Universiteti I Prishtines Fakulteti Juridik Lenda: E Drejta e Procedures Penale Permbledhje Viti i trete(3-te)
Në kuadër të sistemit të normave juridike me të cilat rregullohet realizimi i kërkesave penale-juridike të lindura me kryerjen e veprës penale, vërehen tri degë të së drejtës:- e drejta penale (e drejta materiale penale apo e drejta penale në kuptimin e nushtë të !jalës"#$ e drejta e procedurës penale( e drejta e
procedurës penale apo !ormale penale"# dhe$ e drejta e ek%ekutimit të sanksioneve penale(e drejta e ek%ekutive penale"& drejta penale, e drejta e procedurës procedurës penale dhe e drejta drejta e ekzekutimit të sanksioneve sanksion eve penale juridike janë pjesë e së drejtës penale në kuptimin e gjerë të !jalës" 'ërësia e veprimeve procedurale penale të cilën e ndërmarrin subjektet procedurale penale (personat dhe oranet kompetente" në rast të ek%istimit të dshimit se është krer vepër penale në mënrë )ë të reali%ohet )ëllimi i pranueshëm sho)ëror i reaimit ndaj kriminalitetit$ para)et procedurën penale& #uke pasur parasysh se veprat e ndëshkueshme ndahen në vepra penale* delikte ekonomike* kundërvajtje dhe masa disiplinore, është pranuar klasi$kimi i procedurave ndëshkimore në: - procedurë penale% - procedurë ndaj delikteve ekonomike% - procedura e kundërvajtës - procedura disiplinore
PJE+, II
procedurës penale apo !ormale penale"# dhe$ e drejta e ek%ekutimit të sanksioneve penale(e drejta e ek%ekutive penale"& drejta penale, e drejta e procedurës procedurës penale dhe e drejta drejta e ekzekutimit të sanksioneve sanksion eve penale juridike janë pjesë e së drejtës penale në kuptimin e gjerë të !jalës" 'ërësia e veprimeve procedurale penale të cilën e ndërmarrin subjektet procedurale penale (personat dhe oranet kompetente" në rast të ek%istimit të dshimit se është krer vepër penale në mënrë )ë të reali%ohet )ëllimi i pranueshëm sho)ëror i reaimit ndaj kriminalitetit$ para)et procedurën penale& #uke pasur parasysh se veprat e ndëshkueshme ndahen në vepra penale* delikte ekonomike* kundërvajtje dhe masa disiplinore, është pranuar klasi$kimi i procedurave ndëshkimore në: - procedurë penale% - procedurë ndaj delikteve ekonomike% - procedura e kundërvajtës - procedura disiplinore
PJE+, II
PARIMET THEMELORE TË SË DREJTËS SË PROCEDURËS PENALE - &ërcaktimin e së vërtetës materiale% - &rezumimi i pa!ajësisë% - &arimi in dubio pro reo% - &arimi akuzator% - &arimi i legalitetit me parimin o$ciel% - &arimi i oportunitetit% - &arimi i procedurës së drejtë% - &arimi i pavarësisë gjy'ësore% - &arimi i vlerësimit të lirë të provave% - &arimi i përdorimit të gjuhës amtare% - &arimi i arazisë së armëve*% - &arimi i transparencës% - &arimi i kompensimit të dëmit dhe rehailitimit etj
Parimi ofciel dhe ndjeja !enale kompetent +ipas këtij parimi, !unksionin e ndjekjes penale e kren orani kompetent sipas detrës %rtare (lat& e- o.cio" në interesin public pavarësisht na dëshira e personit i cili është i dëmtuar me veprën penale apo të ndonjë personi tjetër i cili do të kishte interes )ë në lëndën e caktuar të (mos" reali%ohet !unksioni i ndjekjes penale& Parimi i le"ali#e#i# dhe o!or#$ni#e#i# #% ndjeje& !enale !arimi i le"ali#e#i# i ndjeje& ndjeje& !enale n%n$!#on &e !ro$rori !ro$rori !$'li %&h#% i de#(r$ar #a flloj% ndjejen !enale n%&e n%&e jan% !lo#%&$ar $&h#e# li"jore) !a marr% !ara&(&h *%ndrimin e #ij !%r a#% &e a %&h#% e ne+oj&hme a!o jo ndjeja !enale &arimi i legalitetit i ndjekjes penale vlen për tërë rrjedhën e procedures penale sepse prokurori është i detyruar 'ë ta realizojë !unksionin e ndjekjes penale gjatë tërë kohës sa për këtë ekzistojnë kushtet ligjore" Parimi I o!or#$ni#e#i# Si!a& !arimi# #% o!or#$ni#e#i# ,a!o !%r&h#a#je&- #% ndjeje& !enale #% mo& nd%rmerr ndjejen !enale !a marr% !ara&(&h &e n% ra&#in onre# jan% !lo#%&$ar $&h#e# li"jore !%r %#%) %#%) n%&e jo n$ %&h#% n% in#ere&in in#ere&in !$'li. &ra, sipas parimit të oportunitetit ekzistimi i kushteve ligjore për ndjekje penale është parakusht i domosdoshëm juridik për mundësinë e ndjekjes penale, mirëpo edhe atëherë kur ky parakusht ekziston, deri te ndjekja penale vjen vetëm nëse prokurori konsideron se në rastin konkret nga këndvështrimi i interesit pulik është oportune apo e përshtatshme inicimi i ndjekjes penale"
Parimi a$/a#or +ipas këtij parimi, procedura penale /llohet dhe krhet vetëm sipas kërkesës së paditësit të autori%uar& &a paditësin nuk ka procedurë, jo vetëm me rastin e $llimit të saj por edhe gjatë tërë !azave të procedurës" &aditësi mund të tërhi'et nga kërkesa e tij penale juridike dhe me atë rast procedura penale ndërpritet"
Parimi on#radi#or !arimi on#radi#or i$ m$nd%&on !al%+e ,!adi#%&i# dhe #% !andeh$ri#- *% !ara "j(a#%& #0i !re/an#ojn% !ro+a# e #(re dhe ar"$men#e# !%r #o) &i dhe #% delarohen !%r !ro+a# e !al%& &% $nd%r# !ara &e #a e#% n1jerr% "j(a#a a#+endimin !%r o'je#e e &h*(r#imi# n% !roced$r%. &randaj, paditësi i autorizuar dhe i pandehuri para gjykatës para'esin dy teza të kundërta: te%ën e aku%ës dhe te%ën e mbrojtjes* kurse gjykata është e detyruar ti dëgjojë para se ta njerrë vendimin lidhur me akuzën penale" #uke iu !alënderuar këtij parimi, procedura penale ka !ormën e kontestit midis palëve të araarta para gjykatës së paanshme" Parimi i on&#a#imi# #% +%r#e#%& ma#erial &arimi i konstatimit të vërtetës materiale për !ajësinë apo pa!ajësinë e personit kundër të cilit zatohet procedura penale nuk është vetëm njëri nga parimet më të rëndësishme të procedurës penale por njëkohësisht është edhe njëri ndër 'ëllimet e procedurës penale" &ra, para njerrjes së aktvendimit të oligueshëm gjy'ësor duhet të konstatohet e vërteta për atë se në shemullin konkret a është kryer vepër penale dhe se ndaj të pandehurit a mund të zatohen normat e së drejtës penale materiale mi sh'iptimin e sanksioneve penale 'ë të mund ta realizojë 'ëllimin dhe kuptimin e vet procedura penale 'ë në azë të inicimit të procedurës së drejtë ligjore të nirret aktgjykimi drejtë për .ka është përgjegjëse gjykata" Për këtë shkak me fjalën 2e +%r#e#a ma#eriale3 ,&i an#onim i &% +%r#e#%&
4ormale a!o me on&#a#imin e #ill% #% 4a#e+e i cili %&h#% I 'a/$ar n% di&!o/i#a# li"jore m'i 4$*in% e di&a !ro+a+e- ara#eri/ohe# +%r#e#imi i 4a#e+e deri #e #% cila# "j(*#ari +jen liri&h# dhe !a !en"e&% me an% #% rre"$lla+e ar"$men#$e&e. Kur i pandehuri pranon fajin sipas të gjitha pikave të aktakuzës, gjyqtari konstaton:
- a e kupton i pandehuri karakterin dhe pasojat e pranimit të !ajësisë% - a e ka ërë pranimin e !ajësisë i pandehuri vullnetarisht pas konsultimeve të mja!tueshme me mrojtësin%
- ose, pranimi i !ajësisë, a është i mështetur me prova"
Parimi ne bis in idem (jo dy herë për të njëjtën .ështje*) apo ndalimi i gjykimit të sërishëm për të njëjtën .ështje penale gjithashtu para'et largim nga 'ëndrimi parimor se në procedurën penale duhet konstatuar e vërteta materiale" /e 0&&0, është paraparë se askush nuk mund të ndjekur, as i dënuar për veprën penale nga e cila është liruar ose është dënuar me vendimin e !ormës së prerë të gjykatës apo nëse procedura penale është ndërprerë me vendimin e !ormës së prerë të gjykatës, ose nëse ankesa është re!uzuar me vendimin e !ormës së prerë të gjykatës " Vetëm në kuadër të përtëritjes së procedurës në doi të personit të gjykuar mund të përjashtohet zatimi i parimit ne is in idem%
Parimi i +ler%&imi# #% lir% #% !ro+a+e 0y parim është i lidhur drejtpërdrejt me parimi e konstatimit të së vërtetës materiale në procedurën penale" Parimi i vlerësimit të lirë të provave nënkupton )ë jkata vlerëson provat e para)itura në pajtim me lojikën e saj dhe anali%ën psikolojike* në ba%ë të lijshmërisë së mendimit njerë%or dhe në ba%ë të përvojave& /e këtë rast gjykata nuk është e lidhur për rregullat ligjore të cilat apriori do të përcaktonin vlerën e disa provave" 1jykata është e detyruar 'ë në arsyetimin e aktgjykimit ta cek në mënyrë të saktë dhe të plotë se në azë të cilave arsye janë vërtetuar !aktet e caktuara si juridikisht relevante, gjegjësisht se nuk është dëshmuar ekzistimi i tyre" gjithashtu, me rastin e njerrjes së aktgjykimit,gjykata është e detyruar 'ë të vlerësoj me ndërgjegje .do provë ve.mas dhe në raport me provat tjera e pastaj në azë të vlerësimit të tillë të njerrë për!undim për atë se a është dëshmuar ndonjë !akt"
Parimi i !re/an#imi# dhe +ler%&imi# #% drej#!%rdrej#% #% !ro+a+e 5( !arim m'%&h#e#e# n% %re&%n *% delarime# e !al%+e) !ara&h#rimi I !ro+e dhe #% "ji#ha +e!rime# #jera #% ne+oj&hme !%r 4ormimin e +endimi# d$he# #% jen% #% !re/an#$ara !ara "j(a#%& e cila do #a n1jerr% +endimin) a&h#$ *% "j(a#a !a nd%rmje#%&imin e or"ane+e #jera i merr !%r&h#(!je# &h*i&ore !%r #%r% ma#erialin !roced$ral m'i #% cilin do #% 'a/ohe# +endimi i &aj. Parimi i drej#!%rdrej# 2po prezantimi i sërishëm i provave para gjykatës (pa marrë parasysh se ato prova tashmë kanë 'enë të parashtruara gjatë hetimit dhe pa marrë parasysh se
për to ekzistojnë procesveralet të cilat do të mund të leoheshin në sh'yrtimin kryesor), në mënyrë 'ë gjykata ti vlerësojë ato drejtpërsëdrejti dhe në azë të vlerësimit të drejtpërdrejtë të provave ta njerrë aktgjykimin" 0y parim i kontriuon realizimit të parimit të konstatimit të së vërtetës në procedurën penale dhe parimit kontradiktor" P%r !ara*i#jen dhe +ler%&imin indire# #% !ro+a+e '%he# 4jal% a#%her% $r le1ohen !roce&+er'ale# !%r +e!rime# e d%&hm$ara #% r(era "ja#% !roced$r%& !enale o&e !ara ndonj% or"ani #je#%r.
Parimi "ojor Parimi ojor si njëri ndër parimet themelore të procedurës penale ka të bëjë me !ormën e ndërmarrjes së veprime procedurale penale& +ipas këtij parimi* të jitha !aktet dhe provat në të cilat ba%ohet aktjkimi duhet të para)iten në !ormë ojore në sh)rtimin j)ësor& Parimi me shkrim është parim i kundërt& +ipas këtij parimi jkata vendimin e vet e mbështet eksklu%ivisht në materialin e shkruar të provave* jejësisht në provat të cilat jenden në dokumentet e lëndës penale& Parimi gojor në seancën gjyqësore nënkupton sidomos:
- /ateriali procedural në të cilin gjykata e azon aktgjykimin, në sh'yrtimin gjy'ësor duhet të prezantohet në !ormën gojore% - &rokurori pulik dhe i pandehuri japin deklaratat e tyre me gojë% - +h'yrtimi gjy'ësor $llon me leimin e aktakuzës apo me padinë private% - &rocedura e dëshmisë është gojore(dëshmitarët dhe ekspertët merren në pyetje me gojë, kurse dëshmia me dokumente, procesverale dhe dokumente tjera realizohet duke leuar ato)% - 4jala për!undimtare e prokurorit pulik, të dëmtuarit, mrojtësit dhe e të pandehurit gjithashtu është me gojë% - +h'iptimi i aktgjykimit gjithmonë leohet pulikisht dhe në pika të shkurta para'iten arsye për aktgjykimin e caktuar"
Parimi i !roced$r%& &% drej#% Parimi i procedurës së drejtë për!shinë një numër më të madh të të drejtave të 0do njeriu kundër të cilit %hvillohet procedura penale& 1ëto të drejta i përcaktojnë kushtet të cilat janë të nevojshme )ë procedura e caktuar të mund të karakteri%ohet si e drejtë& Në këtë kuptim e drejta në këtë procedurë është:
5 e drejtë e .do njeriu 'ë për aktakuzën penale të drejtuar kundër tij të vendos gjykata e paanshme dhe e pavarur e cila është e themeluar sipas ligjit%
5 e drejtë për gjykim pulik dhe për shpallje pulike të aktgjykimit"
Parimi i transparencës së procedurës penale dhe i sh)iptimit public të aktgjykimit është në interesin e palëve, por edhe të 'ytetarëve, sepse në këtë mënyrë ushtrohet kontrolli mi punën e organeve gjy'ësore% 5 e drejta në gjykim renda a!atit të arsyeshëm kohor% 5 parim i bara%isë së palëve apo 2bara%isë së armëve* ( ang" 'uality o! arms"& 1 parim nënkupton se secila palë në procedurë duhet të ketë më tepër mundësi t3i pre%antoj arumentet e veta jejësisht të d palët të kenë të drejtë të in!ormohen për !aktet dhe të dhënat e pales së kundërt dhe të drejtën e përjijes lidhur me ato të dhëna#
Parimi i pre%umimit të pa!ajësisë 0uptimi i këtij supozimi është 'ë secili 'ë është i akuzuar për vepër penale ka të drejtë të konsiderohet i pa!ajshëm derisa të mos vërtetohet !ajësia e tij sipas mënyrës ligjore" 0y prezumim njihet gjatë tërë procedurës penale% 5 drejtë e të pandehurit menjëherë dhe në gjuhën 'ë ai e kupton të jetë i njo!tuar për aktakuzën e cila është ngritur kundër tij% 5 drejtë e të pandehurit 'ë në kohën adekuate të për përgatit mrojtjen% 5 drejtë e të pandehurit 'ë të mrohet vet ose me ndihmën e mrojtësit të cilin ai e zgjedhe apo i cili i caktohet sipas detyrës zyrtare nëse nuk ka mjete të mja!tueshme për ta paguar ndihmën juridike% 5 drejtë e të pandehurit për ti shtruar pyetje dhe propozime dëshmitarët të mrojtjes dhe dëshmitarit të aktakuzës% 5 drejtë e të pandehurit për përkthim !alas nëse nuk e kupton ose nuke 6etë gjuhën e cila përdoret në gjykatë"
Parimi i !re/$mimi# #% !a4aj%&i&% dhe in d$'io !ro reo Një ndër parimet themelore në të cilat azohet procedura ashkëkohore penale është parimi i prezumimit të pa!ajësisë" Në të drejtën vendore procedurale supozimi (&rezumimi) pa!ajësisë është i de$nuar në pajtim me dokumentet ndërkomëtarenë mënyrë 'ë secili person i dyshuar apo i akuzuar se ka kryer vepër penale konsiderohet i pa!ajshëm derisa të mos vërtetohet !ajësia e tij me vendimin e !ormës së prerë të gjykatës" &rezumimi i pa!ajësisë njihet gjatë tërë procedurës penale, por ka të ëjë edhe me veprimet 'ë paraprinë asaj, me të cilat organet shtetërore mledhin shënime për veprën penale" +upozimi procedural i pa!ajësisë është i ashtu'uajturi supozim i përkohshëm i cili vlen deri sa mos të dëshmohet e kundërta"
Parmi in d$'io !ro reo përman dy rregulla"
7regulli e parë ka të ëjë me !aktet të cilat shkojnë në dëm të të pandehurit" 0ëto !akte duhet të jenë të vërtetuara me sigurinë e plotë (p"sh" në të drejtën angloamerikane ky është standard argumentimi* jashtë .do dyshimi të arsyeshëm" Nëse ekziston dyshimi në raport me këto !akte atëherë ato nuk mund të merren si të vërtetuara, gjegjësisht konsiderohen të pavërtetuara (inekzistente)" 7regulla e dytë është e lidhur për !aktet të cilat shkojnë në doi të të pandehurit" 0ëto !akte merren si të vërtetuara madje edhe atëherë kur ato janë vetëm proaile (të esueshme), gjegjësisht nëse dyshohet në ekzistimin e tyre, madje edhe atëherë kur ekzistimi i !akteve në dëm të të pandehurit është më i esueshëm (proail)"
Parimi ne 'i& in idem Ndalimi i gjykimit të sërishëm për të njëjtën .ështje penale është e shprehur përmes parimit ne is in idem" 0y parim nuk mund të derogohet në kohë të lu!tës apo në ndonjë rrethanë të jashtëzakonshme Parimi ne 'i& in idem përfshinë dy kushte kumulative: a) 'ë procedura penale tashmë është zhvilluar kundër personit të caktuar për veprën e caktuar penale dhe ) se tashmë është njerrë vendimi i !ormës së prerë i gjykatës lidhur me atë lëndë penale"
Parimi i !%rdorimi# #% "j$h%& dhe &hrimi# n% !roced$r%n !enale ) !arimi i ipas praktikës së !jykatë "vropiane të të #rejtave të Njeriut
!%rdorimi# #% "j$h%& dhe &hrimi# n% !roced$r%n !enale #he&on &e !er&oni i a$/$ar i cili n$ e $!#on a!o n$ e 6e#% "j$h%n *% !%rdor%# n% "j(a#%) a #% drej#% !%r ndihm% !a !a"e&% #% !%r#h(e&i# me ra&#in e !%r#himi# #% #% "ji#ha do$men#e+e a!o delara#a+e n% !roced$r%n e fll$ar $nd%r #ij) &e!&e jo %&h#% e domo&do&hme !%r #0$ reali/$ar 'enef#e# e "j(imi# #% drej#%. Parimi i !$'lici#e#i# n% !roced$r%n !enale 1 parim para së jithash ka të bëjë me publikun )tetarë apo të drejtën e personave tjerë të cilët në procedurën konkrete penale nuk janë subjekte të procedurës për të pre%antuar në sh)rtimet j)ësore (publiciteti i përjithshëm"&
0rahas pulicitetit të përgjithshëm në procedurën penale ekziston edhe puliciteti i palëve apo e drejta e palëve për të 'enë të pranishëm me rastin e veprimeve në procedure penale (p"sh" e drejta e të pandehurit për të prezantuar me rastin e astisjes së anesës, lokaleve tjera apo të sendeve të luajtshme)" 4shehtësia e kësaj !aze të procedurës penale rëndom zatohet: - për të siguruar e$kasitetin në ndri.imin e veprës konkrete penale% - për të mrojtur të drejtat e të pandehurit dhe% - për shkak të aplikimit të parimit të prezumimit të pa!ajësisë" +h'yrtimi gjy'ësor është pulik" Në sh'yrtimin gjy'ësor mund të prezantojnë vetëm personat e moshës madhore" &ersonat e moshës jo madhore nuk mund të prezantojnë në sh'yrtimin gjy'ësor" Në 'o!tëse !ëmijët dhe të miturit është e domosdoshme të dëgjohen si dëshmitarë, atëherë ata në gjykatore 'ëndrojnë vetëm a' kohë për sa është e nevojshme ta japin dëshminë e tyre" parimi i pulicitetit i përket edhe shpalljes pulike të aktgjykimit" Ndërka', ky parim nuk vlen për për këshillim dhe votim të trupit gjykues gjatë sh'yrtimit gjy'ësor apo pas tërhe'jes për këshillim dhe votim me 'ëllim të njerrjes së aktgjykimit" Në këshillim dhe votim mund të prezantojnë vetëm anëtarët e trupit gjykues dhe procesmajtësi" Në gjykatore gjithashtu është i ndaluar !otogra$mi, incizimi $lmik me kamerë, incizimi televiziv dhe incizimet tjera me mjete teknike"
Përjashtimisht* 1retari i 4jkatës +upreme të 1osovës* mund të lejojë inci%imin e tillë në seancën j)ësore* por për shka)e të arseshme* mund të n-irret vendimi )ë disa pjesë të sh)rtimit j)ësor të mos inci%ohen& Nga seanca gjy'ësore, sipas kushteve ligjore, mund të përjashtohet puliku i përgjithshëm" /e !jalë tjera gjykata, 'ë nga hapja e s8ances deri në për!undimin e sh'yrtimit gjy'ësor, sipas detyrës zyrtare apo me propozim të palëve dhe mrojtësve, por gjithmonë pas dëgjimit të tyre, mund të përjashtoj pulikun edhe nga tërë sh'yrtimi gjy'ësor, apo një pjesë e tij, nëse kjo është e nevojshme për arsye të: mrojtjes së sekretit zyrtar% ruajtjes së in!ormatës kon$denciale e cila do të rrezikohej në sh'yrtimin pulik% ruajtjes së rendit pulik% mrojtjes së jetës personale apo !amiljare të të pandehurit, të dëmtuarit apo pjesëtarëve tjerë në procedurë% mrojtjes së interesit të !ëmijëve apo mrojtjes së të dëmtuarit ose dëshmitarit 9argimi nga gjykatorja i personit i cili prishë rendin dhe disciplinën procedurale nuk do të thot përjashtim i pulikut"
PJE+, E III SU7JE5TET E PROCEDURËS PENALE S$'je#e# e !roced$r%& !enale 8 ndarja dhe nocioni +ipas parimit akuzator, për procedurën penale janë të ndërlidhura tri !unksione ve. e ve. të cilat u janë esuar sujekteve të ndryshme dhe të pavarura" +i. është thënë tashmë, këto janë !unksioni i ndjekjes penale% !unksioni i mrojtjes dhe !unksioni i gjykimit" 4unksionin e ndjekjes penale e ushtron paditësi i autorizuar: prokurori pulik të cilit me ligj i është dhënë e drejta dhe detyra e ndjekjes penale për veprat penale të cilat ndi'en sipas detyrës zyrtare, i dëmtuari si paditës (paditësi susidiar i cili pas tërhe'jes së prokurorit pulik nga ndjekja penale mund ta marrë apo vazhdojë ndjekjen penale) dhe paditësi privat për veprat penale të cilat ndi'en sipas padisë private" pandehuri ushtron !unksionin e mrojtjes( për realizimin e këtij !unksioni atij i ndihmon avokati mrojtës" 4unksioni i gjykimit i takon ekskluzivisht gjykatës" +ujektet e procedurës penale janë persona $zik dhe juridik të cilët në procedurën penale kryejnë veprime procedurale-penale, sipas ligjit kanë të drejta dhe detyrime të caktuara dhe hyjnë në marrëdhënie procedurale penale &
Paditësi i autori%uar* i pandehuri dhe jkata janë subjektet themelore apo kresore të procedurës penale& 0rahas sujekteve themelore të procedurës penale, në procedurë penale marrin pjesë edhe &$'je#e# &eondare #% !roced$r%& !enale.
