ÇNDEKLER 1.Kurulu Hakkında Bilgiler…………………………………………........ Bilgiler…………………………………………..................1 ..........1 1.3.1.Elektrik-Elektronik 1.3.1.Elektrik-Elektronik Müh. Görevleri………………………………………1 1.3.2.Makine Müh. Görevleri…………………………………………......... Görevleri…………………………………………..................2 .........2 1.3.3.Tekstil Müh. Görevleri…………………………………………..... Görevleri…………………………………………...................2 ..............2 1.5.Kuruluun Tarihçesi…………………………………………………………..3 2.Giri………………………………………………………………………………4 3.Hız Kontrol ve Otomasyon……………………………………………………...4 4.Ölçü Aletleri………………………………………………………............... Aletleri……………………………………………………….......................5 ........5 5.Elektronik Kart……………………………………………………............. Kart……………………………………………………......................5 .........5 6.Fabrika Makineleri………………………………………………………………6 6.1.Cer makinesi…………………………………………………….............. makinesi……………………………………………………........................6 ..........6 6.1.1.Cer Makinesi Kaliprasyonu………………………………………………....7 6.1.2.Sensing Kontrolü…………………………………………………………….7 6.1.3.Fren Kontrolü………………………………………………………………..8 6.1.4.Off-Set Kontrolü……………………………………………………………..8 6.1.5.mpuls Jeneratör Kontrolü…………………………………….....................8 6.1.6.Tako Jeneratör kontrolü……………………………………….............. kontrolü……………………………………….....................9 .......9 6.1.7.Hafıza Kartı Kontrolü……………………………………………………….9 6.1.8.Stop Kontrolü…………………………………………………....... Kontrolü………………………………………………….......................9 ................9 6.1.9.Motor Hız Kontrolü………………………………………………………….9 7.alterler……………………………………………………………......................9 8.Tablo ve Panolar…………………………………………………...... Panolar………………………………………………….......................10 .................10 9.Elektrikten Korunma…………………………………………………………...11 9.1.Koruma Hattı Sistemleri……………………………………………………...11 9.2.Sıfırlama……………………………………………………………………….12 9.3.Kaçak Akım Koruma Rölesi……………………………………................. Rölesi……………………………………....................12 ...12 10.Kompanzasyon…………………………………………………………………13 10.1.Enerjinin Fabrikaya letimi……………………………………....................13 10.2.Tek Tek Kompanzasyon………………………………………………… Kompanzasyon…………………………………………………….14 ….14 10.3.Grup Kompanzasyon………………………………………………………..14 10.4.Merkezi 10.4.Merkezi Kompanzasyon…………………………………………………….15 10.5.Kompanzasyon 10.5.Kompanzasyon Püf Noktaları………………………………………………16 11.Transformatörler………………………………………………………………17 11.1.Çift sargılı transformatörler………………………………………………...17 transformatörler………………………………………………...17 11.2.Tek sargılı transformatörler………………………………………………...18 transformatörler………………………………………………...18 12.Ayırıcılar………………………………………………………………………..19 12.1.Ayırıcıların muhtelif arızaları……………………………………………….20 13.Kesiciler…………………………………………………………………………20 14.Sonuç…………………………………………………………………………….20
1
SANKO HOLDNG 1.KURULU HAKKINDA BLGLER 1.1. Kuruluun adı SANKO (ASKO) TEKSTL LETMELER SAN. VE T C. A. (BAPINAR UBES) 1.2. Kuruluun yeri 2. ORGANZE SANAY BÖLGES HACI SAN KONUKOLU BULVARI GAZANTEP /TÜRKYE 1.3. Kuruluta çalıan müh. Sayısı ve görevleri a). Elektrik-elektronik mühendisi: 5 b). Makine mühendisi : 7 c). Tekstil mühendisi : 2 1.3.1.Elektrik-Elektronik müh. görevleri •
Orta gerilim (34.5 kV) enerji hattının alter merkezine giri inin yapılmasını salamak.
•
Orta gerilim hücrelerinin ve trafo odalarının projelerine göre yaptırılmasını salamak.
•
Güç trafolarının, orta gerilim panolarının yerle tirilmesini salamak.
•
alter merkezi, orta gerilim hücreleri, güç trafoları alçak gerilim panoları arasındaki ba antıların yaptırılmasını salamak.
•
Güç trafoları, yıldız topraklaması, i letme ve koruma topraklamasının yaptırılmasını salamak.
•
Güç trafolarının yük da ılımının planlamasını yapmak.
•
Makine yerleim planına göre alçak gerilim da ılım panolarının ve makine enerji beslemesinin alt yapısını hazırlamak.
•
Tüm elektrik montajları ve faaliyetleri için gereken malzeme, takım ve aletlerini tesbit etmek ve sipari lerini yaparak temin edilmesini sa lamak.
•
Makinelerin kendi elektrik emalarına göre elektrik montajlarının yaptırılması ve kontrolünü sa lamak.
•
Klima santralleri, ön filtre, pres makinesi ve kompresörlerin enerji beslemesini yapmak .
•
Fabrika iç aydınlatmasının, yangın alarm tesisatının, telefon tesisatının planlamasını yapmak ve gerçekle tirmek.
2
•
Makineler ve güç trafoları için ambarda bulundurulması gerekli yedek parçanın tespitini yapmak ve sipari vermek .
1.3.2.Makine müh. Görevleri •
Kendisininde sorumlu oldu u bakım prosedürü gere i yıllık periyodik bakım planlarını yapar ve teknik i ler müdürüne onaylatır.
•
Periyodik bakım planlarına göre bakımları zamanında yaptırır.
•
Makine ayarlarında yapılacak de iiklikleri teknik iler müdüründen alarak uygular.
•
Kadro eksikliklerini teknik i ler müdürüne bildirir.
•
Yardımcı iletmeler eflii ile irtibat halinde olur.
•
Bakımcılara lazım olan malzemelerin temin edilmesini sa lar.
•
Makinelerin ve çalı anların daha verimli çalı masına, üretim kapasitesinin artmasına yönelik iyile tirme ve gelitirme çabalarında bulunur.
•
Çalıanları sürekli e itir, motive eder ve yönlendirir.
•
Çalıanların güvenli i ve salıı ile ilgili gerekli tüm tedbirleri almak ve çalıanların bu yönde e itimlerini salamak.
•
•
•
• •
•
•
Günlük i programlarının, emirlerini tam olarak gerçekle tirilmesini salamak. Çalıanları bu programlar do rultusunda görevlendirmek. Üretimin herhangi bir a amasında kar ılaılan her türlü probleme anında müdahale etmek, düzeltici ve önleyici faaliyetleri tespit etmek, kalıcı çözümler üretmek ve sonuçlarından i letme müdürü ve di er tüm birimleri haberdar etmek. Vekalet genelgesi uyarınca amirlerinin ve di er elemanlarının bulunmadı ı hallerde ona vekalet ederek i lerin aksamasını engellemek. Kalite yönetim sisteminin gerekliliklerini bilmek ve uygulamak. Makinelerin kendi mekanik emalarına göre montajının yaptırılması ve kontrolünü salamak. Makine montajları ve faaliyetleri için gerekli malzeme, takım ve aletleri tespit etmek sipari lerini yaparak temin edilmesini sa lamak. Makineler için ambarda bulundurulması gereken yedek parçanın tespitini yapmak ve sipari lerini verdirmek.
