PEMANFAATAN SITUS MAKAM SAYYID SULAIMAN DESA MANCILAN, KECAMATAN KECAMATAN MOJOAGUNG, MOJ OAGUNG, KABUPATEN KABUPATEN JOMBANG (SEBUAH KAJIAN UNTUK PENERAPAN CULTURAL RESOURCE MANAGEMENT)
SEJARAH LOKAL Diajukan Daa! Ran"ka M#!#nu$i Tu"a% Ma&a Kuia$ S#ja'a$ Lka
O#$ AANG AANG KURNIA* KURN IA*AN AN +-.-/0/
PRODI PENDIDIKAN SEJARAH
JURUSAN PENDIDIKAN SEJARAH FAKULTAS ILMU SOSIAL UNI1ERSITAS NEGERI SURABAYA /+-
BAB I PENDAHULUAN A2 La&a' B#akan" Ma%aa$ D#%a Man3ian !#'u4akan %aa$ %a&u 5a"ian 6a'i K#3a!a&an Mja"un", Ka5u4an J!5an"2 L#&ak D#%a Man3ian 5i%a 6ika&akan %&'a"i% ka'#na '#&ak 6i jan&un" K#3a!a&an Mja"un" a&au %#5#a$ u&a'a 6a'i &a!an k&a Mja"un"2 D#%a 7an" !#!iiki ua% 8ia7a$ /92:/- Ha 4a6a ak$i' &a$un /+ ini !#!iiki 4#n6u6uk 5#'ju!a$ 0.-- 'an" 4a6a ak$i' 5uan 6#%#!5#' &a$un /+2 D#%a 7an" 5#'5a&a%an 6#n"an D#%a B#k 6i %#5#a$ u&a'a, D#%a Mj&'i%n 6i%#5#a$ S#a&an, D#%a Mi7a"an 6i%#5#a$ Ti!u', 6an D#%a P##!a$an 6i S#5#a$ 5a'a& !#!iiki ja'ak 5#"i&u 6#ka& 6#n"an 4u%a& 4#!#'in&a$an k#3a!a&an 7an" $an7a 5#'ja'ak %#ki&a' +,; K!2 + Ba"ian 7an" !#na'ik n&an" D#%a Man3ian %#ain 6a'i &'a6i%i !a%7a'aka& 6#%a 7an" !#nja6i <#n!#na !#na'ik 6i K#3a!a&an Mja"un" %#n6i'i ju"a a6an7a %aa$ %a&u %i&u% 4#!aka!an ua!a 5#%a' 4a6a a5a6 +. 7ai&u Sa77i6 Suai!an 5in Ba%7ai5an2 A6an7a %i&u% 4#!aka!an ini ju"a 6ija6ikan %u!5#' %4i'i&ua 6an '#i"i !a"i% 5a"i 4#ak%anaan &'a6i%i !a%7'aka& D#%a Man3ian2 Sa77i6 Suaia!an 5in Ba%7ai5an %#n6i'i !#'u4akan ua!a 5#%a' 4a6a a5a6 +. 6an %#'an" !u%a
5#'6a!4ak 5a"i 4a'i8i%a&a 6an #kn!i !a%7a'aka& %#ki&a'2 Na!un, %a7an"n7a 7an" 'ja6i 6a'i %i&u% '%#5u&, 4#!an
6aa!
