Drejtesia Kushtetuese Dhe Roli i Saj Ne Mbrojtjen e Te Drejtave Te Njeriut (1)

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut a) b)

Parathenie.

Ky punim trajton rolin qe ka luajtur dhe ka Gjykata Kushtetuese për mbrojtjen e te drejtave te njeriut, për një periudhe dhjete vjeçare. Ne një vështrim te përgjithshëm trajtohen risitë qe solli Kushtetuta e vitit 1998 jo vetëm ne ketë institucion kushtetues , por ne vete thelbin e te drejtave te njeriut , me konk konkre reti tish shtt ne gara garant ntim imin in e tyre, tyre, si një një elem elemen entt krye kryeso sorr për për evid eviden enti timi min n e ekzistencës se shtetit te se drejtës. Ky tekst është hartuar duke u bazuar ne burime te shum shumta ta , me konk konkret retis isht ht ne vend vendim imet et te naty natyrav ravee te ndry ndrysh shme me , qe Gjyk Gjykat ataa Kushtetuese

ka

marre

gjate

kësaj

dekade, ne jurisprudencën e Gjykatës se Strasburgut ne lidhje me një proces te rregullt ligjor , ne aktet ligjore qe janë ne fuqi ne Republikën e Shqipërisë dhe sigurisht ne punimet e realizuara nga juristet me ne zë te Shqipërisë. Sigu Siguris risht ht falën falënde dero rojj ne mëny mënyre re te veça veçant ntee udhë udhëhe heqë qëse sen n dhe dhe peda pedago goge gen n time time Dr.Oriona Mucollari për gadishmerine dhe ndihmësen e saj ne çdo kohe , për çdo pengese qe kam hasur gjate realizimit te këtij punimi.

1

Tabela e lendes Shkurtime ......................................................................................................2

Parathenie ....................................................................................................................3

Hyrje .................................................................................................................. .....7 Veshtrimi Historik. ........................................................................................8 Kreu 1

Gjykata Kushtetuese dhe te Drejtat e Njeriut................ Njeriut.......................... ..................... .....................10 ..........10 Perberj a dhe kompetencat e Gjykates Kushtetuese................... Kushtetuese.............................. ...................11 ........11 Te Drejtat dhe Lirite Themelore ..................................................................15 Kufizimi i te drejtave .....................................................................................17 Konventa Evropiane ...................................................................................19 Gjykata Evropiane dhe Gjykatat vendore .................... ............................... ...................... ..................... ..........21 21 Kreu2

Procesi i Rregullt Ligjor ..............................................................................23 Neni 6 i Konventes Evropiane ................... .............................. ...................... ..................... ..................... .................27 ......27 Kreu 3

Parimet. .............................................................................................................. ..........29 Hyrje ...........................................................................................................30 Parimi i Ligjshmerise ..................................................................................31 Prezumimi i Pafajesise ................................................................................34 Liria e presonit. ...........................................................................................36 Parimi i Barazise se Armeve .........................................................................................3 Gjykimi brenda afatit te arsyeshem .................... ............................... ..................... ..................... ..................... ..........39 39

Tabela e lendes Shkurtime ......................................................................................................2

Parathenie ....................................................................................................................3

Hyrje .................................................................................................................. .....7 Veshtrimi Historik. ........................................................................................8 Kreu 1

Gjykata Kushtetuese dhe te Drejtat e Njeriut................ Njeriut.......................... ..................... .....................10 ..........10 Perberj a dhe kompetencat e Gjykates Kushtetuese................... Kushtetuese.............................. ...................11 ........11 Te Drejtat dhe Lirite Themelore ..................................................................15 Kufizimi i te drejtave .....................................................................................17 Konventa Evropiane ...................................................................................19 Gjykata Evropiane dhe Gjykatat vendore .................... ............................... ...................... ..................... ..........21 21 Kreu2

Procesi i Rregullt Ligjor ..............................................................................23 Neni 6 i Konventes Evropiane ................... .............................. ...................... ..................... ..................... .................27 ......27 Kreu 3

Parimet. .............................................................................................................. ..........29 Hyrje ...........................................................................................................30 Parimi i Ligjshmerise ..................................................................................31 Prezumimi i Pafajesise ................................................................................34 Liria e presonit. ...........................................................................................36 Parimi i Barazise se Armeve .........................................................................................3 Gjykimi brenda afatit te arsyeshem .................... ............................... ..................... ..................... ..................... ..........39 39

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut

Reformatio in peius ........................ ..................................... .......................... .......................... ......................... ........................41 ............41 E drejta e aksesit ne gjykate ................................... ................................................ ......................... ......................... ...............43 ..43 E drejta per te marre njoftim .................................. ............................................... .......................... .......................... .............45 45 Administrimi i provave ........................ ..................................... .......................... .......................... ......................... .....................47 .........47 Ekzekutimi i vendimit..................... vendimit.................................. .......................... ......................... ......................... .........................51 ............51 Gjykimi publik. ......................... ...................................... ......................... ......................... .......................... .......................... .................53 ....53 Gjykate e krijuar me ligj ........................ ..................................... .......................... .......................... ......................... ....................54 ........54 Pavaresia e gjykatave...................... gjykatave................................... .......................... ......................... ......................... .......................... .............55 55 Paanshrneria e gjykatave ......................... ...................................... ......................... ......................... .......................... ..............56 .56 Ne bis in idem ............................................................ ............................................................ 59

Kreu 4 E drejta e mbrojtjes dhe e ankimit.. ...............................62 Sigurimi i mbrojtjes ................................................................63 Garancite proceduriale per te pandehurin ......................64 Mbrojtesi ......................... ...................................... .......................... ..................................65 .....................65 Akti .. f: .. ' .69 69 1 1 per aqesinnt .......................................................... Mbrojtja gjate hetimeve paraprake ......................... ...................................... .................70 ....70 Gjykimi ne mungese .......................... ...................................................... ..................................... .........74 74 E drejta e avokatit per ankim ........................ ............................................ ......................... ..... 75 Mbrojtja e te pandehurve ne bashkepunim .............................77 Mbrojtesi i caktuar ......................... ..................................................................79 .........................................79 Mbrojtja e te pandehurve te mitur. ......................................... ......................................... 81 E drejta dr ejta e ankimit. .............................. ........................................... .....................................83 ........................83 Ankimi 86 3

Perfundim ................................................................................ 91

92 Shenimet bibliografike.........................................................

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut e) d) c)

Hyrje E drejta përben bazën dhe kufijtë e veprimtarisë te shtetit tone l. Neni 116 I Kushtetutës rendit aktet normative, te cilat kane fuqi ne te gjithë territorin e Republikës se Shqipërisë. Ne krye te hierarkisë qëndron Kushtetuta, ligji themelor i shtetit tone. Kështu qe ligjet dhe aktet e tjera themelore duhet te jene ne përputhje me te. Ato dalin ne baze dhe për zbatim te saj dhe nuk mund te jene ne kolizion me dispozitat kushtetuese. Epërsia e Kushtetutës mbi të gjitha aktet e tjera normative është një postulat ne çdo shtet juridik2. Ajo sanksionon bazat për themelimin dhe funksionimin e shtetit tone si dhe parashikon parimet baze te rendit tone ligjor 3. Ne një këndvështrim tjetër Kushtetuta konsiderohet një lloj "kontrate ", e cila lidhet ndërmjet shtetasve dhe pushtetareve4. Për analogji me kontratat e zakonshme edhe ne ketë kontrate parashikohen te drejta dhe detyrimet qe palët kontraktuese duhet te përmbushin. Rrjedhimisht ajo garanton te drejtat dhe liritë themelore te shtetasve dhe një qeverisje efektive për një shoqëri demokratike. Një parim kryesor i shtetit tone është edhe " ndarja dhe balancimi i pushteteve

".

5

Kushtetuta parashikon bazat për themelimin dhe funksionimin e secilit prej tyre. Pushteti gjyqësor parashikohet ne një re te posaçme ne mënyre lakonike duke i lëne vend për një rregullim me te detajuar ligjit organik. Një vend te veçante te ndare nga pushteti gjyqësor ndodhet një institucion tjetër kushtetues, Gjykata Kushtetuese. 1) Neni 4 I Kushtetutës se Shqipërisë 2 ) Luan Omari "Shteti i se Drejtës" fq 185 3 ) Neni 3 I Kushtetutës parashikon se Pavarësia e shtetit dhe tërësia e territorit te tij, dinjiteti i njeriut, te drejtat dhe liritë e tij, drejtësia shoqërore, rendi kushtetues, pluralizmi, identiteti kombëtar dhe trashëgimia kombëtare, bashkëjetesa fetare si dhe bashkëjetesa dhe mirëkuptimi i shqiptareve me pakicat janë baza te këtij shteti, i cili ka për detyre t'i respektoje dhe t'i mbroje. 4)Aurela Anastasi " E Drejta Kushtetuese" fq23 5) Neni 7 I Kushtetutës: Sistemi I qeverisjes bazohet ne ndarjen dhe balancimin ndërmjet pushteteve ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor,

5

f) h) g)

Vështrimi historik Përmbysja e regjimit komunist qe u pasua nga vendosja e regjimit demokratik shkaktuan ndryshime rrënjësore ne historinë e shtetit shqiptar dhe te institucioneve te tij. Drejtimi demokratik i shtetit kërkonte kryerjen e një reforme institucionale te thelle, e cila duhet t'i hapte rruge shndërrimeve demokratike për ndërtimin e shtetit te se drejtës dhe respektimit te drejtave te njeriut6. Parimet themelore qe udhëhoqën këto ndryshime demokratike u shpallen fillimisht me ligjin nr. 7491 dt. 29.04.1991 Për dispozitat kryesore kushtetuese, me pas me ligjin nr. 7561 dt. 29.04.1992 Për disa ndryshime e plotësime ne ligjin nr. 7491 dt. 29.04.1991 për dispozitat kryesore kushtetuese. Kështu qe garancitë minimale për mbrojtjen e te drejtave te njeriut u shndërruan ne detyrën kryesore te shtetit ligjor. Ne ketë kontekst, rendësi thelbësore ne garantimin dhe respektimin e te drejtave dhe lirive kryesore te njeriut, paraqesin, rikrijimi i Institutit te Avokatisë ligji nr 7541 dt 18.12.1991), miratimi i ligjit "Për te Drejtat dhe Liritë themelore te individit"(nr 7692 dt 31.03.1993) si dhe krijimi i Gjykatës Kushtetuese u sanksionua ne Ligjin Kushtetues, si një nga institucionet me te rëndësishme për garantimin e rendit te ri kushtetues qe po instalohej ne Shqipëri. Ligji kushtetues.nr. 7561, date 29.04.1992 Për dispozitat kryesore kushtetuese mbi baze te cilit u krijua dhe Gjykata Kushtetuese kërkonte nxjerrjen e akteve te tjera për rregullimin e veprimtarisë se saj. Me 15.07.1998 Kuvendi miratoi ligjin nr. 8373 Mbi organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese te Republikës se Shqipërisë, i cili krijoi një baze ligjore për heshtjet e veprimtarisë se Gjykatës Kushtetuese. Ne 28.11.1998 hyri ne fuqi Kushtetuta e Shqipërisë, ne te cilën parashikoheshin ndryshime ne mënyrën e caktimit te anëtareve te Gjykatës Kushtetuese, te Kushtetuta e re kërkonte nxjerrjen e akteve ligjore ne zbatim te saj. Si rrjedhoje e kësaj, me 10.02.2000 Kuvendi miratoi ligjin nr. 8577 "Mbi organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese te Republikës se Shqipërisë". Si konkluzion mund te themi se veprimtaria e Gjykatës Kushtetuese, nga momenti i krijimit deri me sot, është zhvilluar ne dy linja te ndryshme. Ne fillim ajo ka funksionuar ne baze te Dispozitave Kryesore Kushtetuese, ndërsa me vone për shkak te ndryshimeve ligjore, sipas Kushtetutës se re dhe ligjit për Gjykatën Kushtetuese. Qe nga krijimi i saj Gjykata Kushtetuese ka dhëne vendime te natyrave te ndryshme

duke u shprehur për

kushtetutshmërinë ose jo te normave ligjore apo akteve normative te institucioneve Qendrore dhe vendore, interpretimin e Kushtetutës, parimet kushtetuese për një proces te rregullt ligjor. Duke u bazuar ne konkluzionin e mësipërm do te bëjmë një krahasim te shkurtër ne

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut lidhje me rregullimin ligjor te kësaj gjykate sipas akteve te ndryshme ligjore qe ishin ne fuqi ne këto periudha te ndryshme. Një vështrimi historik te zhvillimit te juridiksionit qe ka pasur dhe ka sot Gjykata Kushtetuese ne mbrojtjen e te drejtave themelore te njeriut vëzhgojmë qe Kushtetuta ne fuqi solli një kufizim ne lidhje me mbrojtjen e tyre. Ne Ligjin Kushtetues te vitit 1992 rekursi parashikohej për te gjitha te drejtat themelore te njeriut, një parashikim ky jo i përsëritur ne Kushtetutën e viti 1998. Sipas saj, mund re behet rekursi individual ne Gjykatën Kushtetuese, vetëm nëse është shkelur e drejta për një proces te rregullt ligjor 7. Ky ndryshim është bazuar ne idenë e gabuar se, meqë çdo e drejte e individit shqyrtohet nga gjykatat e zakonshme, mjafton vetëm rekursi kushtetues për kontrollin e se drejtës për një proces te rregullt ligjor, qe nënkupton procesin gjyqësor, qe te drejtat e tjera themelore te mund te sigurohen. Ne te vërtetë, procesi i rregullt ligjor është vetëm një nga te drejtat e individit qe lidhet me rregullsinë e gjyqit te zakonshëm dhe nuk mund te shërbeje për te siguruar te drejtat e tjera 8. Sipas Ligjit Kushtetuese te vitit 1992, Gjykata kushtetuese mund te vihej ne lëvizje edhe kryesisht, gjë qe ndryshoi ne Kushtetutën e vitit 1998. Sipas saj Gjykata Kushtetuese mund te vihej ne lëvizje vetëm ne baze te kërkesës se paraqitur nga subjektet e përcaktuar ne Kushtetute9.

6) l 7) Neni 1 3 1 / fi Kushtetutës parashikon : gjykimin përfundimtar te ankesave te individëve për shkeljen e te drejtave te tyre kushtetuese për një proces te rregullt ligjor, pasi te jene shteruar te gj itha mjetet juridike për mbrojtjen e këtyre te drejtave. 8 ) Kristaq Traja "Drejtësia Kushtetuese" fq 263 9)Neni 134 I Kushtetutës parashikon se Gjykata Kushtetuese mund re vihet ne lëvizje vetëm me kërkesën e a)presidentit b)Kryeministrit c)jo me pak se një te pestës se deputeteve 9)Kryetarit te Kontrollit te Larte te shtetit dhe çdo gjykate sipas rastit te nenit 145 pika 2 dh)Avokati i Popullit e)organet e qeverisjes vendore e)organet e bashkësive fetare f) partitë politike dhe organizatave te tjera g) individët .

7

i) j)

GJYKATA KUSHTETUESE DHE TE DREJTAT E NJERIUT k)

'

Përbërja dhe kompetencat e Gjykatës Kushtetuese Neni 125 i Kushtetutës parashikon përbërjen e saj prej 9 anetaresh 10 .Për emërimin e tyre ekziston një procedure specifike ku ndërthuren dy institucione kushtetuese te pavarura, si Kuvendi dhe Presidenti ku roli i gjithsecilit është unik dhe plotësues i njeri tjetrit. Ne rast te


një mungese propozimi për gjyqtare nga ana e Kreut te Shtetit, Kuvendi nuk mund te përmbush një veprim te tille te parashikuar ne mënyre eksplicite ne kompetence te Presidentit te Republikës, Republikës, Kryetari Kryetari i Gjykatës Gjykatës Kushtetuese Kushtetuese emërohet nga radhët e anëtareve anëtareve te gjykatës gjykatës nga Presidenti i Republikës, me pëlqim te Kuvendit.

Kushtetuta garanton edhe pavarësinë e kësaj gjykate. Ajo është e pakontrollueshme nga ndonjë pushtet dhe ashtu siç është parashikuar edhe ne nenin 124 te Kushtetutës

"Gjykata gjate ushtrimit te funksioneve te saj i nënshtrohet nënshtrohet vetëm“ Kushtetutës ligjit themelor te shtetit tone. Kjo Kjo pava pavarë rësi si ësht ështëë sank sanksi sion onua uarr edhe edhe ne neni nenin n 3 te ligj ligjit it "Për "Për Orga Organi nizi zimi min n dhe dhe Funksionimin e Gjykatës Kushtetuese". Sipas tij, ajo gëzon pavarësi te plate organizative, administrative e financiare për realizimin e detyrave te caktuara ne Kushtetute dhe ne ketë ligj. Pavarësia e Gjykatës Kushtetuese varet nga mënyra e emërimit te anëtareve te saj (shih me sipër, nga imuniteti qe gëzojnë ata si dhe nga kohëzgjatja e mandatit te tyre zyrtar.

10 Neni Neni 7 I ligj ligjit it per per orga organi nizi zim min dhe dhe funk funksi sion onim imin in e Gjyk Gjykat ates es

l)

Kushtetuese, parashikon se: 1. Gjykata Kushtetuese perbehet nga 9 anetare, te cilet emerohen nga Presidenti i Republikes me pelqimin e Kuvendit. 2. Gjyqtaret ernerohen per 9 vjet, pa te drejte riemerirni, nga radhet e juristeve me kualifikim te larte dhe me pervoje pune jo me pak se 15 vjet ne profesion. 3. Perberja e Gjykates Kushtetuese perterihet «do 3 vjet ne nje te treten e saj, sipas procedures se caktuar ne kete ligj. 4. Kryetari i Gjykates Kushtetuese ernerohet nga radhet e anetareve te saj nga Presidenti i Republikes, me pelqimin e Kuvendit, per nje periudhe prej 3 vjetesh, me te drejte riemerimi brenda mandatit te gjyqtarit

9

Imunitet Imun itetii i Gjyqta Gjy qtarev revee Sipas ligjit, (neni 16) Gjyqtaret e Gjykatës Kushtetuese gëzojnë paprekshmëri për gjate ushtrimit te veprimtarisë se tyre. Gjyqtaret e Gjykatës Kushtetuese nuk mbajnë përgjegjësi ligjore për mendimet ose votën e shprehur për ceshtje ne shqyrtim. Ai (gjyqtari) nuk mund te ndiqet penalisht pa pëlqimin e Gjykatës Kushtetuese, dhe mund te ndalohet ose te arrestohet vetëm ne qofte se kapet ne kryerje e sipër te një krimi ose menjëherë pas kryerjes se tij. Ne ketë rast, organi kompetent njofton menjëherë Gjykatën Kushtetuese dhe ne se kjo e fundit nuk jep pëlqimin brenda 24 orëve për dërgimin ne gjykate te gjyqtarit te arrestuar, organi kompetent është i detyruar ta liroje atë.

Mandati i Gjyqtareve Mandati i gjyqtarit te Gjykatës Kushtetuese fillon nga data e betimit dhe mbaron ne datën e njëjte te atij muaji, përveç rasteve kur Kushtetuta parashikon ndryshe. Neni 9 i ligjit parashikon rastet e mbarimit te mandatit. Mandati i gjyqtarit te Gjykatës Kushtetuese mbaron kur: a) dënohet me vendim te formës se prere për kryerjen e një krimi; b) c) d) e)

nuk paraqitet pa arsye ne detyre për me shume se 6 muaj mbush moshën 70vjeç; jep jep dorëheqjen; me vendim gjyqësor te formës se prere deklarohet i paafte për te vepruar.

Mbarimi i mandatit te gjyqtarit duhet te deklarohet me vendim te Gjykatës Kushtetuese. Kompet Kompetenc encat at e kësaj kësaj gjykat gjykatee parash parashiko ikohen hen ne mënyre mënyre ekspli eksplicite cite ne Kusht Kushtetu etute, te, Kjo gjykate cilësohet si "gardiane" e Kushtetutës dhe realizon interpretimin përfundimtar te saj. saj. Ajo Ajo shqy shqyrt rton on pajt pajtue uesh shmë mëri rinë në e ligj ligjit it me Kush Kushte tetu tutë tën n ose ose me marr marrëv ëves eshj hjet et ndërkombëtare, pajtueshmërinë e akteve normative te organ eve qendrore dhe vendore me Kushtetutën dhe marrëveshjet ndërkombëtare; mosmarrëveshjet e kompetencës ndërmjet pushteteve, si dhe ndërmjet pushtetit qendror dhe qeverisjes vendore; kushtetutshmërinë e part partiv ivee dhe dhe orga organi niza zata tave ve te tjer tjeraa poli politi tike ke;; shka shkark rkim imin in nga nga dety detyra ra te Pres Presid iden enti titt te Republikës; ceshtjet qe lidhen me zgjedhshmërinë dhe papajtueshmërinë ne ushtrimin e funk funksi sion onev evee te Pres Presid iden enti tit, t, te depu depute tete teve ve dhe dhe me veri verifi fiki kimi min n e zgje zgjedh dhje jess se tyre tyre;; kush kushte tetu tuts tshm hmëri ërinë në e refer referen endu dumi mitt dhe dhe veri verifik fikim imin in e rezu rezult ltate ateve ve te tij; tij; gjyk gjykim imin in përfundimtar te ankesave te individëve për shkeljen e te drejtave te tyre kushtetuese për një proces te rregullt ligjor.

Paraqitja e kerkeses


Kërkesa ne Gjykatën Kushtetuese paraqitet ne forme te shkruar ne gjuhen shqipe, qarte e kuptueshëm, ne aq kopje sa janë pjesëmarrësit dhe duhet te përmbaje: a)emrin e gjykatës përpara te cilës paraqitet; b)emrin, mbiemrin , vendbanimin ose vendqëndrimin e kërkuesit; c)emrin, mbiemrin , vendbanimin ose vendqëndrimin e subjekteve te interesuara; c)objektin e kërkesës; d) përmbajtjen e kërkesës dhe parashtrimin e shkaqeve; dh) treguesin e dokumenteve dhe mjeteve te tjera provuese qe shoqërojnë kërkesën; e) nënshkrimin e kërkuesit ose te përfaqësuesit te tij.

Sigurisht kërkesat qe paraqiten ne Gjykatën Kushtetuese nuk përjashtohen nga afatet e parashkrimit . Sipas ligjit "Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese te Republikës se Shqipërisë" afati i paraqitjes se kërkesës ne lidhje me pretendimet për antikushtetutshmerine e vendimeve te dhëna nga instancat e tjera gjyqësore, është 2 (dy) vjet nga konstatimi i shkeljes11. E rëndësishme është evidentimi i vlerës qe kane vendimet e Gjykatës Kushtetuese. Këto vendime kane fuqi detyruese te përgjithshme, pra kane autoritetin absolut te gjësë se gjykuar dhe prodhojnë efekte "ergë omnes ", për te gjithë, si organet ashtu edhe personat. Ato përbejnë

jurisprudencën

kushtetuese

dhe

si

rrjedhim

kane

efektet

e

formës se prere12. Efekti i këtyre vendimeve është sanksionuar ne nenin 77 te Ligjit "Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese te Republikës se Shqipërisë", Kjo dispozite parashikon se vendimet e gjykatave te çdo shkalle, te cilat shfuqizohen nga Gjykata Kushtetuese, nuk kane fuqi juridike qe nga çasti i marrjes se tyre.

