Emilio Jacinto
Si Emilio Jacinto ay anak nila Mariano Jacinto at Josefa Dizon. Namatay agad ang kanyang ka nyang ama ilang sandali lamang matapos na siya ay isilang na nagtulak sa kanyang ina na ipaampon si Emilio sa kanyang tiyuhin na si Don Jose Dizon upang magkaroon ng magandang buhay. Si Emilio ay bihasa sa pagsasalita ng Tagalog at Kastila pero mas gusto niya ang Kastila. Siya ay nag-aral sa Kolehiyo ng San Juan de Letran at nang maglaon ay lumipat sa Pamantasan ng Sto. Tomas para mag-aral ng batas. Hindi niya natapos ang kurso at sa edad na 20 ay sumapi siya sa isang sikretong samahan na ang pangalan ay Katipunan. Nang mamatay si Bonifacio, ipinagpatuloy ni Jacinto ang paglaban sa mga Kastila bagamat hindi h indi siya sumali sa puwersa ni Aguinaldo. Namatay si Emilio Jacinto sa sakit na malaria noong Abril 16, 1899 sa Majayjay, Laguna sa edad na 23. Mga Akda ni Emilio Jacinto
• Ang Liwanag at Dilim - Ito ay ang kodigo ng rebolusyon. • Pahayag - Ito ay isang manipestong humihikayat sa kanyang mga kababayan upang ipaglaban ang kalayaan. • Sa May Nasang Makisanib sa Katipunang Ito - Ito ay isang pamantayan ng mga dapat ugaliin ng mga sasapi sa katipunan. • Mga Aral ng Katipunan ng mga Anak ng Bayan. - Ito ay kartilyang naglalaman ng mga kautusan ng mga kaanib sa katipunan. katipunan. Pag-kumpara at Kontrast
Ang mga bayaning manunulat na aking nasaliksik ay may pagkapare-parehas, lahat sila’y nagsulat ng mga akda noong nasa panahon ng pananakop ng mga espanyol. Ngunit, sila Rizal at Del Pillar ang mga nagumpisang gumawa ng mga akda noong panahon ng pagabagong diwa. Sinundan lamang ito nila Mabini, Bonifacio at Jacinto noong nasa panahon na ng himagsikan ang Pilipinas laban sa mananakop. Isa din sa mga similaridad ng mga akda ng msa bayaning manunulat ay ang mga akda nila ay sinulat hango sa kanilang mga naranasan at iilan din ay tungkol sa mga nangyari sa bayan mga kababayan nila. Meron din mga pagkakaiba ang mga akdang naisulat ng mga bayaning manunulat. Tulad na lamang ng paraan ng kanilang paraan ng pagsulat ng kanilang mga akda. I-ilan sa kanila ay gumamit ng sanaysay, tula, nobela at talinhaga. Isa din sa mga pagkakaiba nila ay ang mga taong tinutukoy ng may-akda sa kanilang mga akda. Tulad na lamang ng mga sulatin ni Andres Bonifacio kung saan ay karamihan ay para sa mga katipunero at sa paghihimagsik laban sa mga
mananakop. At tulad din ng mga sulatin ni Rizal kung saan ay inaalay niya ang karamihan sa kanyang mga akda para sa mga pilipino upang makita ang maling pamamalakad ng gobyerno at pang-aabuso sa mga pilipino noong tayo ay nasa kamay ng mga mananakop. . Konklusyon
Ayon sa aking pananaliksik, ang mga akda ng i-ilang bayaning manunulat ay nahahango sa kanilang mga napagdaan at naranasan noong panahon nila. Ilan din sa mga akda nila ay tungkol sa mga pangyayari noong panahon ng mga mananakop at ang mga karahasan na ginawa nila. Malaking kontribusyon ang kanilang mga akda dahil isa ito sa mga paraan upang malaman ng mga kabataan ang mga nangyari sa ating bayan noong panahon ng pagsakop sa atin at lubusan nilang maunawaan ang mga ginawa ng ating mga kababayan noon upang ipaglaban ang ating kalayaan. Posted by juni at 8:18 AM 0 comments Home Subscribe to: Posts (Atom)
Mga Bayaning Manunulat Blog Archive •
▼ 2008 (1) ▼ April (1) o Bayani.
About Me juni View my complete profile
AN ACT IS NOBLE ONLY IF IT IS DONE IN THE PUREST INTENTION. –E.J.
Pilipinismo PAGBABALIK KASAYSAYAN
Ang rurok ng Pilipinisasyon ng nasyonalismo ay narating noong mga huling yugto ng Kilusang Propaganda na kung kailan marami sa mga kasama rito ay lubusan nang nawalan ng pag-asa sa pananalig na ang pamahalaang Espanya ay magsasagawa ng mga repormang kanilang hinihiling. Matatandaan na sa simula, ang Kilusang Propaganda ay humihingi lamang ng pantay na karapatan para sa mga Pilipino at Kastila. Sa kanilang pakikibaka noon para sa bayan ay Hispanismo ang kanilang sinusunod at hindi pa Pilipinismo.
Ang pagwawaksi sa Nasyonalismong bihag ng di-Pilipinong pag-iisip ay nangyari lalunglalo na kay del Pilar, Mariano Ponce, Lopez-Jaena, at iba pa. Sa isang editoryal ng La Solidaridad noong Enero 31, 1894 binalaan ni del Pilar ang mga Kastila na ang mga bayang naaapi ay “gumagamit ng dahas ng himagsikan” kung sa kanilang paniwala ay “lahat ng mahinahong paraan” upang supilin ang kasamaan ay nagawa na. Sang-ayon kay Epifanio de los Santos, nang marating ni del Pilar ang yugto na siya ay tunay nang siphayo, noon siya nakaisip ng rebolusyon. Kung hindi siya ang nagtatag ng Katipunan, siya ang naging “inspirasyon” upang ito ay maitayo ni Andres Bonifacio.
Sa tula ni Bonifacio na may pamagat na Katapusang Hibik ng Filipinas, isinaad ang tuwirang pagtiwalag sa mga Kastila: “Ikaw nga oh inang (Espanya) pabaya’t sukaban/kami’y di na iyo saan man humanggan.”
Si Emilio Jacinto, ang kanang kamay ni Bonifacio at siyang “Utak ng Katipunan,” ay tinalakay rin ang himagsikan bilang isang huling lunas sa kanyang A La Patria na sinulat noong 1897. Ang daang taong pagwawalang-kibo ay nawakasan na, ayon kay Jacinto, at ang “maamong ahas” na siyang dahilan ng pagkaalipin ng taong bayan ay dapat nating “durugin nang walang awa, at walang takot, at hayagang paraan.”
Gaya ng Kilusang Propaganda, ang mga rebolusyonaryo ay nangailangan din ng pagkakaisa; nguni’t ang pagkakaisang ibig ng Katipunan ay “Kaisahan ng mga Filipino” bilang isang malayang bansa at hindi bilang bahagi ng “Pandaigdig na Bansang Kastila.” Ito
ay buong linaw na nasaad sa Kartilla ni Jacinto. Ang Katipunan, ayon sa Kartilya ay may layuning “pag-isahin ang kuro at layunin ng mga Pilipino.”
Ayon pa rin kay de los Santos, si Bonifacio ay siyang ama ng Demokrasyang Pilipino at siyang tanging “naniniwala sa bisa at kabanalan ng demokrasya bagama’t siya ay napangunahan nina Rizal at del Pilar.” Sa mga naunang propagandista ang demokrasya ay bahagi lamang na Ideyang Imperyal ng Kastila. Kay Bonifacio, ito ay ideyang labas sa Pandaigdig na Lipunang Kastila, at dahilan sa kanyang kaliitan at kahirapan ng buhay ang ideya ay naging radikal at “populistiko,” mga nilalamang una sa panahon at lugar sa kasaysayan ng ating bansa.
Ang maliwanag na pangungusap tungkol dito ay binigkas ni Jacinto sa Kartilla. Ang Artikulo IV ng nasabing akda ay nagsasaad ng isang saligang ideya na tumutukoy sa “pagkakapatiran ng tao at ang kanilang pagkapantay-pantay” nang walang pagsasaalangalang sa kanilang kulay, yaman, dunong, at iba pang katangiang pangkatawan. Ang konseptong pagkapantay-pantay ng tao ay karapatang ibinigay rin sa kababaihan. Sila ay katulong at kawaksi ng mga kalalakihan at ang kanilang “kahinaan ay dapat igalang,” ayon sa Artikulo IX.
Ang magandang kahulugan ng “pantay-pantay” na ideya ay inulit na tinalakay ni Jacinto sa kanyang Liwanag at Dilim. Sa kabanatang may pamagat na “Ang mga Tao ay Pantaypantay,” ang “kalayaan” ay binigyan ng kahulugang ganito - pag-iisip at paggawa ng anumang ibig ng isang tao nguni’t hindi sa ikapipinsala ng kapwa. Ang salitang “Karapatan” ay kawangki at kasinghulugan ng “kalayaan” sapagka’t kung wala ang isa ang ikalawa ay walang saysay at gayon din ang huli sa una.
Pinag-isa ni Jacinto ang nasyonalismo at demokrasya at sinabi niya na ang mga “Tagalog” (o Pilipino) ay kailangan ang pamahalaan upang sila ay mabigyan ng mabuting direksiyon at halimbawa, upang ang kaisahan ay mapanatili, at upang ang “layunin” ay makamit. Ang pamahalaan ay dapat lamang gumawa ng bagay na ikabubuti ng mamamayan at ang puno ay may tanging katungkulan na “paligayahin” ang lahat! Ang mga batas ay nagpapahayag ng “kaloobang bayan” at hindi ng kalooban ng isang puno na isa lamang “pinagkatiwalaan ng tagapasunod ng batas.” Marahil, ang pinakamahalagang alay ng konseptong demokrasya sa pakahulugan ni Jacinto ay ang ideyang “Kadakilaan ng Paggawa.” Ang paggawa ay “biyaya ng sangkatauhan,” ayon kay Jacinto, at ang taong gumagalang sa kadakilaan ng paggawa ay maraming pakinabang dito: una ay “aliwan,” ikalawa ay “lakas,” at ikatlo ay “kasaganaan.” Ang masinop na manggagawa ay isang taong may masayang kalooban sapagka’t ang paggawa ay “isang gantimpala at biyaya ng Maykapal na nagpapahayag ng Kanyang Malaking Pag-ibig sa sangkatauhan.” Sa akdang “Ang mga Dapat Mabatid ng mga Pilipino,” inilarawan ni Bonifacio ang kagitingan at kadakilaan ng mga Pilipino noong matandang panahong wala pa ang Kastila. Sila ay namumuhay sa “kasaganaan at kaluwalhatian.” Ang kanilang mga puno ay sarili rin nilang kabalat at katahimikan ang naghahari sa kanilang pakikitungo sa kalapit nilang tao, sa pamamagitan ng kalakalan. Ang lahat ng tao ay may kaloobang banal. Bata at matanda ay marunong sumulat at bumasa sa sariling wika. Nguni’t ang katahimikan ng paraisong ito ay ginulantang ng mga dayuhang puti na kumaibigan at kumasundo sa kanila na magiging gabay sa “pag-unlad at pagtuklas ng karunungan.” Sa kanilang pagtitiwala at kawalan ng masamang isipin ang mga Pilipino ay madaling naniwala at
isang kasunduan, na tinatakan ng “sanduguan” nina Legazpi at Sikatuna, ang ginanap. Sa halip na maging gabay ng Pilipino, ang mga dayuhan ay naging mapagsamantala. Wala nang pagpipilian ang mga Pilipino kung hindi ang maghimagsik.
