1
ISI KANDUNGAN
ISI KANDUNGAN
HALAMAN
1.0 PENGENALAN
1-2
2.0 ASAL USUL IRANUN DAN BALANGINGI
2-5
3.0 KEGIATAN KEGIATAN IRANUN DAN BALANGINGI
5-6
4.0 SUMBANGAN IRANUN DAN BALANGINGI
6-7
5.0 POLITIK
7-8
6.0 EKONOMI
8 - 12
7.0 SOSIAL
13 - 15
8.0 KESIMPULAN
RUJUKAN
15
2
1.0 PENGENALAN
Kepulauan Kepulauan Borneo sememangnya sememangnya mempunyai mempunyai tarikan tarikan tersendir tersendirii dari segi sejarah sejarah maritim maritim yang telah menarik banyak pedagang asing datang ke kawasan Borneo untuk melakukan aktiiti perdagangan! Kuasa "ropah yang mula men#ari kawasan tanah untuk dijajah terutamanya di $sia %enggara sejak abad ke 15 telah membawa penerokaan di kepulauan Borneo bagi mengaut keuntungan ekonomi! &al ini kerana ia dikelilinggi oleh laut dari tiga arah' di barat pantainya dilanda oleh (aut )hina *elatan yang luas' di utara dan %imut (aut ialah (aut *ulu dan di %imur iala ialah h (aut (aut *ula *ulawe wesi si!! Keti Ketiga ga-t -tig igaa laut laut ini ini meru merupa paka kan n tiga tiga jala jalan n masu masuk k ke *aba *abah h dan dan keduduk kedudukanny annyaa di tengahtengah-ten tengah gah laut-l laut-laut aut ini telah telah menyeb menyebabka abkan n kemasu kemasukan kan penduduk penduduk dan pengaruh dari ketiga-tiga arah tersebut!1 (autan dikenali sebagai +samudera, dalam bahasa elayu dan +ocean +ocean,, dalam Bahasa .ngger .nggeris! is! /unia /unia elayu elayu semema sememangny ngnyaa terken terkenal al sebagai sebagai dunia dunia mariti maritim m dan pelaya pelayaran ran sejak sejak sekian lama jika dilihat dalam aspek kemajuan yang telah di#apai! /alam sejarah peradaban' jelas menyatakan bahawa perdagangan telah memangkin ekonomi yang membawa kepada pertukaran komoditi dari satu tempat ke tempat yang lain dan juga telah membentuk budaya pemikiran manusia untuk berkembang melalui perdagangan yang dilakukan!2 *ejarah juga ada membuktikan bahawa laut di kepulauan $sia %enggara telah memainkan peranan yang #ukup penting dalam pembinaan peradaban di %anah %anah elayu terutamanya juga di kepulauan Borneo! $pabila ter#etusnya kuasa industri yang berlaku di "ropah' persaingan pengaruh bagi meluaskan kuasa antara kuasa-kuasa kuat di "ropah telah mendorong orang asing untuk berlayar bagi meluaskan kuasa' hal ini telah berlaku pada abad ke 18 apabila beberapa kuasa "ropah telah berjaya meletakkan pengaruh kuasa di Borneo! Kuasa-kuasa "ropah seperti British' *epanyol dan Belanda Belanda men#er men#erita itakan kan bagaim bagaimana ana berlak berlakuny unyaa perebut perebutan an kuasa kuasa bagi bagi mendapa mendapatka tkan n tanah tanah jajahan' penguasaan di perairan Borneo dalam menjalankan aktiiti perdagangan mereka!
1 (ee 0ong (eng' 182' Sabah Satu Kajian Geografi tempatan ' Kuala (umpur /ewan Bahasa dan
ustaka! &lm 2! 211' Perdagangan ngan dan peradaban peradaban di Laut Malayu, Bangi Malayu, Bangi niersiti Kebangsaan 2 4ordin &ussin' 211' Perdaga alaysia' hlm 13!
3
Kemun#ulan kuasa "ropah ini juga turut memberi impak kepada kemun#ulan orang .ranun serta Balanginggi sekitar pada abad ke 18 dan juga abad ke 1! $pabila mun#ulnya golongan golongan orang .ranun serta Balanginggi Balanginggi di perairan perairan Borneo telah menyaksikan menyaksikan masyarakat masyarakat ini menguasai menguasai perairan kepulauan Borneo yang memberi memberi impak kepada pedagang dan para pelayar yang yang menggun menggunaka akan n laluan laluan di kepula kepulauan uan Borneo Borneo bagi menjal menjalanka ankan n aktiit aktiitii perdag perdaganga angan! n! enguasaan orang-orang .ranun' Balanginggi dan /ayak (aut atau dengan lebih mudah dikenali sebagai +aja di (aut, King King of the Seas9 Seas 9 ke atas perairan kepulauan Borneo dan $sia %enggara ini telah menggerunkan para pelayar terkemuka seperti $le:ander /alrymple1889' ;illiam /ampier 169' %homas
okus >okus dalam dalam sejara sejarah h dunia dunia mariti maritim m di dunia dunia elayu elayu!! roses roses inilah inilah yang yang menyebab menyebabkan kan proses proses penjana penjanaan an kuasa kuasa politi politik k dan penguas penguasaan aan ekonom ekonomii dalam dalam kalanga kalangan n masyar masyarakat akat sekali sekaligus gus menyeb menyebabka abkan n pertem pertembung bungan an budaya budaya dalam dalam masyarakat tempatan!