1

111 Neni 30 i ligjit "Për Organizimin dhe Funksionimin e Gjykatës K ushtetuese

12 Vendimi I GJK nr 507.02.2001

11

m)

Pra vendimi i gjykatës shkakton një pavlefshmëri relative "ex nunc"dhe jo absolute "ex tunc" Vendimet e Gjykatës Kushtetuese kane fuqi prapavepruese kur: 1. vendimi i Gjykatës Kushtetuese qe Ben interpretimin përfundimtar te Kushtetutës

jepet një dënim penal edhe gjate kohës edhe kur ai është ne ekzekutim, 2. nëse lidhet drejtpërdrejt me zbatimin e aktit te shfuqizuar 3. ndaj ceshtjeve qe janë duke u gjykuar nga gjykatat, derisa vendimet e tyre nuk kane

marre forme te prere 4. ka pasoja ende te pa ezauruara te ligjit apo te aktit te shfuqizuar 13

Zbatimi i detyrueshëm i vendimeve te Gjykatës Kushtetuese është i garantuar ne Kushtetute, e cila ne nenin 132 dhe 145 te saj sanksionon shprehimisht ketë koncept kushtetues. Vendimet e Gjykatës Kushtetuese përbejnë jurisprudence kushtetuese dhe për rrjedhoje kane efektet e forcësse ligjit 14. Gjykata Kushtetuese vepron si ligjvënës negativ, pasi duke shfuqizuar një norme, vendimi i saj merr fuqi te përgjithshme si çdo ligj shfuqizues. Asnjë organ tjetër me perjashtim te vete

Gjykatës

Kushtetuese

nuk

ka

te

drejte

te

vere

ne

diskutim

vendimet e saj dhe aq me tepër te mos pranoje t'i zbatoje ato. Lenia ne vlerësimin e organeve te tjera te vendimeve kushtetuese krijon precedentin e rrezikshem për t'i mohuar këtij organi funksionin e garantit te Kushtetutës. Roli

i

Gjykatës Kushtetuese qëndron

pikërisht ne fuqinë detyruese te vendimeve te saj. Formulimi qe i ka dhëne Kushtetuta fuqisë detyruese te vendimeve te Gjykatës Kushtetuese është e vetmja mënyre e pranueshme për zgjidhjen e drejte dhe përfundimtare te ceshtjeve me natyre kushtetuese dhe ka te beje me autoritetin e këtij organi 15. 13 Neni 76 i Ligjit Per Organizirnin dhe Funksionimin e Gjykates Kushtetuese 14 Neni 81 i Ligjit per Gjykaten Kushtetuese parashikon ekzekutimin e vendimeve. 1) Keshtu qe Vendimet e Gjykates Kushtetuese jane te detyrueshme per zbatim. 2) Ekzekutimi i vendimeve te Gjykates Kushtetuese sigurohet nga Keshilli i Ministrave me anen e organeve perkatese te administrates shteterore. 3) Gjykata Kushtetuese mund te caktoje vete nje organ tjeter qe ngarkohet me zbatimin e vendimit te saj dhe, kur eshte e nevojshme, edhe menyren e ekzekutimit te tij. 15 Vendimi i Gjykates Kushtetuese ill 5, viti 2001


Ndikimi i padiskutueshëm i vendimeve te Gjykatës Kushtetuese është i tille qe J U imponon te gjithë organeve shtetërore, duke mos përjashtuar as gjykatat, fuqinë detyruese te arsyetimit te vendimit te saj. Arsyetimi qe përdor Gjykata Kushtetuese ne vendimet e saj ka forcën e ligjit, gjë qe buron nga autoriteti i këtij organi për te thëne fjalën e fundit ne ceshtjet për te cilat te tjerët tashme janë shprehur.

Te drejtat dhe liritë themelore te njeriut Ne nenin 3 te Kushtetutës se Republikës se Shqipërisë janë parashikuar bazat e shtetit tone dhe një rol vendimtar ne krijimin e shtetit te se drejtës luajnë "te drejtat e njeriut". Demokracia është pushteti i shumicës , par i kufizuar nga te gjitha te drejtat dhe liritë qe i takojnë njerëzve te veçante. Pra këto te drejta janë kufij te pushtetit te shumicës16. Pikërisht këto te drejta shërbejnë si etalon për vlefshmërinë e se drejtës pozitive dhe si kufij qe i vendosen pushtetit legjitim te shtetit 17. Te drejtat e njeriut janë universale, ne ketë kontekst

shteti

ynë

duke

u

bazuar

ne

parimin e sapocituara, ka ratifikuar shume traktate ndërkombëtare ne kuadër te mbrojtjes se te drejtave te njeriut. Sipas ne nenit 5 te Kushtetutës "E drejta ndërkombëtare është e detyrueshme për tu zbatuar "dhe ne nenin 116 kjo norme ndërkombëtare vjen e dyta nga hierarkia e akteve. Te drejtat e njeriut janë përcaktuar si ato te drejta te patjetërsueshme dhe te lidhura ngushte me njeriun qe i gëzon ato ne baze te natyrës se tij njerëzore. Kështu qe këto te drejta nuk jepen nga ligjvënësi, i cili vetëm i konfirmon dhe i përcakton ato, dhe kështu ligji nuk mundet ne asnjë rast te privoje një qenie njerëzore nga te drejtat e tij themelore 18.

16 Marek Antoni Nivicki "Rreth Konventes Evropiane" 1 7 Aurela Anastasi " E Drejta Kushtetuese"fq 57 18 Mbrojtja Nderkombetare e te Drejtave te Njeriut, botim i OSCEIODHIR

13

n) o)

Ne ketë kontekst edhe neni 15 i Kushtetutës parashikohen se te drejtat tona janë te pandashme (lidhje te ngushte me njëra tjetrën), te patjetërsueshme dhe te padhunueshme dhe qëndrojnë ne themel te te gjithë rendit juridik. Nocioni i

patjetërsueshëm nënkupton se te drejtat nuk mund ti abrogohen ose mohohen individëve, me përjashtim te situatave specifike dhe sipas një procesi te rregullt ligjor. Shembull me tipik për te pasqyruar atë qe sipërcituar, është e drejta e lirisë, ajo mund te kufizohet vetëm ne rast se individi është shpallur fajtor ne baze te një vendimi te dhëne nga një gjykate e krijuar me ligj si dhe ne rastet e fatkeqësive natyrore ose emergjencave publike. Ne këto raste këto te drejta kufizohen ne përpjesëtim me egzigjencat e situatës se krijuar dhe ne përputhje me parashikimet ligjore dhe kushtetuese. Te drejtat tona jane te pandashme nenkupton se ato qofte se jane civile, politike, ekonomike, sociale dhe kulturore jane te drejta te pandashme, te patjetersueshme dhe te padhunueshme. Kjo nenkupton se permiresirni i nje te drejte lehteson progresin e te tjerave. Ne te njejten menyre dhe privimi i nje te drejte anasjelltas prek te drejtat e tjera. Neni 18 i Kushtetutes parashikon dy parime me rendesi universale: 1. parimi i 'barazise para ligjit ne te cilet sanksionohet se te gjithe jemi te barabarte para ligjit 2. parimi i mosdiskriminimit per shkaqe si gjinia, feja, raca, etnia, bindjet politike, fetare, filozofike etj Rrjedhimisht, njerëzit nga vete natyra janë te barabarte ne te drejta dhe pabarazitë shoqërore qe ekzistojnë nuk mund te jene një justifikim për kufizimin e tyre. Te drejtat e njeriut konsiderohen si një shprehje kuptimplote e raportit midis pushtetit dhe individit19. Pozicioni qe kane ne Kushtetute te drejtat dhe liritë themelore pasqyron rendësin themelore te tyre si dhe faktin qe institucionet ekzistojnë per ti garantuar ato. Kufizimi i tyre mund te behet vetëm ne rastet dhe rnenyrat e parashikuara ne mënyre eksplicite ne Kushtetute.

19 Luan Omari "Shteti

i

se Drejtes"fq286


Kufizimi i te drejtave kushtetuese Kushtetuta parashikon garantimin e te drejtave dhe lirive themelore te sanksionuara ne kreun dy te saj. Këto garanci janë te ashtuquajturat "rezerve ligjore"dhe e siguron individin nga veprimet arbitrare te organeve shtetërore . Kjo rezerve konsiston ne dy aspekte: Se pari: vete dispozitat qe permban Kushtetuta janë garanci për te drejtat dhe liritë

themelore te individit. Se dyti : kufij mbi këto te drejta mund te vendosen, par jo ne mënyre arbitrare vetëm

me ligje te miratuara nga parlamenti20. Kështu qe, kufizimi i te drejtave dhe lirive themelore mund te vendosen vetem me plotësimin e kushteve te mëposhtme: 1. vetëm me ligj; 2. për një interes publik ose për mbrojtjen e te drejtave te tjerëve; 3. ky kufizim duhet te jete ne përpjesëtim me gjendjen qe e ka diktuar atë; 4. nuk duhet te cenojnë thelbin e lirive dhe te drejtave 5. asnjë rast nuk duhet te tejkalojnë kufizimet e parashikuara ne Konventën Evropiane te Drejtave te Njeriut21. Paragrafi i fundit i nenit te sipërcituar na pasqyron një status te veçante e kësaj Konvente, me një vlere juridike te barabarte me Kushtetutën", e zbatueshme drejtpërdrejt ne te drejtën e brendshme shqiptare. Rrjedhimisht ky parashikim përben maksimumin e kufizimeve te drejtave te njeriut dhe një barriere kundrejt veprimeve te ndërmarra nga organet shtetërore Ndalimi i shpërdorimit te te drejtave është parashikuar edhe neni 17 te Konventës Evropiane. Ajo vendos shprehimisht se asnjë shtet, grup apo person nuk mund t'i njoh vetes, ne baze te saj, te drejtën për te ndërmarre hapa, apo për te kryer veprime, qe synojnë te shkatërrojnë te drejtat dhe liritë e parashikuara ne te, apo te vendose kufizimet e tyre ne një mase me te madhe se ajo qe parashikon Konventa. Megjithatë, kufizimet e te drejtave dhe te lirive nuk mund te përdoren për qellim tjetër nga ai qe ka diktuar vendosjen e tyre 23.

Aurela Anastasi " E Drejta Kushtetuese" fq 67 Kushtetuta e Shqiperise, neni 1711,2 22 Aurela Anastasi " E Drejta Kushtetuese" fq 73 23 Shih nenin l S i Konventes Evropiane e te Drejtave 20 21

15

te Njeriut dispozitat kushtetuese, ne pjesen e gjashternbedhjete te saj. "Masat e Jashtëzakonshme" te vendosura gjate gjendjes se luftës ose gjendjes se

jashtëzakonshme nuk mund te kufizohen te drejtat dhe liritë te parashikuara ne nenet: 15 dhe 18 (mosdiskriminimi), 19 (shtetësia), 20 (minoritetet),21 (e drejta e jetës), 24 (e drejta e lirisë se fesë dhe e ndërgjegjes), 25 (ndalimi i torturës), 29 (mosveprimi i fuqisë prapavepruese te ligjit penal), 30 ( prezumimi i pafajësisë), 31 (minimumi i garancive procedurale), 32(liria e vetkriminimit), 34 (ne bis in idem), 39/1 (ndalimi i dëbimit te shtetasve shqiptar), 4111,2( e drejta e pronësisë) 42 (procesi i rregullt ligjor), 43 ( e drejta e apelimit) , 48 54 ( te drejtat e fëmijëve te lindur jashtë martese, 55(e drejta për kujdesin e shëndetit) te Kushtetutës,. Edhe neni 15 i Konventës Evropiane parashikon se, ne rast lufte apo rreziku publik,

i

cili

kërcënon jetën e kombit, shteti mund te ndërmarre masa, re cilat anulojnë përmbushjen e detyrimeve qe rrjedhin nga Konventa, megjithatë kjo mund te ndodhe vetem ne kufijtë e përcaktuar rreptësishtë nga rrethanat e situatës dhe me kusht qe këto masa te mos bien ne kundërshtim me detyrime te tjera te se drejtës nderkornbetare. Ky nen ndalon rreptësishtë shmangie nga nenet 2 ( e drejta për jetën), 3 ( ndalimi i torturës), 4 (ndalimi i skllavërisë) dhe 7 (nuk ka dënim pa ligj). Si rezultat te një krahasimi ndërmjet rregullimeve ligjore te parashikuara ne Kushtetute dhe ato te realizuara nga Konventa Evropiane, vëmë re se, ligji ynë themelor ndalon shmangien, edhe ne gjendje te jashtëzakonshme, te një kategorie me te gjere te drejtash te parashikuara ne te, duke përfshire edhe ato te drejta qe janë kusht për garantimin e një procesi te rregullt ligjor.


Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut, e hartuar me 4 nëntor te 1950, është një karte e vërtete kushtetuese e te drejtave dhe lirive themelore politike dhe civile për shtetet qe e kane ratifikuar . Ky dokument krijoi një kompleks kriteresh, te cilave duhet t'i përshtaten sistemet politike demokratike. Ne baze te kësaj Konvente ekziston tashme,

një rend juridik ne sferën e mbrojtjes se te drejtave te njeriut, qe përfshin jo vetëm katalogun e te drejtave te mbrojtura , te cilat janë zgjeruar me protokollet shtese, por edhe një mekanizëm unikal ne shkalle globale për realizimin e tyre. Konventa Evropiane ka ndikuar ne ndryshimin esencial te pozitës, qe individi ka ne arenën ndërkombëtare, ku u shndërrua, për here te pare, ne një subjekt te se drejtës ndërkombëtare , "një qytetar i botes“ 24 Nëpërmjet Gjykatës Evropiane re te Drejtave te Njeriut, çdo individ ka te drejte te padisë shtetin e vet për mosrespektimin e te drejtave te sanksionuara ne Konventën Evropiane. Kështu ne rendin juridik te çdo shteti pjesëmarrës sigurohet një mbrojtje minimale te drejtave te njeriut qe, shtetet mund t'i tejkalojnë por jo t'i shkelin25. Një organ shume i rendesishem, i cili garanton te drejtat e parashikuara ne Konventën Evropiane, është Gjykata Evropiane . Si rezultat i miratimit te protokollit nr. 11 , u realizua bashkimi i dy organeve kontrolli qe ekzistonin, Komisioni dhe Gjykata Evropiane. Ky bashkim kishte për qellim përmirësimin e efikasitetit te sistemit te kontrollit dhe mbi te gjitha te reduktonte afatet procedurale qe realizoheshin me pare nga te dy këto organe.

24 Arben Puto "E Drejta Nderkombetare publike" fq 97 25 Luan Omari" Shteti i se Drejtes" fq 288

Kushtet për pranueshmërinë e ankimit

17

Jo cdo kush mund te parashtroje ankim ne Gjykate . Ankues mund te jete vetern personi fizik ose juridik, i cili deshmon se ka qene drejtperdrejt dhe personalisht i demtuar nga veprimi ose mosveprimi, qe eshte objekti i akuzes. Ankim mund te paraqesin jo vetem personat direkt te demtuar por edhe te tjeret qe kane pesuar, si rezultat i ne veprimi, qe eshte drejtuar kunder nje personi tjeter 26 (indirect victim). Ankesa e paraqitur para gjykates nuk duhet te jete anonime. Ajo duhet te permbaj te gjitha te dhenat per identifikimin e autorit. Kusht eshte qe ankuesi nuk duhet te abuzoje me te drejten e ankimit. Sipas jurisprudences te Gjykates Evropiane , rastet e abuzimit jane kryesisht kur : 1. paraqitja e shame ankesave te perseritura, pa pasur parasysh se ankesa identike me pare jane refuzuar si haptazi te paarsyeshme 2.sjellja e ankuesit gjate procesit (deklarimi i ndryshem nga e vert eta , shmangia nga paraqitja e dokumenteve te kerkuara) 3. perdorimi i nga ana e ankuesit, te nje fjalori agresiv dhe fyes 4.ankesa eshte haptazi e paarsyeshme (interpretimi i gabuar i Konventes, mungesa e provave te pamj aftueshme per te mbeshtetur faktet e paraqiturai)

Ankesa mund te trajtoj vet em ngjarjet qe kane ndodhur pas hyrjes ne fuqi te Konventes ne raport me nje shtet tc dhene, keshtu qe Konventa Evropiane nuk ka efekt prapaveprues. Ne sistemet e brendshme juridike duhet te ekzistojne mjete ligjore efikase ne lidhje me cdo shkelje te supozuar te Konventes. Keshtu qe, Gjykata mund te shqyrtoj ankesat e paraqitura nga subjektet te parashikuar ne nenin 34 te KEDNJ, vetem pasi ata te kene shteruar mjetet e brendshme ligjore te parashikuara ne nje shtet.

26 Vendimi "Wolfgram kunder Gjermanise" dhe Vendimi "X kunder Hollandes" 27 Marek Antoni Novicki "Rreth Konventes Evropiane" fq 52-56

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut p) r) q) Kjo ankese shqyrtohet nga gjykata vetem, nëse paraqitet brenda 6 (gjashte) muajve nga data e marrjes se vendimit vendor te formës se prere. Një afat i tille është vendosur për te shmangur diskutimin e vendimit pas një periudhe te gjate dhe për te garantuar sigurinë ligjore28 por me kusht qe ankuesit t'i lihet një kohe e mjaftueshme për te përgatitur ankesën. Afati gjashte mujor fillon te njihet një dite me vone pas shpalljes me shkrim ose me goje te vendimit vendor te formës se prere, nëse ai nuk është shpallur - pas njoftimit te ankuesit ose avokatit te tij nëse ligji vendor parashikon se ankuesi nuk ka te drejte te marre një kopje zyrtare te vendimit- pas datës se dorëzimit te tij, pavarësisht nëse vendimi ne tërësi apo një pjese e tij është shpallur me pare me goje. 29

Gjykata Evropiane - Gjykatat vendore Mekanizmi i Strasburgut ka karakter plotësues ne raport me sistemet e brendshme te mbrojtjes te se te drejtave te njeriut. Gjykata e Strasburgut mund te marre ne shqyrtim një kërkese, vetëm pasi te jene shteruar mjetet e rekursit te një shteti përkatës. Nëse i referohemi sistemit tone juridik, duhet te ekzistoj një vendim i dhëne nga Gjykata Kushtetuese për t'iu drejtuar me pas Gjykatës Evropiane. Për shkak te ratifikimit te Konventës Evropiane , kjo konvente është pjese e sistemit tone te brendshem juridik, kështu qe Gjykata Kushtetuese duhet t'i referohet jurisprudencës se Gjykatës Evropiane ne praktiken e saj . Gjykata e Strasburgut nuk ishte asgjë tjetër veçse mbikëqyrëse e respektimit te Konventës nga ana e shteteve , kështu qe ajo nuk është një instance e katërt ankimore ne sistemet e brendshëm juridiksionale dhe nuk mund te ndërhyje me argumentimin se gjykatat e brendshme kane dhëne një vendim te gabuar mbi bazën e se drejtës se brendshëm. Kryesisht, ajo ne vendimet e saj ka bere vlerësime procedurale se sa rishikim te fakteve apo provave te rastit konkret30. Kjo gjykate konsiderohet si nje garanci me teper per njerezit qe rnendojne se jane shkelur te drejtat e tyre dhe qe, pasi kane shteruar mjetet e brendshme ligjore, i drejtohen kesaj Gjykate per te vene ne vend te drejten e shkelur".

28 Vendimi " X kunder Frances" 29 Vendimi " West kunder Britanise se Madhe" 30 Ledi Bianku "Ye drejtat e njeriut dhe vendimet e Gjykates se Strasburgut" fq. 315

19

31 Luan Omari "Shteti i se Drejtes” fq 304

E DREJTA PER NJE PROCES TE RREGULLT LIGJOR

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut E drejta për një proces te rregullt ligjor është një e drejte kushtetuese . Ne një shtet ligjor, e drejta e një individi për një proces te rregullt ligjor duhet te zbatohet pa asnjë hezitim dhe shkelja e saj duhet ti nënshtrohet një kontrolli te rrepte dhe efektiv për te siguruar realisht te drejtat kushtetuese, një kontroll i tille efektiv , i cili realizohet tashme, nga Gjykata Kushtetuese . Gjykata kushtetuese ne ketë rast nuk kontrollon te drejtën e individit, por vete gjykatën e zakonshme32 Respektimi i te drejtave ne kuadër te një procesi te rregullt ligjor është ne interes te bërjes se drejtësisë ku shkelja e te cilës do te komprometonte vete drejtësinë. Kjo e drejte është parashikuar ne nenin 42 te Kushtetutës dhe konsiston ne disa aspekte kryesore, te cilat janë: 1)

Ajo garanton te drejtën e «do personi qe, për mbrojtjen e interesave te tij te ligjshme t'i drejtohet gjykatës apo, organeve kompetente shtetërore. Gjykimi i drejte reduktohet ne një gjykim qe zhvillohet nga një gjykate kompetente ne baze te ligjeve përkatëse. Kjo është një e drejte e njohur për te gjithë qytetaret, si rrjedhoje nuk mund te ketë asnjë arsye te ligjshme qe te privoje ndonjë person apo ndonjë kategori personash nga kjo e drejte e rëndësishme.

2)

Kjo e drejte përbehet nga dy pjese te cilat cenohen ne se do te cenohet kjo

e

drejte kushtetuese. Ne radhe te pare cenohet liria, prona dhe te drejtat e njohura me Kushtetute dhe ne radhe te dyte, ky cenim ka ardhur pa një proces te rregullt gjyqesor. 33 3)

Neni 42 lidhet posaçërisht me mbrojtjen e te drejtave te individëve, pasi

ata

mund t'i drejtohen Gjykatës Kushtetuese vetëm ne lidhje me shkeljen e këtyre te drejtave për një proces te rregullt ligjor.(neni 131/f i Kushtetutës). Rrjedhimisht objekt gjykimi kushtetues mund te bëhen vetëm ato pretendime te cilat na janë parashtruar përpara gjykatave me juridiksion te zakonshëm dhe kur kjo e fundit është shprehur ne lidhje me to 34. Ne një vendim te Gjykatës Kushtetuese, ajo është shprehur se; është ndalim kushtetues qe kjo gjykate te vendose përfundimisht për një heshtje kur ekzistojnë mjete te tjera ligjore

21

brenda një shteti. 32 Kristaq Traja "Drejtesia Kushtetuesevfq. 263 33 Aurela Anastasi "E Drejta Kushtetuese" fq 1 05, 106 34 Shih Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr. 115, viti 2005

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut s) u) t)

Për te evidentuar se gjate proceseve gjyqësore janë respektuar te drejtat dhe liritë themelore te njeriut duhet qe vendimet gjyqësore te çdo instance te jene te arsyetuara, Ky është një detyrim kushtetues35, shkelja e te cilit 90n ne pavlefshmërinë e vendimeve. Mungesa e arsyetimit Ben qe pretendimet e palëve te mos te jene te qarta si dhe realizimi i mbrojtjes te jete krejt formal, gjë qe cenon ne ketë mënyre te drejtën e mbrojtjes 36. Megjithatë duhet te evidentojmë rastet kur një pretendim i një individi për një proces te parregullt ligjor është i bazuar dhe mbi te gjitha mund te shqyrtohet nga Gjykata Kushtetuese. Gjykata Kushtetuese ne një vendim te saj është shprehur, se gjate proceseve gjyqësore qe zhvillohen ne te gjitha shkallet e gjykimit mund te vërehen shke1je te ndryshme, por e rëndësishme është, se jo çdo shkelje e ligjit qe mund te konstatohet gjate gjykimit mund te sjelle një zgjidhje te gabuar te çështjes dhe, për me tepër, te cenoje procesin e rregullt ligjor ne aspektin kushtetues. Ndikim te drejtpërdrejte ne një proces ligjor kane ato shkelje thelbësore, vërtetimi i te cilave do te cenonte r e drejtat dhe liritë themelore te individit dhe çdo te drejte tjetër te njohur me Kushtetute dhe me ligj . Parregullsia e procesit ligjor ne aspektin kushtetues do te konsiderohet evidente, nëse shkeljet e konstatuara gjate gjykimit cenojnë parimet themelore te gjykimit dhe, njëkohësisht, përbejnë thelbin e arsyetimit te vendimit te gjykatës për përcaktimin e fajësisë se te akuzuarit. Gjykata Kushtetuese merr ne konsiderate vetem ato pretendime qe lidhen me procesin e rregullt ligjor dhe jo çdo pretendim te parashtruar nga individi për parregullsi ne gjykimin e çështjes. Siç parashikohet edhe ne nenin 13l/f te Kushtetutës, gjykimi i ceshtjes nga Gjykata Kushtetuese mund te behet vetëm pasi te jene shteruar te gjitha mjetet juridike për mbrojtjen e te drejtave te njeriut. Ne rast se gjykimi realizohet pa shterimin e këtyre mjeteve, ky rast do te çonte ne cenimin e te drejtave te subjekteve ne një proces kur ligji i njeh një mjet tjetër para se ata ti drejtohen kontrollit kushtetues 37

35 Neni 142/1 i Kushtetutës se Shqipërisë 36 Vendimi i Gjykatës Kushtetuese m28 viti.1999 37 Vendimi i Gjykatës Kushtetuese m 34 viti 1999 23

Ne ketë kuadër mbrojtja kushtetuese ka një funksion përfundimtar qe nënkupton se do te aplikohet vetëm ne lidhje me ato vendime për te cilat kane marre fund procedurat gjyqësore te zakonshme. Shterimi i mjeteve nënkupton qe kërkuesi t'i drejtohet mjeteve qe janë efektive dhe te mjaftueshme për te realizuar ndreqjen e shkeljeve te lejuarar.38 Ne ketë kontekst është e rëndësishme te përmendet fakti se Gjykata Kushtetuese konsiderohet si një mjet tjetër ligjor te brendshëm qe çdo individ duhet ta shteroj, qe te jete ne gjendje me vone t'i drejtohet Gjykatës Evropiane sipas nenin 35 te Konventës Evropiane. Ky fakt u theksua nga vendimi qe dha Gjykata Strasburgut gjate shqyrtimit te çështjes "Balliu kundër Shqipërisë”.

