Kapitulli - 1
Mesimet e TIK-10
Mesimi - 1
HYRJE NE INFORMATIKE Ç’fare eshte kompjuteri? Kompjuteri eshte nje makine elektronik qe qe kryen ll ogari dhe dhe krahasimet elektronik e ogari tjet tjet matematikore matematikore dhe dhe pa asnj l ogji ke shu shu me shpejt asnj e gabim . Kompjuteri perbehet nga dy pjese kryesore: Hardware: Jane te gjitha pjeset fizike te kompjuterit. Software: Jane programet e komputerit Pregatitja per pune e kompjuterit Kur ndezim kompjuterin tone nje programi i vogel i quajtur BIOS (Sistemi Kryesor i Hyjre Daljeve) ngarkohet ne memorjen e kompjuterit RAM. Software-i (Programi) i BIOS-it es hte i shkruajtur ne ROM ne mainboard.
Funksionet kryesore te BIOS-it jane:
Te identifikojne dhe te analizojne te gjitha pjeset e lidhura ne ne sistem.
Te ngarkojne sistemin e operimit nga memorja e perhershme (Hard Disku) ne RAM. Proçesi i ndezjes se kompjuterit njihet si Booting.
Rrjedhja e te dhenave ne Kompjuter Kompjuterat marrin te dhenat nga paisjet input (hyrese) si tastjera, mausi, mikrofoni dhe skaneri dhe bejne te gjitha llogaritjet ne CPU (njesine qendrore te perpunimit te informacionit) CPU (njesina qendrore te perpunimit te informacionit) eshte truri i kompjuterit. Te dhenat e perpunuara prej tij qendrojne me memorien RAM. Mbasi CPU perpunon te dhanat i dergon ato ne paisjet e Output (daljeve) si monitori, printeri, ose i regjistron ato ne paisjet e regjistrimit si Hard Disku.
1
Mesimet e TIK-10
Pjesët fizike të Kompjuterit Mesimi - 2
LLOJET E KOMPJUTERAVE Mainframe Computers Kompjuteri Mainframe eshte nje kompjuter i madh, i fuqishem dhe i s htrenjte. Shume perdorues mund ta perdorin njekohesisht ate duke perdorur nje PC tjeter ose nje terminal hyres. Kompjuterat Mainfame perdoren nga organizma te medhaja si: Bankat dhe Kompanite e Sigurimeve. Minicomputers Ashtu si Kompjuterat Mainframe edhe minikompjuterat jane te fuqishem dhe te shtrenjte. Si mainframe ashtu dhe minikompjuterat perdoren pak a shume per te njejten gje, vecse minikompjuterat perdoren per organizma mesatare. Supercomputers Superkompjuteri eshte nje kompjuter tejet mase i fuqishem me nje kapacitet shume te madh te procesimit te te dhenave. Superkompjuterat perdoren shpesh nga ushtria. Ata perdoren gjithashtu dhe per kerkime shkencore dhe per parashikimin e motit ku nje mase e madhe te dhenash duhet te procesohet shpejt.
s hpejte ne vitet 1980. Cray – Cray – 2 2 ishte kompjuteri i pare i shpejte Kompjuterat me te shpejte ne bote jane IBM Sequoia, IBM Roadrunner, IBM Blue Gene, dhe NEC Earth Simulator Microcomputers Mikrokompjuterat jane kompjuterat qe zakonisht perdoren nga nje person njekohesisht. IBM PC dhe Apple Macintosh jane dy tipet e mikrokompjuterave.
Modelet e mikrokompjuterave kryesore jane: desktop, laptop, palmtop, pocket, tablet, smartphone dhe netbook.
