www.atsizcilar.com
Sayfa 1
Tarihi Kaynak Olarak Takvimler Şimdiye kadar, Osmanlı tarihinin kâğıda yazılı başlıca kaynaklar; olarak arşiv vesikaları ile türlü tarih eserleri biliniyordu. Şimdi bunların arasına takvimler de katılmıştır. Takvimler, umumiyetle müneccimler tarafından padişahlara takdim olunup o yıl neler olacağını, yıldızların tesirini, seğirmelerin mânâsını bildiren eserlerdir. Bu arada bir de tarih bölümü vardır ki dünyanın veya Adem'in yaratılışından başlayarak takvimin tertip olunduğu yılın hemen yakınma kadar gelmektedir. Bizi ilgilendiren bolüm budur. Takvimlerin özelliği, anlattığı olayların yılını hicri tarih ile göstermeyip, olaydan takvimin yazılışına kadar kaç yıl geçtiğini söylemesinden ibarettir. Bunun hangi hicrî yıla rastladığını hesaplamak okuyucuya düşmektedir. Takvimin tertip olunduğu yıl bilindiği için, bir olaydan beri kaç yıl geçmişse, onu tertip yılından çıkarmakla istenilen hicrî tarih bulunmaktadır. Meselâ, takvim 900'de tertip olunmuşsa ve herhangi bir olaydan beri bilfarz 215 yıl geçtiğini kaydetmişse, o olayın yılı 900-215=685 demektir. Takvimlerde bu usulün seçilmiş olmasını, hicretten önceki olayların da anlatılmış bulunmasıyla ilgili görüyorum. Bununla beraber bazı takvimlerde doğrudan doğruya hicrî yıl kullanılmıştır. Takvimlerin birçoğunda telif veya tertip yılı ayrıca açıklanmamıştır. Fakat Peygamberin hicretinden beri kaç yıl geçtiğini kaydetmekle takvimciler, telif yılını, dolayısı ile, söylemiş olmaktadırlar."Hicretten beri 850 yıldır" cümlesi, o eserin hicrî 850 de yazıldığının kesin delilidir. Biz de, ve aldanmıyorsam dünyada, takvimleri ilk yayınlayan Profesör Osman Turan'dır1. Turan'ın yayınladığı beş takvimden 8-48 ve 849 tarihli olan İkisinde Osmanlılara ait bölümler de vardır. İkinci olarak ben, İstanbul Enstitüsü Dergisi'nin 1957 de çıkan 111. sayısında "Fatih Sultan Mehmed'e Sunulmuş Tarihî Bir Takvim" 1
"İstanbul'un Fethinden önce yazılmış Tarihî Takvimler" (Türk Tarih Kuruma yayınlarından, XI. seri, 7. numara) Ankara, 1954.
başlığı altında 856 tarihli bir takvimi ortaya koydum. Fakat, Bağdat Köşkü Kütüphanesinde, 309 numarada bulunan bu mühim takvimin asıl metnini ve transkripsiyonunu teknik sebepler dolayısıyla veremeyerek yalnız resmî alfabemizle yayınlamak zorunda kaldım. Şimdi tarihçilerin ve belki de aynı zamanda dilcilerin istifadesine koyduğum bu bir sıra takvimi, bütün hurafe ve İsrailiyat bölümleriyle birlikte yayınlıyorum. Bu kadarının lüzumsuz ve faydasız olduğunu söyleyenler bulunacaktır. Ben böyle düşünmüyorum. Bir işi eksiği, gediği ile birlikte tam olarak yapmak, yalnız gerekli taraflarını alıyorum diye eksik yapmaktan daha iyidir. Bundan başka bu hurafeler atalarımızın nelere inandığını göstererek tarihî bir gerçeği ortaya koyacağı gibi takvimlerin birbirlerine ve belli Osmanlı tarihlerine kaynak olup olmadıklarını öğrenmek bakımından da bize ışık tutacaktır. Yayınladığım takvimleri, üzerinde çalışanlara kolaylık olsun diye paragraflara ayırıp numaraladım. Her paragraf bir yıla ait olayları göstermektedir. Takvimleri birbirleriyle karşılaştırırken asıl metindeki veya bu neşirdeki sayfa ve satırlara atıf yapmaktansa paragrafları göstermeyi daha pratik buldum. Metinlerin imlâsı muhafaza olunmuş, ancak yanlışlığı muhakkak olan kelimeler düzeltilerek aslındaki yanlış imlaları haşiyede gösterilmiştir. Mânâya ve anlayışa zarar vermeyen imlâ yanlışları düzeltilmeyerek olduğu gibi bırakılmıştır.
www.atsizcilar.com
Sayfa 2
Türkçe metinlerde b= ve c= ile yazıldığı halde p ve ç ile okunduğu kesin olarak bilinen kelimeler transkripsiyonda p ve ç İle gösterilmiştir. Türklere ait Arapça Özel isimlerde bu isimlerin Türk söyleyişi dikkate alınmış, fakat harekeli olduğu zaman daima Muhammed = diye yazıldığı için " " ismi, harekesiz olduğu yerlerde de Muhammed imlâsıyla kaydedilmiştir. Türk asıllı olmayan yer isimlerinin transkripsiyonunda ise onların bugünkü söylenişine bakılmayarak daima metne uyulmuştur. Takvimler, sol sayfada Türkçe veya Farsça metin, karşısındaki sağ sayfada da metnin transkripsiyonu veya tercümesi olmak üzere yayınlanmış, gerekli notlar karşılıklı her iki sayfada birden verilmiştir. Olayların hangi hicrî yılda geçmiş olduğu, tercüme ve transkripsiyonlarda, parantez içinde olarak, paragrafların sonunda gösterilmiştir. Padişah Listeleri Takvimler dolayısıyla bazı yazmaların şurasına burasına kaydedilmiş bulunan Osmanlı padişahları listelerinden de bahsetmek yerinde olacaktır. Bu listelerde yalnız her padişahın cülus veya ölüm tarihleri, yahut cülus tarihiyle saltanat süresini bildiren rakkamlar verilmiştir. Takvimlerden alındığını kuvvetle tahmin ettiğim bu listelerin en mühim noktası, Osmanlı padişahlarından ilk ikisi için verilen rakkamların klâsik bilgiye aykırı olmasıdır. Bu aykırılık, Osman Gazi ile Orhan Gazi arasında Ali Erden adında bir beğin, yani tarihlerimize Alâaddin Paşa diye geçen şahsiyetin de hükümdarlık ettiğini iddia eden merhum Amasyalı Hüseyin Hüsameddin'in iddiasını1 destekler mahiyettedir. Karşılaştırılmalarını sağlayabilmek için görebildiğim listelerdeki tahta çıkış yıllarını işaret etmekle iktifa edeceğim. Şimdilik görebildiğim listeler sekiz tanedir : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Hacı Mahmud Kütüphanesindeki 6321 sayılı derginin 16b yaprağındaki liste. Reşid Efendi Kütüphanesindeki 1036 sayılı derginin 64a yaprağındaki liste. Arkeoloji Müzesi Kütüphanesindeki 862 sayılı derginin 191a yaprağındaki liste. Esad Efendi Kütüphanesindeki 2422 sayılı, Eyyûbî'nin manzum Kanunî Sultan Süleyman tarihinin sonundaki boş yaprakta bulunan liste. Hacı Mahmud Kütüphanesindeki 6310 sayılı derginin 111b-112a yapraklarındaki liste. Hacı Mahmud Kütüphanesindeki 2017 sayılı derginin 104a yaprağındaki liste. Râgıb Paşa Kütüphanesindeki 981 sayılı Peçevî tarihinin başındaki numarasız yaprağın b yüzü ile 1 inci yaprağının a yüzündeki liste. Arkeoloji Müzesi Kütüphanesindeki 862 sayılı derginin 175b-176a yapraklarındaki liste (yani yukarıdaki 3 numaralı listeyi alan dergideki ikinci bir liste).
1
Alâaddin Beğ (Türk Tarih Encümeni Mecmuası, sene 14, sayı, 5 (82) ve 6 (83), yıl 1340; sene 15, sayı 8 (85) ve 9 (86) yıl 1341.
Bu sekiz listeyi aşağıda cetvel halinde veriyorum. Râgıb Paşa nushasında II. Süleyman'dan itibaren başlayan tarihlerin sonradan eklenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Rakkamlar padişahların cülus yıllarıdır.
www.atsizcilar.com
Hacı Mahmud
Reşid Efendi
Müze 862
6321
1035
(191 )
a
Esad Efendi
Hacı Mahmud
Hacı Mahmud
Ragıp Paşa
Müze 862
2122
6310
2017
981
(175 176 )
b
a
Sayfa 3
1
I. Osman
641
641
641
Orhan
700
701
701 1
641
641
699
699
699
701
711
717
722
720
740
730
755
760
761
I. Murad
730
730
730
I. Bayazıd
791
791
791
791
791
788
791
792
I. Mehmed
80 i
804
804
802
804
800
816
816
II. Murad
824
824
823
832
824
834
825
824
II. Mehmed
855
850
855
855
855
855
855
855
II. Bayazıd
886
886
886
886
886
886
886
886
I. Selim
917
918
917
918
917
918
918
916
I. Süleyman
926
926
926
926
926
926
926
926
II. Selim
974
974
974
2
974
974
974
974
972
III. Murad
982
932
982
3
983
982
982
983
980
III. Mehmed
1003
1004
1003
1003
1003
1003
1003
1006
I. Ahmed
1012
1012
1012
1013
1012
1012
1009
I. Mustafa
1026
1028
1026
1017
1026
II. Osman
1027
1028
1027
1027
1027
1023
I. Mustafa
1031
1031
1031
1031
1026
IV. Murad
1033
1032
1032
1032
1032
10.32
1032
İbrahim
1049
1049
1049
1049
1049
1049
1050
IV. Mehmed
1058
1058
1059
1058
1058
1058
1058
II. Süleyman
=====
1099
1099
1098
1099
II. Ahmed
1102
1102
1102
1102
II. Mustafa
1106
1106
1109
1106
III. Ahmed
1115
1115
1115
1115
I. Mahmud
1143
1143
1143
1143
1143
III. Osman
1168
1171
1168
III. Mustafa
1171
1171
1171
1026
4
I. Abdülhamid
1187
III. Selim
1203
Metinde 703 ise de yanlış olduğu, "3" ve "0" rakkamlannın yer değiştiği besbellidir.
2
Metinde 924 vasılıdır. Kanunî'den sonra gelen padişahın bu tarihte cülus edemeyeceği bellidir. Dalgınlık eseri olduğu aşikârdır. 3
4
Metinde 972. İkinci Selim'in yanında 8 yıl padişahlık ettiği kaydedildiğine göre bunun da 982 olacağı bellidir. Metinde 1055. Eski rakkamlarda dokuzun kuyruğu kısalınca kolaylıkla beş olacağı düşünülsün.
www.atsizcilar.com
Sayfa 4
Bu sekiz nushanın tam olarak birbirine benzeyeni yoktur. İlk beşinin Osman Gazi'yi 641'de cülus ettirmesine karşılık bu tarihi, klâsik 699 yılına götüren son üçü bile Orhan, Birinci Murad, Yıldırım, Çelebi Mehmed ve ikinci Murad'ın tahta çıkış tarihlerinde birbirlerinden ayrılmaktadır. Sekizinin de doğru olarak birleştikleri tarihler İkinci Bayazıd'ın 886'daki ve Kanunî'nin 926'daki tahta çıkış tarihleridir. Fakat bu kadar yanlışla dolu olmalarına rağmen bu listelerde, meselâ Orhan Gazi'nin 700, 701, 711, 717, 720, veya 722 de tahta geçmiş gösterilmesinin bir mânâsı olsa gerektir, Bu listeleri kaydedenler, demek ki bugün klasikleşmiş olan tarihlerden ziyade takvimlere dayanıyordu. Bu listelerin 11 veya 12'nci hicret yüzyıllarında yazılmaları da mühimdir. Demek ki bir asır öncesine kadar İstanbul'da, klâsik kaynakların dışındaki eserler elde ve revaçta idi. Listelerin yedincisinde, yani Râgıb Paşa nushasında, listeden önce bir kaç satırlık bir takvim taslağı olduğu gibi liste başındaki "Osman Gazi" adının üstünde de '* Vilâdet-i şerife der karye-İ Küncuk,, kaydı vardır. Osman Beğ'in doğum yeri olarak gösterilen bu Küncuk köyünün neresi olduğunu bilmiyorum. Takvim taslağını da ehemmiyeti bakımından buraya alıyorum: Silsile-i celile-î Al-i 'Osman tavvelailâhu ta'â!â silsiletehüm ilâ inkıraz iz-zamân Vaktâ ki Osman İbn-i Tuğrul el-gâzi feth eyledüg-i Kalalardan mal ve ganâyim alup feth eyledükleri Karahiçar'da kendü nâmına evvelâ hutbe okudı. Tursun fakı nâm Kimseneyi muvazzaf eyledi ve Alâaddîn Keykubâd bunun ...1 eşitdi. Tuğ ve tabii ve alem ve kılıç ve kaftan göndetüp feth etdügi kalalarda ve dahı memleketlerde pâdişâh olsun deyü icazet verdi, fi sene 699. Mukaddema sancak verildi, fi sene 682. Viladet-i şerif eleri fi sene 656. Vefât-i Alâaddin Keykubâd fî sene 707. Yerine oğlı Gıyâseddin pâdişâh oldı, fi sene 708 ve zâlim olmakla kendi kulları kati eylediler. Bu arada Alâaddîn Keykubâd'un nesli münkati olup saltanat ber vech-i istiklâl Sultân 'Osman'a intikâl eyledi. 1
Burada bir kelime okunamadı.
824 Tarihli Takvim Bugünkü bilgimize göre en eski takvim, yani resmî Osmanlı tarihlerinin en eskisi, hicrî 824 tarihinde Çelebi Sutan Mehmed'e sunulmuş olan Farsça takvimdir. Bu eser, Süleymaniye Genel Ki-taplığındaki "Muhtelit" adlı kütüphanede, 1277 numaralı cildin içindedir. 1277 numaralı cilt, iki ayrı eserin bir araya getirilmesinden doğ-muştur. Birinci eser 1a29a da, ikincisi 31a-59a da bulunmaktadır. Daha sonra da pek yakın bir zamanda, zeyil şeklinde eklenmiş 1.5 yapraklık bir bölüm vardır. Üst kapağı olmayan pek bozuk bir cilt içindeki eserlerin ölçümü 353X270 milimetredir. Yazılı bölümleri ve satırları bütün takvimler-de olduğu gibi değişiktir. Cildi teşkil eden iki takvimden birincisi II. Murad'a, ikincisi ise Çelebi Sultan Mehmed'e sunulmuştur. Bu ikinci eserin 31a daki zahriyesinde mor zemin üzerine yaldızla yazılıp yaldızla çerçeve-lenmiş olan yazıyı aslındaki satırlara uygun olarak alıyorum. Son dokuz kelime, çerçevenin dışına yazıldığı için bende o şekilde gös-teriyorum:
www.atsizcilar.com
Sayfa 5
Alttan ikinci satırın sağ yanında küçük yazı ile şu kayıt vardır:
Zahriye çerçevesinin üstünde yanyana iki temlik kaydı bulunmaktadır. Aynı kimseye ait olduğu anlaşılan bu kayıtların ikisinde de 1 Safer 1771 tarihi var. Kitabın sahibi, birincisinde kendini , ikincisinde ise
olarak tanıtmaktadır.
Takvimin telif tarihi 824'tür. 132a nın ilk satırında (ve tarafımdan yapılan bölüntülere göre 42'nci paragrafta cümlesi bunu kesin olarak göstermektedir. Takvimin tarih bölümü 31b 32a, 3b, 33a, 33b ve 34a dadır. Her sayfa 25 satirli iki sütundan mürekkeptir. Bundan başka her sayfanın başında büyük harflerle başlıklar vardır ki şunlardır:
Sağ sütunların sağında yukarıdan aşağıya doğru yazılmış olarak beş tane sol sütunların solunda ise aşağıdan yukarıya doğru yazılmış yine beş tane Bunlar takvimdeki her olayı anlatan cümlelerin başına ve sonuna gelecektir. Meselâ: ibaresi
www.atsizcilar.com
Sayfa 6
hakikatte olacaktır. Bu aynı kelimeleri boyuna tekrarlamamak için sağa ve sola dört beş defa büyük ölçüde yazmayı , kolaylık olsun diye usul edinmişlerdir. Takvimin 34b, 35a, 35b, 36a halifelerin ve eski İran şahlarının adlarını, hilafet ve padişahlık yıllarını gösteren listeler vardır. Bundan sonrası, bütün takvimlerde olduğu gibi, türlü falcılıklardan ibarettir. 824 tarihli takvimin, tarih Kaynağı olarak değeri gözden geçirilirken bazı noktalar göze çarpmaktadır . a) İslam tarihi bölümünde, istinsah yanlışı yapılmasına imkân bulunmayan büyük yanlışlar görülmektedir. Bunun sebebini takvimi hazırlayanın tarihçi değil, müneccim olmasında aramak gerekiyor. Herhalde İslâm tarihi için başvurduğu kaynaklar ciddî tarihler olmayıp avami eserlerdir. b) İlhanlı tarihi, Selçuk tarihinin devamı gibi alınmış, Selçuk tarihine de Gazneli Mahmud'un tahta çıkmasıyla başlanmıştır. Her ne kadar bu, tarihî tekâmüle ehemmiyet verildiğini gösteren bir husus diye kabul olunabilirse de Selçuk tarihindeki büyük yanlışlar için söylenecek hiçbir mazeret yoktur. 394-698 arasındaki 304 yıllık bir zaman olan bu devre 28 paragraf (82-109) tutmak-tadır. *
* * c) Karaman tarihi için de bir bölüm ayrılmış ve mühim bilgiler verilmiştir. 652-821 yılları arasındaki 169 yıllık Karaman tarihi için 18 paragraflık (110-127} bilgi verilmesi Karamanlılar'ın mühim sayıldığını gösterir. Daha sonraki Osmanlı tarihlerinde, Karamanlılar'a karşı gösterilen hakaretten bu takvimde eser yok-tur. Hatta 113'üncü paragrafta Karamanoğlu Alâaddin Beğ'den Karaman ocağının övüncü olarak bahsedilmesi Çelebi Sultan Mehmed çağında Karamanlılar'ın Osmanlılar'la denk bir kuvvet ve ülkenin bir bölümünün hükümdarları sayıldığını gösterse gerektir. ç) Ayrı bir bölümde ve 33 paragraf (128-160) halinde anlatılan Osmanlı tarihi 639-821 arasındaki 182 yıllık olayları almaktadır. Eserin en orijinal bölümü burası olup bilhassa 800 den sonraki vukuata müellifin şahit olduğu kabul edilebilir. *** d) Ulu hakanların tarihi olarak geçen 179-187'nci paragraflarda Büyük Çengizliler'le İlhanlılar ve Altın Ordu'dan Toktamış Han zikredilmiş bulunup, daha sonraki tarihlerde olduğu gibi ne Cengiz, ne de Hülegü hakkında hiçbir aşağlayıcı tabir kullanılmaması, Çelebi Sultan Mehmed çağındaki Osmanlı ülke-sinde Çengizliler'e karşı düşmanlık beslenmediğini gösterir. Müslüman oldukları halde İslâm tarihi hakkındaki bilgilerinin pek lâûbâlî olduğu gözüken o zamanın Osmanlılar'ında bunu tabii görmek lâzımdır. [31b] 1. Âdem'in yaratılışından beri 6984 yıldır. 2. Adem'in yere inişinden beri 6930 yıldır. 3. Ulu Kabe'nin yapılışından beri 6686 yıldır. 4. Şifin doğumundan beri 6026 yıldır.
www.atsizcilar.com
Sayfa 7
5. İdris'in doğumundan beri 5756 yıldır. 6. İdris'le yıldızlar bilgisinin ortaya çıkışından beri 5760 yıldır1, 7. İdris'in göğe yükselmesinden beri 5633 yıldır. 8. Nuh'un doğumundan beri 4960 yıldır. 9. Hud'un peygamber gönderilmesinden beri 4301 yıldır. 10- Nuh tufanından beri 4030 yıldır. 11. Nuh'un ölümünden beri 3961 yıldır. 12. Hud zamanındaki yel tufanından ve Ad milletinin yok olmasından beri 3855 yıldır. 13. Salih'in peygamber gönderilmesinden beri 3772 yıldır. 14. İbrahim'in doğumundan beri 3761 yıldır. 15. İsmail'in doğumundan beri 3719 yıldır. 16. İshak'ın doğumundan beri 3666 yıldır, 17. Yakub'un doğumundan beri 3634 yıldır 18. Yusuf'un doğumundan beri 3503 yıldır. 19. Musa'nın doğumundan beri 3370 yıldır. 20. Yûşa'ın doğumundan beri 2551 yıldır. 21. Süleyman'ın doğumundan beri 2220 yıldır. 22. Beytü'l-Mukaddes'in yapılışından beri 2180 yıldır. 23. İlyas'ın doğumundan beri 1851 yıldır. 24. Hızır'ın doğumundan beri 1827 yıldır. 25. Yunus'un doğumundan beri 1155 yıldır. 26. Harun'un doğumundan beri 3404 yıldır. 27. Yunus zamanındaki ateş tufanından beri 1571 yıldır. 28. Cercis'in doğumundan beri 1475 yıldır. 1
Önceki paragrafa göre bu rakkam yanlıştır.