1.3.3.Tekstil müh. Görevleri • •
•
Üretim organizasyonlarının kritik noktalarını kontrol etmek. Üretimin her aamasını kontrol altında tutmak, üretim trendini izlemek, trendi belirlenen toleransların dı ına çıktıında gerekli tedbirleri alarak sapmaların süreklili ini önlemek. Üretim bölümünde üretimi tamamlanan ürünlerin hasar görmeden ta ınması, ambalajlanması, paketlenmesi ve yüklenmesi için talimatlar olu turmak ve bu talimatların çalı anlar tarafından uygulanmasını sa lamak.
3
•
• •
•
•
•
•
•
•
Makinelerin ve çalı anların daha verimli çalı masına, üretim kapasitesinin artmasına yönelik iyile tirme ve gelitirme çabalarında bulunmak. Çalıanları sürekli e itmek, motive etmek ve yönlendirmek. Çalıanların güvenli i ve salıı ile ilgili gerekli tüm tedbirleri almak ve çalıanların bu yönde e itilmesini salamak. Günlük i programlarının, emirlerinin tam olarak gerçekle tirilmesini salamak, çalıanlarını bu programlar do rultusunda görevlendirmek, üretim, i programlarını ve emirlerini aksamadan gerçekle tirilmesi için tüm üretim parametrelerini sürekli izleyerek ve gerekli tüm tedbirleri önceden almak. Üretimin herhangi bir a amasında kar ılaılan her türlü probleme anında müdahale etmek, düzeltici ve önleyici faaliyetleri tespit etmek, kalıcı çözümler üretmek ve sonuçlarından i letme müdürünü ve di er ilgili tüm birimleri haberdar etmek. Pamuktan ipli e kadar üretimle ilgili i letmelerin ihtiyacı olan malzemeleri temin etmek. Üst yönetimin verdi i direktifler dorultusunda çalımalarını sürdürmek, sorumluluu içerisindeki tüm çalı maları firma menfaatleri do rultusunda etkin ve verimli bir ekilde sevk ve idare etmek. Vekalet genelgesi uyarınca amirlerinin veya di er elemanlarının bulunmadıı hallerde ona vekalet ederek i in aksamasını engellemek. Kalite yönetim sisteminin gerekliliklerini bilmek ve uygulamak.
1.4. Kuruluun asıl çalıma konusu Kuruluun amacı ilenmemi pamuu ileyerek iplik ve kuma elde etmektir. Kendi sınıfında Dünya’da söz sahibi olan bir kurulu tur.SANKO HOLDNG’ in temel ilkesi ‘’ÖNCE KALTE’’ demektir.
1.5. Kuruluun tarihçesi
Asko Dokuma letmeleri San. ve Tic. A. SANKO HOLDNG’e balı bir kurulutur. 1995 yılının nisan ayında temeli atılarak 31.12.1995’ te Karde ve Penye iplik üretim hatları olarak üretime ba lamıtır. 1996 yılının kasım ayında ise KatlamaBüküm ünitesi ile örgü ünitesi ilave edilmi tir. Yaklaık 61560 m2 kapalı alana sahip olan irket % 100 pamukla tek kat penye iplik ve karde iplik üretimi ile % 100 pamuklu melanj katlama-büküm, iplik üretimi ve örgü kuma üretimi gerçekletirmektedir.
irket karde hattında ortalama 16 Ne’de 30 ton/gün, penye hattında ortalama 30 Ne’de 18,5 ton/gün, katlama-büküm hattında 20/2 Ne’de 15 ton/gün, iplik ve örgü ünitesinde ise yaklaık 30 ton/gün örgü kuma üretim kapasitesine sahiptir. Üretilen ürünlerin bir kısmı holding içerisindeki i letmelerin ihtiyacında, bir kısmı ise iç piyasa ve dı piyasaya satılarak pazarlanmaktadır. 30 kiilik yönetici dahil toplam 950 kiiyi istihdam eden kurulu kullandıı modern teknolojiyi günümüz modern kalite yönetimi ile destekleyerek, mü teriye sunulan kalite çizgisinin sürekli ve tatminkar düzeyde kalmasını amaçlamı tır.
4
Ayrıca irkete yaklaık 1 km uzaklıktaki bir alana yapılan yeni bir penye iplik iletmesi ilave edilmitir. 15.11.2001 tarihinde üretime balayan bu iletme 20/1 Ne ile 100/1 Ne penye iplik üretme özelli ine sahiptir.
2.GR
2.1. Yaz Stajının Konusu Yaz stajında elektrik makinelerinin tanınması, ölçü aletlerinin nasıl kullanıldı ı, elektronik aygıtlar, trafo seçimi, elektrik panosu, otomasyon panosu, kompanzasyon panosu ve nasıl yapıldı ı, kondansatör seçimi ve elektronik kart tamiri konuları üzerinde duruldu .
2.2. Yaz Stajının Amacı Elektrik ve elektronik ile ilgili tüm bilgileri elde etmek.
3. HIZ KONTROL VE OTOMASYON 3.1 Hız Kontrol Fabrikada bir çok motor kullanılıyor. Bu motorlar DC ve AC olmak üzere iki gruba ayrılır. Dc motorların hız kontrolü ebeke gerilimi veya akımı de itirilerek basit bir ekilde yapılıyor. Ama AC motorların hız kontrolü o kadarda kolay de ildir. Ayrıca AC motorlar da kendi arasında ikiye ayrılır. Bunlar senkron ve asenkron olmak üzere iki gruba ayrılır. Fabrikada genelde asenkron motorlar kullanılıyor.Ve bu motorların hız kontrolü inverter denen elektronik cihaz tarafından yapılıyor. nverterin gücü kullanılan motorun gücünden %20 daha fazla olmalıdır. Aksi takdirde inverter motora yol veremez. Bu cihazın temel yapısı 50 HZ’ lik ebeke frekansını de itirmektir. Çünkü asenkron motorların devir sayısı frekansa ba lı olarak deiir. Yani formülüze edersek:
n=60×f/p
Burada; n…….=Devir sayısı f……..=Frekans p…….=Çift kutup sayısı
Frekans ne kadar büyükse, devir sayısı ona göre de iir. Ayrıca inverterin di er bir özelliide motora yol verirken ba ka bir devrenin kullanılmasına gerek kalmıyor. Bu devre genelde yıldız/üçgen ba lantısıdır. Bu balantıda iki röle, bir zaman rölesi ve iki kontaktör kullanılıyor.
3.2. Otomasyon Otomasyonun vazgeçilmez aygıtı kontaktördür. Ama artık daha geli mi bir kontrol sistemi olan PLC kullanılıyor. Fabrika da kullanılan PLC cihazları hem daha az yer kaplıyor, hemde daha kararlı çalı ıyor.
