OLH euskara materiala

EUSKAL HIZKUNTZA

2015-2016 ikasturtea Irakaslea: Ainitze Telletxea Ikaslea:

6

AURKIBIDEA 3

KOMUNIKAZIOA Komunikazioa

4

Helburuak

6

Hizkuntzaren aldagaiak

7

Testu motak

8

31

GRAMATIKA Deklinabidea

33

Aditza

55

Denetik

61

Kategoria gramatikalak

81

91

ORTOGRAFIA Puntuazio ikurrak

92

A itsatsia

97

H-ren erabilera

101

Z, S, X Nahasean

104 105

LITERATURA (proiektua)

107

6

ULERTU ETA ADIERAZI

133

6

KOMUNIKAZ IOA

6

1.1 KOMUNIKAZIOA

Komunikazioa Komunikazioa deitzen diogu izaki bizidun batek beste bati mezu bat bidaltzeko darabilen prozesuari. Mintzaira zeinusistema konplexuen bidez komunikatzeko ahalmena da. Hala ere, ahalmen hau ez da sistema bakar batean azaltzen, hizkuntza-mota askotan baizik.

Zeinuak Zeinu bat, beste gauza baten ideia gogorarazten duen zerbait da. Esate baterako, semaforo baten argi gorriak debekuaren ideia gogorarazten du, paper baten gainean eginiko marrazkia, edozein objekturen adierazpena izan daitekeen bezala.

6

Zeinu-motak 

Hautemateko erabiltzen dugun zentzumenaren arabera, bi zeinu-mota nagusi bereiz ditzakegu: o Ikustezkoak, adibidez, trafiko-seinale bat. o



Entzutezkoak, sirena.

adibidez,

anbulantzia

baten

Formari dagokionez, bi multzo handi bereiz ditzakegu: o

Linguistikoak, giza hizkuntzan oinarriturikoak.

o

Ez-linguistikoak, hitzezkoak ez diren komunikazio-sistemetan oinarriturikoak, adibidez, keinuak.

Komunikazioaren elementuak Komunikazioa gauzatu dadin elementuak honako hauek dira:  

beharrezkoak

diren

Igorlea: komunikazioan mezua adierazten duen pertsona. Mezua: zeinu-multzo gisa eman nahi den informazioa.



Hartzailea: pertsona.

komunikazioan

mezua

hartzen

duen



Kodea: mezua osatzeko konbinatzen diren zeinu eta arauen multzoa da, eta berdina izan behar du igorle eta hartzailearentzat.



Komunikazio-kanala: mezua interferentziarik hartzailearengana heltzeko bidea.



Zarata: Komunikazioa oztopa edo nahas dezakeen edozein faktore da

gabe

6

6

1.2 KOMUNIKAZIO HELBURUAK Funtzio nagusia

Helburua

Komunikazioa ren elementua

Adibidea

Adierazgarria edo erreferentziala

Errealitateari buruzko informazioa eman.

Erreferentea

Bi gehi hiru bost dira.

 Irudimenezkoa

Errealitatea asmatua denean.

--------

Txokolateak egan egiten du.

 Metalinguistikoa

Erreferentea hizkuntza bera denean.

Kodea

(f) fonema bat da

Fatikoa edo Komunikazioa Kanala kontaktuzkoa hasi, mantendu, bukatu edo egiaztatu.

Entzun didazu?

Adierazkorra edo emotiboa

Ai, ze poza!

Deitzailea konatiboa

Poetikoa

Sentimendua Igorlea k eta emozioak adierazi.

edo Solaskideare Hartzailea n portaeran eragina izan. Literatur Mezua testuak edo beste edozein motakoak sortu baina

al

Ospa hemendik!

Zerua bezain begi urdinak ditu

6

ezohiko eran.

6

1.3

HIZKUNTZAREN ALDAGAIAK

Lapurtera eta Behenafarrera: hizkerak bereizi egin diren arren, haien arteko aldea txikia da egun eta multzo berean sartu ohi dira. Zuberoera: Bi ezaugarri nagusi ditu xiberutarrak: batetik, gainerako euskalkien aldean oso berezia dela; bestetik, batasun eta berdintasun handia daukala eremu osoan. Gipuzkera: bertan oinarritu delako, gehienbat, euskara batua. Bizkaiera: Euskal Herriko mendebalean hitz egiten dena da, Bizkaian ez ezik, baita Araban eta Gipuzkoa mendebalean ere. Nafarrera: Eremuz lur handia hartzen du euskalki handiz. Bere barnean daude Nafarroako hizkerarik gehienak, bazter batetik bestera alde nabaria dagoen arren. Orri honetan Euskal Herriko euskalki nagusiak ezagutzeko eta entzuteko aukera duzue. Txoko desberdinetako hiztunak dira, denek esaldi berdina esaten duten baina bakoitzak bere euskalkian.

GUK EUSKARAZ HITZ EGITEN DUGU! GIPUZKERA: guk euskaraz hitzeiten deu (Beasain) Guk euskeraz itedeu!! (Zarautz, Ana Altuna Riaño) LAPURTERA: gu eskuaraz mintzatzen ga (Senpere) BEHE-NAFARRERA: Gu eskuaraz ai gitxu (Jutsi) ZUBEROERA: Gük (e)uska(ra)z hitz egiten dügü (Altzai) BIZKAIERA: Guk euskeraz eitxen dou berba (Lekeitio) Guk euskeraz eittejuau (Mallabia, Ibon Zubiate) Guk euskeraz itten du berba! (Oñati, Ainhoa Aiastui) NAFARRERA: Gu (e)uskeraz mintzatzen gara (Irazoitz) ARABA: Guk euskaraz itten dau (Aramaio) http://www.euskaltzaindia.net/dok/iker_jagon_tegiak/43655/index.html

6

1.4 TESTUAK ETA TESTU MOTAK

ZER DA TESTUA?? Testua komunikazio ekintza baten ahozko edota idatzizko adierazpena da: modu koherentean elkartutako hitzek, esaldiek eta pragrafoek mezu bat osatzen dute, beti ere helburu zehatz batekin. Testu bakoitza egoera komunikatibo zehatz batean eta pertsona konkretu batek edo batzuek sortua da; testu bakoitza, beraz, bakarra da, ez daude berdinak diren 2 testu. Dena den, zenbait testuk badituzte berdinak edo oso antzekoak diren ildo edo ezaugarri batzuk, eta hauetan oinarrituz, sailkapen bat egiten da. TESTU MOTAK AZALP EN TESTU AK

HELBURUA

EREDUAK

EGITURA

Edozein gairi buruz, zerbait edo ezer ez dakien hartzaile batentzat gertakizun edo fenomeno baten azalpen objektiboa egiten duen testua.

● Testuliburuak

Gaiaren aurkezpena

● Gai baten azalpena

Garapena

● Albistea

Ondorioak

● Artikulua

Azken laburpena

Gai bati buruzko azalpenak ematea: zer den, nolakoa den, zergatik gertatzen den…

● Erreportajea ● Entziklopedia ● Eskela

6

ARGUD IO TESTU AK

Gertakizun, arazo edo fenomeno baten inguruko tesi, iritzi, uste edo postura bat egiaztatzeko zein errefusatu edo baztertzeko ematen diren aldeko edo kontrako arrazoiez osaturiko testua.

● Publizitate iragarkia

Gaiaren aurkezpena

● Liburu bati buruzko iritzia

Garapena (alde/kontra)

Azken ondorioak eta ● EGAko elkarreragina aholkuak ● Iritzi artikulua

Ideia baten alde edo kontra egitea, gure iritziak eta jarrerak adieraztea, norbait konbentzitzeko argudioak ematea…

● Debatea ● Eslogana ● Eskaera gutuna ● Erreklamazioa ● Hausnarketa ● Eskaera gutuna ● Erreklamazio gutuna

JARRAIBI DE TESTUAK

Jarraitu beharreko urratsak azaltzea eta jakinaraztea.

● Errezeta ● Gida liburua ● Arautegia ● Dekalogoa

6

Eskema (iruditan askotan) Pausoz pausoko ordena eta azalpena

NARRAZ IO TESTUA K

Denbora tarte jakin batean gertatzen diren ekintzen kontaketa da.

● Ipuina ● Alegia ● Elezaharra ● Bidaia kronika ● Albistea

DESKRIBA PEN TESTUAK

Gizaki, gauza, gertakizun, prozesu, sentimendu edo fenomeno baten ezaugarri fisiko, psikologiko nahiz bestelakoak agertu, erakutsi, adierazi edo zehazten dituen testua.

ELKARRIZKET Beste norbaitekin (edo gure buruarekin) elkarrizketan aritzea AK

● Bidaia liburuxka ● Olerkia

● Antzezlana ● Elkarreragina ● Elkarrizke tak: o Whatsap o Skype o Telefonoz

6

Gaiaren aurkezpena Ekintzen garapena Amaiera

● Bakarrizketa

GUTUNAK

Lekua e Hasierak Aurkezp idaztear

Gaiaren argudioa iritziak…

Eskaera

14

1.

TESTU MOTAK

1.1

TESTU ADMINISTRATIBOAK

Administrazio testuak, Administrazioa eta hiritarren arteko komunikazioa gauzatzeko erabiltzen diren dokumentuak dira. Testu hauetako batzuk (kontratua, instantzia, etab.) ohizko erabilerazkoak dira eta bere ezaugarriak ezagutzea komeni da.

1. Administrazio testu motak .Informatzaileak: zirkularra, agurra, gutuna, posta elektronikoa. .Erabakitzailea (zuzenbide prozesu-izaerakoak barne): deialdia edo zitazioa, jakinarazpena (adostasunezkoa, erabakitzailea, multa, baimenezkoa, etab.), eskarizkoa, kokalekuzkoa, eginbidezkoa, erreguzkoa, demandazkoa, epaia, errekurtsozkoa, aginduzkoa, legezko abisua. Araugileak edo aginduzkoak arautegia, agindua.

(legezko

zuzenbide-agiriak):

legea,

dekretua,

. Fede-emailea: akta, memoria, ziurtagiria. . Eskaria, salaketa, adierazpena, uko egitea, errekurtsoa, erreklamazioa. . Txostena, ofizioa. . Kontratua.

2. Txostenak Txostena, pertsona edo egunerokotasuneko gauzei buruzko ekintza edo datu egiaztagarrien erakusketa da. Txostenaren hizkuntza garbia, zuzena eta objektiboa da. Autoreak balorazio edo iritzi pertsonalak eransten baditu, ekintza objektibotatik garbi bereizi behar ditu.

Txostenek ondorengo elementuak dauzkate:  

Izenburu luzea eta informazio nahikoa ematen duena. Aztertu beharreko objektua, hala nola burututako ikerketaren helburu eta ezaugarriak zehazten duen sarrera.

15

 

Txostenaren gorputza, non ikerketaren emaitzak antolatuta eta zehazki zehazten baitira. Autorearen konklusio edo gomendioak.

3. Batzar-agiriak Batzar-agiria bileran/batzarrean gertatutakoa eta hitz egindakoa gordetzen den dokumentua. Batzar-agirietan azaltzen diren elementuak ondorengoak dira: -

Izenburu luzea, non bileraren nondik norakoa eta data zehazten baitira. Sarrera, non bilerako datuak azaltzen baitira. Gai-zerrenda, bileraren edukiaren gidoi laburra dena. Gai-zerrendaren garapena, non gai-zerrendako atal bakoitzean hitz egindakoa azaltzen baita, kasu bakoitzean parte hartzen duten pertsonak aipatuz. Amaiera.

4. Eskariak Eskaria dokumentua da, zeinen bitartez erakunde publikoari edo autoritateari zerbait eskatzen baitzaio. Bere formatuan beti azaltzen direnak: . Sarrera, eskatzailearen datu pertsonalekin. . Komunikazioa, zeinek eskaria zergatik egiten den eta eskaria bera erakusten baitu. . Amaiera: lekua, data, sinadura eta oina azaltzen ditu, non instantziaren hartzailea adierazten baita.

5. Erregistroa Administrazio testuak, testu planifikatuak dira non erregistro formala erabiltzen baita. Testu hauek kortesiazko printzipioa mantendu behar dute. Beraz, ez dute irainik ala zentzurik gabeko iritzirik eduki behar ezta diskriminazio formarik ere. Era berean, komunikatzen direnen artean distantzia mantentzea beharrezkoa da, errespetuzko (usted) trataeraren bitartez, "ni" ez erabiliaz eta hasierako zein bukaerako agurrean hurbiltasunik agertu gabe.

6. Testuen antolaketa Testu hauek eskema finkoetara egokitzen dira, formularioen (inprimakien) (non beharrezko informazioa baino ez baita eskatzen) eta eskariaren kasuan bezala.

16

Esaldi formulek, testu hauen egitura zorrotza mantentzen laguntzen dute (expone, solicita, en virtud de lo cual, etab.).

7. Kontratua Kontratua, bi pertsona (edo gehiago) edo erakunderen arteko hitzarmenaren baldintzak jasotzen dituen dokumentu idatzia da. Kontratuek beti ondorengo elementuak edukitzen dituzte: . Kontratua sinatzen den lekua eta data. . Kontratatzaileen datu pertsonalak. . Sinatzen den akordioa. . Kontratuko klausula ala baldintzak. . Kontratatzaileen sinadurak.

8. Curriculuma Curriculumak hiru bloke dauzka: . Datu pertsonalak. . Eskola Heziketa: eskolako ikasketak, eginiko ikastaroak eta hizkuntzak. . Lan-ibilbidea: lan eskarmentua eta curriculuma idazterakoan izaten den lanbide egoera.

9. Erreklamazioa Erreklamazioa, argumentuzko testua da non jasotako kalte batengatik kexa azaltzen baita.

Erreklamazioek ondorengoa azaltzen dute: . Erreklamazioa egiten duenaren datu pertsonalak. . Erreklamazioaren arrazoia. . Eskaria. . Amaiera: lekua, data eta izenpetzea.

17

2. TESTU ZIENTIFIKO TEKNIKOAK

Izaera zientifiko eta teknikoa duten testuetan informazio-funtzioa da nagusia, helbururik funtsezkoena jakintzaren transmisioa delako.

Hizkuntza zientifikoaren ezaugarria orokorrak -

Unibertsaltasuna: diziplina batean aritzen diren pertsona guztientzat aztertzeko helburua bera denez, hizkuntza zientifikoen homogeneizatzea gertatzen da hizkuntza ezberdinetan. Objektibotasuna: konnotatiboa dena eta adierazkortasunaren baliabideak baztertzen dira. Zehaztasuna: hizkuntzaren bidez diziplina bakoitzak ikasten duen errealitatearen zatiak zehatz-mehatz izendatzen dira.

Testu zientifikoen analisia Zientziako edukiak testu argitzaile gisa antolatu ohi dira. Ez dago testu zientifiko-tekniko bereizgarririk, baina bai generoak, esaterako taxonomiak, frogapenak, etab. Testu hauek era honetan banatu ohi dira: -

Sarrera: ikasten den gaia, helburuak, markoa eta oinarri teorikoak aurkezten dira. Garapena: ikasitako fenomenoen erakusketa egiten da eta frogekin batera, hipotesi bat plazaratzen da. Ondorioak: hipotesiaren bideragarritasuna eta horren ondorioak azaltzen dira. Aditzaren ikuspuntutik, testu zientifikoen eta teknikoen eraikuntzak koherentzia logiko bera dauka. Sintaxiaren ezaugarririk bereizgarrienak honako hauek dira: Menderakuntza ugaria izango da harreman logikoak adierazteko. Adierazpen inpertsonalak. Osagai adierazgarrien falta. Izen-sintagma konplexuak eta aditz-sintagma sinpleak.

Terminologia zientifikoa Terminologia zientzia eta teknikaren berezko terminoen multzoa da, edota interes profesionalak, ideologikoak, kulturalak edo beste motako interesak komunean dituzten talde ezberdinek erabiltzen dituzten terminoak dira. Termino teknikoak, batik bat, diziplina zientifiko eta teknikoetan erabiltzen diren terminoak dira. Bere ezaugarririk nagusienak:

18

-

Zehaztasuna: terminoek kontzeptu bakar bati egiten diote erreferentzia -hau da, monosemiazko izaera daukate-, aldez aurretik definizioen bidez zehaztu den kontzeptuari hain zuzen ere. Objektibotasuna eta emoziozko neutraltasuna: terminoen erabileran, balorazio subjektiboa, balio konnotatiboak eta irudizko adierak ekidin behar dira. Egonkortasuna eta egokitasuna: terminoen esanahiak iraun egin behar du denbora aurrera doan heinean, baina hiztegi zientifiko eta teknikoak ere, egiten diren aurkikuntzetara egokitu behar dira.

3. KAZETARITZA TESTUAK Kazetaritza-berbaldiak masa-komunikabideen bidez zabaltzen diren eta helburutzat informatzea duten mezuak dira (orokorrean prentsa idatziaren bidez zabaldu izan dira). Kazetaritza-mezuek gaurkotasuna, interesa eta objektibotasuna helburu dituzten era askotako informazioak transmititzeko balio dute. Informazio horien edukia berria deitzen da.

Kazetaritza-generoak Testu bakoitzeko eduki berriemaile eta interpretaziozko edukien ehunekoa aldatu egiten da eta genero berriemaileen eta iritzi-generoen arteko sailkapena egiteko irizpidea osatzen du.

1. Genero berriemaileak: Genero berriemaileak, berez, berria eta erreportaje objektiboak dira. Ezberdintzen dituena, gertaerak azaltzeko erabiltzen den luzapena eta sakontasuna dira. Erreportajea garatutako berria da eta bertan, berrian sartu ezin diren osagaiak eransten ditu.

2. Iritzi artikuluak: Iritzi artikulua testu-tipo bat da non egileak bere iritzi bat edo iritzi batzuk agerrarazi nahi dituen. Argudio-testu mota bat dela ere esan daiteke. Egileak bere iritzia plazaratuko du, ez beti tesi bat defendatzeko asmoz. Irakurlearen iritzia aldatzea izango litzateke helburu nagusietako bat.

Bere helburua irakurleak gaurkotasunetik egiten duen interpretazioa bideratzea da.

19

o

. Editoriala, gaurkotasun-gertaera nagusiei buruzko egunkariak duen iritzia azaltzen duen zinadurarik gabeko testua da. Editorialetan azaltzen diren interpretazioak, balio-sistema batean oinarritzen dira, nahiz eta askotan balio-sistema agerian ez egon. Baliosistema hori berori izango da, hain zuzen ere, egunkariaren editorialaren irizpidea osatuko duena.

o

. Atzean dagoen artikulua egileak sinatutako testua da, zeinetan autoreak gertaerei buruz bere iritzia, interpretazioa eta balorazioa azaltzen baitira. Beti ere bere ikuspuntutik.

o

. Kritika -literarioa, arte, zinema edo telebistakoa- eta zientzi dibulgazioko artikuluek gai jakin batzuei, eta ez informazio orokorrari, erreferentzia egiten dieten testuak dira.

Ezaugarriak 



Kazetaritzan ohikoa den testu-tipoa da. Hedabideetan ohikoa. Prentsa idatzitik irrati-telebistara igaro dira iritzi artikuluak, hasieran idatzizkoa izan den genero hau ahozko formatua hartzeko behar zuen bidea egin du. Horrela, irratiko esatari batek bere iritzia bakarrizketa batean plazara dezake. Duela gutxi gertaturiko berri batean oinarriturik emandako iritzia izan daiteke agertzen den iritzia, baina ez halabeharrez: gizartean ondo erroturik dauden jokabideak ere izan daitezke iritzi emailearen gaia, egunerokotasunetik hurbil zein urrun.



Iritzi-emailearen xedea, hartzailearen iritziarekin bat egitea izan ohi da batzuen ustez. Idazlearen xedea hartzailearen iritzia aldatzea dela diote beste batzuek.