PUNDAMENTAL NA BATAYAN NG MGA BALYUS NG PILIPINISMO
Diyos, Bayan, Kapwa . Ito ang mga pangunahing pinagbabatayan ng mga balyus ng Pilipinismo.
Malalim ang sampalataya ng mga Pilipino sa isang Dakilang Lumikha. Bagama’t malayo na ang narating ng siyensiya sa pagpapaliwanag sa mga ikinokonekta pa rin ng mga Pilipino sa kagustuhan ng Maykapal. Ang mga paghihirap ay tinitingnang parusa o pagsubok ng Panginoon. Ang anumang gawaing nakasasakit at nakapipinsala sa kapwa ay itinuturing na taliwas sa pagiging maka-Diyos.
Sa anu’t ano pa man ang mga Pilipino ay naniniwala na nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa. Ibig sabihin kahi’t na gaano karelihiyoso ang isang Pilipino ang pagkaligtas niya sa kahirapan at pagkaapi sa lipunan ay nasa kanya pa ring pagkukusa at pakikibaka. Ang pananalig sa Diyos ay hindi dahilan upang mawalan ng kusa na bakahin ang lahat ng pangaapi at pagsasamantala, bagkus ito’y dapat pagmulan ng lakas ng loob ng isang Pilipinong nagnanais ng pagbabago at kapayapaan. Kung ang Marxistang konsepto ng pagiging pangunahin ng mga bagay na materyal ang nagbibigay lakas ng loob sa mga tagapagtaguyod ng marahas na rebolusyon, ang pananalig sa Diyos ang nagbibigay naman ng lakas ng loob sa mga tagapagtaguyod ng mapayapang rebolusyon. Hindi nito ibig sabihin na ang mga tagapagtaguyod na mapayapang rebolusyon ay hindi makasiyentipiko. Kaya lamang, kahi’t na sa kanilang pakikipagtunggali sa iba hindi nila kinalilimutang ang bawa’t tao ay nilikha ng Diyos. Gaano man kaigting ang tunggalian hindi iniiwan ng Pilipino ang anumang posibilidad ng pag-iwas sa ikasasawi ng isang nilalang ng Diyos.
Ang niloloob ng isang Pilipino bagama’t repleksiyon din ng mga materyal na bagay sa lipunan ay mayroon ding materyal na elemento ng emosyon o pantaong damdamin na malaki ang epekto sa takbo ng lipunan. May malalim na kalooban ang isang tao na repleksyon ng kabutihan ng Diyos. Ang kalooban na ito ang siyang dapat gumagabay sa tao upang mapayapa at masaganang mamuhay sa daigdig. Ang kalooban na ito ang tinatarget ng isang kilusang pang-ideolohiya katulad ng Kilusang Pilipinismo upang mangingibabaw at magkaroon ng tunay na rekonsilyasyon sa ating bayan.
Bago pa dumating ang mga Kastila ay maka-Diyos na ang mga naninirahan dito sa mga isla ng Pilipinas. Bagama’t maliban sa mga Muslim ang mga imaheng sinasamba ay mga anito at simbolo ng kalikasan. Ang ibig sabihin, mula’t simula pa ang mga ninuno ng mga Pilipino ay gumagamit na ng mga pamantayang maka-Diyos hindi lamang upang maipaliwanag ang kalikasan kundi upang magkaroon ng gabay sa relasyon sa hanay ng mga tao at sa pagitan ng tao at kalikasan.
Ang debateng kung mayroon ngang Diyos o wala ay walang katapusan. Ang teorya ng Marxismo at diyelektikong materyalismo ay hindi naging sapat upang maigupo ang kaisipang maka-Diyos kahi’t na sa mga bansang pinamamahalaan ng mga partidong komunista. Ang tanging maliwanag na naipunto ng mga Marxista ay ang naging paggamit sa pangalan ng Diyos ng mga naghaharing uri upang manlupig at magsamantala. Naipunto rin nila ang naging kawalan ng pag-asa ng mga taong inaapi dahil sa pagkapaniwala nila na ang kanilang katayuan sa buhay ay siyang kagustuhan ng Diyos.
Ginamit ng mga Kastila ang pangalan ng Diyos upang mapagharian ang mga Pilipino sa loob ng humigi’t kumulang na apat na raang taon. Ang mga prayle ang naging tunay na naghari sa Pilipinas. Sa pagsulong ng rebolusyon ng 1896 nakuha pa rin ng mga Pilipino na bigyan ng kaibahan ang pagiging tunay na maka-Diyos mula sa mga naging gawain at asal ng mga prayleng Kastila. Bagama’t alam ng mga Pilipino na pinagsamantalahan ng mga Kastila ang pagiging maka-Diyos nila, naniwala din silang ang katangian nilang ito ang maaaring magtuwid sa kanilang pamumuhay. Maging sa mga sinulat ni Bonifacio at ng kanyang kanang kamay na si Jacinto ay matingkad ang pananalig sa Panginoong Maykapal.
Hindi katulad ng isang Marxista na maaari lamang magpakita ng respeto sa pananampalataya ng iba sa Diyos, ang isang tagapagtaguyod ng Pilipinismo ay kumikilos batay sa paniniwala at pananalig sa Diyos at sa kabutihan ng Kaniyang mga aral. Hindi dapat na ituring na taktika o linyang pangmasa lamang ang pagtukoy sa mga maka-Diyos na aral.
Mahalaga sa isang Pilipino ang kanyang kapwa-tao o kapwa. Ito’y dahil na rin sa kanyang pagiging maka-Diyos na kumikilalang ang tao ay nilalang ng Diyos. At siya mismo ay nilalang ng Diyos. At sa pagitan ng kanyang kapwa-tao at siya ay walang puwang ang pagsasamantala at pang-aapi. Ang sinumang tao na nagsasamantala at nang-aapi ay hindi kumikilala sa kanyang pagiging nilalang ng Diyos. Nawawalan siya ng kapwa at hindi siya nagiging Makatao.
Ang isang tagapagtaguyod ng Pilipinismo ay kumikilala sa pantay na karapatan ng bawa’t kapwa-tao gaano man kaiba ang paniwala at antas ng pamumuhay. Ang target ng pagkilos ng kadre ng Pilipinismo ay ang pagsasamantala at pang-aapi, mga gawang hindi Makatao. Ibig sabihin, tinatarget niya ang mga pribilehiyong tinatamasa lamang ng iilan. Naniniwala siya na sa pagkawala ng mga pribilehiyong ito ay magkakaroon ng tunay na pakikipag-kapwa sa lipunan. Gusto niyang alisin ang kasalukuyang mga pribilehiyong ito hindi upang ilipat lamang sa isang bagong naghaharing-uri o paksyon, kundi ibahagi sa nakalalawak na sambayanan nang sa gayon ay demokratikong malutas ang hindi pagkakapantay-pantay sa pamumuhay at pagkakaiba sa paniniwala.
Isa sa mga ito ang pribilehiyo sa kaalaman, karunungan o kaisipan na nagsimulang gawing monopolyo ng may yaman at may hawak ng oras sa lipunan. Hindi lamang sa materyal na bagay naging mahirap ang maraming Pilipino, kundi lalo na sa kaisipan.
Lumaon, ang kaisipan ng mga naghaharing dayuhan ang pumasok sa kanilang ulo kasabay ng pagpasok ng mga produkto nito na pumatay sa inisyatiba ng mga maliliit na kapitalistang Pilipino. At ang mga oligarkong Pilipino na yumaman sa ganitong kaayusan ay lubusan nang naghubad ng anumang maka-Pilipinong pag-iisip. Sa mga ito ay lubusan ng nawala ang makataong konsepto ng kapwa. Ang tao ay naging kasangkapan na lamang sa paglikha ng tubo. Ang hindi maka-Pilipinong kaisipang ito ang yumabong sa lipunan. Ang mga mahihirap na Pilipino ay hindi lamang naging palaasa sa maibibigay sa kanila ng iba kundi pati na kung ano ang maiisip ng iba para sa kanila. Kaya napakahalaga na maglunsad ng isang kilusang pang-ideolohiya upang maibalik sa bawa’t Pilipino ang naaangkop na kaisipan para sa kanya.
Ang Makabayang aktitud sa pagkilos ay nakaugat sa pagpapahalaga sa kapwa-Pilipino bilang pagbibigay ng partikular na diin kung sinong kapwa ang dapat bigyan ng pangunahing konsiderasyon. Batay sa aktitud na ito, ang pinakamataas na pamantayan ay kung ano ang makabubuti sa Pilipino. At ang makabubuti sa malawak na sambayanang Pilipino laban sa anumang dayuhang interes. Ang Pagkakaisang Pilipino ang pinakamataas na relasyong panglipunan na hinahangad ng Pilipinismo. Ang pagkakaisang ito ay nakabatay sa pagiging maka-Diyos at maka-Tao, mga sandigan ng tunay na pagiging tunay na Demokratiko.
Ang mga pundamental na balyus ng Pilipinismo ay siyang dapat na pinagbabatayan ng mga pamantayan sa pagiging marangal, malinis, matapat, matiyaga, masinop at iba pang magandang katangian ng isang Pilipino. Ito rin ang pinakabuod ng mga pangunahing adhikain ng mga Pilipino.
TATLONG PANGUNAHING ADHIKAIN
Ang una rito ay ang Kalayaang Pampulitika . Tumbok talaga nito ang kadahilanan ng ating paghihirap. Hindi pa tayo malaya mula sa kontrol ng mga dayuhang kapangyarihan. Hawak pa rin nila ang ating pamahalaan na animo ay instrumento lamang sa kanilang mga kamay upang protektahan at paunlarin ang kanilang sariling pambansang interes.