38 Ceshtja Ahdivar etj kunder Turqise 2 6

Neni 6 i Konventës Evropiane e te Drejtave te


Njeriut (E Drejta për një proces te Rregullt) Gjithkush ka te drejte qe ceshtja e tij te shqyrtohet me drejtësi, publikisht dhe brenda një afati te arsyeshëm nga një gjykate e pavarur dhe e paanshme, e krijuar ligjërisht, e cila te vendose qofte për kundërshtimet mbi te drejtat dhe detyrimet e tij me karakter civil, qofte për nëse t e përcaktuar

është me vend çdo akuze e natyrës penale e drejtuar kundër tij.

Ky parim qëndron ne themelet e Konventës Evropiane, interpretimi i te cilit realizohet duke marre parasysh parimet e përgjithshme te se drejtës te pranuara nga kombet e civilizuara duke përfshire këtu parimin qe qëndron ne themel te drejtave te sanksionuara ne ketë nen, se gjithkush duhet te ketë mundësi te parashtroj heshtjen e tij para gjykatës si dhe një parim tjetër nga i cili buron ndalimi për te refuzuar dhënien e drejtësisë. E drejta për një proces te rregullt ligjor zë një vend te rendesishem ne një shoqëri demokratike, ne kuptimin e Konventës Evropiane, ky parim ka rendësi tepër te madhe për funksionimin e duhur te mekanizmit te demokracisë dhe, si rezultat i kësaj, nuk mund te behet një interpretim i ngushte i sal 9. Pavarësisht garancive te parashikuara ne ketë konvente, neni 6 i KEDNJ nuk garanton një te drejte e cila për nga rëndësia qëndron njëlloj me te drejtën për te pasur akses ne gjykate, kjo është e drejta për apelim. Megjithatë kjo e drejte nuk ka mbetur e pa garantuar sepse e drejta e ankimit ndaj vendimit dënues ne një ceshtje penale tashme është rregulluar ne baze te Protokollit nr. 7 neni. 2 por me kushtin e vetëm qe shteti duhet te jete pale e këtij protokolli".

39 Shih "Delcourt kunder Belgjikes" 40 Neni 2 I Protokollit nr. 7 parashikon se: Cdo person i deklaruar fajtor per nje veper penale Nga nje gjykate ka te drejte te paraqese per shqyrtim perpara nje gjykate me te Iarte deklarimin e fajesise ose te denimit, Ushtrimi i kesaj te drejte, duke perfshire shkaqet per te cilat ajo mund te ushtrohet, jane te percaktuara me ligj.

Megjithatë shtetet kane lirinë e mënyrës se rregullimit te ushtrimit te kësaj se drejte, dhe ne rast se do te aplikohen kufizime ato duhet te realizojnë një qellim te ligjshëm dhe nuk duhet 25

te cenojnë thelbin e saj 41. Te gjitha te drejtat e garantuara ne ketë Konvente gjate procesin penal, takojnë çdo individi, i cili është akuzuar për një vepër penale te parashikuar ne legjislacionin penal te shteteve respektive te akuzuarit, edhe pavarësisht faktit nëse ai gjykohet ne gjendje te lire, është i arrestuar apo i fshihet drejtësisë. Ne lidhje me te dëmtuarin nga veprat penale ai nuk mund te përfitoj nga këto garanci, megjithatë ai mund te marre pjese ne çështjen penale ne cilësinë e palës civile duke përfituar, ne ketë mënyre, nga "e1ementi civil" i këtij neni.

41 Shih "E,.M kunder Norvegjise"

.-


PARIMET

Hyrje Parimet procedurale janë rregulla themelore qe përcaktojnë karakterin dhe përmbajtjen e mënyrës se procedimit penal. Si te jene parimet ashtu është edhe vete procedimi. Nëse ato kane karakter demokratik, i tille është edhe procedimi dhe anasjellta 42.

Kodi i ri Procedurës penale ka ndryshime rrënjësore për sa i përket demokratizimit te procesit te hetimit si dhe te gjykimit te çështjeve penale dhe zgjerimit dhe garantimit te te drejtave te te pandehurve gjate procesit penal ne përputhje me aktet qe mbrojnë dhe garantojnë te drejtat dhe liritë themelore te njeriut. si ne aktet e brendshme ashtu edhe ne aktet dhe konventat ndërkombëtare. Ky Kod lejon edhe gjykimin ne mungese te te pandehurit43 Veçori është përshtatja e legjislacionit procedural penal me te drejtat e shpallura 27

nga Konventa Evropiane. Me konkretisht, ne Kodin e procedurës Penale u pranuan rregullat e caktuara nga Konventa Evropiane lidhur me masat e sigurimit, kontrollin e personave , banesave dhe korrespondencës. Parashikimi, ne mënyre te hollësishme, te rasteve te heqjes se lirisë, te respektimit te procesit te rregullt ligjor (neni 42

i

Kushtetutës dhe neni 6 i Konventës Evropiane),

zhvillimi publikisht i gjykimit( neni 6 i konventës dhe neni 339 i Kodit te Procedurës penale.), prezumimi i pafajesise (neni 6 i Konventës, neni 30 i Kushtetutës dhe neni 4 i Kodit te Procedurës Penale.), e drejta e ankimit ( neni 2 i protokollit nr 7 dhe nenet 407-421 i Kodit te Procedurës Penal) . Me poshtë do te trajtojmë ne mënyre te perrnbledhur, disa nga parimet baze te parashikuara njëkohësisht ne Kushtetute, ne Konventën Evropiane dhe ne Kodin e Procedurës Penale.

42 Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda "Komentar i Procedures penale" fq. 47 43 Vendimi i Gjykates Kushtetuese ill. 31, viti 1998. "

Parimi i ligjshmerise Neni 29 i Kushtetutës parashikon se : " askush nuk mund te akuzohet ose te deklarohet fajtor për një vepër penale e cila nuk karakterizohet si e tille ne momentin e kryerjes se veprës, me përjashtim te veprave, te cilat ne kohen e kryerjes se tyre, përbeninkrime lufte ose krime kundër njerëzimit sipas se drejtës ndërkombëtare ".

Zbatimi i gabuar i ligjit ne kohe cenon procesin e rregullt ligjor te sanksionuar ne nenet 42 dhe 131/f te Kushtetutës se Republikës se Shqipërisë si dhe te nenit 6 te Konventës Evropiane për te Drejtat e Njeriut. Një parashikim te ngjashëm është edhe ai i formuluar ne nenin 7 te Konventës Evropiane, ne nenin 2 te kodit Penal dhe atij Procedural Penal, respektimi i se cilës është një element thelbësor i shtetit te se drejtës 44. Kjo garanci e parashikuar ne ketë nen duhet te interpretohet dhe zbatohet ne atë mënyre qe te ofroje


garanci efektive kundër ndjekjes, deklarimit fajtor dhe dënimit arbitrar. Rrjedhimisht deklarimi i fajësisë, për pasoje edhe dënimi respektiv, duhet te bazohet ne një ligj te shkruar, ndërsa ligji i pashkruar nuk mund te përbeje baze për pergjegjesine penale. (Ky parim ne te drejtën romake shprehej me formulën Nullum crimen, nulla poena sine lege

scripta). Parimi i ligjshmërisë ne te drejtën penale ka për qellim qe te garantohej pavarësinë e pushtetit gjyqësor i cili

i

nënshtrohet vetëm ligjit dhe nuk lejon arbitraritete, dënime te

padrejta te personave 45. Një aspekt tjetër i ndalimit është moszbatimi i analogjisë (Nullum crimen, nulla poena sine

lege stricta). Analogjia penale, ka për qellim te justifikoje fajësinë dhe dënimin e te akuzuarit, duke bere transferimin e një legjislacioni ne një situate tjetër pa ligj (për shkak te boshllëkut ligjor). Me qellim mbrojtjen e te akuzuarit, analogjia penale eshte e ndaluar 46.

44 Shih nenin 2 te Kodit Penal dhe Procedurial Penal 45 Ismet Elezi, Skender Kacupi, Maksim Haxhia' Komentari I Kodit Penal te Republikes se Shqiperise" fq 43

Nje aspekt tjetër i ketij ndalimi është moszbatimi i ligjeve me fuqi prapavepruese (Nullum

crimen, nulla poena sine lege praevia). Sipas këtij ndalimi, nuk mund te jepet denim me fuqi prapavepruese për nje vepër penale, apo nje dënim me i rende. Ndeshkueshmeria dhe masa e dënimit duhet te kenë qene përcaktuar ne ligj para se te kryhej akti kriminal. Shprehje tjeter e parimit te mesiperm eshte edhe ndalimi i termave te paqarte ne ligjet penale, dispozitat duhet te jene te formuluara qarte dhe sakte, pa ekuivoke, e te mos lëne vend për interpretime subjektive47. Kjo do te thotë, se elementet e krimit dhe denimi përkatës duhet te përcaktohen qarte ne ligj. Rrjedhimisht, individi duhet te kete mundësinë te kuptoj se cilat veprime apo mosveprime do ta bëjnë ate penalisht përgjegjës . Neni 29/2 parashikon parimin e ligjshmërisë se denimit, Sipas tij : "askush nuk mund te

dënohet me nje dënim me te rende se ai qe ka qene parashikuar me fig} ne momentin e 29

kryerjes se nje vepre penale". (Ky parim ne te drejtën romake shprehej me formulën nulla poena sine lege scripta) Ne paragrafin e trete te Kushtetutës parashikohet fuqia prapavepruese e ligjit penal favorizues48. Ky parim i rendesishem kushtetues, i cili ne te drejtën romake njihej me formulën "lex retro agit in mitius" (ose tiles mitior retro agit''), përmendet shprehimisht edhe ne nenin 7 te Konventës Evropiane. Ne fakt, edhe detyrimi per t'i dhene fuqi prapavepruese ligjit penal favorizues49 dhe per ta zbatuar ate nga organet shteterore perben nje aspekt tjeter te respektimit te procesit te rregullt ligjor ne kuptimin kushtetues. Gjithsesi fuqia prapavepruese e ligjit është nje perjashtim nga rregulli i pergjithshern sepse ashtu si edhe ne fushat e tjera te se drejtës, edhe ne te drejtën penale ndalohet kategorikisht. 46 Neni lie paragrafi 2 i Kodit Penal 47 Ismet Elezi, Skender Kaeupi, Maksim Haxhia" Komentari I Kodit Penal te Republikes se Shqiperise" fq 43 . 48 Neni 3 i Kodit Penal parashikon se:ligji i ri qe nuk denon vepern penale ka fuqi prapavepruese Ne rast se personi eshte denuar, ekzekutimi i denimit mund te filloje dhe nqs ka filluar, pushon. 49 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 35, viti 2005

Ky ndalim diktohet para se gjithash nga nevoja per garantimin e stabilitetit dhe te sigurise se marredhenieve juridike qe vendosen ndermjet subjekteve te ndryshme te se drejtes. Ne rastin e ligjit penal, i cili si rregull kufizon lirine individuale, eshte mese e nevojshme qe «do qytetar, te dije paraprakisht kufijte e lirise se tij si dhe sanksionet qe mund t'i vijne per shkak te kapercimit te ketyre kufijve. Ai nuk duhet te ndjeje per asnje cast rrezikun qe nje ligj i ri penal qe mund te parashikoje si te denueshern nje veprim apo mosveprim te caktuar ose qe mund te rendoje poziten e tij si

i

pandehur, do te kete ne te ardhmen fuqi prapavepruese.

Perjashtimi qe behet nga rregulli i pergjithshern, duke i dhene fuqi prapavepruese vetem ligjit penal qe favorizon poziten e te pandehurit, synon t'i pergjigjet ne menyre sa me te shpejte e te pershtatshme vleresimeve te ligjvenesit mbi rrezikshmerine shoqerore te veprimeve apo mosveprimeve te caktuara si dhe te subjekteve qe i kane kryer apo mund t'i kryejne ato ne te ardhmen. Eshte nje shprehje e sovranitetit te ligjvenesit qe ne nje moment te caktuar, ne perputhje me kushtet ekonomike dhe shoqerore te vendit, politiken penale apo detyrimet nderkombetare, te vleresojesi te nevojshme ndryshimin e ligjit penal, duke mos


denuar ose denuar me masa me te buta veprime apo mosveprime te caktuara qe kryhen brenda

territorit

te

tij.

Dhe nese nje vleresim i tille eshte bere tashme nga ligjvenesi, eshte detyre e organeve shteterore (gjykatave) per ta zbatuar ligjin e ri ne jeten e perditshme, menjehere dhe sa me mire, duke pasur parasysh parimin se " ... ligji me i bute duhet te zbatohet nga gjykatat kombetare si per sa i perket percaktimit te vepres penale, ashtu edhe sanksioneve te parashikuara prej saj ... ". 50 Zbatimi i ketij parimi duhet te respektohet nga te gjithagjykatat e juridiksionit te zakonshern, sigurisht edhe ne gjykimin qe mund te zhvillohet ne Gjykaten e Larte, sepse eshte pikerisht kjo gjykate qe kontrollon menyren e zbatimit te ligjit material dhe procedural nga ana e gjykatave me te uleta. Ne ceshtjen Veeber kunder Estonise, Gjykata Evropiane eshte shprehur se, «do veper penale duhet te parashikohet me ligj dhe «do individ duhet te jete objektivisht ne gjendje te kuptoje nga perifrazimi i dispozitave te zbatueshme, dhe ne qofte se eshte e nevojshme, me ndihmesen e interpretimeve gjyqesore te dispozites, se «fare veprimesh ose mosveprimesh do ta bejne ate pergjegjes penalisht.Kjo nenkutpon se ligji duhet te jete i kuptueshern ne menyre te pershtatshme, dhe se nje individ duhet te jete ne gje ndje

50 Shih

" G. Kunder Frances"

33

te parashikoje pasojat e veprimeve te tij me qellim qe t e jete ne gjendje te shmange sanksionet penale.

Preiumimi i pafa i esise Kushdo quhet i pafajshem perderisa nuk i eshte provuar fajesia me vendim gjyqesor te formes se prere". Prezumimi i pafajesise eshte nje panm kushtetues dhe perben nje nder elementet thelbesore te procesit te rregullt ligjor ne kuptim te nenit 42 te Kushtetutes dhe nenit 6/1 te 31

Konventes Evropiane te te Drejtave te Njeriut. Ky parim, nenkupton para se gjithash qe gjykatat nuk duhet te fillojne procesin dhe te gjykojne ceshtjen me bindjen se i pandehuri ka kryer krimin per te cilin akuzohet. Ky parim e cliron te pandehurin nga barra per te provuar pafajesine dhe barra ne kete rast rend on mbi akuzen. Keshtu qe, ky parim i jep te drejten te pandehurit qe te mos i pergjigjet akuzes dhe te mos mbaje pergjegjesi per deklarimet qe ben, te kerkoje nga organi procedues marrjen e provave qe e shfajesojne dhe te mbrohet ne cdo menyre te pershtatshme, qe ligji e lej o52. Nga parimi i prezumimit te pafajesise buron rregulli njohur i interpretimit te dyshimeve ne favor te te pandehurit (indubio pro reo), sipas se cilit, kur faktet dhe rrethanat e ceshtjes lejojne vleresime dhe interpretime te ndryshrne, duhet pranuar interpretimi me i favorshern per te pandehurin'". Nje rast nga jurisprudenca e Gjykates Evropiane eshte ceshtja "Telfner kunder Austrise". Gjykata ne kete ceshtje thekson se "kalimi i barres se proves nje te akuzuari per te provuar pafajesine e tij, perben shkelje te parimit te mesiperm. Rrjedhimisht, akuza duhet te informoj rnenjehere te akuzuarin per akuzat e bera , me qellim t'i jap atij mundesine qe te pergatis dhe te paraqese ne menyren e duhur argurnentet ne mbrojtje te tij. Detyre e gjykates se zakonshrne qe shqyrton nje ceshtje penale eshte mosprononcimi per fajesine e te pandehurit para se ata te vleresojne provat ne gjykim 51 Neni 30 i Kushtetutes se Shqiperise 52 Neni 4 i Kodit te Procedures Penale parashikon se: I pandehuri prezumohet i pafajshern gjersa nuk vertetohet fajesia e tij me vendirn gjyqesor te formes se prere. Cdo dyshim per akuzen cmohet ne favor te te pandehurit. 53 Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda" Komentar I Procedures Penale"fq. 61

dhe t'i lejoj te pandehurit te ushtroj te gjitha te drejtat qe ai ka per shkak te pozites se tij procedurale (psh e drejta per te paraqitur provat e veta e per te kundershtuar ato te akuzes si dhe t'i krijohet mundesia qe te mbrohet vete ose nepermjet mbrojtesit te tij dhe ajo te jape vendimin e saj te bazuar mbi provat direkte e indirekte, te cilat duhet te provohen nga akuza dhe qe administrohen ne dosje. Nje element i rendesishern per tu trajtuar ne lidhje me kete parim eshte heshtja. Si rregull shkelja e se drejtes per te ndenjur ne heshtje dhe per te mos u vetakuzuar mund te coje ne shkelje te se drejtes per prezumimin e pafajesise se nje personi'". Megjithate, heshtja si nje e drejte baze e procesit te rregullt ligjor, nuk eshte nje e drejte absolute, sepse ne disa raste , kur eshte e nevojshme, mund te kerkohen sqarime nga i akuzuari dhe heshtja e tij do te merret ne konsiderate gjate shqyrtimit te provave te akuzes.

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut Vleresimi nese perfundimet negative nga heshtja e te akuzuarit cojne ne shkelje te nenit

6

te

KEDNJ, varet nga rrethanat e ceshtjes dhe sidomos: -situata ne te cilen ndodh nje gje e tille - rendesia qe ujapin atyre gjykatat gjate vleresimit te provave -shkalla e presionit qe lidhet me kete55 Sigurisht, ne rastin konkret duhet qe i akuzuari te vihet ne dijeni per efektin e heshtjes se tij. Nga detyrimi i shtetit per te provuar fajin, lind ndalimi

i

kerkeses nga akuzuari qe te pranoj

fajin '", Edhe neni 32/1 i Kushtetutes parashikon se :

Askush nuk mund te detyrohet te deshmoje kunder vetvetes dhe as te pohoje fajesine e tij. Ne kuptimin qe paraqet Kushtetuta e Republikes se Shqiperise, Konventa Evropiane per te Drejtat e Njeriut si dhe nga qendrirni qe mban jurisprudenca ne kete drejtim, pretendimi per shkeljen e ketij standardi kushtetues kerkon domosdoshmerisht qe ne nje proces gjyqesor te evidentohen dhe provohen sakte te gjithe ato elemente thelbesore te cilat mund te kene sjelle deklarimin fajtor te te pandehurit mbi bazen e dyshimeve dhe qe e kane here gjykaten te sillet si e njeanshme ne dheniene vendimit te saj.

54 Shih vendimin "Heaney dhe Mcguinnes dhe Quinn kunder Irlandes" 55 Marek Antoni Nowicki "Rreth Konventes Evropiane" fq 195 56 Raporti "Saunders kunder Britanise se Madhe" 35

33

v) x) w)

Edhe Gjykata Evropiane eshte shprehur se prezumimi i pafajesise kerkon, rider te tjera, qe kryerja e detyrave nga anetaret e nje gjykate, nuk duhet te filloje me idene e paracaktuar se i akuzuari e ka kryer vepren per te cilen akuzohet, se barra e proves i takon prokurorit dhe «do dyshim duhet te jete ne favor te te akuzuarit. Eshte detyre e prokurorit qe te informoje te akuzuarin per ceshtjen kunder tij, ne menyre qe ai te mund te pergatise e paraqese mbrojtjen dhe te kundershtoje provat te cilat mjaftojne per ta denuar ate 57.

Liria e personit Liria e personit eshte nje e drejte tjeter e garantuar nga Kushtetuta. Per shkak te rendesise qe paraqet kjo e drejte, rastet e kufizimit te saj jane parashikuar ne menyre eksplicite nga ligji yne themelor. Edhe Kodi i procedures Penale kerkon qe kufizimi i lirise se personave, nepermjet aplikimit te masave te sigurimit ", te realizohet vetem ne rastet dhe menyrat e percaktuara ne ligj. Neni 27 i Kushtetutes parashikon rastet e kufizimit te lirise se personave. Keto raste jane: 1.kur eshte denuar me burgim nga gjykata kompetente; 2. per moszbatim teurdhrave te ligjshem te gjykates ose per moszbatim te ndonje detyrimi te caktuar me ligj; 3.kur ka dyshime te arsyeshme se ka kryer nje veper penale ose per te parandaluar kryerjen prej tij te vepres penale ose largimin e tij pas kryerjes se saj; 4. per mbikqyrjen e te miturit per qellime edukimi ose per shoqerimin e tij ne organin kompetent; 5.kur personi eshte perhapes i nje semundje je ngjitese, i paafte menderisht dhe i rrezikshem per shoqerine; 6. per hyrje te paligjshme ne kufirin shteteror, si dhe ne rastet e debimit ose te ekstradimit;

57 Shih vendimin"MinelIi kunder Zvicres" 58 Masat e sigurimit te parashikuara ne nenet 227-262 te Kodit te Procedures Penale

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut y) z) Nje rregullim te njejte ligjor eshte parashikuar edhe ne nenm 5 te Konventes Evropiane."

Kufizimi i lirise eshte i lidhur ngushtesisht me permbushjen e nje sere detyrash nga ana e organevekompetente. Keto organe duhet te njoftojne menjehere personin te cilit i hiqet liria ne gjuhen qe ai kupton, per shkaqet e kesaj mase si dhe per akuzen qe

i

behet.

Megjithate, ka edhe autor te ndryshem, te cilet mendojne se nese i arrestuari do te dergohet para nje gjykate menjehere ne kete rast nuk eshte e detyrueshme qe ai te njoftohet per te gjitha akuzat.i" Ai duhet te informohet mbi te drejten per mos te here asnje deklarate dhe t'i jepet mundesia per te komunikuar rnenjehere me nje avokat per realizimin e te drejtave te tij . Informacioni nuk eshte i detyrueshem te merret ne nje forme te vecante, Personi .i arrestuar thjesht, duhet te informohet ne nje gjuhe te thjeshte dhe te kuptueshme per te, mbi bazen faktike si dhe juridike te vendimit. Kjo ka te beje me mundesine e shqyrtimit, para nje gjykate, te pajtueshmerise se tij me ligjin'", Personit te cilit i hiqet liria si rezultat i aplikimit te nje mase sigurimi, duhet te dergohet brenda 48 oreve perpara gjyqtarit per te vleresuar ligjshmerine e burgimit , i cili duhet te vendos paraburgimin ose lirimin e tij, nese paraburgimi eshte i paligjshem, dhe jo me vone se 48 ore nga casti i marrjes se dokumenteve per shqyrtim. I paraburgosuri ka te drejte te ankohet kunder vendimit te gjyqtarit ne lidhje me masene paraburgimit'". Cdo person, viktime e nje arrestimi ose e nje burgimi ne kushte te kunderta me ato te parashikuara ne ligj, ka te drejte per demshperblim.f Neni 9 i Kodit te Procedures Penale parashikon se, personat qe procedohen ne kundershtimme ligjin ose denohen pa te drejte u kthehen te drejtat dhe shperblehen per demin e pesuar.

59 Neni 5 i Konventes Evropiane"E drejta per liri dhe siguri" 60 Marek Antoni Nowicki "Rreth Konventes Evropiane fq 144 61 Shih Vendimin "Fox Campbell dhe Rattly kunderBritanise se Madhe 62 Neni 28 i Kushtetutes se Shqiperise, 63 Neni 5/5 i Konventes Evropiane dhe nenet 26 8 dhe 26 9 te Kodit te Procedures Penale

35

bb) aa) cc)

Parimi i barazise Se armeve Eshte nje element thelbesor i procesit te rregullt ligjor ne kuptimin kushtetues. Ne kete kontekst gjykates i lindin nje sere detyrash nder te cilat eshte dhe krijimi i mundesive te barabarta per pjesemarrjen e paleve apo te perfaqesuesve te tyre ne proces si dhe mundesia e deklarimit te tyre per faktet, provat dhe vleresimet ligjore qe jane te lidhura ngushte me ceshtjen qe eshte duke u shqyrtuar nga gjykata. Vendosja e nje pale ne kushte te disfavorshme perben nje cenim te ketij parimi dhe kjo haset ne keto raste : 1.kur tejkalon kerkesat te cilat jane parashtruar ne nje kerkesepadi. 2.arsyetimi ne menyre te njeanshme te provave dhe te argumenteve te paraqitura nga palet. Ne cdo faze te gjykimit duhet te garantohet nga gjykata se asnje nga palet nuk duhet te ndihet ne pozita te disfavorshme perballe pales tjeter'". Ky parim ka nje rol deciziv ne procesin penal per vete faktin se perballe personit te akuzuar per nje veper penale eshte vete shteti." Ne fakt, ky parim eshte e lidhut ngushtesisht edhe me nje parim tjeter thelbesor, ai i mbrojtjes te personit te akuzuar, i cili gjate gjithe procesit deri ne dhenien e vendimit perfundimtar nga gjykata prezumohet i pafajshem. Per kete arsye, shteti duhet te ndermarre te gjitha masat ligjore per ti siguruar atij, ose perfaqesuesit pjesemarrjen ne proces dhe permes saj dhe rnundesine e njohjes dhe deklarimit per te gjitha faktet, provat dhe vleresimet ligjore qe i referohen akuzes se bere. Garantimi i pjesemarrjes se te akuzuarit ne proces vl en jo vet em ne shkalle te pare por edhe per shkallet e tjera te gjykimit, vecanerisht kur ne keto raste gjykimi parashikohet edhe zhvillimi i debatit me goje66.

