Cultural Mapping in San Jose, Antipolo City The City of o f Pilgrims and Contemplatives, To Tourists and Traders, Artists and Artisans
Jambaro, Jesmel Palma, Rea Vanezza Tionson, Cristine Tuazon, Jean Marianne Villarosa, Rhea Joy T! T" #$%&
PASASA"AMAT Lubos ang aming pagpapasalamat na magkakagrupo sa mga naging parte at nakibahagi upang matagumpay matagumpay naming naming mabuo ang pananaliks pananaliksik ik na ito. Unang una, nais nais naming magpasalamat sa Pamilya Jambaro na siyang sinserong nagpatuloy sa amin sa kanilang tahanan sa loob ng mahigit dalawangaraw. Hindi rin magiging maayos at ligtas ang aming paggalugad kung wala si G. Steven A. andeoya na siyang malugod kaming tinulungan at ginabayan. !ami"y nagpapasalamat sa aming pamilya na walang sawang sumusuporta at nagtitiwala sa amin. At higit sa lahat, malugod naming pinasasalamatan si #r. $aul $oland Sebastian sa pagbibigay sa amin ng pagkakataon upang magsagawa ng isang pananaliksik na siyang naging daan upang kami"y malinang, magkaroon ng natatanging karanasan at mamulat ang kaisipan sa kung paano umusbong at patuloy na yumayabong ang mga kultura at tradisyon sa bayang aming kinagisnan.
PASASA"AMAT Lubos ang aming pagpapasalamat na magkakagrupo sa mga naging parte at nakibahagi upang matagumpay matagumpay naming naming mabuo ang pananaliks pananaliksik ik na ito. Unang una, nais nais naming magpasalamat sa Pamilya Jambaro na siyang sinserong nagpatuloy sa amin sa kanilang tahanan sa loob ng mahigit dalawangaraw. Hindi rin magiging maayos at ligtas ang aming paggalugad kung wala si G. Steven A. andeoya na siyang malugod kaming tinulungan at ginabayan. !ami"y nagpapasalamat sa aming pamilya na walang sawang sumusuporta at nagtitiwala sa amin. At higit sa lahat, malugod naming pinasasalamatan si #r. $aul $oland Sebastian sa pagbibigay sa amin ng pagkakataon upang magsagawa ng isang pananaliksik na siyang naging daan upang kami"y malinang, magkaroon ng natatanging karanasan at mamulat ang kaisipan sa kung paano umusbong at patuloy na yumayabong ang mga kultura at tradisyon sa bayang aming kinagisnan.
MAP &'SC(SS')* ahalaga ang nagiging papel ng masusing pananaliksik sa kasaysayan, tradisyon at kultura ng isang lugar upang maisadokumento ito at patuloy na maging batayan ng batis ng impormasyon na siyang maaaring maging gabay ng mga susunod pang mga henerasyon. %ilang parte ng aming akademikong pag&aaral, pinili naming galugarin partikular ang bayan ng San Jose sa lungsod ng Antipolo, $i'al. %atay sa aming kultural na pagbabalangkas sa naunang pahina, ang kultura at tradisyon ng Antipolo ay binubuo ng mga likas at kultural na pamana ng kasaysayan, malikhaing industriya, mga kabuhayan at sining. Aktwal kaming nagtungo sa mga lugar kung saan isa isa naming ginalugad at kinapanayam ang mga piling mamamayan ng bayan ng San Jose upang makakalap ng mga impormasyong susuporta sa aming naging pananaliksik. Unang nagtungo ang aming grupo sa Tahanan ng Mahal na Ina Nuestra Señora Dela Anunciata kung saan mapatutunayan na ang paniniwalang Antipole(o sa mga santo kagaya nito ang matibay na ebidensya ng buhay na kulturang pamana na pinapahalagahan ng mga tao sa Antipolo. )aniniwala sila lalo na ang mga nangangalaga rito sa himalang dulot ng santo. )akapanayam ng aming grupo si Gng. *elisa G. %agtas na siyang tinatawag na Hermana +kapatid na babae. )asilayan rin naming ang Antipolo Pla'a kung saan matatagpuan ang munisipyo ang simbahan at komersyo ng Antipolo. )agsisilbi itong sentro ng buong Antipolo. aaari naming ilarawan ito sa pamamagitan ng terminong ‘Reducir’ na kung saan tumutukoy ito sa paglilipat ng mga katutubo sa isang pamayanang may kaayusang kolonyal&&ang pla'a -omple at sa pagpapalaganap ng !ristyanismo. )agtungo din ang aming grupo sa Sitio /ugbak kung saan nasaksihan ng aming grupo ang sistema ng irigasyon sa patuloy na pag papaunlad ng argikultura at pangkabuhayan ng mga mamamayang nakatira rito sa Antipolo. aging ang pagpapanday ay patuloy pa ring buhay sa Antipole(o. Hindi rinmawawala ang malikhaing industriya gaya ng paggawa ng suman, gawang kamay na mga ksangkapan o muwebles. ababatid na ang Antipolo ay likas sa mga yamang hinuhubog ng mga mamamayan at naiisip naring maging kabuhayan. %agaman malayo ay tinungo naming ang %oso %oso 0hur-h na kung saan nakapanayam naming ang kasalukuyang pari na nangangalaga sa simbahan at inilahad niya ang kaniyang mga nalalaman sa kasaysayan ng naturang simbahan. Pati na rin ang ysti-al 0ave na kung saan nasilayan ng aming grupo ang kakaibang mga imaheng binubuo ng buong kweba.
asasabing napakalakas ng impluensya ng !ristiyanismo sa bayang ito ng Antipolo sapagkat maging sa mga natural na pamana ng kasaysayan at kalikasan ay kanilang ikinokonekta ito sa ispiritwal at relihiyosong aspeto. )gunit nakalulungkot lamang isipin na dahil sa pagnanais ng mga tao na matugunan ang kanilang pang araw araw na pangangailangan, ginagamit nila ang mga pamana ng kasaysayan sa kanilang pansariling interes at pagkakakitaan kaya"t masyado na itong naaabuso at hindi napangangalagaan. Siguro dahil kakaunti rin ang mga dalubhasa sa ating bansa ang sadyang nakasentro ang pag aaral sa mga kultural at natural na pamanang ito ng ating kapaligiran kaya"t nananatili pa rin ito sa mga pangangalaga ng mga taong walang sapat na kaalaman kung paano mapananatili at mapepreserba ito. 1isa isahin naming tatalakayin ang mga lugar na aming ginalugad sa baying ito ng Antipolo. Ang aming pananaliksik at pakikipanayam sa mga mamamayan sa nasabing lugar ang nagbunsod sa amin upang mabuo ang gawaing ito. Lahat ng mga nakapaloob sa balangkas na aming inilahad ay magkakakonekta sa bawat isa. Ang lahat ng ito ay hindi na lamang nakagawian o tradisyon ng mga Antipole(o kundi naging kultura na rin nila ito sa paglaon ng panahon na siyang bumubuo ng kanilang pagkakakilanlan at kasaysayan.