2
Kapitulli - 1
Mesimet e TIK-10
Mesimi - 3
HISTORIKU I ZHVILLIMIT TE KOMPJUTERAVE KOMPJUTERAVE Kompjuteri i parë Kompjuteri i parë elektronik u quajt ENIAC (Integrusi dhe Numeruesi Elektro Numerik) dhe u ndërtua nga Universiteti i Pensilvanisë në vitin 1943. Ai u përdor për përllogaritje ushtarake, parashikim motit dhe për përllogaritjet e energjisë atomike. Ai peshonte 30 ton dhe zinte vendin e një dhome të madhe. Etapat kryesore të zhvillimit të kompjuterave
Tubat me Vakum / Vacuum Tubes (1930 – 1958) 1958)
Tranzistoret / Transistors (1959)
Qarqet e Integruar / Integrated Circuits (1965)
Mikroproçesorët / Microprocessors (1971)
Kompjuteri Personal / Personal Computer (1981)
Tubat me vakum(1930 – 1958) 1958) Kompjuterat e parë përdornin tubat me vakum për kryerjen e llogaritjeve. Ato gjenerojnë shumë nxehtësi dhe kanë tendencën për tu djegur. ENIAC ishte një kompjuter me tuba vakumi. Ai kishte rreth 18.000 tuba vakumi që digjeshin vazhdimisht dhe konsumonte 200 Kilowat energji në orë. (Afërshisht 100 ngrohëse) Transistors (1959) Tranzistorët zëvendesuan tubat me vakum sepse ata ishin më të vegjël, më të shpejtë, më të besueshëm dhe konsumonin shumë shumë më pak energji. Tranzistori koniderohet për shumë individë si shpikja më e madhe e shekullit të njëzetë për qarqet elektronike. Tranzisorët gjenden praktikisht gati në ç’do qark elektronik modern. Qarqet e Integruar (1965) Qarqet e integruar (mikroçipet) përdorin gjysëmpërcjellësa për formimin e qarqeve komplekse për përpunimin e të dhënave. Shpikja e tyre solli nje zhvillim të madh në industrinë e kompjuterit. Pllakat e medhaja me tranzistorë u zëvendësuan me pllaketëza që zvogëluan përmasat e kompjuterave dhe i bënë ata më të besueshëm dhe më të lirë. Microprocessors (1971) Një mikroproçesor përmban shumicën ose të gjitha funksionet e një njësie qëndrore të përpunimit të informacionit (CPU) në një qark të vetëm të integruar. Kompania e kompjuterave Intel nxorri në treg mikroproçesorin e vet të parë në vitin 1971. Ai ishte 4-bitsh dhe përdorej për makinat llogaritëse elektronike. Mikroproçesoret u mundësuan kompjuterave të kryejnë funksione më preçize në më pak kohë. 3
Pjesët fizike të Kompjuterit
Mesimet e TIK-10
Personal Computer (1981) Kompania e kompjuterave IBM nxorri në treg kompjuterin e vet personal (PC) ne vitin 1981 dhe e quajti Datamaster. Kompjutarat personalë janë formuar për përdorim individual që mund të vihen në punë drejtpërdrejt nga përdoruesit pa ndihmën e ndonjë specialisti.
4
Kapitulli - 1
Mesimet e TIK-10
Mesimi - 4
SYSTEM UNIT - (NJESIA QENDRORE) Kompjuteri perbehet nga dy pjese kryesore: Hardware: Jane pjeset fizike te kompjuterit. Eshte gjithcka qe mund te preket dhe shikohet Software: Jane programet dhe aplikacionet Jane pjeset perberese te kompjuterit te cilat nuk mund te shikohen I nevojiten kompjuterit per te funksionuar. Jane te dizenjuara per te zgjidhur probleme te pergjithshme ose te veçanta
Software ndahet ne kater pjese kryesore: Operating Systems (Sistemet Operative) Application Programs (Aplikacionet) Programming Languages (Gjuhet e Programimit) Utility Programs (Progamet Ndihmese)
