LAPORAN HASIL PRAKTEK ILMU UKUR TANAH “PENGUKURAN “PENGUKURAN POLIGON DENGAN THEODOLITE”
Disusun Oleh Kelompok 3 !" !# +# 3# 1# (#
Ali$ T%&iu'in A$$%n'i ,%-%s ,%-%s Ass%n Ass%n--% --% G%nen' G%nen'/% /% 0u 0ul%n l%n'%/ '%/ii Oli2i% No2%%n4i Tom ,/%'i%s5%/%
!(3!3!))*3 !(3!3! !(3!3!)). )).) ) !(3!3! !(3!3!)!1 )!1! ! !(3!3!))(3 !(3!3!))+*
6u/us%n Teknik Sipil Poli4eknik Ne-e/i M%l%n+)!(
1
DA7TAR ISI 8O9ER i DA7TAR ISI####################### ISI############################################## ############################################## ############################################## ########################################################ii #################################ii ,A, I PENDAHULUAN PENDAHULUAN##################### ############################################ ############################################## ############################################## ###################################### ###############! !
1.1
Lat ataar Bel Belaakan ang g...........................................................................................................1
1.2
Rum umu usan Ma Masal alaah......................................................................................................1
1.3
Tujuan............................................ ................................................................... .............................................. .............................................. ...............................1 ........1
1.4
Manfaat......................................................................................................................2
,A, II ,A, II DASAR TEORI###################### TEORI############################################# ############################################## ############################################## #######################################3 ################3
2.1 2. 1
Peng Pe nger erti tian an Th Theo eodo doli lite te...................... ............................................. .............................................. ...................................................3 ............................3
2.2 2. 2
Kons Ko nstr truk uksi si Th Theo eodo doli lite te...............................................................................................4 ...............................................................................................4
2.3 2. 3
Cara Ca ra Me Meng ngat atur ur l lat at Teod odol olit itee...................................................................................!
2.4 2. 4
Pen engu guku kura ran n Pol olig igon on..................... ............................................ .............................................. .............................................. ................................! .........!
,A, III PELAKSANAAN PENGUKURAN#########################################################################. PENGUKURAN#########################################################################.
3.1
Peralatan...................................................................................................................."
3.2 3. 2
Pers# Pe rs#ara aratan tan $% $%era erasi si Th Theo eodo doli lite te................................................................................." ................................................................................."
3.3 3. 3
Men Me nga gatu turr &um &um'u Tegak .............................................. ..................................................................... ..............................................." ........................"
3.4 3. 4
Pen# Pe n#et etel elan an la latt Theo Theodo doli lite te....................... .............................................. .............................................. ........................................1( .................1(
3.) 3. )
Lan ang gka kah h Pen engu guku kura ran n ...............................................................................................1(
,A, I9 PENGOLAHAN DATA##################### DATA############################################ ############################################## ###############################################!+ ########################!+
4.1 4. 1
*ata *a ta +as +asil il Pen Pengu guku kura ran n +ori +ori,o ,ont ntal al....................... .............................................. .............................................. .............................12 ......12
4.2 4. 2
*ata *a ta +asil +asil Pen Pengu guku kura ran n -e -erti rtika kall...............................................................................13
4.3 4. 3
Perh Pe rhit itun ungan gan Po Posis sisii +ori, +ori,on ontal tal..................................................................................1) ..................................................................................1)
4.4 4. 4
Perh Pe rhit itun ungan gan Po Posis sisii -e -erti rtika kall......................................................................................1
4.)
*ataa +asil *at +asil Per Perhit hitung ungan an Po Posisi sisi +o +ori,o ri,ontal ntal................................................................2( ................................................................2(
4./
*ataa +asil Perh *at Perhitu itunga ngan n Penguku Pengukuran ran Posisi Posisi -e -ertik rtikal al................................................22 ................................................22
4.!
*enah *en ah Peng Penguku ukuran ran Th Theod eodoli olite te +ari +ari Per Pertam tamaa...........................................................24
4.
*enah *en ah Peng Penguku ukuran ran Th Theod eodoli olite te +ari +ari Per Pertam tamaa...........................................................2)
,A, 9 PENUTUP PENUTUP##################### ############################################ ############################################## ############################################## ###############################################+: ########################+:
).1
Kesim%ulan..........................................................................................................2/
).2
&aran ....................................................................................................................2/
LAMPIRAN#################### LAMPIRAN ########################################### ############################################## ############################################## ############################################## ###################################+; ############+;
2
DA7TAR ISI 8O9ER i DA7TAR ISI####################### ISI############################################## ############################################## ############################################## ########################################################ii #################################ii ,A, I PENDAHULUAN PENDAHULUAN##################### ############################################ ############################################## ############################################## ###################################### ###############! !
1.1
Lat ataar Bel Belaakan ang g...........................................................................................................1
1.2
Rum umu usan Ma Masal alaah......................................................................................................1
1.3
Tujuan............................................ ................................................................... .............................................. .............................................. ...............................1 ........1
1.4
Manfaat......................................................................................................................2
,A, II ,A, II DASAR TEORI###################### TEORI############################################# ############################################## ############################################## #######################################3 ################3
2.1 2. 1
Peng Pe nger erti tian an Th Theo eodo doli lite te...................... ............................................. .............................................. ...................................................3 ............................3
2.2 2. 2
Kons Ko nstr truk uksi si Th Theo eodo doli lite te...............................................................................................4 ...............................................................................................4
2.3 2. 3
Cara Ca ra Me Meng ngat atur ur l lat at Teod odol olit itee...................................................................................!