29.
Zekeriya'nın doğumundan beri 1484 yıldır.
30.
Yahya'nın doğumundan beri 1462 yıldır.
31.
Zekeriya'nın peygamberliğinden beri 1423 yıldır.
32.
Yahya'nın öldürülmesinden beri 1414 yıldır.
www.atsizcilar.com
Sayfa 8
33
İsa'nın doğumundan beri 1410 yıldır.
34.
İsa'nın göğe çıkmasından beri 1392 yıldır.
35.
Eshâb-ı Kehf'in ortaya çıkmasından beri 959 yıldır.
36.
Filliler'in ulu Kabe'ye gelip yok oluşundan beri 885 yıldır.
37. Kisrâ oğlu Keyûmers oğlu Cemşid oğlu Keykâvus oğlu Keykubad oğlu adaletli Anûşirevân'ın doğumundan beri 862 yıldır. 38.
İskender'in dünyayı dolaşmaya ve yer yüzünü gezmeye çıkışından beri 1832 yıldır.
39.
Mısır ülkesinin büyük kiralı olan Daklîtânûs'un tahta çıkışından beri 1137 yıldır.
40. Peygamberlerin ulusu ve sonuncusu, âlemlerin sahibinin elçisi, önünde sonunda yaratılmış olanların en iyisi, "Adem su ile balçık arasında iken ben peygamberdim"1 sözü ile hassalandırılmış Muhammed Mustafa Hazretlerinin doğumundan beri 865 yıldır. 41. Cebrail'in Peygamber Hazretlerine vahiy getirmesinden ve onun peygamber olmasından beri 834 yıldır. 42.
Peygamberin hicretinden beri 824 yıldır.
43. Peygamber Hazretlerinin ölümünden ve Ebubekir'in halife oluşundan beri 823 yıldır [= Hicrî 1]. 44.
Ebubekir'in ölümünden.ve Ömer'in halife oluşundan beri 811 yıldır [= Hicrî 13].
45.
Ömer'in Ölümünden ve Osman'ın halife oluşundan beri 800 yıldır [= Hicrî 24].
46. Osman'ın ölümünden ve Âli'nin halife oluşundan beri 787 yıldır [= Hicrî 37]. 47. Ebû Tâlib oğlu Ali'nin öldürülmesinden ve Hasan'ın halifeliğe oturmasından beri 781 yıldır [= Hicrî 43]. 48. Hasan'ın ölümünden, Muaviye'nin gönderilmesinden ve "Cennetteki gençlerin ulusu"2 olan Hüseyin'in halifeliğe oturmasından beri 769 yıldır [= Hicri 55]. 1 2
Hadîs. Hadîs.
49.
Hüseyin'in öldürülmesinden beri 746 yıldır [== Hicrî 78].,
50.
Ebû Müslim Abdurrahman'ın ortaya çıkışından beri 693 yıldır [= Hicrî 131]..
51. Hilâfetin Abbasoğulları hanedanına geçişinden ve Seffâh'ın tahta oturuşundan beri 690 yıldır [= Hicrî 134].. 52. Me'mu'un İslâm ülkelerine beş vakit namazdan sonra tekbîr getirilmesi için hüküm yazdığından beri 607 yıldır [= Hicrî 217].. 53. Bağdad'da halifenin öldürülmesinden ve askerlerin baş kaldırmasından beri 169 yıldır [= Hicrî 655]..
www.atsizcilar.com
Sayfa 9
54.
Basralı Şeyh Hasan'ın ölümünden beri 715yıldır [= Hicrî l09]..
55. Mısırlı Zünnûn'un ölümünden ve Antakiyye'de birbiri ardınca yetmiş gün deprem oluşundan beri 585 yıldır [= Hicrî 239]., 56. Bâyezîd-i Bistâmî'nin ölümünden ve Mevlânâ Celâleddin'in doğumundan beri 216 yıldır [= Hicrî 608].. 57.
Celâleddin'in babası Mevlânâ Bahaaddin'in ölümünden beri 208 yıldır [= Hicrî 616]..
58. Sultan Veled'in doğumundan, Mevlânâ Celâleddin'in ölümünden ve hadîsçilerin ulusu Şeyh Sadreddin'in göçmesinden beri 152 yıldır [= Hicrî 672].. 59.
Çelebi Hüsameddin'in doğumundan beri 142 yıldır [ — Hicrî 682]..
60.
Hoca Fakih Ahmed'in ölümünden beri 201 yıldır [= Hicrî 623]..
61.
Çelebi Âbid'in ölümünden beri 86 yıldır [== Hicrî 738]..
62.
Çelebi Arifin ölümünden beri 104 yıldır [= Hicrî 720]..
63. Veba oluşundan ve Mehmed Çelebi ile Davud Çelebi'nin ölümünden beri 56 yıldır [= Hicrî 768].. 64. Şahmelik Çelebi'nin ölümünden ve Çelebi Burhaneddin ile Çelebi Adil'in ölümünden beri 82 yıldır [= Hicrî 742].. 65. Güneşin tam tutulup gündüzün yıldızların gözükmesinden ve Melik Nâsır'ın öldürülüp Melik Eşrefin tahta çıkmasından ve Suriye emîrlerinin Malâtiyye'yi almasından beri 64 yıldır [= Hicrî 760].. 66. Sultan Kadı Burhaneddin'in tahta oturuşundan ve Muhammed Beğ oğlu Ali Beğ'in öldürülmesinden beri 43 yıldır [= Hicrî 781]. 67. Emîr Temür'ün Bağdad'ı almasından ve Sultan Ahmed'in Şam'da Sultan Barkuk yanına gitmesinden beri 32 yıldır [= Hicrî 792]. 68. Sultan Ahmed'in tahta çıkmasından ve Sultan Mesud'un Rûm'a gelmesinden beri 142 yıldır [= Hicrî 682].. 69.
Argun Han'ın tahta çıkışından beri 138 ve 21 yıldır [= Hicrî684].
1
"Yüz otuz sekiz ve iki" demek yanlış ise de bu rakkam 140 diye kabul olunduğu takdirde Argun Han'ın cülusuna daha çok yaklaşmaktadır. Argun 683'te tahta çıkmıştır. Buradaki yıl sayısı 138 olarak alınırsa bu tarih 686'ya gelmekte, 140 kabul olunursa 684 yılını göstermektedir.
70.
Gazan Han'ın ve Melik Nâsır'ın tahta çıkışından beri 122 yıldır [= Hicrî 702].
71. Ebusaid'in tahta çıkısından, Kurumçı ve İrençi'nin1 öldürülmesinden ve Temürtaş'ın Rûm'a gelmesinden beri 106 yıldır [= Hicrî 718]. 72.
Çopan Beğ'in Konya'yı kuşatmasından beri 112 yıldır [= Hicrî 712].
73. Ertene Beğ'in ve Sunkur Ağa'nın, Bedreddin Beğ'in yanına gelmesinden ve Temürtaş Beğ'in Beğşehrini almasından beri 97 ve 12 yıldır [= Hicrî 726].
www.atsizcilar.com
Sayfa 10
[32b] 74. Şeyh Hasan
Beğ'in
Rûm'a
gelmesinden
beri
89
yıldır [= Hicrî 735].
75. Hasan Beğ'in öldürülmesinden ve Süleyman Han'ın Tebriz'de, Ertene Beğ'in Rûm'da tahta çıkışından beri 88 yıldır [= Hicrî 736]. 76.
Haremeyn sultanı Sultan Barkuk'un tahta çıkışından beri 36 yıldır [= Hicrî 788].
77.
Oğlu Melik Nâsır'ın tahta çıkışından beri 23 yıldır [= Hicri 801].
78. Melik Nâsır'ın öldürülmesinden ve Mısır'da Şeyh Nasır Sultanın tahta çıkışından beri 7 yıldır [= Hicrî 817]. 79. Sis, Tarsus ve Kıyı şehirlerinin alınmasından beri 62 yıldır [= Hicrî 762]. 80. Şugur ve Antakiyye'de büyük deprem olup Şugur ve çevresinin yıkılmasından beri 14 yıldır [= Hicrî 810]. 81. Türklerden Kıyının, Malâtiyye bölgesinin ve kalelerin Şeyh eliyle ve Karaman ilinin yine onun eliyle alınmasından ve Karamanoğlu Alî Beğ'in tahta çıkmasından beri 3 yıldır [= Hicrî 821]. Selçukoğulları tarihi ve devletin başlangıcı
82.
Sebük Tegin oğlu Sultan Mahmud'un tahta çıkışından beri 430 yıldır [= Hicrî 394].
83. Tuğrul Beğ'in Horasan'a gelişinden ve memleketi alışından beri 402 yıldır [= Hicrî 4221. 84. Salâhaddin eliyle Beytü'l - Mukaddes'in alınmasından, Sultan Mesud'un ölümünden ve Kılıç Arslan'ınn tahta çıkışından beri 289 yıldır [= Hicrî 535]. 1 2
Metinde: "Ebremci" veya
"İbremci".
Bunu 98 olarak ettim.
85. Onun zamanında Kayseriyye'nin alınmasından beri 269 yıldır (= Hicrî 555]. 86. İbrahim oğlu Süleymanşah'ın gelmesinden ve Rûm ülkesini almasından beri 268 yıldır [= Hicrî 556]. 87. Kılıç Arslan'ın Melik Kutbeddin'i veliaht yapmasından beri 243 yıldır [= Hicrî 581]. 88. Kılıç Arslan'ın ölümünden ve oğlu Rükneddin Keybubad'ın tahta çıkışından beri 203 yıldır [= Hicrî 621]. 89. Rükneddin Keybubad'ın ölümünden beri 228 yıldır [= Hicrî 596]. 90. Sultan Gıyâseddin Keyhüsrev'in tahta çıkışından beri 223 yıldır [=Hicrî 601]. 91. Sultan Gıyâseddin Keyhüsrev'in ölümünden ve Keykâvusoğlu Keyhüsrev İzzeddin'in tahta çıkışından beri 217 yıldır [= Hicrî 607]. 92. Sultan İzzeddin Keykâvus'un ölümünden ve Ebülfetih Sultan Alâaddin'in tahta çıkışından beri 208 yıldır [= Hicrî 616].
www.atsizcilar.com
Sayfa 11
93. Güneşin tam tutulmasından ve dünyadaki umumî kıtlıktan beri 386 yıldır [= Hicrî 438]. 94. Sultan Ebunnasr'ın tahta çıkışından beri 285 yıldır [= Hicrî 539]. 95. Onun zamanında kötü dinli Almanlar'ın saldırışından beri 285 yıldır [= Hicrî 539]. 96. Sultan Gıyâseddi'in doğumundan ve onun zamanında Malâtiyye'nin alınmasından beri 202 yıldır [= Hicrî 622]. 97. Konya'nın yapılışından beri 205 yıldır [= Hicrî 619]. 98. Sivas'ın yapılışından beri 203 yıldır [= Hicrî 621]. 99. Sultan Alâaddin'in ölümünden ve Sultan Gıyâseddin'in tahta çıkışından beri 190 yıldır [= Hicrî 634]. 100. Sultan Gıyâseddin'in ölümünden ve Sultan İzzeddin'in tahta çıkışından beri 182 yıldır [= Hicrî 642]. 101. Padişah Hülegü'nün Ceyhun suyunu geçmesinden ve Baycu'1nun Rûm'a gelmesinden beri 170 yıldır [= Hicrî 654]. 102. Sultan İzzeddin'in bozguna uğramasından ve kardeşi Rükneddin'in tahta çıkışından beri 167 yıldır [= Hicrî 657]. 103. Sultan Rükneddin'in Moğol ülkesine gitmesinden ve Rûm padişahlarıyla barış yapmasından beri 168 yıldır [= Hicrî 656]. 104. Rükneddin'in öldürülmesinden ve Rükneddin'in tahta çıkışından beri 161 yıldır [= Hicrî 663].
.1 Metinde: "Tacu". 105. Sultan Abaka Han'ın tahta çıkışından beri 159 yıldır [= Hicrî 665]. 106. Moğol ordusunun gelip yağma etmesinden, Emîr Pervane'nin öldürülmesinden ve Cimrİ'nin ortaya çıkmasından beri 149 yıldır [= Hicrî 675]. 107. Sultan Ahmed'in tahta çıkışından ve Sultan Mesud'un Rûm'a gelişinden beri 142 yıldır [= Hİcrî 682]. 108. Argun Han'ın tahta çıkışından beri 139 yıldır [= Hicrî 685]. 109. Gazan Han'ın ve Melik Nâsır'ın tahta çıkışından beri 126 yıldır [= Hicrî 698]. Karamanoğulları tarihi ve Karamanlı beğliğinin başlangıcı [33a] 110. Karaman'ın tahta çıkışından beri 172 yıldır [= Hicrî 652], 111. Karaman Beğ'in Ölümünden beri 148 yıldır [= Hicrî 676]. 112. Konya'nın alınmasından beri 147 yıldır [= Hicrî 677].
www.atsizcilar.com
Sayfa 12
113. Karaman ocağının övüncü olan Alâaddin Beğ'in doğumundan, Yahşi Han'ın muhalefeti dolayısıyla Halil Beğ'in Beğşehri'ni bırakmasından, güneşin tam tutulup gündüzün yıldızların gözükmesinden ve Melik Zâhir'in öldürülmesinden beri 62 yıldır [= Hicrî 762]. 114. Alâaddin Beğ'in Ali Zerger'den Ertene Beğ oğlu Muhammed'in ilini almasından beri 56 yıldır [= Hicrî 768]. 115. Karaman Beğ oğlu Alâaddin Beğ oğlu Sultan Muhammed'in zilkade ayında doğmasından beri 51 yıldır [= Hicrî 773]. 116. Karamanoğlu Alâaddin Beğ oğlu Ali Çelebi'nin doğumundan beri 45 yıldır [= Hicrî 779]. 117. Karaman Beğ oğlu Alâaddin Beğ oğlu Muhammed Beğ oğlu Mustafa Beğ'in doğumundan beri 27 yıldır [= Hicri 797]. 118. Alâaddin Beğ ve Kadı Burhaneddin'in Öldürülmesinden ve onların bazı memleketlerinin alınmasından beri 24 yıldır [= Hicrî 800]. 119. Temür Han'ın gelmesinden ve Murad Han oğlu Bayazıd Han'ın bozguna uğramasından beri 20 yıldır [= Hicrî 804]. 120. Karamanlılar tarafından Kayseriyye'nin ve ilinin, Karacahisar'ın, Aksaray'ın ve ilinin alınmasından beri 19 yıldır [= Hicrî 805]. 121. Hamid ilinin alınmasından beri 18 yıldır [= Hicrî 806]. 122. Gülhisar ve Tarsus'un Karamanlılar tarafından alınmasından beri 16 yıldır [= Hicrî 808]. 123. Antalya'nın, Germiyan ilinin ve Kütahiyye kalesinin alınmasından beri 11 yıldır [= Hicrî 813]. 124. Muhammed Beğ'in gelip Osmanlılar'in başkenti Burusa'yı kuşatmasından beri 8 yıldır [= Hicrî 816]. 125. Karamanoğlu Muhammed olayından ve barış yapılmasından beri 5 yıldır [= Hicrî 819]. 126. Muhammed oğlu Mustafa eliyle Tarsus'un alınmasından, Muhammed Beğ ve Mustafa Beğ'le Mısır ordusu arasındaki olaydan, Muhammed Beğ'in tutsaklığından ve Mustafa Beğ'in ölümünden beri 3 yıldır [= Hicrî 821]. 127. Ali Beğ'in tahta çıkışından beri 3 yıldır [= Hicri 821]. Osmanoğulları tarihî ve Osmanlı beğliği devletinin başlangıcı 128. Osman Beğ'in ortaya çıkışından beri 185 yıldır [= Hicrî 639]. 129. Bilecük, Yarhisar, İnegöl ve Yenişehir'in ve illerinin alınmasından beri 178 yıldır [= Hicrî 646]. 130. Buruşa, Ulubat ve illerinin alınmasından beri 100 yıldır [= Hicrî 724]. 131. Orhan Beğ'in doğumundan beri 148 yıldır [= Hicrî 676].
www.atsizcilar.com
Sayfa 13
132. Kutlu şehid Murad Han'ın doğumundan beri 98 yıldır [= Hicrî 726]. 133. İznik'in alınmasından beri 93 yıldır [= Hicrî 731]. 134. Demürkapu'nun alınmasından beri 85 yıldır [= Hicrî 739]. 135. Orhan Beğ'in ölümünden beri 61 yıldır [= Hicrî 763]. 136. Karası ilinin alınmasından beri 75 yıldır [= Hicrî 749]. 137. O ilde kasırga1 oluşundan beri 74 yıldır [= Hicrî 750]. 138. Gelibolı'nın alınmasından ve Bayazıd Han'ın doğumundan beri 70 yıldır [= Hicri 754]. 139. İbrahim Beğ'in doğumundan beri 68 yıldır [= Hicrî 756]. 140. Süleyman Paşa'nın ölümünden beri 65 yıldır [= Hicrî 759]. 141. Sivrihisar'ın alınmasından beri 64 yıldır [=Hicrî 760]. 142. Murad Beğ ehle Kütahiyye'nin ve Germiyan ilinin ve Hamid'in alınmasından beri 44 yıldır [= Hicrî 780]. 1
Aslındaki yanlış imlâlı ibareye göre "kasırga" yerine "veba" da olabilir.