Bunga ng pagkakahawak sa atin ng dayuhan, hindi rin malaya ang pagpili natin ng mga taong uugit sa ating pamahalaan. Ang pulitika nati’y personalista hindi politika ng prinsipiyo.
Ang pangalawang pundamental na adhikain ay Katubusang Pangkabuhayan . Mahalaga sa atin ito dahil ang pangunahing suliranin natin ay ang kontrol ng dayuhang Amerikano, Intsik, Hapon, Australyano, Ingles at iba pa sa ating kabuhayan. Kailangang mapasakamay ng mga Pilipino ito. Ang Pilipinismo ay magiging instrumento sa pagbabalik
sa kamay ng mga Pilipino ng kanilang kabuhayan sampu ng kanilang likas na kayamanan at kayamanang pangtao.
Ang pangatlong pundamental na adhikain ay Panlipunang Pagkakasundo o Pagkakaisa. Maaari lamang magkaroon ng tunay na kapayapaan bunga ng pagkakasundo kung may kalayaan at katarungan para sa Sambayanang Pilipino. Kasama sa pagtalakay dito ang katarungang panlipunan at ang prinsipyo ng pagkakapantay-pantay sa harap ng batas at sa oportunidad upang umunlad at mabuhay nang matiwasay at masagana.
KATANGIAN NG PILIPINISMO
Ang Pilipinismo’y ang kaisipang magbubuklod sa atin bilang isang bansa, maghihiwalay sa interes natin at ng dayuhan, magtutulak at magbubunsod sa atin upang kumilos, magpunyagi, lumaban at magsakripisyo upang makamit natin ang mga pundamental na adhikain natin, ang kalayaang Pampulitika, Katubusang Pangkabuhayan at Panlipunang Pagkakasundo.
Ang Pilipinismo ay bunga ng ating pakikibaka simula pa noong dumating ang mga kastila. Sa tatlong daang taon ng pananakop halos isang daan ang mga pag-aalsa natin laban sa Kastila.
Ang Pilipinismo ay isang puwersang nabubuo laban sa paninikil, pagsasamantala at pananakop ng sinumang dayuhan sa ating bansa. Kahit na matatalino ang mga Pilipino, ang kanilang katalinuhan ay hindi natutuon sa pagpapalaya ng kanilang sariling bansa kundi sa kanilang mga personal na interes. Layunin ng Pilipinismo na linangin ang pagkakaroon ng maraming Pilipinong may malasakit, pakikisangkot at komitment sa interes ng kabuuan at hindi lamang pansariling interes na madaling kasangkapanin ng mga dayuhan laban sa pambansang interes ng mga Pilipino.
PARTIKULAR NA LAYUNIN NG PILIPINISMO
Ang nararapat na oryentasyon ng anumang ideolohiya na naglalayong maging siyang ideolohiya ng mga Pilipino at para sa mga Pilipino ay ang tunay na pagkamakabayan, ang ganap na esensiya ng pagiging isang bansa. Sa kasamaang palad, ang umiral na ideolohiya ng ‘nasyonalismo’ dito sa Pilipinas ay naging bihag ng mga dayuhang interes at pag-iisip lalung-lalo na ng imperyalistang Amerikano at ng dalawang Partido Komunistang maka-Ruso
at maka-Tsino. Ang katubusan at kaunlarang pambansa ay lagi na lang isinasabit sa pagkiling sa alin man sa kanila. Ang ‘nasyonalismong’ ipinangangalandakan ng bawa’t isa ay mapanghati at hindi mapagkaisa.
Kailangang hubugin at buuing muli ang kilusang makabayan, palayain mula sa kamay ng mga dayuhan at dayuhang kaisipan at itatag ang isang panibagong kilusang ginagabayan ng Pilipinismo, isang malaya at demokratikong kilusang mangingibabaw sa makitid na pananaw ng mga partidong pampulitika.
Ang Pilipinismo ay bunga ng isang daang pag-aalsa laban sa Kastila at ng Rebulusyong 1896. Nagkaroon ito ng malinaw na porma at kaanyuan sa kamay ni Rizal, del Pilar, Bonifacio, Jacinto at Mabini at iba pang bayani na nagbuo at nagbalangkas ng ating kabansaan.
Nalugmok ang Pilipinismo pagdating ng kano at ang patuloy na paglalahad at pagsasabuhay dito sa publiko ay isinagawa ng mga lider Pilipino katulad nila Recto at Laurel. Isinabuhay din ito nina Diokno, Lichauco, Tañada at Constantino. Si Tañada sa bandang huli ay naging kiling sa kaliwa na nakahanay sa CPP, samantalang si Constantino ay tahasang gumamit ng Marxismo sa pagsusuri ng lipunan at naging higit na malapit sa pulitika ng liberal na paksiyon ng mga Marxista.
Nasapawan ang pag-unlad ng Pilipinismo ng paglakas ng kilusang komunista mula noong 50’s hanggang sa panahon ni Marcos na kung kailan ang mga puwersang sumusuporta sa gobyerno ay nagsimulang bumanggit ng mga prinsipyo ng Pilipinismo sa pamamagitan ng Kaisipang Pilipino. Maging ang mga ideologue at kadre ng Reform the Armed Forces of the Philippines Movement o RAM na nagrebelde laban kay Marcos ay gumamit din ng Kaisipang Pilipino batay sa kanilang guidebook, Crossroads to Reform. Sa partikular, ay ginamit ng RAM ang prinsipyo ng Demokratikong Rebolusyon mula sa Gitna upang pumalaot sa proseso ng pampulitikang pagbabago sa bansa. Ang Rebolusyong EDSA ay matingkad na ehemplo kung papaanong ang esensiya ng Pilipinismo ay lumalagpas sa interes ng iisang partido.
Sa pamamagitan ng Kaisipang Pilipino, nagkaugat ang Pilipinismo sa hanay ng mga empleyado ng pamahalaan at mga kasapi ng barangay. Sa isang banda naman, maging si Cory Aquino noong kumakampanya pa lamang siya para sa pagkapangulo ay gumamit ng mga islogang batay sa Pilipinismo na ginagamit din ng Kaisipang Pilipino : Maka-Diyos, Makabayan at Makatao. Pati na ang Partido Demokratiko Sosyalista ng Pilipinas (PDSP) ay nagsimulang bumagay sa Pilipinismo sa kanilang programa. Ang kanilang demokratikong sosyalismo ay ginawa nilang Demokratikong Sosyalismong Pilipino. Maging ang muling pinag-isang Nationalista Party ng 1989 ay may programang Pilipinismo na nakabatay sa mga kaisipan nila Dr. Jose Laurel,Sr. at Claro M. Recto. Maging ang taktikal na programa ng CPP, ang pambansang demokratikong rebolusyon, ay pagkilala at pagsasamantala lamang sa pro-Pilipinismong tendensiya ng mga mamamayan. Sa katunayan, ang magiging pinakamalaking problema ng CPP ay kung papaano nila babasagin ang tinatawag nilang “makitid na nasyonalismo” ng Pilipinismo. na antas at pinakamalawak na pag-unlad ng kaisipang makabayan at maka-Pilipino na ganap na pinalaya sa kamay ng mga dayuhang makapangyarihan. Ang Pilipinismo ngayon ang may kakayahang sumagupa sa Komunismo at
Imperyalismo na kapwa dayuhang ideolohiya. Para sa komunista, ang kanilang ideolohiya at partido lamang ang dapat umiral, habang para sa isang naghaharing imperyalista naman ang pagkakaroon ng marami at mapaghating ideolohiya at partido sa isang bayan ay pabor sa pagmimintina nila ng kanilang kapangyarihan dito. Ang Pilipinismo ay kumikilala sa ganap na demokrasya na kung saan hindi iisang partido lamang ang may laya at karapatan. Katulad ng nakagisnan sa Rebolusyong 1896, ang bandila ng Pilipinismo ay hindi pag-aari ng iisang partido o paksyon lamang. Matatandaan na nang magsimulang umiral ang paksyonalismo sa pagitan nila Bonifacio at Aguinaldo sampu ng iba pa, ang Pilipinismo ay nagsimulang mawalan ng buwelo at humina sa harap ng bagong dayuhang mananalakay.
Sa punto ng pagiging orihinal, batayan sa kasaysayan, pagiging tunay na Pilipino, pagtanggap ng tao at katumpakan sa pag-aanalisa sa kalagayan ng ating bansa, ang Pilipinismo ang pinakasuperyor sa lahat ng mga ideolohiyang nagtutunggali ngayon sa lipunang Pilipino. Ang Pilipinismo ang pinakamapagkaisa sa malawak na hanay ng mga mamamayan.
Ang Pilipinismo ay nakaugat ng malalim sa proseso ng pagkatatag ng Kabansaang Pilipino noong 1896 at nang unang Republika ng Pilipinas noong 1898. Kahit na hindi nakumpleto, ito ang kauna-unahan, tunay na ekspresyon ng Nasyonalismong Pilipino sa panahon na iyon. Ito ay isang maikling panahon ng pambansang kadakilaan nang mahigitan natin ang lahat ng mga sakop na bansa sa Asya at Aprika sa pakikibaka laban sa kolonyalismo.
Upang hubugin ang lipunang batay sa Pilipinismo ay kailangang matukoy ang mga kamalian sa nakaraan at iwasto kaagad. Kung hindi, ang kilusang makabayan ay magpapatuloy na mabuway at bihag ng mga dayuhan laban sa ating tunay na pambansang interes.
MULA SA NASYONALISMO TUNGO SA PILIPINISMO
Ang Rebolusyong 1896 ay hindi nagkaroon ng pagkakataong magkabunga dahil sa pagdating ng isang bagong uri ng kolonyalismong salig sa kapitalistang sistema ng ekonomiya na mas maunlad sa kolonyalistang Kastila na salig sa piyudalismong sistema ng ekonomiya. Ito ang neokolonyalismong Amerikano o imperyalismong Amerikano. Ngunit bago nangyari ito nailatag ang pundasyon ng ating kabansaan at ideolohiya ng Pilipinismo. Ito ang di-mapapasinungalingang pruweba na mayroon tayong sariling ideolohiya. Sapagkat kung may bansang Pilipino na nabuo tiyak na mayroong ideolohiyang gumabay dito sampu ng mga pag-aalsa na naging malawak na pambansang himagsikan noong 1896. Ang pag-iral ng isang bansa’y kondisyon para sa pag-iral ng isang ideolohiya.
Sa ilalim ng pananakop ng mga Amerikano, sinikap ni Mabini na panatilihing buhay ang Pilipinismo sa pamamagitan ng kanyang mga panulat. Ito ang gumabay at nagbunsod sa Rebolusyong Pilipino laban sa Amerikano na sana’y nagpatuloy sa isang gerilyang pamamaraan batay sa ideya ni Gen. Antonio Luna. Ang Pilipinas ang unang Byetnam sa Asya na kung saan maraming pinaslang na mga Pilipino ang mananakop na mga Amerikano.