64

Shih

vendimin

"Dambo

beheer

B.V

kunder

Hollandes"

65 Vendim I Gjykates Kushtetuese nr .. 19, viti 2003 66

Shih Alimena kunder Italise

Rrjedhimisht synimi kryesor eshte realizimi i nje debati real ndermjet akuzes dhe mbrojtjes, gje qe ndikon pozitivishtdhe ne menyre te drejtperdrejte ne zbulimin e se vertetes dhe


dhenien e drejtesise nga gjykata me objektivitet e paanesi. Keto kerkesa kushtetuese e ligjore jane ne funksion te mbrojtjes sa me efektive te te pandehurit.

Gjykimi brenda nje afati te arsyeshem Gjykimi i nje ceshtje penale brenda nje afati tc arsyeshern eshte nje element tjeter perberes i procesit te rregullt ligjor . Ne nenin 42/2 te Kushtetutes parashikohet ky parim dhe i njejti rregullim ligjor haset edhe ne nenin 6 te Konventes Evropiane'". GJEDNJ duke u bazuar ne elementin e siper permendur,

percakton disa kritere per te

specifikuar dhe vleresuar nese eshte respektuar apo jo afati i arsyeshern i gjykimit nder to jane: 1. kompleksiteti i ceshrjes 2. menyra e trajtimit te ceshtjes 3. qendrimi qe mban ndaj gjykates vete personi i ankuar 68 4. rast pas rasti ne varesi te rrethanave specifike qe mund te kene ceshtja konkrete Si rrjedhim arsyeshmeria e zgjatjes se procesit duhet te vleresohet nen driten e rrethanave te vecanta te. ceshtjes te siperpermendura. Sistemi i drejtesise nuk mund te zhvillohet me vonese, sepse kjo do te shkaktonte dobesimin e rolit te gjykatave dhe te besimit qe individet duhet te kene ne te69.

67 Neni 6 r Konventes parashikon se cdo person ka le drejte qe ceshtja e tij le degjohet drejtesisht, publikisht dhe brenda nje afati te arsyeshem . Neni 42/2 i Kushtetutes parashikon se:Kushdo, per mbrojtjen e te drejtave dhe lirive dhe interesave ose ne rastin e akuzave te ngritura kunder tij ka te drejten e nje gjykimi te drejte dhe publik, brenda nje afati le arsyeshem. 68 Shih, Vendimin "Eckle kunder Gjermanise" 69 Shih, Vendimi ""Katte Klitsche de la Grande kunder Gjermanise" dd)

Reformatio in peius (Parimi i mos rendimit te pozites se te pandehurit)

37

Ky parim eshte i lidhur ngushtesisht me te drejten e mbrojtjes si dhe te drejten per ankim. Neni 425/3 i Kodit te Procedures Penale parashikon rastin e paraqitjes se ankimit para Gjykates se Apelit dhe nese apeluesi eshte vete i pandehuri, gjykata nuk mund te caktoje nje denim me te rende, ose t'i jape pafajesine nje shkak me pak te favorshern nga ai i vendimit te apeluar. Gjithashtu ne nenin 244/3 te Kodit te Procedures penale parashikohet se gjykata nuk mund te caktoje nje rnase sigurimi me te rende se ajo e kerkuar nga prokurori. Kushtetuta e Shqiperise si dhe Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut nuk permendin ne menyre te shprehur kete parim, por ne vetvete permban dimension kushtetues. Sipas Gjykates Kushtetuese zbatimi i ketij parimi eshte nje garanci me shume per te gjykuarin, me qellim qe te realizoje ne menyre efektive te drejten per t'iu drejtuar me ankim gjykates. E drejta per t'iu drejtuar gjykates me te larte merr rendesi ne nje shoqeri demokratike, prandaj askush nuk mund ta humbase kete te perparesi 72. Ekzistenca e ketij parimi i jep mundesi te gjykuarve qe te mos heqin dore nga garancite qe ofron Kushtetuta, vetem nga frika se mund te derntohen rende interesat e tyre. Ne kete kontekst mosrespektimi i "reforrnatio in peiusperben njekohesisht cenim te procesit te rregullt ligjor. Gjykates Kushtetuese, ne nje vendim te saj ,eshte shprehur se Gjykata e Larte e ka cenuar kete parim, duke zgjidhur ceshtjen ne themel dhe renduar poziten e te gjykuarit. Kerkuesi ishte deklaruar i pafajshern nga gjykatat e shkalles se pare dhe te dyte dhe ne baze te rekursit te bere nga ana e prokurorit ne Gjykaten e Larte kjo e fundit e ka deklaruar ate fajtor dhe jo ne baze te nje prove te re por ne baze te nje arsyetimi krejt ndryshern te provave ekzistuese.

72 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 13 viti, 2003

Sipas Gjykates Kushtetuese, Koiegji Penal ka vepruar ne kundershtim me nenin 442 te Kodit te Procedures Penale qe parashikon rastet e prishjes se vendimit si dhe zgjidhjen e ceshtjes pa e kthyer per rigjykim Ne perputhje me kete dispozite Gjykata e Larte ka te drejte ta zgjidhe ceshtjen pa e kthyer per rigjykim vetern per shkaqe te cilat jane ne favor te pozites


proceduriale te te gjykuarit:'. Ne kete rast Kolegji ka dale jashte juridiksionit dhe ka marre atribute te nje gjykate fakti duke sjell si rrjedhoje shkelje te procesit te rregullt ligjor". Ne rastin konkret vendimi i kesaj gjykate ka renduar padrejtesisht poziten e te gjykuarit pa i dhene atij mundesite dhe garancite ligjore e kushtetuese per te pergatitur dhe realizuar mbrojtjen per rrethanat e reja te krijuara. Parimi

i

se

drejtes

se

mbrojtjes

eshte shkelur nga fakti se Gjykata e Larte i prishi vendimet e dhena nga shkallet e tjera qe e kishin deklaruar te pafajshern duke e deklaruar ate fajtor dhe mbi te gjitha pa e kthyer ceshtjen per rigjykim. Ne kete kontekst e drejta e mbrojtjes merr nje rendesi vendimtare per faktin se kerkuesi nga pozita e favorshme qe ndodhej si rezultat i pafajesise, u vendos ne pozita te disfavorshme per te cilen ai duhet te pergatiste nje mbrojtje respektive. Ky Kolegj nese do te vepronte ne perputhje me ligjin duhet qe pasi te prishte vendimet ta kthente ceshtjen per rigjykim, per ti dhene

mundesi

kerkuesit

te

perfitoje

nga

garancite e parashikuara ne nenin 31 te Kushtetutes ne te cilin garantohet e drejta per te pasur kohen si dhe lehtesite e nevojshme per te pergatitur mbrojtjen, ku pa garantimin e te cilit nje proces penal eshte absolutisht antikushtetues dhe ndikon drejtpersedrejti negativisht ne dhenien e drejtesise.

7 3 Neni 442 te Kodit te Procedures Penale parashikon se: Gjykata e Larte vendos prishjen e vendimit dhe zgjidhjen e ceshtjes pa e kthyer per rishqyrtim kur: a)fakti nuk parashikohet si veper penale;vepra penale eshte shuar ose ndjekja penale nuk duhet te fillonte ose te vazhdonte b)vendimi eshte i pavlefshem per rastet e parashikuara ne nenin 128 c)vendimi eshte dhene gabim ne person d) ka kontradita midis vendimit te ankimuar dhe nje tjetri te meparshem, lidhur me te njejtin person dhe me te njejten veper penale te dhena nga e njejta ose nje tjeter gjykate penale 74 Vendimi I Gjykates Kushtetuese nr. 9 viti,.2006

E

drejta e aksesit ne gjykate

E drejta per akses ne gjykate referon tek e drejta qe ka cdo individ per t'iu drejtuar nje gjykata e cila ka juridiksion te plote per te zgjidhur ceshtjen ne baze te nenin 42 te Kushtetutes dhe nenin 6 te KEDNJ. 39

Neni 6/1 i garanton secilit te drejten per t'i parashtruar gjykates per gjykim cfaredo akuze ne ceshtjen penale. Kjo e drejte plotesohet me garancite e tjera te parashikuara ne kete nen te cilat i referohen organizimit dhe perberjes se trupit gjykues, si dhe menyreste zhvillimit te procesit, duke formuar keshtu te drejten per nje proces te rregullt ligjor. Ne ceshtjen "Dornbo Beheer B.V kunder Hollandes Gykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ka theksuar se kushdo - qofte ne procesin penal duhet te kete mundesine t 'i paraqese

gjykates , ne menyren e duhur ceshtjen e vet, ne kushte qe nuk vendosin ate ne situate te dukshme te disfavorshme ne krahasim me palen tjeter. Kjo e drejte duhet te respektohet rigorozisht nga ana e shteteve anetare ne kete Konvente por mbi te gjitha rregullimi i saj realizohet nga ana e shteteve ne varesi te kohes dhe vendit si dhe konform nevojave dhe mundesive te shoqerise dhe individeve 75. Pavaresisht faktit se shtetit i lihet nje fare "diskrecioni" per rregullimin e saj kjo nuk do te thote se duhet vepruar arbitrarisht, sepse e drejta e aksesit ne gjykate nuk mund te reduktohet ne menyren ose masen qe do tc shkaktonte nje cenim te thelbit te kesaj te drejte ". E njejta klauzole eshte parashikuar edhe ne nenin 17 te Kushtetutes tone ku te drejtat mund te kufizohet por jo duke cenuar thelbin e tyre sepse ne kete rast nuk do te ishim para kufizimit te te drejtave por para abrogimit total te tyre.

75 Vendimi" Golden kunder Britanise" 76 Vendimi"Winterwrp kunder Hollandes dhe "Kreuz kunder Polonise"

43

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut Ne praktiken e shteteve te ndryshme jurispudenca e Gjykates Evropiane ka trajtuar disa raste kur cenohet e drejta e aksesit ne gjykate. Raste te tilla kane qene: 1.nd 1. ndal alim imii i korre korresp spon onde dece cess se te burg burgos osur urit it me avok avokat atin in,, qe do te ndih ndihmo mont ntee te ngrinte padine mbi incidentet e ndodhura ne burg 77 2.refuzimi 2. refuzimi

i

autoriteteve te burgut per t'i dhene leje te burgosurit qe te konsultohet

me avokatin e vet rreth mundesise se ngritjes se padise ". Aksesi ne gjykate duhet te jete efikas duke mundesuar shqyrtimin e ceshtjes ne kufijte qe kerkohen ne prizmin e rrethanave te sa/ 9 Nje nga menyrat e shkeljes te drejtes per gjykim eshte refuzimi i autoriteteve per zbatimin e vendimit sepse zbatimi i tyre eshte pjese integrale e procesit gjyqesor'". E drejta e aksesit ne gjykate eshte e lidhur me te drejten per te marre pjese ne gjykim. Kjo e drejte nenkupton jo vetem pjesemarrjen fizike te paleve por krijimin e rnundesive per tu njohur me pretendimet e pales tjeter, ne rnenyre qe pala kundershtare te jete ne gjendje te parashtroje pretendimet dhe prapesimet e saj (parimi i barazise se armeve). Kjo kerkese eshte esenciale per te mbrojtur te drejtat e paleve gjate nje procesi gjyqesor. Nepermjet respektimit tc saj sigurohet paanshrneria e gjykates ne dhenien e nje vendimi te arsyetuar te bazuar vetern ne provat qe jane rnarre dhe jane verifikuar gjate shqyrtimit gjyqesor'".

77 Shih Vendimin "Campell dhe Fell kunder Britanise se Madhe" 78 Shih Vendimin "Golden kunder Britanise se Madhe" 79 Shih Vendimin "Albet dhe Le Compte kunder Belgjikes" 80Shih Vendimin" Irnmobilare Saffi kunder Italise" 81 Neni 380 i Kodit te Procedures Penale parashikon se:per le marre vendimin gjykata nuk mund re perdore prova le tjera ve9 atyre qe jane marre ose jane ose jane verifikuar ne shqyrtimin gjyqesor.

E drejta per te marre njoftim 41

Per garantimin e nje procesi efektiv penal eshte themelore qe i akuzuari te marre pjese dhe te mbrohet efektivisht ne gjykim, (duke dhene mendimin e vete per provat e paraqitura nga pala tjeter) ose ne rast te mosparaqitjes se tij te gjykohet pasi ti jete siguruar me pare mbrojtja. Per kete arsye nje rol deciziv ne realizimin e nje procesi te rregullt gjyqesor luan njoftimi i te pandehurit si dhe te mbrojtesit te tij eni 414 i Kodit te Procedures Penale shprehet se "Akti i

ankimit u njoftohet prokurorit, te pandehurit dhe paleve private nga sekretaria e gjykates qe ka dhene vendimin". Njoftimi i tyre nga gjykata eshte i nevojshem qe i pandehuri te ushtroj te drejtat e tjera qe jane ne themel te nje procesi te rregullt ligjor si psh. barazia e arrneve, e Drejta e ankimit, ankimit, e drejta per tu degjuar etj. Si rrjedhoje secili prej paleve ka te drejte te marre informacion per faktet dhe argumentet e pales tjeter pra nenkupton mundesine per palet te kene njohuri edhe per komentet mbi pro vat e nx:j erra, realizimi i se ciles mund te behet vetem pasi palet te jene njoftuar sipas ligjit per te gjitha veprimet proceduriale'f. Nje njoftim i here jo ne perputhje me ligjin, perfshihet ne shqyrtimin kushtetues vetem kur pala ndergjyqese, per shkak te mos njoftimit, eshte penguar te ushtroje te drejten e mbrojtjes, e cila i garantohet nga neni 42 i Kushtetutes dhe neni 6 i Konventes Evropiane, si element i rendesishern i procesit te rregullt ligjor.

Organet dhe format e njoftimit Njoftimet e akteve behen nga ftuesi gjyqesor ose nepermjet sherbimit postar ose nga policia gjyqesore, kur gjykata e cmon te nevojshme. Njoftimet mund te behen edhe me telefon, telegraf, faks ne rastin e njoftimeve urgjente .

82 Shih ,vendimin "Ruiz Mateo kunder Spanjes" 83 Neni 133 te Kodit te Procedures Penale dhe ne net ne vijim -143

E drejta e paleve per te marre njoftim per veprimet e ndryshme proceduriale eshte e lidhur me detyren qe kane gjykatat per te verifikuar legjitimitetin e paleve si dhe rregullsine e lajmerimeve, Sic u siper citua njoftimi eshte i rendesishem per te realizuar mbrojtjen dhe parimin e

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut barazise se armeve ne instancat me te larta gjyqesore ku haset edhe mundesia e perkeqesimit te pozites se te pandehurit. Megjithese organet e gjykimit nuk mund te behen pergjegjes per cdo mosparaqitje ne seance nga ana e te gjykuarit ose avokatit te tij, u takon ketyre organeve te ndermarrin hapa per te siguruar qe ai te gezoje te drejtat e njohura nga Kushtetuta. Rrjedhimisht gjykata duhet te verifikoj me pare shkaqet e mosparaqitjes se perfaqesuesit te te pandehurit dhe me pas te vazhdoj me etapat e tjera proceduriale. Njoftimi eshte mbi te gjitha absolutisht i dornosdoshem ne rastin e paraqitjes se rekursit nga prokurori dhe Kodi i Procedures Penale nuk parashikon mundesine e paraqitjes se kunder rekursit nga pala kundershtare. Ne keto rrethana, pjesernarrja e te gjykuarit dhe ne menyre te vecante e avokatit te tij , kerkohet per te siguruar te drejten e mbrojtjes dhe respektimin e parimit te barazise se armeve ne nje proces gjyqesor ,

43

Administrimi i provave

Menyra e marrjes dhe administrimit te provave eshte nje element tjeter i rendesishem kushtetues i sanksionuar ne nenin 32/2 te Kushtetutes, sipas te cilit, askush nuk mund te

deklarohet Jajtor mbi bazen e te dhenave te mbledhura ne menyre te paligjshme. ee) Ky parirn i rendesishern eshte trajtuar nga jurisprudenca shqiptare dhe ajo e Gjykates Evropiane si pjese perberese e procesit te rregullt ligjor dhe vecanerisht ne drejtim te respektimit te se drejtes per t'u rnbrojtur, e cila kerkon qe i akuzuari te kete mundesite e duhura per te njohur dhe komentuar cdo prove qe i paraqitet gjykates Ne baze te Konventes Evropiane, gjykata e ka per detyre te vleresoje ne teresi,nese procedura lidhur me menyren se si u siguruan provat ishte e drejte. 84 Menyra e rnarrjes se provave ka rendesi thelbesore per zhvillimin e drejte te procesit penal.

Sigurimi i paligjshem i proves dhe pranimi i saj nga trupi gjykues nuk mund te mos nenkuptoje qe procesi ishte i parregullt.f Asnje gjykate nuk ka mundesi, qe pa derntuar dhenien e "permases se duhur te drejtesise", te mbeshtetet ne prova qe jane marre jo vetern me metoda te pandershme, por, mbi te gjitha, qe jane edhe tc kunderligjshme. procesi gjyqesor ka pretendime per rruget dhe menyrat e marrjes se provave, e fiksimit te tyre, por jo per rnenyren e vleresirnit. Kontrolli kushtetues nuk mund te zevendesoje prerogativat kushtetuese e ligjore te vete hallkave te sistemit gjyqesor e aq me teper te vleresoje bindjen e brendshme te gjykatave per ceshtje konkrete" Si rrjedhim «do kerkese e paraqitur nga njerapale lidhur me mos marrjen e provave tc kerkuara prej saj gjate gjykimit ne shkalle te pare, nuk ka te beje me mosrespektimin e kerkesave te procesit te rregullt ligjor dhe Gjykata Kushtetuese nuk mund te zgjidhe kete problem juridik. Mund te ndodhe qe gjykimi gjithashtu, te jete i shoqeruar me mangesi ne hetime (ne lidhje me mbledhjen e provave gjate kesaj etape proceduriale) ose me vleresim te gabuar te provave por perseri dhe kjo eshte nje ceshtje qe i takon vetem juridiksionit gjyqesor, domethene eshte gjykata e zakonshme me e larte, ajo qe me ligj eshte e autorizuar per ndreqjen e ketyre te metave te pretenduara nga kerkuesi. Pra sic u perrnend edhe me siper Gjykata Kushtetuese mund te vleresoj dhe te analizoj menyren e marrjes se provave nese eshte ne perputhje ose jo me dispozitat ligjore. Prandaj nje veshtrim i pergjithshem i rregullimeve ligjore eshte i

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut rendesishern ne kete kontekst. Marrja e provave, sipas Kodit te Procedures Penale, merr nje kuptim tc ri bazuar ne sistemin akuzator, duke ndryshuar metoden e te proceduarit ne lidhje me marrjen e provave ne shqyrtimin gjyqesor, duke hequr do re perfundimisht nga te gjitha ato norma te cilat sanksiononin pabarazine e paleve ne procesin penal ne disfavor te individit dhe te te drejtave te tij. 88

Kushtet per marrjen e provave jane: 1.gjate hetimeve paraprake merren nga organi qe procedon 2.ne gjykim merren me kerkese te paleve 3.ne rastin e nje prove, qe nuk rregullohet me ligj , gjykata mund ta marri nese ajo vlen per te vleresuar faktet dhe nuk cenon lirinee vullnetit te personit'". Ne lidhje me cmuarjen e provave duhet te themi se, ajo konsiston ne percaktimin e vertetesise dhe fuqise provuese te saj. Cdo prove i nenshtrohet shqyrtimit dhe nuk ka nje vlere te paracaktuar. Gjykata i cmon ato ne baze te bindjes se formuar pas shqyrtimit te tyre ne teresi.

87 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 95, viti 2001 88 Halim IsIami , Artan Hoxha, Ilir Panda" Komentar i Procedures Penale" fq 210 89 ff) Neni 151 i Kodit te Procedures Penale.

Rrjedhimisht, dispozitate ketij kodi kane ndryshuar rrenjesisht menyren e procedimit penal ne te gjitha fazat e tij. Prandaj, mosrespektimi i dispozitave ligjore te vendosura per aktet e procedimit sherben njekohesisht dhe si shkak pavlefshmerie qe ndikon drejtperdrejt mbi 45

ecurine e procesit gjyqesor. Normalisht, te gjitha provat duhet te paraqiten ne prani te te akuzuarit, ne nje seance publike me qellim qe te realizohet nje proces kontradiktor. Megjithate, perdorimi si prova i thenieve te marra ne fazen (e hetimit) paraprake, si dhe ne kushtet qe parashikon ligji procedurial penal nuk eshte, ne vetvete, i papajtueshern nenet 311d dhe 42 te Kushtetutes, me kusht qe te respektohet e drejta e mbrojtjes'" Kete qendrim ka mbajtur edhe Gjykata Evropiane, e cila eshte shprehur se perdorirnii ketyre deklaratave( te marra gjate hetimeve paraprake) nuk eshte gjithmone ne kundershtim me nenet 6(3)( d) dhe 6(1) te Konventes Evropiane per te Drejtat e Njeriut, me kusht qe te drejtat e mbrojtjes te jene respektuar " Kjo gjykate eshte shprehur se, te gjitha provat norrnalisht duhet te prodhohen ne nje seance pub like, ne prani te te akuzuarit me qellim qe te paraqiten argumentet e kunderta . Marrja e proves me deshmitar eshte nje prove tjeter e rendesishme par ajo eshte e vlefshme vetem kur respektohen kushtet e marrjes se saj, duke respektuar mbi te gjitha mundesine e shtetasve per te perfituar nga e drejta per te mos deshrnuar perpara organeve kornpetente'". Kjo e drejte lidhet sa me te provuarit, ashtu edhe me garancite ligjore qe u duhet krijuar te pandehurit, si dhe rrethit te personave te aferrn me te, per te mos u detyruar dhe ndeshkuar njekohesisht per deshmite qe ata japin'". Si rregull i pergjithshern, i akuzuari duhet te kete nje mundesi tc pershtatshme dhe te vertete per te kundershtuar dhe pyetur nje deshrnitar kunder tij, ose kur ai ben deklarimin e tij ose ne nje faze te mevonshme'".

90 Neni 369 parashikon se :Gjykata mund , me kerkese te paleve, te vendose qe te lexohen aktet e marra gjate hetimeve paraprake, kur per shkak te rrethanave te paparashikuara ato nuk mund te perseriten me. Leximi i deklarimeve te bera nga shtetasi shqiptar ose i huaj, banues jashte shtetit, mund te behet ne qofte se ai eshte thirrur dhe nuk eshte paraqitur ose kur nuk gjendet si dhe kur refuion le deshmoje. 1 Shih Vendimin "Windisch kunder Austrise" 92 Nenet 153-165 te Kodit te Procedures Penale 93 Vendimi I Gjykates Kushtetuese nr9, viti 2004 94 Shih ,Vendimin "Balliu kunder Shqiperise"

Ne rast se te pandehurit dhe rnbrojtesit te tij nuk i eshte krijuar rnundesia, me gjithe kerkesat e shumta ne te gjitha shkallet e gjykimit, t'u drejtonin pyetje deshmitareve per te kundershtuar


proven ne kete proces penal perben nje cenirn te se drejten se mbrojtjes ne nje mase te papajtueshme me kerkesat e nenit 42 te Kushtetutes dhe te ne nit 6, paragrafet 1 e 3, shkronja "d" te Konventes Evropiane 95. Parimet e procesit te rregullt kerkojne qe interesat e mbrojtjes te balancohen me ato te deshmitareve ose viktimave te thirrur per te deshmuar, vecanerisht kur behet fjale per jeten, lirine ose sigurine e nje personi'". Gjykata eshte e detyruar, ne kuader te parimit te barazise se armeve, te administroj ne gjykim provat e paraqiturajo vetem nga prokurori, por edhe nga mbrojtja, duke bere vleresimin e tyre. Nje moment delikat eshte ne rastin e gjykimit te nje ceshtje me te pandehur te mitur. Ne kete rast duhet te kushtohet nje vernendje e vecante provave ne baze te te cilave gjykata ka shpallur fajesine e tij, konkretisht procesverbalit te pyetjes i cili duhet te mbahet ne perputhje me dispozitat proceduriale, Ata duhet te jene te vetevedijshern per ate qe po ndodh dhe gjithnje ne pranine e nje personi trete ose psikolog ose prindi ne varesi te kerkeses se paraqitur nga i mituri.

