GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
CURSO DE FORMADOR DE FORMADORES Palma de Mallorca 2010
©Aniano Muñoz Méndez. Proe!or de E"#$ Formador de Formadore! %&'EM($ )écnico So*or+e Peda Peda,,-,i ,ico co en dier dieren en+e +e *ro *roec ec+o +o!! orm orma+ a+i/ i/o! o! de FODE FODESM SMA A %C&M %C&M($ ($ Form Formad ador or Cur! Cur!o! o! )eleo*era )eleo*eradore dore!a! !a! 01 #aleare!C #aleare!Cruz ruz Roa #aleare! #aleare! %20032004( %20032004($$ Ela5oraci Ela5oraci-n -n "u6a Did7c+ica Did7c+ica Cur!o Ca+erin, %2004(
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
INDICE: A.- Compete!"# $ee%#& 'e& C(%)o: 1.- E& Fo%m#'o% 2.- D")e*o + p&#","!#!" 'e A!!"oe) Fo%m#t"#):
/.- Cote"'o): 1.- # p%o$%#m#!" 'e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e 2.- # "te%#!!" '"'3!t"!# 4.- E)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e #(tomo 5.- E#&(#!" 'e& p%o!e)o ,o%m#t"o 6.- Io#!" + #!t(#&"#!" 'o!ete
C.- 7&#","!#!" 7&#","!# !" + tempo%#&"#! tempo% #&"#!" ": 1.- Se)"oe) ,o%m#t"#) 8U"'#'e) D"'3!t"!#)9 2.- Cote"'o) 4.- Compete!"#) 5.- Meto'o&o$# 6.- E#&(#!" ;.-
o%#) %ep#%t"'#) e 40 )e)"oe) 'e ?>.9
D.- Compete!"#): 1.- E&#@o%#!" 'e (# G(# D"'3!t"!#. 2.- C#&e'#%"#!" 'e &# m")m#. C.- ANEOS 1.- AeBo I 8p3$. 2649
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
2
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2.- AeBo II II 8p3$. 269 D.- GOSARIO C.- /I/IOGRAFIA
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
4
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
FORMADOR DE FORMADORES A.- COM7ETENCIA GENERA DE CURSO 1.8 El ormador 2.8 Di!eño *laniicaci-n de Accione! Forma+i/a!
2.1. F#!to%e) !o'"!"o#te) 'e& !#m@"o e &# )o!"e'#' 2.2. C#m@"o) e &#) e)t%(!t(%#) 'e &#) emp%e)#) 2.4.- Eo&(!" + te'e!"# 'e &# ,o%m#!" e e& me%!#'o &#@o%#& 2.5.- Imp#!to 'e &#) (e#) te!o&o$#)
A.- CONTENIDOS 1. 9a *ro,ramaci-n del *roce!o de en!eñanza8a*rendizae.
1.1. E& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e e &# ,o%m#!" 'e #'(&to). 1.2. E& '"#$)t"!o ""!"#&: e& #3&")") 'e& $%(po 'e #p%e'"#e. 1.4. T!"!#) + e)t%#te$"#) p#%# &# !#%#!te%"#!" 'e& $%(po 'e #p%e'"#e. 1.5. T!"!#) p#%# e& #3&")") 'e !ompete!"#) + !#p#!"'#'e) p%o,e)"o#&e). 1.6. # p%o$%#m#!" 'e &# #!!" ,o%m#t"#. 1.;. o) O@et"o) 'e #p%e'"#e. 1.. o) Cote"'o) 1.?. # )e&e!!" + p&#","!#!" 'e e)t%#te$"#) '"'3!t"!#). 1.. # )e&e!!" + p&#","!#!" 'e me'"o) + %e!(%)o) '"'3!t"!o). 1.10 1.10.. # p&# p&#", ","! "!#! #!" " 'e &# e e#& #&(# (#!" !" 'e 'e&& p%o! p%o!e) e)oo 'e e e)e )e*# *# ###p%e'"#e. 1.11. E& p%o$%#m# 'e ,o%m#!".
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
5
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
/"@&"o$%#,#
2. 9a &n+eracci-n Did7c+ica.
2.1. # teo%# 'e &# !om("!#!" + e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e 2.2. # mot"#!". 2.4. #) e)t%#te$"#) meto'o&$"!#). 2.5. F#!to%e) (e ",&(+e e &# e,e!t""'#' 'e (# eBpo)"!" o%#&. 2.6. C#%#!te%)t"!#) '")t"t"#) 'e& #p%e'"#e e $%(po. 2.;. T!"!#) @3)"!#) 'e '"3m"!# 'e $%(po. 2.. #@"&"'#'e) 'o!ete). 2.?. D",e%e!"#) et%e me'"oH %e!(%)o + m#te%"#&. 2..- o) %e!(%)o) #('"o")(#&e) e ",o%m3t"!o). 2..1. o) %e!(%)o) #('"o")(#&e). /"@&"o$%#,# :. E!+ra+e,ia! de a*rendizae au+-nomo.
4.1. Ap%e'"#e #(tomo. 4.2. E&&# ,o%m#'o%#J t(to%#. 4.4. S(pe%")" + )e$("m"eto 'e& #p%e'"#e "'""'(#&"#'o. 4.5 Re!(%)o) '"'3!t"!o) + )opo%te) m(&t"me'"#. /"@&"o$%#,# ;. E/aluaci-n del *roce!o orma+i/o.
5.1. Co)"'e%#!"oe) $ee%#&e) )o@%e &# e#&(#!" 'e& #p%e'"#e. 5.2. I)t%(meto) + t!"!#) 'e e#&(#!": )e$K o@et"o) + t"po) 'e #p%e'"#e. 5.4. C#%#!te%)t"!#) 'e &#) t!"!#) 'e e#&(#!". /"@&"o$%#,# <. &nno/aci-n ac+ualizaci-n docen+e.
6.1. Imp#!to 'e &#) (e#) te!o&o$#) e &# &#@o% 'o!ete. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
6
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
6.2. N(eo) )opo%te) '"'3!t"!o). A(&#) L"%t(#&e) + Te&e,o%m#!". 6.4. #) (e#) !ompete!"#) p%o,e)"o#&e) 'e &o) ,o%m#'o%e). T(to%e) + ,#!"&"t#'o%e). 6.5.- T!"!#) + e)t%#te$"#) 'e @K)(e'# 'e ",o%m#!". /"@&"o$%#,# .8 M-dulo! )ran!/er!ale!. %*7,. 2<2(
;.1.- 7%ee!" 'e %"e)$o) &#@o%#&e) ;.2.- I$(#&'#' 'e opo%t("'#'e) ;.4.- Se)"@"&"#!" #m@"et#&
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
COM7ETENCIA GENERA DE CURSO A.1.8 El ormador
<# met# p%"!"p#& 'e &# e'(!#!" e) !%e#% >om@%e) (e )e# !#p#!e) 'e >#!e% !o)#) (e#) o )"mp&emete 'e %epet"% &o (e ot%#) $ee%#!"oe) ># >e!>o >om@%e) (e )e# !%e#t"o)H "eto%e) + 'e)!(@%"'o%e). # )e$('# met# 'e &# e'(!#!" e) &# 'e ,o%m#% mete) (e )e# !%t"!#)H (e p(e'# e%","!#% + o #!ept#% to'o &o (e )e &e) o,%e!e. EAN 7IAGET.=.
E &# (e# )o!"e'#' 'e& !oo!"m"eto e &# (e e)t#mo) ""e'oH !#'# pe%)o# 'e@e "% !o)t%(+e'o )( p%op"# !(#&","!#!" p#%# !oe%t"% &#) opo%t("'#'e) 'e &# )o!"e'#' e %e#&"'#'e) pe%)o#&e). 7#%# e&&oH )e%3 "mp%e)!"'"@&e (# #'e!(#'# ,o%m#!" 'e @#)eH (# )&"'# ,o%m#!" p%o,e)"o#& + (# )e%"e 'e #!t"t('e) pe%)o#&e) + p%o,e)"o#&e) (e ,#!"&"te e& p%o!e)o 'e !o)t%(!!" 'e& p%op"o "t"e%#%"o ,o%m#t"o + p%o,e)"o#&. E) e!e)#%"oH po% t#toH !ot#% !o (# o,e%t# ,o%m#t"# #mp&"# # &# !(#& po'e% #!!e'e% )e$K &#) e!e)"'#'e) "'""'(#&e): 'e)'e &# p%op"# e'(!#!" ,o%m#& 8/#!>"&&e%#toH F.7. %e$&#'#H e)t('"o) ("e%)"t#%"o)...9H p#)#'o po% &# Fo%m#!" 7%o,e)"o#& O!(p#!"o#& + &# Fo%m#!" Cot"(# e)pe!,"!# p#%# t%#@##'o%e)#) e #!t"o. # Fo%m#!" 7%o,e)"o#& O!(p#!"o#& 8F.7.O.9 e) &# mo'#&"'#' ,o%m#t"# (e t%#t# 'e %e)po'e% # &#) eB"$e!"#) 'e& me%!#'o &#@o%#&H ,o%m#'o #
ee) 'e)emp&e#'o)#)
e '"e%)#) o!(p#!"oe)
!otemp&#'o # )( e ot%o) p%o$%#m#) 'e ,o%m#!" p#%# t%#@##'o%e)#) e #!t"o e!#m"#'o) # &# %eo#!"H #!t(#&"#!"H %e!"!&#e o e)pe!"#&"#!" p%o,e)"o#&.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
# Co,e'e%#!" 'e Emp%e)#%"o) 'e A'#&(!#H !omo et"'#' o%$#"#'o%# 'e !(%)o) 'e F.7.O.H !(et# !o #*o) 'e eBpe%"e!"# (e &# ##&#H #po)t#'o )"emp%e po% (# ,o%m#!" 'e !#&"'#'. E) po% e&&oH (e e& p%e)ete !(%)o 'e o !(%)o &o) !oo!"m"eto) + >#@"&"'#'e) e!e)#%"o) p#%# poe% e p%3!t"!# #!!"oe) 'e ,o%m#!" %e#&")t#) + #'e!(#'#) # &#) 'em#'#) )o!"#&e). D"!># ,o%m#!" %e'('#%3 e (# meo% !(#&","!#!" 'e &o)#) #&(mo)#) (eH po)te%"o%meteH )e ")e%t#%3 e e& me%!#'o &#@o%#& e& te"'o emp%e)#%"#& #'#&( )e%3 e& (e %e!"@# # e)t#) pe%)o#) 'e m#e%# "me'"#t#. E 'e,""t"#H )e t%#t# 'e o,%e!e% ( )e%"!"o # &#) emp%e)#) #'#&(#)H #'e!(#'o &# ,o%m#!" # &#) e!e)"'#'e) 'e !(#&","!#!" p%o,e)"o#& eB")tete)H po)"@"&"t#'o ( #()te et%e &# 'em#'# + &# o,e%t# e %e&#!" # &o) !#m@"o) #!#e!"'o) e e& me%!#'o 'e t%#@#o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A.2.8 Di!eño *laniicaci-n de accione! orma+i/a!
#) o%$#"#!"oe): !#%#!te%)t"!#)H t"po)H e)t%(!t(%# D(%#te m"&e) 'e #*o) &# %"(e# p%o'(!t"# 'e !(#&("e% )o!"e'#' )e @#)#@# e e& t%#@#o e e& !#mpo. S" em@#%$oH e)te mo'e&o empe # !#m@"#% >#!e 400 #*o) !o &# Reo&(!" I'()t%"#&. E)te !#m@"o t%#o !o)"$o &# p%o'(!!" e !#'e#H e& t%#)&#'o 'e &# po@&#!" # &#) !"('#'e)H &# e)t#'#%"#!"H et!. E &# #!t(#&"'#'H e)t#mo) #)")t"e'o # !#m@"o) !omo &# &"@e%#&"#!"H &# !"%!(&#!" 'e me%!#!#)H !#p"t#&e) e "!&()o t%#@##'o%e) e)to p%o'(!e m#+o%e) po)"@"&"'#'e) 'e e&e!!" 8po'emo) !omp%#% )" $%#'e) e),(e%o) p%o'(!to) 'e &# I'"# o t%#@##% e !(#&("e% p#) 'e &# U" e(%ope#9. A'em3)H &# #mp&"#!" 'e po)"@"&"'#'e) 'e e&e!!" 'e%"#'#) 'e& ##!e te!o&$"!o + &# !ompete!"# "te%#!"o#& ># >e!>o (e e& me%!#'o te$# m3) e !(et# # &o) !o)(m"'o%e)H p(e)to (e )to) e)pe%# (# #&t# !#&"'#' e &o) p%o'(!to). # !&#e e) &# '"e%)"'#' + e& t%#to #& !&"ete. 2.1. F#!to%e) !o'"!"o#te) 'e& !#m@"o e &# )o!"e'#' 7%o,. E%"(e 'e &# R"!# #!"# &#) o%$#"#!"oe) "te&"$ete)=.7o%t#& D"$"t#& E)e(e. E& eto%o #!t(#& )e !#%#!te%"#H p%"!"p#&meteH po% )e") ,emeo): 1. Le&o!"'#' # &# (e )e p%o'(!e &o) !#m@"o). S"emp%e >emo) e)t#'o e !o)t#te eo&(!" pe%o >o+ e '# e)to) !#m@"o) )e !#%#!te%"# po% &# e&o!"'#' # &# !(#& )e p%o'(!e.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2. F#!"&"'#' 'e #!!e)o # &# ",o%m#!". A!t(#&mete '")poemo) 'e #!!e)o # t#t#) ,(ete) 'e ",o%m#!" !omo "$K )e% >(m#o ># te"'o #m3) # &o &#%$o 'e &o) t"empo). E #&$(o) !#)o)H #'em3)H )e p(e'e 'e!"% (e po)eemo) ( eB!e)o 'e ",o%m#!": %e!"@"mo) m#+o% !#t"'#' 'e ",o%m#!" 'e &# (e )omo) !#p#!e) 'e '"$e%"%. A'em3)H e& ,emeo 'e Ite%et o) ># pe%m"t"'o m(&t"p&"!#% po% '"e &# !#t"'#' 'e ",o%m#!" # &# !(#& #!!e'#mo)H po% eemp&oH >#!e 6 #*o). 4. N(eo) p%o'(!to) + )e%"!"o). No) e!ot%#mo) "me%)o) e ( eto%o t# !ompet"t"o (e &#) emp%e)#) ># 'e %e)po'e% !o (# !ot"(# eo&(!" 'e )() p%o'(!to) + )e%"!"o). 5. G&o@#&"#!" 'e &# e!oom#. # &"@%e !"%!(&#!" 'e p%o,e)"o#&e) # t%#) 'e &o) '")t"to) p#)e) 'e &# Com("'#' E(%ope# e) ( >e!>o + !o e& e)pe!t#!(&#% 'e)#%%o&&o (e eBpe%"met# '# # '# &#) Te!o&o$#) 'e &# Com("!#!"H ""mo) e ( me%!#'o $&o@#& !(+#) ,%ote%#) !o"!"'e !o &o) &m"te) 'e (e)t%o p&#et#. E)te ,emeo )(poe p#%# &o) p%o,e)"o#&e) 'e (e)t%o p#) (# )"t(#!" 'e !ompete!"# !o )() !o&e$#) "te%#!"o#&e) )"t(#!" p#%# &# !(#& e) e!e)#%"o e)t#% p%ep#%#'o)H + 'o'e (e$# ( p#pe& m(+ "mpo%t#te &# ,o%m#!" pe%m#ete. 6. N(eo) me%!#'o)H (eo) !ompet"'o%e). # $&o@#&"#!" )(poe opo%t("'#'e)H pe%o t#m@" %eto). De &# m")m# ,o%m# e (e >emo) 'e p%ep#%#%o) p#%# '#% %e)p(e)t# + !ompet"% e (eo) me%!#'o)H 'e@emo) e)t#% p%ep#%#'o) p#%# #,%ot#% ( %eto m#+o%: &# &&e$#'# 'e (eo) !ompet"'o%e). ;. o) "eo) e)(em#) 'e p%o'(!!" +# o )"%e. E& mo'e&o emp%e)#%"#& t%#'"!"o#& )"$(e )"e'oH e )( m#+o%#H &# @K)(e'# 'e (# et## !ompet"t"#H ete'"'# !omo &# )(pe%"o%"'#' o meo%# %e)pe!to # ot%oH 'ete%m"#'# po% !mo )omo) pe%!"@"'o) po% e& !&"ete. E ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
10
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
e& eto%o #!t(#&H &# !#p#!"'#' 'e p%o'(!!" ># 'e#'o 'e )e% (# et## !ompet"t"#. E e)t#) !"%!()t#!"#)H #p%e'e% m3) %3p"'o (e &o) !ompet"'o%e) p(e'e )e% &# K"!# et## !ompet"t"# )o)te"@&e e e& t"empo. 2.2. C#m@"o) e &#) e)t%(!t(%#) 'e &#) emp%e)#) #) p%"!"p#&e) !#%#!te%)t"!#) (e )e e)t3 "mpo"e'o )o: 8M#(#& o) p%o!e)o) 8!ot#@"&"'#'H !ot%#t#!" 'e pe%)o#&H et!.9. T#m@" )e ,omet# &# 'e&e$#!" + 'e)!et%#&"#!"H )e )(#"# &o) "e&e) e%3%("!o) + )e pote!"# &# ""!"#t"# 'e& t%#@#o e e("po + &# !om("!#!". 2.Impo%t#!"# 'e &o) Re!(%)o) (m#o): e& pe%)o#& )e e !omo ( %e!(%)o "mpo%t#t)"mo e e& (e >#+ (e "e%t"% p#%# )( 'e)#%%o&&o + mot"#!"H &o !(#& "!"'"%3 e (# m#+o% e,"!#!"#H !ompet"t""'#' + !#&"'#' e e& p%o'(!to. E&&# t%#@##'o%# 'e# 'e )e% ( !o)te #& (e >#+ (e )#!#%&e e& m#+o% %e'"m"eto po)"@&eH p#%# !oe%t"%)e e &# m#+o% %"(e# 'e &# emp%e)#. 4.C#&"'#' tot#&: )e t%#t# 'e o,%e!e% e !#'# mometo &o meo% + #& meo% !o)te po)"@&eH te"e'o e !(et# # &o)#) !o)(m"'o%e)#) + # &# meo%# 'e& p%o'(!to + 'e &# emp%e)#. 5. Se%"!"o #& !&"ete: #!t""'#' (e t"e'e >#!"# &# )#t"),#!!" 'e& !&"eteH #t"!"p3'o)e "!&()o # &#) e!e)"'#'e) (e p(e'e tee% 8p%o'(!to) pe%)o#&"#'o)H >o%#%"o) #'#pt#'o) #& !&"eteH )e%"!"o) # 'om"!"&"oH et!9 ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
11
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
6. Io#!" te!o&$"!#: &# !#p#!"'#' 'e !om("!#!" )" ,%ote%#) t%#e !o)"$o !#m@"o) e &#) o%$#"#!"oe) po% eemp&oH )e e&"m"# p(e)to) 'e t%#@#o + #p#%e!e ot%o) (eo). ;. Re)po)#@"&"'#' )o!"#& 'e &# emp%e)#: et%e ot%#)H &# %e)po)#@"&"'#' t"!# + mo%#& "!&(+e'o )"emp%e e& me'"o #m@"ete. E)t#) (e#) ,o%m#) 'e o%$#"#!" p%oo!# (e &#) emp%e)#) + &#) pe%)o#) e!e)"te m3) ,o%m#!" + )e# po&"#&ete) p#%# #'#pt#%)e # p(e)to) 'e t%#@#o m3) eB"$ete)H pe%o (e # &# e pe%m"te m#+o% )#t"),#!!". #!"# &#) o%$#"#!"oe) "te&"$ete) + p#%# #p%e'e%H &# !&#e e)t3 e &# $e)t" 'e& !oo!"m"eto=. 87%o,. E%"(e 'e &# R"!# #!"# &#) o%$#"#!"oe) "te&"$ete)= 7o%t#& '"$"t#&.9 To'o e&&oH po% t#toH #,e!t# #& m#%!o 'e &# ,o%m#!" +# (eH !(#'o #te) &#) ")t"t(!"oe) e'(!#t"o-,o%m#t"#) 8I)t"t(to) 'e Fo%m#!" 7%o,e)"o#&H U"e%)"'#'e)H et!.9 p%opo%!"o#@# (# !(#&","!#!" p%o,e)"o#& !o &# (e >#!e% ,%ete # &#) eB"$e!"#) 'e& me%!#'o &#@o%#&H #>o%# &# ,(e%te !ompete!"# et%e t%#@##'o%e) + et%e emp%e)#)H &# e&o!"'#' !o (e !#m@"# &#) !(#&","!#!"oe)H &# #%"e'#' + "e& 'e e)pe!"#&"#!" 'e &#) m")m#)H &o) !#m@"o) !(&t(%#&e) + %e&#!"o#&e) 'et%o 'e &# emp%e)# + &# )#t(%#!" 'e& me%!#'o &#@o%#&H >#!e (e &#) !(#&","!#!"oe) o@te"'#) e e)t#) ")t"t(!"oe) e'(!#t"o-,o%m#t"#) )e# ")(,"!"ete) p#%# m#tee%)e e e& me%!#'o 'e t%#@#o. E &# (e# )o!"e'#' 'e& !oo!"m"eto e &# (e e)t#mo) ""e'oH !#'# pe%)o# 'e@e%3 "% !o)t%(+e'o )( p%op"# !(#&","!#!" p#%# !oe%t"% &#) opo%t("'#'e) 'e &# )o!"e'#' e %e#&"'#'e) pe%)o#&e). 7#%# e&&oH )e%3 "mp%e)!"'"@&e (# #'e!(#'# ,o%m#!" 'e @#)eH (# )&"'# ,o%m#!"
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
12
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
p%o,e)"o#& + (# )e%"e 'e #!t"t('e) pe%)o#&e) + p%o,e)"o#&e) (e ,#!"&"te e& p%o!e)o 'e !o)t%(!!" 'e& p%op"o "t"e%#%"o ,o%m#t"o + p%o,e)"o#&. To'o e&&o %e("e%e (# o,e%t# ,o%m#t"# m(!>o m3) #mp&"#H m3) ,&eB"@&e + #)e("@&e (e o t"ee po% ( p%o!e'e% 'e& S")tem# E'(!#t"o O,"!"#&. De >e!>oH &# )o!"e'#' #%t"!(&# ot%#) #&te%#t"#) ,o%m#t"#) meo) %$"'#) (e '# %e)p(e)t# # &# e!e)"'#' 'e e'(!#!" pe%m#ete. 2.4.- Eo&(!" + te'e!"# 'e &# ,o%m#!" e e& me%!#'o &#@o%#& E& m('o 'e& t%#@#o ># eo&(!"o#'o 'e ,o%m# eBt%#o%'"#%"# e &#) K&t"m#) '!#'#)H 'e)#%%o&&3'o)e !#m@"o) e &o) mo'e&o) o%$#"#!"o#&e)H e &o) )")tem#) + mto'o) 'e p%o'(!!" + t%#@#oH + po% t#to e &o) pe%,"&e) &#@o%#&e) + p%o,e)"o#&e) (e "te$%# &#) emp%e)#). 7o'emo) )e*#&#% !omo #&$(o) 'e &o) ,#!to%e) (e ># "!"'"'o e e)to) !#m@"o): 1. N(e#) T!"!#) 'e p%o'(!!" + $e)t"H et%e &#) (e e) "mpo%t#te 'e)t#!#%: P # $ee%#&"#!" 'e &#) t!"!#) 'e p%o'(!!" <()t " t"me=. P # "t%o'(!!" e &# ,(!" 'e p%o'(!!" 'e #%"#@&e) m3) e,"!#!e) e %e&#!" !o &o) !o)te) + &# p%o'(!t""'#'. P # !o)"'e%#!" 'e &# !#&"'#' !omo ( o@et"o e)t%#t$"!o # &o &#%$o 'e to'o e& p%o!e)o p%o'(!t"o. P E& ()o $ee%#&"#'o 'e >e%%#m"et#) ",o%m3t"!#). P U $%# p#%te 'e& t%#@#o )e 'e)#%%o&&#%3 e pe(e*o) e("po) m(&t"'")!"p&"#%"o). P # te'e!"# # #te'e% 'e ,o%m# m3) pe%)o#&"#'# # !&"ete)H ()(#%"o)H !o)(m"'o%e)...
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
14
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2. # m#+o% !%e#!" 'e emp&eo) e e& )e!to% te%!"#%"oH ,emeo )te m3) "mpo%t#te e &o) p#)e) !o m3) #&to "e& 'e @"ee)t#%H pe%o "$(#&mete e)t3 p%e)ete e &o) (e e)t3 ""!"#'o )( 'e)pe$(e e!om"!o. E)t# m#+o% !%e#!" 'e emp&eo) e e& 3m@"to 'e &o) )e%"!"o) # #)o!"#'# # &# @K)(e'# 'e &# eB!e&e!"# 'e &o) m")mo). 4. A'("e%e "mpo%t#!"# !%e!"ete QQe& t%#@#o "'epe'"eteH + e& #(toemp&eo 'e t%#@##'o%e) (e p#)# # !%e#% )( p%op"# emp%e)#. #) pe(e*#) + me'"##) emp%e)#) #)(me ( p#pe& %e&e#te e &# t%#),o%m#!" 'e &#) e)t%(!t(%#) e!om"!#). A'em3)H &#) $%#'e) emp%e)#) t"e'e >o+ # !o)e%#% )&o e& p%o!e)o + &#) ,(!"oe) e)e!"#&e)H 'e)>#!"'o)e 'e& %e)to + 'e)!et%#&"3'o&o # ot%#) emp%e)#) me'"##) + pe(e*#) p#%# #>o%%#% !o)te). EB")te (# te'e!"# # p#)#% 'e& mo'e&o m#!%o emp%e)# #& mo'e&o t%@o& 8(e t"ee t%e) 3m@"to) '",e%e!"#'o) 1 K!&eo 'e p%o,e)"o#&e) 'e &# o%$#"#!"H 2 emp%e)#) )(@!ot%#t#'#) + 4 t%#@##'o%e) 'e ETT)9H o #& meo) te'e!"# # p%e)!"'"% 'e )e%"!"o) "te%o) (e )e p(e'e !omp%#% ,(e%# 8o(t)o(%!"$9. 5. EB")te (# te'e!"# m('"#& # &# p%"#t"#!" 'e &# e!oom#. E)to t"ee "mpo%t#te) !o)e!(e!"#) e e& emp&eoH e &# e)t#@"&"'#' 'e &o) !ot%#to)H e &# mo"&"'#' p%o,e)"o#&H e &#) eB"$e!"#) 'e !(#&","!#!"... 6. # #te!" + e!e)"'#' 'e p%ote$e% ( me'"o #m@"ete e pe&"$%o o@&"$# # pe)#% e ( QQ'e)#%%o&&o e!om"!o )o)te"@&e. 7o% (# p#%teH )e # # pe%'e% emp&eo) e &#) emp%e)#) + )e!to%e) !ot#m"#te). 7e%oH po% ot%# p#%teH # # )e% e!e)#%"o) p%o,e)"o#&e) !o (# ,o%m#!" m(&t"'")!"p&"#%H '#'# &# !omp&e"'#' 'e &o) p%o@&em#) 'e& me'"o #m@"ete. 7o% ot%# # # #p#%e!e% (e#) ,o%m#) 'e !o)(mo (e $ee%#%3H # )( eH (eo) emp&eo). ;. F"#&mete + !omo !o)e!(e!"# e p#%te 'e #&$(# 'e &#) #te%"o%e) te'e!"#)H )e e)t3 p%o'(!"e'o ( p#%o o 'e)emp&eo e)t%(!t(%#& (e e) po% &o $ee%#& ( 'e)emp&eo 'e &#%$# '(%#!" + (e #,e!t# # ( $%# Kme%o ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
15
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
'e pe%)o#)H # !#()# p%"!"p#&mete 'e (# ,o%m#!" ")(,"!"ete p#%# #'#pt#%)e # &# eo&(!" 'e &# e!oom# 8!#m@"o) te!o&$"!o)H !#m@"o) e &# o%$#"#!" 'e& t%#@#oH !#m@"o) e e& me%!#'o 'e t%#@#o9. To'o) e)to) ,emeo)H e m#+o% o meo% $%#'oH 'ete%m"# &# #t(%#&e# !#m@"#te 'e& me%!#'o 'e t%#@#o. Como !o)e!(e!"# 'e &o) m")mo)H &o) emp&eo) + &#) !(#&","!#!"oe) )e t%#),o%m#. # !#p#!"'#' 'e #'#pt#!"H @#)#'# e (# ,o%m#!" ,&eB"@&eH )e !o"e%te e e& p%"!"p#& )e$(%o !ot%# e& p#%o p#%# &# m#+o%# 'e &#) pe%)o#). E &o) p%B"mo) #*o) # # )e% e!e)#%"# (# %e'(!!" )(m#mete "mpo%t#te 'e &o) t%#@##'o%e) o !(#&","!#'o) + (# m#o 'e o@%# m(!>o m3) #&t#mete !(#&","!#'#. # e'(!#!" + &# ,o%m#!" )e ># !oe%t"'oH po% t#toH e ,#!to%e) e)t%#t$"!o) p#%# p%omoe% e& !%e!"m"eto e!om"!o + e& @"ee)t#% )o!"#& 'e !(#&("e% p#). # %e'(!!" 'e& 'e)emp&eo 'e ( p#) o )e !o)"$(e >o+ K"!#mete pe%)"$("e'o ( m#+o% !%e!"m"eto m#!%oe!om"!oH )"o (e p#%#&e&#meteH e) e!e)#%"o #)e$(%#% ( ,&(o )(,"!"ete 'e ,(e%# &#@o%#& !(#&","!#'# #& me%!#'o 'e t%#@#o. # #'#pt#!" !o)t#te # &#) (e#) e!e)"'#'e) 'e &o) )")tem#) p%o'(!t"o) %e("e%e 'e (# #!t(#&"#!" !ot"(# 'e& )to! 'e !(#&","!#!"oe) + ( #(meto p%o$%e)"o 'e &# "e%)" e !#p"t#& >(m#o. EB")te ( #mp&)"mo #!(e%'o e %e&#!" !o &# p%ep#%#!" p#%# e& m('o 'e& t%#@#oH + )o@%e &# e!e)"'#' 'e (e eB")t# (# !ot"("'#' + !o>e%e!"# et%e &# e)e*## o@&"$#to%"#H &# ,o%m#!" p%o,e)"o#& ""!"#&H e& emp&eo + &# ,o%m#!" !ot"(# e &# "'# &#@o%#&. # ,o%m#!" 'e@e !(mp&"% (# ,(!" 'e #'#pt#!" pe%m#ete # &# eo&(!" 'e &#) p%o,e)"oe) + 'e& !ote"'o 'e &o) p(e)to) 'e t%#@#o + (# ,(!" 'e p%omo!" )o!"#& (e pe%m"t# # &o)#) t%#@##'o%e)#) meo%#% )( )"t(#!" p%o,e)"o#&H )o!"#& + e!om"!#. 7o% t#to (o 'e &o) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
16
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
$%#'e) %eto) 'e &o) )")tem#) e'(!#t"o) !o)")te e $#%#t"#% (# ,o%m#!" p%o,e)"o#& ""!"#&H t%#) &# e)e*## o@&"$#to%"#H (e po)"@"&"te &# !o)e!(!" 'e ( emp&eo !(#&","!#'o. # ,o%m#!" )e ># 'e p&#","!#% 'e #!(e%'o !o &#) e!e)"'#'e) 'e& me%!#'o 'e t%#@#oH !om@"#'o &#) opo%t("'#'e) &o!#&e) p%e)ete)H &#) e!e)"'#'e) $ee%#&e) + &#) 'em#'#) p%e")"@&e) # me'"o p&#o e e& 3m@"to te%%"to%"#& !o%%e)po'"ete. C(#to meo% )e# e& pe%"o'o 'e #()te et%e &# 'em#'# + &# o,e%t# 'e ,o%m#!" # &o) !#m@"o) e e& me%!#'o 'e t%#@#o m3) Kt"& )e%3 e& S")tem# 'e Fo%m#!" p%o,e)"o#& e )( #!t(#!". A) m")moH &# ,o%m#!" ># 'e tee% ( !#%3!te% po&"#&eteH #@"e%to + ,&eB"@&e (e pe%m"t# #'#pt#%)e # &o) !#m@"o) o!(p#!"o#&e) (e p(e'e p%o'(!"%)e # &o &#%$o 'e &# "'# + (eH )o #&$o "e"t#@&e e &o) )")tem#) p%o'(!t"o) mo'e%o)H #) !omo (e !#'# t%#@##'o% t%#) )( ,o%m#!" ""!"#&H p(e'# e&#@o%#% )( p%op"o p&# 'e !#%%e%# p%o,e)"o#& 'e #!(e%'o !o )() "te%e)e) pe%)o#&e) +o &#) )#&"'#) p%o,e)"o#&e) eB")tete) e ( mometo '#'o. # "te$%#!" 'e &o) t%e) )(@)")tem#) 'e &# ,o%m#!" p%o,e)"o#& e E)p#*# -,o%m#!" %e$&#'#H o!(p#!"o#& + !ot"(#-H &# "mp&#t#!" 'e ( )")tem# 'e %e!oo!"m"etoH e#&(#!" + #!%e'"t#!" 'e &#) !ompete!"#) #'("%"'#) e &# "'# p%o,e)"o#&H &# meo%# 'e &# t%#)p#%e!"# 'e &#) !(#&","!#!"oe) + e& #()te et%e &# o,e%t# + &# 'em#'# 'e emp&eo )e %ee&# !omo #)pe!to) !&#e) p#%# &# p(e)t# e m#%!># 'e ( e%'#'e%o S")tem# N#!"o#& 'e &#) C(#&","!#!"oe) 7%o,e)"o#&e). 7#%# #,%ot#% e)to) %eto)H e& S")tem# N#!"o#& 'e &#) C(#&","!#!"oe) 7%o,e)"o#&e)1 'e@e p%opo%!"o#% %e)p(e)t#) #'e!(#'#)H et%e ot%#) !(e)t"oe)H # &# e!e)#%"# !o>e%e!"# 'e &# o,e%t# 'e &# ,o%m#!" p%o,e)"o#& 'e #!(e%'o !o &#) e!e)"'#'e) 'e !(#&","!#!" 'e &o) '")t"to) !o&e!t"o). E)to )e 'e@e t%#'(!"% e ( !#t3&o$o "te$%#'o mo'(&#% 'e ,o%m#!" #)o!"#'o #& S")tem# 'e C(#&","!#!"oe) + (# %e' 'e !et%o) 'e ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
,o%m#!" <"te$%#'o)= (e o,e%t# e)e !#t3&o$o o%$#"#'o 'e ,o%m# mo'(&#%H #) !omo e e)t#@&e!e% ( )")tem# 'e ",o%m#!" + o%"et#!" p%o,e)"o#& t#to p#%# ,#!"&"t#% e& p%o!e)o 'e %e!oo!"m"eto 'e &# !ompete!"# p%o,e)"o#&H !omo p#%# #)e)o%#% )o@%e &o) po)"@&e) "t"e%#%"o) ,o%m#t"o) (e pe%m"t# # &o) t%#@##'o%e) + t%#@##'o%#) &# o@te!" 'e (# !(#&","!#!" p%o,e)"o#&. # "mp&#t#!" 'e ( C#t3&o$o Ite$%#'o Mo'(&#% + (# Re' 'e Cet%o) (to !o )")tem# 'e e#&(#!" + !e%t","!#!" 'e &# !ompete!"# "mp&"!#%3 ( #(meto 'e &# !#&"'#' 'e &# ,o%m#!" p%o,e)"o#&. 7#%e!e !&#%o (e "mp(&)#% &# "te$%#!" 'e &o) t%e) )(@)")tem#) 'e &# ,o%m#!" p%o,e)"o#& 8%e$&#'#H o!(p#!"o#& + !ot"(#9 e) (o 'e &o) $%#'e) %eto) (e )e 'e@e #,%ot#% e e)te mometoH p#%# #(met#% &# !#&"'#'H &# !o>e%e!"# + e& p%e)t"$"o 'e &# ,o%m#!" p%o,e)"o#&. No >#+ (e o&"'#%H )" em@#%$oH (e &# ,o%m#!" o e) ( ," e ) m")mo (e >#+ (e !o)e$("%H )"o ( ")t%(meto (e &#) emp%e)#) e!e)"t# p#%# )e% m3) !ompet"t"#)H p#%# #'#pt#%)e !o)t#temete # &o) !#m@"o) te!o&$"!o) + 'e& me%!#'oH + (eH # )( eH &o)#) t%#@##'o%e)#)H e to'#) &#) !#te$o%#) p%o,e)"o#&e)H p%e!")# p#%# #(met#% )( emp&e#@"&"'#'H )( po&"#&e!"# + )( m(&t",(!"o#&"'#'H meo%#'o )( )"t(#!" )o!"#&H e!om"!# + p%o,e)"o#&. I,o%m#!" eBt%#'# 'e& #%t!(&o: e&&" + A%t(%o /o"B C(e!#. G#@"ete T!"!o. U.G.T. 7#) L#&e!"#o. D"!"em@%eH 2001. 8VVV.%%>>m#$#"e.!om#%t"!(&o,o%m#!"o,o%m#!"o16.#)p9
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2.5.- Imp#!to 'e &#) (e#) te!o&o$#) # eo&(!" te!o&$"!# e)t3 p%oo!#'o !#m@"o) "mpo%t#te) e &#) e)t%(!t(%#) 'e $e)t" + p%o'(!!" 'e &#) emp%e)#). Se ># !oe%t"'o e e& moto% 'e 'e)#%%o&&o e!om"!o + ># mo'","!#'o &# e)t%(!t(%# o!(p#!"o#& 'e &#) m")m#). 7e%oH W( ete'emo) po% N(e#) Te!o&o$#)X E p%"!"p"o e) "#p%op"#'o e& ()o 'e &# 'eom"#!" 'e (e#) te!o&o$#)H p(e)to (e po% )( oe'#' o )e m#t"ee e e& t"empo. E)t# !#%#!te%)t"!#H po% t#toH o pe%m"te e)t#@&e!e% (o) !o!epto) + !#te$o%#) ,"o) p(e)to (e &o (e #+e% )e ete'# !omo N(e#) Te!o&o$#)H >o+ p(e'e p#)#% # )e% (# te!o&o$# t%#'"!"o#&H 'e)@#!#'# #& >#@e% eo&(!"o#'o o )(%$"'o (# #&te%#t"# m3) e,"!#. 7o% eemp&oH &o (e e )( mometo ,(e%o (e#) te!o&o$#) !omo e& "'eo + &# ",o%m3t"!#H e &# #!t(#&"'#' )o te!o&o$#) t%#'"!"o#&e) + ()(#&e) e (e)t%o eto%o e e& !(#& ># )(%$"'o ot%#) te!o&o$#) m3) "o#'o%#) !omo &# te&e")" po% !#@&e + )#t&"teH (eo) &e$(#e) 'e p%o$%#m#!" + (e#) ,o%m#) 'e t%#)m")" 'e '#to)H et!. #) (e#) te!o&o$#) e)t3 #)o!"#'#) # &# "o#!"H +# (e t"ee !omo o@eto &# meo%#H e& !#m@"o + &# )(pe%#!" !(#&"t#t"# + !(#t"t#t"# 'e )( p%e'e!e)o%# +H po% e'eH 'e &#) ,(!"oe) (e )t#) %e#&"#. S" em@#%$oH e)to o 'e@e ete'e%)e !omo (e 'e)p&## # )() p%e'e!e)o%#)H m3) @"e &#) !omp&et# +H # e!e)H &#) pote!"# + %e"t#&"#. #) (e#) te!o&o$#) #,e!t# m3) # &o) p%o!e)o) (e # &o) %e)(&t#'o). 7e%o &o) p%o!e)o) >#%3 (e e& p%o'(!to ,"#& te$# (# !#&"'#' '",e%eteH &o (e "mp&"!# ( 'e)#%%o&&o 'e &#) >#@"&"'#'e) e)pe!,"!#) e &o) "'""'(o).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
o+ e& emp&eo 'e &#) (e#) te!o&o$#) e) ( >e!>o !o%%"ete e &# "'()t%"#H e &o) )e%"!"o) e "!&()o e e& )e!to% #$%!o&#H >#@"t(#&mete m3) "!(&#'o # mo'e&o) t%#'"!"o#&e) 'e p%o'(!!". E e& m#%!o 'e &# (e# e!oom# e) p%e!")o !o)"'e%#% e& p#pe& 'e &#) (e#) te!o&o$#) 'e &# ",o%m#!" + &# !om("!#!" + )( #p&"!#!" e &# e'(!#!" + &# ,o%m#!" p%o,e)"o#&H !omo (# %eo&(!" te!o&$"!# (e e)t# !#m@"#'o &# ,o%m# 'e pe)#% + o%$#"#%)e e &#) emp%e)#). #)
te!o&o$#)
o
!o&&e#
e!e)#%"#mete
e,e!to)
'e
'e)!(#&","!#!"H pe%o ) !#m@"o) e &# o%$#"#!" 'e& t%#@#o + e &# m#e%# 'e %e#&"#%&o. #) (e#) te!o&o$#) "mp&"!# !(#&","!#!"oe) !omp&e#) e &#) (e #'("e%e "mpo%t#!"# (e#) !ompete!"#) !omo: -# !#p#!"'#' 'e #(to#p%e'"#e -# !omp%e)" 'e &# tot#&"'#' 'e& p%o!e)o p%o'(!t"o + 'e &# o%$#"#!" emp%e)#%"#&. -E& 'e)#%%o&&o 'e !#p#!"'#'e) 'e o@)e%#!"H 'e "te%p%et#!"H 'e %e#!!" "!(&#'#) # &# tom# 'e 'e!")"oe). -C#p#!"'#' 'e !oope%#!" + t%#@#o e e("po. -#@"&"'#'e) 'e !om("!#!". -# !#p#!"'#' 'e tom#% ""!"#t"#). -# po&"#&e!"# + e%)#t"&"'#' e &#) t#%e#) p%o'(!t"#). -Se)"@"&"'#' # &o) p%o@&em#) me'"o#m@"et#&e). -Ite%) po% &# !#&"'#'. E e& m#%!o 'e &# )o!"e'#' 'e &# ",o%m#!" + e& !oo!"m"etoH e& ee%!"!"o 'e &# &#@o% 'o!ete e !(#&e)("e%# 'e &o) "e&e) e'(!#t"o) 8",#t"&H p%"m#%"#H )e!('#%"#H ("e%)"'#'9 o 'e 3%e#) ,o%m#t"#) 8,o%m#!" !ot"(#H 'e !o&e!t"o) e)pe!"#&e)H et!.9 eB"$e ( 'om""o 'e &#) '")t"t#) te!o&o$#) 'e &# ",o%m#!" + !om("!#!". ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
o)#) ,o%m#'o%e)#) 'e@e e)t#% p%ep#%#'o)#) p#%# "te$%#% &#) (e#) te!o&o$#) e )() #!t""'#'e) ,o%m#t"#)H meto'o&$"!# + !o!ept(#&mete. 7o% e&&oH po'emo) 'e!"% (e p#%# po'e% 'e)#%%o&&#% )() ,(!"oe) @3)"!#)H e&&# ,o%m#'o%# o!(p#!"o#& e!e)"t# )#@e% m#e#% + e)t#% ,#m"&"#%"#'o# !o &#) (e#) te!o&o$#) 'e &# !om("!#!" + &# ",o%m#!"H + )o@%e to'oH )#@e% #p%oe!>#% &#) po)"@"&"'#'e) (e )t#) o,%e!e e e& !#mpo &#@o%#& + 'e @K)(e'# 'e emp&eo. S" @"e e) "mpo%t#te (e e&&# ,o%m#'o%# o!(p#!"o#& #'("e%#H # &o &#%$o 'e& "t"e%#%"o ,o%m#t"o '")p(e)to p#%# e&&oH &#) !ompete!"#) + 'e)t%e#) e!e)#%"#) (e &e #!%e'"te !omo t#&H o meo) "mpo%t#te e) (e 'om"e #(e&&#) >e%%#m"et#) (e &e pe%m"t# opt"m"#% &o) %e!(%)o) eB")tete) + )#!#% e& m3B"mo p%oe!>o # )( t%#@#oH et%e &#) (e 'e)t#!# 'e m#e%# "mpo%t#te &#) (e#) te!o&o$#) 'e &# !om("!#!" + &# ",o%m#!".
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
20
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
1. 9a *ro,ramaci-n del *roce!o de en!eñanza8a*rendizae
O@et"o): Y Re,&eB"o#% )o@%e e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e Y L#&o%#% '",e%ete) mo'e&o) 'e e)e*##-#p%e'"#e Y Ap%e!"#% &# "mpo%t#!"# 'e &# p%o$%#m#!" e e& p%o!e)o '"'3!t"!o e "'et","!#% )() !ompoete) @3)"!o) Y Comp%e'e% &# #mp&"t(' + !omp&e"'#' 'e &#) 'e!")"oe) 'o!ete) e ( p%o!e)o 'e ,o%m#!". 1.1. E& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e e &# ,o%m#!" 'e #'(&to). 1.1.1. De,""!" 'e e)e*##
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
21
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Se$K e& '"!!"o#%"o 'e &# Re#& A!#'em"# 'e &# &e$(# E)p#*o&# &# e)e*## e): 1. ,. A!!" + e,e!to 'e e)e*#%. 2. ,. S")tem# + mto'o 'e '#% ")t%(!!". 4. ,. Eemp&oH #!!" o )(!e)o (e )"%e 'e eBpe%"e!"#H e)e*#'o o #'"%t"e'o !mo )e 'e@e o@%#% e !#)o) #3&o$o). 5. ,. p&. Co(to 'e !oo!"m"eto)H p%"!"p"o)H "'e#)H et!.H (e )e e)e*# # #&$("e. e)e*#%: 8De& &#t. (&$. ")"$#%eH )e*#&#%9. 1. t%. I)t%("%H 'o!t%"#%H #m#e)t%#% !o %e$&#) o p%e!epto). 2. t%. D#% #'e%te!"#H eemp&o o e)!#%m"eto (e )"%# 'e eBpe%"e!"# + $(# p#%# o@%#% e &o )(!e)"o. 4. t%. I'"!#%H '#% )e*#) 'e #&$o. 5. t%. Mo)t%#% o eBpoe% #&$oH p#%# (e )e# ")to + #p%e!"#'o.
#p%e'e%: 8De& &#t. #pp%e>e'e%e9. 1. t%. A'("%"% e& !oo!"m"eto 'e #&$o po% me'"o 'e& e)t('"o o 'e &# eBpe%"e!"#. 4. t%. Tom#% #&$o e &# memo%"#. # e)e*## e) (# #!t""'#' (e )e %e#&"# me'"#te &# "te%#!!" 'e 4 e&emeto): e& 'o!ete o p%o,e)o%#H (o o #%"o) '")!ete) o #&(mo)#) + e& )#@e% ( o@eto 'e !oo!"m"eto. E)t# "te%#!!" 'e &o) t%e) e&emeto) 'e& p%o!e)o )e et"e'e 'e '",e%ete) mo'o)H (e %e")#%emo) @%eemete.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
22
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
1.1.2. Mo'e&o) 'e e)e*## Se$K e& mo'e&o t%#'"!"o#&H e& 'o!ete t%#)m"te )() !oo!"m"eto) #& #&(m#'o # t%#) 'e '"e%)o) me'"o)H t!"!#) + >e%%#m"et#) 'e #po+o )"e'o &H &# ,(ete 'e& !oo!"m"etoH + e& #&(mo# ( )"mp&e %e!epto% "&"m"t#'o 'e& m")mo (e &o !o)(me e ,o%m# p#)"#. E)te mo'e&o 'e e)e*## e) ,(e%temete !%"t"!#'o po% 7#(&o F%e"%e 819. &#m# # e)te mo'e&o "#% &o) !oo!"m"eto). E& )#@e% e) (# 'o#!".
F%e"%e p%opoe ( (eo mo'e&o: # e'(!#!" 7%o@&em#t"#'o%# o '"#&$"!#H ( mo'e&o (e #p(t# >#!"# &# &"@e%#!" + &# "'epe'e!"# 'e &o) "'""'(o). E)t3 o%"et#'# >#!"# &# #!!" + &# %e,&eB" 'e &#) pe%)o#) )o@%e &# %e#&"'#' (e %o'e# #& e'(!#'oH )e 'e)t%(+e &# p#)""'#' 'e& e'(!#'o (e p%op"!"# &# #'#pt#!" # (# )"t(#!" op%e)"#. E)to )e
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
24
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
t%#'(!e e &# @K)(e'# 'e &# t%#),o%m#!" 'e &# %e#&"'#'H e &# (e op%e)o% + op%"m"'o e!ot%#%3 &# &"@e%#!" >(m#"3'o)e 8F%e"%eH 19 Mo'e&o Co'(!t")t# E& Mo'e&o 'e Co'"!"o#m"eto o 'e pe'#$o$# @e>#o%")t# 8!o'(!t")t#9H e)t3 @#)#'# e &o) e)t('"o) 'e /.F. S"e% e I# 7#&o )o@%e #p%e'"#e #( $ee%#&mete )e '# &o) me'"o) p#%# &&e$#% #& !ompo%t#m"eto e)pe%#'o + !omp%o@#% )( o@te!" e& p%o@&em# e) (e #'# $#%#t"# (e e& !ompo%t#m"eto eBte%o )e !o%%e)po'# !o e& met#&. E& #p%e'"#e e) !o!e@"'o !omo ( !#m@"o 'e !o'(!t# p%o'(!to 'e &# eBpe%"e!"#H (e "mp&"!# (# #)o!"#!" et%e e)tm(&o + %e)p(e)t#H 'o'e e& o%$#")mo )e !ompo%t# e ,(!" 'e &#) !o)e!(e!"#) %e!"@"'#) e e& p#)#'o. 7o% e& %e,o%#m"etoH 8p%em"o + !#)t"$o9 e& "'""'(o # )(p%"m"e'o &#) %e)p(e)t#) "!o%%e!t#) + $%#@#'o &#) !o%%e!t#). E)te mo'e&o ># %e!"@"'o (me%o)#) !%t"!#)H )o@%e to'o @#)#'#) e (e e) ( mo'e&o (e o ,#!"&"t# &#) %e)p(e)t#) #te e& !#m@"o. E) Kt"& p#%# e& #p%e'"#e 'e (# %(t"# o 'e ( p%o!e)o 'ete%m"#'oH >#)t# (e )te !#m@"e. Mo'e&o Co)t%(!t"")t# E& !o)t%(!t"")mo e e& #p%e'"#e !omo ( p%o!e)o e e& !(#& e& e)t('"#te !o)t%(+e #!t"#mete (e#) "'e#) o !o!epto) @#)#'o) e !oo!"m"eto) p%e)ete) + p#)#'o). E ot%#) p#&#@%#)H e& #p%e'"#e )e ,o%m# !o)t%(+e'o (e)t%o) p%op"o) !oo!"m"eto) 'e)'e (e)t%#) p%op"#) eBpe%"e!"#). E (# )o!"e'#' e !ot"(o !#m@"o e)te mo'e&o p#%e!e m3) #'e!(#'oH p#%# et%e#% # &#) pe%)o#) ,#!"&"t#'o (e p(e'# e!ot%#% )o&(!"oe) # &o) (eo) p%o@&em#) (e )e p&#tee
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
25
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A e)te mo'o 'e #p%e'"#eH @#)#'o e &# !o)t%(!!" 'e (eo) !oo!"m"eto) )o@%e &o) !oo!"m"eto) p%e"o)H A()(@e& &e &&#m #p%e'"#e )"$","!#t"o. Se &o$%# !(#'o e& e)t('"#te %e&#!"o# &o) (eo) !oo!"m"eto) !o &o) #te%"o%mete #'("%"'o) pe%o t#m@" e) e!e)#%"o (e )e "te%e)e po% #p%e'e% &o (e )e &e e)t3 mo)t%#'o. Let##) 'e& Ap%e'"#e S"$","!#t"o: Y 7%o'(!e (# %ete!" m3) '(%#'e%# 'e &# ",o%m#!". Y F#!"&"t# e& #'("%"% (eo) !oo!"m"eto) %e&#!"o#'o) !o &o) #te%"o%mete #'("%"'o) 'e ,o%m# )"$","!#t"#H +# (e #& e)t#% !&#%o) e &# e)t%(!t(%# !o$"t"# )e ,#!"&"t# &# %ete!" 'e& (eo !ote"'o. Y # (e# ",o%m#!" #& )e% %e&#!"o#'# !o &# #te%"o%H e) $(#%'#'# e &# memo%"# # &#%$o p&#o. Y E) #!t"oH p(e) 'epe'e 'e &# #)"m"&#!" 'e &#) #!t""'#'e) 'e #p%e'"#e po% p#%te 'e& #&(mo. Y E) pe%)o#&H +# (e &# )"$","!#!" 'e #p%e'"#e 'epe'e &o) %e!(%)o) !o$"t"o) 'e& e)t('"#te. De #!(e%'o !o &#) !o!ep!"oe) m3) #!t(#&e)H e& o &# 'o!ete #!tK# !omo ,#!"&"t#'o%H $(# + eBo et%e e& !oo!"m"eto + &#) o &o) #&(mo)H &o$%#'o ( p%o!e)o 'e "te%#!!"H 8&&#m#'o p%o!e)o e)e*##-#p%e'"#e9H @#)#'o e &# ""!"#t"# + e& #,3 'e )#@e% 'e &o) #&(mo) >#!"e'o 'e& p%o!e)o (# !o)t#teH ( !"!&o e "'""'(#&"#'o 'e #&$K mo'o &# e'(!#!". C#'# e)t('"#te p(e'e t%#@##% p#%# !&#%","!#% + p#%# o%'e#% )() "'e#) + t#m@" p(e'e !ot#% )() !o!&()"oe) # ot%o) e)t('"#te). E)o &e) '# opo%t("'#'e) 'e e&#@o%#% &o (e #p%e'"e%o. A&$(o) te%"!o) 'e& !o)t%(!t"")mo !omo 7"#$et + A()(@e&H et%e ot%o)H p&#te#%o (e #p%e'e% e%# &# !o)e!(e!"# 'e 'e)e("&"@%"o) e &# ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
26
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
!omp%e)" 'e ( o (# e)t('"#te + (e e& #m@"ete te# (# "mpo%t#!"# ,('#met#& e e)te p%o!e)o. E& !o)t%(!t"")mo e ) m")mo t"ee m(!>#) #%"#!"oe)H t#&e) !omo #p%e'"#e $ee%#t"oH #p%e'"#e !o$o)!"t"oH #p%e'"#e @#)#'o e p%o@&em#)H #p%e'"#e po% 'e)!(@%"m"etoH
#p%e'"#e
!oteBt(#&"#'o
+
!o)t%(!!"
'e&
!oo!"m"eto. I'epe'"etemete 'e e)t#) #%"#!"oe)H e& !o)t%(!t"")mo p%om(ee &# eBp&o%#!" &"@%e 'e ( e)t('"#te 'et%o 'e ( m#%!o o 'e (# e)t%(!t(%# '#'#H (# e)t%(!t(%# (e p(e'e )e% 'e ( "e& )e!"&&o >#)t# ( "e& m3) !omp&eo. E& #p%e'e%H )e$K e& mo'e&o !o)t%(!t"")t#H o e) ( p%o!e)o 'e # #'("%"'o + )" e e&&o) >#+ e%%o%e) (e )e 'e@# "tet#% !o%%e$"%.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
2;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
# ,o%m#&"#!" 'e &# teo%# 'e& !o)t%(!t"")mo )e #t%"@(+e $ee%#&mete # e# 7"#$etH ("e )($"%" (e # t%#) 'e p%o!e)o) 'e #!omo'#!"
+
#)"m"&#!"H
&#)
pe%)o#)
!o)t%("mo)
(eo)
!oo!"m"eto) # p#%t"% 'e &#) eBpe%"e!"#). # #)"m"&#!" o!(%%e !(#'o &#) eBpe%"e!"#) 'e &o) "'""'(o) )e #&"e# !o )( %ep%e)et#!" "te%# 'e& m('o. A)"m"&# &# (e# eBpe%"e!"# e ( m#%!o +# eB")tete. # #!omo'#!" e) e& p%o!e)o 'e %eem#%!#% )( %ep%e)et#!" met#& 'e& m('o eBte%o p#%# #'#pt#% (e#) eBpe%"e!"#). # #!omo'#!" )e p(e'e ete'e% !omo e& me!#")mo po% e& !(#& e& "!"'ete !o'(!e # #p%e'e%. C(#'o #!t(#mo) !o &# eBpe!t#t"# 'e (e e& m('o ,(!"o# e (# ,o%m# + o e) !"e%toH ,#&&#mo) # me('o. A!omo'#'o e)t# (e# eBpe%"e!"# + %e>#!"e'o (e)t%# "'e# 'e !mo ,(!"o# e& m('oH #p%e'emo) 'e !#'# eBpe%"e!"#. E& !o)t%(!t"")mo e ) m")mo o )($"e%e ( mo'e&o pe'#$$"!o 'ete%m"#'o. De >e!>oH e& !o)t%(!t"")mo 'e)!%"@e !mo )(!e'e e& #p%e'"#eH )" "mpo%t#% )" &# pe%)o# (e #p%e'e (t"&"# )() eBpe%"e!"#) p#%# ete'e% (# !o,e%e!"# o "tet# '")e*#% ( #e%op&#o. E #m@o) !#)o)H &# teo%# 'e& !o)t%(!t"")mo )($"e%e (e !o)t%(+e )( !oo!"m"eto. E& !o)t%(!t"")mo !omo 'e)!%"p!" 'e& !oo!"m"eto >(m#o )e !o,('e # me('o !o &#) !o%%"ete) pe'#$$"!#) (e p%om(ee e& #p%e'"#e me'"#te &# #!!". #) teo%#) pe'#$$"!#) (e )e #!e%!# #& Co)t%(!t"")mo 'e)'e &# E'(!#!"H "!&(+e e& !o)t%(!!"o")mo 'e 7ope%t: I!&(+ to'o &o (e )e #)o!"# #& !o)t%(!t"")mo 'e L"$ot)+H pe%o ,(e m3) #&&3 'e & #& #,"%m#% (e e& #p%e'"#e 'e& !o)t%(!t"")t# o!(%%e e)pe!"#&mete @"e )" )e &e p"'e # #&$("e !o)t%("% ( p%o'(!toH #&$o eBte%o # ) m")mo) t#& !omo ( !#)t"&&o 'e #%e#H (# m3("#H ( p%o$%#m# 'e o%'e#'o% o ( &"@%o. E)to e) m(!>o m3) ,3!"& e &# #!t(#&"'#' $%#!"#) # &# po)"@"&"'#' 'e !%e#% o
2010
2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
e &# e'(!#!" e (# e!e)"'#' 'e #(met#% e& ()o 'e &o) o%'e#'o%e) + &# m(&t"me'"# !omo ")t%(meto) '"'3!t"!o) + >e%%#m"et#) p#%# #p%e'e%.
E !(#&("e% !#)o >o+ e '# #p%e'e% o )"$","!# +# )o&#mete memo%"#% &# ",o%m#!"H e) e!e)#%"o t#m@": Comp%e'e% &# (e# ",o%m#!". A#&"#%&# - Co)"'e%#% %e&#!"oe) !o )"t(#!"oe) !oo!"'#) + po)"@&e) #p&"!#!"oe). E #&$(o) !#)o) #&o%#%&#. S"tet"#% &o) (eo) !oo!"m"eto) e "te$%#%&o) !o &o) )#@e%e) p%e"o) p#%# &o$%#% )( #p%op"#!" e "te$%#!" e &o) e)(em#) 'e !oo!"m"eto 'e !#'# (o. E& #p%e'"#e )"emp%e "mp&"!#: Y U# %e!ep!" 'e '#to)H (e )(poe ( %e!oo!"m"eto + (# e&#@o%#!" )em3t"!o-)"t3!t"!# 'e &o) e&emeto) 'e& me)#e 8p#&#@%#)H "!oo)H )o"'o9 'o'e !#'# )")tem# )"m@&"!o eB"$e &# p(e)t# e (e$o #!t""'#'e) met#&e) '")t"t#): &o) teBto) #!t"# &#) !ompete!"#) &"$[)t"!#)H &#) "m3$ee) &#) !ompete!"#) pe%!ept"#) + e)p#!"#&e)H et!. Y # !omp%e)" 'e &# ",o%m#!" %e!"@"'# po% p#%te 'e& e)t('"#te (eH # ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
2?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
p#%t"% 'e )() !oo!"m"eto) #te%"o%e)H )() >#@"&"'#'e) !o$"t"#) + )() "te%e)e)H o%$#"# + t%#),o%m# &# ",o%m#!" %e!"@"'# p#%# e&#@o%#% !oo!"m"eto). Y U# %ete!" # &#%$o p&#o 'e e)t# ",o%m#!" + 'e &o) !oo!"m"eto) #)o!"#'o) (e )e >#+# e&#@o%#'o. Y # t%#),e%e!"# 'e& !oo!"m"eto # (e#) )"t(#!"oe) p#%# %e)o&e% !o )( !o!(%)o &#) p%e$(t#) + p%o@&em#) (e )e p&#tee. 1.1.4. Cmo #p%e'e &#) pe%)o#) #'(&t#) # UNESCO p%opoe ()#% e& !o!epto 'e A'%#$o$# !omo ( eo&o$")mo p#%# 'e)"$#% &# !"e!"# 'e &# ,o%m#!" 'e &o) >om@%e)H e )()t"t(!" 'e& o!#@&o !&3)"!o 7e'#$o$#H 'e m#e%# (e o )e >#$# %e,e%e!"# # &# ,o%m#!" 'e& "*oH )"o # &# e'(!#!" pe%m#ete # A'%#$o$# 8'e& $%"e$o #'%)H >om@%eH #%H + 'e #$oH $("#% o !o'(!"%9 e) &# '")!"p&"# e'(!#t"# (e t%#t# 'e ")t%("% + e'(!#% pe%m#etemete # &# pe%)o# e !(#&("e% pe%o'o 'e )( 'e)#%%o&&o p)"!o@"o&$"!o e ,(!" 'e )( "'# !(&t(%#&H e%$o&$"!# + )o!"#&. #) pe%)o#) #'(&t#) !omo "'""'(o) m#'(%o)H # '",e%e!"# 'e& "*o#H m#","e)t# !"e%t#) !#%#!te%)t"!#) 'et%o 'e &o) p%o!e)o) 'e #p%e'"#eH (e !#%#!te%"# # &# #'%#$o$#: Y A(to!o!epto 'e& "'""'(o. E)to >#!e e!e)#%"o (e e& !&"m# 'e& !(%)o )e# %e&##'oH ",o%m#&H !o&#@o%#t"oH %e)pet(o)o + ,o%t#&e!e'o% Y EBpe%"e!"# p%e"#. #) pe%)o#) #'(&t#) #!(m(&# eBpe%"e!"#)H %e!(%)o) m(+ "mpo%t#te) p#%# )( #p%e'"#e + e& 'e ot%#) pe%)o#) 'e& $%(po. 7o% e)to e) "mpo%t#te (t"&"#% t!"!#) (e p%om(e# &# p#%t"!"p#!" + &# !o&#@o%#!" + (e e)t"m(&e &# %e,&eB" e to%o # )() eBpe%"e!"#) + # #p%e'e% 'e e&&#). Y 7%ot"t(' e Ap%e'e% ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y O%"et#!" p#%# e& Ap%e'"#e. #) pe%)o#) #'(&t#) ("e%e #p&"!#% "me'"#t#mete &o) !oo!"m"eto) (e # #'("%"e'o. #) eBpe%"e!"#) 'e #p%e'"#e )o m3) e,"!#!e) )" # e,o!#'#) # &#) t#%e#) + # &# %e)o&(!" 'e p%o@&em#). Y Mot"#!" p#%# Ap%e'e%H # t%#) 'e "!et"o) "te%o) + 'e )( !(%"o)"'#' # Ue)!o e # Co,e%e!"# 'e 7#%) 81?69 )o@%e &# E'(!#!" 'e A'(&to) %e!om"e'# # &o) E)t#'o) M"em@%o): Y \(e 'e,"# &# ,(!" 'e &# e'(!#!" 'e #'(&to) e e& !oteBto 'e &#) e!e)"'#'e) 'e &# pe%)o# + &# )o!"e'#' + e&#@o%e p%o$%#m#) #'e!(#'o) !o o@eto 'e p%opo%!"o#% opo%t("'#'e) e'(!#t"#) # &o) '"e%)o) $%(po) 'e #'(&to) Y \(eH #& p&#e#% )() p%o$%#m#) 'e e'(!#!" 'e #'(&to)H )e !o!et%e e &# "'e# 'e (e &o) "te%e)#'o) ># 'e p#%t"!"p#% #!t"# + %e)po)#@&emete t#to e &# #mp&"#!" 'e )( !#p#!"'#' 'e ""!"#t"# + )() !oo!"m"eto) p%3!t"!o)H !omo e e& 'e)#%%o&&o 'e &# !om("'#' # &# !(#& pe%tee!e Y \(e "'et","(e + )(pe%e &o) o@)t3!(&o) #& #p%e'"#eH m(+ p#%t"!(&#%mete &o) 'e !#%3!te% pe'#$$"!o o #'%#$$"!oH po&t"!oH @(%o!%3t"!o +o #'m"")t%#t"oH )o!"#&H e)t%(!t(%#& + 'e #p&"!#!" + !ot"("'#' &# ,o%m#!" 'e #'(&to) )e$K Ro&, A%o&' )&o p(e'e &o$%#%)e !o me'"'#) e &#) (e &o) p#%t"!"p#te): Y )o e,e!t"#mete ( !o%%e!t"o 'e &o p&#","!#@&e e e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e po%(e e)t3 '#'#) &#) po)"@"&"'#'e) 'e p#%t"!"p#!" Y e!(et%# (e e e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e )e %e)pet# )() !o'"!"oe) )(@et"#) + )o!"o-@"o$%3,"!#) 8!(&o !o &# "'et"'#'9 Y )o
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
40
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E e& )"$("ete e&#!e p(e'e) e!ot%#% ( %e)(me !omp#%#'o 'e &#) '",e%e!"#) !omp#%#'#) et%e &o) #p%e'"#e) e)!o&#%e) + #'(&to) A!t""'#': E&"$e &# %e)p(e)t# !o%%e!t#: E& mo'e&o 'e e)e*##-#p%e'"#e (e p#%e!e )e% m3) #'e!(#'o p#%# (# )o!"e'#' &&e# 'e !#m@"o) + 'e "o#!"oe) e) e& mo'e&o Y T%#'"!"o#& Y Co'(!t")t# Y Co)t%(!t"")t# #) pe%)o#) #'(&t#) #!(m(&# m(!>#) m3) eBpe%"e!"#) (e &# ",#!"#H e %e&#!" #& p%o!e)o e)e*##-#p%e'"#e Y Rep%e)et# ( p%o@&em# "mpo%t#te po% (e '","!(&t# &# #'(")"!" 'e (e#) 'e)t%e#). Y E) "mpo%t#te (t"&"#% t!"!#) (e p%om(e# &# p#%t"!"p#!" + &# !o&#@o%#!" + (e e)t"m(&e &# %e,&eB" e to%o # )() eBpe%"e!"#) + #p%e'e% 'e e&&#) Y No t"ee "$(# ",&(e!"#H to'#) &#) pe%)o#) #p%e'emo) 'e& m")mo mo'o. 1.2. E& '"#$)t"!o ""!"#&: E& #3&")") 'e& $%(po 'e #p%e'"#e. # ,"#&"'#' 'e &# %e#&"#!" 'e ( '"#$)t"!o ""!"#& e) !oo!e% &#) !#p#!"'#'e)H "te%e)e)H e!e)"'#'e) + eBpe!t#t"#) 'e& #&(m#'oH p#%# #'e!(#% &# p%o$%#m#!" + (e tome !o!"e!"# 'e )( p(to 'e p#%t"'#. # "mpo%t#!"# 'e& '"#$)t"!o ""!"#& %#'"!# e &# "mpo%t#!"# 'e !oo!e% &# %e#&"'#' e &# (e o) #mo) # moe%H # ," 'e po'e% "te%e"%. E) e!e)#%"o !oo!e% !(3&e) )o &o) !oo!"m"eto) 'e& !o(to 'e &o) #&(mo) + 'e !#'# pe%)o# #& ""!"o 'e& p%o!e)o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
41
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
S" teemo) e !(et# &#) teo%#) !o)t%(!t"")t#) 'e& #p%e'"#eH e) e!e)#%"o !oo!e% !(3&e) )o &o) !oo!"m"eto) p%e"o) 'e &o) #&(mo). WSo #'e!(#'o)X WCot"ee e%%o%e) (e e) e!e)#%"o !o%%e$"%X WSo )(,"!"ete)X W# '")t#!"# et%e &o) !oo!"m"eto) p%e"o) + &o) (e )e e)pe%# !o)e$("% e) &# #'e!(#'#X 7e%o o )o&#mete e) e!e)#%"o !oo!e% )() !oo!"m"eto) p%e"o)H t#m@" e) e!e)#%"o !oo!e% !(3&e) )o )() eBpe!t#t"#)H ( e)pe%# 'e& !(%)o + 'e& p%o!e)o e)e*## #p%e'"#eH ( e)pe%# #p%e'e%H + ( e),(e%o e)t3 '")p(e)t#) # %e#&"#%. T#m@" e) "mpo%t#te !oo!e% !mo )e # # 'e)#%%o&&#% &#) !om("!#!"oe)H &#) "te%#!!"oe) et%e &#) '")t"t#) pe%)o#) (e !ompoe e& $%(po 'e #p%e'"#e. 1.4. T!"!#) + e)t%#te$"#) p#%# &# !#%#!te%"#!" 'e& $%(po 'e #p%e'"#e. N(e)t%o #!t(#& mo'o 'e "'# o) eB"$e (# !o)t#te "te%#!!" !o &o) 'em3)H >o+ e '# o po'emo) !o!e@"% # "$K )e% >(m#o !omo ( )e% #")&#'o e e& t"empo + e& e)p#!"o. E !(#&("e% !(%)o 'e #p%e'"#e t#m@" ,(!"o#mo) !omo $%(poH ( $%(po !o)t"t("'o po% 'o!ete) + #&(m#'o (e )e ",&(+e m(t(#meteH (e p(e'e #po+#%)e + >#!e% (e &o) #p%e'"#e) )e# m(!>o m3) p%oe!>o)o).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
42
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
C#'# "'""'(o pe%tee!e # ( $%(po e ",&(+e e & 'e m#e%# 'e!")"#. E ( !(%)o #'em3) 'e& !o(to 'e 'o!ete) + #&(m#'o )e ,o%m# $%(po) m3) pe(e*o)H $%(po) 'e pe%)o#) (e "te%#!tK# m3) ,3!"&mete et%e ) (e !o e& %e)toH po% mot"o) '",e%ete): )e !oo!# p%e"#meteH 'e)!(@%e "te%e)e) !om(e)H )e ,o%m# #& ##%] D",e%ete) #(to%e) ># )e*#&#'o (e &o) #p%e'"#e) )o m3) e,"!#!e) + )e #!&# + %e&#!"o# !o ot%o) !oo!"m"eto) meo% )" &# pe%)o# (e #p%e'e &o) >#!e eBp&!"to)H e) 'e!"% )" )e &o) !(et# # ot%#) pe%)o#). # !om("!#!" e) m3) ,&("'#H e $ee%#&H et%e e)t('"#te) (e et%e )to) + 'o!ete). Se ># 'e)#%%o&&#'o '")t"to) mo'e&o) 'e #p%e'"#e >o%"ot#&: #p%e'"#e !oope%#t"oH #p%e'"#e !o&#@o%#t"oH (e #((e '",e%ete) et%e ) t"ee e !omK &# @#)e 'e& #p%e'"#e et%e "$(#&e). 7#%# po'e% e)t('"#% # ( $%(po e) e!e)#%"o "'et","!#% )() '",e%ete) '"me)"oe) !o (# #p%oB"m#!" "te%'")!"p&"#%"#H )e !o)"'e%# ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
44
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
'",e%ete) t"po) + 'e,""!"oe) 'e ( $%(poH eemp&o: T#m#*oH '(%#!"H $%#'oH ,o%m#&"#!"H &#) #!t""'#'e)H et!... E &# U"'#' 2 et%#%emo) m3) e 'et#&&e 'e !mo pote!"#% e& t%#@#o e $%(poH !mo !o>e)"o#%&o) + >#!e%&o) m3) e,"!#!e) e e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e.
1.5. T!"!#) p#%# e& #3&")") 'e !ompete!"#) + !#p#!"'#'e) p%o,e)"o#&e). Se t%#t# 'e "'et","!#% &o e!e)#%"o p#%# &o$%#% e& 'e)#%%o&&o 'e &#) !ompete!"#) %e(e%"'#). A&$(#) p%e$(t#) p%e)t# ( $%# #po+o #& e,e!to 'e '")e*#% ( p%o!e)o ,o%m#t"o: W( !ompete!"#) )e p%ete'e 'e)#%%o&&#%XH W( !oo!"m"eto) 'e@e #p&"!#%XH W( >#@"&"'#'e) 'e@e 'om"#%XH W( #!t"t('e) 'e@e mo)t%#%X A p#%t"% 'e e)te pe%,"&H )e e&#@o%# &o) !ote"'o) ,o%m#t"o) e)t#@&e!"e'o &o) !oo!"m"eto) te%"!o) + p%3!t"!o) %e(e%"'o) p#%# ( 'e)empe*o !ompetete 'e& t%#@#o. Y W\( t"ee (e )#@e% e&&# t%#@##'o%# p#%# e)t#@&e!e% &o) !oo!"m"eto) te%"!o)X Coo!"m"eto) !o!ept(#&e) Y W\( t"ee (e )#@e% >#!e% p#%# o@tee% &o) !oo!"m"eto) p%3!t"!o)X Coo!"m"eto) p%o!e'"met#&e) Y WCmo t"ee (e )#@e% e)t#% + #!t(#% p#%# p%e!")#% &#) #!t"t('e) + !ompo%t#m"eto) %e(e%"'o)X Coo!"m"eto) #!t"t('"#&e). 7o)te%"o%mete )e e)t%(!t(%# &o) !ote"'o) ,o%m#t"o) e m'(&o) o ("'#'e). U# 'e,""!" 'e Compete!"# p(e'e )e% &# p%op(e)t# po% N#o Gme 2006: # !ompete!"# o &#) !ompete!"#) p%o,e)"o#&e) p(e'e )e% !o)"'e%#'#) !omo ( !o(to 'e e&emeto) !om@"#'o) 8!oo!"m"eto)H >#@"&"'#'e)H #!t"t('e)H )#@e%e)H et!.9H (e )e "te$%# #te'"e'o # (# )e%"e ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
45
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
'e #t%"@(to) pe%)o#&e) 8!#p#!"'#'e)H mot"o)H %#)$o) 'e &# pe%)o#&"'#'H #pt"t('e)H et!.9H tom#'o !omo %e,e%e!"# &#) eBpe%"e!"#) pe%)o#&e) + p%o,e)"o#&e)
+
(e
)e
m#","e)t#
me'"#te
'ete%m"#'o)
!ompo%t#m"eto) o !o'(!t#) e e& !oteBto 'e t%#@#o.
