CUERPO DEL
DERECHO CIVIL NOMAO A DOBLE TEXTO, TRADUCIDO AL CASTELLANO DEL LATINO PV3LICLDO ?OP. LOS.KTULXOS
KRIEGEL, DERMANN Y O MBRUGGEN CON LAS VARIANTES DE LAS PRINCIPALES EDICIONES ANTIGUAS Y MODERNAS Y CON NOTAS DE REERENCIkS POR
D. ILDEFON80 L. 1AR.GÍA DEL CORRAL. Licenciado en Derecho Civil y Canónico y en rilocoria y Letras y Abogado do los ilustres Colegioe de Barcelona y Madrid
TERCERA PARTE Revisado el texto latino por
D. EDUARDO OSENBRÜGGEN
NOVELAS
1898
EXPLICACION DE LAS ABREVIATURAS Varias Lectiones ex Cod. Ma. Florentino el Vaticano enotatas Brenemannus misiL ad Hombergkium, ex buius igitur libro, cujas titulum infra exhibebimus, dediEnus eas lectiones; cf. Biener Gesch. der Nov. p. 422. 561. 571 sq. Mccrin. 1 II. li!. cf Zaieh. Variae loctiones graeei Novellar. textos ex quatuor Codd. Mes. a Meermanno Gebauero concessae et lo ea. Corp. iur. (iotting. publici luna factae; cf. Biener. 1. e. p. 424. 556 sq. 572. sq. Cod. Hamt........ Codex Hamburgensis (ohm Uffenbaebianus); cf. Praefat. p. V. Cod. Vjr4ob. cf Moiuzc Ex Vindobonensi el Monacensi Cod. Me. quae adhuc deerant in edd. Corp. iur. libri Authenticaruin partes, nostris temporibus auppleverunt viri docti; cf. Praef. p. VI. el Biener 1. e. p. 574 sqq. Scrimg.......... lmpp. lustiniani, lustini, Leonis uovellae constitutiones studio et diiigentia HenneL Scrimgeri Scoti restil. (Genev. Excudebat Henrcus Stephanus 1558. fol. ¡Jal........... Novellarum.Constitutionum Dn. lustiniani Principie-volumen-Gregorio Haloandro interprete. Norimb. 1531. fol. (Ha¿.) cd. Hereag...... Novellarum constitutionum Do. lustiniani -volumen, Gregorio Haloandro enarratore. Basil. in offlc. Hervagiana. 1541. fol. Panisiis ex otile. (ifni.) cd. PaI....... !ii -P!ft1lc' oD Fpv/tp(o'J L).idpou rui. yuiilard. jO4.. 8. Homb.......... NovelLae Constitutiones Do. lustiniani -ex graeco 1.0 lati o Li m conversae el noti illustratae a lo. Frid. Hombergk 'u Vach. Marburg Caltorum 1717. 4. Julian......... Imp. lustiniani Novellae Constitutiones per lulianum Antecessorem de graeco tranelatas. Ex biblioth. Petri Pithoei. Basil. 1576 fol. Venetiis 1494. fol. Ti'ld ......... Volumen Bernardini de Tridino de Monteferrato. Porf ......... Volumen Lugduni apud Hugoneni a Porta el Antonium Vincentium. 1551. 4. Con¡ ......... Authenticae seu Noveflae Constitutiones lustinjani cum veteri Iralatione, Graecis fufo primum apposita-reeogu. Ant. Conlio auctore. Lugduni apud GuiL Rouillium. 1581. 12. (Conf.) 59 ....... Volumen legum parvum commentariis (Ant. Contii) illustr. et . sedulo recogn. Parieiia ap. Guil. Morl.iu etc. 1559. fol. (Cont) 76 ....... Volumen legum parvum-commentaniis Ant. Conlii-ilIustr. el sduIo reeogn. Parisiis apud Sebut. Niveflium 1576. fol. Corpus luna civilis recogno'vt et-edldlt O. Jo. Lud. Guil. Bek. Tom. II. Bk . Para II. Lipsiae (Cnobloc). 1834. S. Bk, cd. sier....... Corpus iunis civilis. Edil. atereotypa ex offl. Caroli Tauchnitii cura D. lo. Lud. Guil. Beck. Vol. 11. Lipsiae (Cnobloeh). 1837. 4. cdd.......... Se ha empleado esta abreviatura cuando concordando las antiguas ediciones (Tnid., Port, Cont.) disentian del Cod. Hamb. Basilicorum libri LX. ea. C. A. Fabrotus. VII. Tomi. Paria. 1647k fol. Librorum decem priorum usi sumas editioue C. G. E. Heimbachii. Lipa. 1833. 4. 41han......... Athanasil Sobolastici Emiseni de Novellis Constitutionibus Imperatoruro lustiniani lustinique Commentarius in: Gustavi Ernesti Eeimbah Anocdotorum Tom. I. Upe. 1838. 4. Coil. consi. cccl.....- Cohecho cÓnstilutonum ecclesiauticarum jo: Vol1j et lustelli Bibliolbe. cae iuris canon. vet. Tom. II, (loanniz) N'omoc...... (loannis Soholutiel) Nomocanon lo: Vohli et luatelli biblioth, Tom. II. Photii Nomocanon exial ibidem, ncc non Balsamonis ad Photif No. Phot&i No,noc...... moc. Commentaniva. CoU. 87. capital..... Usi sumue iie, quae de hae cohlectione 87. capitulorum nondum edila docuit el exhibuit Biener 1. o. p. 584 sqq. Pselli libellus de Novellis luitiniani Graeoe seriptus ex litenis Ed. Tan. ¡-'ecU ......... nebergi cd. Berger. Lipaiae 1836. S. Ita designavünua, quad ex Crameri sehedis in usum vocero visuni est; cf. Praefat. p. VII sq. Re/id., Sdw,., Ag.). 11. iii. la notis ad lr.br•os -Feud.orwn addtis retinuimus signe Codicum Mas, Rehdigeriani, Schwarziani, Augustani 1. II. Hl. (Rebd., Schw, Aun. 1. 11.111.), quae sunt in edil. Corponis iur. Gotting., unde eorum Codi. cum lechones desumalinus. N. del Ti......... Nota del traductor.
Cod. F'or. et Cod. Val.
.
.
-
-
-
-
-
-
-
.
.
.
.
.
.
.
.
.
-
-
J
TONO SEXTO.
_-
NOVELAS DEL EMPERADOR JUSTINIANO P4gtnse Explicación de las abreviaturas ......................... Nove1&
ConstftucioneH
1.— II.— -
•
.
IV.— -. VI.-.:- •
.
.
VIL.—
VIII,—.
JX.— •
XI.— • XII.— XIII.—
XIV.— XV.— XVI.—
•
XVII.—
•
XVIII.— .
.
- -
..
.
7 . . 1.—De heredibus et Faleidia (De Los herederos y de la Faleidia) 11.—De non eligendo secundo nubentes mulieres et alienatione, el lucro sutnuptialis donationis, et de suecesionibus earum, et fula suis (De que no hayan de elegir las mujeres que se casan segunda vez, y de la enajenación, y del Lucro de la donación autenupeisi, y de las sueesio13 . nos de ellas, y de sus hijos) .................. 111.—Ui deterzninatua alt numerus clerieorum sanctiasimae maloris eeelesiac, el etericoruin sanotarum ecclesiarum (Do que sea determinado el número de oiórioa de la santísima iglesia mayor, y de los clérigos de las santas iglesias) ..................... 19 IV.—Da ficleius.oribuset mandatoribus, et aponsorihus, et solutionibu (De 23 - los fiadores y mandantes, de los, que prometen, y de los pagos) . . - V.—De monachis (De los monjes).................... V1.—Quomodo oporteat epiacopoá et reliquos clerieoa ad ordinationem adduci et de axpensis ecclesiarum (De cómo es conveniente que sean presentados para la ordenación los obispos y los demás clérigos, y de los gas31 .................... tos de las iglesias) VII.—De non alienandia aut permutandis rebus ecolesiasticis immobilibua, ant in speeialem hypótheoam dandis creditoribu, sed snfflcere generales hypotecas (De que no se hayan de enajenar 6 permutar bienes inmuebles eclesiásticos, 6-no ge les hayan de dar á los acreedores en hipo39 teca especial sino que basten las hipotecas generales) ..... VIII.—Ut ludices sine quoquo auft'ragio fiant (De que sin sufragio alguno sean nombrados los jueces).' . . . . . . . . 50 . IX..-13t e&iam ecciegia romana centum annonim gaudeal praescriptione (De 68 que tam}ién la iglesia romana goce de la prescripción de cien aflos) 69 X.—De referendariis palatii (De los refrendarios del palacio) ...... XI—De privilegiia archiepiscopi Iustinianae primaej et sede Pf. P. Illyrico in - Pannonlam secundam, id eat Iustinianam primam, transferenda (De loa-pívilegios del arzobispo de la Justiniana primera, y de la traslación de la sede del Prefecto del Pretorio de Iliria ¡ la Pannonia segun70 da, esto es, ¡ la Justiniana primera) .............. 72 XII.—De incestis et nefariis nplii (De las nupcias incestuosas y nefandas). 75 ...... XIIL—De. 'praetoribus populi (D a los Pretores del pueblo) XIV.—De Ienonibus.(Do los alcahuetes). • ................ 79 81 XV.—De defensóribus civitatuin (De los defensores de las ciudades) . . -. XVI.—De mensura ordinandorurn clericorum (De la medida en la ordenación 88 de clérigos)......................... XVII.—De mandatis principum (De los mandatos da los Príncipes). . . . . . - . 87 . XVØI.—De triente et semiase, es auccessionibus fihiorum et nepotum natnralium;. et coHationihus't val distributionibus, neo non et literarum aut numerationum atque rerum ex quibus detinent, inficiationibus (Del tercio y de la mitad de la herencia, y. de las sucesiones de los hijos y de los nietos naturales;- y de las colaelones, ó -de Las distribuciones, y también de las negaciones da letras, 6 do entregas de dinero, y de cosas que de otros - se retienefl) ......... 94
696
hwici
.NoveIa
OonttÚcione8
-
PAginas
XIX.—De fillís ante dotalia instrumenta natis (De los hijos nacidos antes de la otorgaciói de los inatrumen tos dotales)................ 101 X .XX.—De adminitrantibua officiis in Saona appellationibus (De los oficiales que 103 sirven ¿e auxiliares en las sacras apelaciones) ............. .XXI.— 6. XXI.—De *rmenii.s (De los armenios) • ...... XXII.— 107 XXH.—De nuptiis (De las nupcias)......................... .. XXIIL.— —De appellationibu8, etintra quae texnpora.debeat appellari (Dejas apela. .134 ciones, y de los términos dentro de los que se debe ipelar) . XXIV.— 136 XXIV.—De praétore-Piaidiae (Del pretor do laPisidia) ............ .. XXV.—De praotóre Licioniae(Del pretor de Licaonia)............. 142 • XXVI.— 148 XXVI.—De praetore Thraciae (Del pretor de Tracia) .1 .............. XXV1L— XXV1J,—De comite Isaurjae (Del conde de Isauria) XXVIII.— XXVIII.—De moderatore Helenoponti (Del gobernador del Helenoponto) . . 155 XXIX.— 160 ......... XXIX.—De praetore Paphlagoniae (Del pretor de Pafiagonia) • XXX:— XXX.—De proconaule Cappadociae (Del proconsul de Capadocia)......... 164. XXXI.— XXXI.—De dispositicrne quatuor administrationum Armeniae (Do la organización ..... 174 . d.c las cuatro administraciones de la Armenia). XXXII.— —No ¡a, qui mutuumdat agricolae, illius .terram teneal, et quantas usuras ab agrícolia accipere debeant (De que el que da en mútuo á un agricultor no retenga las tierras deéste, y qué intereses deba recibir de los 177 agricultores) .............................. XXXIII.— - . '—Ut nullus mutuana agricolse teoeat eius terram- (Dé que nadie que dé . . . 118 . en mútuo á. un agricultor retenga Id tierra do -ésta). . XXXIV.—. terram, et quantam debeat usu . ¡Ilma —Nulluin óredentom agriçolae lenere ram-dare.(De que nadie que preste á un agricultor. retenga las tierras 178de éste, y qué interés deba éste dar). . XXXV.— —De adiutoribus quaestoris (De los ayudantes del cuestor) ........ 179 XXX VI —Ct bi, quz in Africa sunt, ¡utra quinquepnium competentes sibi res usque ad tertiurn gradtjmdabeant vindicare (De que los que viven e-o Africa . . deban reivindicar dentro de un quinquenio los bienes que les compe- . . .................182 tan hatta el tercer grado) • . XXXVII..— . —De africanaecelesia (De la iglesia africana).............. 186 XXXVIII.-. XL.—De deouriombns el fihiis eorum (Dé los decuriones y de sus hijos) XXXIX.— . XLI.—De restitutionibus, et ea, quae parit in undecirno mense post mortem - viri (De las restitticione, y de 11 que pare en el undécimo mes después . de la muerte de su marido). . . XL.-XLII.-.-Ut éccleaia aanctae rasurrectionis posait alienare habitacula in sua pOsi. - - ta civitate (De que la iglesia do la santa resurrección pueda enajenar -194 los edificios altos en su ciudad), . . . • . . -. -XLI.— XLIX.—Appellatiónes ex quinque provincia, Caria et Cypro, Cycladibus miau, et Mysia, el Scythia, apud quern oporteat examinar! (Ante quién debe- -rán ser examinadas las apelaciones procedentes de las cinco provincias de Caria y de Chipre, de las islas Ciclados, de Ja. Miaja, y de la - • . Escitia) ................- . . . . . .............. 197 XLII.— XLIII.—De depoitioric Anthimi, el Seveni, el Pote¡, et Zoarae, et reliqu5rum • (De la deposición de Antimo, y de Severa, y de Pedro, y de Zoara, y • 198 • de otros) XLIII. XLIV.—De crgasteriis Constan$inopolitanis, ut millo centum ergastenia niaiorii • - • • ecclesiae excusentur, et reliqua omnia sólenniter funotiones exolvaut, - . • cuiusljbet doinjnj amI (Dé los talleres de -Constantinópla, de que -estén • • . • exentos mil cien talleres de la iglesia mayor, y de que todos los demás, •• de cualquier dominio que sean, satisfagan según costumbre las cargas). 202 • XLIV.— XLY.—De tibellionibus -etut protocolla dimittant in eJartis (De los notarios, y -. 205 - -• de-que dejen los protocOlos en los instrumentos) .............. - • - • : XLV.— LII.—Ut non libereotur curiali fortuna iudaei nec samanitani aut.haerétici oc• • - casione eorum réligionís, sed curialibus quid.em funetionibus subiaceant, pnivilegus vero curialium non fruantur, posas vero coa contra orthod.o- xOS, quod subiaeeant cuniali fortunas, testimoniuxn-poi'hibere, aL qui et - - • • - pro orthodoxa politia rectei teatimonlum perbibeant(Do que no se libren de la condición de curial los judios,ni los'iiamaritanoo, 6 herejes con XIX.—
• •
.
..
•
-
.......
. .
..
.........
.-
-.
..........
-.
- -
- - - . -
-
..
-•
-.
-.......................
•-• - . • • • • • • - • • - • • . •
• •
• •
-
ÍNDICE II o'ieiaø constituciones
• 69'7 Páginas
ocasión de la religión de los mismos, sino que estén ciertamente sujetos á las funciones curiales, pero no disfruten de los privilegios de los curiales; y de que puedan ellos prestar testimonio contra ortodoxos, porque estén sujetos á la condición de curiales, puesto que prestan vá207. lidamente testimonio también en, favor de Ja república ortodoxa). * XLVI.— XLVI.—D,e ecclesiaatioarum reruin ixnmobilium alienatione et solutione (De la :209 enajenación y del pago de los bienes inmuebles eclesiásticos).. XLVII.— XLVIIL.—Ut praeponatui nomon imperatoria documeiií.is , et ut latinislitteris apertius tempora inseribantur (De que en los documentos se anteponga el nombre del emperador, y de que las fechas so escriban con mM clari211 dad con letras latinas)........................ XLVIII.— .XLVII.—De iureiurando a morionte praestito propter xnensuram suae aubstantiae (Del juramento prestado con motivo de la cuantía de sus bienes por el que fallece) ..................... 213 LIX. LVIII.—De bis, qui ingrediuntur ad appellationem, et quando .par scripturam manus propriae fiat collatio litterarurn et de ¡ureiuraudo dilationa, et tit coniungatur iuriiurando calumniae (De los que interponen apelación, y de cuándo se hará cotejo de- Ietru mediante escritura da propia mano, del juramento dedilación, y de que se afíada al juramento a 214 de calumnia). XLIX. —Appellationes . .ex . . . , ' ' - ' * ' ' ' «CeCp,yua ' ' * - * ' n, 1 1 quinque provins, el Mysia, el Soylbia, apud quam oporteat examinan (Ante quién deberán ser examinadas las apelaciones procedentes de las cinco provincias 218 de Carta y de Chipre, de las islas Cfclade, de.la Misia, y de la Escitia). LI L. —Scenicas non solum si fideinasores praestent, sed etiam si iusiurandum ¿cnt sine periculo discedere (De que las mujeres dedicadas á la escena puedan separaras de ella sin riesgo, no solamente si presentaran fia219 dores, sino también si dieran juramento) . . . ... LII LI. —Ut non fiant pignorationes pro aula personis, et ul, sicut principum donationea non egent gestie monumentorum, sic nec-a privatis imperatonibus factae donationes indigeant(De que no se bagan pignoraciones en pró de otras personas, y de que, así corno no necesitan la ejecución de actuaciones las donaciones de los prineipes, así tampoco la requieran 220 las donacionós hechas á los emperadores por los particulares) LJIL.— LI 11.—De exhibendis et introducendis reis, et UI hi, qui conveniuntur, post vi cesimum diem práesententur iuclicibus, et de iis, qui iuratoriam cautionem exponuni, el ante litio contetationem absentes fiunt, et de hypotheola, quae appeflantur ex casu,..et quae personas et quando hoc ma habent, et da indotatis uxoribus, ul babeant quartain partera in sub stantia viri, el ipse vir insubstantia nxoris, quando inope est, qui relinquitur (De la exhibición é introducción de los demandados; de que los que sean de- mandados se presenten después-del vigósimodla á los jueces; de los que prestan caución juratoria y se ausentan antes de la contestación de la demanda; de las hipotecas que se llaman por decaimiento, y qué personas y cuándo tienen este derecho; y de que las mIjeres indotadas tengan la cuarta parte en los bienes del marido, y el mismo marido en 222 los bienes de la mujer, cuando es pobre el que queda)....... Liv.— LIV.—Constitutíonero, quae ex adacriptitio et libera natos liberos cose vuil, non iis, qui ante constitutionern nati sunt sed qui post oonstitntionem, prodease, el nl venerabiles domut commutationes facidnt adinvicem mimobilium rerum, decreto pnius interposito, excopta hao maioriecclesia(De que la constitución, que quiere que sean libres los nacidos de adscripticio y de mujer lilró, no les aproveche á los que nacieron antes de la cOnstitución, sino á los que después de ella, y de que las venerables casas, exceptuada esta iglesia mayor, hagan recíprocamente conmutaciones 228 de bienes inmuebles, habiéndose interpuesto antes decreto) . LV.— LV.—Ut de cetero comutationes ecclesiastiearuni rerum non ficto fiant ad piiasimum iwperatoreni, el hos modo ad alias personas transeant res, sed hado tan&ummodo fiant ad imperialem domum; et UI liceat perpetuas empbyteusea agi ab oratoriis in oratoria, decreto -videllcet ínterToso VI—.88
698 Novelas
fnxo 1ginis cons tituciones - posito, excepta.hae maiore ecolesia, neo temen in pvm personam - transeat empbyteusis (De que en lo sucesivo no se haganficticiamente con el piadosisimo emperador permutas de bienes eclesiásticos, y de este modo pasen los bienes á otras personas, sino que ellas se hagan solamente con la casa imperial; y de que -sea licito que por oratorios se bagan enfiteusis p8rpétuas á otros oratorio9,habiéndóse, á -la ver.dad, interpuesto decreto, exceptuada esta iglesia mayor, pero sin que la enfiteusis paso é una persona privada). . - . . • - LVI.—. LVJ.—Ut ea, qüae vocantur insinuativa super ciencia, inmalore quidem oceloala dentur; in alíia autem eceleslia penitus non dentar (De que ciertamente en-la jglesiamayor se dé lo que respecto á los clérigos se llama insinuaciones; pero de ningún modo se dé en1as demás iglesias) . . 230 LVII.— LVII.—.Ut olerici, qui recedunt, allis pro eis subrogatis, praeboant subrogatis emolumenta, recedentes autem rémeare volente non suseipi; et ut, si quis aedificans ecclestamauL aliter in eadem servientibus ministrani emolumenta volurit aliquos clericos instituere, non fortuito eos, sed. . probatione sanotisaimi patriarchae suacipiat (Do que lOs clérigos que abandonan su iglesia paguen, bebiendo sido subrogados otros en el. lugar de ellos, los emolumentos ú los subrogados; y de que no sean admitidos los que quieran volver á ella; y de que, si alguien que edifica - - una iglesia ó que de otro modo suministra los emolumentos .& los que en la misma prestan servicio quisiera nombrar algunos clérigos, no los admita al acaso, sino con la aprobación del santísimo patriarca).. .2l Lviii LIX - Ut in privatis domibus sacra mysteria non ftant (De que en la casas pri. . 232 vadu nO se celebren los- sagrados misterios)........... LIX. LX.—Da debita impensa in exaequlis defunetorum (De los gastos debidos para las exequias de los difuntos) ...................... 234 - - LXI. —UI defuncti seu funera eorum non iniurientur a creditoribus, et ulcon- LX.— sihanii non suscipiant cogmtiones abaque iudicibus (De que por los acreedores no sean injuriados los difuntos 6 los funerales de éstos, y de que los coniliarios no se encarguen de conocer sin los jueces) MI.—Ut inmobilia antonuptiabs donationis noque bypothecae ¿autor, neque LXI oinnino ahenentur a viro, nec consentiente uxore, msi poetea satisfieri - posalt uxoni; hace vero etiam in dote valore (De que los inmuebles da • la donación sntenupcial no sean dados en hipoteca, ni sean de ningún modo enajenados por el marido, ni aun consintiéndolo la mujer, á no sor que después se le pueda satisfacer á la mujer; y de que esto valga tambiénen cuanto á la dote) . . - 242 . . . . - 244 Da senatoribus (Dalos senadores) ................ LXII..— obra • LXVI.—Da novi opone nunciatione manitimi adapeetus (De la denuncia de - LXIII.— 247 nueva que afecta á vista del mar) ............... LXV.—Da hortulanii.Constantinopolitanis (De los hortelanos de Constantinopla) 248 LXIV.— —De alienatione rerum ecolesiae Myiae relicarum pro captivoruin re-: LXV.— demtione et pauperüm alimentis (De la enajenación dalos bioneidejados á la iglesia de Miela para la redenclon de cautivos y para altmantos de pobres) .......................... 250 LXVILL—Ut factue iovae constitutiones post insinuationes earum post duos manLXVI.— . sea. valeant. Parcit autem non custodientibus subtllitaténi constitutionum supon testamentis.in nelinquendo quadrante, aut non subacribendo nomen heredis, aut non dicendo (De que las nuevas constituciones bochas tengan validez dos meses después de su insinuación Concede, sin embargo, dispensa los que no gtiardan la escrupulosidad de las •. . constituciones relativas ó. los, testamentos al dejar la cuarta parte, 6 no ••• • . . -. 252 subscribiendo, 6 no diciendo, él nombre del heredero) . LXVII.— - LXIX..—Ut nuilus fabricet oratorli domos praeter volüntatem 'episcopi, st. ul do.. . . putet prius, quae circa diligenliam et statum fabricati oratorli suffi-. . ciant, et ut episcopi non desint suli eeclesiis, et -de alionatione ocelosiasticarum rerum irumobiliuni (Dé que ninguno fabrique casas de oratorio sin la voluntad del obispo; de que designe antes lo que sea suficiente, para el cuidado y conservación del oratorio edificado, de que ...
• • .
•
• -
.
,
fNDIOE
los obispos no se. ausenten desus Iglesias; y de la ena3Ónación. de los bienes inmuebles ecIesistteos) . LXVIII.— LXX.—UL constitutio püssinii ¡mperatoris, quaein succeasionibus lucrorum Ru• pIlailum, si, liben non exetent, hiera introdncit, in iis faetis obtineat, quas post constitutionem aceiderunt, in ¡liii autem quae ante sam . • contigernul, Leonia constitutio Iocum.habeat (De 'que la constitución del piadosleimo ewpeador, que introduce lucros en las sucesiones de . • . .. . . los hieros, nupciales, si no existen' hitos, tenga aplicación en los casos - que acontecieron después de la constitución, pero que en los que sucedieron antes deella tenga lugar la constitución 'de León). .. . . . . LXIX.— LXXIII.—Ut omnes obediant iudicibua pr.o-vinoiainm el in eriminalibus, at in pOcuniarus causis et ibi negotta examinentur, nullo excepto par prrilegium, neo hu.a conventi deducantur, nisi sacra pragmaüca forma exhi-: .• bar¡ quempiam lusacnit (De que todos obedezcan á los jueces de las -. . provincias así en las causas criminales como en las pecuniarias, •y se - examinen alli los negocios, sin ser ex.çeptuado nadie por privilegio, y de que' los citados no sean traídos aquí, no ser que una pragmática disposición mandare que alguien sea exhibido) ........•• LXX.— LXXll.--Ut ordinariae praefecturae urbanas, et prae&onianae.duae, et praefetu. •rae quae in cingulo el quae in actu sunt, seise,., non etiani .honorai4ae liberent a curia¡¡ fortuna (De qe las. prefecturas urbanas ordinariaÍ - . las dos pret.óriazias, y las prefecturas que tengan cíngulo y estén en y . ejercicio, y no también las honorárias, sean las solas que eximan dq la condición 1curia¡). ' .. ................ • LXXL— LXXI. —UI ab illustribus, et qui super earn dignitatem sunt, om-niinodo aupar po. cuniariis causs, se4 el .iniuriarum. criminaliter por proouratorezn. dicatur,clarissimis autem in pecuniarus libere el por proeuratorem, el. -por - se litigare (De que por los ilustres, y por los que son de dignidad superior esta, 50 hable en todo caso en las causas pecuniarias, y también en las criminales de injurias, por medio de procurador, poro que á los -. . - .. • muy esclarecidos—les sea licito litigar en Las pecuniarias tanto por dio de procurador, -como por sí) ........... . . • . • LXXII.— LXX.V.—Ut bi, qui. obi gatas.. se habere .porhibent res minorum aul, obligati sunt • . . el., adeorum gubernationem panitus non accedant, el ut curatoÑi..nullo • • - modo suscipiant cessiones adversuseos, quorum- curationein agunt ant • • • egerunt, hace autem geiieraiiter valébunt inomni curatione, in quibus • . • personis legos curatores prae bent, él de guLernatione pecuniarum coin• • -- • . petentiun eis, quorum negoda ¡dminiatrautur, el quandó aas recondi aol- mutuari oportel, ant ex eis reditu. compárani -(De que los que affrman • •• - .que tienen obligados bienes de menores 6 están obligados £ éstos no entran de ningún modo en la administración de ellos, de que de ninguna manera admitan los curadores cesiones contra aquellos cuya co- . . ratla desempeñan ó deampeñaron; de que esto tenga validez en. toda . . curatela respecto ¡las personas á quienes las leyes dan uradores; da Ja adminisación de loscaódales perteiieeientea á aquellos cuyos nogocios son administrados, y de cuándo es menester que sean depositados 6 dados en mutuo, o quer. con ellos compren rentas) LXXIII. - LXXVI.—De instrumentorum cantata el Me, st primum de deposito, el mutuo, st ama documentis pnivatim quidem acriplis, habeulibus auteni testes, st de non habentibus testes, el de instrumentis publico cónfeeis, el de • • : • col1ationbus maxius propr(ae scripturae, - et de ex-postis- instrumentis ab illitteratis sol paucas hUeras acuentibus, el de non acriptis contraetibus, et de contracUui b usque ad unam hbrain aun, et de coniracti - bus, qui in agría flunt, el ut in documenti, el coátractibus Luturis locum habeat lexPe la seguridad y fo de los instrumentos, y en primer la-, gar del depósito, del mútuo, y de otros documentos escritos, á la verdad, privadamente, teniendo 6 no teniendo testigos, de los. instrumentos hechos públicamente; de los cotejos de escritura de propia mano, de los instrumentos expuestos por personas que no saben, j Ó saben - poco, 'Je letras; de Los contratos no. escritos; de. los. contratos huta Ja • . - : •
•
699
.
255
257
258
262 -
263 •
•
.1
•
-
700 lÇovelas
•
•
•
•
•
.
DiO Oonititucioue
PAg1ns
cuantía de una libra de oro; de los contratos que se hacen en los campos, 288 y de que la ley tenga aplicación en los documentos y contratos futuros) st sui supra, iba modos -. LXXIV.— LXXI V.—Qu.ibus media naturales filli efficianttir légitiini - qui iii superioribusconititutionibuscontinentur(De qué modos se hacen legitimes y suyos los hijos naturales, además de las maneras que se ...... 273 contienen en las anteriores constituciones) . . 278 LXXV - —De praetore Siciliae (Del prstor de Sicilia) LXXVI.— LXXVII.—Hico conatitutió interpretatur priorem constitutionem de üs, qui lugre. diuntur in monasterium, et de substantiis eorum, el ex quo tempere • . :. oporteat eam valere (Esta constitución interpreta la anterior cónstitución relativa á los que ingresan en un monasterio, y á sus bienes, y fija desde qué tiempo debe ella estar en vigor)................ 279. LXX Vil.— LXXVIII. —Ut non luxerietur contra naturam, nec iuretur per. capillos Dei aut aliquid huiismodi,neque blasphemetur in Deum (De que no se sea luju. rioso contra la naturaleza, Mee jure por los cabellos dé Dios 6. por alguna cosa semejante,. ni se blasfeme contra Dios) ........... 28! LXXVIII.--- LXlX.—Ut liberti de cetero.aureonon indigeani annulo, et ut.pristinis reatituantr natalibus; et de celebratione dotalium instrumentorum in Libertis muheribus fasta, et hoc ipso etiani nupcias legitimas fien et films anossi nuper etiain anoilla fu.erit, et ¡psarn liberam esas celebratione dotis, et nuptias legitimas, et qui ex ea procesierini, filíes suos De que los libertos no necesiten en lo sucesivo anillo de oro, 'y sean restituidos á su primitiva condición natal; de la otorgación de instrumentos dotales . . .• - heeha'é. favor de mujeres libertas, y de que por esto mismo se hagan también legitimas las nupcias y suos los hijos; y de que aun cuando peco 1 .. - antes fuere esclava, ella misma se haga libre con la .otorgación de la • - .• dote, y legítimas las nupcias, y suyos los bijoa; que de ella.piócedieren) 282 LXXIX.— LXXX.--Apud, quoe oporteat causas dicere .monaohos et. aaoetrias (Ante quiénes deberán defender sus causas los monjes y las ascetas)....... 285 LXXXI.—De quaeatoré (Del cuestor)................ . . . 287 LXXX.— LXXXII —Constitutio, quae dignitstibus et episcopatu fihium hberat a patria potestaLXXXI te (Constitución que por las dignidades el episcopado libra de la pa.• - tría potestad al hijo). ............ . . . .. ........ . LXXXII - LXXXIII —De indicibus, et ut nullatenus eum iureiurando eligatu.r aliquis iudex, • quod permaneat si; et ut.appellatiónea accipiant modis omnibus indices; el nl in media hte factae formas, que modo oporteat decid congnitiouen, non attendant iudicei (De los jüeces, yde que de ninguna manera sea alguien elegido juez con juramento de estarse á él; do que de todos modos admitan los jueces las apelaciones; y:do que no atiendan lúa" ueces á. disposición dada á la mitad del litigio sobre el modo cómo debe . - deóidirae el conocimiento) ...................... 294. . LXXXIII. LXXXIV.—Ut cleriel apud pÑpnioi episcopos primum cOneniantur, et post boc apud • civiles iñdieea (De que los clérigos sean citados primeramente ante sus - . propios obispos, y después de esto ante los jueces civiles) . . .. .- . 299 • LXXXW.—. LXXXV.—De consanguiñeis el uterinis fratribns-(De los hermanos consanguíneos 301 y uterinos)................. . ........... armis(De las armas).. . -. . . . 303 LXXXV.— LXXX.Vl.—De ,interpellantium allegationes cogantur epiCXXIX.—Ut diferentes indices audire LXXX VI. - acopio hoc agore, et nl, quando rn suspicione habuerint iudicem, pan. ter audiat cauaam el oivitatis eplicopus; et de cautela alta, quam omnino • • . opórtet episoopuniageno.(Oe quelas jueces que difieren oir las. alegaclones. de los que los interpelan, sean obligados por los obispos ¡ hacer esto, de que cuando tuvieren como sospechoso al juez oiga al mismo • . . . tiempo la causa también el obispo do la ciudad; y da otra precaución • . . ...... 306 que en todo caso debe tomar él obispo). .. LXXXVIL—Demorjis causa donatione a curialibus fasta (De la donación heha por LXXX VJi..— causa de muerte por curiales) ................ 308.. LXXXV1U.—LXXXVII1.—De deposito, et d.enunciationibus inquiinoruin, et do auspendenda admlnistratione panum (Del.d.epósito, de las deuunciu á; los Inquilinos, y ajo . de la suspensión de la administración de panes)
'lOi
tND1O
• -
Nove1a
Constituciones
-
LXXXIX. —LXXX!X.—Qujbus modis naturales efficiuntur sui, et de sorum ex. testamento Sive ab intestato successione (De qué modos se hacen suyos los hijos natura• 312 les, y de la sucesión de ellos por testamento 6 abintestato) • • 333 XC.— - XC.—De testibus (Do los testigos) ........ xci.— xciii.-_ut exactione instante dotis primas el secundae, viro ad secunda vota mi• grante praeponatur uxor prima, 'vsi ex priori matrimonio fui; el uj, si - volucrit uxor, aut le, qui pro ea dotem soripserit, dare viro, quae scri- - pta sunt, distulerit autem vir suecipere, -eoluto matrimonio exigi eum ab ea etlam conscriptam aatenuptialem donationern(De que instándome la exacción de la primera y de la segunda dote sean preferidos, pasaúcio el marido segundas nupcias, la primera mujer, 6 los hijos del primer • matrimonio; y de que, si la mujer, 6 el que por ella hubiere escrito la dote, hubiere querido dar al marido Lo que se escribió, pero el marido hubiere diferido recibirlo, se le exija por ella, disuelto el matrimonio, también la donaoión antonupcial escrita) ......•• •. . 329 in filies fatis (De las donaciones inmoderadas XCL—Do immensil donationibus • XCII.-.- • • -• ....... hechas A los hijos). 331 • .......... XCIII.— C.—De appellatiornbus (De las apelaciones) 332 XCI V.— XCII.—Ut sine prohibitione matres debitricea et creditrices tutelam gerant minorum, neqüe iusinrandum praestent, quod non venient- ad secunda vota (De que las madres deudo' as y acreedoras desempeñen sin prohi• -. bición la tutela de Loa menores, y nopresten juramento de -que no pa• sar.n á segundas nupcias) . . . . . - ... 334 XCV— CtV.—D administratoribue (De los aduiiniaractores) ..........336 XCVI.— XCV.—Da exeecutoribus, et-de us, qui, conveniunturet r000nvenjuntur (De los - ejecutores, yde los qui son demandados yreconvenidos) . • 337 XCVI.--De aequalitate dotis et propter nuptias donationis, et de augmento dalia XCVII. - - et ante. nuptias donationia, et de privilegio dalle, quia allis praeponatur privllegiis; el ul excipiantur hoc privilegio creditores in amtione mili. tías; el de dote remeante ad patrem, el rursue data pro sadem filia se-. ouñdo ¡¡Po; el de dotii collatione inope manto moriante (Do la igual-- • . -. dad de la dote y de la donación por causa da nupcias; del aumento de -. - la dóta y de la donación de antes de lu nupcias; del privilegio de la • dote, para qué sea antepuesta ¡ otros privilegios; de que sean axcep- toados en este privilegio loa acreedores por compra de un cargo; de la • -. - • . • dote que vuelve al padre, y ea dada de nuevo en interés de la misma . - • • . • hija á su segundo marido; y de la colación de la dote muriendo pobre • - - - el marido). ......... 339 X.CLX.—Neque -virum quod el dote est, neque mulierem ex sponsalitii largitate XQV[U.— • lucrum propriuin habere, sed servare doininium seis fihiis, vol al ad . -secundas nuptias non veniant, •usa solo minero consistente, et ut ex • • -. • • repudio transigentes nuptias, lucrantes ant dotem, aut ante nuptias - - donationem, et ipais similiter dominium servent luis, usum habnts • - • . - persona cogenda filos atore; si vero bona grata solvantur nuptiae, - et TideSUtur óceasione damni detineri quaeclam, et bac arte penimenda, . -. . quao detinentur, filie serventur (De que ni el marido tenga como pro- - • • pio el lucro que proviene de la dote, ni la mujer el que de la donación • - - • - esponsalicia, sino que reserven, aunque no pasen á.segundae nupcias, • el dominio para sus hos, teniendo solamente el uso sobre el lucro, de que disolviendo por repudio las nupcias, y lucrando 6 la dote 6 la do- • . • - nación antenupeial, reserven igualmente para los mismos hijos el do- • - . minio,- debiendo ser obligada la persona que tiene el uso á. alimentar á. - los "os; .1 de que si las nupcias fueran diaueltü de buen grado, y -se • - viera que con ocasión de daño se detentan algunas cosas, y que con este ardid hablan de perecer las que se detentan, se les reserven á -. . . •
•
•...
•.
•
•
..........,-
- - •• - . - Tos hijos) ... . . ....•. . . prometiendo reis promiltendi (De-los que se obligan) . . . . XCVII.—De XCIX.- C.— XCVIII.—De tempere non aolutae pecunias super dote (Del tiempo de la acción de - • • • • • no haberse pagado el dinero tratándose de la dote). ......... CI-.— • . CI.—De ¿onationibus a curialibus factis, sive ab intestato vol testamento, so.
348 349
-
-
702
z4nraa
Rov&aí
• •
Pg1iiaa
Constituciones
rurnsuccesaoribug (De las donaciones bochas por- los curiales, ya abintestato, ya por testamento, t1 sus lucesorea) . CLI,— )XX1f.—De moderatóre Arabiae (Del gobernador de Arabia) . . . . . . C1I1— 'XXXIII.—De proconule Palaestinae (Del p!Oconsul de.Palcatina) . . • . tlV— . —De praetore Sxciliae (Del pretor de Sicilia) .............. . . LV - XXXIV —De conaulibus (De los cónsules) CVI. CXXX.—De usuris nauticis (De los intereses marítimos) . CVIL— C11.—Do teetamentiiniporfeotis aparentibus fu filies foti, et de divisioiie - rerum a- fllils eoram paren;e, et ¿e eiuB facultMibus fácta el subscripta (De .lós testaméntos imper(eetos hechos por los padres ti favor de los - . hLjos; y dola división de los bienes hecha y subscrita pór los hijos ti presencia del padre y de los bieies de éste)............... CHI —De rostitutiombus (De las restituciones) CVIII -CJV.---De privileglis dotis haereticio mulieribue non pi'aes*andis (De que .&Iu -. CIX.— . . . mujeres herejes no se les hayan de conceder los privilegios de la dote) . . ., CV.—De nauticis usuris (De los interejes rnaritimoa) . . . . . CX.— - . - CXI.— —Iia.eo constitutio innovat constitutionein, quae prae5cripuonem cnu.ín . . annoruni venerabilibus locis ¿ederat (Esta constitución modifica la . . .constitución qu.e había- d.adoá los venerables lugares lapreseripciói -de cien años) ............................. M11.—De litigiosis, el dedecima parte lit¡ ab actoro cautela praestanda (De CXII.— las cosas litigiosas, yd.e la caución que pOr el actor so de prestar de la décima parle d1 litigio) .......... ........... CXl.—In medio liti non fien sacras formas ait sacras. masienos, sed secunduni CXI[L— - . . antiquü legos generales lites decid¡ (De que en medio de un litigo no se den aaras disposicioAes O sacras órdenes, Bino que los litigios sean decididos con arreglo ti las antiguas leyes. generales). . —Ut divinas iussiones subsoriptwneni habeant glorwsissinu quaestorii (De LXIV . qüe las diviia.é órdenes tengan la firma del gloniosisinio cuestor).-. CXII —UI quum de appeliatlone cognoscitur, seeundum illas legos debeat mdiLXV - cari, iivae tempore datas sententiae obtinebant, non secwidum esa, . • quae.postea promulgatae ,suot; etde ahus capitulis (De qe cuando se • conoce de una apélación debe ser juzgada con arreglo ti las, leyes que estaban envigor al tiempo en que fuá proferida lasentencia, y no con • formé ti la* que fueron promulgadas después; y dé otros capitulo.). • • . CXVI.— • CIX.—Ut noque-miles, noque foederatus observt domul privatae aul posseasioni aliculus (De que ningún militar- ni federado sirva en casa privada 6 en - • • la, posesión de alguien) ............................. .. . - CXVII.— • CXUI.—Utliceat matri, et avise, st allia prentibus post legitimain parteni libens derelictam que modo voluenint residuaw facultatem snam disponere, et alta capitula piura (De que les sea licito ti la madre, y ti la abuela, y ti otros ascendtentes, después de haberles dejado la porción legttima • . - ti sus descendientes, disponer de sus restantes bienes del moao . que . • . - , -. quisieren, y 'de otros muchos capítulos) ...,... CXI V.—De héredibus ab intestato venientibus et agnalorum iuró sublato (De los CXVIU.— herederos que suceden abintestato y ¿e la supresión del derecho de los. agnados) . .. .. . • -. - - ..•: ahsit contractus, el de divorsis ca-ptu1is CXV - Ut sponsalitia largLtaa s pecis CXIX (Da que la donación esponsalicia sea un contrato especial, y de diversas materias) - CXX.— - CXVI.—Do ¡lienatione, st empytheusi, et loóatiOne, st hypothocis, et allis diver-sis contractibus iii univarsis ¡ocio rerum sacrai'um (De la enaenacIón, de la enfieusis, de la locación, de lai hipotecas, y de otros diversos • • .. óontratos de coaú:sagradas en toddi los. lugares) . . .. • • . . . • —Ut particulares uguraruni solutionesin duplu4m coruputentur (De que los, CXXI.— • . pagos parciales-do intereseá sean córnputádos butael.dpIo). . . .. —Edictum pientiasimi domíni nostri Lustiruatu de decrIptione artifioum CXXII (Edicto de nuestro piadosisimo señor Justiniano sobre la reglamenta clOn de los artifl0e8) CXXIII .—CXXLIV —Da sanctts.aun.s episcopis, qt Deo amabiflbus et reverendiasimis cIencia, ..
-
-
•.
-
-
- . •
• • .
..
-
.•
. . •
--
...
- . .
-,
.
•
..
•
. •
'-
• . •
-
•
3i8 370 .372.
374
•
• -.
•
: -
•
375 376
-
..
.:
380 -
..
383
- 384
-•
- .
•
•
•
3tiL 36(i
.........
•.
•
357 360
...
•
•
1 351 355
• •
• 393 403 -
• -
407..
410 418 419
-
. a.-.
•
-
NoveI&
'703
fN10E
PgIna1
ConEtitucloflES
et monachis (De los santísimos obispos, y-de los.reverendisino olri. . gos . monjes) amantes de Dios) CXXIV - CXVIII -tJt litigantes iurent in exordio litis, quia noque promiserunt dare iudicibus, noque dabnut; et do. sportulís, el ut quae lubentur, refercpdaril eompleanl et non misceant semetipsos causas, el per as exaequantur - (De que los litigantes juren al comienzo del litigio, que ni han prometido dar, ni darán, cosa-alguna áIos jueces; y de las espórtulas, y de • '. que los refrendarios cumplan lo-que se les manda, y no se mezclen ellos mismos en la causa, y la prosigan por- si) .. . . ....... 439 CXXV - CXVII -UI iudices non exapecteul sacras iusrnooes, sed quae videntur oía decernant (De que los jueces no esperen sacras órdenes, sino que decreten 441 • lo que les parezca) ............... .. .. . . . CXXVI,- Exemplüm sacras formas de appetlationibus (Copia de la sacra disposi442 alón sobre las apelaciones) (XXVII CXXI -UI fratrum fin suecedant patruo ad mutationem fratrum etiam asconden- - . - tibus extantibus;. et utrnuleres non insin'uala antonuptiali donatione -- non laedantur, nórr jnsin-ua.ns autem vir, val -el competat nuptiale lucrum, eo non fruatur; el rursus nt ulierés non secundo nubentes • dominae smI partía sponsalitiao largitatia, quantum para facit unius filU; et i.it similes smI poenae-utriusq'ue sexus, dum sine causa raliona. • bili repudium mittitur (De que los hijós de los hermanos sucedan alilo paterno é, imitación de los hermanos aún habiendo ascendientes; de que Po. sean perjudicadas las mujeres por no haber sido insinuada la donación antenupcial, pero el marido que no la insinúa, aunque le compota el lucro nupcial,.nó -disrrutede él; y también de que las mujeres que no - . - se casan segunda.vez, sean dueñas de tanta parte do la donación esponsalicia, constituye la de un solo hijo; y de que sean análo-• gas.las penas de amboS sexos, cuando sin causa razonable se envia el 444 repudio) ..........................- CXX Vl!l.- CXXXIII.-Da collatoribus,etaliis capitulia(De los contribuyentes, y de otros ca• 44 pitulos) . .• ............................. CXXIX.- CXXIII.-De samaritis (De los samaritanos) ..............• • • • CXXX CXIX -Quomodo oporteat milites transitum in civitatibus facere, at de introltu • • (De'qué modo es conveniente quilos militares hagan su paso por las ciudades, y de la. entrada)......................... 456• • CXXXI,CXX. -Do ecclesiasticis titulis al privilégiis, aliisque capitulis (De los. títulos y • privilegios eclesiásticos, yde otras materias) .............., 458 • CXXXII. - CXXXI.-'-Deinterdictia collegiis haereticorum (De las corporaciones de herójes - . prohibidas)..........- • - 464 - ..• • ÇXXXIII.CVII.-Quomodo oportoat monachos vivero (De cómo es menester 'que vivan . los, monjes).. ............................... 465 - CXXXFV.-CXXVHI -Ut nulli iudicum liceal haberelocI servatoreni, nis.in certis causis divi- • - na conceaserit maslo (De que- á -ningún juez-la sea lícito tener suplente. . • • en su cargo, .ú. no ser que en ciertas causas se lo concediere divina dio-. . posición) ..................- . . ... . 470CXXXV.-Na quia bonis cédere cogatur (De que nadie sea obligado á ceder sus bienes) 478 • CXXXVI..- De argentariortim contractibus (Dolos contratos de los banqueros). . . 479 . -De creatione episcoporum.et clericorum (De la creación de los obispos -: CXXXVII.--- -- . - de los clérigos) .........................................(83 - -CXXXVIU. -Dé üsuris supra dupluin non coinputandis (De -no -no se hayan de cern- . • ..- putar intereses en más del duplo) ..................... 487 -. - CX '(XIX -Reiniasio poenae iUicitarum nuptiarum (De la remisión de la pena por - - nupcias-ilícitas) . . - . . . - - .- . .............. 488 CXL CXL -411 poasit ex consensu dissolvi matrimornum (De que por concntimieito so pueda disoler el matnmonio) 488 CXLI -Edietum lustiniani ad Constantinopolitanos da impudicia (Edicto de Juiti- • • • • • • -, • • • niano sobre los imp(idicós dirigido 5. los habitantes de Constantinopla). 490 r()jfl•_. • - • -De bis, qni castraul (De-los-que castran)--. . . • • . . •. . . - .. - 491 - -De raptis muLieribus, quae raptoribus nubunt (De las mujeres raptadas, CXL1II • . • - • • • quo ¡Be casan cori los raptores)......... , - • - • - . • q' . . • 4 •
.-
.........
-
704 RovelaB
tNDIOE. ConBUtucloneS
Paginal
CXLIV -
• • •
•
494 —De lamaritis (De los samaritanos) CXLV.— CXX1V._Ut de ot-Oro nullam licentiam habeat dux aut biocolyta Lydise éL Licuomao in Pbrygiam utramquo et Piaidiam advemre (De que en lo sucesivo no tenga el duque ó el, biocolita de la Lidia y de la Licaonia licencia alguna para -ir una y áotra Frigia y k la Pisidia) .. . • .. CXLV 1--- CXXV.- Ut liceat bebraels secundum traditam legem sacra¡ seripturas latino 'iei gaece vol ana un gua legere, et ut de locis anis expellantur non credentea iudicium vol resurrectionetn, aut dicentes, angeles subsistere creaturam Dei (De que les sea licito á los hebreos leer con arreglo k la ley - tradicional las sagradu escrituras en ]aún ó en griego ó en otra lengua, y do que sean expuliados de sus localidades los que no creen en .. el juicio 6 en la resurrección', o los que dicen que 108 ángeles no subsisten siendo criaturas de Dios) .................... 4i8 CXLVII.— CXX VL—De reliquia pblicis non exigendis otdediscuuionediversarum actionum (De que no se hayan de exigir los atrasos pOblicos y de la discusión de ...... 500. diversas acciones) . . • . • . . . . . • CXLVIII —De remisajone rehquoruin publicruxn (De la condenación do los atrasos 502 en las contribuciones .póblieas) . .............. ÇXLIX.— —U t praesides provinciarum gratis flaul ex supplicationibus eL pliasimo- mm episcoporum et- poaseasorum et incolarum provineiarum ad pilasimuni imperatoreni facha, ut is, .qui nomiñatus est, fisco caveat; si vero hoz facere diiferant, UI nemo in praesidem exsurgat, si quidquam circa trib-uta fecerit (Do qué . los presidentes de las provincias sean nombrados gratuitamente por virtud de súplicas de los piadosisimos obispos y de los poseedores y de los habitantes de las provincias, dirigidas al piadosfaimo Emperador; de que dé caución al fisco el que filé nombrado; y de que si difiriesen hacer esto, nadie se vuelva. contra • el prali. • 504 dente, al respecto. ¡ loa-tributos hiciere alguna cosa) .. . - . • -De raptis mulieribus, quae raptoribus n.ubunt (De las ¡Mujeres rapta4as 506- -. que me casan con los raptores).- ............. insinuando siMa-—No curialia vel cohortalis sine imperiali iussu praefectis CLI.— tur aut in los vocetur (De que un curial 6 un cohortal no comparezca ó sea llamado juicio sin orden imperial que haya de ser insinuada k 507 loa prefoctó) ............. - ..... CL1I —No saerse formae de publicis negotus editae aliter valeant, nisi si gbriosaisaimis praefectis praetorio insinuatae fuerint -Vol insinuentur, - - et inde confirmentur (De que las sacras disposiciones dadas sobre negoçioa públicos no tengan validez de otra inerte, sino si hubieren sido - . insinuadas ó. se insinuaren á los gloriosfaimos préfectos del pretorio, fueran de este modo oonfirmadas)................. 508 CLIfl.— —De infantibus expositi (De los niom expósitos) ............ - 509 CLIV.— - De. his, qui in Osroena illicitas nuptias contrahunt (De los que en' la - Os. roana contraen nupcias ¡lícitas). .........- ... • •. - . . . 510 CLV.— • —Ut matres rationibus tutelaó subiaeeant (De que las- madres estén sujeta! • • - . 511 é la rendición de cuontasde la tutela) ..........• CLVI.— - —Do prole rusticorum dividenda (De -la división de la prole de los cernPalnOs) ................•.- ............ CLVII,— - • —De rustida, qui in alienis praediis nuptias contrahunt (De los campesi-- 514 • - . . . nos que contraen nupcias en predios ajenos)....... -. - CLVI1I.— —Ut lus deliberandi etiam ad impubere8 transmittattir-(De que el derecho de deliberar sea transmitido también á los impúberos) ....... : 515 • CXXVIj,—De CLIX.-restitutione fideicoinmiul, et nomine familias, `quod usque att 'quartum gradum locum habet, et quod. familias nomine nurus etiam continetur (De la restitución del fideicomiso, y del nombre de familia, que tiene -. lugar hasta el cuarto grado, y de que con el nombre de familia se com• 516 prendo también á la nuera) - CLX.— —Exempinm sacras pragmaticae sanotionis (Copia de una sacra pragmática sanción) .........• • . . .• ........... 520 521 - CLXI - De praesidibus (De los preside ntea) CLXII yama ca—Sacra forma transmisea Dominico, gloriosiasinio praefecto, de ...,
•
•
.
•
.
.
•
-
.
• •
y
•
•
•
•
•
-
705
fNDIoi (ionsttoeione8
&a
• •
•
pitibus (Sacrá disposición sobre varios capítulos enviada á Domingo,, gloriosisimo prefecto) ...................... -De relevatione tributorum (De la relevaolón de tributos) ...... CLXIII- . ---De heredibus(De tos herederos) ................... CLXIV.- -Generalissanctio de prospeotu in mare, icripta Dominico, glorlesisairno CLXV.- pr aefeeto praetorio (Disposición general sobre las vistas al mar, dirIgida é. Domingos gloriosísinio prefecto del pretorio) ................ . .. . . . . -Da adiectionibus (De los recargos) . . , , • CLXVI.-. CLX VIL.--Generalia forma, quomodo debeat mitti tu pouesaiónem, Bassi glorioslisimi .praefeeti (Disposición general de Bauo, gloriosisimo prefecto, sobre cómo deba ponerse en josesióñ) ................ CLXVIII - De adiectionibus (De los recargos) ..
525
527
528 528 529 530
EDICTOS DEL EMPERADOR JUSTINIANO I-(1jtog
1.-Ut magistratus abaque nilo suifragio fiant (De que sin sufragio alguno sean nombrados los magistrados) II -Me praesides in fiscalibus causis asyli ma dont (De que los presidentes no den el derecho de asilo -en las causas fiscales) . . ...............• .. . . • 111-De armeniorum successione (De la sucesión de los Armenios). . . . . IV-D3 magistratu Phoeniciae Libanicae.(De la magistratura de la Feniela del Líbano) \7.-De tcmporeactionum, qnae sacrIs locis cómpetunt (Del tiempo..d.e las acciones que ................ competen k los sacros lugares) . • -. V1.-Idictuin pientisaimi domini nostri justiniani de constítutione artiftcum (Edicto de nuestro piadostaimo seíior Justiniano sobre •a reglamentación de los artífices) . VII -Forma pragmatica de argantariorum contractibus (Pragmáliea disposición sobre loe tontratos de los banqueros) • VIII. - De Pontíci tractus vicario (Del vicario dala región del Ponto).. . . .. . ....... EX —De argentariorum contractibus (De los contratos de los banqueros) De, apazitoribuspraesidum (De los alguaciles de los presidentes), .......• \l -Ut nullam lióentiam habeant ponderatores el monetarn apud segyptios de rehquo qiudquam pro obryzo exigendi, sed ad instar magnae huins urbis itho signatmn suruin aestim@(ur, signa vero illi imponant ponderi in signatura servato (De que no tengan los pesadores y los monederos licencia alguna para exigir en lo suçeai vo entre los egipcios nada por el oro fino, sino que, . la manera que en esta grande ci udad, -sea allí estimado el oro acuñado, y pongan ellos sellos para el peso conservado en la signatura) .......• .................. XII.- Da Hellespouto.(Del Helesponto) . . . • • ..............• • XIII.-Lex de alexandrinis et aegyptiaeis provinciis (Ley relativa á las provincias alejandrinas y egipcias)
•
535 .535 536 537 539
539 544 547 561
552 554
CONSTITUCIONES DEL EMPERADOR JUSTINO CousLiueiox e
•
.
.
.
1.- De indulgentia tributarwrum reliquorum (De la oond.onación de los -atrasos de los tributarios) 1I.-4Jt conseñsu matrimoniuni solvi posait (De que por consentimiento se pueda disolver
•
• • . ... • . . . • . • • el matrimonio) ................• IR -D lis, qui in Osroena et Mesopotamia Illicitas nuptias eontraierunt (De los que en la Osroenay en la Mesopotamia contrajeron nupcias illicítas) ........ 1V.-Ut Dei amantiasimi episcopi cum provinniarum indigenis cte. (De que los obispos,
arnantisimos dio Dios, juntamente con los indígenas do las provincias cte.). V.-De samaritanis (De los samaritanos)
Tono Vi—SO
575 575 575 577 577
jID1OE
706
PAVIISS
OossLttutcrnes
CONSTITUCIONES DEL EMPERADOR TiBERIO 1---De divinis domibus (De 'las divinas casas) ¡1.—De heredibus (De los herederos) . . . . - . . . 1U.—D.e provinciarim práesidibus (De los. presideutes.de.laspro'vinciaa). . V.—De rele-vatI?ne tributorum publioorum (De la relevación de tributos públicos) .
.-
..
..
..........
•
. :.
581 535 .585 585
OTRAS CONSTITUCIONES DE LI3S EMPERADORES
JUSTINIANO, JUSTINO Y TIBERIO 1 —Praginatica sanctio Iusttniarn Imp complectens varia capitula (Pragmática sanción 589 del Emperador. Justiniano, comprensiva de varios capítulos).. 11.—De adecripticus et colonis (Da los adscripticios y de los colonos)..596 Iii —Canstitutio lustLui Imp de fiuiis hberarum, in Mricam dr-ecta (Constituci6n del Emperador Justino sobre los hijos de mujeres libres, du'igida á Africa) IV —Sacrum pragmahcum Tiberii Augusti de confirmatione oonstitutiouum lustini Imp de flhi colonorum et hberarum (Sacra pragmática de Tiberio, Augusto, sobre la - confirmación de las.constitúeiones del, Emperador Justino sobre loe hijos de colonOs 597 y mujeres libres) V.—Irnp. lustinianiA. corititutio, quae data est pr'ó debitoribus in Italia et Sicilia ;(Ccns• . titución del: Emperador JutirxiRno, Augusto, que fué dada en pró de .os deudores en Italia y Sicilia) 598 V1.—lmp. lusfiniani A. privilegium pro Titiónibus (Privilegio del Emperador .Tuatiniaño, . .599 Augusto, á favor de-los Tizones) . • . VII y VI-11.—Imp. lustimam A coiistitutionea de confugientibus ad ecclesiam (Constituciones del tOO Emperador Justiniano, Augusto, sobre los que se refugian á. la iglesia) IX —Ut nemrni privatarum ant publicarum causarum praetextu metatorum onus imaingatur(De que ¡ nadie se le imponga con preex.to de cauias privadas 6 públicas la carga de alojamientos) 601 ...........
...........•
CONSTITUCIONES DEL EMPERADOR LEÓN Próemnim (P?oomio)
1.—Q11011 unumquemque, qui rndicandi praerogativam aoceperit, quemadmoduni. iegalium
-
;.
...
•.
.
605
apitu1orum a nobis habitue delectus statuerit, dirimere controversias opçirteat, quac vero inter reprobata habita sunt, ut ex illis nulia hti.s ambguitas duudicetur (De que cualquiera que hubiere recibido la prerogativa do juzgar daba dirimir las controversias conforme haya establecido la elección de capítulos legales hecha por nosotros, y de que no se decida ninguna ambigüedá4 de litigio con arreglo á los.. - que han sido considerados entre los desaprobados) 606 JL—Ut qui cetora secuudum sacros divinosqu.oauones opi.s'copali dignitate dignUs 0585 probatur, si li.beri ex.legitimo matrimonio oi sint, ob illos tu consequendo honore nulluni impedimentum sentia (Do que el que se pruebe que por otra parte es digno de la digni4ad episcopal con arreglo á los sagrados y divinos cánones, no exponmente, si tuviera hiiciai de legitimo matrimonio, por causa de éstos ningún impedi manto para conseguir tal honor) 607 IR.—Ut qui acerdotos oreandi suat, seoundum ecclesiae ritus ea Lego erentur, ut ant omnem deincepa vitam caohbem agant, ant si matrimomum contrahere velint, prius id faciant ac deinde ad ereationem procedant (De que los que han de ser ordenados sacerdotes sean ordenados conforme It los ritos de la iglesia con la condición de que - ó en lo sucesivo pasen en el celibato toda su vida 6, si quisieran contraer.matrimo. mo, lo contraigan antes, y después procedan la ordenación) 6(8 IV —Ut non modo universalis ecclesjae sacerdotes, verum etlam qui a4 quamhbet sacram aedeui pertinent, si voceutur, licite sacra mysterla et d inum cultum celebrare
'70.'?
INnIOlI
PAg1ne
elone
domi poasint (De que no ao]amerte los sacerdotes de la iglesia universal, amo también los que-Pertenecen é cualquiera sagrada casa, puedan, si fueran llamados, Co609 lebrar lícitamente en una casa los sagrados misterios y el divino culto) V —Ut hi, quibus, postquaD monaatieam rempublicam nigreasi Bunt, facultates suppetunt, non plane do iflis testan prolubeantur, sed si quideni atiquid monasterio intulisie 'ndeantur Co tempore, quo Illud adirunt, facultatem habeant de postea acquisltla quemadmoduin velint disponedi, si toro nihil lntulerint, ipeis quidem de beese atatuendi potestas alt, monasteri um autem alteram partam sive trientem aceipiat () eL que á los que lea corresponden bienes después que ingresaron en la repübl1ca monástica, no se les prohiba en absoluto testar ¿e ellos, sino que, si veré daderamente se viera que llevaron alguna cosa el monasterio al tiempo que ingresaron en él, tepgan facnitd para disponer como quieran de los adquiridos después, r ti7 nada hubieren llevado, tengan ciertamente potestad 10 mismos para disponer 610 de dos terceras partes, pero reciba el monasterio la otra parte,u sea la tercera) conititmt synodus, tum quod decrevtt VI —Ut utrumqtie tempas tum quod sancta sexta divui Basilius, in ne, qui monachi lIen. statuunt, obaervetar, bonorim Yero ema, qui a sinodo praestituto tempore monacus fit, dispositio secundum editam a nobis rormamprocedat (De que respecto é los que determinan hacerse monjes seobserve - uno y otro ttecnpo, asi el qu.e estabtecó el santo sínodo sexto, como el que deoretó el divino Basilio, pero que la disposicion de los bienes del pie se hace monje en el tiempo prefijado por el sínodo se verifique con arreglo á.la norma dada por nootros) 612 VII .—Ut quotiescunque aliquis por vecordiam a clericorum habitu ad profanum transire . .voluerit, in iltum is invittis.eUarn restituatur (De qúe siempre que por maldad bu- Inere quarido alguienpasar del h&bito clerical al profano, sea él restituido L. aquél 612 aun contra su voluntad) VIiI —Ut qui iencere'ven ¡ara ndum monuscae Vitae ha bit urn per vecordiam iii animuni indu xent, ac pro 111 pro tan um habitum susceperit, q.uotieacunque hoc faere ausus fuerit, sIam invites in illuin restituatur, eL dquo monasterio unprobo aufugerit, eidein reddatur. (De que el que por maldad hubiet'e abrigado en su ánimo rechazar el venerable bito de la vida monüttca, y en lugar de él hubiere tomado el habito profano, sea aún contra su voluntad restituido á aquél cuantas veces hubiere intentado hacer esto, y sea vuelto al mismo monasteriode que con improtidad hubiere huido) ' 613 IX —Da servo, qni ignorante domino clericus factus est (Dol esclavo que, ignorndolo en señor, fué hecho clérigo) 614 X.—De servo, qui inscio domino monachismmn snseepit (Del esolao que, ignorándolo su señor, abrazó el monaquismo) 814 servo, qui ignorante domino episcopus factus est (Del enclavo que, ignorándolo su W.` señor, fuá ordenado obispo) 615 uu (Del uso de magnas eccleaiae 615 las oficinas de la iglesia grande) XII —Da orflcinarum XIII —t) a perpetu1 eniphyteustbua (De las entéusis per$tuas) gis XIV.—t) lis, qul monasternim imperfeçtumrelnqunnt (Do los que dejah sin concluirr ui monasterio) 616 XV —Ui salutaretu baptiemum in quocunque sacro oratorio pøragere lieeat (De que sea 11cito administrar el saludable bautismo en chal u1 sagrado) * 617 XVL—UL subdí"nús ereetur non vigmtiquinqna sed viginti annorum (De que el diá.00no sea ordenado no de veinticinco aflos, sino do veinte) 618 XVII —Da püerperle, quando ¿Ivinorani mysterioruni participes fiant, et quando infantes bapti±entur, post quadraginta videlicet ¿Ieø, extra qusin al necessitas urgeat (De uándo á las puérperas se les hará, participes de los divinos misterios, y de uándo serán baLizados los recién nacidos, esto es después de cuarenta días, salvo al aprennara la necesidad) 618 Xviii —Ui in sponshbua constituta poena exigalur (De que en los eaponsaes se exija la -pena establecida) 69 terno, ex aequo herede'- futurum fflium (Del pacto hecho por el padre de XX —Da pacto pa que sp hijo habrá de ser heredero por igual) 620 XX —Ut no mantua, quemadmodum uxor, -altere parte praemortua praeter hypoSolum quid4uani captat (De que al marido, ai como la mujer, no adquiera, premuerta la otra parte, cosa alguna fuera de lo hipotecado) 621 XXI -.--Ul ¿otia promisto aut paterna aut . materna bona facta prasatetur, (De que se' cumpla la promesa de dote hecha 6 de los bienei paternos 6cle los maternos) 623 L
t
-
'108
fNDOE
. XXIT.—Ut mnlier, quaó rnatrimoniiim non iterat1• unius liberorum portionem proprielaa iuro capiat, ainuflter et pater (De que la mujer, que no reitera el matrimonio, adquiera con derecho de propiedad la porción que uno de los hijos, y del mismo modo al padre) 624 XXm.—Ne praesides in próvinciis suii domestica aponsalia contrahant (De que los presidentes no contraigan en sus provincias esponsales para los de su• casa) . 625 . XXI V.—Ne fui naturales cum adoptivis matrimonium eontrahant (De que los hijos naturales . no contraigan matrimonio con los adoptivos) .................... 1325 - XXV—e emanoipatione el dutis restitútione (De la emancipación y da la restitución de la dote) 626 XXVL—.Ut ennuchi adoptare pouint (De que los eunucos puedan .atiopta) .......... XXV!! —.Ut pariter omnibus adoptare hceat (De que del nusino modo les sea todos licito adoptar) 628 XXVIII —Quo tempore et a quibus rerum suarnm admrnistratio adultii concedi debeat (En qué tiempo y por quiénes. se les deba conceder í lo. adltoe La administración de sus 630 • . . . . : ............ . . . propios bienes). . ....... anoilise partus apud simm editui ad ipstus d.omiuúní sequatur (De que el parto de . una esclava dado luz en poder de otro- corresponda al deño de la misma) . .. . 631 XXX.—De mullere, quse vivo maÑo niim alio viro matrimonium contrabal (De la mujer que viviendo su marido contrae matrimonio con otro varón) .............. 032 .XXXI.—TJI quae muliar mariti odio abortat repudian ah.11io poult (Do que la mujer qie abur. . • . ta por odio á ¡u marido pueda eerrepudlada por él). , . • . • XXXIL—De adulteris maullase daprohensia (De las adúlterosi.manifiestamente deacubiertes). .. 634 XXX(ll,—Ne captivorum uxorjbus aula nubere liceat (I)e que ú las mujeres ¿a,los cautLvs no • • les sea licite casarse con otros) . 634 . . . 636 xxx[V.--De tutore, qui pupillamlsuam 'vlttat (Del tutor que corrompe . su pupila) . XXX V.—De raptoris virginis1 ooruinqüC, qui in raptu adfuerunt, poena (De la pena del raptor de una virgen, y de la de los que hubieren asistido al rapto) .................. 637 . . . 638 =VL—UL captivi filias horas sit (Da que sea heredero-el hijo de %in cautivo),- XXXVII —UI domini testamento manumiasus, si ilhim decesaisan aditamque oms heredflateni esas ignoret, testan p05811 (De que elmaiuniitido en el testamento de su ¡eor pueda testar, si ignorase que aquél babia fallecido y que había sido adida su herencia). • 639 XXXVIIL—Ut ltnperatoris servi de rebus suisquomódo vellut statuere poisint.(De que los sacia-. vos del emperadorpuedandiponer como quieran desus propios biées) , 639 XXXIX. —Us prodigas quae ex re ipsiu. sint facere posail (De que el pródigo pueda hacer lo . . . que corresponda k cosa delmismo) .. ............ . . XL.—Ut captivi testarnenti faetionein habeant (De quello; cautivos tengan la testanientifacción) ................ -. . ..- 640 XLI.—Ut in oFntatibus qb.mquo, in itineribus vero et agua tres testes ad testanientornm fidetn suffioaant (De que para la fe de lo testamentos basten en Las ciudades cinco testigos, y tres en viajes y en el campo) 643 XLIL—Ut sufftciens nuiflerus testiurn testamentum ratum faciat, tametsi Id rique iltoroni subsoriptiones noque mgnaoula babeat (De que el suficientø nunierç de testigos haga áltdo el testamento, aunque éste no tenga ni las 6rmai ni los sellos de aquelLos) 643 XIJIL--UL par icribandi ignaros teutamenta atiam onflrmentur (De que -también -se conflr-. • . . . . -man leí testamottos por medio- de los que no saben escribir). . . • . 645. XLIV —A quibus obsignari teitanienta oporteat (Por quiénes ea menester que sean sellados los testanientos) 645 XLV.—Ut sententlam indices iii litteras referaul suaque mann obsigneiit (De que los jueces . consignen por escrito la sentencia y la firmen con SU mano) 646 quarunilam de curus el decuntonibu. lataruni leguxn (Derogación de alguXLVI. nao leyes prowiilgadas relativas 1 las curias y& los decurioñes) . • •- • . .. • XrVII.—AbrogatLo Legis,- quae Senatul praatores, decunionibus.veropraefectos constituere con• - cedebat (Derogación da ia.ly que al Senado le concedía nombrarlos pretores, .y-á . • los decuriones 109. prefectos) . - . • ............• . • - ....... • 647. XLVIII —Ns mulleres in coritractibus teatimonlum praebeant (De que las mujeres no presten - . . -• - . . . -. • testimonio en los contratos) .,.....- . -. 648 XLIX —Ne sorvi ad dicendum testimonauin admitt&ntur (De que los esclavos no sean admitidos •á prestar testimonio). . • • .; • ...................... 648 •L.—Ut donatiopea, quse in hItaras relat-ae nón sunt, ad quingentos usque aurcos valeant -. - (De que las donaciones, que no estén consignadas por escrito, sean válidas basta • -. • - - da quinientos áureos) ................•. .• - .......... 649 DL—De invento ibesanro, cuius case debeat (De quién daba ser el tesoro hallado) 649 Ituetones
..
•
XXIX..—Ui
-.
•.
..
.-
- .
•
.
...............
..
•
.
..
-
•
- . •
• . . •
• .•
•
.
• •
..
...
'709
fN1TO
Páginas
Oónsttnclonu
LIL—Ul tara veterum principum,quam receiitiorum numismata, modo iusti ponderis pro-
•
•
•
.
baeque materiae sint, vale ant (De que valgan las monedas tanto de los príncipes antiguas, como de los más modernos, con tal que sean de justo peso y de buen metal) Liii —Ut cuique 1am mIra civitates qusin extra mortuos sepelire hceat (De que ¡cualquiera . . le sea llito sepultar muertos tanto dentro, como fuéra, de las ciudades). LIV —Ut dominicio diebus omnes ab operibus vacent (De que todos cesen. en sus trabajos los domingos) ...............•.• ............ LV.—Ut iudaei-secundum obristianismi ritus vivait (De que los judíos vivan conforme á los ritos del cristianismo) LVI —De oria maritunms (De Las orillas del mar) LVIL—Quantum in piscatibus remorae piscatorias inter se distare debea.nt (Do cuánto deben distar entre si en las pesquertas las redes fijas de pescar) LV]1L—Ne ex sanguino cibus con ficiatur (De que de sangre no se haga comida). . LIX.—A.brogatio legis, qúae bominem Liberum se vendere permittlt (Derogación dé ley que al hóntbre libre Lé permite que se venda). . •...............' IX. -Qua poena castratorea afilci debeant (De la pena con que -deben ser castigados los castradores). •. ..........• ....... M.—Tributorurnexaetores, si plus, quam debeant, exegerlol, qua poena affioiondi sint (De 1a pena á que han de ser sometidos los recaudadores de lo tributos, si hubieron exigido más de Lo que deben). . . . . . . .• . .. . . . . . . . LXII —De poena eiui, que rom aliquam pubheain vendiderit (De la pena del que hubiere vendido alguna cosa pública) LX1T —De poena milorum, qui res volitas ad hostos tran9vehunt (De la pena de los que tranaportan á los enemigos cosas vedadas). ....................... LXIV —De poena eorum, qui naufrsglum suppresserint (De La pena de los que ocultaren las cosas de un naufragio) LXV.—De incari-tatoruni poena (De la penado loa encantadores) . . . .. . ...... ....................... LXVL—De plagio (Del plagio) .. XLVII —De us, qui ad hotes Lranseunt suaque oponte revertuntur (Da los,que se pasan á los enemigos y vuelven por su propia voluntad) LXVIIL—Ut monaehi el clerici tutores esas possint,'sed ab admtrnstratlone se pupLllorum rectione arceantur (De que los monjes y los clérigos puedan ser tutores, pero tén apartados de la administración y de la dirección de los pupilos) LXIX —De testamenti faetiono caeoorum, illitaratortun et muhetkmni (De la isatamantlfacclón de los ciegos, de los que no saben de letras, y de las mujeres) ............. LXX.—Do aggresslontbus (De las agresiones) . . . - LXXI —De ha, qui tu lacia aratorus el vineis aedlficaturi sunt (De los que hayan de edificar en terrenos de labranza y en viñu) TTXTI —UI pacte etmam non constituta poena 'valeant (De que sean válidos los pactos aun no habiéndose constituido pena). LXXIII —Ut nema cuna multeribus mu ecclesiarum coenacuhi habitet (De que nadie habite con mujeres en los cenáculos de tu iglesias) LXXIV —No ante legitirnum matrimonu tempus futuris conmugibus benedicatur (De que no se bendia Í. Loa futuros cónyugues antes del legítimo tiempo Áel matrimonio) LXXV —Ut qui vlglntm annorum eat, hypodiaconu orean ~(De que pueda ser hecho subdiácono el qde es de veinte años) LXX Vi —De poena falsuin teatimomuin dlcentinm sacerdotum (De la pena de los sacerdotes que dicen falso testimonio) LXXVII —De faisariorum poena (De la pena de los falsarios) LXXVIII —Ne amplias senatusconsu Eta. fiant (De que en lo sucesivo no se hagan senadoconsultos) T 11X —Do poena sacerdotis, diaconi ant subdiaconi, si post asaumttlm ordinem mulieri mu mairimonmom mupgatur (De la pena del sacerdote, del diácono, 6 del subdiácono, si después de recibido el orden se uniera á. mujer en matrimonio) LXXX..—Ut purpuras segmento et particulae tu publicis mercimonima srnt (De que sean contados en las mercaderías públicas los trozos y las pequeñas porciones de púrpura) ~.—No ex aura otpretiosls lapilhe quidqaam conñci tu untvorsum probibituni itt (De que no esté totalmente prohibido que de oro y de piedras preciosas se haga alguna cosa) LtTTI —De testamento resignato (Del testamento al cual se le quitaron los tollos) , LXXXIJL—Ut aa trientes usuras pecunia licite mutuetur (De que el dinero sea dada Alitamente en mútuo aá interés de cuatro por ciento) .•
650 651
652
653 654 654 65 656 856 657 658 659 659 8o
662 663
664 664 665
666 866 666 667 667 688 668 668 669
670
--
1
1710 INDICI Oonitltnclones P(gtua LXXXIV.—Ut negotiari iieeat magietratibus urbis neo non asdiacare pariter ao fis qui extra urbern sunt praeter pra.esidein (De que á los magistrados de. la ciudad así corno á Los que se hallan fuera de la ciudad,.excepto al-,presidente, les sea licito negociar y . . . . . - . . . . también edificar) - . . .. 670 LXXKV —Ut patres, qui nuplias non iteraat, unius hberorum portionem eapiant (De que los pa671 dres que no pasan á segundas nuprnas reciban la porción que uno de los hijos) • LXXXVI.—De poena episooporum, iacér4otuni et, clericorum, qui so advocationibus, sposionl• . bus, redemtuiis,a1iiava ahILilibus dedunt (Do la pena de los obispos, sacerdotes, y clérigos, queso dedican t la abogac1a, afta nzamientos, arrendamientos, y á otras cosas semejantes)........................................ . LXXXVJI.—Da eooleaiasticorum aleaiudentium poena (De la pena de loe eelesiúticoá-que juegan loe dados) . 672 LXXXVIII —Celebribus qmbusdsni in ecelesia viris festi dios" oonatltuuntur (Se establecen d.ias 673 festivos para algunos varones célebres en la iglesia) no matrimonia citra sacram beneditionem confirmentur (De que los matrimonios LXXXIX —No sean confirmados sin la sagrada bendición). •. -.. . . . . • . . . 673 xo—ut qui tertium matrimonlumcontrahant, sacri canonis poenae obnoxll sin¡ (De. que 674 eetn sujetos u la pena del sagrado cánon los que contraen tercer mati'imomo) . 674. xoi:—Ut concubinam habere non lioeat(De que no gea lícito tener concubina) . . que de intento XCII —D poena eius, qui altquem dedita opera excaecavit (De la pena del ........ dejó ciego alguno). . ...........• • • 74 xcm —Ut si sponsa ex alio gravida depreliendatur, aponsalta reacindi posaini (De que se pue dan.rescindir los esponsales si se viera que la.espoea estaba embarazada de otro) • ,. 676 676 XCW —Logia, quse de consulatu agit a.brogatzo (Derogación de la ley que trata del consulado) 677 X1V.—De avulsa terree erusta (De la corteza de tiari8, que fuá arrancada) • 678 XCVI —Da sepulebro violato (Del sepulcro violado) xuVlI —Ut iudex in oxordio htis et magiatratus ¡u creatione iuret (Do que jure el juez al co678 mienzo de un litigio y al Ser nombrado magistrado) 69 XCVIII —De poena eunuchorum, si uxoree ducani (De la pena de los eunucos, si se casaran) XOIX —Ui qut tusturandum detert, prior de caluninia iurst (De que al que defiere juramento jure primero de calumnia) ç. —fe servia, qui liberia in malriiuouium coniungiintur (De lo.. esclavos Jue so unefl en . 681 . . . - matrimonio con mujeres libres).. . CL—De. sOrvia coniugibus, si altar Llioruin Iibe.itate doieiur(De los cónyuges esclavos, .i ¡ uno de éllos Be lo hiciera donación- de la libertad). • . . . -OIL---e praedlis maritimis a4-remoras piscatorias constituendas seorsum i*iii• sufflienIi-bus, et UI invitus atiani ad societatem adigaltir (De Ioepredios. marítimos que no son suficientes para que se establozan por separado las redes fijas de pescar, y de que aun contra la lvQluntad de uno sea este. obligado á con5titmr sociedad) 68l CIII —De lis qul de maritimia praediia ad con.tiwendas remoras piscatorias aocietatom in-' eunt (De los que con predios nirftimos forman sotedad para establecer redes fijas 683 depeacai) CIV —De piscatorna remo ¡o, mIar quas legitiinum interatitium non osi (De las redes fijas 681 de pescar entre las que no hay e.! intervalo legal) CV —Sm magistrales ahquis res flgcales furatus cose dcprehenzus Bit (De si se Luibiera des085 cubierto que slgim magistrado hurto cosas del fisco) CYL—De Indotatia muberibUs, quantum maritis niottuis ea ipsorum berna tucrentur (De ená.nto lucrar*n las mujeres indotadas, fallecidos sus maridos, dalos bienes de ellos) 685 oII —Ut actor ante litis contestationem porreoto libell iudici fldern suani probet (De que antes de la contestación de la demanda pruebe el actor sri fe habiendo presentado • :. •. ...............•.. . . • . . . libelo al juez) . 686 CVIII —De eo, qui ad primani denuntiationem indicio so non sistit (Del que it la primera in Lunación no comprece en juicio) 687 CIX —No mntra sepwnum aetatms annuin spunsalma mneantur, noque ante decimum qiuntum maribus ant deeinium tertiuw feminis matrimornum conaecretur (De que no se contraigan esponsales dentro de loisistajaflos de edad, ni se consagre matrimonio antes del décimo quinto para los varones, ó del déctino tercero para las hembra*) G87 ox —Ut mulier soluto matrimonio deseriptionem faciaL dotie suae et propter nuptias doiia ..
.
•.
•.
..
..
•.
r
•
•
.
/
.
.•
..
..-••
.•
• . .
•
¡
•.
.•
. .-
bonIs, et reliquae omnis mariti aubs*ntlae, el ea prolata resarciri rnbi postulet, si nid damni in rebus ama a mrito se pastara doat, sino deicrIpione autem eviden -
7Il
fltT3!OE
(,oll8titucioneS • •
-
•
•
•
•
_______
leve probatione nihil petat autpetendo acclpiat (De que, .disuelto el matrimonio, haga la mujer inventario, de su dote y de la donición por causa de las nupcias, yde todos los demá,s bleites de su marido, y presentándolo pida que sele resarza, si di- jera que por parte de su marido sufrió algún dafio en sus propios bienes, pero sin 688 . el Inventario ó sin evidente prueba no pida nadar 6, pidiéndolo, no lo -recib*) OXL—Ut, si uxor ,mente ca.platur, ldque neque dolo inariti, noque lpo conoció, aliórum maleficio Iat, el ultra tres anuos id'malum d.,uret, rnatrimonium dirimatur, aliamque uxorem ducere manto liceat, quam velit. (De que si la mujer enloqueciera1 y etc sucediese sin dolo. del me.rido,-ni, sabiéndolo, él,por maleficio de Otros, y el 'mal durara más da tres años, se disuelva el matrimonio,, y le sea licito si marido casarse , con otra mujer, que él quiera) .... ......... 688 . .• .. OIL--TJI, simanitus por fnatriinonü tempusin furorám inctdat, Intra quinquennium matriznonium solvi nequeat, 00 autem eIaso,si furor eum adbuc occupet, 'cclviposit • (Deque si durante el tiempo del mairinionio enloqueciera el marido, no se pueda ' disoIvr el matrimonio durante unquinquenio, pero transcurrido éste,' pueda ser disuelto, si todavia fuera aquél presado locura).. CXJH —Ut, quemadinodum in alus slructur.s lego caiitum out, ita etiam subdlaLlLum ambula crorüm atruoturae, quse solana appellantur, decem pedibus a vicinorum aedificiis distent (De que, t la manera que respecto á otras construcciones se dispuso en la ley, sal también las construcciones de galenas de recreo, que se llaman solanas, disten diez piés de los edificios da losvecinos). •. • .'. . . • '• '. . .' '691 CXIV —De ahenatione rerum immobihum el retractu decretum praeclaris Imperatorii donuni Leome (Decreto del preclaro Einperador sedor Leon sobre la enajenación y el 692 retracto de bienes inmuebles) • :. ... . ..,........ • ,. •, 693 OXV.—De tabulanils (De los tabularlos). CXVL—De.archiepiscopatu Patrensi bulla aurea (Balado oro relativa al arzobispado patronas) CX.VJI.—Nova legislatio Leonis el Alexandri de so quod Omnes editionea a pnióre iunt profectae. Facta autern baeooe-est' auno 64270 depositaque .in orphanotropheo' (sueva legislación de Leen y de Alejandro relativa que todas las ediciones han dunanado de la primera Mas la imperante fué hecha en el año 6427, y deposidada en 694 el hospicio do huérfanos) . ...... ..... •• CXVIII - Condemnatona sententia, in indices a pus orthodoxicque Imperatoribus Leone et Alexandro pronuntiata (Sentencia condenatoria pronunciada contra los jueces por •" 694 . . . '. los piadosos y ortodoxos Emporadóres Leon y Alejandro). • , .'
'
•
•
-
•
'.
•
•
•
.
-
e
LIBER CONSTITUTIONUIVI NOVELLARU1VI SIVE AUTRENTICLRUM
D. 1CTSTINI.A..N1
LABRO DE LAS NUEVAS (1) CONSTITUCIONES 6 AUTÉNTICAS
DEL SEÑOR JUSTINIANO CONST. 1
(2)
DE HEREDIBUS ET LLCIDIA
(Col¡.¡. tlt. 1)
CONSTITUCION 1 DE LOS HEREDEROS Y DE LA PALCIDIA (Colección 1. titulo 1.)
Imperator lusTiNiANus Augustas IOANNI, glorioessi- El Emperador JUSTINIANO, Augusto, 4 JUAN, gloriosismo Prefecto, por segunda eco, de tos sacros Premo sacrorum per Orieitem Praetoriorum Praefe- torios de Oriente, ex-Cónsul y Patricio. cto derum (3), Exconsuli el Patricio.
Praefatio
Prefaeio
Occupatis noble circo totius reipublicae curas, et parvum nihil eligentibus cogitare, sed quatenus Parase quidem conquiescant, Vandali vero cum Mauris obediant, etCarchedoniiantiquam recipientes habeant libertateni, Tzafli autem, nunc (4) primum sub Romanoruin faeti repubilea, inter subieetas habeantur, quod nondum hactenus, niel sub imperio nostro dedit Romania dono, tncurrunt etiam propriae sollicitudines a nostris subiectis semper nuntiat.ae, quarum quidem singulis damus competentem formam. Quaecunque vero frequente qul-. 4am potiuntur par partes auxilio, poesibilia lamen sunt scripta lego, at communem omnibus praestent, in quibus opus habent, utilitatem, hae.c oportare putavimes et lego sandro, et tradere subiectis par ce invantia, et non campar mocione Imperatorum egentia.
§ 1 .—Semperjgitur noble importuni sunt ahí qui4am nos pro legatis relictis, non temen praebiti., adeuntes, al¡¡ vero pro libertatibus, allí ab aliud quiddam, quod (5) transmittentes quidem hereditatal dan quibusdani out fien conatituerunt, indevota autem et res adeunt1, et eas percipiunt, et quod elt
Ocupados nosotros en todos los cuidados da la república, y eligiendo para pensar en ellas cosas de no poca monta, como quiera que los Persas estánpacificados, y reducidos á la obediencia los Vlndaloz y los Moros, y habiéndola recobrado tienen loe Cartjuedonios su antigua libertad, y los Tzanos, constituidos ahora por primera vez bajo la república de los Romanos, son contados entre los súbditos, cosa que hasta hoy todavía, sino bajo nuestro imperio, no les había concedido Dios á los Romanos, acúdannos también las propias solicitudes siempre comunicadaspor nuestros súbditos, ó cada una de las que damos la resolución competente. Y así, todas las cosas que ciertamente con frecuencia obtienen posiblesce parcialmente auxilio, como de suerte que presten yes, que hallan escritas en las lepero común utilidad á todos, en los casos en que tienen necesidad, hemos considerado que debiamos sancionarlas en la ley, y concedérselas á los súbditos de modo que por al mismas les favorezcan, y no necesiten constantemente el mandato de los Emperadores. § 1,—Así, pues, siempre nos importunan, dirigiéndosenos unos ciertamente por legados dejados, pero no pagados, otros por libertades, y otros por alguna otra coca que los que transmiten herencias dispusieron que se diera ó se hiciera por algunos, los cuales aden, no obstante, sin respeto los bienes,
(1) Esta nueces consdlucionss de Justinkxno .fiLdrOi'pU bitoadas en priego, de cuyo texto hay dos ediciones princtuna de Hatoandro, y otra de Sorirnger. De 41 se Meo ia vertdn latina , que pubizcanws, por un autor antiguo 'y desconocido, a yutea Cayacio (8. oba 415) oree griego y erad190, ea tanto que MoUn. (quasst. 1. de usuris, a. 67 ¿S Lo coriera ignora,ue de la cosa fracción latina. Hay ademas de ¿a antigua otras cersionea ¿amas. Por iUtinzo, mo5 respetado la oersldn Novelas dada a ¿apalabre novillas (nuevas, lUUnsas), por hallaras consagrada por el uso, d pesar de su mp?optedad 4 ¿nevaot#4ud.—N. de l'i-,
(5 La oonsWucldn griega,publicada por fiat, y Scrimg., se halla casi integra enlas Ras. XLI. 4, 1.—Sohot. a—i.— lidian. Const. 1. Rl texto es st de la ceratos dø. la antigua glose. (5) Así demostró que se debiapuntuar en esta y en otras andtogas constituciones Nic. Atentan; y luego BI. mardo. 4) liborteteni as¡ como nll nune, Trid.; qusmvis nunc, jiaserta PorS. (5) qui, antes de Conato.
4OVA.-CONsTITUr6N X
lusuin non faciunt, quum utique etiam a veteribus legislatoribus dictum sit, competentes de6oientium dipositiones, quaecumque non repugnant legibus, omnibus inodis implen. Sed quoniam ita positas legos iBm plerumque negleetas invenimus, reparare oes ludicavimus oportere, et tam 'iventibus praebere ex cm cautelam, quam morientibus bino exhiboro honorem. § 2.-Primum itaque illud est cogitandurn, quia teatantibus alijo quideni necessitatem imponit lex distribuere quin am partem personis quibusdam, tanquam hoe secundunt ipsam naturani eia debeatur, piale est fula et nepotibus, et patnibtta atque matribu, ioterdum veto etiam fratnibus, et si quam huiusmodi personam aut in iis, qui ex nobis sunt, aut ex quibus nos aumus, enumeraverunt legos, allis autem nuila OOniStit necesaitas partein dare c1uamuibet propniae substantiae sed ana potosIna sin largitur ad quoscunque lestator voIuerit pro-
y los perciben, r no hacen lo que se dispuso, siendo así que también por los antiguos legisladores se dijo que da todos modos se cumplieran las competantos disposiciones de los que fallecen, que no pugnan con las leyes. Mas como hallamos ya en su mayor parto desatendidas las leyes sobre esto establecidas, hemos juzgado que era conveniente restablecerías, y tanto darles con ellas seguridad los vivos, como tributar sai honor k los que fallecen. § 2-Y así, se ha de considerar en primer lugar, que la ley impone ciertamente áalgunos testadores la necesidad de distribuir alguna parte entre cier• iera confórnie tas personas, como si esto se Lea deb it la misma naturaleza, esto es, it los hijos y nietos, y it los padres y it las madres, y it veces también it los hermanos, y it alguna persona de esta clase que las leyes enumeraron Ó entre los que de nosotros descienden, 6 entre aquellos de quienes venimos, poro que para otros no hay necesidad alguna de - dar una parte cualquiera de sus propios bienes, sino ue su potestad se los concede it quienes el testaor hubiere querido que hayan de pasar.
5
Cap. 1
CapItulo 1
fis igitur a fobia praeordinatis, sancimus, coa, qui ab aliquibus seripti sunt heredes, sal merueruni fideicominiasa, por universitatem lorsan, aut por speciem, ant legatum, neceasitateni habere, quaecunque testator et honoraria -eos disposuerit, omniniodo ea complere, si quod praeOipltur legitimuni sit, ant si non illud aliqua lex prohibcat (l), vol, si non fiat ab eo, qui honoratus est, temen rsturn esse exprasse iam demonstrat.
Habiendo sido, pues, ordenadas antes estas cosas por nosotros, mandamos, que los que por algunos fueron instituidos herederos, 6 los que merecieron fideicomisos, acaso universales, 6 en especie, 6 un legado, tengan la necesidad de cumplir de todos modos cualquiera cosa que el testador y el que los honró hubieren dispuesto, si fuera legal lo que se les preceptita, 6 si alguna ley no lo prohibiera, 6, aunque no se haga por el que fuá honrado, demuestra, sin embargo, expresamente que es válido. § 1.-Mas si no cumpliendo alguno lo que se diopuso, pero compeliéndole al que fué honrado lo que se le dejó, y amonestado también por decreto del juez hubiere dejado transcurrir todo un año sin hacer lo que se le preceptué, si verdaderamente fuere uno de los que por necesidad adquieren en fuerza de la ley, pero fué instituido heredero en más de lo que la ley quiere que se le dé, reciba solamente tanto cuanto la ley concede que se le dé abintestato con arreglo it la cuarta parte, pero prívesele de todo lo demás. Y si verdaderamente también fueron instituidos herederos alunos otros, acrézcales con arreglo it la parte de la institución, que & cada cual le fué distribuida; mas si no hubiera ningún otro heredero, 6 si ciertamente hubiera instituidos algunos, pero no adiaran la herencia, en este caso lo que se quita añádase it los otros bienes, y déseles licencia así it los legatarios, como it los fideicomisarios, y it los esclavos honrados con la libertad, para adir y adquirir estos bienes, de suerte que de todos modos se cumpla lo que se preceptué por el testador; prestándose, por supuesto, antes por ellos caución, según lo que requiriere la calidad de las personas 6 de los bienes, de que recibiendo los bienes harán en ellos lo que rectamente quisieron los testadores. Mas si ninguno de éstos, de quienes se hizo memoria en el testamento, hubiere querido hacer la adición, esto es, el coheredero, 6 el legatario, 6 el fideicomisario, 6 el esclavo honrado con la libertad, en este easo sean deferidos los bienes it los qúe la ley Llama abintestato después ciertamente del que fué instituido, y excluido por esta ley con su porción legítima, prestando ellos igualmente caución.de que cumplirán lo que se contiene en el testamento. Mas no queremos que en esto se haga
§ 1.-Si quia autem non implena quod dispositum esi, sed duni compet.at ei, qui honoratus est, quod relictum est, etiani ex decreto judicis adinonitus annum totum protraxenit non agana hoc, quod praeceptuni est, si quidein aliquis iliorum fueri!, qul necessario ex lege praecipiunt, in plus autem, quam quod lex el dan 'vulI, acriptus est heres, tantm accipiat solum, quantum lex el dan secunduni quartam ab intestato partem ooncedit, aliud vero totum auferri. Et si quideni etiam ahfi quidam ser!phi aun¿ heredes, accrescere lilia soeundum partem institutionis, quae unicuique distributa est; si vero nullus alter alt heres, aut smI quidem scripti qn!dam, non autem adeant hereditatem, tuno quod sufertur adiiciatur allis robos, el licentia praebeatur el legatariis, et fideicommissariis, et servia libertate honoratis adire, el hace acquirere, ita UI bus modis quod praecepturn cal por testantem impleatur; cautione videlicet prius ab eis facha, secundum quod personaruni vel reruni receperit modus, quia res accipientes agunt in cia, quae recte voluerunt testatorea. Si vero millus horum, de quibus testamento memoria facha eat, voluoril adire, hoc est cohaeres, aut legatarios, aut fideiconimissarlus, aut servus libertate honoratus, tuno ad alios, quos lex ab intestato vocat post eun quidem, qui soniptus est, el legítima por hane legem parte axclusue, defer»i res, et simuliter pi'aebentes cantiotiem, quia comp- quae testamento continentun. Inondinatum vero nihil noque confusum neo in his fien volumus, sed primas aecundum ordinem vocatus post eum, qui 1am exciusus est a lego nootra, ita vocetur prior, doinde qui post illuin ost, ita de cetero, dones ultimes relictus locum faciat etiam aliaui exterius venientium et adire, et quae (1)
Trld.1 Port.; prohtbeat, uncís ¿nciustt Cont,
NOVEL&s—ooNSTITUaIóN 1
reliota sunt implore; post quos otiaru fisoum, si yo. lucrit, ponhflus. Etenim jo legatariis et fideicomniissariia huno case volumus ordinem, ut detur tice ntia aditionis priori per universitatem fideioornmlssario, aut mu1is exsistentibus, rnaiorem pargi habenti, quoniam et in similitudinem heredis consistit, et maxime apud nos qui Trebelliano sol¡ dógmati dedimus in talibus fideicomnissis boom1 Pegasiani circuitiones odio habentes et expellentes. Si vero ant non fuerit quispiam por universitatem honoratus1 aut fuerit, sed noluerit agere quod iussum est, ad coa, qui maioribus proprile legatis aut fideicommissis honorati sunt, huiusniodi venire fiduain; sic quoque servís darí tempus, qui libartate honorati sunt, et adire, et liberia cautum case, et res percipere, et complere, quae iussa sunt, eum praediota dudum cautione. Si vero nullus fuerit legatariorum vol fideicommissariorum por universitatem aut por speCiem maiori parte aut in legato aut in ddeicommisso honoratus, sed omnes aequaMm habuerint fortunam, tuno propon¡ quidem etiam sic pee universitatom fideioommissanios propter dictain iam dudum rationem, aut eum, qui ex eia voluerit implere quod praeeeptum mt; reliquos autem legatarios ve! fideicemmissarios, quicunque ,nihil alterutros in hoc, quod relictum est, antecedunt, etiam omnes, si voluerint, vocari, ant qui ex eis vo!uerint. Si. vero nullus legatanius aut fidelcommigsarius elegeril hoe agere, damus servia ucentiam libertate honoratis sccundum ordinem denorninationis, por quam coa dominus denominaverit, esoundum hoc babero in alterutros praopositionem.
nada desordenada ni confusamente, sino que el llamado primero según el orden después del que ya fué excluido pon nuestra ley sea llamado antes, y luego el que está después de él, y así sucesivamente, hasta que el último dejado dé lugar también fi alguno de los que vengan de fuera para adir los bienes, y para cumplirlo que se dejó dispuesto; después de los cuales ponemos también el fisco, si quisiere. Porque queremos que entre los legatarios y los fideicomisarios haya esto orden, que se dé ticoncia para la adición primeramente al fideicomisario universal, 6, habiendo muchos, al que tuviere mayor parte, porque tiene semejanzade heredero, y principalmente para nosotros, que en tales fideicomisos dimos lugar al solo precepto Trebeliano, odiando y rechazando los rodeos del Pegasiano. Pero si ó no hubiere sido honrado ninguno con la universalidad, 610 hubiere sido,pero no quisiera hacer lo que se dispuso, corresponda semejante facultad filos que fueron honrados con mayores legados propios ófideieomisos; yde este mododéseles tiempo también fi los esclavos, que fueron honrados con la libertad, para hacer la adición, tener como libres seguridad, percibir los bienes, y cumplir lo que se dispuso, con la caución ya antes establecida. Mas si ningún legatario 6 fideicomisario universal 6 especial hubiere sido honrado con la mayor parte 6 por legado 6 por fideicomiso, sino que todos tuvieren igual fortuna, en este caso sean ciertamente antepuestos también de este modo los fideicomisarios universales por la razón ya antes dicha, 6 el que de ellos quisiere cumplir lo que se preeeptuó; y sean llamados los demás legatarios 6 fideicomisarios, que en nada proceden fi unos 6 fi otros en lo que se dejó, también todos, si quisieren, 6 los que de ellos quisieren. Pero si ningún legatario 6 fideicomisario prefiriere hacer esto, les damos facultad fi los esclavos honrados con la libertad,' según el orden de la desig..; nación con que su señor los hubiere nombrado, para tener según esto prelación sobre unos ú otros. § 2.-.-Et hace quideni omnia san cjmus, ubi no§ 2.—Y sancionamos, fi la verdad, todo esto para ceasaria quaedarn subiacet datio tu ahquo, cui ex los casos en que hay cierta necesidad de dar fi alnatura debetur quaedam suecessio a testatore st guien, a quien por naturaleza se le debe alguna moriente. Si vero nulla subeat huiusmodi persona gucesión por el testador y difunto. Pero si en las in institutionibus, sed apontanea largitas diposi- instituciones no hay ninguna persona de esta clase, tionis a testatore fiat, deinde seriptus horca non sino que por el testador se hiciera espontánda libecornpleat quod praecipitur intra praedictuni a noralidad de su disposición, y luego el heredero¡ nstituibis dudum teinpus, ilium.quidem privan omnibus do no cumpliera lo que se le preceptúa, dentro del re!ictis, nihil penitus neque por Fa!cidiae occasiotiempo poco antes prefijado por nosotros, sea ciertaneto, noque por aliam causam pereipere valentein. mente privado de todos los bienes dejados, sin que Similiter autein taita ohtinere. Et si quidern sint pueda percibir absolutamente nada ni con ocasión coheredes, hos vocari volumus, alioqui ad tldeide la Fa.lcidia, ni por otra causa. Y tengan igualmencommissarios, eL legatariós, et servos, et omnes ab te fuerza estas disposiciones. Y si verdaderamente intestato, secundum pnius a ñobis Lraditum ordihubiera coherederos, queremos que sean éstos llanOLU, res venire, ubique onere cohaerente, quatemados, yen otro caso, que los bienes pasenálos fideimis oporteat ciompleri ea, quae test&tor secundum comisarios, fi los legatarios, fi los esclavos, y fi todos begeni, sicuL pnius diximus, imperavit. los sucesores abintestato, según el orden antes establecido por nosotros, siendo en todo caso inherente la carga de que se deberá cumplirlo que el testador dispuso con arreglo fi la ley, según antes dijimos. § 3.—Si vero ¡nstitutio etiam subatitutionem ha§ 3.—Mas si la institución tuviere también subabuerit, certum est, quia prius ad substitutum yotitución, ea cierto que todos los bienes pasaran 1».ilentani venjent omnes res secunduin legem cernmero al substituto que quiera, y que con arreglo á plentem quae relicta sunt, et sic illo nolento tuno, la ley cumpla lo que se dejé dispuesto, y de este ad coheredes, es legatarios, et serves, et qui ab inmodo, no queriendo él, pasarán entonces fi los cohetestato, et qui extra sunt, et fiscum secundum a rederos, y fi los legatarios, y los esclavos, y fi los henoble datain observationem ea, quae auferuntur, rederos abintestato, yfi los extraños, -y al fisco, según venient, complentes ubique deticientium legitimas la observancia establecida por nosotros, los bienes dispositiones; propterea namque etiam ad tantas que se quitan, cumpliendo en todo caso las legitimas respeximus succesiones, ut non remaneat sine adi- disposiciones de los que fallecen; porque nos hemos tione ipelus morientis hereditas. referido fi tantas sucesiones por esto, para que no. quede sin ser adida la herencia del mismo difunto.
Tomo Vi-2
lo
NO-Y s..—OON&rrrvcIóN i
§ 4. —Exheredatos autem. ]iberos, si juste a patre enclusi sunt, et nihil ex patria habeant voluntate, non vocamus neque respicunus, Iicet decies millies velint. Una est enim gia leio, intentut quas disposita sunt a morientibus impleantur; eum enim, qui ab ipso testatore propria substantia pulses set, quemodo erit iustum vocare ad res, quarum eum ¡ile por exhoredationem faotam in eim expressim fien par tieipsm noluit Si vero ablatam partem a non complente morientie voluntatem prius deduximus ad substitutos, doinde ad coheredes, et post ube ad legatarios et fideicommissarios, neo non et ad serves, et ¡ti ad eos, qui ab intestato vocantur, et ad extraneos at.que ad fiscum venimus, non absurde hoc factum est, nec inaniter, neo quasi aliquem lateat quod decet, sed ex providen Un et secundum legem, ut finitis primum omnibus secundum testamanta personis, deinde abren untiantibus, ita ad eam, quae est ab intestato, vocationern et abs veniremus. In omnibus autem casibus, in quibus soriptis non oomplentibus vocamus aut ex testamento personas aut ab intestato, et esteros (1), damus omnibun talibus personis fieri heredes, et aditionfs aut pro herede gestionis habere ius (hace enim legis verba sunt), et tanuani heredes omnia gerere et conventos et convenientes. l4aecquidem etiam antiquissimae leges ex propria auctoritate praostabant, et heredes faciebant, eco, qui. noque acripti heredes, noque ab intestato ad hereditatem vocabantur. fis omaibus obtinentibus, licet non ab herede, sed a legatario, aut fideicommissario, aut mortis causa pereipiente dan aliquid ant fien testator voluerit; eodem ondina in oceasione ablatarum rerum servando, et inchoante quidem a substitutin legataniis, terminante vero in fisco. Et milluz hanc legem duram habeat, tanquam relictis privatus, sed considerans, quia omnihifs hominibus termines vitae Bat mora, et non solum ab allis ¡pee se percipere contempletur, sed cogitet, quia et ipse allis moriene imperabit, et si non hi-aiva legis mereatur auxilium, nihil liorum, quaa eum otnni studio disposuerat, ad effectum perducet. Non enim jis, qui sub nobis, neque qui nuno sunt solum hominibus, sed omni etiam post hoc currenti teinpori legem ponimus.
§ 4.—Mas no llamamos ni nos referimos, aunque lo quieran diez mil veces, á los hijos desheredados, si justamente fueron excluidos por el padre, y no tuvieran nada por voluntad de su padre. Porque la intención de La ley es una sola, que se cumplan las cosas que se dispusieron por los que fallecen; pero al que por el mismo testador fué excluido de los propios bienes, ¿de qué modo será justo llamarlo á los bienes, de que él no quiso expresamente que se hiciera participe, por medio de la desheredación hecha contra ei mismo? Mas si la parte quitada al que no cumple la voluntad del que fallece la llevamos primeramente á. Los substitutos, luego á los coherederos, y después de ellos á los legatarios y á los fideicomisarios, y también á Ion esclavos, y de este modo llegamos á los que son llamados abintestato, y á los extraños, y al fisco, esto no se hizo absurda ni baldíamente, ni como si it alguien se ocultara lo que es conveniente, sino por providencia y con arreglo á la ley, it fin de que acabadas primeramente todas las personas conforme it los testamentos, y renunciando despuésellas,lleguemos de este modoal llamamiento que procede abintestato, y á.los demás. Mas en todos los casos, en que no cumpliendo los instituidos llamamos á las personas ó según el testamento, ó abintestato, y it los demás, les concedemos it todas las tales personas que Be hagan herederos, y que tengan el derecho de adir 6 de conducirse como heredero, (porque estas son las palabras de la ley), y hacerlo todo como herederos, ya siendo demandados, ya demandantes. Esto concedían ciertamente también antiquísimas leyes por propia autoridad, y hacían herederos it los que no eran llamados h. la herencia ni como herederos instituidos, ni abintestato. Teniendo fuerza todas estas cosan, aunque el testador hubiere querido no que por el heredero, sino que por el legatario, ó por el fideicomisario, ó por el que percibe por causa de muerte se dé ó se haga alguna cosa; observándose el mismo orden con ocasión de privar de loe bienes, comenzando también ciertamente por los legatarios substitutos, y terminando en el fisco. Y nadie tenga por dura esta ley, como si hubiera sido privado de los bienes que se le dejaron, sino que, considerando ue para todos los hombres es la muerte el término: e la vida, no atienda solamente it adquirir él de lot demás, sino piense que también él al morir manda. rá it otros, y que, si no se tuviera el auxilio de esto ley, no llevará it efecto nada de lo que con todo cui dado hubiera dispuesto. Porque hemos dado esto ley no solamentepara los hombres que viven bac nosotros, ni para los que existen hoy, sino tambiér para todo tiempo que transcurra después de éste.
Cap. U
Capitulo U
fine nobis ingrensa est cura et quaedam consideratio Falcidiae legis, quae etiarn invitis testatoribus, si expendantur res par legata, praebet etiam retinere heredes, quantum eis impteat quartam substantiae. EL hic enim repugnare quidem (2) videntur voluntati deficien Lis, et incumbere legi talia permittenti. Sancirnus igitur, quonlam tuenda nobis ubique ent daflcientium voluntas, heredes, si voluerint hac utilitate potini, puram servare legis potestatem, el non per ea, quae forte subrpiunt aut malignantur, introducere pertentent Faleidiam, quum utique, si nihil rnalignati essent, non forte competeret.
Aquí nos acudió la solieit•d y cierta consideración de la ley Falcidia, que, aun contra la voluntac de los testadores, silos bienes se consumieran er legados, permite que también retengan los herede ros cuauto les complete la cuarta parte de los bis nos. Poi-que también en este caso se considera ciar Lamente que se hace oposición it. la voluntad de difunto, y que esto es debido it la ley que permito tales cosas. Así, pues, mandamos, porque en todo casos ha de ser defendida por nosotros la volunta' de los que fallecen, que Ion herederos, si quisiere) disfrutar de esta utilidad, guarden integra la auto ridad de la ley, y no intenten introducir la Falcidi: mediante las cosas que acaso substraen 6 maqui nao, porque ciertamente que, si nada hubiesen me quinado, quizá no competería.
(1) extran>s st fiscuin,. adioionan Port., y Cont. -palab me pro otsnen del comsntarlgta, faltan en Trid. (5) TrtiL; quidam, Cont.
3
NOVELAS.—COWST1flJC16 1
§ 1.—Fiat igitur inventarium ab herede metuente, nc forte non habeat post debita (1) et legata Falcidiam, sccundum modum et tempora, per quae dudum saneivimus, quando hominea excepimus ex dauino rerum suarum, in aditionibus atatuentes onera usque ad substantiae relictae mensuram, filo adiecto solo, ut oporteat buiusinodi heredein, qui non ereditorem solum, sed etiain legatarios et fideicommissarios verotur, st metuit non damnificar¡ solum, sed etiam non lucran, convocare omnes legatarios et fldeieommissailos, quanticunque in sadem civitate sunt Constituti, aut quosdam pro eje agentes, si forte personaruni natura, aut dignitas, aul qualitas, ant aetas, ant quaelibet necessita.s fa'. cultatem oís non dat ad inventarii praesentiam. Si vero absunt aliqul, interesse testes in ¡psa civitate fide dignos, et possidntes substantiam, st optimae opinionis exsistentea non nhinus tres (tabulanila enim solía, quantum ad hoo competit, non credimus), corain quibus convenit fieri inventarium, ita ut supervenientibus legatariis, et querentibus forsan subreptum aliquid rerum, aut non nianifestatum, licentia ¡Bit non solum per servorum examinationem causam quacrere (nam etiam hoc praebuimus per prolatani dudum a nobis in servilibus examinationibus observationern), sed etiani per iusiurandum heredia, et iusiurandum testiuni dise el adfuise jis, quse gasta sunt, et vidisee quae tunc agebantur, et in nullo consejos case faetae ab herede malignitatis, sieque in jis, quae relicta sunt a testatonibus, invenire ventatem. Nisi forte praesenles legatarfi carnes aut quEdarn contestatione (2) sibi praeniissa nouerint venire, nec adeaso inventario; tunc enim licentiaerit heredi etiani non advenientibus legatariis contentum esas testium praesentia, et facere descriptioneni, reposito etiani sic legataniis, et iureiurando heredia, et servorum examinatione, et bis omnibus observatis habere ex Falcidia praisidium. Sic enim non videbimur neque legem ita hactenus approbatam minuere, neque iniustitiam lacere morienti. Si enim omnino quidem sibi vult aliquos fieri heredes, et habere quandam consolationem ex sua successione, et arbitratur sufficientem se habere substantiarn, non tamen hoc causae veritas ostendit, certum est, quia non hace contranetas cnt sententiae morientis, sed ignorantiae puntas illius.
u
§ 1.—Hágase, pues, inventario por el heredero, que tema que acaso no tenga la Falcdia después do pagados los débitos y los legados, en el modo y en el tiempo que antes fiamos, pues eximbeos los hombres de daño en sus propios bienes, determinando en cuanto á los adidos los cargos hasta la cuantía de los bienes dejados, añadLéndose esto sólo, que ea conveniente que tal heredero, que teme no solamente filos acreedores, sino también fi los legatarios y á los fideicomisarios, y que temió no solamente ser perjudicado, sino también no lucrar, convoque fi todos los legatarios y fideicomisarios, que se hallan establecidos en la misma ciudad, 6 fi quienes por ellos actúen, si acaso la naturaleza de las personas) 6 la dignidad, 6 la calidad, ó la edad, 6 cualquiera necesidad no les da posibilidad para presenciar el inventario. Pero si algunos están ausentes, intervengan no menos de tres testigos fidedignos de ]a misma ciudad, y que posean bienes, y sean de [a mejor fama, (porque en Cuanto a esto atañe no les damos crédito fi solos los notarios), ante los que es conveniente que se haga el inventario, de suerte que los legatarios que comparezcan, y que se querellen de que acaso se substrajo, 6 no fué manifestada, alguna cosa de los bienes, tengan licencia no solamente para investigar la cuestión por medio del examen de los esclavos, (porque también esto lo concedimos mediante la observancia promulgada antes por nosotros respecto al examen de los esclavos), sino también por medio de juramento del heredero, y de juramento de testigos, qüe digan, que también ellos estuvieron presentes fi lo que se hizo, y vieron lo que entonces se hacia, y que son sabedores de que en nada se cometió fraude por el heredero, y que de este modo hallan la verdad respecto álas cosas que fueron dejadas por los testadores. A no ser acasoque todos los legatarios presentes, 6 algunos, no hubieren queridó comparecer, habiéndoseles hecho antes la citación, ni presenciar el inventario; porque entonces tendrá facultad el heredero para contentarse, aun no compareciendo los legatarios, con la preseñcia de los testigos, y hacer el inventario, quedándoles también reservados de este modo fi los legatarios el juramento del heredero y el examen de los esclavos, y, observadas todas estas cosas, tener el amparo de la F'alcidia. Porque de este modo no parecerá que menoscabamos la ley hasta hoy aprobada, ni que hacemos injusticia al que muere. Porque si ciertamente quiere que de todos modos algunos sean herederos de él, y tener algún consuelo son su propia sucesión, y juzga que él tiene suficientes bienes, pero la verdad de la cosa no lo demuestra, es cierto que esta no será contrariedad de la disposición del que muere, sino la puridad de su ignorancia. § 2.—Si vero non fecerit inventarium secun. 2,—Mas si no hubiere hecho inventario en esta dum hane figuram, aicut praediximus, non retine- forma, según antes hemos dicho, no retendrá la bit Falcidiam, sed complebit legatarios et fideiFalcidia, sino que satisfará por completo fi los lecommissarios, licet purae substantiae morientis gatarios y fi los fideicomisarios, aunque la dación transcendat mensurarn legatorum datio. Et hoe de legados exceda de la cuantía de la integridad de dicimus non nostrarn minuentee legem, quam polos bienes del que fallece. Y decimos esto no mesuirnus, ut nihil de proprio damnificentur heredes noscabando nuestra ley, que promulgamos, para creditoribus, sed dabit eje poenarn exactio anas que en nada de lo suyo propio se perjudiquen los inalignitatis, cur transcenderit legee, ex quibus herederos fi favor de los acreedores, pero la ejecu cauta omnia ageus nihil poterat damnifican, sed ción de su maldad les producirá pena, porque habré ex diverso etiam quae sunt ex Falcidia lege lucrainfringido las leyes, en virtud de las que haciéndolo M. Hace autem.dicimus, ubi errans testator de sua todo con seguridad podía no ser perjudicado en substantia hoc egit, ant forte, quum debuiset nada, sino, por el contrario, lucrarse también con lo etiam ampliorem quanütatem heredi relinquere, que proviene do la ley Falcidia. Pero decimos esto, (1)
saleta, adciona Tnid.
(2) lWd. constitutione, Cont.
14
OBLAS.—OoN'rITuoI6! II
dabat varietas, et nos, omnem partera legislationis ordinantes (1) reipublicae, cunctam paene correetionem a1iqiando quiderri pro egentium interpellationibus, aliquando vero in iudicialibus. quaestionibus ceIebravinus, et multas leges bine subiectis nostris conscripsimus, quale est, quod etiam nune emergens ad hane nos vocavit legem. § 1.—Gregoria enim suppliea'vit, dicena, habuisse se dudum virum, et duns fecisse fijos, masculum et feminam, et extuUase quidem maritum, pbrimumque (2) a filio experta favorem existimavit oportero, no relinqueret eum sine remuneratione, neo extra competentem honorem dimitteret. Igitur antenuptialem donationem, licet non veniene ad secunda yola, tamen reatituit el dedit filio, qui tamen non vivens el permansit, sed abiit ex hominibus, antequam ad secundas venire veliet nuptias rnater. Et lex tam antiqua quam nostra vocavil ambas, el fiham el matrem ad minoris succesaionem. Et si quidem in prioribus mater nuptiis permansiasel, nulla quaestio fuerat, sed iJla quidem ad virum descendit eecundum, usunifructum, qui fueral, omnem babens antenuptialis donaUonis; sic enim eam etiam ornnem donavit, ut usos quidem apud eam remaneret, proprielas autem fjeret apud Ililum. Omnem vero proprietatem filia percipere minabatur, non secundum quantum heres eral fratris, sed secundum .quantum pater dederat matri, dicens, nullam fiduciam habere matrera ad secunda vota wigrantem, proprietatem habere donationis quacunque ratione. Veruin mater nequa. quam hoc antenuptialom case donaüonetn omnino affirmabat, sed permixtain iam robas fui, et tanquam hereditatis, non adhuc tanquam donationis exsistentis, competere el saz unciarum et proprietatem el usum habere. Et non solum hon dubitabatur, sed etiam de ipsa hereditate fratris contra cern filia reluctabatur, matre quidem potente eiue hereditatem pro media parte, secundum quam eam nos ad hereditatem ful vocavimus una exsistente sorore, niorienti vero filio (3), eum ea vocata, filia vero obtinere hereditatem fratria valde fortiter ex prioribus sanetionibus insistente, el dicente, quia matar, si quideni ad secundas nuptias non venía. set, recto vindioaret hereditatem fui, venientem vero ad virum alterum, omnino privan jis, quae ex paterna aubstantia filias acquisivit, quia si post secundas nuptias fihius mortuus esset, undecunque acquisita esset ej substantia, ipsa esset domina, haca constitutionibus ambabus volentibus, quas talla decernunt. Mater quideni valde crudeliter habere constitutiones ihiás, et indignas (4) cIernentia nostrorum temporum affirmabat, veruntamen usa est a nobis posita constitutione, dicena, hana non subdi contitutionibus priori bus, alque matres quidem nondum ad virum secundutn venientes eum fihlis vocari, quae vero secundis copulantur nuptiis, nequaquam; hie autemetiam aliquici adesse peregrinum; se enim in fihium largitatem conferantein occasione electionis rursus don ationem (5) potius receptase videri, quam sic simpliciter lo.crum irrationabile habere. Hace nos dio peracrutantee, el omnem talium electionum ci hereditatum contemplationexu considerantes, oportere credidimus comnlunem aupar his acribare legem, (1) Trid., y Port.; ornRnie8, Co. (2) T,üL, y Por.; plurimum vero, corr,gid Coiu. () Trid,, Po'i., y Con.; pero éste pone entre pkUeej* ¡e particuia vero,y al ,ndrgen de La edoidn 59. dtoe que /alte en Les antiguos libros manuso,its.
nos continua ocasión para legislar, y nosotros, ordenando toda la parte de la legislación de la repú. bhica, hemos hecho una corrección casi total, unas veces ciertamente por súplicas de los que la necesitaban, y otras en las cuestiones judiciales, y de aquí que hayamos escrito muchas leyes para nucatres súbditos, y que surgiendo también ahora un caso nos haya movido ti hacer esta ley. § 1.—Porque Gregoria suplicó, diciendo que elle. habla tenido hasta hace poco marido, que dió a luz dos hijos, varón y hembra, y que perdió ciertamente el marido, y que, habiendó experimentado grandiurna consideración por parte de su hijo, habla estimado que era conveniente no dejarlo sin remuneración, ni abandonarlo sin la correspondiente distinción. Así, pues, aunque no pasando á segundas nupcias, restituyó, sin embargo, y le dió al hijo la donación antenupcial, pero aquél no quedó sobreviviéndole á ella, sino que falleció antes que su madre quisiera pasaré segundas nupcias. Tanto la ley antigua como la nuestra llamaron é ambas, é la hija y b. la madre, é la sucesión del menor. Y si verdaderamente la madre hubiese permanecido en sus primeras nupcias, no habría habido cuestión alguna, pero aquélla, é la verdad, se unió é un segundo marido, teniendo todo el usufructo que había habido de la donación antenupcial; porque ella la doné también toda, de modo que eh uso permaneciera ciertamente en su poder, pero que la propiedades hiciera del hijo. Pero la bija amenazaba con adquirir toda la propiedad, no en cuanto era heredera de su hermano, sino por cuanto su padre se la habla dado á su madre, diciendo, que la madre que pasaba é segundas nupcias no tenia garantía alguna para tener la propiedad de la donación por cualquiera razón que fuese. Mas afirmaba en absoluto la madre que aquello no era de ningún modo la donación antenupcial, sino que esta se habla mezclado ya con los bienes del hijo, y que como de la herencia, no como deis donación que exiStiera todavía, le competían seis onzas y tenía la propiedad y el uso. Y no solamente se dudaba esto, sino que la hija contendía contra ella también por la misma herencia de su berrnanq, pidiendo ciertamente la madre la mitad de la herencia de éste, en cuya parte la llamamos é la herencia del hijo existiendo una sola hermana, llamada con ella al morir el hijo, pero insistiendo la bija con mucho empeño en obtener la herencia de su hermano segun las anteriores leyes, .y diciendo, que la madre, si verdaderamente no hubiese pasado b. segundas nupcias, con razón reivindicaría la herencia de su hijo, pero que al unirse á otro marido era privada en absoluto de lo que el hijo adquirió de los bienes de su padre, porque si el hijo hubiese muerto después de las segundas nupcias, de cualquiera parte que los bienes hubiesen sido adquiridos para él, ella misma seria la duefla, siendo esto lo que quieren ambas constituciones, que tales cosas disponen. La madre ciertamente afirmaba que tenla por muy crueles aquellas constituciones, y por indignes de la clemencia de nuestros tiempos, pero se valió de la constitución dada por nosotros, diciendo, que esta no estaba subordinada á las constituciones anteriores, y que las madres que todavía no se hablan unido é un segundo marido eran llamadas con sus hi-.
(4)
i4s1 corrigf4 Cont. atendiendo al texto griego; di-
gnas, Trtd.
r-i€. i de donatione, CoaL.
15
OVBLAS.—OONTITTJC16N Ii
genundum quam et praesens quaestio suscepit ter-. ini u 11111.
jos, mas no las que se unen en segundas nupcias; pero que aquí babia ademas alguna cosa peregrina; porque ella, que habla hecho una liberalidad a. hijo por vía de elección, parecía haber recobrado de nuevo la donación, más bien que obtener de este modo simplemente un lucro sin razón. Examinando nosotros largo tiempo estas cosas, y todo el fundamento de tales elecciones y herencias, hemos creído que convenía escribir sobre esto una ley común, según la que se puso término también a. la presente cuostiói.
Cap. 1
Capitulo 1
Prospeximus itaque non eonfusum hoc de (1) electionibus indiscretuínque retinquere, sed haivainodi daro ordinern causae: matre seinel ad secundas nuptias veniento lucrum mox onnium fiuiorum proprietatem antenuptialis (2) fien donationis, et nullam case licentiam matri alios quidem fihiorutn eligere, alios autem eihonorare, quoniam omnibus simul secundis nuptiis fecit iniuriam. Quapro. pter et iii praesenti proprietas antenuptialis doriationia tota ad fihiam veniet, usu apud matrem, donen advivet, servando. Et secundum nostram constitutiouem, si quidem maten praemoriatur, fihiae tota antenuptialis donatio competit, si vero filia, manet quidem apud matrein lucrum ex pacto non exsistentium fihiorum, reliquum vero eril fihiac, et monees hoe transmittet ad suos heredes, qui ex lega vocantur.
Y así, hemos determinado no dejar confuso y sin distinción esto de las elecciones, sino dar para este particular el siguiente orden: que, una vez que la madre pase a. segundas nupcias, la propiedad de la donación antenupcial se convierta inmediatamente en lucro de todos los hijos, y no tenga facultad alguna la madre para elegir á, unos hijos y privar de su consideración a. otros, porque á, todos juntamente los injurié con las segundas nupcias. Por lo cual, también en el caso presente toda la propiedad de la donación anf.enupeial irá a. la hija, conservándosolo a. la madre el usufructo mientras viviere. Y según nuestra constitución, si verdaderamente premuriese la madre, le compete a. la hija toda la donación antenupcial, pero si la hija, queda ciertamente para la madre el lucro en virtud del pacto para el caso de que no existan hijos, mas lo restante será de la hija, y al morir lo transmitirá a. sus herederos, que son llamados por la. ley.
Cap. II
Capitulo U
Iioc autem quod fil quidem semper, expressim vero nondum lego doterminatum est, hoc ad melius incrementum el interpositionem darnus hule legi. Nam si non filio forte, sed alicui extraneo matar adbuc secundas non experta nuptias partem quandam antenuptialis donationis, aut aliquan2 rem ex ea, vol totam donel, aut per alium forte alienet modum, delude ád meritum veniat secundum, palam est, quia supervenientibus secundis nuptiis alienatio evacuaturi.nce, hon omnibus modis, sed in suspenso el alienalio et evacuatio. manel. Nam si mansenint superatites fui, evacusbitur omnino quod factum est, lego propnietatem antenuptialis donationis ad filos deducente, et non respiciente mulierem, si quid egenit in laesionem flhioruw. Si vero praemoriantur omnes matnis fui, eril contractus firmus non in. totum, sed secundura pactum non exsistentium fihioruni; quod nos introduximus primi, el atatuimus nuper de hoc scribentes legem. El secundum quandam quidem partem erit contractus firmus, senundum quandam vero infirmus apparebit, hon est secundum hon qwdem, quod permanet apud matrem oncasione acu fihiorum non exsistentium, valebit, secundum oe vero, quod transmittitur ad fui succeasores, infirmus cnt, nl, si matar sola filio suocedena inveniatur, omnis contractus rursus firmus erit.
Mas lo que ciertamente se hace siempre, pero no ha sido todavía determinado por la ley, lo agregamos a. esta ley para su mejor desarrollo y aplicación. Porque si acaso no al hijo, sino 1. algún extraño, la madre, que todavía no celebró segundas nupcias, le donara cierta parte de la donación antenupcial, ó alguna cosa de ella, ó toda ella, ó acaso la enajenase de otro modo, y después se uniera a. segundo marido, es evidente que al sobrevenir las segundas nupcias se invalida la enajenación, y esto no de todos modos, sino que quedan en sus. penso así la enajenación como la invalidación. Pues si quedaron sobreviviendo los hijos, se invalidará en absoluto lo que se hizo, transmitiendo la ley a. los hijos la propiedad de la donación antenupcial, y no atendiendo a. la mujer, si algo hubiere hecho en lesión de los hijos. Mas si premuriesen todos lo hijos de la madre, será firme el contrato no en su totalidad, sino conforme al pacto para el caso de que no existan hijos, que nosotros introdujimos los primeros, y eatab)ecimos hace poco escribiendo sobre esto una ley. Y ciertamente que respecto a. alguna parte será firme el contrato, pero que en cuanto a. otra aparecerá invalidado, esto es, que será válido ciertamente en cuanto a. lo que permanece en poder de la madre con ocasión del pactó para el caso de que no existan hijos, pero será invalidado en cuanto ¡ lo que se transmite a. los sucesores del hijo, de suerte que, si se hallara que sólo la madre sucede al hijo, todo el contrato será nuevamente firme. § 1.—Mas como las penas contra los hínubos son comunes así para el marido, como para la mujer, aquél ciertamente sufrirá la pérdida de la dote al
t
§ 1.—Quia vero contra binubos poenae communes el viri sunt et muIiori, ille quidem la dote ad secundas veniens nuptias periculumsustinebit, hace (1)
rrw., y Port.; de, omU8k Cont,
() VenIeiite uaum mor tautnmmudo etna ffiiornin proprie. Late insaente autenuptialis, Trtd.,y Port.
16
NOVELÁ.—CONSTIT1J16N
autem in anlenuptiali Bou propter nuptias donatiene. EL hace lex in utraque sil posita persona, hace el de electione, el de alienatione, et de lucro sanciona.
pasar á. segundas nupcias, y ella ha de la donación antenupcial, ó por causa de las nupcias. Y esté establecida esta ley para una y para otra persona, sancionando esto sai respecto á la elección, como en Cuanto it la enajenación y al lucro.
Cap. ¡U
Capitulo UI
Quurn igitur reliquum siL cogitare de hereditalibus fihiorum, pro que etiam praesens est dubitatto, oportere crediinus general¡ lege el praesentem quaeslionem dirimere et determinare (1), et in futuro rnovendis omnibus dare decfsionem. EL sancimus, alias res post antenuptialem donationein ad filies venientes, si quidem fihiug ma8culus aut femina forte testetur, secundum legem venire ad soriptos heredes, Mc matre non prohibita acribi a filio herede, sed etiam contra testarnentum ci datis allegationibus, si forte fhlus earn praetermiserit, aut irrationabiliter, exheredataLn fecerit. Si 'rero intestatus deeesserit, illius partem (2), si quidein habuerit fihios proprios, ad fijos vonre, sin autem non habuerit quidem filies proprios, siL fratrum vocatio, et matriz una cum fratribus (secundum quod a nobis sancitum est) ad hereditatem venienLis, et eam firme babentis, sive ad secundas velteL venire nuptias, sive non. Nec enim maiores poenas adversus mulieres, quae ad secundas veniunt nuptias, Lacimus, noque ex hoc esa ad neceesitatatem deducirnus amararneL nostroruin temporurn indignam, ut motu castaruni nuptiarum, licet secundas sunt, ab hia quidem abatineant, et deseendant ad quasdam interdictas permixtiones, et forsan ad servorum etiam corruptiones, et quoniam non licet legaliter casto vivero, contra legos loiti'rientur. Nequaquam igitur valore vohumus neque in quinto libro Codicia cognominis (3) nostrae pietatis positaín constitutionein, decernentem. de herodilatibue fihiorurn, quos matres ad secundas nuptias veuientes viderunt pracobeuntes, noque in sexto libro eiusdem consoriptionis sub titulo Tertuhhiani, quae (4) de mulieribus disputat secundis quideni nupthis iunctis, ante secundam tamen copulation cm filios amillentibus, sed vocotur ad ful hereditateni modis omnibus matér cura fratribus, et hace habeat firme, nihil ex secundis laedenda nuptiis. Quod el in subiecta quaestione, quae legem hanc movit, obtineat, et mater una cum fija succedat hereditati, aut etiam succedeos hane irrefragabiliter habeat, nihil ex ape secundaruru laedenda nuptlarum, sed domina eiusdem hereditatis eum filia absoluto consistens. Optimum itaque caL, atque laudabile, et dignum oratione, ut muliores ita se honesto tractont, quatenus quae seniel ad virum venorunt, servent inviolatum morientiurn torum, et huiusmodi mulierem et miramur pariter, et laudamus, et non procul a virginitate ponimus. Sin autern non valuerit (quum forsitan et inventos hoc non patiatur) (5) neo poasit contra fervorem naturae resistero, non est torquenda propter hon, neo interdinendae sunt el etunmunes legos, sed ad viri alterius veniaL nuptias honeste, et omni luxuria abstineat, et fruatur successione fihiorum. Sic enim 00s adhuc amplius di1iet, et non quasi quosdain odibiles raspiciet, poema subdita sic anlaris. Sicut enim patres, si ad secundas ve(1) Port., u Cont; dirinjere el, omlielee Tri4. (5) Trid.; rpeervata i111u5 parte. Pon.; rnrvante 1111u partem. Coni.
Trid., agnovimns, Por*. Vase CLyacio Obse. VIII. IO. o_uI, Trid., y Pon. (5) CO5uOVIU1US,
Asi, pues, como restaba pensar sobre las herencias de los hijos, sobre lo que también versa la duda presente, hemos creído que es conveniente dirimir y determinar en una ley general también la presento cuestión, y dar una decisión que en lo futuro excluya todas. Y mandamos, que los otros bienes que después de la donación antenupcial van it los hijos, st acaso testara un hijo varón d hembra, pasen con arreglo it la ley it los herederos instituidos, no prohibiéndose aquí que la madre sea instituida heredera por el hijo, sino ditudosele alegaciones también contra el testamento, si acaso el hijo la hubiere preterido, ó sin razón desheredado. Mas si hubiere fallecido intestado, la parta de él, si tuviere hijos propios, pase it los hijos, pero, si no tuviere hijos propios, tenga lugar el llamamiento de los bermanos y de la madre, la cual vaya it la herencia juntamente con los hermanos, (según lo que por nosotros se dispuso), y téngala en firme, ora quiera, ore, no, pasar a segundas nupcias. Porque no establecemos mayores penas contra las mujeres, que pasan it segundas nupcias, ni por esto las reducimos it la necesidad amarga ó indigna de nuestros tiempos, de que por temor it castas nupcias, aunque sean segundas, se abstengan ciertamente de ellas, y desciendan it ciertas uniones prohibidas, y acaso también A. las corrupciones de esclavos, y, porque en ha legalidad no les es lícito vivir castamente, vivan lujuriosamente contra las leyes.. Y así, de ninguna manera queremos que tengan validez ni la constitución inserta en el quinto libro del Código que lleva el nombre de nuestra piedad, que dispone sobre las herencias de los hijos, it quienes las madres que pasaron a segundas nupcias vieron premorir, ni la contenida en el libro sexto de la misma compilación bajo el titulo del SenadoconBulto Tertuliano, que discute sobre las mujeres unidas ciertamente en segundas nupcias,.pero que sutea de la segunda unión perdieron los hijos, sino que sea de todos modos llamada (L la herencia deh hijo la madre juntamente con los hermanos, y tengala en firme, sin que en nada haya de ser perjudicada por las segundas nupcias. Lo que se oberve también en la presente cuestión, que ha dacio ocasión it esta ley, y suceda la madre juntamente con la hija en la herencia, ó también al suceder en ella téngala irrevocablemente, sin que en nada haya de ser perjudicada por la esperanza de segundas nupcias, sino quedando en absoluto duefia de la misma herencia juntamente con la hija. Y así, es lo mejor, y laudable, y digno de encomio, que las mujeres se conduzcan honestamente, de tal suerte, que las que una vez se unieron it marido conserven inviolado el lecho del que murió, y it tales mujeres al mismo tiempo las admiramos, y las alabamos, y las colocamos it no grande distancia de las vírgenes. Mas si no tuviere fuerzas, (porque it veces tampoco lo consiente la juventud), y no pudiera resistir con(S) Ti-id ¡uveniS hóC non pat1atr, Port. , y Coni. En otras eçl.faita non, g de ambas maneras se riede leSr, silo
mii patiatur y patitus. Span. dice en (a nota; en libros antiguos se lee, suprimida la negación, eum foriIaii et inventa bao paitator, lo que concuerda con el texto griego.
es,
NOV5LÁØ. osTxTuoróN it niant nuptia, non fraudamus filioruni suoruru successione, nec quaelibet est lex aliquid tale dicena, sic noque matres privabimus liliorum aunessiono, si matres ad virum yeniant senundum, lícet ante nuptias secundas aut post secundas fihi inoriantur. Alioqui ex absurditate legis, licet praemoriantur fihi omnes, non relinquentes filies aut nepotes, nihilominus supplicium manet, et non sueoedit cia niater, neo si sine fiRi5 morlantur, sed inhumane ab sorum expellitur successione, frustra quidem pariena, frustra simul et nutriena, propter legales nuptias subiecta peonia, et suecodoct quidern iLlis aliqui ex longa cogriatione, matar autem irrationabiliter expelletur. Quapropter et ipsa succedat flulis, et alt hace lex elemana et. mitia, matras fihiis conoilians CoUigentes igitur huiu logia partes sancinius, quoniam matrera (aseendum quod lani duduni diximus) asaimilanius patri tu antenuptiali donatione, et ipsam suatinere quidom poenas, sicut sustinet pater in dote, in heroditatem autem filiorum sine tergiversatione veniant et pater et mater secundum aubiectas utrique caBUI quaestiones. Proinde quod patres habent sive ad secundas venientes nuptias, sivo non, bon etiam ivatres habeant, voceturque cister ad fllii hereditalem, sive iam ad secundas venit nuptias, sive postes venlat. -
§ 1.—Antenuptiali vero donatione ad secundum veniens consortiuru neque secundum quantum heres exaistet 11111 fruatur, sed hoc fihiorum si¿ soluni Lunruixi eta a lego datim, et non videstur esce para hered.itatis ftlii, sed udhun antenuptiaLis donatiocia non abiictens naturam. Quae eompetit tenere etiaci circa esa, quae auno 1am sunt viduatae tunIteres, et propriis succesBerunt ñliis, et quae nondum ad secundas veniunt nuptias, hect postes veniant. Quod igitur hin habetur, sic omni tempo ri Sariciatur.
17
tra la fogosidad de la naturaleza, no ha de ser atormentada por esto, ni se le ha de privar de las leyes comunes, sino pase á contraer honestamente nupcias con Otro marido, y absténgase de toda lujuria, y disfrute de La sucesión de los hijos. Porque así los amará todavía más, y no los mirará en cierto modo como odiosos, estando de tal manera sujeta á penas amargas. Porque así como á los padres, si pasan á segundas nupcias, no los privamos de la sucesión de sus hijos, ni hay ley alguna que diga cosa semejante, así tampoco privaremos á las madres de la sucesión de los hijos, si las madres se unieran á segundo marido, aunque antes después de las segundas nupcias fallecieran -los hijos. De otra suerte, por absurdo da la ley, aunque premuriesen todos los hijos, sin dejar hijos ó nietos, subsistiría, sin embargo, el suplicio, y no les sucedería la madre, aunque fallecieran sin hijos, sino que seria inhumanamente repelida de la sucesión de ellos, habiéndoles ciertamente parido en vano, y en vano también amamantado, estando sujeta á penas por causa de nupcias legales, y sucederían á aquellos ciertamente algunos dc:remoto parentesco y sería no obstante rechazada sin razón la madre. or tanto, suceda también ella á sus hijos, y sea esta ley clemente y benigna, reconciliando á la madre con los hijos. Resumiendo, pues, las partes de esta ley mandamos, puesto que, (según loue ya antes hemos dicho), asimilamos la madre al padre en la donación antenupcial, que también.ella soporte ciertamente penas, como Las soporta el padre en cuanto á la dote, pero quesin tergiversación vayan así el padre como la madre á -la herencia de sus hijos, en conformidad á las cuestiones propuestas para uno y otro caso. Por consiguiente, lo que los padres tienen, ya si pasan, ya si no, á segundas nupcias, ténganlo también las madres, y sea llamada la madre á la herencia del hijo, ora si ya habla pasado á segundas nupcias, era si pasara después. § 1.—Mas la que pase á segundo matrimonio disfrute de la donación antenupcial no como siendo heredera del hijo, sino siendo esto únicamente lucro de los hijos dado áeLlos por la ley, y sin que se considere que es parte dé la herencia del hijo, sino que no ha perdido todavía la naturaleza de donación antenupeisi. Lo que procede que tenga validez también respecto á aquellas mujeres que ya hoy son viudas, y les sucedieron á sus propios hijos, y nopasaren todavía á segundas nupcias, aunque pasen después. Así, pues, lo que aquí se contiene esté de este modo sancionado en todo tiempo.
esp. IV
Capitulo XV
Aliud vero quiddam occasione secundo nubentium mulierum et antenuptialis donationis adilcere prioribus berta se habere credidimus (1). Priscis namque con atitutionibus praebentibus electionem mullen, quse ad secunda vota descendit, si velleL accipere ante nuptias donationem secundum quod ej penmuttunt pacta, et exp008re ftliia cautionem, quia montees baec restitueret (2), sive quurn non valeret (3) date eautioncm, ant noliet forte, manorent quidem res apud filos antenuptiaLis donatiofis, solverent autem ei etiam t.ertiam partem contesimae uaurae, nos ex quaestionum emergentium vanietate moti, quoniain invenimus minores in has peniculum patientes, antenuptiali donatione in paouniig exaistente, et alios auruni çuidem non ha-
Mas alguna otra cosa hemos creído que era conveniente añadir á las anteriores con ocasión do las mujeres que se casan segunda vez y de la donación antenupcial. Porque concediendo las antiguas constituciones á la mujer, que pasó á segundas nupcias, la elección entre recibir, si quisiera, la donación de antes de las nupcias según lo que le permiten los pactos, y darles ik los hijos caución de que al morir se la restituirá, 6, si no pudiera.ó acaso no quisiera dar la caución, que ciertamente queden los bienesde la donación antenupcial en poder de los hijos, pero pagándole éstos también la tercera parte de los intereses al uno por ciento mensual, movidos nosotros por la diversidad de cuestiones que surgen, porque hallamos que en esto los menores
(1) TrkL, yPort. credhnus, Cont. (2) restItut, TrÁ. TOMO VI—a
(3>Yt TM.; valeS ,!Port., y Cont. -
18
NovLÁ8.—OONS'rtTUOrdN II
bente, coactos autem omnia paterna vendare, quatenus exsolveretur antenuptialis donationis debitum, ad eos ulique seeundum -Legem antonuptiati donatione venienle, propterea indicavimus oportore hune dan ordinecn causae, ut, si quis contulerit res secundum antenuptialein dónationem, si quideni onines immobiles sint, rnaneat earum usos apud matrem, et ipea aiim colligat, -et non reepuat, noque exigat filies pro barum aesümatione usuras, sed et diligentiam earum babeat, siout lex iubet usu quidem exeistentibus dominio, et custodiat eas secunduin legos antiquas Mlle superetitibus, aut, si- omnes moniantur, secundum nostram legem (1), in casum quidem non exsistentium filiorum niatni, reliquum vero filiorum beradibus conservandum. Si autam omnis forte consistat in pecunhis aut allis mobilibus robos antenuptialis donatio, tertiam userarum partem percipientem matrem eum cautione iam definita non exigere a Mije aunum, nisi forte idonea alt viri substantia, et habeat aurum, et argoutum, et vestem, et quidquid conscrtptum fucrit matni; tuno enhn electionem matri dabimus, sivo voluerit res peroipere, et praebere cauüónem, sive istam (2), quam diximus, usuram accipere et secundum priores legos, et secunduin nostram. Si vero penmixtas sint res, et donatio ante nuptias aliud quidem in pecuniis, aliud vero la immobill bus habeat robes immobilia quidem inodis omnibus remanere apud matrem, ut alimentnm habeat indo, porro de mobilibus haec valere, quac sano¡vimos prius, si esaent in robos mobihbus omhia antenuptialis donationis consistentia.
corren riesgo, si la donación antenupelal consistiese en dinero, y ellos ciertamente no tuvieran dinero, de verse obligados á vender todos los bienes paternos para que se pagase la deuda de la donación antenupcial, correspondiéndoles i ellos cier. tamente la donación antenupcial con arreglo á.-la ley, hemos juzgado por todo esto que era conveniente que se diese para la cuestión esta disposición, que, si alguno hubiese conferido bienes por donación antenupcial, perpanezca el usufructo de los mismos, si verdaderamente todos fueran inmuebles, en poder de la madre, y que ésta lo recoja y no lo rechace, y no exija conforme á la estimación de aquellos intereses i los hijos, sino que tenga el cuidado de ellos como la verdad manda la ley los que son duefios del usufructo, yios custodie con arreglo á las antiguas leyes para los hijos sobrevivientes, Ó, si todos murieran, para la madre, con arreglo ¡ nuestra ley en el caso de que ciertamente no existan hijos, pero debiendo conservarlo restante para los herederos de los hijos. Mas si toda la donación antenupcial consistiera acaso en dinero ó en otros bienes muebles, percibiendo la madre la tercera parte de los intereses con la caución ya determinada, no exija de los hijos el dinero, no ser acaso que fueran solventes los bienes del merido, y en ellos hubiera el oro, la plata, el vestido y cualquiera cosa que se le hubiere adscrito L la madre; porque entonces le daremos á la madre la elección para recibir, si quisiere, las cosas, y dar caución, ó para percibir el interés que hemos dicho, tanto según las anteriores leyes, como conforme la nuestra. Pero si los bienes estuvieran mezclados, y la donación antenupcial contuviera partes ciertamente en dinero, y parte en bienes inmuebles, queden de todos modos los inmuebles en poder de la madre, para que de ellos perciba los alimentos, pero rija en cuanto A los muebles lo que antes hemos sancionado para el caso de que todos los de la donación antenupcial fuesen consistentes en bienes muebles.
Cap. V
Capitulo y
Illud quoque dudum acerbo quidem sancitum, raro autem in indicio examinatum existimamus oportero clara lego complecti, et tradere uso¡, et deducere ad iudicia, pro communi positum adiutorio. Si enim coniungantur aliqui alterutris cumn dotis et aritenuptialis donationis doce mentis, delude 'rin quidemn antenuptialem donationem praebeat, mulier autem seribat dotem, aut ipsa praebente eam aut dante patre ant quolibet extraneo, postea appareat matr4xnonhi tempore dos non data manto, sed sustinoat onera matrimonii, et mnatrimonium monte 'mvi solvatur, non est iustum omnino, mulierem dotem non dantem (3) manito antenuptia1am accipere donationem. Sin autem etiani non totamn dedit dotem, et ipsa pro tan"' exigat dorationom (4) in quantum dederit dotem, aequalitatia enim. et iustitiae sumus amatores, quam quidem in omnibus alije, et in oonsortiis volumus obtInere. Quapropter quae mulier nil omnino dat, nil orn nino pereipiat, quae vero minus, quam profesas est, dedit, tantumn recipiat solum, quantum obtulit, sitque etiam hoo optimum in praesenti lego moremnentum, plurima decernente, quae semnper in dubitatione sunt, 'ix autem modo ad legistationem
Otro punto sancionado antes ciertamente con dureza,pero rara vez examinado en juicio, hemos creído que convenía comprenden también en ley clara, y ponerlo en uso, y llevarlo á los juicios, como puesto en beneficio común. Porque si algunos se unían á otras con documentos de dote y de donación antenupcial, y después el marido diera en efecto la donación antenupcial, y la mujer escribiera la dote, ya aportándola ella misma, ya dándola el padre ó un extraño cualquiera, y después apareciera que durante el tiempo del matrimonio la dote no le había sido dada al marido, pero que éste levantaba las cargas del matrimonio, y el matrimonio se disolvía por la muerte del marido, no es de ninguna manera justo que la mujer que no le dió al marido la dote reciba la donación antenupcial. Mas si no dió toda la dote, exija ella la donacióii por tanto cuanto de la dote hubiere dado, porque somos amantes de la igualdad y de la justicia, que ciertamente queremos que preva,Jezca en todas las otras cosas, y en los matrimonios. Por lo cual, la mujer que absolutamente no da nada no perciba en absoluto nada, y la que dii, menos de lo que prometió reciba solamente tanto cuanto entre-
(1) veterem, adicionan Trkl,, y Port (S) Trld., y Pozt.; iu.tam, Gong. (3) justa—muller—dotezu non dsii, Trid.
) Pon.; donattouáinreI la quantum, Trid.; ella qnantuni, Cosi.
donattoieni -
NOVtLAL—OTT7ct4rn
dedaeta. flaun autem valore volunius legem et in casu danta el principium, et in pendenUbus htibus, et in omnibus de estero provenientibus.
gó, y sea también esta muy excelente adi.ióp á la presente ley, que determina mucbi.s cu,que siempre están en duda, pero que apenas fiiOron Tevadas hasta ahora á la legislación. Mas queremos que sea válida esta ley así en el caso que le dió origen, como en los litigios pendientes, y en todos los que sobrevengan en lo sueeaivo.
Epilogua
Epilogo
Quae igilur plaeuerunt nobis tuS sublinutas operi effectuique contradere festinet, et manifesta universis per programmata propria faciat, quatenus in omrnbus civitatibus, quas nostra dijo continet, hace valeant, et corta omnibus flant, secundum quod a nobis disposituni cat. Dat. XVII. Kal. April. (1) Cunstant. BELISARIO V. C. Cona. 1535.]
Por tanto, apresúrese tu sublimidad á llevar á ejecución y efecto lo que nos ha parecido bien, y hágalo manifiesto á todos por medio de edictos especiales, á fin de que tenga validezen todas las ciudadesquecomprende nuestra potestad, y so haga saber é. todos en conformidad á lo que por nosotros ha sido dispuesto. Dada en Constantinopla á. 17 do las Calendas de Abril, bajo el consulado de Bst.isi.iuo, varón muy esclarecido. [535.]
OONBT. Ifl (2)
CONSTIT1JUZON
¡u
(IT DETERÍ41MATUS SIT NLJMERUS CLSR1C0RtJM SANCT1SSIMAE MA1GRIS ECCI.ES1AE, ET CLSItICORUM SAI4CTARUM RCCLES!ÁRUIL (3)
D5 QUE SEA DETERMINADO EL NÚMERO DE cLgRlGos DE LA SANTISIMA IGLESIA MAYOR, J DE LOS CLÍRIGOS DE LAS SANTAS IGLESIAS [Celecelón 1. titule 3.j
I'p. IUSTINIANUS A. EPIPHANI0, sanctiasimo el boaijuimo Arcliiepiscopo rcgae cwtialis, el universal Po4riw-chae (4).
El Ein.perador JusvisiANo, Augusto, 4 EPIFANIO, sanUsirno y bealtsi,no Arzobispo de la real ciudad, y
-
(CH. 1. lit. 3.)
Pafriarca universal.
Praefatio Duduro quidem coinmuni et general¡ lego et ad luani beatitudinem, et ad reliquos ibanctissimos patriarchaa acripta de ordinatione venerabilium episooporum, et reverendisairnoruni clericorum, neo non cnulierum diaconissarum, et ut non amplius sint ab antiqua mensura qui ordivantur, dio' posuimus; quod nobis videbatur bene se et compotenter habere, et regularuni sacrarwn (5) digne. Praesentem vero legem speeialem ad tuam beatitudinem soribirnus de numero revrendissimorum clericorum, qui in bao urbe aun!, disponentes. Quia anim paene nihil immensum bonum est, cernpotens cat, noque órdinationes, quae super reverendissimis ciencia fiuni aut super .reverendissimis diaconisuis, fien tantas, ut ifioruin expensis aanctiima ecelesia incidat in causam mutuorum maximorum, et paulattrn ad novisaitnam inopiam deponatur (6). Novimus enini propter huiumodi occasionem hulus regias civitatis ganetisaimam niaiorem eoclesiam, nostni imperii matrern, debitis Inquietari maioribus, et non aliter valenteni facere singulas erogationes reverendissimis ciencia, Sn-tequani aururn non parvum sumat mutuum, fanorum dationes in ojees tam liypothecas quam pig optimis aula praed.iis (7) e! auburbanis. Propter hoc igitur perspez.irnus nosmetipaos deponere ad huiusmodi causae inquisitionem, st agnozcere, qucmadmodum prius se habuenit, quidque 1oniLudo temponis adinvenerit. Investigantes igitur illud undique, invenimus, quoniam alnguli eoruin, qui sanetisaimas ecolesias aedificaverunt in has felioissima civitate, non pro aedifieio solummodo co-
-
Prof*oio
Ya antes ciertamente dispusimos por la ley común y general dirigida á tu beatitud y k los demás santísimos patriarcas sobre la ordenación de venerables obispos, y de reverendísimos clérigos, y también de mujeres diaconisas, y para que no excedan del antiguo número los que son ordenados, lo que nos paresia que cuadraba bien, conveniente y dinamente á las sagradas reglas. Al presente dirigimos á tu beatitud esta ley especial, disponiendo respecto al número de reverendísimas clérigos que hay en esta ciudad. Porque como casi nada deamesurado es bueno, es conveniente que las ordenaciones, que se hacen de reverendísimos clérigos ó de reverendísimas diaconisas, no sean tantas que por sus gastos llegue la santisima iglesia á la necesidad de contraer muy grandes préstamos, y sea reducida paulatinamente a extrema pobreza. Porque hemos sabido que con ocasión de esto es abrumada la santísima iglesia mayor de esta real ciudad,madre de nuestro imperio, con mayores deudas, y que no puede hacer los astos correspondientes á los reverendísimos clérigos de otra suerte, sino tomando antes no pequeña cantidad á préstamo, haciendo ya hipotecas, ya entrega de prendas, íobre sus mejores predios y fincas de los suburbios. MI, pues, hemos considerado por esto dedicarnos nosotros mismos ¡ la ilvestigación de sato particular, y conocer de qué modo se hallaba esto antes, y qué es lo que ha añadido el 1aro transcurso de tierapo. Haciendo, pues, investigaciones sobre esto en todas partes, hallamos que todos los que edificaron santfsirnag iglesias en esta felicísima ciudad pensaron
*. p los ~. Mesrm. (11 IV. Ial. Apnil, ser~
(5) fiel, g Soríntg.—.be sela Nco. hay snspltona enCoU. ooaet. sasi. ru . 1.9. ( Vo9tk bIbZ. JI. p. 143!).. gen Coil. 87. eap11. e. 20.; (Ioannc) Nomos. 111.19.—Casi ftitegra si halla en las Ras. III. 1-3,; Véase Pieli. P. 18.— lujian. const. 5.—El telo
es el de la peraidn de la ailigua glosa. (5, TM., y Port., seclestaruin Oonstautlnopolitsnarum, Cont. -
(4) TrIci., y Cont.; st unjierel efes traetas pMisrshae, Port. fbi Trid.; eacnarum, omítela Cont. (6) 4 Cont. le parece quise debe Leer
deferater.
deporteter, 4 Cram.,
(7) Trid.; praedlis rusticis, Peri., y Con¡.
20
ui
gitaverunt, sed etiam ut expensas sufioientea darent a se factis venerabilibus domibus, et dote rmjnarent, quantOs quidem competene easet presbyteros por unamquamque ecclesiam, quantosque diaconos macu!os atque feminas, et quantos subdiacones, et rursus cantores, atque lectores, et ostiarios. constitui et super base stiam oratorii expensas definierunt, et redituo proprios dederunt, sufllcientes ifS, quae a se constituta sunt, si quia autemadiecerit multitudinem, nequaquam amplies penitus extendi valentes. Et qwdem permanserunt (1) usque ad multum tempus talia conservata; et done li.jc fuit, duraverunt (2) sanctissmarum ecclesiarilm domibus quae snfficerent. Quum vero deo amabites episcopi ad aliquorum preces semper respicientes protracti sunt ad ordinaftonurn mu1titudinem, aucta quidem est expensarum quantitas ad immensitatem multam, oredLtores autem mm (3) undique et usurne, el novissime. neque creditores inveniuntur propter (4) incredulitatein lam causas, sed alienationes cum neceasitate et contra leges, et causae indecentes et neque propria dignijale temperatae, u ex bao nimietate neque prasdia, neque suburbana sufficerent hypothenis et pignoribus, neque ereditores propter hóc invenirentur, sed ad inopiam descendarent novisaimam, et nec ipsis rninistris emolumenlum dare suíficerent, sed ad viam Omnium infelicissimam causa descenderet, quatenus rerum oninium creditori bus sederet; quod etiam dicere piget nos, et quemadmodum non fiat, providemus. Nam si non aLiquis ferrol libenter eum, qui. ultra substariUam suam expendil, quomodo non el de his nobis est cogitandum Non eniin oportet ad meneuram expensartin quaerere etiam pooseasiones (boa enim simul ad avaritiani irnpietatemque perducit), sed ex jis, quae sunt, expensas quoque (5) metiri. Quapropter sompetenter etiam de bis sancimus, el rnmensitatem exciudimus, cortas medicinas causam tradentes.
no solamente en el edificio, sino también en dar rentas suficientes á las venerables casas hechas por ellos, y en determinar cuántos presbíteros, y cuántos diáconos varones y hembras, y cuántos subdiáconos, y también cantores, y lectores, y ostiarios competía ciertamente que se nombraran para cada iglesia, y además de esto determinaron también los gastos del oratorio, y dieron rentas propias, suficientes para; lo que por ellos había sido establecido, pero que de ninguna manera se podían extender nada más, si alguno hubiere agregado una multitud. Y ciertamente permanecieron conservadas mucho tiempo tales disposiciones; y inientras esto fué así, se conservaron los bienes •que eran suficientes para las casas de las santísimas iglesias. Mas cuando los obispos, amantes de Dios, atendiendo siempre á [as súplicas de algunos, se dejaron llevar á.la multitud de ordenaciones, se aumentó ciertamente la cuantía de los gastos hasta una cantidad desmesurada, y se aumentaron ya por todas partes los acreedores y los intereses, y últiinamente no so encuentran ya acreedores por falta de crédito en el negocio, sino enajenaciones por necesidad y contra las leyes, inconvenientespara la causa y no atemperadas á la propia dignidad, de suerte que por virtud de- esta exajeración ni los predios, ni las fincas de los suburbios, bastarían para hipotecas y prendas, ni se hallarían por esta causa acreedores, sino que llegarían á la última miseria, y no bastarían para dar su emolumento Ii los mismos miñistros, sinoque la causa llegaría al estado más infeliz de todos, basta é. hacer cesión de todos los bienes á los acreedores; lo que también nos apena decir, y proveemos para que no suceda. Porque si alguien no telera de buen grado al que hace gastos superiores á sus bienes, leómo no se ha de pensar por nosotros también sobre éstos? Porque no es conveniente tampoco procurar posesiones para la cuantía de los lastos, (pues esto lleva también á la avaricia y á la impiedad), sino que se han de medir los gastos por las que hay. Por lo cual también sobre esto disponemos lo conveniente, y excluimos el desmesurado número, dando cierto remedio parael caso.
Cap. 1
CapItulo 1
SancimUs igitur, coa quideni, qui hactenus sunt in eadem sauctiasima maiore ecciesia, et reliquia omnibus venarabilibus domibus (6) reverendiasimos elencos, et mulieres diaconissas, et ostiarios manero in quo sunt sehemate (non enim quod est minuimus (7), sed de futuro providentes (8) baso gancimus), reliquo vero tempore nulla fiat ordinatío, donee ad antiquum numerum, inatitutum ab jis, qui sanctissimas eecleias aedificaverunt, re• verendissimorum clericorura quantitas redigatur. Sed quoniam pridem etiam reverendisaimorum clenicorUifl San ctissim&e maioris ecclesiae regias nostras civitatis determinatus est numerus, et val.de brevis erat, utpote una exsistente sanotisaima ecciesia, postes vero et venerabilis domus sanctas • gloriosaeqUe virginia et del genitricis Marine, iuxla sanctiSsimae moioris ecelesiae vicinitatem posita, nedificata est a pias memorias Venina, el veneranda domes sanctí martyris Theodori a Spo-
Así, pues, mandamos que permanezcan en la misma plantilla en que hoy están los reverendísimos clérigos, y mujeres diaconisas, y ostiarios, que hay en la actualidad en la misma santísima iglesia mayor, y en todas les demás venerables casas, (porque no reducimos la que hay, sino que esto lo disponemos proveyendo para lo futuro), pero en lo sucesivo no se haga ninguna ordenación hasta que el número de reverendísimos clérigos queda reducido al antiguo, instituido por los que edificaron las santísimas iglesias. Mas como antes también era determinado,y muy corto, el número de reverendísimos clérigos de la muy santa iglesia mayor de nuestra real ciudad, porque existía una sola santísima iglesia, pero después fué edificada por Verina, de piadosa memoria, también la venerable casa de la santa y gloriosa virgen y madre de Dios, María, sita próxima á la santísima iglesia mayor, y fué dedicada por Esporacio, de gloriosa memoria, la venerasuplié
(1) n5qusquam penitus exteudenti sufilelentem et parmausartnt, TrtL.: nequaquam penitas extendenti sufficientem yermsnserflflt. Por. 8 dolULVSTmt. Trd., y Pot.
ndose su ervesiens, la glosa; et uovissbna inopia oSt neque creditores inveniuntur prupter, Pon. (S) Trid.: quoque, omilante Port., y Con¡, (0) Ji-id., y Port.; et reliquas omnes venerabiles domos,
(8) Trd. 'y PorL, 1am, omtt.gla gong.
(4) el novisaima OtIAnI Meque cre(Utores »ropte? (omillee. Inopia, y
o inveulUntur), Trtd. xoviaalma, rsfirindoae ¿
Cont.
(7) mlnuentes, Trj,, Peri. (8) sed de fnturo providentes, omlienlas Trid, y Por.
NOVLSQONSTrUOó nI
21
ramo (1) gloriosas memorias dedicata 0g, eraL autern etiam venerabilis domus sanetae Helenao, quae aanctissimae maiori ecclesiae copulata cut, propterea redigere numerum ad anliquam figuram impóssibile est. Non enim surfic.ient tantis ecclesiis pauci consistentes, quoniani (2) non proprios elencos neque una quidem harum trium habeat basilinarum (3), sed communes sunt et sanctisshnae maioria eeclesiae, et earum, el omnes circumeuntes (4) seeundum quendarn ordinem et circulum ministeria ÍD eis celebrant, deinde etiam plurima mulLitudine et ex antiquis baereticis ad sanctissimam maiorem ecelesiam deducta gratia quidem magni dci el salvatoria noatri lean Christi labor ibus autem et immutationibus tiostris oporteat plures, quam a principio, ad praesens offieii miniaterium definir¡. § 1..—Quapropter sancimus, non ultra sexaginta quidem presbyteros in sancliasima malore ecelesia Case, diaconos nutem masclos ccntum, et quadraginta feminas, subdiaconos-vero nonaginta, lectores autem centum et decem, cantores viginti quinque, ita ut sit omnia nurnerus reverendisaimorufli clenicoruin sanctissimac maioris ecolesiae tu quadringentis viginti quinque, et ineuper conmm (5) exsistentibus lis, qui vocantur ostiariL in sanctissima siquidem rnaiori ecelesia huius felicissimas nostra civitatis, et por (6) tres venerabiles domos unitas ei, tanta clericorum siL multitudo nullo quidem horom, qui nune sunt, eicludendo, hect multo pLurium sit numerus ab jis, qui a nobis nune determinati Sunt, nn1lo ant.em de estero aduciendo ¡u unoquoque ordine ¡u lis, qui nuco sunt, doneo ad hunc numerum mensura redigatur.
bis casa del santo mártir Teodoro, y habla también la venerable casa de santa Elena, que fuá agregada ti la santíSima iglesia mayor, y es, por lo tanto, imposible reducir el número ti su antigua importancia. Porque no bastaríanpara tantas iglesias los pocos que existen, pues ni una ciertamente de estas tres basílicas tiene clérigos propios, sino que son comunes para la santísima iglesia mayor y para aquéllas, y recorriéndolas Lodos según cierto orden y turno celebran en ellas sus ministerios, y además también porque, habiendo sido llevada ti la santísima Iglesia mayor grande muchedumbre de sutiuos herejes, ciertamente por obra de Jesucristo, Dios grande y Salvador nuestro, y también por nuestras exhortaciones, es conveniente que se señalen más que al principio para el actual desempeño de su ministerio. § 1.—Por tanto, mandamos, que no haya en la santisima iglesia mayor más de sesenta presbiteros, cien diáconos varones y cuarenta hembras, noventa subdiáconos, ciento diez lectores, y veinticinco cantores, de suerte que el número total de reverendísimos clérigos de la muy santa iglesia mayor sea de cuatrocientos veinticinco, y haya además ciento de los que son llamados ostiarios. Y haya ciertamente tal número de clérigos en la santísima iglesia mayor de esta nuestra feltclsima ciudad yen las tres venerables casas tiella unidas, sin que haya de ser excluido ninguno de los que ahora hay, aunque sea mucho mayor el número que el de los que ahora han sido determinados por nosotros, pero sin que en lo sucesivo se haya de agregar ninguno en cada orden ti los que hay ahora, hasta que la cantidad quede reducida ti este número.
Cap II
Capitulo U
Illud quoque adiiciendum est, ut quod hactenus indecenter fiebat, nequaquam in repubhica gasatun, Id est multos reverendissimorum olericorum dedignari quideni in iis, quibus ordinati sunt, san ctissimis eoclesiis aut hie, ant in provinoiis deservire, ad sanotisaimam vero niaiorem ecclesiam et venerabilem clerum mus per patrocinium cuodhbet accedere. Quod de cetero omnimodo fien prohibemus. Nam si supon venerabilibus monasteriis prohibemus ex alio monasterio ad aliad transmigrare, multo magia ne4ue reverendiasimis ciencia hoo permittemus, lucri et negotiationis habere demonstrationem huiusmodi horuin desideriuru iudicantes. Si vero et aliquando talem quandam migrationem tun beatitudo a'it per tempora imperium tieni prspexenit, non aliter hoc agi, antequam ad praedictum a nobis nurnerurn causa redigatur, ut niigratio in officinm deticientis fiat, et non supra numerum aliquid omnino excedatur; hoc enim nulla maehinatione, neque ex ahique modo. fien sinimus. Et hace quidem de sanetiasima majase
También se ha de añadir, que de ninguna manera se haga en la república lo que hasta ahora se hacia inconvenientemente, esto es, que muchos reverendísimos clérigos se desdeñen deservir en las santísimas iglesias en que fueron ordenados, 6 aquióen las provincias, y se agreguen mediante algún patrocinio cualquiera ti la santísima iglesia mayor y su venerable clero. Lo que en absoluto prohibimos que se haga en lo sucesivo. Porque si respecto ti los venerables monasterios prohibimos pasar de un monasterio ti otro, con mucha más razón no les permitiremos esto ti los reverendísimos clérigos, juzgando que este deseo suyo constituye demostración de lucro y de negociación. Mas si alguna vez considerare conveniente tu beatitud, 6 el que ti la sazón ejerza ci imperio, que se haga alguna traslación semejante, no se verifique de otra suerte sino si antes se redujese el número al prefijadopor nosotros, de suerte que la traslación se haga al lugar de uno que fallezca, y que de ningún modo se exceda en nada de aquel número; porque no dejamos que se haga esto por ninguna maquinación, ni de algún modo. Y esto ciertamente en cuanto ti la santísima iglesia mayor. § 1.—Mas respecto 5. todas las demás iglesias, cuyos gastos su rala la santísima iglesia mayor, mandamos que de igual modo. permanezcan también de plantilla ciertamente los que hoy existen, pero que en lo sucesivo no sea ordenado ninguno antes que el numero de presbíteros, diáconos varo-
ecciesia.
§ 1.—In allis autem oninibus ecclesiis, quarurn expensas sanctissima maior ecclesia facit, sanciflius, nune quidem exsistentea manero siitiihiter coa etiam sub sehemate, de cetero vero nullum ordinari, antequam ad atatutuni, uniuscuiusque ceelesiae, ni vocant (v), quod antiquitus ordinatiim (u SportatI Trid.; Spore,ttto, Port; Porettto, Cont, 59. 175; Sperntto, cont.; pero al margen añade: otras, Sporacio, ebtndose leer quizá Asporatio, el qué f" coneid.
(2) Trid.' qúonlam queiido, PoÑ.;quonlamquidemn, Cont, (2) neque iii has tres habeut basilices, Tr14.; neque. matres hbø,it basifiesa, Port.
1
(4) el barum omnes clrcumuntos, Trid., y Port. (5) et super deceni, Trid:; et sepia Ceatuni, Port. (6). et per, on'dtenlas TM., y Pon.
(7) ad eme qui vocatur itatutim wuluseuiusque seclejia* .. quod, Trid., y Fon.
IM
NOI&L—OON8TIznqK5N
est ab aed(ficatoribus eoolesiarum, preshyterorum, dLaconorum maseulorum atque foxninarum, et sub. diaoonOrUm atque 1eetorui, -neo non c&ntorflm et ostiariorUru, numerus redigatur, et nutius in medio penitus adiioialur. Nosque ¡psi cavobimus tale aliquid agere et ordinan dos abbreviamus (1), nullusque nostrorum iudicum tato alictuid agat, nostram forxnidans legem, et licentia sil beatiuimo archiepiscopo 01 palriarchae huius regias civitatis ordinaLioni contradicere, linet iussio de p*latio veniaL; nam el qui praecipil, el col praecipitur, sub ecciesisatica muleta erunt, si tale aliquid .egerijit. Sed noque ¡u altis eoclesiis, quaocunque etnolumentuni et expensas non (2) habent a sanetiasima maiore ecciesia, conipetena eat (8) multitudinem intromittere (4) ordinandorum iii ipsis (5), neque transeen dore de cetero constitutam a principio etiam super illis mensuram, no forsan etiem qui in esa consecrantur (6), ¡u multitudinom incidentes jinineneam, el accedentes sibimet a pie agentihus reditus (7) dividentes, et enlode usque ad. mensuram eorum non sufficere videntes (8), En maximam angustiam incidant. Si vero YAltra deflnitam mensuram in sanetisima maiore ecclesia (9) sivo alia ecelesia ordinaL (10), qui por tompora fuerit sanctiesimae maioris ecolesiae sauctiasimus episcopus, ci venerabilis eiusdem eoclesiae oeconomi erog&tionein ex eccesiMticis praebuerint reditibus (II) ¡poi quoque de ano ex (12) propria facultate praobeant expensam, el qui hace expedere eoi poriniserit beatiasimus patriarcha. Soiant enim, quia, si quid tale egerint, iloonliem damus et canotiasimis patriarohis, Ti¡ post tale aliquid agentes fuerint, et posterioribus oeconomis, el omnibus reliquia reversndissimis clericis talia persorutari, el facta prohibere el Indicare imperio, ci fliud cognOsCeflS praeeipiat ex substantia hace sgentium oeconomorum aut etiam perwittentis archispiscopi hoe sarciri aanctissimae ecclesiae. Quapropter, no ruraus forte fiat taus aliqua re¡ confusio atque tuinultus, causa ad mensuram a principio constitu1am redacte, tunc ordinare liceat in tantum, ut non transcendatur definita mensure, noque numerus tranaeattzr, aut fiat quaedam cima hoc cailiditas. Non enim illud patitnur-omnino fien, ut dicatur, quia licentia cnt ordinare quidem, non temen emo!umenta praebere; hoc enim cal runsus confusionem efficientium, et iminensa adiectione secunda collegia constituentium, deinde ettam plurimas habebit ea res circumventiones (IB). UI alias sibimet vise avanitiae inveniant pro alimentorum expensiS. Et bco ¡gitur agi penitus etiain sub muleta, quse vocatur ecclesiaslica, proliibeinus, maximam utilitatem heno esas putantes, ut sanetiseima maior ecciesia noque debitis, subiieiatur, noque angustietur, neque perpetuo deficiat (14), sed semper abundet.
ni
nos y hembras, subdiáconos y lectores, y también cantores y ostjarios, esté reducido al estatuto, segun lo llaman, de cada. iglesia, que en lo antiguo se ordenó por los edificadores de las iglesias, y no se agregue en el intermedio absolutamente ninguno. Y nosotros mismos cuidaremos de no hacer semejante cosa, y de reducir los que enviemos para ser ordenados, y ninguno de nuestros jueces haga alguna de estas cosas, por temor ¡- nuestra ley, y tenga licencia el beatisuno arzobispo y patriarca de este real ciudad para oponerse á la ordenación, aunque el mandamiento provenga del palacio; porque incurrirán en pena eclesiástica, si alguna cosa tal hicieren, así el que la manda como aquel á quien se le manda. Pero tampoco en las otras Iglesia, que no tienen emolumento y expensas deJa santísima glesia mayor, es permitido introducir michedumIbre de los que hayan de ser ordenados, ni pasar en lo sucesivo del limite establecido en un principio también respecto á ellos, ¡fin de que tampoco acaso los que en ellas son consarados, lisgando á. una inmensa muchedumbre, dividiéndose las rentas para ellos establecidas por los que obraron piadosamente, y viendo que por ello no bastan pera el número de los mismos, caigan en extremada ostreobez. Mas si excediéndose del limite fijado- en la santí-
sima iglesia mayor, ó en otra iglesia ordenare el que á la sazón fuera santísimo obispo de la muy santa iglesia mayor, y los - ecónomos de la misma venerable iglesia hubieren sufragado el gasto con rentas eclesiásticas, paguen de sus propios bienes el gasto, ellos mismos y el beatísimo_patr'iarca que les hubiere permitido. gastar esto. Porqu& sepan, que si hubieren hecho alguna cosa como esta, les damos licencie tanto ¡ los santísimos patriarcas, que sucedieren á los qüe hagan aquella cósa, como ¡ los posteriores ecónomos, T á todos los demás reverendísimos clérigos, para investigar tales cosas, prohibir las. que se hayan hecho é indicárselas al Emperador, peneque, conociendo en ello mande que esto sea resarcido á la santísima iglesia con- bienes de los ecónomos que tales cosas bagan ó también del arzobispo que las permita. Por tanto, á fin de que acaso no se produzca de nuevo alguna sal confusión y perturbación en esto, reducida la cosa ¡ la medida establecida al principio, sea entonces lícito ordenar en tanto que no se pase de la medida fijada, ni se exceda del número, ni se cometa en esto algún dolo. Porque de ningún modo consentimos que se haga esto, de suerte que se diga que habrá ciertamente licencia para ordenar, pero no para dar-emolumentos; porque esto es propio de los que de nuevo producen la confusión y de los que con la desmesurada agregación constituyen segundas corporaciones, con lo .que también después habrá en esto muchos fraudes, ¡fin de hallar para si mismos otras vías de avaricia para los gastos de los alimentos. Y así, pues, prohibimos en absoluto que se haga esto, aun bajo la pena que se llama eclesiástica, consideran-
do quees do muy grande utilidad que la santísima iglesia mayor ni esté sujete á deudas, ni pase estrecheces, ni carezca ¡ perpetuidad, sino que viva siempre en la abundancia.
(1) Trid., o Por.; ordinandos zittere, cori-iQd Cong.
(U,ndcndo al teato grLego.
Trd., y Por. jicompeten., Trfd., y Por. Port. TrirL, g (4) mfra, (5) ordlna»dorom eje, Trkl.; ordinaudorum aloe, Por. (6) Triti; coa consequuntur. Port.; cm cousequuutur, Conl. 59. 76.; la cae Creantur, Con t . (7) slbl,natple ageutibue quaeetue, TM., y Port. 8) nou euf5c)entea, Trid., y.Pø'-t. - - (5) zuensuram dlfftnktam sicti..1mas muerte ecciestue, - - y Pofl. (1) non, oniUaja
(3)
(lo) sive aUarum eccleslariim ordine, Triii.;
eoclasiarum ordinelur, Pon. ;1l1 UIMtIbu5,
(12) .Tnid.; de una
(Le)
(14)
-
Tnid. y Por¡
et, k01.., y Co,d.
alys
alterurum
-
habebit eauees circumventtonlg, Trjd.y Port. aiiguetletur neque perpetua aedIfteLu, Tr(d.; unguStia-
ter perpetuo ÑdlSeIc, Port.
-
NOYti3.—OONSlTUØI6
v
Cap. UI
Capitulo UI
Sicut autern de his ezpensam deternainavimus, ita congruet pro tempere sanotisaimum patriar charn et reverendissimos oeconomos considerare, ut aliae expensas, quaa fiunt ex ecciesiasticis quaegtibus, circa pios erogentur Setes et deo placentes, et ilUs haac ministrentur, qui pro veritate egent, et non habent aliunde alirnentorum occasionem, (hoe enim dominum deum placat), et non patrocijjs et atudúa hominum ecelesiasticas expensas heininibus locupletibus distribuant, si ideo (1) ¡copes neceasaria non mereantur. Sci t autem deo amahiles oeconomi, et qui nunc, e er tempora futuri 5nt, quia, si quid praeter hace egerint, et divims oappliclis subiacebunt, et ex sus substantia indomnitatem sanctissimae prourabunt eectesiae.
Mas ui como sobre esto hemos determinado Loa gastos, sal será conveniente que tos que A la sazón sean santísimo patriarca y reverendisiflioS económes procuren que los demás gastos, que se hacen de las rentas eclesiásticas, se inviertan en actos piadosos y gratos 5 Dios, y que se les suministren ¡ los que en verdad están necesitados, y no tienen otra cosa para alimentario (porque esto aplaca al Señor Dios), y q e por favory empeños de los hombres no se distribuyan los fondos eclesiásticos é. hombres ricos, de suerte que los pobres no obtenan lo necesario. Pero sepan los ecónomos amados de Dios, así los actuales como losque haya de haber en lo futuro, que contra esto hubieren hecho alguna cosa, que quedarán sujetos 5 las penas divinas, y procurarán indemnización 5 la santísima iglesia con sus propios bienes.
Epilogus
Epilogo
Beatitudinem igitur tuam, quas ah initio et ex infaritili paene aetate in sacro omni ordine et echemate sanctissimam ordinavit ecclesiam, ex sacro utique genere descendentis (2), hace custodire continua saneimus, scientes (3), quia non minus nobis curse est (4) horum, quae sanctissimis ecciesus prosunt, qusmn ipsius animas.
Por tanto, mandamos, que tu beatitud, que desde un principio y casi desde la edad infantil diriió la gantígima iglesia en Lodo el sagrado orden y clisosición, descendiente, 5 Ja verdad, de sacro linaje, guarde perpétuamen te estas disposiciones, sabiendo que no menos nos cuidamos de lo que es provechosopara las santísimas iglesias, que de lo que para el alma de la misma. Dada á 17 de las Calendas de Abril, bajo el consulado del señor BEL1Sanlo, varón muy esclareci-
Dat. XVII. Kal. April. (5) DN. Cena. 585.1
BZLiIISIO
V. C.
do. PUJ
CONST. IV (0)
OONSmUOION IV
DE F1PEIUSSORIBUS ET MÁNDATOR1BUS, ET SPOMSOainUS (7), ET SOLUTIONIBIJS (CON. 1. tIl. 4.)
DE LOS FIADORES y MANDANTES, DE LOS QUE PROMETEN, Y DE LOS PAGOS LCotacaIÓn 1. tn,go 4.:1
Imp. IUSTINIANVS A. Io.miiú, gloriosiuimo praefeco saerorwn praetoriorum.
EL Emperador JUSTINiANO, Augusio, ti JUAN, fJiOtiOssirno Prefecto de ¿os sacros PreLorios.
Praefatio
Prefaolo
Legeni antiquam posUani quideru ohm, usu vera, nescimus quemadmoduni, non approbatam, per causas autem semper exquisitas atque neceasarias apparentem, rursus revocare (8) et ad reinpubhicam reducere bene se habere putavimus, non simphiciter cara, sicut iacebat, ponentes (erat echa quaedam elus para omnino non discreta), sed cwn comnpetenti et deo placito. distribuentes su. gaieflto.
Remos considerado que era conveniente restablecer de nuevo y volver ¡La república una antigua ley dada ciertamente en otro tiempo, peto no mantenida en uso, no sabemos cómo, aunque relativa 5 causas siempre discutidas y necesarias, norestabJeciéndoa simplemente, según se hallaba, (porque alguna parte de la misma no estaba por completo exenta de confusión), sino distribuyéndola con aumento conveniente y grato para Dios.
Cap. 1
Capitulo 1
Si quia igitur crediderit, et Sdeiussorem, aut mandatorem, aut sponsorem acceperil, is non primmm adversus man datorem, aut fideiussorem, aut aponsoreni accedat, neque negligena debitoris iiiterceasoribus molestus sit,. se veniat primum ad eum,qui aurum accepit debituaque contraxit. Et si quidena (9) indo recoperit, ab aliis ahst!neat (quid enim ej in extraneis erht a debitore completo?); si vero non 'valuerit a debitore recipere aut in par-
Así, pues, si alguno hubiere dado ¡crédito, y hubiere recibido fiador, 6 mandante, ó prometedor, no se dirija él primeramente contra el mandante, 6 eh fiador, ó eh prometedor, ni prescindiendo del deudor sea molesto para los fiadores, sino dirijase primero contra el que recibió el dinero y contrajo la deuda. Y gj verdaderamente lo hubiere recobrado de él, absténgase de molestar 5 los demás, (porque qué tendrá contra los demás habiendo sido satis-
(i.' Port.; adeo, Trici.; ita ut iMa, Con*. Tr(duastex SaCrtt.o ,itiue gsiiers deseeudit, Cont. (s Trid,; aclentem. Pon., y Co*i. (4) Trki; minor noble cura eit, Pon., y Cont. (1) Scr&ng.; XIX. Xal. Ápr., CotL. cosst. ecos. (6) ¡IaL y Scninsg.—La 00 «eldn gntqa ea halla bits-
ora en la Bes. XXVI. 2. L—IeLlwi. ,ioaat. 3.— El tezto es el
de ¿a osreldn
deis ani(yes glose. (7) Trid., !/ PorL; et, omitirla Cont. poniendo iponsoil.
bii entre porente.sls.
(8) Trid.,jj Coni.; rursus advocare, Peri (5) quId, Tnid., y Pon,
24
NOVELL8.—CONr1TuoóN 1V
tem, ant in totum, secnndum quod ab so non potuerit recipere, socundum hoc ad fidoinssorem, aut sponsorem, aut inandatorem venlat, et ab illo quod reliquum est sumat. Et siuideui praesentee el consjetant ambo, et prineipahs, st interceesor, st ant mandator, et sponsor, boa omni aervetur modo; si vero interceseor, aut mandator, aut qui sponsioni se subiecertt adit, principalem vero abeese contigerit, acerbum est .creditorem mittere alidubi (1), quum poasit mol intercessorem ant mandatorem ant sponsorem exigere. Sed et bco quidoni eurandum est a nobis poseibili modo; non enim eraL quoddam hie antiquae legi datuin pro sanatione remedtum, cum utique (2) Papinianus maximus fucrit, qui hace (3) primitus iutroduxit. Probet igitur interesssorem ant sponsorem aut mandatorem,-et causae praesidens iudex deL tempus interceesori (idem est dcere sponsori et mandatori) volenti prtneipalem dedueere, quatenus illo prius sustineat conventionem, et sic ipse in ultimum subsidiuni reservetur (4) sitque solatio intercessori et ( 5 ) eponsori et mandatori la hoc quoque iudex; fldeiussoribus enim et tabulia prodesse sancitum (6) mt, ut lijo deduelo interim conventione liberentur, qui pro ea in molestia fuerunt. Si vero tempus lii hoc indultum excesserit (convenit ikam que etiam tempus delinire iudicantem), tuno fideluasor aut mandator aut aponsor exaequatur litem, et debitum exigatur contra eum, pro quo fideivasit, aut pro quo man datum acripait, ant sonsionem suscepit, a creditore (7) actionibus sibi casals.
fecho por el deudor?); mas si no hubiere podido cobrar del deudor ó parte ó la totalidad, dirijase, por tanto cuanto no hubiere podido cobrar de él, contra el fiador, ó el prometedor, ó el mandante, y cobre de éste lo que resta. Y obsérvese do todos modos esto, si verdaderamente estuvieran presentes am-. boa, así el deudor principal como el fiador, ó el mandante y el prometedor; mas si estuviera presente el fiador, ó el mandante, ó el que se sujeté fi promesa, pero aconteciere que estaba ausente el deudor principal, es duro remitir fi otra parte al acreedor, pudiendo cobrar inmediatamente del fiador, 6 del mandante, ó del prometedor. Pero esto ha de ser ciertamente procurado por nosotros de la manera posible; porque no se habla dado en este caso por la ley antigua algún remedio para Ja salvación, habiendo sido ciertamente el muy grande Papiniano el que primeramente lo introdujo. Así, pues, designo al fiador, ó al prometedor, 6 al mandante, y el juez que presida en la causa déle tiempo al fiador (y lo mismo es decir al prometedor y al mandante), que quiera presentar el deudor principal, fi fin do que él conteste primeramente la demanda, y de este modo quede él reservado para último subsidio, y préstele también en esto el juez amparo al fiador, al prometedor, y al mandante; porque se dispuso que les favoreciera fi los fiadores y fi tales personas, de suerte que, presentado aquél, queden entretanto libres de la demanda los que por él sufrieron molestia. Mas si hubiere transcurrido el tiempo concedido para esto, (porque es conveniente que también el juez fije tiempo), en esto caso contesto la demanda el fiador, 6 el mandante, O el prometedor, y exíjase la deuda, cediéndosele fi él las acciones contra aquel por quien salió fiador, 6 por el que escribió el mandato, O tomó fi su cargo la promesa.
Cap. fl
Capitulo XX
Sed noque ad res debitorum, qtíae ab aula detinentur, veniaL prius, antequaxn transeat viam supor pereonalibus contra mandatores, et fideiussores, et aponsores, aloque ad res veniens principalía debitoris, sive ah ello detlneantur, st detinentes cas conveniane, si noque inde habuerit satisfactionem, tuno vetilat adversus res fideiussorum, et mañdatorum, et sponsorum; idem mt dicere, vel si quosdam habnerint homines ipsis (8) sibimet obligatos, et qui hypothecariis actionibus sibi tenon poasint. Contra principales tamen et exaistenLes apud coa res (sive personalibus, sive hypothe-. cariis mox, sive ambabus uti volucrit1 omnern el damue licentiam, quse dudum a noble dieta (9) mt, 0± viam et ordinem in allis personis casibusque aancitam. EL non solum hoc in creditonibue dicimus, sed etiam si quis emerit aliquid ab aliquo, delude acceperit eum, quem vocant confirmatoram, et moveatur in aliquo venditionis conventio contra ven ditorem. facta, non adversus con firmatorent mox emtor accedat, noque ten eutem aliquid rerum venditoris, sed advereus venditorem prius, et sic adversas (10) conflrrnatorem, et tertio loco contra detentorem. Eadem etiam he exsistente divisione supon praesentibus et absentibus, quam dudum ¡u lidejuesoribus et mandatoribus et sponsoribus ac creditoribus causa debitorum sancivi-
Mas no se dirija contra los bienes de los deudores, que son retenidos por otros, antes de pasar por las acciones personales contra los mandantes, los fiadores, y los prometedores y dirigiéndose de este modo contra los bienes del ¿sudor principal, aunque sean retenidos porotro, y demandando fi los que los retienen, si tampoco así hubiere obtenido el cobro, dirija se en este caso contra los bienes de los fiadores, de los mandantes, y de los prometedores; y lo mismo se ha de decir, también si tuvieren fi algunos individuos obligados fi ellos mismos, ylos cuales puedan estarles obligados por acciones hipote.. carias, Mas contra los deudores principales y contra los bienes existentes en poder de ellos, (ya si quisiere utilizar las acciones personales, ya si después las hipotecarias, ya si ambas), le damos toda la licencia, que antes fuá concedida por nosotros, y el camino y el orden establecidos respecto fi las demás personasy casos. Y no decimos esto solamente en euanto fi los acreedores, sino que también si alguien hubiere comprado de otro alguna cosa, y después bulhere recibido el que llaman confirmador, y sobr algún punto de la venta se promoviera cuestión habiéndose formulado demanda contra el vendedor, no se dirija el comprador inmediatamente contra el confirmador, ni contra el que retiene alguno de los bienes del vendedor, sino primeramente con-
(1) TruL, y Port.; Sito, GOnt. (5) Tril., y Por quanv'3s, Cont. (5) Trd. hoc, Cont. (4) Trtd.,y Port.; servetur, Cont. (5) TriS., y Port.; out, Cont.
(6 TriS., Por(, y Con&; ¿sie al m4rgen; sanOtiun esi. (7j Trid. creditoribus, Pori., $i Cont. (8) bebnerit bomineS ¡poi, ,'tS., y Port. (5) TriS.; data, Po,•t., yCont. (le) TriS.; ad, Pon., y Con(.
NOVELAS. —OtNSTITUCIN IT
25
mus; similiter obtinente etiain in allis contradíbus, in quibus fideiussores.ahqui, aut mandatores, ant aponsores accipiuntur, et te ipsis principalibus el utroque (1), et te heredibus eorum et Bucceasoribtis. Antiqus siquidem lex haen valeat rursus, et eum hwusmodi iustilia atque divisione nostros sub ¡cotos foveat.
Ira el vendedor, y después contra el confirmador, y en tercer lugar contra el que retiene. Existiendo también aquí la misuia división entre presentes y ausentes, que antes sancionamos por causa de los deudores respecto 4 los fiadores, y 4 los mandantes, y 4 los prometedores y 4 los acreedores; observándose de igual modo también en los demás contratos en que se admiten algunos fiadores, 6 niandantes, ó prometedores, tanto respecte 4 los mismos principales de una y otra parte, cuanto respecto 4 sus herederos y sucesores. Tenga, pues, nuevamente validez esta antigua ley, y favorezca 4 nuestros súbditos con su justicia y distinción.
Cap. 111
capitulo III
-
Quod aulem de cetero humanis auxiliatur curia, licet quibusdam creditoribus non forte sit gratum, a nobis tamen propter clementiam sancitur. Si quis enitu mutuaverit aurum debitoris substantino credens, atilio ad restitutionem auri non Bit idoneus, substautiam autem immobilem habeat verum creditor ardeat aurum omniznodo quaerens, illi vero non sit facile, noque ulla mobilis- substanha: damos (2) oreditori licentiam volenti immohiles res accipere pro soro. Sed si neo quispiam. erutor immobilium eius rerum adsit, crediore frequenter etlam divulgante, quoniam subiacent debitoris res, et ob lico torrente adire volentes oca. tionem, tune te bao quideca fellcissirna civitate Ilorioaissimae nostrae reipubllcae indices secunuin unicuique conceasain a lege et a u chis iurisdictionem, la provinciis autem genhiuin praesides praeparent, sublili aestimatione faeta rerum debitoris, darí secundum quantitatem debiti poeseasionem immobiiem creditoribus eum tafl cautela, eum qua de bitor daro possit. Reruin vero datio Bit huiusinodi: que.00unque quidem moliera Sunt, dentun creditori, quae vero deteniora, apud debitorem post debiti solutionem macere sinantur. Etenim non erit iustum, dantem- quidem aurum, recipere autem aurum non valentem, sed coactuin auseipere possesaioneni imrnobilom, non saltem mollera (3) rerum debitoris percipere, et per hes babero consolationem, quia si aurum non recipit, aut alia rerurn, qtiae portan possunt, ts.men hcet ej possessionem non inutilem babero. Sed hoc quidetn sit clementia quaedani (4) clara logia. Agnoeoant autem cred iteres, quia, etsi hane non soripsissemus legem, neceseitaUs ratio ad baco causarn (5) perduoeret. Si enhin non sit idoneus penunlarum debitor, neo uflus erntor sit, nihil aliud faeturus erat, quam propniis bonis cedere, el rursus res ad ereditorem morito venirent aurum percipere non valeatem. Quamobrem quod cern iniuni,a et effeetu acerbo perducoret creditorem et debitorern, bco nos clementer simul et legaliter decidentes et infeheibus debitoribus auxiliamur, eh acerbia (6) creditoribus non apparebimus duri (7), causani ele deputantes, ad quam, si permanerent inobedientes, tamen media omnibus advenirent. Si itaque credilor paralos est praeparare quendarn cintorexn, necessitatem habera debitorem hoo agera, praebentern hulusruodi cautionem arbitrio iudiCantia, qualein omnimodo est daro possibile. Undi-
(1) TrkL, y Port., Iatre, adiciona Cont. (2) Trid., y Por.; damus eulrn CotU., poniendo esta olas-
aula e?Ieparnesis, (3)
ve1non meliora, Trid., y Por. Toio VI-4
Mas aquello con que por lo demás se auxilia áloe cuidados humanos, aunque acaso no sea grato para algunos acreedores, es, no obstante, sancionado por nosotros por razón de clemencia. Porque si alguno hubiere dado en mutuo dinero, confiando en los bienes del deudor, mas éste no fuera solvente para la restitución del dinero, pero tuviera bienes inmuebles, y ol acreedor apremiara reclamando de todos modo dinero, pero 4 aquel no le fuera fácil tenerlo, ni tuviera ningunos bienes muebles, le damos licencia al acreedor, que quiera, para recibir bienes inmuebles en lugar de dinero. Mas si no se presentara ningún comprador de los bienes inmuebles de aquél, divulgando también con frecuencia el acreedor, que están obligados los bienes del deudor, y atemorizando con esto é. los que quieren acudir 4 la compra, en este cazo procuren en esta felicisima ciudad loe jueces de nuestra gloriosleirna república conforme 4 la jurisdicción 4 cada cual concedida por la ley y por nosotros, y en las provincias los presidentes de las gentes, que, hecha escrupulosa estimación de loe bienes del deudor, se les dé 4 los acreedores posesión de inmuebles con arreglo fi la cuantía de la deuda con la misma canclon con que pueda dar el deudor.. Mas hágase de este modo la entrega de los bienes: dénselo al acreedor los que ciertamente son mejores, y déjese que queden después del pago de la deuda en poder del deudor los que son peores. Porque no será justo que el que ciertamente da dinero, pero no puede recobrar dinero, sino que se ve obligado fi aceptar posesiones inmuebles, no reciba fi lo menos lo mejores bienes del deudor, y tenga de este modo el consuelo de que, si no recibe dinero, ú otras cosas que se pueden llevar consigo, le es, sin embargo, lícito tener una posesión no inútil. Pero sea esto verdaderamente una evidente clemencia de la ley. Mas reconozcan los acreedores que, aunque no hubiésemos escrito esta ley, la razón de la necesidad conduciría fi este resultado. Porque si el deudor no estuviera provisto de dinero, ni hubiera ningún comprador, no habría de hacer ninguna otra cosa más que ceder bienes propios, y con razón irían otra vez los bienes al acreedor, .que no pudiera cobrar en dinero. Por tanto, decidiendo nosotros con clemencia y al mismo tiempo legalmente lo que con injuria y amargo efecto determinaría al acreedor y al deudor, auxiliamos fi los infelices deudores, y no les pareceremos duros fi los acreedores rigurosos,
(4) Tri4. flt—'quadam, Port., y Cont. (5) Trid.; ad bco esusam, Coit (43) ecerbi, Tri4., y Peri. IT) Sari, l'rut., y Peri.
26
NOVELAS. —CON&rXTUOIÓN Y
que enim ita credtoribus providendum est, ut non debitores graveutur.
§ 1.—Et absoluto ereditorem ponimus, antiquas sequentea legos, omnem,qui actionem babero contra aliquern potest, Iicet non alt mutuum gestum, sed alter quidam contractus nonaistat, argentariorum quippe sponsionibus propter utilitatem contrahentium jo ordine moderno durantibus.
sefiaIkndoles un medio, al que, si persistieran en no sor obedientes, llegarian, sin embargo, de todos modos. Así, pues, si el acreedor esta dispuesto procurar cierto comprador, tenga el deudor neneidad de hacer lo mismo, dando á arbitrio del juez tal caución' en todo caso es posible dar. Pues siempre se ha de mirar por los acreesdores, de suerte que no sean gravados los deudores. § 1.—Y en absoluto consideramos acreedor, siguiendo las antiguas leyes, á todo el que puede tener acción contra alguien, aunque no se haya celebrado mútuo, sino que haya algún otro contrato, subsistiendo ciertamente en el actual régimen las promesas de los cambistas por razón de la utilidad de los contratantes,
Epilogu
Epilogo
Quae igitur a noble pro cautela subiectorum san cita sunt cognoseena tus eminentia solemnihus programmatibus el hin el in omni ditione fien manifesta procuret, ut eti.arn inter gentes agnoscant subiecti, quanta fuerit nobis pro illorum utilitate providentia.
Por tanto, conociendo tu eminencia lo que por nosotros ha sido sancionado para seguridad de los súbditos, procuro que se haga manifiesto aquí y en todo el imperio por solemoes edictos, para que también entre las gentes reconozcan los súbditos cuánta solicitud hemos tenido por la conveniencia de los mismos. Dada á 17 de las Calendas de Abril, Indicción Xlii, bajo el consulado de FLAvIo BsusAnLo, varón
Dat. XVII. Kalend. April. (1) Indiet. XIII. vio Baus.uuo V. C. Cona. [535.] CONST. V
FL.-
(2)
DE MONACHIS (Cpu. 1. Iii. 5.)
muy esclarecido. [535.]
CONSTITTO16W Y
DE LOS MONJES (ColeccIón 1. tildO 5.)
Imp. IUST1NIANUS A. EP1PRANIO, saactissi,no el ben- El Emperador JUSTINIANO. Augusto, ct EPIFANiO, Salttisn;mo /iuius regiae urbts /ticissmae Arcfiiepsoo- ttai,no y beaéitmo arzobispo de esta reatfeltc(sima po et uniacrsczU palriarc fine. cf uctad, y patriarca universal. Praefatio
Prefacio
Conversationis monachalis vita sic est honesta, sic commendare novit deo ad iIOC venientetn hominem, UI ornnem quidein humanam eius macu1am detergat, puruin autein deelaret, nc rationabili naturae decentem, el plurima secundum mentem operantem, el humania cogitationibus celsiorem. Si quia igitur futurus est monaehus perfectus, indiget el divinorum eloquiorum eruditione, et eónversationis integnitate, ut tanta dignus factus sil mutatione. Credimus igitur et nos explanare, quod ageridum est ab eis, et decertatores eos veros ad sacram viam constituere, et ita noble intentio praesentis est logia, utpost lila, quae de sanetissimis episcopis sancivimus, et quse de roverendissimis dermis disposuimus, noque quod monaohicum est, extra quod competit relinquanus.
La vida del régimen monacal es de tal manera honesta, se conoce que de tal manera encomienda á Dios al hombre que ingresa en ella, que le borra ciertamente toda mancha humana, y lo declara puro, y acomodado á la naturaleza racional, y ejecutor de muchas cosas con juicio, y superior 5 los ponsarnientos de los hombres. Si, pues, alguno ha de ser monje perfecto, necesita erudición en las divinas letras, é integridad de su modo de ser, para hacerse digno de tan grande mudanza. Creemos, por lo tanto, que también nosotros debernos explanar lo que por ellos se ha de hacer, y constituirlos verdaderos combatientes para su sagrado camino, y por ello es nuestra intención en la presente ley, después de lo que liemos sancionado respecto é. los sentía¡inos obispos, y de lo que hemos dispuesto en cuanto á los reverendísimos clérigos, no dejar fuera del orden competente tampoco lo relativo á los monjes.
Cap, 1
Capitulo 1
Illud igitur ante alia dicendum est, ut omni tempore et jo omni terra, si quia aediftcare venerabile monasterium voíuerit, non pnius licentiam cese hoc agendi, quam deo am ahitera locorurn episcopum advocel, at Ulo nianus extendat ad caeluin,
Y ante todo se ha de decir, que en todo tiempo y en toda tierra, si alguien quisiere edificar un venerable monasterio, no tenga licencia para hacerlo antes que llame al obispo de la localidad, amante de Dios, y que -éste extienda las manos al cielo, y
(1) Dat. XII. Kal. ini., Trid., y Por¿.; DM. ante dlom XVII. Kat. Apnil., Cont. (2) El tonto griego se halla en Sermg., y falta en Hal.,
esta col uci4n.-.- No todos los capitulo* se hallan entre ¿os varios de ¿a colec c ión de 87 captiulos.— Julía4. Const. 4.— El texto iatinr, es el de ¿a antigua versión clJa gloso. - Pitiwe. us, vda. P. 693., publicó el principio deofra antigua cersldn, j¿a dió Iniegra Savigay, tomándola de ¿a Coll. it-necias, ucene.
que solamente tiene ¿a rúbrica y La inscripción. Ea ¿a CoU. conct. acl. ¡II. 1. 13. hay un epítome d5 esta Novela, de ¿a que dan 4 argumento ¿os ParaUttos al libro 3 titulo 3 de
NOVELA$.—OONSTjTU016 y
2'7
eLier orationeni loeum consecret deo, flgens in eo salutis rlostrae signurn (dicimus autem adorandam et honorandam vera cruoem), sieque inchoet sedificium, bonum utique quoddam hori et decena fundainentum ponens. Ilo.c itaque principium piae veonasterioruabricas fiat. ijerabilium m m f
mediante oración consagre fi Dios el lugar, fijando en él el signo de nuestra salud, (nos referimos fi la cruz que en verdad ha de ser adorada y honrada), y de esta manera comience el edificio, poniéndole ciertamente este buen y conveniente fundamento. Y hágase así el principio de la piadosa construcción de los yenerahles monasterios.
Cap. U
Capitulo U
Hinc autem nobis etiam de singulis monachis cogitandurn e8t, quo eon'veTliat fien modo, et utrum )iberos zoluín, an etiarn forte servos, so quod omnes sirniliter divina susceperit gratis, praedi caris palam, quia, quantum ad dei cultuni, non est masculus noque femina, !bCqUe libar neque servus; omnes euiin in Cliristo unam !riercedem percipare. Saneiinus ergo sacras sequentes regulas, sos, quí si ugu 1 aiem conversa tioneni protltentur, non prointe mcx a reverendiasimis praesulibu ercipere venerabili um rnonasteriornm habitu ve liben nonachalen'i, sed per Lrienniurn Lotum forte sint, sive servi) tolerare, nondum monachicuin habitum promererites, sed tonsura eL veste 00mb, qui miel voeantur, uti, et rnanere divina addiseentes etoquia, et reverendissimos eoiurn abbates requirere coa, sive libar¡ sin¿ sive servi, et iide eis desidenium vitae singularis aeecsserit, et discentes ab eis, quia nulla mal igna occasio ad hori eos adduxit (1), habere sós infer eos, qui adbuc docenlur atque monentur, et experimento percipere eorum tolerantiarn et honestatem; non enim fachis est vitae (2) mutatio, sed eum animas fit labore.
Mas de una parte se ha de considerar también por nosotros respecto fi cada monje, de qué modo es conveniente que Be hagan, y si solámente los libres, ó si quizá también los esclavos, porque fi todos igualmente los ha acogido la divina gracia, que paladinamente declara que en cuanto al culto de Dios no hay ni varón ni hembra, ni libre ni esclavo, porque Lodos reciben en Cristo una sola merced. Mandamos, pues, siguiendo las sagradas reglas, que los que hacen profesión de vida singular no reciban inmediatamente de Los reverendísimos superiores de los venerables monasterios el hábito monacal, sino que esperen con paciencia durante todo un trienio, (ya si acaso fueran libres, ya si esclavos), sin merecer todavía el hábito monacal, pero usen la tonsure y el vestido de los que son llamados laicos, y permanezcan aprendiendo las divinas letras, y pregúntenles sus reverendísimos abades, tanto si son libres corno si esclavos, de donde lea haya venido el deseo de la vida singular, y sabiendo por ellos que ninguna maligna ocasión los llevó fi esto, ténganlos entre los que todavía son enseñados y amonestados, y descubran con experimentos la tolerancia y la honestidad de los mismos; porque no es fácil el cambio de vida, sino que se hace con la Labor del aIuka. 1,—Et dunt triennio teto ¡La permanserint (3), 1.—Y si durante todo el trienio hubieren paroptimes sernetipsos et tolerabiles alite monachi inanecido así mostrándose muy buenos y tolerables et praesuli domonstrantes, has monachicam propara los otros monjes y para el superior, merezcan mereri vestem atque tonsurarfl, et aire liberi sint, ellos e) hábito monacal y la tonsura, y si fueran lisine calumnia permanere, sive servi, peritos non bres permanezcan exentos de calumnia, y si esclainquietan, migrantes ad communem omnium (divos, no sean de ningún modo molestados, al pasar cimas autem caelestam) doininum, et arripiantur al'dueño común de todos, (queremos decir, al cein libertatein. Nam si in multis casibus etLaLn ex lestial), y sean arrancados para la Libertad. Porque lege hor, fit, et taIta quaedarn libertas datur, quosi en muchos casos se hace esto también por virtud modo non praevalebit divina gratia talibus coa abde la ley, y se da esta cierta libertad, ¿cómo no presolvene vinculis Si vero int,ra triennium venerit valdrá la divina gracia para desligarlos de tales quispiam, et aliquem horuni, qui conversationeni vínculos? Mas si dentro del trienio viniere alguien profesa¡ sunt, trahere tauquam servum voluenit y quisiera llevarse como fi esclavo fi alguno de los (liori, quod rabia nuper ex Lycia nunciavif Zosiq.ue hicieron profesión de esta vida, (lo que hace mus deo amabilis, vir farnosisaimus in conversapoco nos comunicó de LiciaZosimo, amante de Dios, tione, et prope vicesimuni et cefltesimum aetatis varón famosísimo en el género de vida, y que tenía agene annum, pollena autefli. et animi virtutibus et cerca de ciento veinte aoa de edad, pero que era corponis operationibus; tanta quaedam ir so gratis vigoroso así por las virtudes del alma, como por los dei fioret), si quia igitur, sicuL praediximus, intra ejercicios del cuerpo, pues tanto florece en él la trienniurn veniat aliquom in servitutem trahena gracia de Dios), si pues, como antes hemos dicho, volentium et perdurantium, ul fierent monachi, et viniera alguien dentro del trienio para llevares fi la dicat, quoniani abripuit quasdam res, et propterea esclavitud fi alguno de los que quieren y perseveran reeurrjt ad monasterium, sancimus, eum non en ser hechos monjes, y dijera, que porque robó pronite agere, sed primo probare pro venitate. algunas cosas recurre al monasterio, mandamos quia servus ost, et pro furto forsan, aoL pro (4) que él no ejercito inmediatamente la acción, sino viLa maligna, ant pro (5) vltiis peasimis fugerit quique primeramente pruebe la verdad de que es es— dem propter suum vitium, ad monasteriuni autem clavo, y de que quizá por un hurto, 6 por su mala venerit. EL si quidem verax ostendah.r, et appavida, 6 por muy malos vicios ha huido fi causa rusrit propter eiusmodi causam monachicam siciertamente de su vicio y se ha dirigido al momulans convrsationem, aut propter turpitudineni nasterio. Y si en realidad se mostrara veraz, y apavitae forte diffugiens, et non pro veritate sanetireciere que simuló su vida monacal por semejante. moniae habitum concupiscens, huno reddi domino causa, 6 que huyó acaso por razón de lo torpe de su (13 induxit et, Trid., jj Pon. (2) ho,ninum, adicionan Tnid.,
y Port. (t) triennio tota ea vit5 permanssrlet, 2rtd.
143 Trid.: pro, omitela Coni.
(5) Trici.; pro, onüteta Cont.
y
etna quibus torsan abripuit, al temen hace (1) etiain m monasterio fuerint; etna vero, qui dornimis aprobatur, dure ej iusiurandum, quia nihil mali ci faciet, et auscipere atque eum reducere domum. § 2.—Si yero is quidem, qui dicit se case dominum, nihil tale probaverit, et appareat is qui in talibus aceusatur, ex ¡pisa conversatione honestus mi mitis, et forsan testimoniurn habeat aliorum, quod etiam apud dominuni consistens disciplinatus tt'rt P.t honeatatis amator, etsi nondum forte eompLetum mt triennii tempus, attamen etiam sic maneat in venerabili monasterio, trahentium asperitate liberatus. Triennii vero semel exploto tempore, iudicatus, quia monastica dignus mt honoataLo, inaneat in monasterio. Nequaquani enim dainus licentiam util penitus peracrutari quae eius sunt, sed sive libar sive servus siL, manero sum in conversatione volumus. Nam etal vjtium in priori ab. co forte gestum mt vita (humana enim natura quodammodo .labitur ad delicta), attamen sufficit ad mediocrem purgationem peccatoruna et ad virtutis augnlentum triennalis temporis testimonium; ea vero, quae rapte sunt, etiamsi aud quoscunque inveniantur, ruodis omnibus reddantur prisco domino. § 8.—Si vero aervitü necessitatem effugiens tentaverit monaaterium quidem derelinquere, eliana autem vitae sectari figurain, licentiam damos domino et trahere eum, et probanti fortunam ínter gervos habere. Non enim lniuriatn palietur tautana ad verum servitium tractus, quantum ipse iniuriatU5 est del culturam refugiens. Et haec quidom de fortuna horum, qui inter monaehos profiten volunt, safleimus.
vida, y que no desea en verdad el hábito de la vida religiosa, sea él restituido fi su señor con las cosas que acaso robé, si éstas se bailaren también en el monasterio; mas el que fuere reconocido como. dueno préste(e juramento de que no le hará ningún mal, y recíbalo y lléveselo fi su casa. § 2.— * as si el que dice que él ea su dueño no hubiere probado nada de esto, y el que ea acusado de tales cosas apareciera honesto y apacible por su misma manera de vivir, y tuviera quizá testimonio de otros, de que también mientras estuvo en poder do su señor fué disciplinado y amante de la honestidad, aunque acaso no se haya cumplido todavía el trienio, permanezca, sin embargo, también de este modo en el venerable monasterio, libre de la dureza de los que de él lo sacaban. Mas una vez cumplido el tiempo del trienio, juzgado digno de la honestidad monástica, permanezca en el monasterio. Porque de ninguna manera darnos licencia fi nadie absolutamente para investigar sobre lo que a él se refiere, sino que queremos que, ya sea libre, ya esclavo, permanezca él en aquel género de vida. Pues aunque en su vida anterior se haya cometido acaso por 61 algún delito, (porque lanaturalezahumanaproPende en cierto modo fi los delitos), basta, sin embargo, para una moderada purgación da los pecados y para aumento de la virtud el testimonio del tiempo de tres años; mas las cosas que fueron robadas, aunque sean encontradas en poder de cualesquiera, sean de todos modos devueltas á su primitivo dueño. § 3.—Mas si el que huye dele necesidad dele esclavitud hubiereintentado dejar ciertamente el monasterio, y seguir otra manera de vida, le damos licencia a su señor para llevárselo, y, probando su condición, para tenerlo entre los esclavos. Porque reducido fi verdadera esclavitud no sufrirá tanta injuria como la que él mismo infirió huyendo del culto de Dios. Y esto ciertamente disponemos respacto fi la condición de los que quieren profesar entre los monjes.
Cap. III
Capitulo 111
Cogi-tandum vero mi, quomodo ipsos habitantes et degentes monastiese phtlosophiae certatorOs di. gnos asee ostendamus. Volumue enim nullum monasteriuna sub ditione nostra constitutum, sive plurhnoruin hoininurn eat sive paucorum, monacho, qui ibi sunt, divisos ab alteru tris cose etpropriis habitationibus uti, sed communiter quidem eos comedero sancimus, dormire vero omnes in communi, unoquoque quidem in propria quadain atratura lacente, in domo vero una collocatos, aut si forte non sufficit mi multitudinem monachorum domus una, in duas formo mit plures, non Lamen seorsuni et apud semetipsos, sed in qanmuni testes alterutris sint bonestatis et castita , C.t noque ipsum somnurn desidiosum habeant, sed medtiantem (2) bonum ornatum proptar inerepationem respicientium; nial tamen quidain eorum te contemplatioflo et perfectione degentes vitam remotarn habeant in hospitio, quos vocare anachoretas, id caL discedentes, et hesychastas, id est quiescentos, consueverunt, tauquatn a communione ad meflora exeeptos; alioqul aiim, quibuscunque ínter multitudinem conversatio cut, in lis, quae vocanter coenobia.(id Bat communi vita) (3), case volumus. Sic enina zelus cia ad virtutem crescit, et
Pero se ha de ver de qué manera demostramos que los mismos moradores y habitantes son dignos defensores de la filosofía monástica. Porque queramos que ningún monasterio constituido en el territorio de nueatro imperio, ya si es de muchos hombres, ya si de pocos, tenga fi los monjes que en él hay separados de los demás y usando de propias habitaciones, sino que mandamos ciertamente que ellos coman en común, y que todos duerman en comunidad, yaciendo¡ la verdad cada uno en cierto lecho propio, pero colocados en una sola casa, ó, si acaso no basta una sola casa para la muchedumbre de monjes, en dos ó más, mas no separadamente y solos, sino que en comunidad sean unos para otros testigos de su honestidad y castidad, y no lengen una manera de dormir desidiosa, sino cuidadosa del buen ornato por causa de las increpaciones de los que los miren; fi no ser, sin embargo, que algunos de ellos viviendo en la contemplación y en la perfección tengan una vida retirada en un alborgue, fi los cuales fué costambre llamar anacoretas, esto es, solitarios, y hesicastas, es decir, vivientes en paz, como separados de la comunión para coses mejores; pero los demás, que tienen su manera de vivir entro la muchedumbre, queremos que estén
(1) Trid.; ha. res. Cont. medituntes. Tri4., y Port. la coizimuni vita,Po,t.; iii communla. viLa, Trid. (faca-
so communi& vitae?) Se ha caofiado an rechazar esia ínter prafrzción de la palabra griega, que acaso pro ciene d mis mo antiguo traductor.
NOVELAS.-.-OONaTITUOIÓW V
maxime iuvenibus, si oum senioribus oontituantur; fiet enim seniorum ConverSatio iuventutis edncatio perfecta, et sic sint in coenoblis suo proprio abhati obedientes, et tradftam sibi conversatiouem inculpabiliter observantes.
en los que se llaman conventos, (este es, en vida común). Porque de este modo crece su celo para la virtud, y principalmente entre Los jóvenes, siseestablecieran con otros mas ancianos; pues el trato de los ancianos hará perfecta la educación de lajuventud; y vivan de este modo en los conventos obedeciendo á su propio abad, y observando sin infracción el régimen que se les dió.
Cap. IV
Capitulo IV
Si quia autem forte sem& dedicatus schemateque potitus deinde a monasterio discedere voluerit et privatam fortassis eligere vif.am , ipse quidern sciat, quain pro bac dabit dio satisfaeiionem, res autem, quaseunque habuerit, dum in monasterium intrabat cas dominil case monasterii, et nihil penitus eiieiat.
Mas si acaso alguno una vez consagrado y revestido del hábito quisiere después marcharse del monasterio, y quizá elegir la vida privada, sepa ciertamente que por ello dará satisfacción á Dios, pero que cualesquieca bienes que hubiere tenido al entrar en el monasterio son del dominio del monasterio, y que no sacará de él nada absolutamente.
Cap. y
Capitulo V
illud quoque deeerniznus, qui in monasterium introire voluerit, antequam monasterium lugrediatur, licentiam hebere suis uti quo voluerit modo. Ingredientem namque simul sequuntur omnino res, licet non expressim qui introduxerit eaa dixent, et non eril domines earum ulterius ullo modo. Si vero filies habuerit, si quidem con tigerit iain euin res alivas donasse cia, aut per antenupilalem donationem, aut per dotis occusionem conLulisse, et faciunt hace quartam ab intestato eius substantiae, nuliom in reliquia rebus habeant participium fi lii; sin autem nihil ela donaverit, aut mines quarta, et (1) postquam abrenuritians conversatus fuarit inter monachos, nihilominus quarta debeatur fula aut supplementum, si contigit eco iam aliquid accapiase, aut etiam quatenus tetum cia detur. Si autem uxorem haben;, deinde eam re1inuens in monasterium ingrediatur, et dos mullen servetur, et ex morte pactum, quod in alia nostra sancivimus constilutione, omnibus, uae sopor monachis de his dieta sunt, el in muheribu8 in mouasterium ingredientibus valitunis.
También mandamos, que el que quisiere entrar en un monasterio tenga, antes que ingrese en el monasterio, licencia para disponer de sus bienes del modo que quisiere. Porque los bienes siguen en todo caso juntamente al que ingresa, aunque expresamenteno lo hubiere dicho el que los introdujo, y de ninún modo será en lo sucesivo dueño de ellos. Mas si tuviere hijos, y aconteciere que él lea doné ya algunos bienes, ó que se los confirió por donación antenupelal, 6 con ocasión de dote, y ellos constituyen la cuarta parte de su fortuna abintestato, no tengan los hijos ninguna participación en los restantes bienes; pero si no les hubiere donado nada, 6 menos de la cuarta parte, aun después que haciendo la renuncia hubiere entrado á vivir entre los monjes, se les debe, no obstante, tilos hijos lacuarla, 6 su suplemento, si acontece que ellos recibieron ya alguna cosa, 6 aun para que se les dé toda ella. Mas si teniendo mujer, y dejándola después ingresara en un monasterio, resérvesele ti la mujer la dote, y el pacto para el caso de muerte, que sancionamos en otra constitución nuestra, debiendo tener validez todo lo que sobre esto se ha dicho respecto ti lo; monjes, también en cuanto ti las mujeres que ingresan en un monasterio.
Cap. VI
Capitulo VI
Si vero relinquena monasterium ad quandam veniaL militiarn ant ad aliam vitae figuram, subsiantia cina etiani SiO jo monasterio secunduca quod a nobis prius dictum ast remanente, ipse inter officiales clariasimi provincias ludicis atatuetur, et hunc habebit mutationis fructum, et (2) qui Bacrum ministeriuni despexerit, tribuna]ia terreni observet servitium.
Mu si abandonando el monasterio entrara en alguna milicia 6 en otro género de vida, permaneciendo tambien en este caso sus bienes en el monasterio, según lo que ya antes se dijo por nosotros, será él colocado entre los oficiales del muy esclarecido juez de la provincia, y tendrá de su cambio este fruto, y el que hubiere despreciado el sagrado ministerio prestará servicio al tribunal terrenal.
Cap. VII
Capitulo VII
Si vero relinquena monasterium, in que converaationm habuerit, ad aliud transeat monasterium, etiam sic quidom ajes aubstantia maneat, et viodicetur a priore monasterio, ubi abrenuntinus hane reliquit. Competena autem eat, reverendisaimos abbates non suscipere eum, Su¡ boc egit. Prronea namque tau; caL viti monachica, nullatenus tolerantlae proxima, neque constanhis et persistentis animas, sed indicium habenti; circumlatac, et aliunde alia requirentis. Eapropter etiam bco pro-
Pero si dejando el monasterio, en que tuviere su modo de vivir, pasara ti otro monasterio, también en este caso quedarán ciertamente sus bienes, y serán reivindicados por el primer monasterio, en el que al hacer la renuncia los dejó. Mas es lo procedente que los reverendísimos abades no acojan al que hizo esto. Porque es vagabunda tal vida monástica, de ninguna manera acomodada al sufrimiento, nipropia de un alma constante y persistente, sino de la que da indicio de ser vagabunda y do buscar
(1) Ti-id.; st, orMtsia Co,i
(1) TL; st, ConI.
30
NOVELÁS.—CONSTJTtJOIÓN y
hibeant deo amabiles epiScopi et archimandritas nuncupat.i, moaaehicani honestatem aeeuudum regulas sacras conservantes.
otras cosas en otra parte. Por tanto, prohiban taipbién esto los obispos, amantes de Dios, y los llamados arquimandnitas, conservando la honestidad monacal conforme á las sagradas reglas.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Si quia autem monachicain profitentium con'rersaUonem meruit clerici ordinationem, maneat etiam sic puram servan s conversationem. Quodsi faeti clerici abutatur fiducia, el ad u uptias ventre praesumnt (1), quippe in tal¡ gradu constitutus inter elencos, qui el uxorein ducere permittat (dicimus autem (2) eantorurn aut lectorum; aula enigi omnibus nuptias secundum sacras regulas penitus interdicimus, aut concubinas habere, aul Juxuriis ti'adere vitam), exeludatur modis omnibus a clero, tanquaui priorem conversationern et solitariam eon[undens vitam stprivatus sit de cetero, ad inilitiam quideni aul ad aliud oÇfleium venire non praesumens, nial voluerit ducluin a fobia interrninatis subiacere poenis, ipse auteni apud sometípsum degens, el agnoscene, qualeni pro bou daturus Bit magno deo satisfactionein.
Mas si alguno de los que hacen profesión de vida monástica mereció la ordenación de clérigo, permanezca también conservando en este caso pura la manera de vivir. Mas si abusara de la confianza de haber sido hecho clérigo, y presumiera contraer nupcias, hallándose ciertamente constituido entre los clérigos en grado tal que le permita casarse, (nos referimos a los cantores ó á los lectores, porque á todos los demás les prohibimos en absoluto las nupcias conforme á las sagradas reglas, 6 tener concubints, 6 pasar lujuriosamente la vida), sea de lodos modos excluido del clero, comoel que confundo su primera manera de ser y la vida solitaria, y sea simple particular en lo sucesivo, sin que aspire á ingresar ciertamente en la milicia 6 en otro oficio, á no ser que quisiere quedar sujeto á las penas antes sefialadas por nosotros, pero viviendo él reducido á sí mismo, y reconociendo cuan grande satisfacción habrá de dar por esto á Dios grande.
Cap. IX
Capttnlo IX
Ordinationem vero abbatum, si quando contigent egere niouasterium abbate, non per ordinem rsverendissimorum fieri inonachorum, neo omnino euin, qui post primum est, niox abbatem fien, nec qui post illum secundus est, noque lentium aul reliquos (hoc, quod etiain alía lex nostra dicil), sed deo amabiLeni locoruui episeopum percurrere quidem consequenter par oinnes (non enim exhonorandum esi omnino tempus et ex co ordo), et eum, qui apparuerit prius optimus inter monachos constitutus et dignus praesulatu eorum, huno ehgere, co quod humana natura talle est, quod neque omnes per ordinem ínter summos, neque rursus omnes inter noviseimos constituti quidem sint, sed procedat quidem secundum gradum praecedentis inspectio, qui vero prior mex inter numeratos cpUmus apparuerit, is abbas sit, el ordinem simul, et virtutem suffragantem habens. Oportet enim eos, gui disernunt quod melius est a peiore, aliud quidem ad regendum dimiltere, aliud vero inclinan iubere, et paulatim per eruditionem hoc etiam ad melius accedere.
Mas la creación de los abades no se haga, cuande aconteciere que un monasterio necesita abad, según el orden de los reverendlsimos monjes, ni en modo alguno sea hecho inmediatamente abad el que esta después del primero, ni el que después de este es el segundo ni el tercero 6 los demás, (lo que taElibién dispone otra ley nuestra), sino que el obispo de la localidad, amante de Dios, pase ciertamente revista á todos por su orden, (porque no se ha de despreciar en absoluto el tiempo ni el orden que de él nace), y elija al que primeramente apareciere que ea el mejor entre los monjes y digno de la presidencia de éstos, porque la naturaleza humana es tal, que ni todos se hallan colocados ciertamente por orden entre los mas altos, ni tampoco todos entre los últimos, y proceda á la verdad según el grado la inspección del presidente, y sea abad el primero que desde luego apareciere ser el mejor entre los contados, tenien do á su favoral mismo tiempo tanbel orden como la virtud. Porque es conveniente que los que disciernen lo que es mejor de lo peor, dejen ciertamente ordenar alguna cosa, y manden que otra seaubordiiie, y que paulatinamente vaya esto pon la instrocción también á su mejoramiento. § 1.—Maslodo lo que por nosotros ha sido sancionado en todas nuestras sacras constituciones, que antes, y que ahora han sido promulgadas respecto á los clérigos, 6 t• los monjes, ó é los monasterios, lo declaramos común así para los varones coma para las hembras, y tanto para los monasterios corno para las casas de ascetas, no distinguiendo en cuanto á ellos varón 6 hembra, porque, según dijimos antes, todas las cosas consisten en una sola, en Cristo.
§ L-Quaecunque tamen a noble in omnibus, quae prius, et quas nuco prolatas sunt, suene nostris constitutionibus sunt .saneita de ciencia, aut nionachis, ant monaateriis, hace communia ponimus et in masculis st in feminis, et nionasteriis el asoeteriis, non discernentesquantum ad istos mascultmi aut feminam, so quod, sicut pra.ediximus, unum omnia in Christo con sistant.
lptloges
Epilogo
Base igitur omnia sanctissiiii patriarchae sub se constitutis deo a,iiabilibus lneltopolitis nianiteste faciant, al liii subiectis sibi deo amabilibus episcopis declarent, el illi monasteriis dei sub sua ordinatione conatitutis cognita faciant, quatenus
Por tanto, hagan saber todas estas cosas los santisimos patriarcas á los metropolitanos, amantes de Dios, dependientes de ellos, y manifiéstenlas éstos á los obispos, amantes de Dios, á ellos subordinados, y háganselas conocer éstos á los menaste-
(i) Bk; sbst&ntur—praOBUmant, Trd., y Cont.
(2) Trid,; au;em gradumn, Con.
II0VBLÁS—OON8TITUOI6N VI
pee omnia domini cultura maneat undique incorrupta. lmminebunt enim maximae poenae jata tranagredientihus (dciaius autem de casio), quas necease est rectorum dogmatuni eontemtoribus imminere. Et nostras siquidem reipuhlicao iudi-. ces, si haee eta nuncientur, omnibus studeant mods ea, qu.e saeris regulis continentur, quas nostra sequitur lex, ad effeetum perduci procurare. Nam nec ube deserit poena hace negligentes. Quaprosequcntem hace tuam sanelitateni dcccl cmiii-
Elesub se positis sanctissimis metropolilanis hace facere manifesta.
Dat. XVI. Kal. April. Constantinop. V. C. Coas, 1585j
BELISARiO
CONST, VI (1)
31
nos de Dios constituidos bajo su autoridad, á fin de que por completo se mantenga en todas partes sin corrupción el culto del señor. Porque amenazarán muy grandes penas á. los transgresores de esto, (nos referimos á las del cielo),, las cuales es necesario que amenacen á los que menosprecian las reeas disposiciones. Y ai éAtAR se les notificaran, ftpli. quenas de todos modos los jueces de nuestra república & procurar que sean llevadas & efecto las disnes que se eontlenen en las sagradas reglas, posicio que sigue nuestra ley. Porque tampoco faltará pena para los que las desatiendan. Por lo cual, siguiéndolas tu santidad, ea conveniente que se las haga conocer & todos los santísimos metropolitanos á ella subordinados. Dada en Constantinopla & 16 de las Calendas de Abril, bajo el consulado de BELISARIO, varón muy esclarecido. [535.) 0O]wSTITtTOI6N VI
QUOMI)DO OPORTEAT EPiSC(POS ET RSL1QII0S CLERICOS DE CÓMO ES CON VRNIENTE Que SEAN PRESSNTLDOS PAR& LA ORDENACIÓN LOS OBISPOS 'V LOS ÁO OItDINAT1ONZM DEMÁS CLÉRIGOS, Y DE LOS GASTOS DE LAS IGLESiAS ADDOCI, ET DE EXI'ENS1S ECCLESIARUM
(Colección 1. título 5.)
(Ccli. 1. tlt. &)
¡lllp. 1 IJSTINLSNUS A. E PIFHtNlO, A re/u episcopo Pats'iarchac ConidantiaopoUktno.
El Emperador JUsTINIANo, Augusto, 4 EPIFANIO, Ar-
:obispo y Patriarca de Contcuztinopki.
Praefatio
Prfaoio
Maxima quidem in homiiHbus (2) sunt dona dei a superna collata clementia, sacerdotium et uperium, iflud quideni divinis ministrans, hor autem humaste praesidens se diligentiam exhibens; ex uno eodernque principio utraque procedentia huInanaru exornant vitam. Ideoque nihil sic cnt studiosum bnperatonihus, sicut sacerdotuin honestas, quum utique et pro lilia ipsi semper deo uppticent. Narn si lic quidem inculpabile sil undique el apud deuni fiducia plenuin, imperium astem recte el cornpetenter axornet tradiiam sibi reinpublicaçn, erit consonantia qiiaedam bona, ornue, quidquid titile est, humano conferens generi. Nos igitur maximam hahemus sollicitudinem circa vera dei doguiatá el circe sacerdotuiji henostøtein, qlain lilia obtineiuibus credimus, quia per csut jnatima nobis bona dabuntur a deo, el ea, quae sunt., firma habebimus, etquae nondum haetenus venerunt, acquiremus. Beiie autcm universa geruntur el competenter, si reí principiurn fiat decena et arnabile deo. Hoc autem futurum esas eredimus, si sacrarum regularum observatio custodiatur, quam iusli el Jaudandi (3) et adorandi inspectores et ministri de¡ verbi -tradiderunt apostoli, el saneti paires custodierunt et explauaverunt.
Son ciertamente muy grandes dones conferidos A los hombres por la superior clemencia de Dios el sacerdocio y el imperio, sirviendo aquél ciertamente á las cosas divinas, y presidiendo éste y poniendo su diligencia en las humanas, y procediendo ambos de un mismo principio decoren la vida humana. Y por cato nada será de tanto estudio para los emperadores como la honestidad de tos sacerdotes, porque ciertamente que también por ellos suplican siempre éstos a Dios. Porque si el sacerdocio estuviera ciertamente en todo exento de culpa y lleno de confianza en Dios, y el imperio rigiera recta y competentemente la república á él encomendada habrá una buena concordancia, que producirá para el género humano todo lo que es útil. Así, pues, nosotros tenemos grandísima solicitud por los verddeos dogmas de Dios y por la honestidad de los sacerdotes, y creemos que gtiárdando-. la estos se nos darán por medio de ella los mayores bienes por Dios, y tendremos en firme los que existen, y adquiriremos los que lodavia hasta hoy. no llegaron. Mas todas las cosas se hacen bien y convenientemente, si & las cosas se les da principio conveniente y grato pera Dios. Y oreemos que esto habrá de suceder, si 'se guarda la observancia de las sagradas reglas, que nos enseñaron los apósto-' les justos y dignos de alabanza y de adoración, ini-. pastores y ministros de la palabra de Dios, y que guardaron y explanaron los santos padres.
Cap. 1
Capitulo 1
Sancimus igitur, sacras pee omnia sequentes regulas, dum quispiam sequenle omni tempere ad ordinationem episcopatus addueitur, consideran prius eiva vitani secundum sanctum apostolurn, si
Mandamos, pues, siguiendo en todo las sagradas reglas, que cuando en todo tiempo futuro sea alguien presentado para la ordenación del episcopado, se considere antes su vida conforme al santo
(1) EL texto griego se halla en Seriing. g falta en Ha&—
Un ¿plome de toda la Norela se enernentra en CoIL canal. cccl. 111. 1. 1. Varias capítulos en ¿al cinco primeros de ¿a coleó, de 87. capitulo A —1 aLían. const. S. - EL texto latino es
el de la antigua oersión de ¿a glosa.
(2) o*niibns Trid.,j, Port. (3) fusil laudaildI, Trid., adutteracidn, d ¿o ges parece5
de Inste Isudandi,
82
NOVRLiLuOONSTiTUC16I VI
honesta, et inculpabilis, et undique irrepreherisibilis siL, et in bonis testimonium habeat, et sacerdotein decena. § 1.—Et neque ex officiali aut ex curiali veniaL fortuna, nisi Lamen ex novella aetate, secundum quod iain dipositum est, in monasterio constitutus fortuna liberetur, quartam tamen prius stibatantiae reddens curiae. § 2.—Neque enim ex idiota et bis, qui (1) vecantur laici, exsistena et ¡La (2) mex ad episcopaLum ascendena (3), nec imaginariam suscipiat ordinationem, tanquam modo quidem idiota, mox autem clericus, deinde parvum aliquod tempus praeteriena episcopus appareat § 3.—Et neque ulori alii copulatus, sed ant in virginitate degens a principio, aut uxorem quidem habena, ex virginitate autem ad euro venientem, et non viduaro, neque seiunclam a viro, noque conciibinam. § 4.—Neque films ant nepotes habena neque coInitos legi, neque illi odibiJes; alioqui qui praeter oo aliqmd agit et ipse cadet sacerdotio, etqui eum ordinaL foris episcopatum sectabitur, hane legem offendens. § .—Sed nec3ue pecuniis oportere emere sacerdotium ei permittimus; sobro vero eum respicere domini re¡ eulturam volumus, et non plurimis humanis cogitaUonibus distrahi. § 6.—Sed neque ineruditus exsistens sacrorui doginatum ad cpiscopatum acoedat. 7.—Prius autem aut monachicam vitam profesaus, aut in clero constitutus non miaus mensibus sex, uxori ¡amen non cobaerens, ant fijos ant nepotes habeus. loe enim omnimodo super deo amabilibus episcopis quaerimus, sicut etiam prius duabus nostris sacris constitutionibu hoc sancitum est, per quas dudum cobaerentes uxoribus nonperserutamur, omne praeteritum rebinquenLes, de cetero autem nulli perrnittentes a positiorie legis uxorem habenti talero impon¡ ordinationem. Quarn legem ef.iam nune renovamus, ne forte, si praeter hoc aliquid fiat, et ipse cadat sacerdotio, et ordinantem similiter exeludi procuret. Igitur ordinandus episcopus aut ex monachis, aut ex ciaricis Bit, etiam in huiusmodi vita testimonii boni, viLa bonus et honestus, et gloria fruens bona, et hoc fundamenturu pontificatus deponens suae aniniae. § 8.—Sed etiaru sic eum eonstitutum et ad episcopalum praeparatum competens caL venerabiles et undique probatas beere regulas ante ordinationem, quas recta et inviolata nostra suscipit fides, et catboliea dei apostolicaque disposuit et tradidit ecciesia, et dura ex frequente earum leetione transierit, qui ad ordinationein deducitur, Lunc is, qui ordinationem impositurus est, interroget eum, si sufficiens est Custodire et agere, quae sacrae reguiae sancierunt. Et si quidem ille declaraverit et dixerit, praecepta sacrarum regularum non se valere servare, nullo modo ej ordjnationem impon¡; si vero suseeperit., et dixerit, quia, quantum homini caL poasibile, complebit haec, quae bis continentur, tune monere euro et dicere, quia, nial haec observaverit, et a deo alienus erit, et cadet a jaro dato honore, et neque civiles leges delictum (1) TsiiL; neque enim idiota neque ex lis qui, Port.; ns.
que enim Idiota ex lis qui, Conf..
apóstol si es honesta y sin culpa, y en todo irreprensible, y si tiene testimonio de actos buenos, y cual conviene á un sacerdote. § 1.—Y no proceda de condición de oficial ó de curial, ó. no ser, sin embargo, que desde su tierna edad se haya librado, según lo que ya antes se dispuso, de su condición habiéndose constituido en un monasterio, pero entregando antes á la curia la cuarta parte de sus bienes. § 2.—Porque tampoco un ignorante ni uno que sea de los que se llaman láicos reciba, ascendiendo así desde luego al episcopado, imaginaria ordenación, corno si siendo ciertamente ahora ignorante, é inmediatamente clérigo, apareciera después obispo transcurriendo algún breve tiempo. § 3.—'Y tampoco el unido á otra mujer, sino el que vive en virginidad desde un principio, ó el que cie'tam ente tiene mujer, pero que se unió é. él siendo virgen, y no viuda, ni separada de su marido, ni concubina. § 4.—Tampoco el que tenga. hijos ó nietos ni reconocidos por la ley, ni odiosos para ella; de otra suerte, el que contra esto hace alguna cosa perderá el sacerdocio, y el que lo ordena saldrá fuera del episcopado, faltando á esta ley. § 5.—Pero tampoco le permitimos que pueda comprar el sacerdocio con dinero; sino que queremos que él solamente atienda al culto del Sefior Dios, ,y que no se distraiga con muchos pensamientos humanos. § 6.—Pero tampoco llegue al episcopado el que sea ignorante de los sagrados dogmas. § 7.—Mas 6 profese antes la vida monástica, ó forme parte del clero no menos de seismeses, pero no esté unido á fnujer, ni tenga hijos 6 nietos. Porque de Lodos modos requerimos esto en cuanto á los obispos, amantes de Dios, según también se dispuso antes en dos sacras constituciones nuestras, con las que no hacemos investigaciones respecto á los ya unidos antes á mujeres, prescindiendo de todo lo pasado, pero no permitiendo en lo sucesivo desde la publicación de la ley que á nadie que tenga mujer se le confiera esta ordenación. Cuya ley retiovamos también ahora, no sea que si acaso contra esto se hiciera alguna cosa él pierda el sacerdocio, y haga que de igual manera sea excluido el que Jo. ordenó. Así, pues, elque haya de ser ordenado obispo sea, ó monje 6 cLérigo, de buena reputación también en este género de vida, bueno y honesto en su vida, y disfrute de buena fama, siendo además esto lo que ponga en su alma el fundamento de su pontificado. § 8.—Mas es lo procedente, que el así dispuesto y preparado para el episcopado lea antes de la ordenación las reglas venerables y en todas sus par. tes aprobadas, que admitió nuestra recta é inviolada fe, y que dispuso y ensefió la católica y apostólica iglesia de Dios, y cuando el que es presentado para la ordenación hubiere pasado por una frecuente lectura de aquellas, pregúntele entonces el que le ha de conferir la ordenación si es capaz de guardar y de hacer lo que dispusieron las sagradas reglas. Y si verdaderamente él declarare y dijere, quó él no podía guardar los preceptos de las sagradas reglas, no se le confiera de ningún modo la ordenación; pero si las aceptare, y dijere que, en cuanto le es posible al hombre, cumplirá lo que en ellas se contiene, entonces amonéstele y dígale que, si no lo observare, será ajeno para Dios, y decaerá (2) Trid.; et, omf.t.enkz Port., i Cont. (3) Trid.; MeendaL, Port.,¡, Conf..
NOVELAS.—QONSTITtIØI5N vt
jnultum ralinquent, ea quod a praecedeutibus nos Imperatoribus et a nobís ¡psis recto dictum est, oporlere sacras regulas prole,-,¡bus valere; et si etiafl sic permanserit causani amplectens, tune super bis professiouibus unumquemque sacram suscipere episcopatus ordinationem.
