Eduardo Galeano, Εδουάρδο Γκαλεάνο-Γυναίκες-Πάπυρος (2015)

EDUARDO GALEANO

rYNAIK

uειόφpπσn: Ισutιvn Κπvσtι

ΠΑΠΥΡΟΣ

:.c

σι

c

-~

"'

:!:

ο

ϊΞ

Q)

σι :::ι

LiJ

@

Ο Εδουάρδο Γκαλεάνο γεννήθηκε το στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης.

1940 Το 1973

εξορίστηκε και κατέφυγε στην Αργεντινή, και κατόπιν στην Ισπανία. Το

1985,

ύστερα

από την πτώση της δικτατορίας, επέστρεψε στην πατρίδα του. Τα βιβλία του, ανάμεσά τους η τριλογία Μνήμη της φωτιάς και οι Καθρέφτες, διαρρηγνύουν τα σύνορα που

ορίζουν τα διάφορα λογοτεχνικά είδη. Στο έργο του συγκλίνουν η λογοτεχνική αφήγηση και το δοκίμιο, η ποίηση και το χρονικό, και επιχειρείται η σύνθεση της πραγματικότητας και της μνήμης.

Τιμήθηκε μεταξύ άλλων με το Βραβείο

Casa de las Americas, το Βραβείο Aloa, το Americaπ Book Award, το Βραβείο για την Πολιτισμική Ελευθερία του Ιδρύματος Λάναν, το σουηδικό Βραβείο Ντάγκερμαν

κ.ά. Ο Εδουάρδο Γκαλεάνο υπήρξε ένας από τους πιο θερμούς υπερασπιστές των κοινωνικών και πολιτικών ελευθεριών σε όλο τον κόσμο. Πέθανε στο Μοντεβιδέο τον

Απρίλιο του

2015.

ΕΞΩΦΥΛΛΟ:

© Nπamdi

Okoπkwo

http://www.πnamdiart.com

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

Σειρά

LETRAS Ισπανόφωνοι και ποpτογαλόφωνοι συγγραφείς

Τίτλος πρωτοτύπου:

MUJERES

Copyright © Eduardo Galeano © Siglo XXl de Espafίa Editores, S.A., 2015 για την ελληνική έκδοση

© ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015, Πάπυρος Γραφικές Τέχνες Α.Ε. Πανεπιστημίου

46, 10678 Αθήνα

www.papyrosonline.gr Η μετάφραση του βιβλίου έγινε στο Διεθνές Κέντρο Μεταφραστών της

Ubersetzerhaus Looren. ΚΕΝΤΡΙΚΉ ΔΙΑθΕΣΗ:

Πανεπιστημίου

lSBN

46, Αθήνα

978-960-486-111-8 /

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατ~ύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν.2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμ­ βάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Αn:αγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φω­ τοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή κα:ι η εν γένει εκμετάλλευση μέρους ή του συνόλου του έργου.

EDUARDO GALEANO

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

Μετάφραση ΙΣΜΗΝΗ ΚΑΝΣΗ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΑΠΥΡΟΣ

Περιεχόμενα Προλεγόμενα

Σεχραζάντ

................................................................. .

...................... .

.. ··········································· ... 3

Γεννιέται το σύγχρονο μυθιστόρημα Το πάθος της αφήγησης Τιτούμπα

(1)

............................ .

.. .. .... ... .. ... .... ... .....

4

..... ............ ... .. .. ....... ... ... ... .

5

. ............................................. 6

Οι γυναίκες των θεών

...... .

Λίγα λόγια για τη λέξη

(IV) ........ .

Προφητείες

............................... 7 . ... 9

............................................. .

Φωνές της νύχτας Η τηλεόραση Το ντουέτο

........................ .

10 . ............... 11

..................................................................... . ................................................ .

Ένα σχέδιο στον τοίχο

.............................................. .

Ο κόσμος μικραίνει

... .... ... ..... .. .... ... ..... ..... ... ... .... .... .... ... .... ... .. 16

Η γυναίκα που διέσχισε τρεις αιώνες Παγκόσμια Ημέρα των Αυτοχθόνων

Λουίζ

12

........................................................................ .

κάποια που δεν ξεχνά

Φλόρενς

1

........ ..............

17

.. .... .... ... ............ ... .. ..

................................. ............... .............................

................................ .

········································ . 21

Δεν μπόρεσαν να το γιορτάσουν

..... .... ... ... ......... .. ... .... .... .. ....

22

........................................................... 23

Οι μητέρες της Πλατείας Μα'iου

Ύμνος στη φιί\ία

19 . ... 20

Επικίνδυνο να δημοσιεύεις

Χύνοντας δάκρυα

18

.. ...... ... ... .... ... ..... .. . .. ....... .. 24

. ............................ ..... ... ... ....

............... 25

Κάποιες γυναίκες εμποδίζουν την ομαλή τέλεση των αχράντων μυστηρίων Μάρμαρο με πνοή

... .. ... .... ... .. ... ... ... .. ... ..... ... ... .. ... . 27

............ ... . ... ... .... .. ....... .... ... ... ... .... .

...... 29

Σάρλοτ

................................................................................. 30

Ουράκα

.................................................................................... 31

Αγία Τερέζα

.............................................................................. 32

Η γιαγιά

....................................................................... 33

Μαρία του Σταυρού

Εβίτα

................................ .

.. ..................... 34

.................................................. ..

.. .................... 36

Αλφονσίνα

Σουκάινα

..................... .

.. ............................................... 37

........................ .

.. ............................................. 38

Κονθεπθιόν Ιερόσυλες

.......................................................................... 39

................................................................................ 40

Ούτε η Σούζαν πλήρωσε Οι πρωταθλήτριες

.... .... .. . . ................................ 41

................................................................. 42

Η Ταμάρα πετάει δυο φορές Θαλάσσια ταξίδια

.................................................................. 44

Η πρώτη γυναίκα ναύαρχος Χατσεπσούτ Αμαζόνες Αϊσά

................................................. 43 ................................................... 45

........ ...... ... ...... ... ....

.. ............................ 46

....................... .

....................... 47

.................................... .

Η πολεμόχαρη αγία

..................... 48

....... ....... .. .... ............. ...

Ηρωίδες της Βραζιλίας

Οι ηρωίδες της Μεξικανικής Επανάστασης Χάριετ

.. 49

.................................................. 51 ......................... 52

................................................................................. 53

Το δικαίωμα στο θάρρος

. ...... ...... ... .. . ... .. ... .. .. .. .. .. .. .. ... .. .. .... 54

Η Όλγα κι εκείνος .............................................................. 55 Το διαζύγιο ως τρόπος υγιεινής ζωής Προσοχή: Ποδήλατα!

Ντόρια

.... ... .... ... ................... ..... .. ... .... ... ....

58

.............................................................................. 59

Αλίσια Μορό Κάποτε

.. .. ..... ... .. .. ... .... .. .. .. .. .. ................................ 60

................................................................................. 61

Οι γυναίκες της Κομμούνας Ματίλντε

.................................................. 62

........................................................ .

Το παπούτσι Η θεά

.................................. 57

............................................................... ..

............................................................................ .

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

νiί

Μαρία Παντίλια Ίσις

..............................

.......................................

Κλεοπάτρα Θεοδώρα

Τρότουλα

. .. .............................................

71

.......................................... .

........................................................... .

............... 75

.. .......................... ' 76

.................................. .

Πέντε γυναίκες

Οι.γυναίκες είναι άτομα Μανουέλες

.................. 79

.......................................................

................... ..

80

.. ............................................ 81

................................................................................. 82

Ο κληρονόμος

....................................................... 83.

Απαγορευμένα πουλιά Η ανθοκόμος

....................................................... 84

.....................................................................

Προσαρμογή στην πραγματικότητα Το καρναβάλι ανοίγει φτερά

Η τέχνη της ζωής

.............................

85 86

.............................................. 88

Απαγορεύεται η ευχαρίστηση

................. ..

........................................ 89 . ........................................ 90

........................................................................................ 91

Η μητέρα των δημοσιογράφων Οι ηλικίες της Άντα

............................................ 93

............................................................... 94

Γεννήθηκε μια ταραχοποιός

................................................ 95

Μια ακόμη εξόριστη

............................................................. 96

Η νύχτα των Κούνα

................................................................ 97

Δίχως αποχαιρετισμούς

.......................................................... 98

Χρονικό της Μπογκοτά

...... .

Χωρίς ψυχή

νίίί

.. ............. 77

.................................................................. 78

Ο λαός της Αργεντινής, έρημος χωρίς εκείνη

Μαρί

""' 73

74

.... .

....................................... ..

Αλεξάνδρα

Βικτόρια

""" 72

................................... .

Απαγορεύεται το τραγούδι

Μπέσι

..................................... 68

............................................................................. 69

Η ανάσταση της Μαρίας Ασπασία

.. ........................... 67

······································· 99 ........................................................................ .. 100

ilEPIEXOMENA

Φρίντα

................................................................................... .

Ισιδώρα Σάρα

.......... .

102

................................ .

Κάρμεν Μιράντα

104

.... .

Μια επικίνδυνη γυναίκα Η ακροβάτισσα

103

................................. .

Οι ηλικίες της Ζοζεφίν

Η νύχτα

101

105

........ .

107

...................... .

. ...... 108

(1) .............................. .

Η ιστορία του κροκόδειλου Διαβολικά έργα Η γυναίκα (Ι)

.

110

....................... .

..

................................................... .

Έρως ερώτων Οι μάγισσες

117

..................................................................... .

Μια γυναίκα που δεν καίγεται Η γυναίκα (ΠΙ)

...........................................................

Εξομολόγηση καλλιτέχνη

Η νύχτα

118

119

..................................................................... .

Η γυναίκα που φεύγει

Τα λουλούδια

......................... .

.......................................

120 121 122

...................... .

123

(2) .................................... .

124

Περί κατασκοπείας

125

Η νύχτα

126

(3) ......... .

Κλέβω και με κλέβουν Οι Εβραίες Υπατία

.....

........ .

130

....................... .

Ηρωίδες Μάγια

133

Η γκιλοτίνα

Δελμίρα

131 132

Ολυμπία

Η εγγονή

.. .. 127

.....

............... .

..................... . ........................... .

134 135 136

Οι ηλικίες της Ρόζας Μαρίας

137

Μαριάνα

139

................................... .

ΙIΕΡΙΕΧΟΜΕΝΛ

ix

Μαριανέλα

........................................................................... .

Μέθοδος κατά της ανυπακοής Η Καμίγ ανασταίνεται Έμιλι

.......... ..

························ ..... 142

.................................... .

143

Δεν είναι εκείνοι, αλλά εκείνες

............................. .

144

Απαγορεύεται να είσαι γυναίκα

..

145

Οι ηλικίες της Ιωάννας της Τρελής

Η ατίμωση

....................

Ημέρα αφιερωμένη στον Θηλασμό

Η φυγή

.... ..

146

.. ........................ .

(2) ...........

.. ... 148

.. .

149

.. .............. ..

150

Δομιτίλα

.............................................................................. . 151 Πώς να καλλιεργείς τον τρόμο (5) .............. . 152 Πώς να καλλιεργείς τον τρόμο Μητέρα του εκπολιτισμού Κέρινες κούκλες Ρ~

(3) ....

....

153

.. ................ ..

154

................................................................ .. 155

....................................................... .

156

Μέριλιν

157

Αφροδίτη

158

Ένα επικίνδυνο όπλο

............................................ .

Απεργία με κλειστά πόδια Οι Ρωμαίες

.. ...... ..........

..............

159 160

.................

161

Οι ηλικίες της Άννας

162

Μια γυναίκα αφηγείται

..

163

Σκυμμένη πάνω από τα συντρίμμια,

μια γυναίκα ψάχνει Η πορνεία είναι...

................

........................................

Όταν η Λέλια δουλεύει...

Η πείνα

166

(1) ...................... ........................ ....................... .. .. .. .. .. .. .. .. ..

(6) .............................. ................ .........................

Γυναικεία καμώματα

Χ

165

.. .. .. .. .. .. .. ..

Παγκόσμια Ημέρα της Οικιακής Εργασίας

Απόψεις

164

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

.......... .

167 168 169

Ο Διάβολος είναι γυναίκα Περί αφιερωμάτων

...................... .

..... .

173

Παγκόσμια Ημέρα κατά της ενδοοικογενειακής βίας Ο τροχός της ζωής Οι αόρατοι

......................................

................................................ .

....... 174

.................. 175 176

Ο δαίμονας της Τασμανίας

.................... .

177

Και άλλα κλεμμένα παιδιά

............................ .

178

Το Σχέδιο Κόνδωρ Μνήμη του μέλλοντος Εκτός τόπου

Οι αόρατες Ηχώ

179

.

....... .

181

....... .

182

............................. .

Σαπφώ

..... .

Μαρίες

... .

Χουάνα

.. .

Δεν μου αρέσει να μου λένε ψέματα Σάλι

180

.

................................................. .

Νύχτες στο χαρέμι Μια παρείσακτη Αποχαιρετισμός

Πηγές

........ 192

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΛ

Xi

Προλεγόμενα Ο ηθοποιός που υποδύεται τον Λεόλο στην εξαίρετη ταινία του Ζαν-Κλωντ Λωζόν, με τα σημάδια της τρέλας και του τρόμου πάνω του, επαναλαμβάνει: Όταν ονειρεύομαι, δεν είμαι τpελός, όταν ονειpεύομαι, δεν είμαι τpελός...

Ο Γκαλεάνο μάς αφηγείται έναν κόσμο τρελό, αλλά γεμάτο αξιοπρέπεια και όνειρα. Οι επιλογές λοιπόν έγιναν αναγκαστικά μέσα από το όνειρο και την ποίηση. Κάθε γυναίκα αντιπροσωπεύει τις γυναίκες. Όλες τους μάς σώζουν από την τρέλα. Όταν ο Γκαλεάνο γράφει, εγώ ονειρεύομαι, όταν ονειρεύομαι, δεν είμαι τρελός.

1

Σεχραζάvτ Κάποια τον είχε προδώσει, και ο βασιλιάς, για να εκδικηθεί, τις αποκεφάλιζε όλες.

Παντρευόταν το βράδυ και το ξημέρωμα χήρευε. Οι· παρθένες, η μία μετά την άλλη, έχαναν την αγνότητα και το κεφάλι τους.

Η Σεχραζάντ ήταν η μόνη που επέζησε την πρώτη νύχτα, και μετά άρχισε να διηγείται μια ιστορία με αντάλλαγμα άλλη μια μέρα ζωής. Εκείνες οι ιστορίες που η ίδια είχε ακούσει, είχε διαβάσει ή είχε φανταστεί, γλίτωναν το κεφάλι της. Τις έλεγε χαμηλόφω­

να:, στο σκοτάδι της κρεβατοκάμαρας, στο φεγγαρόφωτο. Καθώς τις διηγιότα:ν, ένιωθε ικανοποίηση κι έδινε ικανοποίηση, αλλά ήταν πολύ προσεχτική. Συχνά, την ώρα της διήγησης, ένιωθε τον βασιλιά να εξετάζει τον λαιμό της. Αν ο βασιλιάς βαριόταν, ήταν χαμένη.

Η τέχν!J της αφήγησης γεννήθηκε από τον φόβο του θανάτου. ---~-·---

-

--~---"

-

--

'

-

'

--

ΓΥΝΛΙΚΙΙΣ

3

Γεννιέται το σύγχρονο μυθιστόρημα Πριν από χίλια χρόνια, δυο Γιαπωνέζες έγραψαν σαν να είχαν γράψει τώρα.

Σύμφωνα με τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες και τη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, δεν γράφτηκε ποτέ καλύτερο μυθιστόρημα από την

Ιστορία: της Γκέντζι, της Μουρασάκι Σικίμπου, που εξιστορεί με θαυμάσιο τρόπο τις περιπέτειες του άνδρα και τις ταπεινώσεις της γυναίκας. Μια άλλη Γιαπωνέζα, η

Σοναγκόν, μοιράζεται με τη

Μουρασάκι την εξαιρετική τιμή να πλέκεται το εγκώμιό της χίλια χρόνια αργότερα. Με αφορμή το έργο της Βιβλίο κάτω από το μα~ιλάpι, γεννήθηκε το είδος ζονιχίτσοv, που στην κυριολε­

ξία σημαίνει «το τρέξιμο του πινέλου». Είναι ένα πολύχρωμο μωσαϊκό από σύντομες αφηγήσεις, σημειώσεις, ειδήσεις, ποιή­ ματα: αυτά τα κομμάτια, που μοιάζουν σκόρπια, χωρίς να εί­ ναι, μας προσκαλούν να εισχωρήσουμε σ' εκείνα τα μέρη και σ' εκείνη την εποχή.

ι.

4

EDUARDO GALEANO

Το πάθος της αφήγησης

(1)

Η Μαρσέλα βρέθηκε κάποτε στα χιόνια του Βορρά. Ένα βράδυ γνωρίζει στο Όσλο μια γυναίκα που τραγουδά και λέει ιστορίες. Ανάμεσα στα τραγούδια, αφηγείται όμορφα περιστατικά, λοξο­

κοιτάζοντας κάτι χαρτάκια:, ιΗαΥαδιαβ.άζε1)1:}tgγ!(Ι:)ςτην :r~χη :ηις,,

Η γυναίκα από το Όσλο φορά μια τεράστια φούστα γεμάτη τσέπες. Από τις τσέπες βγάζει ένα ένα τα χαρτάκια, που το καθέ­ να περιέχει μια όμορφη ιστορία, ιστορίες όλες με βάση και συ­

νέπεια, όπου κάποιοι άνθρωποι θέλουν να επανέλθουν στη ζωή

ως διά μαγείας. Και με τον τρόπο αυτό ανασταίνει ξεχασμένους

και πεθαμένους: μέσα από τα βάθη της φούστας της ξεπετάγό""'\

νται τα ανθρώπινα πλάσματα με τα οδοιπορικά και τους έρω-; τές τους, τrοΙJ εξακqλσμβούν να ζουy και να ~X,O.tJ\f
ΓΥΝΛΙΚΠt

Τιτούμπα Παιδί, την είχαν πιάσει στη Νότια Αμερική και την είχαν που­ λήσει πολλές φορές, κι από αφεντικό σε αφεντικό βρέθηκε στην πόλη Σάλεμ των Ηνωμένων Πολιτειών. Σ' εκείνο το άντρο του πουριτανισμού, η σκλάβα Τιτούμπα

υπηρετούσε στο σπίτι του πάστορα Σάμιουελ Πάρις. Τα κορίτσια του πάστορα τη λάτρευαν. Ονειρευόντουσαν με τα μάτια ανοιχτά όταν η Τιτούμπα τούς έλεγε ιστορίες με φα­

ντάσματα, ή διάβαζε το μέλλον τους στο ασπράδι του αυγού. Τον χειμώνα του 1692, όταν τα κορίτσια κατελήφθησαν από τον Σατανά, χτυπιόντουσαν κάτω και ούρλιαζαν, μόνο η Τιτούμπα κατάφερνε να τα ηρεμήσει, τα χάιδευε και τους ψιθύριζε ιστο-

ρίες μέχρι να τα πάρει ο ύπνος στην αγκαλιά της. Αυτό ακριβώς ήταν και η καταδίκη της: η Τιτούμπα είχε φέρει την Κόλαση στο ενάρετο βασίλειο των εκλεκτών του Θεού.

Η μάγισσα που έλεγε ιστορίες δέθηκε σ' έναν πάσσαλο στην κεντρική πλατεία κι ομολόγησε. Την κατηγόρησαν ότι έφτιαχνε γλυκά με συνταγές του Δια­ βόλου, και τη μαστίγωσαν μέχρι που το παραδέχτηκε.

Την κατηγόρησαν ότι χόρευε γυμνή στη σύναξη των μα­

γισσών, και τη μαστίγωσαν μέχρι που το παραδέχτηκε. Την κατηγόρησαν ότι κοιμόταν με τον Σατανά, και τη μα­

στίγωσαν μέχρι που το παραδέχτηκε. Κι όταν της είπαν πως συνένοχές της ήταν δυο γριές που δεν πατούσαν ποτέ το πόδι τους στην εκκλησία, η κατηγορού­

μενη έγινε κατήγορος, έδειξε εκείνες τις δυο δαιμονισμένες με το δάχτυλο, και δεν μαστιγώθηκε άλλο. Στη συνέχεια άλλες κατηγορούμενες κατηγόρησαν με τη σειρά τους. Και η κρεμάλα δούλευε ασταμάτητα.

6

EDUARDO GΑΙ.ΕΑΝΟ

.Ι

Οι γυναίκες των θεών

1939, Σάο

Σαλβαντόρ ντε Μπα'iα

Η αμερικανίδα ανθρωπολόγος Ρουθ Λάντες καταφθάνει στη

Βραζιλία. Θέλει να δει πώς ζουν οι μαύροι σε μια χώρα δίχως

ρατσισμό. Την υποδέχεται στο Ρίο ντε Ζανέιρο ο υπουργός Οσβάλντο Αράνια. Της εξηγεί πως η κυβέρνηση πρόκειται να καθαρίσει τη βραζιλιάνικη φυλή, που έχει βρομίσει από το μαύρο αίμα, διότι το μαύρο αίμα ευθύνεται για την οπισθο­ δρόμηση της χώρας. Από το Ρίο, η Ρουθ πηγαίνει στην Μπα'iα. Εκεί όπου κάποτε οι πλούσιοι αντιβασιλείς είχαν τον θρόνο τους, τη ζάχαρη και

σκλάβους, τώρα η πλειονότητα είναι μαύροι, κι οτιδήποτε έχει ενδιαφέρον είναι μαύρου χρώματος, από τη θρησκεία και τη μουσική μέχρι το φαγητό. Ωστόσο, όλοι στην Μπα'fα πιστεύουν,

ακόμα και οι μαύροι, πως το λευκό δέρμα είναι ανώτερης ποιό­ τητας. Όλοι, όχι. Η Ρουθ ανακαλύπτει την υπερηφάνεια της μαύρης φυλής στις γυναίκες των αφρικανικών ναών. Σ' εκείνους τους ναούς υπάρχουν μόνο γυναίκες, μαύρες ιέρειες, που δέχονται στο κορμί τους τους θεούς της Αφρικής. Στρουμπουλές και καλογυαλισμένες σαν μπάλες κανονιού, προ­

σφέρουν στους θεούς τα ευτραφή κορμιά τους, ίδια φιλόξενα σπίτια, όπου χαίρεσαι να περνάς την ώρα σου.

Σ' εκείνα τα σπίτια οι θεοί μπαίνουν κι αρχίζουν τον χορό. Οι γυναίκες, που έχουν καταληφθεί από τους θεούς, δίνουν θάρ­ ρος και παρηγοριά: στον λαό, και από το στόμα τους ακούγονται οι φωνές της μοίρας. Οι μαύρες ιέρειες της Μπα'fα έχουν εραστές, όχι συζύγους. Ο γάμος δίνει γόητρο αλλά σου στερεί την ελευθερία και τη χα­ ρά. Καμιά τους δεν επιθυμεί να παντρευτεί ενώπιον του ιερέα ή του δικαστή: καμιά δεν θέλει να είναι δεσμευμένη σύζυγος,

ΓΥΝΑΙΚΙ!Σ

7

γυναίκα του τάδε. Με το κεφάλι ψηλά και το ελαφρό λίκνισμά τους, οι ιέρειες περιφέρονται σαν βασίλισσες της Δημιουργίας. Με τον τρόπο αυτό καταδικάζουν τους άνδρες σε ένα αβάστα­ χτο μαρτύριο: να ζηλεύουν τους θεούς.

8

EDUARDO GALEANO

Λίγα λόγια για τη λέξη

(IV)

Η Μάγδα Λεμονιέρ κόβει α:πό τις εφημερίδες λέξεις κάθε μεγέ­ θους, και τις φυλάει σε κουτιά. Τις οργισμένες λέξεις τις φυ­ λάει σε κόκκινο κουτί. Τις λέξεις αγάπης, σε πράσινο κουτί.

Τις ουδέτερες, σε μπλε κουτί. Τις μελαγχολικές, σε κίτρινο

κουτί. Κα:ι σ' έ_νι:_ ~~~~~Υ.9,,!<<:'ιJ:rί,ψ~/ί,~~~.~~~:JiΞΥ~;έ~~~ξεϊ.ς..'>

Συχνά avοίγει τα: κουτιά κα:ι τα τοποθετεί ανάποδα: πάνω

στο τραπέζι, έτσι ώστε οι λέξεις να: α:να:κα:τευτούν όπως τους

γουστάρει. Τότε οι λέξεις τής λένε τι συμβαίνει, και τι πρόκει­ ται να συμβεί.

fYNAIK/!I:

f

Προφητείες

(1)

Στο Περού, μια μάγισσα με έρανε με κόκκινα τριαντάφυλλα και στη συνέχεια μου είπε τη μοίρα μου. Ότι: «Σ' ένα μήνα, θα σου απονείμουν μια διάκριση.» Εγώ γέλασα. Γέλασα με την απέραντη καλοσύνη εκείνης της

άγνωστης γυναίκας, που με έρανε τριαντάφυλλα και ευχές για επιτυχία, και γέλασα με τη λέξη «διάκριση», γιατί έχει κάτι το κωμικό, και γιατί μου ήρθε στον νου ένας παλιός φίλος από τη γειτονιά μου, απλοϊκός αλλά εύστοχος στα σχόλιά του, που συ­ νήθιζε να λέει, υψώνοντας το δάχτυλο: «Αργά ή γρήγορα, οι συγγραφείς χαμπουργκεροποιούνται.» Γέλασα λοιπόν. Γέλασε κι εκείνη με το γέλιο μου.

Ένα μήνα αργότερα, ακριβώς ένα μήνα αργότερα, έλαβα στο Μοντεβιδέο ένα τηλεγράφημα. Στη Χιλή, έλεγε το τηλεγρά­ φημα, μου είχαν απονείμει μια διάκριση. Ήταν το βραβείο Χοσέ Καράσκο.

10

EDUARDO GALEANO

Φωνές της νύχτας Τα ξημερώματα εκείνης της μέρας του

44

π.Χ. η Καλπούρνια

ξύπνησε κλαίγοντας. Είχε ονειρευτεί ότι μαχαίρωσαν τον άνδρα της, κι ότι χαρο­ πάλευε στην αγκαλιά της. Η Καλπούρνια του διηγήθηκε το όνειρο και τον παρακάλεσε

κλαίγοντας να μείνει σπίτι, γιατί έξω παραμόνευε ο θάνατος. Όμως ο ανώτατος άρχων, ο διά βίου δικτάτορας, ο θεϊκός πολεμιστής, ο αήττητος θεός, δεν μπορούσε να πάρει στα σο­ βαρά το όνειρο μιας γυναίκας. Ο Ιούλιος Καίσαρ την παραμέρισε, και στον δρόμο προς τη Σύγκλητο της Ρώμης, περπάτησε ίσια στον θάνατό του.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

11

Η τηλεόραση Μου το αφηγήθηκε η Ρόσα Μαρία Ματέο, μια από τις πλέον δημοφιλείς μορφές της ισπανικής τηλεόρασης. Μια γυναίκα τής είχε γράψει ένα γράμμα, από κάποιο μακρινό χωριό, και την παρακαλούσε να της πει την αλήθεια:

«Όταν εγώ σας κοιτάζω, εσείς με βλέπετε;» Ο Ρόσα Μαρία μού είπε ότι δεν ήξερε τι ν' απαντήσει.

12

EDUARDO GALEANO

Το ντουέτο Η κιθάρα και η Βιολέτα Πάρα, είχαν μεγαλώσει μαζί. Όταν η μια καλούσε, η άλλη ερχόταν αμέσως. Η κιθάρα κι εκείνη γελούσαν, έκλαιγαν, ρωτούσαν η μια την άλλη, πίστευαν η μία στην άλλη. Η κιθάρα είχε μια τρύπα στο στήθος.

Το ίδιο κι εκείνη.

Στις

5 Φεβρουαρίου του 1967 η κιθάρα φώναξε, αλλά η Βιο­

λέτα δεν φάνηκε.

Δεν ξαναφάνηκε ποτέ.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

13

Κάποια που δεν ξεχνά Ποια γνωρίζει και αναγνωρίζει τα κατατόπια της αφρικανικής

ζούγκλας;

Ποια ξέρει να αποφεύγει τους επικίνδυνους κυνηγούς ελεφαντόδοντου και άλλα εχθρικά αγρίμια; Ποια αναγνωρίζει τα δικά της χνάρια και τα ξένα;

Ποια διαφυλάσσει τη μνήμη όλων των υπόλοιπων;

Ποια βγάζει ήχους που οι άνθρωποι δεν ξέρουμε να ακού­ σουμε ή να αποκωδικοποιήσουμε; Εκείνους τους ήχους που προκαλούν συναγερμό, παρέχουν βοήθεια, απειλούν, ή χαιρετούν, είκοσι χιλιόμετρα μακριά; Ο μεγάλος θηλυκός ελέφαντας. Η πιο γέρικη και σοφή.

Εκείνη που περπατά επικεφαλής του κοπαδιού.

14

EDUARDO GALEANO 1

,

1

Ενα σχέδιο στον τοίχο

Σε κάποια κρεβατοκάμαρα στον Κορινθιακό Κόλπο, μια γυναί­ κα παρατηρεί στο φως της φωτιάς το προφίλ του κοιμισμένου εραστή της. Η σκιά του απλώνεται στον τοίχο.

Ο εραστής που είναι ξαπλωμένος πλάι της Θα φύγει. Μόλις

ξημερώσει, θα πάει στον πόλεμο, στον θάνατο. Το ίδιο και η σκιά του, η πιστή του συντρόφισσα, θα φύγει και Θα πεθάνει μαζί του. Είναι ακόμα νύχτα. Η γυναίκα παίρνει ένα κάρβουνο από τη φωτιά και σχεδιά­ ζει στον τοίχο το περίγραμμα της σκιάς του. Αυτές οι γραμμές δεν θα φύγουν.

πως δεν θα μπορούν να την αγκαλιάσουν, όμως θα βρίσκονται εκεί.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

15

Ο κόσμος μικραίνει Η 21η Φεβρουαρίου είναι αφιερωμένη στις Μητρικές Γλώσσες. Κάθε δύο εβδομάδες πεθαίνει μια γλώσσα.

Ο κόσμος μικραίνει όταν χάνονται ανθρώπινες λέξεις, όπως όταν χάνεται η ποικιλία των φυτών και των ζώων του.

Το

1974 πέθανε η Άνχελα Λόιχ, μια από τις τελευταίες Ινδιά­

νες της φυλής Όνα στη Γη του Πυρός, εκεί κάτω στα πέρατα του

κόσμου. Ήταν η τελευταία που μιλούσε τη γλώσσα της.

Η Άνχελα τραγουδούσε μονάχη, χωρίς κανέναν ακροατή, σε μια: γλώσσα: που κανείς πλέον δεν τη θυμόταν: Ακολουθώ τα χνάρια εκείνων που έφυγαν. Έχωχιχθεί.

Τα παλιά: χρόνια οι Όνα λάτρευαν πολλούς θεούς. _9 ανώ­

τερ9ς_~ε,(ίςονομαζότα:ν ΙΊεμάρυλκ.

Πεμά:ο~λκ σήμαινεΔ~S!ι,

16

EDUARDO GALEANO

Η γυναίκα που διέσχισε τρεις αιώνες Η Άλις γεννήθηκε σκλάβα το 1686, κι έζησε σκλάβα εκατόν

δεκαέξι χρόνια. Όταν πέθανε, το 1802, μαζί της πέθανε κι ένα κομμάτι από τ-η μνήμη των Αφρικανών της Αμερικής. Η Άλις δεν ήξερε να διαβάζει ή να γράφει, όμως η ίδια ήταν tνα πλήθος από φωνές, που διηγιόντουσαν και τραγουδούσαν μύθους από τα παλιά, αλλά και πρόσφατες ιστορίες. Μερικές

από εκείνες τις ιστορίες αφορούσαν τους σκλάβους που η ίδια βοηθούσε να δραπετεύσουν. Στα ενενήντα της τυφλώθηκε.

Στα εκατόν δύο, ξαναβρήκε το φως της:

«0 Θεός το έκανε», είπε, «δεν μπορούσε να μ' αφήσει έτσο). Την έλεγαν Άλις του Φέρι Ντανκς. Πηγαινόφερνε επιβάτες

με το φέρι στον ποταμό Ντέλαγουερ, στην υπηρεσία του αφέ­ ντη της.

Όταν οι επιβάτες, που ήταν πάντα λευκοί, κορόιδευαν τη γριούλα, εκείνη τους άφηνε να περιμένουν στην άλλη όχθη του

ποταμού. Φώναζαν, ξεφώνιζαν, αλλά δεν τους έδινε σημασία. Παλιά ήταν τυφλή, τώρα έκανε την κουφή.

ΓΥΝΑΙΚΙΙΙ:

ι1

9 Παγκόσμια Ημέρα των Αυτοχθόνων Η Ριγκομπέρτα Μεντσού γεννήθηκε στη Γουατεμάλα, τεσσερισή­ μισι αιώνες ύστερα από την απόβαση του Πέδρο ντε λλβαράδο,

και πέντε χρόνια μετά την απόβαση του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Το

1982, όταν ο στρατός ισοπέδωσε τα βουνά των Μάγια, όλη

σχεδόν η οικογένεια της Ριγκομπέρτας αποδεκατίστηκε, ενώ το χωριό όπου είχε θαφτεί ο ομφάλιος λώρος της για να ριζώσει στη γη είχε διαγραφεί από τον χάρτη. Δέκα χρόνια αργότερα, όταν παρέλαβε το Βραβείο Νομπέλ Ειρήνης, είπε:

«Λαβαίνω αυτό βραβείο ως φόρο τιμής στον λαό Μάγια, παρότι έρχεται με πεντακόσια χρόνια καθυστέρηση.» Οι Μάγια είναι υπομονετικοί άνθρωποι. Επέζησαν των σφα­ γών πέντε αιώνων. Γνωρίζουν πως ο χρόνος, όπως η αράχνη, γνέθει αργά.

18

EDUARDO GALEAJΙfO

Φλόρενς Η Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ, η πιο γνωστή νοσοκόμα του κόσμου, αφιέρωσε στην Ινδία τα περισσότερα από τα ενενήντα της χρό­ νια, παρόλο που ποτέ δεν επισκέφθηκε τη χώρα που αγάπησε. Η Φλόρενς ήταν μια άρρωστη νοσοκόμα.

κολλήσει μια

ανίατη αρρώστια στον πόλεμο της Κριμαίας. Όμως από την κρε­ βατοκάμαρά της στο Λονδίνο έγραψε αμέτρητα άρθρα και γράμ­ ματα, με τα οποία προσπαθούσε να αφυπνίσει τη βρετανική κοι­

νή γνώμη για την ινδική πραγματικότητα. Για την αδιαφορία της αυτοκρατορίας ως προς τους λιμούς: Πέ­ ντε φορές περισσότεροι νεκροί ιχπ' ό,τι στον Γαλλοπρωσικό Πόλε­ μο. Ο κόσμος έχει άγνοια. Κανείς δεν μιλάει για την πείνα στην Ορίσα, ενώ το ένα τρίτο τον πληθυσμού αφήνεται σκόπιμα; στη

μοίρα τον, και η γη έχει ασπρίσει ιχπό τα κόκαλα των πεθαμένων.

Για την αγροτική ιδιοκτησία: Το ταμπούρλο πληρώνει για; να το χτυπήσεις. Ο φτωχός αγρότης πληρώνει για ό,τι κι αν κάνει, αλ­ λά και για ό,τι δεν κάνει ο γαιοκτήμονας, και που αναγκάζεται να κάνει ο φτωχός αγρότης στη θέση τον.

Για την αγγλική δικαιοσύνη στην Ινδία: Μας λένε ότι ο φτωχός αγρότης έχει την ιχγγλική δικαιοσύνη να τον υπερασπίζεται, αλ­ λά δεν είναι έτσι. Πώς μπορείς να έχεις κάτι που δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις; Για την υπομονή των φτωχών: Οι αγροτικές ε:ξεγέρσεις είναι πι­ θανό να μετατραπούν σε συνηθισμένο φαινόμενο στην Ινδία. Δεν είμαστε σίγουροι ότι όλα αυτά τα εκατομμύρια των σιωπη­

λών και καρτερικών Ινδών θα ζούνε πάντα μέσα στη σιωπή και

_

την καρτερικότητα. ---------Όσοι δεν έχ_οvν
~qy_Q_!D'Jovς κουφούς θα ~οιίσουν.

~

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

19

Λουίζ «Θέλω να μάθω όλα όσα ξέρουν», τους εξήγησε. Οι εκτοπισμένοι σύντροφοι την προειδοποίησαν ότι το μόνο που ήξεραν εκείνοι οι άγριοι ήταν να τρώνε ανθρώπινη σάρκα: «Δεν θα βγεις ζωντανή.»

Όμως η Λουίζ Μισέλ έμαθε τη γλώσσα των αυτόχθονων της Νέας Καληδονίας, χώθηκε στη ζούγκλα και βγήκε ζωντανή.

Της εξιστόρησαν τα βάσανά τους και τη ρώτησαν γιατί την είχαν στείλει εκεί: «Σκότωσες τον άντρα σου;»

Εκείνη τους αφηγήθηκε τα γεγονότα της Κομμούνας. «Α, είσαι μια ηττημένη, όπως κι εμείς», της είπαν.

20

EDUARDO GAL!'ANO

Επικίνδυνο να δημοσιεύεις Το

2004 η

κυβέρνηση της Γουατεμάλας έσπασε για πρώτη φορά

την παράδοση της ατιμωρησίας, και αναγνώρισε επισήμως ότι η Μίρνα Μακ είχε δολοφονηθεί κατόπιν εντολής του προέδρου της χώρας.

Το έγκλημα της Μίρνας ήταν μια απαγορευμένη έρευνα. Παρά τις απειλές, είχε εισχωρήσει στις ζούγκλες και τα βουνά

όπου οι Ινδιάνοι που είχαν επιζήσει από τις επιδρομές του στρα­ τού περιπλανιόντουσαν εξόριστοι στην ίδια τους τη γη. Και είχε καταγράψει τις φωνές τους. Το

1989, σε

ένα συνέδριο κοινωνικών επιστημών, ένας αν­

θρωπολόγος από τις Ηνωμένες Πολιτείες είχε παραπονεθεί για την πίεση που ασκούν τα πανεπιστήμια για συνεχείς δημο­ σιεύσεις: «Στη χώpα μον», είπε, «αν δεν δημοσιεύεις, θεωpείσα~ νεκpός». Και η Μίρνα είχε πει: «Στη χώpα μου, θεωpεiσαι νεκpός αν τυχόν δημοσιεύσεις.» Εκείνη είχε δημοσιεύσει. Τη σκότωσαν με απανωτές μαχαιριές.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

21

Δεν μπόρεσαν να το γιορτάσουν εργάτες της γης στην Παταγωνία είχαν ξεσηκωθεί και απερ­ γούσαν διότι ο μισθός ήταν λίγος και οι ώρες δουλειάς πολλές. Ο στρατός της Αργεντινής ανέλαβε να επαναφέρει την τάξη. Το να σκοτώνεις είναι κουραστικό. Τη νύχτα της 17ης Φε­ βρουαρίου

1922

οι στρατιώτες, εξαντλημένοι από την πολλή

δουλειά, πήγαν στο πορνείο του λιμανιού Σαν Χουλιάν, για να ανταμειφθούν όπως τους άξιζε. Όμως οι πέντε γυναίκες που δούλευαν εκεί τους έκλεισαν

την πόρτα στα μούτρα, και τους έδιωξαν με τις φwνές: δολοφό­ νοι, πάρτε δρόμο, δολοφόνοι ...

Ο Οσβάλντο Μπάγερ κράτησε τα ονόματά τους: Κονσουέλο Γκαρσία, Άνχελα Φορτουνάτο, Αμάλια Ροντρίγκες, Μαρία Χου­ λιάτσε και Μοντ Φόστερ. Οι πόρνες. Οι άξιες.

22

EDUARDO GALEANO

Γ1

·

Χύνοντας δάκρυα

Στη ζούγκλα του Αμαζονίου, στον Ισημερινό, οι Ινδιάνοι Σουάρ

κλαίνε μια ετοιμοθάνατη γριούλα. Την κλαίνε, στο προσκέφα­ λο της τελευταίας της πνοής. Ένας μάρτυρας, φερμένος από άλλα μέρη, ρωτά: «Γιατί κλαίτε μπροστά της, εφόσον είναι ακόμα ζωντανή;» Κι εκείνοι του απαντούν: «Για να ξέρει ότι την αγαπάμε πολύ.»