PA*'M("A 2!ung walang dokumento, walang kasaysayan.3 1sa ito sa mga pahayag ng aming propesor sa kursong Heograpiya at !asaysayan ng Pilipinas na si #r. $aul $oland Sebastian. Ang pahayag na ito ay siyang patunay na marapat lamang na patuloy maggalugad at manaliksik ang mga tao&na siya ring pangunahing salik sa paghubog ng kasaysayan, upang patuloy na masuportahan ang mga batis ng kaalaman tungkol sa ating pinagmulan at kung paano tayo patuloy na tumutugon ating kapaligiran magpahanggang sa kasalukuyang panahon. %ilang parte ng aming akademikong pag aaral, ginalugad namin ang bayan ng San Jose sa lungsod ng Antipolo, $i'al upang matunghayan ang mga likas at natural na pamana sa bayang ito na siyang nakakonekta sa paraan ng pamumuhay, tradisyonat kultura ng mga Antipole(o.
"ungsod Antipolo 1sa sa lungsod at kabisera ng lalawigan ng $i'al ang Lungsod Antipolo. atatagpuan sa sentro ng lalawigan ng $i'al at may layong 45 na kilometro mula sa!alakhang aynila ang Antipolo. 1to ay napaliligiran ng hangganan ng bayan ngSan ateo at $odrigue' sa Hilaga, %ayan ng Gen. )akar , lalawigan ng 6ue'on sa Silangan, bayan ng /anay sa /imog&Silangan, %ayan ng Angono, /aytay, at /eresa sa /imog, bayan ng 0ainta, Lungsod arikina at !alakhang aynila sa kanlurang bahagi. A*T'P)")+ Lungsod ng manlalakbay at mapagnilay&nilay, turista at mangangalakal, mga artista at bihasa.
Ang Antipolo ay alinsunod sa ngalan ng isang puno na kilala bilang 7/ipolo" +Arto-arpus 1n-isa na siyang sagana sa bahagi ng kalupaang ito noong unang panahon at ito ay mayaman sa kultural at historikal na pamana ng kasaysayan. Ang pinakalumang tala ng kasaysayan ay nangasulat sa pamamagitan ng mga pransiskanong misyonaryo na dumating sa lugar upang ipalaganap ang !ristiyanismo sa mga katutubo ng Antipolo at karamihan sa mga ito ay ang mga #umagats. Ayon sa mga ito, ang kalupaang ito ay pinaninirahan ng mga /agal, 1ndiyano, at mga )egro8)egrito +Aeta. Ang mga misyonaryong din ito ang siyang nagtayo ng kilalang %oso %oso 0hur-h na kilala ngayon sa Antipolo.
)oong 9:;9, lumulan at pinalitan ng mga Heswita ang mga Pransiskano sa Antipolo at nagtayo sila ng kapilya sa Sitio Sta. 0ru'. 1sa sa mga prominenteng pari noong panahong ito sina *r. Pedro 0hirino at *r. *ran-is-o Almarispanyol. 1sa sa mga nakagawian ng mga milyun&milyong manlalakbay sa dambana ng %irhen ng Antipolo ay ang paglahok sa taunang ?Alay Lakad? na ginaganap tuwingbisperas ng %iyernes Santo at ayo 9. !ung saan magmula sa Simbahan ng 6uiapo, kasunod ng ipinuprusisyong imahen ng %irhen ng Antipolo, at iba=t&ibang bayan ng $i'al at !alakhang aynila ang mga deboto ay naglalakad lamang patungo sa Simbahan ng Antipolo. )akagawian rin na ipinapabendisyon ang mga bagong sasakyan sa simbahan, sa paniwalang ito=y magbibigay proteksiyon at kaligtasan sa sasakyan at sa mga sasakay rito. Ang mas mataas na kinatatayuan ng lungsod kumpara sa !alakhang aynila ay nagbibigay rito ng magandang tanawin ng !amaynilaan, lalo na tuwing gabi. Popular sa mga dayo ang lo-al na mangga, kasoy at suman. Ang dating sikat na Hinulugan/aktak , nadati&rati=yisa sa mga pangunahing dinarayo tuwing tag&init, ay pinagagandaupang muling maging isa sa mga pangunahing atraksiyon ng lungsod.
A*/ P(*)*/ T'P(") 0The Antipolo Tree1 Ang puno ng /ipolo o ang Antipolo /ree ay isang mahalaga at makasaysayang punong kahoy sa Lungsod ng Antipolo. %ukod sa sinasabing dito hinango ang pangalan ng pook na ito ay sa mga sanga pa rin daw nito nakita ang imahe ng %irhen ng Antipolo matapos ang tatlong ulit na pagkawala nito sa pook ng Sitio Santa 0ru' na unang pinagdalhan sa kanya, humigit&kumulang sa tatlong daan at pitumpo at siyam na taon na ang nakalilipas. Ang punong kahoy na ito na ayon sa kasaysayan ay malaganap na tumutubo sa lahat halos ng panig ng Antipolo apat na raang taon na ang nakalilipas at unang nakilala sa kanyang pang agham na pangalang +s-ienti@i- name Arto-arpus 1n-isa kaya"t hindi maikakaila na ang halamang ito ay napakaimportante sa naging paghubog ng kasaysayan ng mga taga Antipolo.
Cultural uilt 2eritage
oso oso Ruin Chur3h
Ang %oso %oso 0hur-h ay unang itinatag bilang simbahang pang misyon ng mga paring Heswita noong labing pitong dantaon at isinailalim sa patronahe ng )uestra Se(ora de la Anun-iata. %ase sa aming nakapanayam na kasalukuyang pari ng simbahan, walang naitalang dokumento ang makapagsasabi kung kailan talaga tiyak na naitayo ang naturang simbahan. Ani nga niya, 2Ang tanging nagsilbing saksi lamang ay iyong mga puno ng a-a-ia na nakatayo sa paligid na kung makapagsasalita lamang ay malalaman natin ang istorya ng kasaysayan ng simabahang ito pero sin-e walang mga re-ords, ang sabi po a--ording sa ating mga literatures, ito"y itinayo nooong 955;.3 Sinasabi rin na ito ay dating simbahang kahoy o simbahang gawa sa kawayang buho lamang. #agdag pa niya, 2%ut later on, siguro late 95 or early 9B they started to build this by stone.3 )alipat ang pangangasiwa ng simbahang ito sa mga paring sekular noong 9B5C. )gunit sa mga hindi inaasahang sakuna, napinsala ito ng lindol noong Hulyo 9C, 9CC. Ang simbahang ito ay tinatawag na %oso %oso $uin 0hur-h dahil sa pinsalang natamo nito sa mga pangyayari noong mga nagdaang panahon.