33
del honor que ya se le confirió, y tampoco las icysa civiles dejarán sin castigo el delito, porque tanto por los Emperadores que nos precedieron como por nosotros mismos se dijo con razón, que era conveniente que las sagradas reglas tuvieran validez como leyes; ya¡ aun asi permaneciere abrazando la causa, entonces, con estas confesiones, reciba el que sea la sagrada ordenación del episcopado. § 9.—Et hane non pecuniis emere, Deque per § 9.—Y no compre ésta con dinero, ni la reciba reruin aliquarum dationem suscipere, sed puram mediante la dación de algunas.cosas, sino obténgaercipere et sine iriercede, anquam (1) a deo da- la pura y sin retribución, como dada por Dios. Portam. Nam si etiam alia omnia habeat utilia, quae que aunque tenga todas las otras útiles condiciones, prius a nohis dieta sunt, pecuniis auern ve[ rebus que antes se dijeron por nosotros, si no obstante videatur episcopatuin etiam emisse, seiat, se et ab pareciera que también compró con dinero ó con episcopatu casurum, et bac munus retributurum cosas el episcopado, sepa que él saldrá del episcoordinanti, ut et Úle episcópatum amiRat, et a clero pado, y que al que lo ordenó lo retribuirá con este cadat, et urique causa talem praestet retributio beneficio, que también él perderá el episcopado, y nem, ut et hie quidem non adipiseatur, qnae saldrá de la clerecía, y el caso dará é. ambos esta rabaL, ¡Ile autem etiaru quae habebat amittat. Ve. retribución, que uno no alcance ciertamente lo que ruivamen pecunila ac rebus datis oceasiono ordiesperaba, y que el otro pierda también lo que tenationis sancLissiznae asaignandis ecclesiae, sive cla. Mas el dinero y las cosas que se dieron con episcopuS sit accipiens, et propterea a sacerdotio ocasión de la ordenación habrán de ser adjudica. cadens, sive eiam quilibet (2) in claro constituto- dos á la santísima iglesia, ya sea obispo el que los rum. Nam et ¡lii aequam imponimus poenarn, uL reciba, y el que por ello haya salido del sacerdocio, ab ordine, quem inter sacerdotes habuerit. cadat, ya también otro cualquiera de los constituídos en et reddat aurum, aut res, quae ordinationis ecca- dorada. Porque también le imponemos:igual pena, sione datae suDt, iniuriam pasase quantum ad que pierda el orden que entre los sacerdotes hubieipsum ecclesiae. Si quia aulem extraneorum sit, re tenido, y entregue el dinero 6 las cosas, que con et non in clero constilutus, qui aurum aut rem (3) ocasión de la ordenación se dieron, á la iglesia que propter patroeiniurn ordinationis accepit, et i-uax.i- por causa de él sufrió la injuria. Mas si fuera alme si administrationem aliquarngerat, habebit gún extrafio, y no estuviese en la clarecía, el que quidem ipse a deo poenam, et succedent ej de caerecibió dinero ó cosas por su patrocinio para la orlo supplicia, veruin tainen etiarn illud, quod datum denación, y principalmente si desempeñara alguna est, totum ablatum ab ea sanctissimae ecclesiae administración, él tendrá ciertamente la pena imomnibus reddatur media in duplum. Insuper etiam puesta por Dios, y del cielo caerán sobre él suplisi qualn adniinistrationem habet, ea cadat, et per- cios, pero habiéndosele quitado también todo lo que petuo exailio condernnetur. Illud quoque sciat aperse le dió se le entregará de todos modos en el lute, qui pecuniis aut rebua (4) emarit praesulatum, plo á la santísima iglesia. Y además, si tiene algún quia, si piius diaconus aut presbyter siL, deinde cargo, lo perderá, y será condenado á. destierro porpar suffragium ad sacerdotiuni veniat, non solum pétuo. Sepa también de cierto st que con dinero A cadat episcopatu, sed nec prior si relinquetur orcon cosa hubiere comprado e1 episcopado, que, si do, presbyterii forsitan aut diaconatus. Amittet antes fuera diácono 6 presbítero, y después llegara etenim etiam illud, utpote decentia indigne cenen- por favor al sacerdocio, no solamente perderá el piscens, et omni aacerdotali exciudetur ordine. episcopado, sino que tampoco se le dejará el orden Oportet autem in ipso ordinationis tempore euni, anterior, acaso del presbiteriado 6' del diaconato. qui imponit eam illi, eoram omni fideli populo Porque lo perderátambién porhaber anhelado cosas sanctissiinae ecelesias hace omnia praediiere, uL que indignamente le corresponden, y será excluido agnoacene eum omnia, quae priuR dieta sunt a de todo orden sacerdotal. Mas es conveniente que al mismo tiempo de la ordenación manifieste el que nobis habere, ad sacram eum deducat ordinationem, uL etiarn ilIe coram oinnibus hace audiena se la confiere todo esto ante el pueblo fiel á la sannon solura habeat.dei timorein, sed etiam coram tsjm a iglesia, para que sabiendo que aquel tiene todo omnibus denuntiationeni et professionem em- lo que por nosotros ha sido antes dicho, lo presente bescat. para la sagrada ordenación, y para que también él, oyendo estoen presencia de todos, no solamente tenga el temor de Dios, sino que también se avergúence de la denuncia y de la declaración ante todos. 10.—Si quia aiitem talis quideni case putetur, § 10.—Mas si se considerara que alguno es cieret ad episcopatus ordinationem transeat, coritradi- tamente así, y pasara á la ordenación del episcopacaL autem aliquis, atque dicat, consciuni se esas do, pero alguien se opusiera, y dijese que él es saalienius illieitorum eius, non prius inereatur epi- hedor de alguna cosa ilícita del mismo, no obtenga acopatus ordinatianem, quam examinatio queri- la ordenación del episcopado antes que se haga el rnoniarum fiat, et apparoat undique innoxius. examen de la querella, y aparezca de todo punto Quodsi etiam post huiumodi contradiotionem non inocente. Pero si aun después de tal oposición, no pasaus is, qui ordinationem facit, legitimam exa- habiendo consentido el que confiere Ja ordenación minatianeni imponi causas, currat ad ordinatio- que se haga legal examen de la causa, se apresunem, sciat, quod ab eo fit pro nihito esas. Sed et rara para la ordenación, sepa que es nulo Jo que se IS, qui contra legem facit, cadet sacerdotio, et qui hace por él. Max también perderá el sacerdocio el sine probatione imperiit ordinationeni, et ipse qui. que obré contra la ley, y el que le confiere sin pruedem suniljter cadet sede sacerdotali, reus auteni. ba la ordenación perderá ciertamente del mismo (I ) Trid.; et tanquam, Port., y Casi. (5) TrkL; quflftst allus, Port., g Con. Toso VI—
5I TrkL; sllquam ram, Port., y Cont. (4) 7rici.; rebus sii1s Port., y Cont.
UT
rvEÁS —CONSTITIJI6N
erit deo, qui praecipue omnium quaerit suorurn sacerdotum puritatem. Si tamen is, qui ordinationi cuntradicil, ant examinationo facta probetur calumniator, aut lii ipso principio noque in examinatione persistere confidat, segreget istum ir¡ poretuum a sacra communione in, qui ordinationern oere vuil, uL non ¡psa falsitas impunita sil. Sicut enim boriam gloriam in eo, qui ordinandus est, quaerimus, ita etiarn calumniarn in oc, qui frustra accusavit, pu.nimus. Si Yero nemo aceusaverit omnino, aut in totum denuncians examinationem non facial, aul facta examinatione dernonstrare, icut praediximus, non valueril accusationem veram, tuno oportet eurn, qui per tot vías inculpabilis apparuerit, aceedare ad venturam. ordinationew. Qui enim ita ordinatur, ex hoc multa el mehora cognosoit praeceporum, et non inourrit ad vitam impunitam, huiusniodi erud.itus verbo et opere corporis sapientia (1).
modo latodas sede sac sobre erdotal, y será reo para Dios, que as cosas requiere la pureza de SUS sacerdotes. llIas i ó hecho el examen se probara que es calumniador el que se opone á la ordenación, O en el mismo principio no confiare en persistir en el examen, seprelo para siempre de la sagrada comunión el que quiere hacer la ordenación, de suerte que no quede impune su misma falsedad. Porque así como requerimos buena reputación en el que ha de ser ordenado así también castigamos la calumnia en el que acusó baldíamente. Pero si absolutamente nad10 hubiere acusado, ó el denunciante no llevare á trmjno el examen de la acusación, ó hecho el examen no hubiere podido demostrar, según antes dijimo5 que era verdadera la acusación, ea este caso e conveniente que el que de tantos modos hubiere aparecido inculpable llegue á la ordenación h5Cedera. Porque el que-así es ordenado conoce por y los mejores preceptos, y no incurriráello en muchos urLEL vida sin freno, instruido de este modo de Palairay por trabajos corporales en la sabiduría.
Cap. U
Capitulo IT
Et illud etiam definimus, ut nema deo amabiliúm episooporum foris a sua eeclesia plus, quam per totura annum deessc audeat, nisi hoe por imperiabm fiat iussioneni (tuno enim solum erit; inculpahilo); sacratissiinis patriarehis uniuscuiusque dioeceseos compellentibus deo arnabiles episeopos suis inhaerere sanetissimis ecclesiis, et non tongo itinere separan, noque in peregrinis demoran vello, noque sanctissimas ecelesias negligere, noque annum, excedere, quem el ipsum propter misericordiam constituimus. Si vero ultra annum erraveril, et dereliqueril, et non ad episcopatum remeaverit propriufli, neque irnperialis aliqua eum, sicut praodiximus, detineal iussio, tuno, si quidem sil metropolita, circa ecclesiascicam dispositxonem sercgatum regionis ihhius patriareha rovocet qui?em cura legitirnis inc.lamationibus, servans ubique eacrarum regularuni observantiam (2). Si vero maneat por omnia inobediens, expellatur a sacro episeaporum choro, et alium introducat huiusmodi el revereultia el verecundia et honestate dignum. Si vero non metropolita, sed aliorum episooporum aliquis sil, qui erraverit, hace omnia a rnetropo]ita flant. Nema eniin eorum talem suscipial occasionew, si dixerint, propterea proprias derelinquere ecciesias, propterea quod litirim causas, aut alia. rum rerum propriarum, aut ad sacras ecciesias respiciefltiUfll cireumtustrant, el hic constituti adhaerent, aul in aliis venlunt locis. Hoe enirn non habet deeentein rationem, ul eum multitudine, quam neeesse est episeopurn habere, ministeria lustrent peregre, et expendant, el neque ullum sanetiesimis eccieslis lucrum, neque ullum prae berc íuvamen, noque secundum quod decet sacerdotem proprium habere habiturri, praesertim quum liceal (3), si quaedam sint lites forte sanctissimis ecclesiis, propter quas has oceasiones asserunt (4), hoe per eos, qui sub ipso sunt religiosos olorices, aut apocrisiarios, ant 0000nomos niovere, et pelitiones (5) ad fmpenium dirigere, impetrare autern sperata. Propterea sancimus, si quando propter ecclesiasticam occasionem inciderit neeessitas, hane aut por coa,
Y tambj mandamos, que ninguno de los obispos,mant5 de Dios, se atreva á estar fuerá de su iglesia de un año completo, ¡ no ser que esto se haga pr mandato imperial, (porque solamente entonces 0atará éste exento de culpa); compeliendo los sacratjmog patriarcas de cada diócesis á los s de Dios, á. estar en sus santísimas iglesias, ttiant 0o obispos,esepararse á larga distancia, y á no uerer deoranse como peregrino, y á no desatene rr las santísimas iglesias, ni á excederse del ada hemos determinado. Pero si anduv1cre errante más de un silo, y lo abandonare, ' no volviere á su propio episcopado, sin que dato inip segun antes hemos dicho, algún manlo retenga llame al ial, en este caso, si fuera metropolitano, iones leg!° ausentó, ciertamente con las citasiMtica con arreglo fi las disposiciones elepatriarca de aquella región, guardando en todo Clobservancia de las sagradas reglas. Mas si perni ciera desobediente en todo, sea expulsado del r>agrado coro de los obispos, y ponga otro en su lugar, Per' digno de tal veneración y respeto y holos otros °b no fuera metropolitano, sino alguno de se todas Obispos, el que anduviere errante, háganatas cosas por el metropolitano. Y ninguno:od,JraO de tome pretexto para esto, diciendo que a sus propias iglesias porque por causa de las gr a0t'05 negocios propios, ó que respectan fi necían a iglesias, recorrían lugares, y permaó se dirigían fi otras localidades. Porque 10ellos,razón conveniente para que anden de viaje Con mi la muchedumbre de servidores qu€ neo á 155e1' un obispo, y gasten, y no proporciotaja alg simas iglesias ningún lucro ni ven tla ni tengan los propios hábitos, oonformt conveniente fi un sacerdote, principalmentefldo lícito, si acaso tuvieran algunos 1111 iglesias, por razón de los qn, toman 5 estos pretextos, promoverlos por medi de los religiosos clérigos, ó apocrisiarios, ó ecóno mos, quZ lesestán subordinados, y dirigir sus peti ClOIlOS al Emerador, é impetrar las resolucione ,IpIladiNFg. Por lo tanto, mandamos, que si algun vez SObLO viniere con motivo referente fi la iglesi
Z
(1) Así Trid., pero antes de saplentia, como otras muchas Teces en esta edicída, se pone el, como si esta aonjn-
ción fuera expletiva, eruditus animo, verbo et opere corporis et oapientfA, Port., g Coní,
Oheery&tiouem Trí4. ,iLrfl Ilcest, omítentas Trid,, y Pon.
Oront, Trid. (5 uo adiotoxian Trid.. y Port.
NOVELAS. —CONSTITUCIÓN Vi
elencos be destinatos, aut oeecmomos snos notam imperio facere, aut nostris administratonibus, ut impetrent quod competens est, et non hoc deo amabilibus episcopis orronis el absentiae, el sanctissimis ccctesiis laesionja occasionem fien, 1am in provincia ecelesiasticis rebus por absentiam coruin neglectis, quam etiam hic expensis multis ab ipsis facha, neo non poregre habitatione non habili constiluha, et undique causa nuflum ¡uvameo, magia autem Iaesiouam ecelesiis zanctissimis inferenhe.
alguna necesidad, la hagan saber al Emperador 6 ti nuestros administradores por medio de los que gestionan los negocios de las sacras iglesias, áquienes llaman apocrisiarios, ó de algunos clérigos aquí enviados, 6 de sus ecónomos, para que impetren lo que sea procedente, y esto no dé ti los obispos, amandos de Dios, ocasión para andar errantes y estar ausentes, y de lesión ti las santísimas iglesias, tanto por quedar desatendidos con su ausencia tos asuntos eclesiásticos en la provincia, Cuanto también por loa muchos gastos hechos aquí por los mismos, y por no tenor en su viaje- habitación conveniente, y por no producir esto en absoluto ninguna utilidad, sino antes bien lesión, ti las santísimas iglesias.
Cap. XII
Capitulo=
Non autem aliter aliquem deo amabilium episcoporum praesumere dirigeré se ad hane e1icissiinarn civitatem, priusquam, si quidem quia (1) episCoptiS sil, litteras acceperit propnii metropolitae ad imperiurn, eh quae secundum divinas regulas probabilia vocantur, testirnoniuni penhibentia neceasitatis ema praesentiae. Si vero metropolita sil, qui proficisci vuil, litteras sumat eiusdem dioe ceseos patriarchae, eius praesentiam necessaniam case dicentes, et sic oportere Imperatorem iubere hwc praesentari, el non temere et sine conscientia inetropolitarupi aul patriarcharum proficisci, pro so, quod hoc divinir. interdictum est regulis; UI hue advenientes non praesumant per sernetipsos se prius pronunciare ad imperiurn, sed prituitus aul ad deo arnabilem patriarcham proficisci, aul ad uniuscuivaque diocceseos, ex qua sunt, apocrisiarios, el curn ipsis conferant causas, propter quas venerunt, et ingredi ad bnperium sius, et deincepa imperiali perfrui adapectu. Mox quam (2) Imperan ti adstiterint, liceat quidem petentibus episeopis aut per coa, qui vocantur referendarii sanetissirnae maionis ecelésias, aut per religiosos apocrisiarlop,cuiusque dioeeeseos sanetissimorurn patriarcharum suggerere se imperio, el promereri responsum celeriter, ita ut, si aut justa ab imperio petierint, hace aeoipiant, aut si non justa quaerunt, velociter revertantur, unde profecli sunt.
Mas no de otra suerte se atreva ninguno de los obispos, amantes de Dios, ti dirigirse ti esta felicísima ciudad, sino si antes hubiere recibido, si fuera obispo, cartas de su propio metropolitano para el Emperador, que conforme ti las divinas reglas se llaman aprobatorias, y dan testimonio de la nece-. sidad de la presencia del mismo. Mas si fuera metropolitano el que quiere partir, reciba cartas del patriarca de la misma diócesis, que digan que es necesaria su presencia, y así os conveniente que el Emperador le mande que se presente, y que no parta precipitadamente y sin conocimiento de los metropolitanos ó de los patriarcas, porque esto está prohibido por las divinas reglas; de suerte que al llegar e9ui no pretendan presentarse desde luego por si mismos al Emperador, sino diríjanse prime. ram ente ó al patriarca, amante de Dios, ó ti los apocrisiarios de la diócesis de que son, y comuniquenles las, causas por que vinieron, y diríjanse con ellos al Emperador, y disfruten después de la vista del Emperador. Luego que estuvieren ti la presencia del Emperador, séales ciertamente licito ti los obispos peticionarios hacer relación al Eznperador por medio 6 de los que son llamados refrendarios de la santísima iglesia mayor, ó de los religiosos apocrisiarios de la respectiva diócesis de los santísimos patriarcas, y merecer inmediatamente respuesta, de suerte que, si le hubieren pedido al Emperador cosas justas, las obtengan, y si no pretenden cosas justas, regresen rápidamente ti allí de donde vinieron.
Cap. IV
Capitulo IV
Hace autem de deo amabilibus episeopis secundum divinas constituentes regulas, et religiosos elencos eum muta fieri inquisitione secundum divinas regulas, et boni testimonii vires ordinari saneimus, litteras omnino acientes, el eruditos constitutos. Litteras enim ignórantes omnino nolumus noque unum ordinem suscipere, clericorum videlieet, presbyterorum et diaconorum, taru sacras orationes docentium, quam ecclesiarum et canonnm Iegentiurn libros, ordinationem sine querola, el inculpabilern, et sine aliqua contradiotione et datjone pecuniarum aut rerum suscipientes. Noque autem coa volumus omnino offlciates ant curiales constitutos suscipere ordivationem, nisi seeundurn leges, quas super his posuimus pridern, as et hie nuno confirmamus, ipsos autem orIunatoB sacra praecepta in conspeetu totius populi aliscipere, propter has ipasa causas, propter quas hoc.ipsum agi etiam super deo amabilibus episcop15 Sancivimus.
Mas al determinar esto conforme ti las divinas reglas respecto ti los obispos, amantes de Dios, mandamos que se hagan los religiosos clérigos mediante prolija información según las divinas reglas, y sean ordenados varones de buena reputación, que perfectamente sepan de letras, y sean instruidos. Porque de ningún modo queremosque los que no saben de letras obtengan orden alguno, ti saber, de clérigos, presbíteros y diáconos, así de los que ensefian las sagradas oraciones, como de los que leen los libros de las iglesias y de los cánones, recibiendo la ordenación sin querella, y sin culpa, y sin contradicción alguna y sin entrega de dinero 6 de cosas. Mas de ninguna manera queremos que reciban la ordenación los que se hallen siendo oficiales 6 curiales, sino con arreglo ti. las leyes que sobre esto promulgamos antes, que también confirmamos aqui ahora, pero aceptando los mismos ordenados los sagrados preceptos en presencia de todo el pueblo, por las mismas causas por lasque mandamos que se haga esto mismo en cuanto ti los obispos, amantes de Dios. -
(1) Trid..,yPort..; omitiendo quia, Cont. (2) moz sutem çinsin,Trid.
NÓS.—DNSTrrÚCItN Vi
Cap. y
Caitulo V
Neque autem secundas habentem, ant aiim qui habuerit, nuplias ordinari lxi diaconum aul proabyterum, noque si mulieri conjungatur sein netas el proprium virum derelinquenti; sed noque Si eoncubinam habeal, sed (1) ipsam uxorem, si eum castitate et ex virgunitate alt. Nihil enim sic in sacra ordinationibus diliginius, quam cern cutítate viventes, aut eum uxoribus non coliabitantes, ant unuus uxoris viruni, qui ve¡ fuerit, vel sit, et ipsam raslifntem eligenteru, primum prineipium el fundamentvm manifestoni secundum divinas regulas st residuae virtutis constitutam. Si autem el (2) aliquis presbvter, ant diaconug, aut subdiaconus postea ducat uxorern aut concubinam, aut palam, ant occulte, sacro statim cadat ordine, et deuncepsidiota.sit. Quodsi el lector secundara ducat u%orem propter quaedam, el hoc forsan irrecusabili necesaitate, nullatenus ad altiorem aceedat gradum, noque perfruatur gradu maiore in sacerdotio, maneat autem in eodem gradu perpetuo; sed non ad tertias venial nuptias; satis est enim, si ad secundas. Si vero aliquid tale egerit, et ad secundas veniens nuptias ad maiorem gradurn venire featinaverit, exinde idiota erit et laicus, omnino sacro ministerio cadena; pudice ctenim nobis por omnia pertinel vivero. Si enim tales constituti II, qui in clero adducuntur, ordinentur, facilis oís ad episcopatum ascensus cnt, el ex multis bonis viris facilius invenientur, qui addueantur ad primum gradum Eacerdotii digni.
Pero no sea ordenado de diácono ó presbítero el que tenga, ó hubiere tenido, segundas nupcias, ni si estuviera unido á mujer separada y que dejó ¡su propio marido; mas tampoco si tuviera concubina, sino mujer propia, si fuera casta y la tomó siendo virgen. Porque nada amamos tanto para las saga-
das ordenaciones como ¡los que viven con castidad, ó no cohabitan con sus mujeres, 6 al que habiendo sido, 6 siendo, marido de tina sola mujer prefiere la misma castidad, constituida según las divinas reglas primer principio y minifieslo fundamento también de las demás virtudes. Mas si algún presbítero, 6 diácono, 6 subdiácono tomara después mujer 6 concubina, pública 6 secretamente, pierda desde luego las sagradas órdenes,y, sea en lo sucesivo simple particular. Pero. si un lector toniara segunda mujer por alguna causa, y esto acaso por inexcusable necesidad, no ascienda de ningún modo ¡ grado más elevado, ni disfrute de mayor categoría en el sacerdocio, sino permanezca perpétuamente en el mismo grado; mas no pase * terceras nupcias; porque es bastante si pasa ¡ las segundas. Mas si hubiere hecho alguna cosa de estas, y pasando ¡ segundas nupcias Be hubiere apresurado ¡ llegar á un grado superior, será desde entonces simple particular y talco, perdiendo en absoluto su sarado ministerio; porque en todo nos correspondo 'vivir púdicamente. Pues si siendo tales fueran ordenados los que son llevados á la clerecía, les será fácil su elevación al episcopado, y entre muchos buenos varouea se encontrarán más fácilmente quienes siendo dignos sean elevados al primer grado dial sacerdocio.
Cap. VI
Capitulo VI
Quanta igitur super -venerabiles elencos a noble dicta sunt, haeo etiam super deo amabilibus diaconisais agi volumus, ut neque ¡pase citra observantiam tiant, sed prirnum quidem eis aetatem noque novellam esse, neque erescentom, neque ex hac ad delinquendurn sahentem, sed supon mediam constitutas aetatem, et circa quinquaginta annos secunduin, divinas regulas agentes, sicque sacram prodiereri ordinationem, el aut 'virgines conatitutas, aut unius viri quae fuerant uxores. Non enim permittimus noque secundas contrahentibus n uptia, neque vitam habentibus non dicimus reprehensibilem (3), sed nec suspeetam omnino, ad sacrum veniro ministeriurn, et adorandis ministrare baptismatibus, el alija adesse secretis, quae in venerabilibus ministeriis por esa rite aguntur. Si vero quaedarn neoessitaa fiat, et minorem han setate, quam díxirnus, ordinarj diaconissam contigenil, liceat eam in aliqno venerabiliem asoeteriorum ordinari, et in ¡[lo habitare, no quaequam viris admixta constituta sil (4), noque suo arbitrio habitans, sed vitae separatas el mediocrii, el a conveniente multitudine boiiuni testimonium habena. Volumus autem et ipaas, quae ad ordinationem perducuntur, diaconiasas, si've ex viduitate sive ex virginitate, non cura aliquo cohaerentes aut cognatorum, aut eoruni, quos appellant diodos (talibus enim nomixiibus u lentes maligna suapicione suam repient vitam), sed aut solae babitent, aut eum parentibus solía, et fiuis, aut Yero fratribus, ant ha cohaerere, de quibus, si quia suspicari ahquid praesumaeril malignuin, ipse lflBl-
Así, pues, queremos que cuanto por nosotros se ha dicho respecto é. los venerables clérigos se observe también con relación á las diaconisas, amantes de Dios, de suerte que no sean creadas tales sin examen, sino que en primer lugar tengan edad ni corta, ni plena, ni propensa por ello parar pecar, y se hallen en la edad media, teniendo según las divinas reglas cerca de cincuenta años, y obtengan de este modo la sagrada ordenación, 6 siendo vírgenes, ó habiendo sido mujeres de un solo marido. Porque no les permitimos ni it las que contrajeron segundas nupcias, ni it las que llevan una vida, no decirnos reprensible, pero ni de ningún modo soa• pechosa, que entren en al sagrado ministerio, -y sean auxiliares en los adorables bautismos, y estén presentes it otros arcanos, que por ellas se ejecutan según ritual en los venerables ministerios. Pero si sobreviniera alguna necesidad, y aconteciere que fuese ordenada diaconisa una menor de la edad que hemos dicho, sea licito ordenarla en alguna venerable casa de ascetas, y que habite en ella, it fin de que no se halle mezclada con varones, ni habite it su arbitrio, sino que tenga por la muchedumbre allí reunida buen testimonio de vida recogida y moderada. Mas queremos también que las mismas diaconisas, que son presentadas para la ordenación, ora viudas, era 'vírgenes, no estén unidas it alguno 6 de sus cognados, 6 de los que llaman queridos, (porque utilizando tales nombres abruman su vida con mallgna sospecha), sino que habiten 6 solas, 6 únicamente con sus padres ó hijos, 6 hermanos verdaderos, 6 en unión de aquellos
(i) sed st, Trid., y Port. (2) Trid.; omitiendo el, Port., y Cont.
(3) non diximna irreprehusibuem, Trid.; nequs vltam non habentibse (ut dzimua) Irreprehensiblieni Port. (4) no quasquani viril admita 11 el Conitiluta, Trid
flOVELAS .—OONSTITUCI6N
ví
5,7
piens simul et impius forsan putabitur. Et si ¿leatur tale aliquid de aliqua earum, quae in diaconissarurn ordinationern ingredi vuh, quod alicui cohaeaerit sub imagino quidem bonae appellationis, maligna vero suspicione, non oportet humomodi muherem perduci omnino ad ordmationem diaconiae. Nam etsi (1) ordinetur, et tale aliquid egarit, et cohaeserit alicul cum praedicto nomine ant sehemate, cadet quidem a diaconia, et ipsa et lite subiecti erunt buic legi et reliquia, qtlae corruptores puniunt. Oportet enim omnes, quae ordinantur, venerabiles diaconiasas tempere ordinationis et moneri, et sacrorum audire mandatorum praecepta coram reliquia, qune dudum sunt vanerabiles diaconiasae, ut et ipsae dei timorem habeant, eL adhaerentem sacris mandatis fiduciam, timare antera et confundisaóro cadera ordine, setturas, quod, si praesumserint ant erubescentes ordinationem, aut derelinquen tea sacrum ministeriurn ad nuptias venerint, aut aliam omnino elegerint vitam, ipsae quidem obligatae efficientur morti, et substancia earurn applicabitur sanctissimis ecclesiis ant monasteriis, in quibus sunt. Qui vero eas ant uxores accipere, aut corrumpere praosumserint, obnoxii quideni et ¡poi gladio erunt, substancia autem eorum applicabitur fisco. Si enim in antiquis legibus virginibus iRis, qoae in eorum errorem vocabantur, mortis incumbebat damnum corruptis, quomodo non magia nos in lis, quae a deoglorificantur, definimus, pudicitiani, quae quam maxime multares exornat, conservarl volentes quam diligentiasime a venerabiiibus (2) diaconissis, ut quod decet naturae custodiant, et quod debetur sacerdotio conservent?
respecto de los que, si alguno se atreviere ti sospechar alguna cosa mala, será él mismo considerado al mismo tiempo necio y quizá Impío. 'Y si se dijera alguna cosa tal de alguna de ellas, que quiere ingresar en el orden de las diaconisas, porque estuviere unida ti alguno con apariencia ciertamente de buena denominación, pero con mala sospecha, no es conveniente que semejante mujer sea en modo alguno llevada ti la ordenación de diaconisa. Porque aunque haya sido ordenada, y hubiere hecho alguna cosa semejante, y estuviere unida ti alguno con el susodicho nombre O aparienci' perderá ciertamente el diaconato, y tanto ella cmo él quedarán sujetos ti esta ley y á las demás, que castigan ti los corruptores. Mas es conveniente que todas, las que son ordenadas venerables diaconisas, sean amonestadas al tiempo de la ordenación, y oigan los proieptos de los sagrados mandatos en presencia de las demás, que ya de antes son venerables diaconisas, ti fin de que también ellas tengan el temor de Dios y la confianza inherente en los sagrados mandatos, pero abriguen el temor y se avergüencen de perder el sagrado orden, sabiendo que si cubriéndose de vergüenza hubieren pretendido la ordenación, 6 si abandonando el sagrado ministerio hubieren contraído nupcias, 6 hubieren elegido vida de todo punto diferente, quedarán ellas mismas ciertamente sujetas ti la pena de muerte, y se aplicarán sus bienes O las santísimas iglesias 6 ti los monasterios en que están. Mas los que se hubieren atrevido 6 ti tomarlas por mujeres, O ti corromperlas, quedarán también ti la verdad sujetos ti la pena de muerte, pero sus bienes serán aplicados al fisco. Porque si en las leyes de los antiguos les correspondía la pena de muerte ti las vírgenes que eran requeridas para el error de ellos, habiendo sido corrompidas, ¿cómo no la determinaremos con más razón respecto 8. las que son glorificadas por Dios, nosotros que queremos que se conserve muy escrupulosamente por las venerables diaconisas Ja castidad, que es muy principalmente ornato de las mujeres, para que guarden lo que es decoroso para la naturaleza, y conserven lo que se debe al sacerdoeio7
cap. VII
Capitulo VII
Semel antera secundum hoc factos daconos aut presbyteros nulo modo derelinquere saeerdotium. Quod non sotum in presbytero et diacono sancimus, sed etiam si subdiaconus aut forte lector fiat aliquis, noque (8) huno relinquere pristinum seboma, eL ad lteram migrare vitam, scientem, quia, si tale aliquid ogerit, secundum quod a nobis iam sancituin est aut tu curiara cura substantia, aut sub inopia degena ad officialem deponetur fortunam.
Mas no abandonen de ningún modo el sacerdocio Loa que con arreglo 8. esto fueron una vez hechos diáconos ó presbíteros. Lo que sancionamos no solamente respecto ti los presbíteros y ti los diáconos, sino también si alguno fuera hecho subdiácono 6 acaso lector, para que tampoco éste abandono su antiguo estado, y pase ti otro género de vida, sabiendo que, si hiciere alguna cosa como esta, será destinado, según lo que ya por nosotros fuá sanctonado, ti la curia juntamente con sus bienes, 6, si vive sin bienes, ti la condición de oficial.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Sed noque offusas coinpetit fien de cetero reverendjsgimorum clenicorum ordinationes. Quod enim hactenua gestum est, licet. corrigi oporteret, attamen propter tempus sinimus; de cetero antera non propter (4) bac flor, neque ad damnum sanetisgimarura eccieniarura venire sancimus. Quaecunque igitur oportebat de talimodo la sanctissima ma1oreecclesia hulus nostras regiao civitatis, et Sub ea constitutis sanetiasimis ecoleslis, et allis,
Pero conviene que no se hagan en lo sucesivo demasiadas ordenaciones de reverendísimos clérigos. Porque aunque convendría que se corrigiera lo que basta ahora se hizo, lo dejamos, sin embargo, por razón del tiempo; pero mandamos que en lo sucesivo no se obre en consideración ti esto, ni se llegue ti causarles daño ti las santísimas iglesias. Mi, pues, hemos comprendido en esta ley especial lo que respecto ti tal límite convenía que se hiciera
y Cont. (2) volentas compelena venerablllbua, INci., y Port.
(1) Trit.; .1 Port.,
(5) Trid. neque, Onsttenia Port., y cont. (4) Aoaao se debe l eer DOfl pronite boa Ser!, segdn Homi.
38
140vRth..-008TrnJcr6N - Vi
quae hic sunt fien, hae speciali lego complexi su-
mus. in omniLus autem, quae foris sant, locis sancimus, si quis, quum constituerit ab initio et aedifieaverit ecciesiani, definivit ordinationum mensuram,tanquam senundum eam expensas constituens, non pus ordinari quemquam in eadem emlesia, nisi ad numerum a principio deflnitum eius menaura redigatur. Si vero boa non fecenit, ipsa vero civitatis ecelesia ministrat emolumenta et sibi et alija ecclesiis, tunc non promturn Bit augere illi elencos, ñeque propter aliquas forte compassiones aut beneficia ex hoc earn sumtibus praegravare (non sunt enim hace pia, neque sacerdotibus digna), sed ex quibus dominus dederit deus, ex jis, quas posaibilia sunt, administrare, aut anquam conservare consuetudineni nihil penitus innovantem. Unde eompetit deo amabiles patriarchas eL metropolit.as huius habere providentiam, et coa quidem, qui haetenus sunt, sinere in sehemate, in quo sunt, elencos, m.etiri vero uniuseuiusque cc. clesiae virtutem, et ita ipsos quoque sanctissimos patriarchas sub se constitutas ecelesias ordinare, et metropolitas hoe ipsum a sanetisaimis patriarchis commonitos facere, illos autem alios omnes sub se positos episcopos. ad mensuram hano deducere, et studere non ultra expensas facere oler¡.corum ordinationes. Scimus enim, quantae sanctissiinae ecclesiae propter hanc ordinationem et alterius expensae elTusionem inopes factae sunt. Et quia aliquas earum, vix quidem, tamen liberavimus, quaedain vero adhuc oneratae iacent, ex tau relevan angustia non valentea, ideo hoc provideant sanetissimi patniarchae, et metropolitae, et reliqui deo amabiles episcopi, nt et nos, quae ab eis aguntur discentes, approbemus eos, qui nostram legem in Jitteris positam apud semet ¡pisos ostenderunt operibus adimpleri.
en la santísima iglesia mayor de nuestra real ciudad, y en las santísimas iglesias constituidas bajo la misma, y en• las otras que aquí hay. Mas respecto á todas las localidades que hay fuera mandamos, que si al principio de constituir y de edifican alguno una iglesia determiné la cuantía de las ordenaciones, como constituyendo con arreglo a ellas los gastos, no sea ordenado nadie en la misma iglesia antes que aquella cuantia quede reducida al número fijado al principio. Pero si no hubiere hecho esto, y la misma iglesia de la ciudad suministra emolumentos tanto para ella como para las demás iglesias, en este caso mi haya precipitación para aumentarle los clérigos, ni acaso por algunos motivos de compasión ó por favores se la grave con gastos, (porque esto no es piadoso, ni digno de los sacerdotes), sino suministre lo que sea posible de lo que hubiere dado el Señor Dios, Ó conserve la antigua costumbre sin innovarla en nada absolutamente. Por lo cual es lo procedente, que cuiden de esto los patriarcas amantes de Dios y los metropolitanos, y que dejen ciertamente en el estado en que están ú los clérigos que hoy hay, pero que midan las fuerzas de cada iglesia, y que as¡ también gobiernen las iglesias bajo ellos constituidas lós mismos santísimos patriarcas, y hagan lo mismo los metropolitanos prevenidos por los santísimos patriarcas, y reduzcan ellos á esta mesura á todos Los demás obispos bajo ellos constituidos, y procuren no hacer ordenaciones de clérigos excediéndose en los gastos. Porque sabemos que muchas santísimas iglesias se hicieron pobres á causa de estas ordenaciones y de la exageración de tos demás gastos Y como á algunas de ellas, aunque penosamente, las aliviamos, sin embargo, pero otras yacen todavia abrumadas, sin poder aliviarse en tal estreche; procuren los santísimos patriarcas, y los metropolitanos, y los demás obispos, amantes de Dios, que nosotros, conociendo lo que por ellos se hace, los aplaudamos, porque demuestren que por ellos se cumple con obras nuestra ley dada por escrito.
Epilogua
Epilogo
Quae igitur a nobissancita sunt, et sacrum endinem statumque custodiunt secundum sacrarum regularum observationem et virtutem, de cetero .conserveflt perpetuo integra et sanetisaimipatriarchao uniuscuiusque dioeceais, et deo amabiles metropolitae, et reliqui reverendissimi episcopi atque .oleriei, ubique dei eulturam eL sacram diaciplinam custodientes iriviolatam, poena iniminente hace praevaricanti, quo penitus alienus sit a deo et imposito sibi saoerdotii ordine; nam velut indignus .hoc exeluditur. Licentiam vero universis damus, euiuscunque sint offlcii veI conversationis, respieientibus aliquid horum praevaricari, nuntiare nobis, et ad impeHum, quod semper est, uL nos, qui hace securidum sacrarum regularuru explanationem apostolicamquo traditionem constituimus, decentem etiam indignationem praevanicantibus inferamus, etiam his videlicet, quae sancita a nobis sunt, de hereditatibus deo amabilium episeoporum custodiendis.
Por tanto, lo que por nosotros ha sido sancionado, y conserva el sagrado orden y estado en conformidad á la observancia y eficacia de las sagradas reglas, manténganlo integro perpétuamente en lo sucesivo así los santísimos patriarcas de cada diócesis, como los metropolitanos, amantes de Dios, y los demás reverendísimos obispos y clérigos, custodiando en todas partes sin violación el culto de Dios y la sagrada disciplina, amenazando al infractor esta pena, que habrá de ser en absoluto alejado de Dios y del orden del sacerdocio que Be le confirió; porque como indigno será excluido de él. Mas damos licencia á todos, de cualquiera oficio ó género de vidaque sean, los que observen que se infringe alguna de estas disposiciones, para denunciárnoslo á nosotros, y al imperio, que siempre existe, fin de que nosotros que hemos establecido esto en conformidad á la explanación de las sagradas reglas y á la tradición apostólica, impongamos también á los transgresores la pena conveniente, debiéndose observar, por supuesto, también lo que por nosotros ha sido sancionado respecto á las herencias de los obispos, amantes de Dios. . 1.—Expongan, pues, estas disposicioneá los santísimos patriarcas de cada diócesis en las iglesias á ellos subordinadas, y háganles conocer á los metropolitanos, amantes de Dios, lo que por nosotros ha sido dispuesto. Ellos á. su vez expónganlo
§ 1.—Sanctissimi siquidem patriarchae uniuscuitaque. dioecesis baec proponant in ecclesiis sub se constitutis, et manifesta faoiant deo amabilibus metrQpolitis, quae a nobis cOnstituta sunt, liii quoque rursus etain proponant ipsi ea metropolita-
NOVELAS .—CONSTITLIÓIÓN vil
na sanetissima eocesia, et constitutis sub se episeopis hace manifesta faciant, iliorum vero singuli in propria ecolesia hace proponant, ut nullus noatrae reipublieae ignoret, quae a nobis ad bonorem et ad augmentum magni dei et salvatoris nostri lean Christi disposita sunt. Insuper sequena hace tuS sanetitas omnibus, qui sub ea sunt, metropoliLis sanetissimjs hace faciat manifesta, universo tempore contradenda.
§ 2.—Scripta exemplaria sanctissimo archiepiacopo Alexandriae, Epiphanio (1): sanctissimo archiespiseopo Theopolitano (2); scripta exemplaria Potro (3), sanctissimo episcopo Hierosolymorum; scrlpta exemplaria loanni, viro gloriosisanno praefecto sacrorum praetoriorurn, secundo exconsuli et patricio [Dominico gloriosissimo praefeeto praetoriorum I!Iyrici] 4). Cui etiam hoe adiectum caL: EL tus quoque celsitudo hace sciens una cum semper suscepturis sedem tuara hace servare festinet, et si denuntiatum fuerit ali'quod tale delictum, prohibeat, et maxime quaecunque in ordinationibus curialium vel offlcialium interdicta sunt. Nuntiet aulem atiam nobi, nL decena super eis imponatur correetio. Utatur quoque praeceptis ad clarissimos provinciarum iudices, ut et ipsi quae ffunt inspicientes non permittant aliquid extra hoc, quod a nobis constitutum est, flor¡; irnminebit emm cis poena quinque librarum suri, si quid•em et ipsi praevaricari videntes non denuntiaverint aul sed¡ tuae, Rut imperio, ut undique decena ornatus ordinationis gradui conservetur (5).
Dat. XVII. Kal. April. Constantinop. BELISARIO V. C. Cons. 1535.
sg
también en la santísima iglesia metropolitana, y háganselo saber á los obispos que les están subordinados, y expóngalo cada uno de éstos en su propia santísima iglesia, para que nadie de nuestra república ignore lo que por nosotros ha sido dispuesto en honra y provecho de Jesucristo, Dios grande y salvador nuestro. Además, observando estas disposiciones tu santidad, hágalas saber á todos los santísimos metropolitanos, que le están subordinados, debiendo ser guardadas en todo tiempo. § 2.—Se han escrito copias para Epifanio, santísimo arzobispo de Alejandría: para el santisimo arzobispo Teopolitano; copias para Pedro, santísimo obispo de Jerusiem; copias para Juan, gloriosisimo varón, prefecto de los sacros pretorios, ex-cODBul por segunda vez y patricio, [y para Domingo, gbriosisimo prefecto de los sacros pretorios de Iliria]. A quien también se le añadió esto: Y conociendo también tu excelsitud estas disposiciones, apresúrese á observarlas, así como los que en todo tiempo hayan de ocupar tu sede, ysi se le hubiere denunciado algún delito de estos, prohíbalo, y principalmente respecto ti las prohibiciones hechas en cuanto ti las ordenaciones de curiales ó de oficiales. Mas denúncielo también ti nosotros, para que se les imponga la corrección correspondiente. Sírvase también de órdenes dirigidas ti los muy esclarecidos jueces de las provincias, paraque inspeccionando asimismo éstos lo que se hace no permitan que se haga nada contra lo que por nosotros ha sido establecido; porque les amenazará la pena de cinco libras de oro, si viendo ellos que se prevaricaba no lo hubieren denunciado 6 ti tu sede, 6 al Emperador, ti fin de que en todas partes se conserve la conveniente compostura para el grado deja ordenación. Dada en Constantinopla ti 17 de las Calendas de Abril, bajo el consulado de BELISARIO, varón muy esclarecido. [535.]
a0N8T. VII (6) DE NON ALISNAN 015 AUF ?ERMUTÑNDIS REBUS ECcLES1ASTICIS IMMOBIL1BUS, AUT IN SPECIALEM HYPOTHRAM DAND1,s CkED1TOIUBUS, SED SUFFICERE GENERALNS HvP0THECAs
CON$TITUCION Vil
6
DE QUE NO SE HAYAN DE ENAJENAR 6 PERMUTAR I31ENES INMUEBLES ECLESIÁSTICOS, NO SE LES HAYAN DE DAR Á LOS ACREEDORES EN
HIPOTECA ESPECIAL, SINO QUE BASTEN LAS HIPOTECAS GItNER&LES
(CoIJ. JI. tit. 1)
(Colección II. título 1.)
¡mp. IIJSTINIANUS A. EPIPEANIO, sanctissmo et beati8srno Aichiepi.icopo Jelicis huiu.a cicitatis, ct occurnenico Patriare/toe, et Patriarchae Constan-
Et Emperador. JUSTINIANO, Augusto, tt EPiFANIO, sanüsimo y beatísimo Arzobispo de esta /eti..? ciudad, Patriarca ecuménico, y Patriarca de Cone£antrnopla. -
Praefatio
Prefacio
Unam intentionem hane semper proponimus, omne, quidquid prius imper'feetum ant confusum videbatur, hoc et expurgare, et perfectum ex imperfecto declarare. Quod etiam in omni legislatio. nc facientes, credimus oportere et in alienationibus, quae fiunt super sacris rebus, una compleeti lege, quae priores. omnes et renovet et emendet, et quod deeat adiieiat, et quod auperfluum est abscindat. A. Leone siquidem piae (7) •memoriae,qui post Constantinum pise memorias ohriatianae fidei
Siempre abrigamos la única intención de espurgar todo lo que antes parecía imperfecto 6 confuso, y de imperfecto declararlo perfecto. Y haciendo esto en toda la legislación, creemos que es conveniente comprender también lo relativo ti las enajenaciones, que de bienes sagrados se hacen, en una sola ley, que renueve y enmiende todas las anteriores, supla lo que falta, y suprima lo que es supérfiuo. Por Leon, ciertamente de piadosa memoria, que después de Constantino, de pía recordación, fué
£irtopotitano.
(1) Cont. dios al margen que otroig leen Aephrenio, y otros Euftemjo. (5) Seripta exemplaria Epiphanío sanetipsimo archiepiseopo metropolitano, Trid., y así Pon., pero escribiendo metropolitano Pheopoiitsno. (6) Petro, omttenta Ti-id., y Pon. (4) Lo que ce halla ene pandntesis falta. según Cont., oft el me, ¿aúno, y tampoco se ¿es en TMt y Port.
(6) Soripta cum adiectlone dominica, adicionan TrId., Port. &rlpta eum adiectione, Dominico P. P. Myrici. Con.
(5j El texto griego se halla en Scnirng. faUa en Hal.— Hay un epitome de toda la Nooela en Co1( cenit. ecel. III. 2.1. - Iuikin. cont. 7.— EL texto ¿atino 158 ,4 de.ta anti9ua l'8rsión de la alosa. (7) Trid.; DonaS, Port., y Cont.. -
40
NOVELÁS.—OONTITUCR1N VII
ínter imperatores principatum auxit, ci Oorlstituit sacrarum ecc[esiarum honorem et disciplinam, soripta ¡ex est de alienationibus ecciesiaslicis, conciusa in, sola huius felicissimae civitatis sanetisalma maiore ecciesia. Et laudamus plurima huiva logia cum omni vehementia et dei cultura posita, sed od non generaliter posita alt la omnibus, e tiam eamquaamcorrectione credierea
o Ilu mus. A Anastasio quoque pise memorias scripta
quaedam de talibus lex esi, neque similis priori, et omnino miaus habeas. Eflusa namque et per loca fo.ris posita nihilominus manait imperfecta eo quod ad solum sacerdotium et dioeceain respiciat constitutam sub beatiasimo patriarcha huius regias el felicissimae eivitatis, alias aulem omnes (2) non persorutata sedes, quum utique dignam correetione esae eam arbitrabatur, propter quam oecasionein alía quidem corrigebal, alia vero incomposita relinquebat. Quarnobrein eam quoque vacare de cetero saneimus, utpote imperfectain el loco eircumelusam, el non generalecn ¡ator ¡egea exsiatentem, neque ali.quid studiosum iatroducentem. Hace ergo nos omnia emendantes unam existimamus oportere legislationem imponere omuibus sanctissimrum ecclesiarum, xenodochiorua, ci nosocorniorum, el monasterioruzn, el brephotrophiorum, et goronloeornioruin, el totius sacrati collegli rebus, et hanc legem Leonis pise memorias constilutioni adiicere, prius breviter eius legislationem exponentes, sicque omne, quod reliquum cal, latexentes. Vult enixa lila neque leo amabilem archiepiscopum et patriareham huius felicissimae civitalis sen aanctisaimae matoris ecclesiae, noque 0000nomum vendere, ant donare, ant aliter alienare rem immobilcm, domum forsan, ant ag?um, ant colonunI, aut mancipia rustica, ant civiles anDonas (nam el haec ¡atOr immobilia sunt nuineranda), quae competunt Constantinopolitauae sanctissimae maiori ecclesiae, sed neque pro ulla compensatioco aul alia qualibet circurnventione tale aliquid agi. El interminatur emtori quidem rei realitutionem, ul reddat por tempora oeconomo rerum sanctisimae eeclesiae rem, quam ipse perceperit, eum omni mcdii temporia fructu et allis mona, casu imniinente pretiorum el, qui tale aliquid accipere aut comparare praesumserit, quum etiam bac quldom, quod contra legos actum est, ita ponat, ac si noque a principio geatum alt. Oeconomum vero haec praevaricantem daro quidem de suo sanetissimae ecclesiae iubet omne, quidquid ex ea causa lueratus esl ant sanctissimam ecclesiam damnificavit; super hoc autem étiam excludit eum officio oeconomi. El dat actionem sanctissimae ecclesiae non contra solos deo amabiles ceconomos, sed etiani contra successores eorum, sive ¡psi hoc alíenavenini, sive pro tempore deo amabileni episeopum ant aliquem () aliorumo clericorum videntes aiienantem taoiturnitate degeneri el sine liberlate passi sunt, el multo potius si consentientes el videntes (4) tale aliquid permiserunt, et non eausam prohibuerunt. Ad hoc autem et tabelliouem, qui talia confecit instrumenta, perpetuo iradit (5) exalijo, nultam el elemenlíain neque reversionem participana. Ipsos quoque maxinios iudiees, qui ad haec accedunt, el ministraul talibus causis, aut confici apud semetipsos rnonumenta pro conrmatione talium donationum ant aliorumn actuum patiuntur, et cingulo, et dignitate, et substantia in(1) 1» omnuibus tracteinus (retractemns?). ~re etlam, n-
er€a Trid.
() Trid.; oinfles, omUento Port., y Cont.
entre los Emperadores el que aumentó el principado de la fe cristiana, y constituyó el honor y la disel ¡¡'os de las sagradas iglesias, se escribió una ley sobre las enajenaciones eclesiásticas, limitada á la sola santisima iglesia mayor de esta felicísima ciudad. Y elogiamos muchas disposiciones de esta ley dadas con toda energía y por culto á Dio5, pero por no haber sido promulgada en general para todas las iglesias, creemos que también olla necesita alguna corrección. También por AnastaSio, de piadosa memoria, se escribió una ley sobre tales cuestiones, no semejante á la anterior, y do en absoluto menos. Porque, aunque extendida á. localidades sitas fuera de aquí, quedó, sin cm bargo, imperfecta, porque atiende solamente al sacerdocio y á la diócesis constituida bajo el beatísimo patriarca de esta real y felicísima ciudad, pero sin haberse preocupado da todas las demás sedes, cuando ciertamente consideró que era digna de corrección, en cuya ocasión corrigió, á la verdad, algunas cosas, pero dejó otras sin arreglar. Por lo cual mandamos que también ella quede sin fuerza en Lo sucesivo, como imperfecta y circunscrita á una localidad, y por no ser una ley generaL, y no introducir cosa alguna meditada. Así, pues, enmendando nosotros todas estas cosas hemos estimado que convenia imponer una legislación para todos los bienes de las santísimas iglesias, de los hospitales de peregrinos, enfermerías de pobres, monastrjos, casas de expósitos, hospicios de ancianos y todo sagrado colegio, y añadir esta iey á la constitución le Leon, de piadosa memoria, exponiendo antes con brevedad la legislación de éste, y añadiendo luego todo ¡o restante. Porque quiere aquella, . que ni el arzobispo, amante de Dios, y patriarca de esta felicísima ciudad ó de la santísima iglesil mayor, ni el ecónomo venda 6 done, 6 de otro modo en ajeno bienes inmuebles, por ejemplo, una casa, 6 un 'campo, A un colono, 6 esclavos rústicos, 6 aog civiles, (porque también estas cosas han de ser contadas entre las inmuebles), que competen á la sanlisima iglesia mayor de Constantinopla, iflo que-ni por vía de ninguna compensación 6 por otro cualquier rodeo se haga alguna cosa semejante. Y conmina, á la verdad, al compradór con la restitución de la cosa, de suerte que restituya, al que á la sazón sea ecónomo de los bienes de la santísima iglesia,, la cosa que él hubiere recibido, con los frutos y todos los demás lucros del tiempo intermedio, amonazándole con lapérdida del precio al que se hubiere atrevido á recibir 6 comprar alguna tal cosa, porque también considera ciertamente lo Que se hizo contra la& leyes como si desde un principio no hubiere sido hecho. Pero manda que el ecónomo que prevarica en esto le dé de lo suyo á la santísima iglesia todo lo que por esta causa lucré ó todo aquello en que perjudicó é la santísima iglesia; y además de esto lo excluye también del cargo de ecónomo. Y da á ¡a santísima iglesia acción no solamente contra los ecónomos, amantes de Dios, también contra sus sucesores, ya si ellos mismos hubieren hecho la enajenación, ya si viendo que hacia la enajenación el que á la sazón fuera obispo, amante de Dios, 6 alguno de los otros clérigos ta toleraron con torpe y servil silencio, y con mucha más razón si consintiéndola y viéndola permitieron alguna cosa tal, y no prohibieron el contrato. Pero además de esto condena á destierro perpétuo al no-
comprendien-
(3) amnabllis episeopus ant silquis, Ti-Id., y Poi-g.
(4) sIc eonsentlentes videntes, Ti-Id, (5) Trid,; tradet, Cont,
NOVEW.S .—CONSTLTUCIÓN VII
terminatur exciudere. loo igitur increpans vehementer, permittit rei ecclesiasticae usum aut qui vocatur ususfructus sub certo quodam tempore aut etiam usque ad vitam percipientis dare san ctissimam majorera ecclesiam, sub bac tamen definitiono, ut ja, qui lianc accepit munificentiam, oiusdem quantitatis r000tnpenset rem sanctissimae matori ecclesiae sub proprietatis ratione, ex qua possit eundem rediturn sanctissizna ecelesia babero, quantum ille ex usu accepit; post accipientis (1) utique mortem aut deflnitum tempus in usa (2) videlicet CL usurructu dato eeclesiasticae re¡ ad sanotissimace (3) ecclesiam redeunte, et usu donatae rei cum proprietate sanctissimae ecclesiae faciendo; taem namque contractura sine periculo esse ponit lev. Si vero minus fucrit, quam quod datur a sanetiasima ecelesia, illud, quod compensatur ei, cuius mox quidem percipiet proprietatom, sperat autora et usum accipere, infirrnum contractum et pro non tacto ponit, datque licentiani vindicatioriis, utpo te circuinventione contra ius sanctissimae ocelosiae fanta.
1.—Lex itaque talia sub lirevitate denernit, et rnulctam imponit, et usque ad res sanctissimae eeelesiae stat soluminodo, et omnem quidera perimit circumventionem, quam praediximus, non taraen retinere caLliditatem postea insnrgentium vamit. Quidam enim dudurn hoe, quod vocatur eoloniarum ius [Colonarium ius est, veluti si domum valentein centuin solidos, et praeatantem pensiocera decem solidorum, aocipiat quia ab ecolesia, et de¿ pro ea solidos centum seu amplius ant certe mines, eLquasi iam de propria (4) aggravet se daro singulis annis quasi pensionis nomine solidos tres. iste autem appellatur paroacus, sed ipsam domum sub tate parva pensione ja perpetuunl et ipse et heredes eius possidebant (5)] adinveniéntes, noque nostris legibus nque ah euiquam omniun» notum, circumventionem non parvam meditati sunt contra legem, perpetuas paene cogitantes alienationes. Quod nos de cetero agi prohibemus, et pro ea ipso conscripsimus legem; Dudum autem et ad emphyteusin respexerunt, el imminueruot pluri-. mace quantitateni ven reditus, tilia, qui emphyteusin accipiunt, praestantes hi, qui robes pridern sanetissimae majoris ecelesiae praesidebant. Ideoque nos in quadam constitutionucn nostrarum definivirnus quidem usque ad personas tres emphyteusin fien, accipientis, et duorum sueceasoruru aliorum; hoc etiam supon rebus sanctíasimae maionis ecclesiae fien permittentes (6), non autera ultra sextace partera relevan emphyteusin percipientibus propter fortuitos casus sancientea. Quia vero didinjmus sic effuse et imple ab aliquibus fien documenta, uL noque sexta relinquatur sanctissimae ecelesiae para, reliquia omnibus emphyteusin accipientibus donatis, Anastasius autem piae memorias gesta monumenlorum constituens fieri super ahenationibus, sicubi (7) etiam huies rei fieret tetepus, et emphyteusin st.atuons sine gestis quidem (1) Trid.; peretpienlis, Cont. (2) Trid; iii, omiten la Pon., y C'ont. ti Trzd.; inalorem, aaicwnan Port., y Cont. 4) 2'rfr4., y Port.; prorio, Coni. (11)
Esta expitoacwn rieL derecho colonia¿ no parece que
ToMo VI—I
41
tario que hizo tales escrituras, no concediendo para él clemencia alguna ni perdón. También amenaza con privar del cíngulo, de la dignidad, y de sus bienes á los mismos jueces superiores que intervienen en esto, y prestan auxilio para tales negocios, 6 que toleran que ante ellos mismos se hagan documentos para la confirmación de tales donaciones 6 de Otros actos. Así, pues, condenando enérgicamente estas cosas, permite que la santísima iglesia mayor dé el uso, ó el que se llama usufructo, de los bienes eclesiásticos por cierto tiempo, 4 aun por toda la vida del que lo recibe, pero con Ea restricción de que el que recibe esta munificencia recompense á la santísima iglesia mayor con cosa de la misma cuantía áá, titulo de propiedad, de la cual pueda percibir la santísima iglesia tanta renta cuanta él obtuvo con el uso; volviendo en todo caso después de la muerte del que lo recibe ó del tiempo fijado para el uso ála santísima iglesia al usufructo concedido de los bienes eclesiásticos, y haciéndose de la santísima iglesia juntamente con la propiedad el uso de la cosa donada; porque la ley declara sin riesgo tal contrato. Pero si fuere menos que lo que se da por la santísima iglesia aquello conque se le cotepensa, y de lo que inmediatamente adquirirá la propiedad, pero dolo que espera obtener también el uso, declara nulo y por no hecho el contrato, y da facultad para la reivindicación, como por haberse cometido fraude contra el derecho de la santísima iglesia. § 1.—Así, pues, la ley dispone en resumen tales cosas, y sefiala una pena, y se circunscribe solamente á los bienes de la santísima iglesia, y suprime ciertamente todo fraude, de que antes liemos hablado, pero no pudo reprimir la astucia de los posteriores infractores. Porque algunos, inventando hace poco el que se llama derecho colonial, [Es derecho colonial, como si alguno recibiera de la iglesia una casa que vale cien sueldos, y que produce la pensión de diez sueldos, y diera por ella los . cien. sueldos, .6 más, 6 ciertamente menos, y como por cosa ya propia se gravara él para dar cada Sf0 tres sueldos como á titulo de pensión. Este se llama habitante advenedizo, pero por tan pequeña pensión poseían perpétuamente él y sus herederos la misma casa], no conocido ni en nuestras leyes, ni en otra alguna de los demás, meditaron no poqueiio fraude contra la ley, imaginando enajenaciones casi perpétuas. Lo que nosotros prohibimos que se haga en lo sucesivo, y por lo mismo escribimos esta ley. Pero recientemente volvieron la vista también á La enfiteusis, y disminuyeron mucha cantidad de la verdadera renta, concediéndosela á loP, que reciben la enfiteusis los que antes tenían á su cargo los bienes de la santísima iglesia mayor. Y por esto determinamos ciertamente nosotros en una de nuestras constituciones, que la enfiteusis se hiciera hasta para tres personas, del que la recibe, y de otros dos sucesores; permitiendo que también se hiciera esto en tos bienes de la santísima iglesia mayor, pero no sancionando que á los que reciben la enfiteusis se les relevara por razón de casos fortuitos de más de la sexta parte. Porque supimosque por algunos se hacían contratos tan inmoderada é impiamente, que ni la sexta parte se dejaba para la santísima iglesia, donándoseles á. los que recibían la enfiteusis todo lo demás; pero Anastasio, de piadosa memoria, al determinar que ea del antiguo traductor latino, sino de algún loslsta, que La anotó a1 márQen, de donde luego se introdujo en el (a) Trid.; permittimus, Coni. Trid.; s1ut, Por,, y Cont.
42
40 VELAS .—OONSTITUOIÓN VII
usque ad solam vitam accipients emphyteusin, eum gestis autem in perpetuum eam extendens, neque perfectarn fecit, neque utilem legem, et undique imperfcctam, usque ad solam dioseesin patriarchicae sedis huius fe!icissimae civitatis, sicut praediximus, logislationem statuens.
en las enajenaciones se hicieran actas de los contratos, si para ello hubiere también ocasión, y al limitar la enfiteusis sin actas á la sola vida del que recibe la enfiteusis, y al extenderla con actas á. perletuidad, no hizo una ley ni perfecta, ni útil, sino .I %d. imperfecta, fijando la legislación, según
Cap. 1
Capitulo 1
Nos igitur (1am enim ad legem veniendum est) sancimus, noque sanetissimam huius fehcissimae civitatis malorem eeclesiam, neque sub ea constitutas ecelesias, quarum ipsa praerogationem suseepU (sicut eam Anastasius piae memoriae interpretatus est), neque alias omnes ecciesias in hac felicissima exsistentes Civitate aut circa cina confinja, neque sub patriarchica sede huius felieissimae civitatis oonstitutas, IUarum metropoLitas ipso ordiirnt, noque alium ullum undique neque (1) patriar-. cham, necue episeopun) (dicimus autem et ces, qui la Oriente, et qui la Illyrico, insuper et in Aegypto, et in Lycaonia, atque ja Lycia, et 605 (2), qui in Africana provincia sunt, et complexive dicendo per omnes quaeeuflque nostrae sunt terrae, neo non qui (3) l» Occidente suni, deo amabiles episcopos ab ipsa seniore Roma usque ad ooeanum consistentium Sanctissjinaruin orthodoxaruni ocdesiarum), necine aliquem xenodochum, ant ptochotrophum, aut rios000mum, ant orphanotrophum, aut brephotrophum, aut gerontocomuin, aut monasterii virorum vel mulierem abbátem vel abbatjssam, aut quemlibet omnino praesidentem venerabilibus eollegiis licentiam habere alienare rem irrnnobilern ant in domibus, ant in agrio, aut in hortis, aut omnino ka huiusmodi, neque rusticum nianeipiUm, neque civilein annonam, neo por apecialis pi.gnoris occasgionem tradere creditoribus. Alienationis autem nomen generalius ideo posnimus, ut probibeamus el venditionem, et donationem, et commutatlonem, et ja perpetuuzn extensam.emphyteusin, qiLiae procul ab alienatione •eonsistit. Sed omnes ubique sacerdotes ab huiusmodi alienatione prohibemus, subditos peonia, quibus Leonis piae mernoriae usa est ccmstitutio. fllarn namque por omnia valero et ratain case sancimus; propterea hane proposuimus et protulimus, et non paterna voce legem conscripslmus, sed bac cernmuni et graeca, ut omnibus sU nota propter faci1cm interpretationem. Quod itaque iam praeteriit relinquimus nam tanta documenta tempere longo facta nune cornmovere multae cnt tergiversationis. Quapropter quae usque huc hactenus exstant proprium habeant scherna, de cetero autein oninem alienationeixi late rdicimus, praedictas ei poenas imponentes.
antes hemos dicho, para la sola diócesis de la sedo patriarcal de esta felicísima ciudad.
Así, pues, nosotros, (porque se ha de entrar ya en la ley), mandamos, que ni en la santísima igle:ja mayor de esta felicísima ciudad, ni en las iglesias á ella subordinadas, cuyo aprovisionamiento tomó la misma á su cargo. (conforme á lo que declaró Anastasio, de piadosa memoria), ni ninguna de las otras iglesias existentes en esta felicísimaciudad ó en su término, ni de las constituidas bajo la dependencia deJa sede del patriarca de esta felicísima ciudad, á cuyos metropolitanos ordena este mismo, ni otro alguno en ninguna parte, ni patriarca, ni obispo, (nos referimos también á los obispos, amantes de Dios, que hay en Oriente, y en Iliria, y además en Egiptc,.y en Licaonia, y en Licia, y en la provincia de Africa, y, para decirlo de una vez, en todos los territorios que son nuestros, y asimismo los que hay en Occidente, desde la misma antigua Roma hasta los de las santísimas iglesias ortodoxas establecidas junto al Océano), ni alún encargado de hospital de peregrinos, ó de hospicio depobres, ó de enfermería de pobres, ó de hospicio de huérfanos, ó de casa de expósitos, ó de hospicio de ancianos, 6 abad 6 abadesa de monasterio de hombree ó de mujeres, 6 en general cualquier presidente de venerables colegios, tenga licencia para enajenar bienes inmuebles, consistentes 6 en casas, 6 en campos, ó en huertos, 6 en general en cosas de esta clase, ni para entregar á los acreedores con,, ocasión de prenda especial un esclavo rústico, ni auiioria civil. Y hemos empleado la palabra más general de enajenación, para prohibir también la venta, la donación, la permuta, y la enfiteusis hecha extensiva á perpetuidad, que no difiere mucho de la enajenación. Pero en todas partes les prohibirnos á todos los sacerdotes las enajenaciones do esta clase, quedando sujetos á las penas de que se valió la constitución de Leen, de piadosa memoria. Porque mandamos que para todo tenga ella validez y sea firme; pues por esto hemos dado y promulgado esta ley, y no la escribimos en la lengua paterna, sino en esta común griega, para que por sufáoil interpretación sea conocida de todos. Y prescindimos de lo que ya pasó; porque daría lugar á muchas tergiversaciones remover ahora tantos documentos hechos de tan largo tiempo. Por lo cual conserven su propio estado las cosas que hasta ahora existen, pero prohibirnos en lo sucesivo toda enajenación, imponiendo las penas antes dichas para ella.
Cp It
Capitulo II
Ut autem lex ad hunianae naturae varietatem et quod semper venit moderata per omnia immota permaneal (quid eniin cnt stabile inter homines et ita irnrnobile, ut nullam patiatur mutationem? qium omnis noster status sub perpetuo motu consistat), necessarium existirnavimus quasdam exoeptiones
Mas para que la ley permanezca del todo inalterable, acomodada á la. variedad de Ja naturaleza humana, y á lo que siempre acontece, (porque qué habrá estable entre los hombres y tan inmovil, que no sufra ninguna mudanza, cuando todo nuestro estado consiste en perpétuo movimiento?), hemos con-
(1) Trid.; neque, omi1gna Port., j Cont. (5) la Egypto et vtcliia atque la Itslis et ces, TrwC
(3) Tr4.; qui, omltenla Port.,
u Coftt.
NOVELAS. —OONB'I'ITUOIÓN vn
43
dare legi cura multis vigiliis et subtilitate adinventas, ut eas habens ja auxilio lex nequaquam moveatur.
siderado necesario dar ¡la ley algunas excepciones, halladas con muchas vigilias y munuciosidad, para que teniéndolas en su favor de ninguna manera sea alterada la ley. § 1.—Sinimus igitur imperio, si qua communis § 1.—Dejamos, pues, que si hubiera alguna concommoditae est, et ad utilitatem reipublicae respiveniencia común, y que afecte ¡ la utilidad de la oiens, et possessionem oxigens taus alicuius mimorepública, y exija la posesión de alguna cosa inbiLis rei, qualem proposuimus, hoe ej a sanctissimueble tal, como hemos dicho, le sea licito al immis ecclosiis et reUquis venerabilibus domibus et perio recibirla de las santísimas iglesias y de las decollegiis percipere licere, undique sacris domibus más venerables casas y colegios, conservándoseles indemnitate servata, el recompensanda re eis ab siempre la indemnidad á las sagradas casas, y deso, qui percipit, aequa aut etiam maiore, quam biéndoselos compensar la cosa por el que la recibe data ast. Quid enim causetur Imperator, iie meliocon Otra igual ó aun mayor, que la que se dió. Porra det cci plurima dedit deus habere, et multorum que ¡cómo se excusará. para no dar otra mejor el dorninum case, et faefle ¿tare, et maxime in sanEmperador, á quien Dios le concedió tener muchas, ctissimis ecclesiis, in quibus optima mensura set ser señor de muchos, y dar con facilidad, y princidonatarum eje rerum ituniensitas. tTnde si quid palmente á las santísimas iglesias, para quienes la tale fiat, et pragmatica praecesserit forma, praecimejor medida es la inmensidad de las cosas á ellas piens imperio daro aliquid talium rerum, et reeomdonadas? Por lo cual, si se hiciera alguna cosa sepensaverit rnox rem meliorem, et uberiorem et uti- mejante, y hubiere precedido una pragmática disliorem, alt ea permutatio firma, et u, qui praesident posición, que mande darle al imperio alguna de tadomibus, quarum est quod alienatur, et qui talibus les cosas, y él hubiere dado inmediatamente en readministrant litteris.. sine querela undque sint, compensa una cosa mejor, y más productiva más nullam tuetuentes poenarum, quae a Leone pias útil, sea válida esta permuta, y estén por completo xncmoriae interminantur, el a nobie firmatae sunt, exentos de querella los que se hallan al frente de utique quum nec inultum differant ab alterutro salas casas de quienes es la cosa que se enajena, y los cerdotiuru et imperium, et res sacrae a communi- que intervienen en tales documentos, sin temer ninHs et publicis, qua'ndo omnis sanctissixnis cedeguna de las penas con queso amenaza por Leon, sus abundantia el status ex irnperialibus inunifide piadosa memoria,y que han sido confirmadas centiis perpetuo praebettur. Alterutris itaque com- por nosotros, porque ciertamente no difieren mupensantes quas decent (1), non ah aliquibus jure cho uno de otro el sacerdocio y el imperio, ni lo culpabuntur. Aiiaju vero omnem sive ad imperiuin bienes sagrados de los comunes y públicos, pues ipsum, sive ad aliam quarneunque personam faperpétuamente se les da á. las santísimas iglesias ctam sive venditionem, sive donationeru, sive perpor la munificencia imperial toda abundancia y mutationem, sive emphyteusiti perpetuam ornuino posición. Y as!, compensando unos para otros las periluirnus; sed noque dationem cuiusdam pignoris cosas que convienen, no serán inculpados en derein re immobili factam occasione rnutuorum fien cho por nadie. Mas prohibimos en absoluto toda sinimus. Et hace valere volurnus in omni ecciesia, otra venta, ó donación, ó permuta, ó enfiteusis perpétua, hecha á favor del mismo imperio, ó de otra omnique monasterio, et nosocomio, et xenodoehio, et brephotrophio, st asceterio, st gerontocomio, et cualquiera persona; y no dejamos que con ocasión omni absoluta col.legio, quod actio pia eont.ituit, de un mútuo se haga la dación de cualquiera prenaullo penitus horum aliquid accipere ab eis valenda, verificada sobre cosa inmueble. Y queremos te. Unde neue constitutione Anastasii divae meque estas disposiciones tengan validez en toda iglemorias ulterius opus enit, neque secundum ¡liara sia y en todo monasterio, hospital, hospital de pefacienda decreta memoratae observationis; ipsa regrinos, casa de expósitos, asceterio, hospicio de enim rel principia perimentes, et prohibentes ancianos, y absolutamente en todo colegio que consquod fit, nequaquam persorutatione deinceps intituyó una acción piadosa, sin que absolutamente ninguno de ellos pueda recibir cosa alguna de ésdi gebimus. tos. Por lo cual, no habrá en lo sucesivo necesidad de la constitución de Anastasio, de divina memori&, ni habrá que hacer con arreglo á ella decretos sobre dicha observancia; porque suprimiendo nosotros los mismos principios de la cosa, y prohibiendo lo que se hace, no necesitaremos de ninguna manera en lo sucesivo hacer investigaciones.
Cap. ni
Capitulo XII
Emphyteusiu autem sive ¡u sanetiesima tnaiore ecciesia, sive ja omnibus reliquia adorandis domibus ficri sinimus et jo accipientis persona, et in duobus eiusdern personas heredibus deincepa, fiLíia tantum solio masculle aut feminis, aut nepotibus utniusque naturae, ant uxore, ant viro, si hoc videlicet de uxore ant viro expressim nominetur, alioqui non transire ad aliquem alterum lieredem, sed usque ad solam vilam percipientinm standum, nisi filies aut nepotes habueriut. Aliter autem penitus emphyteuain al occlesiasticae euiusdam ant ptochii re¡ immobilis, aut mancipil rustici el civilis
Mas, tratándose de la santísima iglesia mayor, ó de todas las demás adorables casas, dejamos que se haga enfiteusis tanto para la persona del que la recibe, como después para des herederos de la misma persona, solarúente hijos, varones 6 hembras, 6 nietos de ambos sexos, 6 la mujer, ó el marido, si esto, á la verdad, se mencionara expresamente respecto á la mujer 6 al marido, sin que de otra suerte pase é. otro cualquier heredero, sino que se haya de estar á la sola vida de los que la reciben, si no hubieren tenido hijos 6 nietos. Pero en ningún otro caso permitimos de ningún modo que se
(1)
'r!d.; deset, Con$...
44
NOVELA.—OONST1TuoT6N Tu
annonae nullo permitthnns modo, neque quod lii habere aliquod penitus robur sinimus. § 1.—Quia vero Leonis quidem pise memorias constitutio sub nufla penitus deminutione dan rem eeclesiasticam sancivit, nos autem in alia constitutione a nobis scripta seztam excipi solum -super emphyteusin sancivimus, liuiusmodi quendani de.minutionis re¡ damus ordinern, ut quacratur cuin omni -veritate et subtilitate pensio eorum, quae dantur, tanta, quanta (1) ab initio fult, quando ad sarictissiniam venit eeclesiam, et detur empbyteusis talibus personis, quales dudum diximus; tunc eniifl aextam (2)partem cum acrupuloBitate imputanctam conoedinius. Si vero minui cootigerit per quanam cladem pensionem, nut jo toto tunc constantem pensionem accipiat, qui emphylcusin sub¡re vult, aut neo acolplat penitus, quum hceat conducere potius, quam tales deminutiones jo ernpbyteuSm celebrare. Si vero ahcuius ecelesiastici praédii suburbani emphjteusis detur, qualia plurima maxime in bac novimus felzeisaima consistere civitate, multo quidem digna pretio, parvas veré reddentia pensiones, aut nihil pensionum omnino, non ex reditibus metiri emphyteusin, sed aestimari uburbanum subtiliter, et reputan ex pretio coRedo reditus possibiles in viginti annis computan, et in reditibus ex hoe computatis agi emphyteusin, non perpetuo, sed ir' eum, qui perdipit, et duas ex so succeasiones, et viro et uxoni, s]cut praediximus, faciendam.
§ 2.—Soire autem emphyteu-tas convenit, quia, si biennio continuo non exsolvenint emphyteuticum canonem (hoe enim tempus pro tniennio aliorum hominum sufficere ad casuin ecclesiaaticaruni ant ptochicarum emphyteusium pro non soluto canone ponimus), fient omuino extranel emphyteumatis, et volentibus praepositis saerarum domuum licebit praedia aut domos de[endere, nullam metuentibus meliorationum redditionem. Sed si quidem deterius fecerit praedium, aut suburbanum, aut domum qui emphyteusin percepit, cogi eum de ano diligentiam se restitutionern prsci status lacere, et obligatuni esse ad hoc ipsum, et heredes cina, et succeasores, eiusque res, insuper et debitos omnes reditus sine dilatione exigí. Quod autem dictum est a nobis, uL nullius immobilis re¡ ecciesiasticae aut ptoehicae alice atio alt permiasa, ad nullam nostrae reipublieae personam sancimus valere, non solum super constantibus domibus, et suburbanis, et hortis, et agris, sed etiam super ruinis, sive ex igne, sive ex terrae motu, sive ex qualibet alia causa ruina Bit, sed etiam lo iis, que omnino destructa sunt et jo pavimento iacent, sive etiam in puris ruinis nullum aedifieium habentibus neque inateriam iacentem. Non enim iri lUis alionationem fierí permittimus, nisi iii sola emphyieusi temporal¡, seeundum quod dudum a nobis dictum eat, in tribus (3) personis talibus, quales praediximus. Ut neque ulla circumacriptio in rem ocdesiasticam in talibus fiat, duobus pro tempore priniatibus mechanicis out arhitectis, sive lo hac regia et maxima civitate una curn deo amabilibus oeconomis, et quinque reverendissimis presbytens, et duobus diaconis, praesente quoque deo ama(1) dantur an tanta siL, quanta, Trid. (2) TM.; sextain el partein, Cont.
haga enfiteusis de ningunos bienes inmuebles colesiásticos 6 de hospicio de pobres, ni de un esclavo rústico 6 de annona civil, ni dejamos que en absoluto tenga fuerza alguna lo que se hizo. 1. -Pero como ciertamente la constitución de Leen, 1 de piadosa memoria, dispuso que los bienes eclesiásticos se dieran absolutamente sin ninguna disminución, mas nosotros en otra constitución escrita por nosotros dispusimos que en la enfiteusis se rebajara solameute la sexta parte, damos esta norma para tal disminución, que se averigüe con toda verdad y escrupulosidad la renta de los bienes que se dan, tal como fué desde el principio, ouando pasó á la santlshna iglesia, y se dé la enfiteusis á aquellas personas, que antes hemos dicho; porque entonces concedemos la sexta parte, que se ha de computar con escrupulosidad. Pero si aconteciere que se disminuye por alguna calamidad la pensión, 6 acepte en su totalidad la pensión entonces existente el que quiere recibir la enfiteusis, ó no la acepte dé ningún modo, siendo más bien licito arrendar, que verificar tales disminuciones para la enfiteusis.. Mas sise diera enfiteusis de algún predio eclesiástico de los suburbios, como, hemos sabido que hay muchos principalmente en -esta felicisima ciudad, merecedores ciertamente de mucho precio, pero que dan pequeñas rentas, 6 absolutamente ningún producto, no se regule la enfiteusis por las rentas, sino estímese escrupulosamente el predio de los suburbios, y compútense por el precio obten¡-. do las rentas que se calculen posibles en veinte años, y computadas de esta manera las rentas hágase la enfiteusis, no debiendo hacerse á perpetuidad, sino para el que la recibe, y para dos sucesiones de él, ypara el rnaridoyla mujer, según antes hemos dicho. § 2.—Mas conviene que sepan los enfiteutas, que si durante dos años continuos no hubieren pagado el cánon enfitéutico, (porque establecemos que en lugar de los tres años de los demás individuos baste este tiempo para la pérdida de las enfiteusis de bienes eclesiásticos ó de hospicios de pobres no habiéndose pagado el cánon), se harán de todo punto extraños á la enfiteusis, y les será licito á los encargados de las sagradas casas, que lo quieran, recuperar los predios 6 las casas, sin temer ninguna devolución de mejoras. Mas si verdaderamente hubiere deteriorado el predio suburbano, 6 la casa, el que recibió la enfiteusis, sea él obligado á responder con lo suyo de su diligencia y de la restitución al primitivo estado, y estén obligados á esto mismo también sus herederos y sucesores, y sus bienes, y exíjanos además sin dilación todas las rentas debtdas. Mas lo que por nosotros se dijo, que no sea permitida la enajenación de ningunos bienes inmuebles de la iglesia 6 de hospicio de pobres, mandamos que sea válido para toda persora de nuestra república, no solamente respecto á las casas exislentes, y á los predios suburbanos, y á los huertos, y á los campos, sino también en cuanto á los que están en ruinas, ya la ruina provenga de ¡incendio, la de terremoto, ya de otra causa cualquiera, y tamién en cuanto á los que están completamente destruidos y yacen por el suelo, ya si también en las puras ruinas no tienen edificio alguno ni material queyazga. Porque no permitimos que de ellos se haga enajenación, sino solamente por enfiteusis temporal, según lo que antes Be ha dicho por nosotros, para las tres personas, que arriba dijimos. Y para que en tales cosas no se corneta frau(3) Trid.; et tu tribus personis, Cont
NOVEL&S .—CONSTTTUOÍ6N VII
bili episcopo, sve etiam ja provincia duobus insignibus mechanicis ant architectis, aut etiam uno, si unum solum civitas habeat, interveniontibus ja illis ¡ocia sacrosanctis cvangeliis positis definiatur ab architectis, quantuin competat pro hoc golvi sauctissimae ecclesiae -secundum modum emphyteusis, et in bis ernphyteuticani eonscriptionem in eo celebran secundum figurani pnius dictam. lilum vero et aedi.ficare, et uti materiebus, si materias habeat, et transmittere emphyteusin usque ad duas successiones, sicut dictum est, et sic reverti post trium personarum mortem ad sanotissimam ocdesiam ant venerabilem domum, ex qua facta est emphyteusis, et etiam valere lalem contracturn, utpote praesenti non repugnantem legi.
3.—Neque illud, quod hactenus contra tales contractus agebatur, valore permittendum est de adieclione, ut, si vol duorum heredum compleatur tempus, licentia Bit CS, qui post illurn sunt, in emphyteusin daro Id, undeagtur, etsempereospraeponi aflis. tu hoc enim nihil aliud est, quam por revoiutionem et machinationem perpetuas eis ornphyteuses, magia autem privationes ecelesiasticarun agi reruin. Sed et si quid factuin est tale, nul1am necessitatem case reveren dios¡ mis oeconomis duobus heredibus cesgantibus cetona tradere.
45
de alguno contra los bienes eclesiásticos, presen-
tándose en aquellos lugares dos de los que á la sazón sean principales mecánicos ó arquitectos, en esta real y máxima ciudad en unión de los ecónomos, amantes de Dios, y de cinco reverendísimos presbíteros, y de dos diáconos, con asistencia también del obispo, amante de Dios, ó también en provincias dos principales mecánicos óarquitectos, ó aun uno solo, si la ciudad tuviera solamente uno, determínese por los arquitectos, expuestos los sacrosantos evangelios, cuanto compete que por aquello se pague á la santísima iglesia por razón de enfiteusis, y bágase sobre ello la escritura de enfiteusis en Ja forma antes dicha. Y edifique el enfiteuta, y utilice los materiales, si materiales tuviera, y transmita la enfiteusis hasta dos sucesiones, según se ha dicho, y vuelva ella así después del fallecimiento de tres personas á la santísima iglesia ó á la veneráble casa, de la que se hizo la enfiteusis, ysea válido también tal contrato, como no siendo contrario á la presente ley. 3.—Y no se ha de permitir que sea 'válido lo que contra tales contratos se hacía hasta ahora respecto á. la adición, para que, si se hubiere cumplido ya el tiempo de dos herederos, haya facultad para dar en enfiteusis aquello de que se trata ti los que se bailan después de aquél, y para que ellos sean antepuestos siempre á otros. Porque esto no es otra cosa sino hacer perpétuas para ellos por medio de rodeos y de ardides las enfiteusis, y aun más, privar de los bienes eclesiásticos. Pero aunque se haya hecho alguna cosa semejante, no tengan necesidad alguna los reverendísimos ecónomos, al faltar los doe herederos, de transmitir la enfiteusis á los otros.
Cap. IV
Capitulo IV
Si quis autem voluerit accipere seeundum rationom usus aut qui vocatur usuafructus rem ecclesiasticaín ant sanctissimae maioríw ecclesiae, aut alterius cuiuslibet, quae in omni nostra ditione sunt postae, aut ptochiorum, omnino percipiat hoc et scoundum praedietam observaüonem, et secundum formam constitutionis Leonis pian memoriae, ut iste locupies exsistens el substantiae immobili& dominus aliam mox rem secunduin proprietatis ius compenset sanetissimae ecelésiae ant venerabili domui, ex qua boc (1) percepit, tantos et tales ferentem (2) reditus, quantos aut quates babet quod datur, ita ut post eius obitum ecciesiastica ant piochica res revertatur ad venerabilein doinum cura usu, qui datus est, non tran'eendente tempus vitae peroipiextis Accipiat autem si,niliter etiam re¡ in compensationem datae et usum, quatenus sit post pereipientis obitum aut tempus, in' quo donatio usus convenit, non transcendeus videlicet perci• pientis vitam, utruinque ex tolo et secundum propnietatem, et seeundum usum apud sanctissimam ecclesiam rernansurum. -
Mas si alguno hubiere querido adquirir ti titulo de uso, ó del que se llama usufructo, una finca eclesiástica, ó de la santísima iglesia mayor, 6 de otra cualquiera, que se halle sita en todo nuestro imperio, ó de hospicios de pobres, adquiérala en todo caso también con arreglo ti la susodicha observancia, y á la disposición de la constitución de Leon, de piadosa memoria, de suerte que siendo él rico y dueño de bienes inmuebles dé desde luego en compensación otra cosa ti título de propiedad ti la santísima iglesia 6 ti la 'venerable casa, de la que recibió aquella, que produzca tantas y tales rentas cuantas ó cuales produce lo que se da, de suerte que después de la muerte de él la cosa de la ígleaia ó del hospicio de pobrós vuelva ti la venerable casa con el uso que se dió, sin que exceda del tiempo da la vida del que la recibe. Pero obtenga del mismo modo también el uso de la cosa dada en compensación, de suerte que después del fallecimiento del que la recibió 6 del tiempo por el que se convino la donación del uso, que ti la verdad no exceda de la vida del que lo recibió, hayan de quedar una y otra cosa integramante, tanto por lo que respecta ti la propiedad, como en cuanto al uso, en poder de la santísima iglesia.
cap. V
capitulo V
Quia vero Leonis pian memoriae .00nstitutio poeDas paene solummodo in venditione decrevit, nos
Mas como la constitución de Lean, de piadosa memoria, decretó penas casi exclusivamente para el
auteín interdiximus (3) non venditionea soluin, sed etiam donationes, et permutationes, et perpetuas (I )
Trjd.; hie., Coit. (2) As¡ Bk.; ferentes, T'4.; freuuentes, Port. y Cont.
caso de venta, poro nosotros prohibimos no solamente las ventas, sino también las donaciones, y (3) 7rtd.; taterdlcimus, CoM.
46
I(0VELÁS.—OONSTITUOI6N VII
emphyteuses, el pignorum dationes in robus jmobilibus, videmus autem quosdam sic amatores periculi cOntitutos, UI praesumant ad ea, quae interdicta sunt, accedere, et circunLventinnem facere legibus ex voluntate el praesumtione, quam habent, et quae omnibus modis interdicta sunt, et forsitan dedueunt homines ad mortem, qui ho agunt, propterea necessarium existirnavimus in unououe con tractu etiatn certani statuere poenarn, his quippe poenis, quae positae sunt adversus oeconornos ex constitttioiie praedicta pise memoriae Leonis, simuliler el nunc imminentibus oeconomo, aut xenodocho, aut nosocomo, aul brephotropho, aut abbati allt abbatissae monasterli ant asceterii, secundum quod prius dispositum est. Si quis igitur einere praesumseril reni ecclesiasticam aut ptochieam, cadal quidem mox pretio, exigatur autem res, quam aocepit, eum omm mmdii temporis incremento; et contra sanetissiinani quidam eceleslain aut venerabilem domuni, nullarn omnino habeal actionem, contra ver,erabiles vero oecononios, aut qui omnino vendiderunt, in propriis eornm substantiis ex contractu habeat actionem, ut inetu suae substantiae, etsi non propter dei timorern, tainen segniores circá venditionem fiant.
§ 1.—Si quia autem per donationem accipere praesumsenit rem eeclesiasticam ant ptochicam, et ipso, quod datuin est, omnino cadat, el aliud tantundein ex sua substantia repenset sanctissimae ecclesiae ant venerabili domui, ex qua hoc suscepit, ul, quam nisus est agere contra eain novitatem, hanc sibimel in propriis exhibena, suam sentiat malignitatem. § 2.—Si auterri permutatio in quibusdam personis fiat, praeter solum iinperiurn, Sicut praediximus, el qui permutationem accepil subiaceat poenae, el datam sibi reru amittat, et reeurrat rursus hace ad venerabileni domuru, unde progressa cal, et quod pro compensatione dedil, maneat apud venerabilem domum, el qni acceaseril ad causam legi contrariam, cadat utroque inste, el seeundum hoc poenae subdatur, secunduni quod el propriis cadet, et quod aperavit non acquisivit; etiam hic actione el servata iii propria substantia eorum, qui contractum eum eo celebraverunt.
las permutas, y las enfiteusis perpétuas, y la. dación de prendas en bienes inmuebles, yvemog que algunos son tan amantes del peligro que se atreven á intentar lo que está prohibido, y á hacer por la voluntad yla pretensión que tienen fraude contra las leyes, y lo que de todos modos esta prohibido, y lo que acaso lleva á la muerte á los hombres que lo hacen, hemos considerado, por lo mismo necesario establecer también cierta pena para uno y otro contrato, amenazando ciertamente las penas, que se establecieron contra los ecónomos por la susodicha constitución de Leon, de piadosa memoria, también del mismo modo ahora al ecónomo, 6 al encargado del hospital de peregrinos, ó de la enfermería de pobres, ó de la casa de expósitos, ó al abad 6 la abadesa: del monasterio 6 del -asceterio, según lo que antes hemos dicho. Si, pues, alguno se hubiere atrevido á comprar alguna posesión de la iglesia 6 de un hospicio de pobres, pierda ciertamente desde luego el precio, y exíjasele la cosa que recibió, contodos los aumentos del tiempo intermedio; y no tenga absolutamente ninguna acción contra la santialina iglesia 6 Ja venerable casa, sino que tenga contra los venerables ecónomos, 6 contra los que de algún modo la vendieron, sobra los propios bienes de los mismos, la acción que nace del contrato, á fin de que por miedo respecto á sus propios bienes, aunque no por el temor de Dios, se hagan mas femisos para las ventas. § 1.—Mas si alguno Be hubiere atrevido é. recibir por donación una posesión de la iglesia 6 de un hospicio de pobres, pierda .en absoluto la misma cosa que se dió, y dé de sus propios bienes otra de igual valor á la santísima iglesia 6 á la venerable casa, de que recibió aquella, á fin de que, ejecutando para si propio en sus bienes la novedad que se empeñé hacer contra aquella, experimente su propia maldad. § 2.—Pero si se hiciera permuta entre algunas personas, exceptuándose solamente el imperio, según antes hemos dicho, quede sujeto á pena e1 que recibió la permuta, y pierda la cosa que se le dió, y vuelva ésta de nuevo ála venerable casa de donde salió, y permanezca en poder de la venerable casa lo que él dió en compensación, y el que se hubiere atrevido ú cosa contraria é. la ley pierda con justicia una .y otra, de suerte que quede sujeto .á esta pena, que pierda sus propias cosas, y no adquiera la que esperó; reservándosele también en este caso acción coutra los propios bienes de los que con él celebraron el contrato.
Cap. VI
Capitulo VI
Si autem creditor in pignore corporal¡ elegerit accipere rem immobilem ecelesiasticani aut ptochicam, in domibus forsan, ant suburbanis, aul agnis, ant hortis, aut civilibus panibus, aul rustida mancipiis, el dederil aurum, ab hoc cada¿ ereditor, et habeat lucrum, quae mutuum aecepit sanctissima ecciesia aut venerabilis domus, quod mutuatum mal aurum; etiam lic contra celebrantem muttinm oeeonomum, aut xenodochum, ant brephotrophum, ant praesulem monasterii, aut aaeeterii, aut aliorum venerabilium eollegiorum creditori actione manente; his omnibus etiam in abbatisjs muliebrium asceteriorum aul monasteriorum valentibus.
Mas si un acreedor hubiere preferido recibir eñ prenda especial algún inmueble de la iglesia 6 de un hospicio de pobres, acaso consistente en casas, 6 en predios suburbanos, ó en campos, 6 en huertos, ó en rentas civiles, 6 en esclavos rústicos, y hubiere dado dinero, piérdalo el acreedor, y tenga como lucro el dinero que se dió en miituo la santísima iglesia 6 la venerable casa que recibió el mútuo; quedándole también en este caso al acreedor la acción contra el ecónomo, 6 el encargado del hospital de peregrinos, 6 el de la casa de expósitos, ó el prior del monasterio, 6 del asceterio, 6 de otras venerables congregaciones, que contraté el mútuo; teniendo validez todo esto también respecto á las abadesas de los asceterios 6 monasterios de mujeres. § 1.—Porque si absolutamente se les creara necesidad de un préstamo á las santísimas iglesias, 6 ú otras venerables casas, ó ciertamente solqn oca-
§ 1.—Si enini omnino sanctissimis eeolesiis aul alija venerabilibus doniibus crediti opus fiat, ant in solam necessariam videlimet et inevitabjlem oeca-
NOVRLÁS.—CONSTITUOI6N V]1
47
sionem, et praeter quam non poterit, quod ¡mminet, adimpleri, ant in aliarn causam utilissirnam sanotissimae 000lesiae consistentem, licebit praopositis earum usque ad generalem hypothecain atare, et nullum speciale pignus creditoribus praebere..
Sión necesaria é inevitable, y sin la que no se pudiere cumplir cosa que apremia, ó por otra causa que sea utilísima para la santísima iglesia, les será lícito á los propósitos de éstas llegar hasta la hipoteca general, y no darles á los acreedores ninguna prenda especial.
cap. Vn
Capitulo VII
Si vero et perpetuam quispiam emphyteuEin accipere praesumserit, quod non 1icet aut temporalem quidem, non tamen secundum huius nostras legis observationem, etiarn sic adat quidem ab emphyteusi, et quod daturn est maneat apud venrabilem domum, del autem continuo et post casum emphyteumatis, quanturn futurus eral solvere, si secundum legem subiisset emphyteusin, nihil apud eum remanente ex rebus pauperum, que frustra por emphyteusin datas sunt.
Mas si alguno se hubiere atrevido á. obtener una enfiteusis perpélua, cosa que no es lícita, 4 ciertamente temporal, poro no conforme á la observancia de esta nuestra ley, pierda también en este caso la enfiteusis, y pérrrianezca en poder de la venerable casa lo que se dió, pero dé en lo sucesivo aun después de la pérdida de la enfiteusis cuanto habría de pagar, si con arreglo á la ley hubiese aceptado la enfiteusis, no quedando en poder de él nada de los bienes de los pobres, que inútilmente fueron dados por medio de la enfiteusis. § 1.—Obsérvese, pues, todo esto con sujeción á las susodichas penas; sin-que se atrevan los notarios á prestar sus servicios en tales instrumentos, temiendo, por el contrario, hasta el destierro, y no volver nunca, aunque se lo conceda una sacra disposición, y no atreviéndose tampoco los jueces á disponer la otorgación de tales instrumentos, ó á aceptar los otorgados, y á confirmarlos con la práctica de actuaciones, á fin de que no soporten también ellos con arreglo á la constitución de Leon la pérdida 401 cíngulo y de la dignidad y de sus bienes.
§ 1.—Haec igitur omnia custodiantur praedictis aubiecta poenis; neque tabellionibus praesumentibus instrumentis talibus ministrare, sed metuentibus usque ad exsilium, etutnunquam revertantur, neo si sacra hoc praebeat forma, neque iudicibus ve¡ dictare talia• instrmnenta praesumentibus, ve] facta suscipere, et gestis monurnentorum ea firmare, no etiam ¡psi et cinguli, et dignilatis, etsubstantiae easum seeundum Leonis constitutionem sustineant.
Cap. VIII
Capitulo VIII
lisdem poenis servandis etiam adversus eos, qui saerata vasa contra nostram legem ant pignori dant, aut vendunt, ant confiant propter alienationem. Nam et illos aequa aut maiore poena dignos case sancimus, quanto etiam circa sacras res et deo dicatas praesumserunt impie agere; nisi Lamen aliquid tale fiat, quod diximus, circa redemtionem captivorurn, u animae hoxninum liberaniur a mortibus et vinculis inanimatorum venditione vasorum. Siaiili quippe observatione et super alienatione civilium panum custodienda, sicut saepe diximus, eo quod tales panes non solum ¡u bac (ehcissima civitate, sed etiam in magna Alexandria et in Theopoli osee didicimus, forsitan autem talo quid el in alije provinciis qúibusdam est; si enim etiarn alibi huinsmodi quaedam sit possessio, st in lila lex servetur, el suam obsorvationem extcndat.
Las mismas penas se habrán de observar también contra los que en contravención á nuestra ley dan en prenda, ó venden, ó funden por causa do enajenación vasos sagrados. Porque mandamos que también éstos sean dignos de igual ó de mayor pena, por cuanto se atrevieron á obrar con impiedad también respecto á cosas sagradas y dedicadaa á Dios; á no ser, sin embargo, que alguna de estas cosas se haga, según dijimos, para la redención de cautivos, en la que con la venta de vasos inanimados son libradas de la muerte y de las prisiones almas de hombres. Debiéndose guardar ciertamente la misma observancia también en la enajenación de panes civiles, según muchas veces hemos dicho, porque hemos sabido que tales panes existen no solamente en esta felicísima ciudad, sino también en la grande Alejandría y en Teópolis, habiendo quizá alguna cosa semejante también en algunas otras provincias; porque si también en otra parte hubiera alguna posesión de esta naturaleza, también en ella se observará la ley, y extenderá ésta su observancia.
Cap. IX
Capitulo IX
Quia vero verisimile est quenipiam etiam in circumventionem huius legis -tentare pragmaticas nostras formas aceipere, tale aliquid el agere permittentes, et hoe prohibemus in omni persona rnaiore vel minore, sise ¡u cingulo constituta, sise horum, qui circa nos sunt, sive aliorum quiapiam inter populas habitantium. Et sancimus, nulli penitus Iicentiam esas talem queinpiarn pragmaticum proferre typum, neque ex hue accipere ahiquod de sanctissimis ecclesiis compendium, ant menasterile, aut ptochiia, aut aliis venerabilibus collegiis nnmohilium rerun; sed et gloriosiimo quaostori poenam imminere centum librarum suri, si quid tate dictaverit, simul et suspicientibus insinuatio-
Mas como es verosímil que también alguien intente obtener en contravención de esta ley pragmáticas resoluciones nuestras, que le permitan hacer alguna cosa semejante, prohibimos también esto respecto á toda persona de mayor ó menor categoría, ya esté resvestida de cíngulo, ya sea alguno de los que están cerca de nosotros, ya de los otros que viven entre el pueblo. Y mandamos, que nadie absolutamente tenga licencia para presentar un ejemplar cualquiera de tal pragmática, ni para obtener por virtud de él provecho alguno de bienes inmuebles de las sanhisimas iglesias, ó de monasterios, ó do hospicios de pobres, ó de otras venerables corporaciones; sino que le amenace al glorio-
48
NOVBLAS.—CONSTITUQIÓN VII -
nem taus cuiuspiam sacrae formae gloriosiasimis iudicibus, aut allis quibusdam eandem imminere poenam; et tabelliones succumbere Leonis piae memoriae constitutioni, si egerint tale aliquod instrumentum, et deo amabiles opiscopos aut, venerabiles oeconomos sine periculo refutare hulusmodi sacras pragmaticas formas, magia autem cum periculo suscipere et agnoscore, quia circe ipsum sacerdothim periculum sutinobunt, si negligentes has leges, quae ita fiunt, pragmaticas sequantur formas.
§ 1.—Oportet enim ea, quae communiter et generatiter in omnium utilitatein sanciuntur, potius valere, quam ea, quae circa aliquos studentur agi ad corruptionem cominunium legum. His solía videlicet conducendis et emphyteusi dandis rebus, quascunque putant tali alíquo egere.
sisimo cuestor la pena de cien libras de oro, si, bu-' hiere dispuesto alguna cosa semejante, y les aiienace al mismo tiempo la misma pena también á los gloniosisimos jueces, que acepten la manifestación de' una tal sacra disposición, ó á otros cualesquiera; y que los notarios queden sujetos á la constitución de Leon, de piadosa memoria, si hubierei hecho algún instrumento semejante, y rechacen sin riesgo los obispos, amantes de Dios, ó los veneraecónomos tales sagradas pragmáticas disposiciones, y aun más, acéptenlas, y reconózcanlas bajo su responsabilidad, porque correrán riesgo respecte al mismo sacerdocio, si, desatendiendo estas leyes, se atuvieran á las pragmáticas disposiciones, que de este modo se dan. § 1.—Poique es convenienie que lo que en común y en general se sanciona para utilidad de todos tenga más fuerza que lo que por algunos se iiiLenta hacer para infracción de 1s leyes comunes. Debiéndose tomar en arrendamiento y dar en enfiteusis solamente las cosas que aquellos juzgan que lo requieren.
Cap. X
Capitulo X
Si tamen voluerint quaedarn sub propria gubernatione habere deo amabjLes oeconomi ant aliorum praesules collegiorum, nulli eorurn, qui in potentato sunt, neque secundurn sacram pragmaticam formam licentiam esse, cogere eos autper conductionem, aut per emphyteusin hace trajere ei, qui hoc agit, et sacrilegiL subiacore poenae, et omnibus muictia, quae hac nostra lego sacra continentur, et Buppliciis.
Mas silos ecónomos, amantes de Dios, ó los pnisidentes de otras corporaciones quisieren tener bajo su propia administración algunas cosas, no tenga. licencia ninguno de los que ejercen autoridad, ni aun obedeciendo á sacra pragmática disposición, para obligarlos á entregarlas por arrendamiento ó por enfiteusis al que hizo esto, y quede sujeto á lá pena de sacrilegio, y á todas las penas, que se contienen en esta nuestra sagrada ley, y. k los suplicios.
Cap XI
Capitulo XI
Quis vero cognovimus aliquod pessimum delletum factum et apud Alexandrinos, el apud Aegyptios, ¡ara autem et in ahis quibusdam imperii locis quosdam praesumere ipsa venerabilia monasteria vendere, Rut permutare, Rut donare (in quibus et altare collooatum est, et sacrum exhibitum minislerium, .quale mons est in sanetissimis ecelesiis celebran, saeris piip cope leetis scriptiiris, et sacrosancta et ineffabih mmuuione tradita, et monaaUca illic facta habitatione), ita ut haec mutarentur ex sacro et deo arnabili schemate ad privatam mansionem et statum, hace omnino de cetero fien prohibemus, nulli hominum perirlittentes hoc delinquere, seo etiam facturn inflrmum omnibus declaramus modis, et pretiorum casum imponimus accipientibus, venditororn quoque damnificamus et re¡ casu7 et pretil amiasione, sanctissimae ecclesiae ejus loci et venerabilibus monasteriis ben tnibuentea, quatenus ipsi provideant, ut, quod malo alionatum est, rursus ad monastinam nevocent figuram; noque hypothecha super his valente, sed etiam ipsa infirmanda, et rursus sacro monasterio assignanda.
Mas por cuanto hemos sabido que entre los Alejandrinos y entre los Egipcios se comete algún gravísimo delito, atreviéndose algunos también en algunas otras localidades del imperio á vender, ó permutar 6 donar los mismos venerables monaste nos (en los que hay colocado altar, y se ha 'e1ebrado él sagrado ministerio, que es de costumbre que se celebre en las santísimas iglesias, habiéndose leído ciertamente las sagradas escrituras, y dado la sacrosanta é inefable comunión, y habiéndose constituido allí habitación monástica), de suerte que de su forma sagrada y amada de Dios sean cambiados en mansión privada y en cosa de otra condición, prohibimos en absoluto que en lo sucesivo se haga esto, no permitiendo á ningún hombre delinquir en esto, sino que además declaramos nulo de todos modos lo que se hizo, é imponemos la pérdida del precio á los adquirentes, y condenamos también al vendedor á. lapérdida así de La cosa como del precio, adjudicándole éste á la santísima iglesia y á los venerables monasterios de aquella localidad, á fin de que ellos mismos procuren volver de nuevo á la forma de monasterio lo que malamente fué enajenado; no siendo válida sobre estas cosas hipoteca, sino debiendo ser esta invalidada y adjudicada otra vez al sagrado monasterio.
Cap. XII
Capitulo XII
Sict autem damnosas alienationes probibenius, sic et daninosas possessiones interdieimus. Multae eniin apud no5 motae suntuuaestiones, ubi qui-. dam Ifljflus mis eccicalisidonea praedia clonaverunt sanotiasi.Lit venerabilibus doinibus, aut etiam
Mas así como prohibimos las enajenaciones perjudiciales, así también prohibimos las posesiones gravosas. Porque muchas cuestiones se promovieron ante nosotros, en las que algunos donaron á las santisimas iglesias, 6 á las venerables casas, pre
NOVELAS. —CONSTITUCIÓN VII
49
vendiderunt tanquam idonea, quurn utique aterilia a principio essenL, et ex hue venerabilibus cfomibus nocuerunt. Interdicimus igitur reotoribus venerabiliurn domorum tale aliquid agere, aut corte cognoseere, quia, si non cum omni aubtilitate fecerint contractus, sed foena quaedarn possessio aut damnosa dotar ecclesiis, aut moasteriis, aut xenodochiis, aut nosocomiis, aut aliis venerabilzbus coE!egils,contractus quidein pro non fado cnt, et.recipiet omnino qui dat, quod por circurnventionem et fallaciam datuin est; oeconomus autem, qui tate aliquid egent, aut abbas, auL xenodochus, aut nosocomus, ant ptochotrophus, aut orphanotrophus, aut gerontocotnus de suo ej, qui dedit, saivabit ex hoc damnum. Si vero sic causa figuretur, ut etiarn ahquod aurumpro hoc detur, et hoe luorabitur quidom venerabilis domus, quae foeneum atiquod acceperit; qui vera aurum dedit, habobit contra eum, qui contractum celcbravit, ex hoe actionem, sicut praedixirnus.
dios que no eran productivos, 6 en las que también los vendieron como productivos, siendo ciertamente estériles desde un principio, y con ello perjudicaron á las venerables casas. Prohibimos, pues, a los rectores de las venerables casas hacer alguna cosa de estas, ó tener ciertamente de ella conocimiento, porque, si con toda escrupulosidad no hubieren hecho los contratos, sino que á las iglesias, 6 it los monasterios, 6 a los hospitales de peregrinos, 6 á las enfermerías de pobres, 6 á otras venerables corporaciones se les hubiere dado alguna posesión improductiva 6 perjudicial, ciertamente que se tendrá por no hacho el contrato, y que de Lodos modos recobrará el que lo da lo que por fraude y falacia fué dado; mas el ecónomo que hubiere hecho alguna tal cosa, 6 el abad, 6 el encargado de hospital de peregrinos, 6 de enfermería de pobres, 6 de hospicio de pobres, ó de hospicio de huérfanos, O de hospital de ancianos, resarcirá de lo suyoel daño por ello causado al que dió la cosa. Mas si se figurase el contrato de modo que también por la cosa se diese algún dinero, ciertamente lucrará con él la venerable casa, que hubiere recibido alguna cosa improductiva; pero el que dió el dinero tendrá contra el que celebró el contrato la acción nacida de éste, según antes dijimos.
Epflogui
Epílogo
Iiac omnino a nobis super eccleeiasticarum aut omnino ptochicarum rerum aienatioue posita sit lex, Leonis quidem pise inemoriae sequens constitutionem, et non aliud quiderncurans, aliad autein iucuratuin relinquens, sed in .omni torra, quaru Romanorum continet lex et catholicae ecc!esiae sanctio, hace extendatur, et determinet, quae sua sunt, et valeat perpetua el cuetodita eL a santissimis patriarchis univacuiusque dioecesis, et a deo anabihibus metropólitis, et ab alije episcopis, et clericis, et oeconomis, et abbntibus, et xenodochs, el nosocomis, et brephotrophis, eL gerontocornis, et orphanotrophis, el omnibus similiter rectoribus a(iquorum sanotorum collegiorum, orn nibus jLfl ponene proprium robur, et licentiain praebens yolenii denuntiare quae delinquuntur. Laudabilis enim huiusmodi est, el calumniatoris efiugiet nomen, qui causam contra legos factam redarguit, auctor pietatis et utilitatis sacris domibus faetus. Servabunt autem eam nihulornjnug et nostrae reipublicae iudices maióres et minores, civiles et militares, et praecipue por omnes dioeeeses constituti gloniosissiini praefecti sacrorum praeteriorum, el medias habentes adininistrationes, quos apectabiles vocant, dicimus autem augustalem, et proconsulares, et spectabiles comitee, el alba Orientis, el qui post illos sunt niagiatratus, hoe est provinciaram consulares sirc praesides constituti, alque defensores eivitatum. Et, similiter omne civile et militare el publicum auxihiurn hanc nostram legem tanquam in communi utihitate et pro totius terrae pietate positani ser'et, el praevaricatores subdat poenis, quas primitus diximus, Si quid autem de cond uctionibus ecelesi asticaruni rerum sut i n al jis capitulis sancivimus, ant a prioribus nostris sancitum est, maneal hoc in propria firmitate, neque ex praesente sacra noatra constitutione novanduni. Alia enim omnia manero in propriis terininis ami1TILIS, nisi lamen aliquid de ¡ir, liabeal, quao hie constituimos, quum suffieiat pro omnibus hace lex supon id, quod a Leone piae incrnoniae factum est, eninem advorsuñ plochicas re% aul'crre alienationis occasiouem. Tus igitur beatitudo, et qi.ii post
Quede en absoluto establecida por nosotros sobre la enajenación de bienes'eclesiásticos 6 en general de hospicios de pobres esta ley, que se atiene ciertamente á la constitución de Leon, de piadosa me. mona, y que á la verdad no se cuida de una cosa, y deja desatendida otra, mas extiéndase á toda la tierra que comprenden la ley de los romanos y la sanción de la iglesia católica, y determine las cosas que son suyaspropias, y tenga validez perpetuamente, y guardada por los santísimos patriarcas de cada diócesis,y por los metropolitanos, amantes de Dios, y por los demás obispos, y clérigos, y ecónomos, y abades, y encargados de hospitales de peregrinos, enfermerías de pobres, casas de expósitos, hospicios de ancianos, hospicioa de huérfanos, é igualmente por todos los directores de otras santas congregaciones, imponiendo ¡ todos su propio vigor, y dándole licencia al que la quiera para denunciar los casos en que se delinque. Porque de este modo es digno de alabanza,y evitará la denominación de calumniador eh que denuncia cosa ejecutada contra las leyes, habiéndose hecho para las sagradas casas autor de un acto de piedad y de utilidad. Pero no menos la guardarán también los jueces mayores y menores de nuestra república, civiles y militares, y principalmente los gloriosisimes prefectos de los sacros pretorios, constituidos en todas las diócesis, y los que desempeñan cargos intermedios, 8. quienes llaman espectables, queremos decir, el augustal, los proconsulares, y los espectables condes, y otros del Oriente, y los magistrados que van después de ellos, esto es, los que son consulares 6 presidentes de las provincias, y los defensores de las ciudades. Y del mismo modo observe esta ley nuestra como promulgada para-la común utilidad, y en pro de la piedad de toda • la tierra, todo auxiliar civil y militar y público, y someta los prevaricadores it las penas, que al principio hemos dicho. Mas si alguna disposición hemos sancionado respecto á los arrendamientos de bienes eclesiásticos en otros capítulos, ó 5i por nuestros antecesores fuá sancionada, subsista en su propio vigor, sin que se haya de hacer innova-
Tomo VI—?
ufl
NOVELAS.—CONSTITUCIÓN VIII
illatn in pontificalibus sedibus fucrint, quae a nobis disposita sunt operi cifectuique tradere festinet. Divinitas te servet per multos annos, sanote ac religiosissime pater.
Dat. XVII. Kal. Mali Constantinop., V. C. Cono. 1535.1
¡
BEUSARIo
CONST. VIII (1)
CONSTITUCION VIII
UT IUDICES SINE QUOQIJO SI3FFRAO1O FI&NT
DE QUE SIN SUFRAGIO ALGUNO SEAN NOMBRADOS LOS
(Col¡. II. tlt. 2. 3.)
JUECES (Colocvlón W. tllulus 2. 3J
Imp. IUSTINIANUS Au9. IOANNI, Praefect. Pracg. ¿teruin., cxconsuli et patricio.
.El Emperador JUSTINIANO, Augusto, d JUAN, segiihdct OCr Prefecto del Pretorio, exconsul y patr¿c¿-o.
Praefatio
Profaoio
Omnes nobis diez ac noctes continglt eum onini Nos acontece que pasamos en grandes lucubratucubratione et cogitatione degere, Romper volenciones y reflexiones todos los días y las noches, tibus, ut aliquid utile et placena deo a nobis collaqueriendo siempre hacerles nosotros á los contritoribus praebeatur; et non in vano vigilias ducibuyentes alguna concesión útil y grata para Dios; mus, sed in huiusmodi caz expendimus consilia, y no en vano pasamos las vigilias, sino que las empernoctantes et noctibus sub anqualitate dierum, pleamos en tales designios, pasando con ellos las, utentes, ut nostri subiecti sub omni quiete connoches y utilizando las noches al igual que los dios, sistaut sollicitudine liberati, nobis in nosmet ipsos - á fin de que nuestros súbditos descansen con todo pro ornnibus cogitationem suscipientibus. Por sosiego libres de cuidados, echando nosotros sobre omneni namque euriositatem et inquisitionem subnosotros mismos el pensar por todos. Porque distilem discurrimos, fila agere quaerentes, uaeutilicurrimos con toda diligencia y con minuciosa intatein nostris subiectis introducendo, omm coa onovestigación, deseando hacer loque produciéndoles re liberent et omni damno extrinsecus hIato, citra • utilidad a nuestros ai:ibditos los libre de toda carga publicum censum et iustam legitimamque collatio- y de todo daño impuestos sin justificación, excepnem. Invenimus enim plurimam ingressam causis tuados el censo público y la justa y legitirna coniniustitiam, et hane non ohm, sed ex quibusdarn tribución. Pues hemos hallado que en los negocios temporibus violenter accessisse, et omnes nostros ha penetrado grandísima -injusticia, y que esta se subiectos ad inopiam compulisse, ut ad noviasiha introducido con violencia no de antiguo sino mam ipsi penuniam devenire fluctuarentur, et nedesde cierto tiempo; y ha reducido á la inopia átoque consueta et legitima tributa et pro veritate dos nuestros súbditos, de suerte que corren ellos pias funotiones secundum publicum censum posriesgo de llegar á extrema penuria, y de no poder sint sine maxima neceasitate persolvere. Quomodo pagar sin grandísimo apuro los acostumbradós y leenim valerent collatores, quum ex aliquo tempere gítimos tributos y las cargas verdaderamente piaImperatores semper aliquid lucran ex proventc dosas con arreglo al censo público. Porque, como iudicum cogitarent, et merito hos sequerentur desde hace algún tiempo pensaron siempre los Emetiam gloriosissimi praefecti, ex bao iniustitia et peradores lucrar alguna cosa con la promoción. de damnis extrinsecus illatis et (2) solennibus pus coljueces, y á ellos les seguían con razón también !cs lationibus sufflcere? gloriosísimos prefectos. ¡de cué manera nodran en viruu ee esta mjusiicma los contri un yentes tener lo bastante para los quebrantos causados sin justificación y para las solemnes piadosas contribuciones? § 1.—Cogitatio igitur nobis faeta est, quod agen- § 1.—Formamos por lb tanto el propósito, tratantes omnia, quaecunqmc in nostris provinciis sunt, •do de Lodo lo que en nuestras provincias suce..e, de uno acto communi ad meUora migraremus. Hoc mejorailo con un solo acto común. Porque creemos enim omnino eventuruin credimus, si praesides que indefectiblemente acontecerá esto, si prccuragentium, quicunque civiles administrationes pro- mos que los presidentes de las regiones, que desvinciarum habent, puris procuremus uti rnanibus, empeñan-las administraciones civiles de las proet ab omni abstinere acceptione pro illis, solis con- vincias, tengan manos limpias, y se abstengan de tontos eis, quae a fisco dantur. Quod non atiter recibir cosa alguna, contentándose solamente con fiet, nial et ipsi cingula sine mercede percipiant, las que se lea dan por el fisco. Lo que no sucederá de nihil omnino dantes neo occasione suffragiorum, otra suerte, sino si también ellos recibieran sin re-
El texto grieÇo se haLla en fiat, y en Scrinig., paro i} con la fórmula deljurameno, que ¿e stgue, comienza ¡ial, ¿a
ojén en virtud de nuestra presente sacra constitución. Porque dejamos que subsistan todas las derúás en sus propios términos, á no ser que alguna contenga algo de lo que aquí constituimos, porque basta por todas esta ley sobre lo que se hizo por Leon, de piadosa memoria, para quitar toda ocasión de enajenación de bienes de hospicios de pobres. Por tanto, apresúrense tu beatitud, y los que después de ella sucedieren en las sedes pontificaleo, ^& llevará ejecución y efecto lo que por nosotros ha sido dispuesto. La divinidad te conserve, santo y religioslsiino padre, mucho años. Dada en Constantinopla á. 17 de las Calendas de Mayo, bajo el consulado de BELiSARiO, varón muy esclarecido. [535.J
Novela
nocena.—La mayor parle de esta Novela se haLla
en los Bas. VI. .I.—Iulian. Const. 15.—El texto es de ¿a anLl• gua versión de ¿a glose.
(2) Trid.; et, omaenla PerI,. y Cont,
51
NOV'BLAS.—CONSTTTtTOIÓN Vnl
noque lis, qui cingula habent, neo aii omnium () ulli. Conaideravimus enun, quia, Iioet quaestus non modicus (2) imminuitur imperio, attamen noatris aubiectis ineremeutuni maximuni percipieutibus (3), si indemnes a iudieibus conserventur, et irnperium et fiscus abundabit utens subiectis locupletibus, et uno hoe introducto ordine plurima rerum et innumera cnt ubertas. Aa corte non omnibus manifestum est, quoniam qui aurum dat, et ita administrationem emit, non dat hoc soluxn, quantum occasione adinventum est sufTragiorurn, sed et. aliud extrinsecus addit amplius occasione commodi administrationem aut dant.ibus ant apondentibus? et sic uno principio illicito dato plurimas necease es¿ manus circumire eum, qui donationeni facil, et hoe non de sua forte praebere, sed mutuatum, et ut muLcare possit, damnificatum, et computare apud se, quia eonvenit eum tantum ex provincia pereipere, quantum liberet quidem ci debita, sortea et usuras, et damna pro ipso mutuo; computabit autem et in medio expensas largiores, iam et iudicem, et qui circa ipsum sunt decentes (4), et quendam etiam sibimet recondet quaestum in tempore sequenti, in quo forte non administrabit. Quapropter cius, quod ab eo datum est, triplurn, magis actein, si oportet verlas die¡, deeuplum cnt, quod a subiectis nostris exigitur, et ex hoc etiam fiscus inirninuitur. Nam ea, quae oportebat in fiscum inÑrni, co, qui administrationem habet, puris utente (El) manibus hoo ad propriani utilitatem red¡gens, qui administrationem habet, et inopem faciens nobis collatorem, inopiam illius (6), quae per ipsum agitur, nobis reputat. Et quants. impie taha flunt, ad horum furtoruin menito relata occasioneml Administrationes namque habentes provinciales ad hanc aoceptionem respicientes multes quidem reorum dimittunt, vendentes cia, delictum, plurlinos autem innoxiorum eondemnant, ut noxiis praestent, et hoc non solum in pecuniariis causis agitur, sed et in crirninalibus, ubi de anima est periculum; fugaeque Ilunt (7) ex provinciis, et eonfiuunt hue omnes ingemiseentes sacerdotes, et curiales, et ofilciales, et possessorcs, et populi, et agnicolae, iudicum furta merite et intustitias secasantos, et hace non fiunt sola, sed etiam civitatum seditiones et publicae turbas plcrumque pecuniae causa flunt atque sedantnr. Et oinnino una quaedain est hace omnium oeeassio malorum, eL aocipere suffragium a iudicibus tothis nequitiae caL princlpium et terLninus. Es¿ quoque hoc sacrorumeloquiorum niirabile et verum, quod a'varitia ommum sit mater nialoruin, maxune quando non. privatorum, sed iudicum inhaeret animabus. Quia enhm sine peniculo non furetur, quia non latrocinabitur sine reatu ad administratorem respiciens lilum namque videns omnia auro vendentom, et praesumens, quia, quidquid egerit illicitum, hoc pecunias dando redimet, hinc homicidium, et, adulterium, et invasiones, et vulnera, et raptus virgi-' num, et commerciorum confusio, et contemtua legurn et iudicum, omnibus hace venalia proposita esse putantibus, tanquam aliquod vilium (8) mancipioruin. Sed noque surficirnus considerare eL exponere, quanta ex furto provincialium iudicum fiunt pesasima, nullo ces çraesumente cum fiducia
(1) homlnrnn, Trd,, y Port. (2) frL; iinmodieus, Cont. (31 Trid.; ostri ub!eet1 - Derelplcnt, PorL,y Goni. (4) Trid.; ¡ami et mOtel - convenientes, Con.
tribución el cíngulo, no dando absolutamente nada con ocasión de sufragios ni á. los que tienen cíngulo, ni á otro alguno de los demás. Porque hemos considerado, que, aunque se le disminuye no pequeña renta al imperio, esto no obstante, percibiendo muy grande aumento nuestros súbditos, si por los jueces fueran conservados indemnes, el imperio y el fisco tendrán abundancia contando con súbditos ricos, y, con haberse puesto orden en esto solo, habrá grande é inmenso acrecentamiento de bienes. ¿No es ciertamente manifiesto para todos, que el que da dinero, y de este modo compra un cargo administrativo, no da solamente lo que se inventó con acasión de sufragios, sino que independientemente de esto añade también otra cosa más por vía de provecho para los que le dan ó prometen el cargo administrativo Y sentado así un solo principio ilícito, necesita el que hizo la dádiva recorrer muchas manos, dar aquello acaso no de lo suyo, sino tomadoá préstamo, gravándose también para poderlo tomar prestado, y echar consigo mismo cuentas de que es conveniente que él perciba de la provincia tanto cuanto ciertamente le libre de deudas, de capitales é intereses, y de los perjuicios sufridos por el mismo préstamo; pero calculará también para el tiempo intermedio mayores gastos que los convenientes, tanto para el juez como para los que están cerca de él, y guardará también para si alguna ganancia para el siguiente tiempo, en que acaso no desempeñará el cargo administrativo. Por lo cual, lo que se les exige á nuestros súbditos será el triplo, más aun, el décuplo, si se ha de decir la verdad, de lo que se dió por él, y con esto es perjudicado también el fisco. Porque aplicando á su propia utilidad elque desempeña el cargo administrativo lo que se le debía pagar al fisco, si tuviera manos limpias el que ejerce, aquel cargo, y reduciendo para nosotros á la inopia al contribuyente, nos imputa á nosotros la inopia de aquel, que por él mismo se causa. ¡Y cuántas cosas semejantes se hacen impíamente, que con razón se refieren fi la ocasión 'de estos hurtos! Porque los que desempeñan la administración de las provincias, atentos fi estos cobros, absuelven ciertamente fi muchos reos, vendiéndoles su delito, y condenan fi muchos inocentes, para que paguen por los delincuentes, haciéndose esto no solamente en los negocios pecuniarios, sino en los criminales, en que hay peligro de la vida; y se huye de las provincias, y acuden aquí todos lamentándoe, sacerdotes, curiales, oficiales, poseedores, gente del pueblo, y agricultores, acusando con razón los hurtos y las injusticias de tos jueces; y no sucede esto solo, sino que también por causa de dinero se promueven y se aplacan las más de las veces las sediciones de las ciudades y los tumultos públicos. Y en absoluto esta sola es la ocasión da todos los males, y el recibir sufragios de los jueces es el principio y el término de toda iniquidad. Hay también este concepto admirable y verdadero de las sagradas escrituras, que la avaricia es la madre de Lodos los males, principalmente cuando tiene asiento en las almas no de los particulares, sino de los jueces. Porque ¿quién no robará sin peligro, quién no cometerá latrocinios sin culpa mirando al que ejerce la administración' Porque viendo que
() Trid.; so, quo - uteiite, Port., y (6) TrId.; Ipelus, Cont. (7) fugient seque, Trid., y Port. (8) optimorum, Trid., y Pon.
Cont,
52
NOVELkS —CON8flTUCtóÑ
viii
redarguere, quum iii repente se erniase cm gula pronuiitient.
éste todo lo vende por dinero, y confiando en que cualquiera cosa ilícita que hubiere hecho la redimirá dando dinero, nacerán de aquí los homicidios, los adulterios, las invasiones, las heridas, los raptos de vírgenes, la eonft.sión de los actos de comercio, yei menosprecio de las leyes y de los jueces, Juisgando todos que estas cosas están expuéstas ¡ la venta, como si fueran algún vil esclavo. Mas no somos capaces de considerar y de exponer cuantas, cosas malisimas resultan de los hurtos de los jueces provinciales, sin que nadie se atreva á acusar á éstos con seguridad, puesto que ellos declaran desde luego que compraron el cíngulo.
Cap. 1
Capitulo 1
Hace omnia apud 008 cogitantes, et hie quoque participem consilii aumentes eam, quae a deo data est nobis, revereodissimam coniugem, et tuae celsitudini causam communicantes, et quaedain etiam a tuo surnéntes consilio, ad hane sacram venimus Iegern, por quaru sancimus, neque proconsulariam ullam, neque hactenus vocatam vicaiam, neque comitem Orientis, neque aliam quamlibet administrationem, neque proconsularem, neque praesidalem, quas consularitias et correctivas vocant, cluarum expressim meminit subiecta hule sacrae legi nostrae descriptio, quasque solas sub hac lege ducimus, dare aliquod suffragium, neque pro administratione quamlibet donationem, neque iudici ulli, neque horum, qui circa administraiionem sunt, alieui, neque alter¡ per oecassionein patrociDii, sed gratis quidein sumere administrationes, panca vero praebere occasione eorurn, quae pro cingulis dantur (1) et chartis. Nain subiecmus etiain deseriptionem huic saerae nostrae leg declarantem, quid eompetat unamquatnque administrationem nostram praebere in sacro nostro latercúlo ant in foro tuae celsitudinis occasione codicillorum aut praeceptorum, unde et illud abbreviatum est, no praestet illi maximum damnum.
Meditando nosotros sobre todo esto, y tomando también en este caso como consejera á la royerendisiina cónyuge que por Dios nos fué dada, y comunicando el asunto á tu excelsitud, y aceptando también por tu consejo algunas cosas, hemos llegado á dar esta sacra ley, por la cual mandamos que ningún cargo de procunsul, ni do los llamad.s hasta ahora de vicario, ni de conde de Oriente, ni otro cualquiera, ni proconsular, ni presidencial, iue llaman consulares y de corregidores, de los que expresamente hace mención la relación continuada al pie de esta sacra ley nuestra, y solos los que ponemos á continuación de ella, dé sufragio alguno, ni donación alguna por un cargo administrativo, ni á juez alguno, ni á nadie de los que están carca de los que desempeñan el cargo, ni á otro alguno con ocasión de patrocinio, sino que á la verdad reciba gratuitamente.los cargos administrativos, y dén médica cantidad con ocasión de lo que se satisface por los cíngulos y las credenciales. Porque agregamos también á esta nuestra sacra ley una relación que declara qué es lo que compele que cada cargo administrativo nuestro satisfaga en nuestro sacro registro ó en el foro de tu excelsitud con ocasión de las credenciales ó mandamientos, á cuyo efecto ha sido también reducido, á. fin de que no le cause á aquel muy grande quebranto.
Cap. IX
Capitulo II
Illud tamen decernimus, oportere vicarium Asianae,qul est quoque iudex Pacatianae Phrygiae, non ulterius quidem ita nuncúpari, sed de cetero comilem Phrygiae Pacatianae nominan, et perci-. pera de fisco, quae etiam nune occasione annonarum et capitoruin (2) pro utraque administratione percipiebat, nihil borum iniminuto, non autem duobus offtciis uti, sed permixtuzn et iudicis et vicarii nnumn esse, coi:nitianum exsistens et nomninatuni (3); periculo funetionum publiearum et ei, et omnibus similiter imminente, utpote uno officio constiluto, non dividendo penitus, sed por unam continuationelu militantibus universis, quod accipieL quidem propter duplex periculurn annonas eL capita, quae utrumque (4) pridem percipiubat ofilelum, non tatnen in altera quadam administrationo pridem quidem vicarium, nuno autem spectabilem comitem in Pacatiana Phrygia, non habentem penitus ullum participium jo aliis Asianae dioeeeaeos provincila (5), sed habentern quidem apeetabilis comitis Pacatianae Phrygiae cognomi-
Mas también decretamos que es conveniente que el vicario dees As la riia, que también juez de F' gia Pacaciana, no sea llamado así en lo sucesivo, sino que en adelante sea denominado conde de la Frigia Pacaciana, y pero del fisco lo que también ahora percibia a título do annonas y de capitación por ambos cargos, sin ninguna disminución en esto, pero no desempeñe dos oficios, sino que haya uno solo, mezclados el de juez y el de vicario, existiendo y dominándosele el de conde; incumbiendo así á él, como igualmente á todos, la responsabilidad de las contribuciones públicas, como constituyendo un solo'oíicio, no Iebiéndose dividir en modo alguno, sino desempeñando todos su cargo conjuntamente, porque recibirá ciertamente por razón de su doble responsabilidad las annonas y las capitaciones, que antes percibían uno y otro oficio, pero sin que el que antes era ciertamente vicario en uno de los cargos administrativos, y el que es ahora espectable conde en la Frigia Pacaciana, tenga absolutamente ninguna intervención.
(1) pro singuhiz dantur, clnulis, codicilhie, Trid. (2) captum, TüL, q Por. (5) mominando, Trid., y Port. (4) Trici., y Port.; utraque, Cont.
(5) As¿ dice al márgen que se ha de leer Cont., quien en el texto escribe como Trici. y Pon.: Asianae provineLac Olee-
cesibus,
NOVELAS. CONSTITUCIÓN VIII
53
nationem, contentum vero in sola Pacatiana, sicut praediximus, Phrygia.
en las otras provincias de la diócesis de Asia, sino teniendo ciertamente la denominación de espectable conde de la Frigia Pacaciana, y contentándose solamente con la Frigia Pacaciana, segun antes hemos dicho.
Cap. III
Capitulo III
Hoc autem ipsuni et in alteruLro pridem vicario definivinius (dicimus autein eum, qui est in Pontiea dioecesi), ut non duo consistant de cetero sed unus comes quidem Galatiae primae nominandus, et habiturus etiam supermilires }rntestatem sieut habet et nunc, et utriusque cinguli percepturus annonas, non tainen foris primam Galaliaru. Nul1am etenim ei aliam penitus damus habere potestatem in ulla Pontica regione, sed in sola Galatia prima, offlcio quidem miscendo, et secundum unam, sicut dictum est, ine1ligendo et.numerando coniunctionem, comitiano exaistente et nominan do, nulloque penitus eorum ad alios babente ahquam differentiain, sed unum esse otficium sub uno iudice unius provinciae praesule, omni sirniliter (1) offieio una eum suo indice circa fisealia perieulum suslinente.
Mas esto mismo determinamos antes también respecto á otro vicario, (nos referimos al que hay en la diócesis del Ponto), á fin de que no haya en lo sucesivo dos, sino un solo conde, que ciertamente ha de ser denominado de la Galacia primera,y el cual habrá de tener también potestad sobre los militares, como asimismo la tiene ahora, y habrá de percibir las annonas de uno y de otro cíngulo, pero no fuera de la primera Galacia. Porque no le concedemos que tenga absolutamente ninguna otra potestad en alguna región del Ponto, sino solamente en la Galacia primera, mezclándose ciertamente los oficios, conociéndose ycontá.ndose, según se ha dicho, por su sola unión, existiendo uno y denominándose de conde, sin que absolutamente ninguno de ellos tenga diferencia alunarespecto á los otros, sino que sea uno solo el oficio subordinado á un solo juez presidente de una sola provincia, soportando igualmente todo el oficio juntamente con su juez la responsabilidad en cuanto á los impuestos fiscales.
Cap. 1V
Capitulo IV
Nulli quoque iudici penitus eoncediinus, neque civili neque militan, mittere per civitates provinciae, quibus praesidet, sos, qui vocantur boj serratones, acientibus, quia, si quid tale fecerint, ipsi cadent administratione, praesuinentes alios le suum oíficium elevare.
Tampoco le concedemos absolutamente á ningún juez, ni civil ni militar, enviar á las ciudades de la provincia, de que es presidente, los que Be llaman lugartenientes, teniendo entendido que, si hicieren alguna tal cosa, perderán su cargo administrativo los mismos que se hubieren atrevido á elevar á otros á su propio oficio.
Cap. V
Capitulo V
Hoc autern ipsum dieitnus et in elariasimo comiLe Orientis, et clarjasimo ludies. EL Hijo enim unam adininistrationem utrarnque facirnus, habentem quidem et apectabilis coniitis Onientis nomen, officio vero uno praesidente, coiniliano exsistente et nominando, et primas solius Syriae, et Cyrrhnsticae (2) praesidente, et utriusque administrationis annonas habente. Aequalern nainque vicariis illum ponimus, ut et ipse cum su.biecto sibi officio perieulum habeat et pro fisealiuni exaetione, et pro civil¡ et publica disciplina.
Mas esto mismo decimos también respecto al muy esclarecido conde de Oriente, y al muy esclarecido juez. Porque también allí hacemos de uno y de otro un solo cargo administrativo, que tendrá ciertamente el nombre de espectable conde de Oriente, pero que presidirá un solo oficio, que será y se denominará je conde, y presidirá solamente en la primera Siria y en la Cirreatica, teniendo las arinonas de ambos cargos. Porque lo hacemos igual á los vicarios, de suerte que también ét tenla juntamentecon el oficio que he está subordina0 la responsabilidad tanto por el cobro de los derechos fiscales, como por la disciplina civil y pública.
Cap. VI
Capitulo VI
Volurnus autem omnibus iudieibus nostrarurn provineiarum omnes subdi, privatos quidem secundum quod cinguli propriulu praerniurn est, in omrnbus causis, et universis pecuniarus et ommnalibus oecassionibus; quía vero in mulitiis constituti BuriL, (et propriis iudicihius deputati) (3), etiam Istos nihiloEninus occasiene liscaUum et criminaliom subdi omnibus eje niodis. Sed etiarn eos, qui bine descendunt, ex (4) quohibet foro, qui quascunque exsequuntur sententias, licet provinciarum itidicibus non amere amplius aliquid, quarn sacra
Pero queremos que todos estén sometidos á todos los jueces de nuestras provincias, los particulares ciertamente según lo que es atribución propia del cíngulo, en todas las causas, yen todas las ocasiones pecuniarias y criminales; mas los que se hallan constituidos en milicias, (y sujetos á sus propios jueces), estén, ello no obstante, también de todos modos sometidos á aquellos con ocasión de cuestiones fiscales y criminales. Mas también les es lícito á los jueces de las provincias no dejar que los que de aquí parten, de cualquier foro, y ejecutan cua-
(1) TrirL; simili Cont. (2) A&t según el reato griego: CyrezWflsie, ale, Cont.
(3) Lo que se hallo entre parentess ¿opuso Cont. tomandolo del texto griego; omitenlo Trid., y PorI. (4) Trici.; st el, cont.
Port. Syristen.
54
NO VL —OONSTITtTcJIÓN vm
nostra constitutióne dspositum set, pereipere eportularum, ecientibus, quia, si hoe negexerint, otnue damnum ex hoc nostris colLatoribus illatum ipsi persolvent. Dainus autem licentiam eis et referre de so non solum ad iudices, a quibus sun.t misel, sed etiam ad noamet ipsos, ut nos hace (1) agnoseentes causain coinpete.nter exsecjuamur. Si autem ipsi allquos invenerint propter dignitatis et cinguli supercilium nostris collatoribus violentias irrogantes, licentiam eis damos etiam examinare violentias, et reos inventos privare cioguLo, et nostruin ordinein in proinciis adiinplere, hoc quod etiam veteribus dictum est legibus. Sicutenim eos oinni• injusto lucro prohibeinus, ita etialil puro CiDgulis utentes omni honore et reverentia et honestate frui sauciinus.
lesquiera sentencias, perciban por espórtulas algo más de Lo que se halla dispuesto en nuestra sacra constitución, sabiendo, que, si hubieren desatendido esto, resarcirán ellos mismos todo el dafio causado con esto á nuestros tributarios. Y les dames licencia para dar de ello cuenta no solamente á los jueces por quienes fueron enviados, sino también á nosotros mismos, para que teniendo nosotros conocimiento de ello pongamos al caso el correspondiente correctivo. Mas si ellos mismos hallaren a algunos que por arrogancia de su dignidad y de su cingulo causan violencia á. nuestros tributarios, les damos facultad también para examinar tales violencias, y para privar del cíngulo á los que fueren hallados reos, y desempefiar en las provincias nuestra autoridad, según lo que también se dispuso en las antiguas leyes. Porque así como les prohibimos todo lucro injusto, así también mandamos que los que. con pureza se sirvan del cíngulo disfruten de todo honor, reverencia, y consideración.
Cap. VII
Capitnio VII
Sic igitur a noble cingulis discretis, conveflit eum, qui sic a005porit adwiuistrationern gum dei memoria coraui noble, aut, si non vacat, coram tua celsitudine, et qui tuam rexerixit sedem, et qui semper fuerit, gloriosiesimo comite sacrarum nostraruiu largitionum, et gloriosissin;o quaestore sacri nostri palatii, et gloriosisshno coinite ubique sacrarum nostrarum privatarum reruin, praesente quoque et per teinpora rnaguilicentissimo chartu¡ario sacrorum nostrorum eubiculorum, qui codiculis Iiis apud nos niinistrat, iusiurandurn dare, nihil penitus nec quodlibet se praebere neque oc-. casione suffragii, neque patrocinil, el neque promittei'e, et neque de provincia proftteri dirigere neque gloriosissimis praefectis, noque alije cingula habentibus, iieque jis, qui circa sos constituti sunt, Dec alteri cuilibet per occasionern patrocinii, sed sicut sine suifregio accepil adininistrationem, a publico percepturus annonas (has onici solas aocipere eum sinimus), sic eain puris custodire manibus, deo et noble pro ea redditurus rationem. Sciat enim tua ceisitudoet qui post te easdem conscenderint sedes, quia, sive ipsi praesumserint acopere quidquain ab lis, qui ad praedictas administrationos auceduni, sive proceros ipsi, sive etiarn oftieiuin tuuni ultra ea, quae oceasione coneuetudinum a noble cis deíluita sunt (quae scilicet sufflcere sola putantes dan deerevitnus), non in parvis poena fiel (2), sed ivaxiini quidein iudices accipere aliquid praes timen tesa b ji:;, qul ad administrationos aceedunt, aul etiam permitcntes suum offieiurn tale aliquid agere, et nunitatum non emendantes, non solum quadrnplum reddent lotius, quanturn perceperunt, sed etiarn magnarn indignationem sustinebunt, et cinguli peninulum formidabunt, el qui circa ces sunt, et obedieus eis ufflcium, si arnplius aliquid, quam a nobis concessum cal, tentaverint accipere, ipsi quoque subiicientur da. mnis quadruplae redditionis, et cadent etiam subatantia et cingulo, insuper et suppliciis subiacebunt, quae congruuut delictis eorurn.
Conferidos, pues, de este modo por nosotros los cíngulos, es conveniente que el que así hubiere recibido un cargo administrativo preste, haciendo mención de Dios ante nosotros, ó, si no pudiera ser, ante tu excelsitud, y los que rigieren tu sede, yante el que á. la sazón fuere gloriosisimo conde de nuestras sacras liberalidades, y el gloriosísimo cuestor de nuestra sacro palacio, y e! muy glorioso conde de nuestros bienes privados en cualquiera parte sitos, y estando también presente el que á la sazón sea muy magnifico secretario de nuestras sacras cámaras, que ante nosotros ejerce su ministerio en estos nombramientos, juramento de que él no da absolutamente ninguna cosa ni con ocasión de sufragio, ni de patrocinio, y de que no promete, ni ofrece enviarla de la provincia ni para los gloriosísimos prefectos, ni para otros que tengan cíngulos, ni para los que se hallan cerca de ellos, ni para otro cualquiera con ocasión de patrocinio, sino que, como recibió sin sufragio su cargo administrativo, para percibir de los fondos públicos las a1nonas, (porque solamente le dejamos que reciba estas), lo conservará con manos limpias, habiendo de dar cuenta de él á Dios y á nosotros. Porque sepan tu excelsitud y los que después de ti subieren áia misma sede, que, ya si ellos mismos, ya si los mismos próceres, ya si también tus oficiales, se hubieren atrevido á recibir de los que llegan á los susodichos cargos administrativos alguna cosa más sobre lo que con ocasión de coiuwbtes rué determinado por nosotros, (que es lo único que juzgando que es bas, tanto mandarnos que se dé), no se impondrá una pena leve, sino que ciertamente los jueces superiores que se atreviesen é. recibir alguna cosa de los que llegan á los cargos de Ls administración, ó aun los que permitieren que sus oficiales hagan' alguna tal cosa, y no corrigieren la que se lea denunció, no solamente restituirán el cuádruplo de todo cuanto percibieron, sirio que también sufrirán grande castigo, y temerán la pérdida del cíngulo, y los que están cerca de ellos, y los oficiales á ellos subordinados, si hubieren intentado recibir alguna cosa más de lo que ha sido concedido por nosotros, estarán también sujetos al quebranto de la restitución del duplo, y perderán asimismo los bienes y el cíngulo, y quedarán además sometidos á los castigos, que corresponden á sus delitos.
(1) TrTd.; h2rc. Con.
(2) 2-id.; posoam
fiar, Con.
140'VBLAS.---CC>nSTlTUCIóN 'VIII
55
Cap. VtII
Capitulo vux
Eos autem, qui ¡la sine mereede surnunt administrationes, prae omnibus studiurn babere decet
Mas es conveniente que los que así, sin merced, reciben el cargo de administradores cuiden ante todo de inspeccionar vigilantemente los impuestos fiscales, y de exigirlos con toda enegia á los que ciertamente no son cumplidores y requieren apremio, no siendo flexibles para ninguno, ni teniendo por esto en consideración absolutamente ningún
fiscalia vigilanter inspicere, et indevotos quidem et ogentes neeéssitate cura onni exgere fortit.udino, in nullo flexos, noque pro hoc ipso lucruru aliquod orn nino considerantes, devotis autora paterno
se exhibere, deindc nostros subiectos reservare
undique sine violentia, nihil ab ullo eorun perci-
pientes; sed aequi sint la iudieiis, aequi vero in publicis diseiphnis, exsequentes. quoque deUcta, innoxios quidem undique custodientea eos, qui puri sunt, reis autem poonam imponentes secundum legem et ita praesidentes collatoribus, tan quam paIres fihiis, diligentes quidem eos, qui sunt innocentes, qui vero re¡ monstrantur castigantes so punientes omnernque iustitiara in publicis et privatis documentis eisservantes, et non ¡poi sol¡ hoc agentes, sed etiam semper consiliarium talein aumentes, et qui circa oes sant omnes, ut non videantur 1111 quidem velut innoxii esse, per alios autem delinquant atque furentur, hoc quod inagis turpe est., ut et participes iniustitiaruiii sumant. Ideoque licebit tuae celsitudini honestiorum quosdain ad administrationes dirigere et scientium tributa fiscalia, curialium quippe et aliaruni personarum experimentumaui dantLuin bonum et ad -magistratus opportunorum. Quia enim non diugat eum, et honestate cotnpleri magna putet, si nostro decreto iudicioque tu¡ culrniiiis ad cingulum vefiat, testimoniura qaidern habene, quia siL optimus, gratis vero eum suscipinas, no vacans omnino por provincias ulli pravitati (1) ncc queniadrnodum quod dedit congreget, nec Linde colligat aurum, sed ut hoc solum habeat studium, deo nobisque semetipaura commendare, et gloria fmi optima, et recompensationem aperare praecipuaini
§ 1.—Si quis autem praeter bac aliquid egerit, et donen in administratione, in qua (2) ecL iudex, furti reus appareat, et si (3) pmobetur aut auruni dans, nL accipiat administrationera, ant accipiene ex adrninistratione (utrurnque enim similiter rioxiuxn esi), seiat, quia et confiscationem et exciliuru sustinebit, et in corpus yerbera atque supplic.ium. lpsum quoque, qui acceperit ab eo, sicut praediximus, malis subilciemus maxirnis; puras enim cxi. gimus case provincialibus iudicibus manos, ut col]atores custodiarnu. Et latee quidem tam ex legibus, quam ex administratioiiibus inimiriebunt poenae jis, qui in práedictis administrationibus Sunt, si tale aliquid egerint. Damus autem et (4) provincialibus lieentiam, si quid apud provinciam inlustum qui administrationem habet egerit, veí si damnis aliquibus aut calumniis subdat nostros collatares, ut deo amabiles episcopi et provinciae primates preces ad nos diríganí, exponentes cingulurn habentis delicia. Nos enim haec agnoscentes dingeinus inprovinciam hoc examinaturum, quatenus ipse, ubi iniustitiam fecit, luje quoque peanas sub-
(1) populi pravitate, TrkL;popnli prtynti Por 9. at. () V i d.; tu qua, omttei C.o
lucro, pero que sc conduzcan paternalmente con
los cumplidores, conserven además á nuestros súbditos en todas partes sin violencia, no perbiendo nada de ninguno de ellos; y que sean justos en los juicios, y jusf.os en las disposiciones públicas, castigando también los delitos, conservando ciertamente en todas partes sin caátigo á los que son puros, pero imponiendo á los culpables la pena con arreglo á la ley, y presidiendo de este modo á los contribuyentes como los padres á los hijos, aman-do ciertamente á los que son inocentes, pero castigando é imponiendo pena á los que se muestran reos, yguardándoles entera justicia en los documentos públicos y privados, y haciendo esto no ellos solos, sino también, al tomar tal consejero, todos los que están cerca de ellos, para que no parezca que ellos ciertamente son en algún modo mo centes, pero que delinquen y hurtan por medio de otros, y, lo que es más vergonzoso, que hasta toman participes para sus injusticias. Y por tanto, será licito á tu excelsitud destinar para los cargos de la administración á individuos de los más honrados, conocedores de los tributos fiscales, que cortamente entre los curiales y otras clases de personas hayan dado buena prueba de si mismos, y que sean idóneos para tas magistraturas. Porque quién no lo amará, y no considerará que esta dotado do grande honradez, si por decreto nuestro.y á inicio de tu alteza llegara á obtener el cíngulo, teniendo ciertamente testimonio de que él es muy bueno, y de que recibe aquel gratuitamente, no dedicándose de ningún modo en las provincias fi ninguna maldad, ni k cómo reunir lo que dió, ni fi recoger de parte alguna dinero, sino teniendo este solo empeño, el de recomendarse él mismo fi Dios y á nosotros, y disfrutar de la mejor gloria, y esperar especial recornpensa § 1.—Pero, si prescindiendo de esto hubiere alguien hecho alguna cosa, y apareciera siendo reo de hurto mientras está en el cargo de la administración, en que os juez, y se probara 6 que da dinero para obtener aquel destino en la administración, ó que lo recibe por virtud del cargo en la administración, (porque ambas cosas son igualmente punibles), sepa que sufrirá la confiscación y el destierro, y azotes y suplicios corporales. Y también sujetaremos á las más grandes penas al mismo que de él lo hubiere recibido, según antes dijimos; porque exigimos que los jueces provinciales tengan manos limpias, para cuidar nosotros de Tos contribuyentes. Y ciertamente estas penas lea amenazarán tanto por virtud de las leyes, como por lada los cargos administrativos, fi los que se hallan en los, susodichos cargos de la administración, si hubieren hecho alguna cosa semejante. Pero les damos también fi los provincianos licencia, para que, si en la provincia hubiere hecho alguna cosa injusta el que tiene la administración, ó si fi nuestros tributarlos les infiriera algunos perjuicios ó oalum-
(a) Trid.; si, ontítefrt Cont.
(4) Trid.1 et, omiteta Cont.
56
NOVELAS. —CONSTITUCIÓN VIII
eat dehctorum, nL neque alter quispiam tale aliquid agere praesumat, ad exemplum respiciena.
rijas, los obisps, amantes de Dios, y los primates de laprovincia nos dirijan súplicas, exponiendo loa delitos del que tiene el cíngulo. Por que conociéndolos nosotros, enviaremos á Ja provincia á quien haya de examinar esto, á fin de que aquél sufra las penas de sus delitos allí mismo donde cometió la injusticia, para que mirando aquel ejemplo no se atreve otro cualquiera á hacer alguna cosa semejante.
Cap. IX
capital<> IX
Nessitaem habente eo, qui administrationem rexit,secundum priores constituciones, dum deposuerit fasces, por diez quinquagin(a ux provincia commorari, publice se.monstrantem, et ab omnibus suscipienteni conventiones. Si tamen ante, quam compleantur quinquaginta dies, fugiens capiatur velut aliquod inhouestissimorum mancipio rum. damus licentiam coLlatoribus detinere eurn in provincia, et omne, quod dederunt ei occasione furti, hoc exigere, praesente tamen deo amabili episcopo, et causam ex non acripto examinante, donee reddat ornne, quidquid ruratus ostenditur. Sed etiamipsos provinciales, si senserint administratorum fortum, Jicentiam babere, magis autem necessitatem, hace referre nobis, ut cognoscentes, quia omnino auro vendidit iustitiam, praedictis eum aubiioiamus poenis. Super quod etiam caelestibus suppliciis reus erit, transcendens iusiuran dum, in quo acceperit administrationem. Si autezn -voluerit ex quacunque causa non completis quiDquaginta diebus ex provincia fugere, tunc comprehensus, ubicunque degere videtur, revocabitur quidom in provinciaru, in qua administrabat, omne vero, quod irivenLus fuerit accepisse, restituat in quadruplum.
Teniendo necesidad, conforme á las anteriores constituciones, el que rigió la administración, al dejar sus insignias, de permanecer cincuenta días en la provincia, mostrándose en público, y haciéndose cargo de las demandas de todos. Mas si al huir antes que se cumplan los cincuenta días fuera cogido como alguno de ¡os más deshonrados esclavus, les damos licencia á los contribuyentes para detenerlo en la provincia, y para exigirle todo lo que le dieron con ocasión de sus hurtos, pero hallándose presente el obispo, amante de Dios, y examinando la causa sin actuaciones escritas, hasta que devuelva todo lo que se pruebe que hurtó. Pero tengan también los mismos provincianos, si supieren de hurto de los administradores, licencia, y aun más, la necesidad de denunciárnoslo, para que conociendo nosotros que vendió en absoluto por dinero ¡ajusticia, lo sujetemos á las susodichas penas. Además de lo que también será reo do las penas celestiales, por quebrantar él juramento con que hubiere recibido la administración. Mas si por cualquiera causa hubiere querido huir de la provincia no estando completos los cincuenta días, en este caso, preso donde se viere que mora, será ciertamente llevado á la provincia que administraba, y restituya en el cuádruplo todo lo que se hubiere hallado que recibió.
Cap. X
Capitulo X
Illud videlicet observandum, nutlarn esse nostris subiectis licentiam in alio quodan., praeter furturn, hoc circa iudices agere; non enim, si videatur veh enientissimus indevotis propter fiscali u m exactionem aut propter delictorum exsecutionem, dabimus subiectis agere aliquid adversas eum. Ex diverso autem etiam póenis cos omnium amarissimis subiugainus, si coa, qui paria usi sunt manibus, et flacaliurn exactionem cum omni detulerint su btilitate, postea deponentes administrat.ionem injurian .praesumsorint, et non eum omni favore post legitimuxu tempus provincias relinquentes deduxerint. Oportet enim eos, qui post hane legem nostram faciendi aunt, clar]ssimos subiectarum provinciarum iudices considerare, quanta quidem perfruentur gloria tales apparentes, quanti s autem sint incursuri difficultatibus, legeni hane solvere, quantum ad se, praesumentes. Erit enini absurdum, si eos quidem, qui in vilibus capiuntnr furtis, ipsi torquebunt, et non pnimitus quieseaut, donec reddant furta, ¡poi autem innoxii manserint in madmis constítuti l'urtis, et neque apud subiectos erubescentes exemplurn, quurn liceat eis honestis et liberis et undique laudandis ostendi, et a nobis habere testimonlum et spem.
Es ciertamente de observar, que nuestros súbditos no tienen licencia alguna para hacer esto respecto á los jueces en ningún otro caso, sino en ci de hurto; porque si pareciera vehemenUsimo para los desobedientes en la exacción de los tributos liscales, ó en la persecución de los delitos, no les permitiremos It los súbditos que hagan cosa alguna contra él. Antes por el contrario, también los someteremos á las más severas penas, si It los que tuvieron manos ¡in,pias, y desempefiaron con toda escrupulosidad la exacción de los impuestos fiscales, se hubieren atrevido It injuriarlos después al dejarla administración, y no hubieren despedido con toda consideración It los que abandonan las provincias después del tiempo legal. Porque es conveniente que los muy esclarecidos jueces de las provincias sometidas, que después de esta ley nuestra hayan de ser creados, consideren de cuánta gloria disfrutarán ciertamente si aparecen tales, y en cuántos peligros habrán de caer, si en cuanto á ellos respecta se atreven á violar esta ley. Pues será absurdo, que, si ellos mismos dan ciertamente tormento It los que son cogidos cmi viles hurtos, hasta que restituyan lo hurtado, queden, no obstante, impunes siendo reos de los mas grandes hurtos, y no avergonzándose del. ejemplo ante los súbditos, cuando es lo conveniente que se muestren honrados, y libres, y enteramente dignos de alabanza, y que tengan por nosotros buen testimonio y esperanza. § 1.—Mas no les permitimos ni It los espectables jUCCOS, ni It otro alguno que les causen opresión
§ 1.—Non sinimus autem ncc spentabilibus iiidicibus, nec alter¡ alicui cjuamuibot cis opprossio-
ovKLis: —CONSTITuOIÓN viii nem aut iniustitiam inferrey aut civilibus omnino causis communicare ut et nos eis honestatem servemus, el illi purilateni nobis devotionemque rosti tuant. Sciant enim omues snbieoti, quia propter eorum utilitatem, el undique eorum indeinnitatem, el ut par .omnein agantur quietem, el non cogantur provincias relinquere et in peregrinis affligi, propterea praesenteni legem soripaimus, deo eam yoven les et praesentibus venerabilibus maximae oms communionis t'estivitatis diebus (1), ut omnibus uceat patres suscipere magia iudices, quam fures, el sollicitatores, et eorurn substantiis insidiantes. § 2.— Oportet quoque vos nostros subiectos, scienles, quantani vestri posuimus providentiam, eum oxnni devotione publica sine imminutione tributa persolvere, el noque adminisiratórurn egere necessitato, sed it& devotos vosmetipsos praebere, UI nobismetipais ostendatur.operibus, qui st ipsi pro huiusmodi clementia propriam noble devotionem restituetis, el morito habebitis omnem a mdicibus occasione devotionis favorem st proviclen11am, illud acientes, quialudicibus imminel undique flscalium pertculum, el mamfestum est, quia proprio suo periculo administrationes assumunt; et vos hace agnoscentes el omnimodo evitate indevotionem, st nolile vastras voluntates ¡La, praebere inobedientes, quatenus sorum (2) egeatis vobomentia, quam necessarium eat ebe assumere propter inevitabilem flscalium éxactionem; scientibus vobis, noatris subiectis, quia militares expenue el hostium insecutiones (3) multa egent dEigentia, el non possunt citra pecunias hace agi, causa videlicet nullam recipiente dilationem, noque nobis concedentibus despici Roinanorum terram diminutam, qui el Libyam omnem reparavimus, el Vandales ni servitutem redegimus, el plurima adbuc el malora horuin speramus a deo percipeve el agore, pro quibus competeus est fiscalia tributa sine imrninutione, st devote, el seunduai definito exigí terupora. Quapropter si vos quidem devoto occurratis iudiøibus,. liii vero facilem el praeparatam fiscalium illationem in vos exhibuerint, el tudicum laudabimus studm, w el vestrain approbabimus yoluntatem, et und.ique una quaedam erit optinta consonaque praesidentium el quibus praesideul con gruentia magna.
51
alguna 6 injusticia, 6 que de ningún modo tengan algo común en causas civiles, á fin de que nosotros les conservemos la respetabilidad, y ellos nos correspondan con su pureza y devoción. Sepan, pues, todos los súbditos que para utilidad de ellos, y para su complete indemnidad, y para que vivan con todo sosiego, y no se vean obligados á abandonar las provincias y á sufrir las molestias de los peregrinos, hemos escrito la presente ley, ofreciéndosela á Dios También en los presentes venerables días de la festividad máxima de su comunión, á fin de que á. lodos-lea sea licito recibir jueces que sean más bien
padres que ladrones, y solicitadores y acechadores de sus bienes. § 2.—También es conveniente que vosotros, súb-
ditos nuestros, sabiendo cuánta previsión os hemos consagrado, pagueis con entera devoción los tributos públicos sin menoscabo, y que no necesitéis del apremio de los administradores, sino que de tal modo os mostréis vosotros mismos cumpLidores, que senos demuestre con obras que también vosotros mismos nos recompensareis por tal clemencia con vuestra propia devoción, y que con razón obtendréis de los jueces con ocasión de tal devoción todo favor y cuidado, sabiendo que á los jueces les incumbe en todo caso la responsabilidad de los impuestos fiscales, y que es manifiesto que bajo su propia responsabilidad se encargan de las administraciones; y reconociendo vosotros esto evitad de todos modos la falta de cumplimiento, y no quered mostrar desobedientes vuestras voluntades, de suerte que requirais la energía de aquellos, que les es necesario mostrar por razón de lo inevitable de la exacción de los impuestos fiscales; sabiendo vosotros, súbditos nuestros, que los gastos militares y la persecución de los enemigos requieren much diligencia, y que sin dinero no se pueden hacer estas cosas, no admitiendo la cosa á la verdad dilación alguna, y no concediendo que sea despreciado, disminuido, el territorio de los romanos, nosotros que hemos recuperado toda la Libia, y reducido á servidumbre á !os vándalos, y que esperamos recibir de Dios y ejecutar todavía muchas .y mayores. cosas que estas, para las que es convenie nte queso cobren los tributos fiscales sin disminución, voluntariamente y en Io plazos fijados. Por lo cual, si vosotros ciertamente os dirigía con devoción ¡ los jueces, y éstos demostraren que es fácil y que está preparado en cuanto á vosotros el pago de los tributos fiscales, alabaremos el celo de los jueces y aprobaremos vuestra voluntad, y habrá en todas partes una muy buena y armónica concordia completa entre los presidentes y aquellos á. quienes presiden
Cap. XI
Capltiiio XI
Itaque deo et salvatori nostro lesu Christo omnes similiter offerant hymnos pro bao lego, quae eis dabit el patrias babilare cauto, el proprias facultatea babero firmisgime, et iudicum frui iustitia. Nam el nos propterea eam posuimus, ul el iustitiam quae in lego sal, valeamus domino deo vovere, el nosmetipsos el nostrum commendare imperium, et non videamur despicere homines oppressos, quos noble Iradidit deus, ut eis por. omnia parcamus, elus sequentes benigoitatem., ideoque quanluni ad nos consecretur (4) deo, so quod nihil in
Y así, dirijan todos juntamente ¡Jesucristo, Dios y Salvador nuestro, himnos por esta ley, que les concederá habitar con seguridad en su pá.tria, tener con mucha estabilidad sus propios bienes, y disfrutar de la justiciado los jueces. Porque también nosotros la establecimos para esto, para poder ofrecer al sefior Dios la justicia que hay en la ley, y encomendarnos á él nosotros mismos con nuestro imperio, y para que no parezca que desatendemos á. los hombres oprimidos, que Dios nos confié para que en todo los compadezcamos, imitando su benig-
(fl eoznn,unionj qua¿ festivis .ilabus, TM., y .Port. ciebienciose ier acaso cominwilsque feslivitatf diebue. ($) Td.; prp.eMdlim, adicionan Fort., y Cont.
Tomo VI—e
(a)
Trid.; Incursiones, Por. y Cont. (4) Trki.; cwiseerstur thaecj les, Cont.
58
NOVELAS.—CONSTITUIS viii
mentcm nostram veniens boni pro tuitione. subiectorum relinquimus. Volantes enim inhonesta haec et serilia furta perimere, et nostros subiectos in quiete a provincialibus iudicibus conservare, propterea festinavimus gratis administrationes sis dare, ut nec ipais lioeat delinquere et abripere subiectis, quorum causa omnem perferimus laberem, dedignantes imitan coa, qui ante nos impera-
verunt qui pecuniis ordinabant administrationes, sibimetipsis auferentes Iicentiam administratoribus nocentibus increpandi juste, et ipsi ea, quae perolpiebant, celando iusti putati, et proprios colisiones propter hoc abripere a malis iudieibus non valentos, unde nec ¡psis iudicibus increpare poterant agere casto, occasione praedictae causae. Nos autem sufficientem imperio quaestum case putamus, ut collatores sola fiscalia conferant tnibuta, et nihil aliud extrinsecus quaeratur, quod subiectis omnem commoveat vitam.
nidad. Y por ello esté en cuanto á nosotros consagrada á Dios, porque no -desatendemos nada de lo bueno que para amparo de- los súbditos acude á nuestra mente. Porque queriendo extinguir, estos deshonrosos y serviles hurtos, y conservar á tres súbditos en el sosiego por parte de los' provinciales, nos hemos apresurado á darles Á éstos gratuitamente las administraciones, á fin de que no les sea lícito á los mismos delinquir )T robar-
les a los súbditos, por causa de los que soportamos
todo trabajo, desdeñando imitar á los que antes que nosotroi imperaron, los cuales conferían por dinero las administraciones, privándose á sí mis• mos de la facultad de reprender con justicia á los administradores culpables, considerándose ellos mismos justos ocultando lo que percibían, y no pudiendo por ello librar de los malos jueces á sus propios contribuyentes, por lo cual tampoco podían por virtud de la susodicha causa increpar ¡ los mismos jueces para que obraran decorosamente. Mas nosotros creemos que el imperio obtiene suficiente ganancia con que los contribuyentes paguen solamente los tributos fiscales, y con que no se exija extrínsecamente ninguna otra cosa, que, les perturbe á los súbditos toda su vida. 1
Cap. XXI
Capitulo XXI.
Quod autem primitus a nobis dictum est, adhuc maiore opere et subtiliore complecti existimavimus legislationo, 9uatenus nostra intentio omnibus fiat aporta. Sancimus enim, clariseimos subiectarum provinciarum administratores, citra omne factos peeufliarum siaffragium, et ab bis dati iureiurandi memores, babero et hane a nobis licentiam, ut nulla siL ulli apud sos penitus fori. praecriptio neque in fis, quae comniittuntur ab aliquibus violentus, noque in cniminibus et quae bine oriuntur laesionibus, neque in seditionibus publicis, noque in publicorurn tributorurn exactionibus, sed omnes similiter subiacere horum iurisdictioni, non exapectantium noque praecepta suscipere- a iudicibus, quibus subiecti sunt, neque nuntiare ad coa, sed contentos esas bac nostra lege, por quarn omnein eis potestatem praehemus; nomine licentiam habente (1) penitus in praedictis causis no que privilegio uti quolibet, neque ex hoc sibimet imperare, ut delinquat innoxie. Non enim qui omni abatinent acceptione indices aliud quidctam dei ci legis nostroque praeponent timori, sed ad ilIum respicientes servabunt subiectia iustitiam, omnia secundum nostras iudicantes el agentes leges.
Mas lo que antes se dijo por nosotros hemos determinado comprenderlo ahora con mayor cuidado y en más minuciosa ley, á fin de que para todos sea manifiesta nuestra intención. Mandamos, pues, que los muy esclarecidos administradores de las provincias sometidas, nombrados sin sufragio alguno de dinero,y que conserven presente el juramento prestado por ellos, tengan de nosotros también esta facultad, de que nadie utilice ante ellos absolutamente ninguna prescripción de fuero, ni en los actos de violencia que por algunos se cometen, ni en los crímenes y en las lesiones que de ellos nacen, ni en las sediciones públicas, ni en las exacciones de los públicos tributos, sino que todos del mismo modo estén sujetos á la jurisdicción de ellos, los cuales no esperarán recibir mandamientos de los jueces á quienes aquellos están sujetos, ni denunciárselos á ellos, sinoque se contentarán con esta ley nuestra, por la cual les conferimos toda la potestad; no teniendo licencia -absolutamente nadie para utilizar en las susodichas causas privilegio alguno, ni para atribuirse por él la facultad de delinquir impunemente. Porque los jueces que se abstienen de recibir cosa alguna no antepondrán nada al temor de Dios, al de la ley y al nuestro, sino que mirando á él conservarán la justicia para los súbditos, juzgándolo y haciéndolo todo conforme á. nuestras leyes. - 1.—Porque en tales casos les subordinamos los militares que se hallan en las provincias, y no necesitarán para ello de especial mandato, ónuesto, 6 de nuestros jueces, sino que se valdrán de la presente ley, y se la mostrarán á ellos, para que les auxilien al emplear la seguridad judicial; sabiende, que, si no lo hicieren, sufrirán la pérdida de ka emolumentos y de la milicia, y soportarán castigo corporal, á fin de que no tengamos necesidad absolutamente de ningún otro juez, ni de enviar perseguidores de ladrones, 6 los llamados correctores de violencias, pero que más bien son ladrones, 6 fautores de violencias, los que ciertamente. se valen de ocasión en cierto modo razonable, pero que son
§ 1.—Quia enim milites huiusmodi (2) in provinciis constitutos eis subiiciwus, noque in hoc egebunt praecepto cuiuspiam proprio ant a -nobis, ant a nostris iudicibus, sed praesente lego utontur, st hanc ola ostendent, ut auxilientur cia utentibus iudiciali fiducia; ecientibus, quia, nial hace egerint, et emolumentorUm el militiae sustinebunt casum, et in corpus peniculum patientur, ut nobis nulo alio penitus opus sit indice, et aut latronum insecutores, atut appellatos violentiarum inhibitores, magia autem furos aut violentos mittere, occasione quidem quasi rationabili utentes, ipsos autem omnium peesima facientes. Quum enim iudices provindiarum uniuscuiusque maximorum iudicum (1) Asi corrigió Con t. atendiendo al te=to 9rieqo;praebemus, et ip1 omneni iicentiam habent.es, Tric4. g Peri.
(2) TrcL;
etIhulusmodi, Cont,
N0VELÁs.—OONSPI1CtóN VflI
59
eonipleant offieium, et pro omni alio cingulo provinclis suffioiant et ad ea, quae ex nostris legibus super eis decreta sunt, quia praesumat aut fori praescriptione, aut huiusmodi aliquo apudeos uti?
ellos mismos los que hacen las peores cosas de todas. Porque desempeñando los jueces do cada provincia el cargo de jueces máximos, y bastándose ellos en las provincias por toda otra magistratura también para lo que respecto á ellos ha sido decretado conforme á nuestras leyes, Iquién se atreverá á utilizar ante ellos A prescripción de fuero, A cosa alguna de esta naturaleza?
Cap. XIII
Capitulo XIII
Interdicirnus autem et gloriosfasimo magistro militum Orientis, et omnibus nostris iúdicibus aut Iatronum insectatores, aut violentiarum inhibitores, aut arinatos, aut aliquos tales destinare, in provincias. Sciant enim, qui ad hoc instituti post hane nostram legem praesumserint, quoniam capti ab bis nostnis indicibus provinciarum et in vincula redigentur, et ad nos causa nuntiata a nobis summuni periculum sustinebunt. Et qui huiusmodi eis praecepta tradiderint trigiuta Libnarum suri SU8tinebunt poenam, et maiorem insuper ac vehementiorem nostram indignationem expenentur. Oportet igftur iudices provinciarum, tanquam promenitos a nobis potestatem, sic causis uti, ut juste eL legitime sint omnibus metuendi, scientei, quia, si data a nobis administratione mate et indigne abutantur a nobis concessa sibi licentia, snbiacebnnt supplicita, quae primitus d.iximus, et doneo administrationes habent haec perferentes, et dum eas deposuenint malori adhuc experientur periculo. Non enim eis damus licentiam ante,. quam legitimum quinquaginta dierum compleatur tempus, a provinciis, in quibus administraverint, discedere aut par occasionem revocatoriae, ant per occasonem fugae, aut par aliam quamlibet causam, scientibus, sicut praediximus, sive ad hane veniant felicissimam ci'vitatem, sive in quameunque regionem, ad provinciam denuo revocati, en¡ praefuerunt, poenas sustinebunt omnes, quas prius diximiis.
Mas prohibimos así al gloriosísimo maestre militar de Oriente, como á todos nuestros jueces, que destinen á las provincias perseguidores de ladrones, A correctores de violencias, A individuos armados, ú otros semejantes. Porque sepan los que después de esta ley. nuestra se hubieren atrevido á ser destinados á esto, que presos por estos nuestros jueces de las provincias serán puestos en la carcel, y que denunciado el caso á nosotros sufrirán por parte nuestra el último suplicio. Y los que les hubieren dado tales mandatos sufrirán la pena• de treinta libras de oro y soportarán además mayor y más severo castigo nuestro. Es, pues, conveniente que los jueces de las provincias, como habiendo merecido de nosotros la potestad, se sirvan de ella en cada caso de tal suerte, que justa y legítimamente hayan de ser temidos de todos, sabiendo que, si habiéndoseles dado por nosotros la administración abusaran mal é indignamente de Ja facultad á ellos concedida por nosotros, estarán sujeto. á las penas que primeramente hemos dicho, sufriéndolas aun mientras tienen la administración, y que cuando hubieren dejado ésta soportarán responsabilidad todavía mayor. Porque no les damos licencia para salir de las provincias en que hubieren gobernado, A con motivo de revocatoria, A con ocasión de fuga, A por otra cualquiera causa, antes que se cumpla el termino legal de cincuenta días, sabiendo, según antes hemos dicho, que ya si vinieran á esta felicísima ciudad, ya si fueran á otra cualquiera región, llamados de nuevo éla provincia á cuyo frente estuvieron, sufrirán todas las penas que antes hemos dicho.
Cap. XIV
Capitulo Xlv
Iusiurandum vero dabunt hoc quidem, quod suparma diximus. Si vero.aliquibus in provinciis exsistentibus mittantur cinguli codicilli, et coram deo arnabili episcopo metropolitano, et qui in eis primates sunt iusiurandum subibunt, et.ita cinguli suseipicut actiones; tus quippe celsitudine providente, sive in hac maxima civitate perceperit ah. quia administrationem, sive iii provincia ci eodkilli eius transmittantur a tuS celsitudine, ut ipse, qui aceepit, cautioneni faciaL fisco de tnibutorum inculpabili exaetione, sieut ipse pura probavel'is. Posita sit autem lex hace a nobis in omnibus administrationibus a nobis nominandis, et ex praesente tempore sine suifragio percipiendis. Nam quae praecesserunt pridem positis subiaeeant legibus, nulla poena horum, quae in hac nostra toga determinata sunt, iznminen*e hactonus administrationes habentibus, nisi tamen et ipsi post insinuationein hnius legis nostrae furari capiantur.
Pero prestarán ciertamente al juramento que más arriba dijimos. Massi á algunos de los que viven en las provincias se les enviaran las credenciales del cíngulo, prestarán el juramento ante el obispo metropolitano, amante de Dios, y ante los próceres que hay en ellas, y de esta manera se encargarán del ejercicio del cíngulo;proveyendo olormente tu excelsitud, ya si alguno hubiere recibido la administración en esta muy grande ciudad, ya si á una provincia se le enviaran sus credenciales por tu excelsitud, que el mismo que la recibió preste caución al fisco do exigir sin culpa los tributos según tú mismo claramente hubieres aprobado. Mas sea establecida por nosotros esta ley para todos los encargados de la administración que por nosotros hayan de ser nombrados, y que desde el presente tiempo hayan de recibirla sin sufragio. Porque los que ya fueron anteriores estarán Sujetos á las leyes antes establecidas, sin que á los que basta ahora ejercen administración les amenace ninguna pena por lo que u esta ley nuestra ha sido determinado, á no ser, sin embargo, que también ellos sean sorprendidos hurtan do después de la notificación de esta nuestra ley.
Epiognu
Epilogo
Haec igitur tua celsitudo universa cognosceus in
Por tanto, conociendo tu excelsitud todas estas
60
NOVELÁS.—)ONSTITTJOIÓN VIII
omnibus geulibus sub se constitutis fieri manifesta procureli, solenniter praeceptis utens apud omnes provinciarumpraesides, ut psi cognóscentes nostrum cima subiectos studium, et quantam babomus circa ordinationem iudicum yoiuntatem, considierent, quanta eis bona participantur, noque imperii medelae (1) pro eorum felicitate parcentes. Dat. XVII. Kal. Mal. Constantinop. V. C. Cono. [535.]
BELisARIo
disposiciones, procure hacerlas manifiestas á todas las gentes bajo ella constituidas, utilizando solemnemente edictos para todos los presidentes de ia provincias,.á fin de que conociendo estos mismos nuestro interés por los súbditos, y cuanta voluntad tenemos para la ordenación de los jueces, consideren de cuántos bienes se les hace participes, no perdonando por la felicidad de los mismos ni á los auxiliares del imperio. Dada en Constantinopla á 17 de las Calendas de Mayo, bajo el consulado de Bauss.iuo, varón muy esclarecido. 1535.1
Edictem 2criptum In omni torra des amablflbus archiepiscopis st sanotisolmis patrlarchl* (2)
Edicto dirigido á Jos arzoblspós, amantes do Dios, y á los santisimos patriarcas de toda la tierra
Traditae nobis a deo reipublicae curam habentos, et in omni iustitia vivero nostros subiectos sindentes, subiectam legem consenipsimus, quam el tuae sanotitati, et por eam omnibus, qui tuae provinciae sunt, facere manifestam bene habere putavixnus. Tuae igitur oit reverentiae et ceterorum hace custodire, et si quid transcendatur a iudicibus, ad nos referre, nL nihil contemnatur horuin, quae sanote et juste a nobis sancita sunt. Sic enim nos quidem nostrorum subiectorum miserati, qroniam supra fisealium functionurn exactionem etiam maximas sustinent ex furto iudicum violentias propter faetas provinciarum venditiones; hace auferre per subiectarn BLUdUjIHuS legem. Vos autem si negligentes non referatis, a nobis quidem consecrata oit domino deo, vos autem rationem reddetis (3) apud eum pro aliorum iniustitia, si quod non agnoscentibus nobis damnum apud vos hominibus inferatur; sed oportet praesentes vos provineiae (4) et pro eis se reliquis detestantes manifestos nobis facere et rectos iudices, et transcendentes hanc legem nostram, quatenus utrosque cognoscentes hoz quidem puniamus, illis autem repensenius. Quumque lex publice proposita fuerit et omnibus manifesta, tune intus recondatur (5) in sanctissima ecelesia eum saeris vasis, utpote et ipsa dedicata deo, et ad salutem ab oo factorum bominum seripta. Facietis autem melius et illie habitantibus universis hominibus utilius, si eam insculpentes ant tabulis aut lapidibus in porticibus sanctissimae ecclesiae describatis, pLenam praebentes omnibus horum, quae sancíta sunt, lectionem atque possessionein.
Cuidando de la república que por Dios nos ha sido confiada, y procurando que nuestros súbditos vivan en plena justicia, hemos dado la ley que sigue, la cual hemos creído que es conveniente hacerla conocer también á tu santidad, y por medio de ella á todos los que se hallan en tu provincia. Corresponda, por tanto, á. tu reverenda y á la de los demás guardar estas disposiciones, y darnos cuenta de si alguna fuera infringida por los jueces, á fin de que no sea menospreciada ninguna de las que santa y justamente han sido sancionadas por nosotros. Pues compadeciéndonos eciéndonos así ciertamente nosotros den uestros súbditos, porque sobre la exacción de los tributos fiscales soportan también muy grandes violencias por hurto de los jueces á causa de las ventas que se hacen de las provincias, nos hemos empeñado en quitar esto por medio de la siguiente ley. Mas si siendo vosotros negligentes no nos dierais noticia, estará ciertamente consagrada por nosotros al Señor Dios, pero vosotros rendiréis ante él cuenta por la injusticia de los otros, si no sabiéndolo nosotros se infiriese ante vosotros algún dafio á los hombres; mas es conveniente que hallándoos presentes en la provincia, y dando testimonio de éstos y de los demás, nos hagais conocer los jueces rectos, y los que infringen esta ley nuestra, á fin de que, conociendo á los unos y á los otros, castiguemes ciertamente Li éstos, y recompensemos á aquéllos. Y.cuando la ley haya sido expuesta públicamente, y manifestada á todos, entonces sea deposida dentro en la santísima ilesia con los vasos sagrados, como estando también ella dedicada á Dios, y habiendo sido escrita para salud de los hombres creados por él. Pero hareis cosa mejor y mas útil para todos los hombres que allí habiten, si esculpiéndola ó en tablas 6 en piedras la eseribiérais en Ios pórticos dolasntisima iglesia, facilitando á todos plena lectura y posesión de lo que ha sido sancionado.
Cap. 1
Capitulo 1
Si vero pro iudicum puritate hane habuimus providentiam, palam est, quia multo magis defensor¡bus non permisimus nec quidquam accipere, nec dare. Dabunt enim conceosis sibi praeceptis in foro gioriosisaimOrUm .praefectorum, si quidem maiotes smi civitates, solidos IV., si vero minores sint, solidos III., et ultra -hace nihil. Aecipient autem nihil ab ullo, si aliquis ex fisco solennis eis quaestus erit, out si nihil ex fisco percipiunt, nihil ultra,
Mas si tomamos esta providencia por la pureza de losjueces, es evidente que con mucha más razón no les permitimos á los defensores que reciban, ni den, cosa alguna. Darán, pues, por las órdenes Li ellos concedidas en el foro de los gloriosisimos prefectos si fueran ciertamente mayores las ciudades, IV. sueldos, y si fuesen menores, III. sueldos, y nada más. Pero no recibirán nada de nadie, si del fisco tuvieran retribución oficial, ó, si no perciben nada del
'1) Trid., y Pon.; en lugar de medel&e puso Con¡. en el lsirlo famülltto, atendiendo a la cersidn de fiat.
(2) Este edicto no se halla en ci cód.. Vat.—Ea el primero entre loe trece edicios.—Bas. VI. J. 48. y 49.—La copia de este Edicto dirigido .'d los constantinopolitanos precede al Edicto unicersal en Tnid. y Peri.
(5) Trid.; a noble qufdem consecratam domino deo rationem reddetf e, Cont. (4) Tnid.; provincila, Cont.
(5) tunc cumptua lotus reconditus, Ti-id.
NOVELAS.- CONSTITUCIÓN VITI
61
quam sacra nostra statutum es¿ constitutione, percipiant alioquin, si quid accipere capiantur aut ipsi, ant qui vocantur eorum chartularii, ant alter quispiam, qui rnrca eos sunt, illi quadruplum restitueni quod acceperunt, et bao sollicitudine repellentur, insuper exailio perpetuo ituletabuntur, et in corporo castigati reddent provinciam vine bonis pro malis defendendam. Eritis autem et in hoc custodes vos, et inhibentes, quae contra haec fiunt, et insinuantes, ut rieque lateat aliquid horum, quae delinquuntur, neque latendo siL impunitum, sed omnis aeqtiitas atque iustitia nostris subiectis foreaL. Si vero etiam hactenus iudices non post insinoationem huis legis omni abetineant furto, sciant et ipsi, huíus legis poenae se esee subiec.tos.
fisco, no reciban nada más que lo que se estableció en nuestra sacra constitución, pues de otra suerte, si se descubriera que ellos mismos, 6 los que son llamados sus cartularios, ú otro cualquiera de los que están cerca de ellos, reciben alguna cosa, restituirán el cuádruplo de lo que recibieron, y serán expulsados de este cargo y condenados además á destierro perpétuo, y castigados corporalmente entregarán á hombres buenos la provincia paraque por ellos sea defendida en lugar que por malos. Mas seréis guardadores también de esto, prohibiendo lo que contra ello se haga, y denunciándolo, á fin de que no quede oculta cosa alguna de estas en que se delinca, y de que ocultándose no quede impune, sino que toda equidad y,justicia florezca entre nuestros súbditos. Mas si tampoco los jueces actuales se abstuvieran de todo hurto después de la notificación de esta ley, sepan que también ellos que. dan sujetos á la pena de esta ley.
$criptum est exempiar Edicti Constantinopelitanis liftbens ita
Se escribió para los Constanlinopoi[tonos un ejemplar del Edicto que dice asi:
Quantam subiectorum posuimus providentiarn, ostendit a nobis nuper posita lex, quam ad gloriosiesimos nostros praefectos scripsimus. Sed cernpetens est, et vos ipsog seire nostram proviclentiain, quain circa omnes homines habemus, et prole rea legem ipsam. et in edicti (1), proposuimus guram ut et vos domino deo ac salvatori nostro leen Christo juste referatis bymnos, et nostro irn peno, quia omiiem pro vestra utilitate perferimus laborem.
La ley establecida recientemente por nosotros, que hemos dirigido á, nuestros gloriosisirnos prefectos, demuestra cuánta solicitud hemos tenido por nuestros súbditos. Mas es conveniente que también vosotros mismos conozcáis la solicitud que por todos los hombres tenemos, y por ello hemos epuesLo esta ley también en forma de edicto, á fin de que asimismo vosotros cantéis con justicia himnos á nuestro señor Dios y salvador Jesucristo, y á nuestro imperio,, porque por vuestra conveniencia soportamos todo trabajo.
Notitia eorum, quae ab unaq Jaque subdilarum administratiosen (2) debent praebari circa sootuctudinem quantitatis ab lis, qui administratione$ habent; nulle praesumente extra ea, que subscripta sunt, nequaquam requirere antpIius «¡¡quid.
Nota ita las cantidades que Á titule de costumbre se deben satisfacer por cada una de las intrascritas administraciones por les que llenen tales administraclenos; sin que nadie se atreva * requerir de ningún modo alguna cosa más fuera de lo que * continuación se halla escrito.
§ l,—A epectabili comite orientis: (3) la sacro eubienlo solidos LXIU., primicerio clarissimorum tribunorum notariorum cum quatuor scriniariis saeri latereuli solidos numero L., eius adiutori solides III., offieio gloriosissimorumpraefeetorum praetoriorum (pro iussione (4)) sol. LXXX.
§ 1.—Por el espectable conde de Oriente: En la sacra cámara LXIII. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes con los cuatro secretarios del sacro registro L. sueldos, á su ayudante III. sueldos, al oflóio de los gloriosinimes prefectos de los pretorios por el mandato LXXX. sueldos. § 2.—Por el proconsul de Asia as!: En nuestra sacra cámara XIII. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes con los cuatro secretarios del sacro registro XL. sueldos, á su ayudante III. sueldos, al oficio de los gbriosisimos prefectos de los pretorios por el mandato LXXX. sueldos. § 3.—Por el espeetable conde de la Frigia Pacacian a as!: A los tres cartularios de la sacra cámara IL sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante lii, sueldos, al oficio de los gloriosisimos prefectos.-de los pretorios L. sueldos. § 4.-- Por el espectable conde de la Galacia primera as!: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIII. sueldos, á su ayudante III. sueldos, al oficio de los gloriosisiinos prefectos de los pretorios L. sueldos.
§ 2.—A proconsule Asias ita: In sacro nostro cubiculo sol. num. XIII., primicerio ciar issimorum tribunorum notariorum sum quatuor seriniis (5) sacri later'culj sol. num. XL., eius adiutori sol. num. III., officio gloriosissimoru m praefeetorum
praetoriorum (pro iassi000) sol. n. LXXX.
§ 3.- A spectabili comite Phrygias Paeatianae it&; Chartutarlis tribus sacricubiculi sol. num. IX., primicerio clarissiniorum trihunorum notariorum sol. num. XXIV., eius adiutori sol. num, 111., officia gloriosisshnorum praefsetorum praetoriorurn sol. num. L. § 4.—A spectabili comite Galatiae primas ita: Spectabilibus chartulariis tribus sacri cubiculi sol. num. IX., primicerio clanasimorum tribunorum notariorum sol. num. XXIII. (6), sitie adiutori sol. n'.un. 111, offieio gioriosiesimorum praefectornm praetoriorum sol. num, L. (i) Así según el texto.grieyo; la edictis, Ti'id,, y Cont. 2l eubdltorum admtnlstratione, Trid.: oubdltarum adtni'fkstratione, Port..– En Godofr. se lee edmbitstratiouum.— N. del Tr, (5) TrtjL, y Port.; orlentl tale), Cont.
(4) pro luncione, oinitenias Tr*L, Port., u Cont., también poco después. (6) seriniarlis. Tr14., y Port.
(8) XXXIII., l'rLCt.
y
62
I4OTELAS .—OONSPITUOIÓN VIU
§ 5.—A vicario Longimuri ita: Chartulariis tribus sacri cubiuli sol. num. IX., primicerio clarissimoruin tribunorum notarioruni sol. num. XXIV., eius adiutori sol. num. III., olficio gloriosi8simo-. rurn praefectorum praetoriorúm sol. num. XL.
§ 5.—Por el vicario de Longimuro así: A. los tres cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante UI. sueldos, al oficio de los gloriosisimos prefectos de los pretorios XL. sueldos.
Et quascunque ailministratlones consularivae sunt (1)
Y cualesquiera admtnistrqclones que con consulares
§ 6.—A iudice Palaestinae primae ita: Spectabilibus chartularlis tribus sacri cubiculi sol. IX., primicerio elarisaimoruni tri bunorum notariorum sol. XXIV., cius adiutori sol. III., officio gloriosissirnoruin praefectoruin praetoriorum sol. num. XL, (2). § 7.—A praeside Palaestinae secundae sic: Spo etabilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clariesimorum tribunorum notariorum sol. XXIV., eius adiutori sol. 111., cohorti gloriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 8.—A. praeside Phoeniciae maritimae sic: Spectabilibus.tribus chartulariis sacri cubicuti sol. IX., primicerio clarissimorum tribunoruin no tariorum sol. XXIV., eius adiutori sol. UI., cohorti glorio sissimorum praefectoruni pró iussione sol. XL. 13.—A praeside (3) Syriae secundae sic: Specta. bilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. 1X., primicerio clarissimorum tribunorum riotariorum solid. XXIV., cius adiutori sol. III., cohorti glorio. sissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 10.—A praeside Theodoriadis sic: Spectabili. bus tribus chartulariis saeri cubiculi sol. IX., primicerio clarissimorum tribunorum notarióru ni sol. XXIV., cius adiutori sol. 111., cohorti gloriosissi. tnorurn praefectorum pro iussione sol. XL. § 11.—A praeside Osdroénae sic: Spectabilibus tribus chartularis sacri cubiculi sol. IX., primicerio olarissimorum tribunorum notariorum sol. XXIV., eius adLutori sol. III., eohorU gloriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 12.—A praeside Cilieiae primae sic: Spectabilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. 1X., primicerio clarissimorum tribu noru m notariorum sol. XXIV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 13.—A praeside Cypri sic: Speetabilibus tribus chartulariis saeri cubiculi sol. IX., primicerio cIarissimorum tribunorum notariorum sol. XXIV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 14.—A praeside Pamphyliae sic: Spectabilibus tribus cbartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissimorum tribunoruni notariorum solid. XXIV., eius adiutori sol. 111., cohorti gloriosisgimoruni praefectorum pro iussione sol. XL. § 15.—A. praeside Bithyniae sic: Spectabilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissirnoru m tribunoruin notariorum sol. XXIV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosiasimoruin praefectorum pro iussione sol. XL.
§ 6.—Por el juez de la Palestina primera así: A
los tres espectables cartularios de la sacra cámara
IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante lii. sueldos, al oficio de los gloriosisimos prefectos de los pretorios XL. sueldos. § 7.—Por el presidente de la Palestina segunda así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, ó. su ayudante III. sueldos, á la cohorte de los gloriosísimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 8.—Por el presidente de la Fenicia marítima así: A los tres espectables cartularios de Ja sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante III, sueldos, á la cohorte de los gbriosísimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 9.—Por el presidente de la Siria segunda así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX, sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante III. sueldos, á la cohorte de los gb. riosísimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 10.—Por, el presidente de la Teodoriade sal: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á. su ayudante 111. sueldos, á la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 11.—Por el presidente de la Osdroena así; A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV, sueldos, á su ayudante 111. sueldos, á la cohorte de los gboriosísimes prefectos por el mandato (L. sueldos. § 12.—Por el presidente de la Cicitia primera así: A. los tres especlables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante III. sueldos, á.Ia cohorte de los gloriosísimes prefectos por el mandato XL. sueldos. § 13.—Por el presidente de Chipre así: A. los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. suIdos, á su ayudante III. sueldos, á la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 14.—Por el presidente de la Panlia así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV, sueldos, ¡ su ayudante III. sueldos, á la cohorte de los gloriosísimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 15.—Por el presidente de la Bitinia así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante III. sueldos, á lá cohorte de los gboriosísimos prefectos por el mandato XL. sueldos.
(1) Trd.; sunt IX., Cont.
(2) Lo quegue se halla enumerado en distinto ordenen ¿as cd. TM. g PorI, y no con mucha eecruputesidad.
(3)
IndIce, TrId., ¿j Port.; y 581 8fl ¿08 siguientes.
OVE LAS.-CONSTITUCEÓN VITI
§ 16.- A. praeside Hellesponti sic: Spectabilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissimorum tribunorum notariorum sol. XXIV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosissimorum praereetorum pro iussione sol. XL. § 17.- A praeside Ldiae sic: Spectabilibus tribus chartnlariis sacri cubiculi sol. 1X., primicerio clarissimorum tribunorum notariorum sol. XXIV., eius adiutori sol. Iii., cohorti g!oriosissirnorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 18.-A praeside Phrygiac salutaris sic: Speotabilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. lx,, primicerio clarissimorum tribu norum notariorum sol. XXIV., eius adintori sol. III., cohorti gloriosissimorum praerectoru pro iussione sol XL. § 19-A praeside Pisidiae sic. Spectabilibus tribus cbartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissi moruin tribu norum notariorum sol. XXIV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 20.-A praeside Lycaoniae sic: Spectabilibus tribus chartulariis sacri cuhiuli sol. IX., primicerio clarissimorum tribunorum notarioruni sol. XXIV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 1.-A praeside Novae Iustiriianae sic: Speetabilibus tribus charulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarisaimorum tribunorum notarioru m sol. XXIV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 22.-A praeside Armeniae secundae sic:Spectabilibus tribus ehartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissimorum tribunorum notarioruni sol. XXIV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosissimorunr'praefectorurn pro iussione sol. XL. § 23.-A praesidc Armenias magnae sic: Spectabilibus tribus chartulariis (1) eubieuli sol. IX., primicerio clarissim orum tribu norum notariorum sol. XXIV., eius adiutorj sol. III., cohorti gloriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 24.-A praeside Cappadociae primae sic: Spectabjlibus tribus chartularjis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissimorurn ri bu norum o otariorum solid. XXIV., oms adiutori sol. 1!!., cohorti gloriosissixnorum praefectoruni pro iussione sol. XL. § 25.-A praeside Cappadociae secundae sic: Spectabilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clariasimorum tri bun omm notariomm sol. XXIV., sius adiutori sol. 111., cohorti gbriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. § 26.-Apraeside Ilellenoponti sic: Spectabilibus tribus chartulariis saeri cubiculi sol. IX., primcerio clarissimorum tribunórum notariorum sol. XXIV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosisaimorum praefeotorum pro iussione so). XL. § 27.-A. praeside Europae sic: Spectabibibus tribus chartularjis saeri cubcuIi sol. IX., primicerio Clarissimorum tribunoruru notariorum sol. XXIV., elus adiutori sol. JIL, cohorti gloriósissimorum praefectorum pro iussione sol. XL. (1)
.n ozr
63
§ 18.-Por el presidente del HeIespontoasi A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante III. sueldos, á la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 17.-Por el presidente de Lidia así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante III. sueldos, á la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 18,-Por-el presidente de la Frigia salubre: A los tres espeetables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante 111. sueldos, á la cohorte de los gboriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 19.-Por el presidente de la Pisidia así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á suayudanté 111. sueldos, it la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 20.-Por el presidente de Licaonia as!: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunoa de los escribientes XXIV. sueldos, it su ayudante ILE. sueldos, it la cohorte de Ion gloriosísimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 21.-Por el presidente de la Nueva Iustmiana así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, it su ayudante III. sueldos, a la cohorte de lo gboriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 22.-Por el presidente de la segunda Armenia así: A los tres especables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, it su ayudante 111. sueldos, it la cohorte de los gbriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 23.-Por el presidente de la grande krmenta así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, it su ayudante III. sueldos, it la cohorte de los gbriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 24.-Por el presidente de la primeraCapadocia así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de tos muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV, sueldos, it su ayudante III. sueldos. it la cohorte de los gbriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 25.-Por el presidente de la segunda Capadocia así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, it su ayudante 111. sueldos, it la cohorte de los gbriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 26.-Por el presidente del Helesponto así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, it su ayudante III, sueldos, it la cohorte de los gloriosishnos prefectos por el mandato XL. sueldos § 27.-Por el presidente de Europa as¡. A los tres espetables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, it su ayudante III. sueldos, it la cohorte de los gboriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. -
64
NOYRLÁS. '-CONSTITUOIÓN VIIt -
§ 28.—A praeside Thrsciae sic: Spectahilibus tribus chartulariis saeri cubiculi sol. 1X., primicerio clarissimorum tribunorum notarioriitn solíd. XXIV., eius adiutori so!. III., cohorti gloriosissimoruni praefectorum pro luBsione sol. XL. 29.—A praeside Rhodopeae sic: SpecabiIibus tríbus chartulariis sacri cubicul.i sol. IX., primicerio clarissimorum tribunorum notariorum sol. XXIV., eius adiutori sol.. II!., cohorti gloriosissimorum praefectoruin pro iussione sol. XL. § 30.—A praeside Aemi montis sic: Spectabilibus tribus chartulaiiis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissim oru ni tribu noru ni notariorum sol. XXIV., eius adiutori sol. Iii., cohorti gloriosissimoruni praefectoruin pro iussione sol. XL. § 31.—A praeside Carias sic: Spectabilibus tribus ehartulariis saeni cubiculi sol. IX., primicerio clarissimorum tribunorum notaniorum sol. XXIV, eius adiutori sol. III., cohorti gloriosiasimoruni praefectorum pró iussione sol. XL. § 32.—A praeside Lyciae sic: Spectabilibus tribus chartu!ariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarisaimorum tribunoruni notarioru tu sol. XXIV., ema adiutori sol. III., cohorti gloriosissimorum praefectoruni pro iussione sol. XL. § 33.—A praeside Augustanicae primae sic: Spectabilibus tribus chartularjis sacri cubiculi sol, IX., primicerio clarissimoru ru tribu noru m nolarioru m sol. XXIV., eius adiutoni sol. III., cohorti glorio sisaimorum praefectorum pro iussione sol XL.
§ 28.—Por el presidente de Tracia así: A los tres espeelables cartularios do la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, á su ayudante Iii. sueldos, á la cohorte de los gloniosísimos pret'nectos por el mandato XL. sueldos. § 29.—Por el presidente de Rodopea así: A. los tres espectables cartularios de Ja sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV sueldos, á su ayudante III. sueldos, á la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 30.—Por el presidente del monte Eme así; A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, A. su ayudante III. sueldos, A. la cohorte de los gloriosisimos prefectos pór el mandato XL. sueldos. § 31.— Por el presidente de Caria así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara 1X. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, ásu ayudante III. sueldos, A. la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos. § 32.—Por el presidente de Licia así: A los tres espectables cartularios d.e la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, A. su ayudante III. sueldos, A. la cohorte de los gloriosisimos preprefectos por el mandato XL. sueldos. § 33.—Por el presidente de la Augustánica primera así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XXIV. sueldos, A. su ayudante 111. sueldos, á la cohorte de los gbriosisimos prefectos por el mandato XL. sueldos.
Et qunecusque praesidales, mit correctoniu admliilstratienes sunt i)
cualesquiera administraciones que son de presidentes 6 de corregidores
§ 34.—A praeside Libyae supenioris sic: Spectabilibus tribus chartularii8 sacri cubiculi sol. 1X., primicerio &'trissimoru rs tribu norum notariorum sol. XV., eius adiutori sol. III., coliorti gloriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XXXVI.
§ 34.—Por el preside-oto de la Libia superior así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XV. sueldos, A. su ayudante III. sueldos, A. la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 35.—Por el presidente del primer Egipto así: A los res espeetables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunosde los escribientes XV. sueldos, A. su ayudante III. sueldos, A. la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. 36.—Por el presidente del segundo Egipto asi: A §l os tres espectables cartularios do la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XV. sueldos, A. su ayudante IH. .sueldos, A. Ja cohorte de los glorio-' siaitnos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 37.—Por el presidente de laAugustánica segunda así: A los tres espeetables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al priini'erio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XV. sueldos, A. su ayudante III. sueldos, A. la cohorte de los gloriosismos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 38.—Por el presidente de la tercera Palestina as¡: A los tres espectábles cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos do los escribientes XV. sueldos, A. su ayudante III. sueldos, A. la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato- XXXVI. sueldos.
§ 35.—A praeside Aegypti primas sic: Spectabilibus tribus chartularlis sacni cubiculi sol.. IX., primicerio clarissirnoru rs tni bunoru rs notariorum sol. XV., eius adiutoni sol. III., cohortE gloniosissimoruin praefeotorum pro iussione sol. XXXVI. § 36.—A praeside Aegypti secundas sic: Speof.abilibus tribus ehartulariis sacni cubiculi sol. IX., primicerio clanisaimorum tribu noru m notariorum sol. XV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosiasimorum praefectorum pro iussione sol. XXXVI.
Z.
§ 37.—A praeside Augustanicae secundassic: Spectabilibus tribus ehartulariis sacri cubiciili IX.,primicerio clarissimorum tnibunoruni notariomm sol. XV., elus adiutori sol. III., cohortE glorio. sissi morum praefeetorum pro iussione sol. XXXVI. § 38.—A praeside Palacstinae tertiae sic: Speetabilibus tribus chartulaniis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarisaimorum tribu norum notariorum sol. XV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosiasi-. morum praefectorum pro iussione sol. XXXVI. (1) Ft quascunque admInistraCiones praeidLe5 &¡v ocrret1vae eunt, Tr, y Port.
NOVELAS. —Oc»ISTITUCI6N Viti
39.—A. praeside A.rabiae sic Spectabili bus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissimorum tribunorum notarioruni sol. XV., cius adiutori so]. III. cohorti gloriosissimorum praefectoruw pró iussione sol. XXX Vi. § 40.—A praeside Euphratensis sic: Spectabilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissirnorum tribunorurn notariorum sol. XV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosissimorum-praefectoruni pro iussione sol. XXXVI. § 41.—A praesiie Mesopotamiae sic Spectabilibus tribus chartulariis sacri eubiculi sol. IX,, primicerio elarissimorum tribunorum notariorum sol. XV., elus adiutori sol. III., cohorti gloriosissimoruni praefectorum pro iussione sol. XXXVI. § 42.—.A. praeside Ciliciae secundas sic; Spectabilibus tribus chartularfis sacri cubiculi sol. 1X., primicerio clan ssimorum tribunorum notariorum sol. XV., ejus adiutoni sol. lii., cohorti gloriosissi-• morum praefectorum pro iussione sol. XXXVI. § 43.—A praeside Armeniae primaesic; Speetabilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissimorum tribunorum notarioruni sol. Xv., elus adiutori sol. II!., cohorti gloriosissimorum praefectorum pro iussione sol. XXXVI. § 44.—A. praeside Galatiae secundac sic: Specta.biLibua tribus chartulqriis sacri cubicult sol. IX., primicerio clarissirnorutn tribunorum notariorum sol. XV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosiasirnorum praefectoum pro iussione sol. XXXV!. § 45.—A. praeside Honoriadis sic: Spectabilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissiinorum tribunorum notariorum sol. XV., cius adiutori Sø]. III., cohorti gloriosisaimoruin praefeetorutn pro iussione sol. XXXVI. § 46.—A praeside insularuni sic: Spectabilibus tribus chartulariis saeri cubicuil sol. IX., primicerio clarissimorum tribunorucn notariorum sol. XV., eius adiutori sol. III., cohorti gloriosisgimoruni praefectorum pro iussione sol. XXXVI. § 47.—A praeside Mysiae seeundae sic; Speetabilibus tribus chartulariis sacri cubiculi sol. IX., primicerio clarissitnorum tribunoruín notarioruni gol. XV., eius adiutoni sol. III., cohorti gloriosiasimorum praefectorum pro iussione sol. XXXVI. § 48.—A praeside Scythiae sic: Spectabilibus tribus chartulariia sacri oubiculi sol. IX., primicerio clarissjrnoru m tribu nóru m notariorum sol. XV., eius adiutori sol. III., coborti gloriosissimorum praefectorum pro iussionc sol. XXXVI. § 49.—Pro uniuscuiusque civitatis defensore, si quidem siL metropolis [pro metropoli] (1) apud otfi-. citlm gloriosissimorum praefectorum praetoriorum dandi aunt solidi numero IV., si vero altenius civitatis, solidi III. et ultra haee nihil. Neo onu defensores vel dare iudicibus, nec alter¡ cuiquam, nec accipere volumus, nisi quaedam smi quas ab fisco percipiant consuatudines (2); sciontibus eis, quia, si nuntietur nostras potestati do aliquo eo(I ) Tr4., g Port. s in eipare,Ues&.
TOMO VI-'-5
65
§ 39.—Por el presidente de la Arabia así: A loa tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XV. sueldos, ásu ayudante III. sueldos, á la cohorte de los gloriosísimos prefectos por el mandato XXXV!. sueldos. § 40.—Por el presidente de la Eufratensis así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos da los escribientes XV. suoldos,á su ayudante lii. sueldos, á la cohorte de losgloriosisimos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 41.—Por el presidente de la Mesopotamia así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio do los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XV. sueldos, á su ayudante III. sueldos, A la cohorte de los gloriosísimos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 42.—Por el presidente de la segunda Cuida así: A los tres espeetables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XV. sueldos, A su ayudante III. sueldos, A la cohorte de los gloriosfsimes prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 43.—.Por el presidente de la primera Armenia así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XV. sueldos, A su ayudante III. sueldos, A la cohorte de los gloriosisirnos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 44.—Por el presidente de la segunda Galacia así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XV. sueldos, A su ayudante 111. sueldos, A la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 45.—Por el presidente de la Honoriade así- A. los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XV. sueldos, A su ayudante IlE. sueldos, á. la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 46.--Por el presidente de las islas así: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara JX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos, de los escribientes XV. sueldos, A su ayudante ¡U. sueldos, A la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 47.—Por el presidente de la segunda Misia así: A los tres espetab1es cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes XV. sueldos, A su ayudante III. sueldos, A la cohorte de los gloniosisimes prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 48.—Por el presidente de la Seitia as!: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara IX. sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los escribientes .XTsT. sueldos, ¡ su ayudante III. sueldos, A la cohorte de los gloriosisimos prefectos por el mandato XXXVI. sueldos. § 49.—Por el defensor de cada ciudad, si verdaderamente fuera metrópolis (como metrópolis] se han de dar en el oficio de los gloriosisimos prefectos de los petorios IV. sueldos, pero si dé otra ciudad, III. sueldos, y nada más. Porque no queremos que los defensores das A los jueces, ni A otro cualquiera, ni que reciban, cosa alguna, A no ser que haa algunas de costumbre, que reciban del fisco; sabiendo ellos, que, si respecto A alguno de ellos se (2) sint Gum ab hi vote: jraesjdeanlcon'uetndtues, Irid.,
Port., jj Cont.
66
NOVEL&S.—00NST1TtJOT6I VIII
rum, quia praevaricatur qune a nobis sanoita sunt, et quod acceperint (1) quadruplum reddent, et offiojo soluto exsilium habitahunt continuum, quuni etiam provinciarum indices, si hoc neglexerint, et defensores sinant rapere, non modicam et ipsi sustinebunt poenam. Dat. XVII. Kal. Mail, Constantinop. Bsus.uuo V. C. Cona. (535.1
denunciara á. nuestra potestad que' infringe lo que por nosotros ha sido sancionado, restituirán el cuá-• druplo de lo que hubieren recibido, y perdido el cargo vivirán en destierro perpétuo, pues también los mismos jueces de las provincias, si desatendieron esto, y dejaran que roben los defensores, soportarán no pequeña pena. Dada en Constantinopla á 17 de las Calendas de Mayo, bajo el consulado de Bat.isaio, varón muy. esclarecido. (535.]
Scriptum est exemplarhuius Dominico gloriosissimo raefecto aud Illyricum praetoriorum. Sed ita quidem adieconibus iusiurandum subeant seeundum proprium de hoc facto inditum (2) sacramontum, culus exemplar etiam directum est tuse celsitudini. Quiero administrationem suscipiuut a tus celsitudine directos hinc eje a nobis codicillos suscipiant praesente deo amabiij civitatis, in qua degunt, episcopo, et allis, qui in civitate sunt, in tudicio tuae celsitudinis congregatis, et offlcio omm tuo, coram quibus etiam codicillos accípiant,. et lurent praedictum iusiurandum. El maxime hoc praecipimus eoram curialibus agi, quos competens est magna fmi et a tua celsitudine, et qui idem ferent cinguluni. Optima autem cnt proidentia et studium, ut et nihil ab eis tu lucreris omnino, noque permittas coa ab nilo laedi. Eos enim, qui hac utuntur iniquitato (3), quatenus et felicissime nostro utantur exercitu, et reliquas coriales adim.pleant funetiones, quia non oportet talia atientan solatia, ut posait reerri ad tantam Larditatem; nihil enim nobis tam commendat tuaw celsitudinern, quomodo circa curiales uniuscuiusque civitatis providentia, quam praebere (4) volumus istis et a tua celsitudine, et a cinguli semper succeasoribus. Quapropter dum codicillos dederis administrationos accipientibus a te aut praesente, hoc eis tuam denuntiare voluinus sodem, ut curialibus omnem ferant favorem, nihil penitus ab eis accipieñtes. Prohibeatur autem et ab aliis eis afforri damna, et agnoscaut por te, quia, si praeter hoc aliquid egorint, poenis subiaeebunt graviasirnis. Sicut enim curialibus pareere te volumus, ita et defensorum castigare et retinere avaritiam saneimus, et ab eis praesumere accipere a nostris subiectis, nisi secundum quod eje administrat respublica, ant si non liquod 0i8 publicum solatium, quantum inculesta paMUe antiquitas definivil, uL a spontaneis ipsis magia, quam ab invitis accipiant, et boc parum, et quantum eis ad mediocrem sufficit vitae gubernationem. Seiant enim, quia, si citra haec ariquid soceperint, non solum qundrupli subiaebunt poenae, sed etiam exsiLium habitabunt continuum, prius eis plagie corporeis infligendis.
Se escribió un ejemplar de esta nota para Domingo, gloriosisizno prefecto de los pretorios de Iliria. Pero presten con estas adiciones juramento según la propia fórmula sacramental indicada para este acto, cuya copia también ha sido dirigida á tu excelsitud. Mas los que de tu excelsitud obtienen cargo administrativo reciban de aquí las credenciales dirigidas á. ellos por nosotros, estando presente el obispo, amante de Dios, de la ciudad en que viven, y habiendo sido congregados en el tribunal de tu excelsitud los demás que hay en la ciudad, y todos tus oficiales, ante quienes reciban también las credenciales, y presten también el susodicho juramento. Y mandamos,que principalísimamente se haga esto ante los curiales á quienes compete que también por tu excelsitud disfruten grandes cargos, y los que llevaren el mismo cíngulo. Mas serán muy excelentes resolución y propósito que ni lucres nada absolutamente de ellos, ni permitas que ellos sean perjudicados por nadie. Porque los que se valen de esta iniquidad para servirse de nuestro felicísimo ejército deben cumplir las demás obligaciones fiscales, porque no es conveniente que se atente á tales salarios, de suerteque se pueda llegar á grande demora; porque nada encomendamos tanto á. tu excelsitud, como el cuidado respecto áloe curiales de cada ciudad, que queremos se les tenga á éstos sai por tu excelsitud, como por todos sus sucesores en el cmgulo.Por lo cual, cuando dieres las credenciales á los que reciben cargos administrativos de ti, ó del que esté presente, queremos que tu sede les haga saber esto, que guarden toda consideración á los curiales, no recibiendo nada absolutamente de ellos. Masprohibase que también por otros se les infleran daños, y sepan por ti que si contra esto bubieren hecho alguna cosa, quedarán sujetos á gravísimas penas. Porque así como queremos que trates con miramiento á. los curiales, así también mandamos que castigues y reprimas la avaricia de los defensores, y que por ellos no se intente recibir de nuestros súbditos sino lo que les suministra la república, ó, si no tíeaen salario alguno público, cuanto determiné antigua no censurable costumbre, de Suerte que lo reciban de aquellos más bien espontáneamente, que contra su voluntad, y esto en corta cantidad, cuanta les baste para un moderado régimen de vida. Porque sepan que si contra esto hurieren recibido alguna cosa, no solamente quedarán sujetos á la pena del cuádruplo, sino que también vivirán en perpétuo destierro, habiéndomeles de infligir antes castigos corporales.
IuBiurndum quod praeltatur ab bis qui adminletratlones acclpiulit
Juramento que se presta por los que reciben cargos administrativos
Juro por Dios omnipotente, y su unigénito hijo, luro ego por deum omnipotentem, et flljum eme uuigenitum, dominum nostrum lesum Christum, nuestro señor Jesucristo, por el Espíritu Santo, y (1) Trtd.; reeepednt, Cont. (5) Trki., y Port.; indlculnm, Cont. (3) Trid.; hano nlluntur lnluuitatem, Cont.
(4) AL eL Levto, acaso por errata. En Godofr. y en otras ed.se Lee praeberi, qci se (o requeri4o por La construcciM,—
N.-del 1r.
NovmAS.—CowgT7TtçyI6N VIII et Spiritum sanotum, et por sanotam gioriosam dei genitricem et semper virginem Mariam, et por quatuor evangetia, qiiae in manibus meis teneo, et por sanotos arehangelos Michaelem et Gabrielem, purarn conscientiam germanumque servitium me servaturum sacratlssirnjs nostris dominis Iust.iniano et T heodorae coniugi cius occasione traditae mihi ab eorum pietate administrationis; et omnem laborem so sudorem eum favore sine dolo et sine arte quacunque suscípio in cotnmissa mili ab eis administratione de eorum imperio atque republica; et coinmunicator sum sanctissiniae dei catholiae et apostolicae ecclesiae, et nullo modo vel tempere adversabor ej, neo aJium quemcunque permitto, quantum possibilitatem babeo. luro quoque idem iusiurandum, quod nulli penitus neque dedi, noque dabo occasione dati inihi cinguli, neque 000asione patrocinii, noque promisi, neque professus sum de provincia rnittere, neque mittam, neque ocoasione dominici suffragii, neuo gloriosiseirnis praefectis noque allis famosissinus viris administrationem habentibu (1), noque iis, qui circa eos sunt, noque alii hominum ulli, sed sicut sine suifragio percepi cingulum, sic .etiam puro me exhibobo circa subicOtos piissimorum nostrorum dominorum, contentus iis, quae statutae sunt mihi de fisco, annonis. EL primúm omne hahebo studium, ut fisealia vigiis riter inspiciam, et indevotos quidein et indigentes iccessitate cum omni exigam vehementia, ncquaquam subinclinatus, neque ob hoc lucrum ipsum nomIno considerans, aut per gratiam vel odium exigens aliquem citra, quam competit, aut concedam alicui; devotos autem .paterno traetabo, et subiectos piissimorum nostrorum doininorum illaesos undique, quantum possibilitatem habeo, custodiam. Et aequus in causis utrique partí et ja publicis diseip]inis oro, nullique partí citra, quam instum est, praestabo, sed exequar universa de1ita, et omnem aequitatem servabo, secundum. quod mihi visum fuerit iustum;et eos quidem,qui innoxll sunt, undique innoxios illaesosque conservabo, noxiis autem imponaru supplicium secundum legem, et onmnem iusútiam (sicut iam dictum est) in publicis et privatis contractibus eis servabo, et si comperero fiscum iniustitiam pati, non ego solum hoc agarn, sed etiam sernper mihi assidentem talem atudebo assumere, et circa inc omnes ut non ego puma uidem sim, qui vero- circa me sunt furontur et denquant. Si quis auteni inveuiatur circa me taus, et quod itt ab so me sanare, et eum expelIere. Si vero non haec omnia ita servavero, recipiam hic et in futuro saeculo jo terriblli iudicio magni doinini de¡ et salvatoris nostri lesu Christi, et habeam partem eum luda, et lepra Giezi, et tremore Cain, insuper et poenis, quae loge oorum pietatis coatinentur, oro subietmtus.
I
Scriptum est exemplar huius Dominico gloriosis. simo por Illyrioum praetoriorum praefecto. (1) Trici.; suffragll nene famosiBliinls praefeCtiB admiuistratonem Iuileuttbns, úont.
67
por la santa gloriosa madre de Dios y siempre vir-
gen Maria, y por los cuatro evangelios, que tengo en mis manos, y por los santos arcángeles Miguel y Gabriel, que habré de conservar pura conciencia y fraternal sumisión á. nuestros sacratisimos sefioresfJustiniano y Teodora, su cónyuge, con ocasión da la administración que por su piedad me ha sido confiada; y tomo fi mi cargo toda laboriosidad y empefio con celo sin dolo y sin artificio alguno en la administración que por ellos me ha sido encQrnendada de su imperioy república; y comulgo en la santísima iglesia de Dios católica y apostólica, y en ningún modo ó tiempo seré adversario de ella, 'ni permito, en cuanto para ello tengo posibilidad, que otro alguno lo sea. Presto también el mismo juramento de que fi nadie absolutamente he dado, ni daré, cosa alguna, con ocasión del cíngulo que me ha sido conferido, ni con motivo depatrocinio, ni de promesa, y de que no he prometido enviarla de la provincia, ni la enviaré, ni con ocasión de sufi-agio dominical, ni para los gloriosisinmos prefectos ni para otros famosísimos varones que tienen cargos administrativos, ni para los que están cerca de ellos, ni para algún otro hombre, sino que así como he obtenido sin sufragio el cíngulo, así también me conduciré con pureza respecto fi los súbditos de nuestros piadosisimos señores, contentándome con las annonaa que me están señaladas fi cargo del fisco. Y ante todo tendré empeño en inspeccionar vigilantemente los tributos fiscales, y los exigiré .cierLamente con todo rigor de los que no sean cumplidores y requieran apremio, no cediendo en manera alguna, ni atendiendo de ningún modo por esto fi lucro, 6 concediendo fi alguien por favor 6 exigiéndole por ódio más de lo que compete; mas á los cumplidores los trataré paternalmente, y conservaré de todo punto ilesos, en cuanto tenga posibilidad, á los súbditos de nuestros piadosisimos señores. Y seré Justo para ambas partes en las causas yen las cuestiones de orden-público, no daré fi ninguna de las partes más de lo que es justo, sino que perseguiré todos los delitos, y guardaré completa equidad, según lo que me hubiere parecido justo; y fi los que ciertamente son inocentes los conservaré del todo inculpables é ilesos, paro fi los culpables les impondré pena con arreglo á la ley, y les reservaré entera justicia, (según ya se ha dicho), en los contratos públicos y privados, y si viere que el fisco sufre injusticia, no solamente haré yo esto, sino que también procuraré siempre tomar tales asesor é individuosque estén cerca de mi, que no sea yo ciertamente el puro, y roben y delincan los que estén fi mi alrededor. Mas si cerca de mi se hallara uno de éstos, resarciré lo que por él se haga, y lo expulsaré. Y si todo esto no lo observare yo as!, recibiré y tendré parte en ésta y en la vida futura con Judas, y con la lepra de Giezi, y con el terror de Cain en el terrible juicio de nuestro grande Seflor Dios y salvador Jesucristo, y además quedaré también sujeto fi las penas, que se contienen en la ley de su piedad. Se escribió un ejemplar de este juramento para Domingo, gloriosisimo prefecto del pretorio de Iliria.
68
NOVELAS.—QON$TxTrJo5N xx NOVELLA IX (1)
NUEVA CONSTITUCION
lx
UT aTIAM EcCLE8IA ROMANA CENTUM ANNOIUJN GAUDEAT PRARSCRIPTI0N (Col¡. II. t1t. 4.)
DE QUE TAMBIÉN LA IGLESIA ROMANA GOCE DE LA' PRESCRiPCIÓN DE CIEN AÑOS
Imp. IUST1NIANUS A. IOANKI, viro beaissiftw ac sanctssirno Arc/uepcopo et Patriarc/wze oeeeris Romae.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, ci JUAN, ¿eaüsimo varón y sanüsimo arzobispo y patriarca de la antigua Roma.
PraettIo
Prefacio
Ut legum originem anterior Roma sortita esta ita et sumnu pontificatus apicem apud cana esse nema est qui dubitet. Unde et nos necessariurn duximus patriam legum, fontem saeer.otii, apeciali nostri numiflis legó illustrare, ut ex hac in universas ecciesias catbolicas, quae usque ad ooeanum fretum (2) positae sunt, salnberrimao legis vigor extendatur, et sit totius occidentis, nec non et orientis, ubi possessiones sitae ineniuntur ad ecclesias nostras nunc pertinentes, seu poatea eis acquirendae, lex propria ad honorem de¡ con gecrata. Quum enim antiqua jura XXX annorum metis temporales exeeptiones eoncludebant, et, si hypotheca fuerat, paulo longiora eje spatia condonabant, nos sacrosanctas ecelesias huiusmodi quidom curriculis temporum nullatenus exeludi concedimus, maxime in his rebus in quibus vel laesionem sustinuerint, vel quidquam debeatur, sed centum tantummodo annorum Iapsu temporalem exceptionefli eis opponi sancimus, ut maneant per totum praediotum tempus integra iura ecciesiastica, et non posait ele sus praeter centum annorum obviare exceptio, qnum bac tempus vitae longaevi hominis plerumque finis esse dignoscatur.. Habeat itaue sanctias tus hane legem catholicis totius occdentis ecclesiis profuturam, et in orientales partes propagandam, in quibus aliquid sacrosanetaé possident ecclasiae (3), ut siL deo omnipotenti dignuni donarium divinarum, rerum tuitio nec iniquis hoininibus impiuin .remaneat praesidium, et tu tus peccandi locus etiam scieutibus relinquatur, sed jite servetur innocene, qui re vera innoxius sit, neo improba temporis allegatione seso tueatur, texnpus pro puritate praetendeos. Quod igitur no.. etra acternitas ad omnipotentis del bonorem venerandas sed¡ summi apostoli Petri dedicavit, ho habeant omnes terrae, omnes insulso totius occidentis, quae usque ad ipsos 000ani recessus Sitenduntur, nostri imperii providentiam pee hoe in aeternum reminiscentes. Huiusixiodi (4) autem 1gis praerogativafli (5), sicut supra dictum est, non solum in occidentalibus partibus Romanao ecciesise condonamus, sed etiam in orientalibus partibus, .in quibus ecclesiasticae urbis Romae poseessiones sunt vel postes fuerint, scilicet omnibus ludicibus maioribus et minoribus, qui Christiani et orthodoxi Bunt vel postea fuerint, hane nostram constitutionem servantibus, nihilo minus buiusmodi legis temeratoribus post caelestes poenas etiam legitimum semper vigorenl pertimescentibus, et poanam L. librarum sur¡ formidantibus. Fiac lago non solum in postes (6) emergentibus causis suum-
Nadie hay que dude qua la antigua Roma cupo en suerte el origen de las leyes, y que también en ella se halla la cima del sumo pontificado. Por 10 cual, también nosotros hemos considerado necesario ilustrar con una ley especial de nuestro- númen la pá.tria de las leyes, fuente del sacerdocio, k fin de que de ella se extienda el vigor de esta muy saludable ley á todas las iglesias católicas que se hallan establecidas hasta el estrecho del océano, yea consagrada en honor de Dios, ley propia de todo el occidente, y también del Oriente, donde se hallen sitas posesiones que ahora pertenecen á nuestras iglesias, 6 que des.pués hayan de ser adquiridas para ellas. Porque como las antiguas leyes limitaban las excepciones temporales al término de treinta años, y, si habla habido hipoteca, les concedían términos un poco más largos, no permitimos ciertamente que las sacrosantas iglesias sean excluidas de ningún modo por el transcurso de tales espacios de tiempo,principalmente en los casos en que ó hubieren sufrido lesión, ó se les deba alguna cosa, sino que mandamos que se les oponga solamente la excepción temporal del transcurso de bien años, á fin de que permanezcan por todo el susodicho tiempo íntegros los derechos de la iglesia, y no se les pueda oponer otra excepción fuera de la de cien años, por, cuanto se conoce que este tiempo es de ordinario el término de la vida de un hombre de larga vida. Tengap pues, tu santidad esta ley que habrá de' aprovechar 6 las iglesias católicas de todo el occidente, y habrá de ser extendida 6 las regiones de oriente, en que les sacrosantas iglesias poseen alguna cosa, para que Dios omnipotente tenga dino tesoro de las cosas divinas, resguardo de los bienes, y fo les quede impío amparo 6 los hombres inicuos, ni se les deje tampoco lugar seguro para pecar 6 sabiendas, sino que sea mantenido inocente el que realmente no sea culpable, y no Be ampare con mala alegación de tiempo, pretextando el tiempo en lugar de su pureza. Tengan, pues, todas las tierras, todas las islas de todo el occidente, que se extien. den hasta-los mismos confines del océano, recordando por esto eternamente la providencia de nuestro imperio, lo que nuestra eternidad ha dedicado en honor de Dios omnipotente 6 la veneranda sede del sumo apóstol Pedro. Mas concedemos la pPerogativa de esta.Iey, según antes se ha dicho, no solamente 6 las regiones occidentales de la iglesia romana, sino también 6 las regiones orientales, en las que hay 6 hubiere después posesiones eclesiásticas de la ciudad de Roma guardando, por supuesto, esta constitución nuestra todos los jueces mayo-
Como esta nueva cOnitUuozdn afecta solamente t j,iesta romana, fue promuoji.da en laten.- Coil. cons. eco¿. [II. 2. 4.—Julian. conet. 8.—Es de Las glosadas. (1) TrL& y ConL; fretim, omitenia Hal., y Por¡. ) ucrOSaflCtSS nostras eCcleSiI.e poasident, Trid.
(4) TrkL, y ¡Ial.; humo, Port., y Cont. (5) ¡IaL; jj neternuni. Bern niscentes hulus legis praero. gativam, Trid., Pon., y Cont. (e) pote, omitela Tnid.
(Colección il. titulo 4.)
NOVELAS.— CONSTITUCIÓN X
69
tonorem exercente, sed etiam íñ iis, quae iam aunt deductae in iud!oiurn.
res y menores, que son ó después fueren cristianos ortodoxos, temiendo, no obstante, siempre los infractores de esta ley después de las penas celestiales también el rigor de fa ley, y además la pena de L. libras de oro. Esta ley ejercerá su vigor no solamente en los casos que surjan después, sino también en aquellos que ya fueron llevados ájuicio.
Epilogus
Epilogo
Sanctitas itaque tua praesentem nostrae mansuetudinis legem piissimam, sive sacrosanetam oblationem, quain deo dedicamus, accipiens, intra (1) sacratisairna vasa reponat, et a nobis servandam, el omnes (2) ecciesiasticas possessiofles servaturam. Dat. XVIII. Ral. Maii (3), Constantinop. BELLS&am V. C. (ons. [535.]
Por tanto, recibiendo tu santidad la presente piadosisima le' de nuestra mansedumbre, ó la sacrosanta oblación que dedicamos á Dios, colóquela entre los vasos sagrados, para que sea observada por nosotros, y para que conserve todas las posesionos eclesiásticas. Dada en Constantinopla ti 18 de las Calendas de Mayo, bajo el consulado de BELISARiO, varón muy esclarecido. [535.)
CONSI?. X (4)
CONSTITDCIÓN X
DE 1EFZRENiMRI19 PALATII
DE LOS REFRENDARIOS DEL. PALACIO
T
(Col!. II. lit. 5.)
(Colscol6n II. titulo 5.)
Imp. IUSTINIANUS A. HERMOGZNJ, glortosiss. SüCOruin ojficiorum Vagistro, ExconuU et Patricio.
El Emperador JUSTiNiANO, Augusto, 4 HER81ÓOENES, gloriosisirno Maestre dø los sacros-oficios, Ea,eonsu! , Patricio.
Praefatio
Pretaelo
Cum allis omnibus, quae in ordinern perduximus eonipetentern, neqúe ea, quae de apeetabilibus nostris referendariis sunt, foras relinquere exislimavimus a nostra providentia, et tanto magia, quanto nobis utiliores constituti sunt. Primum quidem eos non in multitudine constitutos nos, uL adiuvaremus multos, por oes singulorum facile petitiones discentea, plures esse, quam dudum, fecimus.
Después de haber puesto en orden conveniente todas las otras cosas, hemos estimado no dejar fuera de nuestra providencia tampoco las que se refieren ti nuestros espectablea refrendarios, y con tanta más razón cuanto más útiles nos son ellos. No habiendo ciertamente en un principio muchedumbre de los mismos, nosotros, para favorecer á muchos, tomando por medio de aquellos con facilidad conocimiento de las peticiones de cada cual, hicimosque fueran más que antes. § 1.—Pero aparecieron algunos reclamando des-, mesuradamente nuestra liberalidad, y presentándonos ciertamente muchos que nos suplicaban, mas habiendo formulado muchas peticiones, los constantes aumentos llevaron de este modo un cargo así honroso á inmenso número inconveniente; porque nada fué límiteparalos peticionarios, hasta que el número de ellos llegó ti catorce. Por tanto, ti fin de que un cargo honrado por nosotros no sea quizá menoscabado, extendido después ti la multitud, en su propia dignidad, hemos determinadi comprender en cierta medida el numero de aquellos, no de suerte que les quitemos lo que les fué concedido, (porque esto no os propio de Ja majes-
§ 1.—Sed apparuerunt quidam nostrarn largitatein in immensum vocantes, et multes quidem nobis introducantes supplicantes, multis autem petilionibus usi, ita semper adiectiones in immensum incompetens, cau sam sic perduxeru nl honestam; nil enim petentibus factum est finitum, doneo in quatuor et decem eorum numerus exiret. Propterea igitur, ulpote causa forsan (5) a nobis honorata, deinde in multitudinem effusa, no propria imminuatur honestate, praevidimus corta eorum. numeruin comprehendere mensura, non ut quae Sunt auferamus eis conceasa (nec enim boc imperialis est maiestatis proprium), sed ut omnium placentiuni nobis et honeste ministrantium foras aliquos ex bis constituamus a riostro ministerio, nullo omnino concedimus modo, sed manere quidem coa sancimus secundum figuram, qua sunt, neminein tamen omnino adiici, donee in octo viros perveniat numerus, ut hi perpetuo sint ocIo constituti; numero quidein hoc por nultum modum ant tempus aucto, festinantibus autein ipais perpetuo invicem transcendere circa nos el imperium cura el devotiene; nomine licentiam habente noque petere ahquid deincepa tale, sed aciente, quod neque impetrabit petita, pro eadem autem petitione flOfl solum obhgalus ant poense auri librarum decem, sed i) Intro apud, ¡faZ. et tu omnes, Trjd., y HaZ. (8) EZ me. cje Cont., y Trict.; VI. KI. Mail,
12)
.Rat., Port.,
tad imperial), pues absolutamente de ningún modo
concedemos que echemos fuera de nuestro servicio
ti algunos de los que nos complacen y nos sirven honradamente, sino que mandamos que permanezcan ellos ciertamente en la situación en que se haflan, pero sin que sea agregado absolutamente nadie, basta que el númerollegue al de ocho individuos, de suerte que éstos se hallen siendo perpétuamente ocho; sin que, ti la verdad, en ningún modo ó tiempo se aumente este número, pero esforzándose siempre ellos en sobrepujarse mútuamente en cuidado y devoción hacia nosotros y el (4) El texto griego se halla en Hal. (Novela 11.), yen Sorimg.—Iulian. const. 16.—La i'ersión ea la antigua de ¿a gtwa (5) Trid., y Port.; ture, Cont.
'70
NOVELAS.—CO4STITuOlóN XI
etiam propria spoliabitur militia. Volumus enim coa ¡a mensura quidem uzque ad dictum numerwn contineri, iustitia 'vero et aliis virtutibus augeri, et ad maius apparere. Multitudo enim numerosa nihil babeL honestum, quoniam in paucis ex inultis, quae secundum virtuteni est viLa salvatur. Maneant igitur, seeundum quod praediximus, nuno in eadem figura.
imperio; no teniendo nadie licencia para pedir en lo sucesivo tal cosa, sabiendo que no impetrar* lo pedido, y que por la misma petición no solamente quedara obligado á la pena de diez libras do oro, sino que también será despojado de su propio cargo. Porque queremos que ellos estén ciertamente comprendidos en la medida de dicho número, pero que se enaltezcan por la justicia y por las otras 'virtudes, y aparezcan dignos de mayor consideración. Porque una numerosa multitud no tiene nada de honrosa, porque, entre muchos, en pocos se salva la vida que ,está ajustada á la 'virtud. Permanezcan, pues, en la actualidad en el mismo estado, según antes hemos dicho.
Epilogas
Epilogo
Hace auteni tua eminentia cognoscena custodiat, ut nullo tempore trausgrediatur aliquid eorum, quae a nobi sancita aun t, sed eos, qui praetér hoc aliquid agunt, interininalam exigi poenam, tanquam ea petontes, quae neo petere licet, neque daro (1) poasibile est. Sitque el hace lex nostra multitudinem quidem expelleus, introduoens vero virtutern, quae non jo niultis apparet, et praecipue in viris procedentibus (2) ex patribus quidem bonis, suam auteni vitan1 constituentibus tam jo petitionibus indigentium, quam ad nostrum in coa auxiliuni. Quae igitur placuerunt nobis et per hanc sacram legem manifestata sunt tun ero ineotia Opon¡ effectuique tradere festinet.
Por tanto, conociendo tu eminencia estas disposiciones, cuide de que en ningún tiempo se infrinja cosa alguna de lo que por nosotros ha sido sancionado, sinode que se exija a los que contra ello hacen alguna cosa la pena señalada, como por pedir. lo que ni es licito pedir, ni es posible dar. Y sea también esta ley nuestra la que ciertamente expulse la multitud, •y la que introduzca la virtud, que aparece no entre muchos, y principalmente en varones oriundos ciertamente de buenos padres, pero que consagran su vida tanto a las peticiones de. los necesitados, como á nuestro auxilio en favor de éstos. Así, pues, apresurase tu eminencia á llevar ejecución y efecto lo que nos plugo y ha sido hecho manifiesto por esta sacra ley. Dada en Constantinopla á 17 de las Calendas de Mayo, bajo el consulado de BELiS*RIo, 'varón muy esclarecido. [535.1
Dat. XV1(. Kal. Maii (3), Constantínop. BELISA-
Rio
C. Cons. 15351
NOVELLA XI (4)
NUEVA CONSTITU ClON XI
DE PR1V1LEcflJS ARCHIEPISCOPI 1USTINJÁZ4AE PRIMAS, K1 SEDE PV. P. ILLIIUCO IN PANNON1AM SECUNDAM, ID EST
DE LOS PRIVILEGIOS DEL ARZOBISPO DE LA JLTS'IINIANA PRIMERA, 'Y DE LA TRASLACIÓN DE LA SEDE DEL PREFECTO DEL PRETORIO DE ILiRIA A LA PÁNNONIA SEGUND, ESTO ES, A LA JUSTINIANA PRiMERA
IUSTINIANAM PI1MAM, TR.ANSFERENDA
imp. IIJSTINIANIJS A. CATELLIANO (5), Viro beat,iszimo, EtEmperadQrJU5T1NI ANO, AUgUSO,4CASTEUANO,bCa. Archiepiscopo primas lustinianac. tisiino rarón, arzobispo de ¿a Justiniana primera. Praefatio
Prefroto
Multis el variis modis nostram patriam augere cupientes, in qua primo deus praestitit nobis ad huno rnundum, quem ipse condidit, venire, et circa sacerdotalem censuram eam volumus maximis incrementis ampliare, ut primas lustinianae patriae nostras pro tempore (6) sacrosanctus autistas non solum nietropolitanus, sed etiam archiepiscopus fiat, et ceterae (7) provinciae sub eius sint auetoritate, id est tam ¡pea mediterranea Dacia, quam Dacia Ripensis, neo non Mysia secunda et Dardania, et Praevalitana provincia, et secunda (8) Macedonia, et pars secundae sImm Pannoniae, quas in Bacensi (9) saL civitate. Quum enim in antiquis temporibus Firmi (10) prasfectura fucrit constituta,
Deseando favorecer de muchos y diversos modos á nuestra pátria, en la que primeramente nos con. cedió Dios 'venir á este mundo, que él mismo creó. queremos en cuanto a su autoridad sacerdotal ampliarla con muy grandes .)ncrernentos, de suert que el que á la sazón sea áácrosanto prelado de Ii Justiniana primera, nuestra pátria, sea hecho fl( solamente metropolitano, sino también arzobispo y estén bajo su autoridad las demás provincias, estt es, tanto la misma Dacia mediterránea, como Dacia Ripense, y también la Misia segunda, y 1: Dardania, y la provincia Prevalitana, y la seguod: Macedonia, y parte también de la segunda Panno nia, que está en la ciudad Baense. Porque babiér,
(1) AsI Cont. conforme al t€xO griego; poenam quam eis promimuS, quam neque repeti licet neque recidi, Trid. (2) procedat, 7rid., Port.. (5) XVIII. Kal. M I , eL M.S. de Cont., y Trtd.; Idib. Mail,
Pon,, y Cont. (1) Esta Nuera Constitución, publicada en latín, se ha. Uaba ja en las eci. Moguni. (Schoeffer 1.477) y Bc,siE. (Weneler 1.470; pero habiéndose oloiciado su ex etoLa. Izapro.lL0, tontclndola de un antiguo Libro manuscrito, . en
en ¿ce colección décima, y cLespu4e apareció con Julia-
no Mr. (1.561). A ugusI. (1567), y en La edición de las Nor de Cont., (1.571;.—Se halla un resúrnen ea La Coti, oom eccl. UI. 7. 8.—lulean. conel. 9. (5) XaeTe1íu,n, coi¿. cont. ecct. (6) propter hos, 59.; omitenlas ¡alIcen. Augusi. (7) eertae, lidian. Mw., A ugust. (8) prima, latian, Aagast. (9) quae in Urbatensi, ¡uhán. 4 ugust.
'(10) Firma, 5; Shuiift, ¡edian. Augusi.