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

23

Οι μητέρες της Πλατείας Μα'ίου 1977, Μπουένος Άιρες Οι μητέρες της Πλατείας Μα'iου, χορός σε ελληνική τραγωδία, γεννήθηκαν από τα ίδια τους τα παιδιά.

Κρατώντας τις φωτογραφίες των εξαφανισμένων, φέρνουν

βόλτες και ξανά βόλτες γύρω από την πυραμίδα μπροστά στο ροζ Προεδρικό Μέγαρο, με την ίδια εμμονή που παίρνουν σβάρ­ να και όλα τα στρατόπεδα, τα αστυνομικά τμήματα και τις εκ­

κλησίες. Στεγνές από το κλάμα, απελπισμένες από την αναμο­

νή για τα Παιδιά που είχαν και που δεν έχουν πια, και που μπο­ ρεί κάπου να βρίσκονται, ποιος ξέρει:

«Ξυπνάω και νιώθω πως είναι ζωντανός», λέει μια, λέν~ όλες. «Όλο το πρωινό το περνάω στην πορεία. Το μεσημέρι πε­ θαίνει. Το απόγευμα ανασταίνεται. Τότε αρχίζω πάλι να πιστεύω πως θα ξανάρθει, και βάζω ένα πιάτο ακόμα στο τραπέζι, όμως ξαναπεθαίνει, και το βράδυ πέφτω νυσταγμένη, δίχως καμιά ελπίδα. Ξυπνάω την επομένη και νιώθω πως είναι ζωντανός ... » Τις αποκαλούν τρελές. Συνήθως δεν μιλάνε γι' αυτές. Η κα­

τάσταση έχει εξομαλυνθεί, και το δολάριο είναι φτηνό, το ίδιο φτηνοί είναι και ορισμένοι άνθρωποι. Οι τρελοί ποιητές αργο­ πεθαίνουν, ενώ κάποιοι άλλοι ποιητές φιλούν το σπαθί συναι­

νώντας με τη σιωπή και τις κολακείες. Ο υπουργός Οικονομι­ κών κυνηγά λιοντάρια και καμηλοπαρδάλεις στην αφρικανική ζούγκλα, και οι στρατηγοί έχουν εξαπολύσει κυνηγητό στους εργάτες στις φτωχογειτονιές του Μπουένος Άιρες. Νέοι κανο­

νισμοί στο λεξιλόγιο επιβάλλουν να αποκαλείται η στρατιωτι­ κή δικτατορία Περίοδος Εθνικής Αναδιοργάνωσης.

24

EDUARDO GALEANO

Ύμνος στη φιλία Ο Χουάν Χέλμαν μού αφηγήθηκε το περιστατικό με μια γυναί­ κα, σε κάποια λεωφόρο του Παρισιού, που ξυλοκόπησε με την ομπρέλα της ολόκληρο το συνεργείο καθαριότητας του δήμου. Το συνεργείο προσπαθούσε να πιάσει τα περιστέρια όταν εκείνη εμφανίστηκε μέσα σε ένα ανεκδιήγητο Φορντ, ένα αυτοκίνητο για το μουσείο, από εκείνα που παίρνουν μπρος με τη μανιβέλα,

κι όρμησε κραδαίνοντας την ομπρέλα της. Με την ομπρέλα ως ράβδο δικαιοσύνης, άνοιξε δρόμο κι έκο­ ψε τα δίχτυα με τα περιστέρια μέσα. Και καθώς τα περιστέρια

έφευγαν μέσα σ' ένα λευκό πανικό, η γυναίκα άρχισε να χτυπά με την ομπρέλα της τους υπαλλήλους του δήμου. Το μόνο που μπόρεσαν να κάνουν εκείνοι ήταν να προστα­ τευτούν όσο καλύτερα μπορούσαν με τα χέρια τους, και να δια­ μαρτυρηθούν, διαμαρτυρίες που πήγαιναν στον βρόντο: λίγο σεβασμό, κυρία, σας παρακαλούμε, εμείς τη δουλειά μας κά­ νουμε, γιατί δεν πάτε να δείρετε τον δήμαρχο, ηρεμήστε, τι σας

έπιασε, αυτή η γυναίκα τρελάθηκε ... Όταν το χέρι της εξαγριωμένης γυναίκας κουράστηκε, κι ακούμπησε στον τοίχο να πάρει ανάσα, οι υπάλληλοι του δήμου

απαίτησαν μια εξήγηση. Μετά από μακρά σιωπή, είπε:

«0 γιος μου πέθανε.»

Είπαν ότι λυπόντουσαν πολύ, αλλά δεν έφταιγαν σε τίποτα. Είπαν επίσης ότι είχαν πολλή δουλειά εκείνο το πρωινό, γι' αυτό θα έπρεπε να καταλάβει ...

«0 γιος μου πέθανε», επανέλαβε εκείνη. Κι εκείνοι: μάλιστα, μάλιστα, όμως έπρεπε να βγάλουν το

ψωμί τους, εξάλλου υπάρχουν εκατομμύρια περιστέρια σε ολό­ κληρο το Παρίσι, και τα καταραμένα είναι σκέτη πληγή για την πόλη ...

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

25

«Καθάρματα», τους κεραυνοβόλησε εκείνη. Και καθώς απομακρυνόταν απ' όλους και όλα,

«0 γιος μου πέθανε κι έγινε περιστέρι.» Οι υπάλληλοι σώπασαν κι απόμειναν σκεπτικοί. Τέλος, δεί­ χνοντας τα περιστέρια που πετούσαν στον αέρα, και τα άλλα στις σκεπές και τα πεζοδρόμια, πρότειναν: «Κυρία, γιατί δεν παίρνετε τον γιο σας και να μας αφήσετε να δουλέψουμε με την ησυχία μας;» Εκείνη ίσιωσε το μαύρο της καπέλο. «Όχι, αυτό ποτέ!»

Κάρφωσε τα μάτια στους υπαλλήλους, χωρίς να τους βλέπει, σαν να ήταν από γυαλί, και

ήρεμα:

«Εγώ δεν ξέρω ποιο από τα περιστέρια είναι ο γιος μου, αλ­ λά και να το ήξερα, δεν θα τον έπαιρνα. Διότι, ποιο δικαίωμα έχω εγώ να τον χωρίσω από τους φίλους του;»

26

EDUARDO GALEANO

Κάποιες γυναίκες

εμποδίζουν την ομαλή τέλεση

των αχράντων μυστηρίων 1979, Μαδρίτη Σε μια μεγάλη εκκλησία της Μαδρίτης εορτάζεται η επέτειος της ανεξαρτησίας της Αργεντινής, με ειδική δοξολογία. Δι­ πλωμάτες, επιχειρηματίες και στρατιωτικοί είναι καλεσμένοι του στρατηγού Λεάνδρο Ανάγια, πρεσβευτή της δικτατορίας, η οποία

αναλάβει, στην άλλη άκρη του ωκεανού, να εξα­

σφαλίσει τη διαιώνιση της πατρίδας, της πίστης και άλλων ιδιοκτησιών.

Ένα λαμπερό φως διαπερνά τα βιτρό, και πέφτει στα πρό­ σωπα και τα ρούχα των παρευρισκομένων. Κυριακές σαν αυτή ο Θεός εμπνέει εμπιστοσύνη. Αραιά και πού, κάποιο διακριτικό

βήξιμο διακοσμεί τη σιωπή, ενώ ο ιερέας εκτελεί το καθήκον του: να διαφυλάξει τη σιωπή της αιωνιότητας, αιωνιότητας για τους εκλεκτούς του Θεού. Έρχεται η ώρα των αχράντων μυστηρίων. Περιτριγυρισμέ­

νος από σωματοφύλακες, ο Αργεντινός πρέσβης πλησιάζει το ιερό. Γονατίζει, κλείνει τα μάτια, ανοίγει το στόμα. Όμως ήδη ξεδιπλώνονται τα λευκά μαντίλια, οι γυναίκες τα φορούν στο

κεφάλι, και βαδίζουν από το κεντρικό κλίτος και από τα πλά­ για: οι μητέρες της Πλατείας Μα'f:ου προχωρούν αργά, με μετα­ ξένια βήματα, μέχρι που περικυκλώνουν τους σωματοφύλακες

που περικυκλώνουν τον πρέσβη. Τότε καρφώνουν το βλέμμα τους πάνω του. Απλά, τον κοιτούν. Ο πρέσβης ανοίγει τα μάτια, κοιτάζει όλες εκείνες τις γυναίκες που τον κοιτάζουν δίχως ν'

ανοιγοκλείνουν τα βλέφαρα, και καταπίνει το σάλιο του, ενώ το χέρι του ιερέα μένει μετέωρο, με την όστια ανάμεσα στα δά-

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

27

χτυλα. Η εκκλησία γέμισε με την παρουσία τους. Ξαφνικά στην

εκκλησία δεν υπάρχουν άγιοι ούτε Φαρισαίοι, μόνο ένα πλή­ θος από απρόσκλητες γυναίκες, όλες τους με μαύρα ρούχα και άσπρα μαντίλια, όρθιες, βουβές.

28

EDUARDO GALEANO

Μάρμαρο με πνοή Η Αφροδίτη ήταν η πρώτη γυμνή γυναίκα στην ιστορία της

ελληνικής γλυπτικής. Ο Πραξιτέλης τη σμίλεψε με τον χιτώνα πεσμένο στα πόδια της, αλλά η Κως απαίτησε από τον γλύπτη να την ντύσει. Όμως

μια άλλη πόλη, η Κνίδος, την καλωσόρισε προσφέροντάς της

έναν βωμό. Και στην Κνίδο έζησε η πιο γυναικεία θεά, η πιο θεϊ­ κή γυναίκα. Μολονότι κλειδωμένη και καλά φυλαγμένη, οι φύλακες δεν μπορούσαν να αποτρέψουν την εισβολή ορισμένων τρελά ερωτευμένων μαζί της.

Κάποια μέρα, μη αντέχοντας άλλο την παρενόχληση, η Αφροδίτη το 'σκασε.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

29

Σάρλοτ 1909, Νέα Υόρκη Τι θα συνέβαιvε αν μια γυvαίκα ξυπνούσε ένα πρωί μέταμορ­ φωμένη σε άνδρα; Και αν η οικογένεια δεν ήταν το πεδίο ασκή­

σεων όπου το αγόρι μαθαίνει να διατάζει, και το κορίτσι να υπα­ κούει; Και αν υπήρχαν παιδικοί σταθμοί; Και αν ο σύζυγος συμ­ μετείχε στην καθαριότητα του σπιτιού και στην κουζίνα; Και αν η αθωότητα γινόταν αξιοπρέπεια; Και αν η λογική και το συ­ ναίσθημα βάδιζαν παράλληλα; Και αν οι ρήτορες και οι εφημε­ ρίδες έλεγαν την αλήθεια; Και αν κανένας δεν ήταν ιδιοκτησία κανενός; Η Σάρλοτ Γκίλμαν παραληρεί. Ο αμερικανικός Τύπος τής

'

επιτίθεται, την αποκαλεί τερατώδη μητέρα, όμως τη μεγαλύτε­ ρη επίθεση τη δέχεται από τα φαντάσματα που κατοικούν στην

ψυχή της και της κατατρώγουν τα σωθικά. Αυτά, οι επικίνδυνοι εχθροί που έχει μέσα της, συχνά την κάνουν να λυγίσει. Όμως η Σάρλοτ πέφτει και ξανασηκώνεται, και συνεχίζει την πορεία της. Η ακούραστη αυτή οδοιπόρος ταξιδεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες, και με την πένα ή τη φωνή της καταγγέλλει έναν κό­ σμο φτιαγμένο ανάποδα.

30

EDUARDO GALEANO

·

Ουράκα Ήταν η πρώτη βασίλισσα της Ισπανίας. Η Ουράκα κυβέρνησε δεκαεφτά χρόνια, όμως η εκκλησια­

στική ιστορία τής αποδίδει μόνο τέσσερα.

Πήρε διαζύγιο από τον άντρα που της επέβαλαν, απηυδισμέ­ νη από τις προσβολές και τις κλοτσιές του, και τον πέταξε από το κρεβάτι και το παλάτι. Όμως η εκκλησιαστική ιστορία λέει πως εκείνος την απαρνήθηκε.

Για να δώσει στην Εκκλησία να καταλάβει ποιος είχε το πά­ νω χέρι και να της μάθει να σέβεται τον γυναικείο θρόνο, η βα­

σίλισσα Ουράκα έκλεισε στη φυλακή τον αρχιεπίσκοπο του Σα­ ντιάγο ντε Κομποστέλα και κατάσχεσε τους πύργους του, πράγ­

μα άδιανόητο σε χριστιανική γη. Όμως και πάλι η εκκλησια­

στική ιστορία λέει πως όλα εκείνα δεν ήταν παρά «μια έκρηξη του γυναικείου χαρακτήρα της, που συχνά παρεκτρεπόταν, κα­ θώς και του νοσηρού μυαλού της». Αγάπησε, ερωτεύτηκε, είχε εραστές και το γλεντούσε, όμως η εκκλησιαστική ιστορία λέει πως επρόκειτο για «συμπεριφορά

που ήταν αδύνατον να την περιγράψεις δίχως να κοκκινίσεις».

fΥΝΑΙΚΕΣ

31

Αγία Τερέζα Η Τερέζα της Άβιλα κλείστηκε σε μοναστήρι για να γλιτώσει τη συζυγική φυλακή. Καλύτερα δούλη του Θεού παρά του άνδρα.

Όμως ο Άγιος Παύλος είχε παραχωρήσει τρία δικαιώματα στις γυναίκες: «να υπακούουν, να υπηρετούν και να σωπαί­ νουν». Κι ο εκπρόσωπος του Θεού, ο πάπας, καταδίκασε την Τε­

ρέζα «επειδή ήταν φύση ανήσυχη, ανυπόταχτη κι ανυπάκουη, και με πρόσχημα την ευλάβειά της επινοούσε κανόνες για τις γυναίκες αντίθετους με εκείνους του Αγίου Παύλου, που είχε

πει ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να διδάσκουν». Η Τερέζα είχε ιδρύσει στην Ισπανία αρκετά μοναστήρια όπου οι καλόγριες δίδασκαν με επιτυχία, και στα διδάγματά τους' εκείνο που είχε σημασία ήταν η αρετή, όχι η καταγωγή, ενώ

αδιαφορούσαν για την καθαρότητα του αίματος. Το

1576

την κατήγγειλαν στην Ιερά Εξέταση, γιατί ο παπ­

πούς της, μολονότι υποστήριζε πως είναι παλιός χριστιανός, ήταν στην πραγματικότητα προσηλυτισμένος Εβραίος, και για­

τί οι μυστικιστικές της εξάρσεις ήταν έργα του Διαβόλου, ο οποίος είχε εισχωρήσει στο γυναικείο κορμί της. Τέσσερις αιώνες αργότερα, ο ετοιμοθάνατος Φρανθίσκο Φράνκο είπε να του φέρουν το δεξί χέρι της Τερέζας για να διώ­ ξει τον Διάβολο από το νεκρικό του κρεβάτι. Εκείνο τον καιρό

είχαν αλλάξει τα πράγματα, και η Τερέζα είχε γίνει αγία και πρότυπο γυναίκας στην Ιβηρική Χερσόνησο, και τα λείψανά της είχαν σκορπίσει σε διάφορες εκκλησίες της Ισπανίας, εκτός από ένα πόδι, που βρέθηκε στη Ρώμη.

}2

EDUARDO GALEANO

Η γιαγιά Η γιαγιά της Μπέρτα Γένσεν πέθανε βλαστημώντας. Έζησε όλη της τη ζωή ακροπατώντας, σαν να ζητούσε συγ­ γνώμη για την ενόχληση, αφιερωμένη στην υπηρεσία του συ­

ζύγου της και των πέντε παιδιών τους, ως υποδειγματική σύ­ ζυγος και μητέρα με αυταπάρνηση, σιωπηλό πρότυπο αρετής: ποτέ δεν ξέφυγε παράπονο από τα χείλη της, πόσο μάλλον μια βρισιά.

Όταν η αρρώστια την έριξε στο κρεβάτι, κάλεσε τον άντρα της, τον έβαλε να καθίσει μπροστά της, και άρχισε. Κανείς δεν είχε υποψιαστεί παρόμοιο λεξιλόγιο μεθυσμένου ναύτη. Η επι­ θανάτια αγωνία κράτησε πολύ. Επί ένα μήνα και πλέον, η για­ γιά ξερνούσε από το κρεβάτι έναν ακατάσχετο χείμαρρο από βρισιές και αναθεματισμούς του χειρίστου είδους. Ακόμα και η φωνή της ακουγόταν αλλαγμένη. Εκείνη, που ποτέ δεν είχε καπνίσει, και δεν έπινε παρά μόνο νερό ή γάλα, βλαστημούσε με βραχνή φωνή. Και ξεστομίζοντας βλαστήμιες πέθανε, προς γενική ανακούφιση της οικογένειας και της γειτονιάς. Πέθανε στο παραθαλάσσιο χωριό όπου είχε γεννηθεί, στο

Ντράγκορ της Δανίας. Ονομαζόταν Ίνγκε. Είχε όμορφο πρόσω­ πο Τσιγγάνας. Της άρεσε να ντύνεται στα κόκκινα και να αρμε­

νίζει στον ήλιο.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

33

Μαρία του Σταυρού

1961, Αβάνα Λίγο μετά την εισβολή, ο λαός συγκεντρώνεται στην πλατεία.

Ο Φιντέλ ανακοινώνει ότι οι αιχμάλωτοι θα ανταλλαγούν ένα­ ντι φαρμάκων για τα παιδιά. Στη συνέχεια παραδίδει πιστοποιη­ τικά σε σαράντα χιλιάδες αγρότες που έμαθαν γραφή και ανά­ γνωση. Μια γερόντισσα επιμένει να ανέβει στην εξέδρα, και εί­ ναι τόση η επιμονή της, που τελικά την ανεβάζουν. Ψάχνει μά­ ταια χειρονομώντας να βρει το μικρόφωνο, μέχρι που ο Φιντέλ

το κατεβάζει στο ύψος της: «Ήθελα να σας γνωρίσω Φιντέλ, για να σας πω ότι ... »

«Προσέξτε γιατί θα κοκκινίσω ... » Όμως η μικροσκοπική, σκελετωμένη γερόντισσα με τις χί­ λιες ρυτίδες, αρχίζει έναν χείμαρρο με επαίνους κι ευγνωμο­

σύνες. Η ίδια έμαθε να διαβάζει και να γράφει στα εκατόν έξι της χρόνια. Και αυτοσυστήνεται.

Το όνομά της είναι Μαρία του Σταυρού, επειδή γεννήθηκε ακριβώς την ημέρα του Σταυρού, και το επίθετό της Σεμανάτ,

γιατί Σεμανάτ λεγόταν η φυτεία ζαχαροκάλαμου όπου γεννή­ θηκε σκλάβα, κόρη σκλάβων, εγγονή σκλάβων. Εκείνη την εποχή τα αφεντικά τιμωρούσαν δημόσια τους μαύρους που ήθελαν να μάθουν γράμματα, εξηγεί η Μαρία του Σταυρού, γιατί οι μαύροι ήταν μηχανές που δούλευαν με το χτύ­ πημα της καμπάνας και στον ρυθμό του μαστίγιου, γι' αυτό κι εκείνη άργησε τόσο να μάθει.

Η Μαρία του Σταυρού δεν λέει να ξεκολλήσει από την εξέ­ δρα. Αφού είπε όσα είχε να πει, άρχισε το τραγούδι. Μετά το τραγούδι, άρχισε τον χορό. Η Μαρία του Σταυρού χορεύει εδώ κι έναν αιώνα.

34

EDUARDO GALEANO

Χορεύοντας βγήκε από την κοιλιά της μητέρας της, χορεύο­ ντας διέσχισε τα βάσανα και τη φρίκη μέχρι να φτάσει έως εδώ που έπρεπε να φτάσει, γι' αυτό και τώρα δεν τη σταματά κανείς.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

35

Εβίτα 1935, Μπουένος Άιρες Μοιάζει με οποιάδήποτε κοΠελίτσα της σειράς, χλωμη, μαρα:. μένη, ούτε άσχημη ούτε όμορφη, που φορά ρούχα από δεύτερο

χέρι και βιώνει αδιαμαρτύρητα όλη τη ρουτίνα της φτώχειας. Όπως όλες οι νέες κοπέλες, ακούει μετά μανίας ραδιορομάντζα, τις Κυριακές πηγαίνει κινηματογράφο κι ονειρεύεται ότι είναι η Νόρμα Σίρερ, και κάθε απόγευμα, στον σιδηροδρομικό σταθμό του χωριού, κοιτάζει να περνά το τρένο για το Μπουένος Άιρες.

Όμως η Εύα Ντουάρτε έχει βαρεθεί. Έγινε δεκαπέντε χρονών και δεν αντέχει άλλο: ανεβαίνει στο τρένο και φεύγει. Εκείνη η κοπελίτσα δεν έχει τίποτα δικό της. Ούτε πατέρα, ούτε χρήματα. Τίποτα που να της ανήκει. Ούτε καν μνήμη για

να τη βοηθήσει. Από τότε που γεννήθηκε στο χωριό Λος Τόλδος, από ανύπαντρη μητέρα, είναι καταδικασμένη στην ταπείνωση, και τώρα είναι μια από τις χιλιάδες ασήμαντες που καταφθά­ νουν καθημερινά με τρένο στο Μπουένος Άιρες: πλήθη ολόκλη­

ρα από επαρχιώτες με μαύρα μαλλιά και σκούρο δέρμα, εργά-. τες και υπηρέτριες που το στόμα της πόλης ανοίγει να τους κα­ ταπιεί. Το Μπουένος Άιρες τούς μασάει όλη την εβδομάδα, και

την Κυριακή τούς φτύνει κομμάτια. Στα πόδια του υπεροπτικού γίγαντα, εκείνες τις βουνοκορ­ φές από τσιμέντο, η Εβίτα παραλύει. Ο πανικός την κάνει να

τρίβει τα κατακόκκινα από το κρύο χέρια, και να κλαίει. Ύστερα καταπίνει τα δάκρυα, σφίγγει τα δόντια, αρπάζει τη βαλίτσα από χαρτόνι και βυθίζεται στην πόλη.

36

EDUARDO GALEANO

.

Αλφονσίνα 1935, Μπουένος Άιρες Στη γυνίχίκα που σκέφτεται, ξεραίνονiαι οι ωοθήκες -iης. Η γυναίκα είναι για να παράγει γάλα και δάκρυα, όχι ιδέες. Όχι για να ζει τη ζωή, αλλά για να την κρυφοκοιτάζει πίσω από τα

μισόκλειστα παράθυρα. Χίλιες φορές το εξήγησαν στην Αλφον­ σίνα Στόρνι, αλλά δεν το πίστεψε. Τα γνωστότερά της ποιήματα είναι μια διαμαρτυρία ενάντια στον άνδρα που κλείνει τη γυ­ ναίκα σε κλουβί.

Όταν πριν από χρόνια ήρθε στο Μπουένος Άιρες από την επαρχία, η Αλφονσίνα Στόρνι φορούσε κάτι παλιά παπούτσια με φθαρμένα τακούνια, και <:>την κοιλιά είχε ένα παιδί δίχως νόμιμο πατέρα. Στην πόλη δούλεψε όπου μπορούσε, κι έκλεβε τα έντυπα του τηλεγραφείου για να γράψει τη θλίψη της. Κα­ θώς γυάλιζε τις λέξεις, στίχο τον στίχο, νύχτα τη νύχτα, σταύ­ ρωνε τα δάχτυλα και φιλούσε τις τράπουλες που προφήτευαν ταξίδια, κληρονομιές κι αγάπες. Πέρασε ο καιρός, σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα, χωρίς να της χαρίσει τίποτα η μοίρα. Όμως δεν το έβαλε κάτω, και η Αλ­

φονσίνα μπόρεσε ν' ανοίξει δρόμο στον ανδροκρατούμενο κό­ σμο. Τώρα η φωτογραφία της με το κατεργάρικο ύφος πλάι στους διασημότερους Αργεντινούς συγγραφείς δεν λείπει ποτέ. Φέτος το καλοκαίρι έμαθε πως έχει καρκίνο. Από τότε γρά­ φει ποιήματα που μιλούν για την αγκαλιά της θάλασσας, και για το σπίτι που την περιμένει κάτω στον βυθό, στη λεωφόρο

με τα κοράλλια.

[ΥΝΑΙΚΕΣ

37

Σουκάινα Σε κάποιες μουσουλμανικές χώρες, ο φερετζές είναι η φυλακή των γυναικών, μια κινητή φυλακή μέσα στην οποία κυκλοφο­ ρούν. Όμως οι γυναίκες του Μωάμεθ δεν είχαν το πρόσωπο σκε­ πασμένο, και το Κοράνι δεν αναφέρει πουθενά τη λέξη φερετζές, παρότι συμβουλεύει, αυτό είναι αλήθεια, να καλύπτουν οι γυ­ ναίκες τα μαλλιά με ένα μαντίλι όταν βγαίνουν από το σπίτι.

Οι καθολικές μοναχές, που δεν υπακούουν στο Κοράνι, καλύ­ πτουν τα μαλλιά τους, ενώ πολλές γυναίκες που δεν είναι μου­ σουλμάνες χρησιμοποιούν μαντίλια κι εσάρπες για να καλύ­ ψουν το κεφάλι σε πολλά μέρη του κόσμου. Όμως άλλο το μαντίλι, που είναι μια ελεύθερη επιλογή, και άλλο ο φερετζές που, κατά διαταγή των αρσενικών, υποχρεώ­

νει τις γυναίκες να κρύβουν το πρόσωπό τους. Μια δριμύτατη πολέμια του φερετζέ ήταν η Σουκάινα, δισέγ­ γονη του Μωάμεθ, που όχι μόνο αρνήθηκε να τον φορέσει, αλ­ λά και τον καταδίκασε κατηγορηματικά.

Η Σουκάινα παντρεύτηκε πέντε φορές, και στα πέντε συμ­ βόλαια γάμου της αρνήθηκε υπακοή στον σύζυγο.

38

EDUARDO GALEANO

Κονθεπθιόν Σε όλη της τη ζωή αγωνίστηκε με σθένος ενάντια στη φρίκη

των φυλακών, και υπερασπίστηκε την αξιοπρέπεια της γυναί­ κας στη μεταμφιεσμένη φυλακή του σπιτιού της. Έλεγε τα πράγματα με το όνομά τους, παρόλο που δεν το συνήθιζαν οι άλλοι: «Όταν το σφάλμα είναι όλων, δεν είναι κανενός», έλεγε. Κατάφερε ν' αποκτήσει αρκετούς εχθρούς.

Και μολονότι στη συνέχεια η αξία της αναγνωρίστηκε, στη χώρα της αδυνατούσαν να το πιστέψουν. Όχι μόνο στη χώρα

της, αλλά και στην εποχή της.

κάπου στα 1840, η Κονθεπθιόν Αρεvάλ, μεταμφιεσμένη σε άνδρα, με το στήθος στριμωγμένο σε στενό κορσέ, παρακολου­ θούσε μαθήματα στη Νομική Σχολή. Κάπου στα 1850, εξακολουθούσε να ντύνεται αντρικά, ώστε να μπορεί να συμμετέχει στις συγκεντρώσεις όπου συζητιόντου­ σαν ακατάλληλα θέματα, ακατάλληλες ώρες, στη Μαδρίτη. Κάπου στα 1870 μια φημισμένη αγγλική οργάνωση, η Εται­ ρεία Χάουαρντ για τη Μεταρρύθμιση στις Φυλακές, την ονόμα­

σε εκπρόσωπό της στην Ισπανία. Το έγγραφο που τη διόριζε στάλθηκε στο όνομα του σερ Κονθεπθιόν Αρενάλ Σαράντα χρόνια αργότερα, μια άλλη Ισπανίδα από τη Γαλι­ κία, η Εμίλια Πάρδο Μπαρθάν, ήταν η πρώτη γυναίκα που διο­ ρίστηκε καθηγήτρια σε ισπανικό πανεπιστήμιο. Κανένας μαθη­ τής δεν καταδέχτηκε να την ακούσει. Έκανε μάθημα σε άδεια

αίθουσα.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

39

Ιερόσυλες Το

1901 η Ελίσα Σάντσες και η Μαρσέλα Γκράσια συνήψαν γάμο

στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στην πόλη Κορούνια της Γαλικίας. Η Ελίσα και η Μαρσέλα αγαπιόντουσαν κρυφά. Για να επι­

σημοποιήσουν την κατάσταση, με γαμήλια τελετή, παπά, πιστο­ ποιητικό και φωτογραφία, αναγκάστηκαν να επινοήσουν έναν σύζυγο: η Ελίσα έγινε Μάριο, ντύθηκε ανδρικά, έκοψε τα μαλ­ λιά της και άλλαξε τη φωνή της. Στη συνέχεια, όταν μαθεύτηκε, οι εφημερίδες ολόκληρης της Ισπανίας βούιξαν με το απεχθές σκάνδαλο και την ασύστολη ανηθικότητα, αλλά επωφελήθηκαν του θλιβερού συμβάντος γιp: να πουλήσουν όσο ποτέ άλλοτε, ενώ η Εκκλησία, που ένιωθε

εξαπατημένη, κατήγγειλε καλοπροαίρετα, στην αστυνομία, την ιεροσυλία.

Και ξεκίνησε το κυνηγητό. Η Ελίσα και η Μαρσέλα κατέφυγαν στην Πορτογαλία. Στο Οπόρτο φυλακίστηκαν. Δραπέτευσαν από τη φυλακή, άλλαξαν τα ονόματά τους και διέφυγαν μέσω θαλάσσης.

Τα ίχνη τους χάθηκαν στο Μπουένος Άιρες.

40

EDUARDO GALEANO

Ούτε η Σούζαν πλήρωσε Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής εναντίον της Σούζαν Άντο­ νι, Βόρεια Περιφέρεια της Νέας Υόρκης, Εισαγγελέας Ρίτσαρντ Κρόουλι: Στις

18

Ιουνίου

5 Νοεμβρίου

1873. 1872 η Σούζαν

Μπ. 'Αντονι ψήφισε έναν εκπρόσωπο στο Κογκρέσο των Ηνωμέ­

νων Πολιτειών της Αμερικής. Ήταν γυναίκα, και υποθέτω ότι δεν νπά;ρχει καμία αμφιβολία γι' αυτό. Ως γυναίκα, δεν είχε δι­ καίωμα ψήφου. Είναι ένοχη για παράβαση τον νόμον.

Δικαστής Ουόρντ Χαντ: Η κρατονμένη δικάζεται σύμφωνα με όσα προβλέπει ο νόμος.

Σούζαν Άντονι: Μάλιστα, εξοχότατε, όμως αυτοί οι νό/iοι είναι φτιαγμένοι από άντρες, ερμηνεύονται από άντρες και είναι προς όφελος των αντρών και εναντίον των γυναικών. Δικαστής Ουόρντ Χαντ: Κρατονμένη, σηκωθείτε όρθια. Η απόφα­ ση τον Δικαστηρίου σάς επιβάλλει πρόστιμο εκατό δολάρια, συν

τα έξοδα της δίκης παν οφείλετε να πληρώσετε. Σούζαν Άντονι: Δεν πρόκειται ποτέ να πληρώσω ούτε ένα δολάριο.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

41

Οι πρωταθλήτριες Το 2003 διεξήχθη το τρίτο παγκόσμιο πρωτάθλημα γυναικείου ποδοσφαίρου.

Οι Γερμανίδες νίκησαν κι ανακηρύχθηκαν πρωταθλήτριες. Το 2007 ύψωσαν και πάλι το παγκόσμιο κύπελλο. Ο δρόμος τους δεν ήταν σπαρμένος με ροδοπέταλα.

Από το 1955 μέχρι το 1970 το ποδόσφαιρο ήταν απαγορευμέ­ νο στις Γερμανίδες.

Η Γερμανική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία είχε εξηγήσει γιατί: Στον αγώνα με την μπάλα, χάνεται η γυναικεία χάρη, ενώ το κορμί και η ψυχή δέχονται καταστροφικές επιρροές. Η επίδειξη του σώματος προσβάλλει την αιδώ.

42

EDUARDO GALEANO

Η Ταμάρα πετάει δυο φορές 1983, Λίμα Τη Ρόζα τη βασάνισαν, υriό την επίβλεψη ενός γιαί-ρού, ο οποίος φρόντιζε να σταματούν πού και πού, τη βίασαν και την πυρο­ βόλησαν με φωτοβολίδες. Έμεινε φυλακισμένη οχτώ χρόνια,

χωρίς δίκη, χωρίς καμιά εξήγηση, μέχρι που την περασμένη χρονιά την απέλασαν από την Αργεντινή. Τώρα, στο αεροδρό­ μιο της Λίμα, περιμένει. Η κόρη της η Ταμάρα έρχεται να τη δει,

πετώντας πάνω από τις Άνδεις. Η Ταμάρα ταξιδεύει με δυο από τις γιαγιάδες που τη βρήκαν. Καταβροχθίζει ό,τι της σερβίρουν στο αεροπλάνο, χωρίς να αφή­ σει ψίχουλο.

Στη Λίμα, η Ρόζα και η Ταμάρα ανακαλύπτουν η μια την άλ­ λη. Κοιτάζονται πλάι πλάι στον καθρέφτη και βλέπουν ότι εί­ ναι ίδιες: τα ίδια μάτια, το ίδιο στόμα, οι ίδιες κρεατοελιές στα ίδια σημεία.

Όταν έρχεται το βράδυ, η Ρόζα πλένει την κόρη της. Όταν την ξαπλώνει, νιώθει ότι μυρίζει γάλα, μια γλυκερή μυρωδιά, και την ξαναπλένει. Και πάλι. Όσο σαπούνι κι αν βάζει, δεν μπορεί να φύγει εκείνη η μυρωδιά. Είναι μια παράξενη μυρω­

διά ... Και ξαφνικά η Ρόζα θυμάται. Είναι η μυρωδιά των μωρών που βυζαίνουν: η Ταμάρα είναι δέκα χρονών, αλλά απόψε μυ­ ρίζει σαν νεογέννητο.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

43

Θαλάσσια ταξίδια Την αποκαλούσαν η Μαύρη της Κόρδοβας, κανείς δεν ξέρει για­ τί. Μαύρη ήταν, όμως είχε γεννηθεί στο λιμάνι της Βερακρούς, κι εκεί ζούσε ανέκαθεν. Έλεγαν πως ήταν μάγισσα. Γύρω στα

1600 και κάτι, γιάτρευε

τους αρρώστους και τρέλαινε τους υγιείς με ένα άγγιγμα των χεριών της.

Η Ιερά Εξέταση, επειδή υποψιαζόταν ότι μέσα της κατοικού­ σε ο δαίμονας, την έκλεισε σε ένα οχυρό, στο νησί Σαν Χουάν ντε Ουλούα.

Στο κελί της βρήκε ένα κάρβουνο, ξεχασμένο από κάποια παλιά φωτιά. Με εκείνο το κάρβουνο άρχισε να κάνει σχέδια στον τοίχό,

και το χέρι της χάραξε, χωρίς να το θέλει, ένα καράβι. Και το καράβι ξεκόλλησε από τον τοίχο, παίρνοντας μαζί του στη θά­ λασσα τη φυλακισμένη.

44

EDUARDO GALEANO

Η πρώτη γυναίκα ναύαρχος Η ναυμαχία της Σαλαμίνας έγινε πέντε αιώνες πριν από τη γέννηση του Χριστού.

Η Αρτεμισία, η πρώτη γυναίκα ναύαρχος της παγκόσμιας

ιστορίας, είχε προειδοποιήσει τον Ξέρξη, τον βασιλιά της Περ­ σίας: το στενό της Σαλαμίνας δεν ήταν το κατάλληλο μέρος για τα βαριά περσικά πλοία που θα πολεμούσαν τις ευέλικτες ελ­ ληνικές τριήρεις.

Ο Ξέρξης δεν την άκουσε. Όμως κατά τη διάρκεια της μάχης, όταν ο στόλος του είχε υποστεί βαρύ πλήγμα, αναγκάστηκε να παραχωρήσει τη διοί­

κηση στα χέρια της Αρτεμισίας, κι έτσι μπόρεσε να σώσει τουλά­ χιστον κάποια πλοία και κάτι από την τιμή του.

Ο Ξέρξης, ντροπιασμένος, παραδέχτηκε: «Οι άνδρες έγιναν γυναίκες και οι γυναίκες άνδρες.»

Στο μεταξύ, μακριά από εκεί, ένα παιδί με το όνομα Ηρόδο­ τος έκλεινε τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής του. Αργότερα, θα διηγιόταν αυτή την ιστορία.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

45

Χατσεπσούτ «Ήταν κόρη πανέμορφη, μεγαλόπρεπη, στο άνθος της ηλικίας

της, και είχε θεϊκή μορφή.» Αυτή ήταν η ταπεινή περιγραφή της μεγάλης κόρης του

Τούθμωσι. Η Χατσεπσούτ, που τον διαδέχθηκε στον θρόνο, η ·πολέμαρχος κόρη του πολέμαρχου βασιλιά, αποφάσισε να ονο­ μαστεί βασιλιάς και όχι βασίλισσα, καθότι βασίλισσες, δηλαδή γυναίκες βασιλιάδων, υπήρχαν πολλές, όμως η Χατσεπσούτ ήταν μοναδική, ήταν η κόρη του ήλιου, εκείνη που πραγματικά

εξουσίαζε. Εκείνος ο θηλυκός φαραώ φορούσε περικεφαλαία, ανδρική κάπα και ψεύτικο γένι, και χάρισε στην Αίγυπτο είκοσι χρόνια ευημερίας και δόξας. Ο μικρός της ανιψιός, που η ίδια τον είχε μεγαλώσει και τον είχε μυήσει στα μυστικά του πολέμου και της διακυβέρνησης,

σκότωσε την ανάμνησή της. Διέταξε να σβηστεί από τον κατά­ λογο των φαραώ εκείνη που καταχράστηκε την ανδρική εξου­ σία, ενώ το όνομα και η μορφή της εξαφανίστηκαν από τις στή­ λες και τις τοιχογραφίες, και τα αγάλματα που η ίδια είχε δια­

τάξει να φτιαχτούν προς τιμήν της καταστράφηκαν. Όμως κάποια αγάλματα και κάποιες επιγραφές διασώθηκαν,

και χάρη σ' εκείνη την απροσεξία ξέρουμε σήμερα πως υπήρξε μια φαραώ γυναίκα μεταμφιεσμένη σε άντρα, μια θνητή που. δεν ήθελε να πεθάνει, εκείνη που είχε πει: «Το γεράκι μου πε­ τάει προς την αιωνιότητα, πέρα από τα λάβαρα του βασιλείου... »

Τρεις χιλιάδες τετρακόσια χρόνια αργότερα βρέθηκε ο τά­

φος της. Άδειος. Λένε πως η ίδια βρισκόταν αλλού.

46

EDUARDO GALEANO

Αμαζόνες Οι Αμαζόνες, γυναίκες τρομερές, είχαν πολεμήσει εναντίον του Ηρακλή κι εναντίον του Αχιλλέα στον πόλεμο της Τροίας. Μι­ σούσαν τους άνδρες, κι έκοβαν τον δεξιό τους μαστό για να στο­ χεύουν καλύτερα με το τόξο τους.

Ο μεγάλος ποταμός που διασχίζει το κορμί της Αμερικής από το ένα άκρο στο άλλο ονομάζεται Αμαζόνιος, εξαιτίας του Ισπα­ νού κατακτητή Φρανθίσκο ντε Ορελιάνα.

Ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που ταξίδεψε από τα βάθη της ζούγκλας μέχρι τις εκβολές του, στη θάλασσα. Επέστρεψε στην Ισπανία με ένα μάτι λιγότερο, κι αφηγήθηκε πώς τα πλοία του δέχτηκαν καταιγισμό από βέλη, από κάποιες γυναίκες που πο­

λεμούσαν γυμνές, γρύλιζαν σαν θηρία και, όταν είχαν ανάγκη από έρωτα, απήγαγαν άνδρες, τους φιλούσαν τη νύχτα και το

ξημέρωμα τους στραγγάλιζαν. Για να δώσει ελληνικό γόητρο στην αφήγησή του, ο Ορελιά­

να ισχυρίστηκε πως επρόκειτο για τις Αμαζόνες πού λάτρευαν τη θεά Άρτεμη, και με το όνομά τους βάφτισε τον ποταμό όπου είχαν το βασίλειό τους.