2.0 ASAL USUL MASYARAKAT IRANUN DAN BALANGINGI
=ika =ika dilihat dilihat se#ara se#ara histor historis' is' kedua-d kedua-dua ua kaum ini merupa merupakan kan bangsa bangsa yang berasa berasall daripa daripada da kepulauan sulu dan indanao yang mendiami kawasan aranoa dan (anoa! + For several centuri centuries, es, the sulu-m sulu-mind indanao anao regio region n had been been no!n no!n for "pirac "piracyy and slavery slavery#$ #$ % Kaum ini bergerak keluar dari rumah nenek moyang mereka di sekitar %asik (anao di pusat mindanao dan .ranun .ranun dikata dikatakan kan yang pertam pertamaa mengam mengambil bil kesemp kesempata atan n daripa daripada da perdaga perdagangan ngan sulu sulu yang berkembang menjadi skala besar dan menjadi perompak hamba dan peniaga di (aut %imur! %imur! Bangsa Bangsa ini dikata dikatakan kan agak agak berani berani dan ari> ari> dalam dalam bidang bidang kelaut kelautan an sekali sekaligus gus hebat hebat dalam dalam menghadapi peperangan di lautan! 5
213' Perburuan &amba, &amba, Perlanun dan Kempen Kempen Penghapusan Lanun Lanun di Sara!a' 3 .smail $li' 213' Perburuan Perspetif Sejarah Sejarah Maritim, niersiti Maritim, niersiti alaysia *abah' =urnal Kajian *ejarah ? endidikan *ejarah' hlm 28' 4o 1' @ol 1! 4 =ames
=ournal o> *ophia *tudies' hlm 33' 4o! 25!
4
Balangingi pula merupakan subetnik suku kaum Bajau tara yang lebih dikenali sebagai Bann Bannar aran an atau atau Bana Banada dan' n' Bala Balani nini ni dan Bani Banini ni!! Bukan Bukan itu itu saha sahaja ja'' suku suku kaum kaum .ran .ranun un dan dan Balang Balanging ingii ini juga juga dikenal dikenalii sebaga sebagaii .llanun .llanun!! %erdapa erdapatt petika petikan n di dalam dalam satu satu buku buku yang yang mengat mengataka akan n +*aya +*aya mempuny mempunyai ai temu temu bual bual kerap kerap dengan dengan ketua-k ketua-ketu etuaa .llanu .llanun n tentan tentang g apa sebenarnya sebenarnya yang membawa membawa mereka mereka dalam jenayah lanun! =awapan yang diberikan diberikan oleh mereka mereka sentiasa sama iaitu mereka mengikuti adat dan #ara hidup nenek moyang mereka! /an hal ini mengingatkan saya bahawa' beberapa tahun yang lalu' terdapat beberapa lanun sulu telah dikutuk untuk digantung di *ingapore dan mereka tenang diperhatikan' jika mereka tidak menjadi lanun' ketua-ketua ketua-ketua sendiri akan membunuh membunuh mereka,! mereka,!6 Kaum Balangingi Balangingi berada berada dibawa dibawa naungan dan dan pertuanan kesultanan sulu manakala kaum .ranun di bawah naungan ketuanan kesultanan kotabato di indanao! Kedua-dua kaum ini dikatakan menjadi musuh orang Barat ketika itu kerana kerana bekerja bekerjasam samaa untuk untuk menyeran menyerang g kapal-k kapal-kapal apal *epany *epanyol' ol' Beland Belandaa dan .ngger .nggeris is untuk untuk merampas segala muatan yang dibawa! &al inilah yang menjadikan pihak barat tidak berpuas hati! .ranun dik dikenali den dengan nama (anu anun di dalam buku 0ranun and 1alangingi' Globali2ation, maritime /aiding and (he 1irth of 3thnicity! 3thnicity! (anun menjadi salah satu ketakutan yang melanda bagi penduduk pesisiran pesisiran perairan atau penduduk pantai seluruh seluruh $sia %enggara %enggara pada dua d ua abad yang lalu! elalui penyelidikan' kaum ini sering melakukan serbuan dan ia telah menjadi menjadi tradisi mereka! /i Borneo *abah9 mereka berpusat di %empasuk' $mbong' andasan Kota Belud9' di *ungai (angkon-arudu' dan di %ungku (ahad /atu9! .llanun yang menetap di %empasuk yang dahulunya sangat kuat di pantai tersebut telah ditindas oleh rakyat pedalaman dan mereka dihalau keluar keranan dituduh men#uri anak-anak .da-an!7
5 /!* anjit *ingh' 2' (he Maing 4f Sabah 5.-6%' (he 7ynamics of 0ndigenous Society ' Kuala
(umpur niersity A> alaya ress' hlm 1! 26' 8arrative 4f 3vents 0n 1orneo and 9elebes' (he )ournal )ournal of )ames 6 odney unday' !4!' 26' 8arrative 1rooe, 1rooe, 3s:' 3s:' "ngland edis#oery Books (td! &lm 2-21! 7
.an Bla#k' 183 , + Gambling Style Style of Government' Government' (he establishment establishment of the chartered chartered 9ompany;s /ule /ule in Sabah, <-6.' <-6.' Kuala (umpur A:>ord niersity ress' hlm 6!