95 Vendirni I Gjykates Kushtetuese nr 7, viti 2005 96 Shih ,vendimin "Daorson kunder Hollandes"

Ekzekutimi i vendimeve Ekzekutimi i vendimit perben nje element thelbesor te konceptit te shtetit ligjor e te vete nocionit te gjykimit te drejte dhe se asnje organ shteteror nuk mund te vere ne diskutim 47

drejtesine e vendimeve gjyqesore te formes se prere, Sipas nenit 142/3 te Kushtetutes sanksionohet se "organet e shtetit jane

te

detyruara te

ekzekutojne vendimet gjyqesore". Ky parim eshte pjese integrale e procesit te rregullt ligjor dhe ne perputhje me garancite e parashikuara ne nenin 6 te Konventes Evropiane. Si rrjedhoje e asaj te sipercituar nje individ qe i drejtohet gjykates kompetente per te realizuar nje te drejte nuk mund te prese pakufi per realizimin e saj, prandaj ato jane te lidhura me respektimin e nje afati te arsyeshern. Sipas praktikes se Gjykates Kushtetuese gjykimi per realizimin e nje te drejte perbehet ngady faza: Faza

e

pare : njohja ose deklarimi i se drejtes i cili perfundon kur vendimi merr

forme te prere, Ky vendim i gjykates gjykon ceshtjen ne themel. Eshte rnese evidente se i gjithe procesi gjyqesor qe konkludon me nje vendim nuk do te kishte vlere ne qofte se nuk do te pasohej nga nje proces qe lidhet drejtpersedrejti me veprimtarine e ekzekutimit te vendimeve. Nje e drejte e fituar dhe e njohur nepermjet nje vendimi gjyqesor por e parealizuar efektivisht ka te njejtin status me nje te drejte inekzistente Faza e dyte:eshte zbatimi i vendimeve e ashtuquajtura realizimi i qellimit te

drejtesise. Sipas jurisprudences se Gjykates Evropiane, shtetet detyrohen te organizojne nje sistem juridik ne menyre te tille qe gjykatat te mundesojne shqyrtimin e ceshtjeve brenda nje

afati tc arsyeshem sepse "sistemi i drejtesise nuk mund te zhvillohet me vonesa qe cojne ne dobesimin e rolit te gjykatave dhe te besimit ne to 97.

97 Shih Vendimin "Qufaj kunder Shqiperise"


gg)

Parimi i sigurise juridike kerkon qe vendimet gjyqesore te formes se prere te mos vihen ne diskutim per tu zbatuar 98 par te zbatohen njelloj si ligjet apo aktet e tjera normative qe jane ne themel te rendit juridik te nje shteti. Autoriteteve shteterore nuk iu lejohet qe te justifikohen me mungesen e fondeve per mosrespektimin e nje detyrimi qe rrjedh nga nje vendim gjyqesor, Megjithate, ne rrethana te vecanta mund te justifikohet ndonje vonese par ajo nuk duhet te cenoje thelbin e se drejtes se mbrojtur ne nenin'" 6/1 te Konventes Evropiane. Rrjedhimisht, mosekzekutimi

i

nje vendimi gjyqesor ka te ngjare te coje ne situata te

papajtueshme me konceptin e shtetit te se drejtes , te cilin shtetet jane te detyruara ta respektojne per shkak tc ratifikimit tc Konventes Evropiane.

98 Shih Vendimin "Brumareska kunder Rumanise" 99 Ledi Bianku " Te drejtat e njeriut dhe vendimet e Gjykates se

49

Strasburgut" fq364 10 hh)0 Shih Vendimin" Timofeyev kunder Rusise"

Gjykimi public Karakteri publik i procesit gjyqesor ka nje rendesi shume te madhe, per faktin se ai garanton mbrojtjen e paleve nga sistemi i drejtesise i zhvilluar ne fshehtesi , pa kontroll publik dhe ruan besimin te gjykata duke garantuar keshtu nenin 6/1 qe ka per qellim besueshmerine e procesit si nje garanci me teper ne respektimin e procesit te rregullt ligjor lO1. Megjithate rrethanat e nje ceshtje konkrete mund te perligjin mos thirrjen e "seances publike" ne gjykatat e shkalles se dyte dhe te trete nese eshte zhvilluar e tille(publike) ne shkalle te pare. Ekzistojne disa raste kur mundesia e publikut per te ndjekur seanca gjyqesore mund te kufizohet. Rastet e gjykimit me dyer te mbyllura, justifikohen (nuk janene kundershtim me nenet 42 te Kushtetutes dhe 6 te Konventes Evropiane), nese zhvillohen ne kushtet e rneposhtme. Ne keto raste gjykata vendos ndalimin e publicitetit nese ky i fundit: 1. dernton moralin shoqeror ose mund te sjelle perhapjen e te dhenave qe duhet te mbahen sekret ne interes te shtetit, ne qofte se nje gje e tille kerkohet nga organi kompetent; 2.kur nga ana e publikut ka shfaqje qe prishin zhvillimin e rregullt te seances; 3.kur eshte e nevoj shme te mbrohet siguria e deshmitareve ose e te pandehurve; 4.kur gjykohet e nevojshme ne pyetjen e te miturve 102; Edhe ne Konventen Evropiane parashikohen rastet kur mund te ndalohet prania ne salle publikut edhe shtypit. Nder keto raste jane edhe ato te sipercituara, por Konventa parashikon edhe rastin kur, publiciteti do te derntonte interesat e drejtesise. Keshtu qe Konventa le ne diskrecion te gjykates, te vleresoj rast pas rasti rrethanat e ceshtjes, ne lidhje me publicitetin e saj 1 03

101 Vendimi "Golden kunder Britanise se Madhe" 102 Neni 340 i Kodit te Procedures Penale 10J Neni 6/1 i Konventes Evropiane

Gjykate e krijuar me ligj


Neni 6/1 i Konventes Evropiane si dhe neni 42/2 i Kushtetutes parashikon se,

cdo person kate drejte qe ceshtja e tij te degjohet ..................... .para nje gjykate te krijuar ligjerisht.

Lidhur me nocionin gjykate e caktuar me figj, Gjykata Kushtetuese konstaton se, kjo shprehje mbulon jo vetern bazen ligjore per vete ekzistencen e kesaj gjykate, por ne cdo rast, edhe rnenyren e fonnimit te trupit gjykues.l'"

Neni 135 i Kushtetutes parashikon se pushteti gjyqesor ushtrohet nga Gjykata e Larte, nga gjykata e apelit dhe nga gjykata e shkalles se pare.

Ligji organik per pushtetin gjyqesor dhe ligjet procedurale (civile dhe pen ale )

rregullon perberjen e ketyre gjykatave, funksionet e tyre si dhe kriteret qe duhet te permbushin juristet per te qene gjyqtare.

Gjykata Kushtetuese, ne nje vendim te saj eshte shprehur se, ne rast se nje gjykate ploteson kriteret e mesiperme te nje gjykate te caktuar me ligj, atehere natyrshern prezumohet aftesia profesionale e gjyqtareve, te cilet, jane ne perberje te kesaj gjykate.t'"

104 Shih, Vendimin "Posokhov kunderRusise", !O 5 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 18, viti 2005

Pavaresia e gjykatave Pavaresia e gjykatave eshte klasifikuar ne kategorite e ideve universale. Kushtetuta jone ne nenin 145 parashikon se, Gjyqtaret jane te pavarur dhe u nenshtrohen vetem Kushtetutes dhe

ligjeve . Edhe Kodi i Procedures Penale rendit ne nenet e para kete parim universal"Gjykata eshte e 51

pavarur dhe vepron ne baze teligjit" Garantimi i ketij parimi mund te arrihet nese respektohet parimi i i ndarjes dhe i pavaresise se pushteteve i sanksionuar ne nenin 7 te Kushtetutes, Qe te jete e tille gjykata duhet te jete e pavarur nga pushteti ekzekutiv si dhe nga palet, ne nje ceshtje konkrete si dhe te garantoje garancite e duhura procedurialel".

Keshtu qe cdo lloj nderhyrje do te cenonte kete parim. Edhe Kushtetuta ne nenin 145/3 parashikon se, cdo nderhyrje ne veprimtarine e gjykatave ose te gjyqtareve pas sjell

pergjegjesi sipas ligjit.

Pavaresia e gjykates nenkupton zgjidhjen e ceshtjes konkrete me paanesi dhe ne perputhje me ligjin, pa u bere objekt presionesh , ndikimesh, kanosjesh apo nderhyrjesh te drejtperdrejta apo te terthorta, nga kushdo dhe per cfaredo arsye. t07 Njekohesisht, pavaresia e gjykatave varet nga menyra e emerimit te anetareve te saj, kohezgjatja e mandatit te tyre zyrtar, ekzistenca e garancive kunder presioneve te jashtme si dhe ceshtja nese organi ne fjale paraqet nje pavaresi edhe ne dukje l08.

10 6 Yendimi "De WiJde, Ootnsdhe Versyp kunder Belgjikes'' dhe "Posokhov kunder Rusise" 10 7 Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda" Komentar I Procedures Penale.fq. 52 10 8 Vendimi "Lauko kunder Sllovakise" dhe "Belilos kunder Zvicres"

Paanshmeria e gjykatave

Parimi i paanesise se gjykatave eshte nje parim tjeter shume i rendesishem dhe madje shume problematik per shoqerine tone ku besimi ndaj gjyqesorit nuk eshte ne nivelet e deshirueshme, Respektimi i ketij parimi eshte nje garanci me teper e "gjykimit te drejte" duke


mundesuar keshtu krijimin e besimit qe gjykatat duhet te gezojne ne nje shoqeri demokratike109. Ne funksion te ketij parimi te rendesishem kushtetues deklarohen edhe dispozita te vecanta ligjore. Keshtu, ne nenin 15 te Kodit te Procedures Penale theksohet shprehimisht se

"Gjyqtari qe ka dhene ose ka marre pjese ne dhenien e vendimit ne nje shkalle re procedimit nuk mund te ushtroje funksionet e gjyqtarir ne shkallet e tjera, as le marre pjese ne rigjykim pas prishjes se vendimit. Nj e garanci e metej shme e lidhur ngushtesisht me kete parim eshte parashikimi i bere ne nenin 15/2 te KPP" nuk duhet qe gjyqtaret te cilet marrin pjese

negjykimin e nje ceshtje te kene marre pjese edhe ne vleresimin e mases se sigurimit kundrejt te akuzuarit ". Paanesia, vleresohet si raport midis perpjekjes per te percaktuar ate qe gjyqtari

mendon ne ndergjegjen e tij te brendshme ne rrethanat e nderhyrjeve e presionit(elementi subjektiv) dhe perpjekjes objektive per te ballafaquar veprimet e gjyqtarit me funksionin e tij dhe madje me dukjen e tij, me qellim qe te ofroje garancite e mjaftueshme duke perjashtuar cdo dyshim te ligjsbem110(elementi objektiv). Jane vete qendrimet e gjykates qe mund te krijojne tek palet ne gjykim, dyshimin e perligjur se gjyqtaret nuk i rezistojne dot nderhyrjeve e presioneve dhe si rrjedhoje, nuk permbushnin garancite kushtetuese per te qene te paanshern ne gjykim. Keshtu qe, gjykata duhet te jete e kujdesshme dhe te marre parasysh vecanerisht problemin e perberjes se trupit gjykues, ne menyre qe te menjanohen nga gjykimi i ceshtjes gjyqtaret qe nuk kane garancite e kerkuara per paanshrneri ne kuptimin objektiv. Ne shtetin e se drejtes, kjo kerkese merr rendesi te vecante ne funksion te

10 9 Vendimi "Pullar kunder Britanise se Madhe" 11 0 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 36 viti 2005

53

ii) jj)

besimit ne dhenien e drejtesise qe duhet te krijojne ne cdo rast ne shoqerine demokratike jo vetem paler ne gjykim, por cdo qytetar i thjeshte. 111 Supozohet se gjyqtari eshte personalisht i paanshern me perjashtirn te rasteve kur dalin prova te kunderta 112. Parimi i paanesise qe zbatohet per cdo ceshtje kerkon nga gjyqtaret qe te mos kene paragjykime ne lidhje me ceshtjen e shtruar perpara tyre dhe te mos veprojne ne menyre te tille qe ndihmojne interesat e njeres prej paleve. Nje gjykate duhet te jete e paanshme jo vetem forrnalisht, por edhe ne rnenyre te shprehur. "E drejta per t'u gjykuar perpara nje gjykate kompetente, te pavarur dhe te paanshme te caktuar me ligj kerkon qe drejtesia jo vetern duhet te behet, par ajo gjithashtu duhet te shikohet qe behet".113 Nga sa me siper, eshte me se e qarte qe parimi i paanshrnerise ne gjykim edhe ne kendveshtrim te perberjes se trupit gjykues, duhet te respektohet ne cdo shkalle te gjykimit, madje edhe ne shqyrtimin e ceshtjes ne Gjykaten e Larte. Kjo do te thote, qe gjyqtari i Gjykates se Larte nuk mund te jete anetar i nje kolegji, ne se per te njejten ceshtje, ka marre pjese ne dhenien e nje vendimi ne nje shkalle te meparshme te procedimit. Nje rast i vecante paraqitet shqyrtimi i ceshtjes nga Kolegji Penal i Gjykates se Larte, ne dhomen e keshillimit per te vleresuar kerkesen per rekurs. Ne kete rast ky gjykim nuk i ka te gjitha karakteristikat e nje gjykimi ne kuptim te nenit 15 te Kodit te Procedures Penale. Ne kete rast nuk kemi nje seance publike. Nuk ka shpallje te dates apo te perberjes se dhornes se keshillimit dhe ceshtja shqyrtohet pa pranine e prokurorit, te pandehurit apo mbrojtesit te tij. Ne dhomen e keshillimit, Kolegji Penal i Gjykates se Larte vlereson pretendimet e ngritura ne rekursin e paraqitur kunder nje vendimi te formes se prere, Nese ka shkaqe nga ato te parashikuara nga neni 432 i Kodit te Procedures Penale vendoset kalimi i ceshtjes ne seance gjyqesore. Ne te kundert, vendoset mospranimi i rekursit. Ky vleresim behet gjithnje ne funksion te kornpetences qe ka 'Gjykatae Larte per te kontrolluar rnenyren e zbatimit te ligjit material dhe procedural nga gjykatat me te uleta, pra nga gjykata e rrethit gjyqesor dhe gjykata e apelit.v" I1 1 Vendim i Gjykates Kushtetuese nr, 16, viti 2003, 111 Shih Le Compre, Van Leuven dhe De Meyere kunder Belgjikes 113 Vendimi " Delcourt kunder Belgjikes"; 114 kk) ll) Vendim i Gjykates Kushtetuese nr, 25, viti 2003

Pavaresisht ekzistences se ketyre karakteristikave, nje vleresim i tille mjaft i rendesishem

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut per fatin e ceshtjes duhet bere nga nje gjykate e paanshme. Eshte e papranueshme, qe nje gjyqtar qe ka marre pjese ne dhenien e nje vendimi ne nje shkalle te meparshme te gjykimit (ne gjykaten e faktit ose te apelit), te jete serish ne perberje te Kolegjit Penal te Gjykates se Larte qe do te shqyrtoje e vleresoje shkaqet e rekursit qe jane pikerisht edhe kunder ketij vendimi. Gjykata Kushtetuese rithekson se shqyrtimi i ceshtjes nga Kolegji Penal i Gjykates se Larte, ne dhornen e keshillimit, eshte pjese e rendesishme e procesit gjyqesor ne teresi dhe si i tille, ne perputhje me natyren e ketij shqyrtimi ne dhornen e keshillimit, duhet te respektoje parimet themelore tc procesit te rregullt ligjor ne kuptimin kushtetues 115. Gjykata kushtetuese ne nje vendim te saj eshte shprehur se, ne varesi te rrethanave qe ekzistojne ne cdo shkalle te gjyqesorit dhe te karakteristikave qe secila prej tyre ka duhet te specifikojme raste te cilat "prima facia" mund te konsiderohen si shkelje e parimit te paanesise, Ne rastin e gjykirnit qe zhvillohet ne Gjykaten e Larte ndryshe nga shkallet e tjera te gjyqesorit, nuk merren prova te reja dhe madje as nuk merren ne shqyrtim ato ekzistuese por ajo kufizohet vetem ne shqyrtimin e ceshtjes per te kontrolluar ligjshmerine si dhe bazueshmerine e vendimeve te ankimuara . Si rrjedhoj gjykimi i nje ceshje nga kjo gjykata nuk mund te konsiderohet si i njeanshern vetem per faktin se disa anetare te trupit gjykues kane marre pjese ne vleresimin e mases se sigurimit per te njejten ceshtje pra rrjedhimisht ne kete kontekst procesi gjyqesor nuk eshte i parregullt ne kuptimin kushtetues

1 15Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 12, viti 2007 1 16Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr. 9, viti 2006

.

116

·

Ne bis in idem Neni 34 i Kushtetutes parashikon se "Askush nuk mund te denohet me shume se nje here per 55

te njejten veper penale dhe as te gjykohet serish.me perjashtim te rasteve kur eshte vendosur rigjykimi i ceshtjes nga nje gjykate me e larte, sipas menyres se parashikuar me lig/ 17 , .. " Ne Konventen Evropiane parashikohet ne nenin 4 te protokollit nr.7: "Askush nuk

mund te ndiqet ose te denohet penalisht nga gjykatat e e te njejtit Shtet per nje veper per te cilen ai eshte deklaruar me pare i pafajshem ose denuar me nje vendim gjyqesor perfundimtar ne perputhje me proceduren penale te ketij shteti. "

Parimi ne bis in idem eshtenjohur nga e drejta jone e brendshme dhe nga e drejta nderkornbetare penale si nje prej te drejtave te njeriut te mbrojtura nga Kushtetuta dhe nga instrumentet kryesore juridike te brendshern e nderkombetare qe rregullojne rnarredheniet ne fushen penale. Sipas ketij parimi, "individi nuk mund te ndiqet e nuk mund te gjykohet nga juridiksionet e te njejtit shtet per njeshkelje, per te cilen eshte shpallur me pare i pafajshem apo eshte denuar ne baze te nje vendimi gjyqesor perfundimtar te ligjshem".118 Sa me siper, arrijme ne konkluzionin se neni 4 i Protokollit nr. 7 kufizohet vetern per proceset ne kufijte e te njejtit juridiksion , dhe nuk eshte ne kundershtirn me hapjen e ceshtjeve te vecanta penale ne vende te ndryshrne+'". Pranimi i parimit te mesiperm ne gjykimin dhe vendimmarrjen per nje ceshtje penale kerkon permbushjen e dy kritereve qe jane, ai i vepres penale "te njejte" me te rneparshmen dhe ai i kryerjes se saj "perseri". Kriteri "e njejta veper" i referohet te njejtit veprim, sjellje, fakt, veper penale dhe kualifikim ligjor te tyre, te cilat formojne bazen e kesaj vepre dhe per te cilin personi eshte denuar apo liruar. Ne kete rast, eshte fjala kur si sjellja ashtu edhe krimi behen per te njejtat fakte te ndodhura ne te njejten kohe dhe qe cilesohen njelloj nga

11 7Edhe neni 7 i Kodit te Procedures Penale parashikon se, Askush nuk mund te gjykohet rishtasper te njejten veper penale, per te cilen eshte gjykuar me vendim te formes se prere, me perjashtim te rasteve kur eshte vendosur rigjykimi i ceshtjes nga nje gjykate kompetente .. 118 Marek Antoni Novicki "Rreth Konventes Evropiane" fq 374 119 Shih, vendimin"Gestra kunder Italise" .

Duke u nisur nga interpretimet e rnesiperme rezulton se ky parim nuk mund te gjeje zbatim ne rastet kur te dy veprat penale nuk kane elemente te njejte. Nese gjenden elemente te njejte parimi "ne bis in idem" ndalon cdo denim tjeter apo procedim te metejshem.

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut Sipas kuptimit te mesiperm, km me vendim te formes se prere eshte vendosur per nje ceshtje, atehere ajo nuk mund te gjykohet perseri, Ky rregull eshte i vlefshem edhe per te gjitha gjykatat e tjera brenda kufijve te te njejtit juridiksion, Nga ana tjeter, parimi "ne bis idem" qe ndalon rigjykimin e ridenimin per te njejten veper, nuk gjen zbatim ne rastet kur i njejti veprim perben dhunim te dy dispozitave te ndryshme ligjore. Per te njejtat shkelje mund te zhvillohen procese me karakter te ndryshern, penal dhe disiplinor. I njejti veprim mund te konsiderohet si ne shkelje te dy ligjeve (normave) edhe ne rastet kur njeri prej tyre kerkon proven e nje fakti shtese qe ligji (norma) tjeter nuk e ka te nevojshme. Ne kete rast, pafajesia apo denimi ne baze te njerit ligj nuk e perjashton ndeshkimin sipas tjetrit"l2l. Neni 34 i Kushtetutes dhe neni 7 i Protokollit te Konventes Evropiane te te Drejtave te Njeriut nuk jane pengese gjithashtu per gjykimin e denimin e personave qe kryejne sjellje kriminale te njepasnjeshme edhe nese sjelljet jane te ngjashme ndermjet tyre. Ideja e parimit

ne bis in idem nuk qendron tek zbatimi dy a me shume here i te njejten norme penale, por tek mosgjykimi e rnosdenirni perseri i subjektit per te njejten veper penale, per te cilen ai eshte denuar me pare me nje vendim te formes se pr ere nga nje gjykate e ligjshme. Megjithate, aktet e mesiperme lejojne rigjykimin, kur dalin fakte te reja te cilat jane te nje natyre te tille qe mund te cenojne vendimin e dhene. (e drejta per rigjykim). Parimi ne bis in idem si dhe trajtimi i barabarte i te gjykuarve cenohen jo vetem kur personi denohet perseri per te njejten veper, por edhe kur ndiqet penalisht ne menyre te perseritur per kete veper. Prandaj, ky parim gjen zbatim edhe per rastet e mbrojtjes nga masat shtrenguese e ndaluese tc cilat jane te Iidhura ngushte me procedimin

12 0 Vendimi i Gjykates kushtetuese nr 41, viti 2005 12 1 Shih "Raninen kunder Frances" 60

Paragrafi i dyte i nenit 4 te Protokollit te Konventes Evropiane per te Drejtat e Njeriut lejon qe elementet dhe faktet e vepres se meparshme te diskutohen vetem ne raste rigorozisht te percaktuara: dalin fakte te reja ose te zbuluara rishtas, nje yes themelor ne proceduren e meparshme qe jane te nje natyre te tille qe mund te cenojne vendimin e dhene. Nese keto 57

raste nuk vertetohen, ceshtja e meparshrne nuk mund te diskutohet me dhe as te behet pjese e elementeve te vepres se re. Ndryshe qendron problemi ne rastet kur i akuzuari ka kryer edhe me pare veper penale, por nuk eshte denuar per te. Ne kete rast percaktimi "me shume se nje here" si element qe e ben vepren penale te cilesuar dhe si rrjedhoje parashikimi i nje denimi me te ashper ne raport me ate qe ka kryer vetem nje veper penale nuk cenon parimin ne bis in idem dhe as ate te trajtimit te barabarte e te arsyeshem te te gjykuarve, sepse i akuzuari duhet t'i nenshtrohet procesit gjyqesor per te dy veprat. Ndalimi kushtetues i denimit me shume se nje here per te njejten veper penale eshte shprehje e parimit te se drejtes penale, se denimi duhet te jete i drejte, dmth., se denimi duhet te jete ne perputhje me natyren dhe shkallen e rrezikshmerise shoqerore te vepres penale, me rrethanat e kryerjes se vepres dhe personalitetin e te akuzuarit. Ky parim perjashton deklarimin fajtor dhe denimin me shume se nje here te te akuzuarit per te njejten veper penale, per te cilen eshte dhene nje here nje vendim perfundimtar, apo cilesimin e te njejtes veper penale sipas dispozitave te ndryshme penale, kur cilesimi ligjor i vepres nje here behet sipas nje ligji re pergjithshern dhe nje here sipas nje ligji te posacem, ose kur njera dispozite mund te quhet si nenseksion i nje dispozite tjeter, Sic eshte shprehur Gjykata Evropiane , ne ceshtjen Franz Fischer kunder Austrise, fakti se nje akt i vetern perben me teper se nje veper penale nuk eshte ne kundershtim me kete parim. Megjithate, ka raste, kur nje sjellje kriminale, ne pamje te pare, duket se perben me teper se nje veper penale, megjithese nje ekzaminim me i kujdesshem tregon se duhet te procedohet vetem nje veper penale sepse, kjo e fundit perfshin te gjitha shkeljet qe perfshihen ne veprat e tjera. Nje shembull i dukshem do te ishte sjellja kriminale, e cila perben dy vepra penale, njera prej te cilave permban ekzakt te njejtet elemente si tjetra plus edhe nje tjeter, Per pasoje, duhet te ekzaminohet nese te tilla vepra penale kane ose jo te njejtet elernente te dornosdoshem.