6D Paano po muling naisaayos itong simbahanE 2/he -hur-h was already been this stru-ture when we -ame here. %ut a-tually dumating kami dito mga 9;C5. At nang dumating kami rito, siya ay 7ruin". 7$uin" kasi dumating kami rito, sira talaga itong simbahan. Ginawa namin, sin-e itong pintuan ay buo ng kaunti, naglagay kami dito ng konting parang tubo and the rest @rom there, gubat na iyan. Fala rin itong bubong nang dumating kami. )agsilbi rin itong kuta ng mga Hapon kaya kung makikita niyo sa gilid, yung mga butas doon, iyon ay tama ng mga bala at kanyon na markings pa ng world war 11.3 )ilisan noong 9; nang ang bayan ay nilipat upang magbigay daan sa isang pinapanukalang prinsa. )agbalik ang taong bayan sa %oso&%oso nang hindi naisakatauparan ang gawain. Ang simbahan ay natupok ng apoy noong 9; at ibinalik s dating kalagayan noong 9;;: sa pamamagitan ng kabutihang loob ng mga mananampalataya. ay isang pagkakataon na may mga taong nagkainteres na maggalugad ng kayamanan +treasure hunt sa loob ng simbahan. Pahayag nga ng paring aming nakapanayam, 2Fell, be@ore, may pumunta dito para mag shooting. Sila"y nagshoshooting daw. /hey -losed everything. #i alam ng mga tao na nagshooting then umalis. /hen a@ter that, they @ound out na may hukay at sila pala"y nag treasure hunt.3 1tinuring na rin siyang built heritage ng )H0 +)ational Heritage 0ommisision kaya=t naging kasangguni ito sa pagpapanatili at pagpepreserba ng simbahan. Simula noon, hindi na nila ito ginagawalaw o binabawasan man lang. aaari nilang dagdagan o ayusin kung sila"y may sapat na pagkukunan ng pondo. )gunit pahayag ng pari na ang tanging ambag lamang ng )H0 ay ang nagsisilbing bakod na nakapalibot sa simbahan. ababatid na sa kabila ng pinagdaanan ng simbahang ito, patuloy na hinuhubog at pinepreserba pa rin ito ng mga mamamayan. Patunay na talagang napakatibay ng sandigan ng kanilang panrelihiyon o espiritwal na paniniwala sa halaga nito.
-abuhayan ar-h 9:, 49B )akapanayamD %ergillo ag&Atas +#e-ember :, 9;:;
Palayan sa Sitio, Tagba3 Sitio tagba-&& probinsya sa kabila ng urbanisasyon. 1sa parin itong lugar sa Antipolo na pinagkukunan ng ani ng mga mamayanang may sariling lupa o taga&pagalaga ng lupain dito. "Pagatapos ng sa#pung taon ay gaga$in na rin itong subdi%ision" iyan ang paghihinayang na wika ni %ergillo ag&atas, limamput limang taong gulang, taga pangalaga ng ibang lupain sa sitio, tagba-. #ahil karamihan sa mga may&ari ng ibang lupa ay nangamatay na at wala nang panahon pa ang kanilang mga anak upang asikasuhin ang pagtatanim sa kanilang lupain. !aya humahantong na lamang ito sa pagbebenta ng naiwan sa kanilang pamana. 9: ang ang bentahan sa kada isang kilometro kwadrado sa lupa dito, na kung tutuusin ay mura na ayun kay ang %ergilio. Pero ang isa rin na nagpapahirap sa mga bumibili ng mga lupa dito at kung sino any pwedeng mangalaga na mapagkakatiwalaan sa kanilang taniman. #ahil ayon nga kay ang %ergilio bago pa lang syang tagapangala ng lupain dito.#ahil nagsimula sya noong 4:, hinahayaan na rin syang magtanim dito ng mga may&ari, bilang kabayaran sa pagbabantay ng kanilang lupain. Sa kada anim na maani, ang ika&pito ay binabayad sa manggagawa sa palayan. 1to ang hatiaan sa pagitan ng may ari at manggagapas ng palay. Sa loob ng isang taon taon ay dalawang beses lamang kung mag&ani ang mga magsasaka dito dahil kapag naging tatlo ay naaabutan na ito ng tagulan. Sa bawat pagaani na may pagitan ng tatlong buwan bago
maging palay ang binhi ay nakakakuha sila ng labing limang sako ng bigas. !ung ito naman ay sobra para sa kanilang maganak ay kanila itong benibenta sa halagang 4 kada sako sa bayan. %ukod sa pagtatanim ay may iba ring hanapbuhay ang mga taga rito tulad ng pag& aalaga ng manok, baboy, baka, kalabaw at mga pagtatanim ng palay, saging o mga halamang pananim na nakapagkukunan din nila ng !ita. !apag may masamang kalamidad ang dumating at nagdulot ng masamang epekto sa mga pananim. Sa aming pagpunta sa Sitio /agba- kitang kita kung paano nilalagare ng mga tao ang kabundukan na pinaggkukunan ng mga marmol at kung paano unti&unting pinapatay ang mga palayan sa di kalayuan upang gawin ng subdivision. Gobyerno din ang sinisisi ni mang %ergilio sa ganitong pangyayari sa Sitio /agbak, ayon nga sa kanya ay hindi nabibigyan ng importansya ang mga matatanda na silang nagpaunlad at nangalaga ng mga lupa dito na sa isang iglap ay bigla na lamang itong gagawing subdivision. Sa kabilang banda, isang malaking katotohanan na kapag ang isang lugar ay humaharap sa urbanisasyon o modernisasyon ay hindi maiiwasan na iaangkop ang paligid nito sa pagbabago sa kanyang lugar,na nagdudulot ng pangamba sa mga mamamayang nasa dating konsepto parin ng pamumuhay.
