Siyasi Dusunce Tarihi Filozoflar Ve Fikirleri OS

siyasî düşünce tarihi filozoflar ve fikirleri Donald G. Tannenbaum & David Schultz Çeviren: Fatih Demirci

Donald G. Tannenbaum & David Schultz Siyasî Düşünce Tarihi: Filozoflar ve Fikirleri Inventors of Ideas: An Introduction to Western Political Philosophy (2nd ed.) © 2004 by Wadsworth, Thomson Learning, Inc. İngilizce Aslından Çeviren: Fatih Demirci Adres Yayınları: 16 7. Baskı, Kasım 2011; 6. Baskı, Mart 2011; 5. Baskı, Mart 2010; 4. Baskı, Kasım 2008; 3. Baskı, Şubat 2007; 2. Baskı, Ekim 2006; 1. Baskı, 2005 © Adres Yayınları, 2005 Tüm hakları saklıdır. Hiçbir şekilde tamamı ya da herhangi bir parçası fotokopiyle veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz. Bunu yapanlar veya buna teşebbüs edenler hakkında yayınevimiz kanunî takibatı yaptırma hakkına sâhiptir. Adres Yayınları® bir Liberte Yayıncılık AŞ markasıdır. Genel Yayın Yönetmeni: Selçuk Durgut Sanat Yönetmeni: Muhsin Doğan Mizanpaj: Liberte Yayınevi

Kapak Filmi: Arel Repro Kapak ve İç Baskı: Cantekin Matbaası

Adres Yayınları GMK Bulvarı No: 108/16 06570 Maltepe/Ankara Telefon: (312) 230 87 03 Faks: (312) 230 80 03 E-posta: [email protected] İnternet Satışı: www.liberte.com.tr

ISBN: 978-975-6201-03-7

İÇİNDEKİLER

Birinci Bölüm: Siyaset Felsefesi: Meydan Okumayı Takdim.............................................................. 19

BİRİNCİ KISIM: ANTİK ÇAĞ SİYASÎ DÜŞÜNCESİ İkinci Bölüm: Atina’nın Oyun Yazarları: Sofokles ve Aristofanes................................................... 41 Üçüncü Bölüm: Platon: Adâleti Savunmak............................................................................................... 59 Dördüncü Bölüm: Aristoteles: Topluluğu Onaylamak............................................................................... 77 Beşinci Bölüm: Cicero ve Roma Siyasî Düşüncesi: Siyasetin Dönüşümü...................................... 95

İKİNCİ KISIM: ORTA ÇAĞ SİYASÎ DÜŞÜNCESİ Altıncı Bölüm: Paulus ve Augustinus: Hıristiyan Siyasî Dünyasının Doğuşu............................111 Yedinci Bölüm: İslam’ın Katkısı: Salisburyli John,

Thomas Aquinas ve Orta Çağ Siyasî Dünyasının Yükselişi.................................129 Sekizinci Bölüm: Dante ve Marsilius: Orta Çağ Siyasî Birliğinin Sonu.............................................147

ÜÇÜNCÜ KISIM: MODERN SİYASÎ DÜŞÜNCE Dokuzuncu Bölüm: Machiavelli: Anarşiden Kaçış........................................................................................159 Onuncu Bölüm: Luther ve Calvin: Modern Siyasî Düşüncenin Dinî Temeli..................................183 On Birinci Bölüm: Kopernik, Bacon, Descartes ve Newton: Modern Siyasetin Bilimsel Temeli.199 On İkinci Bölüm: Hobbes: Barışı Güvenceye Almak...............................................................................213 On Üçüncü Bölüm: Locke: Mülkiyeti Korumak.............................................................................................233 On Dördüncü Bölüm: Rousseau: Demokrasiyi İnşa Etmek...........................................................................253 On Beşinci Bölüm: Mary Wollstonecraft: Modern Feminizmin Kökleri...............................................279 On Altıncı Bölüm: Hume, Burke ve Kant: Aydınlama’nın Eleştiricileri ve Savunucuları...............297 On Yedinci Bölüm: Mill: Özgürlüğü Temellendirmek................................................................................313 On Sekizinci Bölüm: Marx: Tarihin Anlamını Açığa Çıkarmak....................................................................333

DÖRDÜNCÜ KISIM: POST-MODERN SİYASÎ DÜŞÜNCE ve ÖTESİ On Dokuzuncu Bölüm: Post-Modern Siyasî Düşünce: Freud, Nietzsche ve Aklın Sonu........................367 Yirminci Bölüm: Fikirleri İcat Edenler ve Onların İcatları: Devam Eden Meydan Okuma.........389

Önsöz

Bir devrim istediğini söyle… Anayasayı değiştireceğini söyle… The Beatles, “Devrim”, 1968 İki şey sürekli artan bir merak ve korkuyla zihni doldurur, daha sık ve daha ateşli biçimde düşünce onlara çekilir: üzerimdeki yıldızlı gökler ve içimdeki ahlâk kanunu. Immanuel Kant, Saf Aklın Eleştirisi, 1781

Beatles’ın sözleri kendi çağlarının ruhuna çağrıda bulundu. O çağ, genç insanların sosyal ve siyasal normları sorguladığı bir değişim ve isyan çağıydı. Yaklaşık iki yüzyıl önce Kant da, kendi çağının ruhunu ve varsayımlarını sorgulamıştı. Kant, bireylerin, kendilerinin yaratmadıkları korku salan bir evrende insanoğulları olarak kendi yerlerini nasıl anlayabilecekleri temel sorusuna cevap veriyordu ve onun cevapları, uzun dönemde İngiliz, Fransız ve Amerikan devrimlerinin ortaya çıkardığı kadar önemli bir ayaklanmayı kışkırttı (bkz. On Üç, On Dört, On Altı ve On Sekizinci Bölümler). Kant’ınki kadar Beatles’ın sözleri de, siyasetin temel sorularının, insanın var oluşunun en önemli yönlerinden bir kısmını dile getirmeye devam ettiğini gösterir. Siyasal Düşünce Tarihi: Filozoflar ve Fikirleri, siyaset felsefesinin, çoğu insanın farkında olmadığı yollarla insan hayatının çeşitli yönleriyle nasıl bağlantılı olduğunu öğrencilerin görmesine yardımcı olmak için yazıldı. Bu kitap, siyaset felsefesindeki ilk derslere kaydolmuş kişiler ve onlara siyaset felsefesini öğreten profesörler için tasarlanmıştır. Bu kitap, birincil kaynaklarla birlikte kullanılabilir, fakat aynı zamanda bir siyaset felsefesine giriş, bir siyaset felsefesi incelemesine girişin bir bileşeni veya bu bilim dalının alanını ve metotlarını inceleyen bir dersin parçası olarak tek başına da yeterli olabilir. Özel bir dersin içeriği ne olursa olsun bu kitap, konuya okuyucu dostu bir giriş olmayı amaçlamıştır. 19

Kitabın en önemli amacı, günümüzün siyasetini anlamak için onların siyaset ve toplum hakkındaki görüşlerinin ne kadar önemli olduğunu göstermek üzere, otuzdan fazla büyük Batılı siyasal düşünürün görüşlerini özlü biçimde tartışmaktır. Onlar, ister Anayasa’yı değiştirmek isteyen bir devrim yapmak, isterse sadece kendi üstlerindeki yıldızları ve içlerindeki ahlâk yasasını anlamak istesinler, bu kitap, öğrencilere, siyaset felsefesinin ne kadar önemli olduğunu takdir etme imkânını verecektir. Bir siyaset felsefesi ders kitabı, sadece bilgiyi kitaptan okuyucuya aktaran bir kanal olmak zorunda değildir. Bir ders kitabı, öğrencileri heyecanlandırıp onların ilgisini çeken ve felsefî sorgulamadaki zevki besleyen aktif bir öğrenmeyi teşvik edebilir. Bir ders kitabı da, felsefî incelemenin, pratik siyaseti anlamaya ya da takip etmeye bir engel olmadığını gösterebilir. Tam tersine, Aristoteles’in (4. Bölüm) yüzyıllarca önce gözlemlediği gibi, her iyi eğitimli siyasetçi veya siyaset bilimcide felsefe ve siyaset birleşmelidir. Uzmanlara ve öğretmenlere gelince, biz, konunun bilimsel bir şekilde sunulmasıyla, yeni başlayan öğrencilerin ihtiyaçları arasındaki gerilime karşı duyarlıyız. Buna uygun olarak biz, “mucitlerin fikirleri”ne saygı duyan ama onları değişik zekâ düzeyindekilerce kabul edilebilir hâle getiren bir okuma düzeyinde yazdık. Siyaset felsefesinde öğrencilerin daha önceden bir birikimi olmadığını varsaymamıza rağmen, biz, alanın temellerini anlamaya çalışmak için biliginlerin herkese tavsiye edeceği meydan okuyucu terimler ve alıntıları kullanmak suretiyle, çok önemli fikirleri ve konuları aşırı derecede basitleştirmekten kaçınmaya çalıştık. Muhtemelen yeni olanlara âşina gelmeyecek olan isimler, terimler ve kavramlar, metinde düzenli olarak tanımlandı. Siyasî Düşünce Tarihi: Filozoflar ve Fikirleri boyunca eleştirel düşünmeyi kuvvetlendirmek için çok sayıda strateji kullandık.

Geniş Düşünür Yelpazesi Her zaman bir siyaset felsefesi metninin kapsayabildiğinden daha fazla filozof vardır, ancak, bizim amacımız, Yunan oyun yazarlarından Platon’a, Rousseau’ya ve Mary Wollstonecraft’a, Karl Marx ve Sigmund Freud’a kadar mümkün olduğu kadar geniş bir yelpazedeki düşünürleri takdim etmektir. Umarız ki, öğrenciler bu alanın derinliğini ve genişliğini takdir etmeye başlayacaklar ve düşünürlerin dizisi, onlara, sadece her bir filozofu ve onun fikirlerini öğrenme değil, aynı zamanda siyasal düşünce tarihi boyunca var olmaya devam eden inanç, akıl, bilim ve şüphecilik arasındaki gerilimi keşfetme imkânını verecektir Temel Konular ve Aktif Öğrenme Stratejileri Siyasî Düşünce Tarihi: Filozoflar ve Fikirleri, öğrencinin sorgulamasını teşvik edecek birkaç temel konu etrafında şekillendirilmiştir. Örneğin, eğitmenler, öğrencilerden, her bir yazarın dâima mevcut olan bireye değer verme ile kolektiviteyi destekleme arasındaki çözülmemiş gerilime nasıl cevap verdiği ve her bir cevabın insanların kamu çıkarını tanımlama tarzlarındaki periyodik değişimleri nasıl etki20

lediğini, karşılaştırmalarını isteyebilir. Başka bir konu, eşitlik ve hükümetin rolü gibi temel değerlerde, bir filozofun görüşünü Orta Çağ’a ait bir görüşten ziyâde, bir post-modern görüşü benimseyip benimsememesinin, teorik olduğu kadar pratik olarak da yarattığı farkla meşgul olur. Üçüncü bir konu, bilimin gelişmesinin, dinin siyasal işleri etkileme gücüne nasıl etki ettiğini test edebilir. Ve kadınlar, âile ve yurttaşlık algıları, yüzyıllar içinde nasıl bir değişim geçirmiştir? Biz, standart giriş derslerinde öğretilen geleneksel konular yanında daha yeni konuları da ele alıyoruz. Cinsiyet konuları, örneğin göreceli olarak ikincil literatürün yakın zamanlardaki bir konusudur. Bizim bu konudaki tavrımız, yüzyıllar boyunca filozoflar tarafından ayrı muamele görmüş olan bütün insan grupları açısından siyasal teorilerin sonuçlarını tartışma hedefimizle uyumludur. Filozofları harekete geçiren sebepleri, sadece yazarların bizzat kendilerinin sunduğu fikirleri göz önüne alıp okuyarak anlamada anakronistik bir taraf yoktur. Biz aynı temaları tekrar tekrar ele almak suretiyle, mevzuya aktif olarak katılmaları için öğrencilere meydan okuyoruz. Her bir bölümde, tek bir cevabı olmayan sorular gündeme getirilmiştir. Bu sorular, okuyucuyu eleştirel düşünmeye dâvet etmek ve muhtemel bir sınıf tartışması için bir temel olmak üzere konulmuştur. Cevapların ele alınması, her bir öğretmenin amaçlarına bağlı olarak, incelenen filozofla sınırlı olabilir, birkaç filozof arasındaki karşılaştırmaya kadar uzanabilir ve hatta güncel konular ve problemler ışığında bir tartışma bile yapılabilir.