Hardware Hardware ndahet ne kater pjese kryesore: Input Devices (Paisjet Hyrese) Output Devices (Paisjet Dalese) Storage Devices (Paisjet e Rregjistrimit) System Unit (Njesia Qendrore) The System Unit (Njesia Qendrore) Te gjitha pjeset kryesore te kompjuterit jane te grupuara se bashku ne njesine qendrore. Njesia qendrore permban pjeset si: Motherboard, CPU, RAM, Kartat e ndryshme, Hard Disk, etj… Chassis (Kasa) Chassis eshte nje kuti metalike ose plastike qe permban sistemin qendror. (Large Tower, Tower, Midi Tower, Desktop Case) Power Supply Furnizuesi i ushqimit (Ushqyesi) eshte nje paisje elektrike e cila transformon burimin e energjise standarte (115 – (115 – 120 120 Volt AC ne SHBA ose 220 Volt AC ne Europe ne tension me te ulet (3.3 ose 5 deri ne 12 Volt DC) Uninterruptible Power Supply (UPS) UPS perdoret per te siguruar nje burim energjine te vazhdueshem nese ikin dritat duke na mundesuar qe te ruajme informacionet tona dhe te fikim ne menyre te regullt komp. Ai gjithashtu mbron komp. nga tensioni i ulet ose i larte, etj… Mainboard Mainboard eshte bordi me i madh brenda njesise qendrore. Te gjitha pjeset kryesore te kompjuterit lidhen ne mainboard. Luan nje rol shume te rendesishem ne shpejtesine e pergjithshme te kompjuterit. 5
Pjesët fizike të Kompjuterit
Mesimet e TIK-10
The ROM-BIOS ROM – ROM – BIOS BIOS (Read Only Memory-Basic Input Output System / Memorje Vetem e Lexueshme – Sistemi baze i Hyrje Daljeve) eshte esht e nje mikrocip i vecante ne mainboard-in e kompjuterit. Ai permban Software qe lejon kompjuterin te punoje me Sistemin Operativ. Buses
Jane rruget e kalimit te informacionit ne mainboard, te cilat perdoren per kalimin e informacioneve dhe lidhin CPU-ne me pjeset e tjera te mainboard-it si cipet dhe kabllat e lidhjeve. Expansion slots Jane socket-e ne mainboard te cilat na lejojne te shtojme vecorite dhe mundesite e kompjuterit Computer Ports Portat e kompjuterit perdoren per te futur ose nxjere informacione nga kompjuteri. J ane te vendosura ne pjesen e mbrapme te njesise qendrore.
Kemi pese lloje kryesore portash kompjuteri: Serial Ports – Ports – Portat Portat Seriale Parallel Ports – Ports – Portat Portat Paralele PS/2 Ports – Ports – Portat Portat PS/2 USB Ports – Ports – Portat Portat USB Graphic Ports - Portat Grafike
Serial ports – ports – Portat Portat Seriale Na lejojne te lidhim me kompjuterin paisje si modem te jashtem. Ato jane te emeruara COM1 dhe COM2. Parallel ports – ports – Portat Portat Paralele Na lejojne te lidhim me kompjuterin paisje si printera. Ato jane te emeruara LPT1 dhe LPT2. LPT2. USB Ports – Ports – Portat Portat USB Portat USB na lejojne te lidhim me kompjuterin te gjitha paisjet qe kane nderfaqe USB si skanera, kamera, webkamera , flashdisk, etj…
PS/2 Ports Ports - Portat PS/2 Jane porta speciale te dizenjuara vecanerisht per te lidhur Mouse dhe Tastjeren Portat Grafike Portat grafike sherbejne per te lidhur monitorin ose projektorin me njesine qendrore. Portat kryesore grafike jane: VGA Port S – Video Video (TV out) DVI Port
6
Kapitulli - 1
Mesimet e TIK-10
