organık kimya

Organik Kimya III Aldehitler, Ketonlar, Karboksilik Asitler ve Türevleri Yazar Yrd.Doç.Dr.Halil BERBER

Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; • karbonil bileşiklerini, karboksilik asitleri ve karboksilik asit türevlerini tanıyacak, • karbonil bileşiklerinin, karboksilik asitlerin ve karboksilik asit türevlerinin isimlendirilmelerini bilecek, • karbonil bileşiklerinin, karboksilik asitlerin ve karboksilik asit türevlerinin fiziksel ve kimyasal özelliklerini öğrenecek, • karbonil bileşiklerinin, karboksilik asitlerin ve karboksilik asit türevlerinin temel reaksiyonlarını ve elde edilişlerine ilişkin temel yöntemlerini bileceksiniz.

İçindekiler • Giriş • Karbonil Bileşikleri (Aldehitler ve Ketonlar) • Karboksilik Asitler • Karboksilik Asit Türevleri • Özet • Değerlendirme Soruları • Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

ÜNİTE

17

Çalışma Önerileri • Ünitede verilen tüm reaksiyonları yazarak çalışınız. • Ünitede anlayamadığınız kavramlar olduğunda önceki ünitelere bakınız. • Bu üniteyi iyi kavrayabilmek için Ünite 15 ve Ünite 16'yı özümsemiş olmanız gereklidir.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

ALDEHİTLER, KETONLAR, KARBOKSİLİK ASİTLER VE TÜREVLERİ

379

1. Giriş Organik kimyada en önemli fonksiyonel gruplardan biri de "karbonil grubudur". Karbon ile oksijen arasında çift bağlanmanın sözkonusu olduğu fonksiyonel grup "karbonil grubu" olarak adlandırılır.

C O Karbonil grubu Karbonil grubu, aldehitlerin, ketonların, karboksilik asitlerin ve karboksilik asit türevlerinin yapısında yer alır.

!

O R C

H

Aldehit (R Alifatik veya Aromatik)

O R

C

R'

Keton (R ve R' Alifatik veya Aromatik)

O R C

OH

Karboksilik Asit (R Alifatik veya Aromatik)

O R C

L

( L = —OR , — OPh , — OCOR , — NH 2 , — X , — SR Karboksilik asit türevleri (R Alifatik veya Aromatik)

Ancak bu bileşikler arasında sadece aldehitler ve ketonlar "karbonil bileşikleri" olarak anılırlar.

!

2. Karbonil Bileşikleri (Aldehit ve Ketonlar) Karbonil grubunun, iki hidrokarbon grubu arasında yer alması durumunda oluşan bileşiklere "ketonlar" denir. Ketonlardaki karbonil grubuna bağlı hidrokarbon grupları alifatik veya aromatik olabilirler. Ketonlar aşağıdaki genel formüllerle ifade edilirler.

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ

!


380

O R C

R , R

C

R'

Ar

C

R , Ar

O

C

Ar , Ar

C

Ar'

Aromatik ketonlar

Alifatik ketonlar

!

O

O

O

Diğer taraftan karbonil grubunun, hidrojen atomu ile bir hidrokarbon grubu arasında yer alması durumunda oluşan bileşiklere "aldehitler" denir. Aldehitlerdeki karbonil grubuna bağlı hidrokarbon grubu alifatik veya aromatik olabilir. Aldehitler aşağıdaki genel formüllerle ifade edilirler. O

O R

C

Ar

H

Alifatik aldehit

C

H

Aromatik aldehit

2.1. Karbonil Bileşiklerinin İsimlendirilmeleri O

!

Aldehitlerin IUPAC kuralına göre isimlendirilmelerinde "

" grubu içeH ren en uzun karbon zinciri seçilir ve hidrokarbon yapılarını belirten sistematik ismin C

O sonuna "al" eki getirilir. Ayrıca

grubu aromatik halkaya bağlı ise, C H" bu durumda hidrokarbon yapılarını belirten sistematik ismin sonuna "karbaldehit" eki "

getirilerek isimlendirilirler. O

!

Ketonların IUPAC kuralına göre isimlendirilmelerinde "

C

" grubu içeren en

uzun hidrokarbon zinciri seçilir ve hidrokarbon yapılarını belirten sistematik ismin sonuna "on" eki getirilir.

Tablo 17.1'de aldehit ve ketonların hem sistematik hem de özel isimlendirilmeleriren ilişkin örnekler verilmektedir.



381

Tablo 17.1: Bazı Aldehitlerin ve Ketonların İsimlendirilmeleri

Formül

Özel İsim

Sistematik İsim

H

Formaldehit

Metanal

H

Asetaldehit

Etanal

H

Propionaldehit

Propanal

H

Benzaldehit

Benzenkarbaldehit

CH 3

Aseton

Propan o n

CH 3

Etil metil keton

2-Bütan o n

CH 3

Fenil metil keton

Feniletan o n

Aldehitler O H C O CH3

C O

CH3CH2

C O C

Ketonlar O CH3

C O

CH3CH2

C O C

2.2. Karbonil Bileşiklerin Fiziksel Özellikleri Aldehitler ve ketonların fiziksel özellikleri, yapılarında yer alan "polar nitelikli karbonil grubu" tarafından yönlendirilirler.

!

Aldehit ve ketonların fiziksel özelliklerine ilişkin temel noktalar, aşağıda özetlenmektedir. •

Karbonil grubunda karbon atomu ile oksijen atomu arasındaki çift bağlanma, oldukça kuvvetli bir yük yoğunluğu eşitsizliğine neden olur. Bu durum ise, aldehit ve ketonlara ilişkin dipol momentinin* yüksek olmasını (~ 2 - 3 D) sağlar.


* D = Dipol moment

382


•

Aldehit ve ketonların molekülleri arasında "kuvvetli dipol-dipol etkileşimleri" gerçekleşir. Bu nedenle aldehit ve ketonlara ilişkin fiziksel sabitler, yaklaşık aynı moleküller kütleye sahip alkil halojenirlerin, eterlerin ve hidrokarbonların fiziksel sabitlerinden daha yüksektir. Bu durumu açıklamak üzere moleküler kütleleri yakın olan bileşiklerin, kaynama noktaları (K.N.) aşağıda kıyaslanmaktadır. CH 3(CH2)5CH 3

CH 3O(CH 2) 4CH3

n - Heptan K.N: 69 °C

CH 3CO(CH 2)3CH3

Heksanal K.N: 131 °C

Aldehit ve ketonların molekülleri arasında "hidrojen bağlanması gerçekleşmez." Bu nedenle aldehit ve ketonların fiziksel sabitleri, molekülleri arasında hidrojen bağlanması gerçekleştirebilen yaklaşık aynı moleküler kütleye sahip bileşiklerden (alkoller, aminler, v.b) daha düşüktür. Bu durumu açıklamak üzere moleküler kütleleri yakın olan bileşiklerin,kaynama noktaları aşağıda kıyaslanmaktadır.

CH 3(CH2)2CH 2NH 2

CH 3(CH2)2CH 2OH

CH 3(CH2)2CHO

CH 3COCH3CH 3

1- Bütanol K.N: 118 °C

Bütanal K.N: 79 °C

Heksanal K.N: 80 °C

Bütilamin K.N: 78 °C Hidrofil: Suyu seven Hidrofob: Suyu sevmeyen Protik: Hidrojen bağlanması gerçekleştirmeye uygun nitelikte hidrojene sahip olan maddeler. Aprotik: Hidrojen bağlanması gerçekleştirmeye uygun nitelikte hidrojene sahip olmayan maddeler. Ç : Çözünürlük (g/100 ml H2O)

•

1-Kloropentan K.N: 108 °C

CH 3(CH2)4CHO

2-Heksanon K.N: 150 °C

•

CH 3(CH2)3CH 2Cl

Metilpentileter K.N: 99 °C

Karbon sayısı küçük olan aldehit ve ketonlarda "hidrofil özellikler", karbon sayısı yüksek olan aldehit ve ketonlarda ise, "hidrofob özellikler" baskındır. Bu nedenle moleküler kütlesi düşük olan aldehit ve ketonlar, su, etanol, metanol gibi protik çözücülerde çözünürler. Moleküler kütlesi büyük olan aldehit ve ketonlar ise, protik çözücülerde kısmen veya çok az çözünmelerine karşın aprotik çözücülerde daha fazla çözünürler. Bu durumu açıklamak üzere bazı aldehit ve ketonların çözünürlükleri aşağıda kıyaslanmaktadır.

CH 3CHO Etanal Ç: Sonsuz

CH 3COCH3 Propanon Ç: Sonsuz

CH 3CH2CHO

CH 3(CH2)2CHO

Propanal Ç: 16

CH 3COCH2CH 3 Bütanon Ç: 26


CH3(CH 2)3CHO

Bütanal Ç: 7

CH 3CO(CH 2)2CH3 2- Pentanon Ç: 6.3

Pentanal Ç: Çok az

CH3CH2CO(CH 2) 2CH3 3- Heksanon Ç: Çok az


383

2.3. Karbonil Bileşiklerin Kimyasal Özellikleri ve Reaksiyonları

!

Fiziksel özellikleri yanısıra, aldehit ve ketonların kimyasal özellikleri de polar karbonil grubu tarafından yönlendirilirler. Karbonil grubunda karbon ve oksijen atomları arasında biri sigma (σ) diğeri pi (π) bağı olmak üzere iki bağlanma gerçekleşmektedir. Karbon atomuna kıyasla oksijen atomuna ilişkin elektronegativitenin çok yüksek olması nedeniyle, karbonil grubu doymamış ve polar bir gruptur.