NOVE LAs.—ONsTITUOI6N XI
ibique omne fuerit Illyriei fastigium tam ¡it civil¡bus quam tu episcopalibus causis, postea autem Attijanis temporibus eiusdem locis deastatis Aponnius (1) praefectus praetorio de Firmitana (2) oivitate in Tbeasalontcam profugus venerat, tunc ipsam praefecturám et sacerdotalis honor secutus est, et Thessatonieensis episcopus non sua auctoritate, sed sub umbra praefeoturae meruitaliquam praerogatiam. Quum igitur ¡u praesenti deo suetore ita nostra respublica aucta est, ut (3) utraque ripa Danubii ¡am nostris oiitatibus frequentetur, et tani Viminaciutn, quam itecidta et Literata (4), quae trans Dan sutiL, nostrae iterum ditioni subiectas sint, necessarium duximus ipsam gloriosisaimam praefecturaui, quae ¡it Pannonia erat, in nosira felioissiina patria collocare, quum nihil quidem magni distat a Dacia niediterranea secunda Pannonia (5). Et quia hoinines semper bellida sudoribus inhaerenica non erat utile reipublicae ad primam Macedoniani post (6) Lot spatia tantasque etiam difficultates venire, ideo necessarium nobis visum est ipsam praefecturarn ad superiores partes trahere, ut iuxta eam provtneiae eonstitutae facilius sentiant illius medjcinsm. EL ideo tua beatitudo cii omites praefatae primee Iustinianao sacrosancti antistites archiepiscopi habeani praerógativani, et oinnern lieentiam suam auctoritatein eis impertan, et coa ordinare, et tu oinnibus suprasoriptis provinciis primani babero digrntatem, suxnmum sacerdotium, sunimum fastiium, a tus sede creenLar (7), eL soluni arebiescopuni pa habeant, nulla communione ad (8) eum Theasalonieensi episcopo servanda; sed tu ipse et omnes prlmae Iustinianae antistites, sive. ( 9 ) cina iudices et disceptatores, quidquid oriatur ínter coa diacnirnen, ¡psi hoe dinmant, et fineni cia iniponant, et colaordinent, et nec ad alium quendam eatur, sed auum agnoseant archiepiscopum omnes praedictae provincias, et oms Sentiatit Creationøm, et ve¡ per se, vsi per suam auctorttatein, vsi elencos inittendos habeat omnern potestateni, ornuemque sacerdotalem consuram et creationis lieentiain. Sed et in Aquis, quae caL provinciae Dacias Ripensis, ordinari yolumas a tus sanctitate epiBcopua, ut non in posteruin sub Meridiano Thraciae oppido (10) episcopo siL corisitnta, sed Meridianus qnidem maneat ¡u Meridiano, nulla comniunione eum Aquis servanda. Aquensis autem episcopus habeat praefatam. civitat.em, et omnia eius castdlla, et ternitania, et ecclesias, ut posait Bonosiacorum seelus ex ea civitate st terra repeliere, et in ortbodoxam fidem transformare. Ut igitur sciat beatitudo tua nostri numinis dispositionem, ideo praesentem legem ad tuam venerabilem sedem transmisimus, ut in porpetuum tale benefioium 1abeat patrias nostras ecelesia in dei oninipotentis gloniamn et nostni numi-
fis sempiternam recordationem. Quando autam tuae (recordationis) (ti) sedis guberuMorein ab hac
luce decedere contienit, pro tempore arebiepiscopum eius a venerabili euo concilio Metropolitanorum ordinari sanoimus, quemad modum decet archiepiscopum omnibus honoratuin eeclesiís (12) pro-
(1)
Appennlnus, latían. Mir.; £precinftis, faltan. Augusi.
dose en los tiempos antiguos constituido en Ferino la prefectura, y estando allí todas las autoridades supqniores de la iliria, tanto para los negocios civiles como para los episcopales, después, devastados aquellos lugares en tiempo de Atila, A.penniO, del pretorio, se refugió huyendo de la ciudad de Formo en TesaIónica y entonces la dignidad sacerdotal siguió al. la misma prefectura, y el obispo de Tesalónica obtuvo alguna prerogatíva, no por su propia autoridad, sino á la sombra de la profoctu ra. Mas como al presente ha sido aumentada, con el auxilio de Dios, de tal modo nuestra república, que ambas orillas del Danubio están ya pobladas por ciudades nuestras, y han sido de nuevo sometidas al. nuestro imperio tanto Viminacio, como Reeidua y Literata, que están al otro lado del Danubio, hemos considerado necesario colocar en nuestra felicísima pá.tria la misma gloniosisima prefectura, que estaba en la Panrionia, puesto que no dista ciertamente mucho de la Dacia mediterránea la segunda Pannonia. Y como no era útil al. la repúblicaque hombres dedicados siempre á las fatigas de la guerra acudieran al. la primera Macedonia con tan largo camino y también con tantas dificultades, nos pareció por ello necesario llevar la misma prefectura á las regiones superiores, á fin de que las provincias establecidas cerca de ella experimenten más fácilmente el remedio de la. misma. Y por lo tanto, tengan tu beatitud y todos los sacrosantos prelados de la susodicha Justiniana primera, la pre rogativa de arzobispo, y atribúyales su autoridad toda facultad, y ordénelos, y tenga en todas las susodichas provincias la primera dignidad, el sumo sacerdocio, la suma autoridad, sean, creados por tu sede, y tengan un solo arzobispo,' sin que respecto á él se le haya de conservar intervención alguna al obispo de l'eaalónica; mas tú mismo y todos los prelados de la Justiniana primera, ó sus jueces y juzgadores, dirimid cualquiera cuestión que entre ellos surja, y ponedle término para ellos, y ordenad los, y no se recurre á otro cualquiera, sino reconozcan todas las susodichas provincias su propio, y experimenten los efectos de su creación, y tengan plena potestad para enviar ciórigos, 6 por sí, ó por medio de su autoridad, y toda la censura sacerdotal y facultad para' la ordenación. Pero queramos que también en Aquis, que está en la provincia de la Dacia Ripense, sea ordenado por tu santidad un obispo, á fin de que en lo sucesivo no se halle constituida bajo el oblapo de la ciudad del mediodía de Tracia, sino que la dci mediodía permanezca ciertamente en el mediodía, sin que se le haya de conservar ninguna cosa común con A quia. Mas tenga el obispo de A.quis la susodicha ciudad, y Lodos sus castillos, y territorios, 6 iglesias, para que pueda repeler de esta ciudad y de su territorio la maldad de los Bonosiacos, y convertirlos al. La fe ortodoxa Así, pues, para que tu beatitud conozca la disposición de nuestro núman hemos enviado á tu venerable sede la presente iey, á fin de que á perpetuidad tenga este beneficio la iglesia de nuestra pátria para gloria de Dios
I
(7)
faatlgluni ascendere et te solum, 49.; fastlgium quas
se decernentur, latian. Augast. ' (8) nulla sellone sdverstie, lulian. A ugusl. aS) slnt, fuljan. A uguat. ' lio) Thracfso oppldo, omítelas luli.an. A uguaí. (6) nec multis etlam apatlia separatur secwula Macedonia (11) recordationls, omíte l a latían. A ugusi. ' a Psenoiia oacunda, adicionan fatian. 4 ugasi, (b) par, JaUan. dugust, (15) oinnibus honorumueeeuanils, ¡alían. Augasl. (2) Sirmjtia,
Atuan. ¿gut.
(8) 59., y luUan. AguM.; ut, omileta Con¿. (4) et Blmlna.cium recidiva et llmitata, faltan. A agud.
71
72
NOVEIL4,S. —OONBTITTJCIÓN XII
vehi, nulla penitus Thessalonieenst episeopo neo ad hoc communioue servanda.
omnipotente y sempiterna recordación de nuestro. númen. Mas cuando aconteciere que salga de este mundo el que gobierna tu sede, mandamos que sea ordenado á la sazón su arzobispo por su venerable concilio de metropolitanos, según conviene qué el arzobispo sea elevado honrado por todas las iglesias, sin que tampoco para esto se le haya de reservar absolutamente ninguna intervención alobispo de Tesalónica.
Epflogu
Epilogo
Beatitudo igiturtua, quae nostrasanxitaeternitas modis omn¡bus ad effectum perducere non differat. Dat. VE. Ka!. Mal¡ (1), Constantinop. BKU5AIuo V. C. Cons. (5351
Por tanto, no difiera tu beatitud llevar de todos modos a efecto lo que ha sancionado nuestra eternidad. Dada en Constantinopla á 6 de las Calendas de Mayo, bajo el consulado de BEUSAR1O, varón muy esclarecido. [535.]
CONST XII (2)
CONSTITUCIÓN XII
DE INCESTIS El' NEFARIIS NUPTI1S
DE LAS NUPCIAS INCESTUOSAS Y NEFANDAS (Colección ¡L título 5.)
(Coil. ul. tit. 5,)
Imp. lusTiNtANus A. FLORO, goriosiuimo Gonzie ubiewtque poitae dioinae re¿ privalae.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á FLORO, gbriostsirno Conde de tos dininos bienes privados, en cualquiera parte silos.
Praefatio
Prefacio
Pro incestia dudum nuptiis scriptas ab Imperatoribus leges non perfecto se habere (3) iudicamus, quae sos quidem, qui ineestis copulantur nuptiis, impunitos sinunt, ex jis autem procedentein sobolem, utique inculpabilem exsistenlem, privant rebus patria (4), ut necessitas sit coa quidem, qui peccant, sine reatu case, coa autem, qui innoxii 5unt, tanquam peccantes punir¡.
Juzgamos que no son perfectas las leyes antes escritas por los Emperadores sobre las nupcias incestuosas, las cuales dejan ciertamente sin castigo los que se unen en nupcias incestuosas, pero privan de ¡es bienes paternos á la prole que procede de ellás, que es ciertamente inculpable, como si hubiera necesidad de que queden sin castigo los que ciertamente pecan, y de que sean castigados como pecadores los que son inocentes.
Cap. 1
Capitulo 1
Sancimus igitur, de cetero, si quis ¡Ilícitas et contrarias naturae (uas lex incestas, et nefandas, et damnatas vocaL) contraxerit nuptias, si quidem non habuerit litios ex prioribus legitimis et inculpabiLibus sibi contractis nuptiís, mox ej suarum rerum casum imminere, simul autem, et ala (5) quae nomine dotis data sunt ci, in millo potiri, se omnia aerario assignari, so quod, düm iicuerit nupLias facere legitimas, contra legos amaverit, et confuderit quidein sobolem, nocuerit autem et gen", egerit vero quas impia sunt et scelesta, et talla concupierit, qualia plurima etiam irrationabi¡la amovent (6) animalia, sitque ej poena non confiscatio solum, sed etiam cinguli privatio et exsilium, et si vilis luerit, etiam corporis verberatio, quatenus discat casto vivero et intra ijaturam se conhinere, non autem detectan et amare ultra terminum traditum nobis a natura etiam his legi.bus repugnare (7). Muliere (3) quoque, si legem scienshanc quidem negiexerit, incestis autem semetipsam tradiderit nuptiis, sub eadein constituenda pocas.
Mandamos, pues, que, en lo sucesivo, si alguno hubiere contraído nupcias ¡licitas y contrarias é la naturaleza, (a lasque la ley llama incestuosas, nefandas, y condonadas), y verdaderamente no hubiere tenido hijos de anteriores nupcias legítimas ó inculpables por él contraídas, amenácele desde luego la pérdida de sus bienes, pero al mismo tiempo no disfrute en manera alguna de ka cosas que á título de dote se le dieron, sino que sean todas ellas adjudicadas al erario, porque, siéndole licito contraer legitimas nupcias, las prefirió contra las leyes, y confundió su prole, y perjudicó también a su descendencia, ó hizo cosas que son impías y malvadas, y anheló cosas tales que repugnan aun á muchos animales irracionales, y sea para ellos pena no solamente la confiscación, 8hio también la privación del cíngulo y el destierro, y si fuere de vil condición, también el azotamiento, para que aprenda vivir castamente y á contenerse dentro de los limites de la naturaleza, pero no ti deleitarse y ti amar fuera de los términos que nos fueron concedidos por la naturaleza,y ¡ contrariar también ti estas leyes. Debiendo quedar también sujeta ti esta misma pena la mujer, si conociendo esta ley la hubiere ciertamente desatendido, y se hubiere entregado ella misma ti nupcias incestuosas.
(1) IuUan, PWi.; Datum XX. Bello., Cont (2) HdUaee el texto griego en Ha¿y Scrmg. - El pro..
mio y tos tres primeroz capitutos en tas Bes. XX VIII., 6., Schol. a - c.—Iulian. conM. 32.—La versión es la antigua de la glosa. j) .Trtd., y Pon.; es, omítela Cont. (4) Trid., y cont; pateruis, Port
(5) (6) (7) (8)
Port.; ea, Tnid.: eorum, Cont. admonent, Trid., y Port. etlam—repugn&re, inclúyelas en un paréntesis Cont, auUer, Tnid., y Port.
NOVBLAS.—CONSUCIóN XII
lis
Cap. II
Capitulo XI
Si vero contigerit ex prioríbus nuptiis incupabilibus fijos esse ei, aut nepotes forte, aut ulterius, paternam mox illi accipiant successionem, suae quidem potestatis patria supplicío faeti, paseentes autem eum et alia necessaria praebentes. Nam Iicet legum oontemtor et impius sit, tainen paLer eat.
Mas si aconteciere que de anteriores no reprobadas nupcias tuviere hijos, ó acaso nietos, ú otros descendientes, reciban ellos desde luego la sucesión paterna, hechos ciertamente de propia potestad por pena del padre,. pero alimentando á. éste y suministrándole las demás cosas necesarias. Porque aunque sea infractor de las leyes ó impío, es, sin embargo, padre.
Cap. III
Capitulo III
Et hoc quideni sequena tempus habeat post praesentem nostram constitutionem currena, nullo contristando, si caste vixerit; Iicebit enim nihil peccantes sub bac lege non subdi. Quod vero iam transaetum est, nec omnino relinjuimus innoxiuru, nec omnibus inodis sub aeerbam indignationein subrnittimus, sed si quse inceatse factae sunt nuptiae, si quidem eontigerit eas quohbet modo dissolvi, sine reatu sint; si vero hace nosLra lex invenerit aliquem post tales nuptias (1), lieentiam ille habeat, ex quo omnibus insinuata est, intra duos annos sic sibi copuiatam dimittere coniugero, non reversuram ulterius ad eum, neque separata m qui. dcm figuraliter, pro veritate vero eoniunetam (torsan omm sic prioribus satisfaciat), sola quarta eius substantiae parte ad fiscum deferenda,at ad fijos omni alia substantia, o 'am eis tanquam innoxiis concedimus, uL, si quia" sol¡, et non eum allis et ipsis legitimis sint, cx (2) aliis nuptiis incuipabilibus exaistontibus, non priventur paterna successione, nisi juste eos odio habena paLor propter aliaru quandarn legitimam offensionem a sus exoludat successione.
Y rija esto Ciertamente Cfl el siguiente tiempo que transcurra después de la presente constitución nuestra, sin qué haya de contristarse nadie, si viviere castamente; porque á los que en nada pecan les será lícito no quedar sujetos á esta iey. Mas lo que ya antes se hizo ni lo dejamos de todo punto impune, ni lo sujetamos de todos modos á severa pena, sino que si se contrajeron nupcias incestuosas, quedarán exentas de pena, si verdaderamente aconteciere que aquellas se disuelven de algún modo; poro si esta ley nuestra hallare á alguno después de haber contraído tales nupcias, tenga dI uconeja durante dos aáos, desde que haya sido notificada á todos, para repudiar á la mujer que de este modo está unida á él, sin que en lo sucesivo haya de volver á él, ni en apariencia esté ciertamente separada pero en realidad unida, (porque acaso. así dé satisfacción á las anteriores leyes), babiéndosele de adjudicar al fisco la sola cuarta parte de sus bienes, y á los hijos todos los demás bienes, que como á inocentes les concedemos, de suerte que, si verdaderamente estuvieran solos, y no con otros y legítimos existentes de otras nupcias no criminosas, no sean privados de la sucesión paterna, á no ser que, odiándolos justamente el padre por alguna otra legitima ofensa los excluya de su sucesión. § 1.—Mas sitambién se hubieran contraído an-
§ 1—Si vero etiam nuptiae sint aliae prius facLac, et non offendentes legem, et fUi inde orianLot, tres quidem partes hereditatis undique inculpabilibus et innoxiis rebnqui fiuiis, nisi aliquid offeudant aliud, quod coa indignos patria secundum legeni successione demonstret; quartam vero fihiis iniuriam qidem passis, innoxiis tamen, reliuquere liceat, et ipsis inculpabilibus per omnia alia circa patrem visis, scilicet eL praecepta (3) ex paterna substantia quarta parte,. quaru fisco dan praeelpnnua. Damos autem cia non ex testamento solo, sed etiam ab intestato genitorum secundum prius a nobis dictum inodum fien heredes. Hoe eodem valente, si etiam, postquam pnius dimiserit contugeín inceste sibi copulatam (4), alteram duxent secundurn legem uxorem, fihiis ei et ex prioro exsistentibus, et poslea ex legitima procreatis; sic enlin prius tempus clementiae vincimus, dote qui ppo praecedenti mulieni danda. Si autem uxorem non diruisenit intra duos anuos, ex quo lex fuerít publice insinuata, et ipse cadat sua substantia; et inulier dote, et supra dieta fiat poena; tales quoque fi Iii nihil ex paterna substantia habebunt, noque ex materna dote. Sed si quidem () fuerint ex prioribug nuptLis innoxii fui el procreati, illi res ancipient (post quartam quippe partem, quae ad fisoum defertur) suae potestatis effecti, et patrem alentes, et aliani ei praebentes sufficientem sanationem, sic-ut praediximus; dote etiam hie ineestae coniugis () Trid., Port., y Cont.; post in talibus nuptlis, Beek. (2) insl legitimi sint et ex, Trid., y Por. (3) Trid.; percepta, Port.,. y Con.
ToMo VI~ 10
tes otras nupci que no ofenden la ley, y de ellas nacieran hijosas, se les dejan ciertamente tres partes de la herencia á los hijos de todo punto inculpables é inocentes, á no ser que ofendan alguna otra cosa, que demuestre que son indignos de la sucesión de su padre conforme á la ley; y sea lícito dejarles la cuarta parte á los hijos que ciertamente sufrieron injuria, pero que son inocentes, y son considerados en todo lo demás sin culpa respecto á su padre, habiéndose retirado antes, por supuesto, de los bienes paternos la cuarta parte,que dispusimos se le diera al fisco. Mas les concedemos que en el modo antes dicho por nosotros se hagan herederos de sus progenitores, no solamente en virtud de testamento, sino también abintestato. Teniendo validez esto mismo, si también después que hubiere repudiado * la mujer que se le unió á.él incestuosamente, hubiere tomado con arreglo é. la ley otra mujer, y tuviere él hijos tanto de la primera, como procreados después en la legitima; porque de este modo sujetamos á clemencia el tiempo pasado, habiéndosele de dar ciertamente la dote á la mujer anterior. Mas si no hubiere repudiado é. la. mujer dentro de dos alba, desde que la ley hubiere sido promulgada públicamente, pierda él sus propios bienes, y la mujer la dote, é impóngase la susodicha pena; y tales hijos no tendrán tampoco nada de los bienes -paternos, ni de la dote materna. Pero si verdadera(t} Trid.; Inceste sibi commfasam vsi copujatam, Port., Co n ¡. (5) T'id.; qul, Port., y Cosg.
74
0vBLAs.—coNsnTTjcI6 XII
sub fisco facienda. Si 'vero fllü non sint ex prioribus inculpabilibus nuptiis boc ageriti procroati tuno totius eius substantiae dominus cnt fiscus. Hace enim otiain in postea nubenti bus incesto sancimus, sub aequalitate por omnia ponen 'tes eum, qui non dimittit intra praedictuin a nobis tempus incestam coniugem, cum eo, qui post hano nostram legem ineestas et odibiles quasdam nuptias clegit (t)
mente él tuviere procreados .de nupcias anteriores hijos inocentes, reciban éstos los bienes, (á la verdad, después de la cuarta parte que se le defiere al fisco), quedando hechos de propio derecho, alimentando al padre, y suministrándole el demás auxilio suficiente, según antes hemos dicho; debiéndose hacer también en este caso del fisco la dote de la mujer incestuosa. Mas si el que hace esto no tuviera procreados hijos de anteriores nupcias, no culpables, entonces el fisco será dueño de todos los bienes de él. Porque disponemos esto también en cuanto á las que después se casen incestuosamente, equiparando en todo al que no repudia á la mujer incestuosa, dentro del tiempo antes dicho por' nosotros, con el que después de esta ley nuestra hubiere optado por ciertas nupcias incestuosas y odiosas.
Cap. W
Capftido IV
Dubitatum itaque in quibusdam gentibus etiam aliquid (2) de legitimis fihiis ex nostra constitutione factis, existimavimus recto se habere nos tanquam logia patres et adiicere oí, et solvere dubitationem. Ftenim cum tau intelleetu ab initio legem posmmus. Nan etsi legitimorum qui!quam alt pater, et abeunte eius uxore ex hominibus, ant etiam legitime transigente, habuerit quandam cons uctudinein ad aliam mulierem, quam licebat etiam legitime dueere uxorem, et fuerint ej ftlii (3) ante dotalia documento, si tamen ea fecit, aut etiam postea, vel etiam sol¡ inaneant ante dotalia fuji, seeundis autem non procreatis, ant etiam postquam nati sunt morientibus, existimaverunt quidam, non posse secundes case legítimos, quoniam praeexsistant ex priori coniuge alii legitimi et proprii fui. Quod nullam rectam et consequenteun habet consonanilam. Si enim huiusmodi filies nos legitimes et proprios demonstravimus, dotalium documentoruin contentE cofectione, legitimi 'vero etiam primi constituti sunt, in omnibus legitimus (4) etiam pater moritur, et iis, qui ex prima fuerunt, et qui de secunda, hect ante dotalia documenta procreati sunt, et nullus post eoa post documentum dotis natus est, aut etiam natos (5) mortuus, el licentiam lex ci praestat que vult testan modo in suam sobobm, ut tamen non ofl'endat iii aliquo leges, quae mensura corta successionis ornrie& fijos vocant. Venient igitur etiam ab intestato et ex testamento (sicut et pater et ici permittit) propnii exaistentes atque legitirni, alterutnisque succedent. Quid enim aliud deceruimus, quum sufficiat legitima et anoruin appellatio sub potestate eos ostendere, et dare etiani contra testamentuni quae legos praebent, et omnia habere, quaeeunque huiusmodi appeflationem decentT
Y habiéndose dudado entre ciertas gentes tanibién sobre alguna cosa respecto á los hijos béchos legítimos por nuestra constituciói, hemos estimado que era conveniente que nosotros, como nadres de la ley, le añadiéramos alguna cosa, y disipáramos ¡a duda. Porque con este sentido publicamos en un principio la ley. Pues aunque uno fuera padre de hijos legítimos, y falleciendo su mujer, ó aun disolviéndose legítimamente el matrimonio, hubiere tenido cierto trato con otra mujer, que también le era lícito tomarla legítimamente por mujer, y él hubiere tenido hijos antes de otorgar los documentos dotales, si es que los otorgó, ó aun después, ó también si solos quedaran los hijos habidos antes dejos instrumentos dotales, no habiéndose procreado después otros, O aun habiendo fallecido después que nacieron, estimaron algunos que no podían ser legítimos los segundos, porque preexisten otros hijos legítimos y propios habidos de la anterior mujer. Lo que no tiene ninguna recta y consiguiente concordancia. Porque si átales hijos los declaramos nosotros legítimos y propios, habiéndonos contentado con la otorgación de los documentos dotales, pero los primeros fueron también legítimos, el padre muere también legitimo para todos, así para los que lo fueron do la primera, como para los que de Ea segunda mujer, aunque hayan sido procreados antes de otorgarse los documentos dotales, y con posterioridad á ellos no haya nacido ninguno después de otorgado el documento de la dote, O aun habiendo muerto si hubiere nacido, y la ley le concede licencia para testar respecto á su prole en el modo que quiera, con tal, sin embargo, que no ofendaen algo á las leyes, que en cierta medida llamai á todos los hijos á la sucesión. Vendrán, pues, tanto abintestato como por testamento, (según el padre y la ley lo permiten), siendo de derecho propio y legítimos, y se sucederán unos á otros. Porque¿qué otra cosa decretamos, cuando la denominación de legítimos y de suyos basta é. mostrarlos bajo potestad, y á darles aun contra el testamento lo que las leyes conceden, y á que tengan todo lo que corresponde á tal denominación?
Epuogus
Epilogo
Tus igitur eminentia quae plaeuerunt nobis et per hanc legem decharata sunt agnosceno, operi cifectuique tradere festinet, praenepto utene apud
Por tanto, conociendo tu eminencia lo que nos plugo y ha sido declarado por esta ley, apresúrese á llevarlo á. ejecución y efecto, sirviéndose de odio-
(1) Trid.; el¡ t, Por.; elegerit, Cont. (2 Ti-¿ni., y Por; ltaqne eiiarn 111 qutbusdam gentibus aliquid, Cont.
Trid , y Port.; aut ante, Con¿.
(4) Tr(., (6) Tri4.;
y Por.; enut lii oinnibue: ¡egltimus, et, insertan Port., y Cont,
Gong.
NOVixLkB.—CONSTITUdIIÓN xlii
gentiuni praesides, at et qui foris sant hominea agnoscant, quia sobolis innoxiae et purac euram habuerimus, et alienigenas atque iiostris odibiles legibus aversamur copulationes. Dat. XVIJ. Ka!. lun. Constantinop. BELIsARIo V. C. Coxis. indjctione XIV. [535.] (1)
75
tos para los presidentes de las regiones, 9. fin de que también los hombres que viven fuera sepan que hemos cuidado de la prole no culpada y pura, y que tenemos aversión a las uniones extrañas y odiosas para nuestras leyes. Dada en Constantinopla ti. 17 de las Calendas de Junio, indicción XIV., bajo el consulado de Bsusrun, varón muy esclarecido. 1535.1
OONST. Xlii (2)
CON BTITt7CI0 XIII
DE PRAETORIBUS POPULI
DE LOS PRETORES DEL PUEBLO
Idem A.. C'onsantinopoiitani
EL mismo Augusto á Los Constantinopolitanos
Praefatio
Prefacio
Carissimrum vigilias iudi.eum nomen bonestum et antiquis aomanis cognitum nesciimus quemadmodum in aliam translatum est appeilationern et ordinem. Patriae enim nostrae vox praefeetos eos vigilum appelLavit, 'vigilantibus et nihil impersarutatum reinquentibus horninibus boc cinguli praeponens. Vox enirn Graecorum nescimus unde praefeetos eos appellavit noctiuui, tanquam necessariuin esset, sole quidem verisimiliter decumbente exsurgere cingulum, quiescere autem debihtato. Quid enim erat, propter quod noctium addidit nomen Si enixn quodamrnQdo hac sola dignitate, quae iii tioctibus súnt non recte gesta auram habente, et cireumlustrante civitatem, hano habuit appellationeni, sed hoe ipsum et civitatis cingulum videmus agentern, quatenus nihil interesset, quod pro. hiberet super appellatione isla etiam dignitatem !lIam hoc nomine vocitari. Si eniru dividi dignktatos possun, et gloriosum quidem praefectum fe!!cissimae hius civitatis case diurnum iudicem, alios autem noctis, vehementer competentiuni aberrayen nl reotitudinein nomi nurn nescimus quem admodum corrumpentes. Hace igitur appellationem istam nebulosam exsistentem et obscuram et noctis praenomen fortassis refugiunt omnes, et poenarn case bane administrationem existimant, et noque imperialium dignam codicilloruni case putaul.
No sabemos cómo ha sido transferido 9. otra denominación y 9. otro orden el nombre de los muy esclarecidos jueces encargados de la vigilancia, honroso y conocido de los antiguos romanos. El lenguaje de nuestra patria los llamó prefectos de los vigilantes, poniendo esta magistratura al frente de los hombres que vigilan y nada dejan sin explorar. No sabemos por qué la lengua de los griegos los llamó prefectos de noche, como si fuese necesario que ciertamente, 9. lo que parece, surgiera la magistratura al ponerse el sol, y cesara a! nacer. Porque qué había po r lo que se le añadieron las palabras do noche? Pues si en cierto niodo por tener esta dignidad cuidado solamente de las cosas que de noche no se hacen como es debido, y por recorrer la ciudad obtuvo esta denominación, ve. mes, sin embargo, que esto mismo hace también el magistrado de la ciudad, de suerte que nada habría en cuanto 9. esta denominación que impidiese que también aquella dignidad fuese llamada con el mismo nombre. Porque Si pueden dividirse lasdignidades, y fuese juez de día ciertamente el glorioso prefecto de esta felicísima ciudad, y los otros lo fueran de noche, erraron gravemente los que corrompen no sabemos por qué razón la exactitud de las competentes denominaciones. Así, pues, todos rehuyen esta denominación que es nebulosa y obscura, y acaso el apelativo de noche, y estiman que este cargo administrativo es una pena, y juzgan que no es digna de credenciales imperiales.
Cap. 1
Capitulo 1
Nos igitrr rem quomodo oportet adapicientes aestimavimus oporteré dignitatem bane a principio iuciptentem ab appeliatione in totuni erigercet ornare, et nycteparehulLi nullatenus de cetero vocari. Curam enjin habebunt eorum, quae in diera et ¡ti nocteni praetor quod competena eat aguntur. 1.—lgitur quoniam antiquis Romanis veheman ter praetoris placuit nomen, propterea existimavimus coi; praetores plcbeios (3) oportere noininare, qui ad custodiam el disciplinam constituti SunI, el plebeiam possunt compescere seditionem; el sLcut ceteni praetores sunt la curia senatus, 11bertatum el tutorum et talium praesides, ita sint et isti praetores super poputorutn reetitudine, et noBtra quidom voce plebis praetores appelleritur,
Así, pues, considerando nosotros la cosa como es debido, estimamos que era conveniente crear y decorar por completo esta dignidad, que en un principio tomaba su origen de la denominación, y que en lo sucesivo no sea de ningún modo llamada vigilante nocturno. Porque tendrá cuidado de las cosas que así de día como de noche se hac-m contra lo que es debido. § 1.—Por lo tanto, como 9. los antiguos romanos les agradó mucho el titulo de Pretor, hemos juzgado que era conveniente llamar pretores plebeyos 9. losque están destinados 9. la guarda y disciplina, y pueden apaciguar las sediciones populares; y así como en la curia del sanado hay otros pretores, que presiden en las manumisiones, en las tutelas y en otras cosas semejantes, haya también estos pretores para el buen orden del pueblo, y sean deno-
(1) VI. 1 duo Otob.—Ind1ct. Xlv., el me. de Cont., Trid., y Port. (2) El texto griego se halla en ¡Ial. y Scrimg.—Los capl. titUj 3. 1.5. y 6. en Las Ras. VI. 5. 4-7. - Iaikrn. con&t. 23.— La Lep5j4fl Latina no es tjti4rtamef4tC la de ¿a glosa, pero 68
anZ4gua; se halla en las ed. Mogwtt. (Schoeffer 1.477)y Baezl. (Wenelar 1.478), perosaprimid.a después por los editores ¿a restableció Concio (1.571) () Otros plebis, segú.n dice Cont. al indrgen.
76
NOVELks.—OONSTITiJCIÓN ini
graeca vero ¡ata et eommuni (lingus) praetores populorum. Praetoris eniin qnaliter est honestum nomen, qualiter non Ionge constitutum a consulatu, qualiter vicinum legi affictum, manifestant le• ges, oonsutatui coniungentes praetores, secundum cia cum lege dantes ordinem. Et quemadmodum antiquitus conaules fuerunt, qui magnae praeerarit curias, principes autem plebis, qui piebem gubernabant, ita et nene sunt praetores quidem senatus, qui en, quae pridem a nobis dieta sunt agunt, principes vero populorum hi, qui quietem eorum defendunt, et quod ele expedit provident.
2.—Revera enim dignitatem hane, ohm honestara constitutam, et in seniore Roma in usu frequentatam splendide, in temporibus non solum, quae Imperatores habuerunt, sd et adhuc longius, et magna civitas hane suscipicus dignitatem non despectain habuit. Neque enim veteribus temporibus didicimus aliquas magnas dignitates administratas, quae cirea imperium sunt, et post hace non dignan de bao re sollicitudinem flor¡, paula. tim vero ¡La res abiecta visa est et nullius re¡ dina, uti neque ex codicillis nostris fieret, iaceret autora sub gloriosissimis praefectis felicissimae buius civitatis, et multa ex ordine eorum isLa susciperet dignitas, et administraret cara pessime. Etenim si quia inspiciat antiquitatis eius cingulum, vebementer eam, qualis pridem erat, et de his, quae nune sunt, docebitur; cognoscet enim eam et (omm proprium et officium cornmentariensis habenlem, eL alia omnia, quae paene civitatis cingulo a legibus deputata sunt.
minados ciertamente en nuestra lengua pretores de la plebe, y en esta lengua griega y común pretores del pueblo. Porque cuán honroso es el nombre de pretor, cuán poco distante ha sido puesto del consulado, y cuan próximo á la ley ha sido colocado, lo inanitjest,an las leyes, que unen los pretores al consulado, dándoles con arreglo á la ley el segundo lugar. Y así como antiguamente fueron los cónsules los que presidían la grande curia, y príncipes de la plebe los que gobernaban la plebe, así también ahora son pretores ciertamente del senado los que hacen lo que antes se dijo por nosotros, y prin cipos del pueblo los que defienden el sosiego de éste y proveen lo que le conviene. § 2.— Porque en realidad tampoco esta grande ciudad, al obtener su actual dignidad, considere despreciable aquella magistratura,. que en otro tiempo fué honrosa, y desempeñada espléndidamente en la antigua Roma, no solamente en los tiempos que tuvieron Emperadores, sino también aun más remotamente. Porque hemos sabido queen los tiempos antiguos los que desempeñaron algunas grandes dignidades, que están cerca del Emperador, se desdeñaron de encargares después de ellas del cuidado de estas cosas, y de este modo la cosa fué paulatinamente considerada abyecta y no digna de consideración alguna, de suerte que no se creaba or credenciales nueras, sino que se hallaba bajo r dependencia de lo gloriosisimos prefectos dea esta muy feliz, ciudad, y muchos de los oficiales de éstos se encargaron de esta dignidad, y la desempeñaron pésimamente. Así, pues, si alguno examinara esta magistratura en su antigüedad, se instruirá perfectamente de cómo era ella antes, aun por lo que hoy existe; porci:LIe verá que ella tiene tribunal propio y oficina de escribanos, y casi todo lo demás. que por las leyes ha sido atribuido á la magistratura de la ciudad.
Cap. II
Capitulo II
Quia igitur nos omnia perscrutantes, quae facta sunt pridem, festdnamus ¡n meliorem ordinem et antiquam bonestatem et huius re¡ redueere ornamentum, ut non furta ab jis fiant frequentia, et societates cura furibus, et iudicia negligi et eperni, et nuhlius dignae procedant rationis, propterea existimavimus quas circa ea sunt definire. Seirnus enim, quciniam, Si propter pecuniarias lites, in quibus non magnum est periculum, niel in pecuniis solio, attamen dignitates esa iudicant magnae, et multotiens etiam coniudices dantur, et inriumerahiles nobis sollicitudines suni, ut non causae sine indicio procedant, quomodo non competena est de iudicibus, quibus super animabus iudieantium est pericutum, oinnem ponere providentiam, qualiter alieuíus digni effloiantur rationis, nc quando animara perdant bominis nati quidern semel, reelpe re autein cara duzn perdiderit non valentis
Así, pues, nosotros investigando todo lo que antes se hizo, nos apresuramos á reducir á mejor orden y á su antiguo honor lo relativo ,á este particular, y á fin de que no se cometan por aquellos frecuentes hurtos, y se bagan sociedades con los ladrones, y se desatiendan y se desprecien las sentencias, y no se profieran las que no son dignas de ningún fundamento, hemos estimado definirlo que á esto se refiere. Porque sabemos que si tratándose da litigios pecuniarios, en los que no es grande el peligro, sino solamente en cuanto al dinero, los juzgan, sin embargo, magistrados superiores, y frenteecu mente se nombran también varios jueces, y son innumerables nuestros cuidados, paraque las causas no se resuelvan sin juicio, cómo no ha de ser conveniente que pongamos todo cuidado respecto á loe jueces, de quienes depende el peligro de las almas de los.que ellos juzgan, á. fin de que se hagan dignos de alguna consideración, para que nopierdanel alma de hombre que nace ciertamente una vez, pero que no puede recobrarla cuando la hubiere perdido?
Cap. XII
Capitulo XXI
Priinum quidem igitur sauciinus, neininein omnino in praedieta dignitate adease, priusquam a nobis codicillos administrationis accipiat, et nulla ratione praesumere citra imperiales codiillos ad curara istam aceedere, sed exspectare imperium et exinde conscniptum iudicium. Non enim nulli praedietani dignitatem trademus, nísi magnifleis, illu-
Mandamos, pues, en primer lugar que no entre absolutamente nadie ,en la susodicha dignidad antes que de nosotros reciba las credenciales del cargo, y que ror ninguna razón se atreva á. Ocupar este cargo, sin las credenciales imperiales, sino que espera la resolución del Emperador, y el decreto escrito en virtud de ella. Porque nosotros no confeni-
NOVELAS.—OON8PITUOI6N XIII
stribue aut apectabilibus comitibue consistorianis, aut clariasimis tribunis praetorianis el noCariis, qui hano suscpiant dignitatem, aut aliis adminiatrationes agentibus, et apparentibus nobis aptis el nostro dignis testimonio, quatenus eos praediclam habentes bonestatem et honorem dereridere praeserLim pro iustitia, propter quod pro animabus est intentio, et multis homicidii consueverunt litibus habitare, el de adulteriis, el invasionibus, et rapinis, el si quid tale est. § 1. —Oportet ergo tahbus criminibus praesidenLem virum esse undique honestum, et irreprehensibilem, el Liuiusmodi auditorit dignum, et oinnis abstinentem furti sen munerum acceptionis, el puras babero manus. Habere autem et consiliarium probatuni unum. Etenim neque ultra usum consolationis eos relinqu em us, sed u nicuicjue eorum lot solidos oceasione annonarum annis singulis dabimus, quatenus hi sufficientes bis nuUi adquiescant furto aut venalitati. § 2.—Sed neque per dationem fien omnino, quernadmoduin in qnibusdam fiebat temporibus, neque p aurum ulli. Inaequali onu crimine efficitur et qui dat aticui occasione dignitatis, quodal faetum fuerit aciquicaceus, ut secundum dandumn ab eo iusiurandum manifestatur.
remos la susodicha dignidad á ninguno, sino á los magníficos, ilustres 6 espectables condes del consistorio, 6 á los muy esclarecidos tribunos pretorianos y notarios, que aceptan esta dignidad, A á otros que desempeñen cargos, y que nos parezcan actos y dignos de nuestra confianza, a fin de que teniendo ellos la antes dicha honradez y honor luchen por la. justicia principalmente, porque los litigios versan sobre las almas, y ellos acostumbraron á intervenir en muchas causas de homicidio, y en adulterios, en invasiones, en robos, y en otras cosas semejantes. § 1.—Es, por lo tanto, conveniente que el varón que preside en tales causas criminales sea de todo punto honrado 6 irreprensible, y digno de tal tribunal, y que se abstenga de todo hurto 6 de aceptar regalos, y tenga manos limpias. Mas tenga también un solo asesor probado. Porque tampoco los dejaremos sin el disfrute 4e retribución, sino que á cada uno de ellos les daremos á título de annonas por cada aíio tantos sueldos, á fin de que teniendo con ellos lo suficiente no presten su aquiescencia á ningún hurto A venalidad§ 2.—Mas tampoco se le hagan absolutamente á ninguno dádivas 6 Be le pague dinero, como se hacía en algunos tiempos. Porque se hace reo del mismo delito el queda áalguno con ocasión de una dignidad, como el que asiente á lo que se hubiere hecho, según-se maniffesta en el juramento que por él se ha de prestar.
Cap. IV
Capitulo XV
Didicimus autem, ele ad obsequium esse offtcia maligna; dicimus autem latronum cognilores, el beneficiarios (1), et singulorum incisores, et aliam multitudinem quorum unumquemque eompetens est castigan (2) magia, quam taliter vivere. N13 enim latronunTi cognitor taus est, quomnodo in bonum quid agere, sed in hoc ta.ntumrnodo cognoscunt fures, ut Lucrum sibi el iudicibus suis venentur. Quae omnia competeus eat oes, qui nunc a nobis in praeturam populi transeunt, odiase ét ayer. sari, et mundis uti manibus, et resecare omnia, quae i'aeoepta sunt sive de furto, sive de aula dehetis, el civitalem nobis emundare ab his, quao furIa operantur, bestiis, el viris industriis uti ad hace ministris, et proprio ol'ticio oerri competenter, quatenus timor eoshabeat st,ii ludida, el omnia agant cum vehementia et bona voluntate, et digne indicio de se. Neque rnulti aliqui furos erunt, el furta celeriter invenientur, el peccantes imminuentun, timentes dignitatem, quoniam nemo eomparet pecunuis.
Mas sabemos que tienen á su servicio oficiales de mala condición, queremos decir, denunciadores de ladrones, auxiliares, cortadores de cíngulos, y otra multitud, cada uno de tos que es más conveniente
§ 1.—Sed et crimina, ve! si vehementiasima SmI, cognoseent, et populares sedabunt turbas, ita gteriosae huius el regias iudiel civitatis, sed (3) nobis obsequentes, et omni digni eo honore, tanquam indices minores a iudice maiore evacuent cius sollioitudines, nihil eligentes agere, quod non est bo norum virorum el imperialis testimonii dignuni. Si vero aliquando eontgerit (hoc quod non optamus) fien aliquod ¡u bac ci'vitate incendiuni, opontal eos praeSenles cese et ministrare, et maxirnuni hee opus habere, tie fures el subtrahentee infelicissimorum res cripere, et salvare, quantum possunt, res ab ignis violentia. Elenim si circa hane digni(1) Asi, conforme al texto griego; venefielarios, Coni. Según el texto griego; castigare, Cot.
(a)
sea castigado, quevi no que va de tal manera. que Porque el denunciador de ladrones no es tal que haga alguna cosa para bien, sino que ellos conocen A los ladrones solamente para esto, para perseguir lucro para sí y para sus jueces. Es conveniente que por todo esto sientan ódio y aversión los que por nosotros ingresan ahora en la pretura del pueblo, y que tengan manos limpias, y estirpen todo lo que se ha prevenido, ya respecto á hurtos, ya en cuanto á los otros delitos, y nos limpien la ciudad de estas bestias, que cometen hurtos, y para ello se sirvan de hombres industriosos como auxiliares, y se conduzcan convenientemente con sus propios oficiales, á fin de que los contenga el temor á su juez, y todo lo hagan con prontitud y buena voluntad, 6 inspirando digno juicio de ellos mismos. Y no habrá otros muchos ladrones, y se descubrirán pronto los hurtos, y disminuirá ti los delincuentes, temiendo al magistrado, porque ninguno lo comprará con dinero. § 1.— Mas conocerán también de los delitos, aun que sean muy graves, y calmarán los populares tumultes, no sirviendo así al magistrado de esta gloriosay real ciudad, sino á nosotros, y siendo dignos de todo este honor, evacuarán -comojueces inferiores por el juez superior los cuidados de éste, no proponiéndose hacer nada que no sea digno de hombres buenos y de la aprobación imperial. Pero si alguna vez aconteciere, (lo que no deseamos), que se produzca algún incendio en esta ciudad, conviene .que acudan ellos y presten auxilio, y pnincipalísimamente cuiden de que los ladrones y rateroí no quiten las cosas de los desgraciados, y de salvar, en (3) et, Beck.
78
NOVLA.-cON$TITUOIóN
ini
tatem facti fuerint indutrii, malor eos sedes excipiet et honestior dignitas, et coguoscent, quantum est, quod eum honestate. viviLur, quam hanc contemnere, uti autein multis manibus, et por cae impie agere, et postea egere, propter quod nihil liorum, quae ita congregaritur, consuevit manero, sed malo colligere, et stathn deperdere. Ut igitur nostros subiectos invitare quidem per hane aestimavimus oportere occasionem, et solatium oís daro tantum, et homines honoratos ad medium adducero, ut eorum virtutem sentiant subiecti. Habebunt autem apectabiles populorum praetores et consiliarium nostro super eo indicio, • sicuC diximus, dignum.
cuanto les sea posible, de la violencia del fuego las cosas. Porque si en esta magistratura hubieren llegado á ser hábiles, les corresponderán más alto empleo y o. ás honrosa dignidad, y conocerán cuánto media de vivir con honradez á. despreciar ésta, y servirse de muchas manos ypor medio de ellas obrar impíamente, y hallarse después en la indigencia, porque es lo ordinario que no se conserve nada de lo que así se reune, sino que al punto se pierda lo que malamente se adquiere. As(, pues, hemos creído que era ciertamente conveniente dirigirnos en esta ocasión á nuestros súbditos, y darles tan grande auxilio, y presentarles hombres honrados, á fin de que nuestros súbditos experimenten las virtudes de aquellos. Mas los espectables pretores del pueblo tendrán también un consejero, según hemos dicho, digno de nuestro juicio sobre esto.
Cap V
Capitulo V
Assitent autem eis et viceni milites, et triceni matriearii, quos nune nos constituimus, dipositionibus obsequentes eorum, et sicubi J coa, qui indecenter agunt, detinerites et competenti ordini tradentes disciplinam. Oportet autern 00$ manifesto edre, quod si mundos sezuetipsos constituerint., et dei auxliium habebunt, et nostra placatione non fraudabuntur, et longior eis dignitas erit. Quis eniin bene et recte agentem amovere velit
Mas les auxiliarán veinte soldados, y treinta matricarios, que ahora nombramos, 1o8 cuales obedecerán sus disposiciones, y cuando sea menester detendrán á los que obren inconvenientemente, y restituirán á su competente estado el orden público. Y es conveniente que claramente sepan, que, si ellos mismos se hubieren mantenido puros, obtendrán el auxilio de Dios, no defraudarán nuestra benevolencia, y tendrán más duradera su dignidad. Porque Iquién querría remover al que se conduzca bien y rectamentet
Cap. VI
Capitulo VI
Sed si Lransmittatur oís aliquis a iudieio viri ciarissimi praefeoti huius felicisshnae civitatis, quatenus suppliciis subiiciatur, acrupulose inquirant dignitatem,et doceantur, in quibus occidunt hoininem, aut auferunt inembrum, ant tale aliquid, seiscitantes et ab ipso glorioso praefecto, si et hoe praeviderit, ut eum subtilitate proferant sententiani aut animas ant membri alicuius auferendi a destinato.
Mas si por el tribunal del muy esclarecido prefecto de esta felicísima ciudad se les trasmitieraal-gún individuo, para que sea sometido á. suplicios, inquieran escrupulosamente la dignidad, é infórmense por qué han de matar á aquel hombre, 6 le han de quitar un miembro, ú otra cosa semejante, averiguando por el mismo glorioso prefecto si también esto lo había él previsto, á fin de que con escrupulosidad profieran la sentencia por la queso lequite al que les.fuó entregado la vida Ó algún miembro. § 1.—Pero así como hemos honrado con tales concesiones á los espectables pretores del puebla, haciéndolos dignos de credenciales procedentes do nuestra mano, y de annonas, y de tal denominación, y de las otras cosas, que se han dicho, as! también les exigirnos que nos correspondan con su pureza y con su vigilancia en todas las cosas, y que todo lo ejecuten con igual y justa conciencia y con manos limpias. Porque si apareciere que delinquen en algo, ó que roban, ó que. toleran á los ladrones, ó que no los estirpan de todos modos, ó que no someten á suplicios á los que ciertamente son dignos de la muerte, ó no expulsan de esta grande ciudad, luego que lo ordenáremos, á losque delinquen levemente, sepan que por tales cosas darán ellos mismos cuenta no solamente áDios, sino también á flosotros, y se harán reos de todo daúo que hubiere sobrevenido á los súbditos, y de nuestra indignación, y serán inmediatamente expulsados, con infamia, de la dignidad que les conferimos; porque precisamente soportamos el trabajo, y nos conformamos con grandes gastos, para que á ninguno de nuestros súbditos se le infiera calumnia alguna, ó la pérdida de sus bienes 6 de su vida, Ó de otras cosas que son semejantes, sino que todo se haga con el Correspondiente examen.
§ 1.—Quemadmodum enim apectabiles praetores populorum talibus honoravimus donationibus, dignos eus (acientes et codicillis a nostra procedentibus mann, et annonis, et appellatione tanta, et aliis, quae dieta sunt, ita eos exigimus reddere nobis suam puritatem et in omnibus vigilantiam, et cuneta agere aequali et insta conscientia et pura mann. Si enim aliquid apparuerint delinquentes, ant furantes, aut furibus adquiescentes, aut non omnibus resecantes modis, et dignos quidern morte suppliciis subdentes, mediocria vero agentes expellentes a magna hac civitate, ubi nos praeceperimus, sciant, quod ipsi pro his reddent rationem non deo soluin, sed et nobis, et re¡ fient et omni damno, quod subiectis contigerit, et nostrae mdignationi, et velociter eum infamia a dignitate repelli nostra; propterea enim et laborem sustinemus, et expensis magnis adquiescimus, ut non alicui nostrorum subiectorum inferatur aiiqua calumnia, aut pecuniarum ant aniinae perditio, et quae talia constituta sunt, sed omnia eum exaniinatione fiant competente.
(OvELÁS,—CON$TITtSCIóN XIV
79
EpiloguB
Epilogo
Flane igitur omnes nostram voluntatem por bane praeceptionem divinam el legem cognoscentes, el quia quod expedit vobis nuItaienus dereli nquimus, pro iiostro orate imperio, -sic vos tuente, sic vos proprios existimarite, in his, quae jo unoquoque contigcrint, ta paternam in omnibus vobis costodiente providentiam. Próponatur Constanti nopGlitanis civibus nostris. Dat. XVI. (1) Ka!. Oetobr, Constantinop. DN. BELiSARIO V. C. Cona. L55J
Por tanto, conociendo todos nuestra voluntad por esta divina disposición y ley, y quede ningún modo desatendemos lo que os conviene, orad por nuestro imperio, que así os ampara, que así os estima It vosotros mismos, en Jo que a cada cual afecta, y que así guarda para Lodos vosotros paternal solicitud. Expóngaseles á nuestros ciudadanos de Constan-
CONST. XIV (2)
CONSTITUCXON XIV
DE LENONTBtJS (Cali. 111.-tít. U..)
DE LOS ALCkHUETES
¡mp. IUSTINIANUS A. CoastarirwpoUtanis
El Emperadon JUSTiNIANO, Augusto, á los Consla:çv,
Praofatio
Prefacio
Et antiquis legibus, el dudum imperantibus satis odibile visum est case lenonum n,men el causa (3), in tantum, ut etiam plurirnae contra talia delinquentes soriberentur !egés. Nos autem el dudum posita contra eos, qui sic impie agunt, supplicia auximus, el si quid relictum est a nostris praedecessoribus, etiam hoe por alias correximus leges, el nuperinterpellutione n-obis faeta rerum impiarum pro talibus negotiia in hac ¡naxima civitate commissis, causan¡ non despeximus. Agnovim us enim, quosdam vivero quidem iflicite, ex causis autem crudelibus el odiosis occasionem sibimel nefandorum invenire .iuerorum, et circurnire provincias el Loca plurima, el iuvenulas miserandas decipere, promiltenles calceamenta el vestimenta quaedam, el his venari cus et dedueere ad hane felieissimam civitatem, el habere constitutas in suis habítationibus, et cibum eis miserandum dare el vestem, et deinceps tradere ad luxuriam eas yolentibus, el omnem quaestum miserabilem ex corpore earum accedentem ipsos aceipere, et celebrare conseriptiones, quia ipsae (4) usque ad tempus, quod eis placuerit, observabunt impiam el scelestam hanc funetionein implentes. Quasdam vero oarum (5) etiaru fideiussores expetere, el in tanturn procedere illicitam actionem, ut in omni paene hac regia civitate, el in transmarinis cina bola,- et (quod deterjas est) iuxta sanetissima loca el venerabiles domos sint tales habitationes, el causae sic impiae et iniquae sub nostria ternporibus praesumantur, ita ut etiam quosdam miserantes earum, et abducere a tafl operatione crebro volentes, et ad Iegitimuin deducere matrimonium non sinereul. Aliquos autem sic seelestos exaistere, ut puellas nec decimum agentes annum ad periculosam deponereul corruptionem, el quosdam aurum dantes non parvum Vix inde redemisae miseras, el nuptiis coputasse castis. Base- etiam decies mille modos, quos nullus praevaleret sermone (6) comprebendere, quum ad inflnitam erudelitatem deductum
Así It las antiguas leyes, como It los anteriores Emperadores, les pareció que eran bastante odiosos el nombre y la condición de los alcahuetes, tanto, que también se escribieron muchas leyes contra tales delincuentes. Pero también nosotros hemos aumentado las penas establecidas antes contra los que tan impíamente obran, y si alguna cosa fué olvidada por nuestros predecesores, también esto lo beros corregido por medio de otras leyes, y habiéndosenos hecho hace poco denuncia de cosas implas en tales negocios ejecutados en esta muy grande ciudad, no hemos desatendido este asunto. Porque hemos sabido, que algunos viven de una manera ilícita, y que por crueles y odiosas causas hallan para si ocasión de nefandos lucros, -y que recorren las provincias y muchas localidades, y engañan It míseras jovencitas, prometiéndoles calzado y algunos vestidos, y que así las cazan y las traen It esta felicisima ciudad, y las tienen recluidas en sus propias habitaciones, y les dan miserable comida y vestido, y después las entregan It la Lujuria de los que las quieren, y que aquel-los mismos perciben toda la miserable ganancia proveniente del cuerp...- de ellas, y celebran contratos, para que ellas los cumplan hasta el tiempo que a aquéllos les haya parecido bien, desempeñando este impLo y malvado servicio. Y algunos de éstos exigen también fiadores, y tanto se extienden estos ilícitos actos, que en casi toda esta real ciudad, y en sus localidades al otro lado del mar, y (lo que es peor) junto It santísimos lugares Y" venerables casas hay tales viviendas, y de este modo se perpetran en nuestros tiempos actos impíos é inicuos, de tal suerte que, aun cuando algunos se compadecen de ellas, y It menudo quieren separarlas de tal ejercicio y tomarlas en legitimo matrimonio, no los dejan. Pero hay algunos tan malvados, que llevan It peligrosa corrupción ¡jóvenes que aun no tienen diez años, y que otros, dando no pequeña cantidad` de dinero, difícilmente rescataron It estas miseras, y se unieron con ellas en
i) X., Con¡. - (2) El texto griego se halla en Ea!. y Scrimg.- Bao. LX.
33. $.Schol. e-g.-Iullan. corist. 31.- La versión latina es La ardiguÁi de la glosa. (3 causam et Domen, Trid., y Port. (5) Trid., y Pon.: ipsae, omítela Cont. 15) Así Be Les en el texto, jj en el de Godofr., pero sin duda debe haber error, porque st texto griego dice vcsdcç U
tinopla.
Dada en Constantinopla á Iü de las Calendas de Octubre, bajo el consulado del señor BEUSAR1O, varón muy esclarecido. 155.1
(Colección III. titulo 1.)
nopotil anos.
esto es, quosdsm vero ex tuis, como traduce Hoznbergk en su versión Latina. Tanto por esto, como por requerirlo el senti do, y por con/2rmaro ademas el contenido del 1. de esta misma constitución, me he separado en este punto del texto iatino, traduozendolo como si en él se leyera tsoedsm vero eorum, que es como creoque e debe correqtr.-N. 4.1 Tr, Í6). Trid.; Sermo, Cont, -
80
NOVELAS.—OQNBTETUOJ45N
sit tale malum, ita ut primum quidem in ultimis partihus civitatis esset, nune autem et ¡pisa ét qiae circa eam sunt omnia plena talium sint malorurn. IIoc igitur dudum quidern aliquis nobis secretedenuntiavit, deinde etiaru nuper magriificentissimi praetores a nobis tahia inquirere praecepti hace eadem ad nos retulerunt, moxquie audivimus et iudicavimus oportere. deo huiusmodi cominendare causam, et velociter liberare tal¡ acelere civitatem.
§ 1 .—Saacirnus igitur, omnes quidem secunduni quod possunt castitatem agere, quae etiani sola deo eum fiducia potis set houiinum animas prassentare. Quia varo plurima sant humana, eum arte et dolo et necesaitate quaslibet ad talium (1) luxuriam deduci ómnibus prohibemus modis,. et nuhli fiduciani esee paseare meretricem, et in domo babere mutieres, ant pubuce prostituere ad luxuriam, et pro alio quodam negotio talia mercan, neque conacriptiones super boc perdpere, neque ffdeiussores exigere, neo tale ahiquid agere, quod cogat miseraz et invitas enam castitaleui conundere, neque aperare, quia licebit de caLero :S VSstium datione, aut ornarnentorum forsan aut al¡menti decipere, ut etiarn invitas sustineant. Non enim permittimus quidquam fien tale, sed etiarn nunc omnia talia breviter competente cura disponiinus, atatuentes, etiam reddi eis omnern, quam contigerit, cautiooem occasione sceleris huius exponi, st neque permittimus seelestos lenones, si quid dederunt eje, hoc ab eis auferre, sed etiam ipeos [anones iussiruus (2) extra hane fien feliciasimam eivitatem tanquam pestiferos, st, coinmunes castitatis vastatores factos, et liberas aneillasque requirentea et deducentes ad huiusmodi necessitatem, et decipientes, st habentes educatas ad un¡versam eonfusionem. Praeconizatnus itaque, quia, si quia de cetero praesumsenit invitam puellam aseumere, et habere ad neeessitatem nutrit&m, et fornicationís sibi deferenteni quaestum, hune necesee asee a spectabihibus praetoribus populi huís felieissimae civitatis comprebeneum omniuin (3) noviseima sustinere supphcia. Si enim pecuniarioram sos Curtorum et latrociniorum ernendatores clegimus, quomodo non multo magis castitatis turtum et latrociniurn eos coéreere permittemus? Si pus autem patiatur in sua domo quendam lenonem et huiusmodi praepositum operationis habere, et hace denuntiata cognoscens on ex domo sua expulerit, seiat, se et decem librarum auri sustinere poenam, et circa ipsam perielitaturum habitationem. Si quis autem eonscriptionem de ceLare he talibus praesumserit, aul fldeiussorem acceperit, sciat, nullarn quidem se utilitatem huiusrnodi fideiussionie aut conecniptionis habere. Etenim fldeiussor quidem obLigatus non ant, conscripio vero omnino invalida manebit, et ipse, sicut praediximus, in corpore supplicium sustinebit, et a magna hac longiseime civitate expeLletur. Mulieres itaque casta quidem vivare volumus et oramos, non autetn invitas ad luxuriosani vitam deduci, neo impte agere cogi. Omnmo enim lenocinium et fien prohibemus, et factum punimus, praecipue quidem in hac fehisisaima civitate et ¡a eius .circuitu, nihilominus autem et in loche forje positis omnibus, et (1) Trid.; civaslibM talluin ad, Port., g Con, Trid.; iubemus,
(
xiv
castas nupcias. Hay además diez rail maneras, que ninguno podría abarcar con las palabras, porque este mal ha sido extendido á infinitas crueldades, de tal modo que, hallándose ciertamente en un principio en los puntos extremos de la ciudad, ahora ésta y todos sus alrededores están llenos de tales males. Esto hace, á la verdad, tiempo que alguien nos lo denunció en secreto, y después tainbien reeientemente.los muy magníficos- pretores, ¡ quienes por nosotros se les ordenó que inquiriesen tales cosas, nos refirieron las mismas, y tan pronto como las oímos juzgamos que era conveniente encomendar * Dios este asunto, y librar rápidamente de tal maldad ¡ la ciudad. § 1.—Mandamos, pues, que todos, en cuanto les sea posible, vivan con castidad, que aun ella sola es poderosa a presentar confiadamente á Dios las almas de los hombres. Mas como son muchas las cosas de los hombres, prohibimos de todos modos que con artificio y dolo y por necesidad sean arrastradas algunas mujeres á la lujuria de algunos, y que nadie tenga el atrevimiento de mantener meretrices, y de tener mujeres en casa, ó de prostituirías públicamente para la lujuria, ó de comprarlas para otro cualquier negocio, ni de admitir sobre esto contratos, ni de exigir fiadores, ni de hacer alguna cosa semejante, que obligue ¡ míseras mujeres * manchar contra su voluntad su castidad, ni a esperar que en lo sucesivo les será lícito engaflarLas dándoles vestidos, ó acaso adornos ó ahrnentos,de suerte que ellas aun contra su voluntad perseveren. Porque no permitimos que se haga alguna cosa semejante, sino que también ahora disponemos brevemente todas estas cosas con el correspondiente cuidado, determinando que también se les devuelva toda caución, que aconteciere que se presté con ocasión de esta maldad, y no permitimos que los malvs'los alcahuetes, si los dieron alguna cosa, se la quiten, y además mandamos que los mismos alcahuet9s sean echados de esta felicísima ciudad como pestilentes, y como constituidos en comunes corruptores de la castidad, que buscan as¡ á libres como á esclavas, y las reducen á tal necesidad, y las engañan, y las tienen educadas para la total perdición Así, pues, prevenimos, que si en lo sucesivo se hubiere atrevido alguien á tomar una joven contra la voluntad de ésta, y á tenerla mantenida por necesidad, entregándole ¡ él la ganancia de la fornicación, tenga él necesidad, preso por los espectables pretores del pueblo de esta felicisima ciudad, de soportar los últimos suplicio. Porque si los elegimos como correctores de los hurtos y latrocinios pecuniarios,¿cómo no permitiremos con mucha máS razón que castiguen ellos el hurto y el latrocinio de la castidad? Mas si alguno consintiera tener en una casa suya'alcahuete dedicado á este trafico, y sabiéndolo por habérsele denunciado no lo expulsare de su casa, sepa que pagana la pena de diez libras de oro, y que correrá riesgo respecto á la misma habitación. Mas si en lo sucesivo alguno se hubiere atrevido á hacer escritura sobre tales cosas, ó hubiere recibido fiador, sepa que ciertamente no obtendrá él ninguna utilidad de tal fianza ó escritura. Porque el fiador no estará á la verdad obligado, la escritura quedará del todo invalidada, y él sufrirá, según antes hemos dicho, pena corporal, y será expulsado muy• lejos de esta grande ciudad. Y as!, queremos y rogamos que las mujeres vivan castamente, y que no
(s) TM.; o~,
NOVELkS.—CON$TITUCIÓN XV
81
quae ab initio nostrae sunt reipublicae, et quae nunc a domino deo donata sunt nobis, et maxime 1» uRs, 00 quod dei dona, quae cirea nostram fecit reinpublicam, volumus conservan pura ab omni tale necessitate, et domini de¡ circa nos munera case et permanere digna. Credimus enlin in domino deo etiam ex hoc nostro circa castitatem studio magnum fien nosrae reipublicas incrementum, deo nobis omnia prospera por talia opera conferente.
sean llevadas contra su voluntad á vida lujuriosa, ni apremiadas ti obrar impíamente. Porque prohibimos que en modo alguno se ejerza la alcahuetenia, y castigamos la ejercida, principalmente en esta felicísima ciudad, y en sus alrededores1pero no menos en todas las localidades sitas fuera de ella, tanto las que desde un principio son de nuestra república, como las que ahora nos han sido donadas •por el señor Dios, y muy especialmente en éstas, porque queremos que las donaciones que Dios hizo ti nuestra república se conserven exentas de toda necesidad semejante, y que sean y permanezcan siendo dignos los donativos de Dios ti nosotros. Pues creemos en el señor Dios, que también poieste empeño nuestro respecto ti la castidad se acrecentará grandemente nuestra república, concediéndonos Dios todas las prosperidades portales trabajos.
Epilogus
Eptiogo
Quatenus ergo 'vos primi noatri cives casta bac nostra fruamini dispositione, propterea bac sacra praedicatione utimur, ut eciatis nostrum circa vos studium, circa caatita.tem atque pietatem labores nostros, poros in omnibus bonis enstodiri nostram rempublicam aperamus.
Por tanto, para que vosotros, ciudadanos nuestros, disfrutéis los primeros de esta casta disposición, nos valemos de este sacro edicto, ti fin de que conozcáis nuestro interés por vosotros, y nuestros esfuerzos por la castidad y la piedad, por medio de los que esperamos que se conserve nuestra república en la plenitud de sus bienes.
Scrlptum exemplar gloriosiseluje Magistro, mitatIs ad hqnc modum verbis Ii)
Se escribió un ejemplar para el glorlosisimo Maestre, cambiando do este modo las palabras
Ut ergo omnibus hace rnanifesta fiant in nostra habitantibus republica, tu sublimitas hano noens sacraina legem, in cmiii ditione stram suscipi praeceptis propriis eam univorsis insinuet, UI flOfl solum in hac feticisaima civilate, sed etiam in pro'yinciarum custodiatur locis, domino omnium deo pro alio quodsm odore suavitatis oblata. (Constantinopolitanis (2) civibus nostris). Dat. Kal. Deoeinb. Constantinop. C. Cons. í3.i
BEUSARIO
V.
Por tanto, para que se hagan manifiestas estas disposiciones ti todos los que habitan en nuestra república, al recibir tu sublimidad esta nuestra sacra ley hágala conocer ti todos en nuestro imperio por los edictos adecuados, ti fin de que se guarde no solamente en esta felicísima ciudad, sino también en las localidades de las provincias, ofrecida al señor Dios de todas las cosas como cierto suave perfume. (A nuestros conciudadanos de Constantinopla.) Dada en Constantinopla las Calendas de Diciembre, bajo el consulado de Bsus&aio, varón muy esclarecido; t535.1
CONST. XV (3)
CONSTITUOXON XV
DE DEFENSOR1BU C1VTATUM
DE LOS DEFENSORES DE LAS CIUDADES
(Cali. III. tit. 2.)
(Colección][¡. tituló 2j
Lntp. IUSTINI.NUS A. I0ANNt,
qloriosissinw Prafccto
Pr'actorioru,rn iUtrum, ExconsuU el Patricio.
El Emprador JUSTINIANO, Augusto, 4 JUAN, por Se,gunda vez qforiosieimo Prefecto del Pretorio, Excoia1 ti Patricio.
Praefatio
Prefacio
Niel 'velociter revocamus curarn defensorum por (4) competeos officium, nec ipsam ulterius antiquorum nominuin habebimus veritatem. Allis siquidem alia dala sunt ah antiquitate nomina significativa aporte rerum, hoc autem defensorurn nomen puro dernonstrat, antiquitatem aliquos praeposuisse rebus, quatenus ex omni cae iniustitia vindicarent liberas. Siquidem el propter hoe paterna vena defensores oes vocamus, quatenus eriptant a italia iniustitiam pahientes. Nunc autem hoc defensorum nomen valde conculcatum est in multis nostrae reipublicae partibus, el ita conterntum, UI in injuria quidem potius, quam in q\alibot iacct
Si pronto no restauramos el cargo de los defensores por medio de) oficio que les corresponde, no tendremos en lo sucesivo ni la misma verdad de los antiguos nombres. Si verdaderamente se les dieron por] a antigüedad ti otras nombres claramente significativos de las cosas, este nombre de de. fensores demuestra en puridad que la antigüedad puso ti algunos al frente de cosas, para que las conservasen libres de toda injusticia. Y por esto ciertamente los llamamos en nuestra lengua pótria defensores, para que libren de males ti los que sufren injusticia. Pero hoy este nombre de defensores se halla muy envilecido en muchas partes de
(1) magiotro, in quo n.diactum cal., 7rid.. y Port. (2 Tridt proposita Consi , el ir, de oiicfo;. Jata ConsI., Port.: ésta Coasi,, Cont, Acaso se deberla leer proponatur
Oouat.
TOMO VI—ti
(3) El texto griego se halla en Hal. y en Scrimg. - Rae. Vi. 18. —Julian. conel. 36— La versión latina es la antigua
de la glosa. (4) rrd., ForI,, y Cont; sé. 6k. edioedn estereotipada,
82
NOTELAS.—CONSTITUCIÓN XV
honeatate, siqnidem funt viri quidem obcuri, decreta vero super oís misericordia magia, quam eleetione conficiuntur. Quibus enim non est victus et vita sufflciens, isti defenorum emendicantes ordinationem ad hane accedunt curam, et pro alio quedam lusu iudicurn subiacent 'vMuntatibus. Denique removent eos, quando voluerint, aut :.ihiI, ant parvisaimum delinquentes, et altos in iliorum provehunt officium, quasi loci servatores eos defensoruin facientes, et hoc in anuo frequenter tu pluribus hominibus agentes, ut et offlciales, et civitatuin iudices, et harurn habitatores in novissimo contemtu defensores habeant. Quae vero aguntur ab ola ad instar non actorum sunt. Si enirn non (1) imperaverint provinciarum iu4ices, nequaquam praesumunt quaedam gesta monumentorum conficere apud semetipsos per omnia servientes eta defensores et iUorum nutibus intendentes golis. Si vero quaedam conilciantur, priinum quidem etiam hace venumdant, deinde, quum nu•Ilum babeant archivum, in quo gesta apud se reponant, deperit quod ConfleituL', et neciaquam invenies apud coa pluriurn temporum poni mnumentum nilum penitus, sed ad heredes eorum aut alias guecessiones his monumentis agentes gesta quaerunt, et si boruin quaadam inveniuntur, nulta (2) fide sunt digna, alta vero etiam perunt, et in tantuin eaduut, ut in similitudine non actorum sint. Nos igitur, quoniam de iudicibus heno disposuimus, et majores potestates eorum in gentibus fecimus, et procul ab eta est inspectio civitatum, propterPa credimus oportere etiam de defeosoribus consttuere. Fit enim sic congruentia utilis, si iudicum sumant níficium civitatuni defensores, et provinciae praeses idebitur quidem iudex iudicum potius case, et ex hoc honestior praecedentiurn apparere; quanto enim quilibet praeest melioribus, tanto maior ipso el honestior est.
nuestra república, r de tal modo menospreciado que más bien es tenido como ifljurj0 que por alguna distinción, y son nombrados Cierts.m ente hom res obscuros, y se extienden para ellos los deere tos más bien por conmiseración, que por elección Porque los que no tienen subatento y medios d vida suficientes, llegan á este cargo mendigando e nombramiento de defensores, y por ludibrit quedan sujetos á la voluntad de los magistrados 1 fin los remueven cuando quieren sin que do linean en nada ó en muy poco, y elevan á otros su cargo, haciéndolos como lugsrteflj5 de lot defensores, y ejecutando esto Co frecuencia fl UI mismo año respecto a muchos hombr08 do suert ue así los oficiales, como los jueces de las eluda es, y los habitantes de éstas tienen á res en el mayor menosprecio. Y lo quetos pordefenso ellos st hace es como si no se hubiera hecho Porque si lot jueces de las provincias no se lo hubieren mandado, no se atreven en manera alguna á hacer antt símismos ninguna clase de documentos sirviéndo les en todo á aquellos los defensores, y atendiendc á sus solas indicaciones. Mas si hacen algunos do cumentos, los venden también al principio, y luego como no tienen ningún archivo en qué guarden w su poder las actuaciones, Se pierde 10 que se hito, de ningún modo encontrarás que en Poder de ellos SE halla depositado absolutamente ningún documenti de larga fecha, sino que los que necesitan estos documentos buscan lo actuado en Poder de sus herederos ó de Otros sucesores, y 5j encuentran algunos de ellos, no son dignos de fe alguna, y otros aun se pierden, y se estropean tanto que como s no hubieran sido hechos. Así, pues, nosotros, comc hemos dado acertadas disposiciones respecto á los jueces, y hemos hecho mayor SU autoridad en las regiones, y se halla apartada de la inspección de las ciudades, hemos creido qte por esto debíamos determinar también respecto á 'o% defensores. Porque resulta una conveniente armoj5 silos defensores de las ciudades toman el Ofiójo de jueces, , pareciere que el presidente de la provincia es ciertamente más bien el juez de los jUeces y que por esto aparece de más alta dignidad que los anteriores; porque cuanto mejores son aquellos á quienes preside uno cualquiera, tanto más alto y de mayor dignidad es este mismo.
Cap. 1
Capitulo 1
Interiru illud sciendum est prius, nt nulli hominum sil licentia defensoris ordinationein declinare, sed inviceni universi nobiliores civitatum habitat,ores hoc ininisterium eje adimpleant; hoc enim et in prioribus temporibus 'valuisse, et in republica gestum didicinius. Nulli, nec si bonoratus siL magniflcentissimorum illustrium dignitate, hoe declinare concedimus, Dec si militiam habeat honestam, neque si proferat privilegium suum ex divinis for-. mis, vol si pragmatici sint collati, sed secundum circuluni habitatoribus civitatis, quorum aliqua ratio est, hoc implentibus, et dum circulus expletur, rursus revertentibus ad sollicitudinem, et civitati praedictam úuram ministrantibus, ut in unaquaque civitate defensor iudex potius, quam defensor case videatur, decreto quidemcum iureiurando factus (3) omnium possessorum in fila civitate consistentium, sed non in bao urbe degentium.
Por ahora se ha de saber en Pinier. lugar, que ningún individuo tendrá licencia para declinar el nombramiento de defensor, sino que alternativamente desempeñarán esto cargo todos los más nobles habitantes de las ciudades; porque hemos sabido que esto fué Jo vigente en tiene anteriores, y lo que se practicó en la repúbljc5A nadie le permitimos declinar eSte Cargo, aunque esté honrado con la dignidad de los muy olagníficos ilustres, ni aun cuando tenga honrosa inulicia, ni si presenta privilegio propio nacido de divinas disposiciones, ó se le hubieran concedido pragmática, sino desempéñenlo por turno los habitantes de la ciudad, de los que se tiene alguna cuenta, y cuando so concluya el turno vuelvan de flU y desempeñen para la ciudad e! Susodicho cargo, de suerte que carezca que en cada ciudad el defensor es más bien juez que defensor, nombrado ciertamente con juramento por decreto de tod05 i seedo_ res que hay en aquella ciudad, pero no de los que en la misma res¡
Pon., g Con¡. (2) Tnid.; et horum quidam quse Iuvenlnntur, quaedam (1) DIc.; non, ornteraa Trid.,
unlia, Pon.; et borwn quaediun quidem tnveuteutur, nulia, W ¿68 en Cori. (1) tacto, Ttd., y Peri.
NOVELAS. —CONSTITUCTÓN XV
83
§ 1.—Iusiurandum vero praebens, quod omnia sequndurn legem ac ius agat, el omnium communiter, eonflrmandus autem, sicut nunc, ex praecepto gloriosissimorum nostrorum praefectorurn, in biennio vero administrana solo, el removendus a cura; non habente Licentjam clariasimo provinciae ¡udice removendi eum, sed si quid videatur agere non recte nuntiare ad gloriosiasimos praefeotos, ul jode ej fiat curae privatio, undo etiam datur.
§ 1.—Mas prestando juramente de que todo lo hará según ley y derecho, y en provecho común-de todos, pero dobiendo ser confirmado, como ahora, por precepto de nuestros gloriosísimos prefectos, y ejerciendo su cargo solamente dos años, y siendo después removido de él; no teniendo facultad el muy esclarecido juez de la provincia para removerlo, sino, si apareciera que no hace bien alguna cosa, para denunciarlo á los gloriosisimos prefectos, á fin de que la privación del cargo se haga por el que también se da.
Cap. II
Capital* 11
Nu).la exsistente fleentia administratori ant ¡país defensoribus vices agentes defensorum facere, sed etiarn boc omnibus eis interdicimus ruodis. Sed noque proprias vices agentes por civitates clarissimes íudices destinare, nisi ipsos defensores, quos iudicum offlciuni complere in civitatibus vo1umus ipaes quoque in omuibus diligentiam adtiibere civitatibus, in quibus sunt.
Sin que tenga facultad alguna el administrador, ó los mismos defensores, para nombrar quienes hagan las veces de los defensores, pues también esto se lo prohibimos en absoluto. Mas queremos que los muy esclarecidos jueces no destinen á las ciudades quienes hagan sus funciones propias, sino á los mismos defensores, los cuales queremos que desempeñen en las ciudades el cargo de los jueces; y que también ellos pongan en todo su diligencia en las ciudades, en que se hallan.
Cap. Iii
Capitulo III
Et agi apud defensores testamentorum insinuatienes, et donationum, et quidquid aliud est monumentorum proprium; non valente cIarisrno provinc.iae judice prohibere quod agendum est, ant praecipere, quia non velil aliquid agi ant actum non edi; non enim buiusmodi alicuius ei omnino potestatem dam us, absurdissimum existirnantes, necessariis rebus cadere (1) homines propter iudicum forte irrationabiles xnotus alque praeceptiones, sed etiam agere, quaecunque voluerit, et edere, et licel quod agitur tangat, provinciae praesi.dom aut quemlibet potentium, noque hoc prohibere. Oportet etenim sic agere coa, qui in administrationibus sunt aut in qualibet potestate, non ut prohi.beant quaedam fien contra se gesta, sed ita inculpabilem suum praebeant modurn, ut nulli detur tempus querimoniarum adversus coz, el sive adfuerit civitatibus iudex, sive non, nequaquam prohibeatur quispiam agere apud defensores quaedam monurnenta in quibuseunque voluerit, praeter illa sola, quae iurisdictione egent, et ex ipsa iudicum autoritate pendent.
Y háganse ante los defensores las insinuaciones de los testamentos y de las donaciones, y cualquiera otra cosa que sea propia de los instrumentos; no pudiendo el muy esclarecido juez de la provincia prohibir, ó mandar, lo que se ha de hacer, porque no quiera que se haga alguna cosa, ó que no se publique la que se hizo; porque no le concedemos absolutamente facultad para cosa alguna de estas, estimando muy absurdo que los hombres pierdan cosas necesarias por impulsos, acaso no razonables, y por mandatos de los jueces, sino que haga cada cual, ypublique, lo que quisiere, y, aun cuando lo que se haga afecte al presidente de la provincia ó á cualquiera de los poderosos, no lo prohiban. Porque es conveniente que los que están constituidos en cargos administrativos ó en cualquiera potestad se conduzcan de modo que no prohiban que contra ellos se levanten actas, sino que muestren una manera de ser de tal modo irreprensible, que á nadie se le dé ocasión para querellarse contra ellos, y ya si en las ciudades estuviere presente el juez, ya si no, no se le prohiba de ningún modo é, nadie hacer ante los defensores cualesquiera documentos sobre lo que quisiere, exceptuados aquellos solos que requieren jurisdicción, y dependen de la misma autoridad de los jueces. § 1.—Además, ayuden de todos modos los defensores de las ciudades á los que tienen la cobranza de los tributos públicos, y, si fuere menester, levanten actas con ocasión del menosprecio de la contumucia de los tributarios, y mandamos que esto se haga rápidamente, y que estén presentes para ver á los que obran contra lo ordenado, y prestar testimonio contra ellos mismos, 6 para calmar los tumultes públicos, y tengan en absoluto el cargo de los jueces, y principalisimamente cuando éstos se hallen ausentes; y todos los oficiales de la provincia, que haya en la ciudad en que hay defensor, obedezcan á éste y ayúdenle, de suerte que con la presencia de éste no parezca que falta nada en las ciudades al hallarse ausentes los presidentes de las regiones. Mas tendrán de la oficina provincial un escribano que les sirva, y des oficiales, que ejecuten lo que por ellos se decrete.
1..—Deinde et his, qui publicas exactiones habent, eivitatum defensores omnibus auxilian modis, el si opus fuerit occasione contemtus contumaciae tributariorum monumeata conficere, et hace fieri velociter iubemus, et interes$e, ut mordinate agentes videant, et his ipais testimonium perhibere, ve¡ publicum removere tumultum, et absolute iudicum. obtinere ordinem, et niaxime quando absunt; et offieiales provincias, quicunque in civitate sunt fila, in qua defensor est, obediro illi, et adiuvare, ut absentibus praesidibus gentium nihil videatur deose civitatibus sub illoruro praosentia. Ex provinciali autem officio habere et excetorem eis administrantem, et duos olficiales, qui ea, quae ab eis decernuntur, adimpleant.
(t) Wc.; cedere, Trid., Pon., y
84.
NOVELAS.—OONSDITuCI6N xv
2.—Et iudicare in c.ausis omnibus pecuniariis usque ad aureos trecentos; non valentibus nostris subiectis traheré sibimet obligatos ad clarisaimos provinciarum iudicea, si usque ad praedictam treceritorum sohdorum quantitatem lis consistat.
§ 2.—Y juzguen en todos los negocios pecuniarios hasta la cuantía de trescientos áureos; no pudiendo nuestros súbditos llevar ante los-muy esclarecidos jueces de lasprovincias los que á ellos les están obligados, si el litigio consistiera hasta la susodicha cantidad de trescientos sueldos.
Cap Iv
Capitulo IV
Sed noque pro hoo ipso actores amplius aestimare litetu, ut conterant reos, et non civitatis defensor, sed provincias deferant iudici. Sed si quid tale egerint, et sentontia manifestet, minorem esas litem trecentOrum aureorum, et studio auctam, ut apud provineialem iudicem, et non civitatis defen.soreni examinaretur, solum actoreni omni litis subdi dispendio.
Mas no por esto estimen en más los actores el litigio, para vejar á los demandados, y llevarlos, no ante el defensor de la ciudad, sino ante el juez de la provincia. Pero si tal hubieren hecho, y la sentencia manifiestase que el litigio es de menor cuantía que los trescientos áureos, y que do intento fué exagerado, para que fuese visto ante el juez provincial, y no ante el defensor de la ciudad, sea obligar. .do solo el actor ¡ todos los gastos del litigio.
Cap. V
Capitulo y
Et a defenoribus appellatíones ad ipsos fIen ¡udices. Si vero egerini aliquid iniuriosum circa defensores officiales, tuno provinciarum praesides ulCLsCi et castigare ofílciales (1). Ucentiam enim darnus defensonibus, si boe negLexenint praesides gentium, sedis tuae eminenliae hace nuntiare, ut lude detur auxilium ele et vindicta competene, et re vera defensores eos esos contra delinquentes, habentes iudiciariae clanitatis et bonestatis imitationem.
Y las apelaciones háganse de los defensores para ante los mismos jueces. Mas si los oficiales hubieren hecho alguna cosa injuriosa para lo defensores, en este caso vénguenlos los presidentes de las provincias y castiguen á los oficiales. Porque les darnos licencia á los defensores, si esto lo desatendieren los presidentes de las regiones, para denunciarlo á la sede de tu eminencia, á fin de que por ello se les dé auxilio y la correspondiente vindicación, y sean aquellos verdaderamente defensores contra los delincuentes, imitando la ilustración y la dignidad judiciales. § 1.—Y si aconteciere que faltase defensor de la ciudad'expídame inmediatamente decreto para otro, que sea llamado por turno, con el juramento antes dicho, y encárguese - Ciertamente desde luego del cargo, pero insinúesele el decreto á. tu alteza y sea confirmado por ella; y de ningún modo se les dé á los defensores quienes hagan sus veces, según antes dijimos, para que no demos de nuevo ocasión en cierto modo racional para la anterior confusión. § 2.—Mas publique tu eminencia edictos en cada provincia, para que en las ciudades se destine cierto edil-,¡o público, en el que es conveniente que los defensores guarden los documentos, eligiendo en la provincia á uno que se encargue de su custodia, á fin de que se conserven inalterables, y se encuentren pronto por los que los requieran, y á fin de que esté en poder de ellos el archivo, y se supla en las ciudades lo que hasta ahora se había olvidado.
§ i.—Et si cadere cozitigerit civitatis .defensorem, mox ad alium deferni decretum, qui ex circulo vocatur, cum dudum dicto iureiurando, et suscipare quidem mox euram, decretum vero nuntiari et confirman a tuo culmine et nequaquam defensoribus 'ices agentes, sicut praediximus, dan, ne rursus priori confusioni dctnus quasi rationabilem occasiOncm. § 2.—Praecepta vero faiat tua eminentia per unamquamqUe provtfleiam, ut in civitatibus habitatio quaedain publica distribuatur, in qua convenlefls est defensores monumenta recondere, cligendo quendam in provincia, qui horum habeat custodiam,.luateflus incorrupta maneant hace, et velociter inveniantur a requirentibus, et sit apud eos arebivum, et quod hactenus praetermissurn est in civitatibus emendotur, Cap. VI
Capitulo VI
Quia vero etiam defensores civitatum extra omne commodum fiunt, et pro decretis aorum, si quidem civjt&teS maiores sunt, uatuor solummodo dabrin. ur aurei foro tuse sublimitatis, si vero minores, t tres, sient (2) 1am dudum nostris constitutum est Legibus; si vero quaedam salaria habent publica, etiam haec secundum consuctudinem percipient.
Mas como también los defensores de las ciudades son nombrados sin ningún provecho suyo, se darán por los decretos de los mismos, si ciertamente son mayores las ciudades, solamente cuatro áureos al tribunal de tu.sublimidad, pero si menores, tres, según ya antes se estableció en nuestras leyes; mas si tienen algunos sueldos públicos los, percibirán también según la costumbre. § 1.—Conocerán también de los delitos más leves, y los sujetarán al competente castigo, y meterán en la cancel á los que son cogidos en más graves delitos, y los enviarán al presidente de la provincia; porque de este modo cada ciudad disfrutará del cargo judicial, y hallándose constituida toda la
§ 1.—Audient quoque leviora crimina, et castigationi competenti contradent, et eos, qui in majoribus criminibus capiuntur, detrudeut in careerem, et mittent ad provincias praesidem; sic enim fruetur civitas unaquaeque cura iudiciali, et omnis gens sub maiore constituta iudice niaiorem sentiet (1) Trid.; pos.lnt, adicionan Por., y Cont.. pero etepo-
nUndoa entre parzt8sa.
(2)
stout, oniitela ¡3k. e#4ckn estereotipada.
NOVL&S.— OONT1TUO16N IV
85
providentiam, et recindontur plurimae iudicum curac, quum civitatum defensores ¡u semetipais cae imponunt, et levigant praesidum, quas pro omnibus hominibus habeni, sollicitudines, ¡psi particulariter removentes ea, quse vixn patientibus inferutur> aut dubitationes solventes, et honestos (sicut saepe dictum est) sos, qui ¡mi administrationibus sunt, demonstrantes. Si vero etiam detineantur ab aliquibus publicae funetiones, gentiuin prae sides defensoribus imperabunt contra detentores exactiones, ut et scoundum hoc ces adiuvent. Si qua Yero defensoris praeter hace fiat ordinatio, ant renuerit aliquis defensoris offleium in semetipsum veniens, sive dignUatis, sive militiae, sive privilegil, sive alterius ouiuspiam occasione, jato quinque libraruru suri subiectus ponae etiam sic post eus exactionem ad opera civita Lis proficientem cogatur defensoribus implere sollicitudinem. Convenit enim unumquemque nobiliucn semper fuactionein agere civitatum, quas inhabitat,- et harte cia conferre habitationis repensationem.
región bajo la autoridad de un juez superior disfrutará de mejor previsión, y se ahorrarán muchos cuidados de los jueces, echándoselos sobre sí mismos los defensores de las ciudades y aliviando los cuidados que los presidentes tienen por todos los hombres, impidiendo ellos mismos en particular lo que se les hace á los que sufren violencia, 6 resolviendo dudas, y demostrando que son honrados, (según muchas veces se dijo), los que están en cargos administrativos. Mas también si por algunos se demorasen las contribuciones públicas, los presidentes de las regiones ordenarán á los defensores el cobro contra los contumaces, para que también en esto los ayuden. Mas si contra esto se hiciera algún nombramiento de defensor, 6 si alguno rehusare el cargo de defensor que sobre él recaiga, con pretexto de dignidad, 6 de milicia, 6 de privilegio, 6 de otra cosa cualquiera, éste, además de quedar sujeto ¡ la pena de cinco libras de oro, cuyo cobro será en provecho de Las obras de la ciudad, será obligado á desempeñar el cargo de defensor. Porque es conveniente que cada uno de los nobles• desempeñe siempre el cargo en las ciudades en que habita, y que les preste esta compensación por la habitación.
Epilogus
Epilogo
Quae igitur pIacuerunt nohis et per hanc sacram insinuata sunt legem tus sublimitas in provinciis, quibus praeest, facere manifesta per programmata propria atudeat, quatenus coguoscant omnes, quia et inaximorum, et mediocrium, et parvulorum nobis cura est, et nihil est tale, quod a nostra soihicitudine removeamus. Partem vero faciaL tua eminentia suorum praeceptorum, nL ex hoc 1am gentiurn praesides praeparent secundum iinamquamque civitatem sos, qui bonae oprnionis sunt, nominan defensores secundum circuium, sient iam dictum est, et decreta fien conimunia cum iureiuraudo in cia habito, et describere praedictum circulum, et ita per biennium subintrare curaru ces, qui subsequuntur, et si exciderit (1) quispiam ex cia, ahuin introduci, semper quidem .docreto cam iureiurando faciendo, ipsoque, dum futurus fuenit euram suscípene, defimtum iugiurandum subeunte, et eleotione eius (acienda a deo amabili episcopo, et venerabili clero, et aliis in civitate bonae. opinioni studentibus. Quod etiam nune mox fieri convenit, omnibus, sicut dictum saL, seeundum lianc nostram generalem procedentibus legem. Nuno autem defenseres exaistentes, siquidem placiti videantur, etiam ¡pisos inscribí circulo, et biennio complere curan', et si quidam iam bieiinium in ea cura habent, re-t moveri. defensoris sollicitudine, nisi tamen voluenint communi decreto tener¡ eum (2) biennio in eudem offio. Si vero nondum bien nium imlevenint, digni vero videantur communicare circulo, impleant reliquum tempus, ultra quod nullus civitateni defendat, sed usque ad hoe solom stet tempUS, nisi cuneta civitas reluctante nulo eleganit cura, et hoc (acto alio biennio suscipiat soflicitudinem, et modis omnibus deponatur, et tune rursus fiat (3), quarido ipas eum circulus ad huno adduxent ordinom, no frequentia et coútinuatione curas et per quandam machjnationemillud semper renovando fiat aliquibus infinita praedicta gubernatio. His omníbue valitunis in omne ternpus, quomam (i Tric2., y Port.; ceciderlt, Cont. 12) Ti-id., y Por.; eo, Cont.
Por tanto, procure tu sublimidad hacer manifies-
to por medio de los adecuados edictos, en las pro-
vincias quin preside, lo que nos ha parecido bien y ha sido indicado por esta sacra ley, á fin de que todos conozcan que cuidamos tanto de las cosas mayores, como de las medianas y de las pequeñas, y que no hay cosa alguna que excluyamos de nuestra solicitud. Mas haga tu eminencia también objeto de sus edictos, que por virtud de esto hagan ya los presidentes de las regiones preparativos para que los que en cada ciudad son de buena fama sean nombrados defensores por turno, según ya se ha dicho, y se expidan los decretos comunes con el juramento establecido para ellos, y para recorrer el susodicho turno, y para que así entren por un bienio en el cargo los que siguen, y para que si faltare alguno de ellos sea introducido otro, haciéndose ciertamente siempre el decreto con juramente, y prestando él mismo, cuando hubiere de aceptar el cargo, el juramento determinado, y debiéndose hacer su elección por el obispo, amante de Dios, y por el venerable claro, y por loa demás que en la ciudad gocen de buena opinión. Lo que también es conveniente que se haga ahora desde luego, ejecutándose todo, según se ha dicho, conforme á esta ley general nuestra. Mas los que en la actualidad sean defensores, si parecieran aceptables, sean también inscritos en el turno, y desempeñen el cargo un bienio, y si verdaderamente llevan ya un bienio en el cargo, sean separados del cargo de defensor, á no ser, sin embargo, que por común decreto quisieren que sea retenido otro bienio en el mismo cargo. Pero si aun no hubieren cumplido el bienio, y fueran considerados dignos de entrar en el turno, cumplan el restante tiempo, pasado el cual ninguno sea defensor de la ciudad, sino que permanezca siéndolo este solo tiempo, á no ser que toda la ciudad, sin oponerse ninguno, lo eligiere, y hecho esto aceptara por Otro bienio el
cargo, dejándolo de todos modos luego, y siendo
(5) tempus, adicionan TrL., y Por.
86
NOVELAS.--oON8TITTJOI6N XVI
eum toLe hoe studio et vigilantia et domini dei intuitu adinvenimus et nostris subiecLis contulimus.
Dat. XVI. Kal. August. Constantinop Bsi.IsAalo
Y. C. Coes. [535.1
nombrado otra vez cuando el mismo turno lo llevare ¡ tal puesto, ¡ fin de que con la frecuencia y continuación del cargo, y renovándolo siempre por medio de cierta maquinación, no se haga indefinida para algunos Ja susodicha gobernación. Debiendo tener validez estas disposiciones en todo tiempo, porque con completo estudio, vigilancia, y consideración al señor Dios las hemos imaginado y se las hemos dado a nuestros súbditos. Dada en Constintinopla ¡ 16 de las Calendas de Agosto, bajo el coníulado de BEUSARLO, varón muy esclarecido, [535.]
CONST. XVI (1)
OONSTITtTOZÓN XVI
DE MENSURA ORWNANDORUM CLEFUCORTJM
05 LA MEDIDA EN LA ORDENACIÓN DE CLERIGOS
(Col¡. III. W. 3.)
(Colección III. tItula 3.)
Idem Imperaor ANTHEMI0, sancssimo et bccduimo .4í'chiepiscopo Consantinopo1ikino, et universal¿ Pafriarchae.
El rnisrtto Emperador á Aivaano, stLflticuno y beaastnto ar:obtspo de Constantinopla y Patriarca universal.
Praefa,tjo
Prefaojo
Legem nuper scripsimus de mensura ordinationum, et ut non competeret effusas caz esse neque in sanctissima maiore ecciesia huius felicissimae civitatis, neque in aliis, quam etiam firmam esse et valore secundum omuem suam volumus virtutem. Quia vro intentio nobis est abbreviare quidem ordinationes, huic autem sanctisshnae maiori ecelesiae excellentem cxpensam ad mediocrem quandam atque portabilem reducere quantitatem, quatenus multitudo el expensarum minuatur, propter hoc omnem circumeuntes viam ad praesentem vonimus legem, nihil quidem sund exsistentem a priore (2), sed ex eius procedentem (3) veluntate, adhuc antera amplius sanctissimae maiori ecclesiao prodesce valentem.
.&ce poco escribimos una ley sobre el limite de las ordenaciones, y para que no fuese licito que fueran excesivas ni en la santísima iglesia mayor de esta felicísima ciudad, ni en las demás, cuya ley queremos también que sea firme y tenga validez con todo su vigor. Mas como tenemos la intención de disminuir ciertarnónte las ordenacioneS, y de reducirle ¡ esta santísima iglesia mayor el excesivo gasto ¡ cierta moderada y soportable cantidad, t. -fin de que se le disminuya la multitud de gastos,, hemos llegado por esto, recorriendo todos los caminos, á la presente ley, que no es ciertamente en cosa 0guna diversa de la anterior, sino que procede de'Ia voluntad de ella, pero que puede ser aun más provecbosa para la santísima iglesia mayor..
Cap. 1
Capitulo 1
Sancimus enim, si in quibuadam aanetissimarum ecelesiarumy quarurn ¡psa sanetiaslifla maior ecelesia gubernationefli et expensas suscepit, con tigeril ant preshyterum, aut diaconum, aut leotorem, aut cantorem mori, non aliuxn mox extrinsecus introduci, sed considerare, quanta tunc est mensura ibidem ministran Uum reverendisaimorum elencorum. Et si quidem nondum clenicorum minuta mensura est, sed adhuc abundant, quantum ad id, quod superius dofinivimus, et ut voeant statutum (4), nullam fien pro eo ordinationem, donee numerus in [remedio ipso (5) restituatur, Si vero (6) dominuta multitudo est, ut necessitas sit, ne desit statutus numerus, alium pro moriente introduci cLericum, considerare beatitudinem tuam, si quis est in aliis ecclesiis citra sanetissimam maiorem ecclesiam, ex abundanti eiusdern ordinis clericus, el exinde restituere aliulTn, et non novam facere ordinationem. Sic enim dum ex eo, quod plus est, semper hoc, quod defuil, impletur, bona et deo amabilis imponitur causae mensura, el sic sanctis. sima maior eceleaja paulatim debitis liberabitur. Alioquin si quod defuerit quidem compleatur mIroduetionibus extraneis, quod vero pitia cal non mi-
Mandamos, pues, que si en algunas de las santísimas iglesias, cuya gobernación y gastos tomó á su cargo la misma santísima iglesia mayor, acontecier.e que fallece un presbítero, ó diácono, ó lector, ó cantor, no se introduzca inmediatamente otro de fuera, sino que se considere cuál es entonces el número de reverendísimos clérigoz que allí desempeñan su ministerio. Y si verdaderamente no se disminuyó todavía el numero de clérigos, sino que aun exceden del número que antes determinamos,. ' estatuido, según lo llaman, no se haga ordenación alguna en el lugar de aquél, hasta .que el número sea restablecido en su propio limite. Mas si se disminuyó la muchedumbre, de suerte que haya necesidad, para que no falte el número estatuido, de que se introduzca otro clérigo en lugar del que murió, considere tu beatitud si. en las otras iglesias, exceptuada la santísima iglesia mayor, hay sobrante algún clérigo del mismo orden, y de allí supla el otro, y no haga una nueva ordenación. Pues así, completándose siempre lo qué falta con lo que hay de más, se establece para este negocio una medida buena y grata para Dios, y de este modo se librará paulatinamente de deudas lá
El texto griego se halla en Bat. y Sertmq. —Expone «t () ar Mento Cali. consi. eco¡. ¡ti. j. i pp,,jjj Nomoc I. kw., j. 30.—Bac. 111. y 1.— lulian, consI. 12.— La versión Za£&fla es ¿a antigua de la gloso. (5) quidem alitar excietente »rlore, Trül., y Port.
(3) procedente, Ti-id., y PorL (4) et eum quein voeant statutum numerom, Ti-id.
-
-
(5) Parece que ce debe leer la semet Ipso, como propuso Bk., edición estereotipada. (6) Trid.; sic deixdnuta, Coitl.
NOVELAS.—aONS!ITrUOIc,N
xvit
8'7
nuatur, plurimum et indefinitum transiet tempus, doneo owne, quod plus est, minuatur.
santísima iglesia mayor. De otra suerte, si lo que ciertamente faltare se completara con extrañas introducciones, no se disminuiría lo que hay de más, y transcurrirá mucho é indefinido tiempo basta que se disminuya lo que hay de mas.
Epliogus
Epilogo
Tua igitur beatitudo ea, quae propter sanctissirnarum ecclesiarum utilitatem recte uobis placuerunt, operi effectuique contradere festinet. Etenim si quid fiat praeter hoc, seire necease est eum, qui contra hane nostram legem suscipere ordinationem praesumserit, nihil hine utilitatis habiturum, neque reputabitur a reverendisaimis oeconomis in hac parte facta sanctissimae maiori ecclesiae expensa, sed ipsi ex hoc cognoscent damnum a semetipais hunc suae negligentiae recipientes fructum.
Por tanto, apresúrese tu beatitud á )levar k eje cución y efecto hiue con razón nos ha parecido bien para utilidad de las santísimas iglesias, Porque si algo se hiciera contra ello, es necesario que sepa elque contra esta ley nuestra se hubiere atre-vido á admitir ordenación, que no habrá de obtener por ella ninguna utilidad, yque por los reverendísimos ecónomos no se pondrá en smenta el gasto hecho con este objeto á la santísima iglesia mayor, sino que ellos mismos experimentarán el daño de esto derivado, recogiendo de sí mismos este fruto de su negligencia. Dada en Constantinopla á 17 de las Calendas de Agosto, bajo el consulado de BELISARIO, varón muy esclarecido. 1535
Dat. XVII. Kal. August. Constantinop. V. C. Cons. Í53-]
BEL1SA-
CONST. XVII (l)
CONSTITUCIÓN XVII
DE MADAJ1S I'IUNCIPUM (Coli. Iii. lit. 4.)
DE LOS MANDATOS DE LOS PRiNCIPES (Colección Iii. titulo 4.)
Imp.
IUSTINIANUS A. TRIB0NIANO, Quae.ióri sacri nostri Palatii et Exconsuti.
Et Emperador .1 USTIN1A)O, Augusto, 6.- TaleotuANo, Cuestor de nuestro sacro palacio, y Exconsul.
Ex libris antiquis, qui jura Romani nominis continebani, non ignorat tua sublimitas, quanta de rnandatis przncipum leguin laJres in suo quisque vo!umine conscripserunt. Quia igitur nobis, reparantibus omnem vetustatem iam deperditam an deminutam, plaeuit etiam oinnibue iudicibus noatris, qui minores vel medias administrtiones gerunt, sive inter correctores, sise inter consulares, sive inter speclabiles ordinentur, non solum codiiUos praestare, sed etiaru Lnandata dare, quibus inspeetis omnia gubernare laiidabiliter poasint, ideo Iibrum mandatorum composuimus, qui subier par utramque linguam annexus eát, ut detur administratoribus nostris secundum locorum qualitatem, in quibus Romana vel Graeca liegna frequentatur, soire eorum sanctionern, ut nihil ex iis audeant praeterire, sed saluberrimas dispositiones nostras observantes in perpetuum (2), nostras provincias nostroque imperio subiectos gubernare festinent. Illustrig igitur auctoritas tus, ad quam quaestoria pertinet censura, eadern mandata et in libris legum transcribi, et in sacro laterculo depon¡ praecipiat, quatenus ex bis una cum codicillis suscipiendis administratores, quemadmodum poasint reipublicae subvenire, non ignorent (3).
No ignora tu sublimidad cuántas cosas transcribieron de los antiguos libros, que contenían los derechos del nombre romano, sobre los mandatos de los príncipes los legisladores, cada cual en su propio volumen. Asi, pues, como á nosotros, al restaurar toda la antigüedad ya arruinada y menoscabada, nos plugo también no solamente expedirles credenciales á todos nuestros jueces, que desempeñan cargos inferiores 6 intermedios, ya sean nombrados entre los corregidores, 6 entre Los consulares, ó entre los espectables, sino además darles mandatos, para que atendiendo á ellos pudieran gobernarlo todo plausiblemente, hemos compuesto por lo mismo un libro de mandatos, que va anejo al pie en ambas lenguas, para que les sea dado Á nuestros administradores según la calidad de las localidades, en que es la frecuente la lengua romana 6 la griega, conocer la disposición de aquellos, á fin de que no se atrevan ó. preterir nada de ellos, sino que observando perpétuamente nuestras muy saludables disposiciones se apresuren á gobernar nuestras provincias y á los súbditos de nuestro imperio. Disponga, pues, tu ilustre autoridad, á quien pertenece la censura cuestorial, que los mismos mandatos sean transcritos en los libros de las leyes, y depositados en el sacro registro, á fin de que los administradores, por recibirlos juntamente con las credenciales, no ignoren de qué modo pueden ser útiles á la república. -
(1) Esta Nocelafué expedida en griego y en ¿aUn, pero solamente nos ha quedado el libro griego, que se dice, de tos mandatos, mas es ogi'osimil que ¿a piiotu dirigida al Cuestor Trboniono, que se antepuso en túgar de proemio, fuese escrita solamente en. £atit'.—El texto griego se halla en ¡Jal. y & ,nj.Exceptaa mio el prefacio, toda la No ceta se halla en las Das. VI. 3 22.— ¡uljan. oor,st. 2!.- La versión latina es ¿a antigua de la glosa.
(2) Trid observantes, tn porpetnum, PorI • y Con¡. (3) Coni. aliadió esta incLcaci4n de ¿a fecha.- Dat. XVI.
Ka]. Mali post eonu1atuiu Belisarli y. e. consulis.
88
NOVELAS. --CONSTITUCIÓN XVII
nomino domini leu Christi, del nostri, Imperator Caesar Fis- vius lustln1anu, Alamanicus, Gotbicus, Francicus Gerniani- cus, Anticus, Alanlcuso, Vandalícus, kiricanus, plus, felin, gb- riosus, victor, triuniphator, semper adorandus, Augustos CI).
En al nombre del Señor Jesucristo, Dios nuestro, el Emperador César Flavio Justiniano, Aiamánlco,Gótico, FráncIco, Cormanico, Antico, AbAnico, Vandálico, Africano, pie, feliz, glorioso, vencedor, triunlador, Siempre adorabid, Augusto.
Praefatio
Prefacio
1am quidem in generali nostrae pietatis lege omnia declarata sut, in quibus conveniens esi adininistrationes accipientes esa gubernare, memorantes iusiurandum, quod super bis praestatur. Necesaarium temen existimaviwus etiam .nunc percjpienti tibi administrationem designare, quod a progenitoribus reipublicae nostrae adinventuin est, qui ad administratiónes directis corta praecepta dabant, mandata prineipum ea vocantea, secunduín quae oporteret eos gubernare administrationes.
Ya ciertamente se ha declarado en una ley generaL de nuestra piedad todo aquello según lo que es menester que los desempeñen los que reciben cargos administrativos, acordándose del juramento que respecto á ellos se presta. Pero hemos estimado necesario indicarle también ahora, al recibir tú un cargo administrativo, lo que se inventó por los progenitorés de nuestra república, los cuales daban ciertos preceptos á los enviados á cargos administrativos, llamándoles mandatos. de los principos, según los que era conveniente que ellos desempenaran los cargos en la administración
Cap. 1
Capitulo 1
Oportet igitur te pure sumentem administrationem ci sine omni sufTragio prae omnibus aliis mundas servare deo nobisque et legi manus, et nuLlum contingere lucrum, neque matus, neque minas, neque captiosum quiddam contra subiectos facere negotiatione, sed contontum cose solio a fisco tibi ministratis, el 1am per te, quam por ces, qui cima te suni, purum eis undique servare ma, et festinare primum quidem fiscalia tributa exigi vigilanter, nihil deminueno cima publicain curain requirere, no forte fiscus lude minuatur, el salvare el undique quae propria suni. Sieut enim privatos iniustitiam passos adiuvamus, sic el publicum jilaesum manero volumus. Collatores namque omni alia calumnia liben conservati facile el in promtu solveul tributa, el qui in furta prius dantes manebant debentes adhuc fiscalia, hace nune ipais fiscalibes (2) exsolventes liberabunt faoile et tributis.
Es, pues, conveniente, que recibiendo tú con pureza y sin sufragio alguno el cargo administrativo, conserves ante todo manos limpias para Dios, paranosotros y para la ley, no adquieras ningún lucro, ni mayor, ni menor, y no negocies capciosamente cosa alguna contra los súbditos, sino que te contentes con las solas cosas que se te suministran por
Cap. U
Capitulo II
Deinde conveniano est te providere, ut nulli populi civitatum alterutris seditiones faciant, sed omnem pacem cose dei civitatibus, dum aequitas etiam hine nostris subiectis servatur, et neque laen, neque passionis alicuius causa ad aliquam partium deelinatur.
En segundo lugar es conveniente que proveas, A fin de que ninguna población de las ciudades promueva sediciones contra otras, sino que las ciudades de Dios tengan entera paz, porque también en ellas se les conserva A. nuestros súbditos la equi. dad, y ni por causa de lucro, ni de pasión alguna se favorece A. ninguna de las partes.
Cap. III
Capitulo III
Sil tibi quoque tertium studium lites eum omni aequitate audire, et omnes quidem breviores et quaecunque maxime vihum sant ex non scripto tiecidere el indicare, ci liberare homines (3) alterna contentione, el non permittere in aliquo (4) ultra, quam continetur sacra nostra constitutione, occasione eausalium expensarum damnifican, si tamen sufflcientes in datione consistant. .klioqui ctiam gratis lites audire, el non permittere ex oe-
En tercer lugar cuida también de oir con toda equidad los litigios, y de decidir y juzgar sin escrito todos los más breves, y principalmente los de ínfima cuantía, y de librar A. los hombres de mútua contienda, y de no permitir que con ocasión de las costas judiciales sean gravados en algo más que lo que se contiene en nuestra sacra constitución, si es que fueran abonados para pagarlas. En otro caso, conoce también gratuitamente en los litigios, y no
(1) Trid. y Port. no tienen esta inconación del nombre de Dios y esta enumeración de Los Utuios de Justiniano.
se debe leer et quae—e&, (de donde tac?orrupcLónexenCoI.).
(2) hace nnuc et ipi fiscalibue, 7'rtd.; hoc none et Ípi flecEIlibus, Port,; ex nunc Ipsie eoaUbus, Cont. Parece que
el fisco, y que tanto por tu parte, como por la de los que están cerca de ti, les conserves enteramente puro su derecho, y te apresures en primer, lugar. á que vigilantemente se cobren los tributos fiscales, no dejando de investigar nada respecto al cargo público, no sea que acaso sufra menoscabo el fisco, conservarle en todas partes lo que sea propio él. Porque así como auxiliamos ¡ los particulares que sufren injusticia, así también queremos que perrr4nezca ilesa la cosa pública. Porque conservados libres de toda otra calumnia los contribuyentes pagarán fácil y prontamente los tributos, y los que dando antes para hurtos continuaban sien-, do todavía deudores de los tributos fiscales, pagando ahora esto, se librarán fácilmente de tos mismos tributos fiscales.
C
,S Trid.; omnes, PorL, y Cont. (4) iii allquo, omítelas Trid.; permiltere nihil ultra, Por. t.
89
NOVELAS. —CONSTITUCIÓN XVII
glfentia de provincia alicuius praesidis quemquam ad hanc currere felicissimam civitatem, et nobis molesum cese. Sito namque, quia, si qtns veniat, et aditionem nobis faciat, ci a nobis interrogatus, si prius te adilt, delude te (1) dicat adlisse, et quod iustum est non impetrasee, et hoc votum inveniamus, in te indignationem convertemus. Si vero, quum te non adierit, venire ad hane regiam praesumsert CL'vitatem, et rernitternus eum eum omm correctione, et responsum non dabimus.
permitas que por negligencia venga alguien de la provincia de algún presidente á esta felicísima ciudad, y nos moleste. Porque sabe, que si viniera alguno, y se nos presentara, é interrogado por nosotros si primeramente se dirigió á ti, dijera luego que se te dirigió, y que no impetró loque era justo, y halá.semos que esto es verdad, volveremos contra ti la indignación. Pero si, no habiendo recurrido á tí, se hubiere atrevido á. venir á esta real ciudad, te lo remitiremos con completo correctivo, y no le daremos respuesta.
Cap. XV
Capitulo IV
Delude eompetens est te etiam bine venientes, sive ex magisteriano, sive ex quolibet foro, non permiltere laedere, nec supereingere subiectos nostros. Sed si quis adierit, late aliquid questus, ho et exseqw, el indemnitatem ci procurare, el neque permittere alicui proterenti praecepta cuiuseunque fon (haec videlicet quae solemniter diriguntur, furmarum etiam aquae causa, et portuuin, et tinerum stenendorum, el Imaginum, et murorum, et domuuin destructionis tanquam ja publico faciarum, et alioruin talium) daninifiare nostros subicetos. Non enim voluinus neo por (alem causani ulluni ele inferri damnum. Ipse vero omniurn horum providebis, sine damno ornni gestum. Si quia autem, cui tale aliquid iussum es¿, veniaL, omnino non reSpiCis eurn, niel sacram nostram pragmatteam ostendat forinam pro hoc seriptam; tune (2) suscipies (3) quidem talem formam, no i auteEn ahquid ages ex ea, antequain ad nos nuntians secundaru praeceptionem nostrani suseipias.
§ 1.—Sed etiam pro ubertate necessariorum el operuni civitatuni diligentiam habebis, procuraus ex civilibus pecuniis paIres quae valde necessaria cual operum facare, ci pont.ium similiter, et visruin, el portuum, inquibus omnino sant locis provinciae, Gui praesides; portuumque et muroruni euram habebis, el quidquid omnino est publico et civitatibus utile, et cogitabis, et facies, el nuntiabis. § 2.—Habebis autein obedientes tibi et qui in provincia sunt milites, in quibus eorurn opus habueris ad ministeriurn 1 ustum. Quodsi delinquentes inveneris, sub omni castigatione decente insuper cx enolumentis eorum satieñeri laesis procuraba.
Además es conveniente qué tampoco permitas que los que de aquí vayan,procedentes del foro del Maestre, O del de otro cualquiera, perjudiquen á nuestros súbditos, O les exijan más de lo debido. Mas si alguno se dirigiere, querellándose de algo semejante, persigue lo hecho, y procúrale la indemnidad, y no le permitas á nadie, que, presentando órdenes de cualquier foro que sea, (por supuesto, las que solemnemente se dirigen, por causa de acueductos, y de puertos, y de reparar caminos, y por causa de estátuas, y de muros, y de demolición de casas como por haber sido edificadas en terreno público, y por causa de otras cosas semejantes), perjudique á nuestros súbditos. Porque no queremos que por tal causa se les infiera daño alguno. Mas tú mismo proveerás á la ejecución de todo esto, sin ningún quebranto. Pero si se presentara alguno, á quien alguna cosa semejante se le mandó, no lo atiendas en manera alguna, á no ser que presente pragmática disposición nuestra escrita para ella; -en cuyo caso recibirás ciertamente tal
disposición, pero no harás cosa alguna en virtud de ella antes que dándonos cuenta recibas segundo mandato nuestro. § 1.—Pero también te mostrarás diligente para que haya abundancia de las cosas necesarias y de obras en las ciudades, procurando que de los fondos civiles hagan los padres las cosas que son muy necesarias en las obras, O igualmente en los puentes, en los caminos, y en los puertos, en cualesquiera lugares de la provincia, que presides, en que los haya; y cuidarás de los puertos y de las murallas, O imaginarás, harás, y nos indicarás absolutamente cualquiera cosa que sea útil al público y-& las ciudades. § 2.—Mas tendrás obedientes á ti también los militares que hay en la provincia, para las cosas que de ellos tuvieres necesidad en tu legitimo ministerio. Pero si hallares que son delincuentes, procurarás que, además de todo el castigo correspondiente, ¡Be lea indemnice á. los perjudicados con los emolumentos de aquéllos.
Cap. V
Capitulo V
Non permittas privilegiis aliquibus uti nocentes, sed iUud solam eis in auxitium observable, UI undique puri horuin, quae ele inferuntur, et inflOXil videantur. Homicidia autem, et adulteria vrginumque direptiones, el invasiones, et oppressiones ita .cum vehementia corriges (4), puniens dellaquentes secunduni nostras legos, nL paulatitu Suppliciuni alios (5) omnes faeiat salvos.
No permitas que los delincuentes disfruten de-algunos privilegios, sino que como auxilio les reservarás únicamente que se muestren de todo punto piros é inocentes de lo que se les imputa. Mas castigarás con severidad los homicidios, los adulterios, los raptos de vírgenes, las invasiones y las opresiones, castigando conforme á nuestras leyes á los delincuentes, para que la pena haga paulatinamente salvos á todos los demás. § 1.—Pero principalmente contendrás á tus ofi-
§ 1. —Praecipue vero officiales tuos retinebis, (i) Trid., y Ce nt.; te, omitela Port. (2) Trtci,, y Part.; tu, ad iciona Cont. ()
Jc.; suscipIeni—sgen,. T,zd., Port y Con¿.
TOMO VI—lS
(4) Trid. corige, Pon., y •(» e05, trd., y Port...
90
NOTELA .—CONST!TUCXÓN XTU
non pormittens eis subiectos nostros depraedari (1), neue ut illi offlciales videantur quidem subiécti tibi, pro veritate autem tuse praesint voluntati. § 2.—Fesiinabis etiam consiliarium et quicunL que fuerit cirea te assumere virum optimum, it purum undique, et conten tum iis, quao a fisco dantur; et si quid praeter spem aecesserit, .et non inveneris euni eustodientem tibi fidem iustam, illum quidem expolies, alio vero uteris consiliario, legem et iustitiam eum puris servante manibus. § 3.—Talem vero praebobis temetipsum omnibus et publico et privatim, ut terribilis, quidem sis delinquentibus et indevotis circa fiscalia, mansuetissimus autem et miLis omnibus placidis et devotis, et paternam sic exhibens providentiam.
ojales, no permitiéndoles que depreden á nuestros súbditos, ni que como oficiales parezcan ciertamente sometidos á ti, pero que en realidad se impongan á tu voluntad. § 2.—Procurarás también que el asesor que to• mes, y que cualquiera que hubiere de estar cerca de ti, sean hombres excelentes y enteramente puros, y que se contenten con lo que por el flaco se da; y si contra lo que era de esperar aconteciere alguna cosa, y hallares qué aquel no te guarda justa fidelidad, lo expulsarás, y Le servirás de otro consejero, que con manos limpias guarde la ley y la justicia. § 3.—Mas tú mismo te mostrarás pública y privadamente para todos tal, que seas ciertamente terrible para los delincuentes, y para los no cumplidores con el fisco, pero muy apacible y afable con los tranquilos y cumplidores, mostrándoles á éstos una paternal solicitud
Cap. VI
Capitulo VI
Sed neque haec, quae dicuntur verba, id est ¡us-. iurandum, prcmte daro festines in amplius tempus, sed et cum examinatione in tempore mediocri et non transcendente triginta dierum inducias, ne ex hoc infinitas sint hominibus ad invioem contentiones. Si vero etiam aliquem sub nuncupato verbo feceris, deinde aliquis adierit adversus eum, deduces quidern eum, cuslodiens datum eí verbum, el examinabis negotium verbo ubique servato, et si etiam contra eum sententia necesearia sit, condemnabis eum, el duorum propones electionein, utruin velit dato verbo absolute abren untiare, et agere quae ludicata sunt, an non. Corte si hoc non, sacris eum terminis restitues, et ibi executionem inLares temperate, et eum debita venerabilibus locis reverentia.
Pero tampoco te apresures á dar pronto por mayor tiempo lo que se llama palabra, esto es, juramento, sino con examen y por tiempo moderado y que no exceda de la tregua de treinta días, para qe por esto no sean interminables las contiendas entre los hombres. Mas también si á alguno lo hubieres constituido bajo la que se llama palabra, y luego alguien se hubiere dirigido contra él, lo presentarás ciertamente, guardándole la palabra dada, y examinarás el negocio habiéndose guardado en un todo la palabra, y si también contra él fuera necesaria la sentencia, lo condenarás, y le propondrás la elección de una de estas dos-cosas, si quiere renunciar en absoluto á la palabra dada, y ejecutar lo que se juzgó, ó no. Ciertamente, si no quisiere esto, lo restituirás á los lugares sagrados, y alíl harás la ejecución moderadamente, y con la reverencia debida á los venerablés lugares.
Cap. VII
Capitulo VII
Neque autem homicidis, neque adulteris, neue virginum raptoribus delinquentibus terminorum custodies cautelam, sed etiam mdc extrahes, et supplicium sin inferes. Non enim taus delinquentibus pareere competit, sed hoc patientibus, uL non taus a praesumtoribus patiantur. Deinde temploruin cautela non nocentibus, sed laesisdatur a lege, et non cnt possibile utrumque tueri cautela sacroruin locorum, et laedentem, el laeaum.
Pero ni á los hbmicidas, ni á los adúlteros, ni á los delincuentes raptores dé vírgenes les respetarás la seguridad de los lugares, sino que también los sacaras de ellos, y les impondrás la pena. Porque no es conveniente tener consideración á tales delincuentes, sino á los que sufren cato, para que no sufran por parte de los audaces tales cosas.. Además, la seguridad de los templos se les da por la le no á los que lesionan, sino á los lesionados, yno.será posible amparar con la seguridad de los lugares sagrados á uno y á otro, al que lesiona, y a! lesionado. § 1—Mas procurarás que también las exacciones de los tributos públicos se hagan dentro de los templos con docencia, porque la cuenta de los tributos fiscales es útil y necesaria tanto para los militares, como para los particulares, y para los mismos templos, y para toda la república. Te auxiliarán para esto también los defensores de las igleáias los ecónomos, amantes de Dios, no librando de a exacción á ninguno dé aquellos á quienes se les exigen los tributos fiscales, pero no permitiendo tampoco que sufran cosa alguna violenta ó sediciosa los que hacen la exacción, sabiendo, que, si hiciaren alguna cosa semejante, serán obligados á satisfacerle con lo suyo al fisco.
§ 1.—Publicorum vero tributorum exactiones etiam intra templa decentar fieri procurabis (2), quoniam fisealium ratio. et militibus, et privada, ipsisque templis, et cunctae reipublicae utilis et neceasaria cal. Auxiliabuntur tibi ad hoc etiam deo amabiles eeolesiarum defensores et oeconomi, nullum horum, qui fiscalia tributa exiguntur (3), abripiantes exactioni, sed neque permittentes violentum aut seditiosum aliquid pati exactionem inferentes, scien tea, quia, si quid tale gesserint, de suo satisfacere fisco cogentur.
(t) 4apeRwe, Trd; impeflsre, Port. (1) prasparabla, Trw.; properabF, Pon.
1
(3) exigunt, Y.'nid., i Pør*.
NÓVELÁ8.—OONSTTTUO1ÓN XVÍt
cap.
VIII
Coges auteni publicos exactores in suis de susceptis (1) manifesta facere omnia, in quibus ea dederunt, nempe quantitatem zygoaephalorum, aut iugorum, ant iugalium, aut quolibet modo por reliones nuncupantur, et pro quibus baeo et qualius (2) praediis eiiuntur, et datorum quantitateni sive in apeciebus, sive in auro. Et interminaberis eis st magnum dainnum, et manus amputationem, si hoc, quod praecipitur quidein semper, usque mine autem non custodltum est, non deincepa omnibus servent modis. Sivero, ut assolet, deelinationem inveniant aliquam, dicentes, non posas iugorum poni quantUatem, inaxime quideni nos malignari putamus, sed lamen nihil hine laedatur fiscos neo collatores; fiscus etenim sine praeiudicio omnia sus pereipiat, et solenniter cckbrata deseacelta (3) percipiant u, qui hace exsolvonint (4), nihil exigendi amplius. Causa Yero in nullo laedatun, el secundum eonsuetudinem quidem tributa solvantur ab eis, et inferantur fisco. Nuncietur sutein ad gloriosisaimos nostros praefectos de istis, primitus cogendis censuaLibus nuncupatas expositiones subtiliter daro, ql ex hoc fiat causas diiudicatio, et sic interim seouridum consuetudinem quidem datis fiscalibus inculpabiliter inferendis, quidquid (5) in lis, quae dubitantur, gloniosisairni nostni praefecti indicaverint, (6) in ile, quan nieventur (7), hace valore; neeessitateni habentibus exacloribus, post cognitam veritatern super bis quae stionibus, el in ¡¡¡¡a de eStero quanlitatem zygocephalorum et aher nin omniuni descnibere, secunduni quod a noble iam ordinatum est.
1.—Nonpermittae autem (8) curialibus aut censualibus, dum vendita sunt praedia eorum, aut ¡a alias personas mittatur (9) posscssio, tergiversationibus uti quibusdam, et non transferri a venditoribus ad emtores praedia, sed coges sos omnino facere mutationes sine damno. Si vero dixerini minus idoncos case emtores, et propterca non fien migrationem, use ipsum examinabis sine quolibel damno. El si quidem ¡done¡ fuerint emtores, coges fiscalium praesules omnibus modis et sine quolibet damno celebrare transpositionern; si vero pro venitato eos inveneris non satis idoneos, coges vend.itores hoc ipsum profiteri ad gasta, quia periculo eorum transpositio fit fisoalium tributorum in nos, qui ab ipsis emunt, hoc quod etiam in Oriente novimus in multis fien gentibus. Sic eníni. neque fisco (10) nocebitur, et ilacalia tributa a possessoribus inferentur, id non alii quidem sint possessores, alii vero collatores. Oportet enin3 maxirne contra possessores fien collationes, sed non contra non detinentes neque possidentes ternas.
•
(1) BM, ed. estereotipada; de suseeptia, TrrL, Port., y cont. (S) BM. ecL estereotipada; antes quaellbct. 5k. ed. estersoupada; anea cetebrata suseepts
131 percpiant et vetat qui hoc exsolverit, Ti-id.; perelplat et qui boa exsolvertt, Po'(. (5) tuferendta. Quod autem, Ti-id., y Port.
Capitulo VIII Pero obligarás á los recaudadores públicos á. manifestar en sus recibos todo aquello por lo que los dieron, esto es, el número de yuntas, ó de yugos, ó de yugadas, ó del modó como se llaman en las regiones, y por qué y por cuáles predios se exige aquello, y la cantidad de las cosas dadas 6 en especies, 6 en dinero. Y les amenazarás con un grande quebranto, y non la amputación de una mano, si esto, que ciertamente se mandó siempre, pero que hasta ahora no se guardó, no lo observaran de todos modos en lo sucesivo. Mas sí, como suele suceder, encontraran algún descargo, diciendo que no se podía poner el número de yugadas, creemos ciertamente que ellos obran con mala intención, pero que, sin embargo, ni el fisco, ni los contribuyentes, se perjudican don ello; porque el fisco percibirá sin perjuicio todo lo suyo, y los que Jo hubieren pagado recogerán las recibos solemnemente li brados, sin que se les haya de exigir nada más. Mas la causa no sea perjudicada en cuanto á ninguno, y páguense ciertamente según la costumbre los tributos por aquéllos, y sean ingresados en el fisco. Pero déseles cuenta á nuestros gloriosi*imos prefectos de estas cosas, debiendo ser obligados en primer lugar los encargados de¡ censo á dar escrupulosamente las Jlamadasexposimones, paraque en vista de ellas se haga la aclaración del caso, y así,. jagresandose sin agravio provisionalmente los tributos fiscales pagados ciertamente con arreglo á la costumbre, tenga validez, en cuanto á. lo que es objeto de dudas, lo que hubieren determinado nuestros gloriosisimos prefectos sobre las cuestiones que se promueven; teniendo necesidad los recaudadóres, después de conocida la verdad sobre estas cuestiones, de expresar en lo sucesivo en aquellos recibos el número de yuntas y de todas las demás cosas, según lo que ya ha sido ordenado por nosotros. § 1.—Mas no les permitimos á los curiales 6 á los encargados del censo, cuando se hayan vendido predios, 6 su posesión se transmita otras personas, que se valgan de algunas tergiversaciones, y no sean transferidos de los vendedores los predios á los compradores, sino que los obligarás á que en todo caso hagan sin quebranto los cambios. Pero si dijeren que los compradores no eran solventes, y que por eso no hacían el traspaso, examinarás esto mismo sin perjuicio alguno. Y si verdaderamente fueren solventes los compradores, obligarás á los encargados de los tributos fiscales it que de todos modos y sin quebranto alguno verifiquen el traspaso; mas si en realidad hallares que aquellos no eran bastante abonados, obligarás it los vendedores it confesar esto mismo en un acta, porque it riesgo de ellos se hace el traspaso de los tributos fiscales it los que compran de los mismos, cosa que hemos sabido que también se hace en Oriente, en muchas regiones. Porque así no se perjudicará al fisco, y se pagarán por los poseedores tos tributos fiscales, de Suerte que no sean ciertamente unos los poseedores, y otros los contribuyentes. Pues es en sumo grado conveniente que las contribuciones se hagan efectivas contra los poseedores, pero no contra los que no retienen ni poseen las tierras. (8) ludlcaverint, se lee en Godofr. y en otras ediciones. N. de¿ Ti-. (7) Ti-id-, y Port.; quas controverSa sunt, Con. 18) ttaque, Tri4. • y Port. (9) Trui., y Port.; mutatur, Cont. (10. Trüi., y Pon.; Sacus, Cont.
92
Novs-coNTITTsor6N xvn
Cap. IX
Capitulo IX
Illud tamen te TOIUmUS nosse, quia, si quando praeceperimus ad alias forte proftoisci teprovincias, competens est, contentum te iis, quae de fisco largiuntur, non gratis expendere, neque nostras subiectos atterere, sed exquibus in provincia conLa sistens expendebas, ex bis eL ad alias profteiaeentem regiones facere expensas, neque angariis cellatores afftigentem, neque te, neque obediens
Mas queremos que sepas, que, si alguna vez dispusiéremos que vayas acaso a. otras provincias, ea loprocedente que te contentes con lo que se da por el fisco, y que no consumas gratuitamente, ni aterres.á. nuestros súbditos, sino que con lo mismo de que gastabas residiendo en la provincia hagas también los gastos al partir k otras regiones, no abrumando con bagajes á los contribuyentes ni tú ni los oficialesá tus órdenes, sino que haréis el viaje ciertamente en vuestras propis,El caballerías y á vuestras expensas. Debiéndose guardar esto mismo, aun si no salieres de los limites de la provincia, sino que por alguna circunstancia necesaria recorrieras las ciudades.
tibi officium, sed propriis quidem subiugalibus propriaque expensa agere iter. loe ipsó custodiendo, vol si non ultra termines properes provinciae, sed propter quandamoccasionern necessariam circumcas civitates.
Cap. X
Capitulo X
Eos autem, qui vocantur loci ser'vatores, dare iudices in civitatibus provinciae, cui praesident, licet spect.abiles viri, vol clarissimi, vel praesides sint, omnibus interdiciinus modis. Sed neque si milites aliqui sequantur te,.neque iba gratis permittas expendere, sed ex propriis emolumentis. Si vero non han egerint, sed ex tributis expenderint, et angarias acceperint, omne, quidquid damnifleabuntur subiecti, han ex eorum emolumentis ex¡geno proprio periculo laesis servabis.
Mas prohibimos en absoluto que los jueces nombren en las ciudades de la provincia, que presiden, los que son llamados lugartenientes, aunque ellos
sean varones espectables, 6 muy esclarecidos, ó presidentes. Pero si te acompañaran algunos soldados, no permitas tampoco que ellos consuman gratuitamente, sino de sus propios emolumentos. Y si no hicieren esto, sino que gastaren de los tributos, y recibieren bagages, cobrando tú de los emolumentos de ellos todo aquello en que hubieren sido perjudicados los súbditos lo reservarás bajo tu responsabilidad para los lesionados.
Cap. XI
Capitulo XI
Neque occasione religionum haeresiurnque quaestionis permittas ahcui provinciam commovere, aut alitar quandam praeceptionem iniungi provinciae, ciii praesides; ipse vero providebis eum competente utilitate fiscalibus et quae alia sunt peracrutari, et non permittere aliquid contra nostras fieri praeceptioneso ccasione religionum. Si vero canornoum(1) alt, quod quaeritur, una cuin metropolita provinciaeThoe disponere et decennere, sive episcopi dubitent, sive alii quidam, et causae dare deo amabi1am et decibilem terminum, qui et decentar ortho.doxam custodiat fidem, et indemnitatem procuret, fiscalibus, et nostros subiectos servet inviolatos.
Y no permitas que con ocasiózi de cuestión de religiones ó de hereglas alguien conmueva la provincia, 6 imponga ala provincia, que presides, algún otro mandato; pero tú mismo proveerás 6, que con la correspondiente utilidad para los tributos fiscales se, investiguen las demás cosas que hay, y no permitirás que se haga cosa alguna contra nuestras disposiciones con ocasión de las religiones. Mas si fuera canónico aquello sobre lo queso cuestiona, lo ju'garás y resolverás en unión con el metropolita no de la provincia, ya sean los pbispos ya otros,
Cap XII
Capitulo XII
Oportet autem te et in hoe omnem ponere providentiam, eum aliquis dignus apparuerit poena, iLlum quidem punire, res autem eius non contingere, sed amere esa generi et legi, et secundum 111am ordini (2). Non enim res sunt, piso delinquunt, sed qui res posaident; at illi reciprocant orclinern, coz quidem, qui digni sunt poena, dimittunt, iliorum autem auferunt res, alba pro illis punientes, quos lex forte ad iliorum vocavit successionem.
Mas es conveniente que pongas todo tu cuidado también en esto, en que, cuando alguno apareciere digno de pena, lo castigues ciertamente, pero no le toques 6. sus bienes, sino que los dejes para la descendencia y para la ley, y para el orden-ajustado 6. ésta. Porque no son los bienes los que delinquen, sino los que los poseen; mas invierten el orden los que dejan 6. los que ciertamente son dignos de pena, pero les quitan sus bienes, castigando en lugar de ellos á otros, 6. quienes acaso llamó la ley 6. la sucesión de los mismos. -
los que duden, y pondrás á la cuestión término grate 6. Dios y conveniente, que conserve como es debido la fe ortodoxa, procure la indemnidad de los tributos fiscales, y mantenga ilesosá nuestros súbditos.
Capitulo XIZI Patrocinia quoque injusta, quae cognoScimW in Pondrás de todos modos correctivo también en nostris provinciis fieri omnibus corrige modis, non cuanto á los injustos patrocinios, que hemos sabido amena ulli aliorum vitas in se suscipere, non am- se prestan en nuestras provincias, no dejando que puare sibi praedia nullo modo ej competentia, non nadie tome 4 su cargo las vidas de los otros, que se (1)
Dude aquí aLftn det cap.faita en HaL., Bas.
.5) et secundum lUnui ord1Dem TrW., y Port.
NOVELAS ,—CONSTITUCIÓN XVII
93
in aliorum laesionom promittere patroeinium, non quemadmoduin fraudent fiscuin suarn virtutein ubiieere. Neque siL tibi cura, cuiuslibet sint hace agentes dominii; sufficit enim per omnia tibi ad perfectam fortitudínem et lex, et imperii favor.
aplique predios que de ningún modo le competen, que prometa patrocinio para dano de otros, y que para defraudar al fisco oponga su propio valimiento. Ni te cuides de qué dominio dependan los que hacen esto; porque te bastan para tener en todo perfecta fortaleza la ley y el favor del imperio.
Cap. XIV
Capitulo XIV
Sed etiam suscipientes alieno agricolas sic odio habebis, sic compelles cito reddere quod suscipiunt malo, nL, Si plurirnum manaerint inobedientes, omne, quidquid onus (1) provinciae est, illorüni possessionibus hoe impones. Si vero in aliis provinciis agrieolae dicantur esse constituti, literas uteris publicis ad provinciarum praesides, ut in eas fugientes agrico1s confitentes aut convictos tradaut possessoribus (2), et revocentur ad provLnciam, eui praesides, et inobedientes vehementer corripies minus idoneoruni adiectione. Competens echo est talia studentem bine onus et reruni dominutionem in sua facultate cognoscere, ut minoratus eognoseat, quantum est laedere et delinquere lo alios. Sed hoc ipsum age, aivepraediapossdentea in provincia sint, sive aliquoruni aliis competentium gubernatores siot. Oportet etenim et possessores iIIasolum habere, quse cia da1ex, et gubernatores alionarum iIlig praeesse soIinmodo, quae por eonductionem ant alium legitimuni cis sunt tradita modum, extraneis autem abstinere, et non providere quidem aula, Jaedere vero alios, et sibimet lucrum impium ex hoc acquirere.
Mas de tal modo odiarás también á los que acogen á los agricultores de otros, de tal suerte los compelerás á devolver inmediatamente lo que malamente reciben, que, si largo tiempo permanecieren siendo desobedientes,, impondrás £ sus posesiones todo lo que es carga fallida de la provincia. Pero si se dijera que los grieultores se hallan en Otras provincias, te valdrás de cartas públicas para los presidentes de las provincias, para que les entreguen á los poseedores los agricultores confesos ó convictos refugiados en ellas, y sean llamados á la provincia, que presides, y corrijas severamente á los desobedientes con el recargo de los no sol ventee. Porque es conveniente que el que tales cosas fragua experimente en sus propios bienes el gravamen que proviene de aquí y la disminución de los bienes, para que habiéndosele aminorado conozca cuánto importa causar daño y delinquir contra loe otros. Pero haz esto mismo, ya si estuvieran en la provincia los que poseen los predios, ya si fueran administradores de algunos que les competan á otros. Porque es conveniente que los poseedores tengan solamente aquellas cosas que lea da la ley, y que los que gobiernan bienes ajenos estén al frente únicamente de los que por arrendamiento ó de otro modo legitimo se les entregaron, pero se abstengan de los extraños, y no cuiden ciertamente de [os de otros, ' perjudiquen á los demás, y adquieran por ello injusto lucro.
Cap. XV
Capitulo XV
Titulos autern imponere praediis alienis aut ergasteriis lii civitatibus constitutis, et superseribere sus vocabula ita praesurnentibus periculosum case ocias, ut agnoseant, quia hace agentes -ipsi suam substantiam applicabunt fisco. Si enim causam soli imperio et fisco datam tentaverit aliquis arripere, in suis agnuseat experimentum, et suis rebus titulis impositis publicis fiat aula exemplum abstinentiae, qui, si liedem impliceutur mahs, simili.bus subdentur poenis. Hace igitur omnia observa, solena nostram circa te voluntatein atque sentenLiam, qualis quidem erit deltnqunte te,, qu1ig, sutem probato et nostra sequente praecepta se legis.
Mas sabe que es de tal manera peligroso, para los que á ellose atrevan, poner tablillas á. los .predios ajenos ó á los talleres establecidos en las ciudades, y escribir, en elias sus propios nombres, que ..habrán de saber, qúe los que tal hacen aplicarán ellos mismos sus propios bienes al fisco. Porque si alguien hubiere intentado arrebatar cosa dada solamente al imperio y al fisco, vea el experimento en isa suyas propias, ó imponiéndoseles titules públicos á sus propios bienes déseles ejemplo de abstención á los demás, quienes, si se cómplicaran en las mismas maldades, serán sujetados fi las mismas penas. Observa, pues, todas estas disposiciones, conociendo nuestra voluntad y opinión respecto fi ti, tal cuál será ciertamente delinquiendo tú,y cuál, siendo probo y siguiendo nuestros preceptos y los de la ley.
Cap. XVI
Capitulo XVI
Mox autem ut 3) ingredieris provinciaru, convocatis omnibus ininetropoli constitutis (dicho us sutem den amabiti episcopo, et venérabili clero, et nobilibus civitatis), insinuabis haeo nostra sacra praecepta sub gestorum insinuatione, et .propones execnplar eorum publice non solum in metropoli, sed etiam in aula provineiae civitatibus, transmittens ea por oíficiales tuos sine damno, ut omnes eognoscant, in quibus suscepisti cinguhirn, et vi-
Mas tan pronto como entres en la provincia, convocados todos los que se hallen constituidos en la metrópoli, (nos referimos al obispo, amante de Dios, al venerable clero, y á los nobles de la ciudad), manifestarás estos sacros preceptos nuestros consignándolos en actas, y expondrás en público un ejemplar de los mismos no solamente en Ja metrópoli, sino también en las demás ciudades de la provincia, transmitiéndolos sin gastos por medio de tus
(1) Tri4.; lii anua, Porg., y Con. (2) Trid.; poaacuionibna, Por, ' Cont.
(a)
ubi, Trtd.
94
NOVELAS. —OON$TITUCÍÓIi lviii
deani, si hoe conservas el nostro dignum temotipsunt osteudis indicio.
oficiales, á. fin de que todos conozcan en qué deberes recibiste el cíngulo, y vean si los observas y te muestras digno de nuestro juicio.
Cap XVII
capitulo XVII
Haec enim (1) conservata apud te faciunt raesenlem tibi cinguLum diuturniorem el gionosiorem, siquidem super sus neque armis uti non miLitanlem •perniittes aliquem. Hace te et deo, el tegibus, el tiobia carissimum constituunt. Sed et illud providebis, ut, si quis eorum, qui populum tu turbas sollicitant, tentarit (2) aliquando ab hac magna civitate fugere (3) aut solus, aul eum aliis, et venire (4) in provinclam, cui praees quatenus investigare de hoc el examinar e cum omni subtllitate et cum cautela cures, et ubi consiterit (), nüntiare hoc, si forte dignas inquisitione sint personas, el adduci ad hane feliciasiznain civitatem, el poenas sustentare, quu lex de talibus constituil.
Observadas, pues, por ti estas disposiciones, te harán más duradero y glorioso el cíngulo actual, si además tampoco permitieres que use armas nadie que no sea militar. Estas cosas te harán carisimo para Dios, para las leyes, y para nosotros. Mas 1ambión cuidarás, si alguno de los que solicitan al pueblo para tumultos intentare alguna vez huir de ésta grande ciudad, 6 solo, 6 con otros, y entrar en la provincia, que presides, de hacer investigaciones respecto á él, y de examinarlo con toda minuciosidad y retenerlo bajo custodia, y, luego que constare, de darnos conocimiento de esto, si acaso es de las personas merecedoras de persecución, para que sea traida á esta felicísima ciudad, j, sufra las penas, que contra los tales estableció la ley. -
Dat. XVI. Ka!. Mail, Constantinop. V. C. Cona. [535.] CONST. XVIII
BSL1SARIÓ
(6)
DE TRIET5 ET SRM 1SSE, ET SUCOESSIONIBUS )'iLlORUM ET NEPOTUN NÁTURAUUM: ST COLtAT1ONBUS, VEL D1STRIJTI0NzBUS, NEC NON ET L1TERAftUM AUT NUMIRAT10NUM ATQUI RRRUM EX QUIBUS DETININT, INF1C1A.TIONIBII8
Mayo, bajo el consulado de BELISARIO, varón muy esclarecido. [535.] 00352ITUCION XVIII
(CoIt. III. St. 5.)
DEL TERCIO Y DE LA MITAD DE LA HRRENCIA,'? DE LAS SUCESIONES DE LOS 111305 Y DE LOS NIETOS NATURALES; Y DE Les COLACIONES, Ó DE LAS DiSTRiBUCiONES, Y TAMBIÉN DE LAS NEGACIONES DE LETRAS, 6 DE ENTREGAS DE DINERO, Y DE COSAS QUE DE OTROS SE RET1RNE8 (9I00016. Hl. tItul. 5.)
Imp. 1UST1NEANUS Aug. IOANNI, qLoriosiuimo Praefecgo sacrorum per Orientem Prae4oriorum iteum, &vconsuli et Patricio.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, l JUAN, Segunda vez gloriosisimo Prefecto de los sacros Pretorios de Oriente, Ezconsul y Patricio.
Praefatio
Prefacio
1am quidem magnae huic el, ul ita quis dicat, bene a deo constitutae reipublicae (dicimus Romanorum) plurima de testamentis disposita sunt, el pleni legum codices de talibus corisistunt, et non solum sapientes antiqui hace soripserunt aut pioruin potestas Imperatorum, sed etiam a nobis mm non aliquo priorum principum miiaus leislationes prolatae sunt. Deuni vero semper considerantes, el quatenus el placiti videarnur el aliquid bonoruin dignum innobis agamira, nitimur aliquid adinvenire semper el naturae consequena, et quod posait priora corrigere. Frequenter igitur el alia vice mirati sumus, quomodo 1eitimis el benevolis flliis, qui bus aguntgratá pareutes, quibusque quod. relmnquitur iam etiamdebitum• vocant, solum triuncium definierunt ex necesaitate relinqui, re¡¡ vero jacal tu volun tato parentum, et capiunt quidem cognati omnia, el extranei, vel cu m libertate servi; fui vero, 11cM multi consistant, etiamsi nihil offenderint parentea, confunduntur, el triuncium dividunt solum, vel si decem forte ant amplius fuerint, el pauperes erunt fil!i patria, donee vixent, idonei.
Muchas disposiciones se dieron ya ciertamente sobre los testamentos para esta gran república, coito alguno dirá, bien constituida por Dios, (nos referimos á la de los romanos), y llenos de ellas están Ls libros de las leyes; y no solamente las escribieron los antiguos sabios 6 la potestad de piadosos Emperadores, sino que también por nosotros, no menos que por alguno de los anteriores príncipes, se han promulgado ya leyes. Mas nosotros, considerando siempre á Dios, y para parecerle gratos, y hacer alguna cosa digna de los beneficios que nos dispensa, nos empeñamos en hallar siempre algo que sea consiguiente te. la naturaleza, yque pueda corregir lo anterior. Así, pues, con mucha frecuencia nos hemos maravillado de que á los hijos legítimos y bien intencionados, á quienes hacen favor sus padres, y.respecto de lós cuales lo que se les deja algunos lo llaman también cosa debida, hayan determinado que por necesidad se Les dejen solamente tres onzas, y que lo demás quede á la voluntad de los padres, y que ciertamente los cognados, r los extraños, 6 los esclavos con libertad, lo adquieran todo;pero que los hijos, aunque sean muchos, y aun cuando en nada hayan ofendido á sus padres, queden confundidos, y se dividan solamente las tres onzas, aun si fueren acaso diez 6 más, y sean hijos pobres de un padre rico, mientras vivía.
(1) enIm omítela Trid. (2) sollicltare tentsut, Trd., y Port. Trid., y Con¿.: fugerit, Port. (4) Trd.: venerit. Port., y Cont. (5) Port., y Cont., pero CQnt. pone cures entre paréntesis, y a&ide que ea su rus. falta como en st griego esta palabra, y omite cuin antes de cautela; et cum cautela cons#lterit. TrId. (6) El texto gi'iego se halla en HaL y Sc,-te. -La y.r prte de ¿a Noi'sta esta en tas 348. - latían. const. 34_
Por ¿a Noceta 66. cap. 1. sabernos que ¿eta Icé escrita (am. blén en taUn, y as saciada al Afrion; pero solamente nos queda ¿a antigua cersi4n de la glo.a,
WOVELÁS.—CONSTITUORSN 04V.1
ziuz Capitulo 1
'Haec nos moverunt corrigere legem, et non eam despicere semper erubescentes, talique modo determinare causarn, ut, si quidem unius oit fui pater aut mater, auf duorum vol trrum, vial quatuor, non triuncium eis relinqui solum, sed etiam tertiam proprise substantiae partem, hóc oit uncias quatuor, eL bine esse deflnitam mensuram usque ad praedictum numerum. Si vero ultra quatuor habuerit (1) filies mediam ola totius substantiae relinqui partem, ut sexuncium alt omnino quod debetur, singulis ex aequo quadriuncium ve! sexuncium dividendo, et hoc non sub injusta circumatantia rerum (forsan enim hie (2) etiam alii mmstitiam patiuntur, allis (3)quidem meliora, aliis vero deteriora pereiplentibus), sed quod conterit unumquemque por omnia aequum cose lo qualitate et quantitato, sive quia illud institutionis mod, sive por legati (idem est dicere et (4) fdeicommiasi) relinquat oceasionem. Licebit enim e! reliquum oetuneiu'm forte aut sezuncium habere, et largiri sicut voluerit fihiis ipsis ant cuilibet extraneorum, et natura primo curala compet.enter sic ad extra neas largitates accedere. lloc observando in omnibus personis, in quibus ab initio antiquae quartae ratio de inofilcioso lego decreta est.
Estas cosas nos movieron it corregir la le(, y ¡ no desatenderla siempre para que nos averguence, y it determinar sobre el caso de tal modo, que si verdaderamente el padre 6 la madre lo es de un solo hijo, 6 de dos, 6 de tres, ó de cuatro, no se les dejen it estos solamente tres onzas, sino también la tercera parte de los propios bienes, esto es, cuatro onzas, y que esta sea la cuantía definida hasta el susodicho número. Pero si uno tuviere más de cuatro hijos, déjeseles la mitad de todos los bienes, de suerte que sean seis onzas lo que en todo caso se les debe, dividiéndose entre ellos por igual las cuatro 6 las seis onzas, y esto no con sujeción it injustas circunstancias de las cosas, (porque acaso también con esto sufrirán algunos injusticia, recibiendo unos ciertamente las mejores, y otras las peores), sin) de modo que lo que it cada uno le correspondieresea enteramente igualen calidad y en cantidad, ya si alguno dejara aquello por modo de institución, ya con ocasión de legado, (y lo mismo es decir que con la de fideicomiso). Porque le será licito tener acaso las ocho 6 las seis onzas restantes,y hacer liberalidades, según quisiere, it lot mismos hijos 6 it cualquier extraño, y atendida en primer lugar convenientemente la naturaleza proceder así it hacer' liberalidades it los extraños. Debiéndose observar eto respecto it todas las personas en cuanto it lu que se decreté desde un principio por la ley sobre e! testamento inoficioso la porción de laautiguacuarta.
Cap II
Capitulo II
Excipiatur autem a noble de curialibus nuper posita lex, quae fihiis.curialibu8 aut filiabus curialibus nubentibus noniunoium omnino dan vult, re' tique tniuncio a parentibua asoundum potestatem dispensando; oninibus allis de inofficioso positis legibus, et praecipue nostnis, in ana 'virtute servandis, et de iiiratLs filfis, et de naturalibus, praoter solam quantitatem, quam ad praeseos auximus, secundum omnes praedictas definitionos.
Exceptúese, sin embargo, la ley ha poco prornulgada por nosotros sobre los curiales, la cual quiere que en todos los casos se les den A. los hijos curiales 6 it las hijas que ¡Be casan con curiales nueve onzas, distribuyéndose por los padres it su arbitrio las tres onzas restantes; debiéndose conservar en su vigor todas las demás leyes, y principalmente las nuestras, dadas sobre el testamento inoficioso, y sobre los hijos ingratos y sobre los naturales, salvo solamente respecto it la cantidad, que ahora aumentamos, en conformidad it todas las susodichas determinaciones.
Cap III
Capitulo UI
Prohibemus autem et illud grave exaistena, et habena quidem aliquam legalem occasionom, jo duram (5) lamen incidens, erudelitatem el amanLudinem. Novimus enim aliqua testamenta, secandum quae morientes 'non paterno, nec ut viros oportebat, sed nimia mollitor atque remisas focorunt institutiones, uxoribus siquidem omnem (6) raliquerunt suarum rerum usumfructum, fihiig autem proprietatem nudam. Quamobrem arbitror studiuin osee huluamodi testamentis uxóres etiam propnietatem acquirere, fha forte fame peremtis. Unde enim et in medio gubernentur, et quotidianum habeant cibum, nihil cia dereheto, uxonis ira, forsan et irrationabili, intercedente, quae sis eüam quotidianam gubernationem abripiatT Non licebit igitur de tetero ulli omnino fijos habenti tale ali quid agere, sed inodis omnibus cii hulus legitimas parti., quam mino deputavirnus, et usumfructum,
Mas prohibimos también esto que es grave, y que,. teniendo ciertamente algún motivo legal, degenera, sin embargo, en dura crueldad y aspereza. Porque sabemos de algunos testamentos, según los que no hicieron paternalmente los que morían las instituciones, ni como convenia it hombres, sino con demasiadas debilidad y falta de entereza, pues dejaron it sus mujeres todo el usufruco de sus proora pero it sus hijos la nuda propiedad. Por lo cual creo que la intención de tales testamenV0 tos es que las mujeres adquieran también la propiedad, cuando los hijos hayan perecido acaso de hambre. Porque ¿cómo se manejarán en el intermedio, y tendrán el cuotidiano substento, no habiéndoselci dejado nada, mediando por parte de la mujer ira, acaso hasta irracional, que lea quite aun la diaria manutención? No le será, pues, licito en lo sucesivo absolutamente it ninguno, que tenga hi-
(1) Tri4.; hbuerhil, Cont. (2) Trid.; ob hoe, Poit., y Coni. (5) 2k. e' su cd. .slareoapada; st aliji, u iøe .n y
(4) TM.;oto¡ par hdelcommlssl, Por¿., y Cont.
(5) df ría. Trid. (a) Trld.; liislltntiones asorlbus, aiquidem Ulla omnam, ¿u OL Con,
96
NO'VLAS . —O0N8TITVOIN
lviii
insuper et proprietatem rellnquat si vult fihiorum non repente fame morientiun, sed vivere valentium vocari pater. Et haec omnia diebnus non in patre solo, sed et in matre,. et ayo, et proavo, et adiunetis unicuique feminarum personis, id est avia et proavia, Sive paternae, sive.maternae sint.
jos, hacer alguna tal cosa, sino que de todos modos les dejará así el usufructo de esta parte legítima, que ahora hemos señalado, como también la propieda,siquer s lamdopadre, ohijsqueno mueren repentinamente de hambre, sino que Líeneo con que vivir. Y todo esto lo decimos no solamente respecto al padre, sino también en cuanto á la madre, al abuelo, al bisabuelo, y á las personas femeninas unidas á cada uno, esto es, en cuanto A La abuela y á [a bisabuela, ya sean paternas, ya maternas.
Cap. IV
CapittUo IV
Noque filo de cetero servando in nepoti6us et pronepotibus non suiset sub potestate con stitutis, minos tertia parte eos babero, quam eoruxn parenti bus viventi bus oportebat rehnq uere testatores. Non enim excipímus ulterius nepotes, qui ex filio paternia avis accrescont, ut ilLi quideni integram accipiant partem, qu-antam sorum acciperet pater vivena, nepotes autem ab ayo por rnediam fihiarn vertientes, aut avia paterna vel materna, minus tertia accipiant, sed unum ordínein in otnnibus ponimus nepotibus et pronspotibus, non ferentes feminam a masculo in talibus rninui. Neque enim maseulus ipse in se, neque femina solum ad nativitatis propagationem sufffciens est, sed sisut utrunique eorum eoaptavit deus ad generationis opus, ita etiam nos eandem utrisque servamos aequalitatem.
Tampoco se habrá de observar en lo sucesivo, en cuanto ¡ los nietos y biznietos, que no son suyps y se hallan bajo potestad, que tengan ellos menos de la tercera parte que los testadores debian dejarles A los padres de los mismos, si vivieran. Porque para lo sucesivo no exceptuamos á los nietos, que de un hijo nacen para los abuelos paternos, de suerte que ellos reciban ciertamente íntegra la parte que recibiría. si viviera, su padre, pero que los nietos que por medio de una hija proceden del abuelo, ó los de la abuela paterna 6 materna, reciban menos de la tercera parte, sino que establecernos un solo orden en cuanto A los nietos y á los biznietos, no consintiendo que en esto la mujer sea perjudicada por el varón. Porque ni el varón por si, ni La mujer sola, se bastan para la propagación de los nacimientos, sino que así como Dios losjuntóá ambos para la obra de la generación, así también nosotros les conservamos á los dos la misma igualdad. § 1.—Mas no limitamos A esto la ley. Porque esto lo deimos también en cuanto A aquellos hijos, que son de legitimas nupcias, aunque A las nupcias no haya seuido la dote, sino que el afectoindudable y manihesto que existe entre los cónyuges favorezca A los hijos para que sean legítimos. Porque las nupcias hacen dar la dote, pero A las nupcias no las hace la dote, sino el afecto de los que so unieron. Esto mismo rija también respecto á los que por un afecto posterior, mediando dote, Be hacen legítimos con arreglo ¡nuestras constituciones. Y sea esta ley para la prole legítima.
§ 1.—Sed neo usque in hoc atatuimus legem. Hace eniin dicimus et rn illis fihiis, qui ex nuptiis sunt begitimis, binet non sifiL, secutae nuptias dotes, sed affectus indubitatus et manifostus inter eoniuges exaistena (¡tíos praestet case legitimes. Dotem etenini celebrant nuptiae, nuptias autem dotes non faciunt, sed coniunctorum affectus. fon idem obtineat et in iis, qui ex posteriore affeetu curn dotibus senundum nostras constitutiones legitimí fiunt. EL haen siL sanetio legitimae soboli.
Cap. V
Captt10 V
Consideremos autem aliquid ad .solam naturam clemena. Multi narnque molesti sunt nobis semper, precesque crebrae, et flentes fUji. EL seinper equldom clemens aliquid definimus, sed quia non hoc aum lego agirnus, erubescimus; ideoque causae etiani legem adiieientes, ¡psi quidem populos removebimu, dabimus autem ornntbus habere ex lege renredium. Quia enira testari naturaliuni filioruin pairibus etiam ipsis dedimus legitima quideín exsistente prole usque ad enam solam unciam, quam habebunt una curn matre (bac quod etiam prius fuit), filiis autem non exaistentibus legitimis usque ad medietatem totius snbstantiae, bac dic.unt a nobis positae legos, non iu testamentis sobum patri.bus concedentes hoc agere, sed etiam aliis moni ficentiis, quas et superatites donant; praeseus autem Lex de iis, pise ab intestato sunt, loquitur, et novi ali9uid introducit. Nunc enim si quia rnoriens legitima sibi penitus sobole non exs1steate (fihiorum dicimus, ant nepotum, ant ceterae successionis), neque uxore legitima, proinde moriatur non disposita substantia, et veniat cognatio forsan aut serte znanumissor bonorum possessionem movens et insurgena, ant etiam nostrum aerarium (ncc enim Ui quantum ad hes parcimus), alt auteii ei dmi,
Mas consideremos alguna cosa, clemente encuanLo A la sola naturaleza. Porque muchos individuos, y frecuentes súplicas, 6 hijos llorosos nos han molestado siempre. Y siempre hemos determinado alguna cosa clemente, pero, como esto no lo hacernos con arreglo A ley, nos avergonzamos; y por ello, agregando también una ley para la materia, alejaremos ciertamente de nosotros mismos A los pueblos, pero les permitiremos A todos tener remedio por virtud de la ley. Pues como les permitimos á los padresde hijos naturales testar aun A favor de los mismos, existiendo ciertamente prole legítima, hasta de una sola onza, que tendrán juntamente con su madre, (lo que también antes estaba en vigor), pero, no existiendo hijos legítimos, hasta de la mitad de toda la herencia, como dicen las leyes establecidas por nosotros, concediéndoles A los padres que hicieran esto no solamente por testamento, sino también por otras liberalidades, que donan aun en vida; la presente ley habla de las sucesiones que son abintestato, é introduce alguna novedad. Porque ahora, si alguno muere no sobreviviéndole absolutamente ninguna prole legítima, (queremos decir, hijos, 6 nietos, 6 demás suceso-
res), ni mujer legítima, y además muriese no ha-
NOVELÁS ., —00148TITUCIóN XVIII
9'l
donec vivit, [ibera mulier in habitu concubinae hiendo dispuesto de sus bienes, y vinieran acaso los eum eo degens, et fui ex ea (talibus enim solis cognados ó ciertamente el manumisor, promovienhace sancirnus, ubi omnino indubitatae aun¿ sive do y suscitando la posesión de los bienes, ó aun concuhinae in domo habitae, sive naturalium ibi-. nuestro erario, (porque en cuanto á este tampoco ilem proles), et nutrimenturn damus eis, et intestala perdonamos), y él hubiera tenido en su casa, to parontibus morientibus duas habere uncias pamientras vivió, una mujer libre en calidad de conternae substantiae cum niatre partiendas, quanticubina que viviera con él, é hijos de ella, (porque cunque fuerint fui, ita ut pro portione (1) unius esto lo disponemos para efes solos, cuando absolufui et mater aecípist. Et hace dicimus, si uní con- tamente no hay duda alguna 6 de que las concubicubinae cobabitaverit, et filos ex ea babuerit, aut nas fueron tenidas en la casa, Ó de que en esta mispraeceden te concubina, morte. forsan aut divisione, ma se tuvo la prole de los hijos naturales), les confui domi sint.; tunc enim damus ele ab intestato cedemos alimentos á éstos, y que al morir intestados duaruni unciarum suecessionem. Si auteni confusa sus padres tengan dos onzas de los bienes paternos, concupiseentia ita fiat, ut alias superinducat priori que habrán de ser repartidas con la madre, cualconcubinas, et multitudinein habeat concubinarum quiera que fuere el número de los hijos, de suerte fornicantiurn (sic enim dicere melius est), et ex oís que también la madre reciba con arreglo á la porfilies faciena moriatur, multas simul relinquena ción de un solo hijo. Y decimos esto, si hubiere coconcubinas, odibilis quidem nobis est ¡ate, qui taus habitado con una sola concubina, y hubiere tenido est, procul autem omnibus modis ab bac lege exde ella hijos, 6 habiendo faltado antes la concubipellatur. Sicut enim quis legitiniae uxori coniun- na, acaso por muerte 6 separación, tuviera en casa etus alias superinducere non poterit matrimonio ,loa hijos; porque en este caso les damos la sucesión consistente, et ex cíe legitime filios procreare, sic de dos onzas abintestato. Mas si por una concupisneque post cognitam, quemadmodam diximus, concencia desordenada so hiciera de modo que ála pricubinain el ex ulla fihos dabimus, si aliud opus II- mera agregara otras concubinas, y tuviera multibidinis egerit, etiam hoc ad successionem eius in- tud de concubinas fornicadoras, (porque es mejor troduci, si mortuus fuerit intestatus. Mani si hoe decirlo así), y muriera teniendo hijos de ellas, y non constituimus, indiscretaeerunt mulieres, quam dejando al mismo tiempo muchas coneubiiias, este magis, aut quam minus amaverint,indiscreti etiam hombre, que es de tal modo, nos es ciertamente filii, et nos non praebornus luxuriantibus, sed cute odioso, y sea de todos modos repelido lejos de esta viventibus legém. Non autem distinguimus de fihiis, ley. Pues así como unido alguien á. mujer legítima sive maseuli,sive feminae amI. Sicut enim natura no podrá tomar otras subsistiendo el matrimonio, nihil circa hoc arte ratiocinatur, ¡la neo nos alte- y procrear de ellas legítimamente hijos, así tamporam in masculis, et alteram in feminis secundum co permitiremos después de reconocida la concuhoc ponimus legem. Valebit itaque hace lex nbis bina, según hemos dicho, y los hijos habidos de in futuris, el maximecinniuni hace, quoniam ea- ella, que si hubiere hecho otra obra de liviandad, rum, quae dudum non recto tenebant plurima el sea también ella admitida á la sucesión de él, si huemendavit el explana.vit, et quod praeteriit non biere fallecido intestado. Porque si no establecemos esto, no se distinguirá entre las mujeres á cuál potest ab ea, quse nonduin erat, regulae subiici. Hace a nobis de praedictis succeasionibus sunt haya amado más, 6 á cuál menos, y tampoco habrá distinción entre los hijos, y nosotros no damos sancita. esta ley para los lujuriosos, sino para los que viven castamente. Mas no distinguimos respecto á los hL jos, si son varones, 6 hembras. Porque así como la naturaleza no determina nada con arte sobre esto, así tampoco nosotros establecemos sobre esto una ley para los varones y otra para las hembras. Y así, esta ley tendrá validez para nosotros en lo futuro, y principalmente sobre todas las demás, porque enmendó y explané muchas cosas de las leyes, que - antes no obligaban convenientemente, ylo que pasó no puede ser sujetado k la regla poresta, que aun no existía. Esto es lo que ha sido sancionado por nosotros sobre las susodichas sucesiones. Cap. VI
Capitulo VI
Illud quoque beno Be habere crediraus bao lege complecti. Prioribus enim legibus volentibus, in collationibus, si quidem sine testamento morerentur parentos, collationes secundum earum virtutem fien, si vero testati, nihil dicentes de oía, locum non lien collationibus, sed res babero per dotem forte aut alío modo datas, el quae sunt relicta defendere, nos sancimus, non case omnino la(cm opinionem, sed sive quispiam intestatus reoriatur, sive testatus (quoniam incertum est, no (2) forsan oblitus datoruin, ant(S) pro (4) turnultu mortis angustatus (5) huius non es¿ memoratus), omnino
También hemos creído que era acertado comprender otra cosa en esta ley. Porque queriendo las anteriores leyes, en cuanto á las colaciones, que, si verdaderamente muriesen sin testamento losadres, se hicieran las colaciones por virtud de las mismas, y que, si hubieran testado no diciendo nada respecto á ellas, no se diera lugar á las colaciones, sino que uno tuviera las cosas dadas acaso en dote 6 de otro modo, y que defendiera las que se dejaron, nosotros disponemos, que de ningún modo exista tal presunción, sino que ya si uno muriese intestado, ya si habiendo testado, (porque es incierto
(1) ita ut pOt1onem, Ti*i. (5) Trid.,y Cost.; aum—as, Port. (3) Trd., y ConL; num—an, Por. Tomo Vi—ls
(4) Así el tex to, sin duda por errata, dsbten4oae qaizd
(er. como an Godofr. y en otrO.s ad., prae.—N. del Tr, (6) Trid,; angustiatus, Gont.
98
NOVELAS .—ØONSTITUOIÓN X7111
ciase coilationes et exinde aequalitatam, secundurn quod aiim dispositum est, nisi expressim designaverit ipse, se 'vello non tieri collationem, sed habere eum, qui cogitur ex lego conferre et quod iam datum ost, et ex jure testarnenti; omnibus, quaa prius de collationibus a nobia sancita su'vit lo sua virtute manentibus.
Cap. VII Et quod saepe cobla iudicantibus placuit, necessaniurn credimus nunc partera fieri praesentis legis. Frequenter enim quidarn plurimorurn fihiorum constituti patres, deinde putantes mox substantiarn dividere, ut a fraterno certamine eos praeservent, ad majares adhuc et saeviores eos contentiones adducunt. Quuni enim oporteret, si hoe velient, ant aporte omnia dividere in testamentis anis, ant si non hoc velient, partes (1) facere, et eas subseriboro, et sic indubitatam daro filie divisionern, at Liii non hoc faciunt, sed 'partern quidern aiiquam per se ipsi acnibunt, et neque hane (2) continue, sed forte interscriptam alterius cuiusplam hitenis, et ja descniptione (3) abiecta, et nulla custodia digna positam (4), residua vero para nequaquam illorum est manus, sed subseriptoris cuiuspiam forte corrupti, aut cuiuscunque, et hine illis lit'm occasiories decies mflhies, utrum hace voluntate gasta siaL patria, an alicuius artifleis operaril certaminis et contentionis, et ad favorem partía alicuius senbeutis. Hace nos molestare de cetero nostras subiectos noleutes, sancimus, si quis voluerit suas res fuLa dividere aut omnes, aut etiam aliquas forte relinquere praecipuas, has maxime-quidem, si possibila est, diat in testamento, et indubitatam deL luis bine utilitatem. Si autem hoc non agat propter aliquas neceasitates, quae plurimae cireumassistunt hominíbus, licet tamen descriptiones facere rerum, quas partir¡ 'voluerit, et subseribere omnibus aut ipsum, aut fijos universos subsoribere procurare (5, inter quos res dividet, et ex hoc causas daro indubitatam lidem, et quod secundum hane fit specíem, ratum alt atque firmum aliaque cautela non indigeus. Si vero aliquis hoe non egent, sed dispersam sic, ut plerumque, sine testimonio subscriptionem fecerit, seiat, nihil hine flhiis sose praebiturum utilitatis, sed quasi nihil siL factum, divident substantiam fui, ¡ocenas et pIerumque sine testimonio conseriptiones non sequentea, neque iudieibus causae, quos iudices familias erciscundae legas appellant, has sequi cogeridis. Oportet enim providere subtiliter cautelae flhiorurn, et non aliud quidern munire (6), alud sub errore relinquere, quod diffieiiium insuper et insolubiIlum, crebro etiam crimina ferentium esusarum occasion5m praestat. De successionibus ¡toque, et collationibus, et allis, quae praedicta sunt, usque in hoc sanciturn siL.
(1) aut al non hoe, vol partes, Trid. (2) habere, adicionan ri4., y Port. et Inacriptione— poita, Trid., g Por. (4) st lnacnlptloue—posita Trid., y Por. prasparere, Port., (5) y Coni.
FA.,
si es que acaso ¡Be olvidó de las cosas dadas, 6 si apremiado por la perturbación de la muerte no hizo mención de esto), haya lugar en todos los casos á. las colaciones y á la igualdad consiguiente, conforme ¡lo que ya antes se dispuso, ¡ no ser que expresamente hubiere indicado él mismo que no quería que se hiciera colación, sino que tenga, el que por ha Ley es obligado á llevar á colación, tanto lo que ya se le dió, como lo que se le da por derecho de testamento; subsistiendo en su 'vigor todo lo que sobre las colaciones ha sido sancionado antes por nosotros-. Capitulo VU.. Y lo que muchas 'veces nos plugo, al juzgar nosotros, hemos creído necesario que formase ahora parte de la presente ley. Porque frecuentemente algunos, que son padres de muchos hijos, juzgando luego dividir inmediatamente siXs bienes, para preservarlos de disputas entre hermanos, los llevan á contiendas aun mayores y más graves. Porque como deberían, si esto quisieran, dividir claramente todos sus bienes en sus testamentos, ósi no.quisieran esto, hacer las partes, y subscribirías, y darles de este modo á los hijos una división indubitable, ellos, sin embargo, no hacen esto, sino que escriben ciertamente por si mismos alguna parte, y. esta no continuadamente, sino acaso entrerenglonada con letra de otro cualquiera, y consignada en una rosefia despreciada y como no digna de ser guardada, y la restante parte no es en manera alguna de mano de ellos, sino acaso de cualquier escribiente corrompido, 6 de otro cualquiera, y de aquí diez mil ocasiones de litigios para aquellos, sobre si esto ha sido hecho por voluntad del padre., 6 de algún artífice fautor de disputas y contiendas, y que lo escribió en favor de alguna de laspartes. No queriendo nosotros que estas cosas molesten en lo sucesivo á nuestros súbditos, mandamos, que, si alguno quisiere dividir todos sus bienes entre sus hijos, 6 aun quizá dejarles determinadamente algunos, indique especialmente éstos, si es posible, en el testamento, y déles de este modo á los hijos una utilidad indubitada. Mas si no hiciera esto por algunas necesidades de las muchas que rodean á los hombres, le és, sin embargo, licito hacer las divisiones de los bienes que hubiere querido que se repartan, y 6 subscribirlas todas él mismo, 6 procurar que las subscriban todos los hijos, entre los que dividiere los bienes, y darle con esto fe indudable á la cosa, siendo válido y firme, sin necesitar otra garantía, lo que se hace en esta forma. Pero si alguien no hubiere hecho esto, sino que hubiera hecho sin testimonios una distribución tan incoherente, como de ordinario, sepa que con esto no les proporcionará ninguna utilidad 3. sus hijgs, sino que, como si nadá se hubiera hecho, los hijos dividirán los bienes, no ateniéndose 3. particiones inciertas y de ordinario hechas sin testigos, y no habiendo de estar ohligados á atenerse á ellas Los juecci de la causa, 3. quienes las leyes llaman jueces de la partición de herencia. Porque se debe proveer con minuciosidad 3. la seguridad de los hijos, y no-asegurar ciertamente una cosa y dejar otra sujeta ¡error, lo que da ocasión 3. cuestiones difíciles y aun insolubles, que con frecuencia llevan también ¡ crímenes. Quede, pues, hasta aquí dispuesto en cuanto 3. las sucesiones, 3. las colaciones, y 3. las dernü cosas de que antes se ha tratado. (6) As parece que u debe iw' en lugar de minaste.
Nos..00Nsrnuoró*:
XVIII
Cap. VIII
99 Capitulo VIII
Studium vero malevolentiae, quod fit ab aliqui-. Mas el estudio, que de la malevloncia se hace bus, necessariam nobis fecit plebis den no legisla- por algunos, nos hizo necesario aprobar. de nuevo vonem approbare, quam per quendam suorum pro-, una ley de la plebe, que esta dié por medio de uno tulit tribunoruw, et quae Aquiliae nunoupationem de sus tribunos, y que de él recibió el nombre de ab iIIo suscepit, scoundum quam pro abnegatione Aquilia, con arreglo á la cual sujetaba por la neduplicibus subdebat exactionibus malevolentes et gativa al pago del duplo á los malévolos y á los que abnegare tentantes; ubi etiam aliae quaedarn actiointentaban negar; cuando también otras ciertas acnos ad eundern coaptatae sunt ordinem. Sed panciones se habían ajustado al mismo punto. Pero allatim mutata clement.ia ablata est, quae consuevit terada paulatinamente, fué abolida por la clemeniniquorum enutrire ma1evo1entian. Quamobrom cia, la cual solió fomentar la malignidad de los mactiam nobis necessarium visum est indecentes et los. Por lo cual también á nosotros nos pareció torpes abnegationes praedictae poenae snbiicere. necesario sujetar á la susodicha pena las negacioSi enim protulerit aliquis seripturam, alter autem nes indecorosas y torpes. Porque si alguno preseneam negaverit, quum hace, litteras cius habeat ita, tare una escritura, y Otro la negare, teniendo ella ut uecessitatem patiatur actor causas pati circa letra suya, de suerte que el actor tenga necesidad probationem eius, aut litteras quideni susdpiat, de soportar litigio para su prueba, ó reconociera clicat autem, non solutum debitum sibi, et proba- ciertamente la letra, pero dijese que á él no se le verit hoe legitimis modis actor, condemnationem pagó la deuda, y el actor hubiere probado esto de adversus eum dajlicem in utroque casu firi. sanun modo legitimo, mandamos que en uno y en otro cirnus, non quia amarioribus legibus delectamur, caso se haga contra él la condena del duplo, no sed quia lites eorum minores efflcimus, quatenus porque nos deleitemos con las leyes más duras, sino timore poenae citius dicant, quod confiten compeporque aminorarnos los litigios de aquellos, si por tit. In talibus itaque omnibus modis condemnatiotemor á la pena dijeran más pronto lo que compete nem hoc fien volumus modo, et si praeter hace que confiesen. Y as!, queremos que en todos los taegerit, iudicem acire, quia transeendena legem les casos se haga de este modo la condena, y si el ipae tenebitur bis poenis. Hace autem dicimus, juez obrare en contra de esto, sepa que infringiendo nisi probationibus actor abrenuntians sacramento la ley quedará él mismo sujeto á estas penas. Mas rei usque nune alinegationem (1) factam solvi yodecimos esto, á no ser que el actor, renunciando á luerit. Si enim tale aliquid egerit, si quidem mox las pruebas, hubiere querido que por el juramento ab initio post abnegationem intulerit iuiurandum, del reo se resolviera la negación hasta entonces heet ille continuo coufessus fuerit quod in negatocha. Porque si hubiere hecho alguna cosa semejannem deductum erit, sine periculo enit quantum ad te, é inmediatamente desde el principio después de duplum. Si vero longiore facta lite tunc actor infela negación hubiere deferido el juramento, y aquél rat sacramerituni, at ille etiarn sic quod iníertur seguidamente hubiere confesado lo que se hizo obprofiteatur, de dupli quidem eurn exirnirnus poena, jeto de la negación, estará exento de peligro en omnes vero expensas, quae usque tuno factae sunt cuanto al duplo. Pero si habiéndose proseguido más propter probationes, actor¡, iureiurando eius defiel litigio el actor defiriese entonces el juramento, y nitas, exsolvere eum, qui ab initio quidem negaaquél con4esara también dé este modo lo que se exviL, postea vero confeasus est, lubeinus. Si quis pone, lo eximimos ciertamente de la pena del duplo, autem adnumerationem in se factam pecuriiarum pero mandamos que todas las costas, que hasta entic 'gana postea utatur solutionibus a se t'actis, tal¡ tonces se hicieron por causa de las pruebas, se las homini nullam utilitate,n horum, quae vero soluta pague al actor, fijadas con juramento de éste, el sunt, esse saneimus, sed toturn eum debitum exigi que eiertameite negó al principio, pero después praecipimus, et hanc solam austinere negationis confesó. Pero si alguno, negando la entrega de canpoenam (hoc, quod etiani quidam ante nos Imperatidades 'que se le hizo, después alegara pagos hetor constituit), nullo iudicantium neque ¡ti hoe Ilechos por él; mandamos que tal hombre no obtenga ctendo, sed integritatern legis custodiente. Si auteni utilidad alguna de lo que verdaderamente fué paeiam reus proferat littaras actorís, deinde ille esa gado, sino que disponemos que se le exija toda la neget, al file probet eas, non solum illud reputetur, deuda, y que sufra esta sola pena por su negación, de quo negatio fnit, sed etiam tantum aliud adilcia(lo que también dispuso antes de nosotros otro Emtur. Hie quoque de innisiurandi d.atione similiter perador), no debiendo doblegarse en esto ningún etiam in actore introdueatur ratio Juez, sino observar la integridad de la ley. Mas si también el demandado presentase recibos del actor, y luego éste los negare, pero aquél probase la verdad de ellos, no solamente se pondrá en cuenta aquello sobre lo que versó la negación, sino que se -añadirá también otro tanto. Téngase también en este caso cuenta respecto á la prestación de juramento de la misma manera que tratándose del actor.
Cap. IX
Capitulo IX
Si vero lis agatur per curateres (nimirum pertinena adpersonas, quae curatoribus indigent) (2), huinsmodi negationis poonam, quando in ipsorum Curatorurn fuerit lltteris, non adversas eos, quo-
Pero si el litigio se promoviera por medio de curadores, (por peteneeer ciertamente á personas que necesitan curadores); impóngase la pena de tal negación, cuando recayese sobre documentos de los
(II a0. asgationein, Tnid., y Port. () 48t acomodd Cont. iete pasaje al texto 9rtego; curaoreni, forte conititutas persuas, jnae curatorss roaptetunt,
Trkl, y Pon. Acaso se debe leer constitutain personas, qu4e
—reclpinnt.
100
NOVELÁS.—OONSTITTJCIÓN• XVXU
rum sunt curatores, sed adversus coa ferri, qui turpem et indecentem hano negationem fecerunt. Si vero aliud condemnationis augmentum aut in duplum, aul in tripum, aul in quadruplum ab antiu!s 1eibus aut principum introductum cal contitutionibus, maneat quidem illu4i senundum propriaxn formam, sicut nos illud in nutria Institutis, el Digestis, et Constitutionum libro sancímus, .hoc autem nune augmentum priorurn sil.
mismos curadores, no contra aquellos de quienes son curadores, sino contra los que hicieron esta torpe é indecorosa negación. Mas si por las antiguas leyes ó por las constituciones de los príncipes se halla establecido un aumento de la condenación ó5n el duplo, 6 en el triplo, 6 en el cuádruplo, Subsista ciertamente en su propia forma, segun lo sancionamos cii nuestra Instituta, en el Digesto, y en el volumen de las Constituciones, siendo esto de ahora adición de las anteriores.
Cap. X
Capitulo X
Illud quoque in iudiciis arbitramur oportere melius, quam omnes ante nos, determinare et constituere. Si quia enim conventus fuerit res habere alterius, Ille vero diesi, res non ésas illius, de quo dicit actor, et cogatur qui actionem infert aut documentis, aut testibus, aut - aliis uti laboribus, UI ostendat res illius esas, postea vero is, qui semper abnegaverat illius boc non fuiase, uti voineril ilhius jure, et dicere, quia ex hypotheca aut aula causis in 111am personam relatis propinquior est, quam file, qui causam movet, aliaa quidern sententiae -vacent, quae prioribus nostris placueruni, mediocris autem quaedam, el clernens, el ipsi causae conveniens poena abneganlibus inferatur. Pro abnegatione namque circa hoc ci actoris laboribus, dum adhuc causa dicitur, ad actorem transferatur rerum, de quibus esi quaestio facta, posses8io, ucentiam habente so, qui hane reddet, si qua jura habeat, ex ilIa persona, dequa prius negationem passus esi, competentia sibi haec proponere, et legem et iustitiam (1) promereri, poena in sola translatione poaseasionis constituta. Hace a nobis pro succeasionibus, ci coUationibus, et distribútionibus, et hitigantium cautela, et Ui niultitudo lit.ium minuatur et inventa sunt, et sane¡ la, et de estero tenebunt, quatenus et suecessiones agnoscant, et collationes non ignorent, sed circa distributiones non resultent, ctneque petulantes suarum litteramm abnegationibus i nsiliant rr alignari velen tea, neque adnumeratiofles abuegent, neque postes forsan solutionibus utantur, neque res, ex quibus detinent abnegent personis, sed mediocres el mitea ex causis ostensi (2), mediocri etiam potiantur indicio.
También creemos que respecto á los juicios conviene determinar y establecer alguna cosa, mejor que se hizo por todos nuestros antecesores. Porque si alguno hubiere sido demandado por tener cosas de otro, y dijera que las cosas no eran de aquel de quien dice el actor, y el que intenta la acción se viera obligado ¡ valerse 'ó de documentos, 6 de testigos, ó de otros medios, para probar que las cosas son de aquél, y después el que siempre había negado que la cosa fué de aquél hubiere querido utilizar un derecho dé aquél, y decir que por virtud de hipoteca 6 por otras causas relativas á. aquella persona él es de mejor derecho que el que promueve el litigio, no tengan ciertamente lugar las otras disposiciones, que á nuestros predecesores les parecieron bien, pero impóngaseles á los que nearon cierta pena moderada, y clemente, y conveniente para el mismo caso. Pues por la negación hecha sobre esto y por los trabajos del actor se le transferirá al actor, mientras se sustancia el litigio, la posesión de los bienes sobre los que se promovió la cuestión, teniendo facultad el que la entrega, si tuviera algunos derechos que le competiesen por virtud de aquella persona respecto de la que hizo antes la negación, para exponerlos, 3, alcanzar ley y justicia, consistiendo la pena en la sola transferencia de la posesión. Esto ha sido inventado y sancionado por nosotros en beneficio de las sucesiones, colaciones, y particiones, y de la garantía de los litigantes, y para que disminuya la multitud de litigios, y estará en vigor en lo sucesivo, paraque aquellos conozcan las sucesiones, no ignoren las colaciones, y no disientan respecto á las particiones, y para que los que quieren hacer maldades no se lancen insolentes á la negación de su propia le. ira, ni nieguen las entregas de dinero, ni después aleguen acaso pagos, ni nieguen que retienen cosas de otras personas, sino que, mostrándose moderados y benignos en los negocios, disfruten también de moderada sentencia.
Cap. XI
Capitulo XI
Quod autem ab aliquibus maligne dubitatur, in quibusdam nostris constitutionibus, el in iudiciis quidein plurimis motum cal, quum sit iustum ulterius non quaeri, praesenti coniungimus legi. Con5tjtuentibus enim nobis, ut, si quia respexerit ahquam mulicrem clemena, et hano sortiatur abaque dotalibus docurnentis, deinde faciat filias, postes vero maritalem ad eam receperit sifectuni, et suripserit huiusmodi instrumenta, el fecerit filios, non solum eec, qui post hoe nati fucrint, fui, sed etiam priores case legitimas, el propter circumvenientium et maligne interpretantium ealliditatem etiam 1am aliam acriben tibus constitutionern, quia hace volumus tenere, hect secundi non amI nali post
Mas lo que por algunos se ponía maliciosamente en duda respecto á algunas constituciones nuestras, y se promovió ciertamente en muchos juicios, siendo justo que sobre ello no se cuestione más, lo hemos agregado á la presente ley. Porque habiendo establecido nosotros que si alguno hubiere mirado cariñoso á una mujer, y la tomara sin documentos dotales, y luego tuviera en ella hijos, y después abrigare afecto marital hacia ella, y otorgare los expresados instrumentos, y tuviere otros hijos, fueran legítimos no solamente los hijos que después de esto hubieren nacido, sino también los anteriores, y habiendo escrito ya también otra constitución por causa de la astucia de los que hacían ter-
(i)Trd., y Port.; legiun iutitf, (ont.
(2)
ostensls, 7ri4.
NOVELAS,—CONSTTuCIóN XIX
101
dotem fllii, aut exsistentes moriantur, adinvene- giversaciones y maliciosas interpretaciones,porque runt quidam etiam aliam dubitationem, non reci- querern s que estas disposiciones tengan eficacia, pientes base tenere in jis, qui Libertabus copuLan- aunque después de la dote no hayan nacido seguntur, quurn utique recto coniicientibus nostram dos hijos, ó hubiesen muerto los nacidos, todavía intentionem etiam hoc fuerit iarn sancitum. Si enim encontraron algunos otra duda, por no admitir que ad liberta.m non omnino nuptiae prohibentur, ceraquellas tuvieran fuerza en cuanto a Loa que se unen tum fui(, quia etiam in illis haec •nere volurnus. con libertas, aunque ciertamente para los que deSed quoniam utique hoc dubitatum est, sanciulus, rechamente conjeturan nuestra intención cato también habla sido ya sancionado. Porque si de ninsi quia uxorem non habens legitimam aut fllivs Ii gitirnos ad ancillam propriam habuerit qnandarn gún modo le catan prohibidas las nupcias i la limeliorem sententiam, et fijos protulerd ex ea in berta, es cierto que queremos que también respecto servitute eonstituta, postea vero libertale honora- á ellas tengan eficacia estas disposiciones. Mas verit et aneillam et natos, et ma cia aurcorum pe- como ciertamente se dudó sobre esto, mandamos, tierit annulorum et regenerationis, et inter inge- que si alguno, no teniendo mujer legítima ó hijos nuos secundum justos reduxerit modos, et nuptias legítimos hubiere tenido cierta mejor intención resconsumaverit (1), postea vero u uptialia conseri pse- pecto á su propia esclava, y procreado hijos de ella nt documenia,et aut fuerint fui postes, ant non estando constituida en la esclavitud, y después hufuerint (ut utriusque nostrae constitutionis ample- biere honrada con la libertad á la esclava y á. los otamur casus), sit et uxor legitima, et fui sub po- hijos, y hubiere pedido para ellos el derecho de anillos de oro y de la regeneración, y por los modos testate ipsius, et sui, et ab intestato heredes gen'tori (dicimus autemeos, qui ante nuptias nati legítimos los comprendiere entre los ingénuos, y sunt); bis viis, per quas ad ingenuitatem, secun- hubiere llevado á efecto las nupcias, y después dum quod praedietum est, venerunt, eL celebra- otorgare los documentos dotales, y luego hubieren nacido, ó no, hijos, (para que comprendamos los catione postea dotalium ¡us legitirnoruin eis praesos de ambas constituciones nuestras), sea legítima beutibus (2). la mujer, estén bajo potestad del mismo los hijos, lsean herederos suyos y abintestato del padre, nos referimos á los que nacieron antes de las nupcias); dándoles el derecho de legitimes los procedimientos por los cuales llegaron la ingenuidad, según antes se dijo, y la posterior otorgacion de los instrumento Epilogas
Tua igitur excellentia quae bene nobis et.sancte visasunt et pro nostrorum quiete adinventa omnibus gentibus, quibus praees, per praecepta propria facial manifesta, uL agnoscant, quia nulla maxima cura, per quam semper aliquid adiicit deus nostris sceptris, extra nos consistit pro eorua sollicitudine et providentia. Datum Kal. Maii, Constantinop. post cona. BaLISARI1 V. C. 536.J CONST. XIX i3) DE FIUIS ANTO DOTALLA INSTRUMENTA NAT1S
Epilogo Por tanto, estas disposiciones que nos han parecido buenas y santas, y que han sido imaginadas para tranquilidad de nuestros súbditos, hágalas manifiestas por medio de sus propios edictos tu excelencia ñ todas las gentes, á quienes presides, para que reconozcan que ninguno de los muy grandes cuidados, por medio de los que Dios ariadió siempre algo á uuestro imperio, nos aleja de solicitud y cuidado en favor de ellos. Dada en Constantinopla las Calendas de Mayo, después del consulado de BBUSAR10, varón muy esclarecido. (536.] CONSTITUCION XIX DE LOS HIJOS NACIDOS
ANTES DE LA OTORGACIÓN
DE LOS INSTRUMENTOS DOTALES
(Coli. III. III. 6.)
(Colección III. titulo 6.)
Imp. 1 UST!N1ÁNUS A. IOANN1, gloriosissimo sacrorum per Orientcm praetcriorum Praefecto iterum, Eaeonutj el Patricio.
El Emperador JusriNuNo, Augusto, d JUAN, segunda
Praefatio
Prefacio
Pervenit ad nos, dubitationem vanam quibusdam inchljose, si, quod sancitum en a nobis de filiis proereatis ante dotalium (4) celebcafionem, postea doLalibus (5) factis, non (6) etiarn jo praeteritum feratur in lis, quae non decreto aut transactione sunt terminatae, quaestionibus; nobis utique, quum particulariter poneremus legos, expressirn in prima 000stitutione, quae hoc saneivit, memorantibus,
Ha llegado á nosotros, que surgió para algunos una -vana duda, sobre si lo que por nosotros fué sancionado respecto á los hijos procreados antes de la celebración del contrato dotal, hechos después los instrumentos dotales, uo se aplicará también al tiempo pasado, en las cuestiones que no fueron terminadas por decreto A transacción; habiendo, k la verdad, dicho expresamente nosotros en la prime-
(1)
confirmaverlt, TM. () Waebeutu, Trid., y Port. (5) l.t tnvto griego se halla en haZ, j en Scrimy. La oer 1$fl latina es La de ta antigua glosa.
se. qioriosisimo Prefecto de los sacros Pretorios de Oriente, Eircoasul y Patricio.
(4) dotluw, Trid., y Port. (5) d.otlbus, Trtd., y Port.
(0) no» nl, Trid. y port.
102
NO VELAS .—CONSTrTUO6N. XIX
ut, sivo supersint eispatres, sive defuocti (1) sint, nondum tamen hulusmodi quaestiones aut sententus aut transactionibus susceperunt terminum, ómriino ita iudicari, sicut nostra dicit lex. Quam compleutes eliam secundam posuimus legem, eadem valere sancientes, etiamsi non post dotes proereentur ff111, aut procreat.i moriantur, nibilo minos et ante dotes natos legítimos esse. Et in hanc quoque secundain nostram conslitutionem simihter adiecimus, oportere eius legislationem et ad aoniora referri teto pora, exceptis ¡[lis causis, quas aut judicialis sententia, aut transacio terminavit. Sed quoniam quidam post has nostras claras legos audaci mente nostram praesumserunt malo interpretari legialationein et sensum, tertiam coacti sumus exponere conslitutionem, per quam iussimus, si uis iegitiaiam uxorem habens, et legítimos ex ea hilos, deinde ea moriente, aut matrimonio repudio so'uto, habuerit fihios ex aliqua, ad quam nuptiae non interdicuntur, postquam vero hi nati sunt, dotalia confecerit in eam documenta, legitimes etiam ita ei natos fijos exsistere. Sed (2) in ipsa nostra constitutione non adiecimus, aporte valore Iiuiusmodi 3) legiaiatonem etiam in ulla, quorum patres adhuc supersunt, aut defuncti quidem sunt, contentio autem neque iudiciali sentenda, neque amicahili interventione decisa est, hinc quidam arbitrati Sunt, nos nullatenus 'velle ea, quae in memoratis continentur legislationibus de fihiis, qui ante celebrationem dotium nati sunt, valera eliam lo illis, qui ante huiusmodi legislationem nati sunt, et maxime eo, quod huius para in prima et secunda constitulione posita ablata siL a nobjs lo Codicis compositi000. Quod absurdo arbitrati sunt. luatissima namcue primae et aecundae hoc subtraximus constitutioni, et tertiae non adiecirnus; in particu !aribu8 nainque positis legisi ationibus necessarium erat forte hano accipere fo praeterito legislationis retationem; in omni vero coacervationo legum Codicis cognominis nostri recte abseindere talia proposuinius, quatonus non multitudo superflua in Codice (4) acriberetur. Teriia vero constitutione non adiecirn us aliquid de tem poribus, quum omnibus manifestum sit, oportere ea, qnae adiecta sunt, per interpretali000m la lilia valoro, in quibus interpretatis legibus alt locos.
ra constitución que sancionó esto, cuando establecimos aquellas leyes especiales, que, ya si les sobrevivieran los padres, ya si hubieran fallecido, si no- alcanzaron todavía término por. sentencias 6 transacciones tales cuestiones, fueran en toda caso juzgadas así como dice nuestra ley. Para completarla promulgamos también una segunda ley, mandando que tuvieran validez las mismas disposiciones, y que, aunque después de contratada la dote no se procrearan hijos, 6 muriesen los procreados, fuesen, sin embargo, legítimos aun los nacidos antes de contratada la dote. Y del mismo modo añadimos también en esta segunda constitución nuestra, que su disposición se debía extender también al tiempo pasado, exceptuadas aquellas cuestiones á que puso término 6 sentencia judicial ó transacción. Mas como después de estas claras leyes nuestras se han atrevido algunos con audaz intención á interpretar malamente nuestra legislación y su sentido, nos vemos obligados á publicar una tercera constitución, por la cual mandamos, que si alguno teniendo mujer legitima, é hijos legítimos de ella, y luego, muriendo ella, ó disuelto el matrimonio por el repudio, hubiere tenido hijos de otra con la cual no están prohibidas las nupcias, y después que ellos nacieron hubiere otorgado á favor de ella documentos dotales, sean legítimos también los hijos que así le nacieron. Mas en la misma constitución nuestra no añadimos claramente que tal ley tuviera validez también respecto á aquellos cuyos padres viven todavía, 6 murieron ciertamente, pero sin que la contienda haya sido decidida ni por sentenciajudicial, ni por amigable intervención, y poresto pensaron algunos, que de ningún modo queríamos nosotros que lo que en las mencionadas leyesse contieno, respecto a los hijos que nacieron antes de la celebración del contrato dota¡, tuviera validez también en cuanto á los que nacieron antes de esta legislación, y muy principalmente porque parte de esta, consignada en la primera y en la segunda constitución, había sido suprimida por nosotros en la composición del Código. Lo que pensaron absurdamente. Porque juslisimamente quitamos esto á la primera y á (a segunda constitución, y no lo añadimos á la tercera; porque, tratándose de leyes particulares publicadas, acaso era necesario admitir esta referencia de la ley al tiempo pasado; pero en la total recopilación de las leyes del Código, de nuestro nombre, con razón dispusimos suprimir tales cosas, á fin de que en el Código no se escribiese supérfiva multitud. Y en la tercera constitución no añadimos cosa alguna respecto al tiempo, porque para todos es manifiesto que lo que se ha añadido por vía de interpretación debe tener validez en aquellos casos en que tengan lugar las leyes interpretadas.
Cap. 1
Capitulo 1
Quia vero omnino emerserunt quidam, et de sic manifestis se dubitare contendentes, vol errantes, hanc adiecimus legem, sancientes, in praedictis tribus constitutionibus factam a nobis legislationem valera, jo c1uibus etiam expressim primae positae a nobis legi adscripsimus, hoc est sive superease contigerit talium tiliorum patres, sive mor¡, nondum vero de (5) huiusmodi negotio aut decreto aut transactiona Sois aceeptus est, secundurn haec
Mas como al fin hubo algunos que sostuvieron que dudaban aun sobre cosas tan manifiestas, 6 que padecieron error, hemos agregado esta ley, mandand6 que la legislación creada por nosotros en las ressusodichas constituciones tenga validez también en aquellos casos que expresamente afladimos á la primera ley publicada por nosotros, esto es, que ya si aconteciere que sobreviven los padres de tales hijos, ó que murieron, y todavía no se alean-
Trid., y Cont.; msitres sive defuuctae, Por. (2) TM., y Port.; quia, adiciona Con t . (3) horu, TrkL; barum, Por. (i)
(4) superflua codicibus, TM., y Pon. (5; Trid., y Port.; de, omítela Co,.
NOTELAS.—CONSTtTUOÍÓN XK
103
tales causae ad leges a nobis .positas deducantur, oxceptis itlis negotils, quae eontigit ante leges a nobis positas aut decreto iudicum, aut transaclione determinan.
zó ó por sentencia ó por transacción el término de tal negocio, sean según esto sometidos tales litigios, á las leyes establecidas por nosotros, exceptuados aquellos negocios que haya acontecido haberse decidido 6 por sentencia de los jueces, 6 por transacción antes de las leyes dadas por nosotros.
Epilogus
Epilogo
Quae igitur nobis placuerunt, et praesente sa-
cra declarata sunt lego, tua subliniitas manifesta omnibus facere studeat. Dat. XVI. Kal. April. Constantinop. post. COns. BL1SAaU1 Y. C. [536.]
COÑST. XX
(1)
Por tanto, procure tu sublimidad hacer manifies-
to á todos lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por la presente sacra ley. Dada en Constantinopla á 16 de las Calendas de Abril, después del consulado de BELISARiO, varón muy esclarecido. (536.]
CONSTITUOION XX
DE ADM1NISTRANTIBUS OFFICIIS (2) !N SACRIS APP SLLAT1Or4tRUS
DE LOS 01FIC1ALE.S QUE SIRVEN DE AUXILIARES EN LAS SACRAS AIE1AC10ES
(CON. III. tít. 7.)
(Colección III. titulo?.)
Imp. IUST1NIANUS A. JOANNI, g loriosissimo sacrorum praetororurn Prafccto ¿tctum, Excomuü ct( Patricio.
Et Emperador JUSTINIANO, Augusto, t JUAN, scyuuda oc gloriosuinw Prjcto de Los sacros Prctorios , Excon.zal q Patricio.
Praefatio
Prefacio
1am quidem sacram fecimus legem de appellationibus, eloquentem, quern oportet servari modurn super oís, et unde ad quos ferr (3) appellationes quasque deceat, quam tam ad tuam celsitudinem, quam ad gioriosisaimum misiL'nus quaestorem. Quia vero plurima facta est dubitatio de administrantibus eis offlcii&, quum D. qui ex Sacro quidem epistolarum scniuio sunt spectabilium iudicum, vindicareut sibi appellationis ministerium, qui vero ex sede tuae Sunt celsitudinis maime dicerent se laedi, si muLato srhemate nequaquam soli appel]ationibus ministraront ¡is, quae a cla-issimis provirieiarum iudicibuB venlunt ad solum tuum iudiciurn, sicut prius erat, dum jo divino quidein ipse audires consistorio, ministraret vero officium toum, sed propter spectabilinrn sehema in ordine sacri auditor¡¡ negotio moto, et pariter audiente tua ce1situdine eum glorio&ssimo nostro quaestore, utriusque partis totum sibimet'applicarent, congregatia apud tuam celsitudinern et gloriosissirnum nostrum quaestorum saepius et iis, .qui ex sacris scriniis appe!lationibus ministrant, et qui ex tuse sedis celsitudine et officio, novissime ad quandam formatu causa porducta est, quam ex non seripto ad nos deduxistis. Causa vero nóbis non incongrua visa placuit, et interim, quoniam Paphlagonia et -Honoria, divisae prius in iudices duos, in unum eundeinque reductae sunt. praetoa n nomen pensusci tem, hoc indubitata placuit schema tuo competere cingulo. Hoc idem et in duobus aliquando PonÚ& (4), hoe est Ilellesponto et Ponto Polemoniaco. Nain et illie duobus constitutis prius iudicibus, nuco auteín uno moderatore facto, et decorato etiam ipso spectabilium dignitate, rursus hoc pro-. veniebat, atad tuum soluinmodo iudicium ferri appellsitonum lites oportebat, secundum terminum Lamen conatitutionis de appellationibus.
Ya ciertamente dimos una sacra ley sobre las apelaciones, que disponía el orden que debe observarse en ellas, y de quién y á quiénes conviene que se interpongan cualesquiera apelaciones, la cual la dirigimos tanto á tu excelsitud, como al gloriosísimo cuestor. Mas como se suscito grave duda sobre los oficiales que en ellas sirven de auxiliares, porque los que de la sacra secretaria de epístolas reclamaban para si el ministerio de las apelaciones de los espectables jueces, y los que son de la sede de tu excelsitud decían que se les peijudicaria muchísimo, si alterado el orden no intervinieran de ninguna manera solos en las apelaciones, que de los muy esclarecidos jueces de las provincias vienen .ó. tu solo tribunal, según antes sucedía, cuando en el divino consistorio tú mismo dabas ciertamente audiencia, y prestaban el servicio tus oficiales; pero que ventilado un negocio, ó. causa de la distinción de los espectables, en el orden de la sacra audiencia, y dando audiencia tu excelsitud juntamente con nuestro gloriosisimo cuestor, los de una y los de otra parte lo aplicaban todo á ellos mismos; y congregados muchas veces ante tu excelsitud y ante nuestro gloriosísimo cuestor tanto los que de las sacras secretarias ejercen de auxiliares en las apelaciones, como los que de la excelsitud y de los oficiales de tu sede, se llevó por último la cuestión á. cierto arreglo, que nos expusiste no por escrito. La cosa nos pareció bien no considerándola incongruente, y entretanto, como la Plagonia y la Honoria, divididas antes entre dos jueces, fueron sometidas á uno solo, que toma el nombre de pretor, pareció bien que indudablemente competiera esta distinción á tu magistratura. Esto mismo sucedió también en los que fueron los dos Pon toa, esto esel Helesponto y el Ponto Polemoniaco. Porque también allí, constituidos antes dos jueces, pero creado ahora un solo gobernante, y decorado también él con la dignidad de los espectables, sucedía . su vez lo mismo, y los litigios de las apelaciones debían ser llevados solamente á tu tribunal, peno según los términos de la constitnión sobre las apelaciones.
1) El Lexo griego se A(ZIt en ¡IaL !/ en Scriing. - Casi toda la Nocela "id en los Bns. IX. i'. 1.- Julian. const. 25. U 120.-La ¡,eridn latina e ¿a an t igua de ¿a glosa. (2) 21 m. e cout., ¿1 Trid.; ofecis, Pon., y Con. (1) Trtd.; ae?i, PorS. y
(4) Bk. ecL. estereottpada; pos1tio Tri&., Port., Cora,
104
NOYEL4J .—CONS?tTUQI5N XX Cap. 1
Capitulo 1
Complaeuit igitur simul bis quidem officiis utriusque administrationis, simul autem vobis anibobus, insuper et nobis recte se habere visum est, solum offlcium tuse celsitudinis talibus ministrare appellationibus, sieut et prius füit, et in sehernate sacri auditor¡¡ dicantur, et adsit gloriosissimus noster quaestor, et particeps sit gestorum.
Así, pues, pareció bien ciertamente al mismo tiempo i'i los oficios de ambas magistraturas, y también vosotros dos, y ademas se consideró por nosotros que era acertado, que sólo el oficio de tu excelsitud interviniera como auxiliar en tales apelaciones, según también sucedía antes, y que se ventilen en la forma de la sacra audiencia, y asista nuestro gbriosísimo Cuestor, y tenga participación en las actuaciones.
Cap. II
Capitulo. II
Sed etiarn quoniarn primae Cappadociae praeses prius ad tuum cinguluru respiciebat solum, et ibi (1) appellationea ferebant.ur, nunc autem in spectabilis proconsulis figuram mutatus est, nibilominus competens est, et illa administratione appellatioriem suscipiente et mittente (2) hie litem, secundum nostram sacram constitutionem ordine sacri nostri auditorii eam examinan, praesente quoque gloriosissimo riostro quaestore, et pariter audiente negotium, solo officio rninistrante tuo, quoniam et prius hoc solitum oraL. Nam elsi spectabitis comes domuum permixtus est, tamen neque pridem multas quaedarn movebantur causae apud eum, neque ex indicio eius ferebatur aliqua paene appellatio hic. Nunc autem quae circa aerarii dispensatio-. nem sunt et alii (3) 9uibusdarn tradidimus, et non oportet ob hoo minur sedem tuam, sed sirnuliter tuum ministrare officium solum hic delatis negotuis.
Mas corno también el presidente de la primera Capadocia iorrespondia antes tu sola magistratura, y a ella se llevaban las apelaciones, pero, enla actualidad so halla transformado en espectable procónsul, es, sin embargo, lo procedente que, admitiendo también aquella administración las apelaciones y enviando aquí los litigios, sean estos examinados según nuestra sacra constitución en el orden. de nuestra sacra audiencia, estando también presente y oyendo juntamente el negocio nuestro gbriosisimo cuestor, y sirviendo de auxiliares solamente tus oficiales, porque también antes era esta la costumbre. Pues aunque esté agregado á la am magistratura el espect.able conde de las casas— sin embargo, ni se promovían antes muchos litigios ante él, ni de su tribunal se traía aquí casi ninguna apelación. Pero ahora hemos encomendado también algunos otros lo que se refiere h. la adminisción del erario, y no es conveniente que por esto sufra menosabo tu sede, sino que del mismo modo sirvan de auxiliares solamente tus oficiales en los negocios enviados aquí.
Cap. IU
Capitulo III
Hoc ipsum etiam in Armeniao proconsule, quoniam prius adrninistrationem eana ordinariam facientes, et nune nihil ej addentes in proconsutis figuram mutavimus. Etenim indo venientibus litibus tuaS colsitudinis ministrabit officiurn, lite quidom ja ordine sacri auditorii, sicut praediximus, movenda apud coa, apud autom ambos vos examinanda, nihilominus autem officio tiio ministrante causae, sient prius fuit, dum solum administrationis ordinaniae haberet sehema, maiore ordine non susceptO.
Cap. IV Quoniam vero Lyeaoniam et Pisidiam et Isauriam, sub iudioibus primitus constitutas, et appellationes destinantes ad sedem tuam, nunc decoran praetorum cingulo contigit (4), ]icet videatur quedammodo permixtum quoddam ei etiani rniIiare officium, quoniam prius et dux in utraque harum provinciarum fuit, necessario nobis se habere placuit propter hane novitatem sol¡ sed¡ tuse et gbriosiseimo quaestori tradere appellationutn examinationem, cedere quoque clementius tuo offieio, ut iis, quae super hoc aguntur, ministret (5). Unde
Esto mismo también en cuanto al proconsul de Armenia, porque, habiendo hecho antes ordinaria aquella administración, la hemos transformado-ahora en proconsulado sin agregarle nada. Así, pues, en los litigios que de allí vengan servirán de auxiliares los oficiales de tu excelsitud, debiéndose, la verdad, promover el litigio ante ellos, en el orden de la sacra audiencia, según antes dijimos, pero debiendo ser examinado ante vosotros dos, sirviendo, ello no obstante, de auxiliares en el negocio tus oficiales, como antes sucedía, porque tenía la sola categoría de sola administración ordinaria, no habiéndola alcanzado mayor. - - Capitulo IV Mas corno ha sucedido que laLieaonia, la Pisidia y la ¡sauna, que primeramente estaban constituidas bajo jueces, y enviaban las apelaciones á tu sede, se hallan ahora honradas con el cingulo de los pretores, porque antes hubo un duque en ambas provincias, nos pareció necesario á causa de esta innovación encomendar a tu sola sede y al gloriosísimo cuestor el examen de las apelaciones, y conceder por favor también é. tu oficio, que sirva de auxiliar en lo que en esto se haga. Por lo cual, ya si algo de esto se hizo antes, ya también si se hicie-
(1) TM., y Port.; tibi, Co,.
(5) Bk. eL. .se'eotpada; antes 111am admliifstrationem appellatlonem aucip1entein et mtttentm. (3) BIe. ed. estereotipada; allis bis quibusdam, Trid.; allis
hace quibnsdam, Pon., y Con.
(4) BFc. eo. esereot(pada; antes cont±igtt. (5) Bk. ed. estereopaca; ars mlnistrent.
NOVELAS. —'CONSTITUCIÓN XX
105
sive aliquid factura est tale pr%us, sive etiam postea ra después, mandamos se aplique este mismo orden al litigio. fiat, eundem ordinem causae impon¡ sancimus.
Cap. V.
Capitulo V
Quia vero duae fuerunt adrninistratiories (1) pure, et comitis orientis, cí iudicis prirnae Syriae, et civilis quidem tiuius adini n istrationis appel lationes () ad tuam referebantur sedem, officio admi.nistrante solummodo mo, comit.is auteifl orientis, utpote speetabilis, in sacrarum auditionuw figura ad sedem tuarn et gloriosiasimi quaestoris veniebat, solía qui ex sacris sunt scrinhis ministrantihus.
Y corno fueron en realidad dos administraciones, la del conde de Oriente, y la del juez de la primera Siria, las apelaciones de esta administración civil se remitían a tu sede, sirviendo de auxiliaressolamente tos de tu oficio pero las del conde de Oriente, como espect.ble, venían en la forma de las sacras audiencias á tu sede y á la del gloriosísimo cuestor, sirviendo de auxiliares solamente los que son de las sacras secretarías.
Cap. VI
Capitulo VI
Sed hoe in bac parte nobis bene se babere visum est, in bac videlicet administratione cornmune dare ministeriUm et iis, qui ex sacrarum epistolarum serinio sant, et qui ex officio tuae celsitudinis. Quod enim priusduorim vicariorum fuit Pontica et Asia, et omnino innovatum est, et ID unius administrationem solius provi nciae mutatum (di cimus autem aliud Oalatiae, sund autem Phrygiae Pacatianae), veniaL quidem tam ad tuam celsitudinem, quam ad gloriosiesimura quaestorum, solum autern modo ministeriurfl suscipiat oíuicium sedis tuae.
Pero en este particular nos pareció que era conveniente darles en esta administración un ministerio común, tanto á los que son de la secretaria de sacras epístolas, como á los oficiales de tu excelsitud. Pues lo que antes era de los dos vicarios del Ponto y del Asia, y fuá innovado por completo, y transformado en la administración de una sola provincia, (queremos decir, agregándose lo uno á la Galacia, y lo otro á la Frigia Pacaciana), venga ciertamente así á tu excelsitud, corno al gloriosisimó cuestor, pero encargándose del servicio de auxiliares solamente los del oficio de tu sede. -
Cap. VII Illud temen sancimus, tit ex administrationibus nuDo a nobis adinventis et mutantibus antiquum sehema, sive hoc ipeura secundum naturam propriae iudicetur adminiatrationis, sive etiam ex dolegatione nostra, idem servetur achema, et ibi solum administrare offlcium tuae celsitudinis sancimus. -
Capitulo VII
-
Pero mandarnos, que en las administraciones ahora creadas por nosotros y que cambian la antigua forma, ya si la cosa misma es juzgada con arreglo á la naturaleza deis propia administración, yatamilión si en virtud de delegación nuestra, se guarde la misma forma, y mandamos que en ella sirvan de auxiliares solamente los del oficio de tu excelsitud.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Simiiiter sive ex delegatione, sive•ex cinguli natura appellatio veniat, officium tuae celsitudinis ministrare appellationibus saneimus, aire etiam ex delegatione nostra, similiter offioii erit tui.
Del mismo modo, ya si la apelación viniera por virtud de delegación, ya si por la naturaleza de la magistratura, mandamos que en las apelaciones sirvan de auxiliares los del oficio de tu excelsitud, y si por virtud de delegación nuestra, esto le corresponderá también del mismo modo á tu oficio.
Cap. IX
Capitulo IX
In quilma autem commune dixhnus et tuorum officiorum, et sacri serirdi ministerium, similiter cornmunionem (3) gervamus, sive ex delegatione, sive, secundum quod dispositura est, in ludido fiat examinado. Super jhs tametí litibus, quas non apectabites iudices iudioant, sed advocati solum, reforatur negotium tam ad sedem tuam, quam ad gloriosiesimum ivaestorem, devotissimis libellensibiis ininistrautibus eis, quoniam, dum nihil omnino super istis innovatum sit, antiquam servamus figuram, sicut etiam in alile orn nibus non innovalis antiqua ministeria manere in sernetipsis diaposuimus nulla novitate fecienda; accedens •namque novatio atiter quodammodo oportere fieri etiarn mtniatrantjum ostendit figuram.
Mas en aquellos casos que hemos dicho que es común el ministerio de los de tu oficio, y de los de la sacra secretaria, conservamos igualmente esta comunidad, ya si el examen se hiciera en virtud de delegación, ya si en juicio, según lo que se halla dispuesto. Pero en aquellos litigios, en que no juzgan jueces espectables, sino solamente abogados, remítase el negocio así á tu sede, como al gloriosisimo cuestor, sirviéndoles de auxiliares los muy adictos libelistas, porque, no habiéndose innovado absolutamente nada respecto á ellos, conservamos la antigua forma, así como también hemos dispuesto que en todo lo demás que no ha sido innovado Subsistan los antiguos ministerios, sin haberse da introducir ninguna novedad; porque la innovación que en otro caso sobrevenga mostrará cómo deberá hacerse también la organización de los que sirven de auxiliares.
(1) Trjd.- miniatrationes. Port.. y Cont.
(2) lvtLes—admluitratlonta, spp&.lattones autem, TrLd,
Pon.
Tomo VI-14
(3) Trid., y Pot.; conimune, COflt.
106
NO'KLAS.—OONST1TUQIÓN ix! Epilogna
Epilogo
Quae igitur pacuerunt nobis et por hane sacram declarata sunt logein tus celsitudo omnibus faciaL manifesta, edictis destinatis a se, ut orn nos cognoscant, quae no bis sunt placita.
Por tanto, hágales manifiestas á Lodos tu excelsitud, por edictos expedidos por ella, las disposiciones que nos han parecido bien y han sido declaradas por medio de esta sacra ley, á fin de iue todos conozcan qué es lo que nos ha parecido bien. Dada en Constantinopla á 15 de las Calendas de Abril, después del consulado de BELISARW, varón muy esclarecido. [536.]
Dat. XV. KaL Aprih Constantinop. post. cons.
BELISAJUI Y. C. [536.]
VONST.
XXL (1)
CONBTITUCION XXI
DE ARMENUS
DE 1.05 ARMaNIOS
Imp. IUSTINtA.NUS Aug. ACACIO, Ppoconsati Armeivac.
El Emperador JUSTiNIANO, Augusto, d Accio, Proconzul de ta Arnwnia.
Praefatio
PrefaciO
Armeniorum regioneni heno legihus gubernari volentes, et nihil ab alia nostra diferre republica,
et administrationibus eam romanis ornavimus, prioribus eam liberantes nominibus, et flguria uti Romanorum assuevimus, sanctionesque non alias case apud oes, quam quas Romani nominant, disposuimus. Et existimavimus, oportere' expressa lego ilhid quoque corrigere, quod malo apud eos dellnquebatur, et non secunduni barbaricam gentem virorum quidem essc successiones, !am, parentum, quam fratrum et alterius genero, mulierum ve ro nequaquam, neque sine dote caz ad vires venire, nec onu a maritis futuris, quod barbarice haetenus apud eos servabatur, non ipais 80lummódo hace ferocius sentientIbu, sed etiam aliis gentibus ita exhonorantibus naturam et femineum iniuriantibus, genus, tanquam non a deo siL factum, nec servía¿ nativitati, sed tanquam vilo et exhonorandum, et extra omnem competentem honorem (2).
Queriendo que la región de los Armenios sea bien gobernada por las leyes, y que en nada difiera del resto de nuestra república, -la hemos decorado con las administraciones romanas, librandola de sus anteriores nombres, la hornos acostumbrado á servirse de las formas de los romanos, y dispusimos que no hubiese entre ellos otras leyes que las que llaman tales los romanos. Y hemos estimado que convenía corregir por una ley expresa también esto en que malamente se delinqula por ellos, y que, según costumbre de los bárbaros, las sucesiones, tanto de los padres, como de los hermanos y de otrosparientes, no fuesen ciertamente de los varones, y de ningún modo de las hembras, y que no fueran éstas sin dote á poder de sus maridos, ni fuesen compradas por sus futuros maridos, cosa que bárbaramente se observaba hasta ahora entre ellos, no siendo ellos los únicos que abrigaban estos sentimientos con ferocidad, sino también otras gentes que de tal modo degradan á la naturaleza é injurian al sexo femenino, corno si no hubiera sido creado por Dios, ni sirviera para la generación, sino como vil yb despreciable, y excluido de todo el honor que le corresponde.
Cap. 1
Capitulo 1
Sancimus itaue por hanc sacram legem, et apud Armenios hace ipsa tenere, quse et apud nos oecasione suceessionis feminaruni, et nullarn eses clifferentiam masculi et feminae, sed sicut innostris legibus dispositum est, secundum quam figuram bereds exsistant parentum, boc est patris et matris, et ay¡ et avise, et adhuc Longius, vol eos (3), qui post ipsos sunt, hoc est fui et flhiae, et quem-. admodum ¡poi hereditatem transmittant, ita et apud Armenios case, et nihil Armeniorum legos a Ronianorum differre. Si enim nostrae reipublicao sunt, serviuntque nobis cum aliis gentibus, et omnibus nostris fruuntur, nequaquam seise apud oes feminae nostra aequitate repellentur, sed omnibus sub aequitate nostrae erunt leges, quasdunque eL ex veteribus collegimuseL in nostris posuimus Jostitutis atque Digestis, et quaeeunque ex imperial¡ legislatione tam priorum mniperatorum quam nootra conscriptae su nL.
Mandamos, pues, por medio de esta sacra iey, que también entre los Armenios rijan estas mismas disposiciones que entre nosotros con ocasión de la sucesión de las mujeres, y que no haya ninguna diferencia entre el varón y la mujer, sino que, según está dispuesto en nuestras leyes, en la misma forma sean herederos de sus ascendientes, esto es, de su padre y de su madre, y del abuelo y de la abuela, y de otros más remotos, ó de los que les siguen á ellos, esto es, de su hijo y de su hija, y que de la manera que los mismos transmiten la herencia, así se transmita también entre los Armenios, y en nada difieran las leyes de los Armenios de las de los Romanos. Porque si pertenecen á nuestra república, y nos prestan vasallage juntamente con los demás pueblos, y disfrutan también de todo lo nuestro, de ningún modo sean entre ellos excluidas de nuestra igualdad solamente las mujeres, sino que todos tendrán por igual nuestras leyes, así las que de los antiguos compilamos é incluimos en nuestra Instituta y en nuestro Digesto, como las que fueron copiadas de la legislación imperial, ya de los Emperadores anteriores, ya nuestra.
(1) El texto griego se halla en ¡ial. y en Scrimg.—La enligue eerMdn latina, que no es de ¿a glosadas, habla sid o ya admitida en la ecl. Mogunl., 1477; pero, olvidada despads,fu de nuevo reproducida por Cont., 1.57
(2) coinpetentem Jwaorem hRbftum, Bk. ed. eslereolipada. (3) 'vel eorum, Bis. ecl. esureoupada,
NQtELÁ.—00NSTITUOI6N XXII
10'l
Cap. IX
Capftulo XI
Haec igitur omnia valere por omne tempus sanejmus, incipientia a principiis praesentis qu&rtae decirnae indktionis, et hujus, secundurn quam hane scripsimus legem. Nani et antiquiora porserutari, el ad superiora tempora asoendere confusionis magis, quam 1egisationis est; sed ex teniporibus, sicut praedixhnus, praesentis quartae dccimae indictionis tantum, et in subsequente universo tempore succeesiones maneant similes, ex omiii causa, quae in suecessionibus relata est, similiter in mulieribus, sirnilitor in viris de cetero servandae. Quod autem prius factum est ornne manere in priori figura sinimus, sive in progenitor¡ alibus, sive in allis factum est, nihil oninino oommnnicantibus fetninel.a pei-sunis super iam divisis progeniLonalibus praediis, ant factis successioriibus usque ad tertiam decimam indictionem el hane, sed ex memorato tempere, hoc est quarta decima indictione, valore quae a nobis sunt legislata sancimus.
Mandamos, pues, que todo esto tenga validez en todo tiempo, comenzando desde el principio de la presente décima cuarta indicción, en que escribimos esta ley. Porque investigar lo pasado, y penetrar en los tiempos anteriores, es más propio de confusión, que de la legislación; pero solamente desde el tiempo, según antes hemos dicho, de la presente décima cuarta indicción, y por todo el tiempo subsiguiente, permanezcan siendo iguales las sucesiones, observándose en lo sucesivo del mismo modo, así en cuanto á Las mujeres, como en cuanto á. los hombres, por cualquiera de las cansas, que se refieren á las sucesiones. Mas dejamos que todo lo que antes se hizo subsiste en su primer estado, ya haya sido hecho en casas relativas á los progenitores, ya en las relativas á otros, sin que se les haya de dar absolutamente ninguna participación á las personas femeninas en los predios de los progenitores ya divididos, ó en las sucesiones hechas hasta la misma décima tercera indicción, sino que mandamos que desde el mencionado tiempo este es, desde la décima cuarta indicción, tenga validez lo que ha sido legislado por nosotros.
Epilogus
Epilogó
Quae igitur placuerunt nobis et per hane sacram declarata sunt legem tua magnificentia et-qui post eam administrationem suseeperinl, in perpetuum custodire festinent. Dat. XV. Kal. April. Constantinóp. post BEUsÁgit V. C. consul. [536.]
Por tanto, apresúrense tu magnificencia, y los que después de ella recibieron su cargo, á guardar porpétuarnente lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra ley. Dada en Constantinopla a 15 de las Calendas de Abril, después del consulado de BELZSkRI0, varón muy esclarecido. [536.]
CONBT. XXII (1)
CONSTITUCIÓN XXIX
DE NUPTUS
DE LAS NUPCIAS
ColI. W. tlt. 1)
(Colección IV. titulo 1.)
Idem Imperator IOANN, gloriostseimo sacrorum per Orientein Praeoriorurn PraeJeeo iterum, Exeonsuti el Patricio.
El mismo Emperador Ó. JUAN, segunda ver gtoi-iosisi. mo Prjbceo de los sacros Pretorios de Oriente, Exconeul y Patricio.
Praefatio
Prefacio
Pturimae quidem iam variaeque positao sunt leges a nobis unicuique parti prius a nobis sancitorum quidem aut dispositorum, visorum autem nobis habere non recte, ad meliora dantes viam, et exponentes subiectia, quo cornpetat dogere modo, hoc autem, quod nunc a nobis fiL, lex quaedam cas cominunis omnibus el (2) proprla, rebus compstentem ordinern ponees. Si enim matrimonium sic eat honestum, ut humano generi videatur humortatitatem artifkiose introducere, et ex filiorum procreatione renovata genera manent, íugiter dei cJeinentia. quantum est possibile, nostrae imrnortaliLatein donante naturae, i'eOte nohis studium ent de nuptüs. Alia namque omnia, quae sancita sunt a nobis, non omnibus competunt ncc hominibus, ncc rebus, neo temporibus, studunn vero nuptiarum totius es¿, nL ita dicatur, humanas sobolis, ex que etiam renovatur solo, et amplione, quam alia, sollicitudine dignum cal. Antiquitas equidem non satis aliquid de prioribus aut secundis peracrutabatur fluptiis, sed licebat el patribus el matrihus et ad
Ya ciertamente se promulgaron por nosotros muchas y diversas leyes, que introducían mejoras en cada una de las cosas antes sancionadas ó dispuestas por nosotros, pero que nos parecieron que no se hallaban bien, y que exponían á los súbditos de qué modo se debe vivir; pero la que ahora se hace por nosotros es una ley común y propia para todos, que pone en las cosas el orden que corresponde. Porque si el matrimonio es cosa tan hermosa, que parece que artificialmente le da la inmortalidad al género humano, y por virtud de la procreación de hijos subsisten renovados loí linajes, donándole al mismo tiempo la clemencia de Dios, en cuanto es posible, la inmortalidad ti nuestra naturaleza, con razón nos preocupamos de las nupcias. Porque todas las otras disposiciones, que han sido sancionadas por nosotros, no competen para todos los hombres, ni cosas, ni tiempos, pero el culto de las nupcias es, por decirlo así, de toda la humana descendencia, por el que solamente también se renueva, y es digno de mayor cuidado que las demás cosas.
() EL te.uto qrisgo 88 haLLa en HaL. y en Scrimg. —Muchog apitcoe de esta Nonela ,e hait& ea Las Bus.— Iu4iaa. eo>. 36 —La c,ePsLói, Latina #a ta aatLgua de Lagtosa.
(2) et, onitL.nla el cód. Ham1,., y Trid.
108
NOVRLAS.—OOÑSTITUGI5N ZIi
plures VOflilC nuptias, et lucro nullo privar¡, et causa erat ja siznplicitate confusa. Majorjg autem Theodosii temporibus amplior sollieitudo facta est circa. huius rei tractatum, donee cireumiens per ceteros imperatores in Leonem piae memoriae pervenit, 'virum fortiter atque 'viriliter etjam de istis plerumque sancienteni. Nos autem in constitutionum coinpositione inulta quidem et alia de istis decre'vimus, existimavimus autem, oportere •nunc consiliis perfectioribus causam considerantes etiani quaedam corrigere, non aliorum solumniodo, sed etiani quae a nobis ipsis saneita SUnt. Non enini erubescimus, si quid mehus etiam horum, quae ¡poi prius diximus, adinveniamus, hoe saneire, et eompetentem prioribus imponere correctjonem, neo ab aliis exspectare corrigi legem.
La antigüedad, á. la verdad, no investigaba 10 suficiente sobre las primeras ó las segundas nupcias, sino que les era lícito á los padres y á las madres pasar á muchas nupcias, y no ser privados de ningÚn lucro, y la cosa era confusa en su simplicidad. Mas en los tiempos de Teodosio, el mayor, se consagró más atención al tratado de esta materia, hasta que pasando por los demás Emperadores llegó á Leon, de piadosa memoria, varón que enérgica y virilmente sancionó especialmente disposiciones también sobre estas cosas. Pero nosotros, en la composición de las Constituciones hemos decretado ciertamente muchas y diversas resoluciones sobro tales cosas, mas hemos creído, considerando la cuestión con mejores consejos, que convenía corregir ahora también algo, no solamente de lo de los otros, sino también cia fo que por nosotros mismos había sido sancionado. Porque, si encontramos alguna cosa mejor que las que nosotros mismos dijimos antes, no nos avergonzamos de sancionarla, y de poner á las anteriores la correspondiente corrección, sin esperar á que por otros sea corregida la ley.
Cap. 1
Capitulo 1
D,uo igitur hace praernittantur huie legi. Et primum illud, ut omnia qi.udem, quaecunque in prioribus sancita sunt sive a nobis, sive a prioribus nostris, haec 'valeant singula secunduin propria tempora, non habentia ullam ex pracsene íege novitatern, sed et in suis caibus valitura atque tractanda, et suos eventus ex iis,'quae jam positae sunt, legibus exepeetantia, et nihil conimunicantia praesenti legi. Praesentem 'vero legem ex nune valere volumus in omnibus futuris casibus, et in omnibus poatea nuptiis, sive prioribu5, sive deincepa, et ja posteris aut futuris sive nuptialibus tu. cris, sive succesetonibus, quae ex fihiis sunt. Etenim quod quidem omne iam praeeessjt conseriptis relinquimus legibus, quod vero futurum est per praesenteifl munimus legem. Unde sive secundae proveneriflt nuptiae, sive parentibus sueceasiones ex prioris matrimonil flliis, sive fuera ex dotibus, aut antenuptialibus donationibus, aut ex aun causa, sive exsistentibus ex secundo matrimonio filiis, sive etiani non, in prioribus temporibus hace ser-, veri tur seeunclum sua sin gula tempora, et fruantur tam viri quam muheres prioris legis latione, sive ad alias venerint nuptias, sive etiam usque ad priores steterint, sive Successerint fihiis, give ahquid omniufli egerint priores sequentes leges. tuis enim credentes et ita contrahentes nultus enipabit, quare non futurum sciverunt, et hoe, quod videbatur quidem et tractabatur, omnibus modis crediderunt, quod vero nondum factum erat non formidaverunt. Unde illa quidem omnia maneant suum servantia ordinem, deineeps vero tempus in posterioribus pariendis casibus in una omnia bao lege (1) posita atque collecta .respiciat, quaecunue de futuris (siout dictum est) nctptiis Competunt vafere. Unum igitur hoc praenzittatur legi.
• Así, pues, precedan á esta ley estas dos disposiciones. La primera, que todas las que en las anteriores leyes han sido sancionadas por nosotros, ó por nuestros predecesores, sean válidas, cada una con relación á su propio tiempo, no sufriendo innovación alguna por virfud de fa presente ley, sino habiendo de tener validez y de ser aplicadas en sus propios casos, esperando sus resultados do las leyes que ya estaban promulgadas, y no teniendo nada común eón la presente ley. Mas queremos que la presente ley tenga. validez desde ahora en todos los casos futuros, y en todas las nupcias que se celebren en lo sucesivo, ya sean primeras, ya ulteriores, y en los siguientes ó futuros Lucros nupciales, ó en las sucesiones, que sean de los hijos. Pues, á la verdad, todo lo que ya pasó lo dejamos sujeto á las leyes que se escribieron, pero lo que está por venir lo protejemos por medio de esta ley. Por lo cual, ya si tuvieren lugar segundas nupcias) ya si á favor de los padres sucesiones-de hijos de un primer matrimonio, ya si lucros de dotes, 6 de donaciones antenupciaf es, ó por otra causa, ora existiendo, ora no, hijos de un segundo matrimonio, con relación a los tiempos anteriores obsérvense estas disposiciones según su propio tiempo, y disfuten así los varones corno, las hembras de la promulgación de 1k ley anterior, ya si pasaren á. otras nupcias, ya también si se hubieren mantenido en las primeras, ya si sucedieren áIos hijos, ya si hubieren hecho alguna otra cosa ateniéndose á las anteriores leyes. Porque nadie culpar á los que en ellas creyeron y así contrataron, porque no conocieron lo futuro, y dieron de todos modos crédito á lo que ciertamente parecía y se aplicaba, paro no temieron lo que todavía no se había hecho. Por consiguiente, permanezcan todas aquellas disposiciones conservando su propio orden, mas el tiempo venidero vea establecido y recogido en esta sola ley, respecto á. los casos posteriores que se hayan de producir, todo lo que en las nupcias futuras debe, (según se ha dicho), tener validez. Así, pues, antepóngase á esta ley esta primera disposición.
Cap. II
Capitulo II
Secundum vero illud, ut omnil qusecunque ex JóZHarn&., y Trtd.; omnia la una bac lege, Cont.
La segunda, que tenga validez todo lo que desde
1W VELAS. —OONSTITVCIÓN XXII
hodierna die testator disposuerit de t.alibus sive vir sive mulier consistat, haec valeant. Disponat ¡toque unusquisque in (1) suis, ut dignum esi, et sit lex cina voluntas, sicut et antiquissima fobia [ex et prima paene retpublicae.ttomanurum disponona ait (dicirnus autem duodecim tabularum), secundum antiquarn et patriam linguam ita dieens: UTI X..EGASS1T QUISQUE DE SUA RE, iTA JUS ESTO, nutio valente citra illius vo1untaten, nec si sacrani impetret formar, nec si quidpiam aliud omnium ahquid aliter dhponere in rebus alienis (2). 1.—Si vero nihil tetator dixerit aut disposuent, quod non 1am positis et valentibus praeoecupatu siL legbus, neo aliquid contra universales leges ordinaverit, tuno haec nobis lex posita siL, omnia, quantum est homini posaibile, comprehendens et transiens in brevi, ci ea, quae in prioribus erant corrigeus nuptiis, et quae in secundis, et ea, quae in suceessidnibus, et in' solutionibus nuptiaruin sive ex morte, sive ex separatione, et ea, quae ante luctuosum tempus sunt, et post illud, et unam quandam continuationem faciens totius huius conseriptionis atque legislationis, ohm quidem inchoatam, ex quinque vero praecipue et quinquaginta et centum annis frequentius motam, et particulariter collectam (3) simul, et paulatim colligatam ad semetipsarn et eohaerentern, confusaru in plurimis, et quadam semper egentem correetione puramque et consonam sibi omnino delarang (4).
109
hoy hubiere dispuesto el testador sobre tales cosas ya sea varón, ya hembra. Disponga pues, cadacual en lo suyo, como es digno, y sea ley su voluntad, cuino también dispuso una antiquísima ley nuestra, y casi la primera de ha república de los romanos, (nos referimos á la de las Doce Tablas), diciendo así en la antigua y patria lengua: «Como cada cual hubiese dispuesto de sus bienes, asi sea ley», sin que nadie pueda disponer cosa alguna de otra manera en los bienes ajenos, contra la voluntad de aquél, aunque iinpemme una disposición, ó alguna otra autorización. § 1.—Mas si el testador no hubiere dicho ó dispuesto nada que ya no haya sido establecido en las leyesproniulgadas y en vigor, ni hubiere ordenado cosa alguna contra has leyes generales, entonces tenga lugar esta 1 e nuestra, que lo comprende y recorre abreviadamente todo, en cuanto le es posible al hombre, y corrige lo que se hallaba establecido en cuanto é. has primeras nupcias, y i las segundas, y It las sucesiones, y It la disolucion de las nupcias, ora por muerte, ora por separación, y lo que existe para antes y después del tiempo del luto, yque hace una cierta, continuación de todo este tratado y legislación, comenzada ciertamente en otro tiempo, pero conmovida con más frecuencia especialmente desde hace ciento cincuenta y cinco años, y recogida al mismo tiempo por partes, paulatinamente reunida y hecha coherente consigo misma, y confusa en muchos puntos, y necesitada siempre de alguna corrección, y ley que la declara pura y del todo concordante consigo misma.
cap. 111
Capitulo III
Nuptias itaque affectus alternus faeit, dotalium non egena auginento. Quuin enimaemel convenent sub puro nuptiali affectu, sive etiam oblatione dotis et propter nuptiasdon aionis, oportot causain omnino sequi etiam solutionem aut. innoxiam, aut cuin poena, quoniam eoruni, quae in hominibus subsequuntur, quidquid ligatur solubile est. 1' autem etiam super indotatis matrimonhis distractione tReta poena merite subsequatur, hoc nos adinvenimus pnimi.
As¡, pues, el mútuo afecto constituye las nupcias, sin que necesite la agregación de los instrumentos dotales. Porque una vez que se hubiere convenido bajo el puro afecto nupcial, ó también con la oferta de dote ó de donación por causa de las nupcias, es menester que el contrato llegue también en todo caso a su disolución, ó sin culpa, 6 con pena, por. que de todas las cosas que se hacen entre los hombres es disoluble cualquiera que se liga. Mas somos los primeros que hemos establecido que también en los matrimonios indotados le siga pena al marido, hecha la disolución;
Cap. IV
Capitulo IV
Distrahuntur itaque in vita contrahenti ini ma- trirnonia ella quidem consentiente utraqu pro quibus nihil Mc dieenlum est, paetis sicut utrique placuerit gubernantibus, alia occasionem rationabilem, quae etiarn bon. vocatun, alia vero citra omnem causam, a que eum causa rationabili.
Y así, se disuelven en vida de los contrayentes matrimonios ciertamente consintiéndolo am)artes, y respecto It ellos nada se ha de decir rigiendo los pactos el caso según It ambas les ere parecido bien; otros, con ocasión razonaque también se llama de buena gracia; otros, sin causa alguna, y aun otros con causa razonable.
Cap. V
Capitulo V
Senundum occasahoneni itaque inculpabilem, quando eonversationem altera ehigit para, ad meliorem migrana vitani, et sub castitate conversationem soncupiseens; tuno enim lex et (5) alia nostra dicit, licentiam esse viro et maherí ad meliora mi8ranti transigere matnimonium, et abseedere, quodam brevi dimiaso (8) ci,qui relinquitur, solatio. Quodcunquc entin pacti fuerint contrahentes ex
Con ocasión no culpable, cuando una de las partes elige manera de vivir, pasando It mejor vida, y deseando modo de vivir con castidad; porque entonces dice también otra ley nuestra, que tienen licencie el marido y la mujer, que pasan It mejor vida, para disolver el matrimonio, y para separaras, habiéndole enviado algún pequeño consuelo al que es abandonado. Porque cualquier lucro que por
(1) El cád. Hamb., TrkL, g Port.; aupar, Cont.
(2) dlsponere malena, el cód. Hamb., Trid., y Port.
(3i El cdci. Hamb., Trid; correctam, Cont. (4) deelaratam, el odd. Ilamb., y TM.
omitela Cont. (5) EL cód. ¡Jaml., y Trid. bla 4ieio nan el cód. Haritb., Trid., y Port; (6) et oto. (omm.imendo olatlo.
11
ÓVELAS. —CONSTITUCIÓN
xxii
morte flori lucrum, hoc habere oportet eum, qui dirnittitur ab altero, sive vir, sive mulier Bit, co quod et iste, quantum ad matrimonium, videtur mori, aliud pro alio vitae eligens ¡ter.
causa de muerte hubieren pactado que se obtuviera los contrayentes, debe tenerlo el que es dejado por el otro, ya sea el varón, ya la mujer, porque éste, en cuanto al matrimonio, se considera que muere, eligiendo en lugar de uno otro camino para la vida.
Cap. vi:
Capitulo VI
Per occassio iem quoque necesaariam et non irrationabilem distrahitur matrimonium, quando a1 quia impotens fuerit coire mulieri et agere, quae a natura viris data sunt, si bieunium quideni secundum de hoc a no bis pridera seriptam legem transeurrat ex nuptiarutn tempore, ille vero, quia pro veritate est vir, non ostendat; licebit enim rnulieri aut eius patribus (1) disiungere rnatnimoniuin et mittere repudium, vel si noluerit hoc maritus. Et Mc quidem dos, si quidem omnino datados Bit (2), sequetur mulierem, et reddet hane Vir, si eontigit earn accipi, propter nuptias autem seu ante nuptias donatio manet apud virum nihil de sun damnificandum. Hane itaque legem corrigimus brevi quadam adicctione Non enim biennium numeran solum ex ipeo tempere copulationis, sed Lrienniam volumus; edocti nainque sumus ex iis, quae inter (3) hace provenerunt, quosdain arnplius, quam biennium, tcrnporis non va lentes, postes potentes ostensos ministrare fihiorum proereationi.
Se disuelve también el matrimonio con ocasión necesaria y no falta de razón, cuando algüno fuere impotente y no pudiere unirse con la mujer y hacer lo que por la naturaleza les fuá dado áloe varones, si transcurriera ciertamente, conforme á la ley escrita antes por nosotros sobre esto, un bienio desde el tiempo de las nupcias, y él no demostrara que verdaderamente es varón; pues será lícito á la mujer ó á los padres de ésta disolver el matrimonio y enviar el repudio, aunque esto no lo quisiere e1 marido: Y en este caso Ja dote, si es que de algún modo se hubiera dado dote, seguirá ciertamente á la mujer, y el marido la reatiteírá, si aconteció que fué recibida, pero la donación por causa de las nupcias 6 de ante de las nupcias queda en poder del marido, que en nada de lo suyo habrá de ser perjudicado. Así, pues, corregimos esta ley con cierta breve adición: Porque queremos que se cuente desde el tiempo de la cópula no solamente un bienio, sino un trienio; pues hemos sido aleccionados por lo que entretanto ha acontecido, que algunos, que no eran potentes por más tiempo de un bienio, se mostraron después potentes para servir para la procreación de hijos...
Cap. VII
Capitulo VII
Sed etiam captivitatis casus taus est, quale est bona gratia distrahere matrimomium. Sive enim contingat tale iofortunium viro, muhiere in republica manente, sive rursus mulier quidem in captivitatem ducatur, maneat autem vii' in repubhica, serupulosa quidem et subtilis ratio transigit nuptias (servitute namque semel superveniente alter¡ personae fortunas inaequalitas aequalitatem ex nuptiis manere non sinit), attamen humanius talla contemplantes, doneo quidein est manifestum, superesse ant virum aut uxorem, manero insoluta matrimonia sinimus'et non venient ad secundas nuptias noque nzulieres noque viri, nisi voluerint videri ausu temerario hoc egisse, et poenis suceumbere, illum quidem ante nuptias donationis dicirnus exaetioni, illam vero dotis. Si veroincertumsit, utrum superest an non, quae ad bostes persona devenit, tuno quinquennium exspectandum est sive a viro, sive a muhiere, post quod, sive manifestum de morte fiat, sxve incertum inaneat, nubere licebil sine periculo. Et hoc enim nuncupatis (4) bona gratia trausactionibus a praecedentibus connumeratuin est, nos quoque in boe consentimus, ul hie neque repudio fiat tempus (5), ita personis dist.antibus ab alterutris, el nulius ex hon lucrabitur, noque vir dotem, noque mulier 'ante nuptialem donationem, sed unusquisque in suis manebit.
Pero hay también un caso de cautiverio, tal que es suficiente á disolver do buena gracia el matrimonio. Porque ya le sobrevenga tal infortunio al marido, permaneciendo la mujer en la república, ya si á su vez fuera ciertamente reducida á cautividad la mujer, y su marido permaneciera en la república, una razón ciertamente escrupulosa y aütil disuelve has nupcias, (porque, una 'vez que á una ó á otra persona le sobreviene la esclavitud, la desigualdad de condición no deja qué subsista la igualdad nacida de las nupcias), pero nosotros, considerando más humanamente estas cosas, dejamos que queden sin disolverse los matrimonios mientras ea ciertamente manifiesto que vive el marido ó la mujer, y no pasarán á segundas nupcias ni las mujeres ni los maridos, si no quisieren que parezca que esto lo hicieron con temerario atrevimiento, y quedar sujetos á penas, queremos decir, él ciertamente á la exacción de la donación antenupcial, ella la de la dote. Mas si fuera incierto si vive, ó no, la persona que cayó en poder de los enemigos, en este caso, se ha de esperar un quinquenio ya por el marido, ya por la mujer, después del cual, ora se haya adquirido evidencia de la muerte, ora esta permanezca incierta, será licito volverse á casar sin riesgo. Porque también esta fuá contada por los antecesores entre las disoluciones llamadas de buena gracia, y nosotros asimismo la consentimos, de suerte que en este caso no haya lugar al repudio, encontrándose tan distantes Las personas una de otra,y ninguno obtendrá por esto lucro, ni el. marido el de la dote, ni la mujer el de la donación antenupcial, sino que cada cual se quedará con Lo suyo.