5
*ebagaimana yang ter#atat dalam sejarah' kaum .ranun dan Kaum Bajao Balangingi adalah pelopor yang mempopularkan aktiiti pelanunan di sekitar (aut *ulu' (aut *ulawesi dan (aut )ina *elatan! enurut ro>! )esar $dib ajul dalam bukunya yang terkenal + Muslim 0n (he Philipines$, Philipines$, lanun yang paling handal melanun di perairan *ulu dan (aut )hina *elatan ialah lanun dari kaum .ranun dan Kaum Bajao Balangingi! Kedua-dua kaum ini bersatu dalam satu sat u kum kumpul pulan an bela belayar yar ber bersam sama-s a-sama ama!! Keg Kegiat iatan an mer mereka eka ada adalah lah mer meromp ompak ak dan meny menyeran erang g kampung Kaum /ayak bukan .slam9 dan menangkap kaum lelaki dan menjualnya kepada /atu/atu /a tu /i /ira raja ja *ul *ulu u dan ke kepa pada da an ange gera ran n Br Brune uneii se seba baga gaii ham hamba! ba! $da $da juga juga penda pendapat pat yang yang mengatakan mengatakan bahawa masyarakat ini dikatakan dikatakan berasal berasal daripada daripada aguindanao aguindanao kerana se#ara linguistiknya .ranun berkomunikasi dalam bahasa aranao! $da juga pendapat yang mengatakan bahawa kaum ini tinggal di pesisiran ulangi' pelabuhan olok ollu#9 dan d an pantai %imur .lana Bay! Bay! asyarakat .ranun ini juga dikatakan dikatakan sebagai perompak dalam perdagangan perdagangan pada abad ke 1 dan dipanggil .llanun .llanoons9 dalam bahasa sepanyol! asyarakat .ranun ini juga tinggal berdekatan dengan pantai dan da n teluk yang dikelilinggi oleh paya bakau yang menjadi pertahanan dan rumah mereka dan dijolokkan sebagai kaum yang berbeCa' +(os .llanos de (aguna, atau + %he .llanoons o> the (ake, oleh orang sepanyol di Damboanga dan anila! enurut ennel pula' masyarakat .ranun ini dikatakan sebagai kumpulan etnik yang terpisah dan menganggap mereka sebagai +*aage peoples, iaitu orang-orang ganas yang mendiami sebahagian indanao! )apt! Bel#her pula menganggap masyarakat .ranun sebagai lanun dan hamba pada pertengahan tahun 18! 8 .ranun .ranun menjad menjadii musuh musuh bagi bagi masyar masyarakat akat dan negara negara dari dari pantai pantai %imur %imur 4ew Euinea Euinea sehinggalah ke aluku yang merupakan pulau-pulau rempah yang paling produkti> dari Belanda &india ke %anah Besar $sia %enggara! (ebih dua abad yang lalu' seorang penulis mengatakan bahawa terdapat hingga 1 kaki panjang prahus yang dikayuh oleh lebih 1 hamba untuk memusingkan meriam gangsa dan telah merampas kampung-kampung serta merompak nelayan ela elayu yu di *ela *elatt ela elaka ka'' Kepul Kepulaua auan n iau' iau' @ietnam etnam dan %hai %haila land nd juga juga menj menjad adii mangs mangsaa keganas keganasan an mereka! mereka!
Bukan Bukan itu sahaja sahaja'' kaum kaum ini juga dikatakan dikatakan kerap kerap merampa merampass kampung kampung--
kampung dan mengambil hamba! &al ini turut empengaruhi laluan perdagangan tradisional dan
22' 0ranun and 1alangingi 1alangingi ' Globali2ation, Globali2ation, maritime maritime raiding and the 1irth 1irth of 8 =ames
6
pertukaran rempah' sarang burung' #hamoir' rotan dan komoditi berharga yang lain agak teran#am dalam era perdagangan dunia yang luas dan pertumbuhan ekonomi Barat dan )hina! + Piracy is robbery, or a forcible depredation on the high seas !ithout la!ful authority and done animo furandi and in the spirit and intention of universal hostility$ Kaum .ranun .ranun ini juga dianggap dianggap sebagai an#aman an#aman kerana mereka beroperas beroperasii daripada salur masuk melalui paya bakau' teluk dan terumbu bertaburan di pulau ke#il di sekitar perairan *elatan *elatan
3.0 KEGIATAN IRANUN DAN BALANGINGI
ada abad ke 18 dan 1' dapat dilihat kemun#ulan orang-orang .ranun dan Balangingi yang lebih dikenali sebagai hero atau jaguh di laut! sea people o> the sea' suku laut dan pernah dilabelkan oleh pihak kolonial British Kepulauan Borneo9' *epanyol
(hreatened Paradise' 8orth 1orneo and 0ts People, (ondon (owe $nd Brydone 9 )yril $lliston' 166' (hreatened (td' hlm 27!
7
titik hitam kepada pelayar luar iaitu "ropah dan )hina ke kawasan perairan Borneo dan $sia %enggara %enggara pada waktu wa ktu itu! 11 ereka sering merompak kapal-kapal dagang Barat dan menjadikan mereka sebagai anak-an anak-anak ak kapal kapal dan juga juga sebagai sebagai komodi komoditi ti yang akan diperd diperdaga agangka ngkan n iaitu iaitu dalam dalam bentuk bentuk hamba! $da disebut dalam buku' =ames ;arren bahawa serbuan yang dilakukan oleh .ranun dan balangingi itu ditaja oleh kesultanan sulu untuk memperoleh hamba!12
ntuk memenuhi memenuhi
keperluan "ropah dalam perdagangan #hina' Kesultanan *ulu dan bangsawan taosug tempatan dan pedagang terpaksa melakukan peningkatan pengeluaran timun laut' sarang burung dan lainlain komoditi eksotik di#ari se#ara drastik dan tenaga pekerja amatlah diperlukan tambahan untuk mengumpul' menuai dan mengedarkan produk ini!13 /i bahagian %anah elayu' .ranun telah telah dikenal dikenalii sebagai sebagai lanun diseba disebabkan bkan oleh oleh perkat perkataan aan pirates pirates ini telah di#ipta oleh pihak "ropah "ropah lalu lalu diasim diasimila ilasik sikan an dan dijadi dijadikan kan sebagai sebagai perben perbendaha daharaa raan n kata kata masyar masyarakat akat elayu elayu 4usantara! )ontohnya' penggunaan perkataan (anun dalam bahasa elayu digunakan untuk bangsa pelakunya sendiri iaitu bangsa iranun! BerbeCa dengan di .ndonesia dimana mereka menganggap orang .ranun sebagai bajak laut atau perompak laut berdasarkan kegiatan yang dilakukan oleh mereka! 1
213' Perburan &amba, &amba, Perlanun dan Kempen Kempen Penghapusan Lanun Lanun di Sara!a' 10 .smail $li' 213' Perburan Perspetif Sejarah Sejarah Maritim, niersiti Maritim, niersiti alaysia *abah' =urnal Kajian *ejarah ? endidikan *ejarah' hlm 28' 4o 1' @ol 1! 11 .smail $li' hlm 28' 4o 1' @ol 1!