Panini4ala Higit na ano pa man, buwan ang pangunahing tinitignan ng mga magsasaka kung magiging positibo ba o negatibo ang magiging kalabasan ng kanilang pagtatanim. Pinaniniwalaan na sa 9st
"o.al na Produ.to
Suman ang taguri sa kakaning mula sa malagkit na bigas na isinaing o pinakuluan, hinaluan ng gata ng niyog, at maingat na binalot sa piraso ng dahon ng saging o niyog. Popular ang suman sa rehiyon ng $i'al partikular na sa lugar ng Antipolo. )aging kilala ito sa Antipolo bilang pang uwi o pasalubong ng mga bibisita sa simbahan. Sa may baba ng simbahan makikita ang tintawag na 2pasalubong -enter3 kung saan makikita ang iba"t&ibang ipinagmamalaking mga pagkain at panghimagas ng Antipolo tulad ng kasoy, S(MA* SA ')S, bokayo, kalamay at iba pa. )agkakahalagang 9&94 pesos ang tatlong tali ng suman + anim hanggang walong pirasong suman kada tali.
1to ay bigas na malagkit o ri-e -ake na ibinalot sa dahon ng niyog o mas kilala bilang !AP1L saka iniluto sa gata. as sariwa at nakasisiguradong bago at masarap pa ang mga suman na binebenta doon kung maaga pa lamang ay bibili kana. Ayon sa )o-heseda, ang pagkain ay isa sa naglalarawan sa kultura ng mga Pinoy. Ang kakanin tulad ng suman na malagkit ay sumisimbolo sa isang mahigpit at sama&samang pamilya. Pang pito ang Suman 1bos sa &'(( !est Things About !eing Pilipino)* )akapagtanong&tanong kami kung ano ang mga sangkap sa paggawa ng suman at ito ay ang mga sumusunodD malagkit, gata, asin, kampil, luya, at alum o tawas. Ginagamit ang tawas pinadidikit nito ang -oloring @ood sa kampil. Unang hakbang sa paggawa nito ay ang pagbabalot ng bigas sa kampil, pagkatapos ay isa isang iaayos at ilalagay ang mga ito sa kaserola kung saan pakukuluan ito sa loob ng isang oras at kalahating minuto. aaring lagyan ng luya ang ibabaw kapag kumulo na ito, ang luya ang syang magpapaalsa ng amoy ng nilulutong suman. At kapag naluto na, maari na itong kainin. aari itong lagyan ng asukal upang mas maging matamis.
Mali.haing 'ndustriya
5ood 3raft 1sa rin sa mga hanapbuhay na hanggang ngayon ay nananatiling tanyag sa bayan ng Antipolo ay ang paggawa ng ibat&ibang ?wood -ra@t? halimbawa na nga rito ay ang paggawa ng papag, kubo, sawali, pawid at iba pang mga gamit. ?!ung anu ang binigay na design ay ayon ang susundin namin? ayon kay Ginang $eyes na aming nakapanayam na isa sa mga taal ng ganitong hanapbuhay sa Antipolo. Halos tatlongpung taon na sa paggawa ng wood -ra@t na ayon sa kanya ay pamana pa ito ng kanyang mga magulang, nang lumaon ay sila ng magasawa ang nagpatuloy Ang mga kawayan na kanilang ginagamit ay mula pa sa %aras, /anay at iba pang karatig lugar sa $i'al. Ang kondisyon ng kawayan na gagamitin at nakabase sa uri ng produkto na gustong ipagawa ng kanilang mamimili, Pero kadalasan ay dapat tuyo ang kawayan na gagamitin, halimbawa na nga rito ay sa paggawa ng papag at ng sala set.
)elly $. Pas-ual )ov. 94, 9;B: Sto. )i(o st. %rgy. San Jose Antipolo 0ity
)akapedende sa sa laki ng ipapagawa ang presyo ng kanilang produkto at ang presyo nito ay naglalaro sa 9: ang pinakasimple at 4 ang malaki. Sa sala set naman ay ang ordinaryo at : ang may kasama na anim na upuan. )akakatuwang isipin na sa kabila ng pa modernisadong kalagayan ngayon, ng aming tanungin si Gng. $eyes kung malakas parin ba ang ganitong uri ng hanap buhay ay kaniyang winika na ?mas malaks ngayon kumpara dati dahil isa ang ganitong produkto sa mga hinahanap ng mga @oreigner? dahil nga ang ganitong uri ng gamit sa bahay ay nakakaginhawa sa pakiramdam lalo nat sa panahon ng tag&init. Ang pinaka malayo na kumuha sa kanila ng ganitong produkto ay mula pa sa. 0ainta, $i'al. Sa dami na ng bumibili at paglago ng kanilag negosyo ay hindi na nila maiwasan na magdagdag ng kanilang mga manggagawa. Sa kadahilanang ito ay negosyo ng kanilang pamilya, kamag&anak ang kanilang pangunahing manggagawa. Hindi lang sila ang may ganitong negosyo o hanapbuhay sa Antipolo, karamihan na may ganitong negosyo ay kanilang kamag&anak. 1sa lamang ang Pamilyang $eyes na nagmula pa sa pangasinan sa mga taong sakabila ng modernisasyon ay pinagpapatuloy parin ang pamana ng kanilang mga magulang at patuloy na pagtangkilik sa ganitong katutubong hanapbuhay sa bansa na
hindi lamangg nalalayon para sa kanilang kapakinabangan ngunit bagkus upang ipakilala sa mga dayuhan ang yaman at ganda ng kulturang Pilipino. 1lang halimbawa ng kanilang produktoI +a. Sala set
Pagpapanday %ukod sa pagtatanim at paggawa ng produkto tulad ng
+b. kulungan ng manok
mga kakanin at mga produktong gawa sa kahoy +wood -ra@t. 1sa rin sa mga hanapbuhay ng mga tao dito sa Antipolo ay ang pag papanday. 1sa na rito si Pedring im mas kilala sat wag na ang Pedring at ang kanyang asawa na aming nakapanayam tungkol sa pagpapanday, ngunit dahil sa pagkakasakit +stroke ay hirap magsalita sa mang pedring kaya naman ang kanyang asawa nalang ang nag tatranslate ng nais nyang mga sabihin. Ayon kay mang Pedring minana nya ang kaalaman sa pag panday sa kanyang ama. Sa edad na dalawampung taong gulang ay namulat na ang kaalaman ni mang pedring sa nasabing gawain. Ayon rin kay mang pedring may mga grupong umoorder sa kanyang ama noong araw ng mga samurai at iba
pang
gamit
sa
pakikipag
digma.
!aramihan sa mga umoorder sa kanila ay ang mga kababayan din nila o ang mga taong naninirahan rin sa kanilang lugar. #ahil narin sa karaniwan na kabuhayan sa kanilang lugar ay ang pag tatanim ang kadalasan sa mga gamit sa pag tatanim tulad ng karit, itak at iba pa ay sa kanila inoorder. )aging malakas ang kanilang kabuhay noon ngunit nahinto sa pagpapanday si mang pedring noong sya ay magkasakit +stroke dito na nahinto si mang pedring sa pagpapanday hanggang sa kasakukuyan. Ang pag papanday ay pinasa pasa sa kanilang pamilya. )gunit nahinto na ito sa kanya nang sya ay magkasakit at mas pinili ng kanyang anak na lalaki na mag tanim kaysa mag panday.