u4a7a
4##%&a'ian
8a'i%an
5u6a7a
un&uk
!a%7a'aka&2
(8882!a&'i>2'"?$#'i&a"# "%%a'72$&!)2 Kn%#4 ini 6a4a& 6i"unakan %#5a"ai a'na&i< un&uk !#!an
2 Hanan Pamungkas, Arkeologi Indonesia, (Surabaya : !"S# ni$ersity Press, 200%&, 'lm)*
B2 Fku% P#nui%an Ka'#na 3an"ku4an 4#!5a$a%an 7an" 5#"i&u ua% 6an !#i4u&i 5#'5a"ai a%4#k k#i!uan, !aka 6aa! &ui%an ini $an7a !#!5a&a%kan $an7a 6a'i anai%i% 4a6a a%4#k Niai P#n&in" Su!5#' Da7a 6i Si&u% P#!aka!an M5a$ Sa77i6 Suai!an, Da!4ak S%ia, Ekn!i 6an Pa'i8i%&a %#'&a R#i"i Ma%7a'aka& S#ki&a' %i&u% 6an M6# P#n"#aan Su!5#' Da7a 6i Si&u% P#!#ka!an M5a$ Sa77i6 Suai!an2
C2 Ru!u%an Ma%aa$ +2 Ba"i!ana Niai P#n&in" Su!5#' Da7a 6i Si&u% P#!aka!an M5a$ Sa77i6 Sui!an @ 2 A6aka$ Da!4ak S%ia, Ekn!i 6an Pa'i8i%&a %#'&a R#i"i Ma%7a'aka& S#ki&a' %i&u%@ :2 M6# P#n"#aan Su!5#' Da7a %#4#'&i a4a 7an" 33k 6i Si&u% P#!aka!an M5a$ Sa77i6 Suai!an@
D2 Tujuan P#nui%an P#n#i&ian ini 6iakukan un&uk 6a4a& !#!#nu$i &ujuan&ujuan 7an" 6a4a& 5#'!an
Man+aat penelitian ini adala' sebagai berikut: a2 Ha%i 4#n#i&ian ini 6i$a'a4kan 6a4a& !#na!5a$ 8a8a%an n&an" Niai P#n&in" Su!5#' Da7a 6i Si&u% P#!aka!an M5a$ Sa77i6 Sui!an 52 Ha%i 4#n#i&ian ini 6i$a'a4kan ju"a 6a4a& !#na!5a$ 8a8a%an Da!4ak S%ia, Ekn!i 6an Pa'i8i%&a %#'&a R#i"i Ma%7a'aka& S#ki&a' %i&u%
32 S#5a"ai 5a$an !a%ukan 6aa! !#!5#'ikan i6# a&au "a"a%an 4a6a #!5a"a 'kai& !#n"#nai M6# P#n"#aan Su!5#' Da7a %#4#'&i a4a 7an" 33k 6i Si&u% P#!aka!an M5a$ Sa77i6 Suai!an2
BAB II TINJAUAN PUSTAKA
A2 Lan6a%an Kn%#4&ua Cultural Resource Management 4#'&a!a kai 6ik#na 6i A!#'ika S#'ika& 4a6a &a$un +9./an, %#6an"kan 6i Au%&'aia #5i$ 6ik#na Mangament o* 'eritage Palace (P#a'%n 6an Suian, +99; -)2 : Cultural Resource Management , 6aa! 4#n#'a4ann7a !#n3aku4 i!a $a 6an an"ka$ u&a!a 7an" 6a4a& 6i"unakan 6aa! !#!an
-)
i!4#!#n&a%i 6a'i 4#'#n3anaan 6an k#5ijakan, 6an ;) #aua%i