Kontaktör: 24 V beslemesi olan ve ayrıca içinde bulunan bobin sayesinde devreyi kapatan büyük güçteki elektromanyetik anahtarlara kontaktör denir. Elektromıknatıs, palet, kontaklar olmak üzere 3 kısımdan olu ur. Otomasyonun anlamı adındanda anla ıldıı gibi otomatik kontrol demektir. Panolarda herzaman 380 V gerilim geçemez. Bunun nedeni herhangi bir zamanda pano açıldıında tamir eden ki i büyük bir tehlike altında olur, hemde gerilim arttıkça kullanılan kablonun da kesiti artar. te 24 V gibi dü ük bir gerilimden, kontrolü
5
yapılan makinanın gerilimine çeviren kontaktör aygıtıdır. Ayrıca otomasyonda makineye iletilecek enerjinin zaman kontrolü ise zaman rölesi tarafından yapılmaktadır. Zaman rölesi:Giriine enerji geldikten bir süre sonra çıkı ını aktif yapan yani kontaklarını konum de itiren, giriindeki enerji kesildi inde ise kontaklarını di er zıt duruma getiren röledir. Aırı akım rölesi:Motorun iki fazda kalması, gerilim yükselmesi, sürtünmesi, yatak bozulması, sıkı ması, aırı yüklenmesi, gibi nedenlerden dolayı ebekeden tam yük akımının üstünde akım çekebilir. Bu durumda motorun yanmaması için a ırı akım rölesi kullanılır.
4.ÖLÇÜ ALETLER Tablo ve panolarda akım, gerilim, güç katsayısı, frekans, enerji tüketimi, gibi büyüklüklerin kontrolü için ölçü aletler kullanılır. Kullanılan ölçü tablo tipi, analog veya dijital ölçü aletleridir. Kullanılan ba lıca ölçü aletleri unlardır;
4.1. Ampermetre Her faz için birer adet kullanılır. Devreye seri olarak ba lanır. Ampermetreler 60 ampere kadar do rudan, 60 amperin üzerinde ise akım trafosu ile birlikte ba lanır.
4.2. Voltmetre Ölçme alanı 0-500 V olan voltmetrelerden her pano için bir adet kullanılır. Voltmetre komütatörü aracılı ı ile faz nötr ve fazlar arası gerilim aynı voltmetreden ölçülür.
4.3 Frekansmetre ebeke frekansını ölçmek amacıyla analog veya dijital frekansmetreler kullanılır. Ancak her panoda bulunmaz. Özel amaçlı panolarda kullanılır.
4.4. Cos
metre
Sistemin güç katsayısını ölçmek amacıyla (0,5 endüktif, 0,5 kapasitif) kullanılan ölçü aletleridir. Analog ve dijital olarak yapılırlar. Sadece özel amaçlı panolarda (kompanzasyon panosu) kullanılırlar. Devreye do rudan ya da akım trafosu ile balanılırlar.
4.5. Akım transformatörü Ampermetre, sayaç ve reaktif güç rölesi gibi ölçü aletlerinin içerisinden çok yüksek akımlar geçirilemez. Devreden çekilecek akım ölçü aletinin ölçme sınırını geçiyorsa, alet akım trafosu ile birlikte ba lanır. Sekonder akımı 5A olan akım trafolarının primer akım deerleri öyledir; 5-10-15-20-25-30-40-50-60-75-80-100-120-150-200-250-300400-500-600-750-800-1000-1500-2000-3000 . Akım trafolarından 200 ampere kadar olanlar baralı olarak üretilir. Daha yüksek amperli olanlar ise bara içinden geçecek ekilde yapılır.
5. ELEKTRONK KART Genelde fabrikada kullanılan savio marka bobin makinaların her gözüne ba lı olan kuantum kafası (peyer) kontrolunu sa layan WR kartında arıza oluyordu. Bu kartların arızası genelde üzerindeki EPROM da oluyordu. Ama RIETER marka tarak makinalarında inverterin elektronik kartlarındaki arıza; kondansatör a ınması veya power (regülatör) de meydana gelen transistör yanması oluyordu. Ayrıca ebeke elektriinde meydana gelen dalgalanma yani sinüsoidal harmoniklerin olu ması elektronik kartlarda çok büyük arızalara neden oluyor. 6
Ayrıca elektro-jetlerdeki fotosellerde meydana arızaların tamiri olmadı ından yenisi ile deitiriliyor. Bu fotosellerin görevi bo veya dolu olan masuraları ayırt etmek ve gerekli olan veriyi mikrodenetleyiciye iletmektir. Mikrodenetleyicinin üzerinde takılı oldu u elektronik karttaki arızaları gidermek için önce mikrodenetleyicinin sa lam olup, olmadı ına bakarız.
6.FABRKA MAKNELER Fabrikadaki pamu un ilenmesi aagıdaki makinelerden sırası ile geçmesi ile salanır. 1.Unıfloc 2.Metal tutucu 3.Elle besleme 4.Unıclean 5.Vision sheild 6.Unımıx 7.Uniflex
8.Conderser 9.Tarak 10.Cer 1.Pasaj 11.Unılap 12.penye 13.Cer 2.pasaj 14.Fitil
15.Elektro-jet 16.Vater 17.Bobin
6.1. Cer Makinesi
Burada bütün makineleri açıklamamız çok zor oldu undan sadece ‘ CER’ makinesi üzerinde duraca ım. Cer makinesinin ekli aaıdaki gibidir.
ekil 1).CER MAKNES Makinedeki numaraların anlamları ; 1. Calık 4.Çıkı silindiri 2. Yoklama silindiri 5. Regüle edilmi erit 3. Çekim sistemi 6.Koyler 7
Cer makinesinin görevi : erit kalitesini gelitirmek ve tarak, penye veya önceki cer i leminden gelen eritleri; Dublaj yapmak stenildiinde karıım yapmak Çekmek Paralelletirmek Düzgünletirmektir. Cer makinesinde istee balı kova de iimi: Yarda olarak seçilen uzunluk çok fonksiyonlu sayaca girilir. Seçilen yardaya ulatıında, otomatik kova de iimi balar. Bo kova turnike koluyla 120 0 döndürülerek makaralı kova konveyörü üzerinden makinaya itilir. Aynı anda dolu kovanın de iimi gerçekleir. Dolu kova ya zemine ya da bir kova arabasına itilir.
Kova de itirici aaıdaki durumlarda çalı maz: Bo kova yoksa Acil durum kordonu S55 çekilmi se Bo kova arabasında yer yoksa Dolu kova arabası götürülmemi se erit kesici sıkımısa erit kesici yerinde yoksa.
6.1.1. Rieter RSB 951 Cer makinası Kaliprasyonu Öncelikle makinanın mekanik kontrolü yapılarak makinanın düzgün çalı ıyor olmasına, metal diskler ve tırna ın hasar görmemi olmasına ve temiz olmasına, metal disklerin doru mesafede bulunmalarına dikkat edilecek, NW1/NW2’ ye bakılacaktır. Ön artlar; 1. Makinanın ana alteri Q1 off konumuna al 2. Makinada materyal olmayacak 3. B90 sensörünün üst kapa ını açarak B90 pot degeri 500’e ayarla. 4. M90 regüle motorunun kapa ını aç 5. Testerin fii ince kablolu ucu yukarıya gelecek ekilde D90 klemens ünitesindeki PRU soketine takılacak ince kablolu ucu bo ta bırakılacak. 6. P53 kartındaki S1 sivicini 1 konumuna al. 7. P53 kartındaki R38 pot de erini 5 konumuna al. 8. Q90 on konumunda olacak.