*uestra Senora &e Anun3iata 1sa sa sinasamba ng taga&Antipolo at mga taga&karatig&bayan ay ang patron ng )uestra Se(ora de la Anun-iata. Ayon sa nangangalaga at nangangasiwa nito, walang tala sa kasaysayan ng Antipolo kung sino at kailan nakarating sa naturang bayan ang santong patron. Falang nakaaalam ng tiyak na impormasyon ukol dito. )gunit isa lamang ang tiyak dito. Ang paniniwalang Antipole(o sa mga santo kagaya nito ang matibay na ebidensya
ng buhay na kulturang pamana na pinapahalagahan ng mga tao sa Antipolo. )aniniwala sila lalo na ang mga nangangalaga rito sa himalang dulot ng santo. Ayon sa kanila, nakapagpapagaling di umano ang mga pagkaing inihahanda sa mga padasal at simpleng piging sa pabasa tuwing mahal na araw ay nakagagaling ng mga may karamdaman. Ang mga pagkaing ito ay gamot at binasbasan ng Anun-iata kung kaya nakagagaling ng mga sakit. !abilang rin sa mga himala nito ang biglaang pagkawala sa kinalalagyang estante na gawa sa salamin. 1lang araw na pagkawala ang hihintayin bago bumalik sa loob ng kapisanan nito. Sumunod dito ang paglabo ng salamin kung may mga di kanais&nais na tao ang bumibisita sa kapisanan nito. Ayon sa mga saksi, ang taong lasing na sisilip sa santo ay hindi pinahihintulutang makita ang Anun-iata sa pamamagitan ng pagbibigay himala sa paglabo ng salamin. Ang malinaw na salaming kinalalagyan ng santo ay marahang lalabo kung hindi gusto ng santo ang tao. !araniwang hindi nagpapakita ito sa mga lasing at sa mga taong may kapintasan sa Anun-iata kung kaya ang himalang ito ay iginagalang ng mga tao sa Antipolo noon at ngayon. Sa ngayon ang santong patron ay nakalagak sa isang kongregasyon ng kapisanan ng )uestraSe(ora de la Anun-iata sa maliit na bahay& kapilya sa bayan ng Antipolo sa kalye ng Sto. )i(o.
Piyesta Ang Antipolo ay isa sa mga lugar sa tuktok ng bundok. /inawag na ?Pilgrimage 0ity? dahil sa ito ang tahanan ng dambana ng %irhen ng !apayapaan at abuting Paglalakbay o ang )uestra Se(ora de la Pa' %uenviaKe ng Antipolo. /uwing mahal na araw ay dinarayo ang lugar na ito sa pamamagitan ng pagdaraos ng ?Alay&Lakad? mula 6uiapo 0hur-h hanggang Antipolo 0athedral. #ito ay nagsasagawa ng misa ang simbahan para sa mga nagbibisita 1glesia. !inabukasan ng biryernes matapos ang gabi ng alay&lakad, ang mga taga&ibang bayan, lugar, maging ang mga taga&Antipolo ay nakagawian ng pumunta sa tinatawag na ?Fhite 0ross? o ang ?ia #olorosa? sa kalye ng pinagmisahan. Pinaniniwalaang ang puting krus sa lugar na ito naghihimala. )akatutupad ng mga hiling gayundin at nakagagaling ng iba=t ibang karamdaman. 1tinayo noong 9;;4 bilang paghahanap ng simbahan ng pinakamataas na lugar sa bayan ng Antipolo. #ito idinaos ang isang misa na di umano tumapos sa pagkalat ng epidemya sa nasabing bayan
kung kaya tinawag na ?pinagmisahan? ang lugar na kinalalagyan ng puting krus. %ago pa man maging pook dalanginan, naging kampo muna ng mga hapon noong panahon ng ikalawang digmaan ang lugar na ito ayon sa nangangalaga at nagbabantay dito. Patunay ang ilang nakukuhang parte ng mga bombang ginamit sa digmaan noon sa loob ng dalanginan. /aon&taon dinarayo rin ang lugar na ito tuwing mahal na araw upang magnilay&nilay sa kanilang buhay. akikita sa loob ang iba=t ibang rebulto at imahe ng santo kabilang ang %irhen ng Antipolo. atapos ang magdamag na alay&lakad, nagdaraos naman ng prusisyon sa bayan ng Antipolo ang simbahan kasama ang lahat ng santong may kinalaman sa katolisismo. #ito nagtitipon&tipon ang mamamayan ng Antipolo kasama na ang taga&ibang bayan upang iprusisyon ang mga santong patron. !asama sa prusisyon ang %irhen ng Antipolo. %ago pa sumapit ang mahal na araw, ipinagdiriwang din ang pista ng Antipolo tuwing ika&C ng disyembre. /ungkol ang pista sa kalinis&linisang paglilihi ni %irheng aria kay !risto. )agtatampok ng iba=t ibang programa ang pamahalaan kabilang na ang pinakakaaabangang taunang labanan ng ?drum and lyre? ng iba=t ibang paaralan sa Antipolo na ginaganap sa isang bulwagan. 1sa rin sa ipinagdiriwang ang ?Antipolo 0hristmas *iesta ?kung saan naghahandog ang gobyerno ng iba=t ibang programa tulad ng dan-e -ompetition, -horale -ompetition at ang battle o@ the bands na talagang pinakahihintay ng lahat ng paaralan sa Antipolo. 1pinagdiriwang din ang ?SUA!AH *>S/1AL ? kung saan nagpapaligsahan din sa larangan ng pagsasayaw ang bawat paaralan sa Antipolo. Pinakahuli ang pagdiriwang ng pilgrimage season tuwing buwan ng ayo kung saan bumubisita ang mga taga&
kailanman ay hindi mabubura sa kasaysayan magbago man ang panahon. oderno man ang panahon, mananatiling buhay ang kulturang sumalamin sa nakaraan ng bawat isa sa lungsod ng Antipolo.
Plaza Comple6 /ulad ng nakagawian ng bawat bayan sa ating bansa, ang pla'a ang nagiging sentro at nagasisilbing puso"t kaluluwa ng isang lo-al. )g mga mahahalagang institusyong panlipunan tulad ng bahay pamahalaan o munisipyo, simbahan, palengke ospital at paaralan. Ang pinakasentro ng pla'a ng antipolo -ity ay ang rebulto ni #on Juan Sumulong na dating mayor ng naturang lugar.