Objektifliğe Karşı Sublektiflik Biz her filozofu mümkün olduğu kadar objektif olarak sunuyoruz ama böyle sınırlı bir metinde, bilginlerin önerdiği alternatif yorumların pek çoğunu tartışamayız. Elbette ki biz, bu kitapta yer alacak yorumları seçerken çok sayıda subjektif tercihler yapmak zorundaydık ama bu subjektifliği aşan öğrenciler, her bölümün sonundaki Notlar’a ve Ek Okumalar’a, özellikle bizim yorumlarımıza alternatif yorumlar sunan yıldız işaretli (*) olanlara müracaat edebilir. Kafa karıştırıcı veya çelişen yorumlarla kafaları karıştırılmaktan ve şaşkın durumda bırakılmaktan ziyâde, bu yorumlardan bir veya birçoğunu inceleyen öğrenciler, belirli bir filozof yanında, yurttaşlık ve hükümet anlayışıyla ilgili çeşitli yorumların bu tür farklarını ve sonuçları için öne sürülen gerekçeleri de analiz edebilir. Böyle yapmak suretiyle öğrenciler, kendileri için siyaset felsefesi çalışmanın gerçekte ne kadar dinamik ve açık uçlu bir alan olduğunu görebilirler. Yeni Özellikler Bu ruh içinde biz, bu ikinci baskıyı sunmaktan memnunuz. Bu kitabın başarısının, sadece profesörlerin, onun kavram ve içeriklerini fikirlerimizin mucitlerinin düşüncelerini tartışırken faydalı bir temel olarak kabul ederek bu ruhu benimsemiş olmalarından değil, aynı zamanda, onun yaklaşımını benimsemiş olmalarından 21

kaynaklandığına inanıyoruz. Birinci Bölüm’de tam olarak tanımlanan bu yaklaşım, zaman içinde büyük siyaset filozofları tarafından kullanılana paralel bir çerçeve sunar. Bu yaklaşım, “büyükler”in, sâhip olduğu ortak şeyleri ve antik, Orta Çağ, modern ve post-modern okulların yaklaşımlarının farklılaştıkları şeyleri gösterir. Bu, hem yeni başlayan öğrencilerinin kavrayabileceği, hem de onlara her bir filozofun kendine has katkılarını daha derinden anlaması için bir temel sunan bir yolla yapılmıştır. Her bir filozofun fikirlerini bir deli gömleğine zorla sokarak değil, bilakis, onun fikirlerinin, bizim “yaygın bir yaklaşım” olarak tespit edip tanımladığımız şeylere ne kadar uygun geldiğini gösterek bu sağlanmıştır. Ayrıca biz, siyaset felsefesinin gelecek için devam eden meydan okumasını ortaya koyan yeni bir Yirminci Bölüm de ekledik.

Filozoflar ve Fikirleri İnternette Biz, eleştirel düşüncenin, orijinal felsefî çalışmaların okunmasıyla ilerleyebileceğini kabul ediyoruz. Hem metin hem de o metnin içindeki birincil kaynaklardan yapılan alıntılar, öğrencilere gerekli araçları ve oriijnallerin üstesinden gelmek için gereken güveni verebilir. Umudumuz şudur ki, bu kitap, öğrencileri birincil kaynakları okumanın muazzam değerinden haberdar eder ve öğrenciler, siyaset filozoflarını sadece daha iyi anlamakla kalmazlar, aynı zamanda böyle yapmaktan muazzam zevk ve fayda elde ederler. Öğrenciler, http://politicalscience.wadsworth.com/tannenbaum2 adresinden, her bir bölümde zikredilen bu orijinal çalışmaları öne çıkaran sitelere onları götürecek web linklerine ulaşabilirler. Bu site, aynı zamanda kitapta tanımı yapılan önemli kavramları tasvir eden aşağıdaki şema ve tabloları da içermektedir. • Platon’un çizgisi: Platon’un bilgi aşamaları (Üçüncü Bölüm). • Aristoteles: doğal politik ekonomi ile toplumlar arasındaki ilişki (Dördüncü Bölüm). • Aristoteles’in hükümet türleri sınıflandırması (Dördüncü Bölüm). • Hobbes’un siyasal sözleşmesi (On İkinci Bölüm). • Locke’un toplum sözleşmesi ve Hobbes’un siyasal sözleşmesiyle karşılaştırılması (On Üçüncü Bölüm). • Rousseau’nun toplum sözleşmesi ve Locke’un toplum sözleşmesiyle Hobbes’un siyasal sözleşmesinin karşılaştırılması (On Dördüncü Bölüm). • Yasama organları için iki oy verme şeması: tek üyeli bölge sistemi ve nisbi oranlı temsil (On Yedinci Bölüm). • Marx’ın tarih aşamaları (On Sekizinci Bölüm).

22

BİRİNCİ BÖLÜM

SİYASET FELSEFESİ: MEYDAN OKUMAYI TAKDİM

A. Giriş Farz edin ki, devlet, anne-babanızın dinî faaliyetlerini ihbar etmediğiniz takdirde sizi idam etmekle tehdit etti. Ne yapardınız? Eğer en iyi arkadaşlarınızdan biri, ihanet gerekçesiyle idam edilirse, arkadaşınızın masum olduğunu öğrendiğinizde, devletinizin ne tür bir adâlet uyguladığıyla ilgili ne düşünürdünüz? Devlete karşı ne yapabilirdiniz? Yalnızca sizin tarafınızdan itiraz edilebilir olduğu için değil, aynı zamanda yıkıcı bir iç savaş tehlikesi ortaya çıkaracak olmasına rağmen, sadece lider öyle istedi diye devletinizin herkesin aynı dine veya ekonomik teoriye uygun davranmasını istediğini hayâl edin. Bu savaşı önlemeye çalışmak veya bir tarafı ya da diğer tarafı haklılaştırmak için ne tür ikna edici argümanlar kullanırdınız? Eğer onca yıl hizmetten sonra, üst düzey fakat partizan olmayan bir devlet işinden, sadece yeni bir siyasal parti iktidara geldi diye çıkarılmış olsaydınız, eski işinize geri dönmek için ne yapardınız veya ne yapabilirdiniz? Veya, varsayın ki, hükümet, sizin ahlâksız olduğunu düşündüğünüz bir yasa çıkardı. Bu yasaya her zaman itaat etme yükümlülüğü altında mıyız? Eğer yakalanmaksızın bir yasayı ihlâl edebilseydiniz, bunu yapar mıydınız? 27

28

◆

Donald Tannenbaum & David Schultz

Bunun gibi sorular, Platon’dan Machiavelli, Hobbes ve Locke’a kadar büyük siyaset filozoflarına yazma ilhamı vermiştir. Bugün dünyanın her yerinde insanlar benzer sorularla karşı karşıyadır ve bu sorular bazı noktalarda sizin kişisel hayatınızla da yakından alâkalı olabilir.1 Diğer yandan, kişisel sorular hakkında daha az düşünmeye eğilimli olabilirsiniz. İnsan hayatının kaydından ve pek çok insan için çaresizlik ve acı çekmekten ibaret olan tarihin bir anlamı var mıdır? Tarih hangi temele dayalıdır? Hayâl edilebilen en iyi rejim ya da devlet hangisidir? İnsanlar böyle bir devleti veya onun bütünleşik ekonomik sistemini sorgulayacak kadar mutlak ve tam bir özgürlüğe sâhip olmalı mıdır? Neden? İnsan doğası nedir ve bu soruya verilen cevaplar, devlet ve kamu çıkarı hakkındaki fikirlerle nasıl ilişkilendirilir? Bu tür konular hakkında düşünmek sizin için iyidir, çünkü gençlik geleceğin miras bırakıcısı olduğu kadar geçmişin de mirasçısıdır. Bu bakış açısı, iki yönlü yükümlülük ima eder: geçmişi bilmek ve geleceği yaratmak. Her iki görev de mirastan ve şimdiki zamandaki ilham kaynağından haberdar olmayı gerektirir. Bu kitap, geçmişin meydana getirmiş olduğunu ve şu anda daha iyi bir gelecek temin etmek için ne yapılabileceğini en iyi şekilde anlamak için bir perspektif sağlar.

B. Batı Siyasal Düşüncesinin Kaynakları Batı siyasal düşüncesinin kaynakları; O hâlde kabul ediyor musun, bir adam bir şeyi tutkuyla istiyor dediğimiz zaman, o bu şeyin hepsini ayrım yapmaksızın istiyor, demek istemez miyiz ?.... Öyleyse filozof da, bilgeliğe tutkusuyla yalnızca bir kısmını değil, bilgeliğin bütününü arzu eden kişidir, değil mi?2

diye soran Platon’la başlar. Aristoteles bize, felsefenin kaynağı olan bilgeliği aramanın, merakla başladığını söyler.3 Tarihsel kanıtlar gösteriyor ki, örgütlü siyasal toplumlar, bir merak ve bilgeliği arama anlamında filozoflar var olmadan önce de vardı.4 Uzun zaman önce insanlar otorite, adâlet ve itaat gibi şeyler hakkında inançlara sâhiptiler. Bu inançların kanıtı, Antik halkların geleneklerini oluşturan çok sayıda yazılı ve sözlü kaynaklarda bulunur: Eski Ahit’ten ve Viking efsanelerinden, Yunan şairlerine ve piyes yazarlarına kadar efsaneler, destanlar ve folklor. Bununla birlikte, münferit düşünürler tarafından kaydedilmiş sistematik felsefe, Batı’da Eski Yunanlılarla birlikte başlamış görünüyor. Bir kişi, muhtemelen Sokrates (MÖ 469-399), felsefî ruh veya psyche düşüncesini başlattı.5 Bu düşünce, hayatta insanların sadece var olmaktan veya fiziksel (bedensel) arzularını tatmin etmekten daha yüksek bir amaçlarının olduğunu ima eder. O zamandan bugüne kadar felsefenin en temel soruları, daha yüksek amacın ne olduğu ve bu amacın nasıl elde edi-

1 - Siyaset Felsefesi: Meydan Okumayı Takdim

◆

29

lebileceği olmuştur. Siyaset felsefesinin temel sorusu, şu sorgulardan kaynaklanır: İnsanların yüksek amaçlarını elde etmelerine yardım etmede devletin rolü ne olmalıdır? Bu ve bununla ilgili soruları cevaplarken6 siyaset filozofları, (buna yardım eden) iyi devletlerle kötü devletler arasında niteliğe dayalı ayrım yaparlar7. Siyaset felsefesi, sadece soyut bir uygulama değildir. Fikirler çok önemlidir. Onlar, otoriteyi sorgulamak, araştırmak, ona meydan okumak ve hatta onu haklılaştırmak için silâh olarak hizmet ederler. Tarih boyunca Sokrates, Martin Luther ve John Locke gibi filozoflar, eziyet görmüşler ve hatta benimsedikleri fikirler nedeniyle siyasal otoriteler tarafından idam edilmişlerdir. Onların fikirleri bir tehditti, çünkü, siyaset felsefeleri, insanlarla, devletler, dinler, âileler ve toplumun üyeleri arasındaki ilişkileri tanımlayan alternatif dünya görüşlerini temsil etmekteydi. Bu nedenle, siyaset felsefesi, fikirler ve onların siyasal sonuçları üzerindeki umut, hüsran ve kavgadan ibaret olan yaşayan bir duvar kilimidir. Bu, uyumlu herhangi bir fikirler dizisinin takip eden sonuçlarını tam olarak biz bilebiliriz demek değildir, daha ziyâde, bizim bir siyasal faaliyetin sonuçlarını zorunlu olarak bilebileceğimizi söylemektir. Örneğin, yoksulluğu azaltmayı amaçlayan yasalar, daha yoksullaşmış bir nüfusa neden olabilir. Terörizmi durdurmayı amaçlayan faaliyetler, terörist eylemlerin artmasına önayak olmuştur. Bununla birlikte, siyasal fikirlerin bazı sonuçlarını önceden görebiliriz. Örneğin, eğer sadece diktatörler övülürse, demokrasinin ortaya çıkmasını nasıl umabiliriz? Baskıya karşı meydan okumazsak, özgürlük nasıl gelişebilir? Fakat, eğer demokrasinin değerleri ve özgürlük kullanılabilir durumdaysa, onlar mümkün seçenekler hâline gelir.