143. Karamanoğlu Alâaddin'in Murad Beğ tarafından bozguna uğratılmağından, barış yapılmasından ve Beğşehri'nin alınmasından beri 37 yıldır [= Hicrî 787]. 144. Teke ilinin alınmasından beri 34 yıldır [= Hicrî 790]. 145. Las'ın saldırışından, merhum Murad Beğ'in şehid oluşundan, oğlu Bayazıd Han'ın tahta çıkışından ve Saruhan ilinin alınışından beri 34 yıldır [= Hicrî 790]. 146. Konya'nın ikinci defa alınmasıyla Beğşehri, İlşehri ve bütün Teke ilinin alınmasından beri 34 yıldır [= Hicrî 790]. 147. Süleyman Paşa'nın öldürülmesinden ve Kastamoniyye, Osmancuk ve Amasiyye'nin alınmasından beri 32 yıldır [= Hicrî 792]. 148. Bayazıd Beğ'in Konya'yı kuşatmaya gelip barış yapmasından beri 34 yıldır (= Hicrî 790]. [33b] 149. Kadı Burhaneddin ve Bayazıd Beğ olayından beri 25 yıldır [= Hicrî 7991. 150. Bayazıd Beğ'in Niğde ve Konya'yı almasından ve merhum Alâaddirı Beğ'in öldürülmesinden beri 24 yıldır [= Hicri 800]. 151. Temür Beğ'in Rûm'a gelip Sivas'ı yıkmasından beri 21 yıldır [= Hicrî 803]. 152. Temür Beğ'in Bayazıd Beğ'le savaşa gelmesi, Bayazıd Beğ'in bozulması ve oğlu Süieyman Beğ'in tahta çıkarak Rumeli ülkesini elde tutmasından beri 19 yıldır [= Hicrî 805]. 153. Merhum Emîr Süleyman Beğ'in, kardeşi Emîr Musa eliyle ölümünden ve Bayazıd Beğ oğlu Musa'nın tahta çıkışından beri 12 yıldır [= Hicrî 812].
www.atsizcilar.com
Sayfa 14
154. Emîr Musa'nın, kardeşi eliyle ölümünden ve İslâm'ın ve Müslümanların sultanı, Tanrı tarafından güçlendirilmiş, Orhanoğlu Murad Han oğlu Bayazıd Han oğlu Sultan Muhammed'in tahta çıkıp Rûm ülkesini elde tutmasından beri 8 yıldır [= Hicrî 8161. 155. Hamid ili ve Beğşehri'ni almasından, Konya'yı kuşatmasından ve sel olmasından beri 6 yıldır [= Hicrî 818]. 156. İzmir ili, Saruhan ve Karaburun'un alınmasından beri 6 yıldır [= Hicrî 818]. 157. Canik ilini ve Kastamoniyye ilinden bir bölümünü almasından ve Alâaddin oğlu Muhrmmed Beğ'le konuşmasından beri 3 yıldır [= Hicrî 821]. 158. Konya'nın alınıp yağma edilmesinden beri 4 yıldır [= Hicrî 820]. 159. Tuna suyunu geçerek Eflak'la savaşmasından, Murad Hanoğlu Bayazıd Han oğlu Muhammed Han ordusunun Eflak ülkesinden bir bölümünü yağma etmesinden ve Tanrı onu koruyup inatçılardan saklasın ve bütün hilelerden esirgesin, Muhammed Han'ın başına gelen at kazasından beri 3 yıldır [= Hicrî 821]. 160. Pir Ömer Beğ'in Kara Yoluk Osman Beğ ile olayından beri... [33b nin ikinci sütununda yarı efsanevî hükümdar ve filozofların adları ve zamanlan vardır]. [34a] 161.
Din Bilginlerinin tarihi
Ulu imâm Ebû Hanîfe'nin ölümünden beri 688 yıldır [=Hicrî 136]. 162. İmâm Şafiî'nin ölümünden beri 636 yıldır [= Hicrî 188]. 163. İmâm Ca'fer-i Sâdık'ın ölümünden beri 678 yıldır [= Hicrî 146]. 164. Ali bin Musa'nın ölümünden beri 630 yıldır [= Hicrî 194]. 165. İmâm Mâlik'in ölümünden beri 656 yıldır [= Hicrî 168]. 166. İmâm Ahmed Hanbel'in ölümünden beri 579 yıldır [= Hicrî 245]. 167. İmâm Gazâlî'nin ölümünden beri 323 yıldır [= Hicrî 501]. 168. İmâm Fahreddîn-İ Râzî'nin ölümünden beri 234 yıldır [Hicrî 590]. Büyük bilgin ve filozofların tarihi 169. Câmasb'm ölümünden beri 3096 yıldır. 170. Lokman'ın ölümünden beri 1990 yıldır. 171. Bukrat'ın ölümünden beri 1898 yıldır. 172. Eflâtun'un ölümünden beri 1818 yıldır. 173. Birinci öğretici Aristo'nun ölümünden beri 1991 yıldır.
www.atsizcilar.com
Sayfa 15
174. Batlamyus'un ölümünden beri 1700 yıldır. 175. Calinus'un ölümünden beri 1218 yıldır, 176. İkinci öğretici Muhammed Fârâbî'nin ölümünden beri 590 yıldır [= Hicrî 234]. 177. Hoca Ali bin Ebî Sina'nın ölümünden beri 394 yıldır [= Hicrî 430]. 178. Hoca Nasîr-i1 Tûsî'nin ölümünden beri 149 yıldır [= Hicrî 675], Ulu hakanların tarihi 179. Cengiz Han'ın tahta çıkışından beri 211 yıldır [= Hicrî 613]. 180. Ügetey2 Han'ın tahta çıkışından beri 192 yıldır [= Hicrî 632]. 181. Göyük Han'ın3 tahta çıkışından beri 172 yıldır [ = Hicrî 652]. 182. Mengü Han'ın ölümünden beri 172 yıldır [= Hicrî 652]. 183. Hülegü Han'ın ölümünden beri 152 yıldır [= Hicrî 672], 184. Abaka Han'ın ölümünden ve Ahmed'in tahta çıkışından beri 141 yıldır [= Hicrî 683]. 185. Argun'un ölümü ve Geyhatu'nun4 tahta çıkışından5 beri 121 yıldır [= Hicrî 703]. 186. Gazan Han'ın ölümünden ve Sultan Muhamrned Hüdâbende'nin6 tahta çıkışından beri 118 yıldır [= Hicrî 706]. 187. Tohtamış Han'ın ölümünden ve Dest olayından beri 32 yıldır [= Hicri 792].
Olayların tarihi 188. Beytü'l-Mukaddes'in yıkılmasından beri 1835 yıldır. 189. Kabe'nin Haccâc eliyle yıkılmasından beri 448 yıldır [= Hicrî 376]. 190. Somnat'ın yıkılmasından beri 395 yıldır [= Hicrî 429]. 191. Horasan'daki depremden beri 205 yıldır [= Hicrî 619]. 192. Harzemşah olayından beri 203 yıldır [= Hicrî 621]. 193. Çurmagun'un7 gelmesinden beri 193 yıldır [= Hicrî 631]. 194. Bağdad'ın alınmasından ve halifenin öldürülmesinden beri 165 yıldır [= Hicrî 659]. 195. Haleb'in yıkılmasından beri 135 yıldır [= Hicrî 689]. 196. Gazan eliyle Suriye ilinin yıkılmasından beri 120 yıldır [= Hicrî 714]. 197. Şam'ın ve ilinin Temür Han eliyle ikinci defa yıkılmasından beri 21 yıldır [= Hicrî 803]. 1
Metinde "Nasır".
www.atsizcilar.com
Sayfa 16
2 3
4
Metinde "Hügene". Metinde "Güyül Han". Medinde "Leygatus".
5
Metinde "tahta çıkışından" yerine "ölümünden". Fakat bunun dalgınlıkla yazıldığı ellidir. Çünkü "Argun" un ölümüyle tahta "Geyhat"nun geçtiği bilinmektedir. 6
7
Metinde "Muhammed Hiidâbende"nin yeri boştur. Metinde "Hurma'un".
824 Tarihli Takvimin Kronolojisi Aşağıda, bu takvimde anlatılan olaylar, rastladıkları hicrî yıllara göre kronolojik bir sıra ile gösterilmiştir. Olayların hangi paragrafta geçtiği, köşeli parantezler içinde belirtilmiştir. Bir kısmı çok yanlış olan tarihlerin bazıları hakkında gerekli küçük notlar eklenmiş, Osmanlı ve Karaman tarihi hakkındaki paragraflara dokunulmamıştır. Takvimlerin hepsi yayınlandıktan sonra Osmanlı tarihi olaylarının karşılaştırılması ve incelenmesi yapılacaktır. Hicrî yıl 1
Olaylar
Peygamber'in ölümü Ebubekir'in halife oluşu [43].
Burada 10 yıllık bir yanlış var. Peygamber'in ölümü ve Ebubekir'in halife oluşu hicretin 11 inci yılındadır. 13
Ebubekir'in ölümü. Ömer'in halife oluşu [44].
24
Ömer'in ölümü. Osman'ın halife oluşu [45]. Burada 1 yıllık yanlış var. Ömer'in Ölümü ve Osman'ın halife oluşu 23'tedir.
37
Osman'ın ölümü. Ali'nin halife oluşu [46]. Burada 2 yıllık yanlış var. Osman'ın ölümü ve Ali'nin halife oluşu 35'tedir
43
Ali'nin öldürülmesi. Hasanın halife olması [47], Burada 3 yıllık yanlış var. Ali'nin öldürülmesi 40'tadır.
55
Hasan'ın ölümü. Muaviye'nin gönderilmesi. Hüseyin'in halife olması [481] Hasan'ın ölümü 49 da olmalıdır (İslâm Ansiklopedisi, V, 309).
78
Hüseyin'in öldürülmesi [49]. Kerbelâ olayı ve Hüseyin'in öldürülmesi 61 dedir (İslâm Ansiklopedisi, V, 638).
109
Basralı Şeyh Hasan in ölümü [54]. Ölümü 110 dadır (İslâm Ansiklopedisi, V, 315).
www.atsizcilar.com
Sayfa 17
131
Ebu Müslim Abdurrahman in ortaya çıkması [50].
Ebû Müslim'in Horasan'da isyanı 129, Mera ve Nişabur'u işgali 130 dadır (İslâm Ansiklopedisi, IV, 39).
254 Halifeliğin Abbasoğulları'na geçmesi ve Seffâh'tn tahta çıkması [51]. Seffâh'ın cülusu 132 dedir ( Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 12; Zambaur, Maruıel de Genealogie et de Chronologie, 4).
136
Ebû Hanîfe'nin ölümü [161].
Ebû Hanîfe'nin ölmesi ve belki de öldürülmesi 150 dedir (İslâm Ansiklopedisi, İV, 25).
146
İmâm Ca'fer-i Sâdık'ın ölümü [163]. Ölümü 148 dedir (İslâm Ansiklopedisi, III, 7).
168
İmâm Mâlik'in Ölümü [165]. Ölümü 179 dadır (İslâm Ansiklopedisi, VII, 253).
188
İmâm Şafiî'nin ölümü [162].
Ölümü 204'tedir (Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-i Enbiyâ ve Tevârîh-i Hülefâ, IX, 409. Kanaat Kütüphanesi yayını, İstanbul 1331),
194
Ali b. Musa'nın ölümü [164].
Şiîler'in sekizinci imâmı olan Ali el-Rıza b. Musa olacaktır. Ölümü 203'tedir (İslâm Ansiklopedisi, I; 818).
217 Me'munun islâm ülkelerine beş vakit namazdan sonra tekbîr getirilmesi için hüküm yazması [52], Bu paragraf çetrefildir. 234
Fârabî'nin ölümü [176].
Burada büyük bir tarih yanlışı var: Fârâbî'nin ölümü 339'dadır (İslâm Ansiklopedisi, IV, 453). 239 Mısırlı Zünnun'un Ölümü. Antakya'da ardarda yetmiş gün deprem oluşu [55].
www.atsizcilar.com
Sayfa 18
245
İmâm Hanbel'İn ölümü [166]. Doğrusu: Ahmed b. Hanbel. Ölümü 241 dir (İslâm Ansiklopedisi, 1, 171).
376
Haccac tarafından Kabe'nin yıkılması [189].
Bu, büyük bir yanlıştır. Haccâc'ın Mekke'yi Abdullah b. Zübeyr'den kuşatma ile alırken Kabe'yi yıkması 73'tedir (İslâm Ansiklopedisi, V, 18). 394
Sebük Tegin oğlu Sultan Mahmud'un tahta çıkması [82].
Mahmud'un tahta çıkması 387 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 453), yahut 388 ( İslâm Ansiklopedisi, VII, 174 ), veya 389 (Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 282) yılındadır. 422
Tuğrul Beğ'in Horasan'a gelip alması [83].
429
Somnat'ın yıkılması [190]. Bu şehri alıp tahrib eden Gazneli Mahmud 421'de öldüğüne göre 429 tarihi
yanlıştır. 430
İbni Sınanın ölümü [177].
İbni Sînâ'nın ölüm tarihi olan 21 Haziran 1037 (İslâm Ansiklopedisi, V, 808) Hicrî 428 yılı içindedir. 438 501
Güneşin tam tutulması. Umumî kıtlık olması [93]. Gazâlî'nin ölümü [167]. Gazâlî'nin ölümü 505'tedir (İslâm Ansiklopedisi, IV, 750).
535 Salâhaddin EyyûbVnin Beytü'l-Mukaddesi alması. Sultan Mesud'un ölümü ve Kılıç Arslan'ın tahta çıkması [84]. Salâhaddin'in Kudüs'ü alması 583'tedir ( Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 89). Sultan Mesud'un Ölümüyle yerine II. Kılıç Arslan'ın çıkması ise 551 dedir ( Halil Edhem, Düvel-i islâmiyye, 216; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). 539
Sultan Ebunnasr'ın tahta çıkması [94]. Almanlar'ı saldırışı [95].
Ebunnasr ile kimin anlatılmak istendiği belli değildir. Almanların saldırışı ise I. Mesud (510 - 551) zamanında ve 542 de Alman imparatoru Konrad'ın Anadolu'ya taarruzu olacaktır. Daha uzak bir ihtimalle II. Kılıç Arslan (551-588) zamanında ve 586 da İmparator Friedrieh Barbaros'un yaptığı saldırı kasdedilmiş olabilir. 555.
Kılıç Arslan zamanında Kayseri'nin alınması [85].
II. Kılıç Arslan, Kayseri'yi Danişmendliler'den 564'te aldı(İslâm Ansiklopedisi, VI, 691). 556
İbrahim oğlu Süleymanşah'in gelip Rûm ülkesini tutması [86].
Burada da büyük bir yanlış var: Rûm ülkesini tutan Selçuklu Süleymanşah 479 da Öldüğü gibi babası da Kutlamış (veya Kutalmış) tır ki burada İbrahim İnal ile karıştırılmıştır.
www.atsizcilar.com
Sayfa 19
581
Kılıç Arslan'ın Melik Kutbeddini veliaht yapması [87].
II. Kılıç Arslan'ın, büyük oğlu Kutbeddin Melikşah'a Sivas ve Aksaray'ı vererek veliaht yapması, diğer on oğluna da ülkenin öteki bölümlerini paylaştırması tarihinin, kaynaklarda zikrolunmadığını söyleyen Osman Turan, bazı tarihî karinelerle bunun milâdî 1185'te (hicrî 581) olduğunu kabul ediyor (İslâm Ansiklopedisi, VI, 696). Bunun doğru olduğu takvimin kaydı ile de anlaşılıyor. 590
Fahreddîn-i Râzi'nin ölümü [168].
Ölümü 606 dadır (Şemseddin Sami, Kamusü'l-Alâm, V, 3346). 596
Rükneddin Keykubad'ın Ölümü [89].
Anadolu Selçukluları'ndaki üç Keykubad'ın da unvanı Alâaddin'dir. Rükneddin unvanlı hükümdarlar II. Süleyman (592-600) ile IV. Kılıç Arslan (646-663) dır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 216-217; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). Burada bahsedilen Rükneddin Keykubad'ın Rükneddin Süleyman olması icab eder. Bir sonraki 90 inci paragrafta Gıyâseddin Keylıüsrev'in tahta çıktığından bahsolunması da bunu gösterir. 601
Gıyâseddin Keyhüsrev'in tahta çıkması [90].
607 Gıyâseddin Keyhüsrev'in ölümü. Keykâvus oğlu İzzeddin Keyhüsrev'in tahta çıkması [91]. Burada hükümdarların unvanları değişmiştir. "Keyhüsrev oğlu İzzeddin Keykâvus» olacaktır. 608
Bistamlı Bâyezid'in ölümü. Mevlânâ Celâleddlnin doğuşa [56].
Bistâmî 261 de ölmüştür (İslâm Ansiklopedisi, II, 399). Mevlânâ'nın doğumu 604 tür (İslâm Ansiklopedisi, III, 53). Fakat Abdülbaki Gölpınarlı bir kayda dayanarak doğumunu 10 yıl kadar önceye çıkarmaktadır (Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, 43, ikinci basım, İstanbul 1952). 613
Cengiz Han'ın tahta çıkması [179].
603'tedir (Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 348; İslâm Ansiklopedisi, III, 93; Zambaur, Manuel de Genealogrie et de Chronologie, 242) . 616 Izzeddin Keykâvus'un ölümü. Alâaddin'in tahta çıkması [92] . Celâleddin'in babası Bahâaddinin ölümü [57] . Bahâaddin'in ölümü 628 dedir (Abdülbakİ Gölpmarh, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, 42, ikinci basım, istanbul 1952). 619
Horasan depremi [191]. Konya'nın yapılması [97].
Konya'nın yapılmasından maksat Konya kalesinin yapılmasıdır. Konya ve Sivas kaleleri 618 de tamir edilmişlerdir (İbn-i Bibi, Türkçe kısaltılmışı, 251, Houtsma yayını, Leide 1902) . 621 Harzemşah olayı [192] . Sivas'ın yapılması [98] . Kılıç Arslan'ın ölümü ve oğlu Rükneddin Keykubad'ın tahta çıkması [88] .
www.atsizcilar.com
Sayfa 20
Harzemşahlar olayından maksat ya 617 de Harzemşah Alâaddin Mehmed'in ölümü, yahut oğlu Celâleddin Mengüberti'nin 628 de Çengizliler'e kesin olarak yenilmesidir. Sivas'ın yapılmasından maksat Sivas kalesinin yeniden yapılırcasına tamiridir ki 618 dedir. (Rıdvan Nafiz Uzunçarşılıoğlu İsmail Hakkı, Sivas Şehri, 13). Kılıç Arslan'ın ölümü ve oğlu Rükneddin Keykubad'ın tahta çıkışında katmerli yanlış vardır. Keykubad adında oğlu olduğu söylenen Kılıç Arslan, III. Kılıç Arslan olmalıdır. Fakat bunun ölümü 601 de olduğu gibi {Halil Edhera, Düvel-i îslâmiyye, 216; İslâm Ansiklopedisi, VI, 703; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143) çocuk yaşta Öldürüldüğünden oğlu da yoktur. Bundan başka Anadolu Selçukluları'ndaki üç Keykubad'ın da unvanı "Alâaddin" olduğundan Rükneddin Keykubad adında bir hükümdar ve 621 de tahta çıkmış kimse de bulunmamaktadır. Rükneddin unvanlı iki hükümdardan birincisi II. Süleyman olup II. Kılıç Arslan'ın oğludur. Fakat bununda tahta çıkışı 592'dedir (Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). 622 Sultan Gıyâseddin'in doğumu. Malatya'nın alınması [96). II. Gıyâseddin Keyhüsrev'dir. Doğumu diğer kaynaklarda yoktur. Osman Turan 620 lerde olarak tahmin etmiştir (İslâm Ansiklopedisi, VI, 620). 623 Hoca Fakih Ahmed'in ölümü [60] 631 Çurmagun'un gelmesi [193J. Çengizli kumandanın gelip Erzurum'u alışı 629 dadır (İbn-i Bibi, Farsça kısaltılmışının Nuri Gencosman tercümesi: Anadolu Selçukî Devleti Tarihi, 165). 632 Ügetey'in tahta çıkması [180]. Ügetey, 624 te (Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 242) veya 626 da (Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 348) tahta çıkmıştır. 634 Sultan Alâaddin'in Ölümü ve Sultan Gıyâseddin'in tahta çıkması [99], 639 Osman Beğ'in ortaya çıkması [128]. 642 Sultan Gıyâseddin'in ölümü ve Sultan İzzeddin'in tahta çıkması [100]. II. Gıyâseddin Keyhüsrev'in ölümü ile II. İzzeddin Keykâvus'un tahta çıkışı 644 tedir (Halil Edhem, Düvel-i îslâmiyye, 217; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 141). 646 Bilecik, Yarhisar, İnegöl, Yenişehir ve illerinin alınması [129J.