Testu-tipo honetan ohikoak diren esapideak: ene ustez, nik uste, ene uste apalean, uste dut, nik dakidala, oso oker ez banago, badirudi, batzuek diote, esaten da, bolo-bolo dabil, aukeran nik nahiago, ez dago zalantzarik, bada garaia, nago...

Kazetaritza-estiloa Prentsa erredaktoreak estilo jakin bat hartuko du zuzendutako irakurleriaren, bideratzen duen helburuaren, bere mezua zabaltzeko erabiltzen duen komunikabidearen eta landuko duen gaiaren arabera. Informazio eta interpretazioko moduen ezaugarri ditzakegu objektibotasuna, argitasuna eta zuzentasuna. o

komunak

bezala

aipa

Objektibotasuna: Prentsako estiloan objektibotasunaren eragina argi eta garbi ikusten da hurrengo ezaugarri hauetan: erreferentzia pertsonalik, osagai

20

o

o

adierazgarririk eta esanahi konnotatiborik eza, baita ere datuen ekarpen ugaria. Argitasuna: Testu bat irakurle talde zabal batentzat argia izateko, hizkuntzaren aldaera partikularren erabilera ekiditen da eta estilo neutrala hartzen da. Hiztun talde jakin batekin identifikatzen ez den estilo neutrala. Zuzentasuna: Hizkuntzako erabilerak, ohiturak, jabetzean eta aldatzean prentsak daukan eragina dela eta, egunkarietako hizkuntza erabilera eredu bihurtu da. Hori dela eta, estilo liburuek hizkuntza zuzentasunera egokitzeko berebiziko ahaleginak egiten dituzte.

Atzeko artikulu motak .Zutabea, sinatuta.

orokorrean

kazetaritzako

mundutik

kanpoko

kolaboratzaileek

. Komentarioak, egunkariaren sekzio bakoitzeko adituek sinatuta. Horien funtzioa gehien bat argitzailea da. Tribuna askeak, kultura eta gizartean ospe handiko pertsonaien iritziekin. . Zuzendariari bidalitako gutunek irakurle partikularren iritziak azaltzen dituzte.

21

4. PUBLIZITATE TESTUAK

Komunikatzeko ikuspuntutik ikusita, publizitatea oso izaera konplexua duen teknika da. Kontsumo-gizartearen berezkoa da, eta ondasun eta zerbitzuen ekoizleek, instituzioek edota elkarteek erabiltzen dituzte publikoari, irakurleei, zerbait jakinarazteko, eta bide batez, ekintza jakin bat egiten konbentzitzeko: erostea, ekiditzea, portaera jakin batzuk hartzea, alderdi politiko bati botoa ematea, eta abar.

Publizitate-mezua Publizitate-iragarkiak izaera ezberdineko zeinuen bidez eraikitako mezuak dira, linguistikoak zein linguistikoak ez direnak. Zeinuak aldatu egingo dira transmisiokanalaren arabera, hurrengo taulan agertzen den bezala: Publizitate mezuetan ager daitezke, beraz, hurrengo osagaiak: . Hitzezko osagaiak, ahozkoak zein idatziak (mezu linguistikoa). . Osagai ez hitzezkoak, batez ere irudia (mezu ikonikoa) eta soinua.

Mezu mota bietan bereiztu egiten dira eduki denotatiboa eta eduki elkartuak edota sinbolikoak (sentsualitatea, gaztetasuna, eta abar).

Publizitate-berbaldia Publizitate-mezuetan bereiz daiteke testu-egitura bat guztiz argumentaziozkoa, nahiz eta askotan azalpenezko testuen itxura duten. Publizitate-mezuaren edukien antolaketak testu linguistiko gisa, hiru zatiko egituraketari erantzuten dio: goiburuko edo titulua, corpusa edo garapena, eta izenpekoa edo itxiera. Lehengo eta hirugarren zatiak laburragoak eta arreta deigarriagoak izaten dira, bertan baitaukate arreta deitzeko egindako deia, produktuaren identifikazioa eta eslogana; bigarren zatia, aldiz, hizki txikiagoan joan ohi da, produkturaen deskribapen bat egiteko.

Publizitatearen hizkuntza

22

Hizkuntza mota honen barruan hiru maila ezberdin bereiz daitezke: . Maila grafikoa eta fonikoa Aldaera tipografikoa nabarmentzen da. Gainera testuek produktua imitatzen duten forma jakin batzuk edota disposizio askeak hartzen dituzte (adierazlearen semantizazioa). Askotan ikusten dira irakurlearen arreta deituko duten ortografia arauen hausteak eta mezua hartzailearen oroimenean grabatuko dituzten jolas fonikoak:

¡Qué bien, qué bien, hoy comemos con Isabel!

. Maila morfosintaktikoa Mezu linguistikoaren estiloak, publizitatean, kondentsazio, laburtasuna eta ekonomia ezaugarritzat ditu. Testuak gutxieneko informazio unitate gisa (esaldi laburrak) antzematen dira, irakurketa eta memorizazio errazakoak. Hartzailea inplikatzea (inplikazioa), mezua azkar eta zuzen transmititzea (ekonomia eta laburtasuna) eta iragarri egiten den produktuaren ezaugarriak nabarmentzea (goraipamena) bilatzen dituzte. Adibide batzuk honako hauek dira: Galicia, pórtico de la gloria; Cuba, la alegría de vivir.

. Maila lexiko-semantikoa Lexiko konnotatiboaren aldeko jarrera dago. Lexiko konnotatiboak, adina, gizarte maila, modak eta abarrengatik hartzailearentzat erakargarriak izan daitezkeen eremu semantikoei egiten dio erreferentzia: naturala, teknologikoa, lasaia, abentura, esklusiboa... dena.

Adibidez: El sabor de lo auténtico; Pura leche de vaca.

Erabiltzen den lexikoak, gogorarazlea izateaz gain, berritzailea ere izan behar du. Honek sorkuntza lexikoa dakar. Sorkuntza hori hizkuntza klasikoen hitzeratorbidearen eta hitz-elkarketaren bidez (4. gaia ikusi), hitzen aldaketa edota zatiketaren bidez, atzerriko grafien bidez eta laburpenaren bidez lortzen da. Laburpen lexikoaren adibide garbi bat honako hau litzateke: Te falta, TEFAL.

23

24

2.

GUTUNAK

Gutunaren egitura: Gutun gehienek egitura berdintsua izaten dute. Eskema honetan ikus daiteke osagaiak zeintzuk diren eta non kokatzen diren:

Gutunaren zatien azalpena: eskeman ikusi dugun bezala, hiru dira gutuna osatzen duten atal nagusiak: goiburukoa, gorputza eta oina. Bakoitzaren ezaugarriak eta egoki idazteko hainbat aholku dituzu ondoren.

1. GOIBURUKOA 1.1 Orri-burua

25

Orri-burua goi-goian eta ezkerraldean jartzen da. Bertan, elkartearen ezaugarriak azaltzen dira. Ondoko hauek ager daitezke:

Elkartearen logotipoa Elkartearen izena Elkartearen jarduera Helbidea (kalea, zenbakia etab.) Posta kodea (zenbakiz), herriaren izena (letra larriz) eta herrialdearen izena (letra xehez, parentesi artean) Telefono zenbakia Fax zenbakia Helbide elektronikoa Erregistro zenbakia

Adibidean ezaugarri horietako batzuk jasotzen dira:

1.2 Hartzailea Hartzailearen datuak goialdean (eskuinaldean) jasotzen dira, orri-burua baino beherago. Bertan, enpresa, erakunde edo entitatearen izena eta, dagokion kasuan, jasotzailearen izen-abizenak, kargua eta helbidea adierazten dira. Hartzailearen izenaren ondoan ez da beharrezkoa jaun edo andrea idaztea.

Ikusi ondoko adibidea:

26

1.3. Gaia Gaia, jasotzailearen ondoren idatziko dugu, orriaren ezkerraldean. Gutunaren mamia azalduko da bertan, oso era laburrean. Bi edo hiru hitzez adieraziko dugu zein den gaia. Demagun, enpresa batek gaizki bidali digula azkeneko faktura. Gutun bat idatziko dugu hori adierazteko. Kasu honetan, gaia zera izango litzateke: faktura okerra

1.4. Data Orriaren goialdean ageriko da, oro har, eskuinaldean, hartzailearen azpialdean: Lehenengoz, herriaren izena idatziko da. Ondoren, koma batez bereiztuta, data idatziko da.

Hona hemen zenbait adibide:

1.5. Hasierako agurra Agurraren bitartez, hasiera ematen diogu gutunari, eta honenbestez, jasoko duenarekiko harremanari. Horregatik, agurra aukeratzerakoan, kontuan hartu behar dugu gutuna nori zuzentzen zaion eta nolako tratamendua eman nahi diogun.

27

2. GORPUTZA 2.1. Sarrera Sarreran mezuaren aurkezpena egingo da. Horretarako, esaldi labur bat erabiliko da, gutuna kokatzeko gaia aipatzen duena. Gaia aurkezten lagunduko diguten hainbat esamolde erabil daitezke atal horretan, besteak beste:

28

2.2 Testua Zati horretan, gaia edo arazoa azaldu eta garatu egiten dira. Sarrerako esaldiaren azpialdean izango du hasiera, aparteko lerroaldean. Oso garrantzitsua da gutunaren edukiaren egitura logikaren hurrenkera egokian azaltzea, garrantzi handiena edo zehaztasun handiena duenetik hasita, xehetasun eta berezitasunak garatzen joateko.

29

3. OINA 3.1 Amaierako agurra Gutunaren atal horren bidez, amaiera ematen zaio haren edukiari. Atal hori jasotzaileari agur egiteko aprobetxatzen da. Gutunaren atalik zainduena izan behar du tratamenduaren ikuspegitik. Era askotakoak izan daitezke: eskerrak ematekoak, zoriona edo arrakasta opatzekoak, barkamena eskatzekoak, eskaintza egitekoak... Nolanahi ere, azken agurra ahalik eta laburren eta samurrena izango da, sarrerako agurrarekin eta gutunaren beraren estiloarekin bat etorriz.

Jarraian dituzu agur mota batzuk, eredu gisa:

3.2 Sinadura Sinaduraren azpian sinatzailearen izena idazten da, eta ondoren, honek duen kargua. "Izenpetua" hitza jar daiteke izena baino lehen, honako laburdura erabiliz: Izpta. 3.3 Oharrak Zenbaitetan, gutunari erantsi beharreko informazio gehigarria izaten dugu: eranskina, agiria, faktura... Horrelakoetan, informazio horiek guztiak gutunaren behealdean adieraziko ditugu, "oharra" hitzaren ondoren. Batzuetan latinezko bi laburdura hauek erabiltzen dira:

30

3.

E-MAILA

Erantzu n!

/Nork bidali du mezua? “anderiri” izena nondik etorri daiteke? Lehendik ezagutzen al dira? Egunero ikusten ote dute elkar? Norekin komunikatzen zara zu e-mailez?

31

32

/ Bi pertsona hauen artean konfiantzarik ba aldago?

Norekin hitz egiten duzu zuk modu honetan?

Zein komunikazio mota da hau: formala / informala?

Lan eskaintza bati erantzuteko egokia al da komunikatzeko modu hau?

33

OINARRIZK O GRAMATIKA

Deklinabidea Aditza Denetarik 34

Kategoria gramatikalak

35

36

1.

1Deklinabidea

37

NOR / ZER Izen propioak

MIKEL JOSEBA FERMIN

Izenordeak

NI

ZU

HURA (BERA)

GU

ZUEK

Sing. Izen arruntak

LAGUNa

ETXEa

Erakusleak

HAU HORI HURA

HAIEK Plur.

LAGUNak ETXEak HAUEK HORIEK HAIEK

-

Nor zara (zu)? Ni Idoia naiz.

- Nortzuk dira horiek? - Horiek Mikel eta Fernan dira.

-

Zuek Marisa eta Lurdes zarete? Ez. Gu ez gara Marisa eta Lurdes. Gu Marisa eta Josune gara.

-

Horiek zure lehengusuAK dira? Ez. Hauek ez dira nire lehengusuAK. Hauek nire auzokoA eta nire osabA dira.

-

Neska hori zuen lagunA da? Bai. Neska hau gure lagunA da.

-

Zer da hori? Hori euritakoa da.

-

Hauek zure prakAK dira? Ez. Horiek ez dira nire prakAK. Horiek amaren prakAK dira.

-

Liburu hauek zureak dira? Bai. Liburu horiek nireak dira.

-

Zer daukazu eskuan? Eskuan ez daukat ezer.

- Eta ahoan? - Ahoan txikle bat daukat.

38

 NORK Izen propioak

MIRENek EDORTAk JOKINek FELIPEk

Izenordeak

NIK ZUK HARK (BERAK) GUK ZUEK HAIEK Sing.

Plur.

Izen arruntak

IRAKASLEak GIZONak

IRAKASLEek GIZONek

Erakusleak

HONEK HORREK HARK

HAUEK HORIEK HAIEK

-

Nork esan du hori? Hori guk esan dugu.

- Nortzuek daukate mobila? - Mobila nire gurasoek daukate.

-

Zuek badaukazue semerik? Ez. Guk ez daukagu semerik. Guk alaba bi dauzkagu.

-

GizonAK poltsikotik pistola atera du.

-

LangileEK greba egin dute.

IdoiaK aulkia apurtu du. -

Kotxe horrek katu bat zapaldu du.

_________________________________________________________________________

 NORI Izen propioak

IZASKUNi MARTAri ASIERri

Izenordeak

NIRI ZURI HARI (BERARI) GURI ZUEI HAIEI Sing.

Plur.

Izen arruntak

UMEari MUTILari

UMEei MUTILei

Erakusleak

HONI HORRI HARI

HAUEI HORIEI HAIEI

-

Nori galdu zaio erlojua? Erlojua niri galdu zait.

-

Zuei antzerkia gustatzen zaizue? Ez. Guri ez zaigu antzerkia gustatzen. Guri zinea gustatzen zaigu.

-

IrakasleARI klariona lurrera jausi zaio.

-

Nire auzokoEI txakurra hil zaie.

-

EneritzI nire izena ahaztu zaio.

39

-

Umetxo horri lehenengo hortza irten zaio.

 NONGO(a/ak) Izen propioak

DURANGOko BERRIZko ZORNOTZAko BARTZELONAko Sing.

Plur.

Izen arruntak

ETXEko KOMUNeko

ETXEetako KOMUNetako

Erakusleak

HONETAKO HORRETAKO HARTAKO

HAUETAKO HORIETAKO HAIETAKO

Adberbioak

HEMENgo HORko HANgo GOIko ERDIko ESKUMAko EZKERREko BARRUko KANPOko ONDOko

-

Nongoa da Aita Santua? Aita Santua Poloniakoa da.

-

Giltza hori etxekoa da? Ez. Giltza hori ez da etxekoa. Giltza hori kotxekoa da.

-

Hori DurangoKO liburutegiA da.

-

Zu hemengoa zara? Ez. Ni ez naiz hemengoa. Ni Portugalekoa naiz.

-

Hauek ez dira hemenGO babAK.

-

Jon eskolaKO zuzendariA da.

-

Horiek ez dira euskaltegiKO ikasleAK.

-

Argazki hori album honetakoa da.

-

Gu gela honetako ikasleAK gara.

-

Jon erdiKOA da eta Mikel eskumaKOA.

-

KanpoKO gizonA nire aitita da.

- Nongoak dira kanguroak? - Kanguroak Australiakoak dira.

40

 NON Izen propioak

ELORRIOn NAFARROAn EIBARren GALIZIAn BERRIZen Sing.

Plur.

Izen arruntak

OHEan ARBELean

OHEetan ARBELetan

Erakusleak

HONETAN HORRETAN HARTAN

HAUETAN HORIETAN HAIETAN

Adberbioak

HEMEN HOR HAN GOIan ERDIan ESKUMAn EZKERrean BARRUan KANPOan ONDOan

-

Non bizi da Aita Santua? Aita Santua Vatikanon bizi da.

-

Iurretako alkatea Iurretan bizi da? Ez. Iurretako alkatea ez da Iurretan bizi. Iurretako alkatea Durangon bizi da.

-

Gerediaga Elkartea AbadiñoN dago.

-

Zu hemen bizi zara? Ez. Ni ez naiz hemen bizi. Ni Lekeition bizi naiz.

-

Ziortza baserri horretan bizi da.

-

Anboto jatetxea kale honetan dago? Katua mahai azpian dago eta sagutxua bere aurreAN.

-

KanpoAN euria da.

-

Amak dirua poltsiko barruan dauka.

______________________________________________________________________ ___

 NOREN(a/ak) Izen propioak

IÑIGOren MIKELen AITORren ZIORTZAren Sing.

Plur.

Izen arruntak

SEMEaren LAGUNaren

SEMEen LAGUNen

Erakusleak

HONEN HORREN HAREN

HAUEN HORIEN HAIEN

NIRE ZURE HAREN (BERE) GURE ZUEN HAIEN

-

Norena da koaderno hori? Koaderno hori Igorrena da.

- Hau JosuREN erlojuA da? - Ez. Hori nire erlojuA da.

41

-

Norenak dira artazi horiek? Artazi horiek gureak dira.

-

Kotxe hori zure gurasoENA da? Ez. Kotxe hori ez da nire gurasoena. Kotxe hori nirea da.

-

Telefono mobila neska horrena da.

-

Gaur auzokoEN batzarra egon da.

-

Ume horren aita gizon lodi hori da.

 NONDIK Izen propioak

ZAMORAtik BERRIZtik ZORNOTZAtik MADRILdik Sing.

Plur.

Izen arruntak

KALEtik ZUHAITZetik

KALEetatik ZUHAITZetatik

Erakusleak

HONETATIK HORRETATIK HARTATIK

HAUETATIK HORIETATIK HAIETATIK

Adberbioak

HEMENdik HORtik HANdik GOItik ERDItik ESKUMAtik EZKERretik BARRUtik KANPOtik ONDOtik

-

Nondik etorri zara? Ileapandegitik etorri naiz.

-

Trena BilboTIK dator.

-

Bizikleta lasterketa handik etorriko da.

-

Sagua zulo horretatik irten da.

-

Barrea barru-barruTIK irten zaio.

__________________________________________________________________________________________ ____

 NORA Izen propioak

ELORRIOra PARISera EIBARrera VALLADOLIDera Sing.

Plur.

Izen arruntak

SUKALDEra LURrera

SUKALDEetara LURretara

Erakusleak

HONETARA HORRETARA HARTARA

HAUETARA HORIETARA HAIETARA

42

Adberbioak

HONA HORRA HARA GOra ERDIra ESKUMAra EZKERrera BARRUra KANPOra ONDOra

-

Nora zoaz? Zinemara noa.

-

Autobusa Bilbotik DonostiaRA doa.

-

Etorri hona, umetxo!

-

Zaldia mendi horretara igo da.

-

Idoia mahai gainERA igo da.

____________________________________________________________________

 NOREKIN Izen propioak

IÑIGOrekin MIKELekin AITORrekin ZIORTZArekin Sing.

Plur.

Izen arruntak

ALKATEarekin MUTILarekin

ALKATEekin MUTILekin

Erakusleak

HONEKIN HORREKIN HAREKIN

HAUEKIN HORIEKIN HAIEKIN

NIREKIN ZUREKIN HAREKIN (BERAREKIN) GUREKIN ZUEKIN HAIEKIN

-

Norekin afaldu duzu? Lagunekin afaldu dut.

-

Baserritarra astoAREKIN jaitsi da herrira.

-

Ez nago ados zuekin.

-

Amama ilobEKIN joan da zirkora.

-

Ez ikutu kristala esku horiekin!