σ σ

C

π σ

O

veya

σ σ

δ

C

π σ

δ

O

!

Karbon atomunun elektronegativitesi 2,5, oksijen atomunun elektronegativitesi 3,5'tir.

, Dipolün yönünü gösterir. Dipolün yönü daha elektronegatif olan oksijen atomuna doğrudur. "δδ ", kismî yükü gösterir. δ+, + yükün bulunduğu atomu, δ- ise - yükün bulunduğu atomu gösterir.

!

Bilindiği gibi doymamış fonksiyonel gruplara sahip bileşiklerin temel reaksiyonları "katılma" reaksiyonlarıdır (Bakınız Ünite 15). Katılma reaksiyonlarının koşulları doymamış yapıdaki fonksiyonel grupların polar veya nonpolar olmalarına bağlıdır (Bakınız Ünite 15). Diğer taraftan fonksiyonel grupların reaktivitesi ise, bu gruba bağlı alifatik (R) ve aromatik (Ar) hidrokarbon gruplarının özelliklerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Buna göre karbonil bileşiklerinin reaksiyonları aşağıdaki şekilde gruplandırılır. • • •

Karbonil bileşiklerinin asit-baz ve enolizasyon reaksiyonları İndirgenme ve yükseltgenme reaksiyonları Katılma-eliminasyon reaksiyonları

2.3.1. Karbonil Bileşiklerinin Asit-Baz ve Enolizasyon Reaksiyonları Karbonil grubuna bağlı en yakın karbona "α karbon" ve bu karbon üzerindeki hidrojene ise "α - hidrojen" denir. Karbonil bileşiklerindeki α-hidrojenleri* "oynak" yani "asidik" hidrojenlerdir. Bu durum karbonil grubundan kaynaklanmaktadır. Oynak hidrojen içeren herhangi bir organik bileşiği H-A olarak ifade edelim. Bu bileşiğin asitliği, hidrojenin bağlı olduğu atomun elektronegativitesi ile hidrojenin ayrışması ile oluşan Aanyonunun (konjuge bazın) kararlılığına bağlıdır. Daha önceki derslerimizde öğrendiğimiz gibi hidrojenin bağlı olduğu atomun elektronegativitesi arttıkça ve A- konjuge bazın kararlılığını arttıran etkiler var oldukça, H-A bileşiğinin asitliği artacaktır. Karbonil bileşiklerinde α - hidrojenleri, elektronegativitesi düşük olan karbon atomuna bağlıdırlar.


!

O

* CH2 α- Hidrojenleri

C


384

!

Bu durumda aldehit ve betonların α - hidrojenlerine ilişkin asitliğin, karbon atomunun elektronegativitesinden ziyade oluşacak konjuge bazının kararlılığından kaynaklandığı açıktır. Bu duruma ilişkin örnekler aşağıda verilmektedir. O C

CH2

Z

α - Hidrojenleri Polar Karbonil Grubu

( Z = Elektronegatif atom veya grup, Cl ,

Br ,

I,

NO 2 ,

C

H3C

CH3

C

CH2 + H -

A

(H-A)

O CH3

! !

C

N

O

O CH3

C

O CH2

Cl

CH3

C

CH

Cl + H

α - Hidrojeni içeren aldehit ve ketonları zayıf birer asit gibi davranırlar ve uygun bazlarla reaksiyon verirler. α - Hidrojeni içeren aldehit ve ketonların kuvvetli bazlarla (NaNH2 , NaOH , v.b.) reaksiyonlarından "enolat" oluşur. O (R)H

C

O CH 3 + NaNH2

(R)H

C

Sodamit

Aldehit veya keton

CH 2 Na

+ NH3

Tuz

ONa (R)H

C

CH 2

Enolat

! !

Karbonil bileşiklerinin oynak (asidik) α - hidrojenlerinden kaynaklanan bir diğer reaksiyon "keto - enol tautomerizmidir." Atomlarının farklı bir düzende yerleşmiş olmalarına karşın, hızlı bir denge ile bir birine dönüşebilen izomerlere "tautomer" ve bu olaya da "tautomerizm" denir. A

O

C

C

OA C Tautomerik denge


C


Tautomerizmin çeşitli türleri olmakla beraber, organik kimyada en popüler olanı "proton tautomerizmi" olarak bilinir.

385

!

Proton tautomerizminde, protonun molekülün bir ucundan ayrılıp hızla başka bir ucundaki atoma bağlanması sözkonusudur. Karbonil bileşiklerinde, protonun molekülün bir ucundan ayrılıp hızla başka bir ucundaki atoma bağlanması olayına "keto - enol tautomerizmi" denir. H

O

C

C

!

OH C

Z

C Z

Keto tautomeri

Enol tautomeri

(Z = — H, — R)

Proton tautomerizmi sadece karbonil bileşiklerine özgü bir olgu değildir. Karboksilik asitlerin ve türevlerinin de keto-enol tautomerizmi göstermeleri sözkonusudur. H

O

C

C

OH L

C

C L

Keto tautomer

Enol tautomer

L = OH Karboksilik asit L = OR Alkol ester L = OPh Fenil ester L = X Asit halojenür L = OCOR Asit anhidrit Örnekler: H

O

CH 2

C

OH CH 3

CH 2

C

CH 3

Enol tautomer

Keto tautomer

OH

O H

Keto tautomer

Enol tautomer

2.3.2. Karbonil Bileşiklerinin Nükleofilik Katılma Reaksiyonları Karbonil grubunun doymamış ve polar bir grup olmasından kaynaklanan en temel reaksiyonu "katılma" reaksiyonu olduğunu daha önce belirtmiştik.


!


386

!

Karbonil grubu, hem bazik hem de asidik ortamda "nükleofilik katılma" gerçekleştirir. Bu durumu açıklamak üzere hem asidik hem de bazik ortamda gerçekleşen nükleofilik katılma reaksiyonuna ilişkin temel reaksiyonlar aşağıda özetlenmektedir. •

Bazik Ortamda Gerçekleşen Nükleofilik Katılma Reaksiyonu

Katılma reaksiyonu iki basamakta gerçekleşir. İlk basamakta elektronca zengin C− O+ δ δ katılma yapar. Bu basamakta nükleofil elektronca zayıf bir merkez oluşturan karbonil karbonuna bağlanır ve bir alkoksi anyonunun oluşmasına neden olur. Alkoksi anyonunun ikinci basamakta bir elektrofil* (E+) ile bağlanması sonunda, katılma ürünü oluşur. bir reaktant olan nükleofil (Nu-) polar nitelikli karbonil grubuna

* Elektrofil ( E+) görevini genellikle H+ üstlenir.

δ+ C

1. Basamak

δ− − O + Nu

Karbonil grubu

2. Basamak

Nu

Nükleofil

C

!

E+, elektronca zayıf oldu-

C

O−

Anyon (Alkoksi anyonu)

O− + E+ (H )

Anyon (Alkoksi anyonu)

•

Nu

Nu

Elektrofil (Genellikle hidrojen katyonu)

C

O E(H)

Ürün

Asidik Ortamda Gerçekleşen Nükleofilik Katılma Reaksiyonu

Katılma reaksiyonunda elektrofil (E+ , genellikle hidrojen), karbonil oksijenine bağlanır.Ardından oluşan katyon bir nükleofille (Nu- ) reaksiyona girerek ürünü oluşturur.

ğundan, karbonil grubuna elektronca zengin oksijen ucundan bağlanır.

δ+ C

δ− + O + E (H )

C

Karbonil grubu Nükleofil

C

O+ E(H)


C+

O+ E(H)

C+

OE(H)

Katyon (Karbonyum karakterindeki katyon

OE(H)

+ Nu−

Nu

C

O E(H)


387

Genel reaksiyon: OH

O R

C

R(H) + H

Bazik

Nu

C

R

veya Asidik

Nu

R(H) Karbonil bileşiği

Ürün

Karbonil bileşiklerinin nükleofilik katılma reaksiyonlarına ilişkin temel reaksiyonlar aşağıda özetlenmektedir. (i) Su ile Reaksiyonu Karbonil bileşiklerinin su ile reaksiyonlarından "hidratlar" oluşur.

!

Genel reaksiyon: OH

O R

C

H

R(H) + H2O

OH

R C

R(H) Aldehit veya keton

Hidrat

Örnekler: OH

O CH3

C

H

CH3 + H2O

CH3

C

(Kd = 0.002)

CH3

Aseton

2,2- Propandiol

OH

O Cl3C

C

OH

H + H2O

H (Kd = 30)

Kloral

Cl3C

C

OH

H Kloralhidrat

(ii) Alkollerle Reaksiyonu Aldehit'e, bir mol alkolün katılması ile "hemiasetal (yarıasetal)", iki mol alkolün katılması ile "asetal" oluşur. Keton'a bir mol alkolün katılması ile "hemiketal (yarıketal)", iki mol alkolün katılması ile "ketal" oluşur.


!


388

Genel reaksiyon: O R

C

R'OH

R(H) +

OR'

OH R

C

H

OR'

R'OH

R(H)

Aldehit veya keton

R

C

OR'

H

R(H) Asetal veya ketal

Hemiasetal veya hemiketal

Örnekler: O CH 3

C

H

OH

CH 3 CH 2OH

CH 3

C

H

OCH2CH3 CH 3

C

H

H

OCH3

OH CH 3 OH

CH 3CH2

H

CH 3CH2 C

OCH3

CH 3 OH

CH 3CH2 C OCH3

H

CH 2CH3

3-Pentanon

OCH2CH3

Asetal

Hemiasetal

O C

OCH2CH3

H

Asetaldehit

CH3CH2

CH 3 CH 2OH

CH 2CH3 Ketal

Hemiketal

(iii) Hidrojen Siyanür İle Reaksiyonu

!