C. Ortak Davranış, Farklı Sonuçlar Birbirlerinden bağımsız olarak yazmalarına rağmen siyaset filozofları genellikle kendilerinden öncekilerinin çalışmalarına âşinadırlar. Bu âşinalık, ortak temel konulara muamelede ortaya çıkar. Filozoflar arasındaki ortaklık, birkaç temel alana yansır ve bu kitap, bunlardan birkaçını inceliyor. Birincisi, filozoflar, onları yazmaya iten kendi dönemlerinin siyasal krizini veya bir sorunlar dizisini göz önüne alırlar. Bu kriz, var olan siyasal düzene içerden veya dışardan bir meydan okumayı, toplumda görülen bir çöküşü, ya da nefret edilen bir dizi dinî, siyasal veya ekonomik fikirlerden gelen entelektüel bir tehdidi bile temsil edebilir. Her bir krize cevap verirken onlar, aslında ben (veya biz) ne yapmalıyım (yapmalıyız) ve neden sorusunu sorarken, felsefî cevaplar sunarlar. İkincisi, filozofların her biri, kişisel bir metodoloji veya siyaset hakkında düşünme yöntemi sunar. Metodoloji, bir realite görüşünü, toplum hakkında bir dizi varsayımı ve bir dünya tanımını, yani, yazarlar arasında metodolojinin farklılaşması gerçeğine rağmen, her bir filozofa göre her yerdeki bütün insanlara uygulanan hem makûl hem de evrensel bir dünya tanımını içerir. Dahası, her bir filozof siyasal çözümleri nasıl haklılaş-

30

◆


tırabileceğimizi sorar. Siyasal hakikat, rasyonel olarak gösterilebilir mi, yoksa, hakikatler imana dayalı olarak mı kabul edilmelidir? Hepimizin rıza gösterebileceği hakikatler gerçekten var mıdır? Kısaca, filozoflar, çözülmesine yardım edecekleri problemlere nasıl yaklaşılacağını ve onların çözümlerinin nasıl haklılaştırılacağını merak ederler. Üçüncüsü, onlar, insan doğası ile veya insanların gerçekte nasıl oldukları ile ilgili şahsî görüşlerini sunarlar Burada onlar, insan doğasının sadece “iyi” ya da “kötü” olup olmadığı sorusunun ötesine, daha yüksek bir amaç tartışmasını içeren daha karmaşık bir analize geçerler. Örneğin, insan doğası tanımları, bireye kolektivitenin üstünde veya kolektiviteye bireyin üstünde değer vermeye veya insanların doğal olarak barışçı olmasına rağmen, toplum tarafından bozulup bozulmadığının sorgulanmasına yol açabilir. İnsan doğası hakkındaki sorular, bizim esas olarak rasyonel mi olduğumuzu yoksa öncelikle tutkular tarafından mı harekete geçirildiğimizi ve eğer bunlardan birisi doğruysa, bunun ne fark yaratacağını ele alır. Hatta bu sorular, gerçekte sabit ve tahmin edilebilir bir insan doğasının var olup olmadığını da kapsar. Bundan başka, kadınlarla erkeklerin doğası aynı mıdır ve eğer aynı değilse, bu inanç, onların toplumsal düzen hakkındaki düşüncelerini nasıl etkiler? Belki de “en iyiler” yönetmeli ve geriye kalanlar itaat etmelidir, bu durumda filozoflar, kimin en iyi olduğunu ve bu niteliği hesaplarken neyin hesaba katıldığını sorarlar. Son olarak, filozoflar, krizle ya da kendilerinin tanımladığı bir dizi problemle uğraşırken, devletin uygun rolünün bir versiyonunu sunarlar. Bu durumda kamu çıkarı nerededir? Bu tür kritik sorunlarla karşılaşan insanlar için ne tür bir cevap en iyisidir? Kamu çıkarı görüşleri, her bir yazarın metodolojisine ve elbette devletin türleri, örgütü, yapısı ve görevleri hakkındaki tartışmaları da içeren insan doğasıyla ilgili teorisine dayalıdır. Bu konu, aynı zamanda devletin, ekonomi, din, eğitim, sosyal sınıf, âile ve hatta bazen devlet için kurulan uygun coğrafî bir ortam gibi devlet dışı sayılabilecek şeylerle ilişkisini de ihtiva eder. Fakat eğer onların çalışmaları, belli konulardaki yeterli bir ortak muameleyi yansıtıyorsa, filozoflar ne bu konulara eşit biçimde bakarlar ne aynı ayrıntılara vurgu yaparlar, ne de benzer sonuçlara ulaşırlar. Eğer onların sonuçları bir diğerininkine yakın olsaydı bile, bu kadar çok felsefeyi inceleyecek çok küçük bir ortak nokta varolacaktı. Gerçekte, onları bu kadar ilginç ve son tahlilde faydalı kılan şey, yaklaşımlarının ve sonuçlarının çeşitliliğidir. Hepimiz, bize gerçekliğin resmî bir versiyonunu sunan bir kültürün içine doğduğumuzu düşündüğümüzde, böyle bir çeşitliliği değerlendirebiliriz. Pek çok insan için, yalnızca tek muhtemel bir anlayışı özümsemiş olduğumuzu ve biz alternatif görüşlere ya da fikirlere sâhip olmadıkça bizim anlayışımızın tümüyle test edilemez ve daha az değişebilir olduğunu keşfetmek uzun zaman alır. Öyleyse, çeşitli fikirleri düşünerek ve karşılaştırarak, insanların problemleri çözerken sâhip olabilecekleri zâti bir çıkarın ötesinde, siyaset felsefesi incelemesi, düşünmemiz ve harekete geçmemiz için birkaç bakış açısı sunar.


◆

31

Bir açıdan filozoflar, kendi kültürleri, karşılaştıkları problemler ve önerdikleri âcil çözümler hakkında bize bir şeyler söylerler. Fakat başka bir açıdan onlar, onların özel durumlarını aşan, bugün bile var olmaya devam eden problemleri gösteren gözlemler yapabilirler. Örneğin, Sofokles’in oyunu Antigon, âile, din ve siyasal topluma yönelik çatışan görevleri uzlaştırma sorunundan bahseder. Aziz (Saint) Thomas Aquinas ve Aziz (Saint) Augustinus, Kilise-devlet konuları ya da dinle devlet arasındaki uygun ilişki hakkında yazdılar. Platon ve Aristoteles, yönetmeye en uygun kişinin kim ve toplumu düzenlemenin en iyi yolunun ne olduğundan bahsederler. Salisburyli John ve John Locke, siyasal iktidarın sınırları ve bir hükümetin ne kadar kontrole sâhip olması gerektiği gibi konularda yazdılar. Ve Aristofanes’in oyunu Lysistrata, Mary Wollstonecraft, Friedrich Nietzsche ve John Stuart Mill, kadının toplumdaki rolünü göstermede yeni bir çığır açtılar. Bu geniş sorulara cevap verirken her bir filozofun çalışması, sâhip olduğunuz değerlerin ve inançların ortaya çıkmasına hizmette bulunabilir. Siz bu kitabı okurken, hangi fikirleri gerçekten ilginç ve doğru bulduğunuzu ve nedenini kendi kendinize sorun. Kendinizle ilgili ne tür tecrübeleriniz var? Gerçekten, sizin siyasal tecrübeleriniz nelerdir? Bununla birlikte, bu tecrübeler, ilk bakışta ne kadar önemsiz görünürse görünsün sâhip olduğunuz siyasal felsefenin temelini oluşturmaya yardım ederler. Ve fikirlerinize filozofların örsü üzerinde şekil vermek, sizin onları tam olarak kullanmanıza imkân verir, özellikle siz ve toplumunuz bir siyasal krizle karşılaştığı zaman.

D. Siyaset Filozoflarını Karşılaştırmak Bir defa, münferit filozofların görüşlerini kendi zamanları bağlamında anladığımızda, biz, farklı filozofların fikirlerini karşılaştırmaya hazırızdır. Benzerlikleri ve farklılıkları veya insan doğası, adâlet, eşitlik ve benzeri terimlerin her birinin ne anlama geldiğini test ederek bunu yapabiliriz. Fakat tek tek filozof karşılaştırmalarının ötesinde, filozof gruplarının görüşleri, Batı siyaset felsefesinde bulunan sabit modellere göre onları kategorize ederek özetlenebilir. Filozoflar sıklıkla, onların, “Antik”, Orta Çağa ait”, “modern” ya da “post-modern” olup olmadıklarına göre karakterize edilir.8 Bu etiketler, çok çeşitli şekillerde kullanılabilir, bunlardan biri bu kitabın ana temasıyla ilgilidir: siyaset felsefesinde aklın rolleri ve bilim. Birkaç örnek, bu konuda farklılaşan bakış açılarını tasvir eder. Çünkü sana, bilimin en yüksek amacının, iyi ve doğru olan her şey değerini bizim için aldığı için, İyinin özüne ait doğası olduğu söylendi… Öyleyse, bizim devletimizin düzeni, sadece, bu bilgiye sâhip bir Koruyucu tarafından özenle gözetildiğinde, en mükemmel şekilde düzenlenecektir (Platon, bir Antik filozof).9 Üstünlüğü, her insan dehâsı ürünün üzerinde olan Kutsal Kitaplar tarafından garanti edilen ele aldığımız Tanrı’nın Devleti, insanların zihinlerinin etkisinin tesadüfüne dayanmaz (St. Augustinus, Bir Orta Çağ düşünürü).10

32

◆


İnsan bilgisi ve gücü bir arada bulunur (Francis Bacon, daha çok bir modern).11 Kopernik’ten beri, insanın, eğimli bir düzleme sâhip olduğu görülüyor – şimdi merkezden, daha ve daha fazla uzaklaşıyor– neye? Hiçliğe doğru mu? (Nietzsche, bir post-modern).12

Daha spesifik olarak bu kitap, inanç ve diğer bilme türlerinin siyasal bilgiyi tanımlama ve haklılaştırmada rol oynadığı kadar, bilim ve aklın oynadığı rolleri de araştırmaktadır. Temel ilgiler, düşünürlerin, siyasal felsefelerini sunmak için hangi görüşleri ve kanıtları sunduklarıdır? Siyasal hakikat var mıdır, ve eğer varsa, onu nasıl bilebiliriz? Eğer hakikat yoksa, ya da onu bilemeyeceksek, bu, doğru ya da yanlışın olmadığı anlamına gelir mi? Bu sorular, bütün siyaset filozofları için hayatî önemdedir. Eğer iman ve inanca siyasal iddiaları desteklemek için sık sık başvurulmuşsa, bilim ve akla da başvurulmuştur. Bilimin en baştaki gelişmesi, tarih öncesi ve Antik dönemlerde Yakın Doğu, Mısır ve Mezopotamya’da insanların göklerdeki gözlemlerinden ortaya çıkmıştır.13 Bilim, gözlem süreci (veya yakın zamanlarda, deney) vasıtasıyla elde edilen, fiziksel dünya hakkındaki sistematik bilgi olarak tanımlanabilir. Eski Atina’da ilk bilimsel düşünürler, tanrıların insan işlerine kişisel müdahalesini de içeren, fiziksel olayların mitolojik açıklanmalarını reddettiler. Onun yerine, Demokritos’un atom teorisini ve İstanköylü (Kos Adası) Hipokrat’in tıbbın kökenlerini geliştirmesine öncülük eden doğal saiklere ve sebeplere odaklandılar. Bilimsel keşifler, bazı düşünürlerin, insanların siyasal sorunları da içeren problemlerini çözmek için, doğal akıl yürütme güçlerine başvurarak hayatlarını daha iyileştirebilecekleri hükmüne varmalarına öncülük etti. Onlar, akıl ve bilimin her ikisini de metafizik (gerçek nedir?), epistemoloji (bildiğimizi nasıl biliriz?), etik (nasıl davranmalıyız?) ve metodoloji (bu sorulara cevap vermek için en iyi metot nedir?) hakkındaki sorulara nüfuz etmek için kullandılar. Tek tek filozofların bu sorulara özel cevapları sonraki bölümlerde ele alınacaktır, fakat metodoloji veya bir filozofun siyasal sorunlar hakkındaki düşünme yöntemi, farklı yazarların siyasal problemlerle ilgili sonuçlara ulaşmak için akıl, bilim ve inanca nasıl başvurduklarını ve bu yazarların bu nedenle nasıl etiketlendirildiklerini ve karşılaştırıldıklarını gösterebilir. Platon’dan Cicero’ya kadar Antik filozofların pek çoğunun yöntemi, idealizm olarak tanımlanabilir. İdealizm, yüksek idealler anlamına gelir veya bizim adâlet, hakikat, erdem ve akıl gibi soyut ilkeler olarak adlandıracağımız şeylerin gerçek varlıklar (entity) olarak kabul edilmesidir. Onların gerçek olduklarını söylemek, onların, sağlık, iktidar, halk desteğini elde etmek gibi daha düşük değerde kabul edilen amaçlardan daha önemli ve onlar üzerinde önceliğe sâhip oldukları anlamına gelir. Platon ve diğer Antik veya klasik yazarlar için akıl, siyasal bilginin temeli olarak hizmet eden belirli kesin hakikatleri veya fikirleri keşfetmede kullanılabilir.