(1) parentlbus, Port. (2) et lila al quidam dos sIL, si quidem omnino (los sequetur, e edd. liam& ; et hie si ciuidem omuino data des alt, Trd.. y Port.; et hie si qutdein dos (al quas omni.00 data Bit), Cont. (5) El oód. Flatnb., TrLci., y Port.; ante, Cont. Roe (t) eniO' UsflcUpatts, 61odd. ¡fanab.; Et hoc enim tu
nuncup&tls, Ti-id.; hoe enim (mi nuncupatis, Port.; hes enim et la nuneupatis. Cont. (5) El cód. Hamh.; upas, Port., y Genl.
nl
NOVELAS.—OONSTlTUOTóN Xxii
Cap. VIII
Capitulo VIII
Quod autern prius ex legum severitate ntroduetum est, nos clemente cessione resolvimus. Si enim ex decreto iudiciali in metailum aliquis aut vir aut mulier dan iussus esset (quate nunc est in Proconneso et in appetlata Gypso), servitus quidem erat et (1) ab antiquis legislatoribus sancita, et (2) ex suppticio illata, separabatur vero matrimoniuni, supplicio poasidente daninatum sibique servientem. Nos autem hoc remittimus (3), et un!mm ab initio bene natoruni ex supplieio permitU-. mus fiéri servum. Neque enijfl mutamus nos fortunam (4) liberam ¡u servilem statum, qui etiam dudum servjentjum manumiasores esse festinavimus. Maneat igitur matnimonium hie (5) nihil ex tau decreto laesum, utpote inter personas liberas eonsistens.
Mas lo que por severidad de las leyes se introdujo antes lo derogamos nosotros por clementeconcesión. Porque si por decreto judicial se hubiete mandado que alguno, hombre ó mujer, estuviese condenado á las minas, (como lo es hoy ála de Proconneso y a la llamada Gipso), se hallaba Ciertamente sancionada por los antiguos legislado¡ es, é 1111puesta por virtud de la pena, también la esclavitud, y se disolvía el matrimonio, por poseer la pena al condenado que era esclavo de ella. Pero nosotros perdonamos esto, y no permitimos que ninguno do les bien nacidos desde el principio se haga esclavo por virtud de la pena. Porque no cambiamos la condición de libre en estado servil nosotros, que nos apresuramos é. ser manumisores de los que antes eran esclavos. Subsista, pues, en esta caso el matrimonio en nada menoscabado por tal sentencia, cómo si subsistiera entre personas libres.
Cap. IX
Capitulo IX
Si 'vero decretum iudiciale libortum aul libertam aut horurn litios ¡u servituteni redigat, constat quidem ab initio matnimonium, poslea vero apparens servitus separat coa ab invicem, Ianquam morte secuta, quoniam praecedemites nos diunt, auparvenienteni servituteto non procul a monte differre. ldcirco hoc quidem, quod proprlum est, unusquisque recipial, piacitum veio soluru, quod ex morte est, liberia sequiratur, reliqua vero veniant ad cuni, qui redigitur in sei'vtutern.
Pero si el decreto judicial redujera á esclavitud á un liberto ó á una liberta ó ÉL los hijos de éstos, subsiste ciertamente al principio el matrimonio, pero la esclavitud que aparece después los separa mútuamente, como habiéndose seguido la muerte, porque dicen nuestros predecesores que la sc1avitud que sobrçviene no difiere mucho de la muerte. Por lo cual recobre cada uno lo que ciertamente es suyo propio, y adquiérase para Los hijos solamente lo que se pacté por causa de muerte, pero vaya lo damas al que es reducido á esclavitud,
Cap. X
Capitulo X
Si vero ab initio putaverit aliquis liberan iungi personae, ilta vero famula postes dec)aretur exsistens, non dicimus solvi matrimonium, sed ipso (6) initio neque matrimoniuin lien, secundurn prius a nobis diotamn causam, propter inaeqnaliiatem fortunae (7); ui'ide neque lucrum ex matrimonio contemplandum case, neque aliquid tate, sed puram rerum competentium per congruas actiones redditionem. Hace autem deeernitnus, et tate non case dicimus matrirnoniuru, si causam anirnus incertus disponat solum, rieque consensu dornini, neque malignitate eius aliqua, neque negligentia convicta.
Pero si al principio hubiera creído alguien que so uniR á una persona libre, y después se declarase que ella es esclava, no decimos que se disuelve el matrimonio, sino que no se contrajo desde un principio matrimonio, por la causa antes dicha por nosotros, por la desigualdad de condición; por lo, que no se ha de contemplar lucro proveniente del inatrii-nonio, ni ninguna otra cosa semejante, sino la pura devolución de las cosasCorrespondientes por medio de las acciones que competan. Mas decretamos esto, y decimos que no hay tal matrimonio, si solamente el animo incierto dispusiera la cosa, sin consentimiento de! señor, sin malicia alguna suya, y sin. negligencia de que esté convicto.
Cap, XI
Capitulo XI
Nain si tradidenit tanquam liberam suain aneil1am dom1xjus, jite autem liber exaisteris, et credena tradenti hanc accepit (8), forsan etiam dotalibus celebratis documentis, ant neque cetebratis quidaro, eius auteu- voluntate eausam gubernante, non erit ius(um tale non constare rnatrimonium, sed tacitam libertatem sequi sive virum sive mulierem, el curo tale aliquid a dorxiino fIL, sancinius, et rapi talero virum aut feminain ad iugenuitatem, et eausam tanquaro aupar liberia et iigenuis iudicari. Si vero ipse quidem non celebraverit nuptias alterius personae dominus, sciat autem, quod agitun, eL ex studjo taceat, ut postea causaro sarciat
Porque si el dueño hubiere entregado como libre una esclava suya, y el hombre siendo libre, y creyendo al que se la entregaba, la recibió, acaso habiéndose celebrado también contratos dotales, ó no habiéndose ciertamente celebrado, pero rigiéndose el caso por su voluntad, no será justo que no exista tal matrimonio., sino que mandamos que la libertad tácita siga ó al varón 6 á la mujer, y que, cuando por el dueño se hace alguna cosa semejante, le sea arrancado tal hombre 6 mujer para la ingenuidad, y que la cuestión sea juzgada como entre libres ó in gónuos. Peros¡ ciertamente el mismo dueño no hubiere concertado las nupcias de otra per-
(1) et, Omilek el cdd. Llamb. iS) et, omienU el cód. Iiamb.,jt Trid. 1 euravj,,, el cód. Hamb, 1-d.,y Por. () Et cód. Ilamb., T,'ul.i1 Port.; tormsm, Cont.
(5) El cód. Hamb., y Trid.;.hoc, PorI., y Cost
(1) Trid.; ab ipso, Port., y Con¿.
7! ineqe&Iltatte fortunam, el cód. H.nb., Trd., y Pon. (8) Et c.d. E amO., y Trid.; acciplt, Pon., y cont.
114
NO'VBLLS.—CONSTITUCiÓN Xlii
pugna est), ant insidias sibi. facientem ex ven enis, ant gladio, aut alio factas, modo, ex quibus circa vitam periculum est, aut etiam consciam tyrannidom meditantibus, aut falsitatis ream constitutam, aut audaces elus manus 1nferentem sibi' scilicet tau aliquo facto dat lex haca viro abiicere mulierein, si vol unam harum (1) et solam probaverit causam, et luerarí quidem dotem, antenuptialem vero habere donationem. § 3.—Si vero altera harurn personaruin irrationabiliter repudium miserit, et hoc ipsum solvendi matrimonium sino ratione, subdita erit dudum a nobis dietis poenis. Insuper etiam uxor res omnino ex memoratis causis pro irrationabili (2) repudii missione facta el in quinquennium totum ad seeundum venire prohibetur matrimonium, et ante quinquennium nuptias non esse sine reatu, noque legitimas vocari, sed omnis volens adeat el accusel factum tanquam contra legem praesumtum.
na y tales cosas, 6 también donde hay lucha de fieras contra los hombres), ó que le dirigía acechanzas preparadas con venenos, 6 con armas, 6 de otro modo, por virtud de las que haya peligro para la vida, 6 también que es cómplice de los que meditan tiranía, 6 que se ha hecho reo de falsedad, 6 que ha puesto en él sus audaces manos, pues por algún hecho semejante le permite esta ley al niarido rechazar á la. mujer, aunque hubiere probado una sola causa de estas, y lucrar ciertamente la dote, y tener la donación antenupcial. § 3.—Pero si una de estas personas hubiere enviado el repudio, y esto sin razón para disolver el matrimonio, quedará sujeta a. las penas antes dichas por nosotros, Además de esto, á la mujer que se hizo réo por el envio no justificado del repudio por alguna de las mencionadas causas, se le prohibe por todo un quinquenio pasar * segundo matrimonio, y las nupriaR antes del quinquenio no estarán sin pena, ni se llamarán legitimas, sino qué todo el que quiera recurrirá y acusará lo hecho como atentado contra la ley.
Cap. XVI
Capitulo XVI
Si vero etiam rationabiliter mulier repudium miserit, et in certaminibus vicerit, ant vir irrationabiliter eaxn abiiciens subiacuerit poenis, luoretur quklem lucra primitus dieta, erubescat autein ante annum completum ad secunda vota venire. Quod non observsndum nobis est in viro rationabiliter (3) obtinente taus mora, quum et non obtinenti etiam repente nuptias facere licel, quoniam nulla cima sobolis eonfusionem rationabilis est auspicio. Quod in mulieribus ante anni completionem recto prohi-. betur, et tanta est prohibitio ex lioc, quia, licet bona gratis disgoivi matrimonium contingat, tamen etiam ex Anastuli pise memorias constitutione in annum prohibitio seoundarum nuptiarum mulieribus instituta est.
Mas también si la mujer hubiere enviado con razón el repudio, y hubiere vencido en la contienda, ó si el mando que sin razón la rechaza hubiere quedado sujeto á las penas, gane ciertamente los lucros antes dichos, pero avergüencese de pasar á segundas nupcias antes de un año completo. Lo que no se ha de observar por nosotros en cuanto al marido, que con- razón obtiene tales lucros,pues aun al que no los obtiene le es licito contraer desde luego segundas nupcias, porque no hay ninguna sospecha racional -respecto á confusión de la prole. Lo cual con razón se prohibe en cuanto á las mujeres antes del completo de un año, y es tal en este caso la pro bibicin, que, aunque acontezca que el matrimonio se disuelve de buena gracia, ello no obstante, tam-
§ 1.—Has itaque causas nobis Theodosiva explanavit, nos autem ex veteribus aumentes et alias adiecimus tres. Si enim mulier tanta teneatur noquitia, at etiam ex studio abortum facial virumque contristet et privet epe filiorum, vel tanta libido est, nl etiam cum vino voluptatis occasione lavetur, ant etlam dum adhuc constat matrimonium cum viro ad alios de nuptiis suis loquatur, licentia datur a nobis viri' miltere eis repudia, et lucran dotes, et antenuptiales habere donationes, utpote etiam his causis rationabiliter solvere valentibus matrimoninm, et sub eundem deferentibus ordinem, sub quem et poenas Theodosii divinae memoriae dillnivit constitutio.
piadosa memoria, se estableció para las mujeres la prohibición de segundas nupcias durante un año. § 1.—Teodosio nos expuso estas causas, pero nosotros añadimos otras tres. tomándolas de los antiguos. Porque si la mujer estuviera dominada por tanta maldad, que también de intento procurara el aborto, y contristase al marido y le privara de la esperanza de hijos, 6 si es tanta su liviandad que por voluptuosidad se halle aun con hombres, 6 también si subsistiendo todavía el matrimonio con su marido hablase con oirás de nupcias con ella misma, ¡Be les da por nosotros licencia á sus maridos para enviarles el repudio, y para que lucren la dote y retengan las donaciones antenupciales, como si también estas causas pudieran disolver con razón el matrimonio, y se refiriesen al mismo orden para el que estableció penas la constitución de 'Peodosio, de divina memoria.
Cap. XVII
Capitulo XVII
&dscriptitio autem alieno nubere liberam non licel neque ignorante, noque scienle, noque consentiente poaseasore, sed licel aliquid tale ab adacriptitio gera.tur, licebit domino et ipsi por se el por provinciae iudieem castigare plagis mediocrihoc agentern adscriptitium, el abatrahere ab ea, quae frustra ej coniuncta est. Unde noque nu-
Mas al adscripticio ajeno no le es licito casarse con una libre, ni ignorándolo, ni sabiéndolo, ni consintiéndolo el poseedor, sino que aun cuando alguna cosa semejante fuese hecha por el adaoripticto, le será licito al mismo dueño castigar tanto por si como por medio del juez de la provincia con moderados azotes al adscripticio que tal hace, y separarlo
(1) 91 cdd. Hamb., y Ti-Id.; borwa, Port. y Cont. L cód, !Ia,nb., g Tr44.; irrationablili, prg. y Cont.
3) Et c6d. tfamb., y Trid.; jrrationsbjlfter1 Port., y Cont.
E.,
bién en virtud de la constitución de Anastasio, de
otELLa—oowsTITuoxóN XXII
115
§ 1.—Sic itaque matrimonia dissolvuntur viventibus adhuo lis, qui ea contraxerunt, et pecuniariae poenae circa dotem et aponsalitiarn oonsiatunt
de aquélla, que en vano se le unió. Por lo cual, ni son nupcias lo que se hizo, ni hay oferta de dote, ni de donación antenupcial, sino la pura corrección de un hecho malo. § 1—Y así se disuelven de este modo matrimonios viviendo todavía los que los contrajeron, y las penas pecuniarias consisten en lo relativo é la dote
cap. XVIII
~tulio. XVIII
Sed a nobia aliquid etiam aliud adinventum est, nL etiazn ind.otata matrimonia irrationabilibus faetis divisionibus castigationi tradantur competenti. Si quis enim duxerii uxorem, ant etiam mulier ad viruta veniaL, nuptiali quidem assumta voluntate atque sententia, non taaen secuta dote ant *ponsalitia largitate (ubi quoque praesumtive fien solutiones contingebat, nullo ex hoc contra temersrium sequeute periculo), constitutionem scripsimus dicentem: Si quia sub potestate constitutani mulierem voluntate pareatum aul eUam suae potestatis forte ducat uxonom neque dote oblata, noque inatrurnentis dotatibus factis, nupliae quidem suiit, licet dotalia instrumenta non sin¿ conscripta; nL non ob heo vir (quod in multis ,novimus factum) expellat domo uxorem sine ulla prius dietarum rationabilium causaruni, quas et Theodosius et nos enumeravimus (1) Si quid autem tale fiat, el aut i domo, ant etiam ipse Patiosine causa eam abiciat nabilem causam praestet, ut mulier separetur ab elus matrimonio, quartam partem propniae substantiae cogaturexaolvere el, et usque ad quadningentas quidem auri libras aubstantiam habens ceotuui hhrts damnificabitur, bco cal quarta aubstanuso parte, ininorem auteni hacia quantum qusrtae facit quantitas. Si vero cuata inaiorern praedictae quadningentarum aun u braruin quantit.atis subetantiani habeat, non amplius centum auri damnificetur libris. &d maxitnam namque plerumque respicientes doteni legem bancacripaimus, substantiam illani mérito secundum nostras legos existimantos case, quae pura debitis videatur. Ratio quoque ex ipais causis e contrario (2) proeedat. EL si mulier por culpam propniarn separetur a viro iiidotata exeistens, ant eLiana. mitt.at ei sine aliqua causa rationabili repudiuzu, iisdem in omnibus subiaceat poenis. EL si quidein per culpam ema matrimoninm solvatur, quia quennium observan¿am caL multen, et secundis non copulabitur nuptiis, si varo por culpam (3) mariti, aut etiam bona gratis distrahatur, menito et hio annum, custodiat propter seminisconfusionem, ut per omnia nobis Jex perfecta siL.
Pero se ha inventado por nosotros también alguna otra cosa, á fin de que también sean sometidos al correspondiente castigo los matrimonios no dotados, habiendo hecho sin razón la separación. Porque si alguno hubiere tomado mujer, ó también si la mujer se uniera á un hombre, abrigando ciertamente la voluntad y el ánimo de contraer nupcias,cero no habiéndose seguido dote ó donación esponsaheia,(en cuyo caso también seo utecia que porpresunción se hacían separaciones, no siguiéndose de ello ningún peligro contra el temerario), escribimos una constitución que decía Si alguno tomara por mujer con la voluntad de sus padres á la mujer que se halla constituida bajo potestad, ó aun Ls la que acaso sea de propio derecho, no habiéndose ofrecido dote, ni habiéndose otorgado instrumentos dotales, hay ciertamente nupcias, aunque no se hayan escrito los instrumentos dotales; de suerte que no por esto eche el marido de su casa Ls la mujer, (lo que hemos sabido que se hizo por muchos), sin alguna de las causas razonables antes dichas, que sal Teodosio como nosotros enumeramos. Mas si se hiciera alguna tal cosa, y sin causa la echara de la casa, 6 también si él diera una causa razonable, para que la mujer se separe de su matrimonio con él, sea obligado Ls entregarle Ls ella la cuarta parte de sus propios bienes, y, teniendo ciertamente bienes hasta cuatrocientas libras de oro, será condenado en cien libras, esto es, en la cuarta parte de los bienes, pero, teniendo menos, en tanto cuanto importa la cuarta parte. Mas si tuviera aun más bienes de la susodicha cantidad de cuatrocientas libras de oro, no será condonado en más que las cien libras de oro. Porque hemos escrito esta ley atendiendo Ls la dote ordinariamente máxima, estimando con razón que según nuestras leyes constituyen aquellos bienes los que se consideran libres de deudas. Y sea procedente también esta cuenta por las mismas causas al contrario. Y si la mujer se separase del marido por propia culpa siendo indotada, ó también si se le enviara sin causa alguna razonable el repudio, quede en un todo sujeta é. las mismas penas. Y si verdaderamente se disolviera por culpa suya el matrimonio, se habrá de esperar por la-mujer un quinquenio, y no se unirá, en segundas nupcias, pero si se disolviera por culpa del marido, 6 también de buena gracia, con razón también en este caso esperará un año por razón de la confusión del sómen, para que tengamos del todo perfecta la ley.
Cap. XIX
Capitulo XIX
Est quoque quoddam et aliada.. nobis piissimum sirnul et gratuai adinventuna, ubi etiam repudiis missae nuptlae consistuni adhuc. Eórum namque, sub potestate sunt, calliditates cinca parentes habitas prohibemus, quoniam quosdam invenhmus ex atu dio repudia senibere festinantes el mittera
Hay también alguna otra cosa piadosisima y al mismo tiempo agradable inventada por nosotros, para que también subsistan las nupcias aun habiéndose enviado el repudio. Porque prohibimos isi astucias que para sus padres emplean los que están bajo su potestad, pues hemos hallado que algunos
ptiae sunt, quod factum est, nec oblatio dotis, neo antenuptialis donationis, sed pura facti maLi correctio.
donationem.
J
(t) Port.; qnaiqne et Theodoelue quesque eL nos Cont. 11) esuete pro esutione, si odS. fr,,,)., 14., y J'ort.
y á la donación esponsalicia.
(51 TiiI..; si vero vel per enipam, el cdd. Hantb.; s i viro
p5r osuuam val Cutpp.m, Por.y Conf.
116
N0VELA&—OONSzTUOIóN 1111
suis uxoribus, aut etiam ex diverso et nulla rationabili penitus exsistente causa sovere matrimonia, ut eorum pareines subiaeeant exactioni dotis aut sponsalitiae largitatis, quasi soluto matrimonio; et ipsi quidem forsan latenter miscentur alterutris, disoodunt autem parentes damnificati eL hanc suso ad (1) filies hunanitats liabentes recompensationem. Ideoque legem serilisiiuus, vele Otein neque sub potestae constitulos, noque emancipatos tiho, neque mesenios, neque fe minas posee distrahere matrimonia tu suorum laesioriem patruin aut matrutn, qui dotes aut aateaupualea donations obtuleruxit ant susceperant soiz, aut etiam cum filüs. Sed sicut in con wactn nuptiarum exepectamus patruni consensum, ita neque transigere matrimonia sinimus in pareatum laesionem eitra illoruin voluntatem, sed si mittatur repudium, competere contra cos exactionem poenaruin non siuimu, stve ipsi dederunt hoo, ve¡ susceperunt, sive etiam eum alije suseeperunt. Non eniul habet rationein, pareatem quidem citra voluntatem lUn non posee transigere matrimonluin, llliis autem permittere, forsan et in minore aetate coustitutis, tieque quod utile sit ecientibus, citra patriix.n voluntatem solvere matricnonium et ex hoe parentes laedere. Roe autem bono quidem inchoane philosopbissimussancivit Marcus, Diocletianus autein hune secutus est, nos autrn sirniliter approbavimus. Sitque terniinus nobis hic disinoctionuin, quae superatitibus contrahentibus Ilunt.
se apresuran de intento á escribir sus repudios y enviárselos a sus mujeres, O también por el contrario, á disolver sus matrimonios sin que exista absolutamoute ninguna causa razonable, para que sus padres queden enjebe a la exacción de la dote 6 de la donación eSponsalicia, como habiéndose disuelto el matrimonio; y que ciertamente los mismos se Juntan ambos acaso clandestinamente, pero que los padres salen perjudicados obteniendo esta recompensa de su benignidad haiia sus hijos. Y por esto hemos escrito una ley, que quiere que ni [os hijos constituidos bajo potestad, ni. los emancipados, ni varones ni hembras, puedan disolver sus matrimonios en daio de sus padres 6 madres, que solos, 6 también con sus hijos ofrecieron ó recibieron dote ó donaciones antenupciales. Sino que así como en el contrato de nupcias requerimos el consentimiento de tos padres, así tain poco dejamos que sin la voluntad de ellos se disuelvan los matrimonios en daño de los padres, sino que, si so envía el repudio, no permitirnos que compota contra ellos la exacción de penas, ya si ellos mismos dieron 6 recibieron aquello, ya también silo recibieron juntamente con otros. Porque no hay rai.on para que el padre no pueda ciertamente disolver el matrimonio sin la voluntad del hijo, y para permitirles á los hijos, acaso siendo también de menor edad, y no sabiendo lo, que es útil, que disuelvan el ,matrimonio sin la voluntad de sus padres, y para perjudicar con ello a sus padres. Mas esto, innovándolo á. la verdad acertadamente, lo sancioné el muy filósofo Marco, a quien le siguió Diocleciano, y nosotros lo aprobamos de igual modo. Y sea e..te para nosotros término de las disoluciones, que se hacen sobreviviendo los consortes.
C&p XX
Capitulo XX
Deizieepsautem matrimoniorum tarrninurn, quae omnia similiter solvit, exepectat mora. Unde sive tia morte viri solvatur matrirnonium, sive fine mulle, lucrum sit viro quidem in dote secundum quod nuptialium instrumentorum continetur pacto, mulien Yero ex uuptiaU donatione, sicut et ibi convenerit a principio contrahentibus, non prohibendis quidein inaequalibus secundum quantitatem oblattonibus prohibendis autem inaequalibus pactis, hoc quod tbrtissimus quidem Leo in suis censenpsit legibus, nos autem hoc sumentes adhuc ciarius ordinavimus. Si enim alter quidein amplius, alter vero minus 'o lucro paciacatur, incertum erat (2), quale oportet eso quod Leneat, utruin quod plus, an quod mines, dubitatione ex utroque similiter insurgente. Unde nobis placuit iminoderationos avorsantibus ad mines pertrahere, quod in pacto plus est, et non alü quidein licere tertiam, ah autem forsan quartain lucri pacisci, sed si quid tale fiat, quarta in utroque percipienda, et deincepa similiter in partibus, non Lamen in constituta ex utroque quantitate.
Mas corresponde también al término de los ma trlinonios la muerte, que todo lo desata igualmente. Por lo cual, ya si el matrimonio se disolviera por muerte del marido, ya si por fallecimiento de la mujer, correspóndale ciertamente al marido el lucro de la dote conforme é, lo que se contiene en el pacto de los instrumentos nupciales, y la mujer obre la donación nupcial, según también sobre s esto les hubiere convenido al principio á los contrayentes, no habiéndose de prohibir ciertamente ofertas desiguales en cantidad, pero habiéndose de prohibir los pactos desiguales, cosa que á la verdad consignó en sus leyes el muy vigoroso Leon, y que aceptándola nosotros la ordenamos aun con mas claridad. Porque si uno pactaba mas, y otro menos respecto al lucro, era incierto qué debía ser lo que prevaleciera, silo mas ó lo menos, surgiendo duda igualmente de lo uno y de lo otro. Por lo cual nos plugo, teniendo aversión Li las cosas inmoderadas, reducir Li lo menos lo que en el pacto hay de mas, y que ciertamente no Le fuera lícito Li uno pactar la tercera parte del lucro, y acaso á otro la cuarta, sino que si se hiciera alguna cosa tal, se ha de percibir por el uno y por el Otro la cuaita, y del mismo modo en cuanto Li otras partes, pero no respecto Li la cantidad contitulda por ambos. § 1.—Disuelto, pues, el matrimonio conforme Li cualquiera de las susodichas separaciones, es ciertamente feliz y dichoso para ambos contrayentes permanecer en el primer matrimonio, y no contristan acaso con los siguientes matrimonios Li la prole procreada. Y si hicieren esto y permanecieren en
§ 1.—Soluto igitur matrimonio secundum praodictas omnes disiunetiones felix quidem et beatum est utrique contrahentium perdurare ín pniore coniugio, eL non procreatain sobolem sequentibus matrimoniis forsitan contristare. Et si hoo, egenint et in pnioribus steterint nuptiis, habebunt quidem (1) hane Spud, eL cód. Ilamb., y 2rid.
(ii El cód. Hantb,, y Trid. erIt1 port., y Con
NOEL.k8.-0,014SflTTJCLó4 XXII propria, boa est dotem quid orn mulier, sponsa1i tiarn vero largitatern vir, nihil perserutantibus nobis hoc) quod super secundis o& nuptiis. Percipient auteru lucra vir quidein ex dote, mulier autexn ex antenuptiali donationc, et erunt hace cis propria, nihil paene ab alia eorurn ciifferentia possesslone. Undo denso vixOrint omnoin lioentiarn habebunt alienationis super his, sicut in aliis, quae de suo abinitio habueruat. Si varo etiam moriantur, Iicet sis et legatis et fideiconmissis res has in alíes migrare; talem quippe a1ienationen permisimus nos eonstitutionern pro bis consoribentes.
§ 2.—Si vero filies ex aliqua parte scripserint heredes, extraneos autem ex alia, maneant autem tales res aut etiatn quaedani earum non alienatae, non ob hoo atienataehae videbuntur, quoniani al¡-. quia etiain alter seriptus cut heras, sed mancaut etiarn hace fihis. Non 'enim, si scripserit omnes fihios heredes ex inaequalibus partibus, has secun-. duin hereditarias aecipient portiones, sed ex seque divident secundum nunerurn Suurn, sieut etiam si nuliurn eorum scrpserit heredem,, sed extraneos omnes, eis por alios modos satisfactione habita, percipient sas, quum utique non sint heredes parentuin. Plaeuit enirn nobis por praesurntionem, quia pater, dum non vivena alienaverit ant expressim obligaverit aliquid harum rerurn, ant morlona non expressim in alium sas transposuerit, voluerit magia servare fihiis, tanquam ex causa iliorum sibitnet acquisitas, et non ad extraneos deducere. Et dabuntur hace filiis honore praeeipuo ex nostra lego, licet non flarit heredes aut patria, aut matris, ant utriusque, vol si quidatu quidem (1) sorum fiant heredes, alii vero repudien.t; boa enim nobis retius, quam prioribus, placuit liabere. Unde si praernium est ex lego desoendeus in eos, nulla adiectione neque turbetur, neque minuatur, nisi forte causara ipsi dent f.lhi suae deminutionis.
117
las primeras nupcias, tendrán ciertamente sus propios bienes, esto es, la mujer ciertamente la dote, y el marido la donación, esponsalicia, no investigando nosotros nada de lo que en las segundas núpcias. Mas percibirán lucros, el marido, á la verdad, de la dote, y la mujer, de la donación aritenupcial, Y tendrán ellos estos bienes corno propios, no difiriendo casi en nada de otras posesiones suyas. Por lo cual .tendran mientras vivieren plena facultad de enajenación respecto a ellos, como en cuanto á los demás, que desde un principio tuvieron como suyos. Pero aun si murieran, les será licito traspasar á otros estos bienes por legados y por fideicomisos; porque les permitimos tal enajenación escribiendo sobre esto una constitución. • § 2.—Pero si á los hijos los hubieren instituido herederos de una parte, y de otra á extraños, permanezcan, sin embargo, corno no enajenados tales bienes, O aun algunos de ellos, pues no se considerarán enajenados por esto, porque también algún otro haya sido ;insituido heredero, sino que tam. bién ellos permanecerán siendo de los hijos. Pues tampoco, si á todos los hijos los hubiere instituido herederos de partes desiguales, los percibirán con arreglo á las porciones de herencia, sino que harán la división por igual según su numero, as¡ como también si no hubiere instituido heredero á ninguno de ellos, sino todos extraños, dándoseles de otros modos satisfacción, los percibirán, aunque ciertamente no sean herederos de sus padres. Porque nos plugo por presunción, que el padre, no habiendo enajenado en vida O expresamente obligado alguno de estos bienes, O no habiéndolos expresamente transferido a otro al morir, prefirió conservarlos para los hijos como adquiridos para él por causa de los mismos,y no transferirlos á extraños. Y se les darán á tos hijos a titulo preferente por virtud de nuestra ley, aunque no sean hechos herederos del padre, O de la madre, O de ambos, O aunque ciertamente algunos de ellos se hagan herederos, pero otros repudien la herencia; porque esto nos pareció que era mas conveniente qué lo anterior. Por lo cual, si es un premio que va a ellos por virtud de la ley, no sea alterado con ninguna adición, ni menoscabado, á no ser quizá que los mismos hijos den causa para su disminución.
Cap. XX
Capitulo XXI
Si quia enim ex ela ingratus videtur, praemium hoc atiis damus nihil tale agontihus, ut et alios corripiamus parentes honorare, et ad fratrum exempluín respicere. Unde si tautum infortuniuni filioruin sit sobolis, ut omnes ingrati sint, ad heredes venient hace defunoti tanquam illius substantiae eonstitntae non valentibus luis ex parente a se exhonorato praerniura babero, quod nos oís propter hnc eausam non damus.
Si, pues, alguno de ellos parece ingrato, les damos este premio á los demás que no hicieron nada semejante, para obligar á los otros á honrar á sus padres, y mirar el ejemplo de sus hermanos. Por lo cual, si tanto fuere el infortunio de la prole de hijos que todos fueran ingratos, pasaran estos bienes a los herederos del difunto como si los hijos no pudieren obtener del padre por ellos desconsiderado el premio de los bienes que son de aquel, que no les daLnos á ellos por esta causa; § 1.—Pero si ciertamente viven algunos de Los hijos, y otros fallecieron, pero dejaron hijos, les damos á los hijos del fallecido la porción de éste, si fueran herederos de su padre, y en otro caso se la deferimos It los hermanos. Y por esto, perfeecionando nuestra ley, queremos que esto tenga validez no solamente respecto It la dote, y It la donación esponsalicia, sino también en los matrimonios indotados en cuanto It los lucros introducidos por nuestra constitución. Porque también ellos serán
§ 1.—Si vero fihiorum alii quidem inter vivos siaL, ahi vero defuneti quidem sint, filios autem relinquant, dafuncti portionem illius damos ffluis, si heredes Bint patria, alioqui ad fratres deducitaus. Et ideo legem nostrain perficientes volumus hace valere non super dote solum, neque super sponsalitia largitate, sed etiam super indotatis matrjtnonij, ex constitutione nostra introductis lucris. Nam et illud, nial ad secundas veniant nuptias parentes, sed servent, erit filiorum que duduin dixi-
(1)
RE odcE. Hamb.,quttsln, o,nitesk& Trid., Pott.,y Cost.
OVELAS.—CØNSTITUCIóN Wi
mus modo. Primae siquidcm nuptiae, et hinc lucra et observationes usque ad hoc dispositae sint.
ie los hijos en el modo que antes dijimos, si los padres no pasaran á segundas nupcias, sino que se conservaran en las primeras. Queden, pues, basta aquí ordenadas las primeras nupcias, los lucros provenientes de ellas, y las observaciones para las mismas.
Cap. XXII
Capitulo XXII
Si qui vero prioribiis non contenti nuptiis etiam ad secundas venerint, necesse est legi hos snpponere (1) aut sine fihiis exeistentes ex prioribus, ex secundis autem filos habentes, ant etiam ex diverso sine fiuils quidem ex secundis, parentesautem ex primis, aut sine filtis ex ambobus, aut parentes ex utroque. Si igitur sine fihiis manserint ex prioribus ant etiam ex ambabus nuptiis, nulia perserutatio circa secundas (2) est, sed viri quidem ibunt omnino omni observaUone liben, mulieribus autem solummodo imniinebit inetus, ut non ante annale tempus ad secundum veniant matrimonium, aut seiant, quia, si quid tale geaserint, et immaturas contraxerint nuptias, subibunt poenas, alias quldem, si sine ffluis ex prioribus sint matnimoniis, maiores autem, si etiam 11111 sint. Si enim non est soboles, infamia mox sequetur, et cnt omnino mulier propter nuptiarum festinationem infamia, et noque percipiet aliquid horum, quae a priore relicta sunt el consortio, noque frhetur sponsalitia largitate, neque manito secundarum nuptiarum ultra tertiam anac substantiae offeret partem; sed. neque extninsecus aentiet Largitatem, noque percipiot ponitus ab ullo extraneorum non hereditateni, non fideieommissum, non legatum, non mortis causa donationem, sed haec veniaut aut maneant apud heredes (3) defunoti, aut coheredes eius, si poterat horas case, utpote ea nultam utilitatem habente. Sed si seripti et al¡¡ sint heredes, sive etiam ab intestato vocentur, ad illos venient quae tali mulieri derelicta sant; non enim flacas hace vindicabit, no aliquo modo videamur taus corripientes fisci providere utilitati, sed fila quidem, quae extrinsecus ci derelicta sunt, ad alias ven ient, quae vero apniore manito sunt ab ea sublata, venient ad decem personas relinquentis virí (4) cognationis, quae edicto continentur, hoe est adscondentes, et descendentes, et ex latero usque ad secundum gradum, gradibus in eno servandis ordine. Quibus non exsistentibus ad aerarium venient.
1.-Sed neque longius hereditas ab intestato propriorum eius veniet cognatorum, sed usque ad tertium gradum inapielendum undique stabit solum successio eius, longius autein exeistentes alba habebunt heredes. EL quae prae aliis ej peonia irfertur, dicimus autem infamiam, si quidem sine fihiis ex prionibus fuerit nuptiis, solvitur Imperatoria Jittenis iubentis (5). Si vero (6) fliii fucnint cuiuscunque sexus, licebit quidem ej Iruperatori pro infamia aupplicare, non tomen utilitatem aliquam rescriporum habere. Silamen vo)uerit ex imperio habere utilitatem et aliis liberarí poenis, ex
Pero si algunos, no contentos con las primeras nupcias, pasaran á las segundas, le es necesario á la ley suponerlos ó existiendo sin hijos de las primeras, pero teniendo hijos de las segundas, ó también, por el contrario, sin hijos ciertamente de las segundas, pero teniéndolos de las primeras, 6 sin hijos de ambas, ó teniéndolos de las unas y de las otras. Así, pues, si hubieren quedado sin hijos de las primeras, 6 también de ambas nupcias, no hay que hacer disminución alguna respecto á las segundas, sino que los varones pasarán á ellas ciertamente libres en absoluto de toda observancia, pero á las mujeres los amenazará únicamente temor para no pasar é segundo matrimonio antes del tiempo de un silo, ó sepan que si hubieren hecho alguna cosa tal, y hubieren contraído nupcias prematuras, quedarán sujetas á penas, unas ciertamente, si estuvieran sin hijos del primer matrimonio, pero mayores, si también hubiera hijos. Porque si no hay descendencia, seguirá desde luego la infamia, y la mujer será en todo caso infame por su precipitación para las nupcias, y no percibirá cosa alguna de lo que por el primer matrimonio se la dejó, ni disfrutará de la donación esponsalicia, ni ofrecerá al marido de segundas nupcias más de la tercera parte de sus propias bienes; pero tampoco recibirá do fuera liberalidad, ni percibirá absolutamente de ningún extraño herencia, ni fideicomiso, nF legado, ni donación por causa de muerte, sino que estas cosas irás á los heréderos del difunto 6 quedarán en poder de ellos, 6 á los coherederos del mismo, si pudiera haber heredero, de suerte que ella no obtenga ninguna utilidad. Pero si hubiera otros herederos instituidos, ó también si fueran llamados abintestato, irá ¡ ellos lo que se le dejó á tal mujer; porque el fisco no lo reivindicará, para que de algún, modo no parezca que al corregir tales cosas proveemos para utilidad del fisco, sino que lo que ciertamente sele dejó ¡ella por extraüos pasará á tos otros, y lo que procedente del primer mandó se le quitó a ella pasará ¡ las diez personas del parentesco del marido que lo dejó, que se contienen en el edicto, esto es, It los ascendientes, y á los descendientes, y á los colaterales hasta el segundo grado, guardándose los grados en su propio orden. Y no existiendo ellas pasará al erario. § 1.—Pero abintestato no le corresponderá la herencia de sus propios cogn.dos más remotos, sino que su sucesión subsistirá solameñte hasta apurar por completo el tercer grado, y los que haya de otros más remotos tendrán otros herederos. Y la que además de las otras penas se le impone, nos referimos á Ja de infamia, es remitida por cárta del Emperador que lo ordene, si verdaderamente no tuviere hijos de sus primeras nupcias. Mas si nubiere hijos de cualquier sexo, le será ciertamente licito suplicarle al Emperador respecto kia infamia, pero no obtener utilidad alguna de los rescriptos.
(i) El cód. Hamb., y Trid.; se supponere, Port., y Cont. (2) El cód. h'cunb., Trid., y Port.; nuptta, adiciona Cont, (3) serlptos, adicionan el o&L Har6b., Trid., y Pon. (4) .8k. ,d. estereoUpada; turs, el cód. Hamb., Trid., y Pon.; oneUeid Cosi.
(5) El odd. Hainb., y Tnid.; iubentlbuu, Port., y Cont. (1 ) Rl cdd. flwsib., y Tnid.; vero sí, Poni., y UÓA*.
NO'VELA$.—OOSTITUO16N XXII
119
flujis rnediam anac substantiac donet portionem pura et sine omni conditione, et neque usum retineat, sed omnis substantiae, quam habuerit, quando ad secundas veniebat .nuptias, mcdiam (sieut diximus) cedeus partem prius procreatis flhis. Et divident hace fui omnes ex aequo, et filos quidem habentes ad suos transmittent flios (oportet enim aliquid etiam veteribus •adiiei Legibus), si vero non habueriat defuneti filios, defurietorum portiones acipient omnino pro portione eorum fratres. Si vero omnes defuneti ¡mt, habeat consolationem suae infelicitatis rnater, ut ea rursus recipiat. Et hoe dicimus, si intestati moriazitur fui; non enim in iis, quse semel facta sunt eorum (1), prohibemus 008 testanienta coriscribere, aut Superetites quo volunt, bbc modo disponere. Igitur imrninentes poenae ante .luctus nubentibus tempus tales quodammodo sunt, et tres pro his constitutiones prius seriptas una quadam bac interpositione hace nobs lex competente. protulit adiectione.
Mas si quisiere obtener del imperio utilidad y ser eximida de las otras penas, done a. los hijos del primer matrimonio puramente y sin ninguna condición la mitad de sus propios bienes, y no retenga el usufructo, sino ceda, (según hemos dicho), á sus hijos procreados antes la mitad de todos los bienes que tuviere al pasar á segundas nupcias. Y todos los hijos se los dividirán por igual, y los que ciertamente tengan hijos los trasmitirán á. estos hijos suyos, (porque es conveniente que se añada también alguna cosa á las antiguas leyes), pero si los fallecidos no tuvieren hijos, recibirán en todo caso las porciones de los fallecidos sus hermanos proporción. Pero si todos hubieran fallecido, tenga la madre el consuelo de su infelicidad, de suerte que los recobre de nuevo. Y decimos esto, si los hijos murieran intestados; porque respecto a los bienes que una vez se hicieron de ellos no prohibimos que ellos hagan testamento, ó que en vida dispongan del modo que quieran. Así, pues, tales son en cierto modo las penas que amenazan It las que se casan antes de terminado el luto, y esta ley nuestra ha producido con Ja competente adición tres constituciones escritas antes sobre estas óosas con esta sola interposición.
Cap. xm
Capitulo XXIX!
Si vero exspectet quidem tem pus mulier, et propterea effugiat praedictas ponas, ad secundum vero veniat matrimonium priores negligens nuptias, si quidem non habeat fIjos (dicatur etiam denuo), sine periculo est totum ex hoc. Si vero sit soboles, et fijos exliinc 2) exhonoratos viderit lex (3), tunc omni largitate a viro ad eam veniente eam secundum proprietatis privat partem, solum el derelinquens usumíruetum. Et hsec sancita sunt atiam aupar antenuptiali donatione, et super omni largitate, sive quum viveret a viro ad eam veniente, ant etiam ex testamento, ant mortis causa donatione, sive institutionia sit para, sive legatum, give fldeicommissuni. EL generaliter dicendum est, quod omnis eam deserit proprietatis modus iii jis, quae a priore viro in eam venerunt, et f lii ea percipient, et proprietatis erunt domini seeundum teinpua mox, quo matar coniu ncta est ah (4). Et hace communis mulieris et viii muleta sit posita. Nam si et file fflios habens seeundum ais superinduxerit uxorem, non ex dote fruetur lueris secundum proprietatis rationem, non 5) largitatem aliam a muliere percipiens hane (6) habebit firrnam, praeter quantum (7) licet uti et fruí, donec advixerit, solum; et hic (8) quoque fui, licet sub potestate constituti sint, sed Lamen doiniM secunduni proprietatem talium erunt, venientium mox in eos simul eum sacundae uxoris coiiiunetjone. Et non discernimus de dote aL ante nuptias donatione, utrum¡psi hanc dederint pro se contrabentes, an ahqui alii pro eis hoe egerint sive ex genere, aire etiam extrinseeua, licet videatur quodaminodo COmprehensa et antenuptialis donatio in dote.
Mas si la mujer esperase ciertamente el tiempo, y evitara por ello las susodichas penas, pero pasara It segundo matrimonio desdefiando las primeras nupcias, si verdaderamente no tuviera hijos, (pues se ha de decir otra vez), todo lo que de aquí se origino esta exento de riesgo. Pero si hubiera prole, y la ley viere desconsiderados por ello It los hijos, en este caso le priva de la propiedad de toda liberalidad del marido que vaya It ella, dejándola solamente el usufructo. Y esto ha sido sancionado también respecto It la donación anteiupeial, y It toda liberalidad, ora vaya del marido It ella viviendo aquél, ora también por testamento, ó por donación por causa de muerte, ya sea parte de la institución, ya legado, ya fideicomiso. Y en general se ha de decir, que se apartará de ella toda manera de propiedad sobre las cosas que It ella fueron de su primer marido, y que los hijos las percibirItn, y serán dueiba de ¡a propiedad inmediatamente desde el tiempo en que su madre se unió It otro. Y hállese establecida esta pena común para la mujer yel marido. Porque si también éste, teniendo hijos, les llevare segunda mujer saya, no disfrutará, en cuanto It la propiedad, de los lucros de la dote, ni tendrá en firme ninguna otra liberalidad que perciba de la mujer, salvo sólo Cuanto le fuera licito usufructuar mientras viviere;'3, también en esto caso los hijos, aunque estuvieran constituidos bajo potestad, serán, sin embargo, dueños de la propiedad de tales bienes, que irán It ellos inmediatamente después de la unión con la segunda mujer. Y no distinguimos respecto It la dote y It la donación antenupcial, si la dieron por sí los contrayentes, 6 si por ellos la dieron algunos otros, ya parientes, ya también extraffos, aunque en cierto modo parezca comprendida en la dote también la donación antenupeial.
Cap. XXIV
Capitulo XXIV
priora matrimonio
Sed quod sancitum est super lucris hinc venían(1) E¿ Cdj flrUflb.. faeta sus sant, Trjd.; no habfindoe
lradcuio en Port., y Cot. (3) El CÓ. Eamb., y Trd ; ex hoe, Por, y (3) tez, am igenta 6j o6d. Hamo., Trj,L, y Porg. (4) El oód, Ha,,ib., T,ud.; viro, acüejonan Pori., y Con.
Pero lo que se ha sancionado sobre les lucros que El «kL Ffamb., y Port.: nam, TrW.. y Cont. (6) uou, arlicio,an el dd. Hamb., y Trjd. (7) ei eód. Ronzó , y Trid.; praeteroiam quod, Con¡, El cod. Ikjnzb; et It, Port., y Coal.
120
T4TOVELÁS.—CO!(STfl'tJCTÓN XXII
tibus ad nubentes, etiam sic ratum sit, et ita corta tailum lex eis erit CavenB, ut negus alienationem nilam permittat parentibus in talibus, noque hy pothecam, sed vol si quid egerint parentes, mex eorum obligat eis substantiam, non ut prohibeat coa aliquid agere in lis, quae voluerint (erubescit enim lex castigatores filies genitoribus etatuere), ube quidem erubescit, interminatur autem sedpientibus, tanquam nihil eis quod aecipiunt prosit. Et sdiant ex bac nostra Iege, quia, vel si quarn S talibus parentibus comparationem recerint, vol si acceperint donationem, vol si quid omnium egerint, tale erit, quale nec gestum, neo seriptum quod factum est. Vindicabunt eniin ea omnino fliji heredesque eorum et succeseores ab heredibus iliorum et succesgoribus, non autor exciudendi, nisi tricennale transeat tempus, et. detentatio dorninos aocipientes constituat, incipiente ffluis tempore currere, ex que suae potestatis apparuerint exeistentes aut (1) facti, nisi tamen aliqua impubes aetas adinvot adhuc.
Cap.
de aquí van á las que se asan, de tal manera sea
también firme, y de tal modo tendrán aquéllos una ley cierta que los asegure, que no les permitirá á boa padree ninguna enajenación, ni hipoteca, de tales bienes, sino que, aun si Tos padres hubieren hecho alguna cosa, obliga inmediatamente á favor de aquéllos sus propios bienes, no de suerte que les prohiba hacer alguna cosa en los que quisieren, (porque la ley se avergüenza de hacer castigadores de sus padres á los hijos), sino que hace que aquéllos se ruboricen, y amenaza á los adquirentes con que de nada les aprovechará lo que adquieren. Y sepan por esta ley nuestra, que aunque átales padres hubieren hecho alguna compra, ó si de ellos hubieren recibido una donación,ó si hubieren hecho otra cualquiera cosa, será tal corno si no se hubiese hecho, ni escrito, lo que se hizo. Porque los hijos y sus herederos y sucesores reivindicarán en todo caso estas c9sas de lbs herederos de aquéllos y de sus sucesores, no habiendo de ser excluidos de otra suerte, sino si hubiera transcurrido el tiempo de treinta silos, y la detentación constituyera dueños á los adquirentes, comenzando á correr para los hijos el tiempo desde que apareciere que son ó que fueron hecuos de propio derecho, á no ser, sin embargo, que les favorezca todavía la edad de la impubertad.
XXV
Venient autern taus lucra ad filios omnes ex prioribus nuptiis. Non enim permittimus parentibus non recto introductam electionem in oes, noque alii quidem fihioruni daro, alium vero exhonoiare; omnes enim secundis sirniliter exhonorati unt nuptiis. Sed qumndmodnm omnium fihiorum similiter heredes exsistunt parentes, et non a!ii quidern sueeedunt, alil vero non, cur non simuliter et ipsi omnibus ex aequo, quantum ad boc, conferant, sed alios quidem eligent, alios vero despiciant? Ideoque secundum portionem unusquisque lioc lueretur, et si habeat filios, ad coa hace transinittat, illi vero hace inter alterutros partantur, ipsi quidcm secundum mensurarn, quanti canalstant, non tamen patrie transcendentes portionem.
Capitulo XXV Mas pasarán tales lucros á todos los hijos de las primeras nupcias. Porque no les permitimos á los padres la elección indebidamente introducida contra aquéllos, ni que den ciertamente á uno de los hijos. y que desconsideren á otro; porque todos están igualmente desconsiderados con las segundas nupcias. Sino que así como los padres son herederos igIalmente de todos los hijos, y no suceden ciertamente á uno, y á otro no, £POF qué en cuanto á esto no se mostrarán también ellos por igual para todos, sino que eligen a unos, y desprecian á otros? Por lo tanto, lúcrese de esto cada uno con arreglo á su porción, y si tuviera hijos transmítales estas cosas á ellos, y divídanselas éstos entre sí con arreglo al número de los que son, pero no excediéndose de la porción de su padre.
Cap. XXVI Quoníam autem infirmas deelaravimus alienatiores a pareutibus super talibus factas, suhtiliorem inponere eonvenit cansae ordinem. Si enim omnes supersint fui ex prioribus nati nuptiis, et p-emoriatur eje parens, infirma omnino manebit álienatio, secundum quod prius a nobis dictum est. Si vero moriantur omnes, et rursus ad orbitatem causa venlat, tune ex effectu ratum cnt quod suenatum est. Quis enim hoc etiam infningat, fila, quibus videlicet Falis hoo servavimus, non elsistentibus? Sed, hie quidam nohis pridem ingreseus est sensus subtilis et sollicitus, et medium utrorumque eaeuum pertractans. Quia enim omnibus quidem exeistentibus filIs et praemoriente genitore nula r3linquebatur pare ela ex lucratis rebus, omnibus autem inorientibus totum ¡ti eos revertebatur, cogitavimue medium quendam causae ordinem invenire; unde si pluribus exsistentibns filIe moriatur unus, si quidem habeat (2) fihios, ad illos ferri her.'ditatem (hoc quod saepe dixirnus), si vero non hibeat fIjos, non omnino ad fratres totum venire, (1) Et odd. Hamb., y Cont.; malorse, adicionan Drid., i Port.
Capitulo XXVI 0
Mas como hemos declarado invalidadas las enajenaciones hechas en tales cosas por los padres, es conveniente establecer un orden más minucioso en la materia. Si, pues, sobreviven todos los hijos nacidos de las primores nupcias, y les premurieran los padres, 'a enajenación quedará del todo invalidada, según lo que antes se ha dicho por nosotros. Mas si murieran todos, y el estado volviera de nuevo á la carencia de hijos, en este caso será ratificado por virtud da tal resultado lo que se enajenó. Porque áquién lo invalidará también, no existiendo los hijos, si para ellos solos reservamos, á la verdad, ésto? Pero aquí nos acudió hace poco cierta idea sttil y cuidadosa, y que busca el término medio entre ambos casos. Porque como existiendo ciertamente todos los hijos y premuriendo el padre no se les dejaba ninguna parte de los bienes lucrados, pero muriendo todos todo volvía Ir ellos, hemos pensado hallar cierto orden intermedio para la cosa; por donde, si existiendo varios hijos, muriese uno solo, y ciertamente tuviera hijos, se les defiera (2) gj cdd. Hamb., Trid., 11 Port.; babet, Cnt.
NOVXLAS.--CONSTITTJOIÓN XXII
:121
ellos la herencia, (según muchas veces hemos dicho), pero si no tuviera hijos no vaya absolutamente todo á los hermanos, sino que lucre el padre cuanto por el pacto para el caso de que no existan hijos se adquiriría para él, y concédase que lo restante vaya é. los sucesores del hijo, ya sean hermanos, ya quizá extra fi os, (que es lo que principalmente acontece tratándose de la madre), ora dispongan de sus bienes, ora también si murieran intestados. Y esto lo escribimos nosotros en nuestra ley, siendo los primeros que lo imaginamos ó inventamos, y que clementemente lo sancionamos. Por lo cual, también en este caso, si el padre 6 la madre hubiere hacho una enajenación antes de pasar . segundas nupcias, y después muriere uno de los hijos, es válida la enajenación que se hizo, solamente por tanto cuanto por virtud del pacto para el caso de que no existan hijos fué á poder del enajenante, pues en cuanto las otras partes, que pasan á los herederos del hijo, será absolutamente nula. Por consiguiente, hecha la enajenación, la cosa queda en suspenso, habiéndose de acomodar á los casos que subsigan, invalidándose íntegramente la enajenación desde el principio, 6 siendo perfectamente válida, 6 invalidándose ciertamente en parte la enajenación, pero subsistiendo en parte. § 1.—Y en cuanto á. los lucros, que perciben al § 1.—Et aupar jis quoque lucris, qusecunque ad pasar sus padres á segundas nupcias, no investigasecunda venientibus 'yola parentibns perciptunt, mos tampoco si son herederos del padreódela madre non perserutamur, utrum heredes exaistant aut praemorientis parentis, aut secundi morientis, neo que les premuere, 6 que muere después, ni si ciertamente hay otros herederos, 6 no los hay, sino que, si alii quidem heredes exaistant, alii vero non, sed, como dijimos antes, les damos este premio, ya si sicut superius diximus, praemium ola damus boc, sive heredes fant, sive etiam non, et hoc ex aequo son hechos herederos, ya también si no, y percibanlo por igual los que ciertamente sobreviven, pero percipiant ipal quidem superatites, eum es autem recibiendo con ellos la parte del progenitor falleciet deuncti fllii genitoris accipientes partem, ubido los hijos de éste, mas causándole en todo caso que tamen ingratitudine (sicut praediximus) impeimpedimento, (según antes díjimos), para tal lucro dimenta ad tale lucrum (aciente buinsmodi filio. la ingratitud a) hijo, que sea ingrato. Porque no Contra ingratos enim positas non transcendimus quebrantamos las leyes establecidas Contra los inlegos, taliter et parentes honorantes, el fijos ad nietatem dedu"entes. Sieut 0dm electionem pro- gratos, honrando de este modo á los padres, 6 inhihuimus () e t denuo omnibus similiter damus duciendo *. los hijos ála piedad. Pues as! como prohibimos la elección y les damos de nuevo á todos talla pramia, sic ea, quae de ingratitudine Sunt, por igual tales premios, así tampoco derogamos lo non interimimus. Palam vero est. quia ingratum que se refiere á la ingratitud. Pero ea evidente que intelligi eum oportet, qui circa ambos parentea, ant omnino circa posterius morientem (actos aper- debe ser considerado ingrato el que se demuestra que se hizo tal respecto á ambos padres, 6 solamente te monstratur. para el último que muere.
sed quantum ex pacto non exsistentiuin fihiorum acquirebatur generanti, hoc eum lucran, (1) reliquurn vero concedere in filil venire successores, sive fratres sint, si'ue ectranei forte (quod maxime in matre ontingit), sive disponant suas substantias, sive etiam intestaji moriantur. Et l,oc nos scripsimus rn nostra lege, cogiIares iI}ud, et invenientes primi, et ciementer sanci&ntes. Quapropter etiam hio si (2) alienaverit parena, sntequam ad secundas veniat nuptias, deinde moriatur unus filiorum, in tantum valet solurnmodo quod alienatum est, quantum ad alienantem ex pacto non existentium fihiorum pervenit, alioquin secundum alias partes, quaeeunque ad flUí heredes veniunt, omnino infirma erunt. Unde ahenationefacta nanet causa in suspenso, sequentibus cornmittenda fortunis, et aut perfecta ab initio infirmanda alienatione, ant porfecte valente, aut particulatim qnidem infirmanda alienatione, particulatim vero constante.
Cap. XXVII
Oapitnlo XXVII
Optime vero nobis Leo divas memonae videtur cogitasse de oblationibus, quas in secunda faciunt matrimonia, qui ea eontrahunt. Mt enim, quia, si ex priora matrimonio fijos habeantparentes, deinde ad secundum aüt deincepa vaniant matrimonium, non poasunt neque In novaream patres, noque in vitricum matres secundnm vitae tem pus quamiibet (acere Iargitatem autin morte relinquere, nisi tantum, quantum unus flius aut filia solus exsistens ex generante habeat. Si vero multi fui sunt,et unusquisque aaqualern habet portionem, nonamplius, quam ad singulos veniat. ant vitricus,aut novorca percipiat; Si vero inaequalia qnae relinquuntur fuerint, tantum necease Bat solum ad noveream aut vitricum venire ex quacunque largitate parentis, in quantum qui minus habet films ex illitia substantia percepit aut ex novisaima'voluntate dirnissum, ant in vila datum, quippe dudum quarta, nunc autem tertia ant media secundum nostramlegem portione
Muy bien nos parece que pensó Leon, de divina memoria, sobre les ofertas que hacen para los segundos matrimonios los que los contraen. Porque dice, que si los padres tuvieran hijos del primer matrimonio, y después pasaran k un segundo 6 á ótro ulterior matrimonio, no pueden los padres hacer á la madrastra, ni las madres al padrastro, liberalidad alguna durante el tiempo de su vida, 6 dejársela al morir, sino por tanto cuanto el único hijo 6 la sola hija que existiera obtuviera de su padre 6 madre. Pero si hay muchos hijos, y cada uno tiene igual porción, no perciba el padrastro 6 la madrastra más de lo que vaya á cada uno de ellos. Y si fueran desiguales las porciones que se les dejan, es necesario que por cualquier liberalidad del padre 6 de la madre vaya á la madrastra 6 al padrastro solamente tanto cuanto percibió de sus bienes el hijo que tiene menos, 6 dejado por última voluntad, 6 dado en. vida, habiéndosele de dejar, 6 de
(1) laerati, se lee en el teto sin duda por errata de imprenta, que hemos corregido atendiendo 4 la constrgccI4n de la f'ase g al texto de Godofr.—N. del Tr.
() ettam hoe al, el od4. Hamb., g IW4.; etlam st boc, Port. ; ettsm st hace, Cont. (1) El eód. llamb; prohibemni, las ed.
Pode VI—ls
NoVELA8.—oo1qrITUQI6N
omuino filio relinquenda aut dania, nisi rursus iiigratitudinis.ratio contradicat. Roo idem observando et in ayo, et in avia, et proavo, et. proavia, et nepotibus inasculis aiit feminis, et proneptibus similiter, sive sub potestate forsan, sive emancipati consistant, ex paterna vsi materna linea descendentes. Et hoe decernens recto intulit, quia quod plus est in ea, quod relictum aut datuzn est orn nico ant novercae aut vitrico, ac si noque sonptum, noque relictum, riiUt datum ve] donatum, competit fihiis, et inter eos solos ex aequo dividitur, ut oportet. Namque ex secundis nuptiia filias participare (1) etiarn horum, seriptum quidem in qua dam constitutione est, non tamen etiam nune no. bis placet, sed ex priore matrimonio fihiis, pro$er quos eL observatum est, detur solía, nulla machinatione noque por suppositas personas, noque por aHam (2) oausam interpon¡ valente. Roe autem, uod plus est, divident adinvicem grati fui parentibus, non ingrati circa hes approbati, et ingratitudini (3) huiusmodi obnoxii constituti, qualem legos quaerunt. Tales namque etism bao utilitate privamus, no forte propter spem huius posaessionhs contra parentes accedant, et protervi sint, et naLnrae iniurientur. legos. Palam quoque est, quoniam et hio, si quis horum moriatur, ad quos, quod plus est, deducebatur fula exsist.entibus, defuncti ful hoe accipient secundum propriam quidem multitudinom, ad defuncti vero partem.
cap. XXVIII Quia vero hactenus. legibus indisoretum est, quando con veniat quod plus est inspicere, utrum scoundum oblationis tempus, an secundum matrimonii solutionem, optimum nobis visum est isse, mortis binubi parentis observan ternpus. Scribunt itaque homines et horum, quae habent amplius, seribunt autem et minus, evenientes autem fortunae contrarios eventos saepius operantur. Unde, nL non circa hoc erremus, tempus illud considerandum est, secundum quod binubus moritur, et portio indo sumenda, et secundum eam Id, quod plus est, contemplantes auferre quod transceudit et fihiis applicare; in omnibus talibus non ab OE mulo donatione ant acriptura respicienda, sed qui vocatur eventos considerandos est.
iiT4
Neo illud quoque nobis relin4uendum est, quod recto habendum Theodosius piSe memoriae iumor constituit, diceus, quia, si mulier fula procreatis ad secundas veniaL nuptias, et exinde ci nascantur alii (4) fui, deinde etiam secundus vir moriatur, ejes quiem propnias res ex ambobus matrimoniia percipient hill intestata matre marie oto ex aequa et simiflima (5) divisione, antenuptialem vero donationem utraque soboles propnii accipiet patris et ex solido quidem prioris matrimonii fuji filies (1) EL cód. flamb., y Trid.; participan, Por., y Cont. (2) EL cdd.. Hanib. per aIiqna altam, Las cd. (1) et lugratltudine, el cód. Hamb.; por ingratitudinen,
Las cd.
xxii
dar, por supuesto, en todo caso al hijo, antiguarn en te la cuarta parte, pero en la actuafidad 1a tercera 6 la mitad, según nuestra ley, á no ser que á SU vez lo impida la razón de su ingratitud. Esto mismo se ha de observar respecto al abuelo y á Ja abuela, al bisabuelo y á la bisabuela, á los nietos varones 6 hembras, 6 igualmente 6. los biznietos, ya si acaso se hallan bajo potestad, ya si emancipados, descendientes de la linee paterna 6 de la materna. Y al decretar esto con razón introdujo, que lo que hay de exceso en lo que en todo caso se le dejó O la madrastra 6 al padrastro, les compota á los hijos, como si no hubiese sido escrito, ni dejado, 6 dado, 6 donado, y se divida por igual, como es debido, entre ellos solos. Porque ciertamente se halla escrito en alguna constitución, que también participen de aquello los hijos de las segundas nupciaS, pero esto tampoco nos place ahora, sino que se 108 dé solamente 6. los hijos del primer matrimonio, por razón de los que también se observó esto, no pudiéndose interponer ninguna maquinación ni por medio de supuestas personas, ni por otra causa. Mas esto, que hay de exceso, lo dividirán entre Si los hijos que fueron agradecidos 6. sus padres, no los probados como ingratos hacia ellos, y constituí— dos reos de la ingratitud que las leyes requieren. Porque 6. los tales los privamos también de este provecho, no sea acaso que por la esperanza de esta posesión se dirijan contra sus padres, y sean protervos, 6 injurien las leyes de la naturaleza. E asimismo evidente, que también en este caso, 51 muriese, quedándole hijos, alguno de aquellos 6 quienes se les defería lo que hay de exceso, lo recibirán los hijos del difunto con arreglo ciertamefl te 6. su número, y 6. la parte del difunto.
Capitulo XX
u
Mas como hasta ahora se halla sin definir en las leyes cuándo es conveniente considerar lo que hay de exceso, si al tiempo del donativo, 6 6. la disolución del matrimonio, nos ha parecido que es lo alejar que se atienda al tiempo de la muerte del padre, ómadre, bínubo. Porque disponen por escrito los hombres de más de lo que tienen,,y disponen también de menós, p ro sucesos que sobrevienen producen muchas veces contrarios résultados. Por lo cual, para que no erremos en esto, se ha de considerar el tiempo en que fallece el bínubo, y entonces se ha de tomar la porción, y, considerando cofl arreglo 6. ella lo que hay de exceso, se debe quitaI lo que sobra y aplicarlo 6. los hijos; sinque en todas estas cosas se haya de atender 6. la donación 6 6. la escritura desde el principio, sino que se ha de considerar el que se llama resultado.
Capitulo XXIX Tampoco hemos de olvidar lo que con razón determinó Teodosio, el joven, de piadosa memoria, que se habla de observar, diciendo, que, si Ja mu-
jer, habiendo procreado hijos, pasara 6. segundas nupcias, y de éstas le nacieran otros hijos, y después se le muriese también el seundo marido, los hijos de ambos matrimonios percibirán los bieneS propios de ella por igual 6 idéntica división, al mOnr intestada la madre, y una y otra prole recibirán la donación antenupcial de su propio padre, y los (4) Spang.; sili, no u hallan ci oÓd. Hanib., ni tampa0°
en ¿as cd (5) El cci. Ha,nb., y Tr4.; simlU, en lugar de atmttllms' Porc.,g Cont
ÑOVELLS.—OONSTITUC161,1 Zflt
luerabuntur donationem, ex solido quoque ex secundís naii seminibus ab iPió faeta fruciitur magnificeulia, hect non ad terdum ihla mulier matrimomum venerit. Quid enim hue prioribus prosit quid autem invideani priores fui secundis, si non et liii (1) tertiis iniuriam pasa¡ sunt nuptiis Et absolute unaquaeque soboles proprii prentis aeeipiat sponsalitiam largitatem, et omnino prioribus ±iliis propter secundas nuptias acipientibus, et secundi liberi modig oinnibus eain habeani, quamvis quae secundas contrax.it nuptias ad teri,ia minime migraverit vota. Ex rerum vero consequentia lico ipsum et in patnibus alt secundas nuptias facientibus, et servetur quideru ex priore matrimonio flhiis propLer secunda vota lucrata dos, secundis quoque ex secundis (2), ticeL non ad teria pater pervenent vota.
§ 1.—Reliqua vero, quaecunque in tahibus lucra. tus est pater ant mater ex secundis nuptiis, aut por legatum forsitan, sive fideicommissum, non tamen ad tertías veuerunt nuptias, hace commixta ecrum subst,antiae et a tertiis non mutilata niatrimoniis uianeant apud eos irnmota, et ad eorum volut propria (3) successiones. perveniant, aut etiani a superstitibus quo volunt disponantur modo. Cap XX
123
hijos del primer matrimonio lucrarán ciertamente por entero la donación de él, y los nacidos de segundas nupcias, disfrutaran también por completo la liberalidad hecha por él, aunque esta mujer no hubiere pasado a, terceras nupcias. Porque ¿en qué les aprovecharía esto a. los primeros? ¿Y qué les envidiarían los primeros hijos a los segundos, si tampoco ellos sufrieron la injuria de terceras nupcias Y en absoluto, reciba cada prole la donación esponsalicia de su propio padre, y recibiéndola en todo caso los primeros hijos por razón de las segundas nupcias, ténganla también de todos modos los segundos, aunque la que contrajo segundas nupcias no hubiere en manera alguna pasado a. terceras. ',l por consecuencia, rija esto mismo también ea cuanto a. los padres que contraen segundas nupcias, y resérveseles ciertamente por razón de las segundas nupcias la dote lucrada ¡los hijos del primer matrimonio, y a. los segundos la de las segundas, aunque el padre no hubiere pasado a. terceras nupcias. 1.—Mas todas las domas cosas que en tales casos lucraron de las segundas nupcias, acaso por legado, ó por fideicomiso, el padre ó la madre, que no pasaron a. terceras nupcias, permanezcan inmóviles en poder de ellos mezcladas con sus propios bienes y no mutiladas por las terceras nupcias, y vayan como propias a. las sucesiones de ellos, ó aun dispóngase de ellas por los sobrevivientes, del modo que quieran. Capitulo XXX
Quia vero hiera ubique secunduni ralionis frequentiam ¡u disiunotiones ex monte sancivimus, brevi quodam sermone et illud adiiciwus, quia qusecunque luci-ati fuerint parentes repudio soluto matrimonio, sive bona gratia rnisso, sive etiam aliter, sive per dotis, sive.per sponsalitae largitatis oecasionem, liaec adinstar ex inorte lucrorum omnia serveniur tiliís. Fløc idem eustodiendo etiam super indotatia uxoribus, ubi a nobis posit.a constituLio procacitatein punlvit (4). Et iioo discernimus, ex cama culpa uiatrimouiuiu repudio SIL solutuni. Quoeunque enini modo se habeat causa, servatur etiam super illis (5) quod lucratum est ex illia unpLus fihiis, ex quibus processerunt fui sive prima soluta sint matrimonia repudio, sive etiam secunda, lieet tertiae non secutae sint nuptiae.
Pero como hemos determinado conforme b la frecuencia del caso todos los lucros en las disoluciones por muerte, añadimos con breves palabras también esto, que todo lo que hubiesen lucrado los padres, disuelto el matrimonio por repudio, A sepa-. rado de buena gracia, ó aun do otro modo, con ocasión de La dote & de la donación esponsalicia, se Les reserve a. los hijos A la manera que los lucros en caso de muerte. Debiéndose observar esto mismo también respecto a. las mujeres indotadas, en los casos en que la constitución promulgada por nosotros castigó la procacidad. Y no distinguimos por culpa de quién se haya disuelto por repudio el matrimonio. Porque de cualquier modo que sea el caso, se les reserva también en ellos a. los hijos lo que se lucró por virtud de aquellas nupcias, de las que provinieron los hijos, ya si se disolvieron por repudio los primeros matrimonios, ya si también los segundos, aunque no se hayan seguido terceras nupcias.
Cap. XXXI
Capitulo XXXI
De auginentis autem aut diminutionibus (6) dotium aut antenuptiahiurn donationurn dietuni est quidem aLiquibus prionibus le'ibus, a nobis autem terfectius perserutalUm est, qui etiam eonsistentius nlatrirnonhis propter nuptias .donationes non augeri soluci, sed etlatn a principio dan praecepifliuS (7), et sieut augeri perLnisimus, ¡la quoque ifljnui contrahontibos volenti bus coneesaimus. Sed hoc, q!iuI de deminutione dictum est, si seeundae fiant flutiae, non periniliemus (8) (ut non aliquo modo Leonis piae memoriae ofondamus constitu-tionem), eum flkii exprioribus íuerint nuptii.s. Si eim immensam obtulerit doLore aut antenuptia-
Mas de los aumentos A disminuciones de las dotes ó de las donaciones antenupciales se habló ciertamente en algunas leyes anteriores, pero ha sido revisado con mayor perfección por nosotros, que dispusimos que no solamente se aumentaran aun durante el matrimonio las donaciones por causa de nupcias, sino que también se dieran desde un principio, y así como permitimos que se aumentaran, así también concedemos que se disminuyan, queriéndolo los contrayentes. Pero lo que se dijo respecto a la,disminución no lo permitiremos si se contrajeran segundas nupcias, (para no contrariar de algún modo la constitución de Leon, de piadosa
(i) El o64. Hamb., Trid., y Port.; luis, Cont. (2) BIs. ecl. estereotipada: ex eeundis,fa1taban antes.
us) El cód. Hamb.; et dimlnutlonibns, Tnid., y Port.; ant de minulionibus, Cont. (7) T.i4 ;,praeelpiinus, en lugar de praecepimus, el o44. Hamb., Port., y Cont. (8) peperelmus, en ese de permitteimis, si cdd.. Ilamb., . TM., y Por. -
(5)uroprias, el ccsd. Hamb., y Trid. (4) 1 cdd. fjanab., y TrkL.; penit, Pon. y Cont. (5) Port.: super illud, el cód. Hamb., y tnici. Cont. omite estas dos pa4abra.
124
OvEL.S.-.00NTITTJOIóN XXII
1am donationem parena, ant aliquid lar'giatur aliud, deinde sentiens, quo ferat lex, abbreviet quod factum eat, et deminuat dotem aut antenuptiatem donatzonem, nequaquani lucrum erit Mije quod datura est, sed licebit lucran aut vitnicuin aut novaream, flhiis secundum hoc laesis.
memoria), cuando hubiere hijos de las primera nupcias. Porque si el ascendiente hubiere ofrecido una inmoderada dote ó donación ante nupcial, ó hiciera alguna otra liberalidad, y advirtiendo después lo que dispone la ley, redujera lo que se hizo, y diominuyera la dote ó la donación antenupelal, no tendrán de ningún modo los hijos como lucro lo que se dió-, sino que les será licito al padrastro ó á la madrastra lucrarse, quedando pon esto perjudicados los hijos.
Cap XXXII
Capitulo TI
Si vero solurn usumfructuw rerum ant vir uxori, aut conini manto par novisaimam dedenit voluntatem, ante nos qmdein dicebat lex, si ad secunçlas venirei nuptias aut pater aut matar, atatim relicto Can cadere, aicut prius cadebat pronietate, et repente illum fula restitui, si vero impuberes forsan Mii fuissent, etiam eum inedii te .iporis fructibus; hoc enim videbatur legi. Nobis autem non satis hoc placuit, sed volumus, vel si ususfructus detur par largitatem, ant mortis causa doriationeni faetain ant (1) inter vivos, la quibus licet etiam donar¡, si relinquatur, et accipiens ad secundas venlat nuptias, manera sicquoque usam, donee superait, qui huno habet usnrnfructurn, niel expressix.n ille, qui donationem (aicut dictum est) feeit, ant huno reliquit, sive masnulus sive femina, dixerit, vello ad secundas veniente nuptias eo, qui usumfructutn accepit, solvi eum, et ad anam revrti proprietatein. Sed haec quidem de jis, pias por largitatem dantur, dixunus. -
Pero si el marido le hubiere dado á la mujer, A La mujer al marido, por última voluntad sólo el usufructo de los bienes., decía ciertamente antes de nosotros la ley, que, si el padre A la madre püare á segundas nupcias, perdía inmediatamente el usufructo dejado, así como perdía antes la propiedad, y era desde luego restituido á los hijos,- y, silos hijosfues'en acaso impúberos, también con los frutos del tiempo intermedio; porque esto le parecía bien L la ley. Pero á nosotros no nos plaee esto lo bastante, sino que queremos, que, si se dejara, ya si el usufructo fuese dado por liberalidad, A por donación hecha por causa de muerte, ó entre vivos en los casos en que es licito que también se done, el que lo recibe pasara á segundas nupcias, subsiata también de este modo el usufructo mientras viva el que tiene dicho usufructo, á no ser que expresamente hubiere dicho el qui hizo la donación, según se dijo), ó el que lo dejó, ya sea varón ya hembra, que quería que al pasar á segundas nupcias el que recibió el usufructo se extinguiera éste, y volviera á la propiedad. Pero esto lo hemos dicho ciertamente en cuanto á las cosas que se dan por liberalidad,
Cap. XXXIII
Capitulo TYTITI
Si autora in dote aut ja sponaalitia. largitate (2) rerum ususfructus detur, nihil penitus innovamus, sed dudum sancita teneant, et maneant apud accipientes dçnee vivunt, Iicet decies millies contrarium aliquid velint morientes. Quod enim ex lego datura est lucrum privatus auferre modis omnibus non valebit.
Mas si en dote ó donación esponsalicia se diera el usufructo de bienes, no innovamos nada absolutamente, sino tenga validez lo sancionado antes, y permanezcan en poder de los que lo reciban mientras vivan, aunque los que mueran quisieran diez mil veces lo contrario. Porque el lucro que fuá dado en fuerzi de la. ley no podrá quitarlo de ningún modo un particular.
Cap. XXXIV
Capitulo XXXIV
Quoniam omnino ad memoriam de uufvuctu legura venirnus, illud quoque misceri legi bonum est, quod tribus pridem dictum est constitutienibus, quod oranium pater borum, quae ad fihios veniunt aire ex materna unoa, sive ex nuptiali fihiorum causa, sive aliunde, usumfructum habeat, Licet ad secundas veuiat nuptias. Usum namque eorum doneo vivunt manere arrié casu etiam ante nos omnes 'volunt legas et la maternis, et in allis omui. bus, et nos similiter dicimus; castrensium vero et quasi castrensiUm jara pee aliorum excipiatur ratio.
Mas puesto que hacemos memoria de las leyes sobre el usufructo, bueno es que también se agregue á la ley loque ya antes Be dijo en tres constituciones, que el padre tenga el usufructo de todos los bienes que vayan á los hijos, ya por línea materna., ya por causa de nupcias de los hijos, -ya de otra suerte, aunque pase á segundas nupcias. Porque todas las leyes anteriores á nosoti os quieren que subsista sin perderse, mientras viven, el usufructo de ellos, tanto sobre los maternos, como sobre todos los demás, y nosotros decimos lo mismo; pero se exceptúa la cuenta de los peculios castrenses y de Los casi castrenses.
Cap. XXXV
Capitulo :ryv
Pero la madre que de Jo suyo dona aluna cosa á Matar tamen donans aliquid filio de suo, si ad secundas venerit nuptias, non potonit par occasio- su hijo, si pasare á segundas nupcias, no podrá renem ingratitudinis revocare quod datara est (non vocar por motivo de ingratitud lo que por ella se (1) Blc. ed. ereoipsda; et, el cdd. Ham&.; ant, omiten¡alas
(1) El cód. Hanzb, g Trid.; In dotem ant la SponBilitfam largitatew1 Port., y Gont.
NOVJLÁs.—oOÑSTITUO1óN XXII
125
enim ex pura vid.etur volu.ntate ingratitudinera introducere, sed secundas nuptias considerana ad hane veniese eogtationem putabitur), riisi tanlen aporte fihius aut circa vitam ipsam insidians matri, ant manus inferens limpias, aut circa substantiae totius ablationem ageus adversas eam aliquid declaretar.
clió, (porque no parece que alega la ingratitud por pura voluntad, sino que se juzgará que llegó á. tal propósito en consideración a has segundas nupcias), a no ser, sin embargo, que manifestamente se declare ú que el hijo dirigía acechanzas á la misma vida de la madre, ó que puso en ella sus impías manos, ó que hizo contra ella alguna cosa para quitarle la totalidad de los bienes.
Cap. YVI
Capitulo XXXVI
Non tamen perxniUimus mulieribus ad secundas venientibus nuptias adhuc vello priorum mantorum dignitatibus ant privi[egiis uti, sed ad quale post priorem venenint Lnatrimorlium, illius ampleetantur forunam; quae enirn prtorum oblita est, non rara as ex prioríbus adiuvabitur.
Mas á las mujeres que pasen á segundas nupcias no les permitimos que quieran seguir disfrutando de las dignidades ó privilegios de sus primeros maridos, sino que acepten la condición de aquel ¡ cuyo matrimonio hubieren pasado después del primero; porque la que se olvidó de los primeros, no será de nuevo favorecida por causado los primeros.
Cap. X IC
Capitulo Y1VU
Iueundum quoque iflud et non extra pietatem a divas tuenioriae A.Isx.andrn super alios plurimos antiquorum lgislatorum determinatuin caí, al, si qws manumisaril anciLlatn delude eam ducat uxorein, at lila, ut videtur, elata el epulata solveril circa manumiasorem matrim.oniunl, non sinil lex ad secundas nuptias venire invito priora manto, sed deineeps nult1as fornidationero iudieat et corruptioriern, sed non nuptias nec malrimonium, ex quo injurias non decentes el, qui libertatem unposuil, ilunt.
• Una cosa grata y no exenta, de piedad fiad establecida también, antes que por muchos de los antiguos legisladores, por Alejandro, de divina ma.rnoria, de suerte que si alguien hubiere manumitido una esclava, y después la tomara por mujer, pero ella, como acontece, engreída y regalada disolviere el matrimonio con su manumisor, no deja la iey que pase 9. segundas nupcias contra la voluntad del primer marido, sino que juzga á las segundas nupcias fornicación y corrupción, pero no nupcias ni niatrimonje, aquel por el cual se le infieren injurias no merecidas al que dió la libertad.
Cap. mviii
Capitulo XXXVIII
Eiusdem principia iliud quoque (1) invenientes dignum putavimus partem nostrae facero sauctionis, quoniam oniniuni matar fide dignior ad filioruin educationem videbatur, dat el etiam hoc lex (), nisi ad secundas accessenit nuptias.
Hemos considerado digno de que forme parte de nuestra ley también esto, que hallamos del mismo príncipe, que puesto que la madre parecía mas digna de confianza que todos para la educación de los hijos, se lo concede esto también la ley, 9. no ser que pasare 9. segundas nupcias.
Cap. XXXIX
Capitulo XXXIX
Dotes autexa, quas accepernt (3) contrahentes, non dabunt facile mulieribus constantibus adhuc matrimonhis, nisi tantum ex causis, quas lex onuineravil; alioqui, si quid tale gesserint, ad (4) instar donationis quod agitur hoc ipso cose vidotur, Et si moriatur mulier, et (5) recipient dotes qui dederunt cas itnrnature mulienibus nianiti ab heredibus raulieruin cum medíi temporis fruetibus ipsi el heredes corura, et habebunt in lucrum seeundum pactutn. Et si ad secundas venerint nuptias vini, servabunt sine alienatione haec fihlis, boa videhicet, quod generaLiter constitutum est. Si vero non contigerit accipere contrabentes dotes adbuc constante matrimonio, etiani post morteni uxorurn secunduin legem ab illarurn percipient horedibus, sleut Scriplura vuil dotis.
Mas las dotes que recibieron los contrayentes no se las devolverán éstos fácilmente 9. las mujeres subsistiendo todavía el matrimonio, sino solamente por las causas que enumeró la ley; de otra suerte, si hubieren hecho alguna tal cosa, se considera que lo que se hace es por esto mismo á manera de donación. Y si muriese la mujer, los mismos maridos que se las dieron intempestivamente 9. sus mujeres, y los herederos de ellos, recobrarán las dotes de los herederos de las mujeres con los frutos del tiempo intermedio, y las tendrán en lucro con arreglo á. lo pactado. Y silos maridos pasaren 9. segundas nupcias, conservarán sin enajenarlos estos bienes para los hijos, que es, por cierto, lo que en general ha sido establecido. Mas si no hubiere acontecido que los contrayentes recibieran las dotes subsistiendo todavis el matrimonio, las percibirán con arreglo ¡la ley, ami después de la muerte de sus mujeres, de los herederos de éstas, según determina la escritura dotal.
Cap XL
Capítulo XL
Si autem tutelam gerat mulier fihioruru, palam
Pero si la mujer desempeñara la tutela de sus hi-
(1) Etuaque ,rtneLpLa illud quoqie, eL edd. fIaznL; Silus-
(5) Él odd. Hantb.; acceperbt, ¿as ed. (1) EL cdd. Hamb.; ad, omUenLa Las ed. (Sj AsLsLodd. Yainb., j Trid.; el, auprLnsenta Port. y
dem quo que prinelpis Iflud, Las eL.
(2) E cdd. Hamb.; etle.m haec lex, TM.; attam hoc h&ee 1x, Porg., y ConL
lit
NLB,.—ooNwrITuCz6N uIt
eet, quia impuherum cxsistentium iurans non ad jos as claro, de los que son impúberos, jurando que no pasara eflaá segundas nupcias y después, menIdas vernre se nuptias,.deinde cunteinnens et r '*5 connubium ci iusiuraudum ad martium venospreciando- su anterior matrimonio y el jurainen to, se uniera á.segundo marido, no pidiendo antes neat Seeuudum, iion prius tutorem petene, et ratiotutor, ni rindiendo cuentas, ni pagando todo lo que quidquid bino deb reddens, et exaolvens omne, in hypothecarn por tal causa debe, la ley lea permite a los hijos np haI.t non solurn quae eius sunt solamente que tengan en hipoteca los bienes que son Pe lex perinittit fiLiis, sed etiam marui sub. de ella, sinoque sujeta también con hipotecas los dt1am trahil eum hypothecis; ipsi quoque mierIt tilil successionein iinpuberis morientis, licet bienes del marido; y le prohibe también á, ella la ex sucesión de su hijo que muera impúbero, aunque 11bstitutione pater eaw .venire ad fui dixerit el padre hubiere diehoque por virtud de substitu5ssioiiem. Sed hoe quidein priores nostri. Nos ción fuera ella á la sucesion del hijo. Mas así lo Ifl iTniramur, si (1) mulierem sic impiam cons,tia1, ut etiarn hoc ipso iusiurandum negligeret, dispusieron ciertamente nuestros antecesores. Pero tut et FA. nosotros nos maravillamos de que a mujer que ha sido ad imnaturas nuptias deveniret, tribus matan impía, que también ha desatendido con esto su negteetis, deo, et deuncii memoria, eL carijuramento, y ha pasado 4e este modo á nupcias prei11filiorum, ita parvis subdiderunt poenis, et maturas, habiendo desdeñado tres cosas muy gran,torti quae ante luctuosurn nubit tecnpus, des, Dios, la memoria del difunto, y el amor a los oiunino mater .flhiorum consist.t, puniunt a hijos, La hayan sometido a tan leves penas, y castiet Iicet fihos non habeat, propter sulam ho0tatem hoc agunt, mulierem vero sic effusam guen con severidad ciertamente á la que se casa an'*Upiseentiis, ve[ non ipsis subdiderunt poema, tes del tiempo del luto, y no fué nunca madre de hijos, y hagan esto, aunque ella no tenga hijos, por sustinent, quas ante lugubre tempus ad sela sola razón de honestidad, pero que á mujer tan "'*( vota deehnaverunt. ldeoc1ue saucimus, eas, entregada a la concupiscencia no la hayan sometisic peierare de cetero praesument mulierea, do á las mismas penas que sufren Las que pasaron Per dudum praecedentes poenas et has sustinere quas primitus diximus super hia muLieri- ¡ segundo matrimonio antes del tiepo del luto.. Y quae ante lugubre tempus nubunt, et jefa- por Lo tanto mandarnos, que las mujeres, que en lo sucesivo se atrevan á. ser así perjuras, sutran adeR n1 ci alia omnia (2) his inferentes, et solutiomás de las peros ya antes establecidas también topoenarum ele dantes eandem, quam etim nL supplicent Imperatori, et medíam portio- das las que p :eramefltO dijimos respecto álas mudant fihlis suarum rerutn, neque usufructu jeres que se: asan antes de transcurrido el tiempo del luto, imponiéndoles la infamia y todo lo demás, alIld cas manente, et simpliciter aequalem eam 1'°'*rnus propter nuptiarum iinmaturitatem ci, y concediéndoles la misma exencion de las penas ante lugubre tetnpus nupait (3). Si vero etiam que también á aquéllas, esto es, que supliquen al Emperador, y les den á sus hijos la mitad de sus D'tUralium tutelam gerat fihiorum (nam hoc quopropios bienes, no quedando en poder da ellas ni el praebuitnus el), Lamen ad viÑm veniens, et usufructo; y sencillamente, la hacemos por razón hace agens, quae prius dieta sunt, fisdení subat poema. Providentia vero siL per provincias do la precipitación de sus nupcias igual Y la que se lLdem gentium praesidibus, hie autem gloriosis- casó antes de transcurrido el tiempo del luto. Pero también si desempeñara la tutela-de hijos naturales, Q praefeeto feheissimae huius urbia una curo (porque también le concedimos esto), uniéndose, rrrtttore cuí huius urbk cura est, ut, volente ad sin embargo, á marido, y no haciendo lo que antes t venire tucelain gerente inutiere, et ordine' ininoribus tutor, et rationes suscipiantur, el se ha dicho, quedo sujeta á las mismas penas. Mas cuiden ciertamente en las provincias los presidenqu,mater red
Cap. XLI
Capitulo XLI
Illacet quoque nobis Zenonis pias memoriae convolens patrem, si iubeatur proprio filio 1 sub conditione aut die daro, non aliter pro donatione legatorutn eautionern, hace 01elicet, quae legatorum servandorum causa venial secundas paLor contraxerit nuptias. SiL 'ifli et hace secundo nubentibus poena.
Nos place también la contitueión de Leen, de piadosa memoria, que quiere que al padre, si se inan dara que le dé á su propio hijo un legado bajo condición ó a término, no se le exija la caución para la entrega del legado, esto es, la que se llama por causa de conservar los legados, de otra suerte, sino si el padre contrajere segundas nupcias. Y sea esta también pena para los que se casan segunda vez.
Cap. XLII
Capitulo XLI
Sed et si quia mIer reverendisaimos constitutu (ultra lectorem aut oantorern dicimus) lino contraxerit nuptias, hunc ex nostra conSt1tuone cadere sacerdotio constituimus atque yo-
Pero también si alguno que sea reverendísimo clérigo, (queremos decir, de grado superior al lector 6 al cantor), hubiere contraído nupcias, determinamos y queremos que pierda el sacerdocio en
O1epj005
(I) EL cód. Hamb ; si, o,niteL& Trd. ndrsmur quod, Port., eonL.
(2) EL cód. ,Hamb.; omnia alia, las cd. (5) EL cód. Hamb.; nnpserit, ¿al ad.
NOVELÁS.—OONgTITUUIÓN XXII
lumus. Si vero lector exsistens, et nuptias faciena, deinde propter aliquam inevitabilem necessilatem ad secundas veniat nuptias, nequaquam ad malona sacerd.oui adscendet culmen, sed julo manebit apud mulierem, affeotum illius praeponena meliori provectui. Si vero, quum sit laicus, ad ordinatiónem subdiaconi, aut diaconi, aut presbyteri venire votuerit, deinde appareat mulierem habena non ex virginitate sibi copulatam, sed aul diaiunctam a manito, aut aliter non (1) ab initio mox sibi legitime coniunctam ant etiam ipse ad secundas venerit nuptias, non impetravit sacerdotium, sed et hect latenter ad hoc 'veneril, omnino eo cadel.
virtud de nuestra constitución. Pero si siendo leetor, y contrayendo nupcias, pasara después por alguna inevitable necesidad á segundas nupcl&B, no ascenderá en manera alguna á más alto grado en el sacerdocio, sino que permanecerá en aquél con su mujer, como anteponiendo el afecto de ella á Un mejor ascenso. Mas si siendo láico hubiere querido ser ordenado de subdiácono, ó de diácono, ó de presbítero, y después apareciera que tiene mujer, que no se le unió siendo ella virgen, sino divorciada de su marido, 6 que inmediatamente desde el principio no habla estada unida á él legítimamente, ó aun, que él mismo había pasado ¡segundas nupcias, no conseguirá cí sacerdocio, sino que, aun cuando hubiere llegado á. él clandestinamente, será en absoluto privado de él.
Cap. XLIII
Capitulo XLIII
Quae vero nunc sequitur causa est antiqus, el multas quidem suscipiens correctiones non ab aUis o1um, sed etiam a nobis, non Lamen ad summacn sui venieris rectitudinem. Quam nune sedantes praesentia sancimus. Lex enim, quae vocatur lulia Miscella, lex antiqua, lex vetusta, fihiorum pro~ creationis praeponena studi u m, permi.ttebat mu líeribus, licet vir prolnberet, el aliquid ob. hoc rehin querel, quatenus non ad secundas veniret nuptias, tamen et ad virum venire, el iurare, quia fihiorum causa hoc agerel, el quod ralictum eral aocI pare (2). Et hanc quidem in annum dabal mulieribus licen11am. Ea autem transeunte, si vellel accipere relictum, non aliter hcebat mulieri hoc acdipere, sutequarn cautionem exponeret, quod ad secundas noca veniret nuptias. Sed hane quoque adiectionem ipse lulius Misoeflus batid invenit, sed Qdintus Mucius Scaevola bac praesanci'verat. super omnibus quippe pendentibus in eausarum prohibitionibus huiusmodi adínveniena cautiones (3). Nos igl.. tur videntes pkirimas mulieres desiderio nuptiarum non propter fihiorum procreationem, sed propter necessitatem ci iurantea et nubentes el Lranscrndentes tnorientium vol un tales, existim ay¡ mus pnius interim sacratiorem rueden partem, et periurium eis cohibere, nec sinere talia subire iurBmenta, in quibus omnino periurinm promtum est. Nam bee illud inerat legi, ut oporteret sine 6hiis exsistentea .inulieres hoc jurare sacramenturu, sed etiam filias habentibus hoe adiacebat iusiuranduni, quod deum simul et defunoti ariimam cootristaret, quurn utique periurium quidem emel iii prorutu, fihiorum vero procreatio in casu sine niunenibus reiaceret 4). Quia igitur hac nostra sancimus tege msiurandum eis aufrentes, et talem permittentea (5) perce ptionem, considerav ¡mus (quouiam alteru m quoque a nobis praetermissum et) oportere et defuncti animae mederi. Quapropter praesentem poamias legem; non enim volumus defleientium nihil illicijuru habentes voinniafes frustran. Si enim diceremus, oportere mutiereru, omnino varo prae. eLpiente non nubere, hoe custodire, pro amaritudma habuisset boc metilo lex; nune autem, quum secundo praest.o sil (6), scilicet ul, si voluerit nubere (7),accipial quod relictum est, noviasimi scaleris est despicere voluntatem defuneti it5 fluctuan-
Pero la materia que sigue ahora es antigua, y ha recibido ciertamente muchas correcciones no sólo de otros, sino también de nosotros, no habiendo llegado, sin embargo, Ii su completa perfección. Y persiguiéndola ahora nosotros, sancionamos lo siguíente. Porque la ley, quese llama Julia Miacela, ley antigua, ley vetusta. y que se preocupó del estudio de la procreación de los hijos, permitía á las mujeres, aunque se lo prohibiera su marido, y les dejara alguna cosa con el objeto que no pasaran á segundas nupcias, que, ello no obstante, se unieran á otro marido, y jurasen que esto lo hacían para tener hijos, y que recibiesen lo que se les había dejado. Y les da ciertamente esta licencia á las mujeres por un Sf0. Mas transcurrido éste, si quisiera recibir lo que se le dejó, no le era lícito á la mujer recibirlo, de otra suerte sino dando antes caución de que no puaria á segundas nupcias. Pero el mismo Julio Miscelo no fué el que inventó también esta adición, sino que esto lo habla establecido Quinto Muelo Scévola, que había inventado tales cauciones sobre todo lo que estaba pendiente de la prohibición de cosas. Así, pues, viendo nosotros á muchas mujeres con el deseo de nupcias no por razón de la procreación de hijos, sino por necesidad, y que juraban, y se casaban, é infringían la 'voluntad de los que fállecían, hemos estimado por ahora poner primeramente remedio á la parte más sagrada, refrenar el perjurio de ellas, y no dejar que hicieran tales juramentos, en los que es sumamente fácil el perjurio. Porque tampoco se hallaba en la ley que fuese menester que prestasen este juramento las mujeres que se encontraran sin hijos, sano que se hacia extensivo este juramento también á las que tenían hijos, cosa que contristaba al mismo tiempo ti Dios y al alma del difunto, porque el perjurio era ciertamente fácil, pero la procreación de hijos queda ti la casualidad, sin ser un dón. Asi, pues, como por esta ley nuestra hemos determinado eximirles del juramento, y permitirles aquella adquisición, hemos considerado, (porque también lo otro ha sido omitido por nosotros), que asimismo era menester atender al alma del difunto. Por esto publicamos la presente ley; porque no queremos que queden frustradas las voluntades de los difuntos, que no contengan nada ilícito. Pues si dijéra-
(1) non, ornitela el edil. ¡Iwnpero la aetzacidnjuié aiia. dicte por una Jeºaúda mano: non silter. T: íd. 2) Trid.: P.ceperet, el ,6d. Hamb., Pon,, y ConI. 11 El cdd. llamó., jj Tnid.: cauttonem, Por¡., y Con. (4 EL odd. ¡Jamb., IniiL, y Port., n fortunse nuineribus iaeret, Coot. Tal vez el an(iguo trodoor faCrtbld: lo caslis
(CaIuum, muneribus.
(5) El edil. Hamb., y Tnid.: relictorum, adicionen Por(. y Cont. c) EL r6d. Homó., y Tnjd..J, adicionan Port.,y Con.; secunda praesto alt ¡ex. 8k. cd. ecJereoiipada. (7) quidem, actaciona Tnid. y no ci cód. Hamó. fui eñeiltita por uy unda mano.
128
NO'VBLA$.—OON8TITtOTÓIÇ XXII
tem, ut el datur licentia nubendi, et accipiendi quod relictuni est, et par ornnia contristandi priorem inaritum.
mes que es menester que la mujer, mandándole en absoluto su marido que no se case, observe esto, con razón la ley tendría esto como aspereza; pero ahora, como haya facilidad para lo segando, esto es, para que reciba lo que se le dejó, si quisiera casarse, es un grandísimo crimen despreciar la voluntud del difunto, que de tal suerte queda fluctuando, de moño que se le dé á aquélla licencia para casarse, y para recibir lo que se le dejó, y para contristar en todo á su primer marido.
Cap XLIV
Capitulo XLIV
Unde sancimus, si quis probibuerit uxorem ad aliud venire matrimonjuni, sive etiam uxor mantun-' (idem namque est utninque), et proboc aliqmd re)iquerit, unam ex duabus conditionem habere contrahentjuin alterum, aul ad nuptias venire, el abrenuntiare perceptioni (1), ant si hóc noluerit, sed honorat defunctum, omnino abstinere de cetero nuptila. § 1.—Sed nl non causa suspensa Bit, et post teinpora forsijan longa revertatur rursus exactio, propterea bene nobis -visum est huina rei determinare causam, et usque ad anrnim quitlem non esse penitus petitionem relieti, nisi tanien modus seerdotii adveniena alteri 'personarum statim praebeat perceptienem (2) utpote u equaquam flt]ptiarULi) exBistente ape. § 2.—Si vero transire contigerit annale tempus, damus quidem personae huic accipere quod relictum est, non absoluto tamen nec simpliciter. sed si quidem immobilia fuerit res, non aliter hane accipere, niel iuratoriam cautionem exposueril, et supposuerit suas res, bac quod tacite ex hae lego damus, tit, si ad secundas venerit nuptias, reddat quod daturn est, tale, queJe percepit restituexta, el quos accepil in medio fructus. § 9.—Si vero mobi:is fuerit res, si qnidem idoneam habeat substan.tiam persona volens accipere, dan quod relictun-i est sub eadem cautione et lisdem hypothecis. Sed si quidem aliud aliquid (3) mobilium fuerit, tale restitui, queJe percepit (4), ant deminujionja medeatur partem. § 4.—Si vero peeuniae fuenint. atism ciim (ISUras, quas indo percipere valucrit, iureiurando restituentjs hoc indicando. Si vero non mutuaverit quidem, sed usus est, tertise centesimae reddat usuras. 5.—Si vero non valde locuples fuerit, etiam fideiussorem huno exigi. Si autem non valucrit fideuseorem dure, tunc sub luratonja cautione et hypotheea (secundurn quod dictum es» suarum rerum accipiat quidem quod relictuxu est. § 6.—Mox autem, ut ad secundas nuptias venent, hoc ab eo, qui dedit, vindicetur, apud quamcunque apparuenit personam, tanqu*m si hoe (5) ab initio neque datum fuisse videretur. Quod in omni restitutjonis casu, give xnohije sjve immobile alt, quod futunum est reddi, valere sancimus. § 7.—Si vero aurum () fuerit quod relinquitur, (1) El cdd, Hamb., y Trid.: paecepttoiu, Port., y Cont. (5) El cdd. llamó., y Tr(d. exceptionem, Por¿., y Cont.
(3) EL edd. llamó., y 7W4. aliqutd alisO, Por., y Cont.
Por lo cual mandamos, que, si alguno le hubiere prohibido á su mujer que pase ó. otro matrimonio, 6 también si la mujer al marido, (porque lo mismo es por ambas partes), y por esto le hubiere dejado alguna cosa, tenga el Ótro de los contrayentes la elección de una de estas dos cosas, 6 contraer nupcias y renunciará la adquisición, 6 si no quisiere esto, sino que honrase al difunto, absténgase en absoluto de otras nupcias. § 1.—Mas para que la cosa no esté en suspenso, y para que después acaso de largo tiempo no vuelva de nuevo la exacción, nos pareció bien determinar este particular, y que ciertamente hasta el año no hubiese en manera alguna la petición de lo dejado, á no ser, sin embargo, que el estado sacerdotal alcanzado por la otra persona dé desde luego lugar para la adquisición, como no existiendo ya ninguna esperanzada nupcias. § '2.—Pero si aconteciere que transcurre el tiempo del año, le concedemos ciertamente á esta porsana que adquiera lo que se le dejó, sin embargo, no en absoluto ni simplemente, sino que si verdaderamente fueren inmuebles los bienes, no los adquiera de otra suerte, sine si hubiere prestado caución juratoria, y hubiere obligado sus propios bienes, lo que tácitamente concedemos por esta ley, para que, si pasare á segundaa'nupcias, devuelva lo que se le dió, restituyéndolo talcomo lo recibió, y losfrutos que percibió en el tiempo intermedio. § 3.—Mas silos bienes fueran muebles, y ciertamente tuviera bienes suficientes la persona 'que quiere recibirlos, dése bajo la misma caución -y las mismas hipotecas lo que se dejó. Pero si ciertamente hubiera alguna cosa mueble, sea restituida tal como la recibió, 6 dése indemnización por Ja parte disminuida. 4.—Siconsistieren en dinero, restitúyalo también con los intereses, que hubiere podido percibir de 6!, debiéndose det.rminar esto con juramento, del que lo restituye. Mas si ciertamente,no lo hubiere dado en rnútuo, sino que se sirvió da 61, restituya los intereses del cuatro por cipnlo. -' § 5.—Pero si no fuere muy rico, también se le exige fiador. Mas si no pudiere dar fiador, en este caso reciba ciertamente bajo caución juratoria 6 hipoteca, (según lo que se ha dicho), de sus propios bienes lo que se le dejó. § 8.—Pero inmediatamente después, que hubiere pasado á segundas nupcias, sea esto reivindicado, de poder de cualquier persona en quien apareciere, por el que lo dIÓ, como si se considerase que no fué dado desde el principio. Lo que mandamos que tenga validez en todos los casos de restitución, ya sea mueble, ya inmueble, lo que se ha de restituir. § 7.—Mas si fuere dinero lo que se deja, y no tu(4.) El edd. Jlamb.; receplt, las ecl. () Rl cód. llamó.: hoc, omtenks las ed. (6) uses, el cdS Hara&., Trki., y Port.
NOYEIS.—OONSTXTUCI6N XXXI
nnnus idonee 'vero se babeat ad fideiussiouem, et nec ipse dignos sit, cui hoc credatur, manere quideni apud iRum, a quo retictum est, ex. tertia (1) vero centesimae ama usurata praestari, quam usque tunc solvat, donee aut secundas ille contrabit nuptias (quando et restilu tío praestitarum usurarum suseipiet faeultatcm), ant sí (2) fiat. manifestum, nullatenus posse istum ad nuptias per'venire sive secundum modum sacerdotii (tuno enim ci dabit quod relictum es¿), sive inerte; aocipiant enim hoc omnino cina heredes, nihil noque de da. tia usuris reddentea. § 8.—llano ipsam auteru introducimus observantiam et eundem intellectum, etiamsi non coniuges alterutris sub tal¡ reliquerint conditione, sed aliquis alius extraneus sive viro sive mulieri sub mli conditione dan quid voluerit, scilicet fortuitorurn casuum secundum suad naturam et legos super his tam in praestandis quam in restituendis servandas (3). Hace igitur ex iam nuper factis a nobis occasione juIic Miscellae constitutionibus retribuimus; alia vero sint flrmasecundum terminos et casus, secunduzu quod hace exposuimus. § 9.—Praefatae autem a nobis obsorvationes dentur, sive (4) institutionis sit para aut legatum, herodibus, aut substitutis, ant illis, a quibus hace relinfa sunt; sed () si quidem mortis causa donatio, omnino heredibus. Si voto ex asse secunduin talem conditionam conacribatur quia bares, substitutis, si fuerint, ant omnino jis, qui ab intestato vocantur ad bereditatezu, huiusmodi observationes praostentur, nl undique lex habeat propriam perfectionem; nisi forte testator 'et, hoo praecipiat, dicens licentíaxn babero eum, oui doreliquit sive por maLitutionem particularern, sive ex seso, ant par legatum val fideicommissum, sive por mortis causa donationem, et accipere quod rehotum est, et nultam cautelani dara; tuno enim sequenda est defuacti volunta. SLudLt eniin nostri est,'defunotorun1 conservare secundum legem voluntates. -
129
viera facilidad para la fianza, ni fuera digno decrédito aquel á quien se le confía, quede ciertamente en poder de aquel á cuyo cargo fuá dejado, y páguense por él intereses al cuatro por ciento, ,7 satisfágalos 6 hasta que aquél contraiga segundas nupcias, (en cuyo caso tendrá lugar también la restitución de los intereses pagados), 6 huta que se haga manifiesto queél no puede ya de ningún modo contraer nupcias, ó por razón del sacerdocio, (pues en este caso la dará lo que se le dejó), 6 por muerte; porque sus herederos [o recibirán por completo, no devolviéndole nada de los intereses entr --sdos. § 8.—Mas esta misma observancia' isla misma inteligencia establecemos, aunque lo cónyuges no se hayan dejado el uno al otro alguna cosa hajo tal condición, sino que algún extraño se la haya querido dar al marido ó á la mujer bajo tal condición, por supuesto, de casos fortuitos con arreglo á su propia naturaleza, y á. las leyes que sobre ellos se han de observar, tanto para entregar, como para restituir.. Esto, pues, lo reformamos da las constituciones ya antes hechas por nosotros con ocasión deJa ley. Julia Miscela; lo demás quede firmo según los términos y casos, conforme á los que hemos expuesto estas cosas. § 9.—Mas Jas cauciones dichas antes por nosotros dénsoles, ya al hay una institución parcial, ya si un legado, á los herederos, 6 á los aubstitutos, 6 á aquellos á cuyo cargo se dejaron estas cosas; pero si hubiera donación por causa de muerto, en absoluto á.los herederos. Mas si alguno fuera matiwido heredero de la totalidad bajo tal condición, dénseles tales cauciones . los substitutos, si los hubiere, 6 en todo caso á los que abintestato son llamados á la herencia, á fin de que la ley tenga en todas sus partes su propia perfección; á no ser quizá que el testador también disponga sobre esto, diciendo que tenga licencia aquel quien le dejó alguna cosa, ya por institución parcial 6 total, ya por legado 6 fideicomiso, ya por donación por causa de muerte, para recibir toque se le dejó, y no dar ninguna caución; porque entonces se ha de seguir la voluntad del difunto. Porque es nuestro empeño conservar las voluntades de los difuntos ajustadas á la ley.
CID. XLV
Capitulo XLV
Et quia parum antes (6) de cautela rerum ediximus, et Leonia novimus divaememoniae constitutionem de secundis nuptiis, si ad cae veniena mulier non valeat daro fideiussiánis cautelam, quia fihiis reatituat res, tertiam partem centesimae acci pere (7), nos causam adhuc melius ab ea constituímus, illius aupar hoo atatutis competentem adiicientes subdivisionem (8).
Y como poco antes dispusimos sobre la seguridad de los bienes, y conocemos una constitución de Leen, de divina memoria, sobre las segundas nupcias, según la que, si la mujer que pasa ellas no pudiera dar Ja seguridad de fianza de que lea restituirá los biénes é. los hijos, recibía el interés del cuatro por ciento, nosotros determinamos el particular aun mejor que ella, agregando á lo establecido por ella sobre esto la competente subdivisión. § 1—Y mandamos, (lo que ya ha sido dispuesto por nosotros en alguna constitución), que si alguno ofreciera bienes por causa de la donación antenupcial, y todos fueran inmuebles, quede el usufructo
§ l.—Et sancimus (hoc quod pridem a nobis iii quadam dictum esf constitutione), ut, si quia eferat res propter antenuptialem donationem, aiquidom omnes immobiles constitutae suflt, maneat caruru nana apud rnatreni ad secundas venientem nuptias, et eadem hace eligat, et non rectisel, noque exigat fllios (9) pro sestimatione aarum usuras, sed diligentiaw earuni babeat secundum quod lex dat usu (10) dominis constituLis, conservel su(i) Et odd. Hamb. Tid.1 y Port.; est, tertlsm, cont. (5) El cdi. ¡Iamb., Tric&. y Por.; al, omítela Cont. 3) El cdd. Uamb.-, natwam et legas et aupar his—ecuNervandas, Trd.; naturain lege aupar hia - co nservata Port., y Con¡. (4) El cód. Hamb,, z, Ti-id.; al, Cont. (5) El odd, Eamb, 'rid., y PorI.; sed, omllsla Com.
Toxo VI—ii
de los mismos en poder de la madre que pase á segundas nupcias, y ella los acepte, y no los rehuse,
ni les exija á los hijos intereses con arreglo * la estimación de los mismos, sino que tenga cuidado de ellos según les permite la ley á los constituidos (6) addita por mutes, si cdd. Hamb., Tri., y Port. ÍI leslplena, si cdd. Hamb., TrId,,Porg.
(8) constItuimos. Quod enim aupar bes atatufla comp.o tenteiu adlectmus (aducimos, cdd.) gubdlvlsionesi et aaiiei. -mus, el oód Harab.. Ti-id.. y Port. • (9) El cód. Hamb.; a SIlla, ¡as ed. (lO) uøt, el cód. Hamb., T'id.. yPort,
NQtELÁ.—00NSTITUOI6N XXII
10'l
Cap. IX
Capftulo XI
Haec igitur omnia valere por omne tempus sanejmus, incipientia a principiis praesentis qu&rtae decirnae indktionis, et hujus, secundurn quam hane scripsimus legem. Nani et antiquiora porserutari, el ad superiora tempora asoendere confusionis magis, quam 1egisationis est; sed ex teniporibus, sicut praedixhnus, praesentis quartae dccimae indictionis tantum, et in subsequente universo tempore succeesiones maneant similes, ex omiii causa, quae in suecessionibus relata est, similiter in mulieribus, sirnilitor in viris de cetero servandae. Quod autem prius factum est ornne manere in priori figura sinimus, sive in progenitor¡ alibus, sive in allis factum est, nihil oninino oommnnicantibus fetninel.a pei-sunis super iam divisis progeniLonalibus praediis, ant factis successioriibus usque ad tertiam decimam indictionem el hane, sed ex memorato tempere, hoc est quarta decima indictione, valore quae a nobis sunt legislata sancimus.
Mandamos, pues, que todo esto tenga validez en todo tiempo, comenzando desde el principio de la presente décima cuarta indicción, en que escribimos esta ley. Porque investigar lo pasado, y penetrar en los tiempos anteriores, es más propio de confusión, que de la legislación; pero solamente desde el tiempo, según antes hemos dicho, de la presente décima cuarta indicción, y por todo el tiempo subsiguiente, permanezcan siendo iguales las sucesiones, observándose en lo sucesivo del mismo modo, así en cuanto á Las mujeres, como en cuanto á. los hombres, por cualquiera de las cansas, que se refieren á las sucesiones. Mas dejamos que todo lo que antes se hizo subsiste en su primer estado, ya haya sido hecho en casas relativas á los progenitores, ya en las relativas á otros, sin que se les haya de dar absolutamente ninguna participación á las personas femeninas en los predios de los progenitores ya divididos, ó en las sucesiones hechas hasta la misma décima tercera indicción, sino que mandamos que desde el mencionado tiempo este es, desde la décima cuarta indicción, tenga validez lo que ha sido legislado por nosotros.
Epilogus
Epilogó
Quae igitur placuerunt nobis et per hane sacram declarata sunt legem tua magnificentia et-qui post eam administrationem suseeperinl, in perpetuum custodire festinent. Dat. XV. Kal. April. Constantinóp. post BEUsÁgit V. C. consul. [536.]
Por tanto, apresúrense tu magnificencia, y los que después de ella recibieron su cargo, á guardar porpétuarnente lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra ley. Dada en Constantinopla a 15 de las Calendas de Abril, después del consulado de BELZSkRI0, varón muy esclarecido. [536.]
CONBT. XXII (1)
CONSTITUCIÓN XXIX
DE NUPTUS
DE LAS NUPCIAS
ColI. W. tlt. 1)
(Colección IV. titulo 1.)
Idem Imperator IOANN, gloriostseimo sacrorum per Orientein Praeoriorurn PraeJeeo iterum, Exeonsuti el Patricio.
El mismo Emperador Ó. JUAN, segunda ver gtoi-iosisi. mo Prjbceo de los sacros Pretorios de Oriente, Exconeul y Patricio.
Praefatio
Prefacio
Pturimae quidem iam variaeque positao sunt leges a nobis unicuique parti prius a nobis sancitorum quidem aut dispositorum, visorum autem nobis habere non recte, ad meliora dantes viam, et exponentes subiectia, quo cornpetat dogere modo, hoc autem, quod nunc a nobis fiL, lex quaedam cas cominunis omnibus el (2) proprla, rebus compstentem ordinern ponees. Si enim matrimonium sic eat honestum, ut humano generi videatur humortatitatem artifkiose introducere, et ex filiorum procreatione renovata genera manent, íugiter dei cJeinentia. quantum est possibile, nostrae imrnortaliLatein donante naturae, i'eOte nohis studium ent de nuptüs. Alia namque omnia, quae sancita sunt a nobis, non omnibus competunt ncc hominibus, ncc rebus, neo temporibus, studunn vero nuptiarum totius es¿, nL ita dicatur, humanas sobolis, ex que etiam renovatur solo, et amplione, quam alia, sollicitudine dignum cal. Antiquitas equidem non satis aliquid de prioribus aut secundis peracrutabatur fluptiis, sed licebat el patribus el matrihus et ad
Ya ciertamente se promulgaron por nosotros muchas y diversas leyes, que introducían mejoras en cada una de las cosas antes sancionadas ó dispuestas por nosotros, pero que nos parecieron que no se hallaban bien, y que exponían á los súbditos de qué modo se debe vivir; pero la que ahora se hace por nosotros es una ley común y propia para todos, que pone en las cosas el orden que corresponde. Porque si el matrimonio es cosa tan hermosa, que parece que artificialmente le da la inmortalidad al género humano, y por virtud de la procreación de hijos subsisten renovados loí linajes, donándole al mismo tiempo la clemencia de Dios, en cuanto es posible, la inmortalidad ti nuestra naturaleza, con razón nos preocupamos de las nupcias. Porque todas las otras disposiciones, que han sido sancionadas por nosotros, no competen para todos los hombres, ni cosas, ni tiempos, pero el culto de las nupcias es, por decirlo así, de toda la humana descendencia, por el que solamente también se renueva, y es digno de mayor cuidado que las demás cosas.
() EL te.uto qrisgo 88 haLLa en HaL. y en Scrimg. —Muchog apitcoe de esta Nonela ,e hait& ea Las Bus.— Iu4iaa. eo>. 36 —La c,ePsLói, Latina #a ta aatLgua de Lagtosa.
(2) et, onitL.nla el cód. Ham1,., y Trid.
108
NOVRLAS.—OOÑSTITUGI5N ZIi
plures VOflilC nuptias, et lucro nullo privar¡, et causa erat ja siznplicitate confusa. Majorjg autem Theodosii temporibus amplior sollieitudo facta est circa. huius rei tractatum, donee cireumiens per ceteros imperatores in Leonem piae memoriae pervenit, 'virum fortiter atque 'viriliter etjam de istis plerumque sancienteni. Nos autem in constitutionum coinpositione inulta quidem et alia de istis decre'vimus, existimavimus autem, oportere •nunc consiliis perfectioribus causam considerantes etiani quaedam corrigere, non aliorum solumniodo, sed etiani quae a nobis ipsis saneita SUnt. Non enini erubescimus, si quid mehus etiam horum, quae ¡poi prius diximus, adinveniamus, hoe saneire, et eompetentem prioribus imponere correctjonem, neo ab aliis exspectare corrigi legem.
La antigüedad, á. la verdad, no investigaba 10 suficiente sobre las primeras ó las segundas nupcias, sino que les era lícito á los padres y á las madres pasar á muchas nupcias, y no ser privados de ningÚn lucro, y la cosa era confusa en su simplicidad. Mas en los tiempos de Teodosio, el mayor, se consagró más atención al tratado de esta materia, hasta que pasando por los demás Emperadores llegó á Leon, de piadosa memoria, varón que enérgica y virilmente sancionó especialmente disposiciones también sobre estas cosas. Pero nosotros, en la composición de las Constituciones hemos decretado ciertamente muchas y diversas resoluciones sobro tales cosas, mas hemos creído, considerando la cuestión con mejores consejos, que convenía corregir ahora también algo, no solamente de lo de los otros, sino también cia fo que por nosotros mismos había sido sancionado. Porque, si encontramos alguna cosa mejor que las que nosotros mismos dijimos antes, no nos avergonzamos de sancionarla, y de poner á las anteriores la correspondiente corrección, sin esperar á que por otros sea corregida la ley.
Cap. 1
Capitulo 1
D,uo igitur hace praernittantur huie legi. Et primum illud, ut omnia qi.udem, quaecunque in prioribus sancita sunt sive a nobis, sive a prioribus nostris, haec 'valeant singula secunduin propria tempora, non habentia ullam ex pracsene íege novitatern, sed et in suis caibus valitura atque tractanda, et suos eventus ex iis,'quae jam positae sunt, legibus exepeetantia, et nihil conimunicantia praesenti legi. Praesentem 'vero legem ex nune valere volumus in omnibus futuris casibus, et in omnibus poatea nuptiis, sive prioribu5, sive deincepa, et ja posteris aut futuris sive nuptialibus tu. cris, sive succesetonibus, quae ex fihiis sunt. Etenim quod quidem omne iam praeeessjt conseriptis relinquimus legibus, quod vero futurum est per praesenteifl munimus legem. Unde sive secundae proveneriflt nuptiae, sive parentibus sueceasiones ex prioris matrimonil flliis, sive fuera ex dotibus, aut antenuptialibus donationibus, aut ex aun causa, sive exsistentibus ex secundo matrimonio filiis, sive etiani non, in prioribus temporibus hace ser-, veri tur seeunclum sua sin gula tempora, et fruantur tam viri quam muheres prioris legis latione, sive ad alias venerint nuptias, sive etiam usque ad priores steterint, sive Successerint fihiis, give ahquid omniufli egerint priores sequentes leges. tuis enim credentes et ita contrahentes nultus enipabit, quare non futurum sciverunt, et hoe, quod videbatur quidem et tractabatur, omnibus modis crediderunt, quod vero nondum factum erat non formidaverunt. Unde illa quidem omnia maneant suum servantia ordinem, deineeps vero tempus in posterioribus pariendis casibus in una omnia bao lege (1) posita atque collecta .respiciat, quaecunue de futuris (siout dictum est) nctptiis Competunt vafere. Unum igitur hoc praenzittatur legi.
• Así, pues, precedan á esta ley estas dos disposiciones. La primera, que todas las que en las anteriores leyes han sido sancionadas por nosotros, ó por nuestros predecesores, sean válidas, cada una con relación á su propio tiempo, no sufriendo innovación alguna por virfud de fa presente ley, sino habiendo de tener validez y de ser aplicadas en sus propios casos, esperando sus resultados do las leyes que ya estaban promulgadas, y no teniendo nada común eón la presente ley. Mas queremos que la presente ley tenga. validez desde ahora en todos los casos futuros, y en todas las nupcias que se celebren en lo sucesivo, ya sean primeras, ya ulteriores, y en los siguientes ó futuros Lucros nupciales, ó en las sucesiones, que sean de los hijos. Pues, á la verdad, todo lo que ya pasó lo dejamos sujeto á las leyes que se escribieron, pero lo que está por venir lo protejemos por medio de esta ley. Por lo cual, ya si tuvieren lugar segundas nupcias) ya si á favor de los padres sucesiones-de hijos de un primer matrimonio, ya si lucros de dotes, 6 de donaciones antenupciaf es, ó por otra causa, ora existiendo, ora no, hijos de un segundo matrimonio, con relación a los tiempos anteriores obsérvense estas disposiciones según su propio tiempo, y disfuten así los varones corno, las hembras de la promulgación de 1k ley anterior, ya si pasaren á. otras nupcias, ya también si se hubieren mantenido en las primeras, ya si sucedieren áIos hijos, ya si hubieren hecho alguna otra cosa ateniéndose á las anteriores leyes. Porque nadie culpar á los que en ellas creyeron y así contrataron, porque no conocieron lo futuro, y dieron de todos modos crédito á lo que ciertamente parecía y se aplicaba, paro no temieron lo que todavía no se había hecho. Por consiguiente, permanezcan todas aquellas disposiciones conservando su propio orden, mas el tiempo venidero vea establecido y recogido en esta sola ley, respecto á. los casos posteriores que se hayan de producir, todo lo que en las nupcias futuras debe, (según se ha dicho), tener validez. Así, pues, antepóngase á esta ley esta primera disposición.
Cap. II
Capitulo II
Secundum vero illud, ut omnil qusecunque ex JóZHarn&., y Trtd.; omnia la una bac lege, Cont.
La segunda, que tenga validez todo lo que desde
1W VELAS. —OONSTITVCIÓN XXII
hodierna die testator disposuerit de t.alibus sive vir sive mulier consistat, haec valeant. Disponat ¡toque unusquisque in (1) suis, ut dignum esi, et sit lex cina voluntas, sicut et antiquissima fobia [ex et prima paene retpublicae.ttomanurum disponona ait (dicirnus autem duodecim tabularum), secundum antiquarn et patriam linguam ita dieens: UTI X..EGASS1T QUISQUE DE SUA RE, iTA JUS ESTO, nutio valente citra illius vo1untaten, nec si sacrani impetret formar, nec si quidpiam aliud omnium ahquid aliter dhponere in rebus alienis (2). 1.—Si vero nihil tetator dixerit aut disposuent, quod non 1am positis et valentibus praeoecupatu siL legbus, neo aliquid contra universales leges ordinaverit, tuno haec nobis lex posita siL, omnia, quantum est homini posaibile, comprehendens et transiens in brevi, ci ea, quae in prioribus erant corrigeus nuptiis, et quae in secundis, et ea, quae in suceessidnibus, et in' solutionibus nuptiaruin sive ex morte, sive ex separatione, et ea, quae ante luctuosum tempus sunt, et post illud, et unam quandam continuationem faciens totius huius conseriptionis atque legislationis, ohm quidem inchoatam, ex quinque vero praecipue et quinquaginta et centum annis frequentius motam, et particulariter collectam (3) simul, et paulatim colligatam ad semetipsarn et eohaerentern, confusaru in plurimis, et quadam semper egentem correetione puramque et consonam sibi omnino delarang (4).
109
hoy hubiere dispuesto el testador sobre tales cosas ya sea varón, ya hembra. Disponga pues, cadacual en lo suyo, como es digno, y sea ley su voluntad, cuino también dispuso una antiquísima ley nuestra, y casi la primera de ha república de los romanos, (nos referimos á la de las Doce Tablas), diciendo así en la antigua y patria lengua: «Como cada cual hubiese dispuesto de sus bienes, asi sea ley», sin que nadie pueda disponer cosa alguna de otra manera en los bienes ajenos, contra la voluntad de aquél, aunque iinpemme una disposición, ó alguna otra autorización. § 1.—Mas si el testador no hubiere dicho ó dispuesto nada que ya no haya sido establecido en las leyesproniulgadas y en vigor, ni hubiere ordenado cosa alguna contra has leyes generales, entonces tenga lugar esta 1 e nuestra, que lo comprende y recorre abreviadamente todo, en cuanto le es posible al hombre, y corrige lo que se hallaba establecido en cuanto é. has primeras nupcias, y i las segundas, y It las sucesiones, y It la disolucion de las nupcias, ora por muerte, ora por separación, y lo que existe para antes y después del tiempo del luto, yque hace una cierta, continuación de todo este tratado y legislación, comenzada ciertamente en otro tiempo, pero conmovida con más frecuencia especialmente desde hace ciento cincuenta y cinco años, y recogida al mismo tiempo por partes, paulatinamente reunida y hecha coherente consigo misma, y confusa en muchos puntos, y necesitada siempre de alguna corrección, y ley que la declara pura y del todo concordante consigo misma.
cap. 111
Capitulo III
Nuptias itaque affectus alternus faeit, dotalium non egena auginento. Quuin enimaemel convenent sub puro nuptiali affectu, sive etiam oblatione dotis et propter nuptiasdon aionis, oportot causain omnino sequi etiam solutionem aut. innoxiam, aut cuin poena, quoniam eoruni, quae in hominibus subsequuntur, quidquid ligatur solubile est. 1' autem etiam super indotatis matrimonhis distractione tReta poena merite subsequatur, hoc nos adinvenimus pnimi.
As¡, pues, el mútuo afecto constituye las nupcias, sin que necesite la agregación de los instrumentos dotales. Porque una vez que se hubiere convenido bajo el puro afecto nupcial, ó también con la oferta de dote ó de donación por causa de las nupcias, es menester que el contrato llegue también en todo caso a su disolución, ó sin culpa, 6 con pena, por. que de todas las cosas que se hacen entre los hombres es disoluble cualquiera que se liga. Mas somos los primeros que hemos establecido que también en los matrimonios indotados le siga pena al marido, hecha la disolución;
Cap. IV
Capitulo IV
Distrahuntur itaque in vita contrahenti ini ma- trirnonia ella quidem consentiente utraqu pro quibus nihil Mc dieenlum est, paetis sicut utrique placuerit gubernantibus, alia occasionem rationabilem, quae etiarn bon. vocatun, alia vero citra omnem causam, a que eum causa rationabili.
Y así, se disuelven en vida de los contrayentes matrimonios ciertamente consintiéndolo am)artes, y respecto It ellos nada se ha de decir rigiendo los pactos el caso según It ambas les ere parecido bien; otros, con ocasión razonaque también se llama de buena gracia; otros, sin causa alguna, y aun otros con causa razonable.
Cap. V
Capitulo V
Senundum occasahoneni itaque inculpabilem, quando eonversationem altera ehigit para, ad meliorem migrana vitani, et sub castitate conversationem soncupiseens; tuno enim lex et (5) alia nostra dicit, licentiam esse viro et maherí ad meliora mi8ranti transigere matnimonium, et abseedere, quodam brevi dimiaso (8) ci,qui relinquitur, solatio. Quodcunquc entin pacti fuerint contrahentes ex
Con ocasión no culpable, cuando una de las partes elige manera de vivir, pasando It mejor vida, y deseando modo de vivir con castidad; porque entonces dice también otra ley nuestra, que tienen licencie el marido y la mujer, que pasan It mejor vida, para disolver el matrimonio, y para separaras, habiéndole enviado algún pequeño consuelo al que es abandonado. Porque cualquier lucro que por
(1) El cád. Hamb., TrkL, g Port.; aupar, Cont.
(2) dlsponere malena, el cód. Hamb., Trid., y Port.
(3i El cdci. Hamb., Trid; correctam, Cont. (4) deelaratam, el odd. Ilamb., y TM.
omitela Cont. (5) EL cód. ¡Jaml., y Trid. bla 4ieio nan el cód. Haritb., Trid., y Port; (6) et oto. (omm.imendo olatlo.
11
ÓVELAS. —CONSTITUCIÓN
xxii
morte flori lucrum, hoc habere oportet eum, qui dirnittitur ab altero, sive vir, sive mulier Bit, co quod et iste, quantum ad matrimonium, videtur mori, aliud pro alio vitae eligens ¡ter.
causa de muerte hubieren pactado que se obtuviera los contrayentes, debe tenerlo el que es dejado por el otro, ya sea el varón, ya la mujer, porque éste, en cuanto al matrimonio, se considera que muere, eligiendo en lugar de uno otro camino para la vida.
Cap. vi:
Capitulo VI
Per occassio iem quoque necesaariam et non irrationabilem distrahitur matrimonium, quando a1 quia impotens fuerit coire mulieri et agere, quae a natura viris data sunt, si bieunium quideni secundum de hoc a no bis pridera seriptam legem transeurrat ex nuptiarutn tempore, ille vero, quia pro veritate est vir, non ostendat; licebit enim rnulieri aut eius patribus (1) disiungere rnatnimoniuin et mittere repudium, vel si noluerit hoc maritus. Et Mc quidem dos, si quidem omnino datados Bit (2), sequetur mulierem, et reddet hane Vir, si eontigit earn accipi, propter nuptias autem seu ante nuptias donatio manet apud virum nihil de sun damnificandum. Hane itaque legem corrigimus brevi quadam adicctione Non enim biennium numeran solum ex ipeo tempere copulationis, sed Lrienniam volumus; edocti nainque sumus ex iis, quae inter (3) hace provenerunt, quosdain arnplius, quam biennium, tcrnporis non va lentes, postes potentes ostensos ministrare fihiorum proereationi.
Se disuelve también el matrimonio con ocasión necesaria y no falta de razón, cuando algüno fuere impotente y no pudiere unirse con la mujer y hacer lo que por la naturaleza les fuá dado áloe varones, si transcurriera ciertamente, conforme á la ley escrita antes por nosotros sobre esto, un bienio desde el tiempo de las nupcias, y él no demostrara que verdaderamente es varón; pues será lícito á la mujer ó á los padres de ésta disolver el matrimonio y enviar el repudio, aunque esto no lo quisiere e1 marido: Y en este caso Ja dote, si es que de algún modo se hubiera dado dote, seguirá ciertamente á la mujer, y el marido la reatiteírá, si aconteció que fué recibida, pero la donación por causa de las nupcias 6 de ante de las nupcias queda en poder del marido, que en nada de lo suyo habrá de ser perjudicado. Así, pues, corregimos esta ley con cierta breve adición: Porque queremos que se cuente desde el tiempo de la cópula no solamente un bienio, sino un trienio; pues hemos sido aleccionados por lo que entretanto ha acontecido, que algunos, que no eran potentes por más tiempo de un bienio, se mostraron después potentes para servir para la procreación de hijos...
Cap. VII
Capitulo VII
Sed etiam captivitatis casus taus est, quale est bona gratia distrahere matrimomium. Sive enim contingat tale iofortunium viro, muhiere in republica manente, sive rursus mulier quidem in captivitatem ducatur, maneat autem vii' in repubhica, serupulosa quidem et subtilis ratio transigit nuptias (servitute namque semel superveniente alter¡ personae fortunas inaequalitas aequalitatem ex nuptiis manere non sinit), attamen humanius talla contemplantes, doneo quidein est manifestum, superesse ant virum aut uxorem, manero insoluta matrimonia sinimus'et non venient ad secundas nuptias noque nzulieres noque viri, nisi voluerint videri ausu temerario hoc egisse, et poenis suceumbere, illum quidem ante nuptias donationis dicirnus exaetioni, illam vero dotis. Si veroincertumsit, utrum superest an non, quae ad bostes persona devenit, tuno quinquennium exspectandum est sive a viro, sive a muhiere, post quod, sive manifestum de morte fiat, sxve incertum inaneat, nubere licebil sine periculo. Et hoc enim nuncupatis (4) bona gratia trausactionibus a praecedentibus connumeratuin est, nos quoque in boe consentimus, ul hie neque repudio fiat tempus (5), ita personis dist.antibus ab alterutris, el nulius ex hon lucrabitur, noque vir dotem, noque mulier 'ante nuptialem donationem, sed unusquisque in suis manebit.
Pero hay también un caso de cautiverio, tal que es suficiente á disolver do buena gracia el matrimonio. Porque ya le sobrevenga tal infortunio al marido, permaneciendo la mujer en la república, ya si á su vez fuera ciertamente reducida á cautividad la mujer, y su marido permaneciera en la república, una razón ciertamente escrupulosa y aütil disuelve has nupcias, (porque, una 'vez que á una ó á otra persona le sobreviene la esclavitud, la desigualdad de condición no deja qué subsista la igualdad nacida de las nupcias), pero nosotros, considerando más humanamente estas cosas, dejamos que queden sin disolverse los matrimonios mientras ea ciertamente manifiesto que vive el marido ó la mujer, y no pasarán á segundas nupcias ni las mujeres ni los maridos, si no quisieren que parezca que esto lo hicieron con temerario atrevimiento, y quedar sujetos á penas, queremos decir, él ciertamente á la exacción de la donación antenupcial, ella la de la dote. Mas si fuera incierto si vive, ó no, la persona que cayó en poder de los enemigos, en este caso, se ha de esperar un quinquenio ya por el marido, ya por la mujer, después del cual, ora se haya adquirido evidencia de la muerte, ora esta permanezca incierta, será licito volverse á casar sin riesgo. Porque también esta fuá contada por los antecesores entre las disoluciones llamadas de buena gracia, y nosotros asimismo la consentimos, de suerte que en este caso no haya lugar al repudio, encontrándose tan distantes Las personas una de otra,y ninguno obtendrá por esto lucro, ni el. marido el de la dote, ni la mujer el de la donación antenupcial, sino que cada cual se quedará con Lo suyo.
(1) parentlbus, Port. (2) et lila al quidam dos sIL, si quidem omnino (los sequetur, e edd. liam& ; et hie si ciuidem omuino data des alt, Trd.. y Port.; et hie si qutdein dos (al quas omni.00 data Bit), Cont. (5) El oód. Flatnb., TrLci., y Port.; ante, Cont. Roe (t) eniO' UsflcUpatts, 61odd. ¡fanab.; Et hoc enim tu
nuncup&tls, Ti-id.; hoe enim (mi nuncupatis, Port.; hes enim et la nuneupatis. Cont. (5) El cód. Hamh.; upas, Port., y Genl.
nl
NOVELAS.—OONSTlTUOTóN Xxii
Cap. VIII
Capitulo VIII
Quod autern prius ex legum severitate ntroduetum est, nos clemente cessione resolvimus. Si enim ex decreto iudiciali in metailum aliquis aut vir aut mulier dan iussus esset (quate nunc est in Proconneso et in appetlata Gypso), servitus quidem erat et (1) ab antiquis legislatoribus sancita, et (2) ex suppticio illata, separabatur vero matrimoniuni, supplicio poasidente daninatum sibique servientem. Nos autem hoc remittimus (3), et un!mm ab initio bene natoruni ex supplieio permitU-. mus fiéri servum. Neque enijfl mutamus nos fortunam (4) liberam ¡u servilem statum, qui etiam dudum servjentjum manumiasores esse festinavimus. Maneat igitur matnimonium hie (5) nihil ex tau decreto laesum, utpote inter personas liberas eonsistens.
Mas lo que por severidad de las leyes se introdujo antes lo derogamos nosotros por clementeconcesión. Porque si por decreto judicial se hubiete mandado que alguno, hombre ó mujer, estuviese condenado á las minas, (como lo es hoy ála de Proconneso y a la llamada Gipso), se hallaba Ciertamente sancionada por los antiguos legislado¡ es, é 1111puesta por virtud de la pena, también la esclavitud, y se disolvía el matrimonio, por poseer la pena al condenado que era esclavo de ella. Pero nosotros perdonamos esto, y no permitimos que ninguno do les bien nacidos desde el principio se haga esclavo por virtud de la pena. Porque no cambiamos la condición de libre en estado servil nosotros, que nos apresuramos é. ser manumisores de los que antes eran esclavos. Subsista, pues, en esta caso el matrimonio en nada menoscabado por tal sentencia, cómo si subsistiera entre personas libres.
Cap. IX
Capitulo IX
Si 'vero decretum iudiciale libortum aul libertam aut horurn litios ¡u servituteni redigat, constat quidem ab initio matnimonium, poslea vero apparens servitus separat coa ab invicem, Ianquam morte secuta, quoniam praecedemites nos diunt, auparvenienteni servituteto non procul a monte differre. ldcirco hoc quidem, quod proprlum est, unusquisque recipial, piacitum veio soluru, quod ex morte est, liberia sequiratur, reliqua vero veniant ad cuni, qui redigitur in sei'vtutern.
Pero si el decreto judicial redujera á esclavitud á un liberto ó á una liberta ó ÉL los hijos de éstos, subsiste ciertamente al principio el matrimonio, pero la esclavitud que aparece después los separa mútuamente, como habiéndose seguido la muerte, porque dicen nuestros predecesores que la sc1avitud que sobrçviene no difiere mucho de la muerte. Por lo cual recobre cada uno lo que ciertamente es suyo propio, y adquiérase para Los hijos solamente lo que se pacté por causa de muerte, pero vaya lo damas al que es reducido á esclavitud,
Cap. X
Capitulo X
Si vero ab initio putaverit aliquis liberan iungi personae, ilta vero famula postes dec)aretur exsistens, non dicimus solvi matrimonium, sed ipso (6) initio neque matrimoniuin lien, secundurn prius a nobis diotamn causam, propter inaeqnaliiatem fortunae (7); ui'ide neque lucrum ex matrimonio contemplandum case, neque aliquid tate, sed puram rerum competentium per congruas actiones redditionem. Hace autem deeernitnus, et tate non case dicimus matrirnoniuru, si causam anirnus incertus disponat solum, rieque consensu dornini, neque malignitate eius aliqua, neque negligentia convicta.
Pero si al principio hubiera creído alguien que so uniR á una persona libre, y después se declarase que ella es esclava, no decimos que se disuelve el matrimonio, sino que no se contrajo desde un principio matrimonio, por la causa antes dicha por nosotros, por la desigualdad de condición; por lo, que no se ha de contemplar lucro proveniente del inatrii-nonio, ni ninguna otra cosa semejante, sino la pura devolución de las cosasCorrespondientes por medio de las acciones que competan. Mas decretamos esto, y decimos que no hay tal matrimonio, si solamente el animo incierto dispusiera la cosa, sin consentimiento de! señor, sin malicia alguna suya, y sin. negligencia de que esté convicto.
Cap, XI
Capitulo XI
Nain si tradidenit tanquam liberam suain aneil1am dom1xjus, jite autem liber exaisteris, et credena tradenti hanc accepit (8), forsan etiam dotalibus celebratis documentis, ant neque cetebratis quidaro, eius auteu- voluntate eausam gubernante, non erit ius(um tale non constare rnatrimonium, sed tacitam libertatem sequi sive virum sive mulierem, el curo tale aliquid a dorxiino fIL, sancinius, et rapi talero virum aut feminain ad iugenuitatem, et eausam tanquaro aupar liberia et iigenuis iudicari. Si vero ipse quidem non celebraverit nuptias alterius personae dominus, sciat autem, quod agitun, eL ex studjo taceat, ut postea causaro sarciat
Porque si el dueño hubiere entregado como libre una esclava suya, y el hombre siendo libre, y creyendo al que se la entregaba, la recibió, acaso habiéndose celebrado también contratos dotales, ó no habiéndose ciertamente celebrado, pero rigiéndose el caso por su voluntad, no será justo que no exista tal matrimonio., sino que mandamos que la libertad tácita siga ó al varón 6 á la mujer, y que, cuando por el dueño se hace alguna cosa semejante, le sea arrancado tal hombre 6 mujer para la ingenuidad, y que la cuestión sea juzgada como entre libres ó in gónuos. Peros¡ ciertamente el mismo dueño no hubiere concertado las nupcias de otra per-
(1) et, Omilek el cdd. Llamb. iS) et, omienU el cód. Iiamb.,jt Trid. 1 euravj,,, el cód. Hamb, 1-d.,y Por. () Et cód. Ilamb., T,'ul.i1 Port.; tormsm, Cont.
(5) El cód. Hamb., y Trid.;.hoc, PorI., y Cost
(1) Trid.; ab ipso, Port., y Con¿.
7! ineqe&Iltatte fortunam, el cód. H.nb., Trd., y Pon. (8) Et c.d. E amO., y Trid.; acciplt, Pon., y cont.
114
NO'VBLLS.—CONSTITUCiÓN Xlii
pugna est), ant insidias sibi. facientem ex ven enis, ant gladio, aut alio factas, modo, ex quibus circa vitam periculum est, aut etiam consciam tyrannidom meditantibus, aut falsitatis ream constitutam, aut audaces elus manus 1nferentem sibi' scilicet tau aliquo facto dat lex haca viro abiicere mulierein, si vol unam harum (1) et solam probaverit causam, et luerarí quidem dotem, antenuptialem vero habere donationem. § 3.—Si vero altera harurn personaruin irrationabiliter repudium miserit, et hoc ipsum solvendi matrimonium sino ratione, subdita erit dudum a nobis dietis poenis. Insuper etiam uxor res omnino ex memoratis causis pro irrationabili (2) repudii missione facta el in quinquennium totum ad seeundum venire prohibetur matrimonium, et ante quinquennium nuptias non esse sine reatu, noque legitimas vocari, sed omnis volens adeat el accusel factum tanquam contra legem praesumtum.
na y tales cosas, 6 también donde hay lucha de fieras contra los hombres), ó que le dirigía acechanzas preparadas con venenos, 6 con armas, 6 de otro modo, por virtud de las que haya peligro para la vida, 6 también que es cómplice de los que meditan tiranía, 6 que se ha hecho reo de falsedad, 6 que ha puesto en él sus audaces manos, pues por algún hecho semejante le permite esta ley al niarido rechazar á la. mujer, aunque hubiere probado una sola causa de estas, y lucrar ciertamente la dote, y tener la donación antenupcial. § 3.—Pero si una de estas personas hubiere enviado el repudio, y esto sin razón para disolver el matrimonio, quedará sujeta a. las penas antes dichas por nosotros, Además de esto, á la mujer que se hizo réo por el envio no justificado del repudio por alguna de las mencionadas causas, se le prohibe por todo un quinquenio pasar * segundo matrimonio, y las nupriaR antes del quinquenio no estarán sin pena, ni se llamarán legitimas, sino qué todo el que quiera recurrirá y acusará lo hecho como atentado contra la ley.
Cap. XVI
Capitulo XVI
Si vero etiam rationabiliter mulier repudium miserit, et in certaminibus vicerit, ant vir irrationabiliter eaxn abiiciens subiacuerit poenis, luoretur quklem lucra primitus dieta, erubescat autein ante annum completum ad secunda vota venire. Quod non observsndum nobis est in viro rationabiliter (3) obtinente taus mora, quum et non obtinenti etiam repente nuptias facere licel, quoniam nulla cima sobolis eonfusionem rationabilis est auspicio. Quod in mulieribus ante anni completionem recto prohi-. betur, et tanta est prohibitio ex lioc, quia, licet bona gratis disgoivi matrimonium contingat, tamen etiam ex Anastuli pise memorias constitutione in annum prohibitio seoundarum nuptiarum mulieribus instituta est.
Mas también si la mujer hubiere enviado con razón el repudio, y hubiere vencido en la contienda, ó si el mando que sin razón la rechaza hubiere quedado sujeto á las penas, gane ciertamente los lucros antes dichos, pero avergüencese de pasar á segundas nupcias antes de un año completo. Lo que no se ha de observar por nosotros en cuanto al marido, que con- razón obtiene tales lucros,pues aun al que no los obtiene le es licito contraer desde luego segundas nupcias, porque no hay ninguna sospecha racional -respecto á confusión de la prole. Lo cual con razón se prohibe en cuanto á las mujeres antes del completo de un año, y es tal en este caso la pro bibicin, que, aunque acontezca que el matrimonio se disuelve de buena gracia, ello no obstante, tam-
§ 1.—Has itaque causas nobis Theodosiva explanavit, nos autem ex veteribus aumentes et alias adiecimus tres. Si enim mulier tanta teneatur noquitia, at etiam ex studio abortum facial virumque contristet et privet epe filiorum, vel tanta libido est, nl etiam cum vino voluptatis occasione lavetur, ant etlam dum adhuc constat matrimonium cum viro ad alios de nuptiis suis loquatur, licentia datur a nobis viri' miltere eis repudia, et lucran dotes, et antenuptiales habere donationes, utpote etiam his causis rationabiliter solvere valentibus matrimoninm, et sub eundem deferentibus ordinem, sub quem et poenas Theodosii divinae memoriae dillnivit constitutio.
piadosa memoria, se estableció para las mujeres la prohibición de segundas nupcias durante un año. § 1.—Teodosio nos expuso estas causas, pero nosotros añadimos otras tres. tomándolas de los antiguos. Porque si la mujer estuviera dominada por tanta maldad, que también de intento procurara el aborto, y contristase al marido y le privara de la esperanza de hijos, 6 si es tanta su liviandad que por voluptuosidad se halle aun con hombres, 6 también si subsistiendo todavía el matrimonio con su marido hablase con oirás de nupcias con ella misma, ¡Be les da por nosotros licencia á sus maridos para enviarles el repudio, y para que lucren la dote y retengan las donaciones antenupciales, como si también estas causas pudieran disolver con razón el matrimonio, y se refiriesen al mismo orden para el que estableció penas la constitución de 'Peodosio, de divina memoria.
Cap. XVII
Capitulo XVII
&dscriptitio autem alieno nubere liberam non licel neque ignorante, noque scienle, noque consentiente poaseasore, sed licel aliquid tale ab adacriptitio gera.tur, licebit domino et ipsi por se el por provinciae iudieem castigare plagis mediocrihoc agentern adscriptitium, el abatrahere ab ea, quae frustra ej coniuncta est. Unde noque nu-
Mas al adscripticio ajeno no le es licito casarse con una libre, ni ignorándolo, ni sabiéndolo, ni consintiéndolo el poseedor, sino que aun cuando alguna cosa semejante fuese hecha por el adaoripticto, le será licito al mismo dueño castigar tanto por si como por medio del juez de la provincia con moderados azotes al adscripticio que tal hace, y separarlo
(1) 91 cdd. Hamb., y Ti-Id.; borwa, Port. y Cont. L cód, !Ia,nb., g Tr44.; irrationablili, prg. y Cont.
3) Et c6d. tfamb., y Trid.; jrrationsbjlfter1 Port., y Cont.
E.,
bién en virtud de la constitución de Anastasio, de
otELLa—oowsTITuoxóN XXII
115
§ 1.—Sic itaque matrimonia dissolvuntur viventibus adhuo lis, qui ea contraxerunt, et pecuniariae poenae circa dotem et aponsalitiarn oonsiatunt
de aquélla, que en vano se le unió. Por lo cual, ni son nupcias lo que se hizo, ni hay oferta de dote, ni de donación antenupcial, sino la pura corrección de un hecho malo. § 1—Y así se disuelven de este modo matrimonios viviendo todavía los que los contrajeron, y las penas pecuniarias consisten en lo relativo é la dote
cap. XVIII
~tulio. XVIII
Sed a nobia aliquid etiam aliud adinventum est, nL etiazn ind.otata matrimonia irrationabilibus faetis divisionibus castigationi tradantur competenti. Si quis enim duxerii uxorem, ant etiam mulier ad viruta veniaL, nuptiali quidem assumta voluntate atque sententia, non taaen secuta dote ant *ponsalitia largitate (ubi quoque praesumtive fien solutiones contingebat, nullo ex hoc contra temersrium sequeute periculo), constitutionem scripsimus dicentem: Si quia sub potestate constitutani mulierem voluntate pareatum aul eUam suae potestatis forte ducat uxonom neque dote oblata, noque inatrurnentis dotatibus factis, nupliae quidem suiit, licet dotalia instrumenta non sin¿ conscripta; nL non ob heo vir (quod in multis ,novimus factum) expellat domo uxorem sine ulla prius dietarum rationabilium causaruni, quas et Theodosius et nos enumeravimus (1) Si quid autem tale fiat, el aut i domo, ant etiam ipse Patiosine causa eam abiciat nabilem causam praestet, ut mulier separetur ab elus matrimonio, quartam partem propniae substantiae cogaturexaolvere el, et usque ad quadningentas quidem auri libras aubstantiam habens ceotuui hhrts damnificabitur, bco cal quarta aubstanuso parte, ininorem auteni hacia quantum qusrtae facit quantitas. Si vero cuata inaiorern praedictae quadningentarum aun u braruin quantit.atis subetantiani habeat, non amplius centum auri damnificetur libris. &d maxitnam namque plerumque respicientes doteni legem bancacripaimus, substantiam illani mérito secundum nostras legos existimantos case, quae pura debitis videatur. Ratio quoque ex ipais causis e contrario (2) proeedat. EL si mulier por culpam propniarn separetur a viro iiidotata exeistens, ant eLiana. mitt.at ei sine aliqua causa rationabili repudiuzu, iisdem in omnibus subiaceat poenis. EL si quidein per culpam ema matrimoninm solvatur, quia quennium observan¿am caL multen, et secundis non copulabitur nuptiis, si varo por culpam (3) mariti, aut etiam bona gratis distrahatur, menito et hio annum, custodiat propter seminisconfusionem, ut per omnia nobis Jex perfecta siL.
Pero se ha inventado por nosotros también alguna otra cosa, á fin de que también sean sometidos al correspondiente castigo los matrimonios no dotados, habiendo hecho sin razón la separación. Porque si alguno hubiere tomado mujer, ó también si la mujer se uniera á un hombre, abrigando ciertamente la voluntad y el ánimo de contraer nupcias,cero no habiéndose seguido dote ó donación esponsaheia,(en cuyo caso también seo utecia que porpresunción se hacían separaciones, no siguiéndose de ello ningún peligro contra el temerario), escribimos una constitución que decía Si alguno tomara por mujer con la voluntad de sus padres á la mujer que se halla constituida bajo potestad, ó aun Ls la que acaso sea de propio derecho, no habiéndose ofrecido dote, ni habiéndose otorgado instrumentos dotales, hay ciertamente nupcias, aunque no se hayan escrito los instrumentos dotales; de suerte que no por esto eche el marido de su casa Ls la mujer, (lo que hemos sabido que se hizo por muchos), sin alguna de las causas razonables antes dichas, que sal Teodosio como nosotros enumeramos. Mas si se hiciera alguna tal cosa, y sin causa la echara de la casa, 6 también si él diera una causa razonable, para que la mujer se separe de su matrimonio con él, sea obligado Ls entregarle Ls ella la cuarta parte de sus propios bienes, y, teniendo ciertamente bienes hasta cuatrocientas libras de oro, será condenado en cien libras, esto es, en la cuarta parte de los bienes, pero, teniendo menos, en tanto cuanto importa la cuarta parte. Mas si tuviera aun más bienes de la susodicha cantidad de cuatrocientas libras de oro, no será condonado en más que las cien libras de oro. Porque hemos escrito esta ley atendiendo Ls la dote ordinariamente máxima, estimando con razón que según nuestras leyes constituyen aquellos bienes los que se consideran libres de deudas. Y sea procedente también esta cuenta por las mismas causas al contrario. Y si la mujer se separase del marido por propia culpa siendo indotada, ó también si se le enviara sin causa alguna razonable el repudio, quede en un todo sujeta é. las mismas penas. Y si verdaderamente se disolviera por culpa suya el matrimonio, se habrá de esperar por la-mujer un quinquenio, y no se unirá, en segundas nupcias, pero si se disolviera por culpa del marido, 6 también de buena gracia, con razón también en este caso esperará un año por razón de la confusión del sómen, para que tengamos del todo perfecta la ley.
Cap. XIX
Capitulo XIX
Est quoque quoddam et aliada.. nobis piissimum sirnul et gratuai adinventuna, ubi etiam repudiis missae nuptlae consistuni adhuc. Eórum namque, sub potestate sunt, calliditates cinca parentes habitas prohibemus, quoniam quosdam invenhmus ex atu dio repudia senibere festinantes el mittera
Hay también alguna otra cosa piadosisima y al mismo tiempo agradable inventada por nosotros, para que también subsistan las nupcias aun habiéndose enviado el repudio. Porque prohibimos isi astucias que para sus padres emplean los que están bajo su potestad, pues hemos hallado que algunos
ptiae sunt, quod factum est, nec oblatio dotis, neo antenuptialis donationis, sed pura facti maLi correctio.
donationem.
J
(t) Port.; qnaiqne et Theodoelue quesque eL nos Cont. 11) esuete pro esutione, si odS. fr,,,)., 14., y J'ort.
y á la donación esponsalicia.
(51 TiiI..; si vero vel per enipam, el cdd. Hantb.; s i viro
p5r osuuam val Cutpp.m, Por.y Conf.
116
N0VELA&—OONSzTUOIóN 1111
suis uxoribus, aut etiam ex diverso et nulla rationabili penitus exsistente causa sovere matrimonia, ut eorum pareines subiaeeant exactioni dotis aut sponsalitiae largitatis, quasi soluto matrimonio; et ipsi quidem forsan latenter miscentur alterutris, disoodunt autem parentes damnificati eL hanc suso ad (1) filies hunanitats liabentes recompensationem. Ideoque legem serilisiiuus, vele Otein neque sub potestae constitulos, noque emancipatos tiho, neque mesenios, neque fe minas posee distrahere matrimonia tu suorum laesioriem patruin aut matrutn, qui dotes aut aateaupualea donations obtuleruxit ant susceperant soiz, aut etiam cum filüs. Sed sicut in con wactn nuptiarum exepectamus patruni consensum, ita neque transigere matrimonia sinimus in pareatum laesionem eitra illoruin voluntatem, sed si mittatur repudium, competere contra cos exactionem poenaruin non siuimu, stve ipsi dederunt hoo, ve¡ susceperunt, sive etiam eum alije suseeperunt. Non eniul habet rationein, pareatem quidem citra voluntatem lUn non posee transigere matrimonluin, llliis autem permittere, forsan et in minore aetate coustitutis, tieque quod utile sit ecientibus, citra patriix.n voluntatem solvere matricnonium et ex hoe parentes laedere. Roe autem bono quidem inchoane philosopbissimussancivit Marcus, Diocletianus autein hune secutus est, nos autrn sirniliter approbavimus. Sitque terniinus nobis hic disinoctionuin, quae superatitibus contrahentibus Ilunt.
se apresuran de intento á escribir sus repudios y enviárselos a sus mujeres, O también por el contrario, á disolver sus matrimonios sin que exista absolutamoute ninguna causa razonable, para que sus padres queden enjebe a la exacción de la dote 6 de la donación eSponsalicia, como habiéndose disuelto el matrimonio; y que ciertamente los mismos se Juntan ambos acaso clandestinamente, pero que los padres salen perjudicados obteniendo esta recompensa de su benignidad haiia sus hijos. Y por esto hemos escrito una ley, que quiere que ni [os hijos constituidos bajo potestad, ni. los emancipados, ni varones ni hembras, puedan disolver sus matrimonios en daio de sus padres 6 madres, que solos, 6 también con sus hijos ofrecieron ó recibieron dote ó donaciones antenupciales. Sino que así como en el contrato de nupcias requerimos el consentimiento de tos padres, así tain poco dejamos que sin la voluntad de ellos se disuelvan los matrimonios en daño de los padres, sino que, si so envía el repudio, no permitirnos que compota contra ellos la exacción de penas, ya si ellos mismos dieron 6 recibieron aquello, ya también silo recibieron juntamente con otros. Porque no hay rai.on para que el padre no pueda ciertamente disolver el matrimonio sin la voluntad del hijo, y para permitirles á los hijos, acaso siendo también de menor edad, y no sabiendo lo, que es útil, que disuelvan el ,matrimonio sin la voluntad de sus padres, y para perjudicar con ello a sus padres. Mas esto, innovándolo á. la verdad acertadamente, lo sancioné el muy filósofo Marco, a quien le siguió Diocleciano, y nosotros lo aprobamos de igual modo. Y sea e..te para nosotros término de las disoluciones, que se hacen sobreviviendo los consortes.
C&p XX
Capitulo XX
Deizieepsautem matrimoniorum tarrninurn, quae omnia similiter solvit, exepectat mora. Unde sive tia morte viri solvatur matrirnonium, sive fine mulle, lucrum sit viro quidem in dote secundum quod nuptialium instrumentorum continetur pacto, mulien Yero ex uuptiaU donatione, sicut et ibi convenerit a principio contrahentibus, non prohibendis quidein inaequalibus secundum quantitatem oblattonibus prohibendis autem inaequalibus pactis, hoc quod tbrtissimus quidem Leo in suis censenpsit legibus, nos autem hoc sumentes adhuc ciarius ordinavimus. Si enim alter quidein amplius, alter vero minus 'o lucro paciacatur, incertum erat (2), quale oportet eso quod Leneat, utruin quod plus, an quod mines, dubitatione ex utroque similiter insurgente. Unde nobis placuit iminoderationos avorsantibus ad mines pertrahere, quod in pacto plus est, et non alü quidein licere tertiam, ah autem forsan quartain lucri pacisci, sed si quid tale fiat, quarta in utroque percipienda, et deincepa similiter in partibus, non Lamen in constituta ex utroque quantitate.
Mas corresponde también al término de los ma trlinonios la muerte, que todo lo desata igualmente. Por lo cual, ya si el matrimonio se disolviera por muerte del marido, ya si por fallecimiento de la mujer, correspóndale ciertamente al marido el lucro de la dote conforme é, lo que se contiene en el pacto de los instrumentos nupciales, y la mujer obre la donación nupcial, según también sobre s esto les hubiere convenido al principio á los contrayentes, no habiéndose de prohibir ciertamente ofertas desiguales en cantidad, pero habiéndose de prohibir los pactos desiguales, cosa que á la verdad consignó en sus leyes el muy vigoroso Leon, y que aceptándola nosotros la ordenamos aun con mas claridad. Porque si uno pactaba mas, y otro menos respecto al lucro, era incierto qué debía ser lo que prevaleciera, silo mas ó lo menos, surgiendo duda igualmente de lo uno y de lo otro. Por lo cual nos plugo, teniendo aversión Li las cosas inmoderadas, reducir Li lo menos lo que en el pacto hay de mas, y que ciertamente no Le fuera lícito Li uno pactar la tercera parte del lucro, y acaso á otro la cuarta, sino que si se hiciera alguna cosa tal, se ha de percibir por el uno y por el Otro la cuaita, y del mismo modo en cuanto Li otras partes, pero no respecto Li la cantidad contitulda por ambos. § 1.—Disuelto, pues, el matrimonio conforme Li cualquiera de las susodichas separaciones, es ciertamente feliz y dichoso para ambos contrayentes permanecer en el primer matrimonio, y no contristan acaso con los siguientes matrimonios Li la prole procreada. Y si hicieren esto y permanecieren en
§ 1.—Soluto igitur matrimonio secundum praodictas omnes disiunetiones felix quidem et beatum est utrique contrahentium perdurare ín pniore coniugio, eL non procreatain sobolem sequentibus matrimoniis forsitan contristare. Et si hoo, egenint et in pnioribus steterint nuptiis, habebunt quidem (1) hane Spud, eL cód. Ilamb., y 2rid.
(ii El cód. Hantb,, y Trid. erIt1 port., y Con
NOEL.k8.-0,014SflTTJCLó4 XXII propria, boa est dotem quid orn mulier, sponsa1i tiarn vero largitatern vir, nihil perserutantibus nobis hoc) quod super secundis o& nuptiis. Percipient auteru lucra vir quidein ex dote, mulier autexn ex antenuptiali donationc, et erunt hace cis propria, nihil paene ab alia eorurn ciifferentia possesslone. Undo denso vixOrint omnoin lioentiarn habebunt alienationis super his, sicut in aliis, quae de suo abinitio habueruat. Si varo etiam moriantur, Iicet sis et legatis et fideiconmissis res has in alíes migrare; talem quippe a1ienationen permisimus nos eonstitutionern pro bis consoribentes.
§ 2.—Si vero filies ex aliqua parte scripserint heredes, extraneos autem ex alia, maneant autem tales res aut etiatn quaedani earum non alienatae, non ob hoo atienataehae videbuntur, quoniani al¡-. quia etiain alter seriptus cut heras, sed mancaut etiarn hace fihis. Non 'enim, si scripserit omnes fihios heredes ex inaequalibus partibus, has secun-. duin hereditarias aecipient portiones, sed ex seque divident secundum nunerurn Suurn, sieut etiam si nuliurn eorum scrpserit heredem,, sed extraneos omnes, eis por alios modos satisfactione habita, percipient sas, quum utique non sint heredes parentuin. Plaeuit enirn nobis por praesurntionem, quia pater, dum non vivena alienaverit ant expressim obligaverit aliquid harum rerurn, ant morlona non expressim in alium sas transposuerit, voluerit magia servare fihiis, tanquam ex causa iliorum sibitnet acquisitas, et non ad extraneos deducere. Et dabuntur hace filiis honore praeeipuo ex nostra lego, licet non flarit heredes aut patria, aut matris, ant utriusque, vol si quidatu quidem (1) sorum fiant heredes, alii vero repudien.t; boa enim nobis retius, quam prioribus, placuit liabere. Unde si praernium est ex lego desoendeus in eos, nulla adiectione neque turbetur, neque minuatur, nisi forte causara ipsi dent f.lhi suae deminutionis.
117
las primeras nupcias, tendrán ciertamente sus propios bienes, esto es, la mujer ciertamente la dote, y el marido la donación, esponsalicia, no investigando nosotros nada de lo que en las segundas núpcias. Mas percibirán lucros, el marido, á la verdad, de la dote, y la mujer, de la donación aritenupcial, Y tendrán ellos estos bienes corno propios, no difiriendo casi en nada de otras posesiones suyas. Por lo cual .tendran mientras vivieren plena facultad de enajenación respecto a ellos, como en cuanto á los demás, que desde un principio tuvieron como suyos. Pero aun si murieran, les será licito traspasar á otros estos bienes por legados y por fideicomisos; porque les permitimos tal enajenación escribiendo sobre esto una constitución. • § 2.—Pero si á los hijos los hubieren instituido herederos de una parte, y de otra á extraños, permanezcan, sin embargo, corno no enajenados tales bienes, O aun algunos de ellos, pues no se considerarán enajenados por esto, porque también algún otro haya sido ;insituido heredero, sino que tam. bién ellos permanecerán siendo de los hijos. Pues tampoco, si á todos los hijos los hubiere instituido herederos de partes desiguales, los percibirán con arreglo á las porciones de herencia, sino que harán la división por igual según su numero, as¡ como también si no hubiere instituido heredero á ninguno de ellos, sino todos extraños, dándoseles de otros modos satisfacción, los percibirán, aunque ciertamente no sean herederos de sus padres. Porque nos plugo por presunción, que el padre, no habiendo enajenado en vida O expresamente obligado alguno de estos bienes, O no habiéndolos expresamente transferido a otro al morir, prefirió conservarlos para los hijos como adquiridos para él por causa de los mismos,y no transferirlos á extraños. Y se les darán á tos hijos a titulo preferente por virtud de nuestra ley, aunque no sean hechos herederos del padre, O de la madre, O de ambos, O aunque ciertamente algunos de ellos se hagan herederos, pero otros repudien la herencia; porque esto nos pareció que era mas conveniente qué lo anterior. Por lo cual, si es un premio que va a ellos por virtud de la ley, no sea alterado con ninguna adición, ni menoscabado, á no ser quizá que los mismos hijos den causa para su disminución.
Cap. XX
Capitulo XXI
Si quia enim ex ela ingratus videtur, praemium hoc atiis damus nihil tale agontihus, ut et alios corripiamus parentes honorare, et ad fratrum exempluín respicere. Unde si tautum infortuniuni filioruin sit sobolis, ut omnes ingrati sint, ad heredes venient hace defunoti tanquam illius substantiae eonstitntae non valentibus luis ex parente a se exhonorato praerniura babero, quod nos oís propter hnc eausam non damus.
Si, pues, alguno de ellos parece ingrato, les damos este premio á los demás que no hicieron nada semejante, para obligar á los otros á honrar á sus padres, y mirar el ejemplo de sus hermanos. Por lo cual, si tanto fuere el infortunio de la prole de hijos que todos fueran ingratos, pasaran estos bienes a los herederos del difunto como si los hijos no pudieren obtener del padre por ellos desconsiderado el premio de los bienes que son de aquel, que no les daLnos á ellos por esta causa; § 1.—Pero si ciertamente viven algunos de Los hijos, y otros fallecieron, pero dejaron hijos, les damos á los hijos del fallecido la porción de éste, si fueran herederos de su padre, y en otro caso se la deferimos It los hermanos. Y por esto, perfeecionando nuestra ley, queremos que esto tenga validez no solamente respecto It la dote, y It la donación esponsalicia, sino también en los matrimonios indotados en cuanto It los lucros introducidos por nuestra constitución. Porque también ellos serán
§ 1.—Si vero fihiorum alii quidem inter vivos siaL, ahi vero defuneti quidem sint, filios autem relinquant, dafuncti portionem illius damos ffluis, si heredes Bint patria, alioqui ad fratres deducitaus. Et ideo legem nostrain perficientes volumus hace valere non super dote solum, neque super sponsalitia largitate, sed etiam super indotatis matrjtnonij, ex constitutione nostra introductis lucris. Nam et illud, nial ad secundas veniant nuptias parentes, sed servent, erit filiorum que duduin dixi-
(1)
RE odcE. Hamb.,quttsln, o,nitesk& Trid., Pott.,y Cost.
OVELAS.—CØNSTITUCIóN Wi
mus modo. Primae siquidcm nuptiae, et hinc lucra et observationes usque ad hoc dispositae sint.
ie los hijos en el modo que antes dijimos, si los padres no pasaran á segundas nupcias, sino que se conservaran en las primeras. Queden, pues, basta aquí ordenadas las primeras nupcias, los lucros provenientes de ellas, y las observaciones para las mismas.
Cap. XXII
Capitulo XXII
Si qui vero prioribiis non contenti nuptiis etiam ad secundas venerint, necesse est legi hos snpponere (1) aut sine fihiis exeistentes ex prioribus, ex secundis autem filos habentes, ant etiam ex diverso sine fiuils quidem ex secundis, parentesautem ex primis, aut sine filtis ex ambobus, aut parentes ex utroque. Si igitur sine fihiis manserint ex prioribus ant etiam ex ambabus nuptiis, nulia perserutatio circa secundas (2) est, sed viri quidem ibunt omnino omni observaUone liben, mulieribus autem solummodo imniinebit inetus, ut non ante annale tempus ad secundum veniant matrimonium, aut seiant, quia, si quid tale geaserint, et immaturas contraxerint nuptias, subibunt poenas, alias quldem, si sine ffluis ex prioribus sint matnimoniis, maiores autem, si etiam 11111 sint. Si enim non est soboles, infamia mox sequetur, et cnt omnino mulier propter nuptiarum festinationem infamia, et noque percipiet aliquid horum, quae a priore relicta sunt el consortio, noque frhetur sponsalitia largitate, neque manito secundarum nuptiarum ultra tertiam anac substantiae offeret partem; sed. neque extninsecus aentiet Largitatem, noque percipiot ponitus ab ullo extraneorum non hereditateni, non fideieommissum, non legatum, non mortis causa donationem, sed haec veniaut aut maneant apud heredes (3) defunoti, aut coheredes eius, si poterat horas case, utpote ea nultam utilitatem habente. Sed si seripti et al¡¡ sint heredes, sive etiam ab intestato vocentur, ad illos venient quae tali mulieri derelicta sant; non enim flacas hace vindicabit, no aliquo modo videamur taus corripientes fisci providere utilitati, sed fila quidem, quae extrinsecus ci derelicta sunt, ad alias ven ient, quae vero apniore manito sunt ab ea sublata, venient ad decem personas relinquentis virí (4) cognationis, quae edicto continentur, hoe est adscondentes, et descendentes, et ex latero usque ad secundum gradum, gradibus in eno servandis ordine. Quibus non exsistentibus ad aerarium venient.
1.-Sed neque longius hereditas ab intestato propriorum eius veniet cognatorum, sed usque ad tertium gradum inapielendum undique stabit solum successio eius, longius autein exeistentes alba habebunt heredes. EL quae prae aliis ej peonia irfertur, dicimus autem infamiam, si quidem sine fihiis ex prionibus fuerit nuptiis, solvitur Imperatoria Jittenis iubentis (5). Si vero (6) fliii fucnint cuiuscunque sexus, licebit quidem ej Iruperatori pro infamia aupplicare, non tomen utilitatem aliquam rescriporum habere. Silamen vo)uerit ex imperio habere utilitatem et aliis liberarí poenis, ex
Pero si algunos, no contentos con las primeras nupcias, pasaran á las segundas, le es necesario á la ley suponerlos ó existiendo sin hijos de las primeras, pero teniendo hijos de las segundas, ó también, por el contrario, sin hijos ciertamente de las segundas, pero teniéndolos de las primeras, 6 sin hijos de ambas, ó teniéndolos de las unas y de las otras. Así, pues, si hubieren quedado sin hijos de las primeras, 6 también de ambas nupcias, no hay que hacer disminución alguna respecto á las segundas, sino que los varones pasarán á ellas ciertamente libres en absoluto de toda observancia, pero á las mujeres los amenazará únicamente temor para no pasar é segundo matrimonio antes del tiempo de un silo, ó sepan que si hubieren hecho alguna cosa tal, y hubieren contraído nupcias prematuras, quedarán sujetas á penas, unas ciertamente, si estuvieran sin hijos del primer matrimonio, pero mayores, si también hubiera hijos. Porque si no hay descendencia, seguirá desde luego la infamia, y la mujer será en todo caso infame por su precipitación para las nupcias, y no percibirá cosa alguna de lo que por el primer matrimonio se la dejó, ni disfrutará de la donación esponsalicia, ni ofrecerá al marido de segundas nupcias más de la tercera parte de sus propias bienes; pero tampoco recibirá do fuera liberalidad, ni percibirá absolutamente de ningún extraño herencia, ni fideicomiso, nF legado, ni donación por causa de muerte, sino que estas cosas irás á los heréderos del difunto 6 quedarán en poder de ellos, 6 á los coherederos del mismo, si pudiera haber heredero, de suerte que ella no obtenga ninguna utilidad. Pero si hubiera otros herederos instituidos, ó también si fueran llamados abintestato, irá ¡ ellos lo que se le dejó á tal mujer; porque el fisco no lo reivindicará, para que de algún, modo no parezca que al corregir tales cosas proveemos para utilidad del fisco, sino que lo que ciertamente sele dejó ¡ella por extraüos pasará á tos otros, y lo que procedente del primer mandó se le quitó a ella pasará ¡ las diez personas del parentesco del marido que lo dejó, que se contienen en el edicto, esto es, It los ascendientes, y á los descendientes, y á los colaterales hasta el segundo grado, guardándose los grados en su propio orden. Y no existiendo ellas pasará al erario. § 1.—Pero abintestato no le corresponderá la herencia de sus propios cogn.dos más remotos, sino que su sucesión subsistirá solameñte hasta apurar por completo el tercer grado, y los que haya de otros más remotos tendrán otros herederos. Y la que además de las otras penas se le impone, nos referimos á Ja de infamia, es remitida por cárta del Emperador que lo ordene, si verdaderamente no tuviere hijos de sus primeras nupcias. Mas si nubiere hijos de cualquier sexo, le será ciertamente licito suplicarle al Emperador respecto kia infamia, pero no obtener utilidad alguna de los rescriptos.
(i) El cód. Hamb., y Trid.; se supponere, Port., y Cont. (2) El cód. h'cunb., Trid., y Port.; nuptta, adiciona Cont, (3) serlptos, adicionan el o&L Har6b., Trid., y Pon. (4) .8k. ,d. estereoUpada; turs, el cód. Hamb., Trid., y Pon.; oneUeid Cosi.
(5) El odd. Hainb., y Tnid.; iubentlbuu, Port., y Cont. (1 ) Rl cdd. flwsib., y Tnid.; vero sí, Poni., y UÓA*.
NO'VELA$.—OOSTITUO16N XXII
119
flujis rnediam anac substantiac donet portionem pura et sine omni conditione, et neque usum retineat, sed omnis substantiae, quam habuerit, quando ad secundas veniebat .nuptias, mcdiam (sieut diximus) cedeus partem prius procreatis flhis. Et divident hace fui omnes ex aequo, et filos quidem habentes ad suos transmittent flios (oportet enim aliquid etiam veteribus •adiiei Legibus), si vero non habueriat defuneti filios, defurietorum portiones acipient omnino pro portione eorum fratres. Si vero omnes defuneti ¡mt, habeat consolationem suae infelicitatis rnater, ut ea rursus recipiat. Et hoe dicimus, si intestati moriazitur fui; non enim in iis, quse semel facta sunt eorum (1), prohibemus 008 testanienta coriscribere, aut Superetites quo volunt, bbc modo disponere. Igitur imrninentes poenae ante .luctus nubentibus tempus tales quodammodo sunt, et tres pro his constitutiones prius seriptas una quadam bac interpositione hace nobs lex competente. protulit adiectione.
Mas si quisiere obtener del imperio utilidad y ser eximida de las otras penas, done a. los hijos del primer matrimonio puramente y sin ninguna condición la mitad de sus propios bienes, y no retenga el usufructo, sino ceda, (según hemos dicho), á sus hijos procreados antes la mitad de todos los bienes que tuviere al pasar á segundas nupcias. Y todos los hijos se los dividirán por igual, y los que ciertamente tengan hijos los trasmitirán á. estos hijos suyos, (porque es conveniente que se añada también alguna cosa á las antiguas leyes), pero si los fallecidos no tuvieren hijos, recibirán en todo caso las porciones de los fallecidos sus hermanos proporción. Pero si todos hubieran fallecido, tenga la madre el consuelo de su infelicidad, de suerte que los recobre de nuevo. Y decimos esto, si los hijos murieran intestados; porque respecto a los bienes que una vez se hicieron de ellos no prohibimos que ellos hagan testamento, ó que en vida dispongan del modo que quieran. Así, pues, tales son en cierto modo las penas que amenazan It las que se casan antes de terminado el luto, y esta ley nuestra ha producido con Ja competente adición tres constituciones escritas antes sobre estas óosas con esta sola interposición.
Cap. xm
Capitulo XXIX!
Si vero exspectet quidem tem pus mulier, et propterea effugiat praedictas ponas, ad secundum vero veniat matrimonium priores negligens nuptias, si quidem non habeat fIjos (dicatur etiam denuo), sine periculo est totum ex hoc. Si vero sit soboles, et fijos exliinc 2) exhonoratos viderit lex (3), tunc omni largitate a viro ad eam veniente eam secundum proprietatis privat partem, solum el derelinquens usumíruetum. Et hsec sancita sunt atiam aupar antenuptiali donatione, et super omni largitate, sive quum viveret a viro ad eam veniente, ant etiam ex testamento, ant mortis causa donatione, sive institutionia sit para, sive legatum, give fldeicommissuni. EL generaliter dicendum est, quod omnis eam deserit proprietatis modus iii jis, quae a priore viro in eam venerunt, et f lii ea percipient, et proprietatis erunt domini seeundum teinpua mox, quo matar coniu ncta est ah (4). Et hace communis mulieris et viii muleta sit posita. Nam si et file fflios habens seeundum ais superinduxerit uxorem, non ex dote fruetur lueris secundum proprietatis rationem, non 5) largitatem aliam a muliere percipiens hane (6) habebit firrnam, praeter quantum (7) licet uti et fruí, donec advixerit, solum; et hic (8) quoque fui, licet sub potestate constituti sint, sed Lamen doiniM secunduni proprietatem talium erunt, venientium mox in eos simul eum sacundae uxoris coiiiunetjone. Et non discernimus de dote aL ante nuptias donatione, utrum¡psi hanc dederint pro se contrabentes, an ahqui alii pro eis hoe egerint sive ex genere, aire etiam extrinseeua, licet videatur quodaminodo COmprehensa et antenuptialis donatio in dote.
Mas si la mujer esperase ciertamente el tiempo, y evitara por ello las susodichas penas, pero pasara It segundo matrimonio desdefiando las primeras nupcias, si verdaderamente no tuviera hijos, (pues se ha de decir otra vez), todo lo que de aquí se origino esta exento de riesgo. Pero si hubiera prole, y la ley viere desconsiderados por ello It los hijos, en este caso le priva de la propiedad de toda liberalidad del marido que vaya It ella, dejándola solamente el usufructo. Y esto ha sido sancionado también respecto It la donación anteiupeial, y It toda liberalidad, ora vaya del marido It ella viviendo aquél, ora también por testamento, ó por donación por causa de muerte, ya sea parte de la institución, ya legado, ya fideicomiso. Y en general se ha de decir, que se apartará de ella toda manera de propiedad sobre las cosas que It ella fueron de su primer marido, y que los hijos las percibirItn, y serán dueiba de ¡a propiedad inmediatamente desde el tiempo en que su madre se unió It otro. Y hállese establecida esta pena común para la mujer yel marido. Porque si también éste, teniendo hijos, les llevare segunda mujer saya, no disfrutará, en cuanto It la propiedad, de los lucros de la dote, ni tendrá en firme ninguna otra liberalidad que perciba de la mujer, salvo sólo Cuanto le fuera licito usufructuar mientras viviere;'3, también en esto caso los hijos, aunque estuvieran constituidos bajo potestad, serán, sin embargo, dueños de la propiedad de tales bienes, que irán It ellos inmediatamente después de la unión con la segunda mujer. Y no distinguimos respecto It la dote y It la donación antenupcial, si la dieron por sí los contrayentes, 6 si por ellos la dieron algunos otros, ya parientes, ya también extraffos, aunque en cierto modo parezca comprendida en la dote también la donación antenupeial.
Cap. XXIV
Capitulo XXIV
priora matrimonio
Sed quod sancitum est super lucris hinc venían(1) E¿ Cdj flrUflb.. faeta sus sant, Trjd.; no habfindoe
lradcuio en Port., y Cot. (3) El CÓ. Eamb., y Trd ; ex hoe, Por, y (3) tez, am igenta 6j o6d. Hamo., Trj,L, y Porg. (4) El oód, Ha,,ib., T,ud.; viro, acüejonan Pori., y Con.
Pero lo que se ha sancionado sobre les lucros que El «kL Ffamb., y Port.: nam, TrW.. y Cont. (6) uou, arlicio,an el dd. Hamb., y Trjd. (7) ei eód. Ronzó , y Trid.; praeteroiam quod, Con¡, El cod. Ikjnzb; et It, Port., y Coal.
120
T4TOVELÁS.—CO!(STfl'tJCTÓN XXII
tibus ad nubentes, etiam sic ratum sit, et ita corta tailum lex eis erit CavenB, ut negus alienationem nilam permittat parentibus in talibus, noque hy pothecam, sed vol si quid egerint parentes, mex eorum obligat eis substantiam, non ut prohibeat coa aliquid agere in lis, quae voluerint (erubescit enim lex castigatores filies genitoribus etatuere), ube quidem erubescit, interminatur autem sedpientibus, tanquam nihil eis quod aecipiunt prosit. Et sdiant ex bac nostra Iege, quia, vel si quarn S talibus parentibus comparationem recerint, vol si acceperint donationem, vol si quid omnium egerint, tale erit, quale nec gestum, neo seriptum quod factum est. Vindicabunt eniin ea omnino fliji heredesque eorum et succeseores ab heredibus iliorum et succesgoribus, non autor exciudendi, nisi tricennale transeat tempus, et. detentatio dorninos aocipientes constituat, incipiente ffluis tempore currere, ex que suae potestatis apparuerint exeistentes aut (1) facti, nisi tamen aliqua impubes aetas adinvot adhuc.
Cap.
de aquí van á las que se asan, de tal manera sea
también firme, y de tal modo tendrán aquéllos una ley cierta que los asegure, que no les permitirá á boa padree ninguna enajenación, ni hipoteca, de tales bienes, sino que, aun si Tos padres hubieren hecho alguna cosa, obliga inmediatamente á favor de aquéllos sus propios bienes, no de suerte que les prohiba hacer alguna cosa en los que quisieren, (porque la ley se avergüenza de hacer castigadores de sus padres á los hijos), sino que hace que aquéllos se ruboricen, y amenaza á los adquirentes con que de nada les aprovechará lo que adquieren. Y sepan por esta ley nuestra, que aunque átales padres hubieren hecho alguna compra, ó si de ellos hubieren recibido una donación,ó si hubieren hecho otra cualquiera cosa, será tal corno si no se hubiese hecho, ni escrito, lo que se hizo. Porque los hijos y sus herederos y sucesores reivindicarán en todo caso estas c9sas de lbs herederos de aquéllos y de sus sucesores, no habiendo de ser excluidos de otra suerte, sino si hubiera transcurrido el tiempo de treinta silos, y la detentación constituyera dueños á los adquirentes, comenzando á correr para los hijos el tiempo desde que apareciere que son ó que fueron hecuos de propio derecho, á no ser, sin embargo, que les favorezca todavía la edad de la impubertad.
XXV
Venient autern taus lucra ad filios omnes ex prioribus nuptiis. Non enim permittimus parentibus non recto introductam electionem in oes, noque alii quidem fihioruni daro, alium vero exhonoiare; omnes enim secundis sirniliter exhonorati unt nuptiis. Sed qumndmodnm omnium fihiorum similiter heredes exsistunt parentes, et non a!ii quidern sueeedunt, alil vero non, cur non simuliter et ipsi omnibus ex aequo, quantum ad boc, conferant, sed alios quidem eligent, alios vero despiciant? Ideoque secundum portionem unusquisque lioc lueretur, et si habeat filios, ad coa hace transinittat, illi vero hace inter alterutros partantur, ipsi quidcm secundum mensurarn, quanti canalstant, non tamen patrie transcendentes portionem.
Capitulo XXV Mas pasarán tales lucros á todos los hijos de las primeras nupcias. Porque no les permitimos á los padres la elección indebidamente introducida contra aquéllos, ni que den ciertamente á uno de los hijos. y que desconsideren á otro; porque todos están igualmente desconsiderados con las segundas nupcias. Sino que así como los padres son herederos igIalmente de todos los hijos, y no suceden ciertamente á uno, y á otro no, £POF qué en cuanto á esto no se mostrarán también ellos por igual para todos, sino que eligen a unos, y desprecian á otros? Por lo tanto, lúcrese de esto cada uno con arreglo á su porción, y si tuviera hijos transmítales estas cosas á ellos, y divídanselas éstos entre sí con arreglo al número de los que son, pero no excediéndose de la porción de su padre.
Cap. XXVI Quoníam autem infirmas deelaravimus alienatiores a pareutibus super talibus factas, suhtiliorem inponere eonvenit cansae ordinem. Si enim omnes supersint fui ex prioribus nati nuptiis, et p-emoriatur eje parens, infirma omnino manebit álienatio, secundum quod prius a nobis dictum est. Si vero moriantur omnes, et rursus ad orbitatem causa venlat, tune ex effectu ratum cnt quod suenatum est. Quis enim hoc etiam infningat, fila, quibus videlicet Falis hoo servavimus, non elsistentibus? Sed, hie quidam nohis pridem ingreseus est sensus subtilis et sollicitus, et medium utrorumque eaeuum pertractans. Quia enim omnibus quidem exeistentibus filIs et praemoriente genitore nula r3linquebatur pare ela ex lucratis rebus, omnibus autem inorientibus totum ¡ti eos revertebatur, cogitavimue medium quendam causae ordinem invenire; unde si pluribus exsistentibns filIe moriatur unus, si quidem habeat (2) fihios, ad illos ferri her.'ditatem (hoc quod saepe dixirnus), si vero non hibeat fIjos, non omnino ad fratres totum venire, (1) Et odd. Hamb., y Cont.; malorse, adicionan Drid., i Port.
Capitulo XXVI 0
Mas como hemos declarado invalidadas las enajenaciones hechas en tales cosas por los padres, es conveniente establecer un orden más minucioso en la materia. Si, pues, sobreviven todos los hijos nacidos de las primores nupcias, y les premurieran los padres, 'a enajenación quedará del todo invalidada, según lo que antes se ha dicho por nosotros. Mas si murieran todos, y el estado volviera de nuevo á la carencia de hijos, en este caso será ratificado por virtud da tal resultado lo que se enajenó. Porque áquién lo invalidará también, no existiendo los hijos, si para ellos solos reservamos, á la verdad, ésto? Pero aquí nos acudió hace poco cierta idea sttil y cuidadosa, y que busca el término medio entre ambos casos. Porque como existiendo ciertamente todos los hijos y premuriendo el padre no se les dejaba ninguna parte de los bienes lucrados, pero muriendo todos todo volvía Ir ellos, hemos pensado hallar cierto orden intermedio para la cosa; por donde, si existiendo varios hijos, muriese uno solo, y ciertamente tuviera hijos, se les defiera (2) gj cdd. Hamb., Trid., 11 Port.; babet, Cnt.
NOVXLAS.--CONSTITTJOIÓN XXII
:121
ellos la herencia, (según muchas veces hemos dicho), pero si no tuviera hijos no vaya absolutamente todo á los hermanos, sino que lucre el padre cuanto por el pacto para el caso de que no existan hijos se adquiriría para él, y concédase que lo restante vaya é. los sucesores del hijo, ya sean hermanos, ya quizá extra fi os, (que es lo que principalmente acontece tratándose de la madre), ora dispongan de sus bienes, ora también si murieran intestados. Y esto lo escribimos nosotros en nuestra ley, siendo los primeros que lo imaginamos ó inventamos, y que clementemente lo sancionamos. Por lo cual, también en este caso, si el padre 6 la madre hubiere hacho una enajenación antes de pasar . segundas nupcias, y después muriere uno de los hijos, es válida la enajenación que se hizo, solamente por tanto cuanto por virtud del pacto para el caso de que no existan hijos fué á poder del enajenante, pues en cuanto las otras partes, que pasan á los herederos del hijo, será absolutamente nula. Por consiguiente, hecha la enajenación, la cosa queda en suspenso, habiéndose de acomodar á los casos que subsigan, invalidándose íntegramente la enajenación desde el principio, 6 siendo perfectamente válida, 6 invalidándose ciertamente en parte la enajenación, pero subsistiendo en parte. § 1.—Y en cuanto á. los lucros, que perciben al § 1.—Et aupar jis quoque lucris, qusecunque ad pasar sus padres á segundas nupcias, no investigasecunda venientibus 'yola parentibns perciptunt, mos tampoco si son herederos del padreódela madre non perserutamur, utrum heredes exaistant aut praemorientis parentis, aut secundi morientis, neo que les premuere, 6 que muere después, ni si ciertamente hay otros herederos, 6 no los hay, sino que, si alii quidem heredes exaistant, alii vero non, sed, como dijimos antes, les damos este premio, ya si sicut superius diximus, praemium ola damus boc, sive heredes fant, sive etiam non, et hoc ex aequo son hechos herederos, ya también si no, y percibanlo por igual los que ciertamente sobreviven, pero percipiant ipal quidem superatites, eum es autem recibiendo con ellos la parte del progenitor falleciet deuncti fllii genitoris accipientes partem, ubido los hijos de éste, mas causándole en todo caso que tamen ingratitudine (sicut praediximus) impeimpedimento, (según antes díjimos), para tal lucro dimenta ad tale lucrum (aciente buinsmodi filio. la ingratitud a) hijo, que sea ingrato. Porque no Contra ingratos enim positas non transcendimus quebrantamos las leyes establecidas Contra los inlegos, taliter et parentes honorantes, el fijos ad nietatem dedu"entes. Sieut 0dm electionem pro- gratos, honrando de este modo á los padres, 6 inhihuimus () e t denuo omnibus similiter damus duciendo *. los hijos ála piedad. Pues as! como prohibimos la elección y les damos de nuevo á todos talla pramia, sic ea, quae de ingratitudine Sunt, por igual tales premios, así tampoco derogamos lo non interimimus. Palam vero est. quia ingratum que se refiere á la ingratitud. Pero ea evidente que intelligi eum oportet, qui circa ambos parentea, ant omnino circa posterius morientem (actos aper- debe ser considerado ingrato el que se demuestra que se hizo tal respecto á ambos padres, 6 solamente te monstratur. para el último que muere.
sed quantum ex pacto non exsistentiuin fihiorum acquirebatur generanti, hoc eum lucran, (1) reliquurn vero concedere in filil venire successores, sive fratres sint, si'ue ectranei forte (quod maxime in matre ontingit), sive disponant suas substantias, sive etiam intestaji moriantur. Et l,oc nos scripsimus rn nostra lege, cogiIares iI}ud, et invenientes primi, et ciementer sanci&ntes. Quapropter etiam hio si (2) alienaverit parena, sntequam ad secundas veniat nuptias, deinde moriatur unus filiorum, in tantum valet solurnmodo quod alienatum est, quantum ad alienantem ex pacto non existentium fihiorum pervenit, alioquin secundum alias partes, quaeeunque ad flUí heredes veniunt, omnino infirma erunt. Unde ahenationefacta nanet causa in suspenso, sequentibus cornmittenda fortunis, et aut perfecta ab initio infirmanda alienatione, ant porfecte valente, aut particulatim qnidem infirmanda alienatione, particulatim vero constante.
Cap. XXVII
Oapitnlo XXVII
Optime vero nobis Leo divas memonae videtur cogitasse de oblationibus, quas in secunda faciunt matrimonia, qui ea eontrahunt. Mt enim, quia, si ex priora matrimonio fijos habeantparentes, deinde ad secundum aüt deincepa vaniant matrimonium, non poasunt neque In novaream patres, noque in vitricum matres secundnm vitae tem pus quamiibet (acere Iargitatem autin morte relinquere, nisi tantum, quantum unus flius aut filia solus exsistens ex generante habeat. Si vero multi fui sunt,et unusquisque aaqualern habet portionem, nonamplius, quam ad singulos veniat. ant vitricus,aut novorca percipiat; Si vero inaequalia qnae relinquuntur fuerint, tantum necease Bat solum ad noveream aut vitricum venire ex quacunque largitate parentis, in quantum qui minus habet films ex illitia substantia percepit aut ex novisaima'voluntate dirnissum, ant in vila datum, quippe dudum quarta, nunc autem tertia ant media secundum nostramlegem portione
Muy bien nos parece que pensó Leon, de divina memoria, sobre les ofertas que hacen para los segundos matrimonios los que los contraen. Porque dice, que si los padres tuvieran hijos del primer matrimonio, y después pasaran k un segundo 6 á ótro ulterior matrimonio, no pueden los padres hacer á la madrastra, ni las madres al padrastro, liberalidad alguna durante el tiempo de su vida, 6 dejársela al morir, sino por tanto cuanto el único hijo 6 la sola hija que existiera obtuviera de su padre 6 madre. Pero si hay muchos hijos, y cada uno tiene igual porción, no perciba el padrastro 6 la madrastra más de lo que vaya á cada uno de ellos. Y si fueran desiguales las porciones que se les dejan, es necesario que por cualquier liberalidad del padre 6 de la madre vaya á la madrastra 6 al padrastro solamente tanto cuanto percibió de sus bienes el hijo que tiene menos, 6 dejado por última voluntad, 6 dado en. vida, habiéndosele de dejar, 6 de
(1) laerati, se lee en el teto sin duda por errata de imprenta, que hemos corregido atendiendo 4 la constrgccI4n de la f'ase g al texto de Godofr.—N. del Tr.
() ettam hoe al, el od4. Hamb., g IW4.; etlam st boc, Port. ; ettsm st hace, Cont. (1) El eód. llamb; prohibemni, las ed.
Pode VI—ls
NoVELA8.—oo1qrITUQI6N
omuino filio relinquenda aut dania, nisi rursus iiigratitudinis.ratio contradicat. Roo idem observando et in ayo, et in avia, et proavo, et. proavia, et nepotibus inasculis aiit feminis, et proneptibus similiter, sive sub potestate forsan, sive emancipati consistant, ex paterna vsi materna linea descendentes. Et hoe decernens recto intulit, quia quod plus est in ea, quod relictum aut datuzn est orn nico ant novercae aut vitrico, ac si noque sonptum, noque relictum, riiUt datum ve] donatum, competit fihiis, et inter eos solos ex aequo dividitur, ut oportet. Namque ex secundis nuptiia filias participare (1) etiarn horum, seriptum quidem in qua dam constitutione est, non tamen etiam nune no. bis placet, sed ex priore matrimonio fihiis, pro$er quos eL observatum est, detur solía, nulla machinatione noque por suppositas personas, noque por aHam (2) oausam interpon¡ valente. Roe autem, uod plus est, divident adinvicem grati fui parentibus, non ingrati circa hes approbati, et ingratitudini (3) huiusmodi obnoxii constituti, qualem legos quaerunt. Tales namque etism bao utilitate privamus, no forte propter spem huius posaessionhs contra parentes accedant, et protervi sint, et naLnrae iniurientur. legos. Palam quoque est, quoniam et hio, si quis horum moriatur, ad quos, quod plus est, deducebatur fula exsist.entibus, defuncti ful hoe accipient secundum propriam quidem multitudinom, ad defuncti vero partem.
cap. XXVIII Quia vero hactenus. legibus indisoretum est, quando con veniat quod plus est inspicere, utrum scoundum oblationis tempus, an secundum matrimonii solutionem, optimum nobis visum est isse, mortis binubi parentis observan ternpus. Scribunt itaque homines et horum, quae habent amplius, seribunt autem et minus, evenientes autem fortunae contrarios eventos saepius operantur. Unde, nL non circa hoc erremus, tempus illud considerandum est, secundum quod binubus moritur, et portio indo sumenda, et secundum eam Id, quod plus est, contemplantes auferre quod transceudit et fihiis applicare; in omnibus talibus non ab OE mulo donatione ant acriptura respicienda, sed qui vocatur eventos considerandos est.
iiT4
Neo illud quoque nobis relin4uendum est, quod recto habendum Theodosius piSe memoriae iumor constituit, diceus, quia, si mulier fula procreatis ad secundas veniaL nuptias, et exinde ci nascantur alii (4) fui, deinde etiam secundus vir moriatur, ejes quiem propnias res ex ambobus matrimoniia percipient hill intestata matre marie oto ex aequa et simiflima (5) divisione, antenuptialem vero donationem utraque soboles propnii accipiet patris et ex solido quidem prioris matrimonii fuji filies (1) EL cód. flamb., y Trid.; participan, Por., y Cont. (2) EL cdd.. Hanib. per aIiqna altam, Las cd. (1) et lugratltudine, el cód. Hamb.; por ingratitudinen,
Las cd.
xxii
dar, por supuesto, en todo caso al hijo, antiguarn en te la cuarta parte, pero en la actuafidad 1a tercera 6 la mitad, según nuestra ley, á no ser que á SU vez lo impida la razón de su ingratitud. Esto mismo se ha de observar respecto al abuelo y á Ja abuela, al bisabuelo y á la bisabuela, á los nietos varones 6 hembras, 6 igualmente 6. los biznietos, ya si acaso se hallan bajo potestad, ya si emancipados, descendientes de la linee paterna 6 de la materna. Y al decretar esto con razón introdujo, que lo que hay de exceso en lo que en todo caso se le dejó O la madrastra 6 al padrastro, les compota á los hijos, como si no hubiese sido escrito, ni dejado, 6 dado, 6 donado, y se divida por igual, como es debido, entre ellos solos. Porque ciertamente se halla escrito en alguna constitución, que también participen de aquello los hijos de las segundas nupciaS, pero esto tampoco nos place ahora, sino que se 108 dé solamente 6. los hijos del primer matrimonio, por razón de los que también se observó esto, no pudiéndose interponer ninguna maquinación ni por medio de supuestas personas, ni por otra causa. Mas esto, que hay de exceso, lo dividirán entre Si los hijos que fueron agradecidos 6. sus padres, no los probados como ingratos hacia ellos, y constituí— dos reos de la ingratitud que las leyes requieren. Porque 6. los tales los privamos también de este provecho, no sea acaso que por la esperanza de esta posesión se dirijan contra sus padres, y sean protervos, 6 injurien las leyes de la naturaleza. E asimismo evidente, que también en este caso, 51 muriese, quedándole hijos, alguno de aquellos 6 quienes se les defería lo que hay de exceso, lo recibirán los hijos del difunto con arreglo ciertamefl te 6. su número, y 6. la parte del difunto.
Capitulo XX
u
Mas como hasta ahora se halla sin definir en las leyes cuándo es conveniente considerar lo que hay de exceso, si al tiempo del donativo, 6 6. la disolución del matrimonio, nos ha parecido que es lo alejar que se atienda al tiempo de la muerte del padre, ómadre, bínubo. Porque disponen por escrito los hombres de más de lo que tienen,,y disponen también de menós, p ro sucesos que sobrevienen producen muchas veces contrarios résultados. Por lo cual, para que no erremos en esto, se ha de considerar el tiempo en que fallece el bínubo, y entonces se ha de tomar la porción, y, considerando cofl arreglo 6. ella lo que hay de exceso, se debe quitaI lo que sobra y aplicarlo 6. los hijos; sinque en todas estas cosas se haya de atender 6. la donación 6 6. la escritura desde el principio, sino que se ha de considerar el que se llama resultado.
Capitulo XXIX Tampoco hemos de olvidar lo que con razón determinó Teodosio, el joven, de piadosa memoria, que se habla de observar, diciendo, que, si Ja mu-
jer, habiendo procreado hijos, pasara 6. segundas nupcias, y de éstas le nacieran otros hijos, y después se le muriese también el seundo marido, los hijos de ambos matrimonios percibirán los bieneS propios de ella por igual 6 idéntica división, al mOnr intestada la madre, y una y otra prole recibirán la donación antenupcial de su propio padre, y los (4) Spang.; sili, no u hallan ci oÓd. Hanib., ni tampa0°
en ¿as cd (5) El cci. Ha,nb., y Tr4.; simlU, en lugar de atmttllms' Porc.,g Cont
ÑOVELLS.—OONSTITUC161,1 Zflt
luerabuntur donationem, ex solido quoque ex secundís naii seminibus ab iPió faeta fruciitur magnificeulia, hect non ad terdum ihla mulier matrimomum venerit. Quid enim hue prioribus prosit quid autem invideani priores fui secundis, si non et liii (1) tertiis iniuriam pasa¡ sunt nuptiis Et absolute unaquaeque soboles proprii prentis aeeipiat sponsalitiam largitatem, et omnino prioribus ±iliis propter secundas nuptias acipientibus, et secundi liberi modig oinnibus eain habeani, quamvis quae secundas contrax.it nuptias ad teri,ia minime migraverit vota. Ex rerum vero consequentia lico ipsum et in patnibus alt secundas nuptias facientibus, et servetur quideru ex priore matrimonio flhiis propLer secunda vota lucrata dos, secundis quoque ex secundis (2), ticeL non ad teria pater pervenent vota.
§ 1.—Reliqua vero, quaecunque in tahibus lucra. tus est pater ant mater ex secundis nuptiis, aut por legatum forsitan, sive fideicommissum, non tamen ad tertías veuerunt nuptias, hace commixta ecrum subst,antiae et a tertiis non mutilata niatrimoniis uianeant apud eos irnmota, et ad eorum volut propria (3) successiones. perveniant, aut etiani a superstitibus quo volunt disponantur modo. Cap XX
123
hijos del primer matrimonio lucrarán ciertamente por entero la donación de él, y los nacidos de segundas nupcias, disfrutaran también por completo la liberalidad hecha por él, aunque esta mujer no hubiere pasado a, terceras nupcias. Porque ¿en qué les aprovecharía esto a. los primeros? ¿Y qué les envidiarían los primeros hijos a los segundos, si tampoco ellos sufrieron la injuria de terceras nupcias Y en absoluto, reciba cada prole la donación esponsalicia de su propio padre, y recibiéndola en todo caso los primeros hijos por razón de las segundas nupcias, ténganla también de todos modos los segundos, aunque la que contrajo segundas nupcias no hubiere en manera alguna pasado a. terceras. ',l por consecuencia, rija esto mismo también ea cuanto a. los padres que contraen segundas nupcias, y resérveseles ciertamente por razón de las segundas nupcias la dote lucrada ¡los hijos del primer matrimonio, y a. los segundos la de las segundas, aunque el padre no hubiere pasado a. terceras nupcias. 1.—Mas todas las domas cosas que en tales casos lucraron de las segundas nupcias, acaso por legado, ó por fideicomiso, el padre ó la madre, que no pasaron a. terceras nupcias, permanezcan inmóviles en poder de ellos mezcladas con sus propios bienes y no mutiladas por las terceras nupcias, y vayan como propias a. las sucesiones de ellos, ó aun dispóngase de ellas por los sobrevivientes, del modo que quieran. Capitulo XXX
Quia vero hiera ubique secunduni ralionis frequentiam ¡u disiunotiones ex monte sancivimus, brevi quodam sermone et illud adiiciwus, quia qusecunque luci-ati fuerint parentes repudio soluto matrimonio, sive bona gratia rnisso, sive etiam aliter, sive per dotis, sive.per sponsalitae largitatis oecasionem, liaec adinstar ex inorte lucrorum omnia serveniur tiliís. Fløc idem eustodiendo etiam super indotatia uxoribus, ubi a nobis posit.a constituLio procacitatein punlvit (4). Et iioo discernimus, ex cama culpa uiatrimouiuiu repudio SIL solutuni. Quoeunque enini modo se habeat causa, servatur etiam super illis (5) quod lucratum est ex illia unpLus fihiis, ex quibus processerunt fui sive prima soluta sint matrimonia repudio, sive etiam secunda, lieet tertiae non secutae sint nuptiae.
Pero como hemos determinado conforme b la frecuencia del caso todos los lucros en las disoluciones por muerte, añadimos con breves palabras también esto, que todo lo que hubiesen lucrado los padres, disuelto el matrimonio por repudio, A sepa-. rado de buena gracia, ó aun do otro modo, con ocasión de La dote & de la donación esponsalicia, se Les reserve a. los hijos A la manera que los lucros en caso de muerte. Debiéndose observar esto mismo también respecto a. las mujeres indotadas, en los casos en que la constitución promulgada por nosotros castigó la procacidad. Y no distinguimos por culpa de quién se haya disuelto por repudio el matrimonio. Porque de cualquier modo que sea el caso, se les reserva también en ellos a. los hijos lo que se lucró por virtud de aquellas nupcias, de las que provinieron los hijos, ya si se disolvieron por repudio los primeros matrimonios, ya si también los segundos, aunque no se hayan seguido terceras nupcias.
Cap. XXXI
Capitulo XXXI
De auginentis autem aut diminutionibus (6) dotium aut antenuptiahiurn donationurn dietuni est quidem aLiquibus prionibus le'ibus, a nobis autem terfectius perserutalUm est, qui etiam eonsistentius nlatrirnonhis propter nuptias .donationes non augeri soluci, sed etlatn a principio dan praecepifliuS (7), et sieut augeri perLnisimus, ¡la quoque ifljnui contrahontibos volenti bus coneesaimus. Sed hoc, q!iuI de deminutione dictum est, si seeundae fiant flutiae, non periniliemus (8) (ut non aliquo modo Leonis piae memoriae ofondamus constitu-tionem), eum flkii exprioribus íuerint nuptii.s. Si eim immensam obtulerit doLore aut antenuptia-
Mas de los aumentos A disminuciones de las dotes ó de las donaciones antenupciales se habló ciertamente en algunas leyes anteriores, pero ha sido revisado con mayor perfección por nosotros, que dispusimos que no solamente se aumentaran aun durante el matrimonio las donaciones por causa de nupcias, sino que también se dieran desde un principio, y así como permitimos que se aumentaran, así también concedemos que se disminuyan, queriéndolo los contrayentes. Pero lo que se dijo respecto a la,disminución no lo permitiremos si se contrajeran segundas nupcias, (para no contrariar de algún modo la constitución de Leon, de piadosa
(i) El o64. Hamb., Trid., y Port.; luis, Cont. (2) BIs. ecl. estereotipada: ex eeundis,fa1taban antes.
us) El cód. Hamb.; et dimlnutlonibns, Tnid., y Port.; ant de minulionibus, Cont. (7) T.i4 ;,praeelpiinus, en lugar de praecepimus, el o44. Hamb., Port., y Cont. (8) peperelmus, en ese de permitteimis, si cdd.. Ilamb., . TM., y Por. -
(5)uroprias, el ccsd. Hamb., y Trid. (4) 1 cdd. fjanab., y TrkL.; penit, Pon. y Cont. (5) Port.: super illud, el cód. Hamb., y tnici. Cont. omite estas dos pa4abra.
124
OvEL.S.-.00NTITTJOIóN XXII
1am donationem parena, ant aliquid lar'giatur aliud, deinde sentiens, quo ferat lex, abbreviet quod factum eat, et deminuat dotem aut antenuptiatem donatzonem, nequaquani lucrum erit Mije quod datura est, sed licebit lucran aut vitnicuin aut novaream, flhiis secundum hoc laesis.
memoria), cuando hubiere hijos de las primera nupcias. Porque si el ascendiente hubiere ofrecido una inmoderada dote ó donación ante nupcial, ó hiciera alguna otra liberalidad, y advirtiendo después lo que dispone la ley, redujera lo que se hizo, y diominuyera la dote ó la donación antenupelal, no tendrán de ningún modo los hijos como lucro lo que se dió-, sino que les será licito al padrastro ó á la madrastra lucrarse, quedando pon esto perjudicados los hijos.
Cap XXXII
Capitulo TI
Si vero solurn usumfructuw rerum ant vir uxori, aut conini manto par novisaimam dedenit voluntatem, ante nos qmdein dicebat lex, si ad secunçlas venirei nuptias aut pater aut matar, atatim relicto Can cadere, aicut prius cadebat pronietate, et repente illum fula restitui, si vero impuberes forsan Mii fuissent, etiam eum inedii te .iporis fructibus; hoc enim videbatur legi. Nobis autem non satis hoc placuit, sed volumus, vel si ususfructus detur par largitatem, ant mortis causa doriationeni faetain ant (1) inter vivos, la quibus licet etiam donar¡, si relinquatur, et accipiens ad secundas venlat nuptias, manera sicquoque usam, donee superait, qui huno habet usnrnfructurn, niel expressix.n ille, qui donationem (aicut dictum est) feeit, ant huno reliquit, sive masnulus sive femina, dixerit, vello ad secundas veniente nuptias eo, qui usumfructutn accepit, solvi eum, et ad anam revrti proprietatein. Sed haec quidem de jis, pias por largitatem dantur, dixunus. -
Pero si el marido le hubiere dado á la mujer, A La mujer al marido, por última voluntad sólo el usufructo de los bienes., decía ciertamente antes de nosotros la ley, que, si el padre A la madre püare á segundas nupcias, perdía inmediatamente el usufructo dejado, así como perdía antes la propiedad, y era desde luego restituido á los hijos,- y, silos hijosfues'en acaso impúberos, también con los frutos del tiempo intermedio; porque esto le parecía bien L la ley. Pero á nosotros no nos plaee esto lo bastante, sino que queremos, que, si se dejara, ya si el usufructo fuese dado por liberalidad, A por donación hecha por causa de muerte, ó entre vivos en los casos en que es licito que también se done, el que lo recibe pasara á segundas nupcias, subsiata también de este modo el usufructo mientras viva el que tiene dicho usufructo, á no ser que expresamente hubiere dicho el qui hizo la donación, según se dijo), ó el que lo dejó, ya sea varón ya hembra, que quería que al pasar á segundas nupcias el que recibió el usufructo se extinguiera éste, y volviera á la propiedad. Pero esto lo hemos dicho ciertamente en cuanto á las cosas que se dan por liberalidad,
Cap. XXXIII
Capitulo TYTITI
Si autora in dote aut ja sponaalitia. largitate (2) rerum ususfructus detur, nihil penitus innovamus, sed dudum sancita teneant, et maneant apud accipientes dçnee vivunt, Iicet decies millies contrarium aliquid velint morientes. Quod enim ex lego datura est lucrum privatus auferre modis omnibus non valebit.
Mas si en dote ó donación esponsalicia se diera el usufructo de bienes, no innovamos nada absolutamente, sino tenga validez lo sancionado antes, y permanezcan en poder de los que lo reciban mientras vivan, aunque los que mueran quisieran diez mil veces lo contrario. Porque el lucro que fuá dado en fuerzi de la. ley no podrá quitarlo de ningún modo un particular.
Cap. XXXIV
Capitulo XXXIV
Quoniam omnino ad memoriam de uufvuctu legura venirnus, illud quoque misceri legi bonum est, quod tribus pridem dictum est constitutienibus, quod oranium pater borum, quae ad fihios veniunt aire ex materna unoa, sive ex nuptiali fihiorum causa, sive aliunde, usumfructum habeat, Licet ad secundas veuiat nuptias. Usum namque eorum doneo vivunt manere arrié casu etiam ante nos omnes 'volunt legas et la maternis, et in allis omui. bus, et nos similiter dicimus; castrensium vero et quasi castrensiUm jara pee aliorum excipiatur ratio.
Mas puesto que hacemos memoria de las leyes sobre el usufructo, bueno es que también se agregue á la ley loque ya antes Be dijo en tres constituciones, que el padre tenga el usufructo de todos los bienes que vayan á los hijos, ya por línea materna., ya por causa de nupcias de los hijos, -ya de otra suerte, aunque pase á segundas nupcias. Porque todas las leyes anteriores á nosoti os quieren que subsista sin perderse, mientras viven, el usufructo de ellos, tanto sobre los maternos, como sobre todos los demás, y nosotros decimos lo mismo; pero se exceptúa la cuenta de los peculios castrenses y de Los casi castrenses.
Cap. XXXV
Capitulo :ryv
Pero la madre que de Jo suyo dona aluna cosa á Matar tamen donans aliquid filio de suo, si ad secundas venerit nuptias, non potonit par occasio- su hijo, si pasare á segundas nupcias, no podrá renem ingratitudinis revocare quod datara est (non vocar por motivo de ingratitud lo que por ella se (1) Blc. ed. ereoipsda; et, el cdd. Ham&.; ant, omiten¡alas
(1) El cód. Hanzb, g Trid.; In dotem ant la SponBilitfam largitatew1 Port., y Gont.
NOVJLÁs.—oOÑSTITUO1óN XXII
125
enim ex pura vid.etur volu.ntate ingratitudinera introducere, sed secundas nuptias considerana ad hane veniese eogtationem putabitur), riisi tanlen aporte fihius aut circa vitam ipsam insidians matri, ant manus inferens limpias, aut circa substantiae totius ablationem ageus adversas eam aliquid declaretar.
clió, (porque no parece que alega la ingratitud por pura voluntad, sino que se juzgará que llegó á. tal propósito en consideración a has segundas nupcias), a no ser, sin embargo, que manifestamente se declare ú que el hijo dirigía acechanzas á la misma vida de la madre, ó que puso en ella sus impías manos, ó que hizo contra ella alguna cosa para quitarle la totalidad de los bienes.
Cap. YVI
Capitulo XXXVI
Non tamen perxniUimus mulieribus ad secundas venientibus nuptias adhuc vello priorum mantorum dignitatibus ant privi[egiis uti, sed ad quale post priorem venenint Lnatrimorlium, illius ampleetantur forunam; quae enirn prtorum oblita est, non rara as ex prioríbus adiuvabitur.
Mas á las mujeres que pasen á segundas nupcias no les permitimos que quieran seguir disfrutando de las dignidades ó privilegios de sus primeros maridos, sino que acepten la condición de aquel ¡ cuyo matrimonio hubieren pasado después del primero; porque la que se olvidó de los primeros, no será de nuevo favorecida por causado los primeros.
Cap. X IC
Capitulo Y1VU
Iueundum quoque iflud et non extra pietatem a divas tuenioriae A.Isx.andrn super alios plurimos antiquorum lgislatorum determinatuin caí, al, si qws manumisaril anciLlatn delude eam ducat uxorein, at lila, ut videtur, elata el epulata solveril circa manumiasorem matrim.oniunl, non sinil lex ad secundas nuptias venire invito priora manto, sed deineeps nult1as fornidationero iudieat et corruptioriern, sed non nuptias nec malrimonium, ex quo injurias non decentes el, qui libertatem unposuil, ilunt.
• Una cosa grata y no exenta, de piedad fiad establecida también, antes que por muchos de los antiguos legisladores, por Alejandro, de divina ma.rnoria, de suerte que si alguien hubiere manumitido una esclava, y después la tomara por mujer, pero ella, como acontece, engreída y regalada disolviere el matrimonio con su manumisor, no deja la iey que pase 9. segundas nupcias contra la voluntad del primer marido, sino que juzga á las segundas nupcias fornicación y corrupción, pero no nupcias ni niatrimonje, aquel por el cual se le infieren injurias no merecidas al que dió la libertad.
Cap. mviii
Capitulo XXXVIII
Eiusdem principia iliud quoque (1) invenientes dignum putavimus partem nostrae facero sauctionis, quoniam oniniuni matar fide dignior ad filioruin educationem videbatur, dat el etiam hoc lex (), nisi ad secundas accessenit nuptias.
Hemos considerado digno de que forme parte de nuestra ley también esto, que hallamos del mismo príncipe, que puesto que la madre parecía mas digna de confianza que todos para la educación de los hijos, se lo concede esto también la ley, 9. no ser que pasare 9. segundas nupcias.
Cap. XXXIX
Capitulo XXXIX
Dotes autexa, quas accepernt (3) contrahentes, non dabunt facile mulieribus constantibus adhuc matrimonhis, nisi tantum ex causis, quas lex onuineravil; alioqui, si quid tale gesserint, ad (4) instar donationis quod agitur hoc ipso cose vidotur, Et si moriatur mulier, et (5) recipient dotes qui dederunt cas itnrnature mulienibus nianiti ab heredibus raulieruin cum medíi temporis fruetibus ipsi el heredes corura, et habebunt in lucrum seeundum pactutn. Et si ad secundas venerint nuptias vini, servabunt sine alienatione haec fihlis, boa videhicet, quod generaLiter constitutum est. Si vero non contigerit accipere contrabentes dotes adbuc constante matrimonio, etiani post morteni uxorurn secunduin legem ab illarurn percipient horedibus, sleut Scriplura vuil dotis.
Mas las dotes que recibieron los contrayentes no se las devolverán éstos fácilmente 9. las mujeres subsistiendo todavía el matrimonio, sino solamente por las causas que enumeró la ley; de otra suerte, si hubieren hecho alguna tal cosa, se considera que lo que se hace es por esto mismo á manera de donación. Y si muriese la mujer, los mismos maridos que se las dieron intempestivamente 9. sus mujeres, y los herederos de ellos, recobrarán las dotes de los herederos de las mujeres con los frutos del tiempo intermedio, y las tendrán en lucro con arreglo á. lo pactado. Y silos maridos pasaren 9. segundas nupcias, conservarán sin enajenarlos estos bienes para los hijos, que es, por cierto, lo que en general ha sido establecido. Mas si no hubiere acontecido que los contrayentes recibieran las dotes subsistiendo todavis el matrimonio, las percibirán con arreglo ¡la ley, ami después de la muerte de sus mujeres, de los herederos de éstas, según determina la escritura dotal.
Cap XL
Capítulo XL
Si autem tutelam gerat mulier fihioruru, palam
Pero si la mujer desempeñara la tutela de sus hi-
(1) Etuaque ,rtneLpLa illud quoqie, eL edd. fIaznL; Silus-
(5) Él odd. Hantb.; acceperbt, ¿as ed. (1) EL cdd. Hamb.; ad, omUenLa Las ed. (Sj AsLsLodd. Yainb., j Trid.; el, auprLnsenta Port. y
dem quo que prinelpis Iflud, Las eL.
(2) E cdd. Hamb.; etle.m haec lex, TM.; attam hoc h&ee 1x, Porg., y ConL
lit
NLB,.—ooNwrITuCz6N uIt
eet, quia impuherum cxsistentium iurans non ad jos as claro, de los que son impúberos, jurando que no pasara eflaá segundas nupcias y después, menIdas vernre se nuptias,.deinde cunteinnens et r '*5 connubium ci iusiuraudum ad martium venospreciando- su anterior matrimonio y el jurainen to, se uniera á.segundo marido, no pidiendo antes neat Seeuudum, iion prius tutorem petene, et ratiotutor, ni rindiendo cuentas, ni pagando todo lo que quidquid bino deb reddens, et exaolvens omne, in hypothecarn por tal causa debe, la ley lea permite a los hijos np haI.t non solurn quae eius sunt solamente que tengan en hipoteca los bienes que son Pe lex perinittit fiLiis, sed etiam marui sub. de ella, sinoque sujeta también con hipotecas los dt1am trahil eum hypothecis; ipsi quoque mierIt tilil successionein iinpuberis morientis, licet bienes del marido; y le prohibe también á, ella la ex sucesión de su hijo que muera impúbero, aunque 11bstitutione pater eaw .venire ad fui dixerit el padre hubiere diehoque por virtud de substitu5ssioiiem. Sed hoe quidein priores nostri. Nos ción fuera ella á la sucesion del hijo. Mas así lo Ifl iTniramur, si (1) mulierem sic impiam cons,tia1, ut etiarn hoc ipso iusiurandum negligeret, dispusieron ciertamente nuestros antecesores. Pero tut et FA. nosotros nos maravillamos de que a mujer que ha sido ad imnaturas nuptias deveniret, tribus matan impía, que también ha desatendido con esto su negteetis, deo, et deuncii memoria, eL carijuramento, y ha pasado 4e este modo á nupcias prei11filiorum, ita parvis subdiderunt poenis, et maturas, habiendo desdeñado tres cosas muy gran,torti quae ante luctuosurn nubit tecnpus, des, Dios, la memoria del difunto, y el amor a los oiunino mater .flhiorum consist.t, puniunt a hijos, La hayan sometido a tan leves penas, y castiet Iicet fihos non habeat, propter sulam ho0tatem hoc agunt, mulierem vero sic effusam guen con severidad ciertamente á la que se casa an'*Upiseentiis, ve[ non ipsis subdiderunt poema, tes del tiempo del luto, y no fué nunca madre de hijos, y hagan esto, aunque ella no tenga hijos, por sustinent, quas ante lugubre tempus ad sela sola razón de honestidad, pero que á mujer tan "'*( vota deehnaverunt. ldeoc1ue saucimus, eas, entregada a la concupiscencia no la hayan sometisic peierare de cetero praesument mulierea, do á las mismas penas que sufren Las que pasaron Per dudum praecedentes poenas et has sustinere quas primitus diximus super hia muLieri- ¡ segundo matrimonio antes del tiepo del luto.. Y quae ante lugubre tempus nubunt, et jefa- por Lo tanto mandarnos, que las mujeres, que en lo sucesivo se atrevan á. ser así perjuras, sutran adeR n1 ci alia omnia (2) his inferentes, et solutiomás de las peros ya antes establecidas también topoenarum ele dantes eandem, quam etim nL supplicent Imperatori, et medíam portio- das las que p :eramefltO dijimos respecto álas mudant fihlis suarum rerutn, neque usufructu jeres que se: asan antes de transcurrido el tiempo del luto, imponiéndoles la infamia y todo lo demás, alIld cas manente, et simpliciter aequalem eam 1'°'*rnus propter nuptiarum iinmaturitatem ci, y concediéndoles la misma exencion de las penas ante lugubre tetnpus nupait (3). Si vero etiam que también á aquéllas, esto es, que supliquen al Emperador, y les den á sus hijos la mitad de sus D'tUralium tutelam gerat fihiorum (nam hoc quopropios bienes, no quedando en poder da ellas ni el praebuitnus el), Lamen ad viÑm veniens, et usufructo; y sencillamente, la hacemos por razón hace agens, quae prius dieta sunt, fisdení subat poema. Providentia vero siL per provincias do la precipitación de sus nupcias igual Y la que se lLdem gentium praesidibus, hie autem gloriosis- casó antes de transcurrido el tiempo del luto. Pero también si desempeñara la tutela-de hijos naturales, Q praefeeto feheissimae huius urbia una curo (porque también le concedimos esto), uniéndose, rrrtttore cuí huius urbk cura est, ut, volente ad sin embargo, á marido, y no haciendo lo que antes t venire tucelain gerente inutiere, et ordine' ininoribus tutor, et rationes suscipiantur, el se ha dicho, quedo sujeta á las mismas penas. Mas cuiden ciertamente en las provincias los presidenqu,mater red
Cap. XLI
Capitulo XLI
Illacet quoque nobis Zenonis pias memoriae convolens patrem, si iubeatur proprio filio 1 sub conditione aut die daro, non aliter pro donatione legatorutn eautionern, hace 01elicet, quae legatorum servandorum causa venial secundas paLor contraxerit nuptias. SiL 'ifli et hace secundo nubentibus poena.
Nos place también la contitueión de Leen, de piadosa memoria, que quiere que al padre, si se inan dara que le dé á su propio hijo un legado bajo condición ó a término, no se le exija la caución para la entrega del legado, esto es, la que se llama por causa de conservar los legados, de otra suerte, sino si el padre contrajere segundas nupcias. Y sea esta también pena para los que se casan segunda vez.
Cap. XLII
Capitulo XLI
Sed et si quia mIer reverendisaimos constitutu (ultra lectorem aut oantorern dicimus) lino contraxerit nuptias, hunc ex nostra conSt1tuone cadere sacerdotio constituimus atque yo-
Pero también si alguno que sea reverendísimo clérigo, (queremos decir, de grado superior al lector 6 al cantor), hubiere contraído nupcias, determinamos y queremos que pierda el sacerdocio en
O1epj005
(I) EL cód. Hamb ; si, o,niteL& Trd. ndrsmur quod, Port., eonL.
(2) EL cód. ,Hamb.; omnia alia, las cd. (5) EL cód. Hamb.; nnpserit, ¿al ad.
NOVELÁS.—OONgTITUUIÓN XXII
lumus. Si vero lector exsistens, et nuptias faciena, deinde propter aliquam inevitabilem necessilatem ad secundas veniat nuptias, nequaquam ad malona sacerd.oui adscendet culmen, sed julo manebit apud mulierem, affeotum illius praeponena meliori provectui. Si vero, quum sit laicus, ad ordinatiónem subdiaconi, aut diaconi, aut presbyteri venire votuerit, deinde appareat mulierem habena non ex virginitate sibi copulatam, sed aul diaiunctam a manito, aut aliter non (1) ab initio mox sibi legitime coniunctam ant etiam ipse ad secundas venerit nuptias, non impetravit sacerdotium, sed et hect latenter ad hoc 'veneril, omnino eo cadel.
virtud de nuestra constitución. Pero si siendo leetor, y contrayendo nupcias, pasara después por alguna inevitable necesidad á segundas nupcl&B, no ascenderá en manera alguna á más alto grado en el sacerdocio, sino que permanecerá en aquél con su mujer, como anteponiendo el afecto de ella á Un mejor ascenso. Mas si siendo láico hubiere querido ser ordenado de subdiácono, ó de diácono, ó de presbítero, y después apareciera que tiene mujer, que no se le unió siendo ella virgen, sino divorciada de su marido, 6 que inmediatamente desde el principio no habla estada unida á él legítimamente, ó aun, que él mismo había pasado ¡segundas nupcias, no conseguirá cí sacerdocio, sino que, aun cuando hubiere llegado á. él clandestinamente, será en absoluto privado de él.
Cap. XLIII
Capitulo XLIII
Quae vero nunc sequitur causa est antiqus, el multas quidem suscipiens correctiones non ab aUis o1um, sed etiam a nobis, non Lamen ad summacn sui venieris rectitudinem. Quam nune sedantes praesentia sancimus. Lex enim, quae vocatur lulia Miscella, lex antiqua, lex vetusta, fihiorum pro~ creationis praeponena studi u m, permi.ttebat mu líeribus, licet vir prolnberet, el aliquid ob. hoc rehin querel, quatenus non ad secundas veniret nuptias, tamen et ad virum venire, el iurare, quia fihiorum causa hoc agerel, el quod ralictum eral aocI pare (2). Et hanc quidem in annum dabal mulieribus licen11am. Ea autem transeunte, si vellel accipere relictum, non aliter hcebat mulieri hoc acdipere, sutequarn cautionem exponeret, quod ad secundas noca veniret nuptias. Sed hane quoque adiectionem ipse lulius Misoeflus batid invenit, sed Qdintus Mucius Scaevola bac praesanci'verat. super omnibus quippe pendentibus in eausarum prohibitionibus huiusmodi adínveniena cautiones (3). Nos igl.. tur videntes pkirimas mulieres desiderio nuptiarum non propter fihiorum procreationem, sed propter necessitatem ci iurantea et nubentes el Lranscrndentes tnorientium vol un tales, existim ay¡ mus pnius interim sacratiorem rueden partem, et periurium eis cohibere, nec sinere talia subire iurBmenta, in quibus omnino periurinm promtum est. Nam bee illud inerat legi, ut oporteret sine 6hiis exsistentea .inulieres hoc jurare sacramenturu, sed etiam filias habentibus hoe adiacebat iusiuranduni, quod deum simul et defunoti ariimam cootristaret, quurn utique periurium quidem emel iii prorutu, fihiorum vero procreatio in casu sine niunenibus reiaceret 4). Quia igitur hac nostra sancimus tege msiurandum eis aufrentes, et talem permittentea (5) perce ptionem, considerav ¡mus (quouiam alteru m quoque a nobis praetermissum et) oportere et defuncti animae mederi. Quapropter praesentem poamias legem; non enim volumus defleientium nihil illicijuru habentes voinniafes frustran. Si enim diceremus, oportere mutiereru, omnino varo prae. eLpiente non nubere, hoe custodire, pro amaritudma habuisset boc metilo lex; nune autem, quum secundo praest.o sil (6), scilicet ul, si voluerit nubere (7),accipial quod relictum est, noviasimi scaleris est despicere voluntatem defuneti it5 fluctuan-
Pero la materia que sigue ahora es antigua, y ha recibido ciertamente muchas correcciones no sólo de otros, sino también de nosotros, no habiendo llegado, sin embargo, Ii su completa perfección. Y persiguiéndola ahora nosotros, sancionamos lo siguíente. Porque la ley, quese llama Julia Miacela, ley antigua, ley vetusta. y que se preocupó del estudio de la procreación de los hijos, permitía á las mujeres, aunque se lo prohibiera su marido, y les dejara alguna cosa con el objeto que no pasaran á segundas nupcias, que, ello no obstante, se unieran á otro marido, y jurasen que esto lo hacían para tener hijos, y que recibiesen lo que se les había dejado. Y les da ciertamente esta licencia á las mujeres por un Sf0. Mas transcurrido éste, si quisiera recibir lo que se le dejó, no le era lícito á la mujer recibirlo, de otra suerte sino dando antes caución de que no puaria á segundas nupcias. Pero el mismo Julio Miscelo no fué el que inventó también esta adición, sino que esto lo habla establecido Quinto Muelo Scévola, que había inventado tales cauciones sobre todo lo que estaba pendiente de la prohibición de cosas. Así, pues, viendo nosotros á muchas mujeres con el deseo de nupcias no por razón de la procreación de hijos, sino por necesidad, y que juraban, y se casaban, é infringían la 'voluntad de los que fállecían, hemos estimado por ahora poner primeramente remedio á la parte más sagrada, refrenar el perjurio de ellas, y no dejar que hicieran tales juramentos, en los que es sumamente fácil el perjurio. Porque tampoco se hallaba en la ley que fuese menester que prestasen este juramento las mujeres que se encontraran sin hijos, sano que se hacia extensivo este juramento también á las que tenían hijos, cosa que contristaba al mismo tiempo ti Dios y al alma del difunto, porque el perjurio era ciertamente fácil, pero la procreación de hijos queda ti la casualidad, sin ser un dón. Asi, pues, como por esta ley nuestra hemos determinado eximirles del juramento, y permitirles aquella adquisición, hemos considerado, (porque también lo otro ha sido omitido por nosotros), que asimismo era menester atender al alma del difunto. Por esto publicamos la presente ley; porque no queremos que queden frustradas las voluntades de los difuntos, que no contengan nada ilícito. Pues si dijéra-
(1) non, ornitela el edil. ¡Iwnpero la aetzacidnjuié aiia. dicte por una Jeºaúda mano: non silter. T: íd. 2) Trid.: P.ceperet, el ,6d. Hamb., Pon,, y ConI. 11 El cdd. llamó., jj Tnid.: cauttonem, Por¡., y Con. (4 EL odd. ¡Jamb., IniiL, y Port., n fortunse nuineribus iaeret, Coot. Tal vez el an(iguo trodoor faCrtbld: lo caslis
(CaIuum, muneribus.
(5) El edil. Hamb., y Tnid.: relictorum, adicionen Por(. y Cont. c) EL r6d. Homó., y Tnjd..J, adicionan Port.,y Con.; secunda praesto alt ¡ex. 8k. cd. ecJereoiipada. (7) quidem, actaciona Tnid. y no ci cód. Hamó. fui eñeiltita por uy unda mano.
128
NO'VBLA$.—OON8TITtOTÓIÇ XXII
tem, ut el datur licentia nubendi, et accipiendi quod relictuni est, et par ornnia contristandi priorem inaritum.
mes que es menester que la mujer, mandándole en absoluto su marido que no se case, observe esto, con razón la ley tendría esto como aspereza; pero ahora, como haya facilidad para lo segando, esto es, para que reciba lo que se le dejó, si quisiera casarse, es un grandísimo crimen despreciar la voluntud del difunto, que de tal suerte queda fluctuando, de moño que se le dé á aquélla licencia para casarse, y para recibir lo que se le dejó, y para contristar en todo á su primer marido.
Cap XLIV
Capitulo XLIV
Unde sancimus, si quis probibuerit uxorem ad aliud venire matrimonjuni, sive etiam uxor mantun-' (idem namque est utninque), et proboc aliqmd re)iquerit, unam ex duabus conditionem habere contrahentjuin alterum, aul ad nuptias venire, el abrenuntiare perceptioni (1), ant si hóc noluerit, sed honorat defunctum, omnino abstinere de cetero nuptila. § 1.—Sed nl non causa suspensa Bit, et post teinpora forsijan longa revertatur rursus exactio, propterea bene nobis -visum est huina rei determinare causam, et usque ad anrnim quitlem non esse penitus petitionem relieti, nisi tanien modus seerdotii adveniena alteri 'personarum statim praebeat perceptienem (2) utpote u equaquam flt]ptiarULi) exBistente ape. § 2.—Si vero transire contigerit annale tempus, damus quidem personae huic accipere quod relictum est, non absoluto tamen nec simpliciter. sed si quidem immobilia fuerit res, non aliter hane accipere, niel iuratoriam cautionem exposueril, et supposuerit suas res, bac quod tacite ex hae lego damus, tit, si ad secundas venerit nuptias, reddat quod daturn est, tale, queJe percepit restituexta, el quos accepil in medio fructus. § 9.—Si vero mobi:is fuerit res, si qnidem idoneam habeat substan.tiam persona volens accipere, dan quod relictun-i est sub eadem cautione et lisdem hypothecis. Sed si quidem aliud aliquid (3) mobilium fuerit, tale restitui, queJe percepit (4), ant deminujionja medeatur partem. § 4.—Si vero peeuniae fuenint. atism ciim (ISUras, quas indo percipere valucrit, iureiurando restituentjs hoc indicando. Si vero non mutuaverit quidem, sed usus est, tertise centesimae reddat usuras. 5.—Si vero non valde locuples fuerit, etiam fideiussorem huno exigi. Si autem non valucrit fideuseorem dure, tunc sub luratonja cautione et hypotheea (secundurn quod dictum es» suarum rerum accipiat quidem quod relictuxu est. § 6.—Mox autem, ut ad secundas nuptias venent, hoc ab eo, qui dedit, vindicetur, apud quamcunque apparuenit personam, tanqu*m si hoe (5) ab initio neque datum fuisse videretur. Quod in omni restitutjonis casu, give xnohije sjve immobile alt, quod futunum est reddi, valere sancimus. § 7.—Si vero aurum () fuerit quod relinquitur, (1) El cdd, Hamb., y Trid.: paecepttoiu, Port., y Cont. (5) El cdd. llamó., y Tr(d. exceptionem, Por¿., y Cont.
(3) EL edd. llamó., y 7W4. aliqutd alisO, Por., y Cont.
Por lo cual mandamos, que, si alguno le hubiere prohibido á su mujer que pase ó. otro matrimonio, 6 también si la mujer al marido, (porque lo mismo es por ambas partes), y por esto le hubiere dejado alguna cosa, tenga el Ótro de los contrayentes la elección de una de estas dos cosas, 6 contraer nupcias y renunciará la adquisición, 6 si no quisiere esto, sino que honrase al difunto, absténgase en absoluto de otras nupcias. § 1.—Mas para que la cosa no esté en suspenso, y para que después acaso de largo tiempo no vuelva de nuevo la exacción, nos pareció bien determinar este particular, y que ciertamente hasta el año no hubiese en manera alguna la petición de lo dejado, á no ser, sin embargo, que el estado sacerdotal alcanzado por la otra persona dé desde luego lugar para la adquisición, como no existiendo ya ninguna esperanzada nupcias. § '2.—Pero si aconteciere que transcurre el tiempo del año, le concedemos ciertamente á esta porsana que adquiera lo que se le dejó, sin embargo, no en absoluto ni simplemente, sino que si verdaderamente fueren inmuebles los bienes, no los adquiera de otra suerte, sine si hubiere prestado caución juratoria, y hubiere obligado sus propios bienes, lo que tácitamente concedemos por esta ley, para que, si pasare á segundaa'nupcias, devuelva lo que se le dió, restituyéndolo talcomo lo recibió, y losfrutos que percibió en el tiempo intermedio. § 3.—Mas silos bienes fueran muebles, y ciertamente tuviera bienes suficientes la persona 'que quiere recibirlos, dése bajo la misma caución -y las mismas hipotecas lo que se dejó. Pero si ciertamente hubiera alguna cosa mueble, sea restituida tal como la recibió, 6 dése indemnización por Ja parte disminuida. 4.—Siconsistieren en dinero, restitúyalo también con los intereses, que hubiere podido percibir de 6!, debiéndose det.rminar esto con juramento, del que lo restituye. Mas si ciertamente,no lo hubiere dado en rnútuo, sino que se sirvió da 61, restituya los intereses del cuatro por cipnlo. -' § 5.—Pero si no fuere muy rico, también se le exige fiador. Mas si no pudiere dar fiador, en este caso reciba ciertamente bajo caución juratoria 6 hipoteca, (según lo que se ha dicho), de sus propios bienes lo que se le dejó. § 8.—Pero inmediatamente después, que hubiere pasado á segundas nupcias, sea esto reivindicado, de poder de cualquier persona en quien apareciere, por el que lo dIÓ, como si se considerase que no fué dado desde el principio. Lo que mandamos que tenga validez en todos los casos de restitución, ya sea mueble, ya inmueble, lo que se ha de restituir. § 7.—Mas si fuere dinero lo que se deja, y no tu(4.) El edd. Jlamb.; receplt, las ecl. () Rl cód. llamó.: hoc, omtenks las ed. (6) uses, el cdS Hara&., Trki., y Port.
NOYEIS.—OONSTXTUCI6N XXXI
nnnus idonee 'vero se babeat ad fideiussiouem, et nec ipse dignos sit, cui hoc credatur, manere quideni apud iRum, a quo retictum est, ex. tertia (1) vero centesimae ama usurata praestari, quam usque tunc solvat, donee aut secundas ille contrabit nuptias (quando et restilu tío praestitarum usurarum suseipiet faeultatcm), ant sí (2) fiat. manifestum, nullatenus posse istum ad nuptias per'venire sive secundum modum sacerdotii (tuno enim ci dabit quod relictum es¿), sive inerte; aocipiant enim hoc omnino cina heredes, nihil noque de da. tia usuris reddentea. § 8.—llano ipsam auteru introducimus observantiam et eundem intellectum, etiamsi non coniuges alterutris sub tal¡ reliquerint conditione, sed aliquis alius extraneus sive viro sive mulieri sub mli conditione dan quid voluerit, scilicet fortuitorurn casuum secundum suad naturam et legos super his tam in praestandis quam in restituendis servandas (3). Hace igitur ex iam nuper factis a nobis occasione juIic Miscellae constitutionibus retribuimus; alia vero sint flrmasecundum terminos et casus, secunduzu quod hace exposuimus. § 9.—Praefatae autem a nobis obsorvationes dentur, sive (4) institutionis sit para aut legatum, herodibus, aut substitutis, ant illis, a quibus hace relinfa sunt; sed () si quidem mortis causa donatio, omnino heredibus. Si voto ex asse secunduin talem conditionam conacribatur quia bares, substitutis, si fuerint, ant omnino jis, qui ab intestato vocantur ad bereditatezu, huiusmodi observationes praostentur, nl undique lex habeat propriam perfectionem; nisi forte testator 'et, hoo praecipiat, dicens licentíaxn babero eum, oui doreliquit sive por maLitutionem particularern, sive ex seso, ant par legatum val fideicommissum, sive por mortis causa donationem, et accipere quod rehotum est, et nultam cautelani dara; tuno enim sequenda est defuacti volunta. SLudLt eniin nostri est,'defunotorun1 conservare secundum legem voluntates. -
129
viera facilidad para la fianza, ni fuera digno decrédito aquel á quien se le confía, quede ciertamente en poder de aquel á cuyo cargo fuá dejado, y páguense por él intereses al cuatro por ciento, ,7 satisfágalos 6 hasta que aquél contraiga segundas nupcias, (en cuyo caso tendrá lugar también la restitución de los intereses pagados), 6 huta que se haga manifiesto queél no puede ya de ningún modo contraer nupcias, ó por razón del sacerdocio, (pues en este caso la dará lo que se le dejó), 6 por muerte; porque sus herederos [o recibirán por completo, no devolviéndole nada de los intereses entr --sdos. § 8.—Mas esta misma observancia' isla misma inteligencia establecemos, aunque lo cónyuges no se hayan dejado el uno al otro alguna cosa hajo tal condición, sino que algún extraño se la haya querido dar al marido ó á la mujer bajo tal condición, por supuesto, de casos fortuitos con arreglo á su propia naturaleza, y á. las leyes que sobre ellos se han de observar, tanto para entregar, como para restituir.. Esto, pues, lo reformamos da las constituciones ya antes hechas por nosotros con ocasión deJa ley. Julia Miscela; lo demás quede firmo según los términos y casos, conforme á los que hemos expuesto estas cosas. § 9.—Mas Jas cauciones dichas antes por nosotros dénsoles, ya al hay una institución parcial, ya si un legado, á los herederos, 6 á los aubstitutos, 6 á aquellos á cuyo cargo se dejaron estas cosas; pero si hubiera donación por causa de muerto, en absoluto á.los herederos. Mas si alguno fuera matiwido heredero de la totalidad bajo tal condición, dénseles tales cauciones . los substitutos, si los hubiere, 6 en todo caso á los que abintestato son llamados á la herencia, á fin de que la ley tenga en todas sus partes su propia perfección; á no ser quizá que el testador también disponga sobre esto, diciendo que tenga licencia aquel quien le dejó alguna cosa, ya por institución parcial 6 total, ya por legado 6 fideicomiso, ya por donación por causa de muerte, para recibir toque se le dejó, y no dar ninguna caución; porque entonces se ha de seguir la voluntad del difunto. Porque es nuestro empeño conservar las voluntades de los difuntos ajustadas á la ley.
CID. XLV
Capitulo XLV
Et quia parum antes (6) de cautela rerum ediximus, et Leonia novimus divaememoniae constitutionem de secundis nuptiis, si ad cae veniena mulier non valeat daro fideiussiánis cautelam, quia fihiis reatituat res, tertiam partem centesimae acci pere (7), nos causam adhuc melius ab ea constituímus, illius aupar hoo atatutis competentem adiicientes subdivisionem (8).