Karbonil bileşiklerine hidrojen siyanürün katılmasından "siyanohidrin" oluşur. Genel reaksiyon: OH

O R C

R(H) + HCN

CN

R

C

CN

R(H) Siyanohidrin

Aldehit veya keton

Örnekler: OH

O CH 3

C

CH 3

HCN CN

Propanon

CH 3

C

CN

CH 3

2- Hidroksi-2- metilpropenonitril OH

O CH3

C

H

Etanal ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

NaCN

NH 4Cl

CH3

C

CN

H 2- Hidroksipropenonitril


389

(iv) Grignard Bileşikleri İle Reaksiyonları Karbonil bileşiklerinin Grignard bileşikleri ile reaksiyonlarından "alkoller" oluşur.

!

Genel reaksiyon: OH

O (R)H

C

R(H) + R'MgX

1) Eter

(R)H

2) H3O

C

R'

R(H)

Aldehit veya keton

Alkol (1°, 2°veya 3°)

Örnekler: O CH3

OH

C

H + CH3CH2MgBr

1) Eter

CH3

2) H3O

C H

2- Bütanol

Etanal

O CH3

CH2CH3

OH

C

CH3 + CH3CH2MgBr

1) Eter 2) H3O

CH3

C

CH2CH3

CH3 2- Metil -2 -bütanol

Propanon

2.3.3. Karbonil Bileşiklerinin İndirgenme ve Yükseltgenme Reaksiyonları Karbonil bileşiklerinin indirgenme ürünleri, indirgene ve karbonil bileşiklerinin yapılarına bağlıdır.

!

Karbonil bileşiklerinin indirgenmesine ilişkin temel reaksiyonlar aşağıda özetlenmektedir. (i) Hidrojenlendirme Karbonil grubunun pi bağı, alkenlerin pi bağında olduğu gibi hidrojenebilmektedir. Karbonil bileşiklerinin hidrojenle indirgenmelerinden "alkoller" oluşur. Genel reaksiyon: OH

O R

C

R(H) + H2

Pt

R C H R(H)

Aldehit veya keton AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ

Alkol

!


390

Örnekler:

O CH3

Pt

H + H2

C

CH3CH2OH

Etanal

Etanol (1° Alkol)

OH

O CH3

Pt

CH3 + H2

C

CH3

C

H

CH3 2-Propanol (2° Alkol)

Propanon

(ii) Metal Hidrürlerle İndirgenme

! Hidrür: Hidrojenin anyonik halidir (H-)

Karbonil bileşiklerinin metal hidrürlerle indirgenmelerinden "alkoller" oluşur. Genel reaksiyon:

O R C

R(H) + Metal hidrürler

OH

(Metal hidrürler: LiAlH4 , NaBH 4 )

R C H R(H)

Aldehit veya keton

Alkol

OH 1) LiAlH 4 2) H3O

CH3CH2

C

CH3

H

CH3

O CH3CH2

C

2- Bütanol

Bütanon

OH 1)NaBH 4 2) H3O

CH3CH2

C

H

CH3 2- Bütanol

(iii) Yükseltgenme Reaksiyonları

!

Ketonlar yükseltgenmeye karşı dirençlidirler. Fakat aldehitler çok kolay yükseltgenirler. O R C

R


Yükseltgeyici

Reaksiyon vermez


391

!

Aldehitlerin yükseltgenmelerinden "karboksilik asitler" oluşur. Genel reaksiyon: O R C

O

Yükseltgeyici

H

R

Aldehit

C OH

Karboksilik asit

(Yükseltgeyici: : KMnO4, Ag(NH3)2+ , v.b) Örnekler: O CH 3(CH2)5

C

H

KMnO4,H H 2O

O CH 3(CH2)5

Heptanal

OH

Heptanoik asit

O CH3

C

CH3

C

KMnO4

Reaksiyon vermez

Propanon

2.3.4. Karbonil Bileşiklerinin Katılma - Eliminasyon Reaksiyonları Bazı nükleofiller*, aldehit ve ketonlara önce katılırlar ve ardından su veya küçük bir molekülün ayrılması ile, çift bağ içeren ürün oluşur. Üründe karbonil karbonu ile nükleofil arasında çift bağlanma sözkonusudur.

R

C

OH R(H) + H

NuH

Katılma

R C R(H)

Eliminasyon (Ayrılma)

NuH Aldehit veya keton

R

H2O

Ürün

Toplam reaksiyon: O R(H) + H

NuH

1) Katılma 2) H 2 O (Eliminasyon)

Aldehit veya keton


C Nu

Kararsız katılma ürünü

R C

* Bu tür nükleofillerin yapılarında en az iki adet hidrojen bulundurmaları gereklidir.

Bu duruma ilişkin genel reaksiyon aşağıda verilmektedir.

O

!

R C

Nu

(R(H Ürün

R(H)


392

!

Katılma -eliminasyon reaksiyonları sterik etkiden oldukça etkilenen reaksiyonlardır. Bunlar tercihen aldehitlerin oluşturduğu reaksiyonlardır. Zira sterik ve elektronik etkilerden dolayı ketonların bu reaksiyonu gerçekleştirmeleri zordur. Karbonil bileşiklerinin katılma- eliminasyon reaksiyonlarına ilişkin temel reaksiyonlar aşağıda özetlenmektedir. (i) Amonyak ve Birincil Aminlerle Reaksiyonlar

! İmin: C =N grubu içeren bileşiğe imin denir.

Karbonil bileşiklerinin amonyak veya birincil aminlerle katılma- eliminasyon reaksiyonlarından "imin" oluşur. Genel reaksiyon: O R

C

1) H

H + R' — N"H 2

RCH 2)

NH

veya RCH NR'

H2O İmin

Amonyak (R' = H) veya 1° Amin (R = Alkil)

Aldehit

Örnek: O C6H5

C

H + C6H5

Benzaldehit

N"H 2

1) H , ısı 2)

Anilin (Nu)

H2 O

C6H5

CH

N C6H5

İmin

(ii) İkincil Aminlerle Reaksiyonlar

!

Karbonil bileşiklerinin ikincil aminlerle gerçekleştirdikleri katılma-eliminasyon reaksiyonlarından "imonyum iyonları" oluşur. İmonyum iyonları tekrar reaksiyon vererek (proton kaybederek) "enamin" oluştururlar. Genel reaksiyon: O R CH 2

C

H + R2N"H

Aldehit

1) H 2)

H2 O

R CH 2 CH

2° Amin

NR 2

İmonyum iyonu

H R

CH

CH

Enamin


NR 2


393

Örnek: O CH3

C

H + (CH 3)2 NH

propanal

1) H 2)

CH3

H2O

Dimetilamin

CH

N (CH 3)2

İmonyum iyonu

H CH2

CH

N (CH 3)2

Enamin

(iii) Hidrazin ve Benzer Bileşiklerle Reaksiyonlar Karbonil bileşiklerinin hidrazin ve benzer bileşiklerle reaksiyonlarından aşağıdaki ürünler oluşurlar. Genel reaksiyon: HO

NH 2

Hidroksilamin H2N

R CH 2

C

NH 2

Oksim

N—NH2

RCH

Hidrazin

O

N—OH

RCH

Hidrazon

H C6 H5 NH

NH 2

R

Fenilhidrazin

CH

N—NHC6H5

Fenilhidrazon

O H2 NN

C

O NH 2

Semikarbazit

R

CH

N—NH—C—NH2

Semikarbazon

2.4. Karbonil Bileşiklerinin Elde Edilişleri Aldehitlerin ve ketonların elde edilmelerine ilişkin bir çok yöntem vardır. Bu yöntemlerden bazıları ile sadece aldehitler, bazıları ile sadece ketonlar elde edilirler. Aldehitlerin elde edilmelerine ilişkin temel reaksiyonlar aşağıda özetlenmektedir.


!


394

(i) Birincil Alkollerin Yükseltgenmeleri

!

Birincil alkoller özel yükseltgeyicilerle [piridinyum klorkromat (C5H5N+ HCrO3Cl-), MnO2, vb. zayıf nitelikli yükseltgenlerle] reaksiyonları sonucu "aldehitler" oluşur. Genel reaksiyon:

RCH 2OH

Yükseltgeyici

O R

1° Alkol

!

C

H

Aldehit

Aldehitler yükseltgeyicilere karşı duyarlı olduklarından birincil alkoller ancak özel yükseltgeyiciler (C5H5N+HCrO3Cl-, MnO2 , vb.) kullanılarak aldehitlere yükseltgenirler. Rastgele ve güçlü bir yükseltgen kullanılırsa, yükseltgenme aldehit aşamasında kalmaz ve ürün karboksilik asite dönüşür. O CH 3CH2CH2OH

C5 H 5NHCrO 3 Cl

CH 3CH2

Propanol

C

H

Proponal

MnO 2

C6H5CH 2OH Benzilalkol

O C6H5

C

H

Benzaldehit

(ii) Geminal Dihalojenürlerin (1.1-Dihaloalkan) Hidrolizleri

!