(P#a'%n an6 Suian, +99; .9)2 Kn%#4 ini %#!4a& 'ja6i 4#'6#5a&an a4aka$ kn%#4 CRM ini $an7a %#5&a% !#n"#nai 4#!#i$a'aan %i&u%2 Jika !#!an" i7a !aka kn%#4 ini %u6a$ 6iakukan %#jak 6a$uu %#jak !anu%ia !uai !#!iki'kan un&uk !#n"u!4ukan 5#n6a5#n6a 4#nin""aan '6a$uu 6a'i 4#n6a$uun7a2 Di#'a %#ka'an" ini 4#!iki'an !#n"#nai kn%#4 CRM %u6a$ jau$ #5i$ ua% a"i2 CRM &i6ak a"i %#5a&a% 6a'i 5a"ian A'k#"i na!un CRM !#'u4akan &in6ak anju& 6a'i 4#!5a$a%an A'k#"i2 Jika A'k#"i akan 5#'5i3a'a jau$ !#n6aa! 6an ua% !#n"#nai %i&u% !uan 6an 4#nin""aan !aka CRM akan 5#'5i3a'a #5i$ 6aa! 6an ua% !#n"#ni 4#!an
Ibid., Hlm. 42 ) Ibid., hlm. 43
ua' a'k#"i 7ai&u !a%7a'aka& ua% (4u5ik), an&a'a ain #kn!i, 4a'i8i%a&a, !a%7a'aka&, "#n#'a%i !#n6a&an" (Tanu6i'j, //:)2 A%4#k k##!4a& 7an" !#nja6i 4#n#kanan Cultural Resource Management a6aa$ 4#!5an"unan a&au 4#n"#!5an"an 7an" 5#'k#anju&an2 P#n"#aan '$a6a4 %u!5#'6a7a a'k#"i 6iakukan 5ukan un&uk k#4#n&in"an %#%aa&, &a4i #5i$ 4a6a 5a"ai!ana a"a' 4#n"#aan '%#5u& 6a4a& 5#'jaan %#3a'a 'u% !#n#'u%2 K#i!a a6aa$ a%4#k $uku! 6an 4i&i%2 An&a'a aka6#!i%i, 4#!#'in&a$ 6an !a%7a'aka& $a'u% a6a k#'kai&an 6a'i a%4#k $uku! 6an 4i&ik2 Hanan Pa!un"ka% 6aa! 5ukun7a A'k#"i In6n#%ia !#n7#5u&kan 5a$a8a A'i% Tanu6i'6j 5#'an"ka& 6a'i 4#!iki'an 8a'i%an 5u6a7a !#!iiki 4u5ik 7an" ja!ak 5ukan &un""a 6aa! a'&i 5ukan a'k#" %aja 7an" !#n"$a'"ai 6an !#!an
BAB III PEMBAHASAN
A. Nilai Penting Sumberdaya Budaya di Makam Sayyid Sulaiman +2 Niai P#n&in" S#ja'a$
S#3a'a 4#n"#'&ian 5#'a'&i Niai P#n&in" S#ja'a$, a4a5ia %u!5#'6a7a 5u6a7a '%#5u& 6a4a& !#nja6i 5uk&i 7an" 5#'55& 6a'i 4#'i%&i8a 7an" 'ja6i 4a6a !a%a 4'a%#ja'a$ 6an %#ja'a$, 5#'kai&an #'a& 6#n"an &k$&k$ %#ja'a$, a&au !#nja6i 5uk&i 4#'k#!5an"an 4#n&in" 6aa! 5i6an" 'n&u2 Niai 4#n&in" S#ja'a$ 4a6a %i&u% !aka! Sa77i6 Suai!an akan ki&a 5a$a% 6aa! 6ua $a2 +2 Sia4a Sa77i6 Suai!an '%#5u&, 2 Ba"ai!ana %#ja'a$ 5#'6i'in7a %i&u% '%#5u&2 a2 M#n"#&a$ui %ia4a Sa77i6 Suaia!an 6an 4#'ann7a Daa! %#5ua$ 8a8an3a'a 6#n"an ju'u kun3i Maka! 5#'na!a 4ak Ya%in 5#iau !#n7#5u&kan 3#'i&a !#n"#nai %ia4a %#5#na'n7a Sa77i6 Suai!an '%#5u&2 M#nu'u& 4#nu&u'ann7a 5a$8a Sa77i6 Suai!an !a%i$ !