Published By Sau. Shobhadevi Kshirsagar K’Sagar Publications
"OZac ñQ>S>rO' {df`mdarc `m nw ñVH mg Jo cr Jo cr drg df} {dÚm{W© {dÚm{W© {_Ìm§ {_Ìm Zr § {Xco ë`m {Xco ë`m àM§ S> à{VgmXmdê à{VgmXmdê Z Am{U nmR>{dco dco ë`m ë`m Ag§ »` Ag§ »` nÌm§ dê nÌm§ dê Z amÁ`go dm go dm ny d© narjo narjo Vrc Vrc H cmemIm cmemIm KQ>H mgmR> mgmR>r• Vgo Vg M o nmo crg Cn{Za Cn{ZarjH rjH , {dH«sH a {ZarjH BË`mXr nXm§ gmR> gmR>r KoK Vë`m o OmUmè`m OmUmè`m ny d© narjo narjo gmR> gmR>r Amnë` Amnë`m m "{dídmgy {_Ìm'Mr {_Ìm'Mr ^y {_H {_H m nma nmS>Ê`mMo `mMo ^m½` ^m½` `m nw ñVH ñVH mg cm^co Amho Amho , Ago {ZpíMV {ZpíMV AZw _mZ _mZ H mT>Vm Vm `o Vo. `m nw ñVH ñV H mg {dÚm {d Úm{W {W©©{ _Ìm§ _Ì m§ Zr Zr {Xco {X co cm cm à{Vg à{ VgmX mX d àH meZmda meZm da XmI{dco XmI{dco cm Anma Anma {dídmg {dídmg `m ào aUo ào aUo Vy ZM `m nwn ñVH w mMr hr g§g ny§ U© nUo gw gw Ym[aV Ym[aV d {dñVm[aV {dñVm[aV Aer ~o Mm{ ~o Mm{igm igmdr dr Amd¥ Îmr Amnë`m Amnë`m hmVr gmo n{dÊ gmo n{dÊ`mM `mMmm gw `mo J AmO Amcm Amho. `m Zì`m Amd¥ ÎmrMr Îmr Mr aMZm aMZm H aVmZm aVmZm Vr Am`mo Am`mo JmÀ`m JmÀ`m _{hcm _{hcm d ~mc{dH ~mc{dH mg A{YH A{YH mar, {ejUm{ {ejUm{YH YH mar, Cn{ejU Cn{ejUm{YH m{YH mar AmXr AmXr nXm§ nXm gmR> § r r Ko Vë`m Ko Vë`m OmUmè`m narjm§H [aVm Va Cn`wŠV R>amdrM nU {d{dY {ZdS> g{_Ë`m§ H g{_Ë`m§ H Sy> Z, _§ S> _§ S>im§H Sy> Z dm {d^mJm§ H {d^mJm§ H Sy>Z VcmR>r, J«m_go dH _go dH , àmW{_H {ejH , H¥H ¥{fgo dH dH , {ejU {ejU go dH go dH , Amamo Amamo ½` go dH go dH , {c{nH {c{nH -Q> H§ co IH co IH , nmo nm crg o H m° ÝñQ> ÝñQ ~c >o d Vw é§ JajH é§ JajH AmXr nXm§ nXm gmR> gmR § >r Ko Vë`m Ko Vë`m OmUmè`m OmUmè`m {d{dY {d{dY narjm§ narjm§ gmR> gmR>rhr hr Cn`w Cn` ŠV w R>amdr, Ago àH fm© Zo Zo nm{hco nm{hco Amho . gmh{OH M, `m Zì`m Amd¥ ÎmrMo ÎmrMo ñdê n A{YH g_mdo g_md eH o qH ~hþ Zm, gd© g_mdo g_md eH o Pmco Amho Amho . hr A{YH A{YH XO} Xma, Xma , A{YH Cn`w Cn` ŠV w Am{U Am{U A{YH g_mdo g_md eH o Amd¥ Amd Îmrhr Îmr ¥ hr Amnë`m narjm§ _Ü`o narjm§ _Ü`o AmnUmg AmnUmg gw `e `e {_idy Z Xo Ê`mV Xo Ê`mV Amnë`m "{dídmgy {_Ìm'M {_Ìm'Mrr ^y {_H m àm_m{UH àm_m{UH nUo nma nma nmS>rc, Aer `WmW© ImÌr Amho .