2.4 2. 4
Pen engu guku kura ran n Pol olig igon on..................... ............................................ .............................................. .............................................. ................................! .........!
,A, III PELAKSANAAN PENGUKURAN#########################################################################. PENGUKURAN#########################################################################.
3.1
Peralatan...................................................................................................................."
3.2 3. 2
Pers# Pe rs#ara aratan tan $% $%era erasi si Th Theo eodo doli lite te................................................................................." ................................................................................."
3.3 3. 3
Men Me nga gatu turr &um &um'u Tegak .............................................. ..................................................................... ..............................................." ........................"
3.4 3. 4
Pen# Pe n#et etel elan an la latt Theo Theodo doli lite te....................... .............................................. .............................................. ........................................1( .................1(
3.) 3. )
Lan ang gka kah h Pen engu guku kura ran n ...............................................................................................1(
,A, I9 PENGOLAHAN DATA##################### DATA############################################ ############################################## ###############################################!+ ########################!+
4.1 4. 1
*ata *a ta +as +asil il Pen Pengu guku kura ran n +ori +ori,o ,ont ntal al....................... .............................................. .............................................. .............................12 ......12
4.2 4. 2
*ata *a ta +asil +asil Pen Pengu guku kura ran n -e -erti rtika kall...............................................................................13
4.3 4. 3
Perh Pe rhit itun ungan gan Po Posis sisii +ori, +ori,on ontal tal..................................................................................1) ..................................................................................1)
4.4 4. 4
Perh Pe rhit itun ungan gan Po Posis sisii -e -erti rtika kall......................................................................................1
4.)
*ataa +asil *at +asil Per Perhit hitung ungan an Po Posisi sisi +o +ori,o ri,ontal ntal................................................................2( ................................................................2(
4./
*ataa +asil Perh *at Perhitu itunga ngan n Penguku Pengukuran ran Posisi Posisi -e -ertik rtikal al................................................22 ................................................22
4.!
*enah *en ah Peng Penguku ukuran ran Th Theod eodoli olite te +ari +ari Per Pertam tamaa...........................................................24
4.
*enah *en ah Peng Penguku ukuran ran Th Theod eodoli olite te +ari +ari Per Pertam tamaa...........................................................2)
,A, 9 PENUTUP PENUTUP##################### ############################################ ############################################## ############################################## ###############################################+: ########################+:
).1
Kesim%ulan..........................................................................................................2/
).2
&aran ....................................................................................................................2/
LAMPIRAN#################### LAMPIRAN ########################################### ############################################## ############################################## ############################################## ###################################+; ############+;
2
DA7TAR PUSTAKA####################### PUSTAKA############################################## ############################################## ############################################## #########################################+* ##################+*
3
,A, ! PENDAHULUAN
!#!
L%4%/ ,el%k%n-
0lmu ukur tanah adalah 'agian dari ilmu eodesi. 0lmu eodesi mem%un#ai dua tujuan #aitu tujuan ilmiah dan tujuan %raktis. *i dalam 0lmu kur Tanah #ang di%elajari #aitu tujuan kedua jadi tujuan mem'uat %eta atau%un ara5ara %engukuran di 'umi untuk 'er'agai ke%erluan se%erti haln#a %emetaan %enentuan %osisi relatif dan se'again#a #ang dilakukan %ada daerah #ang relatif sem%it sehingga kelengkungan %ermukaan 'umi da%at dia'aikan. Tujuan ini da%at dia%ai dengan melakukan %engukuran5%engukuran di atas %ermukaan 'umi #ang tidak 'eraturan karena adan#a gunung5gunung #ang tinggi dan lem'ah5lem'ah #ang uram. Pengukuran5%engukuran di'agi dalam %engukuran #ang mendatar untuk menda%at hu'ungan5hu'ungan mendatar titik5titik #ang diukur diatas %ermukaan 'umidan %engukuran5%engukuran tegak guna menda%at hu'unga tegak antara titik5 titik #ang diukur. ntuk memindahkan keadaan dari %ermukaan 'umi #ang tidak 'eraturan dan #ang melengkung %ula ke 'idang %eta #ang datar di%erlukan 'idang %eratara #ang di%ilih sedemikian hingga %emindahan keadaan itu da%at dilakukan dengan semudah5 mudahn#a.