E

DREJTA E MBROJTJES DHE E ANKIMIT

Sigurimi i mbrojtjes

Nga koncepti i "procesit te rregullt ligjor" rrjedh parimi i pergjithshem, qe secila pale ka te drejte te jete e pranishme ne seance gjyqesore ose te perfaqesohet nga avokati i saj.

"I pandehuri ka te drejte te mbrohet vete ose me ndihmen e mbrojtesit. Kur nuk ka mjete te mjaftueshme i sigurohet mbrojtja falasme avokat. Mbrojtesi ndihmon te pandehurin qe ti garantohen te drejtat proceduuriale dhe ti ruhen interesat e tij fig/ore. Bazuar nga dispozita e rnesiperme, rendesi themelore paraqesin garancite per mbrojtjen e te pandehurit. Nje nder to eshte mbrojtja e tij gjate gjykimit. E drejta e mbrojtjes gjate procesit duhet te jete reale dhe efektive dhe jo vetem teorike 122 dhe ne rast se i pandehuri nuk pranon te paraqitet ne gjykim ose i fshihet drejtesise, procesi gjyqesor mund te zhvillohet vetem ne pranine e avokatit te tij te zgjedhur ose te caktuar kryesisht. Sigurisht te njejtin qendrim ka mbajtur edhe Gjykata Evropiane ne vendimet e saj, e 59

cila ka konkluduar se "E drejta e gjithkujt te akuzuar penalisht per te qene efektivisht i mbrojtur nga nje avokat, kur eshte e nevojshme i caktuar edhe kryesisht, eshte nje nga tiparet themelore te nje gjykimi te drejte." Garantirni i se drejtes se mesiperme pasqyron rendesine e jashtezakonshme qe ka ne nje shtet demokratik garantimi i lirise se personit nga «do prekje 123. Ushtrimi i kesaj tc drejte nuk duhet te pengohet por perkundrazi gjykata duhet te marre te gjitha masat e nevojshme ligjore jo vetern per te siguruar pranine e mbrojtesit gjate gjykimit" par edhe ti jape mundesine per te realizuar nje mbrojtje efektive ne kuader te

respektimit te parimit te respektimit te barazise se armeve si mjet efikas ne zbulimin e se vertetes duke disponuar edhe mjetet e barabarte.

12 2 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr S viti 2003 113 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr.33 viti.2003 114 Neni 49 i Kodit te Procedures Penale parashikon rnundesine e caktimit te mbrojtesit nese i pandehuri nuk ka zgjedhur mbrojtes, ose ka mbetur pa te dhe njekohesisht e kerkon ate. 63

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut mm)

Ky parim nenkupton se argumentet e mbrojtesit duhet te paraqiten si dhe te degjohen njelloj si ato te prokurorit( ne kuader te parimit te barazise se armeve), Seciles pale duhet ti jepet mundesia per te paraqitur pretendimet per ceshtjen ne kushte te tilla qe te mos te vendosin palen tjeter ne disavantazh. Cdo shkelje nga ky parim do te shkaktonte zhvillimin e nje procesi gjyqesor te njeanshern dhe cdo vendim gjyqesor i dhene ne keto kushte eshte absolutisht i pavlefshem, ne kundershtim me nenin 42 te Kushtetutes dhe nenin 6 te Konventes Evropiane.

Garancite proceduriale per te pandehurin Nje person merr cilesine e te pandehurit, ne se atij i atribuohet vepra penale me aktin e njoftimit. Ne kete tregohen te dhenat e mjaftueshme per marrjen e tij si te pandehur. Ne rast se

i

pandehuri u fshihet hetimeve ose arratiset, njoftirni behet nepermjet

dorezimit te aktit mbrojtesit te tij.(neni 141 i Kodit te Procedures Penale). Sipas jurispudences evropaine, kufizirni i nurnrit te avokateve te nje te akuzuari eshte i lejueshem me kusht qe mbrojtja te mos gjendet, si rezultat i kesaj , ne situate te pafavorshme ne raport me akuzen 125. Si konkluzion edhe ligji yne procedurial penal ka parashikuar se i pandehuri ka te drejte te zgjedhe jo me shume se dy mbrojtes. Per shkak te rendesise themelore qe paraqet e drejta e mbrojtjes ne kuader te garantimit te procesit te rregullt ligjor, ligji procedurial lejon, ne rastin e personave te ndaluar, arrestuar ose te denuar me burgim, qe mbrojtesi te zgjidhet edhe nga te afermit e tij , nese ai vete nuk ka bere kete zgjidhje 126. Ne Kodin e Procedures Penale jane prashikuar rregullat per marrjen ne pyetje te te

pandehurit. Gjate ketij veprimi procedurial ndalohet kategorikisht perdorimi i metodave, nga organi procedues, te cilat do te ndikonin mbi lirine e vullnetit ose mbi aftesine e kujteses dhe te vleresimit te fakteve, 12 5 Shih, vendimin " Ensslin, Bader 12 6 Neni 48 i Kodit te Procedures Penale

61

dhe

Raspe

kunder

Gjermanise"

nn)

Ne kete rast, i pandehuri ka te drejte edhe te mos pergjigjet ndaj pyetjeve te parashtruara nga organi kompetent, kjo ne kuader te prezumimit te pafajesise se tij.

Mbrojtesi

Sipas jurisprudences evropiane, normat juridke te shteteve te vecanta percaktojne me hollesi se kush mund te jete avokat ne ceshtjet penale, si dhe .cfare kushtesh formale dhe kerkesash te kualifikimit profesional dhe moral duhet te plotesoje mbrojtesi127. Nje ndihme juridike efikase mund te ofroje vetem avokati i pergatitur ne menyren e duhur per te perfaqesuar te akuzuarin ne nje stad konkret te procesit, ne lidhje me te cilen i akuzuari ka kerkuar caktimin e avokatit nga gjykata 128. Ne perputhje me kerkesat e mesiperme, ligji "Per Avokatine ne Republiken e Shqiperise" parashikon hollesisht kriteret qe duhet te plotesohen per te qene avokat.Sipas ketij ligji, Avokatia ne Republiken e Shqiperise ushtrohet si profesion i lire dhe veterregulluar dhe

i

i

pavarur, i

vetedrejtuar duke patur per detyre t'u jape ndihme juridikel29 pa asnje

dallim personave fizike e juridike shqiptare e te huaj.

m Shih, vendimin "X kunder Britanise se Madhe" 128 Shih "Biondo kunder Italise" 129 Ligji per avokatine ne Republiken e Shqiperise ne nenin 2 parashikon se: Ndihma juridike jepet: a)me keshillirne per ceshtje ligjore; b)me pergatitje te kerkesepadive ose te kerkesave gjate procedimit penal, si dhe kerkesave ankimore rekurseve kunder vendimeve gjyqesore, atyre te organeve te prokurorise, arbitrazhit ose te administrates publike c) me pergatitje te kerkesave ankimore kunder vendimeve gjyqesore, te prokurorise, te arbitrazhit e te organeve te administrates shteterore; c) me pergatitje te ankesave e kerkesave te personave juridike e fizike; d) me perpilimin e akteve qe vertetohen nga noteri; dh) me hartimin e kontratave dhe rnarreveshjeve, si dhe te cdo dokumenti tjeter qe sjell ose synon te sjelle pasoja juridike; e) me pjesemarrjen si rnbrojtes gjate ndalirnit, arrestimit le person it dhe ne hetimin e gjykimin e ceshtjeve penale; e) me perfaqesirnin e pjesernarresve ne gjykimin e ceshtjeve civile e administrative, ne arbitrazh dhe ne organe te tjera shteteror e per ceshtje administrative; f) nei raste te tjera teparashikon parashikuara ne ligj. avokatit Ligj "Per vokatine" e tjera profesionale. rastet e papajtueshmerise Keshtu qepunonjes avokati se profesionit nuk mund te te jete ne te publike njejten kohe noter, gjyqtar, prokuror, nepunes civil ose i administrates ' me < "A , veprimtarite z


Ai nuk lejohet te jape ndihme ose te perfaqesoje nje person, kur ka keshilluar ose ka perfaqesuar me pare palen kundershtare ne te njejten ceshtje, ose kur avokati ka lidhje gjaku ose interes te njejte me palen kundershtare. Keshtu qe avokatet, qe sherbejne ne te njejten zyre avokatie, nuk lejohen te perfaqesojne palet kundershtare ne te njejten ceshtje.':". Avokati ka per detyre ta ushtroje profesionin e tij me ndershmeri dhe dinjitet. Ai duhet te respektoje rregullat e etikes profesionale dhe te perdore te gjitha mjetet e ligjshme per mbrojtjen me besnikeri te te drejtave dhe interesave te personave fizike a juridike qe mbron ose perfaqeson 132. Ai duhet te siguroje qe asnje konflikt interesash nuk ekziston ndermjet tij dhe personit qe mbron ose perfaqeson. Avokat mund te jene vetern ata persona qe plotesojne kushtet e meposhtme:

a) te jete shtetas shqiptar dhe me banim te perhershern ne Shqiperi; b)te kete arsimin e larte juridik; c)te kete kryer stazhin prej jo me pak se nje vit prane nje avokati ose zyre avokatore; y) te kete marre me shurne se 50 per qind te pikeve ne provimin e kualifikimit per

ushtrimin e profesionit te avokatise; d) te gezoj integritet moral dhe qytetar per te mbrojtur te drejtat dhe lirite personale te njeriut, si dhe te plotesoje kerkesat e etikes profesionale; ____________________________ dh) te mos jete denuar per vepra penale te kryera me dashje qe parashikohen ne Kodin Etik nga Dhoma Kornbetare e A vokateve. e) te mos te jete pjesemarres ne marredhenie apo veprimtari pub like ose private, te cilat, sipas ligjit, statutit te Dhomes Kombetare te Avokatise dhe "Kodit te etikes se avokatit", jane te papajtueshrne me figuren dhe ushtrimin e profesionit te avokatit. e) te jete anetar i nje dhome r e avokateve, ne territorin e se ciles do te kete zyren 133.

;30 Ligj i "Per avokatineneni 4 13 1 Ligji "Per Avokatine" neni 9 13 2 Ligji "Per Avokatine" neni 911,2 13 3 Ligji "Per Avokatine" neni 25 66

63

oo) pp) qq) ss) rr) Per shkak te rendesise se detyres qe la-yen rnbrojtesi ne kuader te dhenies se ndihmes juridike, atij i njihen nje sere te drejtat dhe eshte i ngarkuar njekohesisht, me permbushjen e detyrimeve ligjore. Keshtuqe, avokati ka te drejte te kerkoje nga organet shteterore ose personat juridike njoftime e dokumente, tc cilat kane te bejne me ceshtjen a me personin qe perkatesisht perfaqeson ose mbron. Organet shteterore dhe personat e tjere juridike jane te detyruar te plotesojne kerkesat e avokatit. Ai ka te drejte te takohet vetem per vetem dhe pa asnje kufizim me klientin e tij te ndaluar, te arrestuar ose te burgosur. Takimet mund te behen ne kushtet e shikimit nga organet kompetente, por ne asnje rast ne kushte degjimi, Keshu eshte shprehur edhe Gjykata Evropiane ne nje vendim te saj. Ajo ka theksuar faktin se, i pandehuri dhe mbrojtesi i tij kane te drejte te kornunikojne ne cdo moment dhe privatisht. Kjo e drejte eshte nje kerkese baze per nje gjykim te drejte ne nje shoqeri demokratike 134. Si rrjedhoje, nese rnbrojtesi nuk eshte ne gjendje te takohet me klientin e vet dhe t'i jap atij keshilla konfidenciale pa u mbikqyrur prej ndokujt , ndihma e tij do te humbiste shume prej dobise se saj, nderkohe Konventa Evropiane synon te garantoj te

drejta te cilat jane praktike dhe efektive 135. Ne kuader te se drejtes se mbrojtjes, organet kompetente( policia, prokuroria, gjykata) detyrohen te sigurojne menjehere pranine e avokatit kur kerkohet nga nje person i ndaluar, i arrestuar ose i burgosur dhe kryesisht kur ky person eshte i mitur, ose perfiton nga mbrojtja falas si dhe kur duhet te kryhen veprime per te cilat parashikohet ndihma juridike. Ligji parashikon nje afat maksimal per sigurimin e pranise se avokatit, afat , i cili eshte jo me vone se njezetekater ore nga koha e ndalimit ose e arrestimit'<". Ne rastin e caktimit te avokatit, nuk mund te kerkohet ndryshimi i avokatit te caktuar nga gjykata , pas caktimit te tij , me perjashtim kur ekzistojne shkaqe te arsyeshme+"

134 Shih Vendimi "Lanz kunder Austrise" 13 5 Ledi Bianku " Te drejtat e njeriut dhe vendimet e Gjykates se Strasburgut" fq 379 136 Ligj i "Per A vokatine" neni 6 dhe 7 137 Shih "Croissant kunder Gjerrnanise"

Sipas jurisprudences evropiane, shteti eshte i detyruar per garantimin e

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut rnbrojtesit ne rastet e mesiperme por, ai nuk mund te mbaje pergjegjesi per cdo te mete ne punen e avokatit te caktuar nga organi procedues. Si rezu1tat i pavaresise se avokatise, menyra e zhvillimit te mbrojtjes ben pjese ne sferen e perfshire ne raportin

ndermjet

avokatit dhe te akuzuarit':".

Autoritetet jane te detyruara te nderhyjne vetem ne rastet e pakujdesise se rende te avokatit, me kusht qe autoritetet ta njohin situaten ne masen e mjaftueshme". Ne te drejtat e mbrojtesit, nje rol deciziv luajne garancite e parashikuar per te nga ligji procedurial. Me konkretisht, neni 50 thekson faktin se mbrojtesi ka te drejtat qe ligji i njeh te pandehurit, pervec atyre qe i rezervohen personalisht ketij te fundit.

Si rezu1tat, keqyrjet dhe kontrollimet ne zyren e avokatit lejohen vetem: l.ai ose persona te tjere qe zhvillojne veprimtari ne te njejten zyre jane te pandehur 2. per te zbu1uar gjurme ose prova materia1e te vepres pena1e ose per te kerkuar sende a persona te percaktuar Keto veprime realizohen nga gjyqtari personalisht, kurse gjate hetimeve paraprake realizohen nga prokurori, por vetem ne baze te nje vendimi gjyqesor . Detyrat e avokatit, ne perputhje me qellimin madhor, garantimin e te drejtave te personit ne mbrojtje jane: 1. te ndalimi i berjes se kallezimeve ne organet kompetente 2. Nuk mund te pyetet si deshmitar per personin, te cilit i ka layer sherbime dhe ndihme juridike dhe per rrethana qe i ka rnesuar gjate ushtrimit te profesionit si avokat. 3. i ndalohet beje publike te dhena qe i ka mesuar gjate kryerjes se detyres se tij per dhenien e ndihmes juridike, me perjashtim te rastit km personi i mbrojtur ose i perfaqesuar ka dhene miratimin e tij.

13 8 Shih Vendimin "Balliu kunder Shqiperise" 13 9 Shih "Imbriocsia kunder Italise" dhe "Artico kunder Italise" uu) tt)

Sipas jurisprudences evropiane, shteti eshte i detyruar per garantimin e mbrojtesit ne rastet e mesiperme por, ai nuk mund te mbaje pergjegjesi per cdo te mete ne punen e avokatit te 65

caktuar nga organi procedues. Si rezultat i pavaresise se avokatise, menyra e zhvillimit te mbrojtjes ben pjese ne sferen e perfshire ne raportin ndermjet avokatit dhe te akuzuarit':". Autoritetet jane te detyruara te nderhyjne vetem ne rastet e pakujdesise se rende te avokatit, me kusht qe autoritetet ta njohin situaten ne masen e mjaftueshme'<". Ne te drejtat e mbrojtesit, nje ro1 deciziv luajne garancite e parashikuar per te nga ligji procedurial. Me konkretisht, neni 50 thekson faktin se mbrojtesi ka te drejtat qe ligji i njeh te pandehurit, pervec atyre qe i rezervohen personalisht ketij te fundit. Si rezultat, keqyrjet dhe kontrollimet ne zyren e avokatit lejohen vetem: 1.ai ose persona te tjere qe zhvillojne veprimtari ne te njejten zyre jane te pandehur 2. per te zbuluar gjurme ose prova materiale te vepres penale ose per te kerkuar sende a persona te percaktuar Keto veprime realizohen nga gjyqtari personalisht, kurse gjate hetimeve paraprake realizohen nga prokurori, por vetem ne baze te nje vendimi gjyqesor. Detyrat e avokatit, ne perputhje me qellimin madhor, garantimin e te drejtave te personit ne mbrojtje jane: 1.ndalimi i berjes se kallezimeve ne organet kompetente 2.nuk mund te pyetet si deshmitar per personin, te eilit i ka kryer sherbime dhe ndihme juridike dhe per rrethana qe i karnesuar gjate ushtrimit te profesionit si avokat. 3.i ndalohet te beje pub like te dhena qe i ka mesuar gjate kryerjes se detyres se tij per dhenien e ndihmes juridike, me perjashtirn te rastit kur personi i mbrojtur ose i perfaqesuar ka dhene miratimin e tij.

13 8 Shih Vendimin "Balliu kunder Shqiperise" 13 9 Shih "Irnbriocsia kunder Italise" dhe "Artico kunder Italise" 68

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut vv)

Akti i perfaqesimit Avokatit i jane dhene tagra perfaqesimi per kryerjen e cdo lloj veprimi qe atij ia lejon ligji, njesoj sikur te ishte i perfaqesuari. Si rrjedhim cdo veprim juridik i kryer nga mbrojtesi ligjor brenda tagrave qe i jane dhene, krijojne pasoja te drejtperdrejta per te perfaqesuarin . Ekzistenca e ketyre tagrave provohet nepermjet prokures noteriale me le cilen do te ngarkohet avokati me mbrojtjen e te pandehurit ne gjykimin qe mund te realizohet ne cdo shkalle te gjyqesorit Ne nenin 50 te Kodit te Procedures Penale, parashikohet: "Mbrojtesi ka te drejtat qe ligji i

njeh te pandehurit, pervec atyre qe i rezevohen personalisht ketej te

fundit ". Sipas

permbajtjes se kesaj dispozite, eshte i pandehuri, i cili percakton, gjithnje ne kuader te kerkesave ligjore, kufijte e te drejtave te mbrojtesit te tij. Megjithate, mund te ndodhe qe avokati gjate kryerjes se veprimeve te ndryshrne ka shkelur ligjin duke vepruar nepermjet nje prokure e hartuar jo ne formen qe ligji kerkon. Mungesa e ketij akti ose perpilimi i tij jo ne perputhje me kerkesat ligjore ben qe nje mbrojtje e tille te jete e pa vlefshme dhe te mos prodhoje asnje efekt, si per gjykaten ashtu edhe per te pandehurin. Keshtu qe trupi gjykues duhet te verifikoj nese jane respektuar kerkesat e ne nenit 437, pika 4 te Kodit te Procedures Penale dhe nese avokati legjitimohet si mbrojtes i te pandehurit. Eshte e qarte se shkelje te kesaj natyre, qe cenojne parimin e mbrojtjes ne gjyq, ndikojne drejtpersedrejti ne dhenien e drejtesise dhe perbejne nje nga format e procesit te parregullt ligjor. Gjithsesi i pandehuri ka te drejte te zhvleftesoje, me deklarim te shprehur, veprirnin e kryer nga mbrojtesi para se te jete marre nje vendim nga gjykata ne lidhje me kete veprim 140.

140 Neni 50/3 I Kodit te Procedures Penale 69

Mbrojtja gjate hetimeve paraprake E drejta (sidomos per personin e pnvuar nga liria) per te kontaktuar me avokatin ne fillimin e procesit hetimor eshte nje parim mjaft i rendesishem procedural dhe kushtetues per 67

zhvillimin e drejte te nje procesi gjyqesor, sepse perben nje premise te rendesishme per te perfituar

nga

garancite

ligjore

kunder

nje

procesi

te

paligjshem.

Rrjedhirnisht duhet qe te pandehurit ne cdo etape proceduriale ti garantohet mbrojtja nese ai deshiroru me perj ashtim te te miturve, personave me te meta mendore si dhe kur interesi i drejtesise e kerkon).Megjithate gjykata nuk mund te ndaloj te pandehurin te mbrohet vete. 141 Avokati ka te drejte, ne pajtim me rregullat e zhvillimit te hetimit, te marre pjese ne kryejen e veprimeve hetimore(kontrolle, verifikimet e ngutshme ne vend ), t'i drejtoje pyetje te pandehurit e deshmitareve dhe eksperteve , si dhe te njihet me gjithe materialin e ceshtjes ne perfundim te hetimeve. Ai ka te drejte te beje verejtje ne procesverbalet e veprimeve hetirnore ku ka marre pjese, dhe t'i nenshkruaje ato. Keshtu qe e domosdoshme eshte pjesernarrja e tij gjate marrjeve te para ne pyetje te te pandehurit dhe te veprimeve , qe lidhen me provat, ndihmen ne formulimin e ankimit ndaj arrestimit te perkohshern dhe per formulimin e kerkesave per lirim nga arresti dhe rekurseve ndaj vendimeve gjyqesore. E drejta per te pasur kohen dhe mundesite e duhura per t'u mbrojtur, eshte e lidhur dhe me te drejta te tjera te sanksionuara, ne Kushtetute si dhe ne Konventen Evropiane. Ketu mund te permendim nenin 31/a i Kushtetutes dhe neni 6/3 i cili i siguron te pandehurit komunikimin menjehere te akuzes, .ne nje gjuhe te kuptueshme per te, ne lidhje me thelbin dhe shkakun e saj. Informimi i plote dhe preciz per akuzat e ngritura si dhe per kualifikiminjuridik te mundshern, eshte kusht themelor per besueshmerine e procesit dhe per pergatitjen e duhur te mbrojtjes'V.

14 1 Shih "Pakelli kunder Gjermanise" 14 2 Raporti "Chichlian dhe Ekindijan kunder Frances" 70

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut xx) ww)

Nuk ka ndonje forme te vecante per inforrnimin e akuzes , Ne parim ajo duhet te behet me shkrim . por nje gje e tille nuk eshte e domosdoshme, nese i akuzuari ka marre inforrnacion r e mjaftueshem me goje apo ka hequr do re nga kerkesa e inforrnacionit te shkruar .. E rendesishme eshte qe inforrnacioni te mberrij realisht tek i akuzuari sepse prezumimi juridik i dorezimit nuk eshte i mjaftueshem. Ai gjithashtu, duhet te njihet me te gjitha materialet ne ngarkim te tij, nga prokurori para se ceshtja te kaloj per gjykim, Mungesa e rnbrojtesit ne te gjitha veprimet proceduriale (pyetja, njohja etj) qe realizohen gjate fazes se hetimeve paraprake cojne ne mohimin krejtesisht te se drejtes se mbrojtjes, duke cenuar standartet kushtetuese dhe ato te Konventes Evropiane . Neni 34 i Kodit te Procedures Penale parashikon se dispozitat qe zbatohen per te

pandehurin, zbatohen dhe per personin nen hetim, me perjashtim te rasteve, kur ky Kod parashikon ndryshe. Ndaj ketij personi shtrihen dhe te drejtat dhe garancite qe jane parashikuar per te pandehurin. Personi nen hetim eshte ai person i cili, nuk eshte marre si i pandehur, sepse nuk ka te dhena te mjaftueshme per akuzen qe i behet. Kjo do te thote qe ne cdo rast kur personi i dyshuar per kryerjen e vepres penale eshte i identifikuar dhe hetimet drejtohen kunder tij, ai konsiderohet nen hetim. Ndaj tij, njelloj si ndaj te pandehurit mund te merren masa sigurimi, te behen kontrollime, sekuestrime dhe pergjime 143. Keshtu qe, si per te pandehurin ashtu edhe per personin ne hetim garantimi i mbrojtjes se detyrueshme realizohet nese e kerkon personindaj te cilit zhvillohen hetime. Por ky detyrim per garantimin e mbrojtjes te pales se akuzuar nuk eshte kategorik nese personi ndaj te cilit zhvillohen hetime nuk e kerkon ate. Ne te kundert, nese ai e kerkon, pala akuzuese duhet t'ia siguroje mbrojtjen konforrn urdherimeve te nenit 296/1 re Kodit te Procedures Penale. Pra, kjo e drejte nuk barazohet me mbrojtjen e detyrueshme (psh i mituri ), pasi nga ajo mund te hiqet dare nga personi me vullnet te lire.

