, HwangDungek ez zuen dirurik ikusi; aitzitik, Hwang-Si hazi hori txikiz estalita zegoen, konorte gabe. Haziak hartu eta herrira bueltatu ziren. Aberasteko bide egokia ikasi zuten: haziak erein eta uzta biltzea, zuhaitz magikoen bila ibili beharrik gabe. T������ ������ 1
Irakurri azalpenak eta lotu. Nolakoa da anaia bakoitza?
Langilea da eta nahikoa dauka bere ondasunekin. Aberasteko aukera izanda ere, ez du behar baino diru gehiago nahi.
Hwang-Si
12
Ez du lan egitea atsegin eta aberasteko bide erraza aurkitu nahi du. Behar baino diru gehiago batuko luke, hori arriskutsua izan arren.
Hwang-Dung
2. unitatea
Erantzun galderei.
2
Nor ziren eta non bizi ziren Hwang-Si eta Hwang-Dung?
Bi anaia ziren eta Txinako
mendi garaietan bizi ziren. Hura aurkitzen bazuen,
Zer pentsatu zuen Hwang-Sik zuhaitzaren berri izan zuenean?
ez zuela lan gehiago egin beharko. Zer gertatu zitzaion Hwang-Dungi esnatu zenean?
Lurrera begiratu zuen eta urrezko
txanpon bat ikusi zuen Azkenean, zer egin zuten zuhaitzaren haziekin?
Ordenatu irudiak. Zer gertatu zen?
3
2
4
Erein egin zituzten.
3
1
Markatu. Zein da esapide honen baliokidea? Ez ziren aberatsak, baina ondo bizi ziren gurasoek oinordetzan utzitako lurrei esker. Ez ziren aberatsak, baina ondo bizi ziren gurasoek haientzat erosi zituzten lurrei esker. Ez ziren aberatsak, baina ondo bizi ziren gurasoak hil eta gero jaso zituzten ondasunei esker.
5
Azaldu. Zure iritziz, zer irakatsi nahi digu ipuin honek?
E. L.
13
Hizkuntzaren erabilera. Zenbat? Gogoratu Zuhaitzak, pertsonak… zenbatu daitezke. Ordea, hotza eta lotsa, adibidez, ez. Horien neurria adierazteko erabili handia, txikia … Lau zuhaitz landatu ditugu. / Hotz handia egiten du. Esnea eta gatza ezin dira zenbatu, litroka eta kiloka neurtzen dira: Litro bat esne edan nuen atzo. / Bi kilo gatz erosi ditugu.
1
2
Erreparatu irudiei eta idatzi esaldiak taulako elementuekin.
Amonak
bost
handia
dauzka.
Aitak
onddo
sagar
jan ditu.
Amak
logura
asko
du.
Aitonak
hiru
banana
aurkitu ditu.
1.
Aitak hiru banana jan ditu.
2.
Amonak logura handia du.
3.
Amak bost sagar dauzka.
4.
Aitonak onddo asko aurkitu ditu.
Sailkatu taulako hitzak. gerezi
asko
arropa
@e®ez^ arropå ikas¬æ
poz bero ikasle beldur
14
handia
poΩ ∫±ro ∫±ldu®
2. unitatea 3
Bete hutsuneak, aurreko ariketako hitzak erabiliz, adibidean bezala.
@e®ez^ asko jan ditu arratsaldean eta ez du ezer afaldu nahi. Suziriek ∫±ldu® handiå ematen diote gure txakurrari. B’ero handiå egiten du eta hondartzara joateko asmoa daukagu. Jone dendaz denda ibili ohi da, arropå asko erostea gustatzen zaiolako. Amonari poΩ handiå eman dio biloben opariak. Eskolako jaian ikas¬æ asko§ parte hartu genuen. Aitak
4
Erreparatu irudiari eta osatu zerrenda.
3 k i o l t x i tx i r o i 3 l i t o r s e > æ k i o l b a † a zu k ®æ 4 l i t o r z u k ¤ 3 k i o l p a t å a t l i t o r b a † o l o i 5
Ordenatu hitzak eta osatu esaldiak. hiru / jan / Gure / kilo / astoak / ditu. / azenario
Gure astoak hiru kilo azenario jan ditu. behar / bat / da / edan / litro / ur / Egunero / gutxienez.
Egunero litro bat ur edan behar da gutxienez. astero. / Amak / ditu / kilo / laranja / erosten / bost
Amak bost kilo laranja erosten ditu astero. egiteko. / behar / oihal / Bost / soinekoa / metro / ditut
Bost metro oihal behar ditut soinekoa egiteko. 15
Ortografia. Tt, dd, ñ, ll 1
Erreparatu irudiei eta idatzi izenak.
o t —t —o — k å p — —
i ñ — å p — r —a ——
2
3
n —d —d — o o å —
r —r —o —s —k—i —l —l —å e —
Erreparatu irudiei eta osatu esaldiak. Zertan ari dira Mattin, Kattalin eta andereñoa?
Mattin balleta
dantzatzen ari da.
Kattalin tortilla
jaten ari da.
Andereñoa bonbilla
zaharra aldatzen ari da.
Bete hutsuneak tt , dd , ñ edo ll erabiliz. Gaizkak pa tt ar gehiegi edan du eta orain pa tt al daukagu ohean. Piki ll o piperrak ez zaizkit asko gustatzen, entsaladi ll a, ordea, ikaragarri. Katu ñ imi ñ o bat aurkitu dugu patioan eta andere ñ oari eraman diogu. Abadi ñ oko txokoan bi ll ar berria erosi dute. Amak mai ll ot berria behar du bizikletan ibiltzeko.
16
Harremanetan 1
2. unitatea
Aukeratu. Zein irudi dagokio esamolde honi? Gibel-handi hutsa da.
2
Berridatzi esaldiak. Jarri nabarmendutako hitzen ordez esanahi bera dutenak. lasai • hitzontzi • ikarati • atsegin Zein beldurtia den gure lehengusua, edozerk ikaratzen du!
Zein ikaratia den gure lehengusua, edozerk ikaratzen du! Gure aitona ez da ezergatik larritzen, oso patxadatsua da.
Gure aitona ez da ezergatik larritzen, oso lasaia da. Mikel oso mutil jatorra da, baina berritsu samarra.