22' 0ranun and 1alangingi 1alangingi ' Globali2ation, Globali2ation, maritime raiding raiding and the 1irth 12 =ames *outheast $sian $sian *tudies' hlm 3! 213' Perburan &amba, &amba, Perlanun dan Kempen Kempen Penghapusan Lanun Lanun di Sara!a' 14 .smail $li' 213' Perburan Perspetif Sejarah Sejarah Maritim, niersiti Maritim, niersiti alaysia *abah' =urnal Kajian *ejarah ? endidikan *ejarah' hlm 28' 4o 1' @ol 1!
8
4.0
SUMBA MBANGAN
MAS MASYARAKAT
IRA IRANUN
DAN
BALANGINGI
DALAM
PERDAGANGAN DI KEPULAUAN BORNEO
Kedatangan Bajau dan .ranun dan penglibatan berikutnya mereka dalam perhimpunan hasil laut membawa beberapa perubahan asas dalam #orak perdagangan Barat *abah!15 ada tahun 178 an' kesultanan sulu dapat mengembangkan penaklukan wilayah di borneo melalui aktiiti-aktiiti maritim melalui pemimpin kuat yang bersekutu dengan sultan sulu! sulu!16 =ika dilihat daripada semua aspek' masyarakat .ranun memberi sumbangan yang besar di mana bermulanya perkembangan perdagangan dan hubungan luar dengan 4egara lain seperti )hina dan barat! ereka berusaha untuk me#ari dan mengumpul hamba sebagai memenuhi permintaan dan dan sali saling ng bertu bertuka karr komodi komoditi ti!! %erdap rdapat at dalam dalam buku buku Sea 9hange 9hanges' s' &istor &istori2i i2ing ng the 4cean 4cean mengatakan bahawa orang laut seperti .ranun dan Balangingi ini sangat penting dalam minda penjajahan "ropah dan juga menunjukkan kolonialisme peradaban!17 Bukan itu sahaja' mereka juga merupakan pemangkin kepada perkembangan perdagangan di mana kedua-dua pihak menemrima keuntungan bersama iaitu terdapat timbal balas' #ontohnya' .ran .ranun un dan dan Bala Balang ngin ingi gi yang yang meru merupa paka kan n oran orang g laut laut akan akan membe membekal kalka kan n hamb hamba' a' komod komodit itii semulajadi seperti sarang burung' madu lebah bagi mendapatkan senjata dan barangan atau komoditi mewah daripada pihak luar!18
5.0 POLITIK
15 /!* anjit *ingh' 2' (he Maing 4f Sabah 5.-6%' (he 7ynamics of 0ndigenous Society '
Kuala (umpur niersity A> alaya ress' hlm 73 28' Federal-State /elations /elations in Sabah, Malaysia' Malaysia' (he 1erjaya +dminisratio +dminisration, n, 6<5-., 16 egina (im' 28' Federal-State *ingapore .nstitute .nstitute o> *outheast $sian $sian *tudies' hlm 15! 17 Bernard Klein' Eesa a#kenthun' 2' Sea 9hanges' &istori2ing the 4cean, Great 1ritain'
/outledge, hlm 5<# 5<# 18 Bernard Klein' Eesa a#kenthun' 2' hlm 71!
9
/ari /ari segi segi sudu sudutt poli politi tik k pula pula'' dapat dapat dili dilihat hat bagai bagaima mana na agend agendaa polit politik ik memb membaw awaa kepad kepadaa perkembangan kepada masyarakat .ranun dan Balanginggi bergiat akti> merompak dan bekerja sebagai lanun di lautan! Kemun#ulan daripada aktiiti lanun yang berlaku di $sia %enggara serta di perairan kepulauan Borneo ini telah dinyatakan salah satu >aktornya ada disebabkan dorongan daripada kesultanan *ulu itu sendiri yang melibatkan lebih ramai orang terjebak dalam kegiatan mendapa mendapatka tkan n hamba hamba sebagai sebagai sumber sumber tenaga tenaga manusi manusiaa untuk untuk mengem mengemban bangkan gkan lagi lagi ekonomi ekonomi!! Kedudukan ekonomi saling berkait rapat dengan politik dalam sesebuah kerajaan dan ia amat berkait rapat dengan kekuasaan politik!1 &amba melaksanakan >ungsi penting dalam politik sulu' mereka berkhidmat sebagai pengikut' pembantu domestik' pengumpul hasil hutan dan hasil marin atau laut' peniaga' anak-anak kapal prahu dan juga perompak!2 *ekiranya ekonomi tergugat maka kedudukan kuasa dalam politik juga turut terjejas sama! Kawasan $sia %enggara telah merasai kegiatan pen#ulikan untuk dijadikan hamba se#ara besar-besaran ketika itu yang datang dari Con *ulu! /alam penulisan a>>les telah menunjukkan bahawa monopoli perdagangan yang dipraktikkan oleh orang "ropah khususnya Belanda pada abad ke 18 telah menyebabkan berlakunya penghakisan asas ekonomi yang selama ini telah menyokong kehidupan masyarakat tempatan yang tinggal di kepulauan dan di pinggir pantai! $kibat daripada persaingan ekonomi besar dari kuasa "ropah telah memberi tekanan kepada ekonomi masyarakat tempatan sehingga mendesak masyarakat ini untuk men#ari jalan keluar dengan melakukan aktiiti lanun! enulisan a>>le dan juga Brooke mengenai aktiiti ganas dilakukan oleh orang .ranun serta Balanginggi yang telah mengakibatkan status kawasan *ulu telah direndahkan kepada sarang lanun pada abad ke 18 asihi! 21 /ise /iseba babka bkan n >akt >aktor or geogr geogra> a>ik ikal al yang yang terd terdapa apatt pada pada keraj kerajaa aan n ke#i ke#ill di *ulu *ulu tela telah h menyebabkan kesukaran dalam menetapkan sempadan bagi menentukan kawasan meletakkan (ransnational Security in Southeast +sia 19 )arolin (iss' 211' 4ceans of 9rime' Maritime Piracy and (ransnational and 1angladesh, .nstitute o> *outheast $sian *tudies! &lm 2! 20 /!* anjit *ingh' 2' (he Maing 4f Sabah 5.-6%' (he 7ynamics of 0ndigenous Society '
Kuala (umpur niersity A> alaya ress' hlm 6! 21 =im ;arren'178' =ho =ere the 1alangingi Samal> Slave /aiding and 3thnogenesis in 8ineteenth-
9entury Sulu, %he Sulu, %he =ournal o> $sian *tudies! @ol 37' 4o! 3' hlm 8!