Πέρασαν οι αιώνες. Για τις Αμαζόνες δεν ακούστηκε ξανά τίποτα. Όμως το ποτάμι εξακολουθεί να έχει το ίδιο όνομα, και παρότι καθημερινά το δηλητηριάζουν με εντομοκτόνα, χημικά

λιπάσματα, υδράργυρο από τα ορυχεία και πετρέλαιο από τα πλοία, τα νερά του είναι πάντα τα πλουσιότερα του κόσμου σε ψάρια, πτηνά και ιστορίες.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

47

Αϊσά Έξι αιώνες μετά τον θάνατο του Ιησού, πέθανε ο Μωάμεθ. Ο ιδρυτής του ισλάμ, που με την άδεια του Αλλάχ είχε δώδε­ κα γυναίκες ταυτόχρονα σχεδόν, άφησε εννιά χήρες. Ο Αλλάχ απαγόρευσε σε όλες να ξαναπαντρευτούν. Η Αϊσά, η πιο νέα, ήταν η αγαπημένη του Μωάμεθ. Αρκετό καιρό αργότερα, τέθηκε επικεφαλής μιας ένοπλης εξέγερσης ενάντια στην κυβέρνηση του χαλίφη Αλί. Σήμερα σε πολλά τζαμιά απαγορεύεται η προσέλευση των γυναικών, όμως εκείνα τα χρόνια η Αϊσά έβγαζε λόγους στα τζα­ μιά, πυροδοτώντας τη λαϊκή οργή. Αργότερα, πάνω στην καμή­ λα της, επιτέθηκε στη Βασόρα. Η μάχη κράτησε πολύ καιρό και

άφησε δεκαπέντε χιλιάδες νεκρούς.

Μ' εκείνη τη σφαγή ξεκίνησε το μίσος ανάμεσα στους σου­ νίτες και τους σιίτες, που ακόμα μετράει θύματα. Μερικοί θεο­ λόγοι αποφάνθηκαν πως αυτή ήταν η αδιάσειστη απόδειξη πως οι γυναίκες, άμα ξεφύγουν από την κουζίνα, φέρνουν την καταστροφή.

48

EDUARDO GALEANO

Η πολεμόχαρη αγία Κανένας άνδρας δεν μπορούσε να τη συναγωνιστεί στο αλέτρι

ή στο σπαθί. Τα μεσημέρια, στη γαλήνη του κήπου της, άκουγε φωνές. Της μιλούσαν οι άγγελοι και οι άγιοι, ο Άγιος Μιχαήλ, η Αγία Μαργαρίτα, η Αγία Αικατερίνη, καθώς και η δυνατότερη φωνή του Ουρανού: «Κανείς στον κόσμο δεν μπορεί να ελευθερώσει το βασίλειο

της Γαλλίας. Μόνο εσύ.» Εκείνη το διέδωσε παντού, χωρίς να παραλείψει την πηγή: «Μου το είπε ο Θεός.» Έτσι, μια αγράμματη χωρική, που είχε γεννηθεί για να σπεί­

ρει παιδιά, τέθηκε επικεφαλής ενός στρατού ο οποίος μεγάλω­ νε απ' όπου περνούσε.

Η πολεμόχαρη κόρη, παρθένα κατά θεϊκή βούληση, ή από τρόμο για τους άνδρες, κέρδιζε τη μια μάχη μετά την άλλη. Με τη λόγχη στο χέρι και καβάλα στο άλογό της, νικούσε τους Άγγλους στρατιώτες. Μέχρι που νικήθηκε.

Οι Άγγλοι την αιχμαλώτισαν, κι αποφάσισαν να παραδώ­ σουν εκείνη την τρελή στους Γάλλους.

Είχε πολεμήσει για τη Γαλλία και τον βασιλιά της, στο όνο­ μα του Θεού.

Τόσο οι άνθρωποι του βασιλιά όσο και του Θεού την κατα­ δίκασαν στην πυρά. Την κούρεψαν και την αλυσόδεσαν. Δεν είχε δικηγόρο. Οι δικαστές, ο εισαγγελέας, οι ειδικοί της Ιεράς Εξέτασης, οι επί­ σκοποι, οι ηγούμενοι, οι θεολόγοι, οι πρωτονοτάριοι και οι μάρ­ τυρες συμφώνησαν πως η κατηγορούμενη ήταν αποστάτρια,

σχισματική, πιθανώς αιρετική, μάντισσα, αμαρτωλή, ψεύτρα και βλάσφημη απέναντι στον Θεό και τους αγίους.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

49

Ήταν δεκαεννιά χρονών όταν την έδεσαν σε έναν πάσσαλο στην πλατεία της Ρουέν, κι ο δήμιος άναψε τη φωτιά.

Αργότερα, η πατρίδα της και η Εκκλησία που την είχαν κά­ ψει άλλαξαν γνώμη. Τώρα η Ζαν ντ' Αρκ είναι ηρωίδα και αγία, σύμβολο της Γαλλίας κι έμβλημα του χριστιανισμού.

50

EDUARDO GALEANO

Ηρωίδες της Βραζιλίας Στις

3 Μαρτίου 1770

η Τερέζα ντε Μπενγκέλα έπαψε να βασι­

λεύει στο Κουαριτερέ. Το Κουαριτερέ ήταν ένα από τα καταφύγια της ελευθερίας για τους δραπέτες σκλάβους της Βραζιλίας. Επί είκοσι χρόνια, η Τερέζα ήταν σκέτος βραχνάς για τους στρατιώτες του κυβερ­ νήτη του Μάτο Γκρόσο. Τους ήταν αδύνατον να την πιάσουν ζωντανή.

Στα κρησφύγετα μες στην τροπική βλάστηση υπήρχαν αρκε­ τές γυναίκες που, πέρα από το μαγείρεμα και τις γέννες, πολε­ μούσαν και διοικούσαν, όπως η Ζασίμπα Γκαμπά στο Εσπίριτο Σά­ ντο, η Μαριάνα Κριούλα στα μεσόγεια του Ρίο ντε Ζανέιρο, η Ζε­ φερίνα στην Μπα·ια και η Φελίπα Μαρία Αράνια στο Τοκαντίνς. Στο Παρά, στις όχθες του ποταμού Τρομπέτας, κανείς δεν αμ­ φισβητούσε τις διαταγές της Μάε Ντομίνγκας. Στο απέραντο καταφύγιο του Παλμαρές, στο Αλαγκόας, η Αφρικανή πριγκίπισσα Ακουαλτούνε κυβέρνησε ένα ελεύθερο χωριό μέχρι το

1677, όταν το έκαψαν τα αποικιακά στρατεύματα.

Στο Περναμπούκο υπάρχει ακόμα, και ονομάζεται Κονσεϊσάο ντας Κριούλας, η κοινότητα που είχαν ιδρύσει το

1802 δυο

μαύ­

ρες σκλάβες, οι αδερφές Φρανσίσκα και Μεντέτσα Φερέιρα. Όταν ο στρατός γυρόφερνε τα μέρη τους, οι σκλάβες γέμιζαν με σπόρους τα πλούσια αφρικανικά μαλλιά τους. Όπως και σε

άλλα μέρη της Αμερικής, μετέτρεπαν τα κεφάλια τους σε σιτα­ ποθήκες, σε περίπτωση που έπρεπε ξαφνικά να το βάλουν στα πόδια.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

51

Οι ηρωίδες της Μεξικανικής Επανάστασης Η Εκατονταετηρίδα τελείωσε, και όλα τα φανταχτερά σκουπί­ δια μαζεύτηκαν. Και ξέσπασε η Επανάσταση. Η ιστορία θυμάται τους αρχηγούς της Επανάστασης, τον Σα­

πάτα, τον Βίγια και άλλους άντρες. Οι γυναίκες, που έζησαν σιω­ πηλά, πέρασαν στη λησμονιά.

Μερικές αγωνίστριες όμως δεν μπόρεσαν να ξεχαστούν: η Χουάνα Ραμόνα, η Τίγρης, που κατέλαβε αρκετές πόλεις, η Κάρμεν Βέλες, η Στρατηγίνα, που διοικούσε τριακόσιους άνδρες,

η Άνχελα Χιμένες, ειδική στους δυναμίτες, που αποκαλούσε τον εαυτό της Άνχελ Χιμένες,

η Ενκαρνασιόν Μάρες, που έκοψε τις κοτσίδες της κι έφτασε στον βαθμό του ανθυπολοχαγού κρυμμένη κάτω από το πλα­ τύγυρο καπέλο της, ώστε να μη βλέπουν στα μάτια μον ότι είμαι γυναίκα, η Αμέλια Ρόμπλες, που αναγκάστηκε να γίνει Αμέλιο, και

πήρε τον βαθμό του συνταγματάρχη, η Πέτρα Ρουίς, που αναγκάστηκε να γίνει Πέδρο, και ήταν

εκείνη που έριξε τις περισσότερες σφαίρες για να ανοίξουν οι πόρτες της Πόλης του Μεξικού, η Ρόσα Μπομπαδίλια, γυναίκα που αρνήθηκε να είναι άν­ δρας, και πολέμησε με το όνομά της σε περισσότερες από εκατό μάχες,

και η Μαρία Κιντέρας, που είχε κάνει συμφωνία με τον Διά­

βολο, και δεν έχανε ούτε ένα βόλι. Οι άνδρες υπάκουγαν στις διαταγές της. Ανάμεσά τους κι ο άνδρας της.

52

EDUARDO GALEANO

Χάριετ Μέσα του 19ου αιώνα. Δραπετεύει. Η Χάριετ Τάμπμαν κουβαλά ενθύμιο στην πλά­ τη της τις ουλές, και μια χαρακιά στο κεφάλι.

Τον άντρα της δεν τον κουβαλά. Εκείνος προτίμησε να πα­ ραμείνει σκλάβος, για να γεννήσει κι άλλους σκλάβους: «Είσαι τρελή», της λέει. «Μπορεί να το σκάσεις, αλλά: δεν θα προλάβεις να το αφηγηθείς.» Εκείνη το σκάει, επιστρέφει, παίρνει τους γονείς της, επιστρέ­ φει πάλι και παίρνει και τ' αδέρφια της. Στις δεκαεννιά: δια­ δρομές, από τις φυτείες του Νότου μέχρι τη γη του Βορρά, δια­ σχίζοντας τη νύχτα κάθε νύχτα, ελευθερώνει πάνω από τρια­

κόσιους σκλάβους. Δεν πιάνεται κανένας τους. Λένε πως η Χάριετ δίνει τη λύση με μια πιστολιά: για όσους κουράζονται ή το μετανιώνουν στα μισά του δρόμου. Επίσης λένε πως λέει: «Δεν έχω χάσει κανέναν επιβάτη.»

Είναι το ακριβότερο κεφάλι. Προσφέρουν αμοιβή σαράντα χιλιάδες δολάρια.

Κανείς δεν θα τα εισπράξει. Οι μεταμφιέσεις της την κάνουν αγνώριστη, ενώ σβήνει τόσο επιδέξια τα ίχνη της και είναι τόσο ικανή στο να βρίσκει νέα μονοπάτια που κανένας κυνηγός δεν μπορεί να τη συνα­

γωνιστεί.

fΥΝΑΙΚΕΣ

53

Οι ηρωίδες της Μεξικανικής Επανάστασης Η Εκατονταετηρίδα τελείωσε, και όλα τα φανταχτερά σκουπί­ δια μαζεύτηκαν.

Και ξέσπασε η Επανάσταση. Η ιστορία θυμάται τους αρχηγούς της Επανάστασης, τον Σα­

πάτα, τον Βίγια και άλλους άντρες. Οι γυναίκες, που έζησαν σιω­ πηλά, πέρασαν στη λησμονιά. Μερικές αγωνίστριες όμως δεν μπόρεσαν να ξεχαστούν: η Χουάνα Ραμόνα, η Τίγρης, που κατέλαβε αρκετές πόλεις, η Κάρμεν Βέλες, η Στρατηγίνα, που διοικούσε τριακόσιους άνδρες,

η Άνχελα Χιμένες, ειδική στους δυναμίτες, που αποκαλούσε τον εαυτό της Άνχελ Χιμένες, η Ενκαρνασιόν Μάρες, που έκοψε τις κοτσίδες της κι έφτασε

στον βαθμό του ανθυπολοχαγού κρυμμένη κάτω από το πλα­

τύγυρο καπέλο της, ώστε να μη βλέπουν στα μάτια μαν ότι είμαι γυναίκα,

η Αμέλια Ρόμ~λες, που αναγκάστηκε να γίνει Αμέλιο, και πήρε τον βαθμό του συνταγματάρχη,

η Πέτρα Ρουίς, που αναγκάστηκε να γίνει Πέδρο, και ήταν

,

εκείνη που έριξε τις περισσότερες σφαίρες για να ανοίξουν οι πόρτες της Πόλης του Μεξικού, η Ρόσα Μπομπαδίλια, γυναίκα που αρνήθηκε να είναι άνδρας, και πολέμησε με το όνομά της σε περισσότερες από εκατό μάχες,

και η Μαρία Κιντέρας, που είχε κάνει συμφωνία με τον Διά­ βολο, και δεν έχανε ούτε ένα βόλι. Οι άνδρες υπάκουγαν στις διαταγές της. Ανάμεσά τους κι ο άνδρας της.

52

EDUARDO GALEANO

.

Χάριετ Μέσα του 19ου αιώνα.

Δραπετεύει. Η Χάριετ Τάμπμαν κουβαλά ενθύμιο στην πλά­ τη της τις ουλές, και μια χαρακιά στο κεφάλι.

Τον άντρα της δεν τον κουβαλά. Εκείνος προτίμησε να πα­ ραμείνει σκλάβος, για να γεννήσει κι άλλους σκλάβους: «Είσαι τρελή», της λέει. «Μπορεί να το σκάσεις, αλλά δεν θα

προλάβεις να το αφηγηθείς.» Εκείνη το σκάει, επιστρέφει, παίρνει τους γονείς της, επιστρέ­ φει πάλι και παίρνει και τ' αδέρφια της. Στις δεκαεννιά δια­

δρομές, από τις φυτείες του Νότου μέχρι τη γη του Βορρά, δια­ σχίζοντας τη νύχτα κάθε νύχτα, ελευθερώνει πάνω από τρια­ κόσιους σκλάβους. Δεν πιάνεται κανένας τους. Λένε πως η Χάριετ δίνει τη λύση

με μια πιστολιά για όσους κουράζονται ή το μετανιώνουν στα μισά του δρόμου. Επίσης λένε πως λέει: «Δεν έχω χάσει κανέναν επιβάτη.»

Είναι το ακριβότερο κεφάλι. Προσφέρουν αμοιβή σαράντα χιλιάδες δολάρια. Κανείς δεν θα τα εισπράξει. Οι μεταμφιέσεις της την κάνουν αγνώριστη, ενώ σβήνει

τόσο επιδέξια τα ίχνη της και είναι τόσο ικανή στο να βρίσκει νέα μονοπάτια που κανένας κυνηγός δεν μπορεί να τη συνα­ γωνιστεί.

fΥΝΑΙΚΕΣ

53

Το δικαίωμα στ,ο θάρρ~ς Το 1816 η κυβέρνηση του Μπουένος Άιρες τίμησε με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη τη Χουάνα Ασουρντούι, για το ανδρικό θάρρος της. Στον πόλεμο της ανεξαρτησίας είχε τεθεί επικεφαλής των ανταρτών που απέσπασαν από τους Ισπανούς το όρος Ποτοσί. Στις γυναίκες απαγορευόταν να ανακατεύονται με τα ανδρι­

κά θέματα του πολέμου, όμως οι άνδρες αξιωματικοί αναγκά­ στηκαν να παραδεχτούν το ανδρικό θάρρος αυτής της γυναίκας.

Ύστερα από μια ολόκληρη ζωή πάνω στο άλογο, και αφού ο

πόλεμος ήδη είχε σκοτώσει τον άνδρα της και πέντε από τα έξι παιδιά της, πέθανε και η Χουάνα. Πέθανε πάμφτωχη, και πετά­

χτηκε σε κοινό τάφο. Δυο αιώνες σχεδόν αργότερα, η κυβέρνηση της Αργεντινής, υπό την προεδρία μιας γυναίκας, την προβίβασε σε στρατηγό, αποτίνοντας φόρο τιμής στο γυναικείο θάρρος της.

54

EDUARDO GALEANO

Η Όλγα κι εκείνος

1936, Ρίο ντε

Ζανέιρο

Επικεφαλής του επαναστατικού στρατού, ο Λουίς Κάρλος Πρέ­ στες διέσχισε περπατώντας τις απέραντες εκτάσεις της Βραζι­ λίας, απ' άκρη σ' άκρη, από τις πεδιάδες του Νότου μέχρι τις ερή­ μους στα βορειοανατολικά, μέσα από τη ζούγκλα του Αμαζονίου, και αντίστροφα. Στα τρία χρόνια της περιπλάνησης, το Τάγμα Πρέστες πολέμησε εναντίον της δικτατορίας των αρχόντων του καφέ και της ζάχαρης, χωρίς να ηττηθεί ποτέ. Γι' αυτό και η Όλ­

γα Μπενάριο τον φανταζόταν ένα γίγαντα εξολοθρευτή. Όταν τον γνώρισε, τα έχασε. Ο Πρέστες ήταν ένα εύθραυστο ανθρω­ πάκι, που κοκκίνιζε όταν η Όλγα τον κοιτούσε στα μάτια. Εκεί­ νη, μια στρατευμένη δίχως σύνορα, σφυρηλατημένη στους επα­

ναστατικούς αγώνες της Γερμανίας, κατέληξε στη Βραζιλία. Κι εκείνος, που δεν είχε γνωρίσει ποτέ του γυναίκα, αγαπήθηκε από εκείνη και βρήκε στήριγμα. Αργότερα, αιχμαλωτίστηκαν και οι δυο. Τους μετέφεραν σε διαφορετικές φυλακές.

Από τη Γερμανία, ο Χίτλερ διεκδικεί την Όλγα επειδή είναι Εβραία και κομμουνίστρια, σάπιο αίμα με σάπιες ιδέες, και ο

Ζετούλιο Βάργκας τού την παραδίδει. Όταν οι στρατιώτες έρχονται να την πάρουν, οι φυλακισμέ­

νοι εξεγείρονται. Η Όλγα κατευνάζει την κατάσταση, για να αποφευχθεί μια ανώφελη σφαγή, και αφήνεται να την πάρουν. Ο συγγραφέας Γκρασιλάνο Ράμος, μέσα από τα κάγκελα του κελιού του, τη βλέπει να περνά με τις χειροπέδες και την τεράστια κοιλιά της εγκυμοσύνης. Στην αποβάθρα την περιμένει ένα πλοίο με τη σβάστικα.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

55

Ο καπετάνιος έχει διαταγές να μη σταματήσει πριν φτάσει στο Αμβούργο. Εκεί η Όλγα θα κλειστεί σε στρατόπεδο συγκέ­ ντρωσης, θα πεθάνει από ασφυξία στους θαλάμους αερίων και θα καεί στους φούρνους.

56

EDUARDO GALEANO

Το διαζύγιο ως τρόπος υγιεινής ζωής Το

1953

προβλήθηκε για πρώτη φορά στο Μεξικό μια ταινία

του Λουίς Μπουνιουέλ που λεγόταν Εκείνος.

Ο Μπουνιουέλ, Ισπανός εξόριστος, είχε γυρίσει ταινία το μυθιστόρημα μιας άλλης εξόριστης Ισπανίδας, της Μερθέδες Πίντο, που περιέγραφε τα μαρτύρια της συζυγικής ζωής. Η προβολή κράτησε τρεις εβδομάδες. Το κοινό γελούσε, σαν να επρόκειτο για ταινία του Καντίνφλας.

Η συγγραφέας είχε εξοριστεί από την Ισπανία το

1923. Είχε

διαπράξει την ιεροσυλία να δώσει μια διάλεξη στο πανεπιστή­ μιο της Μαδρίτης, με τον απαράδεκτο τίτλο Το διαζύγιο, ως τpό­ πος υγιεινής ζωής.

Ο δικτάτορας Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα την κάλεσε και της μίλησε εν ονόματι της Αγίας Καθολικής Εκκλησίας, και με λίγα λόγια τής είπε: «Ή το βουλώνετε ή φεύγετε από εδώ.»

Η Μερθέδες Πίντο έφυγε. Από τότε, τα δημιουργικά βήματά της, που αφύπνιζαν τη γη που πατούσε, άφησαν τα ίχνη τους στην Ουρουγουάη, τη Βολι­

βία, την Αργεντινή, την Κούβα, το Μεξικό ...

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

57

Προσοχή: Ποδήλατα! «Το ποδήλιχτο συμβάλλει όσο τίποτιχ κιχι όσο κιχνείς άλλος στη χει­ ριχφέτηση των γυvιχικών», έλεγε η Σούζαν Άντονι.

Και η Ελίζαμπεθ Στάντον, συντρόφισσα στον αγώνα, έλεγε: «Οι γυνιχίκες προχωράμε ποδηλιχτώντιχς προς το δικαίωμιχ ψή­ φου.»

Ορισμένοι γιατροί, όπως ο Φιλίπ Τισιέ, προειδοποιούσαν ότι το ποδήλατο μπορούσε να προκαλέσει αποβολή και στειρότητα, ενώ άλλοι συνάδελφοί τους βεβαίωναν ότι εκείνο το απρεπές

εργαλείο ήταν ανήθικο, γιατί, καθώς τα απόκρυφα μέρη τριβό­ ντουσαν στη σέλα, οι γυναίκες έβρισκαν ικανοποίηση. Η αλήθεια είναι ότι χάρη στο ποδήλατο οι γυναίκες κυκλο­

φορούσαν χωρίς τη βοήθεια κανενός, το 'σκα:γαν από το σπίτι κι

απολάμβαναν το επικίνδυνο παιχνίδι της ελευθερίας. Κι εξαι­ τίας του, ο καταπιεστικός κορσές, που τις εμπόδιζε να κάνουν πεντάλ, έφυγε από την ντουλάπα και πήγε στο μουσείο.

58

EDUARDO GΑιΕΑΝΟ

Ντόρια Στο Κάιρο, το 1951, χίλιες πεντακόσιες γυναίκες εισέβαλαν στο Κοινοβούλιο. Έμειναν ώρες εκεί μέσα και κανείς δεν μπορούσε να τις βγά­

λει. Φώναζαν πως το Κοινοβούλιο ήταν απάτη, γιατί ο μισός πληθυσμός δεν μπορούσε να ψηφίσει, ούτε να εκλεγεί. Οι θρησκευτικοί αρχηγοί, εκπρόσωποι του ουρανού, ξεφώ­ νισαν: «Η ψηφοφορία υποβιβάζει τη γυναίκα και πάει ενάντια στη φύση!»

Οι εθνικιστές ηγέτες, εκπρόσωποι της πατρίδας, κατήγγει­

λαν τις σουφραζέτες για προδοσία στην πατρίδα. Το δικαίωμα ψήφου κόστισε ακριβά, αλλά τελικά επιβλήθη­ κε. Ήταν μια από τις κατακτήσεις της Ένωσης των Θυγατέρων του Νείλου. Τότε η κυβέρνηση απαγόρευσε στην Ένωση να γί­ νει πολιτικό κόμμα, και επέβαλε περιορισμό κατ' οίκον στην

Ντόρια Σαφίκ, την ηγέτιδα του κινήματος. Τίποτα το περίεργο. Όλεςσχεδόν οι Αιγύπτιες ήταν υπ6 πε-

.

ριορισμό κατ' οίκον. Δεν μπορούσαν να: μετακινηθούν δίχως

την άδεια του πατέρα ή του συζύγου, ενώ πολλές ήταν εκείνες που έβγαιναν α:πό το σπίτι μόνο τρεις φορές στη ζωή τους: για να πάνε στη Μέκκα:, στον γάμο τους και στον τάφο τους.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

59

Αλίσια Μορό 1977, Μπουένος Άιρες Συχνά η πίστη την κάνει να υπερβάλλει, κι αναγγέλλει την κοινωνική επανάσταση με όχι πολύ ρεαλιστικό τρόπο, ή εξαπο­

λύει το μένος της δημόσια ενάντια στη στρατιωτική χούντα και τον πάπα της Ρώμης. Όμως τι θα είχαν απογίνει οι μητέρες της

Πλατείας Μα'iου χωρίς τον ενθουσιασμό αυτής της κοπέλας; Δεν αφήνει τις μητέρες να καταρρεύσουν, όταν μοιάζουν νικη­ μένες από τόση σιωπή και κοροϊδία:

«Πάντα μποpεί να γίνει κάτι», τους λέει. «Ενωμένες. Όχι η κα­ θεμιά μόνη της. Θα... Πpέπει να... »

Πιάνει το μπαστούνι και ξεκινά πρώτη.

Η Αλίσια Μορό κοντεύει τα εκατό. Βρίσκεται στον αγώνα από την εποχή που οι σοσιαλιστές έπιναν μόνο νερό και τραγουδού­ σαν μόνο τη Διεθνή. Από τότε έχουν συμβεί πολλά θαύματα και

προδοσίες, πολλά γεννητούρια και πολλοί θάνατοι, αλλά, παρ'

όλα αυτά, συνεχίζει να πιστεύει ότι αξίζει να πιστεύει κανείς. Η Αλίσια Μορό έχει τον αέρα και το μπρίο όπως στις αρχές του αιώνα, όταν έβγαζε λόγους στις εργατικές συνοικίες του Μπόυ­ ένος Άιρες, όρθια πάνω σε ένα κασόνι, ανάμεσα σε κόκκινες

σημαίες, ή διέσχιζε την κορδιλιέρα των Άνδεων πάνω σε άλοyο, βιαστική, για να μη χάσει τη φεμινιστική συνέλευση.

60

EDUARDO GALEANO

Κάποτε Η Ελίζα Λιντς έσκαβε τον τάφο με τα νύχια της. Οι στρατιώτες, έκπληκτοι, την άφησαν να σκάβει. Οι κινήσεις των χεριών της σήκωναν σύννεφα κόκκινης σκόνης, και τα κόκκινα μαλλιά της χτυπούσαν σαν βροχή το πρόσωπό της.

Δίπλα της κειτόταν ο Σολάνο Λόπες.

Ί

Χωρίς αυτόν, ένιωθε ακρωτηριασμ. ένη. Δεν τον έκλαιγε, δεν/ τον κοιτούσε: του έριχνε χώμα, ιχνώφελες χούφτες χώμα, γι~

να σκεπαστεί από τη γη του.

. Εκείνος έπαψε να υπάρχει, το ίδιο και η Παραγουάη.

j /

Ο πόλεμος είχε κρατήσει πέντε χρόνια. Η μόνη λατινοαμερικανική χώρα που είχε αρνηθεί να υπα­ κούσει στους τραπεζίτες και τους επιχειρηματίες, έπεσε δολο­ φονημένη.

Κι ενώ η Ελίζα συνέχιζε να σκεπάζει με χώμα τον άνδρα που

υπήρξε σύντροφός της, ο ήλιος έδυε, και μαζί του κι εκείνη η καταραμένη μέρα του 1870. Από τα δέντρα του όρους Κορά, κάποια πουλιά τον αποχαι­ ρετούσαν με το τραγούδι τους.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

61

Οι γυναίκες της Κομμούνας Όλη η εξουσία στις συνοικίες. Κάθε συνοικία ήταν μια συνέ­ λευση.

Και παντού γυναίκες: εργάτριες, μοδίστρες, φουρνάρισσες, μαγείρισσες, ανθοπώλισσες, παραμάνες, καθαρίστριες, σιδερώ­

τριες, σερβιτόρες. Ο εχθρός αποκαλούσε petroleuses, δηλαδή φλο­ γοβόλες, εκείνες τις φλογερές γυναίκες που απαιτούσαν τα δι­ καιώματα που αρνιόταν να τους δώσει η κοινωνία, η οποία

όμως απαιτούσε τόσα πολλά από αυτές. Ένα από τα αιτήματα ήταν η γυναικεία ψήφος. Στην προη­ γούμενη επανάσταση, του 1848, η κυβέρνηση της Κομμούνας το είχε αρνηθεί με οχτακόσιες ενενήντα εννέα ψήφους κατά και μία υπέρ (ομοφωνία πλην ενός). Η δεύτερη Κομμούνα συνέχιζε να κωφεύει στα αιτήματα

των γυναικών, όμως τον λίγο καιρό που διήρκεσε οι γυναίκες συμμετείχαν σε όλες τις δημόσιες συζητήσεις, ύψωναν οδο­ φράγματα, φρόντιζαν τους λαβωμένους, τάιζαν τους στρατιώ­ τες, έπαιρναν τα όπλα των σκοτωμένων κι έπεφταν πολεμώ­ ντας, με το κόκκινο μαντίλι στον λαιμό, που ήταν το μόνο δια­ κριτικό της στολής τους.

Στη συνέχεια, με την ήττα, όταν ήρθεη ρανα εκδικηθε( η ~:rροσβεβλημένη εξουσία, τα στρατιωτικά δικαστήρια δίκασαν πάνω από χίλιες γυναίκες. Μία από τις καταδικασμένες που εκτοπίστηκαν ήταν και η

Λουίζ Μισέλ. Η αναρχική δασκάλα είχε προσχωρήσει στον αγώ­ να με μια παλιά καραμπίνα, και στη μάχη είχε κερδίσει ένα ολο­ καίνουριο Ρέμινγκτον. Στις τελευταίες ταραχές γλίτωσε τον θά­ νατο, αλλά την έστειλαν πολύ μακριά, στο νησί Νέα Καληδονία.

62

EDUARDO GALEANO

Ματίλντε Φυλακές στην Πάλμα ντε Μαγιόρκα, φθινόπωρο του 1942: το απολωλός πρόβατο. Όλα είναι έτοιμα. Οι φυλακισμένες, παραταγμένες στρατιω­ τικά, περιμένουν. Ο επίσκοπος και ο νομάρχης καταφθάνουν.

Σήμερα, η Ματίλντε Λάντα, κομμουνίστρια και ηγετικό στέλε­ χος των κομμουνιστών, ακλόνητη άθεη, θα βαπτιστεί και θα γί­

νει καθολική. Θα μετανοήσει και θα εισχωρήσει στο ποίμνιο του Κυρίου, και ο Σατανάς θα χάσει έναν από τους δικούς του. Υπάρχει καθυστέρηση. Η Ματίλντε δεν εμφανίζεται.

Βρίσκεται στην ταράτσα, κανείς δεν τη βλέπει. Θα πέσει από εκεί. Το κορμί της σκάει σαν βόμβα στην αυλή της φυλακής. Κανείς δεν κάνει την παραμικρή κίνηση. Η τελετή που έχει προγραμματιστεί, ολοκληρώνεται. Ο επίσκοπος κάνει το σημείο του σταυρού, διαβάζει μια σε­

λίδα από τα Ευαγγέλια, παρακινεί τη Ματίλντε να απαρνηθεί το Κακό, απαγγέλλει το Πάτερ ημών κι ακουμπά στο μέτωπό της αγιασμένο. νερό.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

63

Το παπούτσι

· Στις 15

Ιανουαρίου 1919 δολοφονήθηκε στο Βερολίνο η επανα­

στάτρια Ρόζα Λούξεμπουργκ. Οι δολοφόνοι τη χτύπησαν θανάσιμα με τις κάννες των

. όπλων

τους, και την πέταξαν στα νερά του καναλιού.

Στον δρόμο, χάθηκε το ένα της παπούτσι. Κάποιο χέρι μάζεψε από τη λάσπη εκείνο το παπούτσι. Η Ρόζα ήθελε έναν κόσμο όπου η δικαιοσύνη να μη θυσιά­

jζεται στο όνομα της ελευθερίας, ούτε η ελευθερία στο ό~ομα

!~ης δικαιοσύνης.

Κάθε μέρα, κάποιο χέρι μαζεύει αυτό το λάβαρο. Από τη λάσπη, όπως το παπούτσι.

64

EDUARDO GALEANO

Η θεά Τη νύχτα της Ιεμανιά, γιορτάζει ολόκληρη η ακτή. Στην Μπα'ία,

το Ρίο ντε Ζανέιρο, το Μοντεβιδέο και σε άλλα παραθαλάσσια μέρη, η θεά της θάλασσας έχει την τιμητική της. Τα πλήθη ανά­

βουν στην άμμο κεριά και σκορπούν στο νερό λευκά λουλού­ δια, ολόκληρο ανθόκηπο, αλλά και αρώματα, γιρλάντες, γλυ­

κά, καραμέλες, κι ένα σωρό στολίδια και λειχουδιές, που αρέ­ σουν στη θεά.

Στη συνέχεια, οι πιστοί κάνουν μια ευχή: να βρουν τον χάρτη του κρυμμένου θησαυρού, να βρουν το κλειδί του απαγορευμένου έρωτα,

yα 1?2.Ξ.~~.Υ.~.9ν ~ρQμQ.Y.ct.)!.1lιri,QΩU.Y. όgο! χ~!1η1<,αχ και να αναστηθούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα.

Κι ενόσω οι πιστοί προσεύχονται, οι επιθυμίες τους πραγμα­ τοποιούνται. Ίσως το θαύμα να μη διαρκεί παραπάνω από τις

ικεσίες, αλλά~-~ρ·~τά εκείνη !} α~:!_9:Ε_η~ή επιδίωξη τ~~ αδ~­ '7α~~ϋ, ·σι πισ_:!:~~πο~~-~~~Ληεοι, και μ~~-~~~ς-η;J;;-·····- ............... .._............ .

~

,,

Όταν τα κύματα παίρνουν μακριά τα δώρα τους,_ οι πιστοί

περπ~~ο-~_ν πισώπλατα, κοιτάζοντας τον ορίζοντα, για να μη

γ~.e_~~~U.~ την πλάτη στη θεά. Κι επιστρέφουν στην πόλη με αργό βήμα.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

65

Οι Μεξικάνες Η Τλασολτέοτλ, η μεξικανική σελήνη, η θεά της νύχτας των Ουαστέκων, κατάφερε να βρει μια γωνίτσα στο αρσενικό πάν­ θεον των Αζτέκων. Ήταν η μητέρα όλων, που προστάτευε όσες γεννούσαν και

όσες ξεγεννούσαν, και καθοδηγούσε το ταξίδι των σπόρων προς τα φυτά. Θεά του έρωτα αλλά και των σκουπιδιών, καταδικα­ σμένη να τρώει περιττώματα, εκπροσωπούσε τη γονιμότητα και

τη λαγνεία. Όπως η Εύα, όπως η Πανδώρα, η Τλασολτέοτλ ήταν υπεύθυ­

νη για τον χαμό των ανδρών, ενώ οι γυναίκες που γεννιόντου­ σαν τις μέρες που έλαμπε ήταν καταδικασμένες να προσφέρουν απόλαυση. Κι όταν η γη έτρεμε, είτε ανεπαίσθητα είτε καταστρέφοντας,

δεν υπήρχε αμφιβολία: «Αυτή είναι.»

66

EDUARDO GALEANO

Μαρία Παντίλια Η Μαρία Παντίλια είναι ο Εξού, και συγχρόνως μια από τις γυ­ ναίκες του, καθρέφτης και ερωμένη του, η πιο πόρνη από τις

διαβόλισσες με τις οποίες ο Εξού κυλιέται στις φλόγες. Εύκολα την αναγνωρίζεις όταν μπαίνει σε κάποιο κορμί. Η Μαρία Παντίλια φωνάζει, ουρλιάζει, βρίζει και γελάει απαίσια,

και _στρ :τ:{/..e>ς_:rης έκ:στασηςαπαιτεί ακr,~β.~,Π5?τά .Κ!!.!~ .

.J~~Της συμπεριφέρονται σαν να είναι αρχόντισσα, και χρειάζεται να τη θερμοπαρακαλέσουν για να καταδεχτεί να ασκήσει την αναγνωρισμένη επιρροή της στους θεούς και τους διαβόλους που εξουσιάζουν τον κόσμο. Η Μαρία Παντίλια δεν μπαίνει σε οποιοδήποτε κορμί. Όταν θέλει να κάνει την εμφάνισή της στη γη, διαλέγει τις γυναίκες στις φτωχογειτονιές του Ρίο, που βγάζουν το ψωμί τους που­ λώντας τον εαυτό τους για πενταροδεκάρες. Έτσι, οι περιφρο­

νημένες ανεβαίνουν στον βωμό, και η σάρκα της μιας βραδιάς

γίνεται αντικείμενο λατρείας. Τα 9:!SQJ!lllQ1!X.r.rις.Y.VX.:E\!,ς αστρά-

·--·

φτουν περισσότερο από τους ήλιους.

,.........,.,""""''"'"'''"'·

-

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

67

Ίσις Όπως ο Όσιρις, έτσι και η Ίσις έμαθε στην Αίγυπτο τα μυστήρια της αιώνιας γένεσης. Γνωρίζουμε την εικόνα της: είναι η θεά μητέρα που θηλάζει

τον γιο της Ώρο, όπως ακριβώς αργότερα η Παναγία θήλασε τον Ιησού. Όμως η Ίσις δεν ήταν ακριβώς παρθένα, για να πού­ με την αλήθεια. Έκανε έρωτα με τον Όσιρι από την ώρα που

είχαν συλληφθεί μέσα στην κοιλιά της μητΕρας τους, και όταν μεγάλωσε, εξάσκησε το αρχαιότερο επάγγελμα στην Τύρο για δέκα χρόνια. Στα χιλιάδες χρόνια που ακολούθησαν η Ίσις περιπλανήθη­

κε ανά τον κόσμο προσπαθώντας να αναστήσει τις πόρνες, το1Jς σκλάβους και άλλους καταραμένους. Στη Ρώμη ίδρυσε ναούς στις φτωχογειτονιές, δίπλα στους οίκους ανοχής. Οι ναοί ισοπεδώθηκαν, με αυτοκρατορικό διά­

ταγμα, και οι ιερείς τους σταυρώθηκαν. Όμως εκείνα τα.cξι;;ιιρ-: κέφαλα πλάσματα επέστρεφαν στη ζωή πάλι και πάλι.

Και όταν οι στρατιώτες του αυτοκράτορα Ιουστινιανού κα­ τέστρεψαν το ιερό της Ίσιδας στο νησί Φίλαι του Νείλου, και πάνω στα συντρίμμια του έχτισαν την καθολική εκκλησία του Αγίου Στεφάνου, οι οπαδοί της Ίσιδας συνέχισαν να πηγαίνοιiν εκεί, στον χριστιανικό ναό, για να αποτίνουν φόρο τιμής στην αμαρτωλή θεά τους.

68

EDUARDO GALEANO

Κλεοπάτρα Οι γυναίκες της ακολουθίας της την πλένουν με γάλα γαϊδού­

ρας και μέλι. Μετά την αλείφουν με αιθέρια έλαια από γιασεμί, κρίνα κι αγιόκλημα, και αφήνουν το γυμνό της κορμί ν' ανα­

παυτεί πάνω σε μεταξένια μαξιλάρια, γεμάτα πούπουλα. Στα κλειστά βλέφαρά της τοποθετούν λεπτές φέτες αλόης. Στο πρόσωπο και στον λαιμό κομπρέσες από χολή βοδιού, αυγά στρουθοκάμηλου και κερί μέλισσας.

Όταν ξυπνά μετά τον μεσημεριανό ύπνο, το φεγγάρι έχει ήδη βγει. Ο γυναίκες ραίνουν με ροδοπέταλα τα χέρια της, κι αρωμα­ τίζουν τα πόδια της με αμυγδαλέλαιο και άνθη νεραντζιάς. Ο κόρφος της μοσχοβολάει λεμόνι και κανέλα, ενώ οι χουρμάδες

της ερήμου δίνουν το άρωμα στα μαλλιά της, που γυαλίζουν από το καρυδέλαιο. Έρχεται η σειρά των ψιμυθίων. Τα μάγουλα και τα χείλη

της χρωματίζονται με σκόνη σκαραβαίου. Τα φρύδια με σκόνη αντιμονίου. Το λάπις λάζουλι και ο μαλαχίτης σχηματίζουν μια μάσκα γύρω από τα μάτια με γαλάζιες και πράσινες σκιές.

Στο παλάτι της στην Αλεξάνδρεια η Κλεοπάτρα περνάει την τελευταία της νύχτα. Η τελευταία φαραώ,

που δεν ήταν τόσο όμορφη όσο λένε,

που υπήρξε καλύτερη βασίλισσα απ' ό,τι λένε, που μιλούσε πολλές γλώσσες και καταλάβαινε από οικονομικά και άλλα ανδρικά μυστήρια, που θάμπωσε τη Ρώμη, που αψήφησε τη Ρώμη, που μοιράστηκε το κρεβάτι και την εξουσία με τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Μάρκο Αντώνιο,

ΓΥΝΑ!ΚΕΣ

69

ντύνεται τώρα με τα καλύτερά της ρούχα και κάθεται αργά στον θρόνο, ενώ τα ρωμαϊκά στρατεύματα βαδίζουν εναντίον της.