#'u4akan k#&u'unan ua!a 5#%a' 6a'i &i!u' n"a$2 A7a$ 6a'i Sa77i6 Suai!an 7an" 5#'na!a Sa77i6 A56u'a$!an 5in Ba%7ai5an an" 6a&an" k#ja8a %#ki&a' a5a6 +. 6an !#'u4akan 3i3i& 6a'i ua!a 5#%a' 6a'i &i!u' n"a$ 7an" !#nika$i 4u&'i 6a'i Su&an Ha%anu66in 5#'na!a K$a6ija$2 Su&an Ha%anu66in %#n6i'i !#'u4akan k#&u'unan 6a'i Sunan Gunun" Ja&i S7a'i< Hi6a7a&ua$2 D#n"an ka&a ain Sa77i6 Suai!an !a%i$ !#'u4akan k#&u'unan Sunan Gunun" Ja&i2 B#iau ju"a !#nu&u'kan ki%a$ Sa77i6 Suai!an 6#n"an K#'a&n Su'aka'&a 6i S2 S#a!a 6i S, ia 'k#na %ak&i !an6'a"una2 K#%ak&iann7a 7an" %u6a$ !a%7$u' i&u !#n"un6an" 'a%a i'i %#'an" 'a&u 6a'i Ma&a'a!2 San" 'a&u in"in !#!5uk&ikan k#%ak&ian Sa77i6 Suai!an2 Maka 6iun6an"a$ k# k#'a&n Ma&a'a! 7an" %aa& i&u %#6an" 5#'an"%un" 4#'nika$an 4u&'i6 5un"%u %an" Ra&u2 Un&uk !#!#'ia$kan 4#%&a 4#'nika$an 4u&'i 5un"%un7a i&u, Ra&u !#!in&a Sa77i6 !#!4#'a"akan 4#'&unjukan 7an" &ak 4#'na$ 6i4#'a"akan #$ %ia4a 4un2 M#n6#n"a' 4#'!in&aan %an" Ra&u, %a77i6 !#!in&a 4a6a Ra&u un&uk !##&akkan 5a!5u 6i a&a% !#ja, %#!5a'i 5#'4#%an un&uk 6i&un""u, Sa77i6 Suai!an au 4#'"i k#a 'a$ &i!u'2 Ma%7a'aka& %#ki&a' k'a&n !#nun""u k#6a&an"an Sa77i6 %#6#!ikian a!a, na!un Sa77i6 5#u! ju"a 6a&an"2 Ra&u Ma&a'a! $ian" k#%a5a'an2 Ia !a'a$, au
!#!5an&in" 5a!5u 6i a&a% !#ja $in""a $an3u' 5#'k#4in"k#4in"2 Ajai5, k#4in"an 5a!5u5a!5u i&u !#nj#!a !#nja6i $#8an 5#'!a3a!!a3a!2 Ra&u Ma&a'a! '%#n&ak ka"#& !#i$a& k#ajai5an ini, 5a'ua$ ia !#n"akui k#%ak&ian Sa7i6 Suai!an2 Ra&u Ma&a'a! k#!u6ian !#ni&a$kan 5#5#'a4a 4'aju'i&n7a un&uk !#n3a'i Sa77i6 Suai!an2 S#6an" $#8an$#8an j#!aan 5a!5 i&u 'u% 6i4#i$a'a2 H#8an$#8an i&u 6i&a!4un" 6aa! %#5ua$ k#5un 5ina&an" 7an" k#!u6ian 6i5#'i na!a S'i8#6a'i2 A'&in7a, S'i a6aa$ !4a&, %#6an"kan *#6a'i a6aa$ 8#6a' %a56an# Sa77i6 Suai!an2 K#5un 5ina&an" i&u &a4 '4#i$a'a2Tak a!a 5#'%#an", S'i8#6a'i !#nja6i %#5ua$ &a!an 6an 5j#k 8i%a&a 'k#na 4#nin""aan Ma&a'a!2 C#'i&a ini &u'un !u'un !#n"$ia%i 6a'i k#$i6u4an Sa77i6 Suai!an 7an" 6i &u&u'kan #$ ju'u kun3i k#4a6a %#&ia4 4#=ia'a$ 7an" in"in !#n"#&a$ui !