652 Göyük Han'ın tahta çıkması [181], Mengü Kağan'ın ölümü [182]. Karaman'ın tahta çıkması [110]. Göyük Kağan'ın tahta çıkması 644 tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 348; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 242). Mengü Kağan'ın ölümü ise Haiil Edhem'e göre 657, Zambaur'a göre 658 dedir (aynı yerler).
655 Bağdat'ta askerî isyanla halifenin öldürülmesi [53].
www.atsizcilar.com
Sayfa 21
Burada büyük bir tarih yanlışı var. Son Abbasî halifesi "El-Musta'sam Bi'llah" 656'da Hülegü Han tarafından öldürülmüştür. 655 yılındaki olayla bu kasdolunmuyorsa, ki 194'üncü paragraftaki 659 yılı olayına göre kasdolunmadığı anlaşılmaktadır, Abbasî tarihinin daha önceki çağlarında sık sık görülen askerî ayaklanmalardan biri anlatılmak istenmiştir.
656 Hülegü'nün Ceyhan'a geçmesi. Baycu'nun Rûm'a gelmesi [101]. Hülegü Han'ın Ceyhun'u geçmesi 653 tedîr (İslâm Ansiklopedisi V, 581). Baycu'nun Anadolu'ya gelmesi ise bundan epey öncedir. İlhanlılar'ın ilk Anadolu kumandanı olan Baycu, Erzurum'u 640 ta (=m. 1242) almış (İslâm Ansiklopedisi, VI, 625), Selçukluların karma ordusunu ise Kösedağ'da 641'de yenerek (İslâm Ansiklopedisi, VI, 626) Anadolu Selçuklu Devleti'ni Çengizliler'e bağlamıştır.
656 Sultan Rükneddin'in Moğol ülkesine gitmesi ve Rûm padişahlarıyla barış yapılması [103]. Yukarıdaki ibare ile kasdedilen olay, Anadolu Selçuklu sultanı II. İzzeddin Keykâvus (644658) un, Göyük Kağan'ın tahta çıkış kurultayında bulunmak üzere küçük kardeşi IV. Rükneddin Kılıç Arslan'ı Moğolistan'a göndermesi, Kılıç Arslan'ın oradan ağabeyinin azline dair bir yarlıkla dönmesi ve beğlerin araya girmesiyle, en küçük kardeşleri II. Alâaddin Keykubad'la birlikte üç kardeşin ortaklaşa hükümdarlık etmelerine karar verilmesidir. Kılıç Arslan'ın Moğolistan'a gitmesi 644, üç kardeşin ortaklaşa saltanata başlaması ise 647 yılındadır (İslâm Ansiklopedisi, VI, 703—704). 657 Sultan İzzeddin'in bozguna uğraması ve kardeşi Rükneddin in tahta çıkması. [102]. Bu ibareden maksat ya II. Keykâvus'un 654'te Baycu'ya yenilerek, hapsedilmiş olan IV. Kılıç Arslan'ın hapisten çıkarılıp hükümdar ilân edilmesi, yahut 659 da II. İzzeddin Keykâvus'un Selçuk tahtını kesin olarak IV. Kılıç Arslan'a bırakmasıdır (İslâm Ansiklopedisi, VI, 704). 659 Bağdad'ın alınması ve halifenin öldürülmesi [194]. Hülegü Han tarafından Bağdad'ın alınarak Halife El-Mutasım Bi'llâh'ın öldürülmesi 656 dadır (Halil Edhem, Düveli- Islâmiyye, 351). 663 Rükneddin'in öldürülmesi ve Rükneddin'in tahta çıkması [104]. 663 te öldürülen Rükneddin, IV. Rükneddin Kılıç Arslan'dır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 217,- İslâm Ansiklopedisi, VI. 706; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). Fakat yerine geçen Rükneddin olmayıp III. Gıyâseddin Keyhüsrev'dir. 665 Abaka Han'ın tahta çıkması [105]. Doğrusu 663 tür (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353: Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244). 672 Hülegü Han'ın ölümü [183]. Sultan Veled'in doğumu. Mevlânâ ve Sadreddin'in ölümü [58]. Hülegü Han'ın ölümü 663'tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244). Sultan Veled'in doğumu 623 tedir (Abdülbaki
www.atsizcilar.com
Sayfa 22
Gölpınarlı, Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik, 29, istanbul 1953). Konyalı Sadreddin ise Mevlânâ'dan bir yıl önce, 671 de ölmüştür (Şemseddin Sami, Kamus'ül-Alâm, IV, 2944). 675 Moğol ordusunun gelip yağma etmesi. Emir Pervane'nin öldürülmesi, Cimri'nin ortaya çıkması [106]. Nasîreddîn-i Tûsî'nin ölümü [178]. J. H. Kramers, "Muîneddîn Pervane" hakkındaki yazısında (İslâm Ansiklopedisi, VIII, 557) ölümünü ^muhtemelen» 1 Rebiülevvel 676 da gösteriyor. Nasîreddîn-i Tûsî'nin ölümü ise 672'dedir (Şemseddin Sami, Kamus'ül-AcIâm, VI, 4582). 676 Karaman Beğ'in ölümü [111]. Orhan Beğ'in doğumu [131].
677 Konya'nın alınması [112].
682 Sultan Ahmed'in tahta çıkması ve Sultan Mesud'un Rûm'a gelmesi [68 ve 107]. Çelebi Hüsameddin'in doğumu [59]. Burada bahsolunan Sultan Ahmed, İlhanlı Ahmed Teküder Han'dır. Tahta çıkışı 680 dedir. (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244). 682 de tahta çıkan Mesud, II, Gıyâseddin Mesud'dur (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 217). Fakat Zambaur bunu 681 olarak göstermektedir (Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). Mevlânâ'nın meşhur müridi olan Çelebi Hüsameddin'in doğumu 682 de olamaz. Çünkü 683'te ölmüştür (Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik; İstanbul 1953).
683 Abaka Han'ın Ölümü ve Ahmed'in tahta çıkışı [184]. 680 olacaktır. Ahmed, İlhanlı Ahmed Teküder Han'dır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244). 684 Argun Han'ın tahta çıkması [69].
685 Argun Han'ın tahta çıkması [108]. İki ayrı paragrafta bir yıl farkla gösterilen bu tarihlerin ikisi de yanlıştır. Argun Han 683 te tahta çıkmıştır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuei de Genealogie et de Chronologie, 244).
689 Haleb'in yıkılması [195].
698 Gazan Hanın ve Melik Nâsır'ın tahta çıkması [109].
702 Gazan Han'ın ve Melik Nasırdın tahta çıkması [70]. İki ayrı paragrafta dört yıl farkla gösterilen Gazan Han'ın cülusu hakikatte 694 tedir (Halil Edhem, Düvel-i islâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244). 703 Argun'un ölümü ve Geyhatu'nun tahta çıkması [185].
www.atsizcilar.com
Sayfa 23
690'dadır (Halil Edhem, Düvel-i İslârniyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologic, 244).
706 Gazan Han'ın ölümü ve Muhammed Hüdâbende'nin tahta çıkması [186]. Doğrusu 703'tür (Halil Edhem, Düvel-i Islâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244).
712 Çopan Beğ'in Konya'yı kuşatması [72].
714 Gazan eliyle Suriye'nin yıkılması [196].
718 Ebusaid'in tahta çıkması. Kurumçı ve İrençi'nin öldürülmesi. Temürtaş'ın Rûm'a gelmesi [71J. İlhanlı Ebusaid Bahadur Han'ın tahta çıkması 716 veya 717'dedir (Halil Edhern, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronolongie, 244. Bu sayfadaki 8'inci nota bakınız). 720 Çelebi Arif'in ölümü [62]. Bu Çelebi Arif, Mevlânâ'nın torunu ve Sultan Veled'in oğlu olan ve Mevlevîlerce "Ulu Arif Çelebi" denilen kimsedir. 23 Zilhicce 719 tarihinde ölmüştür (Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ'dan Sonra Mevlevîlik, 89, İstanbul 1953).
724 Bursa, Ulubat ve illerinin alınması [130].
726 Ertene Beğ'in ve Sunkur Ağa'nın Bedreddin Beğ'in yanıa gelmesi. Temürtaş Beğ'in Beğşehri'ni alması [73]. Osmanoğlu Murad Beğ'in doğumu [132].
731 İznik'in alınması [133].
735 Şeyh Hasan Beğ'in Rûm'a gelmesi [74].
736 Hasan Beğ'in öldürülmesi. Süleyman Elanın Tebriz'de, Ertene Beğ'in Rûm'da, tahta çıkması [75]. İlhanlı Süleyman Han 740 ta tahta çıkmıştır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie el de Chronologie, 244). 738 Çelebi Âbid'in ölümü [61]. Mevlânâ'nın torunu ve Sultan Veled'in oğlu olan Çelebi Abid 5 Muharrem 739 da ölmüştür (Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ'dan sonra Mevlevîlik, 98, İstanbul 1953). 739 (Osmanlılar tarafından) Demirkapı'nın alınması [134].
www.atsizcilar.com
Sayfa 24
742 Şahmelik Çelebi, Çelebi Burhaneddin ve Çelebi Adil'in ölümü [64].
749 Karası ilinin alınması [136].
750 Karası da kasırga (veya veba) olması [137].
754 Gelibolu'nun alınması. Yıldırım Bayazıd'ın doğumu [138].
756 ibrahim Beğ'in doğumu [139].
759 Süleyman Paşa'nın ölümü [140].
760 Sivrihisar'ın alınması [141 j. Güneşin tam tutulması. Melik Nâsır'ın öldürülüp Melik Eşrefin tahta çıkması. Suriye emirlerinin Malatya'yı alması [65]. Buradaki Melik Nâsır'la Melik Eşref, Mısır'daki Türk Kölemen sultanlarıdır. Nâsır'ın öldürülmesi 762 dedir. Kendisinden sonra tahta Mansur geçmiş, Eşref ise 764 te sultan olmuştur (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 110—111; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologde 103-105). 762 Karamanoğlu Alâaddin Beğ'in doğumu. Yahşi Han'ın muhalefeti dolayısıyla Halil Beğ'in Beğşehri'ni bırakması. Güneşin tam tutulması. Melik Zâhir'in öldürülmesi [113]. Sis, Tarsus ve Kıyı şehirlerinin alınması [79].
763 Orhan Beğ'in Ölümü [135].
768 Alâaddin Beğ'in Ali Gerger'den Ertene Beğ oğlu Mehmed'in ilini alması [114]. Veba salgını. Mehmed Çelebi ile Davud Çelebinin vebadan ölmesi [63}. Ali Zerger hakkında bak: Şikârî'nin Karamanoğulları Tarihi (Mesud Koman neşri, Konya 1944), 97—102.
733 Karamanoğlu Alâaddin Beğ'in oğlu Sultan Mehmed'in Zilkade ayında doğması [115]. 779 Karamanoğlu Alâaddin Beğ'in oğlu Ali Çelebi'nin doğumu [116].
780 Murad Beğ tarafından Kütahya ve Germiyan ili ile Hamid'in alınması [142].
781 Kadı Burhaneddin'in tahta çıkması ve Mehmed Beğ oğlu Ali Beğ'in öldürülmesi [66]. Buradaki Mehmed ve Ali Beğler, Erteneoğulları'dır. Halil Edhem, Ali Beğ'in ölümünü 782, Kadı Burhaneddin'in tahta çıkmasını 783 yılında gösteriyor (Düvel-i Islâmiyye, 386—387).
www.atsizcilar.com
Sayfa 25
Zambaur ise Ali Beğ'in ölümü ile Kadı Burhaneddin'in tahta çıkış tarihi olarak 782 yi kabul ediyor (Manuel de Genealogie et de Chronologie, 155—156).
787 Karamanoğlu Alâaddin'in Murad Beğ tarafından bozguna uğratılması. Barış yapılarak Beğşehri'nin alınması [143].
788 Sultan Barkuk'un tahta çıkması [76]. Barkuk'un tahta çıkışı 784 tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 111, 113; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 105).
790 Teke ilinin alınması [144]. Sırplar'ın saldırışı. Murad Beğ'in şehid olması. Bayazıd'ın tahta çıkması ve Saruhan ilinin alınması [145]. Konya'nın ikinci defa alınması. Beğşehri, İlşehri ve bütün Teke ilinin alınması [146]. Bayazıd'ın Konya'yı kuşatmaya gelip barış yapması [148].
792 Tohtamış'ın ölümü ve Dest olayı [187]. Süleyman Paşa'nın öldürülmesi. Kastamonu, Osmancık ve Amasya'nın alınması [147]. Aksak Temür'ün Bağdad'ı alması ve Sultan Ahmed'in Şam'da Sultan Barkuk yanına gitmesi [67]. Dest olayından maksat 793 te Aksak Temür Beğ'le Tohtamış Han arasında yapılıp Tohtamış'ın büyük bozgunu ile biten savaştır. Ölümü ise 808 dedir (Halil Edhem, Düvel-i Islâmiyye, 362, 365). Öldürülen Süleyman Paşa, Candaroğlu II. Süleyman olup Yıldırım Bayazıd'a karşı 795 te yaptığı savaşta can vermiştir (Düvel-i Islâmiyye, 304 ve 306; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 149). Temür'ün Bağdad'ı alması 795 tedir (İslâm Ansiklopedisi, I, 182 ve II, 201). Calayırlı Ahmed'in Barkuk yanına gitmesi ise 796 dadır (İslâm Ansiklopedisi, I, 182). 797 Karamanoğlu Alûaddin Beğ oğlu Mehmed Beğ'in oğlu Mustafa Beğ'in doğumu [117].
799 Kadı Burkaneddin'le Yıldırım Bayazıd arasında savaş [149].
800 Alâaddin Beğ'in ve Kadı Burhaneddin'in öldürülmesi. Onların bazı memleketlerinin alınması [118]. Yıldırım Bayazıd'ın Niğde ve Konya'yı alması. Kararnanoğlu Alâaddin Beğ'in öldürülmesi [150].
801 Sultan Barkuk'un oğla Melik Nasır'ın tahta çıkması [77]. 803 Temür Beğ'in Sivas'ı yıkması [151]. Şam'ın ve Suriye'nin Temür eliyle ikinci yıkılışı [197].
804 Aksak Temür'ün gelmesi le Bayazıd'ın bozguna uğraması [119].
805 Temür - Yıldırım savaşı. Yıldırım'ın bozulması ve oğlu Süleyman Beğ'in tahta çıkarak Rumeli ülkesini elde tutması [152]. Karamanlılar tarafından Kayseri ve ili ile Karacahisar'ın, Aksaray'ın ve ilinin alınması [120].
www.atsizcilar.com
Sayfa 26
806 Hamid ilinin alınması [121].
808 Karamanlılar tarafından Güzelhisar ve Tarsus'un alınması [122].
810 Şugur ve Antakya'da büyük deprem olup Şugur çevresinin yıkılması [80]. Şugur, Antakya yakınında, bir dağın tepesinde sağlam bir kaledir (Yakut, Mu'cemu'lBuldân, V, 278).
812 Süleyman Beğ'in, kardeşi Musa tarafından öldürülmesi ve Musa'nın tahta çıkması [153].
813 Antalya'nın, Germiyan ilinin ve Kütahya kalesinin alınması [123].
816 Musa'nın, kardeşi Mehmed tarafından öldürülmesi ve Sultan Mehmed'in tahta çıkması [154]. Kararnanoğlu Mehmed Beğ'in gelip Osmanlı başkenti Bursa'yı kuşatması [124].
817 Melik Nâsır'ın öldürülmesi ve Mısır'da Şeyh Nasır Sultanın tahta çıkması [78]. Mısır Çerkeş Kölemen sultanı olan Melik Nâsır'ın adı Nâsıreddin Ferec'dir. ölümü 815'tedir. Yerine geçen sultanın adı Şeyh Nasır olmayıp Seyfeddin Şeyh'tir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye,113; Zambaur, Manuel de Genealogûe et de Chronologie, 105). 818 Hamid ili ve Beğşehri'nin alınması. Konya'nın kuşatılması ve bu sırada sel olması [155]. İzmir ili, Saruhan ve Karaburun'un alınması [156].
819 Karamanoğlu Mehmed Beğ'le Osmanlılar arasında barış yapılması [125].
820 Konya'nın alınıp yağma edilmesi [158].
821 (Çelebi Sultan Mehmed'in) Canik ilini ve Kastamonu ilinden bir bölümünü alması ve Karamanlılar'dan Alâaddin oğlu Mehmed Beğ'le konuşması [157]. (Çelebi Sultan Mehmed'in) Tuna'yı geçerek Eflaklılar'la savaşması. Eflak'ın bir bölümünün yağma edilmesi. Çelebi Sultan Mehmed'in attan düşmesi [159]. Karamanoğlu Mehmed Beğ'in oğlu Mustafa tarafından Tarsus'un alınması. Karamanlılarda Mısırlılar arasındaki savaş sonunda Mehmed Beğ'in tutsaklığı, Mustafa Beğ'in Ölümü [126], Karamanoğlu Ali Beğ'in tahta çıkması. [127]. Türkler'den Kıyı'nın, Malatya bölgesinin, kalelerin ve Karaman ilinin Şeyh eliyle alınması. Karamanoğlu Ali Beğ'in tahta çıkması [81]1. ? Pir Ömer Beğ'in Kara Yölük Osman Beğ'le olayı [160]. 1
Karamanoğlu Ali Beğ'in tahta çıkması iki ayrı paragrafta zikredildiği için tekrarlanmıştır. 682 yılı olaylarında da İlhanlı Ahmed Teküder'in tahta çıkışı 68 ve 107 paragraflarda tekrarlanmıştı.
