Enver Behnan ŞAPOLYO
MEZHEPLER VE TARİKATLAR TARİHİ
e elif Lilakevi
Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi
5
İçindekiler
önsöz
11
BİRİNCİ B Ö L Ü M Mezhep ve Tarikatların Doğuş ve Esasları
17
(Ulûhiyet, Nübüvvet, Ahrete İman) Tarikatı Muhammediyye
22
(Ehli Sünnet ve Cemaat) Hilâfet Meselesi
26
(Dört Halife Mücadelesi, Hilâfetin Osmanlılara Emaneti Mübareke, Hilafetin
Geçişi,
Kaldırılması)
İmamet Meselesi
44
Mezhep
47
(Selefiyye, Natüridiyye, Aşariyye, İmamı Âzam Ebû Hanife, Imam-ı Şafii, İmam Malik, İmam Hanbel) Mezhepler ve Fırkaları (Mutezile, Havaric, Mürcee, Necariyye, Hulûliyye,
Müşebbehe, Nokta, Naciyye,
İmamiyye
Mezhepleri)
Şaman Dini
58 Cebriyye, Ibaziyye,
68
(Şamanlar, Şaman Ayinleri) Tasavvuf
76
Tarikat
84
(Şeyh, Sülük, Semâ ve Devran)
6
Enver Behnan Şapolyo
İKİNCİ B Ö L Ü M Sünni Tarikatlar
101
Yesevilik
101
(Ahmet Yesevi ve Tasavvufu) Mevlevilik
105
(Mevleviliğe Sülük, Mevlevilikte Semâ, Mevlevilikte Terbiye, Ayin-i-Cemmi Mevlevi, Mevlâna Celâleddin-i Rumi, Mevlâna ve Tasavvuf) Bayramîlik
141
(Hacı Bayram Veli, Hacı Bayram-ı Velî ve Tasavvufu, Hacı Bayram-ı Velî ve Halifeleri Melâmilik (Melâmiliğin
159 Şubeleri)
Nakşibendîlik
170
(Hatemi Hacegânı Zikri, Hoca Mehmet Bahaeddin Nakşibend, Nakşi Halifeleri ve Şubeleri) Kadirilik
180
(Tarikata Sülük ve Devran, Şeyh Abdülkadir Kadiriliğin
Ceylâni,
Şubeleri)
Rufailik
190
(Seyid Ahmed Rufai, Rufailiğin
Şubeleri)
Halvetilik
199
(Halvet ve Ezkâr, Şeyh Ömer Halvet,
Halvetiliğin
Şubeleri) Bedeviyye
223
(Ahmet Bedevi, Şubeleri) Şazeliyye
225
(Şeyh Şazelî, Şubeleri) Sühreverdiyye (Şeyh Sahabettin
227 Ömer
Sühreverdi)
Kübreviyye (Şeyh Necmettin
228 Kübra)
Düsukiyye (Şeyh Burhanettin Düsuki, Şubeleri)
229
Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi Sadiyye
;
231
(Şeyh Sadettin) Celvetiyye
232
(Şeyh Aziz Mahmut IHüdayi)
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Mesleki Tarikatlar
235
Ahilik
235
(Ahiliğin Doğuşu, Selçuklular Devrinde Ahilik, Osmanlılar Devrinde Ahilik, İbni Batuta ve Ahiler, Ahi Evren Velî, Fütüvvetname, Ahiliğin Esasları, Ahiliğin Merasimleri, Ahilikte Talim ve Terbiye, Ahilikte Sosyal Münasebetler, Ahilikte Yiğit Alayları) İhvanı Safa
284
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Alevi Tarikatlar
287
Kızılbaşlık
287
(Kızılbaşlığa Sülük Merasimi, Sofiyan Sürevi, Dernek, I
Kızılbaşlığın Esasları, Düşkünlük Meydanı,
Kızılbaşlığa
On İki Hizmet, Hasan Dede, Memduh Paşa ve Kızılbaşlık, Doğu İlleri Kızılbaşları) Tahtacılar
325
(Sarı Kız Efsanesi) Bektaşilik
335
(Horasanlı Hacı Bektaş Velî, Bektaşiliğin Esasları, İkrar Ayini, Ayini Cem, Bektaşi Adetleri, Balum Sultan, Bektaşi Tekkeleri, Hacı Bektaş Dergâhı, Bektaşilikte Dereceler, M. Kemal Paşa Hacı Bektaş'ta, Kalender Sultan İsyanı, Anadolu'da
Tarikat isanları, Rafızilik, Bektaşilik ve
Yeniçeriler)
BEŞİNCİ B Ö L Ü M Şiî Tarikatlar
387
7
8
Enver Behnan Şapolyo
Şiîlik
387
(Şeyh Safyüddin, Şeyh Cüneyd, Şeyh Haydar, Şah İsmail, Şiiliğin Esasları, Şah İsmail ve Yavuz Selim, Şii Fırkaları) Hurufilik (Fazlullahi