Amncm, Ïhr. Ïhr. Eg. jragmJa jragmJa (K’Sagar)
‘Suvarna Shilpa’, 444/1 Shaniwar Peth, Adjacent to Rajmachikar Flour Mill, Near Dakshinabhimukhi Maruti Temple, Pune - 411 030 : 24450125, 24455435 Fax : 91-020-24453065 Email : arva_ksagar@yahoo. arva_ksag
[email protected] co.in Website : www.ksagar.com
© K'Sagar Publications, Pune : 1994 Govt. of India’s Copy-rights Registration No. L-14261-94 Thoroughly Revised Forty-second Edition Editi on : 2012 The name K'Sagar is registered under the trade marks Act, 1999
Printed at Step-in Services 1311, Kasaba Peth, Pune - 411 011.
Typesetting K'Sagar Publications, Pune
Cover Design K'Sagar Publications, Pune
Our Firms
Price :
225/-
K'Sagar's House of Books, ‘Durga Chambers’ 39/1 Budhwar Peth, Jogeshwari Temple Marg, Appa Balwant Chowk, Pune - 411 002. 24483166
K'Sagar Book Centre, Opp. N.M.V. Primary School, Near Appa Balwant Chowk, Nutan Classic, 639, Narayan Peth, Pune - 411 030. 24453065
Due care has has been taken taken to ensure ensure that that the informati information on provided provided in this this book is correct. However, However, the authors and the publishers bear no responsibility for any damage d amage resulting from any inadvertent omission or inaccuracy in the book.
r V n X m ß g m R Ã { n O m a y Z m H S o d m A m ` m o J © n a r j o V r c g o H m c ¥ Q Ó m y _ h m a U m Ë ` m n d H , K o V Î ` m O m d n m o c r g C n { Z a r j m R r m { Ã V n X m ß g K Q H m ¿ ` n m O m I m a e A m r c H A m X H , g h m ` H r j o V r c g m _ m › ` k m Z j r a Z { a y © n a { d H ´ s H U m Ë ` m n d m O A m Y m [ a V m ` a Î d m o V _ K ´ H g m A ‰ ` { d f ` m ¿ ` m m a g ß X ^ ©
} X © A Z ≤ X O h m g m d Ì d E H {
_hmamÓQ¥> am¡`m¿`m {ejU gß MmcZmc`m¿`m H´. Cnw C/2001-02/66811/13/g. nw ÒVH {X. 5 _mM©, 2002 A›d`o "CŒm_ nw ÒVH ' ÂhUy Z {e\ mag H a`mV Amco cm gß X^©ç
gßn U y © OZac ÒQ S rO drg dfm™V rc ~oMm{igmdr Amd•Œ mr