143 Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda" Komentar

i

Procedures Penale » fq 122 71

Nje rol te rendesishern luan dhe neni 311d i Kushtetutes , i cili i rnundeson te pandehurit te jete aktiv ne procesin e gjetjes dhe te marrjes se provave. 69

Ai ka te drejte t 'u beje pyetje deshmitareve te pranishem dhe te kerkoje paraqitjen e deshmitareve .te eksperteve dhe te personave te tjere , te cilet mund te sqarojne faktet". Nje rregulli te ngjashem parashikohet edhe ne nenin 6/3 germa d te KEDNJ duke pasur si qellim, sigurimin e mundesise qe te dyja paler te kene per te mane ne pyetje deshmi taret, Te akuzuarit duhet t'i ofrohet mundesia per te kundershtuar dhe per te pyetur deshmitaret e pales akuzuese, qofte ne momentin kur ata bejne deshmite e tyre qofte ne nje moment me vonel44. Keshtu qe shteti eshte i detyruar te rnarre masa te arsyeshme per te siguruar paraqitjen e tyre ne gjykate me qellim qe deshmite e tyre te kundershtohen nga i akuzuari. Eshte i papajtueshern me nenin 6 te Konventes Evropiane dhenia e nje denimi i bazuar vetern ne prova qe i akuzuari nuk ka pasur mundesi t'i kundershtoj 145. Ne ceshtjen "Luca kunder Italise" kerkuesi ankohej pikerisht, per shkeljen e se drejtes per te pyetur drejtperdrejte deshmitaret dhe mbi te gjitha ai ishte denuar ne baze te deklaratave te bera

nga

nje

akuzuar

ne

nje

ceshtje

tjeter

qe

lidhej

me

te

tijen.

Kerkuesi mbi te gjitha nuk i ishte dhene mundesia te pyestete bashkeakuzuarin vete. Ne nje ceshtje tjeter Gjykata Evropiane theksoi se, nuk eshte shkelje nese akuza bazohet ne nje deklarate te bere nga nje i bashkeakuzuar, i cili nuk jetonte me , me kusht qe keto deklarata te jene plotesuar ne menyre te mjaftueshme nga prova te tjera te ci1at i akuzuari ka pasur mundesi t'i kundershtoj gjyqesisht 146. Kjo e drejte buron nga parimi i barazise ne mbrojtje, ne kuptimin e barazise se mjeteve ne proces, ne dispozicion te mbrojtjes dhe te akuzes, Edhe neni 152/3 i Kodit te Procedures Penale thekson se, deklarimet e bera nga i bashkepandehuri ne te njejten veper penale vleresohen ne unitet me provat e tjera qe konfirmojne vertetesine e tyre.

144 Shih vendimin "Luca kunder Italise" 14 5 Shih Vendimin "Rachdad kunder Frances" 14 6 Ledi Bianku " Te drejtat njeriut dhe vendimet e Gjykates se Strasburgut" fq. 411

Megjithate gjykata nuk eshte e detyruar te therrase te gjithe deshmitaret e kerkuar nga i akuzuari, por keto kufizime duhet te respektojne "parimin e barazise se mbrojtjes 147

.

Ajo mund te refuzoj kerkesen per marrjen ne pyetje te nje deshrnitari, nese konstaton se deshmia nuk do te kete rendesi per gjykimin , por ne cdo rast nje vendim i tille duhet te jete i arsyetuar.

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut Jurisprudenea evropiane perfshin ne kategorine e deshrnitareve, ekspertet , te denuarit te bashkepandehur, deshmite e te eilit ne nje proees te vecante jane ne cilesine e proves ne proeesin e te akuzuarit dhe informatoret (nese deklaratat e tyre i jane paraqitur gjykates dhe jane rnarre parasysh prej saj 148.

E drejta e mbrojtjes ne lidhje me nenin 6/3 germa b E drejta per te pasur kohen dhe mundesite e domosdoshme per te pergatitur mbrojtjen. (neni 6/3 germa b i KEDNJ) Qellimi i kesaj dispozite eshte te garantoj barazine e armeve ndermjet pales akuzuese dhe mbrojtjes duke i dhene mundesi te akuzuarit qe te njihet me rezultatet e hetimeve per te pergatirur mbrojtjerr " . Kriteret baze per te vleresuar nese i akuzuari ka pasur kohen e duhur per te pergatitur mbrojtjen e tij jane si meposhtern 150: 1 .natyra e pretendimeve te ngritura 2.shkalla e kompleksitetit te ceshtjes 3.ngarkimi i avokatit me ceshtje 4.faza e proeesit ne te cilin gjendet ceshtja 5.vendimi i te akuzuarit per tu mbrojtur vete Ne rast se i akuzuari ndryshon mbrojtesin e tij atehere duhetdhe avokatit te ri t'i jepet rnundesia te njohe ceshtjen dhe te rnarre rolin e pararendesit te tij.

14 7 Shih "Brandstetter kunder Austrise" 14 8 Shih "Bonisch kunder Austrise" 14 9 Raporti "Jespers kunder Belgjikes" 150 Marek Antoni Novicki "Rreth Konventes Evropiane" fq212

Gjykimi ne mungese

71

Ne rastin kur gjykimi i nje ceshtjeje zhvillohet ne mungese te te pandehurit per cfaredo lloj arsyeje, mbrojtesi i caktuar os~ zgjedhur gezon te gjitha te drejtat si ne nje mbrojtje te detyrueshme duke perfshire dhe te drejten per ankim nese eshte i pajisur me nje akt perfaqesimi te leshuar sipas ligjit, keshtu pjesemarrja e tij eshte decizive. Mosparaqitja e te akuzuarit, te thirrur ligjerisht ne seance, nuk rnund edhe kur eshte e paperligjur, te arsyetoj privimin e tij nga e drejta per tu mbrojtur':". Ne rast te zhvillimit te nje gjykimi edhe pa pjesemarrjen e mbrojtesit shkakton mosrealizimin edhe qofte ne minimum te te drejtave te te pandehurit gjate procesit penal. Legjislacionet e shteteve te ndryshme duhet te dekurajojne mosparaqitjen e paperligjur ne gjyq. Gjithsesi ato nuk mund ta teprojne dhe te mos i lejojne avokatit te paraqese argumentet para gjykates152. Edhe neni 351 i Kodit te Procedures Penale parashikon rastin kur i pandehuri i lire ose i paraburgosur nuk paraqitet ne seance ndonese eshte njoftuar dhe nuk ka shkaqe te ligjshme per tu mosparaqitur, gjykata vendos te deklaroj mungesen e tij. Ne kete rast ajo eshte e detyruar qe i pandehuri ne gjykim te perfaqesohet ose nga mbrojtesi i zgjedhur ose te caktoj nje kryesisht.

Ne kete kuader duhet qe i pandehuri si dhe mbrojtesi i tij te njoftohen per cdoveprim procedurial, ne cdo instance gjyqesore per te garantuar ne kete menyre si pjesemarrjen ne gjykim dhe te drejten e mbrojtjes se te pandehurit Keshtu qe, procesi in abstencia eshte i lejueshern, me kusht qe autoritetet te veprojne me kujdesin e duhur, per te lajmeruar te akuzuarin per seancen, Lajmerimi duhet te rnberrij tek ai brenda nje afati te arsyeshem. Shmangia nga detyrimi

i

mesiperm do te paralizonte

procesin penal dhe do te conte ne humbjen e provave ne parashkrimin e hetimit dhe te denimit si dhe ne gabime te tjera gjyqesore.l'"

151 Shih" Pelladoah kunder Hollandes" 152 Shih "Poitrimol kunder Frances" 74

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut yy) Gjithsesi ndihma juridike e garantuar nga avokati nuk nenkupton se i pandehuri, prej ketij momenti, nuk ka me te drejte te marre pjese vete ne proces 154

E drejta e avokatit per ankuar ndaj nje vendimi gjyqesor Sipas Gjykates Kushtetuese ne konceptin e mbrojtjes perfshihet edhe e drejta e rnbrojtesit te caktuar kryesisht per tu ankuar kunder vendimit te dhene nga gjykata e shkalles se pare. Nje rol te rendesishern ne garantimin e se drejtes se mbrojtjes, nje mbrojtje reale dhe efektive luan edhe nje vendim i dhene nga Gjykata Kushtetuese per shfuqizimin e nje tog fjaleve te parashikuar ne nenin 410/2 i KPP duke ushtruar keshtu kornpetencen qe Kushtetuta e Republikes se Shqiperise ia njeh Gjykates Kushtetuese. Gjykata Kushtetuese ka vendosur shfuqizirnin si te papajtueshem me Kushtetuten dhe marreveshjeve nderkornbetare te nenit 41012 te KPP te fjaleve "nga i pandehuri". Ky paragraf shkel te drejten e individit per nje proces te rregullt ligjor dhe konkretisht, te drejten per tu mbrojtur e garantuar nga nenet 31/c e 42 i Kushtetutes si dhe nenet 6 e 13 te Konventes Evropiane per te Drejtat e Njeriut. Ky paragraf mohon te drejten e mbrojtesit per te bere ankim dhe per te marre pjese ne gjykim ne nje shkalle me tc larte, po qe se ai nuk eshte pajisur me akt perfaqesimi te leshuar vetem nga i pandehuri, ndersa , ne nenin 48 te Kodit te Procedures Penale, percaktohet se zgjedhja e mbrojtesit per personin e ndaluar, te arrestuar ose te denuar me burgim, mund te behet nga nje i aferm i tij me deklarim para organit procedues, ose me akt te dhene rnbrojtesit ose te derguar atij rekomande. Caktimi i mbrojtes ne nje proces nuk ka vetem per qellim pjesemarrjen e tij ne nje shkalle gjykimi por edhe ndjekjen e ceshtjes nepermjet ushtrimit te se drejtes se ankimit dhe pjesemarrjes se tij deri ne instancen me te larte gjyqesore, per te mbrojtur plotesisht te drejten e te pandehurit per nje proces te rregullt ligjor.

153 Shih "Colloza dhe Rubinat kunder Italise" 154 Shih "F.B.C. kunder Italise"

Keshtu qe mbrojtesi i te pandehurit qe gjykohet ne mungese, i caktuar sipas kerkesave te 73

ligjit gezon te gjitha te drejtat e rnbrojtesit ne nje mbrojtje te detyrueshme, perfshire dhe te drejten e ankimit ndaj vendimit te gjykates. Ashtu sic rezulton edhe nga me si perm e drejta e ankimit ndaj vendimit te gjykates nuk eshte nje e drejte ekskluzive, qe i takon vetem te pandehurit, sic eshte e drejta per te pranuar ose jo vepren penale, per te here ose mos bere deklarime etj. Sipas ligjit, e drejta e ankimit i takon edhe mbrojtesit si nje nga kushtet per realizimin e plote te mbrojtjes dhe parashikimi i nje dispozite te tille (410/2 KPP) vjen ne kundershtim me nenin 17 te Kushtetutes, sepse ky kufizim prek thelbin e se drejtes dhe tejkalon kufizimet e parashikuara ne Konventa Evropiane. Prekja e thelbit te se drejtes konsiston ne faktin se i gjykuari ne mungese qe i fshihet drejtesise eshte ne pamundesi te pajise mbrojtesin me akt perfaqesimi te leshuar prej tij ne format e parashikuara nga ligji, pra efektivisht nuk mund ta ushtroje kete te drejte. Ne kuader te konsolidimit te shtetit ligjor, eshte e nevojshme qe ligjvenesi te respektoj disa kritere dhe te persose procesin e miratimit te ligjeve ne perputhje me Kushtetuten duke respektuar te drejtat dhe lirite themelore te njeriut. Keshtu qe detyra e ligjvenesit eshte jo vetem te mos pengoje individin ne ushtrimin e nje te drejte te tille, por t'i siguroje atij mjetet e nevojshme per ushtrimin efektiv te saj. Ne kete rast neni 410/2 nuk permbush asnje nga kriteret e parashikuara ne Kushtetute, por eshte haptazi ne kundershtim me to. l55 Kjo dispozite cenon te drejten e mbrojtjes edhe ne nje drejtim tjeter ate te barazise se paleve gje qe vjen ne kundershtime dhe me praktiken e Gjykates Evropiane per respektirnin e kerkesave te "barazise se armeve ku sipas se ciles, cdo pale duhet ti sigurohet mundesia per te parashtruar pretendimet e saj per te mos vendosur ate ne ate gjendje me pak te favorshme se pala tjeter.

155 Vendirni i Gjykates Kushtetuese nr 15. viti .2003, Neni 17 i Kushtetutes parashikon

se kufizimi i te drejtave mund te realizohet vetem per nje qellim te ligjshern per interes publik dhe te mos jene ne dispropocion te paarsyeshern midis mjeteve te perdorura dhe qellimit qe synohet te arrihet.

Pikerisht moslejimi i mbrojtesit per te bere ankim ndaj nje vendimi te dhene ne mungese te te pandehurit e ve njeren pale ne pozita te pabarabarta me palen tjeter.

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut E drejta e mbrojtjes me avokat (sic u permend edhe me siper) duhet te jete efektive, ushtrimi i saj nuk duhet te behet duke vendosur kushte formale dhe te panevojshme, por te pershtatshme me kerkesat e nje gjykimi te drejte, nisur nga qellimi i dukshern per te mbrojtur te pandehurin ne rnungese. Si rezultat, Gjykata Kushtetuese ka shfuqizuar vendimin e sipercituar i dhene nga instancat e tjera gjyqesore, ne te cilat eshte cenuar e drejta e mbrojtesit per ankim per faktin se prokura nuk eshte leshuar nga vete i pandehuri por nga te afermit e tij Neni 426/1 te Kodit te Procedures Penale, detyron gjykatat te cdo niveli qe te njoftojne palet lidhur me gjykimin. Mbi te gjitha kur kemi te bejme me nje ceshtje qe gjykohet ne rnungese te te pandehurit ro1 deciziv ne respektimin e procesit te rregullt ligjor luan caktimi i rnbrojtesit. Ky fakt do te garantonte nje minimum te dornosdoshem te mbrojtjes te te drejtave te tij, aq me teper kur ankimi i rea1izuar ne instancat me te larta te gjyqesorit mund te jete iniciuar nga prokurori, i cili mund te pretendoj dhe nje denim me te larte se ai i caktuar nga gjykata me e ulet.

Mbrojtja e

t e pandehurve

ne bashkepunim

Sigurimi i mbrojtesit nuk eshte vetem nje garanci e mjaftueshme . Trupi gjykues duhet te verifikoj nese te drejtat dhe interesat e tc pandehurit po mbrohen efektivisht . Ky detyrim per gjykaten behet edhe me i dornosdoshem nese ceshtja ne shqyrtim ka me shume se nje te pandehur dhe kur te drejtat e tyre se bashku mbrohen nga i njejti avokat. Ne cdo proces gjyqesor avokati mbrojtes duhet te veproje ne perputhje me ligjin, standardet dhe etiken e njohur profesionale per te mbrojtur te drejtat e klientit te tij. Kur ai vepron ne kundershtim me permbushjen e rregullt te detyrimeve te tij shkel njekohesisht edhe te drejten e individit per t'u mbrojtur me avokat'<''. Neni 54 i Kodit te Procedures Penale parashikon se, Mbrojtja e disa te pandehurve mund te

rnerret persiper nga nje mbrojtes i perbashket me kusht qe midis te pandehurve te mos kete papajtueshmeri interesash. Nese ka apo jo konflikt interesash ndermjet re pandehurve kjo mund te vleresohet duke asur parasysh lidhjet qe ata kane pasur me njeri tjetrin apo me ngjarjen e ndodhur. Nje konflikt i tille qendron ne rastin kur nje

i

pandehur nuk e pranon akuzen, i pandehuri tjeter e

implikonin ate ne rolin e bashkepunetorit ne vepren penale e dyshuar e kryer prej tyre. Ne keto rrethana, pjesemarrja ne gjykimin e nje avokati te perbashket cenon edhe parimin kushtetues per nje proces te rregullt ligjor, parashikuar ne nenin 42 te Kushtetutes dhe ne 75

nenin 6 re Konventes Evropiane. Rrjedhimisht nese dy te pandehur kane nje qendrim rrenjesisht te kundert duhet re kene mbrojtes te ndryshem.

Mbrojtja me barazine e armeve Ne procesin penal barazia e armeve eshte e lidhur ngushte me te drejten e mbrojtjes e garantuar shprehimisht nga neni 31 i Kushtetutes si dhe neni 6 i Konventes Evropiane te cilat jane elementet me te qenesishme te nje procesi te rregullt ligjor. Per respektim e tyre gjykata duhet te permbush nje sere detyrimesh, mes te cilave rendesi paraqet edhe njoftimi i te pandehurit ose mbrojtesit ligjor per akuzen, ankimin, rekursin, diten, vendin, e gjykimit te ceshtjes etj. Ajo qe duhet te realizohet eshte nje debat real ndermjet akuzes dhe mbrojtjes, gje qe ndikon pozitivisht ne menyre te drejte ne zbulimin e se vertetes dhe ne dhenien e drejtesise nga gjykata me objektivitet e paanesi. Keto kerkesa kushtetuese e ligjore jane ne funksion te mbrojtjes sa me efektive te te pandehurit pasi perballe tij vendoset shteti, i perfaqesuar ne procesin penal nga prokurori i cili paraqet dhe mbron akuzen kunder tij. Keshtu eshte detyre e shtetit te marre masat e duhura per te garantuar pjesernarrjen ne procesin penal te personit te akuzuar ose mbrojtesit ligjor, qofte edhe atij te caktuar kryesisht mbi te gjitha kur pjese e procedures se zhvilluar eshte edhe debati me goje157. Keshtu qe ne gjykimet e ceshtjeve penale ne shkalle te pare dhe ne apel ku ceshtja shqyrtohet ne fakt dhe ne ligj, pjesemarrja e te pandehurit ose mbrojtesit eshte e detyrueshme ne cdo rast. Ne rast te mosparaqitjes se te pandehurit ose avokatit, do te vendoste gjykaten para detyrimit ose te shtyrjes se seances gjyqesore ose caktimin e nje mbrojtesi kryesisht.

156 Vendimi I Gjykates Kushtetuese nr77 ,viti 2000

Gjykimi i zhvilluar nga Gjykata e Larte, kerkon dornosdoshmerisht prezencen e avokatit duke marre parasysh vecorite si dhe natyren e vete gjykimit , shqyrtimi i se ciles perqendrohet kryesisht ne ceshtje ligjore, ne menyren e zbatimit te ligjit material dhe

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut procedurial nga gjykatat e nivelit me te ulet. je mbrojtje e tille eshte ne interes te te pandehurit dhe te dhenies se drejtesise ne pergjithesi . Rrjedhimisht duhet te behet njoftimi i paleve, me qellim qe personit te akuzuar te mund t'i realizohet nje mbrojtje sa me efektive edhe ne kete shkalle gjykirni.

Mbrojtesi i caktuar nga gjykata( interesi drejtesise) Gjykata Evropiane ka vene ne dukje se ne funksion te mbrojtjes se te pandehur it, eshte edhe rasti kur vleresohet se ekziston interesi i drejtesise ne kuptimte nenit 6/3 shkronja c te Konventes Evropiane. Gjykata nuk mund te mjaftohet te ofroje ndihme ligjore vetern nese personi i akuzuar nuk ka mjete te mjaftueshme financiare per nje gje te tille, por edhe ta caktoj ate vete edhe kryesisht " sepse avokati zyrtar mund te vdese, te semuret rende, te mos ofroj eprfaqesim per nje kohe te gjate ose t'i shmanget detyres . Ne rast se autoritetet vihen ne dijeni per kete, ato duhet ta zevendesojne ose ta detyrojne te kryejne detyren

158

.

Vleresimi i ceshtjes nese ndodhemi para ose JO para interesit te drejtesise organet e Konventes marrin ne konsiderate kriteret e meposhtrne: 1.

lloji dhe ngarkesa e ceshtjes

2. situata vetjake e te akuzuarit 3. shkalla e komplikimit te ceshtjes ne sferen e fakteve dhe te problemeve juridike 4. nga lloji ose masa e denimit qe rrezikon te jepet ndaj te akuzuarit ne krahasim me vendimet e dhena nga gjykatat me te ulta. vendi, roli dhe detyrat qe kryen nje gjykate e tille ne cdo vend te vecante 159

157 Shih Alimena kunder Italise 15 8 Shih Vendimin "Artico kunder Italise"

Ne rastin e shqyrtimit te nje ceshtja nga Gjyktata e Larte, interesat e drejtesise kerkojne detyrimisht realizimin e mbrojtjes, qofte edhe me avokat te caktuar kryesisht te akuzuarit, per shkak te kompleksitetit te procedures perpara saj dhe mbi te gjitha kur rekursi eshte paraqitur nga prokurori, ku ekziston mundesia e rendimit te pozites se te pandehurit ne krahasim me 77

vendimet

e

dhena

nga

gjykata

e

apelit

ose

e

faktit160.

Keshtu qe Gjykata e Larte duhet te vleresoj jo vetern pretendimet e prokurorit te paraqitura ne rekurs edhe ne seance por t'i jap te drejten edhe pales se akuzuar, pra mbrojtjes, te shprehet ne lidhje me keto pretendime. Mosrespektimi i nje rregulli te tille bie ndesh me parimin e barazise se armeve dhe rrjedhimisht cenon rende te drejten e mbrojtjes se kerkuesit. Gjykata duhet te shqyrtoje nevojen e pjesemarrjes se avokatit jo vetem kur e pergatit ceshtjen per shqyrtim , por edhe me pas, ne «do faze te. procesit, sepse mund te shfaqen rrethana te tjera , te cilat mund te shkaktojne qe pjesemarrja e avokatit te jete e domosdoshme ne kontekstin e "interesit te drejtesise". Ne emer te "interesit te drejtesise" gjykata duhet te krijoje mundesite qe avokati te beje nje mbrojtje sa me te efektshme. Ndihma juridike qe i jepet te akuzuarit dhe qe kerkohet ne nje shoqeri demokratike duhet te jete pa paragjykime, praktike e efikase dhe jo vetern iluzore.'?'. Keshtu qe mosrealizimi i nje mbrojtjeje te tille qofte edhe nga rnbrojtesi i caktuar eshte ne kundershtim me nenin 42 te Kushtetutes dhe nenit 6/2 te Konventes Evropiane.

15 9 Shih "Quaranta kunder Zvicres" 160 Vendmi i Gjykates Kushtetuese ill 16 vit . 2006 161 Vendimi "Airey kunder Holandes aaa) zz)

Mbrojtja e te pandehurit te mitur

Ne baze te nenit 35 dhe 49/2 te Kodit te Procedures Penale: " ... te pandehurit te mitur i

sigurohet ndihma juridike dhe psikologjike ne cdo gjendje dhe shkalle te procedimit me pranine e prindit ose te personave te tjere te kerkuar nga i mituri dhe te pranuar nga autoriteti qe procedon ... " dhe " ... ndihma nga nje mbrojtes eshte e detyrueshme "

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut Pika 5 e ketij neni parashikon se, kur kerkohet prania e mbrojtesit, dhe kur mbrojtesi i

zgjedhur ose i caktuar nuk eshte siguruar. nuk eshte paraqitur ose e ka lene mbrojtjen, gjykata ose prokurori cakton si zevendes nje mbrojtes tjeter. i cili, ushtron te drejtat dhe merr persiper detyrimet e mbrojtesit". Sipas dispozitave te permendura del e qarte, se ne gjykimin e te miturve mbrojtja eshte e detyrueshme dhe se mungesa e saj, ne baze te nenit 128 te Kodit te Procedures Penale, i ben aktet procedurale absolutisht te pavlefshern e per pasoje, gjykimin antikushtetues. Dispozitat e Kodit te Procedures Penale te permendura me 1 art, perbejne garanci per zbatimin ne kete fushe te nenit 54 te Kushtetutes, i cili parashikon per femijet nje mbrojtje te vecante nga

shteti, krahas disa subjekteve te tjera. E drejta per te kontaktuar me avokatin ne fillimin e procesit hetimor eshte nje parim mjaft i rendesishern procedural dhe kushtetues per zhvillimin e drejte te nje procesi gjyqesor aq me teper kur i pandehuri eshte nje i mitur. Cdo ceshtje penale ka vecorite e saj (duke pasur parasysh edhe te gjithe proceduren qe mund te jete ndjekur) dhe eshte e rendesishme te vleresohet ne se veprimet e ndermarra nga organi procedues perbejne nje kufizim ose shkelje te se drejtes se mbrojtjes dhe mbi te gjitha te vleresohet fakti se sa kane ndikuar ato ne zgjidhjen e ceshtjes duke ia ka bere te akuzuarit te pamundur mbrojtjen dhe zhvillimin e procesit gjyqesor ne menyre te drejte.