_________________________________________________________________________

 NOIZ Sing. Izen arruntak

GOIZean ASTELEHENean

Plur. GOIZetan ASTELEHENetan

43

Erakusleak

HONETAN HORRETAN HARTAN

Adberbioak

LEHEN ORAIN GERO ATZO GAUR BIHAR ETZI OPORRETAN SAN FERMIN EGUNean ASTEBURUan

Esamoldeak

ORAIN DELA 10 minutu 10 minutu BARRU …BAINO LEHEN

HAUETAN HORIETAN HAIETAN

ORAIN DELA 3 aste

3 aste BARRU …ETA GERO

ORAIN DELA 7 urte

7 urte BARRU

…ONDOREN

ARTE -

Gaur goizeAN tabernean kafesnea hartu dut.

-

Datorren urteAN pedagogia ikasiko dut.

-

Pasa den hilEAN nire lehengusuak bisitatzera joan nintzen.

-

Orain oso pozik nago. Bihar ez dakit zelan egongo naizen.

-

Domu Santu egunEAN jendea kanposantura joaten da.

-

Bazkaldu baino lehen eskuak garbitzen ditut, eta bazkaldu eta gero hortzak garbitzen ditut.

-

Ileapaindegian egon naiz arratsaldeko 3rak arte.

 NORENTZAT Izen propioak

INESentzat MIKELentzat ANErentzat OHIANErentzat Sing.

Plur.

Izen arruntak

APAIZarentzat UMEarentzat

APAIZentzat UMEentzat

Erakusleak

HONENTZAT HORRENTZAT HARENTZAT

HAUENTZAT HORIENTZAT HAIENTZAT

NIRETZAT ZURETZAT HARENTZAT (BERARENTZAT) GURETZAT ZUENTZAT HAIENTZAT -

Norentzat da oparia? Oparia senargaiarentzat da.

-

Gona hau nire lobatxoARENTZAT erosi dut.

-

Tori! Hau zuretzat da.

-

Joku horiek pertsona nagusiENTZAT dira.

-

Ariketa hauek errezak dira ikasle horientzat.

44

__________________________________________________________________________________________

 ZEREZ ESKUz

AUTOBUSez

BURUz

TRENez

-

Zerez josten du zuen amak: makinaz ala eskuz? Gure amak eskuz josten du.

-

Mikelek esan dit bihar trenEZ joango dela Bilbora.

BOLIGRAFOz

ZALDIz

Nik oraindik ez dakit ordenadorEZ idazten. _____________________________________________________________________________________

 NORENGANA Izen propioak

INESengana MIKELengana ANErengana OHIANErengana Sing.

Plur.

Izen arruntak

GIZONarengana EMAKUMEarengana

GIZONengana EMAKUMEengana

Erakusleak

HONENGANA HORRENGANA HARENGANA

HAUENGANA HORIENGANA HAIENGANA

NIGANA ZUGANA HARENGANA (BERARENGANA) GUGANA ZUENGANA HAIENGANA -

Norengana zoaz? Txominengana noa mesede bat eskatzera. Ume guztiak andereñoARENGANA doaz.

-

Joan zaitez mutil horrengana eta galdetu zer ordu den.

Zugana etorri naiz nire laguna zarelako. ______________________________________________________________________________________________ ____

 NORAINO Izen propioak

IURRETAraino PARISeraino DONOSTIAraino Sing.

Plur.

Izen arruntak

ZERUraino LURreraino

MENDIetaraino ZUHAITZetaraino

Erakusleak

HONETARAINO HORRETARAINO HARTARAINO

HAUETARAINO HORIETARAINO HAIETARAINO

45

Adberbioak

HONAINO HORRAINO HARAINO GOraino ERDIraino ESKUMAraino EZKERreraino BARRUraino KANPOraino ONDOraino

-

Noraino joan zara? Sevillaraino joan naiz. Pasa zaitez sukaldeRAINO! Bihar mendi horretaraino joango gara, ezta? Sartu zaitez barruraino!

46

DEKLINABIDE ARIKETAK 1

Nik goxoki_____ jan ditut (Yo he comido caramelos) AK K EK RIK A

2

Ni___ etxea erosi dut.(Yo he comprado la casa) -AK K RI RETZAT

3

Liburu___ argazki asko dute. (Los libros tienen muchas fotos). AK EK K EKIN __

4

Nik lagun__ ikusi dut. (He visto al amigo). __

47

AK EK ERIK A

5

Zuk auto berri___ erosi duzu. (Has comprado un coche nuevo). AK EK K A RI

6

Guraso__ karta bat idatzi diet. (He escrito una carta a los padres). AK EK EI RI I

7

Lagun__ opari bat ekarri diot. (Le he traido un regalo al amigo). EI ARI I EKIN

48

ARENTZAT

8

Txakur___ joan naiz paseatzera. (He ido a pasear con los perros). ARI RENTZAT REKIN AREKIN EK

9

Ez, ez dut erosi tabako___. (No, no he comprado tabaco). A AK K RI RIK

10 Gu__ oso ondo pasatzen duzu.(Te lo pasas muy bien con nosotros). RE RI RETZAT REKIN K

1

He ido con el perro al monte

49

________________ mendira joan naiz.

2

Mis amigos están en casa. Lagunak ____________ daude.

3

Este libro es para Mikel. Liburu hau ___________________ da.

4

He estado en ese bar. Taberna ____________ egon naiz.

5

Le he contado el cuento al niño. ______________ ipuina kontatu diot.

6

Lo han traído para mi. ______________ ekarri dute.

7

Hemos ido hasta el pueblo de Mikel. Mikelen _____________ joan gara.

8

Hemos ido hasta el pueblo de Mikel ______________ herriraino joan gara

NAFARROAKO TAXI GIDARIAK INGELESA IKASTEN ARI DIRA. Iturria: Euskaldunon Egunkaria

Nafarroa taxi gidari

Gobernuko turismo saila ingeles

ekimenez, Foru Komunitateko 28

ikasten ari dira. Hala, atzerri

komunikatzeko aukera edukiko dute aurrerantzean. Hila ikasturte

, eta abendua

bisitari 14an hasi zen

21ean amaituko da. Horrenbestez, aste

bi aldiz ordu eta erdiko klase

joango dira ingeles

ikastera.

50

ERANTZUN GALDERAK Nor da neska hura? (Miren)  Non bizi da Karmeleren ahizpa? (Gasteiz)  Nor bizi da Gasteizen? (Karmeleren ahizpa)  Zer dauka Edortak poltsikoan (6 euro)  Nork dauzka sei euro poltsikoan? (Edorta)  Non dauka Edortak 6 euro? (poltsiko)  Non dago Xabier? (komun)  Nor dago komunean?  Zertan ari da Koldo? (ikasi)  Nor ari da ikasten? (Koldo)  Nongoak dira Jon eta Karmele? (Paris)  Nortzuk dira Pariskoak? (Jon eta Karmele)  Nondik dator autobus zuri hori? (Cáceres)  Norentzat da gutun hori? (Inés)  Zer behar du Alainek hobeto ikusteko? (betaurreko)  Zertarako behar ditu Jonek betaurrekoak? (hobeto ikusi)  Nork behar ditu betaurrekoak hobeto ikusteko? (Alaine)  Nora doa Kepa Amaiarekin? (autobus)  Nor doa Amaiarekin autobusera? (kepa)  Norekin doa Kepa autobusera? (Amaia)  Nora zoaz gaur arratsaldean? (Bilboko jaiak)  Nondik zatozte? (ospitale)  Non zaudete une honetan? (kafetegi bat)  Nork dauzka nire ariketak? (bizardun hori)

51

EGIN GALDERA EGOKIA:

1

Gaur Bilbora nire amarekin joan naiz

2

Kepak janaria arratsaldean egin du

3

Elena eta Amaia joan dira euskaltegira gaur

4

Zure apunteak goiko apal horretan daude

5

Amonaren kotxea oso zaharra da

6

Josuk dauka buruko mina

7

Herriko jantokian Xabier dago

8

Ni Santurtzin nire gurasoekin bizi naiz

9

Inesek behar du aspirina bat

10

Kepak ura behar du

52

KASU OROKORRAK

53

1. Esan zein kasu eta numerotan dauden azpimarratuta dauden hitz eta hitz multzoak 1. Mirenen lagunak etxera etorri ziren atzo gauean. 2. Zenbat liburu dauzkazu liburutegian? 3. Jende askori tokatu zaio loteria. 4. Mariari erosi diogu soinekoa. 5. Etxeko ateak zuri kolorekoak dira. 6. Zure amari asko gustatzen zaizkio gozokiak. 7. Andoni bihar arratsaldean etorriko da. 8. Zein ordenagailuren teklak erori dira? 9. Toki polit ugari dago Urnietan.

10. Udako oporrak ederrak izan ditugu.

2. Osa itzazu ondorengo esaldiak kasu marka egokiekin (kasu orokorrak) 1. Eztabaida luzean aritu dira Gipuzkoako langile____ 2. Elkartasun____ behar da horrelakoetan. 3. Berriro ere izango dira eztabaida___. 4. Gure adiskide batek egia___ esan du. 5. Zenbait aldizkari___ gezurretan dabil. 6. Gauza___ asko lortu dugu eztabaida honetan. 7. Irakurle___ haserretu egin zaizkie horiei.

54

8. Makina bat pobre____ sufritzen du munduan. 9. Hemen ere badaude pobre____. 10. Afrikako gerra___ heriotza asko ekarri du. 11. Hango haur___ errukarri dira. 12. Zenbait haur gose___ hilko du. 13. Zenbait ume___ ez du gogorik izaten ezer ikasteko. 14. Zer egin du zure haur___? 15. Irakasle___ sarri ez du ezagutzen sentsibilitate hori. 16. Ama___ ere maiz bere semea nolakoa den ez daki. 17. Gaurko neska___ asko dakite. 18. Itsaso___ begira dago. 19. Mundu zabaleko itsaso___ begira biziko nintzateke. 20. Lur___ hitz egitea alferrik da. 21.Baserri honetako hainbat lur___ simaurra bota diegu. 22. Aita___ galdezka ari nintzaion. 23. Gizon___ axola ote zaie emakumeen arazoa? 24. Zein alkate___ esan behar zaio? 25. Tuterako harakin___ erosi diegu. 26. Zenbait gizon___ ez diot ezer esan. 27. Txartel hori bidali iezaiozu nagusi____. 28. Laudioko ikastola___ eman zioten baimen____. 29. Beste zenbait___ ez diote oraindik eman. 30. Amonaren ama___ nire birramona da. 31. Maria___ goxoki___ erosi zizkidan ni___.

55

32. Manex___ mendian galdu da. 33. Zuzendari berri____ ireki dizkiote ate____. 34. Gaur arratsaldean azterketa____ izan ditugu. 35. Irakasle____ komunera joaten uzteko eskatu diot. 36. Nire lagun___ etxeko giltza___ galdu zaizkio. 37. Nor___ eman dizkizu liburu___? 38. Mendiko txabolan ardi___ daude. 39. Goizeko ordu bi___ ziren eztanda egin zuenean. 40. Ez dut garbi ikusten baserri____ etorkizuna. 41. Elkartasun____ bitartez zerbait egin liteke. 42. Nekazari___ artean badaude hori pentsatzen dutenak. 43. Gero eta handiagoa da makina___ beharra. 44. Orain idi___ ordez traktorea behar da. 45. Seme___ hitzak gogorarazi zizkigun bere amak. 46. Herri honetako alkate___ erabakiak gaizki ikusiak dira. 47. Asto eta behi hori baserritar____ semearenak dira. 48. Ikasle___ ideiak itxuraz ederrak ziren. 49. Ikasle___ liburuak mahai gainean zeuden. 50. Ez dut Arantxa____ hitz egiterik izan. 51. Jokin____ haur guztiak zoratuta ibiltzen dira. 52. Garbiñe____ nagoenean orduak minutuak dira. 53. Iñaki____ ez dago gauza onik. 54. Donostiar bat____ egon naiz hizketan. 55. Diru____ ibiltzen gara beti.

56

56. Sudur____ ukitu zuen amak bere semetxoa. 57. Liburu____ ezin da bizitza osoa eman. 58. Txokolate_____ egindako pastela jan genuen. 59. Egurr____ egindako aulkian nago eserita. 60. Edozein pertsona_____ hitz egin du. 61. Mutil____ osatutako taldea dator. 62. Urre____ eginiko eraztuna oparitu didate. 63. Liburu____ osatutako liburutegia daukagu.

3. Euskaratu esaldiok. 1. Estos son los trabajos de los alumnos. ______________________________________ 2. Los libros de ese sabio son muy caros.______________________________________ 3. Estas casas son de ese hombre. ___________________________________________ 4. El libro es de Koldo. ____________________________________________________ 5. Esas gafas son nuestras. _________________________________________________ 6. Estos cigarros son de ellos. _______________________________________________ 7. Aquella falda roja es de Itziar. ____________________________________________ 8. La madre ha comprado la camisa para Eneko. ________________________________ 9. El muchacho ha hecho la silla para su padre. ________________________________

57

10. Julen lleva la moto para sus sobrinos. ______________________________________

4. Aukeratu esaldi egokiak. 1. Bilboko zenbait etxe egin duenak bizkarra berotzea merezi dute. 2. Bilboko zenbait etxe egin dutenak bizkarra berotzea merezi dute. 3. Bilboko zenbait etxe egin dutenek bizkarra berotzea merezi dute. 4. Hamaika lotsagabek egin dute horrela dirua. 5. Hamaika lotsagabeek egin dute horrela dirua.

58

1.2 Aditza

59

60

61

ADITZA (INDIKATIBOA)

NOR orainaldia

1-Gu arratsaldean ez

inola ere parkera joango.

2- Mutiko hori Donostiakoa

; hori uste dut, behintzat.

3- Zuek biok oso lagun onak zurekin. 4- Ni ez

; izan ere, betidanik egon

bera

argazki horretan azaltzen den neska bitxi hori.

5- Hi neska argia azkarrak.

. Munduan ez

6- Haiek oso neska jatorrak

existitzen hi bezain pertsona

; batez ere, gorriko neska hura.

7- Zuek gure etxera gerturatu

gaur gauean.

8- Gu egunkariko argazki horretan azaldu 9- Sara oso neska polita 10- Gu plazara joan

.

. eguerdiko hamabietan.

11- Hi oso pertsona arraroa ibiltzen.

; izan ere, jendea ez

12- Nire anaia jo dutenak horko mutil haiek

inoiz hirekin

.

NOR lehenaldia 1- Atzo goizean gu hondartzara joan

.

2- Biraka hainbeste ibili ondoren, zuek iaz zoratu egin 3- Mutil gazte hura ez 4- Hi

.

esaten zuten bezain ederra.

hi mutil ausarta txikitan!

5- Atzo iluntzean gu mendira joan

.

6- Gurasoak atzo eguerdian mendira joan 7- Hi, Maider, ez

perretxiko bila.

atera larunbat arratsaldean, ez?

8- Bat-batean zapoa printze bihurtu

txikitan irakurri genuen ipuin

62

hartan. 9- Euskaljakintza euskara sustatzeko webik onena izan sarietan. 10- Haurtzaroan ni ez baitzitzaizkidan

2010eko Buber

zu bezain zoriontsua izan, gauza asko falta

63

Aditz trinkoak orainaldian, bete hutsuneak: EGON:

1.      Ni urduri .......................... baino nire ama urduriago ..........................

2.      Gaur zuek oso nekatuta ................................ , ezta?

3.      Amaia, zu gaixorik ...............................?

4.      Pailazoak oso pozik ...........................

5.      Zuek ez ............................. konforme notekin.

6.      Oteiza Lizarratik hurbil ..........................

ETORRI 1.      Ega ibaiko ura zikin samar ......................

2.      Aizue, mutilak, zuek gaur berandu ...................................

3.      Gu eskolara egunero poliki ...................................

4.      Mikel, ba......................... nirekin?

5.      Ni zurekin hitz egitera ................................... zure etxera.

6.      Gaur trena eta autobusa beteta ............................

64

JOAN 1. Nire seme­alabak eskolara bakarrik .............................. 2. Liga txapelketan Erreala .................................... lehenengo. 3.      Ni ez ......................................... inora zu gabe.

3. Zu nora .......................... horren azkar? 5.      Xabier eta ni oso gustura ............................. hegazkinez.

6.      Zuek azkarregi .............................. kotxea gidatzen duzuenean.

IBILI 1. Mari Carmen, zu gaur oso lasai .......................... eta ez zara helduko. 2. Nor .............................. gaur kaletik? 3. Ni berandu ................................... 4. Txalupak ez ........................... oso azkar itsasoan. 5. Gu oso pozik ....................... saria irabazi dugulako. 6.      Zuek beti txirrindulaz .....................................

65

1.3 Denetik

66

ADITZAREN ASPEKTUA LEHEN ORAIN GERO HABITUAL A

GARBITU EKARRI BOTA EGIN IKUSI UTZI GARBItzen ari BOTAtzen ari EGIten ari Uzten ari + IZAN ADITZ TRINKOAK (nago , zoaz, dator, dakit, daukazu...) GARBITUko EKARRIko BOTAko EGINgo UTZIko GARBItzen EKARtzen BOTAtzen EGIten IKUSten UZten

Idatzi alboan esaldi bakoitzeko aditzaren aspektua: -

Gaur goizean ez zaituztet ikusi ikastolan. Non egon zarete?

-

Zertan ari zara, bada?

-

Sukaldea garbiTZEN ARI naiz.

-

Ikastaro hau 6 hilabete barru amaituKO da.

-

Ez zaigu gustaTZEN egunero eskolara joatea.

-

Umetan larunbatetan errekara joaten ginen sapabururuak harrapatzera.

-

Zergatik zaude hain pozik?

 ZER ORDU DA? 00:00 Gaueko hamabiAK dira. dira. 01:00 Goizaldeko ORDU batA da. LAURDEN da. 08:00 Goizeko zortziAK dira. dira. 12:00 Eguerdiko hamabiAK dira. GUTXIAGO dira. 14:00 Arratsaldeko ORDU biAK dira. LAURDEN GUTXI dira. 19:00 Arratsaldeko zazpiAK dira. dira. 22:00 Gaueko hamarrAK dira. dira.

00:05 Gaueko hamabiAK eta bost 01:15 Goizaldeko ORDU batA eta 08:30 Goizeko zortzi eta ERDIAK 11:35 Goizeko hamabiAK hogeita bost 14:45 Arratsaldeko hirurAK 19:20 Arratsaldeko zazpiAK eta hogei

 ZER ORDUTAN ...?

22:30 Gaueko hamar eta ERDIAK

-(e)an

-(e)tan

- Zer ordutan jaikitzen zara ohetik? - Zer ordutan bazkaltzen duzu? - Goizeko zazpiak eta laurdenETAN jaikitzen naiz. - Ordu bat eta erdiETAN bazkaltzen dut. - Zer ordutan dator trena? - Trena ordu biak hogei gutxiagoTAN dator. naiz.

- Zer ordutan itzuliko zara gauean? - HamaikETAN etorriko

- Zer ordutan hasiko da pelikula?

- Zer ordutan esnatu zara?

67

- Pelikula bostak eta hamarrEAN hasiko da. - Goizaldeko lauak eta hogeiAN esnatu naiz. _____________________________________________________________________________________ _

Erantzun ondorengo galderei:

68

DATA -

Zu noiz jaio zinen? Ni 1961EKO azaroAREN 14AN jaio nintzen.

-

Noiz ezkondu ziren aitita eta amama? Aitita eta amama 1949KO ekainAREN 15EAN ezkondu ziren.

Asteko egunak

Hilabeteak

LUNES

ENERO

AGOSTO

MARTES

FEBRERO

SEPTIEMBR E

MIERCOLES

MARZO

OCTUBRE

JUEVES

ABRIL

NOVIEMBRE

VIERNES

MAYO

DICIEMBRE

SABADO

JUNIO

69

DOMINGO

JULIO

Osatu taula:

Idatzi data hauek letraz: Amezketa. 2005-05-13

Ordizia. 1989-08-04

Beasain. 2015-06-31

Tolosa. 1998-01-31

Donostia. 2000-09-19

Madril, 1988-02-04

Baliarrain. 2028-12-06

70

 ZERTARA

-t(z)era

-

Etxeko atea jo dute eta ama atea zabalTZERA joan da.