1,1-Dihaloalkanların bazik ortamda hidrolizleri ile "aldehitler" oluşur. O

Geminal konum: Aynı iki grubun aynı karbona bağlı olması

R CHCl

Cl R C Cl

HO /H2 O 2

1,1-Dihaloalkan

R C

H

Aldehit

R Örnek: O C6H5CHCl

2

1,1-Diklorobenzil


2OH /H2 O Isı

C6H5

C

Benzaldehit

H


395

(iii) Aldehitlerin Asit Klorürlerden Elde Edilişleri Asit klorürlerden aldehit eldesinde bir çok yöntem vardır. Bunlardan sadece bir örnek verilecektir. Asit klorürlerin Pd katalizörlüğünde katalitik hidrojenlendirilmeleri ile "aldehitler" oluşur.

!

Genel Reaksiyon: O R

C

Cl

O C

R C

O

H2 /Pd

Cl

H

Alifatik aldehit

Alifatik asit klorür

Ar

O

H2 /Pd

Ar

C

H

Aromatik aldehit

Aromatik asit klorür

Örnek: O C

H3CO

Cl

H 2 /Pd

O H3CO

C

H

4- Metoksibenzaldehit

4- Metoksibenzoil klorür

Ketonların sentezlerinde kullanılan temel yöntemlerin çoğu, aldehitlerin sentez yöntemleri ile benzerlikler gösterir.

!

Ketonların elde edilmelerine ilişkin temel reaksiyonlar aşağıda özetlenmektedir. (i) İkincil Alkollerin Yükseltgenmeleri İkincil alkollerin birçok yüksetgeyicilerle (CrO3 , H2Cr2O7 , H2CrO4 , vb.) reaksiyonlarından "ketonlar" oluşur. Genel reaksiyon:

R

CHOH

Yükseltgeyici

O R

C

R'

R' 2° Alkol


Keton

!


396

Örnek: O CH 3CHCH 2CH3

CrO3

CH3

C

CH 2CH3

Bütanon

OH 2-Bütanol

!

Ketonlar yükseltgeyicilere karşı duyarlı olmadıklarından, ikincil alkollerin ketonlara yükseltgenme reaksiyonlarında bir çok yükseltgeyici rahatlıkla kullanılabilir. (ii) Geminal Dihalojenürlerin Hidrolizleri

!

Halojenlerin zincir içinde konumlanmış durumdaki geminal dihalojenürlerin bazik ortamdaki hidrolizlerinden "ketonlar" oluşur. Genel reaksiyon: O CCl2

R

R'

HO /H2 O

R

Geminal dihalojenür

C

R'

Keton

Örnek:

C6H5

CCl2

C6H5

2HO /H2 O

O C6H5

C

C6H5

(iii) Ketonların Asit Klorürlerden Eldesi Asit klorürlerden keton eldesinde bir çok yöntem vardır. Bunlardan sadece bir örnek verilecektir.

!

Asit klorürlerin dialkilkadmiyum (R2Cd, R=birincil alkil) bileşiği ile reaksiyonlarından "ketonlar" oluşur. Genel reaksiyon: O 2R

CH2

C

O Cl + R2Cd

Asit halojenür Dialkilkadmiyum


2R

CH2

C

Keton

R


397

Örnek: O 2 C6H5CH2

C

O Cl +

(C6H5)2 Cd

2 C6H5CH2

C

C6H5

2.5. Karbonil Bileşiklerine İlişkin Testler •

• • •

Bir yapıda karbonil grubunun varlığını kanıtlamak üzere hidroksilamin, semikarbazid, gibi amin benzeri azotlu nükleofillerle katı kondenzasyon ürünlerinden yararlanılarak karbonil grubunun varlığı kanıtlanır. (Bkz. 2.3.4. (iii)) Karbonil grubunun varlığı kanıtlandıktan sonra, elde edilen katı ürünün erime noktasından yararlanarak karbonil grubunun teşhisi gerçekleştirilir. Karbonil bileşiğinin aldehit veya keton olduğunu Tollen testi ile belirlenir. Aldehitler Tollen maddesi ile kolayca yükseltgenerek, reaksiyon ortamında gümüş ayna oluşmasına neden olurlar.

Tollen Testi: O Ar

C

H

Ag(NH3 )2 (Tollen maddesi)

Aromatik aldehit

C

H

Ar

C

OH

+

Ag(NH3 )2 (Tollen maddesi)

O R

C

OH

Alifatik karboksilik asit

Alifatik aldehit

Ag Gümüş ayna

Aromatik karboksilik asit

O Ar

O

+

Ag Gümüş ayna

Ketonlar yükseltgenmeye karşı dirençlidirler ve bu nedenle Tollen testine duyarsızdırlar. Bu şekilde bileşiğin karbonil bileşiği ve karbonil bileşiğininde aldehit veya keton olduğuna karar verilir.

!

3. Karboksilik Asitler Karboksil grubu

O C

OH

içeren organik bileşiklere "karboksilik asitler" denir.

Karboksilik asitler, karboksil grubunun alkil (R) veya aril (Ar) gruplarına bağlı olmalarına göre, "alifatik karboksilik asitler" veya "aromatik karboksilik asitler" olarak ifade edilirler.


! !


398

Karboksilik asitler aşağıdaki genel formüllerle gösterilirler. O

O

R C

OH

Alifatik karboksilik asitler

Ar

C OH

Aromatik karboksilik asitler

3.1. Karboksilik Asitlerin İsimlendirilmeleri

!

Alifatik karboksilik asitlerin isimlendirilmelerinde hidrokarbon yapılarını belirten sistematik ismin sağına "oik" eki getirilir ve "asit" sözcüğü ilave edilir. O

O OH

H C

Metanoik asit

!

CH3

C

OH

Etanoik asit

Aromatik karboksilik asitlerin isimlendirimelerinde, aromatik hidrokarbon yapısını belirten ismin sağına "karboksilik" eki getirilir ve "asit" sözcüğü ilave edilir. Örnekler: O

O C

C

OH

OH

2-Hidroksibenzenkarboksilik asit

OH

CH 3 3-Metilbenzenkarboksilik asit

3.2. Karboksilik Asitlerin Fiziksel Özellikleri

!

Karboksilik asitlerin fiziksel özellikler yapısında yer alan "polar nitelikli karboksil grubu" tarafından yönlendirilir. Karboksilik asitlerin fiziksel özelliklerine ilişkin temel noktalar aşağıda özetlenmektedir. • •

Karboksilik asitler, polar ve hidrojen bağı yapabilen bileşiklerdir. Karboksilik asitlerin fiziksel sabitleri, yaklaşık aynı moleküler kütleye sahip hidrokarbonlar, eterler, alkil halojenürler, aldehitler, ketonlar, aminler ve alkollerden daha yüksektir. Bu durumun nedeni karboksilik asit mole-



399

küllerinin kendi arasındaki hidrojen bağının varlığından kaynaklanmaktadır. Bu durumu açıklamak üzere moleküler kütleleri yakın olan bileşiklerin kaynama noktaları aşağıda kıyaslanmaktadır.

•

CH3CH2CH2CH3 Bütan K.N: 0°C

CH3CH2OCH3 Metoksietan K.N: 8°C

CH3CH2Cl Kloroetan K.N: 12°C

CH3CH2CH2NH2 Propilamin K.N: 49°C

CH3CH2CHO Propanal K.N: 49°C

CH3CH2CH2OH Propanol K.N: 97°C

CH3COOH Etanoik asit K.N: 118°C

Karboksilik asitlerin, çözünürlük özelliklerini karboksil grubu ile hidrokarbon grupları yönlendirirler. Karbon sayısı az olan karboksilik asitler suda çözünürler, karbon sayısı arttıkça sudaki çözünürlük artan karbon sayısına paralel azalır. Bu durumu açıklamak üzere kıyaslamalı örnekler aşağıda verilmektedir. HCOOH Metanoil asit Ç: Sonsuz

CH3COOH Etanoik asit Ç: Sonsuz

CH3CH2COOH Propanoik asit Ç: Sonsuz

CH3CH2CH2COOH Bütanoik asit Ç: Sonsuz

CH3(CH2)3COOH Pentanoik Asit Ç: 3.7 •

Karboksilik asitler, benzen, toluen, eter, etanol gibi birçok nonpolar veya polar organik çözücülerde de çözünürler.

3.3. Karboksilik Asitlerin Kimyasal Özellikleri ve Reaksiyonları Karboksilik asitlerin kimyasal özelliklerini karboksil grubu yönlendirmektedir. Kuşkusuz karboksil grubunun, bu bileşiklerin kimyasal özelliklerini yönlendiren temel fonksiyonel grup olmasına karşın, reaktiviteyi hidrokarbon grubu da etkiler. Karboksilik asitlerin reaksiyonları aşağıdaki şekilde gruplandırılır. • • • •

Karboksilik asitlerin, asidik özelliklerinden kaynaklanan reaksiyonları Karboksilik asitlerin, karboksilik asit türevleri oluşumuna ilişkin reaksiyonları İndirgenme reaksiyonları Dekarboksilasyon reaksiyonları


!


400

3.3.1. Karboksilik Asitlerin Asidik Özelliklerinden Kaynaklanan Reaksiyonları

!

Karboksilik asitler, adından da anlaşılacağı gibi "asidik özelliğe sahip bileşiklerdir." Karboksilik asit bileşikleri, zayıf asitler olmalarına karşılık, bir çok organik bileşiklerden daha fazla asidik özelliğe sahiptirler. Karboksilik asitlere ilişkin asitlik dengesi ve yaklaşık Ka değeri aşağıda verilmektedir. O

O R C

OH + H2O Ka =

R C

O + H3O

RCOO- H 3 O+ RCOOH

Ka ≅ 2 x 10-5

!