S" #)(m"mo) (e &# !ompete!"# p%o,e)"o#& )e p&#te# e ( !oteBto !#m@"#teH e) !o>e%ete 'e'(!"% )( "e"t#@&e eo&(!" +H po% t#toH )( e!e)#%"# e#&(#!" e) 'e!"%H )e% !ompetete >o+ + #( o )"$","!# )e% !ompetete m#*## o e ot%o !oteBto.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
46
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Fo%m#'o% 'e Fo%m#'o%e) E e& e)(em#H eBt%#'o 'e e)te #%t!(&o 'e N#o GmeH )e p(e'e e% m3) ,3!"&mete: Fo%m#% po% !ompete!"#) "mp&"!# (e &# '"%e!!" 'e &o) p%o$%#m#) #p(te >#!"# e& 'e)#%%o&&o 'e !#p#!"'#'e) #p&"!#@&e) # ( #mp&"o %#$o 'e )"t(#!"oe) &#@o%#&e) "o&(!%#'#) e e& 3m@"to 'e (# o!(p#!". E& !#%3!te% mo'(&#% 'e e)t# ,o%m#!" &e '# &# po)"@"&"'#' 'e )e% #'m"")t%#'# !o (# m#+o% ,&eB"@"&"'#'H pe%m"t"% &# #&"'#!" 'e &# eBpe%"e!"# + &# ,o%m#!" e m'(&o) 'e #p&"!#!" "me'"#t# #& t%#@#o (eH "te%!oe!t#'o) (o) !o ot%o)H ,#!"&"te e& ##!e 'e& t%#@##'o% e ( "t"e%#%"o ,o%m#t"o !omp&eto. 1.6. # p%o$%#m#!" 'e &# #!!" ,o%m#t"#. U p%o$%#m# e) (# 'e!&#%#!" p%e"# 'e &o (e )e p"e)# >#!e% e #&$(# m#te%"# ( o!#)". U# )e%"e o%'e#'# 'e ope%#!"oe) e!e)#%"#) p#%# &&e#% # !#@o ( p%o+e!to. # p%o$%#m#!" '"'3!t"!# e) e& p%o!e)o e e& (e )e e)t#@&e!e + o%'e# &o) '")t"to) ,#!to%e) (e "te%e'%3 e e& p%o!e)o 'e e)e*###p%e'"#e. E) ( p%o!e)o 'e %e,&eB" + tom# 'e 'e!")"oe) e e& (e )e ># 'e %e,&e#% ( + !mo )e p%ete'e o%$#"#% e& p%o!e)o 'e e)e*###p%e'"#e # &o &#%$o 'e to'# &# #!!" ,o%m#t"#. E (# p%o$%#m#!" )e 'e@e%# %e,&e#% Y A ( $%(po 'e #&(mo)#) # '"%"$"'o e& p%o$%#m#: $%(po 'e #p%e'"#e. Y \( )e !o)"'e%# "mp%e)!"'"@&e (e #p%e'# e& #&(m#'o #& ,"#&"#% e& !(%)o: o@et"o). Y \( !oo!"m"eto) 'e@e #'("%"% p#%# #&!##% &o) o@et"o): !ote"'o). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
4;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y Cmo t%#@##% e)o) !ote"'o) e e& #(&#H !o ( #!t""'#'e): e)t%#te$"#) '"'3!t"!#). Y De !(3to t"empo '")poemo) + !(3to )e 'e'"!#%3 # !#'# tem#: tempo%#&"#!". Y \( me'"o) '"'3!t"!o) )e %e("e%e p#%# %e#&"#% e)#) #!t""'#'e): %e!(%)o) '"'3!t"!o). Y Cmo )#@%emo) (e )e ># p%o'(!"'o e& #p%e'"#e: !%"te%"o) 'e e#&(#!". E) "mpo%t#te )e*#&#% (e &# p%o$%#m#!" #te to'o 'e@e e)t#% )(et# # !o)t#te %e")" # &o &#%$o 'e to'o e& p%o!e)o ,o%m#t"oH 'e@e )e% '"3m"!#H ,&eB"@&e e "% %e#()t3'o)e e ,(!" 'e &# m#%!># 'e& !(%)oH &#) e!e)"'#'e) ,o%m#t"#) + &o) '#to) 'e e#&(#!" (e )e # o@te"e'o # &o &#%$o 'e& p%o!e)o. 7#%# po'e% %e#()t#% e& p%o!e)o e) e!e)#%"o !oo!e% ( !#m"o )e ># %e!o%%"'o + !(3to ,#&t# po% %e!o%%e%H !mo e) &# m#%!># 'e& p%o!e)o p#%# po'e% %e#()t#%&oH !#m@"#%&o o m#tee%&o. No%m#&mete &o) !(%)o) 'e ,o%m#!" #@#%!# #)pe!to) '"e%)o)H &o) '""'"mo) e p#%te) m3) pe(e*#) (e t"ee ( !ote"'o !o>e%ete: #) U"'#'e) '"'3!t"!#) 1.6.1. #) U"'#'e) '"'3!t"!#) &#m#mo) U"'#' '"'3!t"!# # to'# ("'#' 'e t%#@#o 'e '(%#!" #%"#@&eH (e o%$#"# ( !o(to 'e #!t""'#'e) 'e e)e*## + #p%e'"#e + (e %e)po'eH e )( m3B"mo "e& 'e !o!%e!"H # to'o) &o) e&emeto) 'e& p%o!e)o ,o%m#t"o: (H !mo + !(3'o e)e*#% + e#&(#%. # U"'#' '"'3!t"!# )(poe (# ("'#' 'e t%#@#o #%t"!(&#'o + !omp&eto e &# (e )e 'e@e p%e!")#% &o) o@et"o) + !ote"'o)H &#) #!t""'#'e) 'e e)e*## + #p%e'"#e + e#&(#!"H &o) %e!(%)o) m#te%"#&e) + &# o%$#"#!" 'e& e)p#!"o + e& t"empoH #) !omo to'#)
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
4
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#(e&&#) 'e!")"oe) e!#m"#'#) # o,%e!e% (# m3) #'e!(#'# #te!" # &# '"e%)"'#' 'e& #&(m#'o.
1.6.2. E&emeto) 'e (# U"'#' D"'3!t"!# Y O@et"o) 'e #p%e'"#e 8W7#%# ( e)e*#%X9 Y Cote"'o) 8W\( e)e*#%X9 Y A!t""'#'e) 'e e)e*## + #p%e'"#e Y A!t""'#'e) + p%o!e'"m"eto) 'e e#&(#!" 8W\( >#+ (e e#&(#%H !(3'o + !moX9 A e)to) e&emeto) o@&"$#to%"o) )e 'e@e%# #*#'"%: Y 7%e)et#!" + o%"et#!" 'e &# ("'#' Y Meto'o&o$# 8WCmo e)e*#%X9 Y Tempo%#&"#!" o '(%#!" 'e &# ("'#'
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
4?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
CURSO FORMADOR DE
2010
4
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
1.;. o) O@et"o) 'e #p%e'"#e. o) o@et"o) %ep%e)et# &o) #p%e'"#e) (e )e e)pe%# !o)e$("% e e& p%o!e)o. A%")tte&e) '"!e (e #!"# ( @&#!o !&#%#mete ,"#'oH e)t#%emo) e meo% )"t(#!" p#%# !(mp&"% )#t"),#!to%"#mete (e)t%# t#%e#=. Y De@e )e% #&!##@&e) + 'e@e e)t#% %e&#!"o#'o) !o>e%etemete !o &o) !ote"'o)H &#) #!t""'#'e) + &# e#&(#!"H )" &&e$#% # ,o%m(&#!"oe) m(+ po%meo%"#'#) Y o) o@et"o) 'e@e eBte'e%)e # p%o!e'"m"eto) + #!t"t('e) e"t#'o #) e& >#@"t(#& %e'(!!"o")mo !o!ept(#& 1.;.1. Fo%m(&#!" 'e o@et"o) o) o@et"o) 'e@e e)t#% %e'#!t#'o) e ,o%m# 'e !#p#!"'#'e) (e &o) #&(mo) p(e'e 'e)#%%o&&#% + (e )(poe (# p%"me%# !o!%e!" 'e& ( + p#%# ( e)e*#%. 7%e)et# !#p#!"'#'e) #%"#'#) t#to 'e t"po !o$"t"o !omo #,e!t"oH + p%ete'e (e &o) #&(mo) ##!e e e& !#mpo !o!ept(#& 8(eo) !o!epto)9H p%o!e'"met#& 8mo'o) 'e >#!e%H p%o!e'"m"eto)H t!"!#)9 + #!t"t('"#& 8#&o%e)H o%m#)]9. Y C&#%o) + p%e!")o) e )( %e'#!!" Y Le%@o e ",""t"o Y I!&(+e !#p#!"'#' (e )e "tet# &o$%#% 8p#%# (9 o) o@et"o) '"'3!t"!o) (e t"ee ( m#+o% p%e'om""o e )( %e,e%e!"# # !o!epto) )(e&e ,o%m(&#%)e !o e%@o) 'e& t"po: 'e,""%H eBp&"!#%H )e*#&#%H "'et","!#%...
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
50
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
o) o@et"o) '"'3!t"!o) (e t"ee ( m#+o% p%e'om""o e )( %e,e%e!"# # p%o!e'"m"eto) )(e&e ,o%m(&#%)e !o e%@o) 'e& t"po: )"m(&#%H !o)t%("%H #p&"!#%H 'e@#t"%... o) o@et"o) '"'3!t"!o) (e t"ee ( m#+o% p%e'om""o e )( %e,e%e!"# # #!t"t('e) )(e&e ,o%m(&#%)e !o e%@o) 'e& t"po: #!ept#%H #&o%#%H #p%e!"#%H !o&#@o%#%H '"),%(t#%...
1.. o) Cote"'o) 7e%m"te 'e)#%%o&&#% &#) !#p#!"'#'e) %e!o$"'#) e &o) o@et"o) Y Co!ept(#&e): >e!>o)H '#to) + !o!epto) Y 7%o!e'"met#&e): De)t%e#)H e)t%#te$"#) + t!"!#) Y A!t"t('"#&e): L#&o%e) + o%m#) o) !ote"'o) (e )e )e&e!!"oe p#%# )e% t%#@##'o) e !#'# ("'#' 'e@e !ot%"@("% # %e)po'e% 'e m#e%# #'e!(#'# # &#) '",e%e!"#) "'""'(#&e) et%e &o)#) #&(mo)#). A)H (to # &o) !ote"'o) @3)"!o) o (!&e#%e) 'e &# U"'#'H p(e'e "!o%po%#%)e ot%o) ")(,"!"etemete t%#@##'o) po% #&$(#) pe%)o#) eH "$(#&meteH p(e'e "!&("%)e !ote"'o) (e )e !o)"'e%e 'e p%o,('"#!" o 'e #mp&"#!"
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
51
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
1..1. T"po) 'e !ote"'o) E e& mometo 'e )e&e!!"o#% e& !ote"'o # t%#@##% e) "mpo%t#te '")t"$("% 4 t"po): Y Co!ept(#&e) Y 7%o!e'"met#&e) Y A!t"t('"#&e) 1..1.1. Cote"'o) !o!ept(#&e). o) !ote"'o) !o!ept(#&e) )e !ompoe 'e: #9 e!>o) o '#to) Y S( #p%e'"#e e) &"te%#& e ) m")mo ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
52
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y E) ",o%m#!" 'e)!%"pt"# Y T"ee #&to $%#'o 'e o@)o&e)!e!"#. Y E) "'")pe)#@&e !o)"'e%#%&o) 'et%o 'e ( !oteBto m3) #mp&"o. Y S( #&o% e) )e% ")t%(meto) p#%# #+('#% #& &o$%o 'e o@et"o) %e&#!"o#'o) !o !o!epto). Eemp&o) 'e >e!>o): C#%#!te%)t"!# 'e ( &($#% : O(%e)e e) &# K"!# p%o"!"# "te%"o% 'e G#&"!"#. C#%#!te%)t"!# 'e (# !o)# : E& Emp"%e St#te t"ee 100 p")o) C#%#!te%)t"!# 'e ( eeto e)pe!,"!o # !o)t%(!!" 'e &# To%%e 'e 7")# !ome e 115 @9 Co!epto) Y Re("e%e !omp%e)" + )t# e) $%#'(#&. Y A+('# # '#% )"$","!#'o # ( '#to o ",o%m#!". Y No to'o) &o) !o!epto) )o "$(#& 'e #@#%!#t"o) >#+ #&$(o) m3) "mpo%t#te) (e ot%o). o) m3) #@#%!#t"o) )o &#) "'e#) @3)"!#) Y 7%opo%!"o# ( #po+o p#%# '")!e%"% + !omp%e'e%. Y A+('# # ete'e% m(!>o) >e!>o) e)pe!,"!o) Y A&to $%#'o 'e $ee%#&"'#'. Y So t%#),e%"@&e). Eemp&o) 'e "'e#) @3)"!#): # m#te%"# o )e !%e# " )e 'e)t%(+eH )e t%#),o%m#. A to'# #!!" &e !o%%e)po'e (# %e#!!". E& p%o!e)o 'e !o)t%(!!" 'e& )"$","!#'o "mp&"!# &# %e&#!" 'e& !oo!"m"eto p%e"o !o e& (eo. E) "mpo%t#te )e&e!!"o#% e& !ote"'o po%(e: Y É)te e) !#'# e m3) #)to + o to'o e) %e&e#te o "$(#& 'e "mpo%t#te. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
54
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y E) meo% e,o!#%)e #& (e t"ee m#+o% po'e% 'e eBp&"!#!" + ()o p#%# &# "'#. Y E) meo% !et%#%)e e e& (e eB"$e (e)t%# po!# #!t(#&. O%$#"#!" 'e &o) !ote"'o) !o!ept(#&e). # o%$#"#!" 'e &o) !ote"'o) !o!ept(#&e) + e& e)t#@&e!"m"eto 'e &#) %e&#!"oe) et%e e&&o) e) ( p#)o "mpo%t#te e &# p&#","!#!". E)t# &#@o% o) #+('# # e%#%("#%&oH # "'et","!#% )() %e&#!"oe)H # #'e%t"% !mo ( !ote"'o #po+# # ot%oH ( e) m3) "mpo%t#te. o) m#p#) !o!ept(#&e) )o >e%%#m"et#) (e p(e'e #po+#% e)te p%o!e)o. So %ep%e)et#!"oe) e)(em3t"!#) 'e !o!epto) o%$#"#'o) e%3%("!#mete (e e)t#@&e!e %e&#!"oe) )"$","!#t"#) et%e e&&o). Eto!e)H 'e #!(e%'o # &o '"!>o #te)H p#%# p%o$%#m#% !ote"'o) e)pe!,"!o) 'e (# U"'#' D"'3!t"!# 'e@emo) p%e$(t#%o): Y W\( !o!epto) + >e!>o) )e t%#@##%3X Y W\( o%'e )e )e$("%3 p#%# t%#@##%&o) tom#'o e !(et# )( o%$#"#!"X Y WA ( "e& 'e p%o,('"'#' + #mp&"t(' )e t%#@##%3 tom#'o e !(et# &o) !oo!"m"eto) + #pt"t('e) 'e m") #&(mo)X 1..1.2. Cote"'o) p%o!e'"met#&e) Se 'e,"e !omo ( !o(to 'e #!!"oe) o%'e#'#) + o%"et#'#) # &# !o)e!(!" 'e (# met#. Re("e%e 'e %e"te%#!" 'e #!!"oe) (e &&ee # &o) #&(mo) # 'om"#% &# t!"!#H >#@"&"'#' o e)t%#te$"# o@eto 'e #p%e'"#e. No to'o) &o) p%o!e'"m"eto) p%e)et# &# m")m# '","!(&t#' p#%# &o$%#% )( #'(")"!" + 'om""o. A&$(o) )o m3) )e!"&&o) (e ot%o) po% &o (e e& t"empo 'e #'(")"!" #%#.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
55
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
S" po% eemp&o e& !(%)o )e %e,"e%e # ")t#&#!"oe) e&!t%"!#)H t%#@##%emo) &o) !ote"'o) !o!ept(#&e) %e&#t"o) # &o) !"%!("to) e&!t%"!o): !(3&e) )o )() !#%#!te%)t"!#)H t"po)H et!. Det%o 'e &o) !ote"'o) p%o!e'"met#&e) po'%emo) "!&("%: Y I)t#&#!" 'e !"%!("to) 'e &3mp#%#) e )e%"e Y I)t#&#!" 'e !"%!("to) 'e &3mp#%#) e p#%#&e&o Y I)t#&#!" 'e !"%!("to) 'e &3mp#%#) m"Bto). Y Re#&"#!" 'e ( p%o+e!to p#%# &# ")t#&#!" 'e (# ""e'#H 'e)'e &# #!omet"'# >#)t# &# ")t#&#!" "te%"o%H #m@#) "!&()"e. 7#%# p%o$%#m#% !ote"'o) p%o!e'"met#&e) >#+ (e p%e$(t#%)e: W\( o@et"o) p%o!e'"met#&e) )e ("e%e #&!##%X W\( t"po 'e %e(")"to) 'e #p%e'"#e "mp&"!# &o )e&e!!"o#'oX WE ( &($#% 'e& %e!o%%"'o 'e e)e p%o!e'"m"eto )e e!(et%# &o) #&(mo)X W\( t"po 'e #'e!(#!"oe) te$o (e >#!e% @#)3'ome e &o #te%"o%X 1..1.4. Cote"'o) #!t"t('"#&e) o) t"po) 'e !ote"'o) #!t"t('"#&e) )o: Y Gee%#&e): p%e)ete) e to'#) &#) 3%e#). 8Eemp&o): o@)e%#!"H #te!"H p%e!")"H met"!(&o)"'#'H #!t"t(' 'e '"3&o$o...9 Y E)pe!,"!o): %e,e%"'o) # !"e%t#) 3%e#). 8Eemp&o): !(%"o)"'#' #te e& ()o 'e &o) %e!(%)o) ",o%m3t"!o)9 Y Re,e%"'#) # &# pe%)o# m")m#. 8Eemp&o: )e% p%e!")oH )e% met'"!oH %e)po)#@"&"'#' >#!"# e& t%#@#o9 Y Re,e%"'#) # &#) %e&#!"oe) "te%pe%)o#&e). 8Eemp&o: %e)peto >#!"# &#) "'e#) 'e &o) 'em3)9 Y Re,e%"'#) #& !ompo%t#m"eto 'e& "'""'(o !o e& me'"o. 8Eemp&o: %e)peto >#!"# e& me'"o #m@"ete9 A!t""'#': ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
56
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E t( t%#@#o >#+ t#%e#) (e %e#&"#) >#@"t(#&mete. Im#$"# (e t"ee) (e #+('#% # 'om"#% e)# t#%e# # (# pe%)o# %e!" &&e$#'# # t( t%#@#o. L#mo) # ""!"#% &# p&#","!#!" 'e t( #!t(#!". 7#%# e&&o #mo) # 'e&"m"t#% ( !oo!"m"eto)H 'e)t%e#) + #!t"t('e) 'e@e #'("%"%. E&"$e (# p#%te !o!%et# 'e& t%#@#o + # p#%t"% 'e #> p&#te# 4 o@et"o) + &o) !ote"'o) !o%%e)po'"ete) # e)to) o@et"o). S" t"ee) #&$(# '('# o te o&"'e) 'e (e t"ee) ( t(to% o t(to%# + ( o (# 'o!ete (e te #+('#%3. 7&#","!#!": O@et"o 1:
Cote"'o 1:
O@et"o 2:
Cote"'o 2:
O@et"o 4:
Cote"'o 4:
1.?. # )e&e!!" + p&#","!#!" 'e e)t%#te$"#) '"'3!t"!#). T!"!#): #!t""'#'e) e)pe!","!#) (e &&e# # !#@o &o) #&(mo) !(#'o #p%e'e.: %epet"!"H )(@%#+#%H e)(em#)H %e#&"#% p%e$(t#)H 'e'(!"%H "'(!"%H et!. 7(e'e )e% (t"&"#'#) 'e ,o%m# me!3"!#. E)t%#te$"#: )e !o)"'e%# (# $(# 'e &#) #!!"oe) (e >#+ )e$("%. 7o% t#toH )o )"emp%e !o)!"ete) e "te!"o#&e)H '"%"$"'#) # ( o@et"o %e&#!"o#'o !o e& #p%e'"#e. Como 'o!ete) o) p%e$(t#mo) m(!>#) e!e)H po% ( #te (# m")m# !&#)eH (o) #&(mo) #p%e'e m3) (e ot%o). W\( e) &o (e '")t"$(e # &o) #&(mo) (e #p%e'e @"e 'e &o) (e &o >#!e m#&X. EB")te m(!>#) '",e%e!"#) "'""'(#&e) et%e &o) #&(mo) (e !#()# e)t#) #%"#!"oe). U# 'e e&&#) e) &# !#p#!"'#' 'e& #&(mo p#%# ()#% &#) e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e:
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
5;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#) pe%)o#) teemo) '")t"to) e)t"&o) 'e #p%e'"#eH >#+ pe%)o#) (e #p%e'e meo% &o (e &eeH ot%#) meo% &o (e o+eH # ot%#) &e) #+('# e& )(@%#+#% o tom#% ot#). E &# #!t""'#' 'o!ete e) "mpo%t#te tee% e !(et# e)t#) '",e%e!"#) 'e e)t"&o). E)e*#% e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e #& #&(m#'oH e) $#%#t"#% e& #p%e'"#e: e& #p%e'"#e e,"!#H + ,omet#% )( "'epe'e!"#H 8e)e*#%&e # #p%e'e% # #p%e'e%9. 7o% ot%o &#'oH (# #!t""'#' e!e)#%"# e &# m#+o%# 'e &o) #p%e'"#e) e'(!#t"o) e) (e &# pe%)o# e)t('"e. E& !oo!"m"eto 'e e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e po% p#%te 'e& #&(m#'o ",&(+e '"%e!t#mete e (e e& #&(mo )ep#H p(e'# + ("e%# e)t('"#%. S#@e%: e& e)t('"o e) ( t%#@#o (e 'e@e >#!e% !#'# pe%)o#H + p(e'e %e#&"#%)e po% mto'o) (e ,#!"&"te )( e,"!#!"#. E)to e) &o (e p%ete'e ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
5
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
&#) e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e: (e )e &&e$(e # #&!##% e& m3B"mo %e'"m"eto !o meo% e),(e%o + m3) )#t"),#!!" pe%)o#&. 7o'e%: p#%# po'e% e)t('"#% )e %e("e%e ( m"mo 'e !#p#!"'#' o "te&"$e!"#. E)t3 'emo)t%#'o (e e)t# !#p#!"'#' #(met# !(#'o )e eBp&ot# #'e!(#'#mete. e)to )e !o)"$(e !o &#) e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e. \(e%e%: We) po)"@&e m#tee% &# mot"#!" 'e& #&(m#'o po% m(!>o t"empo !(#'o e& e),(e%o 8m#& emp&e#'o po% ,#&t# 'e e)t%#te$"#)9 %e)(&t# ")(,"!"eteX. E& ()o 'e @(e#) e)t%#te$"#) $#%#t"# (e !#'# pe%)o# !oo!# e& e),(e%o (e %e("e%e (# t#%e# + (e (t"&"!e &o) %e!(%)o) p#%# %e#&"#%&#. Co)"$(e @(eo) %e)(&t#'o) + e)to p%o'(!e (e 8#& !o)e$("% m3) B"to)9 e)t m3) mot"#'#. E ,(!" 'e !mo p%o!e)#mo) &# ",o%m#!" (e o) &&e$#H po'emo) >#@&#% 'e !(#t%o e)t"&o) '",e%ete) 'e #p%e'e%: Y A!t"o: tom# m(!># ",o%m#!"H !#pt# oe'#'e)H )e "mp&"!# !o et()"#)mo #!t"#mete + )" p%e("!"o) e (e#) eBpe%"e!"#) 8eBpe%"e!"# !o!%et#H 7ERCI/IR9 Y Re,&eB"o: #!(m(&# + ##&"# m(!># ",o%m#!" #te) 'e &&e$#% # !o!&()"oe)H &e) $()t# !o)"'e%#% &#) eBpe%"e!"#) 'e)'e '")t"to) p(to) 'e ")t#H o@)e%#% + e)!(!>#% # &o) 'em3) 8o@)e%#!" %e,&eB"#H 7ENSAR9 Y Te%"!o: ##&"#H )"tet"# + e)t%(!t(%# &# ",o%m#!"H "te$%# &o) >e!>o) e e)t%(!t(%#) !o>e%ete) 8!o!ept(#&"#!" #@)t%#!t#H 7ANEAR9 Y 7%3!t"!o: #p&"!# &# ",o%m#!" 'e)!(@%e &o) #)pe!to) po)"t"o) ' e &#) (e#) "'e#) + &#) #p&"!# # &# p%"me%# opo%t("'#' 8eBpe%"met#!" #!t"#H ACER9
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
5?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E& p%o!e)o 'e #p%e'"#e e) ( p%o!e)o !!&"!o (eH o%m#&meteH "mp&"!# &o) 5 e)t"&o) 'e #p%e'"#e @3)"!o): 7%"me%#mete )e tom# ",o%m#!"H )e !#pt# 8e)t"&o #!t"o9. A !ot"(#!" )e ##&"# 8e)t"&o %e,&eB"o9. Se #@)t%#e p#%# )"tet"#%H !&#)","!#%H e)t%(!t(%#% + #)o!"#%&# # !oo!"m"eto) #te%"o%e) 8e)t"&o te%"!o9. (e$o )e &&e# # &# p%3!t"!#H )e #p&"!#H )e eBpe%"met# 8e)t"&o p%#$m3t"!o9. Se$K )( e)t"&o 'e #p%e'"#e 8%#)$o) !o$"t"o)H #,e!t"o) + ,")"o&$"!o) (e )"%e !omo "'"!#'o%e) %e&#t"#mete e)t#@&e) 'e !mo &o) + &#) '")!ete) pe%!"@eH "te%#!!"o# + %e)po'e # )() #m@"ete) 'e #p%e'"#e9H (o) e)t('"#te) >#%3 'e m#e%# m3) e,"!# o e,"!"ete #&$(#) 'e e)t#) ,#)e).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
5
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A!t""'#': 7#%# t%#@##% e $%(po: De)p() 'e &ee% e& )"$("ete teBto 'e Co%t##% + !omet#% e e& $%(po (e)t%#) "mp%e)"oe) )o@%e e)t#) ")t%(!!"oe)H >#!e% (# p%op(e)t# !o #&$K mto'o #&te%#t"o e,"!# p#%# #p%e'e% # )(@"% e)!#&e%#). 7#%# )(@"% (# e)!#&e%# )e !om"e# po% &e#t#% e)# p#%te 'e& !(e%po )"t(#'# # &# 'e%e!># #@#oH e(e&t# !#)" )"emp%e e !(e%o o $#m(#H + (e )#&o eB!ep!"oe) !#@e eB#!t#mete e ( e)!#&. 7(e)t# e e& p%"me% pe&'#*o '"!># p#%teH (e p#%# #@%e"#% &&#m#%emo) p"eH )e %e!o$e &# p#%te e("#&ete 'e &# "("e%'# 8t#m@" &&#m#'# p"eH pe%o (e o ># 'e !o,('"%)e !o e& p"e #te) !"t#'o9H + &&e3'o&# # &# #&t(%# 'e& p"eH )e >#!e )e$("% >#)t# !o&o!#%&# e e& )e$('o pe&'#*oH !o &o !(#& e e)te 'e)!#)#%3 e& p"eH + e e& p%"me%o 'e)!#)#%3 e& p"e. 8o) p%"me%o) pe&'#*o) )o )"emp%e &o) m3) '",!"&e)H >#)t# #'("%"% &# !oo%'"#!" e!e)#%"#. # !o"!"'e!"# 'e om@%e et%e e& p"e + e& p"e >#!e '",!"& &# eBp&"!#!". C('e)e e)pe!"#&mete 'e o &e#t#% #& m")mo t"empo e& p"e + e& p"e9. &e$#'o 'e e)t# ,o%m# #& )e$('o pe&'#*oH @#)t# %epet"% #&te%#'#mete &o) mo"m"eto) >#)t# e!ot%#%)e !o e& ,"#& 'e &# e)!#&e%#. Se )#&e 'e e&&# ,3!"&meteH !o ( &"$e%o $o&pe 'e t#& (e &# ,"# e )( )"t"oH 'e& (e o )e moe%3 >#)t# e& mometo 'e& 'e)!e)o. (&"o Co%t3#%
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
60
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#p%e'"!e) #(tomo)H "'epe'"ete) + #(to%%e$(&#'o)H !#p#!e) 'e #p%e'e% # #p%e'e%. o) e)t('"#te) (e o@t"ee %e)(&t#'o) )#t"),#!to%"o)H # pe)#% 'e &#) )"t(#!"oe) '"'3!t"!#) # &#) (e )e ># e,%et#'oH m(!>#) e!e) ># #p%e'"'o # #p%e'e% po%(e: Y Cot%o&# )() p%o!e)o) 'e #p%e'"#e. Y Se '# !(et# 'e &o (e >#!e. Y C#pt# &#) eB"$e!"#) 'e &# t#%e# + %e)po'e e !o)e!(e!"#. Y 7&#","!# eB#m"# )() p%op"#) %e#&"#!"oe)H p('"e'o "'et","!#% &o) #!"e%to) '","!(&t#'e). Y Emp&e# e)t%#te$"#) 'e e)t('"o pe%t"ete) p#%# !#'# )"t(#!". Y L#&o%# &o) &o$%o) o@te"'o) + !o%%"$e )() e%%o%e).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
61
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#) e)t%#te$"#) '"'3!t"!#) )o p%o!e'"m"eto) (e e& o &# 'o!ete p(e'e emp&e#% !o &# "te!" 'e ,#!"&"t#% e& #p%e'"#e )"$","!#t"o 'e &o) e)t('"#te). 7(e)to (e &#) pe%)o#) (e %e#&"# ( !(%)o )o '",e%ete)H e) "mpo%t#te (e &#) e)t%#te$"#) '"'3!t"!#) )e #'#pte #& !oteBto 'e #p%e'"#e + pe%m"t# (# ,&eB"@"&"'#' #'e!(#'#H po% e)to >#@&#mo) 'e e)t%#te$"#) '"'3!t"!#) + o 'e mto'o)H (e )o %e$&#) + p%"!"p"o) %$"'o). Y 7(e'e "!&("% #%"#) t!"!#). ope%#!"oe) o #!t""'#'e) e)pe!","!#). Y 7e%)"$(e ( p%op)"to 'ete%m"#'o: e& #p%e'"#e + &# )o&(!" 'e p%o@&em#) #!#'m"!o) +o #(e&&o) ot%o) #)pe!to) "!(&#'o) !o e&&o). Y So m3) (e &o) >3@"to) 'e e)t('"o= po%(e )e %e#&"# ,&eB"@&emete. Y 7(e'e )e% #@"e%t#) 8pK@&"!#)9 e!(@"e%t#) 8p%"#'#)9. Y So ")t%(meto) )o!"o!(&t(%#&e) #p%e'"'o) e !oteBto) 'e "te%#!!" !o #&$("e (e )#@e m3). E e)te e&#!e p(e'e) e% ( %e)(me m(+ !omp&eto 'e e)t%#te$"#) '"'3!t"!#) A &o &#%$o 'e ( !(%)o o 'e (# ("'#' '"'3!t"!# %e#&"#mo) '")t"t#) #!t""'#'e) !o e& ," 'e ,#!"&"t#% e& #p%e'"#e: 8"t%o'(!"% ( tem#H e% ( "'eoH %e#&"#% ( ee%!"!"oH %e)o&e% ( p%o@&em#H]9 E) e!e)#%"o )#@e% e ( o%'e #mo) # %e#&"#% &#) '",e%ete) t#%e#) + e ( o) po'emo) #po+#% p#%# %e#&"#%&#H ( %e!(%)o) #mo) # (t"&"#%. C(#'o >#@&#mo) 'e #!t""'#'e) 'et%o 'e (# p%o$%#m#!" o) %e,e%"mo) #& !o(to 'e #!!"oe) )e!(e!"#'#)H p#%# t%#@##% (o) !ote"'o)H (e )e%"%3 p#%# #&!##% (o) o@et"o) e ( !oteBto '#'o. E e& m'(&o 2 &#) e%emo) !o m3) 'et#&&e. 7o'%#mo) %e,e%"%o) # #!t""'#'e) 'e: Y It%o'(!!"-mot"#!" ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
62
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y A3&")") 'e Coo!"m"eto) p%e"o) Y De)#%%o&&o Y Ste)") Y Co)o&"'#!" Y Amp&"#!" Y Re!(pe%#!" Y E#&(#!" E) "mpo%t#te (e &#) #!t""'#'e) )e# #%"#'#)H mot"#'o%#)H !oe"ete)H !o>e%ete)H 3&"'#)H !omp%e)"@&e)H p#%t"!"p#t"#) + %e&e#te) 1.. # )e&e!!" + p&#","!#!" 'e me'"o) + %e!(%)o) '"'3!t"!o). &#m#mo) Me'"o '"'3!t"!o # !(#&("e% m#te%"#& e&#@o%#'o !o &# "te!" 'e ,#!"&"t#% &o) p%o!e)o) 'e e)e*## + #p%e'"#e. 7o% eemp&o ( &"@%o 'e teBto o ( p%o$%#m# m(&t"me'"# (e pe%m"te >#!e% p%3!t"!#) 'e ,o%m(&#!" (m"!#. o) Re!(%)o) '"'3!t"!o) )o )opo%te) # t%#) 'e &o) (e )e p%e)et# &o) !ote"'o): TeBto)H "'eo)H e)(em#)H m#p#) !o!ept(#&e)H ee%!"!"o)H] &#m#mo) Re!(%)o e'(!#t"o # !(#&("e% m#te%"#& (eH e ( !oteBto e'(!#t"o 'ete%m"#'oH )e (t"&"# !o (# ,"#&"'#' '"'3!t"!# o p#%# ,#!"&"t#% e& 'e)#%%o&&o 'e &#) #!t""'#'e) ,o%m#t"#). 7o% eemp&o: U# @ote&&# 'e p&3)t"!o + ( )o@%e 'e )#&)# p#%e!e tee% po!o (e e% !o &# e)e*## 'e &#) !"e!"#)H pe%o !(#'o )e ()# e ( !(%)o p#%# ##&"#% &#) &e+e) 'e &o) $#)e) p(e'e )e% ( eB!e&ete %e!(%)o e'(!#t"o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
64
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
o) %e!(%)o) e'(!#t"o) (e )e p(e'e (t"&"#% e (# )"t(#!" 'e e)e*## + #p%e'"#e p(e'e )e% o o me'"o) '"'3!t"!o). U 'eo p#%# #p%e'e% ( )o &o) o&!#e) + )( '"3m"!# )e%3 ( m#te%"#& '"'3!t"!o 8p%ete'e e)e*#%9H e !#m@"o ( 'eo !o ( %epo%t#e 'e& N#t"o#& Geo$%#p>"! )o@%e &o) o&!#e) 'e& m('o # pe)#% 'e (e p(e'# (t"&"#%)e !omo %e!(%)o e'(!#t"oH o e) e ) m")mo ( m#te%"#& '"'3!t"!o 8)&o p%ete'e ",o%m#%9.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
65
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A &# >o%# 'e )e&e!!"o#% ( %e!(%)o ( ot%o e) "mpo%t#te tee% e !(et# (e !(#to m3) )e #!e%(e # &# %e#&"'#'H m3) e,"!# )e%3. 7o% eemp&oH )" e& p%op)"to e) %e!oo!e% &# e)t%(!t(%# 'e (# %#m# e) meo% mo)t%#% (# ,oto 'e (# %#m# (e !ot#% !mo e)H pe%o meo% #K e) (e !#'# #&(mo o #&(m# p(e'# tee% e )( m#o (# %#m#. A& e&#@o%#% ( p%o$%#m# 'e ( !(%)oH o 'e ( m'(&oH e& ,o%m#'o% o ,o%m#'o%#H 'e)p() 'e >#@e% 'e!"'"'o ( mto'o + t!"!#) 'e@e #'opt#%H )e e!ot%#%3 !o (e 'e@e 'e!"'"% W( me'"o)XH We ( mometoXH W!moXH Wpo% (XH et! e 'e,""t"#H ( %e!(%)o) o me'"o) '"'3!t"!o) (t"&"#% p#%# e%"(e!e% + >#!e% m3) e,"!# &# ,o%m#!". E) e!e)#%"o ##&"#% &o) me'"o) + e#&(#%&o) p#%# )e&e!!"o#% &o) m3) #'e!(#'o) + !o>e%ete) !o &# p%op(e)t# 'e ,o%m#!". A&$(o) 'e &o) !%"te%"o) (e e& o &# ,o%m#'o%# 'e@e tee% e !(et# e &# )e&e!!" 'e &o) me'"o) 87. M#%(e)H 20059 p(e'e )e% &o) )"$("ete): Y O@et"o) pe%)e$("'o)H +# (e to'# )e&e!!" 'e me'"o) + e)t%#te$"#) 'e e)e*## 'e@e %e#&"#%)e e ,(!" 'e )to). Depe'"e'o 'e &o (e p%ete'#mo): (e e& #&(mo p%#!t"(eH (e #p%e'# (eo) !ote"'o)H (e %e#&"!e #&$(# #!t""'#'H et!.H )e%3 m3) #'e!(#'o e& ()o 'e (o) 'ete%m"#'o) me'"o). Y Cote"'o) (e )e 'e)e# t%#)m"t"%H )e$K )e# &# #t(%#&e# 'e &o) !ote"'o)H )e%3 m3) ,#!t"@&e) 'e po'e% )e% t%#)m"t"'o) po% (o) ( ot%o) me'"o). 7o% eemp&oH )" )e t%#t# )&o 'e p%e)et#% ",o%m#!" # &o) #&(mo) 'e #&$K tem# e)pe!,"!o po'emo) >#!e% ()o 'e ( 'eoH )" 'e &o !ot%#%"o e!e)"t#mo) eBp&"!#% #&$o !omp&eoH !omo e& ,(!"o#m"eto 'e ( #p#%#to o m#("#%"#H po'emo) @#)#% (e)t%# eBp&"!#!" e t%#)p#%e!"#)H ,oto$%#,#)H et!. Y Me'"o) 'e &o) (e '")poemo) e (e)t%o !et%o o et"'#'H 8&o) %e!(%)o) )o m(!>o) + #%"#'o)H po% &o (e p(e'e (e #&$(o) o e)t # (e)t%o #&!#!eH !omo po% eemp&o o%'e#'o%e)H 'eo)H et!.9. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
66
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y C#%#!te%)t"!#) + e!e)"'#'e) 'e &o) #&(mo)H "e& )o!"o!(&t(%#&H e'#'H "e& 'e !oo!"m"eto)H et!. Y Co)teH t#to m#te%"#&H !omo 'e t"empo + e),(e%o e!e)#%"o p#%# e& ()o + m#eo 'e& me'"o. 7o% eemp&oH p(e'e )(poe% m3) !o)te + e),(e%o %e!(%%"% # ( o%'e#'o% (e # ( p%o+e!to% 'e '"#po)"t"#). Y C(#&"'#'e) "t%)e!#) 'e& me'"oH po)"@"&"'#'e) 'e #p&"!#!" e &# ,o%m#!"H #'e!(#!" # &# ,(!" (e )e p%ete'e (e 'e)empe*eH # &o) #&(mo)H et!. Y A'#pt#!" #& !oteBto e e& (e )e # # "t%o'(!"%. 7(e'e) e!ot%#% m3) ",o%m#!" )o@%e me'"o) + %e!(%)o) '"'3!t"!o) e e& )"$("ete e&#!e: >ttp:'eVe+.(#@.e)pm#%(e)me'"o).>tm Tempo%#&"#!" E to'# p&#","!#!" t#m@" e) e!e)#%"o !oo!e% e& t"empo 'e& (e '")poemo) + '")e*#% !mo #mo) # (t"&"#%&o: 7o'%#mo) 'e,""%&# !omo &# p%e")" 'e t%#@#o #()t#'# #& t"empo '")po"@&e. Se t%#t# 'e (# #p%oB"m#!"H (e >#@%3 (e %e#()t#% 'e mo'o !#)" !o)t#te. 7#%# po'e% >#!e% %e#()te) tempo%#&e) e) e!e)#%"o !oo!e% e& t"empo '")po"@&eH &# p%e")" 'e ()o) 'e t"empo) p#%# ot%#) #!t""'#'e) #K pe'"ete) 'e %e#&"#%] 1.10. # p&#","!#!" 'e &# e#&(#!" 'e& p%o!e)o 'e e)e*###p%e'"#e. Como +# "mo) e e& #p#%t#'o 1.6 e) "mp%e)!"'"@&e e to'# #!t""'#' 'o!ete p&#te#%o) ( (e%emo) !o)e$("%H !(3&e) )o &o) o@et"o) 'e &# #!!". 7e%o (# e p&#te#'# e)t# !(e)t" 'e@emo) p&#te#%o) 'e "me'"#to !mo )#@%emo) e ( $%#'o )e ># #&!##'o e)to) o@et"o)H + e) e!e)#%"o >#!e%&o 'e "me'"#to. C(#to #te) )ep#mo) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
6;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
)" e& !#m"o %e!o%%"'o e) #'e!(#'o o o #te) po'%emo) 'e!"'"% )" )e$("% po% e& m")moH '#% ( %o'eo o 'e)"#%o) + p&#te#%o) ( (eo !#m"o. A e)t# %e,&eB" )o@%e e& !#m"o %e!o%%"'o + &o (e o) ,#&t# p#%# &&e$#% # &# met# p%op(e)t# e) # &o (e &e &&#m#mo) e#&(#!". # e#&(#!"H )e$K Co&& 81?9H 'e@e !(mp&"% 'o) ,(!"oe) ,('#met#&e): #()t#% &# #+('# pe'#$$"!# # &#) !#%#!te%)t"!#) "'""'(#&e) 'e &o) #&(mo) me'"#te #p%oB"m#!"oe) )(!e)"#)H + 'ete%m"#% e& $%#'o e (e )e ># !o)e$("'o &#) "te!"oe) e'(!#t"#). E) "mpo%t#te 'ete!t#% &o) p(to) 'e p#%t"'# 'e &o) #&(mo)H )() !o!ep!"oe)H )() e%%o%e) %e)pe!to # &o) #)pe!to) o@eto 'e #p%e'"#e. #) ^e#&(#!"oe) ""!"#&e)_H )oH &o) p(to) 'e p#%t"'# ,('#met#&e) p#%# #()t#% &# #+('# pe'#$$"!# e "!&()o %ep&#te#% &o) )(p(e)to) 'e (e)t%o '")e*o ,o%m#t"o. # e#&(#!" 'e@e '#%o) ",o%m#!" )o@%e e& $%#'o e e& (e )e ># #&!##'o &o) o@et"o) p%op(e)to)H )e ># 'e)#%%o&&#'o &#) !#p#!"'#'e) p%e")t#). A p#%t"% 'e e)t# ",o%m#!" po'%emo) %e#&"#% &#) mo'","!#!"oe) e!e)#%"#) e &#) #!t""'#'e) p%op(e)t#) o e )( )e!(e!"#. # e#&(#!" o 'e@e )(poe% (# )"t(#!" eBt%#o%'"#%"#. De@e !o)"'e%#%)e !omo ( #)pe!to m3) 'e& #p%e'"#e. # e#&(#!" #po%t# '#to) p#%!"#&e) + &"m"t#'o) )o@%e &o) #p%e'"#e) %e#&"#'o) po% &o) #&(mo). N(!# e) 'e,""t"#H o@et"# " p%e!")#. # e#&(#!" 'e@e %e!o$e% '#to) )o@%e &# p%o$%e)"# #(toom# 'e &o) #&(mo) e )( p%o!e)o 'e #p%e'"#e. # e#&(#!" 'e &o) #&(mo) 'e@e "% #!omp#*#'# 'e &# e#&(#!" )o@%e &# e)e*## 8'")e*o ,o%m#t"o + p%3!t"!# 'o!ete9 + 'e &# #(to%%e,&eB" 'e& #&(m#'o )o@%e )( p%op"o #p%e'"#e. N"e'# + M#!e'o 81?9 ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
6
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
# e)t%#te$"# 'e e#&(#!" 'e@e )e% '")e*#'# 'e t#& m#e%# (e )e# pe%m#eteH e 'o'e )e %e#&"!e e& )e$("m"eto 'e !#'# (# 'e &#) et#p#) "o&(!%#'#) + )e #&o%e e& &o$%o 'e o@et"o) 'e #p%e'"#eH 'e !o!epto)H 'e >#@"&"'#'e) + #!t"t('e)H t%#),o%m3'o)e #) e ( me'"o 'e %et%o",o%m#!"H t#to p#%# e& p%o,e)o%H !omo p#%# e& #&(mo +H po% t#toH e ( me'"o 'e #p%e'"#e. 7#%# &o$%#%&oH &o) o@et"o) e "'"!#'o%e) 'e e#&(#!" 'e@e )e% !oo!"'o) po% to'o) &o) #!to%e) 'e& p%o!e)oH 'e e)t# m#e%# )e #@%e ( e)p#!"o # &# #(to e#&(#!" + &# !ot%#)t#!" pe%m#ete !o e& o@et"o 'e #p%e'"#e. E e& m'(&o 5 t%#@##%emo) &o) '")t"to) #)pe!to) 'e &# e#&(#!". A!t""'#': E&"$e &# op!" (e te p#%e!# m3) #'e!(#'# p#%# !omp&et#% &#) )"$("ete) ,%#)e): E ( p%o!e)o 'e e)e*## #p%e'"#e )e o@t"ee %e)(&t#'o) m3) )#t"),#!to%"o) !(#'o Y Se ># %e#&"#'o p%e"#mete (# p&#","!#!" !omp&et# 'e to'# &# #!t""'#' + )e )"$(e ,"e&mete. Y o) + &#) e)t('"#te) p&#","!# eB#m"# )() p%op"#) %e#&"#!"oe)H p('"e'o "'et","!#% &o) #!"e%to) '","!(&t#'e). Y No) #()t#mo) # (# p&#","!#!" (e ># 'emo)t%#'o )e% #'e!(#'# e ot%o) !(%)o) %e#&"#'o) po% ot%#) pe%)o#) A &o) p%o!e'"m"eto) (e &# o e& 'o!ete p(e'e emp&e#% !o &# "te!" 'e ,#!"&"t#% e& #p%e'"#e )"$","!#t"o 'e &o) e)t('"#te) &e &&#m#mo) Y E)t%#te$"#) '"'3!t"!#) Y Mto'o) '"'3!t"!o) Y Me'"o) '"'3!t"!o) o) !ompoete) @3)"!o) 'e (# p%o$%#m#!" '"'3!t"!# )o: Y O@et"o)H !ote"'o) + e)t%#te$"#) '"'3!t"!#) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
6?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y E#&(#!"H o@et"o)H !ote"'o)H e)t%#te$"#) '"'3!t"!#)H %e!(%)o) + tempo%#&"#!" Y O@et"o)H !ote"'o)H mto'o) '"'3!t"!o) + e#&(#!" 1.11. E& p%o$%#m# 'e ,o%m#!". U p%o$%#m# e) (# 'e!&#%#!" p%e"# 'e &o (e )e p"e)# >#!e% e #&$(# m#te%"# ( o!#)". E) ( )")tem# + '")t%"@(!" 'e &#) m#te%"#) 'e ( !(%)o o #)"$#t(%#H (e ,o%m# + p(@&"!# &o) p%o,e)o%e) e!#%$#'o) 'e eBp&"!#%&#). U# )e%"e o%'e#'# 'e ope%#!"oe) e!e)#%"#) p#%# &&e#% # !#@o ( p%o+e!to. E ( p%o$%#m# 'e ,o%m#!" ># 'e %e,&e#%)e to'# &# p&#","!#!" (e >emo) 'e)#%%o&&#'o p#%# ( p%o!e)o ,o%m#t"o: O@et"o)H !ote"'o)H e)t%#te$"#) '"'3!t"!#)H me'"o) + %e!(%)o)H tempo%#&"#!" + e#&(#!". /"@&"o$%#,# + e&#!e) Ve@: Ato"o N#o G3me. 7%op(e)t#) !o!ept(#&e) e to%o # &# !ompete!"# p%o,e)"o#& Re")t# 'e E'(!#!"H Km. 44 820069H pp. 214-245 C#@e%oH . 820009 N(e#) te!o&o$#) #p&"!#'#) # &# e'(!#!"H M#'%"'H Ste)"). C#@e%oH . 820019 Te!o&o$# E'(!#t"#H /#%!e&o#H 7#"'). Coe%H M. . oV A'(&t) e#%. A$e&e)) e#%e%H 1-200. >ttp:#$e&e))&e#%e%.!om"t%o)#'(&t&e#%"$.>tm& C%o))H `.7. 81?19. A'(&t) #) e#%e%). S# F%#!")!o: o))e+-/#)). D# /.H F. + e%3'e R.H G. 819. E)t%#te$"#) 'o!ete) p#%# ( #p%e'"#e )"$","!#t"o. M!G%#V "&&H MB"!oH 242p. 8C#pt(&o) 6+ ;: e)t%#te$"#)Do!ete).p',9 ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
6
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Fe%%e"%#H A"t#. E)t%#te$"#) e,e!t"#) 'e ,ee'@#! !o%%e!t"o p#%# e& #p%e'"#e 'e &e$(#) #)")t"'o po% !omp(t#'o%e). Re. )"$o). ao&"eb. 200H o&.50H o.;6H p.621655.: >ttp:VVV.)!"e&o.!&)!"e&o.p>pX )!%"ptc)!"d#%tteBtp"'cS01?04520000040000&$ce)%mc F%e"%eH 7#(&o 1. 7e'#$o$# 'e& Op%"m"'o. E' S"$&o IH MB"!o peB-/#%##)H E. 8!oo%'.9 200; E)t%#te$"#)'e Fo%m#!" e e& S"$&o I. E'. A%"e& SAH /#%!e&o# pe peH E. E& M#)te%+ e#%"$ # &# &( 'e &# "e)t"$#!" e'(!#t"# Re")t# 'e E'(!#!"H 450. M#+o-#$o)to 200;H pp. ;26-;;6. >ttp:VVV.%e")t#e'(!#!"o.me!.e)%e450%e450d24.p', Me'"# R""&&#H A. + S#&#'o% M#t#H F. 8Coo%').9 2002 D"'3!t"!# Gee%#&H 7EARSON EDUCACIfNH M#'%"' Ne&&"e E. To%%#'o. 2002. # e'(!#!" 'e #'(&to). C(#'e%o 'e Ie)t"$#!" e &# E'(!#!". NKme%o 1?H N"e'#H . + M#!e'oH /. 1. ttp:pe%)o#&.%e'e)[email protected])@$#&e+"'eB1.>tm
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;0
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
o )o@%e ,o%m#!" e $ee%#& >ttp:'eVe+.(#@.e)pm#%(e)'"m%e")t#.>tm >ttp:'eVe+.(#@.e)7MAR\UES >ttp:e'(!#!"o."'oeo).!om"'eB.p>p411505gTeo% hC4hAD#)d'e&dAp%e'"#eh4Ad#)dteo% hC4hAD#)d'ed&#d%ee)t%(!t(%#!"hC4h/4 >ttp:t"p.p)+!>o&o$+.o%$!%o)).>tm&
2.8 9a &n+eracci-n Did7c+ica
<# @(e# '"'3!t"!# e) #(e&&# (e 'e# (e e& pe)#m"eto 'e& ot%o o )e "te%%(mp# + (e &e pe%m"teH !#)" )" ot#%&oH "% tom#'o @(e# '"%e!!"= E%"(e T"e%o G#&3 O@et"o): Y A'("%"% &#) !ompete!"#) + !oo!"m"eto) (e ,#!"&"t# e& p%o!e)o 'e "te%#!!" '"'3!t"!# e e& 'e)#%%o&&o 'e &#) '",e%ete) #!!"oe) ,o%m#t"#) (e )e &&ee # !#@o. Y Re,&eB"o#% )o@%e e& !o!epto 'e !om("!#!" + )( "mpo%t#!"# e &# "te%#!!" '"'3!t"!#. Y A#&"#% &#) e)t%#te$"#) meto'o&$"!#) !omo t3!t"!#) e e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e. Y L#&o%#% e& t%#@#o e $%(po + #p&"!#% t!"!#) 'e $%(po @3)"!#) p#%# !o)e$("% ( !o%%e!to #p%e'"#e !o&#@o%#t"o + !oope%#t"o. 2.1. # teo%# 'e &# !om("!#!" + e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e # !om("!#!" e) &# ,o%m# 'e "te%#!!" et%e 'o) o m3) pe%)o#)H +# )e# me'"#te &# p#&#@%# >#@&#'# o e)!%"t#H $e)to)H #'em#e)H eBp%e)"oe) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
emo!"o#&e)H et!. !(+o %e)(&t#'o e) e& "te%!#m@"o 'e )"$","!#'o) (e !o'(!e # &# !omp%e)" +H e e& meo% 'e &o) !#)o)H # ( #!(e%'oH # ( !ompo%t#m"eto #'e!(#'o. 7#%# A%)e"o S3!>eH &# !om("!#!" e) e& !o(to 'e #!to) me'"#te &o) !(#&e) &o) "'""'(o) 'e (# )o!"e'#' e)t#@&e!e !ot#!to) et%e ) p#%# t%#)m"t"%)e ",o%m#!"oe). S#@e% m3): e)e*## "'""'(#&"#'# #+ (e %e!oo!e% (e &# e)e*## 'e@e "'""'(#&"#%)e e e& )et"'o 'e pe%m"t"% # !#'# #&(mo# t%#@##% !o "'epe'e!"# + # )( p%op"o %"tmo. C(#'o )e t%#@## e )"t(#!"oe) #!#'m"!#) "'""'(#&")t#) o >#+ %e&#!" et%e &o) o@et"o) (e pe%)"$(e !#'# (o 'e &o)#) #&(mo)#)H )() met#) )o "'epe'"ete) et%e ). E&&# #&(mo#H p#%# &o$%#% &o) o@et"o)H 'epe'e 'e )( !#p#!"'#' + e),(e%o) p%op"o). De)'e &# #t"$[e'#' + # &o &#%$o 'e to'#) &#) po!#) )e '# mo"m"eto) e 'e,e)# 'e &# "'""'(#&"#!" 'e &# e)e*## 7&#tH e )( &"@%o # p%e#&e!"'o e& t%#t#m"eto "'""'(#&"#'o% 'e &# pe%)o#. A) M#% I@3*e 81?29 #,"%m# (e <(# pe'#$o$# "'""'(#& p%e)(poe (# p)"!o&o$# "'""'(#&=. 7e%o e)t# o #!" >#)t# @"e et%#'o e& )"$&o . # e)e*## "'""'(#&"#'# e) ( !o(to 'e mto'o) (e pe%m"te #!t(#% )"m(&t3e#mete )o@%e #%"o)#) #&(mo)#)H #'e!(3'o)e #& 'e)#%%o&&o 'e )() #!t"t('e)H )e%# (# e)e*## # &# me'"'# o #()t#'# # !#'# #&(mo#. E) (# 'e &#) t!"!#) m3) ,e!('#) 'e &# e)!(e&# #!t"#H po%(e '",e%e!"# et%e e& t%#@#o "'""'(#& + e& t%#@#o "'""'(#&"#'o. # e)e*## "'""'(#&"#'# e) ( t%#@#o p#%# !#'# "'""'(oH p%ep#%#'o p#%# & + ee!(t#'o 'et%o 'e (# )e%"e 'e !o'"!"oe)H + o )e
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
'e@e !o,('"% !o &# e)e*## "'""'(#& (e #!tK# )o@%e (# )o&o# #&(mo# o )o@%e #%"o) (e e !o&e!t""'#' %e#&"# e& m")mo t%#@#o. E&&# 'o!ete 'e@e t(to%"#%H )(pe%")#% + #!omp#*#% 'e ,o%m# "'""'(#&"#'# e& p%o!e)o 'e #p%e'e% p%opo%!"o#'o e)t%#te$"#) + ,(ete) 'e ",o%m#!" p#%# 'e)#%%o&&#% &#) !#p#!"'#'e) 'e #(to#p%e'"#e. S#@e% m3): '",e%e!"#) et%e ",o%m#!" + !om("!#!" I,o%m#!" Se @#)# e !ot#% #&$o p#%# (e &o !oo!# ot%o)#) TLH p%e)#H %#'"oH !#%te&e)H ,o&&eto)] Com("!#!" Se @#)# e !ot#% #&$o o@et"# + )(@et"#mete # &# e. # ",o%m#!" + &# pe%!ep!" 'e )t# e)t3 !o'"!"o#'# po% ,#!to%e) eBte%o) e "te%o)
2.1.1. E&emeto) (e "te%"ee e e& p%o!e)o 'e !om("!#!". Em")o%# 8'o!ete9: E) ("e $ee%# o !om("!# &# ",o%m#!" +H po% t#toH ("e e)!o$eH e &# me'"'# 'e &o po)"@&eH e& !ote"'o + &# e)t%(!t(%# 'e& me)#eH #) !omo e& me'"o + mo'o 'e t%#)m"t"%&o # &# pe%)o# %e!epto%# 8e&&# #&(mo#9. C'"$o: E) &# o%'e#!" + o%$#"#!" 'e &#) "'e#) met#&e) po% p#%te 'e &# pe%)o# em")o%# #te) 'e em"t"% e& me)#e. E) ( !o(to 'e )e*#&e) %e&#!"o#'#) et%e )H 'e m#e%# (e !#'# )e*#& o !o(to 'e )e*#&e) t"ee #)"$#'# (# ,(!" )"$","!#t"#. E& !'"$o 'e ( "'"om# e) )( #&,#@eto + )( $%#m3t"!# e& !'"$o 'e &# !"%!(&#!" e)t3 ,o%m#'o po% &#) )e*#&e) + )() %e$&#) 'e ()o. Ne!e)#%"#mete 'e@e )e% !oo!"'#) po% &# pe%)o# em")o%# + %e!epto%#. Eemp&o: !'"$o 'e &o) )o%'om('o): ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;4
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Me)#e: E) e& !ote"'o 'e &# !om("!#!". # ",o%m#!" (e )e ># 'e t%#)m"t"%. C##&: Se 'eom"# #) #& )opo%te ,)"!o po% e& (e )e t%#)m"te e& me)#e 8oH te&,ooH o%'e#'o%H]9H e& me'"o # t%#) 'e& !(#& "## + &o) )et"'o) me'"#te &o) (e e) !#pt#'o po% &# pe%)o# %e!epto%#. Re!epto%# 8#&(mo#9: E) &# pe%)o# o pe%)o#) 'e)t"#t#%"#) 'e& me)#e. S( ,(!" o e) p#)"#H )"o (e "te%"ee e e& p%o!e)o 'e !om("!#!" # t%#) 'e &# %e)p(e)t#.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;5
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
De)!o'","!#%: De)!",%#% + !omp%e'e% ( me)#eH po% p#%te 'e &# pe%)o# %e!epto%#. S"t(#!": E) e& eto%o #m@"et#& + m#%!o e)p#!"o-tempo%#& + p)"!o)o!"o&$"!o e e& (e )e %e#&"# &#) !om("!#!"oe). CoteBto: E) p%e,e%"@&e >#@&#% 'e !oteBto e e 'e )"t(#!"H !(#'o o) %e,e%"mo) eB!&()"#mete # &o) me)#e) #te%"o%e) + po)te%"o%e) #& (e )e e)t3 em"t"e'o e e)e mometoH +# )e# 'e &# m")m# o 'e &# m")m# #t(%#&e#. E 'e,""t"#H )o #(e&&o) e&emeto) 8)o"'o)H p#&#@%#)H ,%#)e)H ]9 (e p%e!e'e o )"$(e # ( )"$o &"$[)t"!o. A'em3) 'e &o) e&emeto) #te%"o%e)H (e #p#%e!e e to'# !om("!#!"H p#%t"!(&#%mete e &o) p%o!e)o) 'e e)e*##-#p%e'"#e )e ># 'e tee% e !(et# t#m@": Ret%o#&"met#!" o ,ee'-@#!: E) &# %e)p(e)t# 'e &# pe%)o# %e!epto%# #& me)#e 'e &# pe%)o# em")o%# o e,e!to %eto%o. E) &# p%"!"p#& !#%#!te%)t"!# 'e &# !om("!#!" '"'3!t"!#H +# (e po)"@"&"t# e& (eH #&te%#t"#meteH pe%)o# em")o%# + %e!epto%# !#m@"e 'e ,(!" !o e& ," 'e !o)e$("% &# e,"!#!"# 'e )() !om("!#!"oe). 7#%# (e &# !om("!#!" )e# e,e!t"#H t"ee (e )e% ( p%o!e)o e 'o@&e )et"'o. So&#mete !(#'o e& !"%!("to e) !omp&etoH &# pe%)o# (e e# e& me)#e p(e'e e)t#% )e$(%# 'e (e '"!>o me)#e ># )"'o %e!"@"'o e "te%p%et#'o !o,o%me )e p%op()o. A) p(e)H e) "mp%e)!"'"@&e (e e& e,e!to 'e %et%o#&"met#!" )e# 'o@&e o #&te%#t"o: Y De &# pe%)o# 'o!ete #& #&(m#'o. Y De& #&(m#'o # &# pe%)o# 'o!ete. A!t""'#'e) 1.- De)!%"@e &o) e&emeto) 'e &# !om("!#!" e &#) )"$("ete) "m3$ee):
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;6
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E %e)(me: !om("!#!"oe)
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
8&#m#mo) Re,e%ete #& !o(to 'e ,emeo)H o@eto) o "'e#) 'e (e t%#t# e& me)#e9
A!t""'#'e) <# F#%m#!"#= ee% 'ete"'#mete e& )"$("ete teBtoH t#t#) e!e) !omo p%e!")e: U ,#%m#!(t"!o #!#@#@# 'e #p#$#% &#) &(!e) 'e &# ,#%m#!"# !(#'o #p#%e!" ( >om@%e + p"'" '"e%o. E& p%op"et#%"o #@%" &# !## %e$")t%#'o%#. U# e !o)e$("'o e& '"e%oH e& oe &o !o&o! #p%e)(%#'#mete e (o 'e &o )() @o&)"&&o) + 'e)#p#%e!".
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2 Fo%o 'e '")!()". E)te e) ( ee%!"!"o @#)#'o e &# INFERENCIAH e) 'e!"%H &# "e!" 'e ",o%m#!"H )(po)"!"oe). E) (# #!t"t(' (e o 'e@e tee% ( $%(po. 7#%# e"t#%&# &# ",o%m#!" e)!%"t# 'e@e e)t#% !ot%#)t#'#H 'e@e )e% ,"#@&e. T#m@" )e t%#@## &# !om("!#!" + &# e)!(!>#. # e)!(!>#: E)!(!>#% e) (# 'e &#) ,(!"oe) m3) "mpo%t#te) 'e &# %e&#!" >(m## + ( ,#!to% ,('#met#& e e& p%o!e)o 'e !om("!#!" '"'3!t"!#. E)!(!>#% &e )"%e #&# &# 'o!ete p#%# %e!o$e% &#) '('#) + op""oe) 'e )( #&(m#'o # )te# p#%# #p%e'e% 'e&'e &# 'o!ete + 'e& %e)to 'e &o) (e p#%t"!"p#. # e)!(!># #!t"# ,#!"&"t#%3 &# !o%%e!t# "te%p%et#!" 'e& me)#e em"t"'o. C#p#!"'#' 'e e)!(!># <# #t(%#&e# o) ># '#'o 'o) o'o)H 'o) oo) + (# &e$(#=H 'e!# ZeH ,"&)o,o 'e &# #t"$(# G%#!"#H #@&#%=. ( ,"&)o,o !>"o >#!e &# )"$("ete o@)e%#!": #H m"et%#) (e e& (e >#@&# )"emp%e=. Se# !omo )e#H >#)t# >#!e m(+ po!o t"empo )e p%e)t#@# e)!#)# #te!" # &# !#p#!"'#' 'e e)!(!>#. U eB#$e%#'o ,#)") e &# >#@"&"'#' eBp%e)"# >#@# &&e#'o # &# m#+o%# 'e &#) pe%)o#) # )(@e)t"m#% &# "mpo%t#!"# 'e &# !#p#!"'#' 'e e)!(!># e )() #!t""'#'e) !ot"'"##) 'e !om("!#!". U %eom@%#'o p)"!&o$o '"o (e 'e@e%#mo) m"%#% # !#'# pe%)o# !omo )" )t# &&e#%# !o&$#'o #& !(e&&o ( !#%te& e e& (e '"e%#: <\("e%o )et"%me "mpo%t#te=. E"'etemete to'o) (e%emo) )et"%o) "mpo%t#te). A #'"e &e $()t# )e% t%#t#'o !omo )" !#%e!"e%# 'e "mpo%t#!"#. to'o) (e%emo)H #'em3)H (e '"!># "mpo%t#!"# )e# %e!oo!"'#. # eBpe%"e!"# m")m# o) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
e)e*# (eH )" &#) pe%)o#) )o t%#t#'#) !omo t#&e)H )e )"ete ,e&"!e) + p%o!(%# >#!e% + p%o'(!"% m3). ("e )e )#@e e)!(!>#'o )e )"ete $%#t","!#'o. D(%#te !"!o #*o)H e& 'ep#%t#meto 'e e'(!#!" 'e #'(&to) 'e &#) E)!(e&#) 7K@&"!#) 'e M"e#po&") o,%e!" (# )e%"e 'e !(%)o) 'e)t"#'o) # meo%#% &# m#e%# 'e >#@&#%H + ( )o&o !(%)o p#%# meo%#% &# m#e%# 'e e)!(!>#%H 'e )e% ( @(e o+ete. o) p%"me%o) e)t#@# )"emp%e &&eo): t#& e%# &# 'em#'# e& )e$('o (!# &&e$ # '#%)eH po% ,#&t# 'e #&(mo). To'o) 'e)e#@# #p%e'e% # >#@&#%H pe%o #'"e (e%# #p%e'e% # o%. O% e) #&$o m(!>o m3) !omp&"!#'o (e e& me%o p%o!e)o ,)"!o 'e &# #('"!" o 'e &# e)!(!>#. # #('"!" )e '# # t%#) 'e& o'oH m"et%#) (e e& o% "mp&"!# ( p%o!e)o "te&e!t(#& + emo!"o#& (e "te$%# (# )e%"e 'e '#to) ,)"!o)H emo!"o#&e) e "te&e!t(#&e) e @()!# 'e )"$","!#'o) + 'e !omp%e)". E& e%'#'e%o o% )e p%o'(!e !(#'o e& o+ete e) !#p# 'e '")!e%"% + !omp%e'e% e& )"$","!#'o 'e& me)#e 'e& em")o%. S&o #) )e #&!## e& o@et"o 'e &# !om("!#!". Re!"ete) e!(e)t#) "'"!# (eH po% t%m"o me'"oH &# pe%)o# emp&e# ( h 'e )( t"empo e)!%"@"e'oH ( 1;h &e+e'o ( 40h >#@&#'o + ( 56h e)!(!>#'o. Se o+e !(#t%o o !"!o e!e) m3) 'ep%")# 'e &o (e )e >#@&#. #) pe%)o#) p(e'e >#@&#% et%e 0 + 120 p#&#@%#) po% m"(toH m"et%#) (e e e)e m")mo t"empo p(e'e o% 560 + ;00 p#&#@%#). E) 'e!"%H eB")te ( t"empo '",e%e!"#& et%e &# e&o!"'#' 'e& pe)#m"eto p#%# po'e% pe)#%H p#%# %e,&eB"o#% )o@%e e& !ote"'o + p#%# @()!#% )( )"$","!#'o. A&$(o) #(to%e) o,%e!e (# )e%"e 'e p%"!"p"o) e o%'e # pe%,e!!"o#% &#) >#@"&"'#'e) (e )o e)e!"#&e) p#%# )#@e% o%: - 7%o!(%e tee% ( o@et"o #& o%. - S()pe'# to'o ("!"o ""!"#&.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
- 7%o!(%e !et%#%)e e e& "te%&o!(to%H %e)")t"'o)e # to'o t"po 'e '")t%#!!"oe). - 7%o!(%e %epet"% &o (e e& "te%&o!(to% e)t3 '"!"e'o. - E)pe%e #te) 'e %e)po'e%. - 7%o!(%e %e,o%m(&#% !o )() p%op"#) p#&#@%#) e& !ote"'o 'e &o (e '"!e )( + &# p#)" !o (e &o '"!e. - 7%o!(%e pe%!"@"% e& K!&eo 'e &o (e o+e # t%#) 'e &#) p#&#@%#). - #$# ()o 'e& t"empo '",e%e!"#& p#%# pe)#% + %e)po'e%.
2.1.2. # ,o%m#!" !omo p%o!e)o !om("!#t"o. 8e% AeBo ,"#&9 # ,o%m#!" e) e& !##& 'e #!!e)o 'e &#) pe%)o#) # &# !(&t(%#H t%#@#o e ",o%m#!". U# #!!" ,o%m#t"# e) ( !o(to 'e !o'(!t#)H 'e #!!"oe) %e!p%o!#) et%e ,o%m#'o%e) + #&(mo) p#%# !o)e$("% ,"#&"'#'e) o@et"#) o o + )e %e#&"# e ( !oteBto 'ete%m"#'oH !o ( m#te%"#& #'e!(#'o + (#) %e$&#) 'e ,(!"o#m"eto. E& 'o!ete (to )o&o o !o )() #&(mo) e&"$e: me'"o)H mto'o)H o@et"o) + mo'o) 'e e#&(#!". E& !o!epto <,o%m#!"= e$&o@# (# '"me)" pe%)o#& + t"ee (e e% !o &# o&(t#' 'e ,o%m#!": e) &# pe%)o#H e& %e)po)#@&e K&t"mo 'e &# #!t""'#' + 'e)#%%o&&o 'e p%o!e)o) ,o%m#t"o). S#@e% m3): ,#!to%e) e,e!t""'#' !om("!#!" F#!to%e) 'ete%m"#te) 'e &# e,e!t""'#' 'e &# !om("!#!" e e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e. Emp#t#.- E) &# !#p#!"'#' 'e peet%#% e e& m('o )(@et"o 'e &#) 'em3) pe%)o#) + po'e% p#%t"!"p#% 'e )() eBpe%"e!"#). 7#%# e&&oH o >#+ (e !#pt#% )&o e& "e& e%@#& 'e !ote"'o "te&e!t(#&H )"o &o (e >#+ 'et%3) 'e &#) p#&#@%#) + &o) $e)to): )"t(#!" pe%)o#& #,e!t"# + emot"# 'e ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
0
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
&# ot%# pe%)o#. # emp#t# !o)")te e &# !#p#!"'#' 'e poe%)e p&e#mete e e& &($#% 'e &# ot%# pe%)o# e) 'e!"%H )e% !#p# 'e pe)#%H 'e )et"% #'e!(#'#mete &o (e e&&# )"ete. E)to &o eBp&"!# m(+ @"e ( "'eo t"t(&#'o: ttp:eo&(!"o#'o2.@&o$)pot.!o m20010"'eo)-)o@%eemp#t#.>tm& F%#)e) !&e@%e) )o@%e emp#t#: <# emp#t# e) &# !#p#!"'#' 'e pe)#% + )et"% &# "'# "te%"o% 'e ot%# pe%)o# !omo )" ,(e%# &# p%op"#=. e" `o>(t (m#o) e) e& po'e% 'e &# emp#t#.= Me%+& St%eep <# emp#t# o) pe%m"te !omp%e'e% to'#) &#) e'#'e) + to'#) )"t(#!"oe).= e Re+e) #+ 'o) op""oe) "$(#&e)H !omo t#mpo!o >#+ 'o) )em"&&#) o 'o) !#@e&&o) "$(#&e). # !(#&"'#' m3) ("e%)#& e) &# '"e%)"'#'.= M"!>e& 'e Mot#"$e
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Re$&#) @3)"!#) p#%# &o$%#% &# emp#t# !o &o) #&(mo) e e& #(&#. 1.- Ite%e)#%)e po% &o) p%o@&em#) o #)(to) (e e&&# #&(mo# ("e%# !om("!#%. 2.- Sem@&#te )o%"ete + #t(%#&. 4.- Re!o%'#% )"emp%e e& om@%e 'e ("e )e '"%"$e # t" + p%o(!"#%&o #& >#@&#% !o e)# pe%)o#. 5.- 7%o!(%#% e)!(!>#% 'e m#e%# %e)pet(o)#. 6.- Mo)t%#%)e !omo (# pe%)o# )"!e%# + p%o!(%#% (e &# ot%# pe%)o# )e )"et# "mpo%t#te + )e$(%# 'e ) m")m#. . ;.- Demo)t%#% %e)peto po% &#) op""oe) #e#). .- C(#'o te e("o(e) #'mte&o )" %ep#%o). ?.- De#% (e )e# e& #&(m#'o ("e m3) >#@&e. .- Mo)t%#% )"mp#t# po% &#) "'e#) + 'e)eo) 'e& #&(m#'o. 10.- 7e%m"t"% (e &o)#) #&(mo)#) )#&e )( p%e)t"$"o #te (# )"t(#!" em@#%#o)#. Re)peto po)"t"o !o'"!"o#&. Co)")te e (e (e)t%# m"%#'# # &# ot%# pe%)o# )e# )"!e%# + &"mp"# 'e p%e("!"o). Se ># 'e %e(!"#% # &# #!t"t(' e#&(#'o%# o e("!"#'o%# 'e& m('o p%"#'o 'e &# ot%# pe%)o#. Se !o)"'e%# # &# pe%)o# !omo (# ("'#' + o !omo (# "mp%e)" #")&#'# + p#)#e%#. E) ( )et"m"eto ,#o%#@&e >#!"# &# ot%# pe%)o#. E)t#) #!t"t('e) !%e# (# #tm),e%# 'e &"@e%t#'H e)pot#e"'#' e "$(#&'#'H e &# (e &# pe%)o# )e ("t# &# m3)!#%# e e& e!(et%o !o ot%o) )e%e) >(m#o)H (e e) e!e)#%"o p#%# (# e%'#'e%# !om("!#!". Ret%o#&"met#!" Se 'e,"e !omo &# meo% m#e%# o e)t%#te$"# 'e !oo!e% &# "te%p%et#!" (e e&&# #&(mo >#!e 'e& me)#e (e )e &e t%#)m"te. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
7o'emo) (t"&"#% '",e%ete) t"po) 'e %et%o#&"met#!": - Le%@#&: e) &# (e e& 'o!ete '"%"$e #&# &# #&(mo# o 'e)'e e&# &# #&(mo# #&# &# 'o!ete. - E)!%"t#: e) ( #p%(e@# 'e e#&(#!" ""!"#& )o@%e ( tem# '#'o. - Ge)t(#&: $e)to)H m"%#'#)H et!. E &#) !om("!#!"oe) !o %et%o#&"met#!" !o)e$("%emo) #(met#% &# !e%te# 'e &o t%#)m"t"'o + &# !omp%e)" 'e &o) me)#e)H #(met#% e& )et"m"eto 'e !o,"## e e& em")o% + e e& %e!epto% + ,#o%e!e% &# eBpe%"e!"# + &o) %e!(%)o) 'e &# pe%)o# (e em"te e& me)#e. 2.2. # mot"#!" Se$K #&$(o) #(to%e)H po'emo) ete'e% po% mot"#!" ( p%o!e)o (e )()!"t# o p%oo!# (# !o'(!t#H ( p%o!e)o (e m#t"ee (# #!t""'#' + ( p%o!e)o (e !##&"# &# #!t""'#' e #&$(# '"%e!!". 7o'emo) 'e,""%&# !omo &# !#p#!"'#' p#%# '"%"$"%o) >#!"# 'ete%m"#'#) !o'(!t#) p#%# )#t"),#!e% (e)t%#) e!e)"'#'e). To'o e& p%o!e)o 'e mot"#!" t"e'e # p%o'(!"%)e e &#) pe%)o#) 'e m(+ '",e%ete) ,o%m#). E)to) p%o!e)o) 'epe'e 'e ,#!to%e) !omo: &# e'(!#!"H &# !(&t(%#H &#) eBpe%"e!"#) #te B"to) + ,%#!#)o)H e& e)t#t() )o!"#&H &#) !#%#!te%)t"!#) p%op"#)H] Se$K &o #te%"o% po'emo) >#@&#% 'e 'o) t"po) 'e mot"#!": Y
Mot"#!" "t%)e!#: e) &# (e p%oo!# (# !o'(!t# 'e@"'o # (#
)e%"e 'e ,#!to%e) %e&#!"o#'o) !o t%e) !ompete!"#): pe%)o#&H p%o,e)"o#& + #,e!t"#. Y
Mot"#!" eBt%)e!#: e) &# p%oo!# (# !o'(!t# # t%#) 'e
)#t"),#!!"oe) eBte%"o%e) + (e o t"ee #'# (e e% !o &# !o'(!t# 'e)#%%o&&#'#. E) (# !o'(!t#H ( me'"o p#%# !o)e$("% ( ,". Eemp&o: t%#@##% )o&o po% p#%# !o)e$("% '"e%o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
4
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
S" >#@&#mo) 'e mot"#!" e e& p%o!e)o 'e ,o%m#!" t%#t#%emo) &#) '")t"t#) e!e)"'#'e) (e t"ee ( #&(mo# (e &o mot"#%3 # tom#% 'e!")"oe) + #!t(#% 'e (# m#e%# ( ot%# )o e!e)"'#'e) (e )e "%3 eBpe%"met#'o )"m(&t3e#meteH +# (e !(#'o tom#mo) (# 'e!")"H o%m#&mete e)t3 mot"#'# po% m3) 'e (# e!e)"'#'. 7o% eemp&oH ( #&(mo# (e #)")te # ( m'(&o 'e e&e!t%"!"'#'H te'%3 mot"#!"oe) '"e%)#) (e "%3 'e)'e e!ot%#% t%#@#o >#)t# #mp&"#% )() !#p#!"'#'e) p%o,e)"o#&e) )" e & eB")t"e%# ,#&t# 'e mot"#!" po'%# )e% po%(e e& m'(&o o )#t"),#!e )() e!e)"'#'e) o @"e o %e)po'e # )() "te%e)e). E %e)(meH ( 'o!ete 'e@e !oe!t#% &# m#te%"# (e "mp#%te !o &o) "te%e)e) + e!e)"'#'e) 'e& #&(m#'o + # )e% po)"@&e "tet#% !o)e$("% 'e& $%(po ( e&emeto #!t"o e &o) !ote"'o) + e &o) o@et"o). C(#'o o )e )#t"),#!e &#) e!e)"'#'e)H !(#'o o )e &o$%# &o) o@et"o) )e p%o'(!e ,%()t%#!" (e e) e& e&emeto op(e)to # &# mot"#!". # e!e)"'#' ,%()t%#'# p(e'e $ee%#% !ompo%t#m"eto) po)"t"o) o e$#t"o): Compo%t#m"eto) po)"t"o): )o &o) (e o) e)e*# # #'#pt#%o) # (e#) )"t(#!"oe)H + o) #+('# # !%e!e% + m#'(%#% !omo pe%)o#). Compo%t#m"eto) e$#t"o): )o #!t"t('e) #t")o!"#&e)H 'e 'e,e)# o )et"m"eto) 'e ,%#!#)o pe%)o#&. F%()t%#!" E ,o%m#!"H !(#'o o )e )#t"),#!e &#) e!e)"'#'e) )e p(e'e $ee%#% )et"m"eto) 'e 'e)"&()" po% e& #p%e'"#e o 'e ,%#!#)o pe%)o#&. A!t""'#'e) E)!%"@e e 4 eemp&o) 'e %e!ompe)#) (e ,#o%e!# &# mot"#!". Re!ompe)#) 1.2.4.ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
5
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2.2.1. 7%"!"p#&e) mot"o) (e &&e# # ( #&(mo# # ,o%m#%)e. 7%omo!" )o!"#& + p%o,e)"o#&. Re!"!&#%)e o p%ep#%#%)e p#%# ( (eo o,"!"o. E)p%"t( !ompet"t"o. De)empe*#% meo% )( p#pe& e e& m('o &#@o%#& o ,#m"&"#%. E)t#@&e!e% %e&#!"oe) + !oo!e% $ete). ("% 'e &# %(t"#. Co&e!!"o#% tt(&o). &e#% p%oe!>o)#mete )( t"empo &"@%e. De)#%%o&&o pe%)o#&: #(toe)t"m#H !%e#t""'#'H ] Comp&et#% )( ,o%m#!" + meo%#% )( !(#&","!#!". /K)(e'# 'e p%e)t"$"o )o!"#&.