◆

33

St. Augustinus’tan itibaren Orta Çağlar boyunca Hıristiyan yazarların çoğu, dinî inancın ve İncil’in bütün önemli bilginin kaynakları olduğuna inanan bir Orta Çağ bakış açısını yansıttılar. Bu yazarlar, idealizmi akıldan çok imanın hizmetine koyarak Antik pagan* idealizmini Orta Çağ Hıristiyan inancıyla uzlaştıran dinî-idealistler (theo-idealist) olarak tanımlanabilir. Onlara göre, cennetteki Tanrı hem gerçektir hem de diğer bütün ideal değerlerin cisimleşmesidir. Buna göre, dinî-idealistler için insanın en yüksek amacı, öte-dünyada (heavenly) kurtuluştur ve siyasal alanda bile bu amaç, daha düşük ve sağlık, siyasal nüfuz, fizikî güç ve hatta seküler bilgelik gibi görünüşte daha pratik olan dünyadaki amaçlara göre öncelik kazanır. Dinî idealist yönelim, Luther ve Calvin gibi ilk modern düşünürleri etkiledi. Modernler, ilk modernden neo-modern ve son dönem modern filozoflara kadar sıralanan değişik bir gruptur. Machiavelli’den itibaren ilk modernler, materyalisttir (maddeci) ve çoğu zaman empirisist (deneyci) veya rasyonalisttirler (akılcı). Onlara göre, maddî değerler, ideallerdeki herhangi bir çıkardan veya kurtuluştan daha önce gelir ve bu değerler, ya empirik bilgi yoluyla duyularımız vasıtasıyla ya da zihnimiz ve rasyonel analiz vsıtasıyla görünür hâle gelir. Modernler için “öte-dünyayla ilgili” amaçlar, eğer tümüyle liyakâtsiz değilse, ikinci derecede görülür. Machiavelli için ahlâk sorunları, siyasal düşünceden ayrıdır ve aktif olan düşünceye ait olanın yerini alır. Diğer yandan ilk modernler, daha önce hem Antik dönem hem de Orta Çağ siyasal filozofları tarafından ikinci derecede önemli görülen veya reddedilen belirli değerleri benimserler. Siyasal iktidar, sağlık, fiziksel zevk, bilimsel ve teknolojik keşif yoluyla ilerleme ve dünyevî memnuniyet gibi değerler, insanların arayabileceği en yüksek hedefler olarak kabul edilir. Hobbes, Locke, Bacon ve Descartes’ı içeren ilk modernlerin yöntemi, maddî öncelikleri daha pratik bir akla başvurarak amaçlara, Antiklerin onayladıklarından daha empirik bir analize bağlar. Bu yazarlar, bu nedenle, yapay siyasal varlıklar veya maddî amaçlarını elde etmelerine imkân veren hükümetler meydana getirirler.14 Bu modern materyalistlerin sonraki eleştiricileri Hume’la Kant’ı, Burke’le Rousseau’yu ve Hegel’le Marx’ı kapsar. Onlar, bilgi ve hakikat hakkındaki pek çok ilk varsayımlara, onların ne kesin ne de modernlerin düşündükleri gibi tam olmadıklarını ileri sürerek meydan okurlar. Bu neo-modern eleştiricilere göre, modern materyalizm, eğer biz hakikî insanlığımızı gerçekleştireceksek, bir yöntem ve hedef olarak yerinin alınması gereken lüzumlu fakat geçici bir amaçtır.15 Neo-modern yöntem, Antiklerin idealizminin bir biçimine dönüşü temsil eder, fakat akıldan çok insanın tutkusuna dayanır. Onların sadece ilk modernlerin eleştirisi olmayan, kendi özel bakış açılarına da işaret eden, duyguculuğun (emotionalism) ve idealizmin bu bileşimidir. Jeremy Bentham ve John Stuart Mill gibi geç modernler, ilk modernlerin aklına geri dönmüştür, fakat onların bakış açısı, Hume ve Kant gibi eleştiriciler tarafından şekil* Pagan: Pagan kelimesi çoğunlukla putperest veya putatapan şeklinde çevrilmekle birlikte, İngilizce’de putatapan anlamına gelen esas kelime “idolater” sözcüğüdür. Pagan daha çok, Eski Yunan ve Roma gibi çok tanrılı din ve kültürleri kastettiği için, bir kavram olarak olduğu gibi kullanmayı tercih ettik. (ç.n.)

34

◆


lendirilir. Bu eleştiriciliğe tepki olarak onlar, modern düşünceyi, materyalizmi diğer insanî değerlerle uzlaştırma girişimiyle değiştirirler. Böyle yaparak onlar, doğal hukuk, doğal haklar ve sözleşme teorileri gibi ilk baştaki belirli katılıkları reddederler. İncelediğimiz son grup düşünürler, Nietzsche’yle başlayan post-modern filozoflardır. Post-modernlerin yöntemi, temel olarak şüphecidir ve Plato’dan itibaren kendilerinden öncekilerin hiçbirinin metodolojik veya diğer kesinliklerinin hiçbirinin dünyanın bugünkü durumuna uygun düşmediğini kabul ederek akla karşı şüpheci ve eleştirel bir tavır alırlar. Onlar, insanlık tarihi boyunca ileriye yönelik herhangi bir hareket veya ilerleme olmuş olduğu düşüncesini reddederler. Siyasal filozofların ileri sürdüğü görüşlerde daha da az ilerleme olduğuna inanırlar. Sonuç olarak, onlar bizi, geçmişten almış olduğumuz her şeyi eleştirmeye ve reddetmeye ve onu, parçalanmış, sonuç vermeyen, hiçbir ciddîlik taşımayan, oyunlu (playful) ve nihaî olarak fikirlerimizin bugünkü felsefî tükenişinin sırasını “yerel etkilerin bir heterojenliğiyle” değiştiren, sürekli değişen, sürekli evrilen bir yaklaşımla değiştirmeye teşvik ederler.16 Bir bakıma, post-modern metodoloji, her şeyi sorgulayan ve insanların inançlarını sorgulamalara karşı savunmasını gerekli gören, hiçbir şeyi kesin olarak bilmediğimizi ortaya çıkarabilecek olan hakikatin gerçek bilgisinin tek aracı olarak, Antik Atina’nın Sokrates’ine bir dönüşü temsil eder. Fakat, post-modern düşünce, aynı zamanda bize aklın üstün değerini ve politik amaçları formüle ederken mümkün olduğu kadar iyi ve dikkatli düşünmenin önemini de hatırlatır. Farklı filozoflar hakkında okurken, onların görüşlerini nasıl doğruldıklarını araştırın. Aynı zamanda, iddialarını savunurken hangi kaynaklara başvurduklarını ve siyasal felsefelerinin benimsediği hedefler ve varsayımların neler olduğunu da sorun. Şunu not edin ki, her dönemde, her bir zaman diliminin farklı filozoflarını bir araya getirmeye çalışan ve siyasal düşüncenin erken veya geç dönem gelenekleriyle onları ters düşüren, belirli yaklaşımlar ve varsayımlar egemendir.

E. Birey ve Kolektivite Modern özgürlüğü överken John Stuart Mill şöyle der: İnsanlığa bir zamanlar, zamanının yasal yetkilileri ve kamuoyuyla arasında unutulmaz bir çatışma geçen Sokrates diye bir adamın yaşadığı sık sık hatırlatılmalıdır… O zamandan beri yaşamış bütün seçkin düşünürlerin bu söz götürmez üstadı… yurttaşları tarafından hukukî bir yargılamadan sonra dinsizlik ve ahlâksızlık suçlamasıyla idama mahkûm edilmişti.17

Bu, insanın içinde bulunduğu durumun önemli siyasal sonuçlarıyla birlikte bize dayattığı temel bir problemin dokunaklı bir tasviridir. Bütün büyük Batı filozofları, iki talep edici varlık (entity) arasındaki bir çatışmayı kabul ederler: birey ve kolektivite.18 Bazı filozoflar, bireysel çıkarların önemine dikkat çekmişler, diğerleri ise, bize iki faydalı karşılaştırmalı etiket sağlayarak kolektif iyiye veya kamu çıkarına vurgu yapmışlardır: bireyci ve kolektivist.


◆

35

Bireyle kolektivite arasındaki çatışma, tekil ve çoğunluk terimleriyle ifade edilir. Diğerleri, Yahudi-Hıristiyan “Ben” ve “Sen” ikileminden bahsederler; “benlik” ile “öteki” arasındaki varoluşsal çatışma ya da anarşi ile uyumun insan ruhundaki iç savaşı.19 Nasıl adlandırılırsa adlandırılsın, bu çatışma, Batı siyasal geleneğinin merkezidir ve hiçbir büyük filozof sadece bir tarafı tutmaz. Soru şudur, her iki taraf için de en iyi sonuçları ortaya çıkarmak için hangisi daha önemlidir? Bugüne kadar, hiçbir düşünür, bunu tatminkâr bir şekilde çözememiş ve bütün rakiplerini saf dışı bırakamamıştır. Filozofların temel yazılarına bireyci veya kolektivist damgasını vurmak, onların genel bakış açılarının bütünlüğünü tahrif edebilir, çünkü, büyük filozoflar, bir dereceye kadar, her iki tarafın taleplerini de hesaba katarlar. Onlar, yazılarında onlara verilen kapsayıcı etiketle ters düşecek bazı kavramları ifade edebilirler. Bu nedenle, belirli yazarları bireyci olarak adlandırmak, onların, felsefelerinin bütün yönlerinde zorunlu olarak sadece bireyci düşünceleri ifade ettiklerini değil, çalışmalarının temel vurgusunun, onları diğerleriyle kıyaslamak için faydalı bir etiket hâline getiren, bir beyanı olarak görülmelidir. Kolektivitenin üstünlüğünü savunan filozoflar, toplumu, tipik olarak, bir organizma şeklinde resmederler. Organik bir toplumda bireyler kolektiviteyle ancak vücutla ilişki içinde olan organlar gibi (örneğin, kalp ya da karaciğer gibi) ilişki içindedir. Bu organlar, organik olarak bağımsızdır ve kişisel mutluluk ya da kolektiviteye karşı bireysel haklardan bahsetmek, karaciğerin vücuda karşı haklarını varsaymak kadar aptalcadır. Bu nedenle, kolektivist filozoflar, kamusal çıkarın, bütünün refahını onun parçalarının üstüne çıkaran organik bir siyaset içinde bulunduğuna inanırlar. Diğer yandan, bireyin kolektiviteye önceliğini savunan yazarlar, toplumu, bir biraya gelme veya onun farklı parçalarının bir toplamı olarak görürler. Onlara göre kamusal çıkar, içinde, hükümete kimin başkanlık edeceğinin ve hangi politikaların yerine getirilmeye lâyık olduğunun belirlendiği, bireysel tercihlerin bir araya gelmesiyle bir çoğunluk konumunu üreten toplanma siyasetinin bir mahsülüdür.

F. Âile ve Cinsiyet Rolleri Büyük filozofların çoğunun incelenmesine karşı yöneltilen bir eleştiri, onların sıklıkla kadınları, çeşitli ırksal ve etnik azınlıkları ve (genellikle daha alt) sosyal sınıfları ihmâl etmeleri veya etkili bir biçimde onları siyasal süreçten dışlamalarıdır. Bu kitap, Aristo’nun kölelere muamelesi ve Marx’ın sınıfın rolü hakkındaki görüşleri örneğindeki gibi, her bir filozofun fikirleri çerçevesinde birçok insan grubu için geçerli olan bu eleştirisinin temelini tetkik ediyor. Şimdilik erkeklerin ve kadınların doğası ve rolleri hakkındaki yazılardan üç örnek, bu tür bir eleştiriye bir temel sunmak için yeterli gelebilir.