Y como poco antes dispusimos sobre la seguridad de los bienes, y conocemos una constitución de Leen, de divina memoria, sobre las segundas nupcias, según la que, si la mujer que pasa ellas no pudiera dar Ja seguridad de fianza de que lea restituirá los biénes é. los hijos, recibía el interés del cuatro por ciento, nosotros determinamos el particular aun mejor que ella, agregando á lo establecido por ella sobre esto la competente subdivisión. § 1—Y mandamos, (lo que ya ha sido dispuesto por nosotros en alguna constitución), que si alguno ofreciera bienes por causa de la donación antenupcial, y todos fueran inmuebles, quede el usufructo
§ l.—Et sancimus (hoc quod pridem a nobis iii quadam dictum esf constitutione), ut, si quia eferat res propter antenuptialem donationem, aiquidom omnes immobiles constitutae suflt, maneat caruru nana apud rnatreni ad secundas venientem nuptias, et eadem hace eligat, et non rectisel, noque exigat fllios (9) pro sestimatione aarum usuras, sed diligentiaw earuni babeat secundum quod lex dat usu (10) dominis constituLis, conservel su(i) Et odd. Hamb. Tid.1 y Port.; est, tertlsm, cont. (5) El cdi. ¡Iamb., Tric&. y Por.; al, omítela Cont. 3) El cdd. Uamb.-, natwam et legas et aupar his—ecuNervandas, Trd.; naturain lege aupar hia - co nservata Port., y Con¡. (4) El cód. Hamb,, z, Ti-id.; al, Cont. (5) El odd, Eamb, 'rid., y PorI.; sed, omllsla Com.
Toxo VI—ii
de los mismos en poder de la madre que pase á segundas nupcias, y ella los acepte, y no los rehuse,
ni les exija á los hijos intereses con arreglo * la estimación de los mismos, sino que tenga cuidado de ellos según les permite la ley á los constituidos (6) addita por mutes, si cdd. Hamb., Tri., y Port. ÍI leslplena, si cdd. Hamb., TrId,,Porg.
(8) constItuimos. Quod enim aupar bes atatufla comp.o tenteiu adlectmus (aducimos, cdd.) gubdlvlsionesi et aaiiei. -mus, el oód Harab.. Ti-id.. y Port. • (9) El cód. Hamb.; a SIlla, ¡as ed. (lO) uøt, el cód. Hamb., T'id.. yPort,
130
NOTAL—øO!t*ITJ0I6N XIII
tem haeo aecuudum legos tuis superatitibus, ant, si omnes monantur, secundum noatram legem óaau fihioruin non ey.sistentium matri, reliquo remanen• tibus (1) filiorum heredibus conservando. § 2.—& vero universa constituta et forte in pe-, cuniis aut allis mobitibus rebus antenuptialis donatio, tertiam partem usurarum acoipiente metro cuin prius eancita cautela, non exigi a filie auruin, nial forte sine invidia alt viri facultas, et habeat aurum, et argentum, et vestes, et quid quid conecriptum est matri. Damus etenim tuno e1ctionem matri, si velit res accipere et daie fideiuuoriam cautlonem, sive praedicta accipere usuras; dicimus autem ex tertia parte centesimae Lam seeundum anteriores legos, quam etiam secundum nostras. § 3.—Si vero permixtae sint res, et donatib tam in pecunlis quam in immobilibus rebus alt, immohiles quidem oannino manero apud rnatrern, propter quod alimenta habeat exinde, in rehus 'vero rnobilibus lila tenere, quae pridem ganeivirnus, si (2) contigerit in mobilibus rebus omnia antenuptialis donationis (3) constituta; provideat (Uidam (4) muller, quod non respuat (5) iminobilia, noque imminuta hace faciat, sed qualia accepit restituat.
duetos del usufructo, y los conserve con arreglo & las leyes para Los hijos que sobrevivan, 6, si todos muriesen, para la madre conforme é nuestra ley en el caso de no existir hijos, debiéndose conservar lo demás para lo* que queden herederos de los hijos. § 2.—Mas si toda la donación antenupciat está acaso constituida en dinero 6 en otros bienes muebles, recibiendo la madre los intereses del cuatro es r ciento con la caución antes establecida, no se exija á los hijos el dinero, ¡ no ser acaso que los bienes del marido sean copiosos, y contengan oro, plata, vestidos, y cuatquiera otra cosa que se le haya asignado ¡ la madre. Porque entonces le damos k la madre la elección de si quiere recibir los bienes y dar caución fideyusoria, 6 percibir los susodichos intereses; nos referimos loe del cuatro por ciento, tanto conforme las anteriores leyes, como también según las nueøtrag. § 3.—Pero si los bienes estuvieran mezclados, y la donación consistiera tanto en dinero como en bienes inmuebles, lo; inmuebles quedan ciertamente en todo caso en poder de la madre, para que de ellos tenga los alimentos, pero en cuanto ¡ los bienes muebles esté en vigor lo que antes sancionamos, si aconteciere que todo lo de la donación antenupcial consistiera en bienes muebles; y cuide ciertamente la mujer de no rechazar los inmuebles, ni de menoscabar ros, sino de restituirlos tales como los recibió.
r
øa. XLVI
Capitulo XLVI
Mino nos alia evocat ratio, quae de fihioruni suc. ceuione est, quam accipiant (6), Rusa ad secundas veniunt nuptias. 1am pridem omm st (7) de bis iorlptaest lea a noble ad Heraiogenem gloriosas memorias magistrurn sacrorum nostrorum faotuxn offioiorum rescripta, Bellsarii gloriosi. praecedena consulatum (8), septimo deoimo Kalendas Aprilis, per quam sanoivimus, matres ad Mii non rolinquentis líberos eum eius, qui mortuua est, fratrtbus sine causatione (9) vocari successionem, et eiui eum usu otiam proprietatem babero firmam, uveprius, quazn bares relinquatur, sive poatea ad secundas ven ant nuptias, auferentes de hoc (10) legos,quae de lila oontrarium quid praeoipiebant. Rano (11) nostram sanetionem firmam etiam modo manero aupar solas (12), quae dudum ad secundum venerint matrimouium, sancimus, et quasdam propriorum accipientes fihiorum firme eje serventas et aeoundum deinceps tempus, sive ante nuptias, sive post nuptv 3 bereditatem in esa Mii descendiese contiger De his autem, quae post haec ad secundum 'vÁÍUflt virum ita noble praesena lex disponatur et sanciatur. irgo necease est filio moriante, uve masculo, alve femina, uve testatus inoriatur, sive etiam sine huc, interim argo (13) ea, quae ex testamento sunt dicentes, ita em, qui ab intestato est, veniemus (14). ad ordin
De aqul nos solicita otra materia, que se refiere á la sucesión de los hijos, que reciben Las que pasan ¡ segundas nupcias. Porque ya sobre esto se osenbid antes por nosotros una ley dirigida á Hermógenes, de gloriosamemoria, nombrado maestro da nuestros sacros ollcios,pnbhcada antes del consulado del glorioso Belisario, á diecisiete de lad Calendas de Abril, por la cual dispusimos que las madres fueran llamadas sin excusa ¡la sucesión del hijo, que no dejaba hijos, juntamente con los hermanos del que murió, y tuvieran en firmo también su propiedad con el usufructo, ya si pasaren á Segundas nupcias antes, ya sidespués, que fueran dejadas herederas, derogando sobre esto las leyes que disponían alguna cosa contraria Y mandamos que esta nuestra disposición subsista firme aun ahora &amente respecto á aquellas que ya hubieren pasado á. segundo matrimonio, y que recibieron algo de sus propios hijos, conservándosela en firme á ellas también para el tiempo futuro, ya si hubiera acontecido que la herencia del hijo pasó ¡ ellas antes de las nupcias, ya si después de las nupcias. Mas respecto ¡ las que después de ahora se unan ¡ segundo marido quede diupuosta y sancionada sal para nosotros la presente ley. Y como es necesario que el hijo al morir, ya sea varón, ya hembra. fallezca testado, 6 intestado, diciendo por ahora. lo relativo ¡ los testamentos pasaremos de este modo al orden que existe abintestato. § 1.—Si, pues, un hijo hubiere testado legítimamente, y le dejara á su madre sus bienes, 6 alguna
§ 1.—Si igitur legitime films testatus fuerit, et relinquat matri substantiam sFra partem cina ah(1) isgem tasi etas flliui esa morlenti (moriente, Cdc(.) inatri qasin r.msnentlbue, si cód. Hamb., TrW., y Port. (2) nanclvimas. Si vero e cdd. Hantb., TrW. y Porg. (5) Ri cód. Hamb., y 7ki,, eses, adiotonan Por*.. y Cont. () El odd. Harnb., y TMd.;qnid.m, om4teLa Pon.; providente mullere, Con. (6) E dd. Hamb., rrd., y Por,; negUgat, Cont. (e) Bk. cd. estereotipada; accipere, si odd. Hansb., y TriS.; seelpisni. Pon., y Coni. (7) EL cód. =.; 44, omitenla ¿asid.
(5) procedeni oonsnhtu, enmienda Bk en ea cd. estereotipada. () EL cód. fl'amb., yTnid.; cautione, Pon., y Cont. (15) EL cód. Hamb., TrIS., y Pon. de hos, ornitila Cosa. (11) EL cdd. Hamb,; et base1 TrIS.; Ii*nc autem, Port.,
y Coni. del EL cód. Hamb., y TrIS.; personas pszsntum, acUcionan Port., y Cont. (15) El cód. Ilamb,, y Trd.; ergo, omitenia Pon.,g Con¡, (15) EL odd. Harnb., y TM.; veniamuS, PorI,, y Cotu.
ÓLÁs,—coNucn6N XflI quam, hane illa accipiat per acripturam, quia ubique custodire morientium voluwus voluntates, et habeat quod dimissum Bat aut datum et sesundum uroprietatein, et secundum usum. Sicut enim ticeat relinquere ahcui extraneorum, si nihil heredi secundas mulieris nocebant nuptiae, ¡ta et matri relinquena sive inatitutionem sive legatum, recta derelinquat et doininium et usum, swe ex rebus, quae extrinsecu.a advenerunt, fuerit facultas, sive ex paternis, nihil ex hoc fratribus contradícere va lantibus. § 2.—Si autezn intestatus ülius moriatur iani ad secundas teniente inatre nuptiu, aut postea veniente, vocetur quidem et ipsa cum, filil aut fiuiae fratrihus asoundum nostram consututionem ab intestato ad eius successionern; sed quanta quidem ex paterna substantia ad fihium pervenérunt, comm soluinmodo habeat usum. ad secundas omnisiva postea, veniens nuptia.s, in reno, sive pro siduis vero omnibus rebus, quaa aliunde erant filio praeter paternam succeasior m, veniaL secundum vocationem nostram, qnam statim dicemus, quadam correctione et ea indigente (1). Et haec d.icimus in rebus, quae extra nuptialem donationem aunt. Quae enini in illis saucita sunt a nobis et, a Leonis di'ae memorias constitutione, integra conservamus, in quibus solum mater habeat usum et (2) uaumfructum. § 3.—Sed tu allis rebus h..ec sancimus, et dein-. cepa telnpori (3) tradimus, quaecunque post nuptia1cm donationem aunt a paLme 'venientia filio, ant ex allis causis, Lam ex testamento, quam ab intestato succeasionibus, ratione contra ingratos filos undique et super istis rebus servata, quando manifeatas causas ingratitudinis demonstrantur; aliorum orn nium, quae de successionibus dicta sunt parentum in fihiis aut fihiorum in parentibus, intaeti manentibus. § 4.—lngratitudinem autem hie consideramus non solum ad matrem secundum quod pridem a nobis dictum eat (4), sed etiani adversus sun dom ipsum fratrem deiunctum.
131
parte de ellos, recíbalos con arreglo á la. escritura, porque queremos guardar en todas partes las voluntades de los que fallecen, y tenga lo que se le dejó 6 dió tanto en cuanto á la propiedad como en cuanto al usufructo. Porque así como le era licito deá.rselo á un extraño, y en nada le perjudicaban al heredero las-segundas nupcias de la mujer, así también al que le deja 1. la madre 6 la institución ó un legado le dejará 'válidamente el dominio y el usufructo, ya si los bienes consistieran en cosas que de extraños fueron á él, ya si en las paternas, sin que los hermanos puedan oponerse á nada de esto. § 2.—Mas si el hijo falleciera intestado habiendo ya la madre á segundas nupcias, 6 pasando después, sea llamada ciertamente ella con los hermanos del hijo ó de la hija, conforme á nuestra constitución, á su sucesión intestada; pero de cuanto de los bienes paternos fué á poder del hijo tenga solamente el usufructo la que en cualquier caso, ya antes 6 después, pasare á segundas nupcias, y en todos los demás bienes, que eran del hijo independientemente de la sucesión paterna, entre con arreglo ik nuestro llamamiento, que inmediatamente diremos, por necesitar él también alguna corrección. Y decimos esto en cuanto á los bienes que son extraños á la donación nupcial. Porque conservamos integro lo que ha sido sancionado por nosotros y por la constitución de Leon, de divina memoria, sobre aquellos en que solamente la madre tiene el uso y el usufrncto. § 3.—Mas esto sancionamos respecto á. los damas bienes, y entregamos para el tiempo futuro todos los que después de la donación nupcial son para el hijo provenientes del padre, ó de otras causu, tanto por testamezflo como por sucesiones abintestato, conservándose en todas sus partes también sobre estos bienes la disposición contra los hijos ingratos, cuando se prueban manifiestas causas de ingratitud; manteniéndose intacto todo lo demás que se ha dicho de las sucesiones de los padres á los hijos, ó de los hijos á los padres. § 4.—Mas aquí consideramos la ingratitud no solamente hacia la madre, según lo que ya antes ha sido dicho por nosotros, lino también contra el mismo hermano difunto.
S
Cap. XLIII
Capitulo XLVII
EL quoniani seimus multas fratribus ad.iwu'icem factas contentiones, lIlum soluni tanquam ingraLum circa fratrem eftectum participare hoc lucrum non concedimus; qui mortem 'voluit fratri, ant criminalem inducere contra eum inscriptionem, aut substantias si propera'nt inferre iseturaur elus enimportio tam ad reliquos fratres, quani a matrem (5) veniat. Et hace lex super (6) fihiorum succesBionibus, quibus cum matra succedunt fui, maneat, illam, quas a nobis facta sat, iubdiviiionein introducena lis, quse futuro tempore matriinonio secundo su,it futuras viris (7). Quse onu iam ad secundum matrimonium pervenerunt, (eL beneficio momoratae nostras legis potitae sunt bis liceat) (8), suceessionem, sive por testamentuni, sive ab. intestato, babere firme et secunduni domiflLum, et secundum usumfructum, C1 alienare, et
Y como sabemos que entre hermanos se promovieron recíprocamente muchas contiendas, no permitimos que participo de este lucro, como habiéndone hecho ingrato hacia su hermano, sólo al que quiso la muerte para su hermano, 6 deducir acusación criminal contra él, ó el que se apresuró á causarle la pérdida de sus bienes; porque la porción de éste pasará tanto á sus demás hermanos, como á su madre. Y subsista esta ley sobre las sucesiones de los hijos, en las que suceden los hijos con la madre, introduciendo la subdivisión, que por nosotros se hizo, en cuanto á las que en el tiempo futuro se hayan deunirámaridos ensegundo matrimonio. Porque las que ya pasaron á segundo matrimonio, (y disfrutaron del beneficio de nuestra mencionada ley), sóales licito tener en firme la sucesión, ya por testamento, ya abintestato, tanto respecto. al dominio
(1) 21 cdd. Hamb., 2Wd.. y Port.; cm Indigere Con. 2) El c6d. Ilamb., y TruL; usum el, omitet.Jaa Pon.,
y Cong. (0) El cód. Harab., y Trid.; detocopi Ipal, Port., , Co,t. odS. Hamb., TriS,,, Pon.; quod 'g col, ornUs(5) frtres et inairem, si cdd. Hçsmb., y Tríd. (5) 21064, Hamb., li4., y Port.; supra Cont.
(7) El cód. llamb., T.-kL, ,y Port.; lual socisudse vlrla, Cont. En si cód. y en las ed. TriS. y Port., ¿atas palabras que as ~den matria suecesalone, as considera que pasaron del mdran al tarte. (5) Lo que se halla entre paréstella no u lsi M el oddic. Ilarab., .Id., y p~, pero /mé ~40 por Cont aten. dUnd* ni ewlo griego..
132.
OL&$.—OOSmUOTÓN ixu
testan, et transmittere secunduxo quem voluerint modum, nihil (1) siL eis impedimentum (2) quolibet tempore ex praesente constituta lege. § 1.—EL (3) illud auLen firmum ex primo matrimonio ffluia maneat, quod super his por (4) praodctam a. nobis nonatitutum est sanctionem, quod, si antenuptialem donationem, quam mater moriente manto lucrabatur, con tigerit ad morientem fiuium perleriire, et propterea partem el .illius beni hereditatis, matrem noque senundum quod aunesdit filio dominium eorum, scilinet antenuptialis donationis .rerum, perFrui, solum aut&n habere horuin quamdiu supereat usum et, usumfructum. Maneat igitur et hoc his, qui ex pnioribus nuptlis sunt, fIlie condonatum, nisi forte ante praedictttm conatitutionem iudicialis sententi ant (5) traesactio inter partes Fanta de his aliquid etatuerit. 2.—Et quoniam mater exciudebatur quídem a filio masculo, boc. faciente senatusconsulto, quod Tentullianuin vocant, fihiabus autem eommiacebatun, nos non quaerentes filiorum ius, sed exinde ni legitima jura dantes, vocavimus (6) quidem eam etiam cum niaseulis fratrlbus morientia iii tantum, in quantuni numerus fihiorum fuerit, quatenus et ea partem habeat tantam, quantam unuaquisque fratrum; si vero et (7) permixti masculi et feminue fuerint, hocipeuni disponentes. Si vero mater et Oiiae solas consistant, ibi seuatuscousultum mediam quidem partem dabat matri, residuam vero mediani soronibus, guantaceunque exstitissent. Quod quoniam non primitus correximus, modo adducimus ad competentem oorrectionem, et in ¡ato casu vocantes eam pro rata fihiarum, quatenus quantum unaquaeue fihiaram babeL, tantum solummodo eL ea accipiat, et in omni casu hin relato iii virilem portionem. (hoc quod legis est), etiam mater veniat, sive eón sistant sol¡ masculi, give solas fondeas, sive etiam perrnixta utraque soboles.
Cap.
zLvrn
Illud quoque aupar hoc adiicere legi iustum existimavimus. Si enim moriatur vir ant mulier fijos habentes et ex pnioribus et ex secundis nuptile, quas 'post hanc nostram contraxerint legem (in bis enim praesentia dieponinius), quae quidem super luenis ex nuptiis servari oportet, hoc sanximus; insuper et decrevimus portiones, quas necease est parentes legitiznis et non ingratis relinquere ffluis; ipeos Lamen genitores non. erit lustuni ad secundara oinnino declinare prolem, et quod ex lege est t,anturnmodo relinquentes prionibus, alia omnia ad segundos deducere, sed aliquid et prioribus aducere. Si quidem (8) aUquem ex secundis habeant miptiis, aut etiam ex pnimis forsan, ita festivum, ita dilectum, ut velint praeponere euni allis lii poseessione, damus licentiam hon agendi, non tamen omninO priores quideni filies minuere, secundos auteni augere, sed neue veheinenter magnificare auginantum, neo omnino oblivisci priorum matrimoniorum, neque infirmare ea, quae a praecedentibes nos de talibus dieta sunt, sed providere quidem et secundis, providere auteni et pnimis, tantee, quoniani fui ambo sunt, et ita faciontes (1) EL cdd. Hantb., TrIS., y Port.: nihilqas, Cont. , Cont. Et, omítela Cont. y (3) Eiod2. Hamb., impedimento, Port.. (e) El odd. Hamb.,LTrid.; md Port.; (4 lila pr, Onit#l4S el 064. Harab.
como al usufructo, y enajenarla, y testar de ella, y transmitirla del modo que quisieren, sin que por la ley establecida al presente tengan impedimento alguno en cualquier tiempo. § 1.—Mas subsista firme para los hijos del primer matrimonio tumbién lo que sobre ellos ha sido establecido por nosotros mediante la susodicha disposición, que, si aconteciere que pasa al hijo fallecido la donación antenupcial, que al morir el marido lucraba la madre, y por esto se hiciera para ella parte de la herencia de aquél, no disfrute la madre, ni en lo que le sucedió al hijo, el dominio de estas cosas, esto es, de los bienes de la donación antenupcial, sino tenga mientras 'viva solamente el uso y el usufructo. Quede, pues, concedido también esto para los hijos, que nacieron de las primeras nupcias, á no ser que antes de la susodicha constitución haya una sentencia judicial, 6 una transacción celebrada entre las partes, determinado algo sobre esto. § 2.—Y como la madre era ciertamente excluida por un hijo varón, haciéndolo esto el senadoconsulto que llaman Tertuliano, pero se mezclaba con las hijas, nosotros no inquiriendo el derecho de los hijos, sino dándole por esto legitimes, derechos, la llamamos ciertamente también con los hermanos varones del que fallece según cual fuere el número de los hijos, de suerteque también ella tenga tanta parte como cada uno de los hermanos; pero si estuvieren mezclados varones y hembras, disponemos también esto mismo. Mas si existieran la madre 6 hijas solas, en este caso el senadoconsulto le daba ciertamente á la.madre la mitad, y la restante mitad á las hermanas, tantas como fuesen. Y corno esto no lo corregimos antes, lo llevamos ahora á conveniente corrección, llamándola también en este caso á prorata con las hijas, de suerte que también ella reciba solamente tanto cuanto obtiene cada una de las hijas, y en todos los casos aquí referidos suceda también la madre en una porción viril, (cosa esta que es de la ley), ya existan solos varones, ya hembras solas, ya también mezcladas una y otra prole.
CapLtuIo XLVUI Hemos estimado justo añadir sobre ello á la ley también esto. Porque si muriese el marido 6 la mujer teniendo hijos tanto de primeras nupcias, como de segundas, que hubieren contraído después de esta ley nuestra, (porque respecto á ellos disponemos lo presente), hemos sancionado lo que ciertamente debe o..servarse en cuanto á Los lucros provenientes de las nupcias; además decretamos también las porciones que era necesario que los padres dejaran á los hijos legítimos y no ingratos; pero no será justo que los mismos padres se inclinen en absoluto á la segunda prole, y que, dejándoles á los de la primera solamente lo que es de ley, transfieran Lodo lo demás á los segundos, sino que agreguen algo también para los primeros. Si ciertamente tuvieran alguno de las segundas nupcias, 6 aun acaso de las primeras, tan agradable y tan querido,
que quisieran anteponerle á los otros en la posesión, les damos lioencia para hacerlo, pero no ciertamente para causarles en absoluto menoscabo á los hijos primeros, y favorecer á los segundos, ni tampoco para engrandecer mucho el aumento, ní para olvidarse por completo de los del primer matrimonio, (3) Trid.; et, el cdd. Hamb., Port. y Cont. 3) El odd. Hamb.; v005mua, 4ucd. (7) El cq$d. Harab., y Trid.; et, om#enta Port., y Cont. (8) El cód. Iiamb., Trid,, y Port.; Nam el, Con t.
OVILÁS.—øONSTXPUOt6N
guceessionum in test.amentis divisionem. Si enim intestatis eis mortuis lex omnes ex aequo vocat, competens est, coi; imitantes legem non vehementer inagnis eos abbreviare minutionibus, erubescentes legem. Sic enim erunt beni patres et nostra digni legislatione, et justi quidem erunt solam legern custodientes; si quid autern etiani supra legem reliquerint, erunt iusti simul et huinani patres. Et non hace dicimus iúter gratos et ingratos filies (de ingratis enim iam saepius dictum est), sed de lis, qui magia aut minus diliguntur, qnum utique multa differeutia Bit ingratitudinis et gratiarum actionis, et dissiinilis honoris. Rano itaque partem de aequitato (i) fitiorum ex priore et secundo matrimonio venientium adhortantes potius, quam sancientes dicimus; alioqul sernel augentes ab intestato partem omnino flliis relinquendam, et usque ad quatuor quidem filies quatuor uncias omnino definientes, si autem ultra quatuor sin¿, usque ad mediatu. substantiae partem, idoneum iam dedimus fula solatiuni, non ex parva mensura antiquam eorum angus$iam resolventes.
1.—Sit igitur praesena lex futuro tempori Sancieno, siout saepius dicentes praevenimus, et nihil priorum tangena, sed collecta undique et complexa sub una eonunuatione, et omnia paene de secundis pronuntiana nuptiis, et priora 'quidem prioribus in sua virtute servaus, quae yero ab ea disposita anaL futuris secundis explanana pupifla, et novam quandam undique se subtilisstmani introducens
quserentibus utititatern; omnibus, quae aupar taubus postiae sunt, constitutionibus iri futuris post bane nostram legeni nuptiis et qiae ex his evenerint vacantibus, bao videlicet una constitutione futuro teinpori, secunduni 9uod a nobis definitum est, in ¡'o' u* oontinentur in ea casibus, pro cnnada suffieieute.
xxii
132.
ni para invalidar lo que por nuestros predecesores se dijo respecto á ellos, sino para mirar ciertamente por los segundós, pero cuidando también de los primeros, pensando que unos y otros son hijos, y haciendo de este modo en los testamentos la división de las sucesiones. Porque si fallecidos ellos intestados la ley lós llama fi todos por igual, es consiguiente que ellos, imitando fi la ley, y guardándole respeto, no los perjudiquen considerablemente con grandes disminuciones. Porque de este modo serán buenos padres y dignos de nuestra legislación, y serán ciertamente justos observando solamente la ley; pero si sobre lo de la ley les dejaren también alguna cosa, serán padres justos al mismo tiempo que humanos. Y no decimos esto refiriéndonos fi los hijos agradecidos y fi los ingratos, (porque de los ingratos ya se ha hablado muchas veces), sino fi los que son más 6 menos amados, porque ciertamente hay mucha diferencia entre la ingratitud y la manifestación de gratitud, y la desigual distinción. Así, pues, esta parte relativa fi la igualdad de los hijos provenientes del primero y del segundo matrimonio la expresamos más bien exhortando, que mandando; porque una vez que abintestato aumentamos la parte que de todos modos se les ha de dejar fi loa hijos, y señalamos en todo caso cuatro onzas siendo ciertamente hasta cuatro los hijos, y, si más de cuatro, hasta la mitad de los bienes, les dimos ya suficiente consuelo fi los hijos, remediando su antigua estrechez en no pequeña medida. § 1.—Sea, pues, esta ley la que disponga para el tiempo futuro, como hemos prevenido diciéndolo muchas veces, y no toque fi nada de lo anterior, sino que recogida de todas partes y conformada bajo una serie dispone casi todo lo relativo fi las segundas nupcias, y conserva en su vigor lo anterior ciertamente para las anteriores, y expone para las segundas futuras nupcias lo que por ella ha sido dispuesto, é introduce para los que la requieran cierta utilidad enteramente hueva y iriny estudiada; quedando derogadas todas las constituciones que sobre tales cosas fueron promulgadas para las nupcias que se contrajeren. después de esta ley nuestra y para los casos quede ellas provienen, bastando ciertamente por todas esta sola constitución en el tiempo futuro, según lo que por nosotros se ha determinado para lo casos que en ella se contienen.
Epllogoa
Epilogo
Hace igitur tua celsitudo otnnibus gentibus, quae sub tuo sunt cingulo, aolnni modo manifesta fien fraecipiat, DL omnes agnoseentes, quia maiorem aborem austinentes, quam oportet imperialibus incurrere cogitationibus, tamen nihil prius costra fecimus salute, nisi undique congregare quod tustum est, et (2) omnes, videntes in ununi colleetarn de hae legislatione partem, sciant, quia et priorem ita, quae iam posita sunt, servavimus legeal, et futuro temponi competentem posuimus con.gruentiam (3).
Por tanto, disponga tu excelsitud que en el modo acostumbrado se hagan manifiestas estas disposiciones fi todas las gentes que se hallan bajo tu autoridad, para que conociendo todos que soportando nosotros mayor trabajo del que conviene que caiga sobre los cuidados imperiales, no hicimos, sin embargo, nada antes por nuestra salud, sino recoger de todas partes lo que es justo, sepan también todos, viendo reunida en un solo cuerpo la parte de esta legislación, que hemos conservado también la anterior ley para los casos que ya fueron determinados, y hemos establecido para el tiempo futuro la correspondiente conveniencia. Se escribió un ejemplar para Patricio, gloriosisimo prefecto de esta feliz ciudad. Se escribió otro ejemplar para Basflida, gloniosísimo maestre de los sacros oFicios, exprafecto, excons'il y patricio. Se escribió otro ejemplar para Triboniano, segunda
Scniptum exemplum Patricio, gloriosisainio praetecLe huius almae urbis. Sariptuni exemplum J3asilidae, glortosiasimo magistro sacroruin officioruín, ex praefecte, ex consule et patricio. Seniptum exenipluni Triboniano, gloriosiasimo qusestori iterum et
(1) aaqualitate, enmienda Bk. en ea ecl. eet.aieoUpada. (S Esta cndicac fon de ¿a fecha, Datum IV. Ral. Augu(1) EL cdd. Hamb., y Trid. prius Iiiorurn dnximua aate, sil. ConitantinopoL post Bella. V. O. Cono:, que en cele Lugar SS undique eniendiesut, quod luStuni set: sed, Cont. fuá aiio4ida por Cont., no es aqsit admisible
14
1,íOVEÍÁS.—CONST1TUOLN XXIII
ex consule. Seriptum exemplum Germano, gloriosissimo maistro equitum sacri praesentis, ex con-
sule el patricio. Scriptum exemplum Tzigae, gto_ riosiesinio magistro peditum saeri praesentis, ex consule el patricio. Seriptum exemplum Floro, gloriosissi1no cowfti sacraru ni reru ni privataru ni et ex consule. Tua igitur excellentia cognoscens ea, quae nobis placuerunt, in iudicio tao insinuet tara advocatis, quam allis, quibus praees, at secundum hace deeidantur causae; non tamen propones publica hano ( 1 ) nostram constitutioneni, suffieientibus his, quae hac de re a nobis soripta sunt ad loan neni gloriosissirnum sacrorum per Orlentem praetoriorum praefectum iterum, ex consale el patriciuni. Dat. XV. Kal. April. Constantinop. post C. cons. [536.1
BELI-
SAR1I V.
OVELLA
vez gloriosisimo cuestor y exconsul. Se escribió otro ejemplar para Germano, gloriosisimo maestre de la caballería de la sacra escolta, exconsul y patricio. Se escribió otro ejemplar para Tzia, glorio. sisimo maestre de la infantería de la sacra escolla, exconsul y patricio. Se escribió otro ejemplar para Floro, gloriosisimo conde de los sacros bienes privados y exeonsul. Conociendo, pues, tu excelencia lo que nos ha parecido bien, insinúelo en tu tribunal tanto á los abogados, como á los demás á. quienes presides, para que en conformidad á ello se decidan las causas pero no expondrás; en publico esta nuestra constitución, bastando lo que sobre este particular ha sido escrito por nosotros áJuan, segunda vez gloriosisimo prefecto de los sacros pretorios de Oriente, exconsul y patricio. Dada en Constantinopla á 15 de las Calendas de Abril, después del consulado de BELISARio, varón muy esclarecido. [536.]
urL1 (2)
DE £PPELLLT1OIEUS, ET 1NTR& Q3AE TEMPORA DEBEAT APPELLARI
(Co1L IV. lit. 2. ¡mp. IUSTINIANUS Auguseus TRIBON1ANO, glorioaissi-
nto Quaesor ierwn et Exconsuli (3).
NUEVA CONSTITUCION XXIII DE LFLS APELACIONES, Y DE LOS TÉRMiNOS DENTRO DE LOS QUE SE DEBE APELAR
(Colección IV. título 2.)
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á TRIBONIANO, segunda eez ytoriosisimo Cuestor y Ecconu1.
Praefatio
Prefacio
Anleriorum legum acerbitati plurirna remedia imponentes, el maxime hace circa ape1latlones facientes, el (4) in praesenti ad hulusmodi beneilciurn pervenire duximus case necessarium. Antiquitati etenim cautuni erat, ut, si quis per se-litem exercucrit, et fucrit condemnatus, intra duos dies tanluannodo licentiani appeflationis haberel. sin (5) autem pér procuratorem causa ventikata Bit, el in triduuru proximum eam extendi (6). Ex rerum autem experiontia invenimus, hoc satis esse damnosum; plures enim homines ignaros legum subtilitaUs, et putantes ja triduum case provocationes porrigendas, la pronitum pericuhim inoidisse, et
Poniendo múltiples remedios á la crudezade las anteriores leyes, y haciendo esto principalmente en cuanto á las apelaciones, hemos considerado que también al presente era necesario llegar á tal beneficio. Porque se babia dispuesto en la antigüc dad, que si tlguno hubiere defendido por si mismo un litigio, y hubire sido condenado, tuviera ibanola para la apelación solamente dentro de dos días, pero que si ln causa hubiera sido ventilada por procurador, se extendiera aquélla á los tres días próximos. Mas por la experiencia de las cosas hemos tiallado que esto es bastante perjudicial; porque muchos hombres ignorantes de la sutileza de las leyes, y juzgando que las apelaciones se hablan de extenderá tres días, cayeron en fácil peligro, y por haber transcurrido los dos días perdieron sus causas. Por [o cual hemos creído necesario poner á. esto conveniente remedio.
biduo transacto causas perdidisse. Unde neceasarium duximus buiusmodi rei competenter mederi.
Cap. 1
Capitulo 1
Et sanohmis, omnes appcllationes, sive per se, sive par procuratores, sea per defensores, vel curatores, vel tutores ventilentur, posas intra decem dierum apatium, a recitafione sententiae numerandum, iudicibus ab lis, quorum interest, offerri, sive magni, sive minores smI (excepta vid elicel sublimissiu:ia praetoriana praefectura),, ul lineal homini intra id spatium plenissime deliberare, sive appellandum ej sil, sive quiescanduru, nc timore instante (7) opus appcllatoriuin frequentetur, sed
Y mandamos, que todas las apelaciones, ya sean ventiladas por uno mismo, ya por procuradores, ó defensores, 6 por curadores, 6 por tutores, puedan ser presentadas dentro del espacio de diez días contaderos desde la lectura de la sentencia, por aquellos 1 quienes les interesa áloe jueces, ya sean superiores, ya inferiores, (exceptuada, por supuesto, la sublirnisima prefectura pretoriana), á fin de que les sea lícito á los hombres deliberar plenísimamente dentro de este espacio, si habrán de ape-
(1) Así Bk. en su cd. estereotipada; prases, secunduin hane, Cont.(cuyas palabras suprimidas por .8k. fueron supUdazatencüendo al 9~o.) (5) Esta Novelaaparecid en ¿at€n, y las Bus. (IX. 2. 2.), H&. yScrirng. t(ensn solamente un resúmet, en fuLjan. oonst. 24.—Esta NozeIa es de Las glosadas, y se les íntegra en Gratazn. e. 28. C. JI. q. 6. (8) Port.. y Cont.; Illustri maIstro offlcIornm et quas. stori saeri palatil, Trid., y el nis. de Concio; Iflustri magistro
quesotorues escri palalli, el cdd. Slamb.
S
(e) TM., Port., y GraUan.; el, omLtesLa el edd. Hamb., y ConI. (5) El cód. llamó., Trid., Port., y Gratia,.; el, Cont. (6) ea extanderetur, Port. (ly Ast el c$d. Hamb., Cont., y Gratan.; Instautise, que se Lee en el cód. Hamb., fuá añadida por segunda mano; ta,nbLea se huila en Trict., y Port.
135
.lOVELÁS—oONSTxTUOIóN XXIII
sit omnibus inspectionis copia, quae et (1) indiscussos horninum calores potest refrenare.
lar, ó de aquietarse, para que no se hagan frecuentes las apelaciones por apremiar el temor, sino que todos tengan posibilidad de hacer examen, el cual puede refrenar también los irreftexivot acaloramientos de los hombres,
Cap. IX
Capitulo II
Ad hace sancknus, si quando lis speratur in nostrum inferri consistoriurn, si forte oontigeiit imperatoriam maiestatem occupatam publicis causis ex mtzndanis provisionibus non posse convocare patres, quatenus causa agitetur, non ex hoc litem periclitar. Quod enirn vitium est litigantium, si cuUnen ltnperatorium occupetur vol quis tantae est auctoritatis, ut nolentem priucipem poesiL ad convocandos patres ceterosque pruceres coarctaref Sed si quid tale evenerit, causa intacta permaneat, donee imperator sua sponte rnotus et convocar! proceres iusserit, et litem inferri patiatur, et omnia secunduni moreni procedere.
Además de esto mandamos, que si alguna vez Se espera que el litigio sea llevado á nuestro conaistOrio, y acaso aconteciere que ocupada la majestad imperial en los negocios públicos no pudiera por causa de los mundanos cuidados convocar á los padres para que se ventile la causa, no por ello peligre el litigio. Porque qué culpa tienen los litigantes, si está ocupada la imperial alteza? ¿O quién es de tanta autoridad, que no queriendo el príncipe pueda constreflirlo Li. convocará los padres y a lo demás próceres? Mas si alguna cosa tal aconteciere, permanezca intacta Ja causa hasta que el Emperador movido espontáneamente mandare que sean convocados los próceres, y consienta que sea presentado el litigio, y que todo proceda según la costumbre.
Cap. XXX
Capitulo XII
illud etiam in tertio capitulo disponendum est, quod antiquitas heno statuit, novitas autem neglexit. Quum enim veneránda vetustatis auctoritas ¡la magist.ratus digesserit, ut alii maiores, alti medii, alii minores sint, et appellationes a minonibus iudicibus non solum ad maxiruos iudices .remitterentur, sed ad spectahilium iudicum tribunal, quatenus et ipsi sacro auditorio adhibito. Litem exercerent, novitas autem hoc dereliquerit(2), evenit, ut super miflhmis causis maximi nostri iudices inquletentur, et hominea propter rninhinas causas megnis fatigentur dispendiis, aL forsitan tetina litis aestimatio ad sunitus judiciales non sufficeret. Ideoque sancimus, si quarido ex Aegyptiaco tracia vel adiuncta ei utraque Lybia provocatio speratur usque ad deceni hbrarum auri quantitatein, non in hanc regiani urbem eam venire, sed ad .praefeetum augtistalem, qui audiat et causam dinimat vine sacri cognitoris, nulla ei (3) post definitivani soritentiam appellatione porrigenda.
También se ha de disponer en este tercer capitule lo que acertadamente estableció ha antigüedad, pero han desatendido los modernos. Porque habiendo la veneranda autoridad de los antiguos organizado los magistrados, de suerte que unos fueran superiores, otros medianos y otros inferiores, y remitiéndose las apelaciones de los jueces inferiores no solamente é. los jueces máximos, sino al tribunal de los jueces espantables, de suerte que prosiguieran ellos mismos el litigio celebrándose sacra audiencia, pero habindo abandonado esta práctica los modernos resulté que nuestros jueces máximos eran molestados con motivo de causas mínimas, y los hombres eran abrumados con grandes dispendios con motivo de tales causas mínimas, de suerte que acaso la estimación de todo litigio no era suficiente para los gastos judiciales. Y por esto mandamos, que si alguna vez ¡Be espera de la región del Egipto ó de ambas Libias á él unidas una apelación basta Ja cuantía de diez libras de oro, no veuga fi esta regia ciudad, i.'O vaya al prefecto augustal, quien oiga y dirima la causa haciendo veces de sacro conocedor de el)a, sin que despuésde la sentencia definitiva se le pueda presentar ninguna apelacion. § 1.—Y del mismo modo, siempre que en la diócesis de Asia ó del Ponto ocurriere alguna cosa semejante hasta la susodicha cantidad de diez libras de oro, remítanse las apelaciones á los varones espectables, acaso condes, ó procónsules, 6 pretores, 6 gobernadores, á quienes especialmente designamos para terminar los mismos litigios, fi fin de que también ellos intervengan fi semejanza del prefecto augustal haciendo veces de sacro conocedor de ellas, y sentencien las causas que se hayan de decidir, ciertamente sin esperanza de apelación, pero con temor fi Dios y fi las leyes; y la región oriental envíe las causas pendientes de apelación y limitadas hasta la cantidad de diez libras de oro al espectable varón conde de Oriente, quien del mismo modo les dará audiencia 'y término.
§ 1.—Similique modo quoties in Asiana dioecesi vol Pontica tale aliquid ernersenit usque ad praedictam quantitatem decem ljbrarum aun, appellatienes ad vinos spectabiles, cotnites forte, ve¡ proconsules, ve¡ praetores, ve¡ moderatores, quibus apeelaliter easdem lites peragendas deputavitnus, remittantur, platenus et hi ad similitudinam praefecti augustaha vice sacri cognitoris intercodant, et causas sine epe quidem appeflationis, dei taznen et legum timore proferant decideudas; Orientalem auteni tractura causas appellatione suspensas et usque ad decem librarum suri quantitatem limitatu ad virum apectabilem oomitem Orientis mittone, siifljlj modo audientiarn et finem eis impo81turim.
(1'
la con,. (21
Fleimb., Trid., Port., y (ratui.; et, omite
cdd. tla,nb , Trul Port., y Gratuin.; ddllquerit, ii ¿Se en Cont.
EL cdd. llamé., y Trid.; penitus, adicionan Port., Cont. (pero ¿ele ponlendota entre parMtesis). y GratLafi,
136
N0TKL1Ø.—O0N8TrZUVIÓN XXIV Cap.
IV
1110 videlicet observando, ut viri spectbi1es duces (1) vei alii apectabiles iudices non ad alios eadem spectabilitate decoratos indices suas transmittant appellationes in litibus, quantaectmque sint quantitatis, quum non oporteat ad compares iudices appeilationes referri, sed a minore iudieio in mama tribunal aseen dere, sed ad illustrissimam praefecturain illorurn .appellationes, cuiuscunque smi quantitatis (ut dictum est) dirigantur,.qui una cum viro excelso pro tempore quaeatore saz dinmat; utroque offlcio subministrante, idest tam ex saeris scriniis more solito, quam praefecto praetorio. Ita tamen haen sancimus, ut neo a ducibus vel aliis spectabilibus iudicibus, quibus forte, etsi privaLí sint, imperialis maiestas causas iniunxerit, appellatio ad memoratos epectabiles ludices currat, no causa non gradatim procedere, sed perperam videatur. Sed a praesidibus quidein provinciarum et iudiejbus a nobis datis, si non sint spectabiles iudices, intra memoratam quantitatem referatur (2). Si autem vel ¡ilustres sint dati a nobis iudices, qul. bus apices dignitatum super spectabilitatem sunt, vel.duces, qui ornnimodo spectabilitate sunt decorati, ve¡ 11, qui a principe delegati sunt, spectabi1cm habeant dignitatem, eorum appellationes sub quacunque quantitate in hanc regiam urbem ad competentes antiquo more indices defArlmtur (3). Omnibus aula, quae in. (4) appellationibus atatuta sunt vel ab antiqus prosapia, vel ab auctoritate anteriorum constitationum, vel a nostra humanitate, intactis illibatisque custodiendis.
Dat. III. Non. lan. (5) Constant. post BEL1S&RU Y. C. cons. [536.]
øapitnlo XV
Debiéndose, á la verdad, observar esto, que los varones espectables duques, ú otros espectables jueces, no transmitan k otros jueces revestidos de la misma espectabilidad sus apelaciones en los litigios, de cualquiera cuantía que sean, porque no es conveniente que las apelaciones sean remitidas á jueces iguales, sino que de un tribunal inferior asciendan á otro superior, y dirijanse las apelaciones de los mismos, de cualquiera cantidad que sean, (según se ha dicho), á la ilustrísima prefectura, quien las dirima juntamente con el excelso varón que á la sazón sea cuestor; sirviendo de auxiliares los de ambos oficios, esto es, tanto, segun la costumbre establecida, los oficiales de las sacras secretarias, como los del prefecto del pretorio. Pero esto lo disponemos de suerte, que ni de los duques 6 de otros espectables jueces, áquienes acaso, aunque ellos sean particulares, les hubiere encomendadó cau8as la magistratura imperial, paso la apelación á los mencionados jueces espectables, á fin de que no parezca que pasan no por grados, sino indebidamente. Mas de los presidentes de las provincias y de los jueces dados por nosotros, si no fueran espectables jueces, se apelará hasta la mencionada cantidad. Pero si los jueces dados por nosotros fueran ó ilustres, que tienen dignidad superior .á la espeetabilidad, 6. duques, que en todo caso están revestidos de espeotabilidad, .6 silos que son delegados por el príncipe tuvieran dignidad de espectables, BUS apelaciones, decualquiera cuantía que sean., son traídas á esta regia ciudad á los jueces competentes según la. antigua costumbre. Debiéndote guardar intacto y sin menoscabo todo lo demás que sobre las apelaciones se halla establecido 6 por la antigüedad, 6 por la autoridad de anteriores constituciones, 6 por nuestra humanidad. Dada un Constantinopla á 3 de.lu Nonas de Enero, después del consulado de Bsustuuo, varón muy esclarecido. (536.]
CONST. XXIV (6)
CONSTITUCION XXIV
DE PRAETORE PISIDILE
DEL PRETOR DE PIS1DIA
imp. IUSTINIANUs Aug. IoAmti Pf. P
El Emperador Jusrunuso, Augusto, á Ju&ri, Prefecto det Pretorio.
Praefatio
Prefacio
Et antiquos Romanos credidimus (7) nunquam potuiase (8) tantam rempublicam ex ,parvis exiguisque principiis constituere, et omnem ex (9) ea orbem terrarum (ita dicendum) espere ac possidere, nisi maioribus iudicibus per provincias destinatis gloriosiores bine viderentur, et praeberent eis potestatem armorum et legum, ét ad utrumque (lO) haberont coa opportunos etdignos (ti) exsistentes. Quos etiam praetores vocabant, eo, quod (12) praeirent aliis omnibus et (13) acies ordi-
Creemos que los antiguos romanos nunca habrían podido constituir con tan pequeños y exiguos principios tan grande república, y con ella adquirir y poseer (por decirlo así) todo el orbe de la tierra, si no parecieran más gloriosos por haber destinado jueces superiores á las provincias, y no les dieran la potestad de las armas y de las leyes, y no los tu. vieran siendo aptos y dignos para ambas cosas. A ellos los llamaban también pretores, dándoles esta denominación porque precedían á todos los démás
(1) duces, omlteta el odcl. Jjamb. (2) EL cdd. Eamb., y Trid.; referetur, Port., ConI., y Grallan. (8) El cád. ¡lomb.; referuntur, Trid.; referantur, Pon., j (4) El odd. Hamb., Trid,, Port., y Gratian.: de, Cont. u» Julio.n.. Mal., y el cód.. Vindob. Véase Biener Gesch. ii N. p. 572.: Datum Kalend Tul¡¡, Cont. (8) El texto griego se halla ea HaZ. y Se~. —JuUan. Conel. 77.—BM. fue el primero que dió una antigua oersidn bárbara tomándola del cód. Vrndob.—Nosotro., nos hemos raUdo de ¿os pergaminos de Cramer; en Loe que se halla esta
eersidn tomada del odd. Monacense. Anotó Cramer que ¿a Noeela XXIV. se hallaba en el Cdd. Mas. entre las Noeeias 123. y 725. (7) El cód. Vindob.: credíninu. el cdct. MOR. (8) El cód. Man.; potulss.t, el odd. Vindob. (9) omnem ex, omitelas el oód. Man. (JO) BM.; arniorum et ad utruni et Iegumque, el odd. Vii'dob.; en el cód. Mce. faltan las palabras ele - haberant. (11) El cód. Vindob ; dignos et opportuno., 01 cód. Man. (12) El cód. Man.; coque, el cdct. Vindob. (le) EL ccJd. Vindob.; pree bis omnibus allis etiem, el cód. Man.
NOYLÁ.-00NST1TUOIóN uIT
13'7
narent banc eis dantes appellationern, el coifnmitLentes eis et civilia ( 1 ) gubernare et de legibus scribere Unde iudicialia quoque (2) habitacula praetoria vocari disposuerunt, et copiosa lex ex praetorum nata est voce, multique praetores alii quidem (3) Siciliam, &ii vero Sardiniae insulam, alii Jlispaniazn, alii el a!iam (4) et acquisiverunt et gubernaverunt mare ac terram.
y ordenaban los ejércitos, encomendándoles además gobernar lo civil y escribir leyes. Por lo que también dispusieron que los edificios Judiciales en que habitaban fueran llamados pretorios, y muchas leyes nacieron de viva voz de los pretores, y muchos pretores conquistaron y gobernaron unos oler(amente la Sicilia, otros la isla de Cerdeña, otros
Cap.X
CapItulo 1
Hace (5) considerantes nos antiquitatem rursus cum niaiore flore ad rempoblicam reducentes, et Romanorum nobilitantes (6) nomen, et videntes, quia in provnciis asperioribus duplici (7) quadam hactenus administratione miasa nulla (8) ad parfectum sufficiens quodamrnodo erat, propterea (9) in quibusdarn provindis 1]ostris, in quibus (10) et iudex civiha eral, el militaris (11) alter, sernper quldeni adinvicern contendentes, semper vero litigantes, non nl aliquid agerent circa suhditoa (12) benum, sed quatenus amplius eos (13) contererent, existimavinius (14) oportere ad noam (15) quandam flguram colligere ptrunique magistratum, civilem sirnul et rnulitarern et dare hane habenti potestatem praetoris rursus appellationem,ut ipse et fflilitiaruzn imperio in provincia existentium (16) secundum anliquitus ej datum (17) dognomen praesil, et (18) proponaturlegibus (et hoc quoque ohm praetorum proprium fuit), et habeat quidem utriusque magistratus annonas, officio autem utatur uno (19) officialium centum (sufilciunt enim el tanti). pradoriano officio nuncupando, etex probatorii hinc (20) competentibus fato. Sic enim ant nobilis, sic terribilis latrocjnantjbus (21), sic iniustis i nevi tabilis, si cum (22) multa potestate cuneta gerat (23); puría (24) quidem utatur manibus, quod iatn a (25) nostra nuper data lege dictum est omnibus administrationibus, ino quoque obediente illi, et ('26) iusurandum eiW unte (27), et secundum eam gubernante (28) causas, el armis utente (29), el civilia aeoundum nostras disponente (30) legos, ut, si etiam gioriosisairitorum aliquis cousularem dignitatern habentium ad cingulurn venerit, et hoc imitatio priorum siL, secundum quod (31) sortiebantur provincias viri consules et ex consuhibus et praetores rnodice consulibus minores, et ita paulatim Romanorum auxerunt fornen, el tanturn egerunt (32), quantum nulli (33) penitus alter¡ aliaruni reruni publicanuni contuhit deus. Quod super Pisidarum regione (34) incipere prirnumvolumus (35), eo quod et in prioribus higlonicis (36) dictum invenimus, duduin toti (27) illi terrae Pisidarum gentei.n prae-
Considerando nosotros esto, implantando de nuevo lo antiguo con mayor esplendor en la república, ennobleciendo el nombre de los romanos, y viendo que habiéndose enviado hasta hoy á las provincias más idómitas dos magistraturas ninguna era en cierto modo suficiente para la perfección, por eso en algunas provincias nuestras, en las que habla un juez civil, y otro militar, siempre, á la verdad, contendiendo entre sí, siempre litigando, no para hacer alguna cosa buena para los súbditos, sino para abrumarlos mas, hemos estimado que era conveniente reunir en una cierta forma ambas magistraturas, juntamente la civil y la militar, y darle de nuevo al que tuviera esta potestad la denominación de pretor, de suerte que él mismo presida el gobierno de las milicias existentes en la provincia, con arreglo al nombre que en la antigüedad se le dió, y esté encargado de las leyes, (lo cual también en otro tiempo fu propio de los pretores), y tenga ciertamente las annonas de ambas magistraturas, pero se sirva de una sola oficialidad de cien oficiales, (pues le bastan tantos), que se habrá de llamar oficio pretoriano, y será creado desde aquí con las competentes credenciales de aprobación. Porque así será noble, así terrible para los ladrones, y así inevitable para los injustos, si todo lo hace con mucha potestad; pero tenga manos limpias, cosa que ya se les dijo á. todos los encargados de administraciones por la ley dada hace poco por nosotros, á. la cual él mismo obedecerá también, prestando juramento, y administrando su cargo con arreglo á. ella, sirviéndose de las armas, y disponiendo los asuntos civiles según nuestras leyes, de suerte que, si también alguno de los gloriosísimos que tienen la dignidad consular llegare * esta magistratura, esto se haga á imitación de los antiguos, cuando los cónsules y loe excónsules, y los pretores que en poco eran inferiores á los cónsules, obtenían en suerte las provincias, y así engrandecieron paulatinamente el nombre de los romanos, é hicieron tanto, cuanto absolutamente á, ninguna otra república le concedió Dios. Y esto queremos que comien-
(1) El cód. Moré.; et coinmittentes appeUatonem, el cód. V1db. 121 El cód. Mon.; qnoqus, omítela el cód. Vindob. (8) EL t6d. Mo,".; aliquid est. el cád. Vu*dob. (4) BM.: aliste italiate. Lo cócI. (5) EL cód. Vtndob.: boe, el cdd. Mo,'. (6) El cdd. Mon.: nobffltatenu el cód. Vlndolj. (7) El cód. Vindob.: dupli, el cód Mon. (8) El cdd. VMdob.; admmlstratlone multa telilla, el cddice Ilion. (9) El cód, Vindob.; praetersa, el cód. Mon.
(10) BM.: provinefis noetrls, te quibue, omlenlas los cód. (fl) El oilt. Vindob.; utflitat,e, el cód. Mon. (12) El cód. Vndob.; sublectos, el odd. Mon. (II) El 0611. Man. eo8. omiteto el c$d. V,ndob. (14) El cóci. Man.; msstlmavlmus, el cód V;ndob. (11) RL c4ij, Man.: ntram. el cód. Vindob. (,18) nl ipse et mhlItarIem Impellute Ita exlsteutlute, el CM. nt et tempore militiriute in PrOYlUSiS conuistatitinte, el 06d. Man. (fl) EM.; natum, los cód. lis) El cód. Man.; et, omítela el cdd. Vis4ob,
reo VI —28
la España, y otros otras tierras y mares.
'19) El odd. Vindob.; uno utatur, el cód. Mon. (20) BM.; probatorlls lile, el cód. Man.; praetorfis lib, al o1d. Vindob. (21) El cód. Vindab.; ele enim nobilis 1atrúdnant1bn, al cóci. Mon. (22) Ele; sisut, los ,4cL. (2$) El cdd. Man.; gerat cuneta, el cdd. Vindob. (241 EM.; prius, rl cód. Vuadob' et prius, el cdd. Mon. (26) El cód. Man.: ad, el cód. Vindob. (21) El cdd. Man.: et, omttela el cód. Vindob. (21) EL cdd. Vindab.: obeunte, el cód. Man. (2$) El ctd. Man.; gnbernante,, el cód. Vindob. (29) El córl. Tf(ndab.; emmiuletrsnte, el dd. Mosi. (30) BM.; dlsponentee. los cód. (31) BM.; venerit et prior eecnndum qnotquot, el cdd. Visdob.; venarunt et prior honor eecundm quod, el cdd. Mon. ($2) EL cód. Vindab.; augeriint, el cód. Man. (88) EL cdd. Mo,'..; tulios, si C6LI. Vi,ndob. (84) EL c4d. Vindob,: pisidorum regionam, si edd. Mon. ($5) EL c6d. Man.; voLulmug, el. odci. Visidob. (16) E/e.; historiEs, los cdd. ($1) BM.; totius, ¿os óda.
138
140LÁ3.—oOIST1TJCI614 XXIV
cediese (1), sed el nunc quoque regionem hano egere (2) maicre et vehementiore cingulo credimus (3), el quoniam vio¡ maximi in ea sunt el populosi, et crebro et circa ipsa (4) resultantes tributa fiscalia, et latrocinantibus illis el hornicidis (5) praediis, quae (6) fu aiiqua summitate montis, Lupi caput appeilata, coinmorantur (7) (Lycoeranitarum i. e. (8) Lupicapitorum habitaculum nominatur (9)), administrationem bario praeesse; et nune quidem non (10) seeundum ordinem legitimum ad eam accedere, sed (11) secundum quandam discursionis figuram; cingulo autem mixto, et composilie in idem et militaribus et iudicialibus signis, sequente quoque sum militari multitudine cuneta, quanta (12) in provincia est, insuper et Civil¡ offtcio toto (13), nobuli iam (14) appeilatione eius constituta et praetoris honorato cognomine, quia non eum pertirnescat, quis non revereatur (15) simul et leges el arma conspiciens in. unum convenientia(16), et hoc ipso (17) conditione proposita aut obedire 1egibus el confidere (18) at4ue salvan, aut solurn e contrario despicientes repente deperire, quum arma (19) de proximo legibus auxilientur?
ce primeramente en la región de tos Pisidas, porque hallamos dicho también en los historiadores antiguos, que esta gente de los Pisidas imperé en otro tiempo sobre toda aquella tierra, y creemos que también ahora necesita esta región de mayor y enérgica magistratura, porque hay en ella poblaciones muy grandes y populosas, y que frecuentemente se resisten á los mismos tributos fiscales, y que tal magistratura gobierne á aquellos ladrones y homicidas de los predios que se hallan en cierta cima de un monte, llamada cabeza de Lupo, y que es denominada morada de los Lupicapitos (esto es, Licocranitas); y que hoy ciertamente no se llegue á ella según-un orden legaiF sino mediante cierta manera de invasión; y fusionadas ]as magistraturas, y reunidas las insignias militares yjudiciales, siguiéndole también á. él toda la muchedumbre militar que hayeu la provincia, y además toda la oficialidad civil, hecha ya noble su denominación y honrado con el titulo de Pretor, Iquién no lo temerá, quién no lo respetará, viendo reunidas al mismo tiempo las leyes y las armas, y presentándosele por esto mismo la condición ó de obedecer á las leyes, tener confianza y salvarse, ó de morir inmediatamente sólo por mirar con intención contraria, puesto que 158 armas auxiliarán seguidamente á las leyes?
Cap. u
Capitulo II
Oportet igitur hoc cingulum assumentem, quum gratis ho ej praebeamus semper et sub nulla penitus mercede, ul el ipse sine redemtione perdurOl, el his, quae de fisco dantur, solum contentus (hoc etiam prior nostra dioit 10%), sic utens subieetis, sicut En priore disposuimus conetitiitione, iusteque el puro el eum industria ciementer, et homicidia et adulteria expelleris de. provincia, et virginum raptus (20), et iniustitiam omnem, et boc delinquentes secundum nostras punire (21) legos, el erubesoat (22) nullum violentoruin, licel maiorum sit, neque succumbat sic (23), qui prodeese quidem nihil, oceasionem autora impietatis praebere posaunt; sed por omnia servet quod iustum est, et (24) respicial ad legas nostras, el iudicet secundum esa, el subditos nostros secundtim ese (25) faciat et vivero 26) et conversan, et ad deuni (27) respicere nostramque formidinem, alterum vero nultum debeat omnino considerare. Et noque ex provincia venire hic frequenter, etaublilitatibus (28) medicrihus nos adire (29), sed ipsum pnius audire omnia, el (30) discernere ea, et memorem (31) honoris, queal el dedimus, sic uti (32) causis, ut sine reato ci cingulum fiat, ecienti, quia, si quia eum adierit, deinde non mernerit quod iustum ecl1 et coactus (33) haec noble nuntiaverit (34), certamen
Ea, pues, conveniente, que el que reciba esta magistratura, puesto que siempre sela concedemos gratis y absolutamente por ninguna retribución, permanezca también sin ser sobornado, y contento solamente con lo que se le da del fisco, (porque esto también dice nuestra ley anterior), tratando á los súbditos-según dispusimos en la anterior constitución, con, justicia, con pureza y con habilidady clemencia, desterrando de la provincia los homicidios y los adulterios, los raptos de vírgenes y toda injusticia; y que castigue con arreglo á nuestras leyes á los que en esto delincan, y no considere á ninguno de los que hagan violencias, aunque sea de los poderosos, ni sucumba á éstos, que en nada ciertamente pueden ser de provecho, sino que pueden dar ocasión para impiedad; y observe en todas las cosas lo que sea justo, atienda é. nuestras leyes, y juzgue con arreglo á. ellas, y haga que conforme á ellas vivan y se conduzcan nuestros súbditos, y mire á Dios y al temor que le inspiremos, sin que deba considerar absolutamente ninguna otra cosa. Y no venga aquí con frecuencia de la provincia, ni se nos dirija con dudas de poca importancia, sino oígalo él antes todo, y decide sobre ello, y acordándose del honor que le hémos dado sírvase de él de tal Suerte en los negoció, que desempeñe él sin de-
(1) El edc& Mon.; predlese, el odd. VLi4ob.
(s) Ble, ed. eetereotpada; erigere, ¿os cdd.
() Ele. M. e ereol&pxda; credidimue, los odd. (4) Ble.; tempora, el cód. Vindob.; ipsam, et cód. Mori, (5) Ble.; homicjdlis, los córi. (6 praedlieque, el edd. Mon.; presidfls qui, el add. Vindob. fl Bis. cd.es.ereolipada; commore1tur, el cdd. Vf.ndob.; sppellare et moratur, el CM— on. (3) EL cód. Mon.; 1, (1. a.) omltelas el edd. Vindob. (9) El cdd. Vindob.; voeant, el odd.. Mon. (10) El cód. Mon.; minime quidem non, el cód. Vridi,b. (11) El cód. Vindol.; etiam, adiciona el cód. Man. (15) EL cód. Vindob.; quae, el cdd. Mon. (13) Ele; offielum totuin, ¿os cód. (14) El cnd. MOR.; loto, 1am nobili, en el cód. Vlndob. (15) Bis.; revertatur, el cdd. Vindob.; eum revertatur, el cód. .Mon, -(13) EL cód, Man.; elmul legas el arma conspiclena anum convan), el c&l. Vindob. (11) El cód. Man.; bar IpeS, el cód. Vindob.
C
(18) EL cód. Man.; conflterl, el edO. Vindob.
(19) Ele.; omnes, Los cód. 420) El cód. Man.; raptuni, el cc$d. Vjndob. (21) EL cód. Man.; punlas, el cdd. Vindob. (22) El cód. Man.; erubescee, el cód. VindoL. (23) subcambat el, el cód. Man.; subdllus qui, el córlti.e Vindob. (24) El cód. Man el, omltsta a cód. Vindob. (22) 2/e.; es subditos nostras secundum ese, omitenias loe códices. (26) El edO. Man.: viverel, el cóci. Vindob El edO. Vindob.; eum, el edO. Mon. (18) Bk., snbtitfbus los edO. (29) El edO. Man.; audire, el cód. Vindob. (30) El edO. Non ; el omltela el cód. Vinclob. (31) Bis.; memoran, los cód. (32) Ele.; aleat, los cód. (33) EL edO. Man.; Co, actul, el cxirt. l'i,,dob. (p4) )TL cdd. fon., cItuitver)t sL c4:l. I'j,idi'h., çlenuijulL veril, Ele.
N0RLA8.—d0NÑTITuCj15Ñ x1r
e de cetero adversus nos erit. Nos enim (1), aieut eum honoravimus administrationis augmento (2), ila si eum invenerimus (3) indigne et citra nostram iutentionem (4) utentem (5) his, quae tradidimus (6) ei et deo ministrantes, et legibus auxilium ferentes competenter eum castigabimus (7) si inveniamus furantein forsan, ve] gratia aut inimicitds victum (8), aut nostras transcendentem legos. Volumus enim subiectos erigere, et quae haetenus sunt mederi.malis, pecunias autem despexzmus magnas (9), et ad hane respiecre dispositionem studuimus.
lincuencia la magistratura, sabiendo que si alguno se hubiere dirigido á él y no hubiere después obtenido lo que es justo, y se viese obligado á. denunciárnoslo, él estará en lo sucesivo en pugna contra nosotros. Porque nosotros, así como lo hemos honrado con el acrecentimiento de su cargo pu la administración, así también, si halláremos que él se sirve indignamente y contra nuestra intención de lo que le hemos dado, sirviendo nosotros á Dios y prestando auxilio á las lejos lo castigaremos convenientemente, si hallamos quiza que roba, ó que se deja vencer por el favor ó las enemistades, ó que infringe nuestras leyes. Porque queremos favorecer á nuestros súbditos, y poner remedio á los males que hoy existen, hemos despreciado grandes sumas de dinero, y nos hemos empeñado en consagrarnos á. esta disposición.
Cap. III
Capitulo Tu
Convenit autem eum non solum his, qüae dudum a nobisunt dieta, prospicere, sed etiam curarn habere eivitaturn abundantiae, et ut nihil civibus (10) desit; contempari quoque opera eivitatum, et non permittere neque secundum hoc esa su¡ minores flor¡, sed etiam aquaednctus, et pontes, et muros, et itinora reparare etudere, et non permittere julo (11) venientibus exaetoribus nostros collatores in atiquo praegravare; neque ea, quae (12) ex consuetudirie maligna fiunt (13), praccepta suscipere, quae de muroruin fabricatione, et itineribus sternendis, et aliisdecen inlhibus (14) causis procedunt a sedibus tuse cetsitudinis. Horum. eniin omnium causa, et si quid tale aliud est, nulli permittat subiectos nostros laedere, neque procedat sententia a sedibus tuis tale aliquid. dieen. etenim (15) bac prohibuiinus), sed ipse quidem ornniuui curam habebit. Si quem vero nos eceundutn pragmaticam formam direximus (16), quem merito etiam a1 tuum destinabimus culmen, ille examinabit quod a nobis.decernitur (17), alter¡ vero nulli penitus licentia erit vexare subiectos, quatenus provincias videamus rursus hominibus plenas, rursus propnila eivihus florentes, et non confluens hic inultitudo hominuin ad suam terrani remeare (18) propter iudicum (19) malitiam non confldat. Propterea igitur sancimus, toam cclsitudinem nequaquam divisas habere (20) Pisidaruin (21) gen tis admínistrationes, sed unum cese in ea (22) epeetaipsu qui mibilis aetos niagistratum pr n (23), m litarein, ipsum ve ro (24) civilem constitutum, et similiter quidaru flscalium civiliumque curantem, similiter autem militibus praesideutem, quatenus alterno sotatio administratio ex arnis fortis sil, el armatus (25) ordo lego decoretur. Non enim tillerius indisiplinatio erit por civitates, .quum vir
(1) EL oótt. Mon.; snm, omítela el eáci. Vindob. (2) Bis.;
augwentum los cód.
(5) EL cdd. Mon.; inventremus, si cdd. Vuidob. (1.) EL cód. Vin4ob.; li4ignatiottem, el cód. Mon. (5) Bis.; uteut, ¿08 cdd. (6) El cód. Vtndob.; traiimus, el cdd. Mon. (7) El cód. Vindob.; castigavímus, el cód. Mon, (8) Rl cád. Vindob.; convjctum, el cód. Mon. (9) El cód. Vindob.; pecunias de proxtinte magnas, el sód. Mon. (10) RL o(Jd. Mo,-; minlme clvilibus, el cód. Vindob. (11) EL cód. Vindob.; limo, el c6cL. Man. (12) El cód. Man.; qnae, onUtela el cád. Vtndob. • (18) El cdd. VMdob.; fuerint, el cód. Man. (14 Bk.; allis denstmflibus, el edcl. Vindob.; silla denls iUilibu, el odL. Mon.
Mas es conveniente no solamente que él atienda á lo que antes se dijo por nosotros, sino también que cuide de la abundancia en las ciudades, y de que nada les falte á los ciudadanos; que inspeccione también las obras de las ciudades, y no permita que en ellas sufran éstas deterioro, sino procure también reparar ida acueductos, puentes, murallas y caminos, y no permita á los recaudadores que allí vayan que recarguen en algo á nuestros contribuyentes; ni acepte los mandatos que por mala costumbre se expiden, y que respecto á la construcción de murallas, á. La reparación de caminos, y á otras diez mil cosas emanan de la sede de tu excelsitud. Pues no le permitirá á nadie que por causa de ninguna de estas cosas, ni de alguna otra semejante, se origine perjuicio á nuestros súbditos, ni emanará de tu sede sentencia que diga alguna tal cosa, (porque ya esto lo hemos prohibido), sino que él mismo tendrá ciertamente el cuidado de todo. Mas si en virtud de pragmática resolución nosotros enviáremos á alguien, It quien con razón lo dirigiremos también á tu alteza, él examinará lo que ¡Be decrete por nosotros, pero absolutamente ninguno otro tendrá facultad para vejar á. los súbditos, á. fin de que de nuevo veamos las provincias llenas de hombres, otra vez florecientes con sus propios ciudadanos,uya yaquí no multitud afl m de hores b que por la maldad de los jueces no se atreve .á volver á su tierra. Mandamos, pues, por lo tanto, que de. ninguna manera tenga tu excelsitud divididas las administraciones de la gente de los Pisidas, sino que haya en ella la única magistratura del espeetable Pretor, siendo ella misma ciertamente militar y también civil, y cuidando del mismo modo de los asuntos fiscales y de los civiles, y presidiendo igualmente á los militares, It fin de que con el mútuo
(15) EL cdd. Vindob.; enim, el add. Ajan. (16) Los eód.: direxerimus, B k. mt Rl cód. Mota.; discernitur, el cód. Vindob. (18) remearel, el cód. Man.: remanaret, si cdd. Vindob. ('U) Bis.; ladtcium, el odd. Vindob.; iustklam val mdicium, el cód. Man. (So) Bis.; nequam divisas habeal, el cód. Vindob.; neque diversas habere, si cód. Mon. (91) ?lsldiarnm el eón. Vindob.; Piidorum, consianLe,nn. te el cdd. Mon. El c6ci. Mon.; sas, el cdd. Vindob. ( E¿ cdd. Man.; maglstrum, st odd. Vsrtdob. (2k) 1231 EL cód. Vindob,; Ipsum quidcm, el cód. Mon, Mi El add. Vindob.; armis et foris alt ermatus, el cóctiotMon.
txt
140 praesideat (1) talle de cetero, qui dignas noble utroque cingulo videatur.
auxilio sea fuerte por las armas la almjngtraci6n y el orden armado esté revestido de la ley. Porque no liabrá en Jo sucesivo indiscipline, en Las ciudades, presidiendo en lo futuro un varón tal, quenas parezca digno de uno y de otro cíngulo.
Cap. IV
Capitulo IV
Cuneta igitur, quae fiscus ministrabat, baec secunduni subiectam desoriptionem huir, sacrae nostras legi darí apectabili iu.bemus praetori et qui
á los que están cerca de él se les dón todas las co-
circa euin sunt. Cui praefulgere sacri nostri (2) cognominis volumua signum, silque (3) praetor lustinianus in Pisidia (4) factus iudex, obediatque praetorianum officium ej, factum quidem ex proba-. tenis, sicut dicentes praevenini us, sixniliter autem et (5) civilibus et mulitanibus hominibus atque rebus vacaus. Ad hace etiam fiscalium exactio (6) iudicem huno offtciumquc respiciunt cius (7), et omnia habebit administrationis insignia, quae haotenus babet, veliiculum ex argento, et proximam, etfasces (8); habebit quoque super militibus et adresponsum. Cum (9) utique ex heo ipso el demus (10) in bac provincia mulitum praesulatum (11), ut eos et oomponat et ordinet, st (12) procurot inesqui quidem (13) latrocinantes, mansuetos autem et castos collatores inter alterutros fiar¡. Et neque civitates tumultuar¡ permittat, neque vicaneos resaltare contra fisoum (14), habeat auteni super omnes potestatem(15), excepto penhtus nullo. Sitque etiam baso adminiatratio intermedias constituta (16) et iii spectabilium iudicum numerum conacnipta, ut quaecumque ohm quidem in vicariis, nunc autein comitibus lustinianis et Pacatianas Phrygiae et pnimae Galatiae sunt, et epectabili comita Orientis, el apeotabilibus proconsulibus, base etiam in jato consistan, et alt apectabilis iudex. Et appellationes ab eo factae (17) hio destinentur (18) et examinentur, sicut la aliis a (19) epectabilibus iadicibus, atque introduoantur in foro gloriosissimorurn praeleetorum, pariter audiente negotium et gloriosissimo quaestore sacri nostri palatii, so quod (20) cingulnrn, licet aliquid militare habnerit, sed tamen totum (21) ad legaliorem (22) mutatum figuram oportet babere necessario ordinem, qui baetenus in spectabilibus est (23) ludibus observatus secundum quae tenuit ohm consuetudo.
Mi, pues, mandamos que al espectable Pretor y
sas que el fisco suministraba, conforme á la reseña puesta al pie de esta sacra ley nuestra. Y queremos que brille en él el sello de nuestro sacro nombre, y que el juez en la Pisidia sea nombrado Pretor J ustiñianeo, y le obedezca el oficio pretoriano, nombrado ciertamente en virtud de credenciales de aprobación, según antes hemos dicho, pero ocupándose igualmente en hombres y en cosas tanto civiles como militares. Además de esto también corresponderá á.este juez y it sus oficiales la exacción de los tributos fiscales, y tendrá todas las insignias de la administración, que hoy tiene, vehículo de plata, la segur y las faces; y tendrá también quien respecto it los militares esté encargado de dar respuestas. Y como ciertamente le-damos por ello mismo en esta provincia la gefatura de los militares, para que los organice y los ordene, procure perseguir it los que ciertamente sean ladrones, y que entre los otros se conviertan en pacificas y modestos contribuyentes. Y no permita que hayá tumultos en las ciudades, ni que los aldeanos se insurreccionen contra eh fisco, sino tenga' sobre todos autoridad, sin exceptuar absolutamente it nadie. Y esté también este cargo de la administración, constituido entre los intermedios, y agregado al número de los éspectablas jueces, de suerte que lo que en otro tiempo regia, ciertamente en cuanto it los vicarios y ahora respecto it los condes Justinianeos y de la Frigia Pacaciana y de la primera Galacia, y en cuanto al espectable conde de Oriente, y it Los espectables procónsules, subsista también respecto a: él, y sea óljuez'eapectable. Y las apelaciones que de él se interpongan remitanse y examinense aquí, como tratándose de los demás espeetables jueces, y sean presentadas en el foro de los gloniosfeinios prefectos, oyehdo igualmente el negoció también el gbniosisirno cuestor de nuestro sacro palacio, porque aunque esta magistratura tenga algo de militar, sin embargo, como toda ella ha sido transformada con caracter más bien' legal, debe tener por necesidad el orden, que hasta ahora se observó en cuanto it los espectables jueces, según la costumbre que ri-
gió en otro tiempo.
Csp Y
Capitulo Y
Mas como al escribir poco ha una sacra constiQuia vero nuper sacram constitutioneni acriben- tos usque ad quingentos solidos appeblationum (24) tución decretamos, que las causas de apelaciones (1) BIe.; praesederat, el cód. Vindob.; persedeat, el códice Mon. (9) E/e.: pras fulgore ascri voetri, el cdd. Vindob.' prassu) ge aud notri, eL cód. Mon. li B!e.' sft quod, el cód. Vln4ob.; sieque. el cód. Mona 4) El cdd. Mon.; in praesentta, e cód. Vn.dob. (5) El aód. Mon.; e, el c(sd. VMiob. (6j El eóci. Mon.: eXat'onum, el cód. Vindob. (7) BIs.: offlclum relpiciuLil que eluS, el cód. Vindob.; ofílelumqne raiplctunt que sine, eicd. Mon. (8) El cód. Mon.; falces, el cód. Vindob. Eu, el cdl. Vindob,; al, E/e. 9) EL cód. Mo,#. Ruin. (10) Rl cód. Mu".; dama, el cdl. Vlndob. (11) El cdl. Mon.; isilitile praesolatnm, el cdd. Vin.d.ob. 2) Rl cdl. MOA.; el, omítala el odd. Vindob. 5) El cdl. Mon.; la se qu1den, el odd. VividoS.
1
(14) neque irleaneo resultare contra fiscnm, el cdl. Mon. seque Inneos res eses fiecuxu, el cdl. Vuuiob.; nequc comilee resultare tu fieum, BIs. (15) EL cdl. Mon.; potees, el cdd. Vinciob. ie BIs.; coustitutag, el cdl. V'indob.; conetituto, el códici Mon, (17) 1110 factas, el cdl. Vindob.;
eo (actas, el cdl. Mo,.
(18) E cód. Mo".: declinentur, el cdl. Vindob. (19) El cod. Viodob.: a, pmtiela el cdl. Mon, (20) El cdl Mon.; eoqne, el cdl. Vindob. (81) El col. Mcvi.: sed tanlum el cdl, Vlndob. (22) E/e.; alegorleurua1 el cdl. Vindo&; aJlogou,, el códice Mcvi. (15) BIs.; el, el cdl. Vndob.; seta palabra se halla stsprien el cdl. Mon. (i&) EL dd. Moti.; appelIatjoI, el cdl. Vln4b..
NOV'ELt.S.-4OIPtJCÓN iXIV
141
ausu a apectabilibus iudicibus in oMine sacri auditorii (1) examinan decrevimus, sancimus, si ahqua taus (2) fuerit lis' in Pisidia tamen solum, sive ex dehegatione nostra sive ex alicuius gloriosissimorum nostrorum iudicum (3), si non spectabilis datus fueril iudex, non ad apectabilem Iustinlanum comitem Pacatianse Phrygiac (boc, quod dudum sanximus) advenire, sed ad sum deferri appellationem provinciae suae, ipsumque eaxn (4) audire secundurn (5) sacri auditorii figuram (utique etiam in boc nobiluamus magistratum)( 6 ) ipsumque ( 7 ) ci definitivam imponere sancimus forznam, non remittendani (8) ad hanc feiicissimam civitatem, et non (9) parvarum causa (10) occasionum rnaximas litigantes turbas damnaque sustineant.
de los jueces espeetables, hasta la cuantía de quinientos sueldos, fuesen examinadas en el orden de la sacra audiencia, mandamos que si hubiese algüu tal litigio, pero solamente en la Pisidia, procedente ó de delegación nuestra ó de la de alguno de nuestros gloriosisimos jueces, si no se hubiere nombrado juez espectable, no vaya al espectable conde Justinianeo de la Frigia Pacaciana, (cosa que ya antes dispusimos), sino que mandamos que la apelación de su provincia sea presentada á él, y él mismo la oiga en la forma de sacra audiencia, (porque también en esto ennoblecemos ciertamente su magistratura), y él mismo le ponga definitivo termino, sin que haya de ser remitida á esta felicísima ciudad, Ii. fin de que por causa de poco interés no sufran los litigantes muy grandes perturbaciones y quebrantos.
Cap. VI
Capitulo VI
Ut autem sciant et qui percipiunt praetoris administrationem, et alias, quae a nobis adinventae (11) sunt et adinveniuntur (12), quemadmodum competat cingula gubernani, prospoximus non solum cis pracbere magistratus insignia in (13) bis, qui vocantur codicilli, sed etiani inscribere rnoduin, secundum quem regant adininistrationem. (quae ante nos legislatores mandata prineipis appe[Iabant), ut ipai ad ea respicientes suam suam regaut adrninistrationem; et ita nostris subiectis in omnibus prosint. Igitur etiam recondi in sacro nostro laterculo huiusmodi divina (14) mandata praecepimus (15), quatenus una eum eodioillis dentur mdicibus et iusiurandum praebentibus, quod in sacra noatra constitutiorie (16) conseripaimus, et alia universa ita regentibus, sicut nos iussimus. Subiieitur autem etiam quaedam decriptio a nobis hule sacre legi, denlaraus quantum quideni competat ordinatuni praebere occasione codicil!orum cinguli sive in sacro laterculo, sive in praetonio (17) gbriosisaimorum pracfectorum, quod autem dandum sit ipsi et assessoni el qui (18) circa eum sunt, sicque a nobis (19) circa adininistrationes providentia cundÍs (20) manifestata (21), illum nobis decet (22) purum et undique approbatum suum praebere ministerium.
Mas para que sepan, asilos que reciben la magistratura de Pretor, como los que otras que por nosotros han sido creadas, y se crearen, de qué manera es competenteque sean desempeñadas las magistraturas, hemos determinado no solamente darles las insignias de la magistratura en las que se llaman credenciales, sino también prescribirles el modo como desempeñarán su administración, (á lo que 1OB legisladores anteriores é. nosotros llamaban mandatos del príncipe), it fin de que atendiendo á ellos rijan los mismos su administración, y sean de este modo de provecho en todo it nuestros súbditos. Así, pues, mandamos también que tales divinos mandatos se guarden en nuestro sacro regia. tro, it fin de que se les dén, juntamente con las credenciales it los jueces, los cuales también prestarán el juramento, que en una sacra constitución nuestra redactamos, y todo Lo demás Lo gobernarán así como lo mandamos. Mas pónese por nosotros al pie de esta sacra ley también cierta nota, que declara cuánto es ciertamente lo que está ordenado que compete dar con ocasión de las credenciales W cíngulo en el sacro registro, ó en el pretorio de Los gloriosísimos prefectos, y qué es lo que se haya de dar it él mismo y al asesor y it los que están cerca de él, y de este modo manifestada it todos por nosotros nuestra disposición respecto it las administraciones, es Lo procedente que nos preste su servicio puro y en todo aprobado, § 1.—Y sal la lectura de nuestras sacras constituciones dará it conocer ciertamente it todos esta ley, porque hemos mandado que también ella esté escrita entre aquéllas, pero tú mismo la llevarás it efecto, de suerte que permanezca siempre refulgente y brillante en los mismos hechos. Dada en Constantinopla it 15 de las Calendas de Junio, bajo el consulado de Bsus&aio, varón muy esclarecido. (535.1
§ l.—Hanc itaque (23) legem declarabit quidem uníverais (24) et sacrarum nostrarum constitutionuni lectio, nata el (25) hanc ibi conscrjbi praocepi mus, ipse auteni ad effectum perduces (26), quatenus maneat semper ipsis opartbus effulgens et lucescens. Dat. XV. RaL lunias. Constantinop. (27) BaLIs&sio V. C. Cons. [535.)
(1) El edcL Man.; adiutoril, el cdd, Vindob. (5) El cód. Mon.; taus aliquando, el oód. Vindob. (3) Bk.: ludleum, omítela el cód. Vuidob.; sive ajicujus gtoñosies1orum nosirorum ex indtcum, el cdd. Mon. (4) EL cód. Mon.: sum, el odd. Vinsiob. (5) El cdd. Man.; sed, L cócl. Viadob. (6) BIs.; maglstrum, Los cód.
(71 El cod. Man.: ipauin quem, el cód. Vi.ndob. (8) EL cdd. Vindob.; rmilteutsm, el cad Man. (5) El cód. Vindob.: non, omtteia si cód. Man. (10) El cód. Man.; causam, eh cóch. Vindab. (11) Eh cód. Vindob.; fnventee, el cdd. Man. (12) Loe cód.; ediavenientur, BIc. (13) EL cód. Motu; &b, el ccid. 1/bdob. (14) Eh cód. Man.; divine., orniteja el cód. Vindob. (15) El óo4. Man.; preeciplinus, el sdd. Vendob.
(ja)
EL cód. Man.; coustltntionem, el cód. Vindob. (17) Eh cód. Man.; praetorlum, eh eócL. Vindob. (18) EL cód. Man.; quE, omítela el add. Vindob.
(1,01 siequs noble, el cód. Vind.ob.: sieque cirea (O'nitiedo nobis), ci cód. Man.: sicque nostra. Ale. (10) BIs ; actmtnlstrattouea providentta cuneta, el cdd. Vm.. dob.; administrationis provldenttain cunctI, eh cód. Han. (51, manifesta, ¿03 cad.. y Ale. (it) dicet, el cod. Man.: dicimus, el cód. Vindob. (23 El cód. Man.; approbatum - liaque, o,nlieiaa el códice Vndob. 1211 Eh cód. Vindob.; declaravit eh qui de un1veraI, el códice MOA. (26) El cód. Man.; lectlonem ci. el cód. Vindob. (16) El cód. Vi.nd.ob.; perdneens, e l cód. Mcm. 7) El cód. Man.; Ooust.1 omítela *1 cód. Vin4ob,
42
ÑOvÁs.ícoNsTn,uor6N &iv
Oportet praeberi praetori Pisidiae ipsi quidem pro annonis et capitibus et reliquo emolUmento solidos numero ocLingentos, eius aasessori solidos numero (1) •septuaginta duo (2), eme officio aun libras quinque. Oportet autem (3) eum praebere oceasione codicillorum ita: epectabili bus chartularus tribus sacri cubiculi solidos numero novem, primicerio (4) tnibunorum notariorum et latercutensibus solidos numero XX quatuor (5), eiug adiutori solidos numero sex, officio glorioeissixnorum
praefetorum pro praeceptis et omni alia causa so¡dos numero quadraginta.
CONST XXV (6). DE PRAETORE LYCAON(A.E
Imp.
IUSTINIANUS
A.
IoANr1
Pf. P
Al mismo Pretor do la Pisidia se le deben dar ciertamente por annonas y raciones de caballo y por el restante emolumento ochocientos sueldos, kan asesor setenta y dos sueldos, y k sus oficiales cinco libras de oro. Pero él debe pagar con ocasión de las credenciales lo siguiente: á los tres espectablos cartularios de la sacra cámara nueve sueldos, al primicerio de los tribunos de los notarios y á los encargados del registro veinticuatro sueldos, k su ayudante seis sueldos, y al oficio de los gloniosisi-
mos prefectos por las órdenes y por todo lo demás
cuarenta
sueldos.
CONSTLTUCION XXV DEL PRETOR DE LICA.ON1A
El Emperador JUSTiNiANO, Augusto, ci JUAN, PrefecLo del Pretorio.
Pru.efstio
Prefacio
Lycaonum gentem maiore, quam (7) nunc est, cingulo decoran iustum existimavimus (8), respicientes ad priores administrationea, unde eam(9) consistere tradiderunt nobis qui veLera coner4s erunt (101 et narraverunt quoniam est cognatiselma Eomanorwn (11) et paene ex ipsis consistena oceasionibus. Lyeaoni enim (12) ohm (13) in Arcadia Reilado regnanti etiam Romanorum habitare contigit (14) terrarn, et quum priscos Oenotrios (15) aequisisset, Romanorum (16) principatui dedisse proemium (dicimus (17) autem hace, quippe veLera multo Aeneae et Romuli temporibus anuquiora), qui coloniam (18) ad has dirigena partesportlonem quandam Pisidiae abatulit, eique dedit suurn vocabulum, Lycaonfamque (19) a semetipso nuncupavit provineiam. lustum igitur (20) enit et eam adminietrationem decorare, aritiqua romam (21)offlcii conscribentem signa, et nune eius magistratum (iudicern dicimus civilis cinguli et praesidentem arrnis) in unum colligere, et praetonis appetlatione (22) decorare. Nomen enirn (23) bon patriuln est cinguli Romanorum, et ante ipsos etiam consules in magna Romanorum habituni civitate. Romani namque ohm suos duces praeto res nominabant, et exercitibus praeesse praecipiebant, et ab eis conacriptis legibus obediebant, eratque magistra.tus quidani ex utroque temperatus, et in semetipso circumferens et ostendens et in aoiebus fortitudinem et in legi bus diseiplinam.
Hemos considerado justo distinguir á la población de los Licaones con una magistratura superior la que tiene ahora, atendiendo k las anteriores administraciones, por Las que nos dijeron que aquella existe los que escribieron y narraron las cosas antiguas, porque esta muy emparentada con la de loi romanos, y se halló constituida por virtud casi de la misma ocasión. Porque aconteció que Licaon, que en otro tiempo fué rey de la Arcadia en la Helada, habitó también la tierra de los romanos, y habiendo conquistado Lt los antiguos Enotrios dio comienzo al principado de los romanos, (nos referimos k tiempos ciertamente mucho más antiguos que os de Eneas y Rómulo), el cual habiendo dirigido á aquellas partes una colonia se apoderó de cierta parte de La Pisidia, y le dió su nombre, y por él llamó Licaonia á aquella región. Será,pues, justo realzar también esta administración, dkndole. las antiguas insignias del ministerio romano, reunir hoy en una sola su magistratura, (nos referimos al Juez de orden civil y al jefe de las armas), y decorarla con la denominación de Pretor. Porque este nombre es pktnio del cíngulo de los romanos, y fué usado aun. antes de los mismos cónsules en el gran estado de los romanos. Pues los romanos llamaban en otro tiempo pretores 4. sus jefes, y les mandaban que estuvieran al frente de los ejércitos, y obedecían 4. las leyes por ellos escritas, y era cierta magistratura moderada do una y de otra parte, que llevaba en si misma y mostraba en los ejércitos fortaleza y disciplina en las leyes.
Cap. E
Capitulo 1
Quoniani igitur etiam llic intentio nobis est ad (1) RL ccki. Mon.; octtngentos—numero, omttelas el códice Vindob. (2 EL cód. Vlndob.; LXXXII., el ccSd. Mon. (3) El cód. Vlnclob ; etfam, el cód. Mon. (4) Bk.; et, adicionan Los cód. (5) EL cód. Vindob.; XXIII., el cc$d. Mon. (6) EL texto griego se halla en Ha¡. ' Scrimg.—Bas. VI. 9.....J&tan. Const. 18.—Bk. publicó una antigua cerejón tomada del cód. Vindob. y enmendada; aquí se ha atendido 4 Los papeles de Cramer, en Los que con referencia al cód. Man. se haUa descra La Nacela, que en aquel códice se encuentra entre los Novelas 24. y 26. (7) EL cód. Man.; quoniaut, el cód. Vindob. (8) EL cód. Man.; estimavhnua, el cód. Vindob, (9) Ele.; ende sum, el oód. Man.; una cern, el cdd. Vindob. (10) El cód. Vindob., quietnm nzertpseraiit, el cód. Man. (11) EL cod. Non.; cognatisetma ratio annorum, el códice Vr.ndob.
Y, pues, es también en este punto nuestra inten(12) Ele.; Lyeaoniani, el cód. Vindob.; liceronlani quse, el c64. Mon,
(13) RL cód. Man.; aIIm, omítela el cód. Vindob. (id.) Bk.;.cont[ngit, el cdd. Vuidob.
(ib) Ble.; primes Oenataries, el cód. Vcndob. (16) habitare —liomanorom, omttelas el cód. Man. (17) Bk.; premlum domines, el cod. Vin4ob.; premium di. elmes, el c&2. Non. (18) EL cóci. Man.; antiqulora que colonlam, el cód. Vj. dob.; antiqulora eoloniamqu e, Bk. (i9) El cód. Mon.; Lycaoniamqueqpam, el cód. Vindob, (20) EL ~. Visdob. ergo. el oc$d. Mon. (tu) Ele.; autiqus romana, el cda(. Man.; antlquam rationem, el cód. VLnctob. (83) Elcód. Man.; enea ¿ugarse lee appellat1onm, «n el cód. Vindob. (33) El cód. Moii.; vsi, el cód. VsndOi5.
NdVELÁS.—CON8TI113Ot6N
•unum aliquid (1) utraque coJ1igere propterea merito el etiam praetoris damus vocabulum, quaterius simul (2) ingrediatur animes (3) audientiumu cuni appellatione praetoris admimstrationis (4) h atque natura, et quoniam non sinipiex dtsoipna quaedam est noque ad unum (5) respieiens tantum, ant quae arinorum aut leguni est, sed utrumque contrahit (6) ofIeium, et (7) ex nuilitaribus qmdam .vehemena atque fortis est, per legem vero mltis CL mangueta, et secundum bon elata (8) facile violentis quidem (9) vehementius, mitibus sufsm (10) legaTlius atque castius. Et (11) nec simpliciter hoe agimus, nec nomina respicimus solum sed ul oportet cingula moderamur (12). Virorum enim est fortium (13) regio et ab Isauria imito (14) intervalto distana, et utpote mediterranea exaistena et plana equorumque uutrii plurimos quidem viros (15, plurimos auteni equos alit, vicorumque (16) est ez inultitudo magnorum et virorum opportunorum ad equitandum et sagittandum, el facile (17) ad asperiores insurgenLium voluntates, el arma Lentantium (18) prono, el in militan (19) cingulo non vBrsantium 00 quod status eorum privatam habet (20) fortunam, solia civilibus (21) cingulis inchnatam; quae cingula rursus conten:rnunt, 60 quod legem respicera solaffl non cuni severitate consistentem non similiter contumacibus metuenduin est. Haec nos erexere etiam hane unam (22) declarare admirijstratjonern, sicul in Pisidiis egimus (23). et dare el hule (24) praeloris appellationem cum adieclione (25) nostra. Nam el hunc praetorem lusu nianum Lycaoniae n u ncu pan velumus (26), sicut etiam Pisidiae aliurn, officiumque utrumque (27) in idem (28) coiligimus, cui (29) et civilis el militarla iudex praesit; praetoriánumque (30) eLian hoc nominamos (3!) ex probatoriisliinc (32) solenniter procedenti bus, ex quo et pridem duciani esa accipiebant, de sacro libeliorum seninio. Et ad virorum CeutTn numero eum metímur, elque damus utniusqueadministrationis amojumenta, assessorique et ceteris, quxe (33) manifesta oonstjtujmus ex subditia degeriptionibus hule sacras nostras (34) constitutioni. Habeat (35) queque et (36) adrespouáurn et (apocrisiánios), (37) ad niilitarem disciplinam. fleriique eliam praecase eum rn memorata nostraprovincia collocatis militihus sannimus.
Cap.11
Et destinabimu (38) qui cinguhim suscipial hoc (1) Loa oid. aliquod, Bk. (2) Rl cóci. %'uzdob.; similiter, el coZ. Man. (5) 8/e.; .nhnle, Loa cód. (t) BM.; administrationibus, Loa oód. (5) El cód. an.; Imum, el cód. Vindob.
(6) BM.; eitrumque subtrsbit, el cód. Vindob.; utrlque subtrahi, el cód. Mon. (7) BM.; et, omit6nl4 (os oód. (8) BM.; Illatí, el ÓÚd. Viridob. (9) vehemeno atque qnldem omlfe(cis el Cf kl Mini. (10) Elo6cL. Moi. veh4mentts militibus ant, L CC$d. Vindo(j. (11) Elcdd. Vzndob.; et, a i,ftela L cdd. Man.
(12) El ctid. Afon.; maderamus, el cpd. Vindob. (13) BM.; vfrorum ve¡ egt fontium, el c$d. Vindob.: uLro mm enim torllum set, el cd. Man. (14) bis sur¡ anulo, el cJd. Vindob.; hifaria nulo, el cddi. ce Mon. 15) EL cod. Vindob.; plunimosque vimos quidem, el códl. ec Mo,i. (18) EL cód. Man. alitul quomuwque el cód. Vindob. (17) )3k.; faenes, los cdd. (18) EL ci$L, Vndob, tyctsutjum, el cód. Man.
uy
'43
ción reunirlas ambas en una sola, con razón le damos también por ello el nombre de Pretor, Li fin de que al mismo tiempo penetren con la denominación ¿e Pretor, nu el ánimo de los que la oigan, Ladisiplina y la nalL raleza de este cargo de la administración, y puesto que no es una sencilla, 01 que atienda Li una sola cosa, ó Li la que se refiere Li las armas óala que Li las leyes, sino que comprende ambos ministerios, es enérgica y fuerte ciertamente por lo que tiene de militar, pero suave y apacible por lo que de ley, y se inoatrará por ello fácilmente más enérgica con los violentes, y más legal y moderada con los apacibles. Y no hacemos simplemente esto, ni atendemos solamente á los nombres, sino que regulamos la magistratura como ea Conveniente. Porque la región es de hombres fuertes Y no dista de la Isauria ningún intervalo, y como siendo mediterránea y llana, y abundante en caballos, mantiene ciertamente a muchos hombres y cría muchos caballos, y tiene multitud de grandes aldeas y de hombres aptos para la equitación ,y para lanzar saetas, y que facilmente se insurreccionan para tomar más fieras resoluciones, y prontamente cogen las armas, y no obedecen Li autoridad militar, porque el estado de ellos tiene una condición privada, acomodada Li solas magistraturas civiles; Li cuyas magistraturas desprecian Li su vez, no es de temer del mismo modo para los rebeldes el atender Li la sola ley que no está apoyada en la severidad. Estas cosas nos movieron Li declararúnica también esta administración, como hicimos respecto Li los de Pisidia, y darle asimismo la denominación de Pretor con la adición de nuestro nombre. Porque querernos que también éste sea llamado Pretor Justinianeo de Licaonia, así como de la Pisidia el otro, y reunirnos en uno solo ambos oficios, los que presiden el juez civil y el militar; y lo nombramos también pretoriano en virtud de credenciales solemnemente emanadas de aquí, de la sacra secretaria de libelos, de que también las recibían antes los oficiales de los duques. Y limitamos su número al de cien individuos, y les damos Li aquél ya¡ asesor y Li los demás los emolumentos de ambas magistraturas, que hacemos manifiestos en la relación puesta al pie de esta nuestra sacra constitución. Tenga también encargados de respuestas (apocrisiarios) para la disciplina militar. Finalmente, mandamos también que él esté al frente de los militares establecidos en nuestra mencionada provincia.
E
Capitulo II
Y destinaremos para que se encargue de esta (19) pronl et militan, el cod. Vf.ndob.; promet fu militan, W cod. Mon. (20) Rl cód. Man.; hbeat., el cócL. Vindob. (II). Bk.;civibus, el cód. Vindob.; cuiftbet, elcód. Alan (SZ) El cód. Vindob.; nos xerc1tum et calnmpníam, •l dice Mon. (23) El cód. Vindob; legimus, el cód. Man. (81) duo stbuleetiam. cód.Vindob.;dare hule et,cód. Man. (25) El cód. Man.; adiectiouuin, et cód. Viridob. (28k EL aód. Vwiob.; volulmus, el cód. Mon. (27I EL cód. Vinriob.: utriusque, el cod. Man, ($8) EL cód. Man.; nnum, el cód. Vfnd.Ob. (29) El cód. Man.; cuí, omítela el cod. Vindob. (20) El cód. Man.; tortan muque, el cc,d. Vjnjob. I1p El cód. Man.; notamus, el cod. V[ndob. (31) El cód. Vuklob.; hic, el cód. Man. (U) El cód. Man ; quae el, el cód. Vindob. (34) EL c(id. Vindob.; u ostras, orr&iteta el cod. )1on. (35) -El cód. Mon.;habest, ornIleja el cód. Vindob. (38) RL cód. Vtndob.; et, omitetá el cód. Alan. (37) BM.; apocrisiarios, omítanla ¿os coti. (38) El cód, Vindob.; destinavimus, el cod. Muti.
144
NOVA$.-..00NBTITIi015N
apud nos prbatissimorum unum ex collegio nostrorum iudicum, dude otiamoliin praetoresprocedebant et (1) guis laboribus rempubhcam ecorabant, aliquando quidem (2) in Italica manentos terra (3), aliquando autém ad extranea loca dire-. eti. Sit enim ¡ate sui memor semper et unde ej einguhim est collatum, venerandus (4) subiectis, torribilis latrocinantibus et (5) violentis, et eum ampliore fiducia cuneta (6) gerens. Paam namque est, quia,7) pons quidem utitur manibus; nam sine suifragio aecipit (8) adrninistrationem. Et alio modo a nobis posita nuper lex omnibus administrationibus, quae inscriptae sunt in ea, aporte praecipit manibus (9) abstinere (10) (pro quo etiam iusiurandum subeunt), et sccundum nostras leges iudicare el tribuere subiectis (11) aequitatem atque (12) iustitiam. Sic el ohm Romani (13 rempubileam decorantes omnes alias respublicas oblinebant. Quia enirn non administraüonem hane (14) revereatur, simnl et contremiscal, videns eam duplici figura munitam (15), et facile quidem (16) quae Sunt ex lego praecipientem, velociter autem si quid transcendatur (17) legum (18), hoc armi corrigentem?
xxv
magistratura ó uno de los más apreciados por nos' otros del cole?io de nuestros jueces, de donde también en otro tiempo procedían los pretores, que con sus trabajos honraban la república, unas veces permaneciendo ciertamente en el territorio de Italia,, y siendo otras enviados á localidades de fuera. Acuérdese, pues, este siempre des! mismo y de donde le .fué conferido el cíngulo, siendo digno de veneración para los súbditos y terrible para los Ladrones y para los violentos, y haciéndolo todo con la mayor seguridad. Porque es manifiesto, que habrá de tener ciertamente manos limpias; pues recibe sin sufragio su cargo en Ja administración. Ypor
otra parte, hace poco se dió por nosotros una ley para todos los encargados de la administración, que en ella hay inscritos, la cual preceptúa terminante-
mente que contenga sus manos, (por lo cual también prestan juramento), Juzguen con arreglo á nuestras leyes, y administren á los súbditos equidad y justicia. Honrando así también en otro tiempo los romanos la república, sé apoderaban de todas las demás repúblicas. Porque quién no reverenciará esta magistratura, y so estremecerá al mismo tiempo ante ella, viéndola revestida de doble aspecto, y que fácilmente preceptúa lo que es de ley, y que, si se infringe algo de las leyes, lo Corrige rápidamente por las armas § 1.—Quae vero Pisidiac sunt denuneinta prao-. § 1.—Mas lo que para el Pretor de la Pisidia ha tori secundum legem de illo conscriptarn, hace (19) sido dicho en la ley escrita respecto á él, hemos bene se habére credidimus denunciare etiaru isti. creído que era conveniente decirlo también para Oportet enim eum (20) hoc cingulum adsumeñtem, éste. Porque es menester que el que reciba este undique sine suifragio constitutum, el ipsum sine cíngulo, habiendo sido nombrado absolutamente muneribus case, el (21) contemtum solis, quae sin. sufragio se abstenga también de regalos, y se fiscus praebel, sicut etiam de administrationibus contente solamente con lo que el fisco da, según lam posita loquitur ¡ex, et puro atque inste uti rau- dice también la ley ya promulgada sobre los cargos sis (22)' el sicut ej mixta sunt cingula, sic etiam (23) en la administración, y que se condjzea con pureanhni congruentia temperata sit, et utatur aliqu'an- za y justicia en las causas; y sal como tiene fusionado quidem asperioribus et vebamentioribus(24), ah- dos los cíngulos, así también tenga moderada la arquando vera mitioribus ot placidis elocutionibus. monía dé su alma, y emplee unas veces lenguaje más áspero y vehemente, y otras más suave y apacible. § 2.—Et odio quidem habeat simul (25) et punial § 2.—Y ódie ciertamente y al mismo tiempo casadulterium universum, el ante (26) illud homjcj- tigue todo adulterio, y antes que este el homicidio, diuni, el quidquid (27) vehementius est virginum y lo que es más grave los raptos de virgenes. Y á los raptus. Et (28) violentos, si quidem immedieabiliter violentos, si verdaderamente padecen enfermedad aegrotant, etlnm omnino torqueat, si vero .medio- incurable, castíguelos también en lodo caso; pero criter, ad meliora convertat (29). Erubeseat autem si no grave, conviértalos á mejor vida. Mas no tenviolentoruru nuflum, ljcet idoneus sil (30), ucd ga consideración á ningún violento, aunque sea qualibet, decoratus dignitate (31) maore. Propteréa rico, y aunque esté revestido de alguna dignidad enhn etiam (32) ex nobilioribus (33) eum ordjnjbug mayor. Porque precisamente lo nombramos á él de destinamos, ut ex (34) auctoritate sui habeat (35) las clases más nobles, para que por propia autorinullum raspic ere alium, nisi nos (36) et legem; el dad considere que no ha de guardar atenciones á iudieet (37) quidem seeundum (38) illas, subjectos otro alguno, sino á nosotros y á la ley;y. jugue autem coaptet secundupi esa conversan (39). ciertamente con arreglo á estas, pero amolde á los súbditas á. vivir con arreglo á ellas. (1) Rk., el, omUenla lom cód. (2) EL cód, Vf,ndob.; qui, el cód. Mo,i. (8) EL cód. Vindob.; tamen, el cód. Mor
(4) EL cód. Vindob.; venerandum. el cód.. Mon. (6Y El cód. Vindob. et, omilela el cód. Mon. (8) El cód. % ndob.: convicti, el. cód. Mon. (7) El c64. Mon.: que, el cód. VLndOb. (8) El cód. Vndob.; sceeplt, el cód. Mon. )S'l El cód. Vitidob.; quse IncrIptae—mantbu8, omftejI,,4 81 cód. Meo. (10) El cód. Vindob.: abstinente, el cód. Mon. (u) El cód. Mon.: gublectas. el cód. Vindob. (12) EL cd. Vindob.: st, el cód. Mora. (13) 3k.; et oHm romanam, el cid. Vindob.; et dum romanam, eL 'ód. Mon. p14) El cód. Vindob.; admhntstrstlonem hane non, el cdusos Mon. (18 El cócl. Vindob.; duplicI :figura= mutetam, el códice Mon.. (18) 8k; qnldem et, el cócI. Vindob.; ldemqne. elcód. (17) El cód.. Vindob.: trauscendant, el cód. Mon. (18) DA:.; legem, los cód. (19) EL cdd. Vindob.; boc et, si cd.
(20) El cód. Vindob.; e!, el edd. Mo,. (Si) El cód. Vindob,; st. omítela el cód. Mon. (22) . EL cód. VincLob.; ulUles, el cód. Mon. (28) EL edd. Viadob.; etlsm, omítela el cód. Mo,i. (24) El cód. Mon.; velamentlorlhus, el cód. Vindob. (25) El cód. Mon.; tlmul, omítela el cód. Virsdob. (28) El cód. Vindob.: et non, el cód. Mon. (57) Loe cód.; quod. Bfc. (28) El cód. Vlndob.; Et. omítela el cód. Mon. (29) El cód. Vindob.; autat, el cdd. Mon, (50) El cód. ¡ifon.: lleet idoneus elt. omítela« eland. Vinclob. (51 EL cdd. Meo.; dlgnitatem, el dd. Vindob. (32) etiani, omítela e(cód. Vindob.; enim, omItela el addic# Meo. (33) El cód. Mon.; noblltbua, el cód. l'indob. (341 Rl cód. Mon.; el, el cód.. Vindob. -
(38) ELe.: hebeant. el cód. Vindob.: fearit el cód. Meo. (86) El cód Vindob.; nISI nos, omIte! a. el cód. Mon.
(37) El cód. Vlndob.; Indice, el có'I. Mora. (38) El cód. Vindob.; sed, el cód. Meo. (39) El cód. Vindob.; ceptel se(] eos comintssa,jf, el Códi— ce Mon,
NOVELÁS.—CONSTITUCIcSN XXV
Cap. III Et neque negligat (1), noque laedat, ut non ahqui ex provincia cui praesidet desorant quidexn provinciam (2) propter iniustitias (3), quae ibi fiunt irequentr autem (4) DOS adeant, sed ipse iudex Bit prirnus (5) horum, quae denunciantur, et hace determinet, semperque niemor stt traditi sibi a nobis honoris, et sic ulatur iudiciariis labor¡bus (fi), ut laudabiis (7) ci et sine reatu fiat administratio, iliud apere aciens, quia (8), si quidem aliquis (9) venerit ad nos, non insin usas ci proprias (10) passlones et operiens, utrutn mereatur quae iustasunt, hunc ci rei:nitternus (11) responsum ej praebentes nuflurn; si vero denuuuiaverit, deinde quan (12)iusta sunt non adeptus (3), ad (14) nos recurrerjt, tune nos non illi, sed administrati000ul habenli iudiees crimus. El sicul (15) iIH maiorem feimus honór.em, ita et si invenerimus rieghgentern et traditis (10) desidioso utentem, suxi1abimur (17) legihus et competen ter eum (18) castigabimus, et.(19) sient iUc neque nostra, verba, noque legos (20) neque cinguli (21) erubuit(22) figuram, sic neque nos eum erubescimus, sed obviaTus ci (23) seeundum modum, quo ipse (24) administrations (25) utitur rebus, el sive manibus non puris (26) eurn utentem capiainus (27), vel ad altquarn passionem respicientem, aut nostras transgredientem leges, nos oi seeundum loges ineremus (28) ultiones (29) Neque enini pecuniis popereimus (30), neque altero (31) ommum, ut sub teCtos (32) liberaremus.
145 Capitulo
rn
Y no sea negligente, ni lesione á alguien, para que individuos de la provincia que preside no dejen ciertamente la provincia por causa de las injustinias que en ella se hacen, y recurran con freenencia ít nosotros, sino que él mismo sea el primer juez de las cosas que se le denuncian, y determine sobre etls, acordándose siempre del honor que por nosotros le ha sido conferido, y desempeñe de tal modo los trabajos judiciarios, que su administración sea loable y sin culpa, sabiendo claramente, que si a nosotros acudiere alguno, que no le hubiere expuesto sus padecimientos propios y ocultare si obtuvo lo que era justo, se lo remitiremos sin darle á él ninguna respuesta poro que si los hubiere denunciado, y después no alcanzó lo que era de justicia, y recurriere a nosotros, en este caso nosotros acre1005 juez no para él, sino para el que tiene el cargo de la administración. Y así como le aumentamos el honor, así también, si halláremos que es negligente y que con desidia se sirve de lo que le confiamos, recurriremos al auxilio de las leyes y lo
castigaremos según compota, y así como él no respetó nuestras palabras, ni las leyes, ni la representación del cíngulo, así tampoco lo respetaremos nosotros, sino que nos dirigiremos contra él según la manera como él mismo se sirve de las cosas de la administración, y si deseubrimós ya que no obra con manos limpias, ya que atiende k alguna pasión, ó que infringe nuestras leyes, le impondremos castigos con arreglo a las leyes. Porque no hemos perdonado dinero, ni ninguna otra cosa, para mantener libres t nuestros súbditos.
Cap. IV
Capítulo IV
Oportet quoque eum el cívitatum ornatui (33) providere, et primum quidem seditione liberare sub se positas civitates, aequilatem ubique (34) servantem , el nl nitiuI (35) subictis desit omnern ponere prudentiam. § 1.—Sed neo opera civitatum negligere, quatenus neque secundum hoc niiOuantur (36) neque aquaeduotus, noque pontium transitus, noque murorum cautela, neque itinerum diligentia,. sed ornnia corrigere et ad nos nunciare, quatenus alia quidetn ex civilibus quaestibus, alia vero ex nobis valeat reparare (37). • § 2.—Cayere autein illie venientes (38) a iudicibus executores jie licentia sil (39) cia nostros subiectos in aliquo ant laedere ant onerare, neque
Es también conveniente que él cuide del ornato de las ciudades, y ante todo ciertamente de librar de sedición las ciudades puestas bajo su dependencia, observando en todo equidad, y de emplear todo su celo en que nada les falte á los sthditos. § 1.—Pero que tampoco desatien dalas obras de las ciudades, ¡ fin de que por ello no so deterioren los acueductos, ni los pasos de los puentes, ni el resguardo de las murallas, ó se descuiden los caminos, sino que todo lo repare, y nos dé cuenta para que unas cosas pueda repararlas ciertamente á costa de las ciudades, y otras á expensas nuestras. 2.— Pero que cuide de que los recaudadores que allí vayan enviados por los jueces no tengan facultad para perjudicar ó gravar en algo nuestros
1) El CrJt. .2lJún.; ne1igant, el oi. Vlndob. (2) El cid. Ion.; eni - prov ehm, omtetas el crkUee Viudo 1,. (2) ll c'id. Vindo&.; provinciarn propriurn nnlcitias, el
cd. Jío. (4) El cii Ifon.; MItUA, orniela j(ffid. Vntol,. (5) El Cit(, jIo,t.; judes, aut primos, el cic& Vok,b.
(5) El cód. Vi,,ctob.: honoris Iis com utatur iudicialibus oboriorurn, el cid. jmIi>,i. ,71 .Bk.; isbites, el cid. Ç'ioclo&.; laboribus laulhLbtt, el Ccl (on. (8) Pl lun.; quoli. el cml. VisLduh. (() f( ¿rid. 1Ion.; aliqui, el cod. l'mndul. (1(1) Jl e'd. (/oe.; prlvn.tas, el etid. l'indol. (11 El c'id. Vjudo (,; tcilj nos, el umi. 1lo,m. (12) El El ed,I. Vindb de.nnimciaozit nideque, el eiid. Mora.
cucl. Moi'i..; adnipii, el eéid. VtnluO.
(14) EL okl, lioft.; ad, omteia el c'd. I'indol. (It) El cml. Vindot.; crimos siquldem, el cud. 1i}n.
(Jo( El cml. Vndob.; et itein 1?) ilicis, el Cml. Mo,t.
117) fi/e., auxillabiin&is, el cod. Vir'doh.; aUXLliabLtUr, el eíd. ib,,. (18( El c;d. Vindob.; legibLis compotnutcni cern, el ct,die Ion.
Torso Vj —p
119) PIe.; sed, ¿os ccid. (20) El c;d. Mbn.; legem, el cid. Vndob. (21) ¡'.1 cod. Wou.; vLimculi, el cid. Vjdol,. (22) El cid. Viudob.; erudinut, el cid. lían. (2.5) El cid. Vindob.; cis, el cid. 4ion. (24) turptto.r, el cid. Vindob.; tempore, el cid. Hora. 11 E/e.; admtnistratlouibus, los cid. (28) El ood. il/on.: prius, el cid. Vindob. (fl( El cid. Vindob., vfneentcm captaifius, el cid. Mwt. (15) luifrarnus. el cid. Vindo/.: inferimus, el Cid. Mon. (25) EL cid. Vindob.; ultimas, el cid. ilIon. (20) El cid. Vindub.: percipimus, el cid. Mon. (21) JI/e alteri, el cud. Vindob. (52) nec dictionum illius 8mmbicct, el cid. Mon. (5:1) EL cid. Vzimdoh.; orflatum, el cud. ilion, ('4) El cid. Aloya. ; it, el cid. VirLdob. (.55) El cid. Mon.; mimiimc, el cid.. Vjndob. (28) El Ciii. ilion.: mumiluotur, el cid. Virzdoh. (27) EL cid. Vindob.; prseparare, el cid. Mosi. 138) autem lillo venientjbus, el cid. Mon.; sutem liii av5obstes nutem, el cid. Vindob. (29) •/( cid. ilion., Iicentiant, el ckl. l'indot.
146
NOVELAS.—CONSTITtJOIÓN XXV
hace videlicet consueta circuniferre praecepta, quae pridem (1) ex tuis (2). procedebant sedibus, vaatantia sub mediocritate viventes, et praecipientia aliquando quidem murorum instructiones, aliquando auteni itinerurn diligentias, aliquando vero imaginum, pontiunique et (3) portuu.m, et formarum, et Uiermarum renovationes (4) et Jocorum quasi publicorum ablationes (5), aedificiorum quoque (6) tanquam (7) non opportuno loco (8) fabriestoruni subversiones (9), et alia horum adhuc pciora ad calumniam; sed ipse (10) quidem buius faciet (11) providantiam, agens universa sine damno. Si 'vero perapexerimus (12) nos etiam maiori (13) inspeetione egere (14) causam, sacra pragmatica utemur (15) forma, quam videlicet etiam ad tuum culmen, si perspexerimus, dirigemus, secundum quam praecipiemus etiam al¡¡ (16) euipiarn hane. facere inquisitionem. Sic respirabunt aliquando subiecti, sic fiorebunt denuo civitates, augmentumque habitantibus eas (7) plurimum fieL, et (18) non patrias deserent (19), velut aliquid terribilium, propter iudicumnequitiain habitare in propriis(2()forxnidantes.
súbditos, ni lleven por todas partes aquellos acostumbrados mandatos, que antes procedían de tu sede, y que. arruinaban á los que vivían en la mediania, y algunas veces ordenaban la construcción da murallas, otras el cuidado de los caminos, otras
Cap. V
Capitulo V
Oportet autem tuam celsitudinem scire cingulum hoc unum de cetero (21) et non duplex esse, ideoque omnia (22) quae fiscus dbat (2) prius utrique (24) administrationi, haee secundum subLectam deseriptionem hule sacrae nostrae legi dabis si, et qui circa eum sunt, et síus offieio, sinut haetenus dahatur (25). §1.—Fisealiumque exactio et ipsi (26) imminebit et obedientibus el (27) praetorians offlcialibus, et insignia utriusque habebit cinguli, et quamvis iarn militaris sit. Attamen et in argenteo vehiculo portabitur, praecedetque proxima (consularis namque est etiam hoc signum adrninistrationis), fascesque similiter eum praecedent (28), parebitque el etiam (29) militaris manus universa (30) En provincía collocata (31), cui curae (32) erit ci latrocinia abscindere, et 1esis forro solatium, et temperatos nostros subiectos inter alterutros lacere. § 2.—Sed noque vicaneis permittat adversus publica resultare tributa. Inter spectabiles autem administrationes hace quoque deputabitur (33), licet forsitan suscipiens nam dignitatis sit potioris; administratóres enim erunt (34) tales, quales nos opportunos esas ad cingulum ludicaverimus (35), ipeam autem administrationem cotnpata ns (36) est inter epectabiles (37) numeran (38), siaut proconsules, et Orien (ia comes, et (39) Galatiae, atque (40) Phrygiae sunt.
Mas es conveniente que sepa tu excelsitud que en lo sucesivo esta magistratura será una sola, y no doble, y que por lo tanto les darás, conforme á la nota puesta al pie de esta sacra ley nuestra, á él, It los que están cerca de él, y It su oficio, como basta ahora se.daba, todo lo que el fisco daba antes It una y It otra administración. § 1.—También le incumbirá It él mismo y It los oficiales pretorianos que le obedecen la exacción de los tributos fiscales, y tendrá él las insignias de ambas magistraturas, aunque ya sea militar. Mas será conducido en vehículo de plata, le precederá la segur., (porque también este es signo de la administración consular), é igualmente irán delante de él las faces, le obedecerá también toda la fuerza militar establecida en la provincia, la cual cuidará, de estirpar los latrocinios, prestar auxilio It los lesionados, y hacer It nuestros súbditos moderados entre si. § 2.—Pero no les permitirá klos aldeanos .resistire contra los tributos públicos. Mas también esta será contada entre las magistraturas espectables, aunque acaso el que la reciba sea de más elevada dignidad; porque los administradores serán tales cuales hubiéremos juzgado que son convenientes para la magistratura, pero es lo competente Que la misma administración sea contada entre las de los. espectables, como son los procónsules, el conde de Oriente, y el de Galacia, y el de la Frigia.
(1) EL cd. 2Ifo,.; quldom, el Cf$'d. Vindo1. (5) Kl c,id. Vinc(ob.; oxitus, el cÓL. Mov&. (3) EL cód. VMdol.; et, omilela el cod. Mo,,. 1) EL crid. Mon.; rovocationes, el cdd. Vinob. (5) B!c.; babitationes, los cod. (5) El cúd. Mon. qucque, omítela el ed. Vndoh. (7) El cicL. VLndob.; tauquam, rmiteLa el c';d. Mora. (S) El cd. Vindob.; loco, omtte(a el ct$d Mon. (9) EL cÓcL. Man.; subusiones, el cid. VtncLof,. (10 El cócI. Vtndot.; ípsam, el c$d. Mon. (11) Xl cúcl. Mon.; faciat bulos, st cid. Vindob. (1) Ek.; proepexerlmLIS, los ceid. (13) J'l cid. M'on., mal ore ctiam, el c4. Vnc(ob. (14) 17 Cid. Vii'aclob.; ogcns, el cód. Alan. 113) Bk.; umnr, los có. (16) BIe.; alio, los c'd. (17) EL cód. Vinclob.; ea, el cd Mon. (15) El cdd. Vndob.; plurlmum frigus (omitiendo et', el cxit. Mon. (19) Xi Cr$d. Vindob.; deserunt, el cód. Man. (20) XI cód. Vindob.; primis, el cód. Mon. (21) LU cod. Vcndob.; etuguto autem hoc unum de cetero tulum, el cod. Atan.
(22) Xl cód. Man,; amule, omítela el cód. Vi.odob. (23) El cód. Mo".; dabtt, el cód. Vindob. (s) Bis; utique, loe c!ict. (23) EL cócL. Vindob.; debetur, el cód. Mou. (26) El cód. iV.on.; tpa, el cód. Vindob. (27) Bis.; ele, el c#íd. Man.; et, el cód. Viiui.ob. (28) EL cód. )Tindob.;praecedant. e l cól. Man. (19) Bis.; piacuitque ettam, el cód. Vindob.; placint etlam, el cód. Man. (30) EL cód. Aran; universa, omítela el cód. Vindob. (31) BIs.; tu prdvtncinm coflata, el ctid. Vindob.;ln provlu. cia collata, el cód. Man. (32) KL cód. Man.; cura, el. cóci. Vindob. (33) hoc qnoque deputabltur, el cód. Alan.; etlam boe quoque deportabitur, el cod. Vigdob. (31) Ele.; admfntetratlonls eidm. erit, los ciid, 35) El cód. Vindob.; talla qusIts opportunoa eses nos ad cingulum Indicaverimue, el cód. Man. (CS) El cód. V&ndob.; et competene, el cód. Man. (37) El cód, Vuidob.: spectabilem, el cód. Mor. (58) El cód. Mon.;iuitiari, el cód. Vindob. (39) El cód. VMdob.; ex, el cod. Man. (40) XL cód. Mon.; et, el cod. Vindeb.
la renovación de estátuas, depuentes, de puertos, de acueductos y de termas, y la privación de higa-
res como por ser públicos, y también la demolición de edificios como por no haber sido construidos en lugar oportuno, y otras cosas aun peores que estas para causar daño; sino que 61 mismo tendrá cierta-
mente cuidado de esto, haciéndolo todo sin quebranto.Pero si viéremos que la cosa requiere superior inspección, nos valdremos de una sacra pragmática dispóición, que, sinos pareciere, din giremos también á tu eminencia, y en ella le mandare-
mos también'á otro cualquiera que haga esta averiguación. Así respirarán alguna vez los súbditos, así florecerán de nuevo las ciudades, se obtendrá gran. disimo aumento de habitantes, y no abandonarán su patria, como alguna cosa terrible, temiendo habitar en cita á causa de la maldad de los jueces.
XV
§ 3..—Ut et audiat causas in provincia sua et pecuniarias (1), et criminales, et (2) pro libertate, sicut otiam omnes magistratus (3). Et appellationos, quae contra (4) sententias eius fuerint, examinabuit Mc, secuadum antiquarn consuetudinein qui super spectabilibus hoe agebant, gloriosiasimi (5) sacrorum nostrorum praetoriorum praei'ecli et gloriosissimüs quaeator (6) (hoc quod oHm est traditum, coi quod (7) civiliora adrninistrationis huius iam facta sunt, permixta legibus, quas vid elicet etiam ipais armis praeesse voumus.
147
§ 3.-.--Y oiga también en su provincia las causas así pecuniarias como criminales, y las relativas á. la libertad, como también todos los magistrados. Y las apelaciones que hubiere contra sus sentencias las examinarán .aquí, según la antigua costumbre, los que lo hacían tratándose de jueces espectables, los gloriosísimosprefectos de nuestros sacros pretorios y el gloriosisimo cuestor, (lo que ya es de tradición), porque las cosas de esta administración se han hecho ya más bien civiles, habiéndose mezclado con las de las leyes, las cuales, á la verdad, queremos que presidan también á las mismas armas.
Cap Vi
Capitulo VI.
Seundum nuperautem a nobis positam legem si qua causa (8) quingentorum solidoruni non transcenderit quantitateni in provincia ama, deinde sub appeilatione apud indicantem fiat, hane non Pacatianae Phrygiaé (9) iudex, sicuti prius, sed ipse audiet, sive ex delegatione nestra, sive ex aih quorum goriosissiinorum iudicuai contradita (10) sit aioui non apectabili (11) consistenti, propter rationes, quas de appellationibus nuper positae conscripsimua constitutioni (12). Et erit etiam (13) secunduin ho (14) honoratus, quod (15) et sacrum auditorium habebit et imponet (16) indicio finem, non secundum antiquitatem huc (17) dirigendo, no propler exiguas querelas damnorum maximorum hace res (18) nostris subiectis oocasionem praebeat (19). Raec autem el nos ci faciemus manifeata. Studium namue nostrae potentiae est non solum .eis praebere si a& magistratuum ex appellatis codieREis, quae (20) spectabilibus iudicibus tribuuntur, sed etiam ex irnperialibus praeceptis, quae mandata principia dudum vocabant (21) linperatores atque 1egislatores quae acribentes (22) nos recondi in sacrum nostrum latercúlum iussimus, quatenus jade semper dentur adtninistratorib'us una eum codicUlla; et codicilli quideLu cia praobeant cingulum 23), mandata vero ema ornent modum. Ex subiecta vero descriptione hule sacrae nostras legi palam erit, quidquid competal eum ordinatum oceasiene codieiRorum administrationis praebere, quid (24) autem el, et assessori, et .qui circa eum sunt ministran (25). Si autem etiam (46) aliquos iudices iuxta eas provincias negligentes inveneris circa fiscalia, non alium destina.bis (27); sed ipsia apeetabilibus indicibus delegabis, ut ipat immineant vicinis (28) indicibus, si negiexerint (29), et proeurent hace omnibus inferre niodis.
Pero conforme á la ley ha poco establecida por nosotros, si alguna causa no excediere da la cuantia de quinientos sueldos en su provincia, y después se apelare ante el juzgador, no oirá esta apelación el juez de la 1rigia Paenciana, como antes, sino él mismo, ya si la causa hubiera sido encomendada, ó por delegación nuestra, ó por la de algunos de los gloriosisimos jueces á. alguien que no sea espectable, por las razones que consignamos en la constitución ha poco dada sobro las apelaciones. Y será también, según esto, ilustre, porque tendrá también sacra audiencia, y pondrá término en juicio á las causas, no habiéndolas de remitir aquí como antiguamente, á fin de que esto no dé ocasión con motivo de pequeñas cuestiones para muy grandes perjuicios ti. nuestros súbditos. Mas esto se lo haremos saber á él también nosotros. Porque es empeño de nuestra potestad no solamente darles por medio de credenciales los signosde las magistraturas, que se les dan á los jueces espetables, sino también, en virtud de preceptos imperiales, tos que antes llamaban mandatos del princip los Emperadores y los legisladores, que al escribirlos nosotros mandamos que se guardaran en nuestro sacro registro, ti. fin de que de él se les dieran siempre ti los nombrados administradores juntamente con las credenciales; y confiéranles ciertamente las credenciales el cíngulo, pero regulen los mandatos la manera de su desempeño. Mas por la nota puesta al pie ¡de esta sacra ley nuestra será manifiesto qué es lo que compete que el nombrado pague con ocasión de las credenciales de Su adininistración, y qué lo que se les haya de dar a él, á su asesor, y los que están cerca de él. Pero aunque hallares cerca de estas provincias algunos jueces que sean negligentes respecto á los tributos fiscales, no enviarás otro; sino que delegarás á los mismos espectables jueces, para que ellos apremien á los jueces vecinos, si fueren negligentes, y procuren que de todos modos hagan el ingreso de aquéllos.
(1) EL cd. Mon.; peeuniae, el CdcZ. Vindob. (1) EL cód. Vuidob.; e t, omítela el cid. Mon. (5) El cúd. Vindob.; sieni e: omne maglstratus, el códi-
ce Mon.
(4) 2k.; quae circa, el cód. Man.; qene case, cód. irindob. (6) El cód. Vindob.; giorloelseimoruin. eLc,kL. Man. (5) El cód. Man.; quaee:ornm el cod. Vndob. (i) EL cód. Man.; coque, el oócL. Vtndob. (2) EL cód. Mon.; cima, *t OÓcL. Vtndob. (9) EL cód. Vindob.; paecati case frigie, el cúd. ifon. (10) EL cod. VjruLob.; et tradita, el cótL Han. (11) EL cód. Vinclob.; non conspectabili, elcód. Man. (22) M cód. Man.; coneriptLOn1, el cud. Vindol.. (15)
EL cód. Vindob.' etiam, amUele el cid. Han.
(14) El cód. Man.; hoc quod, el cód. Vindol. (15) EL Cód. Man.; quo, el cód. VindOb. (16) ¡a cód. VindoL; habebit lmpouit. el cócZ. Man.
17) bufe, il cúd. Vjndob.; hIne, el cód. Man.
(12) El cfld. Vindob.; damnorum nostrorum hace mee morum, el c4. Man. 19)oceesione praebct (?), el cód. Man.; oceaSioucm prao. beret, el cód. Vindob. (10) qui, el cid. Vindob.; quam, el o;d, Alón. (it) EL cód. Man.; vocabant, omítela el cód, VMdb. (21) Ele.; seribendi, los cúd. (12) RL cócI. Man.; cingulorum, el cód. Vindob. Man. (h) EL Cód. 11-indOb4 quod, el 15 EL cód. Vindob,; ministra, eL cód. Man. (Se) El cjd. Man.; etiem, onsUele el cód. Man. (ti) EL cód. Vindob.; dcstfuabtt, el cód, Man. (28) EL cód. Vindob.; IudtcIbus—viclnI, omilelas el códi. ce Man. (29) El cód. Man.; ueglezerunt, el cód. Vindob.
148
NOVELAS .—OONSTITUCIÚN XXVI
Epi1ogu
Epilogo
Praoseniem igitur legem nos quidem recondi (1) sacrarum (2) nostrarum eonstitutionum procura.vimus codice (3), ipse vero suscipiens secunduni eam (4) universa agi (5), imrnortalem semper praebtu rus (6) beneficii nostri memoriam. Dat. XV. Kal. lunias, Constant. BELISARIO V. C. Cena. 1535.1
Por tanto, hemos procurado, nosotros que la presente ley sea ciertamente guardada en el códice de nuestras sacras constituciones, y tú mismo al recibirla hazlo todo con arreglo á ella, para que siempre dejes inmortal memoria de nuestro beneficio. Dada en Constantinopla á 15 de las Calendas de Junio, bajo el consulado de l3EL1snIo, varón muy esclarecido. [535.
Oportet praeberi praetori Lycaoniae ita: ipsi quidem pro annonis et capitibus el (7) reliquo olatio solidos numero octingentos, eius assessori solido s numero septuaginta duo, el us offlcio aun libras quinque Oportet autem eurn praebere (8) occasio no codicillorum ita: speetabilibus cbartulariis tribus sacri cubicu.li solidos novem, primicerio c1aris simorum tribunorum notariorum et laterculensibus (9) solidos numeró XX, quatuor, eius adiutori solidos numero tres, offlcio gloriosissimorum praefectorum pro praeceptis et omni alia causa (10) solidos numero quadraginta.
Es menester que al Pretor de Lieaonia se le dé Jo siguiente: á él mismo por annonas y raciones de caballo y por el restante emolumento ochocientos sueldos, á su asesor setenta y dos sueldos, y a sus oficiales cinco libras de oro. Mas él debe pagar con ocasión de las credenciales estó: a los trea espectabies cartularios de la sacra cámara nueve sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los notarios y á los encargados del registro veinticuatro sueldos, á su ayudante tres sueldos, a) oficio de los gloriosisimos prefectos por los mandatos y por todo lo demás cuarenta sueldos.
CONWE. XXVI ,1i)
CONSTrUCIóN XXVI
DE PRAETORE TIIRACIAE
(12)
DL PRETOR 1)5 TRACIA
Imp. 1LJTINu.Içus A. Iorn Pf. P. 11. (13)
El Eznperador JusTiNiANo, Auijasto, d JUAN, segunda ve,- Prefeeo del Prc(oio.
Praefatio
Prefacio
Illud indubitatum est, quia, si quia Thracum nominaverit regionem, mox simul aggreditur menli et quaedam t'ortitudo, et militaris muititudinis atque beliorum (14) pugnaeque cogitatio (15) hace enini ingenita (16) et patria liii (17) provincias sunt. Ideoque noina primitus cogitatio fanta est etiam (18) quae in (19)illis sunt(20)locis statucre, et nune super bis, quae iarn (21) cogitavimus, praesentem ponilnus legem,. In longo eniul muro duos (22) quosdam sedere vicarios et nominari novimus universi, alium (23) quidem militanium praesidentein ordinum (24) (plurimi autem in (25) illo loco exercitus) (26), alium vero civilibus superesse causis. Ambo autem.isti compleut alius quidem gloriosissimoruín praefectoruin filie officiuzn, alius vero (27) fortisaimorutu magistrorum (28) militum, coneordant autem nunquam adinvicem, sed fiscus quidem singulis et annonas rninistrat, et aliud ilapendit (29) solatium, illi autem unum habent perpetuam et infinitaln actionem litigandi inter alterutros inimortaliter.
Es indudable, que, si alguien nombrare la región de los Tracios, al punto acude á la mente cierta fortaleza, y la idea de muchedumbre militar y de guerras y de batallas; porque estas cosas son ingénitas y patrias en aquella provincia. Y por esto se formó primeramente en nosotros el propósito de ordenar también lo que en aquellos lugares hay, y establecemos ahora sobre lo que ya habíamos pensado la presente ley. Porque todos sabemos, que en Longom uro hay dos que se denominan vicarios, uno, It la verdad, presidente de los cuerpos militares, (pues hay en aquella localidad muchos ejércitos), y otro que preside en los negocios civiles. Mas ambos son vicarios, desmpefiando uno allí ciertamente el oficio de los gloniosísimos prefectos, y otro el de los muy poderosos maestres militares, pero nunca están entre sí de acuerdo, sino que el fisco le suministra ciertamente It cada uno las anuonas, y le paga el restante emolumento, pero ellos perpétua é interminablemente hacen una sola cosa, 11ligar constantemente entre sí. -
(1) quidem secunduin, el cod. Vindob.;- quidem sed¡, el
(14) RL ciid. Vindob.: libeliorum, el cdd. Mon, (15) 111 cod. Alón.; hoy, el cód, Vindob. (16) Eh.; In genere, los od. (17) /t córi. Mon.; ililus, el cód. Viridob, (16) EL cdd. Mon.; etisin, ornteLa el c;d. Vindot,. (19) RL cócL Mus.; qiioniam, el crjrl. V)ndob. (20) hl ciid. Vindob.; sunt, omigeta el cócl. j)f» (20 JZ c)d. Mon.; quantnm, Si cód. Vindob. (22) 1L cód. Mon.; duos, omitein el crid. Vndob. (2) 11k.; unlvárBalhuin, el cod. Vindob.; unius salluin, el c(kl. Mon. (24) ordinefli, ¿os cod. (25) Etc.; pluntmorom quam, el cucL ViJdOb (Is) praesidem te ordinem plurimoruin jal (?) in 1)10 loco exyreituum, el críd. .Mon. (27) .1']i ccíd. Vindob.; auteni, el cócl. Mon, (25) Bk.; magistro, ¿os cód. (29) EL cóct. Mes.; impendi, el cJct. Vindoir.
eód. Mon.
(2) El cdd. Mes.; sacruin, el c'kl. Ví.nciob, (8) codlci, ¿os cJd. (5) EL cód. Mes.; ea, el cód. Vlndob. (8) 111 cód. Mon.; agore, el cód. lrindoh.
(6) Ek.; praebitursm, los c(id. (7) BJL' et, omhevi frs ¿os cód. (8) EL cód. Vindob.; praebere, omítela el cdd. Mes. (5) El cód. Mon. l5ti$Cu1cutbus, el Cód. VLsdob. (10) EL cód. Vsdob.; et omnia alta, el cdd. Mon. (ii) EL texto griego se halla en Ha¿. y en .Sorimg. - Ras. VI. lO.—Jullan. Cont. 19.Bk. dd ct (un, enmendándola en muchos puntos, una versión antigua, tomándola del cori. Vindob.; aqul se ha atendido también a (os papeles de CraiSer, que la reseña con arreglo al coa. Mes, (12) Peralte, el cód. Vi.ndoé. (13) El cd. Vindob.; losunl pp, el c(jd. Mes.
ISOVEI,&S.—(3OnSTITUCIóN XXV1
49
Cap. 1
Capitulo t
Placuit igitur nobis habere recto hoe, quod etiam (1) in aliisfecimus nationibus, lieet non ita beliis () nec militan munitione (8) indigentibus boc et he agere, et harum quoque administratiocuan utramque in idean contrahere, nec alterum (4) quidean in civilibus, alteruni vero (5) in militanbus esse solum negotiis. praesidem (6), sed (7 unam admmistationem inst.ituere loco honestani quandam el reverentia dignam, quae similiter civilium ibi causaruan euram habebil, el pro militantiutn (8) diciplina (9) cogitabit; provinciae nanique iudex in aliis quibusdani locis positus vix luis sui'ficiet (10). § 1.—Murorum vero horum custodia et circa loca (11) illa gubernatio et (12) disciplina atque ducaltas eget (13) ahquo viro bono el ciui ad utrumque opportunus (14) exsistat, milites orinare et legibus praeesse. Sed (15) quod nomen buje coinpotens e antiquitate donemus (16), aul qualem (17) sumentos appellationein cingulum hoc (18) habectem no. miraemus? an certe non hoc ipso (10) manifestuni est, quia etiam ipse praetor nominabitur, nostraa pietatis cognomen accipiens sicut Pisidiae iudox et Lycaoniae praesul nominatus et factus est a 110bis. Si enian (20) praetor Itomanerum, dux sitnul(21) et legislator (22), ho (23) in ano cingulo habebat ofcium, indubit.atum est, quia decentissimum (24) erit praetoris (25) nomen buius administrationis appellaUoni (26). Mititum etenim (27) praeerit mu!titudini, privaba (28) autetn non patacos suhiectos habebit, quibus (29) ex nostris legibus indieabit (30). Et egeni in (31) locis jhs viri bono et qnae civilia, et quae bellica sunt. Nam el priscis teiuporibus scniper aliqui viri militares in maxianis dignitatibus constituti et exercitibus praeerant, et allis omnibus praebebant auxilluan, licet non (32) milites aliqui, sed Lamen privati essent (33); incursiones enim barbarorum non mediocri egent rebeUio ne. Oportet autem ola delegan et qui eum legibus ipsis praesint (34) exercitul, tanquam multa sil diiferentia disciplinse et indisciplinationis (35), et oannibus est apertuan, quia militaris quidein manus, si sola sil in semet ipsa (36), asperior enil, quam (37) decel, civilis autem, nisi cuan militar¡bus misceatur, mediocritat,e erit (38) inferior, ex utroque vero in idem convenicus (39) hoc perfectjsgjmum (40) et sufficiens est ad bellum sirnul el pacem.
As¡, pues, nos pareció que era conveniente hacer también en esta lo que hicimos en otras naciones, aunque no tan en guerras ni necesitadas de guarnición militar, y reunir también en uno solo estas des administraciones, y no que uno sea ciertamente presidente en los negocios civiles, y otro solamente en los militares, sino constituir en la localidad una sola administración honrada y digna de de respeto, que del mismo modo tendrá allí cuidado de los negocios civiles, y no preocupará de la disciplina de los militares; porque eljuez de la provincia, establecido en otras localidades, dificilmente bastará para ellos. § 1.—Mas la custodia de estas murallas, y la gobernación, la disciplina y el ducado de aquellos lugares requerirán un hombre bueno, y que sea apto para ambas cosas, para gobernar ó. los militares y estar encargado de las leyes. Pero qué nombre que le competa según la antigiedad le daremos, 6 con qué denominación que adoptemos nombraremos al que tenga esta magistratura No es ciertamente por esto mismo manifiesto, que también éste se llamará Pretor, recibiendo sobrenombre de nuestra piedad, como se nombraron y se crearon por nosotros el juez de la Pisidia y el presidente de la Lacaonia Porque si el Pretor de los romanos, general y al mismo tiempo legislador, tenía este ministerio en su magistratura, es indudable que será muy conveniente para la denominación de esta administración el nombre de Pcetor. Porque estará al frente de una multitud de soldados, y tendrá. como súbditos á no pocos particulares, á quienes
In EL cócl. l'incloli.; boeque ( niliendo cliam, el cmlice Mo,t. (1 EL cmi. Vndob, in tnbClliS, el iod. Mcta. 0) El cdd. Mon.; miflterem munitionem, el ctid, Vindot'. (4) B/c.; administrationein u traque- in idem esso laere nItoram, el odd. Vindo&; admlnlstratlouem utramqnc (?) In idem contrabere i) non alteram, el cód. ilion,. (5) .1,'I cid. Vitadob.; varo, omLtia e l c;d. Mon. (6) El ctd. ilion.; cese el negolli praesidere, el ci$d.ice Vin4ol'.
(7) El cód. Vendo t'.; sed, o'nUela el cdd. Alón. (8) EL cúd. Vuadod.; mit1tcium, el cod. Mon. (5) EL cd. Mcta.; diselplinam, st cód. Yindola. (lo) B. ea. estereotipaLa;-vexiUiB suflieteut, el <:(;d.1-ita. dob.; vix 1111 sufficiet, el cdd. Mon. (11) E/e.: custodiat circe loca, el dial. linclob.; Custodie loco, el cód. Mota. (12 Bit.; el, omitenla tos cód. (13) EL cód. Vrndob,; reget (?, el cd. Ilion. (11) El c(d. Mo,a.; bona et quid utramue oportunum, e cml. 1'indob. (15) El crial. Vinadob.; seenuduin, el cóti. ilota. (16) BIt.; donamus, los cód. (1?) E) cód. Mcta.; quale, el cid. Vindob. (18) EL cid. 1111; hune, el caicL.Mon. (19) EL cd. Vindob.; hoe lpsum, l Crid, Mon. (20) EL eón. Mcta.; stcut, el cód. V'inclob.
juzgará con arreglo á nuestras leyes. Y en aquellos
lugares tanto los asuntos civiles como los militares necesitan un buen varón. Porque también en los tiempos antiguos siempre algunos varones militares, constituidos en las mayores dignidades, se ha. lIaban al frente de ejércitos, y prestaban auxilio en todas las demás cosas, aunque algunos noer'an mi-
litares, sino particulares; porque las incursiones do los bárbaros requieren no pequeña resistencia. Mas es menester que para éstos sean delegados los que con las mismas leyes puedan estar al frente del ejército, porque hay mucha diferencia entre la disciplina y la indisciplina, y para todos es manifiesto, que la fuerza militar, si está entregada sola á si misma, será más dura que lo que conviene, y que la civil, si no estuviera mezclada con la militar, será inferior It la medianía, pero que, reuniéndose ambas cosas en una, es esta perfectísima y suficiente para la guerra al mismo tiempo que para la paz. (21) JI cod. ilion.; si,nilis, el cúd. Vindol,. (22) El etid. I-indob.; Iegtim lator, el cod. ilota. (23) EL cód. %7irtdob.; hoc, ornitelael cód. Iion. (Si) Bit.; deceuteelmum, el cód. Vanllob.; decutis ilnium, el c od. i'indob. (25) EL cud. ilota.; presten, el cid. Vindob. 128) BIt.; appellationc, el cd. ilota.; appcllationum, el c'al. Vindob. - (27) EL cicL. Vindob,; mulcan el enil. el cid. Mota. (28) El cóci. Mota.; probstos, el c,ki. -&arlob. (29) EL r;d. Vindob.; qui nobis, el cr;d. ilota. (30) /ç'L cód. Vindo&.; iudicnnit, el cód. Mon. (31) BIt?.; egc»tem, los cóal. (St) Fi ciid. l-'incluh.; non, onzUela el cól. illon. (33) El raid. lJon.; aseo, el c4. lindo!,. (34) delegnti el mm legibus fpsi praesuut, el crd. Pindob.; delegan et cern ipsi legtbus prneslnt, el cód. ,]Ion. (35) EL cual. Von.; disciplina el indisciplina mniils, el cód. Vtndob. (36) El eúd. ilion.; seacctlpsam, el caíd. (indob. (37) ¡3/e.; atepuriores quitan, los c4. (314) RL cacl. Mcc.; enit, ómttela el cód. Vindob. (39) file.; conveiiire, Los cód. (40) El unid. Vindob.; cst, adiciona el unid. ,lIon.
150
lO4LAg.—CON8T1TUC1N XXVX
Cap U
Capitule II
Igitur (1) et hace administratio coniungatur, et late lustinianus lo Thracia (2) vocetur, honor autem (3) el a nobis erit, et codicilli (4) procedentes (5) hino secundum reliquorum epectabUium iudicum figuraru, et quaedam insignia (6) imperialia, modum (7) explanantia, que regat administrationem, quae priores nostri mandata principie appellabant, cum quibus (8) ad provinciam egredientes, qui administrationes sortiebantur, quod agendum erat jade sumebant (9). Et causa servabatur heno,' erantque (10) praetores probabiles ja rnultis nostri (11) imperiigentibus (12), el rnaxime Hesperiarum, e quibus Romani (13) procedentes et septentrionem, ut ita dicatur, omnem, el meridiem, el oriantis plurinia tenuerunt. Quseconque igitur (14) in lego a nobis dudum (15) prolata acripta sunt de administrationibus, et quaecunque de Pisidiae et Lybaoriiae disputavimus praetore, ut gratis (16) quidem hinc (17) ordinentur (18), gratis autem 008 oporteat se collatoribus extdbere (19) nostris, omnibus manifesta sunt. la lotam namque ditionem processit lec., et omnibus iam facta manifestiseima (20) est. Cui etiam (21) iusiurandum joseriptum est, secundum quod competat nostros iudices suscipientes administrationes suam animam consecrare deo (22), el custodire nostros subiectos sub sequitate et (23) iustitia, ab ornni remotos (24) lurpi lucro (25) el inimieitiis atque gratia.
As!, pues, reúnanse también estas administracionos, y sea, éste llamado Pretor Justinianeo de Tracia; más recibirá de nosotros el honor, y las 'credenciales que de aquí emanarán en la forma da los demás espectables jueces, y ciertas indicaciones imperiales, que explanen el modo como desempeñará la administración, y que nuestros antecesores llamaban mandatos del principe, en los que hallaban los que obtenían las administraciones, al salir para las provincias, Jo que se habla de hacer. Y la cosa so conservaba bien, y había pretores loables en muchas regiones de nuestro imperio, y principalmente en las de Hesperia, de las que saliendo los romanos conquistaron todo el septentrion, por decirlo as!, el mediodía, y mucha parte del Oriente. Sea, pues, para todos manifieste lo que se halla escrito en la ley promulgada antes por nosotros sobre las administraciones, y lo que discutimos respecto al.Pretor de la Pisidia y de [aLicaonia, para que ciertamente sean nombrados aquí gratuitamente, pero para que gratuitamente hayan de conducirse 'ellos con nuestros contribuyentes. Porque esta ley se promulgó ya en todo nuestro imperio, y ha sido hecha ya conocidísima de todos. En ella se ha consignado también el juramento, con arreglo al que es procedente que nuestros jueces consagren, al recibir las administraciones, su alma á Dios, y conserven á nuestros súbditos con equidad y justicia, exentos de todo torpe lucro, de enemistades y de favor. § 1.—Pero le servirán no más de cien oficiales, y tendrá ciertamente credenciales de magistratura
I
§ 1.—Offlciales auteni ej ministrabunt noh amplius oentum (26), et hababil quidem civilla cinguli codicillo, babebit autem et militaris. Et aderit qui. dom el el ad responsum propter lb! (27) conetitutuin exercitum. Habebit autem }icentiam et imperare ole, et quae utilia sunt rol publibae cum cis efficere el agere. § 2.—Exactio vero circa loca ¡lía fiscalium fonclionum el ipsum el offlciuxn respioiet ¡palos, prae. toriannmque officium omne vocabitur, et hinc (28) dalia militabit (29) probatorile ex sacro (30) epistolarum serinio procedentibus (31), ex que el vicarianum (32) dudum percipiebat officium huiusmodi probatorias.
civil, y también de magistratura militar. Y leasistirá también un encargado de respuestas, á causa del ejercito' aH! establecido. Mas tendrá facultad para mandarlos, y para hacer y llevar á cabo con ellos lo qué sea útil á la república. § 2.—Mas en aquellos lugares la exacción de los tributos fiscales le incumbirá á él mismo y á su oficio¡ todo cuyo oficio se llamará pretoriano, y estará en la milicia en virtud de credenciales expedidas de aquí, procedentes de la sacra secretaria de epístolas, da la que en otro tiempo recibián tales credenciales también los oficiales de los vicarios.
Cap. III
Capitulo UI
Cura vero ei cnt primum (33) quidem muneribus puras (34) servare manus, deinde omnem aequitatem nostris subioctis privatim et (35) publice custodire litgantibus el documenta mIer alterutros facientibus, ut tuinultus universus eorum propellatur; et milites quidem semper in bellida (36) exercita-
Mas en-primer lugar cuidará de conservar ciertamente puras de regalos las manos, y, en segundo lugar, de guardarles privada y públicamente toda equidad k nuestros súbditos, cuando litiguen y cuando entre sí hagan documentos, á fin de que quede desterrado todo tumulto de los mismos; de hacer
(1) EL c4. Mori.; Rogo, el cdd, Vindob. (8) Bk. Tercie, el cod. Vinclob. (3) EL cód. V'indob.; etiam, el cod. Man. (4) BJe.; cnt codicffiis, el cúd. Vlndob.; cnt codicilil, el cúd. Man. (5) EL cúd. Vindob-; praecedentes, el cod. MOA. 6) El cód. Mon ; Insigul, el cód. Vindob.' rescripta, Ble. (71 El ccd. Man.; ammodum, el aúd. Vindob. (8) El cod Vindob.; cnm qnidem, el cúd. Mon. (8) El cód. Mon.; Iniersumebant, el cód. Vie4ob. (10) Bk.; sumebant et causa servabat bene eratuue, el crid. Vindob.; snmobant causa servabant bene erantque, el cócUce ¡don. (11) Ble.; noitnls, LOS cd. (18) RL cód. Vindo!.; imperfi IegLbus ve¡ gentibu, el códice Mon. (18) EL cod. Vindob.; romanam, el cdci. ¡don.
(14) RL cúd. Vlnciob.; ergo, el cod. Mon. (u) El cod. an.; dudum a noble, el cod. Vindob. (16) EL cúd. l'indob.; genlis, el cód. Man. (17) El cód. Vtndob.; bine, omítela el oúcj. Man. (is) EL cócI. Man.; ordlnem, el cód. Vindob.
atur el ,cabltur
NOVELAS.—CONSTITtCIÓN Xlvi
tionibus. efflcere meliores ac proniores, privatos autem coaptare legi, justos et malignitate universa liberos, et perficore hos (1) quidem ad iustitiam, illos aulem ad fortitudinem augere (2); et si quae (3) opus fuerit belli causa (4) discursio (5), hano (6) facile celebrare, officio utroque raesente, alio quidem ministrante, quaecunque civile ofliciurn decent, exercitu 'vero inexcusabiliter prohiben te (7) hostiles (8) invasiones. § 1.70portet autem eum et lites (9), sive ad (10) pecunias respicientes, seu ad crimina, sive ad quodlibet aliud (11), audire et iudicare recLe (12) secundum nostras leges et sub nufla passionis causa, nl (13) nullus inde defugiene (14) nostram inqulotet tranquilitatem; neque enim volumus nostros collatores (15) relinquentes provinclain (16) huc currere a provincialibus despectos iudicibus (17). Nam et si postea fuerimus ab his, qui exinde venturi sunt, inquietati(18), requiremus (19) modis omnibus Tenientes (20), si hace denunciaverint administrationem habenti. EL si quidem cognoverimus, ces (21) hace non (22) denunciasse, eum omni correctione dirigemus (23) ces ad pro—vinelam; si vero ffli quidem interpellaverint, qui vero (24) administrationem habet (25) ant negiexit, ant por aliam causam non decoram (26) legos negIcxit,tunc in eum omnem (27) converternus (28) motum. Sieut enim si (29) dedimus annonas ampliores (dicímus autem utriusque cinguli), et super homines eum constituimus tantos, ita, si didicerimus eum indigne (30) circa cingulum agere, neque veniam dabimus, neque in me4iocribus atatuemus (31) poenam (32). sed quantum ad celaitudinem sum elevamus (33) ornatum, tantnm ej citra nostras aliquid agenti legos increpábimus. Oportet autein ad nullum (34) penitus inclinan, nec si de sublimibus SiL (35), nec si valde sit locuples. Propter hoc etenim el (36) nobilionibus tradunus huius modi cingulum, ut non facile cedant his, qui por divilias volunt nocere.
151
ciertamente mejores y más aptos siempre á los militares para los ejercicios de la guerra, de amoldar los paisanos á Ja ley, justos y exentos de toda malignidad, de perfeccionar ciertamente á éstos en la justicia, y de hacer progresar á aquéllos en la fortaleza; y si por causa de guerra hubiere necesidad de alguna expedición, de hacerla fácilmente, hallá.ndosepresentes ambos oficios, sirviendo, é. la verdad, el uno en Jo que corresponde al oficio civil, é impidiendo sin excusa el ejército las invasiones de los enemigos. § 1.—Mas es menester que él oiga y juzgue con rectitud con arreglo á nuestras leyes y sin causa alguna de pasión los litigios, ya se refieran á. can tidades de dinero, ya á crímenes, ya á otra cosa cualquiera, para que, no huyendo de allí nadie, no inquiete nuestra tranquilidad; pues no queremos que nuestros contribuyentes, abandonando la pro~ vincia, acudan aquí, menospreciados por los jueces de las provincias. Porque si después fuéremos molestados por los que de allí vinieren, preguntaremos de todos modos á los que vengan, si denunciaron tales cosas al que está encargado de la administración. Y si verdaderamente conociéremos que ellos no se las denunciaran, los enviaremos con grave corrección á la provincia; Pero si ellos le hubieren ciertamente interpelado, y el que desempeña la administración ó fué negligente, ó por otra causa no decorosa desatendió las leyes, en este caso dirigiremos contra él toda nuestra indignación. Pues así como le dimos más cuantiosas annonas, (nos referimos á las de ambas magistraturas), y lo pusimos al frente de tantos hombres, así, si supiéremos que él se conduce indignamente en la magistratura, ni concederemos perdón, ni señalaremos leve pena, sino que tanto cuanto lo elevamos é. la cumbre, siendo honrado, lo castigaremos si hace alguna cosa contra nuestras leyes. Mas es necesario que no se incline absolutamente á favor de nadie, ni aunque sea de los elevados, ni tampoco si fuera muy rico. Pues precisamente encomendamos esta magistratura á los más nobles, para que no cedan fácilmente ante los que por sus riquezas quieren hacer daño.
Cap. IV
Capitulo IV
Curam quoque habebit(37) el operum (38) omnium, quae ibi sunt, et non sinet destrui (39) neo portes, nec muros, neo pontes, nec (40) itinera, nec aliquid aliorum, sed ipse quantum possibile cal ex civilibus reditibus (41) reparan procurel, el quidqnid malore indiget sollicitudine, hoc ad nos referat, et ratioci-
Cuidará también de todas las obras que hay allí, y no dejará que se destruyan ni los puertos, ni las murallas, ni los puentes, ni los caminos, ni alguna otra cosa, sino que él procurará que se reparen, en cuanto sea posible, con las rentas civiles, y nos dará conocimiento de lo que requiera mayor cuidado, y
(1) EL cucL. Vindob.; eco, el cdd. Mon. (2) EL cód. Man.; aura, el cid. Vtndob. (3) EL cdd. Vinclob.; quid, el cdd. Man. (41 El cód. Mon.; bellícam, el c$d. Vindob. (6) EL cód. Vindob.; discuEsio, el cód, Man. (6) Bk.
pro hac, Los cód.
(7) EL cód. Vindob.; prohibcntem, st cód. Mon. (8) El cód. Man.; bostie, si cód. Vindob. (9) EL cdd. Man.; sutem lites etlam, .eL cód. Vindob. (10) k.; ad, omitenla ¿o cód. (11) .21 cód. Vi nclob.; cristina sus sé quodllbet (omtiendo Silud), el cdd. Mon. (12) EL cdd. Man.; recte, omitela el cod. Vlndob. (13) 2k.; causa aI, el cód. Viadctb.; casu (cau), el cócI. Man. (14) 2k.; diffntons, ¿os c6d. (15) EL cód. Vindob.; coliMas, el cdd. Man. (18) E cód. Man.; provincia, él cód. Vindob. (17) EL cód. Man.; despectos a 1 ud.tclbus, el cód. Vindob. (18) EL cdd. Vindob. iniqultati, el cód. Man.
(19) EL cód. Vindob.; requfrimus, el edd. Mon. (20) EL cód. Man.; venlentibus, si cod. Vindob.; a venien.
tibu, Ele. (21) El cúd. 'Vindob.; coa, omlt€la el cód. Mon.
(21) EL cód. Man.; non, omítela el cóci. Vindob. (33) El cd. 'l indob.: correptione dirigimus, el cd. Man. (24) El cód. Mon.; qui non, el cód. Vindob. (23) El cód. Man.; habent, el cód. Vindob. (26) KL cód. Man.; nondum coram, el cód. Vndoh. (27) El cód. Man.; eum nec, el cód. 1 indob. (28) JL c6d. Vindob.; convertimus, el cód. Man. (29) KL cód. Man.; autem (omitiendo el, el cód. Viudal'. (30) El cód. Vindob.; ind'gnum, el cód. Man. (31) El cód. Vuidob.; atatuimus, st cóci. Man. (22) EL cód. Man.; pena, el cód. Vivido'. () EL c(id. Mon.; quantum eum ceisltudiiic eievavimus, el cód. Vindob. (34) EL cód. Mon.; nuUoa, el cód. Vindob. ($8) Ble.; sublimius Bit, el cód. Vind.ob.; sublimis fnit, el cód. Man. (36) El cód.. Mon.; st, omítela el cóíL. Vindob. (37) EL cód. Man.; ]iabeat, ei cód. Vindob. (88) El cód. Vindob.; operum et, el cód. Mon. (s9) El cód. Vendob.; si Indestrul, el cód. Mon. (40) Kl cód. Man.; neo, omítela el oód. Vindob. (41) Bk.; reditibus, omttenl4 los cdd.
152
NGVEIAS,—00NST1TUCIt5N XXVI
ala LanI secundurn (1) quod a nobis saicitum cgt. Non enim ulterius volumus aliquos ex adniinistratione, eui praesides (2), mitti per provinciam, qui consuetas has habent (3) rnercationes,,: aquarum (4) inquisitiones, et hortorum (5), et muroruin; el imaginum, el huiusmodi, quae dudum penitus amputari prospeximus (6), sed ipse quidem examinet (7) quae fiun (8), et () rationes reddere (10) eos senundum sacrain noslram constitutionem
faciat (11).
§ 1.—Si Yero nos prospexerimus alium quempiam ad hoc destinare, Iioc por pragmaticarn (12) agemus sanctionem et ad tuum, si perspexerimus, Cingulum destinandain. Uudque enim nostros sublentos arripientes el liberos detrimento (13) facienLes, ideo (14) et pecunias despeximus (Sicul (1) et tu nosti) maximas, et tantis annonis iudices,.eL oficia, el cima coa qui aun( remuneravimus, ut non propter egestatem forsan aul aliquid huiusmodi indecorae quaedam contingant (16) causa; sed Insignes .esas volumus et ex magna curia et(17) sic procedere ad provineiam eum dei nostraque memona. Quae (18) nisi per aliquem modum (Rl) oblivicatur, mehor sui per (20) omnia cnt. § 2.—Si autem consularibus el praetoriis (21) vina (22) prisci Romani (23) cingula (24) committebant, non absurdo eL (25) nos agemus (26), si etiam talibus ea (27)aliquibus Iradiderimus (28), qui et violentjas removbunt hine exsecutorumu ad (29) provincias venientlum el nostros subiectos tentanLium (30) daninis auficere irrationabiljter ex tau necessitate liberabuni. Dedimus utique ej (31) fiduciam etiam haen peracrutari, el prohibere, el ad nos reforme, el aun qnidem (32) per se corrigere, aun vero velociter ad nostrain referre (33) notitiam, ut in quibus inferiores rcrum sunt, in bis 34) augeantur el adimpleantur nostmae voluntatis ac iussionis adiectiorie (35).
se harán las cuentas conforme aloque ppr nosotros se ha dispuesto. Porque no queremos que en lo sucesivo se envíen por la provincia de la administración que presides algunos que tienen estos tráficos acostumbrados, las inspecciones de aguas, de huertos; de murallas, de estáluas, y dé otras cosas análogas, que ya antes determinarnos que se extirparan por completo, sino que él mismo examino ciertamente las cosas que se hacen, y haga que aquéllos rindan cuentas conforme a nuestra sacra constitución. § 1.—Mas si nosotros determináremos destinar para esto á otro cualquiera, lo haremos por pragmática sanción, y será dirigida á tu magistratura, si así nos pareciere. Pues para separar y librar en todas partes de perjuicio á. nuestros súbditos despreciamos muy grandes cantidades de. dinero, (SQgén también té lo sabes), y renumeramos con tantas annonas á los jueces, 3, sus oficiales, y á los que cerca de ellos están, 3. fin de que acaso por la necesidad 15 por algo semejante no tengan lugar algunas cosas indecorosas; pues queremos que sean insignes y miembrás da la grande curia, y• qué de este modo se conduzcan en la provincia, acordándose de Dios y de nosotros. Y si de ningún modo olvida esto, él. será en todo caso cada vez mejor. § 2.—Mas si los antiguos romanos encomendaban las magistraturas 3. varones consulares y pretorios, no absurdamente obraremos también nosotros, si igualmente las encomendáremos 3. algunos de éstos, los cuales impedirán ¡as violencias de los recaudadores que de aquí van 3. las provincias é fl. Lentan causar sin razón daño 3. nuestros súbditos, 3. quienes librarán de tal calamidad. Ciertamente que le dimos seguridad para investigar también estas cosas, para prohibirlas, y para darnos cuenta de ellas, y para corregir por sí mismo unas, y para poner inmediatamente otras en nuestro conocimiento, 3. fin de que para las cosas que ellos son inferiores se vean auxiliados y completados non un suplemento de nuestra voluntad y de nuestro mandato.
Cap, V
Capitulo V
• Raen etiam impenialibus mandatis subdemus el" cum codicillis ea cinguli dabimus UI memores iurisiurandi, quod subeuot, el mandatoruni, quae ele (36) dabimiis, nobis nostroqus consilio digne (37) scam condecorerit vilam, el regaut cingulum cum legibus nostris. 1-mee sunt, in quibus cis damus cinguluni, dantes eis (38), sicut dictum est, et iudicandi (39) omnein potestatetn in pecuniariis et enminalibusel omnibus absolute negotiis, et appella-
Estas cosas las comprenderemos también en los mandatos imperiales, y éstos los daremosjuntamen. te con las credenciales de la magistratura, 3. fin de que se acuerden del juramento qüe prestan y de los mandatos: que les daremos, y arreglen su vida de manera digna de nosotros y de nuestro consejo,y desempeñen la magistratura conforme 3. nuestras leyes. Estas son las condiciones con las que lesconferimos el cíngulo, dándoles, según sé ha dicho,
(i) EL cód. Mon.; fiat eed, el cid. Vindob. (2) BI..; administrationo praesidos, el cid. Vindob.; adralriistrntioe praesidis, el cód. Man.
(13) El cód. Vuidob.;habet, el Cód. 2I(on. B/.; ad quaruin, el cód. Vindob.; iti nqnarum, el códi-
ce )f
(5) EL cód. Vindob.; ortorum, el códi Mon. () EL cosi. Vindob.; perpeximu, el cód. Mon. ri) RL cod. Mon.; examine, el cód. Vindob. (8) EL cdd. Mon ; fuer1nt el ccld. Vindob. (8) RL cód. Mo a.; el, o,nilela el cód. Vlndob. (IO) El cód. Mo,i.: raddereiit, el cód. Vindob. un EL cócI. Vindob.; facial constitutloneni, el CM. Mon. 112 El cód. Man.; grarnaticam, el crid. Vindob. (13) jiheros detrimcntum, los cód.;llberos a detrimento, ¡3k. (14) BIe.; ideotiun, el cócl. Vindob.; ideoque duim, el códice Man. . (15) El cód. Man.; sic e, el cód. Vindob. (is) El cd'.L. Man.; canIl u gal, el cód. Vindob. (17) Ek.; el, omitenla Los cócI. (18) El cód. Vindob.; quod, el cód. Mon. (18) Elcdd. Man.; modo, el cód. 1 indob. 20 El cdL. Vindob.; super. el cód.. Alón. (130 U/e.; prstoribus, los c(id.
(22) EL cód. Vindob.; utriS, el cód. Atan. (23) El cód. Vindob.; priaeis Etomanum, el cód. Mon. (24) Bk. cinguli, los ccid. (25) absurdo (omitiendo el) el cdd. Vtndol.; absurdcs et, cicód. Man. (26) EL cód. Vindob.; agimus, el cód. Mon. (21) EL cód. Man el, el odd. VIndoL'. (18) El cód. Vindol,.; tradjdimu5, el cód. )lfon. - (10) EL cód. VindoL',; qui etiam violentos tradldcrunt vel renio rebunt hinc ad, el cód. Man. (30) E/e.; tentant(wn. o,nilenln Los cód. (81) El cód. Món. et, el cód. Vindob. 1:35) Ble.; et albiuid, el cóci. Vindob.; et ai(qua quldem, el cód. Món. (133) EL cód. Vindob.; referri, el cód. Man. (134) El cócl, ViudaL'.; la Ma, omitela el cóci. ,lIfon, 5; E/e.; voluiitates ac insslone9 adiection1, el cód. Vm¿ob.; voluntatesac luselonis adiecttonein, el cód. Man. {ilS) Ble.; ci, Los cód. (37) 13/e.; debimos digne nobis nostroque coni1io, el cocl. ilioui.; debimos noatroque Consilio digne, el cód. Vindob. (is) E/e.; damos —eis, cinitenlas La.q cóui. (39) El cód. Man; vindicandi, el cód. Vindob. -
NOVELAS. --OONSTITUCIÓN XXVI
tionem eis• oblataru (1) ad gIorosissimos nostros praefectos et por tempas gloriosissimum perducendi (2) quaestorem, ;communiter (3). negotium audientes secundum figurani ad sacrum auditorium introducendarum causarum. Si qua (4) vor por fila (5) loca sub appellatione 8at causa quingentorum mrnor aureorum, licet (6) etiam (7) ex delegatione sive imperial¡ ant iudíciali sit, el eut causa commisa est non sil . spectabilis iudex, ab ulla locis appellationem ad eum vcnire, el audire eum tanquam in sacro auditorio. Decoramos enim el etia4n hoc modo (8) cingulurn, el sitnilem ponimus (9) speolabili comili Orient.is, et proconsulatibus et cotuitibus Phrygiae alque Ga'atiae, ut el ipsa sit (10) apectabilis, sicut illae, el in (11) hane fig uram consistal; nihil hac nostra lego c1arssimi provinciae jodida minuente administratjonem, sed filo in aiiisprovinciae (12) lócis agente quae propria leguni aunt, hoc auteni in quibus commóralar (13) partibus commissam (14) sibi a noble implente sollicitudinem.
§ 1.—Subdetur autem a noble el descriptio. (15) huic legi, dlcens, quid quidem (16) eum oornpetat praebere occasione (17) eodicillorum administrationis, quid autem accipere eürri el qui circa eum sunt de fiseo secuadum (18) annonarum (19) occasio-. nem. Quae etiani sola (20) accipere coa sinimus (21), alio lucro penitus abstinentes. Propterea enitn coa honetiores faci mus praebendis (22) maiori bus, u 1 el ipsi hanc noble in operibus retribuant cómpensationem, nostros subiectos per omnia liberantes, et sacramentorurti, quas subeunt, memores. Praosentenivero legem.habebit quidem et (23) legum codex, el tua sedes (24) suseipiena el agnoscena perpetuo eam in (25) ipsis serval operibus. Dat. XV.
Cona. [535.
Ka!. lunias. Constant., BELISARIO V. C.
153
plena potestad para juzgar en los negocios pecuniarios y en los criminales y absolutamente en todos, y para dirigir las apelaciones, que soles presenten, á nuestros gloriosisimos prefectos y al que i la sazón sea gloriosisimo cuestor, los cuales oirán en común el negocio en la forma de las causas que se llevan Li la sacra audiencia Mas si en aquellos lugares se constituyera en apelación algún litigio de menos de quinientos áureos, aunque sea por virtud de delegación ya imperial, ya judicial, y no fuera juez espectable aquel b. quin fuá encomendada la causa, vaya de aquellos lugares Li él laapelación,,y oigala él como en sacra. audiencia. Porque le honramos también de este modo el cingulo, y lo hacemos semejante al especlable conde de Oriente, y 4 los procónsules ycondes de la Frigia y de la Galacia, á fin de que también esta magistratura sea es pectable comoaquellas, y exista con esta forma; sin que por esta nuestra léy menoscabemos en nada la administración del muy esclarecido juez de la provincia, sino haciendo éste en las demás localidades de la provincia lo que sea conforme Li las leyes, y cumpliendo él en las regiones en que reside el encargo que por nosotros le ha' sido encomendado. § 1.—Mas se pone por nosotros al pie de esta ley también una nota, que dice qué es lo que ciertamente procede que él pague con ocasión de las credenciales de su administración, y qué lo que él y los que están cerca de él recibirán del fisco pór razón de annonas. Cuyas cosas son también las úni casque dejamos que ellos reciban, absteniéndose en absoluto de otro cualquier lucro. Porque por esto los hacemos más honrados concediéndoles mayores' cosas, para que también ellos nos dón esta recompensa con sus actos, manteniendo en todo libres nuestros súbditos, y acordándose de los juramentos que prestan. Mas el código de las leyes comprenderá también ciertamente la presente ley, y tu sede al recibirla y conocerla la guardará perpétuamente en la práctica. Dada en Constantinopla á.15 de las Calendas de Junio, bajo el consulado de BzusAzuo, varón muy esclarecido. 15.I
Oportet praeberi praetori (26) T hraciae pro anuoAl Prétor de la Tracia se le deben dar por annonia el capitibus et reliquo solatio solidos numero nas, raciones de caballo y por la demás retribución octingentos, eius assessori solidos (27) septuaginta ochocientos sueldos, Li su asesor -setenta y dos suelduo eius officio suri libras V. Oportet vero enea (28) ,dos, y Li su oficio cinco libras de oro. Mas él debe praebere 000asione (29) codicillorum ita: Speetabidar con ocasión de las credenciales lo siguiente: A libus chartulariia tribus sacri cubiculi solidos nolos tres espeotables cartularios de la sacra cáfliara vezo, primicerio clarissimorum tribunorum notanueve sueldos, al primicerio de los muy esclarecirioruni el laterulensibus (30) solidos XXIV, eius dos tribunos de los notarios y Li los oficiales dar readiitori solidos tres, oíflcio gloriosissimorum (31) gistro veinticuatro sueldos, Li su ayudante tres suelpraefectorum pro praeceptis (32) et omni alía (33) dos, y al oficio de los gloriosisimos prefectos por los causa solidos quadraginta. mandatos y por todo lo demás cuarenta sueldos.
(1) EL cód. Vis'4ob.l ablaam, el cód. Moza. (2) Bk.; perductt, el cód. V dob.;perdnct, el cd. Mrn. () EL ccid. Man.; comitar, el cód. Vfrcdob. (4) EL cdd. Mon. quse. el cdd Vindob.
(2) Rl cód. Vindob.; ulla, el cod. Man. )6) 2k.; out, los c6d (7). EL cód. VLnfob.; eltam, omítela el cdd, Mon.
(8) EL cdd. Vindob.; hulusmodi, el cód. Man. (9 EL cód. Mora.; si mal componimus, el c&L. Vindob (iO) El cód. Man.; sil, omilela el odd. Vindob. (II) sicut Mli tu, el eód. Vridob.; stcnt file la, el ocicl. Moli. (12k EL cód. Vindob.; proviteja, el C6d. Mon. (Is) El cod. Vindob.; moratur, el cdd. Mon.. 11) El cód. Vindob eommjssa, el cód. Man. (15) Rl o&t. Vlndob.; descripto, el cód. Man. (16) El cód. Vindob.; qn(dqutd, el c6d. ¡don.
(1I) 2k.; occaalonem el cdd. Mas. (18) EL cód. Man.; scIlcet, el qdd. Vu5clbb.•
Toiio V1-20
(19) EL cód. Vindob.; annorum el cód. Man. .20) El cod. Vindob.; solam •tcod. Mon. (21) El cócl. Visidob.; fluimus, Si cóci. Alón. (fl. EL cód. Moni; praebent, cdd. Vindob. (23) EL cód. Vindob.; eltam, el cód. Mart. (24) EL cód. Vindob.; el etna sede, el cód. Man. (25) Ele.; perpetue ea et,et cód. Vindob.; perpetua esm, el cód. Man. (25) El cód. Man.; praatorl praeberi, el cdd. Vindob. 121; EL cócL. Vindob.; octiugentos— solidos, omítelas l cóe Moni cac (25) 2k.; Opørtet enini, el cód. Vindob. (29) EL ccid. Vuidob.; occaaionem,el cód. Mot. (30) Ble.; Istrtculi, el cod.. Vindob.; latercuil, ej cód. Mee, (31) EL cód. Vindob.; clarlssimorum, el cód. Mon. (32) El cód. Aloe.; praefe(tls, el cód. Vndob. (83) El cód. Vlndob.; sLla omni, elcód. Man..
J 54
NOVELAS —OONSTITTJQIÓN XIVU
CQNSTITUCIÓ$ XXVII
CONST XXVII (1) DE COMITE ISÁUR1AE
•
- 'DEL CONDE DE ISAUR1Á
-Imp. lusTiNrANus Aug. IOANNI Pf. P.
Et Emperador JUSTINIANO, Augusto, ó JUAN, Prcjerto de¿ Pretorio.
Praefatio
Prefacio
Quod quibusdam (2) ante DOB Imperatoribus in ímagiie et figurado lsaurorum provincia venit in
Lo que á. algunos .Emperadores anteriores á nosotros lesacudió i la mente haceren bosquejo y representación respecto á la provincia de ros Isauros lo hiøimos nosotros realmente con la eficacíadeles actos en la provincia de Galacia y en la Frigia Pacaciana, Uniendo la administración de los antes llamados vicarios.á las civiles, y constituyendo un solo oficio, y organizan dolas como era conveniente, y dando á cada una cii lugar de su antigua denominación el nombre de conde,: de suerte que uno ciertamente fuera llamado conde de la primera .Galcia, y que el otro fuera nombrado conde de la Fngia Pacaciana, siguiendo á ambos también nuestro propio, sobrenombre.
ánirnum (3) agere, hoc nos ipsis rebus pér ipsam,
operum 'nrtutem et in Galatia egimus provincia, et in Pacatiana Phrygia pr'idem appellatorum (4) 'vicariorum adniinlstrationem unientes (5) ci vilibus, et unum constituentes ófficium, ci (6) componentes eas, ut oportebat, et unicui4uó dantes pro prisca appellatione comitum nomen, alterum quidém comitem Galatiae vocari primae, alterum vero comitem Pacatianas nomínari .Phrrgiae, sequente utrumque borum et nostro cognomrne
Cap.!
•
Capitulo 1
Et hOc quoque in Isaurorum facimus (7) regiono. No¡¡ enim ulterius volumus qui (8) ad huno a000saerit adrninistrationem dupiicibus uti codicillis, et accipere quidem et civilis cinguli appellationem, accipere autem et militaris potestatis insignia, et nomen circümferre duplex, causa cisistente una, sed hoo ipso unam case administrationem hanc ponimus, ipsam (9) quidem providentaix" armorum ipsam vero flaca la suscipientem, omnia autem iabentem sub so, et uno utentem offioio, comitiano appell ando, et accipientem probatoria militiae a sacro libellorum sorinio. Erit autem haeo omninó sine suifragio; et non praebebit pecuniamm ullum commodum, sed et ipsa(lO)purrs utetur manibus, sicut ceterae. EL mittemus (11) etiam ad éam nuper a nobis prolatam legem. D&bimus autem ei (12) super codicillos, qui eum apéctabilibus inscribunt iudicibus, etiam divina praecepta (hace autem.mandata principia et ab antiuis nominata sunt, et a nobis denuo in rempubhcam introducta)(13)1 ex quibus discet,. quia providendum el alt et.fiscalrum omnium, et privatorum instrumentorum otdisciplinae alterius, et nL in nullo laedatur fiscus, et simpliciter omnia, quae competena 051 eumfacere, indo el fient (14) manifesta.
Y estb también hacemos en cuanto á. la región de los Isauros. . Porque no queremos que en lo sucesivo se sirva de dobles credenciales el que llegare á esta administración, y. que reciba ciertamente la denóminación de una magistratura civil, y.obtenga también las insignias de la potestad militar, y ostente un doble titulo, siendo una sola la causa, sino quepor esto mismo determinamos que sea una sola la administración, la cual provea ciertamente respecto á las armas, pero tenga á. su cargo las cosas fiscales, teniéndolo todo dependiente de efla,
Cap. II
Capitulo JI
Selat autem solum, quia et ipse inter apectabiles indices (15) ordinatus est, et appellationes ab illo factas (18) gloriosisaimi praefecti sacrorum nostromm audient pra.etoriorum, et gloriosisaimus noster
Mas sepa solamente que también él está clasificado entre los jueces espectables, y que las apelaciones que de él. se hagan las oirán los gloriosisimos prefectos de nuestros sacros pretorios, y nuestro gb-
(1) El£cto grwgo 'se halla e Hal. Sorimg. 849. VI. se publicó una anliQun versión lo. 11.—lullan conel. indncl ola del cód. Vndob. (2) EM.; quldem, el cód. (a) BM.; animo, el cód. (4) appeilatum, 'el cód.; appeUatam, Bit. (5) HM.; adwini8tratIone lwlnuantss, el eód. (6) et, omftek4 el cod. (7) BM.; facimna, o,n4tsia el cdd.
57290
,
- -
sirviéndose de un solo oficio, que se habrá de llamar condal, y recibiendo de la sacra secretaria de libelos las credenciales del cargo -en la milicia. Mas será ella absolutamente sin sufragio; y no proporcionará ningún emolumento de dinero, sino que también-se servirá, de manos limpias, como las demás. Y- le enviaremos- también á ella la ley promulgada hace poco por nosotros. Pero le daremos además de las credenciales, que inscribirán á este entre los jueces espeetables, también los divinos preceptos,.(Ios qie' fueron llamados mandatos del principe por los antiguos, y fueron de nuevo introducidos por nosotros en la república),por los que sabrá que por él se habrá de cuidar de todas las cosas fiscales, y de los instrumentos privados, y de la disciplina de lo demás, Á. fin de que en nada sea lesionadoel fisco, y por, los que sencillamente se le hará manifiesto todolo que oís procedente que él haga.
quid, el cdd. (8) BM.; luid, el cód. (10) BM.; ¡pise, el cód.'
(9) BM.;
(It) BM.; niittetur, el cód.
(12) BM.; ela, el cdd.
(13) BM.; lntroductam, el cód. (14) BIs.; nunt, el cód. (15) BIs.; lndlciis, el Gód. 118) BM.; facta est, el cód.
NOVELAS. —OONSTITTJO1óN XX VI!!
15.
quaestor, sicut augustalis, et proconsulis atque (1) praet.órpm tFjum nunc (2) a nobis statutorum Pisidiae et Lycaoniae atque Thraciae, et comitis Orientis, insuper el .eorrutis Pacatianae Phrygiae Galatiaeque prunae. Si qua vero in .Isauria causamm iiunor .fueritquingontorum aureorum, deinde sub. appellabo fiat, hano ipse audiet secuncluin (3) sacrorum auditoriorum (4) figuram. Etenim etiam boa ei damus, nobiliorem el et in hoc adrninistrationom declarantes (5).
riosisimo ciestor,como las del augustal, y 1s del pro. consul, y las de los tres pretores ahora establecidos por nosotros en la Pisidia, en la Licannia. y en la Tracia, y las del conde de Oriente, y además las del conde de la Frigia Pacaciana y de la primera Galacia. Pero si en la Isauria hubiere algún litigio menor do quinientos áureos, y después se apelara en él, él mismo lo oirá en la forma de sacra audienola. Pórque tara bién le concedemos esto, haciéndo-
Epilogna
Epilogo
Tua igitir celsitudo secundum imitationem memoratorum oingulorum el de istis ordinet. Subiiciemus (6) enim el descriptione!n huic nostrae legi, deciarantesquod quidem ipsum et eius offioium eiusque asseuorem de fisco competat accipere,, quid autem ocoasione administrativorum dare codiciflorum. EL sciant quia nobis nuper ornatas por nos (7) administrationes.assumunt, quia passi sumus pecunias pro éingulis solenniter oblatas valde repeliere, ipaisque de (8) proprio et assessoribus quod non habucrunt dare, et otleiis cjnae ab alfil; sunt ablata (9) largii'i, ipsisqne administrationibus malora facereemolumenta, UI (10) undique nostros subiectos servemos inviolatos. Si autem et aUquos iudices vicinarum sibi regionum negligentes inveneris airea flseum, non alium destinabis, sed ipsos spectabiles ludices urgebis (11), uL ipSi immiflBaflteX vicino iudioibus, si neglexerunt, et.procurent haec omnibus inferri media, nL alt administratio.melior.et multo priore superior.
Por tanto, disponga tu excelsitud también respecio á éstos á la manera que en cuanto álas mencionadas magistraturas. Porque pondremos también al pie de esta ley nuestra una nota, que declaro qué es lo que ciertamente es procedenteque él y Soficio y su asesor reciban del flaco, y qué lo que darán con ocasión de las credenciales de su cargo en la administración. Y sepan los que reciban administraciones há poco honradas por nosotros, que hemos consentido rechazar en absoluto cantidades de dinero habitualmente ofrecidas por los cingulos, y darles á los mismos y á los asesores de lo nuestro propio lo que no tuvieron, y concederles á los oficiales lo que á otros se les quitaba,,y aumentarles
• Dat. XV, Kal. Junias, Constantinop.,
V. C. Cona. E535.1
BELISARiO
le también en esto más noble su magistratura.
las mismas magistraturas sus emolumentos,. para conservar nosotros en todo indemnes á nuestros súbditos. Mas si hallares que algunos jueces de las regiones á él vecinas son negligentes en lo relativo al fisco, no enviarás áotro, sino que instarás á los mismos espactables jueces para que ellos amenacen á los jueces vecinos, si fueren negligentes, y procuren que de todos modos se ingrese esto, de suerte que la administración sea mejor y en mticho superior á la anterior.. Dada en Constantinopla á 15 de las Calendas de Junio, bajo el consulado de Bus&nio, varón muy esclarecido. (535.1
Oportet praeberi (12) comiti Isauriae pro annonis solidos octingentos, eius assessori septuaginta duo, sius ,officio auri liberas quinque. Oportet autem eum praebere (13) occasione codicillorum ita: Speetabilihus chartulariis tribus sacri cubiculi solidos novena, primicerio ffiarissimorum tribunoruin notariorum el laterculensibus solidos.XXEV., adiutoni cius molidos tres, officio gioriosisaimorum praefectorum pro praeceptis el omni alia causa solidos XL.
Al conde da Isauria se le deben dar por annonas ochocientos sueldos, á su asesor setenta y dos, y á su oficio cinco libras de oro. Mas él debe pagar con ocasión de las credenciales esto: A los tres espectables cartularios de la sacra cámara nueve sueldos, al primicerio de los muy esclarecidos tribunos de los notarios y á. los oficiales del registro veinticuatro sueldos, ¡ su ayudante tres sueldos, y al oficio de lós gloniosisimos prefectos por los mandatos y por todo lo demás cuarenta sueldos.
CO1qST. XXVIII (14)
CONSTITU ClON XXVIII
liS MODERATORE IIELENOPON'I
(15)
DEL GOBERNADOR DEL HKLSNOPONTO
Imp. lusriNlaNus Attg. I0ANN1 Pj P..
El Emperador JUSTiNIANO, Augusto, 4 JuAN, Prefeco del Pretorio,
Praefatio
Prefaoio
nene et (16) antiquitus coinpactum et (17) un¡(1) utrlusque, el oód.; utriusque st, BM. (2) BM ; bune, si cód. (3) Bk; B ellicat, et.cóii. (4) BM.; audtoriiin, el cód. (5) BM; declarante'». el cód (6) eubUeiinuS, el cóci. (7) EM.; vos, el cóci. (5) BM.; Ipeis qni de, el cód. (9) oblat&, el cód. (10) BM.; et, el cód. .
N&ser& de buen gobierno innovar 6 dividir sin
(11) BJe. vigebit, el d.
(12) . BM. d. estereotipada; praebere, B/ç.
•-
. (15) BM.: praeberet, el cód. (la) El texto griego se halla enHal.ySorwig—Bas, VI.. 12.—Iullan. oonst. 27.—BM. publicó una aitigua ,ersidn. temdndola del cód. Vindob. (16) BM. ccl. estereol.ipad a moderatlone Hellespontl, ,l:cSd. (15) st, omítelael cód.
(17) et, omítela el cc$d.
••
•.:
•
.
.
.
•
..
...
116
ÓAS.TtJQÓN
túm (1) el (2) in sua virtute cçlrnpositum sine ratio•nabili qua am, causa novare aux dividere non ant d1pensationis sanae. Non enim iu nominum mu 111tudtneponenda est vis 1(3), sed iú vero (4) rerurn (5) effectu. Quale videlicet faøturn circa hes duos Pontos appellatos didicimus; dicimus (6)autem Helenopontum el Polernoniacum Ponlum (7). Quum enim sub cno essetpridem iudice (8) constituta provincia, factir sunt duo. noque publica hoc necessitató
cogente, neque alia rationabili, qualibel occasione, quam aliquis etiam facile inveniat. El tanto proba-'
tui causa ita se babero, quia usque ad praesen teru diem uno tracteuta (9) publiearum functionum el dispositiónum utuntur provin clac ambae, civitatesque si quia enumerat (10), quae in utraque sunt, vix provinciae unius (1.1). fil mensura 'sufficien; depique 'ocIo quidem civitates comptent Helenopontuni, hoc est e1 Amasia, et Heijora et Eiichaita, insuper et Zela, et Andrapa, el circa tindas positas Sinope el (12) Amiens, civitates anhiquae, nec non el Leontopolis, si oportet et illain iii clvitatibus numerare. Quinque vero aliae (13) Polemouiacuuieontinent Pontum, Neocaesarea (14), el Cornaca, el Trapezis et Cerasus (15) et Poleinonium (16) (Pythyonta enim el Sebastopolin inter -castra magia adnumerarnus, quam civitates), ul usque ad has utorque alt Pontus. PoSt quos eliam nostra (17) constitit Lazica, in qua et Petraeon est (18) civitas, a nobis civitas else el nominan (19) percipiens, el utens nostras pletatis cognomine el
•Lustiniana vocata, el Archasopolis (20) et Rhodo-polis, castra malima et antiqua; inter quae sunt et
ea, quae a nobis ex Persia capta sunt castra, Seandio, el Sarapanis, el Murisius, et Lysirio (21), et si quid aliud a nobis in Lazis (22) est laboratum; dcliide Tzanorum (23) suecedit provincia, nuca primum a nobis Rumania acquisita, el civitates etipsa alias 'qnidem modo fastas (24) suscipiens, alias su'tem quantum fuerit faciendas susceptura; aliaoque post iilam gentes sedent, Suani (25) et Scymni, et Absilae, el Abasgi (26), el aliae, nunc deo dante, amicae el nostrae.
miú
alguna causa razonable lo que bLén y de aiió se halla compacto' y unido y en su. propia - eficacia armonizado. Porque no se ha de poner. Ja fuerza en la multitud de nombres, sino en el v-érdadei'ó efecto de las cosas. Y esto, ¡,la verdad, es lo que hemos sabido que se hizo respecto á estos dos lismádoa'Pontos; nos referimos al Helenoponto y 01 Ponto Polemoniaco. Pues hallándose antes constituida la provincia bajo un solojuoz, se crearon dos, no obligando *. ello necesidad pública, ni otro cual-
quier motivo racional, que alguien descubra fácil-
mente. 'Y en tanto se prueba que así era la cosa, cuanto que hasta el dia presente ambas provincias se sirven de un-mismo encargado de las .públicas contribuciones y disposiciones, ysi alguno cuenta las ciudades que hay en una y otra, apenas hallará número suficiente para una sola provincia; pues ocho ciudades constituyen ciertamente el Helenoponto, á saber: Amaslá, J.lébora, Eucaita, y además Zela y Andrapa, y situadas cerca del mar Sínope y Amiso, ciudades 'antiguas, y también Leontópolis, si es que también á ésta se la ha de contar entre las ciudades. Otras cinco comprenden el PontoPolemoniaco, Neocesárea y Comana, Trapezo, Cera$o y Polemonio, (porque Picionta y Sebastopol las contamos más bien entra los campamentos qué como ciudades), de suerte que hasta ellas-lleguen el uno y el otro Ponto Después de los cuales ie ha[lft también nuestra Lazica, en la cual está la ciudad de Petreon, que de nosotros obtuvo constituir y ser llamada ciudad, sirviéndose del sobrenombre de nuestra piedad, y siendo llamada Justinianea, y A'rqueépoLis,-y ftodópolis, muy grandes y antíguó campamentos; entre los que se' hallan también los campamentos que por 'nosotros fueron tomados á los persas, Seándis, Sarapanis, Murisio, y Lisiris, y algún otro que por nosotros haya sido constituido en Lazis; después sigue la provincia de iosTzanos, ahora por primera vez adqui:ridapor nosotros para los romanos, y que comprende también ella otras ciudades ciertamente -basta ahora constituidas, y habrá de comprender otras cuando se crealen; y después de ella moran .otrae gentes, los Suanos, los Scunnos, los Aballas, los Abasgos y otras, hoy por favor de Dios amigas y nuestras.'
Cap. 1
CapitulO 1
Sed ad hace qiiidem delocis istis nos sermo deduxit (27), revertimur autem rursus 'ad Pont9s el unitionem sorum. Nona eui,m ambos Pontos, qui tredecim civitatibus continentur, in unam provinciam denuo colligimus, el reddimus cia vetustatis quidem unitionem, novitatis autem cognomen.Helenopontus en¡ m omnia vocetur, hoc -videlicet, quod positum t el a Constantino piae memorias nomen occasione nobilissimae eiuS matriz, Helenas, dicimus piaememoriae, quae nobis el sacrum Chrialianorum invenit signum. Itaque comen Poleunonis, qui fuil antiquus multorum iliorum in Ponto tyran-
Pero el discurso nos ha llevado ciertamente á esto sobro tales lugaEea, y volvemos de ñuevo.á los Pontos y á la unión de-los mismos. Así, pues, ahora reunimos de nuevo en uña sola provincia ambos Pontos, que constan de trece ciudades, y les darnos su antigua unión, y una nueva denominación. Poraire, todo él será llamado Helenoponto, cuyo nombre, á la verdad, le fué puesto pór Constantino, de piadosa memoria, con ocasión del nombre de su nobilisima madre, nos referimos á Elena, de piadosa memoria, que descubrió nuestro sagrado signo y 'el de los cristianos. Y así, desaparezca el nombre de
(i
munituni, el cd., y BM. (2) BM.; et, omítela el c64. (8) vlC, omítela el cdc!. ' (4.)' BM.; viro, el edd. (5) BM.; effectuin, el cdc!.
'
.
' . (5) BM.; diclinus, omítela el c&í. (7) BM.; et PoIemoniacUm Pontum, ornitelas *l cdc!. ' , (8) BM.; ludiceni, el cdc!. . ' (2) BM.; traetet, el cdc!. ' . '(0) BM.; enlin eral, e! cdc!. ' ' (1) BM.; ¡u me, el cdc!. '(1» Ele. cd; estórcotípadc; et, o,ntte(a el cdc!. - ' (13) BM.; altum, el cdc!. ' ' (14) BM.; necesgarla, e! cocí.
(13) BM.; Zeaaris, el cdc!.
(16) Bl& Polemnm, el cdc!. (17) Eh.; noetram, ci cdc!.
.
(18) Potra eoruni1 el cód.; Petra cut, Bk.
(19) Ble.; nomina, el cód. (20) BM.; Iutlnlana vocatur Archaeopo1i, el cdc!. -
(21) BM; Solirsue, el cdc! (82) BM.; Sjlorum noble el Lij, e! odd. (23) BM.; Dazanorum el cdc!. (24) BM.; fasta, el CU. (25) BM, (uau1s, el cdc!. (26) Ele.; AbsUezabasgl, e! cdc!. (27) DM.; deduiJmu, el cdc!. .'
lÓ.-iOTIi*iOI6N •±
5
.nortim,quieseat,priuium quidem quia lyranni est, secundo entera quia st ei'vitatem cognominatarn babet, dicimus Poleznonium, et quia meliu8 efit provincias ex nominibus christianis et unperialibus magia, quam ex bello et tumuLtu cognitis designar.
Polemón, quefué en lo antiguo el de muchos tiranoá en el Ponto, en primer lugar ciertamente por. ,que es el de un tirano, y en segundo lugar porque tiene también asi llamada una ciudad, nos referimos á Polemonio, y porque será mejor que las provincias sean designadas con nombres cristianos y más bien Imperiales, que no con otros conocidos por guerras y perturbaciones;
C&pá II
Capitulo II
Omnesque(1).tredeeim civitates provincias sint unius, privanda qmdem neutra earum metropo-. .liurn (2) (Amasia dicimos et Neocaesaréa) metrópolis nomine, deo arnabili bus autem earum epiacopis metropolitanis (3) ¶uidem hio ordinaudis qui vero sub eis constituti sunt similiter ab sis, qui metropolim babitant, aicut hactenus (uit, ordinancija. Nihil •enim circa sacerdotium earurn novamus, quoniam etiam (4) in una, provincia .et (5) velus tempus.'cthec, quod nube ordina.tum a nobis est, novit talia (6) plurima statu La in (7) deo amantisaimis episcopis consistentia. EL praesi* ele vir unus, iudex qnidem utriusque provinciae, moderator autem appellatus, quem aliquis compositorem vocarit (8) consueta u sus lingus, quoniam et moderatoria nomen antiquum est et romanam nobilitatern (9) decena, et compos*tor antiquus quidam (lO) iudex erat ex Lacedaemone ad subiéclos .nhissus.
Y sean todas las trece ciudades de una sola provincia, no debiendo ser, á. la verdad, privada ninguna de estas metrópolis, (queremos decir la de Amasia y la de Neocesárea), del nombre de metrópoli, debiendo Ser ordenados aqui ciertamente los obispos, amantes de Dios, metropolitanos de ellas, y debiendo ser ordenados igualmente por los que habitan: la metrópoLi, como hasta ahora se hizo, los que ¡Be hallan ConsLituldos bajo su 'autoridad., Porque no innovamos nada relativo al saérdocio dé las mismas, porque así la antigüedad como 'la organización que ahora se da por nosotros. vieron también en una sola provincia establecidas mucbas,cosas semejantes relativas á los obispos, amantisimos
-.
de Dios, 'Y presidalas un solo varón, juéz ciertamente 'de ambas provinc ias, pero llamado gobernador, á quien alguien llamarla componedor sirviéndose del lenguaje vulgar, porque el nombre de gobernador es antiguo y acomodado á la nobleza romana, y el componedor era cierto antiguo juez enviado k los súbditos deLacedemonia.
Cap III•.
Capitulo III
Unda q:uL boc.cingulum suinit nominetur modorator Iustiniaus flellesponti (11)! Obedient autem el (12) et milites ja provincia collócati, habeatque et ad reaponsum, omnisque succumbat fortuna, rationern (13) privilegii obiicere non vIens. Audiat autem et causas pecuniarias et criminales, et alias, minores quidem ex non scripto et gratis, maiores autem ex (14) saripto quidem,:cum ordinata varó secundum sacram nostram constitutionam (15) expensa. Et qui cingiítum hoo acceperit utriusque -administrationis aocipiat anDonas collectas in Septingentos XXV.. aureos, et officio utatur uno, et flscalium cursus se .perieulum anum et cornmune
Por lo cual, el que recibe este cíngulo sea llama-do gobernador Justinianeo del HeIespotO. Le obedecerán los militares establecidos en la. provincia, tendrá un encargado de respuestas, yle estarán subordinados los de clualquier posición social, sin qué puedan oponer razón de privilegio. Mas 'oiga así las causas pecuniarias como las criminales, y las demás, Lo.a menores sin escritos y gratuitamente, las mayores ciertamente con escritos, pero con las expensan prescritas en una sacra cona titución' unes'tra. Y el -que obtuviere esta magistratura reciba reunidas las annonas-de una y de otra administración basta la cantidad de setecientos 'veinticinco áureos, y sírvase de un solo oficio, y la recaudacióó y la responsabilidad de los tributos fiscales seMa única y común tanto para el que tiene el cíngulo como para su oficio, qse reunirá en una sola forma, y se reorganizaren sí mismo,-según se ordene por el presidente. Y el asesor de - la :administración recibirá del fisco setenta y dos áureos, y el único oficio, que se forma de los 'do, cuatrocientos cuarenta y siete sueldos y tercio.
bit et circa eum,.qui cingulum babet, et adversus
offioium' quod in.unarn con'venlet figuram, et coaptabitur ni ssmM ipso,aicut a praesidente (16) or-
dinatur. EL uaeuor adzninistrationis cmos et septuaginta auróós a fisco percipleti et officium, quod ex ambobus urnim fit, quadringentos quadraginta septem et trernissem accipiet surcos.
Csp.IV. Qui vero administrationem habet loci (17) servatoros quidem civitates non diriget (hoc enini Obsarvabit, sicut et sacra nostris continetur (18) man• (1) El cód.; ónmes autosi, EM.(2) metropollm, el cód.; inatropoli, Ele. . (2) BM.; matropoiltis, ci odd. (4) .Bk;et,cLcád.
(1) Ele.; etism, ci iÓd. (8) BM.; taU, si oód. (7) BM.; miar, si odd. . (8) Ele.; compositor evoe&v1414tcdd. (9) BM.; romana nobffltste,ei:Cdd, '. ' -
Capitulo IV Mas el que desempefie este cargo no enviará, lugartenientes á las ciudades, (porque observará esto,
como se contiene también en nuestros sacros man(19). quidam1 el qd& p Ele. (11) BM.; Elesnonto, el cdd (12) BM; autem el, omitebae el cód. - . (13) .Bk.rstloñnm, 01 cOcí - (14) ex, omitenla el d., y BM.. (15) BM.; secunde sacra nostra eonstitutlone, e! cád. - - (18) BM.; rae,ente, el cód. -
-
(17) BM.; locis, ti od. (18) BM.; eontfnantur, 01 eticí.
-
158
NOVRL&S.-"CON$?ITUOIÓN XXVIII
datis), ipse vero circumibit ( 1 ) civitates a nulla legé aut sacra pragínatica prohibendus forma, Iicet talo (2) aliquid prius .itnperabat tempus. Eritque el la inetropolibus, et in allis, ubicunque pervident, (si umnino civitas sufüciens est ad susceptioneni eius), ipse tamen lucro abstinena (3) el sine damno oinni. Neo ipse enun, nec.•offlcialzs (4), noque miles, neo similis saqueas eurn percipiet aliquid a tributariis, aut expendel gratis, el aut collatoros uostros conterel, ant sequentos se milites boc ¡psum agere sinel. Utique onu (5) et 'hoc pare sacrorum nostrorum maudatorum e8t. Ipse quidém el iu8iuraadum considerans, quod luravit, el quia gratis aocipiens cingulum et augmentutu tantum babeas arinonarum (6), nunquam audebit atiquid accipere, nii eum magna reddere boc poena voluerit (7), neo orfioium tale aliquid agere ant aocipero por tatem occasionem sinet; milites autem, nisi propriis aonouis Contentos (8) saqui procuravorii, neo ipse (9) extra iustan indignationero eril, Cogeturql]e ex emoluinentis (10) eorum exigere eLam ab eis factura dispendiuni el (11) hoc collatoribus restituere.
1.—.Pcopterea itaque.volumus (12) has administraciones maio res el honestioros esas et multitudino ministroruin.(centum enirn (13) ej 'volumus officiatos esas), el nobilitato diguitatis (epectabilem enim (14) ej facimus administrationen), ut ¡u noceseitatibus iudicibus utamur nobilioribus el nostris iussioaibus ministrare potentibus. Quid enicu (15) agereni viri secunduin (16) ante nos sobema provincile praesidentes, pauci quidem exeistentes paucisque praepositi, percipientes a fisco satis mediooria, dantes aulem plurima, furari vero coactí el unutn habentes bco studium, nl sequentibus cre, ditoribus ocoasione horucu, quan circa cingula dala sunt, paulatz&n reddant eranum (17)f que nostros collatores cousueverunt vendere, impios similiter el periculosos Sibimet invenientos quaeatus. § 2.—Haec nos exoraverunt non solum ex hoc mora repudiare, sedetiam de proprio superexpendore multum, et sicubi aliquibus venalis a praecedentibus nos administrationis dabatur figura, bco redimere, el liberes nostros amere colLatores, el ex proprio ferro solatium percipientibus, u :et hace ola impertiremur libertatem. Repositum enini erat nobis, ut videlur (18) deo .talia largiente, non somm Afris, noque gentibus filio donare libertatem, sed otiam in media nostra republica annis singulis venditos, el neque sub eodem mane,rq permissos emtore (19), sed (20) paulatini aliorum atque aliomm potestatis sernper facIes liberare tau ispendió et confusióne. llano iudicavimus nos gratiarn cernpelero dicare deo, qui imperiatem coronam noble Imposuit, qui parpiiram coinmuni decreto a pa-
(1) (3) (8) () (5) (8) (7) (8) (9) 1O)
BM.; cheS, el c5i BM.; lamen, el cód. BM.; et— abad nena , omieekzs e! c;d. offlctsles, el cód., y EM. BM.; enim, orniteta e! cód. BM.; haberemus annorum, el cód.
•.Wc.;.voluerint, 8¿ CM. BM.; proprf as annonza contamptos, el cdc!. BM.; ipsa, e! cód. BM.; molumentia, e! cdc!. .
,
.
-
datos), sino que él mismo recorrerá. las ciudades, sin que se lo prohiba ninguna ley 6 sacra pragmática disposicion, aunque algo de esto mandaba la antigüedad. Y estará ial en las metrópolis, como en oiras ciudades, donde le pareciere, (si es que lá ciudad fuera capaz para albergarle), pero absteniéndoseél de todo lucro y de causar perjuicio alguno. Porque ni él, ni sus oficiales, ni los milita-
res , ni otros que le estén subordinados percibirán
de los tributarios cosa alguna, 6 consumirán gratuitamente, ni abrumarán á nuestros contribuyentes, ni él dejará que hagan esto mismo los militares que dependen de él. Porque ciertamente que . esto es también parLé de nuestros sacros mandatos. Y él también considerando el juramento que prestó, y que gratuitamente recibe el cíngulo, y que tiene tau grande-aumento de annonas, no se atreverá nuncaá recibir cosa alguna,á noser que quisiere devolverla con una grave pena, ni dejará tampoco que sus oficiales hagan 6 reciban alguna cosa de estas con tal ocasión; y si no procurare que los militares le sigan contentos con sus propias annonas, no estará él libre de justa indignación, yserá obligadoá cobrar de los emolumentos de aquéllos el dispendio que por los mismos se hizo, y á restituirsolo á los contribuyentes. § 1.—Y as!, queremos que estas magistraturas sean más elevadas y más honradas tanto por la muchedumbre de sus servidores, (porque queremos que tenga cien oficiales), como por la nobleza de su dignidad, (puesle hacemos espectable esta administración), para-servirnos en los casos necesarios de jueces más nobles 'y que puedan cumplir nuestros mandatos. Porque¿qué harlan varones que según el orden anterior á nosotros presidieran las provincias, siendo ciertamente pocos y estando al frente de pocos, percibiendo bastante poco del fisco, pero dando mucho, viéndose precisados A. robar, y teniendo este solo.ernpeño, el de devolver paulatinamente el dinero A. los que se hicieron, acreedores suyos con ocasión de lo que dieron por el olugulol Por lo cual se acostUmbraron A. vender A. nuestros súbditos, procurándose para si mismos ganancias impías al mismo tiempo que peligrosas. § 2.—Estas cosas nos movieron no solamente A, repudiar los lucros de aquí provenientes, sino también A. gastar mucho de lo nuestro, y. si alguna vez se les daba en venta por nuestros predecesores una especie de administración, A. remediar esto, y ¡ de. r libres A nuestros contribuyentes, y.á darles. de la lo nuestro propio sueldo A. los que la obtienen, de suerte que también los bagamos participar de esta libertad. Porque nos estaba reservado, concediéndonos Dios, según parece, tales cosas, no solamente darles la libertad álós Africanos y A. las gentes de aquella parte, sino.también librar de tal dispendio y confusión A los que cada año son vendidos en el centro de nuestra república, y no se les permite que permanezcan en poder del mismo comprador, sino que de poco en poco son constituidos siempre
'ti) BM.; et, omítela e! cócl. (13) BM. ecl. esteÑo!padá; volulmus, Uk. (13)BM.; entin, ónUteia e! cód.. (14) BM.; enim. om1eLa e! cód, (15) BM.; Quod el. el odd. (18) BM.; sed, el cdc!. (ir) BM.; panlatim aeranum, el cód. (18) Bk. vtte detur, el cód. (19) emtorea, el cód., y BM. (30) BM.; sed, omítela sí cdc!. .
..
159
NÓ'VELÁ:ooN8ÓI6N XXVIII
tre (1) nobis donavit, qui largitus est talla (2) siin uet tanta, qualia priorum dodit nulli,
-
bajo la potestad de unos y de otros. Y hemos jizgado que era Jo procedente consagrar esta gracia Dios, que nos puso la corona imperial, que por decreto común nos ha dado la púrpura por medio de nuestro padre, y que nos ha concedido al mismo tiempo tales ttantas cosas, como no se las otorgó á ninguno de los predecesores.
Cap.V
Capitulo y
Oportel igitur eum, qui ad cingulum accedit boc, •acientem, quantorum quidem virorum, quantarum praesidet ciitatum, quomodo autem est nobilis, mutamus.ex consulari et praesidali (3) in administrationam malcPrem et spectabilem, parcere (4) ubique subiectis, et servare eos indemnes, el puris uti (5) ubique manibús, et flscum augcre et utilitatis ema: omnetn ponere providentiam, et acce-. ptionibus abstinere, et;civitatibus comiter el proprieinterponere quae ¡nota (6) sunt, et circumire caz •etsanare, et- iucri causa peque quidquam agere neque minus maius, sed gloriam bonam, appete re, et par omnia bene jurare (7), et nobis in (8) omnibus gratum essé. § 1.—Quod autem maxime in Ponto deliuquitur obaer'vet, no ulli det (9) Iicentiam ant titules iniponere praediis (10) au.L .possessioni'bug aliénis. So lius enim proprium hoc 'fisci et irnperialium (11) domuum est.(12), et nostrarum etpiissimPe Augustae. Si autein in- alterius cuiuslibet inveuiat appel-lat'ionezn tabulas impositas, cas quidem repente deponal, investiget autem, quia (13) cas fixert (14). Et si quidem ipse, qui dioit se dom.inum rei, hoc agat, repente illius rebus titulos imponat publicos, in caput ej frarigeus ab eo positos litulos; si vero curator fuerit rerum alienarum, et titules, sieut praediximu, eonfringat eius capiti, verberibusque eum aubiioiat amarla, ut discena (15), cui competit persona; cognoscat, quia non licet (16) neqüe per se, peque per aliquos obsequentium- aut ad (17) avaritiam susceptorum subiectos laedere.
Es, pues, menester que el que llega á esta magistratura, sabiendo á cuántos hombres y á cuántas ciudades preside, y cuán nobie es, habiendo sido cambiado de una administración consular y presidencial á otra superior y espectable, guarde en Lodo consideración á los súbditos, y los conserve indemnes, y tenga siempre manos limpias, aumente las remas del fisco y ponga todo cuidado en sus provechos, se abstenga de recibir regalos, aplique cortesmente y con propiedad á las ciudades lo que sea justo, las recórra y las sanée, no haga cosa alguna ni pequeña ni grande por causa de lucro, sino que aspire á buena gloria, guarde bien en todo su juramento y ea-todo nos sea grato. § 1.—Pero cuide de esto en que principalmente se delinque en el Ponto, de no dará nadie licencia para poner títulos ¡ predios A posesiones de otros. Porque esto es propio solarneüte del fisco y de las casas imperiales, tanto nuestras, como de la piadosisima Augusta. Mas si hallare puestos rótulos para la designación de otro cualquiera, quítelos rnmediatamente, é investigue quién los haya fijado. Y si verdaderamente esto lo hubiere hecho el mismo que dice que es dueño da la cosa, póngale inmediatamente títulos públicos á las cosas de aquél, rompiéndole en la cabeza los títulos puestos por el; pero si hubiere-sido el curador de bienes ajenos, rómpale, según hemos dicho, los títulos en su cabeza, y castíguelo con fuertes azotes, para que sabióndolo la persona á quien competa conozca que no le es lícito perjudicará los súbditos ni por si mismo, ni por medio de alguno de los que le obedecen, ó de los escogidos para su avaricia.
Cap. VI
Capitulo VI
Oportet autem eum similiter speetabilem modaratorem cohibere etiam latrocinantes, 'vim facienLes, el mulieres atqie subtantias, jumenta et similla abripient.es (18), quatenus purum servet quod iustum est, el appareamus recto super eo cogitas-se, el no una nobis ingrediatur poenitentia, quia (19) latronum persecutorea (20) et viólentíarurn inhíbitores amovimus (21), aliquibus quidem discurren tibus por, provinciam; ipso•voro non (22) uLciscente. Ideo.enim el ci milites subdidimus, nl el iliorum habano manum ineipugnabilis -violentis alt.
Mas ea necesario que igualmente este espectable gobernador reprima también á los ladrones, á los que cometen violencias, y roban mujeres y bienes, caballerías y otras cosas semejantes, á fin de que conserve puro.lo que es justo, y aparezcamos que. con acierto pensamos de él, y no invada nuestro ánimo cierto arrepentimiento, porque hemos suprimido los perseguidores de ladrones y los que iinpedian las violencias, y discurriendo ciertamente algunos por la provincia, él no los castiga. Pues para esto pusimos kisus órdenes los militares, para que teniendo la fuerza de éstos sea inatacables por los que cometen violencias. 1
(1) BM.; patria el cód. (5) BM.; tal¡, e ccitt. (3) BM.; praede).i, el cod. (4) BM.; psrtem, el cdd. . (5) BM.; uti, omítela el ccitt. (6) BM.; mute, el cdd. ('f) BM., vitaye, el c6 d. (8) BM.; In, omítala ci cód. (5) BM.; no videfleat, el cdii.
(10) 13k.; praesldlls, el edil.
(11) 3/e.; Impieri sImm, el edil. (11) BM.; sat, omítela el ødd. .
.
-
.
.
(18) BM.; qui, el cdd. (14) Ele. cd. eslereoUpada; fuL, BM. (16) BM.; dtene, el ccitt. (16) BM.; quia videihtet, si 064. (17) ad, omLY.enta el cdd., y BAt.; el avsrltlam, BM, cd. citereoupada. (18) BM.; anlpi6utes, si cdii, (19) BM.; que, el edil. Ce)) BM.; per.eeutorum,'el cdd. (51). BM.; amovi, el edil. . (fl) .8/c.;non,'Jr4UeIa el cdii. .
100
NOELAZ.—ONTITTJuIóN XXIX
Capitulo vn
VII
Hace (1) eum complexive mm-, particulariter autem sciet et aporte, ex lega oiunibus in commune conseripta, secundu.m quam ordinavimus administratioues, et exirnperialibus mandatis, quae ei dantes explicavimus (2), queniadmodum diaponat administrationem. Et haec agena nobis non exosus cnt, el deo Legique •suam animam commendabit, ac bonas pro omni gubernatione habebit apea. Subilcietur autem et descriptio huic legi, per quam fiet manifestum, quod quideai ipaum et assessorem et offioium cina a (3) fisco competat accipere, quod auteili pro adnainistratoriis (4) praebere códicfflis, quatenus sciens (5) libertateni (6)'dationis in se factae et paueitatwn a se circa. codieillos procedentia expenaae utatur competenter rebus, maioribus gentibus et amplioribus hoininibus aperana praecip, si praese utibus (7) utatur competenter.
Cap. VIIX
Esto se lo prevenimos en compendio; mas e¡¡ particular y con claridad sabrá por la ley escrita en común para todos, según la cual hemos organizado
las administraciones, y por los mandatos imperiales, que al conferirseta hemos explanado, de qué
modo desempeñará la. administración. 'Y haciendo esto no nos será odioso y encomendará su alma á Pios, y á la ley, y tendrá buenas esperanzas 'Pm' todo su gobierno. Al pie de esta ley se pondrá también una nota por la cual se liará :manifiesta lo que ciertamente compete que él mismo y su asesor y su oficio reciban dél fisco, y lo, que debe dar por las credenciales de su administración, á fin déque conociendo la libertad con que á él se le hacon feridó y la pequeitez de gastos que por él- se han de hacer respecto* las credenciales,, se' valga de un modo conveniente de las cosas, esperando ser puesto al frente de gentes más importantes y de Más numerosos hombres, si convenientemente se sirviera de las cosas presentes. -
Capituio VIII
Damus autora isti et appellationes, quae ab eo aunt, secundiim spectahilium iudicum sehema et apud gloriosisaimos praefectos et apud gloniósiasimum nostrum seoundum consultationem indicar¡ quaestorem; causasque minores quingentorum aureorum in eius provincia apud aliquos motas (vol si (8) forte ex delegatione, nec (9) tomen, apud spéctabiles dicantur) (10), quando sub (11) appellatione fuerint (12), ipsum in ordine sacri examinare auditorii, uL la etiani secunduni hoc honestior memoretur a nubla datum (13) augment1lm sibi, eL ita utatur rebus, quateúus iticuipabilem semet ipsum omnibus subiectis, et nohis ipsis, et aupar nobis (14) deo legique praebeat (15).
Mas también le concedemos que las apelaciones que de él se hagan sean juzgadas en la forma de espectables j ueca ante los gloriosisimos prefectos y ante nuestro gloriosisimo cuestor por vía de consulta; y él mismo examine en el orden de sacra audiencia cuando estuvieren en apelación lós litigios menores de- quinientos áureos promovidos ante algunos en su proviruia, (aunque acaso hayan sido fallados en virtud de delegación, pero no ante jueces espectables), á fin de que, más honrado también con esto, tenga presenté el acrecentamiento que por nosotros se le di ó, y de. W. modo se conduzca en las cosas, que se muestre él, mismo sin culpa á Lodos nuestros súJditos y á nosotros mismos, y sobre nosotros 1 Dios y á la ley.
Epilogus
Epilogo
Haec igitur omnia tua celsitudo cognoscens tantas el anemias det, sicque eam noverit bonestam factam(16), ut plurimis rite sit studiosa nuño el dati a nobiB fioris (17) dignitatisque concupiscentia.
Por tanto, conociendo todo esto tu excelsitud diSte tantas annonas, y así'sabrá que esta administración ha sido tan en noblecida, que con ratón. muchos tendrán estudiado deseo del esplendor y de la dignidad que ahora le han sido dados.por nosotros. Dada en Constantinopla á 15 de las Calendas; de Agosto, bajo el consulado de BEUSAa!O, varón muy esclarecido. [&35.i
Bat. XV. (18) Kal. Aug. Constantinopoli, Bst.isV. C. Cena. [55.]
CoIqsT. XXIX (19)
CONSTITUCIÓN XIX'
DE P'E.AETORE t'APHLAGONIÁE
Irnj.
]USTJNIMUS.A. 1OANN1
Pf. P.
Praefatio
DEL'PRBTOR'DE PA.FLAGONLA
P2 Emperador JUSTINIANO, Azigusto, á JuaN, Prefecto del Pretorio. Prefacio
Paphlagonum geas et antiqua (20), et non sine
La gente de los ?afiagones fué antigua y no sin
(1) Ele. ESBe, el cód. (5) aduziuiirat1ones—expl1esvimus, omítelas el cód. (3) Blcq a. on'4tea el cód. (4) Bk.; adminttratorii eunt, el cdd. (5) setentl, el cód., y Ele. (01 El cód.; liberafltatem, Ele, ed. estereotipada. (7) Ele.; praeceesi praesntibue, el cod. ($) Ele.; si, Omítela, el ood..
(15) Ele.; fnerit, el cdd. (13) Ele.; dato¡ ,#& cód. (14) Blc.i I p8fe lilsuper et noStros, el cdd (16) Ble.; praeberet, ci cckL (16) Ele; In everl honestlsfaetum, el cdcl.
10) Ele.; use, ornlieLz el cóci.
(10) Bk; (11) Ble.;
diestur, el cód. sub, omUeta el cód.
(17) Ele.' llores, el cóci.
' .. . (15) xvh., BM Véase Biener. . (ii) El ¿evlo gripo se halla en flal. y $erimg.—Bas. VI. VL—IuUan. cona(. 18.— Una oerslón antigua fué publicada
por Bk tomdndoitz ciSL cc$d. Vfridob. (20) Ble.; antiquum, el cód.
,NOVELAS.—OON$TITUCIóN
xxix
161
nomine constitit, sed in tantum (1), ut etiam colonias magnas mitteret, et (2) in Italornrn habitaret Venetiis, in quibus utique et kquileia civitas in Hesperia (3) maxima habita (4) est, et irnperialem saepe diaetam (5) suscepit.
renombre, sino tal, que también creó grandes colonias, y habito en el Véneto de loe italianos, donde ciertamente la ciudad de Aui!eu fué considerada la más grande de la Hesperia, y que muchas veces defendió el régimen imperial.
Cap.X
Capitulo 1
Igitur Papblagonum gentem sub Honorii pise meAsí, pues, hemos estimado que era conveniente xnoriae temporibus iniminutam, et civitates amit- volver de nuevo á su primitivo estado la región de tenteni aliquas, et par nailam utilem oeeasionem los Pafiagones, que fué disminuida en tiempos de divisionem quandam suscipientem rursus existi- Honorio, de piadosa memoria, y perdió algunas ciudades, y recibió cierta división sin ninguna ocamavimus oport.ere ad pristinam revocare flguram, sión conveniente, .y constituir nuevamente una sola et unam denuo PapIiagoniam efflcere, et, quae Paflagonia, y disponer también respecto - ella' lo in (6) duobus egimus Pontis, baec (7) etiam aupar que hicimos en los dos Pontos, y que el que tenga ea disponere, eL gentium harum habenteni cingueI.cingulo de estas gentes reunido y hecho uno en lum unitum (8) et unúrn pro duobus pioribus (dilugarde los dos anteriores, (nos referimos al de la cimus autem Paphlagoniae et Honoriadis) vocari Paflagonia y al • de la Renoriada), sea llamado Prepraetorein (roma nuni vero (9) etiam boa nomen et tor, (porque también este nombre es romano y cuaprovincias gubernantes decena), orficio vero uti dra á los que gobiernan las provincias), se sirva de uno, coaptato (10) ex prioribus duobus offlciis et un solo oficio, formado de los dos anteriores aflojes viris centuni numero complendo. Praeeritque etiam isLa et ficalibus omnibus,qusecunque Paphlago- y que haya de constar de cien individuos. El tamnes et quaecunque prideni Honoriadis habitatores bién estará al frente de todos los tributoi fiscales, que pagaban los Paflagones y en Otro tiempo los solvebaet, el ponet providentiam civitatum omnium, quas utraque prius habuit provincia (11), boa estin habitantes de la Honoriada, y cuidará de todas las ciudades que antes tuvieron ambas proviúcias, esto Honoriade Peusiadis et Cratiae (12), et Adrianopoea en la Bonoriada, de Prusias y de Gracia, j de laos, et Ti, et Claudiopoleos (13) et Horadase (14). Si enim et quaedam earum ex Bithynia assumtae Adrianópolis, de Tio, de Claudiópolis y de Heraotea. Porque aunque algunas de éstas fueron tomasunt prius, ut Prui.as et Heracles (15) et ¡pea medas antes de la Bitinia, como Prusias y Heraelea, tropolis proviuciae (16) (dicitnus autem Claudiopolin),\ sed tamen, quoniani semel migratae sunt, y la misma metrópolis de la. provincia, (nos referimos á Claudiópolis), esto no obstante, como ya una rursus deducere cae in Bitbynos et conturbare vez pasaron .á aquélla, hemos juzgado que era exsohema plurimae iudicavimus esse (17) tergiversapuesto á mucha confusión volverlas de nuevo Á la tionis. Quocirca et ipsae, quae diotae sunt, civitaBitinia perturbar el orden. Por lo cual, también tea sex prius Honoriadis exsistantes nunc para et estas mismas seis ciudades, que se han dicho, y que ipsae Paphlagoniae erunt (18). In Paphlagoniis suoran antes de la Honoriada, serán ahora parte tem ¡psis habebit iurisdictionem civjtaturn aliartim sex ohm illi competentium provincias, dicimus (19) igualmente da la misma Paflagonia. Mas entte lo mismos Pailagonea tendrá jurisdicción sobre lu autem Germanicopoleos, cireaque (20) Gangram, eL Potnpei ridopolis, et Dadybrorum, st Sororum, et otras seis ciudades que en otro tiempo pertenecían á esta provincia, queremos decir, sobre GermaniAanastis, et (21) insuper lopolitanorum; duodeomm enim erunt civitates omnes provinciac univer- cópolis, que está carca de Gángra, y sobre Pomposae. Et bic quoque circa. sacerdotia quidem nihil yópolis, y Da.dibrón, y Soros, y Amastrida, y además sobre Yonópolis; pues todas las doce ciudades riovarnus, sed metrópolitae primitus sacerdotia. hio serán las de toda la provincia. Y tampoco aquí iiisuscipientes manent in ipso ordine, aupar cia, quantum ad looum, ordinatione non. permutata, novamos, nada ciertamente respecto al sacerdocio, sed a beatiasinio patriaroba felicia huius ordinandi sino que lós metropolitanos que antiguamente reci Civitatis, ¡psi vero qui sub eis sunt ordinantes,quoa bian aquí el sacerdoelo permanecerán en el mismo catado, no alterándose respecto á ellos la ordenahactenus ordinabant, nihil alterutris de bis neque ción en cuanto á. la localidad, sino debiendo ser orcontendentes, neque permisoentes, sed una tantum provincia fiat plures habana metropoles, hoc quod denados por el beatísimo patriarca de esta feliz ciudad, y ordenando ellos mismos á sus subordinados, et tu ahis nostris provinciis caL (22). á.quienes hasta ahora ordenaban, no contendiendó entre sí sobre nada de estas cosas, ni perturbándolas, sino que se constituirá una sola provincia tue tiene varias metrópolis, cosa que sucede también en otras provincias nuestraS. Cap. U Qui autem cingulum habet provinoiae totius (Pa- (1) .6k.; sed Interim, elcdd. (3) .6k.; mlttere (omitiendo et, el cód (3) Bis.; si cota, el COd. (4) Cabe dudar si ci antiguo
traductor escribió habiteta,
(5) BIs.; Imperlale more prsedictam, el oód. 16) .6k.; ex, si cód. (1) BIs.; eglmuc oini!bue hoc, el cód. (8) unicuin, et cdd. y BIs. ((J .6k.; quoque, tcód. ' (10) Bis. cd. e ereotipa4a;eo optalo, si cid. (11) .6k.- sivItatum provincia el cocl. (12) Graj, el cdd.
Toso VI-5m
Capitulo U Mas el que tiene la magistratura de toda la pro(18) et TI! et C1audIopoLeo, omítelas al oId. (11) Esraclea, el cdd. (15) 81 —HeraCIaa omítelas el oId.; Bis. suplió estas palabras, orn ¿tiendo,, sin embargo, st Pru1j.
(16) BIs.; provincia, el cód
(17) 33k.; eL. adumiona el oId.
(18) BM.; ras P. eiLt el cud. ,. (19) Bis.; dICtl%11ua, ¡1 oId.
(20) EL cod.; aires, Bis. cd. esie)eottpada.
(st) et omítanla el cod., y Bis.
(it) B)c.; eet, orislieks ci cpd.
162
NovLAs,—oonTuoIóN XXIX
phlagonia vero vocetur (1) omnis, sicut et prius) civitates circumeat (2), prohibente nulla pius forte in prohibilionem (3) talium facta forma, vices agentes tamen civitatibus non dirigene (hoe enim ej penitus interdicimus; nam absurdum est et simul quidem ipsum in provincia appellari, simul autem aliorum ofticium esse legem dare (4), sed ipse omnia gubernet. El flscalia (5) exiget eum omni largitato, neque superexigens, neque minus, sed eoundum iustitiarn aequalitatem tuens, ponenaque providentiam, ve!, si quid laesus est fiscus, hoc emendare, civitatesque (6) custodiens ind-, maes, communiterque (7) et pro pri o; el Sn nonas quidem accipfens, quas utraque (8) prius habobat administratio, collectas ja aureis septingentis XX. quinque, habene autem et consiliarium septuaginta duos pereipientem aureos, et offtcium unum ex ambobus oompositum, et in virorum centum colectum numerum, trecentos XL. septem et tremisacm (9) aureos pro emolumento percipiena a fisco; gratisque acciptens cingulum et gratis hoe impetraes. Nos enim et hic nostris collatoribus prosumus, el accipientibus ex consuetudine occasione appellati suffragii dabimus ipsi boc ex tributis ipsius provinciae largientes .per sedem tuam, el non permittemus sub imagine et velamento veoditionis noStros gubiectos in servitium redigi. Non eriim qui barbarie pridem subditos eripuimus (10) et antiquam le oes reduximus libertatem, ces, qní apud nos ipsos sunt, allis (11) servire permittirnus, sed deo per nos plurimis gentibus libertatem largienti huic (12) etiam nos, quantum est possibile, semper venditorum (13) subditorum nostrorum offoremus (14) libertatem, neque accipientibus (15) nocentes (repensamus enim eis solennem utilitabm), noque sientes (:16) administrationibus nomine suffragii subiectos nostras veluti quoddam (17) mancipiorum omero quidem a venditoribus, vendere vero oppriinentibua. Sit ¡gitur tibi etiam (18) hace Ponticae dioecesis provinoiarum una, duplex primitus, nescimus cur, facta, el vocabis quidem, sicut praediximus, in bac praesidentem praetorem Papbragoniae Iustinianum. Licet autem eum ungua Helladica et vps (19) appellare.
vincia, (sea llamada toda.elIa Pallagonia, como antes), recorra las ciudades, sin que lo impida ninguna disposición acaso dada antes para prohibir tal cosa, no enviando, sin embargo, á las ciudades quienes hagan sus veces, (porque esto se lo probi. bimos en absoluto; pues es absurdo que al mismo tiempo sea él llamado á dar.la ley en la provincia, y que éste sea ministerio de otros), sino gobernandolo todo él mismo. Exigirá con toda diligencia tos tributos fiscales, no exigiendo de más, ni de menos, sino atendiendo en justicia á la igualdad, y poniendo cuidado, si el fisco sufrió alguna lesión, en remediarla, y en conservar indemnes general y particularmente las ciudades; percibiendo ciertamente las annocas, que tenían antes ambas administraciones, resumidas en setecientos veinticinco áureos, pero teniendo también un consiliario que percibirá setenta y dos áureos, y un solo oficio compuesto do dos, y formado de cien individuos, que cobrará del fisco por emolumentos trescientos cuarenta y siete áureos y tercio; y recibiendo gratuitamente el cío. gulo, y desempeñándolo gratuitamente. Porque nosotros favorecemos también en esto á nuestros tributarios, y á. los que por costumbre recibían algo con ocasión del llamádo sufragio se lo daremos nosotros mismos de los tributos de, la misma pro vincia, satisfaciéndoselo por medio de tu sede, y no permitiremos que con apariencia y pretexto de venta sean reducidos á esclavitud nuestros súbditos. Porque nosotros, que arrancamos de Tos bárbaros los que antes les estaban sometidos y les devolvimos la antigua libertad, no permitimos que los que están bajo nuestro poder presten servidumbre á otros, sino que á Dios, que por medio de nosotros concedió la libertad á muchas gentes, le ofreceremos también nosotros, en cuanto es posible, la libertad de nuestros súbditos siempre vendidos, no perjudicando á. los que cobraban, (porque les satisfacemos la acostumbrada utilidad), ni dejando á. los que desempeñan las administraciones que á título de sufragio compren como á esclavos, de los que los venden, * nuestros súbditos, ylos vendan á quienes los opriman. Sea, pues, para ti también esta de las provincias de la diócesis del Ponto una sola, antes hecha dos, no sabemos por qué causa, y llamarás también, como antes dijimos; al que en ella presida Pretor Justinianeo de la Paflagonia. Mas es licito llamarlo puvri en lengua griega.
Cap. III
Capitnlo XII
lurisiurandi vero eum commemorabis semper, scoundum quod percipiot cingulum, UI(20) puras habeatínanus el non lucrls illicitis sordidatas, quatenus fisco prosil, el augeat (21) iustis et undique inculpabilibus crementis (22), nl (23) tribuat eosIna collatoribus ae4uitatem atque iustitiam el ja flacalÍbus, el in contractib,us (24), el in litigantibós inter alterutros. Cireumibil anIma indemniter civitates, ut noque ipse, neque eiusassessor, neque sequens eumministorium, sivemilitum, sive offlcialium(25),
Mas le recordarás siempre el juramento mediante el que obtuviere la magistratura, para que tenga manos limpias -y no manchadas con ¡lícitos Iucro á fin de que sea provechoso al fisco, y lo favorezca con justos y de todo punto inculpables incrementos, y conceda á nuestros tributarios equidad y justicia, así en los negocios fiscales como en los contratos, y cuando entro si litiguen. Pero recorrerá las ciudades sin, causar perjuicios, de suerte que ni él mismo, ni su asesor, ni los servidores que le siguen,
(1) .8k.; vocatur, el cód. (5) Bk.; civitatesque cueuernt, el cód. (5) .8/e.; nullo prohibente forte prohiblt)one, el cdd.
(4) Parece que se debe leer simul autem alil suum ofñcliim contra legem dere. () Bk.: fiseiini, el cdd. (5) sinendare et vitare que, eL cócI. (7) comlterque, e! cod., (8) .8/e.; aterque, el cód. (9).8k; remiese, el cód. (10) .8/e.; eriplamue, el cód.
(11) BJe.; aloe, el cód. is Bk. cd. .seereotip culo; lioe, el cdd.
(13) .8/e. ed. eslercotipada; venditorum, oniUela el cdd. (14) offerimus, el cód., y Bk. (15) aecipmus, el c1d. (16) B/e.; sementes, el cód. (17) B/e; qnondam, el cód (15) Bk.: igitur nl ubi tibi etiam, el cod (15) Heiladi castretego, el cód. (20) Bk.; el, el cód. (21) Bk.; auderat, el cód. (22) El cóci ; le crementle, .8/e. et, omLlela el cócI.; et, .8/e. (25) .8/e.; el tiscalíbuis In contraet(bus, el cód. (25) .8/e.; oflkIa, el cód.
!OVELÁS.—CONSTIUOT&f *XT
sive servorum, aut aliquid Iucretur, aut gratis (1) expendat. Oporte't enim coa quid&n ex quibus eii damus de fisco annonis expensas facere, cum mediocritata competente viventes, sequentes autem eos milites agnoscere, quia, nisi propriis contenti annonis ¡ter egerint, sed praesumscrint collatores nostros ve'are, ant quibusdam coa circurnvernre dispendiis, ant gratis faceta elpensam, por eúm, qui babet administrationem, indemnitas (2) erit collatoribus, ex eorum annonia ea exigenlem (3), proprio autem periculo collatoribus eorum procurautem indemnitatem.
63
ya militares, ya oficiales, ya esclavos, lucren algu na cosa,. ó consuman gratuitamente. Porque ea ciertamente conveniente que ellos hagan los gastos de las annonas que les damos del fisco, viviendo con la modestia correspondiente, Y. que sepan los militares que le siguen que si no hicieren el via-
je contentándose con sus propias annonas, sino que se atrevieren á vejar á nuestros tributarios, Ó á. perjudicarles con algunos dispendios, ó ti. hacer gastos gratuitamente, se les indemnizará á. los tribu-
tarios por medib del que desempeña la administración, cobrando aquello de las annonas de lo mismos, y procurándoles álos tributarios La indemnidad bajo su propia responsabilidad.
Cap. IV
Capitulo IV
Sil autem el hace lex nobis la Paphlagonia posita, facienseis administrationein honestiorein el inter spectabiles adnumerandam (4), el dantem (5) etiam contra milites provinciae ipsius poteslatetn, in quibus ipsis secundum ius imperal, et contra alios omnes in provincia ipa (6), uti (7) privilegio non valentes, vel si maiores, ve si forte minores, et8i renuni praesunt potentibus competenlaum hominibus. Curabit quáque praecipue, quod in illis delinquitur locis, non permittere (8) ttulo imponere praediis aliquibus conscriptos (9) in silcuius nomine ationum, nisi in (10) fisoum el imperiales domos, sed si quid tale invenerit factum, titulas quidcm repente deponat, illius vero praediis, qui h.aee deliquil, si praeseos hoc ajt, titules imponat omnino nomine flsci, 'et prius iletractos titules (11) in ¡llius con fringat capul; si vero abseus fuerit, praediort.m praepositum comprehendens (12), et corpus eius verberibus subiiciet, el titulos (13) etiam sic (14). repente depon al, iri capul praepositi praediorum coa eonfriigens, sciens quia, si (15) tale aliuid despexerit, et didicerimus titulas inflgi ab (16) aliquibus impositos allis, praeter fiscum et imperiales domos nostras et piisaimae kuguatae, el hudicein agnoscentam factum despese, qui cingulum habet, sustinebit confixisse, ¡p scationem, quia quum (17) potueril hace facile prohibore magnitudine utens adrainistrationis, tamen studio hace contemsit.
Mas quede establecida por. nosotros respecto k la Paflagonia también esta ley,, que les hace más honrosa la magistratura y que haya de ser contada entre las espectables, dá.udole también potestadeontra los militares de la misma provincia, sobre los que impera con arreglo á. derecho, y contra todos loé demás en la misma provincia, de suerte que no puedan valerse de privilegio, ya sean ellos superiores, ya acaso inferiores, 'aunque estén al frente de cosas pertenecientes ti hombres poderosos. Y cuidará. .ambión especialmente, cosa en la que se delinque ea aquellos lugares, de no permitir que ti. cuatesquiera predios se les pongan titules escritos ti nombre de uno cualquiera, que no sea el fisco y Zas casas imperiales, sino que si hallare hecha alguna cosa tal, quite, ti. la verdad, inmediatamente los títulos, y póngales en lodo caso títulos en nombre del fisco ti. los predios del que en esto delinquió, si esto lo hizo estando presente, y rómpale en la cabeza los títulos quitados antes; pero si hubiere catado ausente, prendiendo al encargado de los predios, sometará á azotes su cuerpo, quitará. también inmediatamente los títulos, rompiéndoselos en la cabeza al encargado de los predios, sabiendo que, si desatendiere alguna de estas cosas, y supiéremos que se. hablan puesto títulos por algunos otros, á excepción del fisco y de nuestras imperiales casas y de las de la piadosisima Augusta, y que conociéndolo el juez había desatendido lo hecho, sufrirá. la confiscación de bienes el mismo que tiene el cíngulo, porque, habiendo podido impedir fácilmente esto sirviéndose de lo grande de su magistratura, lo menosprecié de intento.
Cap. V
Capitulo V
Illuus quoque penare aiim providentiam volumus, uL omnes latrocinantes insequatur, et arniplentes alienas vitas aul etiam uxones, el alia (18) orimina. committentes, el oornpreheudat eos, el suppliciis subiieiat competentibus. t omnein iniustitiam inhibeat, el non sinal aliquem. mitioribus nocere, nc (19) denno nos allis egeamus, qui taus exsequantur, el (20) rursus patiamur biocolytas (Id cal violeutiaruni inhibitores) et latronuru inhibitores
También queremos que ponga cuidado en esto, en perseguir á todos los ladrones, y á. los que arrebatan bienes ajenos, 6 aun mujeres, y á. los que c<>. meten otros crímenes, prendiéndo1osy sometién-
(1) (2) (2) (4)
BM.; gratias. el cód. BM.;. lndemnitstie, el cód. Bk.; eos exegere, el cód. BM.: adunmerando, el cód.
(B) BM.; dante, el cod.
(6) poteetatem—ipsa, oy,Lteia3 st cód.; ¿ion razdn las suplw BM., pero no sabemos por qué escribvi in qoibea Ipso. (7) BM.; Al, el cód. (8) El cód.; permtttens, Dic. (9) Wc.; cena pies, el cód. (10) DM.; aliorum eril, el cád.
dolos fi tos competentes suplicios, en impodir toda
injusticia, y no dejar que alguien perjudique á. Otros más débiles, fi. fin de que ti. su vez no necesitemos
de otrosque ejecuten tales cosas, y toleremos unevamente Los biocolitas, (esto es, los que reprimen (11) BIs.; impouat—titiloa, omítelas el aód. (12) BM., comprebeudere1 el cód. (U) Ek. nbIiefat tu titulo, el cod. (14) BM.; el cnt, el cód. (15) BM.; al, omítela el cód. (16) BM.; ab, omítela el cód. (17) BM. ecl. est4reotifiada; qua (onuUendo qum), el .CU. (18) BM,; alta, si cdcL (19) BM.; ne, omlteia el cód- .• . (20) BM.; nt, el cód.