Karboksilik asitlerin bazlarla reaksiyonlarından "tuzları" oluşur. Genel reaksiyon: O

O R

R C

C OH + B

Karboksilik asit

O- + BH +

Karboksilik asit tuzu

Baz

(B : NaOH , KOH , Na 2CO3 , NaHCO3 , RNH 2) Örnekler: O H C

O OH + NaOH

Formik asit

Sodyum hidroksit

H C ONa + H2O

O

O CH3

C

Su

Sodyum format

OH + NaHCO 3

Etanoik asit

Sodyum bikarbonat


CH3 Sodyum etanoat

C

ONa + H2CO3 H2O + CO2


401

3.3.2. Karboksilik Asitlerin Karboksilik Asit Türevleri Oluşumuna İlişkin Reaksiyonları Karboksilik asitlerden türetilebilen ve hidrolizleri sonunda yeniden karboksilik asitlere dönüşen bileşiklere "karboksilik asit türevleri" denir (Karboksilik asit türevleri Bölüm 4'te incelenecektir. Burada sadece reaksiyonlar verilecektir).

!

Karboksilik asitlerden elde edilen en temel karboksilik asit türevleri aşağıda özetlenmektedir. (i) Asit Klorürlerin Elde Edilme Reaksiyonu Karboksilik asitlerin tiyonil klorür (SOCl2), fosfor triklorür (PCl3) ve fosfor penta klorür (PCl5) ile reaksiyonlarından "asit klorürler" oluşur.

!

Genel reaksiyon: O SOCl2

O R

R

PCl5

C OH

C O

Cl + SO2 + HCl Cl + POCl + HCl

R C O

Karboksilik asit

PCl3

R C

Cl + POCl 3 + HCl

Örnekler: O 3 CH3

O Isı

C OH + PCl3

3 CH3

Cl + H3PO 4

Etanoil klorür

Etanoik asit

O CH3CH2CH2

C

C

O

Isı

OH + SOCl2

CH3CH2CH2

Bütanoik asit

Cl + SO2 + HCl

C

Bütanoil klorür

(ii) Asit Anhidritlerin Elde Edilme Reaksiyonu Karboksilik asitlerin asit klorürle reaksiyonlarından "asit anhidritler" oluşur. Genel Reaksiyon: O R

O

C OH +

Karboksilik asit

R C

Cl

Asit klorür


Baz

O

O

R C

O C

Asit anhidrit

R + Cl-

!


402

Örnek: O CH3(CH2)5

C

O Cl + CH3(CH2)5

NaOH

C OH

CH3(CH2)5

Heptanoik asit

Heptanoil klorür

O

O

C O

C

(CH2)5CH3

Heptanoik asit anhidrid

(iii) Esterlerin Elde Edilme Reaksiyonu

!

Karboksilik asitlerin asit katalizörlüğünde alkollerle reaksiyonlarından "esterler" oluşur. Genel reaksiyon: O R

H+

C OH + R'OH

(katalizör)

Karboksilik asit

Alkol

O C OR' + H2O

R

Ester

Örnek: O C6H5

OH + CH 3OH

C

Benzoik asit

H+ , Isı

Metanol

O C6H5

C

OCH3 + H2O

Metil benzoat

3.3.3. Karboksilik Asitlerin İndirgenmeleri

!

Karboksilik asitler lityum aluminyum hidrür (LiAlH4) ve diboran ((BH3)2) bileşikleri ile indirgenme reaksiyonlarından "1° alkoller" oluşur. Genel reaksiyon: O R C

OH

Karboksilik asit

1) İndirgeyici 2) H3 O+

R

CH 2OH

1° Alkol

(İndirgeyici: LiAlH4 veya (BH3)2) Örnek: O CH3

C

OH

Etanoik asit ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

1) LiAlH4 2) H3 O+

CH 3 CH 2OH Etanol


403

3.3.4. Karboksilik Asitlerin Dekarboksilasyonları Karboksilik asitlerden karbon dioksit'in ayrılmasına "dekarboksilasyon" denir. Karboksilik asitlerin dekarboksilasyon reaksiyonlarını, karboksil grubuna bağlı hidrokarbon grubu yönlendirir.

!

Karboksil grubuna bağlı hidrokarbon grubu kuvvetli elektron çeken grup ise dekarboksilasyon oldukça kolay gerçekleşir. Şayet hidrokarbon grubu kuvvetli elektron itici ise dekarboksilasyon olayı zorlayıcı koşullarda gerçekleşir.

! !

Karboksilik asitlerin dekarboksilasyonlarından "hidrokarbonlar" oluşur. Genel reaksiyon: O R C

OH

∆

Karboksilik asit

R H + CO 2 Hidrokarbon

Örnek: O C6H5

C OH

H2 SO4

C6H6 + CO2

Benzoik asit

Benzen

3.4. Karboksilik Asitlerin Elde Edilişleri Karboksilik asitlerin elde edilişlerine ilişkin temel reaksiyonlar aşağıda özetlenmektedir. (i) Birinci Alkollerin Yükseltgenmeleri Birincil alkollerin kromik oksit (CrO3), kromik asit (H2CrO4), kromik asit anhidrit (H2Cr2O7) ve potasyum permanganat (KMnO4) gibi yükseltgenlerle reaksiyonlarından "karboksilik asitler" oluşur. Genel reaksiyon: O RCH 2OH 1° Alkoller

Yükseltgeyici

R

C OH

Karboksilik asit

(Yükseltgeyici: CrO3 , H2CrO4 , H2Cr2O7 ve KMnO4 ) AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ

!


404

Örnek: O C6H5CH 2OH

KMnO 4

C6H5

Benzil alkol

C OH

Benzoik asit

(ii) Nitritlerin Hidrolizleri

!

Nitritlerin hem asidik hem de bazik ortamda hidrolizlerinden "kaboksilik asitler" oluşur. Genel reaksiyon: O R C

N

R C

H2 SO4 / H2 O

Alifatik nitril


(Asidik Ortam)

veya

veya

Ar

OH

C

O

NaOH / H2 O

N

Ar

(Bazik Ortam)

Aromatik nitril

C OH


Örnek: O C6H5

C

N

H2 SO4 / H2 O

C6H5

C

OH

Benzoik asit

Benzonitril

(iii) Grignard Bileşiklerinin Karbonasyonu

!

Aromatik veya alifatik Grignard bileşiklerinin (Bakınız ünite 15) karbon dioksit ile reaksiyonlarından "karboksilik asitler" oluşur. Genel reaksiyon: O ArMgx Aromatik Grignard Bileşiği

1) CO2 2) H3 O+

Ar

C OH


O RMgx Alifatik Grignard Bileşiği ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

1) CO2 2) H3 O+

R C

OH



405

Örnek:

(CH3)3 C

Cl

O

1) Mg, Eter 2) CO 2

(CH3)3

3) H3 O+

2-Kloro-2-metilpropan

C

OH

2,2-Dimetilpropiyonik asit

3.5. Karboksilik Asitlere İlişkin Testler • • •

•

Karboksilik asitlerin teşhislerinde asidik özelliklerinden yararlanılır. Karboksilik asitlere, sodyum karbonat veya sodyum bikarbonat'ın sulu çözeltileri ilave edildiğinde karbon dioksit kabarcıkları gözlenir. Aynı teste sülfonik asitlerde yanıt verdiğinden bir ikinci test olarak elementel analiz yapılır. Elementel analiz sonuçları sülfür olmadığını belirtirse, bileşiğin karboksilik asit olma ihtimali yüksektir. Bilinmeyen bileşiğin karboksilik asit olduğu anlaşıldığında, ester veya amid türevleri hazırlanarak, bu türevlerin erime noktaları yardımıyla teşhisi gerçekleştirilebilir.

4. Karboksilik Asit Türevleri Karbonil grubunun heteroatom içeren bir grup ile bir hidrokarbon grubu arasında yer alması durumunda oluşan bileşiklere "karboksilik asit türevleri" denir. Karboksilik asit türevlerinde hidrokarbon grubunun alkil (R) veya aril (Ar) olmasına göre "aromatik karboksilik asit türevleri" veya "alifatik karboksilik asit türevleri" olarak ifade edilirler. Karboksilik asit türevleri aşağıdaki genel formüllerle gösterilirler.

C

!

O

O R

!

L

Ar

C

L

Aromatik karboksilik asit türevleri

Alifatik karboksilik asit türevleri

O (L =

X,

O,

C

OR ,

OC 6H 5 ,

OR ,

SR ,

NH 2 ,

O)

4.1. Karboksilik Asit Türevlerinin İsimlendirilmeleri Karboksilik asit türevlerinin isimlendirilmeleri için bu bileşiklere ilişkin hidrokarbon yapılarını belirten sistematik isimlerin sağına çeşitli ardekler getirilir.


!