0ëto dallohen nga sujektet themelore të procedurës penale sepse procedura penale mund të $llohet, të zhvillohet dhe të për!undohet edhe pa to" +ubjektet sekondare të procedurës penale janë: i dëmtuari* për!a)ësuesi lijor* I autori%uari* nëpunësi policor* dëshmitarët apo ekspertët&
Pal%# 8 nocioni i !%r"ji#h&h%m Palët janë subjekte të cilat në procedurën penale reali%ojnë interesa të kundërta dhe disponojnë me të drejta dhe detrime të pavarura procedurale& Në këtë kuptim pala është sujekt i procedurës penale cili shpreh kërkesën penale juridike dhe me këtë rast kërkon vendimin e gjykatës (paditësi i autorizuar) dhe sujekt ndaj të cilit është drejtuar akuza dhe ndaj të cilit kërkohet sh'iptimi i vendimit të gjykatës ( pandehuri)" &ra, palët janë paditësi dhe i pandehuri"
PJE+, E I5 9J:5ATA M'i "j(a#%n n% !%r"ji#h%&i 1jykata e kryen !unksionin gjy'ësor si një nga !unksionet esenciale të sho'ërisë së organizuar njerëzore" ;$n&ioni "j(*%&or re6e#ohe# n% /'a#imin e &i&#emi# #% ca#$ar #% norma+e j$ridie m'i marr%dh%nie# onre#e &ho*%rore. D$e /'a#$ar &i&#emin e ca#$ar #% norma+e j$ridie m'i marr%dh%nie# onre#e &ho*%rore) "j(a#a &h*(r#on $nd%r#h%nie# n% &ho*%ri dhe /"jidh on6i#in e in#ere&a+e !%rme& !ri/m%& &% on#e&#e+e "j(*%&ore. 4unksioni themelor i gjykatës në procedurën penale është 'ë ajo si organ i pavarur dhe i paanshëm në procedurën e paraparë me ligj të vendos se a ka kryer vepër penale i pandehuri dhe ta zatoj të drejtën pozitive penale" &ër !unksionin gjy'ësor në procedurën penale të 0osovës, janë kompetente gjykatat e rregullta: gjykatat komunale, gjykatat e 'arkut dhe 1jykata +upreme e 0osovës" 1jykatat themelohen me ligj dhe sipas ligjit përcaktohen kompetencat, struktura dhe organizimi i tyre si dhe procedura në mënyrë 'ë të sigurohet arazia në procedurë dhe parimi i së drejtës si njëri nga parimet themelore në procedurë para gjykatës"
Parime# e r(erje& &% 4$n&ioni# "j(*%&or &arimet themelore në të cilat azohet organizimi dhe veprimtaria e gjykatave ushtrojnë ndikim të drejtpërdrejtë në realizimin e !unksionit gjy'ësor" Në këtë kuptim rëndësi të posa.me ka parimi: i pavarësisë dhe paanshmërisë gjy'ësore% ligjshmërisë% i emërimit dhe shkarkimit të gjy'tarëve% kolegjialitetit dhe shumëshkallshmërisë
$ Parimi i !aan&hm%ri&% dhe !a+ar%&i&% "j(*%&ore: Nga pozita juridike e gjy'tarit, pro!esionalizmi i tijdhe pjekuria morale*, si kushte themelore të paanshmërisë së tij, varet se si do të realizohet në praktikë pavarësia dhe paanshmëria e gjykatës penale%
8 Parimi i li"j&hm%ri&%< 0y parim është në lidhje të ngushtë me parimin e pavarësisë dhe paanshmërisë së gjykatës" Në të vërtetë gjykatat janë të detyruara të gjykojnë në azë të ligjit" Në këtë kuptim, gjy'tarët gjykojnë vetëm sipas indjes së tyre të lirë gjy'ësore të azuar në dispozitat ligjore%
$ Parimi I em%rimi# dhe &harimi#< 0y parim për!shinë kushtet për përzgjedhjen e kandidatëve në !unksionin gjy'ësor, emërimin, avancimin në shërim dhe ndërprerjen e titullit të gjy'tarit" Në pajtim me këtë parim, për të gjitha .ështjet e përmendura duhet të vendosë organi i cili është i pavarur nga pushteti ekzekutiv apo pushteti legjislativ, në azë të ligjit dhe në kuadër të procedurës së paraparë me ligj"
$ Parimi i ole"jiali#e#i#< 0y parim ka të ëjë me organizimin e rendshëm të gjykatës dhe mendrën e punës së gjykatës" +ipas këtij parimi gjykata komunale gjykon në trupin gjykues të përërë nga një gjy'tarë dhe dy gjy'tarë porotë" 1jykata e arkut gjykon në trup gjykues të përërë nga një gjy'tarë dhe dy gjy'tarë porotë, gjegjësisht për veprat e rënda penale në trup gjykues të përërë nga dy gjy'tarë dhe tre gjy'tarë porotë" Në shkallën e dytë gjykon nga tre, pesë gjy'tarë, kurse në shkallën e tretë gjykon kolegji gjykues i përërë nga tre, gjegjësisht pesë anëtarë (gjy'tarë pro!esionist)" /e këtë parim është araparë edhe përjashtimi për vepra penale për të cilat është paraparë dënimi me urg deri në tri vjet
apo gjoa me të holla si dënim kryesor me'enëse për ato vepra penale gjykon gjy'tari individual në gjykatën komunale"
$ Parimi i &h$m%&hall&hm%ri&%< 0y parim nënkupton atë 'ë për një .ështje penale vendosin shumë gjykata, do të thotë gjykata të ulëta dhe të larta ( në procedurë sipas ankesës)"
5om!e#enca %&h#% e drej#% dhe de#(r% e !ara!ar% e "j(a#%& &% ca#$ar e !ara!ar% me li"j *% #% +e!roj% !%r =%&h#jen e ca#$ar !enale& Për përcaktimin e kompetencës gjyqësore aplikohen kriteret si vijon :
a"&0arakteri dhe pesha e veprës penale dhe dënimi i paraparë e mundësojnë përcaktimin e kompetencës reale" ;azë për përcaktimin e kësaj kompetence pra është vepra penale" 0ompetenca reale mundëson 'ë veprat penale tu dorëzohen për gjykim gjykatave komunale apo gjykatave të 'arkut% b"& Ndarja e punës midis gjykatave të të njëjtit lloj (p"sh" komunale ) është e mundur në azë të lidhjes e cila ekziston ndërmjet veprës penale, kryesit të saj dhe vendit të caktuar (territorit) azë për përcaktimin e kësaj kompetence është vendi për të cilin është e lidhur vepra penale apo kryesi i saj" 0jo kompetencë 'uhet kompetencë vendore apo territoriale% c"& ndarja e procedurës penale në !aza apo !unksione të cilat gjy'tari ka gjatë procedurës penale dhe e 'ë mundëson përcaktimin e kompetencës !unksionale" &ër!undimisht, edhe cilësia e të pandehurit mund të ketë rëndësi për përcaktimin e kompetencës" Në rast të tillë ëhet !jalë për kompetencën personale& 0jo kompetencë vije në shprehje në procedurën ndaj të miturve 5om!e#enca reale 5om!e#enca reale %&h#% e drej#% dhe de#(r% e !ara!ar% me li"j) e lloji# #% ca#$ar #% "j(a#a+e) !%r #% "j($ar !%r +e!ra# e ca#$ara !enale) +ar%&i&h# n"a !e&ha e #(re. &esha e veprës penale është shprehur përmes dënimit i cili për disa vepra penale është paraparë me ligjin penal" Në këtë kuptim gjykatat komunale janë kompetente 'ë të gjykojnë për veprat penale për të cilat është paraparë si dënim kryesor gjoa
me të holla apo dënimi me urg deri në < vjet, përve. në rastet kur për ato vepra penale është kompetente 1jykata e arkut"
9j(a#a# e >ar$# janë kompetente të jkojnë për veprat penale për të cilat është paraparë dënimi së paku 6 vjet he)je lirie apo me bur a!atjatë si dhe për veprat tjera të cilat sipas lijit janë kompetencë e jkatës së 7arkut hmangiet nga parimi që të gjykojë vetëm gjykata kompetente reale:
$ Nëse personi i njëjtë është i akuzuar për më shumë vepra penale dhe për ndonjë nga ato vepra është kompetente gjykata më e ulët, kursepër ndonjë tjetër gjykata më e lartë % $ Nëse gjatë sh'yrtimit gjy'ësor, gjykata konstaton se kompetente është gjykata më e ulët, atëherë lëndën nuk ia dërgon asaj gjykate, por e zhvillon procedurën vet dhe e njerr vendimin% $ Nëse në momentin e hyrjes në !u'i të 0&&0 ndonjë lëndë penale është ende në procedurë, ndërsa ka ardhur deri te ndryshimi kuali$kimit ligjor apo te ndryshimi i kompetencës reale, ajo lëndë do të për!undohet para asaj gjykate" 1jykata është e detyruar 'ë gjatë tërë procedurës penale të kujdeset për kompetencën reale, kurse palët gjithashtu gjatë tërë procedurës mund të para'esin kundërshtim për kompetencën reale" Në rast të jokompetentes reale, gjykata duhet të shpallet jokompetente dhe sipas vendimit të !ormes së prerë, tia dërgojë lëndën gjykatës kompetente 5om!e#enca #erri#orial 5om!e#enca +endore %&h#% e drej#% dhe de#(r% e "j(a#%& com!e#ence l%ndore *% #% nd%rmarr% +e!rime !roced$rale !enale dhe #% "j(oj +e!r%n e ca#$ar !enale !%r &ha #% nd%rlidhje& &!ecife #% +e!r%& !enale me r(e&in e &aj n"a nj%ra an% dhe #% #erri#ori# n% #% cilin "jende# "j(a#a. /e parimet e kompetencës territoriale përcaktohet një gjykatë nga një numër i madh gjykatash si gjykatë kompetente në pikëpamje lëndore do të gjykoj në lëndën konkrete penale" drejta pozitive procedurale njeh normat të cilat 6asin për kompetencën e rëndomtë dhe të jashtëzakonshme territoriale" Normat për kompetencën e jashtëzakonshme territoriale aplikohen atëherë kur në azë të rregullave për kompetencat e zakonshme territoriale nuk mund të caktohet gjykata kompetente" dhe njëri edhe tjetri lloj i kësaj kompetencë është i përcaktuar me ligj, prandaj kjo nuk mund të ndryshohet me vendimin e gjykatës apo me marrëveshje të palëve &
Për kompetencën territoriale jkata kujdeset deri në !ormën e prerë të aktaku%ës& A. 5om!e#enca# e /aon&hme #erri#orial 0ompetencat territoriale sipas rregullit i jepet gjykatës në territorin e së cilës është kryer vepra penale ose është tentuar, apo është shkaktuara pasoja" 0jo kompetencë primare e zakonshme territoriale duhet të mundësojë zhvillimin sa më të lehtë të procedurës penale me'enëse në territorin e asaj gjykate gjenden mjetet e nevojshme argumentuese" Vendi i kryerjes së veprës penale përcaktohet me dispozitat e së drejtës materiale penale" Nëse vepra penale është kryer, ose është tentuar të kryhet apo janë shkaktuar pasojat e asaj vepre në territorin të cilin e mulojnë shumë gjykata apo në ku$jtë e atij territori, atëherë gjykata e cila e $llon e para procedurën si përgjigje në kërkesë të paditësit të autorizuar do të jetë edhe kompetente" Nëse procedura nuk është iniciuar, atëherë gjykata të cilës i parashtrohet së pari kërkesa për $llimin e procedurës do të jetë kompetente" Nëse vepra penale është kryer në lundrimin ajrorë atëherë kompetente është gjykata në territorin e së cilës e regjistruar 6uturakja" Nëse vepra penale është kryer përmes shtypit, atëherë kompetente është gjykata në territorin e së cilës është shtypur gazeta" Nëse vendi i kryerjes së veprës penale nuk është i njohur apo nëse ai vend është jashtë territorit të 0osovës, atëherë kompetente është gjykata në territorin e së cilës i pandehuri e ka vendanimin e përhershëm apo të përkohshëm" Nëse gjykata në territorin e së cilës i pandehuri e ka vendanimin e përhershëm apo të përkohshëm tashmë e ka $lluar procedurën, atëherë ajo gjykatë është kompetente, dhe pse është kuptuar për vendin e kryerjes së veprës penale" Nëse nuk është i njohur vendi i kryerjes së veprës penale, as vendanimi i përhershëm apo përkohshëm i të pandehurit, ose 'ë të dy janë jashtë territorit të 0osovës, atëherë kompetente është gjykata në territorin e së cilës $ pandehuri është arrestuar apo i është dorëzuar vet organeve të rendit%
8& 5om!e#enca# e ja&h#%/aon&hme #erri#orial 0rahas rregullave të kompetencës së zakonshme territoriale, në 0&&0 janë dhënë edhe kriteret plotësuese për caktimin e gjykatës kompetente territoriale dhe me atë rast !jala është për kompetencat territoriale të jashtëzakonshme" =atimi i normave për kompetencat territoriale të jashtëzakonshme lejohet vetëm nëse kompetenca territoriale nuk mund të përcaktohet sipas rregullave për kompetencat e zakonshme territoriale" 0&&0 ka dispozita të posa.me për kompetencat sipas vendimit të gjykatës (1jykatës +upreme të 0osovës, kompetencën e deleguar (artja e kompetencës
territoriale për shka'e ligjore apo reale ose nëse është e 'artë se ashtu do të zhvillohet procedura shumë më lehtë, apo nëse ekzistojnë arsyet tjera esenciale% dhe kompetenca sipas koneksitetit (rregulla e kësaj kompetence zatohet atëherë kur ekziston lidhja ndërmjet shumë veprave penale në pikëpamje të të cilave duhet të zhvillohet procedurë unike penale dhe të nirret një aktgjykim"
1oneksiteti para)et lidhjen e cila ek%iston midis një apo më shumë objekteve" 0oneksiteti mund të jetë sujektiv * objektiv dhe i për%ier apo subjektiv$ objektiv"
1oneksiteti subjektiv ekziston atëherë kur një person ka kryer shumë vepra penale" 1oneksitetin objektiv e kemi atëherë kur në kryerjen e një vepre penale kanë marrë pjesë shumë persona apo në mënyrë tjetër, janë të kanë lidhje të drejtpërdrejt me veprën e kryer penale (ashkëpjesëmarrje)" 1oneksiteti i për%ier ekziston në atëherë kur shumë persona janë akuzuar për shumë vepra penale, kurse midis veprave të kryera penale njëkohësisht ekziston lidhje dhe prova të njëjta" 1ompetenca !unksionale 1ompetenca !unksionale është e drejtë dhe detrë e jkatës )ë të ndërmerr veprime të caktuar procedurale penale jatë procedures konkrete penale& +i. kemi theksuar, gjykatat kanë !unksione të ndryshme të cilat përcaktohen sipas !azës në të cilën gjendet procedura konkrete penale si dhe sipas shkallës në të cilën realizohet !unksioni gjykimit" 0ështu, !unksionin i gjykimit në shkallën e parë e kryen gjy'tari individual ( për veprat penale për të cilat është paraparë dënimi me urgim deri në 3 vjet, apo dënimi me gjoë si denim kryesor) dhe kolegjet e përziera për vepra të rënda penale" Në procedurën e shkallës së dytë gjykatat gjykojnë në përërje kolegjiale" Në shkallën e tretë gjithashtu vendosin kolegjet gjy'ësore" +ipas ligjit janë të ndara edhe aktivitetet e gjy'tarit të procedurës paraprake ( në procedurën hetimore), gjy'tarit për kon$rmimin e aktakuzës ( në stadin e aktakuzës), apo kryetarit të kolegjit gjy'ësor (në s8ance kryesore)" 5om!e#enca !er&onale
Në pikëpamje të kompetencës personale është e nevojshme të për!undohet se cilësia e të pandehurit si kryes i supozuar i veprës penale ka rëndësi për përcaktimin e kompetencës gjy'ësore" 9idhur me këtë, kompetenca e përmendur vije në shprehje në procedurën ndaj të miturve, sepse për ndërmarrjen e veprimeve procedurale penale dhe gjykimin e veprave penale të personave të mitur është kompetent gjy'tari për të mitur dhe trupi gjykues për të mitur në shkallën e parë, gjegjësisht në gjykatën e shkallës së dytë"
?ler%&imi i om!e#enc%& dhe on6i#i i om!e#enc%& hpjegimet paraprake treguan se gjykata duhet:
- të kujdeset për kompetencën e vet reale dhe territoriale sipas detyrës zyrtare% - të kujdeset për kompetencën reale gjatë tërë procedurën penale% - të kujdeset për kompetencën territoriale deri në aktakuzën e !ormes së prerë% - të shpallet jokompetente dhe lëndën tia drejtoj gjykatës kompetente % - si gjykatë jokompetente të ndërmarrë ato veprime në procedurë për të cilat ekziston rreziku i shtyrjes" 0rahas detyrave të parapara të gjykatës, me rastin e vlerësimit të kompetencës mund të vihet deri te mospajtimi midis gjykatave lidhur me kompetencën për gjykim" &randaj kon6ikti i kompetencës është kontest i dy apo më tepër gjykatave rreth asaj se cila prej tyre është kompetente reale apo territoriale për ta zgjidhur .ështjen konkrete penale" 0on6ikti i kompetencave mund të jetë pozitiv dhe negativ" &ër kon6iktin pozitiv të kompetencave ëhet !jalë atëherë kur dy apo më shumë gjykata në .ështjen konkrete penale pretendojnë të jenë kompetente" 0urse për kon6iktin negativ të kompetencave ëhet !jalë kur një apo më shumë gjykata e re!uzojnë kompetencën për gjykim"
P%rja&h#imi i "j(*#ari#) "j(*#ari# !oro#%) !ro$rori# dhe !je&%marr%&+e #jer% n% !roced$re P%rja&h#imi i "j(*#ari# a!o "j(*#ari# !oro#% !ara*e# !%rja&h#imin e #ij n"a "j(imi a!o n"a r(erja e +e!rime+e #jera !roced$rale n% =%&h#jen e ca#$ar !enale !%r &ha #% e/i&#imi# #% ar&(e& e cila &jell n% d(&him !aan&hm%rin% dhe o'je#i+i#e#in e #ij. 2rsyet për përjashtim janë: - nëse gjy'tari apo gjy'tari porotë është i dëmtuar me veprën penale%
- është ashkëshort, ashkëshort jashtëmartesor, person në a!ri gjinie në vijë të drejtpërdrejtë të .!arëdo shkalle ose në vijë anësore deri në shkallën e katërt , person në a!ri krush'ie deri në shkallën e dytë me të pandehurin, mrojtësin e tij, paditësin, të dëmtuarin, për!a'ësuesin e tij ligjor ose për!a'ësuesin e autorizuar% - është kujdestar ligjor, nën kujdestari ligjore, !ëmijë i adoptuar ose prind adoptues, ush'yes ose i ush'yer me të pandehurin, me mrojtësin e tij , me paditësin ose me të dëmtuarin% - në .ështjen e njëjtë penale ka marrë pjesë në procedurë si paditës, mrojtës, për!a'ësues ligjor, për!a'ësues i autorizuar i të dëmtuarit apo paditësit ose është pyetur si dëshmitar ose ekspert% ose - në të njëjtën .ështje ka marrë pjesë në marrjen e vendimit në gjykatën më të ulët ose nëse në gjykatën e njëjtë ka marrë pjesë në marrjen e vendimit i cili kundërshtohet me ankesë" 1jy'tari apo gjy'tari porotë është i detyruar ta ndërpresë punën në .ështjen penale dhe për këtë ta njo!toj kryetarin e gjykatës i cili e emëron gjy'tarin tjetër" 0rahas gjy'tarit apo gjy'tarit porotë përjashtim mund të kërkojnë edhe palët" 0ërkesa duhet të para'itet deri në $llimin e sh'yrtimit gjy'ësor (nëse ekzistojnë rrethanat të cilat sjellin në dyshim paanshmërinë e tij), gjegjësisht para për!undimit të sh'yrtimit gjy'ësor (nëse !jala është për arsyet tjera për përjashtim)" 0ërkesa për përjashtim duhet të arsyetohet" &ër përjashtim dhe zëvendësim vendos kryetari i gjykatës, kurse për përjashtimin e tij drejtpërsëdrejti kryetari i gjykatës më të lartë" &ër përjashtimin e 0ryetarit të 1jykatës +upreme të 0osovës, vendoset në seancën e përgjithshme të 1jykatës +upreme të 0osovës" " #ispozitat për përjashtim të gjy'tarit dhe gjy'tarit porotë zatohen edhe në rastin e prokurorit pulik dhe personave të autorizuar për ta për!a'ësojnë atë, personit të autorizuar të policisë, procesmajtësit të gjykatës, përkthyesit, specialistit apo ekspertit"
PJE+, 5 PRO5URORI Padi#%&i I a$#ori/$ar n% @roced$re !enale Në pajtim me parimin akuzator, !unksioni i ndjekjes penale i është esuar paditësit të autorizuar" &aditësi i autorizuar kërkon nga gjykata 'ë në procedurën penale ta vërtetoj se a është kryer vepra penale% personi i akuzuar a është kryesi i asaj vepre% a është përgjegjës penalisht dhe a mund të zatohen ndaj tij sanksionet penale" Veprimtaria procedurale e paditësit të autorizuar me të cilën ai nga gjykata kërkon konstatimin e ekzistimit të kërkesës penale juridike në rastin konkret, në literaturë 'uhet akuzë penale" Në këtë kuptim, a$/a !enale %&h#% a#i+i#e# !roced$ral i !adi#%&i# #% a$#ori/$ar e cila a #% '%j% me +e!rime# e llojlloj&hme !roced$rale) me #% cila# n"a "j(a#a %rohe# *% n% !roced$r%n !enale #% on&#a#oj% e/i&#imin e all%/imi# !enal8j$ridi dhe +ar%&i&h# n"a re/$l#a#i i %#ij on&#a#imi) ndaj !er&oni# #% a$/$ar #% /'a#ohen &an&ione# "je"j%&e !enale. 4unksioni i ndjekjes penale është i vendosur para së gjithash si !unksion pulik i cili realizohet në interesin pulik, pra ndjekja penale realizohet sipas detyrës zyrtare nga ana e prokurorit pulik" 0rahas veprave penale 'ë ndjekjen sipas detyrës zyrtare, ekzistojnë vepra penale ndjekja e të cilave është e lidhur për propozimin e të dëmtuarit"
Or"ani/imi i !ro$rori&% dhe !arime# &!ecife >rganizimi i prokurorisë në 0osovë, është i rregulluar me 9igjin /i &rokurorinë dhe i është përshtatur organizimit të gjykatave" /e këtë ligj janë themeluar: &rokuroria 0omunale, &rokuroria e arkut, dhe ajo e 0osovës" +i gjy'tarët ashtu edhe prokurorët në 0osovë i emëron &++&-ja" 7regullimi i prokurorisë është i azuar në parimet e caktuara si. janë:
Parimi i 'a&himi# #% !ro$rori&%< +ipas këtij parimi prokuroria është e nritur në parimin e bashkimit orani%ativ* sepse jitha prokuroritë së bashku e !ormojnë unitetin orani%ativ në të cilin prokuroritë më të ulëta i nënshtrohen prokurorisë më të lartë# Parimi i lijshmërisë: 9do prokurori sipas këtij parimi e ushtron !unksionin e vet në ba%ë të dispo%itave jejëse lijore& Prokuroria domosdo ndërmerr ndjekjen penale sa herë )ë plotësohen kushtet lijore* do të thotë kur ek%istojnë provat se është krer vepra penale (parimi i lealitetit të ndjekjes penale"&
Parimi i rre"$llimi# monora#< +ipas këtij parimi vetëm një person* kurse k person është prokuroi kresor* e për!a)ëson prokurorinë dhe e drejton punën e saj& 1 parim ka të bëjë me mënrën dhe !ormën e ushtrimit të !unksionit të ndjekjes penale na ana e atij prokurori i cili jendet në kre të orani%atës së caktuar të prokurorisë& &rokurori i cili gjendet në krye të prokurorisë, !unksionin e ndjekjes penale mund ta ushtroj drejtpërdrejt vet ose ato aktivitete ja delegon ose ja eson prokurorëve tjerë në prokurorinë në krye të së cilës gjendet" /e këtë rast ai atyre mund tu jap udhëzimet e nevojshme për ti kryer ato punë ashtu 'ë prokurorët gjatë aktivitetit të tyre realizimin e !unksionit të ndjekjes e ushtrojnë vet për ushtrimin ligjor të punëve dhe detyrave% Parimi I rre"$llimi# hierari<
1 parim nënkupton subordinimin e prokurorive më të ulëta ndaj atre më të larta* jejësisht nënshtrimin e prokurorisë më të lartë asaj më të ulëtës& Parimi i rreullimit hierarkik aplikohet edhe brenda prokurorisë konkrete& &ra, prokurori i cili gjendet në krye të prokurorisë konkrete udhëhe'ë me punën e tij, ënë ndarjen e punëve renda saj, mund të ndërmerr edhe kryerjen e punëve të caktuara në atë mënyrë 'ë i kryen ato në vend të prokurorit të caktuar apo 'ë ato punë ia eson prokuroritë tjetër në atë prokurori" Ndërka', krahas parimit të hierarkisë së rendshme dhe vendosjes monokratike, sipas ligjit, .do prokuror edhe pa autorizim të posa.ëm mund të ndërmerr .!arëdo veprimi në procedurën para gjykatës apo organit tjetër shteteror" Parimi i devolucionit: 1 parim nënkupton të drejtën e prokurorit më të lartë )ë të ndërmerr dhe drejtpërsëdrejti t3i krejë punët na kompetenca e prokurorit më të ulët ( p&sh& prokurori kresor i Prokurorisë së 7arkut* mund të ndërmerr ndjekjen penale në vend të Prokurorit 1omunal dhe në ndonjë rast të procedurës konkrete penale ta krej atë para jkatës komunale kompetente"#
Parimi i &$'&#i#$cioni# : 1 parim nënkupton të drejtën e prokurorit të ranut më të lartë )ë për!a)ësimin e caktuar apo ndërmarrjen e veprimeve procedurale në ndonjë lëndë ta përjashtojë na kompetenca e prokurorit kompetent të ranut më të ulët* dhe atë t3ia besojë prokurorit tjetër kompetent& T% drej#a# dhe de#(ra# e !ro$rori# !$'li n% !roced$r%n !enale Prokuroria publike është oran i pavarur përjejës për hetimin e veprave penale* për ndjekjen penale të aku%uarve për veprat e krera penale të cilat ndjekjen sipas detrës %rtare (e- o.cio"* apo sipas kërkesës së palës së dëmtuar* mbikë)rjen e punës së policies j)ësore me rastin e kryerjes së hetimit dhe mledhjes së provave dhe in!ormatave" &rokurori pulik është i detyruar 'ë ti sh'yrtoj provat dhe !aktet të cilat e rëndojnë si dhe ato të cilat janë në doi të të pandehurit, të sigurojë 'ë hetimi të kryhet me respektimin e plotë të të drejtave të pandehurit dhe 'ë të mledhja e provave të
mos vij duke shkelur dispozitat e procedurës penale"
ë reali%imin e !unksionit të veprës penale prokurori publik ka të drejtë dhe detrë: - 'ë të ndërmerr masat e nevojshme për zulimin e veprave penale dhe gjetjen e kryesve të tyre dhe të ndërmarr veprime hetimore derisa zaton dhe mikë'yrë hetimet në procedurën paraprake penale% - të para'esë apo prezantoj aktakuzën, gjegjësisht propozimakuzën para gjykatës kompetente% - të para'esë ankesë kundër vendimeve gjy'ësore të cilat nuk e kanë marrë !ormën e prerë dhe të para'esë mjetet e jashtëzakonshme juridike kundër vendimeve gjy'ësore të !ormës së prerë% - 'ë të kryej dhe ndërmerr edhe punë dhe veprime tjera të parapara me ligj I d%m#$ari &i !adi#%& dhe !adi#%&i !ri+a# +ipas parimit të lealitetit të ndjekjes penale prokurori publik është I detruar ta /lloj ndjekjen penale kur për këtë ek%iston dshimi I ba%uar se është krer vepra penale e cila ndi)et sipas detrës %rtare& &rokurori pulik në rastin konkret mund të mos e $lloj procedure penale ose në rastin e procedurës tashmë të $lluar të ndjekjes të tërhi'et" Nëse prokurori pulik konsideron se nuk ka azë për $llimin apo vazhdimin e procedurës penale, atëherë rolin e tij mund ta marrë pala e dëmtuar nën kushtet e caktuara ligjore &aditësi susidiar dhe paditësi privat kanë të drejtë 'ë gjatë gjithë këtyre !azave të procedurës penale të demonstrojnë të gjitha !aktet dhe të propozojnë prova të cilat janë të rëndësishme për konstatimin e veprës penale, zulimin e kryesit apo vërtetimin e kërkesave të tyre pronësore-juridike" Në sh'yrtimin gjy'ësor paditësi susidiar dhe paditësi privat kanë të drejtë të propozojnë prova, ti parashtrojnë pyetje të pandehurit, dëshmitarit dhe ekspertëve dhe të para'esin vërejtje dhe s'arime lidhur me dëshmitë e tyre, si dhe të japin deklarata tjera dhe propozime"
PJE+, E 5I I P,DE;U8
cilin policia apo organi i ndjekjes penale me arsye dyshon se ka kryer vepër penale, por 'ë kundër tij nuk është $lluar vepra penale" &i pandehuri' është personi kundër të cilit zhvillohet procedura penale" &i akuzuari' është personi kundër të cilit aktakuza është ërë e plot!u'ishme% është para'itur padi private apo propozim-akuza dhe është caktuar sh'yrtimi gjy'ësor"
&i dënuari' është personi i cili me aktgjykimin e !ormës së prerë të gjykatës është
shpallur !ajtorë për veprën e kryer penale" +hprehja i pandehur* përdorët gjithashtu si shprehje e përgjithshme edhe për të pandehurin, të akuzuarin dhe të dënuarin" ?do kryes i veprës penale nuk mund të jetë i pandehur"
Po/i#a !roced$rale e #% !andeh$ri# Në teorinë e të drejtës së procedurës penale theksohet se pozita procedurale e të pandehurit përcaktohet nga të drejtat dhe detyrimet e tij" +peci$kat e pozitës procedurale të të pandehurit mështetën në pozitën juridike të cilën ai e ka në procedurën penale: i pandehuri është njëri ndër tre sujektet themelore në procedurën penale" Në këtë kuptim është edhe palë i cili duhet ti ketë të gjitha mundësitë juridike dhe reale të për!a'ësoj interesat e veta" Në anën tjetër, i pandehuri mund të jetë edhe urim i të kuptuarit të !akteve të relevante të cilat duhet të vërtetohen në procedurën penale, në atë kuptim 'ë edhe kundër vullnetit të tij tu nënshtrohet masave të caktuara të detyrimit (p"sh" kontrollit trupor apo astisjes)" &ra, i pandehuri është sujekt procedurës penale i cili disponon me të drejtën për tu mrojtur, kurse ai mund të jetë edhe mjet i provës passive
1ëtu do të nënvi%ojmë disa na të drejtat e të pandehurit: @ cilido person i pandehur për kryerje të veprës penale konsiderohet pa!ajshëm derisa të mos vërtetohet !ajësia e tij me aktgjykim të !ormës së prerë të gjykatës% @ cilido person i pandehur për kryerjen e veprës penale ka të drejtë për procedurë penale të ndershme të zhvilluar në a!at kohor të arsyeshëm @ me rastin e parë të marrjes në pyetje, i pandehuri duhet të in!ormohet menjëherë dhe hollësisht në gjuhën 'ë ai e kupton për natyrën dhe arsyet e aktakuzës kundër tij% @ të drejtën në heshtje në kuptim 'ë nuk është i detyruar 'ë ta para'esë mrojtjen e tij dhe as të përgjigjet në pyetje% @ të drejtën 'ë të mos jetë i detyruar 'ë ta akuzoj vetveten ose të a!ërmit e tij, as ta pranoj !ajësinë% @ të drejtën për tu mrojtur sipas zgjedhjes së tij, për të cilën të drejtë duhet të paralajmërohet 'ë me rastin e marrjes së parë në pyetje ose privimit nga liria% @ të drejtën për ndihmë pro!esionale të mrojtësit !alas"
1rahas të drejtave* i pandehuri në procedurën penale i ka edhe obliimet: - 0ontrolli mjekësor i të pandehurit mund të zatohet pa pël'imin e tij, nëse ky kontroll është i domosdoshëm për tu vërtetuar !aktet të cilat janë të rëndësishme
për procedurën penale" 0ontrolli mjekësor cili për!shinë kontrollin trupor si. është marrja e mostrës së gjakut, mund të ëhet vetëm me urdhër të gjykatës, ose me pël'im vullnetar të personit për të cilin është !jala" - >ligimi për tiu përgjigjur thirrjes së organit të procedurës penale" Në këtë kuptim janë paraparë edhe masat me të cilat sigurohet prezenca e të pandehurit, kurse me këto masa ku$zohet e drejta themelore e njeriut- e drejta në liri"
E drej#a !%r #$ m'roj#$r dhe lloje# e m'roj#je& E drejta për tu mbrojtur për të pandehurin është e drejta më e rëndësishme* sepse na ajo burojnë edhe të drejtat tjera të tij& M'roj#ja !ara*e# a#i+i#e#in !roced$ral i cili %&h#% i drej#$ar n% mohimin e a#a$/%& n% #%r%&i a!o !je&%ri&h#) n% +%r#e#imin e 4a#e+e n% do'i #% !andeh$ri# &i dhe n% /'a#imin e a#(re norma+e juridike të cila# !%r #% !andeh$rin jan% m% #% +oli#&hme. ë procedurën penale na para)iten d lloj mbrojtjeje: - /rojtja materiale apo mrojtja personale (mrojtja të cilën pandehuri e ndërmerr vet)% - /rojtja !ormale apo mrojtja pro!esionale (mrojtja me ndihmën pro!esionale të mrojtësit)"
M'roj#ja ma#eriale ,!er&onale- është ajo mbrojtje të cilën e ndërmerr vet i pandehuri në atë mënrë )ë jep dëshminë (nëse dëshiron"* pet dëshmitarët dhe ekspertët* propo%on prova* jep !jalën për!undimtare në sh)rtimin j)ësor* para)et kundërshtime apo mjete juridike& pandehuri mund ta realizoj edhe të drejtën për mrojtje personale jo vetëm me rastin e marrjes në pyetje por edhe gjatë tërë procedures penale duke i sh!rytëzuar mjetet juridike të parapara me ligj" M'roj#%&i 0rahas mrojtjes materiale të cilën si. theksuam e realizon i pandehuri vet (dhe organet të cilat marrin pjesë në procedurën penale si dhe rrethi i caktuar i personave të cilët janë në lidhje të a!ërta me të pandehurin), i pandehuri ka të drejtë të mrohet edhe me anë të ndihmës pro!esionale të mrojtësit" 0onsiderohet se mrojtja me ndihmën e mrojtësit siguron arazinë e të pandehurit me paditësin e autorizuar në kuptim të parimit të &barazisë së armëve'%
M'roj#ja) #% cil%n #% !andeh$ri# ia o4ron m'roj#%&i *% ai +e# e /"jedh a!o ia ca#on "j(a#a) $r me li"j !ara&hihe# m'roj#ja e de#(r$e&hme) *$he# m'roj#je 4ormale.