Ο Ιούλιος Jςαίσαρ έχει πεθάνει, ο Μάρκος Αντώνιος έχει πεθάνει. Η άμυνα της Αιγύπτου έχει πέσει.

Η Κλεοπάτρα προστάζει ν' ανοίξουν το καλάθι. Ακούγεται ο κροταλίας.

Το φίδι γλιστρά. Και η βασίλισσα του Νείλου ανοίγει το φόρεμά της και του προσφέρει τα γυμνά της στήθη, που λάμπουν μέσα στη χρυσό­ σκονη.

70

EDUARDO GALEANO

Θεοδώρα Η Ραβέννα όφειλε υπακοή στον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και την αυτοκράτειρα Θεοδώρα, παρότι οι κακές γλώσσες της πό­ λης διασκέδαζαν σχολιάζοντας το σκοτεινό παρελθόν εκείνης της γυναίκας, τους χορούς της στα καταγώγια της Κωνσταντι­ νούπολης, τις χήνες που ράμφιζαν σπόρους κριθαριού στο γυ­

μνό της κορμί, τους αναστεναγμούς ευχαρίστησης, τους βρυ­ χηθμούς του πλήθους ...

Άλλες όμως ήταν οι αμαρτίες που δεν μπορούσε να συγχω­

ρήσει η πουριτανική Ραβέννα. Εκείνες που είχε διαπράξει μετά τη στέψη της. Εξαιτίας της Θεοδώρας, η χριστιανική Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν το τrρώτο σημείο της γης όπου η έκτρωση

ή-τ:ιχyνόμψrι, όπου δεν τιμωρούσαν τη μοιχεία,

όπου οι γυναίκες είχαν δικαίωμα στην κληρονομιά, όπου προστάτευαν τις χήρες και τα νόθα παιδιά,

όπου επιτρεπόταν το διαζύγιο της γυναίκας, και όπου δεν απαγορευόντουσαν οι γάμοι των ευγενών χρι­ στιανών με γυναίκες κατώτερων τάξεων ή διαφορετικής θρη­

σκείας.

Χίλια πεντακόσια χρόνια αργότερα, το πορτρέτο της Θεοδώ­ ρας στην εκκλησία του Αγίου Βιταλίου εξακολουθεί να είναι το πιο γνωστό ψηφιδωτό του κόσμου. Το αριστούργημα με τις ψηφίδες είναι επίσης και το σύμβο­ λο της πόλης που τη μισούσε, και που τώρα ζει απ' αυτό.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

71

Η ανάσταση της Μαρίας Η Μαρία ξαναγεννήθηκε στο Τσιάπας του Μεξικού. Την ανήγγειλε ένας ξάδερφός της από το χωριό Σιμοχοβέλ, και ένας ασκητής, που δεν ήταν συγγενής της, ο οποίος ζούσε μέσα σ' ένα δέντρο στο Τσαμούλα. Αλλά και στο χωριό Σάντα Μάρτα Ξολοτεπέκ, η Ντομίνικα

Λόπες την είδε καθώς μάζευε καλαμπόκι .. Η μητέρα του Ιησού ζήτησε να της χτίσουν ένα ξωκλήσι γιατί είχε κουραστεί να κοι­ μάται στο βουνό. Η Ντομίνικα την άκουσε, αλλά μετά από με­ ρικές μέρες ήρθε ο επίσκοπος και συνέλαβε την Ντομίνικα, τη Μαρία και όλους τους οπαδούς τους. Τότε η Μαρία απέδρασε από τη φυλακή, πήγε στο χωριό Κανκούκ και μίλησε μέσα από το στόμα ενός κοριτσιού, που

επίσης λεγόταν Μαρία. Οι Μάγια Τσελτάλ δεν ξέχασαν ποτέ εκείνο που τους γιατί μίλησε στη γλώσσα τους, και με τη βραχνή φωνή της tούς

παρήγγειλε να αφήνονται οι γυναίκες στις επιθυμίες τον κορμιού τους, για­

τί αυτό δεν είναι κακό, να ξαναπαντρεύονται άλλους άντρες όσες γυναίκες θέλουν, για­ τί δεν ισχύουν οι γάμοι που είχαν ευλογήσει οι Ισπανοί παπάδες,

και πως έχει έρθει η στιγμή να πραγματοποιηθεί η προφητεία πον έλεγε ότι θα απαλλαχτούν από τον ζυγό, θα ξαναβρούν τη γη και

την ελευθερία τονς, και δεν θα υπάρχουν πια φόροι, βασιλιάς, επί­ σκοπος ή δήμαρχος. Το Συμβούλιο των Γερόντων την άκουσε και υπάκουσε. Και το 1712, τριάντα δύο χωριά ξεσηκώθηκαν.

72

EDUARDO GALEANO

Ασπασία

Τον καιρό του Περικλή, η Ασπασία ήταν η πιο φημισμένη γ~t !

ναίκα των Αθηνών.

Θα μπορούσαμε να το πούμε και διαφορετικά:: τον καιρό της Ασπασίας, ο Περικλής ήταν ο πιο φημισμένος άνδρας τω~

Αθηνών.

Οι εχθροί της δεν της συχωρούσαν που ήταν γυναίκα και ξέ­ νη, και για να της προσθέσουν ελαττώματα, ισχυρίζονταν πως είχε σκοτεινό παρελθόν και πως η ρητορική σχολή που διηύθυ­ νε ήταν ένα εκτροφείο εύκολων κοριτσιών. Οι άνδρες την κατηγορούσαν πως περιφρονούσε τους θεούς,

προσβολή που μπορούσε να τιμωρηθεί με θάνατο. Ενώπιον ενός δικαστηρίου, αποτελούμενου από χίλιους πεντακόσιους άνδρες, ο Περικλής την υπερασπίστηκε. Η Ασπασία αθωώθηκε, παρό­

λο που στην τρίωρη αγόρευσή του ο Περικλής ξέχασε να πει πως εκείνη δεν περιφρονούσε τους θεούς, αλλά πίστευε πως οι θεοί περιφρονούν και δηλητηριάζουν τις εφήμερες ανθρώπινες χα­

ρές μας. Εκείνη την εποχή ο Περικλής ήδη είχε διώξει τη γυναίκα του από το κρεβάτι και το σπίτι του, και ζούσε με την Ασπασία. Και για να υπερασπιστεί τα δικαιώματα του παιδιού που είχε κάνει μαζί της, είχε παραβεί ένα νόμο που ο ίδιος είχε θεσπίσει. Ο Σω­

κράτης διέκοπτε το μάθημά του για να ακούσει την Ασπασία. Ο Αναξαγόρας μνημόνευε τις απόψεις της. «Τι~ύναμη και τι τέχνη\διέθετε εκείνη η γυναίκα, ώστε να

εξουσιάζει τους σημαντικότερους πολιτικούς και να εμπνέει τους φιλοσόφους;», αναρωτιόταν ο Πλούταρχος.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

73

Τρότουλα Ενώ οι Σταυροφορίες κατέστρεφαν τη Μααράτ, πέθαινε στο Σαλέρνο η Τρότουλα Ρουτζέρο.

Κι επειδή η Ιστορία κατέγραφε μόνο τα ανδραγαθήματα των πολεμιστών του Χριστού, δεν γνωρίζουμε πολλά για την Τρότου­ λα. Ξέρουμε όμως πως μια συνοδεία τριάντα τετράγωνα μάκρος

τη συνόδευσε στο νεκροταφείο, και πως ή~αν η πρώτη γυναίκα που έγραψε ένα σύγγραμμα γυναικολογίας και παιδιατρικής. «Οι γυναίκες δεν τολμούν να δείξουν σε έναν άντρα γιατρό τα απόκρυφα μέρη τους, από ντροπή ή από έμφυτη συστολή», έγραφε η Τρότουλα. Αναφερόταν στην πείρα της σαν γυναίκα που βοηθούσε άλλες γυναίκες σε λεπτά θέματα. Οι γυναίκες

άνοιγαν το κορμί και την ψυχή τους σ' εκείνη, και τ:ης εμπι­ στεύονταν μυστικά που οι άνδρες δεν τα καταλάβαιναν, ούτε

άξιζαν να τα καταλάβουν. Η Τρότουλα τους μάθαινε πώς να αντέξουν τη χηρεία, πώς να υποκρίνονται τις παρθένες, πώς ν' αντεπεξέλθουν στη γέν­ να και τις δυσκολίες της, τους έδινε συμβουλές για την άσχημη αναπνοή, για να λευκαίνουν το δέρμα και τα δόντια, και πώς να αποκαθιστούν την ανεπανόρθωτη ζημιά που κάνουν τα χpόνια.

Η χειρουργική ήταν της μόδας, όμως η Τρότουλα δέν πί­ στευε στο νυστέρι. Προτιμούσε άλλες θεραπείες: τα βότανα, το

χέρι και τ' αυτιά της. Έκανε μαλάξεις με πολύ αγάπη, συνιστού­ σε αφεψήματα, και ήξερε ν' ακούει.

74

EDUARDO GALEANO

Απαγορεύεται το τραγούδι Από το

1234,

η καθολική θρησκεία απαγόρευσε στις γυναίκες

να ψέλνουν στις εκκλησίες. Οι γυναίκες, λόγω της μιαρότητας που κληρονόμησαν από την Εύα, μόλυναν την ιερή μουσική, η οποία επιτρεπόταν μό­ νο στα νεαρά αγόρια ή τους ευνούχους.

Η τιμωρία της σιωπής κράτησε εφτά αιώνες, μέχρι τις αρχές του 2Οού αιώνα.

Λίγα χρόνια πριν τους σφραγίσουν το στόμα, κάπου τον

120

αιώνα; οι καλόγριες του μοναστηριού του Μπίνγκεν, στις όχθες του Ρήνου, μπορούσαν ακόμα να ψέλνουν ελεύθερα και να δο­

ξάζουν τους Ουρανούς. Για καλή μας τύχη, η εκκλησιαστική μουσική για γυναικείες φωνές που έγραψε η ηγουμένη Χίλντε­ γκαρντ σώθηκε, δίχως ο χρόνος να της προξενήσει την παρα­ μικρή φθορά. Στο μοναστήρι του Μπίνγκεν και σε άλλα μέρη όπου δίδα­ ξε, η Χίλντεγκαρντ δεν έγραψε μόνο μουσική: ήταν θεοσεβού­ μενη, οραματίστρια, ποιήτρια, σπούδασε ιατρική και μελέτησε

τις αρετές των φυτών, καθώς και τις θεραπευτικές ιδιότητες του νερού. Εκτός αυτού, ήταν αξιοθαύμαστη γιατί δημιούργησε για τις καλόγριες ένα χώρο ελευθερίας που αντιστεκόταν στο αρσενικό μονοπώλιο της πίστης.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

75

Μπέσι 1927, Νέα Υόρκη Όταν αυτή η γυναίκα τραγουδάει τους καημούς της με τη φω­

νή της δόξας, κανείς δεν μπορεί να: μείνει αδιάφορος ή να μην την ακούσει. Με πνευμόνια: απύθμενης νύχτας, η Μπέσι Σμιθ, υπερβολικά χοντρή και υπερβολικά μαύρη, καταριέται τους κλέφτες της Δημιουργίας. Τα μπλουζ της ε_ίναι οι θρησκευτικοί ύμνοι των.φτωχών μαύρων μεθυσμένων γυναικών στις φτω­ χογειτονιές: μιλούν για την εκθρόνιση των λευκών πλούσιων

αρσενικών που ταπεινώνουν τον κόσμο.

76

EDUARDO GALEANO

Αλεξάνδρα Για να είναι ο έρωτας αγνός, σαν το καθάριο νερό, και δίχως προσποιήσεις, πρέπει να είναι ελεύθερος και να υπάρχει αντα­

πόκριση και από τις δυο μεριές. Όμως ο άνδρας απαιτεί υπα­ κοή και αρνείται να δώσει ικανοποίηση. Δίχως μια νέα ηθική, δίχως μια ριζική αλλαγή στην καθημερινή ζωή, δεν μπορεί να

υπάρξει απόλυτη χειραφέτηση. Αν η κοινωνική επανάσταση δεν λέει ψέματα, θα πρέπει να καταργήσει νομοθετικά, αλλά και στις συνήθειες, το δικαίωμα ιδιοκτησίας του άνδρα πάνω

στη γυναίκα, και τους αυστηρούς κανόνες που απαγορεύουν στους ανθρώπους να χαρούν τη ζωή. Αυτά περίπου απαιτούσε η Αλεξάνδρα Κολοντάι, η μοναδι­ κή γυναίκα με υπουργικό αξίωμα στην κυβέρνηση του Λένιν.

Χάρη σ' εκείνη, η ομοφυλοφιλία και η έκτρωση έπαψαν ναl

είναι εγκλήματα, ο γάμος δεν ήταν πλέον ισόβια καταδίκη, οι γυναίκες απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου και τον ίδιο μισθό με

τους άνδρες, ενώ εγκαινιάστηκαν δωρεάν παιδικοί σταθμοί,Jι ομαδικά συσσίτια και~!J.Ηόqμχπλμντήι;ηιχ. . Χρόνια αργότερα, όταν ο Στάλιν αποκεφάλισε την επανά­

σταση, η Αλεξάνδρα κατάφερε να σώσει το κεφάλι της. Αλλά έπαψε να είν.αι η Αλεξάνδρα.

ΓΥ?-:ΑΙΚΕΣ

77

Πέντε γυναίκες 1978, Λα Πας «Ποιος είναι ο μεγαλύτεpος εχθpός; Η στpατιωτική δικτατοpία; Η αστική τάξη της Βολιβίας; Ο ιμπεpιαλισμός; Όχι, σύντpοφοι. Θα σας πω εγώ: ο μεγαλύτεpος εχθpός μας είναι ο φόβος. Τον έχουμε μέσα μας.»

Αυτά είπε η Δομιτίλα στο ορυχείο κα~σίτερου του Κατάβι, και ήρθε στην πρωτεύουσα με άλλες τέσσερις γυναίκες και κα­ μιά εικοσαριά παιδιά.

Τα Χριστούγεννα άρχισαν την απεργία πείνας. Κανείς δεν πίστεψε σε αυτές. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που το θεώρησαν ένα καλό αστείο: «Ώστε λοιπόν, πέντε γυναίκες θα pίξουν τη δικτατοpία.»

Ο ιερέας Λουίς Εσπινάλ είναι ο πρώτος που ενώνεται μαζί τους. Δεν αργούν να γίνουν χίλιοι πεντακόσιοι οι απεργοί πεί­ νας σε όλη τη Βολιβία. Οι πέντε γυναίκες, συνηθισμένες στην πείνα από τότε που γεννήθηκαν, αποκαλούν το νερό κοτόπουλο

ή γαλοπούλα και το αλάτι μπpιζόλα, ενώ θρέφονται με το γέλιο, Στο μεταξύ πολλαπλασιάζονται οι απεργοί πείνας, τρεις χ~λιά­ δες, δέκα χιλιάδες, μέχρι που δεν μετριούνται πια οι Βολιβιανοί που παύουν να τρώνε και να εργάζονται, και είκοσι τρεις μέρες μετά την αρχή της απεργίας πείνας, ο λαός πλημμυρίζει τους

δρόμους, και είναι αδύνατον να τον κάνουν να σταματήσει.

Οι πέντε γυναίκες έριξαν τη στρατιωτική δικτατορία.

78

EDUARDO GALEANO

Ο λαός της Αργεντινής, έρημος χωρίς εκείνη 1952, Μπουένος Άιρες «Ζήτω ο κrχpκίνος!», έγραψε κάποιο εχθρικό χέρι σε έναν τοίχο του Μπουένος Άιρες. Τη μισούσαν, και τη μισούν όσοι έχουν χορτάτη κοιλιά: επειδή ήταν φτωχιά, επειδή ήταν γυναίκα,

επειδή είχε θράσος. Τους προκαλούσε με τον τρόπο που μιλού­ σε και τους πρόσβαλλε με τον τρόπο που ζούσε. Γεννημένη για

υπηρέτρια, ή το πολύ για θεαtρίνα φτηνών μελοδραμάτων, η Εβίτα είχε ξεφύγει από τη θέση της. Την αγαπούσαν, και την αγαπούν, οι καταφρονημένοι: μέ­

σα από το στόμα της μιλούσαν και ξεσπάθωναν. Επιπλέον, η Εβί­

τα ήταν η ξανθή νεράιδα που αγκάλιαζε τον λεπρό και τον κου­ ρελή, μια αστείρευτη πηγή που μοίραζε δουλειές, κρεβάτια, πα­ πούτσια, ραπτομηχανές, μασέλες, προικιά. Οι φτωχοί λάβαιναν τα δώρα από τη διπλανή πόρτα, όχι από ψηλά, παρότι η Εβίτα

φορούσε πανάκριβα κοσμήματα, και γούνες βιζόν μέσα στο κα­ τακαλόκαιρο. Όχι μόνο της συγχωρούσαν την πολυτέλεια αλλά

και την καμάρωναν. Ο λαός δεν ένιωθε ταπεινωμένος, ένιωθε ότι έπαιρνε εκδίκηση με τα πλούτη <ης βασίλισσάς του. Τώρα ο λαός παρελαύνει κλαίγοντας μπροστά από τη σορό της, πνιγμένη στα λευκά γαρίφαλα. Κάθε μέρα, κάθε νύχτα, μια

ατέλειωτη ουρά δύο εβδομάδων. Αναστενάζουν όλο ανακούφιση οι τοκογλύφοι, οι έμποροι, οι γαιοκτήμονες. Με την Εβίτα πεθαμένη, ο πρόεδρος Περόν εί­

ναι ένα μαχαίρι δίχως λεπίδα.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

79

Οι γυναίκες είναι άτομα Στις

18

Οκτωβρίου ~929 η νομοθεσία αναγνώρισε, για πρώτη ,...,,,,,ve~/,.;ι-

φορά, ότι οι γυναίκες του Καναδά είναι άτομα. Μέχρι τότε οι ίδιες θεωρούσαν μεν τους εαυτούς τους άτο­ μα, αλλά όχι οι νόμοι. Ο νομικός οpισμός του ατόμου δεν συμπεpιλαμβάνει τις γυναί­

κες, είχε ανακοινώσει το Ανώτατο Δικαστήριο. Η Έμιλι Μέρφι, η Νέλι ΜακΚλανγκ, η Αϊρίν Πάρλμπι, η Ενριέτα Έντουαρντς και η Λουίζ ΜακΚίνι συνωμοτούσαν πίνο­ ντας τσάι. Και νίκησαν το Ανώτατο Δικαστήριο.

80

EDUARDO GALEANO

Μανοuέλες Ήταν όλοι άνδρες. Όμως ήταν μια γυναίκα, η Μανουέλα Κα­ νισάρες, εκείνη που τους στρατολογούσε, και τους συγκέντρω­ νε στο σπίτι της για τη συνωμοσία.

Τη νύχτα της 9ης Αυγούστου

1809 οι άνδρες

πέρασαν ώρες

ολόκληρες συζητώντας, ναι, όχι, ίσως, και δεν αποφάσιζαν να κηρύξουν επιτέλους την ανεξαρτησία του Εκουαδόρ. Και για άλλη μια φορά θα άφηναν την υπόθεση για μια καλύτερη ευ­

καιρία, όταν η Μανουέλα στάθηκε απέναντί τους και τους φώ­

ναξε δειλοί, φοβητσιάρηδες, γεννηθήκατε δούλοι. Και το ξημέρω­ μα της lΟης Αυγούστου, άνοιξε η πόρτα της νέας εποχής. Μια άλλη Μανουέλα, η Μανοuέλα Εσπέχο, επίσης πρόδρο­ μος της αμερικανικής ανεξαρτησίας, ήταν η πρώτη δημοσιο­ γράφος του Εκουαδόρ. Καθώς επρόκειτο για επάγγελμα ακα­ τάλληλο για γυναίκες, δημοσίευε με ψευδώνυμο τα τολμηρά της άρθρα εναντίον της δουλοπρέπειας, μιας νοοτροπίας που ταπείνωνε τον λαό της. Μια άλλη Μανοuέλα, η Μανουέλα Σάενς, απαθανατίστηκε

επειδή υπήρξε ερωμένη του Σιμόν Μπολίβαρ, όμως εκτός αυ­ τού, διέθετε και η ίδια προσωπικότητα: ήταν η γυναίκα που πάλεψε ενάντια στην αποικιοκρατία, τη φαλλοκρατία και την υποκρισία της.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

81

Βικτόρια Μαδρίτη, χειμώνας του 1936: η Βικτόρια Κεντ εκλέγεται βου­ λευτής. Έγινε δημοφιλής από τη μεταρρύθμιση που έφερε στις φυ­ λακές.

Όταν ξεκίνησε τη μεταρρύθμιση, οι πολυάριθμοι εχθροί της την κατηγόρησαν ότι παρέδιδε άοπλη την Ισπανία στα χέρια

των εγκληματιών. Όμως η Βικτόρια, που ε{χε δουλέψει στις φυ­ λακές και δεν γνώριζε μόνο εξ ακοής τον ανθρώπινο πόνο, συ­ νέχισε το πρόγραμμά της: έκλεισε τις ανθυγιεινές φυλακές, που ήταν και οι περισσό­ τερες,

επέτρεψε τις άδειες εξόδου, ελευθέρωσε όλους τους φυλακισμένους πάνω από εβδομή­ ντα ετών,

έφτιαξε γήπεδα άθλησης και εργαστήρια εθελοντικής εργα­ σίας, κατάργησε τα κελιά της απομόνωσης,

έλιωσε όλες τις αλυσίδες, τους κρίκους των ποδιών και τ~ κάγκελα,

και !:!ε όλα εκείνα τα σιδερικά έφτιαξε ένα τεράστιο άγαλμα στην Κονθεπθιόν Αρενάλ.

82

EDUARDO GALEANO

Ο κληρονόμος Η Πόλα Μπονίγια, εκτός από κεραμεικά, έπλαθε και παιδιά. Ήταν εξαιρετική αγγειοπλάστρια και δασκάλα στην περιοχή του Μαλδονάδο. Τα καλοκαίρια πουλούσε στους τουρίστες τα κεραμεικά της, και ζεστή σοκολάτα με τηγανίτες. Η Πόλα υιοθέτησε ένα μαύρο παιδάκι γεννημένο στη φτώ­ χεια, από τα πολλά που έρχονται στον κόσμο δίχως ένα κομμά­

τι ψωμί στο προσκεφάλι, και το μεγάλωσε σαν δικό της. Όταν πέθανε, εκείνος ήταν πια άντρας, είχε πιάσει και δου­ λειά. Οι συγγενείς της Πόλας τού είπαν: «Πήγαινε σπίτι και πάρε ό,τι θες.»

Εκείyος πήρε. τη φ~τqγραφία της πcφαμάσχαλα, και χάθη­ κε στον ορίζοντα.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

83

Απαγορευμένα πουλιά 1976, Λιμπερτάδ (Ελευθερία) Οι Ουρουγουανοί πολιτικοί κρατούμενοι δεν μπορούν, χωρίς άδεια, να μιλήσουν, να σφυρίξουν, να τραγουδήσουν, να περ­ πατήσουν γρήγορα, ούτε να χαιρετήσουν άλλον κρατούμενο. Ούτε μπορούν να ζωγραφίσουν ή να τους στείλουν ζωγραφιές με έγκυες γυναίκες, ζευγάρια, πεταλούδες, αστέρια ή πουλιά.

Ο Διδασκό Πέρες, δημοδιδάσκαλος, βάσανισμένος και φυ­ λακισμένος «επειδή είχε ιδεολογικές ιδέες», δέχεται κάποια Κυ­ ριακή την επίσκεψη της πεντάχρονης κόρης του, της Μιλάι. Το κορίτσι τού έφερε μια ζωγραφιά με πουλιά. Οι λογοκριτές τη σκίζουν στην είσοδο της φυλακής.

Την επόμενη Κυριακή, η Μιλάι τού φέρνει μια ζωγραφιά με δέντρα.

Τα δέντρα δεν απαγορεύονται, και η ζωγραφιά περνάει. Ο Διδασκό επαινεί τη ζωγραφιά και τη ρωτά για κάτι μικρά πολύ­ χρωμα κυκλάκια που φαίνονται ανάμεσα στα κλαδιά, πολλά μικρά κυκλάκια: «Τι φpούτι.χ είνι.χι; Ποpτοκάλια;» Η μικρή τού λέει να σωπάσει: «Σσσσς.»

Και του εξηγεί μυστικά: «Δεν βλέπεις ότι είναι μάτια, καλέ; Τα μάτια των πουλιών πσν τα έκpνψα yιι.χ νι.χ σ' τα φέpω.»

84

EDUARDO GALEANO

Η ανθοκόμος Η Τζόρτζια Ο'Κιφ έζησε σχεδόν έναν αιώνα ζωγραφίζοντας, και πέθανε ζωγραφίζοντας.

Οι πίνακές της είχαν δημιουργήσει έναν κήπο στη μοναξιά

~ς_εpήμου. Τα λουλούδια της Τζόρτζια, κλειτορίδες, αιδοία, κόλποι, ρώ­ γες, αφαλοί, ήταν τα δισκοπότηρα μιας θείας ευχαριστίας για τη χαρά που γεννήθηκε γυναίκα.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

85

Προσαρμογή στην πραγματικότητα Αν η θεία του Ντάμασο Μουρούα είχε διηγηθεί την ιστορία της

στον Γκαρσία Μάρκες, ίσως το Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου να είχε διαφορετικό τέλος. Η Σουσάνα Κοντρέρας, δηλαδή η θεία του Ντάμασο, διέθετε

στις καλές εποχές της τα πιο φλογερά οπίσθια που είχαν περά­ σει από το χωριό Εσκουινάπα, αλλά και από ολόκληρη την επαρχία του κόλπου της Καλιφόρνιας. Πριν από πολλά χρόνια, η Σουσάνα παντρεύτηκε έναν από

τους πολυάριθμους θαυμαστές της που είχε υποκύψει στα λικνί­ σματά της. Τη νύχτα του γάμου, ο γαμπρός ανακάλυψε ότι δεν ήταν παρθένα. Αμέσως τραβήχτηκε, λες και η φλογερή Σουσά­

να είχε λέπρα, βρόντηξε την πόρτα, κι έφυγε με την πρόθεση να μην επιστρέψει ποτέ ξανά. Ο προσβεβλημένος σύζυγος πήρε σβάρνα τα καπηλειά όπου γλεντούσαν ακόμα οι καλεσμένοι του, κι άρχισε να πίνει. Αγκά­

λιαζε τα φιλαράκια του αναμασώντας την οργή του κι εξαπο­ λύοντας απειλές, όμως κανείς δεν έπαιρνε στα σοβαρά τον αβά­ σταχτο πόνο του. Τον άκουγαν με καλή πρόθεση, ενώ κατάπι­

νε γενναία τα δάκρυα που ~QΧ~cι:ζαv πίσω από τα μάτια του, έτοιμα να ξεχυθούν, αλλά μετά του έλεγαν, σιγά τα σπουδαία, νέα, φυσικά και η Σουσάνα δεν ήταν παρθένα, όλο το χωριό το

ήξερε εκτός από σένα, όμως αυτή ήταν μια λεπτομέρεια δίχως την παραμικρή σημασία, κι άσε τις σαχλαμάρες, φίλε μου, μια φορά μονάχα ζούμε. Εκείνος επέμενε, αλλά αντί για εκδηλώ­

σεις συμπαράστασης, εισέπραττε χασμουρητά. Η νύχτα προχωρούσε σκοντάφτοντας προς το ξημέρωμα, με όλο και λιγότερα ποτήρια παρηγοριάς για συνοδεία. Ο ένας με­ τά τον άλλον, οι καλεσμένοι πήγαιναν για ύπνο. Το χάραμα βρή­

κε τον εξαπατημένο σύζυγο να κάθεται στη μέση του δρόμου,

86

EDUARDO GALEANO

μονάχος κι εξαντλημένος από τα πολλά παράπονα, που κανείς δεν έπαιρνε στα σοβαρά. Είχε αρχίσει κι ο ίδιος να βαριέται με το δικό του δράμα, και το πρωινό φως διέλυσε σιγά σιγά την πρόθεσή του για εκδίκηση και αυτοκαταστροφή. Έκανε ένα ωραίο μπάνιο, ήπιε ένα ζεστό καφέ, και το μεσημέρι επέστρεψε μετανιωμένος στην αγκαλιά που είχε απαρνηθεί. Η επιστροφή έγινε με μεγάλο σαματά, από την απέναντι με­

ριά του κεντρικού δρόμου. Περπατούσε επικεφαλής μιας μεγά­ λης παρέας από φίλους, συγγενείς και άλλους θεατές, κρατώ­ ντας ένα τεράστιο μπουκέτο τριαντάφυλλα, ενώ την πορεία έκλεινε η μπάντα. Η ορχήστρα έπαιζε θριαμβευτικά για τη Σου­ σάνα, σε ένδειξη συγνώμης, τις σερενάτες Άστατη μελαχpινή και Τpοπικό μονοπάτι. Με αυτά τα δυο τραγούδια τής είχε εκδη­ λώσει, πριν από καιρό, τον έρωτά του.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

87

Το καρναβάλι ανοίγει φτερά Το 1890 οι δρόμοι του Ρίο ντε Ζανέιρο χόρευαν ξέφρενα τη μου­ σική που με αυτήν εγκαινιαζόταν το καρναβάλι καριόκα, για πρώτη φορά στην ιστορία.

Ονομαζόταν Τα ανοιχτά φτερά και ήταν ένα ματσίτσε, βραζι­ λιάνικη μουσική επινόηση, που χλεύαζε τους καθωσπρέπει χο­ ρούς των σαλονιών.

Συνθέτρια ήταν η Τσικίνια Γκονζάγκα, Που έγραφε μουσική από τα παιδικά της χρόνια. Στα δεκαεφτά της οι γονείς της την πάντρεψαν, και κουμπά­ ρος στον γάμο ήταν ο μαρκήσιος ντε Κασίας.

Στα είκοσί της, ο σύζυγος την υποχρέωσε να διαλέξει ανά­ μεσα στο σπίτι και τη μουσική:

1;~<~εv κατgλαβα[νω τη ζωή χωρίς τη μουσική», του είπε, και πήρε δρόμο.

Τότε ο πατέρας της αποφάσισε πως η τιμή της οικογένειας είχε κηλιδωθεί, και γνωστοποίησε ότι η Τσικίνια είχε κληρο­ νομήσει εκείνη τη ροπή προς την ακολασία από κάποια μαύρη προγιαγιά της. Ανακοίνωσε τον θάνατό της, κι απαγόρευσε ν' αναφέρουν το όνομα της παραστρατημένης στο σπίτι του.

88

EDUARDO GALEANO

Απαγορεύεται η ευχαρίστηση Ω, γυναικεία μορφή! Δοξασμένη να είσαι!

Η Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν πίστευε πως «το αίμα που

λεκlάζι::ι είναι το αίμα του πολέμου, όχι της περιόδου» και παρό­ τρυνε ανοιχτά τις γυναίκες να νιώθουν ευτυχισμένες που γεν­

Ί:'ήθηκαν γυναίκες. Στα συγγράμματα ιατρικής και φυσικών επιστημών, μοναδι­ κά στην Ευρώπη εκείνα τα χρόνια, είχε τολμήσει να διεκδικήσει τη γυναικεία ικανοποίηση με ασυνήθιστους όρους για την επο­ χή και την Εκκλησία. Η ηγουμένη Χίλντεγκαρντ, πουριτανή παρθένα με αυστηρές αρχές, ισχυριζόταν, με πρωτοφανείς γνώ­ σεις, πως στον έρωτα η ευχαρίστηση της γυναίκας είναι μεγα­

λύτερη και περισσότερο έντονη από εκείνη του άνδρα: «Στη γυναίκα, είναι όπως ο ήλιος, που με τις απαλές του ακτίνες ζεσταίνει τη γη και την κάνει να καρποφορεί.» Έναν αιώνα πριν από τη Χίλντεγκαρντ, ο γνωστός Πέρσης γιατρός Αβικέννας είχε περιλάβει στις Γενικές αρχές του μια λε­ πτομερή περιγραφή του γυναικείου οργασμού, από τη στιγμή που τα μάτια της γίνονται κόκκινα, η αναπνοή της γρηγορότερη, κι

αρχίζει να τραυλίζει. Καθώς η ευχαρίστηση ήταν ανδρική υπόθεση, οι ευρωπαϊκές μεταφράσεις του έργου του Αβικέννα παρέλειψαν τη σελίδα.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

89

Η τέχνη της ζωής Το 1986 το Νομπέλ Ιατρικής πήγε στη Ρίτα Λεβί Μονταλτσίνι. Στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας του Μουσολίνι, η Ρίτα σπούδασε τους νευρικούς ιστούς κρυφά, στο εργαστήριο σε μια γωνιά του σπιτιού της.

Χρόνια αργότερα, ύστερα από πολλή δουλειά, η επίμονη ντετέκτιβ των μυστηρίων της ζωής ανακάλυψε την πρωτε!νη που αναλαμβάνει τον πολλαπλασιασμό των ανθρώπινων κυτ­ τάρων, και κέρδισε το Νομπέλ.

Ήταν σχεδόν ογδόντα χρονών, και έλεγε: «Το σώμα μου pυτιδιάζει, αλλά όχι ο εγκέφαλός μου. Όταν θα είμαι ανίκανη να σκεφτώ, το μόνο που θέλω είναι να με βοηθήσετε να πεθάνω αξιοπρεπώς.»

90

EDUARDO GALEANO

Μαρί Ήταν η πρώτη γυναίκα που πήρε το Βραβείο Νομπέλ, και το

κέρδισε δυο φορές. Ήταν η πρώτη γυναίκα: καθηγήτρια της Σορβόνης, και για

πολλά: χρόνια η μοναδική. Αργότερα:, όταν πια δεν μπορούσε να το χαρεί, έγινε η πρώ­ τη γυναίκα που μπήκε στο Πάνθεον, εκείνο το επιβλητικό μαυ­ σωλείο, αποκλειστικά για τους μεγάλους άνδpες της Γαλλίας, πα­ ρότι δεν ήταν άνδρας, και παρότι είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στην Πολωνία:.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Μαρί Ε_~λC:~~Ρ?,1(0: και ο σύζυ­ γός της Πιερ Κιουρί ανακάλυψαν μια ουσία που εξέπεμπε τετρα­ κόσιες φορές περισσότερη ραδιενέργεια απ' ό,τι το ουράνιο. Την

ονόμασαν πολώνιο, προς τιμήν της πατρίδας της Μαρί. Λίγο αργότερα ανακάλυψαν τη λέξη pαδιενέργειιχ, κι άρχι­ σαν τα πειράματά τους με το ράδιο, που ήταν τρεις χιλιάδες φο­ ρές ισχυρότερο από το ουράνιο. Και μαζί κέρδισαν το Βραβείο Νομπέλ. Ο Πιερ είχε τις αμφιβολίες του: είχαν συμβάλει στο να χαρί­

σουν στην ανθρωπότητα ένα δώρο από τον ουρανό ή από την κόλαση; Στην ομιλία του στη Στοκχόλμη αναφέρθηκε στην περίπτω­

ση του ίδιου του Άλφρεντ Νομπέλ, εφευρέτη της πυρίτιδας: «Τα εκρηκτικά μεγάλης ισχύος επέτρεψαν στην ανθρωπό­ τητα την επίτευξη αξιοθαύμαστων έργων. Όμως συγχρόνως είναι ένα τρομερό καταστροφικό μέσο στα χέρια των μεγάλων

εγκληματιών, οι οποίοι παρασύρουν τους λαούς σε πολέμους.» Λίγο αργότερα, ο Πιερ πέθανε κάτω από τις ρόδες ενός φορ­

τηγού που μετέφερε τέσσερις τόνους πολεμοφόδια:. Η Μαρί επέζησε, αλλά το κορμί της πλήρωσε ακριβά τις επι-

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

91

τυχίες της. Οι ακτινοβολίες τής είχαν προκαλέσει εγκαύματα,

πληγές και δυνατούς πόνους, μέχρι που τελικά πέθανε από κα­ κοήθη αναιμία.

Την κόρη τους Ιρέν, που πήρε επίσης το Βραβείο Νομπέλ γτα τις έρευνές της στον νέο τομέα της ραδιενέργειας, τη σκότωσε η λευχαιμία.

92

EDUARDO GALEANO

Η μητέρα των δημοσιογράφων

Το πρωί της 14ης Νοεμβρίου 1889'< η Νέλι Μπλάι ξεκίνησε το τα­ ξίδι της. Ο Ιούλιος Βερν δεν πίστευε ότι εκείνη η όμορφη κοπελίτσα θα μπορούσε να κάνει τον γύρο του κόσμου μόνη της, σε λιγό­

τερο από ογδόντα μέρες. Όμως η Νέλι αγκάλιασε τον πλανήτη σε εβδομήντα δύο ημέρες, ενώ δημοσίευε τα χρονικά: της σε συνέχειες, εξιστορώ­

ντας τα όσα έβλεπε και ζούσε. Εκείνη δεν ήταν η πρώτη τολμηρή πράξη της νεαρής δημο­ σιογράφου, ούτε η τελευταία.

Θέλοντας να γράψει για το Μεξικό, έγινε η ίδια Μεξικά:να σε τέτοιο βαθμό που η κυβέρνηση της χώρας τρόμαξε και την απέλασε. Θέλοντας να γράψει για τα εργοστάσια, δούλεψε σαν εργάτρια. Θέλοντας να γράψει για τις φυλακές, κατάφερε να συλληφθεί για κλοπή. Θέλοντας να γράψει για τα φρενοκομεία, προσποιήθηκε την τρελή, και την υποδύθηκε τόσο καλά που οι γιατροί τη χαρακτήρισαν τρελή για δέσιμο. Με αυτό τον τρόπο μπόρεσε να καταγγείλει τις ψυχιατρικές θεραπείες που υπέστη,

και που μπορούσαν.να τρελάνουν τον καθένα. Όταν η Νέλι ήταν είκοσι χρονών στο Πίτσμπουργκ, η δημο­ σιογραφία ήταν ανδρική υπόθεση. Εκείνη την εποχή διέπραξε κάτι που χαρακτηρίστηκε θρα­ σύτητα: δημοσίευσε τα πρώτα χρονικά της. Δημοσίευσε τα τελευταία της, τριάντα χρόνια αργότερα,

προσπαθώντας να αποφύγει τις σφαίρες, στη γραμμή πυρός του

J\ Παγκοσμίου Πολέμου.

ΓΥΝΛΙΚΕΣ

93

Οι ηλικίες της Άντα Δεκαοχτώ χρόνων το σκάει με τον δάσκαλό της.

Στα είκοσι παντρεύεται, ή την παντρεύουν, αν και γνώριζαν την ανικανότητά: της για τα οικιακά: καθήκοντα.

Στα είκοσι ένα αρχίζει να μελετά: μαθηματικά:, μόνη της. Δεν είναι ό,τι καλύτερο για μια κυρία, όμως η οικογένεια αποδέχε­ ται το καπρίτσιο της, ίσως γιατί έτσι μπορεί να: συνετιστεί, και να:

γλιτώσει την κληρονομική τρέλα:, από τη μέριά: του πατέρα: της; Στα είκοσι πέντε εφευρίσκει ένα: αλάνθαστο σύστημα:, βα­

σισμένο στη θεωρία: των πιθανοτήτων, για να κερδίσει χρήματα στις ιπποδρομίες. Στοιχηματίζει τα κοσμήματα: της οικογένειας. Τα: χάνει όλα:.

Στα: είκοσι εφτά δημοσιεύει μια: επαναστατική εργασία:. Δεν υπογράφει με το όνομά της. Ένα επιστημονικό έργο υπογεγραμ­ μένο από μια γυναίκα; Το έργο εκείνο την καθιστά την πρώτη προγραμματίστρια της ιστορίας: προτείνει ένα: νέο σύστημα,

.

Γ που υπαγορεύει εντολές σε μια μηχανή, μειώνοντας έτσι τις

1

/

επαναλαμβανόμενες κινήσεις των εργατών της κλωστοϋφα-

ι

ι. ντουργίας. Στα τριάντα πέντε της αρρωσταίνει. Οι γιατροί κάνουν διά:-

Υ.~?:!1.~Ξ!~ίq:::~~Ξι :ι<_~1:.κ! ν,ος~. Το 1852, πεθαίνει στα: τριάντα έξι της. Στην ίδια ηλικία είχε πεθάνει και ο πατέρας της, ο ποιητής λόρδος Βύρων, τον οποίο

δεν είχε δει ποτέ. Εκατόν πενήντα χρόνια αργότερα ονομάζουν Άντα, προς τι­

μήν της, ένα σύστημα προγραμματισμού στους υπολογιστές.