Mikel oso mutil atsegina da, baina hitzontzi samarra. 3
Osatu deskribapena taulako izenondoak erabiliz. altua/baxua • lodia/argala • ile horia/gorria/beltzarana lasaia/urduria • alaia/serioa • berritsua/isila
Kattalintxo Kattalin, gure lehengusina, oso neska polita da. Bederatzi urte ditu, baina nagusiagoa dirudi; izan ere, oso
altua da. Asko jaten du baina ez da loditzen, argala ikusten duzuenez, da. Hala ere, Kattalinen ezaugarri nabarmenena ilea da, Izaeraz, oso
urduria
Barre asko egiten du, pertsona ez da inoiz isiltzen, hain da
gorria
daukalako.
da, ezin da geldirik egon!
alaia berritsua
da eta ! 17
Idaztearen xarma 1
Irakurri testua adi-adi.
Eskolaz kanpoko jarduerak Eskolako ordutegitik kanpo, aukera zabala dugu lagunartean gozatzeko. Ikasturte honetan, aisialdirako hainbat jarduera eskaintzen dizkigu gure ikastetxeak; batetik, artearekin loturiko jarduerak dauzkagu, eskolan landu ohi ez diren gaitasun bereziak lantzeko; bestetik, osasuntsu hazteko behar ditugun hainbat kirol-jarduera dauzkagu. Aurten, banakako kirolak eta taldeko kirolak ditugu aukeran: lehen taldean, atletismoa dugu; bigarrenean, futbola edo boleibola ditugu aukeran. Arteari dagokionez, musikaren arloan, solfeoa eta korua ditugu aukeran. Arte plastikoen arloan, ordea, marrazketa. Egin goiko testuaren eskema. Inguratu testuaren ideia orokorra (izenburua). Azpimarratu ideia nagusiak (gorriz), bigarren mailako ideiak (berdez) eta xehetasunak (urdinez). Osatu eskema ideia orokorra, ideia nagusiak, bigarren mailako ideiak eta xehetasunak idatziz.
banakako kirolak
kirol-jarduerak
atletismoa futbola
taldeko kirolak boleibola Aisialdirako jarduerak solfeoa musika korua
arte-jarduerak arte plastikoak
18
marrazketa
Berrikusketa 1
2. unitatea
Osatu esaldiak hitz hauekin. asko • handia • gutxi • luzea • zakarra
zakarra
Haize
Zure gezurrek min
2
3
Denbora
gutxi
Denbora
luzea
asko
zebilen eta hosto
handia
erori ziren zuhaitzetatik.
egin diote Koldori.
dugu; azkar ibili, mesedez. daramat zain; asper-asper eginda nago.
Bete hutsuneak tt , dd , ñ edo ll erabiliz. erroski ll a
bonbi ll a
onddo
Ka tt alin
ba tt et
andere ñ o
po tt oka
pira ñ a
pa tt ar
bi ll ar
Abadi ñ o
torti ll a
Osatu animalien sailkapenaren eskema, taulako datuak erabiliz.
Arrainak
Ugaztunak
Hegaztiak
Moluskuak
Animalien sailkapena
Ornodunak
bizkarrezurrik ez duten animaliak
Intsektuak
Ornodunak (bizkarrezurra duten animaliak)
•
Arrainak
•
Hegaztiak
•
Anfibioak
•
Narrastiak
•
Ugaztunak
•
Intsektuak
•
Moluskuak
•
Araknidoak
•
Anelidoak
Animalien sailkapena (
Ornogabeak bizkarrezurrik ez duten animaliak
)
19
3
Irakurgaia Zergatik da untxia txikia? Garai zaharretan, untxiak handiagoa izan nahi zuen, txikia zela iritzita. Ama Lurrarengana jo zuen eta bere nahia azaldu zion. Ama Lurrak esan zion: –Ekarri arranoaren luma, lehoiaren letagina eta sugearen arrautza, eta handiago bihurtuko zaitut. Orduan, untxiak txirulatxo bat egin zuen kalabaza batez eta, hura jotzean, arranoa agertu zitzaion. –Zer da soinu hori? –galdetu zion arranoak. –Soinu hori nire gorputzeko ileak egiten du –esan zion untxiak, gezurretan–. Soinu horrekin, animaliak erakartzen ditut. Hara, zuk zure luma bat ematen badidazu, nik nire ilea emango dizut. «Ile hori oso baliagarria da niretzat» pentsatu zuen arranoak, eta untxiaren tratua onartu zuen. Untxiak ile pixka bat eman zion, eta arranoak, ordainetan, bere lumetako bat eman zion. Untxiak txirula jotzen jarraitu zuen, eta soinuak sugea eta lehoia ere erakarri zituen. Zur eta lur zeuden, untxia beraien aurrean hain lasai ikusita. –Zer da soinu hori? –galdetu zioten untxiari. –Nire ilearen soinua da hori –erantzun zien untxiak– Eta soinuak animaliak erakartzen ditu. Eta arranoarekin egin zuen tratu berbera egin zuen haiekin, eta sugearen arrautza eta lehoiaren letagina eskuratu zituen. Eta luma, arrautza eta letagina hartuta, Ama Lurrarengana itzuli zen untxia. –Txikia izan arren, eskatutako guztia lortu duzu– esan zion Ama Lurrak–. Ezin zara handiagoa izan, oso arriskutsua izango zinateke-eta! Ama Lurrak, bere hitza nolabait betetzeko, belarrietatik tira egin eta esan zion: –Tira, belarri handiagoak izango dituzu, baina ez duzu gorputz handiagorik behar! K����� ������ 1
Idatzi. Nork eman zion hauetariko bakoitza untxiari?
lehoiak 20
sugeak
arranoak
3. unitatea
2
Erantzun galdera hauei.
Zer lortu behar zuen untxiak?
Arranoaren luma, lehoiaren letagina eta sugearen
arrautza lortu behar zituen. Bere gorputzeko ileak egiten zuen.
Untxiaren esanetan, zerk egiten zuen soinua?
Zer lortzen omen zen soinu horren bitartez?
Soinu horren bitartez, animaliak
erakartzen omen zituen. 3
Aukeratu. Zer esan nahi du testuko ondorengo esaldiak? Sugea eta lehoia zur eta lur zeuden untxia hain lasai ikusita.
Sugea eta lehoia lurrean etzan ziren, lasai untxiaren ondoan. Sugea eta lehoia erabat harrituta zeuden, untxia lasai zegoelako. 4
Adierazi esaldi hauek egia ala gezurra diren.
Ama Lurrak ez zion jaramonik egin untxiaren eskaerari. Untxiak kalabaza zati batekin egin zuen txirula.