2.2.2. E)t%#te$"#) mot"#'o%#). T%#t#% 'e >#!e% &# m#te%"# &o m3) "te%e)#te po)"@&e. I!et"o) p#%# #p%e'e%. Coe!t#% &o) !ote"'o) + t#%e#) !o &o) "te%e)e) 'e &o)#) #&(mo)#) p#%# >#!e% 'e& #p%e'"#e ( ," &&eo 'e eBpe!t#t"#) + mot"#!"oe). E)t"m(&#% + !o)e%#% e& "te%). E)pe!","!#% o@et"o) EBp%e)#% o@et"o) ")t%(!t"o)H e)pe!,"!o): !omo p(e'e !(mp&"%)e + !(3&e) )e%3 &#) %e!ompe)#). Se&e!!" po% p#%te 'e& #&(m#'o 'e met#) # !o%to p&#o + pe)#% e met#) # &#%$o p&#o. A+('# "'""'(#&. EBpe%"e!"#) 'e #(&# &o m3) po)"t"#) po)"@&e. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
6
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E)t#@&e!e% met#) #&!##@&e) + #+('#% # )( &o$%o E"t#% &#) !omp#%#!"oe) e pK@&"!oH #+('#'o # ( meo%#m"eto "'""'(#&H e ( #m@"ete !oope%#t"o 'e #p%e'"#e + o !ompet"t"o. A(&#: e)p#!"o ,)"!o + p)"!o&$"!#mete )e$(%o. No >#!e% !&#)e) moto#) o pe)#'#). F3!"& !om("!#!" !o e& $%(po: )#@e% + >#!e%)e ete'e%. TeBto 1:
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
TeBto 2: !(%#) 'e #p%e'"#e o) o@et"o) (e teemo) (e tee% e !(et# p#%# &# e&#@o%#!" 'e &#) !(%#) 'e #p%e'"#e )o: \(e e& #&(m#'o !oo!# &o) p%o$%e)o) (e >#!e e !(#to # )( #p%e'"#e. - \(e e&&# 'o!ete !oo!# &#) !%")") o '","!(&t#'e) !o &#) (e e& #&(m#'o )e ># e!ot%#'o e e& 'e)#%%o&&o 'e ( p%o$%#m# - \(e e&&# 'o!ete !oo!# &# e,"!#!"# 'e &#) t3!t"!#) ,o%m#t"#) emp&e#'#) e ( #&(m#'o e !o!%eto. T"po) 'e !(%#) 'e #p%e'"#e A. C(%# 'e #p%e'"#e e$#t"#mete #!e&e%#'#. T"ee ( p%o!e)o ""!"#& m(+ %3p"'o )e$("'o 'e ot%o #&$o meo%H 'e@"'o 'e ot%o #&$o meo%H 'e@"'o # (e &o) !ote"'o) t%#@##'o) #& p%"!"p"o 'epe'e 'e )( '","!(&t#'. Ate e)te t"po 'e !(%# e&&# ,o%m#'o%# 'e@e #()t#% e& "e& 'e !ote"'o) #& "e& 'e &o)#) #&(mo)#) %e#&"#% ( )e$("m"eto !e%!#o 'e& #&(m#'oH #(met#'o &#) )e)"oe) 'e !o)(&t# + t(to%# + mot"#'o 'e)'e e& p%"!"p"o. Se %e#&"#%3 #!t""'#'e) mot"#'o%#) + e)t"m(&#te) 'et%o 'e &# #!t""'#' !et%#& 'e !ote"'o) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
/. C(%# 'e #p%e'"#e po)"t"#mete #!e&e%#'#. Ate e)te t"po 'e !(%# e&&# 'o!ete 'e@e eemp&","!#%H o,%e!e% 'e)'e e& p%"!"p"o m3) mot"#!"H #'#pt#% &o) !ote"'o) # &# eBpe%"e!"# + !#p#!"'#' 'e& #&(m#'oH (t"&"#% ( &e$(#e )e!"&&o + !e%!#oH ("t#% "mpo%t#!"# # &# e#&(#!" + 'e)'%#m#t"#% e& #!to ,o%m#t"o. Se %e#&"#%3 #!t""'#'e) mot"#'o%#) + e)t"m(&#te) 'et%o 'e &# #!t""'#' !et%#& 'e !ote"'o). C. C(%# 'e #p%e'"#e (e m(e)t%# !%")") e e& p%o!e)o. Ate e)te t"po 'e !(%# e&&# 'o!ete 'e@e mo'","!#% &# meto'o&o$# 'e& #p%e'"#eH %e")#% !o m3) ,%e!(e!"# e& p%o!e)oH e&##% (o) !ote"'o) !o ot%o)H m#tee% #!t""'#'e) mot"#'o%#) + >#!e% %e)Kmee) '"#%"o). Se %e#&"#%3 #!t""'#'e) mot"#'o%#) + e)t"m(&#te) 'et%o 'e &# #!t""'#' !et%#& 'e !ote"'o).
2.4. #) e)t%#te$"#) meto'o&$"!#). De,""mo) e)t%#te$"# meto'o&$"!# !omo (# t3!t"!# 'e &# '")poe e& 'o!ete p#%#
p%e)et#%
#&
#&(m#'o
&o)
!oo!"m"eto) 'epe'e%3 e& ()o 'e (#) ( ot%#) 'e: &#) !#%#!te%)t"!#) p#%t"!(&#%e) 'e& ,o%m#'o%# + 'e&'e &# #&(mo#H 'e &o) o@et"o) + !ote"'o) 'e #p%e'"#eH 'e &o) %e!(%)o) '")po"@&e)H] S#@e% m3): e)t%#te$"#) meto'o&$"!#) e e'(!#!" 'e pe%)o#) #'(&t#) De@#te) e $%(po. EBpo)"!"oe) o%#&e) 'e& #&(m#'o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
U)o 'e m#te%"#&e) 'e &# !(&t(%# #(t!too + eto%o) $eo$%3,"!o). T%#@#o !o "'eo)H '"#po)"t"#)H $%#@#!"oe) + me'"o) #('"o")(#&e). Comet#%"o) )o@%e ot"!"#) 'e &# !"('#' + op""oe) pe%)o#&e). Me)# %e'o'#H tem#) 'e "te%). T%#@##% e $%(po )o@%e tem#) 'e )"t(#!"oe) p%o'(!"'#) e &# E)p#*# #!t(#&. E&#@o%#% #%t!(&o) pe%"o')t"!o) "'""'(#&e) + e $%(po. C%e#% 'eo) '"'3!t"!o). E&#@o%#% e "te%p%et#% 'o!(meto) 'e &# "'# !ot"'"## 8@#!oH p#'%H ")t#!"#)]9H %e&#t"o) # &# "'# &#@o%#& + #!#'m"!#. # t#%e# 'e ,o%m#% po)ee ( !#%3!te% )o!"#& + po% t#toH 'e@emo) (t"&"#% meto'o&o$#) #!t"#) + p#%t"!"p#t"#) p#%# pote!"#% e& t%#@#o !o&#@o%#t"o. E)t#) meto'o&o$#) t"ee 'o) ,(!"oe): F#!"&"t#% &# #'(")"!" 'e &o) !ote"'o) (e )e p%o$%#m#. \(e )e# eemp&o # )e$("% po% p#%te 'e &o)#) 'o!ete) (e #)")te # &o) !(%)o) !omo #&(mo). E)to ("e%e 'e!"% (e o @#)t# !o 'e!"% ( >#+ (e >#!e% )"o (e >#+ (e >#!e%&o. #) meto'o&o$#) m3) 'e)t#!#'#) e e)te !(%)o )o t%e): E)t('"o 'e !#)o): e) (# t!"!# !&3)"!# e &# e)e*## 'e #'m"")t%#!" 'e emp%e)#)H me'"!"# + 'e%e!>o. Se t%#t# 'e ( %e&#toH %e#& o oH (e p&#te# (# )"t(#!" !%e@&eH e e& !#)o )e #po%t# ",o%m#!" )o@%e &# >")to%"# 'e &# emp%e)#H )e!to%H p%o'(!to)H '#to) e!om"!o)H '#to) 'e p%o'(!!" + o%$#"#!". E)t# )"t(#!" e) ##&"#'#H )e @()!# )o&(!"oe) p#%# e&&#H )e p&#te# #&te%#t"#) # &o) !ompo%t#m"eto) 'e )() p%ot#$o")t#)H et!. S( "mpo%t#!"# %e)"'e e po'e% #p%e'e% 'e )"t(#!"oe) #te) 'e (e o!(%%# + #p%e'e% # #p%oe!>#%&#) me'"#te ( #3&")") !omp#%t"'o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E& p#pe& 'e&'e &# 'o!ete e) e& 'e ,#!"&"t#'o%#H ># 'e e)!(!>#% !o e& ," 'e ##&"#% + ># 'e mo'e%#% e& 'e@#te. o) !#)o) o t"ee (# K"!# )o&(!" )"o (e o @"e o eB")te o eB")te #%"#). E)t3 "'"!#'o )o@%e to'oH p#%# &# ,o%m#!" 'e #'(&to) e tem#) e &o) (e o >#+ e%'#'e) #@)o&(t#) + e &o) (e (# @(e# p#%te 'e& #p%e'"#e )e p%o'(!e # @#)e 'e p#%t"!"p#!" #!t"# 'e& #&(m#'o. (e$o 'e Ro&e): 8Ro&e 7&#+"$9 !o)")te e &o)#) #&(mo)#) )"m(&e pe%)o#e) 'e,""'o) !o #te&#!"H #) )e t%#t#%3 '",e%ete) pe%)pe!t"#) # &o) !ompo%t#m"eto) 'e !#'# p#pe&. 7#%# (e ,(!"oe )e 'e@e !o,"#% e (e &o) p#pe&e) e)t !o%%e!t#mete 'e,""'o). Se )(e&o ()#% &# $%#@#!" e "'eo p#%# ,#!"&"t#% &# o@)e%#!" + e& #3&")") po)te%"o%. E) m(+ (t"&"#'o e p%o$%#m#) 'e %e!(%)o) (m#o)H #@"&"'#'e) D"%e!t"#) o 'e Fo%m#!". S"m(&#!" Do!ete: )e t%#t# 'e "mp#%t"% (# pe(e*# !&#)e e &# (e e& #&(m#'o )"m(&# )e% #&(mo)#)H &o (e pe%m"te ##&"#% &#) 'e)t%e#) p(e)t#) e p%3!t"!# po% e&&# ,o%m#'o%# (e )"m(&#. A+('# # 'e)#%%o&&#% &# &$"!# W'e ( ot%# m#e%# )e >(@"e%# po'"'o >#!e%XH (e #po%t# p%o!e)o) 'e meo%#. o) mto'o) 'e #p%e'"#e )o ( #+ (e '",e%e!"#% et%e mto'o + e)t%#te$"#) meto'o&$"!#). E&&# 'o!ete tom# &# 'e!")" 'e (t"&"#% mto'o) o t!"!#)H #((e e)t3 t"m#mete %e&#!"o#'o)H o 'e@e )e% (t"&"#'o) 'e ,o%m# eB!&()"#H >#+ (e )e&e!!"o#% e& m3) "'eo + )e !om@"#%3 )e$K &# t"po&o$# 'e& #&(m#'o: Mto'o): )o &o) #)pe!to) $ee%#&e) (e '# ,o%m# e "'et"'#' # $%(po) 'e #!!"oe) e)pe!,"!#) p#%# &&e$#% # !o)e$("% #&$o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?0
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E&&# 'o!ete 'e@e e)e*#% e)t%#te$"#)H %e!(%)o) p#%# &&e$#% # %e)(&t#'o) + o mo)t%#%&e %e)p(e)t#) p%e'ete%m"#'#) # p%o@&em#) p%e'e,""'o): Y E)t%#te$"#) ""!"#&e): #&e%t# 'e ( + !mo # # #p%e'e% J O@et"o). EB")te e)t%#te$"#) (e #+('# #&# &# 'o!ete p#%# !oo!e% &o (e )#@e &o)#) #&(mo)#): p%e"te%%o$#te)H ",o%m#!" p%e"# !o &&("# 'e "'e#). Y Cote"'o): 'ete!t# &# ",o%m#!" p%"!"p#& + 'e&"m"t# &# o%$#"#!" + mot"#!": "&()t%#!"oe)H m#p#) !o!ept(#&e)H %e'e) )em3t"!#) + ##&o$#). Y E)t%#te$"#) ,"#&e): )"$(e # &o) !ote"'o) + pe%m"te #&o%#% ( #p%e'"#e p%op"o: p%e$(t#) "te%!#&#'#)H %e)Kmee)H m#p#) !o!ept(#&e). E& ()o 'e &#) e)t%#te$"#) 'epe'e%3 'e &o) !ote"'o) 'e& #p%e'"#eH 'e &#) t#%e#) (e )e %e#&"!eH 'e &#) #!t""'#'e) +# e,e!t(#'#) + 'e )() p%op"#) !#%#!te%)t"!#).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2.5. F#!to%e) (e ",&(+e e &# e,e!t""'#' 'e (# eBpo)"!" o%#&. 2.5.1. # eBpo)"!" m#$")t%#&. E) e& mto'o m3) (t"&"#'o e &# ,o%m#!"H !o)")te e p%e)et#% e%@#&mete &# ",o%m#!"H !o o )" )opo%te) #(B"&"#%e) 8p"#%%#) o e&emeto) #('"o")(#&e)9. E) e&&# ,o%m#'o%# e&&# (e t%#)m"te + &o)#) #&(mo)#) %e!"@eH !o (# #!t"t(' p#)"# 8# o )e% (e (t"&"!e p%e$(t#%e)p(e)t#9 +# (e o )e e)pe%# (e e&&o)#) "te%e$# )"o (e !#pt#%3 to'o &o (e e&&# 'o!ete t%#)m"te. E&&# 'o!ete >#@&# + e&&# #&(mo# e)!(!>#. o) ,#!to%e) (e ",&(+e e &# e,e!t""'#' 'e (# eBpo)"!" o%#& 8mto'o eBpo)"t"o9 )o Y F#!"&"'#' p#%# t%#)m"t"% ",o%m#!"oe) + !oo!"m"eto) 'e m#e%# %3p"'# + $ee%#&"#'#. Y 7o)"@"&"'#' 'e t%#)m"t"% &o) !oo!"m"eto) e)t%(!t(%#'o). Y F#!"&"'#' p#%# %e#&"#% 'emo)t%#!"oe).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?4
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
To'o e)to )e %e#&"#%3 )" )e !(mp&e !"e%t#) !o'"!"oe) 'e (mo% + eemp&o)H et!. Y Am@"et#!" ,)"!# 'e& &o!#&: ")"@"&"'#'H !omo'"'#'H et!. T!"!#) 'e ()o 'e& 'e &# ,o%m#'o%#: Y I'"!#% &o) o@et"o) pe'#$$"!o) 'e)'e e& p%"!"p"o 'e &# eBpo)"!" p#%# #+('#% # (e e&&# #&(mo# )e )"tKe. Y A(!"#% #(e&&o 'e &o (e )e # # >#@&#% 'e &# ,o%m# m3) !&#%# po)"@&e + &(e$o %e)(m"% &o) p(to) e)e!"#&e). Y Ut"&"#% (# @(e# )"t#B") 'e& &e$(#e >#@&#'o: ,%#)e) !o%t#)H ()o 'e "&()t%#!"oe)H eemp&o)H] Y U)o 'e &e$(#e #'e!(#'o + o )eB")t#. U# &e!!" m#$")t%#& )e e)t%(!t(%# e t%e) p#%te): Y It%o'(!!" o 7%e)et#!": W'e ( o+ # >#@&#%X Y S(e&e !ome#% %e)(m"e'o &# )e)" #te%"o% p#%# po'e% %e&#!"o#%&# !o &# 'e& '# o @"e &o)#) #&(mo)#) p&#te#%3 '('#) %e&#!"o#'#) !o tem#) #te%"o%e). Y EBpo)"!" o De)#%%o&&o 'e& Tem#: W!(3&e) )o &o) e&emeto) e)e!"#&e) 'e& tem# (e o+ # t%#t#%X E) &# eBp&"!#!" 'e& tem#H e) e& !(e%po 'e &# p%e)et#!".
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?5
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y C"e%%e o Co!&()"oe): W'e ( >emo) >#@&#'oX Se%# ( %e)(me )o@%e to'o &o eBp(e)to. E) !oe"ete ,#!"&"t#% #& #&(m#'o (# @"@&"o$%#,# p#%# #mp&"#% m3) e& tem#. E %e)(me 1. It%o'(!!" Y C#pt#% Y De)pe%t#% e& "te%) Y Re)#&t#% &# "mpo%t#!"# 'e& tem# Y 7%op"!"#% ( #m@"ete #'e!(#'o 2. De)#%%o&&o Y Ap%oe!>#% %e!(%)o) 'e !om("!#!" o e%@#& Y O%$#"#% "'e#) # p#%t"% 'e (# )e!(e!"# &$"!# Y Le%","!#% &# !omp%e)" Y Ut"&"#% #po+o) ")(#&e) Y Coe!t#% "'e#) et%e ) 4. C"e%%e Y Re("% "'e#) eBp(e)t#) Y Co)o&"'#% &# e)t%(!t(%# !o!ept(#& Y Coe!t#% !oo!"m"eto) #'("%"'o) !o !oo!"m"eto) p%e"o) # eBpo)"!" o%#& t"ee )() et##): e) (# t%#)m")" %3p"'# 'e !oo!"m"eto) # ( $%# Kme%o 'e pe%)o#) #& m")mo t"empoH )e p(e'e !omp&emet#% !o ot%o) me'"o) + t!"!#)H '# op!" # ,&eB"@"&"#% &o) !ote"'o) #te &# %e#!!" 'e &o)#) o+ete) + p(e'e %e#&"#%)e e )"t(#!"oe) 'e e)!#)o) %e!(%)o). 7e%o t#m@" t"ee &"m"t#!"oe): o )e p(e'e pe%)o#&"#% e& me)#eH e&&# 'o!ete &&e# &# ""!"#t"# + e&&# #&(mo# e) me%#mete (# %e!epto%# + o e) e,"!# !(#'o )e p%ete'e !#m@"#% #!t"t('e) + !ompo%t#m"eto). E)t#) 'e)et##) t"ee po)"@&e) )o&(!"oe): ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?6
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Ut"&"#!" 'e ( !oo!"m"eto #()t#'o # &#) !#%#!te%)t"!#) 'e& #&(m#'o. Emp&eo 'e to'# #!t""'#' mot"#'o%# 'e &# !om("!#!" e%@#& + o e%@#& 8!#m@"o) 'e tooH 'e eto#!"H p&#te#m"eto 'e "te%%o$#te)H et!.9
2.5.2. Mto'o Demo)t%#t"o.- o TiI 8T%#""$ i"t>"m I'()t%+9 Se @#)# e &# eBpo)"!" # t%#) 'e &# ee!(!". E&&# 'o!ete t%#)m"te &# 'e)t%e# # #&!##% %e#&"3'o&# e p%"me% &($#% + >#!"e'o (e po)te%"o%mete %e#&"!e &# m")m# t#%e# !#'# #&(mo#. E& !oo!"m"eto )e t%#)m"te # t%#) 'e &# 'emo)t%#!" p%3!t"!# + !oo%'"#'# 'e &# t#%e# po% p#%te 'e&'e &# ,o%m#'o%# #& #&(m#'o. E) e)pe!"#&mete Kt"& e e& #p%e'"#e 'e t#%e#) %(t"#%"#)H e) ( #p%e'"#e m"mt"!o. 7o'emo) '",e%e!"#% !(#t%o ,#)e): Y 7%ep#%#!" 'e&'e &# #&(mo#: )e &e eBp&"!# e& o@et"o 'e &# )e)" + e ( !o)")te e& mto'o (e )e # # (t"&"#%. E) "mpo%t#te mot"#% #& #&(m#'o %e&#!"o3'o&e e& tem# (e )e # # t%#t#% !o )() e!e)"'#'e) e "te%e)e). Y EBp&"!#!" 'e &# t#%e#: e&&# ,o%m#'o%# 'e)!%"@e to'o) &o) p#)o) e (e )e 'e)!ompoe &# #!t(#!" po)te%"o% + &# ,o%m# !mo )e m#e# &o) m#te%"#&e). Y Re#&"#!" 'e& t%#@#o po% p#%te 'e&'e &# ,o%m#'o%#: )te# 'e)#%%o&&# &# t#%e# t#& + !omo )e ># eBp&"!#'oH te"e'o e !(et# !o)t#temete &# #te!" + !omp%e)" po% p#%te 'e& #&(m#'o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y A!t(#!" 'e& #&(m#'o: e&&# ,o%m#'o%# p"'e #&# &# #&(mo# (e %ep"t# &o (e &e&&# #!#@# 'e %e#&"#% @#o )( )(pe%")". Let##): Y 7ote!"# &# %e&#!" #&(mo#-,o%m#'o%# 8p%ot#$o")mo !omp#%t"'o9. Y F#!"&"t# &# p#%t"!"p#!" 'e &o)#) #&(mo)#). Y Fomet# &# %e)po)#@"&"'#' 'e& #&(m#'o )o@%e e& #p%e'"#eH e& )et"'o !%t"!o + &# !#p#!"'#' 'e #3&")"). Y I!et"# &# mot"#!" 'e& #&(m#'o. Y F#o%e!e &# mo'","!#!" 'e #!t"t('e) 8e&&# #&(mo )e #(to#&o%#H e) 'e!"%H )e '# !(et# 'e (e >#+ !o)#) (e #m3) >(@"e)e pe)#'o (e po'# %e#&"#% + #& e%&o <" )"t(= !#m@"# 'e #!t"t(' + )e e !#p#!"t#'o p#%# %e#&"#% '"!># t#%e#9. I!oe"ete): Y Ut"&"#%&o e ( mometo "#'e!(#'o e "opo%t(o 8po% eemp&o: ( mometo e e& (e o >#+ ( @(e !&"m# o (e &# t#%e# %e("e%# (" e e& $%(po + e )te o >#+# )(,"!"ete !oeB"9. Y Ut"&"#%&o !o po!# ,o%m#!" + eBpe%"e!"# 'e&'e &# ,o%m#'o%# 8'e@e tee% m(!># eBpe%"e!"# e &# t#%e# # %e#&"#% p(e)to (e &e p(e'e )(%$"% p%o@&em#) o )"t(#!"oe) (e te$# (e %e)o&e% )o@%e &# m#%!># +# )e# po% '('#) 'e& #&(m#'o o po% !(#&("e% ot%o "mp%e")to9. A!t""'#'e) E)!%"@e e 4 et##) + t%e) "!oe"ete) e e& ()o 'e& mto'o 'emo)t%#t"o e ,o%m#!". Let##)
I!oe"ete)
1.-
1.-
2.-
2.-
4.-
4.-
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Eemp&o 'e (t"&"#!" 'e& mto'o: S" &# )e)" o m'(&o ,(e)e 'e 7%ee!" 'e R"e)$o) #@o%#&e)H e&&# ,o%m#'o%# po'%# poe% e p%3!t"!# p%"me%o '")t"t#) ,o%m#) 'e #!t(#% e e& p(e)to 'e t%#@#o (e o ,(e)e &#) !o%%e!t#) + 'e)p() eemp&","!#% t#m@" &#) !o%%e!t#). E&&# #&(mo# 'e@e%# >#!e% &o m")mo po)te%"o%mete. 2.5.4. Mto'o Ite%%o$#t"o Co)")te e &# e)t%(!t(%#!" 'e ( tem# e ,o%m# 'e p%e$(t#)H (e )o %e#&"#'#) po% e& o &# 'o!ete + &#) %e)p(e)t#) &# '# e& #&(m#'o. # ,%#$met#!" 'e &#) p%e$(t#) pe%m"te (e #&(m#) + #&(mo) &&e$(e # &#) %e)p(e)t#)
# t%#) 'e& %#o#m"etoH
%e&#!"oe) !#()#&e)H
!omp#%#!"oe)H 'e'(!!"oe)H "'(!!"H et!. E& %e)(&t#'o 'e &#) %e)p(e)t#) e) e& !ote"'o 'e& tem# 'e t%#@#o. T"po) 'e "te%%o$#to%"o) 8e ,(!" 'e )( ,"#&"'#'9: Y Ite%%o$#to%"o) 'e &# ,('#met#!": )e ,o%m(&# p%e$(t#) p#%# %e!o%'#% tem#) #te%"o%e). Eemp&o: WO) #!o%'3") 'e &#) '",e%ete) ,#)e) 'e &# p&#","!#!" '"'3!t"!# 'e &#) !(#&e) >#@&#mo) #+e%X Y Ite%%o$#to%"o mot"#'o%: )e ,o%m(&# p%e$(t#) p#%# 'e)pe%t#% e& "te%) + &# #te!" 'e &o)#) #&(mo)#). Eemp&o: WO) $()t# e& te#t%oX Y Ite%%o$#to%"o '")!"p&"#'o%: )e ,o%m(&# p%e$(t#) p#%# m#tee% &# #te!" + e"t#% '")t%#!!"oe). Eemp&o: W\(" p(e'e %e)po'e% #& !omp#*e%oX Y Ite%%o$#to%"o e%","!#'o%: )e ,o%m(&# p%e$(t#) p#%# !omp%o@#% &# !omp%e)" 'e& #&(m#'o. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
??
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Eemp&o: W7o% ( !%ee) (e &# p%o$%#m#!" '"'3!t"!# e) e!e)#%"#X Y Ite%%o$#to%"o "te$%#'o%: )e ,o%m(&# p%e$(t#) p#%# %e!#p"t(&#% m#te%"#. Eemp&o: W\(" po'%# >#!e% ( %e)(me 'e &o (e >emo) eBp&"!#'o >#)t# #>o%#X A&$(o) !o)eo) p#%# '"%"$"% @"e e& "te%%o$#to%"o: Y #) p%e$(t#) 'e@e )e% !&#%#) + @"e 'e,""'#). Y #+ (e #'#pt#%)e #& "e& 'e &o)#) #&(mo)#). Y 7%o!(%#% (e to'o)#) o p#%t"!"p# e &#) %e)p(e)t#). Y Ap%e!"#% &#) %e)p(e)t#) #!e%t#'#) 'e &o)#) #&(mo)#). Y No meo)p%e!"#% &#) "!o%%e!t#) + o (t"&"#% &#) p%e$(t#) p#%# %"'"!(&"#%.
2.5.5. Mto'o po% De)!(@%"m"eto E& ,('#meto e) >#!e% 'e)!(@%"% #& #&(m#'o &# )o&(!" # ( p%o@&em#. A t%#) 'e &# %e,&eB"H 'e &# #!t""'#' %e#&"#'#H 'e& e)#+o + e& e%%o% !#'# #&(m#o 'e)!(@%e po% ) m")m#o e& o@et"o 'e)e#'o #()t3'o)e # )() #pt"t('e)H t"empo eBpe%"e!"# e "te%e)e).
Se ,('#met# e (e: Y E& #p%e'"#e )e pote!"# !o &# p#%t"!"p#!" 'e&'e &# #&(mo#. Y E& 'e)eo 'e %e!oo!"m"eto + #p%o@#!" )o!"#& (e )e o@t"ee !o e)te mto'o e) ( potete mot"#'o% p#%# e& #&(m#'o. Y U $%(po !oope%#t"o %e#&"# m3) + meo% e& t%#@#o (e (o !ompet"t"o. Y E& t%#@#o e) m3) e,"!# e ( $%(po 'emo!%3t"!o + &# p#%t"!"p#!" #!t"#H &# !%e#t""'#' + &# %e)po)#@"&"'#' )o t# "mpo%t#te) !omo &# #'(")"!" 'e !oo!"m"eto). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Let##): Y # p#%t"!"p#!" #,"## m3) e& #p%e'"#e. Y Fomet# &# !o>e)" 'e& $%(po. Y Re)(&t# m3) #meo + #t%#!t"o p#%# e& #&(m#'o. Y Imp&"!# #&# &# p%op"o# #&(mo# e )( #p%e'"#e po% &o (e &o e !omo ( %e)(&t#'o 'e )( e),(e%o pe%)o#&. Y 7o)"@"&"t# e& 'e)#%%o&&o 'e >#@"&"'#'e) !omo &# tom# 'e 'e!")"oe)H )et"'o !%t"!o + &# !#p#!"'#' 'e #3&")"). I!oe"ete): Y Re)")te!"# &# !#m@"o + m"e'o #& %"'!(&o (e eBpe%"met# m(!>o)#) #'(&to)#). Y E)te mto'o )(e&e %e(e%"% m3) t"empoH $%(po) pe(e*o) + $%# eBpe%"e!"# 'e&'e &# 'o!ete e &# !o'(!!" 'e $%(po). Impo%t#te e) )#@e% (e e)te mto'o ># )"'o "t%o'(!"'o e &#) emp%e)#) )o@%e to'o p#%# e&"m"#% "!"o) 'e %(t"# #'("%"'o). A!t""'#' O@et"o) Mto'o) I'et","!#% &o) '",e%ete) e&emeto) 'e &# m3("# Mto'o EBpo)"t"o Mto'o Demo)t%#t"o Mto'o EBpe%"met#& 7oe% e m#%!># &# m3("# )"$("e'o &#) ")t%(!!"oe) Mto'o EBpo)"t"o Mto'o Demo)t%#t"o Mto'o EBpe%"met#& Ie)t"$#% &#) p%"!"p#&e) ,#&)#) m#"p(&#!"oe) + )() !o)e!(e!"#) Mto'o EBpo)"t"o ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
0
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Mto'o Demo)t%#t"o Mto'o EBpe%"met#& Re)o&e% &#) '"),(!"oe) o!#)"o#'#) po% e%%o%e) 'e m#"p(&#!" Mto'o EBpo)"t"o Mto'o Demo)t%#t"o Mto'o EBpe%"met#& E#&(#% &# (t"&"#!" 'e &# m3("# Mto'o EBpo)"t"o Mto'o Demo)t%#t"o Mto'o EBpe%"met#&
2.6. C#%#!te%)t"!#) '")t"t"#) 'e& #p%e'"#e e $%(po. 2.6.1. E& ,emeo 'e& $%(po. E& $%(po )e @#)# e &# #!!" p#%t"!"p#t"#H o to'o $%(po 'e t%#@#o e) ( $%(po 'e #p%e'"#e !oope%#t"o o !o&#@o%#t"o e $%(po) 'e t%#@#o t%#'"!"o#&e) e& #&(m#'o >#@"&"'o)o )e @ee,"!"# 'e &# eBpe%"e!"# # eBpe)#) 'e& meo) >#@"&"'o)oH (o)#) t%#@## + &o)#) 'em3) #po+#. E ( #(&# 'e@e e)t#@&e!e%)e (# !om("!#!" t#to et%e 'o!ete + #&(mo)#) !omo et%e &o)#) p%op"o)#) e)t('"#te). T"ee (e >#@e% (# p#%t"!"p#!" #!t"# et%e to'o) &o) m"em@%o). Se "tet#%3 &&e$#% # ( $%#'o 'e !o)e)o "'eo&$"!oH @(e#) %e&#!"oe) #,e!t"#)H (","!#!" 'e met#)H mot"#!" + %e!(%)o)H p#%# ,o%m#% ( $%(po 'e !#&"'#' >(m##. A& m")mo t"empo !#'# m"em@%o #po%t# 'e )( eBpe%"e!"#
p#)#'#: "te%e)e)H
e!e)"'#'e)H
,o%m#) 'e %e&#!"H
me!#")mo)H e,o(e) 'e &# %e#&"'#' + p%o@&em#)H #&o%e)H ,%()t%#!"oe)H !#%e!"#) #,e!t"#)H et!. T#m@" # # ",&("% e e& $%(po e& e)p#!"o e (e )e %eKeH e& Kme%o 'e !ompoete)H e& e)t"&o 'e %e&#!"H e& !&"m# $%(p#&H &e &e$(#eH &#) #!t"t('e) + p%e,e%e!"#). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E %e)(meH e!e)"t#mo) "te%#!!"H (e e) (# p%op"e'#' (e t"ee to'o) &o) pe(e*o) $%(po) e !omK: <"te%#!!" et%e &#) pe%)o#)= 8p#&#@%#) 'e O&m)te'H !o)(&t#: >ttp:e).V""pe'"#.o%$V""F%e'e%"!d#VdO&m)te'9 S#@e% m3): $%(po "'""'(o. E)(em# !omp#%#t"o et%e e& $%(po + e& "'""'(o
A!t""'#'e) C#)o NASA E& C#)o N#)# e) ( ee%!"!"o '")e*#'o o%"$"#&mete p#%# )e% (t"&"#'o e &# )e&e!!" 'e #)p"%#te) # #)t%o#(t# po% &# NASA. E ,o%m#!" )( #p&"!#!" t"ee &o) )"$("ete) o@et"o): Y #!e% e"'ete) &o) @ee,"!"o) eme%$ete) 'e& t%#@#o e $%(po. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y Re,&eB"o#% )o@%e &# !om("!#!" e $%(po + &# ",&(e!"# 'e &o) %e'"m"eto). Y Re,&eB"o#% )o@%e &# ",&(e!"# 'e& &"'e%#$o e e& t%#@#o e $%(po. Y Re,&eB"o#% )o@%e &# "mpo%t#!"# 'e &o) p%o!e'"m"eto) e &# e,e!t""'#' 'e &o) t%#@#o) e $%(po. E& $%(po pe%tee!e # &# t%"p(&#!" 'e (# #e e)p#!"#& (e t"ee &# m")" 'e e!ot%#%)e !o &# #e o'%"# e &# )(pe%,"!"e "&(m"#'# 'e &# &(#. A !#()# 'e '","!(&t#'e) t!"!#) t( #e t(o (e #&("#% # 400 m 'e &# #e o'%"#. D(%#te e& #&("#e )e ># 'e)t%("'o $%# p#%te 'e& e("po 'e #@o%'o. T( )(pe%"e!"# 'epe'e 'e (e !o)"$#) &&e$#% # p"e # &# #e o'%"#. S&o p(e'e p(e'e) &&e#% !ot"$o &o m3) "mp%e)!"'"@&e p#%# po'e% )(pe%#% e)t# '")t#!"#. Ee%!"!"o "'""'(#&: #!e% (# !&#)","!#!" e%3%("!# 'e &o) 16 o@eto) (e )e ># )#&#'o 'e &# 'e)t%(!!" 'e &# #e e ,(!" 'e& $%#'o 'e "mpo%t#!"# p#%# &&e#%&o) !ot"$o. ee% #tet#mete &# &")t# 'e o@eto) %e&#!"o#'o) # !ot"(#!" + '#%&e &# po)"!" <1= #& (e tK !o)"'e%e) m3) "mpo%t#teH &# <2= #& (e &e )"$(e e "mpo%t#!"# + #) )(!e)"#mete >#)t# (e e)t !&#)","!#'o) &o) 16 o@eto) po% )( o%'e 'e "mpo%t#!"# + e)!%"@"% &# )o&(!" e &# t#@&#.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
4
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A !ot"(#!" )e %e#&"#%3 (# tom# 'e 'e!")"oe) e $%(po. E& $%(po &&e$# # (# !&#)","!#!" e%3%("!# #'m"t"'# K"!#mete po% to'o) &o) m"em@%o) 'e& $%(po. E)to )"$","!# (e e& &($#% e%3%("!o p#%# !#'# po)"!" ># 'e )e% e)t#@&e!"'o 'e !omK #!(e%'oH + )e !o&o!# e &# t#@&# #te%"o%. E) '",!"& &&e$#% # ( !o)e)oH to'#) &#) 'e!")"oe) o )o tom#'#) # $()to 'e to'o). No )e 'e@e "mpoe% &# 'e!")" pe%)o#&. /()!#% #!(e%'o # t%#) 'e &# #%$(met#!" &$"!# + e& e)!&#%e!"m"eto "'"%e!to 'e !ot%#'"!!"oe). E"t#% t%#)"$"% )&o p#%# &o$%#% #!(e%'o) o e&('"% !o,&"!to). Co)"'e%#% &#) !ot%"@(!"oe) '")!%ep#te) 'e)'e )() #)pe!to) po)"t"o). Tom#% e& t"empo (e )e e!e)"te p#%# &&e$#% # ( #!(e%'o (3"me. No pe%m"t"% e& ()o 'e t!"!#) 'e !o)e)o !omo: ot#!"H !3&!(&o 'e me'"#)H t%#)#!!"oe) 8+o #!epto] )" tK #!ept#)9
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
5
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
7o% K&t"moH )e >#&&# &# 'e)"#!" %e)t#'o &o) %e)(&t#'o) 'e& $%(po + 'e &# #)# e #&o% #@)o&(to. De)!(@%"mo) (e &#) 'e!")"oe) tom#'#) e e("po )o m3) #!e%t#'#) (e &#) 'e!")"oe) 'e ,o%m# "'""'(#&H + (e e& t%#@#o e e("poH e $ee%#&H e) m3) e,"!# (e e& t%#@#o "'""'(#&. 2.6.2. C#%#!te%)t"!#) '")t"t"#) 'e& #p%e'"#e e $%(po.E)(em# 'e &o) #&o%e) 'e &#) t!"!#) $%(p#&e): Y A+('# e &# )o!"#&"#!". Y A!t"t(' 'e %e)po)#@"&"'#': to'o e& m('o "mp&"!#'o. Y Se #p%e'e mo'o) m3) e,e!t"o) 'e t%#@#o (to)H (e#) eBpe%"e!"#)H meo%# 'e !om("!#!"H 'e)#%%o&&o 'e !o,"## m(t(# + ,ometo 'e& '"3&o$o "te%pe%)o#&. Y E'(!#!" p#%# &# !o"e!"#. Y S(%$e >#@"&"'#'e) '",e%ete) #& )"mp&e !oo!"m"eto. Y C%e!e + )e e%"(e!e &# !om("!#@"&"'#'. Y 7%om(ee e& t%3)"to >#!"# (# mo'e%# e'(!#!". A!t""'#'e) C#)o EE E)t# #!t""'#' p%ete'e mo)t%#% e ( !o)")te &#) #!t"t('e) 'e $%(po + )( !o'(!t#. S( o@et"o e) #+('#% # %e,&eB"o#% )o@%e e& p%o!e)o pe%)o#& 'e !#m@"o 'e #!t"t('e) "'""'(#& + 'e $%(po. e!t(%#:
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
6
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
U# oe !#)#'#H #@#'o#'# po% )( m#%"'oH eB!e)"#mete et%e$#'o # &o) e$o!"o)H )e 'e# )e'(!"% + # # p#)#% &# o!>e !o )( )e'(!to%H e (# !#)# #& ot%o &#'o 'e& %o. 7#%# o&e% #& '# )"$("ete m(+ temp%#oH #te) 'e &# (e&t# 'e )( e)po)oH (e e)t3 'e "#eH 'e@e p#)#% e& p(ete pe%o ( &o!o #me##'o% &e "mp"'e e& p#)o. Co%%e eto!e) # @()!#% # ( @#%(e%oH (e &e p"'e e& "mpo%te 'e& @"&&ete. E&&# o t"ee '"e%o + & %e>K)# t%#@##% )" (e &e p#$(e po% #'e&#t#'o. L# # @()!#% # )( #m#te + &e p"'e '"e%o. É& )e "e$# )" '#%&e eBp&"!#!"oe). L# # @()!#% # ( #m"$o )o&te%o (e "e po% #&& + (e &e p%o,e)# 'e)'e )"emp%e ( #mo% p&#t"!oH )" (e e&&#H po% )( p#%teH >#+# !o%%e)po'"'o #m3). e !(et# to'o + &e p"'e '"e%o. T#m@" )e "e$#: e&&# &o ># (e%"'o #& po%t#%)e m#&. Eto!e) 'e!"'eH t%#) (# (e# tet#t"# e #o !o e& @#%(e%oH p#)#% e& p(ete. E& &o!o &# m#t#. WA !(3& 'e e)to) !(#t%o pe%)o#e)H (e )o 8po% o%'e 'e #p#%"!"9 &# m(e%H e& m#%"'oH e& #m#teH e& #m"$oH )e &e p(e'e tee% po% %e)po)#@&e 'e &# m(e%teX WC(3& 'e e&&o) e) e& meo) !(&p#@&eX 1.- Cote)t#% "'""'(#&mete. 2.- Fo%o 'e '")!()". E) ( ee%!"!"o p#%# 'emo)t%#% (e !#'# pe%)o# t"ee (# #!t"t('H (# "'e# o ( #&o% (e !o'"!"o# &# p%op"# m#e%# 'e )e% + (e 'ete%m"# ( !ompo%t#m"eto. E) p%3!t"!#mete "mpo)"@&e &&e$#% # (# )o&(!" !omKH po%(e teemo) #!t"t('e) '")t"t#)H !#'# #&(mo# op"# 'e (# ,o%m# mo"'o# po% )() eBpe%"e!"#)H >")to%"# pe%)o#&H !o"!!"oe)H] #+ (e tee% !("'#'o !o %e#!!"oe) ,%e!(ete) !omo: !oe%)#!"oe) p#%#&e&#)H p(to) 'e ")t# %#'"!#&e)H %#'"!#&"#!" 'e (# ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
po)t(%# #& #)(m"% )( 'e,e)#H &# #p#%"!" 'e '")t"t#) ,o%m#) 'e #&o%#% &#) emo!"oe)H &# #m")t#'H &# p#%e#H &# )"!e%"'#'H &# met"%#H] + &# #t%"@(!" 'e #&o%e) + p%e("!"o) pe%)o#&e): o p#%# !omp%#% !>(!>e%#) # &# m(e%=H <#m#te: )e'(!to% 'e ( '#H o pe%m#ete=H et!. 2.6.4. Ap%e'"#e !o&#@o%#t"o.Re#&mete !(#'o >#@&#mo) 'e #p%e'"#e !o&#@o%#t"o e)t#mo) )e*#&#'o e& po'e% 'e& #p%e'"#e >o%"ot#& 8p%op"o #&(mo# !omo "'""'(o9 ("'o #& po'e% 'e& $%(poH (# #%mo# et%e e("po 'o!eteH e("po 'e t%#@##'o%e)H #&(mo)#)H ,#m"&"# + me'"o) 'e ",o%m#!" + !om("!#!" 'e m#e%# (e et%e to'o) )e @()!# %e)p(e)t#) # &#) eB"$e!"#) #!t(#&e). E& #p%e'"#e )e #po+# e &# "te%#!!" (e teemo) !o (e)t%o me'"o + &#) pe%)o#) (e o) %o'e# e)t# "te%#!!" e) p#%# e& (e #p%e'e # "e& #,e!t"o + )o!"#&"#'o% p(e) &e pe%m"te 'e)#%%o&&#% #!t"t('e) ,%ete #& t%#@#o + %e)po'e% # &#) eB"$e!"#) )o!"#&e). E& #p%e'"#e !o&#@o%#t"o (t"&"# #& >om@%e !omo ( )e% )o!"#& (e "e e %e&#!" !o ot%o) + &o) $%(po) )o &# ,o%m# 'e eBp%e)" 'e &o) !(&o) (e )e e)t#@&e!e et%e e&&o). E e& #p%e'"#e !o&#@o%#t"o !#'# m"em@%o 'e& $%(po e) %e)po)#@&e 'e )( p%op"o #p%e'"#eH #) !omo e& 'e &o) %e)t#te) m"em@%o) 'e& $%(po 8o>)oH 149. U e("po !o&#@o%#t"o 'e@e tee% "te%'epe'e!"# po)"t"#H %e)po)#@"&"'#' "'""'(#&H "te%#!!" p%omoto%# + ()o #p%op"#'o 'e 'e)t%e#) )o!"#&e) )o e&emeto) (e p%o'(!e &#) !o'"!"oe) p#%# (# !o&#@o%#!" e,e!t"#. 7#%# 'e,""% #p%e'"#e !o&#@o%#t"o o) (e'#mo) !o &# 'e,""!" (e >#!e G%o)H 2000H (e #$%e$# (e e e)te e)t"&o 'e #p%e'"#e &#) p#%te) )e !omp%omete # #p%e'e% #&$o (to &o (e 'e@e )e% #p%e'"'o )&o p(e'e !o)e$("%)e )" e& t%#@#o 'e& $%(po e) %e#&"#'o e !o&#@o%#!"H e) e& $%(po e& (e 'e!"'e !mo %e#&"#% &# t#%e#H ( p%o!e'"m"eto) #'opt#%H ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
!mo '""'"% e& t%#@#oH &#) t#%e#) # %e#&"#% + te"e'o &# !om("!#!" + &# e$o!"#!" !omo !&#e) e e)te p%o!e)o. #) %e&#!"oe) !o&#@o%#t"#) 'e #p%e'"#e t"ee #%"#) !#%#!te%)t"!#)H #&$(#) 'e e&&#) )o: Y Ite%#!t""'#' 'e &#) p#%te) 8"te%!#m@"o 'e op""oe) + p(to) 'e ")t#9 Y S"!%o# 'e &# "te%#!!" 8%e)p(e)t#) "me'"#t#)H %et%o#&"met#!"9 Y Ne$o!"#!" !omo p%o!e)o + #!(e%'o) e %e&#!" # (# "'e#. E %e)(meH e& #p%e'"#e !o&#@o%#t"o # t%#) 'e& ()o 'e te!o&o$#) 'e &# ",o%m#!" t"ee !omo e&emeto !et%#& e& &e$(#eH e& ()o 'e !o!epto) #@)t%#!to) + e& "te%!#m@"o + &#) #p%oB"m#!"oe) )o!"#&e) )e e)t"m(&# &# ""!"#t"# "'""'(#& + &o) "te$%#te) 'e& $%(po p#%t"!"p# !o )() >#@"&"'#'e) e &# tom# 'e 'e!")"oe) + )e 'e)p"e%t# &# mot"#!" 'e to'o) &o) m"em@%o) 'e& $%(po p#%# ,#o%e!e% &# p%o'(!t""'#' + po% K&t"mo !o e)te #p%e'"#e )e e)t"m(&# &# )e$(%"'#' e ) m")moH )e #po+# #& pe)#m"eto !%t"!oH )e ,o%t#&e!e &# )o&"'#%"'#' + e& %e)peto. 2.6.5. /ee,"!"o) (e )e 'e%"# 'e& #p%e'"#e e $%(po. Y M#+o% !omp%om")o !o &# t#%e#. Y M#+o%e) eBpe!t#t"#) 'e #p%e'"#e. Y I!%emeto 'e &# #(toe)t"m#. Y Meo% !oo!"m"eto m(t(o + 'e)#%%o&&o 'e #!t"t('e) po)"t"#). Co to'o &o #te%"o%H e&&# 'o!ete po'%3 t%#@##% !o '")t"to) t"po) 'e e)t%#te$"#): Y E)pe!","!#% !o !&#%"'#' &o) p%op)"to) 'e& !(%)oH p%e)et#%3 ")t%(!!"oe)H "'"!#!"oe)H o%m#) + !%"te%"o) p#%# %e#&"#% &#) #!t""'#'e). Y Tom#% 'e!")"oe) e &# m#e%# 'e !o&o!#% # &o)#) #&(mo)#) e e& $%(poH e)t"m(&#'o &# p#%t"!"p#!" 'e to'o) &o) m"em@%o) 'e& $%(po e e& 'e)#%%o&&o 'e &# #!t""'#'. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y E#&(#!" 'e &o) &o$%o)H #+('#% # '")!(t"%H "te%#!!"o#% e "te$%#% # to'o)#) &o)#) p#%t"!"p#te) e &# )o&(!" 'e &o) p%o@&em#) p%3!t"!o). Y E)t#@&e!e% &o) @#&#!e) pe%"'"!o) 'e& !#(!e 'e &# #!t""'#' e %e&#!" #: t"empoH o@et"o)H p#%t"!"p#!" + !#&"'#' 'e &# m")m#. #+ (e #&o%#% po)"t"#mete &o) &o$%o) p#%!"#&e). 2.6.6. F#)e) 'e& 'e)#%%o&&o 'e ( $%(po.Coo!"m"eto) + 'epe'e!"#: o) !ompoete) 'e ( $%(po "tet# 'e)!(@%"% &o) !ompoete) #'e!(#'o) #!ept#@&e) e e& $%(poH te"e'o !omo %e,e%e!"# &#) #!t"t('e) 'e ot%o) m"em@%o). #+ e"t#!" + >o)t"&"'#'H %e)")t"'o)e # &# ,o%m#!" 'e e)t%(!t(%# 'e $%(po. So !o'(!t#) !o,&"!t"#) + )e eBp%e)# %e)")te!"# #& !#m@"o (e 'e #&$(# m#e%# eB"# e& "te$%#%)e #& $%(po. De)#%%o&&o 'e &# !o>e)" 'e& $%(po: o) !ompoete) +# e)t3 'e #!(e%'o + #!ept# e& "te$%#%)e e e& $%(poH )e #!ept# &#) #!t"t('e) 'e (o) + ot%o). Se e)t#@&e!e%3 (e#) o%m#) p#%# !%e#% ("'#' + #%mo#. E& $%(po &&e$# # )e% (# ("'#' 'e ,(!"o#m"eto. Re&#!" ,(!"o#& !o e& p#pe&: # )e ># #)e$(%#'o &#) %e&#!"oe) "te%pe%)o#&e) et%e &o) m"em@%o) + +# )e !%e# ( $%(po ope%#t"o (e )o&(!"o#%3 p%o@&em#). C#'# !ompoete 'e)emp#*# ( p#pe& !o e& #&!##%3 &o) o@et"o). #+ (# e!e)"'#'
+
#(toom#
et%e
&o) "te$%#te)
'e& $%(poH (#
"te%'epe'e!"# po)"t"#.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2.6.;. # '"%e!!" 'e& $%(po. E&&# 'o!ete e e& $%(po %e("e%e t!"!#) !o: !%e#t""'#'H 'e)t%e#H ,&eB"@"&"'#'H et%e#m"eto + eBpe%"met#!" 'e@e &o$%#% (e e& $%(po: &o$%e o@et"o)H 'e)!(@%# !ote"'o)H (t"&"!e (# @(e# meto'o&o$# + ,#o%e!# &#) %e&#!"oe). Te'%3 (e 'e)#%%o&&#% ,(!"oe) 'e: Y G(# 'e &o) p%o!e)o) 'e #p%e'"#e Y O%"et#'o%# Y Mot"#'o%# 'e& e)t('"o Y T(to%# pe%)o#& 'e&'e &# #&(mo# + 'e& $%(po S() p%"!"p#&e) ,(!"oe) )e%3: Coo!e% ,('#meto) te%"!o) + #&o% "t%)e!o 'e &#) t!"!#) 'e &# '"3m"!# 'e $%(po. Mo'","!#% #!t""'#'e) o !o'(!t#) p#%# &o$%#% e &o) m"em@%o) 'e& $%(po %e)po)#@"&"'#'H pe%)o#&"'#'H !%e#t""'#'H #(toom# + !oope%#!".
2.;. T!"!#) @3)"!#) 'e '"3m"!# 'e $%(po. Se 'e,"e !omo
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
100
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#+ (e e&e$"% &# t!"!# m3) !oe"ete: Y Tee% !&#%# &# ,"#&"'#'. Y Tee% e !(et# &# m#'(%e + eBpe%"e!"# 'e& $%(poH &#) t!"!#) #%"#%3 e $%#'o 'e !omp&e"'#' + !#%#!te%)t"!#). Y E $%(po) pe(e*o) )e #'e!(#%3 t!"!#) m3) ",o%m#&e) po%(e )() %e&#!"oe) )o m3) 'e !o>e)"H !o,"## + )e$(%"'#'. E $%(po) $%#'e) &#) t!"!#) )e%3 m3) '"%"$"'#) + e& p#pe& 'e&'e &# 'o!ete tom#%3 m3) %e&e#!"#. Y Tee% e !(et# &#) po)"@"&"'#'e) 'e& e)p#!"o ,)"!o. Y Se$K &#) !#%#!te%)t"!#) 'e &o)#) #&(mo)o): e'#'H "e& 'e e)t('"o)H "te%e)e)H])e e&e$"%3 (#) t!"!#) ( ot%#). Y De@emo) tee% e !(et# (e (# ,o%m#'o%# e) m(+ '",!"& (e (t"&"!e (# )o&# e)t%#te$"# !#'# eH &o o%m#& e) (e !om@"e 'o) o m3) t!"!#) 'epe'"e'o 'e &o) o@et"o) + 'e& t"empo. 7#%# 'e)#%%o&&#% &#) #!t""'#'e) 'e ( $%(poH )o m(!>#) &#) t!"!#) (e )e e)t#@&e!eH &#) m3) 'e)t#!#@&e) )o: T!"!#) e &#) (e "te%"ee eBpe%to): Y S"mpo)"o. Se %eKe ( $%(po 'e eBpe%to)H 'e t%e) # )e")H + 'e)#%%o&&# #)pe!to) 'e ( m")mo tem# #te e& $%(po + 'e ,o%m# )(!e)"#. E& #&(m#'o >#%3 p%e$(t#) '"%e!t#) 'e &o) m"em@%o) 'e& )"mpo)"o. Eemp&o: 8Tem# # t%#t#%: So,tV#%e "@%e + E'(!#!"9 >ttp:"'eo.$oo$&e.e)"'eop&#+X 'o!"'c56?265;5610c)"mpo)"oj'eje'(!#!"otot#&c12)t#% tc0(mc10)oc0t+pec)e#%!>p&"'Bc0
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
101
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y Me)# Re'o'#. Se %eKe ( e("po 'e eBpe%to)#) (e )o)t"ee p(to) 'e ")t# '",e%ete) o !ot%#'"!to%"o) )o@%e ( m")mo tem# + eBpoe #te ( $%(po )() op""oe) 'e ,o%m# )(!e)"#. E) (# t!"!# m(+ 3&"'# +# (e e to'#) &#) 3%e#) )"emp%e >#+ tem#) (e '# &($#% # '")t"t#) op""oe) + )e e!e)"t# !o,%ot#% op""oe) p#%# #!t(#&"#% op""oe) + !oo!"m"eto). C(#'o )e $%#@# &# t!"!#H &&e$# # )e% m(+ Kt"& e e& #(&# +# (e pe%m"te !omet#% + #!&#%#% ( tem# 'e)p() 'e e)!(!>#% &# $%#@#!". Eemp&o): 8Tem# # t%#t#%: M#%et"$9 >ttp:"'eo.$oo$&e.e)"'eop&#+X 'o!"'c?;;4614511015cme)#j%e'o'#tot#&c??)t#%tc0( mc10)oc0t+pec)e#%!>p&"'eBc2
Y De@#te. Co)")te e ""t#% # 'o) pe%)o#) !#p#!"t#'#) (e !oe%)# #te ( #('"to%"o )o@%e ( tem# )e$K ( e)(em# p%e"#mete t%#@##'o. E& '"3&o$o )"emp%e )e%3 ( %e!(%)o p#%# 'e)#%%o&&#% m(!>o) p(to) 'e !(#&("e% tem#H o%m#&mete tem#) 3%"'o)H &# t!"!# )e @#)# e #!&#%#% + %e,o%#% !o!epto) + )e p%ete'e e)t"m(&#% # to'o e& $%(po + !%e#% ( #m@"ete !oope%#t"o + !om("!#t"o. Eemp&o: 8Tem# # t%#t#%: &e$#&"#!" 'e &#) '%o$#)9 >ttp:"'eo.$oo$&e.e)"'eop&#+X'o!"'c-541160005;?0;126 Y Et%e")t#. U m"em@%o o ( !o(to 'e m"em@%o) 'e& $%(po "te%%o$#%3 # ( eBpe%to# #te ( #('"to%"o )o@%e ( tem# p%e"#mete ,"#'o. No%m#&mete )e ""t# # ( e)pe!"#&")t# p#%# %e#&"#% !o & &# et%e")t# #!e%!# 'e ( tem# 'e "te%). E)t# t!"!# #+('# # mot"#% # &o)#) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
102
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#&(mo)#) + # 'e)pe%t#% e& "te%) po% '",e%ete) + #%"op"to) tem#)H )e p%o,('"# e & + )e #po%t# ",o%m#!"oe)H !oo!"m"eto) + op""oe) (e#). Eemp&o): 8Tem# # t%#t#%: Et%e")t# # A&,o)o U))#9 >ttp:"'eo.$oo$&e.e)"'eop&#+X 'o!"'c521?4?6;1?;45?6?cet%e")t#tot#&c1015?0)t#%tc20( mc10)oc0t+pec) e#%!>p&"'eBc; 8Tem# # t%#t#%: Et%e")t# !o e& 7%e)"'ete C>3e9 >ttp:"'eo.$oo$&e.e)"'eop&#+X 'o!"'c?;;;660;2001;2cet%e")t#tot#&c 1015?6)t#%tc0(mc10)oc0t+pec)e#%!>p&"'eBc0 T!"!#) e &#) (e "te%"ee #!t"#mete to'o e& $%(po: De@#te '"%"$"'o. U pe(e*o $%(po t%#t# ( tem# '")!(t"e'o ",o%m#&mete !o &# #+('# 'e (# !o'(!to%#. Se )(e&e %e#&"#% 'e)p() 'e &# p%o+e!!" 'e (# pe&!(&#H 'e (# !o,e%e!"#H o 'e !(#&("e% #!t""'#'. Co e)t# t!"!# )e p%o,('"# e &o) tem#). G%(po 'e '")!()". U# !oo%'"#'o%# !o'(!e (# '")!()" &"@%e e ",o%m#& 'e ( $%(po %e'(!"'o 'e #&(mo)#). 7#%# !oo!e% &o) tem#) 'e m3) p%e,e%e!"#H e&&# 'o!ete >#%3 ( e)t('"o 'e !#mpo p%e"o. 7>"&&"pp) ;;. Se ""!"# !o e& p&#te#m"eto 'e ( p%o@&em# po% p#%te 'e&'e &# 'o!ete. o)#) #&(mo)#) )e '""'e e )(@$%(po) 'e )e") pe%)o#) + '")!(te e& tem# '(%#te )e") m"(to) &&e$#'o # (# !o!&()". C#'# !ompoete eBpoe )( op"" '(%#te ( m"(to. De &o) ",o%me) 'e to'o) &o) $%(po) )e eBt%#e (# !o!&()" (e (# po%t#o eBpo'%3. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
104
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
U# po%t#o (e >#%3 t#m@" 'e mo'e%#'o%# + !ot%o&#'o%# 'e &o) t"empo). Se '")!(te &#) !o!&()"oe). E)t# t!"!# " e)e*# " '# ",o%m#!"H )( "te!" e) mot"#% e& "te%) 'e to'o e& $%(po + (e !#'# (o eBp%e)e )() )et"m"eto) + )e# (# p#%t"!"p#!" 'emo!%3t"!#. Se p(e'e #p&"!#% 'e)p() 'e (# me)# %e'o'# o 'e (# !o,e%e!"# p#%# e#&(#%&#. C(!>"!>eo. Se '")!(te ( tem# 'e 'o) e 'o)H e) Kt"& p#%# !oo!e% op""oe)H p(to) 'e ")t# po%(e )"%e 'e me'"o 'e %e,&eB" o p#%# !omp#%t"% ",o%m#!". Fo%o. E& $%(po '")!(te ",o%m#&mete )o@%e ( tem#H !o'(!"'o) po% (# !oo%'"#'o%#. E) (# t!"!# m(+ ,3!"& + )e (t"&"# p#%# ,#o%e!e% &# !om("!#!" o%#& 8'"3&o$o9 + # eBp%e)#% &"@%emete &#) p%op"#) "'e#) + op""oe). Sem"#%"o. G%(po: 'e 6 # 16 #&(mo)#) e)t('"# ( tem# + &o 'e@#te e )e)"oe) p&#","!#'#)H )e ",o%m#%3 p%e"#mete. 7#%# (e ( )em"#%"o ,(!"oe: to'o) p%ep#%#%3 #'e!(#'#mete )() "te%e!"oe)H e&&# 'o!ete $e)t"o#%3 &# )e)"H p#%t"!"p#!" tot#&H %e)peto 'e op""oe) #((e p(e'e )e% '")!(t"'#) + #&$("e tom#%3 ot# 'e &o (e )e # t%#t#'o. E& o@et"o p%"!"p#& 'e ( )em"#%"o e) (e e& #&(m#'o 'e)#%%o&&e &# !#p#!"'#' 'e "e)t"$#% ,(e%# 'e &o) tem#)H &&e$#'o # ( #p%e'"#e #(tomo pe%o #'em3)H 'e)#%%o&&# #pt"t('e) p#%# e& t%#@#o 'e !o&#@o%#!" + 'e e("po. To%@e&&"o 'e I'e#).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
105
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
3&"'#) + )e &&e$#%3 # ( !o)e)o. E& o@et"o 'e e)t# t!"!# e) !o)e$("% !%e#t""'#' e "m#$"#!". Co)(&t#% D"3m"!#) 'e $%(po + T!"!#) 'e '"3m"!# 'e $%(po: >ttp:mem@e%).,o%t(e!"t+.!om'"#m"!o.
2.. #@"&"'#'e) 'o!ete). De,""mo) #@"&"'#' Do!ete !omo &# !#p#!"'#' (e 'e)#%%o&&# (# 'o!ete 'et%o 'e& #(&#. De)'e &# D"'3!t"!# )e #)(me (e &# >#@"&"'#' e) #(e& !ompoete 'e& !ote"'o (e !#%#!te%"# &#) #!!"oe) (e e&&# #&(mo# %e#&"# #& "te%#!t(#% !o e& o@eto 'e e)t('"o: !oo!"m"eto. 7#%# %e!oo!e% &# p%e)e!"# 'e (# >#@"&"'#' e) e!e)#%"o (e e &# ee!(!" 'e &# #!!" )e >#+# &o$%#'o ( $%#'o 'e )")tem#t"#!" t#& (e !o'(!# #& 'om""o 'e& )")tem# 'e ope%#!"oe) e)e!"#&e) + e!e)#%"#) p#%# )( %e#&"#!". E&&# 'o!ete e) (# o%"et#'o%# 'e eBpe%"e!"#) 'e #p%e'"#e )o@%e (# ",o%m#!" 'ete%m"#'#. Re#&mete t"ee m(!>o) %o&e): Y T%#)m")o% 'e !oo!"m"eto) Y A"m#'o%# Y S(pe%")o%# o $(# 'e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e Y Ie)t"$#'o%# e'(!#t"o 7e%o #'em3) e&&# 'o!ete 'e@e '#% %e)p(e)t#) # )() 'em#'#) + e!e)"'#'e) )o!"o-&#@o%#&e). Te"e'o e !(et# (# )e%"e 'e ,#!to%e): Y C%e#% ( #m@"ete ,#o%#@&e 'e %e)peto m(t(o: #(to '"%e!!"o#& + 'e #(to %e)po)#@"&"'#'. Y #!e%&o) p#%t!"pe) e e& p&#te#m"eto 'e )( ,o%m#!". Y I,('"% ( e)p%"t( 'e !o,"## p#%# (e &&e$(e # #(&#% &o) >3@"to) ,"o) 8%e)")te!"# # #p%e'e%H 'e)!o,"## o ,#&t# 'e mot"#!"9 + )e p%o'(!# e & !#m@"o) (e meo%e )( "'# pe%)o#& + )o!"#&. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
106
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E&&# ,o%m#'o%# 'e@e tee% e !(et# e )( !ompo%t#m"eto: Y Se% o%$#"#'oH e)to #,e!t# # &o) m#te%"#&e) 'e& eto%o 'e e)t('"o # &o) ,(!"o#&e) 'e t"empo + 'e p%o$%#m# + # &o) pe%)o#&e) 'e ,o%m#!" 'e $%(po) + !ot%o&. Y E)t"m(&#% #&# &# #&(mo#H mot"#!"H 'e)pe%t#% "te%) + !(%"o)"'#'. Y 7%ep#%#% o@et"o)H !ote"'o)H %e!(%)o) + #!t""'#'e). o /(e# !om("!#!". T"po) 'e >#@"&"'#'e): #@"&"'#'e) $ee%#&e). Se (t"&"# p#%# e)t#@&e!e% ( @(e !&"m# 'e t%#@#oH mot"#% # &o)#) #&(mo)#)Hm#tee%)e m"et%#) )e &&e# # !#@o &o) o@et"o) + te%m"#% &# )e)". 7#%# e)t#@&e!e% ( @(e !&"m# 'e t%#@#o )e te'%3 e !(et# (# )e%"e 'e p#)o): S#&('o) p%e"o): )e )#&('# )e$K # &&e$#'o + )e p(e'e %e#&"#% (# '"3m"!# 'e p%e)et#!" 8#ot#% )() om@%e) e t#%et#)H !#'# #&(mo# &#) !o&o!# e &# me)# #& m")mo t"empo (e )e p%e)et#9 7%opo%!"o#% !o,o%t: %e'(!"% %("'o)H @(e# tempe%#t(%# + ")"@"&"'#'. I,o%m#!" &o$)t"!#: 'e)!#)o) + >o%#%"o). T!"!#) p#%# %ompe% e& >"e&o: !o (e$o) + >(mo%. A!o%'#% &#) %e$&#) 'e& (e$o: ",o%m#%H )($e%"% &#) %e$&#) + p%e)t#% ,&eB"@"&"'#'. Ne$o!"#!"oe): &&e$#% # ( !o)e)o 'e $%(po. 7#%# &# mot"#!"H )e 'e@e )et"% p#%t!"pe) + 'e)eo)o) 'e #'("%"% !oo!"m"eto). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
10;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
7#%# m#tee% &# et%e$#H >#+ (e e)t#% # &# eBpe!t#t"# 'e !(#'o e& $%(po 'e!#eH (e &o >#%3 # me'"'# (e &# )e)" ###H e) !(#'o e&&# #&(mo# %e,&e# ( )e$("m"eto "#'e!(#'o 'e &# ,o%m#!" + >#+ (# 'e)mot"#!". 7#%# (e e)to o )e p%o'(!# eB")te %e!(%)o) Kt"&e): Re)(m"% &o #p%e'"'o >#)t# &# ,e!>#H p#%# (e e# )() &o$%o) %e!#&!#'o e &o po)"t"o. Lo&e% '"%"$"% >#!"# &o) o@et"o). A"m#% # &# !o)t#te p#%t"!"p#!"H e&&# ,o%m#'o%# 'e@e e)t#% #teto 'e &#) pe%)o#) (e o p#%t"!"p# + #"m#%&e)H %e,o%3'o&#). Reo#% &#) %e&#!"oe) pe%)o#&e)H %e,o%#% e& t%#@#o e e("po #((e p%e)ete '","!(&t#'. Re!(pe%#% &o) @(eo) )et"m"eto) + &# ee%$#H "t%o'(!"% mometo) '")te'"'o) p#%# #me"#% e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e. 7#%# ,"#&"#% &# )e)"H e) e!e)#%"o %e)e%#% )(,"!"ete t"empo + e"t#% &#) p%")#) ,"#&e). E& !"e%%e e) p#%# p%e)et#% ( e)(em# $&o@#& 'e &o #p%e'"'o + o,%e!e% o%"et#!"oe) o ",o%m#!"oe) #'"!"o#&e). Se %e!o%'#%3 &o @(eo 'e &# !&#)e + )e ,e&"!"t#%3 'e &o) o@et"o) #&!##'o). Se 'e@e #po%t#% ,o%m#) 'e !ot#!to p#%# !oeB"o#% !o &# m#te%"# eBp(e)t#: !o%%eo) e&e!t%"!o)H p3$"#) Ve@H @"@&"o$%#,#H] #@"&"'#'e) @3)"!#). S#@e% p%e$(t#%: )e ,o%m(&# p%e$(t#) p#%# (e e&&# #&(mo# p#%t"!"pe + et%e e e& 'e@#te o @"e p#%# e#&(#% &# !omp%e)" 'e &o eBp&"!#'o. #+ '",e%ete) t"po) 'e p%e$(t#):
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
10
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
1. A@"e%t#): )e %e)po'e )" &"m"t#!"oe) W\( op"#) )o@%e]XH W\( >#%#) )"]XH WCmo #&o%#)]X 2. Ce%%#'#): %e)p(e)t# !o!%et#H ) o o WEto!e)H e)t3) 'e #!(e%'o !o]X 4. 7%o,('#): (" 'e &#) #te%"o%e)H )e emp&e# p#%# p%o,('"#% e &o) '",e%ete) tem#) WDe ( t"poH eto!e)H 'e e)t"&o 'e #p%e'"#e e)t#mo) >#@&#'oX 5. Re,&eo: p(to 'e ")t# 'e& "te%&o!(to% W\( op"" te me%e!e e& e)t"&o 'e #p%e'"#e eBp(e)toX 6. D"%e!t"#: !o'"!"o# &#) %e)p(e)t#) 7o% &o (e >#@") !omet#'oH e& p%o@&em#) e) (e] We) #)H e%'#'X o "mpo%t#te e) (e e)t#) p%e$(t#) #+# '"%"$"'#) # to'o e& $%(po e "tet#% (e o %e)po'# )"emp%e &o) m")mo). C(#'o ,o%m(&#mo) (# p%e$(t#H )"$(e ( )"&e!"o (e (!# )e 'e@e %ompe% po%(e &#) p%e$(t#) eB"$e pe)#%H (!# (e )e p%o&o$(e + )" e)to o!(%%e %ompe%&o !o Wte") #&$K p%o@&em# p#%# %e)po'e% # &# p%e$(t#X o W( e) &o (e o ete'") 'e &# p%e$(t#X. S#@e% e)!(!>#%: p#%# !#pt#% meo% &# ",o%m#!" + )e 'e@e )e% )e)"@&e e &#) p#&#@%#)H 'e)#%%o&&#% emp#t#H po)t(%# 'e %e)petoH e&"m"#!" 'e @#%%e%#) ,)"!#) + 'e "te%%(p!"oe) + !ot%o&#% emo!"oe) p%op"#)H p%opo%!"o#% ,ee'-@#!. #@"&"'#'e) 'e #po+o. E)t#@&e!e% !oope%#!" + (": t%#@#o e $%(po. 7%"me%o )e p%e)et# &o) o@et"o) 'e,""e'o p%o) + !ot%#) p#%# !o)e$("%&o) to'o p%e)et#'o e ( !&"m# 'e )e$(%"'#' + 'e &"@%e op"".
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
10?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Tee% e !(et# &#) eBpe%"e!"#) + !oo!"m"eto) 'e &o)#) #&(mo)#): !omp#%t"%&#) !o #!t""'#'e). 7#%t"!"p#!": )e emp&e# p%e$(t#) t#&e) !omo WCmo (t"&"#%emo)]X WE ( )"t(#!" #p&"!#%#mo)]XH ()#% &e$(#e )e!"&&oH %e#&"#% #!t""'#'e) !et%#'#) e &o)#) p#%t"!"p#te) + '")t%"@("% # &o)#) #&(mo)#) !o '")t"t#) %e)po)#@"&"'#'e). Se% e(t%#& e &#) #!t""'#'e) + #po+#% to'o) &o) p(to) 'e ")t#H e&"m"#% p%e("!"o) 'e@"'o # "'eo&o$#) o pe)#m"eto) '")t"to). #@"&"'#'e) 'e p%e)et#!". Se %e,"e%e # &# p%e)et#!" 'e& m#te%"#&H e)t%(!t(%#% e& m#te%"#&H !om("!#% + e)t%(!t(%#% &# ",o%m#!". Com("!#%H p%o!e)o et%e #&(mo# + ,o%m#'o%# )"e'o &o) 'o) em")o%e) + %e!epto%e) )&o p(e'e >#@e% ( "!oe"ete (e e) e& #!#@#% )"e'o (# !om("!#!" ("'"%e!!"o#&H (e &o)#) #&(mo)#) )e# p#)"o) + )&o %e!epto%e)#) 'e &# ",o%m#!" &o (e &&e# #& #@(%%"m"eto. E)t%(!t(%#%H o%$#"#% &# ",o%m#!" p#%# ( ,3!"& #&m#!e#m"eto + %e!(pe%#!".