94

EDUARDO GALEANO

Γεννήθηκε μια ταραχοποιός Στις 30 Ιουνίου 1818 βαφτίστηκε στο Μπουένος Άιρες η Χουά­ να Μάνσο.

Το αγιασμένο ύδωρ τής υπέδειξε τον δρόμο της πραότητας, όμως τη Χουάνα Μάνσο* δεν τη διέκρινε η πραότητα.

Ύστερα από πολλούς αγώνες, ίδρυσε στην Αργεντινή και την Ουρουγουάη λαϊκά και μεικτά σχολεία, όπου αγόρια και κο­ ρίτσια καθόντουσαν στα ίδια θρανία, η διδασκαλία των θρη­ σκευτικών δεν ήταν υποχρεωτική, και όπου απαγορευόταν η σωματική τιμωρία. Έγραψε το πρώτο σχολικό κείμενο της Ιστορίας της Αργε­

ντινής, καθώς και άλλα ακόμα έργα. Ανάμεσά τους, ένα μυθιστό­ ρημα όπου καταφερόταν εναντίον της συζυγικής υποκρισίας.

Ίδρυσε την πρώτη λαϊκή βιβλιοθήκη στην επαρχία. Πήρε διαζύγιο όταν ακόμα δεν υπήρχε το διαζύγιο. Οι εφημερίδες του Μπουένος Άιρες χαιρόντουσαν να τη

βρίζουν. Όταν πέθανε, η Εκκλησία αρνήθηκε να τη θάψει.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

95

Μια ~J.W εξόριστη Στα τέλη του 1919 διακόσιοι πενήντα ανεπιθύμητοι ξένοι έφυ­

γαν από το λιμάνι της Νέ.ας Υόρκης, με την απαγόρευση να επι­ στρέψουν στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ανάμεσά τ?υς έφυγε για την εξορία και η (Ε~~/;?~ντμά;) ξένη υπήκοος υψηλού κινδύνου, που είχε φυλακιστεί αρκετές φο­ ρές επειδή ήταν αντίθετη με την υποχρεωτική στρατιωτική θη­

τεία, επειδή είχε διαδώσει αντισυλληπτικές μεθόδους, επειδή είχε οργανώσει απεργίες, και είχε προβεί σε απόπειρες κατά της εθνικής ασφάλειας. Μερικές φράσεις της Έμας:

Η πορνεία είναι ο μεγαλύτερος θρίαμβος τον πουριτανισμού.

Υπάρχει μήπως κάτι πιο φριχτό, πιο εγκληματικό, από τη δοξα­ σμένη και καθαγιασμένη μητρότητα; Το Βασίλειο των Ουρανών θα πρέπει να είναι τρομερά βαρετό αν πηγαίνουν εκεί οι πτωχοί τω πνεύματι. Αν η ψήφος μπορούσε να αλλάξει κάτι, τότε θα είχε τεθεί εκτός νόμον.

Η κάθε κοινωνία έχει τους απατεώνες που της αξίζουν. Όλοι οι πόλεμοι είναι πόλεμοι ανάμεσα σε κλέφτες, οι οποίοι,

επειδή είναι υπερβολικά δειλοί για να πολεμήσουν, στέλνουν άλ­ λους στη θέση τους να πεθάνουν.

96

EDUARDO GALEANO

Η νύχτα των Κούνα Η κυβέρνηση του Παναμά, με διάταγμά της, είχε επιβάλει να ενταχθούν στον πολιτισμένο κόσμο οι βάρβαρες, ημιβάρβαρες και άγριες φυλές παν υπάρχουν στη χώρα.

Ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης είχε πει ακριβώς: «Οι Ινδιάνοι Κούνα στο εξής δεν θα ζωγραφίζουν τη μύτη τους αλλά τα μάγουλά τους, δεν θα φέρουν χαλκά στη μύτη αλλά στα αυτιά. Δεν θα ντύνονται με "μόλα" αλλά με πολιτισμένα ρούχα.» Απαγόρεψαν στους Κούνα τη θρησκεία και τις τελετές τους,

διότι πρόσβαλλαν τον Θεό, καθώς και την παραδοσιακή εμμο­ νή τους στον δικό τους τρόπο διακυβέρνησης. Το

1925, τη

νύχτα της 25ης Φεβρουαρίου, νύχτα των ιγουά­

να, οι Κούνα έσφαξαν όλους τους αστυνομικούς που τους απα­ γόρευαν να ζήσουν όπως ήθελαν. Από τότε, οι γυναίκες Κούνα εξακολουθούν να φορούν χαλ­

κά στη μύτη και να τη ζωγραφίζουν, και να ντύνονται με το πα­ ραδοσιακό τους μόλα, μια υπέροχη ζωγραφική, που αντί για πι­

νέλο χρησιμοποιεί βελόνα και κλωστή. Οι Κούνα συνεχίζουν τις τελετές και τις συγκεντρώσεις τους, στα δυο χιλιάδες νη­

σάκια του Ατλαντικού, όπου υπερασπίζονται, πότε με το καλό και πότε με το άγριο, το βασίλειό τους.

[ΥΝΑΙΚΕΣ

97

Δίχως αποχαιρετισμούς Στις 8 Ιανουαρίου 1872 εκτελέστηκε η Μανουέλα Λεόν, κατό­

πιν διαταγής του προέδρου του Εκουαδόρ. Στην καταδικαστική απόφαση ο Πρόεδρος αποκαλούσε Μα­ νουέλ τη Μανουέλα, ώστε να μην υπάρχουν γραπτές αποδείξεις

ότι ένας τζέντλεμαν όπως εκείνος έστελνε στο εκτελεστικό απόσπασμα μια γυναίκα, παρότι απλή, αμόρφωτη Ινδιάνα.

Η Μανουέλα είχε ξεσηκώσει ολόκληρά: χωριά κι επαρχίες, παροτρύνοντας τους Ινδιάνους να μην πληρώνουν φόρους και να μη δουλεύουν σαν σκλάβοι. Και σαν να μην έφτανε αυτό, είχε θρασύτατα προκαλέσει σε μονομαχία τον υπολοχαγό Βαγέ­ χο, αξιωματικό του στρατού, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των στρατιωτών, που είδαν τη λόγχη της να ταπεινώνει το σπαθί του.

Σαν έφτασε η τελευταία μέρα, η Μαvουέλα στάθηκε μπρο­ στά στο εκτελεστικό απόσπασμα χωρίς να της δέσουν τα μάτια. Και όταν τη ρώτησαν αν είχε κάτι να πει, απάντησε στη γλώσ­ σα της:

«Μιχνάπι.» Τίποτα.

98

EDUARDO GAt.EANO

Χρονικό της Μπογκοτά Όταν κάθε νύχτα έπεφτε η αυλαία, η Πατρίσια Αρίσα, .Π:()1U~φε­

_

ρε του θι:rγάτου, έκλεινε τα μάτια. Σιωπηλά ευχα. τη .. σφραγίδα . .-··· .,,,,,,.,,,, ~~""'·~-·--,

ριστούσε τα χειροκροτήματα του κόσμου, κι ένιωθε ευγνωμο-

σύνη που είχε ξεγελάσει γι' άλλη μια μέρα τον θάνατο. Η Πατρίσια βρισκόταν στον κατάλογο των καταδικασμένων για τις κομμουνιστικές της ιδέες και συνήθειες. Η εκτέλεση των καταδικαστικών αποφάσεων διαδέχονταν η μια την άλλη, ανελέητα. Έμεινε ακόμα και δίχως σπίτι. Επειδή μια βόμβα θα μπορού­

σε να τινάξει στον αέρα το κτίριο, οι ένοικοι, υπάκουοι στον

.νόμο του φόβου, απαίτησαν να φύγει. Περιφερόταν στους δρόμους της Μπογκοτά με αλεξίσφαιρο γιλέκο. Δεν υπήρχε άλλη λύση, όμως το γιλέκο ήταν θλιβερό και άσχημο. Μια μέρα, η Πατρίσια έραψε πάνω του μερικές πού­ λιες, και μια άλλη φορά χρωματιστά λουλούδια, που κατέβαι­ ναν σαν βροχή πάνω στο στήθος της. Κι έτσι το γιλέκο έγινε όμορφο κι απέκτησε χαρούμενη όψη. Μπόρεσε κατά κάποιον τρόπο να το συνηθίσει, το φορούσε ακόμα και πάνω στη σκηνή.

Όταν η Πατρίσια ταξίδεψε στο εξωτερικό, για να παίξει σε θέατρα της Ευρώπης, χάρισε το αλεξίσφαιρο γιλέκο της σε έναν χωρικό ονόματι Χούλιο Κανιόν.

Του Χούλιο Κανιόν, δημάρχου στο χωριό Βισταερμόσα, του είχαν σκοτώσει όλη την οικογένεια, ως προειδοποίηση, όμως

εκείνος αρνήθηκε να φορέσει το λουλουδάτο γιλέκο: «Δεν φοράω γυναικεία ρούχα», είπε. Με ένα ψαλίδι, η Πατρίσια του ξήλωσε τα στολίδια, και τότε

ο άνδρας δέχτηκε να το βάλει. Τον έκαναν κόσκινο το ίδιο βράδυ. Με το γιλέκο φορεμένο.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

99

Χωρίς ψυχή Ο Αριστοτέλης ήξερε τι έλεγε: «Η γυναίκα είναι ένας ατελής άνδρας. Της λείπει ένα σημα­ ντικό στοιχείο: η ψυχή.» Οι πλαστικές τέχνες ήταν απαγορευμένη περιοχή για τα πλάσματα χωρίς ψυχή. Τον 160 αιώνα, υπήρχαν στην Μπολόνια πεντακόσιοι είκο­

σι τέσσερις ζωγράφοι και μία ζωγράφος. Τον 160 αιώνα, στην Ακαδημία του Παρισιού υπήρχαν τε­ τρακόσιοι τριάντα πέντε άντρες ζωγράφοι και δεκαπέντε γυ­

ναίκες ζωγράφοι, όλες σύζυγοι ή κόρες ζωγράφων.

Τον 190 αιώνα, η ;Σου5~ν ΒgΔ.._qΥΪΘ ήταν μανάβισσα, ακρο­ βάτρια σε τσίρκο και μοντέλο του Τουλούζ-Λοτρέκ. Φορούσε κορσέδες φτιαγμένους από καρότα, και μοιραζόταν το διαμέρι­ σμά της με μια κατσίκα. Σε κανένα δεν έκανε εντύπωση όταν τόλμησε να ζωγραφίσει γυμνούς άντρες. Ήταν η πρώτη καλλι­

τέχνιδα που το επιχειρούσε. Μάλλον τρελή θα ήταν. Ο Έρασμος από το Ρότερνταμ ήξερε τι έλεγε: «Μια γυναίκα είναι πάντα γυναίκα, δηλαδή: τρελή.»

100

EDUARDo GΑιΕΑΝο

Φρίντα 1929, Πόλη του Μεξικού Η Τίνα: Μοντότι δεν είναι μόνη ενώπιον των ιεροεξεταστών

της. Τη συνοδεύουν, κρατώντας την α:πό δεξιά: κα:ι α:πό αριστε­ ρά:, οι σύντροφοί της Ντιέγκο Ριβέρα: κα:ι Φρίντα: Κάλο: ο τερά­

στιος βούδας ζωγράφος και η μικροσκοπική Φρίντα:, επίσης ζω­ γράφος και καλύτερη φίλη της Τίνα:ς, που μοιάζει με μυστηριώ­ δη πριγκίπισσα: της Ανατολής, η οποία: βρίζει και πίνει τεκίλα:

περισσότερο κι από μα:ριάτσι τραγουδιστή του Χα:λίσκο. Η Φρίντα:_ξεκαρδίζεται στα γέλια και ζωγραφίζει απίστευ­ τες ελαιογραφίες από τη μέρα που καταδικάστηκε να πονά πα-

'

ντο τινα.

Ο πρώτος πόνος ήρθε τότε, στην παιδική της ηλικία, όταν οι γονείς της τη μεταμφίεζαν σε άγγελο, κι εκείνη ήθελε να πε­

τάξει με τα: αχυρένια: φτερά. Όμως ο ατέλειωτος πόνος εγκα­ ταστάθηκε ύστερα: από ένα: τροχαίο ατύχημα, όταν το σίδερο ενός τραμ τρύπησε το κορμί της από τη μια πλευρά στην άλλη, σαν λόγχη, και της θρυμμάτισε τα κόκαλα. Από τότε, η Φρίντα

q,ίναι ένας πόνος ΠΟΡ επιβιώνει, Την εγχείρισαν πολλές φορές, μάταια. Στο κρεβάτι του νοσοκομείου άρχισε να ζωγραφίζει τις αυτοπροσωπογραφίες της, απεγνωσμένοι φόροι τιμής στη ζωή που της απέμενε.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

101

Ισιδώρα 1916, Μπουένος Άιρες Ξυπόλητη και γυμνή, τυλιγμένη μονάχα στη σημαία της Αργε­

ντινής, η Ισιδώρα Ντάνκαν χορεύει τον εθνικό ύμνο. Αυτό τόλμησε να κάνει ένα βράδυ σε ένα φοιτητικό καφε­ νείο του Μπουένος Άιρες, και την επομένη το είχε μάθει όλος ο κόσμος: ο επιχειρηματίας ακύρωσε το συμβόλαιο, οι καλές

οικογένειες επέστρεψαν τα εισιτήρια στο Θέατρο Κολόν, και ο Τύπος απαίτησε την άμεση απέλαση της Βορειοαμερικανίδας αμαρτωλής, που ήρθε στην Αργεντινή να κηλιδώσει τα σύμβο­

λα της πατρίδας. Η Ισιδώρα δεν καταλαβαίνει. Κανένας Γάλλος δεν διαμαρ­ τυρήθηκε όταν χόρεψε τη Μασσαλιώτιδα με μοναδικό ρούχο ένα κόκκινο σάλι. Αν μπορείς να χορέψεις ένα συναίσθημα,

μια ιδέα, γιατί να μην μπορείς να χορέψεις έναν εθνικό ύμνο; Η ελευθερία προσβάλλει. Η Ισιδώρα με τα φωτεινά μάτια είναι δηλωμένη εχθρός του σχολείου, του γάμου, του κλασικού χορού και κάθε πράγματος που φυλακίζει τον άνεμο. Χορεύει γιατί το απολαμβάνει, και χορεύει ό,τι θέλει, όποτε θέλει και όπως θέλει εκείνη. Οι ορχήστρες σωπαίνουν μπροστά στη μου­ σική του κορμιού της.

102

EDUARDO GALEANO

Σάρα «Παίζω πάντα θέατρο», έλεγε. «Στη σκηνή κι εκτός σκηνής,

παίζω θέατρο:ΕJμαι I<::ι§!zr:.M_ε;,y~Y,Qu.ι> Δεν ξέρουμε αν η Σάρα Μπερνάρ ήταν η καλύτερη ηθοποιός στην ιστορία ή η μεγαλύτερη ψεύτρα του κόσμου, ή και τα δυο

μαζί. Στις αρχές της δεκαετίας του

1920, μετά από μισό αιώνα από­

λυτης μοναρχίας, συνέχιζε να βασιλεύει στα θέατρα του Παρι­ σιού και να προγραμματίζει ατέλειωτες περιοδείες. Κόντευε τα ογδόντα, ήταν τόσο αδύνατη που δεν είχε ούτε καν σκιά, και οι

χειρουργοί τής είχαν κόψει το ένα πόδι: όλο το Παρίσι το είχε μάθει. Όμως όλο το Παρίσι πίστευε πως εκείνη η ακαταμάχη~i, τη κοπέλα, που στο πέρασμά της αναστέναζαν οι άντρες, απλά

.

υποδυόταν άψογα μια φτωχή, ακρωτηριασμένη γριά. ~

1

1

1 1

1

__J ΓΥΝΑΙΚΕΣ

103,

Κάρμεν Μιράντα

Αστραφτερή μέσα στις πούλιες και τα κολιέ, με στέμμα έναν πύργο από μπανάνες, η Κάρμεν Μιράντα λικνίζεται μπροστά σε ένα τροπικό τοπίο από χαρτόνι.

Γεννημένη στην Πορτογαλία, κόρη ενός φτωχού κουρέα που διέσχισε τον ωκεανό, η Κάρμεν είναι σήμερα το κυριότερο εξα­ γόμενο ]J.Qf:ϊίό.Υ της Βραζιλίας. Ο καφές έρχεται δεύτερος. Αυτή η μικροσκοπική ξεδιάντροπη δεν έχει φωνή, και η λί­ γη που διαθέτει είναι φάλτσα, όμως τραγουδάει με τους γοφούς, τα χέρια και τα σκέρτσα των ματιών, κι αυτό αρκεί. Είναι η πιο καλοπληρωμένη του Χόλιγουντ. Διαθέτει δέκα σπίτια και οκτώ πετρελαιοπηγές. Όμως η εταιρεία Fox αρνείται να της ανανεώσει το συμβό­

λαιο. Ο γερουσιαστής Τζόζεφ Μακάρθι την κατήγγειλε ως ανή­ θικη, γιατί κατά τη διάρκεια ενός γυρίσματος, την ώρα που χό­ ρευε, ένας φωτογράφος έπιασε απαράδεκτες γύμνιες κάτω από τη φούστα της που ανέμιζε. Και ο Τύπος αποκάλυψε ότι, όταν ήταν παιδί ακόμα, η Κάρμεν είχε απαγγείλει μπροστά στον βα­

σιλιά Αλβέρτο του Βελγίου ένα ποίημα, συνοδεύοντας τους

στίχους με κουνήματα και τσαχπινιές των ματιών, κάτι που σκανδάλισε τις καλόγριες κι έφερε παρατεταμένες αϋπνίες στον μονάρχη.

104

EDUARDO GALEANO

Οι ηλικίες της Ζοζεφίν Στα εννιά της καθαρίζει σπίτια στο Σεντ Λούις, στις όχθες του Μισισιπή. Στα δέκα της αρχίζει να χορεύει στους δρόμους, για πεντα­ ροδεκάρες. Στα δεκατρία της παντρεύεται. Στα δεκαπέντε της παντρεύεται ξανά. Από τον πρώτο της άνδρα δεν έχει καμιά ανάμνηση, ούτε καν κακή. Από τον δεύ­ τερο κρατάει μόνο το όνομα, γιατί της αρέσει ο ήχος του.

Στα δεκαέξι της, η Ζοζεφίν Μπέικερ χορεύει τσάρλεστον στο Μπρόντγουεϊ. Στα δεκαοχτώ διασχίζει τον Ατλαντικό και κατακτά το Πα­

ρίσι. Η Μαύρη Αφροδίτη εμφανίζεται γυμνή στη σκηνή, με μο­ ναδικό ρούχο μια ζώνη με μπανάνες.

Στα είκοσι ένα της, εκείνο το περίεργο κράμα μοιραίας γυ­ ναίκας και κλόουν γίνεται η πιο καλοπληρωμένη

vedette

της

Ευρώπης, με τοuς περισσότερους θαυμαστές. Στα είκοσι τέσσερα είναι η πιο φωτογραφημένη γυναίκα στον κόσμο. Ο Πάμπλο Πικάσο τη ζωγραφίζει γονατιστός. Για να της μοιάσουν, οι χλωμές δεσποινίδες του Παρισιού τρίβουν το δέρμα τους με κρέμα από καρύδια για να σκουρύνει.

Στα τριάντα της έχει πρόβλημα με ορισμένα ξενοδοχεία, για­ τί ταξιδεύει παρέα με έναν χιμπατζή, ένα ψίδι, μια κατσίκα, δυο παπαγάλους, αρκετά ψάρια, τρεις γάτες, εφτά σκύλους, μια λεο­ πάρδαλη με το όνομα Τσικίτα και περιδέραιο από διαμάντια, κι ένα γουρουνάκι, τον 'Άλμπερτ, το οποίο πλένει η ίδια με άρω­ μα

<1e reviens» του Ουόρθ. Στα σαράντα της, παρασημοφορείται με τη Λεγεώνα της Τι­

μής για τις υπηρεσίες της στη γαλλική αντίσταση κατά τη δι­ άρκεια της γερμανικής κατοχής.

ΓΥ);Α!ΚΕΣ

105

Στα σαράντα ένα της, όταν παντρεύεται για τέταρτη φορά,

υιοθετεί δώδεκα παιδιά διαφόρων χρωμάτων και από διάφορα μέρη του κόσμου, τα οποία αποκαλεί «το ουράνιο τόξο της οι­ κογένειάς μου». Στα σαράντα πέντε επιστρέφει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Απαιτεί να παρακολουθούν τις παραστάσεις της λευκοί και μαύροι δίχως διάκριση, ανακατεμένοι. Αλλιώς δεν εμφανίζε­

ται στη σκηνή. Στα πενήντα εφτά της βρίσκεται στην εξέδρα με τον Μάρ~ τιν Λούθερ Κινγκ και μιλάει κατά των φυλετικών διακρίσεων στην τεράστια Πορεία στην Ουάσινγκτον.

Στα εξήντα οχτώ της συνέρχεται από μια παταγώδη πτώ­ χευση, και γιορτάζει στο θέατρο «Μπομπινό» του Παρισιού τα

πενήντgχ~όνιgτης καριέρας της.

:Κaιφ~ύγεΓ';

106

EDUARDO GALEANO

Μια επικίνδυνη γυναίκα Το 1893 γεννήθηκε η Μέι Ουέστ, αμαρτωλή σάρκα, αδηφάγος θηλυκός βρικόλακας. Το 1927 μπήκε στη φυλακή μαζί με ολόκληρο τον θίασό της, επειδή έπαιξε σε ένα θέατρο του Μπρόντγουεϊ μια σκηνή, σκέ­ τη πρόσκληση στην ηδονή, με το διακριτικό όνομα Σεξ. Όταν εξέτισε την ποινή της για το αδίκημα της προσβολής της δημοσίας αιδούς, αποφάσισε να μετακομίσει από το Μπρόντγουεϊ στο Χόλιγουντ, και από το θέατρο στον κινηματογράφο, πιστεύ­ οντας πως περνούσε έτσι στο βασίλειο της ελευθερίας. Όμως η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών επέβαλε στο Χόλιγουντ ένα πιστοποιητικό χρηστοήθειας, που επί τριάντα οχτώ χρόνια ήταν απαραίτητο για την προβολή οποιασδήποτε ταινίας.

Ο Κώδικας Χέιζ απαγόρευε στον κινηματογράφο γυμνά κορμιά, υπαινικτικούς χορούς, λάγνα φιλιά, μοιχείες, ομοφυ­ λοφιλίες και άλλες ανηθικότητες που απειλούσαν τον ιερό γά­

μο και την οικογένεια. Ούτε καν οι ταινίες του Ταρζάν μπόρεσαν να ξεφύγουν, και η Μπέτι Μπουπ αναγκάστηκε να φορέσει μα­ κριά φούστα. Η Μέι Ουέστ συνέχισε να δημιουργεί σκάνδαλα.

ΓΥΝΑ!ΚΕΣ

107

Η ακροβάτισσα Η Λους Μαρίνα Ακόστα ήταν πολύ μικρή όταν ανακάλυψε το

τσίρκο Φφουλίτσε. Το τσίρκο Φιρουλίτσε, ένα: φωταγωγημένο, μαγικό πλοίο, εμφανίστηκε κάποια: νύχτα: από τα: βάθη της λίμνης Νικαρά­

γουα:. Οι χάρτινες καραμούζες των παλιάτσων ηχούσαν σαν πο­ λεμικές σάλπιγγες, και τα: κουρέλια: που ,ανέμιζαν, προμηνύο­ ντας τη μεγαλύτερη γιορτή του κόσμου, έμοιαζαν σημαίες σε

ψηλά: λάβαρα:. Η σκηνή ήταν γεμάτη μπαλώματα:, τα: λιοντά­ ρια είχαν βγει στη σύνταξη, όμως εκείνη η σκηνή ήταν ένα: κά­ στρο, και τα: λιοντάρια: οι βασιλιάδες της ζούγκλας. Και η τρο­

φαντή κυρία: που άστραφτε μέσα: στις πούλιες, και αιωρούνταν ενάμισι μέτρο πάνω από τη γη, ήταν η βασίλισσα:.

Τότε η Λους Μαρίνα: αποφάσισε να: γίνει ακροβάτισσα:. Έδω­

σε ένα: σάλτο, κάνοντας το πρώτο ακροβατικό στα: έξι της χρό­ νια, κι έφαγε τα: μούτρα: της.

Και η ζωή συνεχίστηκε σ' αυτό τον ρυθμό. Στον πόλεμο, τον μακρύ πόλεμο κατά της δικτατορίας του Σομόσα:, κα:ι στους έρω­ της: ακροβατούσε κι έτρωγε τα μούτρα της.

Διότι όποιος μπαίνει στο τσίρκο Φιρουλίτσε, δεν βγα:ίνεi ποτέ.

108

EDUARDO GALEANO

Η νύχτα Δεν με παίρνει ο ύπνος. Μια γυναίκα διασχίζει διαρκώς τα βλέ­

.Ρ.qΡ.ά. μου. Αν μπορούσα, θα της έλεγα να φύγει, όμως μια γυ­ ναίκα διασχίζει διαρκώς το λαρύγγι μου.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

109

Η ιστορία του κροκόδειλου Μια: γυναίκα: διαβάζει στην ακροποταμιά:, πίσω από τις καλα­ μιές. Μια φορά κι ένα καιρό, λέει το βιβλίο, ήταν ένα:ς άρχοντας μια:ς α:πέρα:ντης χώρας. Τα: πάντα: τού α:νήκα:ν: το χωριό Λουκα:­ να:μάρκα: κα:ι όλη η περιοχή πέρα: κα:ι γύρω α:π' α:υτό, τα: εξημερω­ μένα ζώα: κα:ι τα: άγρια:, οι πειθήνιοι άνθρωποι και οι επα:ναστα:­ τημένοι. Τα: πάντα:: τα περιφραγμένα: και τα: ξέφραγα, τα: ξερά κα:ι τα: υγρά, ό,τι διέθετε μνήμη και ό,τι έπεφτε στη λησμονιά. Εκείνος όμως ο άρχοντας των πάντων δεν είχε κληρονόμο.

Κάθε μέρα η γυναίκα: του έλεγε χίλιες προσευχές, ικετεύοντας

για: ένα:ν γιο, κα:ι κάθε βράδυ άναβε χίλια: κεριά. Ο Θεός είχε βαρεθεί τα: πα:ρα:κάλια: της φορτικής γυναίκας,

η οποία: ζητούσε ακριβώς εκείνο που ο ίδιος δεν είχε θελήσει να: δώσει. Τέλος, για: να μην την ακούει άλλο, ή α:πό θεία: λύ­ πηση, έκανε το θαύμα:. Κα:ι ήρθε η χαρά στο σπίτι.

Με τον καιρό, το παιδί άρχισε να μιλά, όμως α:ντί να περπα­ τά, σερνόταν με την κοιλιά του. Οι καλύτεροι δάσκαλοι του Αγια­ κούτσο τού έμαθαν ανάγνωση, όμως δεν μπορούσε να: γράψει με τις οπλές του. Στα δεκαοχτώ του, ζήτησε γυναίκα.

Ο πλούσιος μπαμπάς τού βρήκε μία, και ο γάμος γιορτάστηκε με μεγαλοπρέπεια: στο σπίτι του παπά. Την πρώτη νύχτα:, ο κροκόδειλος όρμηξε στη σύζυγό του κα:ι την καταβρόχθισε. Όταν ξημέρωσε, στο νυφικό κρεβάτι κοι­ μόταν μονάχα ο χήρος, περιτριγυρισμένος από κόκαλα. Στη συνέχεια ο κροκόδειλος απαίτησε κι άλλη γυναίκα:. Έγι­ νε πάλι γάμος, και πάλι την καταβρόχθισε. Ο λαίμαργος ήθελε κι άλλη, κα:ι πάει λέγοντας.

Γυναίκες, δεν έλειπαν. Στα: φτωχόσπιτα, πάντα: περίσσευε κάποιο κορίτσι.

110

EDUARDO GALEANO

·------

--------~···-···--~~---------

Ο Δουλσίδιο παίρνει τον μεσημεριανό του υπνάκο, ενώ το νερό του ποταμού χαϊδεύει την κοιλιά του. Όταν ανοίγει το ένα μάτι, τη βλέπει. Διαβάζει. Δεν έχει δει ποτέ στη ζωή του γυναίκα με γυαλιά. «Τι διαβάζεις;»

Εκείνη αφήνει στην άκρη το βιβλίο και τον κοιτά, δίχως καμιά έκπληξη. «Ιστορίες», λέει. «Ιστορίες;»

«Παλιές ιστορίες.» «Και σε τι χρησιμεύουν;»

Εκείνη ανασηκώνει τους ώμους: «Είναι καλή παρέα», λέει. Αυτή η γυναίκα δεν μοιάζει να είναι από το βουνό, ούτε από τη ζούγκλα, ή την ακτή.

«Κι εγώ ξέρω να διαβάζω», λέει ο Δουλσίδιο. Εκείνη κλείνει το βιβλίο και στρέφει το πρόσωπό της.

Όταν ο Δουλσίδιο τη ρωτά ποια είναι, η γυναίκα εξαφανίζεται.

ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ Κυριακή, όταν ο Δουλσίδιο ξυπνάει από τον με­ σημεριανό του ύπνο, εκείνη βρίσκεται εκεί. Δίχως βιβλίο, αλ­ λά με τα γυαλιά.

Καθισμένη στην άμμο, με τα πόδια κάτω από τις πολύχρω­ μες φούστες της, βρίσκεται εκεί, με σάρκα και οστά, θα 'λεγε κανείς μια αιωνιότητα. Κοιτάζει τον παρείσακτο που της χάλασε την ησυχία, να κροκοδειλιάζει στον ήλιο. Ο Δουλσίδιο βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Σηκώνει το πόδι με τα νύχια και δείχνει τον ορίζοντα με τα βουνά απ' άκρη σ' άκρη.

ΓΥΝΑίΚΕΣ

111

«Μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι σου, μέχρι εκεί που σε πάνε τα πόδια σου, όλα μου ανήκουν.» Εκείνη δεν ρίχνει ούτε μια ματιά στο απέραντο βασίλειο, και παραμένει σιωπηλή. Πολύ. Ο κληρονόμος επιμένει. Τα προβατάκια και οι Ινδιάνοι τού ανήκουν. Είναι ο αφέντης όλης εκείνης της γης, του νερού και

του αέρα, ακόμη και της άμμου πάνω στην οποία κάθεται: «Σου δίνω την άδεια», της λέει. Εκείνη τινάζει τη μακριά μαύρη κοτσίδα της, κάνει σαν να μην ακούει, και το ερπετό διευκρινίζει πως είναι μεν πλούσιος αλλά ταπεινός, μελετηρός, εργατικός, και κυρίως ιππότης, με

προθέσεις να δημιουργήσει οικογένεια, όμως η σκληρή μοίρα θέλησε να χηρέψει. Εκείνη γέρνει το κεφάλι, και μοιάζει να σκέφτεται τα περί-

εργα πράγματα που ακούει. Ο Δουλσίδιο διστάζει. Μουρμουρίζει: «Μπορώ να σου ζητήσω μια χάρη;» Και την πλησιάζει, δείχνοντας την πλάτη του: «Ξύσε μου την πλάτη», ικετεύει, «γιατί εγώ δεν μπορώ». Εκείνη απλώνει το χέρι, χαϊδεύει τη σιδερένια πανοπλία και λέει με θαυμασμό:

«Είναι σαν μετάξι.» Ο Δουλσίδιο ανατριχιάζει, κλείνει τα μάτια, ανοίγει το στό­ μα, σηκώνει την ουρά και νιώθει κάτι πρωτόγνωρο.

Όμως σαν στρέφει το κεφάλι, εκείνη έχει εξαφανιστεί. Σέρνεται όσο πιο γρήγορα μπορεί μέσα στις καλαμιές, την ψάχνει πέρα δώθε, μέσα έξω, αλλά πουθενά. Την επόμενη Κυριακή, εκείνη δεν εμφανίζεται στην ακρο­ ποταμιά. Ούτε τη μεθεπόμενη, ή την παράλλη.

Από τότε που την είδε, τη βλέπει διαρκώς μπροστά του. Δεν βλέπει τίποτε άλλο.

112

EDUARDO GALEANO

Αυτός ο υπναράς τώρα έχει χάσει τον ύπνο του, αυτός ο κα­

λοφαγάς έχει χάσει την όρεξή του. Το κρεβάτι του Δουλσίδιο δεν είναι πια ο ευτυχισμένος βωμός όπου έβρισκε ανάπαυση,

υπό την προστασία των νεκρών συζύγων του. Οι φωτογραφίες τους, με τα καδράκια σε σχήμα καρδιάς, και τις πλεξίδες από λουλούδια, εξακολουθούν να βρίσκονται εκεί, καλύπτουν τους

τοίχους από πάνω μέχρι κάτω, όμως ο Δουλσίδιο, καταδικασμέ­ νος στη μοναξιά, έχει βυθιστεί στο στρώμα και τη μελαγχολία.

Γιατροί και πρακτικοί καταφθάνουν από μακριά. Κανείς δεν μπορεί να κάνει τον πυρετό του να πέσει, κανείς δεν μπορεί να σταματήσει τον χαμό του. Κολλημένος σ' ένα τρανζιστοράκι, που του το πούλησε κά­

ποιος περαστικός γυρολόγος, ο Δουλσίδιο υποφέρει τις νύχτες, και τις μέρες αναστενάζει, ακούγοντας παλιομοδίτικες μελω­ δίες. Οι γονείς του, μέσα σε απόγνωση, τον βλέπουν να λιώνει. Δεν λέει για τις γυναίκες, όπως παλιά:

«Πεινάω.» Τώρα ζητιανεύει λίγη αγάπη: «Είμαι ερωτοχτυπημένος», και με σπασμένη φωνή και ανη­ συχητικά ποιητική προδιάθεση, μουρμουρίζει φλογερές αφιε­

ρώσεις όλο απόγνωση στη δεσποσύνη που του έκλεψε την ψυ­ χή και τη γαλήνη. Όλοι οι υποτελείς ψάχνουν να τη βρουν. Αναστατώνουν γη και ουρανό, όμως ούτε καν γνωρίζουν το όνομά της, και κα­ νείς δεν είδε ποτέ του γυναίκα με γυαλιά σε τούτα τα μέρη, ού­ τε πέρα απ' αυτά.

ΚΑΠΟΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ απόγευμα, ο Δουλσίδιο έχει ένα προαίσθημα. Σηκώνεται με το ζόρι, και σέρνεται όπως όπως μέχρι την ακρο­

ποταμιά. Εκείνη βρίσκεται εκεί.

fΥΝΑΙΚΕΣ

113

Ο Δουλσίδιο, μέσα στα δάκρυα, εκδηλώνει τον έρωτά του

στην ακατάδεχτη κι απρόσιτη κοπέλα, της εξομολογείται ότι λιώνει από δίψα για το μέλι του στόματός της, ισχυρίζεται ότι

δεν αξίζει ούτε την αδιαφορία της -περιστεράκι μου, μ' έχεις τρελάνει-, και τη γεμίζει γλυκόλογα και φιλοφρονήσεις. ΕΤΟΙΜΆΖΕΤΑΙ ο γάμος. Όλοι είναι καταχαρούμενοι, γιατί πάει

καιρός που στο χωριό δεν έχουν δει γιορτή, κι ο Δουλσίδιο εί­ ναι ο μόνος που μπορεί να παντρευτεί. Ο παπάς ορίζει την τι­

μή, καθώς έχει να κάνει με πελάτη περιωπής. Το rσαράvyκο παίζει γύρω από τους νεόνυμφους, με συνο­ δεία την άρπα και τα βιολιά. Πίνουν στην αιώνια αγάπη του ευτυχισμένου ζευγαριού, και το ρούμι με λεμόνι και ζάχαρη κυ­ λάει ποτάμι, κάτω από τις αψίδες των λουλουδιών. Ο Δουλσίδιο φοράει καινούριο δέρμα, κόκκινο στη ράχη και

γαλαζοπράσινο στην ασύγκριτη ουρά του. ΚΙ ΟΤΑΝ οι δυο τους βρίσκονται επιτέλους μόνοι, και φτάνει η ώρα της αλήθειας, της δηλώνει: «Σου προσφέρω την καρδιά μου. Ποδοπάτησέ την αλύπητα.» Εκείνη σβήνει το κερί μ' ένα φύσημα, αφήνει να πέσει το νυφικό της φόρεμα με τις δαντέλες, βγάζει αργά: τα γυαλιά και του λέει: «Μη γίνεσαι γελοίος. Άσε τις βλακείες.»

Με μια γρήγορη κίνηση τον ξεγυμνώνει, και πετά το δέρμα του στο πάτωμα. Αγκαλιάζει το γυμνό κορμί, που έχει ανάψει. Στη συνέχεια, ο Δουλσίδιο κοιμάται βαθιά, κουλουριασμένος πλάι της, κι ονειρεύεται για πρώτη φορά στη ζωή του. ΤΟΝ ΤΡΩΕΙ κοιμισμένο. Σιγά σιγά, αθόρυβα, από την ουρά: μέχρι το κεφάλι, προσπαθώντας να μη μασάει δυνατά, για να μην τον ξυπνήσει και τον κακοκαρδίσει.

114

EDUARDO GALEANO

•

Διαβολικά έργα Η Αφροδίτη εμφανίστηκε κάποιο πρωινό στη Σιένα. Τη βρή­

καν ξαπλωμένη, γυμνή στον ήλιο. Η πόλη γιόρτασε την επανεμφάνιση της μαρμάρινης θεάς, που είχε θαφτεί την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και είχε την ευγένεια να φανερωθεί από τα βάθη της γης.

Της πρόσφεραν για σπίτι την άκρη της μεγάλης γέφυρας.

Όλοι ήθελαν να την αγγίξουν, κανείς δεν κουραζόταν να την κοιτά. Όμως λίγο καιρό αργότερα ήρθε ο πόλεμος με τα δεινά του, και η Σιένα δέχτηκε επίθεση και λεηλατήθηκε. Το Δημοτικό Συμβούλιο αποφάσισε στη συνεδρίαση της 7ης Νοεμβρίου

1357

ότι υπαίτιος ήταν η Αφροδίτη. Ο Θεός είχε στείλει τη συμφορά: για να τιμωρήσει την ειδωλολατρία τους. Το Συμβούλιο διέτα­ ξε να καταστραφεί η λάγνα Αφροδίτη, και τα κομμάτια: της να: θαφτούν στη μισητή Φλωρεντία:.

Στη Φλωρεντία:, εκατόν τριάντα χρόνια: αργότερα, γεννή­ θηκε μια άλλη Αφροδίτη από τα χέρια του Σάντρο Μποτιτσέλι. Ο καλλιτέχνης τη ζωγράφισε να εμφανίζεται μέσα από τον

αφρό, με μοναδικό ρούχο την επιδερμίδα: της. Μια δεκαετία αργότερα, όταν ο μοναχός Σαβοναρόλα άνα­ ψε την εξαγνιστική του πυρά, λένε πως ο Μποτιτσέλι, μετανο­

ημένος για τις αμαρτίες των πινέλων του, τάισε τις φλόγες με μερικά διαβολικά έργα του που είχε ζωγραφίσει στα νεανικά: του χρόνια.

Αλλά δεν μπόρεσε να πειράξει την Αφροδίτη.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

115

Η γυναίκα (Ι) Η γυναίκα είναι ένα μυστικό σπίτι.

Σε κάθε της γωνιa κρύβονται φαντάσματα και φωνές. Τις χειμωνιάτικες νύχτες, αχνίζει. Λένε πως όποιος μπαίνει μέσα της δεν βγαίνει ποτέ. Διασχίζω το βαθύ αυλάκι που την περιτριγυρίζει. Θα μπω σε αυτό το σπίτι. Εκεί με περιμένει το κρασί που θα με πιει. Χτυπώ ελαφριά την πόρτα, και περιμένω.