Sa kabilang banda ay ang simbahang Antipolo 0athedral na naging bahagi na ng araw araw na pamumuhay ng mga mamamayan na nakatira malapit at sa paligid ng pla'a. At mas higit na lumilitaw ang natatanging ambag nito sa bawat antipole(o at sa iba pang mga pilipino mula sa mga karatig bayan ng antipolo tuwing mahal na araw, na kung saan nagaalay lakad ang milyon milyong katoliko mula sa 6uiapo 0hur-h patungo sa Antipolo 0athedral sa kabila ng napakalayong distansya nito. At sa katapat naming lugar ng simbahan ay ang mga komersyo at pribadong building, mayroon ding ibat ibang negosyo na doon nakatayo tulad ng mga karinderya at -omputer shop. Samantala, sa likod ng simbahan ay may isang paaralan na nakatayo dittoI ang Mur Lady o@ Pea-e S-hool. as bumalantay naman ang istrukturang mayroon ang pla'a ng Antipolo dahil sa dami ng taong dumederetso sa isang mall malapit sa simbahanI ang i-tory all. !atabi ng naturang mall ay ang palengke na kakikitaan ng ibat ibang lo-al na produkto na mayroon ang Antipolo. !ahit saang tindahan ng pagkain at mga pasalubong ay hindi mawawala ang suman at ang ipinagmamalaki ng mga antipole(o na kasoy na sa paglipas ng panahon ay nagkaroon na ng ibat ibang bersyon. !atapat ng palengke at mall ay ang munisipyo ng Antipolo 0ity, sa gilid naman ng munisipyo ay ang nagsisilbing ekstensyon nito na Gender Advo-avy #evelopment. ula sa mga paglalarawan na ito patungkol sa pla'a -omple ng Antipolo 0ity, mahihinuha na may malaking epekto at impluwensya ang mga kastila sa buhay ng bawat pilipino. agmula sa mga sistematikong istrukturang mayroon ang pla'a ng antipolo hanggang sa kung paano ito naging parte ng buhay ng bawat Antipole(o. Mga lara4an ng iba pang 'nstitusyong Panlipunan7
+a1+ /ender &evelopment Advo3a3y
0b1+Simbahan ng Antipolo
"i.as na Pamana
Mysti3al Cave
ahigit isang oras mula sa aynila ay mararating na ang isa sa mga ipinagmamalaki ng Antipolo. Ang ?ysti-al 0ave? na nadiskubre noong 9;5 ni 1nday )elly #eles ay isa sa mga atraksyon dito. /inawag na ?mysti-al -ave? dahil sa kakaibang ?ro-k @ormation? ng stalagmite at
stala-tites sa loob ng kweba na katulad ng iba=t ibang imaheng panrelihiyon. !abilang na rito ang imahe ni Hesukristo, Santo 1ntiero, Pieta, %irheng aria, at marami pang iba. Pinaniniwalaang ang tubig na nagmumula sa kweba ay nakagagaling ng mga karamdaman. Patunay na rito ang tagapangalaga nito na si Anthony. Ayon sa kanya, magmula ng inumin niya ang tubig sa kweba ay gumaling na ang kanyang sakit sa bato. )aniniwala siyang ang tubig na ito ang nakapagpagaling sa kanya. Patunay pa rin sa himala ng kwebang ito ang mga taong humiling at nagdasal sa loob nito. !araniwan ay bumabalik sila upang pasalamatan ang balon sa loob ng kweba dahil sa pagkakatupad ng kanilang mga hiling. Sa tuwing sasapit ang mahal na araw, dinarayo ito ng maraming tao dahil sa mga himalang naidudulot nito. ayroong pitong palapag ang naturang kweba. )gunit hanggang ikatlo lamang ang maaaring puntahan dahil sa unti&unting pagkawala ng hangin sa loob. #ito rin kinunan ng anggulo ang ilan sa mga palabas tulad ng Pedro Penduko at arina. Sa labas ng kweba ay makikita ang isang matarik at mataas na daan papunta sa tuktok ang maaaring puntahan kung saan nakatayo ang isang malaking puting krus. Pinaniniwalaang ito ay naghihimala din. %ukod sa mga himala ay magandang tanawin sa itaas ang makikita. )ariyan at matatanaw ang kabuuan ng ilan sa mga lugar sa antipolo at mga kalapit na bayan. Ang likas na kagandahan ng loob at labas ng kweba ang siyang nakakaakit sa mga tao upang ito ay kanilang dayuhin. Sa likod ng kagandahan likas ng ?mysti-al -ave?, kaakibat pa rin nito ang paniniwalang katoliko sa mga himala at santo. Sa kabila ng modernong panahon sa Antipolo, ay nananatili pa ring buhay ang ilan sa mga paniniwalang ito. Hindi maitatatwang magpahanggang ngayon ay dala pa rin sa lugar na ito ang kulturang espanyol. )apakalaki ng impluwensya ng mga paniniwalang ito sapagkat ang ilan sa mga taong bumibisita rito ay nakadepende sa himalang mayroon ang kweba. Ang mga paniniwalang ito ay kakambal ng relihiyong minana sa >spanya. Hindi lamang sa ?mysti-al -ave? nakapaloob ang kulturang ito bagkus sa buong lugar ng Antipolo na kailanman ay hindi na mabubura sa kasaysayang minana sa mga banyaga.
( a) .Angka ( l b b ) a . r n y a o ks a a t a b l i u k n o d d o n k a n i g ma heng S i “ n a mo yt herandchi l d”
( c ) .Angpa gbi s i t a ngt a t l ongha r is a t a ga l i gt a sngs a nl i but a n
2inulugang ta.ta.