36

◆


Şu açıktır ki, ahlâkî iyilik, bütün insanların bir niteliğidir… ılımlılık ve benzer şekilde sebat ve adâlet-değildir… bir erkekte var olan şeyler kadındaki ile aynıdır. Bir erkeğin nitelikleri erkeğin yönetmesinde kadının itaat etmesinde görülür (Aristoteles).20 Ey kadınlar, kendi kocalarınıza Rabbe tâbi olur gibi tâbi olun. Çünkü bedenin kurtarıcısı Mesih Kilisenin başı olduğu gibi, erkek de kadının başıdır. Fakat Kilise Mesih’e tâbi olduğu gibi, kadınlar da böylece her şeyde kocalarına tâbi olsunlar (Yeni Ahit).21 Erkeğin mutluluğu benim arzu ettiğimdir, kadının mutluluğu, erkeğin arzu ettiğidir. (Nietzsche).22 1. Erkeklerle Kadınların Rollerinin ve Doğalarının Karşılaştırılması

Eğer Batı siyasal felsefesini ayırt eden bir düalizmin biri birey ve kolektivite ise, siyasal önemi açık olan bir diğeri erkek ve kadındır. Erkeklerin ve kadınların rolleri ve âilede beraberlikleri, siyasal teoriye pek çok katkıda bulunanların doğrudan bir ilgisidir ve diğerlerinin düşüncesinde de ima edilmiştir. Filozofların çoğunun toplumlarında erkekler, fakirleri denetleyen zenginler ve köleleri yöneten efendiler olarak etkili biçimde siyasal sürece egemen oldular. Büyük filozoflar bile, toplumlarının en temel kabullerini sorgulamalarına rağmen, diğerlerini olduğu gibi kabul ettiler. Bu yazarların çoğu erkekti ve onların tanımladığı, ya onların açık konumlarını yansıtan ya da erkeklerin kadınlara egemen olmasının uygun olduğunu ima eden cinsler arasındaki ilişki, çoğunlukla hiyerarşikti. Pek çok Antik Çağ ve Orta Çağ yazarı için, özellikle kadınsılık düşüncesi, kadınlara ikincil bir siyasal rol veren ve onları erkeksi ihtiyaçları gidermek için yaratılmış nesneler olarak gören bir ilke olarak kullanılır. Çok sayıda modern için kadınsılık ilkesi, sembolik olarak Antik felsefenin daha yumuşak bir yetki alanını temsil eden, pratikte de kadınları siyasetten dışlayan bir temel olarak olumsuz bir ilkedir. Müdrik bir yazarın ileri sürdüğü gibi, erkeksi egemenlik, birkaç yolla gösterilebilir.23 Kadınsı sayılan doğasından dolayı, kadının erkeğe tâbi olduğu durumda erkeksi egemenlik aşikâr olabilir. Bu durumda kadınlara, toplumda, önemli, fakat onun özel ve farklı doğasına uygun olduğuna hükmedilen bir rol verilir. Kadınların, zayıf, uysal, duygusal ve ev işleri ve yeniden üretici faaliyetlerle uyumlu görevler için doğdukları kabul edilir. Diğer yandan erkekler, doğal olarak rasyonel, dayanıklı ve daha büyük toplum ve hükümetteki görevler için en uygun varlıklardır. Onlar, karar verici, politikacı ve savaşçı olarak doğmuşlardır. Kadının statüsü ikincildir, fakat onların böyle bir konum işgâl etmeleri doğaldır, bu nedenle hiçbir şekilde bu, zâlimce ya da despotik görülmemelidir. Aslında onların böyle bir konumda bulunmaları, hem onların kendileri hem de toplum için faydalıdır. Tarih boyunca bu görüşün önemli istisnaları ve bu görüşe meydan okumalar var olmasına rağmen erkeklerin kadınlara açık üstünlüğü, Aristoteles’ten itibaren ileri sürülmüştür. Cinsiyet üstünlüğü taraftarlığı, aynı zamanda, belki de doğrudan doğruya cinsiyet konularından bahsetmeyi amaçlamayan fakat yine de erkekler ve kadınlar için


◆

37

farklı siyasal mevkiler bulan filozofların sözlerinden de çıkarılabilir. Örneğin Hobbes, emniyet ve evlilikle ilgili görüşlerinin, ne cinsiyet önyargısına sâhip olduğunu ne de bunu amaçladığını kabul ederdi. Hatta o, kendisinin cinsiyet konularından bahsetmeye ihtiyaç duymadığını bile kabul edebilirdi, çünkü cinsiyet, onun temel ilgi alanlarıyla ilişkisiz görünmekteydi. Fakat Hobbes, hem onun hem de bizim zamanımız için cinsiyetle bağlantılı siyasal öneme sâhip görüşler ürettiği için, bu önem ve onun sonuçları, onun siyasal felsefesinin her bir temel yönü kadar tartışılmayı hak eder. İlâve olarak, cinsel tahakküm için zımnî destek, açıkça tam tersini savunur görünen yazarlar arasında bile bulunabilir. Bu nedenle, Platon’la başlayan bir grup siyaset filozofu, cinsiyet eşitliğini önerirler; ama onların önerileri yakından incelenirse, onların çoğunun bu tür eşitliği sadece erkeklikle özdeşleşen nitelikler sergileyen kadınlar için ima ettiği açığa çıkar. Erkeklerle eşit statüden hoşlanan bu kadınlardan, kadınsı davranışla özdeşleşen her türlü eğilimleri, kabalık ve kendini feda etme gibi erkeklere özgü karakterler lehine ikinci dereceye koymaları beklenir. Cinsiyet eşitliği ve roller üzerine yapılan bugünkü tartışmaların bizi haberdar ettiği üzere bazı insanlar, erkek egemenliğini destekleyen fikirlerin apaçık bir hakikati temsil ettiğine inanırlar, diğerleri ise şiddetle buna karşı çıkarlar. Fakat, karşı çıkanlar için bile, bu tür filozofları, özellikle Batı entelektüel geleneğini tanımlamada önemli olanları okumada hâlâ fayda vardır. Bir kimse, önyargılıl ve modası geçmiş diyerek bazı fikirleri reddetse bile, bu fikirlerin neler olduğunu bilmek önemlidir, çünkü onlar, bugünkü feminist düşünce için hayatî önemde olan pek çok konuyu şekillendirmede (negatif örnek yoluyla olsa da) çok önemlidir. 2. Siyasal Düşüncede Âilenin Rolü

Batı siyasal düşüncesindeki diğer bir ikicilik (dualizm) ise, kamusal ve özeldir. Bu kavramlar, çok sayıda anlam ve imalara sâhiptir, ama bizim amaçlarımız açısından, kamusal alan siyasal toplum anlamını taşırken, özel alan, âile ve akrabalık ilişkileri demektir.24, 25 Asıl sorun, kamusal ile özelin bir diğeriyle nasıl karşılıklı ilişki içine girdiği ve bir diğerini nasıl güçlendirdiğidir, özellikle, âile yapısının, siyasal toplumun nasıl örgütlenmesi gerektiğiyle ilgili nasıl bir örnek sağladığıdır. Örneğin, bazı siyasal düşünürler, bir âilenin başı bir erkekse, o hâlde, hükümetin başının da bir kişi olması gerektiğini ileri sürerek siyasal bir monarşiyi meşrulaştırırlar. Bütün Batı siyasal düşüncesi boyunca, âile kavramı, siyaset felsefesi açısından hayatî öneme sâhip olmuştur.26 Bazı zamanlar, âile, ilk siyasal toplum ve siyasetin temeli olarak, diğer zamanlarda ise, siyasal alanın karşısında yer alan bir ev içi hayatın bir alanı olarak tanımlanmıştır. Okurken, âilenin doğal görülüp görülmediği, erkeklerin ve kadınların siyasette sâhip oldukları rollerin ne olduğu kadar, âilenin nasıl tanımlandığına ve siyasal amaçlara hizmet etmesi için âileye nasıl başvurulduğuna da dikkat edin. Âilenin her bir siyasal felsefe açısından ne kadar önemli olduğunu, erkeklerle kadınla-

38

◆


rın âiledeki rolleri örneğinin ne kadar ikna edici olduğunu ve bu rollerin hangi yollarla bizim siyasal otoriteyi belirleme şeklimize bir örnek olduğunu kendi kendinize sorun.

G. Siyaset Felsefesinin Zaman İçindeki Gelişimi Siyaset felsefesi, inançları ve değerleri sunar ve yargılar; onların bir kısmını kabul etmek, diğerlerini de reddetmek için gerekçeler sunar. Çoğu toplumda, hâkim olan inançlar, çoğunlukla, uzun bir süre, meydan okumaya uğramadan mevcudiyetini devam ettirir. Her ne kadar, gerçekliğin her resmî versiyonunun amacı toplumun istikrarını sağlamaksa da, bu, genellikle, sosyal grubun (örneğin, klan, kabile ya da köyün) toplumsal yaşama biçiminin, herhangi bir haklılaştırmaya ihtiyaç olmaksızın “doğru” varsayıldığı geleneksel kültürler için doğrudur. Onlar, kısmen sorgulamadan muaftır, çünkü, bu fikirler, papazlar veya cadı avcıları gibi onaylanmış muhafızlar tarafından korunur. Bir meşrulaştırma ihtiyacı, genellikle, bazı krizler veya başka olaylar, daha önce olağan sayılan inançlarla ilgili soruları kışkırtığında ortaya çıkar. Eğer bu sorgulama, eski değerlerle, kabul edilmiş geleneklerle çatışan yeni değerlere sebebiyet verirse, siyasal bir kriz meydana gelir. Toplumlar, böyle krizlerle defalarca –özellikle değişime mâruz kaldıklarında– karşı karşıya gelmiştir. Bir örnek, zenginlerle fakirler arasındaki kopukluk arttığı zamanki sosyo-ekonomik değişimdir. Veya bu kriz, bir siyasal bütünün (entity), bir imparatorluğu kazandığı ya da kaybettiği zaman olduğu gibi, askerî olabilir. Nâdir durumlarda, tek bir olay, Sokrates’in yargılanmasının ve ölüme mahkûm edilmesinin Platon’u çağının Atina demokrasisinin tüm ahlâkî düzenini özellikle adâlet anlayışını sorgulamaya itmesi gibi, bir filozofun tüm toplumu reddetmesini tetikler. Benzer şekilde Sigmund Freud vakasında Nazilerin 1930’larda iktidara gelmesi, onu, medeniyet ve kültürün insanın varoluşunu tehdit ettiğini ileri sürmeye sevk etmiştir. Tekrarlanan krizler, bakış açısında neredeyse tümden bir değişikliğe bile yol açabilir. Eski inançlarla çatışan yeni inançlar ortaya çıktıkça filozoflar, onları uzlaştırmaya çalışırlar. Eğer bu mümkün değilse, bir seçenek, modası geçmiş ve faydasız oldukları gerekçesiyle eski inançları reddetmek ve içtenlikle yeni inançları kucaklamaktır. Bu, örneğin, Platon’un Atina demokrasisine, modernlerin de Orta Çağ anlayışına yaptığı şeydir. Bununla birlikte, diğer bir yaklaşım, aziz tutulan bir hayat tarzını çok tehdit edici oldukları gerekçesiyle yeni değerleri reddeder. Eski inançlar ve onlara dayanan hükümet, meydan okunmaması veya yakından incelenmemesi gereken kutsal inekler hâline gelir. Bu, Atinalıların Sokrates’in sorgulamalarına verdiği cevaptı. Üçüncü bir yaklaşım, eski inançlarla yenileri, felsefî olarak bir diğeriyle uyumlu olacak şekilde uzlaştırmaya çalışır. Bu, kısmen, Aristoteles’in Platon’un fikirlerini Locke’un da Hobbes’un fikirlerini cevaplama şeklidir. Böylece farklı yaklaşımları seçici olarak uzlaştırmak suretiyle bir kimse, zorunlu olarak onların her fikrini kabul etmeksizin, filozofların geliştirdiği bazı değerlerle aynı fikirde olabilir.


◆

39

H. İnançlar Arasındaki Çatışmayı Uzlaştırma Teknikleri Felsefî çatışmaları uzlaştırma çabaları, değerlerle inançların anlamının altını oyan şeyi aydınlatmayı, ortaya çıkarmayı ve onların nasıl ve nerede çatıştıklarını belirlemeyi araştırır. Birinci olarak, siyaset filozoflarının en azından iki farklı seviyede yazabileceklerini not edin: felsefî ve kurumsal düzey. Bunlar, birbirine karıştırılmamalıdır. Felsefî düzeyde, yazarlar, insan doğası; hükümetin amacı; toplumun, dinin ve âilenin rolü; iktidar, adâlet ve özgürlük gibi değerler hakkındaki soyut fikirlerle meşgul olurlar. Bu fikirler, toplumun genel bir tanımı açısından önemlidir ve onlar, bir filozofun yaptığı kurumsal tavsiyeleri etkilerler. Fakat, kurumsal düzeyde, siyaset filozofları, siyasal süreç (örneğin siyasal liderlerin kim tarafından ve nasıl seçileceği ve hangi yolla meşru kararların alınması gerektiği), coğrafî kaygılar (bir yönetim biçiminin optimum büyüklüğü ve nüfusu), ülkenin toprak parçaları arasındaki ilişkiler (üniter, federal) ve belirli bireysel haklar gibi daha somut konuları tartışırlar. Diğerleri çok sayıda alternatif sunarken (Aristoteles’in hükümet biçimlerinin çeşitliliğini detaylandırması gibi), bazı yazarlar, daha sınırlı bir belirli kurumlar dizisi önerdiler (örneğin, Platon, Devlet’te). 1. Tanımlayıcı ve Kural Koyucu Beyanlar