Ipinagpatuloy ni Recto ang tradisyong sinimulan ni Mabini pagkatapos ng halalan noong 1946. Ngunit naging malinaw lang sa kanya ang Pilipinismo noong 1950 hanggang 1962 noong mamatay siya. Ang pagkakamali ni Recto’y pagdepende niya sa kanyang personal na prestihiyo at hindi ang pagbubuo ng isang kilusang pangmasa na may pambansang saklaw na abot ang iba’t-ibang sektor ng lipunan pati na ang pinakamahirap. Ang kanyang kakulangan at kahinaan ay ang kawalan niya ng pleksibilidad sa taktika bilang isang pulitiko at ang kanyang pagiging aristokrata dahil sa pagiging intelektual at uri niyang pinanggalingan na sadyang malayo sa masa.
Kahimat ang Rebolusyong 1896 at Republika ng Malolos ay hindi nakontrol ng mga dayuhan, nawala ang kanyang pangmasa at Pilipinistang karakter nang mapasakamay ng mga ilustrado sa pamumuno ni Aguinaldo ang rebolusyon ng masa na nagsimula sa ilalim ni Bonifacio. Ito ang nagpabilis sa pagkalaglag sa kamay ng Kano ng Rebolusyon sampu ng hukbo ni Aguinaldo. Ang mabuway na karakter ng mga ilustrado na madaling magpagamit sa dayuhan ay lumitaw sa mga umusbong na kilusang “makabayan.”
DALAWANG SALIK NA ELEMENTO NG PILIPINISMO
Ang dalawang salik na elemento ng Pilipinismo ay ang pakikibaka ng mga magsasaka at manggagawa para sa kanilang demokratikong karapatan at kagalingang pang-ekonomiko sa isang banda at ang pakikibaka ng panggitnang uri ng mga Pilipino laban sa kolonyalismo at neokolonyalismo dahilan sa paghahangad nilang umunlad ang kanilang negosyo at mapatatag ang pundasyon ng kanilang kabuhayan sa bansa.
Maaari sanang magkaisa ang dalawang panig na ito ngunit lagi nang pinagtataksilan ng panggitnang uri ang mga magsasaka at manggagawa sa kanilang pakikipagkompromiso sa mga dayuhan lalung-lalo na sa imperyalistang Amerikano. Sa isang banda naman ay napaniwala ng mga kadre ng kilusang komunistang pumasok sa Pilipinas ang maraming organisadong manggagawa na hindi na kinakailangang maging malaganap ang pribadong negosyo ng mga Pilipino upang maalis ang kontrol ng imperyalismo sa bansa. Ang hidwaang ito ang materyal na batayan ng hindi pagkasundo-sundo sa lipunang Pilipino.
PILIPINISMO: ANG ALTERNATIBONG REBOLUSYON NA HINDI KOMUNISTA
Ang paninindigang Pilipinismo ay nasa gitna ng pampulitikang ispektrum dahil sa layon nito na pag-isahin ang pinakamalawak na hanay ng mga Pilipino. Bagama’t may pagkiling ito sa demokratikong kaliwa dahil sa adhikain nitong alisin ang kontrol ng dayuhan at itayo ang tunay na demokrasya na kung saan ang lalung nakararaming Pilipino na binubuo ng mga magsasaka at manggagawa, makabayang negosyante at propesyonal ang siyang nakapangyayari at may sapat na kinatawan sa Pamahalaan. Kung hangad natin ang pagbabago, hindi tayo kailangang maging komunista upang magpalit lang tayo ng amo at banyagang modelo, mula sa Kano ay Tsino naman o Ruso. Maaalala na maging ang mga dating nasasakupang bayan ng nabuwag na Unyong Sobyet ay nagbabandila ng kanilang partikular na nasyonalismo laban sa mapanakop na “internayonalismo” ng mga Ruso.
Ang pakikibaka ng mga manggagawa at magbubukid ay lagi nang napapasukan ng mga ahente ng dayuhang kapangyarihan na ginagabayan ng dayuhang ideolohiya. Kahimat may bumuo rin ng organisasyong pangmanggagawa at magsasaka sa ilalim ng nasyonalismo, wala silang lubos na tagumpay na nakamit sa harap ng mas komited, mas mahusay at mas militanteng kadre ng komunista. Kayat tungkulin nga ng Pilipinismo ngayon ang bumuo ng kadre at aktibista na kayang higitan ang komitment at kahusayan sa pag-oorganisa at militansiya ang mga komunista. Bukod pa rito sadyang walang naglalatag ng isang malinaw na alternatibong ideolohiya o programa ng pamahalaan maliban sa mga komunista. Umabot sa isang kalagayan na masasabi nga na walang ibang masusulingan ang mga manggagawa at magbubukid liban sa komunismo dahil nagtagumpay itong huli na masarili ang pagtatanim ng mga “rebolusyonaryong” ideya sa lipunan.
Ang pangunahing kamalian ng mga organisador ng mga prenteng “makabayang” samahan ay ang kanilang kolonyal na kaisipan na ang Pilipinismo’y sadyang mababa kung ihahambing sa komunismo na para sa kanila’y siyang tanging may kakayahang maglinang ng komitment at dedikasyon para sa bayan sa panig ng mga organisador, kadre at kasapi. Ginagawa lamang palamuti at pang-akit ang “nasyonalismo” upang magturo ng komunismo na magdidiin sa higit kahalagahan ng internasyonalismong komunista kaysa Pilipinismo.
Ang komunismo ay nagbabandila ng sarili bilang “makabayan”. Ang Imperyalismo naman ay naibabandila ang sarili bilang tunay na “demokrasya”. Kailangang mapangimbabawan ng Pilipinismo ang dalawang malaking puwersang ito sa pamamagitan ng pagbabandila nito ng tunay na pagkamakabayan at tunay na demokrasya. Kaya’t ang Pilipinismo ay maituturing na rebolusyonaryo at siyang tanging nalalabing alternatibo sa komunismo na pang-akit sa malawak na masa ng Sambayanang Pilipino. Ito lamang ang ideolohiyang makakapigil sa pagpasok ng mga ahente ng dayuhang ideolohiya sapagkat may kakayahan itong maglinang ng komitment, magpalalim ng pagkagagap ng ideolohiya at magsanay ng mga mahusay na mga kadre.
Sa pamamagitan ng Pilipinismo kailangan nating ipakilala ang tunay na nagtatanggol at nagpapaunlad sa pambansang interes ng mga Pilipino upang maiwasan ang pag-ulit ng kasaysayan. Ang kasaysayan ng kataksilan at pagkakanulo sa interes ng masang Pilipino. Kailangang magkaroon ng at malayang kilusan at isang Rebolusyong kultural, pulitikal, moral at ispirituwal. Ngayon na ang panahon upang iproklama natin ang Pilipinismo bilang ideolohiya ng mga Pilipino anuman ang partidong kinasasapian nila, upang una’y mapalaya ang bayan sa kamay ng dayuhan at pangalawa’y magkaroon ng tunay na demokrasya, katarungan at kaunlaran sa pamamagitan ng isang
panlipunang pagpapalaya. Ang Demokrasyang Pilipino ng Pilipinismo ay dapat kakitaan ng bagong tipo ng pulitika na kung saan ang paligsahan ng mga partido ay pagalingan sa pagsasabuhay ng Pilipinismo.
BAKIT ISANG REBOLUSYON ANG KAILANGAN? BAKIT REBOLUSYONG PILIPINISMO?
Kailangan natin ang isang Rebolusyong kultural, pulitikal, moral at ispirituwal.Tanging isang Rebolusyon lamang ang makasasagip sa Pilipinas mula sa ganap na pagkakalugmok at pagkakaduhagi. Kailangan natin ang ganap na pagbabago sa ating mga balyus at sa balangkas ng kapangyarihang pampulitika.
Sulong sa kadakilaan! Ganito dapat katayog ang ating panawagan para sa lahat ng mga tunay na Pilipino dahil ganoon naman kalalim at kababa ang kinasadlakan nating kumunoy ng kasawian. Inabot na natin ang sagad sa buto na pagkaduhaging ispirituwal at moral na tanging isang rebolusyonaryong pagsisikap ang makaaahon sa atin paitaas.
Ang lipunang Pilipino ngayon ay isang kalunos-lunos na pangitain. Nakakasuka sa sinumang disenteng Pilipino na may takot sa Diyos at mapagmahal sa bayan. Higit sa ating kawalan sa mga materyal na bagay ay ating kasalatan sa diwa at ispiritu ng pagmamahal sa bayan. Madalas nating ipagkamali na ang kasalatan natin sa ispiritu ay bunga ng kawalan sa materyal na bagay. Kaya nga lagi na lamang binibigyan ng dahilan ang pangangailangan pangkasalukuyan ang bawat katiwalian, bawat kataksilan, kawalan ng katapatan. Ang tanging ideolohiyang umiiral na lamang ay “ideolohiya ng sikmura”. Gumagapang tayong parang ahas dahil wala tayong sapat na tapang upang tumayo, magtrabaho, lumaban at makibaka para sa Pambansang interes.
Kailangan natin ang ispirituwalidad na dulot ng ideolohiya ng Pilipinismo, dahil para tayong nasa kumunoy. Habang gumagalaw tayong naghahanap ng purong pangkabuhayang solusyon, lalo lamang tayong lumulubog. Sa pamamagitan lamang ng pagsisingkaw sa kolektibong kaisipan maaari tayong hilahing pataas upang makaahon mula sa kumunoy. Dapat nating malaman na ang mga suliranin nating pangkabuhayan ay nakaugat sa kawalan natin ng ideolohiya, pagkakaisa, tiyaga at pagpupunyagi sa ating mga gawaing pangkabuhayan. Kaya’t tinatalo tayo ng switik na dayuhan. Handa nating ibenta ang ating kapwa Pilipino dahil sa lagay ng dayuhan. Kulang tayo ng gulang upang makita natin kung paano tayo dinadaya at pinagsasamantalahan ng mga dayuhan.
Kawawa talaga ang bansang punong-puno ng mga paniniwala ngunit walang iisang pananampalataya. Kalunos-lunos naman ang bansang nahahati sa mga paksiyon at ang bawat paksyon ay nag-iisip na siya ay isang hiwalay na “bansa” na may sariling pananampalataya at handang mamatay at pumatay ng kapwa Pilipino sa ngalan ng mga dayuhang ideolohiya at interes.