6.1.2. Sensing Kontrolü Makinanın ana alteri Q1 ON konumunda olacak. Sensing kontrolünüde testerde üst kısımdaki LED yandı ı andaki (Messw tastkof) de erler geçerlidir.
Method 1: Önce 4 mm’ lik sentili arka yoklama disklerinin arasına koyup 6 mm’lik sentili B90 ile kar ısındaki metal yüzey arasına koyarak aradaki mesafe kontrol edilecek. 6 mm’lik sentil B90 insiyatörü kar ısındaki bolua rahatça oturmalıdır. E er oturmuyorsa B90 insiyatörünün civatası ile bu mesafe ayarlanmalıdır. 8
Tester’i 1 konumuna al ve makine stop durumundadır. A- Yoklama silindirlerine ba lı kolu aç. Silindirler arasına 3 mm’lik sentili yerle tir ve kolu kapat. Testerda ‘’3.30 V (+0,01 -0,01)’’ deerini gör. E er bu deeri göremiyorsan B90 üzerindeki R7 potundan ayarla. B- Yoklama silindirleri arasına bu defa 6 mm’lik sentili yerle tir ve kolu kapat. Testerda ‘’8,40 V (+0,01 -0,01)’’ deerini gör. Eer bu de eri göremiyorsan B90 üzerindeki R9 potundan ayarla. Yoklama silindirleri arasına 4 mm’lik sentili koy ve kolu kapat. Testerda ‘’5,00 V (+0,04 -0,04)’’ deerini gör ve hiçbir ayarlama yapma. Yoklama silindirleri arasına 5 mm’lik sentili koy ve kolu kapat. Testerda ‘’6,70 V (+0,03 -0,03)’’ degerini gör ve hiçbir ayarlama yapma. Yukarıdaki sabit de erleri elde edemiyorsak a ve b maddelerini tekrar et. E er tekrar sabit deer elde edemiyorsan ya disketler bozuk, ya da B90 sensörü arızalıdır.
Method 2: 3 mm’lik sentili yoklama silindirleri arasına koyup R7 potunu kullanarak 0,00 VDC ‘e ayarlayın. 6 mm’lik sentili yoklama silindirleri arasına koyup R9 potunu kullanarak 5,10 VDC ‘e ayarlayın. 3 mm’lik sentili yoklama silindirleri arasına koyup R7 potunu kullanarak 3,30 VDC ‘e ayarlayın. Sonra 6 mm’lik sentili koyup 8,40 V de erini gör. Eer deer görünmüyorsa R9 potunu kullanarak ayarla. Sonra sırasıyla 4 mm’lik sentili ve 5 mm’lik sentili yoklama silindirleri arasına koyup 5,00 VDC ve 6,70 VDC de erini hiçbir ayarlama yapmadan görün. Eer bu deerler elde edilmiyorsa ya disketler bozuk, ya da B90 sensörü arızalıdır.
6.1.3. Fren Kontrolü Q90 off konumunda olacak. Bu ve bundan sonraki testlerde (2-8 arası) B90 ünitesinin üzerindeki 5 uçlu soket takılı olacak. Tester üzerindeki yanıp sönen kırmızı LED bu soketin takılı olmadı ını gösterir. P53 kartındaki S1-1 konumunda olacak. Makinaya start vererek çalı tır. Test aleti M90 motorunun içindeki Y90 frenini her 3 saniyede bir tetikler. Frenin çalı masını kontrol et. Düzgün çalı mıyorsa kampanalara bak.
6.1.4. Off Set Kontrolü Q90 on konumunda olacak. Tester fi i üzerindeki ince kabloyu B90 klemensinin 34 nolu ucuna gir.P53’te S1-1 konumunda olacak.Tester ‘’3’’ konumuna al. M90 motorunda kesinlikle hareket olmaması gerekir. E er saa veya sola dönüyorsa G90 Novotron üzerindeki off-set potansiyometresi ile ayarla. Ayar yaparken motorun hareket etmedi inden emin olun. M90 motorunun titre imli çalıması veya kısa bir hareketten sonra durması halinde ya regüle motoru hatalıdır ya G90 ünitesi ya da B92 Tako generatör arızalıdır .
6.1.5. mpuls Jeneratörü (B91) Kontrolü B90 klemensi üzerindeki 34 nolu ucu çıkarıp bo a alın. P53 kartındaki S1 3 konumunda olacak. Silver monitörü kapatın. Testeri ‘’4’’ konumuna al.
9
Makineye start ver. E er K28 rölesi çekip çekip bırakıyorsa ana alteri kapatıp bir müddet bekleyin sonra ana alteri tekrar açın. Tester yakla ık 20 V ile 24 V arası bir deer (Maksimum 25 V olmalıdır) göstermelidir. De erin 20 volttan çok a aıda olması durumunda ya B91 Tako generatör arızalı ya da ayar kayı ı hatalıdır.
6.1.6. Tako Jeneratör Kontrolü P 53 kartındaki S1 3 konumunda olacak. Testeri ‘’5’’ konumuna al. Makineye start ver. Testerda 5-8 volt arası de er görünecektir.(bu de er 2 ila 20 arası olabilir.) Çekim arttıkça voltaj artar. Testerda a ırı derecede farklı bir de er varsa ya B93 Tako generatör arızalıdır ya da ayar kayı ı hatalıdır.
6.1.7. Hafıza Kartı Kontrolü P 53 kartındaki S1 3 konumunda olacak. Testeri ‘’6’’ konumuna al. Makineye start vererek çalı tır. Testerda P44 kartı üzerindeki S93 sivicine ba lı olarak 177 ile 192 arası de er görünecektir. (e er S93 5 ise bu deer 187’ dir) E er testerda farklı sayılar görünüyorsa P44 kartını de itirin.
6.1.8. Stop Kontrolü P 53 de S1 3 konumunda olacak. Testeri ‘’7’’ konumuna al. Makineye start vererek çalı tır. Tester regüle sınırlarının +%25, %0, -%25 olmasını salar ve bu sınırlarla LEDlerin yanmasını salar ve makineyi durdurur. Aynı anda H90 sinyal lambasınıda yakar. E er problem varsa P53 veya P44 kartını de itirin. Stop kontrolünde makine durdu unda testerda sa taraftaki LED sönmeden makineyi çalıtırmayın.
6.1.9. Motor Hız Kontrolü P 53 de S1 konumunda olacak. Testeri ‘’8’’ konumuna al. Kontrol ledlerinde ye il LED yanarken %0 için (ye il led) 1,50 Volta tester üzerindeki pottan ayarla. E er 1,50 Volta yakla amıyorsan G90 Novotron üzerindeki Tako potunu kullanarak 1,45 veya 1,55 de erlerine yaklatır. Sonra tester üzerindeki pottan 1,50 Volta ayarla. -%25 için 2.0 Volt, +%25 için 1,20 deerleri testerda gözükecek. +%25 ve -%25 için hiçbir ayarlama yapılmayacak. E er bu deerler elde edilemiyorsa ya G90 ya da P 53 kartı arızalıdır.