!#+
Rumus%n M%s%l%h
1. Bagaimana ara %engukuran tanah dengan menggunakan alat Theodolite 6 2. Bagaimana ara menera%kan %engukuran tanah dengan metode %oligon tertutu% 6 3. Bagaimana gam'aran seara lengka% dari suatu 7ila#ah di %ermukaan 'umi 6
!#3
Tu
1. Mengetahui ara %engukuran tanah dengan menggunakan alat Theodolite 2. Mengetahui ara menera%kan %engukuran tanah dengan metode %oligon tertutu% 3. Mengetahui gam'aran seara lengka% dari suatu 7ila#ah di %ermukaan 'umi
4
!#1
M%n$%%4
1. *a%at menginformasikan ara %engukuran tanah dengan menggunakan alat Theodolite. 2. *a%at menginformasikan ara menera%kan %engukuran tanah dengan metode %oligon tertutu%. 3. *a%at menginformasikan gam'aran seara lengka% dari suatu 7ila#ah di %ermukaan 'umi.
)
,A, II DASAR TEORI +#!
Pen-e/4i%n Theo'oli4e
Theodolit adalah salah satu alat ukur tanah #ang digunakan untuk menentukan tinggi tanah dengan sudut mendatar dan sudut tegak. Ber'eda dengan 7ater%ass #ang han#a memiliki sudut mendatar saja. *i dalam theodolit sudut #ang da%at di 'aa 'isa sam%ai %ada satuan sekon 8detik9. Theodolite meru%akan alat #ang %aling anggih di antara %eralatan #ang digunakan dalam sur:ei. Pada dasarn#a alat ini 'eru%a se'uah telesko% #ang ditem%atkan %ada suatu dasar 'er'entuk mem'ulat 8%iringan9 #ang da%at di%utar5%utar mengelilingi sum'u :ertikal sehingga memungkinkan sudut horisontal untuk di'aa. Telesko% terse'ut juga di%asang %ada %iringan kedua dan da%at di%utar%utar mengelilingi sum'u horisontal sehingga memungkinkan sudut :ertikal untuk di'aa. Kedua sudut terse'ut da%at di'aa dengan tingkat ketelitian sangat tinggi 8;arrington 1""!9. &ur:ei dengan menggunakan theodolite dilakukan 'ila situs #ang akan di%etakan luas dan atau uku% sulit untuk diukur dan terutama 'ila situs terse'ut memiliki relief atau %er'edaan ketinggian #ang 'esar. *engan menggunakan alat ini keseluruhan kenam%akan atau gejala akan da%at di%etakan dengan e%at dan efisien 8;arrington 1""!9 0nstrumen %ertama le'ih se%erti alat sur:e# theodolit 'enar adalah kemungkinan #ang di'angun oleh
rasmus +a'ermehl9 di
dalam %ekerjaan @ %ekerjaan #ang 'erhu'ungan dengan ukur tanah theodolit sering digunakan dalam 'entuk %engukuran %ol#gon %emetaan situasi mau%un %engamatan matahari.
am'ar 2.1 lat Theodolite +#+
Kons4/uksi Theo'oli4e
Konstruksi instrument theodolite ini seara mendasar di'agimenjadi 3 'agian lihat gam'ar di 'a7ah ini =
!
1. Bagian Ba7ah terdiri dari %elat dasar dengan tiga sekru% %en#etel #ang men#anggah suatu ta'ung sum'u dan %elat mendatar 'er'entuk lingkaran. Pada te%i lingkaran ini di'uat %enguni lim'us. Bagian 'a7ah tersusun atas = 5 Plat dasar 'erfungsi se'agai landasan instrumen #ang sifatn#a selalu mendatar. 5 Tiga 'uah sekru% men#etel B dan C 'erfungsi untuk mem'uat 'idang hori,ontal dengan men#etel sum'u 00 atau garis tegak lurus dengan sum'u 0 5
sehingga theodolite tegak lurus sum'u 00. ?i:o kotak 'erfungsi se'agai %edoman untuk melihat a%akah theodolite dalam
5
keadaan datar atau tidak dengan men#etel sum'u 0 tegak lurus sum'u 00. Kuni 'agian 'a7ah instrumen 'erfungsi se'agai %enguni instrumen dengan
5
statif. Klem sum'u 0 'agian 'a7ah 'erfungsi untuk menguni theodolite dari
5
gerakan mendatar. Penggerak halus sum'u 0 'a7ah 'erfungsi untuk menggerakkan tero%ong
dalam gerakan mendatar %ada %osisi tem'ak #ang te%at. 2. Bagian Tengah terdiri dari suatu sum'u #ang dimasukkan ke dalam ta'ung dan diletakkan %ada 'agian 'a7ah. &um'u ini adalah sum'u tegak lurus kesatu. *iatas sum'u kesatu diletakkan lagi suatu %lat #ang 'er'entuk lingkaran #ang 'er'entuk lingkaran #ang mem%un#ai jari @ jari %lat %ada 'agian 'a7ah. Pada dua tem%at di te%i lingkaran di'uat alat %em'aa nonius. *i atas %lat nonius ini ditem%atkan 2 kaki #ang menjadi %en#anggah sum'u mendatar atau sum'u kedua dan sutu ni:o ta'ung diletakkan untuk mem'uat sum'u kesatu tegak lurus. Lingkaran di'uat dari kaa dengan garis @ garis %em'agian skala dan angka digoreskan di %ermukaann#a. aris @ garis terse'ut sangat ti%is dan le'ih jelas tajam 'ila di'andingkan hasil goresan %ada logam. Lingkaran di'agi dalam derajat seAagesimal #aitu suatu lingkaran %enuh di'agi dalam 3/( atau dalam grades sentiimal #aitu satu lingkaran %enuh di'agi dalam 4(( g. 5 Klem sum'u 0 'erfungsi untuk menguni sum'u 0 'ila sudah menda%atkan 'idikan seara hori,ontal 5 Penggerak halus sum'u 0 'erfungsi me#etel sasaran 'idikan seara sem%urna dengan mem'antu menem%atkan sasaran seara %erlahan5lahan dalam gerakan 5
hori,ontal. Tero%ong sentering 'erfungsi untuk mengamati a%akah theodolite sudah te%at
'erada %ada titik %atok. 5 ?i:o ta'ung 'erfungsi untuk mengamati a%akah theodolite sum'u 0 sudah tegak lurus sum'u 00.