Egia
Lehenbizi azaldu zen animalia lehoia izan zen.
Gezurra
Untxiak hiru gauzak lortu zituen.
Egia
Untxiak handiagoa izatea lortu zuen azkenean. 5
Gezurra
Gezurra
Aukeratu. Zein irudi dator bat ipuinaren bukaerarekin?
Zure ustez, ondo jokatu zuen Ama Lurrak? Zergatik?
E. L.
21
Hizkuntzaren erabilera. Izenordainak Gogoratu Pertsona eta gauzen izenen ordez izenordainak erabili ahal ditugu. Pertsona-izenordainak pertsonen izenen ordez erabiltzen ditugu: ni, zuk, hark, guk… Haiek (Jon eta Ane) lagunak dira.
Izenordain batzuek ez dute zehaztasunik ematen: inor, norbait, ezer… Norbait sartu da etxera / Ez daukat ezer emateko.
1
Osatu esaldiak, izenordain egokiak aukeratuz.
zu / zuk
ni / nik
Gu
orkestra bateko partaideak gara.
Nik
oso ondo jotzen dut tronpeta.
zu
Musikazalea al zara
2
?
Osatu esaldiak, izenordainak erabiliz.
Guk Gaur goizean,
Zuek 3
gu / guk
baratzeko patata guztiak batu ditugu.
ni
zorabiatu egin naiz ikasgelan.
bihar aireportua joan behar duzue, amonaren bila.
Ordezkatu azpimarratutako zatia, adibidean bezala.
Nagore, Iker eta Peru zinemara joango dira gaur.
Haiek zinemara joango dira gaur.
Anderrek, Martak eta zuk ez duzue izurdea saltoka ikusi.
Zuek ez duzue izurdea saltoka ikusi. Oier, Olaia eta hirurok Gorbeian egon gara gaur.
Gu Gorbeian egon gara gaur. Amaiak galtza berriak jantzi ditu gaur.
Hark galtza berriak jantzi ditu gaur. 22
3. unitatea Bete hutsuneak, izenordain zuzena aukeratuz.
4
zerbait • norbaitek • inork • ezer Nire aterkia hor utzi dut lehen eta orain ez dago;
Zure euritakoa ez du
inork
norbaitek
hartu; neuk gorde dizut toki seguruan.
Ibonek kontatu didana sekretua da eta ez dizut
zerbait
Ziur nago gurasoek
eraman du.
ezer
esango.
ekarriko digutela opor-bidaiatik.
Biribildu esaldi hauetako forma zuzena.
5
Zuk kontatu duzuna edonork/inork konta dezake. Etxean egon gara haren zain, baina ez da edonor/inor agertu. Lantegikoek inor/norbait bidaliko dute kutxa hori jasotzera. Horrela jarraitzen baduzu, ez duzu ezer/edozer lortuko. Ekarri al duzue jateko edozer/zerbait ? Goseak hilik nago, ezer/edozer jango nuke! Osatu elkarrizketa, hitz hauek erabiliz.
6
edonori • inor • inor ere ez • zerbait • norbait • norbaitek • ezer ere ez
Azeriaren kezka Azeri bat arduratuta zebilen aspaldian. Egun hartan ere, etxera heldu
norbaitek zenean, duzu –Ikusi al
gauzak lekuz mugitu zizkiola iruditu zitzaion.
inor
nire etxera sartzen? –galdetu zion
auzoko azeriari. –Ez,
inor ere ez
–erantzun zion auzokoak.
–Bada, oso arduratuta nabil. Uste dut
norbait
sartzen dela nire
etxean –azaldu zion azeriak. –Zerbait falta zaizu? –jakin nahi izan zuen auzokoak. –Ez, ezer ere ez
, baina gauzak tokiz kanpo daudela iruditzen zait.
–Zaude lasai –lasaitu zuen auzokoak–. Ziurrenik, zeuk utzi dituzu
Edonori zerbait horrela. gertatu ahal zaio horrelako Hala ere, badaezpada, aurrerantzean neu ere adi-adi egongo naiz.
.
23
Ortografia. -np- eta -nb- Gogoratu Euskaraz n idazten da p eta b letren aurrean. Gaztelaniaz -mp- eta -mb- hizkiekin idazten diren hitzak euskaraz -np- eta -nb- hizkiez idazten dira: campana, bombón kanpaia, bonboia.
1
Zein hitz dago tokiz kanpo? Idatzi hutsunean.
danbada
Ahatea, danbada, kaioa, oilarra
Sagarra, mandarina, bonboia, mahatsa
tronpeta
Tronpeta, bihurkina, mailua, zerra 2
Idatzi zer diren.
kanpaia
alfonbra
inprimagailua 3
bonboia
kantinplora
panpina
banpiroa
Idatzi definizio bakoitzari dagokion hitza.
Hirian zehar ibili ohi den tren mota txikia:
tranbia
Kanpatzeko erabiltzen den oihalezko etxola:
kanpadenda
musika-tresna: Makilatxoekin joz, soinua ateratzen duen Txokolatezko gozoki txiki betea:
bonboia
Sustraien eta adarren artean dagoen zuhaitzaren zatia: 24
denbora enborra
3. unitatea
Harremanetan 1
Erreparatu irudiei eta erantzun.
Zein dago desagertzeko zorian?
Panda hartza dago desagertzeko zorian.
Zer esan nahi du desagertzeko zorian egoteak? Azaldu zure hitzekin. Munduan horrelako
animalia gutxi daudela eta, horrela jarraituz gero, betiko galduko direla. Zergatik daude desagertzeko zorian? Aukeratu erantzun egokia. Gizakiak haien ingurunea suntsitu duelako. Animalia horietako asko zooetara eraman dituztelako. 2
Irakurri egoera hauek. Gero, lotu egoerak eta esaera zaharrak.
Asierren irakasleak poz-pozik daude. Asier ikasle fina da eta gelan beti txintxo egoten da. Gurasoak, aldiz, ez daude pozik. Etxean beti haserre eta aldarrika ibiltzen da.
Gaizka oso lodia da. Eskolara heldu denean, Maite ikusi du. Maite ere lodia da. Gaizkak trufa egin dio.
Mikeltxo txikiari txupetea kendu diote gurasoek. Panpina bat oparitu diote ordainetan, baina Mikeltxok ez du nahi panpinarik, bere txupete zaharra baizik.
3
Zozoak beleari, ipurbeltz.
Kanpoan uso, etxean otso.
Txakur goseak, okela amets.