415 Hurufi)
Yezidîlik
417
(Yezidiler ve Melek Tavus, Mushafı Beş ve Kitabı Celve) Nuseyriler
427
(İtikatları) Dijrziler
431
(İtikatları) Ismaililer
433
ALTINCI B Ö L Ü M İhtilâlci Tarikatlar
437
Mazdekiler
437
(Mazdek) Babekîlik
439
(Babek) Mübeyyeza
441
(Elmuknnâ) Batınîlik
443
(Hasan Sabbah ve Cenneti, Melek Şah ve Hasan Sabbah, Hasan Sabbah'm
Mücadelesi)
Karam ita
456
(Hemedanı Kırmiti, Karamitanın İtikatları, Karamita İsyanı) Melâhide
462
Ayyarlar
463
Babaîlik
465
(Horasanlı Baba İlyas, Babai İsyanı) Simaviler
469
(Şeyh Bedrettin Simavi, Simaviliğin İsyanı, Bedrettinin
İsyanı ve İdamı)
Esasları, Börklüce
ji-ooyoSbSiMezhepler ve Tarikatlar Tarihi
Babaiyye
<
482
(Şeyh Ali Ahmet,
Kuret-ül-Ayin)
Bahailik
487
(Şeyh Bahaullah) Vehhabiler (Mehmet bin
490 Abdülvehhab)
Zeydiyye
493
(İmam Zeyd) Sünusiyye
495
(Şeyh Mehmet Sünusi)
YEDİNCİ B Ö L Ü M Osmanlı Padişahlarının Mensup Oldukları Tarikatlar
501
Tarikat Silsilenameleri
502
İstanbul Tekkeleri
513
Tarikat Taçları
526
Tarikatlara Ait İlk Kaynaklar
529
İslâm Aleminde Tarikatlar
532
Hıristiyanlık ve Musevilikte Mezhep ve Tarikatler
541
Hıristiyan Mezhepleri
541
Musevi Mezhepleri
549
Bibliyografya ve Metne Ait Resimler
551
Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi
551
Bibliyografya •1. Tibyan Ves'aİfüI- Hakayıkı fi
Beyanı seiâsili
Tarayık-Haririzade
Kemalettin, (Bütün Tarikatlar Hakkında Malûmat). 2. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Sofi ve Tasavvuf) - Sadık Vicdani ;.|. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Memâlik) Sadık Vicdani '.>A. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Kadiriyye) Sadık Vicdani) ^5. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Nakşibendiyye) Sadtk Vicdani Tomarı Turuku Aiiyyeden (Halvetiyye) Sadık Vicdani i ? . Hadikatü-I E v l i y a - H o c a z a d e Ahmet Hilmi (7 tarikat hakkında malûmat) Mezahib ve Turuku İslâmiye Tarihi - Haydarizade İbrahim Tezkeret-ül-Evliya - Hocapaşa ;' 10. Miratül-Turuk - Bandırmalızade Ahmet Münib 11. Milel ve Nihal Tercümesi - Abdülkadir Şehristani 12. Mecmua-i Tekâya - Ahmet Münib Üsküdarî 1,3. İstanbul Tekkeleri - (Yazma) .14. Tasavvuf Tarihi - Ahmet Ali Ayni • 15. Tarihi İslâm - Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi '16. Lugatüttarihiye ve Coğrafya (17 cilt) - Ahmet Rifat ^17. Abede İblis - Yezidi Taifesinin İtikadatı - Nuri 16. İlk Mutasavvıflar - Köprülüzade Mehmet Fuat 19. Muhasalül-Kelâm Velhikme ~ İzmirli İsmail Hakkı :'.;20. Hurafattan Hakikate ~ M . Şemsettin n . Mecelle-i Umuru Belediye - Osman Nuri Ergin 22. Sünusiler - Filibeli Ahmet Hilmi -23. Tarihi Vehabiyan - Eyub Sabrl ; 24. Menakibi Şerif ve Tarikatname-i Piran ve Meşayihi Alİye-i Halvetiyye ) 25. Tadar Risalesi - (Yazma) Mestbağcı Yahya Agâh '26. Berut Salnamesi - (Tarikatlar hakkında malumat) 27. Fütüvvetname - (Yazma) Derviş Ahmet !;28. Fütüvvetname - (Yama) üç cilt daha i29. Şekayık-ı Numaniyye Tercümesi - Ahmet Mecidi
552
Enver Behnan Şapolyo
\