www.atsizcilar.com
Sayfa 27
835 Tarihli Takvim Prof. Mükrimin Halil Yinanç'ın özel kütüphanesinde bulunan ve Şeyh Vefa Ruznâmesi, Melhame, Rüya Tabiri risaleleriyle Osmanlı Kanunnâmelerini de alan büyük bir dergi içindeki Türkçe takvim. Takvim, derginin 33b-35a yapraklarındadır. 283X190 (245X165) ölçümünde ve 19 satirlidir. Takvimin hangi tarihte yazıldığına dair bir kayıt yoktur. Son satırında, Selanik'in alındığını bildirirken söylediği 833 tarihini telif yılı diye kabul etmek mümkündür. Çünkü eserde zikrolunan bütün vak'aların tarihleri, takvim geleneğine uyularak, olayın oluşundan eserin yazılışına kadar geçen yıl sayısını söylemek suretiyle belirtildiği halde, burada 833 Hicrî yılı kaydolunmuştur. Fakat bu yılı, takvimdeki son olay olan Selanik şehrinin alınması tarihi dîye kabul etmek de kabildir ve Selanik, bilindiği üzere, 833'te alınmıştır. Zaten 833'ü telif tarihi diye kabul edince, Osmanlı tarihinin bu takvimdeki son olaylarından birçoğunun iki yıl farkla ortaya çıktığı görülmektedir. Meselâ Temür'ün Sivas'ı yıkması 803'te, Ankara savaşı 805'te, Musa Çelebi'nin ölümü 816'da, Çelebi Sultan Mehmed'in ölümü 824'te olduğu halde, eserin telifi 833 diye kabul olununca bu tarihler 801, 803, 814, 822 olarak, yani ikişer yıl önceye gelerek ortaya çıkmaktadır. Demek ki 833 ü telif yılı diye almak yanlış olacaktır. O halde telif yılı kaçtır? Takvimde Peygamber'in hicreti (şüphesiz müstensihin dikkatsizliği dolayısıyla) unutulmuş olduğu için telif yılını gösteren en esaslı kayıttan mahrumuz. Burada Peygamber'in doğum tarihini esas ölçü olarak alıp telif yılını bulmaya çalışırsak varacağımız sonuç şu olur: 29 uncu paragrafa göre, Peygamber'in doğumundan eserin yazılışına kadar 886 yıl geçmiştir. Peygamber, hicretten 53 yıl Önce doğduğuna göre bu takvimin 886-53 = 833 yılında yazılmış olması gerekiyor. Fakat bu takdirde de, yukarda saydığımız bütün mahzurlar yeniden ortaya çıkıyor. Peygamber'e vahiy gelmesini başlangıç sayarak hesap yaparsak, o zaman da şu sonuca varırız: Peygamber'e ilk vahiy 40 yaşında iken ve hicretten 13 yıl önce gelmişti. Takvimin 30'uncu paragrafında Muhammed'e vahiy gelmesinden eserin yazılmasına kadar geçen yıllar 845 olarak gösterildiğine göre, 845-13= 832 çıkar ki o zaman da takvimin 832 de yazılmış olması gibi asla kabul olunamayacak bir tarih ortaya çıkar. Peygamber'in ölüm tarihini esas diye alsak büsbütün yanlış bir rakkam elde ederiz: 31'inci paragrafa göre Peygamber'in ölümünden eserin yazılışına kadar 834 yıl geçtiğine göre Peygamber'in 834-833= 1 inci hicret yılında Ölmüş olması icab eder. Halbuki Peygamber'in Hicrî 11 de öldüğü muhakkaktır ve bu takvimde İslam tarihinin ilk olaylarına ait tarihlerin hemen hepsi yanlıştır. Öyleyse telif tarihi nedir? Kesin bir şey söylemeye imkân yok. Fakat hemen bütün takvimler, zikrettikleri son olaydan bir veya iki yıl sonraki bir tarihte telif olunduğuna göre bu takvimin 835'te tertip edildiğini, şimdilik, kabul edebiliriz. Zaten tarihleri kesin olarak bilinen birçok olaylar bu takvimde o kadar aykırı bir tarihte gösterilmektedir ki takvimin telifi 833 de olsa, 835 de olsa sonuç yine yanlış çıkmaktadır. Bundan dolayıdır ki ben, Osmanlı tarihinin son olaylarının 835 telifli bir takvime uyduğunu görerek telif tarihini 835 olarak kabul ettim. Takvimin tarafımdan kopya edilip yayınlanmasına müsaade eden Prof. Mükrimin Halil Yinanç'a teşekkür ederim [33b] 1. Ebul'beşer Âdem peygamber aleyhi'sselam hübut etdi. Altı bin tokuz yüz otuz dört yıldurur.
www.atsizcilar.com
Sayfa 28
2. Kabe-i muazzama şerrefehâ'llâhu bünyâd oldı. Altı bin altı yüz toksan yedi yıldurur. 3. Şiş peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Altı bin otuz yedi yıldurur. 4. İdris peygamber aleyhi'sselâm nakl etdi Firdevs-i alâya, beş bin beş yüz yigirmi yıldurur. 5. İlm-i nücum İdris peygambere indi aleyhi'sselâm, beş bin altı yüz yigirmi yedi yıldurur. 6. Nuh peygamber aleyhi'sselâm dört bin tokuz yüz otuz sekiz yıldurur. 7. Su tufanı oldı anun zamanında; dört bin kırk yıla tufan oldı. 8. Hud peygamber aleyhi'sselâm helak oldı. Üç bin sekiz yüz altmış altı yıldurur. 9. İbrahim peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Üç bin yedi yüz yetmiş iki yıldurur. 10. İsmail peygamber aleyhi'sselâm üç bin yedi yüz otuz yıldurur. 11. İshâk peygamber aleyhi'sselâm üç bin altı yüz yetmiş yedi yıldurur. 12. Yakub aleyhi'sselam toğdı. Üç bin altı yüz kırk beş yıldurur. 13. Yûsuf peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Üç bin altı yüz on dört yıldurur. 14. Musa peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Üç bin üç yüz yetmiş tokuz yıldurur. 15. Dâvud peygamber aleyhi'sselâm toğdı. İki bin üç yüz yigirmi sekiz yıldurur. 16. Süleyman peygamber aleyhi'sselâm iki bin iki yüz otuz bir yıldurur. 17. İlyâs peygamber aleyhi'sselâm zahir oldı. Bin sekiz yüz altmış iki yıldurur. 18. Hızır peygamber aleyhi'sselam zahir oldı. Bin yedi yüz otuz sekizde. 19. Od tufanı oldı. Zü'nnun1 peygamber ve Yunus peygamber aleyhi'sselâm zamanında. Beş bin yüz yigirmi yıldurur. 20. Cercis2 peygamber aleyhi'sselâm dacvet kıldı. Bin dört yüz seksen altı yıldurur. 21. Yahya peygamber aleyhi'sselâm toğdı. Bin dört yüz kırk iki yıldurur. 22. İsa peygamber aleyhi'sse!âm göğe çıkdı. Bin üç yüz yetmişde. 23. Aristo hakim üç bin dört yüz otuz üç yıldurur. 24. Câmasb3 hakim üç yüz altı yıldurur. 25. Lokman hakim bin tokuz yüz toksan beş yıldurur. 26. Eflâtun hakim bin yedi yüz yigirmi ikî yıldurur. 27. Batlamyus hakim ve Eşhab-i Fil'ün geldügi Mekke-i müşerrefeye şerrefeha'liahu Tacâ!â ve helak oldılar. Sekiz yüz mtoksan altı yıldurur. 28. Padişâhi-i Nuşirevan-i adilü'lkisrâ, haffefa'llâhu anhu'lazâb, sekiz yüz toksan yıldur.
www.atsizcilar.com
Sayfa 29
Va'llâhu alemu bi'şşavabi şadaka'üâbu. [34a] 29. Viladet-i seyyidü'lmürseline veTâhiriae ve hâtimü'nnebiyyine ve resulü Rabbi'lâlemine ve mâ erselnake illâ rahmeten lilâlemine Muhammedü Mustafâ aleyhi'ssalâtü ve'sselâm sekiz yüz seksen altı yıldurur. 30. Cebrâ'il aleyhi'sselam vahy getürdi peygamber a!eyhi'sselâma. Sekiz yüz kırk beş yıldurur, 31. Peygamber aleyhi'sselâm vefat buldı. Ebu Bekir raziya'llâhuanh halife oldı. Sekiz yüz otuz dört yıldurur [=Hicrî 1]. 32. Ebu Bekir-i şıddik vefat etdi. Ömer halife oldı raziya'llahu rahnhümâ sekiz yüz alcı yıldurur [=Hicrî 29]. 33. Ömer vefat buldı ve Osman halife oldı. Raziya'llahu ahüma. Sekiz yüz on bir yıldurur [= Hicrî 24]. 34. Oşman vefat buldı. ali halife oldı. Raziya'llahu anhümâ. Yedi yüz toksan sekiz yıldurur [=Hicrî 37]. 35. Ali vefat buldı ve Hasan cülus kıldı. Raziya'llahu anhümâ. Yedi yüz toksan iki yıldurur [= Hicri 43]. 36. Hasan vâkıaya uğradı ve Huseyn cülus kıldı ve Muâviye hareket etdi. Raziya'llahu anhüma. Yedi yüz yetmiş tokuz yıldurur [= Hicrî 56]. 1 2 3
Metinde: "Nbun". Metinde: "Çercis". Metinde: "Câmast".
37. Hüseyn vâkıaya uğradı. Yedi yüz altmış yedi yıldurur [= Hicrî 68]. 38. Ebu Müslim huruç etdi. Üç yüz bir yıldurur [= Hicrî 534]. 39. Hilafet Beni Abbâs'a nakl etdi ve Seffâh1 cülus etdi. Yedi yüz bir yıldurur [= Hicrî 134]. 40. İmâm Ebu Hanife-i Kufî vefat buldı ve İmâm Şafi'î toğdı. Razıya'llahu anhüma. Altı yüz toksan tokuz yıldurur [= Hicrî 136]. 41. İmâm Şafii vefat buldı. Raziya'llâhu anhüma. Altı yüz kırk yedi yıldurur [= Hicri 188]. 42. İmam Mâlik vefat buldı. Raziya'llâhu anh. Altı yüz altmış yedi yıldurur [= Hicrî 168]. 13. İmâm Ahmed Hanbeli raziya'llâhu anh. Beş yüz altmış yıldurur [= Hicrî 275]. 44. İmâm Gazali rahmetu'llâhi "aleyh, vefat buldı. Üç yüz otuz üç yıldurur [Hicrî 502]. 45. İmâm Fahrü'ddin-i Razi2 raziya'llâhu anh vefat buldı. İki yüz kırk beş yıldurur [= Hicrî 590]. 46. Antâkiyye'de zelzele-i azim oldı yetmiş gün peyâpây ve yetmiş kulle yıkıldı. Beş yüz
www.atsizcilar.com
Sayfa 30
toksan altı yıldurur [= Hicrî 2391]. 47. Ulu gün dutuldı ve yulduzlar gözükdi. Cemi alemde kaht oldı. Üç yüz toksan altı yıldurur [ = Hicrî 439]. 48. Sultânü'larifin Bâyezîd-i Bistâmi vefat buldı. Rahmetu'llahi'aleyh. Sultanü'larifin, kutbü'lmuhakkikin, celâlü'lmilleti ve'ddin hazreti toğdı. Yedi yüz yigirmi yıldurur [ = Hicrî 615]. 49. Mevlanâ Bahâ'ü'ddin hazret), rahmetu'llâhi aleyh, nakl etdi. İki yüz otuz tokuz yıldurur [= Hicrî 596]. 50. Hazret-i hüdâvendigâr Mevlânâ Celâlü'ddîn ve3 sultânü'lmuhâkkikin Şeyh Şadrü'ddin nakl etdi. Yüz altmış üç yıldurur [= Hicrî 672]. 51. Çelebi Hüsâmü'ddîn Türk vefat buldı. Yüz elli bir yıldurur [= Hicrî 684]. 52. Ertene Beg, Rum'a geldi. Yüz tokuz yıldurur [= Hicrî 726]. [34b] Zikr-i tevarîh-i Âl-i Selçuk rahimehumu'llâhü Taâlâ. 53. İbtidâ etdi Âl-i Selçuk'un devleti ve Sultan Mahmud Sebük Tegin cülus kıldı. Rahimetu'llâhi, Dört yüz elli yıldurur [= Hicrî 385] 1 2 3
Metinde: "Seffâ". Metinde: "Râzi" Metinde: "ve" yok.
54. Tuğrıl Beğ, Rum'a geldi. Pâdişâhın dutdı. Dört yüz beş yıldurur [= Hicrî 430]. 55. Beytü'lmukaddese feth oldı Sultân Şalâhü'ddin elinden. Rahmetu'llâhi. Ve Sultân Mescud vefat buldı. Oğlı Sultân Rüknü'ddin cülus kıldı. İki yüz kırk altı yıldur [= Hicrî 589]. 56. Sultan Rüknü'ddin vefat buldı. Sultân Gıyâşü'ddin Keyhüsrev cülus kıldı. Rahimehümâ'llâhu. İki yüz otuz üç yıldurur [= Hicrî 602]. 57. Sultân İzzü'ddin Keykavus cülus kıldı. İki yüz yigirmi yedi yıldurur [= Hicrî 608]. 58. Ebü'lfeth Sultân Ala'ü'ddin rahmetu'llâhi, İki yüz on sekiz yıldurur [= Hicrî 617]. 59. Sultân Gıyâsü'ddin toğdı ve Alâ'iyye1 feth oldı Sultân Alâ'ü'ddİn Keykubâd zamanında. İki yüz on bir yıldurur [= Hicrî 624]. 60. Koniyye bârusınun bünyâdı oldı. İki yüz on beş yıldurur [= Hicrî 620]. 61. Sivas burcında bünyâd bırağıldı. İki yüz on üç yıldurur [= Hicrî 622]. 62. Ebü'lfeth Sultân Ala'ü'ddin vefat buldı. Oğlı Sultân Gıyâşü'ddin cülus kıldı. Yüz seksen iki yıldurur [=Hicrî 653]. 63. Sultân İzzü'ddin vefat buldı. Kardaşı Sultân Rüknü'ddin cülus kıldı. Yüz yetmiş yedi yıldurur [= Hicrî 658]. 64. Abaka Han cülus kıldı. Yüz altmış tokuz yıldurur [ = Hicrî 666].
www.atsizcilar.com
Sayfa 31
65. Moğol leşkeri Rûm'a geldi. Gâret kıldı ve Emir Pervane vefat buldı. Cimriler2 baş götürdi. Yüz elli tokuz yıldurur [= Hicrî 676]. 66. Gazan cülus kıldı. Yüz kırk tokuz yıldurur [= Hicrî 686]. 67. Sultân Melik Naşir cülus kıldı. Yüz otuz altı yıldurur [= Hicrî 699]. Zikr-i tarih-i Osmaniyân-i mâzi rahimehümu'llâh 68. Osman Beg huruc etdi. Rahmetu'llâhi. Yüz toksan dört yıldurur [= Hicrî 641]. 1
Metinde: "Malâtiyye".
2
Metinde: "Humrîler". Cimri taraftarlarını kasdediyor.
69. Bılaçuk ve Yarhişâr1 ve İnegöl ve Yenişehir feth oldı anun zamanında. Yüz kırk beş yıldurur [= Hicrî 710]. 70. Buruşa ve Ulubad ve anlarun tevâbi'i feth oldı. Yüz elli tokuz yıldurur [= Hicrî 676]. 71. Melikü'lguzâti ve'lmücahidin Orhan Beg toğdı. Yüz elli yedi yıldurur [= Hicrî 678]. 72. Said, şehid2 Murad Beg ibn-i Orhan Beg toğdı. Yüz on yıldurur [= Hicrî 725]. 73. İznik feth oldı. Yüz iki yıldurur [ — Hicrî 733]. 74. Merhum, mağfur Orhan Beg vefat buldı ve merhum Murad Beg cülus kıldı ve Karası vilâyeti feth oldı anun elinden rahmetu'llahi. Seksen beş yıldurur [= Hicrî 750]. 75. Gelibolı feth oldı. Sultânü'lguzâti ve'lmücahidin Bayazıd Beg toğdı. Seksen yıldurur [ Hicri 755]. 76. Merhum Murad Beg, Koniyye'yi hisâr etdi3. 77. Gün4 tamamen dutuldı. Yulduzlar göründi. Las huruc etdi ve merhum Murad Beg şehîd oldı ve merhum Bayazıd Beg cülus kıldı. Şaruhan vilayeti feth oldı. Kırk beş yıldurur [= Hicrî 790]. 78. Bayazıd Beg rahmetu'llâhi Taâlâ5 hisar etdi ve musalaha kıldı ve gitdi. Kırk dört yıldurur [= Hicrî 791]. 79. Feth-i Kastamoniyye ve Osmancuk ve Amâsiyye kırk bir yıldurur [= Hicrî 794]. 80. Merhum Kâzi Burhânü'ddîn vâkıaya uğradı. Otuz altı yıldurur [-Hicrî 799]. 81. Merhum Bayazıd Beg bin Murad Beg rahimehümâ'llâh Nigide vilâyetini feth etdi ve Sivas ve Koniyye'yi feth etdi. Merhum Alâ'ü'ddın Beg bin Karaman şehid oldı rahimehu'llâh. Otuz beş yıldurur [= Hicrî 800]. 82. Temür Beg, Rum'a geldi. Sivas harâb oldı ve Şam'a gitdi. Otuz iki yıldurur [= Hicrî 803], 83. Temür Beg ikinci defa Rûm'a geldi. Bayazıd Beg Osmanoğlı birle muharebe kıldı ve Rum'un leşkeri münhezim oldı. Tatar'un hayınhlığı sebebinden. Ve merhum Bayazıd Beg vefat buldu Ve merhum, mağfurun leh, şehid, said Emir
www.atsizcilar.com
Sayfa 32
Süleyman Beg cülus etdi. Otuz yıldurur [= Hicrî 805]. 1 2 3 4 5
Metinde "Mahişar". Metinde "şehid" den sonra bir "oldı" kelimesi var ki fazladır. Metinde yıl gösterilmemiştir. Metinde "gün" yok. Metinde Şehir adı söylenmemiştir, "İstanbul" olacak.
84. Merhum Emir Süleyman vakıaya uğradı ve merhum, mağfur Musâ Çelebi cülus kıldı. Yigirmi üç yıldurur |= Hicrî 812]. 85. Merhum Musa Çelebi vakıaya uğradı ve merhum, mağfur, said ve şehîd Muhammed bin Bayazıd Han bin Osman cülus kıldı On tokuz yıldurur [= Hicrî 816]. 86. Merhum, mağfur Sultân Muhammed bin1 Bayazıd Han intikâl kıldı. Ve püşt-i penâh-i İslâmiyân ve fahr-i Âl-i Osmaniyân Sultân Murâd Han bin Sultan Muhammed bin Bayazıd Han bin Osman Beg cülus kıldı, halleda'llâhu memleketehu, on bir yıldurur [= Hicrî 824]. 87. Merhum Muhammed bin Karaman vefat buldı, rahmetu'llâhi. Ve İbrahim Beg cülus kıldı, dame devletehu. Cali Mustafa huruc etdi ve Ulubad'da sındı. Ve Rumeli bikülli feth oldı. Sultân Murâd elinde, halleda'llâhu sultânehu, on yıldurur [= Hicrî 825]. 88. Bihükm-i mâlikü'lmülk Aydın vilâyetini ve Menteşe vilâyetini feth etdi. Tokuz yıldurur [= Hicrî 826]. 89. Merhum, mağfur, said, şehid Yakub Çelebi Germiyanoğlı vefat buldı. Yedi yıldurur [= Hicrî 828]. 90. Feth oldı Las vilâyeti sultân-i mezkur elinde cizz ü nuşret. Beş yıldurur [= Hicri 830]. 91. Selanik şehri ve Yuvan vilâyeti feth oldı hem sultan-i guzât ve'lmücâhidin kala-güşay ve2 fersây Sultân Murâd Han bin Muhammed bin3 Bayazıd Han halleda'llâhu sultânehu ve evzaha calâ'lâlemine burhânehu recebün4 on beşinde5 peygamberümüz târihimin Şalla'llahu aleyhi ve sellem, yılında va'llâhu a'lem ve ahkem 833. Temmet, tamâm. 1 2 3 4 5
Metinde: "bin" unutulmuştur. Metinde: "v" unutulmuştur. Metinde: "bin" unutulmuştur. Metinde: "Receb Beg". Metinde: "beşde".
835 Tarihli Takvimin Kronolojisi Aşağıda, bu takvimde anlatılan olaylar, rastladıkları hicrî yıllara göre kronolojik bir sıra ile gösterilmiştir. Olayların hangi paragrafta bittiği, köşeli parantezler içinde belirtilmiştir. Bir kısmı çok yanlış olan tarihlerin bazıları hakkında gerekli küçük notlar eklenmiş, Osmanlı tarihi hakkındaki paragraflara dokunulmamıştır. Hicri Yıl 1
Olaylar Peygamberdin ölümü. Ebubekir'in halife oluşu [31]. Doğrusu: Hicrî 11.