Idatzi. Gogoratzen al duzu esaera zahar hauen parekorik?
Zozoak beleari, ipurbeltz. Kanpoan uso, etxean otso. Txakur goseak, okela amets.
Astoak Etxean Txerri
mandoari, belarri luze. otso, kalean uso. goseak, ezkurra amets. 25
Idaztearen xarma 1
Ordenatu azalpen-testua, zenbakiak jarriz.
Behiaren esnea ezin da zuzenean edan. Horregatik, jetzi ondoren, irakin edo pasteurizatu egin behar da, esnea edan ahal izateko. Horrela, esnea prest dugu edateko.
Esne ona lortzeko, lehen-lehenik, esnea emango digun behiak ondo jan behar du. Horregatik, oso garrantzitsua da behiaren elikadura. Bazka freskoa, hau da, belarra, eta pentsu egokia jan behar ditu.
1 Ondo jan duen behiak esne ona sortzen du eta bere errapeetan biltzen du. Errapeak behiaren ugatzak edo titiak dira. Egunero-egunero, baserritarrak behia jetzi egin behar du, hau da, esnea atera behar dio.
3
2 2
Erreparatu irudiei eta azaldu zeure hitzez.
E. L. Adibidez:
Lurraren lanketa
Antzina, gizakiek inolako laguntzarik gabe lantzen zuten lurra, metalez eta zurez
eginiko lanabesak erabiliz. Gero, goldea asmatu eta astoen edo mandoen laguntzaz hasi ziren lurra lantzen.
Gaur egun,
traktoreak erabiltzen dituzte nekazariek lurra lantzeko, horrela arinago
eta erosoago lantzen dute lurra. 26
3. unitatea
Berrikusketa 1
Osatu esaldiak taulako hitzak erabilita.
inor • norbaitek • inork • edonork
Edonork goizean Gaur
esan dezake zuk esan duzun hitz-korapiloa.
norbaitek
telefonoz deitu du gure etxera.
etorri da gaur bizikletan eskolara? Nor 2
Inork
ere ez.
ere ez du ikusi zuk galdutako motxila.
Bilatu letra-zopan inguruko irudiei dagozkien hitzak.
Z E M P A N P I N A T A O
3
Inor
A H A N E A Z O U M E I K
K A N P A D E N D A D X A
I D T K Ñ I N T Z T X B K
X N S A E K I D S B Z D E
E A L N B D A N B O R R A
N L U P X M L U K N U I L
B E G A O E Z E N B X M N
O P I I S K A X X O I L X
R O S A A X I A A I M Z A
R N T R O N P E T A L E S
A X E U U A B A A K U A E
E U K A N T I N P L O R A
Ordenatu azalpen-testua, zenbakiak jarriz.
Txita nola jaiotzen den 3 Hogeita bat egun horiek igaro eta gero, txita jaio egingo da. Kanpora ateratzeko, arrautza-oskola hautsiko beharko du.
2 Ondoren, hogeita bat egunez, oiloak arrautzak txitatu edo berotuko ditu. Horrela, arrautza barruan txita hazi egingo da.
1
Oiloa baten txita jaio dadin, lehenik, oiloak arrautza errun behar du, noski. Normalean, zortzi edo hamar arrautza erruten ditu, bat eguneko.
27
4
Irakurgaia Esker oneko sugea Behin, Sung izeneko mutil gazte batek suge txiki bat aurkitu zuen gaixorik. Etxera eraman zuen eta Ortzadar deitu zion. Hasieran, eltxoak eta kakalardoak eman zizkion elikatzeko; gero, arratoiak eta animalia handiagoak. Sugea ikaragarri hazi zen eta basora bueltatu behar izan zuen. –Inoiz behar banauzu, esan nire izena eta zuregana etorriko naiz –esan zion sugeak. Handik urte batzuetara, Sungek erregearentzat lan egin nahi izan zuen, baina opariren bat behar zuen hori lortzeko. –Ortzadar! –oihu egin zuen Sungek–. Perla eder bat behar dut erregeari oparitzeko! Berehala, suge erraldoia agertu zen landare artetik eta perla ikusgarria eman zion. Sung, perla hartuta, gortera joan zen eta erregeari oparitu zion. Horrela, lana lortu zuen. Urte batzuk geroago, Erregea gaixotu egin zen eta azti jakintsu batek esan zuen: –Animalia beraren bi kilo gibel janez gero, sendatu egingo da. «Nik erraz eskuratu ahal dut gibel hori», pentsatu zuen Sungek. Basora joan zen eta Ortzadarri bi kilo gibel eskatu zizkion. –Ondo da –onartu zuen sugeak–. Sartu nire barrura eta moztu gibel zatia. Erregea, sugearen gibela janda, indarberrituta sentitu zen. Baina urte batzuen buruan berriro gaixotu zen. Oraingoan, erregeak hiru kilo gibel jan behar omen zituen hilezkor bihurtzeko. Sung Ortzadarren bila joan zen berriro eta eskaria egin zion. –Nire gibelaren zati bat eman nizun duela ez asko! –kexatu zen sugea, baina laster etsi zuen–. Ondo da, baina ez hartu behar baino zati handiagorik! Baina Sungek, sugearen barruan zegoela, hiru kilo moztu beharrean, sei kilo moztu zituen, bera ere hilezkor bihurtzeko. Sugeak, minaren minez, ahoa itxi zuen eta Sung sugearen barruan geratu zen betiko. A����� ������ 1
28
Aukeratu. Zer ematen zion jaten Sungek sugeari?
4. unitatea
2
Esan hurrengo esaldiak egia ala gezurra diren.
Egia
Sungek gaixo zegoelako eraman zuen sugea etxera. Sugea belarjalea zen, ez zuen haragirik jaten.
Gezurra Egia
Sungek erregearen gortean egin nahi zuen lan.
Gezurra
Sungek urrezko eraztun eder bat oparitu nahi zion erregeari. Aztiak erregea sendatzeko era azaldu zuen.
Egia Gezurra
Sugeak pozik eman zion gibela Sungi, bigarren aldiz eskatu zionean. 3
Ordenatu esaldiak zenbaki bidez. Zer gertatu zen?
4
Sugearen barruan zegoela, Sungek behar baino gibel gehiago hartu zuen.
5
Sugeak ahoa itxi zuen eta Sung harrapatuta geratu zen betiko.
3
Erregea bigarrenez gaixotu zenean, beste hiru kilo gibel eskatu behar izan zituen Sungek.