7.ALTERLER Fabrika da bir çok çe it alter kullanılıyordu. Makine güvenli i ve can güvenli i açısından çok önem arz etmektedir. Çünkü insanlar ve cihazlar arasındaki temas alter vasıtasıyla olur. Motor ve hatların korunmasında kullanılan en önemli elemanlardan biridir. Devreyi direkt olarak açar ve kapatırlar. A ırı yükte termik elemanlarının akımzaman e rilerine göre, kısa devrelerde manyetik röleleri ile gecikmeden devreyi keserek hatların ve motorların hasara u ramasını önlerler. Kullanılan alterler unlardır; 1.NH bıçaklı sigortalı yük alteri 2.Termik manyetik alter 3.Kollu (üzengili) alter
4.Pako alter 5.kompakt otomatik alter
10
7.1. NH Bıçaklı sigortalı Yük alteri Bu alterlerde akım, alter içerisinde iki noktada kesilir. çerisinde NH bıçaklı sigorta bulunur. Ayrıca ark söndürücü elemanlar kullanılır. Anma akım de erleri 160250-400-630 Amperdir.
7.2. Termik Manyetik alter Pano içerisine monte edilip, kapak dı ından kumanda edilebilmektedir. Devreyi hem termik hemde manyetik olarak korur. Termik-Manyetik alterlerin anma akımları firmaya göre de imekle beraber öyledir; 40-100-800-2000-2500 Amperdir.
7.3. Kolu(üzengili) alter Kollu alterler, tablo ve panoların arka ve yan tarafına monte edilirler. alter, üzerinde bulunan kol aracılı ı ile devreyi manuel olarak açar veya kapatır. Kontakları gümü kaplanmı tır. Gövdesi ise döküm ve saçtan yapılmı tır. 0-1 ve enversör tipleri vardır. Faz kontakları arasına açma-kapama sırasında olu acak arkı söndürmesi amacıyla separatör konulmu tur. Anma akımları 100-400-1000 Amperdir.
7.4. Pako alter Bir eksen etrafında dönebilen, bir mil üzerinde dizilmi ve paketlenmi , bir çok kontak yuvalarından olu an altere pako alter denir. alterin her kontak yuvasında 1,2,3 veya 4 kontak bulunur. stenilen kontak sayısını elde etmek için uygun sayıda kontak yuvası arka arkaya dizilerek çok de iik kumanda i lerinde kullanılabilirler. Kontak elemanları gümü -kadmiyum kaplanmı tır.
7.5. Kompakt Otomatik alter Pano içerisinde az yer kaplarlar, montajı ve sökülmesi kolaydır. Ayrıca güvenli olarak devreyi açar ve kapatırlar.
8. TABLO VE PANOLAR Fabrikada makinelere enerji geçi inin salandıı dier bir önemli kısım ise panolardır. Enerji buradan makinelere veya yardımcı (da ıtım) tablolarına verilir. Panolar enerjinin geldi i yere göre duvara yakın bir yere veya kapalı bir yere monte edilir.
8.1. Ana ve ilave sac panoları Elektrik ebekesinden gelen enerjinin ba landıı panodur. Ana pano üzerinde sayaç, ana alter, ana kolon sigortaları, sinyal lambaları ve ölçü aletleri bulunur. DKP sacdan yapılır.Da ıtım tablolarının veya linyelerin ba landıı kısımdır. Üzerinde alter, sigorta ve sinyal lambaları bulunur. Ana pano ile birlikte yapılır.
8.2. Kumanda Tabloları Atelye ve fabrikalarda makinelerin otomatik kumanda edilmesi amacıyla yapılan tablolardır. Kumanda tablolarında ihtiyaca göre unlar kullanılabilir; Sigorta, kontaktör, zaman rölesi, aırı akım rölesi, motor koruma rölesi, faz sırası rölesi, enversör rölesi, düük gerilim rölesi, sinyal lambası vb.
11
8.3. Etan Tabloları Rutubetin ve tozun çok bulundu u yerlerde etanj tablolar kullanılır. Etanj tablolar içerisine nem ve toz almayacak ekilde imal edilirler. E er mekanik darbe olma ihtimali varsa alüminyum dökümden yapılanlar, aksi takdirde cam elyaflı polyesterdn yapılan etanj tabloları kullanılır. Cam elyaflı polyester; asit ve atmosferik artlara dayanıklı, ısı darbelerden etkilenmeyen, çürümeyen, boya ve bakım gerektirmeyen ve contalarla sızdırmazlıı salanan bir malzemedir. Etanj tablolarının yapımında kullanılan malzemenin seçiminde özellikle nemden paslanmayan malzeme olmasına dikkat edilmelidir. Etanj tablolarda; anahtar ve alter kapaın üzerine, kapak açılmadan çalıacak ekilde monte edilirler. Sigortalar ise kapa ı açıldıktan sonra müdahele edilebilir ekilde montaj yapılırlar.
9. ELEKTRKTEN KORUNMA 9.1. KORUMA HATTI SSTEM Koruma topraklamasının amacı, insanları ve hayvanları tehlikeli dokunma ve adım gerilimlerine karı korumak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek yüksek dokunma geriliminin sürekli olarak kalmasını önlemektir. Bütün iletken kısımların birbirlerine ve topra a balanması neticesinde potansiyel eitlii salanır ve bunlar arasında tehlikeli temas gerilimleri meydana gelmez. Koruma hattı sisteminin prensibi aaıda gösterilmitir;
ekil 2). Koruma hattı sistemi 1.Tüketici, 2.Binanın madeni kısımları Koruma hattı sistemlerinin kullanıldı ı tesislerde yerine getirilmesi gerekli artlar genel olarak unlardır: Tesisin yıldız noktası topraklanmaz. Bütün cihazların madeni gövdeleri, binanın temas edilen madeni kısımları (kalorifer tesisatı, su tesisatı, doalgaz vb.) ve topraklayıcılar koruma hattı sistemine itinalı bir ekilde balanırlar. Tesisin izolasyon durumunu kontrol için bir izolasyon cihazı ba lanır. Tesiste bir izolasyon hatası oldu unda balanan bir cihaz ile sesli ve ı ıklı olarak sinyal verilir. Koruma hattının kesiti, faz hattına ba lı olarak seçilir.
12
9.2. SIFIRLAMA nsanları tehlikeli temas gerilimlerine kar ı korumak için tüketicilerin i letme akım devresine ait olmayan ve bir izolasyon hatası sonucunda gerilim altında kalabilen iletken kısımların, örnein madeni muhafazaların nötr hattı ile iletken olarak ba lanmasına sıfırlama denir. Sıfırlama yapılmı tesislerde, koruma topraklamasında oldu u gibi, iletme araçlarında izolasyon hatası nedeniyle meydana gelen yüksek temas gerilimlerinin sürekli olarak kalması önlenir. Bu sistemde korunacak i letme aracının gövdesi nötr ile ba lanır.
letme aracında bir izolasyon hatası meydana gelirse, sıfırlama sayesinde bir hata akımı oluur. Hata akımı devresini, ebekenin hat direnci (R h), sıfırlama iletkeni ile nötr hattının direnci (Rh0) ve transformatörün hatalı faz sargısının direnci (R t) üzerinden tamamlar. Bu devrede etkili olan gerilim hatalı faza ait 220 Volt faz gerilimidir. Devredeki dirençlerin toplamı çok küçük oldu undan, devreden geçen hata akımı, kısa devre akımı seviyelerindedir. Netice olarak, devreyi koruyan sigorta eriyerek veya a ırı akımla çalıan manyetik korumalı otomatik anahtar faaliyete geçerek devrenin enerjisini keser. Dolayısıyla temas gerilimi ortadan kalkar.
