A. v Hb
El problema de la forma en a obra de arte
La bala d la Mdua, Md ua, 1 O Colección drgda por Vin Bza
Indice
Inodi: Foma ii, Fa. Pérez Caeño Pólog 2 Reeeaón ia y esaón e Jeo 2
.
F efecto
.
3
a epaón epaial y s eesó e la aae1a 43 eeeió de a efii y de a fdi51 . dad S. La eeió de eieve . .. 65 .. 7 La foa o exeió de de fuió fuió .. 6. 7 a escuta . . . .. .. . . .. . . 97 escuta e ea ea .
Títuo rga: Das Problem d F in d deden Kut �d a rsnt dó, Vsr Ds, S A, 88 Tmás Btón 55 805 Madrd ISBN 84-456 Dóto la. M. 3848 Imeso Eñ - Prnd n Spn Grás Mul A Buha n. G (Mdrd)
La bala d la Mdua, Md ua, 1 O Colección drgda por Vin Bza
Indice
Inodi: Foma ii, Fa. Pérez Caeño Pólog 2 Reeeaón ia y esaón e Jeo 2
.
F efecto
.
3
a epaón epaial y s eesó e la aae1a 43 eeeió de a efii y de a fdi51 . dad S. La eeió de eieve . .. 65 .. 7 La foa o exeió de de fuió fuió .. 6. 7 a escuta . . . .. .. . . .. . . 97 escuta e ea ea .
Títuo rga: Das Problem d F in d deden Kut �d a rsnt dó, Vsr Ds, S A, 88 Tmás Btón 55 805 Madrd ISBN 84-456 Dóto la. M. 3848 Imeso Eñ - Prnd n Spn Grás Mul A Buha n. G (Mdrd)
Indió
Fm vs6 Ao vo Hiderd (Mrburgo 847-Mo sutor á o t sto oo s r qu os oros sor rt q s obr mr eúne la estilizción Jém n un simbo cmpej ro so hstor s torís rt
ae e aa a a a e eea; Ds Problem der For in der bee Kut (1893).
Ago tor H. o Mrs srtor t rt K Fr qs oo rso vj Ro br rJbo trs gs sus s uts s ort s gr tr fmü ásto E] rátr strtt tro o tr sto r otr stor rátotr tor srb desde rstv s trbjo so s oo. A sr su evedd, D Prble der Fr in der nn Kn -u hmos tro E prblea la fr e L obr de re hbtl t stlo tr obr rt obr rt rt ásto s txto omjo E éo orst s r to roo osttu so o g ü ii iito to or otr rt orgr rá bo w
rso de ildebrnd, que l ctegoí de fo o es l por eneo. L for o es la agor bjo l nos reresenos las imresioes sesibles sno que mbién es oebda de modo ario omo dd de ls coss de l nurlez osbdad d xblr l coeo de for hst el uo de exl tto l udd d o prte oo s rtess físcs de o e, he dstgu entre fo rl (Daseinsform) form are Esheinngsfor y forma iva Wrkungsform) El coo de for real más ngeuo y exrsivo de un menldd meos fosófc y más rels no re de ipor e la obra de Hldbnd o for pe por el ontro, de vocbuo de FedJe fo real es l o del obeto dfeete suto, uque o rene rehensble r se. Se « buios a ls osas a margen del abo de rien reconoeos omo aqul for de la aare que sólo deende del obeo» a for pree que pehendemos medine l vs6n es po el oro, verdder fo ctv y depede de unsanas que opña vsó El e n fo y oseeee y Activa poque ovoa en osotros snsiones d spio y movimno y seimienos sgú la exres6n d la fun6 Arene orqe s efeto es sol6gio; n o vtul rqu se nen fsológcs cs peo s l let et entl xlcones fsológ go Dos fao·es luye e el hecho de que la forma ral quede relegd or la form v E reo iene q ve on el difl aeso l realdd si no l onsderaos omo perepbl y en úlo téro, otdc6n que suone e osderr l v fod on u for el e foe E segudo se efee u dfere que uego ug un p mporane e l eora de Wlfflin l que exse nre lo áci y lo vsl s evde que en el disurso de Hldebrnd o hay un oflo ene forma real y atva: la rmer s suone seme la sgund es e modo que se muestra Sn bgo sólo uede se l fo rente y tv l que fndment eo del te oo que os oup E te
es l fc6 de un fo vsul la l a tulez En tivd tivdd d de es form s efeco sobre l sctdor, resde l vad arsi de l obr de e As ues l form cv sstuye en ortn l rel n s reesecos tísts el es l que due d en esptv o perce6 del ovento, que exg u deermd tud e l esecdor y sobre odo la que provo n él l for pene cerrd e sí msm y reado de u eso vtul en el qu l nuralea se da e un rel6n vsul, quzdo y cener r l hobr Est es l rz6 or que el oto ee lo tátl y o vsu se esuelv me e fvo d to Mets que el ovieto, ofuddd o voue vores áles que mbn yudn def eso, pued reresenarse e n gen vsul l sens6n vsl del so oo go uo y suláo no es eesenble sno vsalmente E l d for qu ordend s6o es osb un esco vtu qu o s pbe, so nule l otrro l are es la gen de a atul r a form v cre en l esetdor un mgen qe exge u no de vst font que es l, er o n que se repeset l proddd y e que hy ovmeto o e dsrso de Hdebd está gdo de ex oes fso6gs las qe d u rn vor, uque menudo sen fsas sa mgen en es ovoad o un ob d r en el sador ao o l nra omo or l rqeur o l esulur Esá, o anto, libead de od terdd y el espo que e es uete vtul E un oeo ddo debd l onbe bo metáfo de un seno: te el espetdor y l igen hy un espo qu s peribe eo l qe no se rsa ae6n que es de so l esaio eal; desde se se aed a espo del que omiea e el mao (Dsanshh y e e que se dstingue el lo eror y el oseo, mbos d cráer dl ptur el mco y l po nteo so fácene detbes en el o y
e
e s qe está ea s visaes La eceión atÍstica o iee ieate en el proceso e f malacó a araeza ae be el ae estéi siste stamee impresón snsible e a ora orgaaa. La ate ee iesinas la naae�a ae a perbaos e n gao mayor e oea, e ns eite nesta aaa rersetativa E aetes e ateaet kanan es evene ge hay i ios e Hiebra aa sseha e esiteés e lae estét; la ora e ate s ertia anta a ataea ese pto e vsta meos geo, ea aans ene a ea e e ea Por el arte plástio ebe aar e raajo esetativo espotáeo co esa aaia sense Só el ae lásti ee esa acivia e a qe se esaa a iia e ea dró ratao e spmr ais ete a repesetaió e a a a esió Óp: y e ograr a ua e amas D on ae e ae éso náo e br are y s ecato esansa e pee pón esa ia>
In
Nota obr a traduón Hiea ea teó, l «a»e s iss se resee mhas e e o Esre pesndo e e atisa en el ale e es el t haa n n hizne me be oreo a staua, cad haa d a e ve e a sici6n e esect e s mraa fto poio or as más o a eesentaió qe elas sn S scs n s sgro o o ns parece segro eo fua e adaen s ón a etaió e tac ese e dsaoo postror d oraso dsd os ocptos d ieg W Woger es y ae -es a ia aición cstea" e éi ormalst a-, ero o a sg ad fasfcaía qu s iaente s: ese esta e esci e e ea xsiv s sstana a c ie zo adca. a aió a eteido c eaea, pero e usao téo d s dfL
a stc re Óptco vsua o stá sp cara e el tet, e ae e en a atiene a ea e a ae ua a, o esaiva He rao geht> r Óptio a se taa e rsaar e áte neeniene sujto ado s e neía ateia ojevo e a eesenaió Sin emb arg e anei
9
a d edese siem como represenacón menal, prodcto d la maacón esu tad o accón de la capacdad d e «reesentarse la nauraeza. Aunque esa raduión s tadal e ls txtos flosóos, en n dsurso teóro sobr el arte s eta a lo que normamen se ama eesentaón, el poduc a acvdad aísios He efrd bstte mantener Vorstellung radr Dasllng m epesentaión psta o «xpesiÓn� cuad represeacón» era mbguo Dasnsorm s a vedo m «om l qe me arce mch más adecado al pensamento de Hldeband que frma exstet cmo es tambi alddo e la lterara romance sobre e tema « Wkungsom» mo om ata• s la ma!a abUal de radcr un términ también clave en los ess d Fidlr La sraña qe rde alg de sus térmos es sin embargo, en mucs cass netable; espeems que la tradccón cuando no a aya dspjado no o a una mala tretacó el samt de ldeband. ra:i Pé Ce
Prólogo / prst trabajo ( rere a la rlación de la forma con la aparinia y u onuenia para la rprentaión artíia.
Po u< uno l mimo obto puede ap•er de modo mu diino, l arita le urgn ta pregunta:¿Tnn toda difrnte apariena el mimo valor? ¿onforme a é mdimo el alor? El ho d qu nuetra elaión n el mundo exterior en anto u oee a nutro oo depnde n primr trmino de onomino la rprenación del epaco la form no neeia na arumnaión má dtallada' Sin to ería materalment impoib orientare n el mund erir nmo pu u onbir la rprentación ep(cal en geral la rprntaión frmal dl epai limitado, n pariar, mo onenido eial o como realidad oniuia de la oa i onraponmo l obto o u repreenaón eacal a la parieni ariabl u de l podemo obtnr toda la apariena uialn implmene a imágene epreia de nuetra rpreentaión paial el alor de la aparienia e md gún la furza epreia ue poee en uanto imagn d la repreenaión epaial l olorido de la nauralea onidrado por dcirlo aí como un tra de color u e pone la naralea l alor de l1 amiane aparina romtia e medrá igualmne egún la candad de colorido paricipe en eprión epaial
Conemplamos enonc la naaleza mo si sólo nos prpoconase odas las posibles vaiciones de la apriena sobe n ma, sn ofreceo amás en s mismo uest qe la presenan formal es n podo que ya hemos exrado del parangón d e los mds de apariencia y disinguido l esencial de lo ntingene, no es una pecepón sin ms ni ms sino una elaboración de L'cepones desde un pun de visa deerminado C eo n etoy psando en un puno de ista subjetivo odo lo conario, pieo en 1o absolamene genal de la orientación espacal que debe congrase paa cada uno cnforme a la nat-raleza, en relación con mund espacal etrir Debido q! en la vida cotidiana sólo enemos qe eaer de la pa·iencia no pocos punos de apoyo para la oienación epaia� no somos conscenes de la candad de esmuls qe esa apaiecia iea para la epresenación espacial formal n de ao añadims Conemos la mayo pae y sólo nesiamos guns punos de apoy para rienaos inmediatene En el caso del asa, la relaón con la apriena es muy difeene iene o debea ener pesen lo ue hay en dca apariencia y lo e fala paa scia na imagen claa en nuesa epesena ción fomal Hay iluminaones en la natalea, por ejemplo, na abundancia de reejos de lu que descompone cada impresión fonal y p consiguiene dculta tda psibilidad de obte una impesión epacial claa. aa el aista n se tataría absoluto de retener l aparente pes sólo puede aprende ndiectamene de él, o coo acúa, paa as epresar el cnteido fo ano apende a dfeenar dónde nos habla laamente y dónde no Su eposición no puede cona en ls cnmients del ecep sin que debe propocin realmene los facoes ls que descansa nuesra represenación es der precisamee el fnd en el qe invluntariamene se basan nesras pesentaciones espaciales; l llamado eidene esos facores elemetales la represenación era dleansmo.
arista a un modo deteminado de repesenación cómo a raés de ello consecuenenente tiene qe formarse un modo mena de apaencia aÍca para n prodo ene a la Olilad de los modos naurales d apaencia y ómo a congrado a pari de la propia eeecia artística s evidente que la aridad que com artisas necesiamos en el rabao, al igual ue oda persona aiva, es propia del uso nmediao del w) insinto y no coherenca comuniable por medio de la palabra in embago, en los escros sobe el ema y espealme en n mment en el q{e eina tana inexpeiencia el conocimient de ls problenas del are y ana inseguidad respect al inino artstic no se debe eludir el ordenamieno scesivo de iniciones, que naralmente estn <ontwda e inuen s en oas sin orden ni cncierto, ni relaconaas egn demsaones P lo ano este tabajo se encuenta entre aquellos en los que as intuiciones abituales se epresan e n lenguaje inusual aqells en los e el /engue coiente se eere a un suceso espirial desacosumbrado, pero esa es una anmala paa la e no hay soluió
Por lo ano el presene tabajo raa de cómo la neesidad de expresión claa del espaio y la forma de la aparncia cnduce al
2
3
Rpntai6n vua y entai6n de moimiento
P oxo ó e l or o l p r ci bs, sbr oo, o l l moo prb. Co i ommo ojo ooo y oo, omo o y mmo l ul en l qu stá situado pct o o o él supns el o vsta l o óo omo o m ,
fb
pu de lo e l ojo o mr águl o ll ts l fg oo rm bs, oq l mó rí o bjet molo, ól eb t st horz pnte moo n l lo q gf myor lj o roxmi . l p má o qu omor l l ojo o o u momo ttl l p y óo omor m J r mpr p m momo uls y oo omoo
iv la aliad e lu aaiia i e ói q a ea e ve r .