PJE+, E 5II I DËMTUARI NË PROCEDURËN PENALE Nocioni i 2d%m#$ar3dhe 2!o/i#% n% !roced$r%n !enale3 &ersoni e drejta personale apo materiale e të cilit është shkelur apo rrezikuar me vepër penale, 'uhet i dëmtuar, me vepër penale mund të jetë i dëmtuar si personi $zik ashtu edhe personi juridik" dëmtuari është sujekt sekondar i procedurës penale me të drejta dhe detyrime të caktuara" dëmtuari, të drejtat e tij në procedurën penale mund ti realizoj vetë ose me ndihmën e për!a'ësuesit ligjor, gjegjësisht të autorizuarit" 1jithashtu, i dëmtuari mund të jetë paditësi i autorizuar: paditësi privat (te veprat penale të cilat ndi'en me padi private) apo paditësi susidiar (te veprat penale të cilat ndi'en sipas detyrës zyrtare)" 1jithashtu i dëmtuari ka të drejtë 'ë propozimin tia para'es prokurorit pulik për ndjekje të veprës penale e cila ndi'et sipas propozimit" +tatusi i tillë i të dëmtuarit është azë për pozitën e tij në procedurën penale dhe për parashikimin e të drejtave dhe detyrave të caktuara" dëmtuari ka të drejtë: @ Aë para'es kallëzimin penal për veprën e kryer e cila mund të jetë azë për aktivitetet e prokurorit pulik dhe policisë% @ Aë jetë i in!ormuar për pezullimin e hetimit në mënyrë 'ë, nëse dëshiron, ta vazhdojë ndjekjen% @ Aë jetë i in!ormuar për tërhe'jen e aktakuzës para $llimit të sh'yrtimit gjy'ësor, dhe për atë se mund ta vazhdojë ndjekjen% @ Në sh'yrtimin kryesor, pas tërhe'jes së aktakuzës nga ana e prokurorit pulik të deklarojë a dëshiron ta vazhdojë ndjekjen% @ Aa deklarojë ankesën lidhur me vendimin e gjykatës për sanksionet e sh'iptuara penale, për veprat penale kundër jetës dhe trupit, kundër integritetit seksual, apo sigurisë pulike në komunikacion
@ ë në !jalën për!undimtare të diskutoj për provat të cilat argumentojnë kërkesën pasurore juridike dhe të dë!toj për provat e përgjegjësisë penale të të pandehurit% @ Aa kundërshtojë trans!erin e ndjekjes penale në shtetin tjetër përve. nëse është dhënë siguria për realizimin e kërkesës së tij juridike% @ Aë parashtroj kërkesën pasurore juridike" /e !jalë tjera, kur për shkak të kryerjes së veprës penale sipas normave të së drejtës pasurore kërkesa pasurore-juridike e të dëmtuarit ka lindur, ai mund të kërkoj 'ë në procedurën penale të sh'yrtohet kërkesa e tij% @ Aë jetë 'ë të merret në pyetje si dëshmitar% &ërve. të drejtave të cekura i dëmtuari në procedurën penale i ka edhedetyrimet si. janë: @ Nëse ai është i lidhur si dëshmitar, ndaj të dëmtuarit aplikohen të gjitha detyrimet të cilat janë të lidhura për pozitën e dëshmitarit në procedurën penale" 0ëtu ka të ëjë me detyrimin e përgjigjës në thirrjen e rregullt të dërguar, për detyrimin e dëshmimit, (përve. nëse !jala është për përjashtimin apo lirimin nga detyrimi i dëshmisë) dhe detyrimin e dëshmisë autentike në procedurën penale% @ Nënshtrimi i kontrollit të lëndimeve trupore (të cilat janë të domosdoshme, të detyrueshme në rastet e lëndimeve apo rrezikimeve të integritetit $zik të të dëmtuarit, @ Nënshtrimi i kontrollit mjekësor nëse i dëmtuari është dëshmitarë dhe nëse është e domosdoshme për tu konstatuar se a ka gjurmë në trupin e tij apo për tu konstatuar pasoja e veprës penale"
5%re&a# !a&$rore j$ridie $ dëmtuari ka të drejtë 'ë në procedurën penale ti ashkohet kërkesës së tij
pasurore juridike dhe 'ë në procedurë ta realizoj atë" 0erkesa pasurore juridike si lëndë sekondare e procedurë penale do të sh'yrtohet në procedurë nëse: - kërkesa pasurore juridike ka lindur si rezultat i veprës së kryer penale% - nëse personi i autorizuar ka para'itur propozimin% - nëse kjo procedurë e sh'yrtuar nuk do të zvarrit procedurën penale si lëndë themelore të procedurës penale"
Lëndët e kërkesës pasurore juridike janë të ndrshme dhe në procedurën penale mund t3i takojnë kompensimit të dëmit, kthimit të sendeve apo prishjes së punës së caktuar juridike
PJE+, E 5III O7JE5TI I PROCEDURËS PENALE ?bjekti themelor i procedurës penale është 0ështja penale si njarje reale e cila treon për mundësinë e ek%istimit të veprës së caktuar penale dhe kresin e saj* për 0ka edhe %hvillohet procedura penale& >jekti themelor i procedurës penale mund të sh'yrtohet dhe të vërtetohet vetëm në procedurën penale" Veprat tjera të dënueshme (p"sh" kundërvajtjet) nuk mund të jenë ojekt i sh'yrtimit në procedurën penale, sepse për to diskutohet në procedurë të posa.me (p"sh" në procedurën e kundërvajtjes" Në raste të parapara me ligj mund të zhvillohet procedurë e përashkët penale për shkak të shumë veprave penale dheCose kundër shumë personave" Në rastin e tillë ojekt i procedurës penale janë shumë .ështje penale të ndërlidhura mes veti, gjegjësisht shumë .ështje penale të cilat 'ëndrojnë në marrëdhënie me llojin e caktuar të koneksitetit (sujektiv-ojektiv apo i përzier)" Në procedurën penale, përve. sh'yrtimit mi .ështjen penale, sh)rtohen edhe objektet sekondare si0 janë: $ kërkesat pasurore juridike )ë kanë lindur për shkak të veprës penale# $ shpen%imet e procedurës penale dhe # $ 0ështjet paraprake&
+hpen%imet e procedurës penale janë shpen%imet e shkaktuara jatë procedurës penale dhe shpen%imet lidhur me procedurën penale& ?endimin !%r &h!en/ime# e !roced$r% !enale e n1jerr "j(a#a me #% !%r4$nd$ar #% !roced$r%& !enale dhe +ar%&i&h# n"a rrjedha e &aj. Mir%!o) *% #% m$nd #% flloj dhe +a/hdoj !roced$ra !enale) %&h#% e ne+oj&hme *% &h!en/ime# e !roced$r%& #% !a"$hen n% fllim. Pa"e&a e &h!en/ime+e #% !roced$r%& n% fllim %&h#% e !%roh&hme) &e!&e or"ani i cili %&h#% i de#(r$ar #i !a"$aj &h!en/ime# n$ %&h#% "ji#hmon% i de#(r$ar edhe #i 'ar#% a#o de#(rimi&h#.
&jesëmarrësit në procedurën penale i artin shpenzimet e caktuara të procedurës penale pa marrë parasysh rrjedhën e procedurës nëse ato shpenzime kanë lindur me !ajin e tyre (shpenzimet ardhjes, shtyrja e aktiviteteve hetimore, apo e sh'yrtimit gjy'ësor)" Vendimi për shpenzimet e procedurës penale është pjesë përërëse e aktgjykimit të sh'iptuar, gjegjësisht vendimit me të cilin ndërpritet procedura penale" 2i duhet të përmajë: - vendimin lidhur me atë se kush i artë shpenzimet e procedurës penale, gjegjësisht vendimin për lirimin nga detyrimi i kompensimit të shpenzimeve të pjesërishme apo të tërësishme të procedurës penale" - lartësinë e shpenzimeve të procedurës penale" 1jykata është e autorizuar ta lirojë të pandehurin pjesërisht apo plotësisht nga kompensimi i shpenzimeve të procedurës penale, nëse për shkak të pagesës së tyre vihet në pyetje ekzistenca e të akuzuarit, ose personave 'ë ai është i detyruar ti majë 0rahas kërkesave pasurore juridike dhe shpenzimeve të procedures penale, =%&h#je# !ara!rae ,!rej$diciale- gjithashtu janë oject sekondar i procedurës penale" &ër zgjidhjen e .ështjeve paraprake kompetente është gjykata në ndonjë procedurë tjetër (kontestimore apo jokontestimore dhe përmaruese)" ?ështjet paraprake janë .ështje civile apo administrative, kurse në procedurën penale janë paraprake atëherë kur nga zgjidhja e tyre paraprake varet zatimi i ligjit penal" Në këtë kuptim .ështjet paraprake janë .ështje ligjore dhe nuk mund të jenë procedurale, as argumentuese" Vendimin për .ështjen paraprake të cilin e njerr gjykata në ndonjë procedurë tjetër apo në ndonjë organ tjetër, gjykata nuk mund ta aplikoj në procedurën penale" /irëpo, gjykata në procedurën penale nuk e lidhur për vendimin e tillë në aspektin e vlerësimit se a është kryer vepra e caktuar penale, sepse .ështjen penale e sh'yrton sipas dispozitave të procedurës penale"
PJE+, E I@ MASAT PËR SI9URIMIN E PREENCËS SË TË PANDEHURIT) PEN9IMIN E PËRSËRITJES SË ?EPRËS PENALE DHE SI9URIMIN E H?ILLIMIT TË SU5SESSHËM TË PROCEDURËS PENALE /asat për sigurimin e prezencës së të pandehurit dhe zhvillimi suksesshëm i procedurës penale nuk janë sanksione penale" /e këto masa ëhen përpjekje për zhvillim të suksesshëm të procedurës penale, por edhe për arritjen e 'ëllimeve tjera si. janë p"sh" ndalimi i r(e&i# #% +e!r%& !enale dhe &jellja e #ij !ara drej#%&i&%) /h+illimi !a !en"e&% I !roced$r%& !enale dhe nd%rmarrja e +e!rime+e !roced$rale !enale) e/e$#imi i &an&ioni# !enalo8j$ridi #% &h*i!#$ar) !en"imi i a#e+e #% reja riminale) &i"$rimi i ma#eriali# ar"$men#$e& a!o &i"$ria e njer%/+e. 0ëto masa e ku$zojnë lirinë dhe të drejtën e njeriut para se të për!undohet procedura penale e !ormës së prerë" /asat tjera janë: urdhërarresti* premtimi i të pandehurit se nuk do të braktisë vend)ëndrimin* ndalimi për t3iu a!ruar vendit ose personit të caktuar* para)itja në stacionin policor* dorë%ania* arresti shtëpiak&
;#e&a Ftesa bëhet me shkrim* në raste të jashtë%akonshme edhe me ojë* urdhëresa e jkatës me të cilën i pandehuri urdhërohet )ë për arse të
ndërmarrjes së aktiviteteve të caktuara procedurale t3i përjijet thirrjes dhe të vij në kohën e caktuar në vendin e caktuar& pandehuri është i detyruar ti përgjigjet thirrjes e cila i dërgohet në mënyrë të rregullt, kurse në rast të mos përgjigjes në thirrje, atëherë ai mund të sillet me !orcë (në thirrje i pandehuri paralajmërohet se nëse nuk përgjigjet në thirrje do të sillet me !orcë)" &ërmajtja e thirrjes rregullohet me ligj, si dhe mënyra e dërgimit të saj Urdh%rarre&#i Urdhërarrestin e lëshon j)tari i procedurës paraprake apo kretari I trupit jkues& Urdhërarresti lëshohet sipas detrës %rtare me kërkesë të prokurorit publik* kurse në rrethanat urjente edhe me kërkesë të policisë& 2rsyet e lëshimit të urdhërarrestit janë: - Nëse ekzistojnë kushtet për përcaktimin e paraurgimit% - Nëse i pandehuri i !tuar me thirrje të rregullt nuk vjen, kurse edhe mosardhjen nuk e arsyeton% - Nëse nuk ka 'enë e mundur të dërgohet thirrja e rregullt, kurse nga rrethanat rezulton 'artë se i pandehuri i shmanget pranimit të thirrjes% Në rastet e përmendura, lëshimi i urdhërarrestit është !akultativ" 9ëshimi i detyrueshëm i urdhërarrestit është i paraparë në rastet kur akuzuari !tohet me thirrje të rregullt në sh'yrtimin gjy'ësor, kurse në sh'yrtimin gjy'ësor nuk vjen, as nuk e arsyeton mosardhjen e tij" Nëse i akuzuari arsyeton mungesën e tij para se të arrestohet, kryetari i trupit gjykues e pezullon urdhërarrestin" Urdhërarrestin e ek%ekuton policia&
Prem#imi i #% !andeh$ri# &e n$ do #a 'ra#i&% +end*%ndrimin 1jo masë ka të bëjë me premtimin e të pandehurit para jkatës e cila %hvillon procedurën* se nuk do të !shehët dhe pa lejen e jkatës nuk do ta braktisë vend)ëndrimin& 0ëtë vendim gjykata mund kërkoj nga pandehuri nëse ekziston dyshimi i azuar se ai ka kryer vepër penale dhe ekzistojnë arsyet 'ë të dyshohet se i pandehuri mund të !shehët apo të shkoj në vend të panjohur, ose ta lëshoj 0osovën, gjatë procedurës penale" pandehuri me rastin e dhënies së premtimit do të paralajmërohet se kundër tij mund të caktohet paraurgimi gjy'ësor, nëse këtë oligim e shkel" &remtimi i të pandehurit !utet në procesveral" Aë pandehurit i cili e ka dhënë këtë premtim, mund ti kon$skohet përkohësisht dokumenti i udhëtimit"
Ndalimi !%r #0i$ a4r$ar +endi# dhe !er&oni# #% ca#$ar 9j(a#a m$nd #0ia ndaloj% #% !andeh$ri# *% #0i a4rohe# +endi# a!o!er&oni# #% ca#$ar n%n $&h#e# &i +ijon< B) nëse ekziston dyshimi i azuar se i pandehuri ka kryer vepër penale% D) nëse ekzistojnë arsyet se do ti asgjësoj, !sheh, ndryshoj apo !alsi$koj provat e veprës penale% nëse rrethanat e posa.me tregojnë se i pandehuri do ta pengoj rrjedhën e procedurës penale duke ndikuar në dëshmitarë, të dëmtuarin apo në pjesëmarrës tjere % apo pesha e veprës penale, mënyrat ose rrethanat nën të cilat është kryer ajo, karakteristikat personale, sjellja në të kaluarën, amienti dhe kushtet në të cilat jeton pandehuri, ose disa rrethana tjera personale tregojnë për rrezikun 'ë i pandehuri mund ta përsërisë veprën penale, të tentoj kryerjes së veprës penale, apo të kryej vepër penale duke kërcënuar se do ta kryej atë% 3) nëse ndalesa e tillë mund të zvogëloj rrezikun 'ë i pandehuri të asgjësoj provën e veprës penale, të ndikoj në dëshmitar, pjesëmarrës dhe ndihmës të veprës penale ose 'ë të përsërisë veprën penale, të tentoj të kryej veprën penale apo të ëjë vepër penale të kërcënimit" Para*i#ja n% &#acionin !olicor 5%#% ma&% "j(a#a e $rdh%ron n%n $&h#e# &i +ijon< B) nëse ekziston dyshimi i azuar se i pandehuri ka kryer vepër penale% dhe D) nëse ekziston aza për dyshim se i pandehuri do të !shehët, shkojë në vend të panjohur apo do ta lëshojë 0osovën" Në 'o!tëse urdhërohet kjo masë i pandehuri është i detyruar 'ë të para'itet herë pas herë në kohë të caktuar në stacionin policor në në 'arkun ku e ka vend'ëndrimin apo vendanimin e tij ose në vendin kui pandehuri është ndodhur në momentin e njerrjes së vendimit të gjykatës për këtë masë" 1jykata mund të urdhëroj paraurgimin nëse pandehuri nuk i përmahet kësaj mase, për .ka i pandehuri është in!ormuar në $llim" &ër kohëzgjatjen, vazhdimin dhe pezullimin e kësaj mase rrjedhimisht zatohet vendimi i gjykatës për paraurgimin" 0rahas kësaj mase gjykata mund të urdhëroj edhe kon$skimin e përkohshëm të dokumentit të udhëtimit" Dor%/ania Lirimi mund të kushtë%ohet me dorë%ani se personi do t3i përjijet thirrjes për jkim& Dorë%ania si masë për siurimin e pranisë së pandehurit dhe %hvillimin e suksesshëm të procedurës penale është %ëvendësim me paraburim&
)e fjalë tjera, gjykata mund të urdhërojë që i pandehuri të mbetet në liri me dorëzani apo që krahas dorëzanisë të lirohet nga paraburgimi:
B) nëse ekziston dyshimi i azuar se i pandehuri ka kryer vepër penale% D) nëse arsyeja e vetme për paraurgim është ndrojtja se i pandehuri mund të ik% 3) nëse i pandehuri ka premtuar se nuk do të !shehët dhe se pa leje nuk do ta raktisë vend'ëndrimin e vet" !jykata gjithashtu mund të urdhëroj që i pandehuri të mbetet në liri me dorëzani apo me dorëzani të lirohet nga paraburgimi(
B) nëse ekziston dyshimi i azuar se i pandehuri ka kryer vepër penale% D) nëse i pandehuri nuk është i dyshuar për vepër penale të dënueshme me urgim së paku pesë vjet, 3) nëse aza e vetme për paraurgim është dyshimi për përsëritjen e veprës penale, tentimi për kryerje të veprës penale apo kryerja e veprës penale të kërcënimit dhe % E) nëse i pandehuri ka premtuar se nuk do ta përsërisë veprën penale, as të tentoj të kryej veprën penale apo ta kryej atë me kërcënim" &ra dorëzania mund të jepet për të mos u urdhëruar paraurgimi për shkak të rrezikut nga ikja apo dhe kur pandehuri është në paraurgim për shka'et e përmendura, për tu pezulluar paraurgimi"
Dorë%ania mund të jepet në !ormë të parave të atshme* letrave me vlerë* sendet e 0mueshme* ose sende tjera të luajtshme me vlerë të madhe të cilat lehtë mund të shndërrohen në para* të ruhen ose !utja në hipotekë e pasurive të paluajtshme të atij )ë jep dorë%anin (dorë%ania reale"* ose në !ormë të obliimit personal të një apo më shumë personave se në rast të ikjes së të pandehurit do ta pauajnë shumën e paraparë të dorë%anisë (dorë%ania personale"" +huma në të holla e dorëzanisë është *$ae&#io 4ac#i dhe përcaktohet për .do rast konkret sipas peshës së veprës penale, sipas rrethanave personale dhe !amiljare të pandehurit dhe sipas gjendjes materiale të atij 'ë jep dorëzaninë" Vendimi me të cilin përcaktohet dorëzania ose vendimin, me të cilin lejohet dorëzania ose pezullohet ajo, e njerrë gjykata (gjy'tari i procedurës paraprake, kurse pas ngritjes së aktakuzës, kryetari i trupit gjykues), pas dëgjimit të prokurorit pulik, të të pandehurit dhe mrojtësit"
Arre&#i &h#%!ia 0on!orm parimit të proporcionalitetit, 0&&0 parasheh llojin e posa.ëm të paraurgimit-arrestin shtëpiak" &ër dallim nga paraurgimi gjy'ësor, me arrest shtëpiak ku/%ohet liria personale në atë mënrë )ë të pandehurit i ndalohet braktisja e dhomave në të cilat jeton përkohësisht apo me kohë të pacaktuar* jejësisht entin publik të mjekimit apo përkujdesit"
&ër arrestin shtëpiak vendos gjykata nën kushtet si vijon: B) nëse ekziston dyshimi i azuar se i pandehuri ka kryer vepër penale% D) nëse ekzistojnë rrethanat për përcaktimin e paraurgimit gjy'ësor" #uke e sh'iptuar këtë masë gjykata mund tia ku$zojë apo ndalojë të pandehurit kontaktin me personat të cilët nuk jetojnë me të, gjegjësisht me personat të cilët i pandehuri nuk i man" &ërjashtimisht, gjykata mund ti lejojë të pandehurit 'ë në kohë të caktuar të dal nga lokalet të cilat man arrestin shtëpiak, por vetëm atëherë kur është më se e nevojshme për tu siguruar nevojat e domosdoshme jetësore, apo për tu kryer puna" Vendimit me të cilin caktohet arresti shtëpiak përman arsyetimin dhe i dorëzohet të arrestuarit dhe stacionit gjegjës policor në territorin në të cilin zatohet kjo masë" 1jykata ënë mikë'yrjen e zatimit të masës së arrestit shtëpiak, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose përmes policisë" &olicia, në .do kohë edhe pa kërkesën e gjykatës mund të kontrolloj zatimin e kësaj mase dhe ta in!ormoj menjëherë gjykatën për shkeljet e mundshme të kësaj mase" &ër këtë arsye, gjykata mund të caktoj paraurgimin gjy'ësor nëse i pandehuri nuk i përmahet masës së sh'iptuar për të cilën in!ormohet me rastin e urdhëresës për arrest shtëpiak" #ispozitat gjy'ësore për arrest shtëpiak zatohen me përshtatje të përcaktimit, kohëzgjatjes, vazhdimit, ose pezullimit të arrestit shtëpiak" 1jithashtu dispozitat e 0&&0 për llogaritjen e paraurgimit gjy'ësor në dënimin e sh'iptuar zatohen me një përshtatje të caktuar edhe në rastin e arrestit shtëpiak"
Para'$r"imi Paraburimi si arrest preventiv para)et mbajtjen e dhunshme të të pandehurit në vend të caktuar i cili siurohet me roje apo lloj tjetër të mbikë)rjes duke %batuar rejim të caktuar të ek%ekutimit të paraburimit dhe ndaj të paraburosurve& 0ëto masa kanë atë ëjnë sidomos: - me kërkesën 'ë procedura e arrestimit të përcaktohet me ligj% - me nënvizimin laksativ të azave për paraurgim% - me parashikimin e oligimeve konkrete të pushtetit pulik lidhur me përcaktimin dhe zhvillimin e procedurës për pezullimin e lirisë (kompetencën për përcaktimin e paraurgimit, kohëzgjatjen e paraurgimit, oligimin e veprimit të shpejtë të organeve të cilat marrin pjesë në procedurën penale dhe të cilat o!rojnë ndihmën juridike dhe zatimin e paraurgimit)
Ar&(e# li"jore !%r !%rca#imin e !ara'$r"imi#< Në pajtim me dispozitën sipas së cilës mund të jenë të ku$zuara të drejtat dhe liritë e të pandehurit, para njerrjes së aktgjykimit të !ormes së prerë vetëm nën kushtet ligjore 0&&0 parasheh arsyet për përcaktimin e paraurgimit"
5$&h#e# e !%r"ji#h&hme !%r !%rca#imin e !ara'$r"imi# jan%< - së pari ekzistimi i dyshimit të azuar se personi i caktuar ka kryer vepër penale% - së dyti, se masat tjera për sigurimin e prezencës së të pandehurit, pengimi i kryerjes së veprave penale dhe zhvillimi i suksesshëm procedurës penale kanë 'enë të pamja!tueshme për ta siguruar prezencën e të pandehurit, për ta penguar përsëritjen e veprës penale dhe për ta siguruar zhvillimin e suksesshëm të veprës penale Pra, nëse ekziston dyshimi i bazuar se personi i caktuar ka kryer vepër penale dhe nëse masat tjera janë të pamjaftueshme për t*i arritur qëllimet në procedurën penale, atëherë paraburgimi mund të përcaktohet:
(i" nëse !shihet# nëse nuk mund të konstatohet identiteti# apo (ii" nëse ek%istojnë rrethana tjera )ë treojnë për rre%ikun e arratisë& n%&e e/i&#ojn% ar&(e# !%r #% 'e&$ar &e i !andeh$ri do #0i a&"j%&oj) 4&heh%) ndr(&hoj a!o 4al&ifoj !ro+a# e +e!r%& !enale) a!o n%&e rre#hana# e !o&a=me #re"ojn% &e i !andeh$ri do #a !en"oj% !roced$r%n !enale me ndiimin e #ij n% d%&hmi#ar%) #% d%m#$ar) a!o n% !je&%marr%&i# #jer%. (iii- !e&h%n e +e!r%& !enale e '%jn% o&e rre#hana# n%n #% cila# ajo %&h#% r(er) ara#eri&#ia# !er&onale) &jellja n% #% al$ar%n) am'ien#i dhe $&h#e# n% #% cila# je#on i !andeh$ri) o&e di&a rre#hana #jera !er&onale *% #re"ojn% !%r rre/i$n &e i !andeh$ri m$nd #% !%r&%ri&% +e!r%n !enale) #a !%r4$ndoj +e!r%n e #en#$ar !enale) a!o #% r(ej +e!%r !enale %rc%nimi. P%rca#imi i !ara'$r"imi# Në pajtim me të drejtën ndërkomëtare për të drejtat dhe liritë e njeriut, përcaktimi i paraurgimit është kompetencë ekskluzive e instancave gjy'ësore" Vendimi e gjykatës për paraurgim mund të kundërshtohet me ankesë për të cilën gjithashtu vendos gjykata"
9j(a#a "ji#ha&h#$ +endo& edhe !%r ane&%n lidh$r me +endimin !%r !ara'$r"im. P%r ane&%n +endo&e# 'renda B. or%+e n"a dor%/imi I &aj) $r&e a4a#i !%r ane&% lidh$r me +endimin e "j(a#%& !%r !ara'$r"im %&h#% B. or% n"a momen#i i dor%/imi# #% +endimi# Në seancën dëgjimore për paraurgimin prokurori pulik i prezanton argumentet e
veta lidhur me paraurgimin, lidhur me të cilin mund të diskutoj i pandehuri dhe mrojtësi i tij" &asi 'ë të ketë vendosur për propozimet e palëve dhe kërcënimet tjera, relevante për zatimin e masave të përmendura, gjy'tari i procedurës paraprake konstaton nëse janë plotësuar kushtet ligjore" Vendimin për paraurgimin, i cili duhet të jetë i arsyetuar" Nëse gjy'tari procedurës paraprake e re!uzon kërkesën e prokurorit pulik për përcaktimin e paraurgimit gjy'ësor, atëherë mund të urdhëroj cilëndo masë tjetër e cila ka të ëjë me personalitetin e të akuzuarit"
5oh%/"ja#ja e !ara'$r"imi# 1ohë%jatja e paraburimit sipas aktvendimit të parë të jkatës paraburimi* i pandehuri mund të mbahet më së shumti një muaj na dita e arrestimit& &as kësaj i pandehuri, mund të mahet në paraurgim por vetëm në azë të aktvendimit për vazhdimin e paraurgimit" &araurgimi mund të vazhdohet vetëm me propozim të prokurorit pulik, kurse aktvendimin për vazhdim e njerrë trupi gjykues përërë nga tre gjy'tarë" 9idhur me këtë, 0&&0 i cakton a!atet e kohëzgjatjes së paraurgimit në mënyrën në vijim: &ara ngritjes së aktakuzës, paraurgimi nuk mund të zgjasë më shumë se tre muaj, nëse procedura zatohet për vepër penale të dënueshme me urgim më pak se pesë vjet, gjegjësisht F" muaj nëse procedura zatohet për vepër penale të dënueshme me urg më së paku pesë vjet" Në rrethanat e jashtëzakonshme, kur aktakuza nuk është ngritur në a!atet e parapara me ligj, paraurgimi mund të vazhdohet, por nuk mund të zgjasë më shumë se nëntë muaj (për vepër penale të dënueshme me më pak se pesë vjet urgim, gjegjësisht BD" muaj (për veprat e rënda penale)" 1jy'tari i procedurës paraprake zyrtarisht (eoGcio), me marrëveshje me prokurorin pulik, e pezullon paraurgimin përderisa hetimi vazhdon" &ersoni paraurgosur dhe mrojtësi i tij gjithashtu mund ti parashtrojnë gjykatës kërkesën për vlerësimin e ligjshmërisë së paraurgimit" &araurgimi mahet në ente të posa.me të destinuara për majtjen e paraurgimit ose në pjesë të posa.me të enteve të destinuara për vuajtjen e dënimit me urg" paraurgosuri ka të drejtë të komunikoj me personat jashtë me leje dhe nën mikë'yrje të gjy'tarit të procedurës paraprake, por 'ë kjo !ormë e kontrollit nuk ka të ëjë në rast komunikimi me oudspersonin, apo zëvendësin e tij (komunikimi midis personit i cili gjendet në paraurgim dhe ousmanit për liritë e njeriut dhe zëvendësit të tij mund të vëzhgohet, por jo edhe të dëgjohet nga ana e pjesëtarëve të +hërimit &olicor, sikurse edhe e mrojtësit" Aë paraurgosurit të cilët janë shtetas të huaj kanë të drejtë në vizita të për!a'ësuesve të tyre konsullor-diplomatik apo vizitat të për!a'ësuesve të shtetit i cili i mron interesat e tyre, në pajtim me të drejtën ndërkomëtare dhe dispozitat e rendshme (interne)
me të cilat rregullohet paraurgimi" +jelljen ndaj të paraurgosurve e mikë'yr kryetari i gjykatës kompetente (ose gjy'tari të cilin ai e cakton, por jo edhe gjy'tari i cili ka urdhëruar paraurgimin), i cili është i detyruar 'ë së paku një herë në javë t vizitoj personat të cilët gjenden në paraurgim"
Arre&#imi i !%roh&h%m dhe ndalimi !olicor Nga paraurgimi si masë e sigurimit të prezencës së të pandehurit dhe e zhvillimit të suksesshëm të procedurës, gjithsesi duhet dalluar privimin e përkohshëm nga liria dhe ndalimin policor, sepse zakonisht këto të !undit i paraprinë përcaktimit të paraurgimit" &rivimi përkohshëm nga liria dhe ndalimi policor si masa të përkohshme dhe a!atshkurta para'esin he'jen e lirisë personit për shkak të dyshimit se ka kryer vepër penale"