5
lhidale 'erfungsi untuk menguni sum'u 0 ke segalah arah dalam mem'idik
5 5
sasaran. Mikrometer 'erfungsi se'agai alat %en#etel %ada saat %em'aaan sudut. &ekru% koreksi indeks 'erfungsi untuk men#etel kesalahan indeks agar sama
5
dengan nol. Cermin %emantul aha#a 'erfungsi untuk menerangkan %ada saat %em'aaan
sudut. 3. Bagian tas terdiri dari sum'u kedua #ang diletakkan diatas kaki %en#anggah sum'u kedua. Pada sum'u kedua diletakkan suatu tero%ong #ang mem%un#ai diafragma dan dengan demikian mem%un#ai garis 'idik. Pada sum'u ini %ula diletakkan %lat #ang 'er'entuk lingkaran tegak sama se%erti %lat lingkaran mendatar. !# Te/opon;ungsi = untuk melihar o'jek #ang jauh dengan jelas. Bagian ini terdiri dari = 5 Lensa $'jektif 'erfungsi untuk mem'uat 'a#angan sejati di%erkeil dan 5
ter'alik. Lensa Pem'alik 'erfungsi untuk mem'alik 'a#angan sejati #ang di'entuk oleh
5
lensa o'jektif. Lensa $kuler 'erfungsi untuk menda%atkan 'a#angan semu di%er'esar dan
5 5
ter'alik. Pem'idik Kasar 'erfungsi untuk menda%atkan 'idikan kasar. Pengatur ;okus 'erfungsi untuk mem'uat 'a#angan agar jauh %ada diafragma
5
sehingga o'jek #ang di 'idik terlihat kasar. Pengatur Lensa $kuler 'erfungsi untuk mem%erjelas 'enang diafragma di dalam tero%ong %ada %em'aaan 'ak meter
+# Te/opon- Su'u4 ;ungsi = untuk mem'aa sudut hori,ontal dan :ertikal.
+#3
8%/% Men-%4u/ Al%4 Teo'oli4e
Cara kerja %en#ia%an alat theodolit antara lain = 1. 2. 3. 4. ). /. !. .
Kendurkan sekru% %enguni %er%anjangan Tinggikan setinggi dada Kenangkan sekru% %enguni %er%anjangan Buat kaki statif 'er'entuk segitiga sama sisi Kuatkan 8injak9 %edal kaki statif tur kem'ali ketinggian statif sehingga tri'ar %lat mendatar Letakkan theodolite di tri'ar %lat Kenangkan sekru% %enguni entering ke theodolite
"
". tur 8le:elkan9 ni:o kotak sehingga sum'u kesatu 'enar5'enar tegak :ertial dengan menggerakkan seara 'eraturan sekru% %endatar kia% di tiga sisi alat ukur terse'ut. 1(. tur 8le:elkan9 ni:o ta'ung sehingga sum'u kedua 'enar5'enar mendatar dengan menggerakkan seara 'eraturan sekru% %endatar kia% di tiga sisi alat ukur terse'ut. 11. Posisikan theodolite dengan mengendurkan sekru% %enguni entering kemudian geser kekiri atau kekanan sehingga te%at %ada tengah5tengah titi ikat 8BM9 dilihat dari entering o%ti. 12. Lakukan %engujian kedudukan garis 'idik dengan 'antuan tanda T %ada dinding. 13. Periksa kem'ali kete%atan nilai indeA %ada s#stem skala lingkaran dengan melakukan %em'aaan sudut 'iasa dan sudut luar 'iasa untuk mengetahui nilai kesalaha indeA terse'ut.
+#1
Pen-uku/%n Poli-on
Cara mem'uat suatu %ol#gon adalah ara %ertama untuk menentukan tem%at le'ih dari satu titik. Penentuan titik da%at dilakukan dengan 'e'era%a ara= a.
Penentuan ralatif dengan menem%atkan 'e'era%a titik #ang terletak di atas satu garis lurus maka em%at titik5titik itu da%at din#atakan dengan dengan jejak dari suatu titik #ang terletak di atas garis lurus itu %ula. Titik5titik #ang diam'il se'agai dasar untuk menghitung jarak5jarak dinamakan titik nol. Karena titik5titik da%atterletak di se'elah kiri dan kanan titik nol 8$9D maka ke%ada titik #ang terletak di se'elah kanan titik nol 8o9 di'eri jarak dengan titik %ositif 8E9dan titik #ang terletak di se'elah kiri titik nol di'eri jarak dengan tanda negati:e 859. Buat skala dengan 'agian #ang sama 8ke kiri dan ke kanan9 dengan satuan jarak 1 m 1( m atau 1(( m tergantung %ada jarak5 jarak harus din#atakan. Cara menentukan tem%at titik5titik dengan menggunakan suatu titik nol %ada garis harus digunakan %ada %engukuran daerah5daerah #ang keil.