64
NOVLL8.—oONITUOX6N XXX
et alia huinsmodi nomina atque res (1), quas nos a'versantes (2) ad huno euw ordinern eduximus. Et ele si boneatain administrationem feciinus, ut et appellationes, quae ej iudicanti dantur, et ad tuaxn celsitudinem et qui por terupus eañdern susceperint dlgnitatatem, et ad famosisairnumquaeatorein, saQrl nostri palatii, qui seeundurn ordinem coniultationis cae audibunt, minores autem quiDgentorum solidoruni causas in provincia (3) ema motas apud aliquos non spectabiles (4), si (5) etiarn . ex délegatione sint, quando sub appellatione fuerint, ad (6) semetiptum deducat in sacri auditorll (7) ordine; ut undique et ipsa .connumeretur e.dministrationibns, quae a noble adinventae 'sunt et ad honestiorein repositae figuram. Erunt enixu et ipsi malores et priore digniores, et (selle nobis ad maiøres causas ministrabunt. Minime enjrn in parvó consistere magnum et a praecedentibus nos .ictum est, st apud nos ipsoa in ¡país valet et approbatucn est rebus. Subiicietur igitur et desoriptio huio legi, declarane quid quidem aoci pieL a fisco tain ¡a qui cingulum reget, quamaasessor et ofíldom ejes, quid autem dana cinguli percipiet codicillos,
1.—Modus autem, secundum quem praesidebit,. et hic quidem breviter designatus est, mamfestus autem ej et ex lego fiet, qtiae de omnibus .administrationibus (8) in commune conecripta (9) est, et ex imperialibus noátrio mandatis, quas si dabimus, quando et cinguli dederimus codicillos chis, et iusmrandum exegerimus tioo, quod secundom legem nostram (10) consoriptuni set. -
las violencias), y los perseguidores de' ladrones,, y otros de nombres semejantes, y cosas, que. por tenerles aversión nosotros nos han llevádo' á. colocarlo á. él en esta categoría. Y tan honrosa le hacemos su administración, que las apelaciones, que á él como juzgador se le presenten, las remitirá á tu excelsitud, y á los que en lo sucesivo obtuvieren la misma dignidad, y al famosísimo cuestor de nuestro sacro palacio, quienes las oirán en forma de consulta, pero los litigios menores de quinientos sueldos promovidos en su provincia ante algunos, que no sean espectables, aunque hayan conocido por delegación, . cuando estuvieren pendientes de apelación, las evocará á Sí mismo en el orden de sacra audiencia, de suerte que también esta misma administración sea en todo contada entre las administraciones que por nosotros han sido oreadas y elevadas á. mayor categoría. Porque serán . ellos mismos superiores y demás alta dignidad que los anteriores, y con facilidad nos servirán en más importantes negocios. Pues por nuestros predecesores se dijo, ypor nosotros mismos sé halla demostrado y probado en la misma realidad, que de ninguna manera existe lo grande en lo pequeño. Mas al pie de esta ley irá una nota, 'que ifec[ara qué es lo que ciertamente recibirán del fisco tanto el que desempeña la magistratura, como su asesor y su oficio, y qué dará al recibir las credenciales de la magistratura. § 1.—Mas también aquí ha sido ciertamente expuesto abreviadamente el modo cómo desempeñará su presidencia, pero Be le hará manifiesto asimismo por la ley, que en general ha sido escrita respecte á todas las administraciones, y por nuestros imperiales mandatos, que le daremos cuando le entreguemos las credenciales de su magistratura, y le exijamos e] juramento, que se halla escrito con arreglo á nuestra ley.
Epiloguo
Epilogo
liase omnia celsitudo tua cognoscena et tantas el annonas praebaat (II) et sic eam noverit honestam factam ut plurimis rite Bit studiosa nuné el dati a noble lioria dignitatisque coneupiscentia.
Conociendo todo esto tu exelaitud, le dará tantas annonas, y conocerá que de tal modo ha sido honrada esta magistratura, que con razón muchos tendrán estudiado deseo del esplendor y de la dignidad que ahora le han sido dados por nosotros. Dada en Constantinopla 115 de las Calendas de Agosto, bajo el consulado de OsLILR10, varón muy esclarecido. 1535.1
Dat. XV. (12) Kal. Aug. Constantinopoli, BaUSA-
Rio V. C. Cona. 1535.1
OONST. m
(13)
DE PROCONSULE CAPPADOCIAE
IMP. JUSTIN1ANUS A.
CONSTZTIJCION
IOAÑNIPf. E.
DEL PROCONSUL DE CAPADOCIA
,Et Emperador JUSTINIANO,, Augusto, 4 JUAN. Prefecto del Pretorio.
Praefatio
Prefacio
Quantum siL Cappadocum (14) nomen et gens, et que modo principio, ut acquireretur, causas praebuitRomanis, antiquae multiscientiae(15)non ignoraverunt amatores. Ponto namque paene omni
No ignoran los amantes de la erudición en cosas antiguas cuán grande es el renombre de los de Capadocia, cuán numerosa su población, y cuántas dificultades ofrecieron en un principio á los roma-
(1) Así se Lee en Wc.; aWs hulusmodi nominibus atqtle re . bus, en tedd (9) BIs; adverUflteL el cód. (3) .8k.' pro'vinelsm, el c6ci. (di BIs.; expect&b1Ie. si (i• :. 5) BIs. ed, esterwtipadalqui, si cod. (6) BIs.; tüerit a, el cdd. (1) .8k.; deducere seeretsril, el cdcL
(8) BIs.; nL, adiciona el cóci.
(9) Bk. conscrlptnm ci cód. (10) BIe.; legem noetram, omítelas el cdd. (II) ,k,: praeberet, el c$d. (19) XVII., BIs.
(1$) EL texto griego es.haUa en HaL. y Sorimg.—Bas. VI.
16,—IuLian. Const. 22.—Ble. publicó una oers4n antigua
tomdndoia del cád. Vindob. (U) Bis., Cappadoeium, el cód.
(15) BIs.; milite Icientie, el cdd. ' •.
-
NOELÁS.-0ONITtJOIóN tti
65
praeeral, el viri nominatissimi (1) el sollicitudine digni Romanis facti magna ibi (2) floruerunt. Terraque eis est (3) plurimaet mirabilia,et ita placeus imperio, ut et adrninistrationem statueret lilia possesionibus propriam, politicae (4) administrationis non minorem, magia autem etiam potiorem. Populosa (5) enim co.nsistit, et urbem praebet maguam amarttissimi Caesaris nobis cognominein, qui (6) dedit principium bonum quae nostra set monarchia; por quem in omnibus terrae gentibus nominatiesimum est Caesaris nomen, el que (7) nos prae (8) alio quodain (9) unperialium signorum nobilitamur.
nos para conquistarla.]porque dominaba en casi todo el Ponto, y en ella florecieron varones muy renombrados, y que para los romanos se hicieron dignos de gran consideración. Tienen un territorio vasto y admirable, y que de tal modo agradó al imperio, que estableció alli una administración propia para sus posesiones, no inferior a. la administración política, sino antes bien superior. Es populosa, y tiene una gran ciudad que lleva el nombre del César más querido de nosotros, que dió buen principio á la que es nuestra monarquía, y por quien es muy renombrado en todas las gentes de la tierra el nombre de César, con el cual antes que con otra cualquiera de las insignias imperiales nos ennoblecemos.
Cap. 1
Capitulo 1
llano provinciam administrationi (10) tradere par Yac (11) satis nobia visum est oc, quod deeet, mdignum (12), proindeetiam tumultuantem eam semper (13) adversus institutam (14) nostris domibus vidainus (15) administrationem. Et divisa quae elitatis (16) sunt, el aliquid quidem. eius aerarii est,v liberale autem vocant aliud, et una quidem est civital' muro, duplex autern voluntatibus, nl el seditionum occasiones, et ad malum homines sollicitari ex ea Bit, UI putamus (17), occasione. Quam (18) perimentes fortitudinem simul et unauimitatem causae dabimus, qua (19) nunquam nihil lii bominibus fiet melius.
Encomendar esta provincia á una administración inferior nos ha parecido bastante indigno dejo que conviene, mayormente viendo también que siempre está en pugna contra la administración establecida para nuestras casas. Y se hallan divididas las cosas que son de.la ciudad, y uno de sus partidos es ciertamente del erario, y al otro lo llaman liberal, y siendo, á la verdad, una sola por sus muros la ciudad, es doble por sus voluntades, de suerte que de esta causa provienen, á lo que juzgamos, las ocasiones dé sediciones, y que los hombres sean solicitados para el mal. Y estirpándola, daremos fuérza y unanimidad para este negoció, y nada mejor que esto se hará nunca entro los hombres. - § 1.—Y as¡, en las otras administraciones, que ha poco hemos constituido en la Pisidia, en la Licaonia y en la Tracia, su forma y constitución consisten en la reunión de dos elementos, pero queriendo nosotros decorar a. esta con mayor. representación, le damos una triple potestad. Porque el que tenga esta magistratura estará, a. la verdad, al frente al mismo tiempo de la ley y de todo el oficio civil, pero estará también el frente así de los militares que se hallen establecidos en la mencionada provincia, como de los que en las demás regiones de la diócesis del Ponto, en-las que se hallan silos predios del erario, corno si por esto mismo fuese magistrado militar. Mas le concederemos que también esté al frente de los funcionarios del erario, y que le obedezcan todos cuantos antes eran del oficio del conde, queremos decir, los contadores, y. otros que haya. Y tendrá para él la magistratura cierto triple orden reunido; porque él mismo será juez civil, y militar, y estará al frente de las cosas del erario, prestándole servicio ambos oficios, así el del conde, que hará también sus propias cosas, y que no tendrá nada común con el oficio civil, como el del muy esclarecido juez de Ja provincia. Pero queremos que toda ella sea y se llame proconsular, teniendo ciertamente
§ 1.—Alila itaque administrafionibus, quas per in Pisidiis, et Lycaonibus, el Thracibus constituimus, ex duplici quodam conventu figura et colTedio consistit, hano autem rnaiore ornan volentes figura, triplicem imponitnue potestatem ci. Qui enim in boc eat cingulo praeerit quidem simul legi (20) el civil¡ omni offioio, praeerit autem et militibus'et qui in meinorata provincia, el qui in aiüs rogionibus Pontiaae dioeceseos (21) collocati sunt, in quibus aerarii praedia consistunt, ac si milIaria hoc ipso esset (22) iudex. Dabimus autem ej et aerarll praeesse hominibu8, et omnes, qUanticunque pridern cornitiani sunt officii et (23) summar¡¡ iticimus et si quid tale aliud est, obaudient el (24). El trinuin erit quoddam achema colligens ej cingulum; ipse namque civilis iud.ex erit, el militarje, et aerarii praeorit rebus, ministrante utroque ej offioio, el comitiano (25), quod etiam propnia aget et minime communicabit civil¡ offtcio, et ola-. nisaimi (26) provinoiae indicis. Vero (27) in totum proconsularem fieri et (28) vocani volu mus, offlcio quideru unam babente (29) appellationem (pr000nsularem vero (30) dicimus), quae vero propria sunt divise agente, et quod pridem comitianum(31), st quod civile pridem, nl civile (32) quidem (33) diii'gentiam adhibeat (34) fizcahum el ci.viLium, quaeBk.; utri nominatiasimi, el c&1 8k.; lamen, el odd 8k.; sas, omítela el oód. 8/e.; politices. el edd. (5) Bk.; Populos, el cód. (6) 8k.; uod. el . (7) .8k.; est qul, el cód.
(1) (2) (5) (4)
(8) .8k.; pro, el cdd. (9) Bk.; quoudam, e l cód.
(10) (ifl (12) (U) (14) (16) (16) (17)
su oficio una sola denominación, (queremos decir,
. .
.8/e.; quoniam, el cód. quoniam, el edd., y Bk. 8k.; legI, omítela si cód. 8k.; regionihue et ponticeris 808, ci có4, asees el
(24)
8k.: el, ontlteia si cód. .8k.; comniltlatio, el cód. .8k.; eiarisahne. el cdtl. El cód.; Omriem vero, .8k. Bk; proeonularlum et, el ccitt. 8k.; quoddaai uno habenta= el ccitt. BIs.; proconeulari vero, el ccitt. .8k.; agente quod el pnideni somitiano, el cód. BIt.; civUefli, el ccitt. 8k.; st, adiciona el cdd. Bis.; adhibere, ci cód.
(23)
.
.8k.; adminlatrationl, el cud. .8k.; traditam parva, el cdd. .8k.; vlas et quoniani decet degere, el ccitt. Bk.; et, adeciotia el cód. Bk.; iustit(am, el cód. . videremus, el ccitt., y Bis. .8k.; d.tveraa que civitatí, el ccitt. Bk.; sil utamw, el cód.
(18) (19) (20) (2I ) (22)
-
(25) (26) (27) (28) (29) (30) (31) (32) (83) ($4)
Bk
~.
El cód.; st, omítela 8k.
166
NOVZLAS.—CO9TITJOóN XXX;
cunque eidem (1) compeere olini novimus, pridem vero comitiauum ofticium (2), comuinne sit (3), icnperialium rerum gubernationi (4) el exactionem faciat (5) seeundum quod nuno explanavimus sohema.
laproconu1ar), el cual, sin embargo, hará por separado sus propias cosas, así lo que antes correspondía al conde, como lo que antes era civil, de suerte que el oficio civil cuide ciertamente de los asuntos fiscales y de los civiles, que sabemos le competían al mismo en otro tiempo, pero que el antiguo oficio del conde sea común, para la administración de las cosas imperiales y pura hacer la cobranza, en la forma que ahora explanamos.
Capa II
Capitulo II
Tñtorum enm (6) et tracteutarum (7) nomen neque esse penitus volumus, ad prisea respicientes exeinpla et plurimam eoru.m ealumniam, quam miseris inferabant (8) collatoribus. Nominan (9) autem vólumus (It)) per domu.m (11) unamquarnque periculo totins comitiani officii et tredeciin priorum, quos soilicet magistros primos el secundes voeaut, alios post ¡los continuo respondentes tredecim, unum (12), slcut dictum est, per domum, uilamquamque, hos (13) autem, qui post priores tredecim sunt, facere exactionem, et salvare quae (14) eius sunt thoø, providere autern et (15) secunitati - collatorum, quatenus a nullo ullam sustineant laesionem, SciCnLcs, quia bino accedena (16) damnum collatoribus multo amplius eorum respiciet faultatem, utputa (17) etiam (18) pericuto lo eos (19) inferendo tolius tiscalis (20) exactionis; nihil autem praebere penitus neque eos, qui dudum priores yocabantur et secundi (21) maglstri, neque post eos tredeciin, quos sancivimus exactionem Jisoalium celebrare, neque nilum comitiani offlcii (22) per tewpus apeotabili proconsuli occasione denominationis aul altenius ouiuslihet causae (23), tantum quinquagenisso1idis ab unoquoque tredecim exactorum prioribus tredecim rnagistris praebendis.
Atendiendo pues á los antiguos ejemplos y á las muchas calumnias que inferían Ó. los míseros contribuyentes, queremos en absoluto que no exista ni el nombre de los guardadores y administradores. Mas queremos que se nombren para cada de las casas á riesgo de todo el oficio condal y de los trece primeros, á quienes ciertamente llaman primeros y segundos maestros, otras trece que respondan inmediatamente después de aquéllos, uno, según se ha dicho, para cada casa, pero que los que siguen á los trece primeros hagan la cobranza, y salven para el fisco lo. que es de éste, y provean á la seguridad de los contribuyentes, de suerteque de nadie sufran lesión alguna, sabiendo que eí daño que de aquí les provenga á los contribuyentes afectará á sus propios bienes, con tanta más razón, cuantoque también ha de atribuirseles la responsabilidaa de toda la recaudación fiscal; mas no darán absolutamente nada ni los que antes se llamaban primeros y segundos maestros, ni los trece que Les siguen, que hemos mandado verifiquen la exacción de los tributos fiscales, ni otro alguno del oficio condal al que á la sazón sea espeetable proconsul, con ocasión de su designación ó de otra cualquiera causa, debiéndose dar solamente cincuenta sueldos por cada uno de los trece recaudadores á. los trece primeros maestros.
Cap. III
Capitulo III
Ipsos atitem exactores nihil accipere amplius a colonia ant omnino a sustinentibus por eos exactionem, nial quod. (24) continetar formis Nicetae magnificae memoniae et quse definita sunt exactoribus, non -valentibus eis fiogere nomina et pro nominibus (25) istis in ferre dam na aspasticoru m (26) causa aut tracteuticorum ant alterius cuiuslibet occasionis, aire quae (27) ad ccnsuotudinem ahquam elata, sive ad quameunque calumniam; his enim omnibus liberos nostros subiectos servan yolumus. Maxime namque eos liberamus onere (28), quod por tempuspraebentes (29) tracteutis rninuebantur (30) et (31) circa fisoum et circa propria (32) pabula, sed vel si qua forma fuit voleus praeberi (33) aliquid tracteutae vel longa consuetudo, etiani hanc auferiinus. Tollentes enim ipsum tracteutae (34)
Mas los mismos recaudadores no percibirán de los colonos ó en general de los que por medio de ellos soportan la cobranza nada. más que lo que se contiene en las disposiciones de Niceta, de excep;ra os colente memoria, y.to que .Há sido fijado' bradores, no pudiendo ello fingir nombres y por tales nombres causar daños á. causa de dispensadors de gracias ó de administradores, ó de otro cualquier pretexto que se refiera ya á alguna costumbre, ya á cualquiera lesión; porque ueremoa que nuestros súbditos sean conservados libres de todas estas cosas. Y muy principalmente los libramos de la carga con que al satisfacerla á los que á la sazón son administradores sufrían menoscabo, ya para atender al fisco, ya en cuanto á su propio substento,.pues si hubo alguna disposición que quería que
(1) Dic.; eadem, el cdd.
(2) Ele.; offleio. el ed. (3) (4)
Ríe.- esee, el cód. Ele.; gubernationis, el cód.
(14) (15) (16) (27)
Ble.; quas, omttekt el cd. Ele.; ex, el cód. El cdd.; aceldena, Bit. DIO.; nL pinte, el cód.
.
.
.8/e.; facere, el cid. Ríe.; enfm, omítela el ccd. . BIt.; certeutarum, el cód. Ele.; 1ufi'ebat, el cód. Ele.; uon,Ina. el cód. .8/e. cd. es ereolipado.; qui, adiciona el cód. Wc.; danium, omitela el c,id. . .8k, unum, omítela el cóci. (13) BIt. cd. estereotipada; hoz, el cDd.
(5) (6) (7) (8) (9) (lO) (11) (12)
.
'- .
.
(18) .8k.; a, adiciona el edd. Ble pericuio 918 in cis, el cdd. (20) Ele.; faeultatls, el cócI, (2') Ríe.; epoundum, elcÓd. 2) Ele.; quo, adectona ci cód. (21) Ele.; causa, el cód. (24) Ríe.; 'erit quonlain, el cdcl. (25) Ele.; omuibus, el cdd. (26) Ble. ed. estereotipadaj saivationum, BM. (27) BIt.; quia, el odd. (28) Ele.; liberes honore, el cód. (29) .8k.; praebere, el cód. (50) BIt. sd. estereotipada; ixilnnere, el cód. (71) BM. eL estereotipada, quod. BM. (52) BM. cd. estereotipada; propria factuaL, Ele.
(19)
.
-
- .
(53) E/e.; praebero, el coL ca (st) vel—traetentae, omítelas el cdet.
NOVELAS. —CONSTITUCIóN
xxx
161
noinen.et omne (1), quod in eum (2) competit, rito sirnul aurerimus, hanc specia!em muniflcentiam nostria collatoribus dantes. Si quia autem praesurnserit (3) exactorum aliud quidquam accipere, citra quae definita aun! forma Nicetae beatiasirni (ea (4) enini sola accipere permittimus oís), sciat et militia et substantia casurum si]a (5).
se le diera algo al administrador, ó alguna antigua costumbre, también la abolimos. Pues al suprimir el mismo nombre do administrador, con razón suprimirnos al mismo tiempo todo lo que á óSte con'pete, otorgándo esta especial munificencia á nuestros tributarios. Mas si alguno de los recaudadores se hubiere atrevido a recibir alguna cosa, fuera de lo que ha sido fijado en la disposicion del beatisimo Niceta, (pues solo les permitirnos que reciban esta), sepa que perderá tanto bu cargo en la milicia, como sus propios bienes.
Cap IV
Capitulo IV
Quia varo poasibile est ínter (6) tredecim exaetores, quoniam per gradum al hoc accedere offl,cium eos (7) sancimus (8), non esse ad causam opportunum, manera quidem ci etiam sic ex gradu pro'vectum sinimus, sancimus autem Lredecim priores magistros neo non sequentes alium quempiam adiutorem ej denominare (9) periu10 proprio et (10) exsistentiurn eis rerurn, qui causa utatur eonipetenter, ut neo publico noceatur propter invaletudinem illius, neque cadal temporis (11) gradusque solatio; periculo quippe tredecim magistrorum (12) et aliorum, qui post eos sunt, adiutoris ema, qui non ad hoc opportunus esL, ordinatione facienda, sient dictum est. Et magnam (13) nobis flscalium exactores debent gratiarn profiteri, liberantibus eos plurimis illis damnis, quae (14) prius magistris praebebant el por tempus spectabili comiti el mus officio. Propler boe enim sos his omnibus liberavimus, ut nec ipsi sub.ieetis noceant (15), nec occaalones iltae (16), quas ad calumniam exoogitabant, introitus (17) et alia denominantes, agricolarum estruant vitam, sed solis contenti, quae praebentur exactoribus (18) seeundum formam Nicetae clarae memoriae, aLlis omnibus abstineant.
Mas como es posible que entrelostrece recaudadores, pues mandamos que ellos lleguen por grados á este cargo, haya alguno que no sea idóneo para el cargo, dejarnos ciertamente que aun así le quede el provecho de su grado, pero mandarnos que los trece primeros maestros y los siguientes le nombren algi)a ayudante á su propio riesgo y al de los bienes que sean de ellos, el cual desempeíle convenientemente el cargo, It fin de que no se le perjudique al fisco con la invalidez da aquél, ni éste pierda el emolumento de su tiempo y grado; habiéndose de hacer ciertamente el nombramiento, según se ha dicho, del ayudante del que no es apto para este cargo, It riesgo dé los trece maestros y de los demás que les siguen. Y los recaudadores de los tribu,tos fiscales deben manifestarnos grande agradecimiento, por haberlos librado de los muchos perjuicios It que antes estaban afectos It favor de los maestros y del que It la sazón era espectable conde y del oficio de éste. Y los hemos librado de todas estas cosas para esto, para que tampoco ellos perjudiquen It los súbditos, ni aquellas ocasiones, que imaginaban para vejar, denominándolas ingreso y otras cosas, destruyan los recursos de los agricultores, sino que contentándose solo con lo que se les da It los recaudadores conforme á la disposición de Niceta, de ilustre memoria, se abstengan de todo lo demás.
Cap V
Capitulo V
Ipsi quoque spetabili proconsu II similiter omnium cnt cura, sive sit aliquid civile, site ad militarem administrationem, sive ad aerarii potestatem respielena (19), et nullius negligat omnium, quoniam el maiorem aliorum iudicem (20) dare loco (21) volumus. Quum enim solitum fuerit antiquitus Romania provincias assignare ant factis conu1ibus, aut pro jifia missis, quos proconsules Tocabant, propterea el Cappadocum (22) magistratum proconsuIaremesse vofumus, quo Romani prius in Africa (23) cingulum ornaverunt. Quem nos nuno tantum (24) auximus, ut accipiens eürn gloriosiasimis praefectis sacroruru nostrorum praetoriorurn (25) connumeretur (26), voceturque hulus rector patria Toce (27) proconsul lustinianus Cappadociae, uL et magistratus haboat quod suum est, el qui praesi-
Igualmente cuidará también el mismo espectable proconsul de todas las cosas, ya alguna sea civil, ya respecte It la administración militar, ya It la potestad del erario, y no desatenderá ninguna cosa de todas las otras, porque queremos dar It esta localidad una magistratura superior It la de las demás. Porque habiendo acostumbrado antiguamente los romanos It asignar las provincias 6 It los que hablan sido nombrado cónsules, 6 It los enviados en lugar de éstos, It los cuales llamaban procónsules, queremos por lo mismo que sea proconsular la magistratura de los de.-Capadocia, con- la cual revistieron antiguamente los romanos en Africa la autoridad. Y nosotros la hemos encumbrado ahora tanto, que el que la obtenga será contado entre los gloriosisimos prefectos de nuestros sacros
(1) .81.; ornen, 81 cod. (2) Ms, el cód., j .8k. (3) Bk. presupereederit, el cdd. . (4) .8k.; ea, omítela el cód. (6) El.; enam, el cod. (6) .81.; est vero tu. el cód. (7) .81.; eum, eL cód. (8) .81.; ecL. estereotipada: sancivimus, 8/e. (9) Bk.; dentimerare, el cóci. (301. .81.; st, amigela el cócI. (11) temporlbus. el cód.. y .88. (12) .81.; maglstratorum el ,wd. (13) El.; magistri, el cócL
(14.) Eh.; damus q.aa, si cód.
(ib) .81.; snbiectl noeexent, el ood. (18) DI. ed. estereolvpada lilas, Bk. (17) .81.; introita, el cocl.
(18) Bk.; exactorurn, el cod. is El.; resplclentea, el có(i. (2D) El cód.; ludlcurn, El. (21) ioeum, el cód., y El. (22) Bk.: Oappadocorum1 el cdd y asl siempre. (SS) E.; in affricant, el cód. C24 nos non tanteas, el acid.; nos nunc lo tanteas, El. (25) .81.: pretoruas, el CÓd. (28) .81.; connurnareniur, el cód. (27) Bk.; vonet, si cóct.
18
.NOVELAS.—OQNSTITUOIÓN
det cingulo connominetur causae. Suscipiet enim qui, cingulum obtinet talem habitum facile; nam st plurimam habet (1) potestatem ex.teusam (2) occasione asrarias poaseasionis (3) et ad loca alia, el omnino cnt decora tantis praesidens rebus el hominibus, el (4) disponet facilius omnia, militan sibi conveniente virtute. Civilia (5) siquidem agat secundum• consuetudinern (6), militaribus sutem ( 7 ) praeerit facile, utputa et lUis subiacentihusez.
§ 1.—Jntendat itaque maxime in (8) aerariarum gubernationem (9) causarum, quae in tain (10) peesirnam et undique cauponatam (11) dilapsae sunt carentiam (12), ui nullo dgnae paene consi5tant(13).. Tanta namque didicimus delinqui in provincia, quanta vix viro maximo (14) cruel ad sanationem facilia. Potentium enirn conductores poesessionum, sed mm erubescimus dicere, cern quanta capiuntur absurditate, el quia clientes eje observant (15), el multitudo hominum importabilis sequitur, es latrocinantur universi impudenter, et miramur, quomodo hactenus lillo subiecU duraverunt oppressi. Igitur (16) diebus singulis orantibus nobis et communia agentibus (17) multitudo adiit Cappadocuin iniustltiam passorum (18), et plurirni quidem mIer coi sacerdotes, mulieres autero multae, el omnes ingemiseentes, et suarum ablationem accusantes rerum'quia nullus estiuxta, qui taliaprohibere (19) valeat. Aerarii vero possessio paene privata fac(a cal tota, dilacerata (20) atque direpta eum ipais equorum gregibus, contradicente (21) penitus nulLo, sed ore eis obstruso auno.
xxi
pretorios, y será llamado el gobernador de ella, en la pátria lengua, proconsul Justinianeo de Capadocia, de suerte que la magistratura tenga lo que-es suyo propio, y el que tiene el cíngulo sea denominado presidente de toda causa. Pues el que obtiene este cíngulo tomará fácilmente tal hábito; porque tiene grande potestad, extendida con ocasión de las posesiones del erario, y será de todo punto gloriosa presidiendo á tantas cosas .y á tantos hombres, y todo lo dispondrá más fácilmente, concurriendo en ella la fuerza militar. Las cosas civiles las hará con arreglo á las costumbres, y á los militares los presidirá con facilidad, puesto que también ellos le están subordinados. § 1.—Y así, diríjase pnincipalisiniamente á la administración de los negocios del erario, que han caído en estrechez tan deplorable y tan completamente causada por el tráfico, que casi no son dignos de valor alguno. Porque hemos sabido que tan graves son las cosas en que se delinque en la provincia, que difícilmente podrán ser corregidas por hombre muy poderoso. Porque loS arrendatarios de posesiones de los poderosos, y ya nos avergonzamos de decirlo, están poseídos do tan grande absurdo que les secundan sus clientes, y les sigue insoportable multitud de hombres, y todos roban descaradamente, y nos maravillamos cómo basta ahora se han mantenido oprimidos allí los súbditos. Y así cada día se nos presenta, estando nosotros orando y despachando los negocios del común, una multitud de capadocianos de los que han sufrido injusticia, entre ellos ciertamente muchos sacerdotes, y muchas mujeres, lamentándose todos, y querellándose de que les han sido quitdos sus bienes, porque no hay allí ninguno que puéda impedir tales cosas. Y así todas las posesiones del erario han sido convertidas en privadas, fraccionadas y robadas con las mismas piaras de caballos, sin que nadie absolutamente se oponga, pero habiéndoseles cerrado á todos la boca con dinero.
Cap VI
Capitulo VI
Propterea igitur unum nobis .notissiniorum praevncias hule volumus, qui hule triplici ponere proi praeerit oUlcio (22), solas in se totum circumferens magistraturn el potestatem, utens (23) quidem sigala (24) civilis administrationis, Carpentufllque ex argento et (25) prox.mam ecu securem et (26) fasces habens, et quaccunque signa sunt antiqua (27) legis. Imperabit autem et militibus, el diligenLiam habebit aeraniorum quaestuum, el accedant jedeIlcienter ad ornees super hoc etatutas administrationes et multo magia ad nostra (28) regalia, sicut et mino aceedunt occasione et eorum, quae ad nos deferuntur, el quse ad sacratissimam el piissimam Augustarn, nosiram coningem, in auro (29) et veate; mínima enim inde minui volumus.
Por esto, pues, queremos poner al frente de esta provinciauno de los que nos son más conocidos, quied presidirá este triple oficio, llevando él solo sobre si toda la magistratura y toda la potestad. usando ciertamente las insignias dé la administración civil, teniendo carroza de plata, y hacha ó segur, y faces, y todas las demás antiguas insignias de la ley. Mas tendrá imperio también sobre los militares, y cuidará de las rentas del erario, para que flegúen sin menoscabo A todas las administraciones establecidas paría ello, y con mucha más razón A nuestro palacio, como también llegan ahora con ocasión de lo que se nos entrega á nosotros, y A la sacratisima y muy piadosa Augusta; nuestra cónyuge, en oro y en vestidos; porque de ningún modo queremos que nada de esto se disminuya.
(1) Rlc.; ha'bent, el cód. (2) Bk.; extensa el cdtt. (3) nenst onia, el cád. y .8k. (4) k .;s on(eLa el cód. (5) .8k.; sInma, el cdci. (8) 2k.; conseetuáhie, el cÓcl. (7) Iflllitaribus ant, el cdd.; mijitibue autem, Bk (8) Bk.; -ter, el 2k.; «ubernetioni, el cód. (lo) 24.; tutra el cóci. (11) .84.; cauponatia, e( cd. (12) 84.; inereatloncu. el cód. (15) 24.; pena coiifstt, el cod, (14) Bk.; maxiine, el edel. (12) No serte acaso mejor ces obeeryent.ó cts obaerviunt?
(16) Bk.; Igitur, oinitela el cód. (17) Bk.; comintuila eunt g4ntlbus,
(18) 2k.: posseesornui. el cócI.
el cód.
(19) Bk.; problberet, el cód. (20) 2k.; dIlacere, el cdd. (21) Bt.; cune dicente1 etod. (t) .2k.; huicvolumus olficio, el cdd. (13) .24.; nl et, el c6d. (14) .24.; canilla, el cód. (t) Rs.; el, omítela el Jd. (38) (57)
24.; nt, el cód,
autftnae, el cód.
(28) 24.; nostrain. el cód.
(59) Bh.; antem, adiclona 51 C&I.
NOVELAS .—OONSTiTuO1óN XXX
§ 1.—Non taman secundum hoc dan sehema (1), sicuL haetenus, ex telonuna et subtelonurn (2) calumnia et suifragli nomine (hace enim (3) omnia et odimus et a nostra expeflirnus repubiica), sed ex causis iustis et legitimis, quas etiain subcli buje noatrae sacras praeeipimus legi, ut has accipiena qui per tempus habet adminiatrationeni inferat, akut dictum est, quinquaginta libras auri sacratisslmae Augustae, nostrae coniugi. Administrationem echa et gratis constituimus nos et sine.suffragio ordinatiories (4) in ea poninus, et cnt omnino nullus, qui pro ea quidquam aecipiet.
169
2.—.Sed etiam annonam el quidem usque ad auri libras XX. damus, sieut subiectum est, cina autem assessori usque ad suri libras duas praebemus; accipiet autem et officium utrumque, quod (5) a fisco hactenus erogabatur, in nullo penitus imininutum (6). Neque enim secundum aliquid adininistrationem hanc immirnlimus, et maxiine gbriosisaimi praeposili (7) sacrorum nostrorum cubieulorum. Iv.lanere enim in Cappadocia etipsam et (8) eam, quae sub ea saL (9) devotisaimorum palatinorum acholam (10), in (11) simili potestate et ordine et ipso achemate sancimus, nihil Lamen ponitus bine accipientem neque titulo eonsuetudinum nec annonarum (12) neque in auro, neque la veate, neque in allis speciebus, neque a (13) temporal¡ proconsule, noque ab sius offloio. Non enim aliter custodietur puntas; sub una (14) namque administratione causam coiligemus in provincia, ne dhacerata claudicel (15).
§ 1.—Pero que no se dé en la forma que hasta ahora, por virtud de hurtos y de vejaciones It los súbditos, ni It título de sufragio, (porque odiamos todas estas cosas y las desterramos de nuestra república), sino por causas justas y legítimas, que también hemos mandado que se pongan al pie de esta sacra ley nuestra, para que recibiéndolas el que á a sazón tiene la magistratura pague, según se ha dicho, cincuenta libras de oro It la saeratisima Augusta, nuestra cónyuge. Pues constituimos también gratuitamente la administración, y establecemos en ella los nombramientos sin sufragio, y no habrá absolutamente nadie que por él reciba cosa alguna. § 2.—Mas también le damos ciertamente anuonas hasta la suma de veinte libras de oro, según se consigna al pie, y le concedemos It su asesor hasta dos libras deoro; pero el uno y el otro oficio recibírán lo que hasta ahora se pagaba por el fisco, en nada absolutamente disminuido. Porque no menoscabamos en cosa alguna esta administración, y mucho menos la del gloriosísimo prepósito de nuestras sacras cámaras. Pues mandamos que en la Capadooia subsistan aquélla y el colegio de muy adictos palatinos, que le está subordinado con la misma potestad y en los mismos orden y forma, pero sin que reciba de aquí nada absolutamente ni It titulo de costumbres ni de annonas, ni en oro ni en vestidos, ni en otras especies, ni del que It la sazón sea proconsul, ni del oficio de éste. Porque de otra suerte no se conservará la pureza; pues todo lo reunimos en esta provincia bajo una sola administración, It fin de que no claudique estando dividida.
Cap. VX
Oaitnlo VXX
Providcntia,n igitur st ipae, qui a nobis dirigitur, ponet multam aeranii possessionum, et inspiciet quod ablatum est ex aerarii terra ant frustra ab allis detinetur sive le pascuis, sive ¡a arationibu (16), sive in vinealibus locis, sive ¡u praediis, sive a domihus, et vindicet (17) re¡ antiquam terram, nulla obiioienda si temporali praescriptione. Non enim aliquis obiieiet tale aliquid hace; neque ad lucrum agens, neque ut substantiam augeat sualn; hoc enim deminutio potius, quam augmentum est, quum rnanibus sordidis utens putat aliquid lucran, quod postea reddet (18) cuna impietate (19) et confusione multipiex.
Así, pues, pondrá el que por nosotros se envía mucho cuidado en (as posesiones del erario, é inspeccionará lo que de terrenos del erario haya sido quitado, ó en baldo se detenta por otros, ya sea en terrenos de pastos, ya en los de cultivo, ya en vi6edos, ya en predios, ya era casas, y rei-vindique la antigua tierra, sin que se le haya de oponer ninguna prescripción de tiempo. Porque nadie opondrá alguna semejante cosa al fisco; ni haciéndolo por lucro, ni para aumentar sus propios bienes; porque esto es más bien disminución, que aumento, cuando sirviéndose de manos súcias piensa lucrar alguna cosa, que después restituirá muchas veces con
§ 1.—Sed et civitatena servabit sine omni tumultu, et seditioni non perrnittet depopulani rempublicam, fiseaLiaque (20) tributa vigilanter et (21) cuna iustitia exiget, nec rn ilMa negligens, neque permittens ant publicum ant privatos ¡a aliquo cinca propria (22) laedi, utputa supon omnes potestatem habens, sive milites, sive scniniarii gloriosiasimorna praefectorum aut fortissimoruai sint magistro. ruin militum, sive civilern habeant ordineni, sive aerarii eingulum (23), sive maionibus, sive minenbus dignitatibus sint, sive inter sacerdotes ministrent. Unus enina hato omnibus iudex praepositus
§ 1.—Mas también conservará la ciudad libre de todo tumulto, y no permitirá que las sediciones arruinen la república, exigirá con diligencia y con justicia los tributos fiscales, no siendo negligente respecto It ellos, ni permitiendo que la cosa pública, ó los particulares sufran lesión alguna en sus I bienes, puesto que tiene potestad sobre todos, ya sean militares, ya secretarios de los gloriosisimos prefectos ó de los muy poderosos maestres militares, era tengan orden civil, ora cíngulo del erario, era sean de dignidades superiores, era de inferiores, era ejerzan ministerio entre los sarce-
(1) B/e.; et, adicionn el cúd. (2) El cód.; ex furtis et subdltoruu3, 8k. (2) 8k.; eufm, omitela el cód. (4) 88; ordtnis, el cdcl. (51 BIe.; verum quldquid, el c'd. (dfl )98.; lmmiuuto, el cód. (7) 88.; praepostiR, el cód. (8) o'nitela el cód. (2) 88.; ea set, ontlteia el ci(1.
(10) ecliolas, el cod., y 88.
W) 138. iii. oml.eta el cód. (I2) 88.; ueque—annonarum, o»i.lteLae st cód. POMO VI—Ss
maldad y confusión.
(13) Bk.; in, el sed. 4) Bk.; Irna, el cód. (15) 88.; Ut diiacetta claudiinus, en lugar de iie dilseerata claudicet, el cód. (le) 8/e.; lrratfonabilibuø, el c&2. (17) 88.; videlicet, el cori, (18) 88. ecl. estereotipada; rcdd5t, el cori. 19 Bk.; p(etatB, el cid. (20) et, adic zraa el cód., u B k. (21) et, omUenla el ccid.. y 88, (22) stiqua, el cód., y 88. (23) 88.; clngulo, el cdd.
170
140VILAø.—COZST1TUO16N XXX
erit (1), tam suae gloriae, quam nostrarum legum et (25 dei prao omnibus memor. Hio ítaque publican functiones por (3) proconsulare offlcium indo6cienter inferri (4) eurabit, aerarli vero quaestus por subiectas dudum i1i sed¡ personas offeret (5), et eis, qui ex consuetudine mittuntur a gloriosissimia praepositia sacrorurn noetrorum intendens cubiculorum, non valentibus por tempus directis canonicariis a gloriosisaimo (6) praeposito usque (7) obolum unum accipere aliquid ant nomine consuetudinis (8, aut alterius euiuslibet causae a temporal¡ Summario (9), ant publicas exactionea facieutibus, aut sectabiIi proconsule, ant (10) offlcio cina, aut hi, qui vocantur instructores, ant praoposito (11), aut alia quacunque persona competente aacrae nostrae substantiae. Militaris autem mauna .utriqne (12) curse eorum auxiliabitur, removabitque (13) potentibus obaecundantel (14), et non sinet praedia devastan et latrociniis affici (15), noque ipse (16) circumibit ea, sicut pridem faciebani comitos. Sed neque loci servatorea destinabit, sed (17) Iocorum defensoribus et qui ex ema ofácio sunt ad rninisteriuni (18) utetur.
§ 2.—Si vero alicubi etiam militibus egeat, ex lela, in (19) quibus causa (20) vocal, adiuvare praecipial, et lan impenss (21) propriis omnia agant, el nihil damnificent subiectos, .neque expendant silquid gratis. Sed et ipse bis abatinebit, utens aiimtibus (22) propriis, ubicunque-fuerit, vol si ad (23) aliam sum praecipiamus iventra provinciam, et assesór cina et reliquum ministerium elus proconsularium (24) et miUtum, et si quod (25) talia omnia servitium ant lii inmentis sequitur (26); necesaitatem habentibus, sicut praedixmus, militibus el si qui por loca habitant, scbolarii forsan ant domestici, praeceptis obedire eius, in cingulo et substautia pericultun forruidantes. Damus enim ej (27) ticentiain et hac (28) eos privare, nist his, quae ab co praecipiuntur, obediant, ep quod volumus (29)hanc admlnistrationem habentem terribilem et royerendum (30) subiectis consistere. Etenim si quia (31) miles, aut proconaularianus (32), aut acholaris, aut domeaticus occasione praeeeptorum. ema damnificaveriunostrum collatorem, bco competeno est(33) eum ex illius annonis proprio periculo percipientem mederi lacio, noque permittet penitus u[lum nec hine venientiurn laedere nostroa collatores.
§ 3.—Sed etiam publícoruin veredorum cursurn sine vexatióne servabit nihil enim excipimus ¡urisdictione cina, el si quia ex quocunque foro ad provinciam venientium laeserit, et ultra quam constitutum est exegeril, hune castigabit. (1) (2) (3) (4) (5) ; (1) (3) (9) (10) (11) (12) (la) (14) (15) ia) ir
st-it, omítala si crid.; sil, BM. BM.; vsi, elcód. BM.; pro, el oód. BM. ed. estereotipada; ¡aterre, BM: BM.; oft'ert, el cód. BM.; csnuo zecesaarlls g-iorioaissftno, el cód. El cód.; ueoue Ad, BM. BM ; consuetnótnl, el cód. BM.; aummslorlo, el cód. BM.; nut,omitcLa elcód. BM.; praoposltos, el cód. BM.; nl cunque, el add. Ele.; reznovereque, el cód. BM. cd, estereotipada; obsecundanter, BM. .Bk.ed. estereotipada; offleii, el cdd. BM.; tenipus, el cód. BM.; sed, omtlel.a el cdd.
dotes. Porque este solo magistrado estará & la cabeza de todos, acordándose tanto de su propia gloria, como den nostras leyes, y sobre todo de Dios.
Y así cuidará él de que sin falta se paguen por medio de los oficiales pro-consulares los tributos pi'Micos, pero las nen tas del erario las ofrecerá por medio de las personas antes subordinadas k aquella giede, atendiendo también á las que por costumbre se envían por los glorioslsimos prepóSitos de nuestras sacras cámaras, no pudiendo los encargados de cobrar cánones, que á la sazón sean enviados por el gloriosisimo prepósito, recibir ni un solo óbolo á título de costumbre, 6 por otra cualquiera causa, del-que entonces sea contador, 6 de tos que hacen las exacciones públicas, ó del espeetable prooonsul ó del oficio de éste, O de los que se llaman instructores, O del propósito, 6 de otra cualquier persona perteneciente á nuestro sacro patrimonio. Mas ta fuerza militar prestará auxilio para estos dos cuidados suyos, y rechazará á los auxiliares do los poderosos, y no dejará que tos predios sean devastados y objeto de latrocinios, pero tampoco él los recorrerá, como antes hacían los condes. Mas tampoco enviará luartenientes, sino que se servirá para su ministerio de los defensores de lOs lugares y de los que pertenecen al oficio de éste.. • 2.—Pero si en algún punto necesitara también de los militares, maahrá que le ayuden los de los lugares en que el caso los requiere, y ellos lo harán todo ¡ su propia costa, y no perjudicarán en nada los sbditos, ni harán gasto alguno gratuitamente. Sino que auñ él mismo se abstendrá de esto, sirviéndose de suspropios gastos, á donde quiera que fuera, aunque le mandemos que vaya á otra provincia, y lo mismo su asesor y sus demás auxiliares proconsulares y militares, aunque algunos esclavos 6 caballerías sigan • todos ellos; teniendo necesidad, según antes hemos dicho, los militares, y los escálates Ó domésticos; que acaso habiten en aquellos lugares, de obedecer los mandatos da él, temiendo la pérdida del cíngulo y de sus bienes. Pues le damos facultad para privarles también de ellos, á no ser que obedezcan lo que por él se ordena, porque queremos que el que tenga esta magistratura sea de temer, y de reverenciar por los súbditos. Porque si algún militar, 6 proconsulai, 6 escolar, 6 doméstico hubiere causado perjuicio con ocasión de mandatos suyos á uno de nuestros tributarios, es lo procedénte que él, cobrándolo kan propio riesgo de las aunen as dé aquél, indemnice al perjudicado, y no permita que ninguno absolutamente, ni aun de los que de aquí vayan, cause lesión á. nuestros tributarios. § 3.—Mas también conservará sin menoScabo el curso de los caballos públicos; porque no exceptuamos nada de su jurisdicción, y si alguno de los que van de cualquier foro á taprovincia causare lesión, y exigiere más do lo que está establecido, lo castigará. (18) (19) (50) (51) (22) (is) (U) (25) - (26) (27) (28) (59) (SO) (31) (22) (23)
BM.; offielo, «icóci. BM.; In, omitela el cdd. BM.; esusam, el cód. BM. cd. esteieoapada; fmçcrlfs, BM. BM.; subtillbus, si cód. BM.; ad, omítala el cód. BM.; solarium, el cód. BM;; quo, si cód. BM.; requtritur, el cv'i. BM.; ele, ci cóci. 13k.; bec, el cód. vo1u1mu, el cud.. Bis. BM.; reverenda, el cód. BM.; quid, el cód. El cád.; proconsularlus, el cod. BM., set, omítala el cód.
OVEÁ8 .—ONTC16] XXt
171
Cap. VIII
Capitulo VIII
Curam habebit autem et civitatis, et frurnentorum, et operum eius, et procuret seundum no strain legem conacribi ratiocinia et expendí et quas aerarii BuriL, et civilia. EL similiter si quern invenerit horum, qui quacri solita insinuant praecepta, quia (1) aiqms privat equis (2) aquae ductus, ant quomodoquae crea muros sunt eonsistunt, ant si qui sunt pontos () in provincia, et viae quaeCUflque, et si quae alia (4) huiusmodi olim mate deposite constitit (5) occasio, et huno eiicere (6) omnino foras provincia, non permit.tens (7) eum neque insinuare huinsmodi praeceptionem,. neo lucrum &iquod (8) peritas inde pereipere. Si enuin quandam perapexerimus (9) iospeetionem flor¡, hanc nos divino (10) .pragmatico utentes typo ad eum, qui administrationom heno babet, et tuae de hoe sed¡ communicantes causam disponemus, ut (11) nullí tales pecunias collectmones ingressibiles et innursibiles facile fiant. Qui autem adminiatrationenl habet maxime quidem per se omnia prohibeal, si varo aliquid etiam vehementius indigucrit, nuntiabit et ad tuam (12) celsitudinem, et gloriosisaimum praepositum, el ad ahios famosissimrtos nostros indices, quibus aliqus est (1) ad oausam participatio et ad nos ipsos, nosque ipsi (14) quod agondum est explanabimus.
Mas cuidará también de la ciudad y de los granos, y de las obras de aquélla, y procurará que se formalicen las cuentas non arreglo á nuestra ley, y que se consuman tanto los fondos que son del erario, como los civiles. Y del mismo modo si hallare á alguno de los que exhiben los mandatos que se
suelen obtener porque aiwino prive de acueductos 5 las aguas, O vea de que modo se hallan las cosas que se refieren á las murallas, O si hay algunos puentes en la provincia, y cuáles caminos, ó por otro motivo análogo que haya mal establecido en otro tiempo, expúlselo en absoluto fuera de la provincia, no permitiéndole ni que exhiba semejante mandato, ni que por esto perciba absolutamente ningún lucro. Porque si nos pareciere que se haga alguna inspección, la dispondremos nosotros en divina pragmática orden, dirigida al que está encargado de esta administración, y habiéndonos puesto sobre ello en comunicación con tu sede, á fin de que para nadie se hagan tales recaudaciones de dinero fácil. mente asequibles y realizables. Mas el que tiene á su cargo la administración lo prohibirá ciertamente todo preferentemente por si mismo, pero si alguna cosa requiere aun mayor energia la pondrá en conocimiento de tu excelsitud, del gloriosisimo propósito, y de los otros famosísimos jueces nuestros, que tienen alguna participación en el caso, y de nosotros mismos, y nosotros le explicaremos lo que se ha de hacer. § 1.—Tilubos autem iniponi in provincia, cui § l.—Mas prohibirá que en la provincia, que prepraeest, appallationem (15) aliquorum habentes, ex- sido, se pongan títulos que contengan el nombre de alguien, exceptuados el imperio y el erario, de tal cepto imperio et asrario, prohibebit lii lantum (16), modo que hasta haga del fisco los bienes de los que ut etiam fisci facial substantiam ahiquid tale agere se empeñen en hacer alguna tal cosa, y corte las nitentium, el manus auferat (17) horum, qui coa manos de los que los ponen, si ellos mismos se huimponunt, si praesentes ipsi prassurnseriut; si bieren atrevido á estar presentes; pero si fueran vero (18) abseutium procuratorea (19), magnis (20) procuradores de ausentes, sométalos á fuertes azoillos subdat verberibus. Tibios autem, quicunque tea. Mas quitando los titulas que cualesquiera se praesumserint, sive praeseus sive pro absenta hubieren atrevido ú poner, ya estando presentes, agene, impone-re, deponena mox infrioget (21) imponentium capitibus, sciens quia, si haec aguo- ya obrando por un ausente, los romperá inmediatamente en la cabeza de los que los pusieron, tescens negiexerit, ipse in suis robos publicationem niendo entendido, que, si sabiendo esto lo desatensentiet. diere, él mismo sufrirá la confiscación de sus propios bienes. Cap. IX
Capitulo IX
Causarumn vero diligentiam habebit eum omnnt constantia, ncc sinel agricolas sicut bactenus lasdi; neo molestabunt nos alteras Cappadocos multiira clamantes el ingemiscentes, sed ipse oís iudicebiL Nos enim si quondau.i (22) viderimus venien1cm, qui non (23) anas ei omnino prius detuleril (24) passiones, huno rursus ad provinciam eum contumelia dirigemus, (25) quod iudicem retinquens4nol cueurrit (26) ad nos Si veto 1111 quiñe'm adierint (27) et dixerint violentos (28, lila autom iudex el epu-
Mas cuidará de loa litigios con toda perseverancia, y no dejará que los agricultores sean lesionados como hasta hoy; y no nos molestarán en lo sucesivo los capadocios con sus muchos lamentos y gemidos, sino que él les hará justicia. Porque si nosotros viéremos que. venía alguno, que de ningén modo. le hubiere expuesto á él sus padecimientos, lo dirigiremos de nuevo con afrente á su provincia, porque prescindiendo del juez recurrió desde luego á nosotros. Pero si se hubieren dirigido
(1) Ele. ed. estereotipada; val quia, Ek. (2) BM.; pñvata quis, el cúd. (8) BM.; potentes, el CÓIL. (4) Die; allus, el cód, (8) BM.; constituta, el cúd. (6) EL cúci.; elielat, BM. (7) BM.; promittens, ci cód. . . . (8) EJe.; aflquew, el c4. (9) BM.; quandam st pere»aierit quídam, (10) BM.; dantio, el cúd. (11) BM.; el, el cód. . (12) EJe.; nostram, ci c$d. (18) eI1n1 elisa, el eón. (ii.) Ele.; tpaum, el cóci.
.
.
.
el cócl.
.
(1) BM.; sppetlstlomim, el cdd. (16) BM.; interim, el c,id. (17) BM.; offerre, el c&L. (18) BM.; non, e l cód. (19) BM.; rectores, el edd. (20) BM.; nagni, el cód. (21) BM.; lnfringc, el cod. (22) BM.; st qaldem, el cdd. (23) BM.; non, ontaela el cdd. (24) BM.; deftuerlt, el cúd. (28) BM.; et, adiciona el cúd. (26) BM.; eurrtt, el cdd. (27) BM.; varo qui adiscerint, el cód. (28) BM.; violentes, el odct.
Noritis
.—ooNTTT1Jc6N
Iator non susceparit (1) verba, sed gementes supplicantes dimiserit, ilIi vero coacti reourrant ad nos, et maxime si muierea sunt, nosque discamus, quia quidecu adierunt, ile vero non iuvit2), •øausam statim auspicabimur, quia propter Iuerurn. ant propter (3) gratiarn, ant propter medelam aliquorum facta (4) est, nosque si omnibui modis resiaternus, of quum triplex e! (5) administratio sit, tripliceni con.t!arietatem habebil, rebellante (6) ej iustitia (7) et nobis et legibus..
§ L—Quae eum decet metuentem et nóstra praocopta memoranlem (8), quae.ei dabimus eum administrationis codiciflis (vocabant (9) autem haec veteres mandata principis), oxnnla celebrare secundom nostram intentionexn, et voluntatis (10) aequitate, etpuritate mauuum utentem (11), et iustitiam honorantem, quoniam nihil inter homines est (12) fortius atque metius, nec cominendare deo se (13) principi magia vale ns. Taleni enim eum exstantem et ita a ziobis testimonium habentem soluni omnia agere ¡u provincia volumus (14), "neo causas altero (15) aLiquo audiente, neo nobis (aciJe eligentibus sas alter¡ cuiquam delegare, neque dirigent(bus aliquos ant occasione violentias (1&).prohibeudi aut por aliam quamuibet causani; insuper et si quid ¡ale bactenus gestum est aut ex saeri8 nostris formis ant ex praeceptis iudicialibus, hoc omnibus vacare modis, ipso totam suscipiente (17) gubernationein provineiae et alter¡ aocessum babero pon¡tus non siente (18).
xxx
ciertamente á él y le hubieren denunciado los autores de violencias, pero él, juez y aficionado á festines, no hubiere atendido á. sus palabras, sino que hubiere despedido á los que lloraban y Suplicaban, y éstos se hubieren visto precisados . recurrir, á nosotros, y principalmente si son mujeres, y nosotros llegáramos á saber que verdaderamente so dirigieron é. él, pero que él no los ayudé, inmediatamente sospecharemos la causa, pues habrá sidó producida 6 por lucro, 6 por favor, 6 por obsequio de algunos, y nosotros nos opondremos de todos modos á él, y como tiene una triple magistratura, tendrá una triple contrariedad, volviéndose contra él la justicia, nosotros y las leyes. § .1 —Es conveniente que él, temiendo estas cosas y teniendo presentes nuestros preceptos, que le daremos con las credenciales de su magistratura, (á los cuales llamaban mandatos del príncipe los anti.guos), lo haga todo conforme á nuestra intención, teniendo equidad en La voluntad, y pureza en las manos, y honrando la justicia, porque nada hay entre los hombres más fuerte ni mejor, ni que más bien pueda servir de recomendación para Dios y para el príncipe. Porque queremos que siendo él as!• y recibiendo de nosotros este testimonio lo haga él solo todo en la provincia, no oyendo otro alguno lás litigios, y sin que nosotros elijamos fácilmente delegárselos á otro cualquiera, ni enviemos algunos 6 con ocasión de impedir violencias, 6 por otra cualquiera causa; además, aunque alguna cosa tal se haya hecho hasta ahora 6 por virtud de sacras disposiciones nuestras, 6 por mandatos judieiale, cese esto en-absoluto¡ tomando élá su cargo todo el gobierno de la provincia, y no dejándole á nadie absolutamente tener acceSo.
Cap. X
Capitulo X
Hanc quoque administrationem secunduin proconsulum speeiem inter speetabíles ponimus, et appellationes ab eo (19) tuncu colmen una curn gbriosiasimo quaestore nostri palatii secundum consultationum sehema audire volumus. Si quae (20) vero ex utraque Cappadocia causa quingentorum minor aureorucu sub appellatione fiat, sive ex no-U stra juasione datos sil iudex, sive ab ahquo cingulo (nl tamen non spectabilis sit) (21), bane (22) ipse spectabilis proconsul audiet secundum divini mdiCli (23) sebema el secundurn sacrucu auditorium. lus (24) enim ei (25) etiam hoc damos, et decoramus eius cingulum privilegio tanto, quantum .inilos hactenus in Cappadocibus inapexit. Sil (26) ergo iustus et excelsas sen tentiae, et ad nos legemque respiciena, el sciens quia (27), si quidem hace observel, manebil in cingulo longius (28) et suscipiet cucu morito aliud potius. Nostras autem negligeus ¡uniones, et aliquos potentiuni et non nostras legos et nos curans citius ainittet quae data sant, et de
También ponemos esta magistratura con arreglo á la categoría de losprocónsules entre las espactabies, y queremos que las apelaciones de ella las oiga tu alteza juntamente con el glorioalsiziio.cuestor de nuestro palacio en la forma de las consultas. Mas si en ambas Capadocias se apelara en algún litigio menor de quinientos áureos, ya si el juez hubiera sido nombrado por mandato nuestro, ya si por algún magistrado, (con tal que no sea espectable), lo oirá eL mismo espectable proconsul en la forma de divino juicio y en sacra audiencia. Porque le damos también este derecho, y enaltecernos su magistratura con tal privilegio, como hasta ahora ninguno vió en la Capadocia. Sea, pues, justo y de elevado espíritu, y dirija su vista á nosotros y á la ley, y sepa que si verdaderamente observa esto, permanecerá largo tiempo en la magistratura, ycon razón alcanzará otra mejor. Pero desatendiendo nuestros mandatos, y cuidándose de algunos poderosos y no de nuestras leyes y de nosotros, perderá más pronto
(1) .8/e.; siLiocepit, el cdd. (2) tubet, 8/e.; pero luvet, corrige el ,nienso Bk. en ¿a ed. oiii estereotipada. (3) 8k; lucrum aut propter, el cód. (4) .8/e.; factuni, el cód. (5) Bk.; etlam, el cdd. (6) relevantes, el edcl.;rebellantes, Bk. (7) lustlrtani, el ocfd.; Insto, .8/e. (8) .8k.; nustrain praeceplam remorare, el cüd. (9) .8/e.; eyoeabant, el 06(1. (10) BIe.; voiuutRte, el cód. (11) .8/e.; atente, el cód, (12) .8k.; el, el cód. (1$) Bk.; mellas COmmenando deo hac en Lugar de mellas, neo eommefld8 deo se, el add. (14) Bk.; voluiniul, el cód.
(15) .8k.; siten, el cdd. (16) Bk.; voLentiM, el cdd. (17) .8/e.; enseipientem, el cdd. (18) Bk. (nentem, el cdd. (19) E/e.; appeflationee quas, en Lugar de appeflatlone ab 50, 85 Lee en el cód. (20) E/e.; qua, el e5d. (21) EL o6d.; le sil, Wc.
(22) bine, el cód.
(23) .13/e.; indicie, el cód. (94) 13k.; las, onzlte(a el odd. (25) Bk. el, omítela el edd. (16) E/e.; Bit, omite La si cdd. (27) 13k.; respiciene quasi, en re de respleiens, et c1oa, quia, eLc$d. (18) E/e.; lonte, el cód.
NOVELkS.—OONSTTTUQIÓN XXI
173
estero in reprehensis (1) erit, nostro apparens ladignos iudicio.
lo que se le dió, y estará en lo sucesivo entre los reprendidos, apareciendo indigno de nuestro juicio.
Cap. XI
Capitulo XI
Adulteria quoque virginumque raptas, et violenhas, eh honilcidia, eh quidquid talium est deUdomm, puniat amare utputa paucorum hominum supplicio omne, quod reiiquum est, perpetuo (2) temporetur, sitque eum lego castigator subtilis delinquentiuni. Non ernm inhumanum est hoc, maximae magis humanitatis, dom. (3) paucorum correctione multum salvuni est. Si vero passus fucrit aliquem iii talihusaceusatum, qui ei militiam, aut dignitatem, aul sacerdotium, aut aliquid tale proponens speravit se abstrabere hilos manibus, sciat, nostra se indinum ostendere sententia. Nullam (4) enizn neque virtutem propriam, noque aliunde patroeinium (5) ulius proferéna super talibus criminibus effugiet (6) legem. Sed eh si quis immiscere Be ipsum talibus prsesumsorih (7) patrociniis, et ipse similem sustinebit, quam la, qui deliquit, poenam, idem exsistenspeecare et peccantem ae delinquentem taliter festinare eripere (8) logia rn anib os. i.—Subdetur autem legi hiic el descriptio declaraes, quid quidem ei de fisco percipere et qui 9) eirca eum sunt competal, quod autem occasione dare codicillorum, quod vero inferre piae domui (10) sacratissimae Auglistse, nostrae coniugis, trifariam in quinquagenis 'libris auri. inferendis, boc quod olim et haetenus tenuit.
Castigue severamente también los adulterios y los raptos de vírgenes, las violencias, los homicidios, y cualquier otro delito semejante, á fin de que con el castigo de pocos hombres se moderen para siempre-todos los demás, y sea con arreglo á la ley escrupuloso castigador de los delincuentes. Porque no es inhumano esto, sino antes bien de muy grande humanidad, si con la corrección de pocos se salva á muchos. Pero si hubiere tolerado ¡ alguno acusado de tales cosas, que exponiéndole su milicia, ó dignidad, ó sacerdocio, ó alguna cosa tal haya esprado librarse de sus manos, sepa que se mostrará indigno de nuestra buena opinión. Porque nadie que alegue ningún propio valimiento, ni patrocinio ajeno, eludirá la ley sobre tales crímenes. Mas también si alguno se hubiere atrevido ¡ inmiscuirse en tales patrocinios, sufrirá él la misma pena que el que delinquió, siendo¡ lo mismo pecar que apresurarse á arrancar de las manos de la ley al que de tal modo poca y delinque. § 1.—Mas al pie de esta ley se pondrá también una nota, que declara qué es lo que ciertamente lea correspondo á él y * los que están cerca de él percibir del fisco, y qué lo que dar con ocasión de lu credenciales, y ¡o que pagar á la piadosa casa de la ucratisima Augusta, nuestra cónyuge, debiéndose satisfacer en tres partes cincuenta libras de oro, cosa que en otro tiempo y hasta ahora estuvo en vigor. § 2.—Y tratará con pureza á nuestros súbditos, (segúñ hemos dicho muchas veces), cosa anhelada por nosotros y que nos hizo despreciar grandes cantidades de dinero, ciertamente hallándonos con tantos gastos y en guerras muy grandes, por las que Dios nos concedió llevar la paz á los Persas, sujetar ¡ los Vándalos, ¡ los Alanos y ¡ los Mauritanos, y é. toda el Africa, poseer además la Sicilia, y tener buenas esperanzas de que Dios nos concederá la retención de las demás regiones que los antiguos romanos poseían hasta los confines de ambos océanos, y que perdieron por su posterior negligencia, las que confiando nosotros en el divino auxilio nos apresuramos á reducir á mejor estado, y no nos apesadumbrará nada de lo que tiende ¡ ser extrema dificultad, sufriendo siempre por nuestros súbditos las vigilias y todos los demás trabajos. Mas fíjese también en nuestros mandatos, que le daremos con las credenciales de su magistratura, según antes hemos dicho, y si ciertamente todo lo hiciere con arreglo ¡ ellos, será merecedor de admiración, y en todo aparecerá digno de nuestro juicio.
2.—Et puro nostris subiectis (hoc quod saepe diximus) utetur, causam featinatam (11) nobis (12) et pecunias negligere procurantem magnas (13), utique in tantis expensis el in bellis (14) maxímis, por quae nobis dedit deus el apud Persas agere paeem, Vandalosque et Alanos el Maurusios religare (15), et Afnicam universam, insuper (16) el Síciliam possidere, el apes habere bonas, quia ehham reliquorum nobis detentionem annuel deus, quae (17) prisci Romani tinque ad utniusque Oceani fines tenentos sequent.ibus negligentiia (18) amserunt, quas nos divino solatio confidentes in melius convertere festinamus, nihilque nos pigebit horum, quae ad novissimam difficultatem lendunt, vigilils el allis universis laboribus pro nostris aubientis semper utontes (19). Incumbat autem etiam mandatis nostris, quae dabimus ei eum (20) codicillis adminietrationis, shout duduni diximus, el si quidom secundum ilIa egerit universa, mirabilis (21) cnt et por omnia dignus apparehit riostro iudicio.
Epilogila
Epilogo
Ea (22) igitur omnia, quae pd hane sacram no stram declarata sunt legem tus (23) celsitudo cognoscens eh memoratas annonas cinguli .praebeat
Por tanto, conociendo tu excelsitud todo lo que por esta sacra ley nuestra ha sido declarado, suminístrele á la seda de esta magistratura las mondo-
(1) E/e.; irreprabenstbtUs, el có () Ele.; perpetue, el cód. (3) domIni, si cód.; quod, Bit.
(13) E/e.; magia, el cdd. (14) Bit.; et libelO., oí cdd.
(4) Bit.; zulla, ti cód.
(5) (0) (7). (8) (9)
(1 (1»
11 de patrocinio, el cod.; alienum pstroelnium, Bit. .8/e.; sifuglel, omítela el cdd. .8/e.; prae.umserint, el cód. Bit.; arripere, el cód. BM; qui, omite/a .1 cód.
Bk.;pra domna, el cdcL, EM.; festinsa, el cdd, (12) .8/e.; vobia, adcona eL 0d.
,
-
(16) Bit. ecl. estereotipada; rel (10) Bk.; unlv.rsam super, (17) Bit.; quonlam, el cód. IlegligentiUs, el Cód. (13) Bit.; (19) .8k.; uti, el c&L. (90) BIs.; eum, omítela ci cdd. (91) Bit.; mirabili, ci cód. (s2) E/e.; El. ci cód. (93) Bk;tu~, el cód.
ra, Bit,
174
NOELÁS.—COWSDflRJIN U!
sed¡, et sic eam noverit bonestam factan, ut merito plurimis siL studiwnnune el dati a nobis fioris et dignitatis coneupiscentias. Dat. XV. Kal. April. Const.antinop. post. cona. Cons. [536.]
BELISAIUJ V. C.
nadas annonas., y s.sí conocerá que ha sidó ennoblecida, de suerte que con razón tendrán muchos empello en desear el esplendor y La dignidad que ahora le han sido concedidos por nosotros. Dada en Constantinopla á. 15 de las Calendas de &bril, después del consulado de BSUSARXO, varón muy esclaremdo. [536.) -. CONSTITUCION
CONT. XXXT (1) DK DISPOSIT10NE QUATUOR ADM1WISTR&TIONUM ARMENfAE
Imp. IUST1IlANUS
A. IOANNI Pf. P.
DE LA OROANIZ&CIÓN DE LAS CUATRO ADMINISTRACIONES PR LA ARMENIA
El Ernperador Jus1u4wo, Augusto, ¿ T UA.N, Prefecto del Pretorw. Profaoio
raefat10
Ea, quae frustra .posita sunt eteifuse, si ad cernpetentein veniant.(2) ordinern et dispónantur bene, aiiae pro aIii cauae videntur, zneliores ex peiorabus, ex indecoris ornatae, dispositae et disctetae ex in.ordinatis priva.atque confusis. flee et super Armeniorum regione commi.ssum icivenientes, existimavimus oportere in unam congruentiam () deputare eatn, et ex disciplina robur el dare competeus, ordinemque ituponere decentem (4).
Si las cosas que inutil y confusamente fueroñ etablecidas llegaran á orden competente y fueran bien dispuestas, las cosas parecerian unas en vez de Otras, mejores en Lugar de peores, pulcras. -en lugar de indecolosas, ordenadas y distintas en lugar de las antes desordenadas y confusas. Hallando que esto ha tenido lugár también en cuanto á la región de los Armenios, hemos estimado que convenía constituirla en un estado de armonía, darle por -virtud de la disciplina la fuerza correspondiente, é impoñerle el orden conveniente.
Cap. 1
Capitulo 1
Itaque quatuor fecimus Armenias, aliam• quidem interioreni,cuiu8 metropolis pise nostrae appellationis cogriomine decorata est, primitus Bazane sive Leontopolis nuncupata;. quam (5) etiam próconsulatu decoravimus (6), cui Acacius praetutt magnificus, spectabilemque (7) declarantes administrationem, et omnia- dantes, quae competens-est proconsularitateru habere. Stola quoque eam (8) decoravimus proconsulis et omnia, quae baec séqwintur, habere disposuimus, et urbes ej dedimus Theodosiopolim, quam etiam prius habuit, eL Sata1am (9), et Nicopolim, et Cotoniam ex prima ded.im Armenia nuncupata aumentes, Trapezuntaque t Cerasuntem ex, Ponto dudum Polemoniaco nuncupato (.10), secernentee earum aliáis cjuidem a ciarisaimo provinciae iudice, alias (11) autem a apee septein ovitatibus : totam (12) provineiain statuentes et quodeunque (13) conflnium est earum, § 1.—Secundam vero ordinavimus Artneniam prius prirnam (14) nuncupatam,, cui praeest Sebaatopolis (15), ei tribuantes et Sebastopolitarum, quam (16) etiam 'prius babnit,insuper. et Comanam (17) ex appellato pridem Polemoniaco Ponto, et Ze 1am ex Ilelenoponto, nec non et Bersam, eL in quinque civitatibus.sit provincia hace, et admi-. nistrationem praesidalem exsistentem relinquentes in priore figura, et iudicem eme nulio (18) decorautas nomine potio.re (19), sed quod prius ha—. buit (20), boo ci relinquentes.
Así, pues, hemos hecho cuatro Armenias, una ciertamente interior, cuya metrópoli ha sido decorada con la denominación de nuestro piadoso nombre, primeramente llamada Bazane 6 Leontopolis; á.'la que honramos también con el proconsulado, & cuyo frente estuvo el magnifico Acacio, declarando espéctable su magistratura, y dándole todo lo que es competente que tenga el proconsulado. También la honramos con la estola del proconsul, y dispusimos qüe tuviera todo lo que á esto es consiguiente, y le dimos las ciudades de Teodosiópolis, que también tuvo antes, y. de Satala, Nicópolis y Colonia, tomándola de Ja antes llamada primera Armenia, y Trapezunda y Cerasunta del antes llamado Ponto Polemoniaco, segregalido ciertamente algunas de alias del 'muy esclarecido juez de la provincia, y otrü ilel espectable gobernador, constituyendo toda la provincia con siete citdades y con lo que sean cercanías de las mismas. § 1.—Hemos constituido segunda Armenia la llamada anteR primera, de la que es cabeza Sebastia, agregándole también la ciudad de loa Sebastopotitanes, que también tuvo antes, y además Comana del antes llamado Ponto Polemoniaco, y Zela M Belenoponto, y también Bersa, para que esta provincia conste de -cinco ciudades, dejando en su antigua forma la existente administración presidencial, y no decorando & su magistrado con ningin nombre superior, sino dejándole el que antes tuvo.
(1) EL texto grie'o se halla en Ecu. y Sorimg.—Bas. VI. 14.—lulian. Conel. 39.—Bk. publicó una an#gua ,eraidn Lo-
mdncio(a del cód. V(ndob. (2) Ele.; venMt, si cód. (3) Blc.; oportere munera congruentia, el cód. (4) 2k.; dicenteni, ci cód. (6) 2k.; quoniam, el cód. (a) 2k.; proeoneultantern ravimus, el cóc. 17)E¿ cód.; epectabflem quoque, 2k. (8) 2k.- enIm, el cód. (9 .8k. cd. estereotipada; Satalem, 88. . . (10) J?k. nuncupatur, el cÓd.
(u)
2k.; quidem-511M1 omi(eiac ci cdci. . .88.; qnodammodo, el cdc!. (13) (14) .8k,; pruesn, el cdc!. (iS) Rk.;-Sebaetia, en. lugar dç Sbsstopo)s, cor'is Bk. en ¿a cd. estereotipada. (16) sebstiopolitarnm quoniam, el cdd; $ebactoUn, quam, ce lee enBk.. . (17) 28. ed. estereotipada; comana, el cdd. (18) 2k.; nuUum, ci cdc!. (19) 28.; potioriS, el cdc!. (10) Hk.; que prius hbuer1t, ci
(19) 8k.; totuni, el cód.
NOVELÁS.—OONSTITtICIÓN XXXI
§ 2.—kd bne6 autem tertiani &rmeniam constituimue, prius (1) secundam, oui praeest Melitene, civitas antiqua (2), civita non mediocris (3), in bona terra et are posita, neo procul dislans a fluclibus Euphratis (4). Hano existunavimus oportere in praesenti augere, et in speotabiliuni mutare figuram, iudicemue mus Iustinianum nominare comitem, el dare el (5) pro annonis solidos septingentos, el eme assensori solidos septuaginta duo, ofacioque etna solidos numero trecentos sexa°inta, el omnia habere, qiiae talium propria sunt seiutn; el prideui nominatos officiates omnia quidem age. re , quaecunquo (6) el prius, el maxime circa pu• blicam exactionem vácare, in comitianorum vero appellatlonem mutare, omnibui eje ita servandis, siOut dudum offlcia}es suel constiLuti. Civitates autem succumbere quidem si tam Arcani el Arabiasum, quaru Ariaratbiam (7), et Cocnanam alteram (vooant autem eam simm Chrusen) (8) et Caensum, quas et prius babuit in sex urbibus constituta. § 3.—Statuimus autem el quartam Armoniam, quae prius non in provincias iacebat imagine, sed et genUum erat, et cliversoruni. .mplicita harbancorumnominum, Zopanene et Annitene ve¡ (9) Zopene, el Asathenia, quae (10) el Balbitene appet[ata et sub satrapis constituta. Administrationis autem [me nomen eral neque ronanum (11), -neque nostrorum proenitorum, sed (12) ex alia republica introducium. Et il%am igitur administrationis civilis (13) sehemate decoravimus, et iudieem civilem atatuentes, et civitatem el Martyropolitanorum (14) et Cithanizon dantes castrum. Et haec autem inter ordinariarum administratíonum (15) constituta est (16) figuram, consularja iam (17) a noble facta, quocirca quatuór Ármeniis exsistentibus duas quidciii esee apectabiles, proconsulia et eomi.tis, et proconsulem quideun éase (18) primae praesidentem Armenine, oowitem vero terLiae, secundae et quarlas ordinarios cese. Et quoniam hoc noble studii est, ut (19) usque ad quingentos soLidos (20) appe[lationes non ad hane referantur felicissinam civitatem, sed ad 'vicinos spect.abiles iudies, et hoc disponimus, ut judici quidem primae Armaniae, hoc set proconauli, ex secunda Arnienia appeliationes deferantur, hoc eet senundum Sebastiarn, tertiac vero Armenias comiti (21), seoundum Mcliteneun dícinius,'ex quarta Armenia app&latioues usque ad .memoratam competant (22) quanhitatern.
1'75
§ 2.—Además de esto hemos eoustitüido como tercera Armenia la que antes era segunda, de la que es capital Melitene, ciudad antigua, ciudad no mediocre, sita en buena tierra y con buen cielo, no muy distante del río Eufrates. A. ésta hemos ereido que convenía enaltecerla al presente, cambiarle su forma por la de las espectables, llamar á. su juez conde Justinianeo, darle por annonas setecientos sueldos, y ásu asesor setenta y dos, y á su oficio trescientos sesenta sueldos, y que tenga todas las cosas que son propias de tales sedes; y que los antes llamados oficiales hagan ciertamente todo lo que antes, y so consagren especialmente á la pública recaudación, pero cambien su nombre por el de oficiales del conde, conservándoseles todo lo mismo que cuando eran simplemente oficiales. Mas catéale ciertamente subordinadas tanto las ciudades Área y Arabiso, como Ariaratia y la otra Comana ( (a que también Llaman Crusen) y Cucuso, las que también tuvo antes cuando constaba de seis ciudades. § 3._ Pero hemos establecido también la cuarta Armenia, que antes no tenía la formado provincia, sino que era un agregado de gentes, compuesto de diversos nombres bárbaros, Zopanene y Anzitene 6 Zopene, y Asatema, que también fué llamada Balbitene, y se hallaba constituida bajo sátrapas. Pero el nombre de esta magistratura no era ni romano, ni dé nuestros progenitores, sino introducido de otra república. Así, pues, también á ella la hemos decorado con la forma de la administración civil, estableciendo un juez civil, y dándole la ciudad de los Martiropolitanos y el castillo Cjtanizóu. Pero también ésta ha sido constituida en la forma de las administraciones ordinarias, hecha ya consular por nosotros, de suerte que, existiendo cuatro Armenias, dos sean ciertamente espectables, la de proconsul y la de conde, y sea ciertamente proconsul el presidente de la primera Armenia, y conde el de la tercera, y sean ordinarios el de la segunda y el de la cuarta. Y puesto que es empeio nuestro que las apelaciones hasta quinientos sueldos no sean remitidas á esta felicísima ciudad, sino á los espectables jueces vecinos, también disponemos esto, de suerte que al juez de la primera Armenia, esto es, al proconsui, se te remitan las apelaciones de la segunda Armenia, á saber, de Sebastia, y al conde de la tercera Armenia, queremos -decir, de MetiLeno, le competan Las apelaciones de la cuarta Armenia hasta la mencionada cantidad.
ospí u
Capitulo U
Hisigitur sic a nobis ordinatis illud quoque determinare iustum ad haec putamus, nL praeponamus (23) tertiae Armenias 'virum nobileni, et qui ministras-it noble mm, et dignum fastigio cunguli el figuras. invenientes iitut Thomam .magnificentisaimum quid,., qui iam administrationes .in Armeniorum egit provincia, el in aiim quoijue virum optimum et qui integre Ç24 nobis ministravil et
Organizadas, pues, sai por nosotros estas cosas, juzgamos además determinar como justo también esto, poner al frente de la tercera Armenia un 'varón noble, que nos haya servido ya, y sea digno de la elevación de la magistratura y de su representación. Hallando, pues, al muy magnifico Tomás, que ya desempeñó administraciones en la provincia de los Armenios, que en las demás cosas es
(1) .8k.; el, adiciona el ocid.
(1) B?c.; antlqns, ontUela el cód. (1) 8k. ed. eetereolpaila; non, omleia BL. (4) .8k.; enfrate, el cód, (5) .81,; et, adiciona el cocí. (6) EL.; que sem et, st cdii. (7) Bt.; rtharstiana, el cdii. (5) Bk.; Orisin, el cdii. 1, Bk.; vsi, omítela el cód. (10) EL.; quas, omUgla el cdd. (11) .81.; romane, el cdii. (1.!) .81.; et, adiciona el (15) 81.; clviii, si cód.
(14) Bk.; marlo1Itanorum, en lugar de Martyropolitanoram as lee en el cód. (19) . Bk.; ord!narlorum (omiuendo admhitstratlonnm), el códice. (16) et, omítanla el cód., y .81. (11) .8k.' eonSUiSrIBatn, el cód. - (iB) Bk.;spectr.bilse—esae, omllekts el cdii. (19) 81.; et, el cdii. (sol RL.; qulngentorum soIIdorin,eL cdcl. (21) .8k.; coniltuis, el edil. (12) EL; competlt, el odd. (23) EL; proponamus, el cód. (24) BL; integer, el cód.
16
NOTELAL—OON8TITUOI611 lUX
ministra bit (1), hunc in administrationis huju constituimos regimine, ut interim quidem iti provinciae praeeideat secundum dictam a .nobis figuram, provideat autem ettam ahorum, quaecunque si por sacra iniunxerirnus commonitoria sive in provincia, quam el tradulimus, aive et in allis, quod et fecimus sacra ad eum facta conimonitoria de inúltis et diverais actibus, quos eum etiam iii alla provincia oompetit ad effeetum perducere.
A
1.—Quac lamen de sacerdotiis sunt, alout ese-
iximus, manero secundum prius 'volumus sehema, lo nullo neque de metropolico iure, noque de ordinationibus commutata aut innovata, sed bis, qui prius ordinabani (3), etiam nunc babentibus (4) ordinationis potast.atem, el prioribus metropolitis in suo manentibus ordine, ut nihil quantum ad ha inflovatuin Bit.
también varón óptimo, y que nos ha servido y nos servirá con integridad, lo hemos nombrado para el régimen de esta administración, para que ciertamente por ahora presida en esta provincia en la forma dicha por nosotros, y próvea también en las demás cosas que por sacras instrucciones le hayamos encomendado, ya en la provincia que le hemos confiado, ya también en otras, porque también hicimos sacras instrucciones dirigidas á él sobre muchos y diversos actos, que es conveniente que también él lleve It efecto en otra provincia. 1.—Mas lo que se refiere al sacerdocio queremos, ségún dijimos muchas veces, que permanezca en su anterior estado, no alterándose ó innovándose en nada el derecho del metropolitano, ni el de las ordenaciones, sino teniendo también ahora la potestad de ordenar los que antes ordenaban, y permaneciendo en su propio orden los anteriores metropolitanos, de suerte que en cuanto It estas cosas no se haya iüuovado nada.
Cap. UI
Capitulo III
Illud quoque palam est, ut, quia tertiae Armeniae comitezn non cIvilium solum, sed etiam militarium fecimus iudicem, necessario habeat el milites in ea provincia collocatos sibi subiectos, Licentiam habena, sicut militaribus ludielbus conceditur, et ad nomen vocare eoa (5), et requirere, el providere annonis eorum, et exsequi quae circa con sunt, si laeserint, et noque periliittere milites (6) nocere subiectis; si tamen aliquid egerint vahementius, etiam (7) criminales audire causas, elsi (8) militares sunt, el omnia agere, quaecunque mulitaribus dedimus iudioibus, et sicut lsauriae coiniti et Pacatianae Phrygiae, neo non et praetoribus Lycaoniae, et Pisidiae, el Thrnciae et milita¡cm manum subdimus, ita (9) et ipsi non •solum case civilium causarum ordinem, sed etiam milltariuni potestatem et eingulum, et esse honoratum cura militibus et privatis, iubentem cunctaque agentern (lo), utputa uno cingulo exsistente; et unam pocero providentiam, -ut nullurn crimen in provincia commitlatur, sed et (11) castigationibus subdere competeritibus. Bac igitur potestate non privamus penitus eum in nulla persona, -suae in provincia sant, sive privata, seu militan, uve aeraril. Unam enim el continuaxn pacem in omnibus aubiectis notris servarl volumus, non differentia personarum secunduni (12) leges introducentes contemtum.
Es también evidente que, como hemos hecho al conde de la tercera Armeniajuez no solamente de las cosas civiles, sino también de las militares, tendrá por necesidad subordinados It él también los miii-' tares establecidos en aquella provincia, teniendo él facultad, según se les concede It los jueces militares, para llamarlos por su nombre, y hacer investigaciones, y proveer It las annonas de los mismos, y perseguir lo que It ellos se refiera, si hubieren causado dado, y no permitir que los militares perjudiquen It los súbditos; pero si hubieren hecho alguna cosa más grave, para que también oiga las causas criminales, aunque ellos sean militares, haga todo lo quelos encomendamos It los jueces M?. litares, y así como al conde de ¡sauna y de la Frigia Pacaciana, y también It los pretores de Licaonia, de Pisidia.y de Tracia les subordinamos la fuerza militar, así también tenga él no solamente la ordenación de los negocios civiles, sino igualmente la potestad y el imperio de las cosas militares, y sea él respetado por los militares y por los particulares, mandándolo y haciéndolo todo, puesto que es una sola la magistratura que hay; y ponga todo su cuidado en que no se corneta ningún crimen en la provincia, y también en someterlo It los castigos competentes. Asl,pues, no le privamos de estapotestad absolutamente sobre ninguna persona de las que hay en la provincia, ya sea privada, ya militar, ya del erario. Porque queremos que It todos nuestros súbditosse les conserve una sola paz continuada, no introduciendo por la diferencia de personas menosprecio para las leyes.
Epilogus
EptIogo
Quae igitur plaeuerunt nobis (13), tua celsitudo secundum quatuor Arrneniarum dispositionem, el maxime secundum tertiae, cuius occasione praosentem sacram fecimus legem, nunc el futuro omni tempore custodire festinet, omnibus aentibus el insenibentibus secundum particulares dispositiones
Por tanto, apresúrese tu excelsitud It guardar ahoray en todo el tiempo futuro lo que nos ha parecido bien respecto It la organización de las cuatro Armenias, y principalmente en cuanto It la de la tercera, con ocasión de la que hemos hecho la presento sacra ley, haciendo é inscribiendo tu sede,
(1) RL;
mlnlstr&bat, el cód.
(5) sivo tu provincla—comnwnitorla, omitelas el cdd.; Las
sILpbÓ
SL, pero se de sospechar que el antiguo, traductor esfat, por lo que parece que se debe preferir ofrapalabra como mlttentee, dsntes ú otra 0#L4LUoga.
C'I.OiÓ
(31 RL; oydlnabRt, st
cdc1.
(4) SL; bsbentte, el cód, (5) .Rk.;eo,eiccjd. (6)RL; neqne por milite. mittere, Ci cdd.
(7) egrInt st velaemeDtdu9 etjsm, el cód., y Bk., quien
pone coma después de egerint y despade de etlim. (5) RL.; al, el cdd. (9) Bk.; si, si cód. (10) .8k.; agente el cód. it) RL; sed st, omitetas el cdd. (15) BÑ.; personarum eme. el cód. ciS, Bh.; nobiS, omítela el ctd.
Ñ0VKLAS.—oONsTffuoxó!i
xxxu
117
sedibus tuis, qusecunque dan annis (1) singulis ordinashnus. Dat. XV. Kal. Apnil post corta, J3gL1SAR11 V. C. Cons. [536.] NOVELLA XXXII (2)
según particulares disposiciones, todo lo que hemos ordenado que se dé ca-da año. Dada á 15 de las Calendas de Abril, después del consulado de BzLIs#.aiorarón muy esclarecido. [536.]
NE IS, QUI MUTUUM DAT AGRICOL-%E, ILL1US TSRLuM TSNRAT, ET :QUANTAS USURAS AB AfIt1COLIS ACCIPERE DEBEANT
DE QUE EL QUE DA SN iiÚTUO A. UN AGRICULTOR NO RETENO.& LAS TiERRAS DE ÉSTE, 1 QUE INTERESES DEBA RECIBIR DE LOS AGRICULTORES
Imp. ICYSTINIAN US Auguüus AGEROCHIO, cicwissuno Praes&di Haemin'lonti Thrcm cine.
21I7EVA CONSTITUCION ZII
El Emperador
JUSTINIANO,
Augusto. á AGEROQUIO,
- muy esctarectdo Presidente de Heniimonts en la Tracia.
Praefatio
Prefacio
Rem gravem, et quae omnem impietatem et ayaritiarn superat, communi lege sanare visum est, quae non solum in praesente neceasitate, sed etiam omni futuro tenporc obtinere poasit. Novimus enini, quoedam in provincia, cuí praeea, captato tempore, quo frumenti aterilitas fui¿, minirnum fructuum modum quibusdam mutuo dare, et pro eo omnem eorum terram accipere ausos fuiase, adeo ut rustici qu idam au(ugerint, quidam vero fame perienint, et gravis quaedam calátnitas exorta alt barbarorum incursione nihil inferior.
Una cosa grave, y que supera á toda impiedad y avaricia, ha parecido conveniente corregir por una ley general, que pueda tener fuerza no solamente en la presente necesidad, sino también en todo el tiempo futuro. Porque hemos sabido, que en la pro. viuda, que presides, algunos, habiendo esperado el tiempo en que ha habido esterilidad de granos, se ateevieron á dar á. otros en mútuo una mlniina cantidad de frutos, y á recibir por ella todas las tierras de aquéllos, de tal suerte que algunos campesinos han huido, y otros han perecido de hambre, se ha originado cierta grave calamidad en nada inferior k la invasión de los bárbaros.
Cap.X
Capitulo 1
Sancimus igitur, ut omnes, qui quanicunque mensuram aridorum fructuum, qualescunque smi, mutuam dederunt, ubi eam receperini;, accessionem minime patentes terras agricolis reddant; neo quisquani praetextu dicti mutui, sive acriptis, sive deat, octasine soriptis celebrati, terram detin crean vam vero modii partem, si fructus mutui dati fuerint, pro singulis modus por integrum annum percipiant,sin autem pecunia credita sit, usurae nomine pro singutis solidis singu las affiquas annuas. In posterum vero creditores octava modu parte pro unoquoque modio in singulos annos (aut quamdiu mutuum manet, secunduni hanc proportlonem) ve¡ siliqua.contenti, ómnino reddant, sive terram, sive alud quid, velut boyes ant oves, ant servos pignori acceperint. Et haec lex omnibus comniunis alt, humana simul et pia, quaeque tain necessitati egentiun inserviat, quatn creditoribus mediocre sola. tiuni afferat.
Por tanto, mandamos, que todos los que hayan dado en rnútuo cualquier medida da frutos áridos, cualesquiera que sean, devuelvan, luego que la hubieren recibido, sin pedir de ningún modo accesión, sus tierras é. los agricultores, sin que nadie se aireva so pretexto de dicho mútuo, celebrado 6 por escrito, 6 sin escritura, á retener las tierras; pero percibirán, Si en rnútuo hubieren sido dado frutos, la oOtava parte de un modio por cada modio por todo un año, y si se hubiera prestado dinero, una silicua anual por cada sueldo á titulo de interés. Mas en lo sucesivo, contentándose los acreedores con la octava parte de un modio por cada modio al aio, (6, mientras subsiste el- mútuo, con arreglo á esta proporción)., O con una silicua, devolveráii en todo caso 6 las tierras, ú otra cualquiera cosa, cóm o bueyes ú ovejas, 6 esclavos, que hubieren recibido en prenda. Y sea común para todos esta ley, humana al mismo tiempo que piadosa, la cual así sirva para la necesidad de los menesterosos, como dé á los acreedores moderada retribución.
EpilogU
Epilogo
Quae itaque nobis -plaeuerunt, ea olaritas ma ad effectum adduoere studeat, et creditor sciat, si. contra hace quid a gene auíus fucnit, exactionem se anilasurum case , quique aecepit et deinde iniuriam passus est, bco solatium habituruni case,, ut ipse quidem liberetur a negotio, creditorem vero reruni suarani lacturam facere videat.
Y así, .procuro tu claridad llevará afecto -lo que nos haparecido bien, y sepa el acreedor, si contra ello se hubiere atrevido k hacer alguna cosa, que perdórá su derecho á la exacción, y que el que recibió y después sufrió la injuria habrá de tenor este consuelos que él mismo quedara ciertamente libre del negocio, y verá que el acreedor sufre la pérdi.-
Dat. XV. l(al. lul. Constant. post, consul. BELI-
Dada en Constantinopla á. 15 de las Calendas do Julio, después del consulado de. BEUSARIO, varón
SARII
da de sus propias cosas. muy esclarecido. [536.1
(1) Ele.; annonie, el cdd.
(5) EL texto greQo se halla en Mal, y Scrirng.—TJn eplio. da esta Noveta se halla gn CO1L. 87. capil.. e.. 21. t' en (loannie) Nornoc, tU. 14.—Julian. Const. 38.—Esta Constitución fTad promulgada en griego y en Latin, habido e!WladO el mg
Tomo VI —25
Emperador el texto gri711.11mLa Tracia, g el latino, con la ,1 epistota dir.igida ai Pro delPretorCo de Iliria (NaceL 33)esta rra Latina de esta Constitución la tenemos en ¿a
178-
NOVELAS —ooNSrI!UOI6z4 XUIY SUEVA OON8rLrOION
NOVELLA UXIU (1)
DE QUE NADIR QUE oÍ EN MÚTOO A UN AGRICULTOR RETENGA LA TIERRA DE ESTE (Colección IV. tItulo 4.)
U? NULLS MUTUANS AGRICOLAB TENELT RIUS TERRÁM (2) (Coil. IV. tit. L)
¡mp.
IIJSTIN1LNUS Augutus DoMiNteo, Viro stri (3), Praefecto Praetorw per It4jricum.
'n
Et Emperador JUSTINIANO, Augusto, á DOMINGo, aarón ilustre, Prefecto del PretorLo de Iltria.
¿un-
Por causa de la avaricia de los acreedores, que abusando de la penuria de loe tiempos adquieren para si las tierrecillas de infelices agricultores, reteniendo todos los bienes de éstos por un poco de
Propter a-aritiam creditorum, qui angustia temporum abutecites termias infelicium agrestium sibi acquirunt, pro pauco frumento omnern iiloruui substantiam retinentes, legcm posunnus, quam primo quidem lo Thraciam et in toLas (4) eiuá provincias, in praesonti autem et in illyricianas pa– trias (5) direximu. Cuius exemplariuin (6) subdi etiam praesenti legi praecepimus, ut no pri-vatl qui. dem bomines (7) putent legem contra se oolummodo (8) esse positam (9), milites autem (lO);' altiore nitentes fastigio, legem contra se non (it) osee prolatam existiment. Ut ergo et tus. .magnitudo sciat, quod communis hace lex posita eut, et provinciali. bus, et mtlitibus, el oconi cingulo nulla ezcasatio-• nc cuLquam (12) competente, ideo ad tuam sublimitatem praesentem legem destinavimus, sclturis militibus, qui praesenti Jegi non esse obediendu.m existimant, quod cingulo denudati inter pri'vatos habebuntur, poenis, quas in anteriore lego posuimus, prius mbilominue subingandi.
grani, establecimos una lei, que primeramente aplicamos, á la verdad, la Tracia y á todas sus
provincias, y al presente también á las provincias pátrias de la Iliria. Y mandamos que un ejemplar de ella vaya también al pie de lapresente loy,. fin de. que ciertamente no juzguen los hombres privados que la ley fué establecida solamente contra ellos, pero los militares, que se amparan en más alta prerogativa, no estimen-que la ley fuá promulgada contra ellos. Por tanto, para que tacrilijén tu grandeza sepa, que esta ley fué establecida en le-, néral, tanto para los provincianos, como para los militares, y para toda autoridad, sin que A nadie le compete excuse alguna, dirigimos la presente léy á tu sublimidad, debiendo saber los militares, que estimen que no se ha de obedecer La presente ley, que despojados del cíngulo serán considerados entre los particulares, habiendo de sr sometidos, sin embargo, antes á. las penas que estableci- mós en la ley anterior.;
NovLLA XXXIV (13)
NUEVA CONSTITUCIÓN XXXIV.
NULLtLM CREDENTEM LGRICOLAE TENERE 1LLZUS TERRAM, ET QUANTAM DEDE.TUSURAM DARE
DE QUE-NADIE QUE PRESTE A UN AGRICULTOR RETENGA - - - LAS TIERRAS DE ÉSTE, Y QUÉ INTERÉS DIRÁ ÉSTE- t4ft
(14) (Coil. IV. lii. 5.) Idem Augustas Aaaocrno (15), ciarissirno Praeidi Aetrimontis (16) in Thracici.
(CoIscolós 1V. titulo 5)
El mismo Augusto d AEaoQmO, muy e,c&zrecido Presidene de Flemimonte en ¿a Tracia.
Rem duram atquo inhumanam, et quae ultra omnem impietatem et avaritiacu fiL (17), perspeximus lego saluberrima sanare, et communem omnibus deponere mediciiiam non tantum lo praesentis necesaitatis tempore, sed etiam lii omni aovo futuro. Venit enim ad nostras aures cuosdam in ea ¡pea (18) provincia, quam (19) administras, avaro temorum neeessitaté.eaptata, ad quosdani foeneratittós íecisse contractus (20), et paucam mensurain fructunm (21) dantes, terrulas eorum abstraxisse, (1) Esta Novela, que partes una adición de ¿a siguiente Novela U., habiéndose promulgado en (attn, (aéaee nota 2., de la página anterior), no se ha" ni en Scrlmg..ni en HaL,
perodete tiene un resumen en griego, /iabiendoenaqwil una
Laguna—Esta -Novela, sin embargo, es de ¿as glosadas. O) EL cód, Hamb., Ti*L,'y Post; De hin qtii mntnum . dañt agricolis, Coni. (2) El cód. Bamb., y Trid.; viro Iliustri, omitenias Pon.,
yCont. (4) EL odd. Hamb. y TrLd.. omnee, Post., y Cont.
(5)- Elegid. Hamb., Trüi.,y Post.; provincl*s, Cont. (6) EL cód. ¡lomb., Tnid., y Post.; exemplum, CoaS. (7) EL cód. Ha'nb., Trid., y Post.; ut non coluuimodo pr!vatihomine., Cont. (8) Fi cid. Ha,nb., Trid., y Post.; so!urnmodo, omita, la Cont. (9) EL cód. Hamb.,,y Trid.;projioaltam, Post., y Coas. (10) EL cód, Hamb., Trid,, y Port.; md etlam milites, Cont. (11) El aid. ¡.famb., TM., y Post.; non, omtlela Coas. (12) cuIdan'. st aid. llamb. Trid., y Pont. (13) Véase la nota 2., a la mea 32. —HaL4les2e el resumen en griego, Y. en Scrúng. hay una- laguna,—.lsLian. -
Una cosa dura é inhumana, y que se hace sobrepujando á toda impiedad y avaricia, hemos considerado haber do corregir por muy Saludable ley, dando para todos comOn remedio no solamente para el tiempo de la presente necesidad, sino también para toda edad futura. Porque ha llegado á nuestros oídos, que en esta misma- provincia, que administras, algunos, habiendo esperado-con avaricia la necesidad de los tiempos, hicieron contra-tos'de préstamos a interés para algunos, y dandoConst. 33.—Esta Novela es de las glosadas.— Conejo publicó
por separado esta Novela, con cons#ZriO, Lon*dola de. ¿broe -manuscritos, en Lectiog. subeos. 11.2. (14) EL aId. ¡lomb. (ponIendo erradamente nuilus por millub'- Trid.,y Post.; Re quin quOd sgrlco)Me EIULUan' pecunion' dedit, huno tu~detineat, .t qucm u.urarum mo(uin cred!-
toros malpare debeant ab agrlcolla, CoaS.
-
(15) Post., y Coas.; Agerutio, -Trid., CoaS.- Leetio,'. subeos. (10) Post, Cont., y Cont. Lostion. subeos. pero éste dice en el.comsntari que vercwni2msnte Justiniano tradujo La. nilmontí.
(17) Pose.; alt, el cid. Hamb., CoaS., y Cont. l ocUon, subseo.; *te Drid, -.
(18) ¿Yont.; lii libia secundo, el cdd. Hatnb., Post, y Cont.
Lction. cubero.; bu mtsiana secundo, Tnid.
(I5 El aId.. Hamb. 7M., Post., y CoaS. leo tion. subseo.;
tu, W1WIOna Cont.
(20) EL cdd. ¡lamb., y Com. lection. sube.,,,; foenaraticion feeiase contractas (omftiendo ad qnosdesn),. 2"rid., y Post.;
.; o foeneratorion feeisle contractos, Cont.;roi ad quosdam loe-
neratltlo5 venlsne eontractua, CoaS, aL md.rgen. - . (21) EL cod. ¡lami'., y ¿os demás; fructuum, om UeLa Cont.
NOVEL&L—oÓNsrr!tJcnóN xx.v
1'7g
él el hao causa quosdam coloorum fugae ¡alebras petiisse, alios farne esse necatos, el tdstissimam pestem homines invasisse, incursione barbarica non minorem
les poca cantidad de frutos les quitaron sus tierracillas, y que por esta causa algunos eolongs buscaron las tinieblas de la fugá, y que otros parecieron de hambre, y que invadió Á los hombres tristísima peste no menor que la invasión de los bárbaros.
Cap. 1
CapItulo 1
Sancinius itaque, omnes huiusmodi ereditores, quant.umcunque ve! tritici, vol hordei, val in alia apocie (1), quae ja fructibus aridis est (2), dederint (t), hoc redd&to, in praesenti cuin parte modii .octava par singulos medios tu unoquoque auno praestandaterrulaS colonis restituere; nen2ine pefilas eoruw audente terrulas detinara sub occasonc foeneraticias cautionis, sive in acriptis, sive sine seriptis credita 'sial contracta. Sin autem pecunias dedit, nihil amplias, quam silivam unam pro siogulo solido annuam praestare. 1t hane selLlberrirnam legem in omnes extendimus, ex (4) praesente quidein tempore initium aeeipientem la omne autem aevum niodis omnibus observandam, ut, si quando fnerit ve[ tritioum, val hordeum foe-. neratum, val alii aridi fructue, crelitores 1am quod dederunt accipientes, quani pro usuris octavad modii partem annuam pro singulis modus, vol silquam pro singulo solido (et (5) secunduni hune modum in quantum foenus permanserit) percipientea, sive terrales, sive alud pignus (8) accepørunt, boyes forte, val pacora, val mancpia, hace medio omnibus reddere, el hane legem communem omnibus esos, humanitate et pietate gaudentem, et (7) amnibus egenia conulenLem, et creditoribus mediocre solatium atTerentem (8).
Por tanto, mandamos, que todos los acreedores de esta especie, cualquiera que sea la cantidad que hubieren dado en trigo, 6 en cebada, ó en otra especie, que consistaen frutos áridos, restituyan al pre sente, habiéndoseles devuelto aquélla, sus tierreciHas á. los colonos mediante la octava parte de un medio por cada medio que se habrá de satisfacer por cada año; sin que absolutamente ninguno de ellos se atreva á retener las tierrecillas so pretexto de 'caución de préstamo á interés, ya los préstamos hayan sido contraídos por escrito, ya sin escritura. Mas si dió dinero, no se pagará nada más que una silicua anual por cada sueldo. Y extendemos á todos esta muy saludable ley, que comenzando á regir ciertamente desde el presenta tiempo habrá de ser de todos modos observada en toda edad futura, de suerte que, si alguna -vez se hubiere prestado á interés 4 trigo, 6 cebada, ú otros frutosáridos, los acreedores, tanto recibiendo lo que dieron) como percibiendo por intereses la octava parte anual de un modio por cada medio, 6 una silicua por cada sueldo, (y en esta proporción mientras subsistiere el préstamo), devuelvan, ya si recibieron tierrecillas, ya si pIre prenda, acaso bueyes, 6 ganados, ó esclavos, de todos modos estas cosas, y sea común para todosesta ley, que regocija por su humanidad y su piedad, que mira por todos los necesitados, y que da á los acreedores moderada retribución. Epilogo
Epliogus linee igitur, quae a nobis statut.a sunt, clantas (9) tus in omni provincia, quae tao moderamino gubernatur, observare festinet. Seituris omnius creditonibus, quod, si aliquid praetor boe b coiflmiserint, exactione (10) cadent, et cal foenus ablatuni cal, hoc habebit solatium, al ipse quidem securus degat, avarum autem ereditorem víd.eat in suis pecunüs patientein lacturam. Dat. XV. Kal. Ialf Constant. post consul. BELIs&rui V. C. [536.1
Y así, apresúrese tu claridad fi observar en toda
la provincia que se gobierna por tu dirección lo
que por nosotros ha sido establecido. Debiendo saber todos los acreedores, que, si contra esto hubieren hecho alguna cosa, decaerán de su derecho fi la exacción, y que aquel fi quien se le arrancó el préstamo fi interés tendrá este consuelo, que el mismo vivirá ciertamente seguro, y verá que el acreedor avaro suirequebranto en sus propios bienes. Dada en Constantinopla fIS de las Calendas de Julio, después del consulado de BELISARIO, varón muy esclarecido. [536.)
NOVELL A XXXV (11)
NUEVA CONSTITUCIÓN TTV
DE ADIUTOR1BUS QUAESTORIS
DE LOS AYUDANTES DEL. CUESTOR
Imp. IUST1NLANUS A. TRIBuN1AN0, QuaesLori
EL EmperaciorJusTINlallo, Augusto, d TRIBUNIANO, Cuestor.
Sabemos que entre los adictos varones encarga-. laten viros devotos memoriales 1am sacri nostri serinil memoriae, quani epistolares, nec non libel- da así de los memoriales de nuestra secretaria de (1) V'eI alise speclei, Cont. tection. sui)sec., donde anota & márgen. unosIn alta specIe, otros val silam speciem. (5) Pon, y Cont.; in fruetus artdoe est, si cdcL. llamé., y Cont. Isotiors. subseo.; tu fruetlbns aridos set, Tnid. Acaso se debe leer tetar frectuR andas sal, equl. al mdr gen ¿eotwn. beso. (3) eradidorint, Port. (4) El cód. £lamb., Tnid., Port., y gong. ¿sctiori. suéssc.;
tu, Cont. 15 El cód. Hamb., Tnid., y Cont. ¿o"^. subeec.;et, omt. lenta Porf.., y Cont. (5) El cdi. llamé., Tnid., y Cont. ¿ctlon. subseo.; tu plguus, Pont., u Cont.
.E( cÓd. Harnb., Tnid., Port., y Conf.. tetion. eulsec; noque non, Cont. E(cdd. llamé., Trf.d., Port.. y Cont. tection. subsec.; reddsnt et hace ¡ex coinmunle omnlbus ait—gaudeiis—coneuleuS —affereus, Gong. (5) El cdd. Remé., Tnid,, Port., y Coni. teotion. subsec.; chantas. Conf. (10) Pont.,y Conf.. etuctione, los demás. (11) Esta Novela latina fue publicada £nlagM por prime.
ra vez por Piteo, 1.576. En a cd. de Scrimg. no hay il vestigio de esta Novela, y HaZ. publica casi el mismo resumen griego que hay en ¿as Bes. VI. 6.16.(1713.2., ecL. Pabroi.)— Jauzn. Consi. 26.
'180
NovELAs..coNsTrrtroI6N mv
lenses et adjutores viri excelsi pro tempore quasstóris multaS dubitatones seimus esee. emeisaS temporibus Thomae gloriosissimae recoraationii, quum is quaestor 1am gubernatam (1) sacri scrinii memorias quam epistolarum gubernabat censuram, adiutoibus quidem asserentibus, in sorinio quidem memorias XII esas antiquitus adjutores, in allis autem duobue sernlis, id est sacrarum epistolarum et sacrorum Ilbeliorum, in unóquoque septenos numero, sed postea sic effusam esas ficentiam, ut innumerabiles paene adjutores extarent temporibus loan nis viri magnliici quaestoris, quum por prolixum tempus tato gessisset officium; et Proeulum excelsas memorias de confuajone adiutorüxn imperial¡ culmini suggessisse, et sacram constitutionem casé promulgatam, qua cavetur, antiquo, id est XXVI, numero tantuminodo quaegtoris adjutores coiicludi, neo tamen licere alium subrogan, doneo lii praedictum numerum agmen adinlorum redigatur, omnibus .superfiuis paulati-ni deminutis, licentia primatibus taiflummodo adiutoribus dala in sus loca alios subrogandi, id • est tu acrinio quidem memorias tertium primum • Iocum obtinentt et laterculensis nomen ineunti, in allis autem duobus scriniis, id est epistolarum el llbeilorum, in seoundum gradum venientibus el melloproximatum ingredientibus, ut bi tantummodo Iicentiam sibi haberent aliurn subrogare; postsaque eundem prudenlissimae memorias virum bono existimases, mullos inveniri, qui non posamI propter varias difflcultates, quae humano gener pOsdae sunt, per se divina mmisteria peragere, el iterum verbo ad imperiale fastigium sugges sisas, etpragmaticarn subsecutarn esas sanotionem, qu aten ua. liceret el Bis alium in suum Iocum subrogare hominem idoneum ad tale ministerium peragendum el eondignum quaesloria electione (2), a pro tempore quaestore eandem licentiam acoquentem; et base quidem esas subsequuta ternporibus Proculi (3) magnificas memorias. Verum opus auaeationum transivit tuno altercationibús quorundam memorialium, eande(i licentiam per aliam cónstitutionem case sublatam, ut nemini lioéat in sunm locum alium: subrogare, no quasi venalítü el sordidum mercimoniúm vermarl videretur; qui sacras vocis nostrae ministri esas rbscuntur, tribus tantummodo éxceptis, quibus supradicta.. conatitutio huiusmodi praestitit 1icentiam.Quum igitur in praesenti comperimus, eos, qui confectioni legum a nobjs elimatarum el in ordiuem por tuam • excellentiam digestarum. simm ministerium praebuerunt, dignos esas fungí adiutoris officio, quam. vio cordi nobis set, praedictuin adiutorium (4) meum jj ana sublilitate decurrere, lamen eoa idoneos constitutis buinsmodi defrauda r¡ modo itistum case exittimavimus. Pragmaticam itaque - sanetionem, quae. a Proculo quidem excelsas me-moriae rite est inventa, el ad imperiale culmen relata est, et ex hoc pró mulgata, postea autem por quorundam contentiosain instatitiam su blata (5) renovamus, et lieentiam damus omnibus XXVI adiutoribus in ana ¡oca silos subrogare, idoneos lamen, et quos pro tempore quaestor saorosanctis evangellis propositis (6) elegenit, el mandata oís in scriptis praestitarit, ut, centenis solidis tantumrnodo Jatis, habeant licentiam bomines praedicto ope-.
re digni iudicati in deficientium vel alio modo desistentium loca pervenire el adiutoris officium 1am1 Cr. (1) Al margen deP€leo (5) Al margen de PLieo Quaeatori efeetione, Cr.; q»ae-
5$loni, eleetione, PWi.
(3) o 'nde bien Procil, de qde hablade • efral. III; 20., Cr.
memorias, como de las epstolas, y también entre los libelistas y ayudantes del excelso varón que
la sazón es cuestor, surgieron muchas dudas en tiempos de Tomás, de gloniosisima recordación, cuando este cueStor regía tanto la ya desempeñada censura de la secretaria de memoriales como la de las epístolas, por afirmar los ayudantes, que en la secretariado memorias habla ciertamente en la.antigüedad doce ayudantes, y en las otras dos secretarías, esto es, de las sacras epístolas y de los sacros libelos, siete en cada una, pero que después se extendió de tal modo la licencia, que en tiempos de Juan, varón magnífico, cuestor, eran casi innumerables los ayudantes, por haber él desempeñado tal cargo durante largo tiempo; y que Próeu)o, de excelsa memoria, hizo indicaciones á la alteza imperial sobre la confusión delós ayudantes, yse promulgó una sacra constitución, por laque se dispono que los ayudantes del cuestor so limiten solamente ó.su antiguo numero, esto es, al de veintiseis, y que no fuera licito que otro fuese subrogado, hasta que el cuerpo de ayudantes se redujera al susodicho número, suprimiéndose paulatinamente lodos los excedentes, dándoles licencia solamente á los ayudantes principales para subrogar otros en su lugar, esto es, en la secretaria de memorias al que obtenga el tercer primer lugar y al que alcance el nombre de encargado del registro, y, en las otras dos secretarias, esto es, en.la de epistolas y en la dé libelos, Ék los que entren en al segundo grado ó ingresen en La categoría próxima á. secretarios, de suerte que solamente éstos tuvieran licencia para subrogar otro; y que después el mismo varón, de muy excelente memoria, estimó acertadamente que se hallaban muchos que no podían por las varias dificultades, que pesan sobre el género humano, desempeñar por sí sus divinos ministerios, é hizo de nuevo indicaciones á la alteza imperial, y siguió á ellas una pragmática sanción, para que también A éstos les fuera licito subrogar en su lugar otro hombre, idóneo para dese mpefiar tal ministerio y merecedor de la elección del cuestor, que recibirla la misma licencia del que i la sazón fuera cuestor; lo cual tuvo ciertamente lugar en tiempos de Próculo, de magnífica memoria. Mas la dificultad de las cuestiones pasó entonces á. los altercados de algunos encargados de memoriales, babióndose suprimido la misma licencia por otra constitución, para que á nadie le fuera llcitp subrogar á Otro en su lugar, á fin de que no pareciera como que se dedicaban á venalidad y á sórdido tráfico los que se sabe que son ministros de nuestra sacra voz, exceptuándose solamente los tres á quienes la susodicha constitución. concedió tal licencia, Y como al presente hemos hallado que los que prestaron sus servicios para la confección de las leyes limadas por nosotros y compiladas en orden por tu excelencia son dignos de desémpeñar el cargo de ayudante, aunque tenemos á empeño que mi susodicho cargo de ayudante permanezca en su estabilidad, hemos, sin embargo, estimado que no era justo de ningún modo que & éstos que son idóneos se les privara de tales beneficios. Y así, renovamos la pragmática sanción, que acertadamentefué inventada, á.la verdad, por Próculo, de excelsa memoria, y puesta en conocimiento de la alteza imperial, y en virtud de esto promulgada, peroque después fué derogada por instancia contenciosa de algunos, y damos licencia (4) AL margen de Pneo illreetortim numerum, Cr. Parece que se debe Leer &dlutorum siemerum. (5) BIs ; eublatam, PLth. () Ele.; prepodtie, PiLle. -.
NOVBtAS.—OONTT1UOliN
xxxv
181
peragere; his, qui ja tribus gradibus, id est La sená todos los veintiseis ayudantes para subrogar en nio quidem memoriae latereulensia, in aliis autem su lugar á otros, perp idóneos, y á quienes eligiere, duobus melloproxiini adscenderint, etsi inter XX teniendo á. la vista los sacrosantos evangelios, el que á Ja sazón sea cuestor, y á quienes diere por el sex adiulorea t.axati non fuérint, licentzarn habentibus ip sus loca adiutóres inferre; ita lamen, escrito los mandatos, de suerte que, dando solaUI 1am laterculensis quam melloproximi Jicentiam mente cien sueldos, tengan licencie los hombres, habeant•quanti potuerint, tanti loca sus venderé, juzgados dignos del susodicho trabajo, para llegar é quum iniquuzn sal bis, quibus nihil a nobis aMi- los puéstos de los que fallecen 6 de los que de otro 1am Cal, aliq oid derogare; nam et ante hanc legem modo los dejan, y para desempeñar el oficio de permlssum erat issuum offtcium in ahos (1) trana- ayudante; teniendo Ucencia los que en los tres graferre, Raque ei venditionis ms habeant, el quanti dos, esto es, en la secretaria de memorias hubieren potuernt pacisci, tañti el vendant. Aliis autem, ascendido á encargado del registro, y en las otras quibus ius venditionis praestitimus, non ultra C dos á la categorla de próximos á secretarios, aunsolidorum eummarn bac facere ilceat. Sive autem que no hubieren sido comprendidos entre los velalaterculeases, sive melloproximi, sve ah, quibus tiseis ayudantes, para poner ayudantes en su lugar; ex bao lego concessurn est, suum officium in silos pero de suerte, que tanto el encargado del registro transponere malueriot, is, qui subrogatur, talle or- como los próximos á secretarios tengan licencia dinandus alt, qualem 1,uÜatopia censura e[egert, para vender sus puestos por tanto ejianto pudieren, no ex huinsmodi licentia in homines mnus idoporque es inicuo que se les quite cósa alguna é. los que nada se les ha agregado por nosotros; pues an-., neos pró tempore gloniosissiini quaestoris adminitea de esta ley les estaba permitido transferir 4 otros atratio cadal. Sic enim dignas ana industria mersu oficio. Y uf, tengan el derecho de venderlo, y cedes homines quos iam enumeravirnus, acciptent, et numerus adiutorum sine ullaconfusione perma- véndanlo por tanto cuanto hubieren podido pactar nebit. Sed quia voiumus anta aliós in deficientia Pero t loa otros, á quienes les hemos concedido el quocunque modo loca eos taxari , qui in leguni con- derecho de venderlo, no lea sea licito hacerlo por mayor suma de cien sueldos. Mas ya si los encarfeotione tuSe sublimitati suum ministeriuni prae-. buerunt, id est Theodqsium, et Epieteum, et Qui- gados del registro, ya si los próximos á secretario, nillum, el Sabaeium, et Penignin t hoc ola donamus, ya si otros, á1 quienes por esta ley les ha sido concedido, prefirieren transferir á otros su oficio, habrá UI offerentea centenos solidos ante alios omne loca de ser nombrado como subrogado el que la censura adiutorum1 .qui sua oponte recedere malusrint, aubsant, aeilicet unusquisque ex V mem.rialibus. itt del cuestor hubiere elegido, á fin de que por virtud de tal licencia no caiga la administración del que seriniurn suuni ofticium adiutoris irnpleturus lila la sazón sea gloriosisimo cuestor en hombres . me etiani observando, ni, etsi quia ex XXVI adiutoriDe este modo, pues, recibirán los hombus ab bac luce subtractus fuerit, in anos heredes nos idóne.os val liberos, lioot heredes non sint, huiusmodi be- bres, que ya hemos enumerado, retribuciones digneficiuni transmittat, nl in loeum eius adiutor sub-. nas de su trabajo, y el número de los ayudantes rogetur, centeniú quidem solidis ab co offerendis, subsistirá sin ninguna confusión. Pero como quepro tempore autom sublimiasimo quaestore eleetio- remos que antes que otros sean colocados en los puestos que de cualquier modo vaquen loe que presnemelus, qui subrogatur, secundum quod superius dictum est (aciente. Praeroativarn autem, quam V taron su servicio á tu sublimidad en la confección memonialibus ápeciali dedimus beneficio, ita cia de las leyes, esto ea, Teodosio, y Epicteo, y Quinilo, y Sbacio, y Penigne, les concedemos que ofredonamus, si liJe, qui deftciat, non habuitfiuiumiarn utilem, iam idoneum ad peragendüm adiutoris of- ciendo cien sueldos alcancen antes que todos los fielum, et a pro tempore glorioeissimo qunestore demás los cargos de los ayudantes que-espontáneamente hubieren querido retiraras, debiendo desemaptisaimum ssaa .aecundum praedietam obasrvationem iudicatum; talem enim filwm sperni, el ad peñar, por supuesto, el cargo de ayudante en su simm advenam pervenire satia durum atque inhu- propia secretaria cada uno de los cinco encargados manum est. Allis videlicet omnibs, si quae. in de íes memoriales. Debiéndose observar también esto, que aunque alguno de los veintiseis ayudanpraedietis constitutionibus continentur, in suo robore durantibus. Quae igitur nostra sanxit aster- tes hubiere falleci4o, transmitirá este beneficio ti nitas, slncerilas tua scriniis, quorum int5re5t, ma- sus herederos 6 hijos, aunque no, sean herederos, nifestare festinet, quatenus soiant el quae a nostra do suerte que se subrogue un ayudante en su lumaiestate disposita sunt, el quantum eis aeeesstt gar debiéndose ofrecer por él ciertamente cien sueldos, pero haciendo la elección del que es subex tus suggestione nostraque liberalitate. rogado el que ti la sazón sea sublimísimo cuestor, conforme ti lo que más arriba se dijo. Mas la pro. rogativa, que por especial beneficio dimos ti los cinco encargados de memoriales, se la concedemos, si el que fallece no tuvo hijo ya Útil, ya idóneo, para desempeñar el oficio de ayudante, y que por el que ti la sazón sea .gloriosfsimo cuestor haya sido juzgado muy apto coaformeé. la observación antes dicha; porque es bastante duro 6 inhumano qué sea despreciado tal hijo, y que se llegue ti un advenedizo. Subsistiendo, por supuesto, el' su vigor todas las demás disposiciones, que se contienen en las constituciones antes mencionadas. Por tanto, apresó. rase tu sinceridad ti manifestar ti las secretarias, ti quienes interesa, lo que ha sancionado nuestra eternidad, ti fin de que sepan lo que ha sido .dipuásto por nuestra majestad, y cuanto se lea ha eoneedid por sugestión tuya y por nuestra liberalids&. (1) RM M. .stereoUpadm anta alfiL
NOVELA8.—ÇONSTPUO[óN UiV1
182
1
Dat. y. KaL Iun Constant. Cona. [535.]
i3ELLSARIO
.V.. C.
Dada en Constantinopla 15 de las Calendas de Junio, bajo el consulado de Biusaio, varón muy esclarecido. [535.)
NOVELLA T1VI (1)
lo uv& CONSTITUCION XXXVI
UT NI, QUI IN AFIUCA SUNT INTR& QO1NQUENN1UId COMPETENTES SIBI RES USQUE.. AD TERTIUM GRADUN DEBEANT VINDICA Ra
DR QUE L08QUE VIVEN EN AFP.IC¼ DEBAN REIVINDICAR DENTRO DE UN QUINQUENIO LOS BIENES QUE LES COMPETAN HASTA St. TERCER GRADO
Ideiii..
SALOMoNI 1?)'.
P. Africae
•Omne infiniturnét perperain eusum merto el incivile et incompositum.case credentes, certis inibus nostras actiones militare (2). censemus. Nuper itaque in Africa nostra, quam divae meinoriae ditióni nóstria vigiflis subiugavit (3), nostram pragmaticaxn santiónem promulgavnnus, ut omnes, quae iam Van dalícis temporibus amiserunt, ea possmI a detentatoribus iniustisÍ tam .abstrahere quam sibimet vindicare, el quinquennale spatium statuimus, intra quod liceat hoc facere. Quam sanotionem in suo 4uidein robore manare volumus, sed eum corto moderainme certaque deftnitione, ut non llceat Afils 1am prolixa annositate elapsa el antiquis generibus paecie deletis calumnias vateres resúscitare, ét. invicem sibi molestias ingerere, et in tanta pace bella gerere intestina. Per bano itaqoe.Iegem sancimus, si quia praetendat res ve! ad Se, 'Vel ad patrem suum el avunoulum pertincre, el inquia, contra leges ab aliis dtineri, posas eas recuperare, seilicet antea !,egi cognitis probationibus praestius, vel ab instrumeñtijs legitimis recitandis, vel a testibus idoneis educendis eL quorum gravitad iudicibus acceptabilia sil,, videlicet cognationali (4) .certamine agitato; el extendí hane nostram constitutionem tantummodo ad paIres et aves, non autem ad simm gradum superiorem. EL lino in utrumque videlicot sexum sancimus,, ut qui auum ve! ad patrem, ve! ad matrem, ve! avum, val aviam, omnesque cius masculos sive faminas vertiumssé ostenderit, boc ab iniuitis detentatoribus abslrahat, ulteriore (5) requisitiorie }enitus quiaacento, ne qus proavum suum, vsI abavurn, val atavum, vel proaviatn, vel abaviaru, val ataviam inducena miscere pietati, calumniae eumulum ingerat. Hoeque el in transversa línea observan us, ut usque ad tertiuni gradum lantnmpraecipim módo stet, id est ad fratres et germanos, ad patruos el *wilas,, el avúnouioa el materteras, non autem ¡id alios superiores agriationis seu cognationis gradus. El si quis hulusinodi quaestionem deferre sil paratus, non .alibi, sed ad iudioium sublimitatis tuse vel praesidum provinciarum et insularum, stricto indicio celebrato, huiusmodi praebeal probationes, et non ex una parle, neque in allis provinciis val in hae fiorentiasima civitate, sed tantummodo ja Africa dioccesi, praesentibus adversarus suis, et. tunc mereat nostri numinis nostraeque constilutionis auxiliuni. De fide enim generis probationes ex una parte praestani nullo concedhnus sodi acta ostenderil quasi modo, et si quia huluni In hac fiorentissima civitato. confecta val in alio loco, ea non case ,audienda censemus, licet antea hoc fuerit perrnissum. Inventa enim circa tales (i) Esta Naeela Latina M piblicada integra prlmai'a. mente por P. Piteo, 1.576. En ¿a ecl. Sorimg. hay unu laguna.,—Ha¿. tiene st mismo eØtonie que se halLa en Las Has. XLV.6.2. . . . . (5) ¿2Vo aecteberla, acaso, enmendar limitare? (3) A.quiparecs que/alta algo, porque no se dtce quién
El mismo Augusto 4 de Africa..
SALO1IóN, Prefecto
del Pqelorio
• Creyendo con razón que todo lo ilimitado 6 inconsideradamente extendido es contrario al derecho civil y mal conformado, hemos determinado que nuestras acciones sirvan, para su objeto dentro de ciertos limites. As!, pues, promulgarnos hace poco en el Africa nuestra, que alguien de divina memoria sujeté por nuestras vigilias á nuestro imperio, una prag mática sanción nuestra, para que todos pudieran tanto separar de injustos detentadores como reivindicar para sí mismos Los bienes que perdieron. en tiempo de los Vándalos, y establecimos el espacio de un quinquenio, dentro del cual fuera lícito hacer todo esto. Cuya pragmática sanción queremos que subsista ciertamente en su vigor, pero con cierta moderación y cierta limitación, a fin de que no los sea lícito á Los africanos resucitar antiguas supercherías después de transcurrido tan gran número de años 'y extinguidos casi los antiguos parientes, y promoverse recprocamente molestias, y hacerse guerras intestinas en medio de paz tan complete..
Y as!, mandamos por esta ley, que si alguno pretendiera que. algunas cosas le pertenecían a él ó su padre 6 a su tío materno, P dijera que contra las leyes eran detentadas por otros, pueda recuperarlas, habiendo suministrado, por supuesto, antes pruebas admitidas por la ley, ó por medio de instrumentos legítimos que se hayan de leer, 6 por testigos abonados que se hayan de presentar y cuya gravedad, sea aceptablé paralos jueces, á. la verdad, habiéndose ventilado el juicio relativo al parentesco; y que esta constitución nuestra se extien-, da solamente á los padres y á [os abuelos, mas no á otro grado superior. Y esto lo sancionamos ciertamente respecto k ambos sexos, á fin de que el que probare que una cosa fuá suya, 6 que le perteneció su padre, 6 ásu madre, 6 á su abuelo, 6 á. su abuela, todos ellos varones 6 hembras, la retire de injustos detentadores, cesando en absoluto toda investigación: más itemota, á fin de que nadie, tratando de mezclar con el sentimiento de piedad su bisabuelo 6 su tatarabuelo, 6 su. cuarto abuelo, 6 su bisabuela, tatarabuela, 6 cuartsabuela, dé pávulo ú la calumnia. Y esto mandamos que se observe también en la linea transversal, de modo que solamente subsista-hasta el tercer grado, esto es, hasta los hermanos de padre y madre, tíos y tías paternos, y tíos y tías maternos, mas DO á otros ulteriores grados de agfl ación 6 decognación. Y si alguno estaviera dispuesto á promover semejante cuestión, no presente tales pruebas en otra parte sino ante el tribunal de tu sublimidad 6 de los presidentes de las provincias é islas, habiéndose celebrado eitriclo juicio, y no por una sola parte, ni en otras pronbtuga'vlt. ¿Desafa.aread gccied la palabra BelIsarll? Pero cuiidra ase dlvse memorl*e dttlo, Cr. (5 cogaltionali, PitA. al margen, al pareo sr por confst u-
to.mp000
ra suya, Cr.
-
(5) PIlA, al maren; ultimlore, P1111.
NO'flLLS.—OON8TLTUQI6
requisitiones summa calliditate, respuendas esse, huiusmodi concinnitates saucirnus, ne, duro. suas res reddere (1) cuidam cupimus, et alienas ej subieatas dolose accipere concedamus. Reruffi autem re ti seundnm antefatum inoduni apud sublimitatem tu am ve] praesides. provinoiarum intra definituin tempus nostras sanetionis fien volumus in quinquennium, annum, qui mm transactus est ex prioris praginaticae sanotionis editione, in quinquennium computando, ut actor reliquum habeat quadriennium ad hulusmodi inquisitionem, si (2) temperie eomputatie legitimas exceptiones exeedat. Huiusmodi enim quadriennil aetaa (3) praetenire nullo patimur (4) modo, no immortalis fiat iudiciorum completus. Quae igitur pro securitate Africae mea sanxitaeternitas, haec sublimitas tea per edicta sua in omnom Mricanum tractum proponenda manifestare cunetis civibus Africanis deproperet, ut omnea quid in transactis annis observare oporteat aCientes hoc observare festinent. De cetero enim si quia cases talis emerserit, successiones omnes el temperie cursus sic procadere disponirnus, quemadmodum ¡u omnibus terna nostro orbe inclusis sacratiasima jura disponunt (5), et sint et deseendentium, et ab utroque latero venientium gradus omnes, et temporales cursus inLacti, quemadmodum generales nostri numinis leges eos tradiderunt omnibus.
Dat. Kal. lanuar. BELISLIUO V. C. Cons. [535.]
NOVELLA =TVII (6) DE AFRICANA ECCLESL&
Idn
A. SÁLOMONI, Pf.
P. Afrieae
xxx'vn
183
vincias ó en esta muy floreciente ciudad, sino solamente en la diócesis de Africa, estando presentes sus adversarios, y obtenga entonces el auxilio de nuestro númen y de nuestra constitución. Porque respecto á la fidelidad del parentesco no concedernos de ningún modo que se suministren pruebas de una sola parto, y si alguno presentare (ates actas como hechas en esta muy floreciente ciudad 6 en otro lugar, mandamos que no hayan de ser oldas, aunque esto haya sido permitido antes. Pues habiéndose inventado muchas astucias respecto ¡ tales investigaciones, mandamos que se hayan de rechazar semejantes conciertos, fin deque, queriendo nosotros devolverle A cada cual sus propias cosas, no le concedamos que dolosamente adquiera también las ajenas que le están obligadas. Pero queremos que la investigación relativa á las cosas se haga del modo antes dicho ante tu sublimidad 6 ante los presidentes de las provincias dentro del tiempo señalado en nuestra disposición durante un quinquenio, debiéndose computar en el quinquenio el año que ya ha transcurrido desde la publicación de la anterior pragmática sanción, de suerte que el actor tenga los restantes cuatro años para tal investigación, si la computación del tiempo excediera del de las excepciones legitimas. Porque U ningún modo tolerhmos que se pase del periodo de estos cuatro años, á. fin de 9üe no se hagaperdtirabio La terminación de los juicios. Por tanto,que o mi eternidad basaneionado para seguridad del Mrtca apresúresetu sublimidad k hacerlo manifiesto todos los ciudadanos Africanos'por medio de edictos suyos, que se habrán de exponer en toda la región Africana, para que sabiendo todos qué es lo que se debe observar en loa años transcurridos se apresuren. observarlo. Pues si en lo sucesivo surgiere algún caso semejante, disponemos que todas las sucesiones y los lapsos de tiempo procedan de la manera como disponen en todas las tierras comprendidas en nuestro orbe las sacratisinias leyes, y permanezcan intactos todos los grados de los descendientes y de los que provienen de uno y de otro lado, y los lapsos de tiempo, conforme á todos se los expusieron las leyes generales de nuestro flamen. Dada en las Calendas de Enero, bajo el consulado do BEr..Is.a1o, varón muy esclarecido. (535.
NUEVA CONSTITUOXON
VU
DE LA. 1GL.E51#. AFRICANA
El mumo Augusto i de Africa.
SALOMóN,
Prefecto del Pretorio
Venerabilein ecclosiam nostrae Carthaginis lustinianae, ceterasque omnes Africae dioeceseos saerosanclas ecctesias imperialibus beneficiis relevare noctu dieque festinamus,.ut(7), postquam noatrae reipublicae por dei praesidiurn a tyranuis direptae societates sunt, nostras etiam sentiant hberalitatos. Quum igitur Separatus (8), vm (9) sanctissimus, sacerdos eiusdem nostrae Carthaginis Iustinianae, qui venerando concilio totius Africae sanetisairnarum eceesiarum praenase dignoacitur, una cuin ceteris elusdeni provinciae re-
Noche y día nos apresuramos á realzar con beneficios impenials la venerable iglesia de nuestra Cartago Justinianea, y todas las demás sacrosantas iglesias de la diócesis de Africa, para que después de haber sido arrancadas de tos tiranos con el auxilio de Dios las sociedades de nuestra república, experimenten también nuestras liberalidad ea. Así, pues, habiendo rogado á nuestra majestad Separado, santísimo varón, sacerdote de nuestra misma Cartago Justinianea, que es sabido preside el venerando concilio de las santísimas iglesias de toda el
(1) .8k. ed. .estereotpada; dun sus reddere, Pt/. (2) eed si, .8/e. ed. este'eoipada. (3) aetstoin, 8k. ed. estereollpada. (L) onjst ura Cr.; patitur, Ph. (5) .8/e; dispon! ut, Plth dlsponunt, ul, conjetwa Cr. B) Esta NooeZa latinaJué publicada prLmeramente por Pth, 1376.—E ¿a ed. Serimy. hay una launa.—HaI. lene
un epitomegriego como Col¿. cont. oval. ¡JI. & 6. y lea Baa. 1. 1. 49-52. r45-48. ecL. Fabrot.) (7) Bk.; st, omitela Pth. (8) ileparatuS, Procopio, de belio Vaadallco II. 6.; penciparo;, Fith, al márgen, Cr. (9) •Segcin enmienda Cr.
NOÁ—CONT1TUOI4SN xxxvxt
184
vereiidisgimis episcopis propriis, por Theodorum Africa, juntamente con los demás reverendisimos chispos propios de la misma provincia, designados virum religiosum, diaconum et responaalem eiusdem venerabilis ecclesiae Carthaginis civitatis lu- por Teodoro, religioso varón, diácono y responsal de la misma vnerable iglesia de la ciudad Justistirnanae destinatis, nostram deprecati sunt majenianea de Cartago, que poseyeran en firmo .á tenor statem, possessiones ecclesiarum totius Afrmcani tractus, tyrannico quideni tempore ablataseis, post de la iey,que ya sobro este particular ha sido provictorias autem caelesti praesidio noble contra mulgada, [as posesiones de las iglesias de toda la Vandalos praestitas, por nostram plam dispositio.. región africana, que ciertamente les fueron quita.. das en tiempo de la tiranía, pero que después de nein eis redditas, salva in quocuique loco constilas victorias concedidas ti nosotros contratos litiotuta (1) videlloet tributorum solutione, firmiter posaidere secundum logia Lenorem, quse f am super dalos por celestial auxilio les fueron devueltas por piadosa disposición nuestra, quedando ,porsupuestO, nao causa promulgata est, petitionibus eorum prono libentique animo duximus annuendum.•.Ideoque ti salvo el pago de los tributos establecido sobre cualiubenius, sublimitatem tuam suis disponere prao- 'quier lugar, hemos considerado deber acceder faceptionibus, ut praedictas possessionei, salva prout vorablemente y de buen grado ti BUS peticiones. Y, rab dictum est tributorum ratione, venoiles ecele- por tanto, mandamos, que disponga tu sublimidad en sus órdenes, que posean en firme y sin ninguna siae tam (2) nostrae Carihaginis Iuatinianae, quam concusión,. no habiéndoseles de quitar por nadie omnium civitatum Africanae dioeceseos firmiter absolutamente, las susodichas posesiones, quedando possideant et sine ulla con cuasione, a nullo .penitus á salvo, según se ha dicho, el importe de los tribuabstrahendas. Si quis autem alias possessiones, tos, las venerables iglesias tanto de nuestra Cartasive domus, sive ecclesiarum ornamenta apud Afros, vol Arianos, vol paganos, ve¡ alias quaslibet go Justinianea, como de todas las ciudades de la diócesis Africana. Mas si se hubiere probado que personas detinere pro batus (3) .fuerit, ea 'quoque entre los africanos, 6 los arrianos ó los pagane.S, omnimodo sine aliqua dilatione et gacrosauctis ec O otras cualesquiera personas detenta alguno otras clesiis orthodoxae lidei asaignari, nulla prolixitate temporis his, qui easdem reí ¡ni que detiuent, uti posesiones, O casas, ú ornamentos de las iglesias, concedendis, sed earuzn restitutionem omni ex- sean también estas cosas atribuidas de todos modos sin dilación alguna ti las sacrosantas iglesias plosa inachinationa facere compellendis, quia non dela fe ortodoza, sin que se les haya de conceder patimur saóratissima vasa vol ornamenta venerabilium ecci,esíarum aut alias possessiones apud pa ti los que inicuamente detentan estas mismas cosas que se prevalgan de ningún largo transcurso de ganes vol alias personas detineri, et lex, quae noble antea prolata est, sic abundeque huiusmodi capitu- tiempo, sino habiendo de ser compelidos, desechalo consultum fecit (4). Alterius etiam nostrae con- da toda maquinación, ti hacer la restitución de aquéllas, porque no toleramos que los sacratísimos stitutionis praerogativa,. quam pro ecciesiasticis vasos ú ornamentos de las venerables iglesias, ú fecimus rebus et possessionibus, Africae quoque otras posesiones, sean detentados en poder de pavenerabilo ecclesias perpotiri censemus, et secundum eius tenorem licentiam eis damus res proprias ganas 6 de otras personas; y asilo proveyó extensamente sobre este particular la ley. que antes. fué et posiesalones, quidquid ad esa pertinens ablatum promulgada por nosotros. También inan4amos que est vol fuerit, ab antiquis detentatoribus vindicare, las venerables iglesias de Africa disfruten asimisCurae autem erit tuae sublimitati, quatenus noque mo de las prerogativas de la otra constitución unesArianis, ne4ue Donatistis, neo Iudaeis, neo allis, tra que hicimos en pro de -las cosas y posesiones qui orthodoxam religionem minimo colere noscuntur, alia detur omnino communio penitus ad acole- eclesiásticas, y ti su tenor les damos licencia para siasticos ritos, sed omnimodo excludantur a sacris - reivindicar de antiguos detentadores sus propias cosas y posesiones, sea lo que quiera lo que perteet tamplls nefaudi, et nulla ele licentia concedatur neciéndoles ti ellas les haya sido O lea fuere quitado. penitus ordinare episcopos ve¡ clericos. aut baptiMas cuidará tu sublimidad de que ni ti los Arriazare quascunque personas et ad suum furorem tranos, ni ti los Don atletas, ni á los Judios, ni ti Otros, here, quia butusmodi sectas non solum a noble, que se sabe que de ningún modo rinden culto ti la sed etiam ab anterioribus legibuffl condemnatae sunt, et a sceleratssimis neo non inquinatis colun- religión ortodoxa, se les dé en absoluto participación alguna en los ritos eclesiásticos, sino que como. tui' hominibus. Omnes autem hereticos secundum nefandos sean de todos modos excluidos de Isa cosas legas nostras, pias impo8uimus, publicis actibus sagradas y de los templos, y no se les conceda absoamoveri, et nihil penitus publicum gerere caucelutamente ninguna licencia para ordenar obispos O dantur haeretici consfituti, et orthodoxis impeÑre, clérigos, 6 para bautizar ti cualesquiera personas, quum sufflciat ele vivero, non etiam sibi aliquam auctoritatem vindicare, et ex hoc orihodoxos hay atraerlas ti su locura, porque tales sectas han sido condenadas no solamente por nosotros, sino mines et dei omnipotentis recLisgimos cultores quitambién por anteriores leyes, y són cultivadas por busdam afflcere detrimentis. Rebaptizatos (5) autem hombres muy malvados y también mancillados. militiam quidem habere nullo modo concedimus, Mas sean excluidos de los actos públicos, conforme poenLtentiam autem eorum, si ad orthodoxam tHom ti nuestras leyes, que hemos establecido, todos lo menté purissima venire maluerint, non respui_ hereges, y no se conceda que los. queson hereges nuis, sed damus cia licentiam hoc faciendi, quia et desempeñen absolutamente ninguna función públideo omnipotenti nihil ita eat acceptabile, ut peoca, y ejerzan imperio sobre los ortodoxos, pues les cantium poenitentia. Judaeis insuper denegamus basta vivir, sin reivindicar además para si alguna servos habere qhriatianos, quod et Jegibus anteautoridad, y sin causar por ello algunos quebranrioribus cavetur, et noble cordi est ililbatum custotos ti los hombres ortodoxos y que con muchisima dire, ut neque serves 'orthodozae religionis harectitud rindencultoti Dios omnipotente. Pero tambeant, neque si forte catechumenos acoipiebant, C1 Ra.; contituta,
Pitk.
. 8k, CU, PÚA. () detineri probstus, Pith.; dt1ner1 probatuin, Ble.
c4) Bk ed. e8terea Lip ada;
fccerlt, Pith.
(5) Donatlstal, al mdrgen de Pjth., Cr.
NOVELAS. —OONSTITUOIÓN ZIXYn
eos ofreumoidere. Sed. noque Synagogás eorum atare concedimus, sedad ecclsiarum ffguram eos (1) oIumus reforman. Neque enim Iudaeos, noque paganos, noque Donatistas, noque Arianos noque aflos quoscunque haereticos et speluncas babero, vol quaedam quasi ritu ecciesiastico facere patimur, quum hotninibus itnpiis sacra peragenda (2) perinittere satis absurdum est. insu por saerosanctae eccesiae Carthaginis Iustinianae omnia condonamus, quae metropolitanas civitates. et eerum. antistitea babero noscuntur, quae codici nostro in primo ohio libró segregata, saerosanctis eccleeiis suuru honorem praestarei noscuntur, ut civitas, quam nostri numinis cognomine deeorandam Bose perspex.imus, imperialibus etiam privilegiis exor-. nata florescat. Contugas ctiam, qui ad venérahiles ecciesias et earuni fines convolare fastinant, et suaa voluntati profloere, nulli ponitus licero sacrilegio manibus ab his abstrabere sed coa veuerabilibus bajo debita reverentia perpotiri, nial tamen homicidae smi, ve¡ virginum raptores, aut Cbristiariae fidei,violatores. libo etenim, qui talia facinora committunt, nullis cose dignos privilegiis quia non conflteatur quum non p008int sacrosanctae eecteoiao et honiines iniquos.adiuvare, et hominibus lamia suum adiutorium praestare. Si quid praoterea saerosanctae ecclesiae saepe dictae nostrae Carthaginislustiuianae, ve¡ alijo venerabilibus eaclesiis A.fricanae dioeceseos a quacunque persona pro suso saluteanirnae oblatum est vel fuerit quoaunque modo jegitimo sea in posaesalonibus,. Son in alilo quibusLibet speciebus, et boa apud venerahiles epcbesias manero firme, nullius unqnam manibus abstrahendum, quum. liominos, qui tam landabibes .tamque deo acceptabiled actus et pisa face re oblationas deproperant, satis et nos -laudaniúa, et dei caelestis remunerat cbemeutia. Haec igitur omnia, quae ad honoren sacrosanetaruin dedimus ecclesiarum totius Africanae dioeeeseos; por praosentem piissimam et tu perpetuum valituram legein, quam omnipotenti deodedicandam. esos porspeximus, sublimitas Lua cognosceos, firma illibataque custodire festinet, et omnibus prout solitum aoL manifestare edictis ubique proponendis, uL nootra iussa summutn (3) pietatis habentia ex omni parte iminutilata serventur. Temeratoribus (4) eoruin pocos X libraniizn aun subdendio, aliaque gravi nostri nurninis indignatione pIectondz oinnibus, qui uostram diopositionem quocunque modo vol tempore violare concesscnint.
-Poco concedemos de ningún modo que los rebautizados tengan ciertamente cabida en la milicia, mas no rechazamos su arrepentimiento, si con purisima intención hubieren preferido entrar en la fe ortodaxa, sino que les damos licencia para hacer esto, porque nada es tan aceptable para Dios omnipotente, como el arrepentimiento de los pecadores. A.demásico denegamos á los judíos que tengan esclavos cristianos, cosa queso dispone tambien en leyes anteriores, y que tenemos empello en conservar inalterable, para que ni tengan esclavos de la religión ortodoxa, ni, si acaso acogían ú catecúmenos, los circunciden. Mas tampoco concedemos que subsistan sus sinagogas, sino que queremos que ellas so reformen según el modo de ser de las iglesias. Pues no toleramos que ni los Judios, ni los paganos, ni los Donatistas, ni los Arrianos, ni otros cualesquiera bereges tengan cuevas, ó hagan algunas cosas como según rito eclesiástico, porque es bastante absurdo permitirles á hombres impíos que ejecuten actos sagrados. Además condonamos á la santa iglesia de Cartago Justinianea todo lo que es sabido lue tienen las ciudades metropolitanas y sus prelaos, yque segregado de nuestro código en su primor libro es sabido que da su propio honor á las sacrosantas iglesias, á fin de cine florezca favorecida con privilegios imperiales la ciudad, que haya-, mos considerado que debe ser condecorada con el sobrenombre de nuestro númen. No sea licito tampoco absolutamente á ninguno sacar con sacrílegas manos de las venerables iglesias á los refugiados, que se apresuran á acogerse á ellas y á. sus demarcaciones, y á favorecer su voluntad, amo disfruten ellos de la reverencia debida á los venerables lugares, á no ser, sin embargo, que sean homicidas, ó raptores de virgenes, O violadores de la fe cristiána. Porqué ¿quién no confesará que no son dignos de ningunos privilegios los que cometen tales crímenes, no pudiendo las sacrosantas iglesias ayudar á. hombres iiicuos, y prestar su auxilio á los hombres lesionados? Si además de esto se ofreció O se ofreciere alguna cosa á la tantas veces mencionada sacrosanta iglesia de nuestra Cartago Justinianea, ó á otras venerables iglesias de. la diócesis africana, por una persona cualquiera para la salvaalón de su alma, de cualquier modo legítimo, ya en posesiones, ya en otras cualesquiera especiespermanezca ella en firme en poder de las venerables iglesias, sin que jamás haya de ser quitada por manos de nadie, porque nosotros loamos mucho, y la clemencia de Dios celestial renumera, á los hombreo que se apresuran á hacer actos tan laudables y tan aceptables para Dios, y piadosas ofrendas. Por tanto, conociendo tu sublimidad todo esto, que en honor de las sacrosantas iglesias de toda la diócesis africana hemos concedido por la presente piadosiima ley perpétuamente valedera, que hemos considerado que debía ser dedicada á Dios omnipotente, apresúrese á guardarlo firme y sin menoscabo, y * hacerlo manifiesto á todos, según fué costumbre, por medio de edictos que se hayan de exponer en todas partes, ó fin de que en todo se conserven incólumes nuestros mandatos, que contienen el más alto grado de piedad. Debiendo ser sometidos sus infractores á la pena de diez libras de oro, y debiendo ser castigados con otragrave muestra de la indignación de nuestro númen todos los que hubieren permitido . violar en cualquier modo ó tiempo nuestra disposición.
(i) 4e1 dice el teto, acaso por errata, debiendoes ¡ser
quizá eas.—M del Tr. (2) EJe. ad. estereotipada; peragendi, Pith. 5)
Bis. ecl. esgsreot;po4a; eummaa, Pith. Tomo
vi—sa
185
PUh. al márgen; demet..toribue, PWi.
186
NOVELA&—OON$TITtrOIÓN XL
Dat. Ka!. Áugust. Constant. Cona. I55.1
BELISARIO V. C.
Dada en (onstantiuopla ea las Calendas.de Agos-
te, bajo el consulado de Bsr..istiuo, varón muy clarecido. t535.1
es-
OONST. XL (1)
•CONaTITDOZON XL
DE DECUR1ON1SUS RT V1LI18 EORTJM
DE LOS DECURIONES y DE SUS HIJOS
¡mp. [usTINIANuSAug. loANNI, Pj P. per Oren1,em
El Emperador Jusi INIANO, Auquslo, 4 JUAN, Pref'ec. lo del Pretorio de Orieate.
Pra.fatlo
Prefaoto
Qui rempubl.icam ohm nobis diaposuerunt, existimaverunt oportere seoundum regme urbis instar adunarein unaquaque civitate nobiles viros, et unicuique. senatus daro curiani, por quam debuissent agi, quae publica sunt, atque omnia fien secundum ordinem. Sic itaque res fiorult, sic fuit clara, ut magnae et populosas domus curialium essent, multitud.ine quidem exsistente cunialium, quod autem funcLiónum videbatur esseonus, nuili omnino intolerabile exsistebat. Nam quod in mu!titudinem dividitur, onus luseusibile propemoduin tacit eis, qui hoe sustinent. Quando autora por par. tos quidam c43perunt se eximere albo curiae, et occasiónes invenire, por quas liberi bis efficeren• tur, sic paullatim deminutae sunt curiae, innumens exeogitatis óccasionibus, per guao potuiaséni specialis quidem bene habere, communia autem et publica deminui. Propterea ad paucos viros redaetae functiones, et illis facultates commoverunt, et civitatea ita deminutae sunt, ut sub istos perditos conductores, quos vinclices vócant, rdaeta curia, cpntigerit respublica plena quidein defectibus, plena vero omni iniustitia fier (2).
Los que en otro tiempo nos organizaron la república estimaronque era conveniente reunir, a. semejanza que.en la ciudad real, en cada una de las ciudades, los varones nobles, y darle á. cada una cierta curia de senado, por medio de la cual se debesen administrar los negocios, que son públicos, y ge debiese hacer todo ordenadamente. Y de tal modo floreció la institución, y tan esclarecida fué, que fueron grandes y nutridas las corporaciones de los curiales, habiendo ciertamente multitud de curiales, y lo que de sus funciones. parecía que era carga no era intolerable absolutamente para nadie. Porque la carga que se divide entre muchos so hace casi insensible para los que la soportan. Mas cuan-
§ 1.—Rase
nos saepe perscrutantes aestnnavimus (3) oportere medelani rei adbibore, et -quatitum nos ja hoo laboramu, tantuin oninem adinvenerunt. curiales artem adversus ea, quae recte iusteque sancit.a sunt, et contra fiscum. Duni enim vidissent, compehli se omnimodo curiae servare quartam partera, et bco vix por nostras legos irapositum, coeperunt discerpere propnias facultates, quatenus minus idonei defieerent, eL non quartam portwnem, sed omneni continuo paupertatem suam curiae dere[inquerent. Denique quoniam ipsisi corponibus fraudare curiara. voluerunt, rem omnium lmpilssimam (4) adinvenerunt, a miptihe legitimis abstinentes, ut eligerent magia sine flhiis, quam sub lego defleere, aut ganar¡ eno. vel curiae utiles (5) apparere. Et ruraus egerunt dudum poni legem, quae .praeter decretum iubebat sis donare propria, quum .quandam (6) venditionem eum decreto seri ad eam lex volebat. Sed hace ¡pea erat mirabilis, quae solam venditionem aubiiciebat adiectioni deereti et allis exinde necessitatibus, alta vero omniaderelinquebat eis agere secundum quem voluissent modum; bac transtulerunt cunialium facultates ad alias et alias personas, nihil exinde (1 ) El texto griego se halla, en HaL y Scrmg. Const. 35.—Canela pubiicd en 1.571 una antigua versión, to mandota de un ns/o manuscrIto, según dice al margen. Ao. curslo reconocla esta Conetituoson, pero después/" omitida en ¿as cd. que se llaman glosadas, conserndndose, sin embargo, en Las ed, sus glosas, en Cali. IV. UI, 3. g 4., ¡i en otros Lugares.— En el cdd. Hamb. no celan ni La consWu.cLÓn ni las glosas.
do parcialmente comenzaron algunos a. substraerse del registro de la curia, y a. hallar ocasiones por las que se libraban del cargo, se fueron así reduciendo paulatinamente 'las curias, habiéndose excogitado innumerables pretextos, con los que pudiesen tener verdaderamente bien los bienes privados, pero se disminuyeran los comunes y públicos. Por esto, reducidos a. pocos indivíduos los cargos, les quebrantaron sus bienes y las ciudades disminuyeron, de suerte que caída la curia bajo estos perdidos arrendatarios, que llaman defensores, acon técló que la república quedó ciertamente llena de defectos, y que toda estaba plena de toda injusticia. 1.—Reflexionando nosotros muchas 'veces sobre esto hemos estimado que convenía poner a. ello remedio, y cuanto más trabajamos nosotros en esto, tantos más artificios hallaron los curiales contra lo que recta y justamente se hallaba sancionado,, y contra el fisco. Porque habiendo visto que de todos modos eran ellos compelidos a. reservar la cuarta parte para la curia, y apenas' esto fué establecido por nuestras leyes, comenzaron a. derrochar sus propios bienes, a. fin de morir siendo menos ricos, y no dejará la curia la cuarta parte, sino siempre su suma- pobreza.. Y finalmente, queriendo defraudar a. la curia en los mismos individuos, inventaron la cosa más impía detodas, absteniéndose de legítimas nupcias, de suerte que preferían fallecer sin hijos más bien que bajo la ley, 6 que aparecer üti-. les a. su linage ó a. la curia. Y a. su vez hicieron que se estableciese hace poco una ley, que les permitía donat sin decreto sus propios bienes, aunque la ley quería que cualquiera venta se hiciera mediante decreto' Pero era de admirar esta misma ley, que solamente sujetaba la venta a. la interposición de decreto y a. las otras necesidades de aquí provenientes, pero les dejaba hacer todo lo demás del (5) Bu. cd. estereotipada; fieret, Cont. (3) Léase exlstinisvlinus.
(4) .8/e; liopiam, Cont.
(5) mutiles, Cont., pero al ~gen recomienda que se ¿ea utilea. . (6) quanquam por quam quudam, se lee en E/e. ecl. SeisreoItpada,
NOVELAS.—OOWSTmIOTÓN XL
habenté curia. Denique si quia dinumerat nostrae reipublicae curias,. attenuatas inveniet, alias quidein neque viroruni noque rerum copias babentes, alias (1) paucorum forsan hominum, reruni autem nihil penitus.
I8'7
modo que hubiesen querido; de esta suerte tranfirieron los bienes de ka curiales á unas y á otras personas, no teniendo por esto nada la curia. Por• último, si alguno cuenta las curias de nuestra república, las encontrará debilitadas, no teniendo unas ciertamente ni abundancia en hombres ni de bienes, y tenieçido otras acaso pocos hombres, pero absolutamente ningunos bienes. § 2.—Igitur ohm per partes nos protuhimus san§ 2.—Así, pues, en otro tiempo promulgamos otiones, volentes et venditibnes, et donationes sim.. nosotros disposiciones especiales, que quieren que pucos, et omnem actum alienationem hahentem así has ventas, como las donaciones simples, y todo immobiliutn curialium rerum subiacere decreto actoque contenga enajenación de bienes inmueeum observatione facta, quae in iRa lege posita est. bles de los curiales queden sujetos á decreto, obDeinde post hace, quia sub falsis causis (2). facieservándose lo que en aquella ley se halla establecibant donationes, et hoc omnino abrigavimus, do-- do. Después de esto, como por falsas causas hacían nationem simplicem facere curialem in quamcundonaciones, prohibimos en absoluto tambien esto, que personam (3) Excepimus autem cómpetenter que un curial hiciera donación simple á una persoante nuptias donationes, 60 quod noque donationes na cualquiera. Mas con razón excPptrlImos las do-' omnino sunt, sed contractos species in eis inserta naciones ante nupciales, porque nu auü en absoluto est, et fihiorum prooreandórumcopiam introducunt, donaciones, sino que en ellas va incluida una espequod nobis et maxime incurialibus studii est. Post cie de contrato, y dan facilidad para procrear hijos, Liase conspicientes de hoc ipso multas cireumacrilo que tenemos también á grandísimo empello traptiones fien, legem conscripsimus, omnino debere tándose de los curiales. Después, viendo que en euriam sive cuni .corpore, sivo amé ipao omnino esto mismo se cometían muchas defraudaciones, tres uncias habere, et non minus ibero cuidam reescribimos una Jey,para que en todo caso debiera ibuquere ouriae, neque circumacribere, noque de- tenerla curia ya con un individuo, ya sin éste, tres minuere cae sub ullo modo, sive fihius ¡Bit, qui in onzas, y no le fuera licito á nadie dejarle menos á curia est, sive ipsa susceperit tres uncias curia. la curia, ni defraudarla, ni disminuir, aquéllas de ningún modo, ya si hubiera hijo, que esté en ha curia, ya si la misma curia hubiere recibido las tres onzas. § 3.—Et non usque ad hoo atetimus, sed et femi§ 3.—Y no nos detuvimos en esto, sino que mannos in propria instittitione daro quandam partem damos que también las mujeres dieran cierta parte sanximus, quatenus por nullani occasionem demi- en su propia institución, á fin de que en ninguna nueretur curias (sieut raediximua) quarta para ocasión se le disminuyese á la curia, (según antes totius gubstantiaocuriaUs. Sed et multas jatas et hemos dicho), la cuarta parte de todos [os bienes difusas inunificentias abrogavimus, non concedende un curial. Mas también abrógamos estas mutes liberar¡ aUtor curia, nial por maxiniarum dignichas y excesivas munificencias, no concediendo tatum adeptionem, patniciatus, ant consulatus aut que uno se libre de la curia de otro modo, sino por praefeeturae, sive civilis sive niilitaris; praefectula obtención de las dignidades máximas, del patriras autem esas et cae, quae principatum agunt ciado, 6 del consulado ó de la prefectura, ya civil, exercitus, lex,novit. ¡toque si quia praefeeturae ya mulitar, porque la ley reconoce que son prefecdignitatem administraverit in ipso actu constituturas también las que desempeñan la jefatura del tus, et sive administran s eam, sive principatum ejército. Y así, si hallándose constituido uno en agens exeroitus, curia¡¡ iste liberatur a oonditione funciones hubiere desempeñado la dignidad de la secundum nostram legem, allis oranibus exoeptio- prefectura, ya ejerciéndola en la administración, ya nibus abrogatis. Nam quae propter solum honorem desempeñando la jefatura del ejército, se libra él dantur tales dignitates (praefeotorias dicimus; idem deja condición de curial conforme á nuestra ley, autein est dicere et magisterium. militum) (4), non quedando abrogadas todas las demás excepciones. exunere curias albo con, qui hace meruerunt,sanPorque las dignidades que se dan solamente por civimus. Raoc itaque in anterioribus a noble sanhonor, (nos referimos á las prefectorias, y lo mismo cita surit eum alfis multis, quae licebit ex ¡palo es referirnos también al maestrazgo militar), hemos olim positis legibus advertere. Absolvimos auteni dispuesto que no eximan del registro dé la curia á. et quosdam a enrian conditione, diversas his pralos que las obtuvieron. Y así, en anteriores leyes gmaticas concedentes legos, quas omnes firmas 'fueron sancionadas por nosotros estas disposiciones OSSO volumus, el praesentem sanctionem ab unde-. con otras muchas, qué será permitido- conocer por cima indictione nuper delapsa inchoare, ex qua las mismas leyes en otro tiempo dadas. Pero exinoble in consilio venit hace 1ex mimos á algunos de la condición de la curia, concediéndoles á. ellos las leyes diversas pragmáticas, todas lasque queremos que sean válidas, y que la presente disposición comience á regir desde la undécima indicción próxima pasada, desde la que nos vino á la mente esta ley. § 4.—Quoniam autem vidimus quos4am sic ad§ 4.—Pero como hemos visto que algunos son versos eíso contra propriaspatrias, ut eligant potan hostiles para su propia pátria, que prefieren detiu atila suas relinquere substantias, et viI quar- jar sus bienes á otros, y apenas la cuarta parte á la tain partem curias, et tioe por nostrain legem etiria, hemos juzgado que por ello convenía también existimavimu.o oportere, ubi fihi desúnt, han¿ paraumentar por medio de nuestra ley esta porción, tem augere. cuando no hay hijos. (1) Bk; inveidel vfrorum, negue alias qnldem neque rerum CopiaS habentes ant, Cont.
(1) Bk. falsas c.ansu,Cont.
( Bk.; quacunque persona, Cont. (4) Ek; magistro militatus, Cong
1.8
NOYBLAB»-OON$TITUOI6N XL
Cap.
Oapitulo
1i
Siigitur post .hanc nosiram legom defunctu fueni curialis filos non habena noque masculos noque feminas. ¡ate propriae substantiae tres partes curiae (1) dorelinquat, quartain vero quibus voluent. Erit namque ci pro filio forsari uno vel pro pluribus (2) tota curia, id esi (3) et totius civitatis plenitudo in fihiorum modo exsistens, et fama bona perpetua, et imniortalis memoria, et fructus tantus quantus nequaquam a fihiis esset. Quodsi quia tegitimos tIlio8 non habuerit, naturales áutem ej fuerini, liceaL eum onere curiae seribere silsi et hoz (4) heredes, etaeriptura pro omni datione sit, et non indigeat antiquarum 1eum (5) aliis adiectionibus, neque dum adhuc superstes est datione, sed mex seripti, si quidem liberi fuerint, curiales et heredes efflciantur, el habeant ipsi novem uncias aubstantiae, secundum quod pater eis diviserit.• Quodsi omnia cis relinqu ere 'oIuerit, adhuc mdius faciet, verum lamen usque ad novem uncias modis omnibus cia reJinquat, cognoscens, quia wel si reliquerit minus, a lego cia omnino usque ad novem uncias supplenda erit substantia; iii vero, si quidem desideraverint Ísubstantiam accipere], el curiales efficiantur. Quodsi quidam voluerint, quidam autern recusaverint, ad eos, qui elegerint, recusántium voniant partes; quodsi omnes recusaverint, tuno, tanquam si nullus fihius sil, taliter ad cuniam ve-. niant omnes novein unciae.
Si, pues, después de esta ley nuestra hubiere fallecido un curial, que no tiene hijos, varones ni hembras, déjele él de sus propios bienes tres parles ti 15 curia, y la cuarta ti quienes quisiere. Porque él tendrá en lugar acaso de un solo hijo O de muchos la curia, esto es, 'la totalidad de la ciudad, que será ti modo de hijos, y buena fama perpétua, y perdurable memoria, y tantos frutos cuantos de, ninguno modo percibiría de los hijos. Pero si alguno no tuviere hijos legitimes, pero los tuviere naturales,.séale licito instituir herederos también ti éstos con el gravamen de la curia, y sirva la escritora por toda oblación, y no necesite las otras adiciones de las antiguas leyes, ni la oblación mientras él todavía sobrevivo, sino inmediatamente después de instituidos, si ciertamente fueren libres, sean hechos curiales y herederos, y tengan ellos nueve dozavos de los bienes, en la forma que su padre se los hubiere dividido. Mas si hubiere querido dejárselos todos ti ellos, aun lo hará mejor, pero en todo caso déjeles hasta nueve dozavos, teniendo entendido que si les hubiere dejado menos, se les completarán por la ley en todo caso los bienes hasta las nueve onzas; y ellos, si hubieren deseado adquirir los bienes, serán hechos curiales. Mas si unos lo quisieren, y otros lo rehusaren, las partes da los que lo rehusen irán ti los que lo hubieren querido; pero si todos lo rehusaren, entonces vayan ti la curia todas las nueve onzas, como si no hubiera ningún hijo.
Cap. II
Capitulo II
Quodsi ille quideni tacuenit, filiorum autom legitimorum ej proerealio non fucrit, tune quarta para ad heredes,qui sine seriptura sunt, veniat, naturales autein fui, si voluenint se offerre curiae, recipiantur, secundum quod volucrint, sive omnes, sive quidam ex eia, media, omnibus noveni. uncila substantiae ad eum, quicuriae se dedil,, dovofutis.
Mas si él ciertamente se hubiere callado, y no tuviere procreados hijos legítimos, en este caso vaya la cuarta parte Ú los herederos que lo son abintestato, pero si los hijos naturales hubieren querido ofrecerse ti la curia, sean admitidos en ella, según hubieron querido, ya todos, ya algunos de ellos, devolviéndosele en. todo caso los nueve dozavos de los -bienes al que se, consagró ti la curia. § 1.—Quodsi ex ancilla si progeniti fuerint, dein§ 1.—Mas si uno hubiere tenido hijos de una ea. de ipse eos manumisenit, aut duni superest, ant in alava, y después los hubiere manumitido, Ó mientestamento, et obtulenit ces, et isti suscipiantur el trae vivía 6 por testamento, y los hubiere ofrecido sint curiales, secunden' quod testator 'voluerit, aul tilá curia, sean también elloS admitidos, y.sean cusecundum quod desideriuni eorum fecerit dautium riales, según lo que el testador hubiere querido, 6 se curiae, accepturi, secunduin quod dictum esi, según lo que hubiere hecho eldeseo de los que se novem uncias. Ubique enim volumus, sive betaconsagran ti la curia, debiendo recibir, según se ha tus fuenit, sive intestatus decessenit7 coa, qui ad dicho, las nueve onzas. Porque en todo caso querecuriam venerunt, noven' uncias aceipere. Quodsi mos, que, ya si hubiere testado, ya si hubiere fallemanumiseril quidem tan tummodo, non lamen ob- cido intestado, reciban las nueve onzas. Mas si sotuleril, illi autem etiam taliter voluerunt, ant unus lamente los hubiere manumitido, pero no los hubieaut quidam ex eis, ad curiam venire, et tunc nore ofrecido ti ha curia, y aun así quisieron ellos, ó vem uricjae ej vel.eis, qui in curia sunt, secundum uno solo 6 algunos de ellos, ingresar en la curia, virilem partem dentur. Quodsi nullus naturalium dénseles también en este caso en porciones viriles volaerit, aul datus non fuerit, tuno novem uncias las nueve onzas ti aquel ó ti aquellos que están en curia percipiat. la curia. Mas si ninguno de los hijos naturales quisiere, 6 no hubiere sido ofrecido en este caso porciba la curia las nueve onzas.
Cap. III
Capitulo 1fl
Quodsi legitimorum fihiorum fueril pater, tuno res decerneuda est, utrum tantuinmodo maseuli, aut tantumrnodo ferninae, aut corte permixti sexus smi, quatenus lex undique perfeotionem habeat el
POro si el padre lo fuere de hijos legítimos, entonces se ha de distinguir si son solamente varones, 6 únicamente hembras, 6 ciertamente de ambos' sexos, ti fin de que la ley tenga de todos modos
¡ata proriam ubttanttam Cu-
3) Se debe Leer idem set 6 idem eet diesre. (4) Bk cd. atereoüpada; et, a,ee de ho1 oinUekz Coni. (5) Bk.'; legum ant, Cont.
~,
(1) B/c, ed. esCereoUpada,
Cont.
(5) Bk.; plurimis, Cont,
1OVELAB. - c0NS1ITtJaI6N XL
189
curiáe utilitatem. Si ergo rnasculi ej tantummodo fuerint, fui val forsan nepotes inasculi ex praedefuncto filio, novem uncias in omnes tilius sicut yoluerit dividat, sic tamen, ut in nulla deminuatur ¡ex, quas de inofficiosis tegitur Lestamentis, flisi forte ingratitudinis modus hoc fecerit. Neque enim quae ja his positas sunt leges omnino destruimus, ilio omnimodo custodito, ut novem uncias inter non ingratos filos dividantur, st secunduni hoo unusquisque aubeat curiae paternae funotionem, secundum quod oís pater diviserit substantiam, tribus unciis tantummodo paternae derelictis yoluntati, ubi eas pervenire vouerit sive ad fijos sive ad alium (1).
perfección y utilidad para la curia. Si, pues, los tuviere solamente varones, hijos 6 acaso nietos varones nacido de un hijo premuerto, divida las nueve onzas entre todos ¡os hijos, según quisiere, pero de suerte que en nada se menoscabe la ley que se halla establecida sobre los testamentos inoficiosos, á no ser quizá: que esto lo hiciere una de las formas de la ingratitud. Porque de ningún modo invalidamos las leyes que sobre estas cosas se hallan establecidas, guardándose en todo caso esto, que las nueve onzas sean divididas entre los hijos no ingratos, y que cada uno soporte la carga curial de su padre con arreglo á los bienes que el padre les hubiere repartido, dejándose solamente tres onzas á la voluntad paterna, para que vayan á quienes él quisiera, ya a sus hijos, ya á otro.
Cap, IV
Capitulo IV
Quodsi omnes feminae nuptae fuerini, si quidem eiusdem civitatis curialibus nuptae fuerint, licentia erit patri, si qui4em ñuptae fuerint, sicut dictum est, curiaIibua dividere inter sas omoem substantiam, aLt corte novein uncias, secundum quem modum (2) voluerit, respiciens et hic legem, quae de successionibus sine sariptura disposuit. Quodsi quaedam ex cia nuptae aunt nurialibus, quaedain vero non his talibus, novem quidem (3) uncias omnimodo relinquantur a patre curiatium uxoribus, divisae et Iuc senundum quod pater yoluerit; residuum. autem bis, quae non curialibus proprias patriae nuptae sutiL, vol corte allis, proculdubio legitima portione st eis omnino reservata (4). Quodsi necdum nuptae sint, tunc sub tau definitione scribendum cal de bis (5) aut quandam ant quasdam ex cia innovem uncias esas heredes, quatenus omnimodn nubant eiusdem civtatis curialibus. Quodsi hoo nolnerit (6), aut ipse quidem scripserit, iilae vero non pertuleririt, novem unciae quidem ad curiam civitatis veniant, tres autem uncias tañtummodo mIer omnes secundum quem (7) lex vult dividentur (8) modum, deductis in rationein etiam dotibus earum.
Pero si to4as las hembras estuvieren casadas, y se hubieren casado con curiales de la misma ciudad, tendrá facultad el padre, si ciertamente se hubieren casado, según se ha dicho, con curiales, para dividir entre ellas todos los bienes, Ó ciertamente las nueve onzas, en el modo que hubiere querido, atendiendo también en este caso á la ley que dispuso sobre las sucesiones abintestato. Mas si algunas de ellas se casaron con curiales, y otras no con ellos, déjenseles ciertamente en todo caso por el padre las nueve onzas * las mujeres de curiales, divididas también en este caso conforme el padre hubiere querido; .y lo restante, é las que no se casaron con curiales de su propia pátria, 6 también á las otras, reservándoseles también á ellas sin duda alguna en todo caso la porción legítima. Mas,si todavía no se hubieran casado, en este caso se ha de disponer respecto á ellas con la condición de que alguna ó algunas de ellas sean herederas de las nueve onzas, .á fin de que en., todo caso se casen con curiales de la .misma ciudad. Pero si él no hubiere querido esto, 6 si ciertamente lo hubiere dispuesto, pero ellas no lo toleraren, vayan las nueve onzas 8. la curia de la ciudad, y se dividirán solamente tres onzas entre todas, en la forma que quiere la ley, puestas también en cuenta las dotes de ellas
Cap. V.
Capitulo V
Quódsi masculi et ferninae fuerint, mascuii quidom omnimodo substantiae mediam habeant portionem, feminae vero residoam mediam, non intsgrain quidem (9). Dabunt namque ipsae quartam partem curialibus fratribus, si Lamen non fuerint curiaiium uxores omnes ant quaedam ex eis; quodsi enim (10) ad tales peivenerint nuptias, el curialibus propriae patriae fuerint soeiatae, tunc ¡iberabuntur a quarta parte curias danda (11), utpote quas videantur st ipsae por viros suos, donee supersunt, esas participes funotionuni. Hace nos sandro oportere existimavimus, non que auferamus hominibus propriarum rerum dispensationoei (12), sed ut nivitatum non integre esolatae curias remanerent, noque adinveutionihusd quibus. dani forsan et impiis deminuerentur curias. Den¡-
Pero si hubiere varones y hembras, tengan cien lamente en todo caso los varones la mitad de los bienes, y las hembras la otra mitad, no ciertamente íntegra. Porque ellas darán la cuarta parte 8. sus hermanos curiales, si es que todas 6 algunas de ellas no fueren mujeres de curiales; porque si hubieren contraído tales nupcias, y se hubieren unido 8. curiales de su propia pátria, en este caso se libraran de la cuarta parte que se ha de dar 8. la curia, puesto que se considera que por sus maridos, mice. tras viven, son también ellas mismas participes de las cargas. Hemos estimado que debíamos sancionar esto, no porque les quitcmqs 8. los hombres la distribución de sus-propios bienes, sino para que no quedasen del todo desamparadas las curias de las ciudades, y para que no se disminuyeran las cu-
(1) Sp.; sive ad Silos sive ad alium, omeelaa Con t. (2) BM., secundum qn0modo1 Cont No sabemos s;'e haya
de conservar quojuodo euprmEdru'l 086 seGandu m. (3) BM; non b1s tailbus quldein, Cont. (4) Ek; reservatis. Cont. (5) ecL cm, BM. cci. estereotipada. (8 Bis. cci. estereotipada; noluertat, el cód.
(7 BM.; quod. Cont. (8) BM.; dividentur in modum, Cont. (9) Integram Lamen, BM. cd. estereotipada.
(10) BM. cd. .8tereol4iada; enhn. omftsla Cont. (11) enrf as (tanda, ¿as suprimió Dli. en la cd. estereotipada. (19) Acaso el antiguo traductor latino escribió dispo.
s1tiosem
190
•NOYBLAS.—OONSTiTUOIÓN XL
lue cognovimus, quosdam interdictas lege contraore nuptias, ut ex hoc non legitimi, sed naturales fui procreentur, et ipeis revera utpote extraneis relinquere, et sic fraudare (1) curiam debita facultate.
risa acaso con alunas impías invenciones. Y finalmente hemos sabido, que algunos contraen nupcias prohibidas por la ley, para no procrear por ello liios legítimos, sino naturales, y en realidad para dejarles los mismos, como si fueran extraños, los bienes, y defraudar de este modo á la curia en los bienes que lo son debidos.
cap. VI
Capitulo VI
Sed et illud etiam ex ipso reperhnus experimento, quod adversas curian:i sint multi, quasi dicentes, aut sacri aerarii, aut vicaneae, aut purpurariae, ant altei'ius cuiuscunque conditionis case alterum parentum curialis, et tentant adjudicare se ipsos vel sacri aerarii, vel 'vicaneae, vol pUrpu.
rariae, aut aliis quibuscunque conditionibus, et curiam evitare. Sancimus itaque, nullBm case ta-. 1am artem adversus publicum, sed omnino, sive éx sacri aerarii matre, sive ex purpuraria, sive ex vicanea nati fucrint fuji curiali, curialem conditionem obtinere 'volumus. Curiales enim pauciores sunt ubique Locorum nostrae reipublicao, sacri vero aerarii, et vicanel, et purpurarii iii multitudinem effusi constituti sunt, et con gruens 08$ mas amplificare curias civitatum in paucis corpori-. Cs angustatas, quam multitudinem mulitudini atiicere. Quodal quidani nomine propriae matris, tanquam sacri aerarii, ve¡ purpurariae, aut vicaueae conditionis sit, se aubtrahere a canse ondjtione tentaverunt vel tentavenint, a nuper praeterita decima indictione et ipsa. ea (2), quae secundum huno acta sint modum sive a u ostra aula, sive aliunde, vacua. et invalida sint, et hes tales curiales de caetero esse sancimus. Nam si qu4d actum es¿ ante decimam indictionem, bco firmum et iii ana fortitudine permanero volumus. Excipimus (3) autem ab bac nostra divina constitutione Theodosium et ema fratres, et filies loan nis, qui cono. men habuit Xescon, qui in sacri aeranii condujonem se perscripserunt (4), licet de curialibus essent patribus, ante decimam indictionem, et omne, quid. quid actum eat ¡u eorum liberatione, destruirnus. Nihil enim eoruxn, quae licuerunt (5), frui volumus, sed curiales case, et quae curialium sunt agere, et ad fnuctiones curiales respicere, nihil, sicut praelocuti sumus, ele prodesse possibile, etsi quid elicitum est ele sive ex nostro palatio sive aliunde.
Pero también hemos hallado por experiencia, qué muchos obran contra la curia, como diciendo que uno de los padres del curial es de la condición de los afectos al sacro erario, 6 do Ja de aldéanos, 6 de la de trabajadores en la púrpura, ó de otra cualquiera, é intentan agregarse ellos mismos á la condición. de los afectos al sacro erario, 6 la do aldeanos, ó á la de trabajadores en la púrpura, 6 á otras cuaLesquiera, y eximirse de la curia. Así, pues, mandamos que sea nulo tal artificio contra la cosa pública, sino que queremos que en todo caso tengan la condición curial., ya si el curial hubiere tenido los hijos de madre afecta al sacro erario, 6 de condición de los trabajadores en la púrpura, 6 aldeana. Poi que son pocos los curiales en todas las localidades de nuestra. repúblic., y han llegado constituir multitud los de condición de los afectos al erario, los aldeanos, y los trabajadores en la púrpura, y es consiguiente ensanchar las curias de las ciudades, reducidas It pocos individuos, más bien que agregar muchedumbre It muchedumbre. Pero si It nombre de su propia madre, como si fuera de la condición de los afectos al sacro erario, 6 de la de los trabajadores en la púrpura, 6 aldeana, intentaron 6 intentaren algunos substraerse It La condición de curial, quede nulo é invalidado lo que de este modo se hubiere hecho desde la próxima pasada décima indicción por nuestra corte, 6 en otra cualquier parte, y mandamos que éstos tales sean curiales en lo sucesivo. Porque si se hizo alguna cosa antes dala décima indicción, queremos que esto permanezca firme y en su vigor. Exceptuamos, sin embargo, de esta nuestra divina constitución It Teodosio y 6 sus hermanos, y á. los hijos de Juan, que tuvo el sobrenombre de Xescón, los cuales se adscribieron It la condición de los afectos al sacro erario, aunque eran de padres curiales, antes de la décima indicción, 6 invalidamos todo lo que se ha hecho para librarlos. Porque no queremos que disfruten de nada de lo que adquirieron, sino que sean curiales, y que hagan las cosas que ,son de curiales, y atiendan 6. las funciones curiales, no siendo posible que nada les aproveche, según antes hemos dicho, aunquéalguna. cosa haya sido obtenida para ellos 6 de nuestro palacio ó de otra parte.
Epilogus
Epflogo
Quae igitur visa sunt nobis et ad utilitatem clvitatum et curiarum cornplaouerunt, et quae per hanc indicantur legem, tua excellentia et custodire et operi tradere festinet; imrninente poena XX, librarum auri adversus acm, qui hane legenu nostram praevaricani praeaumserit. Datuni XV. Kal. Mart. Constantinop. indictione undecima, post consulatum Bus*nii V. C..(6) t436J
Por tanto, apresúrese tu excelencia It guardar y It llevar It efecto lo que nos ha parecido bien y es conveniente It la utilidad de las ciudades y de las
(1) defraudare, Sp., y Ble. (2) .8k. ed. estereotipada; .et ¡paz et C14 Cont. (8) Sp.; excepimna, Cont. (4) E/e. ed. .sereoipada; qui In acrt aerarlt conditione permsnserunt, Cont.
curias, y se indica por esta ley; amenazando la pena de veinte libras de oro alque se hubiere atrevidó It violar esta ley nuestra. Dada en Constantinopla 6. 15 de las Calendas de Marzo, undécima indicción, después del consulado de BELISARIO, varón muy esclarecido. [436,] Parece que se debe leer Jiabuerunt (E/e. cd. estereo(Ipada) ó tenucrunt. (6) Bk.; pot consulalum B8aIUI anuo septimo, en jugar de post consulatuni EeUsrJi V. O., Cont. ()
191
NOVELAS.—CONSTITuÓI6N XLI
CONST. XLI (1)
OONSTITUOION XLI
DE REST1TUT1ON1DUS, E? EA., QUAE P&ftIT 1N (2) UNDECIMO MENSE POST MORTRM VIRI (Coli. IV. tlt. 8.)
DE LAS RESTITUCIONES, Y DE LA QUE PARE EN EL UNDÉCIMO MES DESPUÉS DE LA MUERTE DE SU MARIDO (ColecI6o VI. titulo 8.) -
Imp. JUSTINIANUS AUg. IOANN1, gtorlosIs$LmO sacrorunt per Orjentm Practoriorum Praefecto iteram, Exconsuli et Patricio.
El Emperador JusTiNiANo, Augusto, a JuAN, segunda oc: glorio&siino Prefecto del sacro Pretorio de Oriente, Exconsul y Patricio.
Praef&tio
Prefacio
Decursio et varietas humanae naturae et (3) paulatini egens curatione non aliter ad bene se habendum revoeatur (licet prima eius gubernentur principia), nial etiam quod particulariter ej .rsistit corrigatur, sicque constituatur sub tranquillitate et quiste, ut legi conveniene est. Quale scilicet quiddam etiam .nunc emergens ad legis nos opus adduxit. Seimus enim, quod etiám dudum de. resti. tutionibus dubitabatur; et si contigisset. quasdam hypothecas obligan sino, qui restitutione gravabatur, plurimae contentionis eraL negotium, sive oporteret etlam res, quae restitui iussao fuerant, periculum pati, sive solas eius, qui gra'vabatur reatitutione; et multa qnaedam erat etiam circa ipsam verborum differentiam quaestio, ulrum defunetus praecepisael res, quse ramanerent (4) post mortem eius, qui gravabatur restitutione oportere restitui, an absoluto restitui quod relictum erat post detentionem legitimae partis iuberet? EL introducebsutun etiam fideicornmissi poraecutiones, et ex inopia in rem missiones, et plurlmi illi (5) et vanii et insolúbiles paene praediotae in rem missionis circuu. Sed tanquam nos dudum hoc sanantes kgem seripaimus, modis ommbug prohiben tea reotitutione gravatas res aut alienan Rut obligan, sed cum propria ambulare fortuna, es a quemcunque pud uerint non manero firme, sed revertil ad illum, cui dan iussae fuerunt. Et (acta lex la m' quodammodo Ion gaeva est, et in indicio approbata frequentatur, sed futurum erat, quod praediximus, ut (quod ferro omnia eonsuevit) tempus ostenderet indigere quadam exceptione necessaria legem. Adierunt enim nos viti et mahones ex his laca¡. Moniente namque viro uxor quidem et dotem exigebat, st donaLionis ante nuptias factae partem seu propter nuptias, quam viri mora el dabat, defunoti vero frater aliunde vindieabat res, et patria proferebat voluntatem, et trahebat mulieris res, dicens, fratrem quidoui. suum cae expendisse, se vero apud mulierem videro paternas res, quas pater non exststont.ibus ffluis restitui pra800perat el, et recipere ex omnibus esa insta.bat, noque cessabat, donec satisfactio Legi nostrae per omnia proveniret. Sed ingemiseebat inste mullen, et dicebat, iniustum esas quasi per deceptionem dominum quidem viruni fien dotis totius, et si praemori mulierem contigisset, lucrum babero secundum pactum, quia Yero vir mortuus esset (6) se ignorante reatitutionem, amissionis peniculum sustinere. Sed buic quidem data est negotio forma, quam bene se habere putavimus. Rursus autein altar aupplex apparuit, dicens, uxonia patrem aubatantiam oms substituisse allis suis filii, parvamque partem solam apud eain iusaiáe manera, et magnum sibi-
Necesitando poco á poco de curación el curso y la variedad de la naturaleza humana, no será puesta en estado de hallaras bien, (aunque se gobiernen sus primeros prineipios), de otra suerte, sino si se corrige también lo que particularmente se le opone, y es de este modo constituida en tranquilidad y sosiego, como le es conveniente la ley. Alguna cosa tal, que, á la verdad, surge ahora, nos ha Hevadó . la necesidad de esta ley. Porque sabemos, que aun hace poco se dudaba sobre las restituciones; y si acontecía que se obligaban algunas hipotecas del que estaba gravado con la restitución, era negocio de muchísima contienda, si debían soportar la responsabilidad también las cosas que se había mandado que fuesen restituidas, ó solamente las del que estaba gravado con, la restitución; ,y era grande también cierta cuestión respecto á la misma diferencia de las palabras, sobre si el difunto habría mandado que se deban restituir las cosas, que quedasen después de la muerte del que era gravado con la resitucjón, 6 si absolutamente habría dispuesto que se restituyera lo que se había dejado, después de retener la porción legítima. Y se agregaban también las persecuciones de un Bdeiclmiso, los actos de poner en posesión de una cosa por pobreza, y los muchos y diversos y casi insolubles círculos del susodicho acto de poner en posesión de la cosa. Pero ponIendo baóe poco nosotros remedio esto escribimos una ley, prohibiendo de todos modos que las cosas gravadas de restitución fuesen 6 enajenadas ú obligadas, sino que anduvieran con su propia condición, y no quedaran en firme en poder de quien estuvieron, sino que fueran iá aquel á quien se dispuso que le fuesen. dadas. Y la ley hecha es ya en cierto modo antigua, y aplicada frecuentemente en juicio, pero habla do suceder, según anteshemos dicho, que el tiempo (que aeosturflbró á producirlo todo) demostrase que la ley necesitaba alguna excepción precisa. Pues reiurr,eron é nosotros hombres y mujeres lesionados por estas cosas. Porque al morir el marido, la mujer exigía ciertamente la dote y la parte de la donación hecha antes de, las nupcias ó por causa de las nupcias, que lA muerte de su marido le daba, pero por otra parte el marido del difunto reivindicaba los bienes, y exhibía la voluntad del padre, y le quitaba los bienes A la mujer, diciendo que su hermano los había ciertamente consumido, .y que él veía en poder de la mujer los bienes paternos, que elpe había mandado que no existiendo hijos se le restituyeran 5. él, ó instaba recuperarlos de todos modos, y no cesaba hasta que en todo se hubiese dado satisfacción 5. nuestra ley. Pero con razón se lamentaba la mujer, y decía, que era injusto que su marido se
(1) EL texto griego se halla en Ea. y Scrimg. - Bus. lA. VII. 15. 1. Schot. a-e.—Hay un epítome de seta Novela en PeeU.—Iuan. Conit. 37.—La ,,srajdn latina es ¿a antigua de tu
(5) EL cód. Ha,nb.. TrLd., y Port.;
In, orMtea Cont.
(3) Rl cód. ¡Ta,nb., Trid., y PerI; et, omítela Cont. (4) EL ccd. flamb.; munarent. Las cd.
(5). Rledd,fIamb.; uit, las ad. (6) Blm, ed, estereotipada; es¡, eled. i9amb1 y Las oct.
192
NOTHLAS.—OONSTITUOIÓN XLI
met izuminere perienlum, si suae quidem substantiae perionlum pateretur et circa dotis restitutionexn, et circa totum ex dotalibus instÑrnentis super antenuptiali donatione pactum, sibi vero nihil lióeret promereri horum propter sublationem et restitutionem. Haec nos morito commoverunt, et (1) molina arbitrati sumus nostra a corrigere legem, quam subiectos despicerq periculum austinentes, maxime in nuptils, .quarum nihil set homi-
hiciera como por fraude ciertamente dueño de toda la dote, y que, si hubiese acontecido que premuriese la mujer, tuviera el lucro según lo pactado pero que, habiendo muerto el marido ignorando ella la restitución, soportase ella el quebranto de la pérdida. Pero á este negocio se le dio ciertamente una forma, que juzgamos que era conveniente. Mas ú su vez se nos presentó otro suplicando, y diciendo, que el padre de su mujer substituyó en sus bienes A sus otros hijos, y dispuso que quedase en poder de ella solamente una pequeña parte, y que á él le amenazaba un grande quebranto, si soportase el riesgo ciertamente de sus propios bienes tanto respecto á la restitución de la dote, como en cuanto (& todo lo pactado en virtud de los instrumentos dotales sobre la donación ante nupcial, pero sin que á él 1 fuera licito obtener nada por causa de la privación y de la restitución de ellos. Con razón nos conmovieron estas cosas, y juzgamos que era mejor corregir nuestra ley, que desatender ú. los súbditos que corrían peligro, mayormente tratándose de las nupcias, y no habiéndo para los hombres nada más útil que ellas', puesto que solo ellas pueden crear á los hombres.
Cap 1
Capitulo E
nibus utilius, tanquam, solis facere homines valentibus.
Por lo cual establecemos la presente ley, queriendo que subsistan ciertamente todas las demás disposiciones de la anterior constitución promulgada por. nosotros, pero innovando solamente esto, que, si en lo sucesivo dispusiere alguien la restitución de sus propios bienes, se reserve, á. la verdad, primeramente al hijo su parte legítima, no la cuarta, (pórque esto lohemos enmendado, corrigiendo su mucha exigüidad), &no en todos casos la tercera ó la mitad, según el número de hijos. y después, de la restante parte de los bienes, si no bastare la parte legítima para la oblación de la -dote ó de la donación antenupcial, exceptúe de la restitución también esto decorosamente y según la calidad y los méritos de las personas, en cuanto agregado ¡ la porción legítima constituye la dote ó la, donación antenupcial. Porque mandamos en esta forma que queden de todos modos exceptuados de la restitución los documentes nupciales, y las enajenadonos ó hipotecas hechas sobre ellos, y aunque haya sido gravada con tal restitución la persona del marida 6 la de la mujer, séale también licito ofrécer la llamada donación antenupcial 6 por causa de las nupcias, no teniendo valor alguno en cuanto á. estos bienes la restitución, y si la mujer fuese gravada con la restitución, no le sirva de impedimento para la dación do Ja dote. Porque las cosas que son pmovechósas para todos en general las anteponemos á las que especialmente son útiles para algunos; y tengan esto privilegio las donaciones nupciales y las exacciones de las mismas. Porque si también antes de nosotros se exceptuaron de fas hipotecas generales muchas cosas por presunción, no siendo ciertamente tan necesarias para nosotros, ¿por qué no haremos nosotroscon mayor y mejor razón excepción .e los lucros nupciales? 1.—Así, pues, aplicaos todas estas disposicio1.—Flaec igitur omnia futuro confenimus tenines al tiempo futuro, y á las restituciones que desperi, etpoatea faciendis restitutionibue secundum pués se hayan de hacer con. arreglo ti esta ley. Porhano legem (5). Non enim 111am (8) concedimus que no permitimos que se cause aquella lesión, en flori laesionom, ut, si qua mullen parvam babena
Quam ob rem praesentem ponimus legem, ómnia quidem alia prioris a nobis positae constiLütionis rata manere volentes, hoc vero innovantes solummodo, ut, si quis de caetero reatitutionem fecerit suarum rerurn, primum quidem ser'vet filio .legitimum partecn, non quartam (bou etiim emandavimus, inepiam eius plurimam reprehendentes), sed tertiam media oinnibus out mediam secundum filioruin numerum., deinde ex reliqua subatantiae par. te, si non suffeerit (2) legitima para ad dotis out antenuptialis donationis oblationeni, honeste et se.eundum personarum qualitatem et monta excipere etiam hoo a restitutione (3), secundum quod adiectuni Iegitimae parti dotem out antenuptlalemfacit donatlonem. Sancimus enim, secundum huno modum excipi modis omnibus ad retitutionem nuptialia docuinenta, et super bis factas alienationes out bypothecas, et vel si graata sit persona out viri out mulieris restitutione tau, liceat etiam ei (4) nunoupatam antenuptialem seu propter nuplias donationem offerre, nihil quantum in iBis rebus restitutione valente, et si mulier restitui.ione gravetur, non impedimentum ad dotis oblationem fieri. Ea enim, que communiter omnihue prosunt, jis quae apecialiter quibusdam utilia sunt, praeponimus; sit*3ue hoc nuptialibus donationibus et hamm exactionibus privilegium. Si enim et ante nos ex generalibus hypothecis plurima por praesumtionem exceporunt, quum utique non ita nobis nocessaria consistant, quomodo non nos ex maiore et meliore sententia nuptialium lucrorum exceptionem faciemus?
(i) El odd. IMmb, TLd., y Port.; et In, Con.
(2) suf5ceret, ci aoci. llamb., y Trid. (5) .8k. cd. esireotipada; ad reatitutionew, ci oód. Hamb., y lascd. (4) El ccd. Llamb,; e! enam, Port., u Cóat.
(5) El cód. Hümb. eUam postes (acteudis resti tutioni bus seeondmn haiic legoni., 7r14., y Pon.; et faeleudis reatitutiontbus post hace legem., Cont. (s) uLism, ci c}d. liamb., y Trid.; Iltarum, Po'i.
NOTRLA!.-0ÓN5'ITtOIóN XLI
'93
dotern, deinde legem, cognoscena nostram, aut si quia vir mediocremfeeerit antenuptialeni donatiocern, ad circumventionem legis velit augmentum aut dotis aut antenuptaIis donationis facere, et hoc trahere ad insidias rcstituUonum; et (1) baco enim perimimus cirouniventionem, nuUam utilitatem haere concedentes facientibus augmentum,' quantum ad restitutionis laesionem, puram futuro tempori nostram servan tos legem Ununi quideni (2) hoo capitulum est praesentiB legis.
virtud de la que, si teniendo alguna mujer una poquefia dote y conociendo después nuestra ley, ó si habiendo hecho algún mandó una modesta donación antenupcial, quisiera aumentar en fraude de la ley Ja dote 6 la ¿onación antenupcial, lleva este propósito k las insidias de las restituciones; porque extirpamos también este fraude, no penmitiéndoles Ii. los que hacen el aumento que tengan ntnuna utilidad, conservandopura nuestra ley en el tempo futuro en cuanto á la lesión de la restitución. Y sea éste ciertamente uno do los capítulos de la presente ley.
Cap. II
Capitulo U
Seundum vero illud de mulieribus, quae post priores nuptias ad secundum 'venerunt inatrimonium, ante quam annus expleretur, quem Iugubrem legos appellant, quas puniebant constitutiones tres ante nos imperantium, es nos nuper. (3), de his soribentes logem eum quibusdam correctionibua, etiam super bis san cita. in brevi quadani parte noatrae legislationis tetigimus. Sed impudenttssimum quoddam nunc acoeseil, quod ¡n nostris provenire temponibus nolebamtas, quamobram nobis recta placuit ernendatione dignum existere (4). Mulier enim ad virum 'veniena huno eitulit, ut apparet, etiam superatite eo non casta vivere cogitaDa; nondum enim completo auno, undecimo menee perfecto, peperit, uL non esset possibile dicere, quia de defunoto fuiaset partes; noque enim in tantum tenipus conoeptionis extensum est. EL quoniam etiani haoo una est poonarum earum, quae acerbas nuptias faciunt, uL uxor moz oadat antenuptiali donatiene a viro data, et repente cara aniittat, el neque usum habeat, recte .fihii, sic mirabiii matriz parto iniuriati, antenuptialem patria posoebant accipere donationem, et non. lucrari valere. muierem par virum, quem sic velociter desbonestavit. 'Al illa (sed (5) quoniodo dicamus verba ffliu, erubesimus) non dignam se dicobat osee, ut eaderet, quia legeni nosset (6) do leitimis loquee teni uuptiis, sibi 'vero nuptias non fuisse (7), nisi primas, porro partum huno osee opus naturalis concupiscentiae. Sed quia hace etiam decies millies aliis subiacet (8) castigationibus committendo stuprum indubitatuni esi, et poenis illis eam non privabimus, interim Lamen (pardina enim defunoti fihile) inferirnus el (9) antenuptialis donationis amtssionem et in hoc cagu, quam constituit lex aupar eis, quae ad legitimas accedunt nuptias intra lugubre tempus. Si enim illas Lex multas non reliquit, lioet legitimas nuptias celebrantes, eo quod forte auspicio fuerit, no qua praeexstiterit suspicionis mahgnae causa ad aecundum maritum, eo quod velociter ad tupLise festinavit, quornodo non bio, ubi ,causa non per anepiolonem est solam, sed Iioc ipso iñerepatio inanifesta et indubitata praebita est delicto, omnium impilesimus late partus, noxiam (lO) eam relinquemus?
§ L—Unde sanoimus,
el quid tale contigerit, et
1} El cdd. Hamb., y T,id: et, omUenja Port., y Cont. (5) BM.; slquldem, el odd. Hamb., y las cd. (I El cód. Hanb., Coni.; Inniper. TíicL.. y Pot. (4) BM. ed. ectereoUpada; exts*1iure el c&i. Ilamb., y las ea. (5) dehosestavit lila. Sed, ci cód. !lamb., TUL, y Port. (1) £1 cod. Hamb., y Trid.; nosocro, Por.; noøceret, Con. P.i. VI—SS
El segundo se refiere á las mujeres que después de las primeras nupcias pasaron á segundo matrimonio antes que se cumpliera el año, que las leyes llaman de luto, á las cuales castigaban tres constituciones de Emperadores anteriores á. nosotros, y nosotros hace poco, escribiendo una ley con algunas correcciones sobre estas cosas, tocamos también en alguna pequeña parte de nuestra legislación á lo sancionado sobre esto. Pero ha acontecido ahora algo muy desvergonzado, que no queríamos tuviera lugar en nuestros tiempos, por lo que con razón nos ha parecido que era digno de enmienda. Porque una mujer queso habla casado perdió su marido, habiéndose propuesto, según parece, no vivir castamente aun en vida deél; pues nocumplidoelaño parió transcurrido el undécimo mes, de suerte que no era posib'e decir que el parto fuese del difunto; porque el tiempo de la concepción no se extiende á tanto. Y como es también una de las penas da las que contraen nupcias intempesti'as, que la mujer decaiga inmediatamente de la donación antonupcial dada por el mandó, y la pierda desde luego, y no tenga ni el usufructo, con razón los hijos, injuriados con tan sorprendente iiarto de su madre, pretendían recobrar la donación antenupcial del padre, y que la iliujer no pudiera obtener lucro por medio de su marido, á quien tan precipitadamente deshonré. Mas ella, (nos avergüenza cómo podamos decir sus palabras), decía que no era merecedora de perder, porqse conocía la ley que hablaba de las legítimas nupcias, y no habla contraído otras
nupcias, sino las primeras, y que aquel parto era ciertamente la obra de La natural concupiscencia. Mas como es indudable que ésta por haber cometido estupro está sujeta también Is otros diez mil castigos, no la eximimos de aquellas penas, pero por lo pronto(porque guardamos consideración á los hijos del difunto) le imponemos también en este caso la pérdida deis donación antenupcial, que estableció la ley para las que pasan k legitimas nupcias dentro del tiempo del luto. Porque si la ley no dejó sin castigo á. aquéllas, aunque celebraban legítimas nupcias, porque acaso habla sospecha de que hubiere preexistido causa de maligna sospecha contra el segundo marido por haberse apresurado con rapidez á las nupcias, Icéino en este caso, en que existe causa no por sola sospecha, sino en el que se dió de este mismo delito acusación manifiesta 6 indudable, cual es este parto, el más implo de todos, la dejaremos sin castigo? § 1.—Por lo cual mandamos, que si aconteciere (7) El odd. Hamb.; non fulsee nnptlu, ¿as cd. (5) El cód. Hamb.; snbieeret, Trid.. y Peri., subiste-
re, Cont. 'QI interim ozdm pnrcimas defuneti dUis, inferhnns auto= Port. el, el c&L. Hantb., T¿4., y
(lo) RL cód. Hamb., Trid., y Port.; tnnoijam, Conl.
84
NOVLAS.-OO$T1TUOI6N Oxil
CONST. CXII (1)
CONSTITUCIÓN. CXII
UT QJUM DE AFFELLATIOME COGNOSC1TUa, St.CUNDUM 3LLAS LEOIS DEDEÁT IUDICARI, QUAE TEMPORE DATAS (2)sENTENTuE OBTINEBANT, NON StCUNDIJM SAS, QUAE POSTEA PROMULGATAS SUNT; ET DE ALlIS CAPITULIS.
DEQUE CUANDO SE CONOCE DE UNA APELACIÓN DEBE SER JUZGADA CON ARREGLO Á LAS LEYES QUE ESTABAN EN VIGOR AL TIEMPO EN QLE FLE PROFERIDA LA SENTENCIA, Y NO CONFORME A LAS QUE- FUERON PROMULGADAS DESPUÉS; Y DE OTROS CAPITULOS
(CsIecc1n (Golf. VIII. VIII. 111. 12.)
UlulO
12.)
-.
imp. IUSTIt41ANUS Aug. TilE000To, Oriena1ium sccroruin Praeeoriorum Prafecto.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, d TRoDoro, Proftceo de los sacros Pretorios de Oriente.
Praefatio
Prefacio
Pervenit ad scientiam nostrae serenitatis, quod, pium inter Eustathium, virum reverendissimum 1 holonae (3) oivitatis episcopum, et Pistuin, dia COIium. ecclesiae Telmisaensis (4), fuisset causa commota, processit a rectore provincias definitiva sententia, contra quam appeiIa.io est porrecta. ¡udices igitur, apud quos appellatio ventilabatur, dubitantes ad nostram clementiam retulerun.t, an secundum legos, quae obtinebant, quando processit definitiva sententia, su aecundum :tenoretn illius legis, quae post definitivem sententiam a nobis promulgala est, eandem causam examinare deberent. Nos itaque iusturn esso perspeximus secundum legas, quae obtinebant tempore datas (5) sontentiae, praediclam appellationis.causam examinar¡, et terniinum secundum ipsas accipere. Praevidimus autem et post haec si quandocunque dubitatio •talis emerserit, eani simili ordino terminare.
Ha llegado á conocimiento de nuestra serenidad, que entre Eustatio, reverendísimo varón, obispo de la ciudad de Tolona, y Pisto, diácono de la"glesia Telmisense, se promovió un litigio, y se profirió por el gobernador de la provincia sentencia definitiva, contra la que se interpuso apelación. Y los jueces, ante quienes se ventilaba la apelación, consultaron á.nuestra clemencia, dudando si deberían examinar el mismo litigio con arreglo a. las leyes que estaban en vigor cuando se profirió la sentencia definitiva. 6 1 tenor de la ley-que después de la sentencia definitiva fuá promulgada por nosotros. Nosotros, pues, hemos considerado que era justo que el susodicho litigio en apelación fuese examinado con arreglo á las leyes que estaban en vigor al tiempo de duras la sentencia, y que conforme las mismas fuese terminado. Mas -hemos resuelto que también en lo sucesivo, si alguna vez surgiere al duda, S?5 decidida de la misma manera.
Cap. 1
Capitulo 1
Ideoque sancimus, si quando de aliqua Causa processerit definitiva sententia, et provocatio fuerit subsecuta, appellationis examinatores secundum legos, quae tempore definitivas sententise obtinebant, terminurn da-re negotio. ¡loe eodem videlicet observando et ¡u retraclandis ampIissiInao praetorianae sententija, et in suggestionibus iudieum, quando utraeque partes omnibus allegationibus sois renunoiaverint, et indices per suas relationes, quid disponi debeat, interrogavelint. ¡u ompibus enim praedictis casibus lilas leges a cognitoribus servari decornimus, quae tempore sententise aut corte relationis obtinebant (6), tametsi contigerit postes legem promulgar¡ novi aiquid disponentem, et tenorem suum ad praeterita quoque. negotia referentem.
Por lo tanto, mandamos, que cuando en algún negocio se hubiere proferido sentencia definitiva, y hubiere seguido apelación, pongan los jueces de la apelación término al negocio con arreglo á las leyes, que estaban en vigor al tiempo de la sentencia defini iva. Debiéndose observar esto mismo asi en la revisión de las sentencias de la gloriosisima prefectura pretoriana, como en las representaciones de los jueces, cuando ambas partes hubieren renunciado ¡ todas sus alegaciones, y los jueces hubieren preguntado por medio de sus relaciones qué es lo que se deba disponer. Pues mandamos que en todos los susodichos casos se observen por los juzgadores aquellas leyes que estaban en vigor al tiempo de la sentencia 6 ciertamente al de la reladón, aunque aconteciere que después ¡Be promulga una ley que dispone alguna cosa nueva, y que extiende su alcance también á los negocios pasados.
Cap. U
capitulo U
Sed et boo praesenti addimus sanotioni. Ut quia (7) ibter litigatures aliquandocontingit, unam quidem partem su.is allegationibus renunciare, aliam vero, scienlem se malas causas babere, post cognitiónalia certamina et dilationes, quas probationum causa legos concedunt, nolle confiten, allegationes sibi sufficere, no cito causae quxlitas aguoseatur, iubemus, ut, piando una para allegationibus
Mas también aüadimos esto a la presente ley. Pues como entre los litigantes a veces acontece que ciertamente una parte renuncia á sus alegadoDes, pero la otra, sabiendo pie tiene mala causa, no quiere confesar después de los debates para el conocimiento, y de las dilaciones que las leyes conceden por causa de las pruebas, que le bastan las alegaciones, t fin de que-no se conozca pronto la
(1)
Li
OIXtO grieoo (No,eZd CXV.) se halla en Ha¿. y
Scrimg.—.Athan. Vil. 7.- Casi toda ¿a NO('*Ia se halla aras partes de Las &xs.—IaLian. Cont. 107.—La versión LaUna es o ¿osada.
(s) EL cdd. Ilamb.; iatac, ¿as ad. (5) thsone, el c'id. Hamb.; thclouc, Trd.
(4) Pon.; TheImtsseus.s, Cont.; celmiGene, eteod, Eaml.; cllhiissIne, Jrsd. (5) EL cód. Hamb.; latas,. las ed. (ti) EL cód, Hamb., y Trid.; obttnebunt, PorL, y Con¡, (71, EL ccid. ¡lomb., T-id,, y Port.; Quia. o,nUiendo ut, se ¿ce en
NOVELAS.—OQNBTITuaIóN CXII renunolaverit, alia vero para dixerit, se habere alÁq ¡ i d quid propulla, indr in-gotii rnodia orn iiibus LIkilli parICIU, quae iii tur diaiio,u, eum pel lat intra trguIa d]es, llu t4"altl altera para renunciaverit, qn ¡ilquid v*Iut sine aliqua inleriiulssioue proponere. Quid si non tererit, iuric ad eiva inalitiam superandain (1) aliu uni.is mensis induigeatur a iudicc. Si vero et sic d istulerit, alteri LIS u ni us merisis ei dilatio praebeatur. ita lit. si usque ad praedictos tres menses, qciiis liiigatorihiie proi raheutibus COTIC@SSimus, suas.nori propusuerit allegationes, LUUC COgnitor rausee (2) non amplius exapeetana inodis omnilus proterar senten tia,m legibus consonantem, vel si voluerit rererat, no .litigatoribus malo cortan^',
tibus liceat causaiuin exituru ultra protrahere.
calidad de la causa, mandamos que cuando una Bola liarte hubiere renunciado á las alegaciones, pero la Otra dije-re que - ella tenía alguna cosa que
proponer, corupela de t4uios modos el juez del negocio á la parte. que mi iza la dilación, óqiie am de-
mora alguna proponga lo que quiera dentro de los
treinta días, después que la otra parte hubiere renunriado. Y si no lo hubiere hecho, concédase entonces por el juez, paraque sea venç'iiasu malicia, otro solo mes. Pero ii aun os¡ lo huliere diferido, concédaselo la dilacion de otro sólo mes, de suer-
te que si dentro de los tres susodichos meses, que concedemos á los litigantes morosos, no hubiere expuesto sus alegaciones, entonces no esperando m á s el juzgador del litigio profiera de todos modos
Sentencia en consonancia con las leyes, ó Si quisiere, consulte, á fin de que It los ]iiigantcs que contienden malamente no les sea licito alargar más el término de los litigios.
Cap. XII
Capitulo Ell
Aliud quoque capitulum praesenti legi addendum esse perspeximus. Sancirnus igitur, non licere
Otro capitulo hemos considerado que se debía afladir también á la presente ley. Así, pues, mandarnos que de ningún modo sea lícito al padre 6 It
penituus pat.ri ve] matri, ayo vel aviae, proavo vel proaviae sulin) fihium, ve¡ Iiliarn, vel reteros liberos praeterire aut exheredes in suo íacere testamento, nec si per quawlibet donationem, vel legaturn, ve¡ lideiumtsissurn, ve¡ aliuru querncuriqtle moduin eis dederiiit 3;.legibus debitam portionern, nisi forsan prohabutitur ingrati, et ipsas noniina-
tirn irtgratitudinis causas parentes suo inseruerunt (4) testamento. Sed quia causas, ex quihus ingrati lihri debeant iudicari, in diversis legibus dispersas et non aparte declaratas invenimus,qnaruin aliquse nec dignse nubia ad ingratitudinem
visae suiit, aliqusa vero, quum esserit dignae, praeteriiiissae aQuí, ideo nccessariu m esse perspexiiii us eas nominatim praesenti lega eurnprehendere, ut praeter ipeas nulli (5) tineat ex alba lege ingratitudiriis causas opponere, nisi quae huius (6) consti-
tutionis serie continentur. Causas autem justas ingratitudinia has esse deeernimus.
§ 1.—Si quia parentibus suis manus intulerit, § 2.—Si graveni et Ínhonestam iniuriam eis lagesse nt. § S.—Si eos in criminalihus cansis acusaverit, quite non sunt adversos principem sive rampa h ! § 4..—Si cum malefleis utmaleficus versatur (7). § 5.—Vel vitae parentuin .suorum por venenum aut olio modo insidiar¡ tentaveriL 6.—Si novercae suae aut concubinas patria fijos seso miscuerit (8). § 7. --Si delator contra parentes fi'ius exstiterit, et per suam delationem gravia eos dispendia focoitt snstjnere. § 8.—Si quemlihet de prasdictis parentihus innlusum esse eoniigerit, et liben, qui possunt ab intestato ad cius suceessionem venire, peliti ah co, val unus ex his in sua eum nolueril fidejuasione suscipere vel pro persona, ve! debito (9), in quan(1) El cd. Jtamb.: convineendm, las ed, (5) causae. omite1a el Mii ¡Jarab. (3 El cdii. 1/am)'.. y Tri4.: ilitderlt, Pon., y Coal. (4) EL Mii. Ihimb ; Iuseiuertnt. ¿as ecl. (5) nuUas. el cód. ¡l,.,mb. u Trd. (6) El ediL !Iainb.; In hules, Las ecl. TOMO
VI - 4
la madre, al abuelo 6 It la abuela, al bisabuelo 6 It hiahiiela, preterir ó desheredar en su testamento It su hijo 6 It su hija, 6 It los demás descendientes, ni si por medio de una donación cualquiera, 6 de un legado, ó de un fideicomiso, 6 de oLro cualquier modo les hubieren dado la porción debida por las leyes, It no ser acaso que se pruebe que son ingratos, y que los padres hayan insertado en su testamento determinadamente las mismas causas de. la ingratitud. Mas como hallarnos dispersas en diversas leyes y no claramente expresadas las causas por las que deban ser juzgados ingratos los -liijos, algunas de las que tampoco nos parsieron dignas para la ingralitud, y otras, siendo dignas, han sido olvidadas, hemos considerado por ello necesario comprenderlas determinadamente en la presenta ley, para que fuera de ellas It nadie le sea licito oponer por virtud de otra ley causas de ingratitud, sino las que se contienen en la serie de esta constitución. Y decretamos que las causas justas de ingratitud sean estas. § 1.- Si alguno hubiere puesto las manda en sus ascendientes. § 2.—Si les hubiere inferido injuria grave y des. honrosa § 3.—Si los hubiere acusado en causas criminales, que no son contra el príncipe 6 contra la re.pública. § 4.—Si como mal heehorviviere con malhechores.
§ .5.-0 si hubiere intentado atentar It la vida de sus ascendientes con veneno ó de otro modo. § 6.—Si el hijo húbiere tenido comercio ilícito con su madrastra 6 con la concubina da su padre. § 7. — Si el hijo hubiere sido delator contra sus ascendientes, y -con su delación hubiere hecho que ellos soportaran graves quebrantos. § 8.—Si aconteciere que alguno de los s usodichos ascendientes estaba preso, y rogados por él los des. cendientes, que pueden ir abintestato It la sucesión del mismo, 6 alguno de ellos, no hubieren querido ampararlo con su fianza 6 respecto It su persona, ó (7} si mm mal eflei3 ant mal eñCuavcluatur, clec$d. Eamb4 simm malaficis homiulbus nt ma1eeus versatur. T,'hd., Pont, y Cont. 4h,jor eslaria si mm veueels Ut veneflcu (conver-
saLar.
- -
(8) El cdii. Hamb.; immiscueHt, las ecl. (e) El cu'íd. Hamb., y Trud.; ve] pro debito Port., y Ceo). .
386
NOVBL&L—OONeTITUOi6N 0111
tuco esas qui petitur probatur idoneus. Hoc tamen, quod de fideivasione censuimus, ad mascaba tantucomodo líberos volumus pertinere. § 9.—Si convictas fuerit aliquís liberoruco ex eo, quia prohibuit (1) pareutea suos condere testataentuco, ut, si quideco postes facere potuerint teata-. moutum, siL eís pro taú causa fihium exheredaudi licentia. Si autecn lo ipsa prohibitione sine testamento aliquis ex parentibus decesserit, et alfl, sive qui ab intestato ad hereditatem defunoti ant cuco Ipso filio, qui tcstamentum fien prohibuit, aut post illum vocantur, sive 1111, quos heredes aut legatarios babero volebat, 'vol qui Iaesionem aliquaco ex probibitione testameuti sutinuerunt, boa ipauzu approbavenint, secundum alias legos super boa positas taus neggtia termirzentur.
§.10.—Si praeter vntuntatem paroutum inter arenanas vol mimos sosa filias sociaverit, et lo bao professione pennansenit, nisi forsitan etiaco parentea eiusdem (2) professionis fuenint. § 11..—Si ailcui ex praediclis parentibus, volenti suae fihiaa vol nepti marituco daré, ci dotera set undum 'vires substan;iae suae pro ea praestare,, lila non consenserit, sed luxuriosata degere 'vitaco elegenL. Si vero usque ad viginti quluque annorum aetñtem pervenerit filia, et parentes distulenint eam manito copulare, et forsitan ex boa contigerit ¡a suum corpus osco peccare, aut sine consensu paretitum manto se, libero tamen, coniurJgere (3), hoe ad iogratitudioem flhiae nolumus imputan, quia non ana culpa, sed paren Luco id commisisse cognoscitur. § 12.—Si quía de praedictis parentibus furiosus fucrit, et cias liberi 'vel quidam ex bis, saL liberia el non axaistentibus, allí eius cognati, qui ab lote-. ataLo ad eius hereditateco vocantur, obsequio ca ei et cüram conipeteuterri non prae&uenint, si quideca a tau sanatus (4) ftterit infirmitate erit. ci potestaa utruni velit nogligentem fihium ve filos ant cognatos ingratum vol ingratos in sao soribere testamento. Sí autem aliquo (5) furoris morbo sum, deteatum extraneus aliquis viderit a anis negleatuco libenis, 'vol cognatis, aut áliis ab ao acniptis heredibus, et pro misericordia voluerít eum procurare, damas si ticen tiam attestationem ele, qui ab intestato. vel ex testamento jaco tacto ad funiosi herediLateco vocantur, scriptis dinigere, al eum procurare festinent. Si autem post huinsmodi attestationem negiexerint, et extraneus in ana domo (6) furiosum susceptuin sumtibus propriis usque ad finca vitae ipsius procuraase monstratus foorit, eum, qui obsequluni ac diligentiaco furioso exhibuit, Iicet extraneus siL, ad eius succeasioneco pervenira decer-. nimus, evacuata instítutione eorum, utpote jodígnorum, qui furioso, sieut dixinius, curaco praebere negiexerint, ita tainen, ut cetera testamenti capitula tu sua inaneant firmitate.
por una deuda, en cuanto se probare que es abonado el que fué rogado. Mas esto, que disponemos respecto al afianzamiento, queremos que se refiera solamente á, tos desceúdienses varones. § .—Si alguno de los descendientes hubiere sido convicto de haberlas prohibido i sus ascendientes hacer testamento, de suerte que, al después ciertamente hubieren podido hacer testamento, tengan ellos facultad para desheredar por tal causa al hijo. Mas si bajo el peso de la misma prohibición hubiere fallecido sin testamento alguno de los ascendientes, y estO mismo lo hubieren probado otros, ya los que son llamados abintestato á la herencia del difunto, ó juntamente con el mismo hijo, que prohibió que se hiciera al tstamcnto, 6 después de él, ya aquellos que quena tener por herederos 6 legata1O8 6 los que sufrieron algún perjuicio por la prohibición de que se hiciera el testamento, tales negocios tenmínense con arreglo ¡ las otras leyes sobre esto establecidas. § 10.—Si contra la 'voluntad de sus ascendientes el hijo se hubiere asociado con atletas 6 mímicos, y permaneciere en esta profesión, á no ser acaso que también los ascendintes fueren de la misma profesión. § 1.1.—Si ¡alguno de los susodichos ascendientes, que quisiere darle marido ¡ att hija 6 á. su nieta, y dar por ella la dote con arreglo ¡ los recursos de sus propios bienes, ella no le hubiere dado su consentimiento, sino que hubiere preterido llevar una 'vida lujuriosa. Pero si. la bija hubiere llegado á la edad de veinticinco años, y sus padres difirieren unirla á marido, y acaso por esto hubiere acontecido que ella pecase en su cuerpo, 6 que sin el consentimiento de sus padres se unió ¡ un marido, pero libre éste, no queremos que esto sea imputado fa. ingratitud de la hija, porque se entiende que lo hizo no por culpa suya, sino de sus padres. § 12.—Si alguno de los susodichos ascendientes fuere furioso, y sus descendientes 6 algunos de ellos, 6, no teniendo él descendientes, los otros cognados de él, que abintestato son llamados fa. su herancia, no le hubieren prestado el auxilio yel cuidado que corresponde, y verdaderamente hubiere sanado de tal enfermedad, tendrá él facultad, si quisiena, para escribir en su testamento como ingrato ó ingratos al hijo negligente, 6 ¡ los hijos, 6 ¡ los cognados. Mas si algún extraño viere que el que era presa de alguna enfermedad de locura estaba desatendido por sus descendientes, 6 por sus cognados, 6 por otros instituidos herederos por él, por misericordia quisiere cuidar de él, le damos licencia para diíigir por escrito un atestado ¡ los que abintestato 6 en virtud do testamento ya hecho son llamados ¡ la herencia del furioso, para que se apresuren á cuidar de éste. Mas si después da tal denuncia lo desatendieren, y se hubiere probado que el extraño, habieñdo recogido al furioso en Bu casa, cuidó de él á su propia costa basta el. fin de la •4ida del mismo, decretamos que el que le presto auxilio y cuidado al furioso, aunque sea un. extraño, entro en la sucesión da él, quedando invalidada, como de indignos, la institución delos que, como hemoadicho, hubieren desatendido prestarte al fu-
rioso sus cuidados, pero de suerte que subsistan
§ 13.-.-Si unum de praedictis parentibue in ca-
en su vigor los demás capitules del testamento. § 13.—Sj aconteciere que uno de los susodichos
't El odd, Ha'nt., Y TriL cád, ¡)amb. (4) 5P.1lU8
(5) teatamento val attquorum, el cód. ¡lomb.; tes&anento vet el ailquo, Trid. (8) El cód. Haml., y Trid.; anam domna, por ana domo,
'bJbuerit, Por., ' ConI.
t.7'j, Drd 80 doba leer conjugare.
y Cont.
ÑOÉLÁs. —JONsTTTUó1ÓN ó3til
ptiviaLe det.ineri• Óontigerit, el eius liben, sive omnes sive unus, non festinavenint eum redimere, si (1) quidem valuerit calamitatem captivitatis evadere, ni eiús sil poteslaLe irum liane causam ingratitudinis testamento suo velil adscribere. Si autein por liberorum negLigentiam vol contentuin non fuenit liberatus, el in cáptivitate decessenit, tilos ad suecessionem eius venire non patimur, qui (2) non fst.inavrunt eius redemtionem (3) procuraré, sed omnibus liberis in hoc negligentibus res universas ab eodem derelictas (4) ecclesiae civitatis, ex qua oritur,, applicani, inventario scilicet sub publica .attestatfone celebrando, no quid ex ema facultatibus pereat, ita UI, quidquid exinde ad ecclesiam perveneril, captivorum redemtioni proflciat. Sed hapc qúidem quantum ad personas dieta sunt, quas exheredare non Iice, nial ingratitudinis causas acribi el approbani (5) contigeril. Occasionem sut" nobis ad generalem legem promulgandam haeci praesens causa noBctur obtulisse. Sed universaiiter iubeinus, UI, aulle, qui in ciplivicate detentus fueril, ¡iberos non .habuerit, el aliis, qui ad eius hereditatem vocati sunt, eum redimere non festinantibus,. in captivitate defunetus fueril, nullus ex •iis, qui neglexcrint, ad hereditatem eius perveniat, licet ante cativitatem testameatum forsan ab eo fuisaet conscniptum, in quo ruemoratas personas. acripail. heredes, sed hic (6) quoque institutione heredum infirmata, et ceteristesIamenLi capitulis in suo robore perinanentibus, substantiae talium personarum simili modo ecclesiis civitaturn, ex quibus orti sunt, applicentur, el nullis (7) allis cauala, quam in captivorum redamtionibus expendan•tur, ut, unde illi a suis non sunt redemti, aliorum
38
ascendientes está retenido en cautiverio, yana descendientes, ó todos, ó uno, no se hubieren apresurado It rescatarlo, si verdaderamente hubiere logrado evadir Ja calamidad del cautiverio, esté en su potestad consignar en su testamento, si lo quisiera, esta causa de Ingratitud. Mas si no hubiere sido librado por negligencia 6 menosprecio de los descendientes, y hubiere fallecido en el cautiverio, no consentimos que vayan It SU Sucesión los que no se apresuraron It procurar su rescate, sino apliquense It la iglesia de la ciudad, de que esoriundo, todos los bienes dejados por él It todos los descendientes que son negligentes en esto, debiéndose, It la verdad, formalizar inventario en público atestado, para que no se pierda nada de sus bienes, de suerte que se aproveche para la redención de cautivos Lodo lo que de aquí fuere Ii. poder de la iglesia. Mas quede ciertamente dicho esto en cuanto It las personas, que no ea licito desheredar, sino si aconteciereque
se escribían y se probaban. Las causas de ingratitud. Mas se entiende que esta presente causa es la que nos ha dado ocasión para promulgar una ley general. Pero mandamos en general, que, si el que hubiere estado retenido en cautiverio no tuviere descendientes, y, no apresurándose It redimirlo- los demás que son llamados It su herencia, hubiere fallecido en el cautiverio, no vaya It su herencia ninguno de los que lo hubieren desatendido, aunque acaso se hubiere hecho por él antes del cautiverio el testamento en que instituyó herederos It las mencionadas personas, sino que invalidada también en este caso la institución de herederos, y subsistiendo en su. vigor los demás capítulos del testamento, aplíquense de igual modo It las iglesias de las ciuredemtio procuretur, el ipsorum quoque animae dades, de que son oriundos, los bienes de tales perex hac causa piissima subleventur. Roe eodem ob- sonas, y no se gasten en ninguna otra cosa sino en servando, et si aliam extraneam personam ante la redención de cautivos, de suerte que con lo qtu captivitatem seripserit (8) .beredem, el illa seiens, ellos no fueron redimidos por los suyos se procure se ab eo heredem acniptam.. eum redirnere a cala redención de otros, y por esta piadoalsima causa ptivitate negiexenit. Hano autem poonam contra sean también favorecidas las almas de los mismos. ube valore iubemus, qui octavum et decimum suae Debiéndose observar esto mismo también si antes aetatis annuin complevenint. Iii huiusmodi vero del cautiverio hubiere instituido heredero It otra causis, quando pro captivorum redemtione necespersona extraña, y sabiendo ésta que habla sido sarium fuenit daro pecunias, si quis proprias pecuinstituida, heredero por él, hubiere descuidado renias non habuerit, licentia cnt si, si memoratae ¡lit dimirlo del cautiverio. Pero mandamos que esta aetatis, rnutuandi pecunias, et res mobiles vol inipena tenga validez contra los que hubieren cummobiles supponendi, sive propriae ipsius amI, uve plido dieciocho alba de edad; Mas en tales casos, iltius, qui in captivitate detinetur, quoniam in praecuando fuere necesario dar dinero para la redendictiB omnibus, quae pro eaptivorum redemtione ción de cautivos, si alguno no tuviere dinero prodata vel expensa probabuntur, contractus huluspio, tendrá licencia, si fuera de, la mencionada modi tanqusm a person,a suae potestatis el legiedad, para tomar en mútuo dinero, ó hipotecar los bienes muebles 6 inmuebles, ya si fueran própios de timne aetatis factos, ¡te firmes case decerninius, nullo ola, qui cum huiasmodi personis in memora- él mismo, ya si del que está retenido en cautiverio, porque respecto It todas las susodichas cosas, que se tis causis que praedictum est modo coritraxorint, praeludicio generando; necesaitateni sellicet ha- zobare.se dieron ó se gastaron para la redención bente cautivos, decretamos que tales contratos sean 00, qui ex captivitate redienit, tales contraotus ratos : habere, et oís tanquam aula. dehitis de tal modo firmes como si hubieran sido hechos por persona de propio derecho y de edad legal, sin obligan. que se bes haya de originar ningún perjuicio It los que por las mencionadas causas hubieren contratado, del modo que antes se ha dicho, con tales personas, teniendo, por supuesto, necesidad el que hubiere vuelto del cautiverio de tener como válidos tales contratos, y de estar obligado It ellos como It deudas propias. 14.—Si alguno de los susodichos ascendientes, § 14.—S1 quia de praedictis parentibus ortbodoxes constitutus sensenil suurn fihium vel liberes siendo ortodoxo, viere que su hijo 6 sus .descendien(1) nl si, BM.. (2) El cdd. lfamb.; quia, las ed. (3) El cód. Ramb., y TM.; ctttu, adicionan Port., y (4) El cdd. Ramb.; Ñlietu ¿,g
ti» causa ubi et approbari, el cód. Hamb.; causas ahí el approbat. Trid- eansas ubique approbarL, Port., y Cont. (6) El cdd. damb.; hsc, ¡as cd. (1) in nuilha, BM. cd. escercoapada. (5) El cdd. ¡!amb.; icripait, ¿nc cd.
1
3S8
1OELAS.—O0NSTITtYOIóN cifl1
non lease catholicae 1%dei neo ja saerosaneta eco le&¡a coLntnunieare, in qua ornries beatsstiw patriar.
tez no sonde la fe católica, ni comulgan en la sacrosanta iglesia, en que con una sola aspiración y en concordia predican la recli4lcna fe todos los hestisiruos patriarcas, y es iahido que abrazan ó recitan la doctrina de ¡os cuatro santos sínodos, de Nicoa> de Constantinopla, primero de Efeso, y de Calcedonia, tenga liconcia para declararlos ingratos y desheredarlos en su testamento priucipalisimainente por esta causa. Y esto ciertacueñte lo dpcretamos como causa de ingratitud. Mas mostrando previsión general paTra los descendientes católicos, mandamos, quedando á salvo las leyes que ya han sido promulgadas respecto á otros herejes y en cuanto a los Nestoriános y á los •Acfalos, que se observe esto, que si alguna vez se hallaren ascendientes ó entregados al furor judáino de Nestorio, ó que abrazan la insania de los Acéfalos, y que por esto estar' separados de la coceunióci de la iglesia católica, no les sea licito jnstitur para si otros herederos, sino 6 descendientes ortodoxos y que comulguen en la iglesia catolica, ó, no existiendo descendientes,k agnados 6 cognados, que ciertamente sean católicos. Pero si acaso de los hijos unos son ciertamente ortodoxus y comulgan en la iglesia católica, pero otros estan separados de ella, mandamos que todos los bienes de Los padres vayan solamente á los hijos católicos, aunque tales personas hubieren hacho últimas voluntades disponiendo alguna cosa contra el tenor de esta constitución nuestra. Pero si después los hermanos, separados de la iglesia, se hubieren convertido a ella, óseles la parte competente en el estado en que se hallare al tiempo en que es restituida, de suerte que por razón de los frutos ó de la administración del tiempo intermedio no sufran ninguna inquietud ó molestia los católicos, que antes reteníanlos susodichos bienes, porque así como vedamos la enajenación de tales bienes, que por la parte de tos hermanos que no comulgaban posian los católicos, así tampoco permitimos da ningún modo que de aquellos, por quienes fieron retenidos, se ex jan los frutos del tiempo pasado, 6 se revise la administración. Pero si los que no comulgan hubieren perilla. necido en el mismo error hasta el fin de su vida, en este caso mandainos que los hermanos 6 los herederos, católicos, de ellos posean los mismos bienes con plenisiino derecho de dominio. Mas si ciertamente se hallare que todos los hijos son pervernos y ajenos la comunión de la iglesia católica, y se probare que ótro próximos aguados 6 cognados profesan la religión católica y comulgan en ella, sean ellos preferidos á, los hijos herejes, y sucedan en la herencia de ellos. Pero si los hijos y los pró. xirnos agnados ó cognados son extraños a la cornunión de la religión ortodoxa, entonces, si sus padres hubieren tenido ciertamente el orden de los clérigos, queremos que los- bienes de ellos pertenezcan a La iglesia de la ciudad, en que tenían su dómicilio, de suerte que, silos eclesiásticós hubieren descuidado por espacio de un año reivindicar. lcs bienes de tales personas, sea reivindicado su dominio para los recursos de nuestro fisco. Mas si Son laicos, mandamos que sin distinción »lguua vayan igualmente sus bienes á nuestros bienes privados. Lo que decretanios que rija también si tales personas hubieren fallecido no hehiendo hecho test.acnento; dehiéiidose .,hp,rvar del mnIgln(, modo todo Lo que en otras couslitucionea se ha dispuesto con-
Dmjflt tales liberi. in el iufidelitate, adicio
() Trid•; res, ontt.en1a el cód. Tfnm!i Port., y Cont. (4) vsI coguati, ornüe a L cclL 1/cmb. (5). Ei có. iiumb.; vindicare rea, ta cd. (6) Trmd.,y 2k.; iuribne, el cdd. Hamb. (?), Port.;y Cont.
chao una conspiratione et concordia fldem recLisshnaLn praedieant, et sanctas quatuor synodus, Nicaenara, Constantinopolttanam, Ephesivain prtmam et Ctialcedouensem aupLdcti seurecitare no seuntur (1), licentiam habeant (2) pro bac maxinie causa ingratos eus et exheredes jo suo seriber-e testamento. EL hace quidem pro ingratitudinis cau sa decernimus. Generalein auteLn providensiam liberis cathohcis deferentes, iubemus, salvia legibus, quae ian de ahis haereticis sunt prolatae, et circa Nestorianos et A.oep halos hace observar¡,- ut, si quando parentes inventi fuerint sive ludaico Nestorii furor¡ dediti, sive AcephaLoruni acnpleetentes insaniani et ideo -ab eccLesiae catholioae communione separati, non Iiceat eis Mios heredes stbi in&tiiuere, nisi ¡iberos orihodoxos eL ecelesiae catboiioae communicaLites, vel liberis non exsisten• tibus, agriatos vol cognatos, qui scilicet caibolici sint. Quodsi forte ex ifiUs alii quidem sunt orthodoxi et ecclesiao catboktcae eúinmunicantes, Mii vero ab ea separati, omncn parentum substantiatu ad filies tantuin catholicos pervenir sanoimus, hect ultimas voluntates huiusmodi personae • fceerjnt contra tenorem huius nostras constitutionia aliquid disponentes. Si vero postbac fratres ab ecciesia separati ad eam conversi fuerint, para eis cocupetefla instatu, ir' que inventa fuerít tempore, quo redditur, eis praebeatur, ut nultatn de fructi. • bus aut gubernatione cuedi temporis inquietudiuem ve[ molettam catholici patiantur, qui ante praedietas res (3) deunebant, quoniam huiusiuodi rerum, quas ex fratruin parte non communcantiuui catboliei posaidebant, sicut alienationein, vetamus, ita praeteritorUcn telnporum fruetus aut gubernationeni nullateuus ab bis, a quthus detenti sunt, exigivel retractar1 permittimus. Si autein uscue ad linein vitae suae in eodem errore non coui,uunicantes peruiauserint, tuna caiholicos fratres vel • heredes ipsoriiLfl pteoissitno jure dotn.lnii easdem res possidere decniiuus. Quodsi fuji quidetn oinnei perversi et ab ecclesiae eaLholiva cotnmunione alieni invetiti tuerint, aLii aut.em propinqui agnati vel cognati 4) religcouem oatbolicarn celentes el conticiunicatores essc fuerint approbati, oes hiberis haereticis antepon¡, eteorum hereditati Suc. cedere. Si vero Rberi et propinqui aguati vel co• goati ab orthodoxae religionis coniiuunione sunt extranci, tune, si quidetn sehema clericoruni pa. rentes eorum habuerint, ad ecciesiani civitatis, ubi domiciliu'n babebant, res eorutn volurnus pertinere, ¡la et, si ecelesiastici intra annale spatiurfl huiusmodi peraonaruut res vindicare (5) neglexerint, earufll dorniniutn nostri fisci viribus (6) vmdicetur. Si autern laici sunt, sine aliqua.distinotione substantias eorum ad res privatas nostras sinziliter pervenire sancirnus. Quae obiinere decerniinus, etiatn si testamento non fado tales personae decesserint; omnibus, quae contra ceteros hae-. raUcos lo aUla constitutiunibus disposita sunt, et contra Nestorianos, et Acephalos, el; alíes omnes, qui catholicae eccLesiae, in qua praedictae quatuor synodi, et patriarchae recilautur, non coto mu nicaut, et successiones eorwn. siinilitar observandis. Si enirn pro causis corporalibus cogitamus, quanto • magia pro anicnarum salúte providentia Cd nostraa SoLhcitudjni adhibenda? Save igitur otnncs memoI"
na Bk.
(2) par11t ttam coge, el cct. Uzmb. BJc. en ea
e ereotpaa; ticen-
I4OVELLS.—QONSTrUCI6N CXII
ratas ingratitudinis nausas, sive cartas ex bis, ajee Unain qurtrniheL pareriLes in ttiLaiiierio SUC ir'seruri u r, CL eutipu heredr-is liorni nataul vel noiiinatas causas, Ve uii:im e- hrs verarn esse mor'SIraveri ,Jt. LesLarfleci.u1fl suani habere iirw Itateuri d-eeruimti. Si autein Iriiic observata nuu fuerint, nuliuru exliere(latiS liberis praeiudleruiu generar!, sed &1uantuio ad institutiolleLu hereduin pertiflel testarucuto evacuato, ad liarer'tuILi herediiaiem Iiheras tauquam ab iIiLesLuo ex aequa parte, pervenire, no liberi liben falsis aceusationibus co,jdemnentur, val alíquarn circumcriptiouem ir' parerltuLfl substantiis patiantur. Si Lamen (1) conhigerit in quibusdarn ialibus testarnentis quaedani - legaia vel fideieutnrnissa, aut lihertates, aut tut.oruiu daíiones relinqui, ve qciaslilw-t alia capitula concessa, Igibus itoini riari, ea orn rija iubeiii us ad tu pien, eL dan uit6, quihus fuerint derelicta, et tanquain ir'- hoc flOr' ruriSsucfl obtirieat testainenlum. Et hace quideixi de parentuin ordinaviinus testameutis.
389
Ira los demás herejes, y contra los Nestorianos, y los Acéfalos, y todos los dk-!abáá que no toiiiUIgsu en la iglesia catolicu, en la que se prulesa la doctrIna de los cuatro susodichos eiuodos y de los patriarcas, y
tarl)I)téri COLiLI sus 4$ue5res. Porque si nos preocupamos de los negocios ixiaterialee, ¿Con cuanta
más, razon no se ha do aplicar la previsicu de nuestra solicitud it la salvacion de las almas? As!, pues, si los padres hubieren escrito en su testamento todas las mencionadas causas de imigratitud, ó algunas de ella, ó una sola cualquiera, y lots herederos instituidos hubieren mostrado que la causa ó causas expresadas, ó una- de ellas, eran verdaderas, decretamos que tenga su fuerza el testamento. Mas si no se hubieren observado estas disposiciones, no Se les origine niugOri perjuicio it los hijos desliere. dados, sino que invalidado el teslamnento en cuanto se refiere it la instirucion de herederos, vayan los hijos a la herencia de sus padres por partes iguales como abintestato, a fin de que los hijos no sean cdndenados por falsas acusaciones, ó sufran, algún fraude en los bienes de sus padres. Mas si aconteciere que en algunos tales testamentos se dejan al. gunos legados o fideicomisos, ó libertades, ó nomn. bramientos de tutores, ó se disponen algunas otras cosas permitidas por, las leyes, mandamos que todo esto se cumpla, y se les den las cosas it quienes hubieren sida dejadas, y que valga el testamento como si en esto no hubiera sido rescindido. Y esto ciertamente heniios ordenado sobre loa testamenitos de los ascendientes.
Cap. IV
Captu10 IV
lustum autern perapexirnus el e contrario de Jiberoruin testamellus hace eadern cum aliqua distinitione disponr'rC. Suiciinua itar4ue, non licero liberia parenLes BUOS praelerire, aul quolibet modo rebus (2) proprds, ir' quibus ha bent testandi 1itentiam, eus on-tnino alienare, nisi causas, quas enumerabirnus (3). insuts testarnentis specialiter norninaverint. tías autem esse decernimus:
§ 5,—Si contigerit ant (5) virum uxori suae ad interituin ant alienationein aten tis daro venenum, ant UxortLfl manto, ve] alio modo alterum vitae alLerius insidiar, tale q'uideín, ulpote publicuru enman coiistituww, securidura legos examinan, el viii di 'tain iegi ti iii tu ti pi-olliereri dererri ini us, 1 ¡ beris autem esse 1 ice. tiam nibil in anis testaineritis de fauir,anhi illi persoriae relinquere, quae tale Siielujg 1aoc1trxr con iuislsse.
Mas nos ha parecido justo disponer también por el contrario respecto a los testarijentos de los hijos esto mismo con alguna distinción. Así, }'UCS, mandamos que no les sea licito it los descendientes preterir it sus ascendientes, ó de algún modo hacerlos completamente extraños it los bienes, sobre los que tienen facultad de testar, it no ser que hubieren designado especialmente en sus testamentos las causas que enumeraremos. Y decretamos que estas sean; § 1.—Si los ascendientes hubieren entregado it sus descendientes para que pierdan la vida, excepto, sin embargo, si por causa que se conoce que se refiere it la majestad. § 2.—Si se i.rrobare que los padres atentaron á la vida de sus hijos con venenos, ó maleficios, ó de otro modo. § 3,—Si el padre hubiere tenido ¡lícito comercio con su nuera ó con la concubina de su hijo. § 4.—Si los padres les hubieren prohibido it sus hijos hacer testamento de bienes sobre los que henon facultad de testan; debiéndose guardar, por supuesto, en Cuanto it la prohibición de tales tesl,amontos todo lo que hemos distinguido respecto it la persona de los padres. § 5.—Si hubiere acontecido ó que al marido le dio it su mujer un veneno para su muerte 6 para la euajeuación de su juicio, ó la mujer al marido, 6 que de otro modo el urjo atenta á la vida del Otro, mandamos que tal hecho, comino que Crertsrneritees entinen público, ssa examinado con arreglo it las Joyos y reciba el legitimo Cast.Igu), pero que tengan lieen'ia los hujca para rio dejarle art sus testinten_ tos nada de stis hiries it la persona que so conozca
§ 6.—Si liberia val uno ex his in fu raro constitu-
§ 6. —Si hallaridese presa da furorloshijosónno
§ 1.—Si parentes ad interitum vitae liberos anos tradiderint, citracausani tamen, quae ad maiesta1am pertiriere cognoscitor. 2.—Si venenis, ant maleficlis, ant alio modo parentes filiorum vitae insidiati probabuntur. § 3—Si pater nurui suae aul eoncubinaefihiisu¡ sese miscuerit (4). § 4.—Si parentes filios snos testainentuni condere prohibuermnt ir' rebus. iri quibus haberit tetandi Iicentiacn; oinnibus videlicet ir' huiusinodi testamnentorurn prohibitione servandis, quae in parentum persona diatinx.u.uus.