Cua s se ia es a al be, á v n ecs a á ei s s as res is Óas hgés . s se e z l l ió iul de a l ól e el v su l xerta la laón epaal d es s verss a e ac e v e l i e eddeaee e aa él ve, a a o a CIO J v sye l l e a vsó re ió absraas e l fm
ah os los d x qivldrá s s a ialda. El u c , ebe a u só rsa resa a:as e el l, e ca ói se Pr a r la cal e t l b i lo d m el e v deae eó e ag ra. Ts los s d eecó re abs res s as as e e es Ó ias ovie id a iaó e l l1u·
v ia r r fJ s r qtc r:w e o o g
•j
(¡ahe) �nd iSQ imá ICOSLb pn í F4•4 J mmÍ. E Ó 7 m «, o s cexo fc N
b
'
b T.).!
ex Cr ne , be , l VIS e scóca C é a ves e b sae s s s sa ve e s re e sa a f l d is la saca e l s j qe al s e. e f g ezl de ieie Ópi óos di qe ms dii b l g a ene spaada Al lg b ua saa ar s g a hmogéa Siplificad, a a ll l a g g l a D b• g es e a pece i pu cLvdd o iva e a, s la ó d la rs is l paió d 10VICtO. Ts u ' K alg il y g l a pS' p eó Ó d ra s , r e lo sí : i e e eó p a a age laa S n s xlv ' ! ii, a la i Óa s s za ás I gí s sfm sL· i dt• mm Ah b, a ó ¡s e g laa vl un ó i el b qe l í q e ig riv sies la , al as l l ig
esos estÍulos paa el ovmieo oclar epodcen la age diecta y geoérica de esos ovmenos Mas todo aquello que rabaa por na tecea densón e a imagn ana y estimua moviento en odidad o es a magen geométrca de movento sno soamee ua indcación de a msma. a nea escorzada no ene la ongtd de a nea qe leva a cao e movieto en prondidad o otra arte si partmos de la activdad ocla atoáticamene se desaoa con cada moviieo epesentacioes visuales qe so a equivaleia dieca de n ovieo bidiesioal, po o tano ua línea o un simple plao. Concebmos, eoces, la elació de osición de u lao co respecto a oo de nuevo coo una líea en ao que cambiaos ues puo de vsa y as esaos e codcioes de reaa visas de pefi de odas esas elacoes sas epesenaciones Ópcas de la visó de la foa obteidas de ese modo so etonces de auralea abstaca Nos esta sólo el movieo ero abstae de la iresó Ótia eal vud de lo cua la epeseacó lástca oigna epesentacoes ópcas en la lnea y e l pano smle gaado sobe odo en epreseaco nes caras de movimieno o tanto sóo dstnge una orma itara ara un contendo bdiensonal mágenes geométicas y raza a tecea dmensó medante e cambio del mismo puo de vista o so poseemos a image itaa paa el oplejo ridmesioal sólo e La image lejaa que supo la úica compesió untaia de la oma e el seido de pecepción y ereseació a só ópa aa la eeseaó de oudidad deed d irusias abaes que oren y o al oivo abia. Po ora ae seleioamos la oa del obeo de la apaiena aropidoos de ella oo esaó del oviento Por elo no queda
adeida en nosoos iguna age deiida de la eresació pofudidad De hecho, cualqera uede imagiarse ua esera como oma peo o cómo se aca odo de mpresón vsua esérca o qe cada no retene es la nea ccar coo ago bdmensonal y a reresentacón de movmiento co o que reprodce esa ínea cicar aca odas aes Aí llegaos a la olusión de que ndependee ene de la uy arada peisió humaa paa la ua psenaió oal su doio esá n conexón y oo aa o La reesentaó Ópa aa e peceo el oeso visual omo leua esacia de la apareia s odue de aea oale incoscine y eie la iesó pa e ua epsntaión esaca No obsate al eesealo el obto se opoe en ae d na rprtió ótca y p d una de ovmio es deir se magia ua mage ptia aroximada ompletándola o la rpresentación de movmiento seg as neesdades pástcas a mresón pta y a resenacón de movmento se peden reerr al msmo ojeto pro no stán rlaconadas n intena n laramente Esa mpesión d las caacterstcas de a aparenca qe es para nosotos eqvaente a la reesenaión de la foa se dee a que el úico oto de la relacón ete uestas repesenacioes Ópcas y diámicas se enena e a era eodccó, puesto qe aí as eesenacioes so eepbles y eones podemos compoba si eaioaos inmediaaee a la mpesió aada de la reoduccón as restaes dsiplnas humaisas dea aJ obre e este puto en ua siuacó otalee igeua e un tao inconsente co a 29
naurea y c ua capacidad repesetativa y mpreisa. Sólo e ae pásc reproduce esa acvidad en a qe se desarroa la onieia en esa decó raa de supir el abs etre a repesetació de la fa y a ipresió Óptica, y de onfiga a unidad de abas De ra pare e paer espáneo en a ba de ate su encano descansa en a perepcón de esa nidad Cnsidees ahra desde este puto de visa a actividad iética de esct y de pit E aea tal de escu sn sus epresacies diácas qe exLae e pare dretaete de ovie cuar is y e pa:e de ipesioes Óptas ÉJ os reprdce e ua aeria sjca eaizdoas eetvee co sus as as represeacines de oviieo epuesas de esta
ug pó óp qu_
deben segi su ra uiaia a do de iage eana oces e podrá necesariaene en cuestón si esa age eana esa pua apaienca deueven tai ua aa iage epresiva de a fa esco ra indirectaete pues en na presión ópia en ua aparecia uitara Exaia a ra epuesa a represeaió de oviiet eaiada en a ipresó ópica que peribe cud ercede sicieeee paa capa a iage eana de ea oa E a sra esa age uie a ora rea abrá aazad an su verdadera idad pues a vedad úta de su undad radica preisaee en que a iage srgda psea pena uera epesiva de a a E est cnsise e probea pás del esut atendes a a aividad de pin s ateia iteea siuye as represenaies Ópas que 30
eva a a epresó direaente en e pano niguando o eo u odo o age eaa Si ebago en tato e esas presies ssia a represenaió de a a se ipdrá a tarea de eprodir ua iagen paa a que apeos a represenaión oa de a a de be gaias a ea Paa aer eso hay qe se apa de eaar tdas as ipresines Ópticas en su uera estiuate uiándas y igurndas para este n; aquí se haa e probea de pio Se raa paa abs de per en reaó a represeaió de a iage y a de a a só que e pint eaia ua iagen e eaió a la oa y e estr a represetaó de a ra e reaió n a ipresió de a iage a repesetacó fra de a auaea e an produo de na iagen paa nire age eaa desansa en u ncesae iecai de epreseaioes Ópias y de viet qe nvutariaene cde a U1a reguaidad p cuan qe na deeiada represenaión de a a se coviete en a cnsececia ecesaia de ua deerinad iagen paa para od aqel que ve Aque per en reació s dos ds de represenació sgiica por eso ao bsar a eaió regla etre elas co esablecera sa eaión reguJar exste só paa la repeseació y só es ppabe en ea Úicaee peibis si a epeseació de a ra ·eaccia espoáeaene o n. Esa reguaridad ige pes para tdo e qe ve aqe o sea osiene de esa acividad vita evdete i enretas ara a arisa u erp de a natraea o aso pariar deteriad su area seía pde y eper desde n pno de vista esa reguaidad geera Tda apareia de a natraea aso pariua iene qe se transrada en 3
cso ge1erl, convrtir e un ign visul u tine sgncdo gnl coo presó d l rpsecó d l fo. Mn el s concb l nurz dd e po d vi, opo crpond penc nrl n apenc d l g q qll � h rjdo cdo brl gudd, dn cu e ifc nu cdd epeeta L vridd d fcores qu ri l odicci d l princi nturl u utiz pr un consuccón regul l vidd d os dio de l pnt u él, en el mco d tjo con eci atal conduc ci f del Íulo eul d epesencn d r, ttá od pal de ve cidd de epea sujeiv No se n s spcO de poilidd ddl l verdd o de xp ivbl un gn g d nt pesntcin lczndo s su sgnccó tísc
2 Frm y eec A d doll con á dtll l coscuncs del pole p el pio l escu pcio nlz má inuciosn l elan d l ig ljn con l rpresco dic gnrl
Cad dsrllos ls pntcion d ovit o , n d ro ngios deás riir n f l co, l g d cbo d l prnc. rconoceo oo qu fctor d pnc u o depend d oo A fo brd end n p dc po dio d ovieno p d prnc Uos fom a d o Sn rgo, iprsi d l or qu obtno d l pric dd qu nrr n l coo psón d l r e ip prduto coún dl oj p a prt d ci dl ro dl pun de vis cin por otr opon p to r rl trct e depndint d io coo a frma av
propio per de l ntl d l or cv ue da fctor ptiul d l prnc tg igifcdo 32
33
soant en laón y n contaposón a otro, qu toda dnsón todo aosuro todos os oos sóo ngan un vaor aivo. Todo dsansa n a reiprodad, ada uno infy n oto deemnando su vao Etons do haaos d una són d onjnto o staos hando d un suado atvo d odos os faos d a aarinia, y a fora jana onsse presan n so en a aensón d un fo omún De o ua se dedu q os fators aruas d a apana sóo nuntan sntdo n na aón dtnada on os oos, ovoando una irsón d onuno; ienras qe omados en sí y paa sí es dir, a d a eaón o prden Po o tano, si soos apas d ranos una psntaón d a fora parndo d una apana d onuno qu ainda a as iresions a onnidas, aqa sá a onsecuna de odo n qe os fators pataes s aonan nos on oos infir qe no s osi Aora bn d aqu aanza na aarnia d onuno rndr saber na qvana entr a foma a y a aaente en a psntaón fgatva u srge d a pesenaón d a foa uando oaos detn ovno aa o a ersnaión d a foa oo a oo coo prsón Ópta nndo d se odo na pesón d onjuno sto qu n sa sa d snguas no apndos o paua n s dnaión ava d odo y ara todo, sno si oo na unidad ada
Nos vos pes oados a ansfora nustra rsnaión d La fora n sos faors d aania, qu dnro d efeo on edian su aión onjuna s onvrn n foa Ya qu aora no sóo s 34
taa de po tansfoar as rpsntaions d rounddd n rsons n pano n d aphndras n una vsón uniaria, sino ás in de qu a toa iprsión lana proorion una orrea xrsión de on1o d a rsntaón d a foa Si s oni vao d a forma a oo un vao nuéro y, al gua qu n álgbra, s absra vaor néo y s xprsa oo oslidad de eaón d «a» on nons a psón fgativa se eg n valo ropoona d oda agnd spaca a on vadz sóo ra oo D este modo surg a guadad enre a fora ea y a ava S ro fnt n ddo, ongo una són relatjva d la foa dl ddo. Sin bargo, mando fjate e ddo n eaión on oda la ano, obtngo na nueva psón eava a ddo on a ano Mo go a ano jnant con brazo y vv a aas a psión, y así hasta e nfnto La ano ud arr fere orq a veo soa, n raión a brazo paecá ta vez débl, ya qe l bazo s uy fut Mienras qe iniiane a foma d dedo se ocbe sóo oo iprsión d onjuno d as foas opas de ddo y s tad s onstuye en són atva a as otas foas a foa a de dedo s n os dos asos a sa ro su pape avo n a aana a aiado. Como fora aiva ontin un ano que sn bago n sí sma no ose. De st odo la totadad d a foa a se dsac en acons y vaos acivos y a psntac6n conceta qda reduida a una rsnai6n d vors aivos qu s nn s valdz soamnt en l a toaldad dada.
r a rt, la ra uó ud dur a aua ditita l val frad u f. r l d lar n d ual ud u ra d ud ua u r d l difr Hy d a u ru a iuió { rd u l vr d r ra riular i fa, xu, i idifr dir, i ad f, i fur y ér ud dur u f. l a a di r d a fra a ia, n ar a fra va mfc. Dpn d a ua d u, l a f rá auí llá tuaó i, a xua a mb. Et n rai aa uta iió m la nt; p� _ uh jt tá lad a ua u tm m ól u dda a a y di u siuió a udar u fm rl Un r, r jl,
u ruiéd r d la rdu u irió d , vuv r 1 _ l a d fa y vd a d
d l ra u l J
encuntra n su entorno prticjpa n u caractzc10n.