'. Penentuan dengan koordinat kartesian 8sali' sum'u9
1(
+al ini digunakan a%a'ila ara di atas titik tidak da%at dilakukan karena titik5 titik tidak terda%at di suatu garis lurus. &e'agian 'esar %enentuan tem%at titik5titik ialah dua garis lurus #ang saling tegak lurus 8sali' sum'u9. n F 'ilangan 'ulat 8'elum tentu sama dengan 'an#akn#a titik9 hargan#a harus diari dengan memisahkan fβ F ( dan harga n diam'il 'ilangan 'ulat #ang %aling dekat dengan n #ang menghasilkan. Perumusan untuk %ol#gon tertutu% rumus %erataann#a adalah = G β F 8n @ 29 1( ( + fβ ∑d sin α = (x a – xb ) + fx ∑d cos α = (y a – yb ) + fx
11
,A, III PELAKSANAAN PENGUKURAN
3#!
Pe/%l%4%n
1. 2. 3. 4. ). /. !.
3#+
1 Buah lat Theodolite 1 BuahTri%od Theodolite 2 Buah Halon 1 Buah Palu 1) Buah Paku Pa#ung 1 Buah Pita kur 8)( m9 2 Buah Tri%od Halon
Pe/s%/%4%n Ope/%si Theo'oli4e
&#arat @ s#arat utama #ang harus di%enuhi alat theodolite sehingga sia% di%ergunakan untuk %engukuran #ang 'enar adalah s'' =
3#3
1.
&um'u kesatu 'enar @ 'enar tegak :ertial.
2.
&um'u kedua haarus 'enar @ 'enar mendatar.
3.
aris 'idik harus tegak lurus sum'u kedua mendatar.
4.
Tidak adan#a salah indeks %ada lingkaran kesa tu.
Men-%4u/ Sum"u Te-%k
Langkah langkah #ang harus dilakukan untuk mengatur sum'u tegak adalah se'agai 'erikut = 1. sahakan agar ni:o lingkaran mendatar sejajar dengan arah dua sekru% kaki statif. 2. Tengahkan %osisi gelem'ung ni:o dengan ara memutar kedua sekru% kaki statif seara 'ersamaan dengan arah #ang 'erla7anan. 3. &etelah keadaan gelem'ung ni:o 'erada ditengah maka %utar theodolite "( ͦ tengahkan %osisi gelem'ung ni:o dengan han#a memutar sekru% kaki statif #ang ketiga. 4. Kemudian ke'alikan ke keadaan semula 8sejajar sekru% kaki statif satu dan dua9 ). Tengahkan kem'ali %osisi ni:o a%a'ila gelem'ung ni:o 'elum 'erada ditengah. /. Kemudian %utar theodolite 1(ͦ sehingga ni:o 'er%utar mengelilingi sum'u tegak dalam kedudukan ni:o sejajar dengan skru% kaki kia% 1 dan 2.
12
!. Bila garis arah ni:o tegak lurus dengan sum'u tegak maka gelem'ung ni:o akan 'erada di tengah. 3#1
Pene4el%n Al%4 Theo'oli4e
1. *irikan theodolite diatas statif dan melakukan sentering. &entering adalah sum'u 0 8sum'u :ertikal9 theodolite segaris dengan garis ga#a 'erat #ang melalui titik tem%at 'erdiri alat. &entering dilakukan dengan mendirikan theodolite te%at diatas titik #ang telah ditentukan untuk mengetahui a%akah teodolite 'erada te%at di atas titik da%at dilihat melalui tero%ong sentering. 2. &etelah itu kali'rasi gelem'ung ni:o dengan menaik turunkan kaki tri%ot dengan %erlahan. Kemudian atur ni:o ta'ung dengan memutar 2 sekru% sejajar lalu di%utar tegak lurus dan mengkali'rasi sekru% tegak lurus juga. 3.