116

EDUARDO GALEANO

Έρως ερώτων Ο βασιλιάς Σολομών εξύμνησε την εκλεκτότερη των γυναικών του. Ύμνησε το κορμί της, την πόρτα του κορμιού της και τη χλόη του κρεβατιού που μοιραζόταν μαζί της. Το 'Ασμα ασμάτων δεν μοιάζει καθόλου με τα άλλα βιβλία της Βίβλου. Γιατί βρίσκεται ανάμεσά τους; Σύμφωνα με τους ραβίνους, είναι μια αλληγορία της αγάπης του Θεού προς τον λαό του Ισραήλ. Σύμφωνα με τους παπάδες,

μια χαρούμενη απότιση φόρου τιμής στον γάμο του Ιησού με την Εκκλησία. Όμως κανένας στίχος δεν αναφέρεται στον Θεό, πόσο μάλλον στον Χριστό και την Εκκλησία, που γεννήθηκαν πολύ αργότερα από το 'Ασμα ασμάτων. Αυτή η συνάντηση ανάμεσα σε έναν Εβραίο βασιλιά και μια

μαύρη γυναίκα μοιάζει περισσότερο με ύμνο του ανθρώπινου πάθους και της διαφοράς του χρώματός μας. «Τα φιλιά σου είναι καλύτερα κι από το κρασί», τραγουδού­

σε εκείνη η γυναίκα. Και σύμφωνα με την εκδοχή που έχει φτά­ σει ώς τις μέρες μας, τραγουδούσε επίσης: Είμαι μαύρη, αλλά ωραία, και δικαιολογούσε το χρώμα της από τη δουλειά που έκανε κάτω από τον ήλιο, στα αμπέλια.

Βέβαια, υπάρχουν και άλλες εκδοχές που λένε ότι το αλλά δεν υπήρχε, και ότι εκείνη τραγουδούσε: Είμαι μαύρη και ωραία.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

117

Οι μάγισσες Το 1770 ένας αγγλικός νόμος καταδίκαζε τις απάτες των γυ­ ναικών. Υπήρχαν πανούργες γυναίκες που σαγήνευαν τους υποτελείς της Αυτού Μεγαλειότητας, και τους παρέσερναν σε γάμο χρησι­ μοποιώντας ύπουλα τεχνάσματα όπως αpώματα, βαφές, καλλυ­

ντικά, μασέλες, πεpούκες, γέμιση από μαλλί, κοpσέδες, μπανέλες, κpινολίνα, χαλκάδες, κpίκους και παπούτσια μέ ψηλά τακούνια.

Όσες χρησιμοποιούσαν παρόμοιες απάτες, έλεγε ο νόμος, θα δικάζονται σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία πεpί μαγείας, ενώ ο γάμος τους θα ακυpώνεται και θα διαλύεται. Λόγω τεχνολογικής καθυστέρησης, δεν συμπεριλαμβάνο­

νταν οι σιλικόνες, η λιποαναρρόφηση, τα μπότοξ, οι πλαστι­ κές χειρουργικές και άλλα θαύματα της χειρουργικής και της χημείας.

118

EDUARDO GALEANO

Μια γυναίκα που δεν καίγεται Το 1820 η Σινιόρα Τζιραρντέλι, με τις θαυμαστές της ικανότη­

τες, έκανε το ευρωπαϊκό κοινό να αλληθωρίσει. Χάιδευε με αναμμένα κεριά τα μπράτσα της, χόρευε ξυπό­ λυτη πάνω στη φωτιά και την ανασκάλευε με τα χέρια, καθό­ ταν πάνω σε πυρωμένα σίδερα, λουζόταν στις φλόγες, έχυνε πάνω της καυτό λάδι, κατάπινε φωτιά, μασούσε αναμμένα κάρ­ βουνα, που όταν τα έφτυνε μετατρέπονταν σε αγγλικές λίρες ...

Και ύστερα από όλες εκείνες τις φλογερές επιδείξεις, έδειχνε το χιονάτο κορμί της άθικτο, και ο κόσμος την αποθέωνε. «Πpόκειται για τpικ», έλεγαν οι επικριτές της.

Εκείνη δεν έλεγε τίποτα.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

119

Η γυναίκα (ΠΙ)

-~c;~εί5~.;}'·:~Π.~.e~i~,9,,~.~~Ξ~ι~is~
••• .1~'''

εμείς. Όπου κι αν είσαι, κι όσο υπάρχεις, ή όσο υπάρ-

~' ,•;:•,f/~,~-;~"·:"':··~·!~"f.,·•~-..'··"•

χω εγώ. Το ημερολόγιο λέει πως εκείνος ο χρόνος, εκείνη η σταλιά του χρόνου, δεν υπάρχει πια. Όμως απόψε το δικό σου κορμί

ιδρώνει μέσα από το δικό μου.

120

EDUARDO GALEANO

Η γυναίκα που φεύγει Παίρνω ένα τσαλακωμένο, άδειο πακέτο τσιγάρα μάρκας Ρε­ πουμπλικάνα κι ένα περιοδικό που άφησες. Παίρνω τα δυο τε­ λευταία εισιτήρια του τρένου. Παίρνω μια χαρτοπετσέτα όπου είχες ζωγραφίσει το πρόσωπό μου, από το στόμα μου βγαίνει ένα μπαλόνι με λόγια, τα λόγια είναι αστεία. Παίρνω επίσης ένα φύλλο ακακίας που το μαζέψαμε τις προάλλες το βράδυ στον δρόμο, όταν περπατούσαμε ανάμεσα στον κόσμο που μας χώρι­ ζε. Κι εκείνο το άλλο φύλλο, λευκό και πετρωμένο, που έχει μια

τρύπα σαν παράθυρο, θολό από την υγρασία, απ' όπου φύσηξα και σε είδα, και ήταν η μέρα που ξεκίνησε η τύχη μου.

Παίρνω τη γεύση του κρασιού στο στόμα. (Για ό,τι καλό και για ό,τι κάθε φορά καλύτερο θα μας συνέβαινε, συνηθίζαμε να λέμε.) Δεν παίρνω ούτε μια σταγόνα δηλητήριο. Παίρνω τα φιλιά

σου όταν έφευγες (δεν ήμουνα κοιμισμένη, ποτέ). Και τ:oξq_~=­ ΎJ.g_21ι_q_y_i.g:_Qλα εκείνα πqυ _κqνένα γράμμα, καμιά εξήγηση δε_ν μπορούν_Υ.__C!:_J!:εpιγράψοιιν σε κανένα.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

121

Εξομολόγηση καλλιτέχνη

~~-Jl.,qι&,,~f~~-~ιgy,~~~-~γ,ι:i:~;o;g,~ Αν μπορούσα να σ' τη δείξω! Κοιμόταν εκεί δα γυμνή, κουλουριασμένη, έχοντας αγκαλιά­ σει τα πόδια της. Μου άρεσε γιατί μού θύμιζε χαρούμενο νεαρό

ζωάκι, αλλά: συγχρόνως μου υπενθύμιζε τη φθορά:, γιατί είχε .,._.,, .... -. ·-- . ,,

~-

·~---~,,

γεννηθεί για να μαραθεί, και λυπόμουνα που μοιάζαμε σ' αυτό. Το έβλεπες στο δέρμα της κοιλιάς της, ήταν λες και τηνείχε ξύ­ σει μεταλλική χτένα. Τι γυναίκα! Τιςνύχτ:~ς,]:ς._αμιά.φqρά τ:c:t μ4:: τι.α της ιηιέδιναν φως, αλλά: εκείνηδεν το κατι:χΜβαινε. Τώρα, καθισμένος μπροστά: στο καβαλέτο, την αναζητώ με τις ώρες, δαγκώνοντας τις γροθιές μου, με τα μάτια καρφωμέ­ να σε μια κόκκινη κηλίδα που μοιάζει με τον ενθουσιασμό της σάρκας και τη δοκιμασία του χρόνου. Την κοιτάζω μέχρι που

μου πονούν τα μάτια, και τέλος νομίζω πως αρχίζω να τη νιώ­ θω μες στο σκοτάδι, η ζωγραφιά της πάλλεται, ξεχειλίζει ζω­ ντανή πάνω στον λευκό καμβά:, κι έχω την αίσθηση πως ακούω

τα ξυπόλυτα βήματά: της να τρίζουν στο ξύλινο πάτωμα, το θλιμ­ μένο τραγούδι της, όμως όχι. Η ίδια μου η φωνή με προειδο­

ποιεί: «Το χρώμα είναι άλλο. Ο ήχος είναι διαφορετικός.;> Τότε σηκώνομαι, και καρφώνω τη σπάτουλα στο κόκκίνο σπλάχνο, σχίζοντας τον καμβά από πάνω μέχρι κάτω. Αφού τη

σκοτώσω, ξαπλώνω ανάσκελα, σαν λαχανιασμένο σκυλί .. Όμως αδύνατον να κοιμηθώ. Νιώθω πως σιγά σιγά ξαναγεν­

νιέται μέσα μου η ανάγκη να τη φέρω πάλι πίσω. Φοράω το.παλ­ τό μου, και βγαίνω να πιω κρασί στα καπηλειά: του λιμανιού.

122

EDUARDO GALEANO

Τα λουλούδια Ο Βραζιλιάνος συγγραφέας Νέλσον Ροντρίγκες ήταν καταδικα­ σμένος στη μοναξιά. Είχε φάτσα βατράχου και γλώσσα οχιάς, αλλά πέρα από την ασχήμια και τη φαρμακόγλωσσά του, είχε και τη φήμη κακότυχου. Η γκαντεμιά του ήταν μεταδοτική: ο κόσμος γύρω του πέθαινε είτε από σφαίρα είτε από μιζέρια είτε

από κάποια μοιραία δυστυχία. Μια μέρα ο Νέλσον γνώρισε την Ελεωνόρα. Τη μέρα της

ανακάλυψης, όταν δηλαδή πρωταντίκρισε εκείνη τη γυναίκα,

τον συνεπήρε μια βίαιη χαρά που τον έκανε να χαζέψει. Θέλη­ σε να πει κάποια από τις εύστοχες φράσεις του, αλλά τα πόδια του άρχισαν να τρέμουν, μπερδεύτηκε η γλώσσα του, και τραύ­ λισε άναρθρους φθόγγους.

Άρχισε να τη βομβαρδίζει με λουλούδια. Τα έστελνε στο δια­ μέρισμά της, στο ρετιρέ ενός πανύψηλου κτιρίου του Ρίο ντε

Ζανέιρο. Κάθε μέρα τής έστελνε μια ανθοδέσμη με διαφορετι­ κά λουλούδια, χωρίς να επαναλαμβάνει ποτέ τα χρώματα και τα αρώματα, και περίμενε στον δρόμο. Κοιτούσε από κάτω το

μπαλκόνι της Ελεωνόρας, η οποία κάθε μέρα πετούσε τα λου­ λούδια στην άσφαλτο για να τα πατήσουν τα αυτοκίνητα. Αυτό κράτησε πενήντα μέρες. Μέχρι που μια: μέρα:, τα λου­ λούδια που έστειλε ο Νέλσον δεν έπεσαν στον δρόμο, και δεν τα πλάκωσαν οι ρόδες των αυτοκινήτων. Εκείνο το μεσημέρι ανέβηκε στον τελευταίο όροφο, χτύπη­

σε το κουδούνι, και η πόρτα: άνοιξε.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

123

Η νύχτα

(2)

Απαλλάξτε με, κυρία, από τα ρούχα και τις αμφιβολίες. Γδύστε με, γδύστε με.

124

EDUARDO GALEANO

Περί κατασκοπείας Το 1876 γεννήθηκε η Μάτα: Χάρι.

Τα: κρεβάτια: πολυτελείας υπήρξαν τα πεδία μάχης της, στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Υψηλά ιστάμενοι στρατιωτικοί και πο­ λιτικοί με κύρος υπέκυψαν στη γοητεία: των όπλων της, και της εμπιστεύτηκαν μυστικά που εκείνη τα πουλούσε στη Γαλλία, τη Γερμανία, ή σε όποιον πλήρωνε καλύτερα. Το

1917 καταδικάστηκε σε θάνατο.

Στο εκτελεστικό απόσπασμα, η πιο ποθητή κατάσκοπος του κόσμου έστειλε αποχαιρετιστήρια φιλιά. Οκτώ από τους δώδεκα στρατιώτες αστόχησαν.

fΥΝΑΙΚΕΣ

125

Η νύχτα

(3)

Κοιμάμαι στην όχθη του γυναικείου κορμιού, κοιμάμαι στην

όχθη της αβύσσου.

126

EDUARDO GALEANO

Κλέβω και με κλέβουν Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους Ινδιάνους ή τους μαύ­

ρους, η γυναίκα είναι μεν κατώτερη, αλλά αποτελεί απειλή. «Μία τη μία του ευρείν λογισμόν, ον επεζήτησεν η ψυχή μου και ουχ εύρον. Και άνθρωπον ένα από χιλίων εύρον και γυναί­ κα εν πάσι τούτοις ουχ εύρον», προειδοποιούσε ο Εκκλησια­

στής (Κεφάλαιο Ζ, στ. 27,28). Κάτι ήξερε ο Οδυσσέας που ήταν καχύποπτος με τα τραγούδια των Σειρήνων, τα οποία ξεμυάλι­ ζαν τους άντρες. Δεν υπάρχει πολιτισμική παράδοση που να μη δικαιολογεί στους άνδρες το μονοπώλιο των όπλων και του λόγου, δεν υπάρχει λαϊκή παράδοση που να μην αντιμετωπί­

ζει με περιφρόνηση τη γυναίκα, ή να μην την καταγγέλλει ως επικίνδυνη. Οι παροιμίες που μεταφέρονται από γενιά σε γε­ νιά μάς μαθαίνουν ότι η γυναίκα και το ψέμα γεννήθηκαν την

ίδια μέρα, και ότι ο λόγος της γυναίκας δεν αξίζει δεκάρα. Στη λαϊκή μυθολογία της Λατινικής Αμερικής τα φαντάσματα που ζητούν εκδίκηση, οι περιπλανώμενες ψυχές, ή τα κακά πνεύ­ ματα που παραμονεύουν τους διαβάτες, είναι σχεδόν πάντοτε

γυναίκες. Τόσο στον ύπνο τους όσο και στον ξύπνιο τους, είναι έκδηλος ο πανικός των ανδρών απέναντι σε μια ενδεχόμενη εισβολή των γυναικών στην απαγορευμένη περιοχή της ηδο­

νής και της εξουσίας. Και αυτό συμβαίνει από αμνημονεύτων χρόνων.

Ας μην ξεχνάμε ότι ήταν γυναίκες τα θύματα στο κυνήγι

των μαγισσών, και όχι μόνο στα χρόνια της Ιεράς Εξέτασης. Ήταν δαιμονισμένες: σφαδασμοί, ουρλιαχτά, γιατί όχι και ορ­ γασμοί, και μάλιστα -το άκρον άωτον του σκανδάλου- οργα­

σμοί κατά συρροήν. Μόνο η επήρεια του Σατανά θα μπορούσε να δικαιολογήσει τόση απαγορευμένη φωτιά, γι' αυτό και η τι­ μωρία τους έπρεπε να γίνει με την πυρά. Κατ' εντολήν του Θεού,

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

127

οι αμαρτωλές που φλέγονταν από πάθος έπρεπε να καούν ζω­ ντανές. Ο φθόνος και ο πανικός μπροστά στην ηδονή της γυ­ ναίκας δεν ήταν κάτι καινούριο. Ένας από τους αρχαιότερους μύθους παγκοσμίως, κοινός σε πολλούς πολιτισμούς διαφορε­ τικών εποχών και τόπων, είναι και εκείνος με το γυναικείο όρ­

γανο ως στόμα γεμάτο δόντια, ένα αχόρταγο πιράνχα που τρέ­ φεται με ανδρική σάρκα. Σήμερα, στα τέλη του 2Οού αιώνα, υπάρχουν στον κόσμο είκοσι εκατομμύρια γυναίκες με ακρω­ τηριασμένη κλειτορίδα. Η υποψία για κάποιο στραβοπάτημα πλανάται πάνω από

κάθε γυναίκα. Στα μπολερό είναι όλες άχρηστες, στα τανγκό πουτάνες (πλην της μαμάς). Στις χώρες του Νότου, μία στις τρεις παντρεμένες τρώει ξύλο, αναπόσπαστο κομμάτι της συζυ­ γικής ρουτίνας, είτε για κάτι που έκανε είτε για κάτι που θα μπορούσε να κάνει: «Κοιμόμαστε», λέει μια εργάτρια από τη συνοικία Κασαβάλιε του Μοντεβιδέο. «Κάποιος πρίγκιπας μας φιλά και μας αποκοι­ μίζει. Όταν ξυπνάμε, ο πρίγκιπας μας σπάει στο ξύλο.» Και μια άλλη:

«Έχω τον φόβο που είχε η μητέρα μου, η οποία είχε τον φόβο της γιαγιάς μου.»

Πιστοποιητικό του δικαιώματος ιδιοκτησίας: το αρσενικό, ο ιδιοκτήτης, επιβεβαιώνει με ξυλοδαρμό το δικαίωμα ιδιοκτη­ σίας πάνω στο θηλυκό, ακριβώς όπως το αρσενικό και το θηλυ­ κό επιβεβαιώνουν με ξυλοδαρμό το δικαίωμα ιδιοκτησίας πά­ νω στα παιδιά.

Όσο για τον βιασμό, μήπως δεν είναι μια ιεροτελεστία πpυ με τη βία εξυμνεί αυτό το δικαίωμα; Ο βιαστής δεν αποζητά, ούτε βρίσκει ηδονή: επιδιώκει την υποταγή. Ο βιασμός χαράζει

με καυτή σφραγίδα το σημάδι ιδιοκτησίας πάνω στα καπούλια του θύματος, κι αυτή είναι η πιο βάναυση έκφραση εξουσίας

128

EDUARDO GALEANO

φαλλικού χαρακτήρα από όσες κατά καιρούς έχουν εκφραστεί με βέλος, σπαθί, τουφέκι, κανόνι, πύραυλο ή άλλης μορφής στύ­

... .QΙΙ•. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, κάθε έξι λετi:τά β~aζεται μια γυ­ ναίκα, και στο Μεξικό κάθε εννέα λεπτά. Μια Μεξικάνα λέει: «Δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να σε βιάσει ένας άνδρας και να σε πατήσει ένα αμάξι. Μόνο που ο άνδρας σε ρωτάει με­ τά αν σου άρεσε.» Οι στατιστικές καταγράφουν μόνο τους βιασμούς που έχουν

καταγγελθεί, οι οποίοι στη Λατινική Αμερική είναι πάντα πο­ λύ λιγότεροι από όσους έχουν συμβεί. Στην πλειονότητά τους, οι γυναίκες που έχουν υποστεί βιασμό σιωπούν από φόβο. Πολ­ λά κορίτσια, αφού τα βιάσουν μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, κα­ ταλήγουν στον δρόμο: φτηνά κορμιά που κάνουν πεζοδρόμιο, μερικά απ' αυτά βρίσκουν τον θάνατο στην άσφαλτο, όπως τα παιδιά του δρόμου. Η δεκατετράχρονη Λέλια, που μεγάλωσε στο έλεος του Θεού, στους δρόμους του Ρίο ντε Ζανέιρο, λέει: «Όλοι κλέβουν. Κλέβω και με κλέβουν.»

[ΥΝΑΙΚΕΣ

129

Οι Εβραίες Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, οι κόρες της Εύας συvέχι­ ζαν να υφίστανται τη θεία τιμωρία. Κινδύνευαν να θανατωθούν με λιθοβολισμό όσες διέπρατ­ ταν μοιχεία, οι μάγισσες, κι όσες δεν ήταν παρθένες πριν από τον γάμο τους, καιγόντουσαν στην πυρά οι κόρες των ιερέων που εκπορ­ νεύονταν,

και ο νόμος του Θεού διέταζε να κοπεί το χέρι της γυναίκας που θα άρπαζε έναν άντρα από τους όρχεις, ακόμα και για αυ­ τοάμυνα ή προς υπεράσπιση του άντρα της.

ί

;

:

Η γυναίκα που γεννούσε αρσενικό παιδί ήταν μιαρή επί σα­

ρ~ντα μέρες. Αν γεννούσε κορίτσι, ήταν βρόμικη επί ογδόντα ~~~

.

Η γυναίκα με περίοδο έπαυε να είναι αγνή επί εφτά μερό-

νυχτα, και μετέδιδε τη μιαρότητά της σε όποιον την ακουμπού­ σε ή όταν ακουμπούσε η ίδια την καρέκλα όπου καθόταν, κα­ θώς και το κρεβάτι όπου κοιμόταν.

130

EDUARDO GALEANO

Υπατία «Πηγαίνει με τον καθένα», έλεγαν, θέλοντας ν' αμαυρώσουν την ελευθερία της. «Δεν μοιάζει με γυναίκα», έλεγαν, θέλοντας να παινέψουν την εξυπνάδα της.

Όμως πολλοί δάσκαλοι, δικαστές, φιλόσοφοι και πολιτικοί ερχόντουσαν από μακριάν' ακούσουν τον λόγο της, στη Σχολή της Αλεξάνδρειας. Η Υπατία μελετούσε τα αινίγματα που είχαν αντιμετωπίσει ο Ευκλείδης και ο Αρχιμήδης, καταδίκαζε την τυφλή πίστη, που

ήταν ανάξια της αγάπης του Θεού, αλλά και των ανθρώπων. Εκεί­ νη δίδασκε να αμφιβάλλουμε και να ρωτάμε. Και συμβούλευε:

«Υπερασπίσου το δικαίωμά σου να σκέφτεσαι. Η εσφαλμέ­ νη σκέψη είναι προτιμότερη από το να μη σκέφτεσαι.» Τι δουλειά είχε εκείνη η αιρετική, που δίδασκε σε μια πόλη ανάμεσα σε χριστιανούς άνδρες; Την αποκαλούσαν μάγισσα, την απειλούσαν με θάνατο.

Κάποιο μεσημέρι, τον Μάρτιο του 415, ο όχλος ρίχτηκε πά­ νω της. Την έριξαν από την άμαξά της, τη γύμνωσαν, την έσυ­ ραν στους δρόμους της πόλης, την ξυλοκόπησαν και τη μαχαί­ ρωσαν. Και ό,τι είχε απομείνει από εκείνη, ρίχτηκε στην πυρά, στην κεντρική πλατεία. «Θα γίνει έρευνα», είπε ο νομάρχης Αλεξάνδρειας.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

131

Ηρωίδες Μάγια Τη νύχτα της 26ης Μαρτίου

1936 πέθανε

λιθοβολημένη η Φε­

λίπα Ποότ, Ινδιάνα Μάγια, στο χωριό Κιντσίλ. Μαζί της λιθοβολήθηκαν και άλλες τρεις γυναίκες Μάγια, συντρόφισσές της, που πολεμούσαν πλάι της για να νικήσουν

τη θλίψη και τον φόβο. Τις σκότωσε η θεϊκή φυλή, όπως αυτοαποκαλούνταν οι τσι­ φλικάδες του Γιουκατάν.

132

EDUARDO GALEANO

Ολυμπία Τα σύμβολα της Γαλλικής Επανάστασης είναι γυναίκες από μάρ­ μαρο ή μπρούντζο, με σφριγηλά γυμνά στήθη, κόκκινα σκουφιά και σημαίες που κυματίζουν στον αέρα. Η Επανάσταση διατύπωσε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, αλλά όταν η επαναστάτρια Ολυ­ μπία ντε Γκουζ πρότεινε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων της Γυναίκας και της Πολίτισσας, φυλακίστηκε, το Επαναστατικό Δι­ καστήριο την καταδίκασε και η γκιλοτίνα τής έκοψε το κεφάλι. Ανεβαίνοντας τα σκαλιά του ικριώματος, η Ολυμπία ρώτησε: «Αν οι γυναίκες είμαστε άξιες ν' ανέβουμε στην γκιλοτίνα, γιατί να μην μπορούμε ν' ανέβουμε και στα έδρανα του δικα'··-- ~··--7· "'°"~-·

. στηριου;» · ··--Δεv μπορούσαν. Ούτε να μιλήσουν ούτε να ψηφίσουν. Η Συμ­ βατική, το επαναστατικό Κοινοβούλιο, είχε καταργήσει όλες τις

γυναικείες πολιτικές οργανώσεις και είχε απαγορεύσει στις γυ­ ναίκες να συζητούν με τους άνδρες σαν ίσος προς ίσο. Οι συντρόφισσες της Ολυμπίας ντε Γκουζ κλείστηκαν στο

φρενοκομείο. Λίγο μετά την εκτέλεσή της, ήρθε η σειρά της Μα­ νόν Ρολάν. Η Μανόν ήταν η σύζυγος του υπουργού Εσωτερι­ κών, αλλά ούτε αυτό την έσωσε.

Την καταδίκασαν για την <~φjσικn ξ:Πιee_~1!.~!§: της στην πο"'

'

..,,..,_,,,. "'"'"~"'""~-~' ~-"e<'<>->P ,_,_,_

_λιτική δggg:rnP..~.
πράξει τη θανάσιμη αμαρτία να χώνει τη μύτη της σε κρατικά, αντρικά ζητήματα. Και η γκιλοτίνα έπεσε ξανά.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

133

Η γκιλοτίνα Δεν έχασαν μόνο οι άνδρες το κεφάλι τους εξαιτίας της. Υπήρ­

ξαν και γυναίκες, τις οποίες η γκιλοτίνα σκότωσε και ξέχασε, διότι δεν ήταν σημαντικές όπως η Μαρία Αντουανέτα. Τρία παραδείγματα: η Ολυμπία ντε Γκουζ αποκεφαλίστηκε από τη Γαλλική Επα­ νάσταση το

1793, γιατί πίστευε

ότι και οι γυναίκες αποτελούν

μέρος τ;s,vy πολιτών,

τqfl94~~η Μαρί-Λουίζ Ζιρό βάδισε στο ικρίωμα, στο Παρίσι, επειδ~ είχί:: κάνει εκτρώσεις, εγκληματικές πράξεις ~qτιi.τη~ λ,ι.κής οικογέ~ειας, ενώ την ίδια στιγμή στο Μόναχο η γκιλοτίνα έκοβε το κε­ φάλι μιας φοιτήτριας, της Σόφι Σολ, επειδή μοίραζε φυλλάδια

~ναντίον του !!C>Λ~1~0._1?__15.
--- -.,, (-. · --·<;τ~·κ;;tμ;», :ίχε πει η Σόφι, «μια τέτοι. α όμορφη μέρα, με ήλιο, ) ~ να πρεπει να φνγω».

134

EDUARDO GALEANO

.

........------------·-·---

Η εγγονή Η Σολεδάδ, η εγγονή του Ραφαέλ Μπάρετ, θυμόταν μια φράση του παππού της:

1 «Αν δεν νπάpχει το Καλό, θα πpέπει να το ~7l~Y9-6,cl~!?lϊi~» ; ·Ο Ρaφα~λ, Παραγουανός από επιλογή, επαναστάτης από έφε­ ση, έζησε περισσότερο καιρό στη φυλακή παρά στο σπίτι, και πέθανε στην εξορία. Η εγγονή του δολοφονήθηκε στη Βραζιλία στις 7 Ιανουαρίου

1973. Την πρόδωσε ο κελευστής Ανσέλμο, ένας από τους εξεγερ­ μένους του πολεμικού ναυτικού, και πρωτεργάτης της επανά­ στασης.

Είχε βαρεθεί να είναι πάντα ο χαμένος, κι έχοντας μετανοή­ σει για όλα όσα πίστευε κι επιθυμούσε, κατέδωσε έναν έναν τους συντρόφους του, με τους οποίους είχε αγωνιστεί εναντίον της στρατιωτικής δικτατορίας της Βραζιλίας, στέλνοντάς τους έτσι στα βασανιστήρια ή στο σφαγείο. Τη Σολεδάδ, τη γυναίκα τ-Όυ, την άφησε τελευταία.

Ο κελευστής Ανσέλμο υπέδειξε το μέρος όπου ήταν κρυμμέ­ νη, κι απομακρύνθηκε.

Βρισκόταν κιόλας στο αεροδρόμιο όταν έπεσαν οι πρώτες τουφεκιές.

[ΥΝΑΙΚΕΣ

135

Δελμίρα 1914,J\1οντεβιδέο Ο άνδρας που κάποτε ήταν σύζυγός της, της έδωσε ραντεβού σε ένα νοικιασμένο δωμάτιο. Εκεί θέλησε να την κρατήσει για πά­ ντα δική του, γι' αυτό, αφού της έκανε έρωτα, τη σκότωσε και

σκοτώθηκε κι ο ίδιος.

' t

Υ

'

:

.;

' ·•

Οι εφημερίδες της Ουρουγουάης δημοσιεύουν τη φωτογρα­ φία της. Πεσμένη πλάι στο κρεβάτι, με σχισμένα ρούχα, κόκκινα:

η Δελμίρα, γυμνή όπως η ποίησή της, με δυο σφαίρες στο κορμί. «Πpοχωpούμε βαθιά μέσα στη νύχτα, πpοχωpούμε... » Η Δελμίρα Αγκουστίνι έγραψε σε δύσκολους καιρούς. Είχε

υμνήσει τον πυρετό του έρωτα δίχως ήπιες μεταμφιέσεις, και εί­ χε καταδικαστεί από εκείνους που τιμωρούν τις γυναίκες για το ίδιο ακριβώς πράγμα για το οποίο εκθειάζονται οι άνδρες, διό­ τι η αγνότητα είναι γυναικείο καθήκον, όπως η λογική είναι ανδρική αρετή. Στην Ουρουγουάη, οι νόμοι προπορεύονται των

ανθρώπων, οι οποίοι ακόμα διαχωρίζουν την ψυχή από το σώμα, σαν να επρόκειτο για την Ωραία και το Ίέρας. J\1προστά στο 1

άψυχο κορμί της Δελμίρας χύνονται δάκρυα κι εκφωνούνται λόγια για την αισθητή απώλεια: που υφίσταται ο κόσμος των γραμμάτων της χώρας, όμως κατά βάθος οι θρηνωδοί ανα:στε~

1

νάζουν με ανακούφιση, η νεκρή είναι πλέον νεκρή, και ίσως να

1

είναι καλύτερα: έτσι. Όμως, πέθανε στ' αλήθεια:; Όλοι οι εραστές που φλέγονται

1

τις νύχτες απανταχού στον κόσμο, δεν είναι τάχα η σκιά της φωνής της και η ηχώ του κορμιού της; Δεν παραμερίζουν, για

να της αφήσουν μια γωνιά μέσα στη νύχτα, έτσι ώστε να τρα-

ι γουδήσει ελεύθερα και 'α χορέψει με τα λαμπφά της πόδια;

136

EDUARDO GALEANO

ι·

.. 1

1

Οι ηλικίες της Ρόζας Μαρίας Όταν ήταν έξι χρονών, το 1725, ένα δουλεμπορικό την έφερε από την Αφρική και την πούλησε στο Ρίο ντε Ζανέιρο. Όταν ήταν δεκατεσσάρων χρονών, το αφεντικό τής άνοιξε τα πόδια και της έμαθε το επάγγελμα. Όταν ήταν δεκαπέντε χρονών, την αγόρασε μια οικογένεια του Όουρο Πρέτο, η οποία νοίκιαζε το κορμί της στους εργάτες του χρυσωρυχείου.

Όταν ήταν τριάντα χρονών, η ίδια οικογένεια την πούλησε σε έναν παπά, ο οποίος εξασκούσε πάνω της τις μεθόδους εξορ­

κισμού του κι επιδιδόταν και σε άλλες νυχτερινές ασκήσεις. Όταν ήταν τριάντα δύο χρονών, κάποιος από τους δαίμο­ νες που κατοικούσε στο κορμί της κάπνισε από την πίπα της, ούρλιαξε από το στόμα της και την κύλησε στο πάτωμα. Για τον

λόγο αυτό καταδικάστηκε να μαστιγωθεί εκατό φορές στην πλατεία της πόλης Μαριάνα, κι εκείνη η τιμωρία παρέλυσε το ένα της χέρι για πάντα. Όταν ήταν τριάντα πέντε χρονών, νήστεψε, προσευχήθη­

κε, αυτομαστιγώθηRε, και η μητέρα της Παναγίας τής έμαθε να διαβάζει. Λένε πως η Ρόζα Μαρία Εχιπσίακα ντα Βερακρούς

ήταν η πρώτη νέγρα στη Βραζιλία που έμαθε γράμματα. Όταν ήταν τριάντα εφτά: χρονών, ίδρυσε ένα άσυλο για

εγκαταλειμμένες σκλάβες και ηλικιωμένες πόρνες, και που­ λούσε μπισκότα ποτισμένα με το σάλιο της, αλάνθαστο αντί­ δοτο για οποιαδήποτε αρρώστια, για να τα βγάλει πέρα οικο­ νομικά. Όταν ήταν σαράντα χρονών, πολλοί πιστοί έτρεχαν στις ιε­ ροτελεστίες της να τη δουν να χορεύει, μέσα απ' τους καπνούς των τσιγάρων, στον ρυθμό μιας χορωδίας αγγέλων, ενώ ο μι­

κρός Ιησούς θήλαζε από τα στήθια της.

ΓΥΚΑΙΚΕΣ

137

Όταν ήταν σαράντα δύο χρονών, κατηγορήθηκε πως έκανε μάγια, και κλείστηκε στη φυλακή του Ρίο ντε Ζανέιρο.

Όταν ήταν σαράντα τριών χρονών, οι θεολόγοι επιβεβαίω­ σαν πως ήταν μάγισσα, γιατί άντεξε πολλή ώρα, χωρίς να πα­ ραπονεθεί, ένα αναμμένο κερί κάτω από τη γλώσσα της. Όταν ήταν σαράντα τεσσάρων χρονών, την έστειλαν στη Λισαβώνα, στη φυλακή της Ιεράς Εξέτασης. Μπήκε στις αίθου­ σες βασανιστηρίων για να ανακριθεί, και κανείς δεν ξανάκου­ σε γι' αυτήν.

138

EDUARDO GALEANO

Μαριάνα Το 1814 ο βασιλιάς Φερδινάνδος σκότωσε την Πέπα. Πέπα ήταν το όνομα που είχε δώσει ο λαός στο Σύνταγμα του Κάντιθ, το οποίο, δυο χρόνια νωρίτερα, είχε καταργήσει την

Ιερά Εξέταση και είχε επιτρέψει την ελευθερία του τύπου, το δικαίωμα ψήφου και άλλα τολμήματα. Ο βασιλιάς αποφάσισε πως η Πέπα δεν υπήρξε ποτέ. Την

ανακήρυξε «άκυρη, χωρίς καμία αξία, χωρίς καμιά επιρροή, σαν να μην υπήρξαν ποτέ παρόμοιες ενέργειες, οι οποίες έπρεπε να διαγραφούν από την Ιστορία». Στη συνέχεια, για να διαγραφούν και οι εχθροί του μοναρχι­

κού δεσποτισμού, στήθηκε το ικρίωμα σε ολόκληρη την Ισπανία. Ένα πρωινό του 1831, με το χάραμα, μπροστά σε μια από τις

πύλες της Γρανάδας, ο δήμιος έσφιξε το σιδερένιο κολάρο στο λαιμό της Μαριάνας Πινέδα, μέχρι να σπάσει. Κρίθηκε ένοχη: είχε κεντήσει μια σημαία, δεν κατέδωσε τους

συνωμότες της ελευθερίας και αρνήθηκε τον έρωτά της στον δικαστή που την καταδίκασε. Η Μαριάνα έζησε σύντομη ζωή. Αγαπούσε τις απαγορευμέ­ νες ιδέες, τους απαγορευμένους άντρες, τις μαύρες εσάρπες, τη σοκολάτα και τα ρομαντικά τραγούδια.

ΓΥΝΑIΚΕΣ

139

Μαριανέλα

1983, Λα Βερμούδα Κάθε πρωί, από το ξημέρωμα, στήνονταν στην ουρά. Ήταν συγ­ γενείς, φίλοι ή αγαπημένοι των εξαφανισμένων του Ελ Σαλβα­ δόρ. Αναζητούσαν πληροφορίες ή έδιναν πληροφορίες. Δεν εί­ χαν πού αλλού να πάνε για να ρωτήσουν ή να καταθέσουν τη μαρτυρία τους. Η πόρτα της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμά­

των ήταν πάντοτε ανοιχτή_:. Μπορούσαν επίσης να μπουν και από

την τρύπα που είχε ανοίξει η τελευταία βόμβα στον τ9jχ9,_ . Από τότε που το αντάρτικο επεκτάθηκε στην ύπαιθρο της

χώρας, ο στρατός δεν χρησιμοποιούσε πλέον φυλακές. Η Επι­ τροπή κατήγγειλε στην παγκόσμια κοινή γνώμη: «Ιούλιος: εντοπίστηκαν δεκαπέντε αποκεφαλισμένα παιδι~, δε­ κατεσσάpων ετών και κάτω, τα οποία είχαν συλληφθεί με την κατη­ γοpία της τpομοκpατίας. Αύγουστος: τpεις χιλιάδες πεντακόσιοι πολί­ τες δολοφονημένοι ή εξαφανισμένοι τη φετινή χpονιά έως τώpα... »

Η πρώτη που έπεσε, από τους εργαζόμενους στην Επιτροπή, ήταν η Μαγδαλένα Ενρίκες, και το χαμόγελό της. Οι στρατιώτες την έσφαξαν και την πέταξαν στην παραλία. Στη συνέχεια, ήταν η σειρά του Ραμόν Βαγιαδάρες, που βρέθηκε γαζωμένος από τις

σφαίρες σε έναν λασπόδρομο. Είχε απομείνει η Μαριανέλα Γκάρ­ σία Βίλας:

«Κακό σκυλί ψόφο δεν έχει», έλεγε. Τη σκότωσαν κοντά στο χωριό Λα Βερμούδα, στην καμένη γη του Κουσκατλάν. Περιφερόταν με τη φωτογραφική της μη­ χανή και το μαγνητόφωνο, συγκεντρώνοντας αποδείξεις για να καταγγείλει ότι ο στρατός έριχνε λευκό φωσφόρο εναντίον των εξεγερμένων αγροτών.

140

EDUARDO GALEANO

Μέθοδος κατά της ανυπακοής Η μητέρα της Μαρίας Ο, θεοσεβούμενη και γονυπετούσα, εκλι­ παρούσε καθημερινά τον Κύριο να κάνει το θαύμα του και να γίνει η κόρη της καλή και υπάκουη, και του ζητούσε να συγχω­ ρέσει τις ατασθαλίες της. Μια Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ, η Μαρία Ο πήγε στο πο­

τάμι. Μάταια η μητέρα της προσπάθησε να την εμποδίσει: «Σκέψου πως απόψε σταυpώνουν τον Χpιστό... »

Η οργή του Θεού πέφτει σε όσους κάνουν έρωτα τη Μεγάλη Παρασκευή και τους αφήνει κολλημένους για πάντα. Η Μαρία Ο δεν πήγε να βρει κάποιον εραστή, αλλά αμάρτη­ σε: κολύμπησε γυμνή στο ποτάμι, με το νερό να της χαϊδεύει το κορμί στα απαγορευμένα του σημεία, κι εκείνη είχε ανατρι­ χιάσει από ευχαρίστηση.

Στη συνέχεια θέλησε να βγει από το νερό αλλά δεν μπόρε­

σε. Θέλησε να ανοίξει τα πόδια και δεν τα κατάφερε. Ήταν γε­ μάτη λέπια, κι αντί για πόδια είχε ουρά. Η Μαρία Ο εξακολουθεί να πλανιέται στα ποτάμια της Δο­ μινικανής Δημοκρατίας. Δεν τη συγχώρεσαν ποτέ. /

fΥΝΑΙΚΕΣ

141

Η Καμίγ ανασταίνεται Η οικογένεια αποφάνθηκε πως είναι τρελή και την έκλεισε στο τρελοκομείο. Η Καμίγ Κλοντέλ πέρασε έγκλειστη εκεί μέσα τα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωής της. Για το καλό της, είπαν. Στο τρελοκομείο, μια παγωμένη φυλακή, αρνήθηκε να ζω­ γραφίσει και να καταπιαστεί με τη γλυπτική. Η μητέρα και η αδερφή της δεν την επισκέ(ρθηκαν ποτέ. Καμιά φορά ερχόταν να τη δει ο αδερφός της Πολ, ο μουσι­ κός.

Όταν η αμαρτωλή Καμίγ πέθανε, κανείς δεν πήγε να πάρει τη σορό της.

Ο κόσμος άργησε πολλά χρόνια μέχρι να ανακαλύψει ότι η

Καμίγ δεν ήταν μόνο η ταπεινωμένη ερωμένη του Ογκίστ Ρο­ ντέν.

Σχεδόν μισό αιώνα μετά τον θάνατό της, τα έργα της ανα­

στήθηκαν, ταξίδεψαν κι άφησαν τον κόσμο άναυδο: μπρούντζος που χορεύει, μάρμαρο που κλαίει, πέτρα που αγαπάει. Στο Τό­

κιο, οι τυφλοί ζήτησαν την άδεια να αγγίξουν τα γλυπτά της. Τα ακούμπησαν. Είπαν πως τα αγάλματα ανέπνεαν.