fij n tr la dt iua ró dl j, fa taié utr tai dad a, aata fra Pm b a xi y u nm u y tr , atió a la x f yn fj u r n ón l rt, vt tal riu u ón aurla, llvd a la f 3
c u la da d u uv at ral ua á rl y at u
ra d r, éa u iifad á jtiv u ió a la ra fra al, a aid l d l u r lad ró d la fra, al u u n ai u rai d vii u a aia aiv aii, d aié aid la dada u xi aaiia ua xó d l uala al y láa Mr n mnm ua fm pcm iit u rpó u mp u pp av. Sn a m aa mb d np n fa d a u ft ud i diua ua ara u u d ut j ua y vc a y tal a, x iat ft r, a al aduada a ua raió nt fr iva r l a l rró aria, uad ur i ié i u rar, arid d l liud a d ri y ar d , f l u da vd r a l ió á l d l f l aa n mb y p n i u rdir i, f mn nñ ud u pr Ln A r jmp nmn m r fcc taua aua, l laad ria, ur d dad y ru l uvia aa j Ua aa tl rdu rm
fco en cualqi ccunstca y prsna los ípcos acnos d fco. D odo so dducios, po qu la foma a la foa mnsuabl d a nauraza o su oalidad spacl bn pud s advida con l ojo po no concida coo ndad Tal unidad 2Us paa ojo sólo n foma d fco qu lba toda a masa fciva n valos laivos y sóo coo t a posmos coo psnaón vsal Asmsmo las rpsnacions absacas d los üis y d sus acons cospondn a la foa En ano qu impsons Ópicas xsn sólo como xpsión d acons po ano d agntud latva La psnación d la foa n la fijación d snino dl valo spacial alcanza al gado d asacción qu sóo pud alizas al aparo d lacons d agnd ndivduals Sólo pando dl co d una agn jana podmos absa cocan l valo d la foa pus solan as os lnos d la apanca aúan d la misma mana y al 1smo mpo La vsión aÍsca consist, ps n ua innsa aphnsón d as snsacons d foma fn al mo conocimno d la oa al coo adcón d cpco ns asladas como s sólo uvian sndo paa la onsidación cinfica l snido d una psacón s ncna n la tncón d cos valos d mpsión fn a la impsión dca y a la ma magn d oa d la pcpcón l a consis n vs ora v l domno absaco d la psnacón y consg con llo na ipsón q s dly n valos d psntacón sn dja aso n l spcado nas qu a mpsón
nau no s dsd s pno d visa una iagn d psntacóna Y aún cuando l valo dl co sólo sa poduco d la apnca acva no s vidn y poducb n s y paa s ólo n la oba d a s consg s valo dl co como s a dco si s sablc sgn na apaincia d conjuno qu connga adás las condicions ncsaas Y aí s dpnd otaln d az n n; si sas condicons s haan n la apaincia la podcción no pd consisi n n ao pcpvo cco y sa al posivo d la apaincia casua sino n la podccón d las condcions qu povocan posivmn s vlo d fco paa nusa psnacón Paa ayda a a foma al n la consccón d su valo acivo dbmos configua a siacón d conjunto d acudo con nusa xpnca d las condcions acvas Dos sua la oma al n ccunsancas als q s va blgada a oigina a prntón u hmo ido adquirendo paul atin nt d la o dio d la fomación d fco d un caso pacla smos a psnación omada n ls d ocasons As paa l atisa a psnación plsca d a naualza s una poducción d s mund d fomas ya laboado po s psnación pgado d valos spacas acvos. s cac s dja sni n sa podcción d xprsas insa n pus la oba d a s con an odo n vdada xpsión d nusa lacón con la naalza al coo confo a sus lys s conga n nua psnacón spacil La aphnsión qu nac d la concincia d qu nusa lación con la nauala y su foma al absaca sólo dan lla accd a a apaincia d qu capaos la magn cada como na lación y un poduco acivos sa apnsión s a asca
39
\
a deoada concepción poJv1a que buca la vdad la pepcón de objeto io no n la repreenació e procedente de l e foa en ooto ve el polea arÍtico óo coo a epo duccó exacta de o pecdo dectaente. Enende toda feca de la epeetacó coo a faicacón de a laada verdad de la aleza y e afana po eva a epodcón a a caegoa de cara oogfca que paee ecica y receptva iia xataente Se euerza e epaa la pecepción nanea de a repentaone a cuale concionan la vión ea onore a la naturaleza, ya e la viión no e prciaene un aco ecánico, o la experieca de a repenación e conigura n nooto la iagen Ópica ecnia en na iagen de la nauaeza epacial periiéndoo oe odo reconoce lo peete El e la adheión a la perepción e efiea a la preació de oveno o a la preoe parciale o da lo io. Hay poiivo ato n cona de la ora real dada coo de la ora activa dada ya ea en la acó eulóica o en la picórica S pdiéao pcb con a expeeca de n ño ec nacdo e acazaía el pto xo de potvo. Ete perge a repeeacó ata e coepoda a ea iprón inexpcabe de nueta pea hora de vda, en la uale epiezan a orare la repreeacoe Ea denia e ha vo avorecida por el inveo de la otogaía. Por ora pae, e olvida e e hobre e oalene ncapaz de abandonar u repeenaion porque v prciaene a avé de ela y eta involunaia inlenia e oradc con l epo eñalado En oncuia l ulo paa nueta rpreetacón epaa urgido por edo de na epe enaión tal inuiiene iena qu n la obra de 4
are e eeva y de heho ee Tale epeenaio on po aí decrlo uda pueo que a apadad de expar uea epeetaón foal e a de eteiorza aÍat la apaea í pe a oa de re e odo ativo y rado qe tee raz e í y po í a peentdo oo a adad xente po í a fene a a ataeza la oba de ae la fora eal ólo exe oo ealidad acva a obra de are al conebr la naaleza oo una eaión de epeetaon d oviento e ipreone parale la ea paa nooto del abio y del azar o eo e n inguo eor creer que la ipeión d una igra perduaa puo que en la obra de are decana olaene en ea arona i e agia la ora real en oro bto aivo po eeplo, a igua en oa acó e onfra eonce la denidad del peona o la del eto De eo e deprde aién e toda la deoada doca de la propoción geon inaee coo aenddo La popocoe neceaia debe eovare contuaete y e eva a patir de onjo de a ora po otalidad no pede e a a de proporioe ingule ija. E obvio lo n l (Onruccione arica en la que el orde gnera repie ·oo por eeplo en o eplo grigo pueden eabr deterada eacioe paa eleno ailado o on el produco necario d deo genal apa•:ido �, apoco a poporcione d lo tno aildo in validez y hay que volve a ceara e u nuvo �x o oa pare de lo antrio e deprede u n ulura la
o forl t qu rfr l fto prl po l gr oo lur l p do orto dl foo Fn d PrxÍt
a pntaión paia y xpión n a apaia E puo ror ho o r d l p o r p p obr todo lo ob rfr. Ahor o hr lo Jo rpo l rlz uto totldd pl do por todd p, l po oo rdol oo pdd o dd d d r pr g l t do oudd lo . oo totdd pl o o d g l qu udo rp prdo ol pul oo urpo ddu d do fordo prdr l rpn d l ot d g totdd pl l urlz db xpr por do d l rpr uro rr l fo á ll d l tr Y froo urlz o o oo jt pno d t o tfo oo t to o odo ro do o o o p d rlz o ulv udo 42
4
la apaca n sí oa ps pnos apy paa a epsaó spaca. No s cusoaos sug la concnc y n qu cas e imprsio o pcpcios decasa petenms que la apanca jmpliiu el epcio, m cnsciets, u l js rrdos de qu lo ay En cso d rprsaió plásic si marg s Laa pisamne susi a psntacón spaial a avés de a apanca pruida y só ma Jla Con el esteco mr la magn o los scasos y irmes rcusos que sóo pu ba a tavés l e ista tiee que sab eaame ué tipo d selaios ay e lo apne que, ifil irreublmnt prvoca espectdor s seimi p�ial s eemal fcto de a ral Cuto más uerte sea e seimento espaial plenud d spaio la mag cuato más posivamn s suc n a psntacón d spao a tavés l a apaca ao m intesa s paa nosts a vvnia ano ms relmee reprstaá la imagen a a tulza Si s prpms ahor ace peceptible la parcia el vume general d la ntrala tnms que magios t l volumn la turalza de u modo pástco, como u spacio cóncavo qu stá cmao e pae po vlúmns asaos s y parcamne por paÍulas e aie. o s m ago mao ds ura, sio como algo acva s r / e el t ma l j m s vlm ambién s posibl susir pr mi la cmpsiió ojets la reprsnación de u vlum d' air limiao ya qu l o l b s ambié y básiamn u limiacó las parclas air
44
qu l odan. e plaea eones la cusió cóm se oea o otos paa qu l psacó movmieno ue los mpulsa o u aslaa sno qu se iud y se vincule cn ta más y más alá, ta as dimesioe tvdo l spacio gera, d tal mr que e vrud d tl epreseios d movimi epimemos l vlumn tl y l espaci gena concibiédl como u o pno Hay que constu co lo ojos u espaco oun ea una esucura de movmo, po rl así, qu uqu quaa mase, s mbag un volum de cojuo cnnuo As ca bjo s ovrt n u elemeno de cnsrució y mtn su lugar l espco ó:v sde l pu de vit dl sroll geneal e pci y de u capcidd para usc1tr y trs mtr l rpreeació epci]. Ha quí lrao pame es. Pust u bmos cocbia om apaiia paa l ojo se rt ornr ls bjtos moo u mo piia, rij prai mvimiO D sa rma l ue s n l urp alas mo mel pr e o su bi o pa la alia r ll l tO s viert asimism u cuerp espacia qe s pou<· y moela al igual u u urp asJa ar poe ejempo más seco imagns un plano qu se vuelve claamte perceptibl i s coloca uaquier co eima, pr ejempl un áb es cr, alg veril debio que hay alg ecm él, nmedaa mt s estaca la sció oiotal dl plao, i se podr ecir mostrándos e tod u xtió. n rapaia el árbl lvado p me l pano
45
hoizol acúa amn en s anlaa nda a la o vrial
A añair el eto de uz y soa de tal anra el bo proyete ua somra sobre la supfie de la trra, se alde ota v a a relaión espai al n ambos s fuerza epresntació Si vaias ileras d ubes lan e ondo l hoion pasamos de plano a la pro id ad , xpimentando por lo tao o os más seilos medios apares odas as insones e espco om estÍmulo jo Con sto se LOmprd cóo los obtos asados aripa n la rproduió d l a totaidad del espao po medio d s u disposiió y apliacó y caa o sg ún su vao foral e estÍmo spaa de la otaldad. o ota parte graas a es so s expresa en sí coo o j os aslados pus ti a funión y papel spaiales trmiados en el odo E e dobe fució onsite e el efo paial pa too y lo paiJa oomos mpero lce aÍsico d odo y lo patclar a arulaó e l aprici a omo un oganismo arsi o Ronocemos e moo l poibilidd de ohea y de uia n una imag o 1ne nada ue ver co la ohenia e la natraleza en c uao uida orgáca o omo unia e u feómeo Esta cohncia s la aactestca piipa de ar plásio y la mayoa d as ve ces s cnta po lo ao, ra a copnsó d lego n la maria
Po eemplo magims pais je su oió orgnia s mho ms ir a dl upo umo. os bols pude esr sdos au o aá el o spta d sta o aqela manra y montas xtndes e tal o al modo; odo dpde de la 46
voLU:nd de asa Así ps la oexó orgáica o llva osigo asi gu cd uue ane u ue a paij e )peri menamos a necesaria ooiación omo s no pudi ea sr oa mana Dia co r li i6 n o s otra que la qe s acaa e pl i r. To lo u aparc l plano de l a magen s i�ona mne como stímulo de una unda p;ia d I rprseacón. Auue proao usu o partca on neés ovisa vouariam sucumbá a s co rvs dl c a oo quiee uidd spacial y vva pimar sa vda onsucia ina d la ii e a i mge , s pode xplicala u iuó y anasÍ: so provoaas y s deeid o la unprc10n
n u uaro pais aj en que e és po
á Hilme eeco rtÍti. Si ebgo at un
r de psonajs sge el ineés po os en ao rea·ioes partiulas, prddse áiente n st irs piular uede pesarse por analogía o os r de pasae qu tamb aq todo stá odeado seg la pauta dl dsarollo spaial se pude pnsa qe los pesonaj e la mage ump spe la tarea e oabora n l dsaro!o del spao y se puede alaar qu la ohna que da a la magen la esidad asta presa neesidad a la aparieia s pso reoor qe as as esuven poblea más gea qu d :ar u aotto.