24
Ömer'in Ölümü. Osman'ın halife oluşu [33]. Doğrusu: Hicrî 23.
29
Ebubekir'in Ölümü. Ömer'in halife oluşu [32]. Doğrusu: Hicrî 13.
www.atsizcilar.com
Sayfa 33
37
Osman'ın ölümü. Ali'nin halîfe oluşu [34j. Doğrusu: Hicrî 35.
43
Ali'nin ölümü. Hasanın cülusu [35]. Doğrusu: Hicrî 40.
56
Hasanın öldürülmesi. Hüseyin'in cülusu. Muaviyenin hareket etmesi [36]. Hasan'ın ölümü 49'da olmalıdır (İslâm Ansiklopedisi, V, 309). Muaviye'nin hareket etmesi ile onun devlet başkanlığı için harekete geçmesi kasdolunmaktadır.
68
Hüseyin'in öldürülmesi [68]. Kerbelâ olayı ve Hüseyin'in öldürülmesi 61'dedir (İslâm Ansiklopedisi, V, 638).
134
136
Halifeliğin Abbasoğullar na geçmesi ve Seffâh'ın tahta çıkması[39] Seffah'ın tahta çıkması 132 dedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 12; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 4) Ebû Hanîfe'nin ölümü ve imâm Şafiî'nin doğumu [40]. Ebû Hanîfe'nin ölmesi ve belki de öldürülmesi 150'dedir (İslâm Ansiklopedisi, IV, 25). İmâm Şafiî'nin 150 de ve Ebû Hanîfe'nin ölüm günü doğduğuna dair bir söylenti vardır (Şemseddin Sami, Kamusü'l-Alâm. IV, 2820).
168
İmâm Mâlik'in ölümü [42]. 179dadır (İslâm Ansiklopedisi, VIL 253).
188
İmâm Şafiî'nin ölümü [41]. 204'tedir (Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-i Enbiyâ ve Tevârîh-i Hülefâ IX, 409. Kanaat Kütüphanesi yayını, İstanbul 1331.
239
Antakya'da yetmiş gün süren büyük deprem (46].
275
İmâm Ahmed b. Hanbel'in ölümü [43].
285
Selçuk Devleti'nin başlaması. Gazneli Sultan Mahmud'un tahta çıkması [53]. Selçuk Devleti'nin başlamasından maksat, onların tarihe girmesidir. Mahmud'un tahta çıkması ise 387de (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 453), yahut 388 de (İslâm Ansiklopedisi, VII, 174), veya 389 dadır (Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie. 282).
www.atsizcilar.com
Sayfa 34
430
Tuğrul Beğ'in Rûm'a gelmesi ve padişahun tutması [54]. Alp Arslan'ın Malazgird zaferiyle karıştırılmıştır.
439
Güneşin tam tutulması ve umumî kıtlık [47].
502
Gazâli'nin ölümü [44]. 505'tedir (İslâm Ansiklopeaisi, IV, 750).
534
Ebû Müslim'in isyanı [38]. Bu, büyük bir yanlıştır. İsyan 129 da başlamıştır (İslâm Ansiklopedisi, IV. 39).
589
590
Salâhaddin'in Kudus'ü alması. Sultan Mesud'un ölümü ve oğlu Sultan Rükneddin'in tahta çıkması [55]. Salâhaddln'in Kudüs'ü alması 583'tedir (Halil Edhem. Düvel-i İslâmiyye, 89). Sultan Mesud'un ölümü 551 dedir (Halil Edhem, Düvel-i İshuniyye, 216; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). Ancak, Sultan Mesud'un yerine geçen oğlu "Rükneddin değil, "II. İzzeddin Kılıç Arslan"dır. 592'de tahta çıkan II. Rükneddin Süleyman ise Sultan Mesud'un torunu ve II. Kılıç Arslan'm oğludur. Fahreddîn-i Râzî'nin ölümü [45]. Ölümü 606'dadır (Şemseddin Sami, Kamusü'l-Alâm, V, 3346).
596
Bahâaddin'in ölümü [49].
602
Sultan Rükneddin'in ölümü. Gıyâseddin Keyküsrev'in tahta çıkması [56] Buradaki Rükneddin, II. Rükneddin Süleyman'dır. Ölüm yılı 600 dür (Halil Edhem. Düvel-i İslâmiyye, 216; Zambaur, Manuel de Genaalogie et de Chronoiogie, 143). I. Gıyâseddin Keyhüsrev'in ikinci defa tahta çıkması ise 601 dedir (aynı yerler). İzzeddin Keykâvus'un tahta çıkması [57],
608
I. İzzeddin Keykâvus'un tahta çıkması 607 dedir (Halil Edhem, Düvel-i Islâmiyye, 216; Zambaur, Manuel de Cenealogie et de Cbronologie, 143).
www.atsizcilar.com
Sayfa 35
615
Bâyezîd-i Bistâmî'nin ölümü. Mevlânâ'nın doğumu [48]. Burada büyük bir tarih yanlışı var. Bâyezîd-i Bistâmî'nin ölüm tarihi 261 dir. (İslâm Ansiklopedisi, II, 399). Mevlânâ'nın doğumu 604 tedir, (İslâm Ansiklopedisi, III, 53). Fakat Abdülbaki Gölpınarlı bir kayda dayanarak doğumunu 10 yıl kadar önceye çıkarmaktadır. (Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, 43, ikinci basım, İstanbul 1952).
617
620
Ebülfetih Sultan Alâaddin'in tahta çıkması [58]. 58. paragrafta Alâaddin'in tahta çıktığı söylenmiyorsa da bunun müstensih unutkanlığı olduğu bellidir. Bahsolunan Sultan Alâaddin, I. Alâaddin Keykubad olup tahta çıkışı 616 dadır (Halil Edhem, Düvel-t İslâmiyye, 217; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). Konya kalesinin yapılması [60] . Konya kalesi 618'de tamir edilmiştir, (İbn-i Bibi, Türkçe kısaltılmışı, 251, Houtsına yayını, Leide 1902).
622
Sivas kalesinin tamiri [61]. Sivas kalesinin yeniden yapılırcasına tamiri 618'dedir (İbn-i Bibi, Türkçe kısaltılması, 251, Houtsına yayını, Leide 1902; Rıdvan Nafiz- Uzunçarşılıoğlu İsmail Hakkı, Sivas Şehri, 13)
624
Sultan Gıyâseddin'in doğama Alâaddin Keykubad zamanında Alâiye'nin alınması [59] Alâiye'nin alınması 1220 (= 617) yılındadır (islâm Ansiklopedisi I, 287).
641
Osman Beğ'in ortaya çıkması [68].
653
Ebülfetih Sultan Alâaddin'in Ölümü. Oğlu Gıyâseddin'in tahta çıkması [62]. I. Alâaddin Keykubad'ın ölümü ile oğlu 31. Gıyâseddin Keyhüsrev'in tahta çıkışı 634 tedir (Halil Edhem, Düvel İslâmiyye, 217; Zambaur, Murmel de Genealogie et de Chronologie; 143)
658
Izzeddin'in ölümü Kardeşi Rükneddin'in tahra çıkması [63]. Buradaki İzzeddin, II. İzzeddin Keykâvus'tur. Kardeşi Rükneddin ise ortaklaşa padişahlık ettiği IV. Rükneddİn Kılıç Arslan'dır (Halil Edhem, DÜvei-i İslâmiyye 217; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). Abaka Han'ın tahta çıkması [64]. 663'tedir (Haiil Edheın, Düvei-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronoiogie, 244).
666
www.atsizcilar.com
Sayfa 36
672
Mevlana'nın ve Sadreddin'in ölümü [50]. Konyalı Sadreddin'in ölümü Mevlânâ'dan bir yıl önce, 671 dedir (Seraseddin Sami, Kamusü'l-A'lâm, IV, 2944).
676
Moğol ordusunun Anadolu'ya gelerek yağma etmesi. Emîr Pervane'nin ölümü. Cimri taraftarlarının başkaldırması [65]. Bursa ve Uludad'ın alınması [70].
678
Orhan Beğ'in doğumu [71].
684
Çelebi Hüsameddin Türk'ün ölümü [51]. Doğrusu 683 (Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ'dân Sonra Mevlevîlik 27, İstanbul 1953).
686
Gazan Han'ın tahta çıkması [66]. Doğrusu 694'tür (Halil Edhem Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur Manuel de Geneaiogie et de Chronologie, 244).
699
710
Melik Nasır'ın tahta çıkması [67]. Doğrusu 698. Asıl adı Nâsıreddin Mehmed olan Melip Mâsır 693694'teki ilk hükümdarlığından sonra 698-708 arasında bir daha saltanat etmiştir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 110; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 103). 710 Bilecik, Yarhisar, inegöl ve Yenişehir'in Osman Beğ zamanında alınması [69] .
725
Murad Beğ'in doğumu [72].
726
Ertene Beğ'in Anadolu ya gelmesi [52].
733
İznik'in alınması [73].
750
Orhan Beğ'in ölümü. Murad Beğ'in tahta çıkması ve Karası ilini alması [74].
www.atsizcilar.com
Sayfa 37
755
?
Gelibolu'nun alınması. Bayazıd Beğ'in doğması [75].
Murad Beğ'in Konya'yı kuşatması [76].
790
Güneşin tam tutulması. Sırplar'ın saldırışı. Murad Beğ'in şehid olması. Bayazıd Beğ'in tahta çıkması. Saruhan ilinin alınması [77].
791
Bayazıd Beğ'in (istanbul'u) kuşatması ve barış yapması [78].
794
Kastamonu, Osmancık ve Amasya'nın alınması [79],
799
Kadı Burhaneddinin öldürülmesi [80].
800
Yıldırım Bayazıd'ın Niğde, Sivas ve Konya'yı alması. Karamanoğlu Alâaddin Beğ'in şehid olması [81].
803
Temür Beğ'in Anadolu'ya gelmesi. Sivas'ı yıkarak Şam'a gitmesi [82].
804
Temür Beğ'in ikinci defa Anadolu'ya gelmesi. Bayazıd Beğ'le çarpışması. Tatarlar'ın ihaneti yüzünden Anadolu ordusunun bozulması. Bayazıd Beğ'İn ölümü. Emîr Süleyman Beğ'in tahta çıkması [83].
812
Emîr Süleyman'ın öldürülmesi. Musa Çelebi'nin tahta çıkması [84].
816
Musa Çelebi'nİn öldürülmesi. Bayazıd oğlu Mehmed'in tahta çıkması [85]
www.atsizcilar.com
Sayfa 38
824
Bayazıd oğla Mehmed'in ölümü. Sultan Murad Han'ın tahta çıkması [86].
825
Karamanoğlu Mehmed'in ölümü ve İbrahim Beğ'in tahta çıkması. Düzme Mustafa'nın ortaya çıkıp Ulubad'da yenilmedi. Bütün Rumeli'nin Sultan Murad eline geçmesi [87].
826
Aydın ve Menteşe illerinin alınması [88].
828
Germiyanoğlu Yakub Çelebi'nin ölümü [89].
830
Sırp ilinin Sultan Murad tarafından alınması [90].
833
Selânik şehri ve Yuvan ilinin alınması (15 Recepte) [91].
www.atsizcilar.com
Sayfa 39
843 Tarihli Takvim Süleymaniye Genel Kitaplığındakş "Muhtelit" adlı kütüphanede, 1277 numaralı cildin içinde bulunup II. Murad'a sunulmuş olan Türkçe bir takvimdir ve 1a-29a yapraklarındadır. 1a daki zahriyede tezhipli ve renkli kaim çerçeve içinde yaldızla yazılan yazı aynen ve satır satır şöyledir.
Takvim'in 843 yılında telif olunduğunu kesin olarak bildiren iki delil vardır: Biri, takvim'in önsözünde ve 1b deki "Buı dahı ol zikr olınan tevârihleyin hicret yılınun 843 yılına değin taşihh etdüm" ibaresi, ikincisi ynıe 1b de benim yaptığım bölüntülere göre 33'üncü paragrafı teşkil eden "Hicretü'n-Nebiden berü aleyhi'sselam 843 yıldur" cümlesidir. Telif yılının bilinmesi, eskiliği, Türkçe ve tafsilâtlı oluşu bu takvime ehemmiyet kazandırmaktadır. 1b-3a arasında bulunan tarih bölümünün en dikkate değer noktalarından birisi 77—87 paragrafların umumî başlığıdır. Çengizliler'den on kişinin tahta çıkış veya öİüm tarihlerini bildiren bu kısmın başlığıdır. Rahmetle anılan bu hakanlar arasında Cengiz, Ügetey, Göyük, Mengli, Hülegü gibi Müslüman olmayanların çoğunlukta bulunuşu, hele Cengiz ve Hülegü gibi, sonraki zamanlarda müslümanlığın baş düşmanı sayılarak haklarında daima kötü şeyler yazılan hükümdarların saygı ile anılışı XV. yüzyıl Anadolu Türkleri'ndeki tarih telâkkisini göstermesi bakımından ilgilendirieidir. Yine bunun gibi, Osmanlılar'la çarpışan Kadı Burhaneddin'den ve Karaman beğlerinden saygılı bir dille bahsolunması, sonraki zamanlarda azdırılmış bulunan mahallî düşmanlıkların da XV. Yüzyılda olmadığını göstermektedir. [1b]
Cedvel-i Tevarih-i Enbiya Aleyhümü'şşalati Ve'sselâm
www.atsizcilar.com
Sayfa 40
Elhamdü lillâhi Rabbi'l'âlemine ve'şşalâtü alâ nebiyyihi Muhammedi ve âlihi ecmaine. Bilgil ki mebde'-i târih çünkim Adem peyğâmberdendür aleyi'sselâm, pes bu târihün tahkikinde ihtilâf çokdur. Şöyle kim ehl-i Hind ve Güşyâr ve Ebu'l-Maşer deyüpdürürler rahimehümu'llâh ki hübut-i Âdem'den tâ bu mübarek yıla değin 6222 yıldur. Lâkin Sâmire havlinde Şam vilâyetinde 8783 yıldur. Amma Eşinüs hakim kavimce 6792 yıldur. Amma Naşraniler kavlinde 6807 yıldur. Lâkin Zilkarneyn kavlinde ve Cuhudlar hisabınca 6357 yıldur ve hem bazi Naşraniler kavlince 7503 yıldur. Amma bazi müneccimler kavlinde 7331 yıldur. Lâkin ekser müneccimler ve muhâsibler kavlinde 6840 yıldur ve hem bu kavi mutemiddür demişler. Amma bu dâi-i muhlis, eyimme kavlince ki ve ustâz Ebu Reyhan kavlince ki kendü kitabında ihtiyar kılup kaleme getürmişdür, zamân-i hübut-i Âdem'den tâ zaman-i tufân-i Nuh'a degin 'aleyhi'sselâm 2262 yıldur ve hem zamân-i bütandan ki Nuh peygamberün aleyhi'sselâm tâ hicret târihinün 709 yılına dek 4412 yıldur 'aleyhi'sselâm. Çün Ebu Reyhan kavlin baki tevârihden eşah bulup eyimme kavline dahi muvafık buldum. Eyle olsa bum dahi ol zikr olınan tevârihleyin hicret yılınım 843 yılına değin taşihh etdüm. Kalan tevârihi dahı ya'ni tevârih-i enbiyâaleyhimü'sselâm ve evliyâaleymmü'rrahme ve bakî târihi ol ustazun târihi üzerine 'aleyi'rrahme tahrir edüp bu cedveller içinde kaleme getürdüm. Baki kuşurını fâzıllar lutfından tamam buyuralar ve'sselâm. Va'llâhü ac!em ve ahkem bi'şşavâb. 1. Ebu'lbeşer Âdem aleyhi'sselâm hilkatından 7331 yıldur. 2. Hübut-i Âdem'den aleyhi'şşalât ve'sselâm 6840 yıldur. 3. Kâbe-i muazzama şerrefeha'llâh bünyad olalı evvel defa 6777 yıldur. 4. Şit peygamber zamanından aleyhi'sselâm 6563 yıldur. 5. İdris peygamber zamanından aleyhi'sselâm 5844 yıldur. 6. İdris peygamber firdevse nakl etdi 5626 yıldur. 7. Nuh peygamber aleyhi'sselam zamanından berü 4945 yıldur. 8. Su tufanından berü hem evvel zamanda 4545 yıldur. 9. Yel tufanı olalı Hud peygamber 'aleyhi'sselâm zamanında 4179 yıldur. 10. İbrahim Halil aleyhi'sselâm zamanından berü 4042 yıldur1, 11. İsmail peygamberden berü aleyhi'sselâm 3736 yıldur. 12. İshak peygamberden berü aIeyhi'sselam 3648 yıldur. 13. Yakub peygamberden berü aleyhi'sselam 3651 yıldur. 14. Yusuf-i şıddıkda2 berü aleyhi'sselâm 3377 yıldur. 15. Musa peygamberden berü aleyhi'sselâm 3173 yıldur. 16. Davud peygamberden berü aleyhi'sselâm 1937 yıldur. 17. Süleyman peygamberden berü aleyhî'sselâm 1838 yıldur. 18. İlyas peygamberden berü aleyhi'sselâm 1770 yıldur. 19. Hızır peygamberden berü aleyhi'sselâm 1735 yıldur. 20. Yunus peygamberden berü aleyhi'sselâm evvelâ tufan oldı Ninova şehrinde 1327 yıldur. 21. Cercis peygamberden berü aleyhi'sselâm 1496 yıldur. 22. Zekeriyya peygamber zamanınden berü aleyhi'sselam 1455 yıldur3. 23. Zemin hasf oldı Lût peygamber taktında aleyhi'sselâm 3737 yıldur4. 24. Salih peygamberden berü aleyhi'sselâm 3225 yıldur5. 25. Eyyüb peygamberden berü aleyhi'sselâm 1677 yıldur. 26. İsa peygamberden berü aleyhi'sselâm 1419 yıldur. 27. Yahya peygamberden berü aleyhi'sselâm 1410 yıldur. 28. İsâ göge nakl etdügi aleyhi'sselâm 1390 yıldur. 29. Eshab-i Kehf zuhur buldı 1160 yıldur. 30. Eshâb-i Fil, Mekke'ye geldi 1015 yıldur6. 31. Sâhlb-i şeri'at değdi salla'llhü aleyhi ve sellem 894 yıldur. 32. Cibril vahy getürdi aleyhi'sselâm 853 yıldur. 1
2
Bu olayı gösteren cetvelde "İbrahim Halil" kelimelerinin yanından noktalarla bir çıkma yapılarak "Lût" yazılmıştır. Bunda da "Yusuf-i Sıddık" üzerine küçük bir "Sâlih" yazılmıştır. Bunların düzeltme olduğu anlaşılıyor.
www.atsizcilar.com
Sayfa 41
3
Bu olayın çerçevesinin içinde "Mu'ahhar" yazılıdır. Altında yazılı olaydan daha sonra olduğuna işarettir. 4
Bu olayın çerçevesinin içinde "mukaddem" yazıldır. Tarihî bakımdan daha önceye getirilmesi gerektiğine işarettir. 5
6
Bu da Öyle. "Yıldur" kelimesi metinde yok.