142

EDUARDO GALEANO

Έμιλι Συνέβη στο Άμχερστ, το 1886. Όταν η Έμιλι Ντίκινσον πέθανε, η οικογένειά της ανακάλυ­ ψε στην κρεβατοκάμαρά της κρυμμένα οχτακόσια ποιήματα. Έζησε αθόρυβα, όπως το ίδιο αθόρυβα έγραφε. Δημοσίευσε μόνο έντεκα ποιήματα όσο ζούσε, σχεδόν όλα ανώνυμα, ή υπο­ γεγραμμένα με άλλο όνομα. Από τους πουριτανούς προγόνους της κληρονόμησε την ανία,

το χαρακτηριστικό στοιχείο της φυλής και της τάξης της: .Q]Ια­

_y?ρευόταν ν' ακουμπιJ?'~ι,_τ.c:>.y_εcι:.1:!.:r_~ I11ς,_C(}lg_γ_Q,f?.fY.QI9:Y..Y
[ΥΝΑΙΚΕΣ

143

Δεν είναι εκείνοι, αλλά εκείνες Το 1847, τρία μυθιστορήματα συγκινούν τους Άγγλους ανα­ γνώστες. Τα Ανεμοδαpμένα ύψη του Έλις Μπελ αφηγούνται μια σπα­

ρακτική ιστορία αγάπης κι εκδίκησης. Η 'Ανιες Γκpέι του Άκτον

Μπελ ξεγυμνώνει την υποκρισία του οικογενειακού θεσμού. Η Τζέιν Έιp του Κάρερ Μπελ εξυμνεί το θάρρος μιας ανεξάρτητης γυναίκας. Κανείς δεν γνωρίζει ότι οι συγγραφείς είναι γυναίκες. Οι αδελφοί Μπελ είναι οι αδελφές Μπροντέ. Εκείνες οι λεπτεπίλεπτες δεσποινίδες, η Έμιλι, η Αν και η Σαρλότ, απαλύνουν τη μοναξιά τους, σε ένα απόμερο χωριό του Γιόρκσερ, γράφοντας ποιήματα και μυθιστορήματα. Για να εισέλθουν στο ανδρικό βασίλειο της λογοτεχνίας, φόρεσαν αν­

δρικές μάσκες, ώστε οι κριτικοί να συγχωρήσουν την τόλμη τους,

όμως οι κριτικοί αποκαλούν τα έργα τους «άξεστα, ωμά, χυδαία, ακαλαίσθητα, βίαια, ελευθέρια ... ».

144

EDUARDO GALEANO

Απαγορεύεται να είσαι γυναίκα Το 1804 ο Ναπολέων Βοναπάρτης ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας και υπαγόρευσε τον Αστικό Κώδικα, τον αποκαλούμενο Ναπο­ λεόντειο, που ακόμη και σήμερα αποτελεί νομικό πρότυπο σε ολόκληρο τον κόσμο.

Εκείνο το μνημειώδες έργο της αστικής τάξης στην εξουσία, καθιέρωνε μια διπλή ηθική, και ανέβαζε το δικαίωμα της ιδιο­ κτησίας στο ψηλότερο σκαλί της νομοθεσίας. Οι παντρεμένες γυναίκες δεν είχαν δικαιώματα, το ίδιο και τα παιδιά, οι εγκληματίες και οι πνευματικά καθυστερημένοι. Οι γυναίκες όφειλαν υπακοή στον σύζυγο. Ήταν υποχρεωμένες να τον ακολουθούν όπου κι αν πήγαινε, ενώ χρειαζόταν η άδειά του για τα πάντα σχεδόν, εξόν για να αναπνέουν. Το διαζύγιο, που η Γαλλ~κή Επανάσταση το είχε απλουστεύ­ σει, περιορίστηκε από τον Ναπολέοντα και ίσχυε μόνο για τα σο­ βαρά παραπτώματα. Ο σύζυγος μπορούσε να χωρίσει αν η σύ­ ζυγος τον απατούσε. Η σύζυγος μπορούσε να χωρίσει μόνο αν ο άντρας της είχε φέρει την ερωμένη του στο συζυγικό κρεβάτι. Ο μοιχός πλήρωνε πρόστιμο, στη χειρότερη περίπτωση. Η

μοιχός πήγαινε φυλακή σε κάθε περίπτωση. Ο Κώδικας δεν επέτρεπε τη θανάτωση της άπιστης. Όμως, αν ο απατημένος σύζυγος τη σκότωνε, οι δικαστές, που όλοι

ανεξαιρέτως ήταν άντρες, έκαναν τα στραβά μάτια. Αυτή η νομοθεσία και αυτές οι συνήθειες επικρατούσαν στη Γαλλία για πάνω από εκατόν πενήντα χρόνια.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

145

Οι ηλικίες της Ιωάννας της Τρελής Δεκαέξι χρονών την παντρεύουν με έναν Φλαμανδό πρίγκιπα. Την παντρεύουν οι γονείς της, οι Καθολικοί Βασιλείς. Εκείνη

δεν τον είχε δει ποτέ. Στα δεκαοχτώ της, ανακαλύπτει το μπάνιο. Μια Αράβισσα από το υπηρετικό προσωπικό τής μαθαίνει να απολαμβάνει το νερό. Η Χουάνα ενθουσιάζεται και πλένεται κάθε μέρα. Η βα­

σίλισσα Ισαβέλλα, τρομοκρατημένη, σχολιάζει: «Η κόρη μου δεν είναι φυσιολογική.» Στα είκοσι τρία, προσπαθεί να πάρει κοντά τα παιδιά της, που για κρατικούς λόγους δεν την αφήνουν να τα δει ποτέ. «Η κόρη μου έχει χάσει τα λογικά της», σχολιάζει ο μπαμπάς της,

ο βασιλιάς Φερδινάνδος. Στα είκοσι τέσσερα, ταξιδεύοντας για τη Φλάνδρα, το πλοίο ναυαγεί. Εκείνη, ατάραχη, απαιτεί να της σερβίρουν το γεύμα. «Είσαι τρελή!», της φωνάζει ο σύζυγος καθώς κλοτσάει πανι­ κόβλητος μέσα σε ένα τεράστιο σωσίβιο. Στα είκοσι πέντε, επιτίθεται σε κάποιες κυρίες της Αυλής μ'

ένα ψαλίδι στο χέρι και τους κόβει τα μαλλιά, επειδή υποψιά­ ζεται συζυγικές απιστίες.

Στα είκοσι έξι, χηρεύει. Ο σύζυγος, που πρόσφατα ανακηρύ­

χθηκε βασιλιάς, ήπιε παγωμένο νερό. Εκείνη υποψιάζετα'ι δη­ λητήριο. Δεν χύνει ούτε ένα δάκρυ, όμως από τότε θα είναι πά­ ντα ντυμένη στα μαύρα. Στα είκοσι εφτά, περνά τις μέρες της καθισμένη στον θρόνο

της Καστίλης, με το βλέμμα χαμένο στο κενό. Αρνείται να υπο­ γράψει τους νόμους, τα γράμματα κι οτιδήποτε της παρουσιά­ ζουν.

Στα είκοσι εννιά, ο πατέρας της δηλώνει πως η κόρη του έχει

146

EDUARDO GALEANO

άνοια, και τη φυλακίζει σε έναν πύργο, στις όχθες του ποταμού Ντουέρο. Τη συνοδεύει η Καταλίνα, η μικρότερη κόρη της. Η

μικρή μεγαλώνει στο διπλανό κελί, κι από το παράθυρό της βλέ­ πει τα άλλα παιδιά να παίζουν. Στα τριάντα έξι, απομένει μόνη. Ο γιος της Κάρολος, που σύ­ ντομα θα γίνει αυτοκράτορας, απομακρύνει την Καταλίνα από κοντά της. Εκείνη αρνείται να δεχτεί τροφή μέχρι να της τη φέ­ ρουν πίσω. Τη δένουν, τη χτυπούν, την υποχρεώνουν να φάει.

Η Καταλίνα δεν θα ξανάρθει. Στα εβδομήντα έξι της, ύστερα από σχεδόν μισό αιώνα φυ­ λακισμένη, πεθαίνει η βασίλισσα που δεν βασίλεψε ποτέ. Εδώ και πολύ καιρό καθόταν ακίνητη, με το βλέμμα στο κενό.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

147

Η ατίμωση Στα τέλη του 1979 ο σοβιετικός στρατός εισέβαλε στο Αφγανι­ στάν.

Σύμφωνα με την επίσημη εξήγηση, η εισβολή είχε σκοπό να υπερασπιστεί τη λαϊκή κυβέρνηση, που προσπαθούσε να εκσυγχρονίσει τη χώρα. Το 1981, στη Στοκχόλμη, ήμουν ένα από τα μέλη του διε­

θνούς δικαστηρίου που ασχολήθηκε με το θέμα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το αποκορύφωμα εκείνων των συνε­ δριάσεων. Έδινε την κατάθεσή του ένα υψηλά ιστάμενο θρησκευτικό

στέλεχος, εκπρόσωπος των ισλαμιστών φονταμενταλιστών, που εκείνη την εποχή τους αποκαλούσαν

freedom fighters,

μαχη­

τές της ελευθερίας, και τώρα τpομοκpάτες.

Εκείνος ο γέροντας βροντοφώναξε: «Οι κομμουνιστές ατίμωσαν τα κοpίτσια μας! Τους έμαθαν γpα­ φή και ανάγνωση!»

148

EDUARDO GALEANO

12 Φεβρουαρίου, Ημέρα αφιερωμένη στον Θηλασμό Κάτω από την κυματιστή σκεπή του σιδηροδρομικού σταθμού του Τσενγκντού, στην επαρχία Σετσουάν, εκατοντάδες νεαρές Κινέζες χαμογελούν στη φωτογραφία.

Όλες φορούν πανομοιότυπες καινούριες ποδιές. Όλες είναι φρεσκοχτενισμένες, πλυμένες, σιδερωμένες. Όλες τους είναι λεχώνες.

Περιμένουν το τρένο που θα τις μεταφέρει στο Πεκίνο. Στο Πεκίνο, όλες τους θα θηλάσουν ξένα μωρά. Αυτές οι γαλακτοφόρες αγελάδες θα έχουν καλό μισθό και καλό φαγητό.

Στο μεταξύ, πολύ μακριά από το Πεκίνο, στα χωριά του Σε­ τσουάν, τα μωρά τους θα πιουν γάλα σε σκόνη.

Όλες λένε ότι το κάνουν :γι' αυτά, για να μπορέσουν να τα σπουδάσουν.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

149

Η φυγή

(2)

Στους δρόμους του Μεξικού, ένα κορίτσι εισπνέει τολουόλη, δια­ λυτικές ουσίες, κόλλες, κι ό,τι άλλο βρει. Μόλις συνέλθει από το τρέμουλο, λέει: «Είχα παραισθήσεις με τον Διάβολο. Τον ένιωσα να μπαίνει

μέσα μου, και τότε, παφ, βρέθηκα στην ακρούλα, ήμουνα έτοι­

μη να πετάξω, το κτίριο ήταν οχτώ πατώματα κι εγώ ήθελα να πετάξω, όμως τότε χάθηκε η παραίσθηση, κι ο Διάβολος βγήκε από μέσα μου. Η παραίσθηση που περισσότερο μου άρεσε ήταν εκείνη με την Παναγία της Γουαδελούπης. Δυο φορές μού εμ­ φανίστηκε.»

150

EDUARDO GALEANO

Δομιτίλα 1967, Κατάβι Φωνάζει εναντίον των δολοφόνων, ανεβασμένη στον τοίχο του νεκροταφείου.

Ζει σε δυο δωμάτια δίχως τουαλέτα και νερό, με τον μεταλ­ λωρύχο άνδρα της και εφτά παιδιά. Ο όγδοος γιος ετοιμάζεται να βγει από την κοιλιά της. Κάθε μέρα η Δομιτίλα μαγειρεύει,

πλένει, σκουπίζει, πλέκει, ράβει, διδάσκει όσα ξέρει, και για­ τρεύει όσα μπορεί, κι επιπλέον ετοιμάζει εκατό πίτες για να πάει να τις πουλήσει στους δρόμους. Επειδή ~βρισε τον στρατό της Βολιβίας, τη φυλακίζουν. Ένας στρατιωτικός τη φτύνει στο πρόσωπο.

[ΥΝΑΙΚΕΣ

151

Πώς να καλλιεργείς τον τρόμο

(5)

Τη Ραμόνα Καραμπάλιο την πούλησαν πριν καλά καλά μάθει να περπατά.

Κάπου στα 1950, όταν ήταν ακόμα παιδί, έγινε σκλάβα σε ένα σπίτι στο Μοντεβιδέο. Έκανε τα πάντα με αντάλλαγμα το τίποτα.

Μια μέρα, κατέφθασε επίσκεψη η γιαγιά της. Η Ραμόνα δεν

τη γνώριζε, ή δεν τη θυμόταν. Η γιαγιά ήρθε από το χωριό πο­ λύ βιαστική, γιατί έπρεπε να επιστρέψει αμέσως. Με το που

μπήκε, της έδωσε ένα χέρι ξύλο, κι έφυγε. Η εγγονή απόμεινε να κλαίει, μες στα αίματα. Η γιαγιά τής είχε πει, καθώς σήκωνε το μαστίγιο: «Δε σε δέρνω για κάτι που έκανες, αλλά γι' αυτά που θα κάνεις στο μέλλον.»

152

EDUARDO GALEANO

Πώς να καλλιεργείς τον τρόμο

(3)

Υπόδειγμα καλού κοριτσιού:

Ένα: κοpίτσι παίζει με δυο κούκλες και τις μαλώνει για: να κάθο­

νται φρόνιμες. Μοιάζει και η ίδια: με κούκλα:, όχι μόνο επειδή είναι όμοpφο και καλό κοpίτσι, αλλά κι επειδή δεν ενοχλεί κανέναν. (Από το βιβλίο Αδελάντε του Χ.Χ. Φιγκέιρα, που μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν το αναγνωστικό στα σχολεία της Ουρου­

γουάης.)

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

153

Μητέρα του εκπολιτισμού Στις

23

Ιανουαρίου

1901, μία μέρα αφότου άφησε την τελευταία

της πνοή η βασίλισσα Βικτωρία, ξεκίνησε στο Λονδίνο, με όλες τις τιμές, η νεκρική της ακολουθία. Η οργάνωσή της δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ο θάνατός της

έπρεπε να είναι μεγαλοπρεπής, αντάξιος μιας βασίλισσας που είχε δώσει σε μια ολόκληρη εποχή όχι μόνο το όνομά της αλλά και το παράδειγμα της γυναικείας αυταπάρνησης, με το να φο­ ρά πένθος επί σαράντα χρόνια, στη μνήμη του εκλιπόντος συ­ ζύγου της.

Η Βικτωρία, σύμβολο της βρετανικής αυτοκρατορίας, από­ λυτη κυρίαρχος του 19ου αιώνα, είχε επιβάλει το όπιο στην Κί­ να και την ενάρετη ζωή στη χώρα της.

Στο κέντρο της αυτοκρατορίας, η ανάγνωση βιβλίων που δίδασκαν καλούς τρόπους ήταν υποχρεωτική. Το βιβλίο της εθι­ μοτυπίας, της λαίδης Γκαφ, που εκδόθηκε το

1863, περιέγραφε

μερικές από τις κοινωνικές επιταγές της εποχής: για παράδειγ­ μα, ήταν απαράδεκτο να βρίσκονται στα ράφια της βιβλιοθήκης βιβλία που τα είχαν γράψει άνδρες συγγραφείς πλάι σε βιβλία

που τα είχαν γράψει γυναίκες συγγραφείς κάτι τέτοιο έπρεπε να αποφεύγεται. Τα βιβλία μπορούσαν να βρίσκονται πλάι πλάι μόνο αν ο

συγγραφέας και η συγγραφέας ήταν ενωμένοι με τα δεσμά του γάμου, όπως στην περίπτωση του Ρόμπερτ και της Ελίζαμπεθ Μπάρετ Μπράουνινγκ.

154

EDUARDO GALEANO

Κέρινες κούκλες 1908, Καράκας Ο κάθε άνδρας της Βενεζουέλας συμπεριφέρεται στις γυναίκες που του αντιστοιχούν σαν τον δικτάτορα Σιπριάνο Κάστρο. Μια καθωσπρέπει δεσποινίς υπηρετεί τον πατέρα και τους

αδερφούς της με τον ίδιο τρόπο που θα υπηρετήσει τον σύζυγό της, και δεν κάνει ούτε λέει τίποτα χωρίς να ζητήσει την άδειά τους. Αν είναι πλούσια, ή καλής καταγωγής, πηγαίνει στη λει­

τουργία των εφτά, και περνά τη μέρα της δίνοντας διαταγές στους μαύρους υπηρέτες, τις μαγείρισσες, τις υπηρέτριες, τις παραμάνες, τις πλύστρες, ή κεντώντας. Πού και πού δέχεται

την επίσκεψη κάποιας φίλης, και τολμά να ξεστομίσει ψιθυρί­ ζοντας ένα νέο:

«Πού να έβλεπες τι κλάμα έριξα για χάρη του ... » Δυο φορές την εβδομάδα, τα απογεύματα, περνά μερικές ώρες ακούγοντας τον αρραβωνιαστικό, δίχως να τον κοιτάει,

και δίχως να επιτρέπει να την πλησιάσει, καθισμένοι οι δυο τους στον καναπέ, κάτω από την άγρυπνη ματιά της θείας. Κά­ θε βράδυ, πριν πέσει να κοιμηθεί, προσεύχεται με το κομποσκοί­ νι της, και απλώνει στην επιδερμίδα της ένα αφέψημα από πέ­ ταλα γιασεμιού, που έχουν μουλιάσει σε νερό της βροχής, στο φεγγαρόφωτο. Αν ο αρραβωνιαστικός την εγκαταλείψει, μετατρέπεται

αυτομάη~ς σε θεία, και κατά συνέπεια καταδικάζεται να ντύ­ νει αγίους και νεογέννητα, να σαβανώνει νεκρούς, να επιβλέ­ πει τους αρραβωνιασμένους, να προσέχει αρρώστους, να κάνει

κατήχηση και να αναστενάζει τις νύχτες στη μοναξιά του κρε­ βατιού της, κοιτάζοντας τη φωτογραφία εκείνου που την περι­ φρόνησε.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

155

Ρίτα 1950, Χόλιγουντ Κατέκτησε το Χόλιγοίιντ αλλάζοντας όνομα, ηλικία, βάρος; φωνή, χείλη και φρύδια. Τα μαλλιά της, από θαμπό μαύρο έγι­ ναν κόκκινα της φωτιάς. Για να μεγαλώσει το μέτωπό της, της

ξερίζωσαν μία μία τις τρίχες με ηλεκτρικές εκκενώσεις. Στα μάτια της έβαλαν βλέφαρα σαν πέταλα.

Η Ρίτα Χέιγουορθ μεταμφιέστηκε σε θεά, καί ίσως να ήταν, τη δεκαετία του '40. Η δεκαετία του '50 απαιτεί νέα θεά.

156

EDUARDO GALEANO

Μέριλιν 1950, Χόλιγουντ Όπως η Ρίτα, έτσι κι αυτή υπέστη κάποιες διορθώσεις. Είχε χο­ ντρά βλέφαρα και προγούλι, μύτη στρογγυλή στην άκρη, και υπερβολικά δόντια. Το Χόλιγουντ της αφαίρεσε λίπος και σπον­ δύλους, της λιμάρισε τα δόντια και μετέτρεψε τα καστανά, άχρω­

μα μαλλιά της σε ένα κυματισμό από αστραφτερό χρυσάφι. Στη συνέχεια, οι τεχνικοί την ονόμασαν Μέριλιν Μονρόε, και σκαρφίστηκαν μια θλιβερή ιστορία για την παιδική της ηλικία την οποία ξεφούρνισα"' στους δημοσιογράφους. Η νέα Αφροδίτη που κατασκεύασε το Χόλιγουντ δεν χρειά­

ζεται πια να τρυπώνει σε ξένα κρεβάτια για να υπογράψει συμ­ βόλαια για ρόλους σε ταινίες δεύτερης και τρίτης κατηγορίας. Δεν ζει με χοτ ντογκ και καφέ, ούτε κρυώνει τον χειμώνα. Τώρα

είναι μια σταρ, δηλαδή ιf.Υ.<Χ μιχσκαρεμένο πλασματάκι, που προ­ qJταθεί να θυμηθεί, χωrίς να τα καταφέρνει, κάποια στιγμή που απλά ήθελε να ξεφύγει από τη μοναξιά.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

157

Αφροδίτη Την άρπαξαν από τη Νότια Αφρική για να την πουλήσουν στο Λονδίνο. Τη βάφτισαν κοροϊδευτικά η Αφροδίτη των Οτεντότων.

Για δυο σελίνια, μπορούσες να τη δεις κλεισμένη σε ένα κλουβί, γυμνή, με δυο τεράστια στήθια, που μπορούσαν να θη­ λάσουν παιδί ακόμα κι από την πλάτη της. Κι αν πλήρωνες τα διπλάσια, μπορούσες να της πιάσεις τον κώλο, που ήταν ο με­ γαλύτερος του κόσμου. Μια επιγραφή εξηγούσε πως εκείνη η άγρια ήταν μισή άν­ θρωπος, μισή ζώο, «η ενσάρκωση όλων εκείνων που, ευτυχώς,

οι πολιτισμένοι Εγγλέζοι δεν ήταν». Από το Λονδίνο πήγε στο Παρίσι. Οι ειδήμονες στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας ήθελαν να διαπιστώσουν αν η Αφροδίτη εκεί­ νη ανήκε σε ένα είδος ανάμεσα στον άνθρωπο και τον ουρακο­ τάγκο. Ήταν είκοσι τόσο χρονών όταν πέθανε. Ο Ζορζ Κιβιέ, διάση­ μος φυσιοδίφης, έκανε τη νεκροτομή. Αποφάνθηκε πως είχε κρανίο πιθήκου, μικρό εγκέφαλο και οπίσθια κερκοπιθήκου.

Ο Κιβιέ απέσπασε το τεράστιο κάτω χείλος των γεννητικών της οργάνων και το έβαλε σε ένα δοχείο. Δυο αιώνες αργότερα, το δοχείο ήταν ακόμα εκτεθειμένο στο Παρίσι, στο Μουσείο του Ανθρώπου, δίπλα στα γεννητικά

όρyανα μιας άλλης Αφρικανής και μιας Ινδιάνας από το Περού. Λίγο πιο πέρα, σε μια άλλη σειρά δοχείων, έβλεπες τους εγκε" φάλους κάποιων Ευρωπαίων επιστημόνων.

158

EDUARDO GALEANO

Ένα επικίνδυνο όπλο Σε πάνω από τριάντα χώρες, η παράδοση επιβάλλει τον ακρω­

τηριασμό της κλειτορίδας. Ο ακρωτηριασμός διασφαλίζει το δικαίωμα ιδιοκτησίας του άνδρα στη γυναίκα ή τις γυναίκες του.

Οι ακρωτηριαστές ονομάζουν εξαγνισμό αυτό το έγκλημα ενά-

ντια στη γυναικεία ευχαρίστηση, κι εξηγούν πως η κλειτορίδα είναι ένα δηλητηριώδες βέλος, είναι μια ουρά σκορπιού, είναι φωλιά με τερμίτες,

σκοτώνει ή αρρωσταίνει τον άνδρα, διεγείρει τις γυναίκες, τους δηλητηριάζει το γάλα, τις κάνει ακόρεστες και τις τρελαίνει.

Για να δικαιολογήσουν τον ακρωτηριασμό επικαλούνται τον Μωάμfθ, ο οποίος δεν μίλησε ποτέ για παρόμοιο θέμα, και το Κοράνι, όπου κάτι τέτοιο δεν αναφέρεται πουθενά.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

159

Απεργία με κλειστά πόδια Μαινόταν ο Πελοποννησιακός Πόλεμος όταν οι γυναίκες των

Αθηνών, της Σπάρτης, της Κορίνθου και της Βοιωτίας κήρυξαν απεργία εναντίον του πολέμου. Ήταν η πρώτη απεργία με κλειστά πόδια στην παγκόσμια ιστορία. Συνέβη στο θέατρο. Γεννήθηκε από τη φαντασία του Αριστοφάνη και τα λόγια που έβαλε στο στόμα της Αθηναίας Λυσιστράτης: «Τα πόδια δεν θα υψώνω στο ταβάνι, ούτε θα στή­ νομαι στα τέσσερα σαν λιονταρίνα!»

Η απεργία συνεχίστηκε χωρίς ανακωχή, μέχρι που η σεξουα­ λική νηστεία λύγισε τους πολεμιστές. Κουρασμένοι να πολεμούν,

απαρηγόρητοι και τρομαγμένοι από τη γυναικεία εξέγερση, ανα­ γκάστηκαν να αποχαιρετήσουν τα πεδία των μαχών. Κάπως έτσι τα περιέγραψε και τα επινόησε ο Αριστοφάνης, ένας συντηρητικός συγγραφέας, που υπερασπιζόταν τις παρα­

δόσεις σαν να τις πίστευε, όμως κατά βάθος πίστευε πως το γέ­ λιο ήταν το μοναδικό ιερό και όσιο. Κι επιτεύχθηκε ειρήνη επί σκηνής. Όχι όμως και στην πραγματικότητα. Οι Έλληνες πολεμούσαν είκοσι χρόνια όταν πρωτοπαρου­ σιάστηκε το έργο, και οι σφαγές κράτησαν άλλα εφτά χρόνια, Οι γυναίκες συνέχισαν να μην έχουν δικαίωμα στην απερ­

γία, ούτε δικαίωμα να λένε την άποψή τους, παρά μόνο το δι~ καίωμα υποταγής στις δουλειές του σπιτιού. Το θέατρο δεν ήταν μέρος εκείνων των ασχολιών. Οι γυναίκες μπορούσαν να παρευ·

ρίσκονται στα θεατρικά έργα μονάχα στα πολύ ψηλά διαζώμα­ τα, δηλαδή στις χειρότερες θέσεις, αλλά δεν μπορούσαν να πά­ ρουν μέρος. Δεν υπήρχαν γυναίκες ηθοποιοί. Στο έργο του Αρι­ στοφάνη, τη Λυσιστράτη και τις υπόλοιπες πρωταγωνίστριες υποδύονταν άντρες που φορούσαν γυναικείες μάσκες.

160

EDUARDO GALEANO

Οι Ρωμαίες Ο Κικέρων είχε εξηγήσει πως οι γυναίκες όφειλαν να είναι υποταγμένες στους φύλακες άρρενες εξαιτίας της νοητικής αδυ­ ναμίας τους.

Οι Ρωμαίες περνούσαν από τα χέρια του ενός αρσενικού στου άλλου. Ο πατέρας που πάντρευε την κόρη του την έδινε στον σύ­

ζυγο είτε ως ιδιοκτησία του είτε ως δάνειο. Εκείνο που κυρίως μετρούσε ήταν η προίκα, η περιουσία, η κληρονομιά: για την απόλαυση υπήρχαν οι σκλάβες.

Οι Ρωμαίοι γιατροί πίστευαν, όπως ο Αριστοτ~λης, ότι όλες οι γυναίκες ανεξαιρέτως, πατρικίες, πληβείες ή σκλάβες, είχαν λιγότερα δόντια και λιγότερο μυαλό από τους άνδρες, και ότι τις ημέρες της περιόδου τους κάλυπταν τους καθρέφτες με κόκ­ κινο πανί.

Ο Πλίνιος, η μεγαλύτερη αυθεντία της αυτοκρατορίας σε επιστημονικά θέματα, είχε αποδείξει πως οι γυναίκες με περίο­

δο έκαναν το νέο κρασί στυφό, χαλούσαν τις σοδειές, ξέραιναν

τους σπόρους και τα φρούτα, αχρήστευαν τα μπόλια στα φυτά, σκότωναν τα μελίσσια, οξείδωναν τον μπρούντζο και τρέλαι­ ναν τα σκυλιά.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

161

Οι ηλικίες της Άννας Τα πρώτα χρόνια της ζωής της, η Άννα Φελίνι πίστευε πως οι γονείς της είχαν σκοτωθεί σε ατύχημα. Της το είχαν πει οι παπ­ πούδες της. Της είπαν ότι, καθώς ερχόντουσαν οι γονείς της να την πάρουν, το αεροπλάνο που τους μετέφερε έπεσε.

Όταν ήταν έντεκα χρονών κάποιος της είπε ότι οι γονείς της είχαν πεθάνει πολεμώντας εναντίον της στρατιωτικής δι­

κτατορίας της Αργεντινής. Δεν ρώτησε τίποτα, δεν είπε τίποτα. Ποτέ της δεν ήταν ομιλητική, όμως από τότε δεν ξαναμίλησε, ή είπε πολύ λίγα πράγματα. Όταν ήταν δεκαεφτά χρονών, δεν μπορούσε να φιλήσει. Εί­ χε μια μικρή πληγή κάτω από τη γλώσσα. Δεκαοχτώ χρονών, δυσκολευόταν να φάει. Η πληγή όλο

μεγάλωνε. Στα δεκαεννιά της, την εγχείρισαν. Στα είκοσί της, πέθανε. Ο γιατρός είπε πως τη σκότωσε ένας καρκίνος του στόματος. Οι παππούδες είπαν πως τη σκότωσε η αλήθεια.

~ μάγισσα του χ~~ι?ύ .εί~:rε πως 1::~~:~:~~'"'~11~!~ckί,~;y,§p~~~~:~~:

162

EDUARDO GALEANO

Μια γυναίκα αφηγείται Αρκετοί Αργεντινοί στρατηγοί δικάστηκαν για τα κατορθώμα­ τά τους την εποχή της στρατιωτικής δικτατορίας. Η φοιτήτρια Σιλβίνα Παρόντι, κατηγορούμενη ως ταραχο­ ποιό στοιχείο, υπήρξε μία από τις πολλές φυλακισμένες που

εξαφανίστηκε για πάντα. Το 2008 η Σεσίλια, η καλύτερή της φίλη, ήταν μάρτυρας

στο δικαστήριο. Αφηγήθηκε τα βασανιστήρια που είχε υποστεί στο στρατόπεδο, και είπε ότι το όνομα της Σιλβίνας το είχε δώ­ σει εκείνη, όταν δεν άντεχε άλλο να τη βασανίζουν κάθε μέρα και κάθε νύχτα:

«Εγώ ήμουνα. Εγώ οδήγησα τους δήμιους στο σπίτι όπου βρισκό­ ταν η Σιλβίνα. Την είδα να τη σπρώχνουν, να τη χτυπούν, να την κλοτσούν. Την άκουσα να φωνάζει.»

Έξω από το δικαστήριο, κάποιος την πλησίασε και τη ρώτη­ σε χαμηλόφωνα:

«Και μετά από αυτό, πώς καταφέρνετε και συνεχίζετε να ζείτε;» Κι εκείνη απάντησε, ακόμα πιο χαμηλόφωνα:

• «και ποιος σας ειπε οτι ειμαι 7.-,ωντανη;» Ι'

Ι'

,

Ι'

[ΥΝΑΙΚΕΣ

163

Σκυμμένη πάνω από τα συντρίμμια, μια γυναίκα ψάχνει 1976, Λα Πλάτα Σκυμμένη πάνω από τα συντρίμμια, μια γυναίκα ψάχνει κάτι

που να μην έχει καταστραφεί. Οι δυνάμεις της τάξης ισοπέδω­ σαν το σπίτι της Μαρίας Ισαμπέλ ντε Μαριάνι, κι εκείνη ψάχνει μάταια μέσα στα σκουπίδια. Ό,τι δεν έκλεψαν, το έκαναν σκό­ νη. Μονάχα ένας δίσκος, το Ρέκβιεμ του Βέρντι, είναι ανέπαφος. Η Μαρία Ισαμπέλ θα ήθελε να βρει κάποιο ενθύμιο από τα παι­ διά της και την εγγονή της, κάποια φωτογραφία, βιβλίο, στα­ χτοδοχείο, οτιδήποτε. Τα παιδιά της, που τα υποψιάζονταν ότι είχαν παράνομο τυπογραφείο, δολοφονήθηκαν. Η εγγονή της, τεσσάρων μηνών, λάφυρο πολέμου, πουλήθηκε ή τη χάρισαν οι στρατιωτικοί.

Είναι καλοκαίρι, και η μυρωδιά του μπαρουτιού αναμει­

γνύεται με το άρωμα του τίλιου, που ανθοφορεί. (Το άρωμα του τίλιου θα της είναι για πάντα αφόρητο.) Τη Μαρία Ισαμπέλ δεν την κάνει κανένας παρέα. Είναι μητέρα ταραχοποιών. Οι φίλοι

αλλάζουν πεζοδρόμιο ή κοιτάνε αλλού. Το τηλέφωνο έχει σιγή­ σει. Κανείς δεν της λέει το παραμικρό, ούτε καν ψέματα. Δίχως τη βοήθεια κανενός, προσπαθεί να βάλει μέσα σε κιβώτια τα συ­ ντρίμμια του κατεστραμμένου σπιτιού της. Αργά τη νύχτα, βγά­

ζει τα κιβώτια στο πεζοδρόμιο. Το πρωί, πολύ νωρίς, οι οδοκαθαριστές παίρνουν τα κιβώ­ τια απαλά, ένα ένα, δίχως να τα χτυπούν. Οι οδοκαθαριστές τα

πιάνουν με μεγάλη προσοχή, λες και ξέρουν ότι είναι γεμάτα με κομματάκια σπασμένης ζωής. Κρυμμένη πίσω από το παρά­ θυρο, η Μαρία Ισαμπέλ ευγνωμονεί, στα σιωπηλά, εκείνο το

χάδι, που είναι το μοναδικό που δέχεται από τότε που άρχισε η φρίκη.

164

EDUARDO GALEANO

Η πορνεία είναι ... Η πορνεία είναι, σε ολόκληρο τον κόσμο, ο προορισμός πολ­ λών νεαρών κοριτσιών, και σε μικρότερο βαθμό, πολλών αγο­ ριών. Όσο απίστευτο κι αν φαίνεται, υπολογίζεται ότι στις Ηνω­ μένες Πολιτείες εκδίδονται τουλάχιστον εκατό χιλιάδες παι­ διά, σύμφωνα με την έκθεση της UNICEF του 1997. Όμως η τε­ ράστια πλειονότητα των θυμάτων του εμπορίου λευκής σαρ­ κός βρίσκεται στα πορνεία και τους δρόμους του Νότου. Η δια­ κίνηση αυτής της άκρως κερδοφόρας βιομηχανίας, αυτό το τε­ ράστιο δίκτυο από εμπόρους ναρκωτικών, μεσάζοντες, τουρι­ στικά γραφεία και νταβατζήδες, διεκπεραιώνεται ατιμωρητί κατά σκανδαλώδη τρόπο.

Στη Λατινική Αμερική η παιδική πορνεία δεν είναι κάτι το

καινούριο: υπάρχει από το 1536, όταν άνοιξε ο πρώτος οίκος ανο­ χής στο Πουέρτο Ρίκο. Σήμερα, μισό εκατομμύριο κοριτσάκια από τη Βραζιλία δουλεύουν πουλώντας το κορμί τους, προς όφελος των ενηλίκων που τα εκμεταλλεύονται, άλλα τόσα στην Ταϊ­

λάνδη, και κάπως λιγότερα στην Ινδία. Σε ορισμένες παραλίες της Καραϊβικής, η ακμάζουσα βιομηχανία του σεξουαλικού του­ ρισμού προσφέρει, σε όποιον διατίθεται να πληρώσει, παρθένα κορίτσια.

Κάθε χρόνο αυξάνεται ο αριθμός των κοριτσιών που ρίχνο­ νται στην καταναλωτική αγορά: σύμφωνα με εκτιμήσεις διε­ θνών οργανισμών, κάθε χρόνο προστίθενται τουλάχιστον ένα εκατομμύριο κορίτσια στη ζήτηση λευκής σαρκός παγκοσμίως.

ΓΥΝΑ!ΚΕΣ

165

Όταν η Λέλια δουλεύει ... Όταν η Λέλια δουλεύει, πουλώντας το κορμί της, την πληρώ­ νουν ελάχιστα, ή την πληρώνουν με ξύλο. Και όταν κλέβει, η αστυνομία τής κλέβει ό,τι έχει κλέψει, κι επιπλέον της κλέβουν

και το κορμί. Η δεκαεξάχρονη Ανχέλικα, πεταμένη στους δρό­ μους της Πόλης του Μεξικού, λέει: «Είπα στη μαμά μου ότι ο αδερφός μου με βίασε, κι εκείνη μ'

έδιωξε από το σπίτι. Τώρα μένω μ' έναν τύπο και είμαι έγκυος. Λέει ότι θα μου συμπαρασταθεί, αν κάνω αγόρι. Αν κάνω κορί­ τσι, δεν λέει τίποτα.»

166

EDUARDO GALEANO

Η πείνα

(1)

περίχωρα του Σαν Σαλβαδόρ, στον δρόμο για τη Γουασάπα. Ναβάρο συνάντησε μια χωρική, που ο πόλεμος την εκτοπίσει, μια περίπτωση ανάμεσα στους χιλιάδες εκτοπι­

χωρικούς εξαιτίας του πολέμου. Δεν διέφερε σε τίπο­ τα από τις άλλες, τις πολλές άλλες και άλλους, που είχαν εξα­ ντληθεί από την πείνα. Όμως εκείνη η καχεκτική και άσχημη χωρική στεκόταν όρθια μέσα στην ερημιά, σκέτη πετσί και κό­

καλο, και κρατούσε στο χέρι ένα πουλί εξίσου καχεκτικό και

άσχημο. Το μικρό πουλί ήταν ψόφιο, κι εκείνη το ξεπουπούλια­ ζε αργά αργά.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

167

30 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα της Οικιακής Εργασίας Η Μαρούχα δεν είχε ηλικία. Για τα προηγούμενα χρόνια της δεν μιλούσε. Για τα επόμε­

να, δεν έλπιζε. Δεν ήταν ούτε όμορφη, ούτε άσχημη, ούτε έτσι κι έτσι. Έσερνε τα πόδια όταν περπατούσε, και στο χέρι κρατούσε

πάντα το ξεσκονόπανο, τη σκούπα ή την κουτάλα. Όταν κοιμόταν, έκρυβε το κεφάλι στα γόνατα.

Όταν ξυπνούσε, έκρυβε το κεφάλι στους ώμους. Όταν της μιλούσαν, κοιτούσε το πάτωμα, σαν να μετρούσε

τα μυρμήγκια. Ξενοδούλευε από την ηλικία που άρχισε να θυμάται.

Ποτέ δεν είχε βγει έξω από την πόλη της Λίμα. Πήγαινε από σπίτι σε σπίτι, αλλά σε κανένα δεν στέριωνε.

Τελικά βρέθηκε κάπου όπου της φερόντουσαν ανθρώπινα. Μετά από λίγες μέρες έφυγε. Είχε αρχίσει να δένεται.

168

EDUARDO GALEANO

Απόψεις

(6)

Αν είχε γράψει η Εύα τη Γένεση, πώς να ήταν άραγε η πρώτη νύχτα έρωτα του ανθρώπινου γένους;

Η Εύα θα άρχιζε δηλώνοντας πως δεν είχε γεννηθεί από κα­ νένα πα"ίδι, ότι δεν γνώριζε κανέναν όφι, ότι δεν πρόσφερε μή­ λα σε κανένα, και ότι ο Θεός δεν της είπε ποτέ ότι θα κοιλοπο­ νάει στη γέννα, κι ότι ο άντρας θα είναι το αφεντικό. Όλα αυ­ τά είναι σκέτα ψέματα, δηλώσεις του Αδάμ στον Τύπο.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

169

Γυναικεία καμώματα Λένε πολλές φορές, αυτά είναι γυναικεία καμώματα. Ο ρατσι­

σμός και η φαλλοκρατία πίνουν από την ίδια πηγή και ξερνούν τις ίδιες λέξεις. Σύμφωνα με τον Εουχένιο Ραούλ Σαφαρόνι, το βασικό κεί­ μενο πάνω στο οποίο στηρίχτηκε το ποινικό δίκαιο είναι Το σφυ­

pί των μαγισσών της Ιεράς Εξέτασης, εγχειρίδιο που δημοσιεύτη­ κε το 1486 και καταφέρεται ενάντια στον μισό πληθυσμό της γης. Οι ιεροεξεταστές καταπιάστηκαν, από την αρχή μέχρι το τέλος, να δικαιολογήσουν την τιμωρία της γυναίκας και να αποδεί­

ξουν τη βιολογική της κατωτερότητα. Οι γυναίκες είχαν ήδη υποστεί πολύ κακή μεταχείριση στη Βίβλο και την ελληνική μυθολογία, από τότε που η ανόητη Εύα κατάφερε ώστε να μας πετάξει ο Θεός από τον Παράδεισο, και από τότε που η Πανδώ­

ρα, με την αφηρημάδα της, άνοιξε το κουτί και γέμισε ο κόσμος αναποδιές. «Η κεφαλή της γυναίκας είναι ο άνδρας», εξηγούσε ο Άγιος Παύλος στην Προς Κορινθίους επιστολή του, και δεκα­ εννέα αιώνες αργότερα, ο Γουσταύος Λε Μπόν, από τους θεμε­

λιωτές της κοινωνικής ψυχολογίας, κατάφερε να αποδείξει πως μια ευφυής γυναίκα είναι τόσο σπάνιο φαινόμενο όσο ένας γο­ ρίλλας με δυο κεφάλια. Ο Κάρολος Δαρβίνος αναγνώριζε κά­

ποιες γυναικείες αρετές, όπως η διαίσθηση, όμως επρόκειτο για · «αρετές που χαρακτηρίζουν τις κατώτερες φυλές».