2
Erregea gaixotu zenean, Sungek bi kilo gibel eskatu zizkion sugeari.
1 4
Sungek perla bat eskatu zion sugeari, erregeari oparitzeko.
Bilatu hitz hauen sinonimoak ipuinean zehar. handi egin: hazi oihan:
baso
amore eman: etsi
itzuli:
bueltatu
ebaki:
jakitun:
5
lortu: eskuratu
jakintsu
hilezin:
moztu hilezkor
Azaldu. Zure ustez, ondo jokatu al zuen Sungek sugearekin? Zergatik?
E. L.
29
Hizkuntzaren erabilera. Determinatzaileak Gogoratu Zenbakiek kopuru zehatza adierazten dute: Gaur bi kiwi jan ditut. (badakigu bi direla)
Asko , gutxi eta antzeko hitzek ez dute kopuru zehatza adierazten: Nik kiwi asko jaten ditut. (ez dakigu zenbat)
1
Bete testuko hutsuneak hitz hauekin. zenbait • ornogabeek • ornogabeak • asko
Animalia ornogabeak Animalia
ornogabeek
ez dute hezurrik, ezta bizkarrezurrik
zenbait
ere. Hala ere,
ornogabek oskola edo maskorra
ornogabeak
dute gorputza babesteko. Animalia
lehorrean
asko
zein uretan bizi dira, baina ornogabe talde uretan bizi dira, adibidez, marmokak eta itsas izarrak.
2
Osatu esaldiak, forma egokia aukeratuz.
horrek
Hor aurrean eltxo bat dago. Eltxo a) honek
b) hori
c) horrek
Antzina intsektu ikaragarriak bizi ziren. Intsektu a) hauek
hark hori
3
nazka handia eman zigun. c) haiek oso pozoitsua da.
b) horrek
c) hura
Erreparatu irudiei eta osatu esaldiak, taulako hitzak erabilita. Oso lagun gutxi joan gara erakusketara;
pixka bat
Aitak ezti Asierri 30
arriskutsuak ziren.
c) horrek
b) hark
Zure aurrean daukazun tarantula a) hori
haiek
b) haiek
Iaz aurkitu genuen labezomorro a) hurak
ziztatuz gero, min handia izango dut.
hainbat
bost
besterik ez.
kendu die erleei.
euli sartu zaizkio logelan.
pixka bat hainbat bost
4. unitatea 4
Ordenatu hitzak eta berridatzi esaldiak. onddo / zenbait / mendian. / txiki / bildu genituen / Atzo,
Atzo, zenbait onddo txiki bildu genituen mendian. zail / Gaur, / ariketa / makina bat / egin dugu.
Gaur, makina bat ariketa zail egin dugu. saria / Eskolako / azkarrek / zenbait / jaso dute. / ikasle
Eskolako saria zenbait ikasle azkarrek jaso dute. 5
Osatu perpausak, hitz hauek erabiliz.
guztia • ehunka • pare bat • apur bat
Ilean Liztorra
pare bat apur bat
bartz edo arrautza ikusiz gero, erosi berehala zorrien botika. zirikatzea nahikoa d, haren ziztada jasotzeko.
Pipia egurretik kendu ezean, etxeko egur Enbor zahar eta ustel horretan
6
ehunka
Erreparatu irudiari eta osatu esaldiak.
guztia
zula dezake.
labezomorro bizi dira.
E. L. Adibidez:
Mutil hura oso atsegina da. Zure ustez, zenbat lagun ditu? Mutil
hark
lagun
asko
ditu.
Neska hori oso aberatsa da. Zure ustez, zenbat diru dauka? Neska
horrek
diru
mordoa
dauka.
Mutil hau oso bakartia da. Zure ustez, zenbat lagun ditu? Mutil
honek
lagun
gutxi
ditu. 31
Ortografia. H letra 1
Osatu hitz gurutzatuak, zenbakiekin. 3
R
1
5
A 2
M 1
H O
A
A
H
2 4
E
M
4 5 6
G
E
7
I
6
E
R
H
E
T
Z
I
A
H
R
H
U
U
I
N
R 3
7
2
3
32
H
I
R
U
R
O G
E
I
Erreparatu irudiei eta idatzi izenak azpian.
hostoa
hegazkina
hegoa
hurra
haria
hortza
Biribildu forma zuzena. hiri/iri
haize/aize
hanka/anka
irusta/hirusta
aragi/haragi
eldu/heldu
eltxo/heltxo
hagin/agin
Harremanetan 1
Osatu ezkerreko esaldiak hitz hauekin. Gero, lotu esaldiak, aginduak osatzeko. zoaz
ezazu
sagar gozo hau.
Zoaz
C.
D. Jan
zaitez eta hil ezazu basoan Edurnezuri!
iezadazu
B. Esan
gurekin bizitzen, mesedez!
ezazu
nor den erreinuko ederrena.
Adierazi goiko ariketako zein esaldi dagokion irudi bakoitzari.
B
C
A
3
iezadazu
zaitez
A. Gera
2
4. unitatea
D
Aukeratu. Zer esan dute?
Zatoz barrura, mesedez.
Zaude geldi pixka batean.
Etorri oraintxe bertan!
Geldi! 33
Idaztearen xarma 1
Ordenatu gutunaren atal hauek zenbaki bidez.
3
t naiz e ta asko Bedera tzi ur teko ume ba e ta musika mai te di tu t an tzezpenak n bi tar tez, nire kon tzer tuak. Gu tun hone ltura eskain tza adineko umeen tzako ku nahi dizu t. oso txikia dela adierazi tza gehiago Horrega tik, ku ltura ekin dizu t. an tola tzea eska tu nahi
5
2
Danel Urrutia
Donost iak o Udalek o k ult ur a et a k ir olet ak o zinegot zi andr ea:
1 Donostia, 2012ko azaroaren 20a
4 Eskaria kontuan hartuko duzulakoan, agurtzen zaitut.
2
Irakurri gutun hau arretaz eta erantzun. Aizu, zuzendari, ikastetxean irteera gutxi egiten ditugu, eta ni nazkatuta nago. Horregatik, urtean gutxienez irteera pare bat antolatu behar dituzu. Ea lan pixka bat egiten duzun. Ez badidazu kasu egiten, gorriak ikusiko dituzu!
Zuzen idatzita al dago? Zergatik?
Ez. Tonua ez da egokia, eskariak ez dira horrela
egiten, hain era zakarrean. Zer atal falta zaio?