Kailangang maiangat ang ideolohiya ng Pilipinismo sa antas ng pananampalataya upang mapakilos ang mga tao sa isang Kilusan at makapaglunsad sila ng isang Rebolusyon . Sa gitna ng napakaraming mga ideolohiya sa atin, hindi na natin matiyak sa mga Pilipino kung ano ang dapat na gawin. Paano mo nga naman ipagtatanggol at pauunlarin ang isang bagay na hindi mo nalalaman. Paano ka magkokomit kung hindi mo alam kung para kanino ka dapat kumilos at kaninong interes. Ito ang krisis ng ideolohiya na dapat maresolba ngayon sa pamamagitan ng Pilipinismo.
PAGIGING PILIPINO UNA SA LAHAT
Sa grupong nagpapatayan ngayon dapat silang paalalahanan na una sa lahat sila ay mga Pilipino. Kahit na Komunista ka, Sosyalista, Kapitalista, Demokrata, Katoliko, Protestante, INK, Iglesia Filipina, Independiente o anupaman. IKAW, AKO, TAYO’Y PILIPINO HIGIT SA LAHAT. Bago tayo Lakas-NUCD, UNO, PMP, Bayan Muna, Laban ng Masa, LAMMP, KAMPI, Liberal, Nacionalista, Partido ng Demokaratikong Reporma, PDPLABAN, MNLF, MILF, Partido Komunista ng Pilipinas at iba pa, tayo ay mga Pilipino. Dito natin kailangang malaman kung sino ang Pilipino at ano dapat ang kanyang ideolohiya. Ito’y dapat na mahigpit na nakaugnay sa ating patuloy na pag- iral bilang isang Bansa. Kailangang maging malinaw ito upang makapagmobilisa sa tao na nakakaunawa sa karumal-dumal na kalagayan ng bansa na nangangailangan ng mapagpasiyang pagkilos.
BAKIT KAILANGAN ANG KOMITMENT?
Sinasabi natin na mayroon na tayong ideolohiya, isang ideolohiya ng Pilipino na matagal ng natukoy bilang Pilipinismo. Bakit kailangan pa nating linangin ito lalung-lalo ang mahalagang sangkap ng Komitment sa mga Pundamental na Balyus o Pagpapahalaga.
Sapagkat pagkatapos ng pagkakatayo ng Republika sa Malolos dumating ang isang mandarambong. Lumaban tayo ngunit nagapi. Sana ay ganap na napalaya natin ang Pilipinas ngunit nawasak ang patuloy na paglago ng isang ideolohiyang Pilipino simula noong pagdating ng Kano hanggang sa kasalukuyan. Kaya kailangang linangin ang Komitment.
Una, nilinaw natin ang mga pundamental na balyus na dapat nating panindigan. Pangalawa, ipinakita din natin kung ano ang kalagayan ng bansa na dapat magbunsod sa atin upang kumilos. Nabatid natin na malapit nang mawasak ang ating lipunan at maging ganap na tayong alipin ng mga Kano, Intsik, Hapon, Australyano at iba pa. Pangatlo, Kailangan natin ng sapat na bilang ng mga Pilipinong may komitment sa Pilipinismo upang makabuo ng isang Malaya at Demokratikong Kilusan na siyang magtataguyod ng isang Rebolusyon.
Hindi na pinag-uusapan ang ideolohiya sa Hapon, Amerika, Alemanya at iba pa dahil; una, ganap na silang malaya, pangalawa, ginagamit na nila ito upang maging maunlad na bansa.
TUNGUHIN NG PILIPINISMO SA ATING PAMBANSANG BUHAY
1. Itinuturo ng ating pambansang interes bilang mga Pilipino na lahat ng ating ispirituwal, moral, intelektuwal, likas, pisikal at makataong kayamanan ay pag-aari ng Pilipino lamang at hindi ng sinupaman. Ang kayamanang ito ay dapat gamitin lamang para sustenahin, maintindihan at paunlarin ang Sambayanang Pilipino. Ang kayamanang ito ay dapat na nasa kumpletong kontrol, pag-aari at superbisyon ng mga Pilipino, mga tunay na Pilipino.
2. Ang isang Pilipino ay ipinanganak dito o pinili niyang tumira rito ngunit siya ay nanumpa nang walang kamatayan sa bansa, sa kanyang ideolohiya ng Pilipinismo, at magtatrabaho, mabubuhay, lalaban at mamamatay para sa pambansang interes.
Maraming mga dayuhan ang nakakuha ng pagka “mamamayang Pilipino”. Pero ito’y “fake” o peke lamang at nakuha sa panunuhol sa gobyerno. Kailangan nating labanan ang mga dayuhang ito na nagsasamantala sa karapatan ng Pilipino ngunit sinasabotahe ang ekonomiya natin.
3. Ang Pilipino ang siyang dapat na maghari sa kanyang bayan sa lahat ng aspeto ng kanyang pambansang buhay. Ngayon siya ay alipin sa sariling bayan, ‘iskwater sa sariling bayan”, walang sariling lupa samantalang pag-aari ng mga dayuhan ang lahat ng magagandang lupain at puwesto sa mga lunsod at kanayunan. Ang Pilipino ay taga-igib ng tubig at tagasibak ng kahoy sa sariling bayan, mga utusan, tsuper, hardinero, security guards at marami pang mabababa at di-makataong bagay o papel na ginagawa sa atin ng mga dayuhan.
4. Ang Pilipino ay may ideolohiya, ang ideolohiya ng Pilipinismo na bunga ng ating makasaysayang pakikibaka para sa kalayaan at kabansaan. Wakasan na natin ang kasinungalingan na hindi nating kayang bumuo ng sariling ideolohiya upang mawala sa atin ang mababang pagtingin sa sarili.
Ang pagkakabuo ng Bansang Pilipino noong 1896 ay di mapapasinungalingang patotoo na tayo ay may sariling ideolohiya.
5. Ang mga elemento ng ideolohiya ay nandiyan lahat sa ideolohiya ngPilipinismo, sa ating kasaysayan, sa ating pilosopiya sa buhay, sa mga sinulat ng ating mga bayani, mga pantas at marurunong, sa mga payak na kasabihan at salawikain ng mga magsasaka at manggagawa, sa ating mga Saligang Batas, sa ating mga batas. Ang mga balyus na nakapaloob sa ating ideolohiya ay siyang temang paulit-ulit na nababanggit sa mahigit na 100 pag-aalsa laban sa Kastila, ng 1896 Rebolusyon at ng pakikibaka natin laban sa mga Amerikano. Kasama ng ating mga layunin, adhikain at mga pangarap, ang mga ito ay nararapat ituring na nanatiling rebolusyonaryo ang demokrasya.
6. Ang pambansang interes ay kailangang nasa ubod ng Pilipinismo. Ang kahulugan nito ay Pilipino ang siyang tanging taga-hawak ng kapangyarihang pampulitika. Kailangan sila rin ang dominanteng puwersang pang-ekonomiya na may kumpletong kontrol,hindi kalahati, ng buong ekonomiya at ang lahat ng sangay nito.
7. Ang Pilipino ang siyang dapat na maghahari sa larangan ng kultura, wika, sining, musika, pintura, siyensiya at teknolohiya, pamamahayag, print, broadcast, movies, cassette at industriya ng musika, kontrol sa publikasyon ng mga libro, magasin at pahayagan, at sa importasyon at eksportasyon ng lahat ng bagay.
8. Ang pambansang interes ay kailangang nasa kamalayan palagi ng lahat ng Pilipino. Kayat maging ang proseso ng lipunan tulad ng paghubog sa karakter, pag-uugali at personalidad, mula sa sinapupunan ng ina hanggang sa libingan ay dapat ipinagdidiinan ang pambansang interes. Kailangan maisingkaw sa sosyalisasyon ang kooperasyon at koordinasyon ng pamilya, simbahan, eskwelahan at gobyerno.
9. Tinitiyak at tinutukoy ng pambansang interes ang teritoryong sakop ng Pilipinas pati na ang karagatan. Gamitin natin at ipatupad ang ating soberanya laban sa sinumang nanghihimasok sa ating teritoryo.
10. Ang soberanya ay mula sa Pilipino at ang lahat ng awtoridad ng pamahalaan ay galing sa kanila. Nasa ubod ng Pilipinismo ang pagkontrol ng mga Pilipino sa “kanilang” Pamahalaan na ngayon ay sakmal ng mga dayuhang interes. Ang poder estado ay kailangang nasa kamay ng Pilipino.
11. Nasa pambansang interes na sa pamamagitan ng Pilipinismo ay pigilan natin ang panunulsol ng mga dayuhang kapangyarihan na ginagabayan ng dayuhang ideolohiya at nagpopondo sa mga grupo ng Pilipino para magpatayan habang sila (dayuhan) ay namimista sa ating likas na kayamanan at kabuhayan. Kaya ayaw na ayaw nilang magkaisa tayo upang labanan sila. Hangad nila ang tayo ay mag-away palagi at sila pa ang tagasuplay ng mga armas. Wakasan na natin itong kalagayang ito sa pamamagitan ng Pilipinismo.
12. Nasa ating pambansang interes, sa ilalim ng Pilipinismo na magkaisa tayo sa isang ideolohiya tungo sa mapayapang pagresolba nang ating salungatan na kadalasan ay likha ng mga dayuhan. Layunin natin na mapigilan at maiwasan ang patayan ng mga magkakapatid na hindi na titigil kapag ang inutang na buhay ay patuloy na sisingilin din ng buhay.
13. Higit sa lahat ang ibig sabihin ng pambansang interes ay interes ng lalung nakararaming mga magsasaka, manggagawa, propesyonal, negosyante, sundalo at hindi ng isang maliit na bahagi ng populasyon na nakikipagsabwatan sa mga dayuhan. Ang masa ng Sambayanang Pilipino ay siyang tumutugon sa pagiging PILIPINO.
14. Itinuturo ng Pilipinismo na may kakayahan ang Pilipino na mamulat kung ano ang kanyang interes bilang isang bansa, may kakayahang hubugin ang kanyang tadhana sa pamamagitan ng sarili niyang kamay, magtayo ng isang malakas, maunlad at dakilang bansa. Sa pamamagitan lamang ng Pilipinismo magkakaroon ng kaganapan ang panagimpang ang Pilipinas ang siyang susunod na “ milagrong pang-ekonomiko “ sa Asya.
15. May kakayahan ang mga Pilipino na gamitin ang siyensiya, teknolohiya at iba’t-ibang ideya mula sa ibang bansa kung nandiyan ang Pilipinismo bilang pamantayan at ang mga ito ay naglilingkod sa pambansang interes.