Reuied s ha mosado b ig iguratva i e surgir de w1 com plejo de objeto que, o¡·igia osoos mua y spivaene estmulos paa la rprestaó pl s i ca es pac a s mos tne a 47
imagen viva d la naaa l es ac al. Y n
p> cndicinar de l cntra d la apancia n u pdu�ó njunta d una ttaidad espaal dd radia a uidad d a apaica ue tiene aa m a uida gáica n a e ómes naua. Al .rono d s oae e la ica ufc u reaó es c l l omo va paa de a apainia, i frnc iá no lo e ls es Í u lo qu hay a rrte e aoeio E, ua or eeml la l ojo or e luz a rco e l a ae c nr l lr u o . Si ebo tat l lroo oge e a rr ó y u to dtrio, eto e odelad o, a u v:r l ltl qu Lb a y rr u alo aial e l arii r
T a ari nc spaca s u p r uto ivo lo ooeae e l tlez pr e e o , el oo com ora l, u l od o lal l
u'n d luz omo decó y ·lad l pun ista Jesde el qu l espao apa e obeo Los vaes p:Kial nica, m me , os d ó o cuto lo eto : nu le !. E e urg la paón •ntr m trl a t sí, l se riga v n u· ua ui ue sól e \ la is1 t u ptKl' u: x resón �a rlai 1rd s A rvés e é re a rÍ'i6 s il l'n b rq tacó ·lls rc< I os i b li d a J' H r Criete : e d odo 'O i l V{ i d , ojto ai.1r, l
a u{ 10 ! I <>r 1 11u xo t· c i l r cau r le que 1 igu pó �p ·sa r d ot r Es fá i 1
48
1
•
prendr que es en ubrn d valo espaa d a apaicia nd alla la furza el ato aÍstic i t ue s la imaen dod resid a vedadera apadad fmadora uifia d ars paal. Fialm sao qué po d sa es ua magn omo puió in natua, su uza onsiste en sustar la lusón ls homs na avnaza Au ue exa men te omo l naalza la maen tab1 n te qu rga prmro un po c ovoa la represnaón el pa en nsotro En t an ue 1� atu raeza la ae er ten t ulo lleg l msmo resu l tao presnao. l parallmo ne nau ralza ora e are no aicaía en la gada ·SU arieca e hh sn a aulta e sustar ua rresetai ón l qe s i nhe r nte ba N trata dl er e nerar la ma mo ua pare d a ala m l pama s a u l 1 El panrm qu phd l apaiea cona n p po mcJio d lo pme póO, s di u dl ln, y ae a avés d adeas pepas spaib podció ltica taa de llv al sado l -ldd para a.inr en él, a igl { lz a Jfnts mcdc IJ poddd ecia dl vrJ�r odns _ csp:1ao cx•¡: pr b cons.tión del parama P<', l vez. petnd _ ea qu' hacn naas s difens 'nganan s peto l Js oa�?J•oc. Mdme reos póro, h:s pro un muy Ji p1al qe e nsfi' haci1 e fodo Lo nco·o d sos )gaco ·cso� t'd il·: ' qu j dld xnta cordi6n tre l m d aom y b mn p: , Ha i A m d�· J pcbc b amJai{, me l l k e :_a�•!o provoa u lest , Spc· d vétgo en d la � deb.�la dr ims d spac. Co mo l a•·ama, es dec u ayor In 1sión , n : l a s a sca<:ióu , p� .3da v1. smo s :a ogn za m zad. C:t p l , o smos so q 13 ió c
se
m
:l'IOI
:u·
a
cn
c;p'
L .sai6n d d aama pd s p ua 1s•bd } dad d l vÓ, un dccw d ods ls o 49
coendo estmulante ndo a la magen Pecsamente, ednte esa concentación y unó en la magen l ate e estÍmJo desrtclado de 1� na leza. Con este el observa la expeenca de la naurleza en eteo cambo. Elmna todos os rasos dbües y poco sgnfcatvos uáo odo en na poscn ventaosa fente a la naa eza A tves ese sisa «purfcado» capaz de toduc1r la agen a fuerza ue la ace alerse ene la nturaleza
o Eso sgnfica go olm d eent al ábl asse de la magen a msma Sl meos i La nturaleza como m gn ocular no imoane po sí msma t como ul� eco apaece no en cuanto epres6n de la encon espacal, que magnemos la apaena de la n:ualeza pacal me
?
l ol d a apaenia slo s soluoa plenamee la exposón l objeto omo oo la aparea de sí msmo l o y el o atmosrco que le odean -omo testmoo de la eistencia obo o no solt omo iagen de sus ormas o obl l o to s n slo obeto o vao oo s los medos de fguraón tomaran de na múltpe nata o si son dados o l fto fora de n obeo al igual qe en dbo u g a dfeenca rada en qe en e aso lo mo son ms io artraros mentras qu en e go o el conao, eán lgados a la z orgána dl ob o �em>ls e
matizd� cn I
vi�i< 1· iéjo pa0mn,
l·om
m imgr SUcsi
fH u pcr o 's. S mbó ts d(a e mi lL·c I rqud:d d ls sils md s 3 y u ntirv k :¡)i,bd fJl·d t; ' Lno
4 pntaó d a ur y d a pofndidad a ni e mateial obtenido de as epesen ions movimient o o de contenido formal cuanto iesn pi ca para consegr a forma epesiva más enlla En prmer ugar desde n distanca demnada nestros oos en n llo captan de un VIazo los obetos de la apiencia como na imagen plana o magen le Auelo ue es en el eno de eo camo són se percbe con más nensdad aca los ág se deblta a mresón As msmo lo ue jsto dente del marco de la iagen del verdadeo escenao, se ercbe como paso E espaco a consderr e qe apaece se alJ tas ese marco o omena de hecho con él Nuestra epresenacn capt el espaco cando leva a cabo en la total extensin del camo visal n movimiento en poddad S agnaos cuepos aslados oloo en ese espacio constrán en el pl �no vos fg ros ue no ces �n de o onese, po dec·l o as al mov m ento de se o o pofunddd S mb o, a · _ consguen volumen y obnn caractescas prcsas
scgtn lo deermia la apien pln, la qu poya el mimen prunddd. Az pue n oum pe, e deir form plá De ee m, e mpeb p e e dl h á p í del, lo epe y d fee de foma La pn d jo por gú qé p ólo má mpr rd r l plno a prmr y mó r furm n l p; r po l onro omo mm d perp Y ovmo oimo l pa om udd En l repreeó pái e ra d faar, pue em paa ee mmin prdidd ( y uorme; y l ompldo e errelnad mn d b pró d l form d prr m imen leja pr e ó epia qu ue preeó momeo. ó q e m qe que l p mz e l e. u ó h d pod la p qu o fuez epeeó fdo Po ouee o ee de xpoó omoe e ue h fe me ró a fo El med d e uer om d ró e ra el mJ d oraó de lo lr eple a urlez re r mdo n l eid o onra de prien ue din l alor l p� le larouro y olor No ae deerma lm el · del epio y óo
5
urn e n la reprnón de l rma ándo l pne or y rrdo la nurlez ore S emo l le mo oo d oe, l l oz rí eeo, y íe eo o r lo b o derá l o rb uea me om lz y mb ólo po pió l, pr de ual reooem l fm e be. El larou maren e lo o y lo oro drad idiidam a promdd o ljanÍ ió o pio de repreaó de b Amim l re de olor ú ólo e l rmiÓ1 de epai a la e qe peenan un rtció ular u almr dond eo fal lo lor ól mo ae o que ii qu e o xpre n erna lej i n u oro ime e bje oor l pó o oo, por , q epro l p l po orpo n dl ro p po C o rl ó de m y boroe qu d poo or rpro ojo n qu mo ror m Tal apari po una ua prq l rpó l ojo urido oa o l o d l m n o pud r o o qu l rpt ojo S o prn m mprón pial podmo cot l o l h u rpó j y v g u mn qu e ny n puno pada d dd de rprón 53
rlza deeamo oegjr u repreetaó dste ampli y prea no veo obigados mbia n stro un de d maera al qe pmo omprnder sa medid e puddad com ipeón pla s dec d pril Nsr eve relión �o la ea imó es bsolume e rpresa ó gr d ovimiento la proudad. N s r s mdda ext sin qu l a infmos e la piena otros uos d· sta D quí rs ul t e la niidez de l epseaión el obto ha d esaar sobe odo e ull qe omo proporió plaa. Pr o o si s tra e un se vo hb u er e a dede ué peco psnts n jt, n qé aid y moimio E la ral< ha y m cdes y apre cs mirad ds c nos rulan iegble sd u p de v lan : n u ss stas s l p i c io s ms en vi s i ón pa y n l as p:ió a pndidad alia e l ra j o pi n ipa l p:1 a e:ción del j. Si n f o l rpión n oidd sos uo py ' hac uy pco o spe u k·nÍ b ·pestción orm fal n mag l y H·i Auí y ñar todwÍ o uL u dión de ió ign i fi : simp i to acia l do. Sin embo tk .r én oo ovi eo c , ' ·uro pSo � drge l specad (com, p mplo un f u ra id aía st·) r· ón n :J n ns po rlo s un lec a•la i y tmbin ars haa adla >Uo (', na H • i a man a l imp · l1s l s i on mo mto e prouida g y tn u Je-
cr s cro ac u lcr d :dla c trás la rr esncó n nral y o�rt aa qe l i g ra lJ) haia nstro s de<:, ir igra a psar y hc los spectador. Prino d l imagn a u roducr osoo oos osoro os u mos que vz eo, e l g, pr u momno omogéo d prod. Eto s6l se conu mnts haya go ás d la ed ucci ón ra l m i rada y l rpncón de pofu i a frmn hac l fo, o s, hia a l j í. Mira q ue la có vis al d m pbo 'a se rr l movmie d profundad gcrtl y d g a , újca dsanc covid n in u cin ona P oo lo, dd l fondo, l movm i t de p ro fund i tbd t imldo ii a ta de orzr e cd uc (m. bilitnd o dio l stím lo u uo form r
signfcatil'U oo D u o vt s co l go orms más xr os ; 'r, ml s rcucos
Hmo o s obos articla como m�gns pbns iom m b hor dmos i l bl J ágs odo J pió cr r u mo u cco cnra momno fu a un fica ió n l as m neL s posil ddola n g pos , bie s abetO o crados y s s d n lno distancdo t luo lo urs e sac deene el movo se
dsmmra y sól pud pro lo ngarse a ntals viéndos dtnido muy a mnud a causa d pas ssnas las imágns planas E a iesecó se os ofee un segu eo e uifiió e as áge nes paas s roo e a ure de a ineseón el que u e e o sua ás ue ta Y suge a dua e s suao ás es odví sufiieeee i egi le y ómo y n ué puno d sr dividid Po ra pa a apaina d lo anrior enlaza, mdane l inrseión con l lo situa deás. La urza más impoa d la rscción es pues u prmie vinular n un c lno unitaro gura de los disn ts grads d disania, minras inúan latram a través d a trsón, xndindos om plas Sra cmo si por la intscción as manos ndiran a alanas sin llgar a ocars amn. al mana ue l la idd l pla i anua l die d la dstania Al msmo imp b trón s rdu al mínm, vando i almnt u u es amn la ue posto D s mo las imágns d ls oos pude manns sepaadas y, sn mago acua omo uad plana
En la taya de l u s alla o d os usos paa a ificación s imágns n l pan mágns planas u s ncunran a ditni direns puen s rundas omo masa l auand mo un"od rn a lo osuro s evidnte e e mov1men n poddd e dirig na dirió deerminada p es tip rdnaión e nju lo ua pude sr Íportane. i lcans en mei de un magen po emp, alg ue simlie lo próxm y n ls mrgnes a la drha y a
58
l iurda, suponemos lo lano la onscunca inm di r e �vimo d poundiad, partindo d•l cnr om algo :o prolongaá haca ndo n dicón a los do ado. iva omo jmp . d 'ian sa ampliación >rpnd sn mago rpnacn sponána la nauaeza e a u o ccano ij l stcz y a kj.mía lo ue s exten a anhua
lmgiémons la disposiión l ra a drha y la izierda om s :o� y cnr de la imgn m lejan de sa maner el vt d profundidd, ampli l principi, va rándos sgún s prundiza y experimams ean m nura y l lejan cm Lh Una disposiión tal impide dese un prncpi nura rnal y auéntia rlación n la nalza ntiñ nuesra sensació de espacio en e de nduis lo iimiad s eo perjudicial naulmnte no se pdue edo lo no en l margen derh, y l eo e el izuierdo. La imagn nuce ntnces l movimieo de pofud d iagnalmene n esthala o rego a l profu dad n lo u s ie a eÍmlo del movimeo hay naalmee una gan idd e i sposi i o nes deisvas para el eeo o e la imagen u no s induen iempre d md dis en el mund d l il Dpnd tnes d pser una ps lgía asia clar snsiiJdad paa el to d di mvieo simulad en la presón general s ns aa o n, ya u nusas sensaine generals que guardan rlaión tión spa i a l se ssienn median l rpresacns el mvim ie nsms u ya salamos rore do l e desansa n l
59
orden y enfenaeno d faoes pares, sóo de t oo auee odo u or y u mdida y aí s pd oprend o sgifio q puede egr se p ndeni d nues eprsenión too bio a ra a pin.