406

Ayrıca karboksilik asit türevlerinin özel isimlendirilmeleri de çok yaygındır. Tablo 17.2'de karboksilik asit türevlerinin sistematik ve özel isimlendirilmelerine ilişkin kurallar etanoik asit ve benzenkarboksilik asit türevleri üyelerinin isimlendirilmeleri ile örneklenmektedir. Tablo 17.2: Karboksilik Asit Ailesinin İsimlendirilmesi

Bileşiğin Formülü

Sistematik İsmi

Özel İsmi

CH3COOH

Etanoik asit

Asetik asit

C6H5COOH

Benzenkarboksilik asit

Benzoik asit

CH3COCl

Etanoil klorür

Asetil klorür

C6H5COCl

Benzenkarbonil klorür

Benzoil klorür

(CH3CO)2 O

Etanoik anhidrit

Asetik anhidrit

(C6H5CO)2 O

Benzen karboksilik anhidrit

Benzoik anhidrit

CH3CONH2

Etanamid

Asetamid

C6H5CONH2

Benzenkarboksamid

Benzamid

CH3COOCH2CH3

Etil etanoat

Etil asetad

C6H5COOCH2CH3

Etil benzenkarboksilat

Etil benzoat

CH3COONa

Sodyum etanoat

Sodyum asetad

C6H5COONa

Sodyum benzenkarboksilat

Sodyum benzoat

Karboksilik Asit Türevlerinin Türü

Asit

Asit halojenür Asit anhidrit

Amid

Ester

Tuz

4.2. Karboksilik Asit Türevlerinin Fiziksel Özellikleri

!

Karboksilik asit türevlerinin fiziksel özellikleri yapısında yer alan karbonil grubu ve karbonil grubuna bağlı heteroatom içeren gruplar tarafından yönlendirilir. • • •

Yapılarında polar karbonil grubu içeren karboksilik asit türevlerinin fiziksel sabitleri oldukça yüksektir. Karboksilik asit türevleri polar bileşiklerdir. Bu bileşiklerin molekülleri arasında kuvvetli dipol-dipol etkileşimleri vardır. Asit klorürlerin, anhidritlerin ve esterlerin fiziksel sabitleri, yaklaşık aynı moleküler kütleye sahip aldehit ve ketonların fiziksel sabitlerine yakındır. Diğer taraftan amidlerin molekülleri arasında hidrojen bağlanması söz konusu olduğu için, aldehit ve ketonlara kıyasla amidlerin fiziksel sabitleri daha yüksektir. Bu durumu açıklamak üzere moleküler kütleleri yakın olan bileşiklerin kaynama noktaları aşağıda kıyaslanmaktadır.



CH 3CO(CH 2)3CH3 2-Heksanon K.N: 150 °C

(CH3CO) 2O Etanoik anhidrit K.N: 140 °C

•

CH 3 (CH 2)4CHO

407

CH 3(CH2)3COOH Pentanoik asit K.N: 187 °C

Heksanol K.N: 131 °C

CH 3COO(CH2)2CH 3

CH 3(CH2)3COCl

n-Propil etanoad K.N: 102 °C

Pentanoil klorür K.N: 102 °C

CH 3(CH2)3CONH2 Pentanamid K.N: 232 °C

Karboksilik asit türevlerinin polar organik çözücülerde çok iyi çözünebilmelerinin yanısıra, karbon sayısı beşten az olanlar suda belli oranlarda çözünebilmelerine karşın, karbon sayısı beşten fazla olanların çözünürlükleri çok azdır.

4.3. Karboksilik Asit Türevlerinin Kimyasal Özellikleri ve Reaksiyonları Karboksilik asit türevlerinin hem fiziksel hem de kimyasal özelliklerini büyük ölçüde karbonil grubu yönlendirir. Kuşkusuz karbonil grubu, bu bileşiklerin kimyasal özelliklerini yönlendiren temel fonksiyonel grup olmasına karşın, reaktiviteyi karbonil grubuna bağlı hidrokarbon ve heteroatom içeren gruplar da etkilerler.

!

Karboksilik asit türevlerinin reaksiyonları aşağıdaki şekilde gruplandırılır. • • •

Nükleofilik sübstitüsyon reaksiyonları İndirgenme reaksiyonları Grignard bileşikleri ile reaksiyonları

4.3.1. Nükleofilik Sübstitüsyon Reaksiyonları Karboksilik asit türevlerinin nükleofillerle nükleofilik sübstitüsyon reaksiyonları, hem bazik hem de asit katalizörlüğünde gerçekleşen reaksiyonlardır.

!

Bu durumu açıklamak üzere hem bazik hem de asit katalizörlüğünde gerçekleşen nükleofilik sübstitüsyon reaksiyonuna ilişkin temel reaksiyonlar aşağıda özetlenmektedir. •

Bazik Ortamda Gerçekleşen Nükleofilik Sübstitüsyon Reaksiyonları

Karboksilik asit türevlerinin bazik ortamda gerçekleşen"nükleofilik sübstitüsyon" reaksiyonları iki basamakta gerçekleşir. İlk basamakta nükleofilin karboksil grubuna "nükleofilik katılma" yapılmasıyla "alkoksi anyonu" niteliğinde bir ara ürün oluşur. İkinci basamakta ise, çıkıcı grubun ayrılması ile karbonil grubu yeniden oluşmaktadır. AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ

!


408

1. Basamak O-

O R

Nükleofilik

L + Nu

C

Karboksilik asit türevi

R

Katılma

C

Nu

L

Nükleofil

Alkoksi anyonu (Ara ürün)

2. Basamak OR

O

C

Çıkıcı Grubun

Nu

Nu + L -

R C

Ayrılması

L Alkoksi anyonu (Ara ürün)

Ürün

Çıkıcı grup

Toplam reaksiyon O

O R C

-

L + Nu


•

!

Nükleofilik Sübstitüsyon

R

Nükleofil

C Ürün

Nu + L Çıkıcı grup

Asit Katalizörlüğünde Gerçekleşen Nükleofilik Sübtitüsyon Reaksiyonları

Asit katalizörlüğünde gerçekleşen "nükleofilik sübstitüsyon" reaksiyonları iki basamakta gerçekleşir. İlk basamakta nükleofilin, protonlanmış durumdaki karboksilik asit türevine "nükleofilik katılma" yapmasıyla bir ara ürün oluşur. İkinci basamakta ise, çıkıcı grubun ayrılması ile karbonil grubunun yeniden oluşması gerçekleşir. +

O R

C

OH L + H+


Asit (katalizör)


R

C

OH L

R

C +

L

Protonlanmış karboksilik asit türevi


409

1. Basamak +

OH

OH L + Nu

R C

H

Nükleofilik

R

katılma

C

+

Nu

H

L Protonlanmış karboksilik asit türevi

Nükleofil

Ara ürün

2. Basamak OH R C

+

Nu

Çıkıcı grubun

H

ayrılması

OH R CH

Nu + H

L

L Çıkıcı grup

Ara ürün

O R

C

Nu + H +

Ürün

Asit (katalizör)

Toplam reaksiyon O R

C

O L + Nu


H

Nükleofilik sübstitüsyon

R

H+ (Katalizör)

Nükleofil

C

Nu + H

Ürün

L

Çıkıcı grup

Karboksilik asit ailesinin en reaktif üyeleri, asit klorürlerdir. Buna göre tüm diğer üyelerin asit klorürlerden kolayca hazırlanabileceklerini belirtmeliyiz. Reaktivitesi düşük bir asit türevinden, reaktivitesi yüksek bir asit türevi elde edilemez. Karboksilik asit türevlerinin çeşitli nükleofillerle nükleofilik sübstitüsyon reaksiyonlarından yine "karboksilik asit türevleri" oluşur. Genel reaksiyon: O

O R

C

L + Nu


Nükleofilik sübstitüsyon

Nükleofil


R C

Ürün

Nu + L

Çıkıcı grup

! ! !


410

Örnekler:

RCOOH

R

O

O

C O

C

R + HCl

Anhidrit

O R'OH

R C

OR' + HCl

Ester

O R C

OH

Karboksilik asit

PCl 3 , PCl 5 veya SOCl2 Nükleofilik sübstitüsyon

O

O R

C

Cl

2NH 3

R C

NH 2 + NH 4Cl

Amid

Asit klorür

O

H2O (Hidroliz)

R

C OH + HCl Asit

O Baz

(NaOH)

!

R

C ONa + H2O Tuz

Karboksilik asit türevlerinin nükleofillerle gerçekleştirdiği nükleofilik sübstitüsyon reaksiyonları, aynı zamanda karboksilik asit türevlerinin elde edilişlerine ilişkin temel yöntemlerdir.

4.3.2. İndirgenme Reaksiyonları

!

Karboksilik asit türevleri, karboksilik asitlerde (Bölüm 3) belirtildiği gibi LiAlH4, NaBH4 ve (BH3)2 gibi indirgenlerle reaksiyonlarından "alkoller" oluşur. Genel reaksiyon: O R C

L

1) İndirgeyici 2) H 3O +


R

CH 2OH Alkol

(İndirgeyici: LiAlH4 , NaBH4 ve (BH3)2

! !

LiAlH4 karbonil bileşiklerini, karboksilik asitleri ve karboksilik asit türevlerini alkole indirger. NaBH4 , karbonil bileşiklerini ve karboksilik asit türevlerinden sadece asit klorür'ü alkole indirger. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ


411

(BH3)2 , karbonil bileşiklerini, karboksilik asitleri ve karboksilik asit türevlerinden esterleri alkole indirger. Ayrıca karboksilik asit türevlerinden amidleri, aminlere indirger.

!

Örnekler: (CH3CH2CO)2O + LiAlH4

1) Eter 2) H 3O +

2CH 3CH 2CH2OH

Propanoik anhidrit

Propanol

O CH 3(CH2)3

C

Cl + NaBH4

1) Dioksan CH 3(CH2)3CH 2OH 2) H 2O Pentanol

Pentanoil klorür

4.3.3. Grignard Bileşikleri İle Reaksiyonları

Grignard bileşikleri ile karboksilik asit türevlerinin reaksiyonlarından "üçüncül alkoller" oluşur.