16. Sa pamamagitan ng Pilipinismo mabubuo ang isang pangmasang kilusan na siyang magmumulat sa maraming Pilipino upang itaguyod nila ang isang magiting at rebolusyonaryong pagbabago sa ating lipunan upang ito ay maging tunay na Pilipino, malaya, makatarungan at demokratiko. May kakayahan itong bumuo ng mga kinakailangang kadre at kasapi ng kilusan sa pamamagitan ng:
A. Pagpapalaganap ng Pilipinismo sa lahat ng sektor ng lipunan, pagtatalakay nito kaugnay ng mga isyu upang ito ay mapayaman.
B. Paggamit sa Pilipinismo bilang solusyon sa ating saligang suliranin kaugnay ng analisis natin ng kasalukuyang kalagayan.
K. Pagsasapuso at pagsasakaluluwa ng Pilipinismo upang baguhin natin at hubugin muli ang ating sarili, upang maging tunay at tapat na Pilipino.
SENTRO NG PILIPINISMO
Napapanahon na upang tukuying at tiyakin ang pinakasentro ng Pilipinismo, ang “PILIPINO,” upang hindi tayo naghahagilap kung tinatanong tayo ano ba talaga ang “Pilipino?” Ang Pilipinismo?
Batid nating ipinangalan tayo sa Hari ng Espanya at noong una ay pangalan ito ng Kastilang Insulares at Peninulares dito sa Pilipinas. “Indiyo” ang tawag sa atin. Pagkatapos ng 1872, ginagamit na ito bilang pangalan ng mga dating Indiyo. Kolonyal ang pinanggalingan ng ating pangalan ngunit katulad ng isang negatibong bagay ang kolonyalismong Kastila nakatulong din sa pagkakabuo ng isang Bansang Pilipino. Kolonyal man ang pinanggalingan ng salitang “Pilipino” bibigyan natin ito ng rebolusyonaryong kahulugan sa ilalim ng ideolohiya ng Pilipinismo.
Ang rebolusyonaryong kahulugan ng “Pilipino” ay mula sa isang dating kolonya, alipin at api at siya ay lalaya at maninindigan bilang isang marangal at dakilang tao. Ito ang layunin ng tunay na Rebolusyong Pilipino na naglalayong magtatag ng Demokrasyang Pilipino na magtatagal habang panahon, hindi bilang isang taktikal na yugto lamang katulad ng konsepto ng Bagong Demokrasya ng mga komunista. Ang kahalagahan ng angkop na demokrasya na ikaliligaya ng mga mamamayan ay makikita ngayon sa Tsina na dumaranas ng mga pag-aalsa para sa demokratikong reporma. Gusto halimbawa ng mga estudyante na bigyan sila ng laya na magbuo ng sarili nilang mga organisasyon at magkaroon din ang mga ito ng pantay na karapatan sa harap ng lipunan at pamahalaan.
Sapat na ang salitang “ Pilipino” upang tugunin ang mga tanong na “Ano?” “Bakit?” at “Para kanino?” Mayroon ba tayong anong kalagayan? Isang kalagayang ang Pilipino ay alipin sa sarili niyang bayan. Bakit kailangan tayong kumilos? Kung hindi ay hindi tayo mananatiling buhay. Tayo ay wawasakin at aalipinin sa sariling bayan. Mga estranghero at iskwater sa sariling bayan. Para kanino tayo kikilos? Para sa Pilipino na malinaw na ang kahulugan.
Ang pagiging Pilipino ay nangangailangan na tayo ay may identidad o pagkakinlanlan at kamulatan na di mapapagkamalang hindi Pilipino. Kailangan lamang natin itong pagyamanin at linangin upang maipagmalaki nating bilang isang puwersang magtutulak sa atin tungo sa isang mas mataas na antas ng kahusayang kapantay o higit pa ng mahusay sa mundo.
Ang pagiging Pilipino ay pagkakaroon ng sariling wika, kultura na siyang ekspresyon ng ating henyo at kadakilaan. Ito ay pagiging malaya mula sa dikta ng sinumang dayuhan. Kalagayan para sa masa, hindi ng iilan. Karangalan at dignidad para sa lahat ng Pilipino, hindi para sa dayuhan. Kasarinlan at pagiging respetado sa pamilya ng mga bansa.
“DEMOKRASYA” ANG LIPUNANG ITATAYO NG PILIPINISMO
Ang kasalukuyang pamahalaan ay masasabing bihag pa rin ng mga dayuhang interes. Ang interes ng malawak na masa ng Pilipino ay walang ganap na kumakatawan sa gobyerno. Ang panawagan para sa demokrasya ay rebolusyonaryo sapagkat hindi pa umiiral ang demokrasya sa ating bansa. Ang mga naging halalan ay hindi batayan ng tunay na demokrasya.
Kapag namulat ang mga mamamayan sa Pilipinismo matututo silang lumaban para sa tunay na demokrasya at hindi sila malilinlang ng mga grupong kunwa ay nagtataguyod ng “demokrasya”, pero diktadura pala ang nais itayo. Hindi natin kailangang kopyahin ang konsepto ng demokrasya ng ibang bansa sapagkat ang ating sariling konsepto ng pakikibaka para sa kabansaan ay kaakibat din ng pakikibaka para sa demokrasya. Mayroon na tayong sariling konsepto ng demokrasya batay sa ating positibo at negatibong karanasan.
Ang demokrasya para sa atin ay pagkakapantay-pantay ng pagkakataong pangkabuhayan at pagkakapantay-pantay sa harap ng batas. Nangangahulugan din ito ng katarungan na walang kinikilingang uri at yaman. Ito rin ay isang gobyerno ng batas at hindi ng tao.
Samakatuwid, ang mga Pambansang Layunin ng KALAYAANG PAMPULITIKA, KATUBUSANG PANGKABUHAYAN at PANLIPUNANG PAGKAKASUNDO ay nakatuon lahat ang pansin sa PILIPINO bilang kataastaasang layon ng pagpapalaya at paggawad ng tunay na Demokrasya. Iyan ang pinaka-ubod ng Pilipinismo. Ang (1) PILIPINO at (2) DEMOKRASYA ay siyang mga Pundamental na Balyus ng Pilipinismo at ang (1) Kalayaang Pampulitika, (2) Katubusang Pangkabuhayan, at (3) Panlipunang Pagkakasundo bilang tatlong Pangunahing Adhikain ay sumusunod bilang pundamental balyus. Susunod na dito ang mga secondary balyus tulad ng kalayaan, pagkakaisa, katarungan at iba pa. Nakasingkaw dapat ang mga ito tulad ng tertiary balyus gaya ng katapatan, kasipagan, kalinisan sa pundamental at kataas-taasang balyus.
“KAPWA”- NATATANGING BATAYAN NG PAGKA-PILIPINO AT PAGKA-DEMOKRATIKO
Ang dalawang kataas-taasang balyu ng PILIPINO at DEMOKRASYA ay hinalaw mula sa Core-Concept ng “KAPWA”. Ang ibig sabihin ng “kapwa” ay pagiging tunay na Pilipino at tunay na demokratiko. Samakatuwid ang “KAPWA” ay nasa loob pa ng “PILIPINO” na nasa sentro ng PILIPINISMO.
Sa pinakabuod ng PILIPINO ay ang “KAPWA” na siyang nagbibigay buhay sa pagiging Pilipino na kung saan nakaugat ang Pilipinismo.
Hindi ibig sabihin ng “kapwa” ay iyong “iba” sa sarili kundi iyong pagkakaisa ng sarili at ang ibang Pilipino na dapat isapuso at isaloob ng lahat ng Pilipino upang hindi siya maaaring gawing kasangkapan ng dayuhan laban sa kanyang kapwa-Pilipino. Ang ibig sabihin ng “kapwa” kabahagi kita ng identidad o pagkakilanlan.
Ang pakikipagkapwa-Pilipino ay siyang pinakamataas na antas ng pakikiisa. Nililinaw nito ang “pakikiisa”. Hindi basta pakikiisa kahit kanino kundi sa kapwa-Pilipino.
Ang pakikiisa ay ang susunod sa pakikipagkapwa-Pilipino sa antas ng interaksiyon. May aksiyon at sakripisyo dito. Ang susunod dito pababa ay pakikisangkot. May aksiyon ngunit hindi tuloy-tuloy. Sunod ang pakikipagpalagayan o pagkakaroon ng unawaan. Pakikisama naman ay parang nakikiayon lang, walang aksiyon. Pakikilahok, ay walang malalim na pagsama sa isang umpukan. Parang sangkap sa isang ulam. Pakikisalamuha ay hindi antagonistikong relasyon. Pakikitungo ay pagtanggap lamang ng ginagawa ng iba.
Sa pagbubuo ng dapat gamitin ng mga tagapagtaguyod Pilipinismo ang ahat ng antas ng interaksiyon mula sa pinakamababa, pakikitungo hanggang sa pakikiisa at ng pakikipagkapwa-Pilipino.
Sa “kapwa” ay kasama na rito ang makatarungan, demokrasya, pagkakapantay at pagkilala sa kalayaang hindi lamang para sa sarili kundi para sa kapwa-Pilipino.
Kalaban ng Kapwa ang limang kasamaan (evils) sa lipunang Pilipino laluna kung dayuhan ang gumagawa nito.
Ang walang pakikisama - kung Pilipino ay maaari pang patawarin. Malinaw kung dayuhan na gusto lang nila ang pakinabang na walang binibigay na kapalit.
Ang walanghiya - yaong walang pakundangan sa interes at dangal ng mga Pilipino.
Ang walang utang na loob - Hindi natin dapat asahan sa mga dayuhan upang hindi tayo maloko. Wala sila niyan. Ang gusto lang nila ay pakinabang.
Ang walang kapwa tao - siya lang ang parang may karapatan sa mundo. Maraming mga dayuhan ang bilyonaryo na nasa bansa pero gusto pa nila itong wasakin at walang utang na loob. Dapat silang labanan at durugin.
Ang walang kapwa-Pilipino ay pag-uugali na kasuklam-suklam maging sa Pilipino man o dayuhan. Kailangan parusahan sila upang hindi na sila makapinsala pa sa atin.
Mula sa mga ito, mahahalaw natin ang ilang salawikain na magbibigay sa atin ng mga kaliwanagan tungo sa wastong paraan ng paggawa ng pang-ideolohiyang, pampulitika at pang-organisasyong gawain. Ang mga ito ay di na kailangang ipaliwanag pa:
“MADALI ANG MAGING TAO, MAHIRAP MAGPAKATAO.” “MADALI ANG MAGING PILIPINO, MAHIRAP MAGPAKA-PILIPINO.” “MADALI ANG MAKIPAGKAPWA-TAO, MAHIRAP MAKIPAGKAPWA-PILIPINO.”