10
kuasa politik! Aleh hal yang demikian sistem politik bagi masyarakat tradisional di kawasan ini dikaitkan dengan komuniti yang meluas dan berbeCa serta beberapa kumpulan yang se#ara asalnya tidak bersatu di atas peringkat kampong dalam keadaan yang lebih meluas' kompleks serta mempunyai kedinamikan sosial dan kesetiaan politik terhadap negara! =ika dilihat pada de>inisi negara' telah di>ahamkan bahawa negara bermaksud keseluruhan daripada sistem sosial berbanding jika
dilihat hanya aspek yang tertentu daripada struktur sosial itu sendiri!
enggun enggunaan aan wilaya wilayah h pemeri pemerinta ntahan' han' sistem sistem jabata jabatan n yang yang khusus khusus dan hierar hierarki ki politi politik k yang menjal menjalank ankan an bebera beberapa pa kawala kawalan n dengan dengan menggun menggunaka akan n kekeras kekerasan an dalam dalam pemeri pemerinta ntahan han telah telah dikata dikatakan kan mempuny mempunyai ai #orak #orak pemeri pemerinta ntahan han sama sama yang yang terdapa terdapatt di negara negara tradi tradisio sional nal sepert sepertii kesultanan *ulu' )otabato' Brunei dan Kutai!22 +(he sulu Sultanet !as a centrali2ed political system !hose territorial sovereignty !as recogni2ed most strongly at the centre, in the enivrons of )olo to!n and shaded of into ritual hegemony in distant d istant areas$
6.0 EKONOMI
.ranun dan Balangingi dikatakan sebagai kuasa pengimbang ekonomi terhadap rantau 4usantara dan etnik melakukan aktiiti pelayaran sehingga di luar perairan kepulauan elayu! /ari segi ekonomi' Arang .ranun dan Balangingi ini telah belayar ke pelbagai tempat! ereka membantu dalam perkembangan ekonomi melalui pertukaran komoditi! &elen *utherland ada mengatakan bahawa telah didokumenkan pada pertengahan abad ketujuh belas' *ulu dan magindanao men#apai kepentingan sejarah sebagai pusat bagi hamba menyerang dan pengagihan semula kepada penduduk dari isayas' utara borneo sulawesi dan timur yang dibantu oleh orang laut dan salah satunya ialah .llanun .ranun9!23 Awen utter ada mengatakan bahawa mereka belayar tidak terhad yang hanya tertumpu tertumpu kepada Kepulauan *ulu' tetapi mereka melayari seluruh laut laut alaya alayan n dan )rusie )rusie tungga tunggal' l' berkeka berkekalan lan kadangkadang-kada kadang ng selama selama tiga tiga tahun tahun dan membaw membawaa 22 =ames
3thnicity in (he (ransform (ransformation ation of a Southeast Southeast +sian Maritime Maritime State !! hlm :liii! 23 /!* anjit *ingh' 2' hlm 15!
11
mereka ke timur melalui
6.1 Koo!"#" $%"&'
enekanan setakat ini ialah komoditi' perlembagaan budaya dan kesan ekonomi' sosial' >iskal dan persekitaran yang menghubungkan ekonomi tradisional )hina dan sulu ke pasaran global! $natar $natar dua komoditi komoditi
yang dijump dijumpai ai di dalam dalam Con iaitu iaitu tripang tripang dan sarang sarang burung burung yang
memberikan idea yang lebih jelas tentang keperluan dan keinginan atau permintaan daripada pihak )hina' melalui pertukaran komoditi atau produk ini' ia memangkin perubahan sejarah ekologi Con dan takdir ratusan ribu orang $sia %enggara yang inginkan trans>ormasi ekonomi global yang radikal!2 erdagangan yang berkembang untuk masakan #ina dan perubatan membawa Kesultanan *ulu untuk mula pakar dalam pengeluaran dan pengumpulan barang dagangan yang tertentu sebagai pertukaran untuk komoditi lain dari "ropah dan )hina' terutamanya tekstil' #andu dan senjat senjataa api! api! ;alau alau bagaima bagaimanap napun' un' >aktor >aktor penting penting teruta terutamany manyaa yang yang menari menarik k di sini sini ialah ialah bagaimana jadual )ina menjadi titik pertemuan kritikal terhadap dilema paradoks dan per#anggahan yang dihasilkan oleh urus niaga pasaran global' terutama permintaan yang sengit untuk #hina #hina dan teh daripada daripada "ropah Barat! Barat! ereka membayar membayar teh' tripang tripang atau timun laut' banyak di seluruh Con' mula mengalir dalam kuantiti yang besar ke arah #hina selatan!25 )hina dikatakan merupakan pembekal tunggal teh kepada "ngland!26
24 ;arren =ames
hilipines 4ew /ay ublishers' hlm 2!