Felsefî düzeyde biz, siyasal dünya hakkındaki tanımlayıcı ve kural koyucu beyanlar arasında ayrım yapmak zorundayız. Genel konuşmada kural koyucu beyanlar bize “olması gereken”i söylediği hâlde, tanımlayıcı beyanlar, bize “olan” şeyi söylerler. Yine de, bazen, her ikisinin de cümle yapısı aynı olabileceği için, bu iki beyan arasında ayrım yapmak kolay değildir.27 Örneğin, “Bütün insanlar eşit yaratılmışlardır” beyanını ele alın. Dilbilgisi açısından bu cümle, “Bu odadaki bütün insanlar, onaltı yaşından büyüktür” tanımlayıcı beyanına benzer. Ama, birinci cümleye tanımlayıcı bir beyan olarak muamele etmek, büyük bir kafa karışıklığına ve zaman israfına yol açabilir (açmıştır da). Siyaset filozoflarının yazılarına yöneltilen popüler bir eleştiri, onların, bizim özel sonuçlar çıkaramayacağımız veya neredeyse hiçbir anlam çıkaramayacağımız çok sayıda muğlâk, subjektif beyanlarda bulunmalarıdır. Böyle bir eleştiri, bu tür beyanlara “Bütün insanlar eşit yaratılmıştır” kadar tanımlayıcı muamelesi yapanlar tarafından daha keskin biçimde seslendirilir. Onlar, bizim, eşit’in tam bir tanımı olmadan gerçekte bir ifadenin doğru olup olmadığını nasıl keşfedeceğimizi veya ölçeceğimizi sorarak, kızar ve hüsrana uğrarlar. Böyle bir görüş, doğrulamanın, eşit’in zekâ, zenginlik, meslek, cinsiyet, ırk, din, bazı diğer kriterler veya kriterler bileşimine gönderme yapıp yapmadığını belirlemeye bağlı olabileceğini varsayar; ve bu da bir gözlemcinin bilimsel olarak o beyanı tasdik etmesini veya reddetmesini mümkün kılacaktır. Fakat, siyaset filozoflarının yazılarına uygulandığında bu varsayım, konu dışıdır, çünkü, onların yazıları şunu açıkça göstermektedir ki, onlar “insanlar…” dediklerinde insan doğası hakkındaki

40

◆


bir şeyi öne sürüyorlar. Bu nedenle, insan doğası hakkındaki diğer felsefî beyanlar gibi “Bütün insanlar eşit yaratılmıştır” ifadesi, tanımlayıcı bir beyan değildir. Bu ifadeye, bilimsel bir önerme gibi muamele edilemez ve daha sonra, eşit tanımı yapılarak ve sonra da insanları gözlemleyerek veya verileri toplayarak doğru ya da yanlış olduğu “ispatlanamaz”. Bu ifade, daha ziyâde, kural koyucudur.28 O, bir değer beyanı veya bizim asıl amacımızın ne olması gerektiği, nasıl muamele görmemiz gerektiği ve bu amaca ulaşmamızın mümkün olması için toplumun nasıl örgütlenmesi gerektiği gibi felsefî sorulara cevap veren ahlâkî tavsiyedir. Diğer bir ifadeyle, bu beyan, ahlâkî bir kural olarak şu şekilde tercüme edilmesi gereken bir çeşit kısaltılmış ifadedir: Hayattaki amaçlarına ulaşmalarının mümkün olması için bütün insanlara, sanki eşitlermiş gibi muamele edilmelidir. Veya alternatif olarak, hemcinslerinizin hakikî amaçlarına ulaşmalarına yardım etmek için, görünür farklılıklara rağmen onlara eşitlermiş gibi muamele edin ve siyasal ve diğer (örneğin, sosyal, ekonomik) ilgili kurumları, bu temele dayalı olarak organize edin.29 Felsefî beyanların kural koyma amacını anlamak, bizim, her bir yazarın okuyuculardan, gerçekliği özel bir şekilde görmelerini veya anlamalarını ve bu görüş çerçevesinde hareket etmelerini istediğini –fakat duyularımızın veya bilimin gerçekliklerini inkâr etmeksizin– fark etmemize yol açar. 2. Kavram Berraklaştırma

Felsefî çalışmalarda bir sonraki adım, kavram berraklaştırma yoluyla onların altında yatan anlamı açığa çıkarmaktır. Bu uygulama, mümkün olduğu kadar objektif ve önyargısız kalınarak, mevzuları her zaman filozofun zihniyle görmeye çalışarak yapılmalıdır. Kavram berraklaştırma, bizim, adâlet ve eşitlik gibi fikirlere kendi soyut ve genel formları içinde bakmamızı geretirir. “Bütün insanlar eşit yaratılmıştır” sözü, gördüğümüz üzere, ahlâkî bir kural koymadır, fakat bunu tavsiye edene bağlı olarak, bu beyan, muğlâk bir tür fırsat eşitliğine, siyasal eşitliğe (bir kişi, bir oy) veya (diğer şeylerin yanında) bir tür sosyal ve ekonomik eşitliğe bile uygulanabilir. Kavram berraklaştırma, tavsiyeyi, insanlara daha iyi hissettiren ama daha az şey söyleyen saf retorik alanından çıkarır. Kavram berraklaştırma ihtiyacını gösteren başka bir örnek, demokrasi terimidir. Demokrasinin anlamını kabul eden bir kimse, genellikle, yöneticilerin halkoyuyla seçildiği bir durumun içindedir. Fakat yöneticilerin halkoyuyla seçilmediği, bizim diktatörlük dediğimiz bir sistemi tavsiye eden ve önerdiği hükümet biçiminin “halk demokrasisi” olduğunu iddia eden bir filozofu nasıl anlarız. Biz, onun ne kastettiğini, onun tavsiyesinin gerçekten demokratik olup olmadığını ve demokrasinin ne anlama geldiğini soruşturmak zorundayız. Filozoflar çağdaşlarını etkilemek için yazdıklarından, kavram berraklaştırma, aynı zamanda, fikirlere tarihsel bağlamlarıyla veya onların yazıldığı zamanlarla ilişkilendirerek bakmayı da gerektirir. Bağlam, ekonomi, siyaset, toplum ve onların zamanındaki kurumlar kadar filozofların hayatlarını da ihtiva eder. Örneğin, eğer


◆

41

Platon kişisel olarak Sokrates’i hiç tanımasaydı, muhtemelen yine derin bir siyaset felsefesi çalışması yazmış olacak ama bu Devlet’ten oldukça farklı bir çalışma olmuş olacaktı. Bununla birlikte, filozofları kendi zamanları bağlamında anlamak, onların fikirlerinin bizim zamanımızla ilişkisiz olduğu anlamına gelmez; bu, biyografik motivasyonla felsefî tavsiyeyi birbirine karıştırmaktır. Öyleyse, her ne kadar biz Platon’un adâlete büyük ilgisinin izlerini Sokrates’in kaderine kadar geri götürüp bu suretle adâletin kaynağını tam olarak anlayabilirsek de, bu, Platon’un adâletle ne kastettiğinden farklı bir konudur. Platon ve ardından gelenler, çağdaşlarını etkilemek için kendi kişisel tecrübeleri hakkında yazdılar ama daha büyük sorunları çözdüler ve onların yaptıkları tavsiyeler, ebedîdir ve evrensel değerdedir. Biri diğerini imkânsız hâle getirmez.

I. Sonuç Her zamanki basiretiyle, Amerikalı yazar Henry David Thoreau, siyaset felsefesinin en temel birkaç konusunu şöyle teşhis eder: Adâletsiz kanunlar vardır: onlara itaat etmekten mutlu mu olacağız yoksa onları değiştirmek için çaba mı göstereceğiz ve biz başarılı oluncaya kadar onlara itaat mi edeceğiz yoksa onları bir defada ihlâl mi edeceğiz?... Hükümet neden her zaman İsa Mesih’i çarmıha gerer, Kopernik ve Luther’i aforoz eder ve Washington’la Franklin’i âsi ilân eder?30

Siyaset filozofları, güncel insan problemleri veya hükümetle ilişkili gördükleri çatışmalar hakkındaki sorulara cevap verirler. Batı siyaset felsefesinin uzun geleneği, onların, bu felsefî problemleri test etmelerinden ve eski, yerleşik teorilere tepki gösterme ve hatta ortadan kaldırma ihtiyaçlarından doğar. Siyaset filozofları, yeni teoriler yaratarak, insanların siyasal davranışlarına öncülük edecek bir dizi yeni tavsiyeler, mümkün olduğu kadar açık ve tutarlı inançlara dayalı reçeteler sunarlar. Miras aldıkları dille konuşan onlar, bizim siyasal hayatı organize etmek için kullandığımız kelime dağarcığını icat ederek ve savundukları değerleri takip etmemizi tavsiye ederek, bu dili geliştirir ve genişletirler. Böylece, Batı siyaset felsefesi geleneği, insanları daha iyi bir topluma götürmek için siyasal dünya hakkında devam edegelen insan düşüncesini değiştirme çabasını temsil eder. Bu kitapta tartışılan filozoflar, evrensel bir dinleyici topluluğu için geniş konularla ilgili genelleme yapmak için, kendi toplumlarında karşılaştıkları özel veya dar problemlerin ötesine geçerler. Hem kendi toplumlarına hem de bizim toplumumuza meydan okuyarak, zamanı aşarlar. Mesajın içeriği ne olursa olsun, her biri, kapsamlı bir görüş, değişen bir dünyadaki problemlerle meşgul olan yeni bir bakış açısı temin eder. Her bir filozof, bir kalemi olan, çoğumuzun bir araya getirebileceğinden daha büyük bir güçle, açıklıkla, bilgelikle ve kapsayıcılıkla konuşan gerçek bir devrimci sayılabilir. Böyle yaparak, onlar, bizimle sohbet ettikleri gibi sık sık birbirleriyle “sohbet” ederler.

42

◆


Bazen yeni başlayanların anlaması zor olmasına rağmen, filozofların yazdıklarındaki soyutluk düzeyi, böyle sohbetleri yükseltmek için önemlidir; bu soyutluk düzeyi olmazsa filozoflar, sadece dar problemlerin ve çözümlerin kendi çağdaşları için zaman-bağımlı popülerleştiricileri olarak kalırlar. Bu, en kesin biçimde, onların olmadıkları şeydir. Filozofların, esas olarak zamanlarının problemleriyle yüzleşmek için geliştirdiği fikirler, onların hiç öngörmemiş oldukları şartlara ancak belirli sınırlar içinde uygulanabilir. Örneğin, 19. Yüzyıl yazarı Karl Marx’ın fikirleri, çok sayıda farklı 20. Yüzyıl durumlarına ve toplumlarına uyarlanmıştır. Eski Sovyetler Birliği tarafından kurulan ve Marx’ın fikirlerine dayalı birçok rejimin çökmüş olmasına rağmen, Marx’ın yazılarının bizim dünyamızla hâlâ ilişkili olduğuna inananlar vardır. Aynı şey, büyük siyaset filozoflarının her biri için söylenebilir. Siyaset felsefesi, çatışan inançların etkileşimi yoluyla geliştiği için, yazım üslûbu, çoğunlukla tartışma içerir (argumentative). Biz, örneğin, Rousseau’nun Locke’la sohbet ettiğini ama ona karşı çıktığını veya modernlerin eskileri reddettiğini görebiliriz. Yine de, böyle bir karşı çıkış, okuyucunun tek mümkün bakış açısı değildir. Başka bir bakış açısı, (kendi üslûbuyla insan doğası hakkındaki başka bir yorum sunan) eski Hindistanlılardaki kör adamlar ve fil hikâyesinde bulunabilir. Hikâyenin pek çok versiyonu vardır ama bir tanesinde, zengin bir ağa, çok sayıda kör adamı toplar ve onlardan sadece dokunma duyularını kullanarak bir fili tarif etmelerini ister. Bir adam filin hortumuna dokunur ve filin bir yılana benzediğini söyler. Başka biri, kuyruğuna dokunur ve hayvanı halat olarak tarif eder. Üçüncü biri, kenarına dokunur ve filin bir duvara benzediğini iddia eder. Elbette bir fil bunların her biridir ve daha fazlasıdır. Bu nedenle biz, her bir filozofu, insanın ilerlemesi adı verilen bizim karmaşık anlayışımıza değerli bir yeni bakış açısı ekleyen biri olarak görebiliriz.31 İnsanın ilerlemesi kategorisi, çok sayıda alt kategorilere sâhiptir. Bunlardan biri siyasal ilerlemedir. İlerlemenin, çoğunluğun, azınlığın keyfî, irrasyonel, despotik kontrolünden zade olmasına kadar vuku bulacağı söylenebilir. Batı siyaset felsefesi vakasında bu değişim, insanların, daha güçlü olanın siyasal (ve ekonomik) iktidarını sınırlama ve hatta bu elitleri değiştirme yolunda olanları motive eden fikirlere dayanarak hareket etmeleriyle meydana gelir. Bu ise, daha çok sayıda insanın yaratıcı potansiyelini daha büyük bireysel ve toplumsal mutluluğu yükseltecek şekilde açığa çıkarır. Siyasal ilerlemenin başka bir yönü, demokratik hükümetlerin yükselişiyle birlikte ortaya çıkmıştır. Platon’dan beri filozoflar, az sayıdaki bireylerin özgürlüğünü ve çoğunluk görüşünden ayrılan ama daha sonra bu farklılığın barışçıl ifade edilmesini doğrudan doğruya baskı altına almaya çalışan kuvvete aç ayaktakımı tarafından tehdit edilen veya hükümetin böyle davrandığı azınlık gruplarının haklarını koruma ihtiyacını kabul etmişleridir.32 Siyasal ilerleme, her zaman mecburî bir doğrultuda ilerlemez, bilakis, düzensiz, belirgin olmayan bazen de tersyüz edilebilir bir yolda ilerler. Bu açıdan 20. Yüzyıl, her şeyi göz önünde tutarsak, ilerlemeden çok doğru yoldan sapmayı yansıtır