cha xpinis fo ll cpl ue n un poo rso eo o o oo oía e eco p tadición Heos abdo de efeto pano n ra ó co e eeco en prounddd, pro o d unón y ordenón pron pana n a edd en ue puede se prbd oo purene bdno. Au dbos ande a do dreone bias a vea y oronta En nuest poscón pepnicuar a a ierr y por ora pt n a poscón orzon e nuro do ojo rca drccón tca y orizon an r nosoos inna n cuno qu iccions básc con ep a os as s nno l de l juzgmos y io n lción co orizo y l ical S b agen d a na oniene esa dos dre:on prnps rbga Ln ro erti un suprce d agu oron ecbos nedente un nón nqudor d un car re ;ón pc con paena a gen genera, · rcón oot predon tbén en nur n Odo o u n rra y ree rr ndn arrb, íne er a dr¡os ba de prn ea d natura¿ corr'ponJn uea ue n nueta r es decr, aues ue snos nerornte
Po1 o tao odo auo ue se enuena n a poón ya orzon o ea sgu a no deón d nue ón onfor uz unifc ne d o o oo o que así p e n ob de e oorio i opet constiión d paiena eeane isoscón o crs de a pien qe cosr les srcrs d dones ie y orzons ro d ared d obto oo e ue eo oiso ue a n toda a prte pero no se e
;
no enonraos re a un stuaón paua s no puede present posbdad de u en e no ay nad ue preene íne eaes u oronae Todo pud unse uí o a y s ao de ue a epoón d stuaión pued sr uy fie nauae, aedo s ebrgo de un erdd b nusto endo genea de a orntón o euenta nngún puno apy e pder p rs En stos o atia net er pereptib d gu ne s Wea t y ozo oso iuión paric bao s conicios áscs de a rz gee Cd iuión icur qi un dee de rredd en orei r de nrz Mnrs onfiguro gen cr y unmos par coprder oo unidd éa s cor so epo en prón de nust reaón gne o nturaa y túa á de eo ro de su nido conceto oo nue en ge r Vo, pue, óo onerón de una snis ao d ntura duere poana aía y úa n a ob de t o ugr su qud y aonía
Numn e e n trt dl mr onoimno d t ls, si s tn qu llv r gr , mtv n d cpñd pnc i ón n c pcpi ó n rpr i ón pJá. L dscpl rsi, u u r d pr sn �i ó plt dsc un l d d nesidad n r
Hst el mmet h pn sd . rlcó l n tps ici ó dl ft pl y d pru idd ól l rus dl ds Et r: l úl d t d g m d d epc es dc, l mzón d ign. Ar dbrís r mé ls or ts d lr mo urz l i gds sprs y q n z o bvi que J lr nnr e l i ón v rprtó es pa i l y rcp en cn i g i ón ttüdd pil , t qu en i gn xst d u unidd d oor in � rt d no oor mism m tpz n e s prpró e pii m spr isni t r u i r numn un imin muy sp l d l ión l rs, l lr ss m i s iy un omini piu exprini p óri q y, p t tp pd dr Es ide que e ri y pnr dl rmái prp un esimio d l isi nu, g sÍmu p us prnión epi qu umn gu rd rló L profd i e os r Pr sdd umíni un imgn in prn(i s ri er odos os emes spis y e tlz d pr es n grl Só pu s s nfgión rÍsi gr d n g pud spr n
6
imn me l o u l rr é y o eí pm ori pr s ll eg sr prs i) n prsnió n r Si bé ems n u l p i_n r l aruiu y l tr tr d l clr lls b tnr i ga mn , y sr d n g n i a Fl ust l fo d z smb mb n s l pó dl o s rl rl ct s cs fo spren en mbr s ah g l lgtd d ls s brs n un pla r uz y sombr sn s s r r p s d srr l pt st d r ás t l ctrst d uz y ombr y pr l t pud pr d r ó d l m pesr d luó r l r l l r t q r pd d r-J Js trss m ni t ü dnd l t d l ue y smrs ri g in lt d dd y q sñJ s in m g que r ó dl dl otst n d l m pl de dtrds l os
ms r ls jgrs s spr d s ru rui óni m un vbi gi isp l t ps s té d pc imprt Sóo pued e rr mdo d srs ? s n mo or d stt N s pd grr l rprstó un rz gr o rl D s d é l lrs xp e s ioe rl 1 prr l lr lg t pr mism, u vi signifio ll n na l 63
El so d la sclua aisd s dirn y o p: omo p nsai d odo oloead r:o n l n n dmnado papl s halla en a la nla mo ago asado y spado.
{ n ano q ue b naaleza sp onsi nr ns d cs l esua no db foma ngún ao pa producir u fO aóno, sno qu deb eis mbi m impsión d olos Po ora pa pus qe la nurleza omo pod nual ine colo y n o s oeda aiiimente, de l msm manera l a fgura nd u ui o omio como prod uct al omo ua epsenaión olrada n la cua ls cls s uliza omo xpesió d los rcprn:do. H qe añdi u la fig a iee qe nsids fndamnlm m un odo fene a l aralza, po lo u tambié ni u s soga la medda l l psibl, oo olo Así g r: l sut orreto are pátina ni b cuando b pida nsia lido Desd l po de visa d l nawlid imediaa d pi la sa
5 La perepcón de elieve En l últi mo pu l hemos mstad de é modo el artsa e ve obid n su area -ar una repsenaión uifom d la imgen para a mpleja represenaió tridimnsil- na onaposón d vez más anad ente l eeo onr de pano a rn gnrl e rd Co esa oaposii6 nsige na senila repre sena de lme es der, de n pan q se ende asa el fond aa aaa eamne ese md de epresena imagems ds vderas sitadas paraleo ene eas na gra e es siada paralla a as vidis, de md e ss pns más es as oen. nnes fgr eama spa d� la smas d�esines define a a vez qe ss embs s gz n e l sm gado de prfdidad De esa aa a igua vsa desd deln a ravs de una vda, e nifi p n d, e n nivel omgne dl plano imgen eooib de jo o o su olum n s peh e d mde b mdd de profun d idad d volm genea qe se apra e el ono. La iga viv, po dil así n n nivel d pao de las mismas medidas de pndidad ada v
64
ora iene r ao ei cerse rencle Sus o eerires, ue z ls v r ra, o rta ao oo ta u se br la vi ras E oo rraó aa , a aró e lo oro oo ra a a a roa ao vo l e a a sgn a oó l orto oo ás o o a v ao igis susos rs oto As atta og enr l reren aó el esp y l oa riginen ot oo innmerbles repetaie ovo l e ns uea a ó aa r ps i e rs ón e ro e ms tar l o, i ra raulant, es z e egsr sin vie
o rraó roo aro a raó ra rraó roa o a ro óa y ovr a aró aría y ara oo o oa ao raa n roó e a oa a o oo ayo si lzs ese oo aaa oo s rs m o ara aa lz un reió ra el espc eine l pre el be es a s pr bs y su rbj e re o a a ecesi raó ue ls urss uiliz a a rn c ur se m rít generl rr ó esrrl e es ar, o
s o c l re reaió v o in a n el ar grio.
a rr·nó rv aa a raó ovw n p o ovo roa o ls dtnes o a trra No úa a aó fm cn l araza aa e ovao a y ra ra raó o ao v nva at at y int ells se c ulez usr rernón Aí rs io se n c d n c n en el ata a y l w·, a r ó q oa a l g p e l sesibili rÍs a y l xp d lys ara U en e es nibdad l una aa rlaó s n l rlz, npi aa or ta un rlación co ell y pr dslJl cue a aó atraa mes ieees, aa oo rraó to raó a ara. ara ara oa a ora arÍa ya a aa aa o ara a aza aqr aó oraza l ró a oa y traqza aa q ar áo a msm l gu seguir, cú el s o oo q a aó y nees geerles a l ue too oa y en q se esri y s c As oo pr l b en toa a o en e ecón cn ls lnes vra y izl, gnn rez e ese bn s ls repr ta oe oun ar ares vao ato n am s pecen ens en rees ó e p mgne. n l ei q el ris sa z 67
s c lor til coo n vo d rlcón gnrl l rió d rou, cononrá l roí l co gn Así su crció n l u nio; cno ás cr y ril, o ás unor y lcnr srá l rsón s un l rro o for r y l or obr rn n n q l l L rrs có láti ulz ogr n ll i y l rioo r q obnos ob r d sóo y xsv l realización consn l rheó d l y nsr iro � olnn. NO
l
i m� d rma apr la ra d art mate omo ·4uela ue dsasa u pu d• sa leja rao n rspc o¡ m t r lmi inii imag la mur d n ama mn qu atul. alguo puede par que está dión la xoión d amao tural. o su nd y .ld
u
d
q
Mgnad l valr de la maen leana, ada, s mago, l mdo n l q éta m a ma la naualz para nostros Sól se raa, pr a. f- unfaos P una pare la 1saa a la ue v( be il7 prCsón, nd neament la ageza ' sió. la daa ue quiere la imagn aa n ene ada qu e nm prión y la imr:sión e la magn aun uano pomin a rma u didad ainia or a pa< la mda na ·prod() n >e aJa on la preai6 la disaa
d ¡,
k
r�
l
Es u heh u o prmtmos reuión d la ppia y ll m s pac ms q I lej u n a prmidad s�aió ss el amao al i a ga dis ms r a dja s as! pues qu la psp ia sl u eurs ara smular la prtaó páia saal, a cul 11gia ls s n su maea, su tamao ra s eear ad piularm al ombe rrnt ue l ojo, ua imens di1Í1uy d tamañ :O la kjaa
st dmues jsmente ómo la rren6n domna la nca u mo nnmnt ms ure u la magn ópca Au nnan su elcacón naura las mnes s rsva d oc anerors S neesa una connia ms saollaa aa oema a imagn óca om cn en s saaa U nvounao eeo omo sntón ol Pr otr ao la mrsón tao naua no sú gaa a a mea resa Dsmmos o aumenamos, r ro así, con a men omo si la movmos en la ljana anno la roorión lo rpouo sm igual Tto n omo oto ene talmente moo reproun Si una rprouón en ueña escala ns vie aa ern ga el obje paree vsto ds los y or lo ano taañ naual e Si sa s llva a cabo n lo sular, objo prduc e efeto de amao naural miatura ostros ns vemos rduios l La tsda dl smulo no e amañ lo repoucdo s lo que demna ustra reeseaió or onigut prión dl rli s compleame din d tamao d a rpruccó y los ns rtraos e ama naUral onsra ua mpesión laa ta e omo los
Jd
heo
pueño
Dué r conoco y srolo l rcón rsc gnr con nr n l sncón n , s ncsro rr r ásco coo xrsón rc s rcón nrl rsc
rrsncón n r scs n rsón n gn n. nr con s crc no s n r. os nos rrsncón n son, coo y os so fco hoogéno oo o nson coo no y oo o rinol coo ono o ron. Mir l oduccó ouc los os cos ior, conn qo q l ojo q r dsrrollr u rti sc l cr nl, n gn oo ronoil n l lno y n nfor on r l snscón on. D q sg l rrsncón n , s r on lno coln crcur, r 9
escutr, n L qu ialmnt a mdida d profundidad coesponde L medida d prodidd ra En todos os grados d iv desd e bjorriv s[ reieve en perspctiva popamn dco se expres ertemente cto omogéno de pno; en otrs pbs mucos puos vdos d a rpstación hn de esar en e po para povocar a imprsión d pao. S ago aisado destca notbemete de pao prc dn d marco que deita nesto campo d visió y scap a movimito gr d profünddad desprendido de prsió d cojto s td aci nosotros y y o s v d dat acia aás eco s por o tnto bsoutamen poco tÍsico s un rror muy cuente e uesros dís movimino d profundidad uniorm dscansa e eto de un mdda d profundidad y por o reqiee un po bsico stado prao a po antor etedi�ndoo simpr y somnt sgú e co y q pao bsio de eev ac pape d odo d qu sobsae as figuras Por tanto de as orms í coocadas dpd qe a base se aga ms profund q o a pso qu n coto y en eación con Ls fomas coocdas sobr é a d acuar como odo No es pano bsico d riv qu db acr d plo rncl, sio e pao t q s groso d as gas D o coto se prst uevmnt caso d qu as iguras s cr dat d propio marco d campo d visón, y u paezc po o nto spardas Aora n o q rspc a a mdid d proddad d o paicu en reacón o ge se top o fcncia co a quivocda d de qe s por ejempo a mdida conunta d a profuddad d eeve supo ercio d mdid atura mdid d pronddd de o prticr dbía costir gna cio dl
ra l lie repoduirí tos ua igura rdonded dividd por rs en mdida d podidad Mas e e náisis rior emos visto ue e magen e s acos orms n a natraza presadas como ecto no coiciden co s vrdadras rios d mdid Proudidads deents coy n efcto pao ors se opone modo d contrast de ormas tno ms notoris orm real y fo iv o so iguas y a rprsetació n rliv oin a orm civa o a or r rb a natrz en ss rcios d e¡o d o u s dsprnde q riv st n codios d indpdizarse d a dda r de proundidd or o anto s obvio riev no prsa una divisió trivi d dmro d urza sio un imagn de vor idepit ogrado así at todo sndo y ua posibiidad d estir dmustr la poca mpoti d L 1did d proudidd ra pra la aprsió d voum a viió n q si yo por epo ibro riv d odo coocndoo os s dii rcoor si L g s reiv o g rdoda oda pnsars q odo baoeve podrí tmbi sr tatado como u orriv y a la vrsa pero sto s as Un bajorieve qe por turaza cpa a z totmt cibiría al dotaro de proddad ps d somba y tons ay q prgntars si o resist si sgir sendo níido a copió y sposiió tnto omo ua imag rdi qu todo s pis o no on uz Y cotrao n aoTiv qu s ocib con y efcto d s sombrs pude prr fto esio n a rstació p