E %e)(me: >#@"&"'#'e) 'o!ete) 1. L#%"#!" 'e e)tm(&o): Mo"m"eto) Ge)to) Fo!#&"#!" 8)(@%#+#'o]9 Ite%#!!"oe) C#m@"o 'e !##&e) )e)o%"#&e): #('"t"oH #('"o")(#&H o%#&H] 2. Se)"@"&"#!" "t%o'(!to%"#: ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
10
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Re!#p"t(&#% &o #te%"o% 7%e)et#% 'e ,o%m# !&#%# + p%e!")# &o) o@et"o) Re!(%%"% # &o #e!'t"!o 8#+('# # memo%"#%9 7%e)et#% eBpe%"e!"#) mot"#'o%#) 4. Ite$%#% &o) !oo!"m"eto): E&##% &o) !oo!"m"eto) + 'e)t#!#% &o) p(to) !&#e D#% o!#)" 'e (e !omp%(e@e &o #)"m"&#'o S"t(#% &# ",o%m#!" #!e% %e!#p"t(&#!"oe) p#%!"#&e) 5. C%e#% )"&e!"o) + >#!e% "'"!#!"oe) o e%@#&e): M#tee% )"&e!"o) #!e% p#()#) Re#&"#% "'"!#!"oe) e%@#&e): ,#!"#&e)H !o%po%#&e)H 'e !#@e#H m#o)H] 6. Re,o%#% &# p#%t"!"p#!": #!e% !omet#%"o) po)"t"o) o e$#t"o) #!e% $e)to) po)"t"o) o e$#t"o) ;. Se!(e!"#&"'#': E"t#% )#&to) #t%3) E"t#% )#&to) p#%#&e&o) I% 'e meo) # m3) 7#%t"% 'e &o $ee%#& # &o p#%t"!(&#% . Cot%o& 'e &# !omp%e)": Comp%o@#% &# !omp%e)": "te%%o$#to%"o 'e !o!epto) E#&(#% &o) %e)(&t#'o)
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
110
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2.?. D",e%e!"#) et%e me'"oH %e!(%)o + m#te%"#&. C(#'o >#@&#mo) 'e me'"o) e '"'3!t"!#H #&('"mo) # &# )e%"e 'e %e!(%)o) (t"&"#'o) p#%# ,#o%e!e% e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#eH po% &o (e &o) t%m"o) 'e %e!(%)o o me'"o) 'e #p%e'"#e #'("e%e ( !#%3!te% ")t%(met#& + ,o%m# p#%te 'e& p%o!e)o. o) %e!(%)o) (e emp&e# (# ,o%m#'o%# + )() #&(mo)#) #,e!t# # &# e,"!#!"# 'e& p%o$%#m# e'(!#t"o + e& ()o !%e#t"o 'e e&&o) #(met# &# p%o@#@"&"'#' 'e (e )e #p%e'# m3) o )e %ete$# meo%. So "mpo%t#te) o )&o po%(e )o #+('#) e e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e )"o po%(e e&&# #&(mo# %e!"@e )( "mp#!to ,(e%# 'e& 3m@"to 'e&'e &# ,o%m#'o%#. Ut"&"#% &o) t%m"o) me'"o) o %e!(%)o) "'")t"t#mete e) (# op!" et%e &#) (e #'opt# &o)#) pe'#$o$o)#) p#%# )"$","!#% &o m")mo #((e !o &"$e%o) m#t"!e): M#tto) >#@&# 'e %e!(%)o) '"'3!t"!o)H o&'"$ 'e #+('#) '"'3!t"!#)H E)!('e%o 'e me'"o)H S#%%#mo# 'e me'"o) e'(!#t"o)H Ne%"!" 'e m#te%"#& '"'3!t"!oH] De)'e &# '!#'# 'e &o) ;0 )e ()# &o) t%m"o) 'e te!o&o$# '"'3!t"!# o te!o&o$# e'(!#t"# p#%# >#!e% %e,e%e!"# # &o) %e!(%)o) '"'3!t"!o): e("po) #('"o")(#&e) 8,"&m"#). #@o%#to%"o) 'e "'"om#)H]9H (eo) mto'o) 'e #p%e'"#e + o%'e#'o%e). Re!(%)o.- A@#%!# 'e)'e ( ")t%(meto !o!%eto >#)t# ( p&# 'e #!t(#!" '"'3!t"!#. No )"emp%e e) #&$o m#te%"#&. Re!(%)o p(e'e )e% (# p"#%%#H pe%o t#m@" &# p%e")" 'e (# )e%"e 'e #!!"oe) )o@%e (# #&(mo#. Me'"o.- E) #&$o m3) %e)t%"!t"oH +# (e )e &"m"t# # &o) e&emeto) m#te%"#&e) (e )e (t"&"# p#%# ,#!"&"t#% &# ,o%m#!". Me'"o) + %e!(%)o) )o ")t%(meto) (e e&&# ,o%m#'o%# (t"&"#%3 p#%# &o$%#% (e &o) #&(mo) #&!#!e !o ,#!"&"'#' &o) o@et"o) p%e")to). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
111
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
M#te%"#&.- E) e& )opo%te '"'3!t"!o (e ,#!"&"t# e& p%o!e)o 'e e)e*###p%e'"#e: &"@%o) 'e teBtoH &"@%o) 'e !o)(&t#H @"@&"ote!# 'e #(&#H #%!>"o)H ]9 2.?.1. F(!"oe) (e 'e@e !(mp&"% &o) me'"o). # ,(!" p%"!"p#& 'e &o) me'"o) e) &# 'e ,#!"&"t#% e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e #'em3) 'e &#) )"$("ete): Y F(!" Mot"#'o%#: e& ()o 'e& me'"o e) &o (e p%oo!# &# mot"#!" + !(#to m3) #t%#!t"# e) &# ,o%m# 'e p%e)et#% e& !ote"'o m3) )e)#!" !#()#%3 et%e &o)#) #&(mo)#). Y F(!" 'e A!e%!#m"eto 'e &o Re#&"'#': &o) me'"o) ,#!"&"t# e& e!(et%o 'e& #&(m#'o !o &# %e#&"'#'. Eemp&o: e& ()o 'e ,oto$%#,#)H '"#po)"t"#) o 'eo) p(e'e #!e%!#% #&# &# e)t('"#te # %e#&"'#'e) "#!!e)"@&e) o (e o e)t3 # )( #&!#!e. Y 7e%m"te ,#!"&"t#% + o%$#"#% &#) #!!"oe) ,o%m#t"#): eemp&oH ( p%o$%#m# #)")t"'o po% o%'e#'o% (e #!tK# 'e $(# meto'o&$"!# + )e #'#pt# #& "e& + e!e)"'#'e) 'e &o)#) #&(mo)#). Y F(!" Io#'o%#: )e "t%o'(!e (eo) me'"o) p#%# %eo#% o p#%# )e% )&o ( !#m@"o )(pe%,"!"#&. Y F(!" Fo%m#t"# G&o@#&: >#+ me'"o) (e #+('# # 'e)#%%o&&#% e& pe)#m"etoH eBp%e)#% )() )et"m"eto)H emo!"oe)H] (e ,#!"&"t# ( #p%e'"#e 'e #!t"t('e) + #&o%e) (e 'epe'e 'e &#) !#%#!te%)t"!#) 'e& me'"o. Y F(!" Demo!%#t"#'o%# 'e &# Fo%m#!": ,#!"&"t#'o e& #!!e)o # ( m#+o% Kme%o 'e pe%)o#).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
112
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2.?.2. Co)"'e%#!"oe) p#%# &# ")e%!" 'e me'"o) + %e!(%)o) e e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e. Se%3 e&&# ,o%m#'o%# e& %e)po)#@&e 'e (e &# "t%o'(!!" 'e &o) me'"o) e e& #(&# )e >#$# 'e m#e%# e,"!"ete. # "t%o'(!!" 'e &o) me'"o) + %e!(%)o) '"'3!t"!o) e !oteBto) ,o%m#t"o) o )e%3 (# me%# "te$%#!" 'e ")t%(meto) te!o&$"!o) )"o (e )e%3 (# e%'#'e%# "o#!" e &o) #!to) 'e ,o%m#!". E&&# ,o%m#'o%# ##&"#%3 &o) me'"o) + )e&e!!"o#%3 &o) m3) #'e!(#'o) !o )( p%op(e)t# 'e ,o%m#!": 1 Se&e!!"o#% e& meo% %e!(%)o. Coo!e% )( (t"&"#!" + ,(!"o#m"eto. Comp%o@#% )( ,(!"o#m"eto e ")e%t#%&o e e& mometo #'e!(#'o. 2 O@)e%#%H e)!(!>#%. Comet#% &o) !ote"'o) !om("!#'o). F#!"&"t#% &# eBp%e)" pe%)o#&. Mot"#% e& ("!"o !%t"!o. 4 A#&"#% e& p%o!e)oH p&#te3'o)e ( o@et"o) ># !o)e$("'o + ( !ote"'o) ># t%#)m"t"'o. 2.. o) %e!(%)o) #('"o")(#&e) e ",o%m3t"!o). C(#'o e&&# ,o%m#'o%# #p&"!# me'"o) + %e!(%)o) '"'3!t"!o) t"ee ( #mp&"o !#mpo 'e (t"&"#!". Ate) 'e t%#t#% &o) %e!(%)o) (e "'"!# e& p(to 2..1 '#%emo) (#) pe(e*#) o!"oe) 'e ot%o t"po 'e %e!(%)o) m(+ (t"&"#'o !omo e) e& m#te%"#& "mp%e)oH po% m#te%"#& "mp%e)o ete'emo) to'o) #(e&&o) m#te%"#&e) e'"t#'o) e )opo%te p#pe& # t%#) 'e &o) !(#&e) )e !om("!# e& me)#eH + (e )o: "@%o) 8teBtoH !o)(&t#9 D"!!"o#%"o) At&#) 'e to'#) !&#)e) Fo&&eto) "@%o) 'e '"(&$#!"H et!. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
114
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
So ( me'"o e)e!"#& e &# ,o%m#!"H p#%# p%opoe% #!t""'#'e)H %e")#% p(to) (e o e)t3 !&#%o)H '#% )e$(%"'#' # &o)#) #&(mo)#)H] So ( m#te%"#& (e t"ee et##) e "!oe"ete). Et%e &#) et##) e)t3 e& )e% ( !omp&emeto "'")pe)#@&e p#%# &# ",o%m#!" + p#%# &# ,o%m#!" + e)t3 #& #&!#!e 'e to'o). Et%e &o) "!oe"ete) e)t3 e& po'e% '")to%)"o#% &# %e#&"'#' 8)(p%"m"e'oH #*#'"e'o o mo'","!#'o ",o%m#!"9 + ,omet#% (# #!t"t(' p#)"# po% p#%te 'e&'e &# #&(mo# + #p%e'"#e) me'"#te memo%"#!"oe) me!3"!#). C(#'o e&&# ,o%m#'o%# e&"# m#te%"#& "mp%e)o t"ee (e tee% e !(et# #%"o) !%"te%"o): Y Comp%o@#% )" &o) o@et"o) e'(!#t"o) 'e &o) teBto) )e !o%%e)po'e !o &o) (e e)t#@&e!e e& p%o$%#m# (e )e "mp#%t"%3. Y Comp%o@#% )" eB")te (# %e&#!" et%e &o) o@et"o) p%op(e)to) e e& teBto + &o) !ote"'o) # 'e)#%%o&&#%. Y A#&"#% &#) #!t""'#'e) p%op(e)t#). 2..1. o) Re!(%)o) A('"o")(#&e). So %e!(%)o) #('"o")(#&e) &o) (e (t"&"# me)#e) )oo%o) + ")(#&e)H 'e ,o%m# )ep#%#'# o !o(t# + (e !ot%"@(+# #& p%o!e)o 'e #p%e'"#e. Se !#pt# me)#e) po% me'"o) 'e &# "m#$e &# p#&#@%# o%#& + e)!%"t# + e& )o"'o 'e ,o%m# !om@"#'#. S( p%"!"p#& et## e) e& ,#!"&"t#% &# mot"#!" 'e &o) #&(mo) + e& p%"!"p#& "!oe"ete e) &# po)"@"&"'#' 'e !o)"'e%#% ," ( o@et"o &o (e e) ( me'"o. Re#&mete teemo) (e 'e)t#!#% &# e,"!#!"# 'e &o) me'"o) #('"o")(#&e) e &# e)e*## po%(e &# "m#$e 'e)empe*# (# )e%"e 'e ,(!"oe) !om("!#t"#) + '"'3!t"!#) (e 'e%"# e (# )e%"e 'e #p%e'"#e) )"emp%e (e %eK# (# )e%"e 'e !o'"!"oe) p#%# o@tee% ( %e)(&t#'o po)"t"o. o) me)#e) !#pt#'o) 'e ,o%m# #('"o")(#& ,#o%e!e
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
115
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
&# memo%"# + )e !"e%%# &# "m#$"#!" + )( #@()o 'e%"# e e& empo@%e!"m"eto 'e &# eBp%e)" e%@#&. 7#%# (t"&"#% e)to) me'"o) 'e ,o%m# #'e!(#'# >#+ (e tee% e !(et# !(#t%o p%"!"p"o): Y De@e >#@e% "te%#!!" et%e e& me'"o #('"o")(#& + &# m#te%"# (e )e "mp#%te. Y Ate) 'e p%e)et#% e& m#te%"#&H e&&# ,o%m#'o%# 'e@e%3 e)t('"#% @"e )( ,(!"o#m"eto + !oo!e%&o. Y E&&# ,o%m#'o%# p%ep#%#%3 )( !&#)e "'"!#'o # )() #&(mo)#) &o) p(to) 'e "mpo%t#!"# (e 'e@e o@)e%#% '(%#te &# p%e)et#!" 'e& m#te%"#& #('"o")(#&. Y De)p() 'e p%e)et#% &# m#te%"# !o e& m#te%"#& #('"o")(#& )e p%opo'%3 '")!()"oe)H p%(e@#) o !(#&("e% #!t""'#' '"'3!t"!# %e&#!"o#'#. 7%e)et#mo) #&$(o) 'e e)to) %e!(%)o): - D"#po%#m# o t#m@" 'eom"#'o 7%o+e!!" )"!%o"#'# e) (# t!"!# (e !o)")te e &# p%o+e!!" 'e (# )e%"e 'e '"#po)"t"#) e )"!%o"#!" !o e& )o"'oH !o e)te me'"o ("mo) ",o%m#!"oe) ")(#&e) + )oo%#). U)o '"'3!t"!o: p(e'e )e% e,"!# !(#'o )e t%#t# 'e #(#% ",o%m#!"oe) ")(#&e) + )oo%#) )( ()o e) %e!ome'#'o p(e)to (e )e t%#t# 'e ( me'"o ,3!"& 'e m#e#%. Ot%# op!" 'e& ()o 'e &#) '"#po)"t"#) e e'(!#!" e) e& (e 7. M#%(e) 819 &&#m# '"#po)"t"#) ",o%m#t"#'#)H e)to e)H 'o!(meto) ",o%m3t"!o) (e p(e'e "!&("% teBto)H e)(em#) $%3,"!o)H ,oto$%#,#)H )o"'o)H #"m#!"oe)H ,%#$meto) 'e 'eoH et!. + (e p(e'e ")"o#% (# # (# po% &# p#t#&&# 'e& o%'e#'o% !omo )" 'e (# p%o+e!!" 'e '"#po)"t"#) )e t%#t#)e. S" #'em3) )e '")poe 'e ( !#*H p%o+e!to% 'e 'eo o 'e (# p#t#&&# 'e !%")t#& &("'o + ( %et%o p%o+e!to% 8eBp&"!#'o) (o # (o # !ot"(#!"9H e)te t"po 'e '"#po)"t"#) p(e'e p%o+e!t#%)e )o@%e (# ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
116
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
p#t#&&# eBte%# !omo )" ,(e)e '"#po)"t"#) o t%#)p#%e!"#). A&$(o) 'e &o) p%o$%#m#) (e po)"@"&"t# )( e&#@o%#!" )o e& 7oVe% 7o"t + e& Co%e& 7%e)et#t"o). - Ret%o p%o+e!to% (e o)")te e &# (" et%e (# !#@e#H (# @#)e + ( )opo%teH )e m#e# ,3!"&mete + p#%# t%#@##% !o & ()#mo) t%#)p#%e!"#): &3m"#) 'e #!et#to o !e&(&o"'eH 'e t#m#*o ,o&"oH )e !o,e!!"o# # m#o #&#'# '"@(#'#) o e)!%"t#)H o ,oto!op"#'#) !o %ot(&#'o%e) e)pe!"#&e) pe%o m(+ #)e("@&e). S( (t"&"'#' e) m3) #mp&"# (e &#) '"#po)"t"#)H +# (e o e!e)"t# )#&#) %e'(!"'#) " o)!(%"'#'. E) ( me'"o 'e p%o+e!!" 'e "m#$e ,"#H p(e'e )()t"t("% #& e!e%#'o + )"%e p#%# !et%#% &# #te!" 'e& #&(m#'oH meo%# &# !omp%e)"H #(met# &# !#&"'#' $%3,"!# + e!oom"#% e& t"empo. 7e%m"te t#m@"H (e e&&# 'o!ete m#t"ee ( !ot#!to ")(#& !o e& #&(m#'o + )e #'#pte ,3!"&mete # )( %"tmo 'e #p%e'"#e. - L'eo + DLD E& 'eo )e @#)# e e& #&m#!e#m"eto 'e &# "m#$e #"m#'# me'"#te "mp%e)" m#$t"!#H po% )( ,#!"&"'#' 'e ()oH @#o !o)to + po)"@&e %e!"!&#e 'e !"t#) )e ># !oe%t"'o e ( me'"o m(+ (t"&"#'o e ,o%m#!"H et%e )() ()o) e)t3: Y E)e*#% !o!epto) Y 7%e)et#% '#to) Y E)t"m(&#% &# "m#$"#!" Y e%%#m"et# mot"#'o%# Y Apo+o 'e (# #!t""'#' Y S()t"t(to 'e &# eBp&"!#!" 'e !(e)t"oe) 'e e&e#'# '","!(&t#'.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
11;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
S() ,(!"oe) e'(!#t"#) )o: Y T%#)m")o% 'e !oo!"m"eto) Y Mot"#'o%# Y EBp%e)"# Y Ie)t"$#'o%# Y E#&(#t"# o) 'eo) + &o) DLD p(e'e )e% ",o%m#t"o) 8'o!(met#&e) # &o) (e o)ot%o) 'e@emo) eBt%#e% (# ,"!># p#%# )( eBp&ot#!" '"'3!t"!#: p%oto!o&o 'e !(e)t"oe)H m#p# )em3t"!o o m#p# !o!ept(#&H meto'o&o$# p#%# #te)H '(%#te + 'e)p()H et!9H mot"#!"o#&e) 8e& #&(mo )e !omp%omete !o e& !ote"'o (e p%e)et#H ,#o%e!e e& 'e@#te + e& #3&")") 10 + 40 m"(to) p(e'e )e% )(,"!"ete) p#%# pe%)(#'"% e "mp%e)"o#%H m3) t"empo )e !o%%e e& pe&"$%o 'e (e )e p%o'(!# &# !oo!"'# )e)#!" 'e !#)#!"o9H 'emo)t%#t"o) 8'e)!%"@e t#%e#) + ope%#!"oe) !o!%et#)9H 'e #"m#!" 8p%e)et# ,o%m#) 'e #!t(#!" 'e &#) pe%)o#)9 + @#!o 'e "m3$ee) 8)o e)!e#) )o@%e ( tem# !o!%eto9. Se p(e'e ")"o#% '",e%ete) t"po) 'e "'eo) e &#) )"$("ete) '"%e!!"oe) Ve@: L'eo'' ",o%m#t"o )o@%e !o!epto) @3)"!o) LI o SIDA: VVV.+o(t(@e.!omV#t!>XcT'#p7#-mo L'eo'' mot"#!"o#&H 'e %e,&eB": >ttp:VVV.%e")t#!#"#.!om%ep%o'(!"%d"'eo.p>pXcM1?!0+5 L'eo'' 'e #"m#!": Cot#% oe#) >ttp:"'eo.$oo$&e.e)"'eop&#+X 'o!"'c14??1;?4510;50211c"'eoj'ej#"m#!"otot#&c5005)t# %tc20(mc10)oc0t+pec)e#%!>p&"'eBc So@%e &# "'#
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
11
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
>ttp:"'eo.$oo$&e.e)"'eop&#+X'o!"'c1444544?554 c"'eoj'ej#"m#!"otot#&c4?6?)t#%tc0(mc10)oc0 t+pec)e#%!>p&"'eBc2 Eemp&o 'e @#!o 'e "m3$ee): >ttp:"'eo.$oo$&e.e)"'eop&#+X'o!"'c5126664?4;00641414 c@#!oj'ej"m#$ee)tot#&c114)t#%tc0(mc10)oc0t+pe c)e#%!>p&"'eBc4 E& DLDH t#m@" !oo!"'o !omo D")!o 'e L'eo D"$"t#& 8'e@"'o # )( pop(&#% ()o e pe&!(&#)9 e) ( ,o%m#to 'e #&m#!e#m"eto pt"!o (e p(e'e )e% ()#'o p#%# $(#%'#% '#to)H "!&(+e'o pe&!(&#) !o #&t# !#&"'#' 'e 'eo + #('"o. Se #)eme# # &o) '")!o) !omp#!to) e !(#to # )() '"me)"oe) ,)"!#) pe%o e)t3 !o'","!#'o) e ( ,o%m#to '")t"to + # (# 'e)"'#' m(!>o m#+o%. 7o'emo) e!ot%#% 'o) ,o%m#to) DLD-ROM + DLD-L'eo e e& p%"me%o )e p(e'e $(#%'#% '#to)H "m3$ee)H )o"'o + 'eoH pe%o !o (# meo% !#&"'#' + (# !#p#!"'#' m#+o% (e &o) #!t(#&e) CD-ROM. # (t"&"#!" 'e& 'eoH 'e& DLD + 'e& %et%o p%o+e!to%: Y De)p"e%t# + #t%#e &# #te!" e "te%) 'e &o) #&(mo) Y Opt"m"# &# !#p#!"'#' pe%!ept"# Y A+('# # ,o%m#% "m3$ee) + !o!epto) o@et"o) Y F#o%e!e &# !omp%e)" Y A+('# e &# p#%t"!"p#!" #!t"# + e &# !oope%#!" Y Fomet# e& e)p%"t( !%t"!o + &# p#%t"!"p#!" 'e& #&(m#'o
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
11?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
2..2. o) Re!(%)o) I,o%m3t"!o). A t%#) 'e &#) (e#) te!o&o$#) 'e &# ",o%m#!" + 'e &# !om("!#!" )e ,#!"&"t# e& #!!e)o # &# ,o%m#!" 'e ( $%# Kme%o 'e pe%)o#)H po% eemp&oH e& ()o 'e &# te!o&o$# p#%# e& #p%e'"#e # '")t#!"# + &# ,o%m#!" # t%#) 'e !(%)o) + p%o$%#m#) #)")t"'o) po% o%'e#'o%H CD-ROMH et!. ,#!"&"t# &# ,o%m#!" # to'o) &o) m"em@%o) 'e &# )o!"e'#'. o+ e '#H )e >#@&# 'e %e!(%)o ",o%m3t"!o + om@%#mo) o%'e#'o%H e ( ,(t(%o m(+ !e%!#o >#@%3 (e "!&("% ot%o) %e!(%)o) (e 'e)#%%o&&e &# ",o%m3t"!# !om@"#'# !o "m3$ee) o te&e!om("!#!"oe). So "o#!"oe) te!o&$"!#) + meto'o&$"!#): - D"$"t#&"#!".- Se #p&"!# # te!o&o$# 'e %ep%o'(!!" 'e )o"'oH "m#$e + t%#)m")" '"$"t#&H ,#!"&"t# &# "te%#!t""'#'. - Ite%#!t""'#'.- 7e%m"te e& '"3&o$o et%e &o) me'"o) + &o) %e!epto%e) me'"#te e& o%'e#'o%H (e 'epe'e 'e& )o,tV#%e (to !o e("p#m"eto) 'epe'"ete) 'e& o%'e#'o%H !omo e& 'eo D")!o Ite%#!t"o o e& CD-Rom. -Te&e!om("!#!".-
T%#)m")"
'e
'#to)
#
'")t#!"#H
>#+
@"'"%e!!"o#&"'#' et%e to'o) &o) p(to) !oe!t#'o). - "pe%teBto.- Se t%#)m"te &# ",o%m#!" 'e ,o%m# #)o!"#t"#H ( >"pe%teBto o )e &eeH )e #e$# po% & )"$("e'o #%"#) #). T#m@" p(e'e !om@"#% teBto)H )o"'o) e "m3$ee) &&#m3'o)e >"pe%me'"#. U)o '"'3!t"!o 'e &# te!o&o$# ",o%m3t"!#: Y Como O@eto 'e e)t('"o: 8!oo!e% e& me'"o9 )() ,(!"oe)p%"!"p#&e) )o #p%e'e% ",o%m3t"!# + #p%e'e% # p%o$%#m#%. Y Como Re!(%)o '"'3!t"!o: 8emp&e#% e& me'"o9 )() ,(!"oe) p%"!"p#&e) )o ()#% %e!(%)o) ",o%m3t"!o) e)pe!,"!o) + ()#% #p&"!#!"oe) ",o%m3t"!#) @3)"!#). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
11
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y Como Re!(%)o p#%# &# eBp%e)" + &# !om("!#!": 8!om("!#%)e !o e& me'"o9 )() ,(!"oe) p%"!"p#&e) )o e& ()o 'e (eo) &e$(#e) + e& ()o 'e (eo) !##&e). N(e#) Te!o&o$#): 1. E)e*## #)")t"'# po% o%'e#'o% o e)e*## "%t(#&. F#!"&"t# &# #'(")"!" 'e !ote"'o) 'e ,o%m#!" # t%#) 'e ( p%o$%#m# 'e o%'e#'o%H e& #&(mo e) e& %e!epto% 'e e)o) !ote"'o) + e& p%o$%#m# 'e o%'e#'o% )e%3 e& ,o%m#'o% + )() ,(!"oe) )e%3 t%#)m"t"% !oo!"m"eto)H p%e)et#% eemp&o)H p%e)et#% ee%!"!"o) p%3!t"!o)H !ot%o&#% e& #p%e'"#e 'e &o) #&(mo) + '#% (# ,o%m#!" )o@%e )() %e)(&t#'o). C(#'o )e pe) (e e& o%'e#'o% )e%# (# >e%%#m"et# p#%# #+('#% #& ,o%m#'o%H )e ># (t"&"#'o '"e%)o) t"po) 'e )opo%te) #p&"!#@&e) e &# e'(!#!" p%"me%o )e #po%t#%o !%"te%"o) 'e t"po !o'(!t")t# p#%# '")e*#% )")tem#) &&#m#'o) 'e E)e*## A)")t"'# po% O%'e#'o% 8EAO9H (e e)t#@&e!e ( '"3&o$o !o e& ()(#%"o # p#%t"% 'e p%e$(t#) + %e)p(e)t#)H e& #&(mo ###%3 # )( p%op"o %"tmo. # EAO )e @#)# e &# "te%#!t""'#' + e e& #(to#p%e'"#e: Y 7o)"@"&"t# e& #p%e'"#e "'""'(#& Y E) (# ,(ete 'e ",o%m#!" Y E) ( '")e*#'o% 'e ")t%(!!" Y E) ( '")e*#'o% 'e ,"$(%#) !omp&e#) Y Re#&"# )"m(&#!" + #"m#!" Y E) ( me'"o 'e ")t%(!!" e m(!>#) 3%e#) 'e& !(%%!(&(m Y e '# #& #&(mo ( #m@"ete 'e eBp&o%#!" + #+('# # )(pe%#% e& %eto 'e 'om"#% &#) m3("#) Ge%m3 R("p%eH '"%e!to% 'e& #@o%#to%"o 'e I$e"e%# D"'3!t"!# + p%o,e)o% 'e &# UNEDH >#@&# )o@%e &# e)e*## 'e &#) &e$(#) po% o%'e#'o% e e& )"$("ete p(to Ve@:
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
120
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
>ttp:"'eo.$oo$&e.e)"'eop&#+X'o!"'c?;610;01025?0650ce)e hC4h/1##j#)")t"'#jpo%jo%'e#'o%tot#&c1)t#%tc0(mc10)oc0 t+pec)e#%!>p&"'eBc0 CD-ROM. o 'e,""mo) !omo e& )opo%te ,)"!o p#%# &# p(@&"!#!" 'e ",o%m#!" e )opo%te '"$"t#&. E& om@%e "ee 'e& "$&) Comp#!t D")! Re#' O&+ Memo%+ 8Memo%"# e '")!o !omp#!to 'e )o&o &e!t(%#9. 7(e'e #&m#!e#% teBto)H "m3$ee) #"m#'#) e "#"m#'#) + )o"'o. E'"t# e& !ote"'o 'e @#)e) 'e '#to)H e!"!&ope'"#)H '"!!"o#%"o)H '"%e!to%"o)H @"@&"o$%#,#)H pe%"'"!o)H p(@&"!#!"oe)H] + p#%# &# e'"!" 'e o@%#) 'e !o)(&t#. 7%3!t"!#) 1.- D")e*#% (# p%o$%#m#!" 'e (# )e)" ,o%m#t"#H "te$%#'o: Y O@et"o) Y Cote"'o) te%"!o-p%3!t"!o) Y A!t""'#'e) Y Se&e!!" 'e t!"!#) 'e '"3m"!# 'e $%(po) m3) #'e!(#'#) + &# )"t(#!" 'e #p%e'"#e + # &o) o@et"o) 7#%# %e#&"#% (# )"m(&#!" 'o!ete o A(to)!op"# >#+ (e p%e"#mete o%$#"#%&# )"$("e'o e& )"$("ete e)(em#: 8)" &# )"m(&#!" '(%# 16 m"9 Y 7%e)et#!": pe%)o#&H 'e& tem# + 'e& o@et"o. 84 m"(to)9. A)pe!to) # tee% e !(et#: "t%o'(!!" mot"#'o%# + !om("!#!" 'e &o) o@et"o) 'e #p%e'"#e !&#%#. Y De)#%%o&&o: eBpo)"!" 'e !ote"'o)H %e#&"#!" 'e p%3!t"!#) + p&#te#m"eto 'e '"3m"!#). 8 m"(to)9. A)pe!to) # tee% e !(et#: )e!(e!"#&"#!" e &# eBpo)"!"H m#eo 'e meto'o&o$#) #!t"#) + (t"&"#!" e)t"m(&#te 'e me'"o) + %e!(%)o). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
121
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y C"e%%e: %e!#p"t(&#!" ,"#&H p(e)t# e !omK + !ot%o& 'e !omp%e)". 84 m"(to)9. A)pe!to) # tee% e !(et#: &#@o% 'e )te)"). 7(to) '@"&e) 'e (# )"m(&#!" 'o!ete: Y No !ot%o&#% e& ()o 'e me'"o): )e% e)!&#o) 'e& me'"o (t"&"#'oH me'"o) )"m(&t3eo) "!o%%e!t#meteH o %et"%#%&o) )" +# o )o 'e (t"&"'#' o mo&e)t#H "m3$ee) po!o !&#%#) o !ot%#'"!to%"#) !o e& teBto + o #)e$(%#%)e (e ,(!"oe. Y No !om("!#% e& o@et"o + tem# 'e &# !&#)e #'e!(#'#mete. Y EB!e)o 'e ",o%m#!". Y D"#$#%. Y e$(#e !o&o("#&. Y D#% e& m#te%"#& #& p%"!"p"o 8p(e'e '")t%#e%9 Y EBp%e)"oe) + %e,(e%o) e$#t"o). Y No !ot%o&#% e& t"empo. Y No !ot%o&#% e& e)p#!"o. Y Cot#!to ")(#& )o&o !o 'ete%m"#'o) #&(mo). Y Cot%#'e!"%)e e &# ",o%m#!". So@%e to'o e "&()t%#!"oe) !o teBto e "m3$ee). Y U)o eB!e)"o 'e m(&et"&&#) + %(t"#). Y Eto#!"oe) moto#) + p&##). Y F"#&"#!" @%()!# 'e (# !&#)e. Y 7o!# o%$#"#!". Y Se% e)!&#o) 'e to'o &o p%o$%#m#'o. Y No >#!e% p#()#). Y No !omp%o@#% &# !omp%e)" 'e &o) #&(mo). 7(to) ,(e%te) 'e (# )"m(&#!" 'o!ete: Y E&#@o%#% p%e"#mete ( $(" e &# )"m(&#!".
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
122
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y 7%ep#%#% e& e)p#!"o ,)"!o p%e"#mete !o &o) me'"o) '"'3!t"!o) # (t"&"#%. Y 7&#te#% e& tem#. Y Com("!#% e& o@et"o. Y It%o'(!!" mot"#'o%#. Y 7%o$%e)": 'e &o $ee%#& # &o p#%t"!(&#% + 'e &o !oo!"'o # &o 'e)!oo!"'o. Y De)!(@%"% &o) !oo!"m"eto) p%e"o) 'e& #&(mo. Y Ut"&"#% #%"o) me'"o) '"'3!t"!o). Y Le%","!#% )" e& #&(mo ># !omp%e'"'o. Y Mo"&"'#' e e& #(&#. Y Cot#!to ")(#& !o to'o) &o) #&(mo). Y Ut"&"#!" 'e eemp&o) !oo!"'o) + ,#m"&"#%e) p#%# e& #&(mo. Y D"!!": eto#!" #'e!(#'# + %tm"!#. Y Re,(e%o po)"t"o. Y Ite%#!!" !o &o) #&(mo). Y Cot%o& 'e& t"empo. Y E&"m"#% '")t%#!!"oe) 'et%o 'e& #(&#. Y e$(#e #'e!(#'o pe%o t!"!o eBp&"!#'o )( )"$","!#'o. Y F&eB"@"&"'#': #'#pt#%)e #& t"empo + )"t(#!" 'e &# !&#)e. Y Re!#p"t(&#!"oe) '(%#te &# )"m(&#!". Y Re!ome'#!"oe) ,"#&e): @"@&"o$%#,#H p3$"#) Ve@. Y 7%e$(t#% '('#). Y #!e% !o!&()"oe) ,"#&e). Y Fo!#&"#!". Y C%e#% )"&e!"o) + %e#&"#% "'"!#!"oe) o e%@#&e).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
124
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
7#%# e#&(#% )e (t"&"#%3 &# )"$("ete >o#:
2 7%3!t"!#) )o@%e !om("!#!" '"'3!t"!#). /"@&"o$%#,#: #m #%o&' 8119 E' D# 'e S#to). M#'%"'.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
125
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
7#%# )#@e% m3) )o@%e #p%e'"#e + )() ,o%m#)H !o)(&t#% &#) )"$("ete) p3$"#) Ve@: VVV.%e'e)!o&#%.!om!ote"'o)#p%e'"#e.>tm& VVV.!6.!&t"!'o!)!o&#@o%#t"omo'e&o).p', >ttp:!oteBto-e'(!#t"o.!om.#%20045ot#-02.>tm
:. 8 E!+ra+e,ia! de a*rendizae au+-nomo.
<# e%# 'e &# ",o%m#!" p%e!")# 'e ($#'o%e) #(tomo) m3) (e t%#@##'o%e) 'e)mo%#&"#'o). Se% ( ($#'o% e) #@%##% e& ,(t(%oH )e% ( t%#@##'o% e) 'e,e'e%)e 'e &= 8A&,o) Co%e&&#-",oom#9 O@et"o): . 7%opo%!"o#% p#(t#) + e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e "'""'(#&"#'o e (# )(pe%")" + )e$("m"eto e,e!t"o 'e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e 'e &o) #&(mo). . A#&"#% + )(pe%")#% &#) ,(!"oe) 'e ( ,o%m#'o%#-t(to%#. Re,&eB"o#% )o@%e &o) p&#e) + t!"!#) 'e e)t('"o p#%# (# tot#& #'(")"!" + #&m#!e#m"eto 'e !oo!"m"eto). 4.1. Ap%e'"#e #(tomo. # "'""'(#&"#!" )e 'e,"e !omo &# #'#pt#!" 'e &# p%3!t"!# 'o!ete # &#) e!e)"'#'e) 'e !#'# #&(mo#. o) mo'e&o) 'e )")tem#) + p&#e) 'e e)e*## "'""'(#&"#'o) )o: Y Mo'e&o) 'e)t"#'o) # %e'(!"% &#) '",e%e!"#) "'""'(#&e). Y Mo'e&o (e p%e)et# # &o)#) #&(mo)#) op!"oe) (e &e) pe%m"t# !o)e$("% )() met#) + )#t"),#!e% )() "te%e)e). Y Mo'e&o (e pe%m"t# # !#'# #&(mo# p%o$%e)#% 'e mo'o "'""'(#&. Y Mo'e&o (e #p%oB"me )")tem3t"!#mete # &# "'""'(#&"#!". ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
126
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
o) mo'e&o) )e #po+# e (# )e%"e 'e p%"!"p"o) p)"!ope'#$$"!o): Y 7%"!"p"o 'e #!t""'#' e "te%) Y 7%"!"p"o 'e &"@e%t#' 'e #p%e'"#e Y 7%"!"p"o 'e e'(!#!" # &# )"$(&#%"'#' 'e !#'# #&(mo# Y 7%"!"p"o 'e m3B"m# e,"!#!"# e e& #p%e'"#e. o)#) 'o!ete) )e&e!!"o#%3 #(e&&o) )")tem#) + p&#e) m3) #'#pt#'o) # &o) o@et"o) + !o'"!"oe) pe%)o#&e) + &o!#&e).
4.1.1. I'""'(#&"#!". E) &# #'#pt#!" 'e &# p%3!t"!# '"'3!t"!# # &#) e!e)"'#'e) "'""'(#&e) 'e &o)#) #&(mo)#). D")t"$("mo) et%e e)e*## "'""'(#& + e)e*## "'""'(#&"#'#. # e)e*## "'""'(#& e) !(#'o e&&# 'o!ete )e p%eo!(p# eB!&()"#mete 'e&'e &# #&(mo# + 'e &o) p%o$%#m#) e'(!#t"o) + )&o t"ee "'""'(#&"#'o) &# #te!" p#%t"!(&#%H m"et%#) (e e &# e)e*## "'""'(#&"#'#H &o) p%o$%#m#) e'(!#t"o)H mto'o) + m#te%"#&e)H !(%%!(&(m o !ote"'o #!#'m"!o #%# )e$K &o) "te%e)e)H #pt"t('e)H e!e)"'#'e) + e)t"&o) 'e #p%e'"#e 'e !#'# #&(mo#. 4.1.2. 7%o+e!to e'(!#t"o "'""'(#&"#'o. o (e t"ee (e #p%e'e% (# #&(mo# e)t3 e ,(!" 'e &o) ,"e) 'e& )")tem# e)!o&#%H 'e )( #)e("@"&"'#' # &#) eBpe%"e!"#) '"'3!t"!#)H 'e &o (e +# !oo!eH 'e &o (e ("e%e #p%e'e% + 'e )( !#p#!"'#' 'e #p%e'e%. E& #&(mo #p%e'e%3 e ,(!" 'e: R#p"'e 'e #)"m"&#!" 'e& m#te%"#& O%$#"#!" + e)t%(!t(%# 'e& m#te%"#& )e&e!!"o#'o 7%e)et#!" #t%#!t"#) N"e& 'e '","!(&t#' CoteBto ,)"!o + )o!"#& e e& (e t"ee &($#% &# e)e*## ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
12;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
S(pe%")"H #)")te!"# + #po+o '#'o) po% e&&# 'o!ete T"po + "e& p%e")to) p#%# &# ee!(!" G%#'o 'e)e#'o 'e %ete!" 'e &o #p%e'"'o E %e)(meH p#%# tee% (# e)e*## "'""'(#&"#'# !omp&et#H )e 'e@e tee% e !(et#: "'""'(o#H e!e)"'#'e)H "te%e)e)H &o$%o)H %e!(%)o) + m#te%"#&e) e'(!#t"o) #)e("@&e) + &o) "te%e)e) 'e&'e &# p%op"o# #&(mo#. E& )"$","!#'o 'e e)te t"po 'e e)e*## e) &# 'e )e% (# ,o%m# !#p# 'e !oe%t"% e& #p%e'"#e e ( e&emeto 'e ,o%m#!" pe%)o#&H )"e'o e&&# m")mo# #&(mo# e& (e %e#&"# &# e&e!!" 'e #!t""'#'e) + &# #!ept#!" 'e %e)po)#@"&"'#'e).
4.1.4. (%)t ("e &o #p&"! e &# !"('#' 'e D#&toH M#))#!>())et) 81209. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
12
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Cet%# )( #te!" e &# '")t%"@(!"H e &# #!t""'#' + e &# "'""'(#&"#!" 'e& #p%e'"#eH )e 'e# #&# &# #&(mo# (e e)!o# )() t%#@#o) + e& mometo p#%# %e#&"#%&o). E& p&# D#&to "mp&"! &# 'e)#p#%"!" 'e &# #)"$#t(%# + 'e &# !&#)e (e p#)# # !oe%t"%)e e ( &#@o%#to%"o. T"ee 'o) "!oe"ete): #!et(#% eB#$e%#'#mete &# "'""'(#&"'#' + ( !#%3!te% e)e!"#&mete "te&e!t(#&. Se #p&"!# !o,e%e!"#)H @o&et m(%#& + >o#) 'e t#%e#). )")tem# 'e &#) e)!(e&#) V"et#. F(e C#%&eto i. E#)>@(me (e &o #p&"! po% p%"me%# e e &#) e)!(e&#) 'e i"et#H C>"!#$o. Se @#)# e (e # p#%t"% 'e &#) #pt"t('e)H !#p#!"'#'e)H 'e)#%%o&&oH "te%e)e)H !o!"e!"# )o!"#& + m#'(%e )e $ee%# &# "'""'(#&"#!" pe%o te"e'o e !(et# #'em3) &# )o!"#@"&"'#' + (t"&"'#' "t#&. o) t%e) ee) (e e!#%%"&# &# #!t""'#' 'e&'e &# #&(mo#: )o!"#@"&"'#'H "'""'(#&"#!" + (t"&"'#'. E&&# #&(mo# e)t('"#%3 )o&o# + )e !ot%o&#%3 # ) m")mo. A& %em#t#% e& tem# e&&# #&(mo# )e )omete%3 # ( te)t 'e !ot%o& + )e$K )e# )() %e)(&t#'o) !ot"(#%3 !o )() e)t('"o) + %e#&"#%3 p#%te) !omp&emet#%"#) p#%# !ot%o&#% &#) 'e,"!"e!"#) o@te"'#). S#@e% m3): )")tem#) 'e &#) e)!(e&#) V"et#
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
12?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E)e*## "'""'(#&"#'# po% ,"!>#) 'e 'ott%e). Ro@e%t Dott%e) @#)# )( t%#@#o e (e &# &e!!" 'e&'e &# ,o%m#'o%# e) e)e!"#& + &# e#&(#!" ,o%m#%3 p#%te 'e &o)#) #&(mo)#). #) ,"!>#) )o >e%%#m"et#) 'e t%#@#o "'""'(#& + #(tomo 'e&'e &# #&(mo# p#%# (# e)e*## "'""'(#&"#'#. E&&# ,o%m#'o%# #'#pt# &#) ,"!>#) # &#) e!e)"'#'e) + !#%#!te%)t"!#) 'e &o)#) #&(mo)#). Dott%e) &e '# m(!># "mpo%t#!"# # &o) '"@(o) + !o&o%e) e )() ,"!>#)H )o ,"!>#) 'e %e!(pe%#!"H 'e 'e)#%%o&&o + p%o$%e)"#). #) et##) 'e e)te t"po 'e e)e*## e) &# #'e!(#!" 'e &#) e)e*##) # &#) !#%#!te%)t"!#) "'""'(#&e) 'e&'e &# #&(mo#H e& #p%e'"#e #!t"o + (# e#&(#!" !ot"(# + #(to e#&(#!".
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
12
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Et%e &o) "!oe"ete) e)t3 e& !oo!e% %#)$o) p)"!o&$"!o)H p%o!e'e!"#H #m@"ete)H] 'e&'e &# #&(mo#H )e e!e)"t# (# ,o%m#'o%# m(+ !o)t#te e )( t"empo 'e 'e'"!#!"H e!e)"'#' 'e #!t(#&"#!" + e& emp&eo 'e (eo) mto'o) + e!e)"'#' 'e m(!>o) me'"o). Ot%o) mo'e&o). Y Cot%#to) #@%e"#'o) po% "e&e) !omo e& !omp%om")o "'""'(#&"#'o. Y E)e*## p%e)!%"t# "'""'(#&mete 8"p": "'""'(#&"e' p%e)!%"te ")t%(!t"o: #3&")") 'e )")tem#) '"'3!t"!o)H e)t%(!t(%#!" 'e o@et"o)H e& #p%e'"#e p#%# e& 'om""oH &# e)e*## $("#'# "'""'(#&meteH p%o$%#m# 'e e& #p%e'"#e 'e #!(e%'o !o &#) e!e)"'#'e) 8p	. S#@e% m3): p%"!"p"o) 'e e)e*## "'""'(#&"#'# De)'e
e& p(to 'e ")t# p)"!ope'#$$"!oH &# e)e*##
"'""'(#&"#'# )e p(e'e 'e,""% !omo &# )te)") 'e &o) %e)(&t#'o) 'e #p&"!#% &o) )"$("ete) p%"!"p"o) 'e &# e'(!#!": 7%"!"p"o 'e &# #!t""'#' e "te%).Se @#)# e (e &# "'e# 'e #p%e'"#e %e)"'e e &# p%op"# #!!" 'e& "'""'(oH ( p%o!e)o #'#pt#t"o (e )e %e#&"# # t%#) 'e !#m@"o) et%e &# pe%)o# + e& #m@"ete (e &e %o'e#. E e)te p%"!"p"o &o) !oo!"m"eto) 'e%"# 'e &# #!!". Co)"'e%#'o e& #p%e'"#e !omo ( p%o@&em# (e 'epe'e 'e &# #!!"H &# ,(!" 'e& ,o%m#'o% e) p&#te#% p%o@&em#) #& #&(mo + )()!"t#% &#) )"t(#!"oe) (e &o )"tKe e &o) mometo) ()to) 'e tom#% 'e!")"oe). E) "mpo%t#te e)t#% #teto # &o) p%o!e'"m"eto) 'e& 'e)!(@%"m"etoH 'e e)t# m#e%# e& #p%e'"#e o )e %e'(!e # mto'o) pe'#$$"!o) p(%#mete %e!ept"o). E) e!e)#%"o (e e& ,o%m#'o% !%ee ( #m@"ete e e& (e e& #&(mo )e "te%e)e po% eBp&o%#% + e)t('"#% &o (e )e #'e!(# # )() "te%e)e)H 'e@e #+('#% # "'et","!#% e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e !omo ( me'"o po% e& (e e& #&(mo !o)"$# )#t"),#!e% e)o) "te%e)e) + e!e)"'#'e). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
140
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
# m#te%"# 'e e)t('"o 'e@e %e&#!"o#%)e !o e!e)"'#'e) pe%!"@"'#) p#%# (e e& #p%e'"#e )e# )"$","!#t"o # &#%$o p&#o #((e po'%3 eB")t"% !#)o) o 'e& to'o mot"#'o). o) #&(mo) !o e)!#)#) e!e)"'#'e) 'e #te'e% + )#@e%H >#!e po!o) e),(e%o) po% #p%e'e%H t"ee e)!#)# '")po)"!" p#%# e& #p%e'"#eH 'e'"!# po!o t"empo + e),(e%o p#%# p%#!t"!#% + %e")#% e& !oo!"m"eto + 'e# 'e e&#@o%#% )"$","!#'o) p%e!")o)H %e!o!"&"#'o m#te%"#&e) (eo) !o &o) !o!epto) +# eB")tete). o) tem#%"o) )e%3 #p%e'"'o) + %ete"'o) !(#'o &o) #&(mo) )"et# &# e!e)"'#' 'e #'("%"%&o) pe%o m(!>o) 'e &o) !oo!"m"eto) (!# p(e'e )e% %#!"o#&"#'o) !omo e!e)#%"o) p#%# )#t"),#!e% &#) 'em#'#) 'e &# "'# !ot"'"##. S" )e &&e$# # #&!##% &# e!e)"'#' e& #p%e'"#e )e (e&e m3) )#t"),#!to%"o + )#t"),#!to%"o. # )"$","!#t""'#' e) ( ,emeo pe%)o#&H )&o )e po'%3 &o$#% !(#'o e& #&(mo %e#&"!e &o) e),(e%o) e!e)#%"o) p#%# "te$%#% &o) !ote"'o) (eo)H # 'e )e% ( #p%e'"#e #!t"oH e& #&(mo ># 'e )e% %e)po)#@&e 'e& m")mo. 7%"!"p"o 'e &# #'e!(#!" # &# )"$(&#%"'#' pe%)o#& 'e !#'# #&(mo.# )"$(&#%"'#' )e #po+# e &#) !#%#!te%)t"!#) p)"!o&$"!#) '",e%e!"#&e) 'e !#'# #&(mo )e$K )( 'e)#%%o&&o m#'(%#t"o. Se$K e& "e& 'e eBpe%"e!"#) !o$o)!"t"#) + e !(#&("e% "e& 'e e'#' e& #&(mo t"ee ( #m#e%# '",e%ete 'e e,%et#%)e # &o) #p%e'"#e) + 'e e% &o (e &e %o'e#. /%(e%H m#te# (e &o) "'""'(o) 'e)#%%o&&#@# # &o &#%$o 'e )( eo&(!" ,o%m#) #%"#'#) 'e #)"m"&#% &# ",o%m#!" me'"#te: p%"me%oH &# m#"p(&#!" + &# #!!" &(e$oH &# o%$#"#!" pe%!ept"# + &# "m#$"#!" + po% K&t"mo &#) p#&#@%#) + e& &e$(#e 8%e!(%)o) )"m@&"!o)9.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
141
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
# e'(!#!" 'e@e tee% e !(et# &#) et#p#) 'e 'e)#%%o&&oH 'e@e e)t"m(&#% e !#'# (# 'e e&&#) e& %#)$o (e &#) 'e,"eH 'e@e e)pe!","!#% (e !oo!"m"eto) )o &o) m3) #p%op"#'o) # &# e'#' + # &#) !#%#!te%)t"!#) 'e &o) #&(mo) + 'e@e tee% p%e)ete e& p%o!e'"m"eto 'e %e!ompe)# p#%# e)t"m(&#% e& #p%e'"#e + !o%%e$"% e("o!#!"oe) 'e #!(e%'o # &o) "te%e)e) 'e !#'# e'#'. #@&#% 'e e)e*## ")p"%#'# e &o) p%"!"p"o) eo&(t"o) e) >#@&#% 'e (e &# e'#' e (e &o) #&(mo) p(e'e #p%e'e% o e) &# m")m# p#%# to'o) po%(e 'epe'e 'e& 'e)#%%o&&o pe%)o#& 'e !#'# (o. # e)e*## "'""'(#&"#'# t"ee e !(et# e)t#) #%"#te) "'""'(#&e). 7%"!"p"o 'e &# &"@e%t#' e e& #p%e'"#e.E& !o!epto 'e &"@e%t#' e &# e)e*## "'""'(#&"#'#H "'"!# #me## eBte%# e "te%#: &"@e%t#'c"'epe'e!"#. 7#%# 'e)#%%o&&#% &# "'epe'e!"# + &# !%e#t""'#' 'e& #&(mo )e e!e)"t# (# #()e!"# 'e e#&(#!" eBte%"o% + to'o &o (e )e# !%e#t""'#' t"ee (e 'e)#%%o&&#%)e e ( !&"m# 'e &"@e%t#'. 7#%# (e ( #&(mo )e# "'epe'"ete t"ee 'e)#%%o&&#% &# !o,"## e ) m")moH t"ee (e tee% opo%t("'#'e) p#%# !omp%e'e% )() p%op"o) ("!"o) + )() p%op"o) e%%o%e) + t"ee (e e#&(#% &#) !o)e!(e!"#) 'e )() !ompo%t#m"eto) + 'e!")"oe). T"ee (e tee% &"@e%t#' p#%# e&e$"% &# o@%# + e& me'"o 'e o@%#% e !#'# mometo. Se%# &# &"@e%t#' ( p%"!"p"o 'e #!t""'#': )e &e) #"m# # ,"#% )() p%op"#) met#)H p%op"o) m#te%"#&e) + t!"!#) 'e t%#@#o. Se%3 ( @(e #p%e'"#e !(#'o e& #&(mo '"%"# )( '"%e!!"H ,o%m(&e )() p%op"o) p%o@&em#) + #)(m# &#) !o)e!(e!"#) 'e !#'# e&e!!". 7%"!"p"o 'e &# m3B"m# e,"!#!"# e e& #p%e'"#e. N#!e &# e)e*## p%o$%#m#'#H p%omo"'# po% S"e% (e o) '"!e (e e)e*#% e) #te to'o o%'e#% e& mo'o m3) #'e!(#'o &#) !ot"$e!"#) o ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
142
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
po)"@"&"'#'e) 'e %e,o%#m"eto e &#) !(#&e) &o) #&(mo) p(e'e %e#&"#% meo% )( #p%e'"#e. # e)!(e&# t%#'"!"o#& p%opo%!"o# #& #&(mo !"%!()t#!"#) 'e %e,o%#m"eto pe%o !o (# )e%"e 'e "!oe"ete): ,#&t# 'e "me'"#te e )( #p&"!#!" 8>#+ pe%o'o) &#%$o) et%e &# %e)p(e)t# 'e& #&(mo + e& e),(e%o 'e& ,o%m#'o%9H ,#&t# 'e ( p%o$%#m# #'e!(#'o 8#& ,o%m#'o% &e !(e)t# o!(p#%)e (# po% (# 'e &#) %e)p(e)t#) 'e &o) #&(mo)9H + &# %e&#t"# po!# ,%e!(e!"# !o (e )e #p&"!# e& %e,(e%o 'e !&#)e)9. 7o% &o (e )e "t%o'(e%o #p#%#to) me!3"!o) + e&!t%"!o) p#%# &o$%#% e,"!#!"# + #(met#% #& m3B"mo e& #p%e'"#e 'e &o) #&(mo) + &(e$o )e #'#pt#%o p#%# p%omoe% &# #(to'ete%m"#!" 'e& %"tmo "'""'(#& 'e p%o$%e)o.
4.1.5. Mo'e&o) 'e #p%e'"#e #(tomo. Ap%e'"#e #(to-%e$(&#'o: o) @#)#mo) e Z"mme%m# + S!>( 81?9 p#%# 'e,""% #p%e'"#e #(to-%e$(&#'o !omo #(e& e e& (e p#%t"!"p# &o)#) #&(mo)#) #!t"#mete e )( p%o!e)o 'e #p%e'"#e 'e)'e t%e) p(to) 'e ")t#: met#!o$"t"oH mot"#!"o#& + !o'(!t(t#&. #) e)t%#te$"#) !o$"t"#) e,"!#!e) )e 'e@e 'e)#%%o&&#% e &o) p%"me%o) #*o) 'e e)!(e&# p#%# $#%#t"#% )( !o)e!(!" e #*o) )(!e)"o). 7#%# L+$ot)+H )e &&e#%# # !#@o me'"#te &#) "te%#!!"oe) )o!"#&e)H &# #(to%%e$(&#!" !ome#%# e e& "e& "te%pe%)o#& !ot#!to !o &o) ot%o). 7#%# M!Com@)H )e%# (# #(toe#&(#!" + #(to%%e$(&#!" 'e &o) pe)#m"eto) + )et"m"eto)H + ( 'e)#%%o&&o 'e #(to!ot%o& po)"t"o. To'o) &o) #(to%e) !o"!"'e e e& emp&eo 'e t%m"o) !omo: #(toe,"!#!"#H #(to!ot%o&H #(toe#&(#!"H et!. E) &# "mp&"!#!" 'e& +o e &# !o'(!t#. Ro& 'e&'e &# ,o%m#'o%# + 'e&'e &# #&(mo#: e e& #p%e'"#e #(to%%e$(&#'o e& %o& 'e&'e &# ,o%m#'o%# )e%#: ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
144
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
. A#&"#% &#) e!e)"'#'e) p#%t"!(&#%e) 'e !#'# #&(mo#. . \(e e&&# #&(mo# 'e,"# )() p%op"o) o@et"o) + #+('#%&e # t#& t#%e#. . C&"m# 'e !o,"## + #po+o. . A)(m"% %e)po)#@"&"'#'e) (e &o "mp&"(e. . Tee% po)t(%#) !oope%#te). . A"m#% #&# &# #&(mo# # (e !omp%e'# &#) e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e + 'e &o) !oo!"m"eto) (e # #'("%"e'o. E& %o& 'e&'e &# #&(mo# )e%3: . Tee% !o!"e!"# 'e& !ot%o& 'e )( p%op"o #p%e'"#e. . Te'%3 (e p&#","!#%H %e$(&#%H !ot%o&#% + e#&(#% )( p%o!e)o 'e #p%e'"#e #!t"#'o e)t%#te$"#) !o$"t"#) + met#!o$"t"#). . A(meto 'e &# mot"#!" "t%)e!# + !ot%o&#% &# #)"e'#' #te &# t#%e# 'e #p%e'e% #& )e% e&&# p%ot#$o")t# 'e #p%e'e% # #p%e'e%. Ap%e'"#e )"t(#'o: e) ( #p%e'"#e p&#te#'o !omo ( p%o!e)o "#!#@#'o + !ot"(o (e )e 'e)#%%o&&# '(%#te to'# &# "'#. 7%opoe (# meto'o&o$# (e ,#o%e!e &#) %e&#!"oe) !oope%#t"#) + %e,&e# &#) "te%#!!"oe) et%e &o (e )#@e &o)#) #&(mo)#) + &o (e e)pe%# #p%e'e% + %e!oo!e (e e& )"$","!#'o ,"#& 'e& #p%e'"#e )&o p(e'e e)t#@&e!e%)e po% &o)#) #&(mo)#) + o p#%# e&&o)#). A!t""'#'e) e!t(%# 'e& )"$("ete teBto: Ap%e'"#e )"t(#'o. U# meto'o&o$# p#%# &# e)e*## 'e #'(&to) e &# ("e%)"'#'. 8'e Ro'o&,o O)!#% /%#( + o%$e E'(#%'o Ce%e&&""9 E e& #p%e'"#e )"t(#'oH &# !o)t%(!!" 'e& !oo!"m"eto t"ee (# #&t# 'epe'e!"# 'e &# "te%#!!" !o$"t"# "'""'(#& + )o!"#& + &# t%#),e%e!"# 'e& m")mo )e p%o'(!e # ")t#!"#) 'e #!e%!#% &# )"t(#!" 'e #p%e'"#e #& !oteBto %e#& 'e #p&"!#!". C"%!()!%"@"% #p%e'"#e) # )"t(#!"oe) ,(e%# 'e &# %e#&"'#'H !omo m(!>#) e!e) )e '# e &# e)e*## ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
145
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
t%#'"!"o#&H o po)"@"&"t# &# t%#),e%e!"# po%(e &#) m")m#) o )e "e. E)te e,o(e 'e #p%e'"#eH 'epe'e 'e &#) met#) 'e e)e*## + 'e &o) %e)(&t#'o) 'e e&&#. T"ee m(!># (t"&"'#' e &# e)e*## 'e #'(&to) po%(e po)"@"&"t# (e e& )(eto )e !o'(!# po% ) m")mo tom#'o 'e!")"oe) e #!t""'#'e) !oope%#t"#) !o )() p#%e) "!%emet#'o e& #p%e'"#e #!t"o. # meto'o&o$# %e)(&t# pt"m# p#%# e,%et#% )"t(#!"oe) 'e "!e%t"'(m@%e + %e)o&e%&#) e &# #!!". Se #'#pt# p#%# t%#@##% e $%(po) )" o%$#"#!" )o!"#& p%e"# e e& #(&#. 1. Co e)to) $%(po) 'e p#&#@%#: #p%e'"#eH )"t(#'oH !oteBto)H meto'o&o$#H %e'#!t#% ( pe(e*o p3%%#,o )o@%e &o &e'o + eBp&"!#'o. 2. Cote)t#% # &#) )"$("ete) p%e$(t#): WCmo )e p(e'e #p%e'e% #!t"#meteX W7o% ( &o)#) #&(mo)#) 'e@e #p%e'e% #!t"#meteX O@et"o) 'e& #p%e'"#e )"t(#'o: . #!e% ete'e% # &o)#) #&(mo)#) &# ,"#&"'#' 'e &o (e e)t3 #p%e'"e'o. . Ap%e'e% #!t"#mete #p&"!#'o e& %e!oo!"m"eto (e %e!"@"'o&o J #%t"!(&#!" 'e >#@"&"'#'e) 'e #p%e'"#e. . Ap%e'e% '")t"t#) !o'"!"oe) e &#) (e p(e'# #p&"!#%)e !oo!"m"eto) Ro& 'e&'e &# 'o!ete + 'e&'e &# #&(mo# e e& #p%e'"#e )"t(#'o: e)to) 'o) %o&e)H e e& #p%e'"#e )"t(#'o !#m@"# po%(e e)t#mo) #te ( p%o!e)o "#!#@#'oH e !ot"(o 'e)#%%o&&o + 'o'e )e "!o%po%# !o!epto) (eo) !omo: %o@#% !oo!"m"eto)H e$o!"#!"H]
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
146
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E&&# 'o!ete: Y De@e )(m"")t%#% @#)e) mK&t"p&e) 'e !oo!"m"etoH %e!(%)o) m#te%"#&e) + >(m#o)H opo%t("'#'e) 'e #p%e'"#e 'et%o + ,(e%# 'e &# e)!(e&#. Y A+('#% #&# &# #&(mo# # #p%e'e% !ote"'o) + >#@"&"'#'e) p#%# )( ()o e e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e. Y A!t"#% e& !oo!"m"eto p%e"o 'e&'e &# #&(mo#. Y Mo'e&#% e& pe)#m"eto + p%o!e)o) 'e #p%e'"#e !o &# %e,&eB"H )o&(!" 'e p%o@&em#) + eBpe%"e!"#) %e#&e). E&&# #&(mo#: Y De@e p#%t"!"p#% #!t"#mete e e& p%o!e)o 'e #p%e'"#eH e)t#@&e!"e'o met#)H !ot%o&#'o )( !omp%e)" + e#&(#% %e)(&t#'o)H eB#m"#'o '"e%)#) pe%)pe!t"#)H !omp%omet"'o)e # t#%e#) + )"m(&#!"oe) #(tt"!#) t%#t#'o 'e %e)o&e% p%o@&em#) 'e ,o%m# !%t"!#. Y De)#%%o&&#% e)t%#te$"#) !o$"t"#) + met# !o$"t"#). Ap%e'"#e !oope%#t"o: o!e 81;42-1059 o) o@et"o) 'e &o) "'""'(o) e)t3 %e&#!"o#'o) e &# !oope%#!" + &o) "'""'(o) #&!## )( o@et"o )"emp%e + !(#'o &o) 'em3) #&!#!e &o) )(+o) !#'# "'""'(o e) %e!ompe)#'o e ,(!" 'e& t%#@#o 'e &o) 'em3) m"em@%o) 'e& $%(poH 'e m#e%# (e )e '",e%e!"# )"t(#!"oe) !omo &# !ompete!"# + &# "'""'(#&"#!". E) ( #p%e'"#e !o ( #3&")") e)t%(!t(%#'o e "'"!#'o # #p%e'e% #te) 'e )e% #!ept#'oH e%"(e!"'o)e e& %e)(&t#'o ,"#& po% &#) '",e%ete) #po%t#!"oe) 'e !#'# (o 'e &o) m"em@%o) 'e& $%(po. Re(")"to) 'e& mo'e&o 'e #p%e'"#e !oope%#t"o: ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
14;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Se% p&#","!#'o% 'e &# ")t%(!!"H #@#%!#% #%"#'#) #!t""'#'e) + )e% ,&eB"@&eH tee% !#te$o%#) 'e)!%"pt"#) (e e)t#@&e!# &#) '",e%e!"#) et%e &o) '")t"to) t"po) 'e #p%e'"#e 'e &o)#) #&(mo)#) + &# p%o'(!t""'#' 'e& $%(po + po'e% 'e)#%%o&&#% m#te%"#&e) !(%%"!(&#%e) 'e e#&(#!" + '")t"to) %o&e) 'et%o 'e& $%(po. o) e,e!to) (e p%o'(!e e& #p%e'"#e !oope%#t"o )o: #(met# e& %e'"m"eto 'e& #&(m#'oH #(met# &# mot"#!" "t%)e!#H p%o'(!e #!t"t('e) po)"t"#) >#!"# e&&# 'o!ete + ,#o%e!e &# #!ept#!" 'e '")t"t#) et"#)H #&(mo)#) !o '","!(&t#' 'e #p%e'"#eH] A!t""'#' 'e&'e &# ,o%m#'o%#: %e)pet#% + #p%oe!>#% &# #!t""'#' !o)t%(!t"# 'e&'e &# #&(mo# p%opo%!"o#% &o) o@et"o) 'e ,o%m#!"H )e&e!!"o#% !ote"'o)H '")e*#% &# %e' )o!"#& + e)t%(!t(%#% t#%e#) 'e #p%e'"#e ##&"#% e& $%(poH !%e#% !##&e) 'e !om("!#!"H ,#o%e!e% &# "te$%#!"H '#% t%#@#o) #& $%(poH "mp&"!#% # &o)#) #&(mo)#)H @K)(e'# 'e ",o%m#!" + !oo%'"#% + ##&"#% e& !#m"o (e &&e# &o) o@et"o) + 'e)#%%o&&#% >#@"&"'#'e) !o$"t"#) e "te%#!t"#). A!t""'#' 'e&'e &# #&(mo#: !%"te%"o) 'e "$(#&'#'H !oeB" et%e &o) m"em@%o) 'e& $%(po + !o&#@o%#!" !o e& eBpe%to. Ap%e'"#e e)t%#t$"!o: )(%$e po% &# e!e)"'#' 'e ( !#m@"o po% p#%te 'e &#) "e)t"$#!"oe) )o@%e &# "te&"$e!"#H 'e &# (e# !o!ep!" 'e #p%e'"#e + 'e &#) eBpe%"e!"#) e'(!#t"#). 7o% e)o )(%$e (# (e# 'e,""!" 'e #p%e'"#e !omo p%o!e)o #!t"o 8e&&# #&(mo# e&#@o%# (# )e%"e 'e >e%%#m"et#) + p%o!e)o) (e &e pe%m"te #)"m"&#% !ote"'o) ",o%m#t"o)H !omo p%o!e)o !o)t%(!t"o 8&#) #!t""'#'e) (e %e#&"# e&&# #&(mo# t"ee !omo ," !o)t%("% !oo!"m"eto)9H !omo p%o!e)o )"$","!#t"o 8e&&# #&(mo# !o)t%(+e )"$","!#'o) po"e'o e %e&#!" e& (eo !oo!"m"eto) !o e& +# #'("%"'o9 + !omo p%o!e)o e)t%#t$"!o: &o)#) #&(mo)#) !o %e)(&t#'o)
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
14
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
po)"t"o) po)ee ( 'om""o 'e e)t%#te$"#) '",e%ete) 'e #p%e'"#e + )#@e #()t#%&#) # &#) '",e%ete) )"t(#!"oe) 'e #p%e'"#e. E& #p%e'"#e e)t%#t$"!o pote!"#: e)t%#te$"#) !o$"t"#)H met# !o$"t"#) + #'(")"!" 'e !oo!"m"eto). E)to o) &&e# #& e%'#'e%o #p%e'e% # #p%e'e%. Ro& 'e&'e &# ,o%m#'o%# + %o& 'e&'e &# #&(mo#: E& %o& 'e&'e &# ,o%m#'o%# )e !#%#!te%"# po%: Y 7&#","!#%H #t"!"p#% p%o@&em#)H !#m@"#% 'e e)t%#te$"#) !(#'o o )e !o)"$# &#) met#) + $("#% e &# ")t%(!!". Y F#!"&"t#% e& 'e)#%%o&&o 'e e)t%#te$"#) 'e pe)#m"eto p#%# &# )o&(!" 'e p%o@&em#). Y A!t"#% e& !oo!"m"eto p%e"o 'e&'e &# #&(mo#. Y O%'e#% + e)t%(!t(%#% &o) #p%e'"#e) p#%# (e e&&# #&(mo# p(e'# !o)t%("% )( p%op"o !oo!"m"eto. Y C#%#!te%)t"!#): p&#","!#!" 'e met#) + o@et"o)H #&o%#% &#) '",e%e!"#) "'""'(#&e)H !ot%o&#% + %e$(&#% &#) '")t"t#) !o'(!t#)H 'e)#%%o&&#% &# !ompete!"# !o$"t"# + &# p#%t"!"p#!" #!t"#. E& %o& 'e&'e &# #&(mo# )e%3: Y Tee% ( !oo!"m"eto @"e e)t%(!t(%#'o + mK&t"p&e) e)t%#te$"#) !o$"t"#) + met# !o$"t"#). Y 7%o!e)#'o% #!t"o 'e &# ",o%m#!" + ,&eB"@&e. Y Mot"#!" "t%)e!# + pe)#m"eto %e!(%)"o 8o &"e#&9. A!t""'#'e) De,"e e)t%#te$"#) !o$"t"#) + e)t%#te$"#) met# !o$"t"#). 4.1.6. E#&(#!" 'e &# )"t(#!" ""!"#&. E e& #p%e'"#e "'""'(#&"#'o to'o )e #()t#%3 # &#) !#%#!te%)t"!#) 'e &o)#) #&(mo)#). De@emo) !(#& e) &# )"t(#!" 'e p#%t"'#H "te%e)# t#to &o) !oo!"m"eto)H >#@"&"'#'e)H #pt"t('e) 'e &o)#) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
14?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#&(mo)#) !omo &#) !o'"!"oe) eBte%#): %e!(%)o) 'e (e )e '")poeH !#%#!te%)t"!#) + p%ep#%#!" 'e&'e &# ,o%m#'o%#H et!. E& o@et"o p%"!"p#& 'e &# e#&(#!" ""!"#& e) )e%"% 'e p(to 'e p#%t"'# # &# !oteBt(#&"#!" 'e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e. E)t# ",o%m#!" ""!"#& )e p(e'e o@tee% me'"#te p%(e@#) 'e !#%3!te% ,o%m#& + po% p%o!e'"m"eto) !omo &# o@)e%#!"H &# et%e")t#H e& e)t('"o 'e 'o!(meto) e)!o&#%e) 'e &o)#) #&(mo)#)] De@emo) p#%t"% 'e (# e#&(#!" ""!"#& (t"&"#'o t!"!#) !omo po% eemp&o &#) et%e")t#) + &o) !(e)t"o#%"o). So (# )e%"e 'e p%e$(t#) p#%# !oo!e% et%e ot%o) '#to) 'e "te%) (e m(e)t%# e %e&#!" # &o) tem#) p%e)et#'o) (to !o '#to) pe%)o#&e). 7#%# #mp&"#% &o) !o!epto) 'e et%e")t#) + !(e)t"o#%"o) %e!ome'#mo) &# &e!t(%# 'e& )"$("ete teBto: C(e)t"o#%"o) + et%e")t#) . C(e)t"o#%"o): So p%o!e'"m"eto) p#%# &# o@te!" 'e '#to). 7e%m"te !o)(&t#% # (# po@&#!" #mp&"# 'e m#e%# %e&#t"#mete %3p"'# + e!om"!#. E)t3 ,o%m#'# po% tem). A& p%ep#%#% ( !(e)t"o#%"o 'e@emo) 'ete%m"#% p%"me%o ( t"po 'e ",o%m#!" e!e)"t#mo)H )e&e!!"o#% &o) #)pe!to) m3) %e&e#te) p#%# o@tee% e& %e)(&t#'o + @()!#% &# mo'#&"'#' m3) #'e!(#'# 'e !(e)t"o#%"o. . Et%e")t#): M"et%#) (e e e& !(e)t"o#%"o &#) %e)p(e)t#) )(e&e '#%)e po% e)!%"to + !o&e!t"#meteH e &# et%e")t# )o o%#&e) e "'""'(#&e). C(#'o )e t%#t# 'e $%(po) %e'(!"'o) )e p(e'e et%e")t#% #& $%(po pe%o &#) %e)p(e)t#) p(e'e '#%)e po% !ot#$"o o o %e)po'e% # to'o. o) '#to) pe%)o#&e) e) meo% pe'"%&o) #& ,"#& 'e &# et%e")t#. # et%e")t# e) m3) ,&eB"@&e (e e& !(e)t"o#%"o + pe%m"te p%o,('"#% # #!&#%#% &#) %e)p(e)t#) '#'#) e &o) !(e)t"o#%"o). # et%e")t# )e !#%#!te%"# po% e& e)t#@&e!"m"eto 'e (# !om("!#!" e%@#& et%e 'o) o m3) pe%)o#)H (e )e 'e)#%%o&&# !o !"e%to $%#'o 'e ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
14
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
e)t%(!t(%#!" + p%ete'"e'o (# ,"#&"'#' e)pe!,"!#. S() !#%#!te%)t"!#) $ee%#&e) )o: Com("!#!" Le%@#& C"e%to $%#'o 'e e)t%(!t(%#!" F"#&"'#' e)pe!,"!# 8te%#p(t"!# o 'e !o)eoH 'e '"#$)t"!oH 'e )e&e!!" 'e pe%)o#&]9 S"t(#!" #)"mt%"!# et%e et%e")t#'o% + et%e")t#'o 7%o!e)o @"'"%e!!"o#& A'op!" 'e %o&e) e)pe!,"!o) po% #m@#) p#%te) S#@e% m3): e &# p3$"# Ve@: >ttp:VVV.e'(!#!"o+,o%m#!"o.e) 7o'emo) &ee% 'ete"'#mete 'o) #%t!(&o) m(+ "te%e)#te) %e)pe!to # e)te tem#: <&# #(top%e)et#!" e &# et%e")t#: >#!e% p%op#$#'# 'e t" m")mo= + <10 !o)#) (e o )e 'e@e >#!e% e (# et%e")t# 'e t%#@#o=. E e& p%"me%o )e '# (# @%ee ",o%m#!" 'e !mo p%e)et#%)e # (o m")mo p#%# !#()#% )e)#!" + o %e!>#oH m"et%#) (e e e& )e$('o )e p%e)et# &o) e%%o%e) m3) !om(e) #& p%ep#%#% (# et%e")t# 'e t%#@#o + 'e &o (e 'e@emo) e"t#%.
