ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 19- ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ ΛΕΞΕΩΝ.pdf

Σκουπίδια στη θάλασσα – Γραμματική

Παραγωγή και σύνθεση λέξεων

Η παραγωγή( που γνωρίσαμε σε προηγούμενο μάθημα ) και η σύνθεση λέξεων είναι δύο τρόποι με τους οποίους μπορούμε να σχηματίσουμε πάρα πολλές λέξεις  Παραγωγή έχουμε όταν μια λέξη σχηματίζεται από μια άλλη λέξη, την πρωτότυπη και η λέξη που σχηματίζεται ονομάζεται παράγωγη. Π.χ. (πρωτότυπη) πωλώ

(παράγωγες) πώληση, πωλητής, πωλητήριο

 Σύνθεση έχουμε όταν μια λέξη σχηματίζεται από την ένωση δύο άλλων λέξεων. Η καινούρια λέξη λέγεται σύνθετη , ενώ οι λέξεις που ενώθηκαν λέγονται συνθετικά. α΄ συνθετικό

Π.χ.

κρέας

+

β΄ συνθετικό

σύνθετη

πωλείο

κρεοπωλείο

Το συνδετικό φωνήεν ( ο ) : Για να γίνει μια σύνθετη λέξη, ενώνεται το θέμα του α΄ συνθετικού με το β΄ συνθετικό και ανάμεσά τους μπαίνει συνήθως το φωνήεν ο που λέγεται συνδετικό φωνήεν. Π.χ. γυναίκες και παιδιά = γυναικόπαιδα

 Σύνθεση με αχώριστα μόρια

Τα αχώριστα μόρια είναι μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες λέξεις δε χρησιμοποιούνται ποτέ μόνες τους στο λόγο, αλλά τις βρίσκουμε μόνο ως α΄ συνθετικά σε σύνθετες λέξεις. Τα πιο συνηθισμένα αχώριστα μόρια είναι τα εξής: το στερητικό α- (αν-), το ξε- και το ανα-. Το α- (αν- μπροστά από φωνήεν) σημαίνει στέρηση Π.χ. άκακος ανίσχυρος Το ξε- (ξ- μπροστά από φωνήεν) σημαίνει έξω, πολύ, εντελώς ή στέρηση Π.χ. ξεπορτίζω, ξεμακραίνω, ξεπουλώ, ξαρματώνω Το ανα- συνήθως σημαίνω επάνω ή πάλι Π.χ. αναπηδώ, αναγέννηση Εκτός από τα παραπάνω, υπάρχουν και διάφορα αχώριστα μόρια λόγια. Αυτά ήταν αρχαίες προθέσεις και άλλες άκλιτες λέξεις, που στη σημερινή γλώσσα χρησιμοποιούνται μόνο ως α΄ συνθετικά. Τα κυριότερα είναι: Μόρια ΔιαΔυσΗμιΟμοΤηλεΥπο-

Παραδείγματα Διαλύω , διαβαίνω Δύσκολος, δυσκίνητος Ημίθεος, ημικύκλιο Ομόφωνος, ομόθρησκος Τηλεόραση, τηλεθεατής Υπόγειο, υπόστεγο

Εξάσκηση 1. Σχηματίζω σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό τα μόρια α- και ξεα+ δυνατός = _________________

ξε + σκονίζω=_________________

α + γελαστός = _______________

ξε + στρώνω=_________________

α + ορατός=__________________

ξε + τρυπώνω=_________________

α + επίσημος=________________

ξε + γράφω = __________________

α + αξιόπιστος=_______________

ξε + βιδώνω=___________________

α+ ίσος =____________________

ξε + ντύνω=____________________

2. Σχηματίζω σύνθετες λέξεις: Ψηλός + λιγνός=____________________ μπαίνω + βγαίνω=___________________ Νότια + δυτικά=____________________ λάδι + λεμόνι=______________________ Άγριο + περιστέρι=__________________ άγριος + άνθρωπος=_________________ Έρημο + νησί=______________________ χόρτα + πίτα = ______________________ 3.      

Να γράψεις με μια σύνθετη λέξη πώς λέγεται το μέρος που πωλούνται….. Χαρτιά = χαρτοπωλείο Άνθη=_____________________ Δίσκοι=____________________ Βιβλία=____________________ Κρέας-____________________ Ψάρια (=ιχθύες)=____________________

4.         

Να γράψεις με μια σύνθετη λέξη πως λέγεται… Αυτός που παίζει χαρτιά =___________________________ Αυτός που πουλάει άνθη=___________________________ Αυτός που πουλάει λαχεία=__________________________ Αυτός που φυλάει=_________________________________ Αυτός που τρώει μυρμήγκια=__________________________ Αυτός που τρώει φυτά=_______________________________ Αυτός που τρώει χόρτα=_____________________________ Αυτός που πουλάει πάγο=____________________________ Αυτός που τρώει σάρκες=____________________________

Sxolikes ataxies