3#(
L%n-k%h Pen-uku/%n
19 &ia%kan atatan daftar %engukuran dan 'uat sket lokasi areal #ang akan diukur. 29 Tentukan dan tana%kan %atok %ada titik5titik #ang akan di'idik. 39 *irikan %esa7at di atas titik P1 dan lakukan %en#etelan alat sam%ai dida%at kedataran. 49rahkan %esa7at kearah utara dan nolkan %iringan sudut hori,ontal dan kuni kem'ali dengan memutar sekru% %iringan 'a7ah. )9 Putar tero%ong dan arahkan tero%ong %esa7at ke titik P2 'aa dan atat sudut hori,ontaln#a #ang sekaligus se'agai sudut a,imuth. Baaan ini meru%akan 'aaan 'iasa untuk 'aaan muka. /9 *engan %osisi %esa7at teta% di titik P1 %utar %esa7at 1(I searah jarum jam kemudian %utar tero%ong 1(I arah :ertikal dan arahkan tero%ong ke titik P2. !9 Lakukan %em'aaan sudut hori,ontal. Baaan ini meru%akan 'aaan luar 'iasa untuk 'aaan muka. 13
9 Putar tero%ong %esa7at dan arahkan di titik P akhir dan lakukan %em'aaan sudut hori,ontal %ada 'aaan 'iasa dan luar 'iasa. Baaan ini meru%akan 'aaan 'elakang. "9 *engan ara #ang sama lakukan %ada titik @titik %oligon 'erikutn#a hingga kem'ali lagi ke titik P1. 1(9 Lakukan %engukuran jarak antar titik dengan meteran. 119 Lakukan %erhitungan sudut %engam'ilan sudut a,imuth dan koordinat masing5 masing titik. 129 am'ar hasil %engukuran dan %erhitungan.
14
,A, I9 PENGOLAHAN DATA 1#! D%4% H%sil Pen-uku/%n Ho/i=on4%l !# Pen-uku/%n Ho/i=on4%l H%/i Pe/4%m%
T 0 S P # T
T E G R A T
P
14"
PB
143"
PC
1331
P*
134
P>
1342
P;
144
P
143/
P+
1)2
P0
14/
4 4 e T%"el 1#! H%/i Pe/4%m% e Pem"%>%%n Pi/in-%n Ho/i=on4%l - H%sil Pen-uku/%n Ho/i=on4%l / % T k % 4 e L
/ % T i n i T
Pi
,i%s% ?,@
Lu%/ ,i%s% ?L,@
B
DEG
B
DEG
1)
323
)!
4)
323"/3
144
1)
1)
1442)4
P'
1)
21)
(
21)133
3)
!
4)
3)12"2
Pa
1)
13"
12
)
13"2(1
31
)!
(
31")(
P
1)
32/
1/
)(
32/21
14/
)"
)
14/")
P'
1)
2)!
1)
2)!13
!!
2)
!!14(3
Pd
1)
!4
2/
1)
!443!)
2)4
2/
1)
2)443
P
1)
33
3!
3)
33/2/4
213
3/
4(
213/11
Pe
1)
3(1
43
3)
3(1!2/
121
42
)(
121!14
Pd
1)
33
2"
)
334)
1)
2/
1(
1)43/
Pf
1)
1/4
12
4(
1/4211
344
12
4)
344213
Pe
1)
33"
4)
)
33"!)1
1)"
4)
)
1)"!)1
Pg
1)
24"
4/
(
24"!/!
/"
4)
3(
/"!)3
Pf
1)
2"(
)
))
2"((""
11(
)
4(
11(("4
Ph
1)
1(
4/
3(
1(!!)
2
4/
2)
2!!4
Pg
1)
1)1
3(
2(
1)1)(/
331
3(
))
331)1)
Pi
1)
)
4)
)
)!)14
23
4)
(
23!)
Ph
1)
14(
11
2(
14(1"
32(
1(
4(
32(1!
Pa
1)
334
4)
(
334!)
1)4
4)
1)
1)4!)4
+# Pen-uku/%n Ho/i=on4%l H%/i Ke'u%
T 0 S P # T
i - 4 - l % n A i T
T%"el 1#+ H%sil Pen-uku/%n Ho/i=on4%l H%/i Ke'u%
PA
1,498
PB
1,464
PC
1,446
PD
1,428
T E G R A T
Ph Pb Pa Pc Pb Pd Pc
i 4 - e - n / i % T T
,i%s% ?,@
Lu%/ ,i%s% ?L,@
DEG
DEG
1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3
109,785 202,68 276,445 76,12 81,75 180,05 24,115
309,8 2,67 76,435 276,06 281,74 380,04 224,1
Pem"%>%%n Pi/in-%n Ho/i=on4%l
1)
1,4
PE PF
1,398
PG
1,426
PH
1,47
Pe
1,3
132,565
332,535
Pd
1,3
86,57
286,59
Pf Pe Pg Pf Ph Pg pa
1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3
276,86 61,57 263,89 332,62 44,415 11,84 208,22
76,855 261,565 63,89 132,615 244,405 211,755 8,1
1#+ D%4% H%sil Pen-uku/%n 9e/4ik%l !# H%sil Pen-uku/%n 9e/4ik%l H%/i Pe/4%m% k a t e L t a l A
T%"el 1#3 H%sil Pen-uku/%nPem"%>%%n 9e/4ik%l H%/i Pe/4%m% Pi/in-%n 9e/4ik%l Tin--i Al%4
Le4%k T%/-e4
Tin--i T%/-e4
,i%s% ?,@
B
1,489
Pi
1,5
92
25
1,489
Pb
1,5
90
44
1,439
Pa
1,5
89
3
1,439
Pc
1,5
91
22
1,331
Pb
1,5
88
18
1,331
Pd
1,5
90
48
1,348
Pc
1,5
89
0
1,348
Pe
1,5
90
8
1,342
Pd
1,5
89
46
1,342
Pf
1,5
93
44
1,44
Pe
1,5
86
7
1,44
Pg
1,5
89
41
1,436
Pf
1,5
90
11
1,436
Ph
1,5
92
47
1,52
Pg
1,5
87
8
1,52
Pi
1,5
84
21
PA
PB
PC
PD
PE
PF
PG PH
1/
DEG 2 92,42 0 2 1 90,73 5 8 2 89,05 0 6 2 91,37 0 2 3 88,30 5 9 3 90,80 0 8 4 89,01 5 3 2 90,14 5 0 89,76 5 8 2 93,73 0 9 2 86,12 5 4 1 89,68 5 8 2 90,18 0 9 1 92,78 0 6 5 87,14 0 7 5 84,36
Lu%/ ,i%s% ?L,@
B
267
34
50
269
16
10
270
56
40
268
38
10
271
41
40
269
11
55
270
59
5
269
51
55
270
59
5
269
51
55
273
53
0
270
18
45
269
49
0
267
13
20
272
52
0
272
275
38
10
275,16
DEG 267,84 7 269,16 9 270,67 8 268,16 9 271,67 8 269,93 2 270,08 5 269,93 2 270,08 5 269,93 2 273
270,76 3 269 267,33 9
1,468
Ph
1,5
95
33
1,468
Pa
1,5
87
23
P
1!