h Am°pÓUH drOH|–o Oc{d⁄w V ‡H În h AUw {d⁄w h Amß Vaam¡`r` ‡H În V ‡H În h Am° ⁄mo {JH {dH mgmer gß ~ß {YV gß ÒWm h am¡` emgZmMo CnH´ _ h C⁄mo JYß Xo d gß ~ß {YV ÒWio h am¡`mVrc cKw C⁄mo J h I{ZOo d ‡_w I CÀnmXH jo Ão h gmJaVQ> h Wß S hdo Mr {RH mUo h _hmamÓQ¥mVrc {H Îco h am¡`mVrc AÓQ{dZm`H ÒWmZo h Jw ß \ h ¡`mo{V{c™Jmß Mr ÒWmZo m _ß {Xao h _hmamÓQ¥mVrc dZo h am¡`mVrc A^`ma`o h am¡`mVrc amÓQ¥r` C⁄mZo h am¡`mVrc ‡_w I KmQ h _hmamÓQ¥mVrc ‡_w I {d_mZVi h am¡`mVrc {d⁄mnrR>o h _hŒdm¿`m gß ÒWm h ‡_w I h ho cjmV Ro dm! ehao h dÒVw {ZÓR ‡ÌZ h
1 _hmamÓQ¥ ç ^m° Jmo {cH d AmZw fß {JH
17
h gr_o darc am¡`o —pÓQjo nmV _hmamÓQ¥ h amOYmZr d ‡emgH s` {d^mJ h _hmamÓQ¥mVrc {OÎho h ÒWm{ZH Òdam¡` gß ÒWm h am¡`mVrc ehao h cmoH gߪ`m h ÒÃr-nw Èf h ~mcH mß Mo ‡_mU ‡_mU h ehar d J´ m_rU cmo H gß ª`m h O›_-_•À`wXa h cmoH gߪ`oMr KZVm h gmjaVm : 2011 h {ejU : 2010-11 h eo Vr : 2008-09 h dZo : 2009-10 h CÀnfi : 2009-10 h Amamo Ω` gw {dYm Ö 1 OmZo dmar, 2011 h ghH mar gß ÒWm : 1 E{‡c, 2010 h aÒÀ`mß Mr cmß ~r : 2010 h am¡`mVy Z OmUmao amÓQ¥ r` _hm_mJ© h cmo h_mJ© : 1 E{‡c, 2009 h am¡`mVy Z OmUmao cmo h_mJ© h am¡`mVrc Z⁄m h ‡_w I Z⁄m d CJ_ÒWmZo h Z⁄mß ¿`m H mRmßdarc ÒWio h Z⁄m d ‡_w I h Z⁄m d À`mß ¿`m CnZ⁄m YaUo h H•f r CÀnfi d CÀnmXH ‡Xo e h \ io d gß ~ß {YV ÒWio h H• fr CÀnfi d ‡_w I OmVr h
2 _hmamÓQ¥ ç `mo OZm, {dH mg d H Î`mU
88
_hŒdmMo H m`© H´ _ dm `mo OZm h `m Zm| Xr ø`m! h ho cjmV Ro dm! h dÒVw {ZÓR h ÒnÓQ>rH aUo ‡ÌZ h
3 ^maVç ^m° Jmo {cH d AmZw fß {JH
107
h ^maVmMr cmoH gߪ`m —pÓQjo nmV ^maV ^maVmVrc ‡_w I O_mVr h am¡`o d gß Kam¡` ‡Xo e h ^maVmVrc dZo h amÓQ¥r` C⁄mZo h A^`ma`o h Xo emVrc nd© V d gdm© o ¿M {eIao h n`m© daU gß ajU h ^maVmVrc Z⁄m h Oc d {d⁄w V ‡H În h Am° pÓUH {d⁄w V ‡H În h h
h H• {f-CÀnmXZo AUw {d⁄w V ‡H În h ^maVmVrc _•Xm h ^maVmVrc I{ZOo h gmd©O{ZH jo ÃmVrc C⁄moJ h H mhr _hŒdm¿`m gß ÒWm h Wß S hdo Mr {RH mUo h C⁄mo JYß Xo d ‡_w I ehao h cKw C⁄mo J d ‡{g’ ÒWio h ^maVç ao Îdo d aÒVo h ‡_w I {d_mZVi h ‡{g’ ÒWio h _hŒdmMr ehao h ho cjmV Ro dm! h dÒVw{ZÓR ‡ÌZ h ÒnÓQ>rH aUo h
4 ^maVç AW©, `mo OZm, C⁄mo J d {dH mg
185
nßMdm{f©H `moOZm h AH amdr nß Mdm{f© H `mo OZm 2007-12 h H mhr AW© gß H Înr` gß km h dÒVw{ZÓR ‡ÌZ h CŒmao h ÒnÓQ>rH aUo h