4.2. E&&# ,o%m#'o%#J t(to%#. S#@e% m3): "t%o'(!!" Se*#&#mo) &#) !#%#!te%)t"!#) 'e &o)#) #&(mo)#) # &o) (e # '"%"$"'o e& #p%e'"#e: &o)#) #'(&to)#). To'o #p%e'"#e )(poe ( !#m@"o e e& !ompo%t#m"eto + (e)t%# )o!"e'#' e)t3 !#m@"#'o pe%m#etemete + eB"$"e'o # )() !"('#'#o)#) )( !o)t#te #'#pt#!". 7#%# &# pe%)o# #'(&t# #p%e'e% )"$","!# e)!o$e% ( !#m"o (e &e pe%m"te #'#pt#%)e #& p%o$%e)o 'e& t"empoH &#) pe%)o#) #'(&to)#) (e o &&e$# # e)to) %e(")"to) )e e %e&e$#'o) # p(e)to) %(t"#%"o) + )" #&o%. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
150
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
U @(e #p%e'"#e !#p#!"t# # ( pe%)o# #'(&t# p#%# #'("%"% !oo!"m"eto) (eo) #+('#'o 'e &# eBpe%"e!"#H #((e 'e@emo) 'e)t#!#% (e t#to e)t# "e# eBpe%"e!"# !omo e& ##!e te!o&$"!o p(e'e ,%e#% e& #p%e'"#eH +# (e e e& !#)o 'e &# eBpe%"e!"# #'("%"'#H &# (t"&"# e (#) e)t%#te$"#) !o!%et#) (e e )( '# &e ,(e%o e,"!#!e) pe%o (e #& )e% %epet"'#) e '"e%)#) o!#)"oe) p(e'e )e% e,#)t#) + e !(#to #& ##!e te!o&$"!oH o &&e$# # #@#%!#% to'o) &o) (eo) !oo!"m"eto). N"*o)#) + pe%)o#) #'(&t#) )e %"$e @#o &o) m")mo) p%"!"p"o) 'e #p%e'"#e #((e teemo) (e '")t"$("% 'ete%m"#'o) p(to)H &#) ,#)e) 'e& #p%e'"#e 'e&&# #'(&to )o: . Ap%e'"#e emo!"o#&: )(eto "m#'(%o (e o ("e%e #p%e'e%H e) &# ,#)e m3) e&emet#&. . Ap&"!#!" 'e& #p%e'"#e: "te$%#!" 'e !o!epto) + )e&e!!" 'e !ote"'o). . A'("%"% !o!epto): )e&e!!"o# !ote"'o) e "!&(+e )( p%op"# eBpe%"e!"# p#%# #'("%"% + %etee% (eo) !o!epto). . F#)e 'e %ete!": p%o!e)o 'e memo%"#!"H o%$#"#H o%'e# + %et"ee &o) !ote"'o) (e !o)"'e%# m3) "mpo%t#te). T#m@" e) "mpo%t#te e& ee%!"!"o 'e& %e!(e%'o p#%# (t"&"#% e& m#te%"#& #&m#!e#'o. . F#)e 'e ,ee'@#!: #&o%#!" 'e #!"e%to) + e%%o%e) !omet"'o) me'"#te &# eBpe%"e!"# + &# >#@"&"'#'. . F#)e 'e& #(to'"'#!t#: +# e)t3 mot"#'o # p%e'e% !ot"(#mete + +# p(e'e p%e)!"'"% 'e&&# 'o!ete. <#p%e'e% # #p%e'e%= )e%3 &# met# 'e to'o #&(mo#. 7o'emo) &ee% ( #%t!(&o "te%e)#te 'e &# '"%e!!" Ve@: VVV.#&'e#e'(!#t"#.!omH e e& !(#& e& #&(mo# )#@e &o (e e)t3 #p%e'"e'oH )( mot"#!" e) "t%)e!# + @()!# e)t%#te$"#) p#%# 'e)#%%o&&#% (# #!t"t(' pe%)o#& >#!"# e& #p%e'"#eH )e t"t(&# WCmo )e Ap%e'e # Ap%e'e%X 'e M#%# I)#@e& /#(t"o)t# 810200;9. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
151
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
o)#) #'(&to)#) #p%e'e #&o%e)H #!t"t('e) + !oo!"m"eto) m3) o meo) '",e%ete) )e$K )( !oteBto #m@"et#& + e)t%#te$"#). C#%3!te%)t"!#) 'e &# e'(!#!" 'e #'(&to): . A!t"o e &o) p%o!e)o) ")t%(!!"o#&e). . 7o)ee eBpe%"e!"#) (e ,#!"&"t#%3 &# !omp%e)" + %ete!" 'e &o) !o!epto) #p%e'"'o). . 7o)ee (# )e%"e 'e >3@"to) (e 'ete%m"#%3 )( ,o%m# 'e #!t(#% e &o) p%o!e)o) ")t%(!!"o#&e) + t"ee e)t%#te$"#) + o%"et#!"oe) !o!%et#) p#%# 'e)#%%o&&#% t%#@#o). Co &# #+('# 'e e)t#) t%e) !#%#!te%)t"!#) t%#t#%emo) 'e "'"!#% &#) ,#)e) 'e #p%e'"#e e &# e'(!#!" 'e #'(&to)#): 1. 7%"me%# et#p#: e& #'(&to #p%e'e po% e& 'e)eo 'e #p%e'e% pe%o !omo o eB")te ( e'(!#'o% eBte%o o )e p(e'e >#@&#% 'e e'(!#!" p%op"#mete '"!>#. 2. Se$('# et#p#: e& #'(&to #p%e'e #+('#'o o e !o&#@o%#!" 'e ot%# pe%)o# o ")t"t(!". E) ( #p%e'"#e o%$#"#'o + !ot%o&#'o po% ( ")t%(!to% (e '"%"$e + )(pe%")# #& (e #p%e'e p#%# (e )e p(e'# !o)e$("% &o) o@et"o). 4. Te%!e%# et#p#: e& #'(&to '"%"$e + '")e*# )( p%op"o #p%e'"#e )")tem3t"!#mete. E) (# ,#)e #(to'"'#!t# #((e )e )(e&e %e!(%%"% # &# #+('# 'e ot%#) pe%)o#). # #(toe'(!#!". De@"'o # )( eBpe%"e!"#H e& #'(&to p(e'e p%e)!"'"% 'e (# )e%"e 'e ,#!to%e) p%op"o) 'e &# ")t%(!!" eBte%#. 7e%o e e& !#m"o )e e!(et%# !o (# )e%"e 'e p%o@&em#) p#%# !o)e$("% (# m#'(%e e )( p%o!e)o 'e #(to '"'#!t")moH !omo e) &# "'# )o!"#& (e eB"$e !#m@"o) + #p%e'"#e) (e o )e p(e'e %e#&"#% po% (o m")mo po% &o (e e!e)"t# !(%)o 'e ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
152
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
%e!"!&#e o,%e!"'o po% eBpe%to) p#%# !ot%#)t#% '('#) + op""oe). # #(toe'(!#!" e) &# met# 'e &# e'(!#!" #'(&t#H #&$o (e )e !omp&emet# !o &# e'(!#!" '"%"$"'# po% ot%o). Se p%ete'e !o)e$("% #'(&to)#) !#'# e m3) !#p#!e) 'e #(to'"%"$"%)eH )e !om"e# po% ( p%o!e)o ")t%(!!"o#& o e'(!#t"o + )e ,"#&"# !#p#!"t#'o # &# pe%)o# #'(&t# p#%# (e &&e$(e # #(to'"%"$"% )( p%op"o p%o!e)o e'(!#t"o. E&&# t(to%# e) e&&# p%o,e)o%# !(+# ,(!" p%"!"p#& e) &# #+('# '"%e!t# + pe%)o#& # )() #&(mo)#) !o e& ," 'e meo%#% t#to )( 'e)#%%o&&o ")t%(!t"o e e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e !omo )( p%omo!" pe%)o#&. Se ,('e 'o!e!"# + e'(!#!" + )e%3 e&&# t(to%# e&&# #(tt"!o# p%o,e)"o#& 'e &# e'(!#!". Se &e eB"$e (# #'e!(#'# p%ep#%#!" p#%# 'e)empe*#% )( #!t""'#' + 'e@e%3 po)ee% (# p%ep#%#!" p)"!ope'#$$"!# p#%# po'e% %e#&"#% p%o,e)"o#&mete &# o%"et#!" e)!o&#% e &# t(to%#. U# p%o,e)o%# e) t(to%# +H po% t#toH o%"et#'o%#H ,o%m#'o#H me'"#'o%# e ")t%(!to%#. S#@e% m3): e'(!#'o% me'"#!"o#& + e'(!#'o%-o%"et#'o% E'(!#'o% me'"#!"o#&. Se %e,"e%e # &# ,o%m# 'e "te%#!!"o#% !o )() #&(mo)#). E)te e)t"&o )e !#%#!te%"# po%: . Imp&"!# #!t"#mete #&# &# #&(mo# e e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e. E& ,o%m#'o% )e&e!!"o# &o) o@et"o) + met#)H !omp%omete #&# &# #&(mo# e &o) m")mo) + &o)#) "mp&"!# e &#) eBpe%"e!"#) 'e #p%e'"#e. . E)e*# (# !o'(!t# 'e p&#","!#!" p#%# po'e% (t"&"#% &o) !oo!"m"eto) #&m#!e#'o) p%e"#mete + p%o+e!t#%&o) e #p%e'"#e) ,(t(%o). . F#!"&"t# eBpe%"e!"#) 'e #!(e%'o #& "te%) + mot"#!" 'e& #&(mo.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
154
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
. 7&#","!# &o) o@et"o) e'(!#t"o) )e$K e& "e& 'e &o)#) #&(mo)#)H #"m# # (e e)t#@&e!# met#) # !o%to + &#%$o p&#o e )( 3%e# 'e !oo!"m"eto. . 7%e)et# &#) #!t""'#'e) 'e ,o%m# oe'o)# )e$K e& "e& 'e !ompete!"# 'e&'e &# #&(mo# + 'e )( 'e)#%%o&&o pote!"#&. . F#o%e!e e& 'e)#%%o&&o 'e &# !ompete!"# !o$"t"#H p#%# pote!"#% e& )et"m"eto 'e #&# 'e&'e &# #&(mo#. . 7ote!"# &# met# !o$"!"H e) 'e!"%H #+('# # 'e)#%%o&&#% p%o!e)o) 'e !ot%o& + #(to%%e$(&#!". . O%$#"# &#) #!t""'#'e) 'e ,o%m# ,o%m#t"#H ,#o%e!"e'o e& #p%e'"#e po% 'e)!(@%"m"eto + )e %e)pet#%3 &# '"e%)"'#' p)"!o&$"!#. . #!e (e e& &# #&(mo# )e# !o)!"ete) 'e )( !#p#!"'#' 'e meo%# e )( !ompete!"# !o$"t"#. . Re)pet# e& )")tem# 'e #&o%e) + #pt"t('e): 'e %e)petoH to&e%#!"# + !omp%e)". Re)(m"mo): E& p#pe& 'e e'(!#'o% !omo me'"#'o% !o)")te e !%e#% ( #m@"ete ,#o%#@&e 'e #+('# #&# &# #&(mo# p#%# p(e'# %e)o&e% )() p%o@&em#)H #+('# # #!ept#% e& 'e)#,o (e &e p%e)ete !(#&("e% p%o@&em#H 'e# (e &o) #&(mo) )e# e&&o) m")mo) &o) (e %e#&"!e )() p%op"o) p%o!e'"m"eto) + p%opo%!"o# ( #m@"ete 'e t%#@#o e e& (e )e ,omete &# '")!()"H e& "te%!#m@"o 'e "'e#)H 'e pe)#m"eto + !(#&("e% ot%o p%o!e)o (e #+('e # #p%e'e% 'e &# eBpe%"e!"#. <# o%"et#!" e) ( p%o!e)o "te%#!t"o (e ,#!"&"t# (# !omp%e)" e ) m")mo + 'e& #m@"ete + (e &&e# # e)t#@&e!e% met#) + #&o%e) p#%# &# !o'(!t# e e& ,(t(%o= 8S>e%te% + StoeH 1?09
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
155
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
<# o%"et#!" e) &# !o!%e!" "'""'(#&"#'# 'e& p%o!e)o e'(!#!"o#& e) (# #+('# p#%# (e e& "'""'(o >#$# )(+o &o (e &# !(&t(%# &e ># t%#)m"t"'o= 8M#%"# M[&&e%9 E'(!#'o% !omo o%"et#'o%.- Se%3 $(#H !o)ee%o + #)e)o% 'e t!"!#) 'e e)t('"o. O%"et#% )"$","!# ,#!"&"t#% %e!(%)o) 3&"'o) p#%# (e p(e'# p%o!e'e% # )( pe%,e!!" po% )( p%op"o e),(e%o + )" !o#!!"oe). # o%"et#!" )(poe #+('#. S" )e$("mo) &#) teo%#) 'e Se%#, S3!>eH e& %o& 'e& 'o!ete !omo o%"et#'o% "mp&"!# (# #!!" ,o%m#!"o#& '"%"$"'# e t%e) #p#%t#'o): O%"et#!" 'e& #p%e'"#eH (e !o)")te e &# p%e)et#!" 'e e)tm(&o) p#%# (e e&&# #&(mo# )e# !#p# 'e #'("%"% (e#) ,o%m#) 'e !o'(!t#. Se%3 e& 'o!ete !omo o%"et#'o% e& (e #+('#%3 # (e &&e$(e # ( e)t#'"o 'e #(to#p%e'"#eH # !o)t%("% e&&o) m")mo) e& )#@e%. O%"et#!" 'e &#) !"%!()t#!"#) 'e& #p%e'"#eH )e%3 !"%!()t#!"#) #m@"et#&e) + )o!"#&e) !oo!"'#) po% e& ,o%m#'o% # ," 'e p%ep#%#% &#) e)t%#te$"#) m3) #'e!(#'#) p#%# !#'# !"%!()t#!"#. O%"et#!" 'e& p%o!e)o ,o%m#t"oH 'e)#%%o&&o 'e ,#!(&t#'e)H + !%e#!" + e'(!#!" 'e >3@"to). Io#'o% C#%#!te%)t"!#) 'e& M#","e)t# )() )et"m"eto) ,o%m#'o% o%"et#'o% 7#%t"!"p#t"o Re)(e&e &o) p%o@&em#) C%t"!o Ap%e'e 'e &o) 'em3) Co>e%ete Se m#","e)t# t#& + !omo e) e "te%e)# to'o &o (e o!(%%e e T!"!o C%ee &o (e >#!e + '"!e e& $%(po E) #)e%t"o + ,#!"&"t#'o% # ,(!" ,o%m#t"# #+('# # ( p%o$%e)o pe%)o#& + #!#'m"!o: Y 7%o$%e)o pe%)o#&: )e %e,"e%e # &# %e&#!" "'""'(#& + $%(p#& 'e&&# #&(mo#H # )( #(toom# + # )( #(to"m#$e. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
156
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y 7%o$%e)o #!#'m"!o: )e %e,"e%e # ,#!"&"t#% &# !om("!#!" 'e&'e &# #&(mo# 'e ,o%m# "'""'(#& o !o&e!t"#H !o e& %e)to 'e& e("po 'o!ete. 7#%# 'e)#%%o&&#% !o B"to &# ,(!" ,o%m#t"# )e %e#&"# !>#%&#)H %e("oe)H et%e")t#) "'""'(#&e)H !omet#%"o) ",o%m#&e)H !o)(&t#) e t"empo) &"@%e)H] # ,(!" ")t%(!t"# )e %e,"e%e # &# ",o%m#!" '"%"$"'# # &# o%"et#!" + # &o) #)pe!to) t%#)e%)#&e) 8t!"!#) 'e e)t('"oH o%$#"#!"H 9 U t(to%# 'e@e tee% #'em3) &#) )"$("ete) !#%#!te%)t"!#) pe%)o#&e): . Emp#t#: !#p# 'e e)!(!>#% + 'e !omp%e'e% &#) )"t(#!"oe) 'e &o) 'em3) p#%# po'e% )"to"#% !o '"!>#) )"t(#!"oe). . 7e%)o#&"'#' e("&"@%#'#: &#) )"t(#!"oe) !o &#) (e )e # # e!ot%#% + e &#) (e 'e@e%3 'e)#%%o&&#% )() ,(!"oe) # # )e% m(+ '"e%)#) + &#) %e#!!"oe) 'e@e%3 )e% e("&"@%#'#)H %#o#@&e)H #@"e%t#) + '"#&o$#te). . C#p#!"'#' 'e !om("!#!": 'e@e%3 mo)t%#% (# #!t"t(' ,#o%#@&e #& "te%!#m@"o + # &# !om("!#!".
4.2.1. A!!"o t(to%"#&.Se 'e,"e !omo e& p%o+e!to p%3!t"!o 'e 'e)#%%o&&o 'e &# o%"et#!" '"%"$"'o # to'o) + !#'# (o# 'e &o)#) #&(mo)#)H e) &# p#%te (e ,#!"&"t# e& 'e)#%%o&&oH m#'(%#!"H o%"et#!" + #p%e'"#e 'e !#'# #&(mo# # p#%t"% 'e& !oo!"m"eto + !o)"'e%#!" 'e &# )"t(#!" pe%)o#&H e)!o&#%H ,#m"&"#% + #m@"et#& e e& (e e)t3 ")e%to# p#%# ( m#+o% #&!#!e 'e 'e)#%%o&&o "te$%#&. # t(to%# e!e)"t# (# %e&#!" "'""'(#&"#'# !o e&&# #&(mo# e &# e)t%(!t(%# + '"3m"!# 'e )() #!t"t('e)H #pt"t('e)H !oo!"m"eto) e "te%e)e).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
15;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
# #!t""'#' 'o!ete 'e@e ee%!e%)e !omo $(# + o%"et#!"H pe%o &# #!!" t(to%"#& 'e !#'# $%(po 'e #&(mo)#) 'e@e )e% #)"$#'# # (# p%o,e)o%# 'ete%m"#'oH po% &o (e #!!" t(to%"#& + &# t(to%# )e !o"e%te e e&emeto) "'""'(#&"#'o%e) # &# e (e "te$%#'o%e) 'e& p%o!e)o ,o%m#t"oH >#!"e'o po)"@&e (e )te #+# m3) #&&3 'e (# me%# ")t%(!!" o t%#)m")" 'e !oo!"m"eto). # #!!" t(to%"#& )e ete'e%3 !omo t#%e# e &# (e e)t3 "mp&"!#'o) to'o) &o)#) ,o%m#'o%e)#) + 'e@e p&#te#%)e !omo ( t%#@#o !oope%#t"oH (e )e 'e@e%3 'e pe%)o#&"#% me'"#te &# !oo%'"#!" 'e &#) t#%e#) e (# 'o!ete 'e& e("po ,o%m#t"oH e& !(#& )e%3 t(to%# 'e (# 'ete%m"#'o $%(po 'e #&(mo)#).
4.2.2. 7%"!"p"o) + !#%#!te%)t"!#) 'e &# #!!" t(to%"#&. o) p%"!"p"o) 'e &# #!!" t(to%"#& )e %e,"e%e # &#) &e#) (e %"$e e& '")e*oH 'e)#%%o&&o + e#&(#!" 'e &#) t#%e#) t(to%"#&e). De@e )e% !o>e%ete) !o &o) p%"!"p"o) ,('#met#&e) 'e& )")tem# ,o%m#t"oH !oope%#'o p#%# (e )e &&ee # !#@o. Am@o) p%"!"p"o) )o !omp&emet#%"o) + )e @#)# e &# "'e# 'e (e &o)#) #&(mo)#) # ("ee) # 'e)t"#'o) o e)t3 " e)t#'#%"#'o) + " )o #"mo) )"o (e t"ee (#) !#p#!"'#'e)H e!e)"'#'e) e "te%e)e) !o!%eto): #'#pt#!"oe) !(%%"!(&#%e)H e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#eH]e!#m"#'o) # (e )e !(mp&# (# )e%"e 'e o@et"o) $ee%#&e) !om(e) e "te$%#'o%e). S#@e% m3): t(to% o-&"e T(to%# o-&"e Ro&e): T(to%# ,#!"&"t#'o%#: )e e!#%$# 'e ,#!"&"t#% e& #p%e'"#e. T(to%# !o&#@o%#'o%#: >#+ ( "te%!#m@"o et%e t(to%e)#) + #&(mo)#). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
15
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
T(to%# '"#m"#'o%#: e) mo'e%#'o%# + #"m#'o%#. WC(3& e) &# p%"!"p#& %e)po)#@"&"'#' 'e&'e &# t(to%# o-&"eX G("# G( "#%% + mot" mot"#% #% #& #&(m #&(m# #'o 'o.. E &#) &#) ,#)e ,#)e)) ""! ""!"# "#&e &e)) )e #!&# #!&#%# %#%3 %3 &o) &o) o@et"o) 'e& !(%)oH (e e) &o (e )e e)pe%# 'e& #&(m#'o + (e !#@e e)pe%#% e &o)#) t(to%e)#). E)t# ,#)e ""!"#& +# o e) p%e)e!"#& )"o (e )e )(e&e %e#&"#% @"e po% !o%%eo e&e!t%"!o o @"e po% "'eo!o,e%e!"#. T(to%#) e-&e#%"$ c !om("!#!" De)t#! De)t#!#mo #mo)) &#) !om(" !om("!#! !#!"o "oe) e) (e po)"@" po)"@"&"t &"t# # &# "te%# "te%#!t" !t""' "'#' #' + e& '"3&o$o. A'em3) %e#&"# ( #(meto 'e &# !#&"'#' 'e &o) p%o!e)o) e'(!#t"o). 7%o!e)o) e'(!#t"o) o-&"e: S")tem#) 'e t(to%# )!%oo) ..Re("e%e &# "te%#!!" 'e &o) "te%&o!(to%e) + !o"!"'e e t"empo %e#& S")tem#) 'e t(to%# #)!%oo) ..No %e("e%e &# !o"!"'e!"# tempo%#& A)!%oo): . Fo%o): E& #&(m#'o #!!e'e # &#) ot"!"#) 'e "te%)H #")o)H )($e%e!"#)H #!&#%#!"oe) %e)pe!to #& tem#. Impo%t#te >e%%#m"et# 'e t%#@#o e &# !om("!#!" #&(mo# t(to%#. . Co%%eo e&e!t%"!o: >#+ (# "te%!om("!#!" t(to%#-#&(mo# e &#) t#%e#) 'e t(to%# #!#'m"!# + o%"et#!". T#m@" eB")te (# "te%!om("!#!" et%e e& #&(m#'o. S!%oo): . C>#t): )o !oe%)#!"oe) o-&"e (e pe%m"te %e#&"#% !oe%)#!"oe) e $%(po 'e ,o%m# p%"#'#. Se ()# p#%# (e e& t(to%# #")e #& #&(m#'o 'e )( '")po"@"&"'#' e 'ete%m"#'o) >o%#%"o). A+('# # #&#) %e&#!"oe) pe%)o#&e) et%e #&(mo)#). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
15?
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
. 7"#%%# e&e!t%"!#: E%"(e!e &# !om("!#!" + pe%m"te "te%!#m@"#% "m3$ee) + $%3,"!o) e&#@o%#'o) po% &o)#) ()(#%"o)#). E %e)(me T(to% o-&"e E) ("e p&#","!# &#) #!t""'#'e) $(#H p%om(ee + ,#!"&"t# e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e + 'e)#%%o&&o 'e& !oo!"m"eto. Ite%#!!" #&(mo# - t(to%#. A!t""'#'e) ee% &# et%e")t# %e#&"#'# # Ne() Fe%%3H %e)po)#@&e 'e& Dep#%t#met 'e Fo%m#!" " emp%e)# 'e &# ")t"t(!" !(&t(%#& 'e& CIC e& 2006 t"t(&#'# <&# "mpo%t#!"# 'e& ,o%m#'o% "%t(#&= e &# '"%e!!" Ve@: >ttp:VVV.e'(!#Ve@.!ome'(!#eV)"te%,#!e#)pVe@ot"!"e)mo)t%#%.#) pXot"!"#"'c;?1)e!!"o"'c1000 A>o%# !ote)t# # &#) )"$("ete) p%e$(t#): 1.- W( ot%o om@%e %e!"@e &# p&#t#,o%m# "%t(#&X W\( e)X 2.- W( t"po 'e !oo!"m"eto) e!e)"t# &o) ()(#%"o) (e !ot%#t# ( !(%)o o&"eX 4.- 'e,""!" 'e ("'#' '"'3!t"!#. 5.- W( t"po 'e !ompete!"#) @3)"!#) 'e@e tee% ( ,o%m#'o%# p#%# po'e% '#% )e$("m"eto # ( !(%)o o&"eX 4.4. S(pe%")" + )e$("m"eto 'e& #p%e'"#e "'""'(#&"#'o. Ap%e'"#e "'""'(#&"#'o: e) e& ()o 'e ( mto'o 'e #p%e'"#e (e #+(' #+ ('## # &# p# p#%t %t"! "!"p "p#! #!" " 'e 'e& &'e 'e &# #&(m #&(mo o# # )e$K )e$K )() )() !#p# !#p#!" !"'# '#'e 'e)) + ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
15
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
tom# tom#' 'oo !omo !omo !%"t !%"te% e%"o "o !omp# !omp#%# %#t" t"o o &o) &o) %e)( %e)(&t &t#' #'o) o) 'e 'e& &'e 'e &# p%op" p%op"o o## #&(mo#. 4.4.1. T!"!#) + e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e "'""'(#&"#'o. Como ,o%m#'o%e) e)#) 'e@emo) emo) p%o!(%#% (e e& #&(m (m#'o )ep# #(to'"#$o)t"!#% )() e!e)"'#'e) 'e ,o%m#!" + (e !o)"$# '#% %e)p(e)t# # e)#) e!e)"'#'e). 7#%# %e#&"#% e)te '"#$)t"!o ""!"#& 'e e!e)"'#'e) "'""'(#&e) 'e@emo) tee% e !(et#: Y o!#&"#% &o) %e!(%)o) eB")tete) + @()!#% (e# ",o%m#!" )o@%e &o) !ote"'o) 'e& #p%e'"#e. Y A+('#% # (e )e !oo!# meo% + (e )e #!epte # ) m")mo )"emp%e @()!#'o )() #&o%e) po)"t"o)H 'e@emo) >#!e% (e #&o%e )() e!e)"'#'e) + !ompete!"#) + (e )e&e!!"oe &#) #!t""'#'e) m3) "te%e)#te) p#%# !o)e$("% ( #'e!(#'o #p%e'"#e. Y A+('#% # (e )e ,omete )( "te%) po% &# ,o%m#!" + (e &&e$(e # "!(&#% &#) #!t""'#'e) 'e #p%e'"#e !o &# %e#&"'#' p%3!t"!# 'e& t%#@#o. E %e)(meH 'e@emo) p%opo%!"o#% # &o)#) #&(mo)#) e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e "'""'(#&"#'o (e #+('e # !o)t%("% )( p%op"o !#m"o ,o%m#t"o @#o )() p%op"#) e!e)"'#'e). 7#%# e&e$"% (# @(e# e)t%#te$"# >#+ (e tee% e !(et# (# )e%"e 'e ,#!to%e): Y F#!to%e) pe%)o#&e): p%op)"to)H o@et"o)H eBpe!t#t"#)H !oo!"m"eto) p%e"o)H %e!(%)o) pe%)o#&e) pe%)o#&e) !omo &# !o!et%#!" o &#) >#@"&"'#'e) t!"!#) 'e e)t('"oH "te%)H] Y F#!to%e) p%op"o) 'e& t%#@#o A %e#&"#%: o@et"o)H !ote"'o)H '","!(&t#'H e)t%(!t(%#H ]
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
160
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
Y
CURSO FORMADOR DE
F#!to%e) F#!to%e) p%op"o) p%op"o) 'e& 'e& !oteBt !oteBto: o: t"em t"empo po 8#'e!(#!" 8#'e!(#!" 'e #!t""'#'e) #!t""'#'e) #&
t"empo 'e& (e )e '")poe9H &($#% 8&(H %("'o)H]9H m#te%"#&e) 'e t%#@#oH ] Y F#!to%e) 'e p&#","!#!": ##&"#% + #&o%#% e&emeto) p%e"#mete. Y F#!t F#!to% o%e) e) 'e e e#& #&(# (#!" !" :: e e#& #&(# (#!" !" 'e #p #p%e %e' '""#e #eHH %e!(% e!(%))o)H o)H ,(!"o#&"'#'H #'e!(#!"H e)t%#te$"#) emp&e#'#)H] E& meo% mto'o p#%# e)te t"po 'e #p%e'"#e #(tomo e) e& "'(!t"oH po'emo) 'e,""% !"et,"!#mete mto'o "'(!t"o !omo e& (e t"e t"eee e !( !(e et# t# &# o@ o@)e )e% %#! #!" " + &# eB eBpe pe%" %"e e!" !"## 'e &# %e#& %e#&"' "'#' #' p# p#%# %# $ee%#&"#% + &&e$#% # (# teo%# )o@%e tem#) 'e "te%)H e) 'e!"%H p#%te 'e &o p#%t"!(&#% # &o $ee%#&. S" t%#)p#)#mo) e)t# 'e,""!" #& !#mpo 'e &# 'o!e!"# po'emo) 'e!"% (e me'"#te e& mto'o "'(!t"o )e pe%m"te # &o)#) #&(mo)#) &&e$#% &&e$#% po% ) m")mo) m")mo) # !o !o!&( !&()"o )"oe) e) $e $ee%# e%#&e) &e) # p#%t"% p#%t"% 'e #!t"" #!t""'#' '#'e) e) p%3!t"!#) (e %e#&"!eH (t"&"#%3 p%e$(t#) + %e,&eB"oe) p#%# (e &&e$(e # e&#@o%#% "'e#). Se (t"&" (t"&"#%3 #%3 t!"! t!"!#) #) 'e #p%e' #p%e'"# "#e e #!t"o #!t"o:: 'e@#te) 'e@#te)HH p%o+e! p%o+e!to) to)HH p>"&&"p) ;;H et! (e )o )o &#) m3) "'e#) p#%# e& #p%e'"#e #p%e'"#e #(tomo.
4.4.2. 7&# + t!"!#) 'e e)t('"o A &o)#) ,o%m#'o%e)#) o &e) @#)t# t%#)m"t"% &o) !ote"'o) 'e #p%e #p %e' '" "# #ee )"o )"o ( (ee #' #'em em3) 3) )e!( )e!(e e!" !"# # p%o! p%o!e' e'"m "m"e "et to) o)HH t! t!"! "!#) #) + >#@" ># @"&" &"'# '#'e 'e)) p# p#%# %# &# #' #'( (") ")"! "!" "H H #&m# #&m#!e !e#m #m"e "et too + (t"& (t"&" "#! #!" " 'e &o) &o) !oo!"m"eto). Et%e &#) '",e%ete) t!"!#) 'e #p%e'"#e e)t3 &#) t!"!#) 'e e)t('"o (e + ,#!"&"t# e& p%o!e)o 'e memo%"#!" + 'e e)t('"o. So t! t!"! "!#) #) 'e # #3& 3&") ")") ") + 'e )t )te) e)") ") ( (ee #+ #+(' ('# # # 'e 'e)t )t#! #!#% #% &#) &#) "'e# "'e#)) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
161
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
p%"!"p#&e)H &#) o%'e#H o%$#"# p#%# (e p(e'# )e% #)"m"&#'#)H %ep#)#%&#) + %e!o%'#%&#) !(#'o )e# e!e)#%"o. E)t# E)t#)) t!" t!"!# !#)) t"e t"ee e ( (## )e%" )e%"ee 'e e et t# ##) #):: #+ #+(' ('#% #% # !omp% !omp%e e'e 'e%% &o) &o) !ot !o te e"' "'o) o)HH ,#!" ,#!"&" &"t# t#%% &# #)"m #)"m"& "&#! #!" "H H ,o% ,o%#% #% # ( e)t( e)t('" '"oo m3) m3) #!t" #!t"o o + e&#@o%#'oH pe%)o#&"#% e& e)t('"o + %e'(!"% e& t"empo + e),(e%o 'e'"!#'o # &o) %ep#)o). 7o'emo) 'e,""% !omo ( !o(to 'e >e%%#m"et#) (e #+('# # meo%#% e& %e'"m"eto. Eemp&o 'e !(#'%o )"pt"!o Y S(@%#+#'o: e) (# t!"!# 'e #3&")") (e )e%3 @#)e 'e ot%#) t!"!#). # ()#m ()#mo) o) 'e 'e)p )p( ()) 'e ( (## &e!t &e!t(% (%## $e $ee e%# %#&& p# p#%# %# ,#!" ,#!"&" &"t# t#%% e& e)t( e)t('" '"oo 'e #)"m"&#!" + memo%"#!"H (to !o &o) %ep#)o) po)te%"o%e) +# (e &# #te!" )e !o!et%#%3 e &#) ,%#)e) o "'e#) "mpo%t#te) (e +# 'e)t#!#mo) p%e"#meteH e) 'e!"%H ,"# ,"# &# #te!". Y Re)( Re)(me me: : e) ( (## t! t!"! "!## 'e )t )te) e)") ") e &# ( (ee !o !om mp%"m p%"m"m "mo) o) &o) &o) !ote"'o) 'e ( tem#. E) e& %e)(&t#'o 'e ( )(@%#+#'o ""!"#&. Y E)(em#: e) &# eBp%e)" $%3,"!# 'e& )(@%#+#'oH &"e#& o e)t%(!t(%#& (e t"ee &#) "'e#) ,('#met#&e) 'e ( tem#H !o&o!#'o 'e ,o%m# &$"!# + e%#%("#'#. E ( e)(em# )e "'"!# "'e#) p%"!"p#&e) !omp&et#'#) !o &#) "'e#) )e!('#%"#). #+ e)(em#) $%3,"!o)H (m%"!o) o m"Bto). Y M#p# M#p# !o !o! !ep ept( t(#& #&:: e) ( (## t! t!"! "!## Kt"& Kt"& p# p#%# %# ,#!" ,#!"&" &"t# t#%% e& #p #p%e %e' '" "# #ee )"$","!#t"o po%(e ##&"# &# "te$%#!" 'e !o!epto) e (# e)t%(!t(%# o%$#"#'# 'et%o 'e& teBto &o (e pe%m"te e%#%("#% 'e ,o%m# &$"!# &#) "'e#). C(#'o %e#&"#mo) ( m#p# !o!ept(#&H e)!%"@"mo) &o) !o!epto) $ee%#&e) e &# p#%te )(pe%"o% + &o) (e )e # "!&(+e'o p%o$%e)"#mete e &# p#%te ",e%"o%. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
162
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y M3) ",o%m#!" e &# )"$("ete p3$"# Ve@: >ttp:!m#p.">m!.() Y !(#'%o )"pt"!o: e) (# t!"!# 'e )te)") (e o) '# (# ")" 'e !o(to 'e (# tem#H e) ( !(#'%o !omp#%#t"o !o 'o@&e et%#'#. Y 7&#","!#!" 'e t%#@#o + o%$#"#!" pe%)o#&. Y De)#%%o&&o 'e &# #te!". Y Comp%e)" &e!to%# + e&o!"'#' 'e &e!t(%#. Y T!"!#) 'e memo%"#!". Y De)#%%o&&o 'e &# #$"&"'#' met#&. Y Ap%e'e% # %e'#!t#% !o%%e!t#mete. Y 7%ep#%#!" 'e ( eB#me. A'em3) 'e& ()o 'e to'# e)t# )e%"e 'e t!"!#) e) m(+ "mpo%t#te (e e&&# #&(mo# e)t mot"#'o p#%# e)t('"#% + #p%e'e%H (e m#te$# e& "te%) + &# '")po)"!" '(%#te e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e.
4.5 Re!(%)o) '"'3!t"!o) + )opo%te) m(&t"me'"#. A!t""'#'e) e!t(%# 'e& #%t!(&o t"t(&#'o #%#mo) )" e&&o)= 'e Gem# M#%# Fo)e!# Mo%#&e)H p%o,e)o%# 'e e)e*## )e!('#%"# e e& IES. F%#!")!o G#%!# 7# 'e Tome&&o)o 8C"('#' Re#&9 81606200;9. D"%e!!" p3$"# Ve@: >ttp:VVV.e'(!#Ve@.!ome'(!#eV)"te%,#!e#)pVe@ot"!"e)mo)t%#%.#) pXot"!"#"'c1244)e!!"o"'c1;0 4.5.1. Re!(%)o) '"'3!t"!o). C(#'o (# 'o!ete "tet# %e#&"#% !o ,#!"&"'#' e& p%o!e)o 'e #p%e'"#eH )#@emo) (e p(e'e e!>#% m#o 'e !(#&("e% m#te%"#& po% eemp&o !o (#) p#"t#) )e p(e'e t%#@##% &#) 'e,""!"oe) 'e m#+o% o ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
164
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
meo%] pe%o o to'o) e)to) m#te%"#&e) t"ee "te!"oe) '"'3!t"!#) po% &o (e 'e@ 'e@emo emo)) '",e%e '",e%e!" !"#% #% 'o) t%m" t%m"o) o):: me'"o) me'"o) e'(!#t" e'(!#t"o) o) + %e!(%) %e!(%)o) o) '"'3!t"!o). De," De ,"" "mo mo)) me'" me'"oo e' e'(! (!#t #t" "oo !o !omo mo !( !(#& #&( ("e "e%% m#te m#te%" %"#& #& ( (ee )e ># e&#@o%#'o p#%# &# #+('# 'e& #p%e'"#e: &"@%o) 'e teBto o p%o$%#m#) ",o%m3t"!o). De,""mo) %e!(%)o) '"'3!t"!o) !omo !(#&("e% m#te%"#& (e e ( #m@"ete e'(!#t"o )e ()#%3 !o ,"#&"'#' '"'3!t"!# o ,o%m#t"#H pe%o e)to) %e!(%)o) p(e'e )e% o o me'"o) e'(!#t"o). 7o% eemp&oH )" (t"&"#mo) ( 'e 'eoo p# p#%# %# #p #p%e %e' 'e% e% ( (ee )o )o &#) &#) #$ #$(# (#)) te%m te%m#& #&e) e) + )( !o !o) )e% e%# #!" !" >#@&#%emo) 'e& ()o 'e m#te%"#& e'(!#t"o po%(e )( ,"#&"'#' e) e)e*#%H m"et%#) (e )" poemo) ( 'eo !o ( %epo%t#e 'e& !##& o'")e# )o@%e &#) #$(#) te%m#&e) e)t#mo) (t"&"#'o ( %e!(%)o '"'3!t"!o pe%o o e) e ) m")mo ( m#te%"#& e'(!#t"o po%(e )o&#mete p%e)et# ",o%m#!". A!t""'#'e) Cote)t#: WU# #%## p(e'e )e% ( %e!(%)o '"'3!t"!oX W+ e #&$K !#)o )e po'%# !o)"'e%#% t#m@" !omo me'"o e'(!#t"oX F(!"oe) (e p(e'e %e#&"#% &o) %e!(%)o) '"'3!t"!o).Y S(m"")t%#% ",o%m#!" 8&"@%o)H 'eo)H p%e)#H..9 Y D"%"$"% e& #p%e'"#eH o%'e# &# ",o%m#!" + p(e'e &&e$#% "!&()o # &# !%e#!" 'e !oo!"m"eto) oe'o)o) + )( #p&"!#!". Y Et%e#% >#@"&"'#'e). Y Mot"#%. Y E#&(#!" 'e &o #p%e'"'o. #+ 'o) m#e%#) 'e!o%%e$"% &o) e%%o%e)H 'e m#e%# eBp&!"t# 8!ot(to%#)9 o @"e 'e m#e%# "mp&!"t# 8)e%3 e&p%op"o# #&(mo# ("e )e ' !(et# 'e )() p%op"o) e%%o%e). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
165
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
4.5.2. Me'"o) m3) (t"&"#'o) e e& #p%e'"#e #(tomo. M#te%"#& "mp%e)o: &"@%o) 'e !o)(&t#H &"@%o @3)"!o 'e %e,e%e!"#H ,oto!op"#)H &"@%o) 'e &e!t(%# e)pe!,"!o)H '"!!"o#%"o)H m#p#)H %e!o%te) 'e p%e)# + %e")t#)H p%e)# '"#%"#H] T#@&e%o) '"'3!t"!o): p"#%%#). ee% e& #%t!(&o <)#!#% # ( #&(mo # &# p"#%%# e ( #(&# "%t(#& +# e) po)"@&e= e)!%"to po% N#t""'#' A&!#&'e M'eH )(@'"%e!to%# 'e I)t"t(to Ite%#!"o#& 'e Co#!>"$ e /"&@#o 81606200;9 e &# )"$("ete '"%e!!" Ve@:>ttp:VVV.e'(!#Ve@.!ome'(!#eV)"te%,#!e#)pVe@ot"!"e)mo)t %#%.#)pXot"!"#"'c122?)e!!"o"'c1;0 M#te%"#& #('"o")(#&: . 7"# 7"#%% %%## '"$" '"$"t# t#&& "te "te%# %#!t !t" "#: #: e) ( %e!(% %e!(%)o )o te! te!o& o&$ $"! "!oo (e (t"& (t"&" "## ( o%'e o%'e# #'o 'o%H %H ( p%o+ p%o+e! e!to to%% + ( (## p# p#t t#& #&&# &# "te "te%# %#!t !t" "## e &o) &o) p%o! p%o!e) e)o) o) e)e*##-#p%e'"#e. Se @#)# e &# ,o%m#!" e &# eBpe%"e!"#H e &# p%3!t"!# +H &o m3) "mpo%t#teH e (# p%op(e)t# p#%# "te$%#% e& ()o 'e &#) te!o&o$#) 'e &# ",o%m#!" + &# !om("!#!" et%e &#) #!t""'#'e) !ot"'"##) 'e &o)#) 'o!ete) + e &# p%op"# #!t""'#' !(%%"!(&#%. 73$. Ve@:>ttp:[email protected]'(!#)t(%.p%"!#)t.e)p%o+e!to)!(#te Ve@:>ttp:[email protected]'(!#)t(%.p%"!#)t.e)p%o+e!to)!(#te@&o$X!#t6 @&o$X!#t6 7o'emo) ")"o#% ( 'eo )o@%e &# p"#%%# '"$"t#& "te%#!t"#H !o%%e)po'e # (# p%e)et#!" )o@%e &#) p%e)t#!"oe) 'e e&&#H # !#%$o 'e m#(e& $. L(e&t#H %ep%e)et#te 'e (# emp%e)# 'e& )e!to% + (e t(o &($#% '(%#te e& !e&e@%#'o '# 'e "te%et. . L'eo + te&e")": )o 'o) 'e &o) %e!(%)o) #('"o")(#&e) m3) ()#'o) e ( #(&# !o '",e%ete) ()o): !omo mot"#!" + #po+oH !omo "te%#!!"H !omo )()t"t(t"o 'e ( tem#H !omo ")t%(meto 'e #(to!oo!"m"eto + #(toeBp%e)" + !omo et%ete"m"eto.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
166
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
S#@e% m3): I,o%m#!" #'"!"o#& 'eo Uo 'e &o) me'"o) m3) ()(#&e) e (e)t%# !(&t(%# e) e& 'eoH )( p%e)e!"# "'epe'"etemete 'e& ,o%m#to 8!"t#)H DLDH CD-ROMH]9 e) !ot" !o t"'" '"# ### e &o) &o) !et !et%o %o)) e' e'(! (!#t #t" "o) o) + emp% emp%e) e)#) #).. E)t# E)t# p%e) p%e)e e!" !"## )e ># eBte'"'o K&t"m#mete !o &#) po)"@"&"'#'e) 'e &o '"$"t#& + )( eBte)" p#%# )( ")"o#'o # t%#) 'e (# )e%"e 'e me'"o): "te%etH p'#H te&e,o# m"&. 7%"me%oH '",e%e!"#%emo) et%e 'eo '"'3!t"!o + (t"&"#!" '"'3!t"!# 'e& 'eo. Ete'emo) po% 'eo '"'3!t"!o !omo e& (e ># )"'o '")e*#'o + p%o'(!"'o p#%# t%#)m"t"% (o) !ote"'o)H >#@"&"'#'e) o #!t""'#'e) + (e p%op"!"e e& #p%e'"#e 'e &o) #&(mo) #&(mo) m"et%#) (e &# (t"&"#!" '"'3!t"!# 'e& 'eo e) (# ")" m3) #mp&"# 'e &#) '"e%)#) ,o%m#) 'e (t"&"#!" (e p(e'e 'e)empe*#% e &# e)e*##. 7#%# mo)t%#% &#) ,o%m#) 'e (t"&"#% e& 'eo e &# e'(!#!" o) @#)#%emo) e (# )e%"e 'e t%#@#o) t%#@#o) 8C#@e%oH 1?H 2000H 20069: 20069: U)o 'e& 'eo: I)t%(meto 'e e#&(#!" T%#)m")" 'e ",o%m#!" I)t%(meto mot"#'o% I)t%(meto 'e !oo!"m"eto Fo%m#!" 'e& p%o,e)o%#'o e e)t%#te$"#) '"'3!t"!#) + meto'o&$"!#) Fo%m#!" 'e& p%o,e)o%#'o e !ote"'o) 'e )( 3%e# !(%%"!(&#% Ie)t"$#!" 'e p%o!e)o) 'e)#%%o&&#'o) e &#@o%#to%"o e%%#m"et# 'e "e)t"$#!" p)"!o'"'3!t"!# I)t%(meto 'e #3&")") 'e me'"o) Com("!#!" + #&,#@et"#!"
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
16;
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E& 'eo !omo t%#)m")o% 'e ",o%m#!". # (t"&"#!" 'e& 'eo !omo t%#)m")o% 'e &# ",o%m#!" + &o) !ote"'o) (e 'e@e #p%e'e% &o)#) #&(mo)#) e) (# 'e &#) ,o%m#) m3) emp&e#'#) 'e &# e)e*## po%(e )(poe e& m#eo po% p#%te 'e&'e &# 'o!eteH 'e)'e 'eo) '"'3!t"!o) eB!&()"o) p#%# p%e)et#% (o) !ote"'o) !(%%"!(&#%e) >#)t# e& ()o 'e p%o$%#m#) p%e"#mete em"t"'o) po% te&e")".WCmo p(e'e '")e*#%)eX #+ e)t('"o) 'e '",e%ete) "e)t"$#'o%e) (e o) #po%t# #)pe!to) (e 'e@e po)ee% e)to) m#te%"#&e) p#%# (e ,#!"&"te e& #p%e'"#e: 8C#@e%oH 2000 Ce@%"3 + R")H 20009 Re'('#!"# 'e &# ",o%m#!" (e ,#!"&"t# e& %e!(%)o + &# !omp%e)" 'e !o!epto). A&to "e& 'e e)t%(!t(%#!". T"empo me'"o 'e '(%#!" 20-26 m"(to). 7o)"@"&"'#'e) #%%#t"#)H p&3)t"!#) + emot"#) 'e& &e$(#e. U)o 'e ( @%ee )(m#%"o #& ,"#&"#% e& 'eo p#%# %e!o%'#% &# ",o%m#!" ,('#met#&. o t!"!o 'e@e )(pe'"t#%)e # &o '"'3!t"!o: (e &o) e&emeto) )"m@&"!o) o '","!(&te &# o@)e%#!" + !omp%e)". A+(' A+ ('## !o !o 'e &# ",o ",o%m %m#! #!" " 'e 'e@e @e )e% )e% p%o$ p%o$%e %e)" )"# #HH #' #'e! e!(# (#'# '# # &#) &#) !#%#!te%)t"!#) p)"!o-eo&(t"#) 'e &o)#) #&(mo)#). Ut"& Ut"&" "#% #% e&em e&eme eto to)) )oo )oo%o %o)) pe pe) )# #'o 'o ( (ee !( !(m mp&e p&e ( (## ,(! ,(!" " 'e #!omp#*#m"eto + eBp%e)"#. Com@"#!" 'e e&emeto) ,"!t"!"o) !o %e#&")t#) + %e&#to) #%%#t"o) !o e(!"#t"o). WCmo 'e@e (t"&"#%)eX E&&# 'o!ete %e#&"#%3 (# )e%"e 'e #!t""'#'e) #& p%"!"p"oH '(%#te + #& ,"#& ,"#& 'e& ")"o#'o: Ate A te). ).-- Tom Tom# 'e !o !ot t#! #!to to !o !o e& p%o$ p%o$%# %#m m#H )e t"e t"ee e e !( !(e et# t# &o) &o) o@et"o) + &#) !#%#!te%)t"!#) 'e &o)&#) #&(mo)#)H !omp%o@#% (e e& e("po ,(!"oe !o%%e!t#mete. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
16
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
D(%#te.- O@)e%#!" !ot"(#'# + ,o%m(&#!" 'e p%e$(t#) )o@%e &#) '('#) $ee%#'#)H )e &e) 'e@e eBp&"!#% eBp &"!#% &o) mot"o) po% &o) (e )e o@)e%# e& 'eo + &o) o@et"o) (e )e pe%)"$(eH !omet#% &o) t%m"o) (e p(e'# #p#%e!e% + (e o )e# 'e& 'om""o 'e to'o)#)H &&#m#%&e &# #te!" 'e &#) p#%te) m3) )"$","!#t"#) p#%# (e &e p%e)te m3) #te!". De)p().- Re#&"#!" 'e (# )e%"e 'e #!t""'#'e) e!#m"#'#) # &o!#&"#% e%%o%e) #'("%"'o) '(%#te &# o@)e%#!"H #3&")") 'e &# !#&"'#' + !#t"'#' 'e ",o%m#!" #'("%"'# + &# p%o,('"#!" 'e &# m")m#. #) #!t""'#'e) )o '"e%)#): 'e)t"#'#) # !omp&emet#% &# ",o%m#!"H et%e et%e") ")t#) t#) # e)pe!" e)pe!"#&" #&")t# )t#)H )H 'e@ 'e@#te #te)) e $%(poH $%(poH %e#&" %e#&"#!" #!" 'e m(%#&e) m(%#&e)HH %e#&"#!" 'e %e)(me 'e !ote"'o)] A!t""'#'e) 1.-t%#) &# &e!t(%# 'e& teBto )"$("ete )e 'e@e: A9 !o)t%("% ( m#p# !o!ept(#& !o &# ",o%m#!" (e )e o,%e!e e e& teBto. /9 ##&"#% e& e)(em# !o)t%("'o + !ote)t#% # &#) p%e$(t#) (e )e ,o%m(&# #& ,"#& 'e& m")mo. TeBto: L#&o%e) + !ot%##&o%e) 'e &# te&e")" De@emo) tee% e !(et# (e &# t o) ",&(+e. 7o% (# p#%teH o) p(e'e #+('#% e &# e'(!#!"H + po% ot%#H o) pe%('"!#. No) e'(!# e #&o # &o%e %e))H
p%op p%opo% o%!" !"o o3 3'o 'oo o))
", ",o%m o%m#!" #!"
8ot 8ot""!"#) !"#)HH
#!t #!t(# (#&" &"'# '#'H 'H
!omet !omet#%" #%"o)9 o)9HH et%et et%ete" e"m" m"et etoo 8'"e% 8'"e%)" )"H H e)pe!t e)pe!t3!( 3!(&oH &oH e#)" e#)"9H 9H + po% K&t"moH o) e)e*# 8!ote"'o)H #!t"t('e)H #&o%e)9. 7o% ot%# p#%teH t#m@" e)t#mo) 'e #!(e%'o e (e &# te&e")" o) pe%('"!#: # &o &#%$o 'e &# p%o$%#m#!" 'e te&e")"H )e o) "!"t# #& !o)(moH )e o) o,%e!e !ot"(#) m(e)t%#) 'e "o&e!"#H # &# e (e o) o&emo) te&e#'"!to)H "!"'"e'o e (e)t%# "!om("!#!" )o!"#&. 7#%# m(!>o)#) 'o!ete)H #te e)te p#o%#m#H &# meo% ,o%m# 'e #p%oe!>#% e& "eto 'e &# t e) e&"m"#%&o %#'"!#&mete 'e (e)t%#) "'#). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
16?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
S" e)te me'"o 'e !om("!#!" p%oo!# t#to) e,e!to) e$#t"o) e &# po@&#!"H ( meo% #%$(meto (e p%e)!"'"% tot#&mete 'e e&&#. E)t# p%op(e)t#H e)t"m#mo) (eH #'em3) 'e 'e)!#@e&&#'#H o )e ()t","!#H po%(e ( m#& ()oH e !"e%to) !#)o)H o "mp&"!# e!e)#%"#mete (e >#+ (e ()#%&# m#&. A )( e teemo) (e !o)"'e%#% (e #& e&"m"#% e)te me'"o 'e !om("!#!"H o) te'%#mo) (e 'e)p%e'e% 'e (me%o)o) @ee,"!"o)H po% eemp&oH ",o%m#!"H #!t(#&"'#'H p%o$%#m#) 'e et%ete"m"etoH ")"o#'o 'e pe&!(&#) 'e !"e] 7#%e!e !&#%o (e &# te&e")" t"ee )et"'o e (e)t%# "'#H + &# 'e)p%opo%!"o#'# "'e# 'e e&"m"#%&# )&o >#!e #$%##% &# )"t(#!" e ot%o )et"'o. 7e%o )" e)t# t"ee (e tee% ( >(e!o e (e)t%# "'#: WCmo >#!e% (e te$# (# ,(!" po)"t"#X WC(3&e) )o (e)t%#) #&te%#t"#) !o &# te&eX WC(3&e) )o (e)t%#) #&te%#t"#) # &# te&e e ot%o) mometo) 'e o!"oX . I!oo): e& &e$(#e "!"!o) )e e!(et%# e to'#) &#) m#",e)t#!"oe) 'e &# "'#H 'e)#%%o&&#'o &# !#p#!"'#' 'e #3&")") 'e &# "m#$e # t%#) 'e ( p%o!e)o 'e p%o,('"#!" (e p#)# po% t%e) ,#)e): o@)e%#!" $&o@#& 'e &# "m#$eH !o!%et"#!" 'e &# ",o%m#!" # t%#) 'e o@et"o) + o%"et#!"oe) + e)t"m(&#!" 'e&'e &# #&(mo# p#%# (e p%o,('"!e. # !om("!#!" me'"#te &o) "!oo)H #'em3) 'e &# !#p#!"'#' 'e #p%e'e% #@#%!# t#m@" &# 'e &o$%#% eBp%e)#%)e # t%#) 'e &#) "m3$ee)H e& ,o%m#'o%# p#%# e)to (t"&"# pe%"'"!o)H m(%#&e)H %epo%t#e) 'e 'eoH ,oto)H !m"!)]. . D"#po)"t"#): )o m#te%"#&e) (e pe%m"te e& p#)o 'e &# &( + !ot"ee &#) "m3$ee) (e )e p%o+e!t# #!ot#'#) po% ( m#%!o 'e p&3)t"!o o !#%t(&"# !o (#) (t#) # mo'o 'e @")#$%#. 7o'emo) >#@&#% 'e '"#po)"t"#) ,oto$%3,"!#) + o ,oto$%3,"!#)H e &#) p%"me%#) )e e!e)"t# (# !3m#%# ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
16
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
,oto$%3,"!# p#%# %e#&"#%&#)H )e p(e'e !omp%#% e )e%"e) tem3t"!#) o e&#@o%#'#) po% e&&# 'o!ete e ( mometo '#'o &# '"#po)"t"# o ,oto$%3,"!# e) &# (e o e!e)"t# 'e "$K !oo!"m"eto 'e ,oto$%#,# o !3m#%# ,oto$%3,"!#H t#m@" &&#m#'#) '"#po)"t"#) #&te%#t"#) + e)t3 'e)t"#'#) #& 'e)#%%o&&o 'e &# !%e#t""'#' + >#@"&"'#'e) eBp%e)"#)H ,#o%e!"e'o &# mot"#!" + &# p#%t"!"p#!" 'e& #&(m#'o e t%#@#o) 'e $%(po. Se e!e)"t# 'e ( p%o+e!to% 'e '"#po)"t"#) o '"#)!op"o p#%# po'e% ")"o#% &#) '"#po)"t"#)H e) ( #p#%#to (e o,%e!e e e& m('o 'e &# e)e*## m(!>#) et##): !#&"'#' 'e &o) p%o'(!to)H p%e!"o #!!e)"@&eH %e(t"&"#!"H #&m#!e#m"eto !mo'o + ,&eB"@&e e &# e&#@o%#!" + &# #'#pt#!" # !(#&("e% "e& + tem#. #) '"#po)"t"#) e%"(e!e ( #p%e'"#e )"emp%e (e )e# @"e (t"&"#'#)H #'em3)H !(mp&e !o (# )e%"e 'e !#%#!te%)t"!#) )o )($e)t"#) 8'# m3) )e)#!" 'e %e#&"'#' (e (# ,oto o &3m"#9H "m3$ee) e $%# t#m#*oH )"&e!"o)#) + o pe%t(%@# &# #te!"H ,#o%e!e &# #te!" !o&e!t"#)H )e p(e'e (t"&"#% "'""'(#&e) o e $%(poH pe%m"te '",e%ete) %"tmo) 'e p%e)et#!" )e$K e& o@et"o 'e&'e &# ,o%m#'o%#H ,#o%e!e &# )e!(e!"#!" 'e "m3$ee)H ,#!"&"t# &# &#@o% 'e&'e &# 'o!ete + )( p#%t"!"p#!" + mot"#H )()!"t# "te%) + #te!" E) ( %e!(%)o (e )e (t"&"# )o@%e to'o p#%# #p%e'"#e) >")t%"!o)H $eo$%3,"!o)H te!o&$"!o)H !"et,"!o-#t(%#&e) +# (e ,#o%e!e &# !#pt#!" 'e ,"$(%#) e)tt"!#) + '"@(o) )"m@&"!o) o $%3,"!o). . Ret%op%o+e!to%: e) e& me'"o 'e p%o+e!!" 'e "m#$e ,"#H p(e'e )()t"t("% # &# p"#%%# + )"%e p#%# !et%#% &# #te!" 'e& #&(m#'oH meo%# &# !omp%e)"H #(met# &# !#&"'#' $%3,"!# + e!oom"# e& t"empo. T#m@"H pe%m"te (e e&&# 'o!ete m#te$# ( !ot#!to ")(#& !o e& #&(m#'o + )e #'#pte # )( %"tmo 'e #p%e'"#e. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;0
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
S( (t"&"#!" e) m3) #mp&"# (e &#) '"#po)"t"#) po%(e o e!e)"t# " o)!(%"'#' " )#&#) %e'(!"'#). 7#%# t%#@##% !o & )e (t"&"# &#) t%#)p#%e!"#) o #!et#to) + &o) %ot(&#'o%e) 8pe%m#ete)H o pe%m#ete) + 'e '"e%)o) !o&o%e)9H #'em3) pe%m"te )e% ,oto!op"#'#)H )e% #%!>"#'#) e "mp%e)#). S( !o,e!!" e) )e!"&&# + e!om"!#. E& %et%op%o+e!to% t"ee ",""t#) po)"@"&"'#'e) po%(e # t%#) 'e & )e o@t"ee "m3$ee) ,"#) o m"&e) + p#%# >#!e%&#) m3) #t%#!t"#) )e p(e'e #*#'"% !o&o%e)H '"@(o)H tt(&o)H )(pe%po)"!"oe)H] S" (e%emo) tee% @(eo) %e)(&t#'o) e!e)"t#mo) #'e!(#'#) !o'"!"oe) 'e "&(m"#!"H #'e!(#'# '")t%"@(!" e e& #(&#H #'e!(#'# !o&o!#!" 'e& %et%op%o+e!to% + 'e &# p#t#&&# + (# !omp%o@#!" p%e"# 'e )( @(e ,(!"o#m"eto. 7#%# %e#&"#% t%#)p#%e!"#) e!e)"t#mo) t%#t#% (# )o&# "'e#H ()#% %t(&o) )e!"&&o) + ,3!"&e) 'e &ee%H %e#&"#% #%"#) &3m"#) p#%# o )o@%e!#%$#% (#H t"t(&#% e "'et","!#% e& tem# + !o,e!!"o#% ( $(". . C#*oe) 'e p%o+e!!" . 7%o$%#m#) ",o%m3t"!o) 8!' + o&"e9 e'(!#t"o): "'eo(e$o)H p%e)et#!"oe) m(&t"me'"#H #"m#!"oe) + )"m(&#!"oe) "te%#!t"#)] . Se%"!"o) te&em3t"!o): p3$"#) Ve@H Ve@&o$)H to(%) "%t(#&e)H Ve@(e)tH !o%%eo e&e!t%"!oH !>#t)H ,o%o)H ("'#'e) '"'3!t"!#) + !(%)o) o&"e. 8E)te K&t"mo #p#%t#'o )e%3 ")to !o m3) p%o,('"'#' e e& K&t"mo p(to 'e& !(%)o9
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
4.5.4. C%"te%"o) 'e )e&e!!". Et%e &#) mK&t"p&e) 'e!")"oe) (e (# ,o%m#'o%# 'e@e tom#% (to !o e&&# #&(mo# e )( #p%e'"#e #(tomo e)t3 &# #&o%#!" + &(e$o e&e!!" 'e m#te%"#&e) o %e!(%)o) (e )e (t"&"#%3 e e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e. E)to) %e!(%)o) 'e@e %e)po'e% # ( #p%e'"#e )"$","!#t"o + ,#o%e!e% &# !om("!#!" "te%pe%)o#&H &# #'(")"!" 'e &o) !ote"'o) + e#&(#!" 'e& p%o!e)o. Se%3 %e!(%)o) (e #+('e # !o)e$("% &o) o@et"o) p%op(e)to). o) %e!(%)o) '"'3!t"!o) )e%3 po% ( &#'o + e )et"'o #mp&"oH to'o &o (e )e p(e'e ()#% e e'(!#!" p#%# !o)e$("% &#) ,"#&"'#'e) p%e")t#) e &o) p%o+e!to) + po% ot%o &#'o &o) %e!(%)o) te'%3 (e !(mp&"% ,(!"oe) )e$K )() )"t(#!"oe): mot"#%H #po+#% (# eBpo)"!"H pe%m"t"% )"m(&#!"oe) 'o!ete)H )"tet"#%H p%opo%!"o#% '#to)H "&()t%#% tem#)H] E&&# ,o%m#'o%# #&o%#%3 &o) %e!(%)o) #te) 'e (t"&"#%&o) + e#&(#%3 &o) %e)(&t#'o) 'e)p() 'e ()#%&o). # pote!"#&"'#' 'e !#'# %e!(%)o 'epe'e%3 t#m@"H 'e& ()o (e e&&# ,o%m#'o%# >#$# 'e & + 'e )( !#p#!"'#' 'e #'#pt#%&o) # !#'# )"t(#!" e'(!#t"#. A&$(o) 'e &o) !%"te%"o) (e )e 'e@e tee% e !(et# # &# >o%# 'e )e&e!!"o#% ( me'"o )o: . O@et"o) pe%)e$("'o): 'epe'"e'o 'e &o (e p%ete'#mo) #p%e'e%H )e%3 m3) #'e!(#'o (o ( ot%o. . Cote"'o) (e )e 'e)e# #p%e'e%: )e$K &# #t(%#&e# 'e &o) !ote"'o) 8"m3$ee)H p#&#@%#)H #&o%e)]9 )e%3 m3) #'e!(#'o) (o) ( ot%o). . Me'"o) 'e &o) (e '")poemo): (o) me'"o) p(e'e e)t#% # (e)t%o #&!#!e + ot%o) o @"e )e# e!om"!#mete o po% #!!e)o # e&&o). . C#%#!te%)t"!#) + e!e)"'#'e) 'e &o)#) #&(mo)#): "e& )o!"o!(&t(%#&H e'#']
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
4.5.5. E)t%#te$"#) 'e (t"&"#!". o) %e!(%)o) 'e@e )e% #'#pt#'o) + %ee)t%(!t(%#'o) )e$K e& !oteBto 'e t%#@#oH )o #+('#) p#%# e&&# ,o%m#'o%# + p#%# e& #&(m#'oH )e t"ee (e tee% e !(et# e& ," #& (e # # )e% 'e)t"#'o) + &#) !o)e!(e!"#) 'e )( (t"&"#!". A &# >o%# 'e (t"&"#%&o) 'e@emo) !o)"'e%#% ,#!to%e) #%"#'o). 7#%# )#@e% ( &"@%o 'e teBto o (e ("'#' '"'3!t"!# (t"&"#%emo) 'e@emo) ,"#%o) e (# )e%"e 'e ,#!to%e) %e&#!"o#'o) !o &# ,o%m# + p%e)et#!" 8t"po 'e teBtoH o!#@(&#%"oH %e&#!" teBto-"&()t%#!"H]9H ,#!to%e) '"'3!t"!o)-,o%m#t"o) !omo o@et"o)H !ote"'o)H #)pe!to) meto'o&$"!o)H.. ,#!to%e) !(&t(%#&e) !omo ,"#@"&"'#' + #&"'e 'e &o) !ote"'o) + po% K&t"moH ,#!to%e) e!om"!o) !omo &# %e&#!" !#&"'#' p%e!"o. 7#%# e&e$"% %e!(%)o) '"'3!t"!o) !omo: !'-%omH '"#po%#m#)H #p&"!#!"oe) ",o%m3t"!#)H ''H] )e%3 !oe"ete ,"#%o) e: &# "'oe"'#' 'e& %e!(%)oH e& 3%e# 'e #p%e'"#eH &o) o@et"o) # !(mp&"%H &o) !ote"'o) # e)e*#%H &#) !#p#!"'#'e) # 'e)#%%o&&#%H &#) #!t"t('e)H #&o%e) + o%m#)H &#) !(e)t"oe) t!"!#)-'"'3!t"!#) 8!#&"'#' 'e "m#$eH !#&"'#' 'e )o"'oH '","!(&t#'e) 'e e)p#!"oH]9 + &# eBp&ot#!" 'e& %e!(%)o 8$(# '"'3!t"!#9. Re)(m"e'oH &#) t#%e#) (e e& ,o%m#'o%# 'e@e %e#&"#% !o &o) %e!(%)o) )o: Y E)t#@&e!e% ( p&# p#%# &# e&#@o%#!" 'e& %e!(%)o: !o)te %et#@"&"'#'H] Y Se*#&#% &#) o%m#) '"'3!t"!#) p#%# (e )e# e,"!#. Y I'"!#% %e!(%)o) #&te%#t"o). Y Co)t%("% %e!(%)o) (eo) + #'#pt#% &o) eB")tete). Y Se&e!!"o#% &o) %e!(%)o) meo%e) p#%# !#'# #!t""'#' Y D")e*#% e)p#!"o + t"empo p#%# )( (t"&"#!". Y Ap&"!#% e& %e!(%)o + e#&(#%&o. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;4
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y I'"!#% p%op(e)t#) 'e meo%#. Y Tee% e !(et# &o) #)pe!to) e!e)#%"o) p#%# )( !o)e%#!". /"@&"o$%#,#.G#%!# A%et"o 2001H <# e'(!#!" # '")t#!"#: 'e &# teo%# # &# p%3!t"!#. E'. A%"e&H /#%!e&o#. M"%H .H Rep#%#H C.H So@%"oH A. 2004H <# ,o%m#!" e "te%et= E'. A%"e&H /#%!e&o#. Rome%oH .H R(@"oH M. 2002H <"e#m"eto) p#%# &# e'(!#!" # '")t#!"#=H (tp&H &o#. N"eto G"&H e)K) Mk <# #(toe#&(#!" 'e& p%o,e)o%. Cmo p(e'e e#&(#% e& p%o,e)o% )( p%op"#) p%3!t"!# 'o!ete= E'. E)!(e&# e)p#*o&#. LLAAH 2002
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;5
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
;. E/aluaci-n del *roce!o orma+i/o
O@et"o): Y Re,&eB"o#% )o@%e e& !o!epto 'e e#&(#!" + )( "mpo%t#!"# e e& p%o!e)o ,o%m#t"o Y D",e%e!"#% &o) '",e%ete) mometo) 'e &# e#&(#!" + &#) ,(!"oe) 'e !#'# (o Y Re")#% &o) ")t%(meto) + t!"!#) 'e e#&(#!" m3) >#@"t(#&e) Y Comp%e'e% &# e!e)"'#' 'e e#&(#% &o) '",e%ete) e&emeto) 'e &# p%o$%#m#!" '"'3!t"!# p#%# !omp%o@#% )( #'e!(#!" # &o) o@et"o) 'e ,o%m#!". 5.1. Co)"'e%#!"oe) $ee%#&e) )o@%e &# e#&(#!" 'e& #p%e'"#e Uo 'e &o) #)pe!to) @3)"!o) 'e &# p%o$%#m#!" &o !o)t"t(+e &# e#&(#!": U# %e,&eB" )o@%e e& p%o!e)o ,o%m#t"oH )o@%e e& $%#'o e (e )e ># #&!##'o &o) o@et"o) p%op(e)to)H )o@%e &o) #p%e'"#e) #&!##'o) po% e& #&(m#'o + )o@%e &o) mto'o) + %e!(%)o) (t"&"#'o). E to'# #!t""'#' 'o!ete e) "mp%e)!"'"@&e p&#te#%o) ( (e%emo) !o)e$("%H !(3&e) )o &o) o@et"o) 'e &# #!!". 7e%o (# e p&#te#'# e)t# !(e)t" 'e@emo) p&#te#%o) !mo )#@%emo) e ( $%#'o )e ># #&!##'o e)to) o@et"o)H + e) e!e)#%"o >#!e%&o 'e "me'"#to. C(#to #te) )ep#mo) )" e& !#m"o %e!o%%"'o e) #'e!(#'o o oH #te) po'%emo) 'e!"'"% )" )e$("% po% e& m")moH '#% ( %o'eo o 'e)"#%o) + p&#te#%o) ( (eo !#m"o. A e)t# %e,&eB" )o@%e e& !#m"o %e!o%%"'o + &o (e o) ,#&t# p#%# &&e$#% # &# met# p%op(e)t# e) # &o (e &e &&#m#mo) e#&(#!".
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;6
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E &o) mo'e&o) 'o!ete) t%#'"!"o#&e)H e& 'o!ete e%# e& K"!o po)ee'o% 'e &o) )#@e%e) + )e &o) t%#)m"t# # )( #&(m#'o. E& mo'o 'e #&o%#% &o) #p%e'"#e) #'("%"'o) po% #&(m#) + #&(mo) e%# ( eB#me e e& (e e& o &# 'o!ete p&#te#@# (# )e%"e 'e !(e)t"oe) # &#) (e )e #)"$#@# (# p(t(#!"H &o) #&(mo) '#@# )() %e)p(e)t#)H (e po'# )e% !o%%e!t#) o o. # )(m# 'e &#) %e)p(e)t#) '#@# ( #&o%: &# ot# 'e !#'# #&(mo#. No p#%e!# e!e)#%"o %e,&eB"o#% )o@%e &o ( )e e)e*#@#H " !mo " # (". # 'e,""!" (e 'e &# e#&(#!" e!ot%#mo) e e& D"!!"o#%"o 'e &# Re#& A!#'em"# 'e &# &e$(# E)p#*o&# # e e)te )et"'o: 1. A!!" + e,e!to 'e e#&(#%. 2. EB#me e)!o&#% + o) poe ( eemp&o: o+ te$o e#&(#!" 'e m#tem3t"!#). o) (eo) mo'e&o) '"'3!t"!o) + &#) !%t"!#) (e %e!"@e )o (# 'e &#) !#()#) 'e (e #&$(o) #(to%e)H !omo R. i. T+&e% 81;9 !om"e!e # eB#m"#% &# e,e!t""'#' 'e e)to) )")tem#) 'e e)e*## oe'o)o)H &# e,"!#!"# 'e &#) e)t%#te$"#) p#%# )( 'e)#%%o&&o + e ( me'"'# )e &o$%# &o) o@et"o) p%op(e)to). 7#%# T+&e%H &# e#&(#!" e) ( p%o!e)o (e !o)")te o )&o e me'"% o %e!o$e% ",o%m#!"H )"o t#m@" e #&o%#% &# ",o%m#!" %e!o$"'#. o) o@et"o) )o ( !%"te%"o 'e %e,e%e!"# p#%# e#&(#%. 7#%# Ce)#% Co&& &# e#&(#!" %e)po'e # &# ,"#&"'#' 'e #()te p%o$%e)"o 'e &# e)e*##H # &# eo&(!" 'e& #p%e'"#e 'e &o) #&(mo). >ttp:'eVe+.(#@.e)pm#%(e)'"oeDOEE#.%t,
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
5.1.1. F(!"oe) + t"po) 'e e#&(#!". o) ")t%(meto) 'e e#&(#!" po'emo) (t"&"#%&o) e mometo) '",e%ete) 'e& p%o!e)o ,o%m#t"o + !o ,(!"oe) t#m@" '",e%ete). Se$K e& mometo + &# ,"#&"'#' 'e &# e#&(#!" >#@&#mo) 'e: E#&(#!" '"#$)t"!#. Se %e#&"# !o e& ," 'e p%oo)t"!#%. T"ee !omo ,(!" &# 'e !oo!e% + #&o%#% &o) !oo!"m"eto) p%e"o) 'e &o) #&(mo). Co)t"t(+e e& p(to 'e p#%t"'# e!e)#%"o p#%# o%$#"#% &# e)e*##. o) ,"e) o p%op)"to) 'e &# E#&(#!" D"#$)t"!# o I"!"#&H )o: Y E)t#@&e!e% e& "e& %e#& 'e& #&(mo #te) 'e ""!"#% (# et#p# 'e& p%o!e)o e)e*##-#p%e'"#e Y Dete!t#% !#%e!"#)H &#$(#) o e%%o%e) (e p(e'# '","!(&t#% e& &o$%o 'e &o) o@et"o) p&#te#'o) Y Dete!t#% o@et"o) (e +# ># )"'o 'om"#'o)H # ," 'e e"t#% )( %epet"!" Y D")e*#% &#) #!t""'#'e) (e pe%m"t# %eme'"#% &#) !#%e!"#) o &#$(#) Y D#% e&emeto) p#%# p&#te#% o@et"#mete #()te) o mo'","!#!"oe) e e& p%o$%#m#H + Y E)t#@&e!e% met#) %#o#@&e) 'e #p%e'"#e + po'e% #'e!(#% &# ,o%m#!" # &#) !#%#!te%)t"!#) + pe!(&"#%"'#'e) 'e &o) #&(mo) + #&(m#). E#&(#!" ,o%m#t"# T%#t# 'e #&o%#% e& p%o!e)o (e e& #&(mo o &# #&(m# )"$(e e )( #p%oB"m#!" # &o) #p%e'"#e). 7e%m"te !oo!e% + #&o%#% e& t%#@#o 'e& #&(m#'o + e& $%#'o e (e )e # &o$%#'o &o) o@et"o) p%e")to). 7e%m"te 'ete!t#% '","!(&t#'e)H @&o(eo)H et!. + )() po)"@&e) !#()#).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
# e#&(#!" 'e& p%o!e)o )e 'e)#%%o&&# '(%#te &#) #!!"oe) 'e e)e*###p%e'"#e !o &# ,"#&"'#' 'e &o!#&"#% &#) 'e,"!"e!"#) !(#'o #K )e e)t3 e po)"@"&"'#' 'e %eme'"#%&#)H e)to e)H "t%o'(!"% )o@%e &# m#%!># mo'","!#!"oe) e e& p%o+e!to e'(!#t"o + tom#% &#) 'e!")"oe) pe%t"ete)H #'e!(#'#) p#%# opt"m"#% e& p%o!e)o 'e &o$%o 'e& B"to po% e& #&(m#'o.. # E#&(#!" Fo%m#t"# o !ot"(# o 'e@e @#)#%)e K"!#mete e p%(e@#) ,o%m#&e) )"o (e 'e@e "!&("% &# o@)e%#!" 'e &# #!t""'#' + e& #3&")") 'e t#%e#). E)to e)H e& p%o!e)o e#&(#'o% 'e@e !et%#%)e o e #!t""'#'e) e)pe!,"!#) )"oH e $%# me'"'#H e &# m")m# #!t""'#' o%'"#%"# 'e& #(&#H !omo: ee%!"!"o)H )o&(!" 'e p%o@&em#)H t%#@#o)H e)(em#)H et!. !o e)to e) po)"@&e %e!o$e% ",o%m#!" o )&o )o@%e e& %e)(&t#'oH )"o t#m@" )o@%e e& p%o!e)o m")moH &o (e pe%m"te !oo!e% meo% #& #&(mo + #) po'e% #'e!(#% e& t%#@#o ,o%m#t"o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
o) ,"e) o p%op)"to) 'e &# E#&(#!" Fo%m#t"# o Cot"(# )o: Y Ret%o#&"met#% t#to #& #&(mo !omo #& 'o!ete #!e%!# 'e& 'e)#%%o&&o 'e& p%o!e)o e)e*##-#p%e'"#e Y D")t"$("% &o (e e& #&(mo o $%(po ># 'om"#'o Y Mo)t%#% #& p%o,e)o% &# )"t(#!" 'e& $%(po e $ee%#& + 'e& #&(mo e p#%t"!(&#% Y Dete!t#% e& $%#'o 'e ##!e e e& &o$%o 'e &o) o@et"o). E#&(#!" 'e t%m"o o )(m#t"#. T"ee &($#% #& ,"#&"#% ( p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e + )( p%"!"p#& p%op)"to e) e& 'e 'ete%m"#% e& $%#'o 'e 'om""o ee%!"'o po% e& #&(mo e ( 'ete%m"#'o #)pe!to 'e& !(%)oH e) 'e!"%H e)t#@&e!e% ( @#&#!e 'e& #p%e'"#e (e e& #&(mo ># %e#&"#'o. 7e%m"te %e,&eB"o#% )o@%e e& !o(to 'e& p%o!e)o ,o%m#t"o p#%#H 'e !#%# # ,(t(%#) #!!"oe) ,o%m#t"#)H mo'","!#%&o o !o)o&"'#%&o + meo%#%&o. Et%e &o) ,"e) o p%op)"to) 'e &# E#&(#!" S(m#t"#H 'e)t#!# &o) )"$("ete): Y #!e% ( ("!"o )o@%e &o) %e)(&t#'o) 'e ( !(%)oH p%o$%#m#H et!te%# Y Le%","!#% )" ( #&(mo# 'om"# (# >#@"&"'#' o !oo!"m"eto Y 7%opo%!"o#% @#)e) o@et"#) p#%# #)"$#% (# !#&","!#!" Y I,o%m#% #!e%!# 'e& "e& %e#& e (e )e e!(et%# &o) #&(mo) + Y Se*#&#% p#(t#) p#%# meo%#% &# meto'o&o$#.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A!t""'#': E&"$e e& t%m"o (e !omp&et# &#) ,%#)e) )"$("ete): 1. # ,(!" 'e &# e#&(#!" dddddddddd e) &# 'e !oo!e% + #&o%#% &o) !oo!"m"eto) p%e"o) (e t"ee e& #&(m#'o. D"#$)t"!# Fo%m#t"# S(m#t"# 2. A& ,"#&"#% ( p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e %e#&"#mo) (# e#&(#!" dddddddddd p#%# 'ete%m"#% e& $%#'o 'e 'om""o 'e &o)#) #&(mo)#) e &o) '",e%ete) #)pe!to) 'e& !(%)o D"#$)t"!# Fo%m#t"# S(m#t"# 5.2. I)t%(meto) + t!"!#) 'e e#&(#!": )e$K o@et"o) + t"po) 'e #p%e'"#e. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
10
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
# e#&(#!" e) (# #!t""'#' # t%#) 'e &# !(#&H + e ,(!" 'e (o) !%"te%"o) p%ee)t#@&e!"'o)H po'emo) o@tee% ",o%m#!"oe) #'e!(#'#) )o@%e e& ,(!"o#m"eto 'e ( p%o!e)o o 'e (# pe%)o# +H # p#%t"% 'e &#) m")m#)H em"t"% ( ("!"o )o@%e e& 'e)#%%o&&o 'e &# )"t(#!" + #'opt#% ( !o(to 'e 'e!")"oe) %e&#t"#) #& m")mo. Det%o 'e e)t# 'e,""!" )e >#&&# "mp&!"t# &# "mpo%t#!"# 'e &# ,"#&"'#' 8e& p#%# (9 &o !(#& 'ete%m"# e @(e# p#%te e& t"po 'e ",o%m#!"oe) (e )e !o)"'e%# #'e!(#'#) p#%# &# tom# 'e 'e!")"oe)H &o) !%"te%"o)H &o) ")t%(meto)H &o) mometo) e#&(#t"o) et!. o) ")t%(meto) + t!"!#) 'e e#&(#!" )o &#) >e%%#m"et#) (e ()# e& o &# 'o!ete e!e)#%"#) p#%# o@tee% e"'e!"#) 'e &#) !ompete!"#) #'("%"'#) po% !#'# #&(m#o e ( p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e. So (# #+('# p#%# o@tee% '#to) e ",o%m#!"oe) %e)pe!to 'e &# o 'e& e)t('"#teH po% e&&o e) e!e)#%"o poe% m(!># #te!" e &#) >e%%#m"et#) 'e e#&(#!" +# (e ( ")t%(meto "#'e!(#'o p%oo!# (# '")to%)" 'e &# %e#&"'#'. 7#%# &# e#&(#!" )"emp%e >#+ (e tee% e !(et# (# )e%"e 'e #%"#@&e) # ," 'e e&e$"% &o) p%o!e'"m"eto) m3) #'e!(#'o) p#%# %e#&"#% &# e#&(#!". Y # p%op"# '")!"p&"# o 3%e# + &o) '")t"to) t"po) 'e !ote"'o). Y # e'#' 'e& #&(m#'o. Y E)t"&o 'e #p%e'"#e. 8p%e,e%e!"#) + !#%#!te%)t"!#) "'""'(#&e) !o &#) (e !#'# pe%)o# )e e,%et# + %e)po'e # &#) t#%e#) 'e #p%e'"#e9 Y E)t"&o 'e e)e*## 8E& mo'o e (e )e e#&K# #& #&(mo# 'e@e e)t#% e !o)o#!"# !o &# ,o%m# e (e )e &e ># e)e*#'o9 o) p%o!e'"m"eto) p#%# e#&(#% p(e'e )e% m(+ #%"#'o) pe%o e) %e!ome'#@&e: Y \(e )e# #%"#'o). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
11
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y \(e @%"'e ",o%m#!" !o!%et#. Y \(e )e (t"&"!e !'"$o) #%"#'o) 8e%@#&e)H "!"!o)H $%3,"!o)H (m%"!o)H et!.9 Y \(e pe%m"t# e#&(#% &# t%#),e%e!"# 'e &o) #p%e'"#e) # !oteBto) '")t"to) e &o) (e )e #'("%"e%o. Et%e &o) po)"@&e) ")t%(meto) # (t"&"#% e)t3: Y # o@)e%#!" )")tem3t"!# e )"t(#!"oe) #t(%#&e) o e #!t""'#'e) '")e*#'#) p#%# e)te ,". 8%e("e%e 'e,""% !%"te%"o) # o@)e%#%9 Y 7%e$(t#) '(%#te &# %e#&"#!" 'e ( t%#@#o 8o@&"$# # %e,&eB"o#%H eBp&"!#%H #%$(met#% )() %e)p(e)t#)9 Y A3&")") 'e& t%#@#o 'e &o) #&(mo). Y #) p%(e@#) 8e)!%"t#)H p%3!t"!#)H "'""'(#&e)H !o&e!t"#)...9 Y #) '")!()"oe) o 'e@#te). Y #) #!t""'#'e) !o-e#&(#'o%#). Y # #(toe#&(#!" 8o,%e!e ",o%m#!" )o@%e ) m")mo # !#'# #&(mo9 # e#&(#!" p(e'e %e#&"#%)e e mK&t"p&e) mometo) + !o &# #+('# 'e (# #%"#'# $#m# 'e ")t%(meto). o) '#to) e ",o%m#!"oe) (e )e # o@te"e'o p(e'e %e!o$e%)e # t%#) 'e &#) #!t""'#'e) (e )e '")e*# p#%# e)te ," 8Fo%m#&e)9 + !o (o) !%"te%"o) e)pe!,"!o)H o @"e # p#%t"% 'e &#) #!t""'#'e) o%'"#%"#) 'e #p%e'"#e 8I,o%m#&e)9.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
12
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
U ")t%(meto 'e m(!>o #po+o p#%# &# &#@o% 'e e#&(#!" e) e& '"#%"o 'e& p%o,e)o% e e& (e )e # %e,&e#'o &o) p%o!e)o) m3) )"$","!#t"o) 'e &# '"3m"!# e'(!#t"# e !(%)o.