Todavía haba e mencionar ago sore la expresión en bonce del elieve. eso e el efectosea el bronce es necesaio par l lara e la repesenacón plásca y en el elieve de bronce se se euce significatvamente por casa e su fono oscro es convenien e na intensificación de la fora ntio n yor efecto e contraste ere alura profnia Aemás el brillo metálio en a ltra oasiona a creacón e la forma como eergieno esde a oscrda a seeanza e la ceación e oas en el estlo e Rembran Hay e añadr e as epresentaciones en bronce no se empean a menudo como obras de arte sepaaas, sino como releno y onamento y bajo esta sposicón pueen ontaeci el prncipio e reüeve A me gstaa cita como eemplo ignificativo la peeña puerta e bonce atbua a Miguel Á ngel e fgas toalmene panas cabeza pltamnt redo qu srl. Si embargo las cabezas de la figuras cmplen un papel e nuras metálicas de la perta pesto e se epiten unas detrás e otas, forman un plano conjno en elieve No obstane esa libeta, mu ben enten dida jsficaa en este caso ha concido a ue otros pemitiean ejar e el plano sobesaliera all done no existÍa motivo oamenal alguno y done debio a la ala e repetición no se pecisaa ninguna unidad de relieve e la altra sto origó na esorientación artÍstca tal como pone de manifiesto, por ejemplo, el pedesa en re1ieve el Ps e Benveno CeniJ, y ese extravo ha encontado amiraores en repetidas ocasiones apaee y con ecenca tambin re contadic ión e semejantes relieves en bronce con os relieves en piea a ncdo a pensa eivocaamene e cada maeral motiva una represenación en releve stita uego yeno más lejos se a convertio el prinipio e 72
a configuración atÍstica en consecuencia necesaia del procder de la eproducción como lo reere el materal ponieno el esao de cosas usmee al evés Se llevan hasta tal pno los principios e maerial el poué las condicones del materal peden obgar al arsta a satisfacer, medante un traamento df de maerial las necesddes atÍsticas completamee independees de ste e, por limo en la expresión artÍsia no se ve nada más ue una eproducción de material y s tiliación so spone na grave confusión ente medios y fnes Volvmos aora a La pecepcón e releve en parcla para la represeacón esférca de una figura lo ca exige ue la figura creada produzca una mpesón e eleve en us istintas caras, e se exprese como elieve sto sgnifca e las istintas caras e la fgura eprocen siempre una imagen econocible del objeto como supece pana a fgura suscita paa cada lao la epesentación e un jvl nfrm nra q escribe un espacio total e na nidad ntida en el plano. o ello la com leta exstencia material de la forma se estructua en un orma vsible, po ello en oposición a la forma reaL del moelo a un vaciado de la naturaleza se covierte en na foma puramente aparencial De nevo poemos aclaraos semejane isposicón ecurreno al ejemplo de las os vidrieas. Al nrse las caas principales de a figura en un plano común sta obtiene reposo y visiilidad; nosoros los obtenemos igualmente por n claro efeco a mayor stnca. Su aparienci esá, pues tn rticulaa coo lo exige La mirada homogne cuano concie la fg a :Omo parte e un cono Auello e in natura se uifca y expone para la vista po medio e una maor distancia, cambia po la 73
dispoici figua msma la xpi plásica, d al mara q l modo d apaici igu sdo l mismo dpdimt d la dacia dl puto d ista d spctado a igra s pra també dsd u puo d ista crcao como ua mag plaa uform sta pcpc áda para todo lo modulado a gra ya qu a dsposici tota s tructra hasta a oma más aslada Si a xgcia atral dd u d sta coguir a cla imag plaa d lo pdo la osccia aual para a uró d a ura doda s po l co rr1o qu és ba al pctado u lia u puo d ita al lo Co llo la colocaci d a igura drma e u d s dsd l u qu r s mirada los dsios us d isa sm m1 d m paas rmas po lla l úmr d lado qu s a figura radica m a u l su prcpci, ya tga saee dos, co scd co mucha uras q s xid aame u r como ts o cato tc A mmo timpo s tata úcamt d a doss d rgía co qu a gra dca dtrmados putos d sta o d a catdad csara. S mago impr s cosidrará a aa aua qu d modo aáogo a la imag y l rl xpo y ú La compta aturaa plátca d a igua como mprs paa coht qal a propia rprsai ptca la q 's bsa a xprsi pática; la dmás caas tá subod adas a pcipal coo cosca csaa rbm e l coi sa dl odo cois e ord a d ura doda al m ge Pr o ao las iras qu s coudas ss a a ra clara dl pacio a, e l qu s s, s pa o pibidas d oma claa
7
os plaos los q lo rdodo d la fgua dscomo y aparc m imag fomaá spaco a ya bas es ua oma diidida, tágulo d muha o poa prouddad S o s s l aso a gra s prsta ada mo omo mag guraa tatamos d dr ada ara por a gui porq uca s mustra acabada y, por Jo tato abrá q mor addor d la ga s podr aarla jamá omo algo tidat ual or to o s abá z pai plása ya q la suura o i po ué dar al spado u stado iaquo esarb at lo ridimioalo lo cbco d resó aal ado qu rba xsa paa fomars a ptci su r Ha qu poporioa sa prac Ó y e s m rr e lo qia e
a qu ura sa se hae aer rae m ago cbio, e a me d su raó. So cado as l fo d u plao aq a a adirá fm d sigificado paa la pai ua
Aoa os gustaría rsatar a dirca rac a la dtrmaci d lo cocrto ada ara d La gua. Esa dtrmac s produ mda a cara dmar cac a sta Eta s csara alí dod a sculra q prodcr cto a ga dstaca como sucd air libr ya qu a aiclac itor dsapac d la sa. L magsilta pra a mag d oo a mar saa Para l br admá a xigca csaria ps é a foma rr maifsa dbilm a casa d su colo osco Dbido co d laa los gigos s siriro la mayoa d las cs d u suea claa paa la dfcaci d bj a s uac d las cosas ditia u spaco crado dod l puo d a más ccao la oma i ra l bje u distacia pquña 75
6
La foma coo expresió de la funcó n los aptlos antrioes heos xplcado la aienca omo expresón d nusta represenacón espcil d la natalea Prtíos d aidad ana paa :omproba odón esal de la naeza en l an Ó Ya o notamo men on el ia d l misma manr e dcm qu l nñ ólo sab lee ando al irr las letas ede eesese s lras VIS La prsacón rtÍsti se congura enoce coo n rienia e a sido econocd oo la ás egibe y la qe orde ejor e coeido es o ese fin Lo pieo que leeos de l apni es el esacio y o y or eso e traado en pier lr la eeseaó dl espaco o d l foma oo la ás eJeeal y neesra. En tano ue consdeos la foma omo efeo de na causa las epesenaones qe sólo se efen a foa sma o epresenaiones de segunda clase par el ate plástco. n me lg s eesena el coponene maeral sepre e ondone la oa; pes en el fondo exesa la esa o la fora nerio al oo scede en los oansmos ya sa en eposo, ya en oviiento En seundo la, se represena
T( c:·!1 ! 79
•
n mo1o, oa0n o aonno n ano q nionan amio o l moimino a forma n amo ao rprnta la oma omo xprón y ao mnaio aát momntáno o oan
Al agnano l ogn la apna y al ompnla mee a llo o bn omo onna n moo pril oo ao o na fnón mánia o bin oo onnia oniiona t rni y atrial prpono la aparnia lo hho paao y tro o na aón (On Ét ua n a pión y ndy, o o taé l ae:a. Sg a aoes q u yn a a apaen opon Jct aí e rán a peeane eaa
Si no nario aboa on má al la
a , s s, po
onrario, n ano q xprón n aonmino, qu n anái má poorizao natrala l tranorma pooa ambo la apae ue een om íntoma e fnóe L pnaió n o a a la z qu ppón y nooo la xpmnamo mna oaamo, por a ro, n nro ror,' y a aión inror la aparinia xa la inrpr amo omo orign Al iga q l niño aprn a n la mma a ia y l llao mina la a y apaz e er también la aa ntor l o e ono l propio poo ml q oa aí toa í, too momno n lo onirt p no n exeó pnb l k·ngj ao lo oo o a tanpoón a an o amin all on n na 80
aparnia a imo y ararizamo aamn on naion orpora propia q han aompañao a apara paa D t moo amla n póto noma paa lo ro poo y la z tal rago nional mnaá alor omo Wo nimnto tal y la paa nt l hor y l mno o i a pp6n la hamo xtna a too l rpo, naal q atú n oa a par n moo m y q inya orma ia go, aqo q i má ni má nominao ia naral n rala ina nte rpntaón. Aq bo ompnr la xpón lo ago nioal n no má amplo no ólo n la aón monána y ra an en poo. tanto a oma no a pón na nión no xtriozaá ingna rlaón ra on na naón orporal Ahora n a naraa no po mp a mi a q niao paa ima nra mpata y aqrr na prnaon a míia marial toal a xpa aoaón on la naón opoal ta moo ae a oo lo ha l aor Po o tanto l atta no ataá a la oponn aparinia nal n ahá a lla ino q arrolará por mimo n nga gún frza a y ará alr n ora a xignia gnra nlo frnt a n ao parlar tá aro q a rza iaora a prnaó ha xtna a la atrala ntra y no ólo a lo r o, y moo onamo too n rlaón a nootro y no abimo pao on nra naión orpoal 81
o la isma relajaión. No impora s en la natualeza
Los rasgos funcionaes al como se detemna en uestra repesenación, poseen un signfado todavía myo. Un ano tendinosa y de largos dedos en compleo pso eceda tano a l iagen de la mo que se alarg y que se que por s sma nos expesa la tendencia a coge y con esto a consguente sensación copoa. po decio s el uño de la aciidd en estado latete. Babillas vigoosamene desaoadas dan la sensaión de fuerza y enega porque apretamos y ensaos el enón en actos enégcos de volunad, de tal manea que sobresale su musculaura Coo actúa iensaente suge en esas brbillas, vigoosas por sí msmas, el recuedo de un esado de vountad y en eas senimos la epresión de a fuerz As( como se plegan los músculos de la frente po el enojo y el esfueo e nepeamos ese abombamieno como expresión de enojo o de cispación, también una frente donde este abombamento peranezca en ed d oso, hbiend sido ceado por a consituón ósea, expresaá tal conenraión de energías. De este modo, deternadas formas se converte en epesón de pocesos neiores aunque no se as mage en moviento, pues ecuerdan a foras en ovimiento En virud de esa trasposició e asta logra ijar y confgua fomaspo que expesan ago deeminado y suscitn sensaciones orpoales y anicas onceas en el especador Con la facón de una deemada case de funciones se oigia tpos corporaes copleos a los que eacionaos toda clase de formas de la naturaea que posean el msmo care cona. Eso demuesta naturamente tano uestra elacón peceptiva on l naualea como la produciva en e ae Po regla general, expeientamos na unidad típca en un cuerpo porque, en cierto modo en él se expesa la msma tensión
2
hallaos un prototipo semejante y omogéneo o si lo ea e asa en ambos caos exse paa nosoos
As al analizar ls necesidades de la foma de onfiguacón de nuesa vida epresentava ér�os conscentes de que lo que expesa la foma no tene poqué ser n caso dado in ntura. E ucaco con u na babila vigorosa puede ser un pesona débi y la mano tedinosa y de dedos lagos rígida y tope La expresión
de a fra su enguae para la fantasía, que se apoya en l tnsposiió de os asgos funionales, no se peocupa de la elacón ea ene a foma y conedo no depende epe de ella l tono sosegdo de una o m p �oduce tranquilidad aun uando sé que su dueño no expeenta nada por eo. Eso no nuye en e efeco del ono Sin embargo ay que señaar ambién que la nensa
onfiguaión de la tasposiión de a anas'a . puede
esar fomada de distino modo n pesonas y tempos dfeenes. Una obsevaón enca o una ompobacón el la relción pude psa prime érmino, e tl anera que la fme ·asposcón de la eperienia conea dismnuya y se adormezca cada ve más Frene al nteés po el esdo de las osas y frene a las señas de denidad d e lo demosabe e rabajo espon áneo de la representaión no se sente justifcado y ya no se atreve a más El sentido de la epresón de la nauaeza se engue y con é, e maea arísco. Hemos vso cómo aompañamos los ambos en a naturalea según a expesón de la funcón en nuesra anain, pero tbién lo fijo lo mutabe consituye un estÍmulo paa as epesenacones de dendos aonteinos que s puedn onvrr en foma expesiva ija de asgos oJoidos La diferenca
3
nr nurl movimno o oso s ifumin; n los os sos s itr l orm omo u fom ouci y su viv si l rovoción sción otimitos inámos S comr s qu l stcón gá o fl sroo moviminto l y omo s tú l tl s fómo o imlic nigú oto co más qu ci xsió tu roso L vvc u mo n so roso s cb y comun l msmo moo u l l mo n civ No y igu ifrci l ocso ito mo tvi s imt xsió más its crs sios ució qu l mo oso n l éss mmn sr, or irlo s mss Sgn so s scions gu, us, cón co fom fi onvnint L form so oso reoo s moo nco l cp gáni s comr omo un omlo oms qu llvn l sllo trmis osiilis uió stimito vi orgái stri q omos imgi nros os s orms n ió y un ogái rs n qu, co us ssión coorl omos oos n lug mg oo q nmos t rscó un o qu o is o mlo, mustr ómo rroución oo lo q s muv s s xlusvmt n l fció lo q susit l sntió y o fiió xt l mgn rctv co nosoros vmos ls ins qu s muv sólo omo ns o sombrs mviénos rám No s istgu s orm mi y t, mints qu c y l cuo mtin u om lr Aor bin si l ición s o n