◆

43

görünebilir.33 Bugün öyle görünüyor ki, siyasal iktidar, çoğu zaman insanların çoğunu, bir kısmı bütün insan cinsini yok etmekle tehdit eden yıkıcı güçlere mâruz bırakan muktedir azınlığın lehine çalışmaktadır. Geçmişte, yeni siyaset filozofları, insanlık yokolmadan önce insanî ilerlemeyi yeniden ileriye yöneltmeye yardım etmek için ortaya çıkmıştır. Bu yeniden olacak mıdır? Neyin yeni olduğunu ve eğer ortaya çıkarsa ne zaman olacağını fark etmek için, ilk olarak, eski olan şeyden haberdar olmak gerekir. Bunu takip eden şey, size eski olanı tanıtmak için tasarlanır ve böylece nereye kadar geldiğmizi sizin görmenize yardım eder ve sizi yeni olanlara hazırlar. Her bir filozof hakkında okurken, bir birey olarak hangi fikirlerin size en iyi yankıyı verdiğini ve sizin siyasal felsefenizin temelini oluşturmak için onlarla nasıl ilişki içine girebileceğinizi hesaba katın. Sorun: bu felsefe geçmişteki düşünürlerin görüşlerini hangi şekilde kullanıyor ve geliştiriyor? Bugün karşılaştığımız büyük problemlerin hangilerini bu felsefe dile getiriyor (ya da getirmiyor)?

Notlar 1 Özgürlük Evi (Freedom House) veya Uluslararası Af Örgütü gibi bağımsız grupların en son yıllık raporlarına bakınız. 2 Platon, The Republic of Plato, İng. çev. F.M. Cornford (London: Oxford University Press, 1972), 475b. 3 Aristoteles, Metaphysics, ed. J. Warrington (London: J.M. Dent, 1956), A. c. 2, 982 b 17. 4 Bkz. Elman Service, The Origins of the State and Civilization (London: Methuen, 1975); ve Nicholas Postgate, İlk İmparatorluklar (Oxford: Elsevier, 1977). 5 W. K. C. Guthrie, Socrates (New York: Cambridge University Press, 1971), ayrıca bkz., Alfred Taylor, Sokrates: İnsan ve Düşüncesi (Garden City, New York: Doubleday, 1953). Ruhun felsefî kavramı, eski Mısır’da geliştirildi. 6 Bununla ilgili sorular şunlardır: İnsanlar neden topluma girerler? Otoriteyi meşru yapan nedir? Hükümet nasıl örgütlenmelidir? Ve biz, kamu politikasının veya yasaların, eylemlerin ve hükümet kararlarının kaynağı olan kamu çıkarını nasıl tanımlayabilir veya keşfedebiliriz? 7 Siyaset felsefesi, siyaset biliminin daha büyük alanının bir alt dalıdır. Karşılaştırmalı siyaset veya uluslararası ilişkiler gibi diğer alt dallar, güncel hükümetlerin yaptıklarını incelerler ve siyaset felsefesinin bakış açısını kullanarak, hükümetlerin yaptıklarının iyi mi kötü mü (veya bu ikisinin arasında bir yerlerde mi) olduğunu ve kötü hükümetleri (veya onun çeşitli yönlerini) nasıl ıslah edebileceğimizi ve iyi yanlarını nasıl sürdürebileceğimizi belirlerler. 8 Bu konunun çeşitli yönlerine dikkate değer bir derinlikte daha ileri bir seviyede ele alan bir çalışma için bkz. The Ancients and the Moderns: Rethinking Modernity (New Haven, Conn.: Yale University Press, 1989).

44

◆


9 Republic, 505a, 506b. 10 St. Agustine, City of God (New York: Penguin, 1972), 429. 11 Francis Bacon, Novum Organum, Aphorism III. 12 Friedrich Nietzsche, Geneology of Morals (New York: Vintage, 1967), 155. 13 Erken bilim hakkında bkz., Patricia Philips Prehistory of Europe (Bloomington: University of Indiana Press, 1980); ve George Santon Ancient Science and Modern Civilization (Lincoln: University of Nebraska Press, 1964). 14 Modern bilimin gelişimiyle 17. ve 18. Yüzyıllar’daki sosyal reform hareketleri arasındaki karşılıklı etkileşimin mükemmel bir incelemesi için bkz. Geoffrey V. Sutton, Science for Polite Society: Gender, Culture and the Demonstration of Enlightenment (Boulder, Colo.: Westview, 1995). 15 18. Bölüm, Marx ve Engels’in “materyalist” metodolojilerinin, idealizm davasına nasıl hizmet ettiğini gösterir. 16 Jeffrey C. Isaac, “On Rebellion and Revolution”, Dissent (Summer 1989): 383. 17 John Stuart Mill, On Liberty, içinde Utilitarianism, Liberty and Representative Government (London: J. M. Dent, 1910), Bölüm II. 18 Bazı yazarlara göre kolektivite devlete veya onun hükümetine gönderme yapar. Devlet, içinde örgütlü bir hükümetin yerleştiği tanımlanabilir coğrafî bir toprak parçasında tam bağımsızlığa sâhip olan siyasal bir topluluktur. Diğer yazarlar, kolektiviteyi, topluluğun sınıfsal, ekonomik, kültürel, dinî ve eğitimsel yönlerini ihtiva eden ve meşru otorite kaynakları olarak devleti ve hükümeti ya kapsaması ya da dışlaması mümkün olan bir toplulukla özdeşleştirirler. Devletin daha eksiksiz bir tartışması için bkz. A. P. D’Entréves, The Notion of the State (Oxford: Clarendon, 1967). 19 Bkz., örneğin Cyril E. Robinson, Hellas: A Short History of Ancient Greece (Boston: Beacon, 1955); Martin Buber, I and Thou, gözden geçirilmiş basım (New York: Scriber’s, 1984). Varoluşçuluk için bkz. Jean Paul Sartre, Being and Nothingness (New York: Philosophical Library, 1943); veya yeni başlayan öğrenciler için daha kabul edilebilir olan Sartre’ın bazı çalışmalarından bir seçki derlemesi için bkz. Existentialism and Human Emotions (New York: Wisdom Library, 1957). 20 Aristotle, The Politics of Aristotle, İng. çev. E. Barker (New York: Oxford, 1952), I, 1260a. 21 Efesoslulara, 5:22-24. 22 Friedrich Nietzsche, Thus Spoke Zarathustra, İng. çev. W. Kaufmann (New York: Viking, 1966), 67. 23 Diana H. Coole, Women in Political Theory (Boulder, Colo: Lynne Rienner, 1988). 24 Jean Bethke Elshtain, Public Man, Private Woman (Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1981). 25 Caroline Pateman, The Sexual Contract (Palo Alto, Calif.: Stanford University Press, 1988). 26 Ek olarak, Thomas A. Spragens, bazı talimatlar içeren “gerçeğin en basit ifadesinin bile” bir kısım talimatlar içerdiğini ve fikirlerimizi şekillendirmek suretiyle siyaset filozoflarının “bizim siyasal faaliyetlerimizi” de şekillendireceğini bize hatırlatır.


◆

45

27 Bu ifade için biçimsel terim, normatiftir. Normatif bir beyan, test edilebilen ve doğrulanabilen empirik bir beyanın aksine, subjektif bir değer yargısını ifade eder. 28 Görünür her türlü benzerliklerine rağmen, insanların, sanki eşit değillermiş gibi muamele görmesi ve siyasal sistemin de buna göre organize edilmesi gerektiğine dair muhalif görüş, Platon’la başlayan çok sayıda yazar tarafından benimsenmiştir. 29 Henry David Thoreau, “Civil Disobedience”, Walden and Civil Disobedience içinde, ed. O. Thomas (New York: Norton, 1966), 231. Editör, bir notta, Kopernik’in gerçekten aforoz edilmediğini ama onun Güneş Sistemi hakkındaki yazılarının Roma Katolik Kilisesi tarafından yasaklandığına işaret eder. 30 Siyaset felsefesinin çağlar boyuncaki gelişimini ilerlemeci olarak tanımlamak, siyaset biliminin Antik dönemden, Orta Çağ ve modern yazarlara kadarki evrimine dayalı olan kişisel bir bakışın ifadesidir. Bu, yeni olanın zorunlu olarak daha iyi olduğunu kabul etmeyen bazı post-modern yazarlar tarafından reddedilen bir görüştür. 31 17. Bölümde bkz, John Stuart Mill’in bu iki yönlü ikilemi incelemesini tartışırız. Bireysel özgürlüğü, siyasal açıdan güçlü olan bireylere ve hükümetle ilgili ve toplumsal kolektivitelere karşı koruma ihtiyacını kabul eden Mill, hem hümkümetin uyguladığı tiranlığa hem de kendisinin “çoğunluğun tiranlığı” adını verdiği şeye karşı çıkar. Mill’in selefleri, bireyle kolektivite arasındaki ilişkiyi tartıştıklarında siyasal ilerlemeye yönelik bu iki yönlü tehdide karşı zımnî olarak ağırlık verirler. 32 Örneğin, İkinci Dünya Savaşı’ndaki kitlesel öldürmelerin ve o zamandan beri dünyanın her tarafındaki siyasal şiddet kadar Nazizmin ve Sovyetler Birliği’nin yükselişinin, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 11 Eylül 2001’den, Bosna, Ruanda, Doğu Timor, Sudan ve bunun gibi çok sayıda diğer sorunlu bölgelerdeki katliamlara kadar sıralandığını unutmayın. Diğer yandan, Nazizmin, Sovyetler Birliği’nin ve Güney Afrika’daki ayrımcılık (apartheid) politikasının çöküşünü kaydedin. Robert A. Dahl’ın 20. Yüzyıl’ın sonundaki demokrasinin statüsünü On Democracy’de (New Haven, Conn.: Yale University Press, 1988), 145, özetlediği gibi: 20. Yüzyıl, sıklıkla bir demokratik başarısızlık çağıydı. Yetmişten fazla vesileyle demokrasi çöktü ve otoriter bir rejime yol açtı. Yine ona göre, bu yüzyılı, insanlık tarihinde demokrasinin en fazla gelişip serpildiği bir zaman dilimi hâline getirdiği olağanüstü demokratik bir başarı çağıydı da.

Ek Okumalar (* alternatif yorumu gösterir) Dahl, Robert A. On Democracy. New Haven, Conn.: Yale University Press, 1988. D’Entréves, A. P. The Notion of State. Oxford: Clarendon, 1967. Rosen, Stanley. The Ancients and Moderns: Rethinking Modernity. New Haven, Conn.: Yale University Press, 1989. Strauss, Leo. Natural Right and History. Chicago: University of Chicago Press, 1953.

Aşağıdaki çalışmalar sadece burada listelenmiştir ancak çok sayıda bölümle ilişkilidir. Coole, Diana H. Women in Political Theory. Boulder, Colo.: Lynne Rienner, 1988, 1993.

46

◆


Elshtain Jean Bethke. Public Man, Private Woman. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1981, 1991. Okin, Susan Moller. Women in Western Political Thought. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1979, 1992. Pateman, Carole. The Sexual Contract. Palo Alto, Calif.: Stanford University Press, 1988. Saxonhouse, Arlene W. Women in History of Political Thought: Ancient Greece to Machiavelli. New York: Praeger, 1985. Spelman, Elizabeth V. Inessential Women: Problems of Exclusion in Feminist Thought. Boston: Beacon, 1988, 1990. Wolin, Sheldon S. Politics and Vision: Continuity and Innovation in Western Political Thought. Boston: Little, Brown, 1960.

Filozoflar ve Fikirleri İnternette Bu bölümdeki materyallerle ilişkili linker için, alanındaki uzmanlar tarafından felsefî olarak sürekli güncellenen, online bir ansiklopedi içeren; http://politicalscience.wadsworth.com/tannenbaum2 linkini ziyaret ediniz.