3
34
Data, hasierako agurra, azken agurra eta sinadura.
Idatzi goiko gutuna, era egokian eta falta diren atalak erantsiz.
E. L.
Berrikusketa 1
4. unitatea
Osatu testua, taulako hitzak erabiliz. apur bat • mila • gutxi • makina bat • pilo bat
Intsektuen museoa makina bat intsektu ikusi gutxi gora behera; beldur apur bat ere
Intsektuen museoan egon ginen eta genituen,
mila
izen genuen, horrenbeste zomorro ikusita! Museoko alderik harrigarriena
pilo bat
armiarmena zen, armiarma
zituzten kristalezko kutxa
handietan. Hala ere, nire intsekturik gustukoena tximeleta da eta horientzat
gutxi
ez zeukaten toki handirik; oso tximeleta 2
Idatzi letraz zenbaki-segida hauek. 10, 11, 12
3
Hamar-hamaika-hamabi.
14, 24, 34
Hamalau-hogeita lau-hogeita hamalau
30, 70, 90
Hogeita hamar-hirurogeita hamar-laurogeita hamar
Osatu esaldietako hutsuneak. Udazkenean zuhaitz askori
hostoak
Bilbotik New York-era joateko
hegazkina da garraiobide azkarrena.
Gizakiok bi
hanka
Praka horiek konpontzeko, 4
zituzten.
erortzen zaizkie.
ibiltzeko.
haria
Osatu gutunari falta zaizkion atalak.
eta jostorratza behar ditut.
E. L.
Arraldeko herri-kiroldegiko arduradun andrea: Arraldeko hamar urteko ume bat naiz. Herriko futbol taldeko partaidea naiz. Txikiak garen arren, entrenatu beharra daukagu ondo jokatu nahi badugu. Kontua da kantxako ordutegian ez gaituzuela kontuan hartzen eta ez dugula izaten non jokatu. Horregatik, guretzat ere, tokia gordetzeko eskatu nahi dizuet.
35
5
Irakurgaia Harrizko txoritxoa Bazen behin harrizko txori magiko bat, bi mendiren arteko baso eder batean bizi zena. Oso pisutsua zenez, ezin zuen hegan egin. Egunen batean hegan egingo zuela egiten zuen amets, baso ederrei zerutik begiratu ahal izateko. Egun hori heldu bitartean, toki batetik bestera saltoka ibiltzen zen, zuhaitz ederren artean. Txoriaren amets guztiak, ordea, sute ikaragarri batek hondatu zituen. Lehen zuhaitzak eta landare ederrak zeuden tokian enbor zatiak eta errautsak baino ez ziren geratu; basoko animalia guztiak ere desagertu edo hil egin ziren. Jadanik ez zegoen zerutik zer ikusi. Harrizko txoriari suak ez zion kalterik egin, baina sua itzali eta ingurura begiratu zuenean, ezin izan zion negarrari eutsi hango egoera latza ikusita. Gau eta egun egin zuen negar, begiek ere min egin arte. Malkoetako bakoitzak harria apurka-apurka desegin zuen eta, egunak joan, egunak etorri, harrizko txoria ur-putzu txiki bilakatu zen. Eguna argitu zuenean, eguzkiak malkoak lurrundu zituen eta harrizko txori ederra hodei zoriontsu bilakatu zen. Horrela, hegan egitea eta paisaia ikusgarriak zerutik ikustea lortu zuen: bere ametsa bete zuen, azkenean. Egun hartatik aurrera, hodeia zeruan zehar dabil etengabe, baso eta mendi ikaragarriei begira. Sutea gogoan, berehala abiatzen da basoak urez bustitzera, bero eta sute garaietan. P���� P. S�������� (moldatua)
1
36
Aukeratu. Hauetako zein da ipuineko protagonista?
5. unitatea
2
Erantzun galderei. Zergatik ezin zuen txoriak hegan egin?
Zertarako egin nahi zuen hegan?
Harrizkoa zenez, oso pisutsua zelako.
Baso ederrei zerutik begiratu ahal izateko egin
nahi zuen hegan. Zer gertatu zitzaion basoari sutearen ondorioz?
Hondaturik geratu zen, errautsak
baino ez ziren geratu; eta basoko animalia guztiak hil ziren. 3
Ordenatu irudiak zenbaki bidez. Zer gertatu zen sutearen ondoren?
2
4
3
1
Azaldu ordenan goiko irudietan gertatzen dena. 1. Harrizko txoria negarrez hasi zen, basoa hondatuta ikusita. 2. Txoria ur-putzu bihurtu zen eta eguzkiak lurrundu egin zuen. 3. Txoria hodei bihurtu zen eta ordutik zeruan dabil etengabe.
5
Lotu ipuineko hitzak eta horien sinonimoak. hondatu
segituan
latz
6
izugarri
berehala
larri
ikaragarri
alferrik galdu
Idatzi. Zu hodeia bazina, zer ikusi nahi zenuke?
E. L.
37
Hizkuntzaren erabilera. Nolakoa? Nola? Gogoratu Erreparatu desberdintasunari: Nolakoa da Iker? Iker alaia da. Nola dago Iker? Iker alai dago.
1
Lotu erantzunak eta galderak. Etxea zaharra da.
Txakur hori lasai dago.
Etxea zahar dago.
Nolakoa da?
Txakur hori mantsoa da.
Neskatoa alaia da.
Nola dago?
Liburutegia handia da.
Neskatoa alai dago. 2
Liburutegia urruti dago.
Erreparatu irudiei eta idatzi. Nolakoak dira? berritsua • indartsua • luzea • bizarduna
luzea 3
berritsua
bizarduna
indartsua
Erreparatu irudiei eta idatzi. Nola daude? okertuta • hondatuta • argal • zulatuta
zulatuta 38
okertuta
argal
hondatuta
5. unitatea 4
Idatzi esaldi bakoitzari dagokion aditza.
da
Gure txakurra esanekoa
, deitu eta berehala etortzen da.
Urak denbora luzeegia eman du izozkailuan eta izoztuta Ezin gara sartu, ez daukagu giltzarik eta atea itxita
dira
Gure auzokoak oso atseginak
dago
.
.
, beti daude laguntzeko prest.
Berandu iritsi gara eskolara eta irakasleak haserre 5
dago
dago
.
Osatu testua, taulako hitzak erabiliz.