30. Tercüme-i Varidat-B. S i m a v i - M . Kazım Tercümesi-Millet Kütüphanesini 3 1 . Adabı Nakşibendiyye - Şeyh Mehmet Emin Tokadİ 32. Risale-i Tasavvuf - Şemsettin Sivasİ 33. Risaie-i Bahaiye~i Nakşibendiyye - (Yazma)
ı
34. Tacname - (Yazma) Seyit Seyfullah
]
35. Risale-i Halidİyye - Şerif Ahmet Ali
, j
36. Tuhfe-i İsmailiyye - Şeyh İsmail Hakkı Bursevi 37. Tercüme-i Hikemi Rufaiye - Geylanizade Seyit Mehmet Seyfettin
;
38. Tercüme-i Hal İbrahim Gülşeni - Salahattin Mevlevi 39. Tariki Gülşeni Risalesi - (Yazma) 40. Müntehibatı Nafia Rİsale-i Kuşeyriye - Abdülnafİ 4 1 . Miyarı Tariki Halvetiyan - (Yazma) Seyit Yahya
'|
42. Hurufiliğe Dair risale - (Yazma)
T;
43. Menakibi Melâmiyye-İ Bayramiyye - (Yazma) Lâlizade Abdülbâki 44. Tezkiret'ül Evliya - (Yazma) Sinan Paşa
•: | " |
45. Menakibi Şaban Veli - (Yazma) Şeyh Ömer Fuadi
• [
46. Risale-i Sünbül Efendi - (Yazma)
V \
47. Risale-i Tarikati Bektaşiyye - (Yazma) 48. Silsile-i Ceivetİyye - İsmail hakkı Bursevi
\\ ; |
49. Makamat-ı Evliya - Akşemsettin
,|
50. Reşahat - Ali Efendi
•-'[
5 1 . Mirat'ül-makasıt - Rifat 52. Marifet'ül - Tarik - Şeyh Haşimi
I - !
53. Kitab-ı Camİül Usulü (Nakşibend) Cümüşhaneli Ahmet Ziyaettin
'
54. Miftahul-Kulub - Şemsettin Nuri 55. Makaİat-ı İslâm - İsmail Eşari
; \
56. Elifarh Beynel-firak - Abdülkadir Bağdadi 57. Menakib'ül - Arifin - Eflaki 58. Velâyetname-i Hacı Bektaş Veli - (Yazma) 59. Esman Esrar - Mehmet Sami 60. Miyarül Evliya - Şeyh Abdurrahman Samİ
i
6 1 . Evrad-i Rufai - Ahmet Rufai 62. İbni Esider - Meşahirİ Ulema - Şerafettin 63. Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd - Valther Hinz - Tevfik Bıyıklıoğlu
! •!
64. Nasrettin Şah ve Babiler - Süleyman Nazif
İ
65. Bektaşi Sırrı (5 cilt) - A. Rıfkı 66. Beklaşi Sırrı Risalesine Müdafaa - Çelebi Ahmet Cemalettin 67. Münci Baba Tarikatı Aliyeİ Bektaşiyye - Mehmet Süreyya 68. Bektaşilik ve Bektaşiler - Şeyh Baba, M . Süreyya 69. Bektaşi İlmihali - Necip Asım
:
j
' 'l ' '"
Me/iıcplei" vc Tarikatlar 7ari|-ıi 70. BekLaşilik vo Edebiyatı - Besim Atalay 71. Bektaşi Nefesleri - Derviş Ruhulİah 72. Bektaşi Makalalı - Ali Ulvi Baba 73. Türk Tarihinde Mezhep Cereyanları - Tahir Harimi Balcıoğlu 74. Tarİkname
- Aziz
Mahmut Hüdayi
75. Hacı Bayram Veii - Mehmet Ali Aynî 76. Hacı Bayram Veii - Bursalı Mehmet Tahir 77. Hacı Bayram Veli - Mehmet Ali Okhan 78. Haiie-i Kerbeİa - İbnilemin Alİ Haydar İlmi 79. İmam Azam - Salih Saim 80. İmam Şafii - İbrahim Ril'at 81. Meşahirİ esbabı Güzin - İbrahim Rifat 82. Kızılbaşlık Nedir? - Cemal Bardakçı 83. İslami Mezheb ve Tarikatlar - Hasan Basri Erk 84. Şah İsmail ve Mezhebler Tarihi - Ziya Şakir 85. Velet Çelebi İzbudak ~ Enver Behman Şapolyo .86, Elahiyetül - Fityan - M . Cevdet §7. Yenil
553
554
Enver Behnan Şapolyo
110. Hırkai Saadet Dairesi ve Emanatı Mübareke - Tahsin Öz 111. Mevlâna Müzesi Rehberi - Mehmet Önder 112. Melâmet - Ömer Rıza Doğrul 113. Miratı Mekke ve Medine- Eyüp Sabri 114. Bektaşilik ve Caferilik - (Yazma) 115. O n Altıncı Asırda Rafızilik ve Bektaşilik - Ahmet Refik 116. Bektaşilik Tetkikleri - Ragıp Hulusi 117. 118. 119. 120.