İndeks

A Âdem 121, 122, 124, 125, 126, 130 Adorno, Theodore Otoriter Kişilik 375 âile üstüne Aquinas 148 üstüne Aristoteles 144 üstüne Augustine 129, 131 üstüne Cicero 111, 112 üstüne Hegel 346 üstüne Hobbes 233 üstüne Locke 251, 252, 295, 298 üstüne Marx 254-256 üstüne Mill 331-333 üstüne Plato 74,76 üstüne Wollstonecraft 294, 295, 306 Alexander VI, Pope 168 Amerikan Devrimi 310, 343 anarşi 77, 186, 357 Anglikan Kilisesi 322 Anthony, Susan B. 299 Aquinas, Thomas, St. 141, 144-163, 171, 187, 207, 280 Aristofanes 31, 51, 57, 59, 61, 107 Lysistrata 31, 51, 57-62 Ecclesiazusae (The Assemblywoman,

Kadınlar Meclisi) 61 Aristoteles 28, 31, 85-97, 105, 155, 208, 209, 227, 234, 390, 392 Metafizik 50, 100, 156, 214, 215, 313, 314 Nikomakhos’a Etik 98, 100, 156 Astell, Mary Kadınlara Ciddî Bir Teklif 291 ataerkillik 256, 355 Augustinus, St. 119, 122-132, 137-140 Tanrı Devleti 123-130, 137-139 İtiraflar 122, 130 Aurelius, Marcus 104, 113

B Bağımsızlık Beyannamesi 299 Bacon, Francis 32, 191, 208, 211,213, 215, 216, 222, 223, 288, 305, 314, 381 Batlamyus 207, 209 Bentham, Jeremy 33, 322, 324 Bernstein, Eduard 359, 363 bilim 17, 32, 223, 252, 265, 305, 346, 373, 376, 382 Bodin, Jean 161 Borgia, Cesare 168, 169, 173, 174, 176, 181, 182 397

398

◆


burjuvazi 348, 351, 352, 353 Burke, Edmund 33, 287, 288, 292, 310-313, 316 Eski Whiglerden Yeni Whiglere Bir Başvuru 311 Fransa’daki Devrim Üzerine Görüşler 287, 310 Bush, George 382 Büyük İskender 85, 103, 104, 347

C Caligula 106 Calvin, Jean 33, 186, 193, 197-204, 210 Hıristiyan Dininin Öğretisi 198 “Hıristiyan Özgürlüğü Üzerine” 198 “Sivil Hükümet Üzerine” 198 Cavendish, Margaret 291 Charles, I. 222, 223, 241 Charles, II. 223, 241, 242 Cicero, Marcus Tullius 32, 105-113, 119, 120, 123, 127, 128 Devlet Üstüne 108-112, 123 Görevler Üstüne 108, 111, 112 Hatip Üstüne 108, 112 Yasalar Üstüne 108-111 Cromwell, Oliver 223

D Dante, Aligihieri 155-163, 192, 207, 208, 210 Dünya Devleti Üzerine 155, 158 İlahi Komedya 155, 208 Darwin, Charles 329, 352, 382 Descartes, René 33, 191, 208, 213-215, 218, 222, 288, 289, 291, 305, 314, 367, 394 İlk Felsefe Üzerine Metafizik Düşünceler 214 Metafizik Düşünceler 215 Metot Üzerine Konuşma 213 356, 357, 369, 370, 383, 390, 392 Diderot, Denis 261, 262, 280 dünya hükümeti 156, 157

E eğitim

üstüne Aristoteles 95, 96 üstüne Mill 331-333 üstüne Wollstonecraft 281, 288-299 ego 368, 369, 370 Einstein, Albert 382 Elizabeth, Prenses 291 Engels, Friedrich 44, 341, 342, 359-363, 385, 394 Epikürcülük 105 erdem üstüne Cicero kamusal ve özel 111, 112 üstüne Machiavelli 176, 177

F

Farabi 140, 141, 149 Medinet-ül Fâzıla 140 faydacılık 322, 324, 325, 326 Federalist Papers 106 feminizm 342, 379 Feyerabend, Paul 375, 376, 384, 386 Fransız Devrimi 191, 262, 279, 288, 310313, 343, 378 Frederick, Saksonyalı 193, 194 Freud, Sigmund 38, 368-386

G Galileo, Galilei 210, 215, 222, 223, 262 gelenek 53, 54, 80, 110, 201, 290-292, 300, 313, 316, 317, 326 gerçeklik 69, 70, 71, 79, 86, 97, 141, 308, 315, 375 Gilligan, Carol 379 Godwin, William 288 Goldman, Emma 299 Güneş merkezli evren modeli 210, 217

H Harding, Sandra 379 Havariler 120 Havva 124, 130, 131 Hawking, Stephen 391 Hegel, G. W. F. 33, 345-347, 361, 368 Heidegger, Martin 375, 383 Heredot, Tarihler 51 Hesiod, Theogeny, 51 Hipokrat 32

İndeks

Hıristiyanlık 9, 105, 119, 121, 122, 129, 131, 137-141, 149, 156, 158, 192, 194, 198-201, 207-209, 212, 242, 249, 373 Homeros İlyada 51 Odissea 51 Hoşgörü Yasası 242, 250 Hume, David 33, 216, 306-317, 336, 367 Husserl, Edmund 367

I İbn-i Rüşd (Averroёs) Tanrı’nın Bilgisi Üstüne 141 İbn-i Meymun (Moses Maimonides) Aklı Karışıklar İçin Kılavuz 141 Mantık Sanatı Üzerine İnceleme 141 İbn-i Sina (Avicenna) El-Kanun fi’t-Tıb 141 Kitab-’üş Şifa 141 id 368-371 ideal devlet 140 İki Kılıç Kuramı 138, 139, 142, 157, 160, 196 ilâhî yasa 146 ilerleme 33, 34, 42, 211, 262, 263, 264, 267, 293, 368, 381, 394 insan yasası 146, 147 İsa 41, 55, 107, 120-129, 138, 142, 158, 196, 249, 250 işçiler 99, 342-345, 353, 356, 360

J

◆

399

Kilise ile devletin ayrılması 148 King , Martin Luther, Jr. 113 Komünist Parti 358 komünizm 75, 80, 358, 380 Konstantin 121, 123, 138, 157, 160 Konstantin Bağışı 138, 157, 160 konsülcülük 192 Kopernik, Nicholas 25, 32, 41, 45, 167, 187, 208-211, 215, 217, 305, 314, 374, 376, 380, 382 Gökcisimlerinin Dönüşleri Üzerine 209 Kraliyet Derneği (Royal Society) 242 krallık 93, 147, 149, 197, 242, 350 Kuhn, Thomas 217, 219, 375, 376, 384 Bilimsel Devrimlerin Yapısı 375 Kur’an 139 Kurumlar 12, 252 Kutsal Kitaplar 31, 129, 160, 161, 195, 198

L La Follette, Suzanne 299 laissez-faire ekonomisi 330 Lenin, Vladimir İlyiç 359, 363 liberalizm 373, 380 Livy 107 Locke, John 28, 29, 38, 42, 186, 241-256, 367, 392 Hükümet Üzerine İki İnceleme 242 Ludwig, Bavyeralı 158 Luther, Martin 29, 33, 41, 113, 186, 192204, 210 Lyotard, Jean-François 376, 381, 384, 386

Jefferson, Thomas 256

M

K

Machiavelli, Niccolò 28, 33, 46, 65, 80, 96, 98, 113, 115, 132, 134, 150, 152, 167189, 191, 215, 216, 224, 232, 236, 255, 256, 263, 265, 280, 282, 288, 289, 390, 392 Hükümdar 142, 143, 169, 170, 172, 182, 183, 188, 288 MacIntyre, Alasdair 185 MacKinnon, Catherine 300, 302 mağara idolleri 211 Marcuse, Herbert Eros ve Uygarlık 375

Kâbil 125 Kant, Immanuel 33, 306, 313-319, 336, 367, 372, 374 Ahlâkın Metafizik Kaynakları 133 Bir Soruya Cevap: Aydınlanma Nedir? 313 Pratik Aklın Eleştirisi 313 Saf Aklın Eleştirisi 19, 313, 314, 315, 374 kapitalizm 331, 352-356, 390 kavram berraklaştırma 40

400

◆


Marsilius, Padovalı 155, 158, 192 Barışın Savunusu 158 Martineau, Harriet 299 Marx, Karl 20, 33, 35, 42, 44, 80, 341-363, 368, 385, 390-392, 394 Ekonomik ve Felsefî Elyazmaları 359 Komünist Manifesto 353, 358 materyalizm 33, 345 Medici 169, 170 Merleau-Ponty 375 Meryem (İsa’nın annesi) 121 Meryem, Mecdelli 121 Mill, James 321 Mill, John Stuart 31-34, 44, 45, 321-339, 379, 390, 392 Otobiyografi 321 Hürriyet Üstüne 326 mitler 76 monarşi 93, 105, 109, 179, 182, 223, 242, 295, 306, 391 More, Hannah 291

N Napolyon 347 Nazizm 380 Newton, Isaac 208, 215, 216, 218, 262, 305, 382 Doğa Felsefesinin Matematik İlkeleri 215 Nietzsche, Friedrich 31, 32, 34, 36, 44, 217, 218, 368, 372-386 Böyle Buyurdu Zerdüşt 374 nihilizm 372-374

O Oedipus kompleksi 371 otorite üstüne Hobbes egemen otorite 229, 230 üstüne Dante dünyevî otorite 157, 158 üstüne Luther dünyevî otorite 193-197 Otuz Yıl Savaşları 222

P Paulus, St. 120, 121, 129, 130, 138 Perikles 50, 106 Platon 20, 22, 28, 31, 32, 37-45, 51, 54, 6299, 107-113, 123, 128, 139, 140, 160,

171, 173, 180, 183, 187, 201, 212, 227, 235, 243, 263, 264, 280, 314, 345, 358, 360, 382, 390, 392, 394 Devlet Adamı 140 Politika 85, 91, 93, 97, 98, 100, 156, 158, 159, 160 Policraticus 51, 142, 144, 150, 152 polis 49, 75, 86, 87, 88, 91, 92, 95, 103, 106, 144, 356, 359 Presbiteryenler 222 Protestanlık 192 psikanaliz 369

R Raymond, Toledolu 144 Roma İmparatorluğu 105, 119, 121, 126, 127, 128, 131, 137, 138, 155, 156, 158, 169, 350 Roma Katolik Kilisesi 45, 168, 169 Romulus 106, 125, 276 Rönesans 167, 168, 169, 171, 172, 176, 186, 211 Rorty , Richard 318, 384, 386 Rousseau, Jean-Jacques Birinci Söylev 272 Emile 262, 274, 280, 281, 282, 290, 292 Toplum Sözleşmesi 265, 268, 272, 274, 279, 280

S Salisburyli John 31, 142, 143, 144, 147, 149, 152, 161, 162 Sanayi Devrimi 191, 323, 343, 344, 351, 367 Sezar 120, 138, 149, 347 Shaftesbury, Lord 241, 242 Shakespeare, William 169 Silvester, St. 138 sivil din 276, 277, 279 sivil toplum 248, 249, 268, 298, 306, 316, 346 Siyasî Rejim 140 Sofokles 31, 51, 54, 55, 57, 107, 113, 379 Antigone 51-57, 59, 62, 110, 112, 113, 128, 202, 303, 379 Sokrates 25, 28, 29, 34, 38, 41, 43, 51, 55, 67-73, 77-80, 324, 360, 373, 374, 394

İndeks

sosyalizm 331, 354, 373 Sovyetler Birliği 42, 45, 359 Stanton, Elizabeth Cady 299 Stoacılık 104, 105 süper ego 368-370

T talih üstüne Machiavelli 176-178 Taylor, Harriet 321, 332, 337 Tekvin 122, 125, 126, 130, 134, 207, 212, 361 telos 86, 87, 145, 146, 172 temsilî demokrasi 345 Theodosius 121 Thoreau, Henry David 41, 45 Thucydides 51, 63 Peleponez Savaşları 51, 57 tiranlık 77, 93, 94, 139, 143, 176, 179, 183, 184, 269, 326

V varoluşçuluk 375

W Wilson, Woodrow 24, 219, 375, 380 Wolin, Sheldon 185 Wollstonecraft, Mary 20, 287-300, 306, 379, 390 Erkek Haklarının Bir Savunusu 287 Kadın Haklarının Bir Savunusu 287, 288, 289, 291, 293, 299, 300 Kadınların Hataları 298

Y yabancılaşma, Marx’ın yorumu, 352, 353 yardımcılar 74, 75, 77 yurttaşlık 21, 75, 90, 98, 106, 112, 119, 121, 122, 178, 179, 182, 185, 232, 233, 274, 278, 392

◆

401

Siyasi Dusunce Tarihi Filozoflar Ve Fikirleri OS

Recommend Documents