ekil 3) Sıfırlamanın Yapılı ı
9.3. Kaçak Akım Koruma Rölesi Kaçak akım koruma rölesi, bir anahtar ve akım transformatöründen ibarettir. Anahtara hata akımı ile çalı an bir bobin tarafından açma kumandası verilir. Akım tranformatörü devreden çekilen akımları kontrol etmeye yarar. Korunacak cihaz bir fazlı ise, faz ve nötr için toplam iki adet primer sargı bulunur. Üç fazlı tüketicilerde üç adet primer sargı ve e er nötr hattıda varsa dört adet primer sargı bulunur. Prensip itibariyle tüketiciye giden bütün faz iletkenleri çekirde in içinden geçirilir. E er nötr ve sıfır iletkenleri de varsa bunlarda çekirdein içinden geçirilir. Demir çekirdek üzerinden ayrıca bir de sekonder sargı vardır. Bilindii gibi, üzerinden akım geçen bir iletken etrafında bir manyetik alan olu turur. Bu prensibe göre, primer sargıdan akım geçerse, sekonder sargıda bir e.m. k meydana gelip akım geçirir.
13
ekil 4).Kaçak akım rölesinin devreye ba lanması Tüketici bir fazlı ise, hatasız durumda faz ve nötr iletkenlerindeki akımlar birbirine e it ve yönleri terstir. Bu durumda bunların fazör toplamı sıfıra e ittir. Demir çekirdek üzerinde faz ve nötr iletkenlerinin meydana getirdikleri manyetik akılar da birbirine e it ve ters yönde olduklarından toplam akı sıfıra e it olur. Bu durumda, sekonder sargıda hiçbir gerilim indüklenmez ve açma bobini akımsız kalır. Tüketici de bir izolasyon hatası olursa, faz iletkenlerindeki I akımının bir kısmı Ih hata akımı olarak topraklanmı cihaz gövdesi üzerinden topra a geçer. Böylece nötr iletkeninden I-I h gibi daha az bir akım geçer. Faz ve nötr iletkenlerindeki akım farkı, akım trafosunun demir çekirde inde bir fark manyetik alanının olumasına ve bir akı geçmesine neden olur. Bu akı, sekonder sargıda bir gerilim indükler. ndüklenen bu gerilim açma bobini üzerinden geçerek anahtarı açmasını sa lar. Hatasız üç fazlı ve dört iletkenli bir sistemde de akımların akımların toplamı sıfıra e it olduundan sekonder sargılarında gerilim olu maz. Sekonder sargıda indüklenen gerilimin deeri, hata akımının iddetine ba lıdır.
10. KOMPANZASYON 10.1. ENERJNN FABRKAYA LETM TEDA’dan gelen 31500 Volt baralar vasıtasıyla seksiyonere (ayırıcı) girer, buradan çıkan gerilim dijenktöre yani kesiciye girer ve buradan çıkan yüksek gerilim trafoya aktarılır. Trafo çıkıı 380-400 Volt arası gerilim elde edilir. Trafo çıkıındaki gerilim ve akımı ölçmek için akım ve gerilim trafosu bulunmaktadır. Bu sayede ebekenin çekti i akım ve gerilim deerini her zaman göre bilme imkanımız olur. Trafo çıkıındaki bu gerilim water, bobin, tarak, penye, hallaç gibi bölümlerin ayrı ayrı besleme panolarına iletilmektedir. Böylece her bölümde çekti i akım ve gerilim ayrı ayrı kontrol edilir. Ayrıca bu besleme panolarına paralel olarak kompanzasyon panosu bulunmaktadır. Kompanzasyon çok iyi yapıldı ından 0,98-0,99 arasında deimektedir. Kompanzasyonu kullanmadaki amaç; Alternetif akım endüktif alıcılar olarak, tüm bobinli makineleri (trafo, asenkron motor, balast vb.) gösterebiliriz. Bunlar çalı ırken ebekeden bir güç çekerler ancak çekilen bu gücün bir kısmı ie dönütürerek yaralı hale getirirken di er bir kısmı da kaynaktan çekilmesine ramen yaralanamazlar. te bu olumsuzluu önlemek için KOMPANZASYON kullanılır.
14
Kompanzasyon adından da anla ıldıı gibi kompanze etmek demektir. Akım ve gerilim arasındaki açı güç katsayısı olarak ifade edilir. Açının 0 o yaklaması (coso=1) istenilen en iyi özelliktir. TEDA iletme müdürlükleri güç katsayısının 1’e yakla masını istemektedir. Elektrik ebekelerinde güç katsayısını 1’e (yakla ık 0,95) yakla tırılması için kurulan tesisatlara kompanzasyon devreleri denir. Üretici yönünden ele alınırsa; kurulu bir tesiste gerilim dü ümünün büyümesine, kullanılan iletkenlerde enerji kayıplarının artmasına neden olur. Tesis kurulma aamasında ise; jeneratör, trafo, kumanda, koruma cihazları vb. ‘nin daha büyük güçte seçilmesi gerekir. Böylece maliyet artar, ekonomi zarar görür. Tüketici yönünden ele alınırsa; kurulu bir tesiste daha çok reaktif enerji çekilmesine, kayıpların artmasına, kapasite ve verimin dü mesi vb. sebep olur. Sonuç olarak maliyet artar, i çilik zorlaır, gereksiz yatırım yapılmı olur
10.2. Tek Tek Kompanzasyon Kondansatör alıcılara paralel olarak ba lanır. Alıcılarla birlikte devreye girer ve çıkarlar. Aynı alterden beslenirler. Motorlara balanacak kondansatörlerin seçimi iyi yapılmalıdır. Yüksek güçte seçilen kondansatörler motorun kendi kendini uyarmasına neden olurlar. Sistemdeki kondansatörlerin (kondansatör grublarının) gücü 25kW’a kadar olan motorlarda direkt (dorudan), daha büyük güçteki motorlarda ise üçgene geçildikten sonra devreye girmeleri sa lanmalıdır.
ekil 4) 3 Fazlı Asenkron motorda tek tek kompanzasyon
10.3. Grup Kompanzasyon Tesiste birden fazla çalı an alıcı bulundu unda kondansatörlerin tek tek ba lanması yerine tüm tesis için ortak bir kompanzasyon tesisi kurulur. Bu ekilde yapılan kompanzasyona grup kompanzasyon denir. Grup kompanzasyonun tesisi hem kolay hem de ekonomiktir. 15
ekil 5) Motorların Grup Kompanzasyonu
10.4. Merkezi Kompanzasyon Bu sistem daha çok büyük tesislerde kullanılır. Çünkü alıcı sayısı fazladır ve hepsi aynı anda devrede olmazlar. Farklı zamanlarda çalı tırılması gerekebilir. Dolayısıyla tek tek ve grup kompanzasyon bu durumda verimli ekonomik de ildir. Bu sistemde kompanzasyon gücü devamlı de imektedir. Güç de itiinden otomatik ya da el ile ayarlanan devreler (elemanlar) konularak kompanzasyon gerçekle tirilir. Bu ekilde güç kat sayısını istenilen de erde sabit tutulması salanır. Bu ilem için ‘’reaktif güç kontrol rölesi’’ kullanılır. Montajıda oldukça basittir.