25 ;arren =ames
26 =ames
3thnicity in (he (ransform (ransformation ation of a Southeast Southeast +sian Maritime Maritime State ! hlm 3!
12
6.2 P()"&#''& H'*'
*elain *elain itu' itu' mereka mereka juga juga menjua menjuall para para tawana tawanan n atau atau hamba hamba demi demi kepenti kepentinga ngan n atau atau permintaan orang Barat! erkembangan dalam perdagangan antarabangsa yang terjadi' apabila berlakunya permintaan lebih dalam dunia maritim dan juga hasil-hasil hutan telah mendorong keperluan yang maksimum dalam merekrut kuasa tenaga manusia untuk melabur tenaga bagi membangunkan ekonomi kerajaan *ulu! *ebaik sahaja perdagangan )hina berkembang begitu juga dengan permintaan tenaga manusia yang diperlukan! ermintaan dalam perdagangan telah memaksa sultan *ulu untuk melibatkan lebih ramai orang dengan memberikan pampasan serta tawaran kepada orang %ausug di mana mereka ini telah memberikan hasil yang banyak dan juga kesultanan *ulu ini telah memaksa mereka dalam men#ari lebih banyak orang yang boleh memberikan hasil lebih agar mampu bersaing dengan saingan luar! Bagi mendapatkan kekayaan dan juga kuasa telah mendorong orang .ranun serta Balangingi *amal ini untuk berlayar dengan luas keluar dari kepulauan *ulu dan melakukan kegiatan lanun bagi men#ari hamba!27 +&ead &unting, juga dilakukan oleh orang .ranun dan Balangingi ini! %idak dapat dina>ikan bahawa aktiiti pen#ulikan sememangnya berlaku oleh kedua-dua kaum ini kepada orang-orang yang men#eroboh ke kawasan kepulauan sulu dan indanao untuk dijual di negera jiran! en#ulikan dan aktiiti merompak ini bukanlah semata-mata untuk mendapatkan kemewa kemewahan han atau atau harta harta benda benda namun namun untuk untuk memper mempertaha tahanka nkan n kesela keselamat matan an dan kedaula kedaulatan tan 4egara! amai yang tidak mengetahui yang perompak-perompak laut dalam kaum iranun dan balangingi merupakan pegawai-pegawai kesultanan sulu dan indanao! Awen utter juga berkata tentang perkara yang sama di mana aktiiti perlanunan yan dilakukan oleh oran .ranun dan Balangi Balangingi ngi ini merupak merupakan an tindak tindak balas balas atas atas doronga dorongan n kedatan kedatangan gan penjaj penjajah ah yang yang #uba #uba menguasai menguasai sepenuhnya sepenuhnya kegiatan kegiatan ekonomi ekonomi di kepulauan kepulauan 4usantara! 4usantara! Kerana sebelum sebelum kedatangan kedatangan pedagang Barat di 4usantara' kegiatan k egiatan perdagangan p erdagangan berlaku dengan lan#ar dan pada masa yang sama orang .ranun telah pun mengadakan hubungan dengan kerajaan-kerajaan elayu seperti *umatera' =awa dan elaka! ntuk memenuhi permintaan permintaan hamba' maka serbuan dan pen#arian
178' =ho =ere the 1alanginggi Samal> Slave /aiding and 3thnogenesis in 8ineteenth27 =im ;arren' 178'=ho 9entury Sulu,$sso#iation Sulu, $sso#iation >or $sian *tudies' hlm 8' %he =ournal o> $sian *tudies' @ol 37' 4o! 3!
13
atau atau pengump pengumpula ulan n akan akan dilaks dilaksana anakan kan oleh oleh .ranun .ranun dan Balang Balanging ingii merent merentasi asi seluru seluruh h $sia $sia %enggara pada tahun 178' termasuklah
dan juga menggunakan teleskop tembaga! ereka juga
berdagang mengikut arah angin dan pada waktu malam hanya berpandukan bulan dan bintang serta keadaan #ua#a persekitaran!3 engekploitasian mereka terhadap tawanan menyebabkan aktiiti pelayaran berjalan dengan lebih baik kerana ariasi kemahiran!
6.3 A+#","#" P()!'-'&-'& !'& P()+''/'&
)ara .ranun hidup dibentuk atau dipengaruhi oleh persekitaran marin dan tanah air mereka! Kawasa Kawasan n geogra geogra>i >i indan indanao ao dan rantau rantau *ulu *ulu dikenak dikenakan an pengar pengaruh uh yang mendal mendalam am kepada kepada (ransnational Security in Southeast +sia 28 )arolin (iss' 211' 4ceans of 9rime' Maritime Piracy and (ransnational and 1angladesh' 1angladesh ' .nstitute o> *outheast $sian $sian *tudies' hlm ! 29 ;arren' =ames
*ophia *tudies! &lm 313' 4o! 25!
7ynamics of 3?ternal (rade, (rade, Slavery 30 =ames *ingapore' 4us ress' hlm 155!