Mattin hondartzaina Mattinek gure herriko hondartza zaintzen du. Hondartza zaintzen eta hitz egiten ematen du eguna, oso baita. Gizon
atsegina
da, beti izaten du irribarrea
aurpegian. Hala ere, aspaldian hondartza
zikin
berritsua
haserre
zebilen,
zikin burdinazkoak
zegoelako. Jendeak ez zuen
haserre
hondartza behar bezala zaintzen, eta hainbat zakarrontzi
hondatuta zeuden. Alkateari zakarrontzi berriak eskatu
berritsua
zizkion, eta hark baietz erantzun zion. Esan eta egin; oraingo
hondatuta
zakarrontziak burdinazkoak dira eta ezin izango ditu inork
atsegina
apurtu. Mattin oso 6
pozik
pozik
dago.
Deskribatu familiako kide bat taulako sei hitz erabiliz. Nolakoa da? Nola dago? E.
L.
argala • haserre • indartsua • gaiztoa • alai • zaharra urduri • lasai • atsegina • pozik • jatorra • berritsua
39
Ortografia. Puntuak Gogoratu Bi puntuak : bana-banakako aipatze baten aurretik jartzen dira. Nire lagun minak hauek dira: Eneko, Uxue eta Olatz. Eten-puntuak … eta abar delakoaren ordez erabiltzen dira: Nik hainbat lagun ditut: Leire, Asier, Teo, Nahia…
1
Irakurri esaldiak eta ipini bi puntuak dagokien lekuan. Atzo, hainbat liburu erosi nituen : Pinotxo, Txanogorritxo, Hiru txerrikumeak... Gure etxeko fruta-ontzian denetarik dago : gereziak, sagarrak, mahatsa... Mirenen lagunak hauek dira: Nekane, Idoia, Markel eta Olatz.
2
Jarri puntua edo eten-puntuak esaldi bukaeran. Hainbat lagun etorri dira: Josune, Arrate, Eunate, Leixuri … Olentzerok denei ekarri zien oparia: amari, aitari, Nagoreri eta Eiderri . Jonek animalia asko ditu etxean: lau txakur, katu bi, suge bat eta bi hamster . Harategian hainbat gauza erosi ditugu: saltxitxak, oilaskoa, txerri txuletak …
3
Erantzun galderei, esaldiaren bukaeran puntua edo eten-puntuak jarriz. Zein dira zure jaki gustukoenak?
Zer jan zenuen atzo bazkaritan?
Zein dira zure hiru kolore gustukoenak?
Nor dira zure ikaskideak?
40
E. L.
Harremanetan 1
5. unitatea
Lotu eta adierazi noren iritzia den bakoitza.
Nik uste dut kaleak
Nire iritziz, animaliek guk
garbi mantentzea ona
beste errespetu merezi
dela herriaren
dute. Beraz, zain
osasunerako.
ditzagun!
Nire ustez, ez dugu
Nik uste dut mendia toki
behar beste zaintzen
zoragarria dela eta
itsasoa. Gero eta
denon artean zaindu
zikinago dagoela
behar dugula.
ohartu naiz.
2
Lotu bi zutabeak era zuzenean. Nire ustez, Nik uste dut
3
Asmatu bi pertsonaia hauen iritzi bana.
naturaz gozatzea munduko gauzarik ederrena da. naturaz gozatzea munduko gauzarik ederrena dela.
E. L. Adibidez:
1. Ni§ us†æ du† irakurtΩeå oso di∫±rtigarriå ∂elå etå gauzå asko ikas†e> di®elå liburua§ irakurritå. 2. Ni®æ iritziΩ, oso onå då kirolå egi†eå etå bizimod¤ osasungarriå iza†eå. 41
Idaztearen xarma 1
Aukeratu erantzun zuzenak, idatzi letrak eta hitza osatuko duzu.
HERRIKO IGERILEKU KO TESTA R
salto eginez sartzen naiz.
R
komunera joaten naiz.
I
pixkanaka sartzen naiz.
T
uretan egin ohi dut.
G
txankletak janzten ditut.
O
oinutsik ibiltzen naiz.
I
Dutxa hartzen dut.
A
2
E
Bai.
F
Ez.
Jantzi egiten naiz.
IGERI
Idatzi galdera bana erantzun sorta bakoitzerako. Ondoren, erantzun.
E. L. Adibidez:
Bideojokoak 1. Noiz ibiltzen zara jolasean bideojokoekin? Egunero edo ia egunero. 2.
Jokalari trebe samarra.
Jokalari hasiberria.
Luzatu goiko galdera sorta, beste bi galdera eta zenbait erantzun emanez. 3.
4.
42
Inoiz ere ez.
Nolako jokalaria zara? Oso jokalari trebea.
3
Noizean behin.
E. L.
Berrikusketa 1
5. unitatea
Osatu esaldiak, hitz hauek erabiliz. eskuzabala •
sasoian •
haserre • kirolzalea •
Mikel mendian edo korrika ibiltzen da beti; oso
kirolzalea
Ordubete egon behar al dugu zure zain? Hori oso denbora Irati
sasoian
Haserre
luzea
da.
luzea
da!
dago, mendirik altuenak ere erraz igotzen ditu. nago, zuen ohea egin gabe utzi duzue-eta!
Aitonak bere janaria ere emango liguke; gizon eskuzabala da. 2
Jarri puntua, bi puntuak eta eten puntuak esaldietan. Hainbat gauza birzikla ditzakegu: potoak, botilak, papera, ontziak … Kostaldea garbitzera hauek joan dira: Miren, Josune, Aintzane eta Ikerne . Telebistan kirol asko ematen dituzte : eskubaloia, tenisa, txirrindularitza, futbola … Atera armairutik bazkaltzeko behar ditugunak : sardexkak, aiztoak, platerak eta edalontziak . Olentzerok makina bat gauza ekarri dit : baloia, puzzlea, pijama…
3
Osatu test honetako galderak eta erantzunak.
E. L. Adibidez:
Garbitasunari buruzko testa 1. Noizero garbitzen duzu zeure burua? Egunero hartzen dut dutxa.
Astean behin.
Astean bizpahiru aldiz.
2. Noiz garbitzen dizu hortzak? Jatordu guztien ondoren.
Gauean.
Inoiz ere ez.
3. Nola eduki ohi duzu zure logela?
Txukun-txukun. 4.
Zikin-zikin.
Txukun samar.
Garbitzen al dituzu eskuak jan aurretik? Beti.
Batzuetan.