(Disyembre 15,1875 - Abril 16,1899) ...tagapagpayo, kalihim, tagapangasiwa, tagapagpaganap, tagapagtala, tagapaglimbag, mangangatha, makata, heneral at utak ng himagsikang Katipunan.
Ang sityo ng Tondo ang maaaring tawaging “kuna ng himagsikan” Ang mga Tondeno ay nagtaas ng kanilang kamao laban sa mga imperyalistang/kolonyalistang Kastila. Taong 1587 ay tinaguriang “Tondo Conspiracy” na pinamunuan ni Agustin de Legazpi. Kasama ni de Legazpi ang tiyo niyang si Lakan Dula at mga Tondeno na sina; Magat Salamat, Martin Pangan, Juan Bernal, Geronimo Basi, Gabriel Tuambakar, Calao, Luis Amanicaloa, Gustin Manuguit at Pitongatan. Ito’y kumalat, umabot sa Taquig, Navotas, Bulacan at Pampanga, ito’y nabuo sa pamamagitan ng “unang lansangan” ng mga “taga ilog” (Tagalog), ang ilog Pasig. Sa pampang ng ilog Pasig nabansagan ang panagalan ng mga “Kapampangan” (ka pam pang). Nagbigay nang pagtulong sa nasabing pagaalsa ay ang bansang Hapon at ang Sultan ng Brunei.
Tulad ng nakararaming pagaalsa, isang Hudas na pinagkakatiwalaan ni Magat Salamat, na si Antonio Surabao ang nagsaad sa lihim na himagsikan laban sa mga Kastila ng mga Tondeno. Si Surabao ay nagtungo kay Gobernador Santiago de Vera at sinumbong ang lihim na pagaalsa. Ang mga pinuno ng “Tondo Conspiracy” ay binitay at ang iba naman ay piniit at kinumpiska ang kanilang ari-arian. Sina Calao,
Luis Amanicaloa, Gustin Manuguit at Pitongatan, naman ay ipinatapon sa bayan ng mga Asteka, Mexico. Sila ang pinakaunang mga Pilipino na nanirahan nang permanente sa bayang ito.
Nakaraan ang 309 taon sa sityo na naman ng Tondo, sumulpot muli ang pinunla ni Agustin de Legaspi, dalawang hugot sa masang Tondeno na magsisimula at ipagpapatuloy ang nasawing “Tondo Conspiracy” …Andres Bonifacio at Emilio Jacinto!
Bago isinilang at nagkaroon ng Arhentinong Che Guevara na utak ng himagsikan ng bansang Cuba, ang Pilipinas ay na unang nagkaroon ng Emilio Jacinto. Siya ay nabuhay nang napakaigsi, subalit malalagpasan si “Che” sa nagawang kontribusyon sa larangan ng himagsikan. Ang henyo at matapang na Emilio Jacinto ay pumanaw ng napakabata – 24 taong gulang, napakaigsi, walang drama at kulay! Pumanaw sa sakit at hindi sa digmaan. Subalit maigsi man ang kaniyang naging buhay, napakarami at napakamahalaga ang kaniyang nagawa para sa himagsikan! Kung hindi kay Jacinto ang 300 Katipunero ay hindi dumami nang hangang 30,000. Binigyan niya nang nararapat na direksyon, disiplina, at asal upang marating ang tumpak na layunin ng lihim na samahang Katipunan.
Siya ay anak nila Mariano Jacinto, isang “tenedor de libro” sa isang malaking kalakalan sa Binondo at Josefa Dizon, isang “comadrona” na mula sa kilalang mayaman angkan ng mga Dizon. Anim na taon gulang pa lamang si Jacinto ay marunong na siyang magsalita nang Kastila (“lengua de tienda” o mababang uri ng kastila).
Nang sumakabilang buhay ang kanyang ama, naghirap ang buhay ng magina. Ang magina ay lumipat sa Trozo, Tondo ang pook pang masang prolitaryo. Nagiisang naghahanap-buhay ang kaniyang ina kaya’t hindi kayang balikatin ang kanilang dating pamumuhay. Ang ang gamit na damit ni Jacinto ay mga lumang baro na nabili mula sa bahay-sanglaan, tinatabas na muli at nililiitan ng kaniyang ina upang maisuot ng batang Jacinto. Nang magsimulang pumasok si Jacinto sa paaralan ni Pascual Ferrer, naging tuksuhan siya ng kaniyang mga kamag-aral na tila basahan at napakalaki para sa kaniya ang suot na mga damit. Ang sinturon ay gawa mula sa lumang saya ng ina, ang sintas ng kaniyang sapatos ay mula sa itim na basahan.
Dahilan sa kanilang kahirapan sa buhay, napilitan ang ina na ipaapon ang anak sa kanyang kapatid na si Jose Dizon, tiyo ni Jacinto na bandang huli ay isa sa mga martir na binaril sa Bagumbayan, dahilan sa kaniyang pagsapi sa Katipunan. Sa
pamamagitan nang tulong ng kaniyang tiyo, nakapagtapos si Jacinto ng “Bachelor of Arts, sa San Juan de Letran. Tapos nito’y nagpatala naman siya sa Universidad de Santo Tomas’ upang mag-aral ng abogasya. Marahil sa sinapit na panunukso, paghamak na tinanggap mula sa pagkabata at mga nababasang propaganda nila Rizal at M.H. del Pilar tunkol sa pagmamalupit ng mga Kastila, ang mapusok na batang 17 taong gulang ay naakit nang tuluyan sa himagsikan.
Hulyo 7,1892, dinakip si Rizal at ipinatapon ng mga Kastila sa Dapitan, Mindanao. Sumapit ang gabi ng araw na iyon, sinimulan ni Andres Bonifacio ang balak na himagsikan sa tahanan ni Deodato Arellano, na nasa kanto ng Azcarraga at Ylaya, Tondo. Nandoon rin sina Ladislao Diwa, Valentin Diaz at Teodoro Plata, itinatag ang “Kataastaasan,Kagalanggalangan Katipunan ng mga Anak ng Bayan.” Sila ay sumumpa at nangako na sisimulan ang himagsikan at magaakit ng iba pang mga sasapi.
Sumunod na taon, si Deodato Arellano ay pinalitan ni Roman Basa bilang supremo ng Katipunan. Subalit tulad ni Arellano, hindi rin natupad ni Basa ang tungkulin bilang supremo, hinirang at pinapilitan ni Andres Bonifacio si Basa. Habang nanunungkulan si Bonifacio sa isang kalakalan, Fressel Company, dito’y nakilala si Jacinto. Palibhasa’y magkatugma ang kanilang pakikibaka, himagsikan at kalayaang inaasam, buwan ng Mayo 1893, sumapi sa Katipunan ang dalawang istudyante, si Jacinto at Pio Valenzuela na nagaaral ng medisina
Napahanga ni Jacinto ang Supremong Bonifacio sa taglay na talino, sipag, at katapatan ng 12 taon gulang na mas bata sa Supremo. Siya ay pinagkatiwalaan at hinirang na Tagapagpayo, Kalihim, Heneral ng Morong, Ministro at Piscal ng Katipunan. Minsan’y pinain ni Bonifacio ang sarili sa panganib upang iligtas ang buhay ng batang Jacinto. Yapos ni Bonifacio, ang punlo na sana’y tatama at ikakamatay ni Jacinto ay nagdaan sa kohelyo ni Bonifacio.
Minsa’y nautusan siya ng Supremo upang sagipin sa kamay ng mga Kastila at tuloy na hikayatin si Rizal na sumapi at pamunuan ang Katipunan, habang ang sinasakyan ni Rizal na barko ay nakadaong. Patungong Maynila si Rizal, upang doon naman ay lumulan sa barkong patungong Cuba. Si Rizal ay nagboluntaryo maging mangagamot sa ilalim nang bandila ng Espanya. Ang Cuba na kolonya rin ng Espanya tulad ng Pilipinas, ay kasalukuyang naghimagsik laban sa mga Kastila. Ang mga kolonyalistang Kastila ay nangagailangan ng mga mangagamot, upang mabigyan nang pangunang lunas ang mga sugatan nilang Cazadores doon. Si Jacinto ay nagpangap na isang kargador na Insik upang makasakay sa barkong lulan ni Rizal. Natagpuan ni Jacinto si Rizal sa isang silid ng barko at doon sila ay
nagusap at sinaad ni Jacinto ang sanhi ng kaniyang pagbabalatkayo, pagligtas at pamumuno ni Rizal ng Katipunan. Nasawi ang ninanasa nila Bonifacio at Jacinto, sapagkat si Rizal ay buo sa kaniyang kalooban ang balak na gawain sa Cuba, bukod dito'y siya ay hindi sangayon sa himagsikang Pilipino, tinangihan ang alok at binabalak nila Bonifacio at Jacinto para sa kaniya. Si Rizal, tulad ng hinihingi ng mga Creole at mga Ilustrado, sila ay maging kapantay ng mga Penisulares at Insulares sa lipunan ng kolonyang Pilipinas. Sa hinihingi ng tadhana ng dumating si Rizal sa Maynila, ang barkong kaniyang sasakyan ay nakaalis na patungong Cuba. Ano kaya ang nangyari kung si Rizal ay nakarating nang maaga at nakasakay sa naturang barko at naging mangagamot sa Cuba?
Sa tindi ng kapusukan, maihahambing si Jacinto sa mga batang lider na aktibista noong panahon ng diktador na si marcos. Labag sa utos ng ina, tumigil si Jacinto sa pagaaral upang ibuhos ang kaniyang panahon at talino sa ikabubuti, pagpapalawak at pagtagumpay ng himagsikan. Sumulat siya ng “Panatang Panunumpa” para sa mga sumasapi sa Katipunan. Siya rin ang sumulat nang “Kartilya ng Katipupunan” aral at batas na dapat sundin ng mga Katipunero. Sumulat rin siya nang pilosopyang/politikal na aklat na hindi nalibag, “Liwanag at Dilim.” Hindi lang ito ang aklat na naisulat, marami pang iba, tulad ng; “Pahayag,” “Sa mga Kababayan,” “Ang Kasalanan ni Cain,” “Pagkatatag ng Pamahalaan sa Hukuman ng Silangan” at “Samahan ng Bayan sa Pangangalakal.” Sina Bonifacio, Valenzuela at Jacinto ay nagtulong-tulong sa pagsulat, paglimbag at pagkakalat nang pahayagan ng himagsikan, “Kalayaan.” Si Jacinto rin ang nangasiwa sa paggawa ng pulburang gamit sa bala ng baril, siya rin ang pinuno at tagapagisip nang mga espiya ng Katipunan.