14
pembangunan budaya ekologi dan tradisi pelaut! 31 /ari pertengahan abad kelapan belas' kapal .ranun .ranun belaya belayarr dan bot merupak merupakan an aktii aktiiti ti yang yang paling paling pentin penting g dalam dalam melan#a melan#arka rkan n perang perang'' serbuan hamba dan merampas penjajah kaya yang menghadapi persaingan sengit antara negaranegara saingan untuk mengawal perdagangan serantau dan ekonomi!32 antai selatan indanao dan kepulauan *ulu mempunyai kelengkapan yang baik dan terlindung di pesisir pesisir pantai' tasik dan sungai dilayari dengan laluan kapal dan kubu perlindungan yang lain bagi kapal-kapal' dan juga terumbu pulau-pulau yang menyebabkan kesukaran bagi orang asing untuk mendekati terutamanya semasa air surut ke#uali mereka mempunyai petunjuk arah!33 Balangingi biasanya memperolehi serbuk letupan dan timah hitam ganti senjata mereka di ibu negara negara *ulu *ulu Kesult Kesultana anan' n' =olo' =olo' )ina' )ina' *epanyo *epanyol' l' pedagan pedagang g bahasa bahasa .ngger .nggeris' is' yang telah telah dibekalkan oleh kapal British dan *epanyol yang terlibat dalam perjalanan bersenapang atau oleh prahus belayar dari anila dan *ingapura! =ika dilihat daripada aktiiti perkapalan' hampir setiap aspek kehidupan pelayaran di *ulu dan indan indanao ao bergan bergantun tung g kepada kepada kayu kayu dan buluh' buluh' yang yang .ranun .ranun dan *amal *amal bekerja bekerja mahir! mahir! pembina bot .ranun diperlukan alat-alat khas seperti kapak' beliung' tukul' gergaji dan pahat untuk >esyen kapal menyerang maritim keindahan yang besar dan kekuatan!3 =ika dilihat dalam ekspedisi orang .ranun dan Balangingi' mereka telah belayar dari indanao ke *umatera dan hinggalah sejauh yanmar! ada awal abad ke 1' mereka telah memperkembangkan seni industri industri dengan %aosug %aosug serta indanao indanao dan memperkenal memperkenalkan kan kepentingan kepentingan industri besi dan pengeluaran tembaga!
22' 0ranun and 1alangingi 1alangingi ' Globali2ation, Globali2ation, maritime raiding raiding and the 1irth 31 =ames
33=ames
34 =ames
15
7.0 SOSIAL 7.1 P(&('#'&
/ari segi penempatan' orang .ranun dan Balangingi ini dikatakan tinggal di pesisiran pantai sejak beberapa abad yang lalu!35 ada awalnya' mereka menetap di sebuah kawasan di indanao' namun namun begi begitu tu'' ben#a ben#ana na alam alam berl berlak aku u dan menye menyebab babka kan n rama ramaii orang orang iran iranun un di ara aranao nao berpindah ke dataran banjir di *ungai ulangi' pantai dan di luar serta mereka terpaksa meninggalkan penempatan tersebut dan melarikan diri ke arah selatan dan barat! %idak terkira orang .ranun yang kehilangan kehidupan tradisional mereka' pekerjaan dan harapan masa depan melalui ben#ana yang telah menimpa! 36 *atu lagi pun#a penghijrahan keluar daripada .ranun-aranao adalah sistem tradisional mereka melalui melalui status status keturu keturunan nan dan keduduk kedudukan! an! *esete *esetenga ngah h keturu keturunan nan bangsa bangsawan wan di#ari di#ari melalu melaluii pakatan perkahwinan yang strategik dengan jiran aranao dan masyarakat lain bagi mengesahkan pangkat dan kuasa mereka oleh garis-garis baik!37 7.2 P(&-/'& H'*' D'& T''&'&
eranan orang .ranun dan Balangingi ini dapat dilihat dari segi sosial! *ebagai #ontoh' orang .ranun dan Balangingi akan mengumpulkan dan mengambil tawanan atau tahanan hamba yang terdiri daripada pelbagai kaum dan telah menjadi nelayan dan mahir dalam pelayaran serta kelaut kelautan! an! &al ini menyata menyatakan kan bahawa' bahawa' perana peranan n orang orang .ranun .ranun dan Balang Balangingi ingi dalam dalam dunia dunia maritime maritime elayu di mana terdapat pengumpulan pengumpulan skill skill ataupun kemahiran kemahiran kelautan ataupun ataupun perdagangan yang diperolehi daripada hamba atau tawanan yang diambilnya untuk dijadikan 22' 0ranun and 1alangingi 1alangingi ' Globali2ation, Globali2ation, maritime raiding raiding and the 1irth 35 =ames
37 =ames
16
sebagai krew atau anak-anak kapal! &al ini telah membantu mereka untuk menyelami lebih lagi mengena mengenaii pelayar pelayaran an melalu melaluii kemahi kemahiran ran yang yang dipero diperoleh lehi! i!
38
=ika dilihat dari struktur struktur sosial'
terdapat pelbagai ketua dalam kumpulan orang laut ini ini termasuklah etnik .ranun .ranun dan Balangingi #ontoh #ontohnya nya ahara aharajah jah'' anglim anglimaa dan /atu /atu yang yang meningka meningkatka tkan n atau atau mengek mengekalka alkan n pengar pengaruh uh mereka mereka dengan dengan merekr merekrut ut pengik pengikut' ut' mengam mengambil bil atau atau mendapa mendapatka tkan n lebih lebih banyak banyak hamba hamba dan memperoleh lebih banyak dan besar wilayah!3 /atu yang memperoleh lebih banyak tawanan dan mengumpul kekayaan akan menyebabkan orang lain tertarik untuk bekerjasama! Kebanyakan tawanan dan hamba yang dibawa ke Balangingi bertukar menjadi samal dimana mereka mengadaptasi bahasa' agama dan budaya! Kesan kedatangan dan pen#erobohan Barat di )hina pada akhir abad kelapan belas member memberii kesan kesan yang yang besar besar kepada kepada pertum pertumbuha buhan n perdaga perdaganga ngan n hamba hamba di $sia $sia %enggar enggara! a! ia membawa membawa kepada penubuhan tra>ik hamba tetap sekitar dianjurkan dianjurkan pasar dan pelabuhan di Con sulu! ulau dan pelabuhannya =olo' merupakan pusat rangkaian teragih merangkumi Con sulu telah menjadi salah satu pusat perhambaan paling penting pada tahun18!