-

Zertara joan zarete udaletxera? Gu udaletxera joan gara kotxeko zerga ordainTZERA.

-

Beheko pisura joan naiz auzokoari gatza eskaTZERA.

-

Jabi eta Pello mendira joan dira ehiza egiTERA.

ARIKETA Galdetu zure lagunari ondorengo galderak eta erantzun: Zertara ateratzen zara parrandara? Zertara etortzen zara eskolara? Zertara joaten zara udan hondartzara?

 ZERTARAKO

-t(z)eko

-

Bost minutu falta dira klasea amaiTZEKO.

-

ArgalTZEKO komenigarria da kirola egitea.

-

Zertarako balio du giltzak? Giltzak ateak ixTEKO eta zabalTZEKO balio du.

-

Aitak dirua eman dit ordenadorea erosTEKO.

ARIKETA Galdetu zure lagunari ondorengo galderak eta erantzun: Zertarako ari zara OLHan ikasten? Zertarako balio du kirola egiteak? Zertarako makilatzen dira neskak?

 ZERGATIK

-(e)lako

-

Zergatik zaudete nekatuta? Gu nekatuta gaude asko ibili gareLAKO.

-

Zu berandu heldu zara autobusa galdu duzuLAKO.

-

Animo, mutilak! Partidua irabazi egingo dugu eta.

-

Mirenen loba ezin da ikastolara joan gaixorik dago eta.

... eta

ARIKETA Galdetu zure lagunari ondorengo galderak eta erantzun:

71

Zergatik etorri zara Goierri eskolara? Zergatik ikasten ditugu hizkuntza desberdinak? Zergatik maitemintzen gara?

 ZERTAN

-t(z)en

-

Ixabel ohean etzanda dago liburu bat irakurTZEN.

-

Zuek zertan ari zarete? Gu bidaia prestaTZEN ari gara.

-

Zu sukaldean zaude esnea beroTZEN.

-

Arotza egurrezko armairua egiTEN ari da.

ARIKETA Galdetu zure lagunari ondorengo galderak eta erantzun: Zertan aritzen zara asteburuan? Zertan ari da irakaslea? Zertan egiten dute lan zure gurasoek?

 ZELAKOA (NOLAKOA) -

Zelakoa da pastel hori? Pastel hori oso gozoA da.

-

Emakume zaharrA nire amama da.

-

Zure gurasoak argalAK dira.

-

Amuarraina ez da merkeA.

ARIKETA Galdetu zure lagunari ondorengo galderak eta erantzun: Nolakoa da zure motxila? Nolakoa da zure herria? Nolakoak dira zure launak? _______________________________________________________________________

 ZELAN (NOLA) -TA (-DA)



-ta (-da)

NEKATUta APURTUta ITXIta BETEta JESARRIta GARBI LODI GAZTE MERKE ZIKIN GORRI ONDO TXARTO LASAI URDURI ASTIRO ZUTIK GAISORIK POZIK HASERRE ZABALIK HUTSIK LO ADOS

-

Okela astiro jan behar duzue.

-

Zelan dago aita?

72

-

Aita gaisorik dago.

-

Porruak ez daude merke.

-

Botila hori beteTA dago baina nire edalontzia hutsik dago.

-

Denda itxiTA dago eta kristalak apurtuTA dauzka.

_________________________________________________________________________

ARIKETA Galdetu zure lagunari ondorengo galderak eta erantzun: Nola zaude orain, zutik ala eserita? Nola sentitzen zara? Nola etortzen zara ikastetxera?

 ZENBAT 0 zero 1 bat 2 bi 3 hiru 4 lau 5 bost 6 sei 7 zazpi 8 zortzi hamaika 9 bederatzi 10 hamar 11 hamaika 12 hamabi 13 hamahiru eta hirurogeita 14 hamalau 15 hamabost 16 hamasei 17 hamazazpi 18 hamazortzi 19 hemeretzi 20 hogei

gutxi

asko

21 22 23 24 25 26 27 28 29

hogeita hogeita hogeita hogeita hogeita hogeita hogeita hogeita hogeita

30 31

hogeita hamar hogeita hamaika 32 hogeita hamabi hogeita hamahiru hogeita hamalau

33 34 36 38 39 40 41

bat bi hiru lau bost sei zazpi zortzi bederatzi

35 hogeita hamabost hogeita hamasei 37 hogeita hamazazpi hogeita hamazortzi hogeita hemeretzi Berrogei Berrogeita bat

batzuk 60 70 80 90 100 105 111 255

hirurogei hirurogeita hamar laurogei laurogeita hamar ehun ehun eta bost ehun eta hamaika berrehun eta berrogeita hamabost 391 hirurehun eta laurogeita

444

laurehun eta berrogeita lau 901 bederatziehun eta bat 1000 mila 1900 mila eta bederatziehun 8974 zortzi mila bederatziehun hamalau 100000 ehun mila 1000000 milioi

-

Zenbat urte dauzkazu (zuk)? (Nik) berrogeita hamasei urte dauzkat. Hemen hamahiru aulki daude? Ez. Hemen ez daude hamahiru aulki. Hemen aulki bat bakarrik dago.

-

Bankuko zuzendariak diru asko dauka? Bai. Bankuko zuzendariak diru asko dauka baina nik diru gutxi daukat.

-

Osaba mendira joan da eta perretxiko batzuk ekarri ditu. Hamar bat (hamar, gutxi gora- behera) ekarri ditu.

73

-

(Zuk) zenbat seme dauzkazu? Nik ez daukat semerik baina alaba bi (bi alaba) dauzkat.

ARIKETA. Idatzi zifra hauek letraz: 3

13

38

356

416

254

669

654

567

987

1001

8654

6548

74

7955

3654

1123

1325

33 652

89 655

44 555 222

122 556 336

999 999 999 999

75

 ZEREZKO(a/ak)

-(e)zko(a/ak)

-

Zerezkoa da horma hori? Horma hori harrizkoa da.

-

Artil_____ galtzerdiAK oso beroak dira.

-

Belarritako horiek ez dira urre___________; zilarrEZKOAK dira.

-

Larru______ jakA zurea da?

_________________________________________________________________________

 KONPLETIBOA -

-(e)la -(e)nik

Zer esan du irratiak? Irratiak esan du Galdakaon kotxe istripu bat egon dELA.

ARIKETA. Idatzi galderak: -

(GALDERA): Nik uste dut zuk gezurra esan didazuLA.

-

(GALDERA): Idoiak esan dit azterketa guztiak gainditu dituELA.

-

(GALDERA): Nik ez dut uste bihar euria egingo duENIK.

(GALDERA): Aitorrek ez du esan mendira joatea gustatzen zaioNIK. ___________________________________________________________________________ -

 ZEHARGALDERA -

-(e)n

Nik irakasleari galdetu diot EA komunera joan ahal naizEN. -Joan al naiteke komunera?

ARIKETA. Idatzi zehar galdera: Gure aitaren lagunak EA ezkonduta nagoEN galdetu dit.

Zuk badakizu Iparragirre kalea non dagoEN? Zehar galdera: -

Zuk badakizu nire semea nora joan dEN? Zehar galdera:

76

 AGINTERA

zaitez

zaitezte

(e/it)zazu

(e/it)zazue

-t(z)eko Amak semeari: "Aizu, altxa zaitez ohetik!" Irakasleak ikasleei: "Aizue, isil zaitezte!" Mikelek txakurrari: "Ez ezazu jan hori!"

Semeak: "Zer? Ikasleek: "Zer?" Txakurrak: "????"

Amak semeari, berriro: "Ohetik altxaTZEKO!" Irakasleak ikasleei, berriro: "IsilTZEKO!" Mikelek txakurrari, berriro: "Hori ez jaTEKO"

-

Aita Santuak kristauei bakearen alde otoitz egii_______esan die.

-

Mikel, etor __________ hona eta egon zaitez isilik!

-

Poliziak lapurrari arma lurrera bota________ agindu dio.

Aizu, atera itzazu lau zurito! ________________________________________________________________________________________

 KONPARAKETAK berdintasuna ZELAKOA ZELAN ZENBAT

Desberdintasuna (gehiago edo gutxiago)

BEZAIN BESTE (HAINBAT)

BAINO

…AGO

BAINO ______ GEHIAGO BAINO ______ GUTXIAGO

-

Zenbat urte dauzkazu? Nik zuk beste urte dauzkat.

-

Zelakoa da Bartzelona? Bartzelona Madril _________ polita da.

-

Zelan bizi zara? Ondo. Baina ez zu _________ ondo.

-

Bilbok Donostiak baino biztanle ________(mas) dauzka.

-

Gure alaba zuena _________ lotsatiaGOa da.

-

Haiek guk ________ hobeto hitz egiten dute euskaraz.

Zuk Mikelek baino perretxiko ________(menos)_ batu dituzu. ________________________________________________________________________________________

77

 BALDINTZA

-t(z)en

ba-

 -ko

-

Leihoa zabaltzen Baduzu, hotzituko gara.

-

Etxean geratzen Bagara, aspertuko gara.

-

Musu bat ematen Badidazu, zinera joatera gonbidatuko zaitut.

-

Euskaltegira joaten ez BAzara, ez duzu euskaraz ikasiko.

nor

Maite Banauzu, ezkontzeko eskatuko didazu. ________________________________________________________________________________________

BALDINTZA

ONDORIOA

ONDORIOA

1.hutsunea

2.hutsunea

PASADO/LEHEN

NI

BANINTZ

NINTZATEKE

HI

BAHINTZ

HINTZATEKE

en

BERA/HURA

BALITZ

LITZATEKE

Zatekeen

GU

BAGINA

GINATEKE

en

ZU

BAZINA

ZINATEKE

en

ZUEK

BAZINATE

ZINATEKETE

en

HAIEK

BALIRA

LIRATEKE

Ziratekeen

en

ARIKETAK -1. ariketa: Bete hutsuneak, adizki egokiak jarriz. NOR baldintza. Rellena los huecos, poniendo la forma correcta de los verbos.

ORAINALDIA

1.- Ni etorriko ____________________, zuek zain egongo ___________________. Si yo viniese, vosotros me esperaríais.

2.- Miren sendatu ________________,mendira gurekin etorriko_______________.

78

Si María se curase, vendría al monte con nosotr@s.

KONTUZ, LEHENALDIA!! 3.- Gu bazkaltzera joan izan_______________, pozik geratuko_________________. Si hubiésemos ido a comer, nos quedaríamos contentos.

4.- Zu igerian arituko_______________, lasai egongo_________________. Si nadases, estarías tranquilo.

KONTUZ, LEHENALDIA!! 5.- Haiek berandu iritsi______________, ez_____________ eskolara garaiz joango. Si ellos hubiesen llegado tarde, no hubiésemos llegado a tiempo a la escuela.

6.- Jon orraztuko_______________, ez_________________ hain itsusi egongo. Si Jon se peinase, no estaría tan feo.

7.- Haiek etxean geratu_______________, ez_________________ zinemara joango. Si ellos se quedasen en casa, no iríamos al cine.

8.- Ordiziako lagunak etorriko_____________, nirekin ibiliko______________. Si viniesen los amigos de Ordizia, andarían conmigo.

79

9.- Eskolara hura berandu iritsi izan ez_____________, ez ______________ irakaslea haserretuko. Si aquel no llegase tarde a la escuela, el profresor no se enfadaría.

10.- Sarrerako atea zabalagoa izango_____________, pianoa errazago sartuko ______________. Si la puerta de entrada fuese más ancha, meteríamos más fácil el piano.

KONTUZ, LEHENALDIA!! 11.- Atzo, olioa zure galtzetara erori izan _____________, galtzak zikinduta geratuko ______________. Si el aceite hubiera caído en tu pantalón, el pantalón hubiera quedado sucio.

12.- Goizero eguzkia agertuko ez _____________, gu ilunpetan biziko______________. Si el sol no saliese todas las mañanas, nosotros viviríamos a oscuras.

KONTUZ, LEHENALDIA!! 13.- Gu galdu izan ____________, gure gurasoak gure bila hasiko______________. Si nosotros nos hubiésemos perdido, nuestros padres empezarían a buscarnos.

14.- Goizeko zazpiak izango ____________, jaiki, gosaldu eta eskolara joango______________ zu.

80

Si fuesen las siete de la mañana, tú te levantarías, desayunarías e irías a la escuela.

15.- Zu pilotaria izan ____________, zure eskuak minduta egon ______________ . Si tú fueses pelotari, tus manos estarían doloridas.

16.- Gaixotuko ____________, medikua gure etxera etorriko______________ . Si enfermáramos, el médico vendría a nuestra casa.

KONTUZ, LEHENALDIA!! 17.- Hi hondartzara joan ____________, uretan ibiliko______________ . Si tú hubieses ido a la playa, hubieses andado en el agua.

18.- Tenperatura asko igoko ____________, poloetako izotza urtu egingo ______________ . Si subiese mucho la temperatura, el hielo de los polos se derretiría.

19.- Nire gurasoak Beran biziko ____________, ni ere han biziko ______________ . Si mis padres viviesen en Bera, yo también viviría allí.

20.- Bihar oporrak hasiko ____________, gu berandu arte ohean egongo ______________ . Si mañana empezasen las vacaciones, nosotros estaríamos hasta tarde en la cama. -2. ariketa: Bukatu esaldi hauek. Indikatiboa. NOR baldintza.

81

Termina estas frases. Indicativo.

1.- Gu hain berritsuak izango ez bagina, __________________________________. Si nosotros no fueramos tan habladores, ___________________________________.

2.- Ni lotsatia izango banintz, ____________________________________________. Si yo fuese tímido, ________________________________________________.

3.- Nire lagunak oporretan eskalatzera joan izan balira, ______________________. Si mis amigos hubiesen ido a escalar en vacaciones, ___________________________.

4.- Ikasleak langileak izango balira, ___________________________. Si los alumnos fuesen más trabajadores, ___________________________.

5.- Gure amona gaztetan Ameriketara joan izan balitz, _________________. Si nuestra abuela hubiese ido a América cuando era joven, _______________.

 DENBORAZKOAK

-(e)nean -t(z)ean

-

Postariak tinbrea jo du bazkaltzen hasi garENEAN.

-

Eguraldi ona egiten du_______hondartzara joaten gara.

-

Etxean ez zegoen inor etxera heldu nintz________.

-

Athletic-ek irabazten du_______ oso pozik jartzen da.

82

-

Kalera irte___________ euria egiten hasi zuen.

-

Txakurra zaunka entzu_________ konturatu ginen norbait bazetorrela.

________________________________________________________________________________________

 AHAL /

EZIN

-

Hondartzara joaten bagara, eguzkia hartu _______ dugu.

-

Ume txikiak ______ dira joan bakarrik ikastolara.

-

Ospitaletan _________ da tabakorik erre.

-

Bihar _________ izango naiz klasera joan, oso gaisorik nago eta.

-

Gaur goizean lasai gosaldu ___________ izan dut, jai-eguna da eta.

-

Zuri kontatu __________l dizut, nire laguna zara eta.

83

 ATZIZKI BATZUK -(T)AR: DurangAR, zaldibarTAR, baserriTAR, herriTAR, frantziAR, italiAR… - DurangARra: Durangon jaio dena edo Durangokoa dena. -DUN: Bizardun, txapelDUN, euskalDUN, haurDUN, betaurrekoDUN, diruDUN… - Bizarduna: bizarra daukana. -ZALE: MendiZALE, ardoZALE, gozoZALE, neskaZALE, diruZALE… - Ardozalea: Ardoa gustatzen zaiona. -GARRI: AsperGARRI, ikusGARRI, beldurGARRI, barreGARRI, edanGARRI… - Edangarria: Edan ahal dena edo edatea merezi duena. - Beldurgarria: Beldurra ematen (sortzen) duena. -TXO: AmaTXO, mahaiTXO, umeTXO, afariTXO, etxeTXO, lagunTXO… - Mahaitxoa: mahai txikia. - Amatxo: ama (kariñosoa). -TASUN: MaitASUN, askaTASUN, isilTASUN, alaiTASUN… - TASUN: Izen abstraktoa, ona, positiboa. - TZAILE: SalTZAILE, garbiTZAILE, erreTZAILE, hilTZAILE… - Saltzailea: Saltzen duena. - -LE: IrakasLE, ikasLE, erosLE, entzuLE, ikusLE… - Ikaslea: Ikasten duena. -(L)ARI: ArgazkiLARI, bulegARI, tabernARI, sukaldARI, futbolARI… -(l)ari: Askotan lanbidea adierazten du. -TSU: IndarTSU, ileTSU, koipeTSU, euriTSU, eguzkiTSU... - Iletsua: Ile asko daukan pertsona. - Euskal Herria euritsua da.

84

Zer esan nahi dute atzizkiak dituzten hitz hauek? Egin loturak

85

1.4 Kategoria gramatikalak

86

87

88

89

90

IZEN SINTAGMAREN EGITURA Perpausa izen-sintagmak eta aditz-sintagmak osatzen dute.

IZEN-SINTAGMA 1. Desberdindu ondorengo perpausetan izen-sintagma (IS) eta aditzsintagma (AS)

1. Mikel mendira joan zen atzo. (E) 2. Nire amaren lagunak Donostiakoak dira. (A) 3. Kotxe berriak hiru ate dauzka. (D) 4. Maria arratsaldean etxera joango da. (B)

Izen-sintagmaren ardatza izena da. Ardatza izateak esan nahi du izensintagma osatzeko ezinbestekoa inguratzaileak

dela

izena.

Izenaren

inguruko

osagaiak

edo

aukerakoak dira: ager daitezke ala ez.

Izen-sintagmaren osagaiak, beraz, honako hauek dira:

91

IZEN-SINTAGMAREN EGITURA 2. Identifikatu ondorengo IS hauen ardatzak eta inguratzaileak. 1. Gorbeiako borda zahar hura (A) 2. Eneritzen bi ahizpak (D) 3. Nire laguna (B) 4. Lesakako zenbait ikasle (E) 5. Zapatila zahar haiek (D) 6. Donostiako uharteko zuhaitzak (E) 7. Nire azukre koxkorra (A) 8. Ganbarako armairu zahar hura (B)

3. Asmatu egitura hauei dagozkien izen-sintagmak. 1. izena + izenondoa + determinatzailea: telefono beltz hori 2. determinatzailea + izena + izenondoa: (A) 3. izenlaguna + izena + izenondoa + determinatzailea: (D) 4. izena + determinatzailea: (B) 5. izenlaguna + izena + determinatzailea: (E)

Behin eta berriz esan dugu, IZENA dela ISren ardatza, beraz orain izenaren ezaugarriak aztertuko ditugu.

Izenak, pertsonak, animaliak, objektuak, lekuak … izendatzeko erabiltzen dira eta honela sailkatzen dira:

92

4. Idatzi ondorengo izenen ezaugarriak. 1. Urnieta:________________________________________________________ 2. kanguru:________________________________________________________ 3. esnea:_________________________________________________________ 4. lotsa:__________________________________________________________ 5. artaldea:_______________________________________________________ 6. Miren:_________________________________________________________ 7. zuhaitza:_______________________________________________________ 8. liburua:________________________________________________________

93

ADITZ SINTAGMAREN EGITURA Perpausa izen-sintagmak eta aditz-sintagmak osatzen dute. Nire lehenengo kotxea gorri kolorekoa izan zen

IZEN-SINTAGMA

ADITZ-SINTAGMA

Aditz sintagmaren ardatza aditza da. Ardatza izateak esan nahi du aditz sintagma osatzeko ezinbestekoa dela izena. Aditzaren inguruko osagaiak edo inguratzaileak aukerakoak dira: ager daitezke ala ez. Aditz sintagmaren osagaiak, beraz, honako hauek dira:

AS

1.