ó uo o más ss moto runios, ls s s rs como lns cofuss sto ii, si mbgo qu osotos g rouimos l tón y o l r. L rstó in l m ls s l ro
quetas y la stúa tal cmo nosotos la percbimos a coer y así se alanza ua magen aa que, no sólo
fij ro sno m su co
Así ues, nuestras percepciones de movimjento se poen en relacó e prmer ugar co la mage ue fija
l rstción l obo y os formmos os u rsció oso l curo n movimo sto s m lo olmn stnto l img uno o vos instnts ruos y como nos must l movimnto un cám fotogáf mg rctiv momnán. U ru n omlto moviminto mus inibm sólo ls oroso omo rc có los ros o obs, l rrsció oor cionrá ru nti l oso L img u n so qu viv n nus rsió s ocs más s qu l mg ug l u n movimo A l rmr l comos más mo l rrscón y srimos l g tv omo q is q somo fom u ilusrcón nos bsá mg ug y no s molstrá un mgn orml st qué nto u color l mgn fm l ccó n lg l lr stcó fom, so l tco st Así s lic mbién qu l scult o l orm stá ncsimnt fii, s u st un movmito vo sntión lástic no coso l img q s mism nos opro
una peepón alada sino a la imagen epresenaiva, qu eoge e la peepón aquellos rasgos aatetos qe sutan la reesentaón del movmiento Drante el movmeto instatno no nos roorona a mresón rea Nootro no arontamo a naturaleza omo mqna atomta o omo eres qe omnan sus reresen aones, y que tan y enretejen on ella la ereone asada S eos una maa eospetva a este apítlo se no ha evdene ómo a nauraeza on y sn movmeno e onvee, meate la repesentaón de la unón en un uerpo vvo y avo sa vitalad se maniesa en rasgos funionales en la apaena S antes oneamos la aaena omo expeión de la represenaón espaal y además su ae e valo espaal aoa hemos aado la apaiena en uanto expeón de a funn y en oemo en ee entdo, hala de vaoes unonales e la aparena En a aaena omo valor espaa reonomos la exresón ms eementa y neesaia, y en e valor funona una eresón qe e reere a esa aparena oo vaor esaal or elo una oguraón atva de la apaena omo valo nonal sóo es posle si b aaena e onfgura al mmo iemo omo valo 1 esaial n el sento e un arte plenaene auéno aia pue onfguar la aparena en amas reones, o mo h apa la una e lo vlos unonales omo unad de los valoes espaales s es e gan rasenenia paa el ate guatvo, ya que la enaón val -en el endo de expresón e la 8
funión- puee onu al atta a una epresentaón qe e peia omo aemn exesivo, verdadeo peo que omo mpresón homognea del esao odavía no haya edo orma algna. artta se eenta a sí msmo atando y se regnta: ¿Me movera en ete aso as o de otro modo? ero no e regnta qé eeto asa ese movmento en el esetador No se magna el movmento omo algo qe e ve no omo ago qe e hae e de ólo omo exreón no omo mesón Coo ya hemos vso anteiomene en la impesó nevienen oas unstanas por lo que el vedadeo efeo ato omena uando la ereenaón de la expresón el geso se ha purfiado meiane las exigenas e a mresón n ese poeso e avete que muos aemanes epesivos son asolutamete ntiles poque son ·eonoles omo mpeones Oo enen que se reoganizaos e tal anea que oeonan a las emana el modo e ve en eleve. a osquead el llamao realso esa en que en l no e odue la mtan10ross atÍstaente neeara y ólo se plantea la autentad de s gestos erevos. Mo de lo qe se pesenta omo ovaón y oignadad, únamente e asa en esa asena de ograón artístia Aí o eempo, desde Canova se ha o utvando ada ez ms una lae de unón de aqetura y esulua que deo aoda aqu on ms detenimento Canova omenzó a esul eulo de al maea que empleó arqueura de elieve en un muo y puso elane guras en eono que se peentan en movimento
87
apaea fm omo pao al epo r Aalm orvmo o fr, rpr ao aomo o era rv epr6 ar, o e r moo prmvo omo paorama t6ro; a llo pat y o opora e eprea6 lve S pemo mroo momto ommoavo, lo mo la la oo o oo, e templo ao tro t, tal coo lo otaba tmpo paao, ta lt ho m r l eclta blto eoo p. to í, to a lta e merta y o lta maa l hombe moro ta 6lo ra porma e meo e a plaz to forao moo o práamee el o ro l l lto pe ej volar fa y, to o ea arfr a, o a fom atÍam mpole Hay e trr a l aa oa ta mr. La form rÍ mpa omo fa ara afoao, por lo amao o la vr ea oa6 eme l rabao má mporte l atta a t6 íle ¡Q íamo a oa o a o l ba a oma temaJa la oceó atí y am l mtra la ea peta temo moto! Q eabl oba! Q ta ola mta lo omo cal S ooao l meo tata lo ltmo ve ao a ro a jto a otra ata elta e a o or alo vo y eaaam 90
y ' 'T l to la e )mca a�a prq l S oba �tu:1cb, w nió o l.1 .teua o oaa al co r:thajo oo o e poa mpe val a a ocáo < a ta6 a. Ser oormo aríame a taó tal aa o mr a alo evo l mao e la ly ata S falta to oato atrl e ba lo o"a la oma ly artca v pto o po o a o. a ¿ómo hablr e mbo e tó cao la ta 6lo pe hll l eto a laa omo cla aoa ao acío, all o tía ta a ya toa a eo e e mo valo o hay lt t, y l aó flt lo obl el efto e ae? l paor oa la tt y e amlar atro pto, lo vtaa 6o úmo my o e tt y úmt r pler e lo eo ero provoa e p6 tro paz Nevm, rpt6 poo arro e e ma pza omo a fra oáa aoa mra oáa o o oo o xt e í l prelo omo vto omo ao e t rho x rtía ólo reto l eaor y b atao pto vt. l opto e atralea v l va 6o a foa oo expr6 e o vo oal o tamb a opto alo p6, l atal mpl papel mpotat l ámbto atto 91
De o aneo se dduca e esa peeccón no tnda ue ve n asouto con e vdadeo proceso d cracón arsica sno sóo con a natuaeza como objo a epresenar or o tanto l desaroo astico no ha comenado nunca con tal perccón sino con a coig� acón de a forma como vaor espaca y sóo pauatamnte a forma se a consrudo y cecido como valor funcional Tods sus esados evoluivos s pesna pus, dnto de a coguacón atísca como actors en desaoo y posn vade sóo como aes E absouo s cuesiona a pcción indpendine y desgada de procso de ceacón aÍstica, sno e sóo s consida como pefeccón de una oma actva atstca, no en sí misma Peo s nvetmos e desarrolo y, en primer ugar, exgmos rigor de a forma como vaor fncional anes de que puda comenar a creación atÍsca, entoncs cecen de modo ndepndent un once)t de naturaeza y un domno de a pesentacón sevbs para a eazacón atÍsca pues e punto de visa arÍsco no a neenido inicamne en su desarrolo Actualmne, los sudios oman en su mayora ese camo y esto acaa muchas ueas odas a os arstas u ha de ovda en a actvdad arísca o que an aprendido en a acadmia.
�a compensión de a apaenca como vaor spacial y e concepto de conguacón funcOna acaa tambn aqutecónca N esra elación con espaco aa su xprsión medata en a arquectua en cuanto u ésa susca a detemnada sensacón del spaco y no a pesentación de a mea posibiidad de movimieno en éste, y n cuao a que en gar de a labor de ornación qu efecuamos en la naturaleza, dsponeos de un espacio
n e qu esamos eximdos d esa abo gracas a a
mpresón Ópica. Como en a conguacón pástca, s suscian rprsnaciones de movimino que, como mpresión Ópca han de consegur una unidad d feco.
E spacio msmo, en e sndo de foma a, s tansoma en oma acva paa e ojo Por ora par mdan rprsenacions d fnción, como sopora y siuar s xprimna a oalidad c omo ago actvo y, por o tano, vvo. sas pesenacones d
función esán igadas a cetas exgenas d cto, ransfomándose en vaores de reación sóo denro d a otalidad dl feco n caldad d imagen espacial. Por ta motvo, as epresenacons de a uncón en sí msmas ampoco conducn a quí a nnguna orma arísca,
úncamne pesnan n connido en formació. La acivdad popiamene asica, s dcir confguada n e epaco, í amé s dpd d as ps· acions d a uncón mienas qu po el conao a
rprsenación de función sólo dnro d una oadad de efco como valor spacial pud lgar a sr una forma deemnada y ega a ormas c onstuctivas, como sucd con a coumna la onamenación, etc.
S sgn odo esto comparamos pasado y pesene, es
un heco ndudabe que a ógca de la rpresentación visa saba sumamn prfecconada y que en eo se fndamna el predominio del pasado n el ae plásico.
En mpos de un desarolo connuo de are, e mpuso naua de a rprsntacón sigue los deroteros
gulars d nusra organización y e arisa s hac consciene d sa regularidad naual en la medida en que
l lo onda vdn lóco y rón dl ntno naural l ncano al al o l d la ly aríica d a naraa nr rnación y rió n dia odavía nún abo: rci or y con na acón y dcoo la ción dd o no d va Iual u la nana a rcción conv daa n nacó ro io on or lo ano aniarico ya hchizo á drido y alo n y oinion ban l lo atíc atua y lo a d cano S ondao la ntacó artca n n ondo á rccionno naal dl trabajo d rnación cada ona ca lo o ao d nanca y ca la nania uando la anaía y la vvacdad d lo oo acva nnca corndr nonc l in an úio u xrina l raaj rnaivo al ige e l eel. L vlios juud s it n aa y d na dl ar y ólo co hob adlo d l arta nar d nvo n la actvidad y aao cuando ra nio cnian aa l n dono vv vdn y n la. Y rn a n han onrvdo a dad atal d xó no aal la aya ólo ha gadado l nrno y ya no a ara u o ncia n coo a a vonad va dncaada a dond ólo dbía ga l ntno aal
aain aÍica Tata a o lado d divduo dn d onaidad o rdo d a diina irnancia ora o iaridad naional. D aí nac a ala da d u l r a d d l l aa a y o atía dl hb dindo la dda dl valor ai. oda a rlacion aora onvirn n ncia y ignora l connido aíico ovo oa ly docu ado d o ab toal
Si r libar al at d a ca advra n convria n objo d inncia d aza, nonc ro ha cocn l onnd atal dl nino ' . aro. El odo hióri d valora ha condcido cada vz á a on d rlv a dirna y abo n la 94
5
7 La escultura en pidra Es psble pesa qe el mateal sad p e atsta lye e el mtd de tabaa qe aee de sga qe el s del taba sea aág pest al m e epesetaó Si se a este tm as la taea meáa aaa e ó stita qe a rsnón y l bstlo q be salas e ae baj a egea atal de la epesetaó degeea ba a ieia del pes mtat S el mateal se mesta e tal maea qe el asta ede gesa e s eaó fme a la exgea e la epesetaió y sta pe des qe espe a as e est esall epeseai, e pes e xpsó ata e sí maa pehsa y s eqee e la epesetaó eta se talee y seme me a la ataleza lama la ateó sbe pblemas atsts elemeals a esla e piea e pes see k eó y p ste m me paee dad al más detalle a eslta sgó l el ibj j a eiee meiae a p ms e mpe omo a viviiiú . s e a 97
pme escultu pomc se descibe u plo omogéeo Los guos egpcos esculpí igus gcds en sencos ddos de ped e os ue los ldos de pied se miee compeos peo se coveido e miembos de u fgu gcd De msmo modo ue ce dsc, u cubo de pied puede peceos u ombe gcdo, el cubo de pied se sfom emee e u figu. pied piede, s su objetvdd e epesetció, peo coú exisedo e eposo como om totl de l igu El oo expeime es udd espcl, l gul ue e el dbuo de imge uifome o de po vsu o mismo ue u fgu sugió mede fs de u simpe cubo d ped l fgu llev de uevo sescó visul ms secill P semetes imgees plstcs pied se lló pmeo e u fom seci y después es fom se modfcó segú imge figuiv ueso que l quictu ce tles cuepos geomé icos smples como pes de l cosucció y esos vivido después esculóicmee mucs cecioes ps ics cuy smple om de outo te ue mtenese e escultu sugeo tvés del poceso desco, po lo o mbé se escupeo pevmee e pied escuu o sóo iee sigiicdo como pe uiecóic, so ue posee u momeo sigificvo desde l puo de vst memee plsco L epesec scuói sgue lgd u udd espcl simpe e iteigbe mede l ue se segudo l uidd y el eposo p el oo. Po cosguit l qutecu edo u luec muy sludle n l epesetcó esculóc. Se compd mee ue co el iempo, l escultu s y do endo de es ldd utec
tónica Con ello cesó la presión de la forma conunta cerrada y regula No abía ahoa una foa de cjuno
ue tuvie seido coceo e s y po sí y ue, como pudie escupise e pime ug
Aun cudo se pued pes l igu e b movmeto coed e u espco completo es, s embgo, imposible compob cómo y dóde sug l figu e pied, pueso que eció idmeso de
as disinas caas no está deteminada de anemano. Po
tl moivo no es posble esculp povsolmee u fom de couno.