ATA and SATA Interfaces - Nderfaqet ATA dhe SATA Jane nderfaqe qe na mundesojne te lidhim Harddisk, CD/DVD Rom etj… ne kompjuterin tone. Ata eshte nderfaqja per HDD e vjeter ndersa SATA perdoret per HDD e rinj. Internal Speaker (Altoporlanti i Brendshëm) Altoporlanti i brendshem eshte i lidhur ne mainboard dhe mundeson kompjuterin per te treguar me ane te zhurmave te ndryshme gabimet e tij gjate ndezjes ose gjate punes. Central Processing Unit (CPU) CPU-ja (Njesia Qendrore e Perpunimit te Informacionit ) eshte nje nga pjeset me te rendesishme te njesise qendrore. Ai konsiderohet si truri i kompjuterit per shkak se perpunon te gjitha llogaritjet qe ben kompjuteri. Shpejtesia e tij matet me gigahertz GHz dhe luan nje rol te rendesishem ne shpejtesine e kompjuterit. Central Processing Unit (CPU) Pjeset kryesore te tij jane: CPU Cache CU (Control Unit) ALU (Arithmetic Logic Unit): Floating-Point Unit (FPU) Registers Memory (RAM) – (RAM) – Memorja Memorja (RAM) RAM (Memorja me Akses te Rastesishem) Rastesis hem) eshte memorja e perkoshme e cila cil a perdoret nga kompjuteri per te ruajtur aplikacionet dhe te dhenat qe jane duke u perdorur. Psh: Siste mi Operativ. Kur punojme me nje dokument apo dicka tjeter kompjuteri i ruan ato ne RAM dhe i kalon ne HardDisk kur regjistrojme punen tone. Llojet kryesore te Ram-eve jane: Static RAM (SRAM) Dynamic RAM (DRAM) o SDRAM (Synchronous DRAM): DDR (Double Data Rate SDRAM DDR1, DDR2, DDR3) o o Rambus DRAM (RDRAM)
Expansion Cards – Cards – Kartat Kartat e Zgjerimit Jane disa qarqe elektronike qe lidhen ne mainboard per te shtuar veçorite qe nuk na ofrohen nga mainboardi.
Disa nga kartat qe mund te vendosim jane: Kartat Video Kartat e Zerit Kartat e Rrjetit
Kartat TV Modem te brendshem Etj…
7
Pjesët fizike të Kompjuterit
Mesimet e TIK-10
Graphics Card – Card – Karta Karta Grafike Kompjuterat e sotem perdorin shume grafike dhe sidomos Sistemet Operative me nderfaqe Grafike si Windows. Karta Grafike mund te lidhet me Mainboard-in ne nje nga menyrat e meposhtme: Onboard: Çipi dhe memorja e kartes grafike jane pjese e Mainboard. slloti n (Nderfaqen) PCI. PCI/PCI Express: Karta grafike vendoset ne sllotin AGP(Porta e Pershpejtuar Grafike): Karta grafike vendoset ne nje sllot te vecante te dizenjuar vecanerisht per te lidhur kartat grafike. Daljet e kartave grafike Shumica e kartave grafike kane dy porta per te lidhur monitore te ndryshem. VGA Output: Eshte lidhja standarte per te lidhur monitoret me rezulicion te ulet. DVI Output: Eshte nderfaqja e videos qe na mundeson cilesi shume te larte figure, kryesisht ne monitoret e sheshte ose projektoret. Disa nga daljet e tjera (portat) jane: S-Video (TV) Output ViVo Output FireWire (IEEE-1394) Output Sound Card – Card – Karta Karta e Zerit Karta e Zerit konverton sinjalin e zerit dixhital ne sinjal zeri analog dhe e dergon ate ne bokse per t’a degjuar ate. Network Interface Card (NIC) Karta e Rrjetit Karta e Nderfaqes se Rrjetit Rrjet it (Karta e Rrjetit) lejon kompjuterat te komunikojne me njeri tjetrin nepermjet kabllave. Shpejtesia e transmetimit te tyre varion nga 10 Mega Bit/Sekonde deri ne 1 Giga Bit /Sekonde Modem (Modulator/Demodulator) (Modulator/Demodulator) Modemi eshte nje paisje qe lidh kompjuterin tone me kompjuterat e tjere duke duke perdorur rrejtin telefonik. TV Card - Karta TV Karta TV kryesisht kryejne dy funksione: TV decoding: Transferon sinjalet e figures qe shkojne nga Monitori ne TV. TV tuning: Na mundeson te shikojme ne Monitor Kanalet TV, keshtu qe kompjuteri jone luan rolin edhe te nje TV. PC Card – Card – Karta Karta PC Jane disa karta ne madhesine e kartave te kreditit qe na mundesojne te shtojme veçorite e laptopeve tone.
8