5 ^maVç gm_m›` _m{hVr h ^maVr` go ZmXc ^maVç _mZ{M›ho h g° {ZH s ‡{ejU gß ÒWm h AUwD Om© h AdH me gß emoYZ h AdH me gß emoYZmVrc AcrH Src `e h gßajU h jo nUmÒà gßemoYZ h ^maVmVrc n{hÎ`m Ï`äVr h ^maVmVrc n{hÎ`m _{hcm h ^maVmVrc gdm™ V _mo Ro, Cß M, cmß ~ BÀ`mXr h gß JrV d Z• À` h ho cjmV Ro dm! h dÒVw {ZÓR ‡ÌZ h
217
6 n•œdr, OJmVrc {d^mJ, hdm_mZ, Ajmße-ao Imße 248 h gy`©_ mcm h n•œdr h OJmMo Z° g{J© H {d^mJ h _hŒdm¿`m Zm| Xr h ho cjmV Ro dm! h dÒVw {ZÓR ‡ÌZ 7 ^maVr` am¡`KQZm 273 h _hŒdm¿`m Zm| Xr h _hŒdm¿`m KQ>ZmXwÈÒÀ`m h ho cjmV Ro dm! h dÒVw {ZÓR ‡ÌZ h CŒmao 8 AmYw {ZH ^maVmMm B{Vhmg 315 h dÒVw {ZÓR h CŒmao ‡ÌZ 9 AmYw {ZH OJmMm B{Vhmg 354 h dÒVw {ZÓR ‡ÌZ 10 ‡mMrZ d _‹``w JrZ ^maVmMm B{Vhmg 360 h ho cjmV Ro dm! 11 gm_m›` {dkmZ 383 h _hŒdmMr _m{hVr h dÒVw {ZÓR h ÒnÓQ>rH aUo ‡ÌZ 12 _hmamÓQ¥mVrc gß V d g_mOgwY maH 452 _hmamÓQó> mVrc gß V h
dÒVw {ZÓR ‡ÌZ
_hmamÓQó> mVrc g_mOgwYmaH
OJfimW eß H aeo R h XmXmo ~m nmß Sw aß J h
~miemÒÃr Omß^o H a h cmoH {hVdmXr
h
h {dÓUw ~w Sm∞. ^mD XmOr cmS dm ~´˜Mmar h {dÓUw emÒÃr _hmÀ_m Omo Vr~m \w co nß {SV h gmd©O{ZH H mH m h ~m~m nX≤ _ZOr h gm{dÃr~mB© \w co h am. Jmo. ^mß SmaH a h ›`m`_y Vu h {dÓUw emÒÃr amZSo {Mniy UH a h "gwYmaH ' AmJaH a h cmo H _m›` {QiH h nß {SVm a_m~mB© h _hfu Ym| Smo Hoed H d} h _hmamOm g`mOramd Jm`H dmS> h Zm_Xma Jmo nmi H• ÓU Jmo Ico h _hfu {dR≤ Rc am_Or qeXo h amOfu emhˇ _hmamO h ÒdmVßÕ`dra gmdaH a h H _© dra ^mD amd nmQrc h AmMm`© {dZmo ~m ^mdo h Sm∞. ~m~mgmho ~ Amß ~o SH a h Sm∞. {edmOramd nQdY© Z h Sm∞. nß Om~amd Xo e_w I h H´m ß {Vqgh ZmZm nmQrc h ^mB© _mYdamd ~mJc h a. Ym|. H d} h ‡m. Jß. ~m. gaXma h Eg. E_. Omo er h _Yw H aamd Xo dc h AZw VmB© h ~m~m Am_Qo dmK h ~m~m AmTmd h AUm hOmao h g_mOgwY maH d nÃo h g_mOgwY maH mß Zr ÒWmnZ Ho co Î`m gßÒWm h g_mOgwY maH d co IZgßnXm h O›_-_• À`y h ho cjmV Ro dm! {XZmß H h dÒVw {ZÓR h CŒmao ‡ÌZ h h
13 J´ m_rU ‡emgZ
504
nßM m`VamO Ï`dÒWm
ho cjmV Ro dm! h nßMm`V g{_Vr h dÒVw {ZÓR ‡ÌZ h
J´m_nßMm`V h {OÎhm n[afX h
_wcH s d nmo crg ‡emgZ h h
dÒVw {ZÓR ‡ÌZ ÒnÓQ>rH aUo
h
CŒmao
14 gß H sU© _hŒdmMr _m{hVr h
dÒVw {ZÓR ‡ÌZ
525 h
ÒnÓQ>rH aUo
15 _amRr gm{hÀ`
546
H mhr _amR>r gm{hÀ`H• Vr h dmMmdrVM Aer _amRr nw ÒVHo h _amR>rVrc AmÀ_M[aÃo h ho cjmV Ro dm! h
16 gß {_l _hŒdmMo ‡ÌZ h h
dÒVw {ZÓR ‡ÌZ CŒmao
560 h
ÒnÓQ>rH aUo