10.4.1. Reaktif Güç Kontol Rölesi
Sistemin aktif ve reaktif güçlerinin kontrolünü yaparak güç katsayısını ( cos ) istenilen deerde tutmak için kondansatör gruplarını devreye alıp çıkarma i lemini yaparlar.
ekil 6). Reaktif Güç Kontrol Rö0lesi ba lantı eması
16
10.5. Kompanzasyon Püf Noktaları Kurulu güçleri yüksek olan i letmeler çok dü ük kapasite ile çalıtıklarında, veya sezonluk çalı an iletmeler sezon bitti inde oldukça dü ük akımlar çekebilmektedir. Kompanzasyon sistemine akım bilgisini ileten akım trafosu genellikle tesislerin kurulu güçlerine göre belirlenir. Yukarıda belirtilen i letmelerde; ölü sezonda çekilen akım bilgisinin 0,5-5,5 A aralı ında olması belirlenir. Ayrıca kademelerin de erleri küçültülerek küçük yerlerde de kompanzasyon yapılması sa lanır. Kompanzasyon tesislerinde cos akım trafosunun ba lı olduu fazdan ölçülür. Ölçülen bu cos ’ ye göre devreye alınan kondansatörler 3 fazlı ve her faz da eit kapasitededir. Bu nedenle kompanzasyon tesislerinde yüklerin dengeli olması esastır. Özellikle tek fazlı (aydınlatma, klima vb.) yüklerin ço unlukla olduu banka, market, tekstil atölyesi vb. i letmelerde bütün yüklerin dengeli olmaması kompanzasyonu verimsiz kılar. Akım trafosunun bulundu u fazdan dü ük indüktif akım çekilirse eksik kompanzasyon (indüktif ceza) ; yüksek indüktif akım çekilirse a ırı kompanzasyon (kapasitif ceza) olur. Kompanzasyon tesisinde fazların dengeli olup olmadı ına bakarken; projeye göre dengeli olmalarından ziyade fiili çalı ma artlarına göre dengeli olması sa lanmalıdır. Özellikle benzin istasyonlarında gündüz çalı an yükleri kendi arasında dengelemek; gece çalı an yükleri kendi arasında dengelemek; paydos saatlerinin, tatil yüklerinide kendi arasında dengelemek gerekir. Faz akımlarını ölçerken rezistif yükler devre dı ı bırakılarak ve kompanzasyon panosu kapatılarak ölçüm yapılmalıdır. letmede orta gerilimden ölçüm yapılıyorsa sabit grup kondansatörü uygun de erde seçilmeli ve kompanzasyon akım trafosundan önce ba lanmalıdır. Birçok iletmede sabit grubun akım trafosundan sonra ba landıını ve tesisin sürekli olarak sabit grup kadar eksik kompanzasyon yaptı ını görüyoruz. Bu gibi tesisler dü ük kapasite ile çalıtıklarında reaktif bedel ödüyorlar, çünkü sabit grup, dü ük yüklerin çekildi i durumda, toplam kompanzasyon içinde büyük bir de ere sahiptir. Akım trafosu tesisteki bütün yükleri sezecek ekilde ana giri te olmalıdır. Kompanzasyon panosu da akım trafosundan sonra beslemelidir. Röle balantıları doru yapılmalıdır, aksi takdirde a ırı kompanzasyon olması veya hiç kompanzasyon olmaması durumu olu abilir. Röle ayarları do ru yapılmalıdır. Sigorta ve kontaktör arızaları (kontak yapı ması veya kontak bozulması gibi) i letme esnasında olu abilir. Birinci kademenin do ru seçilmesi, sisteme göre uygun kondansatör dizili inin yapılması gerekir. Sayaçla fabrika arasında uygun aralıklarla dö enmemi tek damar yer altı kabloları kapasitif yük özelli i gösterebilir. Gerekli ölçümler yapılarak, sistem düzeltilmelidir. Yukarıdaki i lemler yapıldıktan sonra kompanzasyon tesisinin düzenli çalı ıp çalımadıının izlenmelidir.
17
11. TRANSFORMATÖRLER Transformatörler gerek elektrik alanında olsun, gerekse de elektronik alanında olsun çok kullanılan elemanlardır. Burada elektronik alanında kullanılan transformatörlerin, yapıları çalı ma prensibi ve hesaplama yönteminden özet olarak bahsedece iz.
Transformatörlerin elektronik alanında ba lıca kullanım yerleri öyle sıralanabilir;
Kuplaj için Yükselteçlerde hoparlör çıkı ı için Empedans uygunlu unun salanması için Güç kaynaklarında de iik gerilimleri elde etmek için
Transformatörlerin yapısı ve çe itleri Yukarıda sıralanan elektronik devrelerde transformatör yalnızca monofaze olarak kullanılır. Monofaze transformatörlerde, daha sonra açıklanaca ı gibi, ortada saçlar ile olu turulan bir nüve (çekirdek) ve bunun üzerinde primer ve sekonder sargıları bulunur. Ayrıca, elektrik devrelerinde kullanılan trifaze ve çok fazlı transformatörlerde vardır. Monofaze transformatör nedir? Monofaze transformatör tek fazda çalı an transformatördür. Örnein; monofaze transformatörden 220V ‘u istenilen gerilime çevirmek için yararlanılır. ‘’Mono’’ nun kelime anlamı da ‘’Tek’’ demektir. Normal olarak ehir elektrik ebekesi üç fazlıdır. Fazlar ;R,S,T olarak adlandırılır. Bu üç fazın her biri ile toprak arası 220V ‘tur. Küçük i yerlerinde ve evlerde genelde tek faz kullanılır. Elektronik alanında da tek faz kullanılır.
Monofaze transformatörler iki gruba ayrılır: 1.Çift sargılı transformatör. 2.Tek sargılı (oto) transformatör. Çift sargılı transformatörler, oto transformatörlere göre çok daha fazla kullanılır. Bu nedenle monofaze transformatör denince genelde, çift sargılı transformatör anla ılır.