5.2.1. E#&(#!" 'e #p%e'"#e) !omp&eo) E &# e#&(#!" 'e &o) #p%e'"#e) 'e@emo) %e!#@#% ",o%m#!" o )&o )o@%e >e!>o) o '#to) 8!oo!"m"eto (e po)ee e& #&(mo o &# #&(m# )o@%e ( 'ete%m"#'o #)pe!to9H )"o t#m@" )o@%e &# !#p#!"'#' (e t"ee p#%# #p&"!#% e)e !oo!"m"eto e (# )"t(#!" !o!%et#. #+ p%o!e'"m"eto) (e )e ee!(t# e (# )e%"e 'e p#)o) + (e )"$(e ( !"e%to o%'e 8#p%e'"#e) )e!"&&o) o &"e#&e)9H pe%o e ot%#) &o) p#)o) )o '",!"&e) 'e p%e!")#% + >#+ m3) 'e (# ,o%m# 'e %e)o&e%&o)H )e%3 e!e)#%"# &# %e,&eB" + #p&"!#% '")t"t#) o!"oe) o !o!epto) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
14
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
%e&#!"o3'o&o) et%e ). E)te mo'o 'e #p%e'"#e !omp&eo e) e& (e o) pe%m"te %e)o&e% p%o@&em#) (e (!# #te) )e o) >#@# p&#te#'o. E e)te !#)o &# p%o'(!!" + &# o%$#"#!" 'e &#) "'e#) )o ,('#met#&e). # p%e$(t# 'e '")!()" o t"po e)#+o e) ( me'"o @3)"!o p#%# me'"% &o$%o) 'e #p%e'"#e) "mpo%t#t)"mo) (e o e) ,#!t"@&e me'"% po% ot%o) me'"o). S"%e p#%# e#&(#% &o) &o$%o) 'e& #&(m#'o e o@et"o) (e t"ee (e e% !o &# >#@"&"'#' !%e#'o%#H &# eBp%e)"H + &# o%$#"#!" 'e "'e#). # !#%#!te%)t"!# p%"!"p#& 'e &# p%e$(t# 'e '")!()" o t"po e)#+o e) &# &"@e%t#' (e p%oee #& e)t('"#te p#%# e&#@o%#% )( %e)p(e)t#. # !o%%e!!" 'e &# p%(e@# 'e '")!()" o t"po e)#+o e(e&e $%# )(@et""'#'. Como %e)(&t#'o 'e e&&o &# !o,"#@"&"'#' o !o)")te!"# 'e &o) %e)(&t#'o) t"e'e # )e% @##. # !o,"#@"&"'#' e &o) %e)(&t#'o) 'e (# p%(e@# 'e '")!()" o t"po e)#+o p(e'e #(met#%)e $%#'emeteH )" )e !o)"'e%# &o) #)pe!to) p%"!"p#&e) (e 'e@e !otee% &# %e)p(e)t# + )e #)"$# # !#'# #)pe!to ( #&o% m3B"mo po)"@&e 'e p(to). #) p%e$(t#) 'e '")!()" o t"po e)#+o 'e@e ()#%)e )o&#mete !(#'o )e # me'"% o@et"o) (e e(e&e #p%e'"#e) !omp&eo). # p%e$(t# 'e '")!()" 'e@e p%e)et#% (# t#%e# !&#%# + 'e,""'# #& e)t('"#te. E) %e!ome'#@&e (e to'o) &o) e)t('"#te) !ote)te &#) m")m#) p%e$(t#) e (# p%(e@# 'e '")!()" o t"po e)#+o. No e) @(e# p%3!t"!# p%e)et#% #%"#) p%e$(t#) + o,%e!e% opo%t("'#' #& e)t('"#te p#%# (e e)!o# !"e%to Kme%o 'e e&&#) p#%# !ote)t#%. 7o'%#mo) !omp#%#% &o) %e)(&t#'o) o@te"'o) po% &o) e)t('"#te) )" )e %e("e%e (e to'o) !ote)te &#) m")m#) p%e$(t#). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
15
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
# o@)e%#!" # o@)e%#!" '"%e!t#H !ot"(#'# + )")tem3t"!# 'e &# #!t""'#' e'(!#t"#H e $ee%#& + '"'3!t"!# e p#%t"!(&#%H e) ( p%o!e'"m"eto @3)"!o p#%# &# o@te!" 'e ",o%m#!" e!e)#%"# p#%# e#&(#%. U# o@)e%#!" #")&#'# ( o!#)"o#& p(e'e e!e%%#% #&$K #&o%H pe%o !#%e!e 'e& %"$o% + 'e &# !"et","!"'#' 'e &# o@)e%#!" (e e) p%o'(!to 'e ( '")e*o e#&(#to%"o m3) o meo) ,&eB"@&emete p&#","!#'oH e ,(!" 'e& mo'e&o # )e$("%. `#pp 81;69 'e,"e &# o@)e%#!" !omo ( !o(to 'e %e$")t%o) 'e "!"'ete) 'e !ompo%t#m"eto (e t"ee &($#% e e& !(%)o o%m#& 'e &o) #!ote!"m"eto) + (e )o 'e)t#!#'o) !omo )"$","!#t"o) p#%# 'e)!%"@"% mo'e&o) 'e 'e)#%%o&&o. S" o) %e,e%"mo) #& m('o 'e &# ,o%m#!" &# o@)e%#!" e) (# t!"!# m(+ #'e!(#'# p#%# o@tee% ",o%m#!" #!e%!# 'e e)t('"#te) + p%o,e)o%e) %e)pe!to # )() !ompo%t#m"eto) >#@"t(#&e) o oH %e&#!"oe)H #!t""'#'e)H '")!()"oe)H 'e!")"oe)H p#%t"!"p#!"oe)H %e#!!"oe). #
o@)e%#!" e)t3
e)pe!"#&mete
"'"!#'# p#%#
o@tee%
",o%m#!" # &# (e o )e p(e'e #!!e'e% po% ot%o) me'"o): eB3mee)H !(e)t"o#%"o)H te)t)H... p#%# #@o%'#% #)pe!to) e )( #m@"ete m3) #t(%#& t#m@" )e %e#&"# o@)e%#!"oe) e &o) &#@o%#to%"o) o e )"t(#!"oe) !o #%"#@&e) !ot%o&#'#)H pe%o o )o e)t#) &#) )"t(#!"oe) m3) #@('#te) e e'(!#!"9H p#%# !omp&emet#% ",o%m#!"oe) %e!o$"'#) po% ot%#) t!"!#) t#to o@)e%#!"o#&e) !omo 'e ot%o t"poH p#%# #!!e'e% # !ote"'o) ",o%m#t"o)H #!t"t('"#&e)... o) m3) ()(#&e): Ae!'ot#%"o)H '"#%"o) e ",o%me). o#) 'e o@)e%#!" #+ mK&t"p&e) mo'e&o) 'e >o#) 'e o@)e%#!". U# >o# 'e o@)e%#!" e) ( &")t#'o m3) o meo) &#%$o e e& (e e(me%#mo) !o'(!t#)H !ompo%t#m"eto)H et! e)pe%#@&e) e &# %e#&"#!" 'e (# ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
16
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
'ete%m"#'# t#%e#. M"et%#) )e %e#&"# )t#H #ot#mo) )" )e p%e)et# o o e)# !o'(!t# o !ompo%t#m"eto. o m3) "'"!#'o e) e&#@o%#% (# p%op"# p#%# $("#%o) e &o (e (e%emo) o@)e%#%. A !ot"(#!" po'emo) e% ( eemp&o + ot%o) m3) !o!%eto) e &#) p%(e@#) p%3!t"!#). Eemp&o 'e >o# 'e o@)e%#!" I'et","!#!" 8om@%e o $%(po o@)e%#'o9 8Se*#&e !o (# &# !o&(m# !o%%e)po'"ete9 - Re)pe!to # )( !(mp&"m"eto E) p(t(#& # &# >o%# 'e ""!"#% e& t%#@#o E) p(t(#& # &# >o%# 'e ,"#&"#% e& t%#@#o /()!# eB!()#) p#%# #@#'o#% e& t%#@#o Et#@&# !oe%)#!"oe) "e!e)#%"#) - Re)pe!to # )() !omp#*e%o)#) S"emp%e e)t3 e '")po)"!" 'e #+('#% E) )"!e%o# Se m(e)t%# #&e$%e 7%e)t# )() >e%%#m"et#) o Kt"&e) 'e t%#@#o M#%!#% %e)p(e)t# SI o NO # o@)e%#!" e) eBt%em#mete "mpo%t#teH pe%o '",!"& 'e &&e#% # e,e!to p%"!"p#&mete !(#'o eB")te (# $%# !#t"'#' 'e #&(mo) po% !(%)o.
5.2.2. T#@&# 'e e)pe!","!#!"oe) U# t#@&# 'e e)pe!","!#!"oe) )"%e p#%# %e&#!"o#% &o) o@et"o) !o &# e#&(#!". E (# t#@&# 'e e)te t"po )e )e*#&# &o) '")t"to) o@et"o) 'e ( !(%)oH (# #)"$#t(%#H ( p#%!"#&H et!. A !ot"(#!" )e #)"$# ( pe)o o p(t(#!" # !#'# o@et"o 'epe'"e'o 'e &# "mpo%t#!"# (e te$#H 'e&
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
t"empo 'e'"!#'o o 'e !(#&("e% ot%# !o)"'e%#!" (e e)t"me %e&e#te e& 'o!ete. !mo )e # # me'"%H !o ( ")t%(meto). U# t#@&# 'e e)pe!","!#!"oe) e) (# >e%%#m"et# (e !o)t%("mo) #& e&#@o%#% (e)t%# p%o$%#m#!" + e &# )e*#&#mo) &# "mpo%t#!"# %e&#t"# 'e !#'# o@et"o 'e #p%e'"#e + e& mo'o 'e #&o%#% e ( $%#'o )e ># #&!##'o !#'# (o 'e &o) o@et"o).
E e)te e&#!e p(e'e) e!ot%#% m3) ",o%m#!": >ttp:VVV2.(#>.e)m!Ve@e)404.>tm& A!t""'#' E&#@o%# (# t#@&# 'e e)pe!","!#!"oe) p#%# e#&(#% &o) #p%e'"#e) (e >#) p%op(e)to e &# U"'#' 1.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
5.2.4. #) p%(e@#) 'e !oo!"m"eto # ,"#&"'#' 'e &#) p%(e@#) 'e !oo!"m"eto e) !(#t","!#% e ( me'"'# #&(m#) + #&(mo) ># #'("%"'o &o) '",e%ete) !oo!"m"eto) p%op(e)to). #@"t(#&mete )e (t"&"# p#%# me'"% e& #p%e'"#e 'e !ote"'o) !o!ept(#&e). Se p(e'e %e#&"#% 'e '")t"t#) ,o%m#): Re'#!!" 'e ",o%me) Se p"'e # &o) p#%t"!"p#te) (e e)!%"@# e ( Kme%o 'ete%m"#'o 'e p3$"#)H &o (e ># ete'"'o !o %e)pe!to # &o) !ote"'o) "mp#%t"'o) e e& !(%)o. C(e)t"o#%"o 'e p%e$(t#) #@"e%t#) Se (t"&"# p%e$(t#) #@"e%t#) + )e p"'e # &o) p#%t"!"p#te) (e e)!%"@# !#'# %e)p(e)t# 'e ,o%m# #%%#t"#. 7#%# '#% e)t# %e)p(e)t# 'e@e %e!(%%"% # %#!"o!""o) m3) !omp&eo)H t#&e) !omo: e)t#@&e!e% %e&#!"oe)H ##&"#% et##) + 'e)et##)H ()t","!#% &# %# 'e &o (e )e e)!o$" + e#&(#% &#) meo%e) #&te%#t"#) p#%# &o) p%o@&em#) p&#te#'o). 7e%m"te # &#) + &o) #&(mo) e&#@o%#% )() %e)p(e)t#) 'e #!(e%'o !o )() !oo!"m"eto) + e)t"&o pe%)o#&e). E &o) !(e)t"o#%"o) 'e p%e$(t#) #@"e%t#) )e p(e'e !omp%o@#% '"%e!t#mete &# !#&"'#' + &#) !#%#!te%)t"!#) 'e &#) %e)p(e)t#)H )( p%o,('"'#' + &o) p%o!e)o) met#&e) %e#&"#'o). 7(e'e 'ete!t#%)e #)pe!to) t#&e) !omo. e& 'om""o 'e &# te%m"o&o$#H &# ,&("'e e%@#&H &# )")tem#t"#!" 'e& '")!(%)o &#) e)t%(!t(%#) !o!ept(#&e)H &#) ,(ete) 'e !oo!"m"etoH e& m#eo 'e t!"!#)H &# o%"$"#&"'#' + !%e#t""'#'. T#to &o) !(e)t"o#%"o) 'e p%e$(t#) #@"e%t#) !omo &# %e'#!!" 'e ",o%me) pe%m"te %e!o$e% (# $%# !#t"'#' 'e ",o%m#!" )o@%e e& #p%e'"#eH &# ,o%m# 'e o%$#"#% &# ",o%m#!"H &# !#p#!"'#' 'e )te)") + 'e #3&")")H &# !#p#!"'#' 'e %e&#!"o#% '",e%ete) #)pe!to)H e& 'e)#%%o&&o 'e pe)#m"eto !%t"!oH et!. T"ee ( "!oe"ete "mpo%t#te: e) e!e)#%"o ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
"e%t"% m(!>o t"empo p#%# )( !o%%e!!" + %e")" + et%# e (e$o &# )(@et""'#' 'e& o 'e &# 'o!ete. E &# e&#@o%#!" 'e e)te t"po 'e !(e)t"o#%"o) e) %e!ome'#@&e: Y E)!%"@"% &# p%e$(t# 'e m#e%# (e o >#+# '('#) 'e &o (e )e p"'e + e& "e& 'e %#o#m"eto 'e)e#'o. Y A'e!(#% &# e)!%"t(%# #& "e& 'e& #&(m#'o. Y E"t#% eBp%e)"oe) #m@"$(#) !omo:
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#((e t#m@" p(e'e )e% to'#) &#) p%e$(t#) 'e& m")mo e)t"&o 8to'#) e%'#'e%o,#&)oH to'#) 'e e&e!!" mK&t"p&eH to'#) 'e #)o!"#!"9. S( !o)t%(!!" e) !omp&e# + eB"$e "e%t"% m(!>o t"empoH +# (e e) e!e)#%"# &# %e'#!!" 'e m(!>o) tem) + 'e '",e%ete ,o%m#to (e &o) tem) )e# '")!%"m"#t"o)H !o '",e%ete) "e&e) 'e '","!(&t#' e) p%e!")o e&#@o%#% (o) p%oto!o&o) # mo'o 'e p%ete)t p#%# )( po)te%"o% !o%%e!!" + %e'#!!" 'e,""t"#H et!. S" em@#%$oH e)te e),(e%o )e e %e!ompe)#'o po% &# ,#!"&"'#'H p%e!")" + o@et""'#' e &# !o%%e!!"H &# po)"@"&"'#' 'e !omp#%#!" 'e '#to) + ,#!"&"t# e& t%#t#m"eto e)t#')t"!o. E) ( )")tem# %3p"'oH e,e!t"oH ,3!"& 'e #p&"!#% + 'e !o%%e$"%H #((e e) p%e!")o !("'#% m(!>o )( '")e*o p#%# (e %e!o# to'# &# ",o%m#!" e!e)#%"#. E& ,o%m#to t"po te)t e"t# &# )(@et""'#' 'e ("e !#&","!# + )( !o%%e!!" e) m(+ %3p"'#. E)to) !(e)t"o#%"o) )e p(e'e !omp&et#% !o #&$K e)p#!"o #@"e%to 'o'e !#'# #&(mo# p(e'# "!&("% )() !omet#%"o)H po% eemp&oH )o&"!"t#'o e& po%( # 'ete%m"#'# %e)p(e)t#. E &#) p%(e@#) o@et"#) e& #&(mo o e&#@o%# %e)p(e)t#) !#)" (!#H )"o (e )e "'et","!# !o &#) )o&(!"oe) p%op(e)t#) )( p%"!"p#& t#%e# !o)")te e '")!%"m"#% &#) op!"oe) e%'#'e%#)H !o%%e!t#)H 'e &#) (e o &o )o. o) "!oe"ete) )e !et%# e: (e o to'o) &o) !ote"'o) o #!t""'#'e) p(e'e ,3!"&mete "!&("%&#) e tem) #)pe!to) #!t"t('"#&e) 'e e("!"#m"etoH
!%e#t""'#'H #!t""'#'e)
p%3!t"!#)H !%"t"!"'#'H
et!.
'",!"&mete p(e'e )e% 'e e)t# ,o%m# e#&(#'o) )e e#&K# %e)(&t#'o)H o p%o!e)o) o 'e)#%%o&&o).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?0
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#+ '",e%ete) t"po) 'e !(e)t"o#%"o): Y Comp&emet#!" 8e (# ,%#)e o teBto (e ,#&t# p#&#@%#) "!&("% e)#) p#&#@%#)9 Y TeBto "!omp&eto 8!omp&et#% ( teBto "!omp&eto !o ot%# p#%te 'e& teBto9 Y G%3,"!#) 8Re#&"#% ( $%3,"!o o '"@(o !omo %e)p(e)t#. Ee.H '"@(o 'e 3$(&o #$('o9. Y De '")!%"m"#!" Y Do) op!"oe) 8e%'#'e%o-,#&)o9 Y Op!"oe) mK&t"p&e) Y ()t","!#!" 'e &# op!" 8()t","!#% &# op!" e&e$"'#9. Y De %e!oo!"m"eto Y Se&e!!" mK&t"p&e 8Eem.: )e&e!!"o#% ,#m"&"#) 'e p#&#@%#)H t"empoH tempo%#&H tempo%#&"'#'H et!.9. Y E&e!!" 'e &# meo% %e)p(e)t# 8De #%"#) %e)p(e)t#) @(e#) e&e$"% &# m3) #'e!(#'#9. Y A)o!"#!" 8Eem.: #)o!"#% 'o) p#&#@%#) e "'"om#) '")t"to)9. Y De "'et","!#!" Y O%'e#!" 8O%'e#% Kme%o) 'e m#+o% # meo%9 Y o!#&"#!" 8Eem.: &o!#&"#% e& e%%o% e (# p%(e@# 'e #te!" o '")!%"m"#!"9 Y De p%(e@#) mK&t"p&e) 8Eem.: '#'o) ope%#!"oe) 'e m#tem3t"!#) "'et","!#% #(e&&# o #(e&&#) e%%e#)9. EB")te '",e%ete) ,o%m#to) p#%# e)te t"po 'e !(e)t"o#%"o)H 'e &o) (e e%emo) #&$(o) eemp&o): A.- E& tem 'e )e&e!!" mK&t"p&e Et%e &o) !(e)t"o#%"o) 'e p%e$(t#) #@"e%t#) o) e!ot%#mo) !o &o) tem) 'e )e&e!!" mK&t"p&e.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E)H po)"@&emeteH e& t"po 'e tem %e!oo!"'o !omo e& m3) Kt"& + m3) #mp&"#mete '",('"'o e &#) p%(e@#) o@et"#). 7(e'e me'"% (# #mp&"# $#m# 'e p%o'(!to) 'e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#eH e mo'e&o) )"mp&e) o !omp&eo)H #) !omo '")t"t#) 3%e#) 'e !oo!"m"eto. S( !o)t"t(!" $ee%#& e) &# )"$("ete: Y )e !ompoe 'e ( e(!"#'o o p%o@&em# ""!"#& Y #&$(o) !o)"'e%# ( e)tm(&o 8!o'"!" #%"#@&eH p(e) #&$(o) teme) "!&(+e '"%e!t#mete &# p%e$(t# o &# #,"%m#!"H )" e!e)"'#' 'e !o)"'e%#% ( e)tm(&o p%e"o9 Y p%e)et# (# p%e$(t# o (# #,"%m#!" Y m(e)t%# (# &")t# 'e )o&(!"oe) po)"@&e) !#'# tem # #!omp#*#'o 'e t%e)H !(#t%o o !"!o op!"oe) 'e %e)p(e)t#H (e "!&(+e 'o)H t%e) o !(#t%o '")t%#!to%e) o #&te%#t"#) "!o%%e!t#) + (# %e)p(e)t# !o%%e!t# Y e& e(!"#'o p(e'e p%e)et#%)e e ,o%m# 'e p%e$(t# '"%e!t# o @"e e ,o%m# 'e #)ee%#!" "!omp&et# Y &# &")t# 'e )o&(!"oe) po)"@&e) p(e'e "!&("% p#&#@%#)H Kme%o)H )m@o&o)H ,%#)e)H o%#!"oe) + )e 'eom"# op!"oe) 'e %e)p(e)t# Y &o) '")t%#!to%e) 'e@e )e% !o>e%ete) !o e& p%o@&em# p&#te#'oH e) 'e!"%H o )e% 'em#)"#'o #&e#'o) 'e &# )o&(!"H pe%o t#mpo!o 'em#)"#'o) p%B"mo) !omo p#%# o po'e% %e)o&e% e& p%o@&em#. Eemp&o 'e p%e$(t# '"%e!t#: WC(3& e) &# !#p"t#& 'e E)p#*#X A9 O(%e)e. /9 /#%!e&o#. C9 M#'%"'. D9 Se"&&#. Eemp&o 'e p%e$(t# "!omp&et#: # !#p"t#& 'e E)p#*# e) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A9 O(%e)e. /9 /#%!e&o#. C9 M#'%"'. D9 Se"&&#. E9 O"e'o. /.- 7%e$(t#) 'e e%'#'e%o o ,#&)o De)p() 'e (# #!!" ,o%m#t"#H po% eemp&oH )e p%e)et# ( !(e)t"o#%"o e e& (e &#) pe%)o#) #)")tete) 'e@e )e*#&#% )"H # )( ("!"oH &#) #,"%m#!"oe) (e )e %e#&"# )o e%'#'e%#) o ,#&)#)H e ,(!" 'e &o) !ote"'o) (e )e #!#@#@# 'e "mp#%t"%. Eemp&o: Le%'#'e%o
F#&)o
So%"# e) &# !#p"t#& 'e E)p#*# WX Se 'e@e e"t#% ()#% !&#e) (e )($"e%# &# !ote)t#!". E"te ()#% p#&#@%#) (e )e #)o!"# !o #%$(meto) !"e%to) o ,#&)o). 7%o!(%e (e &o) ee%!"!"o) !"e%to) + &o) ,#&)o) te$# #p%oB"m#'#mete e& m")mo &#%$o. 7%o!(%e (e e& Kme%o 'e ee%!"!"o) !"e%to) )e# #p%oB"m#'#mete "$(#& #& 'e ,#&)o). #) 'e!&#%#!"oe) (e "!&(+e p#&#@%#) #@)o&(t#) !omo )"emp%eH (!#H to'oH "$(oH )o&oH t"e'e # )e% ,#&)#). 7o% &o t#to !o)t"t(+e !&#e) (e )($"e%e &#) !ote)t#!"oe). #) 'e!&#%#!"oe) (e "!&(+e p#&#@%#) !omo ()(#&meteH p(e'eH #&$(o)H 'e@"e%#H $ee%#&meteH t"e'e # )e% !"e%t#). 7o% &o t#to e)t#) p#&#@%#) !o)t"t(+e !&#e) p#%# !ote)t#% &o) ee%!"!"o). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?4
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
C.- 7%e$(t#) p#%# !omp&et#% o t#!>#% E e& e(!"#'o )e om"te (# o #%"#) p#&#@%#) (e )e%3 e!e)#%"o !omp&et#%H po% eemp&o: Comp&et#% &#) )"$("ete) ,%#)e): E ( !(e)t"o#%"o 'e p%e$(t#) ddddddddd H (# e %e#&"#'# &# p%e$(t# )e o,%e!e ( Kme%o &"m"t#'o 'e %e)p(e)t#). E ( !(e)t"o#%"o 'e p%e$(t#) ddddddddd H )e p"'e (# %e)p(e)t# e ,o%m# #%%#t"#. Ot%o mo'o )e%# t#!>#% &o (e o !o%%e)po'# E ( !(e)t"o#%"o 'e p%e$(t#) a#@"e%t#) !e%%#'#)b H (# e %e#&"#'# &# p%e$(t# )e o,%e!e ( Kme%o &"m"t#'o 'e %e)p(e)t#). E ( !(e)t"o#%"o 'e p%e$(t#) a#@"e%t#) !e%%#'#)b H )e p"'e (# %e)p(e)t# e ,o%m# #%%#t"#. L#&o%#!" 'e p%(e@#) o@et"#) 7#%# o@tee% (# p(t(#!" # p#%t"% 'e (# p%(e@# o@et"# )e (t"&"# '")t"t#) ,%m(&#). #) m3) (t"&"#'#) )o: Y 7#%# (# p%(e@# o p%e$(t#) 'e e%'#'e%o,#&)oH po%(e &# po)"@"&"'#' 'e #!e%t#% po% ##% e) 'e& 60h 7(t(#!" c A!"e%to) - E%%o%e) 7cA-E U# pe%)o# (e >#+# #!e%t#'o 0 p%e$(t#) + >#+# !ote)t#'o m#& 16H 'e &#) 100 (e !ompoe e& tot#& 'e (# p%(e@#H o@te'%# (# p(t(#!" ,"#& 'e 6H6 )o@%e 10. 7 c 0-16 c 6H6 ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?5
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y 7#%# (# p%(e@# o p%e$(t#) 'e e&e!!" mK&t"p&e 7(t(#!" c A!"e%to) J 8E%%o%e)N(me%o 'e #&te%#t"#) 'e %e)p(e)t#9 - 1 7cA-8EN-19 E e)te !#)oH (# pe%)o# (e >(@"e%# #!e%t#'o 0 p%e$(t#) + !ote)t#'o m#& 16H 'e &#) 100 (e !ompoe e& tot#& 'e (# p%(e@#H o@te'%#H )" &# p%(e@# "!&(# !(#t%o #&te%#t"#) 'e %e)p(e)t#H (# p(t(#!" ,"#& 'e ;H6 )o@%e 10. 7 c 0-8165-19 c ;H6 A!t""'#': D")e*e ( !(e)t"o#%"o ,o%m#'o po% 5 p%e$(t#) 'e e%'#'e%o ,#&)oH 4 'e )e&e!!" mK&t"p&e + (# 'e !omp&et#% o t#!>#%. 7%opo$# (# #&o%#!" 'e &# p%(e@#. 5.2.5. 7%(e@#) 'e p%3!t"!#): C(#'o >#@&#mo) 'e #p%e'"#e o) %e,e%"mo) # &# #'(")"!" 'e !oo!"m"eto) pe%o o )&o !o!ept(#&e)H )"o t#m@" # &# #'(")"!" 'e p%o!e'"m"eto)H meto'o&o$#)H 'e)t%e#) + #pt"t('e) p#%# #p&"!#% &o) !oo!"m"eto) e &# %e)o&(!" 'e p%o@&em#) 8)#@e% >#!e%9 + e e& 'e)empe*o 'e (# !ompete!"# 'ete%m"#'#. E)t#mo) >#@&#'o 'e &# p%3!t"!# 'e &o) !oo!"m"eto). 7#%# #&o%#% e)t# !#p#!"'#' 'e 'e)empe*o 'e (# !ompete!"# !o!%et# )e 'e@e%# me'"% &o) !oo!"m"eto)H e) 'e!"%: e& )#@e%H pe%o t#m@" &#) 'e)t%e#)H + &#) #!t"t('e). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?6
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E& '")e*o 'e &o) ee%!"!"o) 'e@e )e% ( ,"e& %e,&eo 'e &# %e#&"'#' e) 'e!"%H !op"#% &#) !o'"!"oe) %e#&e) 'e t%#@#o #) p%(e@#) p%3!t"!#) eB"$e (e >#+# (# o@)e%#!" )")tem3t"!#. o) p#)o) )($e%"'o) p#%# &# e&#@o%#!" 'e (# p%(e@# p%3!t"!# )o: Y De,""% &# !ompete!"# (e )e%3 e#&(#'#. Y Se&e!!"o#% (# o m3) t#%e#) (e pe%m"t# &# m#",e)t#!" 'e &# !ompete!"#. Y E&#@o%#% &# p%(e@#. Y L#&"'#% &# p%(e@# !o ( #&(mo. Y Ap&"!#% &# p%(e@#. De,""% &# !ompete!"# (e )e%3 e#&(#'# E) e!e)#%"o tee% m(+ !&#%o &o (e )e "tet# e%","!#% + !mo )e p(e'e >#!e%H e) 'e!"% ( e"'e!"#) )e 'e@e @()!#%. A'em3) e) e!e)#%"o ##&"#% !(3&e) )o &o) !oo!"m"eto)H &#) >#@"&"'#'e) + &#) #!t"t('e) (e e)t3 "o&(!%#'o) e &# !ompete!"# # )e% #%t"!(&#'#. Se&e!!"o#% (# o m3) t#%e#) (e pe%m"t# &# m#",e)t#!" 'e &# !ompete!"# E) e!e)#%"o )e&e!!"o#% (# o m3) t#%e#)H (e )e# !#p#!e) 'e et%e$#% ",o%m#!"oe) )o@%e e& 'e)empe*o 'e& #&(mo. U #)pe!to "mpo%t#te e) e& t"empo (e )e t"ee p#%# e#&(#% # !#'# #&(mo# + &#) !o'"!"oe) m#te%"#&e) p#%# e)to. L#&"'#% &# p%(e@# Ate) 'e &# #p&"!#!" 'e &# p%(e@# e) !oe"ete te)te#%&# !o (# o 'o) pe%)o#) p#%# e"t#% p%o@&em#) e &#%$# e)!#&#. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E)te p%-te)t#e p%opo%!"o# ",o%m#!"oe) p#%# (e )e# meo% 'e,""'o) e& m#te%"#& e!e)#%"o: >e%%#m"et#)H #p#%#to)H ")t%(meto) 'e me'"!"H et!. E& p%e te)t#e pe%m"te )#@e% )" e& t"empo e)t#@&e!"'o e) o o )(,"!"ete. Ap&"!#% &# p%(e@# p%3!t"!# 7#%# #p&"!#% &# p%(e@# p%3!t"!# )e 'e@e tee% # m#o: Y (# >o# p#%# &# o@)e%#!" 'e &o) 'e)empe*o) !o !%"te%"o) e "'"!#'o%e) e)t#@&e!"'o) t#to p#%# e& p%o!e)o !omo p#%# e& p%o'(!to Y (# >o# p#%# !#'# #&(mo# (e &e pe%m"t# )#@e% &o (e 'e@e >#!e% + &o) !%"te%"o) po% &o) !(#&e) )e &e e#&(#%3. # o@)e%#!" '"%e!t#H !ot"(#'# + )")tem3t"!# 'e &# #!t""'#' e'(!#t"#H e $ee%#& + '"'3!t"!# e p#%t"!(&#%H e) ( p%o!e'"m"eto @3)"!o p#%# &# o@te!" 'e ",o%m#!" e!e)#%"# p#%# e#&(#%. U# o@)e%#!" #")&#'# ( o!#)"o#& p(e'e e!e%%#% #&$K #&o%H pe%o !#%e!e 'e& 'e &# o@)e%#!" (e e) p%o'(!to 'e ( '")e*o 'e e#&(#!" m3) o meo) ,&eB"@&emete p&#","!#'o. `#pp 81;69 'e,"e &# o@)e%#!" !omo ( !o(to 'e %e$")t%o) 'e "!"'ete) 'e !ompo%t#m"eto (e t"ee &($#% e e& !(%)o o%m#& 'e &o) #!ote!"m"eto) + (e )o 'e)t#!#'o) !omo )"$","!#t"o) p#%# 'e)!%"@"% mo'e&o) 'e 'e)#%%o&&o. S" >#@&#mo) 'e ,o%m#!"H &# o@)e%#!" e) (# t!"!# m(+ #'e!(#'# p#%# o@tee% ",o%m#!" #!e%!# 'e !#'# #&(mo# %e)pe!to # )() !ompo%t#m"eto) >#@"t(#&e) o oH %e&#!"oe)H #!t""'#'e)H '")!()"oe)H 'e!")"oe)H p#%t"!"p#!"oe)H %e#!!"oe)H et!. # o@)e%#!" )")tem3t"!# e) #(e&&# e (e e& o@)e%#'o% t"ee o@et"o) p%e"#mete 'e,""'o) + !omo !o)e!(e!"#H )#@e !(3&e) )o &o) #)pe!to) (e e#&(#%3. # o@)e%#!" #)")tem3t"!# e) #(e&&# (e )e %e,"e%e # &#) eBpe%"e!"#) !#)(#&e)H 'e &#) (e e& o@)e%#'o% %e$")t%#% e& m#+o% Kme%o ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
po)"@&e 'e ",o%m#!"oe)H )" !o%%e&#!"o#%&#) p%e"#mete !o o@et"o) !&#%o) + 'e,""'o). E &# o@)e%#!" )")tem3t"!#H !o!(%%e &o) o@et"o) (e )e 'e)e# #&!##%H &o) !%"te%"o) e "'"!#'o%e) 'e !#&"'#' 'e& #&!#!e. A) po% eemp&oH )" e& o@et"o e) #e%"$(#% )" e& #&(mo e) !#p# 'e ")t#&#% (# &3mp#%# "!#'e)!ete !o "te%%(pto% )"mp&eH e& p%o,e)o% po'%3 o@)e%#% &o) )"$("ete) !%"te%"o) e "'"!#'o%e): Y )e&e!!" !o%%e!t# 'e &o) !ompoete) e!e)#%"o) p#%# &# ")t#&#!" 'e &# &3mp#%# Y p%o!e)o #'e!(#'o 'e ")t#&#!"H o )e#H )e!(e!"#H p%e!#(!"oe) + t!"!#) #'e!(#'#) Y p%o'(!to 8")t#&#!" 'e &# &3mp#%#9 'et%o 'e &# !#&"'#' t!"!# eB"$"'# + !(mp&"e'o )( ,(!"H e e& !#)oH e!e'"e'o e& "te%%(pto%. A&$(o) ")t%(meto) (e #+('# # &# %e#&"#!" 'e &# o@)e%#!" )o: Y &")t#) 'e !oteo: &")t# 'e &o) #)pe!to) # )e% o@)e%#'o) e e& 'e)empe*o 'e& e)t('"#te Y E)!#&#) 'e p%o'(!!"H pe%m"te !omp#%# &o) t%#@#o) %e#&"#'o) !o mo'e&o) o e)!#&#) $%#'(#'#) Y #e!'ot#%"o) o %e$")t%o) 'e o!(%%e!"#H %e$")t%o 'e #!ote!"m"eto) t#&e) !omo e&&o) o!(%%eH %ee&#'o #)pe!to) )"$","!#t"o) 'e& !ompo%t#m"eto 'e& #&(mo. . #) &")t#) 'e !oteo
U# &")t# 'e !oteo e) (# >o# 'e o@)e%#!" (e !ot"ee ( &")t#'o 'e #)pe!to) # e#&(#% 8!ote"'o)H >#@"&"'#'e)H !o'(!t#)H et!.9 #& &#'o 'e &o) (e )e p(e'e #ot#% ( p(t#eH (# ot#H )" )e ># &o$%#'o o oH et!. E) ( ")t%(meto 'e e%","!#!"H ( me!#")mo 'e %e")" '(%#te e& p%o!e)o 'e e)e*## #p%e'"#e 'e (# )e%"e 'e "'"!#'o%e) p%e,"#'o) + &# %e")" 'e )( &o$%o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1??
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#) t#@&#) 'e !oteo o) pe%m"te t%#),o%m#% !%"te%"o) !(#&"t#t"o) e !(#t"t#t"o). No) pe%m"te #'em3) 'e (# )o&# oe#'# e% e& e)t#'o 'e ##!e + &#) t#%e#) pe'"ete).
Ot%o eemp&o po'%# )e% e& )"$("ete. p#)o) 'e &# t!"!#
%e)(&t#'o
o@)e%#!"oe)
01 Se &## &#) m#o) 02 7%ep#%# e& m#te%"#& 04 Ret"%# &# #!(# 'e& %e,%"$e%#'o% o 'e &# !## t%m"!# 05 omo$ee"# &# #!(#. 06 A)p"%# e& o&(me # )e% #'m"")t%#'o. 0 EBp&"!# e& p%o!e'"m"eto #& p#!"ete. 0? EBpoe e& 3%e# 'e #p&"!#!" + 'e&"m"t# e& &($#% 'e #p&"!#!". 0 #!e &# #t")ep)"# 'e &# p"e&. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
10 D")t"e'e &# p"e& e e& &($#% 'e #p&"!#!". 11 It%o'(!e &# #$(# e 3$(&o %e!to. 12 A)p"%# )(#emete &# e%"$#. 14 I+e!t# e& &("'o &et#mete. 15 Ret"%# &# #$(# !o ( )&o mo"m"eto. 16 #!e (# )(#e p%e)" 'e& &($#% 'e #p&"!#!". 1; O@)e%# )" e& p#!"ete e)t3 @"e. 1 De)e!># &# e%"$# + &# #$(# (t"&"#'#). 1? Se &## &#) m#o). E)!#&# 'e !#&","!#!"oe) E)te t"po 'e ")t%(meto 'e %e!o&e!!" 'e ",o%m#!" po% me'"o 'e o@)e%#!"oe) !ot%#)t# !o &#) 'e)!%"p!"oe) o e)t%(!t(%#'#) (e )e o@t"ee e &o) %e$")t%o) #e!'t"!o)H +# (e &#) e)!#&#) 'e !#&","!#!" )(m"")t%# ( p%o!e'"m"eto )")tem3t"!o p#%# o@tee% e ",o%m#% )o@%e &#) o@)e%#!"oe) 'o!ete). Co)")te e ( !o(to 'e !#%#!te%)t"!#) o 'e !(#&"'#'e)H + #&$K t"po 'e e)!#&# p#%# "'"!#% e& $%#'o >#)t# e& !(#& )e ># &o$%#'o !#'# #t%"@(to. A& "$(#& (e !(#&("e% ot%o ")t%(meto 'e e#&(#!" 'e@e )e% !o)t%("'o te"e'o !omo @#)e e& p%o!e)o ,o%m#t"oH )() o@et"o) 'e e)e*## + e& t"po 'e e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e (e (t"&"#mo). 7o'emo) p(t(#&"#% (e (# e)!#&# 'e !#&","!#!" )"%e p#%# t%e) mot"o) e)pe!,"!o): Y D"%"$e &# o@)e%#!" >#!"# #)pe!to) e)pe!,"!o) + !&#%#mete 'e,""'o) 'e& !ompo%t#m"eto Y S(m"")t%# ( !(#'%o !omK 'e %e,e%e!"# p#%# !omp#%#% # to'o) &o) #&(mo) 'e #!(e%'o # &#) !#%#!te%)t"!#) !o)"$#'#)
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
10
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y No) p%opo%!"o# ( mto'o !oe"ete p#%# %e$")t%#% ("!"o) 'e o@)e%#'o%e). E)!#&# (m%"!# 'e !#&","!#!"oe) 7#%# %e#&"#% e& %e$")t%o )e m#%!# !o (# !%( o e!"e%%# e ( !%!(&o e& Kme%o (e "'"!#H # ("!"o 'e ("e o@)e%#H e& $%#'o e (e &# !#%#!te%)t"!# )e >#&&# p%e)ete. 7(e'e #!omp#*#%)e &# po'e%#!" 'e !#'# Kme%o !o (# 'e)!%"p!" e%@#& o e)!%"t#. 7o% eemp&o: F%e!(e!"# 'e p#%t"!"p#!" e &o) 'e@#te) 1 K!#
2
4
%#%# e o!#)"o#&mete
5 ,%e!(etemete
6 )"emp%e
E)!#&# $%3,"!# 'e !#&","!#!"oe): # '",e%e!"# !o)")te e (e )e e)t#@&e!e 8$ee%#&mete !o (# &e#9 ( !ot"(o et%e to'#) &#) !#%#!te%)t"!#)H 'e mo'o (e e& o@)e%#'o% p(e'e "'"!#% p(to) "te%me'"o) !o )( %e$")t%o F%e!(e!"# 'e p#%t"!"p#!" e &o) 'e@#te) 1
2
4
5
6
dddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddd #) e)!#&#) 'e !#&","!#!" p(e'e (t"&"#%)e t#to p#%# &# e#&(#!" 'e !ote"'o) !o!ept(#&e)H p%o!e'"met#&e) o #!t"t('"#&e)H pe%o e) e e& !#mpo 'e &o) p%o!e'"m"eto)H 'o'e e) "mp%e)!"'"@&e o@)e%#% + !#&","!#% e)t#'o e p%e)e!"# 'e &# #!t(#!" 'e& )(eto. #) e)!#&#) 'e !#&","!#!"
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
11
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
'"%"$e (e)t%# #te!" # &o) m")mo) #)pe!to) 'e #!t(#!" e to'o) &o) #&(mo) + p%opo%!"o# (# e)!#&# !omK p#%# %e$")t%o. EBt%#'o 'e: 'e &# o@)e%#!" !"et,"!# # &# o@)e%#!" pe'#$$"!#: &o) ")t%(meto) p#%# e#&(#% #p%e'"#e). De: /e#t%" /#o + A'%"## De Ste,#oH 2004. CoteBto-e'(!#t"o. NKme%o 2? - A*o L. >ttp:!oteBto-e'(!#t"o.!om.#%20045ot#-05.>tm #) e)!#&#) 'e p%o'(!!". E#&(#% po% e)!#&#) 'e p%o'(!!" )(poe &&e#% # !#@o !omp#%#!"oe) 'e t%#@#o) %e#&"#'o) !o mo'e&o) o e)!#&#) $%#'(#'o). E)to pe%m"te )"t(#% ( 'ete%m"#'o t%#@#o e ( "e& 'ete%m"#'o (e )e &e #'('"!# e ,(!" 'e &#) !o"!"'e!"#) o )"m"&"t('e) !o ( "e& 'e e)# e)!#&#. A !ot"(#!" po'emo) e% ( eemp&o 'e (# e)!#&# !o !(#t%o "e&e) 'e p%o'(!!" p#%# #&o%#% ( @o'e$ p"t#'o #& &eo po% ( $%(po 'e #&(mo): N"e& 'e p%o'(!!" 1 Re#&")moH !o&o%"'oH p%o,('"'#'H )om@%e#'o + 'et#&&e). 2 Re#&")moH 'et#&&e)H !o&o%"'o + )om@%e#'o. 4 Re#&")moH @#)t#te) 'et#&&e)H !o&o%e) o @"e &o$%#'o) + ,#&t# 'e p%o,('"'#'. 5 F#&t# 'e pe%,e!!" e &#) ,o%m#)H po!o) 'et#&&e)H po!# &(m"o)"'#' + e)!#)# p%o,('"'#'.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
12
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A!t""'#' A p#%t"% 'e (# t#%e# 'e t%#@#o (e %e#&"!e) >#@"t(#&mete e&#@o%# (# &")t# 'e !oteo p#%# e#&(#% &# %e#&"#!" 'e e)t# t#%e# po% (# pe%)o# # &# (e e)t3) ,o%m#'o 5.2.6. # e#&(#!" 'e #!t"t('e): U# #!t"t(' e) ( e)t#'o met#& + e(%o,")o&$"!o 'e '")po"@"&"'#'H o%$#"#'o po% &# eBpe%"e!"#H (e ee%!e (# ",&(e!"# '"%e!t"# )o@%e &#) %e#!!"oe) 'e& "'""'(o >#!"# to'o) &o) o@eto) o to'#) &#) )"t(#!"oe) (e )e %e&#!"o# !o e&&#. 8A7ORT. G. 1469 A((e $ee%#&"#'#mete )e )(e&e #!ept#% (e &# #!t"t(' !o)t"t(+e (# p%e'")po)"!" o%$#"#'#H p#%#H pe)#%H )et"%H pe%!"@"%H +H !ompo%t#%)e #te ( o@eto. # me'"'# 'e !(#&("e% o@eto o et"'#' 'e)!%"@e )&o ( #t%"@(to 8o )e#H p%op"e'#'9 'e& o@eto me'"'o. T#& e) &# !#%#!te%)t"!# ("e%)#& 'e to'# me'"!". S" me'"mo) &# #&t(%# 'e (# me)#H o 'e)!%"@"mo) &# me)# e )( tot#&"'#'H )"o )&o e& #t%"@(to (e )e ># me'"'o. E)!#&# 'e "e%t C#'# e(!"#'o e) p%e)et#'o )e$("'o 'e (# e)!#&# 'e e)t"m#!" 8%#t"$ )!#&e9 (e !o)")te e (# $%#'(#!" (e # 'e)'e tot#&mete 'e #!(e%'o >#)t# tot#&mete e 'e)#!(e%'oH "!&(+e'o $%#'o) "te%me'"o)H !o %e)pe!to # &# #,"%m#!". 7#%# !#'# #,"%m#!" ()te' 'e@e )e*#&# !o (# )" e)t3: -2. Tot#&mete e 'e)#!(e%'o -1. E 'e)#!(e%'o 0. I'",e%eteH "'e!")o o e(t%o 1. De #!(e%'o 2. Tot#&mete 'e #!(e%'o ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
14
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
# e)!#&# 'e "e%t e) (# e)!#&# o%'"#& + !omo t#& o m"'e e !(3to e) m3) ,#o%#@&e o 'e),#o%#@&e (# #!t"t('H e) 'e!"% (e )" (# pe%)o# o@t"ee (# p(t(#!" 'e ;0 p(to) e (# e)!#&#H o )"$","!# e)to (e )( #!t"t(' >#!"# e& ,emeo me'"'o )e# 'o@&e (e &# 'e ot%o "'""'(o (e o@te$# 40 p(to)H pe%o ) o) ",o%m# (e e& (e o@t"ee ;0 p(to) t"ee (# #!t"t(' m3) ,#o%#@&e (e e& (e t"ee 40H 'e &# m")m# ,o%m# (e 50lC o )o e& 'o@&e 'e 20lC pe%o ) "'"!# (# tempe%#t(%# m3) #&t#. A pe)#% 'e e)t# &"m"t#!"H &# e)!#&# "e%t t"ee &# et## 'e (e e) ,3!"& 'e !o)t%("% + 'e #p&"!#%H +H #'em3)H p%opo%!"o# (# @(e# @#)e p#%# (# p%"me%# o%'e#!" 'e &o) "'""'(o) e &# !#%#!te%)t"!# (e )e m"'e. # !o)t%(!!" 'e e)t# e)!#&# !ompo%t# &o) )"$("ete) p#)o): 19 Se %e!o$e (# &#%$# )e%"e 'e tem) %e&#!"o#'o) !o &# #!t"t(' (e (e%emo) me'"% + )e )e&e!!"o#H #(e&&o) (e eBp%e)# (# po)"!" !&#%#mete ,#o%#@&e o 'e),#o%#@&e. E e& )"$("ete eemp&oH po'emo) e% (# e)!#&# p#%# me'"% &# #!t"t(' >#!"# # )e$(%"'#' e e& t%#@#o. 7#%# !#'# #,"%m#!" ()te' 'e@e )e*#&# !o (# )" e)t3: -2. M(+ e 'e)#!(e%'o -1. E 'e)#!(e%'o 0. I'",e%eteH "'e!")o o e(t%o 1. De #!(e%'o 2. M(+ 'e #!(e%'o
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
15
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
CURSO FORMADOR DE
2010
16
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E)!#&o$%#m# 'e G(ttm#. G(ttm# 'e)#%%o&&o (# t!"!# p#%# &# me'"!" 'e #!t"t('e) e (# '"me)" K"!#. Se &e !oo!e !omo E)!#&o$%#m# 'e G(ttm#. Se !#%#!te%"# po% me'"% &# "te)"'#' 'e &# #!t"t(' # t%#) 'e ( !o(to 'e tem). # e)!#&# e) ("'"me)"o#& )"emp%e + !(#'o )e# 'e !#%3!te% #!(m(&#t"oH e) 'e!"%H (e &o) tem) (e &# "te$%# po)e# ( e)!#&#m"eto pe%,e!to. o #te%"o% )e %e,"e%e # (e e& !o(to 'e tem) e)t# e!#'e#'o) et%e ) 'e t#& ,o%m# (e )" (# ("'#' 'e #3&")") eBp%e)# e)t#% 'e #!(e%'o !o e& p%"me% tem 'e@e%3 e)t#% 'e #!(e%'o !o e& %e)to 'e tem) (e !o)t"t(+e e& e)!#&o$%#m#. o) tem) )e o%'e# 'e m#+o% # meo% "te)"'#'. 7o% eemp&oH #te &o) )"$("ete) e(!"#'o) t"ee (e @()!#%)e (e !(mp&# !o e& p%"!"p"o 'e e)!#&#m"eto: 1 A (# eB!e&ete p%ep#%#!" + !#p#!"'#' p%o,e)"o#& !o%%e)po'e eB!e&ete) "$%e)o) e!om"!o). 2 o) )(e&'o) + )#&#%"o) (e 'ee$# &o) emp&e#'o) e &#) o%$#"#!"oe) 'e@e #)"$#%)e 'e #!(e%'o # &# p%ep#%#!" + !#p#!"'#' p%o,e)"o#&. 4 U emp&e#'o (eo 'e (# o%$#"#!" !o ( #&to "e& 'e p%ep#%#!" + !#p#!"'#' + !o ( e,"!"ete 'e)empe*o &#@o%#& 'e@e o@tee% ( )#&#%"o m#) #&to (e ( emp&e#'o 'e &# m")m# o%$#"#!" !o 10 o m3) #*o) 'e eBpe%"e!"# pe%o !o ( @#o "e& 'e p%ep#%#!" + !#p#!"'#' p%o,e)"o#&H %e,&e#'o e ( @#o 'e)empe*o &#@o%#&. S" &o) e(!"#'o) #te%"o%e) !o)t"t(+e (# e)!#&# ("'"me)"o#& eto!e) 'e@e%3 !(mp&"% !o e& p%"!"p"o 'e e)!#&#m"eto pe%,e!to. # !o)t%(!!" 'e& E)!#&o$%#m# 'e G(ttm# %e("e%e 'e !(mp&"% !o &#) )"$("ete) et#p#):
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
1 De,""% &# #%"#@&e 'e #!t"t(' # me'"%. 2 Ope%#!"o#&"#% &# #%"#@&e 'e #!t"t('. 4 De)#%%o&&#% e& !o(to 'e tem) !o %e)pe!to #& o@eto 'e #!t"t(' o %e,e%eteH e)pe!","!#'o !omo #&te%#t"#) 'e %e)p(e)t#: 8 9 De #!(e%'o 8 9 E 'e)#!(e%'o. D",e%e!"#& )em3t"!o Se t%#t# 'e (# p%(e@# )em"-o@et"#. # t!"!# )e 'e)#%%o&&# p%opo"e'o (# &")t# 'e #'et"o) #& )(etoH (e & ># 'e %e&#!"o#% !o &o) !o!epto) p%op(e)to). T#to &o) #'et"o) !omo &o) !o!epto) e)t3 %e&#!"o#'o) !o &# '"me)" (e )e ("e%# me'"%. A !ot"(#!" po'emo) e% ( eemp&o: D",e%e!"#& Sem3t"!o p#%# &# E#&(#!" 'e ( !(%)o 8/e&moteH M.H 109 E& !(%)o &o >e !o)"'e%#'o:
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A!t""'#' A p#%t"% 'e (# t#%e# 'e t%#@#o (e %e#&"!e) >#@"t(#&mete e&#@o%# (# >e%%#m"et# p#%# e#&(#% &#) #!t"t('e) e &# %e#&"#!" 'e e)t# t#%e# po% (# pe%)o# # &# (e e)t3) ,o%m#'o C#%pet#) o po%t#,o&"o) #) !#%pet#) o po%t#,o&"o) )o !o)"'e%#'o) o )&o ( ")t%(meto )"o ( )")tem# 'e e#&(#!"H '#'o (e %eKe e ( )o&o %e!(%)o '",e%ete) ,#!to%e) (e e (# e#&(#!" m3) e)t#'#%"#'# e!ot%#mo) 'e m#e%# '")pe%)# + #")&#'#. E)te )")tem# 'e e#&(#!" )e p(e'e ""!"#% e e& )e$('o !"!&o 'e E'(!#!" 7%"m#%"#H !o ( '"!e !&#%o + p%e'ete%m"#'o po% e& p%o,e)o%H + p(e'e #!#@#% e &o) e)t#'"o) m3) ###'o) 'e e)e*## )(pe%"o%. E E'(!#!" Se!('#%"# e& '"!e (e o%$#"# + o%"et# &# p%e)et#!" 'e &o) t%#@#o) p(e'e !ot#% !o #&$(o) p(to) e&#@o%#'o) po% &o) p%op"o) #&(mo) e "!&()oH )" &o) e)t('"#te) e)t3 ,#m"&"#%"#'o) !o e& %e!(%)oH p(e'e &&e$#% # e&#@o%#%&o te$%#mete. A& >#!e%&o mo)t%#%3 'e m#e%# pe%)o#&"#'# !mo )e&e!!"o#H o%$#"# + et"e'e e& t%#@#o 'e !&#)e. # e#&(#!" po% po%t#,o&"o) e)t3 "'"!#'# !(#'o )e @()!# (# !o,&(e!"# 'e ,#!to%e) e &# e#&(#!". De m#e%# e)(em3t"!#H po'emo) !"t#% &o) )"$("ete):
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y Ae%"$(#% e& p%o$%e)o + e& p%o!e)o )e$("'o e e& #p%e'"#e po% p#%te 'e &o) #&(mo) +H t#m@"H &#) #+('#) 'e& o 'e &# 'o!ete e )( )e$("m"eto. Y 7%"o%"#% (# e#&(#!" eBte)"# e e& t"empoH e !ot%#po)"!" # (# e#&(#!" p(t(#& !omo p(e'e )e% &# e,e!t(#'# po% me'"o 'e eB3mee) Y Imp&"!#% m3) # &#) + &o) e)t('"#te) me'"#te &# #(toe#&(#!". 7(e)to (e &o) e)t('"#te) !oo!e &o) o@et"o) + &o) !%"te%"o) 'e e#&(#!" + m#t"ee ( '"3&o$o e)!%"to !ot"(#'o !o e& p%o,e)o%H p(e'e t#m@" %e,&eB"o#% + op"#% )o@%e )( p%op"o #p%e'"#e. Y Mo)t%#% e& "e& 'e 'e)t%e# + e& $%#'o 'e p%o,('"#!" )o@%e &o) !ote"'o) (e !#'# e)t('"#te e)t3 '")p(e)to # #)(m"% + ("e%e !o)e$("%. Y D#% o!#)" # &o)#) #&(mo)#) p#%# (e m(e)t%e >#@"&"'#'e) %e&#!"o#'#) !o &# m#te%"# 'e e)t('"oH 'e!"'"'#) )e$K )( !%"te%"oH (e o )"emp%e (e'# %e,&e#'#) e ot%o) ")t%(meto)H p%e!")#mete po% t%#t#%)e 'e p%(e@#) o t%#@#o) p%op(e)to) po% e& p%o,e)o%. Y E"t#% (e &#) 'e!")"oe) %e&#t"#) # &# e#&(#!" ,#o%e!# # ( t"po 'e e)t('"#te o !o&e!t"oH +# (e !#'# #&(mo# #%$(met# )() p%op(e)t#) 'et%o 'e (# o,e%t# m3) #mp&"# + !o,"$(%# &o (e &&#m#%#mo) (# e#&(#!" #@"e%t#. Y 7%opo%!"o# m#te%"#& 'e #p%e'"#e + e#&(#!" m3). 7(e'e) e!ot%#% m3) ",o%m#!" e: >ttp:VVV.e'(!#%e'.o%$.#%pp!etem#)0;dpo%t#,o&"o) 5.4. C#%#!te%)t"!#) 'e &#) t!"!#) 'e e#&(#!". #) !#%#!te%)t"!#) 'e &o) ")t%(meto) 'e e#&(#!" #%# )"$","!#t"#mete e ,(!" 'e& t"po 'e #p%e'"#e (e e#&(#%emo)H )e$K !o%%e)po'# #& 3m@"to !o$o)!"t"oH #,e!t"o o moto%. E)to) ")t%(meto) 'e@e tee% e !(et# &o) o@et"o) p%e"#mete p%o$%#m#'o)H &o) %e!(%)o) + &# meto'o&o$# (t"&"#'o) '(%#te e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
8)" &# meto'o&o$# '(%#te e& p%o!e)o 'e e)e*## e) @3)"!#mete p%3!t"!#H &#) p%(e@#) p#%# me'"%&o 'e@e )e%&o t#m@"9. # #&"'e 'e &# p%(e@# e)t3 t"m#mete %e&#!"o#'# !o e& >e!>o 'e (e )e te$# e !(et# e)t#) !(e)t"oe)H e) 'e!"%H %e,&eB"o#% )o@%e &o (e (e%emo) me'"% + #&o%#% &#) >e%%#m"et#) (e po'emo) (t"&"#% p#%# )e&e!!"o#% &#) m3) #'e!(#'o) + !o>e%ete) !o (e)t%# p%op(e)t# 'e ,o%m#!". No po'emo) o&"'#% (e !(#'o >#@&#mo) 'e &# e#&(#!" 'e ( p%o!e)o ,o%m#t"oH &# ,(!" p%"mo%'"#& o e) oto%$#% (# !#&","!#!" # &#) + &o) #&(mo)H )"o #&o%#% + 'e!"'"% )" e& p%o!e)o 'e e)e*###p%e'"#e ># )"'o #'e!(#'o + %e#&"#% &#) mo'","!#!"oe) o p%op(e)t#) (e )e !o)"'e%e opo%t(#) e !#'# (o 'e &o) e&emeto) (e "te%"ee e e& p%o!e)o. 7o'emo) !o!e@"% &# e#&(#!" !omo (# ope%#!" )")tem3t"!#H "te$%#'# e &# #!t""'#' e'(!#t"# !(+o o@et"o e) !o)e$("% &# meo%# !ot"(# 'e to'o) &o) ,#!to%e) (e "te%"ee. # e#&(#!" "mp&"!# !omp#%#!" et%e &o) o@et"o) e)t#@&e!"'o) p#%# (# #!t""'#' "te!"o#& + &o) %e)(&t#'o) o@te"'o). No o@)t#teH )e ># 'e e#&(#% o )o&#mete &o) %e)(&t#'o) )"o &o) o@et"o) ""!"#&mete p%e")to)H &#) !o'"!"oe)H &#) e)t%#te$"#) '"'3!t"!#) + &o) '",e%ete) me'"o) 'e )( p(e)t# e #!!". E&&o #po%t# ",o%m#!" )o@%e e& #&(m#'oH &#) e)t%#te$"#) '"'3!t"!#)H )o@%e e& p%o!e)o e'(!#t"o + )o@%e to'o) &o) ,#!to%e) pe%)o#&e) + #m@"et#&e) (e "!"'e e '"!># #!t""'#'. E e& !#)o 'e (e o )e !o)"$# &o) %e)(&t#'o) e)pe%#'o)H &# e#&(#!" 'e@e )e%"% p#%# %ep&#te#%)e &# p%o$%#m#!"H e)pe!"#&mete e e& )et"'o 'e #()t#% meo% &# "te%e!"H &# #+('# (e &# o e& 'o!ete ># 'e ,#!"&"t#% # )() #&(mo)#)H !o)"'e%#'o) "'""'(#&mete + !omo m"em@%o) 'e ( $%(po. S" '")e*#mo) &#) e#&(#!"oe) "te$%#'#) # to'# &# p%o$%#m#!"H )() %e)(&t#'o) )e%"%3 p#%# e)t"m(&#% + $("#% # !#'# #&(mo#H p#%# 'ete!t#% &#) '","!(&t#'e) 'e #p%e'"#e + p#%# %e!t","!#%H meo%#%H mo'","!#%H #mp&"#% &#) e)t%#te$"#) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
200
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
'"'3!t"!#) p#%# #'e!(#%&#) # &# '"e%)"'#' 'e &#) + &o) #&(mo) 'e t#& m#e%# (eH "!&()oH po'#mo) p%ep#%#% m#te%"#&e) '"'3!t"!o) '",e%e!"#'o). E 'e,""t"# #+('# # tom#% 'e!")"oe) 'e %eo%"et#!" + #()te e &# @K)(e'# 'e &# meo%# !ot(#.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
201
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
/"@&"o$%#,#: A(to%H C)#% Co&&H S#&#'o% + Co&& C)#% 1?6 Mto'o) 'e o@)e%#!" + #3&")") 'e &o) p%o!e)o) e'(!#t"o). I!e E'"!"o) U"e%)"t#t /#%!e&o# pe-/#%##)H E. # e#&(#!" e &# e'(!#!" pe%m#ete e pe /#%##) 8!oo%'.9 200; E)t%#te$"#) 'e ,o%m#!" e e& S"$&o I. E' A%"e&. /#%!e&o#. M!Do#&'H R. /o('H D. F%#!")H . + Go!"H A. 16 N(e#) pe%)pe!t"#) )o@%e &# e#&(#!". /o&et !"te%,o% No. 15: 51-2 NeoH D. 8169. S!>oo&-/#)e' E#&(#t"o. A D"#&o$(e ,o% S!>oo& Imp%oemetH NeV o%H 7e%$#mo. 7UGAR /URGOSH . . 820069: E#&(#!" 'e& #p%e'"#e e e'(!#!" o ,o%m#&. Re!(%)o) p%3!t"!o) p#%# e& p%o,e)o%#'o. M#'%"'H N#%!e#H 1; pp. IS/N: ?52-1610-2. T+&e%H R.i. 1;. /#)"! p%"!"p&e) o, !(%%"!(&(m #' ")t%(!t"o a7%"!"p"o) ,('#met#&e) %e&#t"o) # &o)p&#e) 'e e)t('"o) + &# e)e*##bH )e$('# e'"!". C>"!#$oH I&&"o"): U"e%)"t+ o, C>"!#$o 7%e)). >ttp:VVV.e'(!#%!>"&e.!&7o%t#&./#)eie@Le%Cote"'o.#)pBX IDc10;546ptc12 >ttp:%e'e)!o&#%."&!e.e'(.mB%e'e)!o&#%@"@&"ote!##%t"!(&o)>tm%e!(%)o)de #.>tm ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
202
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
>ttp:!oteBto-e'(!#t"o.!om.#%20054ot#-04.>tm >ttp:VVV.e'(te#.o%$E'"to%"#&14.p>p >ttp:p%ometeo.().e)%e!(%)o))em"#%"o)em"#%"o1.>tm >ttp:VVV.e'(te#.o%$L#&o%#%/"$;.p>p4 >ttp:VVV.!ep!%.o%$&e$(#E#&(#!"oFUNDAMENTACION h20TEORICAE#p%o!e)oh20E-A.'o! E e)t# p3$"# m(&t"t(' 'e !(e)t"o#%"o) + %e!(%)o) #%"o) p#%# &# e#&(#!" >ttp:p%ometeo.().e)%e!(%)o)")t%(meto)"'eB.>tm e e)t# ot%# e&#!e) '"e%)o) # p3$"#) e'(!#t"#) >ttp:VVV2.(#>.e)m!Ve@e)%e!(%)o)2.>tm&g%e!op"&#!"oe)
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
204
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
<. &nno/aci-n e ac+ualizaci-n docen+e.