Nakatangap ng balita mula sa kanilang espiya sila Bonifacio na nabunyag ang lihim na samahang Katipunan at sila’y hinahanap upang dakpin ng mga Kastila, sila’y tumakas at nanawagan sa lahat ng mga Katipunero na magtungo sa Balintawak. Agosto 21,1896, nagpulong sila Bonifacio at Jacinto sa bahay ni Apolonio Samson sa pook ng Kangkong upang pag usapan ang nararapat gawin.
Ang Kangkong ay bahagi ng Caloocan, ito’y bukirin, magubat ang paligid ng kamaynilaan at ligtas sa mata ng mga kaaway. Dito ay muling silang nagtipon pagkaraan nang 2 araw sa bakuran naman ni Juan Ramos anak ni Tandang Sora Melchora Aquino. Napagkaisahan nilang simulan na ang himagsikan, Agosto 29,1896. Pinunit nila ang kani-kaniyang mga “cedula” at sumigaw na hindi na sila magpapailalim sa Espanya kailanman.
Kinabukasan sila ay lumipat sa bahay ni Tandang Sora upang ‘di mapuna ng mga
taga Balintawak ang nangyayari. Sumunod na araw sumalakay ang pangkat ng Kastila, dahilan sa kapos sa sandata maliban sa mga itak, napilitang tumakas ang mga Katipunero sa Balara na inabot nang hating gabi, at patuloy na tumakas hangang sa bundok ng Marikina.
Sa dinamang pagurong at kakulangan sa sandata, sila ay nagbalak na salakayin at agawin ang mga armas sa El Deposito, ang pook na imbakan ng tubig para sa Maynila, San Juan del Monte (ngayon ay Pinaglabanan, San Juan). Agosto 30, 1896, pinamunuan nila Bonifacio, Jacinto at mayroong 800 Katipunero, sinalakay ang El Deposito na doon ay mayroong 100 sundalong Kastila na nagsipagurong at nakulong.
Bitbit ng mga Katipunero ang naagaw na mga sandata at balak salakayin ang Maynila, ngunit sa Caloocan pa lamang sila ay sinalubong ng hukbong sandatahang Kastila na patungo upang sumaklolo sa El Deposito. Nangagsiurong ang mga Katipunero na umabot sa kalayuan ng Mandaluyong. Mahigit na 150 na mga Katipunero ang napatay at 200 naman ang nadakip ng mga Kastila, karamihan dito ay binitay sa Bagumbayan nang huwag tularan ng kapuwa Pilipino.
Matapos ang piyasko at pagkatalo sa El Deposito, hinirang ni Bonifacio si Jacinto na Pinunong Heneralisisimo ng mga Katipunan sa Maynila at paligid, Laguna, Bulacan at Nueva Ecija. Patuloy rin si Jacinto bilang pinunong tagapagpayo at kalihim ng Supremo Bonifacio.
Siya ang ingat-yaman ng mga abuloy na salapi at gamit, taga pamahala nang mga; baril, bala at iba pang sandata. Nilimbag rin niya ang mga makabayang tula at mga kathang awit ni Julio Nakpil. Siya rin ang na mamahala ng mga propaganda at ang pahayagan ng Katipunan, “Kalayaan.”
Laging abala, kulang sa pagtulog, pagkain at hirap sa dami nang gawain, sunudsunod na pagkatalo sa malakas, mas marami at maarmas na hukbong Kastila, si Jacinto nagkaroon ng karamdaman. Labag si Jacinto sa pagtungo ni Bonifacio sa Tejeros, Cavite, upang mamagitan sa hindi magkaisang Magdalo at Magdiwang na mga Katipunero. Bukod sa may karamdaman upang sumama kay Bonifacio, siya’y pansamantalang inatasan ng Supremo na maiwan at pamunuan ang hukbo. Kasama ni Bonifacio ay ang maybahay niyang, si Gregoria de Jesus at ang dalawa niyang kapatid, Procopio at Ciriaco. Dito sa Tejeros, Cavite naganap ang malagim na katapusan ng Supremo, kaniyang dalawang kapatid at paggagahasa sa kaniyang maybahay, sa kamay ng mga kawal at kautusan ni Emilio Aguinaldo, Mayo 1897.
Pinaslang ang minamahal niyang punong Supremo, ang salamin ng katotohanan, ang pinunong hugot sa masang Tondo at ang liwanag ng Sosyalistang Silangan. Sa tindi nang lungkot at galit ni Jacinto ito’y tumanging kilalanin ang pamahalaan at ang pamumuno ng Katipunan na inangkin at inagaw ni Aguinaldo. Sa kahilingan ng mga Katipunerong tapat sa pinaslang na Supremo, ipinagpatuloy ni Jacinto ang pamumuno sa Laguna laban sa mga Kastila na tulad ng habilin sa kanya ni Bonifacio.
Octubre 8,1897, dala marahil ng matinding kalungkutan, sinulat ni Jacinto ang tulang, “A La Patria” (Para sa Bayan), habang siya ay nasa ilalim ng punong niyog sa Santa Cruz, Laguna. Binatay niya ito sa “Mi Ultimo Adios” (Huling Paalam) ni Rizal, ang tula ay nilagdaan ng isa sa dalawa niyang lihim na pangalan, “Dimasilaw” (Pingkian, ang isa naman), ang tulang ito ang nagsilbing huling paalam ni Jacinto.
Pebrero 1898, siya ay kasamang nakipagdigmaan sa mga masandatahang Kastila na “Cazadores” sa barrio Maimpis, Magdalena, Laguna. Natamaan siya ng punlo sa kaniyang hita at ito ang naging sanhi ng kaniyang pagkabihag. Kaladkad siya ng mga kaaway habang sugatan sa simbahan ng Magdalena, dito siya ay hindi binigyan ng pangunang lunas, hangang sumapit sila sa simbahan ng Santa Cruz na dito lang siya ginamot ng mga Cazadores nang mahubha niyang sugat.
Pinarusahan at siniyasat siya ng mga kaaway, sa kabutihang palad nasa kaniyang pitaka ang “permiso” ng isang taksil na Pilipinong espiya ng Kastila. Nagpanggap siyang “Florentino Reyes,” ang Pilipinong tiktik ng mga Kastila. Ipinakita niya ang “permiso” ni Reyes, at nagkunwa na siya nga ang nasabing espiya. Pinaniwalan ng mga kaaway at pinawalan si Jacinto. Ang buong katotohanan, nadakip ng mga Katipunero ni Jacinto ang tunay na Florentino Reyes, itinago ni Jacinto ang “permiso” upang kung sakaling madakip siya, tulad nang nangyaring ito'y kaniyang magagamit. Matapos siyang palayain sa Laguna, nagtago siya sa Maynila.
Habang nagpapagaling at bumabawi ng lakas si Jacinto, Mayo 1,1898 ang hukbong dagat ng Amerika sa pamumuno ni George Dewey, pinataob ang pang hukbong dagat ng Espanya, kasama na rito ang pangunahing barko ni Admirante Patricio Montojo na “Maria Cristina” sa Manila Bay. Ang mga Katipunero naman’y napasuko na ang lahat halos nang mga pook sa paligid ng Maynila (Intramuros), patuloy ang paglulunsad nang pagsalakay sa loob ng Maynila (Intramuros). Pinutol ng mga Katipunero ang rasyon nang tubig at pagkain sa Intramuros. Tuloy lahat ng mga naninirahan sa loob ng lunsod ay walang mainom at makain. Ang mga naninirahan
dito ay umaasa na lang sa ulan at napakaduming tubig mula sa balon. Mga kabayo, aso, pusa pati na daga ang kinakain ng 250,000 taga Intramuros. Tambak ang mga basura sa lansangan, tuloy marami ay nagkasakit. Hindi nagtagal, dahilan sa tindi nang sinasapit sa loob ng Maynila, ang mga Kastila’y nakipagkasunduan sa mga Amerikano. Tunay na kahiya-hiya na sumuko sila sa mga “Indio” at kung maaari ay sa mga kapuwa “puting balat” na lamang sila susuko. Nagmakaawa na pigilan ng mga Amerikano ang pagpasok at pagsalakay ng mga Katipunero sa loob ng Intramuros. Ang mga kolonyalista namang Gringo ay pumayag at isinagawa ang “lutong macao” na pagsuko, Agosto 13, 1898, ng mga Kastila sa Intramuros. Dito’y ipinasa ng Espanya sa Estados Unidos ang kanilang mahigit na 300 taon pagsakop sa Pilipinas. Ang mga Gringo naman ay itinirik ang kanilang bandila sa Intramuros at inangkin ang tagumpay!
Lito at ‘di malaman kung ano ang gagawin, si Jacinto ay sumulat kay Apolinario Mabini na naghahangad na ipagpatuloy ang kaniyang pag-aaral nang batas sa binabalak at ilulunsad na pamantasan ng mga Pilipino sa Malolos, Bulacan. Kinagalak ito ni Mabini sa binabalak ng henyong Jacinto at pinagpayuhan ang binata na magpalista at magmatrikula bago mag-Disyembre 1,1898.
Ang balak ay hindi natuloy at tila nagibang isip si Jacinto, nagbalik siya sa Laguna sa kahilingan ng mga tapat sa kaniyang mga Katipunero. Pinamunuan niya ang nagsisiklab na alitan ng mga Pilipino at mga Amerikanong mananakop sa Pilipinas. Sa inaasahang mangyayaring ay sumabog nga, ang digmaan ng Pilipino at Gringo noong Febrero 4,1899. Nakipagpulong at pinagunahan ni Jacinto ang paghahandang pagkikipagdigmaan sa bundok ng Majayjay. Sa kasawiangpalad si Jacinto ay dinapuan ng malaria. Marahil sa pagod, kalungkutan, sa mga sugat na natamo sa digmaan, pagpupuyat, kulang sa pagkain, humina ang katawan at napakadaling dapuan ng sakit. Sumakabilang buhay ang binatang 24 taon gulang lamang, Abril 16,1899, ang utak ng Katipunan, ang tagapagpayo ng Supremo, ang mapagpaakit sa idolohiyang pangmasa ng Pilipinas, na sana ay pinakaunang bayan sa buong mundo… SOSYALISTANG REPUBLIKA ng PILIPINAS!!!
ka tony ika-8 ng Hulyo, 2009 Ito’y alay ko sa aking ama na si Antonio Donato I, na ang kaarawan ay ika-8 ng Hulyo,1906. Sa aking sumakabilang buhay na bayaw at manunulat, Jose Buhain na nagbigay inspirasyon ayon sa buhay ni Emilio Jacinto. Ang talambuhay ni Emilio Jacinto ay aking isinulat sa kahilingan ng aking butihin mga kaibigan: Ka Joel at Teret, sa inyo ay maraming salamat.