Sólo qued u cmio pt de u c y ce sug l ot como su ecs cosecuec Co esto
el esculor está obligado a coloca a a bas de su
epesecó cúbic o de movieo u epeseció vsu o igv y p de e.
E pme lug se eceso os est mge e l supefce pcpl de l pied eo elegié e lo posibe que me pec u plo ide, o go fomdo y iets ue mgo mge en supefcie esoy en odcoes de lle m guso ese plno co epesecios omles A l ve, e peocupé sólo de volume de pofuddd de l ped e o ue tego ue ccu que m igu ecuee u lug deo de ell stoy e l msm sucón que s uise coe u eleve y puesto ue es exigeci tul fij o l ge y o esev su nde p fss ms ds de ob de ecesidd sugi e m sí u mge que se dsg clmee en el plo po su volumen picpl ueso que í y es ecoocble e colocdo co eso u bs fme p el cuso del bo y p los oos puos de poyo De es modo e coseguido mbé, mgnme u figu ue
pud t·xis r v, s d que pucd< expss ono tL Po lo do imagim qu p Lll ' pm sdo y lo qu su dspés. dj pp ó d dujo o l pu mp d pm sdo d qu oí m d tl m qu s toduz .! ots y pm omo po u mo u od t sú jmp1: • • 1
UCIO
M bo s m l pd -y sóo m de sup d l pd o qu stá fu d os oto s qu m dúo smulám fom o- do l mdd d pouddd qu omp l fu Só s m p ps qu mts d st modo fvozo m ssó ou os mé ls foms ds d l pd y pud o dmsos d pofuddd omo dmss dl p usto qu sto ppo s poo po o tdá d más át d l y d z más sto p movm d pofuddd uz soms oom l sdd Ópt o st zó s dmsos d l pofuddd dfmt ooll omo qu ospd ls oms sóo suá pultmt dmos d qu ods ls dmsos d l pofuddd d fom m td p pm tmo omo dmsos d pouddd v E f d l m pm ost s l sdd Óp y fs t tmpl omo dsd u puto d st o D qu s f qu m s d s uom s d ufom stdo d qu pos omudd d pos y ompot udd d u só omú dsd u puto d st t qu
OO
o h dqud u udd l omo fom mt p s dts puos d vst st pm fs d o dpdá um d l p y l mst dl tst qu pos mus tps p s dmsos d pfud dd d fom mtl o ps l pm so posá poo po s vls d mámo t y omo s su uos d ots y o sto Uá ls psos qu su po d vz us dtás d ots E l sud so á dsd l ppo s ppoos d pouddd su ó utt sd pm mom omá u mdd d momto pofuddd Ms lo mpot p poso o dmos pdl d st s qu smp d pst y l z sup pd quo qu smutám l p oo u plo Sólo udo stá tdo l pm l d l pstó pudo vz st l póm pust qu tuz d s odos ts mpo sdd d m d l pd dsd dt ts d ps l poddd. o oto sólo osu ujos qu top J y o odu u dd d l m Mul Ál ds áfm st poso dl jo u mámo udo fm qu s pso m l ms l u, u s sldo más y más d tl modo qu fu m d ms l sup t qu stá otmt S podu s p l ojo u om lod o l po d pstó uy s d qu s foms ptus s o m pts d msmo
101
nivl el plo. L forma parls obene por ello una hmga uidd p el j qe no s b a motos stamn gáic�. Ea na homoga my sigfctv pa l preo al la perepió, ya proporion la imagn en aa apa gún a lión, e eir e e plao Ea homgi om ya sabemo a repeea ó aríi l s l fom pue oloo a image en ua fom vme rura pra l ojo la rpesenaó Ee oiioaie apaeerá on má niiez uo e ompar el mela arla s osuo maó l ubo bo ha u rsp a la mage Pe el ob mmo lo ollo pulme aia f y f a mí e en pripo nigú erpo epaia e me opoe in e más bie o reo po a po y presmne e a ue eibe l img mm o po a psió gl ep io u a A m puo qu ompogo l l orno l amazó mev mpe alee l bo n m epenaó e l mniplión no m poprona me mpone gn pno e vi eemiao fe al obeo. l ora, pme s L praó maipuló e apya y pr n la beva real e a imgen e a frm aa e la naraez e preen e reono es oa las pare i oir a erra byene represaió epei e obeo naral S mo e uea e uesra faía e fm el a exprar fál oo e qé moo ifren aúa obre a aaa e ibre spir e piera en rapoiión a meao en aria E bvi 02
auí ól hbl l vla u er la mapulaió n la moba e u fom mn l luón rpesón gnl l p inluo el moeao i embargo a moar se neeia a ilión mnra rabaar n piera, a penaión pail e oloa rlme ae ooro Com en l oba e pra la pió e l gr ma e l plan t pr l peam l a a eeia na me obig a epreear la image e n moo ronoible ya e a maa o ví má logro u mgn e pee sa y xpva masa Así pus l aba xg l b pon l rso l � na ma9 Adms, es 1mg mpr l ma pa e , n un p poiv por l s, m n mnos gnrae e l uria. o e �· el p< l om La prsaó pman n un naal omo fn l tulz e por mplo na p a mag luma pe a e onbl a ria Eo e muy ieree e e ao e moeao n rll A fl l spao lo ue n e mlo no xe ng epi-ll m fue l meao Al ono lo moelo pee el are y el epai l y eeiv e al manera ue, la imag e all naabaa biene ova má poiiv e eir paee om n mage abaa aepéole ·a l faía lo aabao omo abo l pea a mgn no b p mp óo n orap ón a la pera a n elemo fma el al l aabo e ea lir om lg earrollao p l l la prgrón e reieo no paree nara 03
gn g gn p y ú impr m rivmn b pr pr. Pr nnr l l b n , nri vr f imp m pbl Cn m mgirl l pr rrl pi iv, i, m iiv r l g fr l p l pl nl xg l rm pv blg l m rpim pib ió gr pi pr ll pn nn pr l fm y pr l gn pl l ri l n rprió piv y my l rm bj m gnrl l princp d l pida i rprr, m y i mr ng frm pil D l priipi rg l p n nflyn n rm gr Ann h vi n ón rmi y frm prir y g n m i l m pl, n y n ó pr ll igf, r pbr, l prmr n n i y úm ign n ll E l pón l pl l ppl p prclr n l prió i r mpm r prmn gún l pn v m gn lj , l pnó bjiv g ir impr l rprió vl p r l img mi p vi p mipló m z ip
epeseaón pueso que he e epa on lo más simple y o peo haer too al mismo tiempo Cato más desaroaa sté a ativa, de odo más preiso s taso1aá la epesenaón l objeo n una rpesnaó vsal senilla y homogéea S ese poer ameta mho a imagen sgiá dsde e priipo o foas ada vez ás senllas peo más pesas O toavía ás la agn e la epestaón e oponrá ya nada más qe de selas pero preisas represtaoes
vi.
�enas La gua oebia omo presi6n pea a1a la profidad srge ambié, omo oseia nsaa, las aas lateaes y por úto, a posteor. En l proeso eso el tabajo pea se peb aemás qe a esa eb pri a representaón guava y que la eprsntaó oal se tansfora en vrdade presetción m
Po e ontrao, el odeado el ovimento se pouce pripalee na e, paa osta coo :a oo mpsón vsual La mpesón isual esá vite enones sólo paa e ctio ya o hae va s
nni n pón
S exse a epesenaión plásta oo ago eal se onrtirá e eego qe la epeseacón. Si ego u oa esa reala pa oguala e a pseaón sal será íi pesenala oo epe�ación elaboada El odelo en acla tee su alo oo esuo de wa paa apa epresenaones e momos y para avore oos los coomieos pariaes e a forma, pero o esaroa a unia artÍsa de do
como representación fguava. Para ésa es adecuado un proceso de repoducción que sga camino conraio, y que parendo de las mp�sones vsuas -por consi guene, d a rprsnacón qe md la magen ha de ssca en e scador conduzca a a represenacón del movmeno Cando más consrda y complea sa la rpresenacón vsual o más fácl y senclla será la ara d a reprodccón Un desarroo arísico saudabe carfca ano la psnacón que el procso d rpoduccón y sus obstácuos materiaes s educn cada ve más La epesentacón raa de reduci a imagn a os más simpes factos, d ta manra qu la produccón sólo enga qu propocionarlos. Po o ano e jmpo de una aga expeienca prácica antior es un méodo d rproducción cao y sncio Un método smant consguido ya, fueza a un pincipiane a formar y cfca su rprsntacón n st sdo y d sgún sus smpes mdios d poducción Aprendndo e procedr de a epoduccón se prfeccona a la era, arísicame, su rprsnacón intrior e qu sufrr ua amorfoss artÍsca De ah a gan mporancia de esculpr drcamne a pidra. En cambo, e rabao n pdra dsde l puno d vsa d aprendzae puramnte écnco del cnclado y dl rtoqu poslado po llo, de a dnomnada cnca ima y d modo de traar a pidra no tn nada que ace con l mencionado vao inteio d b
Hmos vsto como ese método dl escupi en a pedra iea la figura de voumn de la pieda de ta manea que ésa maamn desaparc conrvándos, sn mago n nuestra sensación de unidad porque los 06
rivs s nn n plano etro y o producn st méodo sá, pues unio imamn con a mtamorosis aÍsca d a rpesenación d obtos a y gneral o la condición inalerab d la rpresnacón arsca s la undad espaca o que cama s la prsnación del oo a rqua qu la naralza orc al atisa n a rpresenacón dl obeo depnde d la uldad d usarla como unaJ spacal Por lo ao una obra d are consiá smpre na cominacón d sos dos eementos y la indvdualdad arÍsca se caactraá n modo de a lacón Migu Ág s arsa que juno a os gigos a dsaoado d modo más dcto y conscunt u oma d prsnacón asica steca ación con su pocso poductivo Imagina (Vosen) y rpta asn son paa é uno y lo mismo, por as dcio. may apovcamino dl vumn d peda, una aparincia conuna o más cerada pos son sus caacrsicas Su presenacón d oeto llena d a manra más copaca posl la undad espacal ncnra muca viadad y va n lo posb, l spaco sn vda uano mnos volumen pétro haya qu golpear tano más concso cundo y por dcro as susancoso para la anasa sá l procso d eprsión sra do los gstos aiuas, o los membros sepaados d onco y sugen, n su ica fantasa movimos coporals qu, s sufi mma d fura y nega, ocupan menor sitio posil y lna, cuando s pos d un modo compaco, spacio pétro: n as atcua iones sóo ay tnsió y cuvaua D s modo su sentido fut y prsvo d a uni dad spacia aja de odos os gstos coies, poqu stos no puedn s a pió dcta d su csidad 0