O@et"o): Y A#&"#% e& "mp#!to 'e &#) TIC e e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e Y F#m"&"#%"#%)e !o e& ()o 'e '",e%ete) >e%%#m"et#) 'e !om("!#!" p#%# &# ,o%m#!" Y Re,&eB"o#% )o@%e &#) (e#) !ompete!"#) p%o,e)"o#&e) 'e &#) + &o) ,o%m#'o%e). 6.1. Imp#!to 'e &#) (e#) te!o&o$#) e &# &#@o% 'o!ete It%o'(!!" E &o) K&t"mo) e"te #*o)H &# te!o&o$# ># %eo%$#"#'o &# ,o%m# e &# (e ""mo)H o) !om("!#mo) + #p%e'emo). E& ,&(o 'e ",o%m#!" (e %e!"@"mo) ># !%e!"'o 'e m#e%# eBt%#o%'"#%"# + )e ># m(&t"p&"!#'o &#) ,o%m#) e (e &# %e!"@"mo). C#'# eH e)t# ",o%m#!"H )e >#!e m3) e!e)#%"# p#%# (e)t%# "'# !ot"'"##. eemo) (# ot"!"# e ( '"#%"oH pe%o @()!#mo) (# "m#$e eBp&"!#t"# + 'e)p() @()!#mo) &#) ot"!"#) e &# te&e")" p#%# e% &#) "m3$ee) e mo"m"etoH o o) !oe!t#mo) # "te%et p#%# tee% ",o%m#!" 'e K&t"m# >o%#. # p%3!t"!# 'o!ete o p(e'e )e% #e# # e)te #m@"ete )o!"#& e (e )e 'e)#%%o&&#H # e)t# ##&#!># ",o%m#t"#H # &#) (e#) ,o%m#) 'e t%#)m")" 'e &# ",o%m#!" + #& !o)t#te !%e!"m"eto 'e &o) !oo!"m"eto) )o@%e !(#&("e% tem#.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
205
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
L#"&&H 7. /.H 81;9. e#%"$ #) # i#+ o, /e"$. S# F%#!")!oH CAH o))e+/&#)) I!. p52 E e)to) t"empo) e &o) (e ""mo)H &# ",o%m#!" o) %o'e# po% 'o("e% &o) !oo!"m"eto) )e !%e#H )e '")t%"@(+e + )e (t"&"# !omo #&$o 'e to'o) &o) '#) 'e mo'o !#)" "me'"#toH &o (e #+e% e%# oe'o)o >o+ po% &# m#*## )e ># !oe%t"'o e #&$o %(t"#%"o + po% &# t#%'e (e'#%3 o@)o&eto + )e%3 )()t"t("'o po% #&$(# ot%# "o#!". No) e!ot%#mo) !omo A&"!"# !o%%"e'o !o &# Re"# Ro# )o@%e e& t#@&e%o 'e #e'%e: <o (e e) #(H !omo e) >#!e ,#&t# !o%%e% to'o !(#to (# p(e'# p#%# pe%m#e!e% e e& m")mo )"t"o. S" )e ("e%e &&e$#% # ot%# p#%te >#+ (e !o%%e% po% &o meo) 'o) e!e) m3) %3p"'o.= eV")C#%%o&&. A&"!"# # t%#) 'e e)peo. # <"'# me'"# 'e& !oo!"m"eto= e) e& &#p)o 'e t"empo (e t%#)!(%%e et%e e& mometo e e& (e e& !oo!"m"eto e) #'("%"'o + e& mometo e e& (e )e (e&e o@)o&eto. # m"t#' 'e &o (e e) !oo!"'o >o+ o e%# !oo!"'o >#!e 10 #*o). # !#t"'#' 'e !oo!"m"eto e e& m('o )e ># '(p&"!#'o e &o) K&t"mo) 10 #*o) + )e '(p&"!# !#'# 1? me)e) 'e #!(e%'o !o &# So!"e'#' Ame%"!## 'e Et%e#m"eto + Do!(met#!" 8ASTDH po% )() )"$&#) e "$&)9.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
206
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E& #p%e'"#e o!(%%e #>o%# e (# #%"e'#' 'e ,o%m#) - # t%#) 'e !om("'#'e) 'e p%3!t"!#H %e'e) pe%)o#&e)H + # t%#) 'e &# %e#&"#!" 'e t#%e#) &#@o%#&e). E& #p%e'"#e e) ( p%o!e)o !ot"(oH (e '(%# to'# &# "'#. E& #p%e'"#e + &#) #!t""'#'e) &#@o%#&e) +# o )e e!(et%# )ep#%#'o). E m(!>o) !#)o)H )o &o m")mo. # te!o&o$# e)t3 #&te%#'o 8%e!#@&e#'o9 (e)t%o) !e%e@%o). #) >e%%#m"et#) (e (t"&"#mo) 'e,"e + mo&'e# (e)t%o pe)#m"eto. # o%$#"#!" + e& "'""'(o )o o%$#")mo) (e #p%e'e. E& #(meto e e& "te%) po% &# $e)t" 'e& !oo!"m"eto m(e)t%# &# e!e)"'#' 'e (# teo%# (e t%#te 'e eBp&"!#% e& &#o et%e e& #p%e'"#e "'""'(#& + o%$#"#!"o#&. M(!>o) 'e &o) p%o!e)o) m#e#'o) p%e"#mete po% &#) teo%#) 'e #p%e'"#e 8e e)pe!"#& &o) (e )e %e,"e%e #& p%o!e)#m"eto !o$"t"o 'e ",o%m#!"9 p(e'e )e% #>o%# %e#&"#'o)H o #po+#'o)H po% &# te!o&o$#. S#@e% !mo + )#@e% ( e)t3 )"e'o !omp&emet#'o) !o )#@e% ''e 8&# !omp%e)" 'e ''e e!ot%#% e& !oo!"m"eto %e(e%"'o9 Coe!t"")mo: U# teo%# 'e #p%e'"#e p#%# &# e%# '"$"t#&. Geo%$e S"eme) 8$)"eme)ne&e#%)p#!e.o%$9 D"!"em@%e 12H 2005 T%#'(!!": D"e$o E. e#& Fo)e!#1 8'"e$on'"e$o&e#&.o%$9 Fe@%e%o H 200 A( e!ot%#%3) e& #%t!(&o !omp&eto: >ttp:e'(@&o$".V"")p#!e).!om)p#!e)>oV"m#$eCoe!t"")mo.p', #!t(#&"#!"oe) 'e& m")mo #(to% >ttp:e#%%e$(".Vo%'p%e)).!om200?011?!oe!t"")mo-(#-teo%"#-'e#p%e'"#ep#%#-&#-e%#-'"$"t#&-"" E& o%"$"#&H e "$&) )e p(e'e 'e)!#%$#% #(: >ttp:VVV.oV"$oV&e'$e.!om@oo.p>p E e)te #%t!(&o p(e'e) &ee% #&$(#) o@)e%#!"oe) "te%e)#te) )o@%e &#) e!e)"'#'e) 'e ,o%m#!" 'e (e)t%# po!#: ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
20;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Ro&, A%o&' 2001.N(e# meto'o&o$# 'e &# ,o%m#!" p%o,e)"o#&. Fo%m#!" 7%o,e)"o#&. N(e#) te'e!"#) + pe%)pe!t"#). C#p.4 E& #p%e'"#e e &# e%# '"$"t#& U p%"!"p"o !et%#& 'e &# m#+o%# 'e &#) teo%#) 'e #p%e'"#e e) (e e& #p%e'"#e o!(%%e 'et%o 'e (# pe%)o#. I!&()o &o) e,o(e) 'e& !o)t%(!t"")mo )o!"#&H &o) !(#&e) )o)t"ee (e e& #p%e'"#e e) ( p%o!e)o )o!"#&H p%om(ee e& p%ot#$o")mo 'e& "'""'(o 8+ )( p%e)e!"# ,)"!#H e) 'e!"%H @#)#'o e e& !e%e@%o9 e e& #p%e'"#e. E ( m('o "te%!oe!t#'o 'o'e &o) !oo!"m"eto) )e m(&t"p&"!# # e&o!"'#' 'e %t"$o + &# ",o%m#!" ,&(+e po% mK&t"p&e) #) e) "mp%e)!"'"@&e 'e!"'"% )" e) pe%t"ete o o #p%e'e% #&$o. E &# #!t(#&"'#'H +# o e) po)"@&e eBpe%"met#% + #'("%"% pe%)o#&mete e& #p%e'"#e (e e!e)"t#mo) p#%# #!t(#%. A>o%# 'e%"#mo) (e)t%# !ompete!"# 'e &# ,o%m#!" 'e !oeB"oe). `#%e Step>e)o "'"!#: <# eBpe%"e!"# ># )"'o !o)"'e%#'# &# meo% m#e)t%# 'e& !oo!"m"eto. D#'o (e o po'emo) eBpe%"met#% to'oH &#) eBpe%"e!"#) 'e ot%#) pe%)o#)H + po% !o)"$("ete ot%#) pe%)o#)H )e !o"e%te e )()t"t(to) 'e& !oo!"m"eto. C(#'o e!e)"t#mo) %e)o&e% ( p%o@&em# !o!%etoH &o "mpo%t#te e) !oo!e% &# !oeB" (e t"ee &# %e)p(e)t#. o) p%"!"p#&e) %#)$o) 'e& #p%e'"#e #po+#'o e TIC )e$K G%#$e% 2006 )o: Y Ite%#!t""'#'H e& p#pe& 'e& ()(#%"o )e (e&e #!t"o. Y M(&t"me'"#H !om@"#!" 'e ",o%m#!" e '")t"to) ,o%m#to) Y A@"e%toH '#'o (e pe%m"te &# #!t(#&"#!" pe%m#ete 'e &o) !ote"'o). Y S"!%"!o + #)"!%"!oH e) 'e!"% (e pe%m"te %e#&"#% t#%e#) e t"empo %e#& o @"e '",e%"'o. Y A!!e)"@"&"'#'H $%#!"#) # &# #()e!"# 'e &"m"t#!"oe) $eo$%3,"!#) (e p%opo%!"o# &#) %e'e) 'e te&e!om("!#!"oe). ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
20
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y D")t%"@(!" 'e &o) %e!(%)o)H +# (e &o) %e!(%)o) o t"ee po% (e e)t#% !o!et%#'o) e &($#%e) !o!%eto)H p(e'e e)t#% '")t%"@("'o) po% e& m('o. Y A&t# !#p#!"'#' 'e )e$("m"eto 'e& t%#@#o 'e &o) #&(mo)#) po% p#%te 'e& p%o,e)o%#'o + t(to%e)#). Y A&to $%#'o 'e !om("!#!" >o%"ot#& et%e &o) #&(mo). # te!o&o$# po)"@"&"t# #p%e'e% e %e'H CON ot%o) + DE ot%o)H pe%m"te !omp#%t"%H !o&#@o%#%H '")!(t"% + %e,&eB"o#% !o ot%o) + #p%oe!>#%me 'e& !oo!"m"eto 'e ot%o) + t#m@" e)e*#% # ot%o). So@%e to'oH e& o%'e#'o% e) et%ete"'o. M"et%#) ,%ete # &# TL o e ( #(&# e) po!o &o (e p(e'o >#!e%H ,%ete # ( 7C e) '",!"& (e'#%)e 'o%m"'oH "!&()o &# po)t(%# e) '")t"t#. A&'#o'o 200; e &e#%"$ e @&#!o + e$%o. E& !oe!t"")mo G. S"emme) 'e,"e e& !o!epto 'e !oe!t"")mo !omo (# #!t(#&"#!" 'e& !o!epto 'e #p%e'"#e # &o) t"empo) e &o) (e ""mo) )(pe%#'o &o) !o!epto) 'e !o'(!t")moH !o$"t"")mo o !o)t%(!t"")mo + 'e,""e'o e& #p%e'"#e !omo ( >e!>o em"etemete )o!"#&. Uo 'e &o) #)pe!to) e &o) (e m3) ># ",&("'o &# te!o&o$# e) &# o@)o&e)!e!"#
'e
&o)
!ote"'o):
e&
!oo!"m"eto
!%e!e
eBpoe!"#&mete] &# "'# me'"# 'e& !oo!"m"eto )e m"'e #>o%# e me)e) + #*o). 7#%# (# pe%)o# (e "tete #p%e'e% #&$oH &# 'e,""!" 'e (#) @(e#) %e'e) pe%)o#&e) 'e @K)(e'#) 'e !ote"'o)H &# %e#&"#!" 'e #!t""'#'e) 'e $ee%#!" 'e !ote"'o) + &# p#%t"!"p#!" e $%(po) 'e "te%) + e& 'e)#%%o&&o 'e >#@"&"'#'e) 'e #3&")") !%t"!o 'e &# ",o%m#!"H %e,o%#%3 )( !#p#!"'#' p#%# o@tee%H p%o!e)#% + #p&"!#% (eo) !oo!"m"eto).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
20?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E& #p%e'"#e 8'e,""'o !omo !oo!"m"eto #p&"!#@&e9 p(e'e %e)"'"% ,(e%# 'e o)ot%o) 8e e& "te%"o% 'e (# o%$#"#!" o (# @#)e 'e '#to)9H e)t3 e,o!#'o e !oe!t#% !o(to) 'e ",o%m#!" e)pe!"#&"#'#H + &#) !oeB"oe) (e o) pe%m"te #p%e'e% m3) t"ee m#+o% "mpo%t#!"# (e (e)t%o e)t#'o #!t(#& 'e !oo!"m"eto. E& !oe!t"")mo e) o%"et#'o po% &# !omp%e)" (e &#) 'e!")"oe) e)t3 @#)#'#) e p%"!"p"o) (e !#m@"# %3p"'#mete. Cot"(#mete )e e)t3 #'("%"e'o (e# ",o%m#!". # >#@"&"'#' 'e %e#&"#% '")t"!"oe) et%e &# ",o%m#!" "mpo%t#te + o "mpo%t#te %e)(&t# "t#&. T#m@" e) !%t"!# &# >#@"&"'#' 'e %e!oo!e% !(3'o (# (e# ",o%m#!" #&te%# ( eto%o @#)#'o e &#) 'e!")"oe) tom#'#) #te%"o%mete.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
20
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E& ,&(o 'e ",o%m#!" 'et%o 'e (# o%$#"#!" e) ( e&emeto "mpo%t#te 'e &# e,e!t""'#' o%$#"#!"o#&. E (# e!oom# 'e& !oo!"m"etoH e& ,&(o 'e ",o%m#!" e) e& e("#&ete 'e &# t(@e%# 'e pet%&eo e &# )o!"e'#' "'()t%"#&. C%e#%H p%e)e%#% + (t"&"#% e& ,&(o 'e ",o%m#!" 'e@e%# )e% (# #!t""'#' o%$#"#!"o#& !&#e. E& ,&(o 'e ",o%m#!" p(e'e )e% !omp#%#'o !o ( %o (e ,&(+e # t%#) 'e &# e!o&o$# 'e (# o%$#"#!". E !"e%t#) 3%e#)H e& %o )e e)t#!# + e ot%#) 'e!&"#. # )#&(' 'e &# e!o&o$# 'e #p%e'"#e 'e (# o%$#"#!" 'epe'e 'e& !("'#'o e,e!t"o 'e& ,&(o ",o%m#t"o. E& #3&")") 'e %e'e) )o!"#&e) e) ( e&emeto #'"!"o#& p#%# !omp%e'e% &o) mo'e&o) 'e #p%e'"#e 'e &# e%# '"$"t#&. E& p(to 'e p#%t"'# 'e& !oe!t"")mo e) e& "'""'(o. E& !oo!"m"eto pe%)o#& )e !ompoe 'e (# %e'H &# !(#& #&"met# # o%$#"#!"oe) e ")t"t(!"oe)H &#) (e # )( e %et%o#&"met# # &# %e'H p%oe+e'o (eo #p%e'"#e p#%# &o) "'""'(o). E)te !"!&o 'e 'e)#%%o&&o 'e& !oo!"m"eto 8pe%)o#& # &# %e'H 'e &# %e' # &# ")t"t(!"9 &e pe%m"te # &o) #p%e'"!e) e)t#% #!t(#&"#'o) e )( 3%e# me'"#te &#) !oeB"oe) (e ># ,o%m#'o. A me'"'# (e e& !oo!"m"eto !%e!e + eo&(!"o#H e& #!!e)o # &o (e )e e!e)"t# e) m3) "mpo%t#te (e &o) !oo!"m"eto) (e e& o &# (e #p%e'e po)ee #!t(#&mete. 6.2. N(eo) )opo%te) '"'3!t"!o). A(&#) L"%t(#&e) + Te&e,o%m#!" #) Te!o&o$#) 'e &# I,o%m#!" + &# Com("!#!" 8TIC9 )o me'"o) 'e #t(%#&e# ",o%m3t"!# 8o%'e#'o%e)H %e!(%)o) m(&t"me'"#H te&e,o# m"&H te&e")" '"$"t#&H et!.9 # t%#) 'e &o) !(#&e) o@teemo) ",o%m#!" + teemo) &# po)"@"&"'#' 'e !om("!#%o).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
210
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E& 'e)#%%o&&o 'e &#) TIC e &# )o!"e'#' #!t(#&H ># )(p(e)to ( !#m@"o "mpo%t#te e e& m('o e'(!#t"o. E& #p%e'"#e (e eBp&ot# #& m3B"mo &#) po)"@"&"'#'e) 'e &#) TIC )e ># !o)o&"'#'o e &o (e !oo!emo) !omo e-&e#%"$: (t"&"#% &#) (e#) te!o&o$#) m(&t"me'"# e Ite%et p#%# meo%#% &# !#&"'#' 'e &# ,o%m#!" e !(#&("e% p%op(e)t# ,o%m#t"#H ,#!"&"t#'o e& #!!e)o # )e%"!"o) + %e!(%)o) p#%# t%#@##% !o &# ",o%m#!" #) !omo # "te%!#m@"o) + # !o&#@o%#!" # '")t#!"# (e ,#o%e!e e& !oo!"m"eto !omp#%t"'o. 8Ce@%e"%oH 20069 o) !#mp() "%t(#&e)H &#) #(&#) "%t(#&e)H &#) @"@&"ote!#) e&e!t%"!#)H &#) t!"!#) 'e #(to#p%e'"#e o &#) "'eo!o,e%e!"#) )o #&$(#) 'e &#) >e%%#m"et#) 'e t%#@#o (e 'e,"e &# ,o%m# 'e #p%e'"#e + e)e*## 'e& #&(m#'o + 'e& p%o,e)o%#'o e e)t# mo'#&"'#'. A((e m(!>#) e!e) )e (t"&"# o )e >#@&# 'e e'(!#!" "%t(#& o 'e ,o%m#!" e eto%o) "%t(#&e) 'e #p%e'"#e p#%# )e*#&#% e)t# meto'o&o$# 'e #p%e'"#e. E& t%m"o m3) !o%%e!to )e%# e& 'e ,o%m#!" @#)#'# e Ite%et o ,o%m#!" o-&"e. E)t# #!e !o &# "te!" 'e !#m@"#% &# e)t%(!t(%# e'(!#t"# t%#'"!"o#&H !%e#'o (# (e# !(&t(%# 'e #p%e'"#e (e p%om(e# ( !oo!"m"eto "t("t"oH !o)t%(!t"oH !%e#t"o + !%t"!oH po)"@"&"t#'o #) e& #!!e)o # &# ,o%m#!" # pe%)o#) (eH po% '")t"t#) %#oe) +o mot"#!"oe)H o p(e'e o o ("e%e ,o%m#%)e me'"#te ot%#) mo'#&"'#'e) 'e #p%e'"#e. F"#&meteH e& !o!epto 'e e-&e#%"$ >#!e %e,e%e!"# po% (# p#%te #& ()o 'e te!o&o$#) 'e Ite%etH + po% ot%#H # (# meto'o&o$# 'e t%#)m")" 'e !oo!"m"eto) + 'e)#%%o&&o 'e >#@"&"'#'e) !et%#'# e e& )(eto (e #p%e'e 8&e#%"$9H e) 'e!"%H e& #p%e'"#e e&e!t%"!o o e& #p%e'"#e po% me'"o) e&e!t%"!o)H + (e )e emp&e# p#%# 'ete%m"#% #(e&&#) t!"!#) 'e &# ,o%m#!" # '")t#!"# o #(e&&#) ,o%m#) 'e #p%e'"#e (e "!&(+e (# '"e%)# $#m# 'e #p&"!#!"oe) + p%o!e)o)H ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
211
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
t#&e) !omo #p%e'"#e @#)#'o e &# %e'H e e& o%'e#'o%H #(&#) "%t(#&e) o e &# !oope%#!" '"$"t#&. I!&(+e &# et%e$# 'e !ote"'o) # Ite%etH eBt%#etH "t%#etH 8ANiAN9H #('"o + 'eoH em")" po% )#t&"te +o te&e")" "te%#!t"#. E& e-&e#%"$ )e 'e)#%%o&&# e &# #!t(#&"'#' #&"'o)e p%"!"p#&mete 'e o%'e#'o%e) pe%)o#&e) !oe!t#'o) # Ite%et. S" em@#%$oH e e& ,(t(%o po'%# )e%"%)e 'e o%'e#'o%e) po%t3t"&e) !o !om("!#!" "#&3m@%"!# o te&,oo) m"&e) 'e &# &&#m#'# te%!e%# $ee%#!". E& e-&e#%"$ )e !oe%t"%3 e e& $%# !#t#&"#'o% 'e &# e'(!#!" e e)te )"$&oH +# (e me'"#te &# e&"m"#!" 'e @#%%e%#) 'e e)p#!"oH t"empoH '")t#!"# + e)t#t() )o!"o-e!om"!oH pe%)o#) 'e to'o e& m('o po'%3 'e!"'"% )o@%e )( p%op"o #p%e'"#e '(%#te to'# )( "'#H 'e mo'o m3) %3p"'o + # meo% !o)te. Se p(e'e 'e!"% (e e& e-Ie#%"$H p#)# # )e% !o)"'e%#'o !omo &# ,o%m# m3) #t(%#& 'e &# ,o%m#!" 'et%o 'e& !o!epto 'e &# So!"e'#' 'e &# I,o%m#!". 7e%oH !omo o!(%%e e to'o) &o) #)pe!to) %e,e%"'o) # &# So!"e'#' 'e &# I,o%m#!"H "mp&"!# ( !#m@"o !(&t(%#& p%o,('o. E e)te !#)oH e &# m#e%# 'e ete'e% + %e#&"#% &o) p%o!e)o) ,o%m#t"o)H t#to po% p#%te 'e &o) ,o%m#'o) !omo 'e &o) ,o%m#'o%e) + 'e &o) p%oee'o%e) 'e p&#t#,o%m#) + !ote"'o). #) Te!o&o$#) 'e &# I,o%m#!" + &# Com("!#!" #p&"!#'#) # &# Fo%m#!" Cot"(#. E'. F('#!" T%"p#%t"t# p#%# &# Fo%m#!" e e& Emp&eo. M#'%"' 2006 6.2.1. Co!epto 'e e-&e#%"$ + ot%o) t%m"o) %e&#!"o#'o). # U" E(%ope#H (e 'e,"e'e e& ()o 'e &#) TIC p#%# #&!##% &# So!"e'#' 'e& Coo!"m"etoH e)t#@&e!e !o e& t%m"o Pe-&e#%"$P e& ()o 'e &#) te!o&o$#) m(&t"me'"#&e) e Ite%et p#%# &# meo%# 'e &o) p%o!e)o) ,o%m#t"o). e ()e o, eV m(&t"me'"# te!>o&o$"e) #' t>e Ite%et to
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
212
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
"mp%oe t>e (#&"t+ o, &e#%"$ @+ ,#!"&"t#t"$ #!!e)) to %e)o(%!e) #' )e%"!e) #) Ve&& #) %emote eB!>#$e) #' !o&&#@o%#t"o= CEC 820019. # "mpo%t#!"# 'e& e-&e#%"$ e e& !oteBto ,o%m#t"o o 'e%"# 'e &o) #)pe!to) t!"!o)H )"o 'e &#) (e#) po)"@"'#'e) e &# p%e)et#!" 'e &o) !ote"'o)H "te%#!!"H !#m@"o) e e& p#pe& 'e& p%o,e)o% + e& #&(moH >e%%#m"et#) 'e !om("!#!" 'e $%# pote!"#&H #po+o # e)t%#te$"#) '"'3!t"!#) "o#'o%#)H et!... A)"m")moH &# #p&"!#!" 'e& e-&e#%"$ e e& 'e)#%%o&&o 'e &# ,o%m#!" !ot"(#. E e& !#mpo 'e &# ,o%m#!" + &# 'o!e!"# ># )(%$"'o $%# !#t"'#' 'e t%m"o) (e 'e&"m"t# e o!#)"oe) %e#&"'#'e) m(+ p%B"m#)H !(#'o o !o"!"'ete) + ot%o) (e )e (t"&"# !o eB!e)"# $ee%#&"'#'. No) %e,e%"mo) # !o!epto) !omo te&e,o%m#!"H e'(!#!" # '")t#!"#H ,o%m#!" "%t(#&H ,o%m#!" o-&"e o ,o%m#!" e %e'. E& t%m"o te&e,o%m#!" )e emp&e# e o!#)"oe) e("p#%#'o )( )"$","!#'o #& 'e e&e#%"$. S" em@#%$oH te&e,o%m#!" empe # (t"&"#%)e p#%# %e,e%"%)e ,('#met#&mete # &# em")" 'e )e)"oe) 'e !&#)e # t%#) 'e me'"o) !omo &# te&e")" o e& te&,ooH )( ("e%)o 'e #p&"!#!" o e) t# #mp&"o !omo e e-&e#%"$. E& mo'e&o 'e e'(!#!" # '")t#!"# )e @#)# e &o) m#te%"#&e) (e !ot"ee &o) !oo!"m"eto) + e &o) !##&e) 'e !om("!#!" et%e p%o,e)o%#'o + #&(m#'o (e pe%m"te e& )e$("m"eto 'e& #p%e'"#e. o) 'e)#%%o&&o) te!o&$"!o) pote!"# + eBp#'e e)to) !##&e) 'e !om("!#!"H !%e#'o (eo) e)p#!"o) 'e #p%e'"#e. # e'(!#!" # '")t#!"# o e!e)#%"#mete ># 'e )e% "%t(#&H e& #&(mo p(e'e %e!"@"% e)o) m#te%"#&e) # t%#) ot%o) !##&e) !omo e& !o%%eo po)t#&.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
214
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E &# "m#$e )e p(e'e e% &# %e&#!" et%e e)t#) mo'#&"'#'e) e'(!#t"#). # e'(!#!" "%t(#& po'%# o!(p#% ( e)p#!"o 'et%o 'e &# E'(!#!" D"$"t#& + #& m")mo t"empo 'et%o 'e &# E'(!#!" # D")t#!"#. #
e'(!#!"
"%t(#&
pe%m"te
(e
&#
!om("!#!"
)e#
m(&t"'"%e!!"o#&H o )&o 'e 'o!ete # e)t('"#te + e)t('"#te # 'o!eteH )"o t#m@" et%e e)t('"#te)H + pe%m"te t#m@" (e )e# t#to )!%o#) 8#& m")mo tempo9 !omo #)!%o#) 8e mometo) '",e%ete)9. E e& #p#%t#'o 6.2.4 %e")#%emo) &#) >e%%#m"et#) (e )e (t"&"# p#%# e&&o.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
215
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
U #)pe!to "mpo%t#te 'e &# e'(!#!" "%t(#& e) &# !o)t%(!!" 'e !om("'#'e) "%t(#&e) 'e #p%e'"#eH !#%#!te%"#'o po% e& t%#@#o !o&#@o%#t"oH e& #p%e'"#e )e !o"e%te e ( >e!>o 'e !#%3!te% )o!"#& e e& (e &#) pe%)o#) (e #p%e'e '"#&o$# e "te%!#m@"# p(to) 'e ")t# >#)t# &&e$#% # ( #!(e%'o. o) t%m"o) 'e ,o%m#!" "%t(#&H ,o%m#!" o-&"e + ,o%m#!" e %e' po'%# !o)"'e%#%)e )""mo). E e)t# #%"e'#' ,o%m#t"# )e (t"&"# te!o&o$#) '"e%)#)H #((e &# %e' e) ( e&emeto e)e!"#& !omo te!o&o$# 'e '")t%"@(!" 'e &# ",o%m#!"H @"e )e# #@"e%t# 8Ite%et9 o ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
216
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
!e%%#'# 8"t%#et9. E !(#&("e% !#)oH )( "mpo%t#!"# %#'"!# m3) (e e &# te!o&o$# emp&e#'#H e e& !#m@"o 'e mo'e&o) e'(!#t"o)H p(e) o) p%opo%!"o# &o) e&emeto) !&#e p#%# ( #p%e'"#e #@"e%to 8po)"@"&"t# e& #!!e)o # &#) opo%t("'#'e) e'(!#!"o#&e)9H ,&eB"@&e t#to e t"empo !omo e e)p#!"o 8!o po)"@"&"'#' 'e #'#pt#%)e # &#) '")t"t#) e!e)"'#'e) 'e !#'# e)t('"#te + # '",e%ete) !oteBto)9 + 'e !#&"'#'. # e'(!#!" e %e' (t"&"# &#) %e'e) te&em3t"!#) !omo me'"o) e &o) p%o!e)o) 'e e)e*##J#p%e'"#e >#!"e'o po)"@&e (e e)to) p%o!e)o) )e !o"e%t# e p%op(e)t#) 'e e'(!#!" #@"e%t# + # '")t#!"#. 7e%m"te: Y A'e!(#%)e # &o) !#m@"o) (e e)t3 ,o%#'o &#) TIC e &# )o!"e'#' 'e &# ",o%m#!" Y A!omo'#%)e # &#) (e#) eB"$e!"#) 'e &# )o!"e'#' (e %e!&#m# (# ,o%m#!" !ot"(# 'e &#) pe%)o#) (e #+('e # "!%emet#% &# !ompet"t""'#' 'e &# emp%e)# Y Meo%#% &# ,o%m#!" !ot"(# t%#'"!"o#& (e ># "mp&"!#'o 'e)'e )() ""!"o) ( e&e#'o !o)te p#%# to'#) &#) emp%e)#) + o )&o # "e& 'e >o%#) 'e t%#@#oH )"o t#m@" # "e& e!om"!o Y U !#m@"o %#'"!#& e &o) p%o!e)o) 'e ,o%m#!" #'#pt#'o) # &#) (e#) p%o,e)"oe) + # &o) (eo) p%o,e)"o#&e) Y F&eB"@"&"'#' + &"@e%t#' e e& p%o!e)o 'e #'m"")t%#!" 'e& t"empo Y Meo%#% &# )"t(#!" 'e t%#@##'o%#) + t%#@##'o%e) Y Opt#% po% &#) (e#) po)"@"&"'#'e) (e o) o,%e!e &#) %e'e) 'e !om("!#!" p#%# &# ,o%m#!".
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
21;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Let##) + 'e)et##) 'e &# e'(!#!" e %e'
E& ()o 'e &#) (e#) te!o&o$#) #p&"!#'#) # &# ,o%m#!" %ep%e)et# ( !#m@"o "mpo%t#te e &o) p%o!e)o) ,o%m#t"o)H pe%o o po'emo) pe)#% (e )o&(!"oe to'o) &o) p%o@&em#). E) ( >e%%#m"et# m3) 8 o ( !o(to 'e >e%%#m"et#)9H + !omo to'#) &#) >e%%#m"et#) e) Kt"& p#%# (# )e%"e 'e )"t(#!"oe)H pe%o o p#%# to'#). Comete%#mo) e& m")mo e%%o% (e &# pe%)o# (e t"ee ( m#%t"&&o + to'o &o (e e )o !&#o). #) (e#) te!o&o$#) t"ee )() et##) pe%o t#m@" )() "!oe"ete). L#mo) # %e")#% #&$(#) 'e e&&#). Let##): Y o) p%o!e)o) ,o%m#t"o) e)t3 !et%#'o) e e& e)t('"#te + e )( #p%e'"#e. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
21
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E& #&(mo m#%!# )( p%op"o %"tmo 'e #p%e'"#e $("#'o po% &o) t(to%e)H &o >#!e 'e &# ,o%m# (e !%ee m3) !oe"ete + 'e)'e )( !#)# o )( p(e)to 'e t%#@#o. Y o) p%o$%#m#) e'(!#t"o) p(e'e %e")#%)e ,3!"&mete + #) (e'#% e&"m"#'o 'e& m")mo e& !ote"'o (e #+# (e'#'o o@)o&eto. Y 7o)"@"&"t# (e e& #&(mo %e!"@# &# ,o%m#!" <()t " t"me=H ()to e e& mometo (e &# e!e)"t#H &o (e ,#o%e!e (e e)e #p%e'"#e &o #'("e%# m3) %3p"'#mete + )e# m3) )"$","!#t"o. Y Se e&"m"# @#%%e%#) $eo$%3,"!#) + tempo%#&e)H )e p(e'e #!!e'e% # &# ,o%m#!" 'e)'e !(#&("e% p#%te 'e& m('o + # !(#&("e% >o%#. C#p#!"t#!" )" &m"te) + >o%#%"o). Y # ,o%m#!" p(e'e &&e$#% # ( Kme%o e&e#'o 'e pe%)o#). Y Se p(e'e !om@"#% '")t"to) %e!(%)o) m(&t"me'"# 8Ite%etH 'eoH "'eo!o,e%e!"#H...9H &o (e #+('# # '")t%"@("% ,3!"&mete &# ,o%m#!"H )e p(e'e "!&("% ,o%m#!" p%e)e!"#& e #&$K mometo (e )e# p%e!")o. Y De@"'o # &#) po)"@"&"'#'e) 'e !om("!#!"H )e ,#o%e!e p%o!e)o) "te%#!t"o) et%e #&(mo-#&(mo) + #&(mo-p%o,e)o%. Y 7e%m"te &# !o,"$(%#!" 'e o,e%t#) ,&eB"@&e)H #@"e%t#) + po&"#&ete) )o@%e &# @#)e 'e "t"e%#%"o) ,o%m#t"o) + p%o,e)"o#&e) 7#%# &#) emp%e)#): Y pe%m"te &&e$#% # (me%o)#) pe%)o#) %3p"'#mete Y ,#!"&"t# &# "t%o'(!!" 'e !#m@"o) 'e e)t%#te$"# !o%po%#t"# o te!o&$"!#H pe%m"t"e'o # &# emp%e)# #'#pt#%)e # &o) (eo) %e(e%"m"eto) 'e& eto%o Y m#t"ee # )() p%o,e)"o#&e) #!t(#&"#'o) e (eo) !oo!"m"eto) Y %e'(!e &o) !o)te) 'e ,o%m#!" 'e )() emp&e#'o) 8e"t# 'e)p&##m"eto)9. De)et##):
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
21?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y '","!(&t#'e) e !(#to #& #!!e)o + %e!(%)o) e!e)#%"o) po% p#%te 'e& e)t('"#te '","!(&t#' e e& #!!e)o # Ite%et Y e!e)"'#' 'e (# ",%#e)t%(!t(%# #'m"")t%#t"# e)pe!,"!# Y )e %e("e%e !ot#% !o e& pe%)o#& t!"!o 'e #po+o Y !o)to p#%# &# #'(")"!" 'e &o) e("po) !o !#&"'#'e) e!e)#%"#) p#%# 'e)#%%o&&#% (# p%op(e)t# ,o%m#t"# %3p"'# Y e!e)"'#' 'e (# !"e%t# ,o%m#!" @3)"!# +o #&,#@et"#!" '"$"t#& p#%# po'e% "te%#!!"o#% e ( !oteBto te&em3t"!o Y e!e)"'#' 'e #'#pt#%)e # &o) (eo) mto'o) 'e #p%e'"#eH &# o #'#pt#!" p(e'e %ompe% e& %"tmo + &# '"3m"!# 'e e)e*##-#p%e'"#e po% &# ,#&t# 'e "te%#!!" e& e)t('"#te 'e@e )e% o%$#"#'o + %e)po)#@&e Y e !"e%to) eto%o)H e& e)t('"#te 'e@e t%#@##% e $%(po 'e ,o%m# !o&#@o%#t"# Y &#) #!t""'#'e) e %e' p(e'e &&e$#% # !o)(m"% m(!>o t"empo Y e& #!>o 'e &# @#'# (e $ee%#&mete )e po)ee o pe%m"te %e#&"#% (# e%'#'e%# !om("!#!" #('"o")(#& + m(&t"me'"# Y %e("e%e m3) t"empo + '"e%o e& 'e)#%%o&&o (e &# '")t%"@(!" Y o to'o) &o) !(%)o) + !ote"'o) )e p(e'e '")t%"@("% e Ve@ Y m(!>o) eto%o) )o 'em#)"#'o e)t3t"!o) + !o)")te e ,"!>e%o) e ,o%m#to teBto Y )" &o) m#te%"#&e) o )e '")e*# 'e (# ,o%m# e)pe!,"!# )e p(e'e te'e% # &# !%e#!" 'e (# ,o%m#!" memo%)t"!# Y ,#&t# 'e eBpe%"e!"# e'(!#t"# e )( !o)"'e%#!" !omo me'"o 'e ,o%m#!". A& ," + #& !#@o !(#'o >#@&#mo) 'e e-&e#%"$ >#@&#mo) 'e e)e*###p%e'"#e. Ut"&"# me'"o) (eo)H pe%o !omo !(#&("e% t"po 'e me'"oH 'e)'e e& m3) !omp&eo #& m3) e&emet#&H e) )"mp&emete ( %e!(%)o '"'3!t"!oH (e 'e@e%3 )e% mo"&"#'o !(#'o e& #&!#!eH &o) o@et"o)H &o) !ote"'o)H &#) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
21
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
!#%#!te%)t"!#) 'e &o) e)t('"#te)H e 'e,""t"#H e& p%o!e)o !om("!#t"o e e& !(#& e)temo) "me%)o)H &o ()t","(e. Y E& #p%e'"#e o )e e!(et%# e ,(!" 'e& me'"oH )"o ,('#met#&mete )o@%e &# @#)e 'e &#) e)t%#te$"#) + t!"!#) '"'3!t"!#) (e #p&"(emo) )o@%e &. Y E& p%o,e)o% e) e& e&emeto m3) )"$","!#t"o p#%# !o!%et#% e& me'"o'et%o 'e ( !oteBto 'ete%m"#'o 'e e)e*##-#p%e'"#e. É&H !o )() !%ee!"#) + #!t"t('e) >#!"# &o) me'"o) e $ee%#& + >#!"# me'"o) !o!%eto)H 'ete%m"#%3 &#) po)"@"&"'#'e) (e p(e'# 'e)#%%o&&#% e e& !oteBto e'(!#t"o. Y Ate) 'e pe)#% e t%m"o) 'e (me'"o 'e@emo) p&#te#%o) p#%#("H !mo &o #mo) # (t"&"#% + (p%ete'emo) !o &. Y To'o me'"o o ,(!"o# e e& #!o )"o e ( !oteBto !omp&eo: p)"!o&$"!oH ,)"!oH o%$#"#t"oH '"'3!t"!oH et!. De m#e%# (e e& me'"o )e e%3 !o'"!"o#'o po% e& !oteBto + )"m(&t3e#mete !o'"!"o#%3 # )te. Y o) me'"o) )o t%#),o%m#'o%e) "!#%"#&e) 'e &# %e#&"'#'H (!# &# %e#&"'#' m")m#. Y o) me'"o)H po% )() )")tem#) )"m@&"!o) + ,o%m#) 'e e)t%(!t(%#%&o)H 'ete%m"# '"e%)o) e,e!to) !o$"t"o) e &o) %e!epto%e)H p%op"!"#'o e& 'e)#%%o&&o 'e >#@"&"'#'e) !o$"t"#) e)pe!,"!#). Y E& #&(mo o e) ( p%o!e)#'o% p#)"o 'e ",o%m#!"H po% e& !ot%#%"o e) ( %e!epto% #!t"o + !o)!"ete 'e &# ",o%m#!" me'"#'# (e &e e) p%e)et#'#H 'e m#e%# (e !o )() #!t"t('e) + >#@"&"'#'e) !o$"t"#) 'ete%m"#%3 &# po)"@&e ",&(e!"# !o$"t"#H #,e!t"#H o p)"!omoto%# 'e& me'"o. Y No 'e@emo) pe)#% e e& me'"o !omo $&o@#&"'#' )"o m3) @"e !omo &# !o(!" 'e (# )e%"e 'e !ompoete) "te%o) + eBte%o): )")tem#) )"m@&"!o)H e&emeto) )em3t"!o) 'e o%$#"#!" 'e &o) !ote"'o)H !ompoete) p%#$m3t"!o) 'e (t"&"#!"...H )()!ept"@&e) !#'# (o 'e e&&o)H ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
220
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
e "te%#!!" e "'""'(#&meteH 'e p%oo!#% #p%e'"#e) $ee%#&e) + e)pe!,"!o). Y o) me'"o)H po% ) )o&o)H o p%oo!# !#m@"o) )"$","!#t"o) " e &# e'(!#!" e $ee%#&H " e &o) p%o!e)o) 'e e)e*##-#p%e'"#e e p#%t"!(&#%. Y po% K&t"moH (e o eB")te e& <)(pe%me'"o=. No >#+ me'"o) meo%e) (e ot%o)H )( (t"&"'#' 'epe'e 'e &# "te%#!!" 'e (# )e%"e 'e #%"#@&e) + 'e &o) o@et"o) (e )e pe%)"$#H #) !omo 'e &#) 'e!")"oe) meto'o&$"!#) (e #p&"(emo) )o@%e &o) m")mo). De No to'o e) Ite%etH C#@e%o. Com("!#!" + pe'#$o$# Como to'#) &#) >e%%#m"et#)H e& e-&e#%"$ t"ee et##) e "!oe"ete). E ) m")mo o e) " @(eo " m#&oH )"o to'o &o !ot%#%"o. Depe'e 'e& ()o (e )e >#$# 'e &. 6.2.2. Eto%o) 'e ,o%m#!" @#)#'o) e TIC. # #p&"!#!" 'e &#) (e#) te!o&o$#) # &o) p%o!e)o) ,o%m#t"o) ># '#'o &($#% # !#m@"o) "mpo%t#te). No) pe%m"te p#%t"!"p#% e ( p%o!e)o e'(!#t"o 'e)'e !(#&("e% p(toH pe%o )" pe%'e% &# !om("!#!" + e& !ot#!to !o e& %e)to 'e &o) p#%t"!"p#te) 'e& p%o!e)o. #@&#mo) 'e eto%o) "%t(#&e) 'e e)e*##-#p%e'"#e. U eto%o "%t(#& 'e e)e*###p%e'"#e 8#@%e"#'o ELEA9 e) (# #p&"!#!" ",o%m3t"!# '")e*#'# p#%# ,#!"&"t#% &# !om("!#!" pe'#$$"!# et%e &o) p#%t"!"p#te) e ( p%o!e)o e'(!#t"oH )e# )te !omp&et#mete # '")t#!"#H p%e)e!"#&H o 'e (# #t(%#&e# m"Bt# (e !om@"e #m@#) mo'#&"'#'e) e '"e%)#) p%opo%!"oe). U ELEA )"%e p#%# '")t%"@("% m#te%"#&e) e'(!#t"o) e ,o%m#to '"$"t#& 8teBto)H "m3$ee)H #('"oH )"m(&#!"oe)H (e$o)H et!.9 + #!!e'e% # e&&o)H p#%# %e#&"#% 'e@#te) + '")!()"oe) e &e# )o@%e '")t"to) #)pe!to) 'e &# m#te%"# 'e e)t('"oH p#%#
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
221
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
"te$%#% !ote"'o) %e&e#te) 'e &# %e' o p#%# po)"@"&"t#% &# p#%t"!"p#!" 'e eBpe%to) o p%o,e)"o#&e) eBte%o) e &o) 'e@#te) o !>#%&#). E ( ELEA )e !om@"#H p(e)H '")t"to) t"po) 'e >e%%#m"et#): Y e%%#m"et#) 'e !om("!#!" )!%o# 8p. e. !>#t9 + #)!%o# 8p. e. !o%%eoH ,o%o)9. Y e%%#m"et#) p#%# &# $e)t" 'e &o) m#te%"#&e) 'e #p%e'"#e. Y e%%#m"et#) p#%# &# $e)t" 'e &#) pe%)o#) p#%t"!"p#te)H " 6.2.4. e%%#m"et#) 'e !om("!#!". # !om("!#!" e) ( #)pe!to ,('#met#& p#%# e& #p%e'"#e + p#%# &#) %e&#!"oe) )o!"#&e) e e& p%o!e)o 'e e)e*##. # te!o&o$# @#)#'# e %e'e) pe%m"teH # t%#) 'e >e%%#m"et#) 'e !om("!#!" '"e%)#H e)t#@&e!e% %e&#!"oe) et%e &o) p#%t"!"p#te) 'e &# #!!" ,o%m#t"#H !omp#%t"% ",o%m#!"H !o)t%("% !oo!"m"etoH #po+o m(t(oH et!. 7o'emo) !&#)","!#% &#) (e#) >e%%#m"et#) 'e !om("!#!" e 'o) $%#'e) $%(po)H #)!%o#) + )!%o#): #) >e%%#m"et#) 'e !om("!#!" #)!%o#) )e !#%#!te%"# po%(e pe%m"te &# !om("!#!" et%e pe%)o#) (e o )e e!(et%# !oe!t#'#) #& m")mo t"empo. A&$(o) eemp&o) )o e& !o%%eo e&e!t%"!oH &o) ,o%o) o &#) &")t#) 'e '")t%"@(!". #) >e%%#m"et#) 'e !om("!#!" )!%o#) &e) pe%m"te #& em")o% + %e!epto% 'e& me)#e "te%#!t(#% # !o%o. Como po% eemp&oH me'"#te (# !>#%&# 8o !>#t9 o (# "'eo!o,e%e!"#. E) "mpo%t#te 'e)t#!#% (e e ,(!" 'e& !oteBto e (e te$# &($#% &# !om("!#!"H &o) p#%t"!"p#te) 'e@e tee% e !(et# !"e%t#) p#(t#) 'e !ompo%t#m"eto. E &# %e' Ite%et )e 'e)#%%o&&#%o (# )e%"e 'e ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
222
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
o%m#) @3)"!#) 'e @(e# !o'(!t# p#%# &#) !om("!#!"oe) e&e!t%"!#) (e )e 'eom"# et"(et#). Co(to 'e o%m#) )o!"#&e) (e "te%"ee e e& ()o 'e &# Ite%et + (e >#!e &o) e&#!e) m3) #$%#'#@&e)H e ," )o (#) %e$&#) @3)"!#) (e )e 'e@e !(mp&"% !(#'o ()#) &o) )e%"!"o) 'e !o%%eo e&e!t%"!oH me)#e%# ")t#t3e# o !>#t). Y #!e% ( ()o #'e!(#'o 'e &o) )"$o) 'e p(t(#!". Y No pe'"% !o,"%m#!" "me'"#t# 'e ( !o%%eo. Y No (t"&"#% !#'e#) 'e me)#e). Y No e"#% ",o%m#!" o )o&"!"t#'#. Y No e)!%"@"% e m#+K)!(&#. A !ot"(#!" e%emo) ( po!o m3) # ,o'o !omo ,(!"o# !#'# (# 'e &#) >e%%#m"et#) p#%# #p%e'e% # emp&e#%&#) e )"t(#!"oe) ,o%m#t"#). E!ot%#%3) m3) ",o%m#!" )o@%e &#) et"(et#) e &# )"$("ete '"%e!!" Ve@: >ttp:VVV.et"(et#.o%$ . E& !o%%eo e&e!t%"!o E& !o%%eo e&e!t%"!o o e-m#"& e) (# 'e &#) >e%%#m"et#) 'e !om("!#!" #)!%o# m3) pop(&#%e) po% )( )e!"&&o ()oH @#o !o)te + e,"!#!"#. 7e%m"te e& eo + %e!ep!" 'e me)#e) ")t#t3eo) et%e '")t"to) ()(#%"o). E)to) me)#e) (e'# $%#@#'o) e ( )e%"'o% + po'emo) !o)(&t#%&o) # t%#) 'e &# Ve@ o 'e)!#%$#%&o) e ( o%'e#'o% pe%)o#&. A t%#) 'e& !o%%eo e&e!t%"!o p(e'e e"#%)e me)#e) 'e teBto pe%o t#m@" ot%o t"po 'e #%!>"o) e '",e%ete) ,o%m#to)H !omo )o &#) "m3$ee)H )o"'o)H et!. 7#%# e"#% o %e!"@"% me)#e) po% !o%%eo e&e!t%"!o ( ()(#%"o p%e!")# tee% (# '"%e!!" 'e e-m#"&. EB")te #%"#) m#e%#) 'e o@tee%&o:
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
224
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y o) p%oee'o%e) 'e Ite%et $ee%#&mete &e) p%opo%!"o# # &o) ()(#%"o) (e )o&"!"t# )() )e%"!"o)H t%#) p#$#%H (# o #%"#) !(et#) 'e !o%%eo e&e!t%"!o. Y 7o% ot%# p#%teH eB")te e Ite%et m(!>#) p3$"#) (e o,%e!e 'e m#e%# $%#t("t# e)te t"po 'e )e%"!"o )" m3) %e(")"to (e '#%)e 'e #&t#. Como eemp&o po'emo) !"t#% #&$(#) !omo $m#"&H +#>ooH >otm#"&... E)to e) &o (e )e !oo!e !omo !o%%eoVe@ o Ve@m#"&. E)te )e%"!"o pe%m"te !o)(&t#% e& !o%%eo e !(#&("e%# o%'e#'o% !oe!t#'o !o &# Ve@ 'e& p%oee'o% 8"'epe'"etemete 'e& &($#%9 + )" e!e)"'#' 'e ( p%o$%#m# e)pe!,"!o. /"eH + (# e (e teemo) (# '"%e!!" 'e e-m#"&H W!omo !ome#mo) # e"#% + %e!"@"% me)#e)X S" o) '"mo) 'e #&t# e ( )e%"!"o Ve@m#"&H p#%# !ome#% # e"#% + %e!"@"% me)#e) 'e@emo) )"mp&emete #!!e'e% # &# p3$"# Ve@ 'e& )e%"!"o e "t%o'(!"% (e)t%o) '#to) 8om@%e 'e ()(#%"o + !ot%#)e*#9. A!t""'#' D# 'e #&t# (# !(et# e e& )e%"!"o #>oo + e#&e) # t%#) 'e& !o%%eo e&e!t%"!o ( me)#e 'e @"ee"'# # #&$(o 'e t() !omp#*e%o) 'e !(%)o + # t( t(to%. # >e%%#m"et# 'e !o%%eo e&e!t%"!o e) ( me'"o "mpo%t#te e (# #!t""'#' 'e ,o%m#!" o &"e p#%#H et%e ot%#) %#oe): Y Re#&"#% t(to%#): pe%m"t"%3 # &#) o &o) #&(mo) eBpoe% '('#)H !omet#%"o) #& o # &# 'o!eteH et!. Y 7%opo%!"o#% ,ee'@#! po% p#%te 'e& ,o%m#'o%#H 'e m#e%# "'""'(#& o e $%(poH #& #&(m#'o. Y 7ote!"#% &# !om("!#!" )o!"#& et%e &#)o) p%op"o) #&(mo) +o 'e e)to) !o e& ,o%m#'o%#.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
225
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
")t#) 'e '")t%"@(!" U# &")t# 'e '")t%"@(!" o &")t# 'e !o%%eo e&e!t%"!o e) ( )e%"!"o #& (e )() )()!%"pto%e) p(e'e e"#% me)#e) (e )e '"(&$# et%e e& %e)to 'e &o) m"em@%o) 'e &# &")t#. #+ (# '"%e!!" e&e!t%"!# 'e &# &")t# + ( #'m"")t%#'o% (e o%$#"# &o) eo). E)te t%3,"!o 'e me)#e) e) m#e#'o 'e m#e%# #(tom3t"!# po% p%o$%#m#) e)pe!,"!o) !omo ")t)e% o M#o%'omo. Se t%#t# 'e ( me'"o "'e#& p#%# !%e#% $%(po) tem3t"!o) 'e '")!()" )o@%e '",e%ete) 3%e#) 'e "te%). # et## (e p%e)et# e) (e &o) me)#e) 'e op"" 'e &o) '")t"to) m"em@%o) 'e &# &")t# )e %e!"@e 'e m#e%# #(tom3t"!# e e& !o%%eo e&e!t%"!o 'e !#'# (o 'e &o) m"em@%o)H )" e!e)"'#' 'e e"#%&#) &# !#'# '"%e!!" 'e !o%%eo "'""'(#&. #) &")t#) 'e '")t%"@(!" p(e'e )e% pK@&"!#) o pe%)o#&e). E $ee%#&H p#%# '#%)e 'e #&t# e (# &")t# 'e '")t%"@(!" e) )(,"!"ete !o e"#%&e ( !o%%eo e&e!t%"!o #& #'m"")t%#'o% 'e &# &")t#. 7#%# %et"%#%)e 'e &# &")t#H >#!e ,#&t# !#!e&#% &# )()!%"p!" t#m@" me'"#te e& eo 'e ( me)#e 'e !o%%eo e&e!t%"!o # )( #'m"")t%#'o%. S" o (e%emo) (e (e)t%o !o%%eo )e )#t(%e !o !"eto) 'e me)#e) p%o!e'ete) 'e &")t#) 'e '")t%"@(!" e &#) (e o) >#@#mo) ")!%"toH 'e@emo) tee% !("'#'o # &# >o%# 'e '#%o) 'e #&t# e ( )e%"!"o 'e e)te t"po. S" )e t%#t# 'e &")t#) e &#) (e p#%t"!"pe m(!>#) pe%)o#) (e e# me)#e)H e) ( @(eo !o)eo tom#% &# p%e!#(!" 'e '#%o) 'e @## tempo%#&mete 'e& )e%"!"oH !omo po% eemp&oH )" o) #mo) # #()et#% '(%#te ( t"empo. E) "mpo%t#te !o)e%#% )"emp%e &#) ")t%(!!"oe) 'e )()!%"p!" 'e &# &")t# p#%# %e#&"#% e)te t"po 'e #!!"oe). E Ite%et eB")te @()!#'o%e) tem3t"!o) 'e &")t#) 'e '")t%"@(!"H ( @()!#'o% 'e &")t#) &o e!ot%#%3) e &# )"$("ete '"%e!!" Ve@: >ttp:VVV.e&")t#).et
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
226
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A!t""'#' /()!# e &#) &")t#) 'e '")t%"@(!" 'e e-&")t#) #&$(# (e )e# 'e t( "te%)H '#te 'e #&t# e e&&#H e ""t# # #&$("e 'e& !(%)o # ,o%m#% p#%te 'e &# &")t# e &# (e te ")!%"@")te o) $%(po) 'e ot"!"#) 8NeV)9 + &o) ,o%o) Ve@ o) $%(po) 'e ot"!"#) + &o) ,o%o) )o e)p#!"o) "%t(#&e) (e ,(!"o# !omo t#@&oe) 'e #(!"o) 'o'e e) po)"@&e &ee% o "!&("% me)#e) p#%# 'e@#t"% !"e%to) tem#)H !ote)t#%&o) + %ep&"!#%&o). E& "te%) po% !%e#% e)t# >e%%#m"et# 'e !om("!#!" e) e& 'e !omp#%t"% ",o%m#!" et%e #%"#) pe%)o#) + %e)po'e% # )( "te%e!". # '",e%e!"# ,('#met#& !o &#) &")t#) 'e '")t%"@(!" e) (e e )t#) &o) me)#e) &&e$# # e-m#"& )&o # &#) pe%)o#) )()!%"t#)H e &#) NeV) &o) me)#e) )e &o!#&"# e ( t#@& pK@&"!o 'e t#& m#e%# (e !(#&("e% pe%)o# p(e'e &ee%&#). E e& ,o%o &#) "te%e!"oe) o me)#e) )e o%$#"# po% tem#) + #p#%e!e (t#) p#%# e)t#@&e!e% (# !oe%)#!" o 'e@#te. A&$(o) ,o%o) "!&(+e &# po)"@"&"'#' 'e %e!"@"% ( #")o po% !o%%eo e&e!t%"!o !#'# e (e )e p%o'(!e (# (e# "te%e!". No%m#&meteH p#%# p#%t"!"p#% e ( ,o%o )&o >#!e ,#&t# %e$")t%#%)e !mo ()(#%"oH #&$(o) 'e !#%3!te% pK@&"!o " )"("e%# eB"$e %e$")t%o + !(#&("e% ()(#%"o p(e'e #!!e'e% # &o) me)#e) (e !ot"ee. E &#) )"$("ete) '"%e!!"oe) Ve@ e!ot%#%3) ,o%o) 'e tem3t"!# m(+ #%"#'#: >ttp:VVV.,o%o)'e&Ve@.!om >ttp:VVV.to'o)&o),o%o).!om
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
22;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
. E& C>#t + &# me)#e%# ")t#t3e# E& !>#t o IRC 8Ite%et Re&#+ C>#t9 e) ( )")tem# 'e !oe%)#!" e)!%"t# e t"empo %e#& p#%# ()(#%"o) 'e Ite%et. Se t%#t# 'e (# >e%%#m"et# 'e !#%3!te% )"!%"!o. o) ()(#%"o) 'e& !>#t ># 'e e)t#% !oe!t#'o) )"m(&t3e#mete p#%# po'e% !om("!#%)e. A&$(o) !>#t) pe%m"te $%#@#% &# !oe%)#!" e ( 'o!(meto 'e teBto p#%# )( %e")" po)te%"o%. E) 'e 'e $%# (t"&"'#' p#%# 'e)empe*#% t(to%#) p(e) pe%m"te (# !om("!#!" '"%e!t# e ")t#t3e#H o o@)t#teH # e!e) p(e'e %e)(&t#% '",!"& !o"!"'"% #& m")mo t"empoH po% e)o e)te t"po 'e )e)"oe) 'e@e p%o$%#m#%)e !o #te&#!" p#%# (e &#) + &o) ()(#%"o) te$# ",o%m#!" + )ep# e ( mometo !oe!t#%)e + p%ep#%#% e& tem# p#%# 'e@#t"%. S" ("e%e) "'#$#% ( po!o m3) )o@%e &o) !>#t)H p(e'e) p%o@#% # '#% 'e
#&t#
(o
p%op"o
'e)'e
&#
'"%e!!"
Ve@
)"$("ete:
>ttp:VVV.!>#te#%.!om U# mo'#&"'#' 'e !>#t )o &o) )")tem#) 'e me)#e%# ")t#t3e# !omo p(e'e )e%: #>oo Me))e$e%H Goo$&e t#& H MSN Me))e$e%... A t%#) 'e e)t#) #p&"!#!"oe) p(e'e e)t#@&e!e%)e t#to !oe%)#!"oe) 'e pe%)o# # pe%)o# !omo e pe(e*o) $%(po). A'em3)H &# m#+o%# "!o%po%# op!"oe) 'e 'eoH #('"o e "!&()o &# po)"@"&"'#' 'e !omp#%t"% #%!>"o) o ot%#) #!t""'#'e) !omo ($o) e &e#H et!. . # #('"o!o,e%e!"# + &# "'eo!o,e%e!"# Co)t"t(+e #&te%#t"#) )"!%"!#) 'e !om("!#!" (e po)"@"&"t# '")t"to) t"po) 'e "te%#!!" e t"empo %e#& # t%#) 'e )o"'o o !om@"#'o "m#$e + )o"'o. Uo 'e &o) p%o@&em#) (e p(e'e p%e)et#% &# "'eo!o,e%e!"# e) (e 'epe'e 'e &# !#p#!"'#' 'e (e)t%# !oeB" # &# %e'. 7#%# em"t"% (#
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
22
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
!&#)e e %emoto # #%"#) pe%)o#)H 'e mometoH e) p%e,e%"@&e &# !o,e%e!"# 'e #('"o. Ot%o) Se%"!"o) (e o) p%opo%!"o# Ite%et: A t%#) 'e Ite%et po'emo) tee% #!!e)o # mK&t"p&e) )e%"!"o) (e o) ,#!"&"t#%3 e& 'e)#%%o&&o 'e t%#@#o e !o&#@o%#!" 'et%o 'e& #(&#: @&o$)H Ve@m"#%)... . /&o$) o) @&o$) o !(#'e%o) 'e @"t3!o%# &e pe%m"te # ( #(to% o # #%"o) p(@&"!#% ",o%m#!" pe%)o#& + #!t(#&"#%&# e &# Ve@ 'e ( mo'o m(+ '"3m"!#. Ot%#) pe%)o#) p(e'e e"#% )( op"" #& !%e#'o% 'e& !(#'e%o o @&o$ + )te 'e!"'e )" &e "te%e)# p(@&"!#%&# o o. U @&o$H o e e)p#*o& t#m@" (# @"t3!o%#H e) ( )"t"o Ve@ pe%"'"!#mete #!t(#&"#'o (e %e!op"&# !%oo&$"!#mete teBto) o #%t!(&o) 'e (o o #%"o) #(to%e)H #p#%e!"e'o p%"me%o e& m3) %e!"eteH 'o'e e& #(to% !o)e%# )"emp%e &# &"@e%t#' 'e 'e#% p(@&"!#'o &o (e !%e# pe%t"ete. E& t%m"o @&o$ p%o"ee 'e &#) p#&#@%#) Ve@ + &o$ 8&o$ e "$&) c '"#%"o9. E& t%m"o @"t3!o%#H e %e,e%e!"# # &o) #t"$(o) !(#'e%o) 'e @"t3!o%# 'e &o) @#%!o)H )e (t"&"# p%e,e%etemete !(#'o e& #(to% e)!%"@e)o@%e )( "'# p%op"# !omo )" ,(e)e ( '"#%"oH pe%o p(@&"!#'o e Ite%et e &e# . C(#'e%o) 'e @"t3!o%# E& !(#'e%o 'e @"t3!o%# e &# m#%"# me%!#te )e !oo!e !o e)te om@%e #& &"@%o e e& (e &o) p"&oto)H e )() %e)pe!t"#) $(#%'"#)H #ot# e& e)t#'o 'e &# #tm),e%#H &o) "eto) (e %e"#H &o) %(m@o) (e )e >#!eH &# ,(e%# 'e &#) m3("#) !o (e )e #e$# o #p#%eo &#%$o e &o) 'e e&#H &# e&o!"'#' 'e& @((e + &#) '")t#!"#) #e$#'#)H o@)e%#!"oe)
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
22?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
#)t%om"!#) p#%# &# 'ete%m"#!" 'e &# )"t(#!" 'e& @((eH #) !omo !(#to) #!ote!"m"eto) 'e "mpo%t#!"# o!(%%# '(%#te &# #e$#!". At"$(#meteH !(#'o &o) @((e) !#%e!# 'e p(ete 'e m#'o !(@"e%toH e%# !o)t(m@%e $(#%'#% e)te !(#'e%o e e& "te%"o% 'e &# @"t3!o%# p#%# p%e)e%#%&o 'e &#) "!&eme!"#) 'e& t"empoH + 'e #> )( om@%e. De& !ote"'o 'e& !(#'e%o 'e @"t3!o%# )e )"%e e& !#p"t3 p#%# !(mp&"met#% e& '"#%"o 'e #e$#!". E $ee%#&H )( !ote"'o )e !et%# e #%t!(&o)H !omet#%"o) o e&#!e) o%'e#'o) 'e m#e%# !%oo&$"!#. E e& !#mpo e'(!#t"o p(e'e )e% m(+ Kt"&e)H po% eemp&oH p#%# %e#&"#% t%#@#o) e $%(po)H &&("# 'e "'e#)H e& o &# 'o!ete eBpoe (# "'e# + #&(m#) + #&(mo) p#%t"!"p# !o )() op""oe)H 'e)#%%o&&# ( tem# 'ete%m"#'o et%e to'o e& $%(poH ( '"#%"o 'e !&#)eH pe%"'"!o e'(!#t"oH et!. 7o'emo) e% ( eemp&o: >ttp:e!o(%@#-e'(!#!"o.@&o$)pot.!om Ate to'oH ( @&o$ e)t3 pe)#'o p#%# %eo#% )( ",o%m#!" !o m(!># ,%e!(e!"# # '"#%"o o !#)". De #> )( ,%e!(ete e,o(e !omo '"#%"o pe%)o#&H '"#%"o pe%"o')t"!o o '"#%"o 'e #e$#!"c /"t3!o%#. 7#%# e&&o "!o%po%# (# ,(!" (e pe%m"te !%e#% #%!>"o) >")t%"!o) (e emp#(et# me)(#&mete &o) po)t 'e& #(to% + &o) !omet#%"o) 'e )() &e!to%e)H 'e#'o )"emp%e e p%"me%# p3$"# &#) oe'#'e)H pe%o # &# eH ,#!"&"t#'o &# !o)(&t# 'e !(#&("e% e)!%"to #te%"o%. # po)"@"&"'#' 'e "te%#!t(#% (e eB")te et%e e& o &o) #(to%e) + &o) &e!to%e)H et%e &o) (e )e p(e'e e)t#@&e!e% ( '"3&o$o 'e (o # m(!>o) o 'e to'o) !o to'o). 8#((e e& p%"me% mo'e&o e) e& m3) ,%e!(ete9 # )e!"&&e 'e !%e#!"H e'"!" + p(@&"!#!" ,%ete # &# !omp&e"'#' 'e& p%o!e)o t%#'"!"o#& 'e e'"!" Ve@ + p(@&"!#!" FT7.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
22
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E& 16 'e m#+o 'e 2005H )e$K D#-C(e)t# 2005H e& Kme%o 'e @"t3!o%#) %e!o$"'#) e $oo$&e e%# 'e 454.000H e ,e@%e%o 'e 200? e& Kme%o ># !%e!"'o >#)t# ?1.000 I)t%(!!"oe) p#%# !%e#% t( p%op"# @"t3!o%# >ttp):VVV.@&o$$e%.!om # ,#!"&"'#' 'e )( '")e*o $%3,"!oH me'"#te p&#t"&&#) pe%m"te !o!et%#%)e e &o) !ote"'o). o) @&o$) "!o%po%# ,(!"o#&"'#'e) ###'#) (e m(+ '","!"&mete po'%3 "mp&emet#% ( ()(#%"o me'"o e )( p3$"# Ve@: ,#!"&"'#' p#%# e&##% !o ot%#) p3$"#)H @()!#'o%e) "te%o)H !omet#%"o) 'e &o) &e!to%e)H po)"@"&"'#' 'e mo'e%#%&o)H 'ete!!" #(tom3t"!# 'e e&#!e) (e #p(t# # (e)t%# p3$"#H )")tem# 'e #&m#!e#m"eto 'e #%!>"o)H !&#)","!#!" 'e &o) #%t!(&o) e !#te$o%#)H e&#!e) pe%m#ete) # &#) >")to%"#) p(@&"!#'#)... A&$(#) 'e e)t#) !#%#!te%)t"!#) t!"!#)H e e)pe!"#& &#) %e&#!"o#'#) !o &#) po)"@"&"'#'e) !o&#@o%#t"#) ># '#'o &($#% # &# !%e#!" 'e (# e%'#'e%# !om("'#' 'e @&o$$e%)H !oo!"'# !omo &# @&o$o),e%# + (e )e !o)t"t(+e e (# %eo&(!"o#%"# #&te%#t"# # &#) ,(ete) 'e ",o%m#!" t%#'"!"o#&e). 7#%# )#@e% m3)... 7(e'e) e!ot%#% m3) ",o%m#!" )o@%e e& m('o 'e &o) @&o$) e: >ttp:VVV.#(&#@&o$.!om 7(e'e) p%o@#% # !%e#% t( p%op"o @&o$: >ttp):VVV.@&o$$e%.!om . o) ie@m"#%) 7e%m"te !omp#%t"% !oo!"m"eto) e &# Ve@ 'e ,o%m# #t%#!t"#H "te%#!t"#H )e!"&&# + !o&#@o%#t"# 'e m#e%# (e ( $%(po 'e pe%)o#) ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
240
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
()(#%"#) p#%t"!"p# e ( p%o!e)o !o&e!t"o 'e !o)t%(!!" 'e !oo!"m"eto # p#%t"% 'e (# )e)" %e$(&#%mete )!%o# 'o'e ( eBpo)"to% '"%"$e &# '")!()" + p"'e &# p#%t"!"p#!" 'e& $%(po. C(#'o (# pe%)o# )e ")!%"@e e e& Ve@m"#% (e m3) &e "te%e)#H )e &e e"# ( em#"& 'e !o,"%m#!" e e& (e )e "!&(+e (# '"%e!!" UR (e &e )e%"%3 p#%# #!!e'e% # &# )#&# 'e& )em"#%"o "te%#!t"o. . ie@(e)t U# ie@(e)t !o)")teH @3)"!#meteH e p%e)et#%&e #& #&(m#'o ( p%o@&em#H (# $(# 'e& p%o!e)o 'e t%#@#o + ( !o(to 'e %e!(%)o) p%ee)t#@&e!"'o) #!!e)"@&e) # t%#) 'e &# iii. D"!>o t%#@#o )e #@o%'# e pe(e*o $%(po + 'e@e e&#@o%#% ( t%#@#o 8@"e e p#pe& o e ,o%m#to '"$"t#&9 (t"&"#'o &o) %e!(%)o) o,%e!"'o) 'e Ite%et. U# ie@\(e)t e) (# #!t""'#' '"'3!t"!# #t%#!t"# p#%# &o) e)t('"#te) + (e &e) pe%m"te 'e)#%%o&&#% ( p%o!e)o 'e pe)#m"eto 'e #&to "e&. #!e% #&$o !o ",o%m#!": ##&"#%H )"tet"#%H !omp%e'e%H t%#),o%m#%H !%e#%H ($#%H #&o%#%H et!. # t#%e# 'e@e )e% #&$o m3) (e )"mp&emete !ote)t#% p%e$(t#) !o!%et#) )o@%e >e!>o) o !o!epto) o !op"#% &o (e #p#%e!e e &# p#t#&&# 'e& o%'e#'o% e (# ,"!>#. I'e#&meteH &# te#%e# !et%#& 'e (# ie@\(e)t e) (# e%)" %e'(!"'# 'e &o (e &#) pe%)o#) >#!e e e& t%#@#oH ,(e%# 'e &o) m(%o) 'e &# e)!(e&#= . E e)t# p3$"# p(e'e) e% #&$(o) eemp&o): >ttp:p&#te#.pt"!.me!.e)e%o'%"1/I/IOTECA.>tm . 7&#t#,o%m#) 'e ,o%m#!" + !o&#@o%#!" &#m#mo) p&#t#,o%m#) 'e te&e,o%m#!" 87%e " G#%!"#)H 2009 # #(e&&o) )")tem#) '")e*#'o) p#%# e& 3m@"to e'(!#t"o + (e pe%m"te e&
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
241
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
'")e*oH '")t%"@(!"H $e)t" e "te%#!!" 'e !(%)o) #!!e)"@&e) # t%#) '#) %e'e). #) m3) >#@"t(#&e) )o: MS 8'e& "$&) e#%"$ M##$emet S+)tem)9H p&#t#,o%m#) 'e ,o%m#!" o te&e,o%m#!"H )")tem#) "te$%#'o)H >e%%#m"et#) p#%# &# $e)t" + '")t%"@(!" 'e !(%)o) # t%#) 'e Ite%etH ALA 83m@"to) "%t(#&e) 'e #p%e'"#e9H et!. Y Se 'e)#%%o&&# e)pe!","!#mete p#%# &# ,o%m#!". Y Ite$%# '",e%ete) >e%%#m"et#) p#%# m#e#% ",o%m#!"H !om("!#%)e + >#!e% ( )e$("m"eto 'e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e. Y No %e("e%e &# ")t#&#!" e e& o%'e#'o% 'e p%o$%#m#) ",o%m3t"!o) e)pe!,"!o)H " %e("e%e o%'e#'o%e) potete) o !o !ompoete) )o,")t"!#'o). #) pe%)o#) ()(#%"#) p(e'e #!!e'e% 'e mo'o %3p"'o + ,3!"& # t%#) 'e !(#&("e% #e$#'o% Ve@ !oe!t3'o)e #& )e%"'o% 'e &# p&#t#,o%m#. Y S( #p#%"e!"# e) )e!"&&#H "t("t"# + '")e*#'# p#%# )e% ,3!"&mete #!!e)"@&e. S( ,(!" p%"!"p#& e) $e)t"o#% + #'m"")t%#% &# ",o%m#!" + &# !om("!#!" et%e 'o!ete) + e)t('"#te). #+ m(!>#) p&#t#,o%m#) 'e e)te t"poH (#) !ome%!"#&e) + ot%#) $%#t("t#) !omo (e e) (# p&#t#,o%m# 'e )o,tV#%e &"@%e (e !(et# !o ( #mp&"o $%(po 'e ()(#%"o) e to'o e& m('o (e ,o%m# (# !om("'#'. E)t#) pe%)o#) t%#@## e !o&#@o%#!" p#%# meo%#% e& 'e)#%%o&&o 'e Moo'&e #po%t#'o (e#) "'e#)H !omp&et#'o )() )e%"!"o)H o,%e!"e'o )opo%te p#%# '('#) o p%o@&em#) 'e%"#'o) 'e )( ()oH et!. >ttp:VVV.#'e&#t.o%$me'"#'o!(mmoo'&e >ttp:'o!).moo'&e.o%$e)7o%t#'# . Doeo).