(IS Nori) + (IS Nor/Zer) + aditza + (adberbioa)

Identifikatu ondorengo

perpausetan

IS eta AS

eta

hauen

ardatzak eta inguratzaileak. 1. Sugea untxiari hurbildu zaio isilka. izena det.

IS/SUJETUA

IS nori

aditza

adberbioa

AS/PREDIKATUA

2. Neskak aldean zeraman nortasun-agiria. 3. Gure idazkariak osasun-txostena eskatu die ospitaleko medikuei. 4. Atzo ospitalean froga batzuk egin zizkiguten guri medikuek.

2. Lotu aditz sintagmen egiturak eta adibideak.

94

EGITURA

ADIBIDEA

1

Zapatak gogorregi lotu dituzu.

aditza+IS nor+IS nori

2

Emaiozu musu bat Ainhoari.

adberbioa+aditza+adberbioa

3

Noiz joango zarete Andaluziara?

adberbioa+aditza+IS nor

4

Zergatik galdetu diozu hori Joni?

adberbioa+aditza+IS nor+adberbioa

5

Poliki tolestu behar da papera.

IS nor+adberbioa+aditza

6

Ondo ulertu ditut zure hitzak

adberbioa+aditza+IS

lehen.

nori

nor+IS

Aditz sintagmaren ardatza ADITZA da, baina gogoratzen al zarete nola sailkatzen zen? 1go ebaluaketako apunteetan begiratu beharko duzue hori jakiteko.

3.

Osatu

taula

aditz

bakoitzaren

ezaugarriekin.

Formaren arabera

Denbora Pertsonare Esanahiar ren n en arabera

arabera

arabera

Joan nintzen Egin dituzte Hurbildu natzaio Ekarri dizkizuet Joan zarete

ORTOGRA FIA

Etorri ziren Erosi ditut

95

1.1. Puntuazio ikurrak KOMA (,) Pausa laburra adierazten du. Honako kasuetan erabiltzen dira batik bat: * Enumerazioetan. Esaldian funtzio bera duten segidako Etxepare, lehen euskal idazlea, Sarrasketan jaio zela uste da. elementuen artean eta tarteko lokailurik ez dagoenean.

* Perpaus konplexuetan, menpeko esaldia eta nagusia bata bestearen segidan datozenean, tartean inolako lotura-hitzik gabe. * Esaldiaren hari nagusia hausten duten osagaietan, baita aposizioetan ere. * Deikia bereizi behar denean. Aizu, Olatz, zatoz lehenbailehen. * Ondoko terminoek ere koma behar dute: hau da, hots, esate baterako, azkenik, hala ere, adibidez, dena den, izan ere, beraz... Selektibitatean nota ona ateratzeko, ordea, asko ikas behar izan zuen

BI PUNTU (:) Bi puntuek ere pausaldi luzea adierazten dute. Honako kasuetan erabiltzen da, batik bat: * Nonbaiteko hitzak bere horretan testura ekartzen direnean.

96

Honela dio Araudiak: "Ikaslearen ordez beste norbaitek egingo balu azterketa, ikasle hori ez-gai izango litzateke asignatura ebaluatzean". * Ondorengoa aurrekoaren argibide edo adibide dela adierazteko. Kanpokoei posta-gastuak ordaintzea eskatzen zaie aldizkaria jasotzeko: Espainiako estatuan 6 €, Europan 30 € eta gainerakoetan 72 € * Orduetan. 1. mailako ikasleentzako ordutegi berria hauxe da: 08:15etik 14:15 arte

PUNTUA (.) Puntuak esaldiaren azkena markatzen du. Pausa osoa adierazten du. Honako kasuetan erabiltzen da: * Zentzu osoa duen periodoaren bukaeran. Paragrafoaren amaiera markatzen duenean, puntu eta aparte egiten da. * Laburduretan: adib. ("adibidez" irakurriko da); etab. ("eta abar"). Baina ez kontzeptu, magnitude, unitateak eta abar adierazteko jartzen diren ikurretan: m, kg eta USD. * Zenbakien ondoren, "garren"-en ordez.

Iturribide kaleko 6.ean dago Kultur Aretoa ETEN-PUNTUAK (...) * Enumerazioa edo esan nahi denaren zentzua irekia uzteko modua da. Ikasgai asko ditugu: Matematika, Gizarte, Euskara… GALDERA-IKURRA (?) * Galdera-ikurra galdera-esaldiaren bukaeran baino ez da idazten.

97

Zer egin behar dut matrikulatu ondoren?

HARRIDURA-IKURRA (!) * Harridura-ikurra esaldiaren bukaeran bakarrik idazten da. Pentsaraztekoa, honek esaten duena! * Harridura ez ezik, beste ñabardura batzuk adierazteko ere erabiltzen da, hala nola, agindua, kexua, etab. Aurrera, sar zaitez Campus Birtualean!

PARENTESIA ( ) * Bidenabar zerbait aipatu nahi edo daturen bat tartekatu nahi denean erabiltzen da parentesia. Guztira, autorearen 65 obra (54 olio-pintura eta 11 marrazki) agertu dira

MARRATXOA (-) * Elkarrizketetan. - Egunon Feli. Zer, dagoeneko lanean? - Aizu! Ezin da momentu batean egunkaria irakurri, ala? * Izen arrotzei atzizkia eransten zaienean. The Times-etik hartutako datuak dira. Stockholm-era joatea erabaki zuten * Hitz elkartuetan

98

Hezkuntza-sistema, barne-araudia, jaun-andreak

99

ARIKETAK KOMAK (,) 1. Isabel Miren Ane Jon eta Sara ikusi nituen bart 2. Neguko tomateek ez dute usainik ez zaporerik eta ez kolorerik 3. Ez dio deitu arduradunari behin baino gehiagotan esan diogun arren

4. Etxepare lehen euskal idazlea Sarrasketan jaio zela uste da 5. Aizu Ane zatoz lehenbailen 6. Selektibitatean nota ona ateratzeko ordea asko ikas behar izan zuen BI PUNTU (:) Honela dio Araudiak "Ikaslearen ordez beste norbaitek egingo balu azterketa, ikasle hori ez-gai izango litzateke asignatura ebaluatzean". Kanpokoei posta-gastuak ordaintzea eskatzen zaie aldizkaria jasotzeko Espainiako estatuan 6 €, Europan 30 € eta gainerakoetan 72 € 1. mailako ikasleentzako ordutegi berria hauxe da 08:15etik 14:15 arte

PUNTUA (.) Maider ordizian bizi da bere lagunekin ateratzea gustatzen zaio astean zehar eskolako lanak egiten pasatzen ditu ordu gehienak asteburuan jai egiten du Urdaneta kaleko 6 ean dago Kultur Aretoa etb

/

adib

ETEN-PUNTUAK (...)

100

Ikasgai asko ditugu: Gaztelera, Ingelesa, Euskara Aurkikuntzaren garrantziaz konturatu balira GALDERA-IKURRA (?) Zer egin behar dut matrikulatu ondoren Nola egiten da ariketa hau Non bizi zara

HARRIDURA-IKURRA (!) Aupa hi Ei, txo Aurrera, sar zaitez Campus Birtualean

PARENTESIA [()] Guztira, autorearen 65 obra 54 olio-pintura eta 11 marrazki agertu dira Gure ikastetxea ordizian Gipuzkoa dago

MARRATXOA (-) Egunon Feli. Zer, dagoeneko lanean? Aizu! Ezin da momentu batean egunkaria irakurri, ala?

The Times-etik hartutako datuak dira. Stockholm era joatea erabaki zuten

Hezkuntza sistema, barne araudia, jaun andreak

101

102

1.2. “A” itsatsia Euskal hitz batzuk berezkoa duten "a" letraz bukatzen dira: alaba (*alab),saltsa (*salts), azoka (*azok), ... Azken letra horri "a" itsatsia deitzen zaio. Gizon, zuhaitz, ... bezalako hitzak ere -a letraz amai daitezke (gizona,zuhaitza), baina badakigu -a hori artikulua dela eta behar ez dutenean ez dutela hartzen (gizon bat, zuhaitz hori). "a" itsatsi dutenek, ordea, beti berekin dute eta oso-osorik idatzi behar da (alaba bat, saltsa hori).Baina zeintzuk dira "a" itsatsia duten hitzak?

1. Banakako hitz batzuk. Hona hemen zerrenda. abantaila agentzia aisia aitona aitzakia akademia alegia amona anaia animalia antsia arbola arnasa arroa arroza ausardia axola aza balea birjina botila burdina dardara denbora dotrina egia ekonomia eliza

erregina erromeria eskola familia feria festa gauza gaztaina giltza gona grazia habia harea heriotza hizkuntza hontza ideia ikastola imajina inbidia inportantzia itxura izkina justizia kaiola kartzela kontzientzia koroa kultura

labana leihatila literatura lotsa lotura maila makila makina malezia meza natura neskatila okela ola ordena ostia panpina penitentzia pertsona pertsonaia pezeta politika polizia premia probintzia saltsa teila zalantza zuhurtzia

Adib.: anaia zaharra, feriarik onena, gauza horiek

103

baina: Anai-arreba, ferietan, gauzek. (deklinatzerakoan “a” hori desager daiteke) 2. Honako atzizki edo amaierez osatutakoak: -keria: alferkeria, handikeria... -tura/dura: prozedura, abiadura, ohitura... -tza: idazkaritza, agintaritza... -kuntza: berrikuntza, irakaskuntza... -(k)ada: besarkada, eskukada, kamioikada... -kintza/-gintza: zapatagintza, kulturgintza... -(t)eria: gazteria, tresneria... -(k)era: harrera, bukaera, idazkera,... -gura/-kura: logura, azkura,... -bera: bihozbera, hozbera, sentibera,... -aia: paisaia, bidaia, luzemetraia,... -antza: mudantza, mesfidantza,... 3. jatorrizko erdaran "a" letraz bukatzen diren hitz guztiak Adibidez: justizia, ironia, finantza, ekonomia, literatura.... Berezko "-a" noiz galtzen den -A berezkoa duten hitz batzuk, hitz-elkartearen lehen osagaia direnean -a- gal dezakete: 

-IA bukaera duten hitzak: biologi azterketa, geologi irakaslea, pedagogi berrikuntza, orografi arauak ...



Eliza, burdina, hizkuntza, kultura, natura eta literatura hitzak: eliz agintariak, burdin fabrika, hizkuntz gaitasuna...

Bi multzo horietako hitzak hiru eratan idazteko aukera dago hitz-elkarketan:

104



Berezko a gabe eta marratxorik gabe (bidai agentzia, kultur ekintza) Berezko a-z eta marratxoz (bidaia-agentzia, kultura-ekintza)

 

Berezko a-z eta marratxorik gabe (bidaia agentzia, kultura ekintza)

1. Berridatzi ondorengoetatik -a itsatsia duen hitza: etorkizuna, biribila, hezkuntza, ikusgarria.

2. Berridatzi ondorengoetatik -a itsatsia duen hitza: aditza, antza, independentzia, maiatza.

3. Hautatu -a itsatsia duten hitzak: 

hiltzaile



minerala



ekonomia



siderurgia

4. Hautatu -a itsatsia duten hitzak: 

interesa



nahia



gauza



konpetentzia

5. Hautatu -a itsatsia duten hitzak: 

lehia



sakela



ekaina



heriotza

6. Hautatu -a itsatsia ez duen hitza: 1. aditza

105

2.

adiera

3.

bidegintza

4.

arnasa

7. Hautatu -a itsatsia ez duen hitza: 1.

materia

2.

kaligrafia

3.

energia

4.

lokatza

8. Berridatzi ondorengoetatik -a itsatsia duen hitza: koipetsua, egonarria, astakeria, haitza

9. Hautatu -a itsatsia duten hitzak: 

pertsonaia



premia



giltza



larunbata

10. Berridatzi ondorengoetatik -a itsatsia duen hitza: elkartasuna, jaiotza, trena, futbola.

11. Zein zerrendako hitzek ez dute -a itsatsia? 1. ideia, axola, familia 2.

kirola, apirila, ostirala

3.

hizkuntza, literatura, eliza

4.

zientzia, zoologia, tolerantzia

12. Hautatu -a itsatsia duten hitzak: 

erruduntasuna



esperientzia



zoologia



erraila

106

107

1.3. H-ren erabilera Bokalez hasten diren zenbakiek h dute hasieran: hamar, hogei, hiru… Erakusleek h dute hasieran: hau, hori, hura… Aditzetan hi pertsonari dagozkion formetan: hator, haiz… Banakako hitzak:  Hitz hasieran: hitz, hasi, herri, hartu, heldu, helburu, huts…  Bokalen artan eta diptongo eta bokal artean: ahal, behe, ohol,

ohitura, ehun, aho, ohiko, ohar, bihurtu… (baina goi, ziur, ziurtagiri…) Kontsonante ostean ez da h letra idazten: hilerri, zutabe, hilotz; eta ez *hilherri, *zuthabe, *hilhotz… Salbuespenak, leku izenak: Ainhoa, Atharratze … edo mailegu berriak: anhidrido, inhalatu… Hauek dira ohiko akats batzuk: *zihur, *hospital, *ihaz, *lehio, *ohiu, *lehiatila, *leihaketa

Zuzendu ondorengo hitzak: Ori Au Ura Orko Emengo Leioa Asi Uts egin Biurtu Oar Aal Elburu Artu

108

Ihaz Ohiu Zihur Ihaz Hospital Historioa Eun Aoa Erri Eldu Obetu

Aukeratu eta berridatzi zuzen dagoen hitza:

1. ziur, zuhur, zear

2. aizpa, aurrea, arra

3. arotza, biozbera, hirugiharrea

4. eutsi, eldua, horia

5. hezea, hestea, herrua

6. ohiandar, oihal, ohola

7. mihatu, mehetu, mihia

109

8. hatza, harroa, haltzaria

9. ausartu, auzo, aatik

10. errena, hestea, epea

11. haurrak, arrantzale, arreman

12. ehorzlea, dohainik, ahintzat

110

1.4.

Z, S, X,

Aukeratu eta berridatzi zuzen dagoen hitza  harpidetza, txintxoa, berakatza  antzigarra, burduntzalia, atzimurka  txunditu, txepela, akatxa  defentsa, bitsa, bitsia  hobetsi, iritzi, irentxi  otzara, kiratxa, txokoa  kamutxa, martxoa, sutsua  konpentsatu, frantzesa, kontsulta  jaitsi, jetzi, itxusi  kontsonantea, saltxa, pentsua  txukuna, untsia, txekea  altsatu, ametsa, atsedena

111

1.5. NAHASEAN Aukeratu eta berridatzi zuzen dagoen hitza: 1. 2.

jaitsi jeitsi

1.

hirureun

2.

hirurehun

1.

parregarri

2.

barregarri

1.

iritxi

2.

iritsi

1.

herietxe

2.

erietxe

1.

eskaintza

2.

eskeintza

1.

lehen baitlehen

2.

lehenbailehen

3.

lehen bait lehen

4.

lehenbaitlehen

1.

harrapatu

2.

arrapatu

1.

ziur

2.

zihur

1.

ohiartzun

2.

oihartzun

1.

gutxigora behera

2.

gutxi gorabehera

3.

gutxi gora behera

4.

gutxigorabehera

1.

herbeste

2.

erbeste

1.

horri

2.

orri

1.

itxura

2.

itsura

1.

alper

2.

alfer

1.

ohiu

2.

oihu

1.

oihal

2.

ohial

1. poltsa 2.

boltsa

1. minuto 2.

minutu

1.

pekatu

2.

bekatu

1.

hurbil

2.

urbil

1. bidebatez 2.

bide batez

112

1.

itxaso

1. lehio

2.

itsaso

2.

leiho

1. hondatu

1. iaz

2.

2.

ondatu

ihaz

1. auzo

1. horma

2.

2.

hauzo

orma

1. urrun

1. handi

2.

2.

hurrun

haundi

1. poteretsu 2.

boteretsu

1. elkartasun 2. alkartasun

1. urrengo 2. hurrengo 1. harrigarri 2.

arrigarri

1. aizpa

1. segundo

2.

2.

ahizpa

segundu

1. zihoan

1. pixkat

2.

2.

zijoan

pixka bat

1. hitzegin

1. zehar

2.

2.

hitz egin

zear

1. Inglaterra

1. zihoen

2.

2.

Ingalaterra

zioen

1. hasera

1. jenero

2.

2.

hasiera

genero

1. lehoi

1. pake

2.

2.

leoi

bake

1. behar bada

1. urte bete

2.

2.

beharbada

urtebete

113

1. ausnartu 2.

hausnartu

1. oro har 2.

orohar

114

LITERATURAN MURGILDURIK AHOZKO EUSKAL LITERATURA JENDAURREKO AZALPENA

151

0. jarduera. Ados jarriko gara.

1go LAN-SEKUENTZIA AHOZKO EUSKAL LITERATURA. AZALPENERAKO EDUKIA LANTZEN

1. 2. 3. 4.

jarduera. jarduera. jarduera. jarduera.

Datuak biltzen eta hautatzen. Azalpenaren helburuak zehazten. Aukeratutako informazioa antolatzen. Edukien koherentzia lantzen. Informazioa ondo kohesionatuta azaltzeko baliabideak lantzen. 2. LAN-SEKUENTZIA AHOZKO AZALPENAK NOLA EMAN? EZAUGARRIAK

5. jarduera. Ereduak aztertzen. 6. jarduera. Ez-hitzezko ezaugarriak. 7. jarduera. Hizkuntza-erregistroa. 3. LAN-SEKUENTZIA JENDAURREKO AZALPENA BERA

8. jarduera. Ahozko azalpenaren hezurdura prestatzen. 9. jarduera. Praktikatzen.

Auto-ebaluazioa

0. Jarduera. Ados jarriko gara. Ahozko azalpenerako gaia zehaztuko dugu jarduera honetan. Baina lehendabizi ondorengo taula osatuko duzue ahozko literaturaren munduan barneratzen hasteko.

151

Ondoren agertzen zaizkizuen literatur adierazpenak sailkatu behar dituzue literatur generoaren arabera.

Dekorazio olerkiak – kopla zaharrak – ipuinak – maskaradak – kondairak - pastoralak

GENEROA

ADIERAZPENAK

LIRIKOA Barne sentimenduak poesia mota.

adierazten

dituen

NARRATIBOA Pertsonaia batzuen barneko zein kanpoko hainbat gertakariren berri ematen duen testua. Istorio bat kontatzen du. (Ostadar)

DRAMATIKOA Antzeztuak izateko sortutako testuak. Pertsonaia batzuen elkarrizketa bidez gertaera batzuk azaltzen dira jendearen aurrean. (Ostadar)

151

Koadroa erraz osotu duzue, ezta? Ea orain bi ariketatxo hauek ondo egiten dituzuen!:

ADIERAZPENAK

EZAUGARRIAK

1

BERTSOLARITZA

A

GERTAKARI BATEAN OINARRITUTAKO KANTAK

2

BALADAK

B

HERRI ANTZERKIA

3

PASTORALA

C

IPUINAK, NARRAZIOAK ETA KONDAIRAK

4

HERRI-KONTAKETAK

D

JAKINTZA HERRITARRA

5

ESAERA ZAHARRAK, ATSOTITZAK

E

HERRI-POESIA

EGIA

GEZURRA

Ahozko tradizioak herri-ohiturak mantentzea ahalbidetu du. Bertsolaritza ahozko literaturan berria den ahozko poesia da. Herri-kontaketek gaur arte iraun dute. Maskarada herri-antzerkiaren mota bat da. Antzinako pastoraletan bai gizonezkoek bai emakumezkoek hartzen zuten parte. ...