170

EDUARDO GALEANO

Ο Διάβολος είναι γυναίκα Το βιβλίο

Malleus Maleficarum,

που επίσης αποκαλείται Το σφνpί

των μαγισσών, συμβούλευε τον ανήλεο εξορκισμό του δαίμονα που έχει στήθη και μακριά μαλλιά.

Το έγραψαν δύο Γερμανοί ιεροεξεταστές, ο Χάινριχ Κράμερ και ο Γιάκοπ Σπρένγκερ, κατά παραγγελία του πάπα Ιννοκέ­ ντιου Η', και αποτελεί τη νομική και θεολογική βάση για τα δι­

καστήρια της Ιεράς Εξέτασης. Οι συγγραφείς αποδείκνυαν πως οι μάγισσες, που ήταν το χαρέμι του Σατανά, εκπροσωπούσαν την πραγματική φύση της γυναίκας, γιατί «κάθε είδος μαγείας προέρχεται από τη σαρκική λαγνεία, που στις γυναίκες είναι ακόρεστη». Και προειδοποιούσαν ότι η επαφή με τα ωραία αυτά πλά­

σματα, που μάγευαν τους άντρες, r\ταν μιαρή και θανατηφόρα, κι ότι τους προσέλκυαν (σφύριγμα φιδιού, ουρά σκορπιού), επι­ διώκοντας τον χαμό τους.

Αυτό το εγχειρίδιο εγκληματολογίας συμβούλευε να υπό­ κεινται σε βασανιστήρια όλες οι ύποπτες για μαγεία.

Αν ομολογούσαν, τους άξιζε η φωτιά. Αν δεν ομολογούσαν, επίσης, γιατί μόνο μια μάγισσα με τη βοήθεια του εραστή της, του Διαβόλου, μπορούσε να υπομείνει παρόμοιο μαρτύριο χω­ ρίς να λυθεί η γλώσσα της.

Ο πάπας Ονώριος Γ' ήταν κατηγορηματικός: «Οι γυναίκες δεν πρέπει να μιλούν. Στα χείλη τους υπάρχει το στίγμα της Εύας, που ήταν η αιτία για τον χαμό των ανδρών.» Οχτώ αιώνες αργότερα, η Καθολική Εκκλησία συνεχίζει να

τους αρνείται τον άμβωνα. Ο ίδιος πανικός κάνει τους μουσουλμάνους φονταμενταλι­

στές να ακρωτηριάζουν τα γεννητικά όργανα των γυναικών και να τους σκεπάζουν τα πρόσωπα.

fΥΝΑΙΚΕΣ

171

Και οι ορθόδοξοι Εβραίοι ξεκινούν τη μέρα τους μουρμουρί­ ζοντας, όλο ανακούφιση, που ξέφυγαν τον κίνδυνο: «Ευχαριστώ, Κύριε, που δεν με έκανες γυναίκα.»

172

EDUARDO GALEANO

Περί αφιερωμάτων Η 8η Μαρτίου είναι η Ημέρα της Γυναίκας. Στην ιστορία της ανθρωπότητας, πολλοί στοχαστές, κοσμι­ κοί και άγιοι, όλοι τους άνδρες, ασχολήθηκαν με τη γυναίκα,

για διάφορους λόγους:

•

Ανατομικούς

Αριστοτέλης: Η γυναίκα είναι ένας ημιτελής άνδpας.

Θωμάς ο Ακινάτης: Η γυναίκα είναι ένα λάθος της φύσης, γεν­ νιέται από ένα ελαττωματικό σπέpμα.

Λούθηρος: Οι άνδpες έχουν φαpδείς ώμους και στενούς γοφούς. Είναι πpσικισμένσι με εξυπνάδα. Οι γυναίκες έχουν στενούς ώμους και φαpδείς γοφούς για να κάνουν παιδιά και να μένουν στο σπίτι.

•

Ιδιοσυστασίας

Φρανθίσκο ντε Κεβέδο: Οι κότες γεννούν αβγά και σι γυναίκες κέpατα.

Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: Η γυναίκα είναι ένα ξεpσκέφα­ λσ γαϊδσύpι.

Σοπενχάουερ: Η γυναίκα είναi ένα ζώο με μακpύ μαλλί και μι­ κpό μυαλό.

•

Προορισμού

Σύμφωνα με τη Βίβλο, είπε ο Γιαχβέ στη γυναίκα του: Θα εί­ σαι υποταγμένη στον άνδpα σου. Σύμφωνα με το Κοράνι, είπε ο Αλλάχ στον Μωάμεθ: Οι κα­ λές γυναίκες είναι υπάκουες.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

173

25 Νοεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα

κατά της ενδοοικογενειακής βίας Στη ζούγκλα του Άνω Παρανά οι ομορφότερες πεταλούδες γλι­ τώνουν επιδεικνύοντας τα φτερά τους. Τα απλώνουν, μαύρα με κόκκινες ή κίτρινες πινελιές, και πετούν από λουλούδι σε λουλούδι δίχως την παραμικρή έγνοια. Μετά από χιλιάδων ετών εμπειρία, οι εχθροί τους έμαθαν ότι οι συγκεκριμένες πε­ ταλούδες διαθέτουν δηλητήριο. Οι αράχνες, οι σφήκες, οι σαύ­ ρες, οι μύγες και οι νυχτερίδες κοιτούν από μακριά, σε ασφαλή απόσταση.

Στις

25

Νοεμβρίου 1960 τρεις αντικαθεστωτικές της δικτα­

τορίας του στρατηγού Τρουχίγιο ξυλοκοπήθηκαν και ρίχτηκαν σε κάποια χαράδρα της Δομινικανής Δημοκρατίας. Ήταν οι αδερφές Μιραμπάλ. Επειδή ήταν όμορφες, τις αποκαλούσαν πεταλούδες.

Στη μνήμη τους, στη μνήμη της ανείπωτης ομορφιάς τους, η 25η Νοεμβρίου είναι αφιερωμένη στην καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας. Ή καλύτερα: κατά της βίας των διά­ φορων μικρών Τρονχίγιο που ασκούν τη δικτατορία τους μέσα στο σπίτι.

174

EDUARDO GALEANO

,

Ο τροχός της ζωής Όταν το 1837 στη Νικαράγουα κυβερνούσε το Συντηρητικό

Κόμμα, αναγνώρισε στις γυναίκες το δικαίωμα να κάνουν έκτρωση σε περίπτωση που κινδύνευε η ζωή τους. Εκατόν εβδομήντα χρόνια αργότερα, στην ίδια χώρα, οι νο­

μοθέτες που έλεγαν πως είναι επαναστάτες σαντινίστας απα­ γόρευσαν την έκτρωση σε οποιαδήποτε περίπτωση, στέλνοντας με αυτό τον τρόπο τις φτωχές γυναίκες στη φυλακή ή στο νε­

κροταφείο.

ΓΥΝΑΙΚΕΙ:

17!

Οι αόρατοι Κάποιο πρωινό πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, ο Σωκράτης περπατούσε με τον αδερφό τού Πλάτωνα, τον Γλαύκωνα, στον Πειραιά.

Ο Γλαύκων διηγήθηκε την ιστορία ενός ποιμένα της Λυδίας, που κάποτε βρήκε ένα δαχτυλίδι, το φόρεσε στο δάχτυλό του, και αμέσως αντιλήφθηκε ότι δεν τον έβλεπε κανείς. Εκείνο το μαγικό δαχτυλίδι τον έκανε αόρατο στα μάτια των άλλων. Ο Σωκράτης και ο rλαύκων φιλοσοφούσαν εκτενώς πάνω στα ηθικά συμπεράσματα εκείνης της ιστορίας. Όμως ούτε ο

ένας ούτε ο άλλος αναρωτήθηκαν γιατί οι γυναίκες και οι σκλάβοι ήταν αόρατοι στην Ελλάδα, παρότι δεν διέθεταν μα­ γικά δαχτυλίδια.

176

EDUARDO GALEANO

Ο δαίμονας της Τασμανίας Είναι πασίγνωστο το διαβολικό αυτό τέρας με τα ανοιχτά σα­ γόνια και τα ατσάλινα δόντια. Όμως ο πραγματικός δαίμονας της Τασμανίας δεν ήρθε από την Κόλαση: ήταν η ίδια η βρετανική αυτοκρατορία, η οποία εξολόθρευσε τον πληθυσμό του νησιού δίπλα στην Αυστραλία, με την ευγενική πρόθεση να το εκπολιτίσει. Το τελευταίο θύμα του αγγλικού κατακτητικού πολέμου ονομαζόταν Τρουγκανίνι. Ήταν η έκπτωτη βασίλισσα της Τα­ σμανίας, που πέθανε στις

8 Μα'tου 1876, και μαζί

της πέθανε η

γλώσσα και η μνήμη των κατοίκων της.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

177

Και άλλα κλεμμένα παιδιά «0 μαρξισμός είναι η χειρότερη μορφή παθολογικής νόσου τον εγκεφάλου», είχε συμπεράνει ο συνταγματάρχης Αντόνιο Βαγέ­ χο Νάχερα, διακεκριμένος ψυχίατρος στην Ισπανία του στρα­ τηγού Φρανθίσκο Φράνκο.

Είχε μελετήσει στις φυλακές τις μητέρες της δημοκρατικής παράταξης και είχε διαπιστώσει τα εγκληματικά τους ένστικτα. Υπερασπιζόμενοι την καθαρότητα της ιβηρικής φυλής, που

κινδύνευε από τον μαρξιστικό εκφυλισμό και τη μητρική εγκλη­ ματικότητα, είχαν απαγάγει χιλιάδες νεογέννητα, ή πολύ μι­ κρής ηλικίας παιδιά, των οποίων οι γονείς ήταν δημοκρατικοί, και τα είχαν πετάξει στην αγκαλιά θεοσεβούμενων οικογε­ νειών, που είχαν έμβλημα τον σταυρό και το σπαθί.

Ποια ήταν εκείνα τα παιδιά; Ποιοι είναι σήμερα, τόσα χρό­ νια αργότερα; Άγνωστο.

Η δικτατορία του Φράνκο έφτιαξε πλαστά πιστοποιητικά,

σβήνοντας έτσι τα ίχνη, και διέταξε να ξεχαστεί η υπόθεση: όχι μόνο έκλεψε τα παιδιά αλλά και τη μνήμη.

178

EDUARDO GALEANO

Το Σχέδιο Κόνδωρ Η Μακαρένα Χέλμαν ήταν ένα από τα πολλά θύματα του Σχε­ δίου Κόνδωρ, ονομασία που δόθηκε στην Κοινή Αγορά του τρό­ μου των στρατιωτικών δικτατοριών της Νότιας Αμερικής. Η μητέρα της Μακαρένα ήταν έγκυος σ' αυτήν, όταν οι Αρ­

γεντινοί στρατιωτικοί την έστειλαν στην Ουρουγουάη. Η δι­ κτατορία της Ουρουγουάης ανέλαβε τη γέννα, σκότωσε τη μη­

τέρα και χάρισε το νεογέννητο κοριτσάκι σε έναν αξιωματικό της αστυνομίας.

Η Μακαρένα πέρασε τα παιδικά της χρόνια βλέποντας κάθε νύχτα έναν ανεξήγητο εφιάλτη που την αναστάτωνε: την κυ­

νηγούσαν άνδρες οπλισμένοι μέχρι τα δόντια, κι εκείνη ξυ­ πνούσε κλαίγοντας. Ο εφιάλτης έπαψε να είναι ανεξήγητος όταν η Μακαρένα ανακάλυψε την πραγματική ιστορία της ζωής της. Και τότε

κατάλαβε πως ονειρευόταν τον πανικό της μητέρας της: η μη1 ' ' τερα της, μεσα στην κοι

λ' ' μεγα'λ ωνε, προσπα θ ου' ια της οποιας

σε να ξεφύγει από τους στρατιωτικούς που την κυνηγούσαν, και που τελικά την έπιασαν για να τη στείλουν στον θάνατο.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

179

Μνήμη του μέλλοντος Σύμφωνα με τα όσα μάθαμε στο σχολείο, η ανακάλυψη της Χι­ λής έγινε το 1536.

Η είδηση δεν εντυπωσίασε καθόλου τους Μαπούτσε, που εί­ χαν ανακαλύψει τη Χιλή δεκατρείς χιλιάδες χρόνια νωρίτερα. Το 1563 οι Μαπούτσε περικύκλωσαν το μεγαλύτερο οχυρό των Ισπανών κατακτητών.

Τη στιγμή που το οχυρό ήταν έτοιμο να πέσεlκαι να ισοπε­ δωθεί από την οργή χιλιάδων Ινδιάνων, ο λοχαγός Λορένθο Μπερνάλ ανέβηκε στις επάλξεις και φώναξε: «Αpγά ή γpήγοpα, θα σας νικήσουμε! Κι επειδή δεν έχουμε Ισπα­

νίδες γυναίκες, θα πάpουμε τις δικές σας. Και θα κάνουμε μαζί τους παιδιά, που θα είναι τα αφεντικά σας!» Ο διερμηνέας μετέφρασε. Ο Κολοκόλο, ο αρχηγός των Ινδιά­ νων, τον άκουσε απαθής. Δεν κατάλαβε τη θλιβερή προφητεία.

180

EDUARDO GALEANO

Εκτός τόπου Ο πίνακας που έκανε γνωστό τον Εντουάρ Μανέ είναι μια χαρα­ κτηριστική κυριακάτικη σκηνή: δυο άντρες και δυο γυναίκες κάνουν πικνίκ πάνω στη χλόη, στα περίχωρα του Παρισιού. Τίποτα το περίεργο, εκτός από μια λεπτομέρεια. Οι καθω­ σπρέπει κύριοι είναι ντυμένοι στην τρίχα, ενώ οι γυναίκες είναι

τελείως γυμνές. Εκείνοι συζητούν μεταξύ τους σοβαρά, ενώ εκεί­ νες μοιάζουν πιο ασήμαντες κι από τα δέντρα του τοπίου. Η γυναίκα στο πρώτο πλάνο μάς κοιτάζει. Ίσως μας ρωτάει, με το απόμακρο βλέμμα της, «πού βρίσκομαι, τι δουλειά έχω εγώ εδώ πέρα». Εκείνες είναι περιττές. Κι όχι μόνο στον πίνακα.

fΥΝΑΙΚΕΣ

181

Οι αόρατες

Η παράδοση λέει να σκεπάζεται ο αφαλός των νεογέννη~ων κοριτσιών με τη στάχτη της κουζίνας, ώστε η γυναίκα να μά­

θει από νωρίς ποια είναι η θέση της, από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει. Όταν ξέσπασε η Μεξικανική Επανάσταση, πολλές ξέφυγαν, αλλά πάντα με την κουζίνα υπό μάλης. Ακολούθησαν τους άν­ δρες από μάχη σε μάχη, με το καλό ή με το άγριο, υποχρεωτικά ή με τη θέλησή τους. Κουβαλούσαν το μωρό στο στήθος και τα

κατσαρολικά στην πλάτη. Αλλά και τα πυρομαχικά: οι γυναίκες είχαν αναλάβει να ταΊ:ζουν τους άνδρες και να γεμίζουν τα του­ φέκια τους. Κι όταν έπεφτε ο άνδρας, έπιαναν εκείνες το όπλο.

Οι άνδρες και τα άλογα πήγαιναν με το τρένο. Οι γυναίκες ταξίδευαν στη σκεπή, παρακαλώντας τον Θεό να μη βρέξει.

Χωρίς εκείνες τις γυναίκες

(soldaderas, cucarachas, adelita'.s, vivanderas, galletas,juanas, pelonas, guachas)'' δεν θα είχε γίνει η επανάσταση. Καμιά τους δεν πήρε σύνταξη.

" soldaderas: με αυτό το όνομα είναι γνωστές οι γυναίκες που ακολουθό.ύ­ 1910. Τα υπόλοιπα είναι

σαν τους άνδρες στη Μεξικανική Επανάσταση του

ονομασίες γνωστών για τα κατορθώματά τους γυναικών, τα οποία έγιναν και δημοφιλή τραγούδια. (Σ.τ.μ.)

182

EDυARDO GALEANO

Ηχώ Παλιά, η νύμφη Ηχώ ήξερε να μιλά. Μιλούσε με τέτοια χάρη, που τα λόγια της δεν έμοιαζαν από δεύτερο χέρι, ήταν λόγια που ποτέ κανείς δεν είχε πει. Όμως η θεά Ήρα, η νόμιμη σύζυγος του Δία, σε μια από τις

συχνές της εκρήξεις ζήλιας, την καταράστηκε. Και η Ηχώ υπέ­ στη τη χειρότερη τιμωρία: έχασε τη φωνή της.

Από τότε, ανίκανη να μιλήσει, απλά επαναλαμβάνει. Η συνήθεια μετέτρεψε αυτή την κατάρα σε μεγάλη αρετή.

[ΥΝΑΙΚΕΣ

183

Σαπφώ Πολύ λίγα ξέρουμε για τη Σαπφώ. Λένε πως γεννήθηκε πριν από δύο χιλιάδες εξακόσια χρόνια στη Λέσβο, και πως από εκεί πήραν το όνομά τους οι λεσβίες. Λένε πως ήταν παντρεμένη, πως είχε ένα γιο και πως έπεσε από ένα γκρεμό επειδή δεν την ήθελε ένας ναυτικός. Λένε επί­ σης πως ήταν κοντή και άσχημη.

Ποιος ξέρει. Εμάς τους άνδρες δεν μας καλοφαίνεται όταν μια γυναίκα προτιμάει μια άλλη γυναίκα αντί να υποκύπτει στα ακαταμάχητα θέλγητρά μας.

Το 1703 η Καθολική Εκκλησία, το άντρο της αρσενικής εξου­ σίας, διέταξε να καούν όλα τα βιβλία της Σαπφώς. Μερικά ποιήματα σώθηκαν, πολύ λίγα.

184

EDUARDO GΑιΕΑΝΟ

Μαρίες Η Μαρία εμφανίζεται σπάνια στα Ευαγγέλια.

Ούτε η Εκκλησία τής έδωσε μεγάλη σημασία, μέχρι πριν από χίλια περίπου χρόνια. Τότε η μητέρα του Χριστού έγινε η μητέ­ ρα της ανθρωπότητας και σύμβολο της αγνής πίστης. Τον

llo

αιώνα, ενώ η Εκκλησία επινοούσε το Καθαρτήριο και την υπο­

χρεωτική εξομολόγηση, ξεπήδησαν στη Γαλλία ογδόντα εκκλη­ σίες και καθεδρικοί ναοί προς τιμήν της. Το γόητρό της προερχόταν από το γεγονός ότι ήταν παρθέ­ να. Τη Μαρία την είχαν τα'fσει οι άγγελοι, την είχε γονιμοποιή­ σει ένα περιστέρι, δεν την ακούμπησε ποτέ χέρι ανδρός. Ο σύ­ ζυγος, ο Άγιος Ιωσήφ, τη χαιρετούσε από μακριά. Και έγινε ακό­ μη πιο δημοφιλής μετά το 1854, όταν ο Πάπας Πίος Θ', ο αλάθη­ τος, αποκάλυψε πως η σύλληψη της Μαρίας ήταν άμωμος, που σήμαινε πως και η μαμά της ήταν παρθένα.

Η Μαρία είναι σήμερα η πιο αγαπητή θεά, κ,αι με τα περισ­

σότερα θαύματα στον κόσμο. Η Εύα είχε καταδικάσει τις γυναί­ κες. Η Μαρία τις λύτρωσε. Χάριν αυτής, οι αμαρτωλές, οι κόρες της Εύας, έχουν την ευκαιρία να μετανοήσουν.

Το ίδιο συνέβη και με την άλλη Μαρία, εκείνη στα πόδια του Εσταυρωμένου, πλάι στην άσπιλη. Σύμφωνα με την παράδοση, αυτή η άλλη Μαρία, η Μαγδα­ ληνή, ήταν πόρνη κι έγινε αγία. Οι πιστοί την ταπεινώνουν με το να τη συγχωρούν.

[ΥΝΑΙΚΕΣ

185

Χουάνα Όπως η Τερέζα της Άβιλα, έτσι και η Χουάνα Ινές του Σταυρού έγινε μοναχή για ν' αποφύγει το κλουβί της συζυγικής ζωής. Όμως στο μοναστήρι η προσωπικότητά της αποτελούσε σκάν­ δαλο. Μήπως εκείνο το γυναικείο κεφάλι είχε αντρικό μυαλό;

Γιατί έγραφε με αντρικά γράμματα; Γιατί επέμενε να σκέφτεται, εφόσον μαγείρευε μια χαρά; Εκείνη απαντούσε κοροϊδευτικά: «Τι άλλο μπορεί να ξέρουμε εμείς οι γυναίκες, πέρα από φι­ λοσοφίες της κουζίνας;»

Η Χουάνα, όπως και η Τερέζα, έγραφε, αν και ο ιερωμένος Γκασπάρ ντε Αστέτε είχε προειδοποιήσει πως «μια χριστιανή δεν είναι απαραίτητο να ξέρει να γράφει, γιατί μπορεί να τη βλάψει».

Και όπως η Τερέζα, η Χουάνα όχι μόνο έγραφε, αλλά έγρα­ φε και υπέροχα, κι αυτό ήταν ακόμα πιο σκανδαλώδες. Σε διαφορετικούς αιώνες και παραλλήλους, αλλά με τον ίδιο ωκεανό ανάμεσά τους, η Μεξικανή Χουάνα και η Ισπανίδα Τε­ ρέζα υπερασπίστηκαν προφορικώς και γραπτώς τον περιφρονη­ μένο μισό πληθυσμό της γης.

Όπως η Τερέζα, έτσι και η Χουάνα απειλήθηκε με την Ιερά Εξέταση. Η Εκκλησία, η δική της Εκκλησία, την καταδίκασε για­ τί τραγουδούσε περισσότερο τα εγκόσμια παρά τα θεία, γιατί δεν ήταν αρκετά υπάκουη και γιατί έκανε πολλές ερωτήσεις. Η Χουάνα υπέγραψε τη μετάνοιά της με αίμα, όχι με μελάνι. Ορκίστηκε αιώνια σιωπή.

Και πέθανε με σφραγισμένα χείλη.

186

EDUARDO GALEANO

Δεν μου αρέσει να μου λένε ψέματα Η αδερφή Χουάνα Ινές του Σταυρού, που γεννήθηκε στις 12 Νοεμ­ βρίου 1651, υπήρξε ανώτερη όλων. Κανείς άλλος δεν πέταξε τόσο ψηλά, στην πατρίδα της και στην εποχή της. Κλείστηκε σε μοναστήρι πολύ νέα. Πίστευε ότι το μοναστήρι θα ήταν λιγότερο φυλακή απ' ό,τι το σπίτι. Ήταν κακώς πληρο­ φορημένη. Όταν το αντιλήφθηκε, ήταν πλέον αργά. Και μετά από χρόνια, εκείνη η γυναίκα που ήξερε να μιλά καλύτερα απ' όλους, πέθανε καταδικασμένη στη σιωπή. Οι δεσμοφύλακές της συνήθιζαν να την επαινούν με κολα­

κείες, τις οποίες ποτέ δεν πίστεψε. Σε κάποια περίσταση, ένας καλλιτέχνης από την Αυλή του αντιβασιλιά του Μεξικού τής ζωγράφισε το πορτρέτο, που ήταν κάτι σαν μια προφητεία του

photoshop. Εκείνη

αποκρίθηκε:

Όταν τον ζωγράφου η κολακεία προφασίζεται τα αποτρόπαια τον χρόνον να νικήσει,

και να τον απαλύνει την αδιαλλαξία, για να σταθεί θριαμβευτικά απέναντι σε γηρατειά και λήθη, ω, τι πλάνη, τι ανόητη ασχολία, μόχθος εφήμερος, για σκέψου το καλά, πρόκειται για ένα τίποτα, νεκρό κορμί, σκόνη, σκιά.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

187

Σάλι Όταν ο Τζέφερσον χήρεψε, η περιουσία της γυναίκας του πέ­ ρασε στα χέρια του. Μεταξύ άλλων κληρονόμησε και τη Σάλι. Στα νιάτα της ήταν όμορφη, υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες περί αυτού.

Στη συνέχεια, δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία.

Η Σάλι δεν μίλησε ποτέ, κι όταν μίλησε, δεν προκάλεσε σκάν­ δαλο, ή κανείς δεν μπήκε στον κόπο να καταγράψει τα όσα είπε.

Αντίθετα, από τον πρόεδρο Τζέφερσον έχουμε αρκετές προ­ σωπογραφίες και πολλά λόγια. Γνωρίζουμε πως είχε βάσιμες

υποψίες ότι «οι μαύροι είναι κατώτεροι από τους λευκούς, όσον αφορά τις φυσικές αρετές του σώματος και του πνεύματος», κι ότι πάντα εκδήλωνε την απέχθειά τον για την ανάμειξη του λευ­ κού και του μαύρου αίματος, την οποία θεωρούσε ηθικά απα­ ράδεκτη. Πίστευε πως, αν κάποτε οι σκλάβοι ελευθερώνονταν, θα έπρεπε, για να αποφευχθεί ο κίνδυνος της μόλυνσης, «να απομακρυνθούν, ώστε να είναι αδύνατη οποιαδήποτε ανάμει­

ξη μαζί τους». Το 1802, ο δημοσιογράφος Τζέιμς Κάλεντερ δημοσίευσε στον

Recorder του Ρίτσμοντ ένα άρθρο που επαναλάμβανε εκείνο που όλοι γνώριζαν: ότι πατέρας των παιδιών της σκλάβας Σάλι ήταν ο Τζέφερσον.

188

EDUARDO GALEANO

Νύχτες στο χαρέμι Η συγγραφέας Φάτιμα Μερνίσι είδε στα μουσεία του Παρισιού τις Τουρκάλες οδαλίσκες που είχε ζωγραφίσει ο Ανρί Ματίς. Ήταν γυναίκες του χαρεμιού: φιλήδονες, νωθρές, υπάκουες. Η Φάτιμα κοίταξε τις ημερομηνίες στους πίνακες, έκανε σύ­

γκριση και διαπίστωσε τα εξής: ενώ ο Ματίς τις ζωγράφιζε έτσι, τις δεκαετίες του '20 και του '30, οι Τουρκάλες αποκτούσαν πο­ λιτικά δικαιώματα, έμπαιναν στα Πανεπιστήμια και στη Βου­

λή, είχαν κερδίσει το διαζύγιο και είχαν βγάλει τον φερετζέ. Το χαρέμι, η φυλακή των γυναικών, είχε απαγορευτεί στην Τουρκία, αλλά όχι στη φαντασία των Ευρωπαίων. Οι ενάρετοι κύριοι, μονογαμικοί στη ζωή αλλά πολυγαμικόί στα όνειρά τους, είχαν ελεύθερη είσοδο σ' εκείνο τον εξωτικό παράδεισο,

όπου τα ανόητα και βουβά θηλυκά χαιρόντουσαν να δίνουν απόλαυση στον φαλλοκράτη φρουρό τους. Ο κάθε ασήμαντος γραφειοκράτης μπορούσε να κλείσει τα μάτια και να μετατρα­ πεί στη στιγμή σε έναν ισχυρό χαλίφη, με ένα πλήθος γυμνές παρθένες γύρω του να τον χαϊδεύουν και να χορεύουν τον χορό της κοιλιάς, παρακαλώντας τον αφέντη και κύριό τους να τις πάρει κοντά του για μια νύχτα.

Η Φάτιμα είχε γεννηθεί και είχε μεγαλώσει σε χαρέμι.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

189

Μια παρείσακτη Το 1951 μια φωτογραφία που δημοσίευσε το περιοδικό

Life προ­

κάλεσε αναταραχή στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Νέας Υόρκης. Για πρώτη φορά εμφανίζονταν μαζί οι πλέον εκλεκτοί πρω­ τοπόροι ζωγράφοι της πόλης: ο Μαρκ Ρόθκο, ο Τζάκσον Πόλακ, ο Βίλεμ ντε Κούνινγκ και άλλοι δάσκαλοι του αφηρημένου εξ­ πρεσιονισμού.

Όλοι τους άνδρες, όμως στην πίσω σειρά εμφανιζόταν στη φωτογραφία μια άγνωστη γυναίκα με μαύρο παλτό, καπελάκι και τσάντα περασμένη στο χέρι.

Οι εικονιζόμενοι δεν έκρυβαν τη δυσαρέσκειά τους για εκεί­ νη τη γελοία παρουσία. Κάποιος προσπάθησε, μάταια όμως, να δικαιολογήσει την παρείσακτη, και την εγκωμίασε λέγοντας: «Ζωγραφίζει σαν άνδρας.» Το όνομά της ήταν Χέντα Στερν.

190

EDUARDO GALEANO

Αποχαιρετισμός Οι καλύτεροι πίνακες του Φερέρ Μπάσα, του Καταλανού Τζότο,

βρίσκονται στους τοίχους της μονής του Πεδράλμπες, κοντά στη Βαρκελώνη.

Εκεί ζούσαν έγκλειστες οι μοναχές, μακριά από τα εγκόσμια.

Το ταξίδι τους ήταν δίχως επιστροφή: πίσω τους έκλεινε η πόρτα, για να μην ξανανοίξει ποτέ. Οι οικογένειές τους είχαν πληρώσει μεγάλη προίκα για να έχουν το προνόμιο εκείνα τα κορίτσια να είναι οι σύζυγοι του Ιησού. Μέσα στο μοναστήρι, στο παρεκκλήσι του Αγίου Μιχαήλ, κά­

τω από μια τοιχογραφία του Φερέρ Μπάσα, υπάρχει μια φράση που επέζησε όλους αυτούς τους αιώνες, θα 'λεγες κρυμμένη. Δεν γνωρίζουμε ποιος την έγραψε. Γνωρίζουμε όμως πότε. Έχει ημερομηνία 1426, με λατινικούς αριθμούς. Η φράση μόλις που διακρίνεται. Στα καταλανικά, και με γοτθικά γράμματα, παρακαλούσε κι ακόμα παρακαλεί: Πες στον Χουάν

να μη με ζεχάσει.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

191

Πηγές των κειμένων Τα κείμενα της ανθολογίας

προέρχονται από τα ακόλουθα βιβλία:

Vagamundo y otros relatos

πραγματικότητα, Χρονικό της Μπογκοτά, Η ακροβάτισσα,

(1973) Η γυναίκα που φεύγει, Εξομολόγηση καλλιτέχνη.

Τα λουλούδια, Η νύχτα

(2),

Πώς να καλλιεργείς τον τρόμο Πώς να καλλιεργείς τον τρόμο

(3), (5),

Ηπείνα(l).

Memorίa

del fuego

(Μνήμη της φωτιάς, 1982)

Las palabras andantes

Οι γυναίκες των θεών, Οι μητέρες

(Οι λέξεις ταξιδεύουν, 1993)

της Πλατείας Μα'tου, Κάποιες γυναίκες εμποδίζουν την ομαλή τέλεση των αχράντων μυστηρίων, Σάρλοτ, Μαρία του Σταυρού, Εβίτα,

Λίγα λόγια για τη λέξη

(IV),

Ο κληρονόμος, Η ιστορία του κροκόδειλου, Η γυναίκα (ΠΙ).

Αλφονσίνα, Η Ταμάρα πετάει δυο

φορές, Η Όλγα κι εκείνος, Αλίσια Μορό, Μαρία Παντίλια, Μπέσι, Πέντε γυναίκες, Ο λαός της Αργεντινής έρημος χωρίς εκείνη,

Patas arriba. La escuela del mundo al reves (Ένας κόσμος ανάποδα, 1998)

Απαγορευμένα πουλιά, Φρίντα,

Η θεά, Κλέβω και με κλέβουν,

Ισιδώρα, Κάρμεν Μιράντα,

Η φυγή

Δελμίρα, Μαριανέλα, Μαρία Ο

η Λέλια δουλεύει, Απόψεις

(Μέθοδος κατά της ανυπακοής),

Γυναικεία καμώματα.

(2), Η πορνεία είναι ... , Όταν (6),

Δομιτίλα, Κέρινες κούκλες, Ρίτα, Μέριλιν, Σκυμμένη πάνω από τα ερείπια, μια γυναίκα ψάχνει.

ΕΙ libro

de lσs abrazas (Το βιβλία

των εναγκαλισμών, 1989) Προφητείες

(1), Η τηλεόραση,

Espejos. Una hίstoria casί unίversal (Καθρέφτες. Μια σχεδόν παγκόσμια ιστορία, 2008) Σεχραζάντ, Γεννιέται το σύγχρονο

μυθιστόρημα, Τιτούμπα,Ένα σχέδιο στον τοίχο, Φλόρενς, Λουίζ,

Χύνοντας δάκρυα, Ύμνος στη φιλία,

Ουράκα,Αγία

Η γιαγιά, Προσαρμογή στην

Κονθεπθιόν, Χατσεπσούτ,

Σουκάινα,

.

Αμαζόνες, Αϊσά, Η πολεμόχαρη

γιορτάσουν, Μάρμαρο με πνοή,

αγία, Χάριετ, Ντόρια, Οι γυναίκες

Ιερόσυλες, Ούτε η Σούζαν

της Κομμούνας, Ματίλντε, Οι

πλήρωσε, Οι πρωταθλήτριες,

Μεξικάνες, Ίσις, Κλεοπάτρα,

θαλάσσια ταξίδια, Η πρώτη

Θεοδώρα, Η ανάσταση της Μαρίας,

γυναίκα ναύαρχος, Ηρωίδες της

Ασπασία,Τρότουλα,Απαγορεύεται

Βραζιλίας, Οι ηρωίδες

το τραγούδι, Αλεξάνδρα, Βικτόρια,

της Μεξικανικής Επανάστασης,

Απαγορεύεται η ευχαρίστηση,

Το δικαίωμα στο θάρρος,

Μαρί, Οι ηλικίες της Άντα,

Το διαζύγιο ως τρόπος υγιεινής

Χωρίς ψυχή, Σάρα, Οι ηλικίες

ζωής, Προσοχή: Ποδήλατα!,

της Ζοζεφίν, Αφροδίτη,

Κάποτε, Το παπούτσι, Οι γυναίκες

Έρως Ερώτων, Οι Εβραίες, Υπατία,

είναι άτομα, Μανουέλες,

Ολυμπία, Οι ηλικίες της Ρόζας

Η ανθοκόμος, Το καρναβάλι

Μαρίας, Μαριάνα, Η Καμίγ

ανοίγει φτερά, Η τέχνη της ζωής,

ανασταίνεται, Έμιλι, Δεν είναι

Η μητέρα των δημοσιογράφων,

εκείνοι αλλά εκείνες,

Γεννήθηκε μια ταραχοποιός, Μια

Απαγορεύεται να είσαι γυναίκα,

ακόμη εξόριστη, Η νύχτα των

Οι ηλικίες της Ιωάννας της Τρελής,

Κούνα, Δίχως αποχαιρετισμούς,

Αφροδίτη, Ένα επικίνδυνο όπλο,

Μια επικίνδυνη γυναίκα, Οι

Απεργία με κλειστά πόδια,

μάγισσες, Μια γυναίκα που δεν

Ρωμαίες, Οι ηλικίες της Άννας,

καίγεται, Περί κατασκοπείας,

Ο Διάβολος είναι γυναίκα,

Ηρωίδες Μάγια, Η γκιλοτίνα, Η

τόπου, Οι αόρατες, Ηχώ, Σαπφώ,

εγγονή, Η ατίμωση, Ημέρα

Μαρίες, Χουάνα, Σάλι, Νύχτες στο

αφιερωμένη στον θηλασμό,

χαρέμι, Αποχαιρετισμός.

Μητέρα του εκπολιτισμού, Μια γυναίκα αφηγείται, Παγκόσμια

Los hijos de los dίαs

Ημέρα της Οικιακής Εργασίας, Περί αφιερωμάτων, Παγκόσμια ημέρα

(Οι μέρες α:φηγούντα:ι, 2008)

κατά της ενδοοικογενειακής βίας,

Φωνές της νύχτας, Το ντουέτο,

Ο τροχός της ζωής, Οι αόρατες, Ο

Κάποια που δεν ξεχνά, Ο κόσμος

δαίμονας της Τασμανίας, Και άλλα

μικραίνει, Η γυναίκα που διέσχισε

κλεμμένα παιδιά, Το Σχέδιο

τρεις αιώνες, Παγκόσμια Ημέρα

Κόνδωρ, Μνήμη του μέλλοντος,

των αυτοχθόνων, Επικίνδυνο να

Δεν μου αρέσει να μου λένε

δημοσιεύεις, Δεν μπόρεσαν να

ψέμματα, Μια παρείσακτη.

193

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ

EDUARDO GALEANO

«ΓΥΝΑΙΚΕΣ»

'

ΣΕ ΜΕΤΆΦΡΑΣΗ ΙΣΜΗΝΗΣ ΚΑΝΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΟΥΛΤΑΝΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΒΑΛΕΡΙΑΝΟΥ ΣΤΟ ΑΤΕΛΙΕ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΑΠΥΡΟΣ

ΕΚΤΥΠΩΣΗ

PRESSIOUS 2015-

ΑΡΒΑΝΙΤΙΔΗΣ

ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΠΑΠΥΡΟΣ

Αν είχε γράψει η Εύα τη Γένεση, πώς να ήταν άραγε η πρώτη νύχτα

έρωτα του ανθρώnινου γένους; Η Εύα θα άρχιζε δηλώνοντας πω.ς δεν είχε γεννηθεί από κανένα παίδι, ότι δεν γνώριζε κανέναν όφι, ότι

δεν πρόσφερε μήλα σε κανένα, και 6τι ο Θεός δεν της είπε ποτέ ότι θα κοιλοπονάει στη γέννα, κι ότι ο άντρας θα είναι το αφεντικό. Όλα

αυτά είναι σκέτα ψέματα, δηλώσεις του Αδάμ στον Τύπο.

·

Οι Γυναίκες είναι ο ύστατος αποχαιρετισμός' του Εδουάρδο Γκαλεάνο στους ανqγνώστες του, αποχαιρετισμός εσπευσμένος, μια και ο ίδιος δεν

πρόλαβε να δει τυπωμένο το βιβλίο του πριv φύγει από τούτο τον κόσμο. Πρόλαβε τουλάχιστον να ετοιμάσει αυτή την ανθολογία

- φόρο τιμής

στη Γυναίκα, που τόσο κεντρική θέση είχε. στη σκέψη, στο έργο και στη

ζωή του γενικότερα. Με τη χαρακτηριστική του ποιητική πρόζα, μιλάει

για γυναίκες που άφησαν το δικό τους .στίyμα στην ιστορία, ανασύρει από τη λήθη συλλογικά κατορθώματα γυναικών, μιλάει για τις ρίζες . του μισογυνισμού, για γυναίκες · που αψήφησαν την κυρίαρχη ανδρική · ~ρμηνεία της πραγματικότητας. Και όπως η γυναίκα με την οποία ξεκινά . -. ,.'

το βιβλίο, η Σεχραζάντ από τις Χίλιες και μια νύχτες, αφηγείται ιστορίες στον βασιλιά για να μηντη σκοτώσει, έτσι και ο Γκαλεάνο, ένας μάγος της γλώσσας, αφηγείται τις ιστορίες του για να μην αφήσουμε τη μνήμη να πεθάνει, γιατί η μνήμη χτίζει το μέλλον .

ΠΑΠΥΡ ΟΣ ISBN-J.J:

97!-9b0-486-:!.lιlt-ι9

1

9ι789604 861118 www.papy rnsonli ne.gr