Inoiz ez. 43
Berrikusketa orokorra 1
Jarri ezezkoan esaldi hauek. Irakaslea astelehenetan berandu etortzen da eskolara. Irakaslea astelehenetan ez da berandu etortzen eskolara. Ireneri ez zaizkio txokolatezko pastelak gustatzen.
Ireneri txokolatezko pastelak gustatzen zaizkio. Gure gurasoek kotxe berria erosi dute.
Gure gurasoek ez dute kotxe berria erosi. Jantokiko arduradunek jaia jantokian egiten utzi digute.
Jantokiko arduradunek ez digute utzi jaia jantokian egiten. Gure amonak eskiatzea eta patinatzea gustuko ditu.
Gure amonak ez ditu gustuko eskiatzea eta patinatzea. 2
Erantzun galderei esaldi honetan oinarrituta. Gaur goizean Zuriñek Saioari txarolezko zapatak erosi dizkio. Noiz erosi dizkio txarolezko zapatak Zuriñek Saioari?
Gaur goizean erosi dizkio txarolezko zapatak Zuriñek Saioari. Nori erosi dizkio txarolezko zapatak Zuriñek gaur goizean?
Saioari erosi dizkio txarolezko zapatak Zuriñek gaur goizean. Nork erosi dizkio txarolezko zapatak Saioari gaur goizean?
Zuriñek erosi dizkio txarolezko zapatak Saioari gaur goizean. Zer erosi dio Zuriñek Saioari gaur goizean?
Txarolezko zapatak erosi dizkio Zuriñek Saioari gaur goizean. 3
Bete esaldietako hutsuneak. Asko ala handia ? Lehiaketan lehena geratu zinela entzun nuenean, poz
handia
hartu nuen.
asko
Lorezainak lore
bildu ditu
emaztearentzako lore-sorta egiteko. Mutikoak haginlariarenera joan beharko du; hagineko min
handia
dauka.
Emakumeak arropa gehiegi du soinean eta bero Pertsona 44
asko
handia
bildu ziren Jonen aitonaren hiletan.
dauka.
Berrikusketa 4
Bete testuko hutsuneak, hitz hauek erabiliz. metro
kilo
litro
Gurasoek baserrian negutegi berria ereitea erabaki dute. Horretarako, kooperatibara joan behar izan dugu hainbat gauzaren bila. Negutegia egiteko, 50
metro
plastiko zuri erosi dugu eta lurra
metro
estaltzeko beste 20
plastiko
beltz. Negutegiko soroan tomateak, lekak eta kalabazak jarriko ditugu eta bakoitzeko 2
kilo
hazi
litro
erosi dituzte. Gainera, 100
ur
ere erosi dute. Ez al dakite iturriko ura erabiltzen dela? Ez dakit ortuaririk izango dugun, oporretako dirua, behintzat, xahutu dugu! 5
Aukeratu izenordain egokia.
zu
Gaur arratsaldean a) zuek
Nik
b) zu
b) Ni
Eskiatzera etorri nahi duzu? a) Hark
b) Hura
Biharko txangoan
6
d) gu
c) Hark
Hark
d) Nik
utziko dizkizu eskiak.
c) Zuk
d) Zu
erratza pasatzen baduzue, nik harrikoa egingo dut.
a) Zu
a) guk
c) zuk
ez daukat etxeko giltzarik; zeuk ireki, mesedez.
a) Gu
Zuek
gurekin etorriko zara zinemara.
b) Zuk
Guk b) gu
c) Zuek
d) Haiek
eramango dugu guztion bazkaria. c) haiek
d) nik
Irakurri esaldiak eta biribildu forma egokiak. Ate hau ezin du inork/norbaitek ireki, giltza aspaldi galdu zen. Edonor/Norbait erori al da? Kolpe-hotsa entzun dut.
Motxila hori inork/edonork lapur dezake, hor lurrean utzita. Edonor/norbait izan daiteke lasterketako irabazlea: oso azkarrak dira guztiak.
Guztia dakiela uste du baina ez daki
ezer/zerbait .
45
Berrikusketa orokorra 7
Osatu esaldiak, irudiari erreparatuta. Zer jango du bakoitzak? Zenbat?
ogitartekoa gozokiak erroskilla gailetak
hiru gaileta
Neska betaurrekodunak
erroskilla bat
Mutil ilegorriak
bost gozoki
Bikiek
jango du. jango dituzte.
ogitarteko bat
Bi motots dituen neskatoak 8
jango ditu.
jango du.
Osatu testua, hitz hauek erabiliz. pixka bat
Pixka bat
gutxi
makina bat
pare bat
nekatuta nabil azken egunotan. Eskolan
pare bat
digute eta azterketa
gutxi
Gainera, lo
guztia
makina bat etxerako lan bidali
ere izan dut: euskarako azterketa eta matematikakoa.
egin dut, lehengusu-lehengusinak gure etxera etorri direlako; izan
ere, etxera etortzen direnean, oso berandu joaten gara ohera. Oso dibertigarria izaten da baina etxe 9
guztia
hankaz gora jartzen dugu!
Osatu esaldiak, hitz hauek erabiliz. sasoian
Okindegia Iker oso
zulatuta
itxita langilea
jatorra
da, egunero egiten ditu etxeko lanak.
jatorra
Ezin naiz bizikletan ibili, gurpila 46
itxita
dago; ezingo dugu ogitartekorik jan.
Egunean 5 kilometro egiten ditu; Zuzendaria oso
langilea
sasoian
dago, gero!
da, ez da inoiz haserretzen.
zulatuta
daukat-eta.
Berrikusketa 10
Idatzi definizio bakoitzari dagokion hitza. jauzi/jausi
zoro/soro
jauzi
Salto:
Zereal mota:
arroza arrosa
Lore koloretsu eta usaintsua: Lur saila:
soroa
Burutik ondo ez dagoena: Erori: 11
arrosa/arroza
zoroa
jausi
Osatu hitz gurutzatuak irudien laguntzaz.
H
1
E
2
3
H
H
G
A
4
1
5
H
H
U
K
R O
S
T
O 6
Z O
7
U
Z
R
6
O 7
H
E
Z
2
N
R
R T
I
G
O
E I 5 4
3
12
Jarri puntua, bi puntuak eta eten puntuak behar diren tokietan. Hiru lagun handi egin ditut udalekuan : Terese, Elene eta Mikel . Nire ama erizaina da. Nire aita idazkaria da. Merkealdian gauza pilo bat erosi dugu : zapatak, galtzak, berokia… Honakoak erosi ditugu mozorrotzeko : partxea, ezpata, ileordea eta pinturak .
47