!

Genel reaksiyon: OH

O R

C

R C

L + 2R'MgX

R'

R' Karboksilik asit türevi

Grignard bileşiği

3° Alkol

Örnek: O C6H5CH 2

C

OH OCH2CH3 + 2CH 3MgBr

Etil feniletanoat

1) Eter + 2) H 3O

Metil magnezyum bromür

C 6H5CH2

C

CH 3

CH 3

1-Fenil-2-metil-2-propanol

4.4. Karboksilik Asit Türevlerinin Elde Edilişleri Bu üniteye ilişkin Bölüm 3.3.2'de karboksilik asitlerin reaksiyonlarında ve Bölüm 4.3.1'de verilen karboksilik asit türevlerinin sübstitüsyon reaksiyonlarında, belirtilen reaksiyonlar karboksilik asitlerin elde edilişlerine ilişkin temel reaksiyonlardır. AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ

!


412

!

Karboksilik asitlerin ve karboksilik asit türevlerinin çeşitli nükleofillerle (PCl5, SOCl2 veya PCl5, ROH, RCOOH, R(H) - NH2, H2O ve NaOH) reaksiyonlarından "karboksilik asit türevleri" oluşur (Bakınız Bölüm 3.3.2 ve 4.3.1).

4.5. Karboksilik Asit Türevlerine İlişkin Testler •

•

Karboksilik asit türevlerinin teşhisi için hidrolizleri gerçekleştirilir. Hidrolizin kolay veya zor gerçekleşmesi, karboksilik asit türevlerinin reaksitivitesi hakkında bilgi verir. Hidroliz sonrası elde edilen asitin analizi gerçekleştirilerek, türevin teşhisi gerçekleştirilir.

Özet • • • •

•

•

• • •

• • •

Organik kimyada en önemli fonksiyonel gruplardan biri de "karbonil" grubudur. Karbonil grubu aldehitlerin, ketonların, karboksilik asitlerin ve karboksilik asit türevlerinin yapısında yer alır. Karboksilik grubu içeren bileşikler arasında sadece aldehit ve ketonlar "karbonil bileşikleri" olarak anılırlar. Karbonil grubunun iki hidrokarbon grubu arasında yer alması durumunda oluşan bileşiklere "ketonlar" denir. Ketonlar, RCOR, RCOAr ve ArCOAr genel formülleri ile gösterilirler. Karbonil grubunun bir hidrojen atomu ile bir hidrokarbon grubu arasında yer alması durumunda oluşan bileşiklere "aldehitler" denir. Aldehitler RCOH ve ArCOH genel formülleri ile gösterilirler. Alifatik aldehitlerin sistematik isimlendirilmelerinde, hidrokarbon yapılarını belirten sistematik isimlendirilmelerinde, hidrokarbon yapılarını belirten sistematik ismin sağına "al" ardeki getirilir. Aromatik aldehitlerin hidrokarbon yapılarını belirten sistematik ismin sonuna "karbaldehit" soneki getirilir. Alifatik ketonların sistematik isimlendirilmelerinde hirdokarbon yapılarını belirten sistematik ismin sağına "on" ardeki getirilir. Karbonil grubu çok polar bir gruptur. Karbonil bileşiklerinin molekülleri arasında kuvvetli dipol-dipol etkileşimleri vardır. Bu nedenle karbonil bileşiklere ilişkin fiziksel sabitler aynı moleküler kütleye sahip alkil halojenürlerin, eterlerin ve hidrokarbonların fiziksel sabitlerinden daha yüksektir. Karbon sayısı küçük olan karbonil bileşikleri "hidrofil özellikler" , karbon sayıları yüksek olanlar ise "hidrofob özellikler" baskındır. Karbonil bileşiklerinin kimyasal özelliklerini polar karbonil grubu yönlendirir. Karbonil bileşiklerinin asit-baz ve enolizasyon reaksiyonları, aşağıdaki şekilde özetlenebilir.



413

O (R)H C Tuz

O (R)H C

CH 2Na

CH 3 + NaNH2

Aldehit veya keton

ONa

Sodamit (Kuvvetli baz)

(R)H C

CH 2

Enolat

•

Karbonil bileşiklerinin nükleofilik katılma reaksiyonları, aşağıdaki gibi özetlenebilirler. H2O / H +

OH R

C OH R(H) Hidrat

R'OH / H+

O R C

R(H)

Karbonil bileşiği

OH R C

OR'

R'OH / H+

OR'

R(H)

Hemiasetal veya hemiketal

Asetal veya ketal

OH R

C

CN

R(H) Siyanohidrin

OH R

C

R'

R(H) Alkol (1°, 2° veya 3°)


R C

R(H)

HCN / CN-

R'MgX

OR'

414


•

Karbonil bileşiklerinin indirgenme ve yükseltgenme reaksiyonları aşağıdaki gibi özetlenebilirler. H2 / Pt

R C

H

R(H)

O R C

OH

Alkol

R(H)

Karbonil bileşiği

OH

1) LiAlH4 veya NaBH4

R

2) H3 O +

C

H

R(H) Alkol

O R

C

H

KMnO 4 Yükseltgenme

Aldehit

O R C

R

Yükseltgeyici

O R C

OH

Karboksilik asit

Reaksiyon vermez

Keton

•

Karbonil bileşiklerinin katılma-elminasyon reaksiyonları aşağıdaki gibi özetlenebilirler. 1) RNH 2 veya NH 3 2) —H2 O

2) —H2 O, 3) —H+

R CH 2 Aldehit

C

veya

RCH = NR'

İmin

1) R2 NH/H+

HO—NH 2

O

RCH = NH

R—CH = CH—N(R) 2 Enamin

RCH = N —OH Oksim

H H2 N—NH 2

RCH = N—NH2 Hidrazon

C6 H 5NH—NH2

R—CH = N—NHC6H5 Fenilhidrazon

O H2 NNH—C—NH2

R—CH = N—NHCONH2 Semikarbazon



•

Karbonil bileşiklerinin elde edilişleri O R—CH 2OH 1° Alkol

R—CHCl2

Özel yükseltgeyici

Aldehit

O

HO-/H 2O

R—C—H Aldehit


O R(Ar)—C—Cl

R—C—H

O H2 /Pd

Aromatik veya alifatik asit klorür

R(Ar)—C—H

Aromatik veya alifatik aldehit O

R CHOH

Yükseltgeyici

R—C—R' Keton

R' 2° Alkol

R—CCl2—R'

HO-/H 2O

O

O

2R—CH2—C—Cl + R2Cd

• • •

• • •

R—C—R' Keton


Asit klorür

O

Dialkilkadmiyum

2R—CH2—C—R Keton

Karboksil grubu içeren organik bileşiklere "karboksilik asitler" denir. Alifatik karboksilik asitler RCOOH, aromatik karboksilik asitler ArCOOH genel formülleri ile gösterilirler. Alifatik karboksilik asitlerin isimlendirilmelerinde hidrokarbon yapılarını belirten sistematik ismin sağına "oik" eki getirilir ve "asit" sözcüğü ilave edilir. Aromatik karboksilik asitlerin isimlendirilmelerinde hidrokarbon yapılarını belirten ismin sağına "karboksilik" eki getirilir ve "asit" sözcüğü ilave edilir. Karboksilik asitlerin kendi molekülleri arasında hidrojen bağı vardır. Bu nedenle karboksilik asitlerin fiziksel sabitleri çok yüksektir. Karbon sayısı az olan karboksilik asitler suda çözünürler, karbon sayısı arttıkça sudaki çözünürlükleri artan karbon sayısına paralel azalır. Karboksilik asitler birçok nonpolar ve polar organik çözücülerde çözünürler.


415

416


• •

Karboksilik asitlerin kimyasal özelliklerini karboksil grubu yönlendirir. Buna rağmen reaktiviteyi hidrokarbon grubu da etkiler. Karboksilik asitlerin asidik özelliklerinden kaynaklanan reaksiyonları O

O

R—C—O - + BH+

R—C—OH + B

Karboksilik asit tuzu

Karboksilik asit

•

Karboksilik asitlerin, karboksilik asit türevleri oluşumuna ilişkin reaksiyonları SOCl 2

O Karboksilik asit

•

R—C—Cl + SO2 + HCl O

PCl5

R—C—OH

O

R—C—Cl + POCl + HCl O

PCl3

R—C—Cl + POCl3 + HCl

Asit anhidritlerin elde edilme reaksiyonu O

O

O

R—C—OH + R'—C—Cl Karboksilik asit

•

R—C—O—C—R' Asit anhidrit

Asit klorür

Esterlerin elde edilme reaksiyonu O

O R—C—OH + R'OH Karboksilik asit

•

O

R—C—OR' + H 2O Ester

Alkol

Karboksilik asitlerin indirgenmeleri O R—C—OH Karboksilik asit


1) İndirgeyici 2) H3 O+

R—CH 2OH 1°Alkol


•

Karboksilik asitlerin dekarboksilasyonları O R—C—OH

∆

•

R—H + CO2 Hidrokarbon

Karboksilik asit

Karboksilik asitlerin elde edilişleri

RCH 2OH

Yükseltgeyici

1° Alkoller

•

O R—C—OH Karboksilik asit

Nitrillerin hidrolizleri R

C

N

Alifatik nitril veya

Ar

C

N

Aromatik nitril

H2 SO4 /H2 O (Asidik Ortam) NaOH/H2 O

O R—C—OH Alifatik karboksilik asit veya

(Bazik Ortam)

O Ar—C—OH Aromatik karboksilik asit

•

Grignard bileşiklerinin kondenzasyonu O ArMg X Aromatik Grignard bilefli€i

RMg X Alifatik

• •

•

1) CO2 2) H3 O+

1) CO2 2) H3 O+

Ar—C—OH Aromatik karboksilik asit O R—C—OH Alifatik karboksilik asit

Karbonil grubunun heteroatom içeren bir grup ile bir hidrokarbon grubu arasında yer alması durumunda oluşan bileşiklere "karboksilik asit türevleri" denir. Aromatik karboksilik asit türevleri ArCOL, alifatik karboksilik asit türevleri RCOL genel formülleri ile gösterilirler (L = —X, —OCOR, —OC6H5, —OR, —SR, —NH2, —O-). RCOX bileşikleri "asit halojenür", (RCO)2O bileşikleri "asit anhitrit", RCONH2 bileşikleri "amid", RCOOR' bileşikleri "ester" ve RCOONa bileşikleri "tuz" olarak isimlendirilirler.