() EL ró'L. J/amli., ,, TrjiL; vero. Po'-l.. y Coet.
(2) El cód. HamO., y 'ul.; a rebus, Port., y Cont. (2) La cd. Sohoeff. euumsravhmug, el cód. llamé., y las cd.
que cmirfletlÓ tal delito.
(4) ELcdt. llamé 1mmi.cuerit, en lugar de mutearit, se le lee en ¿as cd. (5) El cód. Hamb., Trtd., y Por¡.; autem, las cd.
t:lgo
NOVELAS.—OONSTTTUcflÓN CXit
te, parentea coa curare neglexerint, omnia et hic observari praecipimus, quas de parentíbus funiosis superius d.tspoauiiuus. § 7.—Bis casibus etiarn eladem captivitatis adiungimus, in qua si liberes deuneri, el per parentum contemium vel negligenuarn non redemtos ab hac luce transiré coiitigerit, nuliatenus sorum parentes ad facultates perveniant liberorun, de quibus fUji &estark potueraat, sed omnia in hoc quoue capitulo serventur, quae et de parentibus, ve[ coguatia atque agnatis, qui ab intestato ad tabum personaruni a lorvocauiur,aut de extraneis acriptis heredibus supra censuimus. § 8'—Si qui.s de praedictis liberia ortbodoxus constitutus senserit suum parentem 'vsi parentes non casa catboiicae (¡de¡, hace et in eórum persona tenere, quae.supra de parentibus iussimus. § 9.—Si tales igitur causas, 'vsi cartas, 'vsi (1) anam ex bis -liberi suis testamentis insripseriut, et soripti ab cia (2) heredes aut omnes, ant cortas, aut unam ex bis probaverint (3), testamentum in sus firmitate manera praecipimus. Si autem baec (4) non fueniut observata, nutlam viin buivamodi testameatum, quantum ad inatitutionem heredum, habere sancitnus, sed rescisso testamento eis, qui ab intestato ad hereditateni defuncli 'vocautur, res eius dan disponimus, legatis videllcet, vel fideicommiasis, et Libertatibus, et tutóruni dationibus, seu (5) allis capitulis, sicut superius dictum esta suam obtinentibua firmitatem. Si quid auteni pro legatis siTe fideicomrnissis, aut (6) libertatbus, aut quibuslibet (7) aliis capitulis in aflis legibus jnventum fueniihuic constitutioni contrarium, beo nullo modo volumus obtinere. Et bac quidem exheredationis aut praetenitionis poenae quanium id ingratitudinis causas contra praedictas personas statuendae sant; si quae autem ex his inter crimini reputantur, earum actores .• (8) etiain alias posrisa sentiantiegibus deRnitas.
de ellos, los padres dejaren de cuidarlos, mandamos que también en este caso Be ubaerve todo lo que antes hemos dispuesto respecto A. los padres que padecen- furér. § 7.—Aftadiuios también A. estos casos la desgracia del cautiverio, y si aconteciere que en él están retenidos los hijos y que no redimidos por menosprecio ó negligencia de los padres fallecen, no lleguen de ningún modo sus padres A. tener los bienes de los hijos, sobre los que los hijos hablan podido testar, sino guárdese también en este caso todo lo que respecto A. los padres, o a los cognados y agnados, que abintestato son llamados A. los derechos de tales personas, ó en cuanto A. los extraños instituldós herederos, hemos dispuesto más arriba. § 8.—Si algunos de los susodichos descendientes, que sea ortodoxo, hubiere observado que su ascendiente ó'sos ascendientes no son de la fe católica, rija también en cuanto á la persona de ellos lo que más arriba hemos dispuesto respecto A. los padres. § 9.—Si, pues, los hijos hubieren consignado en sus testamentos tales causas, 6 algunas, ó una sola de ellas, y los herederos instituidos por ellós las hubieren probado todas, 6 algunas, 6 una sola de ellas, mandan-ios qué el testamento subsista en su vigor. Mas si no se hubiere observado esto,, mandamos quetal testamento-no tenga validez alguna en cuanto A. la institución de herederos, sino ue disponemos que, rescindido el testamento, sal-e s s den los bienes del difunto *i los que abintestato son llamados A. la herencia de él, teniendo, por supuesto, su vigor los Legados, 6 loa fideicomisos, y las libertades, y loí nombramientos de. tutores, ó los demás capítulos, según as ha dicho más arriba. Pero si respecto A. los levados, 6 fideicomisos, 6 libertades, 6 otros- cualesquiera capítulos se hallare en otras leyes alguna cosa contraria A. esta constitución,queremos que deningún modo tenga ella validez. Y estas son ciertamente las penas de desheredaciÓn 6 de preterición que han de estar establecidas contra susodichas personas en cuanto A. las causas de ingratitud; mas si algunas de ellas son contadas entre los delitos, sufran sus autores las otras penas establecidas en las ieyes.
Capitulo y
Cap.V Base autem disposuimus, ut et parentes et filos
a testainentorum intunia Liberes reddamus. Cate-
mm si qui heredes fuerint nominati, etiam si certía rebus iussi fuerint esas content.i, in hoc (9) testamentum quidem nullatenus solvi praecipimus, quidquid autem minus cia legítima portione relidom est, hoc senundum nostras alias legos ab he redibus implen. Sola enim est nostras serenitatis intentio, a parentibus et liberia iniuriam praeteritionis et exheredationis auferre. Considerare namque debent parentes, quia st ipal fflui fuerunt, et eadem a suis parentibus speraverunt, et similiter qui nuno 11111 aunt, debent studere parentum animes sanare, quia et ipsi parentes fien desiderant, et a suis'fihiis optant honoran. Unde et constat ad utniusque partís utilitatem atque cautelam praesentem legem fuíaze prolatam, quam ex bac oecasione promulgandam case perspeximus. la aiiquo autem negotio disceptan tea invenimus, J?ulche(1) RL cdd. Jlamb., y Trid. aut Port. g Cont. (2) RL cdd. ¡lomb ; etsdem, 1as cd(5) ant Celtas ex bis val uiiam approbaverint, ci cddzc fl'amb.; 'nJçr estar ia ant omnes corta ant unani ex bis probav&iflt.
(4) ,EL edd. aam&.,g La d. Scho; Iiaae omnia, ¿as cd.
Mas hemos dispuesto esto para librar de injuria en los testamentos así A. los padres como A. los hijos. Pero si algunos hubieren sido nombrados herederos, aunqué se les hubiere ordenado que se contentaran con ciertos bienes, mandamos ciertamente que de ningún modo se invalide el testamento en este punto, pero que todo lo que se les haya dejado de menos que su porción legítima se lea complete por los herederos con arreglo A. nuestras otras leyes. Porque es la sola intención de nuestra sereniJ estirpar por, parte de los padres y de los hijos la injuria de la preterición y de la desheredación. Pues deben considerar los padres que también ellos fueron hijo, y esperaron lo mismo de sus padres, 6 igualmente los que ahora -son hijos deben procurar respetar las intenciones de sus padres, porque también ellos desean llegar 8. ser padres, y quieren ser honrados por sus hijos. Por lo cual, es también evidente que fuá promulgada para utilidad y segu. (5) et. Bis.
(8) EL cid. ¡aml' , y 7',J4,. st, Port., y ConL,
(7) EL cód. Hamb., y Trid.: st tfltornm dationtbus insei ten antes de ant qnibnsllbet, Port., y Cont. (8) EL cód. Bamb.; sectores, ¿as ed. (9) EL cód. Hamb.; contentI, hoccian, las ed.
NOVRL&S.—OGNSTITUOIÓN
riam (1) fihiem gratam quidem a sua genitrice fuisse dictam, exheredatam autem testamento noridnatam taro in paternis,quam in materuis facultatibus. Et talem quiderri seripturam, quia dolo eam et machi narione .quorun dam corn positam fuisse comperim.us , nuUo modo permisimus obtinere, filiam autem heredem patria ac matris iussimus fl or¡, sicut et in seriptis prolatnrn super hac causa nostrum manifestat arbitrium.
§ 1.—Meminimus insuper legem a nobis fuiase prolatam, por quam iüasimus, milli penitus 0550 Iicentiam corpora defunctorum debiti gratia detinere aut impedimentum ecrum facere sepulturae. Sed ¡o praesenhi quendam cognovimus cuiusdam mortul genitorein a sepultura sui fui redeuntem nomine debiti tenuiase, ideoque pium eL humanum 0680 perapeximus, talem erudelitatem bac lego piissima coercere. Sancirnus itaque, nulli penitus caso licentiam aut heredes, aut parentes, aut liberos, ant coniugem, ant agnatos, aut cognatos, aut alios afflnes eius, aut fideiusaores ante nevera diorum spatium, in quibus videntur lugere, conveniendi, ant quocunque modo inquietandi, ant ahquam admonitionem eis offerendi, ant in iudicium eos vocandi sive debiü gratia, quod a defuncto descendit, sive alterius cuiuscunque causae nomine ad momoratas personas apecialirer pertinentis. Si vera ¡otra novem dierum spatium aliquis ausus fuerit quamlibet de praedictis personis aut convenire, aut aliquam cautiouem seo promissionem vel fldeiussionem ab ea exigere (2), hace omnía invalida ease decernimus. Post novem autem dierum exoursum, si quis contra tales personas aliquas babera putaverit actiones, esa secundum legos exerceat, nullo videlicet praeludicio actoribus ex boe intervallo cirea temporalem praescriptkmem ant in alía quacunque legitima aflegatione penitus generando.
Cxix
391
ridad de ambas partes la presente 10)', que con esta ocasión hemos considerado haber de promulgar. Mas conociendo de otro., negocio hemos visto que Pulqueria, que ciertamente habla sido llamada por su madre hija agradecida, fué, no obstante, expresamente desheredada en testamento, así de los bienes paternos, como de los maternos. Y como ciertamente hallamos que tal escritura fué hecha por dolo y maquinación de algunos, no permitimos de ningún modo que tuviera validez, sino que mandamos que la hija fuese heredera del padre y de la madre,'según lo manifiesta también nuestra sentencia proferida por escrito sobre este particular. § 1.—Recordamos además que por nosotros fué promulgada una ley, por la cual mandamos que na-die absolutamente tuviera licencia para detener por causa de deuda los cuerpos de los difuntos, ó para poner impedimento al sepelio de los mismos. Pero alpresente hemos sabido, que el padre de uno que había fallecido había sido detenido á titulo do. una deuda al regresar del enterramiento de su hijo, y por ello hemos considerado que era piadoso y humano reprimir con esta piadosisima ley tal crueldad. Mandamos, pues, que nadie absolutamente tenga licencia para demandar, ó de algún modo molestar, a los herederos, 6 padres, 6 hijos, ó cónyuge, ó agnados, ó cognados, ú otros afinos de él, ó fiadores, antes del espacio de nueve días, en que se considera que están de luto, 6 para presentarles alguna citación, ó para llamarlos á juicio, ya por causa de una deuda, que provenga del difunto, ya it titulo de otra causa cualquiera que especialmente se refiera it las mencionadas personas. Mas si dentro del espacio de los nueve dios se hubiere atrevido cualquiera 6 it demandar A una de las susodichas personas, ó A exigirle alguna caución 6 promesa 6 fianza, mandamos que todo esto sea nulo. Perodespués del t?anscurso de los nueve días, SL alguien creyere que tiene algunas acciones contra tales personas, ejercítelas con arreglo it las leyes, sin que, por supuesto, se les haya de originar it los actores con este intervalo absolutamente ningún perjuicio respecto A la prescripción temporal 6 en cuanto it otra cualquier alegación legítima.
Cap VI
Capitulo VI
.d hace (3) aliud capilulum ad pecuniae constitutionem sen promissionem respiciens bac lego praevidimus definire. Sancimus igitur, si quando aliquis aut pro se, aut pro alia persona pecuniam constituerit vol epoponderit, dicena forte cuicunque: Satis tibifaeo, sum lo quantitatern, quam dixerit (4), inedia omnibus obligan, at.que promissionem seu sponsionem auam adimplere, eL debitum compelli persolvere. Si quia autem dixerit: Fiel tibi satis, a me, et ab jito et Lito, luis quidem, quos nominaverit, non consentientihus, nullum ex tau voce fieri praeindicium, sed nec ipsum, qui bco dixerit, pro filia personis, qoas nominaverit (5), aliquam exactionem sustinere, pro se autem, quod aecundum leges debere nionatratus fuerit, pro rata tantum portione persolvere. Si autem dixenit Fiel tibi satis ant a me, aut ab Lito el (6) ¿ho, tuno nominatia quidem simili modo non consentientibus nul. mm fien praoiudicium, ipsum autem, qui, bco promisenit, integrum quidem debitum cogí parsolvero. Si quia autem dixerit: Fiel tibi salís, eum -WI ver-
Además de esto, nos ha parecido conveniente definir en esta ley otro capitulo que se refiere it la constitución 6 it la promesa de dinero. Mandamos, pues, que si alguna vez alguien hubiere constituido ó prometido ya por sí, ya por otra persona, una cantidad de dinero, diciéndole acaso A cualquiera: Yo te satisfaré. quede él de todos modos obligado it la cantidad que hubiere dicho, y cumpla su oferta 6 promesa, y sea compelido it pagar ¡& .'deuda. Mas si
(1) Puleherrimam, el cód. Hamb., JWd. • y Port. () EL aóc. ¡Iantb.; ex$gere ab es, las cd. (3) El cdd. Hamb.,y TrtcL; boe, Port., y Co,U.
hubiere dicho: Se te satisfará por mi, y por éste y por aquél, no prestando su consentimiento los que
hubiere nombrado, no se siga perjuicio alguno por tal manifestación verbal, y ni el mismo que hubiere dicho esto sopórte exacción alguna por aquellas personas que hubiere nombrado, pero pague por sí solamente A prorata lo que se hubiere demostrado que debe con arreglo it las leyes. Pero si hubiere:
dicho: Se te satisfará ó por mi, 6 por aquél y aquél,
en este caso no prestando ciertamente, del mismo modo su consentimiento los nombrados, no se ori-
gine ningún perjuicio, pero el mismo que hubiere (4) Rl cód. llamE,.; dixit, las ed. (5) EL e$d. Ramb.; nominaib, (5) sut, 8k.
(as cd.
392
N0VRLA.---QONSTI1UOIóN 011
bo, nL impersonaliter dicto, tanquam si nihil promiserit. ¡la ah ornnÇexatjone liberum servan, si quaiu autein contra noI-njiatag personas putaverit siM actlonern colnpetere, eain secundum legos adversiig coa pruponera, et leguui (1) auxilio pqrpotiri. -
prometido esto sea verdaderamente obligado pagar integra la deuda. Mas si Iguieui hubiere dicho: Se te su2isJ'ará. él, con tal rxprrión, como dicha
Ept1ogu
Epilogo
luiperaonaltnente, quede libre de toda exarc'Ofl, corno si nada hubiere promelido, pero si juzgare que contra las nombradas personas le coiiipee alguna acción, ejercit.t'la contra ellas con arreglo •á leyes, y disfrute del auxilio, de las leyes.
Haec autem .obtjnere sancimus jfl causis orn nibus, quite nondum iudiciali séntentia vel amicabili COnventione sopitae sunt, parena (2) carssime atque amanti.ssime. Celaitudo itaque tun praeentem nostri numinis (3) generalem constitutionefll edictis quidem in hac regia civitate more solito proponendis, praeceptionibus autein ad provincia. rum rectores dirigendis ad ornniutn liotitiam faciat perveni re. Dat. Ka!. Febr. Constantjnop. imp. DN. IUST1 NIANI PP. Aug. auno XV., post BASILU V; C. Cons. [542.]
Pero mandarnos, carísimo y amantisimo padre, que estas disposiciones sean aplicadas en todos los casos que no fueron terminados por sentencia judicial ó amigable convenio. Por tanto, haga llegar tu excelsitud k conocimiento de todos la presente conétitución general de nuestro núrnen, exponiendo ciertamente en la forma acostumbrada edictos en esta real ciudad, y dirigiendo órdenes á los gobernadores de las provincias. • Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Febrero, en el aflo décimo quinte del imperio del se-"
CONST. CIX (4)
CONSTITUCION CIX
UT NEQUE MILES, NEQUE FOEDEaATUS oasaavzT - DOMU1 PRIVAIAE AUT POSsEssIoyJ ALICWUS
fior JUSTINIANO, Augusto perpótuo. después del consulado de. BASILIO, varón muy esclarecido. L542.1 DEQUE NINGÚN MILI1'AR N-1 FEDERADO SIRVA EN CASA. PRIVADA.
(5)
6 EN LA POSESIÓN DE ALGUIEN
(Gori. Vil¡. tit. e.)
(Colección Vil¡. titulo 9)
Imp. IUSTiNANIJS Aug. TUSODOTO (6), Oriena1íum Praeororwn Pro efecto.
Et Emperador JusTiNiANo. Augusto, á Ta000TO,Pre- fecto de tos Pretorios de Oriente.
Praeia.tio
Prefaoio
Cum domini deibenevolentja ad custodiam nostrorum s'ibiectorurn militarium rerum ineipit nrdinatio. Ris enim providentia del dispositis, bavbarorum quidem incontinentia refrenatur, rel publicas vero res augentur (7. EL quoniam aliqul proprias salutis pro nihilo facientes rationem milites et fue deratos, qui d&oent pro libertate reipublicae contra inirnicos cortara, praesumunt subtrahere eL in privatas suas occupare utilitates, praevidimus por praesentem legem nostram omnibus interdicere, ut nullum (8) de cetero praesumant militem JEI quocunque relatum numero ant foederatum subtrahere, et in sua domo ant in propriis habére possessionibus (9) Pro quibus nos multes sustinemus labores; exercentur. enim el militant, ut eommunibus utiles sint r.ebus.
Con la benevolencia del seilor Dios comienza para seguridad de nuestros súbdito la ordenación d los asuntos militares. Porque arreglados estos por providencia de Dios, se refrena ciertamente la incontinencia de los bárbaros, y. se fomentan los bienes de la república. Y como algunos no teniendo para nada en cuenta su propia salvación se atreven á substraer á militares y federados, que deben combatir contra los enemigos por la libertad de la repiblica, y ocuparlos en sus conveniencias particulares, hemos determinado prohibirpor medio de nuestra presente ley á. todos, que en lo sucesivo se atrevan á. substraer á militar alguno comprendido en cualquier cuerpo, 6 á federado, y á tenerlo en su casa ó en sus propias posesiones. Por ellos soportamos nosotros muchos trabajos; pues se ejercitan y están en la milicia, para que sean útiles á. los negocios del común;
Cap. 1
Capítulo 1
SioL igitur omnes scientes,qui milites aut foede-
ratos aliquu.e in suis habent domibus aut possesslonihus aUt. (10) qualkereunque ohservantes, etquas-
dam rius proprias implenues utilitates, quod, nsi intra trigwta dierum dilationem, computandorum (11])ab insinuatione per loca praesentis nnstrae disp'ÓslLIonis, coa expulerint, substantiae quidem (1) El od. ¡!amb.: legis. loe cd. (2) pster. el Iia,nb.. y Trid. (3 noiiiftls, el cck& U" mi l ., j Trid. (4)
El £exW Qrio -Noe!a CXVI.N
e" A hnn. (a) 1'beodoslo, ¡)ç)r
.'e
halla en
lid,
(7) 7rr.f., y
y
ScrlmQ.—Aihon. XX. 3.—En los Ha-T. 7V1I. 8, hay sota
flIfle la hruc,—La ,ersjón ¿nslna
Sepan. pues, todos, los que tienen algunos militares ó federados en sus casas ó posesiones, 6 morando de otro cualquier. modo. y empleados en algunas conveniencias propias de ellos, que si no los hubieren expulsado dentro del término de treinta dias, que se habrán de computar desde la publicación de nuestra presente disposición en las local¡-
ce qloada.
(5) El cód. Iiamb.; obeervetur, (as cd.
(8 nulil
augetur, el cód. Ifarnb., y Cont. -
-i róti. ¡Mmb
(9) tu prnl'rI*s habereDusaeBSlOneS, el cód. Hamb., y Trzd.
(lO) ant.
nrnllela Rk.
(11) computatos, el cód. ¡lomb.; computatsm, Trid.
NDVELÁØ,—CONSTITUCIÓN
habentium sos aut retinentium publicationi sub¡setas, fisco applicabuntur, ipsi vero et dignitatibus et militiis, quas habent, expellentur, milites vero et foederat.i, qui eje post dilationein observaverint non solum militia apoliabuntur, sed etiam ultima sustinebunt supplicia. Scientibus etiam uniuscuiusque provinciae ¡udicibus, quia, si aliquii inveniantur ¡u bela, quas sub his suut exaetoribus aut cónvictoribus aut personis aljquibus (1) ant dominiis, aut possessionibus, ant quibusLibet propriis utilitatibus permanentes, et non ceberiter jatos(2) comprehenderint et suppliciis subdiderint, et milites quidem ad numeros suos transmittant, in quibus militant, foederatos vero ad proprias optiones, ¡psi decem librarum auri poenain exigentur, et insuper exsilio tradentur, utpote nostras iussiones praesumentes negligere. Nerno igitur noque divino quodam typo de hoe forsan facto, neque praeceptis iudicum utatur, noque aliquis nostrorum iudicum huiusmodi aliquos typos aut praceptiones iudicum suscipiat, sed cum omni celenitate miliantes quidern ad proprios numeros, foederati vero ád anas optiones revertantur, et pro comminibus certent rebus; nulio enim modo de estero conoedimus nostros milites aut foederatos in quibusdam omnino privatis u tilitadbus occupani.
cxli!
393
dados, serán ciertamente aplicados al fisco, sujetos á confiscáción, loe bienes de los que los tengan ó los retengan, y ellos mismos serán expulsados así de las dignidades como de las milicias, que tienen, y que los militares y los federados, que después del plazo les hubieren servido, no solamente serán des.
pojados de su milicia, sino que sufrirán también los últimos suplicios. Teniendo también entendido los jueces de cada provincia, que, si en los Jugares, que dependen da ellos, se hallaran algunos que permanecen al servicio do los recaudadores 6 de los que están con ellos, ó de algunas personas, 6 de dominios, 6 de posesiones, ó de algunas conveniencias particulares, y no los prendieen inmediatamente y los sujetaren á los suplicios, y no enviasen ciertamente á. los militares á los propios cuerpos en que militan, y á los federados á sus propios puestos, se les exigirá á ellos mismos la pena de diez libras de oro, y serán además enviados al destierro, como por atreverse á desatender nuestras órdenes. Asi, pues, nadie se valga ni de alguna divina disposición dada acaso sobre esto, ni de mandatos de loa jueces, ni ninguno de nuestros jueces acepte disposición alguna de esta naturaleza 6 tales mandatos de jueces, sino vuelvan ciertamente con toda celeridad los que militan á sus propios cuerpos, y los federados á sus puestos, y combatan por el bien común; porque de ningún modo queremos que en lo sucesivo se ocupen nuestros militares 6 federados absolutamente en ninguna conveniencia particular.
Epilogna
Epilogo
Quae igitur placuerunt nobis et por praesentem manifestata sunt legem tua eminentia praeconoseens, ¡u bar, quidem felicissima civitate edictis secundum morem propositis, in proviriciis vero praeceptionibus deti natis omnibus manifesta conetituero festinet. Dat. Id. Apr. Constant. imp. DN. IUSTJNIANI PP. Aug. anuo XVI., BAsiLio V. C. Cona. [542.1
Por tanto, conociendo antes tu eminencia lo que nos ha parecido bien y há sido manifeütado por medio de la presente ley, apresúrese ¡ hacerlo manifiesto á todos, en esta felicísima ciudad, ciertamen. te por edictos expuestos según costumbre, y en las provincias por órdenes enviadas á ellas: Dada en Constantinopla el día de los Idus de Abril, en el año décimo sexto del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de BASiLIO, varón muy esclarecido. [542.]
CONST.
oxzu (3)
CONSTITUCION CXIII
UT L10ET MATItI, ST AViAS, El' ALlIS PARENTIBUS POST LSGITIiI%M PARTEM L1DEIIIS IEREL1CTAM QUO MODO VOT.UERLNT RESI DUA?4 FACULTATEM (4) SU.UI DISPONERE, ST ALIA CAPITULA PIURA
DE QUE LES SEA LÍCITO A LA MADRE, Y A LA ABUELA, Y A OTROS ASCENDIIINIES, DESPUÉS DE HABERLES DEJADO LA PORCION LEGÍTIMA
(Col]. VIII. tIt. 13.)
(Colección VIII. titulo 13.)
Imp. IUSTINIANUS Aug; THEODOTO, Oricntalium Practoriora,n Praf'ecto.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á TEODOTO, Prefecto de los Pretorios de Oriente.
Praefatio
Prefacio
JDiversis capitulis ad nos relatis, necessarium esas perspexirnus generali base(S) lege dieponere.
Habiéndosenos dado cuenta de diversas materias, hemos considerado que era necesario disponer eslo sobre ellas por una ley general.
Cap. ¡
Capitulo 1
Sanci mus igitur, licentiani osee et inatri, et aviae I) quse ab hls exatIonibus *ut convlctlonlbu8 ant personla allqulbuo, ejeád. Hamb.; qune ab.hio exactoribus ant Cofliuncloribus nut personis atiqulbus, Trid (5) Ipeos, en lugar de istos, se. ¿es en el M. Hamb.,
Y frid. (5) E texto griego (Novela CX Vil.) se halla en Hal. POMO VI-60
A Sus DESCENDIENTES, DISPONER DE SUS
RESTANTES BIENES DEL MODO QUE QUISIEREN, Y DR OTROS MUCHOS CAPÍTULOS
Mandamos, pues, que tengan licencia sai la ma.Scrirng.—Alhan. X. 9.—En lasBas. se ¡tallan dispersas muchas partes de esta Novela. —fallan. Const. 108.—La ve,'stán latina es glosada. (4) qnaiitltatem, el cód. Hamb. Port.; haec, om í tela si cdd. Hamb.; hae, en ve: de liase, TrkL., y Cont.
94
NOVRLÁS.—OONSTITUQIÓN Cliii
allisque parentibus, postquam rehquerint filie partem, quae lego debetur, quod reliquum est suae substantiae, sive insolidum voluerint, sive in parten, filio vel filiae, nepoti vol nepti, vol (1) deincepe descendentibus donare aut etiam per ultimam r&inquere voluntatem, sub hac definitione atc1ue conditione, si voluerint, ut pater, aut qui omnino eos habent in potestate, inliis rebus noque usumfruetum, noque quodlibet penitus habeant participium Haec enim et extraneis relinquere poterant, unde nulla parentibus utilitas nasceretur. iioc ¡Laque non solum parentibus, sed etiem omni penonae licere praecipimus. § 1.—Res autem ita relictas sive donatas positis sub potestate personis, si quidem perfectae sint aetatis, lieet sub potestate sint, lieentiam habeant quo volunt modo disponere. Si vero aetate minores sint, per quem perspexrit teatator aut don ator hace gubernentur, doneo illi, quihus donata sunt ant relicta, ad perfectara aetatem veniant; licentiam habente testatore vol donatore et matri et aviso horum, quibus res collatae sunt, ipsarum rerum si voluerit (2) gubernationem committare, hect maritis iunctae sint memoratae muhieres, ita tamen, si et ipsae huiusmodi gubernationom suscipero volueriot. Si forsan is, qui rehinquit ant donat, nullum his dispensátorem ordinaverit, aut ab eo datus huiusmodi gubernationem subire nolucrit (3), ant moniatur ante, quam illi perfectae fiant aetatis, iubernus (4), iudicem eompetentem euratorem fide dignum cum legitima fideluesione rebus talibus ordinare, qui debeat relióta.rn talibüs personis substantiam gubernaro atque custodire, doneo illi ad perfectam, sicut dictum est, aetatem perveniánt. Ir' illis erum easibus legan, quae usum parentibus praebet, volumug custodiri, .quibus non ineat epecialiter huiusrnodi condUjo.
Cap. Xl • Ad hoc autem et illud saneire perepeximus, ut, si quia fihium aut filian habens de libera mullere, eum qua nuptiae consistere possunt, dieat .in instrumento sive publica (5) sive propnia manu conscripto,.et habente subscniptionem triuru testium fide dignorum, sive ir' testamento, sive in gestis monumeutorum, huno aut hanc fihiun suum esee ant fihiam, et non adiecerit naturalem, huiusmodi fijos case tegitimos, et nullam aliam probationem • ab iis quaeri, sed omni fmi eos jure, quod legitimia flliis nostrae eonferunt lago¡¡, utpote ipso patre, alout dictum est, filios proprios ena vocante. Ex • hoe enim et cuin eorum matre monstratur legitimum habnisse matriínoniurn, ut nejue ab ea pro nuptiarum fide alta probatio- reuiratur. Si autem pater ex ipsa muliere multos filos habeus un¡ ex ola testimonium quolibet ex praedictis praebuerlt modis, sufficere ex eadem (6) mullere natis ad legUimorum jura patria teatimonium un¡ datuni.
(1) El cód. ¡fa,nb et, las ed. (2) El cód. flamb.; voiuerint, en Lagar de voluerit, se lee enineed. (R) tUt non potuarit, adiciona Sp.
¿re como la abuela y otros ascendientes, despué* que les hubieren dejado Loa hijos la parte que por ley se les debe, para donar ó también dejar por ú: ma voluntad lo restante de sus propios bienes, ya si quisieren en totalidad, ya si en parte, á su hijo 6 á 511 hija, á su nieto 6 nieta, 6 á sus demás descendientes, con la limitación y con dición,si quisieren, de que el padre, 6 los que en todo caso los tienen bajo su potestad, no tengan en estos bienes ni el usufructo, ni absolutamente participación alguna. Porque estos bienes se los podían dejar también á extraños, -con lo que no nacería ninguna utilidad para los cendientes. Y así, mandamos, qué esto sea licito no solamente á los ascendientes, sino también e. toda persona.. § 1.—Mas de las cosas sal dejadas 6 donadas e. personas constituidas bajo potestad, si estas fueran ciertamente de edad cumplida, tengan, aunque estén bajo potestad, licencia para disponer de! modo que quieran. Pero si fueran menores de edad, sean administradas por quien hubiere querido el testador Ó el donante, hasta que lleguen e. la edad cumplida aquellos ó. quienes les fueron donadas 6 dejadas; teniendo licencia el testador 6 el donante para encomendar, si quisiere, la administración dalas mismas cosas así e. la madre como e. la abuela de aquellos e. quienes fueron conferidas las cosas, aunque las mencionadas mujeres estén unidas á'sus mandos, pero con tal que también ellas mismas quisieren aceptar esta administración.Mu si acaso el que las deja ó dona no hubiere nombrado administrador para ellas, 6 eh nombrado por él no quisiere desempeñar tal administración, 6 muriese antes que aquellos llegaran e. la edad cumplida, mandamos que el juez competente nombre para tales bienes con legitima fianza un curador fidedigno, que debe administrar y custodiar para tales personas los bienes dejados, hasta que aquellas lleguen, según se ha dicho, e. la edad cumplida. Porque en los casos en que no se impone especialmente tal condición queremos que se observe la ley, qué les da e. los padres el usufructo.
Capitulo II Pero-además de esto nos ha parecido bien sancionar también, que si alguno teniendo de una mujer, con la cual se pueden celebrar nupcias, un hijo 6 una hija, dijera en un instrumento escrito de mano 6 'pública 6 propia, y que tenga la firma de tres testigos fidedignos, 6 en testamento, ó en actuaciones hechas, que éste 6 ésta era su hijo 6 su bija, y no hubiere agregado natural, sean legitimes tales hijos, y no se requiera de ellos ninguna otra prueba, sino que disfruten ellos de todos los derechos que e. los lujos legítimos confieren nuestras leyes, puesto que su mismo padre los llama, según se ha dicho, hijos propios. Porque con esto se prueba también que tuvo matrimonio legítimo con la madre de ellos, de suerte que tampoco se requiera de ella otra prüeba para testimonio de las nupcias. Mas. si el padre que tiene muchos hijos de la misma mujer le hubiere dado testimonio e. uno solo de ellos de
cualquiera de los susodichos modos, les basta e.' los nacidos de la misma mujer para los derechos de los legítimos el testimonio del padre dado e. uno solo. (4) tune lubemus, Sp. (5) publiee, eL cód. flamb.
(a) sufúcere et allis ex endem, Bit.
ÑOVILÁS.—C6NPTTTJO6N OXITr
Cap. III
capitulo XII
Hoc quoque praesenti coristitutioni perspeximus adiiciendum, u, si quia ex non acripto por afeetum nuptialem uxorem acceperit, et ex ea filos procreaverit, soluto autem matrimonié contingat .eum etiarn aliam ducere coniugem cum dotalibus instruinentis, el ex ea similiter filos procreare, nullum circa paternam hereditatem allis fihiis ex indotata coniuge natis praeiudicium fien, sed cum allis fihiis ex secunda isatis uxore, quae cum ilotalibus instrumentis copulata est, ad patria etiam ¡[los heredítatem vocari, quum etiam ex solo affectu possit consistere matrimonium. Quod simi!iter valere volumus, etiam si prius quidem eum dotalibus instrumentis iungatur aliquis uxori, post ¡11am vero alteram ducal solo nuptiali affeclu.
Asitnisrno nos ha parecido bien que se debe afladir á• la presente constitución, que si con afecto nupcial'hubiere alguien tomado sin escritura mu. jer, y de ella hubiere procreado hijos, pero disuelto el matrimonio aconteciera qüe él tomaba también otra cónyuge mediando instrumentos dotales, yque igualmente procreaba de ella hijos, no se les origino respecto á la herencia paterna ningún perjuicio A los otros hijos nacidos de la cónyuge indotada, sino sean llamados también ellos á la herencia del padre con los otros hijos nacidos deja segunda mujer, que se unió con instrumentos dotales, puesto que el matnimónio puede existir también pór el eolo afecto. Lo 9U0 queremos que tenga igualmente validez, también si antes ciertamente se uniera alguno á una mujer con instrumentos dotales, y después tomara otra con solo el afecto nupcial.
Cap. IV
capítulo IV
Quia vero legem dudum protulimus, iubentem ant dotalia.fieri documenta, aut alias probationes procedere factas apud eccfasiae defensores, per pias nuptia.s compelat confirman, aut corte sacramenta praeberi, in praesenti perspeximus melius disponere ea, quae de bis pnidem sandia sunt. El Iropterea iubemus, eos, qui maximis dignitatibus ecorati aun¡, usque ad ilustres, non aliter nuptias celebrare, nisi dotalia soribantur instrumenta, nisi lamen aliquis ante, quam mereretur huiusmodi dignitates, ex affectu solo duxit uxorem. Tales enim nuptias ante dignitates factas et post dignitates legitimas manerepraecipimus, e1 ex bis natos legitimos case filos; postquam vero bonorati fuenint aliqul huiusmodi dignitatihus, non alitér ducere uxores, nisi cuna dotalibus instrumentis. llano sutm Legis subtilitatem concedimus subiectis nostrae reipublicae barbaris, licel dignitatibus hulusmodi decorati smI, nl etiam sub (1) sifectu possint ipsi volentes contraherenuptias. Reliquos autem onknes, praeter eos, qui maximis, sicut dictum est,• digniLatibus decorati suni, cuiuslibet sint digriitatis, aut militjae, aut studii, si quidem voluerint aut potuerint, non prohibemus (2) eum dotalibus instrumenlis ducere uxorea. Si autem etiam hoc non cuatedienint, el ex soo áffactu celebratas nuptias firmas esse sancimus, el ex ala natos Iegitimos esse lUtos iubemus. -
Mas como hace poco promulgamos una ley que dispone que ó se hagan documentos dotales, ó se ejecuten otras pruebaft hechas ante los defensores de la iglesia, por medio de las que competa que so confirmen las nupcias, ó se presten ciertanientejuramen tos, al presente hemos determinado disponer mejor lo que sobre esto se habla-sancionado antes. Y por ello mandamos.-que los que están decorados con las mayores dignidades, hasta la categoría de ilustres, no celebren nupcias de otro modo, sino si escribieran instrumentos dotales, á no ser, sin embargo, que alguno haya tomado mujer solamente con el afecto, antes de obtener tales dignidades. Porque maiidamos• que tales nupcias realizadas antes de las dignidades aübsistan también cómo legitimas después de las dignidades, y que sean legítimos los hijos nacidos de ellas; mas déspus que algunos hubieron sido honrados-con taleidignidades, no tomen mejer de otro modo, sino eón instruméntos dotales. Mas esta escrupulosidad de la ley
se la dispensamos ¡ los bárbaros, súbditos de miestri república, aunque estén revestidos de tales dignidades, á fin de que queriendo ellos puedan contraer nupcias también con el afécto. Pero fi todos ¡os demás, excepto los que según se ha dicho, están decorados con las más grandes dignidades, de cualquier dignidad, 6 milicia, 6 cargo que sean, no 1e8 prohibimos, si verdaderamente quisieren ó pudieren, que tomen mujer con -instrumentos dotales. Mas si tampoco hubieren observado esto, manda-' mes que sean válidas también las nupcias celebradas por el solo afecto, y disponemos que sean legi. timos los hijos nacidos- de ellas.
Cap. y
Capitulo V
Quia vero legem dudum posuimus praecipientem, UI, si quia niorem aliquando sine dotalibus acceperit, cum afloctu (3)- nuptiali el hane sine causa legibus aguila proiecerit (4), accipare eam quartam partem substantiae eius, el aiam post hanc fecimus legem, decernentem, si quia indotatam uxorem per affectum solum accepçrit, él usque ad inortem cum ea vivena praemoriatur, .acoipere similiter et eatn quartam illius sübstantiae portionem, ita lamen, ut non trauscendat hoc centum
Pero como establecimos hace poco una ley que dispone que si alguien hubiere tomado alguna vez mujer sin instrumentos dotales, con afecto nupcial, y la hubiere repudiado sin causa reconocidapir las leyes, reciba ella la cuarta parte de los bienes de él, y después de esta hicimos otra ley, que ordena que si alguno hubiere tomado indotada, mujer por el solo afecto, y-- premuriese habiendo vivido ton ella hasta la muerta, recibiera igualmente también
(1) -sub, omítela e l cód.. Hamb. Acaso se deberla escribir Ut etiani solo a(fectn. (1) El cód. Hamb.: coa, adioonaa Las ed.
ella la cuarta parte dé los bienes de él, pero de (3) El oód. tjamb.; (4) etaccirit, 8k.
Solum, adwionan ¡as ed.
396
OIL!!
librarum aun quanLitatezn ja praesenti Lneliu3 utrainque legem dipónontes aanøimus, in utroque casu ex talibus maLrimoniis natos filos legitimes asse et ad paternam vocarí bereditatem, axorem autexn ex u.troque borum casuum, si quidem usque ad (1) tres habuerit filios etas vii' sive ex ea, sive ex alio matrimonio, quartam partein (2) ex substantia 'viri accipero. Si autem amplius fuerint fui, tantum in utroque similiter casu accipere iubemus muliereni, quantum un¡ competit fihioruni, ita quippo, ut usum soluin ja talibus rebus mulier habeat, dominlum autem illis filiia aervçtur, quos ex ipsis nuptila babuerit. Si Yero taus mulier filies ex co non babnerit, iubemus, etiani dorninii iure habere eam res, quas ex viri facultatibus ad earn 'venire per praeaentem iusaimus legem. Quae tamen irrationahiliter exclusa.est, in ipso tempore expulsionia partem itibemus aoci pare, quae continetur hat quarlam selego. Virum enim in talibus casi eundum priorem nostram legeni ex substantia mulienis accipere, modis omnibus prohibemus.
suerte que esta no exceda de la cantidad de cien - lilbras oro, mandamos al presente, disponiendo mejor una y otra ley, que en ambos casos sein legitimes los hijos nacidos de tales matrimonios, y sean llamados á. la herencia paterna, pera que en uno y otro caso la mujer, si verdaderamente su marido tuviere hasta tres hijos ó de ella, 6 da otro matrimonio, recibiera la cuarta parte de los bienes del marido. Pero-si fueren más los hijos, mandamos que en ambos casos reciba igualmente la mujer tantocuanto le compete á uno -solo de los hijos, de suerte ciertamente que en tales bienes tenga la mujer solo el usufructo, pero el dominio se les reserve á. los hijos, que hubiere tenido de las mismas nupcias. Perosi tal mujer no hubiere tenido hijos- de 6!, mandamos que ella tenga también con derecho de dominio las cosas, que de los bienes del marido hemos dispuesto por medio de la presente ley que vayan á poder de ella. Pero la que sin razón fué repudiada, mandamos que reciba al mismo tiempo del repudio ¡aparte que se contiene en esta ley. Porque de todos modos prohibimos que en tales casos reciba el marido la cuarta parte de los bienes de La mujer con arreglo á nuestra ley anterior.
Cap. VI
Capttulo VI
liló indubitanter observando, ut Leons pise memorias constitutio in omnibus allis casibuS, qui non continentur praesenti lego, propriam habeat fortitudinem. ConsiantirU vero pias memoriae legem ad Gregórium soniptam, et aupar ea factara e, por interpretationem a Martiano pise mamoria quam muliérum coniunetiones, pias Constantini lex abiectas .vocavit, ad quosdani dignitatibus decoratós probibentur, aullo penitus modo valere • permittiikius, sed.licentiam volentibus praebemus, eteL quibuslibet magnis dignitatibus decorentur, huiusdi mulieres cuni dotalibus instrumentis gjbjinet copulare. Reliqul vera, citra eos, qui maloribus dignitatibus decorati sunt, licentiam hababuni huiusmodi mulieres accipere, sive scripto yoluerint, sive solo affactu nuptiali, si tamen liberas gint, et cuni quibus licet (3) nuptias celebráre.
Debiéndose observar sin duda que la constitución de León, de piadosa memoria, tenga su propio vigor en todos los demás casos, que no se contienen en la presente ley. Mas absolutamente de ningún modo permitimos que tenga validez la ley de Coastantino, de piadosa memoria, dirigida á Gregorio, y la interpretación de ella hecha por Marciano, de pIa.récordaión, por las que se prohiben las uniones de mujeres, que la ley de Constantino llamó abyectas, on algunos honrados con dignidades, sino.que les damos á los que quieran licencia, aunque estén revestidos de algunas grandes dignidades, para unirse con tales mujeres mediando instrumentos dotales. Pero los demás, excepto los que están decorados con mayores dignidades, tendrán licencia para tomar tales mujeres, siquisieren, por escrito, 6 por, sólo afecto nupcial, si no obstante fueran libres y- tales que con ellas sea licito, contraer nupcias.
Cap.. VII
Capitulo VII
Illud quoque disponendum esas perapeximus, ut, si quando inter maritum et uxoroni nuptias soIvi contigent, ex huiusmodi (4) nati fiLii nulo modo laedantur ex separatione nuptiarum, sed ad parantuni hereditatem vocentur, ex patria substantia indubitanter alendi. Et si quidem pater occasionaln separationis praebeat, el maten ad secundas non venerit, nuptias, apud matrem nutriantur, expensas patio praebente. Si vero por causam matnis ostendatur solutum matrimoninm, tuno apud patreni nianeant fui et alantur. Si autem contigerit patrem quidem minos idoneam esas, .matrem vero looúpletem, apud eam pauperes filos manere et ab ea nutiiri iubemus. Quemadmodum enim 11111 locupletesCogufltur uiatrem egentem. alero, ¡ta, iustuni (5) decernimus, el a matre locuplete filos pasci. Quod autem de alenda matre et fiuis mdigentibus definivimus, hoc quoque in omnibus aseen-.
También hemos creído que se debía disponer, que, si alguna vez hubiere acontecido que se disuelven las nupcias entre marido y mujer, de ningún modo sean perjudicados los hijos nacidos de tales nupcias por virtud de la separación de las nupcias, sino que sean llamados á la herencia de los padres, debiendoser sin duda alimentados con los bienes del padre. Y si verdaderamente el padre diera ocasión á la separación, y la madre hubiere pasado á segundas nupcias, sean alimentados en poder de la madre sufragando el padre los gastos. Mas si se demostrara que por causa de la madre se disolvió el matrimonio, en este caso permanezcan y sean alimentados los hijos en poder del padre. Pero si aconteciere que el padre ciertamente noca abonado, pero que 1 madre es rica, mandamos que los hijos pobres queden en poder de ella sean por ella alimentados. Porque así como. lós hijos ricos son
(1) $vd, onftga eL cdd. Hanzb.
(2)artm, Ofl.ja eL cdd, Hanzb. (1) EL cód. &amb.; iic,at, en Lug ar de lleet, sé encuentra
en Las Id.
(4) rniptiü, ad44iona Bk. n ati cd. estereotipada, siendo
de c ae después de hulusmodi /uz desaparecido La palabra matrimonio. . (5) EL cdd. Ha,nb., y TrLd.; eses, .4ióLonan Port., y Cont.
NOVELkS.—OOÑSTITVCXtN cXt[t
dentibus deacendentibusque personis utriusque na- obligados 1. alimentar Á la madre pobre, así tainturae valere praecipimus. bién decretamos que es justo que los hijos sean alimentados por la madre rica. Mas lo que hemos determinado respecto á la madre, que ha de ser alimentada, y á Los hijos indigentes, mandamos quo tenga validez también en cuanto á. todas las personas ascendientes y descendientes de ambos sexos.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Quia vero plurimas in veteribus el noatris legibus invenimus causas, ex quibus fado nuptiarum solutiones fiunt, ea causa perspeximus ex his al>Seinder.e aliquas, quae nobis indignaead solvendas nuptias visae sunt, el eas solum (1) nominatim praesenti inserere legi,'pro quibus rationabiliter potest sivevir sive mulier repudium miltere. Nunc atitem causas, ex quibus mantos repudium mittere sine periculo potest, et dotem uxoris lucran, Servato in ea dominio ex eodem matrimonio fihiis auL filiabus, quibus non exstantibus fmi etiam propriatato (2), has esas dispominus (3):
Mas como en las leyes antiguas y en las nuestras hallamos muchas causas, por Las que con facilidad se hacen las disoluciones de las nupcias, hemos determinado por tal motió separar de ellas al-. gimas, que nos han parecido indignas para disolver las nupcias; ó insertar determinadamente en la presente ley solamente aquellas por las que con razón puede el marido ó la mujer enviar el repudio. Mas disponemos en la actualidad que las causas por las que el marido puede enviar sin peligro el repudio, y lucrar la dote de la mujer, reservándoseles sobre ella el dominio fi. los hijos 6. ti las hijas del mismo. matrimonio, y, no existiendo éstos, disfrutar también de la propiedad, sean estas 1.—Si maquinando algunos contra el imperio la mujer fuera sabedora, ótambién si no se lo ¡u. dicara á. su marido. Mas- ate¡ marido hubiere calla. do esto que le fué denunciado por su mujer, -séaló,
§ 1.—Si contra Ímperium cogitantibus aliquibus conscia ost mulier, ant etiam viro suo non indicet. Si autem virhoc a muliere denunciatum tacuenit, licoat mulieri por quamcunqúe personam lioc declarare imperio, utvir nullam ex hac causa repudii inven ial occasionem. § 2.—Si de adulterio mantua putaverit posas suam uxorem convinci, oportet virurn pnius macribere mulierem aut etiam adulterum, el si huiusmodi accusatio veraz (4) ostenditur, tune repudió inisso babera virum super ante nuptias donationem etiam dotem, et ad hoc, si fijos non habeat; tan tum acciperé ex alia uxonis substantia, quan-
tum dotis tertia para esas cognoscitur, UI ema proprietati el dos, el a nobis definita poena applicetur. Si enim ifijos habuerit ex eodem matrimonio, iubemus, etiam dotem, seeundum de hoc legas (), aliamque niulieria aubstantiam flhiis conservan, el ita adulteruni Legitime convictuin una cum uxore punir¡. Et el quidern habeat uxorem adulter, accipero eam et dotem proriam, et propter nuptia.s donationem, si (6), si filies habeant (7), solo usu mulier fruatur donationis, proprietate secundum legos flliis servanda; aliam varo • mariti aubstantiam oms fula ex nostra largitate donamus. FilUs autem non exsistentibus, antenuptiaLia quidem .donationis proprietatem multan, conipetere sancimus, aliam vero maniti substantiam omnem fisco seeundum antiquas applicamusleges.
§ 3.—Si quolibet modo mulier vitae vini fnerit insidiata, aut aliis hoe facientibus conseja (8), viro non indicaverit. § 4.—Si eum viris extraneis nolente manto con'Vivatur, ant eum eis lavatur. § 5.—Si nolente viro Foris domum mansonit, nisi fQrsan apnd proprios parentes. (1) EL cói. Hamb.; soluminodo,
Las ecL.
(2) fitUs aut filiabas non extantibus frul ettam prop1etatein, elcdd. 1Iamb.portequeepuehacerfóUme.esta Correcc ida: flUis ant fiLLIB non exstantlbua fmi (eúm) st- proprietate, (8) El cód. Hanib.; decerninius, Las ecL
(4) EL cdd. Hwnb.; cosa, acliewnaa Las cd.
licito ti la mujer declarárselo por medio, de cualquier persona al imperio, de suerte que el marido -no halle por esta causa ninguna ocasión de repudio. § 2.—Si el marido creyere que su mujerpodia ser convicta de adulterio, es conveniente que al ma nido acuse antes ti la mujer ó también al adúltero, y si se prueba que tal acusación ea veraz, en este caso tenga el marido, habiendo enviado elTepudio, además de la donación antenupcial, también la dote, yademü de esto, sino tuviera hijos, reciba de los otros bienes de la mujer tanto cuanto se conoce que es la tercera parte de la dote, da suerte que se apliquen ti propiedad suya así la dote como a pena definida por nosotros. Pero si hubiere tenido hijos del mismo matrimonio, mandamos que se conserven para los hijos también la dote, con arre110 fi. las leyes dadas sobre esto, y los domé., bienes e la mujer, y que de este modo se castigue junta. mente con la mujer al adúltero legalmente convicto. Y si ciertamente el adultero tuviera mujer, reciba ésta supropia dote y la donación por causa de las nupcias, 'y si tuvieran hijos, disfrute la mujer del solo usufructo de la donación, debiéldoSeles conservar la propiedad ti los hijos con arreglo ti las leyes; peró los otros bienes del marido se los donamos por liberalidad nuestra ti los hijos. Mas no existiendo hijos, mandamos que la propiedad de la donación antenupcial le competa ciertamente ti la mujer, pero todos los demás bienes del marido los aplicamos al fisco con arreglo-fi, las antiguas layes. § 3.—Si la mujer hubiere atentado de cualquier modo é. la vida del marido, 6 sabiendo que otros hacían estO no se Lo hubiere indicado al marido, § 4.—Si, no queriendo el marido, coniera con hombres extraños 6 con ellos se bañara. § 5.—Si, no queriendo el marido, se quedara fuera de su casa, ti no ser quizá en casa de sus propios padres.' . (5) eecundum ex hoc leges, el cdd. lomb.; aecuuduum quod de hoe lezes, Trid.; aeeundum quod de hes eensent lege,
Pon., y (»ni.
(6) nt.Bk.
(7) El ~. ¡lomb.; habeat, Las &d.
- -
(8) ELcód. Hamfl'.,y Trtd.;ConseatIeua Port,y Co,u.
,'OyRLAS.—CONsTItUCI6N CXIII
98
§ 6.—Si clrceisibus su¡ theatria, aut smphitheatrisiiiterfuMtádspectandum, ignorante aut prohibente .vir6. § 1.—Si Yero con tigerit aliquem citra anam praedcttrdni causarum uxorein suam a domo .propria epéére, ut (1.) illa non babeas parentes, apud, quos poasit manero, ex neeessltate foria habitet node, iubemus, nullam esse manto, licentiam propter causarn hane repudium mittere uxoni, 00 quod ipse bujes re¡ sudor exaistat.
§ 6.—Si asistiere fi tos juegos del circo, ó fi los teatros, 6 fi los anfiteatros corno espectadora, ignorándolo -ó prohibiéndoselo su marido. § 7.—Mas si aconteciere que alguien echa de su propia'casa fi su mujer sin una da las susodichas causas, de suerte que, no teniendo ella padres en cuya casa pueda quedarse, pase por necesidad fuera la noche, mandamos que no tenga el manido ucanela, alguna para enviar por esta causa el repudio fi si.i mujer, porque él interno ea el causante de esto.
Cap. Causas autem, pro quibus ratióuabiliter potest viró a múliøre mitti repudiurn, ex. (2) quibus pótesi etdótém reciperc, el propter flupUas donaüoneiu exigere, similitert.flhiis servanda donatjonis propriCtate, aut fina non exstantlbus babera etiam hutas (3) dominium, has esas ola disponimus ,
contra Itnperium ant ipse cogitavenit aliquid, aittbgitanbus conactús non indicavenit imperio aut *ut por quameunque personam. § 2.—Si quolibet modo vir insidiatus fuerit vitae mulienil, ant allis bac volentibds aciena non manitestaveni•t uxoni studuerit secundum legos uloisci. § 3.—Si maritus uxoris castitati insidiatus, allis etiam eam adulterandam tentaverit tradere. § 4—Si vír de adulterio inacripaeril uxorem, el adultenium non probaverit, licere mulieri volenti etiam pro bac causa repudiuin destinare viro, et racipere quLdem pr'opniam dotem, lucran autem el antenuptialem donationem, el pro huivamodi calumnia, si fIlos non habuerit ex eodem matrimonio, tantum secundum proprietatern accipere mulierom ex alia viri substantia, quantum anteiuptialli donationis Lertia para esse cognoscitur. Si auteni filios habucrit, iubemus, omnem viri substantiam fula conservad, firmis manentibus, quae de antenuptiali donatione allis Legibus continentur, ita tamen, uI etiarn propter ilLatam aduLterii acedsatjonam el non probataxn, illis quoque mantua subdatur supiliciis, quae esael pasaura mulier, si huiusmodi fuisset accuatio comprobata. § 5.—Si quia in sus (4) domo, in qua eum sua coníúge commanet, contemneus eam, eum alia iii-veniatur ¡u ea domo 'maneus, aut in eadern civitate degena in alia domo cutu alia muliere frequenter manero convincitur, el semel et secundo culpatus aut por anos parentes, ant por inulieris, ant per alias aliquas fide dignas personas, huiusmodi 1u xunia non abstinuerit, ibera mulieri pro hac causa solvere matriinonium, et recipere datam dotem el antenuptialem donationem, et pro tali Injuria tersiam partem aestimationifl, quam antenuptialis facit donatio, ex eius substantia percipere, ita tamen, ut, si fijos babueril, usa solo mulier potiatur reram, quas ex antenuptiali donatione et' poena tertiae portionis máriti substantiaa acceperit, dominio communibus fihiis conservando. Si autem filos non habuerit ex eodem matrimonio, babera eam talium rerum etiam proprietatem praecipimus. (t) RL cód. fiamb.; ni e1,-TrLd.; et, Port., y Cont. (5) .t ex, BM. ei. tatcr.otipadi. (5) .E oód. Ramb.; hniusmodt, Las e&
Capitulo IX Mas disponemos que las causas por las que con razón se puede enviar por la mujer al marido -el repudio, y por las que puede recibir la dote, y. exigir la donación por causa de Las nupcias, debiéndo-seles reservar igualmente fi los hijos la propiedad de la donación, 6 tener,, no quedando hijos, también el dominio de ella, sean estas solaz: § -1.—Si él mismo hubiere maquinado alguna cosa contra el imperio, 6 sabedor de que otros la maquinaban no la hubiere indicado al impérlo, 6 por si, ó por medio de cualquier persona. § 2.—Si de cualquier modo hubiere atentado fi la vida de su mujer, ú sabiendo que otros querían hacer esto no se lo hubiere manifestado fi su mujer, y no hubiere tratado da defenderla con arreglo fi las leyes. § 3.—Si el marido habiendo atentado fi la castidad de su mujer hubiere intentado entregarla también fi otros para que cometiera adulterio. § 4.— Si el marido hubíere acusado de adulterio fi su mujer, y no hubiere probado el adulterio, séale licito fi la mujer, si quisiera, enviar también por esta causa el repudio.fi su manido, y recobrar ciertamente su propia' dote, y lucrar tam.bén la donación antenupciat, y por tal calumnia, si no tuviere hijos del mismo matrimonio, reciba la mujer, en propiedad, de los demás bienes del marido, tanto cuanto se conozca que es la tercera parte de la dona-ción antenupcial. Mas si tuviere hijos, mandamos -que se conserven para los hijos todos los bieneS del marido, subsistiendo en su vigor lo que respecto fi la donación antenupcial se contiene en otras leyes, 'pero de suerte que también pór causa-de la acusación de adulterio, presentada y no probada, quede asimismo sujeto el marido Í los supliciós, que bubiera de haber sufrido la mujer, si se 'hubiese probado tal acusación. § 5.—Si Be hallara que alguno despreciando fi su cónyuge en su misma casa, en la que habita con ella, está en casa con otra, ó fuera convicto de que viviendo en La misma ciudad permanece con frecuencia en otra casa con otra,mujer, y reprendido una y dos veces por sus -propios padres, 6 por loada la mujer, 6 por algunas otras personas dignas de fe, no se hubiere abstenido de tal Lujuria, séale licito fi la mujer disolçer por esta causa el matrimonio, y obtener la dote dada y la donación antenupeial, y percibir de los bienes de él por causa de tal.injuría la tercera parte de la estimación, fi que asciende la donación antenupelal, pero de suerte que, si tuviere hijos, la mujer disfrute del sólo uso de Los bienes, quepor la donación antenupciaLy por la pena de la tercera parte da los bienes dal marido hubiere recibido, debiéndoseles conservar el dominio fi los' hijos comunes. Mas si no tuviere hijos del mismo matrimonio, mandamos que tenga ella la propiedad de tales bienes. () es,Sp.
Cxlii
Cap. 21, Quia vero et (1) ex consensu aIiquf usque ad praesena alterna matrimonia solvebant, hoc de cetero fieri nullo sinimus modo, nisi forte quidam castilatis 0000upiscentia hoc fecerint. Si autem huiusmodj peraonae fijos habuerint, tam, doteni quam antenuptialem donationeni eorum fihiis conservan dispoñmus. Si quia autem horum, aut manitus forsan aut uxor, postquam pro)$er castitatem ex eonaensu solvanit matnimoniuin, inveniatur alias contrahena nuptias, ant luxuriose VjVOflSh ¡ubemus, al quidem, sicuti dictum ast, fui fucrint ex memoratoconiugio, super dotem et propter nuptias donationem oís tradi et proprietatem pene (2) substaotiae illius, quae convincitur deliquisse, paraonae. Si vero ful (3) minoris sint actatis, guberriari coa et pasci.. ab illo parente praecipimus, qui nihil praesenti legi contrariuin egeriL Si auteín ámbo parentes in huiusmodi vitiuin incidant, tunc utriusque parentis aubatanilam fula applicari, dispensatorem autem eis, qui in minore sunt aetate (4), ordinari providentia competentis iudicis, et aliorum, quibus hace ex nostris legibus surit comrnissa. Si autem fuji non sint, utriusque personae sub. stantiam fiscí rationibus applicari, et nos, qui talla deliquerunt, legitimis subdi suppliciis. Aliter enmm separationem matrimoniorum fien ex consensu nulla ratione pemmuttimus.
399 Capitulo X
Mas como hasta el presente algunos disolvían también por consentimiénto sus mútuos matrimonios, no dejamos de ningún modo que en lo sucesyo se haga esto, á no ser acaso que algunos lo hicieren por un deseo de castidad. Pero si tales personas tuvieren hijos, disponemos que se conserve para sus hijos tanto la dote, como la donación ante nupcial. Mas si se hallara que alguno de ellos, quizá el marido ó la mujer, después que por razón de castidad hubiere disuelto por consentimiento el matrimonio, contrae otras nupcias, ó vive lujuriosamente, mandamos, que si verdaderamente hubiere, según se ha dicho, hijos del mencionado matrimonio, se les entregue, además de la dote y de la do naciónpor causa de las nupcias, también la propiedad de casi todos los bienes de la persona que uese convicta de haber delinquido. Mas si los fhijos fueran de menor edad, mandamos que sean dirigidos y alimentados por el padre ó la madre, que no hubiere hecho nada contrario á la presente ley. Pero si ambos padres incurrieran en tal vicio, en este caso aplíquenseles á los hijos los bienes de ambos padres, pero nómbreseles á los que son de menor edad un administrador por providencia del juez competente, y de los demás ¡quienes por nuestras leyes ha sido esto encomendado. Mas si no hubiera hijos, apliquense á lis cuentas del fisco los bienes de ambas personas, y sean sometidos á. los legales suplicios los que en tales cosas delinquieron. Porque por ninguna razón permitimos que de otro modo se baa por consentimiento la separa-
ción de los matrimonios.
Cap. XI
Capitúlo XI
Quod autem a nobis sancitum est de iis, qui iii expeditionibus sunt et in militiis constituti, sive milites smI, sivé foederati, sive acholaras, sive allí quidani sub alia quacunque militia armata constituti, molino ordinare porapeximus. Et iubemus, quantoscunque anuos in expeditione manserint, sustinere eorumuxores, lleet neo litteras neo responsum aliquod a aula maritis susceperint. Si qua vero ex huiusmodi mulieribus suuni manitum audienit mortuum, neque ¿une ad ali iesseas eam venir nuptias siniwus, nisi prius acceuerit mulicr aut por so, ant. per suos parentes, aut par aliam quameunque personam ad priores numen chartularios (5), jo quo huiusmodi maritus militabat, et coa, aeu tribunum, si tamen adest, interrogaverit, si pro veritate mortuus est eius conini, ut illi $acris evangeliis propoaitis sub gestis monumentoruin deponant, si pro vçritate vir mortüus est. El postquam haec gasta monumentorum confecta muliar pro suo testimonio percepenit, etiam post hace (6) iubemus manera eam par unius anni apatium, UI etiam (7) post huno denursum liceat legitimas contrahere nuptias. Si autem praeter bine observationem mulier praeaumsenit ad aliud ven¡re matrimonium, el ipsa, el qui ducit eain uxorem, velut adulteni puniantur. Si auteM qui sub gestis monumentorum cuni iureiuraudo testati sunt,convincantur etiam postea falsu ni (8) deposuisso testimonium, ¡poi quidem mulitia denudati decem auri librarum poenam compellantur exsolvere liii,
• Mas lo que por nosotros se sancionó respecto á los que se hallan ea expediciones y en milicias, ya sean militares, ya federados, ya escolares, ya otros cualesquiera que se hallen constituidos en otra cualquier milicia armada, hemos determinado ordenarlo mejor. Y mandamos que sus mujeres los esperan cuantos años permanecieren en la expedición, aunque no recibieren de sus maridos cartas ni respuesta alguna. Mas si alguna da tales mujeres hubiere oído que su manido habla muerto, ni aun entonces dejamos que ella pase á otras nupcias, sino si antes se dirigiere la mujer 6 por si, ó por medio de sus padres, 6 por otra cualquier persona á. los primeros cartularios del cuerpo, en que militaba su marido, y les interrogare .á ellos 6 al tribuno, si es que está presente, si en verdad murió su cónyuge, de suerte que ellos declaren en actuaciones, teniendo á la vista los sagrados evangelios, si verdaderamente murió el marido. Y después que hechas estas actuaciones [a mujer hubiere recibido parasu testimonio lo actuado, mandamos que también espere ella por espacio de un solo año, para que después de este término le sea licito contraer legítimas nupcias. Mas si prescindiendo de esta formalidad la mujer se hubiere atrevido á contraer otro matrimonio, tanto ella, como el que la toma por mujer, sean castigados como adúlteros. Pero si los que con juramento atestiguaron en las actuaciones fueran también convictos después de haber prestado falso testimonio, despojados cierta-
(1) El cód. Mamb., y TrkL; et, omitenla Por¿., ¡j Cont. (5) pieua, 8k. (8) filUB decía el texto, sin duda por errata. N. del Tr. (4) El cód. Eam.; constituti, adicionan las cd.
6 El cód. Ilantb.; hoc, en jugar de base, se encuentra en ¿as cd. (7) ctlam, omítela Bk. (s) El cód. Hamb.; eonvincantnr etlam ta1um poetea, las
(8) st ehartuiarios, Ele.
ed, tiam, la euprimlÓ Ble.
NOÁOONBTrrUC16l CXIII
400
quem mentiti sunt mortuum case, ipse'ero licentiam habeat, si voluerit, suam uxorem recipere. Si vero soholaris fucrit ¡¡le', de cuius morte dubitatio est, a primis oboEaé actuario, si autem foederatus, ab optione eius memoratam depositionem accipero eius uxorem; his observandis et airea a1io orines, qui in aruiata mulitia referuntur.
mente de su milicia sean ellos mismos compelidos A. pagar la pena de diez libras de oro al que, mm tiendo ellos, declararon .que habla muerto, y tenga éste mismo licencia, si quisiere, para recobrar su muPero si fuero escolar aquel sobre cuya muerte duda, reciba su mujer la mencionada declarade los primeros de la escuela y del actuario, y si federado, del correspondiente subdelegado, debiéndose observar esto también respecto á todos los demás, que están comprendido en la milicia armada.
Cap. *1
Cipitulo XII
Praedictis itaue causis perspexinius (1) etiarn has nominatini adiicere, ex quibus matrimonia sine poena hcet transigere, hoc est de iii, qui non potuerunt ab initio nuptiarum misceri aula uxoribus, et quse per naturam viris concéssa sunt agere, insuper de iis viris ac feminis, qui consistente matrimonio sanetimonisiem conversationem et monaateril habitationem elegerint, et de jis personis quae in captivitate al¡ quanto tempore detinentur. lii his enim tribus casibus, quae de eis prioribus nostris legibus continentur, firma case sancimus. Memoratas igitur omnes causas, quae in praesente nostra lego conlinentur, solas sufllcere iubenius ad transactionem legitimorum matrimoniorum. Reliquas autem omnes vacare praecipimus, nullamque aLtam causam, citra cas, quae nominatiru in sertae sunt. hule legi, poase advere legitimurn matrituoniuni, sive nostris, sive veteribus legibus continentur.
Y 1 las susodichas causas hemos. determinado afadir especificadamente también aquellas por las que es licito disolver sin pena un matrimonio, esto es, respecto á los que desde el principio de las nupcias no pudieron unirse con sus mujeres, y hacer lo que por la naturaleza les fué concedido á los varones, y además en cuanto á los -varones y á las hembras, que durante el matrimonio hubieren elegido la vida religioéa.y su habitación en un monasterio, y respecto ¡ las personas que algún tiempo son retenidas en cautiverio. Porque en estos tres casos mandamos que esté en su vigor Lo que respecto á aquellos se contiene en nuestras anteriores leyes. As!, pues, mandamos que todas las mencionadas causas, que en nuestra presente ley se contienen, sean las únicas suficientes para la disolución dé los matrimonios legítimos. Y disponemos que todas las demás queden sin efecto, y que fuera de Las que especificadamente han sido insertadas en esta ley, ninguna otra causa pueda disolver un matrimonio legitimo, yasi se contiene en nuestras leyes, ya si en las antiguas.
Cap. XIII
Capitulo XIII
Quia vero quaédain mulieres inhonesto volentes vivere festinant propriamatrimonia solvere, san,cima, siquando mulier eltra aliquam praedictarum a nobis causarum voluerit matrimonium sol,veré, licentiam quidem eam non habere boa agere, si vero permanserit in buiusmodi impia voluntate, eL repudium manto transmisenit, iubemus, dotem quidem viro dan, conununibus flliis secuudum legem servandam, si autem filies non habuerit, lucrum fien manito, mulierem vero peniculo iudiois negotiuru andientis tradi episcopo civitatis; in qua communiter domicilium habuerint, quatenus illius rovidentia lii monasterium ipsa mittatur, ut d9nec advixerit (2) debeatlb¡ consistere. Et si quidem filos habuenit huiusmodi mulier, duas partes propriae cius substautiae dan fihiis, tertiam vero monasterio, in quod mittitur, appllcari (3) jure propnietatis. Si vero fflios non habuerit, sint autem si parentes, duas partes quideni ipsius substantiae monasterio praeberi, ubi mitt.itur, tertiam vero partem illius paren Ubus dan, nisi Lamen sub poteataLo eam habentes irrationabili repudio censen serunt; in boa enim consentientes, nihil eoa penitos ex substautia filiae habere permittimus, sed hace omnia venerahili monasterio volumus applicani. Porro noque fihiis, noque parentibus exsistentibus el, ornnem similiter eius subatantiám competere monasterio. Si vero iudex, qui negotium examinat, boa non fecenit, et (4) tradidenit in heo deprehensam civitatis episcopo, ut debeat ¡u monasterium
Mas como algunas mujeres queriendo vivir deshonestamente se apresuran ¡disolver sus propios matrimonios, mandamos que si alguna vez quisiere una mujer disolver el matrimonio sin alguna de las causas dichas antes por nosotros, no tenga ella ciertamente licencia para hacerlo; mas si persistiere en tal impio propósito, y le hubiere transmitido el repudio * su maridé, mandamos que ciertamente se. le dé la dote alImarido, debiendo ser conservada con arreglo á. la ley para los hijos comunes, pero que si no tuviere hijos, se convierta en -lucro del marido, y la mujer sea entregada bajo la responsa-bilidad del juez que entienda del negocio al obispo de la ciudad en.que tu4ieren el domicilio común, á fin de que por providencia suya sea ella enviada á un monasterio, para que allí deba permanecer mientras viviere. Y si verdaderamente tuviere hijos tal mujer, d4naeles dos partes de los propios bienes de ella á los hijos, y aplíquese con derecho •e pro-
(1)RlcÓd. lía rnb. u Trid prospJx!mus, por perapexiPort., ,t) El CM. FJamb., Trd,; quoRd vtxerft en v er, doneo advlxerlt, Port, g .ont. -
3) Bit.; dare—appllcare, en lugar de darl — spplicarf, el cdd tjamb., y las cd. • ) El c$d. llarnb.; fecerlt et non tradlderit, Trid.; feeerlt Id et tradideril, Port., !J Cont.
et
•
MUS,
ia
piedad la tercena al monasterio, * que es enviada. Mas si un tuviere hijos, pero tuviera ella padres, dénselos ciertamente dos partes de sus propios bienes al monasterio, á que es eiviada, y déseles la tercera parte á. los padres de ella,-4 no ser, sin embargo, que teniéndola k ella bajo su potestad hubieren prestado su consentimiento para el repudio falto de razón; porque consintiendo para. éste, no permitimos que ellos tengan absolutamente nada de lot bienes de la hija, sino que queremos que todos ellos sean aplicados al venerable monasterio.
-
NOULÁL—OONSTITuOIÓN OXIZI
miUi, si quidem in bao feliciasíma civitate sil iudcx, ipse quidem viginti quinque librarum aun poeuam exigatur, officium autem çius alias decem. Si vero in provincia sit huiusmodi iudex, et non egeril, quae a nobis in hoe (1) masa sunt, decem librarum auri persolvat poenam, el officium eius alias quínque. Si vero (2) index fuerit non habens cingulum, ¡pee quidem poenain decem librarurn auri exigatur, ministrantes autem si quinque, quatenus muleta, quae hinc accedit, a memoratis perSonia per comitem rerum privatarum el palatinorurn acholam exigatur,et nostro assinetur aeranio. Si autem atvircirca mulierem transigerestuduenit matrimonium, el irrationabiliter repudium destinare (3), iubemus, reddere quidem sum quam susceperat 4) dotem una cutu aponsalitia largilate, el .tantum ex alia cine substantia praeberi mullen, quantum tertiam partem sponsalitiae facial largitetis. El si quidem ci fu sunt, solum usum .et aatenuptialis donationis, et a nobis additae tertiae parda wulicrem babero, proprietatem vero fula conservan 5), fihiis autem non exaistentibus, habere mulierem super usum in ipsis rehus etiam m dispositiones proprietateni. Et praedictas quide de (6) diasolutis ralionabiliter ant etiam irrationabiliter nuptiis ordinarnus, et omnia de memorelis .casibus seeundum hanc nostram constitutioneni iudicari el decidi decernimus.
- •
401
Y no teniendo ciertamente ella hijos, ni padres, Compétanle igualmente todos los bienes da ella al monasterio. Mas si el juez, que examina el negocio, no hubiere hecho esto, y entregado á la sorprendida en ello al obispo de la ciudad, para que deba ser enviada á un monasterio, y verdaderamente fuera juez en esta felicísima ciudad, exíjaselo ciertamente Li él mismo la pena de veinticinco libras de oro, y Li sus oficiales otras diez. Mas si tal juez lo fuese
en una provincia, y no hiciere lo que por nosotros ha ¡ido aquí dispuesto, pague la pena de diez libras de oro, y sus oficiales otras cinco. Pero si fuere juez que no tenga cíngulo, xljaseIe al mismo ciertamente la pena de diez libras de oro, y Li sus minio. tres cinco, de suerte que la multe, que en éste caso corresponde, les sea cobrada Li las mencionadas personas por el conde de los bienes privados y &r la escuela de los palatinos, y sea aplicada Li nuestro erario. Mas si también el marido se hubiere empeñado en disolver el matrimonio con su mujer, y enviarle sin razón el repudio, mandamos que él ciertamente devuelva, junto con la donación esponsalicia, la dote que había recibido,.y que de sus demás bienes se le dé Li su mujer tanto cuanto constituye le tercera-parte de, la donación esponsalicia. Y si, Li la verdad, tiene hijos, tenga la mujer sólo el uso tank'de la donación antenupcial, como de la tercera parte añadida-por nosotros, y consérveseles Li los hijos la propiedad', pero no existiendo hijos, tenga la mujer además del uso también la _propiedad en los mismos bienes. Y ordenamos ciertamente isa susodichas disposiciones en cuanto á las rrupciaa disueltas con razón 6 aun sin razón, y mandamos que en los mencionados casos todo sejuz. gua y decide con arreglo Li esta constitución nuestra.
Cap. XIV
Capitulo XIV
Si quia autem propniam uxorem flagellia ant fuatibus cecidenil sine aliqua causarum, quas contra uxores ad matrimonhi soltitionem sufflcere iusaimus, matrimonil quidem solutionem ex hoc fien nolumus, virum autem, qui monstratur sine huius. rnodi causa (7) fiagellis vol fustibus cecidtsse uxorem suam, tantum pro huinsmodi injuria ex elia sua.dare aubstautia uxori etiam constante matrimonio, quantum tenis para antenuptialis facit largitaf4s.
Mas si alguno hubiere golpeado con azotea 6 palos Li su propia mujer sin alguna de -las causas que hemos mandado basten contra las mujeres para la disolución del matrimonio, no queremos ciertamen. te que por esto se haga la disolución del matrimonio, pero el marido, que se pniÑbe que sin tal causa golpeó con azotes 6 con palos Li su mujer, dale por tal injuria Li su mujer de los demás bienes suyos, aun durante el matrimonio, tanto cuanto constituye la tercera parte de la donación antenupcial.
Cap. XV
Capitulo XV
Bis quoque etiam illud adiicimua, ut, si quis for. san suspicatur aliquem vello suae uxonia ¡liudare castitati, et contestationes ej ex scripto tres destinavenil, habentes testimonie trium virorum fide dignorum, et post has tres ex a-cripto conteatationos invenenit aiim convenienteni suae uxoni, si qul. dem in ana domo, aut ipsius uxoria, ant adulteri, aut ¡u popinis, aut iii suburbanis, esee licentiain merite propriis inanibus talem penimere, nuiluni periculum ex hoc formidanti. Si vero in alio loco talem inveneril eum sua uxoreloqueiiteni, non mi. nus tribus testibus fidedignis convoóatis, per quos probare póssit, quod eum cura sus- uxore compenl (8), ludici tradere crimina examinanti, illum varo pro veritate cognoscentern post tres ex scripto COntestationes cum tal¡ moliere eum inventum, la-
A esto añadimos también, que, si acaso alguno sospecha que alguien quiero ofenderla castidad de su mujer, y le hubiere enviado por escrito tres denuncias, que tenga el testimonio de tres varones fidedignos, y después de estas tres denunclas. por escrito hallare que él se reune con su mujer, si
(1) EL cíd. Ilamb.; hae, las ed. (21 contra Trid. 3) repudiom studucrit deetinare, el cód. Ramb.; 'repnum dastitsrft Ble. (4) El cdd. Hamb.;euscepedl, ¿as ec'. TOMO VI—Si
verdaderamente en supropia casa, 6 en la de la misma mujer, 6 en la del adúltero, 6 en figones, 6 en los suburbios, tenga licencia el marido para malar al tal con sus propias manos, no teniendo por ello ninguna responsabilidad. Mas si al tal lo buhiera hallado en otro lugar hablando con su mujer, habiendo convocado no menos de tres testigos fide-. dignos, pár medio de los que pueda probar que á aquel loancontró con su mujer, entréguelo al juez que conoce de lo criminal, el .cual conociendo en k.; coneervare, el cód. Hamb., y 8k.; de, on,llenla u cód. Ramb., y ¿as cd. (7) Por; veZ, adicionan el cdd. Hamb,, 7'rjd , y Cono, (8) reperlt, 8k.
(5) 4a)
402
ÑovELA.-4oN5TITuoI6N cxiii
lora quidem tanquacu ex hon solo adulteril crimini subiaeentem, nulla alia probatione (1) quaesita, punire, licentiacu autecu (es se viro quo modo voluerit sum uxorem accusare et secundum legos (2)1 exsequi crimen.
§ -1.—Quia vero ita comperiuntur aliqui impii,nt
étiam lii veñerandis domibus praesumant in, talibus se misoere aceleribus, et ibi do peccatis tractare, ubi oonsueverunt deum timentes peccatoruui veniacu postulare, iubmus, ut, si quia taus inveniatur in tecla venerabilibtis alienas uxori, de qua in suspicione est, post tres, sicut dictum est, .conteatationos lo 1, licentiacu esie sius manto utrasque personas defenori ecclesiae aut aliis dermis tradere, uL ad eorum perioulum divisim isti serventur, donee iudex hoc cognoscens mittat ad episcopum civitatis, quatenus ej ¡Mi tradantur, ut debeant sustinere tormentum secundum legos, quae interdiount adulteros a sanctissimis andesita vindican, nullam neque in boc aliam indice quaercnte de adulterio probationain, nisi tres, sicuci ¡am supra diximus, contestationes. lis enhn tribus contesta• tionibus osteusis, omnibus media liii sicuti adulteri punientur. Non anira debent buiusmodi personae in venerabili loco munimen babero, quem ipsiper soelus proprium despexerunt; (nani si eos, qui alibia rapinas mulierum aut adulteria commiUunt, et ad orationuni domos confugiuot, ab eta vindican noatrae teges non sinuni, quomodó illis, qui in ¡pea ecciesia tale soelus studuerint perpetrare, permitti. mus aliquod auxilium ex ecelesiasticis terminis invonire?), sed oinnibus modis ¡udicibus eos tradi, et poonam süstinere, qua digni sunt, qui sauctiasima loca violare praesumunt. Quia (3) enim ibi delinquit, ubi salutecu petat? EL generaliter diaponímus, ut, si quia invenerit anam uxorem, aut tlliam, aut neptem, aut sponsam in venerandis toda cuni al¡quo loquentem, et su Luz fuerit turpis gratia causas sois colloqui, tradat oes defensor¡ aut aula sanctissimae eius eoclesiae dermis, ut ¡psi sao pononio utrasque personas divisim cuatodiant (4), doneo iudex sos accipiat, et secundum leges cau&iñ (5) decernat.
verdad que después de las tres denuncias por escrito fué el tal encontrado con aquella mujer, castíguelo ciertamente, sin requemas ninguna otra prueba, como incurso por esto solo en el crimen de adulterio, y tenga el marido [menda para acusar á su mujer del modo que quisiere, y llevar a. término su acusación con arreglo á las leyes. § 1.—Mas como se hallan algunos tan impíos, que hasta en las venerandas casas se atreven á mezclarse en tales delitos, y a. tratar 'de pecados allí donde los temerosos de Dios acostumbraron a. pedir perdón de-sus pecados, mandamos, que, si se hallara que en los venerables lugares alguno, después, según se ha dicho, de lastres denuncias, habla con mujer ajena, respecto a. la cual cayó en sospecha, tenga licencia el marido, de ésta para entregar ambas personas al defensor de la Iglesia ó a. los otros clérigos, a. fin de que bajo la responsabilidad da éstos sean aquéllos custodiados por separado, hasta que el juez que conozca de esto envíe misiva al obispo de la ciudad para qué aquéllos le sean entregados, al objeto de que hayan de sufrir tormento con arreglo a las leyes, que prohiben que los adúlteros sean reivindicados por las santísimas iglesias, no requiriendo el juez tampoco en este caso ninguna otra prueba del adulterio, sino las tres denuncias, según ya arriba hemos dicho. Porque mostradas estas tres denuncias, aquellos serán de todos modos castigados como adulteres. Pues no deben tales personas tener amparo en un lugar venerable, que ellas mismas despreciaron con su propio delito; (porque si nuestras leyes no dejan que los que en otra parte cometen raptos de mujeres 6 adulterios, y se refugian en las casas de oración, sean reivindicados por. éstas, cómo i los que se hubieren empeñado en perpetrar tal delito en la la misma iglesia lea permRlrlamós que hallasen algún auxilio por virtud de los [Imites eclesiásticoa), sino ser de todos modos entregados a. los jueces, y sufrir la pena, de que son dignos, los que se atreven a. violar los santísimos lugares. Porque quién delinque allí donde pide la salvación Y en general disponemos, que, si alguno hubiere hallado a. su mujer, 6 (i su hija. ó ásu nieta, 6 a. su esposa hablando en venerables lugares con alguien, y sospechase que ellos están en coloquio con motivo de una causa torpe,. entréguelos al defensor 6 a. los demás clérigos de la santísima iglesia, para que ellos mismos custodien a. su riesgo separadamente a. ambas personas, hasta que el juez las reciba, y falle lacausa con arreglo a. las leyes.
EpUogus
Epilogo
Quae igitur por praesentem et in perpetuum valituram legein nostra definivit tranquillitas, in omnibus praedictis casibus valore volumus, nial Lamen nondum ant iudiciali decreto aut amicabili convontione decisa suni, quae suum robur habere sancimuz. Gloriosa igitur et eminentisaima auctoritas tua in hac quidem inclyta civitate edictis propositis ad notitiam perdueat universorum, in provinciis autem per praecepta ad clarisaimos provinciaruni judices destinata hace omnibus facere manifesta festinet, uL nullus penitus ignoret, quae pro utilitate nostrorucu collatorum a nobis disposita sunt, ita tamen, ut omnibus per propria praecépta pronunciet, quatenus sine quolibet iniusto dispen-
Queremos, pues, que en todos los susodichos casos esté en vigor lo que nuestra tranquilidad ha establecido pór medio de la presente ley, perpétuamente 'valedera, si es que todavía no fueron decididos 6 por decreto judicial 6 por amigable convenio, pues mandamos que éstos tengan su propia fuerza. Por tanto, lleve tu gloriosa y eminentísima autoridada. conocimiento de todos, exponiendo ciertamente edictos en esta ínclita ciudad, y apresúrese a. hacer manifiestas a. todos en las provincias por órdenes enviadas a. los muy esclarecidos jueces de las provincias, estas resoluciones, paraque nadie
(1) Bk.; raitone, el cód. Hamb., y las ed. (2) El cckt. Hamb. ti las cd. omiten lo que se halla entre
paréntesis, pero lo suplid flk. alendiendo al tealo griego.
absolutameite ignore lo que para utilidad de nuestros tributarios ha sido dispuestopor nosotr9s, pero 4, Qul,Bk. is EL cód. Hamb.;
dcv Isim tam din cus todlant, las ed.
(5) Trid.ç cansas, el cdcl. Haml., Pon., g Cont.
oNTrTuc16N
dio nostris collatoribus praesentis legil fiat malnuatio. • Dat. 111. Id. Dec. Constant. imp. DN. IUSTINJAN! PP. .Aug. anno XVL, post BAsu.IT V. C. cona. [542.]
403
áxIv
de suene que á LodoS les declare por medio de sus propias órdenes, que la notificación de la presento ley se les haga nuestros tributarios sin algún in justo dispendio. Dada en Constantinopla á 3 de los Idus de Diciembre en el año décimo sexto del imperio del señor Justiniano, Augusto perpétuo, después del consulado de BASILIO, varón muy esclarecido. [542.1
CONST. CXXV (1)
CONSTITIJOZON CXXV
'DE HSREDIBUS AB .INTESTATO VENIENTIBUS ET AGN.TOIUJM IURE SUDL/tTO (2)
DE LOS HEREDEROS QUE SUCEDEN-ABINTESTATO Y DE LA SUPRESIÓW DEL DERECHODE LOS AGNADOS
(Coli. IX. tít. 1.)
(COlscciOn IX. titulo 1)
¡mp. IUSTINLANUS Aug. PETRO,
g1oriozi.s.ino Praefeco sacrrum Praetoriorurn Oi'tentis.
•
•
•
El Emperador JUSTiNiANO, Au9usto, ci PEDRO, yloriostsimo Prfecto de, los sacros Pretorios de Orienle,
Paefatio
Prefacio
Plurimas et diversas leges veteribus temporihus prolatas invenientes, per.quas non iustedifferentia ab intestato successkrnis inter cognatos ex masculis el feminis introducta SaL, necessarium case perspeximus omnes sjmul ab intestato cograLiooum suocessiones per praesentem legem clara compendiosaque divisione disponere, itaque prioribus 1 egibus pro hac causa positis vacantibus, de estero ea sola servan, quae Duna constituimus. Quia igitur omnis generis ab intestato sueceasio tribus cognoøitur gradib.us , hoe saL ascendentium, et deseen-
• Hallando que en los tiempos antiguos se promulgaron muchas y diversas leyes, por las que sin justicia se introdujo diferencia en las sucesiones abintestato entre los cognados procedentes de varones y los de hembras, hemos considerado que era necesario disponer por medio de la presente ley en clara y compendiosa división al mismo tiempo todas las sucesiones abintestato de los cognados, y que ami, quedando sin aplicación las anteriores leyes portal cau sa estaMecidas, so observe en lo sucesivo solamente lo que ahora establecemos. Mas como es sabido que toda sucesión abintestato de-parentesco se halla oti tres grados, esto es, la de los ascendientes, la de los .descendientes,.y la de los colaterales la cual so di-. videentre los agnados y los cognados, disponemos que sea Ja primera la sucesión de los descendientes. -
dentiurn, et ex latero, quaa in agñatos cognatosque dividitun, .pnimam essedisponinius descendentium succeasionem. .Ca.p.X
Si quis igitur deacendentium fuerit el,qui lotestatus monitur, cuiaslibet naturae aut gradus, sive ex maacuiorum.genere, sive ex feminarum deacendena, él sive suso potestatis, 8ive sub potestate sit, omnibus ascendentibus et ex jatees cognatis praoponatur. Licet eiim defunctus sub altenius pote state fuerit, temen eius fui (3), cuiuslibet sexus siiit aut gradus, etiani ipsis parentibus praeponi praecipimu8, quorum sub potestate fucnit, qui defuñctus caL, in illis videlicet rehus, quaeaecundum
Capitulo 1 Así, -pues, si tuviere algún descendiente el que muere intestado, de cualquier sexo O grado que sea, ya descienda por línea de varón, ya de hembra, y ora sea de propia potestad, era esté bajo potestad, sea ate puesto todos los ascendientes y los cognados óólateri1es. Porque aunque al difunto hubiere estado bajo la potestad de otro, mandamos,
sin embargo, que sus hijos, de cualquier sexo ó
nostras alias legos patribus non acquiruntur. Nam' in usuharuni reruni qui debet acquiri aut servan,. nostras de bis (4) ¡egea parentibus custodimus, sic Lamen, UI, si quem horum dascendentium ftlios relinquentem mor¡ contigerh, ihius filies, aut filias. aut alice descendentes in propnii parentia looum (5) succedere, *¡ve sub potestate. defuneti, sive auae potestatis invniantur, tantani de hereditaté mo-. rieritis aácipientes partem, quanticunque amI, quan. Lam eorum Carena, si viyeret, habuisset; quam sueem in stir'pes vocavit antiquitas. in hoc cession .,cnim ondina gradum quaeri nolumus, sed cum fil jis et fihiabus ex praemortuo fihio.aut fila nepotes vacari saneimus, nulla introducenda difenentia, sive masculi sive feminae sint, et seu .ex masóulorum .seu feminarum prole descendant, sive suae potestatia, sive sub potestate sint constituti. EL haec qui• dem de successionibua descendentium disposuimus. Consequens autem esme per$pexkInuIet de aseen-
grado que fueren, sean preferidos aun á los mismos ascendientes, bajo cuya potestad estuviere el que falleció, por supuesto en aquellos bienes que con arregló fi. nuestras otras leyes nono adquieran.para los padres. Pues en cuanto al uso que de estos bienes se debe adquirir O conservar, leS guardamos á los padres nuestras leyes sobre esto. establecidas; pero de suerte que, si aconteciere que fallece alguno de estos descendientes dejando hijos, los hijos 6 las hijas de él, 'á sus demás deacendientessueedari en el lugar de su propio ascendiente, ya aS hallen bajo la potestad del difunto, ya sean de propia potestad, recibiendo da la herencia del que muere, cuantos quiera que sean, tanta parte cuanta habría tenido su ascendiente, si viviese á. cuya sucesión la llamó la antigüedad por estirpes. Mas no queremosqneen este orden se investigue grado, Sino que mandamos que con los hijos y las hijas sean llamados los nietos habidos de un hijo 6 de una hija premuertos, sin que se haya de introducir diferencia alguna, ya sean varones, ya hembras, y ora
(i) EL texto griego (Novela CX ViII.) se.haUa en ¡iaL. u ScrLmg.—Áilzan. 1X.. 70.—EL ó.1iunopáira./o deL poemio y los capUmslos i.. se hallan en las Bas. XLV. 3. 8.— lulian. Com L 109.- La cersidn laWia es la anllgua glosada.
(2) De heredibus ab htcatato suceedentibus, elcód. fiamb. (3) Silos. Bk. cd. etreotLpada. • (4) El cód. Hamb.; mnIbug adicionan las cd. 5) loco, el cód. HamO., y Trid. •
404
NOVEtA. —OONeTTTUOIÓN XIV
dentilrns congtltuere, quomodo ad descendentiuin successionem vocentur.
desciendan por línea de varón, ora por la de hembra, 6 sean de propia potestad, ó estén bajo potestad. Y esto ciertamente es lo que hemos dispuesto en cuanto á les sucesiones de los descendientes. Mas nos ha parecido que era consiguiente detármi nartambién respecto¡ los ascendientes de qué modo sean llamados á la Sucesión de los descendientes.
Cap. II
Capitulo II
Si igitur defunetus descendentes quldem non relinquat heredes, pater autem, aut mater, aut alii parentes si supersint, omnibus ex latera cognatis lies praeponi sanciinus, exceptis solia fratribus ex utroque parente coniunotis defuncto, sicut par subsequentia declarabitur. Si autem plurimi ucendentium vivünt, boa praeponi iubemui, qui proximi
Si, pues, el difunto no dejara ciertamente herederos descendientes; pero le quedaran padre, ó niadre,.ú otros ascendientes, mandamos que éstos sean preferidos á todos los cognados colaterales, exceptuados solos los hermanos unidos al difunto porpadre y madre, según se eclarará más adelante. Mas si viven muchos ascendienta, mandamos que sean preferidos los que se hallan en grado más próximo, varones y hembras, ya séan paternos, ya maternos. Pero sí tienen el mismó grado, divídase por igual entre ellos' la herencia, de suerte que reciban ciertamente la mitad todos los ascendientes por parte del padre, cuantos quiera que fue. ron, y la otra mitad los ascendientes por parte de la madre, sean cuantos quiera los que aconteciere que se hallan. Mas si juntamente con los ascendientes se hallaran hermanos 6 hermanas unidos al difunto por parte de padre y de madre, serán llamados con los ascendientes degrado máspróximo, aunque, fueron padre 6 madre, debiéndose dividir ciertamente entre ellos la herencia según el número de personas, de suerte que cada uno de los ascendientes y de los hermanos tenga igual porción; sin que en este caso pueda de ningún modo reivindicar para si el padre uso alguno de la poróión de los hijos 6 de las hijas, porque en lugar del uso de esta porción damos por la presente ley el derecho de herencia también en cuanto á la propiedad; no debiéndose observar ninguna diferencia entre estas persones, ya fueren hembras, ya varones, que son llamadas á la herencia, y ore estén unidas por línea de varón, ora por la de hembra, y fuere 6 de propia potestad, 6 estuviere bajo potestad, aquel á quien suceden. Reste que determinemos el tercer orden, que se llama colateral, y se divide en aguados y cognados, para que, dispuesta también esta paite, se halle del todo perfecta la ley.
grado (1) reperiuntur, mesenios et feminas, sive paterni, sive materni sint. Si autem eundem habent gradum, ex aequo intereos bereditas dividatur, ut medietatem quidem accipiant omnes a patre ascendentes, quanticu uque fuérint, medietatém vero reiiquam a matre ascendente., quantoscun. que coz inveniri contigerit. Si yero cura ascondentbus in'veuiantur fratres aut sorores ex utrisque parentibus coniuncti defuncto, curn proximis grado ascendentibus vocabuntur, si et (2) pater aut matar taarint, dividena inter coa quippe hereditate secúnduni personarum numerum, uti et ascondentium et fratrum singuli aaqualem habeant portionem; nullum usum ex fihiorum aut fltiarum portionc la boo casa valente patre sibi penitus vindicare, quoniam pro hac usas portione hereditatis lus et secunduni proprietatem per praesentem .dedicnua legem; differentia anua servanda inter personas istas, siva feminae, aive inasculi fuerint, qui ad bereditatem vocantur, et sive par maseuli, sive por feminas personam copulantur, et sive suaepotestatis, sive sub potestate fucrit la, cal succedunt (S). Reliquum est, ut tertium ordinem decernamus, qui vocatur ex latera, et in agnatos et cooatos dividitur, ut etiam hac parte disposita, undique perfecta lex inveniatur. L
Osp.. II!
Capitulo III
Si igitur defunctus neque descendentes, neque ascendentes reliqiierit, primos (4) ad hereditatem vócamus fratres et sorores ex aodem patre et ex cadera metro natos, quos etiam eum patribus ad hereditatem vocavimus. His autem non exsistentibus, in secundo ordine illos fratres ad hereditatem voeamus,qui ex uno parente conluneti eunt defuncto, sive por patrem solum, sive per matrem. Si autam defun oto fratres fuerint, et alterius iratris ant sororis praemortuorum fui, vocabuntur ad horeditatem isti eum dé petra et metro thiis masculle etfeminis, et quantieunue fuerint, tantam ex hereditate perciptent portionem, guantam eorum pareos futuros erat (5) accipere, el superates esset. Unde consequens cgt, ut si forte praemortuus fretar, cuius ff11 vi'vunt, per utrumque parentem (6) auno defunctae personas inngebatur,
Por lo cual, si el difunto no dejare descendientes, ni ascendientes, llamamos en primer Itigar ala herencia á los hermanos y á las hermanas nacidos del mismo padre y de la misma madre, á losque también los hemos, llamado con los padres á la herencia. Mas ñó existiendo ellos, llamamos en segundo orden á la herencia á los hermanos que están unidos al difunto por parte de uno solo de los padres, ya solamente por parte del padre, ya por la de la madre. Paro si el difunto tuviere hermanos, 6 hijos de otro hermano 6 hermana premuertos, éstos serán llamados á. la herencia con los tíos varones y'.hembras, paternos y maternos, y, cuantoí quiera que fueren, percibirán de la herencia tanta porción cuanta hubiera de percibir el padre 6 la madre de ellos, si sobreviviese. Por lo cual es consiguiente, que, si acaso el hermano premuerto,
• (1) proiLmi gradus, ci ccid. IIasnb.; proximo grade Trid, (2) . el autem, ci cód. IIa,nb., Trid., Pon, si etlam, Je . Pa- rcs que Cont. cnm.ndde apasajeaendteuioal teoto griego. (3 potestate elt, cal euccedant fratres, el cód. Rantb.;
pitcstatc gint eles, cal succedunt fratres, Trid., y Por. ) primum, ci cód. Ha,nb. (7, TnIci., y Port. 5) t cód. Hamb., Tiid., y PaPI.; esaet, Cont. (2) Sp.; utramque partem, el odd. Jiantb., y Las ed
OVEL.S .—CONBflPUCEÓN CXIV
suporstites autem frares per patri» iu1uiii 1oisau aut matrem ej ¡ungebantur, praeponantur istius dlii propriis tLiiis, 1iet ja terUo sint gradu (sive a Catre, sive a matre sint thii, et sive maseuli, sive tezninae), sicut eorum pareas praeponeretur, si viveret. E (1) ex diverso, si quidem supérales frater ex utroque parente coniungiLur defuneto, praomortuus autem per ununi parentem iungebatur, hutus fijos ab hereditate exeludimus, sicul ipse, si viveret, exeiudebatur (2). Huiusmodi vero priviIegiuin in hoo ordine cognationis solis praebemus fratruni maseulorum aut (3j feminarum fiuiis aut fihiabus, ut in suorum parentuni iuia suceedant; nulli (4) al¡¡ omnino personae ex hoc ordine venientt hoe ius.Iargimur. Sed et ipeis fratrum fihis tuno Iioe beneficium conForirnus, quando cum propriis iudicantur (5) thiis maseulis et feminis, sive paterni, sive materni sint. Si autem cuni fratribus dofunoti etiam ascendentes, sicut iam diximus, ad liereditatem vocantur, nullo modo ad sueeessioneni ab intestato fratris ant sororis fiLms vocari permiltimus, noque si ex utroque parceLe eorum pater aut mater defuneto iungebatur. Quandoquidem igitur (6) fratris et sororis fihiis tale privilegium dedimus, nL in prorioruLxi parentuin succedantes Locuni sol¡ in terto constitutigradu eum iis qui in secundo gradu sunt, ad hereditatem voceotur, jitad palam est, quia thiis defuncti masculis et feininis, sive a patre sivo a matre, praeponuntui', si etiani iii (7) tertium cognationis simuliter obtineant gradum.
§ 1.—Si vero neque fratres, noque filos fratrum, sicut dixknus, defunetus reliquerit, omnea dejacepa a lacere cognatos ad het'editatem vocamus seeundum uniuscuiusque grados praerogativam, ut viciniores gradu, ipsireliquis praeponantur. Si autem piurimi eiusdem gradus inveniantur, securidum personarum numerum inter coa hereditas dividatur, quod la. capita nostrae legos appellant.
405
cuyo li;iug viv,ii, estaba unidu por padre y madre
áá, la persona ahora tallecida, pero los hermanos sobrevivientes estaban unidos á ella quizá sólo por parte dei padre O de la madre, sean antepuestos Los hijos de éste ¿. sus propios tíos, aunque estén en tercergrado, (ya sean tíos por parte del padre, ya por la de la madre, y ora varones, ora hembras), como seria antepuesto el padre de ellos, si viviese. Y por el contrario, si verdaderamente el hermano que sobrevive está unido al difunto por parte de padre y de madre, pero elpremuerto lo estaba por parte de uno solo de los padres, excluimos de la herencia á los hijos de éste, como él mismo sería excluido, si viviera. Mas en este orden de la cognación á solos los hijos ó hijas de los hermanos varones O hembras les concedemos tal privilegio, para que sucedan en los derechos de sus padres; y no le damos este derecho absolutamente .á ninguna otra persona que provenga de este orden. Pero aun á los mismos hijos de los hermanos les conferimos este beneficio siempre y cuando son juzgados con sus propios Lbs varones y hembras, ya sean paternos, ya maternos. Mas si con los hermanos del difunto son llamados ¡la herencia también los ascendientes, como yahemoa dicho, no permitimos de ningún modo que los hijos del hermano O de la hermana sean llamados abintestato ¡la sucesión, ni aunque el padre O la madre de los mismos estuviera unido al difunto por parte de padre y de madre. Y así, puesto que hemos dado taj privilegio á los hijos del hermano y de la hermana, para que constituidos ellos solos en tercer grado sean llamados ¡ la herencia, sucediendo en el lugar de sus propios padres, juntamente con los que están en segundo grado, es manifiesto que son preferidós ¡ los tíos del difunto, varones y hembras, ya paternos, ya maternos, si también ellos tuvieran igualmente el tercer grado de cognación. § 1.—Mas si el difunto no hubiere dejado-ni hermanos, ni hijos de hermanos, según hemos dicho, llamamos á la herencia á todos tos demás cognados colaterales con arreglo á la prerogativa del grado de cada cual, de suerte que los de grado más próximo sean preferidos á los demás. Pero si Be hallaran muchos del mismo grado, divídase entre ellos la herencia según el número de las personas, ¡ lo que llaman nuestras layes sucesión por cabezas.
Cap. IV
Capitulo XV
Nullam varo volumus case differeutiam in quacunque successione aut hereditate inter eos, qui ad heraditatem vocantur, masu los Re feminas, quos ad hereditatem communiter defloivimus yocari, sive por maseuli, siveper feminae personam defuacto inngebantur, sed ja omnibus suecessionibus agnatorum cognatorumque differentiam vacare praecipimus, siva par femineam personam, sive per emancipationem, vaL (8) per aliutn quemlibet inodum prioribus legibus traetabatur, et omnes sine qualibet buiusmodi differentia secundum proprium cognationis gradum ad óognatorum suecassionem ab intestato venire praecipimus.
Mas no querernos que haya diferencia alguna en cualquier sucesión O herencia entre los varones y hembras que son llamados á la herencia, los cuales hemos determinado que sean llamadus en común ó. la herencia, ya si estaban unidos al difunto por persona masculina, ya si por femenina, sino que mandamos que en todas las sucesiones deje de haber diferencia entre agnados y cognados, ya si en las antiguas leyes se establecía por medio de persona femenina, ya si por la emancipación, ya si por otro cualquier modo, y disponemos que todos sin ninguna tal diferencia vayan abintestato á la sucesión de los cognados con arreglo á su propio grado do cognación.
Cap. V
Capitulo y
sietuni. Sancimus enim, u numquemque seeundum Ex his autem, quae de hereditate diurnas et disposuimus, et quae de tutela sant, manifesta con-
Mas dé lo que hemos dicho y dispuesto respecto ¡ la herencia es manifiesto también lo que se refiere á. la tutela. Porque mandamos que cada cual
(1) 5t, omltenta el cdd. Ha,nb.. Trid., y Pon. 5) E c&. Hamb., ab bereditate exciudehatur, las ect. (3) Et oÓc. Hamb.; et, ¿as ecl. (4) El cdd. H,zmb. Tnid., y Pont.; eziim, adtoiona Conl.
(5) El aód. Hamb., y Cont.; vocantur. Ti-id., y Pon. (6) igltur, om.lteta el odd. Ilainb., Ti-id., y Por. (7) 1111, ontltela it cód Harab.
(8) El cdd. Jlamb., y Ti-Id.; sive1 Port., y Cose,
ovEtAS.—ooNsTITtiOróN CXI\
406
gradum et ordinem, quo ad hereditatem 'vocatur aut soma (1). aut cern allis, etiani funcionern tutelas Suscpere, nulla nequé le hac parte dlffdrenUa introducenda de agnatorum seu cogoatorum
jure, sed omnibus similiter ad tutelam vocandis, quique ex masculorum, quique ex feminarum prole
descendunt minori coniuncli. Raec auteni dicimus, si masculj et perfectas aetaüs sint; et nulla lego prohibeantur tutelam guscipere, neque oxeesatione compétente sibimet utantur. Mulieñbua eniw etiam nos interdicimus tutelae subire officlum, nisi matar. aut.avia fuerit. Bis enim solia socunducn here4itatis ordinem et tutelani subire porrnittimus, si ¡¿ter gasta et nuptiis aliis et auxilio Vellelani senatusconsulti renunclant. Base enim .ervante8 omnibus a ¡atore coguatis quoad tutelam praeponuntur, testamenlariis solia tutoribus praocetlentibus eas; defuecti nainque voluntateni et electionetn praeponi volumus. Si autem plurimi eundem cognationis gradum habentea ad tutelaru voeantiir, iubemus, communiter, convenientibus apud iudicem, cuí huis partía sollicitudo est, unum aul plures, quanti ad gubernationem substantiae aufficiant, ex ipais cligi et denuncian, et euin 'val oes minonis res-gubernare, tutelae par¡culo omnibus iniminente, qui ad tutelam vocantur, etsubstaatiis eorum ininori aetat.e lacite (2) subiacentlbus pro huiusrnodi gubernatione.
tome ku cargo también la función de la tutela con arreglo al grado y al orden en que es llamado la herencia ó solo, ó junto con otros, sin que tampoco en este particular se haya de introducir diferencia ninguna entre el derecho de los aguados ó de los cognados, sino debiendo ser llamados todos igualmente á la tutela, así los que, unidos al menor, descienden-de prole masculina, como los que de femenina. Mas esto lo decirnos, si los 'varones
fueran de edad cumplida, y no se los prohibiera por
ninguna ley encargaras de la tutela, ni utilizaran excusa que les competa. Porque é. las mujeres también nosotros les prohibimos desempeñar el cargo de latutela, como no fuere la madre ó la abuela. Porque estas solas les permitimos que con arreglo al orden de4a herencia desempeñen también la tutela, si en acta renuncian á otras nupcias, y al beneficio del senadoconsulto Veleyano. Pues observando esto son preteridas en Cuanto. la tutela todos los, cognados colaterales, procedión dales ellas solos los tutores testamentarios; porque queremas que sean preferidas la voluntad y la elección del difunto. Mas si son llamados á. la tutela muchos que tienen el mismo gradó de cognación, mandamos que reuniéndose en común ante el juez quien compete el cuidado de este particular, elijan y nombren de ellos mismos uno ó muchos, cuantos ¡sean suficientes para la administración de los bie-
nes, y administren él 6 ellos los bienes del menor, incumbiendo la responsabilidad de la tutela k toldos los que son llamados é. la tutela, y quedando por tal administración obligados tácitamente sus bienes al menor do edad.
Capitulo VI •
Cap. VI Hace auteni omnia, quae de succeasionibue genoria. sancivimus, obtiüere in lilia volumus, qui catholicae dei sunt. lo haereticis .enhm (3) 1am a nobis.positas leges firmas esie praecipimus, nul1am novitatem aut.immutationem ex praesente Introducentes lego. Quae igitur por hanc constitutionem in perpeluum observandam sancivil nostra tranquiflutas, le ilhia voLumus obtineracaaibus, qui a principiis Iulii mocisis praesentis sextas indictionis seu eveneruet (4), seu posthac (5) emersenint (6); praecedentes namque casos qui usque ad memoratuni tempus pertransierunt, secundum 'vetoros legos decidí (7) praecipirnus.
Pero todo lo que hemos dispuesto sobre las sucesiones de parientes queremos que sea aplicable k los que son de fe católica. Porque, en cuanto á los herejes, mandamos que sean firmes las leyes ya establecidas por nosotros, sin que introduzcamos ninguna novedad ó alteración por la presente ley. Así, pues, queremos que lo que por esta corlstituóión
que ha de observaras perpetuamente, mandó nuestra tranquilidad, rija en aquellos casos que hayan
ocurrido desde principios del. mes de julio de la presente sexta indicción, 6 que surgieren después; pues los casos anteriores, que ocurrieron hasta el mencionado tiempo, mandamos que sean decididos con arreglo á las antiguas leyes. Epilogo
pUogus Tea agitur gloria per praeseutem legein a noble disposita ad omnium cognitionam venire procurel, in bac enim (8) regia civitate edietis consueté propositia, in provinclis autem praeceptis dirigendis ad clarissimoa praesides earum, ut nulli nostri iniperii subiectorum sit ignota nostras circa eos mansuetudinis providentia, ¡la tamen, eL sine omni dispendio civium aut provincialium in oinni loco praesentia legis fiat insinuatio. Dat. VII. Kal. Aug imp. DN. IUSTINIANI PP. Aug. auno XVII. post cona. BAS1LII V. C. anno II.
(543.]
(1) EL cód. Ilanzb., y Tid.;so1uin, Port. y Cont. t tactte, omítela eL cód. Eamb, () autem, it cód. Hamb., Trfd., y Port. (t) Veuuunt, it cdd. Hamb. Trk'L, y Por. (5) `Ut po.t iiaee, el cód. ¡Iamb., y TrLd.
Por tanto, procure tu gloria que llegue k conocimiento de todos lo que por medio de la presente ley 'ha sido dispuesto por nosotros,' exponiendo en la forma acostumbrada edictos en esta real ciudad, y dirigiendo á las provincias órdenes para sus muy esclarecidos presidentes, para que k ninguno de lós súbditos de nuestro imperio sea desconocida la previsión de nuestra mansedumbre respecto k ellos, pero de suerte que la notificación de la presente ley se haga en todos los lugares sin dispendio alguno de los ciudadanos 6 dolos provincianos. Dada 4 7 de las Calendas de Agosto, en el año décimo séptimo del imperio del señor TUSTINTLNO, Augusto perpétuo, segundo después del consulado de EASIUO, varón muy esclarecido. [543.] 6) emergeiunt el cód. Hamb.; emerierunt, TM.; emergent, Pi'rt. (7) tucidl, el cód. Ham&,, Tr14., y Port; (6) quidem, $p. .
.
NOTLS.—CONSTTUCIó Cxv OONST. CXV
•
40'7
CONSTITUCION CXV
(1)
(JT SP0NSLT1A. LLRGITAS SPSCIALIS BIT c0NTRLcTUS; ET DE DIVERSIS CAPITULIS (COM. IX. III. 2.) -
DE QUE LA DONACóN ESPONSA1CLt SEA UN CONTRATO
Imp. IUSTINLtNUS Aug. PETRO, gloriosiuirrto Orienzüum Praetoriorum Praefecto.
£1 Emperador JUSTINIANO, Arujuito, 4 PEDRO, 910riostsi,no Prefecto de los Pretorws de criente.
CapI
Capitulo 1,
Sptnsa1itiam largitatem contractum speciaLém esBe et iudicari, et non aliis donationibus eam connumeran, per praesentem sancimus legem, quOniam pro ea aequalitas dotis offertur. Sive igitur fiat sub ge8tis nionuinentorüm eiusinsinuatio, sive etiam non, iubeinus, eam per omnia suum robur babero tam apud mulierem, quam apud v1rum, sive ab ipso viro, sive ab altero aliquo mullen de-
• Mandamos por la presente ley, que la donación esponsalicia sea y se considere un contrato especial, y que no sea contada entre las demás donaciones, porque por ella se ofrece cosa igual in dote. Así, pues, ya se haga en actas su insinuación, ya también no se haga, mandamos que en todo tenga ella su propia fuerza tanto respecto á la mujer, como en cuanto al marido, ya si fuera dada ó consignada por escrito para la mujer, por el mismo marido, ó por otro cualquiera, ó ya si la. donación se hiciera á la persona del marido, para que .comprenda las mismas cosas en la donación nupcial. Y mandamos que esto tenga validez de cualquier cantidadque
ter su conacribatur, vel in viri personain donatio fiat, quatenus ¡pea* res in nuptialem donationein conscribat. EL hoc valore praecipimus, cuiuscunque siL donatio quanhitatis, vel si non, sicuti dictum est, itisifluetur.
ESPECIAL; Y DE DIVERSAS MATERiAS
(Colección IX. tItulo 2.)
sea la donación, ó aunque no haya sido insinuada, segun se ha dicho. Cap II
Capitulo II
Et hoc quoque piaeseute constitutione sanciUI licentia siL minuribus iii ipso tempore, iii quo Iicet eis testan de alia substantia, etiam anos servos in ultimisvoluntatibus manuirzittere, nullo eis impedimento actatis faciendo, sed vacante lege, quae hoc primitus prohibebat.
Y mandamos también por la presente constitución, que en el mi-amo tiempo en que les es licito testar de otros bienes, tengan licencia los menores también para manumitir en últimas voluntades á. sus esclavos, sin que se les haya de oiginar impedimento alguno por la edad, sino quedando sin vigor la ley, que antói prohibía esto.
Cap. III
Capitulo III
EL hoc insuper ¡ubemus, ut, si quisin aliquo documénto alterjus faciaL mentionem documenti, nul1am ex hae memoria fien exactionem, nisi et (2) sund documentucn, eums memoria in secundo faeta est, profaratur, aut alia seeundum legos proba-
tio exhibeatur, quia et quañt&Las, cuius memoria facta est, pro veritate debetur; hoc enim etiam in veteribus legibus in'renitur.
Y además de esto mandamos, que si alguien hi-
ciera en algún documento mención de otro, no 10 haga por virtud de esta mención exacción alguna, no se presentase también el otro documento, de que se hizo mención en el segundo, 6 si con arreglo á las leyes no se suministraba otra prueba de
e verdaderamente se debe también la cantidad,
qU de que se hizo mención; porque esto se halla tam-
bién en las antiguas leyes.
Cap. IV
Capitulo IV
Hoe quoque sancimus, ut,.si quando appeliatione secuta, in novissima i•nduciarum die aut paN utraque, ant solus, qui appellattone usus est, occurrent, et suam praesentiam manifestavenit iudici futuro appellationia examinare iudieium, ant consiliarlis eius, aut qui lites iiitromittunt, et iudex aum in definitis diebus suacipere differat, nulLiim praeiudicium partibus ,aut un¡ earum ex boc penitus flor¡, sed es post haee (3) examinan appellationes huiusmodi, et sententia legitima terminan.
También mandamos, que, cuando habiéndose interpuesto apelación comparecieren en el último día del término ambas partes, 6 sólo el que mier-
Cap. V
Capitulo V
puso la apelación, y hubieren manifestado su pre. senda al juez que haya de examinar el juicio de la apelación, 6 á sus asesores, ó á los que introducen 105 litigios, y el juez difiriesó recibirlas en los días fijados, no se les origine de esto absolutamente ningún perjuicio á las partes, 6 á una de ellas, sino examínense aun después tales apelaciones, y sean terminadas por legítima sentencia.
Aliud ad hoc capitulum nostra indigens próvi- Además de esto, también nos ha parecido bien dentia prospeximus emendare. Quia enim nostras enmendar otro capitulo, que requiere providencia (fl El texto gr sao Nocela CX1X. se halla en Ral. u Scrimg. —A ¡han. X. 10..— Varioe oapStuloe de esta Novela 88 encuentran en diversos ¿apares de las Bas —lul ion. Const. 110. —La versión latina es ¿a antigua de ¿a glosa. -
(!) El cód. Homb.; et, omItenla ¿a. ed. (3) El cód, lomb.; hoc, en lugar de hace, se los en todas
la. M.
408
Ñ0vuu.S.
OZ4STITUCIÓN t?XV
leges decern ant, si quando glorlosiuimi praefecti. sacrorum praetoriorum sententiam protulerint, nullam appellationemi adversus cern offerri, sancimus, quolies aentenüa gloriosissimorum praefectorum cuiuscunque regionis proferatur, et unus forsan litigautium putaverit se gravan, habere eum licenLiam petitionem offerre gloriosissimis praefects, qui sententiam protuleruut, aut eorum conailiarlis, aut causas introducen tibus intra decem dierum inducias post prolatam sententiam, ut hoc subsecuto non aUter exsceutioni sententla contradatur, nisi pnius fideiussiones dignas praebuenit vietnix para tantae quantilatis, quantae !uit condemnatio, ut, si post hace retractationern modo legitimo procedente sententia resolvatur; res ci eum augmentis legitimis restituatur. Si vero intra memoratas decem dierum inducias post prolatam sententiamnon. obtuterit Iibellum is, qui putat se laesum, iubemus3 causae excutionem sino fideinaajone (1) procedere, retractationis jure servando 1111, qui se gravatum putaverit.
nuestra. Porque como determinan nuestras leyes. que, cuando hayan proferido sentencia los gloniosi almos prefectos-de los sacros pretorios, no se 10terpooga contra ella apelación alguna, mandamos que siempre que se profiera sentencia por los gbriosís imos prefectos de cualquier región, y SOaSO uno da los litigantes creyere que él habla sido agraviado, tenga él licencie para presentar peti
Cap. VI
Capitulo VI
Ad hace quoque sancimus, ut, si contigerit minores vello se abstiriere ab hereditate in se devolula et a se suscepta, si quidom omnes creditores praesentes fucrint jo illis locis, la quibus jo lotegrum restitutio postulatur, vocentur a indice creditores, et praesentibus omnibus ab huiusmodi hereduele se minores abatineant. Si vero omnes aut aliqui creditorum abaentes fueriut, iubemus, minores volantes hoe agere locorum iudicem, ja quibus ipsidegunt, adire, illum vero per cónsuetas citationes vocare creditores, et si intra spatium trium mensium nusquam appareant creditores, Iiocre rninoribus sine periculo ab huiusmodi heroditate abacedere, iudice providente, apud quem agitur in integrum restitutio, ubi debeant hereditarias res mobiles et immobiles custodiri, quantitate quippe harum publica descriptione sub gestis •monumentorum manifestanda.
Mandamos también además de esto, que, si aconteciere que menores quieren abstenerse de herencia deferida á ellos y por ellosadida, si ciertamente todos los acréedorea estuvieren presentes en aquellos lugares en que se pide la restitución por entero, sean llamados por el juez los acreedores, y estando todos presentes absténganse de tal herencia los menores. Pero si todos ó algunos de los acreedores estuvieren ausentes, mandamos que los menores que quieran hacer esto se dirijan al juez de las localidades en que aquellos viven, y que por medio de las acostumbradas citaciones llame él á los acreedores, y silos acreedores no comparecieren dentro del espacio dejres meses, séales licito los menores abstenerse de tal h'rencia sin riesgo, pro4eyendo el juez, ante.quieu se ventile la restitución por entero, donde deberán custodiarse los bienes muebles é inmuebles de la herencia, debiénso manifestar ciertamente su cuantía en inventario público hecho en acta.
Cap. VII
(_l
Rursus sancimus, ut, si quia mala fide rem pos-. sidena aut per venditionem, aut per donationem, aut aliter hane rem (2) allenet, qui vero putat, easdem res coropetere sibi, hoc anoseens, intra decem anuos inter praesentes et viginti inter absantas non contestatus fuenit secundum legas cmturem, ant donationem accipientern, ant iltum, ad quem res alio quolibet modo translatae suu, sum, qui tales res babet, firme esa babera, post decennii videlicer inter praesentes et vicennii inter absentes decursum. Si autem ignorat verus alienataram rerum dominus, el quia res, ej cornpetunt, et quia allenatio facta est, non aliter buce exciudi, nisi por tricermalium praescriptionem, non valente dicere co, qui res hoc modo possidet, quia ip se bona fide possidet, piando (3) a mala fide poesiden te hoe accepil.
(1) EL ed. Eamb., k Trid; fldejussorc, en t'ee de Meiu8Clon., 88 IWIC en Port. y Cont.
ción a los gloriosisimos prefacios, que profirieron
la sentencia; 6 á sus asesores, ó los ntroductoÑs de Las causas, dentro del,término de diez días después de proferida la sentencia, de suerte que, habiéndose hecho esto, no se lleve á. ejecución la sentencia de otro módo, sino si antes hubiere prestado la parte vencedora fian zas abonadas de tanta cantidad por cuanta fué la condenación, para que, si después de esta revisión, verificándose del modo legitimo, se revocare la sentencia, se le raslituya él con sus legítimos aumentos la cosa. Mas si dentro del mencionado término de diez días después de proferida la sentencia no hubiere presentado libelo el que se cree lesionado, mandamos que proceda la ejecución del negocio sin fianza, reservándoselo el derecho de revisión al que se creyere agraviado.
Capitulo VII Asimismo mandamos, que si alguien, poseyendo de mala fe una cosa, enajenara esta cosa 6 por venta, 6 por donación, ó da otro modo, y sabiéndolo el que cree que estas mismas cosas le competen á él nó hubiere reclamado con arreglo b. las leyes dentrç de diez silos entre presentes y de veinte-entre ausentes al comprador, 6 al que recibió la donación, ó á aquel áquien de otro cualquier modo fueron transferidas las cosas, téngalas en firme el que tiene tales cosas, por supuesto, después del transcurso de diez años-entre presentes y de veinte entre ausentes. Mas si el verdadero dueño de las cosas enajenadas ignora tanto que ilél le competen las cosas, como que se hizo la enajenación, no sea él rechazado sino por la prescripción de treinta años, no pudiendo decir el que de este modo posee las-cosas, qué él las posee de buena fe, puesto que las recibió de un poseedor de mala fe. (5) rem, omítela el cód. Hatab. (3) El c<34. 1Jarnb.; Ipso, aíiad4n (oecd,
--
NOVELAs—oONSTITUOt6N
cap,' ap VIII
•
ox
409
CapitIo VIII
-
De praescriplione vero decennii hoc ordinare .p.rospeximus, ul, si quando quispiam in praedcIa deceunii temporalL praescrlptlone in quibusdaru quideniannis praesens alt, in quibusdam verá absena, silos tantos etaniiós stiper decenniiim adiici, quantos ex ipso decennio absens fuit. Hace autem otnnia, quae de temporal¡ praecriptione .decrevimus, non in praeterilis, sed in futuris et (1) lantum post praesentem legem negotiis atque causis vale, re praecipirnus.
Mas respecto á, la prescripción de diez aflós nos ha parecido bien ordenar esto, que cuando tratándose de la susodicha presciipcion temporal de diez años alguien estu4iera.presente ciertamente algunos años, y ausente otros, se le agreguen sobre el decenio Otros tantos anos cuantos del mismo decenio estuvo ausente. Mas todo esto que hemos decretado sobre la prescripción temporal, mandamos que tenga validez, no en. los negocios y causas pasados, sino en los futuros, ysolamente después de la presente iey.
Cap IX
Capitulo IX
Quia vero ante bac (2) legem protulimus, nl teatator aul manu propria, aut per testes nomina heredum scribat in t.eslarnentis (3), agnovimus autem ex huiusrnodi .subtilitate plurirna tostarnenta dotructa, testatoribiis non valantibus huiusmocli cuiodire subiilltatein, aut fursan nolentibus seire aliquos suam voluntatem, iubemus,. lkentiarn qiiidem esse volentibus hoc servarein propriis testamentis; si autem hace (4) non observant, sedsecundurn prisCaifi coosuetudinem testentur, etiam sic firinuin testamentum esse sancimus, sive per se atiquis, sive-per alterius personam nomen here. dis inscripserit, si omriino reliquam legitimam ob. ser''ationem ¡ti testamento Lestator observaverit (5).
Mas como antes de esto, promulgamos una ley para qUe'el testador escriba en los testamentos ó da propia mano 6 por medio de testigos, los nombres de los hérederos, pero hemos sabido que por virtud de tal escrupuIosidd han sido destruidos muchos testamentos, por no poder los testadores observar tal escrupulosidad, ó acaso por' no querer que algunos conozcan su voluntad, mandamos que' tengan ciertamente licencia los que quieran para observar esto en sus propios testamentos; pero si no lo observan, sino que • testan con arreglo fi la. antigua costumbre, mandamos que también asl sea firme el testamento, ya si uno hubiere escrito por sí, ya si por medio de otra persona, el nombre del heredero, st el testador hubiere observado en el testamento absolutamente todas las demás solemnidades legales.
Cap.Z
Capitulo X
Legem ver,, per quam sanximus (6), non transferri ¡id alias (7) res, quae ad nostram domum ex venerabili ecelesia pervenerunt, vacare sancimus tarn in jis, qnáe 1am ad nostram domuni legitime pervenerunt, quam quae postea pervenire futura suni.
Y mandamos que quede sin vigor la ley por la cual dispusimosque no se transfieran fi otios lós bienes, que de la venerable iglesia vinieron fi poder de nuestra casa, tanto respecto fi los que ya vinieron legitirnamente fi poder de nuestra casa, como en Cuanto fi los que hayan de venir después.
Cap. XI Si quando autem aliquis testanientum faciat, el aliquatu rem iinmobilem suae famitise aul alter¡ cuicunque personse nomine legad reliqnerit, et speialiter dixerit, nullo tempore hano rem alienar¡, sed aul apud heredes, aul apud successores 1 has, ciii reliita est, permanere, in hoc legato iubemus Falcidiam legerniocuni periilus non hahere, quoniam alienalionem ei'is testator ipse probihuil. Haec autem obiinere .praecipilnus inilhis casihus, qui nóndum iudiciahi decreto, aut per amicabiIem cenventurn, aul quolibet modo legi'iaio deeisi sunt.
•
Capitulo XI Mas si cuando alguno hiciera testamento le dejare algunaotra cosa inmueble fi su familia, Ó fi otra cualquier persona fi titulo de legado, y especialmente dijere que en ningún tiempo sea enajenada esta cosa, sino que permanezca 6 en poder de sus herederos, 6 de los sucesores de aquel fi quien fué dejada, mandamos que en este legado no tenga de ningún modo lugar Ja ley Falcidia, porque el mismo testador prohibió su enajenación. Pero man damos que esto rija en aquellos casos,que todavía no han sido decididos por decreto judicial, 6 por • amigable convenio,-6 de cualquier modo legitimo.
Epilogus
Epilogo
Eminentialgitur tua, quae per praeseritem legem in perpetuum vahituram nostra sanxit tranquillitas, edictis quidem lo bao regia civitate proposilis, praeceplis autem ad omuium provindarum iudices destinatíí ad omnium noti'iani venire Procuret.
Por tanto, procure tu eminencia que lo que por medio de la presente ley, perpétuarnente valedera, ha sancionado nuestra tranquilidad llegue fi conocimiento de todos, por edictos ciertamente expuestos en esta real ciudad, y por órdenes enviadas fi los jueces de todas las provincias. Dada en Constautinopla fi 14 de las Calendas de
Dat. XIV. Kal. Febr. Constant. imp. ILTSTINIANI (1) et, o,nUenta i'rid.. y Pon.
las ed. a. El oJd. !lamb.: testamento, las ed. 2) EL cid. ¡lomb.: atila hane,
in El iid. ¡iamb. por segunda mano: el hase, el ci;dice ¡la mb; si enim hoe, los cd.; si vero ctiam hoe, Ele. Tono Vi— 52
, servaverit, en lugar deobservsverit, se ¿se en el edil. Ifamb., ¡,Trk. 6' siuiehnus, en vez de sanxlmus, se halla en el cdd. Hamb., 7'nid., # Port. (7) El cód. Ifamb., y Trici.; alles, PorI., j Cont.
410
NovIcLÁa.—coz4rrruatlSN oxv
PP. Aug. anno XVII., post BÁSILII cons. anu. III. [544.]
Febrero en el año décimo séptimo del imperio de
JusTiNiANo, Augusto perpétuo. año tercero después
del consulado de
BASILIO. [544.]
CONST. CXVI (1)
CONSTITUCIÓN CXVI
DE ALIENATiONE, ET EMPHTTEUSI, st LOCA.T!ONB, 1T IIYPOTHEGIS, El' ALlIS DIVERSIS CONTRACTIBUS1N UN1VERSIS LOC1S REIUJM SACRARUM
DE LA 3NJENAClÓr4, DE LA ENFITÉUSIS, Dg i LOCACIÓN, DE TAS HIPOTECAS, Y DE OTROS DIVERSOS CONTRATOS DE COSAS SAGRADAS EN TODOS LOS LUGARES
(Coli. IX. tít. 3.)
(ColeccIón IX. título 3.)
'Imp. ItJSTINIANU5 Aug. Ni ao, gloriosissinw Qrien-
taUurn Practoriorunt Pracfecto.
Praetatio'
Et Emperador JUSTINIANO, Augusto, 4 PEDRO, glório. 2i,nc Prefecto de los Pretorios Orientales.
Prefacio
Multis et diversis legibus super alienationibus, Habiendo establecido muchas r diversas leyes etempbyteusibus, et locationibus, et reliquia ad- sobre las enajenaciones, las enfitéusis, las locacioministrationibus (2) ecclesiasticarum rerüm plan- nos, y los demás actos de La administración de los tautibus (3), praevidimus ómnes praesente cern- bienes eclesiásticos, nos ha parecido bien comprenprehendere lege. - derlas todas en la presente ley. Cap. 1
Oapttulo 1
Sanciinus itaque, nullam habere licenticin ordinatores rerum huius regias civitatis sanctissinlae inaioris ecclesiae, ant orphanotrophii, ant riosocomii, aut xenodoehii, aut ptocbotrophii, aul allerius venerabilis domus in bac regia civitate sive in eius finibus constitutae, exceptia venerabili bus monasteriis, vendere (4), aut donare, ant commutare, aut sub alterno dono dare, aut alio quolibet modo, alienare rem immobilem, ant civilem annonam, aut rusticum mancipium, nisi, ad imperialem domuni commutatio sola facta eat. Sed neque de colonis iuste dari quid (5) concediius. Emphyteusesvero a praedicta sanctssima maiore ecelesia regias civitatis et inemoratorum locorum (6) fien jubomus in persona (7) cine, qui accepit, et aula duobus deinceps heredibus, et non amplius de (8) sexta parte instant.is canonis dimittimus ei qui em. pbyteusis jure acceperit. De competentibus vero proastiis ipsi sanctissimae rnaiori ecclesiae et nominatis vejerabilibus dornibus in regia (9) civitate ant in eius regione aut mansione constitutis iube. mus, si quidem haec reditus habeant, 'integro (10) canone ab jis ordinatoribus, qui regunt ipsa venerabdia loca, in empbyteusin hace (11) seeundum praedictum modum accipienti et allis duabus sueceasionibus dan, el nullam. omnino relevationem, sed (12) augmen(um fien. Si vero non habeantipsa proastia aliquos ornnino reditus, lieentiam praebemus ordinatonibus venerabili um locoru m in alía (13) quantitate hoe (14), sicuti praedictum ecl1 in ornphyteusin daro.
Así, pues, mandamos que los administradores de los bienes de la santísima iglesia. mayor de esta real ciudad, ó de un hospicio de huérfanos, Ó de un hospital de pobres, ó de un asilo de peregrinos, ó de un hospicio de pobres, ó de otra venerable casa cita en esta real ciudad ó en su término, exceptuados los venerables monasterios, no tengan licencia alguna para vender, 6 donar, ó conmutar, 6 dar por recíproca remuneración, 6 de otro cualquier modo enajenar una cosa inmueble, 6 annonas civiles, ó un esclavo rústico, sino si la permutE hubiera sido hecha solamente con la casa imperial. Pero tampoco permitimos que con justicia se dé cosa alguna respecto a los colonos. Y mandamos que las enfitéusis se hagan por la susodicha santísima iglecia mayor de esta real ciudad y de los mencionados lugares á favor de la persona que las recibió, y de otros dos herederos sucesivos, y no le perdonamos al que adquiriere por derecho de enfitéusis más de 1a sexta parte del cánon presente. Mas respecto a las posesiones de los suburbios pertenecientes á la misma santísima iglesia mayor y &las mencionadas venerables casas, sitas en esta real ciedad, 6 en su región ó mansión, mandamos que si ellas producen renta, sean dadas con su cánon Integro por estos administradores, que gobiernan los mismos venerables lugares, al que en la forma antes dicha las reciba en enfitéuais y It otras dos sucesiones suyas, sin que se haga absolutamente ninguna disminución, sino aumento. Mas si estas mismas posesiones suburbanas no produjeran absolutamente ningunas rentas, les darnos licencia It los venerables administradores.de los lugares para darlas en enflléusis por alguna cantidad, según se ha dicho antes. § 1.—Pero si aconteciere que alguna cosa de al-
§ 1.—Si vero contigerit quamlibet rem ex aliquo (1) El frzto griego (Novela CXX.) se halla en XMl. y .Scrimg.—Alhan. XL 2. y OoU. Cons. ecct. .111. Z 2.—Algunas partes de cela Novela se encuentran en LoLI. 87. ccpi.tut. y. 14-16. y en (loanius) Nomoo, Aop. 12- U. —Eeá también la Novela en Coil. 25. copital. c. 24. —Excepto el proemio y el epUogo. toda la Novela se halla en las Bas. y. 2. 1-7. 59- 28. (jj 10) &hol.—IuUan. Const. 111.—La versión lat ina es la asiiigua glosada. (2) reiiqve admlnletratlonia, el cdd. Hamb. (51 de plentautibus, el cód. ¡10J4b,; et de piautantihus,
A ., ,
T
(4) El cód. Ilamb., y Trid.; aut vendare, en vez de vendere, Poi't., y Cont. (51 El cóci. Jlamb. y Trid.; nenue de coloilis inste d*rj quldem, Pon., y Cont:; neque cebuano jure dni quid, Bis.
(6) El cód. Hamb.; commenioratorum iocoruw, ¿as cd.: cornmemora Lis vrnerabl Libea leca Bk. - 7) El có'1. ¡lamb.; personam, las ed. (Si de, omítela Ble. (9) Elcdd. llamb.; tu regia bac, ¿as ed (10) sub integro, Bk.. pero mas bien es do creer que et an-
tiguo traductor e&cr,bió tu Integro. Cont. pone equivocadamente coma d'pwis decanoue, y después de habeant la ponen
acertadamente el cód. llamb , Trid.. y Pon. (11) Trid.; ióca empbyteosin haca, el edd. Hamb.; loca empbyteusim hane, Port; loca fu emphyteuslm (omitiendo base), Cont. (12) et, adiciona BIe. (13) alIqus, enmienda acertada mente Bk. (15) haeC, Bk. ej. estereotipada,
-
NOVELÁ—OONrXT1TC145N
.
praedictoruLn locorum venerabilium emphyteütico ture datamaut En imperia!em doinum, aut lo sacruni nostrumaerarium, aut in civitatern nliquam, aut Lfl uriazn, aut in aliam aliquam venerabiem (1) dowum pervenire, licenLiamu praebemus ordinatoribus veuerabiliuin locorum, a qnibus a principio emphyeuais facta est mox ut pervenerit ad (2) unam praedictaruin personarum 1 psa emphyteusis manifestara suam vohintatem mira biennium, et aui ab bis derelinquE earidem rem, ad quos pervemt, et annuam penionwu, quae pacto continetur, inferri, aut boc rocipere, emphyleusi soluta, 00 quod h oc sibi prodesse existimuant. § 2.—Si vero quaedam sunt loca ant ipsi sanctissimae ecclesiae maiori, aut alicui venerabiliom domomuin competenlia, in quibus antiquae .habi.ationes depositae sunt, et ex quibus nullus pmaebetur reditus, praedictae vero venerabil es domus, quibus oompetunt hace loca, reaedificare non possunt, licentiam damus ipais ordjuatoribus earum in empbyieuseos (3)perpetuo luma tradere ipsa loca, ita taumen, ut emphyteusis in tertia parte pensio-. num quae ex habitationibus adhuc atantibus colligebantur, ex .pri ncipiis tem pons emphyteuseos procedat; aut si emphyteuta (4) maluerit magia sub ¡oto pacto accipiat (5) loca, ut prunhtus aedificet, et ex adiectis lItio per aestimationem pensionibus me. dietatem partís dan (6) venerabili domui, a qua ipsa loca accepit, et hoc fien concedimos. Utatur vero (7) huiusmodi empbyteuta et filie inventa de depositis habitationibus materia.
Osp U
411
.cxyz.•
guno de los susodichos venerables lugares dada' por derecho enfitéutico va á poder ó, de la casa imperial, ó da nuestro sacro erario, ó de alguna ciudad, 6 de una curia, 6 de alguna otra venerable casa, lea damos licencia á los administradores de los venerables lugares, por-quienes en un principio fué hecha la enfiteusis, luego que la misma enfi•tóuais hubiere ido a poder de una de las susodichas personas, para que manifiesten su voluntad dentro de un bienio, y para que 6 por ellos se deje la misma cosa en poder de aquellos á. quienes fuá, y se pague la pensión anual, que en al pacto se contieno, 6 para recobrarla, disolviéndose la enfiteusis, porque estimen que esto les es provechoso. § 2.—Pero si hay algunos lugares pertenecientes á la misma santísima iglesia mayor, 6 ¡ alguna de las venerables casas, en los que se hallan arruinadas antiguas habitaciones, y por los que no se paga renta alguna, y las susodichas venerables casas, á quienes pertenecen estos lugares, no pueden reedificailas, les damos licencia ¡ sus -mismos administradores para entregar estos lugares con perpétuo derecho dé enfiteusis, péro de suerte que se verifique la enfiteusis desde el principio del tiempo de la misma por la tercera parte de las pensiones que se percibían de las habitaciones cuando todavía subsistían; 6 si el enfitéuta prefiriere recibir los lugares con este pacto, con el de edificar primeramente, y que de las pensiones allí creadas mediante estimación se dé la mitad á la venerable casa, de la que recibió los mismos lugares, concedemos qué también se haga esto Mas sírvase tal eüfitéula también de los materiales de las habitaciones derruidas 5111 encontrados, -
Capitulo II
Si vero aliquis voluerit quamlibet rem imniobibm nomine usus accipere a sanctissima maiore ecciesia regiae civitatia aut .uni.us memoratarum venerabilium domorum, non .aljter hoc accipiat, nisi allain rem mcx dominit iure praebuerit, ex que (8) eandem rem accepit, tan tum babentem reditum, quantum in res, quae el datur, .et non -maloribus llaci praestationibus praegravaiam, ut post ema mortem, aut post tempus, ¡u qup (9) datio usus convenit, non traóscendentem (10) videlicet accipientis vitam, utraque res integre el in dominiurn et lo usum in eandein venerabilem domutn pervaniat. -
Mas si alguno quisiere recibir á título de uso una cualquiera cosa inmueble de la santísima iglesia mayor de esta real ciudad 6 de una de las menciónadas venerables casas, no la reciba de otra suerte, sino si diere inmediatamente con derecho de dominio otra cosa á aquel de quien recibió la cosa, que produzca tanta renta cuanta produce la cosa que ¡ él se ló da, y no gravada con mayores prestaciones del fisco, de suerte que después de la muerte de 61-6 después-del tiempo por el que se convino la donación del uso, que no exceda por supuesque lo recibió, vayan ntegras ami to, de ladel vida bas cosas uS en cuanto al dominio, como en cuanto al uso, á poder de la misma venerable casa. -
Cap.111
Capitulo III
Location-es vero ab ipsis venerabilibqs domibus fien concedimus in quantoscunque contrabentibus annos plaeuenit, non transcandentibus vldelicet.triginta annorum temporibus (11).
Mas concedemos que por las mismas venerables casas se hagan -arrendamientos por cuantos años bes pluguiere á los contratantes, no excediendo, por supuesto, del término de treinta años. - - -
Cap. IV
Capitulo IV
Si vero contigeilt aliquam praedictarum vonerabilium domoriun nominefiscalium trihutorum aut alterius cuiü&libet lupervenienhis -neceesitátis venerabili domul peouniis egere, liceat eles ordina-
Pero si aconteciere que alguna de las susodichas venerables casas necesitaba dinero por razón de tributos fiscales 6 de otra cualquier necesidad que sobreviene á una venerable casa, séales licite á sus
(1) EL cód. Hamb.;
lo allquam venarabilem allam, Las ed.
(1) Rl cód. Hamb.; tu, las cd.
(S) EL cd4. Ikunb • ,r Trmd. empbyteu'es. Port., y Cont. (5) em'by'Leots, ølcdd. ¡Iamb. emphiteota, Trid. (6) accipere, BM. (6) dere, BM.
(7 EL odd. Harisb., ¡ 7l'Ld.; ergo, Pot, y Cont.
(5) praebuerlt venerabiti domul, ex qua, BIc.
(0) aiiod,Bk.
(10) Por,., y Cont.,frausendente, et cdd. Rarab.; mas co. rrcetam.ntc transcendens Trid. (11) non trauaeendeutibuc —tempora, Trtd.; transcendente. - tempu., BM. cd. estereotipada.
42
{o'vaI..&S —ONSTLTuO1óN XÇ'I
toribus immobilem rOm aut supponere aut (1) dare in speciale pignus, et (2) creditor posaideat eandem rem, et cies fructus, coUigat, ci reputet sibi tam ¡xi bis creditis pecuniig, quam in usuris, non auteniinaioribus, quam quartain partem (3), centesiinae. Si vero persolverint debitum praepositi ciusdein venerabilis domus, aut ex frucübus adim• pleatur credituin, redéat ilerum res ad venerabi1cm domum, ex qua data est.
administradores ú.obligar una cosa inmueble, ó dar; la en prenda espeCial y posea el acreédor la misma cosa, y recoja sus frutos, y apLiiueseLus lauto para las caundades prestadas corno para los intereses, pero no mayores egws de la cuarta parte del uno por ciento mensual.. Mas si los encargados de la misma venerable casa hubieren pagado ladeuda,ó con los
Cap. V
Capitulo V
Einphyteusea vero el hypothecas, et ultra quina quenniuin locatio oes volumus (4) fieri a sancussima maiore ecolesia regiae civitatis conscientia et consensu beatissimi hutus civitaüs episcopi el pa. triarchae, lurantibus praesente so (5) deo amabilibus occonomis el chartulariis eiusdem sancussmae majonis ecølesiae, quod non ad praescripuonem iuris eius contractus efficiatur; in allis vero venarabilibus domibus, si quidom smI chartularii, ipsos aequali modo iurare praesente co, qul praeest venerabili domui; si vero non sint chartularli, ab his, qui praesuni venerabilibus domibus, propositis sanotis evangeliis coutractum fien lo soriptis cum ¡ureiurando addito bulusmodi instrumeutia, quod non ad.laesionem aut praescriptionem venerabilis domus contractus efficiatur (6).
Mas queremos que las enfitéusis y las hipotecas, y los arrendamientos por mas de cinco años se hagan por la santisizna iglesia mayor de esta real ciudad con conocimiento y consenuiniento del beailsiiuo obispo y patriarca de esta ciudad, j urandoeu presencia de él los ecónomos y los cartularios, amantes de Dios,da la misma sauti.sima iglesia mayor, que no se hace el contrato para preacripcion de derecho de Ósta; y que en las demás venerables casas, si verdaderamente hubiere cartularios, juren de igüaL modo los mismos en presencia del que esta aLfrente de la venerable casa; mas si no hubiera cartula! nos, bagase elcontrato, teniendo presentes los Santos evangelios, por los que están al frente de las Tenerabes casas en insirumento&.escritos, con ju!ameflto que se añada, de que no se hace el con'trato para lesión ó perjuició de la venerable casa. §- 1.—Pero á los ecónomos, y á los encargados de los hospicios de huérfanos, y a los demás administradores de las' venerables casas, y también á Jodos los cartularios, y á sus padres, y á sus hijos, y á los demás que por parentesco ó por vinculo de nupcias están unidos á ellos, les prohibimos que reciban ó por si mismos, 6 por interiluesla persona, enfiteusis y arrendamientos 6 hipotecas de bienes pertenecientes & las mismas venerables casas, teniendo ellos entendido, que, si se hiciera alguna tal cosa, esta no será válida, y mandamos que después de la muerte de ellos todos los bienes, así de tos que los reciben, como de los ecónomos, y de los cartularios, y de los administradores, con quienes están unidos en el modo antes dicho, vayan á poder de la venerable casa, de que reciben la cosa
§ 1.—Oeconomis vero, et orphanotrophis, ci reliquia venerabilium domoruni órdinatoribus, nec non el (7) omnibus chartulariis, et parentibus coruin, et ffluis, et atila, qui-per genus cia ve¡ nuptiaruin iure 000iuncli sunt, interdicimui emphyteusos (8) et locationes sive bypoihecas rerum ipais venerabilibus doinibus cómpetentium aut par senietipsos, aul perjflterposit.aiD personam accipere, acientibus eis, quod, si tale aliquid fiat, el hoc in.validuni cnt, et omnein substantiam 1am eurum, qui accipiunt, quam oeconomorum, et chartularioruin, el ordinatorum, quilma secundum praedietum mqdum coniuncli sutit, in venerabilein domum, de pa rein acoipiunt, post obitum eorum pervenire lubemus.
frutos se completara el ordir.o, vulva de nuevo la cosa á la venerable casa, de la que fté dada.
Cap VI
Capitulo VI
.It boc qu.id.ern super jis, quae (9) maioris eocleaiae sunt el .praediotarum venerabiliuin domorum, quae sunt in (lO) regia civitate ve[ eiuscircuitu, ad. baerantium, disposuimus. tu allis véro sanctissimis eceLestis, el monasteniis, et xenodochils, el nosocomiis, son reliquia venérabilibus domibus, quae jo oinnibus provinciis nostrae reipubticae po. sitae sunt, verum etiam monasleriis la hac regia civitate el eius circuitO adhaerentibus, consequenter deUnire praevidimus.
Y esto ciertamente hemos dispuesto sobre los bienes que son de la iglesia mayor y de las susodichas venerables casas establecidas, que hay en esta real ciudad é en sus alrededores. Mas respecto á las demás santisimas iglesias, y á losmonasterios, y a los hospicios de peregrinos, y a los hospitales de pobreal 6 á (as demos venerables casas, que se hallan establecidas en todas las provincias de nuestra re— pública, y también Ii. los monasterios silos en esta real ciudsa y en Sus alrededores, nos ha parecido bien determinar en consecuencia. § 1.—As!, pues, lea damos á'las susodichas venerables casas licencia no solamente para hacer enfitáusis temporal de bienes inmuebles, que les pertenezcan, sino también para que estos sean dados á perpetuidad con derecho enfitéutico á los que los quieran. Y si verdaderamente hubiera santisimas iglesias ú otras venerables casas, cuya administra-
§ 1.—Lioentiam igitur damus praedietis bilibus domibus non sotum.ad tompuscmphyteusin facere icnmobilium rerum sibi competentiumn, sed el perpetuo hace ola emphyteutico iure volentibus dan. El si quidem sanctiasimnae ecolesiae sint ve! aliae venerabiles domos, quarum gubernationem bol sanotisaimus episeopus aut per se, ant per ve(1)
(a)
rs supponers al, Wc. ni, Bk.
(3) quarta parte. Wc. (4) Ble.; bypothecas ujtrs quinqueantuin volumui, el cød. Hamb.; hyphotecas et ultra quixiquenniuni voluinua, las ed.
(5) Bk.; praesenttbu5, ol. odcL. Mamb., y laa
(5)
El cdci. Ha,nb.; effioltur. Zas ed.
(7) EL cdd. Ilarnb • y ¡,eit,; si, o,nitenla Pon., y Cont, (8) Trid.; embyteoíl., el cód. Hasnb.; ernpbyteuai,n, se
Lee en Port., y Cont.
Elcód. ¡larnli.,g Trid..; qui, Port, y Cont bac, adi onan ¿as et.
(10) El cód. Hwnb.;
NOVKLA - OON ITUCfl(S
nerabilemchorum clericorum faeeret (1), cuui yo1unate eorum el consanu fieri huwawudi contraCtu&u,, lurancibus praeseuteco el (2 ueoonomis, et adtninisratorjbus1 et chartutarjis ipsiu ve nerabilis domu, quod ex bac etupbyeu6L nulluin damnutn eldeLa venerabili douiui infertur. Si vero ptochia, ant xenones, ant nosocomia, aut reIiqUae venerabiles doinus sint, propnlam ad tniflistratk)Iiem habentes, si quidein venerabilía oratoria case contige,,i, cuni vuluntate maioris parlis ibidem ordinantjum (3) elericoruin, neo non et' oeCOflOmi, Si vero xenoues (4), aut ptoohiu ni, aut nosoeomwm, ant alia alt venerabilis dómus, apud praepoaitum ipsius fien coptractum, iurantibus ordinatoribus earundem. venerabiliutn domorum in praesentia deo amabilis episcopi, a quo praeponuntur aul ordinautur, quod ntbtl ad laesionem ant praescniptionem ipsarutn venerabUum domorum de buiusinodi Contraclu efticitur.
2.—la veiierabilibus vero monasteriis primates eorun cum ampliore el maiore parte ibidem deservienitum monachoruin contracta in efticiant. le praedictis veio oninibus iubeinus insoribi instrumentum (5) cum iureiurando, quod noü ad laesionem aut praescniptiouem earuodein (6) res agitur. Hac vero observatione huiusmodi praecedente, relevationem ñon amplfus fien a (7) sexta parte reditus, quem babet res, quae in empbyteusin datur. Qaaecunque vero de lapeis doniibua competentibus sant poaitae venerabilibus dornibus, quse regia ja ci'vitate, superius dispo*uitnus, hace (8); lii biS V nerabilibus donii bus valere praecipicuus. fleo etiam sopor ipais venerabilibus domibus defirjire praevidunus, ut, si ijuaedam ex eis sive pro publicis collalionibus, sive pro alia necesaaria causa eiusdein domus dehitis obnoxiae Ban t, et non esiposaibile de rebus mobilibus eadem persólvi debita, primo (9) quidem ordine in speciah pignore darí rem immobilem creditori, UI oms, fructus colligees, repulet sibi 1am in ipais debitis inutuis pecuuiia, quam in usunis non amplias quarta parte centesimae. Si vero noluerit(10) teto modo debitum transigere, ja. us, por eus quidein, qui a sauctiasimo patriarbeni cha ordinantur, uve metropolilse, sive alii episcopi sim, sive archimandniiae, sive orpbanotrophi, ant ptocbotrophi, aul xenodoohi, aut nosocomi (11), ant a(iarum venerabilium domorum ordinatoree, apud aanctissimos patriarchas a quibus ordinantur aut praeponuntur, ninuumenta flor¡, et cum iurei'urando ordinatorum el eousensú amplioris parlis la eis deservientiucn debituni manifestar¡, el quia non est poesibile •de rebus mobilibus istud persolvi; oes (12) vero, qui a metropoliiis ordinantur, sive episcopi sunt, sive archimandnitae, sive orphanotropht, sive ptoohotrophi, aul aliorum venerabilium locorum ordinatores, apiid eos similiter metropoli. tas episcopes hniueinodi monuinenta consaribi; ab lilia vero episcopis, qui aut a patriarchis, Rut a metropoiltis epiacopis ordinantur, et habent sub pro pnia lunisdicuone aul monastenia, aut ptoclaia, Rut xenones, aul nosocoinia, sal alias venerabiles domos, Ffamb.; faclt., Wc. ied. eit.roUpada. faesre, el (2) T'id ; praesentibes et, si cád. Hamb.; prielentlbni, Port., y Cont, (3., oranttnm, 8k. ed. esUreoipada. (4) zenon. AM. cd. *eteeotipada. 5) tustrumauto. BM d. ecteieotipda. (1) vanerabiltum domorum, adctona BM. es sr sdiciM (1,
estereotipada.
-
-
-
418
Cxvi
cita llevara ó por si, ó por medio de¡ venerable coró de clérigos, él santísimo obispo de la localidad, haga se tal contrato con la voluntad y el cousentituieüio de éstos, jurando enpreaencia de él así los ecónoinus, COwO los administradores, y los cartularios de la misma venerable casa, que con tal enfiteusis no se le causa ningún perjuicio á, la misma venerable casa. Pero si fueron hospicios de-pobres, ti hospitales de peregrinos, u hospitales de pobres, Ú otras venerables casás, que tienen propia administración, si verdaderamente aconteciere que son venerables oratorios, bagase el contrato con la voluntad de la mayor parte de tos clérigos que en él están ordenados, y también con la del economo; pero si fueran hospitales de peregrinos, ú hospicios de pobres, ú hospitales de pobres,, c otra venerable casa, ante el propósito de lamisnia, jurando 1o5 administradores de las mismas venerables casas en presencia del obispo, amante de Dios, por quien son constituidos ú ordenados, que con tal contrato no se hace nada para lesión 6 perjuicio do las mismas venerables casas, § 2,—Mas en los venerables monasterios hagan el contrato sus priores con el asentimiento de la mayor parte de los monjes que en ellos prestan scivicio. Pero mandamos que en todos los susodichos -casos se escriba un instrumento con juramento de que no se hace la cosa para lesión ó perjuicio de las mismas venerables casas. Mas precediendo la ab. servanela de tal formalidad, no se haga rebaja de más de la sexta-parte de la renta, que produce- la cosa que seda en enfiténsis. Y mandamos que la que más arriba hemos dispuesto respecto a edificios arruinados pd'tenecienles á las venerables casas, que se hallan sitas en esta real ciudad, tenga validez en cuanto á estas venerables casas. Y también .hemos considerado. conveniente determinar esto sobre las mismas venerables casas, que, al algunas de ellas se obligaran á deudas 6 por las contribuciones públicas, 6 por otra causa necesaria de la misma casa, y no es posible que diebasdeudas sean pagadas con los bienes muebles,aeledéciertamante en primer lugar al acreedor una cosa inmueble en prenda especial, para que percibiendo los frutos de ella se los aplique tanto para las mismas cantidades reciidaacn múLuo y debidas, como para los intereses, no mayores de la cuarta parte del uno por ciento mensual. Mas si no quisiere saldar de este modo la deuda, mandamos que ciertamente por los que son ordenados por el santísimo -patriarca, ya sean metropolitanos, ya otros obispos, ya arquimandritas, ya encargadós de asilos de huérfanos, 6 de hospicios de- pobres, 6 de hospicios de peregrinos, ó de hospitales de pobres, - ó administradores de otras venerables casas, se hagan actuaciones ante los santísimos patriarcas, por quienes son ordenados ó constituIdos, y con juramento dolos administradores y con el consentimiento de la mayor parte de los que allí prestan servidlo se manifieste la deuda, y qué no es posible que ella sea pagada con ¡os bienes muebles; y que los que ata ordenados por los metropolitanos, ya si son obispos, ya si arquimandnitas, ya. si encargados de asilos de huér-. fanos, 6 de hospicios de pobre., ya si administrado.
(7) a, omüeta flk (5) st, adiilona BM. (5) et primo, Lodd. Ramb., y Port. (10) non potuerint. BM. (iii El ,Óri. liimb., y TrLd.; orphauotrOphi alit zesodochi, Port., y,Cont.
-
(11) El odd. Hamb.; sr coa, lased.
-
aut nolocomi --
411'•iov1LAj.—co1smuoI&1 cx,.! sub'similem niodum fien gesta, -¡la tamen, ut, sive apud painiarchu, sive apud metropolitas, uve apud episcupos alios huiuunodi gesta flan; nuihun pro hia dispendum ant expensaro venerabiles domos sustneré. Pioperea enim nolumus (1) de cetero apúd iudices provinciaruin aut defensores locorum butuatriodi wonumpnta a memuratis personio sive dornbus agi, ut ntdurn dispendiuui sentiant. Postquam varo ¡ata subsecuta fuerint apud memoratos sao etisuimos patriarchas, ant metropohtau, aut al iós episcopos, tuno per praedictos ordinatores debitricía dwnus enerabiLisin scriptis in publico civitatis loco proponantur per viginti dios, et lato modo hortentur coz, qui émere volunt (2) irnmobilem new, ut qui plus praebet, aliis praeponatur. Bis varo ómnibus praece denti bus venditiónem flor¡¡, pretio modis omnibus pro debito dando, ut non aliter habeat emtor Inunitionom, nisi pret.ium pro ipso debito persolvatur, et hoc evidenter losen.batur, quod (3) nihil ad laesionem aut praescriptionem eiusdom venerabilis domus efflcitur. Si vero secundum praedictum modum emtor hulusmodi re¡ non invenistur, inhemus, ereditorem ex jure praedictarum venerabilium domorum, quod pro SO; luto dicitur, eandem accipere possessionem, justa et districta (4) aestitnatione facta, et addita in pretio decima parte universae aestimatioúie in ipsa quantitate (5) accipere rern creditorem pro solutiono corto dominio possesslirum, ita tamen, ut ordinatores debitricis venerabilis donius et amplior para deservien tiu m buiusm odi ven ditioriibus consentiat (6). Quae (7) autem praebetur in hoc immobilis res, non per electionem creditoris detur, sed secundum aeqwtatem aliud quidem fructiferáruin, aliud varo et (8) possessionum- sterilium eiusdem venerabilis domes, et in reditu earnrn, et in fiscali solutione et reliquae ordinationis (9),
ros de otros venerables lugares, escriban tales actu aciones del mismo modo ante estos obispos metropolitanos; y que de igual manera ¡Be hagan las actuaciones por los obispos, que son ordenados por patriarcas ó por obispos nieti'upolitanos, y tienen bajo su propia jurisdicción ó monasterios, O hospicios de pobres, O hospicios de peregrinos, O hospitales de pobres, ú otras venerables casas, pero de suerte, que, ya si tales actuaciones se hicieran unte los patriarcas, ya si ante los metropolitanos, ya si ante otros obispos, no soporten por ellas ningún dispendio ó gasto las venerables casas. Porque precisamente no queremos que en lo sucesivo se hagan por las niencionadas personas ó casas tales actuaciones ante los jueces de las provincias 6 los defensores de las localidades, para que no Sufran dispendio alguno. Mas después que se hubiere hecho esto ante los mencionados santísimos patriarcas, ó metropolitanos, ú otros obispos, expóngase entonces por escrito por espacio de veinte días en lugar público de la ciudad por los susodichos ad•• ministradores de la venerable casa deudora, 4 ipvi. ten de este modo los, que quieren comprar la cosa inmueble, para que el que mas ofrezca sea preferido & tos otros. Mas precediendo todas estas formalidades hágase la venta, dándose do todos modos el precio por la deuda, de suerte que el comprador no tenga seguridad do otro modo, sino si el precio se pagara para la misma deuda, y claramente se consinara por escrito que nada se hace por lesión A perjuicio de la misma venerable casa.. Peros¡ del modo susodicho no se encontrara comprador de tal cosa, mandamos que el acreedor reciba la misma posesión por derecho de las ausodirhas venerables casas, que se dice de pago, habiéndose hecho justa
y escrupulosa estimación, y habiéndose añadido el' precio de la décima parte de ¡a total estimación re-
ata ordinatori cuiuslibet venerabilis domus, sive
ciba el acreedor por La misma cantidad La cosa en pago para poseerla con dominio cierto, pero de suerte que presten su consentimiento para tales ventas los administradores de la venerable casa deudora y la mayor parte de los que en ella sirven. Mas la cosa inmueble, que de este modo se da, no sea dada á elección del acreedor, sino con arreglo á equidad algo ciertamente de las posesiones pro. ductivas, y algo también de las estériles de la misma venerable casa, y según la renta de las mismas, el pago de sus impuestos fiscales y Las demás circu.nStari( las. § 3.—Mas si alguno ha prestado 6 en lo sucesivo prestare dinero A al obispo, ó al ecónomo, 6 al administrador de cualquier venerable casa, sita ya en esta real ciudad, ya en las provincias, mandarnos que no les sea '.nido en çuenta para la venerable casa, sino si primeramente demostraren que estas cantidades se invirtieron en utilidades de la susodicha venerable casa, y que el mismo acreedor 6 sus herederos no tengan por ellas ninguna acción contra la venerable casa, si no hubieren probado que el dinero se invirtió en utilidades pertenecientes á la venerable casa, sino promuevan sus propias acciones contra el que recibió en mútuo el dinero ó con• tra,.sus herederos.
Cap. VII
Capitulo VII
.§ 3.—Si vero quis aut episcopo, aut occonomo,
in regia civitate, sise in provineiis constitutae pecunias credidit ant posihao erediderit, iubeuius, neque eis hoc reputan pro venerabili domo. nLSj primitus ostendenint. quod in utilitates praedictae venerabilis dornus ¡ata profecerunt, noque ipsum creditorem ata heredes eies contra venerabilem domum hahere aliqam pro ipsis actionem, nisi monstraverint, quod lo utilitatibus venerabilis domus oompetentibuá pedunise profecerunt, sed contra mutuas aceipieritem pecunias ant heredes eius propnias moveant action es.
Bbc varo iubemus, ut excepto sanctissima maio(i) El edd. lTamb., y Trd; votunm5. Port., y Cont. (2) EL có.'i. f-Inmb.: voluerint, las ad.
(5) Inserlbatur enm Inreinrando sintionlu seripturas quod, flk. .d. est e" orpada. C4 dIsthiea, pareos preferb(., ugútt u halta os el óddl-
o.Mamb.
Pero mandamos, que excepto la santísima iglesia (it) eS inserta Ek.
(6) El dd. llamh, y Triri.; conaentlant, Port. , y Coas. (7) Rk ; Quod. ci .,dd. tiamb Trid. ?i, Port., y Cont. ($) EL c'$d Ilantb: et. omitenla aa cd. (9 reilqus ordinatione, Bis. )
!tVELQ0NTTjJOI6N OXVI
re ecciesia regiae civitatis, et venerablitbus orphanotrophiis, xerionibus, et ptochiis, quae suar in regia eivtate et (1) sub eius constituis ordinationo, licentiam case omnibus sancriesimis ecclesus, et v600rabj[jbusdomibus nec non et inonasterlis tam in bac regia CivitaLe, quam in diversis previacus constitutis permutationes ad invicem facere q uando utrique venorabili dómul servatur i ndemnitas, consentientibus in scriptis auç par deposilionos huiusmodj contractui non soluni ordinacoribus utriusque venerabilis domus, sed etiain .acnpliore parte in eis deservientium. Ea vero, quae ab inipriali, domo in quamlibet venerabilem domum perv800runt aut postea pervenerint, nullo modo vendí, aut pignori supponi, aut permutan, aut omnino alienári. concedimus, noque si ad alteras venerabiles domos tale aliquid egerint. § 1.—Et quoniam cognovimus, ab aliquibus fieri altenationes monasteriorum, ur hace a sacra figura in privatorum coriversatjonom transrerantur, et hon omriibus modis prohibemus. Si vero tale aHquid factum depr'ehendatur, licentiam praehemus sanetiseimo loci episcopo hoc morisstenjjs (2) vindicare-eL in antiquam figiiram reducere. Si vero quis de praedietis.venerabilibus domibus, quae ¡u hac regia civitate sivu in allis provinciis sunt, excepta sanctissima maiore ecclesia regiae civitatis, praedium habeat plurimis tiscalibus tributis gravatum, ex quo nullus inferatur reditus venerabili doinui, licentiam praebemus eiusdem venerabilis domos ordinatoribus tale praedium alienare, que libet modo voluerint, ad perfectam securitatein eiusdem venerabi lis domos, gestis monumentorum videlicet (3) ¡o huiusmodi alienatione conficiendis ab illis, a quibus ordinatores.talium lonorum praoponuntur sive ordinantiir, et iurantibus jo ssnctis scriptunis, praesente (4) eiusdem venerabilis do mus et aro pliore parte ¡o ea deservientium, quod neque por proditioneru, iieque per gratiaiu aut quacolibet praeseriptionem alienatio fiat, sed uL servetur irnmunitas eidem veñerábili domui. Oecenomis vero et ordinatonibus elericorum et chartularije ubicunque venerabilium domorum constitutarum, aut (5) parentibus eorum et flhiis, et (fi) qui bus secuudurn genus aut secundum matnimonhi ¡ura coniunguntur, locationes, aut emphyteuses, ant emtiones, aut hypothecas reruin irnmobilium ipsis venerabilibus domibus competentium subira ant par se, aut per interpositam personam, secundum quod eL lis, qui in regia cjvjtato aun¿, proliibernus. -
415
mayor de esta real ciudad y los venerables asilos de huérfanos, hospitales de peregrinos y hospicios de pobres, que hay en esta real ciudad y establecidos bajo tsu dependencia, tengan hceucia todas las santísimas iglesias,. y las venerables casas, y también los monasterios establecidos tanto en esta real ciudad, couio en las diversas provincias, para hacer reciprocamente permutas cuando á ambas venerbles casas se les conserva la indemnidad, prestando por escrito ó por declaraciones su consentimiento para tal contrato no solainenie los administradores de ambas venerables casas, sino también la mayor parte de los que en ellas prestan servicié. Mas de ningún modo concedemos que sean vendidas, 6 pignoradas, 6 permutadas, ó de 'alguna manera enajenadas las cosas que de la casa imperial fueron, 6 en lo sucesivo fueren, á. poder de cualquier venerable casa, ni aun si alguna tal cosa la hicieron para otras venerables casas. § 1.—Y como heicos sabido que por algunos se hacen enajenaciones de monasterios, para que éstos sean transformados de su sagrado estado ú la condición de cosas privadas, también esto lo prohibimos de todos modos. Mas si se descubriera que se hizo alguna tal cosa,. le darnos licencia al saritisimo obispo de la localidad para reivindicarlos para monasterios,y volverlos á. su antiguo estado. Pero si alguna de las susodichas venerables casas, que hay en esta real ciudad, ó en otras provincias4 excepto la santísima iglesia mayor de esta real ciudad, tuviera un predio gravado con muchos tributos fiscales, por lo que no se le pague renta alguna la venerable casa, les concedemos licencia a. los administradores de la misma venerable casa para enajenar tal predio, de[ modo que quisieren, para completa seguridad de la misma venerable casa, habióndose de hacer, por supuesto, documentos pi'a tal enajenación por aquellos 'por quienes son cionstituidos ú ordenados los administradores de tales localidades, yjurando sobre las santas escniiuras, el presidente de la misma venerable casa y la mayor parte de los q..een ella desernpeian.ministerio, que la enajenación no se hace por perfidia, ni por favor ú otro cualquier engaño, sino para conservarla la inmunidad a. la misma venerable casa. Mas 6. los ecónomos y 6 los administradores de los clérigos y 6. los cartularios de las venerables casas en cualquiera parto sitas, 6 6 los padres de ellos ya. sus hijos, y 6. los que están unidos a. ellos por parentesco 6 por vínculos de matrimonio, les prohibimos, también corno 6. los que se hallan en esta real ciudad, celebrar 6 por si, 6 por medio de interpuesta persona, arrendamientos, 6 erifitónsis, 6 compras, ,ó hipotecas de bienes inmuebles pertenecientes 6. las mismas venerables casas.
cap. Vm
Capitulo VIII
Si vero quis aut locator aul emphyteuta alicuius re¡ compelentis aut sanctissimae maiori ecclesiae, aut alteri venerabili domui iii quolihet loco nostrae reipublieae constitutae aut deteniorem faeiat rem, quam quidem aút accepit, ant post hace (7) acceperit, aut per biennium non intulerit, quod ab eo promissurn caL ernphyteuticum (8), ant locationis canonem, damus licantiam venerabili dornui, ex qua locatio ant emphyteusis facta est, et quae de-
Mas si algún arrendatario 6 eufitéula de alguna cosa perteneciente ya 6. la santísima iglesia mayor, ya 6. otra venerable casa sita en cualquier lugar de nuestra república, deteriorase la cosa que ya ciertamente recibió, 6 que después de ahora recibiere, 6 no hubiere pagado durante un bienio la pensión enfitéutica, que por él se prometió, ó el cánon dolocación, le damos licencia 6. la venerable casa, por la que se hizo la locación ó la orifltéusis, para que
i) 8/e.; et, o,nIgn/a el cdd. Ffamb., y las ed. (2) monasterjuni, 8k. (8) et, adiciona BIs, en su ed. es/ercot-pada. (4) anttstite, adiciona 8/e.; por praesents cetaria ,nqjror praepositi..
(5) et, E/e. ed. esiersopada. (5) sIlla. adtctona Bk. en su cd. estereotipada.
(7) El o,ld. ¡famb. bos, ¿os ed.
(8) qui—promisssus sar, empbytsutdem, li/e.
416
bentur solo (1) pro praecedente tempore, et ant].quum. sistum locatee sive emphyteuticae rei exigi et eiiei (2). de emphyteusi sive de loeatione,.. non valentein de emponeinatis actionem aliquam contra venerabiles domos movere. Si varo noluerint praodiiti ordrnatores.expell,ere euin, exigí qiiidem eum pr aecipimus, quae pro .locatione ¡iva emphteusi debere cognosoitur, usque ad defirntum vero tempus completum sibi datam rrn tenere eum, et quae placita sunt daro Si vero refuglat, lieentlam praebemus praeposius eorundem venarabilium locorum indemnitatem vonerabih bus domibus de eiusdem rebus flor¡, pon valente nequa hie d&ernponematis aliquid praetendare
•
•
•
:
•
so'VELAe —CoR&NTuGI6
•
•
•
•
:exija lo que se debe sólo por el tiempo anterior; y el Bntigpo estado de la cosa arrendado. 6 dada en enfftéusis, y para que lo eche de la enfitéusis 6 del arrendamiento, sin que pueda promover contra las venerables casas acción alguua por las mejoras. Mas si no hubieren qüerido.xpulaarlo. los susodrchos administradores, mandamos andaos que ciertamente se le exija lo que se gonozrai. que debe por el arrendarniento 6 la enfiiéusis, y que tenga él basta el complato del tiempo prefijado la cosa que se le dió y dé lo que se pactó Mas si lo rehusara, les damos .11 concta á los prepósi tos délos venerables lugares para que con los bienés del mismo próçuren lá indemnidad de las venerables casas, no-pudiendo tampoco en este caso prender cosa .ilguna respecto las mejoras.
Cap. IX
Capitulo IX'
Sanetiasimas -vero ecciesias Odessae et Tomees (3) civitatum praecipimus alienare res immobiles pro captivorum redemtione, nisi sub bac conditione possessiones aliqui eis dederint, ut nullo modo has alienent. Et (4) j-ioc autem: concedimus, Ut Hierosolymorum sanotisshnaeeclesia licentiam habeat domos competentes ej et (5) positas in ea• dem sancta civitate. .venderé, non minori pretio, quam de pensionibus eme in quinquaginla annis colligitur, ut ex earum pretio redilus meliores ernst. Si vero quidam cuilibet venerabili domui, sive in bac regia civitate, si-ve in provinciis positao, aterilda possessiones donaverini, aut vendidorint, aut alio modo concesserint, aut clereliquerint, iubemus, pró talibus rebus nullani laesionem sustinere venerabilem domumç in quam huiusmodi possessiónes per'venerunt, aut fiscalium nomine, aut alterius cuuslibet causee gratis praegravari, sed omne huiusmodi onus in dantes et eorum heredes recurrere, neceesitatem habaiflihus recip6re datas huinsmodi poaseasiones, et restituere de propria facultate venerabiji ¿ornuj omne damnum,quod ex huiusmodi occasione ej contigeril. Si vero etiam talis dolus in re subsecutusest, ut atiquse pecunias pro floe venórabili domul darentur, et eas lubemus in propriumlucrum venerabilem domum' habere, steriles vero res el, qui dedit, et., heredibus cius omnino restitui.
Pero mandamos que' las santísimas iglesias de las ciudades de Odesa y de Tomo (*) enajenen bieneo inmuebles para la redención de cautivos, k• no ser que algunos les hubieren dado á ellas las posesienes con la condición de que de ningún modo las enajenen. Mas también concedemos esto, que la santísima iglesia de Jerusalém tenga licencia para vender casas que le pertenezcan y estén sitas en la misma santa ciudad, por un precio no menor que el que por sus pensiones se reune en cincuenta años, de suerte que con el precio de ellas compre mejores rentas.. Mas si algunos hubieren donado, 6 vendido, 6 de otro modo concedido. ó dejado posesiones estériles á cualquier venerable casa, sita 6 en esta real ciudad 6 en las provincias, mandamos que por talca cosas no soporte lesión alguna la venerable casa, á cuyo poder.fueron tales posesiones, 6 no sea gra'vada á titulo de tributos fiscales, 6 por razón de otra cualquiera causa, sino que toda carge de esta naturaleza recaiga sobre los que las dioron y sobre sua herederos, los cuales tendrán necesidad de recobrar, tales posesiones dadas, y de restituir de sus propios bienes á la venerable casa todo el daño, que con tal ocasión le hubiere sobrevenido. Pero si también en esto se hubiere cometido tal dolo, de suerte que por ello se le diesen algunas cantidades de dinero á la venerable casa, • mandamos que la venerable casa las tenga también corno lucro -propio, pero que les cosas estériles sean de todos modos restituidas al que las dió y á sus herederos. • • § 1.—Además de esto mandamos, que no se im ponga á las santísimas iglesias 6 á otros venerables lugares. sitos tanto en esta real ciudad como en las provincias de nuestra república, necesidad alguna de comprar posesiones estériles 6 productivas, en cualquiera, parte sitas, para que no se hallen en el caso de perder también las que tienen, ó de obligarsa con deudas. Mas si alguno quisiere recibir á título de uso una cosa inmueble de alguna de las susodichas venerables casas, (con arreglo á lo que más arriba hemos dispuesto respecto á las venerables casas,que se hallan sitas en esta real ciudad), no ]areeiba de otro modo, sino si inmediatamente entregare con derecho de dominio otra cosa á la venerable casa, de la que hubiere recibido aquella misma cosa, la cual produzca tanta renta cuanta produce la cosa, que,á él se le da. y que no esté gravada con mayores tributos, de suerte que después de su fa-
-
•
-
.
•
•
.
-
•
•
•
• •
•
•
1.—Ad hace iubemuá, ut nullanecessitas sanetisaimis ecclesii8 val aula venerabilibua ]ocio tam in regia ci-vitate, quam in omnibus reipublicae noatrae provincila positis inferatur poaseasiones ateriles auVfrugiferas ubilibet constitutas emere, ut non inveniantur per hanc occasionem et quas ha• bent perdere, ant dehitis obnoxiare. Si vero quia voluerit rem immobilem nomine usus accipere ab aliqua praedictarum venerabilium domorum (secundurn quod superius de venerabilibus 'domibiis, quae in regia civitate sunt poaitae, disposuimus, non aliter hoc accipiat, nisi aliam mox rem domirn.i jure praestiterit venerabili domui, a qua eandexn rem accepenit, tantum habentem reditum, quantum habet res, quae el datur, et non malonibus tributis gravatam, cicatenus post elus transitum; ant tempus, in quo (6) datio usus set placit.a, non transcondena scilicet eius, qui acceperit, vitae tempus, (1)
() •
axi
ELedd.Elomb.
Tii'd.;eohim Por.yCont.tiIH, 8/e.
exgere et elicere, A/e.
(i B/e.: eccleslas sen yconomos, el cdd 11am b.: eecteshs
omies sen hiconomos, Trid.; eceleajas ornees ese occonomos,
Cont.
-
'
•
(4) EL
d. Hvimb.,
(z3 EL Ód. Hamb.,
Trd.; Et. omiI2naPort., y
(6) quo. Bk. (e s Varen, 6 Lemano.
¡
Ti-id., el non, Port., u Cont.
Cont.
y Tomcswar 6 B a ba. 6 Tomo, hoy uiovia, respact1vanente, eg(m los dtccfonarto.—N. del Tr,
•1•
NO'!IL&S —uONITUOI6l CXVI
.
-
-
.
-
.-
417
utramque rem integro jure et secundum .domi- llecimiento, Ó del tiempo por el que fu pactada la -nium, el secundum uRum in ipsam venerabilem dación del uso, que, no- exceda, por supuesto, del domum pervenire. Et hace (1) quidem deimmobi- tiempo de la vida del que Ja hubiere recibido, valibus rebus iubemus. . .. yan ambas cosas con Integro derecho, tanto en cuanto al dominio, como en cuanto al uso, á poder de la misma venerable casa. Y esto. ciertamente mandamos en cuanto á los bienes inmuebles.
Cap X
Capitulo X
De sacra autem varia competentibus eanctissimao maiori ecclesiae regiae civitatis aut aiiis venerabUibus oratorii (2) domibus in qualicunque loco noslrae reipublicae positis generaliter constituimus, ut non aiiier hace vendantur aut suppo-. nantúr, nisi pro caplivorum redemtione. Si vero sunt piura 'vasa in aliqua memoratarum venerabiJium domorutn, nullum -necessarium usum facientia, el contigerit huiusmodi venerabilem locuuu debiiis aggravari, et non amI aliae manifestae (3) res, dequibus debeant debita reddi, licentiam eis (4) damus geatis monumentorum, sicuti su.perius dictum cal, constitutis, praedicta superflua vasa aut aula venerabilibus locia necessaria non (5) habentius vendere, aul confiare, et simititer vendore, el. eorum pretium ¡u debitum praebore, ut non immobiles res alienentur.
Mas en cuanto It los vasos sagrados perieneciéntea á la santísima iglesia mayor de esta real ciudad ó It otras venerables casas de, oratorio, sitas en cualquier lugar de nuestra república, disponemos en general que no se vendan ó empellen de otro modo, sino-para la redención de cautivos. Poro si en alguna de las mencionadas venerables casas hay muchos vasos, que no prestan ningún uso necesario, y aconteciere que tal venerable lugar está gravado con deudas, y no hubiera manifiestas otras cosas, con lasque hayan de restituirse las deudas, les damos licencia para que, hechas 'actuaciones, ún más arribab se b',-dicho, ó vendan los susodiseg e[¡-os vasos supórliuos t otros venerables lugares que no tengan lo necesarios, 6 los- tundan, y del mismo modo los vendan, y apliquen el precio de ellos It la deuda, It fin de que no se enajenen bienes inmuebles. -
Cap. XI Mas si contra loque ha sido comprendido en la' Si vero praeter hace, quae inserta sunt praesenti presente ley se hiciera un contrato sobre bienes legi. contractus fiat super competentibus rebus muebles O inmuebles pertenecientes It una de las mobilibus el izumobilibus uni memoratarum venemencionadas venerables casas, sea ciertamente derabiliurn domorurn reddi quidem eidem sanctissivuelta It la misma santísima iglesia 6 á. la veneramao ecclsiae sive vanerabili domui reo, super ble casa la cosa respecto It la que se hizo algo 'sequam (6)tale aliquid subsecutum est, cern mcdii mejante, con los frutos del tiempo in-tarmedio, pero temporla fruclibus, maneat autora apud eam el quede en poder de ella también el preció, 6 la repretium, au*antidorum, aut quod pro permutationumeración, 6 lo que por la permuta 6 con otra ne aul alia qualibet occasiono datum esteiSi vero cualquiera ocasión se le diO. Pero si se hiciera en-einphyteusia aganw praeter haec, quse disposita sunt a nobis, reddi sancLissimae ec1esiae sive yO- ,-fitéúais contra lo que ha sido dispuesto por nosotros, mandamos que sea devuelta la misma cosa á la nerabilibus domibus ve¡ locis aandem rem lubesantísima iglesia óá las venerables casas O Jugares, mus, etemphyteutam (7), serundum quod placitum y dé el enfiténta lo que se- convino, y cumpla Jopaccal, dare et pactum finire (8) secunduin virtutem tido It tenor de los instrumentos enfitéuticos. Mas si ernphyteui.ioalium inuutrumentoruin. Si vero donese donara una cosa eclesiástica 6 do otra venerable tur res ecelesiastica aut-alterius venerabilis domus, casa, sea también esta restituida .& la santisimaigleet hane reddi .sanctissirnae malori ecclesiao ant sia mayor 6 & las otras venerables casas con los aula venerabilibus domibus cura- medii temporis frutos del tiempo intermedio, 'otro tanto de cuanfructibus,et tanlum aliud, quantum valebat ipsa to valla la misma cosa. Pero si contra esto se diores.- Si vero hypotbecae contra hace -dentur credirau hipotecas, pierda el acreedor lo que se le debe, ter quod (9) debetur perdat, el res venarabili loco y sea devuelta la cosa al venerable lugar, debiendo reddatur,tabellionibus . praesumentibus praeter ser condenados á perpétuo destierro los notarios hanc nostram legem talibus ministrare inatrumenque se atrevan A prestar su ministerio contra esta lis perpetuo exailio condemnandis. Si vero. aliquid ley nuestra en tales instrumentos. Mas si antes de ante hanc nostram legem sernindum antiquas conesta ley nuestra: se hizo alguna cosa con arreglo á atitutiones fartum cal, hoc iu hemos orn nibus modis las antiguas constituciones, mandamos que de todos propniamvirtutem bahere. Omnia vero, quae contenga ella su propia validez. Y mandamos que sea tra antiquas ¡egea facta sunt, revocan sancimus, revocado todo lo que se hizo contra las antiguiaaleet res, -quae contra virtutem earum data est, vaneyes, y que la cosa que fué dada contra el tenor de las rabilibus domibus reddatur, elda cetero secundum praesentein legern- orn nia fieri disponimus, vacan- mismas sea restituida It las venerables casas, y disponemos que en Jo sucesivo se haga-todo encontibus poathac alBa omnibus constitutionibus, qune 'formidad It la presente ley, quedando desde ahora super talibus cuibus dudum loquebantur. sin vigor todas las otras constituciones, que antes hablaban do tales casos. '(1). RL cdd. Jiamb., Trid.; bac, en Lugar de baec, se lee en Port., y Cont. . (2) oratorlis, Bk. ed. estereotipada. (3) . mobiles, .8k. (4) El cid. Hamb., y 7'r14; o, en vez de eI, es AaUa en -- POÑ.,y Cora. - - .5) non, omit4ia 2?k. VI—Sg
-
(') auam .8k. ed terenlipa?La. 7)
i cód. Ilamb., y TruL.; euupbyteulicuin, es lee en
. -- PorC.,y Cont. s. Et cód. Hamb, y Tiid.; finir) en lugar de in nire, se lee en Pon., ¡/ Cont, -(9) El cód. llamb.; el, adiczonan las ecl.
--
418
NOvHLAS.—OONØTITUOI6N
Epilogni Eminentia igitur tus, quae per praesentem 1eem perpetuum valituram nostra sanxit tranquilhitas, inconvulsa observare festinet, edicto in solennibus et Iegitimis locia per decem dies proposito, et nulo pro tau occasione in provincias destinando. Nos enim providemus quali modo sine collatorum laesione omnibus praesene nostra generalis constitutio manifesta fiat. Dat. VII. Id. Maii, Constant. imp. UN. IUsTINL&PP. Aug. ann. X-VIII., post BASILLI V. C. cons. anno III. [544.] Nl
cxxi Epilogo
Por tanto, apresúrese observar inalterable tu eminencia lo que por medio-de la-presente 1e7, par-.
pétuamente valedera, dispuso nuestra tranquilidad, exponiendo por diez días edictos en los lugares acostumbrados y legítimos, y sin que con tal ocasión se haya de enviar ninguno á las provincias. Porque nosotros proveeremos de qué modo se haya. de hacer manifiesta á todos nuestra presente constitución general sin lesión de los tributarios. Dada en Constantinopla 7 de las Idus de Mayo, en el año décimo octavo del imperio del señor JosTINIANO, Augusto parpétuo, en el año tercero después. del consulado do BAsILIo, varón muy esclarecido. [544.] - -
NOVELL& CXXI (1)
NUEVA CONSTITUCION CXXI
UT PARTICULARES USTJRARUM SOLUTIONSS IN DUPLUM COMPUTENTLJR
- DE QUE LOS PAGOS PARCIALES DE INTERESES SEAN, COMPUTADOS HASTA EL DUPLO -
Imp. 1USTInANUS Augusus ARSILIO, Pracsi4i Tarsi.
Et Emperador JusnNl&No, Augusto, tt ARSILIO, Presidente de Tarsis.
Praefitio Quum decuriones nobis supplicare videamus, et nos eorum misereat, merito legibusnostris contrarias artes et per fraudem excogitatas -confessiones obtinere non coucedimu.
Cap. 1
-
Prefaólo
Puesto que vemos que nos elevan súplicas los decuriones, y de ellos nos compadecemos, con razón no permitimos que tengan validez los artificios contrarios 4 nuestras leyes, y las confesiones meditadas con fraude.
Capitulo 1 -
Doonerunt enim Eusebius et Aphthonius poten-. tiam nostram, se nepotes Demetril asee ex Palladio Demetri filio natos, Demetrium vero Artemidoro ex causa mutui quingentos aureos debuisse, et usuras stipulatum case, sacramque sanctionem, se nupor accepisse, quse voluerit, si duplum debiti solutu1i sit, ut nihil ab jis seeundum leges nostras exigatur, Artemidori autern creditoris successores, •Epimachum et Artemonem, dixiase, mentitos filos osee in precibus suis, neo auxilio nostro potiri debere; noque enim tota debito satisfaetum, sed nongentos solum quadraginta novem aureos solutos essé. Palladium enim, diunt supplices, ipsorum patrem, una cum Paulo et Demetrio patre eius, octingentos sexaginta septem aureos solviese, Artemonem vero et Priscianam Artemidori ]iberos, et Epimachi atque Artemonis ayos, dixisee, se par- ticularem solutienem sorti non imputare, sed velle, ut omnia in usuras computentur, atque id ipsum sententiam quoque praesidis provinciae dicere, el propterea se Palladium pro priore quingentorum aurcorum Toeneratitia syngrapha alteram sexcentorum aureorum exegisse. liii autem Palladium diversis temporibus septuaginta duos, et Euaebium atue Apbthonium decem aureos solviese diount, ut indo nongentorum quadraginta novem aureomm summa conficiatur. Eum vero, qui de controversia eognovisset, quum non considerasset, unam case totius accusationis causam, non admisiase coa, sed in sortem sexcentorum aureorum coa condemnare voluisse. Peiierunt itaque, ut hac necessitate liberontur, et computato loto debito quingentorum aureoruni, si quinquaginta unum selve- -rent, qui mille solidorum quantitati deesseut., a
Así, pues, Eusebio y Aflonio hicieron saber á nuestra potestad que ellos eran nietos de Demetrio nacidos de Paladio, hijo de Demetrio, yque Demetrio habla debido &Artemidoro por causado mútuoqui-
(1) El texto griego de esta NoÑla se halla en Mal; y .Sor&mq.— A ¿Mn. XVIII. 3.— Ras. XXIII. 3. 23. $chol. De
esta Noi,ekt no tenemos ni epitome de Juliano, ni antigua oersidn latina, siuo so(am.n is un rez4mn latino. -.
nientos' áureos, y que estipuló intereses, y que ellos se habían enterado recientemente da la sacra dispOsición que quiere que, si se hubiera pagado el doble de la deuda, no se exija de ellos nada con arreglo á nuestras leyes; pero los sucesores del acreedor Artemidero, Epirnaco y Artemón, dijeron, que aquellos. mintieron en sus súplicas, y que no debían disfrutar de nuestro auxilio; pues no se había satisfecho toda la deuda, sino que se habían pagado solamente novecientos cuarenta y nueve áureos. Paladio, dicen los suplicantes, padre de los mismos, había pagado juntamente con Pablo y con Demetrio,, su padre, ochocientos sesenta y siete áureos, pero Artemón y Prisciana, hijos de Artemidoro, y Elbuelos de Epimaco y de Artemón, dijeron que ellos no aplican al capital los pagos parciales, sino- que quieren que todo sea contado para loe intereses, y que esto mismo dice también la sentencia del presidente de la provincia, y que por esto hablan exigido ellos á Paladio por la anterior escritura de préstamo de quinientos áureos It interés otra de seis ien tos áureos. Mas aquellos dicen que Paladio pagó en diversos tiempco setenta y dos áureos, y Eusebio y.Aftonio diez, de suerte que con ellos se formaha' la suma de novecientos cuarenta y nueve áureos. Pero que el que habla conocido de la controversia, no habiendo considerado que era una sola la causa de toda la acusación, no les había atendido,. sino que quiso condenarlos al capital de seiscientos áureos. Y sal pidieron que se les 11-
NOVELÁ. —ááRSTrrtIOTóN
óxxir
19
toto debito liberentur, etfoeneratitiam syngrapham sexcentorum aureorum reeipiant.
brase de esta necesidad, y que computada toda la deuda de los quinientos áureos, si pagasen los cm.cuenta y uno que faltaban para la cantidad de mil sueldos, quedasen libres de toda la deuda, y recobrasen la escritura de préstamo. de seiscientos áureos á interés.
Cap. II
Capitulo II
¡ant igitur iuum leges nostrae nihil ultra diiplum solvi velint, et in co solum a prioribue diffe• rant, quod illae quidem debita usque ad duplum sistant, si nulla solutio (acta sit, nos vero admitta• mus, ut particulares etiam solutiones debita solvant, quae usque ad dulúm fiunt, sancinius, uL secundum bco compulatio fiat, et si illi solvant, • quantumnille aureis deest, foeaeratitiam quoque sexcentorum aureorum syngrapham recipiant, ne debitum ex bac causa saepius exigatur. -
Así, pues, como ya nuestras leyes no quiel'an que se pague nada más del duplo, y difieren de las anteriores solamente en esto, en que aquellas hacen subsistir ciertamente IsP deudas hasta el duplo, si no se hubiera hecho ningtn pago, pero nosotros admitimos que también los pagos parciales extingan las deudas, que llegan hasta el duplo, mandamos que con arreglo ,á esto se haga Ii computación, y qué, si aquellos pagan cuanto falta para mil áu reos, recobren también la -escritura de préstamo de seiscientos áureos á-interés, de suerte que fose exija ya deuda por esta causa. -
Epilogus
Epilogo
Magnifleentia igitur tua quae nobis placuerunt et sacra bao pragmatica sauctione deolarata sunt effectui dare atudeat, tam ea lnterpretatione abolíte, quae contra baec in sententiis, quarum supplices meminerunt, facta est, quam omnibus lis, quae par obreptionem et ab -una parte adversus legem lacIa sunt val fient, cessantibus. Divinitas te seriet per mulLos annos, frater uucundissime.
Por tanto, procure tu magnificencia llevar á efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta pragmática sanción, tanto quedando abolida la interpretación, que contra esto se-hizo en. las sentencias de que hicieron mención los suplicantes, como- sin validez Lodo lo que por ob repelón y por una. sola parte se haya hecho ó se hiciere contra la ley. La, divinidad te guarde, gratisimo hermano, muchos afios. • • Dada en Constantinopla & 17 de las Calendas do Mayo, después del consulado de BASILIO, varón
Dat. XVII. Kal. Maii, Conatantinop. post BASIL11
V C. cona. (1) [542.].
muy esclarecido. 15421
NOVELT.A üwi (2)
-
:NUEVA CONSTITUCION OTIT
EDICTUM PIENI'lSSIMI DOM1N! NOSTaI IUSTJNIANI, DE DESCRIPT1ONE aRTIFICUM
EDiCTO DE NUESTRO PIÁDOSISIMO SEÑOR JUSTIÑUNO SOBRE• LA REGLAMENTACiÓN DE LOS ARTÍFICES
Praefatio
Prefacio
Cognovimus, post castigationem aecundum domía¡ dei clemntiam factain eco, qui negotiationes et artificia exercent, atque diversi generis artificas, agrícolas nec non nautas,quum potius mellores fien debarent, avaritiae se dediase, et duplicia atque tripuda pretia et mercedes contra vnterem consuetudinam exigere. -
Bémos sabido, que, después del castigo dido conforme á la clemencia del señor Dios, los que se dedican á negociaciones y á artificios, ylos artífices de diverso género, los agricultores y también loa marinos, cuando más bien deberían mejorarse, se han entregado á. la avaricia, y exigen contra la antigua 'costumbre dobles y triples precios y retribuciones. -•
Cap.1
Capitulo 1
Visum igitur nobis est sacro adieto .omnibus ta¡am avanitiam interdicere, neve quia in posterum negotiator, aut agricola, saL artifex cuiuscunque artis, val negotiationis, val agrieulturae maiora, quain pro vetere consuetudine pretia aut mercedes exigat. Atque iubemus, ut aedlfieiorum eL celendas terrae aliorumque operum mensores nihil amphus operariis imputent, sedveterem illis consuetudinem servent. Hace autein cosquoque observare uubemus, qui quatiacunque opera locant,ve1 quaedam redirnunt. Neque enim ¡Jhs amplius, quam monibus conatitutum caL, ut dare liceat permittimus. Sotant autem illi, qui quidquam amplius, quam vetus consuetudo fert, exigunt, fore ut tri-
Así, pues, nos ha parecido bien prohibirles á Lodos por un sacro edicto tal avaricia, para que en lo sucesivo ningún negociante, 6 agricultor ó artífice de cualquier arte, ó negociañt.e, ó agricultor, exija precios 6 retribuciones mayores que los de antigua costumbre. 'Ymandamo., que los medidores de edificios, y de tierra labrantía y de otras obras noatnibuyan á los operarios ninguna cosa más, sino que los conserven la antigua costumbre. Pero -mandamos que esto Jo observen también los que dan en arrendamiento cualesquiera trabajos, 6 los que se encargan de algunos. Porque no permitimos que sea lícito darles mas de lo que está establecido por las éostumbres. Mas sepan los que exigen alguna
(1) Esta indicación de ¿a facha /alta n EaL () HaL tiene aoiamente un reawiten del t4xto griego, que Cugacio dice que es de Teodoro; enSorimg. hay una ¿agunaen
lugar desata conaliÍución,peso ¿a )qoza soles onsu SdiOIdSt e,iD'e ¿os Edict.os.—Athan. XXI. 3.—No qusl4de esta Aro. veza ni epltome'de Juliano, ni anUgia oersidn latina.
•
/
420
•
ÓXiii'
plicem quántitatem flaco inferre cogantur, si ultra. id, qiiod ab initio noustitutum fuerit, eos accepisse ve¡ dediase appareat
cosa más de lo que consiente .la antigua, cóstuØ%'/ que habrale suceder que serán oblgadus á pajP al fisco triple cantidad si apareciera que ello5 ron ó recibieron más da lo que desde un prifl0 se hallare establecido.
Epliogna
Epilogo
Hace vero e aminan atque viodicariLubemis et ab exeellenUa tua, el a gloriosissimo feliçis huius urbis praefeeto. Per vos enini ab hulus nostrae trausgreasoribus muictani deflnitani exigi, cosque poeclia subiici volumus, ita ut cohórtibus, quas vobis pareul, quinque libraruni auri poena incuuibat,si quid ex ¡is, quae a noble conatituta sunt, neglectucn fuer! t.
/
Por tanto, mandamos que esto sea investigØY castigado tanto por tu exceleucia, como por 0 eral riosimo prefecto de esta feliz ciudad. Pues q1,1 mes que por vosotros se les exija & los res de esta constitución nuestra la multa estat'efØf da, y sean ellos sometidos á las pquas, de que á las cohortes, que están .á vuestras órd, r les incumba la pena de cinco libras de oro, hubiere desatendido algo de esto, que por fo5 ha sido establecido. Dada en Constantinopla á. 2 de las Calefld ø/ Abril, en el añu décimo quinto del imperio d0O flor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, después døJ sulado de Bstuo, varón muy esclarecido.
/
-
Dat. 1-E. Kal. Apr. Constantinop. imp. DN. loSTIN1ANI PP. Aug. aun. XV., post BÁsILU V. C. cona. [542.]
(
-
CONTI CUV (1)
ØONBTIT.UCION CXXXIV.
DE SANCTISS1MIS EPISCOP1S, ST DEO AMÁB1LIBUS ST ftE'TERENDISSIM1S CLERICIS, IT MONACH1S (2) (Cali. IX. tit. 15.)
DE LOS SANTÍSIMOS ornsÑs, y De LOS a5v5740' GOSIY MON.II(S, AMANTES DEDIOS' CLÉRI (Col.cclós IX. titiI 15)
Jfllp. IUSTINIÁNu5 Aug. PETan, 9loriosissimo Mqisfro sacrorum noi,sror1m Offtciorwr& (3).
El Emperador JUSTINIANO, Augi&slo, ó-. PaDa°' riosisimo Maesfre de nueslrus sacros oficio"
De gabernatione, el privileglis, allisque diversis capitulis ad sanctissimas ecelesias el-alias venerahiles domos pertirienUbus iam quaedam disposuimus, super sauctiasirnis auteni episcopis, et ciencia, et monaehis duduin la diversis constitutionibus disposita cuni competente correctione hac comprehendere lege prospoximus. Cap.
-
(i) El tentogrego (N'ooela CXXIll.)se haUa en ¡IaL. y Sárimg.—Affiati. L 2. y CoLi. Co,ist. eeoL III. 7.2.— Casi todos tas capltuios de esta Noola'fasrois comprendidos en ¿a CaLi. 87. capUui. capttiaos2W_ 87., de do44e pasaron ni (loan. ide) Noni.oa.—La mayor parte de eta Novela se halLa ie ft Las Bas.—laLL-'Ln. c.,nst 115.—La vcrs idoa la:iaa es la antAgaa gtasada, g de ella se siro'ó Gregorio M. (Isp. Xli!. 45.' 114Liase el princip i a de otra antiq aa versiÓn en Pithoerum Obes.,
página 693.
Ya henios dispuesto algunas cosas sobre ' los privilegios y otros diversos c9P
pertenecientesá las santisiinas iglesias y ¡ O IX ^oi nerabies casas, pero nos ha parecido bien 00 lo der con la conveniente corrección en esta le puesto antes en diversas constituciones r05 f!,) los santísimos obispos, .á los clrigus y ti los Capttnlo 1
-
Saneimus igitur, quoties opus fuerit episcópum ordinari, elencos el primates civitatis, cuius futurus est episcopus ordinari, mox ¡a tribus personis deerea facere, propositis (4) sacrosanetis evangelila, peniuIo suarum animaruin dicentes in ipais docretis, quia noque propter aliquam donationem, neque (5) propter aliquam prómissionem, ant ami • citiam, ant propter. (6) aham quamllbet causain, sed acientes, eosrect.ae el cathoiicae fldei, et Emnestae esso vitae, et hileras noase, hes elegerunt, el quia neque uiorem, neque fijos aliqul eorum babent (7), neque concubinam aut fihios naturales cognoscunt eum (8) habuiase ant habere, sed et si pnilis nxorem ahiquis ex cis habult, el ipsam unam (9), et pnimam, el neque viduam, beque viro coniunetafli, neclegibus aul sacra canonibus (10) interdictam; sed neque (LI) curialem aut officialem
-
-
Profa.oto
Praefato
-
1'
-
(5) de sanetisalmis apfscopls et reverendlsstmts clenleis et Mon achís deo iLmRl)lhbfl5, el cád. Eamli. (3)goriO5tss1mo pp, el cód. Hamb.; glorloelssiino pre-
Mindamos, pues, que cuudohubiere de que sea ordenado un obispo, los clórig0j0 principales de la ciudad, cuyo obispo haya p ordenado, hagan inmediatamente decretos ¡ tres personas, teniendo á la vista los saor°evangelios, diciendo á riesgo de sus a1u2a mismos décretos, que ni por dádiva algunSi ninguna promesa, 6 por amistad, ó por 0tr quiera causa los eligieron, sino, porque sab8030 son de recta y católica fe, y de vida booe están instruidos en las letras, y que 0jngt l' ellos tiene ni mujer, ni hijos, ni saben que 'tenido 6 tenga concubina 6 hijos natura1 0%1 OJO si alguno de' ellos tuvo antes mujer, tU,lj sola, primeriza, y n.o viuda, ni que hubiera ¿ unida ¡ marido, 'ni prohibida por las. ¡el sagrados cánones; y que no tienen noticia cód. !Iamb.; ele, adic ionan las ed. (5). aiJt, el cdd. Hnmb., y Trid. (6 El aocI. Jlamb., y TrId.; propter, Olfli (4) El
y Cont. (1. M ar solaría silquis ssmm habet, en IU9Gsorum balent. EL ir.d. Hamb; sos, ¿as ed. (9) EL 6d. llamb., y Trid ; tl.5am eL unam (10 nPc 1.glbus iut seert esi,onlbus ai C0Ø1I bus, el cÓ.L lia,nb.; seque legibus auL sacris CO1 .
-
.,
bus.'iased.
(11) EL cód. !iamb., y Trid.; sed et quod 1I49'
yCont.
. .,
.
.
-
---
'A
-
41
- iOLÁS.—OON8TiTUOLóN .OXXXI'Q' • huno
esse cognoscuni, aut si curiali vol offloiali aubiaoet forsuiiae, solunt, eum jo monasterio non miaus qwndecim aonia mónachicam (1) conver. sationom impleviue. § l.—Huc quoque decretis oportet inseri (2),. quia non winus, quam trigiuta quilique aetaus annos non le qui eligitur ab aje, cognuscunt perso-
él sea ni curial ni oficial, ó, si está sujeto á la con dición de curial ó de oficial, que saben que inumplió en un monasterio no menos de quince años - de vida monasuca. § 1.—También es menester que se inserte esto en los decretos, que el que por ellos es elegido tiene no menos de treinta y cinco años de edad, y que
decretafacta sunt, melior ordinatur eleetioue et .periculo oi-dinantis. Curialem, vero vol orflcialem, qui, sicul dictum esi, quindecim annis in monesterio conversatus esi, et ad episcopatum provocatus, hberutn case propria fortuna, ita tamen, ut liberatusa curia quartam partem suse substantiaa sibi retineat, reliquia eius rebus aecundum nostram . lagem curiae et fisco 'vindicandia. .
personas, á cuyo favor se hicieron tales decretos, sea ordenada la mejor por elección ybajo la respoñeabilidad del ordenante. Mas el curial o el oficial, que, según se ha dicho, vivió quince años en un-monasterno, y fuá promovido al episcopado, quede libre de su própia condicón, prode suerte queel que quedó libro de la curia retenga para si la cuarta parte de sus propios bienes, debiendo ser reivindicados sus restantes bienes conforme á nuestra ley para la curia y el fisco. § 2.—Mas les damos licencia á los que hacen los decretos, para que si considerasen dgno de la mencionada elección A algún laico, excepto el que se curial y oficial, lo elijan juriw con otros dos elérigoá ó monjes, para que, si el láico fuese elegido de este modo para el episcopado, no sea ordenado obipo desde luego, sino que sea primeramente coritadono menos de tres meses, entre los clérigos, é instruido así en las santas reglas y en ?I cuotidiano ministoriode la iglesia, sea ordenado obispo; porque • el que debe enseñar a los demás, no debe ser ensefiado por otros después de Ja ordenación. Pero !l, como sucede en alguna localidades, do se hallaran tres personas idoneas para tal elección, séales Jicito a los que hacen los decretos hacer el decretorespeeto á dosó áuna sola persona, pero teniendoBlios todos los testimonios ya dichos por nosotros. Mas si los que deben elegir obispo no hicieran los mismos decretos antes de transcurrir seis meses, en este caso ordénelo A riesgo de su propia alma aquel A quien le compete ordenar al obispo, debiéndose observar todorlo demás, que hemos dicho. Pero si al'guien fuese ordenado obispo sin la mencionada formalidad, mandamos que de todos modos sea él echadodel episcopado. Mas también sea separado unsolo año de su sagrado ministerio el que contra esto se hubiere atrevido á ordenar, y sean reivindicadOs para el dominio dé la iglesia, de que es obispo, Lodos los bienes que en cualquier tiempo ó modo fueron al dominio del mismo, por razón de la culpa que cometió.
•.
«
nas (3), uL ex triuin personaruni, pro quibus talia
• § 2.—Damus autem licentiam decreta facientibus, si. quempiatn laicorum, praeter curlalem et otlicialem, dignum memorata eleetione esae putent, hunc cumn aliis duobus clericis aut monachis eligere, ut, si laioushoc modo ad episoopatum el¡gatur, non repente epiécopue ordinetur, sed primo ciericis nonj zninus tribus mensibus connumeretur,et ita santas regulaset quotidianumnecclesiae mlwsterlum edoctus, episcopus ordinetur, qui emm altos debet doce, repoas ordanationem ab alfis do. ceri non debet. • Si vero, ut évenit in quibusdam locis, non inveniantur tres personae ad talein electionemopportunae, liceat decreta facientibus in duabus vol una (4) persona decretum facere, eos Lamen ómnes ¡am dictas a noble habentes testationes. Si toro qui debentepiscopum eligere culos • ipsa decreta mira sez menees non faciant, tune perículo proprise animaa ille, quem competut ordi nare episcopum, ordinaL, oroflibus allis, quae dlximus, observandís Si qws autem citra memoratam observationeinepiacopus ordinatur, ¡ubamus, hunc omnibusmodis episcopatu depelli. Sed etiam illum, qui praeter. haec (5) .praesumserit ordinare, segres gari uno auno a sacro ministerio, et' ornnem eiu • subatantiam, quae quolibet tempore ant modo in cius dominimim deducia est, propter culpam, quam fecit, dominio ecciesiae, cuius episcopus est, vmdicarL- •
•
•
Cap. u
•
-
•
• Sf quis autem electum ad ordinationem episcopum (6) aceusaverit in qualibet causa, quae poasit secundum legos ant camiones eius i'npedire ordinationem, dilToratur huiusmodi ordinatio, et prius Contra eum propositarn éausam (sive praeserite accusatore, eL ah eo propositam causam exeequente, sive eltam d ffarnto(7) por tres menees suam accusatiooem iinplere) diligenter examinan ab filo, a quo futuru erat episcopus ordinari. Et si quidem obnoxium eum accusator (8) invenerit, prohibea7 (1) 21 a4d. Hanmb., y Trid.; monasticam, Pon., y Cont. (Sl inferri, el cdd. Hamb. (3 Ei c64. #Iamb., pero sin poner de8pu de ais roma; 15 ni eligismir ab ele personis nl, lnid.: la qul eligitur ab ale, qid cognoseuiitpemsonam. Piiri.. y CoaS. ¿os palubras, tales 00 se (ce» en et CcLd. llamb.. Sino están o4ultern da, la dm',an que el ant'guo lradu'tor In timo. inSerpre'iMo mal la O7amdn griega.
opinó que e'& Los decretos se dobla ocastynar la edad ¿Ccl nueo obíj.o. u qá
[email protected] se debía aiiadir que Los
5L5gtore øonooL,in a .queLuis tres ØerRonL (1) El cdc! tlamb.; in duabus iii una, Trid.; la dasbus
In una, Pon , y Cont.; la duabus ve¡ tlaW tu una, 2k.
conocen A las personas,
fin de. que da las tres
Captu1oII Mas si al obispo, elegido para la ordenación; lo hubiere alguno acusado por cualquiera causa, que pueda según las leyes ó los cánones impedir su ordenación,diflórase tal ordenación¡ y(ya estando pre. senta el acusador y llevando á término la causa por él promovida, ya también si difiriese por tres meses llevar á cabo su acusación), la causa contra él promovida sea antes exami nadacon diligencia por aquel por quien h u hiera de ser ordenado el obispo. Ya] verdaderamente elacusador lo desmoetrare culpable, (S) El cód. Hamb., y Trid.; boc, en lugar de base, se Lee en PorL, y Cont.
s Eh. cd. ese nlpad.s: Si quia —eplecopatus, las cd.; Si quts autem ante eplscopatias ordivattinem electum epiucoputa, el cdc!. flamb • y si se hubiera .1. ¿Csr crédmio a tal seo. Cura, parecería q se el. antiq ¿so Sr ¿color ¿aUno Leyd ea el ¡sato griego ItPO • 71 El cid. llamb.; y Trmd.; deficiente, en ves de dlffei-.n • te, Peri., y ClanL • (e) accusator eum, el cód. llamb. Se deberla Limen obnoituni simm accusationi.
422
NOVE S.—CONgTttUtJ!ÓN •CXXXIt
tur ordinatio. Si vero obnoxius non ostendatur, ordinatio quidern -non impediatur, accusator aubm, sive non probaverit, sivo etiam eltugit (1) proositam a se accusationem, a provincia, in qua habitat, abiiciatur. Si quia autem ante exanunationem accusatum ordinaverit, ordinatus quidem a sacerdotio repollatur, .qui -vero talem ordinare festinaverit, superius dictae subiaceat poenae, tam in anual¡ prohibitione (2) sacri rninisterii, quam etjam ut omnes eius res ecclesiae vindicentur. § 1.—Prao omnibus. illud observan (3) sancimus, nL nullus por suifragiumauri ant atiarum reruin episcopus ord.inetur.. Si quid autem taje committatur, ipsi zemetipsos dantes (4), et accipientes, et mediatores eorum secundum sacras acripturas et sanctas regulas damnationi subioiunt, et pro-. pterea qui dat, et qui accipit, et modiator ema factus saeerdotii ant den honore removeatur, quod autein pro hac causa datum est, ecclesiae tUi vmdicetur, culus voIut sacerdotium comparare. Si vero laicus forte pro hac causa aliquid accipiat, aut mediator rerum faetus est, datas res in duphim cern, exigi lubemus, ecciesiae vindicaudas. Non soluin autem quae secundum huno modujn dantur, vindicari praecipimus, sed etiam omnem cautionem pro hoc quolibet modo expositam, et, pignoruin vel fldeivasQrum obligationem (5), et omnem uamlibet aliam cautionem (6) vacare. saneimus. t super hoc qui (7) promissionem accepit, non sobm professionem reddat, sed etiam aliud tantum, quantum profeasio continet, exigatur, quod debet ecciesiae dan.
I
prohíbase su ordenación. Mas si no se probare que es culpable, no se impida ciertamente la ordenación, y el acusador, ya si no lo hubiere probado, ya también si abandonó la acusación promovida por él, sea echado de la provincia en que habita. Mas si antes del examen hubiere alguno ordenado al acusado, sea ciertamente echado del sacerdocio el ordenado, y el que se hubiere apresurado ¡ ordenarlo quede sujeto á la pena antes dicha, tanto respecto á la
prohibición del sagrado minitenio pór un año, como también para que todos sus bienes sean reivindicados para la iglesia. § 1.—Pero ante todo mandarnos que se observe esto, que ninguno sea ordenado obispo por dádiva de dinero ó de otras cosas. Mas si se hiciera alguna tal cosa, los que dan, y los que reciben, y sus mediadores se sujetan ellos mismos á condenación conforme fi. las sagradas escrituras y ti Las santas reglas, y por lo tanto el que da, como el que recibe, y el que se hizo su mediador sea removido del honor del sacerdocio ó de- la clerecía, y loque por tal causa se dió sea reivindicado para aquella iglesia, cuyo sacerdocio quiso comprar. Mas si acaso un láico recibiera por esta causa alguna cosa, 6 se hizo mediador en elnegocio, mandamos que se le exijan en el duplo las cosas dadas, las cuales habrán de ser reivindicadas para la iglesia. Pero no iolamente mandarnos queso reivindique lo quede este modo se da, sino que también disponemos, que quede invalidada toda caución de cualquier modo dada por esto, y la obligación de prendas 6 de fiadores, y toda otra cualquieracaución. Y además de esto, ob que recibió la promesa, no solamente devuelva la prenda, sino pague también otro tanto de lo que se contiene en la promesa, lo cual debe ser dado ti laiglesia.
Cap. UI
Capitulo III
Si quis autem episcoeorum sive ante anam ordinationem, sive post or1inationem (8) 'voluerit pro-. prias res aut partem earum ecclesiae offerre, cuius sacerdotium.accepit, non prohibemus (li), et omni cn demnatione et poena praesentis logia liberum enin esse sancimus, sed etiam omni laude digo orn iudioamus, qtioniam hoo non est emtio, sed oblaLb. Pro consuettjdinibus autem illa sola permittimus praeberi ab ordinatis episcopis, quae subsequenter praesenti legi inserta sunt. lubemus igitur, beatisairnos quidein (10) archiepiscopos et patriarchas, hoc est senioris Romae, et Constantbnopoleos, et Alexandniae, et Theopoleos, et Hierósolymorum, si quidem consuetudo habet episcopis aut (11) clericis tu eorurn ordinatione non (12) minus, quam viginti auri libras dan, ipsa solurnmodo praebeni (13), quae consuetudo recognoscit, plus autein ab hac quantitate nihil (14) supra vigrnti auri libras praeberi. Metropolitas autem a propria synod.o ant a beatisaimis patriarchis ordinatos, et alios omnes episcopos, qui aut a patriarobis, aut a metropolitis ordinantur, dare (15) pro inthronisticis quidem solidos centum, notarüs autem ordinantis et aliis ministr an tibus ci et solenniter accipientibus
Mas si alguno de los obispos hubiere querido 6 antes de su ordenación, 6 después de esta, ofrecerle sus propios bienes A parte de ellos .ti la iglesia, cuyo sacerdocio recibió, no se lo prohibimos, y mandamos que él esté libre de toda condenación y pena de lapresente ley, .y aun lo juzgamos digno de toda alabanza, poi4ue esto no es compra, sino oblación. Y permitimos que por lo que es de costumbre se pagüe por loe que sn ordenados obispos solamente lo que más adelante ha sido consignado en la presento ley. Así, pues, mandamos, que los beatísimos arzobispos y patriarcas, esto es, de la
(1) EL cód. Hamb., y T-td.; fugit, Port., y Cont. Mejor 5rLa effugerit. 5) EL oód. Jiamb., y Ti-¿d.; tam amiali prohibitione, Por!.;
tan, arinaJ.i robib1tion!, Cont. (5) El Hamb.; servar!, en
5$
en Las «.
(4 EL cdd. ltaritb y Tr!d.; et dantes, Port.y Cont. (5) Bk. nein, el ødd- fiam!m dationem val obllgationem donatiomm dntionetn y 1"ill(LetU3aorum dationem1 TM.; fidelussoPort., y Cont (5 actionem i) E,
¡katnb.;
Uper
!1Q
las ecL. -
antigua Roma, y de Constantinopla, Alejandría, Teopolis, y Jerusalém, si verdaderamente hay la costumbre de que en su ordenación se les den ti los obispo 6 ti los clérigos no menos de veinte libras
de oro, den solamente lo mismo que reconoce la costumbre, pero no les den nada más sobre esta cantidad de veinte libras de oro. Peno los metro politanos ordenados por el propio sínodo 6 por los beatisimos patriarcas, y todos los demás obispos, que son ordenados 6 por los patriarcas, ó por los metropolitanos, den ciertamente por derechos de catedrático cien sueldos, y ti los notarios del orde(8) ordinattonam, ómUsnla el cód. Hamb., y TM. (9) non eoluin non prohibemus, BM. (lo) EL cód. ¡Iamb.; quidem, omUenla ¿as cd.
(ii •El cód. Hamb. et, Las cd. 121 hon, omlLsa Bs. en su cd, estereotipada, y su equwa.
Lente falta en el texto gr5$go. (13) praebere, Bis. (15) recognozeft si autem plus ante hane legem debaten, nihil, BM. ed. estereottp ada. (15) metropolltis ordinantur, nl qüldem non minorem triginta aun librarum redituni babet ecelesla ordillati, dare, Bis. ecL. estereotipada.
btOTELi8.—O0Nsrrruon5N
oxixrv
423
solidos trecentos. Si vero ecclesiae reditus minus uidem, quam triginta aun libras por annum redant, non niinug autem, quam decem, pro inthronisticis dan solidoa-centum, alije autem omnibus, qui ex more :capiuút, sohdós ducentos. (1) Si vero minus quidemquam decem, non minus autem quinque aun libras .ecclesiae reditus 'case contigerit, pro inthronisticis quidem dan solidos quinquagin.ta, omnibus autem aliis ex consuatudine percipientibus solidos dueentos. Si autem minus, quam quinque, non minus autem tribus aun Jibris (2) cedesia (3) reditus habeat, pro (4) Inthronisticis solidos decem et octo, oznnibus autam allis ex cónsuetudine percipientibus solidos viginü quatuor (5). Si autem minus tres, non autem minus, quam (6) duas auri libras quantitas redituum ecclesiae comperiatur, daro pro inthronisticis qn idem solidos duodocim, pro omni 'vero alia consuetudine solidos sex ( 7). Episcopum enim ecelesise minus duas aun libras reditus habentem neque pro inthronistidis, neque pro alia quaiibet consuetudine. dare aliquid permittimus. Hace autem, quae praeberi disposuimus, primus presbyier ordinautis episcopi et archidiaconus suseipientes, ex consuetudine per cipiontibus dividant. Hace igitur iubemus omnibus(8) modis observan, ut non ex talibus occasionibus ecclesiae debitis praegraventur, et sacerdotia venalia ilant. Si quia autem ultra quantilatem a nobis deflnilam pro inthronistieis aut conspetudinibus cjuolibet modo praesumal accipere, mhomus, quidquid iplus acceperit, tniplum ex rebus elus vindican ecclesiac dantis. Sed hace quidem pro episooporum ordinatione dieta Bunt (2).
nante, y á los demás que le sirven, y ¡ los que pon costumbre los perciben, trescientos sueldos. Mas si las rentas de la iglesia dieran ciertamente menos de treinta, libras de oro al silo, pero no menos de diez, dénse por derechos de catedrático cien sueldas, y á todos los demás, que por costumbre perciben, doscientos sueldos. Pero si aconteciere que las rentas de la iglesia son ciertamente menos de diez, pero no menos de cinco libras de oro, dénse ciertamente pon derechos de catedrático cincuenta sueldos, y á todos los que por costumbre perciben, doscientos sueldos. Mas si Ja iglesia tiene rentas por menos de cinco libras de oro, pero no por menos de tres, dénse por derechos de catedrático dieciocho sueldos, y á tódós los demás que por costumbre perciben, veinticinco sueldos. Pero si se hallara que la cuantía de las rentas de Ja iglesia es menor de tres libras de oro, pero no inferior á dos, dé ciertamente por derechos de catedrático doce sueldos, y por todo lo demás acostumbrado seis sueldos. Porque no permitimos que el obispo de una iglesia, que tenga de renta menos de dos libras de oro, dé cosa alguna ni por derechos de catedrático, ni por ninguna otra cualquiera costumbre. Mas lo que disponemos que se dé, recibiéndolo' el primer presbítero del obispo ordenante y el arcediano, divídanlo entre los que por costumbre perciben. Mandamos, pues, que de todos modos se observe esto, para que con tales ocasiones no sean gravadas con deudas las iglesias, y lo sacerdocios sean cosas venales. Mas si de cualquier modo se atreviera alguien á recibir por. derechos de catedrático ó pon costumbre una cantidad mayor que lafijada por nosotros, mandamos que lo que de más hubiere recibido sea reivindicado de sus bienes en el triplo para la iglesia del que lo da. Pero esto ha sido dicho ciertamente en cuanto k la ordenación de los obispos.
Cap. IV
Capitulo IV
• Post ordinationem vero servil¡ et adscriptitiá fortuna episcópos liberos esee praecipimus, nisi curialis ant officialis citra praedictam obaervationem ordinentur. Tales enim episeopatu remotos curiae aut offlcio restituliubemus, ut non ex tal¡ fortuna sacerdotio fiat iniuria. hilos autem, qui ante hano nostram legem ex curiali fortuna inveniuntur episcopi ordinati, huiusmodi quidem fortuna liberos esse (10), legitimam Yero partem ex própriis rebus curiae et flaco dare, sic tamn, nL nullam imminutionem ecelesiastica iura sustineant in rebus, quas in opiacopatu acqtiisitas ecclesiae eorum compeLero dispósuimus. Si vero con tigerit ordinatum episcopum sub propnii parentis potestate case, ex ipsa ordinatione anac potestatis sit.
Y mandamos que después de la ordenación los obispos qúeden libres de la condición servil y de la adscripticia, á. no ser que un curial óun oficial fueran ordenados sin la susodicha observancia. Porque mandamos que los tales, removidos del episcopado, sean restituidos á la curia ó al oficio, para que de tal condición no le resulte injuria al sacerdocio. Mas los que siendo de condición curial se bailan ordenados obispos antes de esta ley nuestra, estén ciertamente libres de tal condición, pero den La legítima parte de sus propios bienes á. la curia y al fisco, mas de suerte. que los derechos eclesiásticos no sufran disminución alguna en los bienes que adquiridos en el episcopado hemos dispuesto competan á la iglesia de ellos. Mas si aconteciera que elordenado obispo está bajo La potestad de su propio padre, sea de-propia potestad por virtud de la misma ordenación.
Cap. V
Capitulo V
tico autem amabiles episeopos et monachos ex nulla lago tutores aut curatores cuiuseunque par-.. sonae fien perniittimus; présbytenia autém, et dia-
Mas no permitimos que los obispos, amantes Dios, y los monjes sean nombrados por 'virtud de ley alguna tutores 6 curadores de cualquier perso-
11) pro Inthrouisticis dail solidos ducentos, el odd. Hamb, Trid., y Port. (2) El cc$d. Eamb.: autem quam tres aurt libras, Trid.; •utm duas auri libras, Por. • y Cont. (3) Trd.; eecleaiae, el cc$d. Bamb., Port., y Cont.
XVIII., omnlbus autem ex consuetudine perctplentlbus sol¡dos XXIII., Trid (al Trid., y Pon.; mimis, omít ela Con¡.; quam, om1lta
1
() babeat, praeberi pro, Bk. (6) solido XVIII., omuibus autem ex conSuctudine parCiptentibus solidos XVIII. omnibus autem ex consuctudi"e percipientfbus solidos XXIII., el aoci. Hamb.; eolidos
el cdd. Jiarnb.
(71 V.,elcód,Damb.
*) EL cdd. Hamb., y TrId.: dividant baec. Igitur juba, mus haec omnibuC1 PorI. , y Cont. EL cód. Harnb., Trui., y Pon.; sint, Cont.
7
esuclmus, adiciona
424
NOvLL—CON8TITJO111
conis, et subdzaconis el solo gradu cognationis ad tutelam et euram voeatii (1) huiuemodi euscipere admimstraiionem permiltinius; al lamen intra quatuor menees, ex quO Voc.aLi Suni, apud cóu'peten¡cm ludicein seripto declarent, la!ew adminisirationew propria voluntateauscepisse, et si quia eorum forsan hoe fecerit, nnlium ex boc in. alla tutela aut aura praeiudicium patiatur.
•Çq. VI
CxxxrV
na; pero á los presbíteros y k los diáconos, y & los subdiáconos, llenados á la tutela y .á la curatela solamente por el grado cognación, les permitimos
que se encarguen de tal administración, si, no obalente, declaran por escrito ante el juez competente dentro da los cuatro meses desde que fueron llamados, que han aceptado por propia voluntad tal administración; y st acaso alguno de ellos hubiere he. cho esto, no sufra por ello ningún perjuicio en cuanto A. otra tutela 6 curatela. OpÍtu10 vi
Alium autem (2) fien sumeepforem lut exactorem Mas no dejamos que ningún obispo, 6 ecónomo, fiscali um funconum, aul conductorem - publico- ú otro cJériode un grado cualquiera, 6 un monruni () ant alienarum posseaaionuw, ant curalo- je consienta en nombre propio, 6 en el de una iglerem domu, ant procuratorew litis, ant fidelueso- sia, 6 en el de un monasterio, ser nombrado recaurem pro ialibua causis episcopum, out oeconomum, dador ó cobrador de tributos fiscales. 6 arrendataautaiium clericuin cuiushbet gradus, aut.mona- rio -de cosan públicas 6 de posesiones ajenas, 6 cucbum proprio nomine, aut eccleaiae, aut menaste- rador de una cesa, ó procurador de un litigio, ó rl subire noii (4) situmus, ut non per hanc oeca- fiador por tales causas, A. fin de que ron tal ocasión sionem et sanotis doniibus damnum 1at. el sacra no se cause perjuiciO A las santas casas y se impiministeria iinpediantur. Si autem ecelesila ant mo- dan los sagrados ministerios. Pero si se hallaran flasteriis possessones quaedam adiacfnles inve- algunas posesiones adyacentes A. iglesias 6 monasnianiur, et 'oluerinL dispensatores ipsarum 'vene- terios, y los administradores de las mismas vene. rabiliurn domorum in conducticrnem aut emphyieu- rabies rasas quisieren tomarlas en arrendamiento sin has accipere. tuno omnibus cericii, et moi'acliii 6 en enfit.éusia, en este. raso consintiendo por tales pro his causas (5) iii ipso instrum&'tito sub gratis causes en el mismo instrumento mediante la formonumeniorom conseutientibu, el manifeniantimalización de actas todos los clérigos y monjeS, y bus, pro utilftate venerabilium domorum boo fien, manifestando que esto so hace en utilidad da las talem conductionem et empbyteusin procedere si- venerables cesas, dejemos que sean procedentes nircus. Sed etiam ipeis sanctissimia ecclesiis el tales arrendamiento y enfliéneis. Mas lunhién les a[iis venerabilibus domibus damun licentiam con- damos licencia A. las mismas snllsimss iglesias y A. ductiones et emphyteuaes facere ad invicem, et Jan Otras venerables cesas pare hacer entre al arren. ciencia simuliter rérum ecclesiasticaruni (6) poesea- damientosy erifirónsis, 6 igualmente les permitisiones conducere etgubernare, cum voluniate ta- mos k los clérigos tomar en arrendamiento y admimen episcopi et oeconomi, permiltimus, exceptiS nistrar posesiones de bienes eclesiásticos, pero con personis, quas per aham legem hoc facere prohi- la voluntad del obispo y del ecónomo, quedando exbuimus. Si quis autem contra ea, quse dieta sunt, cepiusdas lea personas A quienes por otra ley les aliquid fecenit; si quidem episcopus fuerit, atunes prohibirnos hacer esto. Mas si alguien hubiere heema res, ex qualibel causa vel persona, sive ante cho alguna cosa contra lo que se ha dicho, si verepiseopatum sive post (7) ad eum vtnióntes, eus daderamente fuere obispo, mandamos que seen ec&esiae vindican sanennus. Si autem oeconomi reivindicados para su iglesia todos los bienes de él ant alli clerici fueriril hoc delinquenles, pecunia- que por virtud de cualquiera causa 6 persona hayan riam eos poenam, qualem epiacopus eorurn probÉdo A. su poder, 6 anhs 6 después del epiaropado. verit, exgi, ecciesise 'vindicsndam, quum eliam Pero si fueren ecónomos 6 otros clérigos los que conductionem teloniorum, aut cuiuslibet possessiodelinquen en esto, exíjaseles la pena pecuniaria que nis, eut pubilearum coflationum percepuonein ant su obispo hubiere estimado, la cual habrá de ser exactioñem, aul sollicitudinem domus eius creden- reivindirade para la iglesia. puesto que tampoco los tea, aul fldeiusswes eos pro memoratia causis sus- que les enromiendan el arrendamiento de tributos cipientes nullam contra ecciesiam, ant monaste- públicos, 6 de una posesión cualquiera.- 6 ¡a percep' rium, aut res ema ant gubernanuuiu, aut contra ción 6 exacción de conirihuciones públicas. 6 la lilas personas, quibus crediderint, ant contra fciiI- administración de una casa, 6 los que por las mentates autfideiussórea eorum habeant Betionein. liii cionadas causas los admiten como fiadores, tendrán vera, qui publicaruin collalionu "out tributorum ninguna acción contra la iglesia 6 el monasterio, 6 susceptionem, ant conductionem, ant exactionem contra los bienes de éste 6 de sus administradores, mente ratis personis credideri nt, out Bdeiunsores 6 contra aquellas personas A. quienes les hubieren coa acceperint, si quod publico damnum continget, hecho la encomienda, 6 contra loe bienes 6 los fiahoc ex propria facuflate restituere compélluntur (8). dores de loe mismos. Mas ¡os que ¡es hubieren encomendado A. las mencionadas personas la recaudación, 6 el arrendamiento, ó la exacción de las (1) precbytrrls pulem el diiionl5 el suhdlaconts tntelam et euuw stneipere b'iedfltf peiinlitimua propñe et soso contribuciones. públieas 6 de los tributos, 6 los que gredu cogustiorne ad lnIeh.in et cnram voi-at1,,l códice los hubieren aceptado como fiadores, si le sobrepreutyterls DII$IUJ el divconis st subdiscoimis tere et viniera-algún daño A. JI Cosa pública, sean compeliieie CotriDatlonto tute lsm Sut euram sucipere psrmlttlmua rojfl1e; et solo rsc1u coguationii .d tuteLsn eteursm vosor tia, Ti rd. prei'byteioi' sutem sÜIud!sconva Iure el lege coSuatloilla tulelem MIt curem .uc1jiere herediustis peruilttimus proprfo et soso grslucogiuullonts ad tutelam et ciirsm VÓO!tis. Port , y Coiit. Con eL texto griego mejor concertarla sube lacones turs et soto cognatlonle etc. (2) _Fl cdd. Ramb, 7rid., y PorL; Sed ueque. Cont. (3) .8k. ed. eafereottpada; publtcarum, si :!dice Hamb., y ¿as ed. (4) E( cóiL ¡lomb,, T'rtd,, y Por.; subire non, omi(os Coni,
dos A. resarcirlo con sus propios bienes.
'5. monsebls propelis. el aid. ¡lomb.: inonaebis proprll5 esusta, Tuici.; u'ouiaebis pro canaju. Port. (6 .tii cód. ¡lomb., y 7rtd. similiter proprlarum ee1e Bturum, Port., y Cont. - 17) Et aid. Llarnb., y TrW., sive post bee fuerizit, Pon., gCovtt ()Jomp4entur, 8k. ed. estereoapa4x.
NOVaLLS.—OONSTITUOIÓN OXXILV
425
Cap. VII
Capitulo VII.
NuHi veÑ iudieum Iicebit deo a.mabiles episcopos cogere ad iudiciurn venire pro exhibendo test¡monio, sed iudex rnittat ad eos (1) quosdam ex personis ministrantibus (2) sibi, ut proposiis Sanetis evangeliis, seetindulTa quod deeet sacerdotes, dieant, quae noverint.
Mas á ningún juez 1e será lícito obligar á los obi.' pos, amantes de Dios, á. que comparezcan en juicio para prestar testimonio) sino envíeles el juez algunas de las personas que le sirven, para que teniendo á. la vista los santos evangelios, según conviene sacerdotes, digan lo que supieren.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Sed neque pro qualibet pecuniaria aut criminal¡ causa (3) episcopuni ad iudicera civilen ant ii,ilitarern in''ttum produci ant exhiben (4) citra imperialem tussionern permittimus, sed iudicem, qui tale aliquid sive ex senipto sive ex non seripto praesumserit imperare, post cinguli privationem viginti Iihrarum sur¡ poenam exs& vero iubemus eeclesiae, culus episcopue produci aut e.hibeni. iussus est, exsecutorern siniUiter post cinguli privatiozieni el verberibus subdendum, et ¡za exsilium depoctandum.
Mas tampoco permitimos que sin mandato imperial sea presentado ó exhibido contra su voluntad ante juez civil ó militar un obispo en una causa cualquiera pecuniaria 6 criminal, sino que mandamos que el juez, que alguna tal cosa se hubiere atrevido L mandar 6 por escrito ó sin escrito, pague; después de la privación del cíngulo, la pena de veinte libras de oro á la iglesia, cuyo obispo se mandó que fuese presentado ó exhibido, debiendo igualmente, después de la privación del cíngulo, ser sujetado también ¡kazotea el ejecutor, .y deportado á destierro.
Cap. IX hatordicimus autem deo aniabilibus episcopis propnias reRnquere ecelesias, el ad alias regiones venire. Si vero zaecesi1as faciendi lioc contigerit, non aliter, nisi cum.litteris beatiesimi noruin (5) patniarchae aul metropolitae,. e.ut pei imperiatem 'ndelLcCt iussionem lioe faciant, ita tainen, ut neo fflis episeopis, qui sub beatissimo archiepiscopo Constantinopo)eos et patniarcha íuerint; liceal citra permissionem eius ant nostrae iussiouis ad regiam eivitatern venire. Si veto eliam securidum hunc rnodurn episcopus. cuiuscunquo loci profenlus fuent, non amplius uno anuo suam reUnquat eceleSiam. Episcopos autem ira regiaiñ civttatem, sicut dictum, et, venientes, cuiuslihet fuerint diáecesis, prae omnibus ¡re ad beatisiimum arcbiepiscopum Constantinopoleos, el ad patriarcham, el lis por eurn ad nosiram introire traciquillitatem. Citra su. tem hane nostram dispositionem ant prociacentibus, aut ultra detinitum unius anrii telupus extra suam.ecclesiam faoientibus moram, primum quidern non ministrari ab ceconomis propriae ecciesise expensas, deiride admoneni (6) coa per htteraz sanendotum, sub quibus agunt, ut revertantur ad anas edesias, dil!erentes autem rey si-ti secundum sanctas revocan regulas, el nisi mIra definitum a saeris canonibus tempus revertantur ad suas eaclesias, ipsos quidem ab episcopatu expelli, alios autem pro eis meliones ordinari secunduru praoSentis legis vinlutem. Hora ipso el super ciencia valituro, cuiuscunque ordinis fuerint aut ministerli.
Capitulo IX Pero lesprahibimo los obispos, amantes de Dios, que abandonen sus propias iglesias, y que vayan á otras regiones. Mas si sobreviniere la necesidad de hacer esto, no lo bagan de otro modo, sino con cartas de su beatísimo patriarca ó metropolitano, ó ciertamente por un mandato imperial, pero de suerte, que ni aun á los obispos, que estuvieren bajo la dependencia del beatísimo arzobispo y patriarca de Constantinopla, les sea licito sin permiso de éste ó sin mandato nuestro venir á esta real ciudad. Mas aun si de este modo hubiere partido el obispo de una localidad cualquiera, no dejo su iglesia por más de un año. Pero los obispos que, según se ha dicho, vengan á esta real ciudad, de cualquier diócesis que fueren, preséntense ante todo al beatísimo arzobispo y patriarca de Constantinopla, y sean as¡ introducidos por éste ante nuestra tranquilidad. Mas á los que partan contra 'esta disposición nuestra, óá los que se demoren fuera de su iglesiapor más del tiempo establecido de un solo año, en primer lugar, no se les suministren oierta• mente por [os ecónomos de la propia iglesia tos gastos, y en segundo lugar sean amonestados por cantas de tos sacerdotes, bajo cuya dependencia estáis, para que vuelvan & sus iglesias, y los que difieran volver sean llamados confórme & las santas reglas, y si no volvieran i sus iglesias dentro del tiempo fijado por los sagrados cánones, sean ellos mismos expulsados ciertamente del episcopado, y sean ordenados en lugar de ellos otros mejores á tenor de la presente ley. Debiendo tener validez esto mismo también en cuanto & los clérigos, de cualquier orden ó ministerio que fueren.
Cap. X
Capitulo X
Ut autem omnis ecciesiasticus status el sacrae regulae diliganter custodiantur, iubenaue, unumquemque bealum arehiepiscopucn, el patriarcham, etmetropolitam sanetiasimos episcopos sub se conStltutos in eadem provincia semel aut secundo por
Mas para que diligentemente se guarden lodo el estado eclesiástico y las sagradas reglas, mandamos, que cada beato arzobispo, 'y patriarca, y metropolitano, convoque k si una 6 dos veces cada año & los santísimos obispos bajo ellos constituidos en
(1) eum, e cdd. llamb. (2) El cSd. Banb.: min1trsntinin, ¿as ed. 5I El c ód. Jjamb.; a,ecenlaris causa vel cnirniliali, ¡os &uctong; -
(4) Ei cdd. Har4b., y l'rid.;.producsre aiit axldbere, Por,, y Cont. 15) Bk.; bostisaimorum, si cód. Ilamb., y ¿as sd. ) k.; adisonere, el cdd. &asib., y ¿as cd.
TOMO VI-54.
426
NOVEL&L—OONSTITUOZÓN OX 111V
singulos anuos ad se convocare, et omnes causas subtiliter examinare, quas episcopi, aut c1erki, aut monachL ad inviceni. habeant, casque disponere (1), et super boc, quidquid extra regulas a qua:cuuque persona deliuquitur, emendare. Interdicimus autem sanetiseimis epiacopis, et (2) Fresbytetic, et diacorns, et snbdiaoonis, et (3): Iectoribua, et omnibus alije cuiuslibet venerandi collegii aut echeinatis constitutis ad tabulas Judere1 aut aliis Ludentibus participes ant inspectores (4). flor¡, aut ad quodlibet spectaculorum spectandi gratis ven¡re. Siquis antexn ex his hon deliquerit, iubemus huno in tribus aniis a venerabili ministerio probibeni, et in monasterium redigi. Si auteni ¡u medio tempore ostenderit dignam sui 'vitii poenitentiam, liesat et sacerdoti, sub que constilutus est, rnifluere tempus, et huno rursus proprio reddere ministerio, acientibus quoque sanotiseimis episcopis debentibus hoc vindicare, quia, si tale aliquid agnoacentos non viudicaveriut, ¡poi rationem deo protafl causa persoLvent. Nulium autem episcopum invitucn cogí quemlibet oLericum sub se constitutum de proprio clero dimittere ().
ha misma provincia, y examine escrupulosamente todas las causas, que entre si tengan los obispos, ó los clérigos, á los monjes, y lasdecida,y además de
Cap. XI
Capitulo XI
esto enmiende cualquiera cosa en que contra las reglas se haya delinquido por cualquiera persona.
Mus les prohibimos á los santisimos obispos, y á los presbíteros, diáconos, subdiáconos, y lectores, y. á todos los demás de cualquier venerable colegio ú orden que sean, jugar ¡ las tablas, ó ser participes ó espectadores de otros que jueguen,Ó ir á algún espectáculo para ser espectador. Pero si alguno de ellos hubiere delinquido en esto, mandamos que a éste se le prohiba por tres arios el venerable minis-. teno, ', que sea encerrado en un monasterio. Mas ¡¡¡.durante estç tiempo hubiere mostrado digno arre— pntimiento de su vicio, séale también licito al sacerdóte, bajo quien se halÍa constituido, disminuir l tiempo, y volverlo de nuevo á su propio ministerio, teniendo entendido también los santisitnos obispos, que deben castigar esto, que, si teniendo conoeimieñto de alguna tal cosa, no la hubieren castigado, ellos mismos darán por tal causa cuenta á Dios. Mas no sea obligado contra su voluntad ningún obispo á echar de su propio clero á un clérigo cualquiera bajo él constituido.