Pri+imi I !%roh&h%m n"a liri&% 1apja e be!asishme në krerje të veprës penale (in Aaranti" nuk është arse për caktimin e paraburimit* por është arse për arrestim apo privim të përkohshëm na liria& Policia apo cilido person tjetër është I autori%uar ta arrestoj personin e kapur në krerje të veprës penale* e cila vepër ndi)et %rtarisht (e- o.cio"* apo personin për të cilin është lëshuar Aetarresti& Në rastin e cekur është i lejuar arrestimi edhe pa urdhëresë të gjykatës" &ersoni i arrestuar nga 'ytetari 'ë nuk është pjesëtar i policisë, menjëherë duhet ti dorëzohet policisë, ose kur kjo nuk është e mundur, atëherë policia apo prokurori pulik menjëherë duhet të in!ormohen për këtë" ocioni 2kapje në be!asi në vepër penaleB do të thotë kapje në be!asi jatë krerjes së veprës penale* ose menjëherë pas krerjes së saj në rrethana të cilat janë të barabarta me krerjen (p&sh& kapja me objekte të cilat re%ultojnë na vepra penale* ose na udhë%ojnë për pjesëmarrjen e personit në krerje të veprës* kapja në be!asi në rrethanat të cilat treojnë se pikërisht ai person e ka krer veprën penale* jurmët në kresin e veprës penale menjëherë pas krerjes së veprës* ndjekja e krerësit* p&sh& na dëshmitarët e jallë )ë e kanë parë"& 1jithashtu policia mund ta arrestoj personin nëse ekzistojnë arsyet për paraurgim, por ajo është e detyruar 'ë atë person menjëherë ta njerrë para gjy'tarit të procedurës paraprake në mënyrë 'ë ti caktohet paraurgimi" Ndalimi !olicor &rocedura e paraparë për ku$zimin e të drejtave në liri azohet në përpjekjet 'ë
përdorimi i cilësdo !ormë të dhunës duhet të jetë 'ysh në $llim e paraparë me ligj dhe në pajtim me standardet ndërkomëtare për mrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut" ë këndejmi, organi policor vetëm përkohësisht mund t*ia heq larine personit dhe ndalojë atë nën kushtet në vijim:
(B) nëse ekziston dyshimi i azuar se ai person ka kryer vepër penale për të cilën vepër duhet ndjekur zyrtarisht% (D) nëse arrestimi dhe ndalimi janë të nevojshme për ta identi$kuar personin, veri$kuar aliinë apo për ti mledhur in!ormatat dhe provat lidhur me veprën konkrete penale% dhe (3) nëse ekziston arsye për ta ndaluar atë, ose nëse ekziston arsyeja për ndrojtje se ai person mund ti asgjësojë gjurmët e veprës penale" &rivimin e përkohshëm nga liria dhe ndalimin policor i lejon prokurori pulik, kurse për shkak të situatës urgjente kur leja e tillë nuk mund të sigurohet para arrestimit, atëherë atë e lejon policia e cila për këtë e in!ormon prokurorin pulik menjëherë pas arrestimit" &as arrestimit personi i privuar nga liria njo!tohet gojarisht për të drejtat" Personi i arrestuar duhet të informohet për shkaqet e arrestimit në gjuhën që ai e kupton si dhe për të drejtat në vijim:
- për të drejtën 'ë të heshtë dhe të mos përgjigjet në asnjë pyetje përve. dhënies së shënimeve për identitetin e tij% - për të drejtën 'ë ti o!rohet ndihma !alas e përkthyesit nëse nuk e kupton apo 6et gjuhën e cila 6itet në polici% - për të drejtën e ndihmës së mrojtësit, 'ë ti sigurohet mrojtësi nëse ai nuk është në gjendje materiale ta paguaj ndihmën juridike% - për të drejtën 'ë ti in!ormoj anëtarët e !amiljes ose personin tjetër gjegjës sipas zgjidhjes së tij për arrestimin, dhe% - për të drejtën 'ë të gëzojë kontrollin dhe kujdesin mjekësor, për!shirë këtu edhe mjekimin psikiatrik" 1jithashtu, personi i arrestuar ka të drejtë 'ë për arrestimin e tij ta in!ormojë zyrën ndërlidhëse, misionin diplomatik të shtetit, shtetas i të cilit është, ose për!a'ësuesin e organizatës ndërkomëtare kompetente, në rastin kur është re!ugjat, apo është në ndonjë !ormë tjetër nën mrojtjen e organizatës ndërkomëtare" &ërve. të in!ormimit të institucioneve të cekura i arrestuari ka të drejtë 'ë me ta edhe të komunikoj gojarisht dhe me shkrim
Marrja n% !(e#je !a m'roj#je m$nd #% '%he# +e#%m n%&e !ro$rori !$'li a!o !olicia +endo&in &e &h#(rja e marrjes në pyetje do ta rrezikonte seriozisht kryerjen e hetimit" ;iseda midis të arrestuarit dhe mrojtësit mund të vëzhgohet por nga ana e nëpunësit të policisë por jo edhe të dëgjohet, përve. të drejtave të cekura, 0&&0 parasheh 'ë personi i privuar nga liria të ketë të drejtë 'ë !amilja e tij apo personi tjetër të in!ormohen për arrestimin e tij dhe për vendin ku mahet,
pastaj ai ka të drejtë në kontrollin e mjekut dhe të dentistit" /e normat procedurale nuk është përcaktuar koha prej kur llogaritet arrestimi"
PJE+, E @ ?EPRIMET NË PROCEDURËN PENALE Nocioni 2+e!rim n% !roced$r%n !enale3 Procedura penale është një sistem veprimeve procedurale$penale )ë I ndërmarrin subjektet e procedurës penale (oranet dhe personat kompetent" në rast të ek%istimit të dshimit se është krer vepër penale* me )ëllim të vërtetimit se a është krer vepra penale* kush është kresi i saj* a është kresi !ajtor dhe a mund të %batohen ndaj ti sanksionet penale& Në këtë kuptim dallojmë tri lloje normash procedurale të cilat kanë të ëjnë me: !ormën e veprimit procedural penale# vendin e krerjes së veprimit procedural penale dhe kohën e krerjes së veprimit procedural penale&
;orma a!o m%n(ra e +e!rime+e n% @roced$re !enale drejta procedurale penale parasheh mënyrën apo !ormën e veprimeve procedurale penale" +ëndësia e ndërmarrjes së veprimeve procedurale në formën apo mënyrën e paraparë mbështetet:
- sigurimin e provave kualitative materiale% - sigurimin e ushtrimit real dhe të pa pengesa të të drejtave të cilat u njihen sujekteve procedurale dhe%
- në arritjen e rezultateve më të mira procedurale në mënyrë e$kase"
Për 0do veprim të ndërmarr jatë procedurës penale hartohet procesverbali njëkohësisht me veprimin e krer* kurse nëse kjo nuk është e mundur* atëherë procesverbali hartohet menjëherë pas veprimit& &rocesveralin e man procesmajtësi i gjykatës apo në rastet kur veprimin e ndërmerr prokurori pulik atë e man procesmajtësi i prokurorisë pulike" &rocesverali mund të hartohet nga personi i cili ndërmerr veprimin vetëm pasi ta ketë kryer astisjen e anesës apo personit, ose veprimi ndërmerret jashtë lokaleve zyrtare të organit kompetent, kurse procesmajtësi nuk mund të sigurohet 7ëllimi i procesverbalit* si dokument i shkruar është )ë veprimi procedural të ruhet na harresa dhe të përdoret si provë për atë veprim apo të shërbejë për anali%at e më vonshme për korrektësinë e veprimit të krer&
?endi i 5r(erje& &% +e!rime+e n% !roced$r%n !enale =akonisht, të gjitha veprimet procedurale-penale ndërmerren në selinë dhe ndërtesën e gjykatës, apo të organit i cili kryen veprimin, por mund të ndërmerren edhe në tjetër vend, gjë 'ë varet nga rrethanat konkrete (p"sh: rikonstruktimi i ngjarjes jashtë gjykatores)" 1jatë hetimit veprimet procedurale-penale mund të ndërmerren në vende të ndryshme" 0ështu është rasti, p"sh" me kontrollet dhe oduksionet post mortem, me ekhsumimin e ku!omës, kontrollimet psikiatrike, apo me vëzhgimet me 'ëllim të ekspertizës në ndonjë ent shëndetësor adekuat", inspektimin e vendit të kryerjes së veprës penale astisjet e anesave, lokaleve apo personave, ose ndërmarrjen e masave të !shehta teknike të vëzhgimit dhe hetimit"
5oha e r(erje& &% +e!rimi# n% !roced$r%n !enale &ër arsye të e$kasitetit të procedurës penale dhe ekonomicitetit të saj, si dhe realizimit të të drejtave dhe detyrimeve të parapara, veprimet procedurale penale duhet të kryhen doemos shpejt dhe në periudhën e caktuar kohore" =akonisht, veprimet procedurale penale ndërmerren gjatë kohës së orarit të punës së gjykatës, prokurorisë ose organit tjetër i cili merr pjesë në procedurën penale" Natyrisht veprimet procedural penale mund të ndërmerren edhe pas orarit të punës, nëse kjo është e nevojshme (p"sh: veprimet hetimoret cilat nuk ënë të shtyhen, !ormat e ndryshme të astisjeve, inspektimi në vendin e ngjarjes etj")" /e 'ëllim 'ë ndërmarrjes me kohë dhe në mënyrë e$kase të veprimeve në procedurën penale, parashihen lloje
të ndryshme të a!ateve procedurale"
,!ati është periudha kohore në të cilën personi i autori%uar duhet ta krej veprimin e caktuar procedural* jejësisht në të cilin është e ndaluar të ndërmerret aktiviteti konkret procedural* sepse ai mund të nndërmerret vetëm pas kalimit të a!atit& Në këtë kuptim afatet ndahen në:
$ a!ate të cilat penojnë krerjen e veprimit të caktuar procedural derisa të mos kaloj a!ati (a!ati suspen%iv ose dilator"# $ a!ate brenda të cilave duhet të ndërmerret veprimi* sepse me lëshimin e tre humbet e drejta për të ndërmarrë veprime procedurale (a!ati preklu%iv dhe preamtor"# $ a!ati në të cilat është e lejuar ndërmarrja e veprimit por me kalimin e tij nuk humbet mundësia e krerjes së atij veprimi edhe më vonë (a!ati instruktiv"& ,!atet mund të jenë lijore dhe j)ësore" ,!atet lijore janë të caktuara me ligj dhe kohëzgjatjen e tyre nuk mund ta ndryshojnë pjesëmarrësit në procedurën penale" ,!atet lijore janë preklu%ive dhe me lëshimin e tyre humet e drejta për aktivitetin e caktuar procedural" &ërjashtimisht, pasojat e dëmshme të lëshimit të a!atit ligjor mund të riparohen përmes institutit të kthimit në gjendje të mëparshme" ,!atet j)ësore i cakton gjykata dhe ato, kur ekzistojnë kushtet për këtë, mund të vazhdohen me vendim të gjykatës" ,!atet mund të ndahen në subjektive ('ë rrjedhin nga momenti i të kuptuarit të rrethanës së caktuar), dhe objektive (a!ati 'ë llogaritet nga momenti ingjarjes së caktuar)" ?ështja e llogaritjes së a!ateve është rregulluar me ligj dhe madje në mënyrë identike pa marrë parasysh se a ëhet !jalë për a!atet ligjore apo gjy'ësore" 2!atet caktohen me orë, ditë, muaj dhe vite" 2!atet e caktuara me ditë, muaj apo vjet $llojnë të rrjedhin në ditën e parë vijuese nga dita e dërgimit apo shpalljes, pa marrë parasysh se a është kjo ditë pune apo ditë !este" Nëse a!ati është caktuar me orë, për $llimin e a!atit merret ora e parë vijuese nga ora kur është kryer dërgesa apo shpallja" /e këtë vërtetohet rregulli se secili duhet doemos ta ketë në dispozicion njësinë e plotë kohore*sipas të cilës është përcaktuar a!ati" 2!ati rrjedh vetëm nëse dërgesa apo shpallja ka 'enë korrekte (e drejtë)" 0rahas a!ateve procedurale-juridie, ekzistojnë edhe a!atet materiale$juridike të cilat janë të caktuara me Lijin Penal (a!ati i parashkrimit të ndjekjes penale* apo I parashkrimit të ek%ekutimit të dënimit&
PJE+, E @I ?ENDIMET NË PROCEDURËN PENALE 5$!#imi dhe lloje# e +endime+e n% !roced$r%n !enale 5endimi është deklarim i vullnetit të jkatës apo oranit tjetër kompetent në procedurën penale me të cilin %batohet liji lidhur me jendjen konkrete !aktike& Në procedurën penale vendimet nirren në formë të: a#"j(imi# a#+endimi# dhe $rdh%re&%&. A#"j(imi $ është vendimi më i rëndësishëm i cili nirret në procedurën penale dhe me të vendoset për ojektin themelor dhe sekondar në procedurën penale" Njerrja e aktgjykimit është në kompetencë ekskluzive të gjykatës" 9igji njeh aktgjykim me të cilin hedhet aktakuza, aktgjykim me të cilin i akuzuari lirohet nga aktakuza, dhe aktgjykim me të cilin i akuzuari shpallet !ajtor" A#+endimi $ me aktvendim sh'yrtohen shumë .ështje gjatë procedurës 'ë u përkasin situatave të ndryshme procedurale (aktvendimi për paraurgimin, aktvendimi për $llimin e hetimeve, aktvendimi për përjashtimin e gjy'tarit)" Urdh%re&a* $ me urdhëresë zgjidhen .ështjet 'ë janë të lidhura për rrjedhën e procedurës penale apo ndërmarrjen e veprimeve të caktuara procedurale (urdhëresa për arrest, urdhëresa për astisje, urdhëresa për masat e !shehta të vëzhgimit dhe hetimit, ejt")" 9igji ka de$nuar !ormën dhe përmajtjen e vendimeve në procedurën penale, 'o!të kur parashihet përmajtja e tyre në përgjithësi (përmajtja e aktgjykimit), 'o!të kur parashihet përmajtja e atyre vendimeve në situatën e caktuar procedurale (p"sh" përmajtja e urdhëresës për arrest, përmajtja e aktvendimit për paraurgim)" ,#"j(imi dhe a#+endimi d$he# #a en% ar&(e#imin) $r&e $rdh%re&a n$ e !%rm'an ar&(e#imin. Nga karakteri i vendimit varet edhe mundësia e hedhjes së tij" 0ështu, kundër aktgjykimit të shkallës së parë gjithmonë ankesa është e lejuar, kundër aktvendimeve ankesa është e lejuar gjithmonë kur me ligj nuk është e caktuar në mënyrë eksplicite se ankesa nuk lejohet, ndërka' kundër urdhëresës ankesa nuk është e lejuar" Nën kushtet e caktuara ligjore aktgjykimi dhe aktvendimi marrin klauzolën e !ormës së prerë dhe ekzekutive, urdhëresa nuk është e për!shirë me !ormën e prerë*" ;orma e !rer% dhe e/e$#$e&hm%ria e +endime+e &ërmes !ormës së prerë vendimi gjy'ësor merr përmajtjen për!undimtare, kurse
procedura penale për!undimin $nal" &lot!u'ishmëria !ormale do të thotë se vendimi i gjykatës nuk mund të atakohet me mjete të rregullta juridike" &lot!u'ishmëria materiale do të thotë pamundësi e zhvillimit të procedurës së re penale për të njëjtën vepër penale" 2ktvendimi, sipas rregullit ekzekutohet kur të ketë hyrë në !u'i" Ndërka', aktvendimi mund të ekzekutohet edhe para marrjes së klauzolës së !ormës së prerë nëse është rregulluar kështu, në mënyrë eksplicite me ligj, (caktimi i paraurgimit)" kzekutimi i urdhëresës $llon menjëherë pas njerrjes së saj, nëse organi 'ë e lëshon atë nuk e cakton ndryshe"
PJE+, @II 1?+','I>I I F,1'E5E = P
Indice# janë !akte irelevante juridike* sepse prej tre nuk varet %batimi i normës juridike dhe sepse kontribuojnë në mënrë indirekte në vërtetimin e !akteve relevante juridike& &randaj vërtetimi indirekt !akteve do të thotë se !akti relevant juridik është vërtetuar përmes një a më shumë indiceve" &ër argumentimin me anë të indiceve vlen rregulli si vijon: indicet duhet të veprojnë si rreth i !ortë i myllur i cili lejon vetëm një për!undim në raport me !aktin relevant dhe të përjashtoj ojektivisht dhe plotësisht mundësinë e për!undimit të ndryshëm në raport me !aktin e njëjtë"
-aktet ndihmëse në procedurën penale mundësojnë esueshmërinë e saktësisë së
urimit të in!ormatës për !aktet dhe indicet relevante juridike" &randaj !aktet ndihmëse dallohen nga indicet për atë se me to vetëm vërtetohen !aktet tjera"
;a#e# #% cila# n$ +%r#e#ohen n% !roced$r%n !enale +i. u tha në procedurën penale vërtetohen !aktet të cilat janë të rëndësishme për njerrjen e vendimit të drejtë dhe ligjor (!aktet relevante juridike), dhe indicet dhe !aktet ndihmëse" /irëpo ekziston një numër i !akteve të cilat në procedurën penale nuk vërtetohen" +ipas teorisë të së drejtës ato !akte ndahen në: !akte të cilat nuk duhet vërtetuar% !akte të cilat gjykata nuk guon ti vërtetoj në procedurë" 4aktet të cilat nuk duhet vërtetuar janë:- !aktet e 'arta apo të dukshme dhe !aktet notore, ose të njohura otërisht" 4aktet të cilat gjykata nuk guoj ti vërtetoj në procedurë janë: !aktet me vërtetimin e të cilave do të shkelej parimi i ndalimit të ndryshimit të aktgjykimit në dëm të pandehurit (lat" re!ormatio in peius, !aktet me vërtetimin e të cilave do të cenohej identiteti aktgjykimit dhe i aktakuzës, !aktet me vërtetimin e të cilave do të shkeleshin dispozitat mi përjashtimin nga detyrimi dëshmisë, !aktet vërtetimi i të cilave ndalohet me normat e të drejtës materiale penale dhe !aktet vërtetimi i të cilave ndalohet me dispozitat tjera ligjore"
M%n(ra# e +%r#e#imi# #% 4a#e+e n% !roced$r%n !enale Vërtetimi i !akteve në procedurën penale mështetet në: @ vërtetimin e tyre me perceptimin personal të organit i cili zhvillon procedurën" @ #uke pasur parasysh se në procedurën penale sh'yrtohet vepra penale si ngjarje nga e kaluara, ai shemull i vërtetimit të !akteve për!shinë vetëm ato !akte të cilat ekzistojnë në kohën e perceptimit gjatë procedurës penale" 0onsiderohet se vërtetimi i !akteve me perceptim personal të organit të procedurës penale është mënyra më e sigurt përcaktimit të !akteve për nevojat e procedurës penale" +hemull i vërtetimit të këtyre !akteve është inspektimi i vendit të ngjarjes dhe rikonstruktimi i ngjarjes ( të cilat sipas de$nimit ligjor mund ti urdhëroj prokurori pulik apo gjykata në vendin e ngjarjes me 'ëllim 'ë të analizohen provat e mledhura apo të 'artësohen !aktet të cilat janë të rëndësishme për procedurën penale, apo kontrolli i anesës, lokaleve tjera dhe pasurisë së personit të caktuar( e cila urdhërohet nëse ekziston dyshimi i azuar se ai person ka kryer vepër penale e cila ndi'et zyrtarisht dhe nëse ekziston mundësia reale se rezultati astisjes do të për!undoj me arrestimin e atij personi apo me zulimin dhe kon$skimin e provave të rëndësishme për procedurën penale, gjegjësisht kontrolli i personit (i cili mund të urdhërohet nëse ekziston mundësia reale se ai kontroll do të ketë për rezultat zulimin e gjurmëve dhe marrjen e provave të veprës penale
@ Vërtetimin e tërthortë të !akteve përmes dëshmisë së dëshmitarit apo ekspertit% @ Vërtetimin e !akteve me ndihmën e dokumenteve Hduke i leuar ato se .!arë ka shkruar personi mështetur në perceptimin e tij% @ +h!rytëzimin e incizimeve teknike (!otogra$të apo tingujt)"
Pro+a# dhe #% !ro+$ari# Nga sh'yrtimet e mëparshme mund të për!undohet se të provuarit është mjet për vërtetimin e !akteve për veprën penale dhe kryesin e saj" Aë provuarit në procedurë për!shinë të gjitha !aktet të cilat gjykata konsideron të nevojshme për njerrjen e vendimit të drejtë dhe ligjor" Në teorinë e së drejtës së procedurës penale ekzistojnë .ështje të caktuara 'ë lidhen me të provuarit në procedurën penale kështu tentohet të përcaktohet nocioni i provës% /e këtë rast para'iten mendime të ndryshme lidhur me atë se .është prova" /ë së shpeshti prova përshkruhet si urim i mësimit të !akteve të cilat janë ojekt konstatimit në procedurën penale" &astaj, gjithashtu theksohet se provë është .do azë e dëshmisë apo arsye 'ë e përman mjeti i caktuar dëshmues i cili 6etë për saktësinë e !akteve të rëndësishme" #uke pasur parasysh sa u cek, prova përfshinë elementet në vijim:
- ojekti i provës (thema proandi)" >jekti i provës është !akt të cilinduhet vërtetuar% - aza e provës apo arsyeja (argumentum proatio)% ;aza e provës është !akt tashmë i vërtetuar nga i cili nirret për!undimi për ekzistimin apo mosekzistimin e !aktit i cili vërtetohet% mjeti provës (lat" media proandi)është urim nga i cili merren 'ë janë azë e provës" /jetet e provës janë !orma procedurale me ndihmën e të cilave !utet materiali i mësuar (marrja në pyetje e të pandehurit, dëgjimi dëshmitarëve dhe ekspertëve) Në Aeorinë e së #rejtës së &rocedurës &enale, klasi$kimi i provave ëhet sipas kritereve të caktuara" 0ështu p"sh" 6itet për provat materiale apo reale dhe provat personale apo individuale% &rovat materiale janë ojektet me të cilat vërtetohen !aktet në procedurë (p"sh" dokumentet, incizimet teknike, gjurmët e veprës penale, mjetet me të cilat është kryer vepra penale apo në të cilat vepra është kryer, shenjat e gishtave), kurse provat personale përëhen nga dëshmitë e personave të cilët para'iten si mjet i provës" &rovat ndahen në ato të drejtpërdrejta me të cilat, !aktet relevante juridike vërtetohen drejtpërdrejtë (provat në kuptimin e ngushtë të !jalës dhe provat e tërthorta, indirekt provat në kuptimin e gjerë të !jalës)"
PJE+, @III P
- kallëzimi penal* (përve. kallëzimit penal ky kapitull për!shinë edhe detyrat dhe autorizimet e përgjithshme të policisë dhe të prokurorit)% - arrestimi i përkohshëm dhe paraurgimi policor* - 4illimi dhe kohëzgjatja e hetimit*% - ndërprerja e përkohshme apo pezullimi i ndjekjes penale, për vepra të lehta penale*% - procedura e ndërmjetësimit*% - veprimet hetimore*% - masat e !shehta teknike të vëzhgimit dhe hetimit*% - masat për sigurimin e prezencës së të pandehurit, pengimi përsëritjes së veprës penale dhe sigurimi i zhvillimit të suksesshëm të procedurë penale*% - dëshmitarët ashkëpunues*% - aktakuza dhe kon$rmimi i saj*
PJE+, E @I5 1,LL=I>I PE,L 5all%/imi !enal Fnocioni dhe lloje# >e nocionin 2kallë%im penaleB në teorinë kriminalistike dhe juridike nënkuptojmë 0do in!ormatë të dhënë oranit kompetentë lidhur me veprën penale e cila ndi)et %rtartarisht (e- o.cio"" 0allëzimet penale në praktik mund të jenë anonime, me pseudonime, gjegjësisht vetëkallëzime" Në azë të përmajtjes mund të jenë të plotë dhe jo të plota, kurse sipas mënyrës së kallëzimit mund të jenë me gojë dhe me shkrim" 0allëzimet i para'esin policia ose personat juridik dhe $zik, këta të !undit mund të para'iten si të dëmtuar, dëshmitarë, etj" Ishtë me rëndësi të përmendet se 0&&&0 dallon të ashtu'uajturin kallëzim penal të policisë dhe kallëzim penal të personave tjerë" >e kallë%im penal të personave tjerë nënkuptohet kallë%imi penal të
oraneve publike dhe kallë%imin penal të cilido person tjetër në kuptim të personit /%ik dhe juridik& De#(ra !%r #a !ara*i#$r +e!r%n !enale Aë Aë gjitha organet organet pulike pulike janë të detyruara detyruara ta para'esin para'esin veprën veprën penale e cila cila ndi'et zyrtarisht e lidhur me të cilën janë të in!ormuar apo në ndonjë !ormë tjetër kanë ardhur deri të njohuria për të" /e rastin e kallëzimit penal organet pulike para'esin provat të cilat u janë të njohura dhe ndërmarrin hapa për ruajtjen e gjurmëve të veprës penale dhe të ojekteve në të cilat apo me të cilat është kryer vepra penale si dhe provave tjera
Para*i#ja e all%/imi# !enal 0allëzimi penal i para'itet prokurorit kompetent pulik në !ormë të shkruar, përmes mjeteve teknike të komunikimit ose gojarisht" Nëse vepra penale para'itet me gojë, para'itësi paralajmërohet për pasojat e para'itjes së rrejshme rrejshme të kallëzimit penal" &ara'itja me gojë regjistrohet në procesveral, kurse në rastet kur ajo ëhet me tele!on apo me mjete tjera të in!ormimit, mahet raport zyrtarë" 0allëzimet penale të para'itura gjykatës, policisë, apo prokurorit pulic kompetent, merren dhe menjëherë përcillen prokurorit pulic kompetent"
8" De#(ra# dhe a$#ori/ime# e !%r"ji#h&hme #% !olicie& O'li"ime# !%r he#imin e +e!r%& !enale. >ligim përgjithshëm i policisë si organ shtetërorë është 'ë ta hetojë veprën penale dhe pa vonuar të ndërmerr masa me 'ëllim të pengimit të !shehjes së provave" Në këtë kuptim, kuptim, posa policia të jo!tohet, 'o!të me para'itjen e kallëzimit penal apo në ndonjë !ormë tjetër se ekziston dyshimi për kryerje të veprës penale e cila ndi'et zyrtarisht, pa vonesë, më së voni DE orë nga marrja e in!ormatës e lajmëron prokurorin pulik, e pastaj i raporton me in!ormata të reja plotësuese sa herë 'ë është e mundur" /e punën e policisë gjy'ësore në procedure paraprake udhëhe' dhe mikë'yrë prokurori pulik" Nëse ekziston dyshimi i azuar se kryer vepër penale e cila ndi'et zyrtarisht, policia është e detyruar 'o!të zyrtarisht apo me kërkesë të prokurorit pulik ti ndërmarr të gjitha hapat e nevojshme për ta gjetur kryerësin, për ta penguar atë, apo pjesëmarrësin e saj 'ë të !shehët apo arratisën, ti zuloj dhe ti ruaj gjurmët dhe provat tjera të veprës penale dhe lëndët 'ë mund të shërejnë si provë dhe ti mledh të gjitha in!ormatat 'ë mund të jenë të doishme për procedurën penale" Me *%llim #% r(erje& &% de#(ra+e #% lar#ce$ra) !olicia %&h#% e
a$#ori/$ar< B" 'ë të mledh in!ormata nga njerëzit% D" ta ëjë kontrollin e përkohshëm të automjeteve udhëtarëve dhe valiheve të tyre% 3" ta ku$zoj lëvizjen në territoret e caktuara në kohën kur kjo është nevojë urgjente% E" të ndërmarr hapat e nevojshëm për identi$kimin e personave dhe ojekteve% <" të organizoj kërkimin për gjetjen e personit apo ojektit për të cilinështë dhënë 6etarresti% F" në prani të personit përgjegjës të kryej kontrollin e ndërtesave dhe lokaleve të caktuara të organeve pulike, dhe ti analizoj dokumentet e caktuara 'ë u përkasin atyre% J" ti kon$skoj ojektet të cilat sipas 0&&0 duhet të kon$skohen, apo të cilat mund të shërejnë si provë në procedurës% K" të siguroj 'ë i dëmtuari ti 'aset kontrollit mjekësor, dhe% L" të ndërmarrë hapa tjerë dhe veprime të nevojshme të parapara me ligj" Ishtë detyrë e policisë 'ë për !aktet dhe rrethanat të cilat konstatohet pas ndërmarrjes së disa veprimeve e 'ë mund të jenë me interes për procedurën penale, si dhe për ojektet e gjetura dhe të kon$skuara, ta përpiloj procesveralin apo raportin zyrtar" zyrtar" &olicia ka ka të drejtë drejtë dhe detyrë ti ruaj in!ormatat nga personat të cilët janë hasur në kryerjen e veprës penale"