Yemen Tarihi - Atıf Paşa Tasavvuf Tarikatlar Silsilesi ve Ahlakı Islamiye - Hacı Reşit Paşa Mezahibi İstamiyeden Akaidi Imamiye - Abdürrahim Kırkbudak - Hacı Bektaş İncelemeleri - Halim Baki Kunter
121. Sünbülefendi ve Merkezefendi 122. Hacegan Hanedanı 123. İlahiyat Mecmuaları (Yezidiler) Mehmet Şerafettin 124. İlahiyat Mecmuaları (Batıniyye) İzmirli İsmail Hakkr 125. İlahiyat Mecmuaları (Karamita) Mehmet Şerafettin 126. İlahiyat Mecmuaları (Alevi-Tahtacılar) Yusuf Ziya 127. İlahiyat Mecmuaları (Batınilik) Yusuf Ziya 128. İctihad Mecmuaları (Bahailik) Ali 129. İçtihad Mecmuaları (Vehhabiler) 130. Edebiyat Fakültesi Mecmuası - (Anadoluda İslamiyet) 131. Türk Yurdu Mecmuaları - (Sofiyan Süreği - Kızılbaşlar) - Baba Sait 132. Türk Yurdu Mecmuaları - (Bektaşilik - Tahtacılık ) - Baha Sait 133. Türkiyat Mecmuası (Hacı Bektaş Tekkesi ) - H. Zübeyr Kuşay 134. Büyük Mecmua (Ahiliğe Dair Makaleler) M . Cevdet 135. Bütün Mecmuaları (Ahilik Tarihi) - Enver Behnan Şapolyo 136. Kamus~u Alam - Şemsettin Sami 137. Osmanlı Müellifleri - Bursalı Mehmet Tahir 138. İslam Ansiklopedisi 139. Tarih Deyimleri - Mehmet Zeki Pakahn 140. Vaka Nuvis Tarihleri (Solakzade Tarihi, Oruçbey Tarihi, Aşıkpaşazade Tarihi, Peçevi Tarihi, Cevdet Paşa Tarihi, Heşt, Bihişt). 141. Silsilenameler, Tacnameler, Salnameler, Marifetnameler, Menakibnameler, Tarikat Tomarları, Evradlar, Ezkârlar, lâvhalar. 142. İstanbul - Başvekalet Arşivi - Yazılı vesikalar. 143. Kütühaneler- İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi - Yıldız KütüphanĞ^ - Diyanet İşleri Kütüphanesi - ilahiyat Kütüphanesi - Ankara Mllİ Kütüphane -- Fatih Millet Kütüphanesi - Bayezid Beledi Kütüphanesi - Bayezid Umumi Kütüphanesi - Süleymaniyl
Mezhepler ve Tarikatlar Tarihî
555
Kütüphanesi - Ankara Maarif Kütüphanesi - Cebeci Eski Eserler Kütüphanesi. 144. Müzeler, Ankara Etnografya Müzesi - İstanbul Belediye Müzesi ve Kütüphanesi. 145. Tarikatlar hakkında mensuplarından tuttuğum notlar.
Enver Behnan ŞAPOLYO
MEZHEPLER VE TARİKATLAR TARİHİ
tanrıya inanan dinlerden Müslümanlık, Hıristiyanlık ve Musevilikte bir çok tarikat ve mezhepler doğmuştur. Ortaçağ'dan itibaren zamanımıza kadar Müslümanlık âleminde 73 Hıristiyanlıkta 72, Musevilikte de 71 tarikat v e mezhep meydana gelmiştir. Islâmi tarikatlar ve mezheplerin Şeyhleri v e Halifeleri muhtelif kollar kurmak suretiyle İslâm tarikatlarının adedi 204'ü bulmuştur. U z u n bir çalışma neticesinde meydana gelen bu kitap, objektif bir görüşle bu tarihi müesseseleri gözlerinizin önüne serecektir.
TBMM Kütüphanesi
^200503657^