162 Vendmi i Gjykates Kushtetuese nr7 viti 2000

79

16 2

bbb) ccc)

Kete qendrim ka mbajtur edhe Gjykata Kushtetuese ne rast te nje pretendimi te paraqitur nga kerkuesi i nje te pandehuri te mitur. Ky i fundit ishte marre ne pyetje ne mjediset e policise gjyqesore por pa iu siguruar mbrojtja. Megjithate ky veprim procedurial nuk duhet vleresuar i vecuar nga veprimet e tjera dhe me konkretisht, i mituri eshte pyetur perseri tani ne prezencen e rnbrojtesit dhe ka mbajtur te njcjtin qendrim si dhe gjate pyetjes se tij pa avokat. Ky fakt deshmon se shkelja e evidentuar ne fillim te procesit nuk eshte e atij karakteri sa te cenoj procesin ligjor e aq me teper te mohoj te drejten e mbrojtjes. Sigurisht te rniturit, te pandehur i garantohen edhe te drejtat e tjera te lidhura ngushtesisht me te drejten e mbrojtjes. Te tilla jane kryesisht "barazia e armeve" ( zbatimi i te cilit kerkon qe, i pandehuri, i mitur, nepermjet mbrojtesit te tij, tc paraqitet e te degjohet njelloj si prokurori) dhe garancite e njohura kushtetuese te nenit 31 shkronjat "a", "y" dhe "d" te Kushterutes.i cili parashikon se "kushdo gjate procesit penal ka te drejte te vihet ne dijeni menjehere dhe

hollesisht per akuzen qe i behet, per l e drejtat e tij .. ", " r embrohet vete ose me ndihmen e nje mbrojtesi ligjor te zgjedhur prej tij ... " si dhe " ... te kerkoje paraqitjen e deshmitareve ". Keto kerkesa kane lidhje me te drejten per informim, te drejten e mbrojtjes, me rnenyren e marrjes se provave dhe ndikimit qe ato kane pasur ne ecurine e procesit gjyqesor.

E drejta per te bere ankim Ne nenin 43 te Kushtetutes se Republikes se Shqiperise deklarohet shprehimisht se "Kushdo

ka te drejte le ankohet kunder nje vendimi gjyqesor ne nje gjykate me te larte, pervecse kur ne Kushtetute parashikohet ndryshe". E drejta e ankimit ne kuptim te nenit 43 te Kushtetutes se Republikes se Shqiperise, duhet kuptuar si nje rnundesi e cdo individi per te pasur mjete te caktuara procedurale per te kundershtuar ne nje gjykate me te larte vendimin e dhene ndaj tij nga nje gjykate me e ulet. Pra, me Kushtetute, kujtdo i garantohet e drejta per t'u ankuar te pakten nje here kunder cdo vendimi gjyqesor te dhene ndaj tij. Kjo garanci e rendesishme kushtetuese eshte edhe nje tejkalim pozitiv krahasuar me standartet qe ofron ne kete drejtim Konventa Evropiane . Ne nenin 6 te kesaj Konvente nuk parashikohet e drejta per te pretenduar mjete ankimi kunder vendimeve gjyqesore, e per pasoje, as detyrimi i shteteve pale per te ngritur gjykata apeli ose rishikimi (Gjykata te Larta ose Kasacioni). Prandaj, sipas jurisprudences evropiane, nuk mund te konsiderohet cenim i ketij neni fakti nese ne rruge ligjore, ligjvenesi i nje prej shteteve pale ne Konvente do te zevendesonte ose anullonte nje mjet ankimi ekzistues, te parashikuar ne legj islacionin e tij. Ne nenin 6 te Konventes Evropiane, nuk eshte parashikuar shprehimisht e drejta per apel ndaj

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut nje ceshjte penale, rnegjithate, ne nenin 2 te Protokollit 7 te Konventes'f", eshte parashikuar e drejta e cdo personi te denuar per kryerjen e nje vepre penale qe te paraqese te pakten nje here per shqyrtim ne nje gjykate me tc larte ceshtjen e deklarimit te fajesise ose te mases se denimit te tij. Kjo e drejte konsiderohet nga jurisprudenca e Gjykates Evropiane si pjese e procesit te rregullt ligjor. Ky konkluzion frymezohet nga interpretimi i Konventes i orientuar nga qellimi dhe objekti i saj, por edhe nga parimi i rrenjosur ne frymen e konventes per nje mbrojtje efekitve dhe konkrete te drejtave dhe jo iluzive.

163 Neni 2 i Protokollit nr7 te KEDNJ

81

ddd) eee)

Ne Kodin e Procedures Penale nuk ka dispozita qe te kufizoje te drejten e ankimit. Por ne zbatim te nenit 141 te Kushtetutes, i cili i referohet juridiksionit fillestar penal te Gjykates se Larte , pranohet qe vendimet e kesaj gjykate ne shkalle te pare, per subjektet e percaktuara ne kete dispozite kushtetuese, do te jene te paankimueshme'I". Sipas paragrafit te dyte te nenit 2 te Protokollit 7 te Konventes, edhe ne keto raste, shtetet pale kane liri mjaft te gjere vleresirni dhe veprimi per te perjashtuar nga e drejta e ankimit vepra te lehta penale ose rastet kur personi eshte gjykuar ne shkalle te pare nga gj ykata me e larte, etj.. Madj e, edhe ne rastet kur parashikohet shprehimisht e drejta e ankimit ne ceshtjet pena1e, ato (pra shtetet pale) jane te lira ta vleresojne e lejojne ate edhe per ceshtje te faktit dhe tc ligjit ose ta kufizojne vetern per ceshtje te Megjithese neni 6, si rregull, nuk garanton te drejten e ankimit ndaj nje vendimi gjyqesor, ne rastet kur ai parashikohet si i tille nga Kushtetuta apo 1egjislacioni i brendshern i shteteve pale ne kete Konvente, "proceset qe do te zhvillohen ne gjykatat e apelit ose kasacionit duhet te respektojne me rigorozitet garancite themelore te ketij neni 166 dhe aq sa eshte e mundur, keto kerkesa apo standarte duhet te zbatohen edhe ne gjykimet qe zhvillojne gjykatat kushtetuese te ketyre shteteve. Gjithsesi menyra e zbatimit te nenit 6 kesaj konvente, nga keto gjykata eshte e kushtezuar nga qellirnet e vecanta qe ndjek secila prej tyre. Ne kete kuader dhe brenda ketyre standarteve, duhet te shihet edhe e drejta e ankimit. Per keto arsye, kufizimet e mundshme qe mund t'i behen njohjes dhe ushtrimit te kesaj te drejte (pra tc drejtes se ankimit), nga legjislacioni i brendshern, ne analogji me te drejten e aksesit ne gjykate qe garanton paragrafi i pare i nenit 6 te Konventes Evropiane , duhet te plotesojne dy kushte themelore: te ndjekin nje qellim te ligjshem dhe te mos cenojne thelbin e kesaj te drejte.167 Pervec sa me siper, si per cdo te drejte tjeter te garantuar nga Konventa, sipas jurisprudences evropiane, eshte rnese e domosdoshme qe per cdo rea1itet konkret, legjitimimi ose jo i nderhyrjes duhet te vleresohet lidhur ngushte me parimin e proporcionalitetit apo dornosdoshmerise se ketij kufizimi ne nje shoqeri demokratike. 164 Halirn Islami.Artan Hoxha, Ilir Panda" Komentar i Procedures Penale" fqS27 165 Shih, Vendimi " Krombach kunder Frances" . 166 Shih vendimin, "Monnell & Morris kunder Mbreterise se Bashkuar" 167 Shih. Vendimin"Haser kunder Zvicres"

Per vleresimin e kritereve te rnesiperme, sipas legjislacionit tone te brendshem duhet t'i

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut referoherni nenit 17 te Kushtetutes se Republikes se Shqiperise sipas te eilit, kufizimet e te drejtave dhe lirive kushtetuese mund te vendosen vetern me ligj per nje interes publik ose per mbrojtjen e te drejtave te te tjereve, duke qene gjithnje ne perpjestim me gjendjen qe i ka diktuar. Ato nuk mund te cenojne thelbin e se drejtes dhe ne asnje rast nuk mund te tejkalojne kufizimet e parashikuara ne Konventen Evropiane. Shihet qarte se kriteret e Konventes per kufizimin e mundshem te se drejtes se ankimit, perfshihen plotesisht brenda kerkesave te nenit 17 te Kushtetutes lidhur me kufizimet e tc drejtave dhe lirive kushtetuese. Per me teper, sipas ketij neni, kufizimet e ketyre te drejtave duhet te kene si pike maksimale referimi, pikerisht standartet e kesaj Konvente

.

168

Nje diskutim te madhe ka hasur fakti, ne se personat qe kane kryer krime kunder njerezimit a gezojne te gjitha te drejtat e parashikuara ne Konvente. Sipas Gjykates Evropiane eshte shprehur se, ashpersia e krimeve (krime kunder njerezimit) nga ana e kerkuesit nuk e privon ate nga te drejtat dhe lirite e parashikuara ne Konvente, duke perfshire ketu edhe te drejten e ankimitl69. Mjetet e ankimit jane: apeli, rekursi ne Gjykaten e Larte si dhe rishikimi. Per keto mjete ankimi zbatohen rregullat e parashikuar ne ligjin procedurial. Ligji parashikon kush jane subjektet qe mund te bejne ankim dhe ndaj kujt vendimeve. E drejta e ankimit u takon paleve ne nje proces gjyqesor.I prokurorit, te pandehurit, te derntuarit akuzues), por vetem sipas rregullave proceduriale. Ankimi duhet te jete nje akt i shkruar, duhet te tregohet vendimi i ankimuar, dita e tij, gjykata qe e ka dhene si dhe pikat e vendimit qe kundershtohen, shkaqet e ankimit dhe cfare kerkohet

. Aplikimi i mjeteve te ankimit

170

dallohet ne disa drejtime: l. Nga lloji i vendimit qe ankimohet

2. Nga shkaqet e ankimit 3. Nga afati i paraqitjes se ankimit 4. Nga forma e ankimit 5. Nga gjykata kompetente per shqyrtimin e ankimit 6. Nga menyra e shqyrtimit te ankimit 7. Nga rnenyra e zgjidhjes se ceshtjes se ankimuar

ggg) fff)

168 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 14, viti 2005

169 Ledi Bianku "Te drejtat e njeriut dhe vendi met e Gjykates se Strasburgut"fq 310

E drejta per te bere ankim nga ana tjeter shoqerohet edhe me respektimin e afateve kohore. Keshtu qe ankimi mund te behet brenda 10 diteve. Ky afat fillon nga dita e neserme e 83

shpalljes ose e njoftimit te vendimit. Si rrjedhoje, akti i ankimit duhet tu njoftohet prokurorit, te pandehurit, dhe paleve private, ne menyre qe ata te realizojne te drejtat e tyre te njohura ne keto shkalle procedirni. Njoftimi duhet te realizohet nga sekretaria e gjykates qe ka dhene vendimin.

170 Neni 412 i Kodit te Procedures Penale 171 Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda" Komentar i procedures Penale" fq541 ,542

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut hhh)

Ankimi dhe mbrojtja ne varesi te subjektit te ankimit Ne praktiken e Gjykates Kushtetuese, menyra e zhvillimit te gjykimit ne varesi te specifikes se cdo rasti konkret, eshte konsideruar pjese perberese e juridiksionit te saj kushtetues, ne kuptim te neneve 42 dhe 131, shkronja "f re Kushtetutes si dhe te nenit 6 te Konventes Evropiane . Duke iu referuar praktikes gjyqesore nderkornbetare, ne menyre te vecante Gjykates Evropiane , konstatohet se pergjithesisht pranohet qe seancat gjyqesore nuk mund te zhvillohen pa pranine e avokatit. Prandaj, njoftimi i avokatit lidhur me ankimin e ushtruar ne shkallet

e

larta

te

gjykimit

konsiderohet

i

mjaftueshern.

Pjesernarrja e te pandehurit ne gjykim ne gjykatat e larta, nuk eshte automatikisht e domosdoshme (me perjashtim te rasteve kur cilesite personale te te pandehurit kane rendesi vendimtare per dhenien e drejtesise), sepse debati zhvillohet per ceshtje te ligjit. Ne rast se as avokati dhe as i pandehuri nuk paraqiten ne seance, eshte e palejueshme qe ajo te vazhdoje. Prezumimi se i pandehuri nuk ka marre pjese ne gjykim me vetedije, mund te justifikohet vetern nese atij i eshte bere njoftimi personalisht dhe mund te vertetohet qe ai e ka marre vete ate. 172 Eshte e pranueshme qe shteti nuk mund te behet pergjegjes per cdo mungese nga ana e nje avokati, por ne rrethana te vecanta u takon autoriteteve kompetente te ndermarrin hapa per te siguruar qe kerkuesi te gezoje te drejtat e tij te njohura e te pranuara.l/'' Perfaqesimi me avokat ne Gjykaten e Larte, synon garantimin e nje mbrojtjeje sa me efektive dhe sa me profesionale te te drejtave dhe lirive themelore te individit. Jurisprudenca jone kushtetuese, ne respektim edhe te qendrimeve te mbajtura nga Gjykata Evropiane , ka konkluduar se trajtimi nga Gjykata e Larte vetern i problemeve ligjore, jo vetern qe justifikon plotesisht perfaqesimin me avokat, por per me teper eshte i dornosdoshem per garantimin e nje mbrojtjeje efektive dhe te dobishme, gjithnje ne favor te te pandehurit.

172 Shih, vendirnin'"T" kunder "I" 173 Sh ih , vendimin" Artico kunder Italise"

Ne ceshtjen "Pakell kunder Gjermanise", Gjykata Evropiane ve ne dukje, nder te tjera, se 85

nisur nga natyra e gjykimit ne Gjykaten e Larte dhe fokusimin e saj ne ceshtje te ligjit, "pa

ndihmen e nje avokati procesi nuk mund te kontribuonte ne menyre te dobishme ne shqyrtimin e ceshtjeve juridike qe qendronin ne thelb te mosmarreveshjeve't.V" Nje moment esencial qe eshte trajtuar si nga jurisprudenca Shqiptare ashtu edhe ajo Evropiane eshte trajtimi i diferencuar i dy situata juridike qe kane lidhje me ankimin ndaj vendimeve gjyqesore te dhena nga instancat me te ulta gjyqesore.Keshtu qe kur rekursi paraqitet nga i akuzuari, nuk eshte e njellojte me rastin kur rekursi paraqitet nga prokurori. Prania personale e te pandehurit ne seancen gjyqesore per shqyrtimin e ankimit te paraqitur nga mbrojtesi i tij nuk eshte e domosdoslune, nese objekt shqyrtimi jane trajtimet dhe perfundimet juridike te arritura nga gjykata me e ulet, vendimi i se ciles nuk mund te ndryshohet ne disfavor te te pandehurit. Ne keto raste, Gjykata e Larte nuk ka ndonje pengese per te vazhduar shqyrtimin e ceshtjes edhe ne mungese te avokatit te pales se akuzuar, per shkak se argumentet ligjore ai i ka depozituar me shkrim ne rekursin e paraqitur perpara saj. Ndryshe paraqitet situata, kur si rrjedhoje e nje rekursi te paraqitur nga prokurori, qe mbart ne potence mundesine e perkeqesimit te pozites se te pandehurit, gjykimi te zhvillohej pa pranine e te gjykuarit ose te avokatit te tij. Ceshtja veshtiresohet edhe per arsye se me paraqitjen e rekursit nga prokurori, Kodi i Procedures Penale nuk parashikon mundesine e paraqitjes se kunderrekursit nga pala kundershtare!". Pjesemarrja e te gjykuarit, dhe ne menyre te vecante e avokatit te tij, kerkohet per te siguruar jo vetem te drejten per t'u mbrojtur, por edhe respektimin e parimit te barazise se armeve ne nje proces ligjor. Gjykata Kushtetuese vlereson se koncepti i ndihrnes se rnbrojtesit nuk identifikohet domosdoshmerisht me pranine personale te te pandehurit ne gjykim, por kuptohet si nje garanci e pashmangshme e mundesise per t'u mbrojtur, qe ne rastin e gjykimit perpara

174 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr. 25, viti .2003 175 Ndryshe qendron ceshtja kur gjykimi zhvillohet ne Gjykaten e Apelit sepse neni 423 I Kodit te Procedures Penale parashikon rnundesine e ape lit kundershtues

Gjykates se Larte eshte gjeresisht e siguruar permes njohjes dhe kujdesit per te interesuarin te nje sere te drejtash procedurale te lidhura saktesisht me ndihrnen e rnbrojtesit. Dispozitat e Kushtetutes se Republikes se Shqiperise dhe te Konventes Evropiane rnbrojne

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut interesat e te pandehurit ne nje proces, sepse pasi eshte ai qe do te preket drejtperdrejt nga pasojat e nje procesi te zhvilluar pa pjesemarrjen e tij dhe te avokatit. Eshte e vertete qe e drejta e ankimit eshte nje e drejte kushtetuese ( neni 43 i Kushtetutes), dhe realizimi i saj nuk duhet te rendoj poziten ( reformatio in peius) e te pandehurit , por ky parim, pra mosrendimi i pozites, sherben si garanci kur mjetin e ankimit e ka perdorur i pandehuri dhe nuk mund te sherbeje si i tille kur mjetin e ankimit e ka perdorur prokurori. Ky i fundit, ne zbatim te detyrave kushtetuese, perfaqeson akuzen dhe i nenshtrohet Kushtetutes e ligjeve

. Prandaj per rastet e shkeljeve ligjore nga gjykatat, te konkretizuara

176

ne nje vendim te paligjshern, prokuroria nuk mund te qendroje indiferente. Ajo ka-detyre te ushtroje te gjitha mjetet procedurale per zbatimin e drejte te ligjit. Trajtimi i nenit 13 te Konventes Evropiane, paraqet nje rendesi esenciale, ne kuader te ketij punimi. Neni 13 i Konventes Europiane parashikon se, " Cdo person te cilit i jane shkelur te drejtat

dhe lirite e njohura nga kjo Konvente, ka te drejte te paraqese nje ankim efektiv perpara nje instance kombetare edhe atehere kur kjo shkelje eshte kryer nga persona qe veprojne brenda ushtrimit te funksioneve te tyre zyrtare ". E drejta per ankim efektiv eshte nje e drejte themelore e njeriut dhe nenkupton te drejten e individit per ankim, ekzistencen e nje organi te caktuar per shqyrtimin e ankimit, pranimin e pakushtezuar te ankimit per shqyrtim, afate te arsyeshme per shqyrtimin e tij, nje shqyrtim objektiv, kontroll gjyqesor, si kontroll perfundirntar ndaj ankimit si dhe mundesine e rehabilitimit te mundshem si pasoje e pranimit eventual te ankimit. Shihet qarte, qe neni 13 i Konventes Europiane synon te krijoje mekanizma kombetare te pavarur nga kontrolli evropian, me qellim qe te jene ne gjendje te riparojne ne themel shkeljet e Konventes.

176

Vendimi [Gjykates Kushtetuese ill 96, viti 2001 89

87

iii) jjj) Neni 13 i Konventes, ne kuader te standartit minimum, i garanton cdo personi te drejten per te ushtruar nje ankim efektiv ne instancat e brendshme para se t'i drejtohet organeve te Konventes. Ne vetvete ky nen sanksionon jo vetern te drejten e individit per t'u ankuar, por dhe detyrimin e shtetit per t'i garantuar atij kete te drejte. Megjithate , duhet qe keto mjete efektive jo vetem te ekzistojne por, individet te kene mundesi konkrete t'i perdorin ato l77. Neni 13 ne bashkepunirn me nenin 35 kane per qellim te detyrojne shtetet pale qe te jene te paret qe do te vene ne vend nje te drejte te shkelur para se te investohen mjetet e ankimit te Konventes, Pra, vete mekanizmi i mbrojtjes se Konventes ka si baze panmm e subsidiaritetit, qe do te thote, ekzistenca e nje mjeti ankimi plotesues, pasi te jene shterur te gjitha mjetet e brendshme te ankimit. Ky parim garantohet nga neni 1 i Konventes Evropiane, i cili i detyron re gjitha paler nenshkruese, qe nepermjet organeve te tyre te brendshme te garantojne te drejtat dhe lirite themelore te njeriut178. Gjykata Evropiane ka per detyre vetem te kontrolloje nese keto detyrime te shteteve anetare jane respektuar apo jo, duke pasur si baze ligjore Konventen Evropiane. Kurse neni 35 i saj garanton se vetern pas shterimit te te gjitha mjeteve juridike mund te ushtrohet ankimi individual sipas nenit 34 te po kesaj Konvente.

177 Evis Alihmemeti " Mjetet ankimore ne sistemin ligjor Shqiptare ne veshtrirn krahasues me kerkesat e nenit 13 te KEDNJ" fq 38 l78 Nga fjalimi i mbajtur nga Prof. As. Dr. Xhezair Zaganjori ne konferencen me terne: Permiresimi i cilesise se zbatirnit te KEDNJ nepermjet zgjerirnit te bashkepunirnit ndermjet institucioneve vendase 90

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut kkk)

Përfundim

Nga momenti i themelimit deri ne ditët e sotme, Gjykata Kushtetuese arriti te vendoste disa parime dhe rregulla drejtësie, te cilat ne pushtetin gjyqësor nuk mund te këtyre gjykatavese nuk ishin konceptoheshin. Ajo i mësoi e saj, Gjykata fjala e fundit ne drejtës i. 17 9 Me vendimet

Ku sht etuese nisi te kanalizonte një praktike kryesisht ne interpretimin e aktit normativ kryesor, Kushtetutës, ne fund te fundit ashtu edhe gjyqtari Huge (ish Kryetar i siç është shprehur G jy ka të s se La rte n e S hB A) g jy ka ta përfshi t ( edhe Gjykatën Kushtetuese) i nënshtrohen Kushtetutës, por Kushtetutaështë ashtu si e interpretojnëgjykatat .

Ndikimi i saj i padiskutueshëm është edhe ne garantimine te drejtave te

njeriut ne përgjithësi, ne fillim sipas Ligjit

Kushtetuesdhe me pas, ne veçanti, ne mbrojtjen procesit re

rregullt ligjor sipas Kushtetutës vitit se 1998(neni 131/f).

Jurisprudencae Gjykatës Evropiane ka ndikuar

ndjeshëm

ne vendimet e marra nga Gjykata Kushtetuese, e cila shpesh

here i është referuar kësaj jurisprudence ne

arsyetimin e vendimeve tesaj. Nëpërmjet veprimtarisë ven dim m arrëse,

kjo

gjykate

ka

d hën e

kontribu t

e standardeve evropiane dhe rendesishem, ne respektimin kryesisht t e te drejtave te njeriut nga ana e organeve shtetërore. 89

te

lll)

ese "fq248 179 Kristaq Traja "Drejtesia Kushtetu

SHENIME BIBLIOGRAFIK

1.Kushtetuta e Republikes se Shqiperise 2.Aurela Anastasi " E Drejta Kushtetuese" 3. Luan Omari "Shteti i se Drejtes" 4. Kristaq Traja "Drejtesia Kushtetuese" 5.LigjiPer Organizimin dhe Funksionimin e Gjykates Kushtetuese 6.Vendimet e Gjykates Kushtetuese Vendimi I Gjykates Kushtetuese

ill

5 viti .2001

Vendimi i Gjykates Kushtetuese

ill

115, viti 2005


ill

28 viti 1999


ill

3 - 1v - iti 1999

Vendimi I Gjykates Kushtetuese

ill

3 1 ,viti 1999


ill

35 viti 2005

Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 19 viti 2003 Vendimi i Gjykates Kushtetuese

ill

19 viti 2003


ill

13 viti 2003


ill

9 viti 2006


ill

9 viti 2004


ill

7 viti 2005

Vendimi i Gjykates kushtetuese

ill

18 viti 2005


ill

36 viti 2005


ill

16 viti 2003


ill

9 viti 2004


ill

5 viti 2003


ill

33 viti 2003


ill

41 viti 2005


Vendimi i Gjykates Kushtetuese Vendimi i Gjykates kushtetuese

ill ill

15 viti 2003 77 viti 2000


ill

16 viti 2006


ill

14 viti 2005

Vendimi i Gjykates Kushtetuese mmm)

ill

7 viti 2000

91

nnn) Vendimi i gjykates Kushtetuese nr 25 viti 2003 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 96 viti 2001 7.Arben Puto "E Drejta Nderkombetare publike" 8.Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut 9. Marek Antoni Novicki "Rreth Konventes Evropiane"

1 O .Vendimet e Gj ykatesEvropiane e te Drejtave te Nj eri ut Vendirni "eolfgram kunder Gjermanise" dhe Vendimi "X kunder Hollandes" Vendimi "Ahdivar etj kunder Turqise Vendimi "Balliu kunder Shqiperise Vendimi "E,.M kunder Norvegjise" Vendimi"Delcourt kunder Belgjikes" Vendimi "G kunder Frances" Vendimi "Heaney dhe Mcguinnes dhe Quinn kunder lrlandes Vendimi "Minelli kunder Zvicres Vendimi "Fox campell dhe Hattly kunder .Britanise se Madhe" Vendimi "Darnbo Beheer BV kunder Hollandes" V endimi "Alimena kunder Italise" Vendimi "Artico kunder Italise" V endimi "Eckle kunder Gj ermanise" Vendimi "Erdogan kunder Turqise" Vendimi "Golden kunder Britanise se Madhe" Vendimi "Kreuz kunder Polonise"

Drejtesia Kushtetuese Dhe Roli i Saj Ne Mbrojtjen e Te Drejtave Te Njeriut (1)

Recommend Documents