33. Hicretün-Nebiden berü aleyhi'sselam 843 yıldur. 34. Vefatü'r-Resul ve hilafet-i Ebu Bekr-i Sıddik raziya'llâhu anh 833 yıldur [= Hicrî 10]. 35. Ömer hilafetinden berü raziya'llâhu anh 831 yıldur [--Hicrîl2]. 36. Oşmân hilafetinden berü raziya'llâhu anh 821 yıldur [= Hicrî 22]. 37. Aliy-i murtazâ hilâfetinden berü raziya'llâhu anh 809 yıldur [= Hicrî 34]. 38. Hasan halife olup Muâviye bi'ay aldı raziya'llâhu cânhümâ 804 yıldur [= Hicrî 39]. 39. Ebu Müslim zahir oldı rahimehu'llâh 745 yıldur |= Hicrî 98]. 40. Hilâfet Beni Abbâs'a değdi rahimehu'llâh 707 yıldur [-= Hicrî 136]. [2a] Zikr-i Tevârîh-i Eyimme-i Din ve Ulema Rızvâna'llâhu Âleyhim Ecma'in 41. İmâm-i Azam Ebi Hanife rahimehu'llâh 709 yıldur [= Hicri 1341]. 42. İmâm Cafer-i Sadık rahimehu'llâh 699 yıldur [- . Hicri 144]. 43. İmâm A!i bin Musa'r-Rızâ rahimehu'lâlh1 651 yıldur [= Hicrî 192]. 44. İmâm Mâlik rahimehu'llâh 677 yıldur [= Hicrî 166]. 45. İmâm Şâfii rahimehu'llâh 637 yıldur [= Hicrî 206]. 46. İmâm Ahmed rahimehu'llâh 599 yıldur [= Hicrî 244]. 47. Ebu'lhasan Esari rahimehu'llâh 554 yıldur [= Hicrî 289]. 48. İmâm Gazali rahimehu'llâh 345 yıldur [=Hicri 498]. 49. İmâm Fahrü'ddin-i Râzi rahimehu'llâh 255 yıldur [= Hicrî 588]. Zikr-i Tevarih-i Hükemâ-i Miitekaddimin Ve Müte'ahhirin Rahimehümu'llâh 50. Câmâsb hakim 2218 yıldur. 51. Lokman hakim 2576 yıldur. 52. Bukrât hakim 2030 yıldur. 53. Eflâtun hakim 1839 yıldur. 54. Aristo hakim 1801 yıldur. 55. Câlinus tabib 1312 yıldur. 56. Batlamyus hakim 1285 yıldur. 1
"'llah" metinde yoktur.
57. Ebü Ali Sînâ hakim 415 yıldur [= Hicrî 428]. 58. Hvâce Naşirü'ddin-i Tusi 170 yıldur [= Hicrî 6]. Tevarih-i Mülûk-i İzam Rahimehümu'llah Anhüm 59. Keyumerş evvel melik fi'l'arz 4898 yıldur. 60. Dakyanûs zamanından berü 1160 yıldur. 61. Anûşirevân ül-adil 916 yıldur. 62. Maktel-i Hüsrev 833 yıldur [= Hicrî 10]. 63. Azudu'ddevlet zamanından berü 470 yıldur [= Hicrî 373 ]. 64. Vefât-i Sultan Mahmûd Sebük Tegin 411 yıldur [= Hicrî 432].
www.atsizcilar.com
Sayfa 42
65. Tuğrul Beg be-Horasan 377 yıldur [= Hicrî 466]. 66. Sultân Sancar rahimehu 291 yıldur [= Hicri 552]. 67. Sultân Muhammed Harezmşâh rahimehu'llâh1 227 yıldur [= Hicrî 616]. Tevârih-i İbtidâ-i Düvel-i Havâkin-i İzam Rahimehümu'llah 68. İbtida-i Devlet-i Benî Ümeyye 802 yıldur2 [= Hicrî 41 ]. 69. Âl-i Mervân 776 yıldur [= Hicrî 67]. 70. Âl-i Abbâsiyân 710 yıldur [-Hicrî 133]. 71. Âl-i Samâniyan 563 yıldur [= Hicrî 280]. 72. Âl-i Büveyh 508 yıldur [= Hicrî 335] . 73. Âl-i Sebük Tegin 457 yıldur [= Hicrî 3861. 74. Âl-i Selçükiyan 408 yıldur [= Hicrî 435]. 75. Âl-i Harezmşâh 348 yıldur3 [= Hicrî 495]. 76. Âl-i Atabegiyân 285 yıldur [= Hicri 558']. Zikr-i Tevârih-i Vefat Ve Cülûs-i Selatin Ve Hanân Rahimehümu'llah 77. Cülûs-i Cengiz Han 241 yıldur [= Hicrî 602]. 1
Metinde "'llah" yok.
2
Metinde yanlış olarak "Tevâi'ih-İ Mülûk-i İzâm" listesinde gösterilmişse de sonra çizgilerle "Tevârîh-i İbtida-i Düvel-i Havâkin-i İzam" listesine indirildiginden, ben de doğrusu olan bu şekliyle aldım. 3
Metinde yanlış olarak "Zikr-i Tevarih-i Havadiş-i İzâm Der Âlem" listesinin sonlarında gösterilmişse de bu yanlışlığın farkına varılarak üzerine "mukaddem" işareti kaydolunmuştur.
78. Vefât-i Ügete1 Han 203 yıldur [= Hicrî 640]. 79. Cülûs-i Göyük Han2 197 yıldur3 [= Hicri 6461. 80. Cülûs-i Mengü Han 192 yıldur [= Hicri 651]. 81. Vefât-i Hülegü Han 180 yıldur [= Hicrî 563]. 82. Vefât-i Abaka Han 173 yıldur [= Hicrî 670J. 83. Cülûs-i Arğun Han 162 yıldur [= Hicrî 681]. 84. Cülûs-i Geyhatu Han 154 yıldur4 [= Hicrî 689]. 85. Cülûs-i Gazan Han 148 yıldur [= Hicrî 695]. 86. Vefât-i Gazan ve Cülûs-i Sultan Olcaytu5 Muhammed Han 139 yıldur [= Hicrî 704]. 87. Vefât-i Ebu Sa'id Bahadur Han 124 yıldur [= Hicrî 719]. Zikr-i Tevarih-i Havâdis-i İzam Der Alem 88. Harâbî-i Beytü'lmukaddes 1864 yıldur. 89. Harâbî-i Kabe be-dest-i Haccac 869 yıldur6 ] - Hicretten önce 26]. 90. Harâbî-i Antîkiyye ez zelzele 599 yıldur7 [= Hicrî 244]. 91. Harâbî-i Somnat be-dest-i Sultân Mahmud 426 yıldur8 [= Hicrî 417]. 92. Harâbi-i Horasan ez zelzele 236 yıldur [= Hicrî 607]. 93. Vakı'a-i Harezmşah 223 yıldur [= Hicrî 620], 1
2
Metinde! "Hügete". Metinde "Kütük Han"
3
77, 78, 79 numaralar metinde yanlış olarak "Tevâr'ih-i İbtidâ-i Düvel-i Havâkii-i İzam" listesinde gösterilmişse de sonradan noktatalarla bu üç kişinin "Zikr-i Tevarih-i Vefât ve Cülûs-i Selâ'tin ve Hânân" listesine ait olduğu işaret edilmiştir.
www.atsizcilar.com
Sayfa 43
4
83, 84 numaralar metinde "Zikr-i Tevârîh-î Vefât ve Cülûs-i Selâtin Ve Hânân" listesinin sonuna yazılmışlarsa da tarih bakımından daha yukarıya ait olduklarından o şekilde yer değiştirdim. 5
Metinde "Olhabtu".
6
88, 89 numaralar metinde "Zikr-i Tevârîh-i Vefât ve Cülûs-i Selâtîn ve Hanân" listesinde gösterilmişse de sonradan noktalarla "Zikr-i Tevârih-i Havâdiş-i İzâm Der Alem" üstesine ulaştırarak düzeltilmiştir. 7
8
Metinde 90 numara, listenin sondan bir öncesinde gösterilmiştir. Kronolojik sırayı bozmamak için yukarıya aldım. Metinde "yıldur" kelimesi yok.
94. Âmeden-i Çurmağun be-İrâk 215 yıldur [= Hicrî 628]. 95. Giriften-i Bağdâd ve vâkıa-i halife 185 yıldur [= Hicrî 658]. 96. Harâbî-i Haleb 180 yıldur [= Hicrî 663]. 97. Harâbî-i Şam be-dest-i Gazan Han 144 yıldur [= Hicrî 699]. 98. Harâbî-i Sivas ve Şam ez dest-i Temür Beg 40 yıldur [= Hicrî 803]. [2b]
Cedvel-i Tevârih-i Evliya ve Mülûk-i İslam Rahimehümu'llah. 99. Sultânü'l'ârifia Bâyezid-i Bistâmi rahimehu'llâh vefat buldı. Altı yüz yigirmi dört yıldur1 [= Hicrî 219]. 100. Gün dutuldı. Kaht-i âm oldı âlemde. Dört yüz iki yıldur [= Hicrî 441]. 101. Sultanü'lmuhakkikin Sultân Hüzavendgâr dogdı. Kadde-sa'llâhu sirrahu'l'aziz. İki yüz yigirmi altı yıldur [= Hicrî 617]. 102. Hazret-i Mevlânâ Bahâ'ü'ddin, pezer-i Mevlânâ Celâlü'ddin kaddes rühahümâ'l'aziz, iki yüz on beş yıldur, [= Hicrî 628]. 103. Hazret-i sultanü'l'ârifjn Mevlânâ Celâlü'ddin ve sultânü'l-muhaddişin Şeyh Şadr vefat buldılar rahimehümâ'llah yüz altmış beş yıldur [= Hicrî 678]. Zikr-i Tevarih-i Âl-i Selçuk Rahimehümu'llah 104. İbtidâ-i devlet-i Âl-i Selçuk dört yüz sekiz yıldur [= Hicrî 435]. 105. Âl-i Selçuk âlem-i Rûm'a zuhur buldı. Üç yüz yetmiş altı yıldur [= Hicrî 467]. 106. Sultan Muhammed bin Melikşâh cülûs kıldı rahimehümâ'llah. Üç yüz kırk altı yıldur [= Hicrî 497]. 107. Kılıç Arslan cülûs kıldı. İki yüz toksan üç yıldur [= Hicrî 550], 108. Kenkirre ve Engüriyye ve Kayşeriyye ve Zamandu feth oldı anun zamanında. İki yüz yetmiş sekiz yıldur [= Hicrî 565]. 109. Ahd kıldı Kılıç Arslan, Sultân Kutbü'ddın birle. İki yüz elli altı yıldur [= Hicrî 587]. 110. Vefat-i Kılıç Arslan ve cülûs-i Rüknü'ddin Süleyman Şah iki yüz kırk dört yıldur [=Hicrî 599]. 111. Cülûs-i Sultân Gıyâşü'ddin Keyhüsrev rahimehümu'llah. İki yüz kırk bîr yıldur [= Hicrî 602]. 112. Feth-i Antâliyye ve Honas der zaman-i vey İki yüz kırk yıldur [= Hicri 603]. 113. Cülûs etdi Sultan İzzü'ddin Keykâvus bin Keyhüsrev. İki yüz otuz tokuz yıldur [= Hicrî 604].
1
Buradan itibaren olaylar sonundaki "yıldur"lar tarafımdan eklenmiştir.
114.
www.atsizcilar.com
Sinob feth oldı anun zamanında, iki yüz otuz üç yıldur [= Hicrî 610].
Sayfa 44
115. İkinci defa Antâliyye fethi anun zamanında. İki yüz otuz bir yıldur [= Hîcri 612]. 116. Ebü'lfeth Sultan Alâ'ü'ddîn Cülûs kıldı rahimehu'llâh. İki yüz yigirmi yedi yıldur [= Hicrî 616]. 117. Sultân Gıyâsü'ddîn bin Sultân Alâ'ü'ddin dogdı ve Malatiyye feth oldı anun elinden. İki yüz yigirmi altı yıldur [= Hicrî 617]. 118. Konîyye burcı bina oldı hem anun zamanında. İki yüz yigirmi iki yıldur [= Hicrî 621]. 119. Sivas burcı bina oldı anun zamanında. İki yüz yigirmi yıldur [= Hicrî 623] 120. Merhum Sultân Alâ'ü'ddin zamanında Gence ve Hışn-i1 Manşür feth oldı hem. İki yüz yigirmi yıldur [= Hicrî 623]. 121. Erzincan ve Kemah feth oldı hem ol zamanda. İki yüz on tokuz yıldur [= Hicrî 624]. 122. Hârezmiler ve Tatar leşkeri münhezim oldı. Erzenü'num ve bir kaç kala Gürcistan'dan feth oldı anun zamanında, iki yüz on dört yıldur [= Hicrî 629]. 123. Merhum Sultân A'â'ü'ddin vefat buldı ve Sultan Gıyasü'ddin Cülûs kıldı. İki yüz yedi yıldur [= Hicrî 636]. 124. Vâkıa-i Sultân Gıyasü'ddin, Tatar elinde. İki yüz yedi yıldur. [=Hicrî 636] 125. Cülûs-i Sultân Rüknü'ddin hem ol târihde [= Hicrî 636]. 126. Vefât-i Sultân Rüknü'ddin ve Cülûs-i Sultan Gıyasü'ddin yüz yetmiş tokuz yıldur [= Hicrî 664]. 127. Vefât-i Sultân Gıyasü'ddin ve cülûs-i Sultân Mes'ud yüz altmış bir yıldur [=Hicrî 682]. 128. Şam leşkeri Rum'a geldi. Emir Pervane vâkı'aya uğradı. Altmış tokuz yıldur [= Hicrî 774]. 129. Ebu Sa'îd Han vefat buldı ve Ertene2 Rûm'a geldi. Yüz yedi yıldur [= Hicrî 736]. 130. Cün tamâm dutıldı ki avâm içinde ana ulu gün dutılmağı derler. Mısır sultânı Melik Nasır vefat etdi. Seksen üç yıldur [= Hicrî 760]. 131. Barkuk3 sultân oldı Mısır tahtında. Elli sekiz yıldur [= Hicrî 785]'. 1
Metinde: "Hasan".
2
Metinde "Eretna". Fakat bunun yanlış olduğu muhakkaktır. Bu kelime "Ertene", Erteni", "Erden" şeklinde söylenmiştir. "Eretna" imlasının Arapça "Erednâ"ya benzetmek için yapılmış bir yakıştırma olduğu bellidir. 3
Metinde: "Berkun"
Zikr-i Tevarih-i Al-i Osman Rahimehümu'llah Rahmeten Vasia 132. Al-i Osman'un devleti İbtidâ etdi. Osman Beg rahimehu'llâh hurûc etdi. Bulacak ve Yarhisâr ve Eynegöl ve Yenhişehir feth oldı anun elinde. Yüz altmış üç yıldur [= Hicrî 680]. 133. Bursa feth oldı. Yüz on sekiz yıldur [= Hicrî 725]. 134. Ulubat tevabii birle feth oldı. Yüz on yedi yıldur [= Hicrî 726]. 135. İznik feth oldı. Yüz on üç yıldur [= Hicrî 730]. 136. Biga ve Karası vilayeti feth oldı. Toksan dört yıldur [= Hicrî 749]. 137. Merhum, mağfur, sa'id-i şehid Umur Paşa-i nâmdar şehid oldı ve merhum Şah Çelebi vefat etdi rahimehüma'llah. Toksan üç yıldur [= Hicrî 750]. 138. Gelibolı feth oldı. Fahr-i Al-i Osmân Bayazıd Beg doğdı rahimehümâ'llâh. Seksen altı yıldur [= Hicrî 757]. 139. Merhum Süleyman Paşa vefat etdi. Seksen beş yıldur [= Hccrî 758].
www.atsizcilar.com
Sayfa 45
140. Merhum, mağfur Orhan Beg vefat etdi ve merhum, mağfur, sa'id, şehid Murad Beg cülûs kıldı. Seksen yıldur [= Hicrî 763]. 141. Edime feth oldı. Yetmiş yıldur [= Hicrî 773]. 142. Germiyan ve Tatar leşkeri münhezim oldı ve Kutahiyye ve bazı kılâ-i Germiyan ve Vilayet-i Hamid feth oldı Murâd [3a]
elinden. Altmış altı yıldur [= Hicrî 777]. 143. Selenük ve Ohr'i feth oldı merhum şâhib-i azam Alâ'ü'ddin Paşa elinden hem ol zamanda. Altmış üç yıldur [= Hicrî 780]. 144. Şehadet-i melikü'lguzât ve'lmücahidin, kami'ü'lkefere ve'lmütemerridin Murâd Beg bin Orhan Beg ve cülus-i merhum, mağfur, sa'id ve şehid Bayazid Han rahimehümu'llah rahmeten Vâsia. Elli iki yıldur [= Hicrî 791] 145. Merhum hüzâvendgâr-i azam Bayazid Han Koniyye'yi hişâr etdi ve gitdi ve muşâlaha kıldı. Elli bir yıldur [= Hicrî 792]. 146. Merhum Kazi Burhanü'ddin vâkı'aya uğradı. Kırk dört yıldur [= Hicrî 799]. 147. Merhum Bayazıd Han Sivas vilâyetini ve Nigide'yi ve Koniyye'yi feth etdi. Merhum Karamanoğlı Alâ'ü'ddin 8eg vâkı'aya uğradı. Muhammed Beg ve Ali Beg mahbus oldı. Kırk iki yıldur [= Hicrî 801]. 148. Temür Beg, Rûm'a geldi Sivas'ı ve Şam'ı harab etdi ve gitdi. Kırk yıldur. [= Hicrî 803]. 149. Temür Beg İkinci defa Rûm'a geldi Merhum, mağfur, said, şehid Bayazıd Beg birle muharebe kıldı. Rum leşkeri münhezim oldı Tatar hayınlığı sebebinden ve merhum Bayazıd hüzâvendgar vefat etdi ve merhum Emir Süleyman Beg cülûs kıldı rahimehümu'llâh rahmeten vâsia. Otuz sekiz yıldur [= Hicrî 805]. 150. Merhum Emir Süleyman vakıaya uğradı ve merhum Musâ Çelebi cülûs kıldı rahimehümâ. Otuz yıldur [= Hicrî 813]. 151. Merhum Musa Çelebi vâkıaya uğradı. Melikü'lguzât ve'lmücâhidin, kâhirü'lkefere ve'lmüşrikin Sultân Muhammed Han cülûs kıldı rahimehümâ'llâh rahmeten vasia. Yigirmi sekiz takrib yıldur [= Hicrî 815] 152. Sultân Muhammed Koniyye'yi ikinci defa feth etdi ve Karamanoğlı Muhammed Beg'i dutdı ve gine memleketin atâ kıldı ve muşâlaha kıldı ve gitdi ve hem Hamid vilâyetini ve Teke memleketini tamam feth etdi. Yigirmi dört yıldur [= Hicrî 819]. Merhum Muhammed Beg, Karamanoğlı vâkıaya uğradı ve İbrahim 153. Beg cülûs kıldı. On sekiz yıldur [= Hicrî 825]. 154. Merhum, mağfur, sa'id, şehid Sultân Muhammed bin Bayazıd Han intikâl etdi. Tayyeba'llâhü şerahü ve ca'ale'lcennete meşvâh. Sultânü'l'islâmi ve'lmüslimin, melikü'lguzâti ve'lmücâhidin, kahirü'lkefereti ve'lmütemerridin Sultân Murâd Han bin Sultân Muhammed bin Bayazıd Han bin Osman cülûs kıldı. Halleda'ilâhu sultânehu ve evzaha alâ'l'âlemine burhânehu, receb ayında sekizinci gün, çahârşenbih güninde; peyğâmberümüz târihimin şalla'llahu, aleyhi ve sellem 824 yılında. Pes sultân-i mezkur halleda'ilâhu memleketehu cülûsından tâ bu târihe değin ki 843 yıldur hicrî ve hilâli aleyhi'sselâm, 19 yıl, iki buçuk ay olur. Va'llâhu aIem [= Hicrî 824] .