7%he# 4jal% !%r ndale&a#< B) liria e të pandehurit për të !ormuluar dhe shprehur mendimin e tij të ndikohet nëpërmjet ke'trajtimit, lodhjes së shkaktuar, ndërhyrjes $zike, përdorimit të drogës, torturës, shtrëngimit, ose hipnotizimit% D) i pandehuri të kanoset me masat e ndaluara me ligj% 3) të premtohet ndonjë për$tim i paparaparë me ligj% dhe E) të doësohet kujtesa e të pandehurit ose a!tësia e tij për të kuptuar" Ndalesat e cekura i zatojnë pavarësisht se a ekziston pajtimi sujektit i cili hetohet dhe merret në pyetje" /osveprimi në përputhje me sa u cek për pasojë e hetimit ka mospranimin e procesverbalit të hetimit dhe marrje së tillë në pyetje" 1jithashtu,policisë 1jithashtu,poli cisë i takon autorizim i posa.ëm të kryej të ashtu'uajturën ashtu'uaj turën astisje të përkohshme të personit për shka'e të sigurisë, në kërkim të armëve apo sendeve tjera të rrezikshme në rastet kur ekziston rreziku 'ë personi të posedojë armë apo sende tjera 'ë mund të përdorën për sulm apo vetëlëndim" +ipas de$nimit eksplicit të ligjit kjo nuk para'et astisje të personit dhe është e ku$zuar vetëm në kontrollin e jashtëm të rroave të personit, kurse përjashtimisht në veri$kim provizor të valihes apo automjetit të personit nën kontrollin drejtpërdrejtë të atij personi" 0ontrollin provizor të sigurisë e kryen nëpunësi i policisë i të njëjtës gjini me personin 'ë e
kontrollon, kontrollon, përve. nëse kjo asolutisht nuk është e mundur për shkak të rrethanave të jashtëzakonshme" Nëse me rastin kontrollit provizor të sigurisë policia gjen sende të cilat mund të përdorën si provë në procedure penale atëherë ajo vepron në pajtim me dispozitat të cilat e rregullojnë kontrollin e personave sipas këtij ligji"
Policia jithashtu në kuadër të detrave dhe autori%imeve të saj të përjithshme mund: &ta !otogra!oj personin dhe tia marrë marrë shenjat e gishtave nëse ekziston dyshimi i azuar se ai person ka kryer vepër penale% G&në azë të autorizimit të prokurorit pulik tia pulikoj !otogra$në nëse kjo është e domosdoshme për vërtetimin e identitetit të dyshuarit, ose në rastet tjera të rëndësishme për zhvillimin e$kas të procedurës% H&nëse është e nevojshme të vërtetohet se të kujt janë shenjat e gishtërinjve të gjetura në ndonjërin nga ojektet, të merren shenjat e gishtave nga personi për të cilin esohet se ka 'enë në kontakt me atë ojekt% & me ndihmën e mjekut të kuali$kuar, apo punëtorit tjetër mjekësor, kurse në rrethana të jashtëzakonshme edhe vet ti marrë marrë mostrat nga i dyshuari nëse kjo është e nevojshme të ëhet urgjentisht, urgjentisht , me oligim 'ë për marrjen e atyre mostrave menjëherë të lajmërohet prokurori pulik% 6&të kërkoi nga i dyshuari 'ë ti nënshtrohet testimit të alkoolit, duke dhënë urinën apo duke !ry, ndërka' re!uzimi i të dëmtuarit për të dhënë mostrën e tillë para'et provë të pranueshme, me .rast i dyshuari duhet të paralajmërohet dhe të in!ormohet 'ë në $llim për këtë, kurse asnjë mostër nuk mund të merret duke përdorur dhunën dhe pa urdhër të gjykatës" Para*i#ja dhe !lo#%&imi i all%/imi# Në azë të in!ormatave të mledhura policia ënë kallëzimin penal policor në të cilin duhen të për!shihen provat e zuluara gjatë procedurës së mledhjes së in!ormatave" 0y kallëzim penal i dorëzohet prokurorit pulik, së ashku me ojektet, skicat, !otogra$të, raportet e marra, procesveralet mi masat dhe veprimet e ndërmarra, shënimet zyrtare, deklaratat dhe materialet tjera të cilat do të mund t kontriuonin zhvillimit e$kas të procedures" Nëse pas para'itjes së kallëzimit penal, policia kupton për !aktet e reja, provat apo gjurmët e veprës penale, atëherë është e detyruar 'ë vazhdimisht ti mledh in!ormatat e nevojshme nevojshm e dhe menjëherë tia dërgoj prokurorit pulik raportin lidhur me këtë këtë si plotësim të kallëzimit penal policor" policor" Nëse policia ka ndërmarrë masa dhe veprime, kurse in!ormatat e mledhura nuk o!rojnë azë për para'itjen e kallëzimit penal policor dhe nuk ekziston dyshimi i azuar se është kryer vepër penale, policia prapë i dërgon raport të posa.ëm për
këtë prokurorit pulik"
Detrat e përjithshme dhe autori%imet e prokurorit public ?e!rimi i !ro$rori# !a& marrje& &% all%/imi# !enal Posa ta ketë marrë kallëzimin penal prokurori publik mund të veproj në tri mënyra si vijon:
a" ta hedhë poshtë kallë%imin penal# b" të kërkoj plotësimin e tij në kuptim të mbledhjes së in!ormatave të nevojshme dhe c" të n-jerrë aktvendimin për /llimin e hetimit& +ecila nga mundësitë e cekura i re!erohet ekzistimit apo mosekzistimit të arsyeve adekuate apo plotësimit, gjegjësisht mosplotësimit të kushteve adekuate" Kështu prokurori publik e hedhë poshtë kallëzimin penal të policies apo të personave tjerë nëse nga raporti shihet qartë se:
&nuk ek%iston dshimi i ba%uar se personi i caktuar ka krer vepër penale* përve0 kur besohet se hetimi i mëtejshëm policor mund të siuroj in!ormata të mja!tueshme# G&vepra e kallë%uar nuk është vepër penale )ë ndi)et sipas detrës %rtare# H&vepra penale e kallë%uar është parashkruar# &vepra penale është për!shirë në amnisti ose me !alje# 6&i dshuari ë%on imunitet dhe he)ja e tij nuk është e mundur ose nuk është bërë na autoriteti kompetent# &ek%istojnë rrethana tjera )ë përjashtojnë ndjekjen penale& Ishtë detyrë e prokurorit pulik 'ë në a!at prej K" ditësh nga dita e hedhjes poshtë të kallëzimit penal ta njo!toj të dëmtuarin, si dhe për arsyet e hedhjes poshtë" 1jithashtu, prokurori pulik menjëherë i njo!ton policinë për hedhjen poshtë të kallëzimit penal policor" Nëse prokurori pulik në azë të kallëzimit penal nuk është në gjendje të konstatoj se a janë pohimet e kallëzimit penal të esueshme, apo nëse in!ormatat në kallëzim nuk o!rojnë mja!të azë për $llimin e hetimit, sidomos kur kryerësi është panjohur, apo prokurori pulik vetëm ka dëgjuar thashetheme se është kryer vepër penale, e nuk është në gjendje të veprojë vetë, atëherë do të kërkoj 'ë policia gjy'ësore të mledhë in!ormatat e nevojshme" &olicia gjy'ësore është e detyruar të veprojë sipas kërkesave ligjore të prokurorit pulik" &rokurori pulik vetë, ose përmes organeve tjera pulike mund të mledhë in!ormata të tilla duke për!shirë edhe isedat me dëshmitarë dhe të dëmtuar dhe me për!a'ësuesit e tyre ligjor" &rokurori pulik
mund të marrë pjesë me policinë gjy'ësore në secilin nga trajtimet e të pandehurit, mirëpo edhe atë gjithashtu e oligojnë kërkesat " &olicia gjy'ësore është e detyruar 'ë menjëherë ta lajmërojë prokurorin pulik për masat e ndërmarra sipas udhëzimeve të tijCsaj, apo nëse nuk ka 'enë në gjendje ti ndërmarrë, gjithashtu e lajmëron prokurorin pulik për shka'et 'ë e kanë penguar ndërmarrjen e atyre masave" &rokurori pulik mund të kërkoj shënimet e nevojshme nga organet pulike dhe për këtë 'ëllim mund ta !tojë personin i cili ka para'itur kallëzimin penale" Nëse ende ekzistojnë rrethanat prokurori pulik e hedhë poshtë kallëzimin penal" &olicia, prokurori pulik dhe organet tjera pulike janë të oliguara të veprojnë me kujdes gjatë mledhjes apo sigurimit të in!ormatave 'ë të mos cenojnë dinjitetin dhe prestigjin e personave me të cilët kanë të ëjnë ato in!ormata"
PJE+, @5 HETIMI >e !unksionin themelor të hetimit duhet konsideruar mbledhjen e provave dhe in!ormatave tjera në ba%ë të së cilave duhet jkuar se a duhet nritur aktaku%a kundër personit të caktuar për veprën e caktuar penale* apo të ndërpritet procedura& &ërve. kësaj !unksion i hetimit është edhe mledhja e provave e cila gjë nuk do të mund të përsëritej në sh'yrtimin gjy'ësor, apo prezantim i tyre do të gërshetohej me vështirësi të përmasave të mëdha" ;illimi dhe oh%/"ja#ja e he#imi# +ipas Procedures sone Penale hetimin e /llon prokurori publik kundër të dyshuarit në azë të kallëzimit penal apo urimeve tjera, nëse ekziston dyshimi i azuar se ai person ka kryer vepër penale e cila ndi'et zyrtarisht" #yshimi për të cilin është !jala është i azuar kurmështet në prova" Prandaj, kushtet për .llimin e hetimit janë:
a" ek%istimi i dshimit të ba%uar# b" )ë personi i caktuar të ketë krer veprën e caktuar penale#
c" )ë vepra e caktuar penale ndi)et sipas detrës %rtare& 1jatë hetimit prokurori pulik vlerëson jo vetëm rrethanat dhe provat inkriminuese, por edhe ato 'ë nuk ngarkojnë dhe lehtësojnë dhesiguron 'ë të merret prova e cila ndoshta nuk do të jetë në dispozicion në sh'yrtimin gjy'ësor" ëllimi i hetimit është mledhja e provave dhe in!ormatave të nevojshme për njerrjen e vendimit lidhur me atë se a do të ngritet aktakuza apo ndërpritet procedura si dhe mledhja e provave, prezantimi i sërishëm i të cilave në sh'yrtimin gjy'ësor do të mund të ishte i vështirë dhe pothuaj i pamundur" 2ktvendimi për $llimin e hetimit përman: emrin e personit kudër të cilit zhvillohet hetimi% kohën e $llimit të hetimit% përshkrimi i veprimit i cili përman elemente të veprës penale% emërtimi ligjor i veprës penale% rrethanat dhe !aktet të cilat e arsyetojnë dyshimin e azuar se është kryer vepër penale% provat dhe in!ormatat të cilat tashmë janë mledhur" 0opja e aktvendimit për hetimin vërtetohet me vulë dhe i dërgohet pa vonesë gjy'tarit të procedurës paraprake" Metimin e udhëhe'ë dhe mikë'yrë prokurori pulik" 2i mund të ndërmerr veprime hetimore ose ta autorizoj policinë gjy'ësore 'ë të merr veprime hetimore lidhur me mledhjen e provave" /egjithate kontrollin psikiatrik, analizën molekulare gjenetike dhe analizën e 2#Nsë, mund ta urdhëroj vetëm gjy'tari procedurës paraprake, përve. kur dëshmitari apo i dëmtuari jep pël'imin policisë apo prokurorit pulik për veprime të tilla"
Nd%r!rerja dhe !e/$llimi i he#imi# &rokurori pulik mund të njerrë aktvendimin për ndërprerjen e përkohshme të hetimit nëse pandehuri, pas kryerjes së veprës penale, është sëmurë nga një sëmundje kalimtare psikike apo ka .rregullim psikik apo është sëmurë nga ndonjë sëmundje tjetër e rëndë, nëse është arratisur apo ekzistojnë rrethana tjera të cilat përkohësisht e pengojnë ndjekjen e suksesshme të të pandehurit" &ara ndërprerjes së përkohshme të hetimit mlidhen të gjitha provat në dispozicion për veprën dhe përgjegjësinë penale të të pandehurit" &rokurori pulik e kryen hetimin pas pushimit të shka'eve 'ë kanë diktuar ndërprerjen e përkohshme të tij" &rokurori pulik në procesveral të hetimit man shënimet zyrtare për kohën dhe shka'et e ndërprerjes së përkohshme të hetimit dhe për kohën e përtëritjes së tij dhe për këtë e in!ormon gjy'tarin e procedurës paraprake 0oha në të cilën është ndërprerë përkohësisht hetimi nuk llogaritë në a!atin kohorë të hetimit"
+hka)et për ndërprerjen e hetimit
& nuk ek%iston dshimi i ba%uar se personi i caktuar ka krer veprën e cekur penale# G& vepra e krer nuk përbën vepër penale )ë duhet ndjekur e- o.cio# H& periudha e parashkrimit për atë vepër ka skaduar# & vepra penale është e për!shirë në amnisti ose !alje# 6& ek%istojnë rrethana tjera )ë e përjashtojnë ndjekjen penale& &rokurori pulik renda tetë ditësh pas ndërprerjes së hetimit e in!ormon të dëmtuarin për këtë !akt dhe për shka'et e tilla, dhe për të njëjtën gjë e in!ormon menjëherë edhe gjy'tarin e procedurës paraprake" Nëse hetimi nuk kryhet renda F muajve, prokurori pulik i para'et gjy'tarit të procedurës paraprake kërkesë me shkrim me arsyetimin për vazhdimin e hetimit" 1jy'tari i procedurës paraprake mund të miratoj vazhdimin e hetimit edhe gjashtë muaj nëse këtë e arsyeton ndërlikueshmëria e rastit" &ër veprat penale të dënueshme më shumë se < vjet urgim, gjy'tari i procedurës paraprake mund të lejojë edhe një vazhdim hetimi deri në gjashtë muaj" Në raste të jashtëzakonshme gjykata supreme mund të lejojë vazhdim plotësues deri në kohëzgjatje deri në gjashtë muaj" &as pranimit të kërkesës për vazhdimin e hetimit, gjy'tari i procedures paraprake e in!ormon të pandehurin dhe të dëmtuarin për hetimin dhe për kërkesën e prokurorit pulik për vazhdimin e hetimit" pandehuri dhe i dëmtuari kanë të drejtë të para'esin deklarata me shkrim lidhur me vazhdimin e hetimit në a!at prej 3 ditësh nga dita e marrjes së lajmërimit" Në kërkesë për vazhdimin e hetimit prokurori pulik mund të kërkoj 'ë i pandehuri dhe i dëmtuari mos të in!ormohen për hetimin dhe kërkesën e vazhdimit të hetimit, nëse kjo është e nevojshme për marëvajtjen dhe për!undimin e suksesshëm të hetimit" &rokurori pulik man shënime zyrtare në procesveralin e hetimit për kohën e kërkesës për vazhdim të hetimit dhe për .!arëdo veprimi hetimor 'ë ai e ndërmerr"
PJE+, E @5I ?EPRIMET HETIMORE Veprimet hetimore ëjnë pjesë në nocionin e përgjithshëm të veprimit proceduralpenale" 'ermi 2veprim hetimoreBështë i lidhur për veprimin e prokurorit*
jkatës apo policisë të urdhëruar dhe %batuar në pajtim me rreullat e de/nuara me lij& Prandaj* këto veprime )uhen edhe veprime !ormale* kurse re%ultati i tre është dëshmi )ë mund të përdorët në procedurë& /eprimet hetimore të cilat i njeh KPPK, janë:
& marrja në petje e të pandehurit# G& marrja në petje e dëshmitarit# H& eksperti%a# & kontrolli dhe kon/skimi i përkohshëm# 6& inspektimi i vendit të njarjes dhe rikonstruktimi# dhe & identi/kimi i personave dhe sendeve D%&hmia e #% !andeh$ri# N% !%r"ji#h%&i !%r d%&hmin% e #% !andeh$ri# Dëshmia e të pandehurit si mjet arumentimi para)et burim njohurish për !aktet të cilat janë objekt i sh)rtimit në procedurë* kurse dëshmia e tij është njëra ndër provat më të rëndësishme në procedure penale& &ërmajtja e kësaj dëshmie mund të jetë pohimi (deklarata me të cilën në tërësi apo pjesërisht i prezanton !aktet të cilat para'esin karakteristikat ligjore të veprës penale), apo mohimi i asaj 'ë me aktakuzë i ngarkohet, apo ndonjë deklaratë tjetër me të cilën pajtohet me pohimet e aktakuzës për ekzistimin e !akteve në dëm të tij" Marrja n% !(e#je e #% !andeh$ri# I pandehuri duhet të merret në petje më së voni para përmblljes së hetimit* përve0 në rastin kur procedura pe%ullohet& ë 0ështjet e rëndomta mja!ton )ë i pandehuri të o!roj mundësinë e përjijes në !ormë të shkruar& pandehuri është detyruar të para'itet të prokurori pulik pasi të jetë !tuar, me .rast me një përshtatje të domosdoshme do të zatohet" Aë pandehurit i takon e drejta për të parashtruar ankesë gjy'tarit tëprocedurës paraprake lidhur me vendimmarrjen për ligjshmërinë e para'itjes së tij të detyrueshme para prokurorit pulik" /arrjen në pyetje të të pandehurit e kryen prokurori pulik" 2i megjithatë këtë mund tia esoj policisë gjy'ësore ose në raste të jashtëzakonshme edhe policisë së rregullt" )e rastin e 0do marrjeje në pyetje të të pandehurit, pa marrë parasysh se a është në paraburgim apo në liri i pandehuri, ai informohet për:
& veprën penale e cila i narkohet#
G& për të drejtën e heshtjes dhe të mospërjijjes në cilëndo petje* përve0 të jap in!ormata për identitetin e tij# H& të drejtën për ndihmë !alas të përkthesit* nëse nuk e kupton apo Aet juhën e personit i cili e kren hetimin# & të drejtën të ketë ndihmën e mbrojtësit dhe ta konsultoj atë para dhe jatë marrjes në petje# 6& !aktin se deklarata e tij mund të përdorët si dëshmi para jkatës# & !aktin se mund të kërkojë )ë të merret prova e caktuar në mbrojtjen e tij& do marrje në pyetje e të pandehurit nga ana e policisë apo prokurorit pulik, mund të incizohet në audio-video kasetë" Në rastet kur kjo praktikisht nuk është e mundur përpilohet procesveral me shkrim nga marrja në pyetje" Në procesveral shënohen arsyet për shkak të së cilave marrja në pyetje nuk ka pasur mundësi të incizohet në audio-video kasetë" pandehuri merret në pyetje me ndihmën e përkthyesit në rastet e parapara në këtë 9igj" Nëse i pandehuri është i shurdhër, apo memec, marrja në pyetje ëhet përmes përkthyesit të kuali$kuar për gjuhën e shenjave apo në !ormën e shkruar" Nëse marrja në pyetje nuk mund të kryhet në këtë mënyrë, personi i cili di të komunikoj me të pandehurin !tohet për interpretim, përve. nëse nuk ka ndonjë kon6ikt interesi" Nëse përkthyesi nuk e ka dhënë etimin në $llim, atëherë ai !tohet 'ë ta jap etimin se me esnikëri do ti përcjell pyetjet të cilat parashtrohen të pandehurit, si dhe deklaratat të cilat ai i jep" 1jatë marrjes së parë në pyetje nga i pandehuri kërkohet 'ë ta thotë emrin dhe miemrin, no!kën, nëse e ka, emrin dhe miemrin e prindërve, miemrin e vajzërisë së nënës, vendin e lindjes, vendin e animit, ditën, muajin dhe vitin e lindjes, numrin personal, nacionalitetin dhe shtetësinë, pro!esionin dhe gjendjen !amiljare, a është i arsimuar, shkallën e arsimimit, a ka të ardhura personale dhe .!arë gjendje ekonomike ka, a zhvillohet ndaj tij ndonjë procedurë tjetër penale për ndonjë vepër tjetër penale, dhe nëse është i mitur identiteti për!a'ësuesit të tij legjitim" pandehuri in!ormohet se është i detyruar 'ë ta para'es .do ndryshim të adresës apo 'ëllimin 'ë ta ndërroj vend'ëndrimin" pandehuri merret në pyetje gojarisht" 1jatë marrjes në pyetje mund ti lejohet 'ë të shërehet me shënimet e tij"
Pa!ran$e&hm%ria e d%&hmi&% &% #% !andeh$ri# #ëshmia e të pandehurit nuk do të pranohet, gjegjësisht nuk do të mund të përdorët si provë në procedurë nëse ka ardhur deri te shkelja e dispozitave të 0&&0" #ispozitat e përmendura kanë të ëjnë me ndalesat e përgjithshme të cilat vlejnë në rastin e .do marrje në pyetje apo analize, pastaj in!ormimi i detyrueshëm i të pandehurit për !akte të caktuara për .ka u !ol më larë dhe për!undimisht ndalimi 'ë të pandehurit ti parashtrohen pyetje të cilat janë të pa'arta, të pa kuptueshme dhe të pasakta, si dhe ndalimin 'ë ti parashtrohen pyetje në azë të supozimeve se gjoja ka pranuar di.ka 'ë në realitet nuk ka pranuar, për .ka gjithashtu është ërë !jalë në këtë tekst"
?lera ar"$men#$e&e e d%&hmi&% &% #% !andeh$ri# >e vlerësimin e rëndësisë së të pandehurit si provë në rastin konkret nënkuptojmë vlerësimin të cilin e arumenton dëshmia e të pandehurit në rastin konkret duke marrë në konsideratë të jitha provat tjera në dispo%icion për rastin si dhe !aktet të cilat orani i procedurës penale I ka vërtetuar me perceptimin e vet& Vet vlera argumentuese e dëshmisë së të pandehurit si provë vështrohet në kuadër të parimit të vlerësimit të lirë të provave me .rast, pa marrë parasysh përmajtjen e dëshmisë së pandehurit, ajo dëshmi vlerësohet si .do provë tjetër në procedurën penale" D%&hmi#ari dhe e&!er#i Detra e dëshmitarit dhe ekspertit është )ë të para)iten para prokurorit publik kur ata të !tohen për të dhënë deklaratat dhe shprehur mendimet për rrethanat e veprës penale&/e 0&&0 rregullohet marrja në pyetje e dëshmitarit, mrojtja e tij dhe e të dëmtuarit dhe ekspertiza" /e rastin e marrjes në pyetje të dëshmitarit dhe ekspertit, ata para prokurorit pulik nuk japin etimin" >duksionin dhe kontrollin mjekësor, përve. rasteve, analizat psikiatrike, molekulare dhe gjenetike dhe të 2#N-së mund ti urdhëroj vetëm gjy'tari i procedurës paraprake, vetëm kur dëshmitari apo i dëmtuari japin pël'imin policisë apo prokurorit pulik për këto veprime" Nëse dëshmitari apo eksperti nuk i përgjigjet thirrjes ose re!uzojnë të para'iten pa ndonjë arsyetim, prokurori pulik është i autorizuar t ndërmerr masat e parapara" +h'iptimi i gjoës me të holla, apo i dënimit me urg mund ta urdhëroj ekskluzivisht gjy'tari procedurës paraprake me kërkesë të prokurorit pulik" &ër!undimisht prokurori pulik mund të vendos 'ë ta !tojë të pandehurin mrojtësin e tij dhe të dëmtuarin 'ë të jenë të pranishëm gjatë marrjes në pyetje të dëshmitarit apo ekspertit" 5on#rolli dhe onf&imi i !%roh&h%m Nocioni i on#rolli# dhe lloje# e #ij ;astisja apo kontrolli si veprim hetimi është një ndër veprimet më të rëndësishme të argumentimit i cili në kuadër të procedurës penale shumë shpesh zatohet" 2rsyet për këtë 'ëndrojnë në !aktin se ky veprim hetimor duke pas parasysh përmajtjen e tij para'et mënyrë jashtëzakonisht e$kase 'ë për nevojat e procedurës penale në mënyrë procedurale të pranueshme zulohen dhe $ksohen ojektet apo gjurmët e veprës penale, ose
zulohet kryesi i veprës penale" Në teorinë e së drejtës së procedurës penale për kontrollin apo astisjen thuhet se është hetim material ndaj personave dhe sendeve i cili ndërmerret me 'ëllim të zulimit të gjurmëve të veprës penale apo të ojekteve të rëndësishme për procedurën penale ose me 'ëllim të kapjes së kryesit të veprës penale" KPPK, i njeh dy lloje të kontrollit në bazë të objektit të kontrollit si vijon:
a" kontrolli apo bastisja e shtëpisë* lokaleve tjera dhe pasurisë# b" kontrolli apo bastisja personale (kontrolli i personave"& 5$&h#e# !%r 'a&#i&je a!o on#roll 1ushtet për kontroll apo bastisje janë rreulluar ashtu )e sipas të cilit j)tari i procedurës paraprake mund ta urdhëroj bastisjen e shtëpisë* lokaleve tjera dhe pasurisë së personave të caktuar nëse ek%iston dshimi i ba%uar se ai person ka krer vepër penale e cila ndi)et sipas detrës %rtare dhe nëse ek%iston mundësia reale )ë re%ultati i bastisjes të jetë arrestimi I atij personi apo %bulimi dhe kon/skimi i provave të rëndësishme për procedurën penale& &randaj krahas dyshimit të azuar se personi i caktuar ka kryer vepër penale e cila ndi'et sipas detyrës zyrtare, kërkohet edhe ekzistimi i të ashtu'uajturës mundësi reale* 'ë rezultati i astisjes të jetë arrestimi atij personi gjegjësisht zulimi dhe kon$skimi i provave të rëndësishme për procedurën penale" 1jithashtu gjy'tari i procedures paraprake mund ta urdhëroj astisjen e shtëpisë, lokaleve tjera dhe pasurisë së personit i cili nuk është i dyshuar se ka kryer vepër penale, në dy raste: B"kur realisht esohet se rezultat i astisjes do të jetë arrestimi i të pandehurit ose% D"kur është e domosdoshme të ruhet prova e veprës penale ose të kon$skohen ojektet e caktuara të cilat nuk mund të ruhen, apo të merren pa astisje dhe kur ekziston mundësia reale 'ë provat apo ojektet e tilla të gjenden në lokalet apo pronën e cila duhet të kontrollohet" 0ontrolli personal i personave të caktuar mund të urdhërohet nga gjy'tari i procedurës paraprake nëse ekziston mundësia reale 'ë kontrolli të ketë për rezultat zulimin e gjurmëve apo kon$skimin e provave të veprës penale"
7a&#i&ja a!o on#rolli !a $rdh%r #% "j(a#%& Nëse është e domosdoshme policia, nëse është e domosdoshme mund të hyjë në shtëpi dhe lokale tjera të personit dhe ta kryej kontrollin në masën e duhur, nëse është e domosdoshme edhe pa urdhrin e gjy'tarit të procedurës paraprake:
&nëse personi vullnetarisht dhe me vetëdije pajtohet me kontrollin# G&nëse personi thërret në ndihmë# H&nëse krerësi është kapur në krerje të veprës penale duhet të arrestohet pas ndjekjes# &nëse arset e siurisë së njerë%ve dhe pasurisë e kërkojnë këtë dhe # 6&nëse personi kundër të cilit është dhënë urdhri për arrestim jendet në shtëpinë apo lokalet tjera& Në rastet e përmendura nuk përpilohet procesverali nëse nuk është kryer kontrolli, mirëpo personit i jepet shënimi zyrtarë në të cilin theksohen arsyet e hyrjes në shtëpi dhe lokale tjera" Nëse gjatë hyrjes në shtëpi dhe lokale tjera të personit është kryer gjithashtu edhe kontrolli janë paraparë si përjashtim të ashtu'uajturat situatë urgjente*kur policia gjy'ësore së jashtmi mund ta $lloj kontrollin në azë të lejes me gojë të gjy'tarit të procedures paraprake" Këto janë:
&pamundësia për ta marrë me kohë urdhrin me shkrim për kontroll# G&ek%istimi i rre%ikut real na shtrja e cila mund të sjellë humbjen e provave apo rre%ikun për jetë dhe shëndet të njerë%ve& 1jithashtu, përjashtimisht kontrolli mund të kryhet pa praninë e dëshmitarëve nëse prezenca e tyre nuk mund të sigurohet menjëherë dhe nëse do të ishte rrezik 'ë të shtyhej kontrolli" 2rsyet e kontrollit pa dëshmitarë shënohen në procesveral" &olicia mund ta kryej kontrollin e njerëzve pa urdhër ose pa presence të dëshmitarëve, me rastin e zatimit të vendimit për sjelljen e dhunshme të personit apo kur e ëjnë arrestimin nëse ekziston dyshimi i azuar se ai person ka armë apo mjete tjera sulmuese, ose ka për 'ëllim ti hedhë ato, ti !shehë apo ti asgjëson ojektet të cilat nga ai kërkohen dhe duhet të kon$skohen e 'ë do të ishin provë në procedurën penale" Nëse policia ka ndërmarrë kontrollin pa urdhër me shkrim të gjykatës, ajo më së voni BD orë pas kontrollit duhet tia para'es raportin prokurorit pulik dhe gjy'tarit të procedures paraprake nëse është caktuar për rastin gjy'tari i procedurës paraprake"
Identi/kimi i personave dhe objekteve Veprimi hetimor i identi$kimit të personave dhe të ojekteve*ndërmerret atëherë kur është e nevojshme për tu vërtetuar se a mund ta identi$koj gjegjësisht njohë personin apo ojektin dëshmitari" 0y veprim hetimor mund të haset edhe me emërtimin alla!a'im me 'ëllim njohjeje-identi$kimi*"
PJE+, @5II MASAT E ;SHEHTA DHE TE5NI5E TË ?ËH9IMIT DHE HETIMIT /e'enëse ëhet !jalë për masat të cilat dukshëm prekin themelet e të drejtave dhe liritë të 'ytetarit, edhe zatimi i tyre supozon plotësimin paraprak të kërkesave të caktuara me të cilat limitohet zatimi i tyre vetëm në rastet kur marrë kushtimisht, në mënyrë tjetër nuk është e mundur të zhvillohet hetimi penal, ose zatimi i tyre ngërthen vështirësi të mëdha në vete"
Lloje# e ma&a+e #% 4&heh#a dhe #enie #% +%/h"imi# dhe he#imi# +ijim< & !otora/mi i !shehtë apo video$inci%imi# G& përjimi i !shehtë i bisedave# H& kontrolli i kutisë postare# & përjimi i telekomunikimit# 6& përjimi i komunikimit përmes rrjetës kompjuterike# & dëresa e kontrolluar postare# K& përdorimi i pajisjeve për jurmim apo vendosje# & tretimi i simuluar# M& simulimi i veprës penale të mitos# N& hetimi përmes pre%antimit të rrejshëm# & lista e numrave me thirrje tele!onike dhe# G& dhënia e shënimeve /nanciare& +hprehja 2!otora/mi i !shehtë apo video$inci%imi 2 karakteri%on vë%himin* përcjelljen apo inci%imin e individit* lëvi%jen e tij apo aktivitetet tjera na ana e pjesëtarit të autori%uar me lij të policisë j)ësore* me anë të !otora/mit apo video$inci%imit* pa dijen dhe pël)imin e së paku njërit na personat ndaj të cilëve %batohet kjo masë&
+hprehja 2përcjellje e !shehtë e bisedaveB karakteri%on përcjelljen* inci%imin apo përshkrimin e bisedave na ana e pjesëtarit të autori%uar lijor të policisë j)ësore duke sh!rtë%uar mjetet teknike pa dijen apo pël)imin e së paku njërit na personat ndaj të cilëve %batohet kjo masë& +hprehja 2kontrolli i kutisë postareB nënkupton kontrollin e letrave dhe dëresave tjera postare na ana e pjesëtarit të autori%uar lijor të policisë j)ësore* )ë mund të për!shijë sh!rtë%imin e pajisjes për inci%im rënteni& +hprehja Bdëresa e kontrolluar e dëresave postareBnënkupton dëresën e letrave dhe materialit tjetër postar na ana e pjesëtarit të
autori%uar lijor të policisë j)ësore& +hprehja 2sh!rtë%imi i aparateve lokator dhe përcjellësBnënkupton se pjesëtari i autori%uar lijor i policisë j)ësore sh!rtë%on pajisjet të cilat identi/kojnë lokalitetin e personit apo objektit për të cilin njiten& +hprehja blerje e simuluar nënkupton aktin e blerjes na personi I dshuar për vepër penale të ndonjë jësendi )ë mund të shërbejë si provë në procedurën penale* ose na personi i cili dshohet se është viktimë e veprës penale* treti me njerë%&
+hprehja 2 simulim i veprës penale$mitëB nënkupton aktin i cili është I njashëm sikurse vepra penale lidhur me mitës* përve0 )ë krhet me )ëllim të mbledhjes së in!ormatave dhe provave në procedurën penale& +hprehja 2hetimi me anë të pre%antimit të rrejshëm 2 karakteri%on interaksionin e pjesëtarit të autori%uar të policisë j)ësore i cili nuk mund të jetë i identi/kuar si pjesëtarë i autori%uar i policisë j)ësore* ose personi i cili vepron nën mbikë)rjen e pjesëtarit të autori%uar të policisë j)ësore* me personat e dshuar për vepër penale& +hprehja 2!urni%imi i listës me thirrje na numri përkatës tele!onikB shënon marrjen e të dhënave për thirrjet tele!onike të krera na numri i caktuar tele!onik# +hprehja 2dhënia e shënimeve /nanciareB nënkupton marrjen e in!ormatave na bankat apo institucionet tjera /nanciare për depo%itat* lloaritë apo transaksionet&
2ëpunësi I lejislacionit i cili jep autori%imB në kuptimin )ë ai nënkupton j)tarin e procedurës paraprake apo prokurorin publik në kuadër të autori%imit të së cilit është dhënë urdhëresa në ba%ë të kësaj kaptine# +hprehja 2objekti i urdhëresësB me të cilin shënohet personi kundër të cilit janë urdhëruar masat e !shehta dhe teknike të hetimit dhe vë%himit& Kushtet ligjore për zbatimin e masave të vëzhgimit dhe hetimit
a" dshimi i ba%uar se personi ka krer vepër penale )ë ndi)et sipas detrës %rtare ose në rastet kur tentimi i tillë është i dënueshëm dhe personi i tillë ka tentuar të krej vepër penale e cila ndi)et sipas detrës %rtare# b" bindja se nuk ek%istojnë jasat )ë in!ormatat e mbledhura* të urdhëruara me masat ndihmëse në hetimin e veprës penale të mund të
mblidhen me veprime tjera hetuese pa vështirësi të jashtë%akonshme ose rre%ik potencial për të tjerët& 4otogra$mi i !shehtë apo videoincizimi, përgjimi i !shehtë i isedave në vendet pulike, sigurimi i listave të thirrjeve nga numri i caktuar i tele!onit, ose dhënia e shënimeve $nanciare mund të urdhërohet kundër ndonjë personi nëse :
&ek%iston dshimi i ba%uar se personi i tillë ka krer vepër penale e cila ndi)et sipas detrës %rtare apo në rastet kur tentimi është I dënueshëm dhe ai ka tentuar të krej vepër penale e cila ndi)et sipas detrës %rtare# G&ek%iston besueshmëri se in!ormatat të cilat mund të merren me masat të cilat duhet urdhëruar do të ndihmojnë në hetimin e veprës penale* kurse besohet se ato nuk mund të merren me kurr!arë masash tjera hetimore pa vështirësi të mëdha apo rre%ik potencial për të tjerët& +igurimi i listës së thirrjeve nga ndonjë numër i tele!onit apo zulimi i shënimeve $nanciare mund të urdhërohet kundër personit i cili nuk është i dyshuar në rastin kur ndaj të dyshuarit zatohen kriteret e cekura më parë dhe kur janë plotësuar kushtet e plotësuar më pare dhe nëse ekziston dyshimi i azuar 'ë: " ai person merr dhe dëron porosi të cilat rrjedhin na i dshuari apo i destinohen të dshuarit* ose merr pjesë në transaksionet /nanciare të të dshuarit# G" i dshuari e sh!rtë%on tele!onin# monitorimi i !shehtë i bisedave në vendet private* kontrollimi i dëresave postare* ndërprerja e telekomunikimeve* ndërprerja e komunikimeve me anë të rrjetit kompjuterik* dërimi i kontrolluar i dëresave postare* sh!rtë%imi I përcjelljes ose i vendosjes së mjeteve të përjimit* blerja e simuluar e ndonjë sendi* simulimi i një vepre penale të korrupsionit apo hetimi I !shehtë mund të urdhërohet kurdër personi konkret& nëse:
" ekziston dyshimi i azuar se ai person ka kryer ose në rastin kur tentimi ndëshkohet ka tentuar të kryej: a" vepër penale të dënueshme me të paktën katër vjet urgim ose b" një a më shumë vepra penale nëse janë kryer si vazhdim veprës penale të terrorizmit të kriminalitetit të organizuar: (B) shtrëngimi% (D) shkaktimi i rrezikut të përgjithshëm% (3) tregimi i materialeve pornogra$ke personave më të rinj se BF" Vjet% (E) vepër penale të !alsi$kimit të dokumenteve dhe parave%
(<) tregtim të ndaluar (F) marrja të paarsyeshme të dhuratave% (J) dhënie të paarsyeshme të dhuratave% (K) ndërhyrje në sistemet kompjuterike% (L) deklarata e rreme% (BO) ushtrim i ndikimit % (BB) ashkim criminal% (BD) pronësia, kontrolli, posedimi ose sh!rytëzimi i paautorizuar 2rmëve% (B3) mosrespektimi i kushteve për majtjen e autorizuar të armëve% (BE) marrje e rysh!etit% (B<) dhënia e rysh!etit% (BF) he'je e paligjshme e lirisë% (BJ) kalim i paautorizuar i ku$rit%
G" ekziston esueshmëria se in!ormacioni i cili do të mund të merrej me masat e urdhëruara me gjasë do të ndihmonte në hetimin e veprës penale dhe nuk do të kishte mundësi të merrej me veprime të tjera hetimore pa shkaktuar vështirësi të jashtëzakonshme apo rrezik potencial për të tjerët" 0ontrollimi i dërgesave postare, përgjimi i telekomunikimeve apo komunikimeve nëpërmjet rrjetit kompjuterik, poashtu mund të urdhërohen kundër personit i cili nuk është i dyshuar, kur kriteri i cekur dhe kushti mund të zatohen kundër të dyshuarit" dhe ekziston dyshim i bazuar se:
B)" Një person pranon ose transmeton komunikime 'ë urojnë prej të dyshuarit, dhe i dedikohen të dyshuarit% ose D)" dyshuari përdorë tele!onin e personit të tillë ose ka 'asje në sistemin kompjuterik"
A$#ori/imi !%r dh%nien e $rdhri# !%r /'a#imin e ma&a+e A$#ori/imi !%r !%rca#imin e ma&a+e #% 4&heh#a dhe #enie #% he#imi# dhe +%/h"imi# %&h#% i ndar% midi& !ro$rori# !$'li dhe "j(*#ari# #% !roced$r% !ara!rae. prokurori pulik mund të jap urdhrin për zatimin e masave si vijon: & !otora/mi i !shehtë apo video$inci%imi në vendet publike# G& përjimi i !shehtë i bisedave në vende publike# H& hetimi me ndihmën e pre%antimit të rrejshëm apo# & siurimi i listës së thirrjeve na numri i caktuar i tele!onit&
&ër dallim nga prokurori, gjy'tari i procedurës paraprake mund të jep urdhër për secilën nga masat në vijim në azë të kërkesës së prokurorit pulik, si0 janë:
& !otora/mi i !shehtë apo video$inci%imi në vendet publike# G& përjimi i !shehtë i bisedave në vendet publike# H& kontrollimi i dëresave postare# & përjimi i telekomunikimeve# 6& përjimi i komunikimeve përmes rrjetit kompjuterik# & kontrollimi i dëresave dhe porosive postare# K& sh!rtë%imin e përcjelljes ose vendosjes së mjeteve të përjimit# & blerje të simuluar të ndonjë sendi# M& simulimin të një vepre penale të korrupsionit# ose N& %bulim të të dhënave /nanciare 1jithashtu parashihet se kërkesa për zatimin e cilësdo nga masat e !shehta dhe teknike të hetimit dhe përgjimit duhet të jetë e rregulluar në !ormë të shkruar dhe duhet të përmaj in!ormatat si vijon:
(" Identitetin e pjesëtarit të autori%uar %rtarë të policisë j)ësore ose prokurorit publik i cili para)et kërkesën# (G" Deklaratën e plotë për !aktet në të cilat ba%ohet parashtruesi I kërkesës për ta arsetuar bindjen se kriteret relevante janë plotësuar# (H" Deklaratën e plotë për cilëndo kërkesë paraprake e cila ka të bëjë me personin e njëjtë dhe i cili për parashtruesin e kërkesës është I njohur si dhe për procedurat e nëpunësit të lejislacionit )ë jep autori%imin në ba%ë të këtre kërkesave& Në rastet urgjente nëse do të vinte deri te vonesa e dhënies së urdhëresës nga ana e gjy'tarit të procedurës paraprake për ato masa të !shehta dhe teknike të hetimit dhe vëzhgimit për përcaktimin e të cilave ai është kompetent dhe vonesa e tillë do të kanoste sigurinë e hetimit apo jetën dhe sigurinë e të dëmtuarit, dëshmitarit, dërguesit apo anëtarëve të !amiljeve të tyre, prokurori pulik mund të jep urdhrin e përkohshëm për ndonjë nga masat për përcaktimin e të cilave është kompetent ekskluzivisht gjy'tari i procedurës paraprake" Prdhri i tillë përkohshëm pushon së vazhduari nëse gjy'tari i procedurës paraprake nuk e kon$rmon me shkrim në a!at prej DE orëve nga dhënia e urdhrit" 1jy'tari i procedurës paraprake me rastin e kon$rmimit të urdhrit të përkohshëm të prokurorit pulik, sipas detyrës zyrtare e njerrë aktvendimin për vle!shmërinë e tij" Prdhri për zatimin e masave të !shehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit sikurse edhe kërkesa duhet të jetë i dhënë në !ormë të shkruar dhe të përmbajë: &emrin dhe adresën e një apo më shumë personave të cilët janë objekt
i urdhrit# G&llojin e masës# H&ba%ën për dhënien e urdhrit# &a!atin deri kur urdhri duhet të jetë në !u)i* por nuk u-on të jetë më jatë se N ditë na dita e dhënies së urdhrit# 6&emri i oranit të policisë j)ësore i cili është i autori%uar ta %batoj masën dhe i nëpunësitë )ë është përjejës për monitorim të %batimit të tij&
PJE+, @5IIII PRO?AT +hka'et për të cilat gjykata, mund ta re!uzoj kërkesën për prezantimin e provave janë:
$ nëse pre%antimi i provës së tillë me )ëllim të plotësimit me prova tjera është i panevojshëm ose i tepërt* sepse materia është krejtësisht e njohur# $ nëse !akti i cili do të arumentohej është i parëndësishëm për vendimin ose tashmë është arumentuar# $ nëse prova është e pakapshme apo e papërshtatshme ose# $ nëse propo%imi është para)itur me )ëllim të shtrjes së procedurës& &rova e papranueshme ve.ohet nga shkresat e lëndës dhe vuloset" &rovën e tillë gjykata e ruan ndaras nga dokumentet dhe provat tjera" &rova e ve.uar nuk mund të kontrollohet apo përdorët në procedure penale, përve. në procedurën e ankimit kundër vendimit për pranueshmërinë e proves" /e rastin e cilësdo marrjeje në pyetje apo dëgjimi, 0&&0, përcakton në mënyrë eksplicite se është e ndalur 'ë: & liria e të pandehurit për të !ormuluar dhe shprehur mendimin e tij të ndikohet nëpërmjet ke)trajtimit* lodhjes së shkaktuar* ndërhrjes /%ike* përdorimit të droës* torturës* shtrënimit ose hipnoti%imit# G& i pandehuri të kanoset me masa të ndaluara me lij# H& ë premtohet ndonjë për/tim i paparaparë me lij# & të dobësohet kujtesa e të pandehurit ose a!tësia e tij për të kuptuar&
PJE+, @I@ DËSHMITARËT >e nocionin dëshmitar duhet kuptuar personin e pa %ëvendësueshëm dhe të ndrshëm na i dshuari dhe i pandehuri* i cili me !tesë të oranit të procedures penale dëshmon për !aktet të cilat janë objekt i konstatimit në procedurë dhe i cili ka perceptime sh)isore& ?bjekt i dëshmisë së dëshmitarit jithmonë janë !aktet të cilat ai i ka vërejtur me perceptim personal (i ashtu)uajturi dëshmitar i jallë"* apo dëjuar na personat tjerë (dëshmitarë sipas dëjimit"* kurse jo eventualisht mendimet )ëndrimet dhe vlerësimet e tij& ilido person 'ë thirret si dëshmitarë është i detyruar ti përgjigjet thirrjes dhe, nëse me ligj nuk është përcaktuar ndryshe, të dëshmoj" Ahirrja e dëshmitarit ëhet duke ia dorëzuar thirrjen me shkrim në të cilën shkruan: emri dhe miemri, pro!esioni i dëshmitarit, koha dhe vendi ku duhet të vij, lënda penale lidhur të cilën !tohet, shenja se aiCajo është i !tuar në cilësi të dëshmitarit dhe paralajmërimi për pasojat e mosardhjes" &ersoni më i ri se BF" vjet !tohet në cilësi të dëshmitarit përmes prindërve të tijCsaj apo përmes për!a'ësuesit ligjor, përve. nëse kjo nuk është e mundur, për shkak të urgjencës ose për shkak të rrethanave tjera" #ëshmitari i cili për shkak të moshës sëmundjes ose invaliditetit të dhënë nuk mund ti përgjigjet thirrjes mund të merret në pyetje jashtë gjykatës"
aoni&h# n% li#era#$r%n e !roced$r%& !enale #he&ohen de#(rime# e d%&hmi#ari# &i +ijon< &detyrimi i përgjigjes në thirrje% G&detyrimi i dëshmimit, gjegjësisht dhënies së dëshmisë% H&detyrimi i dëshmitarit për ta thënë të vërtetën% &detyrimi i dëshmitarit për ta dhënë etimin ose deklaratën para dhënies së dëshmisë, mirëpo ajo nuk është domosdo e paraparë në të gjitha legjislacionet e procedurës penale" +anksionet për shkeljen e detyrimit për dëshmitarin janë të vendosura dy$sh, varësisht prej asaj se dëshmitari i !tuar në mënyrë të rregullt nuk i është përgjigjur thirrjes apo i është përgjigjur sipas rregullit thirrjes por re!uzon të dëshmoj"
P%rja&h#imi dhe lirimi n"a de#(rime# e d%&hmimi# ,d%&hmi#ari I !ri+ile"j$ar&ersonat të cilët nuk mund të merren në pyetje në cilësi të dëshmitarit dhe ata të
cilët janë të liruar nga detyrimet e dëshmimit 'uan me një emër të përashkët dëshmitarë të privilegjuar" &ersonat në vijim nuk mund të merren në pyetje si dëshmitarë: " personi i cili me deklarimin e vet do të shkelte detrën e ruajtjes së !shehtësisë %rtare ose ushtarake* derisa orani kompetent nuk e liron na k detrim# G" mbrojtësi* për atë )ë i pandehuri ia ka besuar atij në cilësi të mbrojtësit të vet* përve0 kur kërkon vetë i pandehuri dhe H" i bashkëpandehuri derisa %batohet procedurë e përbashkët&
Per&ona# *% jan% #% lir$ar n"a de#(rimi i d%&hmimi#< B) ashkëshorti legjitim dhe ashkëshorti jashtëmartesor i të pandehurit, përve. kur procedura zatohet për vepër penale për të cilën mund të sh'iptohet dënimi me të paktën pesë vjet urgim dhe ai është i dëmtuar me atë vepër penale% D) personi i gjinisë së gjakut në vijë të drejtë me të pandehurin, personat e gjinisë së gjakut në vijë anësore deri në shkallë të tretë ose gjinisë së krush'isë deri në shkallë të dytë, përve. kur procedura zatohet për vepër penale për të cilën mund të sh'iptohet dënimi me urgim me të paktën dhjetë vjet ose ai ishte dëshmitarë i veprës penale kundër !ëmijës 'ë ashkëjeton ose është i a!ërt me të apo me të pandehurin % 3) prindi adoptues ose !ëmija i adoptuar i të pandehurit, përve. kur procedura zatohet për vepra penale për të cilën mund të sh'iptohet dënimi me të paktën dhjetë vjet urgim, ose ai është dëshmitar i veprës penale kundër !ëmijës 'ë ashkëjeton, ose është i a!ërt me të apo me të pandehurin% E) personi !etar për atë .ka i pandehuri apo një person tjetër i është rrë!yer% <) mrojtësi, mrojtësi i viktimës, mjeku, punëtori social ose ndonjë person tjetër për !aktet 'ë i ka mësuar gjatë ushtrimit të veprimtarisë së tyre ku detyrohen ta ruajnë si !shehtësi atë 'ë kanë mësuar me rastin e ushtrimit të pro!esionit dhe% F) gazetari ose redaktori i cili punon me mjetet e komunikimit pulic ose një nga ndihmësit e tij% Nuk mund të jenë dëshmitarë nëse ekziston aza ligjore sipas të cilës nuk mund të jenë të liruar nga ruajtja e !shehtësisë"
1ështu prokurori publik së pari merr në petje dëshmitarët të cilët i ka !tuar vetë* kurse mbrojtja së pari merr në petje dëshmitarët të cilat i ka propo%uar vetë& +ecilës palë i jepet mundësia t3i marrë në petje dëshmitarët të cilët i ka petur pala tjetër
Ra&#e# #% d%&hmi&% &% !a!ran$e&hme #% d%&hmi#ari# Ra&#e# e #illa jan%: B) personi nuk mund të pyetet si dëshmitarë% D) personi nuk ka detyrim dëshmimi e nuk është vënë në dijeni për këtë ose shprehimisht nuk ka he'ur dorë nga kjo e drejtë, apo nuk udhëzimi dhe he'ja dorë nuk është shënuar në procesveral% 3) personi është !ëmijë, i cili nuk kupton të drejtën e tij për të re!uzuar dëshmimin ose % E) dëshmia e dëshmitarit është marrë me !orcë, me kanosje ose me ndonjë mjet tjetër të ngjashëm të ndaluar"
Dëshmitari bashkëpunues* është I dshuari apo i pandehuri lidhur me të cilin aktaku%a ende nuk është le-uar në sh)rtimin j)ësor* kurse prej tij pritet )ë jkatës t3ia pre%antoj provat: B)" Aë cilat ka gjasë ta pengojnë personin tjetër të kryej vepër penale% D)" Aë cilat ka gjasë të .ojnë në zulimin e së vërtetës në procedure penale% 3)" Aë cilat janë dhënë me pël'imin e plotë 'ë dëshmia në gjykatë të jetë e vërtetë% E)" &ër të cilat gjykata vendosë se janë të plotë dhe të vërteta ose <)" Aë cilat do të mund të 'onin në ndjekje të suksesshme të veprave penale"
Dëshmitari bashkëpunues paralajmërohet për pasojat e dhënies së dëshmisë së rreme& ?do dëshmim i tillë duhet të jetë ose në !ormë të shkruar në gjuhën e dëshmitarit ashkëpunues dhe e nënshkruar nga ai për të vërtetuar saktësinë e saj ose e incizuar në audio a videotrakë e cila për gjykatën është autentike"
PJE+, @@ M7ROJTJA E TË DËMTAURIT DHE E DËSHMITARIT /rojtja e të dëmtuarit dhe mrojtja e dëshmitarit janë institute të kohës së re të procedurës penale"
2Anonimi#e#i3 para'et pamundësinë e zulimit të in!ormatave lidhur me identitetin apo lëvizjen e të dëmtuarit apo dëshmitarit, apo identitetin ose lëvizjen e anëtarit të !amiljes së të dëmtuarit, ose dëshmitarit, ose identitetin e cilido person lidhur me të dëmtuarin ose dëshmitarin" Ma&a# e m'roj#je& &% #% d%m#$ari# dhe #% d%&hmi#ari# Në .!arëdo !azë të procedurës, prokurori pulik, paditësi privat, paditësi susidiar, i pandehuri, mrojtësi, i dëmtuari apo dëshmitari mund ti para'esin lutje me shkrim gjykatës me të cilën kërkohet masa mrojtëse ose urdhri për anonimitet nëse ekziston rreziku serioz për të dëmtuarin, dëshmitarin apo anëtarin e !amiljes së tij" 9utja e përmendur përman deklaratën me shënimin e !akteve" 1jy'tari lutjen dhe deklaratën i !ut në pliko të vulosur dhe vetëm gjy'tari dhe prokurori pulik mund të kenë 'asje në përmajtjen e myllur dhe të vulosur" &as pranimit të lutjes gjy'tari mund të urdhëroj masa mrojtëse adekuate për të dëmtuarin apo dëshmitarin, ose nëse konsideron se kjo është e domosdoshme para njerrjes së vendimit për lutjen, konvokon seancë dëgjimore të myllur për të marrë in!ormata shtesë nga prokurori, i pandehuri, mrojtësi dëmtuarit dhe dëshmitarët" Në rast se sipas lutjes lëshohet urdhëresa gjy'tari konvokon s8ance e dëgjimit të myllur gjy'tari mund të lëshoj urdhëresën për masën mrojtëse apo për anonimitet të të dëmtuarit ose dëshmitarit atëherë kur përfundon se:
& ek%iston rre%ik serio% për të dëmtuarin* dëshmitarin apo anëtarin e !amiljes së tij# G& masa mbrojtëse është e domosdoshme për tu evituar rre%iku serio% ndaj të dëmtuarit* dëshmitarit ose anëtarit të !amiljes së tij& 1jy'tari menjëherë in!ormon prokurorin pulik për cilëndo lutje 'ë e ka para'itur i akuzuari, mrojtësi, i dëmtuari, dëshmitari, paditësi privat apo paditësi susidiar, kurse ai ka të drejtë të jap rekomandime
dhe deklarata lidhur me !aktet gjy'tarit në seancën e dëgjimit ose me anë të shkresës nëse gjy'tari nuk ka urdhëruar seancën dëgjimore
4j)tari mund të lëshojë urdhrin për anonimitet vetëm nëse paraprakisht +ler%&on &e< B"ekziston rreziku serioz për dëshmitarin apo anëtarin e !amiljes së tij prandaj anonimiteti i plotë për dëshmitarin është domosdoshëm për tu evituar rreziku i tillë serioz% D"deklarimi i dëshmitarit është me rëndësi materiale për rastin dhe do të ishte e paarsyeshme 'ë mrojtja të detyrohet të vazhdoj pa të % 3"krediiliteti i dëshmitarit është plotësisht i analizuar dhe i zuluar për gjy'tarin në seancën e myllur% E"nevoja për anonimitetin e dëshmitarit me 'ëllim të sigurimit të drejtësisë është më e rëndësishme sesa interesi i pulikut, i të dëmtuarit, paditësit susidiar apo privat dhe për!a'ësuesve të tyre ligjor apo të autorizuarve 'ë ta kuptojnë identitetin e dëshmitarit me rastin e zatimit të procedures Prdhri për anonimitet duhet të jetë në !ormën e shkruar dhe nuk guon të përmaj kurr!arë in!ormate e cila do të mund të zulonte identitetin e të dëmtuarit dëshmitarit dhe anëtarit të !amiljes së tij, ose e cila do të mund të zulonte ekzistimin e rrezikut apo të ekspozonte rrezikun serioz për sigurinë kooperuese të hetimit vijues, kon$denca policor" n!ormatat në procesveral nga seancat e myllura !shihen, vulosen dhe ndahen si sekret zyrtarë menjëherë pas identi$kimit, kurse para marrjes në pyetje të të dëmtuarit apo dëshmitarëve"
PJE+, @@I E5SPERTIA >e nocionin ekspert nënkuptojmë personin pro!essional (pro!esionistin" na s!era jashtë juridike të cilin orani i procedures penale e ka urdhëruar )ë ta jap dëshminë e tij (konstatimin* mendimin* nanjëherë vetëm mendimin" lidhur me vërtetimin e !akteve të caktuara në procedurën penale të cilat mund të vërtetohen vetëm me ndihmën e dijës dhe njohurive pro!esionale& 2rsyet për thirrjen e ekspertit në procedurën penale janë pasojë e !aktit se gjykata apo organi tjetër i procedurës nuk disponon me njohuri pro!esionale adekuate