7.3 E+(!"" P(/'')'&
ata-rata daripada orang .ranun ini merupakan orang atau beragama uslim! 1 Buktinya' ada dinyatakan bahawa ekspedisi akan diiringgi sekurang-kurangnya satu &atib atau iman' yang memba#a memba#a al-Furan' al-Furan' membawa membawa ba#aan doa' mempengerus mempengerusikan ikan ritual kematian kematian dan bertindak bertindak
38 =ames
28' Federal-State /elations /elations in Sabah, Malaysia' Malaysia' (he 1erjaya +dminisratio +dminisration, n, 6<5-. ' 39 egina (im' 28' Federal-State *ingapore .nstitute .nstitute o> *outheast $sian $sian *tudies' hlm 16! ;arren' rren' 27' (he Sulu *one, <5-6' (he 7ynamics of 3?ternal 3?ternal (rade, Slavery Slavery 40 =ames *ingapore' 4us ress' hlm 18! ) yril $lliston' $lliston' 166' (hreatened Paradise' Paradise' 8orth 1orneo and 0ts People ' (ondon (owe $nd 41 )yril Brydone (td' hlm 27!
17
sebagai pengadil undang-undang dan hakim apabila pertikaian timbul antara komander dan anakanak kapal mereka! elalui #ara ini' disiplin yang ketat dapat dikekalkan dalam ekspedisi!2 Komuniti .ranun dan Balangingi ini juga setelah selesai berdagang di =olo dan Basilan' ia akan mewujudkan3 hubunga hubungan n dengan dengan %aosug aosug!! ada tahun tahun 178' 178' mereka mereka dikata dikatakan kan mempuny mempunyai ai hierarki dalam pelayaran iaitu Ketua' nahkoda dan tukang besi! /i dalam buku %he *ulu Done oleh =ames
8.0 KESIMPULAN
Kesimpulannya' masyarakat .ranun dan Balangingi ini merupakan etnik ataupun sebahagian orang laut yang keluar dari penempatan mereka disebabkan oleh beberapa >aktor! $da yang mengatakan bahawa mereka bermigrasi ke selatan dan utara kerana ditimpa ben#ana alam dan keluar dan berhijrah men#ari penempatan baru sehingga mereka kehilangan status etnik! 4amun 22' 0ranun and 1alangingi 1alangingi ' Globali2ation, Globali2ation, maritime raiding raiding and the 1irth 42 =ames *ingapore' 4us ress' hlm 187!
=ames
18
begitu' tidak dapat dina>ikan bahawa masyarakat .ranun dan Balangingi ini memberi kesan positi> kepada perkembangan ekonomi terutamanya dalam perdagangan! &al ini juga memb membuk ukti tikan kan bahaw bahawaa mere mereka ka tela telah h memp mempuny unyai ai stra strata ta dalam dalam ekpedi ekpedisi si pelay pelayar aran an yang yang menyebabkan mereka mampu belayar dengan lebih jauh dan giat dalam pertukaran komoditi dengan pihak luar seperti )hina dan "ropah! ;alaupun' mereka dikatakan sebagai lanun yang merompak para pedagang' namun ada penyelidik yang mengatakan bahawa etnik .ranun dan Balangingi Balangingi ini sebenarnya sebenarnya bertindak bertindak sedemikian sedemikian untuk menjaga menjaga keamanan keamanan dan keselamatan keselamatan kawasan atau wilayah mereka!
RUJUKAN
$lliston )yril! 166! (hreatened Paradise' 8orth 1orneo and 0ts People# (ondon People# (ondon (owe $nd Brydone (td! Bla#k' .an! 183! + 183! + Gambling Style of Government' (he establishment of the chartered chartered 9ompany;s /ule in Sabah! Sabah! 1878-115! Kuala (umpur A:>ord niersity ress! /!* anjit *ingh! 2! (he Maing 4f Sabah 5.-6%' (he 7ynamics of 0ndigenous Society# Kuala (umpur niersity A> alaya ress! .smail $li! 213! Perburan 213! Perburan &amba, Perlanun dan Kempen Penghapusan Lanun di Sara!a' Perspetif Sejarah Maritim# niersiti Maritim# niersiti alaysia *abah' =urnal Kajian *ejarah ? endidikan *ejarah' hlm 28' 4o 1' 1 ' @ol @ol 1! Klein' Bernard! a#kenthun' Eesa! 2! Sea 9hanges' &istorici2ing the 4cean, Ereat Britain outledge!
19
(ee 0ong 0ong (eng! 182! Sabah Satu Kajian Geografi tempatan! tempatan! Kuala (umpur /ewan Bahasa dan ustaka! (im egina! 28! Federal-State 28! Federal-State /elations in Sabah# Malaysia' (he 1erjaya +dminisration, +dminisration, 6<5-.! 6<5-.! *ingapore .nstitute .nstitute o> *outheast $sian *tudies! *tudies! (iss )arolin! 211! 4ceans of 9rime' Maritime Piracy and (ransnational Security in Southeast +sia and 1angladesh# .nstitute o> *outheast $sian *tudies! unday' odney! !4! 26! 8arrative 26! 8arrative 4f 3vents 0n 1orneo and 9elebes' (he )ournal of )ames 1rooe# 3s:! 3s:! "ngland edis#oery Books (td! 4ordin &ussin! 211! Perdagangan 211! Perdagangan dan peradaban di Laut Malayu' Malayu' Bangi enerbit niersiti Kebangsaan alaysia! ' &all Kenneth! 211! + 211! + &istory of 3arly Southeast +sia' +sia' Maritime (rade (rade and Societal 7evelopment# @@-.@@! @@-.@@! K owman and (ittle>ield ublisher .n#! ;arren' ;a rren' =im! 178! =ho =ere =ere the 1alanginggi Samal> Slave /aiding and 3thnogenesis in 8ineteenth-9entury Sulu# $sso#iation >or $sian $sian *tudies! %he =ournal o> $sian *tudies! @o @ol 37' 4o! 3! ;arren' ;a rren' =ames *ophia *tudies! 4o! 25! ;arren' ;a rren' =ames *ingapore! ;arren' ;a rren' =ames
20