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
242
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
7(e'e) '#% 'e #&t# ( !(%)o + p%o@#%&#H )&o t"ee) (e )e$("% &#) ")t%(!!"oe): >ttp:VVV.'oeo).!ome) Moo'&e: >ttp:moo'&e.o%$ At(to%: >ttp:VVV.#t(to%.!# .RN: >ttp:'ot&%.o%$ ie@CT: >ttp:VVV.Ve@!t.!om I&"#): >ttp:VVV."&"#).("-oe&.'e"o)"'eB-e.>tm& /SCi: >ttp:@)!V.$m'.'e F&e4: >ttp:,&e4.("#>.," . E)t3'#%e) + p%o+e!to) %e&#!"o#'o) IMS G&o@#& e#%"$ Co)o%t"(m: >ttp:VVV."m)$&o@#&.o%$ AD 8SCORM9: >ttp:VVV.#'&et.o%$ EM: >ttp:em&.o(.& O`I: >ttp:[email protected]"t.e'(o" OpeCo(%)ei#%e: >ttp:o!V.m"t.e'( A!t""'#': Se*#&# &# %e)p(e)t# #'e!(#'# WC(3& 'e &#) )"$("ete) &")t#) e)t3 ,o%m#'# )&o po% >e%%#m"et#) 'e !om("!#!" #)!%o#)X Y Co%%eo e&e!t%"!oH A('"o!o,e%e!"#H ")t# 'e '")t%"@(!" Y Co%%eo e&e!t%"!oH Fo%oH ")t# 'e '")t%"@(!" Y Co%%eo e&e!t%"!oH Fo%oH C>#t U# 'e &#) et##) 'e &# ,o%m#!" e %e' e): Y o) !ote"'o) )o )"emp%e 3&"'o) + o e) e!e)#%"o %e")#%&o) Y Meo%# &# !om("!#!" et%e p%o,e)o%#'o + #&(m#'o ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
244
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y o) p%o!e)o) ,o%m#t"o) )e !et%# e &# o e& #&(mo + )( #p%e'"#e S" t"ee) ( $%(po 'e 60 #&(mo)H (e >e%%#m"et# te p#%e!e m3) Kt"& p#%# %e)o&e% '('#) $ee%#&e)X Y C>#t Y Fo%o Y Co%%eo e&e!t%"!o E& !o!epto 'e e-&e#%"$ >#!e %e,e%e!"# K"!#mete # &# e'(!#!" # '")t#!"#. Y Le%'#'e%o Y F#&)o
6.4. #) (e#) !ompete!"#) p%o,e)"o#&e) 'e &o) ,o%m#'o%e). T(to%e) + ,#!"&"t#'o%e) # te!o&o$# p(e'e !o)t"t("%)e e (# eB!e&ete p&#t#,o%m# p#%# (e &#) + &o) #&(mo) p(e'# %e!o&e!t#% ",o%m#!" e '",e%ete) ,o%m#to) + eto!e) po'e% o%$#"#%&#H ")(#&"#%&#H %e&#!"o#%&# + 'e)!(@%"% !oeB"oe) et%e '")t"to) >e!>o) + #!ote!"m"eto). C(#'o #&(m#) + #&(mo) ()# &# m")m# te!o&o$# p#%# !om("!#% )() "'e#) # ot%#) pe%)o#)H p#%# #%$(met#% + !%"t"!#% )() pe%)pe!t"#)H p#%# pe%)(#'"% + e)e*#% # ot%o)H o@t"ee "e&e) m3) #&to) 'e !omp%e)" e "!%emet# )( !oo!"m"eto )o@%e &o) !o!epto). #) po)"@"&"'#'e) ,o%m#t"#) 'e &#) NTIC pe%m"te &"@e%#% #& ,o%m#'o% 'e &#) t#%e#) %epet"t"#) !o)")tete) e p%opo%!"o#% ",o%m#!". # t(to%"#!"H &# o%"et#!"H &# mot"#!"H &# p%o$%#m#!"H &# e#&(#!" #'("e%e ( (eo p%ot#$o")mo. E& 'o!ete !omo ,(ete + t%#)m")o% 'e !oo!"m"eto) o t"ee !#@"'#. E& p#pe& 'e& 'o!ete )e mo'","!#H o 'e)#p#%e!e )"o (e )(%$e (eo) %o&e): ")t%(!to%H t(to%H ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
245
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
"$e"e%o pe'#$$"!oH eBpe%to te!o&$"!oH #'m"")t%#'o%H 'o!(met#&")t#H e#&(#'o%H $%#,")t#H e'"to% 'e 'o!(meto)H] 7#%# !(#&("e% 'o!ete to'#) e)t#) !ompete!"#) p%o,e)"o#&e) et%#*#%3 to'# (# %e' 'e )#@e%e) 8!#p#!"'#'e)H #!t"t('e)H !oo!"m"eto)H et!.9. E e)t# )"t(#!" )e te'%3 (e #@o$#% po% e& 'om""o 'e (e#) !ompete!"#) p%o,e)"o#&e) (e $#%#t"!e t#to e& )#@e%H !omo e& )#@e% >#!e%H e& )#@e% e)t#% + e& >#!e% )#@e%. o+ '# e) "!o!e@"@&e e& ,o%m#'o% !omo me%o ee!(to% 'e p%o$%#m#) 'e ,o%m#!". A!t(#&mete )e !%ee e ( p%o,e)o% t%#),o%m#'o% 'e '")e*o) )e$K )( p%op"# )"t(#!"H )( !oteBto 'e ,(!"o#m"etoH !o &o !(#& o) e)t#%#mo) po)"!"o3'oo) e to%o #& p%o,e)o% !omo "mp&emet#'o% + #$ete !(%%"!(&#% 8Te#'#H 1?9. AK m3)H e& ,o%m#'o% e) ( p%o,e)"o#& (e ,o%m# # pe%)o#) !(+o) pe%,"&e) !#m@"# po% e& me%o >e!>o 'e& !#m@"o )o!"#&. o #p(t#'o e %e&#!" !o &#) (e#) te!o&o$#) )e%# ( ,"e& eBpoete 'e e&&o. E)to o@&"$# # e)t#% e (# !o)t#te )"t(#!" 'e !#m@"oH &o (e )e%# #+e% o e) 3&"'o p#%# >o+ po%(e &# te!o&o$#H po% eemp&oH e!ot% (# (e# m#e%# 'e >#!e%H me'"#te #%t"&($"o) m3) #'e!(#'o). E& ,o%m#'o% t"ee (e !oo!e% "me'"#t#mete e& #%t"&($"oH )() #p&"!#!"oe) + e& e)(em# !ompete!"#& e!e)#%"o p#%# (e et%e e e& e)(em# 'e #p%e'"#e p#%# e& t%#@#o. E (# p#&#@%#H e& ,o%m#'o% 'e >o+H po% &#) eB"$e!"#) 'e )( p%3!t"!#H e) ( p%o,e)"o#& (e tom# 'e!")"oe)H ,&eB"@&e-&"@%e 'e p%e("!"o) 8#!t"t(' 'e #tepoe%)e + %e!t","!#% # t"empo9 !omp%omet"'o !o )( p%3!t"!# 8%e,&eB"o# )o@%e &# m")m# + #po%t# e&emeto) 'e meo%#9H (e )e !o"e%te e ( %e!(%)o m3) p#%# e& $%(po 8Te#'#H 1?9.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
246
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E)te (eo p%o,e)"o#& 'e@e 'e)#%%o&&#% (# #!t"t(' !%t"!# ,%ete # )( m#e%# 'e e)e*#%H !ot%#)t#% &# teo%# + &# p%3!t"!# e'(!#t"#) # p#%t"% 'e& e)t('"o %e,&eB"o + 'e)#%%o&&#% #!t"t('e) !o&#@o%#t"#). Se$K Te#'#H 'e@e%# %e("% (# )e%"e 'e !oo!"m"eto)H !#p#!"'#'e)H >#@"&"'#'e)-'e)t%e#)H #!t"t('e) (e %e)(me
e: #9
!oo!"m"eto 'e& eto%oH @9 !#p#!"'#' 'e %e,&eB" )o@%e &# p%3!t"!#H !9 #!t"t(' #(to!%t"!# + e#&(#!" p%o,e)"o#&H '9: !#p#!"'#' 'e #'#pt#!" # &o) !#m@"o) 8,&eB"@"&"'#'9H e9 to&e%#!"# # &# "!e%t"'(m@%eH #& %"e)$o + &# ")e$(%"'#'H ,9 !#p#!"'#' 'e ""!"#t"# + tom# 'e 'e!")"oe)H $9 po'e%#(toom# p#%# "te%e"%H >9 t%#@#o e e("poH "9 o&(t#' 'e #(tope%,e!!"o#m"etoH 9 !omp%om")o t"!o p%o,e)"o#&. . Compete!"#) te%"!#) o !o!ept(#&e): A#&"#%H !omp%e'e%H "te%p%et#% "te$%#'o e& )#@e% 8!oo!"m"eto)9 %e&#t"o) # &# p%o,e)" 8!oo!"m"eto) 'e& !oteBto $ee%#&H ")t"t(!"o#&H #(&#-t#&&e% !oo!"m"eto) )o@%e @#)e) p)"!ope'#$$"!#) 'e &# ,o%m#!"H teo%#) 'e& #p%e'"#eH !oo!"m"eto 'e &o) 'e)t"#t#%"o)H m#!%o'"'3!t"!#H m"!%o'"'3!t"!#H p)"!ope'#$o$#H o%"et#!"H et!9 + e& )#@e% >#!e% !o$"t"o) 8"mp&"!#'o e& t%#t#m"eto 'e &# ",o%m#!"H e)t%#te$"#) !o$"t"#)H et!.9. .Compete!"#) p)"!ope'#$$"!#) + meto'o&$"!#) S#@e% #p&"!#% e& !oo!"m"eto + p%o!e'"m"eto #'e!(#'o # &# )"t(#!" !o!%et#9 "te$%#'o e& )#@e% + e& )#@e% >#!e% 8p%o!e'"m"eto)H 'e)t%e#)H >#@"&"'#'e)9. De)'e &# p&#","!#!" 'e &# ,o%m#!" >#)t# &# e%","!#!" 'e &o) #p%e'"#e)H p#)#'o po% &#) e)t%#te$"#) 'e e)e*## + #p%e'"#eH t(to%#H mo"to%"#!"H "mp&"!#'o e e&&o '",e%ete) me'"o) + %e!(%)o) '"'3!t"!o)H "!&(+e'o &#) NTICH et!.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
24;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
. Compete!"#) )o!"#&e) S#@e% %e&#!"o#%)e + !o&#@o%#% !o ot%#) pe%)o#) 'e ,o%m# !om("!#t"# + !o)t%(!t"#9 "te$%#'o e& )#@e% )e% + )#@e% e)t#% 8#!t"t('e)H #&o%e) + o%m#)9. I!&(+e
!ompete!"#)
'e
o%$#"#!"H
#'m"")t%#!"H
$e)t"H
!om("!#!" + #"m#!" e &# ,o%m#!" 8p%o!e)o) 'e $%(poH t%#@#o e e("poH e$o!"#!"H %e&#!" "te%pe%)o#&H &"'e%#$oH #3&")") e)t%#t$"!o "te%o + eBte%oH m#%et"$ ,o%m#t"oH et!.9. E& INEM 81;9 )e*#&# &#) !ompete!"#) 'e& ,o%m#'o% o!(p#!"o#&: 'e)#%%o&&# 'e m#e%# )")tem3t"!# + p&#","!# #!!"oe) 'e ,o%m#!" !o ")t#) # &# #'(")"!" 'e !ompete!"#) p%o,e)"o#&e) 'e &o) 'e)t"#t#%"o)H e e& m#%!o 'e (# po&t"!# 'e ,o%m#!". 7%o$%#m# )( #!t(#!" 'e m#e%# ,&eB"@&e !oo%'"3'o&# !o e& %e)to 'e #!!"oe) ,o%m#t"#) + !o &o) 'em3) p%o,e)"o#&e) 'e &# ,o%m#!". Imp&emet# &#) #!!"oe) ,o%m#t"#)H #!omp#*# + p%opo%!"o# &#) o%"et#!"oe) p#%# e& #p%e'"#e + &# !(#&","!#!" 'e &o) t%#@##'o%e). E#&K# &o) p%o!e)o) + %e)(&t#'o) 'e& #p%e'"#e p#%# meo%#%&o) + e%","!# e& &o$%o 'e &o) o@et"o) e)t#@&e!"'o). A#&"# e& p%op"o 'e)empe*o + &o) p%o$%#m#) 'e)#%%o&&#'o). I!o%po%#'o &o) !#m@"o) e &o) p%o!e)o) 'e ,o%m#!" )e$K &#) eB"$e!"#) 'e& eto%oH !ot%"@(+e'o # &# meo%# 'e &# !#&"'#' 'e &# ,o%m#!" E e& Re#& De!%eto 1;5;1H )o@%e e& !e%t","!#'o 'e p%o,e)"o#&"'#' 'e& ,o%m#'o% o!(p#!"o#& )e e)t#@&e!e '")t"t#) ("'#'e) 'e !ompete!"#)H #'em3) 'e to'o ( !o(to 'e %e#&"#!"oe) p%o,e)"o#&e) + !%"te%"o) 'e ee!(!". E)t#) )o &#) ("'#'e) 'e !ompete!"# : Y 7%o$%#m#% #!!"oe) ,o%m#t"#) "!(&3'o&#) #& %e)to 'e &#) #!!"oe) 'e ,o%m#!" 'e &# o%$#"#!"H 'e #!(e%'o !o &#) 'em#'#) 'e& eto%o. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
24
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y 7%opo%!"o#% opo%t("'#'e) 'e #p%e'"#e #'#pt#'#) # &#) !#%#!te%)t"!#) 'e &o) "'""'(o) o $%(po) + # )() e!e)"'#'e) 'e !(#&","!#!"H #) !omo #!omp#*#% + o%"et#%H 'e m#e%# !oteBt(#&"#'#H e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e + &# !(#&","!#!" 'e &o) m")mo). Y Le%","!#% + e#&(#% e& "e& 'e !(#&","!#!" #&!##'oH &o) p%o$%#m#) + &#) #!!"oe) 'e mo'o (e pe%m"t# &# tom# 'e 'e!")"oe) p#%# &# meo%# 'e &# ,o%m#!". Y Cot%"@("% #!t"#mete # &# meo%# 'e &# !#&"'#' 'e &# ,o%m#!". Como p(e'e e%","!#%)e e)t#) !(#t%o ("'#'e) 'e !ompete!"# !o"!"'e !o !(#t%o 'e &#) ,(!"oe) #p(t#'#) 8p&#","!#!"H 'e)#%%o&&oH e#&(#!" e "o#!"-"e)t"$#!".9H (e t#m@" e& ,o%m#'o% 'e ,o%m#'o%e) ee!(t#H !o "'epe'e!"# 'e& 3m@"to ,o%m#& o o ,o%m#&. 6.4.2. E& (eo %o& 'e& p%o,e)o% e eto%o) te!o&$"!o). E& 'o!ete )e e!(et%# e &o) (eo) 3m@"to) !o e& %eto 'e: Y C%e#% m#te%"#&e) e)t%(!t(%#'o) p#%# ,#!"&"t#% e& #p%e'"#e: p%ep#%#'o m#te%"#&e) '"'3!t"!o) m(&t"me'"#H >"pe%me'"#H m#te%"#&e) @#)#'o) e &# %e)o&(!" 'e p%o@&em#)H $%#@#!"oe) 'e "'eoH !o&e!!"oe) 'e %e!(%)o)H et!. Y O%$#"#% #!t""'#'e) @#)#'#) e &# "te%#!!" 8'")!()" e $%(poH eBpo)"!"oe)H e)t('"o 'e !#)o)H et!.9H #!t""'#'e) 'e t%#@#o "'""'(#& !o m#te%"#&e) ] Y 7%ep#%#% !&#)e) "te%#!t"#) # t%#) 'e "'eo!o,e%e!"# !o m#te%"#&e) 'e #po+oH $e)t"o#% e& e)p#!"o 'e "'eo!o,e%e!"#H %e#&"#% t(to%#) # t%#) 'e "'eo!o,e%e!"# o ,o%o o !o%%eo e&e!t%"!o. Y 7%ep#%#% )e)"oe) 'e !>#%&# !o &# "te%e!" 'e eBpe%to) !o"'#'o). Y Re#&"#% e& )e$("m"eto 'e& #&(mo me'"#te t(to%#)H e#&(#% &# p#%t"!"p#!" e &#) )e)"oe) 'e t%#@#o $%(p#&e)H &o) %e)(&t#'o) o@te"'o) e ee%!"!"o) 'e e#&(#!"H o e#&(#% e& %e'"m"eto ,"#&. ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
24?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
7o% )( p#%teH e& #&(mo 'e &# )o!"e'#' 'e &# ",o%m#!" 'e@e )e% !#p# 'e #p%e'e% !o!epto)H >#@"&"'#'e)H 'e)t%e#)H #!t"t('e) p#%# &# "'#H p#%# e& t%#@#oH p#%# e& o!"o 'e@e )e% ( #&(mo #!t"o + p#%t"!"p#t"oH (e %e("e%e p#%t"!"p#% 'e mo'e&o) e'(!#t"o) !et%#'o) m3) e &# "'e# 'e #p%e'"#e '(%#te to'# &# "'# o 'e #p%e'e% # #p%e'e% (e e &# )"mp&e t%#)m")" 'e ",o%m#!". 6.5. T!"!#) + e)t%#te$"#) 'e @K)(e'# 'e ",o%m#!". A &# >o%# 'e #@o%'#% e& tem# 'e &# @K)(e'# 'e ",o%m#!" teemo) (e )#@e% "'et","!#% &# 'o!(met#!" m3) %e&e#teH )() t"po) + ,o%m#to)H p(@&"!#!"oe) "mp%e)#) 8,o%m#to p#pe&9 + p(@&"!#!"oe) e&e!t%"!#)H p%"!"p#&mete e Ite%et. E p%"me% &($#% po'emo) >#@&#% 'e 'o) t"po) 'e ,(ete) 'e ",o%m#!": -F(ete) p%"m#%"#) )o &#) (e p%opo%!"o# '"%e!t#mete ",o%m#!" )o@%e ( tem# !o!%eto 8&"@%o)H #%t!(&o)H '"!!"o#%"o)H et!.9H t#to ",o%m#!" @3)"!# !omo m3) p%o,('# e m#(#&e)H o moo$%#,#)H )o ,(ete) '")po"@&e) e p#pe& "mp%e)o o e ,o%m#to e&e!t%"!o. . O@%#) 'e %e,e%e!"#: '"!!"o#%"o) + e!"!&ope'"#). . M#(#&e)H t%#t#'o) + moo$%#,#): Me'"#te &# !o)(&t# 'e &o) ,"!>e%o) 'e &# /"@&"ote!# 8#(to%e)H m#te%"#)H tt(&o)9 po'emo) &o!#&"#% %e")t#) p%o,e)"o#&e)H moo$%3,"!o) o @o&et"e) emp%e)#%"#&e). - F(ete) )e!('#%"#) )o &#) (e o) "'"!# !mo + ''e >#&&#% &#) ,(ete) p%"m#%"#). Cot"ee %e,e%e!"#) 'e ot%o) t%#@#o)H pe%m"t"e'o #) )( !oo!"m"eto +o &o!#&"#!". A!t""'#' 1.- E&#@o%# (# &")t# 'e ,(ete) '")po"@&e) e p#pe& "mp%e)o + (e eB")t# #!t(#&mete. 2.- E&#@o%# (# &")t# 'e ,(ete) '")po"@&e) e ,o%m#to e&e!t%"!o. Re)p(e)t# ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
24
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
1.- "@%o) 8e $ee%#&9H @o&et"e)H %e")t#)H p%e)#H '"!!"o#%"o)H e!"!&ope'"#)H p%op#$#'#. 2.- Re")t#) + pe%"'"!o) e&e!t%"!o)H @"@&"ote!#) + !#t3&o$o) e &e#H @#)e) 'e '#to) 'e et#) po% !#t3&o$o)H #%t!(&o) 'e %e")t#) "%t(#&e)H 'o!(meto) #('"o")(#&e)H pe&!(&#)H 'eo)H po%t#&e) tem3t"!o) o )e!to%"#&e) Se 'e@e tee% e !(et# (e &o) '",e%ete) t%#@#o) eB")tete) )e m(ee e (# pe%)pe!t"# m(+ "mpo%t#te: &#) %e'e) te&em3t"!#) e &# e'(!#!". S" o) %e,e%"mo) # &#) %e'e) e e'(!#!"H po'emo) >#@&#% 'e (# )e%"e 'e "mp&"!#!"oe) 'e )( ()o e &# e'(!#!"H e !(#to e (e #p#%e!e (eo) mo'e&o) 'e !o)t%("% e& !oo!"m"etoH mo'","!3'o)e &#) o!"oe) 'e e)p#!"o + t"empoH 'e)t#!# &# "te%#!t""'#' + )e %e'e,"e e& !o!epto 'e '")t#!"# 87%e'e)H 1?9: Y N(eo) mo'e&o) 'e !o)t%("% e& !oo!"m"eto: o )&o "mpo%t# &# ",o%m#!"H )"o t#m@" e& #!!e)o # e&&#H #!!e)o (e #K(e o e)t e p%"!"p"o &"m"t#'o 8e e& !#)o 'e &#) %e'e) #@"e%t#) # to'o) &o) ()(#%"o)9 )" e)t3 !o'"!"o#'o po% e& !oo!"m"eto p%e"o o (e "mp&"!# !"e%t# )e&e!!". Y E& e)p#!"o + e& t"empo: e& e)p#!"o 'e# 'e )e% e& !oto%o ,)"!o e e& (e "te%#!t(#mo) + p#)# # )e% ( (eo e)p#!"o e e& (e &# @#%%e%# 'e& t"empo %e#& )e )(pe%# J e& !"@e%e)p#!"o-. Y # "te%#!t""'#': )e %e,"e%e # (# "te%#!t""'#' (e pe%m"te e& me'"o !o ot%o) "'""'(o) 8e& me'"o te!o&$"!o !omo ")t%(meto 'e !om("!#!" et%e ()(#%"o)9 + &# "te%#!!" (e )e p%o'(!e !o e& p%op"o me'"o. Se%3 "te%#!!" !o$"t"# &# "te%#!!" et%e &#) pe%)o#) e "te%#!!" ")t%(met#& &# %e,e%"'# # &# %e&#!" 'e& p%op"o me'"o !o e& ()(#%"o 'e& m")mo.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
250
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y N(eo !o!epto 'e '")t#!"#: 'e)#p#%e!e &#) '")t#!"#) ,)"!#) pe%o #p#%e!e (eo) !o!epto) 'e '")t#!"#. Se$K /#")H 11: '")t#!"# !omo e),(e%o 8'"e%oH $#)o&"#H t"empo]9 + '")t#!"# met#,%"!# 8'")t#!"# )o!"#&H !(&t(%#&H po&t"!#H &"$[)t"!#]9. E)to e) !o'"!"o#te 'e !(#&("e% '")e*o e'(!#t"o. 7o% ot%o &#'o pe 819 !o)"'e%# (e Ite%et o) )"%e p#%# pote!"#% &o) (eo) e)p#!"o) 'e #p%e'"#eH "mp&"!#% # &# !om("'#' e'(!#t"#H &&e$#% # m3) pe%)o#) e ",o%m#!" !o meo) !o)te)H tee% ",o%m#!" ")t#t3e#H (e#) !oeB"oe) + ot%#) %e&#!"oe)H p(@&"!#!" 'e t%#@#o)H "te%!#m@"o 'e eBpe%"e!"#) + (# m#+o% t%#)p#%e!"# e &# $e)t" + o%$#"#!" 'e &o) !et%o). C%e#% (# p3$"# Ve@ o e) t# '",!"&. E Ite%et !(et#) !o >e%%#m"et#) (e te #+('# + o%"et#. 7#%# !%e#% t( p%op"# p3$"# Ve@H p(e'e) !o)(&t#% to'# &# 'o!(met#!" (e p%e)et# &# )"$("ete p3$"# Ve@: >ttp:VVV.#B").o%$()(#%"o),#%o!e# # %e' !omo >e%%#m"et# 'e @K)(e'# 'e ",o%m#!" )"$","!# emp&e#% Ite%et e &#) #(&#)H t#to po% p#%te 'e& #&(m#'o !omo 'e& p%o,e)o%#'o. Et%e ot%#) %#oe) e &#) (e )e @#)# e)te ()o p(e'e )e%: . \(e Ite%et e) (# @#)e 'e '#to) 'e mK&t"p&e ",o%m#!"H t#to p#%# p%ep#%#% &#) !&#)e) !omo p#%# 'o!(met#% t%#@#o)H #((e e e)te !#)o )e eB"$e 'e (# t#%e# p%e"# e &# (e )e e)t#@&e!e &o) !%"te%"o) p#%# &# )e&e!!" + o%$#"#!" 'e &# ",o%m#!". 7#%# e)to po'emo) e!>#% m#o 'e &o) @()!#'o%e) + po%t#&e). . \(e )e p(@&"!# t%#@#o) e)pe!,"!o)H po% eemp&o:>ttp:VVV."te%#(&#).o%$: Ite%A(&#) e) ( p%o+e!to e'(!#t"o 'e C#t#@%"# p#%# &# (t"&"#!" 'e (e#) te!o&o$#) e Ite%et !omo me'"o 'e "te$%#!" e &#) #(&#) 'e !ote"'o) %e&#!"o#'o) !o &# p%e)#. Ot%# p3$"# "te%e)#te e) >ttp:VVV.o#'e(e$o).etH (e e)t3 >e!># ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
251
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
e,o!#'# # "*o)#) !o &# "'e# 'e #p%e'e% ($#'o #&$(o) (e$o) )o ttp:VVV.!"!e.me!.e) (e #&@e%$# m(!>#) ot%#) !omo >ttp:o&mo.pt"!.me!.e)m#%t"60po%t#'# A'em3) 'e p3$"#) $ee%#&e) 'e m#(#&e) 'e '")t"t#) 3%e#) + tem3t"!#)H p3$"#) 'e )>#%eV#%e o ,%eeV#%e. \(e )e o@t"ee #+('# e &# #e$#!" +H p#%# &o) (e o )#@e ''e "%H teemo): >ttp:VVV.#%e#).et A'em3)H Ite%et p(e'e )e% ( %e!(%)o '"'3!t"!o "mpo%t#te e &# e'(!#!" # '")t#!"#H +# (e &o) )")tem#) te&e,o%m#!" p(e'e o,%e!e% (# e%'#'e%# ,o%m#!" pe%)o#&"#'# + %e#&"#% ( )e$("m"eto !ot"(o 'e &#) #!t""'#'e) + p%o$%e)o) (e %e#&"# &o) ()(#%"o)H opt"m"#'o e& p%o!e)o 'e #p%e'"#e + o@"#'o #&$(o) p%o@&em#) 'e e)e*## !oe!"o#& 'e%"#'o) 'e& e)p#!"o + 'e& t"empo. S(poe (# eo&(!" 'e &o) !&3)"!o) )")tem#) 'e e 820009 %e!o$e &# 'e)!%"p!" 'e #&$(#) !o)#) (e )e e)t3 >#!"e'o e Ite%et + !o Ite%et e &o) !(%)o) + !et%o) (e '")poe 'e !oeB" # &# %e'.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
252
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
F('#met#&meteH e& ()o 'e &# %e' e) p#%# &o!#&"#% ",o%m#!"H !om("!#%)e # t%#) 'e !o%%eo e&e!t%"!o + e& !>#t + !o,e!!"o#% &# p%op"# p3$"# Ve@. o!#&"#!" 'e p3$"#) Ve@: po% m#te%"#) p#%# (e &o)#) #&(mo)#) &#) p(e'# !o)(&t#%. 7#%# e"t#% t"empo 'e !oeB"H )e p(e'e $%##% p%e"#mete e)#) p3$"#) e e& '")!o '(%o 'e& o%'e#'o% + t%#@##% )" !oeB". N#e$#!" 'e &o)#) #&(mo)#) + &o!#&"#!" 'e p3$"#) )o@%e ( tem# e)pe!,"!oH !o e& (e te'%3 ( @#!o 'e '#to) p#%# &# e&#@o%#!" 'e t%#@#o)H # &# e (e )e ee%!"t# e)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e 'e @K)(e'# 'e ",o%m#!". M#tee% !o%%eo e&e!t%"!o !o ot%#) emp%e)#) + pe%)o#) t%#@##'o%#) !o "te%e)e) !om(e) e ( 'ete%m"#'o tem#. 7#%t"!"p#% e '",e%ete) !>#t)H p(e'e )e% (# p%3!t"!# "te%e)#te !(#'o e& !>#t )e %e#&"# e ( "'"om# '")t"to #& 'e &# &e$(# m#te%#. A+('#% # &# !o,e!!" 'e &#) p3$"#) Ve@. A!t""'#' 1.- Re")#% &# @"@&"ote!# "%t(#& 'e &# p3$"# Ve@: >ttp:te!o&o$"#e'(.().e) + &o!#&"#% #&$(o) #%t!(&o) $ee%#&e) 'o'e )e >#@&e 'e &#) po)"@"&"'#'e) 'e &#) (e#) te!o&o$#). A!t""'#' T%#@#o e $%(po: Y C%e#% ( $%(po 'e t%#@#o !omp#%t"'o e +#>oo $%o(p)H $m#"&H et!. Y A!o%'#% e e& $%(po e& tem# )o@%e e& (e )e # # t%#@##% 8p#%# (# )e)" 'e 20 m"(to) Y /()!#% 'o!(met#!" )o@%e e& tem# #!o%'#'o. 8/()!#'o%e) tem3t"!o)H %e")t#) e)pe!"#&"#'#)]et!9
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
254
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y E&#@o%#% ( p%o+e!to '"'3!t"!o )o@%e e& tem# e&e$"'o. De@e !otee% o@et"o)H %e!(%)o) + meto'o&o$# p#%# t%#@##% &o) !ote"'o) + ( '")e*o 'e e#&(#!". Y Re")#% &o) m#te%"#&e) 'e to'#) &#) pe%)o#) 'e& $%(po + p%e)et#% (# p%op(e)t# ,"#& E e)to) e&#!e) )e p(e'e o@tee% >e%%#m"et#) (e te p(e'e #+('#%. >ttp:V"".$&e'(!#%.o%$.#%V""So,tV#%ed"@%ed+dM#p#)dCo!ept(#&e) >ttp:VVV.e'(te#.o%$mo'(&o).p>pX!#tBc5"'S(@c1 /"@&"o$%#,#: A&o)oH C.H 1. # ",o%m3t"!# 'e)'e &# pe%)pe!t"# 'e &o) e'(!#'o%e) E'. UNED A%o&'H Ro&,.Fo%m#!" p%o,e)"o#&: (e#) te'e!"#) + pe%)pe!t"#). Mote"'eo: C"te%,%oOITH 2001H 164p. 8e%%#m"et#) p#%# &# T%#),o%m#!"H 1;9 /#")H .:
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
255
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
E)e*#% n #p%e'e%. Ite%et e &# e'(!#!". Lo& I. EDUCAREDH F('#!" Te&e,"!#H M#'%"'. peH D.: <7o t( !et%o e &# Re' C%e#!" 'e e)p#!"o) p#%# !et%o) e'(!#t"o) 'et%o 'e &# iii= p(@&"!#'o e e& 16? 'e &# %e")t# Com("!#!" + pe'#$o$# M#%() 7.: <o) S")tem#) 'e te&e,o%m#!"9 p(@&"!#'o e &# %e")t# 1;5-,e@%e%o:
Com("!#!" + 7e'#$o$# O%te$# G#%!#H .A. + G#%!# M#%teH F.A. 2005 E)e*## "%t(#& + !#&"'#' 'e &o) eto%o) 'e #p%e'"#e. Com("!#!" + 7e'#$o$#. 1;: 52-5. 7%e'e)H M.7. e Ro'%$(eH + G$o%#H A.: e Ro'%$(eH . 2000 Ite%et + e'(!#!". E'. A&"@e S#%%#te C#p'e"&#H Mk (")#. 2005. E& #p%e'"#e o &"eH (eo !oteBto e'(!#t"o. Com("!#!" + 7e'#$o$# 205: ;2-;; S"emme)H G. 2005H >ttp:VVV.oV"$oV&e'$e.!om@oo.p>p E&#!e) Ve@ >ttp:'eVe+.(#@.e)pm#%(e)
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
256
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
U# eB!e&ete p3$"# (e te o%"et#%3 e to'o &o (e )e te o!(%%# + #&$o m3) )o@%e &# "te%e!" 'o!ete >ttp:VVV.e'(!#%e'.et Re")t#) )o@%e e'(!#!" e &e# >ttp:VVV.(m.e)e#'%e' >ttp:%e'"e.(#@!.mBe&#!e)(e-e)-%e'"e.>tm& >ttp:VVV.%e")t#e'(!#!"o.me!.e) >ttp:VVV.%"#!e.ete&#!e%e")t#).>tm T#m@" @"@&"ote!#) "%t(#&e) !o #!!e)o # teBto) !omp&eto) 'e &"@%o) >ttp:VVV.(e)!o.!&e)p@"@&"o"'eB.#!t
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
25;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
.8 M-dulo! +ran!/er!ale!
- 7%ee!" 'e %"e)$o) &#@o%#&e) - I$(#&'#' 'e opo%t("'#'e) - Se)"@"&"#!" #m@"et#&. Se 'e)#%%o&&#%# e !#'# !#)o #'#pt#'o) #& !(%)o # "mp#%t"%.
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
2010
25
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ
CURSO FORMADOR DE
2010
25?
GUÍA DIDÁCTICA
CURSO FORMADOR DE FORMADORES
A'E=O &
/.- 7&#","!#!" + tempo%#&"#!" CRONOGRAMA
CURSO
DE
SESION
CONTENIDOS
I SESION
1. 9a *ro,ramaci-n del
1.- # p%o$%#m#!" 'e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e
FORMADOR
FORMADORES
COMPETENCIAS
*roce! *ro ce!o o de en! en!eña eñanza nza88
2010 METODOLOGIA
EVALUACION
HORAS
- Elaboració !"
- Co&i#a
60
#a G#$a Di!%c&ica
a*rendizae
1. 1. 1.
E&
p%o!e)o
'e
e)e*##-#p%e'"#e e &# ,o%m#!" 'e #'(&to). 1.2. E& '"#$)t"!o ""!"#&: e& #3 #3&") &")") ") 'e& $%(po 'e #p%e'"#e. 1.4. T!"!#) + e)t%#te$"#) p#%# &# !#%#!te%"#!" 'e& $%(po 'e #p%e'"#e. 1.5. 1. 5. T T! !"! "!#) #) p# p#%# %# e& #3&")") 'e !ompete!"#) + !#p#!"'#'e) p%o,e)"o#&e). 1.6. # p%o$% p%o$%#m#! #m#!" " 'e
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
25
GUÍA DIDÁCTICA
CURSO FORMADOR DE FORMADORES
&# #!!" ,o%m#t"#. 1.;.. o 1.; o)) O@ O@e et" t"o o)) 'e #p%e'"#e. 1.. o) Cote"'o) 1.?. # )e&e!!" + p&#","!#!" 'e e)t%#te$"#) '"'3!t"!#). 1.. 1.
#
)e&e )e &e!! !!" "
+
p&#","!#!" 'e me'"o) + %e!(%)o) '"'3!t"!o). 1.10. # p&#","!#!" 'e &# e#&(#!" 'e& p%o!e)o 'e e)e*##-#p%e'"#e. 1.11. 1.1 1. E& p% p%o$ o$%# %#m# m# 'e ,o%m#!". /"@&"o$%#,#
II SESION
2.- # "te%#!!" '"'3!t"!#
2.
9a
&n+eracci-n
Idem
Idem
60
Did7c+ica
2.1. # teo%# 'e &# !om("!#!" + e& p%o!e)o 'e e)e*###p%e'"#e 2.2. # mot"#!".
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
260
GUÍA DIDÁCTICA
CURSO FORMADOR DE FORMADORES
2.4. 2. 4.
#)) #
e)t% e) t%#t #te$ e$"# "#))
meto'o&$"!#). 2.5. F#!to%e) (e ",&(+e e &# e,e!t""'#' 'e (# eBpo)"!" o%#&. 2.6. C#%#!te%)t"!#) '")t"t"#) 'e& #p%e'"#e e $%(po. 2.;. T!"!#) @3)"!#) 'e '"3m"!# 'e $%(po. 2.. #@"&"'#'e) 'o!ete). 2.?.. 2.?
D",e D" ,e%e %e! !"# "#))
et% e t%ee
me'"oH %e!(%)o + m#te%"#&. 2..- o) %e!(%)o) #('"o")(#&e) e ",o%m3t"!o). 2..1. o) %e!(%)o) #('"o")(#&e). /"@&"o$%#,#
III SESION
4.- E)t%#te$"#) 'e #p%e'"#e #(tomo
:.
E!+ra+e,ia!
de
I!"'
Idem
40
a*rendizae au+-nomo.
4.1. Ap%e'"#e #(tomo.
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
261
GUÍA DIDÁCTICA
CURSO FORMADOR DE FORMADORES
4.2. E&&# ,o%m#'o%#J t(to%#. 4.4. S(pe%")" + )e$("m"eto 'e& #p%e'"#e "'""'(#&"#'o. 4.5 Re!(%)o) '"'3!t"!o) + )opo%te) m(&t"me'"#. /"@&"o$%#,#
IV SESION
5.- E#&(#!" 'e& p%o!e)o ,o%m#t"o
;.
E/aluaci-n
del
I!"'
I!"'
40
*roce!o orma+i/o.
5.1. Co)"'e%#!"oe) $ee%#&e) )o@%e &# e#&(#!" 'e& #p%e'"#e. 5.22. 5.
I) )t% t%(m (me eto to))
+
t!"! t! "!#) #) 'e e# e#&(# &(#!" !": : )e$K o@et"o) + t"po) 'e #p%e'"#e. 5.4. C#%#!te%)t"!#) 'e &#) t!"!#) 'e e#&(#!".
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
262
GUÍA DIDÁCTICA
CURSO FORMADOR DE FORMADORES
/"@&"o$%#,#
V SESION
6.- Io#!" + #!t(#&"#!" 'o!ete
<.
&nno/aci-n
I!"'
I!"'
30
ac+ualizaci-n docen+e.
6.1. Imp#!to 'e &#) (e#) te!o& te! o&o$ o$#) #) e &# &#@ &#@o% o% 'o!ete. 6.2.N(eo) opo%te) '"'3!t"!o).A(&#) L"%t(#&e) + Te&e,o%m#!". 6.4.#) (e#) !ompete!"#) p%o,e)"o#&e) 'e &o) ,o%m#'o%e). T(to%e) + ,#!"&"t#'o%e). 6.5.-T!"!#) + e)t%#te$"#) 'e @K)(e'# 'e ",o%m#!". /"@&"o$%#,# :
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
264
GUÍA DIDÁCTICA
;.- M'(&o) t%#)e%)#&e)
CURSO FORMADOR DE FORMADORES
15
8Pre/enci-n rie!,o! la5orale! 8&,ualdad o*or+unidade! 8Sen!i5ilizaci-n am5ien+al
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
265
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A'E=O &&
ANIANO MUÑOZ MÉNDEZ 2007
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
266
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
ES\UEMA: 1.- # Ate!" Te&e,"!# # !om("!#!" te&e,"!# + )() t!"!#) Let##) e "!oe"ete) 'e &# !om("!#!" te&e,"!# o) %e!(%)o) e%@#&e) + o e%@#&e) e &# !om("!#!" te&e,"!# T!"!#) 'e &# #te!" te&e,"!# 2.- Com("!#!" E,"!#: E)!(!># #!t"# M(e)t%e "te%) Se# p#!"ete E&"m"e '")t%#!!"oe) Emp#t# 7%e$(te Le%","(e 7%opo$# )o&(!"oe) Se$("m"eto De)pe'"'# 4.- #) @#%%e%#) 'e &# !om("!#!" Se% #)e%t"o Se# o@et"o Ut"&"!e e& ,ee'-@#! !ot"(#mete No "te%%(mp# ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
26;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
No 'e)!#&","(e No (t"&"!e te!"!")mo) No $%"te No pe%)o#&"!e No #)(m# %e)po)#@"&"'#'e) No '")!(t# No >#$# e)pe%#% \(e )o&o )e e)!(!>e &# !oe%)#!" 8!ot#m"#!" #!K)t"!#9 5.- Re$&#) 'e &# !o%te)# te&e,"!# 8)o%")# te&e,"!#9 A& !ote)t#% (# &&#m#'# E !#)o e!e)#%"o 'e#% #& #&e%t#te e e)pe%# A& t%#),e%"% A& te%m"#% U)o 'e &#) p#&#@%#) #p%op"#'#) #)
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
26
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
)écnica! elemen+o! de la comunicaci-n +ele-nica
Cote"'o 'e e)te 'o!(meto: Y Re$&#) 'e !o%te)# te&e,"!# Y E)t"&o) 'e !om("!#!" Y Ate!" 'e %e!&#mo) Y \(e 'e!"% + (e o 'e!"% e (# !om("!#!" te&e,"!# Y 10 !o)#) (e o >#+ (e >#!e% e (# !om("!#!" te&e,"!# Y Como 'e#% ( me)#e Y E& me)#e Kt"& Y 7%e$(t#) ",o%m#t"#) Y T!"!#) 'e )o'eo Y E& t%#t#m"eto 'e &#) o@e!"oe) Reglas de cortesía telefónica
19 A& !ote)t#% (# &&#m#'# Y Re)po'# %3p"'#mete: Cote)te e& te&,oo &o #te) po)"@&e Y U)e e &o po)"@&e &# )"$("ete ,%#)e: /(eo) '#)H #@&# 8....9 e (e &e p(e'o #+('#%X Y E !#'# )#&('o ()e )( e)pot#e"'#'H >#@&#'o !o o !&#%# + p#()#'# Y No o&"'e ()#% e& )#&('o #p%op"#'# 8>#)t# &#) 14:00>) : @(eo) '#)H 'e 14:00 # 20:00 @(e#) t#%'e)H + 'e)'e &#) 20:00 : @(e#) o!>e)9 29 E !#)o 'e )e% e!e)#%"o 'e#% # ( !&"ete e e)pe%# Y I,o%me #& !&"ete e& mot"o po% e& !(#& # # poe%&o e e)pe%# ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
26?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y No '")po$# 'e& t"empo 'e& !&"ete: pe%m"t# (e & 'e!"'# )" 'e)e# #$(#%'#% o p%e,"e%e &&#m#% m#) t#%'e Y No 'ee e e)pe%# # ( !&"ete e e)pe%# po% m#) 'e 40 )e$('o). De )e% e!e)#%"oH %etome e& &&#m#'o ",o%m#'o #& !&"ete Y C(#'o %etome e& &&#m#'oH !om"e!e !o e& om@%e 'e& !&"ete 49 A& t%#),e%"% (# &&#m#'# Y T%#),"e%# )o&o #(e&&#) &&#m#'#) (e U'. o p(e'# #te'e% Y A)e$K%e)e 'e !oo!e% e& ()o 'e& te&,oo p#%# t%#),e%"% &&#m#'#) Y Ate) 'e t%#),e%"% e& &&#m#'oH ",o%me #& !&"ete (e #!!" # # e,e!t(#% Y C(#'o t%#),"e%# #& ot%o )e!to%H e)pe%e # (e )( !omp#*e%o &o #t"e'#. I,%me&e e& om@%e 'e& !&"ete + e& mot"o 'e &# &&#m#'#H e"t#'o #) (e & &e te$# (e %epet"% !(#&("e% '#to Y C(#'o %e!"@# (# &&#m#'# t%#),e%"'#H e p%"me% ")t#!"# p%e)te)eH &&#me #& !&"ete po% )( om@%e + e%","(e !o (# @%ee %e)e*# &# ",o%m#!" (e ># %e!"@"'o 59 T%#)m"t"% me)#e) et%e ope%#'o%e) 'e& )e%"!"o Y S" ( !&"ete &e p"'e >#@&#% !o ( !omp#*e%o )(+oH "tete )o&(!"o#% U'. m")mo )( pe'"'oH e"te e &o po)"@&e tom#% me)#e) Y S" e) e!e)#%"o tom#% ( me)#eH e)!%"@# e& om@%e 'e &# pe%)o# (e &&#mH + e& te&,oo #& !(#& 'e@e %e)po'e%&e + e &o po)"@&e e e& >o%#%"o e !(#& 'e@e %e#&"#% e& &&#m#'o Y De)!%"@# e ,o%m# !&#%# e& me)#e Y Rep"t# (e e) &o (e U'. e)!%"@" p#%# e%","!#% )" !omp%e'" !o%%e!t#mete 69 A& te%m"#% (# &&#m#'# Y A$%#'e!# #& !&"ete )( &&#m#'# ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
26
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y E !#)o 'e )e% e!e)#%"o ( )e$("m"etoH ",o%me #& !&"ete Y Co,"%me e& te&,oo p#%# !oe!t#%)e !o & Y #$# (# p#()# Y E)pe%e (e e& !&"ete !o%te #te) (e U' ;9 U)o 'e p#&#@%#) #p%op"#'#) Y E"te ()#% p#&#@%#) t!"!#) o 'e ()o "te%o: )" (t"&"# p#&#@%#) (e e& !&"ete o !omp%e'eH &o po'%3 e (# )"t(#!" "!mo'# Y /%"'#% &# ",o%m#!" e )( me'"'# ()t# Y # ",o%m#!" e) ( #&o%H o eB!e'e%)eH " e)!#t"m#%&# Y #m3) !ote)t#% !o p%e$(t#) 9 7e(e*o) + $%#'e) 'et#&&e) Y o mo&e)to po%: E o!#)"oe) ( !&"ete (t"&"# e)t# ,%#)eH e) ( 'et#&&e # tee% e !(et# p#%# #!et(#% &# !o%te)# te&e,"!#H +# (e )" U'. o '"e%# #'#H e)t#%# #!ept#'o (e e,e!t"#mete )e t%#t# 'e (# mo&e)t"# Y #) m(&et"&&#): )o #(e&&#) p#&#@%#) (e (t"&"#mo) e ,o%m# %e"te%#'#H o) #po+#mo) e e&&#) p#%# e&#@o%#% met#&mete &# %e)p(e)t# (e #mo) # '#%. Eemp&o): Co%%e!toH '"$#mo)H oXH &e !ometoH et!. E)t#) m(&et"&&#) p#)# 'e)#pe%!"@"'#) p#%# o)ot%o)H )" em@#%$oH ("e &o e)!(!># &o pe%!"@e !&#%#mete. A WMe et"e'eX %emp&3!e&o po% : WSo+ !&#%oX WMe eBp&"(e !o%%e!t#meteX Y 7#&#@%#) (e )(@e)t"m# #& !&"ete + po% &o t#to #tet# !ot%# (# #te!" !o%t). Eemp&o): E) o@"o ?9 7e%)o#&"!e &# !oe%)#!" Y C#'# !&"ete )e !om("!# )o&o !o ( %ep%e)et#te 'e )( emp%e)#H )o&o !o U'. ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;0
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y 7#%# (e e& !&"ete )e )"et# # $()toH ()e )( #pe&&"'o o om@%e e &# !oe%)#!". 7#(t#): #9 Atepo$# S%. S%#. @9 E e& !#)o 'e (e e& !&"ete eBp%e)e tee% #&$K t"t(&o 8I$. "!.H D%.9H (t"&!e&o !9 T%3te&o 'e U'.
Estilos de comunicación
C#'# pe%)o# )e !om("!# pe%m#etemete )e$K )() e!e)"'#'e) + )( e)t"&o. 7o% e)te mot"oH e) "mpo%t#te (e o) #'#ptemo) #& e)t"&o 'e& !&"ete. 7#%# &o$%#%&oH >#%emo) (# !&#)","!#!" 'e &o) e)t"&o) 'e !om("!#!". E)t# !&#)","!#!" &o #)")t"%3 p#%# po'e% '"#$o)t"!#% !o (e t"po 'e !&"ete e)t#mo) >#@&#'o + #) po'e% #()t#%o) # )() e!e)"'#'e). 19 7e%)o#) o%"et#'#) # &o) )et"m"eto) 7%e)t# e)pe!"#& "te%) e eBp%e)#% )et"m"eto). e) #$%#'# &# $ete + )e e),(e%# po% )e% !o%%e)po'"'o). Y Te$# &# p%e!#(!" 'e o moopo&"#% &# !oe%)#!" Y Dem(e)t%e e& m")mo et()"#)mo + p%eo!(p#!" (e m#","e)t# &# pe%)o# (e &&#m# Y De&# eBp%e)#% )() emo!"oe). 29 7e%)o#) 'et#&&")t#) So #(e&&#) "te%e)#'#) e)pe!"#&mete e &o) >e!>o)H '#to) + )(t"&e#) E)pe!,"!#). Y Re!(e%'e (e e!e)"t# 'et#&&e) ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;1
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Y 7o$# ,#)") e ("H (H !(3'oH + !mo Y /%"'e #& !&"ete &# pe%!ep!" 'e e)t#% t%#t#'o !o ( eBpe%to 49 7e%)o#) o%"et#'#) # &o) ,"e) Ite%e)#'#) e &o) %e)(&t#'o)H o e &o) p%o!e)o) "mp&"!#'o). S( e),(e%o e)t# &o!#&"#'o e &&e$#% #& p(to p%"!"p#& Y 3$#&e )et"% (e e)t# #!t(#'o !o !e&e%"'#'. Ut"&"!e 7#&#@%#) !omo #>o%# m")mo= o +# m")mo Y #@&e )o@%e &o (e U'. p(e'e >#!e% Y 7o$# ,#)") e e& %e)(&t#'oH o e e& p%o!e)o Y D$#&e (" >#!e ( + !(#'o Ate!" 'e &&#m#'#) E& C&"ete (e ,o%m(&# ( %e!&#mo e)pe%# %e!"@"% (# #te!" # &# me'"'# 'e )() eBpe!t#t"#)H + (# )o&(!" e e& meo% t"empo po)"@&e. U %e!&#moH eto!e) e) &# o!#)" p#%# @%"'#% )o&(!"oe) + m#tee% &# ,"'e&"'#' 'e (e)t%o) !&"ete). De U'. 'epe'e e& t%#),o%m#%&# e (# opo%t("'#' p#%# %e,o%#% &# "m#$e 'e &# e #& !&"ete - 7e%m"t# (e eBp%e)e )() )et"m"eto) - 3$#&e )#@e% (e &o e)t# e)!(!>#'o . M(e)t%e (# #!t"t(' 'e emp#t# >#!"# e& !&"ete - 7'#&e '")!(&p#) po% &# m#&# #te!" %e!"@"'# o po% &o) e%%o%e) 'e ",o%m#!". . 7%e$(te - A#&"!e &# )"t(#!" p#%# !&#%","!#% e& %e!&#mo ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
- S" e) e!e)#%"oH 7%e$(te . Le%","(e (e !omp%e'" e& %e!&#mo -Rep"t# &# )o&"!"t(' p#%# e%","!#% (e ># !omp%e'"H E: eto!e)H S%. F&o%e)H ()te' o p(e'e #e$#% e &# Ve@ pe%o )" p(e'e e"#% + %e!"@"% e-m#"&) . O@te$# ",o%m#!" - S" e) e!e)#%"o !o)(&te e e& )")tem# . 7%opo$# )o&(!"oe) #&te%#t"#) -E.: 7#%# (e U'. 7(e'# e"#% )() m#"&) >#)t# (e e)te )o&(!"o#'# &# )"t(#!" po'emo) o,%e!e%&e (# !#)"&&# Ve@m#"&. . A!(e%'e (# )o&(!" - I,%me&e ("e >#!e !(#'o -No o,%e!# m3) 'e &o (e &# emp%e)# p(e'e >#!e%. . Se$("m"eto -De )e% e!e)#%"oH ",o%me &#) #!!"oe) (e 'e@e %e#&"#% e& )e%"!"o + e& !&"ete - Co,"%me e& te&,oo p#%# !ot#!t#%)e !o e& !&"ete . E &o) !#)o) (e 'e@"'o # )( (%$e!"# &o %e("e%#H ",o%me # )( )(pe%")o% Te%m"e &# &&#m#'#: - A$%#'e!# #& !&"ete )( &&#m#'# -#$# (# p#()#H pe%m"t"e'o #) (e e& !&"ete p(e'# e,e!t(#% #&$(# !o)(&t# ,"#& - E)pe%e (e e& !&"ete !o%te #te) (e U'.
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;4
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
\(e 'e!"% + (e o 'e!"% e (# !om("!#!" te&e,"!# \UE DECIR: Wo&#X /(e '# >#@&# 8...9 We ( &e p(e'o #+('#%X WDe p#%te 'e ("eX W\(" &e # # >#@&#%X W7o% (X W7o'%# !omet#%me e& mot"o 'e )( &&#m#'#X U m"(to &e #e%"$(o A$(3%'eme po% ,#o%H o+ # !o)(&t#% C>#(H >#)t# &(e$o #)t# p%oto + $%#!"#) po% !om("!#%)e E)p%eme A$(3%'eme po% ,#o% WMe et"e'eX WMe eBp&"!o !&#%#meteX E)to+ #e%"$(#'o E)to+ !o)(&t#'o p#%# !o,"%m#% No me !o%te No !o%te po% ,#o% WE)pe%# o (e&e # &&#m#%X W7%e,"e%e e)pe%#% e &e# o &&#m#% e (o) m"(to)X U)te' ete'" m#& Me eBp%e)e m#& T%#te 'e &&#m#% (e#mete e )($"e%o (e &&#me (e#mete WU)te' e) e& (e &&#mo +# t%e) e!e)X C%eo (e ()te' &&#mo #te)H WoX EBp&(eme 'e (e )e t%#t# D$#me e (e p(e'o #+('#%&o Se &o '"% !(#'o &o e# Ape#) %e$%e)e &e p#)#%e e& me)#e No p(e'o #te'e%&o #>o%# o )"eto e e)te mometo o e) po)"@&e p#)#%&e &# !om("!#!"
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;5
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
10 co!a! >ue no ?a >ue ?acer en una comunicaci-n +ele-nica
19 No "te%%(mp#. No t%#te 'e )e$("% >#@&#'o !(#'o e& !&"ete ("e%e 'e!"% #&$o. S" '"!e #&$o (e # )( ("!"o o e) !o%%e!toH o )e #p%e)(%e # !o%%e$"%&o. De&o te%m"#% + &(e$o >#$# &#) eBp&"!#!"oe) pe'"ete) 29 No (t"&"!e &(,#%'o. E)to '# &# "mp%e)" 'e (# o%$#"#!" po!o p o!o )e%"#. S" !#e% e te!"!")mo)H (t"&"!e @"e e& !#)te&&#o 49 No $%"te. #@&e !o !#&m# + e @#o o&(me 59 No tom tome &#) &#) !o !o e% e%)# )#!" !"o oe) e) !o !om mo #&$o #&$o pe pe%) %)o o#& #&HH m# #te te$ $## ( (## )#&('#@&e '")t#!"# p%o,e)"o#& )" pe%'e% &# !#&"'e e e& t%#to 69 No #)(m# &# tot#& %e)po)#@"&"'#' po% &# %e)o&(!" 'e ( p%o@&em# )" o e)t# # )( #&!#!e. S" em@#%$oH !omp%omt#)e # %e#&"#% to'o &o (e e)te # )( #&!#!e ;9 No '")!(t# e%@#& " met#&mete !o e& !&"ete 9 No >#$# e)pe%#% #& !&"ete e &e#: E& !&"ete e)pe%# %#p"'e e e& )e%"!"o. 7$#&o e e)pe%# )o&o )" e) "mp%e)!"'"@&e ?9 No !ot"( !o (# !oe%)#!" p%e"# !(#'o #t"e'# e& te&,oo: N#'"e ("e%e e)!(!>#% (e ()te' ("e%e ( )3'V"!> )" m#+oe)# #te) 'e (e '"$# >o&# 9 No pe%m"t# (e e& !&"ete e)!(!>e "$(# ot%# !o)# m3) (e &# !o !o e% e%)# )#!" !" :: S" e e!e !e)" )"t# t# !>e( !>e(e# e#%% #&$o #&$oHH p p$ $#& #&oo e e)pe e)pe%# %# p# p#%# %# ( (ee e)!(!>e mK)"!# 109 No p"e%'# &# &&#m#'# po% "!oe"ete) t!"!o): SI >#+ %("'o e &# &e#H %ep%te&o #& 3%e# t!"!# 'e "me'"#to p#%# (e e%","(e )" >#+ #&$K p%o@&em#
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;6
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Como 'e#% ( me)#e: T%e) e%%o%e) # e"t#%: 19 No 'e 'e# #%% me) me)# #e: e: L Lo& o&e e% % # &&#m &&#m#% #%H H o !o !o%t %t#% #% # ( !o !ot te) e)t# t#'o 'o%% #(tom3t"!o. qDe#% e& me)#e 29 Me)#e 'em#)"#'o !o%to: E& ot%o o )#@%3 p#%# (e &o &&#mo " (e 'e@e >#!e%. 49 Me)#e 'em#)"#'o &#%$o: &o e)e!"#& 'e@e eBp%e)#%)e e po!#) p#&#@%#).
E& me)#e Kt"& Comp%e'e !"!o "'"!#!"oe) @3)"!#): 19 De)t"#t#%"o : e) ( me)#e p#%#.... 29 \("e &&#m# : )o+ 8om@%eH emp%e)#9 49 # ,"#&"'#' 'e &# &&#m#'#: e) !o %e)pe!to # .... 59 Cot"("'#' : WC(3& 'e &o) 'o) &&#m#%3 #& ot%oX 69 WDo'e XH WC(#'oX: WC(3'o o&e%3 # &&#m#% ()te'XH WC(3'o )e &o p(e'e &&#m#%XH 8!(mp&# !o )( p#&#@%#.9 WA ( Kme%oX
7%e$(t#) ",o%m#t"#) A ," 'e !o!%et#% &# #+('# (e o,%e!eH U'. 'e@e%3 >#!e% #&$(#) p%e$(t#). # m#e%# e (e U'. >#$# &# t%#)"!" 'e)'e e& m#eo 'e &#) emo!"oe)H >#)t# e& m#eo 'e &o) >e!>o) e) ( #)pe!to m(+ "mpo%t#te 'e &# #te!" 'e &o) C&"et C&"ete). e). Re(e% Re(e%"%3 "%3 'eU 'eU'. '. &# >#@"&"' >#@"&"'#' #' 'e ,o%m( ,o%m(&#% &#% p%e$( p%e$(t# t#)) ",o%m#t"#).
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;;
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
A &# m#+o%# 'e &#) pe%)o#) o &e) $()t# )e% "te%%o$#'#). S" em@#%$oH &# m#+o%# 'e &#) pe%)o#) o )e )"ete mo&e)t#) po% !ote)t#% p%e$(t#)H !(#'o e&&o) et"e'e: r 7o% ( )e &e) e)t3 ,o%m(&#'o &#) p%e$(t#) r Cmo )() %e)p(e)t#) p(e'e #+('#% # %e)o&e% )( p%o@&em# #) p%e$(t#) ",o%m#t"#) @"e ,o%m(&#'#) &e po)"@"&"t#%# #& !&"ete r S#@e% (e p(e'e e)pe%#% !omo %e)(&t#'o r Ete'e% (e &#) p%e$(t#) )o %e&e#te) #& p%o@&em# (e p&#te# C(#'o o )e &o$%# #&!##% e)te "e& 'e !omp%e)"H e& !&"ete )e poeH &e$t"m#meteH # &# 'e,e)"#H pe)#'o o >#!"'o)e e)t#) p%e$(t#): r WC(3t#) !o)#) m#) # # p%e$(t#%meX r W7o% ( me >#%3 t#t#) p%e$(t#)H po% ( '# t#t#) (e&t#)X r W\( t"ee (e e% e)to !o m" p%o@&em#X Le#mo) 'o) eemp&o) 'e p%e$(t#) ",o%m#t"#): . 7#%# po'e% !o%%o@o%#% &# t"t(&#%"'#' 'e &# !(et#H e!e)"t#%e p%e$(t#%&e #&$(o) '#to) )(+o) . 7#%# #+('#%&o # %e)o&e% )( p%o@&em#H e!e)"t#%e (e U'. me '"$#...= Como Co mo p( p(e' e'ee U' U'.. o@ o@)e )e% %#% #%HH &#) &#) p p%e %e$( $(t# t#)) ",o ",o%m %m#t #t" "#) #) !o !om" m"e e# # eBp&"!#'o )( p%op)"to + # '"%e!t#mete #& tem# T!"!#) 'e )o'eo C(#'o o) eBp%e)#mo) e%@#&meteH &# m#+o%# 'e o)ot%o) om"te -'e m# #e% e%## o !o !o! !"e "et tee ",o ",o%m %m#! #!" " "mpo "mpo%t %t# #te te.. D# D#'o 'o ( (ee o o)o )ot% t%o) o) !omp%e'em !omp%e'emo) o) &o (e e)t#mo) e)t#mo) '"!"e'oH #)(m"mo) #)(m"mo) (e &#) ot%#) pe%)o#) pe%)o#) t#m@" &o >#%3. 7o% e&&oH m(!>#) e!e) o "!&("mo) to'# &# ",o%m#!" (e &# ot%# pe%)o# e!e)"t# p#%# po'e% #+('#%o). ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Como %e)(&t#'o 'e e)toH &# m#+o%# 'e (e)t%#) !oe%)#!"oe) !ot"ee me) me)# #e) e) "!o "!omp mp&e &eto to)) 'e 'e@" @"'o 'o # ( (ee !"e% !"e%to to)) !o !ot te e"' "'o) o) )"$ )"$", ","! "!#t #t" "o) o) (e'# o!(&to)H e)to $ee%# ,#&&#) e &# !om("!#!" + !o,&"!to) e &# %e&#!". 8q&o) !&"ete) t#m@" om"te !om("!#% !o m("!#% ",o%m#!" "mpo%t#te S" ",o%m#!" e) "mpo)"@&e 'ete%m"#% ,e>#!"etemete e& )"$","!#'o 'e& me)#e 'e& !&"ete. EB")te t%e) t!"!#) 'e )o'eo m(+ e,e!t"#) p#%# e)te ,": 19 Fo%m(&#% p%e$(t#) #@"e%t#) + !e%%#'#) 29 o) mK&t"p&e) ()o) 'e ("H (H !moH !(#'o + ''e 8(!# po% (9 49 Fo%m(&#% p%e$(t#) )e!(e!"#&e): 7%e$(t#% o%'e#'#mete (e o!(%%" e p%"me% t%m"o + &(e$o (e o!(%%" e )e$('o te%m"oH et!. 7%e$(t#) A@"e%t#) + Ce%%#'#) A@"e%t#): So #(e&&#) (e o p(e'e )e% !ote)t#'#) e po!#) p#&#@%#). I"t# #& !&"ete # eBp%e)#% t#to !omo !o mo 'e)ee. Ce%%#'#): So #(e&&#) (e o@&"$# # !ote)t#% !o (# %e)p(e)t# m(+ !o%t#. # me('o )o p%e$(t#) (e )o&"!"t# ( )" o ( o !omo %e)p(e)t#.
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;?
GUÍA DIDÁCTICA DIDÁCTI CA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
T#to &#) p%e$(t#) #@"e%t#) !omo !e%%#'#)H p(e'e )e% (t"&"#'#) p#%# "'#$#% e& !ote"'o o!(&to 'e &o) me)#e) 'e &o) !&"ete). E $ee%#&H U'. !ome#%3 ,o%m(&#'o p%e$(t#) #@"e%t#)H p#%# 'e,""% e& p#o%#m# $ee%#& 'e &# 'em#'# 'e& !&"ete. o) mK&t"p&e) ()o) 'e ("H (H !moH !(#'o + ''e 8(!# po% (9 E e& p%o!e)o 'e "'#$#% e& !ote"'o o!(&to 'e &o) me)#e) 'e &o) !&"ete)H e) "mpo%t#te (e U'. ,o%m(&e e)t#) p%e$(t#) (e &e pe%m"t# o@tee% &# ",o%m#!" e)pe!","!# (e U'. e!e)"t# !oo!e%. E)t#) 7%e$(t#) )o p#%t"!(&#%mete e,e!t"#) p#%# e)te p%op)"to. #) p%e$(t#) (e !om"e# !o W7o% (X m(!>#) e!e) o,(!"o# + !o"ee (e U'. e"te ,o%m(&#%&#) t#to !omo )e# po)"@&e. #++ ( # (## @( @(e e## %# %# p# p#%# %# )($e )($e%" %"%& %&ee e)to e)to:: &#) &#) pe pe%) %)o o#) #) te' te'em emo) o) # %e)po %e)po'e% 'e% 'e,e) 'e,e)"# "#me mete te #te #te e)te e)te t"po t"po 'e p%e$(t p%e$(t#). #). A)"m A)"m")m ")moH oH (# p%e$(t# (e !om"e!e !o W7o% (X p(e'e )e% !ote)t#'# 'e t#t#) m#e%#) (e p%o@#@&emete o &e #+('#%# # o@tee% &# ",o%m#!" (e U'. e!e)"t#.
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Se!(e!"#% Se!(e!"#% e) (# t!"!# (e !o)")te e pe'"%&e # &# ot%# pe%)o# (e 'e)!%"@# (# )e%"e 'e >e!>o) e e& o%'e e (e e)to) o!(%%"e%o. E)t# t!"!# o,%e!e #%"#) et##). Y 7%"me%o: e #+('# # e"t#% !o,()"oe) p#%t"!(&#%mete !(#'o )e %e("e%e !oo!e% (# &#%$# )(!e)" 'e >e!>o) Y Se$('o: e #+('# # #)e$(%#%)e (e U'. e)t# o@te"e'o to'# &# >")to%"#. S" e& !&"ete e)t# om"t"e'o p#%te 'e &# >")to%"#H # U'. &e %e)(&t#%# )e!"&&o '#%)e !(et# 'e &o (e ,#&t# Y Te%!e%o: &# ,o%m(&#!" 'e p%e$(t#) )e!(e!"#&e) #+('# #& !&"ete # %e!o%'#% 'et#&&e) (e - 'e ot%# m#e%#- )e%3 om"t"'o) C(#'o )e# "mpo%t#te tee% (# "'e# !&#%# 'e (# )e%"e 'e #!ote!"m"eto)H ,o%m(&e p%e$(t#) )e!(e!"#&e). U)te' po'%3 !ome#% -po% eemp&o - #): /"eH !ome!emo) 'e)'e e& p%"!"p"o WC(3& ,(e &# p%"me%# '",e%e!"# (e U'. o@)e% e &# ,#!t(%#!"X &(e$o: W\( '",e%e!"# #p#%e!e e e& me) )"$("eteX S" &# %e)p(e)t# ,(e%# !o,()#H U'. p(e'e p%e$(t#%H po% eemp&o: WE)o p#) #te) o 'e)p() 'e )( &&#m#'#X Te$# e mete (e )( o@et"o e) o@tee% to'# &# >")to%"#H t#& !omo o!(%%" E& t%#t#m"eto 'e &#) o@e!"oe) #) o@e!"oe) p(e'e p%e)et#%)e e !(#&("e% mometo. So o%m#&e) + )"$","!# (e e& !&"ete e)t# "te%e)#'o 8e& )"&e!"o e) (# )e*#& 'e pe&"$%o9
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
20
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
C"!o %e$&#) p#%# t%#t#% &#) o@e!"oe): 19 A!ept#%&#)H E)!(!>#%&#) 29 Re!oo!e% )"emp%e )( p#%te 'e e%'#' 49 Re)po'e% # e&&#)H pe%o #m3) 'em#)"#'o &#%$#mete 8L#&o%e &#o@e!"9 59 E!#'e#% )"emp%e 'e)p() 'e &# %e)p(e)t# 69 A &# te%!e%# o@e!"H !o!&("% !o%t)mete 8e)t# e # 'e e)t#@&e!e%)e (# %e&#!" 'e ,(e%#)9
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
21
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
"lo!ario
T T#%e#): So e& !o(to 'e #!t""'#'e) (e %e("e%e ( e),(e%o "te&e!t(#& o ,)"!o p#%# !o)e$("% ( ,". Eemp&o: E&#@o%#% ( m#(#&. Te!o&o$# t%#)p#%ete: S""mo 'e te!o&o$# 'e (# p"e#H te!o&o$# ,3!"& 'e ()#%H "t("t"# + #t(%#&H 'e ,o%m# (e o e) e& ," 'e &# eBpe%"e!"# ,o%m#t"# )"o e& me'"o. Tempo%#&"#!"Tempo%"#!": A!!" 'e p&#","!#% e e& t"empoH &o) !ote"'o) + &#) #!t""'#'e) #)o!"#'#) 'e (# 'ete%m"#'# #!!". T%#!"$. E e& !oteBto 'e& e-&e#%"$ )e %e,"e%e #& p%o!e)o 'e )e$("m"eto (e )e e,e!tK#H et%e ot%o) '#to)H me'"#te &o) %e)(&t#'o) 'e &# e#&(#!" 'e& ()(#%"o. U U"'#' 'e !ompete!"#: Co(to 'e %e#&"#!"oe) p%o,e)"o#&e) !o #&o% + )"$","!#'o e e& emp&eo. Se o@t"ee po% '"")" 'e &# !ompete!"# $ee%#& 'e &# ,"$(%# p%o,e)"o#& + 'e@e tee% )et"'o p#%# &# m#+o%# 'e &o) emp&e#'o%e) 'e& )e!to%. E& !o(to 'e %e#&"#!"oe) p%o,e)"o#&e) (e e$&o@#H 'e@e%# )e% )()!ept"@&e 'e !o)t"t("% ( %o& e)e!"#& 'e t%#@#o. U"'#' '"'3!t"!#: E)t%(!t(%# o%$#"#t"# 'e !ote"'o) + o@et"o) (e )"%e 'e %e,e%ete p#%# &# p%o$%#m#!" 'e& p%o!e)o 'e e)e*###p%e'"#e. ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
22
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
U)#@"&"'#'. Co(to 'e t!"!#) (e #+('# # &o) )e%e) >(m#o) # %e#&"#% t#%e#) e eto%o) $%3,"!o) 'e o%'e#'o%. T%#t# 'e p&#te#% &o) p#)o) m3) )e!"&&o) p#%# %e#&"#% (# t#%e#H + p#%# e&&o e,e!tK# p%e"#mete (# &#@o% 'e #3&")") 'e& !ompo%t#m"eto >(m#o. L L"'eo!o,e%e!"#: Ut"&"#!" 'e )e*#&e) 'e #('"o + 'eo p#%# e&##% p#%t"!"p#te) e &($#%e) %emoto).
i i/T 8Fo%m#!" @#)#'# e &# Ve@9: 7%o")" 'e !ote"'o e'(!#t"o # t%#) 'e ( #e$#'o% Ve@ +# )e# e Ite%etH e (# "t%#et p%"#'# o (# eBt%#et. # ,o%m#!" @#)#'# e Ve@ )(e&e "!&("% e&#!e) # ot%o) %e!(%)o) e'(!#t"o) !omo %e,e%e!"#)H !o%%eo e&e!t%"!oH ,o%o) + $%(po) 'e '")!()". E e)te t"po 'e ,o%m#!" eB")te ( ,#!"&"t#'o%H (e p(e'e mo)t%#% &#) &e#) # )e$("% e e& !(%)oH '#% !&#)eH et%e ot%#) ,(!"oe). C(#'o eB")te ( ,#!"&"t#'o%H &# ,o%m#!" @#)#'# e Ve@ o,%e!e &#) et##) 'e &# ,o%m#!" o%"et#'# po% e& ")t%(!to% #& m")mo t"empo (e m#t"ee &#) et##) 'e &# ,o%m#!" @#)#'# e o%'e#'o%. io%&' i"'e ie@: e%%#m"et# $%3,"!# 'e Ite%et @#)#'# e >"pe%teBto (e p%oee #!!e)o # p3$"#) !%e#'#) po% "'""'(o)H emp%e)#) ( ot%#) o%$#"#!"oe). ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
24
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Reerencia! 5i5lio,r7ica!
-"@%o) m#(#&e): -+-e@o+e%H C&#('e 820049: Ge)t" 'e &#) Compete!"#). E'. Ge)t" 2000H S.A. /#%!e&o#. -`"%p#t%"!H Do#&' . 819: E#&(#!" 'e A!!"oe) Fo%m#t"#). o) !(#t%o "e&e). E'. T%#""$ C&(@. E7ISEH S.A. /#%!e&o#. -C>#(!>#%'H e#-o(") 8149: Cmo '")e*#% ( 7&# 'e Fo%m#!". E'. Ge)t" 2000H S.A. /#%!e&o#. -G%(po M#e # Te#m 820019: C&#e) 'e& t%#@#o e e("po. E'. Coo!"m"etoH S.. M#'%"'. -pe 3*eH . S3!>e Mo%eoH M. + Co&. 8159: 7#%# !omp%e'e% &#) o%$#"#!"oe) e)!o&#%e). E'. Rep")o "@%o. Se"&&#. -Am#tH O%"o& 820009: Ap%e'e% # E)e*#%. E'. Ge)t" 2000H S.A. /#%!e&o#. -E)te@#%# G#%!#H A%#!e&" 8169: D"'3!t"!# e Io#!" C(%%"!(&#%. U"e%)"'#' 'e Se"&&#. Se!%et#%"#'o 'e 7(@&"!#!"oe). -D($$&e@+H (&"# 820019: E& t(to% O&"e. E'. De()toH S.A. /#%!e&o#. -M#%!e&oH C. + Co&. 820029: e-&e#%"$ J Te&e,o%m!". D")e*oH 'e)#%%o&&o + e#&(#!" 'e &# ,o%m#!" # t%#) 'e Ite%et. E'. Ge)t" 2000H S.A. /#%!e&o#.
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
25
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
-E)!(e&# 'e Ne$o!"o) &(") L"e) 819: Fo%m#!" 'e Fo%m#'o%e) L"%t(#&e). 7(@&"!#'o po%: e)!(e&# 'e Ne$o!"o) &(") L"e) + &# !3m#%# 'e Come%!"o 'e L#&e!"#. -T"e%o "meH /e%#@ 819: Cmo e)t('"#% !o B"to. E'. 7&## #e). /#%!e&o#. -G#%!# A%et"oH o%eo 819: E'(!#!" 7e%m#ete. E'(!#!" # '")t#!"# >o+. E'. U"e%)"'#' N#!"o#& 'e E'(!#!" # D")t#!"#. M#'%"'. -Fo'o Fo%m#!" 81;9: T!"!#) + e)t%#te$"#) p#%# &# @K)(e'# 'e emp&eo. G(# 'e& Mo"to% + 'e& Dem#'#te 'e emp&eoH p%omo"'o po% &# Co)ee%# 'e E!oom# + &# A$e!"# Re$"o#& 'e Emp&eo 'e& p%"!"p#'o 'e A)t(%"#). -Coe+H S.R. 81?9: o) )"ete >3@"to) 'e &# $ete #&t#mete e,e!t"#. E'. 7#"'). /#%!e&o#. -Mot#e C#p'e"&#H . 8149: O%"et#!" O!(p#!"o#&. E'. CEAC. /#%!e&o#. -De M"$(e&H A. 819: M#(#& 'e& pe%,e!to )o!"&o$o. E'. E)p#)#. M#'%"'. -Co)ee%# 'e T%#@#o e I'()t%"# 'e &# (t# 'e A'#&(!# 8169: I)e%!" #@o%#& 'e ee) De),#o%e!"'o). Se"&&#. -I)t"t(to A'#&( 'e &# M(e% 8149: G(# 'e A(toemp&eo e T(%")mo R(%#&. M3&#$#. -/%(etH .. + Ne$%oH .. 81?29: T(to%# !o #'o&e)!ete). E'. S# 7"o . M#'%"'. -C"%"$&"#oH G. L"&&#e%'eH A. 8129: D"3m"!#) 'e G%(po + E'(!#!". E'. (m#"t#). /(eo) A"%e). -Co(etH A. 81?9: Cmo )e p#%t"!"p# e (# %e(". E'. o$#% 'e& &"@%o. /#%!e&o#. -Co(etH A. 81?59: Cmo )e p%ep#%# + '"%"$e (# %e(". E'. o$#% 'e& &"@%o. /#%!e&o#.
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
26
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
-Co)t#H M. + peH E. 81;9: o) )e!%eto) 'e &# '"%e!!". E'. 7"%3m"'e. M#'%"'. -F%#!"#H M. + M#t#H . 8129: D"3m"!# + T!"!#) 'e $%(po). E'. CCS. M#'%"'. -G"me A&"%#H .A. 81?09: E& $%(po + )( '"3m"!#: "t%o'(!!" p#%# e'(!#'o%e). E'. ICCE. Z#%#$o#. -7#&&#%)H M. 81?29: T!"!#) 'e $%(po p#%# E'(!#'o%e). E'. ICCE. M#'%"'. -S"mH 7. A&@e%tH . 81?9: #) %e("oe) "te%pe%)o#&e). E'. e%'e%. /#%!e&o#. -A'%eo&#H /. 81?59: D"3m"!# 'e G%(po. E'. S#& Te%%#. S#t#'e%. -Ato)H `. 81?9: 7%3!t"!#) 'e &# D"3m"!# 'e G%(po. Ee%!"!"o + t!"!#). E'. e%'e%. /#%!e&o#. -/e#(!>#mpH A. 81?69: Cmo #"m#% ( $%(po. E'. S#& Te%%#. S#t#'e%. -G# Fe'e%"!o 8Coo%'.9 8169: M#(#& 'e T!"!#) e I)t%(meto) 'e Fo%m#!" e &# Emp%e)#. E'. Ap)t%o,e. /#%!e&o#. -"meH F. 819: # !om("!#!" "te%pe%)o#&. E'. ICCE. M#'%"'. -M#!>e)te% Ope e#%"$ 8169: Cmo >#!e% 7%e)et#!"oe) E,"!#!e). E'. Ge)t" 2000. /#%!e&o#. -M#(%e"%#H F. 8E'.9 8149: E)t%#te$"#) 'e ,o%m#!" p#%# e& 'e)#%%o&&o &o!#&. CIDE. S#t"#$o. -N(*eH T.H o)!e%t#&e)H F. 81;9: E& G%(po + )( E,"!#!"#. T!"!#) #& )e%"!"o 'e &# '"%e!!" + !oo%'"#!" 'e $%(po). /#%!e&o#. -R#m%eH M. 81?49: D"3m"!#) 'e G%(po) + #"m#!" )o!"o!(&t(%#&. E'. M#%)"e$#. M#'%"'. -Re+o&')H o> I. 8109: E& mto'o 'e& !#)o + &# ,o%m#!" e $e)t": $(# p%3!t"!#. E'. Imp"#. L#&e!"#. -S"&@e%m#H M. 81?9: Ap%e'"#e #!t"o. 101 e)t%#te$"#) p#%# e)e*#% !(#&("e% tem#. E'. T%o(e&. /(eo) A"%e). ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2;
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
-Te#'# Fe%3'eH . 819: G%(po) + e'(!#!": t!"!#) 'e t%#@#o + #3&")"). E'. U. /#%!e&o#. -L"&&#%H M.H To%%e)H C. 819: D"3m"!#) 'e G%(po e Fo%m#!" 'e Fo%m#'o%e): C#)o) 7%3!t"!o). E'. e%'e%. /#%!e&o#. -i#))e%m#H S. 81?9: E& e)t('"o 'e !#)o) !omo mto'o 'e e)e*##. E'. Amo%%o%t(. /(eo) A"%e). -M#%te Fe%3'eH Fe%#'o 819: M#(#& 'e Fo%m#'o% 'e Fo%m#'o%e). IFES. -R( G"&H Noem 820029: M#(#& 'e Fo%m#'o% O!(p#!"o#&. Io#!" + C(#&","!#!"H S.. Ate(e%# 8M3&#$#9
- Re,e%e!"#) Ve@: ->ttp:p%ometeo.().e)%e!(%)o)")t%(meto)"et#%"o).>tm 87%(e@#) 'e e#&(#!" 'e #!t"t('e): Iet#%"o)9 ->ttp:p%ometeo.().e)%e!(%)o)")t%(meto) 8Eemp&o) 'e: !(e)t"o#%"o)H '",e%e!"#&e) )em3t"!#)H e)!#&#)H et!.9 ->ttp:VVV.(!m.e)",o7)+#p!#&"'#',o%m#!"o"'eB20.>tm 87%(e@#) 'e !oo!"m"eto: teo%# + eemp&o)9 ->ttp:VVV.e'(!#Ve@.!om 8Ap#%t#'o ttp:te!o&o$"#e'(.().e),o%m#!"o+t%#@#opoe!"#)te#'#.>tm 87e%,"& p%o,e)"o#& 'e& ,o%m#'o% 'e ,o%m#'o%e)H 3m@"to) 'e #!t(#!" + ,(!"oe)H et!.9 ->ttp:VVV.(t#'e#'#&(!"#.e)emp&eo!e+'t"'eB7#'%e.#)p 8ie@ 'e &# Co)ee%# 'e Emp&eo 'e &# (t# 'e A'#&(!#9 >ttp:VVV.(t#'e#'#&(!"#.e))e%"!"o#'#&('eemp&eo)#e"'eBp#'%e.# )p 87o%t#& 'e& Se%"!"o A'#&( 'e Emp&eo: SAE9 ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
->ttp:VVV.%%>>m#$#"e.!om#%t"!(&o,o%m#!",o%m#!"o16.#)p 8I,o%m#!" %e&#!"o#'# !o e& p#pe& + te'e!"#) 'e &# ,o%m#!" p%o,e)"o#&9 >ttp:VVV.$e)t"opo&").!om%e!(%)o)2'o!(meto),(&&'oe)$e%!#&tot#&me mo.>tm8A%t!(&o )o@%e &# ttp:VVV."%t(#&e'(!#.o%$"%t(#&"'eB04.>tm 8($#% 'e e!(et%o p#%# eBpe%to) "te%#!"o#&e) 'o'e )e p(e'e t%#t#% tem#) e %e&#!" # &# #po%t#!" 'e &#) Te!o&o$#) 'e &# I,o%m#!" + &# Com("!#!" # &# E'(!#!" + Fo%m#!"9 ->ttp:'eVe+.(#@.e)pm#%(e)@"@&"Ve@@@,p#.>tm 8/"@&"o$%#,# )o@%e Fo%m#!" 'e& 7%o,e)o%#'o + Fo%m#!" 'e #'(&to) e $ee%#&9 ->ttp:VVV.!e#.e)po%t#&!e#emp&eo,o%m#!"do!(p#!"o#&.#)pB 8I,o%m#!" + %e&#!" 'e !(%)o) 'e F.7.O.9 ->ttp:VVV."em.e) 8I,o%m#!" )o@%e F.7.O.H # "e& e)t#t#&9 ->ttp:VVV.6!#mp().!om'o!e!"#emp&eo""!"o.>tm& 8E)p#!"o @#)t#te "te%e)#te + !omp&eto )o@%e !o)eo) p#%# @()!#% emp&eo e& !(#& !(et# !o (# %e!op"&#!" 'e e&#!e) 'e emp&eoH t#to # "e& #!"o#& !omo "te%#!"o#&9 ->ttp:mem@e%).,o%t(e!"t+.!om'"#m"!oD"#d#p%e.>tm 8Eemp&o)H !&#)","!#'o) po% !#te$o%#)H 'e '"3m"!#) 'e $%(po: 'e p%e)et#!"H 'e e)t#@&e!"m"eto 'e %e$&#)H 'e !&#()(%#H et!9 >ttp:VVV.(t#'e#'#&(!"#.e)emp&eo+'e)#%%o&&ote!o&o$"!oV0;$e,o!" V,poo%m#.>tm 8Det%o 'e &# Ve@ 'e &# (t# 'e A'#&(!#H e)t# )e!!" o,%e!e to'# &# o%m#t"# #!t(#&"#'# e m#te%"# 'e Fo%m#!" 7%o,e)"o#& O!(p#!"o#&9
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2?
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Re/i!+a!
PI,o-&"e: ASTDH Ame%"!# So!"et+ ,o% T%#""$ #' Dee&opmet. E'"t#: E7ISE T%#""$ C&(@. NKme%o): -21: 7#(t#) 'e #!t(#!" p#%# e& N(eo ,o%m#'o% -2: Cmo %e#&"#% p%e)et#!"oe) #te $%#'e) $%(po) -41: Cmo ,o%m(&#% o@et"o) '"'3!t"!o) -46: Cmo '")e*#% #(&#) 'e ,o%m#!" -50: E& mo'e&o 4-6-4 p#%# e& '")e*o 'e (# ,o%m#!" !%e#t"# -54: D")e*o + 'e)#%%o&&o 'e )e)"oe) ,o%m#t"#) -65: E#&(#!" 'e "e& 2: #p%e'"#e -;1: E)e*#% # &o) eBpe%to) # )e% ,o%m#'o%e) -;4: E#&(#!" 'e ,o%m#'o%e) -;: E)e*#% # &o) eBpe%to) # '")e*#% ,o%m#!" -1: Re!(%)o) !%e#t"o) e &# ,o%m#!" 8Ar+6culo! de re/i!+a@
-Mot#e C#p'e"&#H . 8119: WCmo t%#t#% &# ")e%!" &#@o%#&X. Re")t# e%%#m"et#)H 15. -M#%)o&H . + Mot#eH . 8119: # ")e%!" &#@o%#& + e& p%o$%#m# 'e ",o%m#!" + @K)(e'# 'e emp&eo 87I/E9. Re")t# e%%#m"et#)H 16 -Fo'o Fo%m#!" 8119: Et%e")t# # M#%#"&&#) Roo. S(@'"%e!to%# 'e 7%o$%#m#) 'e Emp&eo + Fo%m#!" 'e& INEM e /#%!e&o#. Re")t# e%%#m"et#)H 15 ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
8 9e,i!laci-n 57!ica de ormaci-n ocu*acional
Y O%'e 'e 12 'e D"!"em@%e 'e 2000H 'e !oo!#to%"# + 'e)#%%o&&o 'e &o) p%o$%#m#) 'e F.7.O. 8/o# 15;H 'e 1 'e '"!"em@%e 'e 20009H mo'","!#'# po% &# O%'e 'e 1 'e Fe@%e%o 'e 2004 8/o# 60H 'e 15 'e M#%o 'e 20049: t"ee po% o@eto &# !oo!#to%"#H ee!(!" + )e$("m"eto 'e &o) 7%o$%#m#) 'e Fo%m#!" 7%o,e)"o#& O!(p#!"o#&. Y De!%eto 205-1 'e 4 'e Sept"em@%eH po% e& (e )e e)t#@&e!e &o) p%o$%#m#) 'e Fo%m#!" 7%o,e)"o#& O!(p#!"o#& 'e &# (t# 'e A'#&(!# 8/o# 11;H 'e 5 'e o!t(@%e 'e 19: e) ( 'e!%eto (e )e e)t#@&e!e #(#&mete + # t%#) 'e & )e !oo!# '")t"t#) )(@e!"oe) #$%(p#'#) e p%o$%#m#). Y De!%eto 12004H 'e 'e Ee%oH po% e& (e )e !%e# e& I)t"t(to A'#&( 'e C(#&","!#!"oe) 7%o,e)"o#&e) 8/o# 2H 'e 12 'e Fe@%e%o 'e 20049: e& !(#& #!t(#%3 !omo ")t%(meto t!"!o p#%# p%omoe% &# "mp&#t#!" 'e& 7&# A'#&( 'e Fo%m#!" 7%o,e)"o#& e "mp(&)#% &#) me'"'#) 'e "te$%#!" 'e &o) )(@)")tem#) 'e Fo%m#!" 7%o,e)"o#&. A)"m")moH 'e@e%3 '#% %e)p(e)t# # &# e!e)"'#' 'e e)t#@&e!e% "e&e) 'e !(#&","!#!" p%o,e)"o#&. Y De!%eto 1022004H 'e 16 'e A@%"&H po% e& (e )e mo'","!# e& De!%eto 25552000H 'e 41 'e M#+oH'e %e$(&#!" 'e &# E)t%(!t(%# O%$3"!# 'e &#
ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2?0
GUÍA DIDÁCTICA FORMADORES
CURSO FORMADOR DE
Co)ee%# 'e Emp&eo + De)#%%o&&o Te!o&$"!o 8/o# ?0H 'e 2 'e A@%"& 'e 20049: #& !%e#%)e e& Se%"!"o A'#&( 'e Emp&eoH !omo o%$#")mo #(tomo 'e !#%3!te% #'m"")t%#t"o 'e &# (t# 'e A'#&(!#H ee%!"e'o &#) !ompete!"#) p%op"#) 'e &# A'm"")t%#!" 'e &# Com("'#' A(tom# e m#te%"# 'e emp&eo )e 'ete%m"# &# e!e)"'#' 'e #()t#% &# e)t%(!t(%# o%$3"!# 'e &# Co)ee%# 'e Emp&eo + De)#%%o&&o Te!o&$"!o. Y Re#& De!%eto 5;2004H 'e 26 'e A@%"&H )o@%e t%#)p#)o # &# Com("'#' A(tom# 'e A'#&(!# 'e &# $e)t" %e#&"#'# po% e& I)t"t(to N#!"o#& 'e Emp&eo e e& 3m@"to 'e& T%#@#oH e& emp&eo + &# ,o%m#!" 8/o# ?H 'e 14 'e M#+o 'e 20049. Y e+ 52002H 'e 1; 'e D"!"em@%eH 'e !%e#!" 'e& Se%"!"o A'#&( 'e Emp&eo 8/o# 164H 'e 2? 'e D"!"em@%e 'e 20029: !omo o%$#")mo #(tomo 'e !#%3!te% #'m"")t%#t"o 'e &# (t# 'e A'#&(!#H #')!%"to # &# Co)ee%# !ompetete e m#te%"# 'e emp&eo. Y De!%eto1042004H 'e 16 'e A@%"&H po% e& (e )e e)t#@&e!e &o) Cet%o) D"%e!t"o) e e& Se%"!"o A'#&( 'e Emp&eo 8/o# ?0H 'e 2 'e A@%"& 'e 20049. Y O%'e 'e 26 'e (&"o 'e 2000H po% e& (e )e %e$(&# e& p%o!e'"m"eto 'e #(to%"#!" #'m"")t%#t"# p#%# &# #!t""'#' !omo Cet%o Co&#@o%#'o% 'e Fo%m#!" 7%o,e)"o#& O!(p#!"o#& 'e &# (t# 'e A'#&(!#. Y Re#& De!%eto ;4114H 4 'e m#+o 14 po% e& (e )e %e$(&# e& 7&# N#!"o#& 'e Fo%m#!" e I)e%!" 7%o,e)"o#&. Y O%'e 14 'e A@%"& 15H (e 'e)#%%o&&# e& Re#& De!%eto #te%"o% Y Re#& De!%eto ;5;1H 'e 41 'e o!t(@%eH po% e& (e )e e)t#@&e!e e& !e%t","!#'o 'e p%o,e)"o#&"'#' 'e ,o%m#'o% o!(p#!"o#&. PNot#: To'# &# &e$")&#!" %e,e%"'# #te%"o%meteH p(e'e )e% !o)(&t#'# e &# p3$"# Ve@: VVV.#'#&(!"#(t#.e)/OA @()!#'o e& @o&et !o%%e)po'"ete (e #p#%e!e et%e p#%te)") e !#'# &e+. ANIANO MUÑOZ MENDEZ
2010
2?1