Asmatu dituzue erantzun guztiak? Dena den, lasai! Asmatu dituzuenak nahiz guztiz zehatz erantzuterik izan ez dituzuenak jorratuko dituzue eta ikastunitate honetan; izan ere, euskal literaturari buruzko hainbat ezaugarri aztertzeko aukera paregabea izango duzue. Horretaz gain, bildu eta laburtuko dituzuen datuetan oinarrituta, ahozko euskal literaturari buruzko jendaurreko azalpena egingo duzue. NEGOZIAZIOA

151

Prozedura. Taldeetan antolatuta zaudete eta orain zuen azalpenerako gaia aukeratzeko ordua da. Oso gai zabala denez, hautatu egingo duzue zein adierazpen jorratuko duzuen. Horretarako prestatu dizuegun eskemaz baliatu zaitezkete, zein atal aukeratuko duzuen erabakitzeko. Kontuan izan, bestalde, taldeka gauzatuko duzuena lan osoaren zati bat baino ez dela izango. Beraz, zuen ekoizpena gainontzekoen ekoizpenekin osotuko da. ANIMO ! HAUTAKETA ONA EGIN! Gaia: ahozko euskal literatura

Iturria: www.hiru.com

Beraz, orain erabaki: Zein atal jorratuko duzue?

151

Orain, zehaztu ondoko taula honetan zuen taldeak jorratuko duen ahozko literaturaren agerpena kontuan harturik, komunikazio egoerari dagozkion ezaugarri nagusiak:

KOMUNIKAZIO EGOERA

Euskal ahozko literatura: Atala

..........

Igorlea

...........

Hartzailea

...........

Kanala

..........

Asmoa (hautatu)

o o o

Erabilpen eremua (hautatu)

o o o o o

Ikasteko eremuan Komunikabideetan Instituzioetan Pertsona arteko harremanetan Literaturan

Testu tipoa

o o o o

Narrazioa Deskribapena Azalpena Argudioa

o o o o o o o o

Dibulgazio artikulua Fitxa bibliografiakoa Hitzaldia Eskola- azalpena Dibulgazio artikulua Antologia: erromantzeak, ipuinak... Aurkibidea Txostena

(hautatu) Testu generoa (hautatu)

Informatzea Besteak konbentzitzea Kontatzea

1. LAN-SEKUENTZIA AZALPENERAKO EDUKIA LANTZEN 151

Ahozko euskal literaturarekin aritu zarete aurreko jardueretan. Oraingoan unitate honen helburua ahozko euskal literaturari buruzko azalpena ematea denez, edukia antolatzen hasiko zarete eta horretarako, komunikazio egoeraren ezaugarriei erreparaturik, prozesua lantzen hasiko zarete. Horrenbestez, lan sekuentzia honetan azalpenaren eskema eta jendaurrean azalduko duzuenaren zirriborroa gauzatuko dituzue, koherentzia eta kohesioa lantzen dituzuelarik.

1go jarduera. Datuak biltzen Azalpenaren helburuak zehazten.

eta

hautatzen.

Azalpenerako behar dituzuen datuak bildu eta idatziko dituzue jarduera honetan negoziazioan (0 jarduerako fitxan) zehaztutako datuak abiapuntu izanik.

Prozedura Jo ezazue 0 jarduerara eta bertako fitxa berreskuratu. Taldeka bildu eta informazioa jasoko duzue, 0 jarduera horretako fitxan (Komunikazio egoera zehaztekoan) adierazitako datuak kontuan harturik. INFORMAZIOA BILTZEKO PROZEDURA Idatzi beheko koadroan ZER JAKIN BEHAR DUZUEN eta, zehazki, zeri BURUZKO INFORMAZIOA BILDU BEHAR DUZUEN.



WEB HELBIDEETARA jo: Honako helbide hauetan topa dezakezue beharko duzuen informazioa http://www.idazleak.org/historia/historia/sarrera.php http://www.hiru.com/euskal_literatura http://www.basqueliterature.com/basque/historia/ahozkoa/baladak http://klasikoak.armiarma.com/herri.htm Euskal ahozko literatura - Wikipedia, entziklopedia askea. http://www.bertsozale.com/liburua/euskera/sarrera/sarrera1.htm

151

ZER JAKIN NAHI DUGU?

________________________________________________________________

ZERI BURUZKO INFORMAZIO ZEHATZA JASO BEHAR DUGU?

___________________________________________________________

INFORMAZIO ITURRIAK

ZER INFORMAZIO DAGO BERTAN?

151

2. jarduera. Aukeratutako informazioa antolatzen.

Orain aurreko jardueran bildu duzuen informazioa eskema bidez adieraziko duzue. Ondoren, jendaurrean adieraziko duzuenaren lehenengo zirriborroa idatziko duzue. Ez ahaztu hasierako fitxan (O Jarduera, Komunikazio egoera zehaztekoa) adierazitakora egokitu beharko duzuela azalduko duzuen edukia; horrenbestez, hartzaileen ezagutza maila, erabilpen-eremua, komunikazio asmoa, denbora… kontuan hartu beharko dituzue, azalpenaren eskema burutzeko. Bestalde, ideia nagusiak eta bigarren mailakoak ere ondo bereizi beharko dituzue.

Prozedura Taldeka bildu eta hautatutako informazioari erreparatu ondoren, egizue azalduko duzuen gaiaren eskema. Baliagarria izan dakizueke honako txantiloi honetan ematen dizkizuegun argibideen arabera gorpuztea. Bertan, era berean, zehaztu dezakezue zein informazio iturritatik jaso dituzuen datuak.

Eskema: Azalpenak hiru atal izan ohi ditu:

151

Sarrera: Gaiaren justifikazioa da eta atal honetan mugatu egingo duzue zein izango den zuen aztergaia.

Garapena: Edukia bera. ATALIK INPORTANTEENA

Ondorioa:

Ideiarik garrantzitsuenak laburbildu behar dituzue Gaiaren garapenarekin lotura izan behar du .

Eskema zehazturik, zirriborroa idatziko duzue orain. Zirriborroa idazten laguntzeko kontrol-zerrenda prestatu dizuegu. Hala ere, lehenengo zirriborroa denez, zuzenketa ugari egin behar izango duzue. Baina lan-sekuentzia honetan proposatzen zaizkizuen zenbait ariketa burututakoan, azalpenaren edukiaren koherentzia eta kohesioa lantzeko, zirriborro hori pixkanaka-pixkanaka hobetu egingo duzue.

Azalpen testuaren zirriborroa idazteko kontrol-zerrenda

151

ZIRRIBORROA Zirriborroa idazten hasi aurretik   

Bildutako ideiak birpasatu Garrantzitsuak eta esanguratsuak baino ez hautatu Ez errepikatu.

Zirriborroa idazteko      

Ideiak antolatu gidoiaren, eskemaren arabera Ideiak paragrafoka antolatu, Ideia nagusi bakoitzeko paragrafo bat. Paragrafoen hasieran saiatu testu antolatzaile egokiak jartzen Paragrafoak aurrekoarekin eta ondokoarekin modu koherentean lotu Zuen hitzak erabili Ez eman iritzirik

Zirriborroa idatzi ondoren,Egiaztatu:     

Ondo ulertzen da? Hautatutako gaiaren hariari ondo eusten dio? Gaia hondo aipatzen da eta ondo garatuta ageri da? Koherentziarik badu? Interesagarria da?

3. jarduera. Edukien koherentzia lantzen.

Azalduko duzuenaren bizkarrezurra zehaztu eta zirriborroa idatzi duzue. Orain, informazio hori ondo antolatu duzuen egiaztatu beharko duzue. Dakizuenez, edukiak bere barneko elementuen arteko lotura logikoa izan behar du. Adierazi nahi dituzuen ideia edo ideiak pentsatu, hautatu, egituratu eta antolatu egin beharko dituzue gutxienezko koherentzia batekin. Horri esker da idatzi bat testu. Koherentzia hori gabe, aldiz, hitz- eta esaldi multzo bat izango da edo informazio-nahasmendua, baina ez testu. Idatzi koherentea testu da, eta koherente ez dena, berriz, ez. http://www.jakingunea.com/50urte/pdf/Jakin98_107/Jakin98_107_031. pdf

151

Beraz, testuaren edukiak atalen arteko lotura logikoa, hau da, koherentzia izan behar du eta hori lantzeko jarduera hau proposatzen dizuegu .

4. jarduera. Informazioa ondo kohesionatuta azaltzeko baliabideak lantzen. Koherentzia zer den ikusi ondoren, jarduera honetan informazioa argi, zehatz eta ideiak bata bestearekin era egokian lotzeko eta adierazteko baliabideak aztertuko dituzue. Kohesioa, hain zuzen ere. Testu bat irakurtzean, bere osotasunean ondo ulertzeko esaldiek adierazten duten ideien arteko nolabaiteko lotura egon ohi da. Ez dira esaldi solteak izaten, esaldi bakoitzak aurretiaz esan denarekin zerikusia izan beharko du. Esaldi arteko lotura horri kohesioa deitu ohi zaio eta beharrezkoa izaten da hartzaileak testua ahozkoa zein idatzizkoa izan inongo arazorik gabe ulertuko badu. Ondorengo taulan testu antolatzaile mordo bat dituzue, erabili itzazue zuen lanean!

151

Hasierakoak Hasteko, Lehenengo eta behin, Ezer baino lehen, Ezeri ekin baino lehen, Lehenlehenik, ...z hitz egin behar dudalarik, Sarrera gisa esango dugu ... Bukaerakoa k eta ondorioak Amaitzeko, / Bukatzeko, Amaiera bezala, Aurreko guztia (Iaburbilduz,) Ondorio gisa, Amai dezagun esanez (e)la Azkenik, zera:... Laburbilduz, Hitz gutxitan (esateko):... Horrenbestez, zenbait ondorio atera daitezke: 1... 2... Jarraipena (Honen) ondorioz, Horren haritik, Hari beretik, Era berean, Bigarrenik, Gero, Honen ostean, Hau (ikusi) eta gero,

Arrazoitzek o Izan ere, Hori dela eta, Horrela, ba, Indartzeko Aipatu bezala, Aipatu dugunez, Berriro esanda, Beste era batera esanda, Zehatzago esanda, Hobeto esanda, (Gorago) esan bezala, Are gehiago, Gainera, Kontuan hartu, gainera, Adibideak jartzeko Adibidez, Esate baterako, Hau da, Ikus, adibidez, -ren kasua: ... Kasu (bat aipatzeko ...) Hori erakusteko, aipa dezagun...

Onarpena (ziurtasuna) Ez dago dudarik... Seguruenik Ziur aski Zer esanik ez Egia da... (e)la Dudarik gabe Zalantzarik gabe Argi dago (e)la Bistan da (e)la Beharrezkoa da garbi uztea ..., noski / ..., jakina

Indartzeko Hain zuzen ere… …hain zuzen ere… Batez ere Dakizuenez

Kontrakotasuna Baina Dena dela, / Dena den, Hala (eta guztiz) ere, Edozein modutan ere, Edonola ere, Nolanahi ere, Esanak esan, Hori(ek) gorabehera, ..., ordea, ..., berriz, ..., aldiz, Ideia bat aurkezteko -ri dagokionez, ... dela eta, komeni da esatea ... Oro har, Ordena Alde batetik, ... Bestetik, Ildo beretik, Lehenik.../ bigarrenik, ... (Arestian) esan bezala, (Gorago) esan bezala, Lehengo hariari jarraituz, Gauzak horrela,

Aipamenak; iritziak emateko (r)en arabera, Askoren / Batzuen iritziz ... (r)en ustez, (r)en esanetan, Diotenez, Antza denez, Dirudienez, Badirudi... (e)la ...(e)la dirudi Dakigunez, Irakurri dugunez, Ideia berriak txertatzeko Ez hori bakarrik, Bestalde / Beste aldetik Baita ... ere Baina, bestetík, ... ere bai ez ezik ... ere Egia da, hala ere, Era berean, Halaber, (Horrez) gain, Horiek horrela, Bai... bai Ez... ez

,alegia Demagun

151

151

Hasierakoak Hasteko, Lehenengo eta behin, Ezer baino lehen, Ezeri ekin baino lehen, Lehenlehenik, ...z hitz egin behar dudalarik, Sarrera gisa esango dugu ... Bukaerakoa k eta ondorioak Amaitzeko, / Bukatzeko, Amaiera bezala, Aurreko guztia (Iaburbilduz,) Ondorio gisa, Amai dezagun esanez (e)la Azkenik, zera:... Laburbilduz, Hitz gutxitan (esateko):... Horrenbestez, zenbait ondorio atera daitezke: 1... 2... Jarraipena (Honen) ondorioz, Horren haritik, Hari beretik, Era berean, Bigarrenik, Gero, Honen ostean, Hau (ikusi) eta gero,

Arrazoitzek o Izan ere, Hori dela eta, Horrela, ba, Indartzeko Aipatu bezala, Aipatu dugunez, Berriro esanda, Beste era batera esanda, Zehatzago esanda, Hobeto esanda, (Gorago) esan bezala, Are gehiago, Gainera, Kontuan hartu, gainera, Adibideak jartzeko Adibidez, Esate baterako, Hau da, Ikus, adibidez, -ren kasua: ... Kasu (bat aipatzeko ...) Hori erakusteko, aipa dezagun...

Onarpena (ziurtasuna) Ez dago dudarik... Seguruenik Ziur aski Zer esanik ez Egia da... (e)la Dudarik gabe Zalantzarik gabe Argi dago (e)la Bistan da (e)la Beharrezkoa da garbi uztea ..., noski / ..., jakina

Indartzeko Hain zuzen ere… …hain zuzen ere… Batez ere Dakizuenez

Kontrakotasuna Baina Dena dela, / Dena den, Hala (eta guztiz) ere, Edozein modutan ere, Edonola ere, Nolanahi ere, Esanak esan, Hori(ek) gorabehera, ..., ordea, ..., berriz, ..., aldiz, Ideia bat aurkezteko -ri dagokionez, ... dela eta, komeni da esatea ... Oro har, Ordena Alde batetik, ... Bestetik, Ildo beretik, Lehenik.../ bigarrenik, ... (Arestian) esan bezala, (Gorago) esan bezala, Lehengo hariari jarraituz, Gauzak horrela,

Aipamenak; iritziak emateko (r)en arabera, Askoren / Batzuen iritziz ... (r)en ustez, (r)en esanetan, Diotenez, Antza denez, Dirudienez, Badirudi... (e)la ...(e)la dirudi Dakigunez, Irakurri dugunez, Ideia berriak txertatzeko Ez hori bakarrik, Bestalde / Beste aldetik Baita ... ere Baina, bestetík, ... ere bai ez ezik ... ere Egia da, hala ere, Era berean, Halaber, (Horrez) gain, Horiek horrela, Bai... bai Ez... ez

,alegia Demagun

151

Prozedura Jendaurreko azalpena egingo duzuen taldekideok bildu eta bakoitzak bere koadernoan, bakarka, ondoko testu antolatzaile eta lokailu batzuk txertatuko ditu zirriborroan. Proposatzen dizkizuegun testu antolatzaile eta lokailu hauez gain, beste batzuk ere (ikus koadroan) erabil ditzakezue. Ideiak lotzeko lokailu ezberdinak erabiltzen trebatu zaitezten nahi dugu. Eduki bera baina ideien arteko loturak gauzatzeko kohesio emaile ezberdinak dituzten testu paraleloak sortuko dira. Elkarrekin hitz egin eta taldekideon artean erabaki zein den ideiak modurik egokienean kohesionatuta dituen zirriborroa; izan ere, hori izango da jendaurrean erabiliko duzuena.

Gaia sartzeko : Lehen-lehenik, ...z hitz egin behar dudalarik, sarrera gisa esango dugu ... Ordena markatzako: Alde batetik, ... Bestetik, Ildo beretik, lehenik.../ bigarrenik, ...

Puntu berberari ekiten jarraitzeko: Are gehiago, Aipatu bezala, Aipatu dugunez, Berriro esanda

Adibideak txertatzeko: Esate baterako, Hori erakusteko, aipa dezagun... Laburbiltzeko edota ondorioztatzeko: Ondorio gisa, Amai dezagun esanez (e)la, Horrenbestez, zenbait ondorio atera daitezke: 1... 2...

4.1.Ariketa: puntuazio markak Prozedura Puntuazio marka batzuen definizioa emango dizuegu. Badakizue zer puntuazio zeinuak diren ondoko definizioek adierazten dituztenak? Bi ariketa dauzkazue hemen. A ariketan hamar puntuazio zeinuren ezaugarriak/erabilerak dituzue eta adibideari erreparaturik zein puntuazio zeinu den asmatu behar duzue. B ariketan, berriz, hamabost dira dauzkazuen erabilera/ezaugarriak. A) atala (iturria: www.ikasbil.net)

151

B) Atala

B) ariketa Puntuazio markarik gabeko testua duzue honako hau. Lehendabizi saiatu irakurtzen. Zer, zaila ezta? Ondoren, jarri falta dituen puntuazio markak goiko definizioetan oinarriturik.

ETBegira "Munduan zehar" Laster hasiko da berriro Euskal Telebistan Munduan zehar programa hil honen 23an hain zuzen esan digutenez eta seguru aski ordubete iraungo du lan-taldea honako hauek osatuko dute Mikel Urretabizkaia lehen ere saioaz arduratzen zena Felipe Etxeberria eta Ana Azpirik azken honek egingo du saioaren aurkezpena.

Idatzi ondoren, irakurri ozenki taldekideen aurrean, eta erabaki denon artean idatzi duzuen testuak puntuazio egokia duen ala ez. Zirriborroa idatzi eta pixkanaka-pixkanaka ukituak eta zuzenketatxoak egin dituzue lan sekuentzia honetan eman dizkizuegun jarraibideak lagun. Orain, taldeka, ikaskideen zirriborroen zuzenketa egingo duzue. Zuena ere zuzenduko dute eta iradokizunak idatziko. Horretarako, honako txantiloi hau erabil dezakezue.

151

AZALPENAREN ZIRRIBORROA ZUZENTZEKO KONTROL ZERRENDA SARRERA

  

GARAPEN A

        

ONDORIOA



BAI

EZ

IRADOKIZUNAK

Irakurleak ikusiaz bat, badaki zein den gaia. Euskal literatura eta ahozko literaturari buruzko ezaugarri orokorrak aipatzen dira. Lanaren justifikazioa egiten da. Gaia paragrafotan sailkaturik dago. Paragrafoak puntu eta apartez mugaturik agertzen dira. Datuak hurrenkera zehatz, argi eta ordena baten arabera azaltzen dira. Ideiak argi eta ulergarri adierazten ditu. Gaia garatzeko informazio nahikoa ematen du. Hartzaileari informazio berria eskaintzen dio Hitz ezezagunen esanahia argitzeko baliabideak erabiltzen dira Testuko ideiak lotzeko zenbait testu antolatzaile erabiltzen dira 3. pertsonan idatzita dago. Hitz gutxitan laburtu du informazio nagusia.

2. LAN-SEKUENTZIA AHOZKO AZALPENAK NOLA EMAN? EZAUGARRIAK

151

Lan-sekuentzia honek ahozko azalpen on bat egiteko hitzezko zein ezhitzezko diren zenbait komunikazio baliabide aztertzea du helburu. Horretarako, bideo batzuk ondorioak aterako dituzue.

ikusiko

dituzue

eta

behaketatik

abiatuta,

5.jarduera. Ereduak aztertzen.

Jarduera honetan azalpen testuen ezaugarriak gogoratzen saiatuko gara. Gogoratu gaztelania arloan landutakoa azalpen testuen ezaugarriei buruz ( 13., 14. eta 15. jarduerak). Badakizue zein diren idatzizko zein ahozko azalpenen ezaugarri orokorrak? Zeintzuk dira azpimarragarrienak? Nolako hizkuntza ezaugarriak dituzte azalpen testuek? Zertan dira berdinak ahozko zein idatzizko azalpenak? Zertan ezberdintzen dira? Azalpenen eredu batzuk ikusi eta entzungo dituzue eta ahozko azalpenaren ezaugarriak aztertuko.