1sa sa mga itinuturing na tourist spot sa bayan ng antipolo ang hinulugang taktak na matatagpuan sa bryg. #ela Pa' antipolo -ity. Ayon sa mga antipole(o, ang hinulugang taktak ay higit na nakilala dahil sa isang kantang isinulat o isinatitik ni german san Kose +gerry brandy ng malate manila. 1to ay may pamagat na 2tayo na sa antipolo2 na talaga namang nakahakot hindi lamang ng atensyon ng mga antipole(o kundi maging ng mga mamamayan mula sa ibat ibang parte ng piliplinas.At nung hunyo 9:, 9;:4, ang hinulugang taktak ay ipiinokralama bilang isang national park. 2inulugang ta.ta. 8 pinagmulan
)oong 95th -entury ang mga mamamayang nakatira malapit sa naturang lugar ay ganun na lamang ang pagrereklamo sa isang malakas at nakakarinding ingay na nagmumula sa isang kamapana tuwing angelus. At hindi nga nagtagal ay ipinarating nila
ang kanilang hinaing sa lo-al na pari ng antipolo, at agad naman itong tumugon sa kahilingan ng mga resedente sa kanilang lugar. #inala ng pari ang naturing kampana sa isang ilog malapit sa kanilang lugar at doon inihulog, at dahil sa pangyayaring ito tinagurian ang ilog na iyon na 2 hinulugang taktak3 na ang ibig sabihin sa ingles ay 2 where the bell was dropped3 subalit sa paglipas ng panahon ang natatanging ganda ng hinulugang taktak ay unti unti ring naglaho at sa kasalukunyang panahon ay masasabing malayong malayo na ito sa dati nitong anyo . 1lan sa mga pruweba nito ay ang mga nakakalat na basura sa paligid nito, maging ang mismong anyong tubig ay hindi na rin kaaya aya ang amoy dahil sa mga basurang lumulutang at nagiging pangunahing dahilan ng pagbabara sa agos ng tubig. )gunt sa kabila nito hindi parin naman tuluyang nawala at napabayaan ang hinlugang taktak. Ang malasakit ng lo-al na gobyerno upang maibalik ang dating ganda ng hinulugang taktak ay hindi naging lingid sa kaalaman ng mga residente ng antipolo -ity. ay mga ipinatutupad na rin silang mga batas ukol sa tamang pagtatapon ng basura ng maga residente na nakatira malapit sa hinulugang taktak. 1sa na rin sa mga naiisip na magiging mabisang solusyon ay ang pagrerelo-ate sa mga resedente na illegal na naninirahan sa paligid nito.
Pinto art gallery
Ang Pinto Art Gallery ay matatagpuan sa 9 Sierra adre Street Grand Heights Subdivision, Antipolo 0ity. 1to ay naglalamat ng iba"t ibang uri ng sining tulad ng Paitings, S-ulptures, #igital Arts, urals at marami pang iba na gawa rin ng iba"t ibang artist dito sa ating bansa. %ukod pa dito ang Pinto Art gallery ay kapansin pansin dahil sa kakaibang disenyong pangarkitektura nito. Sa pamamagitan ganitong lugar makikita na bukod sa mga pagbabago na naganap ay patuloy paring pinagyayaman at binibigyang halaga ang sining sa ating bansa. aging sa iba"t ibang lugar katulad ng antipolo ay tiyak na naglalaan ng espasyo para sa mga sining na gawa ng ating mga kapwa Pilipino. #ito makikita ang matinding pagpapahalaga
natin sa ating sining na sumasalamin sa ating kultura at pagkakakilanlan bilang isang Pilipino. ahalaga ang ganitong uri ng pagpepreserba sa mga gawang sining sapagkat ang pag pepreserba ng sining ay pagpepreserba din ng ating kultura. Ang bawat gawang sining na naririto ay nabubuhay sa iba"t ibang panahon. !adalasan sa mga gawang sining na makikita ay nagkukwento ng karanasan at katotohanan mula sa kani&kanilang panahong pinagmulan. Ang paglalaan ng espasyo para sa ganitong uri ay makatutulong din upang ating maunawaan ang kahalagahan ng bagay na ating tinatamasa sa kasalukuyan +tulad ng ating kalayaan at kabuhayan sa pamamagitan ng pagbibigay repleksyon sa iba"t ibang kwento na ipinapakita ng bawat gawang sining sa lugar na ito pati narin ang mga kwento ng bawat Pilipinong naninirahan sa iba"t ibang panahon. 1to ay ilan lamang sa napakaraming kwento na maaaring matuklasan o matunghayan sa pagbisita sa ganitong lugar. *arito ang ilan sa mga )bra ng ilang piling alagad ng Sining7
Pamilyang taal ng Antipolo9lumang bahay
Pamilya Santos )agsimula ang pamilya Santos sa dalawang taong taal na sa Antipolo. #ahil sa kanila ay isa ang kanilang pamilya at mga angkan sa nakilala sa naturang lungsod. 1sinilang noong ay 4;, 9; si *eli artine' Santos at namatay noong #e-ember 5, 9;B:. Samantalang ang kanyang asawa na si Hilaria andal Santos ay isinilang noong )ovember , 9;9 at namatay noong )ovember 4B, 4:. Ang kanilang mga ninuno at mga magulang ay natural na taga Antipolo kung kaya simula=t simula pa lamang ay likas na sa kanila ang pagiging dugong antipolenyo. !ilala sa tawag na ?*eli !astila? si ginoong *eli dahil ayon sa kanyang anak na si #ominador Santos ay may lahing kastila ang magulang ng kanyang ama. Pangatlo sa limang magkakapatid na sina ar-elino Santos +panganay, /olume Santos +pangalawa, Asiong Santos +pang&apat, at Antonio Santos +panglima. Falang ibang ikinabubuhay si Ginoong *eli kundi ang pagkakarpintero at nangongontrata kung minsan sa mga gustong magpagawa ng bahay sa mga taga Antipolo. ?aestro !arpintero? kung tawagin ng iba dahil sa angking husay sa larangang ito. )gunit bago pa man maging karpintero ay nasabak siya isang labanan noong panahon ng ikalawang digmaang pandaigdig. )apasama sa grupo ng mga ?Gerilla? na lumalaban sa mga hapon sa ilalim ng pamumuno ng isa sa mga lider ng gerilya sa $i'al na si ?akling?. )aging bahagi ng kasaysayan ng Antipolo matapos ipagtanggol ang bayan sa panahon ng digmaan. )ang lumaon ay nakapag&asawa rin ng isang taga&Antipolo na si Hilaria andal Santos at nagkaroon ng labintatlong anak na sina A