Zikr-i Fütühât-i Sultan-i Mezkûr azzama'llâhu Celâlehu ve Medde Alâ'l'âlemine Zilâlehu 155. Ca'li Mustafâ huruc etdi. Ulubat'da münhezim oldı. Vakıaya uğradı ve hem Rumeli tamâm feth oldı pâdişâh-i mezkur elinden halleda'ilâhu memleketehu. On sekiz yıldur [=Hicrî 825].
www.atsizcilar.com
Sayfa 46
156. Vilâyet-i Aydın ve Menteşe feth oldı hem onun zamanında. On beş yıldur [= Hicrî 828]. 157. İpsili kalası feth oldı ve İzmiroğlı Cüneyid Beg vâkıaya uğradı. On dört yıldur [= Hicrî 829]. 158. Canik vilâyeti feth oldı. On üç yıldur [= Hicrî 830]. 159. Las vilâyeti ve kafaları feth oldı. On iki yıldur [= Hicrî 831]. 160. Selenük vilâyeti ve Yuvan vilayeti ve kalaları feth oldı küffâr-fersay, kalagüşay sultân-i mezkûr elinden halleda'llâhu sultanehu. On yıldur [= Hicrî 833]. 161. Sultânu'lguzât ve'lmücahidin sultan-i mezkur Karaman'a azm etdi. Akşehr'i ve Begşehri'ni ve Okluk kalasını ve dahi üç pare kafa feth etdi ve Karamanoğlı İbrahim Beg birle muşalaha etdi ve döndi. Dört yıldur [=Hicrî 839]. 162. Sultan-i mezkûr halleda'llâhu saltanatahu, Üngürüs vilâyetine azm etdi. Altı pare kalasını feth edüp küffâr-i melâin begleri kaçdı hazelehümu'llâh. Üç yıldur [= Hicrî 840]. 163. Gün tamâm dutıldı. Yulduzlar göründi. Kuyruklu yulduz doğdı. Çok Müslümanlar Arvanid vilâyetinde vakıaya uğradı. Yedi1 yıldur [= Hicrî 836] . 164. Zikr-i viladet2-i şahzadegan-i izâm tavvela'llahu ömrehüm: Viladet-i sulfânzade-i âlem Sultan Ala'ü'ddin Çelebi bin Sultân Murâd halleda'llâhu sultanehümâ. On üç yıldur [= Hicrî 830]. 165. Viladet-i Muhammed Çelebi bin pazişah-i mezkur e'azza'llâhu enşare devletihüma sekiz yıldur [= Hicrî 835]. 166. Sultân-i mezkur halleda'llâhu aşrahu hitanını3 etdi ve Semendire kalası feth oldu iki yıldur. Vallahü alem [= Hicrî 841].
1
2
3
Metinde bu kelimenin üzerinde "mukaddem" yazılı. Daha yukarda bulunması gerektiğine işarettir. Metinde: "Viladetehu". Metinde: "Batana".
843 Tarihli Takvimin Kronolojisi Aşağıda, bu takvimde anlatılan olaylar, rastladıkları hicrî yıllara göre kronolojik bir sıra ile gösterilmiştir. Olayların hangi paragrafta geçtiği, köşeli parantezler içinde belirtilmiştir. Hicri Yıl 10
Olaylar Peygamber'in ölümü. Ebubekir'in halife olması [34]. Hüsrev'in öldürülmesi [62]. Doğrusu: Hicrî 11. Hüsrev'den maksat son Sasanlı imparatoru III. Yezdigird'dir. Yezdigird, gerçekte hicrî 30 da ölmüştür.
12
Ömer'in halife olması [35]. Doğrusu: Hicrî 13.
22
Osman'ın halife olması |36].
www.atsizcilar.com
Sayfa 47
Doğrusu: Hicrî 23.
34
Ali'nin halîfe olması [37]. Doğrusu: Hicrî 35.
39
Hasanın halife olması. Muaviye'nin biat alması [38]. Doğrusu: Hicrî 40.
41
Emevi devletinin başlaması [68].
67
Mervanlılar devletinin başlaması [69].
98
Burada büyük bir tarih yanlışı var: Mervanlılar'ın devleti gerçekte 380'de başlamaktadır (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 161-162; Zambaur, Manuel de Geneaîogie et de Chronologie, 136). Ebû Müslim'in ortaya çıkması [39]. Ebû Müslim'in Horasan'da isyanı 129, Merv ve Nişabur'u işgali 130 dadır (İslâm Ansiklopedisi, IV, 39)
133
Abbasogulları devletinin başlaması [70]. 132'dedir. (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 12; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 4).
134
Ebû Hanîfe'nin zamanı [41]. Metinde doğum veya ölüm tarihi mi olduğu açıklanmıyor. Ebû Hanîfe'nin ölümü 150'dedir (İslâm Ansiklopedisi, IV, 25).
136
Halifeliğin Abbasogulları'na geçmesi [40]. İki paragraf yukarıya bak.
144
İmâm Ca'fer-i Sâdık'ın ölümü [42]. Doğrusu: 148 (İslâm Ansiklopedisi, III, 7).
166
İmâm Mâlik'in ölümü [44]. Doğrusu: 179 (İslâm Ansiklopedisi VII, 253).
192
Ali b. Musa el-Rızanın ölümü [43]. Doğrusu: 203 (İslâm Ansiklopedisi, I, 348).
206
İmâm Şafiî'nin ölümü [45]. Doğrusu: 204 (Ahmed Cevdet Paşa, Kıras-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hülefâ, IX, 409. Kanaat Kütüphanesi yayını, İstanbul 1331).
219
Bâyezîd-i Bistâmi'nn çlümü [99]. Doğrusu: 261 (İslâm Ansiklopedisi, II, 399)
www.atsizcilar.com
Sayfa 48
244
İmâm Ahmed'in ölümü [46], Antakya'nın depremden yıkılması [90]. Ahmed b. Hanbel'in ölümü 241'dedir (İslâm Ansiklopedisi, I, 171).
280
Samanlılar devletinin başlaması [71]. Bu devletin başlangıcını Halil Edhem 261 (Düvel-i İslâmiyye, 176-177), Zambaur ise 204 (Manuel de Genealogie et de Chronologie, 202) olarak kabul ediyor. Ebu'l Hasan Eş'arinin ölümü [47).
289
335
Büveyhliler devletinin başlaması [72]. Doğrusu: 320 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye 186, 188; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie 212)
373
Adudu'ddevle'nin ölümü (63]. Doğrusu: 372 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 188; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologe, 212),
368
Sebük Teginliler Devleti'nin başlaması [73]. Gaznellier Devleti'ndeki ikinci ve mühim hanedanı kuran Sebük Tegin'i Halil Edhem 366 da (Düvel-i İsiâmiyye 453) Zambaur ise 367 de (Manuel de Genealogie et de Chronologie, 282) başlatmaktadır.
417
Gazneli Sultan Mahmud'un Somnat'ı yıkması [911].
428
İbni Sînâ'nın ölümü [57].
432
Gazneli Mahmud'un ölümü [64]. Doğrusu: 421 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 453; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 282).
435
Selçuklular Devleti'nin başlaması [74 ve 104]. Doğrusu: 432 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 214). Zambaur, ise (Manuel de Genealogie et de Chronologie, 221) bu tarihi 429 olarak kabul ediyor.
441
Güneşin tutulması. Büyük kıtlık olması [100].
466
Tuğrul Beğ'in Horasan'a gelmesi [65). Tuğrul Beğ 455'te öldüğüne göre bu tarih yanlıştır
467
Selçukoğulları'nın Anadolu'ya gelmesi [105].
495
Harzemşahlılar Devleti'nin başlaması [75]. Bunların başlangıcı aşağı yukarı 470'tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 259; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie 209).
www.atsizcilar.com
Sayfa 49
497
Meliksah oğlu Sultan Mehmed'in tahta çıkması [106]. Doğrusu: 498 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 214; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 221).
498
Gazalinin ölümü [48]. Doğrusu: 505 (İslâm Ansiklopedisi, IV, 750).
550
II. Kılıç Arslan'ın tahta çıkması [107].
552
Sultan Sancar'ın ölümü [661].
558
Atabeğler devletinin başlaması [76]. Bununla hangi Atabeğler'in kasdedildiğİ belli değildir. Atabeğ hanedanları arasınnda 558 yılında başlayanı yoktur.
565
II. Kılıç Arslan zamanında Kenkerre (= Çankırı), Ankara, Kayseri ve Zamandu'nun alınması [108],
587
II. Kılıç Arslanın, oğlu Sultan Kutbeddin'le andlaşma yapması [109],
588
Fahreddîni Râzi'nin ölümü [49]. Ölümü 606'dadır (Şemseddin Sami, Kamusü'l-A'lâm, V, 3346).
599
Kılıç Arslan'ın ölümü ve Rükneddin Süleymanşah'ın tahta çıkması [110]. II. Kılıç Arslan'ın ölümü 588'dedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 216; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie 143). Fakat Kılıç Arslan'dan sonra tahta I. Gıyâseddin Keyhüsrev geçmiş, Rükneddin Süleyman'ın hükümdarlığı 593'te başlamıştır (aynı yerler).
602
Cengiz Han'ın tahta çıkması [77]. Gıyâseddin Keyhüsrev'in tahta çıkması [111]. Cengiz Han'ın tahta çıkması 603'tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 348; İslâm Ansiklopedisi, III, 93; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 242). I. Gıyâseddin Keyhüsrev'in ikinci defa tahta çıkması ise 691'dedir (Halil Edhem, 216; Zambaur, 143). Gıyâseddin Keyhüsrev zamanında Antalya ve Honas'ın alınması [112].
603
604
Keyhüsrev oğlu İzzeddin Keykâvus'un tahta çıkması [113], I. İzzednin Keykâvus'un tahta çıkması 607'dedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 216; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143).
607
Horasan'ın depremden yıkılması [92].
www.atsizcilar.com
Sayfa 50
610
Keyhüsrev oğlu İzzeddin Keykâvus zamanında Sinob'un alınması [114].
612
Keyhüsrev oğlu İzzeddin Keykâyus zamanında Antalya'nın ikinci defa alınması [115].
616
Harzemşah Mehmed'in ölümü [67]. Sultan Alâaddin'in tahta çık ması [116]. Harzemşah Mehmed'in ölümü 617 dedir (Halil Edhem, Düveî-i İslâmiyye, 259; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 209).
617
Mevlânanın doğumu [101]. Sultan Alâaddin'in oğlu Gıyâseddin'in doğumu. Malatya'nın alınması [117]. Mevlânâ'nın doğumu 604'tedir (İslâm Ansiklopedisi, III, 53). Fakat Abdülbaki Gölpınarlı bir kayda dayanarak doğumunu 10 yıl kadar önceye çıkarmaktadır (Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, 43, ikinci basım, İstanbul 1952).
620
Harzemşah olayı [93]. Harzemşah olayından maksat ya 617 de Harzemşah Alâaddin Mehmed'in ölümü, yahut oğlu Celâleddin Mengüberti'nin 628'de Çengizliler'e kesin olarak yenilmesidir.
621
Konya burcunun yapılması [118]. Konya kalesinin tamiri 618'dedir (İbn-i Bibi, Türkçe kısaltılmışı, 251, Houtsma yayını, Leide 1902).
623
Sivas burcunun yapılması [119]. Gence ve Hısn-ı Mansur'un alın ması [120]. Sivas kalesinin yeniden yapılırcasına tamiri 618'dedir (İbn-i Bibi, Türkçe kısaltılmışı, 251, Houtsma yayını, Leide 1902; Rıdvan Nafiz- Uzunçarşılıoğlu İsmail Hakkı, Sivas Şehri, 13). "Gence"den maksat "Genc" olacaktır.
624
Erzincan ve Kemah'ın alınması [121].
628
Çurmagun'un İrak'a gelmesi [94], Mevlânâ'nın babası Bahâaddin'in ölümü [102]
629
Harzemliler'le Tatar askerinin bozguna uğraması. Erzurum'un ve Gürcistan'dan birkaç kalenin alınması [122].
636
Sultan Alâaddin'in ölümü. Sultan Gıyâseddin'in tahta çıkması [123], Tatarlar elinde Sultan Gıyâseddin olayı [124], Sultan Rükneddin'in tahta çıkması [125], I. Alâaddin Keykubat'ın ölümü ve II. Gıyâseddin Keyhüsrev'in tahta çıkması 634'tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 217; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143). Tatarlar elindeki olayından, yani idamından bahsolunan Gıyâseddin ise III. Gıyâseddin Keyhüsrev olup idamı 682'dedir. Yerine geçen sultan ise Rükneddin olmayıp Gıyâseddin Mesud'dur (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 211-212 ve 217).
www.atsizcilar.com
Sayfa 51
640
Ügele'nin ölümü [78]. Doğrusu: 639 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 348; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 242
646
Göyük Han'ın tahta çıkması (79]. Doğrusu: 644 (ayrı yerler).
651
Mengü Han'ın tahta çıkması [80]. Doğrusu: 649 (ayrı yerler).
658
Bağdad'ın alınması ve halifenin öldürülmesi [95]. Doğrusu: 656 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyya, 351).
663
Hülegü Han'ın ölümü [81]. Haleb'in yıkılması [96].
664
Sultan Rükneddin'in ölümü ve Sultan Gıyâseddin'in tahta çıkması [126]. Buradaki Rükneddin, IV. Kılıç Arslan'dır kî ölümü 663'tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 217; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 143).
670
Abaka Han'ın ölümü [82]. Doğrusu: 680 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244).
673
Nasîreddîn-i Tûsî'nin ölümü [58]
678
Mevlânâ'nın ve Sadreddin'in ölümü (103]. Sadreddin 671'de, Mevlânâ 672'de ölmüştür.
680
Osmanlı devletinin başlaması, Osman Beğ'in ortağa çıkması. Bilecik, Yarhisar, İnegöl ve Yenişehir'in alınması [132],
681
Argun Han'ın tahta çıkması [83], 683'tedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244).
682
Sultan Gıyâseddin'in ölümü va Sultan Mesud'an tahta çıkması [127]. Adı geçen hükümdarlar III. Gıyâseddin Keyhüsrev ile II. Gıyâseddin Mesud'dur.
689
Geyhatu Han'ın tahta çıkması [84]. Doğrusu: 690 (Halil Edhem Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244)
695
Gazan Han'ın tahta çıkması [85]. Doğrusu: 694 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244).
www.atsizcilar.com
Sayfa 52
699
Şam'ın Gazan tarafından yıkılması [97].
704
Gazan'ın ölümü ve Olcaytu Mehmed Han'ın tahta çıkması [86]. Doğrusu: 703 (Halil Edhern, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 244).
719
Ebusaid Bahadur Han'ın ölümü [86]. Doğrusu: 736 (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 353; Zambaur,. Manuel de Geneaiogie et de Chronologie, 244). Aşağıda 736 olaylarında doğru olarak gösterilmiştir.
725
Bursa'nın alınması [133].
726
Ulubad ve çevresinin alınması [134].
730
İznik'in alınması [135].
736
Ebusaid Han'ın ölümü. Ertene'nin Anadolu'ya, gelmesi [129].
749
Biga'nın ve Karası ilinin alınması [136].
750
Umur Paşa'nın şehid olması. Şah Çelebi'nin ölümü [137]. Bu umur Paşa, ünlü kahraman Aydınoğlu Umur Beğ'dir. Ölümü 749'dadır. (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye 280; Mükrimin Halil, Düsturnamei Enverî, Medhal, 85, İstanbul 1930). Burada gösterilen milâdi 1348 tarihi hicrî 749'a rastlamaktadır.
757
Gelibolu'nun alınması. Bayazıd Beğ'in doğumu [138].
758
Süleyman Paşa'nın ölümü [139].
760
Güneşin tam tutulması. Mısır sultanı Melik Nâsır'ın ölümü [130]. Misır Türk Kölemenlerinden Nâsıreddin Hasan'ın ölümü 762'dedir (Halil Edhem, Düvel-i İslâmiyye, 110; Zambaur, Manuel de Genealogie et de Chronologie, 103, 105).
763
Orhan Beğ'in ölümü. Murad Beğ'in tahta çıkması [140j.
773
Edirne'nin alınması [141],
774
Şam ordusunun Anadolu'ya gelmesi. Emîr Pervane'nin Öldürülmesi [128] Pervane'nin öldürülmesi 676 dadır (İslâm Ansiklopedisi, VIII, 557).
www.atsizcilar.com
Sayfa 53
777
Germiyan ve Tatar askerinin bozguna uğraması. Kütahya'nın, bazı Germiyan kalelerinin ve Hamid ilinin Murad Beğ tarafından alınması [142]
780
Selanik ve Ohri'nin Alâaddin Paşa tarafından alınması [143].
785
Barkuk'un tahta çıkması [131].
791
Murad Beğ'in ölümü. Bayazıd Beğ'in tahta çıkması [144].
792
Bayazıd'ın Konya'yı kuşatması ve barış yapması [145].
799
Kadı Burhaneddin'in öldürülmesi [146].
801
Bayazıd'ın Sivas ilini, Niğde'yi ve Konya'yı alması. Karamanoğlu Alâaddin Beğ'in öldürülmesi. Mehmed ve Ali Beğ'lerin hapsedilmesi [147].
803
Temür Beğ'in Anadolu'ya gelmesi. Sivas'ı ve Şam'ı yıkıp gitmesi [98 ve 148].
805
Temür Beğ'in ikinci defa Anadolu'ya gelip Bayazıd Beğ'le çarpışması. Tatarlar'ın ihaneti yüzünden Anadolu ordusunun bozguna uğraması. Bayazıd Beğ'in ölümü ve Emir Süleyman Beğ'in tahta çıkması [149]. Emir Süleyman Beğ'in öldürülmesi. Musa Çelebi'nin tahta çıkması [150].
813
815
Musa Çelebi'nin öldürülmesi. Saltan Mehmed Han'ın tahta çıkması [151].
819
Sultan Mehmed'in Konya'yı ikinci defa alıp Karamanoğlu Mehmed Beğ'i tutsak etmesi ve ülkesini yine kendisine verip barış yapması. Hamid ili ile Teke ilinin bütününü alması [152].
824
Bayazıd oğlu Sultan Mehmed'in ölümü. Sultan Murad'ın tahta çıkması (8 Recep çarşamba) [154].
825
Karamanoğlu Mehmet Beğ'in öldürülmesi ve İbrahim Beğ'in tahtı, çıkması [153]. Düzme Mustafa'nın ortaya çıkması. Ulubad'da bozulup öldürülmesi. Rumeli'nin II. Murad tarafından tamamen elegegirilmesi [155].
www.atsizcilar.com
Sayfa 54
828
Aydın ve Menteşe illerinin alınması [156].
829
İpsili kalesinin alınması ve İzmir oğlu Cüneyid Beğ'in öldürülmesi [157].
830
Canik ilinin alınması [158]. II. Murad'ın oğlu Alâaddin Çelebi'nin doğumu [164].
831
Sırp ilinin ve kalelerinin alınması [159].
833
Selanik ili, Yuvan ili ve kalelerinin alınması [160].
835
II. Murad'ın oğlu Mehmet Çelebi'nin doğumu [165].
836
Güneşin tam tutulması. Kuyruklu yıldız gözükmesi. Arnavud ilinde birçok Müslüman'ın öldürülmesi [163].
839
Sultan Murad'ın Karaman'a yürüyerek Akşehir'i, Beğşehri'ni, Okluk Kalesi'ni ve daha üç kaleyi alması. Karamanoğlu ibrahim Beğ'le barış yapıp dönmesi [161].
840
Sultan Murad'ın Macaristan'a yürüyüp altı kale alması [162].
841
II. Murad'ın, oğullarını sünnet ettirmesi. Semendire kalesinin alınması [166].
www.atsizcilar.com
Sayfa 55