jashtë juridike apo me dije të tillë në azë të së cilës do të mund ti vërtetonte !aktet në mënyrë të pavarur, vërtetimi të cilave kërkon një dije dhe njohuri të tillë" /e nocionin ekspertizë nënkuptojmë veprimin procedural në kuadër të së cilit eksperti si person me dije shkencore dhe pro!esionale zaton njohuritë shkencore dhe pro!esionale, shkathtësitë dhe metodat në !aktet të cilat para'esin ojektin e ekspertizës" kspertiza caktohet atëherë kur për përcaktimin apo vlerësimin e ndonjë !akti të rëndësishëm është e nevojshme 'ë të merret mendimi dhe konstatimi i specialistit 'ë ka njohuri të nevojshme pro!esionale" /e këtë rast gjykata me shkrim urdhëron kërkimin e mendimit të ekspertit, sipas propozimit të prokurorit pulik, mrojtës ose sipas detyrës zyrtare" Në urdhëresë ceken !aktet të cilat duhet të konstatohen apo vlerësohen me ekspertizë si dhe personat të cilëve u esohet ekspertiza" Prdhëresa u dorëzohet palëve" &ersoni i !tuar si ekspert është i detyruar ti përgjigjet thirrjes për ta dhënë konstatimin dhe mendimin" ksperti i cili është !tuar në mënyrë të rregullt nuk vjen kurse edhe mungesën nuk e arsyeton apo nëse re!uzon ta ëjë ekspertizën mund të gjoitet, kurse në rast të mungesës së paarsyeshme mund të detyrohet me !orcë 'ë të vij" 2rsyeja për përjashtim të ekspertit, ka të ëjë gjithashtu me personat të cilët kanë të njëjtin punëdhënës sikurse i pandehuri dhe dëmtuari dhe personat të cilët janë të punësuar te i dëmtuari apo pandehuri" /irëpo ligji nuk e përjashton mundësinë 'ë në rolin e ekspertit të sh!a'et personi i cili paraprakisht është marrë në pyetje si dëshmitarë" =akonisht personi 'ë është marrë në pyetje si dëshmitarë nuk mund të jetë i emëruar si ekspert"
Lloje# e de#(r$e&hme #% e&!er#i/a+e B" kontrolli dhe oduksioni i ku!omës post mortem% D" analizat toksikologjike% 3" kontrolli i lëndimeve trupore dhe kontrolli mjekësor"
5on#rolli dhe o'd$&ioni !o&# mor#em i $4om%&< 0ontrollin dhe oduksionin post mortem të ku!omës e urdhëron gjykata" 0ontrolli dhe oduksionin post mortem i ku!omës gjithmonë ndërmerret kur ekziston dyshimi apo është e 'artë se vdekja është shkaktuar me vepër penale ose ajo ka lidhje me kryerjen e veprës penale" Nëse trupi është, urdhërohet zhvarrosja me 'ëllim të shikimit të ku!omës dhe të autopsisë së saj" /e rastin e autopsisë së ku!omës ndërmerren të gjitha masat e nevojshme 'ë të vërtetohet identiteti i ku!omës dhe për këtë 'ëllim duhet të
përshkruhet posa.ërisht karakteristikat e jashtme dhe të rendshme trupore të ku!omës"
Ekspertimin e drejton j)tari i procedurës paraprake dhe në procesveral shënon konstatimin dhe mendimin e ekspertit" 2utopsia nuk mund ti esohet mjekut i cili e ka mjekuar të vdekurin" 2i mund të thirret gjatë autopsisë për të dhënë shpjegime për rrjedhën dhe rrethanat e sëmundjes" Anali/a# #o&iolo"jie< 2nalizat toksikologjike ëhen atëherë kur ekziston dyshimi i helmimit" /e atë rast gjykata urdhëron 'ë materiet e dyshimta të gjetura në ku!omë ose në ndonjë vend tjetër të dërgohen në institutin për helmime toksikologjike për ekspertim" /e rastin e analizës së materieve të dyshimta, eksperti për'endrohet ve.anërisht në përcaktimin e llojit, sasisë dhe e!ektit të helmit të gjetur, nëse materia e dyshimtë është gjetur në ku!omë, atëherë sasia e helmit të përdorur duhet të përcaktohet sa herë 'ë kjo është e mundur"
In&!e#imi i l%ndime+e #r$!ore dhe on#rolli mje%&or< parimisht analizën e lëndimeve trupore e ënë eksperti përmes ekzaminimit $zik por nëse kjo nuk është e nevojshme atëherë kjo duhet të ëhet në azë të in!ormacionit nga dosja" &asi 'ë eksperti të ketë ërë përshkrimin e saktë të lëndimeve, posa.ërisht duhet të jap mendimin e tij për natyrën dhe peshën e secilit lëndim dhe e!ektin e tyre të tërësishëm lidhur me natyrën dhe rrethanat e posa.me të rastit konkret, mjetin me të cilin janë shkaktuar lëndimet dhe mënyrën e shkaktimit të tyre" kontrollin mjekësor e kryen mjeku kuali$kuar apo in!ermieri në pajtim me normat e pro!esionit të mjekësisë dhe duke pasur respekt të plotë për dinjitetin e personit dhe konsideratën ndaj ndikimeve $zike dhe psikologjike në lëndimin e tij" 0ontrolli mjekësor i të pandehurit mund të zatohet pa pël'imin e tij nëse kjo është e nevojshme për vërtetimin e !akteve 'ë janë me rëndësi për procedurën penale dhe kjo nuk e ke'ëson shëndetin e tij" kzaminimi $zik i cili për!shinë përmasat trupore, si. është marrja e mostrave të gjakut gjatë kontrollit $zik mund të ëhet vetëm me urdhër të gjykatës ose me pël'im vullnetarë të personit në !jalë" 0ur është e nevojshme mostra e 6okut dhe e !olikulës, pështymës, urinës, sekretit të hundës, pjesës sipër!a'ësore të lëkurës duke për!shirë edhe zonën e ijëve, thonjtë dhe mostrat e pjesës së poshtme të thoit, si dhe mostra tjera të ngjashme të cilat nuk kërkojnë ndërhyrje trupore, ato mund të merren gjatë ekzaminimit"
/ostrat e gjakut ose mostrat e 'elizave tjera trupore të marra nga personat gjatë ekzaminimit mund të përdorën vetëm për nevoja të procedurës penale për shkak të së cilës merren ato për procedura tjera penale 'ë janë në sh'yrtim e sipër" sipër" 2to do të shkatërrohen pa vonesë, sa më shpejtë, kur nuk janë më të nevojshme për këto 'ëllime"
E&!er#i/a fnanciare kspertiza $nanciare ndërmerret atëherë kur në procedurë para'itet kërkesa për zatimin e kontrollit $nanciar të lirave a!ariste" Në rast të nevoje për kryerjen e ekspertizës $nanciare, gjykata e udhëzon ekspertin për 'ëllim dhe !ushëveprim të kontrollit $nanciar si dhe !akteve dhe rrethanave duhet të vërtetohen" Nëse për kontrollin pro!esional të lirave a!ariste të ndërmarrjes ose personit juridik është e nevojshme të paraprakisht të rregullohen llogarit e tyre, shpenzimet e kryerjes së asaj pune ien në arrën e ndërmarrjes a!ariste apo personit tjetër juridik"
PJE+, @@II PROCEDURA E A5UIMIT A#a$/a F Nocioni >e nocionin aktaku%ë duhet kuptuar kërkesën e shkruar dhe të përpiluar në !ormën e caktuar lijore të Prokurorit publik nën kushtet e caktuara me lij* dhe të dëmtuarit si paditës me )ëllim të caktimit të sh)rtimit j)ësor kundër personit të caktuar si i pandehur për shkak të veprës së caktuar penale& ,ktaku%a para)et aktin themelor procedural të aku%imit në procedurën e rreullt penale&
N"ri#ja e a#a$/%& &as për!undimit të hetimit ose kur prokurori pulik konsideron se in!ormacionet me të cilat ai disponon për veprën penale dhe kryerësin e saj para'esin azë të mja!tueshme për ngritjen e aktakuzës, procedura para gjy'it mund të zatohet vetëm në azë të aktakuzës së ngritur nga prokurori pulik"
A#a$/a !%rm'an< !%rm'an< B) mrin dhe miemrin e të pandehurit dhe të dhënat e tij personale% D) Aë dhënat nëse është sh'iptuar paraurgimi dhe sa kohë ka zgjatur ose masat e urdhëruara, urdhëruara, nëse ai ndodhet në liri dhe nëse ai është liruar para ngritjes së aktakuzës, sa është majtur në paraurgim% 3) mërtimin ligjor të veprës penale% E) 0ohën dhe vendin e kryerjes së veprës penale, ojektin në të cilin është kryera dhe mjetin me të cilin është kryevepra penale si dhe rrethanat tjera të nevojshme për të përcaktuar me saktësi veprën penale% <) +hpjegimin e arsyeve për ngritjen e aktakuzës azuar në rezultatet e hetimit dhe provat 'ë vërtetojnë !aktet kryesore% F) &ërcaktimin e gjykatës ku do të mahet sh'yrtimi gjy'ësor dhe J) 7ekomandimin për provat 'ë duhet prezantuar në sh'yrtimin gjy'ësor së ashku me emrat e dëshmitarëve dhe ekspertëve, shkresat 'ë duhet leuar dhe sendet 'ë duhet marrë si provë" Nëse i pandehuri gjendet në liri, prokurori pulik në aktakuzë mund të propozoi 'ë të jepet urdhri për paraurgim, e kur i pandehuri gjendet në paraurgim, prokurori pulik mund të propozojë 'ë ai të lirohet" 2ktakuza i dërgohet gjykatës kompetente në a' kopje sa ka të akuzuar dhe mrojtës të tyre dhe një kopje për gjykatën" &rokurori pulic gjithashtu së ashku me aktakuzë dërgon edhe lëndën komplete të hetimit" /enjëherë pas pranimit të aktakuzës gjy'tari i cili e udhëhe'ë procedurën për kon$rmimin e aktakuzës, veri$kon se a është përpiluar aktakuza" Nëse gjy'tari për kon$rmimin e aktakuzës vërteton se aktakuza nuk është në pajtim me" ia kthen prokurorit pulik 'ë ti plotësoj mangësitë në a!at prej tri ditësh" /e kërkesë
të prokurorit për shka'e të arsyeshme gjy'tari mund ta shtyjë këtë a!at të paraparë" Në 'o!tëse paditësi susidiar apo privat e lëshon a!atin e përmendur konsiderohet se ka he'ur dorë nga ndjekja, dhe procedura pushon"
5onfrmimi i a#a$/%& Në momentin kur gjy'tari vlerëson se aktakuza është përpiluar ne pajtim me 0&&0, ai menjëherë e cakton seancën për kon$rmimin e aktakuzës" 1jykata menjëherë thërret të pandehurin dhe prokurorin në seancën e kon$rmimit të aktakuzës" 2ktakuza i dorëzohet të pandehurit dhe mrojtësit të tij së paku tetë ditë para seancës për kon$rmimin e saj" Në seancën e kon$rmimit thirret edhe i dëmtuari" &asi 'ë të pandehurit ti jetë dorëzuar aktakuza ai ka të drejtë: & të he)ë dorë na sh)rtimi i aktaku%ës dhe provave# G& të he)ë dorë na seanca për kon/rmimin e aktaku%ës dhe të para)esë kundërshtim me shkrim kundër aktaku%ës ose pranueshmërisë së provës# H& të va%hdohet me seancë për kon/rmimin e aktaku%ës& pandehuri gjithashtu mund të propozoj emrat e dëshmitarëve dhe ekspertëve të cilët ai dëshiron ti thërras në sh'yrtimin gjy'ësor" Në thirrje për seancën e kon$rmimit të aktakuzës gjy'tari e in!ormon të pandehurin për të drejtat e tij" Nëse i pandehuri dëshiron 'ë të he'ë dorë nga sh'yrtimi i aktakuzës dhe provave, gjy'tarit parashtron dorëhe'je me shkrim së paku tri ditë para ditës së paraparë për seancën e kon$rmimit të aktakuzës" 1jy'tari merr aktvendim për pranimit të aktit të dorëhe'jes dhe anulimin e seancës së kon$rmimit nëse ai është i indur se i pandehuri i kupton pasojat e dorëhe'jes së tij" 1jy'tari për këtë menjëherë e in!ormon të pandehurin, prokurorin dhe të dëmtuarin" Nëse gjy'tari merr aktvendim për re!uzimin e aktit të dorëhe'jes së të pandehurit, seanca e kon$rmimit vazhdon sipas orarit të paraparë" Nëse i pandehuri dëshiron të he'ë dorë nga seanca e kon$rmimit dhe para'et kundërshtim me shkrim ndaj aktakuzës ose pranueshmërisë së provës ai e para'et aktin e dorëhe'jes me shkrim gjy'tarit dhe dorëzon .do kundërshtim me shkrim së paku tri ditë para ditës së seancës së kon$rmimit" 1jy'tari merr aktvendim për pranimin e aktit të dorëhe'jes nëse ai është i indur se i pandehuri i kupton pasojat e aktit të dorëhe'jes së tillë" 1jy'tari menjëherë e njo!ton të pandehurin, prokurorin dhe të dëmtuarin me vendimin dhe kundërshtimin me shkrim të të pandehurit, ia dorëzon prokurorit dhe të të dëmtuarit" Nëse gjy'tari merr vendim për re!uzim e aktit të dorëhe'jes së të pandehurit, seanca e kon$rmimit vazhdon sipas orarit të paraparë" 2ktvendimin e përmendur gjy'tari mund ta njerrë më së voni D muaj nga dita e ngritjes së aktakuzës" &rokurori dhe i pandehuri duhet të jenë të pranishëm në seancën e kon$rmimit" Aë
drejtë pjesëmarrje ka edhe i dëmtuari" Në $llim të seancës për kon$rmim të aktakuzës, gjy'tari e udhëzon të pandehurin për të drejtën e tij për të mos u deklaruar për .ështjen e tij ose të mos përgjigjet në pyetje dhe se, nëse ai deklaron për .ështjen, nuk ka për detyrë ta akuzoj vetveten ose të a!ërmin apo ta pranoj !ajësinë% të mrohet vet apo nëpërmjet ndihmës juridike nga mrojtësi sipas zgjidhjes së tij, të kundërshtoj aktakuzën dhe pranueshmërinë e provave të para'itura në aktakuzë" 1jy'tari duhet të indet se i është kumtuar të pandehurit e drejta për mrojtës dhe se të dy palët e kanë plotësuar oligimin lidhur me shpalosjen e provave" &rokurori pastaj të pandehurit ja leon aktakuzën" &asi 'ë gjy'tari indet se i pandehuri e kupton aktakuzën, të pandehurit i o!ron mundësinë ta pranoj !ajin ose të deklarohet pa!ajshëm" Nëse i pandehuri nuk e ka kuptuar aktakuzën, gjy'tari thërret prokurorin tia shpjegoj në mënyrë 'ë i pandehuri ta kuptoj pa vështirësi" Nëse i pandehuri nuk dëshiron të ëjë ndonjë deklarim lidhur me !ajin e tij, konsiderohet se ai nuk e pranon !ajësinë" pandehuri ose mrojtësi i tij dhe prokurori kanë të drejtë të japin deklarata në seancën e kon$rmimit" 1jy'tari mund të lejoj të dëmtuarin të jap deklaratë" 1jatë seancës së kon$rmimit nuk do të merret në pyetje asnjë dëshmitarë apo ekspertë dhe as të prezantohen prova të reja" 0ur i pandehuri pranon !ajësinë për të gjitha pikat e aktakuzës "j(*#ari !%rca#on &e< B" pandehuri kupton natyrën dhe pasojat e pranimit të !ajit% D" pranimi ëhet vullnetarisht nga i pandehuri pas këshillimeve të mja!tueshme me mrojtësin nëse i pandehuri ka mrojtës% 3" pranimi i !ajit mështetet në !aktet e .ështjes 'ë përman aktakuza, materialet e prezantuar nga prokurori për plotësimin e aktakuzës nga i pandehuri dhe .do provë tjetër si. është dëshmia e dëshmitarëve e para'itur nga prokurori ose i pandehuri% #uke vlerësuar pranimin e !ajësisë së të pandehurit gjy'tari mund të kërkoj mendimin e prokurorit, mrojtësit dhe të dëmtuarit" 0ur gjy'tari nuk pajtohet se janë vërtetuar !aktet, ai procedon në seancën e kon$rmimit sikur pranimi i !ajësisë të mos ishte ërë" 0ur gjy'tari pajtohet se janë vërtetuar !aktet, ai merr aktvendimin me të cilin miraton pranimin e !ajësisë nga i pandehuri"
Hedhja e a#a$/%& 1jy'tari merr aktvendim për hedhjen poshtë të aktakuzës dhe pezullimin e procedurës penale kur ai vlerëson se:
&vepra me të cilën aku%ohet nuk përbën vepër penale# G&ek%istojnë rrethana të cilat e përjashtojnë përjejësinë penale* H&ka kaluar a!ati i parashkrimit* vepra është për!shirë me amnisti apo !alje* apo ek%istojnë rrethana të tjera të cilat e penojnë ndjekjen# &nuk ka prova të mja!tueshme )ë mbështesin dshimin e ba%uar se I pandehuri e ka krer veprën për të cilën aku%ohet& 1jy'tari merr aktvendim për hedhjen poshtë të aktakuzës ose pushimin e procedurës kur vlerëson se aktakuza nuk është ngritur nga paditësi autorizuar, nëse propozimi i palës së dëmtuar ose leja e organit pulic mungon, ose është tërhe'ur apo nëse ekzistojnë rrethana të tjera të cilat përkohësisht e pengojnë ndjekjen" Në aktvendimin e gjy'tarit për hedhjen poshtë të aktakuzës mund të ushtrohet ankesë nga prokurori dhe i dëmtuari në kolegjin prej tre gjy'tarësh" Nëse ndaj vendimit të gjy'tarit për kundërshtim të aktakuzës ankohet vetëm i dëmtuari dhe ankesa është e suksesshme konsiderohet se i dëmtuari ndërmerr ndjekjen si paditës susidiar "
;orma e !rer% e a#a$/%& ,ktaku%a merr !ormën e prerë:
PJE+, @@III SH>:RTIMI 9J:>ËSOR +h'yrtimi gjy'ësor si !azë e tretë e procedurës së rregullt penale e ka rëndësinë të pjesës kryesore dhe 'endrore të procedurës penale" Në sh'yrtimin gjy'ësor sh'yrtohet kërkesa penale juridike gjegjësisht kërkohen përgjigje në pyetjet lidhur me kon$rmimin e veprës penale dhe rrethanat nën të cilat është kryer, kryesi i veprës penale dhe personaliteti i tij, dhe caktimi i sanksionit penal" ë sh)rtimin j)ësor me %batimin e parimit kontradiktor* të drejtpërdrejtë* dhe transparent* me ojë para)iten te%a e aktaku%ës dhe te%a e mbrojtjes* ndërmerren veprime arumentuese për të ardhur deri te provat të cilat janë esenciale për n-jerrjen e aktjkimit* konstatohet jendja !aktike dhe nëse nuk lindin penesa procedurale* n-irret aktjkimi me të cilin jkata në mënrë meritore sh)rton lëndën e aktaku%ës& 2ktakuza mund të nirret kështu vetëm në azë të sh'yrtimit të majtur gjy'ësor dhe si aktvendim më i rëndësishëm në procedure penale, ekskluzivisht azohet në !akte dhe prova të cilat janë prezantuar në sh'yrtimin gjy'ësor" 0jo !azë e procedurës penale për!shinë përatitjet për mbajtjen e sh)rtimit j)ësor* sh)rtimi j)ësor* marrja e aktjkimit* dhe shpallja e aktjkimit& +h'yrtimin gjy'ësor e cakton kryetari i trupit gjykues me urdhër, menjëherë pasi 'ë aktakuza të marrë !ormën e prerë"
S$!o/ime# !%r m'aj#jen e &h*(r#imi# "j(*%&or #rejtpërdrejtë para $llimit të sh'yrtimit gjy'ësor është e nevojshme të vërtetohen supozimet për majtjen dhe zhvillimin rregullt të tij" +upozimet për majtjen e sh'yrtimit gjy'ësor ka të ëjë me praninë e sujekteve të caktuara të procedurës penale" 0ryetari i trupit gjykues hap seancën, shpallë .ështjen për gjykim në sh'yrtim gjy'ësor dhe përërjen e trupit gjykues, pastaj konstaton nëse kanë ardhur të gjitha personat e thirrur dhe kur nuk kanë ardhur veri$kon se a u janë dorëzuar !tesat dhe a e kanë arsyetuar mosardhjen e tyre" /osardhja e prokurorit pulik në sh'yrtim gjy'ësor ka për pasojë shtyrjen e sh'yrtimit gjy'ësor" Nëse në sh'yrtimin gjy'ësor nuk para'itet paditësi susidiar, paditësi privat, ose për!a'ësuesi i autorizuar i tyre, edhe përkundër !tesës me rregull, trupi gjykues me aktvendim e pushon procedurën"
&rezenca e të pandehurit në sh'yrtimin gjy'ësor është e detyrueshme" Nëse i pandehuri është !tuar me rregull, me aktvendim pezullohet procedura" &jesëmarrja e të pandehurit në sh'yrtimin kryesor është e detyruar" Nëse i pandehuri është !tuar me rregull, kurse në sh'yrtimin gjy'ësor nuk para'itet as mungesën e tij nuk e arsyeton para trupit gjykues, atëherë jepet urdhri për sho'ërimin e të pandehurit, kurse nëse ai nuk mund të sillet menjëherë atëherë shtyhet sh'yrtimi gjy'ësor dhe urdhërohet 'ë i akuzuari në sh'yrtimin e ardhshëm gjy'ësor të sillet me dhunë" /osardhja e mrojtësit në sh'yrtimin gjy'ësor dhe pamundësia e angazhimit të avokatit tjetër ka për pasojë shtyrjen e sh'yrtimit gjy'ësor" /osardhja e paarsyetuar e dëshmitarit apo ekspertit në sh'yrtimin gjy'ësor mund të ketë për pasojë sjelljen me masa të detyrimit të dëshmitarit dhe ekspertit" Në pikëpamje të majtjes së sh'yrtimit gjy'ësor, trupi gjykues do të vendos se a duhet shtyrë sh'yrtimi gjy'ësor"
Rrjedha e &h*(r#imi# "j(*%&or Veprimi procedural me të cilin $llon sh'yrtimi gjy'ësor, në kuptimin juridik është leimi i aktakuzës apo padisë" 2ktakuzën sipas rregullit e leon prokurori" Nëse i dëmtuari do të jetë i pranishëm mund ta arsyetoj kërkesën e vet pasurore juridike të tij, kurse nëse nuk ka 'en i pranishëm kërkesën e tij do ta leoj kryetari i trupit gjykues" 0ryetari i trupit gjykues veri$kon se akuzuari a e ka kuptuar aktakuzën dhe o!ron mundësinë 'ë të deklarohet se a është !ajtorë apo jo" Nëse i pandehuri nuk dëshiron tëjap kurr!arë deklarate për !ajësinë e tij do të konsiderohet se është deklaruar se nuk është !ajtor" Nga deklarata e të pandehurit varet rrjedha e mëtejmë e sh'yrtimit gjy'ësor" 0ështu nëse deklarohet se është !ajtor konsiderohet pranim i tij dhe veri$kohet mënyra vullnetare e argumentimit dhe pranimit" 0ur trupi gjykues vlerëson se kërkesat janë plotësuar, sh'yrtimi gjy'ësor vazhdon me !jalën për!undimtare të palëve" Nëse i pandehuri pranon !ajin sipas të gjitha pikave të aktakuzës në seancën e kon$rmimit të aktakuzës, kurse në sh'yrtimin gjy'ësor deklaron se nuk është !ajtor, kryetari i trupit gjykues mund ta shtyjë sh'yrtimin gjy'ësor në mënyrë 'ë ti !toj dëshmitarët dhe ekspertët" 0ur i akuzuari deklaron se nuk është !ajtor ose kur deklarimi i tij nuk i plotëson kushtet ligjore, kalohet në procedurë të provave" &rezantimi i provave ka të ëjë me të gjitha !aktet për të cilat gjykatat konsideron se janë të rëndësishme për gjykim të drejtë dhe të ndershëm" +ipas rregullit, së pari prezantohen provat të cilat i ka propozuar prokurori, pastaj pasojnë provat të cilat i ka propozuar mrojtësi apo i akuzuari, dhe pastaj provat 'ë ka urdhëruar gjykata të mlidhen sipas detyrës zyrtare" &as marrjes në pyetje të dëshmitarit dhe ekspertit dhe të prezantimit të provave materiale merret në pyetje i pandehuri i cili ka deklaruar se nuk është !ajtor si dhe i pandehuri i cili ka dhënë deklarimin e tillë por 'ë nuk është pranuar " &alët dhe të dëmtuarit gjatë sh'yrtimit gjy'ësor mund të propozojnë 'ë të kryhet
inspektimi dhe !aktet e reja dhe të merren provat e reja" Në sh'yrtimin gjy'ësor drejtpërdrejti merren në pyetje edhe dëshmitarët, kurse ekspertët mendimin dhe konstatimin e shprehin me gojë" dëmtuari jep deklarimin e tij në cilësi të dëshmitarit para se të merreshin në pyetje dëshmitarët tjerë" Në sh'yrtimin gjy'ësor është e lejuar edhe prezantimi i !shehtë i provave duke leuar procesveralin për dëshmitë e dëshmitarit apo të ekspertit nga dëgjimet e mëhershm, apo me leimin e procesveralit për vëzhgimin, kontrollin e anesës, apo kon$skimin e ojekteve" &as për!undimit të procedurës të dëshmimit kalohet në !jalën për!undimtare" 4jala për!undimtare para'et pjesë shumë të rëndësishme të aktiviteteve procedurale në sh'yrtimin gjy'ësor" /e rastin e diskutimit prokurori, i dëmtuari, mrojtësi, dhe krejtësisht në !und i pandehuri" &ër!undimin e sh'yrtimit gjy'ësor e shpallë kryetari i trupit gjykues dhe pastaj pas së cilës gjë gjykata tërhi'et në seancën për këshillim dhe votim me 'ëllim të njerrjes së aktgjykimit"
PJE+, @@I5 A5T9J:5IMI ,ktjkimi është vendimi më i rëndësishëm i cili n-irret në procedurën penale dhe me të vendoset për objektin themelor dhe sekondar të procedurës penale& 2ktgjykimi merret pas për!undimit të sh'yrtimit gjy'ësor dhe pasi 'ë të jetë tërhe'ur trupi gjykues në seancën për këshillim dhe votim për ta marrë aktgjykimin" /arrja e aktgjykimit është në kompetencë ekskluzive të gjykatës" ,ktjkimet ndahen në meritore (thelbësore"* dhe !ormale (procedurale"& /e aktjkime meritore zgjidhet esenca (lat" in merito), e .ështjes penale në atë kuptim 'ë është kryer vepër penale, a është !ajtor pandehuri, dhe ndaj të pandehurit a mund të zatohet sanksioni penal" /e aktjkim !ormal zgjidhet lënda penale, sepse nuk ekzistojnë supozimet procedurale për të"
,ktjkimet meritore janë: aktjkime me të cilat i pandehuri shpallet Fajtor& Dhe aktjkime me të cilat i pandehuri lirohet na aktaku%a " ,ktjkimi !ormal apo procedural është aktjkim me të cilin aktaku%a hedhet poshtë& #uke pranuar parimin e drejtpërdrejtë ligji ka paraparë 'ë gjykata aktgjykimin e mështet vetëm në !akte dhe prova të cilat prezantohen në sh'yrtimin gjy'ësor" gjithashtu gjykata është e detyruar 'ë .do provë ta vlerësoj me ndërgjegje dhe individualisht,kurse lidhur me provat tjera dhe në azë të vlerësimit të tillë ta njerrë për!undimin se a është argumentuar ndonjë !akt" 2ktgjykimin e shpallë kryetari i trupit gjykues menjëherë pasi të jetë njerrë ai, kurse nëse kjo
nuk është e mundur atëherë e shtynë shpalljen e aktgjykimit më së shumti tri ditë" aktgjykimi i cili shpallet duhet të përpilohet me shkrim në a!at prej B< ditësh pasi 'ë të jetë shpallur, nëse i pandehuri është në paraurgim, gjegjësisht në a!at prej 3O ditësh në rastet tjera" 2ktgjykimi i përpiluar me shkrim duhet të ketë: hrjen* diapo%itivin dhe arsetimin&
A#"j(imi me #% cilin re4$/ohe# a#a$/a 2ktgjykimin, me të cilin re!uzohet aktakuza, gjykata e njerrë atëherë kur ekzistojnë pengesa procedurale për sh'yrtimin e ojektit kryesor të procedurës penale" ,rset për marrjen e aktjkimit me të cilin re!u%ohet aktaku%a janë: nëse prokurori 'ë nga $llimi deri në për!undim të gjykimit të përgjithshëm e ka tërhe'ur aktakuzën% nëse dëmtuari ka he'ur dorë nga propozimi% nëse i akuzuari për të njëjtën vepër tashmë është dënuar me !ormën e prerë, i liruar nga aktakuza apo procedura kundër tij me aktvendim të !ormës së prerë është pezulluar dhe %nëse i akuzuari me amnisti, !alje është liruar nga ndjekja, ose është parashkruar apo nëse ekzistojnë rrethana tjera të cilat pengojnë ndjekjen penale"
A#"j(imi me #% cilin i a$/$ari lirohe# n"a a#a$/a 2ktgjykimi lirues (lat" lieratorna), me të cilin personi lirohet nga aktakuza për arse: nëse vepra për të cilën është akuzuar nuk para'et vepër penale% nëse ekzistojnë rrethanat të cilat përjashtojnë përgjegjësinë penale% apo nëse nuk është vërtetuar se i akuzuari ka kryer vepër penale për të cilën është akuzuar"
A#"j(imi me #% cilin i a$/$ari &h!alle# 4aj#or 2ktgjykimi me të cilin i akuzuari shpallet !ajtor, gjithashtu është aktgjykim meritor me të cilin zgjidhet ojekti kontestues" 2ktgjykimi me të cilin i akuzuari shpallet !ajtorë merret pasi 'ë gjykata të vërtetoj se i akuzuari ka kryer vepër penale për të cilën është akuzuar dhe se është !ajtor për veprën për të cilën është akuzuar" 2ktgjykimi me të cilin i akuzuari shpallet !ajtor mund të jetë: aktjkim dënues* apo aktjkim me të cili personi shpallet !ajtor dhe dënohet me lartësi dhe lloj të caktuar të dënimit (lat& condemnatorna"# dhe aktjkimi me të cilin i aku%uari shpallet !ajtor për veprën e caktuar penale* por lirohet na dënimi me dispo%itat e 1odit Penal&
PJE+, @@5 MJETET JURIDI5E >jeti juridik është mjet i këtij lloji me të cilin palët dhe personat tjerë të autori%uar e thejnë vendimit e n-jerrë në procedure penale me )ëllim )ë ai të ndrshohet apo të abroohet& Aeoria e të drejtës së procedurës penale e njeh ndarjen e mjeteve juridike në: G. Mje#e #% rre"$ll#a dhe . mje#e #% ja&h#%/aon&hme j$ridie.