417

418


• • •

•

•

•

Karboksilik asit türevlerinin fiziksel sabitlerini karbonil grubu ve karbonil grubuna bağlı heteroatom içeren gruplar tarafından yönlendirilir. Karboksilik asit türevleri polar bileşiklerdir. Bu bileşiklerin molekülleri arasında kuvvetli dipol-dipol etkileşimleri vardır. Asit klorürlerin, anhidritlerin ve esterlerin fiziksel sabitleri, yaklaşık aynı moleküler kütleye sahip aldehit ve ketonların fiziksel sabitlerine yakındır. Diğer taraftan amidlerin molekülleri arasında hidrojen bağlanması söz konusu olduğu için, alhedit ve ketonlara kıyasla amidlerin fiziksel sabitleri daha yüksektir. Karboksilik asit türevleri polar organik çözücülerde çok iyi çözünürler. Karbon sayısı beşten az olanlar suda belli aronlarda çözünebilmelerine karşın beşten fazla olanlar çok az çözünür. Karbonil bileşiklerinin kimyasal özelliklerini büyük ölçüde karbonil grubu yönlendirmesine rağmen, reaktiviteyi karbonil grubuna bağlı hidrokarbon ve heteroatom içeren gruplar etkiler. Nükleofilik sübstitüsyon reaksiyonları aşağıdaki gibi özetlenebilirler. RCOOH

(RCO) 2O + HCl Anhidrit

R'OH

O R

C OH

RCOOR' + HCI Ester

O

PCl5 , PCl3

R C

veya SOCl2

Cl

2NH 3

RCONH

2

+ HCl

2

+ HCl

Amid

Asit Klorür H2 O (Hidroliz) Baz (NaOH)

RCOOH Asit

RCOONa + H2O Tuz

•

Karboksilik asit türevlerinin nükleofillerle gerçekleştirdiği nüklefolik sübstitüsyon reaksiyonları, aynı zamanda karboksilik asit türevlerinin elde edilmelerine ilişkin temel yöntemlerdir.

•

İndirgenme reaksiyonları O R C

L



1) İndirgeyici 2) H3 O +

R—CH 2OH Alkol


•

Grignard bileşikleri ile reaksiyonları OH

O R—C—L + 2R'Mg X Karboksilik asit türevi

Grignard bileşiği

R—C—R' R' 3° Alkol

Değerlendirme Soruları 1.

Aşağıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? C O " karbonil grubudur. I. Organik bileşiklerde " II. Karbonil grubu sadece aldehit ve ketonlarda bulunur. III. CH3COOC2H5 bileşiği karbonil grubu içeren bir bileşiktir. IV. Karbonil grubu, doymamış ve polar olmasından dolayı reaktivitesi oldukça azdır. A. I, II B. II, III C. III, IV D. I, IV E. I, III

2.

Aşağıdaki ifadelerden hangileri yanlıştır? I. Aldehitler RCOH ve ArCOH genel formülleri ile ifade edilirler. II. Ketonlar, RCOR', RCOOH, ArCOR' ve ArCOOH genel formülleri ile ifade edilirler. III. Karboksilik asitler RCOL ve ArCOL genel formülleri ile ifade edilirler. A. I, II B. I, III C. II, III D. II E. III

3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A. Aldehit ve ketonların fiziksel özellikleri, yapılarında yer alan polar nitelikli karbonil grubu tarafından yönlendirilir. B. Karbonil grubunda, karbon atomu ile oksijen atomu arasındaki tek bağlanma, oldukça kuvvetli bir yük yoğunluğu eşitsizliğine neden olur. C. Aldehit ve ketonların molekülleri arasında kuvvetli dipol-dipol etkileşimleri gerçekleşir. D. Aldehit ve ketonların molekülleri arasında hidrojen bağlanması gerçekleşmez. E. Doymamış fonksiyonel gruplara sahip bileşiklerin temel reaksiyonu katılma reaksiyonlarıdır.


419

420


4.

Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisi yanlıştır? OH

O

Cl3 C—C—OH

A. Cl3 C—C—H + H2O

H O

OH

B. CH3 —C—H + 2CH3CH2OH

Cl3 —C—OCH 2CH3 OCH2CH3

O

OH

C. CH3 —C—CH3

HCN

CH3 —C—CN

CN-

CH3 OCH2CH3

O D. CH 3 —C—CH3 + CH 3CH2Mg Br

1) Eter

CH3 —C—CH2CH3

2) H3 O+

CH3 OH

O Pt

E. CH3 —C—CH3 + H2

CH3 —C—CH3 H

5.

Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisi doğrudur? O

O A. CH 3CH 2—C—CH3

1) LiALH4 2) H3 O+

CH3CH 2—C—H O

O KMnO4

B. CH3—C—CH3

CH3—C—OH O

KMnO4

C. C6H 5CH2OH

CH3—C—OH O

D. CH 3CHCH2CH3

CrO3

CH3—C—CH 2CH3

OH O E. C6H 5CH2Cl2

2OH- /H2 O


C6H5—C—H


6.

Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A. Karboksilik asitler polar ve hidrojen bağı yapabilen bileşiklerdir. B. Karboksilik asitler, asit sözcüğü içermelerine rağmen asidik özelliğe sahip maddeler değildirler. C. Karboksil grubu (—COOH) içeren organik bileşiklere karboksilik asitler denir. D. Karbon sayısı az olan karboksilik asitler suda çözünürler. E. Karboksilik asitler birçok nonpolar ve polar organik çözücülerde çözünürler.

7.

Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisi yanlıştır? O

O

CH3—C—ONa

A. CH 3—C—OH + NaHCO3

O

O

3CH3 —C—Cl

B. 3 CH 3 —C—OH + PCl5 O

O

C. C6H 5—C—OH + CH3OH O D. CH 3—C—OH

1) LiALH4 2) H3 O+

CH3CH 2OH O

O

H2 SO4

E. C6H 5—C—OH 8.

C6H5—C—OCH3

C6H5—C—H

Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisi doğrudur? O A. C6H5—C ≡ N

B. (CH3)3 C—Cl

H2 SO4 /H 2O 1) Mg Eter 2) CO2 3) H3 O+

C6H5—C—CH 3 O (CH 3)3 C—C—OH O

C. C6H 5CH2OH

KMnO4

C6H5—C—OH O

D. C6H5CH 2Cl

KMnO4

C6H5—C—H O

E. C6H 5Cl

H2 SO4 /H 2O


C6H5—C—CH 3

421

422


9.

Aşağıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? I. Karboksilik asit türevlerinin fiziksel sabitleri oldukça yüksektir. II. Karboksilik asit türevleri suda hiç çözünmezler. III. Karboksilik asit türevleri nükleofilik sübititasyon reaksiyonu verirler. A. I, II B. II, III C. I, III D. I E. III

10. Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisi yanlıştır? O

O PCl5

A. R—C—Cl

R—C—OR O

B. R—C—Cl + 2NH 3

R—C—NH2 + NH4Cl 1) Eter

C. (CH3CH 2CO) 2 O + LİAlH4

2) H3 O+

2CH3CH 2CH 2OH

1) Dioksan

D. CH 3(CH2)3CH 2—Cl + NaBH4

CH3 (CH2) 3 CH2 OH

2) H2 O

O

OH

E. C6H 5CH2—C—OH+2CH 3 Mg Br

1) Eter

C6H5CH2

2) H3 O+

C

CH3

CH3

Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Zor, Lale. "Temel Organik Kimya", Anadolu Üniversitesi, Eğitim Sağlık ve Bilimsel Araştırma ve Çalışma Yayınları No: 61, Eskişehir, 199 . Zor, Lale. "Kimya, Organik Kimya", Anadolu Üniversitesi, Açık Öğretim Fakültesi Lisans Tamamlama Programı, Eskişehir, 1991. Tüzün, Celal. "Organik Kimya" Palme Yayın Dağıtım, Ankara, 1996. Solomons, T.W. Graham, "Organic Chemistry", Sixth Edition, John Wiley and Sons, Inc., USA, 1996. Carey, Francis A., "Organic Chemistry" Third Edition, Mc Graw-Hill, USA, 1996.

Değerlendirme Sorularının Yanıtları 1. E 2. B 3. E 4. D 5. C ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

6. B

7. E

8. C

9. C

10. A

organık kimya

Recommend Documents