11.1. Çift Sargılı Transformatör 1. Çift Sargılı Transformatörün Yapısı Çift sargılı transformatörler, bir nüve (çekirdek) üzerine üst üste veya kar ılıklı olarak oturtulan iki sargı vasıtasıyla gerilim de iimi salayan devre elemanıdır. Transformatör nüveleri 0,4-0,5 mm kalınlı ındaki saclardan olu ur. Sacın malzemesi, histerizes kaybı az olan, kalıcı mıknatıs özelli i taımayan ve kırılganlı ı olmayan özel çeliktir. Sargılar ise, karkas adı verilen makaralara sarılır. Sacın E ve I eklinde kesilmi parçaları iki yönlü olarak, bobin makarasının içerisine teker teker yerle tirilir. Nüvenin bu ekildeki saclardan olu turulmasının nedeni, AC gerilimdeki de iim etkisiyle gelien ve fuko akımı adı verilen akımın yarataca ı ısınmayı önlemektir. 18
11.2. Tek Sargılı Transformatör 2. Oto Tranformatörün Yapısı Oto tranformatörde bir nüve üzerinde tek sargı vardır. Giri bu sargının uçlarından yapılır. Çıkı ki ekilde Olabilir: 1.Belirli kullanma gerilimine ihtiyaç varsa, sargının belirli noktalarından çıkı uçları alınır. 2.Deiik gerilimlere ihtiyaç olursa, tranformatör üzerinde bir hat boyunca iletkenlerin izolasyonu kazınır ve bu hat üzerinden gezdirilebilen bir uç sargılara temas ettirilir. Bu tür oto transformatörlere varyak(variac) adı verilir. Oto Tranformatörlerin Avantajları: 1.Tek sargı kullanıldı ı için küçük güçlerde daha az yer tutar. 2.Çıkı geriliminin istenildii gibi ayarlanması olana ı vardır. 3.Daha az ısınır. Oto Transformatörlerin Dez Avantajları: 1.Sargının tek sıra olması halinde (varyakta) çok yer kaplar. 2.Normal bir transformatörde primer ve sekonder sargılar arasına yalıtkan bir bant konarak çıkı a kaçak yapma ihtimali önlendi inden, çıkı bakımından daha güvenli hale getirilmektedir. Oto transformatörde çıkı uçları, arasında kalan bir sarım koptu unda giri uçları arasındaki büyük gerilim çıkı a yansıyacak ve giri akımının tamamı da çıkı tan devreyi tamamlayacaktır. Böyle bir durumda; Çıkı uçları arasındaki büyük gerilim hayati tehlike yaratabilir. Çıkı devresi de hassas elektronik elemanlar bulunabilece inden, Büyük gerilim ve büyük akım, devre elemanlarına zarar verecektir. • •
Transformatör Hesabı Her elektronikçi ve elektrikçi kendisi transformatör üretse de, bir transformatörün boyutlarına ve tel kalınlı ına baktı ı zaman gücü hakkında bir tahminde bulunabilmelidir. Bu bakımdan burada, transformatör hesabıyla ilgili bazı pratik bilgiler verilecektir. Bu bilgiler özellikle, en çok kullanılan Ç FT SARGILI do rultucu transformatörü için yararlı olacaktır. Bir transformatörü üretmek veya gücü hakkında tahminde bulunabilmek için unların bilinmesi gerekir: I. Nüve (çekirdek) kesiti II. Sarım(spin) sayısı III. Tel ve sargı kesiti IV. Nüvenin boyutları
Transformatörü üretirken de; yukarıdaki karakteristik de erlerin hesaplanabilmesi için u ön bilgilere ihtiyaç vardır: a) Transformatörün gücü b) Giri ve çıkı gerilimleri Bu ön bilgilerde kullanılma yerine göre saptanır.
19
12. AYIRICILAR Yüksüz devreleri güvenli olarak açıp, kapamaya yarayan sistem elemanıdır. Ayırıcının Parçaları: ase Mesnet izolatörü Hareketli kontaklar Sabit kontaklar Hareketli kontak iticileri Mekanizma ve kilitleme talimatı Toprak bıça ı (hat ayırıcılarında bulunur)
Ayırıcıların Tipleri ve Çe itleri 1.Dahili tip 2.Harici tip Monte edildikleri yere (görevlerine) göre çe itleri: Hat ayırıcısı toprak ayırıcısı, Bara ayırıcısı, transfer ayırıcısı, By-Pass ayırıcısı, topraklama ayırıcısı
1.Hat Ayırıcısı E.N.H.nın hat ba ında veya hat sonunda bulunan ayırıcılardır. Ba lı olduu kesici açık iken açılıp kapatılabilir. 2.Bara Ayırıcısı bara kesicisi ile bara arasında bulunan ayırıcıdır. Alt oldu u kesici kapalı iken açılıp kapatılabilirler. 3.By-Pass Ayırıcısı TEK bara sisteminde kesici ile paralel çalı an ayırıcı olup, alt oldu u kesici kapalı iken açılıp kapatılabilir. 4.Transfer Ayırıcısı Çift bara sisteminde ana barayla transfer barayı birle tirir. Alt olduu kesici kapalı iken açılıp kapatılabilir. 5.Topraklama Ayırıcısı Gerilim altında bulunmayan elektrik devrelerinin toprakla irtibatını sa lar. Bu tip ayırıcılar; hat ayırıcısı, kesici, bara ayırıcısı, transfer ayırıcısı, by-pass ayırıcısı varsa kar ı tarafın ayırıcısı ve varsa kar ı tarafın ayırıcısı açılmadan kapatılamaz. Yapılarına Göre Ayırıcılar: Bıçaklı ayırıcılar Sigortalı ayırıcılar Güç ayırıcıları
20
12.1. Ayırıcıların Muhtelif Arızaları
Mesnet izolatörü kırık, çatlak olabilir tici kolların kırık olması Sabit ve hareketli kontakların ayarının bozulması Sabit ve hareketli kontakların deforme olması Mekanizma arızaları Kilitleme tertibatı arızaları Topraklama bıçaklarında kötü temas
13. KESCLER Yüklü devreleri güvenli olarak açıp, kapamaya yarayan sistem elemanlarıdır. Dört çeittir; 1) Yalı Kesiciler 2) SF6 Gazlı Kesiciler 3) Vakumlu kesiciler 4) Havalı kesiciler
Yalı Kesicilerde Arkın Söndürülmesi Kesiciye gelen açma kumandası ile birlikte, sabit kontaktan ayrılan hareketli kontak arasında bir ark meydana gelir. Ark yolu üzerinde bulunan ark hücrelerine girer, ark’ın ısı etkisinden dolayı yada bir miktar yanma olur. Yanmadan dolayı meydana gelen gaz, söndürme hücresi içinde basınç dengeleme odasına gider. Bu anda kesicinin içinde meydana gelen basınç, ark yaı söndürme hücresine iter ve arkı söndürür. Vakumlu Kesicilerde Ark’ın Söndürülmesi Kesiciye açma kumandası geldi inde, kontaklar birbirinden ayrılmaya ba larlar, iki kontak arasındaki akım sıfıra ula ana kadar ark devam eder, akım sıfıra gelince ark söner. Vakum hücresi içerisinde biri sabit di eri dıarıdan hareket alan kar ılıklı disk eklinde BAKIRKROM alaımı iki kontak ve havası tamamen alınmı bir kap ile KERAM K silindirden oluur. Bir ucu hareketli konta ın aftına dier ucu havası bo altılmı kaba balı olan metal körük vardır. Bu metal körük; havası alınmı hücre ile dı havanın arasındaki sızdırmazlı ı salar.
14.SONUÇ Stajda iletme ortamının nasıl oldu u ve ne gibi sorunlarla kar ılaıldıı görüldü. Kullanılan elektrik ve elektronik aygıtların nasıl oldu u ve ne i e yaradıı örenildi. Trafo merkezi, elektrik panoları, klima sistemi, elektronik kart tamiri, kompanzasyon panoları ve nasıl yapıldı ı, fabrikada kullanılan AC (senkron, asenkron motor) makineler ve DC makineler hakkında bilgi edinildi. letmede çalıırken herhangi bir sorunla karılaıldıında bu sorunu çözmek için; geçici çözümler de il, kalıcı çözümler bulmak gereklidir. En önemlisi fabrika da hereyden önce can güvenli ine dikkat etmek.
21
Kaynaklar: ..
22