Prozedura

Irakasleak zenbait bideo sekuentzia proiektatuko dizkizue. Sei bideoetatik bost aukeratu eta taldeka bilduta, bideo sekuentzia bakoitza ikusi ondoren, guk proposatzen dizuegun txantiloian ezaugarri orokorrak bertan zehaztu. Ondoren, ikastaldekoak bilduta denon iritziak entzun eta txantiloian falta zaizuena idatzi.

Materiala 1. bideo sekuentzia ( Dorleta Alberdi) 2.bideo sekuentzia (Abel Ariznabarreta) 3. bideo sekuentzia (Joseba) 4. bideo sekuentzia (Arantxa Aurrekoetxea) 5. bideo sekuentzia (Luistxo Fernandez) 6. bideo sekuentzia ( Iker Mertxan)

151

EREDUAK AZTERTZEN 1. bideoa

2. bideoa

3. bideoa

4.

5.

bideoa

bideoa

1. Hasierako agurrik egin du? 2. Sarreran aurkezpenik egin du? (parte hartzaileena, gaiarena…) 3. Sarreran azalduko duenari buruzko zertzelada nagusiak adierazi ditu? 4. Azalduko duenari buruzko gidoia, eskema edota sumarioa aurkeztu du? 5. Zeinetan antzematen da ondo azalpenaren beraren egitura? Sarrera, garapena eta ondorioa? 6. Beste baliabiderik erabili du (ppt diapositibak, arbela, gardenkiak, fotokopiak…)? 7. Zer eginkizun dute euskarriek? Era egokian erabili du hizlariak 8. Azalpenari lagundu dio euskarri horrek? 9. Garapenean, entzuleengana hurbiltzeko ahaleginik egin du? (ahots tonua aldatuz, lekutik altxatu eta entzuleengana joanez… galderak eginez… 10.Urduritasuna antzematen zaio? 11.Azaldu beharrean irakurri egin du? 12.Entzuleei begira aritu da denbora guztian, begirada beheratu gabe. 13.Lasai agertu da eta gaia menperatzen duela erakutsi du? 14.Amaitzeko, esandakoa laburbiltzen duen esaldirik edo adierazi du? …

151

Zuen ustez, goiko ezaugarriei erreparaturik, zein hizlarik egin du azalpenik onena? Zergatik?

Talde osoa bilduta, aipatu hautaketaren zergatiak eta irakasleak arbelean idatziko ditu.

Jarduera honetan ahozko azalpenaren zenbait ezaugarri besterik ez duzue aztertu, hurrengoetan, berriz, azalpen egoki eta on batek beharko lituzkeen baliabide eta ezaugarrietan sakondu ahal izango duzue… 9

6.jarduera. Ez-hitzezko ezaugarriak.

Keinuak, imintzioak, eta gorputz jarrerak aztertuko dituzue, hau da, jendaurreko jardunean hitzezkoak ez diren eta zaindu behar ditugun zenbait mugimendu. Ahozko azalpena egitean zein diren egokiak eta erabat desegokiak diren jarrerak, keinuak… aztertuko dituzue.

Prozedura

Taldeka bildu eta ondoko koadroetan adierazita dituzuen aukeratu egokienak jendaurreko azalpen egokia egiteko.

ezaugarrietan

KEINUAK

Enuntziatuak Egia Gezurra 1. Entzuleei begira egon zaitez denbora guztian, bizkarra eman gabe eta begirada beheratu gabe.

151

2. Ez altxatu behin ere jarlekutik, ez eta eskemak, grafikoak eta abar erakusteko ere, eta ez fotokopiak irakasleari edo ikasleei emateko ere. 3. Komeni da entzuleetako alderdi bat baino gehiagori begiratzea, baina bereziki irakasleari eta zure adiskideei. 4. Ez egon buru makurtuta azalpena irakurtzen ari zarela. 5. Lasaitasun itxura egin behar duzu eta gaia menperatzen duzula erakutsi. 6. Azalpenean hasi baino lehen, erlaxa zaitez eta lasai hartu arnasa minutu batzuetan. Horrek lasaitasuna eta konfiantza emango dizkizu. 7. Oroit zaitez eskuak eta aurpegia espresibitaterako tresnak direla. 8. Ez da komeni txiklea jatea edo ahoaren aurrean eskuak, boli bat edo paper bat edukitzea. 9. Eserita bazaude azalpenean, altxa zaitez eskema, grafiko, taula edo mapa erakusten duzunean, hura esplikatu ahal izateko. 10. Komeni da keinu eta mugimendu bortitz askorekin erakustea gaian askojakina zarela. Gezurra

ETENAK 1. Komeni da azkar hitz egitea eta etenik kasik batere egin gabe, gehienezko denboratik Ez pasatzeko. 2. Azalpenaren haria galtzen baduzu, eten bat egin eta berriz irakurri gidoia edo ekarri dituzun notak. 3. Ahal duzun aldiro, hitz makulu bat errepikatu: zea... osea, hau da, bueno, etaaaa, baina ez egin inoiz etenik. 4. Segi iezaiezu testu idatziko etenei, bai lerroalde artekoei nola ideia nagusia duten enuntziatuen artekoei.

AHOTSA 1. Ahots tonua aldatzeak lagun egiten du zenbait hitz edo enuntziatu gako azpimarratzen eta haiei enfasi handiagoa ematen.

151

2. Inportantea da beti bolumen bati eustea, ahal bezain ozen hitz eginaz edo oso apal mintzatuz Ez inor gogaitzeko . BESTE BALIABIDE BATZUK Enuntziatuak Egia Gezurra 1. Beste zenbait baliabidek (eskemak, grafikoak, taulak eta mapak) toki gutxi hartu behar dute eta ez du inporta entzuleek ez ikustea. 2. Beste zenbait baliabide erabiltzea lagungarria da diskurtsoaren haria argitu, esplikatu edo mantentzeko.

7. jarduera. Hizkuntza-erregistroa. Zer da erregistroa? Hona hemen hiztegiak dakarrena: Erregistroa da hiztun batek harreman, asmo, gai, formaltasun-maila eta testuinguruko beste hainbat faktoreren eraginez erabiltzen duen hizkera. Jendaurrean egingo duzuen azalpenak honako ezaugarri zehatz hauek ditu: 1.- aurrez planifikatuta dago 2.-erregistro formala izango du. 3.-entzuleen araberako egokitzapena beharko du, hau da, azalduko duzuena hartzaileen mailara egokitu beharko duzue

Edozein testu prestatzean eta ekoiztean, kasu honetan azalpena, funtsezkoa da komunikazio egoerara egokitzea.

jendaurreko

Erregistro formala diogunean, ikasgelako kideen aurrean egingo duzuen azalpena bada ere, jarduna ezin izango da lagunen arteko erregistro hurbilekoa izan; beraz, hizkuntza molde estandarra erabiliko duzue, neutroena eta maila jasoa, formala, emango diozue. Horretaz gain, gaiaren eta azalpenaren ezaugarriak hartu beharko dituzue kontuan.

ADITZA

LEXIKOA

SINTAXIA

151

Aditz pertsona

Markarik zeintzuk

badu

Nolako hitzak ageri dira? Perpausei erreparatu. Teknikoak, kultuak, Luzeak, laburrak dira? arruntak...?

aditzak?

Zein-

Elipsirik ageri da? Non? Adibidez

Zer motatakoak nagusi?

Elipsirik ageri da? Non? Adibidez:

Adjektibo ugari ageri da?

Menpeko

Zergatik?

bada?

dira

perpausik

Jendaurreko azalpenari lotzen zaizkion hainbat ezaugarri aztertu dituzue dagoeneko, hala nola, keinuak imintzioak, arreta mantentzeko zenbait estrategia eta erregistroa... Azken sekuentzian, jendaurreko azalpena burutuko duzue.

151

3. LAN-SEKUENTZIA JENDAURREKO AZALPENA BERA

8. jarduera. Ahozko azalpenaren hezurdura prestatzen.

Jarduera honen helburua jendaurrean azalduko duzuen gaiaren hezurdura prestatzea eta ikaskideei ematea da , azalpenaren datu nagusiak, eta jakin beharrekoak, bertan idatz ditzaten. Era berean, zeuok ere azalpenean zehar ‘txuleta’ moduan erabiliko duzue. Ahozko euskal literatura Kurrikulu edukia izanik, taldeka azaltzen dena ikastaldea osatzen duzuen kide guztiok jaso eta jakin beharko duzue. Beraz, azalpenerako lagungarri izango da goian esandako hezurduraz gain, zenbait datu ere ematea. Bestalde, zeuok erabakiko duzue azalpenaren lagungarri zer nolako baliabideak erabiliko dituzuen (diapositibak, fotokopiak...).

Prozedura Taldekideok bildu eta azalduko dituzuen datuetan oinarrituta, funtsezkoenak, hau da, jakin beharrekoak, zehaztu eskema baten bidez eta horren hezurdura prestatu. Zenbait datu aipatu eta beste batzuk aipatzeke utzi, ikaskideek betetzeko. Hezurdura hori abiapuntutzat hartuta, azalpenean zehar emango dituzuen daturik esanguratsuenak idatziko dituzte ikaskideek. Hezurduraren fotokopiak atera eta ikaskideei banatu. Irakasleari, berriz, azalpenaren testu osoa emango diozue.

9. jarduera. Praktikatzen eta prestatutakoa berrikusten.

151

Jendaurrean aritu aurretik oso inportantea da azaldu beharrekoa daukagun denborara doitzea. Hamar minutuko azalpena burutu beharko duzue eta hiru taldekide zarete.

151

Prozedura Taldean bilduta, jendaurrean arituko bazinete bezala jardungo duzue elkarrekin eta baloratu egingo duzue, kontrol-zerrenda erabiliz, nola aritzen zareten eta nolako akatsak egiten dituzuen, jendaurrera aurkeztu baino lehen, zuzendu ahal izateko.

Ezer egiten hasi aurretik, bestalde, erabaki egin beharko duzue nork zer atal azalduko duen eta baliabide guztiak prestatu. Azalpena prestatzen laguntzeko, hona hemen sarean topatu dugun baliabide apropos bat. Kontuan hartu eta erabil ezazue.

AZALPENERAKO PRESTAKETA TAULA Iturria: Maite Goñi http://euskaljakintza.blogsome.com/ HASIERAKO AGURRA

Kontua entzuleak adi jartzea da, guri entzuteko gogoa piztu behar dugu atal honetan. (Zer azalduko diegu? Nola hurbilduko gara entzuleengana?) Adibidez: “kaixo, denbora asko pasa dut hau prestatzen, eta ea gustatzen zaizuen...”, edo, “ oso erraza da egitera goazena, adiadi entzun...”, edo, “bueno, espero dut ez duzuela lorik hartuko...”. Edozer gauzak balio du, kontua entzuleak adi jartzea da, guri entzuteko gogoa piztea.

ZERTAZ HITZ EGINGO DUZU?

Tarte honetan idatzizko (Sarrera/Garapena/Ondorioa)

eskema

erabili.

AZALPENA

BUKAERAKO AGURRA

(Entzuleei agur esatea). Adibidez: “hauxe zen dena, espero dut ulertu izana...”,edo,“zer, interesgarria dela lehoien bizimodua?...”, edo, “ez dakit ondo azaldu dudan baina...”. Edozer gauzak balio du, entzuleengandik agurtzea da helburua.

Esan bezala, goiko prestaketa taulaz gain, honako kontrol-zerrenda hau ere hartu beharko duzue kontuan. Irakasleak erabiliko du zuen jardunaren ebaluazio- txantiloi gisa. Zuek kontrol- zerrenda gisa erabil dezakezue.

151

AHOZKO AZALPENERAKO KONTROL-ZERRENDA AHOZKO AZALPENERAKO KONTROL-ZERRENDA AURKEZPENEA N

  

Gaia aurkeztu du Taldea eta taldekideak aurkeztu ditu. Azalduko duenari buruzko eskema aipatu du.

GARAPENEAN

 

Atalak ongi bereizi ditu. Atal bakoitzeko ideiak argi, zehatz garatu ditu.

BUKAERAN



Azaldutakoaren ondorio gisako ideia nagusia adierazi du. Hurrengo kideari txanda eman dio.

 ESTRATEGIAK

        

BAI

EZ

Ahotsa ondo kontrolatu du ( tonua, bolumena, erritmoa…) Etenaldiak ondo azpimarratu ditu Hitzik esanguratsuenak indartu egiten ditu. Ondo ahoskatu du. Keinuak eta gorputz jarrera egokiak ditu Lagungarri moduan beste baliabide batzuk erabili ditu. Adibideak eman ditu, azalpenak, pasadizoak kontatu… entzuleekiko inplikazioa lortzeko …

151

AUTO-EBALUAZIOA ZER IKASI DUT IKASTUNITATE HONETAN? Ahozko euskal literaturari buruz hauxe ikasi dut:

Azalpen testuei buruz hauxe esan dezaket:

Jendaurreko azalpen ona egiteko hauxe hartu behar da kontuan:

Ondoko taula honetan euskal ahozko literatura lantzeko unitatean egindakoari lotutako adierazleak dituzue. Esan zein den lortzemaila, mailarik altuena 5a izanik eta baxuena 1., biribildu hautatzen duzuena. Orain ezagutzen ditut euskal literaturako zenbait adierazpen.

1 2 3 4 5

Adierazpen literarioen inguruan hausnarketa egin dut.

1 2 3 4 5

Sormenezko lanak (ipuinak, bertsoak, kantak…) idazteko interesa izan dut.

1 2 3 4 5

Literatura ondare kultural gisa balioesten dut

1 2 3 4 5

Emandako gaia garatzeko azalpen testuei dagozkien ezaugarriak aztertu eta erabili ditut.

1 2 3 4 5

Lana planifikatu dut.

1 2 3 4 5

Azken produkzioari begira informazio era egokian bilatzen eta aukeratzen saiatu naiz.

1 2 3 4 5

Informazio nagusiak eskematxoen bidez adierazi ditut.

1 2 3 4 5

Kohesio elementuak egoki erabili ditut

1 2 3 4 5

Komunikazio helburua, egoera eta hartzailearen ezagupena aintzakotzat hartuta, estrategia egokiak erabili ditut ahozko azalpena burutzeko.

1 2 3 4 5

Ahozko azalpenean informazioa zehatz eta ordenaturik eman dut.

1 2 3 4 5

Azken ekoizpenerako material osagarria prestatu dut.

1 2 3 4 5

Badakit talde lanetan eztabaidatzen eta lan egiten.

1 2 3 4 5

151

Errespetatu dut ikaskideek egin eta esan dutena.

1 2 3 4 5

ULERTU ETA ADIERAZI!

151

Inkesta Kalean ibili gara jendeari maskotei buruz galdezka. EGOITZ LANDA Etxean maskotarik ba al duzue? Zergatik? Bai, etxean animalia asko ditugu. Nire anaienak kontuan hartu gabe, sei maskota ditugu. Bi txakur dauzkagu eta lau arrain. Etxean beti izan dugu txakur bat edo beste; aitari asko gustatzen zaizkio. Arrainak, berriz, anaiak ekarri zituen lehendabizikoak duela 20 urte, herriko festetan tonbola edo horietakoren batean irabazita. Zer animalia da etxerako egokia? Edozein animalia da etxerako egokia, baldin eta ondo zaintzeko tokia eta denbora badaukagu. ARRATE SAINZ Etxean maskotarik ba al duzue? Zergatik? Kiko gurekin bizi da; hau da, Kiko ez da maskota bat, gurekin bizi den animalia baizik. Familiako beste bat da. Txikia nintzenean, amari behin eta berriro eskatzen nion txakurra ekartzeko, eta konbentzitu nuela esan daiteke. Zer animalia da etxerako egokia? Animalia etxerako egokia izatea baino garrantzitsuagoa da familiarekin ondo moldatzea. Esaterako, txakurra oso lasaia bada, hobe da familia ere horrelakoa izatea, bestela txakurra ez da ondo moldatuko. ARITZ GOMEZ Etxean maskotarik ba al duzue? Zergatik? Ez, ez dugu maskotarik. Txikitan katua banuen, baina basati samarra zen, eta baserri batera eraman genuen. Bueno, amak hori esan zidan. Orain bakarrik bizi naiz, eta ez daukat astirik animalia batez arduratzeko. Gainera, animaliak ez zaizkit gehiegi gustatzen. Zer animalia da etxerako egokia? Ez dakit; agian arreta handia eskatzen ez duten animaliak. Esaterako, arraina aukeratuko nuke, zaratarik ez dutelako egiten.

Eta zuk nola erantzungo zenieke galdera horiei? Zure erantzuna eman baino lehen, begiraiezu testuko erantzunei eta, nahi baduzu, aprobetxatu horko forma eta esaldi batzuk.

151

ARIKETAK 1. Eman azpimarratutako hitzen sinonimo bat: Lehendabizi Txikia Egokia Astirik

2. Erantzun ondorengo galderei: Egoitzek ba al du etxean arrainik?

Nor da Kiko?

Nori ez zaizkio gustatzen animaliak?

Aritzek zer eduki zuen txikitan?

151

Maskota bat opari Zure inguruko pertsona ezagun bati (familiartekoa, laguna, ikaskidea...) zer maskota oparituko zenioke? Kontuan hartu behar dira bere bizitzako faktore batzuk (bakarrik bizi den ala ez, seme-alabarik daukan, nolako etxea daukan, non bizi den…), eta eman maskota hori aukeratzeko arrazoiak.

Izenburua:

Sarrera: Nik, nire lagunari _____________________ oparituko nioke.

Mamia: Izan ere, …

Ondorioa: Ondorioz, …

151

Ane eta Jon, bataio-izen erabilienak Euskal Estatistika-Erakundeak (Eustat) dioenez, bi izen hauek dira azken hiru urte hauetan haurrei izena ematean guraso euskaldunek gehien aukeratu dituztenak. Bi horiek dira, Euskal Estatistika-Erakundeak (Eustat) dioenez, azken hiru urte hauetan haurrei izena ematean guraso euskaldunek gehien aukeratu dituztenak. Eustaten datuen arabera, ikertutako azken hiru urteotan, nesken artean Ane eta Leire dira erabilienak, eta horien atzetik Maria, Nerea eta Ainhoa. Mutikoen artean, Jon da gurasoek hobetsi duten izena, eta horren atzetik, Iker eta Mikel. Eustatek egiaztatu du gurasoek nahiago dituztela izen sinpleak beren seme-alabentzat. Dena dela, gogorarazten digu Erregistro Zibilak gehienez bi izen sinple onartzen dituela edo bat konposatua. Gehien erabilitako ehun izen konposatuen zerrendan, Jon Ander bakarrik erabili da mutikoentzat. Neska txikien zerrendan ez da garai batean Mariari hain sarri eransten zitzaion beste izenik. Izena ematean asko erabili dira Irati, Andrea, Maialen, Maider eta Paula neskentzat; eta Ander, Asier, Unai, Julen, Xabier, Iñigo eta Gorka mutikoentzat. Jaiotza-estatistiketan milatik gora neska-izen bildu dira, eta bederatziehun mutikoenak. Seiehun baino gehiago behin bakarrik azaltzen dira eta, horien artean, izen txinatarrak, afrikarrak, arabiarrak, italiarrak eta anglosaxoiak. Oro har, izen euskaldunak dira nagusi. Horietako batzuk grafia desberdinekin daude erregistratuta. Adibidez: Ane-Anne, Itxaso-Itsaso, Leire-Leyre, Jon-Ion edo Aritz-Haritz. Azken hau izan ezik, izenak era desberdinean idaztea batez ere guraso euskaldunen artean gertatu da. Gehienetan, izen baten euskarazko forma gailentzen da gaztelaniazkoaren aldean.