5 1 5 1 0
5 95,55 4 87,38 6
264
26
272
37
9 264,25 15 4 272,08 5 5
+# H%sil Pen-uku/%n 9e/4ik%l H%/i Ke'u% T%"el 1#1 H%sil Pen-uku/%n 9e/4ik%l H%/i Ke'u%
4 % l A i n i T
4 % l A k % 4 e L PA PB PC PD PE PF PG PH
1,498 1,464 1,446 1,428 1,4 1,398 1,426 1,47
4 e / % T k % 4 e L Ph Pb Pa Pc Pb Pd Pc Pe Pd Pf Pe Pg Pf Ph Pg pa
4 e / % T i n i T 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3
Pem"%>%%n Pi/in-%n 9e/4ik%l ,i%s% ?,@
Lu%/ ,i%s% ?L,@
DEG
DEG
99,95 98,965 101,335 98,555 101,875 98,04 102,145 99,985 100,315 100,45 99,86 101,65 99,125 108,78 91,97 100,635
299,5 300,935 298,565 301,35 298,025 301,875 297,765 299,925 299,59 299,45 300,045 298,25 300,785 291,185 307,925 299,285
1
1#3
Pe/hi4un-%n Posisi Ho/i=on4%l Su'u4 Ho/i=on4%l ,i%s% , C Su'u4 ,i%s% P!F Su'u4 ,i%s% P. N, C 6ik% su'u4 %n- 'i'%p%4k%n "e/nil%i ne-%4i$ m%k% h%/us 'i4%m"%hk%n 3:)
&udut +ori,ontal Biasa 8BP9 F P' @ Pi
•
F 21)13 @ 323"/ F 5 1(3 F 5 1(3 E 3/( F 2)11!1
Su'u4 Ho/i=on4%l Lu%/ ,i%s% L, C Su'u4 Lu%/ ,i%s% P! F Su'u4 Lu%/ ,i%s%
N, C 6ik% su'u4 %n- 'i'%p%4k%n "e/nil%i ne-%4i$ m%k% h%/us 'i4%m"%hk%n 3:) •
&udut +ori,ontal Luar Biasa 8LB P9 F P' @ Pi
F 3)12" @ 1442) F 5 1("121 F 51("121 E 3/( F 2)( !"
Su'u4 Ho/i=on4%l R%4%FR%4% C
251,171 + 250,879 •
&udut +ori,ontal Rata5Rata
F
2
F 2)1(23
C
F
N, 6ik% men--un%k%n su'u4 '%l%m m%k% men--un%k%n n C ?NF+@ Ke4e/%n-%n
J F jumlah sudut ukuran %ada %oligon tertutu% •
&udut luar 8f9 F 1"(22" 5 8"E29.1( 1"
F 1"(22" 511. 1(
F (22"
•
Nil%i ?ilai Koreksi Total F 5Ko/eksi (22" To4%l C F $
− fβ
C Ke4e/%n-%n F Besar koreksi setia% sudut ukuran ? F Ban#akn#a sudut %oligon #ang diukur 5 f F ?ilai koreksi total −
Besar koreksi setia% sudut ukuran 89 C
0,229 9
F 5 ((22)
Nil%i Su'u4 Te/ko/eksi
C
U
Ke4e/%n-%n
F &udut hori,ontal rata5rata •
F Besar koreksi setia% sudut ukuran
?ilai &udut Terkoreksi 89 F 2)1(23 E 5 ((22) F 2)(""!