>e mjet të rreullt juridik hedhet poshtë vendimi i cili ende nuk ka marrë !ormën e prerë* dhe )ëllimi i tij është rish)rtimi i korrektësisë së vendimit j)ësor para !ormës së tij të prerë& >e mjete të jashtë%akonshme juridike thhen vendimet e !ormës së prerë& /jetet e jashtëzakonshme juridike sh!rytëzohen në masë të ku$zuar dhe me përjashtime kundër vendimeve gjy'ësore të cilat tashmë kanë marrë !ormën e prerë" >jetet e rreullta juridike janë: ankesa lidhur me aktjkimin e shkallës së parë# ankesa lidhur me aktjkimin e jkatës së shkallës së dtë dhe ankesa kundër aktvendimit& 1urse mjetet e jashtë%akonshme juridike janë: rishikimi i procedures penale# %butja e jashtë%akonshme e dënimit# kërkesa për mbrojtjen e lijshmërisë& $ Mje#e# j$ridie &$&!en/i+e dhe jo &$&!en/i+e) mjeti juridik suspensiv e shtnë ek%ekutimin e vendimit të kundërshtuar& >jeti juridik jo suspensiv nuk e shtnë ek%ekutimin e vendimit& +ipas rregullit, mjetet juridike të rregullta janë suspenzive, kurse mjetet juridike të jashtëzakonshme janë jo suspenzive" $ mje#e# j$ridie de+ol$#i+e dhe jo de+ol$#i+e) mjeti juridik jo devoutiv ka për pasojë se me rastin e mjetit juridik në 0ështjen penale jkohet para jkatës më të lartë e jo para asaj jkate e cila e ka marrë vendimin tashmë të kundërshtuar" /jet juridik jo devolutiv është ai për të cilin vendos e njëjta gjykatë e cila edhe e ka marrë vendimin i cili
kundërshtohet"
$ mje#e# j$ridie #% !lo#a dhe jo #% !lo#a) mjeti juridik i plotë mund të deklarohet na të jitha ba%at lijore* kurse mjeti juridik jo i plotë vetëm na disa ba%a& >jetet juridike të rreullta sipas rreullit janë të plota* kurse mjeti juridik i jashtë%akonshëm është jo i plotë& Procedura për mjet juridik për na natra e saj është !akultative* e jo obliative& Ane&a lidh$r me a#"j(imin e &hall%& &% !ar% dhe &hall%& &% d(#% ,nkesa lidhur me aktjkimin e shkallës së parë është e rreullt suspensive* devolutive dhe është mjet juridik i plotë me të cilin sujektet e mjetit juridik kërkojnë nga gjykata e shkallës së dytë 'ë për shkak të mangësive të caktuara në gjykimin e shkallës së parë apo në procedurën e shkallës së parë të aktgjykimit të sh'iptuar të rish'yrtohen apo arogohen plotësisht ose pjesërisht" &aditësi i autorizuar mund të para'esë ankesë si për dëmin ashtu edhe në doi të akuzuarit" 2nkesa e cila deklarohet nga sujektet e autorizuara konsiderohet e lejueshme" 2nkesa mund të deklarohet renda B< ditëve nga dita e dërgimit të kopjes së aktgjykimit" 2nkesa e deklaruar në a!atin ligjor konsiderohet si ankesë në kohën e duhur" &ërmajtja e ankesës është e përcaktuar me ligj"
Ane&a d$he# #% !%rm'aj%< (B)" Aë dhënat për aktgjykimin i cili ankimohet% (D)" 2rsyet - azën e ankimit në aktgjykim% (3)" 2rsyetimin e ankesës% (E)" &ropozimin për prishje të tërësishme ose të pjesërishme të aktgjykimit ose për ndryshimin e tij% (<)" Nënshkrimin e ankuesit" Në ankesë mund të theksohen !aktet dhe provat e reja, por parashtruesi i saj është detyruar ti theksoi arsyet se përse ato më herët nuk i ka përmendur
A#"j(imi m$nd #% $nd%r&h#ohe# !%r &ha #%< +hkeljes esenciale të dispozitave të procedurës penale% shkeljes së ligjit penal% vërtetimit të gauar dhe jo të plotë të gjendjes !aktike% vendimit për sanksionet penale, kon$skimit të doisë pasurore të $tuar me vepër penale, për shpenzimet e procedurës penale, për kërkesën pasurore juridike, si dhe për shkak të urdhrit për shpalljen e aktgjykimit përmes shtypit, radios apo televizionit"
Shelje# e&enciale #% di&!o/i#a+e #% !roced$r%& !enale) këto shkelje mund të jenë asolutisht të rëndësishme (ndërmjet shkeljes së ligjit procedural dhe kundërshtimit të aktgjykimit ekziston lidhja shkakore), dhe relativisht të rëndësishme (lidhja shkakore ndërmjet shkeljes dhe aktgjykimit duhet të përcaktohet në kuptimin se a ka 'enë ajo shkelje, shkelje apo ka mundur të jetë me ndikim në marrjen e aktgjykimit të drejtë dhe ligjor)" +hkeljet asolute janë cekur në mënyrë taksative në 9igj dhe të tilla janë dymëdhjetë% shkeljet relative 'enësore pukjanë të cekura në mënyrë taksative në ligj, por janë përcaktuar me klauzolën e përgjithshme" shkeljet e esenciale të dispozitave të procedurës penale mund të jenë azë për arogimin e aktgjykimit të shkallës së parë dhe kthimin e lëndës gjykatës së shkallës së parë në rigjykim, dhe në rivendosje "
Shelja e li"ji# !enal +hkelja e ligjit penal është ajo kur gjykata gaimisht e ka zatuar dispozitën penalo-juridike apo nuk e ka zatuar !are" +hmangia jo e drejtë e gjendjes !aktike e nën dispozitave të ligjit penal e cila ka si pasoj rish'yrtimin e aktgjykimit të shkallës së parë" 1jendja !aktike e vërtetuar në mënyrë të gaueshme dhe jo të plotë, mund të jetë azë për arogimin e aktgjykimit të shkallës së parë dhe kthimit e lëndës në gjykatën e shkallës së parë pë rigjykim dhe rivendosje, gjegjësisht rish'yrtim" 1jendja !aktike e vërtetuar në mënyrë jo të plotë kur gjykata e shkallës së parë ka ërë lëshim me rastin e vërtetimit të ndonjë !akti vendimtar ose nuk i ka prezantuar të gjitha provat e rëndësishme për argumentet vendimtare të cilat i ka kon$rmuar" 2ktgjykimi mund të kundërshtohet për shkak të vendimit për sanksione penale, mjeteve sporadike të procedurës penale, (shpenzimet dhe kërkesa pasurore juridike), si dhe urdhëresat ër shpalljen e aktgjykimit përmes shtypit, radios dhe televizionit" /e rastin e kësaj aze të ankesës, aktgjykimi i shkallës së parë mund të rish'yrtohet" &rocedura sipas ankesës, zhvillohet në dy pjesë: procedura para jkatës së shkallës së parë* para jkatës e cila e ka n-jerrë vendimin e kundërshtuar dhe procedura para jkatës së shkallës së dtë&
Proced$ra !ara "j(a#%& &% &hall%& &% !ar% 1 parashtrohet gjykatës e cila e ka sh'iptuar dënimin e shkallës së parë me numër të mja!tueshëm të kopjeve për gjykatën si dhe për palën kundërshtare dhe
mrojtësin" &jesa e dytë dhe më e rëndësishmja e procedurës ankimore zhvillohet para gjykatës së ankesës apo të shkallës së dytë" 1jykata e shkallës së dytë merr vendimin në seancën gjy'ësore apo dëgjimore" +eanca $llon me raportin e gjy'tarit raportues mi !aktet" 1jithashtu në punën e kësaj seance mund të për!shihet edhe pala edhe mrojtësi" &ër seancën gjy'ësore in!ormohet prokurori, i akuzuari dhe mrojtësi" /osardhja e palëve dhe mrojtësit të !tuar në mënyrë të rregullt, nuk e pengon majtjen e seancës" Në seancën gjy'ësore në të cilën prezantojnë palët dhe mrojtësi mund të ky.et puliku vetëm nën kushtet ligjore" /arrja në pyetje para gjykatës së shkallës së dytë mahet vetëm nëse është e nevojshme 'ë për shkak të gjendjes !aktike të vërtetuar gaimisht dhe në mënyrë jo të plotë midis provave të reja apo përsëriten provat e prezantuara më parë ndonëse ekzistojnë shka'et e arsyeshme 'ë lënda të mos i kthehet gjykatës së shkallës së parë në rigjykim"
Ane&a !%r a#"j(imin e "j(a#%& &% &hall% &% d(#%, është e lejuar jashtëzakonisht" 0jo ankesë i para'itet 1jykatës +upreme të 0osovës" Nëse gjykata e shkallës së parë ka sh'iptuar dënimin me urgim a!atgjatë, por nëse është vërtetuar dënimi i tillë% nëse gjykata e shkallës së dytë ka konstatuar gjendjen !aktike më ndryshe e jo ashtu me gjendje !aktike të kon$rmuar ka njerrë aktgjykimin% nëse gjykata e shkallës së dytë e ka ndryshuar aktgjykimin e shkallës së parë me të cilin i akuzuari është liruar nga ankesa dhe ka sh'iptuar dënimin me të cilin e shpallë !ajtorë" Ane&a $nd%r a#+endimi# +ipas 0&&0, ankesa kundër aktvendimit është e lejueshme në rastin e disa aktvendimeve, gjegjësisht kundër disa aktvendimeve" 0y mjet juridik është i përjashtuar" #uke pasur parasysh se në procedurën penale merren shumë aktvendime, ligji parasheh se kundër aktvendimeve të gjy'tarit paraprak dhe kundër të tjerave të njerra në shkallën e parë, palët dhe personat, të drejtat e të cilëve janë cenuar gjithmonë mund ti kundërshtojnë kur në këtë ligj nuk është ndaluar në mënyrë eksplicite ankesa" 0y ishte grupi i parë aktvendimeve në pikëpamje të të cilave, me ligj është rregulluar në tërësi procedura e ankesës" 1rupin e dytë e përëjnë ato aktvendime, të cilat në procedure paraprake i njerr kolegji i të treve" /e ligj parashihen përjashtimet në kuptim të para'itjes së ankesës edhe për vendimin e tillë" &ra, në grupin e dytë hyjnë ato aktvendime, të cilat i njerr 0olegji jashtëgjy'ësor dhe kundër të cilave, zakonisht nuk lejohet ankesa " 1rupin e tretë e përëjnë ato aktvendime, të cilat nirren me 'ëllim të përgatitjes së sh'yrtimit gjy'ësor dhe aktgjykimit dhe të cilat mund të kundërshtohen vetëm me ankesë kundër aktgjykimit, përve. nëse me 0&&0 nuk është paraparë ndryshe"
R%nd%&ia dhe $!#imi i mje#i# #% ja&h#%/aon&h%m j$ridi &asi 'ë të jetë para'itur mjeti i rregullt juridik, dhe të jetë njerrë vendimi për të, apo kur sujektet e autorizuara nuk e sh!rytëzojnë këtë të drejtë, aktvendimi i gjykatës merr !ormën e prerë" &randaj me aktvendimin e !ormës së prerë theksohet se nuk mund të sh'yrtohet më" 4orma e prerë e aktvendimit ka karakter të sigurisë juridike, për arsye se .do procedurë penale në momentin e caktuar duhet të jetë e për!unduar" 1jithashtu, !orma e prerë është edhe supozim për ekzekutimin e aktvendimit" Vetëm përjashtimisht mund të sh'yrtohet aktvendimi i gjykatës, pas !ormës së prerë, me anë të mjeteve të jashtëzakonshme juridike" 2ktvendimi i !ormës së prerë mund të jetë padrejtë kur ai azohet në konstatimet jo të sakta të gjendjes !aktike apo kur me aktvendimin e gjykatës shkelet ligji"
Njihen #ri mje#e #% ja&h#%/aon&hme j$ridie< 2 përsëritjen e procedurës penale % - zutja e jashtëzakonshme e dënimit% - kërkesa për mrojtje të ligjshmërisë" P%r&%ri#ja e !roced$r%& !enale Në raste të caktuara dhe sipas kushteve të parapara me 0&&0, procedura penale e kryer me aktvendimCaktgjykim të !ormës së prerë mund të përsëritet me kërkesë të personit të autorizuar" &ërsëritja e procedurës penale para'et kthimin e procedurës së !ormes së prerë, të kryer, në një !azë të mëparshme të procedurës dhe zhvillim të serishëm të procedurës nga ajo !azë" Në këtë kuptim, procedura penale e cila ka për!unduar me !ormën e prerë të aktvendimit apo aktgjykimit, me kërkesë të personit të autorizuar, mund të përsëritet vetëm në rastet dhe nën kushtet e parapara me ligj" Në kuadër të këtij mjeti të jashtëzakonshëm juridik dallojm:
- rish'yrtimin e aktgjykimit të !ormës së prerë, pa procedurë penale% - vazhdimin e procedurës penale (nëse ajo është ndërpre për shkak të ekzistimit të ndonjë pengese !ormale, psh" kompetenca reale e gjykatës% - përsëritja e procedurës penale të për!unduar me aktvendim të !ormes së prerë (psh" në rastin kur prokurori pulik he' dorë nga aktakuza, kurse më vonë dëshmohet se he'ja dorë e tij nga aktakuza ka 'enë rezultat i veprës penaleke'përdorim i pozitës zyrtare të prokurorit pulik% - përsëritja e procedurës penale të për!unduar me aktgjykim të !ormes së prerë në doi të të pandehurit (psh" nëse prezantohen !aktet apo provat e reja, të cilat e arsyetojnë lirimin e të dënuarit ose mundësojnë dënimin e tij më të lehtë ligjor,
apo edhe përjashtimisht, në dëm të të akuzuarit (psh" nëse aktgjykimi i !ormes së prerë ka 'enë i azuar në dëshmi të rreme të dëshmitarit, kurse dëshmia e tillë e rreme është rezultat i veprës penale të të pandehurit kundër dëshmitarit" 0ërkesën për përsëritjen e procedurës penale mund ta para'esin palët dhe mrojtësi, kurse pas vdekjes së të dënuarit edhe prokurori pulik, pastaj ashkëshorti legjitim, 'i!ti jashtëmartesor, të a!ërmit !are$snor, i përvetësuari dhe përvetësuesi si dhe ush'yesi i personit të dënuar" 0ërkesa për përsëritje të procedurës mund të parashtrohet edhe pasi 'ë i dënuari ta ketë vuajtur dënimin, pa marrë parasysh parashkrimin, amnestimin apo !aljen (aolicionin)" &ër këtë mjet të jashtëzakonshëm juridik, (jo devolutiv), vendos gjykata e cila ka gjykuar në shkallën e pare"
Leh#%&imi i ja&h#%/aon&h%m 0y mjet i jashtëzakonshëm juridik, kur të jenë para'itur pas !ormës së prerë të aktgjykimit rrethanat të cilat nuk kanë ekzistuar në kohën e sh'iptimit të dënimit, ose ndonëse kanë ekzistuar, për to nuk ka ditur gjykata, mund të sjell deri te dënimi më i utë" 7rethanat të cilat shërejnë si azë për lehtësimin e jashtëzakonshëm të dënimit janë rrethanat e ashtu'uajtura lehtësuese dhe rrethanat tjera të cilat ndikojnë për masë apo lloj të dënimit më të utë (psh" 7rethanat personale dhe !amiljare të të dënuarit)" 0ërkesën mund ta para'es edhe prokurori pulik, i dënuari dhe mrojtësi i tij" &ër kërkesën vendos 1jykata +upreme e 0osovës" 0jo 1jykatë e re!uzon kërkesën nëse nuk janë plotësuar kushtet, kurse, nëse e miraton kërkesën, atëherë me aktvendim e ndryshon aktgjykimin e !ormës së prerë në aspektin e dënimit"
5%re&a !%r m'roj#jen e li"j&hm%ri&% /e këtë mjet të jashtëzakonshëm juridik, sulmohet shkelja e ligjit në aktgjykimin e !ormës së prerë" 0ërkesa për mrojtjen e ligjërisë para'itet për shkak të Hshkeljes së ligjit penal- të cenimit asolutisht esencial të dispozitave të 0&&0 apo H shkeljeve tjera të ligjit procedural, nëse ato shkelje ligjore kanë ndikuar në ligjshmërinë e aktvendimit gjy'ësor" &ërve. kësaj 'ë u cek, &rokurori &ulik i 0osovës, mund të para'es këtë mjet të jashtëzakonshëm juridik për shkak të .!arëdo shkeljeje të ligjit" +ubjektet të cilat mund të para)esin kërkesë janë: &rokurori &ulik i 0osovës, i pandehuri, mrojtësi edhe pas vdekjes së të akuzuarit, personat e autorizuar për para'itje të kërkesës për përsëritje të procedures" &ër kërkesën për mrojtje të ligjshmërisë vendos 1jykata +upreme e 0osovës, dhe nëse e miraton kërkesën, atëherë do ta ndryshoj vendimin aktvendimitC aktgjykimin ose do ta anuloj në tërësi, apo pjesërisht dhe lëndën do ta kthej në rigjykim në gjykatën kompetente, ose vetëm do të konstatoj se ekziston shkelja ligjore"
PJE+, E @@5I P=I 4JO7=+?< Proced$ra e &h$r#$ar Procedura e shkurtuar para jkatës komunale %batohet për veprat penale për të cilat si dënim kresor është paraparë joba me të holla apo dënimi me bur deri në tri vjet& 0ëtë procedurë, 9igji e ka rregulluar me dispozita të posa.me (të cilat nënkuptojnë shmangie nga procedura e rregullt penale, kështu psh" Në sipas procedurës së shkurtuar nuk ka hetim apo procedurë të vërtetimit të aktakuzës), zatimin adekuat të dispozitave tjera të 0&&0" Në këtë mënyrë i kontriuohet thjeshtësimit të veprimeve procedurale në rastet e veprave të lehta penale" Ndërka', aza mi të cilën janë ngritur normat materiale është rregullim i tillë i procedurës së shkurtuar, i cili siguron të drejtat dhe detyrimet e palëve, ënë rregullimin e drejtë të !akteve, e mundëson procedurën e drejtë dhe mundësinë e parashtrimit të mjeteve juridike" +peci/kë themelore e procedurës së shkurtuar është se: - 0jo procedurë iniciohet në azë të propozimit të aktakuzës së prokurorit pulik apo paditësit susidiar ose në azë të padisë private të cilën e para'et paditësi privat% - me këtë procedurë, paraurgimi mund të caktohet vetëm përjashtimisht dhe kohëzgjatja e tij zvogëlohet në kohën më të shkurtër të mundshme (para para'itjes së propozimit të aktakuzës,
paraurgimi mund të zgjas më së shumti B< ditë, kurse pas para'itjes së propozimit të aktakuzës, gjy'tari për .do muaj veri$kon se a ekzistojnë ende arsyet për paraurgim)% - sh'yrtimi gjy'ësor zhvillohet para gjy'tarit individual% - sh'yrtimi gjy'ësor mund të mahet edhe pa pjesëmarrjen e të pandehurit dhe mrojtësit të tij% - sh'yrtimi kryesor $llon me leimin e përmajtjes kryesore të propozimit të aktakuzës apo padisë private dhe, sipas mundësisë, për!undon pa u ndërpre% - ankesa lidhur me aktgjykimin mund të para'itet në a!at prej K ditësh nga dita e dërgimit të kopjes së aktgjykimit" - para caktimit të sh'yrtimit gjy'ësor, gjy'tari individual, mund t !tojë paditësin privat dhe të akuzuarin për pajtim%
Procedura e dhënies të urdhrit penal Procedura për dhënien e urdhrit penal* jithashtu para)et !ormë të shkurtuar të procedurës penale e cila %batohet në rastet e veprave të lehta penale dhe në kuadër të kësaj është e mundur )ë të pandehurit t3I sh)iptohet masa apo sanksioni penal edhe pa sh)rtimin j)ësor& +ipas natyrës së saj, procedura për lëshimin e urdhrit penal, i është dedikuar zatimit dhe për!undimit të shpejtë të procedurës së lidhur me veprat e lehta penale" &ërmes procedurës së dhënies së urdhrit penal mundësohet thjeshtësimi i sh'yrtimit të veprës penale, dhe kryesit të saj, përshpejtohet procedurës penale por edhe lehtësohet puna e legjislacionit penal"
1usht lijor për %batimin e kësaj procedure është: - 'ë të jetë në pyetje vepra penale për të cilën është paraparë dënimi me urg deri në tri vjet apo gjoa me të holla si dënim kryesor% - 'ë prokurori pulik të ketë kuptuar për veprën penale në azë të kallëzimit penal autentik% - 'ë prokurori pulik, në propozimin e aktakuzës, të ketë kërkuar nga gjykata lëshimin e urdhrit penal% - 'ë prokurori të ketë kërkuar sh'iptimin e masës apo sanksionit të caktuar penal pa sh'yrtim gjy'ësor" &rokurori pulik mund të kërkojë sh'iptimin e një a më shumë masave dhe sanksioneve penale: gjoa me të holla, ndalesa e ngasjes së automjetit, urdhri për shpalljen e aktgjykimit në media, kon$skimi i ojektit, paralajmërimi i gjykatës apo kon$skimi i për$timeve pasurore të arritura me anë të veprës penale" &ër propozimin e aktakuzës, i cili përman kërkesën për lëshimin e urdhrit penal, vendos gjy'tari individual i cili mund ta miratojë kërkesën e prokurorit pulik dhe me aktgjykim ta lëshojë urdhrin penal" Aë akuzuarit i
sh'iptohet dënimi në azë të kërkesës së prokurorit pulik" 0rahas aktvendimit për masën, urdhri penal përman edhe këshillën e mjetit juridik, gjegjësisht të drejtën në ankesë, si dhe atë se pas skadimit të a!atit të ankesës, nëse nuk është para'itur ajo, urdhri penal do të ëhet i plot!u'ishëm dhe se masa apo dënimi i sh'iptuar penal do të zatohet" &ra, kundër urdhrit penal, i akuzuari dhe mrojtësi i tij mund të parashtrojnë ankesën në a!at prej tetë ditësh" Nëse gjy'tari individual nuk e hedh poshtë ankesën, e cakton sh'yrtimin gjy'ësor dhe vepron sipas dispozitave të procedurës së shpejtë (të shkurtuar)"
Sh*i!#imi i !aralajm%rimi# #% "j(a#%& Paralajmërimi i jkatës është sanksion speci/k penal i cili mund të sh)iptohet për vepra të lehta penale" &aralajmërimi gjy'ësor sh'iptohet me aktgjykim" /e këtë aktgjykim, i pandehuri nuk shpallet !ajtor për veprën penale, por në sh'iptimin e aktgjykimit, ndër të tjera, vetëm theksohet se të pandehurit i sh'iptohet masa e paralajmërimit të gjykatës" Nëse prokurori pulic ankohet lidhur me aktgjykimin e paralajmërimit gjy'ësor në dëmë të të pandehurit, atëherë gjykata e shkallës së dytë mund të njerrë aktgjykimin me të cilin i pandehuri shpallet !ajtor dhe dënohet me urg ose dënim alternativ"
PJE+, E @@5III N% !%r"ji#h%&i !%r ndihm%n j$ridie nd%rom'%#are dhe lloje# e ndihm%& &% #ill% dihma juridike ndërkombëtare para)et rup veprimesh të llojllojshme të cilat ndërmerren në kuadër të bashkëpunimit të lejislacioneve penale me )ëllim të lu!timit të kriminalitetit& 9ënda e ndihmës juridike ndërkomëtare ka të ëjë me ndërmarrjen e veprimeve procedurale penale dhe trans!erin e personave të akuzuar dhe të dënuar" &ër këtë arsye, mund të thuhet se ndihma penalo-juridike ndërkomëtare ka shumë !orma, si. janë: - ndihma e vogël* penalo-juridike ndërkomëtare% - ekzekutimi i aktgjykimit të jashtëm% - dorëzimi i ndjekjes penale shtetit tjetër (të huaj)% dhe - ekstradimi"BEF
1jithashtu sipas kuptimit të përgjithshëm, ndihma penalo-juridike ndërkomëtare karakterizohet si: - ndihmë aktive juridike (o!rim i ndihmës juridike)% dhe - ndihmë pasive juridike (kërkimi i ndihmës juridike)"
PJE+, E @@I@ PPE+I>* * '= '= D
- nëse personit i është sh'iptuar dënimi penal apo është shpallur !ajtor me aktgjykim të !ormës së prerë dhe pastaj është liruar nga dënimi% - nëse me rastin e mjetit të jashtëzakonshëm ligjor, procedura e re është pezulluar me !ormë të prerë apo me aktgjykim të !ormës së prerë është liruar nga aktakuza ose aktakuza është hedhur poshtë dhe - nës personi, me pranim të rrejshëm apo në ndonjë mënyrë tjetër nuk e ka shkaktuar me 'ëllim dënimin e tij, përve. nëse për këtë ka 'enë shtyrë me !orcë" Ndërkaq, e drejta për kompensim të dëmit nuk ekziston:
- nëse procedura ka për!unduar apo është njerrë aktgjykimi me të cilin aktakuza re!uzohet për shkak të moshe'jes dorë nga ndjekja të paditësit susidiar apo privat ose për shkak se i dëmtuari e ka tërhe'ur propozimin, kurse deri te tërhe'ja ka ardhur në azë të marrëveshjes me të pandehurin%
- apo nëse në procedurën ë përtëritu, akuza është hedhur poshtë për shkak të mungesës së kompetencës së gjykatës, kurse prokurori autorizuar ka ndërmarrë ndjekjen para gjykatës kompetente" Aë drejt për kompensimin e dëmit ka: - personi i cili ka 'enë në paraurgim, kurse nuk ka ardhur deri te $llimi i procedurës penale ose aktakuza është hedhur poshtë me vendim të !ormës së prerë, ose procedura është ndërpre apo me aktgjykimin e !ormës së prerë është liruar nga aktakuza apo aktakuza është re!uzuar% - personi i cili e ka vuajtur dënimin e arrestit, kurse me rastin e përtëritjes së procedurës penale apo kërkesës për mrojtje të ligjshmërisë i është sh'iptuar sanksioni i paraurgimit në a!at më të shkurtër se sa dënimi të cilin e ka vuajtur ose i është sh'iptuar dënimi penal i cili nuk është privim lirie apo është shpallur !ajtor dhe eshtë liruar pastaj nga dënimi% - personi i cili për shkak të gaimit apo për shkak të punës kundërligjore të organit të pushtetit, është privuar nga liria pa arsye ose është majtur gjatë në paraurgim apo në entin për vuajtje të dënimit apo masës% - personi i cili në paraurgim ka kaluar më tepër se sa 'ë zgjatë sanksioni me urg me të cilin është dënuar% - personi i privuar nga liria pa azë ligjore, nëse nuk i është caktuar paraurgimi dhe as koha e kaluar në paraurgim nuk iu ka llogaritur në vuajte dënimi për kundërvajtje apo vepër penale% - drejta për kompensim të dëmit të shkaktuar për shkak të privimit nga liria pa azë ligjore nuk i takon personit i cili me sjelljet e tij të pahijshme ka shkaktuar privimin e tij nga liria" drejta për kompensim parashkruhet tri vjet nga dita e !ormës së prerë të aktgjykimit me të cilin i akuzuari është liruar nga aktakuza apo me të cilin aktakuza është hedhur poshtë, gjegjësisht me !ormën e prerë të aktvendimit me të cilin është re!uzuar aktakuza ose është ndërprerë procedura"
Proced$ra !%r reali/imin e #% drej#%& n% om!en&im #% d%mi# i a d( !je&%< Procedura administrative dhe kontestimore&
PJE+, @@@ PI' '= FLE',<I PU8LI1
Lëshimi i Aetarrestit mund të urdhërohet në rastet kur i pandehuri kundër të cilit është /lluar procedura penale për shkak të veprës penale e cila ndi)et sipas detrës %rtare dhe për të cilën është paraparë dënimi me bur së paku d vjet* është në arrati dhe kur është lëshuar urdhëresa për arrestimin e tij apo vendimi j)ësor me të cilin I përcaktohet paraburimi& Lëshimin e Aetarrestit e urdhëron jkata e cila është duke %hvilluar procedurën penale& Në procedurën paraprake, lëshimin e 6etarrestit e urdhëron gjy'tari i procedurës paraprake me propozimin e prokurorit pulik" 9ëshimi i 6etarrestit urdhërohet edhe në rastin e arratisjes së të akuzuarit nga urgu, pa marrë parasysh kohëzgjatjen e dënimit, apo në rastin e arratisjes nga enti në të cilin sh'iptohet masa institucionale e privimit nga liria" Në këtë rast, shpalljen e 6etarrestit e urdhëron udhëhe'ësi i entit" Prdhëresa të cilën e lëshon gjykata apo udhëhe'ësi i entit, i dërgohet policisë për ta ekzekutuar" >rgani i cili e ka urdhëruar lëshimin e 6etarrestit apo të shpalljes pulike, është i detyruar 'ë atë ta tërhe' menjëherë porsa të jetë gjetur personi apo ojekti i kërkuar, në rast se ka kaluar koha e parashkrimit të ndjekjes penale, apo të vuajtjes së dënimit, apo atëherë kur arsyet tjera tregojnë se 6etarresti dhe shpallja pulike, nuk janë më të nevojshme" 4letarrestin dhe in!ormatën pulike e shpallë organi competent shtetëror i punëve të rendshme"
PJE+, E @@@I PROCEDURA NDAJ TË MITUR?E Në 0osovë, procedura ndaj të miturve të cilët kanë kryer vepra penale, rregullohet me 9igjin për të /iturit" /e këtë 9igj janë paraparë dispozitat materiale dhe procedurale-juridike si dhe dispozitat tjera të cilat kanë të ëjnë me kryesit e mitur të veprave penale e të cilat janë të ndryshme nga ato 'ë kanë të ëjnë me kryesit e moshës madhore të veprave penale" 0ëto norma ligjore e përcaktojnë pozitën e të miturve në &rocedurën &enale dhe në të #rejtën &enale, duke iu dhënë përparësi masave ndihmëse korrektuese dhe të integrimit social të të miturve" 2to gjithashtu vejnë në pah ndarjen e të miturve nga të rriturit e moshës madhore duke penguar ndikimet negative të delinkuentëve të moshës madhore" 0rahas të cekurave, ky 9igj përman edhe dispozitat mi veprat penale të cilat kryhen në dëm të !ëmijëve" #ispozitat speci$ke të së drejtës materiale dhe përmaruese procedurale-penale për të miturit, lidhen për moshën e të miturve, madje si për kohën e kryerjes, ashtu edhe për kohën e gjykimit të të miturit, gjegjësisht ekzekutimit të sanksionit