tawag na ?Ayang? at naglalako ng ibat=t ibang karneng nakalagay sa bilao bilang hanapbuhay. Hindi lamang pagtitinda ng mga ito ang kanilang ginagawa bagkus ay nagluluto din ng iba=t ibang putahe na siyang inilalako din. Gumagawa rin ang mag&asawa ng longanisa na isa rin sa kanilang itinitinda. 1sa sa mga nakatulong maglako ng ulam at karne ay ang pang&anim na anak nila na si #ominador Santos na kasalukuyang nagtitinda ng mga prutas sa palengke. Ayon sa kanya, dahil sa pangangarpintero ng ama at paglalako ng ina ay nakapagpundar sila ng pampasaherong dyip na bumabiyahe karaniwan sa kalapit na bayan ng /aytay. )aging Hermano naman si Ginoong *eli ng )uestra Senora #e La Anun-iata kung saan nangasiwa siya sa pangangalaga ng naturang santo. /uwing ika&4 ng Pebrero ay nagdadaos ng piging sa kanilang tahanan ang kanilang pamilya dahilan sa pagpapatuloy ng santong patron na pinangangasiwaan ni Ginoong *eli. #ahil dito ay dinarayo ang kanilang bahay ng mga taga&ibang bayan tulad ng %oso&%oso. )aniniwala ang mga taga& Antipolo na ang mga pagkaing inihahanda sa piging ng mahal na santong patron ng Anun-iata ay gamot sa anumang karamdaman at nakagagaling kaya dinarayo ito ng mga debotong Antipolenyo. %ukod dito, isa sa nagpasimula ng bahay&sugalan o 0asino sa 1ngles sa antipolo ay si Ginang Ayang kung saan tinuruan niya ng iba=t ibang sugal ang ibang taga&Antipolo. 1sa sa mga sugal na naituro ay ang pagmamadyong at baraha. Ang mga perang nakokolekta ay ipinangdaragdag sa pangkain sa araw&araw ng pamilya. #inayo ito ng mga tao sa ibang bayan at naging dahilan upang lumago ang sugalan matapos maging matunog ang ganitong uri ng libangan. 1tinatag ito upang magkaroon ng libangan ang mga taga&Antipolo bukod sa paghahanapbuhay. )aging kilala pa ang pamilya Santos matapos mahalal bilang alkalde ang panganay na kapatid ni Ginoong *eli na si Ginoong ar-elino Santos. %ilang pagkilala sa pamumuno ng alkalde, ipinangalan ang isang kalye sa kanya ng pangasiwaan ng pamahalaan ng Antipolo. . Santos ang naturang kalye na ipinangalan sa alkalde. Hindi lamang ito kundi nakilala rin ang pamilyang Santos dahil ang bunsong kapatid ni Ginoong *eli na si Antonio Santos ay nakapagtapos ng kursong ?#entistry? kung saan isa siya sa mga nilalapitan ng mga paaralan sa Antipolo sa pagpapakonsulta ng ngipin ng mga mag&aaral tulad ng paaralang elementarya ng Juan Sumulong. /uwing may pagpupulong o programa sa Antipolo, isa si #r. Antonio Santos at ayor ar-elino Santos sa kinukumbida bilang tagapagsalita ng programang itinatanghal. #ahil dito ay lubusan pa silang nakilala. 1sa lamang ang pamilyang Santos sa naging taal sa bayan ng antipolo. !araniwang ngalan ng pamilya ngunit naging malaking ambag sa paghubog ng kultura at kasaysayan ng Antipolo. Sa kabila ng lahat, isa lamang ang makikitang pamana ng
tinaguriang ?*eli !astila? at ?Ayang? sa kanilang pamilya at nananatiling buhay. 1to ay ang pagnenegosyo. 1sa sa nakamana nito ang pang&anim na anak nila na si #ominador Santos, B taong gulang. !ilala sa tawag na ?Ador? at nagtitinda ng prutas tulad ng saging. )agsimulang magtinda noong 9;5: at hanggang sa kasalukuyan ay patuloy na nagtitinda sa palengke ng Antipolo. ay pitong anak na sina Armando Santos +panganay, Amelita Gar-ia +pangalawa, Jenni@er Hermogenes +pangatlo, Ariel Santos +pang&apat, Adora-ion 0asugo +pang&lima, Adelaida Jambaro +pang&anim, at Anabelle asngineer, at arine >ngineer. Sa kasalukuyan ay dala pa rin niya ang pamana ng mga magulang at talagang nakatatak na sa pamilyang Santos ang pagnenegosyo. Lumipas man ang panahon, ang impluwensya ng pamilyang ito sa kanilang angkan at mga kababayan noon ay mananatiling magandang nakaraan na humubog sa isa sa kasaysayan ng Antipolo.
Sinaunang bahay 1sa ang lumang bahay na ito sa Antipolo na matatagpuan sa kabayanan nito sa kanto ng Sto. )ino St. at Sumulong >tension. !apansin&pansin ang lumang bahay na ito lalo na at nasa kanto lamang ito ng kalsada. )apakaraming kwento ang masasalamin sa bahay na ito lalo na sa mga taong nakakakita rito. !araniwan ay puro kababalaghan. Ayon sa tagapangalaga nito, ito ay itinayo noong 9;4B. Ang lupang kinatatayuan nito ay pagmamay&ari raw ng pamilyang Leyva na isa ring taal at tubong Antipolo. Ang bahay mismo na itinayo ay pagmamay&ari ni Ginoong $aul Santos at kasalukuyang naninirahan sa *orberto Valdez Asinas 0:ebruary ;, <;=>1 alabon. Ang naturang bahay noon ay may mga gamit na masasabi mong antigo na ngunit simula nang lumipat ang pamilya Santos sa alabon ay dinala na rin ang mga gamit sa
lumang bahay na ito. Ginagawa na lamang itong bahay&bakasyunan ng may&ari sa tuwing magbabayad ng amelyar taon&taon. Ang naturang bahay ay walang pagkakakilalan tulad ng ibang lumang bahay na karaniwang nakapangalan sa pangalan ng pamilya. ?Haunted House? lamang ang bansag ng mga tao sa bahay na ito dahil sa napaglipasan na ng panahon ang hitsura nito kung kaya di kaaya&aya sa mga nakakakita lalo na kapag sumasapit ang dilim. Ayon mismo sa nangangalaga nito, ang mga negatibong komento ng kababalaghan ng mga tao ay hindi totoo. Ang mga pagpapakita ng tinatawag na ?multo? ay kathang&isip lamang kumpara sa pananatili niya rito sa loob ng maraming taon at kah it isang elemento ng kababalaghan ay wala pa siyang nakikita o nararamdaman. Ang bahay ay may dalawang palapag at may mga bintanang -api'. Gawa sa tisa, kahoy, at bato ang kabuuan ng gusali. ayroon din itong makalumang tangke na reserba ng tubig. )apaliligiran ng naglalakihang puno sa loob ng bakuran tulad ng mangga at kaimito. Ayon sa nangangalaga nito, hindi siya papayag kung ito ay isaayos. apapansin na may sira ang itaas na bahagi ng bubungan ng bahay ngunit ayon sa kanya, panatilihin na lamang ang ganoong hitsura upang manatiling orihinal ang mga materyales na ginamit sa pagtatayo nito. Sa kabila ng lahat ng ito, ang mga ganitong uri ng istraktura ay dapat pangalagaan. Ang mga kwento ng kasaysayang hindi pa nalalaman ay repleksyon ng bahay na ito. !ung pangangalagaan ang tulad nito, magsisilbi itong yaman ng kasaysayan hindi lamang ng bayan ng Antipolo kundi ng ating bansa.
Sto. )ino St. at Sumulong >tension.