#n"#nai %ia4a Sa77i6 Suai!an i&u %#n6i'i2 Daa! 4an6an"an $i%&'i% %#n6i'i !un3un7a 3#'i&a '%#5u& &i6ak '#4a% 6a'i &ui%an 1an D#n B#'"2 B#'" !#n7#5u&kan2 “+eluarga %as,-S,aiban)Sa,,i. /Ab. ar-Ra0man bin Mu0amma. %as, S,aiban .atang 1a.a a2al aba. 34III .ari 'a.ramaut +e Cirebon .an menga2ini 1utri sala0 satu sultan)Ke.ua 1utran,a!Sulaiaman .an /Ab. ar-Ra0im!su.a0 men,an.ang gelar #a2a!Kiai Mas)%er.asar+an tra.isi +eluarga itu!mere+a megambil gelar ta.i atas 1erinta0 a,a0 mere+a! ,ang men,a.ari ba02a 5i+a 5i+a 1utra-1utran,a ingin ber+arier .i negeri itu secara gemilang!ti.a+ a.a 5alan ,ang lebi0 bai+ .ari1a.a berasimilasi .engan mas,ara+at #a2a)( 6 K#!u6ian B#'" ju"a !#n7#5u& Sa77i6 A56u''a$!an Taju66in Mu$7u66in 5in U!a' A5u Ha<%$ 5in A56ua$ 5in A56u''a$!an Ba%7ai5an 6a&an" 4a6a a8a a5a6 1III Ma%#$i 6a'i B#"au! Ka'na&aka In6ia k# Ci'#5n Ja8a Ba'a& 6an 5#iau !#nika$ 6#n"an 4u&'i %aa$ %a&u Su&an Ci'#5n2Da'i 4#'nika$an 6#n"an 4u&'i Su&an Ci'#5n !#n6a4a& 4u&'a 7ai&u K7ai Ma% Sa77i6 Suai!an Mj A"un" 6an K7ai Ma% Sa77i6 A56u''a$i! S#"'4u',%u6a$ !#n7an6an" "#a' Ja8a,K7ai Ma%
* -an Den .erg, Hadramaut & Koloni Arab di Nusantara,(/akarta : !S,1%%&, 'lm1)
Daa! &ui%an 5#'" !#n7#5u&kan 5a$8a k#6a&an"an O'an" a'a5 K#&u'unan Ha6'a!au& k# Ja8a 'ja6i 4a6a a5a6 +.2 Na!un 6aa! &ui%an B#'" &i6ak 6i%#5u&kan 4u&'i 6a'i %u&an %ia4a 7an" a$ !#nika$ 6an !#n"a$i%kan k#&u'unan '!a%uk 6a'i Sa77i6 Suai!an %#n6i'i2 Na!un %a&u $a 7an" 4#'u un&uk 6i3#'!a&i a6aa$ 5ia ki&a !#i$a& k# %#ja'a$ 5#'kua%an7a %u&an%u&an Bann, !aka 6a4a& ki&a !ui 5a$8a Su&an Mauana Ha%anu66in 5#'kua%a 6i Bann 4a6a 4#'n"a$an a5a6 +0, a&n7a &a$un +;; +;/ M2 Da'i $a '%#5u& ki&a !ui a6a ja'ak ku'an" #5i$ + %a!4ai +,; a5a62 B#'6a%a'kan $a ini, 5a"ai!ana ki&a 6a4a& !#n"a&akan 5a$8a %a7i6 A56u''a$!an !#nika$ 6#n"an 4u&'i %u&an Mauana Ha%anu66in a&au 4u&'i Sunan Gunun" Ja&i @ Bia 6ii$a& 6a'i %i%i %#ja'a$ %u&an%u&an Bann 7an" 5#'kua%a, !aka 8ak&u 5#'kua%an7a Mauana Ha%anu66in %#$a'u%n7a %#=a!an 6#n"an %a7i6 U!a' 5in Mu$a!!a6 5in A$!a6 5in A5u5aka' Ba%7ai5an 7an" !#'u4akan kak#k 6a'i Sa77i6 Suai!an 7an" 8a
2