Eman ondorengo hitzen sinonimoak: haurrei:___________/eransten:____________/gaztelanizako:_________

Erantzun galderak: Nesken artean zein dira izenik erabilienak? Mutilen artean zein hiru izen dira erabilienak? Zer dira izen konposatuak? Zer gailentzen dira euskarazko formak ala gaztelaniazkoak?

151

Gidatzen ari zela "selfie" bat egin eta segundo gutxira istripuz hiltzen da Courtney Sanford 32 urteko gaztea istripuz hil zen, berak gidatzen zuen autoa beste aldera pasatu eta, kamioi baten kontra jo ondoren, su hartuta. Kontua da 08:33an gazteak bere argazkia jarri zuela bere Facebook profilean, honela zioen mezu batekin: “Happy abestia entzuteak oso zoriontsu egiten nau”. Handik minutu batera, 08:34an, poliziak istripuaren berri ematen zuen deia jaso zuen. Autopsian ez zen alkohol edo drogen arrastorik agertu, baina bai hainbat selfie bere mugikorrean. Mugikorra erabiltzeak istripua izateko arriskua areagotu egiten du, eta, diotenez, Whatsappa erabiltzea alkohola edatea bezain arriskutsua da. Gidarien % 59k aitortzen du, mezu bat jasotzen badu, ez duela itxaroten gelditu arte irakurtzeko. Courtneyk ezin izan zuen itxaron bere zoriontasuna lagunekin partekatzeko, eta presa hori tragedia bihurtu zen. profil = perfil arrasto = rastro areagotu = incrementar partekatu = compartir

Eman hitz hauen sinonimoak: Autoa:

Lagunekin:

Areagotu:

Partekatzeko:

Erantzun ondorengo galderak: Zenbat urte zituen hildako gazteak? Alkohola edatea ala whatsappa erabiltzea da arriskutsuagoa? Non jarri zuen bere argazkia? Zer da autopsia?

151

Ohitura aldaketak Nola aldatzen diren gauzak ezkondu eta gero! Andoni nire lagunak lehen ez zuen inoiz ohea egiten; orain, ezkondu ondoren, egunero egiten du, astelehenetik igandera. Lehen oso gutxitan egiten zuen harrikoa; orain, berriz, askotan, emazteak agintzen diolako. Ezkondu aurretik urtean behin garbitzen zuen komuna: Gabonetan; orain astean behin uzten du komuna garbi-garbi. Lehen gutxitan janzten zuen arropa lisatu gabe; ezkondu denetik, ordea, astebururo erabiltzen du plantxa, igandeetan. Ezkondu baino lehen, noizean behin bakarrik garbitzen zuen arropa; orain astero jartzen du garbigailua, aste osoko arropa garbitzeko. Argi dago gauzak, batzuetan, onerako aldatzen direla, ezta?

Eman hitz hauen sinonimoak: Harrikoa

Lisatu

Gabonetan

Noizean behin

Esan egia ala gezurra den eta arrazoitu erantzuna: EGIA/GEZURRA Andonik astean hirutan egiten du ohea Andoniri amak harrikoa egiteko agintze dio Asteburu guztietan erabiltzen du plantxa

151

Astero jartzen du labadora

Egiozu erdaraz Nahia Alkortak artikulu interesgarri hau idatzi du ARGIAren blog batean. Irakurri artikulua eta, taldean jarrita, erantzun beheko galderei. Erabat harrituta eta goibel iritsi naiz etxera gaur. Beste haur eta guraso batzuekin jolasean eta dantzan aritu ondoren, ama batek kontatu digunarekin erabat kezkatuta. Ama honek bi alaba ditu, txikiena irailean hasiko da ikastolan, zaharrena bertan dabil azken urteetan. Ama hau, izatez galiziarra da, eta euskara ikasten ari da, poliki-poliki eta saiakera handia egiten du beste haur eta gurasookin euskaraz hitz egiteko. Izugarrizko indarra eta meritua du horrek nire ustez. Hanka sartzeko beldurra eta lotsa gaindituta, euskaraz egiten du ahal duena, eta ezin duenean gaztelerara salto. Nire kezka eta haserrea azalduko dizkizuet. Miretsi egiten ditut euskara heldutan ikasten duten pertsonak eta zoragarria egiten zait eurei euskara entzutea, akatsekin, hanka sartzeekin eta tarte mutuekin. Dirudienez, ez da nahikoa egiten duten esfortzu izugarria. Antza, ama honen alaba zaharrenaren andereñoarentzat ez. Badakizue zer aholkatu dion? Alabari gazteleraz egiteko, bestela, euskaraz gaizki ikasiko duela eta hobe dela horretarako, gazteleraz ikastea. Zeinek eta ikastolako irakasle batek? Nire iritziz argi dago, hori bada irakasle horren euskararekiko konpromiso eta maitasuna, auskalo zer irakatsiko dien bere ikasleei… errespetua eta euskara ikasten duenarekiko babesa ez behintzat. Kezkatzen nau, asko, halako irakasleak dituen ikastola soilik izateak gertu. Nahia Alkorta Elezgarai

151

Aurkitu hitz hauen sinonimoak: Astiro=

guztiz, zeharo=

aurre egin

(superar)=

ZURE IRITZIA

- Ados al zaudete Nahiak esaten duenarekin? Zergatik?

- Irakasleak arrazoia dauka umeari eredu garbiak eskaini behar zaizkiola esaten duenean?

- Beste zein faktore hartu behar dira kontuan: umearen adina, gurasoen maila, gaia, tokia...?

- Ba al duzu horrelako kasuren bat inguruan? Nola funtzionatu du?

151

Kuadrilla Hemen daukazu Iker Barandiaranek GAUR8n kuadrillei buruz jarritako artikulua. Guk desordenatu egin dugu. Saia zaitez ordenan jartzen. Ezetz asmatu!

Ni ez nago kuadrilla kontzeptuaren kontra; izan ere, badira malguak diren kuadrillak. Umetan eta gaztetxotan kuadrilla izan nuen, lagun finko batzuk, alegia: beti batera irteten ginen, elkarrekin egiten genituen plan guztiak… Gerora, kinki garaian, talde handiagoa batu ginen, orotariko jendeak osatutakoa. Baina gutako batzuen ekimen beharraren eta batez ere hain multzo heterogeneoa izatearen ondorioz, halako batean erabat aldendu ginen… haserrerik gabe, naturaltasun osoz. Distantziatik ikusita badira haien artean, esaterako, espetxean egon direnak, baita lagun bat espetxean egotearen arrazoien gainean inoiz pentsatu nahi izan ez dutenak ere, besteak beste. Gutako askok ez genuen epe ertainera konpartitzeko askorik, nahiz eta elkarrekin bizitakoak gaztetasunak ezarritako lehentasunak betetzeko aski izan. Hala, erabat pozten naiz une hartan bide propioa aukeratu izanaz. Ordutik ez dut kuadrilla berririk eratu eta ez naiz beste batean propio integratu. Lagunak baditut, jakina, eta badira kuadrilla hartakoak zirenak, baita bestelakoak ere. Kuadrillek babesa eskaintzen dute eta helduleku garrantzitsua dira, baina txanponaren beste aldeari begiratuz, batzuetan norberaren zaletasunak garatzeko, jende gehiago ezagutzeko eta esperientzia berriak bizitzeko oztopo saihestezina bihurtzen dira. Batzuek barneratuta duten “Kuadrilla ala hil” kontzeptua da murriztailea. Kuadrilla ote dudan eta nortzuk osatzen dugun galdetzen didatenean pentsakor gelditzen naiz une batez. Euskal Herrian kuadrilla izatea oso ohikoa denez, askotan ez dugu eredua bera zalantzan jartzen!

Kuadrillak Euskal Herriko fenomeno bereizgarria dira, batzuen ustez ukitu ezin daitekeena; leialtasuna da hor atzean dagoen esanahietako bat.

151

TESTUA IRAKURRI ONDOREN: Aurkitu sinonimoaK Inevitable: prioridades:

obstáculo:

pensativo:

Osatu taula: Lagun asko edukitzaren alde onak

Lagunik ez izatearen alde txarrak

Zer egin behar da zure ustez, lagun onak edukitzeko eta hauek zaintzeko?

Gelan, ikaskideekin, tailerrean… ondo jokatzen duzula zure kideekin uste al duzu? Arrazoitu erantzuna.

151

151

Sorginduta gaude Beti pantailari begira bizi izan ote gara? Gai honen gaineko iritzia ematen du Xabier Etxaniz Rojok Berria egunkarian. Orain dela zazpi urte Sorginduta daude izenburua zuen zutabe bat idatzi nuen gure txoko honetan. Zutabe hartan Donostiako autobusetan jarri berriak ziren telebistei buruz mintzatu nintzaizuen, eta honako hau zen funtsean nire tesia: dena ari da aldatzen, eta orain bidaiariok utzi diogu leihotik begiratzeari, bizitza kanpoan dago, baina guk barrura begiratzen dugu, gorantz, sabaitik zintzilik dauden telebistetan jartzen dugu arreta, ordu erdiro errepikatzen den programazioari egiten diogu jaramon, eta hori ez zait gustatzen. Zazpi urte geroago gauzak zeharo aldatu dira. Telebistek hor diraute, bai, baina bidaiariok apenas egiten diegun kasurik. Baten batek pentsa dezake aurrera egin dugula, telebista horiek guregan sortutako sorginkeria —alienazioa?—apurtzeko gai izan garela eta hori pozgarria dela oso. Bai, polita litzateke horrelako zerbait idatzi ahal izatea, baina gauzak bestelakoak dira. Izan ere, bidaiariok jada ez baitiegu kasurik egiten telebista madarikatu haiei, baina leihotik begiratu gabe jarraitzen dugu. Orain, beherantz begiratzen dugu, esku artean daukagun smartphonean iltzatzen dugu begirada, nork bere tramankulua Internetera konektatzen du, eta mundua lau hazbeteko leiho batetik ikusten du. Eta sarera konektatuta, mundutik deskonektatzen dugu. Burua telefonotik altxatu gabe, burua altxatu ezinik, harik eta jaisteko ordua iristen den arte. Orain, gu gaude sorginduta. Eman sinonimo bana: Mintzatu

Zeharo

Sabaitik

Telefonotik

Erantzun galderak: Zeri begira egoten zen jendea duela zazpi urte Gaur egun autobuseko telebistei kasu egiten al diegu Nora begira egoten gara Nora konektatuta egoten gara?

151

Begirik bildu ezinik Euskaldunok ez omen dugu behar adina atseden hartzen eta loari ordu gehiegi lapurtzen omen dizkiogu. Horren ondorioz, estres, urduritasun eta antsietate-kasuak gero eta gehiago dira gurean. Sendagairik onena ohitura txarrak aldatzea eta lo-orduak errespetatzea dela esaten dute adituek. Gutxi eta gaizki egiten dugu lo. Ondorio horiek atera zituzten Ameriketako Estatu Batuetan eginiko ikerketa batean. Eta euskaldunon artean ere, oro har, horrela dela esan digu Lara Lopez psikologoak. Berak, beste arrazoi batzuen artean, estresa, antsietatea eta lo egin ezina pairatzen dituen jendearekin egiten du lan. “Jendea ez da ohartzen, baina nekeak eragiten ditu estres eta antsietate kasu asko eta asko”. Atseden hartzea lanetik kanpo egotea dela uste dute askok, baina adituak azaldu digunez, “hori baino gehiago da; izan ere, buruak eta gorputzak, biek hartu behar dute atseden”.

Lara Lopez psikologoa lo egitearen garrantziaz jabetu da, estresa eta antsietatea daukaten pertsonekin aritu ondoren.

Atseden hori lortzeko, “ohiturak aldatu egin behar ditugu”; izan ere, oso berandu oheratzen omen gara eta, horren ondorioz, gorputzak ez dauka astirik atseden hori lortzeko. “Jendeari galdetzen diogunean, denek uste dute lo-ordu asko egiten dituela, baina sakondu ondoren, egunean zehar izaten dituzten jarrera asko lo falta horren ondorio direla ohartzen gara”. Lopezen esanetan, afaria aurreratu beharko genuke, gaueko hamarretarako ohean egoteko. “Lanean arreta gehiago jartzeko, aisian indartsu egoteko, osasuntsu sentitzeko eta gauzak lasai hartzeko, ezinbestekoa da lo egitea”. Batez ere, astegunetan hartu beharreko ohiturak omen dira, asteburua libreago uztea komeni delako. “Egunean zehar gauza asko egiten ditugu ohituraz, baina ohera sartzeko ordu hori beti moldagarria iruditzen zaigu. Lortu behar da ordu hori errespetatzea, otorduak edo lanetik irteteko ordua errespetatzen ditugun bezala”. Atsedenaren onurak Askorentzat ohean sartzea amesgaizto bihurtzen da, bueltaka hasi eta ezin izaten dutelako lorik hartu. Hain zuzen, biztanleen % 10ek onartzen du insomnioa duela edo izan duela. Egoera horretan, eguneko jarduera guztiak txukun egitea “ezinezkoa da”. Insomnioari aurre egiteko, “arin afaltzea” gomendatzen du psikologoak eta afaloste lasaia egitea, familiarekin tertulia txikia eginez, liburu bat irakurriz… “Ohera sartu aurreko tartean buruak atseden hartu baldin badu, errazago hartzen gaitu loak”. Eman sinonimo bana: Txarra

Astia

Jedea

irteteko

151

Ondo lo egiten ez dutenek, lanean arazoak izaten dituzte arreta mantentzeko.

Insomnioaren datu horiek murriztuko balira, lan- eta trafiko- istripu gutxiago izango liratekeela baieztatu du Lopezek. Baina ez hori bakarrik. Izaeran ere aldaketa nabarmenak sentitzen dituzte arazo hau dutenek. “Pertsona hauek autoestimu arazoak izaten dituzte, eta askotan kosta egiten zaie jendearekin harremanak izatea; baina lo egiten ikasten dutenean, euren buruarekin erosoago sentitzen dira”. Etxeko txikienak Haurrek eta nerabeek ere “lo-ordu gutxiegi” egiten dituzte. Lopezen ustez, “egunean zehar, umeek mila ekintza egitea nahi dugu (eskolako lanak, eskolaz kanpoko ekintzak, kirola…) eta horretarako, gutxienez, hamar orduz egin behar dute lo”. Izan ere, gauean, lo daudela, umeen burmuina garatu egiten da eta horrexegatik da hain garrantzitsua ordu horiek errespetatzea. Hori lortzeko, errazena “txiki-txikitatik lotarako ohitura egokiak hartzea da”.

Etxeko txikienak ere jolasean ari direla lo geratzen dira askotan.

Lo egitea denbora alferrik galtzea uste dutenak oker daude, beraz. Ordu horiek esna egingo dugun denbora baldintzatuko baitute. Osatu ondorengo ESKEMA Lara Lopez psikologoaren ustea:

Atsedenaren onurak:

Etxeko txikienak:

Inkesta: Nahikoa deskantsatzen duzula uste duzu? 1. Esti Barandiaran Gauean, berandu sartzen naiz ohera, egia esan. Telebista ikusiz lasai egotea gustatzen zait, afaldu eta gero. Batez beste, sei ordu eta erdiz egiten dudala esango nuke, baina goizetan ez dut logura-sentsaziorik izaten. Beraz, zure galderari erantzunez, bai, deskantsatzen dudala esango nuke. Hori bai, asteburuetan beti ordu gehiago egiten ditut, presarik gabe jaikitzen naiz. 2. Nerea Tolosa Uneotan galdera hori erantzutea ez da oso fidagarria, nire kasuan. Ordu gehiago egitea gustatuko litzaidake, baina urtebeteko ume txiki bat daukat eta aspalditik ez dakit zer den gau osoan lo egitea. Dena den, horretara ere ohitu naiz eta egunean zehar ez naiz nekatuta sentitzen. Laneko erritmoarekin ahaztu egiten zait, nahiz eta iluntzerako leher eginda egoten naizen. 3. Aitor Madina Ni oso lotia naiz. Asko gustatzen zait lo egitea eta, nire lanak uzten didan neurrian, ordu dezente egiten ditut ohean. Bederatzi ordu baino gutxiago egiten baditut, ez naiz egoten neure onenean. Lanean eta kalean gustura egoteko, ordu horiek, behintzat, behar ditut. Beraz, bai, ondo deskantsatzen dudala uste dut.

Erantzun galderak: Estik nahikoa deskantsatzen du? Zenbat urteko haurra du Nereak? Zenbat lo ordu behar ditu Aitor Madinak?

Pello Reparaz: "Asko kostatzen zait tronboia eskularru barik jotzea" 24 urteko arbizuarra, 8 urterekin hasi zen tronboia jotzen eta 12rekin igo zen lehen aldiz agertoki batera; egun, Vendetta taldeko tronboi-jotzailea eta abeslarietako bat da.

1. 13 balas izeneko lana grabatzen ari zarete. Noren kontrako balak?Positiboak izango gara honetan eta inoren kontrakoak baino gehiago, geureen aldekoak dira: geure irribarreen aldekoak, geure borrokan eta geure bidean diharduten guztien aldekoak. 2. Zergatik tronboia, gitarra, bateria edo pianoa hor daudenean?Txikitan, irizpide handirik gabe, asko gustatzen zitzaidan tronboia, gora eta behera mugitzen zelako. Orain, erabat pozik nago nire instrumentuarekin, maitasun handia diot. Gitarrarekin, bateriarekin eta pianoarekin ere aritzen naiz, baina ez era profesionalean. 3. Zertan nabari duzu taldekideen artean gazteena zarela?Gazteena adin aldetik naiz, baina gero badago taldean gazteagoa denik. Ni hasiberria naiz: eurek urte asko daramate, asko dakite eta ni ikasten saiatzen naiz. 4. Zer egin zenuen izan duzun udako gaurik luzeenean?18 urtetik gorakoendakoak dira horiek, eta, hortaz, ez dakit elkarrizketa honetan horrelakoek lekurik duten... 5. Zale batek esandako zerk gorritu zaitu gehien?Esandakoek baino gehiago, egindakoek: hor egotea asko baloratzen da. Abestiren bat idazteagatik jasotako esker mezuak oso handiak dira; eskertzen dira, norberaren lana baloratzen dute. 6. Kontzertuetan txora-txora eginda izaten dituzu zaleak. Zer ematen diezu?Dena: agertokian, era metaforikoan, biluztu egiten gara eta dena ematen dugu. Eurek ere horrela sentitzea eta gure sentipenekin bat egitea gauza handia da. Elkartrukea da: guk eurei ematen diegu, eta eurek guri. 7. Miresten duzun zein musikariren aurrean jotzea gustatuko litzaizuke? Sting asko miresten dut, baina ez dakit haren aurrean jotzea egokiena izango litzatekeen, barre egingo luke-eta! 8. Zeintzuk dira zure bertute eta akats handienak? Bertutea, nire ustez, insistentzia: zerbait nahi badut, lortzeko borroka egiten dut... Akatsak asko ditut, gehiegi, gauza onerako!

9. Artista eta maniak eskutik ei doaz sarri. Zuk zeuk, aitortzeko ezer? Mania handirik ez, baina, adibidez, asko kostatzen zait tronboia eskularru barik jotzea. Eskularru batekin jotzen dut beti, eta, hori ez badut, urduri jartzen naiz.

10. Musikak bizibide moduan kale egiten badu, zer?Irakaskuntza. Nafarroako Unibertsitate Publikoan Irakasle ikasketak egin nituen; asko gustatzen zait, eta ahal dudan neurrian banabil horretan. Gustura, gainera, bide polita da. ---------Makila magikoa baneuka: "Baten bati sekulakoa emango nioke buruan, espabilatzeko; lortuko balu, ez litzateke txarra izango munduarentzat".

ARIKETA Elkarrizketa irakurri ondoren, idatzi Pello Reparazi buruz dakizuna: Adina? Nongoa da? Zein taldetan jotzen du? Zer? Ezagutzen duzu beraien abestirk? Ikasketak? Bere gustuko taldea? Bere mania?

HIZTEGIA