A=imu4
•
,imut 8ᾳ9
%5%l C 6AI 6U4%/%
F 21)13 5 1()!( F 1("42)
A=imu4 R%'i%n C R%'i%n A=imu4 •
,imut Radian
F Radian A 1("42)
F 1"1( J C ' sin ?ᾳ R%'i%n@ J C ' >os Ke4e/%n-%n d F
R%'i%n
2(
•
F dPB A sin 8 ᾳPB Radian9 F 32(3( A sin 81"1(9 F 3(2(/
•
H
F dPB A os 8 ᾳPB Radian9 F 32(3( A os 81"1(9 F 51(/)2
7
•
•
C ? '#sinᾳ @
Ke4e/%n-%n 7 C ? '#>os ᾳ @ ;A F ?ilai koreksi jarak ;# F ?ilai koreksi jarak 7 C 3(2(/! E 2141) E 31()") E 851/329 E8 521/41!9 E 8 54()3(9 E 8544!/(9 E 242)!E 1)!1 F ((12(1 meter 7 C 51(/)2 E 851("2)9 E 8513"!9 E 854)41!9 E 854(/49 E 21)/)
E 2242 E )4!!") E 234(!! F (/1/
ᵟ
C ? '#sinᾳ @
ᵟ
C ? '#>os @
Ke4e/%n-%n
•
ᵟ ᵟ
C koreksi setia% jarak C 5(((1(3/ E 5((((! E 85(((11(29 E 85(((1)9 E 85(((14"9 E
85(((14)9 E 85(((1/219 E 85(((1"39 E 85(((("/!9 F 5 ((1 •
ᵟ
C ?5(()39 E 85((49 E 85(()!9 E 85((19 E 85((!/9 E 85((!/9
E 85((39 E 85((""9 E 85(()9 F 5 (/1/ n C ) ' sin )! n C ) ' >os )! Ke4e/%n-%n
21
1#1
1
F Koordinat titik n
(
F Koordinat titik a7al
H1
F Koordinat titik n
H(
F Koordinat titik a7al
d
F
•
•
C 1((((( E 32(3sin 1("42) F 13(2(/ C !)((( E 32(3 os 1("42) F /434!
Pe/hi4un-%n Posisi 9e/4ik%l
Langkah menari ele:asi sudut 1. +itung , L, F "2422 E 2/!4! F 3/(2/" 2. +itung , L, F3:) C 3/(2/" @ 3/( C )+:. 3. +itung Koreksi &udut −
F
8B E LB 53/(9
2
−
F
1
1
8(2/"9
2
F 5 (31) 4. +itung N terkoreksi F Pem"%>%%n P/i/in-%n 9e/4ik%l ,i%s% Ko/eksi
F "2422 E 85(31)9 F "22 d
). +itung JH C
tan Z Koreksi
?Tin--i Al%4 Tin--i T%/-e4@
32 , 00
C
−
73 , 042 E 814"@ 1)9
F 5(44" /. +itung + Terkoreksi
JH Te/ko/eksi 22 C
d rata−rata drata −rata
Ke4e/%n-%n
d rata5rata
F
G d rata5rata
F
5 ;h
F
•
+ Terkoreksi
F 361,600 A 8514()9
F (124 !. +itung ele:asi &udut Ele2%si C Ele2%si %5%l JH Te/pilih JH Te/ko/eksi >le:asi F )(((( E 85()9 E 8(1249
F 4"2!4
23
1#( D%4% H%sil Pe/hi4un-%n Posisi Ho/i=on4%l T%"el 1# ( D%4% H%sil Pe/hi4un-%n Pen-uku/%n Posisi Ho/i=on4%l H%/i Pe/4%m%
2(
T%"el 1# : D%4% H%sil Pe/hi4un-%n Pen-uku/%n Posisi Ho/i=on4%l H%/i Ke'u%
21
1#: D%4% H%sil Pe/hi4un-%n Pen-uku/%n Posisi 9e/4ik%l T%"el 1# ; D%4% H%sil Pe/hi4un-%nPen-uku/%n 9e/4ik%l H%/i Pe/4%m%
22
T%"el 1# * D%4% H%sil Pe/hi4un-%n Pen-uku/%n Posisi 9e/4ik%l H%/i Ke'u%
23
1#; Den%h Pen-uku/%n Theo'oli4e H%/i Pe/4%m%
24
1#* Den%h Pen-uku/%n Theo'oli4e H%/i Pe/4%m%
,A, 9 PENUTUP
(#!
Kesimpul%n
*ari %raktik 0lmu kur Tana #ang telah dilaksanakan da%at ditarik kesim%ulan antara lain = 1. Pengukuran #ang digunakan adalah %engukuran %oligon tertutu% dimana titik a7al dan akhirn#a terletak %ada titik #ang sama. 2. *ari data %raktikum %oligon da%at diam'il 'e'era%a hal #aitu = sudut jarak dan a,imut dari suatu daerah. 3. *ari a,imut #ang dida%atkan da%at diketahui koordinat titik5titik %oligon #ang akan di %lotkan ke kertas gam'ar 4. Kesalahan %erhitungan %oligon da%at dise'a'kan oleh 3 faktor #aitu = faktor manusia faktor alat dan faktor alam.
(#+
S%/%n
1. 2. 3.
Mengu%a#akan ketelitian dalam %em'aaan alat %engutaran dan kali'rasi. Mengusahakan %emilihan 7aktu %elaksanaan dan keadaan uaa #ang erah. Pemilihan lokasi %ato dengan tanah #ang mendukung.
2)
LAMPIRAN
2!