Pero les prohibimos. Ii todos los obispos y presbíOznnibus autem episcopis et presbyteris interdi-. teros segregar de la sagrada comunión á alguien, cicnus segregare aliqtlem a sacra communione antequam causa monstretur, propter quam sanctae antes que se muestre causa por la cual mandan las regulae Lioe fiar¡ iubeit. Si. quis autem praeter hoc santas reglas que se haga esto. Mas si contra esto a sancta comIt11fliOfle quexnquam segregaverit, ille algpno hubiere segregado de la santa comunión á. quidem, qui iniuste a communione segregatus -sat, cualquiera, 'el que injustamente icé segregado de soluta (6) excommunieatione a malore sacerdote, Ja comunión, levantada por el sacerdote superior anctam znçreatur. comffluniouein, qui vero ah- la excomunión, obtenga ciertamente la santa comuquem a sancta communione segregare pra-esumee- • nión, y el que se hubiere atrevido á segregar de la santa- comunión á alguien, será de todos modos iit, media oinnibus a sacerdote, sob quo constitutus est, eparahitur a coxnmuuione, quanto tempore separado de la comunión por el sacerdote bajo el coak ifle perapexenit, ut, quod iniuite fecit, iuste susti- - se halla constituido, por tanto tiempo cuanto aquel estimare, para que con justicia soporte lo que hizo neat. Sed neque propÚiis manibus liceat episcopum injustamente. Paro tampoco le sea licito á un obi&aliquem percutere; hoo enira extraneurn sacerçloti set. Si quia autem episcopus aeeundum ecclesiasti- Po golpear á alguien con sus propias manos; porque esto es cosa ajena-iL un sacerdote. Mas si algún cas regulas sacerdotio pulsus prae5umserit ingredi civitatem, ex qua pulsus est, relinquefla locum, in obispo, expulsado del sacerdocio conforme á las reglas eclesiásticas, se hubiere atrevido á entrar en que Ítinsus est degere, lubemus, huno ja (7) monasterio in alia regtone Oonstituto, tradi, ut quae (B) in la ciudad, de que fué expulsado, dejando el Lugar sacerdotio deIiquit, degene in monasterio corrigat. en que se (e mandó que viviera, mandamos que sea él trasladado á monasterio establecido en otra región, para 'que viviendo en un monasterio corrija aquello en que delinquió en el sacerdocio. -. . -Capitulo XI Cap. XII Clericos aitem non aliter ordinari permittimus, niel hILeras sciant, et rectam fidem vitainque ha. beant honestarfl, et neque concubinam ant naturales habuerintaUt habeant fijos, sed casta viventea, aut uxorem legitimain,.et ipeam un am et primam habentes, noque viduam, neque separatain a viro, noque aliter legibus aoL sacra canonibus interdietam.
•
Mas no permitimos que sean ordenados clérigos de otro modo, sino si supieran de letras, y tuvieren recta fó y vida honesta, y no hubieren tenido ó tuvieran concubina 6 hijos naturales, sino que vivan
castamente, 6 tengan mujer legítima, y esta (loica y primeriza, ni viuda, ni separada de marido,, ni de otro modo prohibida por las leyes 6 los sagrados cánones.
Cap. XIII
Presbyterufli autem minoren; tnigínta quiILqUO (1) tUspoiere ecundizin sazictaS regula s , Dk.ensuiedioidn saereo npada EL cdd. Hamb., y trLc; et, o,nLteAla Port., y Con. - LE) El cd. Ilemb,, yTrLd.; et, omttsnia Port, j Cont. (i) EL cdd. Hamo, TPd., y ' Port.; 1upectatprss, Co.; ipectatoraS, 8k.
Capituló XIII Pero no permitimos quesos hecho presbítero ci (5) et allum dsre, el cód. -Ffainh.; et alfi uare, Trid. • 4' J?L cód. Ramb. y Trd.;aolutns, Port.,.j Cont..- (7, tn, omiLeCa fik. (8) iec&. üanzI.; y rrLd.; quvd,Port., y Cont, Pon.
Ño'ii.--OoÑSIt'Oi6 aXXXtY
421
annoziim fcrí non perrnittÍrnus sed neque diaconum aut suhdzaoonum minorom viginti quinque, neqi.ie lectorem. iniiorcm (1) dece.n et oeto aunorum, diaconiasatu vero in sancta eceIesa flOfi 0vdinari.(2), juao minor est annorum quadraginta, ant ad secundas verierit nuptias.
menor de treinta y cinco afies, ni diácono 0 subdiácono el menor de veinticinco, ni lector el menor jde dieciochoafios, y tampoco que e n. 1a santa, iglesia sea ordenada diaconisa la que sea menor de cuarenta aflos, ó hubiere pasado á segundas nupcias.
Cap. XIV
OaLtu10 XIV
Si antena tempore ordinafionis clerici cuiusounque coElegii aut ordinie aecaaator aliquis apparuent, dicena, cuna índignum ordinatione esse, differatur crdrnatio, et universa procedant tam pro exauiinatione, quam pro niuletis, quae (3) in episioporum ór4inationibus superius (4) aanoi'vimus. Si vero fulurus ordinari diaconus non bauerii úiorem (sicut supenius (5) diøtuiri caL) coniunetani sibi, non aliar ordinetur, ni si prius ab ordinante cuna interrogatua proniiaerit, posan post ordinationem et sine legitima uxore honeste 'vivero, non valente eo, qui ordinat, in tempore ordinationia permittere diaeoium ant subdiacouum post ordinationeni uxorem acolpere. la autem,qol permittit episcopus, expellatur ab episcopatu. Si varo post ordinationem preabyter aut diaconus su¡ ubdiaconus uxorem duxorit, écpe1Iatur a clero, el curias; civitatís luma, in qua clericus erat, cum propriia rebus trad;tur. Si vero lector secundam induxent 6) niorem, aut priina.m quideni viduam (7), aut separatama viro, aut Jegibus val saeris canonibns inteidictam, neqnaquam ad aliurn ecciesissticum ordinem. provehatur; sed si (8) quolibet modo ad maiorem ordinem perducatur, expellatur eo, ei priori reatituatur.
Mas sial tiempo de la ordenación de un clérigo, de cualquier colegio ú orden, se presentare algún acusador, diciendo que aquél es indigno de la ordenacién, difiérase Iaordenaoi4n, y hágase tanto respecio á la ordenación, como en cuanto álaa multas, todo lo que ms arriba hemos dispuesto sobre las ordenaciones de los obispos. Pero si el que hubiere de ser ordenado diácono no tuviere mujer que le esté unida, (según antes se ha dicho), no sea ordenado de otro modo, sino si interrogado antes por, al ordenante hubiere prometido quedespuéa 4e la ordenación podrá vivir honestamente aun sin mujer legitima, no pudiendo el que lo ordena permitirle al tiempo de la ordenación al diácono ó al ubdiácono que tome mujer después de la ordenación. Mas el obispo que lo permite sea expulsado del episcopado. Pero si después de la ordenación hubiere tomado mujer un presbitero, ó un diácono ó un subdiácono, sea expulsado del clero, y sea agregado con sus propios bienes ¡ la curia de la ofudad, en que era clérigo. Mas si un lector hubiere tomado segunda mujer, 6 primera; que ciertamente fuese viuda, 6 estuviese separada de su marido, 6 fuese prohibida por las leyes 6 los sagrados cánones, no sea de ninguna manera promovido k otro orden eclesiástico; Bino que si de algún modo fuese elevado 6 un orden superior, sea expulsado de éste, y restituido al primero. -
Cap. XV
Capitulo XV
-.
Sed noque curialem aut officialem -clericnm fien permitlimus, ul non ex hoc venerabili clero iniuria fiat. Si vero tales personas in clero constituantur, tanquam neo ad ordinationam perduetae (9) propniae fortunas restituanLur nisi forsan monasticain vitarn aliquis corutu non minna quindecini annis iruptevit; tales enim ordinari praecipimus, legitima 'videlinet parte (10) curias et fisco danda; et si in c'Iero constituti rnonaohi nondçcentem vitani impleveruot (11). Si vero (12) peaL ctericaLus honorem aliquiseorum uxorein duxerft ant concubinam habuerit, cunisa el ofacio, cuius fortunas subiacebat, reddatur, etianisi maxime taU ecciesiastico gradu tenebatur, in quo quia coristitutus non prohibo(nr sacra canonibus et tegibus nioreru aceipere. Haec (13)autem et sopen allis omnibus monachia len ere sancimus, qui de mona*teriis ad quemlibet ecclesiasticum tranaferuntur gradum, etianisi nulli fortunas aubiecti fueript. EL generaliter sanci mus, nulli ¡¡cera lo quolibeL ecelesiatico gradu constituto discedere ab eo, at saeoularem fien, scientibus tale aliquid faelentibus, quia et quasi appolito sibi (i EL ed. ¡lomb.; minDrcm leetorern. Las ed. t2 Rl cód. ¡Jamb.; non ordin*rJ ji, asnet& eeelesis/as,d. (31 Ti-id.; mulUs -quas,eL cód.Jla'n(.; inultis caLiala qus, Port.,y Cont. (4) EL cód. Harnb, , Trf.i.; 8uperhLa omiivda Port.,
y
(31 EL cdd. ¡lomb., y Tr&L. pins, Poi¡_ Con¡. (8) RL cód. Hamb.; ducat, lee iii.
(7) sed vlctusm. acertadameni 6k.
-
(8), TricL sed et al, Por., y CpsL; provebatnr—or5hiem1 OifllLeLa cicdd,. Hamb.
Mas tampoco permitimosque sea hecho clérigo
un curial 6 un oficial, á. fin de que no se cause con esto injuria al venerable clero. Mas si tales personas fueran admitidas en el clero, sean restituidas á su propia condición como si no hubiesen sido or-
denadas, á no ser que acaso alguna de ellas haya cumplido no menos de-quince años de vida monás-
tica; pues mandamos que los tales sean ordenado,
debiéndoseles dar, por supuesto, la porción legíti-
ma k la curia y al flaco; y si formando parte del elero llevaron la vida que corresponde á los monjes. Mas si después del honor del clericato alguno de
ellos hubiere tornado mujer 6 tuviere concubina, sea restituido á. la curia y a oficios á cuya condición rataba sujeto, aunque especialmente 5tuviee constituido en un grado-eclesiástico tal, que al que se halla constituido en él no se le prohiba por los sagrados cánones y las leyes tomar mujer. Mas
disponemos que esto tenga 'validez también en cuanto ¡ todos Los demás monjes, que de los monasterios son trasladados L cualquier grado eclesiástico, aunque no hubieren estado sujetos á ninguna conTrid.: sed ordlnem perductae, eL cdd. IIamb,; ad ordi( nere perducti. Por t . . jj Cont. (lo,5 curla)i. idji'hina flk. '15) Ei cod ¡lomb.; iianda, si in 1e1-oeonst5tñU n19110,8 ti. cnm condecentem vtaiit impIeverin, Tnd.; daiida, aí in clero constitutl. inonacho Coudaceiitein vitiun Inmteverii.it, Pon., y Coni,; sed et in cloro C0125tttuti mojiachc, condecentem vitam inip1eait, Bk. (i2j SI cum, 8k. (13) .-cód. ¡lomb., y Trld.;hoc, en iisga.r de haec, se lee en Port., y•Cont.
4S
OXIV
einulo ant dignitate ant rnilitia nudabuntur, et curiali fortunae propriae civitatis tradentur; qui autem ante nostram legem oterici ordinati sant ex curiali fortuna, por substitutas personas pecuniaria munera complore, a corporalibue antem Tiboros servar!.
dición. Y en general mandamos, queÁ nadie queso halle constituido en un grado eclesiástico cualquiera les sea lícito separarse de él, y hacerse seglar, teniendo entendido los que hagan alguna tal cosa, que serán despojados del cingu lo ó do la dignidad ó de la milicia que acaso se les haya conferido, y serán entregados A la condición de curial de su propia ciudad; mas los que de condición curial fueron ordenados clérigos antes de nuestra ley, levanten las cargas pecuniarias por medio de personas substitutas, pero sean mantenidos libres de las corporales.
Cap. XVI
Capitulo XVI
Sed neque clericum cuiuscunque gradas daro aliquid el, a quo ordinatur, aut alii euilibet peroune pormittimus solas autem praebere eum consuetudines lis, qui ordina.ntiutn miniMrantes sunt, ex consuetudine accipientibus, unius anni emoIu menta non transcendentes (1). le sancta vero ecclesia, iii qua constituitur, sacrUm coniplere ministerium, et nulla (2) penitus piopriis ciencia dare pro sua insinuatione, neo ob hane causam propriil emolurnentis ant aliis portionibus huno privan.. Sed noque ienodochum, aut nosocomum, aut ptohotroptiurn, aut alium quemlibet venerabilis do. mus guberflatore!n, aut quaincuflque ecetesiasti— eam sollicitudinem agentem daré aliquid.ifli, a que ontituitur, aut ahí cuicunque personse pro conimisas sibi gubernatione. Qui vero praeter hace, quae disposuimus, ant dat, aut accipit, •aut media. tor ftI sacerdotio, aul huiusmodi clero comwissao (3) sibi cuivacunque gubernationis nudabitur, lis, quas accipiuntur, vindicandis venerabili loco, euiva tatis persona ordinationem, aut sollicitudinom, aut gubernationem accipit. Si autem saccularis sil, qui aceipi!, ant mediator factus esl, quod datum cnt duplum repetitur, el venerabili loco, in quo taus persona ordivationem,. aut gubernationem, ant sollicitudinein suscepít (4), praebeatur. Si quia auteni clericus cuiushibet gradue sve gubarnator cuiuillbet venerabilis domué aut ante ordinationem commissam sibi cuiascunque gubernationis aul sollieltudinis, ant postea aliquid voluerit suarum rerum oiTerre ecclesiae, in qua ordinatur, autioco, cuius gubernationer.n aut sojhjcjtudjnem suscepil, non sotum non prhibemus boc,fieri, sed etiarn magia invitamus coa talia pro salute animae anac facere. Nos enim ilIa solum dan prohibemus, quae propriis per8onis quibusdam praebentur, non quao sanatis ecplesiis aut allis venerabilibus Tocía offeruntur,
Pero tampoco permitimos que un clérigo de cualquier grado que sea dé cosa alguna A aquel por quien es ordenado, ó A otra cualquiera persona, sino que les dé él solamente lo que es de costumbrea los que son auxiliares del ordenante, que-por coatumbre lo perciben, sin que exceda de los emolumentos de un solo año. Mas cumpla su sagrado ministerio en la santa iglesia, en que es constituido, y no les dé absolutamente ningtina cosa A sus propioa.clérigos por su insinuación, ni sea él privado por esta causa de sus propios emolumentos ó de otras porciones. Mas tampoco dé nada el encargado de un hospital de peregrinos, 6 de una enfermerut de pobres, ó de un hospicio de pobres, ü otro cualquier administrador de una venerable casa, 6 eh que desempeña un cargo eclesiástico cualquiera, A aquel por quien es nombrado, 6 A otra cualquiera persona por la administración que A él se le cneonendó. Mas. el que contra lo que hemos dispuesto da 6 percibe, 6 se hace mediador, será despojado del sacerdocio ó de tal cargo en la clerecía en cualquiera administración que se le haya encomendado, debiendo ser lo que percibe reivindicado para e1 venerable lugar, del cual recibió tal persona la ordenación, 6 el cargo,ó la administración. Pero si fuera seglarel que recibe, ó se hace mediador, se reclamará en el duplo lo queso dió, y se le dará al venerable lugar en que tal persona recibió la ordenación, 6 Ja administración, 6 el cargo. Mas si algún clérigo de cualquier grado, 6 administrador de una cualquiera venerable casa, quisiere ó antes de habérsele encomendado el desempeño de una administración, 6 de un cargo cualquiera, ó des. pués, otrecer alguna cosa do sus propios bienes A la iglesia, en que es ordenado, 6 al lugar cuya administración 6 cargo recibió, no solamente no prohibimos que se haga esto, sino que antes bien los invitamos A hacer tales cosas por la salvación de su alma. Porque nosotros prohibimos solamente que se den aquellas cosas que se les dan A algunas personas particulares, no las que se les ofrecen A las santas iglesias 6 A otros venerables lugares.
Cap. XVII
Oapitulo XVII
Si servus aciente el non contradicente domino in clero ordinatus fuenit, ex boa ipso, quod constitutus est, liber et ingenuun. erit. Si varo ignorante domino ordinatio fiat, hect domino mira spatiurn unius anni el servilem fortunani probare, et suum servutn recipere. Si vero servus. aciente (5) domino, sive inscien4e sieut diximus, co quod in clero constitutus est, liber fuetes ecclesiasticum ministerium reliquenit, el ad saecularem tra.nsierit vitam,
Si un esclavo hubiese sido ordenado en el den. cato sabiéndolo y no opóniéndose 811 señor, por lo mismo que fué ordenado será libre é ingénuo. Mas si la ordenación se hiciera ordenándolo el sflor, le es lícito al señor probar dentro de un solo año la condición servil y recuperar su esclavo. Pero si eh
{fl El ct$-i, Ramb., y Trid.; tranaceodentem, Port., y Conf. Trid., f/ Port.; clero huiumodl coin-
- (2) nihil, Bk. 2) El cÓct. ffamb..
minsae, Conf.; clero ant hntnsmod.I cozumIsae, Bk.
esciavo hecho libre porque fué ordenado en el ele-
ricato sabiéndolo ó ignorándolo su señor, según liemos ,dicho, abandonare el ministerio eclesiástico, (4) El cód. Iiamb, y Trid,; ¿te en Pon., y Conf. (5) servus, Sine acicate. Bk.
susceperlt, por snseeplt, pe
NQVELkS ,—cosTrruo1óN CXXX1V
429
sua domino ad servjtjum conradatur (1). Adscriptitios autem in ipsis possessionibu, qurum sunt adscripcitfi (2), clerkos etiam praeter voluntatem dominorum flor¡ permiuiinus, ita tarnen, ut cienici facti ímpositam sibi sgriculturam adirnpleant.
y hubiere pasadó .á la vida seglar, sea entregado en servidumbre á su señor. Y permitimos que los adacriptkios sean hechos también clérigos contra la voluntad de su* dueños en las mismas posesiones de que son adsriptieios, pero de suerte que hechos clérigos desempeñen las funciones agrícolas que les catan impuestas.
Cap. XVIII
Capitulo XVIII
Si quis oratorli domurn fabricavorit, et voluenil in ea clerkos ordinare ant ipse, ant ema heredes, si expensas ipsjg (3) cIencia irnnistrant, etdignos denoininaut, denozninatns ordinari. Si vero, qui ab oía eliguntur, tanquaui indignos prohibent sacrae regulas ordinari, tune locorutn (4) sauctisaimus episcopus, quoscunque putavenil ineliores, ordinari procuret. Sanci mus autem, re verendisaimos ciences aula acclesiis observare (5), et omne eis competens ece]esiasticum ministerium adimplere, hoc requirente univacuiusqtte civitatis aanctisahno epi— acopo, et uníuscuivaque ( 6 ) ordinis ecolesiastici primatihus, eog qui hoc uon custodiunt, regulan muletas aubdentibus.
Si alguien hubiere edificado una casa de oratotono, y quisiere que él mismo ó sus herederos ordenen en ella clérigos, si suministran los gastos para tos mismos clérigos y designan á quiénes sean dignos, sean ordenados los designados. Mas si las sagradas reglas prohiben que como indignos sean ordenados log que por ellos son elegidos, en esto caso procure el santísimo obispo de ¡as localidades que sean ordenados los que .juzgare mejores. Pero mandamos que los reverendísimos clérigos permanezca en sus iglesias, y desempeflen todo el ministerio eclesiástico, que les compete, exigiendo esto el santísimo obispo de cada ciudad y los primates de cada orden eclesiástico, y sujetando á la multa regular á los que no lo observan.
Cap
XIX
Presbyteros autein, et diacones, et subdfaeonos, et (7) cantores, et lectores, quos omnesclenicos appellamus, res quolibet modo ad eor•um dominium venienies habere sub sua putebtale praeipimus ad shnilituiiinem castrensium peculiorum, et donare secundu.n legos, st in bis testan, licet sub parentum sint potestate, sic lamen; ut horum fui, ant bis non exstantihus (8), pareotes eorum Jegitimam partem reant.
Cap. Reverendissimis autein presbyteris aut (9) dia.conis (lJ) etiain si inventi fuerint pro pecuniaria causa talsum perhibuisae testimonium, sufflciat pro verberibus in (ti) tribus aunja separarí a sacro ministerio, et monastenlis tradi. Pro criminalibus sutem causis si faisum testimonium dixerint, clero nudatos legitimis subdi .poenis praecipiinus, raUquos autern omnes in alii (12) ecclesiasticis ordinibus constitUtos, si fului testimomum cuiuslibet as sive cnirninalis dixiase causae sive pecuniari eonvincantur, non sotum ecc!esias&ico offlcio repelti, sed etiam verberibus subdi.
Capitulo XIX Pero mandamos que los presbíteros, diáconos, su bdiáconos, cantores y lectores, á todos los cuales llamamos clérigos, tengan en su poder á semejan-. za de peculios castrenses los bienes que d cual. quier modo vayan á dominio de ellos, los donen con arreglo a las leyes, y testen de ellos aunque estén bajo Ja potesl.sd desus padres, pero de suene que sus hijos, ó, no existiendo éstos, sus padrer,
perciban su porción legítima.
Capitulo XX
Mas respecto á los reverendísimos presbíteros 6
A los diáconos, aunque se hubiere hallado que pres-
taren falso testimonio en causa pecuniaria, basto que en lugar de azotes sean separados del sagrado ministerio tres Sf05, y llevados á monasterios. Pero si hubieren dicho falso testimonio en causas criminales, mandamos que despojados del clericato sean sometidos á lasPenas legitimas, y que todos los de-
más que se hallen contitu1dos en los otros Órdenes
eclesiásticos, si fueren convictos de haber prestado falso testimonio en cualquiera causa, ya pecuniaria, ya criminal, sean no solamente repelidos del oficio eclesiástico, sino también castigados con azotea.
Cap. XXI
Capitulo XXI
Si quis contra aUquem olrioum, ant monachum, ant diaconissam, aut monaslriam, ant ascetriam habeat aliquam actionem, adeat prius sanctissirnum episcopum, cci borum unusquiaque subiacet (13), lIte vera causam inter sos iudicét. Et si quidem utraque para lis, quae.iudicata sunt, acquieverit, iubemus, per locí iudeem hoc exaecutioni perfectas contraai. Si quia autern litigantium intra decem dice contra4icat lis, quae iudicata sunt, tuno
Si alguien tuviera alguna acción contra un clérigo, 6 monje, 6 diaconisa, ó monja, 6 asceta, dirija-
cn
(2)
El ród.
IIamlj.. y Trid.; Iriulalur, Purl, y Cia.
iiicripti, el cód. ilaml,., y T,it.
un 1pI, Ele.
() iil cija. ffanib., y Trid.; Iocorum, omitenki Port., y Cara. (5) El c$d. lUmb., y T,ld; oboeuiidnra, Pon,, y Con¡. t» El cóci. ¡]ame?-, y TnicL; cutuscunque, Porl., y Cont.
se primeramente al santisimo obispo, á que cada uno de aquellos está subordinado, y juzgue él entre
ellos la causa. Y si verdaderamente ambas partes hubieren dado su aquiescencia á lo que se juzgó,
mandamos que por medio del juez de La Localidad
sea esto llevado á cumplida ejecución. Mas si alguno de los litigantes se opusiera dentro de diez días EL cód, llamb.; et imtnla las ed. (5) EL cdd; IIQmt., y 'id.; ex2lst6ntibus, Port., y cogg. 't,Bk. (10) dimcoulbu, s i 06d. Hamb. , Ti-id., y Port.. I) E c$d. !iaml.. y Tnid.: lu, omlten.la PorL, y Cont. (12, El cód. Hamb; ILI J11 etm, las (13) EL oód. Ham6. y .id.; subiaceat1 PorL, yCon¡.
430
NOVELAS.---CONSTITUCIÓN- CXXXIV
-
Iooórum iudex causarn examinet. Et si irivenerit iudicium i'ecte.faotuni, etiam por .sententam propriam hoc oonfirrnet, el exaecutioni propriao tra
dat, quae iudicata sunt, el non liceal secundo in tafl causa victo appellare. Si vera iudicis sententia contraria fuerit üs quae a deo amabffi episcopo iudicat.a sunt, tuno Iocum habere appeflationenz contra sententiam ludicis, el hanc secundum legum ordinen referri et exerceri. Si lamen ex imperial¡ iussone ant ludiciali pmeceptó epscopus iudieatinter quascunque personas, appeltatio ad imperium, sai ad eurn qui transmisit negotium, referatur. § 1v.- Si vero eHinen fuerit quod adversus quamJibet memoratarutn reverendissimarum personarum iníeratur, si quidem apud episcopum aliqiiis accusatur, et ipso veritatem invenire potuerit, ab honore aul gradu hune scoundum ecclesiasicas regulas deiieiat, et tuno eom.petens index huiie coiriprehendat, el scoundum legos litem examinana, causae finem imponat. Si vero prius civilern iudicern adeataceusator, etorimen per legitiivam exarninationem potuerit approbaro (1), tuvo episcpo locorum gasta monuinentorum palaur facial, el si ex bis agiiscatur, proposita crinlina eommisiase eum, tunc i'pseepiacopusliunc sacunduni regulas ab honore sive gradu, quem habet, separel, iudex auteni nitionem ej inferat legibus congruentew. Si veró putaveril episcopus (2) gesianon juate confcta, tuno liceat ei. diffrre (el) (3) nudare honore seu gradu aocusatarn personam, ia lamen, nl huiusmodi persona sub legiLia cautela fiat, el ia ad nos negoiium tam ab episcopo, quarn a iudice referatur, ut nos hoc cognoacentes, quae nobis videntur, iubeamua. § 2.—Si quia autem pro pecuniaria causa contra aliquarn omniurn memofatarum personarum habueril actionem aliquam, el episcopus distulerit jt-itr esa iudieare, licentiani habeat actor civileru indiceni adire, ita tamen, al aceusala pei'sonanullo modo cogatur fideiussorem dare, sed sIam cautionew sine iureiurando cuni bypotheca soarum remm expoiore. Si vero pro criminali causa accusa110 contra aliquam melrioralarum personarum pro-
á lo que se juzgó, en este caso examine fa causa el juez de las localidades. Y si hallare que fuá bien
señiencia, enflrmela también coi su propia sentencia, y lleve propia ejecueión lo que se juzgó, y no le sea licito al vencido apelar segunda vez en ial causa. Mas si la sentencia del juez fdere contraria . lo que so juzgó por el obispo, amante de Dios, haya entonces lugar i apelación contra la sentencia del juez, y acá esta remitida y subs-tanciada con arreglo .al-ordetvde las leyes. Pero si por orden imperial ó por mandato judicial juzga el obispo entre cualesquiera personas, sea remitida la apelación al imperio, 6 al que le transmitió el negocio. dada la
§ 1.—Mas si fuere un crimen lo que se imputase
a cualquiera- de las mencionadas reverendlsimas
personas, y ciertamente alguno fuese acusado ante el obispo, y este mismo pudiere deseubrir la verda4, sepárelo de su honor 6 grado conrorme á lasreglas eclesiásticas, y prndalo entonces el juez competente, y examinando el litigio con- arreglo ó lasleyes, ponga-término si la. causa. Pero si el acusador se dirigiera primeramente el juez civil, y bubiere podido probar mediante legitimo examen el crimen, en este caso hágale manifiestas Isa actua-
ciones al obispode la localidad, y sí por ellas se conociera que aquel cometió los crímenes denunciados, entonces sepárelo del honor 6 grado, que tiene, el mismo obispo en conformidad á las reglas, é -inipóngale el juez el castigo correspondiente segón. las leyes. Mas si el obispo juzgare que las actuaciones no se hicieron con justicia, en este caso séale lícito diferir el despojar de su honor 6 grado á la persona acusada, pero de suerte que tal persona sea constituida bajo legitima caución, y asi se nos
remita el negocio tanto por el obispo como por el juez, para que conociéndolo nosotros mandemos lo
que nos parezca. § 2.-1198 si alguien tuviere por causa pecuniaria alguna acción contra una de todas las mencio-nadas personas, y el obispo difiriese juzgar entre ellas, tengaiiciencia el actor para dirigirse al juez
civil, poro de suerte que la persona acusada no sea obligadade ningún modo á dar fiador, sino prestar
-sola caución sin juramento, con hipoteca de todos sus
bienes. Mas si por causa criminal se dedujera acusación contra alguna de las mencionadas perso-
St autein eccleaiulica causa est, nullam comnitinjoném habeant judices civiles circa talem examinationem, sed sanotiasimus episcopus aecundm sacras regulas causac finem imponal,
nás, sea constituida Ja persona acusada en legítima caución.. Pero si la causa es eclesiástica, no tengan ninguna intervención los jueces civiles en tal examen, sino ponga término é. la causa el santísimo obispo -en conformidad ú. Las sagradas reglas,
Cap. XXII
Capitulo XXII
Si qui vero sanotisaimorum episcoporum eiusdem synodi dubitationem aliquam ad invicem ha
dioeeeseos iLliu irit,er ces audiat, el lila determi-
Mas si algunos de los santisimos obispos del mismo sínodo tuvieran entre si alguna duda, ya sobre el derecho eclesiástico, ya sobre otras cualesquiera cosas, cuinine y juzgue-primeraulente la causa el metropolitano de ellos cou los demás obispos de su sínodo, y si ambas partes no hubieren tenido por firme lo que se juzgó, en este caso conozca entre ellos el beatisimo patriarca de aquella diócesis, y
sonant, nulla parte eius sententiae contradicare
siástico* y A las leyes, sin que ninguna parte pueda
ponatur, sub legítima cautela accusata fiat persona.
beant (4) sive pro ecclesiaslico jure, sive pro allis quibusdam rebus, prius metropolita eorum- cura allis (5) de sua synodo episcopta cauaam examinel et iudicet, et si non rata babuerit utraque para quae iudicata suol, tune boatisaicius. patriarcha net, quae ecciesiasticia canonibus et iegibus con-
-valente. Si autem el a clero 6) aul alio quocunque adido contra episcopum fiat propter quamtibet can-
samy apud sauctisaimuni Mus metropolitam secundum sacras regulas el nostras Legos causa iudice (i) £Dprobftri, B Ar. (2) L cád. Iiemb.; episeopus putaveril tea J-.3) dilferre Id nudare, 8k. -
determino lo que-sea coñforme á los cánones ecle-
contradecir su sentencia. Mas si por el clero 6, por. otro cualquiera se hubiera recurrido contra un obispo por cualquiera causa, sea juzgada la causa eón sujeción A las sagradas reglas y. A. nuestras layes (4) Ak.; Si qui—habeat, el Ód. liainb., i0bns, odeic',iz Bk. (4) (e) St auteu a clerico, 8k.,
i las ed.
NOVXLÁL—OONSTFfT3m6N
ur, et si quia ludicalis contradixerit ad beatissimum archiepiscopuzu et patriarehain dioeeeseos iI1148 referatur causa, et ilie securidum canon es et leges hule praebeat ftnem. Si vero contra metropolitam la]¡¡ adulo fiat ab episcopo, aut clero (1), aut aUa quacunque persona, dineceseos iIIiu beatiesimuspatiarcha sirniti modo eausam iudieet. Pro omuibus aulem causis, pro quibus apud proplium, metropolitam, sive apud (2) patriareham, .sive apud alias quoscunque ludices episcopi conveniantur, nullam tldeiussjonem aul caul.ionem ro Ihe cxigantur, sic tomen, ut isti studeant jllaiis sibi causis setnetipsos absolvere. -
Cx±xIv
431
ante su santísimo metropolitano, ysilgunoSe opusiere á lo juzgado, sea remitida la causa al beati.simo arzobispo y patriarca de aquella diócesi a, y póngale él término con arreglo á los cánones y á las
leyes. Mas si el recurso se hubiere hecho contra el metropolitano por un obispo, ó por el clero, 6 por
otra cualquiera persona, juzgue de igual modo la causa el beatísimo patriarca de aquella diócesis. Pero en ninguna de las causas en que los obispos son demandados ante el propio metropolitano, ó ante el patriarca, 6 ante otros cualesquiera jueces, se les exija fianza 6 caución alguna por el litigio, pero de suerte que ellos procuren absolverse á.' si tnisrnosde las causas que se les atribuyeron.
Cap. XXIII
CapiPilo XXIII
Oeconomoa autern, el xenodochoa, el nosocomas, el ptochotrophos (3), el alioruni yenerabiiiucu Iocorumgubernatores et alma onines cleticos lubemus pro credi,is sibi gubernaiionibus apud proprium episcopum, eui subiaeent, conveniri, et ralionem suao gubernalionis faecre, el exigi, quod ex ipsis debentes ostenduntur, liii venerabili reddenduiu dornui, ex culus órdinaiione debitum apparuerft. Si vero putaverint se gravan, post repetí. tionem metropolita causam exaininet. Si vero metropolita fuerit contra quampiam praedictarurn personarum hujusmodi causas examinana, el. debitum exegeril, el exactus putaverit se gravatum,
Pero mandamos que los ecónomos, los encargados de hospitales de peregrinos, enfermerías de po-
dioeceaeos luma .bcatissimns patriarcha causam deterrxtket; non enitu concedimus praeditis paraonia pro memoratis causis ante examinalionem et exacliunein d.ebiti proprios episcopos declinare, el ad alia venire iudicia. Si quia autem ex ecelesiaslicia, ciii aliqua taus diapensatio cred.ta est, ante ralionum expositionern el debitorum solutionem moriatur, iubemus, ema heredes siroili modo el rationibus et exactionjbus subiacere.
bres y hospicios de pobres, y los, administradores
de otros venerables lugares, y todos los demás clérigos sean citados por las administraciones i ellos encomendadas ante el propio obispo á quien están
subordinados, y rindan cuenta de. su administración, y que se les exija lo que se pruebe que por ellas deben, lo cual debe ser entregado é. la venerable casa, por virtud de cuyo nombramiento apareciere la deuda. Mas si creyeren qué quedaron pIlos gravados, examine el metropolitano fa causa después de la reclamación hecha á ellos. Perosi fuere metropolitano el que examiña tales causas contra alguna de las susodichas personas, y exigiere lo debido, y aquel á quien se le exigió se considerare gravado, decida Ja causa el beatísimo patriarca de aquella diócesis; porque no les concedemos á las susodichas personas que en las mencionadas causas huyan de sus propios obispos antes del examen y de la exacción de la deuda, y acudan á Otros tribunales. Islas si algunos de los eclesiásticos, á. quien se le encomendó alguna tal administración, muriese antes de Ja rendición de cuentas y del pago de las deudas, mandamos que de igual modo queden sujetos los herederos á la rendición de cuentas y al. pago.
Cap. XXXV
Capitulo XXIV
Si quia episcopus aul clericus ex quacunque provincia in Coristanlinopoli reperiatur, el voluerit aliqu,ia adversus cura actionem proponere, si quldem lilia contestatio in provincia pro ipso negolio facta (4) est, ibi litem compleri, si vero nondum in choata est, apud gioriosisaimum praefectum Orientis praetoriorum, aut apud coa, qui a nobis fuerint deputati iudices, convonientibus eum respondere.
Sien Constantinopla se hallara algún obispo 6 clérigo, de cualquiera provincia, y alguien quisiere entablar unaaceión contra él, si verdaderamente la contestación á. la demanda fuá dada sobre el mismo negocio en una provincia, sea terminado Allí el litigio, pero si aun no fué incoado, responda, á los que lo demanden, ante el glorloalsimo prefecto de los pretorios de Oriente, 6 ante los jueces que, hubieren sido designados por nosotros
Cap. XXV
Capitulo XXV
Reveren disaimi vero apocrisiaril cuiuscun que aanclissimae ecclesiae, qui in regia civitate degunt, su¿ ád beat.isaimos patriarchas, aut., ad metropolitas a suis episcopis destinali (5), noque pro aula epiacopis, noque pro causa ecclesiae (6), out
Mas los reverendísimos apocrisiarios de cualquiera santísima iglesia, que viven en esta real ciudad, ó que fueron enviados por sus obispos á los
pro debito publico ant prls'ato aliquam convenlionein sustineant, nisi mandatum -habuerint a suis piacopis ant oecouomis, ul aliquos conveniant. Tune enizn sollojhs, qui ab eis conveniuntur, da(t',
elerico,-Bk. 2) EL cód. Eamb. nietropoiltani autpatrlareham, tosed. 3). EL cód. Hamb ; xnodocho noioeomos e ptoehotro-
has,T'id.; xenodoebos ni>a000mois ptochoiropho, s Port., ¡, CON.-
Lee en
bealísimos patriarcas, 6 á los metropolitanos, no se
encarguen de citación alguna ni por sus obispos, ni por causa de la iglesia, 6 por una deuda publica 6 privada, si no tuvieren mandato de sus obispos 6
ecónomos, para que demanden á otros. Porque en
este casoles damos licencia solamente á los que por (4) fasto, en Lugar de facta,'decLa el texto, sin duda por errata. - .W. dé¿ Tr. (5 EL cód. Hamb. i Trd,; epieropia oróluati el detjuatL Pon.. y Cont. 101 causa BURC ecciesisa, Bc. ecl. esiereoUpqda,
432
NOVELLS —OON$TflVOI&N 0111EV
mus JicenLiam, si quam obligationem habent contra ecclesiam aut contra episcopos eorum, prOpOuere. Si vero et in quibusdam rausis vel acliunibus semetipaca obligaba fecerinL, in lempore, in que responsa faciuii, pro his conventiones suscipiant.
ellos son demandados, si tienen alguna obligación contra la iglesia 6 los obispos de ellos, para ejereltara, -Mas si también en algunas causas ó acciones so hubieren obligado ellos mismos, háganse cargo de las demandas por tales cosas al tiempó en que se hacen las contestaciones..
Oip. XXVI
Capitulo XXVI
Si vero episcopi vel clerici pro civiiate ant pro seis ecclesiis propter suam tegationem out ord!na tionem epiwopi ad rrgiam eiviatem •vel ad aium quem1iet locum proilciseantur, iubemus, 005 nul1am molestiam aut importunicatem a qualibet persona suslinero, 1ien1ia oxsistente lis, qui obligatos eos putacit se babere, postquam ad provinciam revertuntur, convenire eos, nullo [in] lis, qui se putant habere eos [obligatos] Í (1), faciendo praeiudicio de teporalibus praescripiionibu8 propter tempus, m quod in. tali causa protraxerint.
Mas si los obispos 6 los clérigos fueran á la ciudad real 6 á otro cualquier lugar en represenlación de una ciudad ó'de sus iglesias á causa de propia legación 6 de ordenación del obispo, mandamos que no sufran ellos por parto de-una persona cualquiera ninguna molestia ó importunidad, teniendo licencia los que creen tenerlos obligados para demandarlos después que vuelvan a la provincia, sin que i los que creen tenerlos obligados so les haya de causar perjuicio alguno en las prescripciones temporales por razón del tiempo que por tal causa hubieran tardado.
Cap. XXVII
Capitulo XXVII
SI quando autem causa emerserit, ut admonitio ant exaecutio inferatur pro qualibet pecuniaria causa, sive pubioa sive privata, elenco,- out monacho, aut (monastriae, aut cuicunque) menasteile, [et] maxiine (2) feminarum, iubemus, sine injuria, et eum competente honore admonitionem tieri, non tamen monastriam auL ascetriam monasterio abatrahi, sed procuratorem ab eis ordinari, qui pro causa respondeat. Monachis autem liceat biV8 par se, sive per procuratorem monastern •(3) causas agere, sciente qui hon praevaricatur inchee vel exsnentore, quia et ciagulo spoliabitur, cc peenam quinque libnarum aun axigetur per magnifi. cuflhisailflUm comitem pnivatarum rerum, exaecutore videlinet super hóo verberando et in exsilium dirigendo; locorum sanctissimis episcopis .provisuns, ut nibil bis contranium fiat, ant, si aliquid cern-
Mas si alguna vez surgiere alguna causa para que por cualquier negocio pecuniario, ya público, ya privado, se haga citación 6 ejecución á un clérigo, 6 monje, 6 monja, 6 á. cualquier monasterio, y principalmente do mujeres, mandamos que la cilación se haga sin injuria, y con el honor correspondiente, pero que no se saque del monasterio la monja ó la asceta, sino que por ellas se nombro procurador que responda en la causa. Mas séales lícito á los monjes defender ópor si, ó por medio de procurador las causas del monasterio, teniendo entendido el JUeZ 6 el ejecutor, que en esto pravarique, que será despojado del cíngulo, y se le eh-
mittatur, memorata ultio procedat, iudic.e vero viodictarli diferente (4) imponere, ad scienliarn nostrarn episcopus reforat.
Cap.
gir& la pena de cinco libras de oro por el muy mag-
nífico conde de los bienes privados, debiendo ser ciertamente además de esto azotado y enviado al destierro el ejecutor; debiendo proveer los santísimos obispos de las localidades, para que no se haga nada contra esto, 6 para que si se hiciera alguna cosa tenga lugar el mencionado castigo, y si el juez difiriese imponer el castigo el obispo lo pondrá en nuestro conocimiento.
xxviii
Capitulo XXVIII
Sportularum vero nomine omnem personam in quocunque ecciesiaslico offlcio oonslibutam, et ad hoc diaconiasain, et monachum (5), aut ascetriarn, aut monastriam pro omni criminal¡ et pecuniaria causa, cuiuscuuque quanlitatis siL (sive a elenco, sive a quolibet in rnilhia constituto adrnonitionem suscipiant aut in regia civitate, ant in proviflelis, [in] (6) quibus degunt), nec (7) amplies quatuor siliquis daro permittimia. Si vero ex nostra iusslone ant ad iudicem, ant ad beatissimum patniarcliam miasus exaecutor lo alias provincias admonitionem offerat alicui mejnoratarum personarum, non ultra unum solidum accipiat. Si vero pro una eademque causa multas ex memoratis perionis admoneri contiogat, unam et solam personam pro omnibus apor-
Mas no permitimos que ninguna persona constituida en un oficio eclesiástico cualquiera, y además ninguna diaconisa, ó monje, 6 asceta, 6 monja, dé É, titulo de espóntulas en toda causa criminal y pecuniaria, de cualquiera cantidad que sea, (ya reciba de un clérigo, ya de otro cualquiera constituido en milicia, citación 6 en esta, real ciudad, 6 en las pro-
(1) X 10120 fu fha qui se putant babero efe, el Cód. Ildmb.:
'l) proeuratorem SUaS ant monastaril, Eh. en su edición estereotipad a 4 El cód. ¡lamb., q Trid.; tudlcem—dffforenteni, Port,
nullo la bis qui se putat habere ab ele. Trid.; aullo in jiS, quas se putant babero. ele. Port., y Cont. 5) monacho ant monsaterio insume, el cód. ¡lomb., !/
Trid., por Lo que se han puesto entre paréntesis ¿as palabras que hay a&Io'.ida2 en ¿as cd. Pare. y Cont. Mas ron arreglo
monacbo eut mollaetnias aut acetnlse cuinsenuque monasterU et maiwe ato. al texto gruyo ce deberla escribir asi:
vincias en que viveÚ), nada más que cuatro sili-
cuas. Mas si por orden nuestra el ejecutor enviado ó á un juez, 6 al beatísimo patriarca presentase en otras provincias citaciói, á alguna de las mencionadas personas, no reciba más de un solo sueldo. Pero si aconteciera que por una y la misma causa son citada muchas de las mencionadas personas,
mandamos que una sola persona pague las espór-
y Ccjot. {5) 111 cód. lTam.: monachain, las cd. - (6 tu, la añade 11k, pero no scJaLia en el LØd. ¡lomb., en la-i cd.
'l) non, .8k,
0LAB.—OO14STITUojjN CXXXIV
43
talas daro(1) sancimus. Episcopus vero pro reims suso ecclesiae (2) nuilam cxaclionem molestiamque sustineat sportuiarum, si pro talibus causis admoneat exactor (3), actiones videlicet contra oc-
tulas por todaS. Pero por las cosas de su ilesia no
duplum quod aceepit exactae personae reddere compellattzr, et si quidem militat, cingu1um por-
tolas, sea compelido á devolverle á la persona á quien so las exigió el duplo de lo que recibió, y si
o[esiam propositas occonomis ausciptentibus. aut ulla, qui in ea causa (4) ordinati- sant. Qui vero contra hace exigere aportulas praesumserit, in dat, si vero clericus fuerit, a clero reznoveatur.
sufra él obispo ninguna exacción y moIotia de espórtulas, si por tales causas lo requiriese el exacter, debiendo,por supuesto, encargaras de las seciones entabladas contra la iglesia los ecónomos, ó los que para tal objeto están destinados. Mas el que contra esto se hubiere atrevido á. exigir las espórciertamente tiene milicia,pierda el cíngulo, y si fuere clérigo; sea excluido del clero.
Cap. XXIX
Capitulo XXIX
PresbyterLa autem, et diaconis, et subdiaconis (5), et omnibus in otero conacriptis non habentibus uxores secundiim sacros canones interdicimus etiam nos secundum sanotarum regularum vjrtutem mulierem aliquam in propria domo superinductam babero, tamen cura matrern, aut sororem, aut flhiarn, et alias personas, quae ornnem suspicionem effugiunt. Si quia autem aboque bac observatione triulierc-n in sus domo habet, quae .potest el suspkionein inferre, etsernel et secundo a sao episcopo aut a suis ciencia adrnoiiltus, no curu tau niuliere .kjabitaret, eiicere eam de sus domo noluerit, aul accusatore apparente probetur (6) inhoneste cum muliere COnGrSari, tuno episcqpus olas secundum ecciesiasticos canones de eje eum amovesi, curiae civitatis, cuius alericus erat, tradendo. Episcoputn vero nullam ponitus niulierem babero aut cum ea habitara permuttimas. Si auem probetur nequaquam bco custodiene, episcopatu proiiciatur; ipie enim se oatendit iadignum sacerdotio.
Pero también nosotros les prohibimos á tenor de las santas reglas á los presbíteros, y diáconos, y subdiáconos, y á todos tos comprendidos en el clero que no tienen mujeres según loa sagrados cánones, que tengan establecida en su 'propia casa mujer alguna, excepto, sin embargo1 su madre ó hermana, ó hija, y otras personan, que excluyen toda sospecha, Mas si alguno tiene contra esta observancia en su propia casa mujer, que puede hacerle sospechoso, y amonestado una y dos veces por su obispo o por sus clérigos, paraque no habite con tal mu-
Cap. XXX Diaconiguxn vero nuilo modo 'mm 'vivo, ex r3uo potest inhonestaa vitae emergere auspicio, habitare peñuittimus. Si vero hace pon observel, sacer-. dos, sub quo subiacet, admoneat eam, ut orunibus modis talein virum eüeiat e sua domo. Si vero boa
distulerit agere, ec&esiastico ministerio el propniis ernolumentis alienata, monasterio Lradatur, et ibi omni suso vitae tempore degat. Robas ama, si quidom fiios habeat, mIer se et filos secundum numemm personaÑm dividendis, ul competentem i 9 mulisri partem muastenium accipiena, eam sEat [et, regat (7). Si autem non habueril fulos, oronis eius aubtntja inter monasterium, ubi mittitur, et ecclesiam, in qua pnius eraL constituta, ex (8) se qua portione dividatur.
jer, no quisiere echarla de su propia casa, ó pre-
sentándose acusador se probara que vive deshonea. tamente con tina mujer, en este caso sepárelo del clero su obispo con arreglo á los cánones eclesiásticos, debiendo ser agregado á la curia de la ciudad, de que era clérigo. Mas no permitimos que el obispo tenga absolutamente ninguna mujer ó habite con ella. Pero si se probara que de ninguna manera observa esto, sea echado del episcopado; porque él mismo se muestra indigno del sacerdocio. Capitulo XZ
Mas de ningún modo permitimos que una disconisa habite con varón, por causa del que pueda na.cer sospecha de vida deshoneata. Paro si no observara esto amonéstela el sacerdote á que está subordinada, para que de todos modos eche á tal hombre de su casa. Mas si retardare hacer esto, sea, des. pojada del ministerio eclesiástico y de los propios
emolumentos, -llevada á. un monasterio, ypase allí todo el.,iempo de su vida. Debiendo ser divididos sus bienes, si ciertamente tuviera hijos, entre ella y éstos, según el numero de personas, de suerte que, recibiendo sI monasterio la. parte correspondiente 1 la misma mujer, mantenga á ésta y Ea gobierne.. Mas si no tuviere hijos, divídanse por par-
tes iguales todos sus bienes entre el monasterio, é.
que ea enviada, y la iglesia en que antes se hallaba constituída.
Cap. 3EXIrT
Cipttulo ZXT
Si quia, quum sacra ministeria (9) celebrautur, ira sanetam ae1esiam ingrediena episcopo, ant elerioja, aut ministris allis cccloie iniuriam aliquam inferal, iubemus, huno yerbera sustnero et in exaihurn mitti. Si vero et haeo sacra mininteria (10)
celebran sagrados ministerios, infiriese alguna in juria al obispo, ó á los clérigos, 6 á los otros ministros de la iglesia, mandamos que él sufra azotes y
($
unlusgojius personce.–dari, ,Bk. 2) EL iÓcL. Ilamb,, P Trti.; seclesise nuas, PorL., y Cont.
(3) El cód. Ji as» b, en el que, s aadzd ant curator; ad-
monsatur exactio, Ti-id.; admoveatur exicito, PorI., y Cont.
(4) El odd. Hom&., y Ti-fil.: in sari esusam, Pórt.,g ConL.
(6, dlacouibus et gubdleeonjbus, el cód. ¡lomb., Trld.,,
y Port.
EL cód. Hamb.. y Trid; spprObetuir, Port., y Cont. l) agat et regat, el cód. liomb., pero elpur tueii indica
.(ti,
que las paiabras etregnt Lcparecieronaospechosaa d olgulen
Tomo Vi-65
Si penetrando alguno en la ilesia, mientras se
sea enviado al destierro. Peros¡ hubiere .perturba-
qae se sirvió de cate códice. Y como en La cd. Port., se ¿se en sus glosas JnaP$tU11e8, ami. e. regat, 08 de crw que las paLabras et regat fueron anadidas por algún comentarista. No es admisible ¡oque propuso Bis., esto es, que 38 leyera alat et tegat. gi cód. Ham&., y Trid.; ex, omitenla Peri., y Cont. 19) qaum Baera raysteria 'VSI elia sacra minetor1a, .13k. (1G) SI vero st hie saera minliteris. el edil. lJam., y Ti-id.; St vero base et hie sacrandideterla. Pon., y Cont. Si vero et ipea sacra mysterla et sacra minleteria, Blç.
434
NOVLS.—OQNSffZUOI6N CXXXIY
conturbaverit aut celebran prohibuerit, capitaliter puniatur; Roe ipso et in litanlis, in quibus episcopi aut elerici reperiantur (1), custodiendo. Et si quidom iniuriam soluin fecenit is, verberibus ecsi1ioque tradatrir, si vero etiam ¡itariiam concussenit, capitate perieulum sustinebit. Et vindicare () tubemus non solum civiles, sed etiam militares
iudices.
do también estos sagrados ministerios ó hubiere impedido que se celebren, sea condenado ¡ pena capital. Debiéndose observaresto mismo también en las letanías, en que se hallaren obispos ó clérigos. Y si éste hubiere ciertamente inferido solamente injuria, sea condenado ¡ azotes y á destierro, pero si también, hubiere perturbado la letanía, sufrirá la pena capital. Y mandamos que estas cosas
las castiguen no solamente los jueces civiles, sino también los militares.
Cap. XXXII
cap itulo
mu.
Oinnibus autem laicis interdicimusiltanias facere sine sanetis episcopis (3) et qui sub eis sunt reverendinsimis ciencia (quatia (4) enim esi litania, in qua sacerdotes non inveniuntur, et soleunes o.rationes faciunt), sed et [ipsas} honorandas cruces (5), eum quibus [el.] in litanlis (6) ingrediuntur, non alibí, fllS in venerabihbus iowa repon!, et s quando opus vonaverit ad litanias celebrandas, tunc solum ipsas sanctas cruces accipere eos, qui consuete esa portare solent, et eum episcopo el cIencia litanias celebran (7); haca (8) custodientibus sanctisaimis locorum episcopis, aut etiafli corum ciencia, et per loca ludicibus. Si quia autem in hoe capitulo praesentis nostr,ae logia. 'virtuLem aut tranacendenil, aut non vindieaverit, praediotas poenas patietur. [monasteriorum et reverendiasimorutil monachorum dispositione.] (9).
Mas les prohibimos á todos los láicos que hagan letanías sin los santos obispos y los reverendísimos clérigos que están bajo su dependencia, porque ¿qué letanta.es aquella en la que no se encuentran sacerdotes, y no hacen éstos las oraciones acostumbradas Mas tampoco se depositen en otra parte,sino en venerables lugares las mismas venerandas cruces con que van también ¡ las letanías, y si alguna vezrequiriere la necesidad que se celebren letanías, lleven entonces las mismas santas cruces solamente los que por costumbre suelen llevarlas, y celébrense-las letanías con el obispo y los clérigos; debiendo observar esto los santísimos obispos de las localidades, 6 también sus clérigos, y los jueces locales. Mas si alguno infringiere en este particular el tenor de nuestra presente ley, 6 -no cqtigare esto, sufrirá las susodichas penás. [De la disposición de los monasterios y de los reverendísimos monjes.]
Cap, XXXIII
Capitulo XXXIII
Reliquum noble est et de venerabilibus monastriis el reverendisaimis monachis formam dare.]
[Réstanos que dispongamos también respecto á los venerables monasterios y á. los reverendísimos monjes.]
Cap.
IV
Capitulo 'IV
Iubemus igitur, abbatein ant archimandritam in unoquoque monasterio ordinari non omnino seeundum gradum rnonacborum, sed omnes rnonachi meli'onisopinionis exsistentes eum eligaut (lO) propositis sacrosantis evangeliis, dicentes, quia neque propter ainicitiam aut aliam quamlibetgratiam (11), sed acientes, eum el fidé rectuin, el vita castum, ci gubernatione digoum, et qui possit monachorum disciplinain el omnem monastenil statum utiliter, custodire, cuin elegerunt, et SaflatiMimurli episcopum, sub que monasterium constitutum est, eurn, qui ¡la olectus est, modis omnibus abbatem ordinare. Hace autetu omnia, quae a noble disposita aunt propter ordinationem (12) abbatum, valore praecipimus et in venerabilibus feminaru ín monaatenlis et asceteniis (13).
Mandamos, pues, que en cada monasterio se nombre un abad 6 arquimandnita, no en absoluto con arreglo al grado cte los monjes, Sino de suerte que todos los monjes que sean de mejor fama lo elijan teniendo é. la vista los sacrosantos evangelios, diciendo que lo eligieron no por amistad Ó por otro cualquier favor, sino eábiendo que él es de rota fe, de vida casta, y digno del gobierno, y que puedo guardar convenientemente la disciplina de Los mon es y todo el estado del monasterio, y al que así haya sido elegido ordénelo de todos modos abad el santísimo obispo, bajo cuya dependencia se halla constituido el monasterio. Pero matidamos que todo esto, que ha sido dispuesto por nosotros en cuanto a la ordenación de los abades, tenga validez támbién respecto it los venerables monasterios y asceterios de mujeres.
Cap XXXV
Capitulo VV
Siquis autern ad rnonasticam vitam venire yo(1) reperlunnr, Bk.
-td!*isrs, 8k. tocorum OplBSppl8, Ek. () qualiter, el cdd. Hamb., LI Trct. (5) Sed et quas sacerdotes fianorandas cruces, el códice Jiamb., y TriL. (6) cum qulbus et litautl, el cód. Hamb., y Trid. (7) EL c,id. Ifamir.. y Trid.; celebrsro,Port., y Cont. 2) Et hace (5) anct15
(8) El oód. ¡Ja,nb., y Tr(d.
hes, Port . , y ConI.
(1) diepositlonom, el cdd. I1'amb. Rata: '4t1 mas palabras, que van entre paréntesis, sirven de travisioión para ¿o si-
9 atonto, y acaso quiso indicar con cl(a el anUguo £raduo-
Pero si alguien quisiere entrar en la vida monásbr latino esta inscripoki,s de ¿a restante parto de La Ncn,ela:
De monasteriorum st reversudta5lmorum monachorum disposilbas. El capitulo () que sigue. XXXIX!., fue sin duda areglacbo por Goncio conforme al tetelo griego. Rsliqtium— formam dare, no se hallar, s, st c#Jd. Ramb., Trid., y Port. (10) existentes etigantur, el cc(d. Hamb., y Trtd, (11) EL cód. Hamb., y Ti-id.-; causara, en Lugar de gratl&m, Port., y Cont. (1 £1 cdd. Hamb.: tu ordlnatfons abbatum, Trid.; prp ordinatione abbatum. Port, y Cont. (18) monaeterlls st arcblman.tnitis al asslsterlls et arohiatris, el cdd, Ilamb., Trid., y Pon.
43i
NOvLS, —CONSTITUCIÓN
lucrit, lubemus, si quidem notos cut, quia nulli fortunas subiaoet, abbas xnonasterii, si perspexent, sehema siraebeat. Si vero non cognoscitur, aut cuilibot forujnae subiaceat, intra tres anuos non accipere eum achema monasticum, et (1) intra nemoratuin lampos experiatur huius bominis conversationem monasterii praesul. Et si intra tnionnium aliquis emersarit, diceus aut servum, ant colonum, aut adscriptitium suum huno case, aut etiam tanquam fugient.em agricuLturam, aut quasi aliquid rapientem, ant propter aliquam eupam in monasteriuin eum ingressun, proprio domino huno restitui cum rebus, quas probatur in monasterium introduxisse, iusiurandurn (2) primum, quia nihil patiotur, a eno domino porcipiente. Si autora intra triennium nullus convenerit, aut inquietaverit, ant Co ntran liquam memoratarum personarum qu as etionein fecerit, ahks monasterii post transcursionein triennalis temporis, si talem 'rirum dignum ¡ dicaverit, tuno del e!, sohema, et nullus sit ci postes molestus propter fortunam, donec temen degot in monasterio, res auteni, quas in manasterium introduxisee videtur, ¡Linease domino reddantur. Si quis autem memoratarum personarum reliquerit monasterium, et ad saecularem venerit vitam, ant in civitatibus, aut in agrie circurniene, propriae fortunse reddatur,
tica, mandamos, que si 'verdaderamente es sabido que no esta sujeto á ninguna condición, déle el hábito el abad del monasterio, si bien le pareciere. Pero si no fuese conootdo, .6 estuviera Sujeto á. cualquiera condición, no.reciba el hábito monacal por espacio de tres años, y durante el mencionado tiempo explore la manera de ser de este hombre el superior del monasterio. Y si durante los tres años se presentare alguien diciendo que aquél es ó esclavo, 6 colono, 6 adscripticio suyo, 6 también así como agricultor fugitivo, óomo raptor de alguna cosa, ó que por razón de alguna culpa entró en el monasterio, sea restituido á su propio dueño con los bienesque se pruebe que llevó al monasterio, recibiendo antes de su señor juramento de que no sufrirá Cosa alguna. Mas si dentro de los tres años nadie demandare, 6 moLestare, 6 'le promoviere cuestión, á alguna de las' mencionadas personas, dale entonces el hábito después del transcurso del término de tres años el abad del monasterio, si juzgare digno á tal individuo, y nadie le moleste después por su condición, mientras, no obstante, viviere en el monasterio, pero devuélvansele ilesas á. su señor las cosas, que se viere que llevó al monas-
Cap. XXXVI
Capitulo XXXVI
In omnibus autem monaateriis, quae coenobia dicuritur, iubemus, secundum monachicos canonos (3) in uno habisaculo omnes separatim dormire, ut mu.Luum alterutris teatimonium oaetae conversationis praebeant ¡poi (4), nial quidani tamen ex ele aut propter longaevatIl 111 monasterio Conversationem quieto 'volentes 'vivero, ant seneetutis alque corporis infirmitatis causa in remotis ceilulis intra monasierium constitutis degant, et hoc autem (5) cum conscientia et voluntate abbatis fisrL Hace omnia in ¡nonasterus et ageteniis feminaruin servantibus in nulo Loco nostrae reipubticae eses monasteria permitlirnus aliter. Ubi autem monaetenium invenitur, omnibus modis iubemus vinos a feminis separan, et feminas quidem in quo unt monasterio remanere, vires autem aliud monasterium sibimet facere. Si vera piura sutiL monaeteria, ut necease non alt (6) nova monasteria aedifloare, l000rum sauctiesimus opiSCOpUS mOnSchos eum monaehis, el feminas cum femirila separare ¡u aliis monaeterije congregare procnret, quascunque vero habeut (7) comrnunia, inter tos seeundum competens eje ius dividere. Feminie autem quemcunque ipsae elegenint sive presbyterum sive diacenum ad facienctum eis responsum, ant sanctam ele communicnem .portandam sanótiesimus episcopus, sub quo suut, deputet, quem rectae fidei et vitae bonae eses cognoverit. Si vero qui ab am
Paro mandamos que en Lodos loe monasterios, que se dicen conventos, duerman todos por separado en una sola habitación con arreglo á loe cánones monásticos, para que ellos mismos se den unos Li otros mútuo testimonio de manera de ser casta, Li no ser, sin embargo, que algunos de ellos, queriendo vivir sosegadamente 6 por su larga estancia en el monasterio, ó por causa de senectud 6 de enfermedad del cuerpo, vivan en celdas apartadas establecidas dentro del monasterio; y esto, sin embargo, hágase con conocimiento y voluntad del abad. Observándose todo esto en los monasterios y asceterios de mujeres, no permitimos que de otro modo haya monasterios en ningún lugar de nuestra república. Mas, donde haya monasterio, mandamos que de todos modos sean separados los varones de las hembras, y que las hembras permanezcan ciertamente en-el monasterio en que están, pero que los varones se hagan para sí otró monasterio. Pero
electuis Cet non alt presbyter aut diaconus, dignuni Lamen eum huiusinodi ministerio episcopue 1 udioavenit, ordinationein ci imponat, qui (8) dignos seso videbitur, ut is (9) responsa, sicut dictuTn est, monasteriis distribuat, ita temen, ut neque (t) EL a&i. jIa,nb., w TrLL; ut, en Lugar de et, se ¿Ce en Por¿., y Cont. (2) Et odd. flamb., y TrkI.; lntroduxIse tur,uido, Por.,
y Con.
(5) EL cód. Hamb., y TriS.; sean umcancnes monaúoa, Por., y Cont.
(4) EL cód. Hamb, y Trid.; sin embargo, 1pM, omterda Port., y Cont.
terio. Mas si alguna de las mencionadas personas hubiere abandonado el monasterio, y pasado Li la vida seglar, andando errante por las ciudades 6 por los óarnpos, sea devuelto Li su propia condición.
si hay muchos monasterios, de suerte, que no haya
necesidad de edífiar nuevos monasterios, procure el santísimo obispo de las localidades separar món-
jes con monjes, y mujeres con mujeres, y reunirlos
en otros monasterios, y dividir entre' ellos según el derecho que les competa las cosas que tienen co-
munes. Mas el santísimo obispo, bajo cuya dependenciase hallan, desiguales Li las mujeres el proahiLero 6 el diácono que ellas mismas hubieren &egido para evacuarles sus consultas 6 llevarles la santa comunión, si conociere que es de recta fe y de buena vida. Mú si el que por ellas fué elegido no fuera presbitoro, 6 diácono, pero el obispo lo
gare digno de este ministerio, déte la ordenaeón al (6) El cc$d. Rarnb,, y Trid.; paro nutem, s e "la omitida en Pon,, y Con¡. (5) mouasterla1 non sit ncesse, en Jugar de mooasteila, ut necease non sil, el c&i. Hamb. (71 El edd, 11am6., y TriS.; habOzitor, por habeit, es Lee enPorL., y Coee. (8) qia, Bis.. (9) EL cdd. Hantb., y Trld. le, o,nilenla PorL,g Cont.
436
NoELkg.—ooNsrITtjT6N O.XxIV
sic eleetus ad responsa feminarum in monasterio maneaL -
que pareciere que es digno, para que ésto distribuye, según se ha dicho, sus contestaciones en los monasterios, pero de suerte que tampoco el así elegido para las consultas de las mujeres permanezca en el monasterio.
Cap. XXXVII
Capitulo xxvlI
Sed et hoø praesenti addtmue sanotiord, si forte quia (1) sub conditione nuptiarnm, sive liberorum,, sivo dotis causa, sive antenuptialls donationis, donaverit sive reliquerit (2) suis.Iiberis uve alii cuicunqua personae hereditatem si've legatum, ab initio (3) puro reliquerit (4) vol donaverit, substitutiones vero val retitutjones ola fecerit adiectis conditionibus quibuscunque ex jis, quae superius enumeratae sunt, gancimus, si personae tatibus oonditionibus subiecta.e, sive masculi sive feminae, monasteria ingrediantur, aut clerici, ant diaconissae, aut acetriae fiant, tales conditionea invalidas et pro non seriptis esue. Hoc autein solatio et denci et diaconissae ecclesinrum fruantur, si usque ad suam vitam ¡u hila perseveraverint, et (5> res sub tau conditione don atas aut retidas ad pia opera expendant aut relinqiiant. In personis entrn, quáe in monasteriuni vel asceteriuni ingrediuntur, et retinqaunt hulusmodi converaationem castain, monasterio aut asceterio, ubi a principio ingrediuntur, res sub taU conditione donatas ant relictas eum alia eorum aubstantia competere yolamus. Si temen in redemtionem captivorum ant egentium alimenta sub praedictis conditionibus substitutiOaUt restitutio fiat, ex nullo memoracorum modo eam exeludi permittimus.
Mas también añadimos esto álapresente ley, que si acaso alguno hubiere donado ó dejado á sus hijos ó á otra cualquiera persona bajo condición de nupcias, ó de tener hijos, ó por causa de dote, ó do donación antenucial, una un legado, ó al principio se los hubiere dejado ó donado puramente, pero les hubiere impuesto substitucionea 6 restituciones habiendo agregado algunas condiciones de-las que antes hemos enumerado, mandamos, que si las personas sujetas á tales condiciones, ya varones ya hembras, ingresaran en un monasterio, ó se hicieran clérigos, ó diaconisas, 6 ascetas, tales condiciones queden invalidadas - y como no escritas. Mas disfruten de este beneficio asi los clérigos corno las diaconisas de las iglesias, sien esto -perseveraren hasta el fin de su vida, y gastaran 6 dejaran para obras piadosas los bienes donados ó dejados bajo tal condición. Porque raspeo-Lo á las personas que ingresan omm un monasterio 6 asceterio, y dejan este casto género de vida, queremos que los bienes donados 6 dejados bajo tal condición le competan con los demás bienés de ellas al monasterio 6 al ascetermo, en queal principio ingresan. Pero si la-substitución 6 la restitución se hiciera bajo las susodichas condiciones para la redención de cautivos ó para alimentos de necesitados, no permitimos que sea ella excluida de ningún modo de los mencionados.
Cap. XXXVIII
Capitulo XXXVIII
Si que mulier aut vir monasticam elegerit vitam, et intraverit monasterium filiis non exatantibus, monasterio, in quo (6) ingreditur, res eius competero,iubemus. Si vero taus persona ifiios habeat, et non ante, quam intret in (7) monasterium, de suis rebus fecerit dispositio nema, et lógiiimam partema fila deputaveril, etiama sic Iieeat el, pósiquamu in () monasterium ingreditur, suam faoultatem in propitos dividere filos, ¡La Lamen, ul nulli filiom, auorurn minoat legitimam partem; quema vero ruma non.dederit filiispartem, monasterio tompetat. Si varo omnem substantiam ¡uter filies dividere yolueril, propria sus persona fihiig connumerata-, unamn stbi partem omnibus modis retineat, quae debeat inri monasteril competere. Si vero in monasterio degeQs moriatur, antequam inter filos auca pro-prias distribuat res, legitimam partem fui porcipiant, reliqua vero aubstantiae para monasterio compelat. -
Si alguna mujer 6 un varón hubiere elegido la vida monástica, 6 ingresado en un monasterio, no existiendo hijos, mandanos que sus bienes le competan al monasterio en que ingrese. Mas si W persona tuviera hijos, y no hubiere hecho disposición de sus bienes antes de entrar en el monasterio, y les hubiere señalado á los hijos la porción legitime, séale también asE licito, después que ingresa en el monasterio, dividir sus bienes entre sus propios hijos, poro de suerte qua á ninguno de sua hijos le disminuya su parte legitime; mas compétala al monasterio la parte que no les hubiere dado á los hijos. Pero si hubiere querido dividir entre sus hijos todos amis bienes, contando su propia -peÑona con los hijos, retenga do todos modos para si una sola parte, la cual deberá competer al derecho del monasterio. Mas si viviendo en el monasterio muriera, antes de distribuir sus propios bienes entre sus hijos, perciban los hijos la porción legitime, poro compétale. al monasterio la restante parte de los bienes.
Cap. XXXIX
Capitulo XXXIX
Sponsalibus quoque secundum legos facha inter aliquos, sive sponsus ¡a 9) monasterium ingredia-
Jiabióndose también contraído con arreglo á las leyes esponsales entre algunos, si el esposo ingre-
(1) EL cód. flamb., Trid.,, y Port.; Si quh, onmüiermdo to de,nds, Üont. (2) stve reliquedt, omlteku el edd. Ilasnb. (5) EL ~. Hamb.; e.ut ab IniUo, en véw de simplemente b Initio, law td. j çJcL - !lantb.; pura tu ultima voinotate rellquerit, Trid.; pre reliuquafla e8, oneraC con substitutione ant yeetitutlone, aut aub una pracnm nonditionum reuguerul, Port., y COiit. -
C5) Elsód. Ilamb., y Trid; monasterio quod Iiigredltur, Fr$., y Col.. (T) ¡LI cod. Hamb., y Trid.; pero tu, se halla suprimida en Por 1.. y (8) El cód. flamb • y Tríd,; in, tamb ién u halla aqul su-
herencia
5) El cdd. '114mb., y 7'rta; nt, 6fl Lagar
y Cont.
primicia en Port., y Coni (9) El odd. Hamb.; In, omltula- ¿as e2,
de et, se lee en
—OONSrITtTO16N cxxxiv
43!7
tur, reeipiat; quse pro aponsaJibus arrharum no- sara en un monasterio, recobre lo que,para ¡os esmirto sunt data, sive eponsa monachicam vitarn ponBales se dió á titulo de arras, y si Ja esposa buelegorit, fila solummodo re4dat,quae similiter ar- biere elegido la vida monástica, restituya solamente rharum nomine aeeepit, poena 'utrique parti con-. lo. que asimismo recibió á nombre de arras, debiéncedenda. . doseles perdonar á ambas partes la pena.
Cap. XL
Capitulo XL
Si vero constante ad.huc matrimonio aut vir solus, aut uxor sola ¡ntraverit ronasterium solvatur rnatrimonium et, citra repudium, postquam tamen persona pergens ad monasterium sehema percepenl. EL, si quidem vir olegerit monachicam vitam, restituat.prius mialieri dotem, et si quid alud ab ea perceperil (1), et super hon ex nuptiaJi donatio ne tantam partem, quanta ex morte vini competebat mulieni secundum pactum dotalibus instrumontia insertum. Si vero mulier .fuerit monasterium •ingressa, simili modo retineat vir nuptialem donationem, et casuru dotis ex mórte mulieris placilum, reliquum vero dotia mulieri restituí praecipirnus, et si quid aliud ex rebus mulienis apud aiim inveniatur. Ambobus autem monachicam vitam el¡gentibus, . iubemua, vacantibus dotalibus placitis, viruin retinere donationem antenuptiaem, et mu. lierem propriani accipere dotem 10t quidquid alud viro dedisse pnobetúr, nL unusquisque cura da-. innum suis fnuatur robus, nisi forte aponsus sponsae, ait sponsa aponso, aut maritus uxori, ant uxon manto aliquid doøaro ant cedere voluerit, quoniam neque ex pactis nuptiahibus viro aut mullen lucrari aliquid corn,editur.
Mas si, subsistiendo todavía el matrimonio, ó solo el varón, ó sola la mujer, ingresare en un monasterio, disuélvase el matrimonio aun sin repudio, pero después que la persona que ingresa en el monasterio hubiere recibido el hábito. Y si ciertamente el varón hubiere elegido la vida monástica, restitctyale antes la dote á la mujer, y alguna otra cosa que hubiere recibido de ella, y además de esto tanta parte de la donación nupcial cuanta por la muerte del marido le competía á la mujer conforme ah pacto incluido en los instrumentos dotales. Mas si en el monasterio hubiere ingresado la mujer, retenga de igual modo oh marido la donación nupcial, y lo que de la dote se convino para el caso-de muerte de la mujer, pero mandamos que se le restituya á ha mujer lo demás de la dote, y alguna otra cosa que de los bienes de la mujer so hallara en poder de él. Poro eligiendo ambos la vida monástica, mandamos que, quedando sin efecto los pactos dotales1 el varón retenga la donación antonupcial, y que la mujer reciba su propia dote y cualquiera otra cosa que se pruebe que le dió á su marido, de suerte que sin quebranto disfrute cada cual de sus propios bienes, á no ser acaso pie el esposo á la esposa, O la esposa al esposo, O el marido á la mujer, O la mujer al marido, le hubiere querido donar O ceder alguna cosa, porque no se le permite al marido O la mujer que por virtud de los pactos nupciales lucre alguna cosa
Cap XLI
Capitulo XLI
Nullam vero lioentiaii damus ant parentibus filos, ant filie parentes aaecularem vitam saetantea et relinquentes velut ingratos a sus excludere hereditate in monasterium ant monachinam vitam subsecutos (2). interdicimus autem parentibus fIJos anos monachicam vitam ehigentes ex venenabilibus monastaniis abatrahere.
Mas no les damus licencia alguna O á los padres para que ¡ sus hijos, O 5. los hijos para que 5. sus padres, que sigan y abandonen la vida seglar, los excluyan de su herencia como á ingratos, por haber ingresado en un monasterio 6 abrazado la vida monSatica. Pero tea prohibimos 5. los padres que saquen de los venerables monasterios 5. sus hijos, que hayan elegido la 'vida monacal.
Cap. XLII
Capitulo XLIX
Si monaehus reliquerit suum monaaterium, et in ahiud ingrediatur, quascunque res tempore, quo monastenium dereliquenit, babero' videbitur, proprio (3) monasterio, in quo (4) ab initio ingreaBus est, sas compotera iubemus. Providere aulem sanotiasimos locorum episcopos, uL neque monachi, noque monachae eircumeant civitatea, sed si quod neceasanium *esponsum habuerint, per propnos reaponsarios hoc agani, in s,uis manentes monasterija. Si monaebus reliquenit monaaterium, et ad saeeularom 'vitam migraverit, hune militia et honore, si quem habet, prius spohiatuin, ab episcopo locorum el pro'vinciae uudice in monastsnium mitti, st res, quas postes habuiase probatus fuenit, monasterio, in uo(5) mittitur, competere. Si vero rursus reliquenit monasterium, tune eum iudex
Si un monje abandonara su monasterio, é ingresara en otro, mandamos que cualesquiera bienes, que, se viere que tiene al tiempo en que dejare el monasterio, he competan si propio monasterio, en que al principio ingresó. Mas provean los santisimes obispos de las localidades, para que ni los mon-
(11 1,1 OÓd. FMPnb., y Tr14.; reseperit, Port., y Cont. (5) EL ccki. Hamb y Trid.; hereditste Sut monuttcam lii vitam subseeñtos, ?'ori;; heredltate1 monasterlu set monaticsm vainSubseeStOs, Con.
jes, ni las monjas anden recorriendo las ciudades, sino que si tuvieren necesidad do dar una respuesta, dénla por medio de sus propios representantes, permaneciendo en sus monasterios. Si el monje hubiere dejado el monasterio, y pasado 5. la vida seglar, despojado él antes de su milicia y honor, si. alguno tleu., set envitdc al monasterio pon
obispo de la localidad y por el juez de la provincia, y compétanle al monasterio, 5. que es enviado, los bienes que se hubiere probado que tuvo después. (8)primo, BJc. (&) 7)td.; inquod en lugar de tu quo, el cód. ¡lomb,,
Port., y Con. (5) E¿ C64 Ra,*b., y TrW.., quod, Port., y Cont.
438
IWVELÁS.— aONErITUCIN OXXXtV
provineiae, in qua inventus fuerit, teneal, et subdito sib officio commo'reat (1).
Mas si otra vez hubiere abandonado el monasterio, reténgalo, entonces el juez de la provincia, en 'que hubiere sido hallado, é inclúyalo en el oficio, él subordinado.
Osp. XLIII
Capitulo XLIII
Si quis rapucrit, ant sotlicitaverit (2), ant corruperit aseetriam, aut diaonissam, aut monaslriam, ant qúarnlibet aliarn feminam venerabilem habitum habentem, huins res ex taus seeleris eius (3) participio lubemus Yécnembill loco, in que talle femina habitat, par locorum sauctiesimos episnopos et oeoonomos eorum, neo non otiam cniushbat provinciae iudices et eoruinofllcia vindican; coi; antem, qui talia deliqueruut (4), et participes eorum aceleris (5), capltale periculum sustinere, talem 'vero muherem, ubicunque est, cum proprile rebus in monasterio recondi, lii que cautius custodiri poseiL, ut non rursus ui eodem crimine reperiatur; si vero diaconiesa fuerit, el fijos habueril legítimos, legitimam partem dan filie. Si autem intra unum annum postquain eog.noscilur tate fa&nus m comisisse, tales res lun venerabllium domorum non vindiceutur, iubemus, omnibus modis comiLem privatarum flaco nostro has aseignare, locomm. ¡udlce, qui negiexerit easdem res vindicare, cinulo- privando, et inulotam quinque Libramum aun a comite pnivatarum exigen do (6).
Si alguno hubiere raptado, ó seducido, 6 corro mpido á una asceta, 6 diaconisa, 6 monja, u otra cualquiera venerable mujer que tenga habito, mandamos que los bienes de él y de los participes en tal delito sean reivindicados para el venerable lugar, en que habita tal mujer, por los santísimos obispos de la localidad y por sus ecónomos, y también por los jueces de cualquiera provincia y por los oficiales de éstos; mas los que en tal cosa 4etinquieron, y los participes en el delito de ellos, sufran la pena capital, y tal mujer, donde quiera que esté, sea recluida con sus propios bienes en monasterio enq que con más seguridad pueda ser guardada, para que no sea descubierta otra vez en el mismo crimen; mas si fuere diaconisa, y tuviere hijos legítimos, déles á los hijos su porción legítima. Mas si dentro de un año, después que se sabe que cometió tal crimen, no fueran reivindicados tales bienes para el derecho de-las venerables casas, mandamos quede todos modos los asigne á nuestro fisco el conde de los
Cap XLIV
Capitulo XLIV.
Otnnibus itaque generaliter in saeculari viLa conversantibue, aL maxime theatralia exercentibus vins ac mülieribus, neo non et prostantibus interdicimus uti sohemte monachi, aut nionastriae, ant ascetriae, aut cuiuscu.nque personae huiusuiodi iznitari echeina '(7), ecieritibus uni'versis praesumentibus aut ntí taU sohemate, aut imitan, aut diudera in quacunque ecelesiastica disciplina, quia et coporalia supplicia sustinebunt, st e%silio contradentur (8); provdentibus buje rei non solum locorum episcopis el qui sub eis suet donde, sed etiam militanibus civilibusque iudicibus (9), et quae sub eis sunt officiis, et Iocorum defensoribus. Poe-. nas autem 'praesenti legi insertas, quae etiam ex prioribus legibus sunt notae, non solum in fujunis, sed etiam in praecedentibus casibus sen •delicti valera et omnibus modie vindicar¡ sauciulus. Per praesentem enim, legem nuper dispositas videlical poenas iii solio futuris temporibus servan iubemus.
Y prohibimos en` general a todos liis que hacen vida seglar, y principalmente á los hombres y mujeres que ea deican al teatro, y también á las pros-
Epilogus
Epilogo
Tua igitur gloria, quae per praesentem legem in perpetuuin valituram nostra sauxi t tranquillitas, par omnia custodiri provideat.
Por tanto, pro'vea tt(gloria á que 'íntegramente se guarde lo que por medio de la presente ley, parpétuaniente valedera, ha sancionado nuestra tran-
Dit. Ral. Mal¡ Constant. imp. DN. IUsTNAN1 PP. Aug. anuo XX., post BASILII V. C cons. aun. V. iridiet. ix:. (546.] (1) T14.; commovsrc 0,1, el °ddice ilaml.; eommouest, Port., y COM.; counnmerst, Ble. (2) ant oollictinvertí, orMielaa 61 cdd. Mzmb. (3) E cdcl. Eamt., y Trt. clus, or,t(t.nia ,PorL., y Cene. Más correcto 36r(a et talle sealeris smi parttcLpum. (4) EL odd. Hamb.; deliguennt, 2as 6d. (6) EL cid. fl'amb., y Tr(d.; fut1nt, adioionan Port., 11 Co.
pnvados, debiendo ser despojado del cíngulo bienes.
el juez de la localidad, que descuidé reivindicar los mismos bienes, ydebiéndosele exigir por el conde de los bienes privados la multa de cinco libras do oro.
titutas, que usen el hábito de monje, 6 de monja, 6
de asceta, 6 que imita el hábito de cualquiera do estas personas, 'teniendo entendido todos los que se atrevan óá usar tal hábito, 6 á imitarlo, 6 á burlarse de cualquiera disciplina eclesiástica, que soportarán castigos corpora1s, y serán enviados al destierro; proveyendo á esto no solamente los obispos de las localidades y los clérigos que están bajo su dependencia, sino también los jueces militares y civiles, y los oficiales que están bajo ellos, y los de-
fensores de las localidades. Pero mandamos que las penas incluídas en la presente ley, que también eran conocidas por las anteriores leyes, tengan validez y de todos modos sean aplicadas no solamente en los casos 6 delitos futuros, sino también en
los anteriores. Porque mandamos que laspenas dispuestas ciertamente ahora por la presente ley se
observen solamente en el tiempo futuro.
quilidad. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Mayo, en el ah o vigésimo del imperio del señor JUSTiNIlNO, Augusto perpétuo, año quinto después del consulado de BAsruo, -varón muy esclarecido,
Indlcción novena. [546.)
(6) exigeinlsm, el ccd. klamb. • y trt. (7) hulusmodt ant Iwitart sum, cC cdd. Hamb. (8) El cdii. ¡lami,., y Trid. tradeu,tur, Port., y Con¡. (9) sed etisin qvibnellbet iniUtarlbus ludlclbi,s, el eó&oe Ramb., y Trld. Mejor estaría o ed et" elvillbu et mulitaribas ludicibus.
ÑOs.—OON$1uCIN L1I CON5T. LUX (1).
CONSTITUOXON LIII
DE EXI{IDENDIS ET 1NTaODUCENDIS RE-lS, ST UT MI, QU1 CONVEÑIUTUR, POST VIGESIMUM DIEM PR4ESENPENTrJR ItJD1CIBUS, ET DE US, QUI IURATOR1AbI CAUT10NEM EX PONUNT, El' ANTE LITIS coNTEsTArIoNaM AUSENTES FIUT, El' DE HYPOTUECIS, QUAS APPELLANTUR EX CASU, ET QUAM PERSONAS ET QUANDO UOC IUS HABENT ET DE INDOTAT1S UXORIBUS, UT H&BSANT QUARTAM PARTEM IN SUBSTANTIA VIRI, El' IPSE VIR IN SUESTANTIA UXORIS, .QDANDO INOI'S EST, .QU1 (2) RELINQUITTJR
1)5 LA EXHIBICIÓN É iNTRODUCCiÓN DE LOS DEMANDADOS; DE QUE LOS QUE SEAN DEMANDADOS SE PRESENTEN DES-
(Coil. Y. tit. e) imp. IUSTINIA.NUS Aug. JOANNI, q1oriosisitno Pracoriorum per Oricnkm Praefocto iteram, Exconsuti et Patricio.
PUÉS DEL VIGÉSIMO 1)14.Á LOS juscas; DE LOS QUE PRESTAN CAUCIÓN JURATORlA Y SE AUSENTAN ANTES DE
LA CONTESTACIÓN DE LA DEMANDA; DE LAS HiPOTECAS QUE SE LLAMAN POR DECAIMIENTO, Y QUÉ PERSONAS Y CUANDO TIZNEN ESTE DERECHO; Y DE QUE LAS MUJERES iNDOTADAS TENGAN LA CUARTA PARTE EN LOS BIENES
DEL MARIDO, Y EL MISMO MARIUO EN 'LOS BiENES DE LA MUJER,, CUANDO ES POBRE EL QUE QUEDA-
.
El Einperador
Y. titulo 6.)
JUSTINIANO,
Augusto, á JUAN, segunda
qloriosimo Prefecto de ¿os Pretorios de Oriente, kxconsul y Patrwio. bez
Praefatio
Prefacio
Plurinii adeuntes docent nostram (3) potestatem, quia oxhibentur ab aliquibus, aut etiam in atlas protrahuntur (4) provincias aut (5) ex sacra nostra iusione aut ex (6) decretls iudicialibus, et ad iníseriam quidem propter (7) hoc aguntur, eoacti vero iussionibus aut decretis exhiben tur. Proinde qui coa exhibent, etiam cautionea exigentes, quia intra certum tempus venient ad determinatum iiidicium u, qui ab eis conventi sunt, ipsi rernanent in provincia, affiigi in peregrinatione sumtibus exhibitum aut praesentatuin relinquentes. -
Muchos que se nos dirigen manifiestan á nuestra potestad, que son exhibidos por algunos, 6 que también son llevados ti. otras provincias por virtud ó de sacra orden nuestra ó de decretos judiciales, y son ciertamente reducidos por esto á la miseria, cuando obligados por Órdenes 6 decretos son exhibidos. Y como los que los exhiben exigen también cauciones de que dentro de cierto término coniparecerán en determinado juicio los que por ellos son citados, permanecen ellos mismos en la provincia, dejando que el exhibido ó el presentado sea abrumado con gastos en el viaje.
cap.¡
Capitulo 1
L1oc igitur miseranteS saucimus, si quid fiat tale, et tempus impleatur, quod in cautione exhibitionis ant praeseutationis ipse actor constituit, deinde i.11e quidem observet in iudicio, actor auteni desit, et non mira dios decem (8), postquam reus venerit in provinciam, actor occurrerit, roum quidem ingredientem apud iudioem et hoc docentezn repente dimitti; iureiurando atitem eius indicetur de omnibus expensis, quas pertulit cima viam et circa paregrinam habitationem, et his indices addicant actorem convenienteni frustra. Et quoniam tilos est non aliter fieri exhibitiones ant praesentationes, nisi actores fldeiussores ad certani quantitatem dedenint, quia exsequentur causam et suscipient nententiam, bane quidem quantitatem 'omnino eos exigi, el dan frustra ealumniam paseo. Si vero por iusiurandum etiam plus aliquid declaravorit, corta tamen quantitate definita a indice, quam legos taxationem vocant, etiam bco superexigi, ut conoseant non ladero (9) vitae alienas, sed in provincia eligere indices, el ibi contra suos adversarios litigare.
Así, pues, compadeciéndonos de esto mandamos, que, si Be hiciera alguna cosa tal y se cumpliera el tiempo que el mismo actor estableció en la caución de exhibición ó de presentación, y después aquél compareciera ciertamente en el juicio, pero el actor faltara, y el actor no compareciere dentro de - los diez días después que el demandado hubiere llegado á la provincia,, el demandado que verdaderamente se presentare ante el juez,y pruebe esto, se dejado ir inmediatamente; mas se juzgará bajo juramento suyo sobre todos los gastos que soporto para el viaja y para sü habitación en casa ajena, y los jueces se los impondrán al actor que demandó inútilmente. Y como, es costumbre que no se hagan las exhibiciones 6 presentaciones de otra suerte, sino si los actores hubieren dado hasta cierta can. tidad fiadores de que proseguirán el litigio y obtendrá.n la sentencia, exíjaseles . ciertamente en 'todo caso esta cantidad, y désele al que baldíamente sufrió la calumnia. Mas si mediante el juramento hubiere declarado también alguna cosa más, pero habiéndose 1ado por el juez cierta cantidad, que las leyes llaman tasación, sea exigida también aquélla, para que aprendan ti no jugar con los intereses ajenos, sino á elegir jueces en la provincia, y á litigar allí contra sus adversarios.
Cap. II
Capitulo 11
Mas como sabemos que de ordinario se dan aquí Quia vero ab actoribus fideiussiones plerumque novimus hio datas, tanquam in exhibendis perso- .por los actores fianzas, como por la exhibición de (1) El texto griego se halla en Hal. y Sortmg.—La mayor parte de -esta No vela está en varios lugares de La Bas. - la¿sn. (Jonst. 4'.— La eersión la~es La antigua de La glosa. El odd. Hamb., y Trid.; Cm, Port., y Cont. s) EL odá. Hariib.; nostram docont, Las ed. (4) EL adá. llamb., y Trid.; pertrnhuntur, Port., y Cont.
(5) RL ccItt. ilamb., y Dricl.l aol, ornitenla Port., y Cont, (6) RL cód. Hamb.; ex oinitgnla ¿as #d. (1) EL cdd. llamb., y'rid.; per, PorI., y Cont. (8) EL cdtt. Hamb., y Trid.; decem días, Pon., y Cont.
(9) EL cód. Hamb., y Trid.; Illudere, PerI., y CosI.
NOVBU.L—OONSTITUCIÓN LII!
23
nis, si vero in allam deducantur provinciam, forte declinare hano observationern, sancirnus, bio ludícera aut gloriosissimum nostrum quaestorem• (1) sacris nostris ministranteni littcris, si quid tate agere iubeatur, non uliter ad aliam cihiberi (2) provinciazn reum, antequam fideiussorein praebeat actor in iudioio, in quod futurus est reumdeducere, quia dabit seeundum locorum spatium aurum, quantumcunque decretum fucrit, fugienti, si non esequaLur, aut ecsequens non vincat causam, et ibi omnia agi, quaecunque in exhibitione decrevimus deftnitum vero aurum a fideiussoribus exigendum, et dandurn ci, qui deduetus est, praobendo quoque ab illo etiani iureiuraudo usque ad taxationeni, ut, si inraverit se etiani amplius expendisse, el hoc reoipiat,.ut (3) undique videantur perfeotao nostrae legislationes.
las personas, pero que si éstas son llevadas It otra Provincia, á veces eluden esta formalidad, mandamos que aquí el juez nuestro gloriosisimo cuestor, que interviene en nuestras sacras cartas, si se manclara hacer alguna tal cosa, no haga que el reo se exhibido en otra provincia, de otra suerte, sino si antes el actor diera en el tribunal, en que ha de presentar al reo, fiador de que le dará al demandado, con arreglo It la distancia, tanto dinero cuanto se hubiere decretado, si no prosiguiera el litigio, O si pros!guiérdo'o no venciera en él, y que se haga alli todo lo que hemos decretado respecto It la exhibición, debiéndoseles exigir It los fiadores la cantidad fijada, y habiéndosele de dar al que fuá presentado, prestándose también por este juramento hasta la cantidad de la tasación, de suerte que si jurare que también gastó más lo reciba igualmente, á fin de que en todo parezcan perfectas nuestras leyes.
Cap. UI
Capitulo III
lliud quocue antiquitas quidem bene faciens disposuit, nune autem studio machinantur, nostrarum leguin cbomentiam occasionem facientes suaruin calumniarum. Vetustate nanique volente conventionis factae libellum suscipientem diebuB seque decein deliberationem habere, quo possit discutere causam, et forte etiam recognoscere aL liberar¡' post decem autem dierum inducías, tunc et subsoribere misso libello, et judiciales implere cautiones, quidam vero respicientes ad nostras legas, quae post litis eontestationem neque refutare iudicern, noque alium petera iudicem perrnittunt, ¿'Busam arte maehinanlur, el maxirne exaecutoribus tetis doloso adinvenienUbus, et mox iit oblata fuent quaelibet admonitio, forte neque libello dato, noque. iudiciali ulla cautione, deducunt hominem invitum ad iudicem datum, et nihil scienlem cómpellunt facere litis contestationem, ut seknel sub litis contestatione constitutus obligetur, et nuilam babeat licentiam neque refutare iudioem, neque alium iudicem peLero, quum forte auspectus iulex ¡sil; eL sic agunt quae volutit, el sub suis artibus hominem atatuentes, quo volunt modo de co agunt.
La antigüedad, obrando verdaderamente con acierto, dispuso también otra cosa, contra la que de intento maquinan ahora los que hacen de la clemencia de nuestras leyes ocasión para sus calumnias. Porque queriendo la antigüedad que ci que recibe el libelo de Ja citación hecha tuviera derecho para acliberar justamente por .espaco de diez días, á fin de que pudiera discutir el negocio, y acaso también reconocerlo y ser liberado, pero que después de la trégua de los diez días subscribe el libelo que se le envió y preste las cauciones judiciale, algunos atendiendo It nuestras leyes, que después de la contestación de la demanda no permiten recusar al juez, ni pedir otro juez, maquinan con artificio en el asunto, inventando principalmente los ejecutores con dolo tales cosas, y tan pronto como se ha presentado una citación cualquiera, acaso sin haberse dado libelo, ni caución alguna judicial, llevan al Individuo contra su voluntad ante el juez nombrado, y lo compelen It que sin saber nada haga la contestación de la demanda, para que una vez constituido en el caso de haber contestado la demanda quede obligado, y no tenga facultad alguna ni para recusar al juez, ni para pedir otro juez, cuando quizá sea sospechoso el juez; y así hacen lo que quieren, y poniendo al individuo bajo sus artificios, obran respecto It él del modo que quieren. § 1.—Mandarnos, pues, que cuando It alguno se le hablare mandado citación se le entregue de Lodos modos el libelo, y que el que es citado no tenga como antiguamente solo el término de diez días, sino doble término, esto es, de veinte, para que, si quisiere recusar, 6 también pedir juntamente con aquél otro juez, tenga facultad para hacer este, 6 acaso para reconocer la deuda, y librarse amistosamente de la contienda de su adversario, -y para no constituirse mediante calumnia yengafio bajo 3UCZ acaso sospechoso, quizá ingrato. y que de ordinario dispone contra el reo aun alguna cosa propia, y sin que el que soporte el litigio tenga ningún mpo para conocerlas cosas por las que compatie rece citado. §2.—Pero recibido el libelo, y prestada por él sola fianza personal, y pagadas las espórtulas conforme á nuestra sacra constitución, subscriba el li-
§ 1.—Saneimus igitur, dum admonitio oblata fuent alicui, modis omnibus offerrilibellum, et non seeundum antiquitatern decem solummodo dierum babero eum, qui admonetur, inducias, sed duplices, hoc cM viginti, nL, uve repudiare voluerit, sive etiam eum eo alium iudicem petere, licentiam habeat heo facepe, aut forte cognoseere (4) debitum, et liberare se ab adversarii gui contentione amicabiliter, et non por ealumniam et circumventionein sub iudiee contitui foraan suspectó, terSan (5) ingrato, plerumque autem aliquid etiam proprium contra reum (13) dispensante, et eo, qui titem sustinet, nuUum habente tempus ad cogno. Scendum (7) ea, in quibus convontus ocnurrit
§ 2.—Susepto vero libello, sola personal¡ fideLussione ab data, el sportulis secundum saeram noSt.ram praebitis ennutitutionem, subucribere libe!.(t) El cdd. Hamb.; qise$torem nostrum, £a ed. () El cdd. Jlantb., y Trid.; exhlbere, Port., y Cont. () et, BM. (4) recoguoscera, BM.
• (5) El c&L. IIa,nb., y TrId.; et for&aii, Port., u .Cont. (6) In e,nend. Leunclav. Notal, II. 245.; eum, el códice, y las ed.. (1) El cód. Hamb., y Trid.,l agnoaeenttnm, Port., y Cón
224
NOVÉLLS.—VONSTITUQIt5N LIII
lo, qui appotlatur tesponsionis, et declarare etiam tempus, quo ei libellus datus est, ñe etiam ob hoe ars quaedam fiat; eumquo (1) futura est cele brari contestalio litis apudiudiccm, interrogan fugientem si viginti dies transierint deliberationis, et illum , quidem dicere veritatem, ostendi (2) quOque illud etam ex dio et subseriptione libelli, et si dixerit transisse viginti dierum numerum, tuno fien litis contestatiorem; in medio autem ei licentiam case repudiare iudicem, et aliurn petere, aut etiam eum eo iudicem percipere, ant corte absolvi amicabiliter, nihil in medio noque damnificando, noque ab exseculoribus conturbando, sed et iudiciaria.m cautionem cxponentem, sicut qui de his iudicat perapexerit, et viginti dierum babentem deliberationem. Si vero hace non servontur, Iiet videatur quaedam fien contestatio litis, pro nihilo eam case, sed licentiam case et post huiuscnodi contestationem LiLia intra definitos viginti dios sic omnia agere, tanquam si noque ab initio facta sit quacdam contestatio tilia.
balo, que se llama de respuesta, y declare también el tiempo en que se le dió el libelo, fr fin de que tampoco con motivé deesto se corneta algún ardid; y cuando se haya de hacer ante el juez la contestación de la demandar sea interrogado el demandado sobre si transcurrieron los veinte días de deliberación, y diga él ciertamente la verdad, y sea esta probada también por la fecha y la subscripción del
Cap. IV
Capttulo IV
Si vero semel repudians ¡udicem alium accepent, non sinimus ci eum, qui petitus eat, rursus repudiare. Sicut enim eius curam habemus, sic (3) etiam por dilationem agi aliquid advorsus actorem modis omnibus aversamur. Si vero etiam quidam iuront, quia observant (4), et ante, quam contest&tio litis fiat, ab hae maxima disparcani civitato, ]icentiam cose étiam non facta liLia contestatione adiie actorem statutum indicemeL Iioc denunciare, illum vero, si quidem administrator siL, ¡u hora ornnimodoeihtberi reum tanquam periurum, et paene sui aceusatorem per fugam factum, si vero non adrniniatrat, sed datus siL a quodam iudice, sive ex sacra forte (5) forma ant iussione, aut etiam ab ahquo admiriistratore, ad illurn nunciare 6), a quo dates est, ut dedueatur ab jito, no causa maneat actor¡ undique desolata, iudice agere aliquid non valente, co quod nondum apud eum faeta alt contest.atio litis (7), filo contemnente legem et ¡uramenturn suuin rnanifestatione sus, et actorem extra omne legitimum adiutortuni relinquente.
Pero si el que una vez recusé al juez hubiere re cibido otro, no le consentimos que de nuevo recuso. al que fuá pedido. Porque así como nos cuidamos de él, sai también nos oponemos de todos modos á que por medio de dilación se haga alguna cosa contra el actor. Mas también si algunos jurasen que estarán presentes, y antes que se haga la contestación de la demanda desaparecieran de esta muy grande ciudad, tenga licencia el actor, aun no habiéndose dado la contestación fr la demanda, para dirigirse al juez designado, y denunciarle esto, y él, si verdaderamente fuera administrador, mande que de todos modos sea exhibido el reo como perjuro, y como constituido casi en acusador de si mismo con su fuga, pero si no administra, sino que hubiera sido nombrado por un juez cualquiera, 'ó acaso por virtud de sacra disposición (i orden, ó aunpor algún administrador, denúncielo fr aquel porquien fué nombrado para que por él sea prosentado, fr fin de que para el actor no quede del todo desamparada la causa no pudiendo hacer otra cosa el juez, porque todavía no se dió ante él la contestación fr la demanda, por menospreciar aquél la ley y su juramento con su manifestación, y dejan al actor sin todo legitimo auxilio. § 1.—Asi, pues, fr fin de que por Ocultarsel y por retardarse la exhibición no permanezca en sus penso la causa, ave rigüe como pudiere el juez a qué tierra se dice que se marchó, y dé un plazo fijo, para que, si dentro de él no compareciere, (pero teniendo libre seguridad para ello, si es que acaso no se le impide, ó pro ¡be, de intento por el actor que comparezca), examine en este caso el negocio estando presente una sola parte. Y ponga al actor en posesión de bienes de aquél con arreglo fr la cuantía de la deuda declarada, (' tenga también el que fué puesto en posesión los bienes para aso-
§ 1.—lgitur no latente eo eL tardata exhibitione causa nianeat suspensa, exarninet nL potuerit iU— dex, in quám terram abijase dicitur, et dot induetas certas, ut, nisi intra esa oeeurrenit (liberam Lamen huius reí flduciam habeñs, si non forte stodio actoris impediatur, ant venire prohibeatur), tune secunduni unam partem examinet negotium. Et in possessionem mittat actorem oms rerum (8) secundum mensuram declarati debiti (ipsumque in possessionem missum habere etiarn res (9) debiti causa servandi) (10), et tunc, si file occurrerit, omne ci prius solvet (11) damnum, et tuno reci-
libelo, y si hubiere dicho que transcurrió el número de los veinte días, bágase entonceS la contesta-
ción de la demanda; pero en el intermedio tenga él facultad para recusar al juez, 6 para pedir otro, 6 aun para recibir juntamente con aquél otro juez, ó ciertamente para ser absuelto amistosamente, sin que en el intermedio haya de ser perjudicado en nada, ni molestado por los ejecutores, pero prestarfr. la caución judiciaria, conforme viere el que jüzga en el negocio, y tendrá veinte díaspara deliberar. Mas si no se observaran estas formalidades, aunque parezca que se dió alguna contestación fr la demanda, sea ella, nula, pero haya facultad, aun después de dada de este-modo contestación fr la demanda, para hacerlo todo dentro de Los veinte días fijados, de la misma manera que si desde el principio no so hubiera dado contestación alguna '& la demanda.
(1)Yero, 8k.
) EL cód. Hamb., y_TrLd.; otendft, Port., y Cont. (3) EL cdd. Hamb • Trid.. y Por.- sic, omLLeLa Con¡. (4) EL cdd. Hamb.; observeut, Z'rid.; obervabunt, Port., Con*. 16) EL cód. Hznb.; forte, omtLenla las ecL. () El cód. Hamf. (por seiii4a meno çnuuI&c); -re-
nunciare, ¿as ecL.
(7) EL J1'amb.; ULla contestatio, ¿as ecL. (S) EL cád. Ilamb., y Trid ; rerum ama, Port., y Cont. (9). EL cód. FMml., y Ti-kL.: rein, Port., y Cont. ¿10' El cdd. Ilamb,, y Trid.; servandi causa, Port.., y Cont. (11) El cód. Ifam6,, Trid,, y Port.; salvat, Cont.
NOVELAS.--OOSTITUQI6N I1U
225
plena res et fideiussorem praestans prosequatur cansam.
gurar la deuda), y entonces, si aquél compareciere, páguele antes todos los daños, y recobrando en este caso los bienes y dando fiador prosiga el litigio.
Gap.V
Capitulo V
Optimum quoque est etiarn hoe propter dubitationum quaestionem lege communi determinare. Primuni namque fuerunt dubitationes multae (1), utrure oporteat rnilitias sub hypotheeae deduci vmculis, ant (2) lis liberas case. Sed loe quidem iam definituni est lege, et certae eonsstunt militiae, quaecunque vendi ant obligar¡ possünt. Nos autem ex maioribus causam conaiderantes seimus, quia ex antiquis ternporibus non erat in militiis hypotheca, sed quaedam nomina omnino antiqua et deflcientia in tailbus ferebantur (3), paulatim vero Imperatores, interpellantiuni creditorum miserati, hace praebebant, quuni utique omnis militia publica exsisteret, et (4) nullum quaestum omnino aliuni, quarn ex impertali munificentia habens.
Es también muy conveniente determinar por una ley jeneral asimismo esto por causa de dudas. que se discuten. Porque primeramente hubo muchas dudas sobre si los cargos en la milicia podían quedar sujetos á los vínculos de hipoteca, ó si estaban libres de ellos. Pero esto está ya ciertamente determinado en !a ley, ' hay ciertas milicias, que pueden ser vendidas ú obligadas. Mas nosotros, considerando con más detenimiento el caso, sabemos, que en los tiempos antiguos no había hipoteca sobre los cargos en la milicia, sino que se imponían sobre ellos ciertos créditos verdaderamente antiguos y que se extinguieron, pero poco á poco los Emperadores, compadecidos de los acreedores que los bacla1 representaciones, concedían tales cosas, aunque ciertamente toda milicia fuese pública, y no tuviera absolutamente ninguna otra ganancia que la proveniente de la munificencia imperial. § 1.—Pór esto, pues, mandamosque estas cosas, que se llaman proveni.en Les de accidente, no estén desde luego obligadas á todos, sino si el acreedor fuere uno que dió en mutuo para esto mismo, para comprar para si el cargo ea la milicia. De otra suerte, no les concedemos esto desde luego á los demás acreedores, pero si hubiere ciertamente los hijos ó la mujer del difunto, los anteponemos de todos modos, para que se nos dirijan, y tengan esto por virtud de orden nuestra, no como herencia paterna, si para lo demás fuera pobre, sino como munificencia imperial, para darles nosotros merecidamente este consuelo así á los que dejan bienes, como á los que no los tienen. Pero si no tuvieren hijo alguno, ni mujer, ni acreedor, que haya prestado en mútuo para la misma milicia, en este caso les concedemos esto también á. los demás acreedores, para que no parezca que hacemos alguna cosa inhumana, y que establecemos esta ley no por razón de una acción piadosa y grata á Dios; subsistiendo ciertamente en su vigor los privilegios de los espectables ailenciarios especialmente ¡ ellos dados y concedidos.
§ 1.—Pr'opterea igitur sancimus, ea, quae appelantur ex casu, non omnibus promte subiacere, nisi tamen ereditor fuerit, qui ad hoc ipsum mutuavit, ut militia liii emeretur. Atioquin aliis ereditoribus non promte damus hoc, sed si quideni fui fuarint aut uxór defuneti, istos omnibus praoponirnus modis, ut adeant nos, et secundutu iussionew nostraín hoc habeant non tanquain paternani hereditatem, si in allis inops alt, sed tanquam imperialem munifieentiam; ut et substantiam relinquentibus, et non habentibus merite solatium.praebeamus. Si vero nullus eis- neque films, neque uxor fuerit, neque creditor, qui ad ipsam mi1iLam mutuavit, tuno et allis creditoribuspraebemus hoe, no videamur inhunianuin aliquid (acere, et non propter piam et deo placontem actionein ponere legem; de mulitia quippe apeetabiliuni silentiariorum proprio datis et largitis cia privilegiis in ana virtute manentibus.
C&p VI
Capitulo VI
Quoriiam vero ad clementiam omriis a nobis lex aptata est (5), videmus autem quosdiin cohaerenLes mulieribus indotatis, deinde morientes, et fIlos quidem ex lego vocatos ad paternam hereditatem, mulieres autem, licet decies millies in statu legitimae coniugis mansorint, attamen eo, quod non alt facta neque dos, noque antenuptialis donatio, nihil habere valentes, sed ¡o novisaima viventes inopia, propterea sancimus providentiam fieri etiam hamm, et in successione morientis et huiusmodi uxoram cum ffluis vocari, et sicut scripsimus legem, volenteni, si sine dote exaistenteni uxorem. vir di-. miserit, quar 1am partem ema subslantiae accipere eam, sic etiacn hie, quoniam contingit forte paucos aut plures esse fijos, quartam partem eius subatantrne habere mulierein, sive plures, sive minus fllti fuerint. Si Lamen legaturn aliquod reliquerit si vir,rninus autein (6) quarta parte, compleri boc,
Mas como toda ley ha sido acomodada por nosotros á la clemencia, y vemos que algunos se unen ¡ mujeres indotadas, y que después mueran, y que los hijos son llamados ciertamente por la ley .á la herencia paterna, pero que las mujeres, aunque diez mil veces hayan permanecido en estado de cónyuge legítima, no pueden, sin embargo, tener nada,porque no se hizo ni dote, ni donaøión antenupcial, sino que viven en extrema pobreza, mandamos por esto que se tenga cuidado también de ellas, y que tal mujer sea llamada con sus hijos también á la sucesión del difunto, y así como escribimos una ley que quiere que si el marido hubiere repudiado á la mujer, que no tenía dote, reciba ella la cuarta parte de los bienes de aquél, así también en este caso, puesto que quizá acontece que hay pocos 6 muchos hijos, tenga la mujer la cuarta parte de los bienes de aquél, ya si fueren muchos 6 po-
fl El cód. Ilamb.; piuTimaS,
(2) 8
¿0.8 ecl. E cód. Hamb., y Trid.; vineuiiB, an Mlam, Port,.yCont. El cdd. llamb.ç deferebantur, Trid.; efferbaniur,
Port., y cont.
TOMO VI—ss
(4) El cdd. ¡1.2mb., y Trid; et, omltenia Port.,y Cont. (5 El cód. Ilamb. aptata est lex, Las ed. (6) El oód. liamb., y irLa.; autem, omitenia Port., y Cont.
ROVIILAB.—OONSTITUCIÓN UY.
ut, siout mesas esa iuvamus, si forte dimissae fuerint a viris indotatae consisten tea, ita vol si perduraverint semper eum eis, eadem fruantur providentia; seilicet omnibus secundum instar ilihis nostrae constitutionis, quae quartam decernit ola, etiani hie servandis simuliter quidem in viris, similiter autem in mulieribus; communem namque etiam hano super eta ponimus legem, sicutetpraecedentem.
§ 1--Si vero quasdam resproprias mulier le
domo viii aut alibí repositas habult, harum soLionem, et retentionem habeat omnibus modis imminutam, subiacere huiusmodi rebug viii ereditoribus nuflo modo valentibus, nisi forte scoundum quod. in filias ¡are ex hac lego heres exatiterit.
§ 2.—Raec itaque dicimus si cóniuncrum alter dotem ant antenuptialem donationem non faciena, inopa aut vir ant mulier inveniatur, es monona quidem aut vir aut mulier locuples alt, ¡ile vero vol lila superates pauper exaistat. Nam si aliando forsan habeat, non offerentemn dotem ant non dañtem propter nuptias donationem non erit iustum gravare filies per successionem, quoniam lex alia est nostra dicena, doteni non ofierentem non posas res viri sequirere per antenuptiaiem donationem. Quod etiamn hie volamos (1) obtinere, nisi Lamen ipse vir aut legatum ei ant aliquanm partem institutionis reliquerit; fien namque hoc nullo invidemus modo, ut omnibus niodis concor-. dantiae legum .sarventur, et inopia coniugis por divitias salvetur alterfus. Epilogus Quae igitur placuerunt noble, tun celsitudo in orunibus valoro effoctuique contradere festinet, por praecepta a sti conficienda universa faciens manifesta, quatenus ipal secundum hace vivant etiam et conversentur. Dat. X. Kal. Octobr. Constant. iuiper. DN. luSTIN1AIU PP. Aug. anno XI., post cona. BEUSAR1I Y. C. anno secundo. (537.J
ces los hijos. Mas si el marido le hubiere dejado algún legado, pero menor que la cuarta parte, cernElétesele, fin de que, así como las auxiliamos haiéndo sido perjudicadas, si siendo indotadas hu bieren sido acaso repudiadas por sus maridos, así también disfruten de esta misma providencia, si siempre hubieren permanecido con ellos; debiéndose observar, por supuesto, también en este caso todo según el tenor de aquella constitución nuestra, que les señala la cuarta parte, del mismo modo ciertamente tratándose de los varones, que de las mujeres; porque también establecemos respecto é. ellos común esta ley, así como la anterior. § 1.—Pero si la mujer tuvo algunas cosas propias sitas en la casa de su marido 6 en otra parto, tenga de todos modos.sin menoscabo la acción y la retención de las mismas, no pudiendo de ningún modo tales bienes estar obligados é. los acreedores del marido, sino acaso en cuanto por virtud de esta ley ella fuere heredera en derechos de aquél. § 2.—Así, pues, decimos esto, si no constituyéndo uno de los cónyuges dote 6 donación antenupcial se hallara que es pobre el marido ó. la mujer, y que ciertamente el marido 6 la mujer que fallece es rico, y que es pobre él 6 la que sobrevive. Porque si acaso tuviera otros bienes, no será justo que la que no ofrece dote 6 el que no da donación por causa de las nupcias grave á los hijos en la sucesión, porque hay otra ley nuestra que dice que la que no ofrece dote no puede admitir bienes del marido por donación autenupcial. Lo cmxe queremos que también é este caso esté en vigor, á no ser, sin embargo, que el mismo marido le hubiere dejado un legado O alguna parte de la institución; porque de ningún modo nos oponemos é. que se haga esto, é. fin de que de todas maneras se conserve la concordancia de las leyes, y la pobreza de un cónyuge se remedie con las riquezas del otro. Epilogo
Por tanto, apresúrese tu excelsitud á hacer valer en todo caso y á llevar é. efecto lo que nos ha parecido bien, haciéndolo saber todo por medio de edictos por ella hacederos, é. fin de que todos vivan y arreglen también su vida en conformidad é. esto. Dada en Constantinopla á 10 de las Calendas de Octubre, en el año undécimo del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, segundo después del eonsuládó de BEusAnlo, varón muy esclarecido. (5371
ØONST. LIV (2)
COIÇSTITUCION LIV
CoNSTITUTIOEM, QUAE EX ADSCR1PTIT1O ET LIBERA NATOS L1BEROS ESSE VULT, NON I15 QUI ANTE CONSTITUTIONEM NATI SUNT SED, QUI POST CONSTITUTIONEM, PRODESSE, ET UT (3) VENERABILES DOMOS COMMUTA— TIONES FACIANT ADINVICEM IMMOB1LIUM RERUM DECRETO PR1US 1NTERPOSITO, EXCE1'TA ZIAC MA1ORI ECCLESIA
DE QUE LA CONSTITUCIÓN, QUE QUIERE QUE SEAN UBRES LOS NACIDOS DE ADSCRIPTICIO Y DE MUJER LIBRE, -NO LES APROVECHE A LOS QUE NACIERON ANTES DE LA CONSTITUCIÓN, SINO A LOS QUE DESPUÉS DE ELLA, Y DE QUE LAS VBNER&BLES CASAS, EXCEPTUADA ESTA IGLESIA MAYOR,
(Cali. V. tit. 7)
(Calocclón Y. titulo 1.)
(4), (5)
IUST1NIANUs Aug. IOANNI, Praefecto Praetorio iteruin, Econsu1i et Patricio (6).
Imp.
Praefatlo
- In quadam nostrarum onstitutionum, nihil obEl cóci. .ilalnb.; etlam vol umus hie, las cd. () El, erto griego se halla en Scrtmçj., u/olla en Rol.-.. (1)
Se hace menoidn de esta Novela, como szendo la 52., et ParatiS. Ccli. cuasI. cccl. L 2.— bitan. c!onst. 48. —La versión latina es la antigua de la glosa. () .t ccid, Iizmb., y Trici.; nL no, Pon., y ConC.
BAGAN RSCIPROChMENTE CONMUTACIONES DE BIENES INMUEBLES, HAB1ÉNDOSR iNTERPUESTO ANTES DECRETO
El Emperado JUSTINIANO, Agusto, ci JUAN, segunda vez Prefecto del Pretor;o, Exconaul y Patricio. Pxefaolo
Sobre alguna de nuestras constituciones, que no (4) El cdd. ¡lomb., y Trid.; occlesiasticaruui1 adicionan Port., 9 Cont. (51 veuerabfli, el cód. llamb. (6) Trd.. Port., y cont; Mennao archiepiscopo coustn. tinopoleos, el cd. Ramb,
os.—Oo?Iuot6N LI
RM
acuritatir. babente, motae sunt quaesttones ab ahquibus ex atudio, el ad anam intenlionem obscuritatem ei introducentibus. Quum enim libertatis amatores simus, nupér posuimus legem, ut non secundum antiquitatem, si ex adacriptitia et libera persona proceaseril soboles, omnino eam sequi adscriplitiam fortunam, sed. (1) secundum servilis fortu nao observationem, sic etiam sopor adacriptitlis putari, el secundum ventris staturn ojos etiam, qui nascitur, consideran fortunam. Ex libera namque matre procedere servilçm partum, nostra benefaciens noluit lex, quoniam diximus in lego, si quídam (2) coniunoti aunt mulieribus, sive etiain coniuneti fuerunt, et hlii procreantur, ita legem in iis, qui procrean tur, valore. Quidam autem sic fa-. tue aut calido interpretan ausi sunt legem, ut, etiam si ante constitutionein nati sunt aliqui, vel si valde amI senos, putont sos 11berari tanquam modo natos et non longo praecedentos legem, quum utique nos huno habuerimus intellectum, nl, si coliaererent iam quídam 3) uxoribus, et post legem fUji procreati essent, aut non cohaererent quidem, postea vero nuptiae Ilerent, post legem nati habereal ex lego datam libertatem.
tenía ninguna obscuridad, se han promovido cuesliones por algunos, que de intento y para supropósito han introducido en ella obscuridad, Porque como somos amantes de la libertad, establecimos hace poco una ley, para que, si de una persona adacripticia y de otra libre hubiere provenido pro-
Cap. 1
Capitu10 1
No igitur liceal artibus uti el malignan, ci posseasionum nocere dominio talibus interpretaüonibus, propterea sancimus omnes, qui nati sunt a tempore logia, hoz solutos sase adaeriptitia fortuna, si ex liberia nascantur matribus, omne praeteritum antiquae servando legi.
• Así, pues, para que no sea lícito valerse de artificios y tramar ardides, y perjudicar con tales interpretaciones á los dueños de las posesiones, mandamos que todos los que nacieron desde la fecha de la ley estén libres de la condición adseriptioia, si nacieran de madres libres, reservándose todo lo pasado para la antigua ley.
Cap. II
Capitulo II
Quia igitur (4) nuper seripaimus legem, inedentea iis, quae de ecolesiasticis alienationibus flunt, et volentes, si quidem pnblicum debitum sit, posas esa alienare cum omni subtilitate, s8oundum legis observationem si vero privatum debitum est, pro soluto dore rem immobilem, el in millo videri offendere positam legem, quae omnem alienatioacm prohibet, etiam illud adiicimus, et (5) por qu andam inevitabilem occasionem el utilem et (6) d.anti et acoipienti venerandae domui, hoe est aul oectesiae ad ecclesiam, aut ptoehotrophio ad pto. chotrophimn, ant xeuodochio ad xenodocbium, aut simpliciter venerahili domui ad aliam reverendam domum, hoc est aul eccleaiae -ad ptochotrophium, ant monasterio ad venerandam domum, ant xenodochio, ant nosocomio, autillis ad ecolesiam, aut ad alterutrum, aul unum horum, pise prius a nobis sunt dinumerata, aut alter¡ cuihibet venerabili domul, liceutiam damus praesulibus horum (7) por hano legem commutationem facere, et hoc valere, et non solum impenium, sicuti prior dabat lex, ticentiain habere commutare, sed etiarn venerablles domos, quae regí omniuru deo dedbatae sunt, sic temen, nl etiam decretum interponatur eum omni iubtilitate et inrelurando. Et apud loeorum metro.
Mas como hace poco escribimos una ley, poniendo remedio á lo que se hace en las enajenaciones de bienes eclesiásticos, y queriendo que si verdaderamente bubíerauna deuda pública pudieran enajenarlos con toda escrupulosidad con arreglo álaobservancia de la ley, pero que si la deuda fuera privada, se diera en pago una cosa inmueble, y no se considerase que ennadaseinfringialaley establecida, queprohibe toda enajenación,' añadimos también esto, que tamL bién en cualquier ocasión Inevitable y útil así para la venerable casaque da como para la que recibe,. esto ea, 6 á una. iglesia para otra iglesia, 6 á. un hospicio de pobres para otro hospicio de pobres, 6 A un hospicio de peregrinos para otro hospicio de peregrinos,. 6 simplemente á una venerable casa para otra venerable casa, esto es, 6 á. una iglesia para un hospicio de pobres, 6 it un monasterio para una venerable casa, 6 á un hospital de peregrinos, 6 á una enfermería de pobres, 6 á ellos para una iglesia, 6 para uno y otro, 6 para uno solo de los que antes han sido enumerados por nosotros 6 para otra cualquiera venerable casa, les damog licencia por medio de esta ley it sus presidentes para hacer la conmutación y para que esto sea válido, y no sólo el imperio tenga, como le daba la anterior ley,
(1) Bk.; sed, omLt.nia el odd. Hamb. Tritt, y Con.; et •scuudnm, Port. (5) Trd., y PorL; si quidem, el cdd. Harn&, y Con.&; sive auidam, Bis. (3) EL cácL. Ramb., y TrLcLç qutdem, Prt., y Cont.
le, esta en modo alguno, como en la antigüedad, no s'la condición adscripticia, sino que, como
se observa tratándose de la condición servil, asi también se juz;ue respecto á los adscripticioa, y se considere asimismo la condición del que nace. sen el estado del vientre. Porque, disponiéndolo bien, no quiso nuestra ley que de una madre libre proviniera un parto esclavo, pues dijimos en la ley, que si algunos se unieron con mujeres, 6 si también se hallaban unidos, y se procreaban hijos, tuviera validez la ley del mismo modo en cuanto á. los que procrearan. Pero algunos se atrevieron á interpretar tan fatua ó astutamente la ley, que, aunque algunos hubieran nacido antes de la constitución, ó fueran muy ancianos, juzgaban que ellos hablan sido hechos libres, como nacidos entonces, y no siendo muy anteriores éL la ley, siendo así que ciertamente tuvimos esta intención, que, si algunos estaban ya unidos á mujeres, y después de la ley hubieren sido procreados hijos, 6 si ciertamente no estaban unidos, pero después se celebraban nupcias, tuvieran los nacidos despues de la ley la libertad dada por la ley.
C
(d.) suten, Bis. (6) ut,Bk.
(51 EL cdd. Hai'nb.; et, omLte,Ua ¿as eL (1) E164. Efamb.; mosastenioram, adwionan ¿as cd.
28
NO'RLk.-'.CONSrcitN
politam hoo considerar!, et si revera probatum fuent mini iureiurando, quia utile est utrique parti hoc agi ratum esse et valere, et non egere neque speciali iussione, noque pragniatico divino !ypo: habentíbus quippe iis, qui ad taus conveniunt, magni dei judiolum, si quid (1) praevanicati fuerint horum, quae competunt, aut quoddam eolludiurn fit, aut aliquid praetor (2) utilit.atem utriusque geratur partís. Nam etiam maledicta his omniuni terribilia iinminebunt, et quae inferunt eloquia divina peccantibus, etquae mine (3) disposita suñt. Si quid autem praeterniittatur, et postes demonstretur maligne factum, pro non facto erit.
§ 1.—Excipimus etiam (4) halege sanctissimam maiorem ecclesiam, sicut etlam priori; illam namque in priori prohibitione alienationm atare volumus, quoniam et hoc ipsis gubernatonibus ojos sanctissimis viris videtur.
r.
licencia para permutar, sino también las 'venerables casas que están dedicadas á Dios, rey de todas las cosas, pero de suerte que también se interponga decreto con toda escrupulosidad y con juramento. Y sea esto examinado ante el metropolitano de las localidades, y si verdaderamente se hubiere probado eón juramento, que para ambas partes es útil que se haga esto, sea ratifleadoytengavalidez, y no necesita de orden especial, ni de divina pragmática resolución; estando ciertamente sujetos al juicio de Dios grande los que para tales cosas se reunen si hubieren infringido alguna de las disposiciones, que corresponden, 6 si se hiciera alguna colusión, ó si so ejecutara algo prescindiendo de la utilidad de ambas partes. Porque caerán también sobre ellos terribles maldiciones, las que lanzan las divinas escrituras it los que pecan, y las que ahora han sido ordenadas. Mas si se hubiera omitido algana cosa, y después se demostrara que esto se hizo con malicia, la cosa se tendrá por no hecha. § 1.—Exceptuamos tambiénde esta ley, así como de la anterior, la santísima iglesia mayor; porque queremos que ella permanezca sujeta á la anterior prohibición de enajenaciones, porque también así les parece it los mismos santísimos varones gobernadores de olla.
EpUoguz
Epilogo
Tua igitur eminentia quae nobis bene et sancle visa sunt, et por hane sanctaril doctarata sunt legem, in omnibus gentibus, quibus praees, por praocepta propria solenniter faciat manifesta.
Por tanto, haga tu eminencia manifiesto en la forma acostumbrada, por medio de edictos, it todas las gentes it quienes presides loque bien y santamente nos ha parecido; y por medio de esta ley ha sido declarado. Dada en Constantinopla it 15 de las Calendas de Septiembre, en el undécimo ario del imperio del señor JUSTINIANO, segundo después del consúlado de BwsAiuo, varón muy esclarecido. [537.]
• Dat. XV. Kalend. Septenib. C]. imper. DN. loXI., post BELISARI1 V. C. cons. an-
STINIANI anuo uo 11. [537.J
CONST. LV
(5)
UT DE CETERO CORMUTAT1ONES RCCLES1ASTICARUM RERUS! NON F1CTE FMNT AD PIISSIMUM IMPERATOREM, ET HOC MODO AD ALIAS PERSONAS () TRÁNSEANT RES, ssn 1IAEC TANTUMMODO FIANT AD IMPERIALES! DOMUS!; ET UT LICEAT PERPETUAS EMP1flTEU&ES AOl AB 011ATORIIS 15 ORATORIA, DECRETO VIDELICET INTERPOSITO, EXCSPTA HAC MAIORE ECCLESIA, NEC TAMEN 15 PRiVATAS! PERSONAS! TRANSE&T EMPHvTEUSIS
(Con. Y. tu. 8.) ¡mp. IUSTINTANUS Aug. MENNA.E,
•staniinopoLikno.
CONSTITUOXON LV DE QUE EN JJ . SUCESIVO NO SE HAGAN FICTICIAMENTE CON K. P1ADOSiSIMO EMPERADOR PERMUTAS DE BIENES ECLESIÁSTICOS, T DE ESTE MODO PASEN LOS BIENES A OTRAS PERSONAS, SINO QUE ELLAS SE HAGAN SOLAMENTE CON LA CASA IMPERIAL; Y DE QUE SEA LICITO QUE POR ORATOIUOS á8 HAGAN ENFITEUSIS PERPETUAS A ornos ORATORIOS, HAI3INDOSE, Á LA VERDAD, INTERPUESTO DECItETO, EXCEPTUADA ESTA IGLESIA MAYOR, PERO SIN QUE LA ENFITEUSIS PASE A UNA PERSONA PRIVADA. - (Colección Y. titulo 8)
Arc/iiepiscopo Con- El Ernperador JUSTINIANO, Augusto, d zobispo de Conlaneinop1a.
MENTiA,
Ai'-
Praefatio
Prefacio
Legem seripaimus dudum eoeleiasticas quidem •alienationes prohibantem, solam autem commutationem permittentein sanotiasimis ecclesiis, neo non sanctissimae maíori ecclesiae huius felicissimac civitatis, duni imperiuni aceipere aliquid ab aliqua venerabilium domuum voluerit. Postea si quideni aliam scripsimua legem, qua exóepimus sanotisaimam maioreni ecclesiam, perntentes quasdam alienationes, qüas illa lex dieit. Quia vero cognovinius, quod (7) aliqui prioris constitutionis
Escribimos hace poco una ley que prohibe ciertamente las enajenaciones eclesiásticas, y que permite la sola permute it las santísimas iglesias, y también it la santísima iglesia mayor de esta felicisima ciudad, cuando el imperio hubiere querido recibir alguna cosa de alguna d\Ii las venerables casas. Después escribimos, it la verdad, otra ley, en la cual exceptuamos la santísima iglesia mayor, permitiendo algunas enajenaciones, que indica aquella-ley. Mas hemos sabido, que algunos con-
(1) El odd. Hamb, Ti-id., y Port.; quldem, Cont.
(2) El cdd.Hamb.. y TrId.; propter. Por y Gong. El cdd. fIamb cta, adicionan las
(1) aItcm etam, file.
El texto griego srhafla en Sarlmg. pero no en Ha¡.—
Hay un epítome en Coil. const. cccl. ¡It. £ 9.—Ialian. Con..
49.-La ceretori latina ce ¿a antigua de ¿a gloso. (6) legitImas, adicionan el eci. fl'amb., y Trid. t71 Port.; so quod el «Id. Hamb. Trid. y Cont.
NO.-QNTITtJttÓN L
capituhim, quod de permut&tione coinpetentium rerum sarietlssimis domibus ad irnperium soripsimus, ad artem legi contrariam converterunt, postulaveruntque nos quklem a santissima ec.tesia accipere bis autem baec dare, hinc aggressi sunt multi quidei, simihbus petitionibus utentes (1), • sacram circunivenire coust.itutionem. Quaecunque ergo gesta sunt a nobis usque ad praeseutem diem, hace sub achemate, quod nune est, valere volumus, nuflo permutando horum, quae iam a nobis cum sauctiasima ecolesia in talibus contractibus gesta sunt, aut cum lis, qui hace a nobis perceperunt.
virtieron en artificio contrario á la ley el capitulo de la primera constitución, que escribimos sobré la permuta de bienes que competen á las santísimas casas con el imperio, y pidieron que ciertamente los recibiéramos nosotros de la santísima iglesia, pero quo se los diéramos á ellos, por lo que se nos dirigieron, á. la verdad, muchos, formulando análogas peticiones, para burlar la sacra constitución. Así, pues, queremos, que todo lo que por nosotros ha sido hecho hasta el presente día subsista en el estado en que ahora existe, no debiéndose alterar nada de lo que ya ha sido hecho por nosotros en tales contratos con la santísima iglesia, 6 con los que tales cosas recibieron de nosotros.
Cap. 1
Capitulo 1
De octeto autem sancimus, nulli penitus uilam -case licentiam aliquid tale agere, sed illas sólas valoro permutationes, quae ad imperialem domum in bco factae sunt, ut perpetuo apud imperium maneant, et non tranaferantur ad privatum, neque lilarum ius per medium imperium ad sois profiiacatur. Sed si quid tale f1ai licentiam damus reverendiasimia occonomis res apprehendere huiusmodi, et trabare cas rutena ad sanctiuimam eccicsiam, tanquam si neo ab initio contigisset permutaLlo harum ad imperium facta 2) sed servarl hoc sohama in perpetuam expraesenti dio ineboatum; otnnibus, quae dudum, sieut praediximus, post priorem legem secundum modum praedietum gesta sunt, ratis manentibus, co quod lila quidem, quae sic faeta sunt, a viris gasta sunt (3). Nuno autem quidam -volunt, iliorum eemplo utentes, et noble esae molesti, et sanetisaimam malorem oc-. clesiam hules felicissimae civitatis ci.rcumvenire. Quod per ornee tempus nutio modo fien 'volumus. m, infirSed et si quolibet fiat (4) seheinate, hoc etiani petuum vindican (5), nulla el temporis praesoriptione in hoc obilcienda.
Pero mandamos para lo sucesivo, que absolutamente nadie tenga licencia alguna para hacer alguna tal cosa, sino que sean válidas solas aquellas permutas que se le hicieron é. Ja casa imperial con el objeto de que perpétuamente permanezcan en poder del imperio, y no sean transferidas á un particular, ni el derecho sobre ellas pase á aquéllos por medio del imperio. Pero si se hiciera aluna sal cosa, les damos licencia á los reverendísimos ecónomos para apoderaras de estos bienes, y llevarios de nuevo á la santísima iglesia, como si ni en un principio hubiese tenido lugar La permuta de ellos hecha con el imperio; mas este orden se observará perpétuamente comenzando desde el presente día; subsistiendo válido todo lo que, según ya hemos dicho, se hizo en otro tiempo después de la ley anterior en la forma antes axprósada, porque ciertamente que lo que de tal modo se hizo fué hecho por varones. (*) Pero ahora quieren algunos, siguiendo el ejemplo de aquéllos, sernos molestos, y perjudicar á la santísima iglesia mayor de esta fe(iciaima ciudad. Lo que de ningún modo queremos que se haga en tiempo alguno. Pero si de alguna manera se hiciese, sea también nulo, y hága-
Cap. 11
Capitulo II
Illud quoque sancimus, uL alije omnibus de iure emphyteuseos sanoitis et in sanctissima melote ecolasia, et 1» allis ómnibus venerabilibus domibus proprium roben habentibus, licexitia alt saectiasimis ecolesila et venerabilibus domibus ad invicem el emphyteusin perpetuam agere, decretoquippe ¡uhoc (6) faciendo; excepta quidem bao (7) sanctisaixna maleta ecciesia, lxi boc autem 8) celebrata emphyteusi, ut non ad privatain personam extendi omriino possit.
También mandamos, que, conservando su propia fuerza todo lo demás que ha sido sancionado sobre el derecho de enfiteusis, tanto respecto á la santísima iglesia mayor, como en cuanto á todas las otras venerables casas, tengan licencia las santísimas iglesias y las venerables casas para hacer entro si enfiteusis perpétua, haciéndose ciertamente decreto para esto; quedando, á • la verdad, exceptuada esta santísima iglesia mayor, pero celebrándose la enfiteusis de modo, que te ninguna manera pueda extenderse ti una persona privada.
EpUogus
Epilogo
Tus igitur beatitudo quae icasa sunt a noble cestodiat, et iis, qui sub ea metropolitanas sedes habent, faciaL manifesta, ut et ipai quse nobis plaouerunt cognosoentes, nitili boruin praevaricari
Por tanto, guarde tu beatitud lo que por nosotros ha sido mandado, y hágaselo manifiesto ti los que dependientes de ella tienen sedes metropolitanas, para que conociendo también ellos lo que nos ha
mum case, et a sanetiasima maiore ecciesia le per-
(1) El cód. flamb., y Trid.; uitente, Port. y Cont. (2) .8k.; permutatlones—Zactas, el add. Hamb., y las ccl. (5) En ¿a Vulgata hay aquí una laguna, que utencliendo al griego sup&S BM. en su edición esereoapada, de este modo: gesta Sunt, qui nón machinantes uqse mallgnsntes fecerunt, sed aflam a nobii ad Iioc Inoitati renerunt (quo no Lo ~ron ni por maquinación, ni por malicia, Sino MbWn
do szdo Incitados d ello también por nosotros).
se perpétuamente por la santísima iglesia mayor la reivindicación, sin que se le haya de oponer en esto ninguna prescripción de tiempo.
• (4)
El cdd. Ilamb.; el fiat qnoilbot, ¿as eL; si fiat sub quo-
llbet, BIS cd. estereotipada. • • (5)posee, adiciona BIS. en su cd. eslereolipada. (s) - BM. cd, estereotipada; omítela it cód. ilamb.; hoc, TM.; Ido, PorL, y Cont. (7) liie BideS. estereotipada. (5) El cód. Ijamb., y Port.; anteni, ornitesia Trid.. y ConI. (*) Vésaela nota S.
oEs.-OoNslTuo16N 'iv pra?sumarlt. Erit enim universis n deó iudicium et exindo poena, si quid praeter hace aut ipsi egerint, aut agi perwiserint. Dat. XV. KaL Nov. CP. imper. DN. IUSTINIANI PP. A. anuo XL, post BELTSARU V. C. cona. auno 11. Indictióne prima..[537,]
parecido bien, no Be atrevan á infringir ninguna de estas disposiciones. Pues todos estarán sujetos al juicio de Dios y á la consiguiente pena' si contra esto hubieren hecho cUba mismos, 4 permitido que se haga, alguna cosa. Dada en Constantinopla á.15 .e las Calendas de Noviembre, en el año undécimo del ¡imperio del señor JusTiNlAso, Augusto perpétuo, segundo después del consulado de 8ELISARIO, varón my esclarecido, Indicción primera. 1537.1
CONS. LVI (1)
CO18TITVCION LVI
UT EA, QUAE VOCANTUR INSINUATIVA SUPER
DE QUE CIERTAMENTE EN LA IGLESIA. MAYOR SE DÉ LO QUE RESPECTO A LOS CLÉRIGOS SE LLAMÁ INS1?UAC1ONEs;- PERO DE NINGÚN MODO sa DÉ EN LAS DEMÁS IGLESIAS (Colección Y. título 9.)
CLER1C), 1N MAJORE QWDEM ECCLESI& (2) DENTUR; 15 ALtIS AUTSM ZCCLESIIS PEN1TUS NON DENTUR (CDII. Y tlt. 9.)
Imp. JUSTIIiIANUS Áaj. MENNAS, Archiepiscopo re- El Emperador JUSTINIANO, Augusto, ti MaNNA, A,'iae civitatis Constwitinopolitaitae. ¿obispo de la real ciudad de Conilanünopla. Praefatio
Prefacio
Plurimas aditiones suscipientes. hanc legem dirigere ad tuam beatitudinem. iustum existimavimus. Qui énim ordinantur a tua reverentia olerici in sanctisirnis eccieslis (aboque tamen sanetissima xnaiori ecciesia), omntum patiuntur crudelissima, non susoipientibus 60$ filie claricis (3) ante, quam quantum voluerint aecipiant aurum. Et novimus hoc ex frequentibus aditionibus de hoo, faclis noble.
Como quiera que recibimos muchas representaciones, hemos estimado justo dirigir esta ley á tu beatitud. Porque los que por tu reverencia son ordenados clérigos..en las -santísimas iglesias, (exceptuada, sin embargo, la santísima iglesia mayor), sufren las mayores crueldades, por no admitirlos eni ellas los clérigos antes dé recibir cuanto dinero hubieren querido. Y tenemos conocimiento de esto por las frecuentes representaciones que sobre ello se nos. han hecho.
Cap. 1
Oapltuló 1
Sancimus igitur beatitudinem tuani boo validissime custodire, et (4), si quid (5) quidem consuetudo est dare coz, qui ordinantur iii sanctjssima maiore ecciesia, hoe coa praebere (nihil enim de jis, quae dantur ja sauctissima maiore ecolesia, novamus), praeterea vero in allis omnibus nulli ¡u eis clerieorum licentiam cose penitus pro .iis quae 'ocantur insinuativa, aliquid ferre.. Sed et si quin tale aliquidegenit,.i1um quidem privan sacerdotio, la illius autem offlcium (0) introire qui missus est, et hanc eum avanitiae ferro mercedem; custodire vero hoc etiam deo amantissitnos defensores sanctissimae maioris écclesiae, poenam formidaníes decem librarum aun, si quid horum neglexerint, sed gratis omnia procedere. Domini etenim dci fituetiones (7) et ministenia non per venditionm, nec per mercátionerri fien aliquam volumus, sedpuye et citra redemtionem; sic enim re (8) digni fient, nufla venditione ac mercatione facienda.
As¡, pues, mandamos7 que tu beatitud guarde esto con muchísima escrupulosidad, y qué, si ciertamente hay costumbre de qüe den alguna cosa los qee en la santísima iglesia mayor son ordenados, la den ellos, (porque nada innovamos ea cuanto ¡ lo que se da en la santísima iglesia mayor), pero que, exceptuada ésta, no tenga en todas las demás ninguno de los clérigos de ellas en modo alguno licencia para recibir alguna cosapor lo que se. llama insinuaciones. Pero si alguien hubiere hecho alguna tal cosa, sea él ciertamente privado del sacerdocio, ye' que fué enviado entre en el puesto de aquél, y obtenga éste tal merced por su avaricia; y guarden esto también los defensores de la santísima iglesia mayor, amantisimos de Dios, temiendo la pena de diez libras de oro, si hubieren desatendido alguna de estas disposiciones, pues todo ha de hacerse gratuitamente. Porque queremos que los servicios y los ministerios del señor Dios se desempeñen no mediante venta, 6 por comercio alguno, sino puramente y sin tráfico; porque así se harán dignos de la cosa, no haciéndose ninguna venta y negociación.
Epilogus
Epilogo
Por tanto, apresúrense tu beatitud y los que desTua igitur beatitudoet qui postea inpontifleali- bus accesserint sedibus quse a noble ordivata sunt pués llegaren á las sedes pontificales á llevar á (1) El texto griego SS AnUa en &lrinzg. pero no en Ha¿.— Hay un epitome en CoU. oonst. «col. XIX. 1. 11. y en (JolZ. 87. capital. cap. 18.— Exprsase abreviodamente ci sentido en (Joannie) Nomo'. App. 7.—Ic4Uan. Consi. 50 —La versión latina se la antigua cte la glosa. (5) E(cdd. £famb., y TricL; eceleata quldem, Pon,, ¡j Cont. (3) EL cód. Eamb.; eceleslis, ¿as ecl. (4) ELccfri. Hamb.,g Trid.ut, Port,g Cont.
(6) El cdd. Eamb.; quid, omitenla las ed. (g) El ekL. Hamb., Trid., y Port.; officlo, Gong. (1) BM. ecl. estereotipada;. denin etenim et el cód. Hamb., Demum etenim detnnctloues, TruL.; Dlnde etenim defunctionee, Pon,, y Cont.; . Domiul, del étenim defúnetiones, conjetura Spang, Otros doinini enim fuacUones etc., Port. al margen. (8) BM.; rol, el cód. llamA., , las cd.
NOVBL&S.—OONSTIPUOIÓN LVII
231
et per hane decliarata sunt legem operi effoctuique tradere festinet. DaL 111. Kal. Novemb. CP. iKUp. DN. IUSTIN1&NI Aug. anno XI., post BEUSAaJI V. C. cona. anno II. [537.)
ejecución y efecto lo que por nosotros ha sido ordenado y por esta ley declarado. Dada ea Constantinopla 3 de las Calendas .de Noviembre, en el año undécimo del imperio del señOr 4usi'imo, Augusto, segundo después del consulado de BELiSARIO, varón muy esclarecido. [53.L
CONST. LVXI (1)
CONSTITUCION LVU
UTCLER1CI, QUI RECEDUNT, ALUS PRO BIS SUBItOGATIS, PRAEBEANT SUBROGA.TIS EMOLUMENTA, RECEDENTES AUTEM ILEMEARE VOLENTES NON SUSC1PJ ET ¡IT, SI Q(JIS AED1F1CANS ECCLES1ÁM AUT 'ALiTER IN anBM SEILVIENT1BUS MINISTRANS .EMOLT.IMENTA VOLUBR1T ALIQUOS CLER.COS 1NSTITUERE, NON FORTUITO (2) EOS, SED raoBA.TI0NE SANCTISSDH PATRIIRCW'.E SUSCIPIAT
DE QUE LOS CLÉRIGOS QUE ABANDONAN SU IGLESIA PAGUEN, HABIENDO SIDO SUBROGADOS OTROS EN El. LUGAR
(Col]. Y. títi ID.)
DE ELLOS, LOS EMOLUMENTOS A LI55 SUBROGADOS, Y DE QUE NOSEAN ADMITIDOS LOS QUE QUIERAN VOLVER A
ELLA; Y DE QUE, SI. ALGUIEN QUE EDIPICA. UNA. IGLESIA Ó QUE DE OTRO 51000 SUMINISTRA LOS EMOLUMENTOS A LOS QUE EN LA. MISMA PRESTAN SERVICIO QUISIERA NOMBRAR ALGUNOS CLÉRIGOS, NO LOS ADMITA AL ACASO, SINO CON LA APROBACIÓN DEI.. SANTISIMO PATRIARCA
(Colección Y. título lo.)
MEAs, san.ctumo huiiis El Emperador JUSTINiANO, Augusto, á MIINNA, regiae urbIs Arc/iicpiscopo el wiioersi cius tracias £iümo Ar-obispo de esta real ciudad y Patriarca Patriarchue (3). de toda su región.
Intp. IUSTINIMIIJS Ançj,
Praefatio
Prefacio
Plurimi saepo clerici quibusdarn orationis (4) observientes domibus, aut etiam forte ab aliquibus prius iutituti, miniatrantur eis ab 'aliquibus (5) solennes expensae, deinde separant semetipsos divinis (6) omnino sa,ramentis, proptee quas ipsi noverunt causas, aut pro qualibet occasione rece. dunt oinnino asauctisaima, in qua constituli swit, ecciesia.
Con frecuencia A muchos clérigs que prestan sus servicios en algunas casas de oración, ó que también fueron acaso nombrados antes por algunos, sé les suministran por éstos los gastos acostumbrados, y luego se separan ellos mismos por completo de los divinos sacramentos, por causas que ellos solos conocen, ó con cualquier pretexto se marchan para siempre de la iglesia en que se hallan constituidos.
cap. 1
Capitulo 1
Sancimus igitur, non ex hoc fien prohibitionem sacro ministerio, sed alios subrogari a deo amantiasimis episcopis, sub quibus ¡pase éonstitutae sunt ecclesiae, et coa hace accipere. Non enim volumus aliquibus dan lucra, quae iain eis (7) per ipsos aut propter ipsos expendebantur sanctissirnis ecelesiis, quoniam no)umus por quamlibet oecasionem lucrum aliquos facere ex aliorum fraudatione, sed quae ab initio ministrabantur, semper dan, et non .sacrum ex hoc ministerium corrumpi. Non exsistente licentia, postquam statuti sunt (8) aliqui pro prioribus clerlois aut a sanctissimo patriarcha, aut a provincialihus episcopis, rursus recedentes denuo nemeare 'vello, et expeliere subrogaba, et cogi duphcia ministrare eos, qui faciunt talem expensam, dare etiarn (9) subrogatis, et denuo remeare volentibus, sed illos quidem reTertentes non suscipi, qui vero post decessum priorum statuti sunt, eie dan emolumenta, nullo lucro (10) hiñe ministrantibus acri nitentibus ex sua substanLis ornnino praebentibus his, qui ab eis statuti sant, emolumenta et omnes expensas, heredibusque (12) Borum et succeasonibus, scientibus, quia, si etiam post baso fraudaverint, corta posaessio deputabitur
Así, pues, mandamos, que no se cause por esto impedimento al sagrado ministerio, sino que por Tos obispos, aniantísimos de Dios, bajo los que se halLau constituidas las mismas iglesias, sean subrogados otros, y que éstos reciban tales emolurnentos. Porque no queremos que se den á cualesquiera los lucros, que por ellos 6 por causa de ellos se les satisfaclan ya á las santisimas iglesias, pues no queremos que con cualquier ocasión algunos realicen lucro por virtud de defraudación de otros, sino que siempre se dé lo que dude un principio se suministraba, y que por esto no sufra menoscabo el sagrado ministerio. Y no será licito, después que en lugar de los anteriores clérigos hayan sido establecidos otros 6 por el santísimo patriarca, 6 por los obispos provinciales, que los que regresan quieran volver de nuevo, y expulsar á. los subrogados, ni que los que- sufragan tales gastos sean obligados á suministrarlos duplicado, y á dárselos así Ii. los subrogados, Como á. los que de nuevo quie-. ren volver, sino que ciertamente no sean admitidos los que vuelven, y los emolumentos se les den ¡ los que fueron establecidos después de lapartida de los anteriores, sin que por esto les sobre-
(1) El texto griego se halla en fiat., como Í,Tovetiz M. y en Sorimg.— Hay un epitome en Col¡. conel. aocI. ¡II. 1. ¡u(an. Const.51.—La cíersida latina es la antigua de (a glose. (2 El cód. Hamt, Trid., y Port.; fortuito, Coni. (3)Mennea srchieplseopo .Oonstantinopolttano, el códice lfamb., y Trid. (4 oratorlls. Eh. e4. estereotipada. () .b aftqulbus, omítelas Eh.
(7) eis,ovnU4laBk. (8) El cód. Hamb.; fuerint, (as cd. r; et daro el, Bk. cd. estereotipada. (10) Eh.; vero, el cód. Hantb., y ¿es cd. (11) aC085su,Z'rid.;Port., y cont. accedente, Eh. En el cdd. Ilamb. faltan las palabras mbúiBtrantibus aeceseu. .(12) El cóoI. Ilamb., y Trid.; beredbus1 Port., y Cont.
(6) a dlvinls, Eh.
232
140vEiA8.—cosTITuoIÓN LIX
ex eorum substantia sacris nostris. privatis (1), ut hine ministratio eis fiat.
venga ningin lucro á los que los iuministran. Debiendo los que intenten obtener tales lucros pagar en todo caso, de sus propios bienes, á los que por ellos fueron establecidos, y á. sus herederos y su. cesores, los emolumentos y todos los gastos, teniendo entendido, que, si aun después de estas disposiciones hubieren cometido algún fraude, se les asignará á nuestros sacros bienes privados cierta posesión de los bienes de los mismos, para que con ellos se les haga el suministro.
-Cap. 11
Capitulo II
Illud quoque ad honorem et cultum sedis tuae decernimus, ut (2) si quis aedificans ecclesiam, aut etiam aliter expendens in ea ministrantibus alimenta voluerit aliquos elencos statuere, non cose ci fiduciam. ullarn quos vuIL per potestatem deducere tuac reverentiae ad ordinandos ces, sed coa examinan (3) a tua sanctitate, sententiaque tea, et qui pontificalern sedem rexerit, semper nos suscipere ordinationem, qui et (4) tuae beatitud¡ni, et qui postes (5) opportuni videbuntur exaistere et dei ministerio digni, ut non profanentur sancta dei (hoo videlicet quod sacris sancitur eloquiis), sed intacta hace et ineifabilia tremendaque constituta asaete et deo amabiliter et venerande traetari.
Mandarnos también en honor y reverenda de tu sede, que si alguno que edifica una iglesia, 6 que también de otro modo paga los alimentos it los quo en ella ejercen ministerio quisiere nombrar algunos clérigos, no tenga él facultad alguna para presentar por su potestad it tu reverencia, para que sean ordenados, los que él quiere, sino sean éstos examinados por tu santidad, y por decisión tuya y dél que rigieie Ii sede pontifical reciban siempre la ordenación los que it tu beatitud y it sus sucesores les pareciere que son aptos y dignos del ministerio de Dios, Li fin de que no sean profanadas las cosas santas de Dios, (lo que ciertamente se dispone en las sagradas escrituras), sino que siendo puras, inefables y temibles, sean tratadas santamente, de manera grata it Dios, y con veneración.
EpUogu.
Epilogo
Quae igilur placuerunt nobLe et per hano sacram ¿eclarata sunt legem, beatitudinem tuam servare perpetuo sancimus, cognoscentes, quia non minus nobja cura est sanetarum eeclesiarum conservare utilitatein, quam ipsius animas.
Por tanto, mandamos, que tu, beatitud guarde perpótuamente lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra ley, porque sabemos que no es menor cuidado para nosotros el de con-. servar la utilidad de las santas iglesias, que el de la misma alma. Dada en Constantinopla Li. 15 de las. Calendas de Noviembre, en el undécimo año del imperio del señór JUSTINIANO, Augusto perpétuo, segundo después del consulado de BEUSAR10, varón muy ceda-
bat. XV. Kat. Novemb. Constantinop. imp. DN.
PP. Aug. auno XI., post BEL15iu1 Y. C. tone, auno II. (537.]
IUSTiNLtNI
recldo 13,1
CONST. LIX (6) tiT iÑ PRIVATIS DOJSIBUS SACRA MYSTERIA NON PIANT
CON$TITUCION LIX (7)
(Coil. Y. tlt. 12.)
DE QUE EN CASAS PRIVADAS NO SE CELEBREN SAGRADOS MiSTERIOS
Los
.(CoIóccIón Y. titulo 12.)
IUSTINTANUS Aug. MENNAE, Archiepiscopo regiae cioitaüs ConsLantüwpoWcuiae (8).
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, ti MENNA, Arzobispo de la real ciudad de Constantinopla.
Et priscis sancitum est legibus, nulLis penitus case licentiam domi quae sacratissima sunt agere, sed publico sinere procedere in cred.ulitatem 9) et del culturam secundum sanctionem de his sacratis aetibus traditam. EL nos autem (10) hanc inpraesen ti ponimus legem, quam eum omni cautela tenere volumus. Omnibus enim interdicimus magnas huius civitatis habitatoribus, magis autem etiam totius nostrae ditionis, in domibus suis habere quasdam quasi orationis(11)domus, et in bis sacra celebrare mysteria, et hint fien quaedam catbolicae et
También en las antiguas leyes se dispuso, que nadie absolutamente tuviera Licencia para hacer en su casa las cosas que son sacratisirnas, sino que dejara que públicamente se celebrasen para la creencia en Dios y para su culto con arreglo a la sanción establecida sobre estos actos sagrados. Y nosotros establecemos también al presente esta ley, qué queremos subsista con todo vigor. Les prohibimos, pues, á todos los habitantes de esta grande ciudad, y aun más bien también los de todo nuestro imperio, que tengan en sus casas unas como casas de
(1) substantia snbroga.tla, el cód. Hamb. (2) El cód. ilamb., y Trid.; at. omitela PorL y Con t. (5) EL cód. Hamb.; sed examinar!, 7d., Port., y sed deductos examinar!, Bk. Acaso seria mejor leer sed de-
. ..flag ita epUorn.e en CoU. const. eec. 111. 1. 6.. en Phot. moc. Iii. 14., £' en (Joanide, Nomoo. Ut, l.—Julian. Coni. 5k'. —La versión latina es ¿a antigua de laglosa. (7) ministenla, el cód. Ifamb , y Trjct. (8) loanni P. P., el cód.Iiamb., y Trid. Bi lirocedele et eredulitatem. Ble. ed. estereotipada. (10) El cód. .Ffamb., y TrkL; ctlam, Port., y Cont. (it) El cód. Ha,nb,; orationum, las ea.
duetos eco examinan. () El cdd. Jlamb., y Trtd.; et, omUenla PorI., y Cont. (5) post eam, Bk. d)
El texto griego se halla en &lmg.. pero ¡alta en fiat.
NOVBLAS. —OOISTJTUOióN LIX
apostolicas traditioni extranea. Sed si quidem domos ita simpliciter aliqui habere putant oportere in sacris aula, orationis vldellcet solius gratia, et nullo celebrando penitus horum, quae sacri sunt roysterii, boe cia peI'Lnittiluus. Invidia enim nulla est, si volunt cura (1) hace habere habitacula quaedaro, et in eis tanquarn le sarria orare, aliis autero omnibus abstinere, nigi tamen ja eis vol uerint al¡quos Invitare ceeieos, liic qwdeLn sanctissimae maioris ecelesias, et sub ea sanetisaimarum domuurn, voluntate ar probatione sanctissimi arehiepiscopi ad boc deputaba, in provincia varo deo amabilium episoporurn. Nulla novitabe sedi eius beatitudinis ex praesen1e costra lege facienda circa exaistentia el quolibet modo ja ordinationibus aut gubernationibus hie aut in provinchis iura, sed omnibus (2) competentibus el quohibet modo el teropore ratis nune et in reliquurn ornee (3) bempus servandis. Sancimus (4) tuam hace conservare gbriam, ut manifesta omnibus per litteras proprias constituere, quatenus per omnia valeat lex. Hace enim et gloriosisaimo praefeeto felicia hutus urbis, el sanetisaimo archiepiscopo et universal¡ patriarcbae praecipimus (5), ut ex civil¡ et sacerdotal¡ virtute hace perpetua custodiantur. Sciant eriirn et ipsi doinuum doniini, quia, si non hace custodierint, ipsi quidsm sub imperial¡ Ilent motu, domos autem, in quibus alicjuid tale agitur, et publicas fient, et sub sacratisaimuin nostrum aerariuzn deducentur. Si autem el aliquos contingal tale ahquid in aula habere domibus, seiant, quod, nisi letra tres ineitaes, ex quo hace lex insinuata fusut, hace correxerint, el ad figuram a nobis ordinataro dedu.xerin.t, sub praedicta poena fient. Hace autem agi curo veritate, non psi' ahiquam calurnniam yolurnus; veraoium enim solummodo sumos amatores. Hace saneimus buaro custodire celsitudinem, el nihil tale fierí coneedere. Seito enini, quia, si didicerinius quod (6) tibi tale aliquid denunciatum, deinde non prohibuisti ant tu, aut succcssores W cingulí futuni, ipse quidem quinquaginta hibraruín auri expones poenam, et qui succeasores cinguhi tui fuerint, parena autem libi offleium idem susticebit damnum, quia rem nobia atudiosaro, et sancitisaimae ecclesiaecustodiontem unitatem, et prohibentem, quas a nobis aporte interdicta sunt, agi latenter pasauin est el (7) despicere commissum; el circa ipsum eingulum peniolitabitur, insuper el ipsam domum, in qua aliquid tale agitur, lien pubhicain, et sub sacratiasimuro venire aerarium.
Scniptum autem est a nobis el ganetisaimo patniarebae felicis hujus urbis, ut el ipse buius penal re¡ providentiam. Volumus enim sacerdotahiter, el indicialiler hace servata durare in reliquurn tempus lmmutjlata. 11) El c64. Hamb. y Trid.i circa, Port., y -Cont. (t) El cód. Hamb. ellani, adicionan las cd. (5) El cdd. Hamb., y TráL; omne rehiqunm, Port., (4) auteni, adtisBk.
Toito VI-3o
y Cont.
233
oración, y en ellas celebren los sagrados misterios, y de este modo se hagan algunas cosas que son extratias á la tradición católica y apostólica. Pero si ciertamente creen algunos que les conviene tener sencillamente tabes casas en sus hogares, por supuesto, ron el solo objeto de hacer oración, y sin que se haya de celebrar absolutamente nada de lo que es propio de¡ sagrado misterio, se lo permitimos. Porque no hay ninguna odiosidad, si prescindiendo de esto quieren tener algunas habitaciones, y orar en ellas como en lugar sagrado, pero abstenerse de todas las demás cosas, á no ser, sin embargo, que á ellas quisieren invitar á algunos clérigos, que aquí ciertamente sean designados para esto por voluntad de la santísima iglesia mayor, y de las santísimas casas dependientes de ella, y con la aprobación del santísimo arzobispo, y en provin. cias con la de los obispos amantes de Dios. No debiéndose hacer innovación alguna por nuestra presente ley á la sede de tu beatitud respecto á los derechos que de cualquier modo tenga aquló en las provincias en las ordenaciones ó administraciones, sino debiéndose conservar ahora y en todo el tiempo futuro válidos todos los que en cualquier modo y tiempo le competen. Mandamos que tu gloria guarde esto, y lo haga manifiesto á todos por medio de propias cartas, á fin de que en todo tenga validez esta ley. Porque esto se lo mandamos también al gloriosisi. mo prefecto de esta feliz ciudad, y al santísimo arzobispo y patriarca universal, para que esto se guarde perpótuamente por la autoridad civil y por la sacerdotal. Porque sepan también los mismos duchos de las casas, que si no guardaren estas disposiciones, caerán ellos ciertamente bajo la acción imperial, pero las casas en que se ejecuta alguna tal cosa serán hechas públicas, y adjudicadas á nuestro sacratisimo erario. Pero si acontece que .algunos tienen en sus casas alguna tal cosa, sepan que si dentro detres meses, desde que esta ley hubiere sido promulgada, no la hubieren corregido, y reducido á la forma ordenada por nosotros, se constituirán bajo la susodicha pena. Mas queremos que esto se haga con verdad, no mediante alguna calumnie; porque solamente somos amantes de los • veraces. Mandamos que tu excelsitud guarde estas disposiciones, y que no permita que sehaga alguna tal cosa. Porque ten entendido, que si supiéremos que se te denunció alguna tal cosa, y que después no la prohibisteis ti, ó los que hayan de sucederte en el cíngulo, té mismo y los que fueren sucesores tuyos en el cíngulo pagaréis ciertamente la pena de cincuenta libras de oro, y los oficiales que leestan subordinados sufrirán la misma pena, porque consintieron que se hiciera ocultamente cosa que está á nuestro cuidado, y que conserva la unidad de la santísima iglesia, y cpie prohibe lo que por nosotros ha sido terminantemente prohibido, y desatendieron lo que se hizo; y se correrá riesgo en cuanto al mismo cíngulo, y además la casa en que se ejecuta alguna tal cosa será hecha pública, y será adjudica al sacratisimo erario. Mas se ha escrito por nosotros también al sacratísimo patriarca de esta feliz ciudad, para que también él tome providencia sobre este particular. Porque queremos que observadas estas disposiciones por los sacerdotes y los jueces subsistan incó-
lumes en el tiempo futuro.
(1) praecepimuS, Ek ea. eslereoüpada. () quta, el cód. Hamb. quod, omasnia Tricl., y Por¡, (7) EL c,$d. Hamb., Trid ,y Port. el, omitei Coni.
234
NOTEL.8.—oON$TXTUOI6N LX
Dat. III. Non. Novemb. CP iüip. DN IUSTUUANI PP. A. anuo XL post BEUsARII V. C. cons. ann. II. [537.1
Dada en Constantinopla 13 de las Nonas de Noviembre, en el año undécimo del imperio del señor JUSTiNiaNO, Augusto perpétuo, segundó después del consulado de Bgz.isaiuo, varón muy esclarecido. [537.]
CONST. LX (1)
CONSTITUCIÓN LX
DE DEDITA IMPENSA IN EXSEQUUS DEFtJNCTOR!JM
DE LOS GASTOS DEBIDOS PARA LAS EXEQUIAS DE LOS
idem Impérator Aug IOANNI, Praefeeto Pae1orio
El mismo Emperador Auqusto. d JUAN, $egUfld1i ee Prefecto del Pretorio, Ezeonsul y Patricio.
Praefatio
Prefoio
Singula bonorum operum a nobis dei auxilio oportet accipere prineipiurn, ant si qua ea, quae ab aliis fanta sunt bona, secuta est corruptio, hane omendari a nobis et in antiquum red.uci ordinem, ut nos aut factione re¡ aut correctione ad bonos actus studeamus babero semper participium. Quale videlicet aliquid et super exsequiis defunctorum factum non recto, perspex.irnus emendare, et donare hominibus (2), no duplicem suetineani difflnultatem, simul quidem, uL quae sua Sunt amittant, simul autem, ut pro se damnifcentur. Sed quod Constantinus piae memoria.e recte cogitane disposuit, et post haen Anastasius pise memoriae firmavit, adiiciens etiam reditus causae, bac nos ipal, quum periculum patiatur nadere, rparare et daro eum omni cautela et terminis aompetentibus cogimur, iiiud facientes man ere immortale. Constan tino enim pise memoriae nongenta octoginta(3) ergasteria (4) ex diversis corporibus felicissimae hume urbis sine tributis dante sanctissimae maiori endesise, A..nastasiO vero pise memoriae non solum ergasteriis luis quinquaginla et centum adiiciente, sed et reditum certum largiente por duas pragmaticas formas quatenus quod ex ipso reditu colligiLur aurum, profieiat ad ea, quae dantur a deo anisbilibus neconomis his, qui ad boo laborant, plurimi plerumque adierunt nos, dicentes non similiter causam procadere, neque sine mercede fien de-. funetorum exsequias, sed exigi amare, et inveniri plurima foris nomina et corpora, quae etiam mitos exigunt Ingentes, et cogunt daro non babentes. Raen omnia iustum iudioavimus competente correctione digna facere.
Es menester que cada obra buena reciba, con el auxilio de Dios, principio de nosotros, 6 que si á las buenas, que por otros se hicieron, ha seguido alguna Corrupción, sea esta corregida por nosotros y reducida á su primitivo estado, de suerte que ó con la ejecución ó con la corrección de una cosa estudiemos siempre tener participación en los actos buenos. As!, pues, hemos determinado enmendar también respecto á las exequias de los difuntos algo que no se hacia debidamente, y beneficiar a los hombres, á fin de que no soporten doble quebranto, perdiendo al mismo tiempo lo que es suyo, y sufriendo perjuicio en cuanto á si mismos. Mas como lo que, pensando rectamente, dispuso Constantino, de piadosa memoria, y confirmé después Anastasio, de pía recordación, añadiendo también rentas para la causa, corre peligro de caer en desuso, nos vemos precisados nosotros mismos ¡ restaurarlo y á establecerlo con toda seguridad y en términos convenientes, haciendo que permanezca imperecedero. Porque habiendo dado á la santísima iglesia mayor Constantino, de piadosa memoria, exentos de tributos novecientos ochenta talleres de las diversas corporaciones de esta felicísima ciudad, y habiendo Anastasio, de pía recordación, no solamente agregado á aquellos talleres otros ciento cincuenta, sino también concedido cierta renta por medio de dos pragmáticas disposiciones, para que el dinero que por tal renta se reuna sirva para Lo que por los ecónomos, amantes de Dios, se les da á los que en esto trabajan, muchos se nos dirigieron frecuente veces, diciendo que la cosa no se ejecutaba conigualdad, y que las exequias de los difuntos no se hacían sin retribución, sino que so exigía con dureza, y que se hallaban muchos nombres y cuerpos fuera que la exigían también, contra la voluntad de éstos, á los que estaban de luto, y obliaban á que los que no tienen la dieran. Y hemos juzgado justo dignificar todo esto con la correspondiente corrección.
Osp. 1
Capitulo 1
Pnimum itaque ea, quae por ergastenia plurimam suseeperunt laesionem et deminutionem, ad pienum restituinius sanctissimae maiori eccleiae, eaeram propter hoc seribentee formam ad urbis praofecturain, quatenus ipsa eum obediente sibi otficio traderet millo centum ergaaleria .omnibus modis deo amantisaimis ecolsiae defensoribus et oeconomis sanetissimae dictan ecclesiae, octingentis quidem in corporibus ergasteriorum praebendis deo amantiseimis defeasoribus, trecentis autem
• Así, pues, primeramente restituimos en su plenitud á. la santísima iglesia mayor las cosas que por los talleres sufrieron grande Lesión y disminución, escribiendo con este objeto una sacra disposición á la prefectura de la ciudad, ¡fin de que ella misma, en unión con los oficiales que están á sus órdenes, entregase de todos modos mil cien talleres á los defensores de La iglesia, amantíslmos de Dios, y & los ecónomos de dicha santísima iglesia, habiéndose de dar en cuerpos ochocientos obradores ¡ los de-
(1) El texto griego (Nooela LJX> se halla en Ha!. y Scimg. - ¡Ja un breviwno ep ítome CoZt. aonet. ecce. III. 2. 22. —JuUan Const. 53.—La antigua ,erüdn ¿at i na, que
(2) omnibus, Co,d. (5) Se deberla leer quinquaginta, porque el total de los talleres es mil ciento. EL tevto griego dice i'axóu e,ix'ycc.—N. del Ti. (4) DIO.; nongøntis octoginta ergasterlis, Cont.
üeium, Eeon3u4 et Patricio.
no et4 entre ¿asozadas,/ué pubticaea prramente por
Concw, (1571), torntfrdoia cCe un códice manuscrito.
DIFUNTOS
NOVEL&S. —OONBTITUOItSN LX
235
de¡ cultoribus oeconomis, ut deo amabiles oeconomi habeant trecenta (1) ergasteria, et reditum ab Anastasio divae mernoriae donaf,uLn, nequaquatu querentes, tanquarn minus sit, sed supplemenlum ex trecentorum ergasterlorura datione habentes facere menstruorum expensas et decanis, et atila ordinibus, deo vera amabiles defensores habentos octingenta ergasteria, et appellatos lecticarios praebere, et aliud ministerium facere, quod defunetorum exaequiae volunt, quatenus por hoc damna auferantur Iugentinm.
fensores, amantísitnos de Dios, y trecientos fi. los ecónomos, que rinden culto a Dios, de suerte que los ecónomos, amantes do Dios, tengan trescienTos obradores, y la renta donada por Anastasio, de divina memoria, no quejandose de ningún mudo, como por ser menos, sino teniendo un suplemento con la dación de loi trescientos obradores, para pagarles los gastos de previsiones mensuales á los decanos y á los otros órdenes, y teniendo los defensores, amantes de Dios, ochocientos obradores, para suministrar los llamados leeticarios, y hacer el demás servicio que requieren las exequias de los difuntos, á fin de que de este modo se los eviten perjuicios k los que catan de luto.
Jap XX
capítulo XX
• Es, por tanto, conveniente que é los ecónomos 1q Oportet ergo sapradicta mille centum ergasteria los defensores, amantes de Dios, se les conserven cuatodiri et deo amabilibus oeeonomis et defensoribus senper sine tributis et sine deminutione, et siempre, exentos de tributos y sin disminución, los supplenda a gloriosiasimo praefecto Felicia huiva susodichos mil cien obradores, y que hayan de ser urbis, si quia fiat (2) casus quolibet modo ant mu- suplidos por el gloniosisimo prefecto de esta feliz tatio horum facini aut mereationis, ut deo amabiles ciudad, si de algún modo ocurriera la pérdida de alguno, ó cambio en ci aspecto ó en el eomerciode quidem oeeonoini, habentes praediorum adminiellos, de suerte qüe teniendo ciertamente ¡os ecóstrationem, quae sepuicris deputata sunt, habentes nomos, amantes de Dios, la administración de los eliam sine tributis trecerita ergssteria, defensores autem octingenta, circa exaequia.a defunotoruin fa- predios, que han sido designados para las sepulturas, y teniendo también, exentos de tributos, tresciant gubernationem, ea quidem (3). quae ex prae diorum reditu aecedunt, a deo amabilibus occono- cientos obradores, y ochocientos los defensores, mis dan (4) sepulturis, sicut descendentes dlxi- tomen su disposición respecto fi. las exequias de los mus (5), adiecto etiam ex trecen Lis ergastoniis difuntos, y lo que ingrese por rentas de los predios dése por los ecónomos, amantes de Dios, para secremento, quod etiam ipsurn fa ipso opere percipere petierunt. Quia igitur mifie cenium ergasterio- pulturas, según más abajo diremos, agregándose también el incremento proveniente de lor, trescienrum in han exsistent.iutn felici urbe plurima cccitos obradores, que asimismo pidieron percibir para derunt, praecipimus secu ndum praeseus tempus la misma obra. Y como de los mil cien obradores ropleri ea (6), et horum mille centum ergasteriorum numerum imminutum enuservatum et sine existentes en esta feliz ciudad desaparecieron mutributo, divisum secundum dictum a nobis modum chos, mandamos que al presente sean completados, servari et deo amahilibus oeconomis, et de¡ eulto- y que conservado sin disminución el número de ribus defensoribus, ut tauien non minus sint deca- estos mil cien obradores, exentos de tributos, y dini sea laboratores octingentis deputatis (7 ) deo vidido en la forma dicha por uosotro, sea mantenido así para los ecónomos, amantes de Dios, como amabilibus defensoribus, pro vero trecentis datis para los defensores, que rinden culto á Dios, pero deo amabilibus oeconomis licentiani his esse iisdem de suerte que los decanos ó trabajadores no sean deo amabilibus viris, si volucrint, in corponibus acmenos de los ochocientos destinados á los defensocipere trecenta ergasteria aut omnia, aut quaedam res, amantes de Dios, y que respecto fi. los trescienex bis, aut percipere occasione appellatorurn exeusatorum pecunias pro cunetis aut pro aiiquibus tos dados á los ecónomos, amantes de Dios, tengan estos mismos varones, amantes de Dios, licencia ergasteriis, ipsasque pecunias, quas hactenus non habebant (sicat et ipsi nostram doeueruut potesta- para recibir en cuerpos, si quisieren, ó todos tos trescientos talleres, ó algunos de ellos, ópara pertem), expendere circ& defunctorum exsequias, nL cibir con ocasión de los llamados excusados cantiet ex bis pecuniis, et ex reditibus praediorum dis. dades de dinero, por todos ó por algunos talleres, é tributio fiat et decanis, et aseetriis et canonicis, [etacoluthis], sient descendentes ordinabimus (8). inviertan las mismas cantidades de dinero, que hasta ahora no tenían, (según ellos mismos informaron hsdera enlin den amabilibus oeconomis docentibus, quia iam impoasibile est ex praediis de netero cnn- á nuestra potestad), en las exequias de los difuntos, de modo que así de estas cantidades, como de las dem redituru servan, recto nos trecentorUtn ergasteniorum crementum distribuimos buje parti, que.- rentas de los predios se haga la distribución para los tenus quod inculpabiliter haetenus datum est la- decanos, las ascetas, las canonesas, y los acólitos, borantibus circa funerum exsequias, et deinceps corno mfui abajo ordenaremos. Porque habiéndonos detur, hoc caL per singulum mensem quadningen- hecho saber los mismos ecónomos, amantes de Dios, tos salidos dividendos decanis, et ao1uthis, et asee- que ya es imposible que en lo sucesivo se cobre de trii, et canonicis seeundum eam, quae hactenus )os predios la misma renta, con razón le hemos dado esta parte el aumento de los trescientos obradores, apud eco teriuit, consaetudo (9), hoc est decanis qtndetn per singulos menses centum octoginta duos para que lo que sin menoscabo se dié hasta ahora a los trabajadores en las exequias de los difuntos se salidas, ascetriis autem nonaginta [unum] solidos, etacoluthis nonaginta anual salidos, et canonicis les dé también en lo sucesivo, esto es, para que se triginta et quinque (10) solidos, congregandos qui- les hayan de repartir cuatrocientos sueldos cadames (1) Ele.; quadraginta, Cont. (2) Bk,: fuctat, Cont. (3) gubernationem. Igitur ea iuti(em, Bk. (t) deutur, .Bk. (5) Mejor estarza dicemus.
(6) BIT.; repleatur, Conl. (7) B1e.- deputati, Cont, (8) ordinavlmus, Cont. (s) consuetudlnexn, BIT. (iOy sex, BIT.
Lwil
NOLkS.—OONSTITUOIóN ti
dem ab eisdem deo amabillbus oeconomis, solvendos autem in coa (1) qui eonsueverunt accipere1 per sex menses.
á los decanos, á los acólitos, á las ascetas, y á las canonesas, según la costumbre que haatahoy rigió entre ellos, á saber, á los decanos ciento ochenta y dos sueldos cada mes, á las ascetas noventa y un sueldos, á los acólitos noventa y un sueldos, y Ii las canonesas treinta y cinco sueldos, que deberán ser ciertamente reunidos por los mismos ecónomos,
amantes de Dios, y pagados cada seis meses á los que acostumbraron á cobrarlos. -
Cap. XII
Capitulo UI
Oportet autem cotnpetentem quidem auri partem reverendissimis aecet.riis dan par deo amabilos oeconoinos secundum dictas inducias, Eugenio deo amabili diacono et xenodocho Sampsonis sanctas memoriae xenonis, et cius, qui per nos consttutUs est, et bis, qui erunt post eum deo amantisaimi xenodochi meworatorum xenodochiorum, eo quod ascctriae ad bco ministrantes opus sub xenodochis per tempus memoratorum venerabilium xenodoeborum constitutae sint, quod autem contingit acoluthos et reverendissímas canonicaa similiter dan ab iisdem deo amabilibus oeconomis, et qui nune praesunt eis, et quibus per tempus praesulatus eoruin (2) committitur, uL per eos distributio fiat praedeclaratiset sub eis consttutis ascatrila,. et canonicis, nec non et acoluths. Si vero retrofeeeriut cima talem solutionem deo amabiles oeconomi, et bco palam fiat. intra sex menees in secundo semestre 'veniente, si nullain feeerint solutionem, tunc omne, quod post primum semestre debetur, eiigi semper a deo amabilibus oecononiis eum usura tertiae partis legitimas ecntesimae post semestre tempus; providentiam bulus ponente per tempus sanctissimo archiepiscopo et patriarcha felicia huius urbis sanctissimae maioris ecclesiae.
Mas es conveniente que ¡aparte de este dinero que ciertamente compete á las reverendisimas ascetas sea dada en dichos plazos por los ecónomos, amantes de Dios, á Eugenio, diácono amante de Dios, y encargado del hospital de peregrinos de Sampson, de santa memoria, y del que ha sido establecido por nosotros, y á los que después de él fueren, amantisijuos de Dios, encargados de los mencionados hospitales de peregrinos, porque las ascetas que sirven para este trabajo se hallan constituidas bajo la dependencia de los que á Ja sazón sean los mencionados venerables encargados de los hospitales de peregrinos, pero lo que Les corresponde á los acólitos y a las reverendísimas canonesas sea igualmente dado por los mismos ecónomos, amantes de Dios, Á. los que hoy los presiden y á los que á la sazón se les encomiende la presidencia de los mismos, para que por ellos se haga la distribución á los susodichos, y bajo ellos conStituidos, ascetas, canonesas, y acólitos. Mas si por los ecónomt.s, amantes de Dios, se retardare este pago, y esto se hiciera manifiesto dentro de seis meses en el segundo semestre venidero, si no hubieren hecho ningún pago, en este caso, todo lo que se debe después del primer semestre, exijaseles siempre á los ecónomos, amantes de Dios, con el interés de la tercera parte del legal del uno por ciento mensual por el tiempo posterior al semestre; teniendo cuidado de esto el que á la sazón sea santísimo arzobispo y patriarca de la santísima iglesia mayor de esta feliz ciudad.
Cap. IV
Capitulo XV
Si autem et alter annus transeat, et neque sic aliquid exsolvant deo amabiles oeconomi revenendisaimis mulieribus aut memoratis decanis, licentiam esse per tempus sanctissimo patriarehae non solum exigere deo amabiles oeconomos debitum cuxn dieta usura, sed etiam dare eos cogere, quaecunque decreta sunt, el, si voluerit sanetiasimus patriarcha, expeliere eos a gubern atiene praedioruin, et exigere.horum faoiem puram ab eis, qualis est. Horum omnium sollicitudinem ponente pro tempore beatissimo arehiepiscopo et oniversali patriarcha, sub quosunt et deo amabiles oeconomi, et ornnis clerus, et universus sanctissixnae maioris eeclesiae status.
Mas si transcurriera también Otro año, y tampoco de este modo pagaran cosa alguna los ecónomos, amantes de Dios, á las reverendísimas mujeres ó á los mencionados decanos, tenga licencia el que á la sazón sea santisimo patriarca, no solamente para exigir la deuda como hemos dicho á Los ecónomos, amantes de Dios,, sino también para oblia dar todo lo que ha sido decretado, y, si así lo quisiere el santísimo patriarca, para expulsarlos de la administración de los predios, y para exigirles la integridacl.del aspecto que aquéllos tienen. De todo esto tendrá cuidado el que á la sazón sea beatisimo arzobispo y patriarca universal, bajo el cual están así los ecónomos, amantes de Dios, como todo el clero, y la universalidad del orden de Ja santísima iglesia mayor. § 1.—Hechas así estas cosas, nadie absolutamente perciba del que no tenga voluntad cosa alguna por la inhumación de un cadáver. Mas para que todo quede deslindado, mandamos, .que habténdosolo suministrado gratuitamente á cada cual un féretro se le dé un solo asceterio de no menos de, ocho mujeres ascetas ó canonesas, que precedan al
§ 1.—I3is ita factis, nullum penitus ab invito percipere pro mortuo corpore humato (3) quidquam. Ut autem discreta sint omnia, sancimus, singulo lacto gratis dato unum asceterium dan ascetriarum out canonicarum, non miflus ocio mulieruin, praecedentíum lectum et psallentium et tribus acolu. this (4), qui nihil penitus accipient. Si tamen quia II) BM.; etc, Cont. ) BM. e. estereotipada; earuin, Cont.
f
(3) BM. cd.estereotipada; tutato, Cont.
(4) trInan acoluthorwn, BM.
NOVELAS,—OONSTtTUC1ÓN Lx
voluerit competentium defuneto et exsequias facientium ipse sponte, cogente nulio, et aliud aseeterium unum aut duo aut etiam amplius assumere, boe siL quidem eius munificentiao, Lamen neo hoc indefinitum relinquimus, et hie eaudetn meñsuram esse voluxnus harum, quae per munificent.iam assumiifltur, ascetriarum seu canonicarum, et acoluthorum, quam superius definivimus, non minus octo ascetrias seu canonicas cose, quae ex unoquoque aBeeterio asaumuntur, et tres aeoluthos por sínguium aaceteriuin.
féretro y salmodieü, con tres acólitos, que no percibirán absolutamente nada. Mas si alguno de los parientes del difunto y de los que hacen las exequias hubiere querido espontáneamente, sin obligarlo nadie, tomar otro aseetario, uno, 6 dos 6 aun más, corresponda esto ciertamente 4 su munificencia, pero tampoco esto lo dejamos indeterminad., y queremos que en este caso sea el mismo el nümeo de las ascetas ó canonesas, que por munificencia se toman, y de los acóhtos,que antes hemos determinado, rió siendo menos de ocho ascetas ó canonesas las que por acólitoa cad asceterio se tomen, y no monos de tres [os s por cada asceterio.
Cap. y
Capitulo y
Dan (1) autem ascotriis seu canonicis bis, quae ciren id gratis ministrare sumuntur, si quidem intra noves muros felicis huius urbis sint exsequiae, usque ad ternos solidos, nihil ex boa acoluihis penitus recipientibus, ñeque dividentibus haec çum reverendissi mis asceLrlls au t canonicis. A coluthos autem, qui praeter tres.gaLis minisLrantes sumuntur, si quidein alii tres sint. fien contentos siliquis tribus, si vero sex, siliquis sex, et deinoeps secundum huno modum etiam de bis gubernari. Çerturn vero est, quia, si et spatium plus (2) consistal, et qui boto ministraut decani plures sint, et (3) aseetena piura, propter hulus oneris partem etiam al¡quid eL ¡psis dabitur secundum similitudinem ad aseeteria diseiplinae laborantium, nL dfferentia laboris videantur ahiquod et ipsae babera bino solatium. Videtur autem intra novos muros et transitus Iustinianarum seu Sycorum, quoniam floii longo constitulae (4, neque eget (5) ampliori tempore vel labore ad veniendum ibi. Si vero foris novos muros fehicis buitrs urbis exequiae flaut, ant etiam le alios transitus; citra quam dictum out, tuno asce triu quideni sen canonicasdimidiam partem solidi accipere, noque hie communicantibus peuitus alio modo eis acoluthis, ¡país autem acoluihis in singulo asceterio quatuor accipientibus siliquas, et ultra hace nihil, seeundum memoratani divisionem; ascetorio sequente gratis datum letum cuml tribus aeolutbis, et ipso omnino veniente por octo ascetrias aut canonicas, et tres, sicut dictum caL, acoluthos, et nihil penitus aceipientibus, neque por cereorum dationem exigentibus, et aliam mensuram adinvenientibus sub alio 'velamine.
Mas 4 las ascetas ó canonesas, que se toman para que en esto presten gratuitamente servicio, dénseles, si las exequias se celebraran ciertamente dentro de los nuevos muros de esta feliz ciudad, hasta tres sueldos, sin que de ellos reciban nada absolutamente los acólitos, ni los dividan con las reverendísimas ascetas 6 canonesas. Paro los acólitos, que se toman además de los tres que prestan gratuitamente servicio, si fueran otros tres, conténtensé con tres silicuas, y si seis, con seis silicuas, y así sucesivamente regúlese esto en esta forma. Mas es Cierto, que si la distancia fuera mayor, y fuesen más los decanos que prestan servicio para el féretro, y muchos los asceterios, se les dará también 4 los mismos alguna cosa por la parte de este trabajo *semejanza de los que trabajan en lo correspondiente 4 los aseeterios, 4 fin de que parezca que por la diferencia de trabajo tienen tambián ellas alguna retribución. Mas se considera que está dentro de los nuevos muros también el transito de las Justinianas 6 de los Sicoros, porque no se halla lejos, ni se necesita mayor tiempo ó trabajo para llegar allí. Paro si las exequias se hicieran fuera de los nuevos muros de esta feliz ciudad, 6 aun en Otros caminos, excepto el que se ha dicho, en este caso reciban ciertamente las ascetas 6 las canonesas la mitad de un sueldo, sin que tampoco entonces tengan allí absolutamente de ningún modo participación con ellas los acólitos, pero recibiendo los mismos acólitos cuatro silicuas en cada aseeterio, y nada más que esté, conforme 4 la mencionada división; siguiendo el asceterio al féretro dado gratuitamente con tres acólitos, y yendo en todo caso el mismo con ocho ascetas 6 canonesas, y tres acólitos, según se ha dicho, sin recibir absolutamente nada más, y sin exigirlo por elsuministro de cirios, y sin que inventen otra proporción bajo pretexto alguno.
Cap. VI
Capitulo VI
Uaec itaque omnía definivimus super his, qul non per muniflcentiam quaerunt duos maiores leetos in venerahili vasorum custodiario positos, dicimus autem Studii gloriosas memoriae et Stephani magnificas memoriae. Si quis enirn illos voLuerit accipere, utpote et pluribus hominibus agentes, et Custodia potiore, et omnimoda curiositate agentes, hoc non coniungimus bis, quae prius diximus, sed tanquam magnifleam exhibens voluntatem, quan-
Y todo esto lo determinamos respecto & los que no reclaman por munificencia los dos féretros mayores depositados en el venerable lugar de custodia de los vasos, nos referimos al de Estudio, de gloriosa memoria, y al de Esteban, de magnífica recordación. Porque si alguno quisiere obtenerlos, como necesitan muchos hombres, y mayor custodia, y requieren muchos cuidadós, no confundimos esto con lo que antes hemos dicho, sino pague el
(1) BM. ccl. estereotipada; Dare, Cont.— Por lo demas, en este punto el texto latino de ¿a Vutgala difiere mucho del griega, pues con arreglo 4 éste, y a otra rslÓn latina, la ¿Paducctón deberla ser como también ¿o reclama el sentido de la conetUuoidn, esta: «Mas 4 ¿as ascetas 6 canonesas, que Se toman además de lasque prestan gratuitamente ercioio, dénasies... etc.'—N. del
(2) E'l texto decía plus sin duda por errata, debiéndose leer plus, como en otras ediciones, y como corresponde al vl.ito dei texto griego.—N. del Tr. (5) BM.; et, omileta Cont. (4) áoustltutus, Bis. srL. estereotio4a. Parece qUe se debe añadir eM. (5) BM.; (n.qus elereL, Cosi..
W.
23
NOVEL&$..--cONSTTTtIOIÓN LX
tumeunque pro labore decanis aut revercn4issimis ascetriis vol canonicis daro pacuerit, tautum el praebeat non tamen valontibus transcendere decern solidoruinquantitatem in duobus lectis Sudii el Stephani, in deaurato autem posuo in sanctisaima majore ecelesia, vl uno solo (1) pro co forsan faciendo quatuor solidoruin, ascetrlis autem el canonicis el acoluthis duplicia accipientibus, quam prius de his definivirnus, quippe et ipso ascetrio seu canonicis gratis in allis lectis praecedente candem accipiente quantitatem, quam et reliqua aseetenia. 1-loe ipso et supra acoluthis observando, quod praediximus, ut el isti duplum liorum, quae iam a nobis ordinata sunt, accipiant, quando unus tamen horum trium fucrit lectus, in quo funus agitur, id volente qui hoe cele brat, quippe deo amabilibus defensoribus uecessitatem habentibus corpora deeanorum praebere, ex quibus deputavímus octingentis ergasteriis, et etiarn botos, non lamen expensas facere aliquas (2), deo amabilibus oeconomis cogenclis vol ex reditu ab Anastasio divae memonao relicto, val ex trecentis ergastenija ornnem memoraam expensam fieri cinca dietas personas socundum ju omnibus ordinatam a nobis divisionem. Sic nihil indefinitum erit, sed mediocres sepulturas fieri volentes bac fruentur dispositione, el ad rnunificentiam respicientes non magia damnificabuntur, sed erunt cun. mediocritate munifici.
que muestra voluntad, así como de magnificencia, cuanto le hubiere parecido bien dar por el trabajo á los decanos O á las reverendisimas ascetas .ó canonesas; pero no pudiendo excederse de la cantidad de diez sueldos por los doe féretros de Estudio y de Esteban, y de cuatro sueldos por el dorado, puesto en La santísima iglesia iglesia mayor, ó por uno solo que acaso se haya de hacer en lugar de él, y recibiendo las ascetas y las canonesas y los acólitos doble de lo que antes fijamos respecto á ellos, y percibiendo ciertamente el mismo asceterio 6 los canónigos que preceden gratuitamente á los otros féretros la misma cantidad que los demás asceterios. Debiéndose observar también en cuanto á los acólitos lo mismo que antes hemos dicho, de suerte que también éstos reciban el duplo de lo que ya ha sido ordenado por nosotros, pero cuando fuere un solo féretro de estos tres, en el que se hace el funeral,por quererlo el que lo celebra, tengan ciertamente necesidad los defensores, amantesde Dios, de suministrar los cuerI)s de decanos de los ochocientos obradores que hemos designado,y también los féretros, pero no de hacer algunos gastos, debiendo ser obligados los ecónomos, amantes de Dios, que todo el mencionado gasto se haga en cuanto ÉL dichas personas O de la renta dejada por Anastasio, de divina memoria, O de los trescientos obradores, según la división ordenada respecto á todos por nosotros. Y así nada quedará por definir, sino que los que quieran que se hagan moderados enterramientos disfrutarán de esta disposición, y los que se inclinen á la munificencia no se peijudic.arán gravemente, sino que serán espléndidos. con modurado gasto.
Cap. VI!
Capitulo VII
Hace igitur nos decrevimus el super ergasteriis, etsupon reditibus, et super exsequiis, vel quae gratis, vol quae por munificentiam fient. Custodes quoque ponimus, ut imniinutus sempor custodiatur ergasteriorum nurnerus, non solum gioriosum prao. fectum (3) huius urbis el ci obediena ofllcium, sed multo pelma tuarn celsitudinem, et qui semper cmgulo sunt addendi, cui nune ipse praesides. manper el poenam definimus et adversus offieium tuuni, si negiexerit, quinquaginta librarum suri, et adversus ces, qn!. semper tuarn perceperint sedecu, duplicem, ut non coneedatur aliquando memoratorum millo centucu ergasteriorum nurnerus defleere secundum dctam a nobis divisionem; sed si docesna boa aut ipse, aut qui post te, huius omnem ponas providentiam, el procures eum hntninutum par omnia perdurare, el inonustum el sine adinventione et a tua celsitudine et ab omni alia persona, ut non hace fiat occasio, quatenus contra quod delinitum est dotur aliqua cuerees pro funere al¡euius personae; nulla discretione facienda personarum defunctarum, sive divites sint, sive panperes, nial tantum, sicuti praecedenter diximus, unum triüm lectorum elegerint, in quibus coinpetentia disposuitnus. bt volurnus etiam lila tenere secundum huno modum, et esse por omnia imrnuthaIs et iminortalia, bao sacra pragrnatica hege per omnia tenente, donec sunt homines, docce magnuin et valde laudandum Chnistianorum nomen in hominibus est el quotidie per dei providentiam augetur; providente quippe bis ante alios omnes ipso sauctisaimo patriarcha huius felicia urbis, ut
Esto, pues, hemos decretado nosotros sobro los obradores, sobre las rentas y sobre las exequias, ora las que se hicieren gratuitamente, ora las que por munificencia. Y también para que se conserve siempre sin disminución el número de obradores constituirnos custodios no solamente al glorioso prefecto de esta ciudad y é. los oficiales que están á sus órdenes, sino muy preferentemente átu excelsitud, y á los que en cualquier tiempo hayan de alcanzar la magistratura en que tú mismo presides hoy. Y adeniás fijamos también contra tus oficiales ¡apena de cinuenta libras de oro, si fueren negligentes, y doble contra los que en cualquier tiempo obtuvieren tu sede, á fin de que nunca se permita que falte conforme á (a división determinada por nosotros el numero de los mil 'sien obradores; mas si de esto fueras informado tú mismo, ó los que te sucedan, pondrás en ello todo cuidado, y procurarás que para 'todo subsista sin disminución, y sin gravamen y sin novedad tanto por parte de tu excelsitud como por la de toda otra persona, á fin de que no se produzca ocasión de que contra lo que ha sido determinado se dé alguna retribución por el funeral de una persona cualquiera; sin que se haya de hacer distinción alguna entre las personas fallecidas, ya sean ricas, ya pobies, sino en tanto que, como antes hemos dicho, hubieren elegido uno de los tres féretros, respecto de los que hemos dispuesto lo que corresponde. Y querernos también que estas disposiciones rijan en esta forma, y subsistan enteramente sin menoscabo ó imperecederas, estando siempre en vigor esta sacra pragmática ley, mien-
(1)
solido, ic onjetara Con.
5) Ble. ed. eatereotipada; silquos, Cont.
(3) feude parece haberse borrado anea de hulus.
NOVELAS.—cKNSTITUCIóN LX1
239
cum pontificali dignitate ipse causa utens, non sinat ab ulla persona, neque sacerdotali, neque 'udielali, neque aliorum ufla, depravan, quae a nobis ordinata sunt; sed et ipsum imperiutu conjuramus, ad niagnum respicientes deum, ut semper sceptrorum dorninus vigilanter huic re¡ provideat. Non enim hoc pro solis mortuis, sed etiam pro viventibus et maxime imporantium saluto est, pies actus omnino ad effectum adduci, et non prae1abo rant;ium bonum opus a subsequentium desidia por¡re. Sicut autora ad (1) milla ceritum ergasteria imminuta et sine tributo servari diposuiiuus, ita reliqua ergastenia orania sub tributis constitui Sancimus, nullo penitus licentiam habente ea exeipere a tnibutis,neque venerabiles domus (2), neque ex xenodochiis, neque ex aseeteniis, vol monasterus, aut alio quolibet, sed neque ipsa imperial¡ nostra domo, ant qui in cingulo, aul; qui in potestatibus sunt, sed omnibus ergasteriis similiter aguosoentibus tributa, neo pauLatitn singula excusare, el; proprium levigare, el; reliquis paucis exsistentibus totum imponere pondus, et ex hoc magnuni sustinere dispendium, ferre hoc non valentes.
tras haya hombres, mientras exista entre los hombres el grande y muy laudable nombre de Cristianos, y diariamente se extendiere por la providencia de Dios; cuidando ciertamente de estas cosas antes que todos los otros él mismo santísimo patriarca de esta feliz ciudad, de suerte que, valiéndose él mismo de su dignidad pontifical en este negocio no deje quepor persona alguna, ni sacerdotal, nijudicial, ni de otra clase, sea violado lo que por nosotros ha sido ordenado; pero conjuramos aun al mismo ini peno, á que dirigiendola vistaá Dios grande, como señor siempre do tos cetros, cuido vigilantemente de esta cosa. Porque es en pro no sólo de los muertos, sino también de los vivos, y principalmente de la salvación de los Emperadores, que de todos modos se lleven á. eeeto los actos piadosos, y que la obra buena de los que antes trabajaron no. perezca por la desidia de los que les siguieron. Pero así como hemos dispuesto que se conserven sin disminución y exentos de tributos los mil cien obradores, así también mandamos que estén sujetos a los tributos todos los demás obradores, sin que nadie absolutamente tenga licencia para eximirlos de los tributos, ni las venerables casas, ni alguno de los hospitales de peregrinos, ni de los aceterios, 6 de los monasterios, ú otro cualquiera pero ni de nuestra misma casa imperial, dios que están revestidos de cíngulo 6 potestad, sino reconociendo igualmente todos los obradores los tributos, y que paulatinamente no se excusen uno á uno, alivien la suya propia,. y echen toda la carga sobre los pocos que queden, y por ello soporten grande dispendio los que no puedan conllevarlo.
Epilogus
Epilogo
Tua igitur celsitudo, el; qui post; te (3) eandem administrationem acceperit, el; pareas t-ibi orflcium quae plaeueruut riobis por praesentera divinam pragmaticam forrnain nune el; in reliquum omne tempus servabuol;. Dat. UI. Non. Novemb. CP. DN. imper. IUSTIN1ANI PP. A. anuo XI., post BELISAEW V. C. coca. Ii. [537.1
Por tanto, ahora y en todo el tiempo futuro guardarán tu excelsitud, los que después de ti obtuvieren el mismo cargo, y los oficiales que están á tus órdenes lo que nos ha parecido bien por la presente pragmática disposición. Dada en Constantinopla á 3 de las Nonas de Noviembre, en el año undécimo del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, segundo después del consulado de BELisARIo, varón muy esclarecido. [537.)
CONST. LXI (4)
OONSTITUCXON LXI
IJT DEFUNCTI SED FUNERA SORUM NON 1NIURIENTLJR A CRED1TO11IBUS, ET UY CONS1LIAR1I NON SCJSC1PIANT COGNITiONES ABSQUE IODJCISUS (Cali. Y. tit. i3.
DE QUE POR. LOS ACREEDORES NO SÉAN INJURIADOS LOS DIFUNTOS 6 LOS FUNERALES DE ÉSTOS, Y DE QUE LOS CONSIL1ARIOS NO SE ENCARGUEN DE CONOCER SIN LOS JUECES
Imp. IUSTINIANUS Aug. JOANNI, gloriosiosirno ram por Orienteni PraeoriorurrL Prae/'ecto iterum, EzconsuU et Patricio.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á. JUAN, segunda. ne cjoriosisimo Prefecto de los sacros Pretortos de Oriente, Erconsu1 g Patricio.
Praefa.tio. Qui va.rietatem causaruni coniieiunt, non facile ad culpam venient, si veritatem examinent. Quosdara naraque verisimile est multitudinem legum, quae por sirigula a nobis adiieiuetur, culpare, non considerantes, quia opere semper vocante consonas causis pocero lagos compellimur, quum acmper inopinabile einergat, el; ab iis, quan iam posita sutil;, raederi non valeat, qualB quiddaui (5) nuper (1) ea, Bk. ad. estereotipada.
(2) veuerablljum domunm I1C. (2) BIe. ed. estereotipada; te, ornitela GenL
(4) Rl texto griego (Novela LX,)se halla enHal, y Scrwng.
(Coloccide V. titulo 13.)
Prefacio Los que se fijan en la variedad de las causas no harán fácilmente inculpaciones, si examinan la verdad. Porque ea verosímil que algunos inculpen la multitud de Leyes que en cada caso se añaden por nosotros, no considerando que por requerirlo siempre Ja necesidad nos vemos compelidos á establecer leyes concordantes con los casos, pues siempre surge algo inopinado, y que no puede ser re-Toda ¿a Norela se encuentra en Darlos Lugares de.la.s Bm. —Jutian. Const. 54.—La versión Latina ea LaantIgua glosada,. (5) El aód. Haib,, y TrId.; qut4s, Port., ¿
240
NOVgLAS. - - OON$T[TUOI:ÓN LXt
est agnitum. Deben enim siM quidam dicene ab aliquo, dum hominem in merLo cognovisset case constitutum, milites congregane, et servos (1) alios plurimos, ingresaus est super morientem; verum ille anxiatus clamare 000pit, donee eum violentia compressum reliquisset epiritus; aL Me etiam signacula imposuit rebus sua potestate, praesente nublo in cingulo constituto, ant quolibet omnino legal¡ et civil¡ oíflcio observato, et noque ita recessit, sed etiam defiinctum iniurare eum non piguit, primum quidem insistene non fien exsequias, deinde, quum 'vix conccssisset (2, de domo deponi mortuum, in-
atabaL publico portan lectum non ameos, neque deducendum dicena, nisi debitum perceperit, donec spoosorem accepit, et ita ¡am defunctum tradi terrae permisit. Negotium siquidem, quo hace commiasa sunt, competenter dispositum eat, oportere autem iadicamus etiam generaff lego hace emendaro, non sientes hace rursus committi semper sine legislatione manentia.
Osp. 1
mediado por lo que ya Be halla establecido, como es alguna cosa que ha. poco ha sido reconocida. Pues uno que decía que por otro se le debía alguna cosa, sabiendo que este individuo estaba muriéndose, congregando soldados y otros muchos esclavos penetró donde estaba el moribundo; pero éste angustiado comenzó a. clamar, hasta que el espíritu lo abandonó oprimido por la violencia; mas aquél puso por su propia autoridad sello a. las. cosas, no hallándose presente ninguno constituido en autoridad, 6 no habiéndose observado absolutamente ninguna formalidad legal y civil, y ni aun así se marchó, sino que tampoco vaciló en injuriar al difunto, insistiendo, a. la verdad, primeramente en que no se hicieran las exequias, y después, cuando a. duras penas-concedió que el difunto fuere sacado de la casa, instando en público sin dejan que el féretro fuera conducido, y diciendo que no debía ser llevado, siél no cobrare la deuda, hasta que recibió fiador, y de este modo permitió que el difunto fuese ya entbrrado. Ciertamente que el caso, en que se cometieron estos hechos, se halla convenientemente regulado, peno hemos juzgado que era menester corregir también por una ley general estos hechos, no dejando que de nuevo se cometan por permanecer siempre sin legislación.
Capitulo 1
Sancimus igitur, si quia illo superatite adhuc, quern putat debere siM, adscendat domum ema, et molestus siL superstiti bomini aut qui eius sunt, uxori forte, vel fihiis, ant domui omnino, ant etiam signacula par propriafn potestatem imponere prao. sumat, non prius decreto et officio lega¡¡ servato, post citas, qui dicitur debere, mortem actione qnidem modis omnibue c.adat, sive ivatam habeat hanc, sive non, quantum vero deben ibi dicit, tanturn aliud soperexigatur, et detur iniuriati beredibus; confiscationem quoque in tertiam partem substantiae sustineat (sicut et Marcus Philosophus Imperator in suis conscripsit legibus), et infamia feriatur. Qui enim hominis naturam non erubuit, dignus caL et pecuniii, et gloria, et allis omnibus condemnari.
Así, pues, mandamos, que si alguien, viviendo todavía el que él cree que le debe, penetrara en la casa de aquél, y molestara al individuo que todavía vive, 6 a. los suyos, por ejemplo, a. su mujer, 6 a. sus hijos, 6 en general a. la casa, 6 también se atreviera a. poner por su propia autoridad sellos, no habiendo obtenido antes decreto ni observtdo las formalidades legales, después de la muerte del que se dice que es deudor, decaiga ciertamente de Lodás modos de su acción, ya la tenga justa, ya no, y exíjaselo tanto cuanto dice que a. él se le debe, y déseles a. los herederos del injuriado; y sufra además la confiscación de la tercera parte de sus -propios bienes, (según también consignó en sus leyes el Emperador filósofo Marop), y sea tachado de infamia. Porque el que no guardó respeto a. La naturaleza del hombre, es digno de ser condenado en sus bienes, en su, reputación, y en todo lo demás. § 1.—Si vero etiam moriente quoda.m circa fu§ 1.—Pero también si habiendo muerto alguien nus peecetur aliquid morientis, quod exsequiaa se delinquiera en algo en el funeral del fallecido, prohibeat, seripta quidem ¡am lex est et a nostro porque uno prohibiera ¡as exequias, aunque ya caerpatre super hoc, Lamen simul etiam ex nostris tamente hay escrita sobre esto una ley también por maior sequatur delicti peona, et iisdem subiaceat, nuestro padre, sea, sin embargo, procedente al quae praesena infert lex cia, quí in viventem tale mismo tiempo por virtud de las nuestras mayor aliquid, quale diximus, committun; huius reí pro- pena para el delito, y quedo sujeto á, las mismas videntiam habente praecipue quidem gboriosisaimo que la presente ley impone a. los que contra uno praefecto huius felicissimae civitatis, cui talium que vive cometen alguna cosa como la que hemos einendationum cura caL, nihilo minus autem et dicho; teniendo, a. la verdad, cuidado de esto espegloriosisaimo sacrorum nostrorum praetoriorum cialmente el gloriosísimoprefecto de ésta felicísima praefecto, et gloriosiasimo magistro sacrorum offi- ciudad, al que corresponde la corrección de tales ciorum, et semper his obedientibus offieiis. Oportet cosas, pero también el gloriosléimo prefecto de enim, communibus exsistentibus contra naturam nuestros sacros pretorios, y el gboriosisimo maestre iniuniis, communem esse iudicibus super bis prode los sacros oficios,y los oficiales que siempre eshibitionem atque vindictam. His non in sola hac tan a. sus órdenes. Porque es conveniente, que, feliciasima civitate valentibus, sed etiam lii omnisiendo comunes las injurias contra la naturaleza, bus gentihus, quarum nobis pnincipatum alium tengan los jueces para ellas prohibición y castigo quidem ab initio dediL deus, aliom veniadiecit, comunes. Teniendo validez estas disposiciones no aut adhuc etiarn dabit, sicut aLt quidam ante nos, solamente en esta felicísima ciudad, sino también provinciarum quidem (3) iudicibus, sive militanen todas las regiones, cuyo principado nos dió oler(1) et, Ouerta Ble. (a) Port. al ,ndrQen., y fik.; ceasf5et, el cdct. Ha,nb., y 7'rut.; Coeplaset, Port., y Cont.
(3) El cid. Hamb., y Trkl.; quippe, Port., y Cont.
241
NOYELÁS.—OONBTITUOIÓN LXI
bus, sive civilibus, huis relprovidentiam habentibus. Sequitur enim hie quidem indices eorumque officia triginta librarum auri poena, si quid horum negiexerint, provinciales autom quinque, si noque ipsi ad hoc inatiLerint, denuntiatione quaJibet aut hic ant por provincias (acta.
Cap1
trnente Dios desde un principio, 6 nos lo agregó después, 6 aun nos lo dará todavía, según dice uno de nuestros antecesores, cuidando verdaderamente de esto los jueces de las provincias, ya militares, 'a civiles. Pues aquí ciertamente recaerá sobre los juecesy sus oficiales Ja pena de treinta libras de oro, si hubieren desatendido alguna de estas disposiciones, y cinco sobre los de las provincias, si tainpoco ellos mismos hubieren atendido á esto; babléndose hecho alguna denuncia aquí 6 e las provincias.
U
Illud etiam -recte se habere perepeximus, non permittere (sicut Zenonis piac memoriae dicit conetitutio, eL u ostra quoque) consiliarios iudiium ipeos causas per se audire, quas apud administratoros aut datos a nobis iuiices agitantur. Multo namque melius atque perfectius coram ¡país administratorihus, praesentibuEl iLlis, quorum causae moventur (1), terrero imrninente exhibitis testibus, et emulo o causa propriam habente honestatem, quam si apud pedaneos iudices talia decernantur, in nullo consiliariórum officio distante ab illis. Sed quoniam a nobia constituti seper administratores, oceupationibus rerum nostrarumque iussionum eotnprehensi, ad bauc necessitatem deponuntun, oportet consonam cóngruainque legem rehuís imponero, -. • § 1.—Sanoimus igitur, contestationes quidem Iitium ocanibus modia apud ipsos fierl administratores, sive maiores, sive minores sint, sed etiam in modus litibus introduci rursus apud oes semel moti negotii res, quatenus ea, quae examinantnr, agnoscant; quum vro novisaima -sententia proferenda est, nuRo modo praesumere consiliarios abaque administratoribus audire, sed cum (2) competente honestate, quam dudum disposuimus, propositis sacrosanotis eloquiis, ipsos administratores et audire, quae exatnivata sunt, omnia consequenter, et indicare coa negotia, et suseipere appellationes, si quia appellaverit, sine ulla diLatione, ubi ¡ex hoc fien perinittit; et rursus appellationis indices modis onmibus por se audire negotia - nullo agere aliter praesumente, sed si quid tale ¡IaL, ¡país quidem administratoribus viginti librarum auri formidantibus poenam, oonsiliariis autem, qui tale aLiquid agere praesumserint, st quidem advocati sunt, expellendis ab eLoquentiasknornm advocatorum eoliogio, si vero advocati non sunt, sed alii quidam, etiain cingulo, si quidein (3) habent, pnivandis, et doceca librarum suri castigandis poena. Non omm oportet coa, qui Zenonis piae memoriae contemserknt legem, et dudum nostrm et praesentem, arbitrani, ut unquam falsitatis hulus fugiant poenas. Erit enim curae por tem pus gloriosisaimi co miLis sacrorum nostrorum priv atot-um huius reí liabere providentiam, et oxigene poenam, et inferre aeranio, dum tale aliquid commissum fuerit, coguoscente atiam ipso, quia de ano fisco complere debeat, nisi huius re¡ babucrit competentem providentjam.
(i) EL cád. Jia,nb., g Trid.; hile, quórum hiterest, causas
moventur, Por Por.t .y Coti. Parece que se debe auprmir quórum. 7 nS., y Pont.; ed aiim eum, Cont. M E c&L. TQMO vi—si
Capitulo U • También hemos considerado que era conveniente no permitir (como dios una constitución de Zenón, de piadosa memoria, y también una nuestra), que los consiliarios de los jueces oigan por si mismos los litigios, que se ventilan ante los administradores, ó ante los jueces dados por nosotros. Porque serán oídos mejor y con más perfección ante los mismos administradores, estando presentes aquellos cuyos litigios se ventilan, amenazando temor A. los testigos que hayan sido exhibidos, y teniendo en todo caso el litigio su propia gravedad, que si tales cosas se determinaran ante jueces pedáneos, doquienes ioi. nada distan los que hacen el oficio de con siliar Mas como los administradores constituidos siempre por nosotros; retenidos por ocupaciones de negocios y de órdenes nuestras se ven llevados A. esta necesidad, es conveniente establecer una ley que esté en consonancia y congruencia con las cosas. § 1.—Así, pues, mandamos, que las contestacio. nos de tas demandas se hagan ciertamente de todos modos ante los mismos administradores, ya sean mayores, ya menores, pero que también A la mitad de los litigios se presente otra vez ante ellos el asunto del negocio que una vez se promovió, A fin de que conozcan las cuestiones que se examinan; mas cuando se haya de proferir la sentencia definitiva, no se atrevan de ningún modo los consiliarios A. oir sin los administradores el litigio, sino que con la correspon diente gravedad, que antes dispusimos, teniendo A. la vista las jacrosantas escrituras, oigan los mismos administradores por su orden todos los puntos que se han examinado, y juzguen ellos los negocios, y reciban las apelaciones, si alguien ape. lare, sin dilación alguna, en los casos en que la ley permite que se haga esto; y A SU VOZ oigan de todos modos por sí mismos los negocios los jueces da la apelación, no atroviéndose nadie A obrar de otra manera, pues si alguna cosa tal se hiciese, teman ciertamente los mismos administradores la "nade veinte libras de oro, debiendo ser expulsados los consiliarios, que se hubieren atrevido A. hacer alguna tal cosa, del colegio de los elocuentisimos abogados, si verdaderamente son abogados, y debiendo ser privados también del cíngulo, si es que lo tienen, y castigados con la pena de diez libras de oro, si no son abogados, sino otros cualesquiera. Porque no es conveniente que los que hubieren menospreciado la ley de Zenón, de piadosa memoria, y la anterior nuestra y la presente, estimen ue eludirán alguna vez las penas de esta falsedad. el que A. la sazón sea gloriosisimo conde de nuestros sacros bienes privados cuidará de proveer so. bre esto, y de exigir la pena, y de que se pague al erario, cuando se hubiere cometido alguna tal cosa, teniendo entendido también el mismo que con lo suyo deberá satisfacer al fisco, si de esto no hubiere tenido el cuidado conveniente.
T
(3) quoddam, Bis.
242
NOTELA8..—OONST1TUOB5N LXII
§ 2.—Sed hoc quidem n administratúribus de. cernimus, quibus pub}icae et circa nostras iussiones occupationes, ut non per se audiant causas, coneedunt veniaw. Mies autem omnes, qui nullam administrationem haberd causas autem ex iuesioiiibus nostris audiunt aut in bao fehcissima civitate, autin alije, si tale aliquid egerini, et eos, qui ja offlcio consiliariorum cum eis audierint adhuc vebementioribue aflligimus poenis, nisi per omnem consequenter 1) lit ipsi cum suis consiliariis audiant causam. Nam et digaitatum casum eis interminamur, et poonam vicenarum Iibrarum aun, et eorum consilianios ex ipsa pelli civitate, in qua boc egerint; insuper etiam ipsos proprio cadere honore.
§ 2.—Mas esto lo decretamos ciertamente respecto á los administradores, é. quienes las ocupaciones públicas y consiguientes mandatos nuestros les conceden venia para no oir por si mismos los litigios. Pero á todos los demás, que no ejercen ninguna administración, pero que por virtud de órdenes nuestras oyen litigios ó en esta felicísima ciudad, ó en otras, si hubieren hecho alguna tal cosa, y A los que con el cargo de consiliarios hubieren oído con ellos los litigios, los castigamos con penas todavia más graves, si ellos mismos no oyeran con sus consiharios el negocio, durante -todo el litigio por el orden del mismo. Porque les amenazamos con la pérdida de sus dignidades y con la pena de 'veinte libras de oro, y k sus consiliarios con ser expulsados de la misma ciudad en que hubieren bocho esto; y ademáS con que también los mismos pierdan su propio honor.
Epflog*
Epilogo
Tua igitur eminentia, quae 'visa sunt nobis et por hano divinam declarata sunt legem, omnibus raciat ¡nanifesta, secundum solennem modum edictis por provincias utene, ut nullam gentium la-, teat aliquid, quod a nobis sancitúr. In bao enim reliciasima civitate gloriosiasimus praefectus urbis hoc proponet. Dat. Kal. Decemb. CP. imp.. DN. lusnwi.r'i PP. ¿ug. anno XL, post Bausian V. C. cene. auno U. [537.]
Por tanto, haga tu eminencia manifiesto á todos, expidiendo en la forma acostumbrada edictos á las provincias, lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta divina ley, para que á ningunas gentes se les oculte cosa alguna de lo que por nosotros es sancionado. Porque en esta felicisirna ciudad lo publicará el gloriosimo prefecto da la ciudad. Dada en Constantinopla el día .e las Calendas de Diciembre, en el año undécimo del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpótuo, segundo después del
ØONST. LXIX (2)
CONSTITUCIO" LXII
UT IMMOBILIA &NTgNVPTIÁLIS DONATIONIS WSQOE
WVPOTURCAE DENTTJR, NEQTJS OMNINO ALIENSNTUR A TIRO, NEC CONSSNTIENTE UXORS, NiSI POSTRA SAT1SI11ELU POSSÍT uxoiu; HAEC VEEW ETL&M 111 DOTE VÁLERE
(CoIl V. tIt. 14;)
Imp. IUSTINIANUS Mig. IOA.NN1 y)oriosissimo Orien-
¿alium Practoriorwn .Pr'a e/coto iterwn, Ereonsuti el Patricio.
consulado de BLISARIO,YarÓn muy esclarecido. [537.]
INMUEBLES DE LA DONACIÓN ANTENUPCIAI, NO SEAN DADOS EN HIPOTECA, NI SEAN DE NINGÚN MODO ENAJENADOS POR EL MARIDO, NI AUN CONSINTIÉNDOLO LA. MUJER, £ NO SER
DE QUE LOS
• QUE DESPUÉS SE LE PUEDA. SATISFACER • Á LA MUJER; Y DE QUE ESTO VALGA. TAMBIÉN EN CUANTO k LA DOTE •
(Col.cclón Y. titulo 14.)
El Empero4or JUSTINIANO, Augusto, 4 JUAN, segunda ver gloriosteimo Prefecto delosPretoriosde Oriente, Exconsul y Patricio.
Praefatio
Prafaelo
- Causam miserandam fierí cognoscenf.es, eoram nobis ipsis negotio -moto, illud quidem correximus competen ti modo, lego autem generali omendamus huiusmodi negotia, hoo quod mona esi nostri.
Conociendo nosotros, habiéndosepromovido ante nosotros mismos el- negocio, que se -bacía una cosa deplorable, la corregimos, á la verdad, del modo conveniente, pero ponemos enmienda para tales negocios con una tey general, según es nuestra costumbre.
capa 1
CapItulo 1
Et sancimus, si quia eonscripserit antenuptialem ant propter nuptias donationem (sic enim eam opontoro' magia vocani decrevimus), sive ipse pro se hoc facieris, SiVO etiam altero soribente, aut patre, aut matre, aut cognatis, aut extraneis forte, s quis igitur tale aliquid fecerit, et scripserit donationem, in qua etiam aliquid immobiliuzn est, interdicimus ej ant de estero supponere rem conscriptam in antenuptiali donatione, ant alienare omnino. Quod
Y mandamos, que si alguno hubiere otorgado donación antenupcial 6 por causa de nupcias, (porque así hemos decretado que es más conveniente que sea llamada), ya haciéndolo él por sí mismo, ya también escribiendo otro, Ó su padre, 6 su madre, ó cognados, 6 acaso extraños,que si alguno hubie-re hecho alguna Lal cosa, y hubiere escrito donación, en la que haya también algún inmueble, la prohibimos 6 que en lo sucesivo obligue la cosa
(1) BM.; eonsequentes, el cód. Hamb., ¿ ¿as sd. ( EL lexio griego (Nov. LXI,)e halla en Hal. y sor.~. —Si se exceptúa el proemio g el epilogo, toda a Novela se
enoraantra en ¿as Bao. XXIX. 7.—Jatian. Gonat. 55.—La vers;ón ¿atino sala antigua de la glosa, -
0VELAs.—oONsTITU016N LXII
enini semel vineulis sponsalitiae .largitatis obligatum est, non eriL coriveniena alienan, ut mulier eveniente forsitan lucro. (1), quod ej confert antenuptialis donatio, diffleultatem patiatur, non inveniens rem in vini substantia, quum siL alienata allis aut supposita, ut (2) potentibus forte personis, quatenus liii propter huiusmodi causas aut Bit omnibus
modis inadibilis (3) ''indicatio, aut diMoilis, et liti bus egeat, dum ex hoc ipso siL adiuvanda.
§ 1.—Quapropter hoe observetur, et qui posthae contraxerit sciat, quia, sive emtionem, sive hypothecam habeat, nihil horum utilitatis habebit omnino, sed aequalia erunt non seniptis neo dictis, quae super hoc soripta sant aut couvenerunt, et (4) servetur uxori .Iucrum. Non enim 'videntur nobis imrnoderate !ecisse quidam nostrorum iudicnm, qui etiani ipsam in rem actionem mulieribus post matrimonhi transaetionem in sponsalitia largitate dederunt, quod recte inchoatum, deinde a posteris iudicibus, quasi pro supervacanea quadam subthlitate, contemtnm est. Et non quaslibet vias et artificiosas inveniant surnentea hypothecas, praeparaudo mulieree consentire et ita proprio cadere jure. Consensus enim . in talibus aut in h.ypothecam, aut in venditioneín, aut in aliam alienationem conseriptus percipienti omnino non proderit, si sornel consonsus fíat, sed sicut lii intercessionibus acnipaimus, ut oportet biennii tempore exaistente (5) et (6) rursus aliam professionein seribi confirmantein eonsensum, et tuno ratum cese, quod factum est, sic et in hoc fiat.
§ 2.—EL si consentiat mulier secundum apeciem intercessionis (7), sit omnino indemnis, nisi etiam secundurn, aicuti pracdiximus, celebraverit consenaum. Piura nainque ex primo mox auditu deLinc1uuntur, muliere quippe mariti seductionibus facile decepta et propria. negligente jura, quum vero in phirimo tempore eogitavenit pro negotio, fiet forsan cautior.
S.—Verunt.amen noque hoc sImpliciter damus, J tune mulierem ex secundó conseiisu damno
submittimus, dum sunt aliae res, ex quibue poasibile et el satisfieni pro re ve! rebus immobilibus,' - quse in antenuptiali donatione continentur, et guao ab alio detinentur .proptor alienationis aut suppositiente modum; alioquin, si nihil aliud supersit, noque sic laesionem sustinere mulierem permittimus, sed licet secundo vel frequenter consentiat, causa ad intercesalonis feratur rationem, et Bit omnino el lucrum sub cautela positum, nial apparuerit relictum aliud sufficiens ad anteñuptialis largitatis quantitatem. Et haec dicimue non solum parcentea (8) mulienibus, sed multo potius viris talia facientibus, siquidem et multis et paene pluribus casibus -communlbua flhiis antenuptialis don ationis servantur res, et rursus hae remanent apub substantiam viri eiusque successionem ex hac obsor(t) muller invciiiens foreltan (forsati. Trid,) lucrum, el ccid. ¡lomb., y Trjd.- mulier foremi in lucro Port. 2) aut, el aód. ¡lomb., y Trid. Seria prererible et. (8) luhabllis, el cód. Hamb., por segunik mano, TricL, ¡jPort. (4) El cdd. llamb., y Trd.; ut, Port., y cont;.
243
consignada en la donación antenupcial, 6 que de ningún modo la enajene. Porque no será conveniente que lo que una vez se obligó con los vínculos de la liberalidad esponsalicia sea enajenado, de suerte que la mujer, al corresponderle acaso el lucro que le confiere la donación antenupcial, tropiece con dificultad, no hallando la cosa en los bienes del marido, habiendo sido enajenada á otros ú obligada acaso ¡ personas poderosas, de manera que por tales causas le sea 6 de todos modos inaccesible la reivindicación, ó difícil, y necesite litigar, cuando con la misma cosa se hubiera ella de ayudar. § 1.—Por lo cual obsérvese esto, y el que en lo sucesivo contratare sepa que, ya si tuviera compra, ya sí hipoteca, no tendrá absolutamente ninguna utilidad de estas cosas, sino que será igual que si no se hubiera escrito ni dicho lo que sobre esto se escribió 6 se convino, y se le conservará el lucro á la mujer. Porque no nos parece que obraron inmoderadamente algunos da nuestros, jueces, que les dieron á las mujeres aun la misma acción real sobre la liberalidad esponsalicia después de la disolución del matrimonio, cosa que inaugurada con rectitud fué luego desatendida por juees posteriores, como por virtud de cierta supérflua 'sutileza. Y no hallen los que Loman las hipotecas ciertos artificiosos caminos, preparando ¡ las mujeres para que consientan y para que así decaigan de su propio derecho. Porque en tales casos el consentimiento escrito 6 para hipoteca, 6 para venta, 6 para otra enajenación, no le aprovechará de ningún modo al que la reciba, si una vez se prestara el consentimiento, sino que, sai como escribimos respecto á los afianzamientos, que sea menester, que transcurrido el tiempo de un bienio se escriba de nuevo otra declaración que confirme el consentimiento, y sea entonces válido lo que se hizo, así también se haga en este caso. § 2.--Y si la mujer consintiera para una especie de afianzamiento, quede absolutamente indemne, á no ser que también hubiere prestado, según antes hemos dicho, segundo consentimiento. Porque se cometen muchos yerros inmediatamente después que por primera vez se oye una cosa, siendo, á la verdad, fácilmente engañada la mujer por las seducciones de su marido y descuidando -ella sus propios derechos, cuando si pensare sobre el negocio mucho tiempo, acaso se hará más cauta. § '3.—Mas tampoco-esto lo concedemos sencillamente, sino que por virtud del segundo consentimiento sujetamos al perjuicio á la mujer siempre y cuando hay otros bienes, con los que es posible satisfacerle respecto á. la cosa 6 cosas inmuebles, que están contenidas en la donación antenupcial, y que por otro son retenidas á titulo de enajenación ó de obligación; de otra suerte, si no quedara cosa alguna, no permitimos que ni aun así soporte lesión la mujer, sino que aun cuando segunda vez 6 muchas consintiera, el. negocio sea referido al caso de afianzamiento,y tenga ella puesto siempre bajo seguridad su lucro, si no apareciere que quedó algo que sea suficiente para el importe de la liberalidad antenupcial. Y decimos esto guardando consideración no solamente ¡las mujeres, sino mucho. más á los maridos que hacen, tales cosas, puesto que en muchos y casi en los más de los casos so conservan (5) Mejor, exennts.
(6) st, omltekLEk. 7) El cód. llanib.; spsclem Iutercessloalbue, Trfd,; spciem 'In Intarceeslonibus, P*t, y Cont.
(8) 'Trid, Port.1j,i Cont.;.parentes, el cid. Hamb.; proplsientes, coqjetura ont. al margen.
NovgIts.—aoNspmIcI6r i.xrl
244
vatione, ideoque utilis est lex et (1) uxori et manto secundum has r;tioeinationes (2). Et multo potius hace in. dote valebunt, si quid dotis ant alienetur aut supponatur.. 1am enim haec suffLcienter deli-. mata atque sancita sunt.
• § 4.—Sed neque ipsos contrahen Les omnino no-
gleximus. Nam s etiam super bis obligationem quantum ad mulieres neque dictam neque acriptam esse volumus, tamen (3) lpsos vires in allis eomm (4) rebus obligan volumus occasione aljen&tionis aut hypothecae, mulieribus quidem servantea in ipsis immobilibus rebus sponsahtiae largitatis ius innovatuzu, illis (5) autem compoteus ius ex documentis, quantum in allis rebus anis (6), omnibus privilegiis iam doti daLia a nobis in sua firmitate manentibuB, quando mulier moverit. Aliis enim omnibus, praeter mulicrem huiusmodi privilegia neo ex anliquo dedimus, noque nunc damus.
para los hijos comunes los bienes de. la donación autenupcial, y quedan ellos otra vez por virtud de esta observancia en los bienes del marido y en su sucesión, y es, por lo tanto, según este razonamiento tan útil esta ley para la mujer, como para el marido. Y con mucha más razón regirán estas disposiciones en cuanto á, la dote, si se enajenara 6 se obligara alguna cosa de la dote. Porque ya esto ha sido suficientemente limado y sancionado. § 4.—Pero tampoco desatendemos en modo alguno los mismos contratantes. Pues si también queremos que la obligación sobre estos bienes se tenga en cuanto á las mujeres por no dicha ni escrita, queremos, sin embargo, que los mismos maridos se obliguen en cuanto á los demás bienes de ellos, con motivo de enajenación 6 de hipotece, conservándoles ciertamente á. las mujeres iñalterable su derecho sobre los mismos bienes inmuebles de la liberalidad esponsalicia, y á. ellos el derecho que lea compete por los documentos, en cuanto á sus demás bienes propios, subsistiendo en su vigor todos los privilegios yadadosá la dote por nosotros, cuando la mujer promoviere litigio. Pues á ninguno de Los demás, sino á la mujer, le dimos antes, ni le damos ahora tales privilegios.
Eptlogna
Epílogo
Tua igitur eminentia, quae placuerunt nobis et por hano sacram declarata sunt legem, 'omnibus faoiat manifesta, secúndum solennem modum praeceptis (7)per provincias utens, ut nullam gentium lateant, quae a nobis sancita sunt. fu hac enim felioissima 6hitate gloriosisaimus praefectus urbi haeo propónet. Bat. Kal. Dec. Constant. imp. DN. IUSTINILtNI PP. A. an. XI., post BSL1SARu Y. C. cona. an . II.
• Por tanto, haga tu eminencia manifiesto á todos, expidiendo en la forma acostumbrada edictos á las provincias, lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra ley, para que á ningunas gentes se les oculte lo que por nosotros ha sido sancionado. Porque en esta felicisima ciudad lo publicará el glonlosísimo prefecto de la ciudad. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Diciembre, en el año undécimo del imperio del seflor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, segundo después del consulado do Bausaiuo, varón muy esclarecido. [537.1
NOVELLA LXII (8)
NUEVA CON8TITUCION LI
DE SE4ATORIBUS (9) (Astil. óonst. LXIV.)
(Cosstltuchln autai1ca LXIV.J
Imp. IUST1NIaNUS A. IOANN1 Pf. P Antiquiasimis temporibus romani senatus aucto-
ritas tanto vigore potestatis effulit, ut elus guber-
natione domi forisque habita iugo romano omniz mundussubiiceretur, non solum ad ortos solis et occasus, sed etiatn in utrumque latus orbis terrae romana (10) ditione propagata; communi etenim senatus consilio omnia agebantur. Postea vero quum (11) ad maiestatem iniperatoriam bis populi romani et senatus felicitate reipublicae translaturn est, evenit, ut bi, quos ipsi elegerint (12) etadministrationibus praeposüerint, omnia facerent, quae vox imperial¡¡; eis iniunxisset, et milites (13) sub eis constituerentur, ci cetona eorum dispositioni bus (1) El cdd. Hamb., y Trid.; st, omitenia Pon, y Cont. t Ilamb. Trtd. y Pont (5) sattsdatione8, el sÓ. (3) et, el cdd. Eamb., 1'nit., y P o rt.
(4) EL odd. Hamb.' y Triel.; sarum, Pon., y Cont. (5) vIne, el cód. Hamb. Trid., y Pon. (e) EL cód. Hamb., Trili., y Pon.; anis, omUela Cont. (7) El oc$d. Jlamb.; edlctie praeeeptts, Trid.;sdlctlz, Pont.; edletis[praece?tIsl, Cont, (8) i^eta Nooela apa"ecid en ¿aUn. El primero que ¿a pu.. blicÓfu6 Saciqng, tomwidota del codiee Vudob., y después Biener, quien i a5adid sus correcciones. A ib. Berger pubLad un epitome griego tomándolo de Atanasco Sooidstwo, y
DE LOS SENADORES
El Emperador JUsTINIANo, Augusto, á Jua, Prefecto del Pretorio. En los antiquísimos tiempos brilló con tanto vigor de potestad la autoridad del senado romano que por su gobierno ejercido en el interior y en of exterior todo el mundo fuá sometido al yugo romano, habiéndose extendido la dominación romana no solamente hasta donde nace y se pone el sol, sino también hasta una y otra orilla del orbe de la tierra; pues todo se hacía con el común consejo del senado. Pero después, cuando el derecho del pueblo romano y del senado fuá transferido por felicidad de la república á la majestad imperial, sucedió que aquellos ¡ quienes los mismos Emperadores elegían y ponian al frente de las administraciones hacían en él mismo ce -lee enmendado otro epitome griego, tomado del c5d. FlorenL, reseñado por Bium., y pubiwado también por Bien.—Iu1an. Const. 56. (9) Ea el cód. V'indob. falta ¿a inscripoidn; véase A lb. lrniegei Sgmb. crlt. ad Noceil. p. 10.; de eonsultatlonlbua, IuUan. (upi (5v) 4&xOi en ¿os pasajes que en griego se hace mención de ella. (10) Bien., romano, ci cód. (II) El cód, véase Kri.eget 1. e.; quam, Sae., y Bien., pero quum conjetura Bien. (JS)tpsi eleanter el odd.; Imperatores slegerint, Bien. (18) Bk.; inhiltis, el cad.
-
N0L&8.—CQNSPITtTOTóN LXII
obedirent, reliquia (1) senatoribus in quieto degentibus; et posteaquam administratores causas iis (2) maodatas deposuerint, in principali maneat voIuttate, utrum velit eos laborioso cingulo ¡¡baratos ad senatus securitatem remittere an aliis actibus destinare.
245
todo lo que les encomendaba la voz imperial, y los militares se constituían bao su dependencia, y los demás obedecían sus disposiciones, viviendo Los restantes senadores en el descanso; y después que los administradores dejaban Loa cargos ¡ellos encomendados, quedaba á la voluntad del príncipe, si quería volverlos libres de su laboriosa magistratura á. la tranquilidad del senado, ó. destinarlos ¡
otras comisiones. Cap. 1
Capitulo X
In praesenti itaque multis variisque actibus urgentibus (3), quos nostr'a maiestas bello ac pace indefessa gerere (4) noscitur, para vacantiuni senatorum in nimiam deminutionoru (5) pervenit, hoeque summam (6) putavit iniuriam et non curiosae conversationis remedium. Ideoque et eam quibus oportet media ampliare nostro monumento visum ese, et homines nobititate et summa opinione egregios ej a.ssignare, quatenus una quidem nostri senatus para per administrationes suam ostendat sagacitateni, altera vero, quae in quieta degit, alío modo' auum mgenium reipublicae valeat, exhibere.
Así, pues, apremiando al presente muchas y variadas comisiones, que es sabido desempeña infatigable nuestra majestad en la paz y en la guerra, la parte de senadores vacantes ha [legado á extremada disminución, y esto lo consideró gravisima injuria, y que no era remedio para un escrupuloso régimen. Y por esto ha parecido bien á nuestro juicio ampliar también aquélla de la manera que es conveniente, y agregarle hombres egregios por su nobleza y suma reputación, ¡fin de que una parte. de nuestro senado muestre su sagacidad en las administraciones, y la otra, la que vive en el descanso, pueda exhibir de Otro modo su ingenio en
Et quia magna utilitas ex iudicandi sinceritate reipublicae nostrae cedit, quaodam autem causae post appellationes iudicibus porrectas in sacrum nostri (7) numinis consistorium inferuntur, et a nostris procerihus examinantur, idoirco robla placuiL (8), non solum iudices nostros, sed ,etiam se• natores ad examinandás lites in consultationibus convenientes una cum aliis florentisaimis nostris proceribus litiuni facta trutinare(9), et ilul< na modum (10), si quando silentiuni ab ullo limguuadneum conventu fuerit nuntiatum, omnes ter (12) et procees et senatores, ita et nune, quando silentium tantumniodo propter alicu.ius causae examinaüonem pronuntietur, etsi non addatur conventus voeabulum, tamen ces convenire, et omnes considentes (13) quod eis visum. fuerit sub sacrosanctorum evangeliorum praesentia et atatuere, et ad nostram perferre soientiam, et augustae maiestatis dispositionem exapectare, a solis (14) senatoribus, sed ab utroque ordine, buivamodi litibus exereendis. Meliuq enim et perpensius amplioribus quam paucis examinantihus.iui merum et iustitiae lumen invenitur. Eo certissimo constituto, quod et in India øircengíbus, et quando conventus fuerit nuntiatus, solito more et senatores colligi necease est, et suum offlLcium exercere. Et hune quidom praesentis legis articulum ita disponimus, et hano constitutionem in perpetuum vahturam constringimus.
C&. II
favor de la república. Y como de la sinceridad en el juzgar resulta grande utilidad para nuestra república, pero algu nos litigios son llevados, después de presentadas las apelaciones á los jueces, al sacro consistorio de nuestro númen, y son examinados por nuestros próceres, por ello nos plugo que no solamente nuestros jueces, sino también los senadores, reuniéndose en las consultas para examinar los litigios juntamente con los otros brillantísimos próceres nuestros, investiguen los hechos de los litigios, y así como si alguna vez se hubiere anunciado por alguno el silencio juntamente con la reunión, todos se reunen, los próceres y los senadores,..así también en este caso, cuando se pronuncie el silencio solamente por razón del examen de alguna causa, aunque no se añada la palabra reunión, reúnanse, sin embargo, ellos, y celebrando todos sesión determinen á presencia de los sacrosantos evangelios lo que les hubiere parecido, y pónganlo en nuestro conocimiento, y esperen la disposición de la majestad augusta, debiéndose despachar tales Litigios por los senadores solos, pero del uno y del otro orden. Porque con el examen de muchos se hallan más bien y más consideradamente que con el de pocos el mero derecho y la Luz de la justicia. Quedando muy ciertamente establecido, que tanto en los juegos circenses, como cuando se hubiere anunciado la reunión, es necesario que los senadores se reunan en la forma acostumbrada, y que ejerzan sus funciones. '1! así ciertamente disponemos este articulo de la presente ¡olé fijamos esta constitución perpétuamente valedera. Capitulo U
Mas hemos considerado que por razón del honor kliud autem capiluluru propter bonorem dignita- tes comitantem praesente lago díscernendum (15) que acompaña a las dignidades se debía determiesse perapeximus. Quum enin inter fiorontissimos nar otro capítulo en la presente ley. Pues como (1) Bien.; reilqulis. el cd.
(5) EL cód.. vease Kriegel 1. c.; siW, Sao,, y Bien. (8) vigeutibue, conjetura Bien. (4) indefessa egerere, el cód.; indefesge ¡arare, Bk. (5) Bien.; nimia deminutlone, el cád. (6) Bien.; hoc quse sus, el cád. (7) Bien., nostrum, el cód. (8) Bien.; piaaoit, o,nUsta el o6d.
(9) Bk.; trueInare el odd. (10) Bk.; et q est ad moduin, el cód.; et quasi ad modum, conjel ura Bien. (11) ulla, el cód. .; colleguntur, el cdd. (15) Bien.; 1,11,1 eonscenüente, st cád. (18) -811 (14) Más acertado parece que ¡irla non a sollo. (11) Bk.; diuceiandum, eicdd.
246
NOVELAS .—OONSTIVCLóN LxU
nostri palatii proceros et gloriosisaimos senatores quasi quaedam medietas sublimissinia est praefectura (1), sancimus (2), praesulem quidem am plisaimi senatus, secunduni.... antiquissimae ( 3 ) series memoriae vindicatur, urtncariam (4) esse praefecturam, et prirnam sedem et dedican, postea autem omnes eu2iflefltissimos senaores patricios nrnnerari, 'videlicet ut, si qui (5) ex bis et consu1 atus insignibus decorantur, secundum consulatus ordinem habeant inter se emergentem praerogativam; bis procul dubio, qui in ipso aotu consulatum geaserunt, allis omnibus consulanibus in suo ordine auteponendis. Quemadmodum enim inter procarea nostros mona est patriciatus infulas consulari fastigio anteponi, el in amplissimo (S)senatu idem exemptum observandum caL. Cetero omni post patricios consortio, tam consularium quarn praefeetoriae dignitatis, quibus etiam magistros militum connumeramus, neo non vires magnificos et (7) illustres, secundnrn anac dignitatis tempora ¡a magnam curiam tani convenientibus, quam consedentibus et sententiam ferre habentibus licentiam. Si quem autem utentem cingulo (8) ex nostra iussione deponere cingulum contigenil, non ex hor, fien can' deteriorem censemus vol ad inferiorem gradum deduçi, sed anam 1enero etiam in amplissimo senatu praerogativam, quam antes, quum cingulo uteretur, habuisse noscebatur; et siquidern altiore loco condonare voluerimus, hoc eum et in rnaxima curia beneficio perpotiri; quos enim honoratos VOCamUS (J), eos nullam injurian' perpeti concedimus, ne, quod (10) eis pro labore por quietem praecipiium praemium indulgemus, hoc in deminutione (11) honoris eorum detrahatur. Gaudeat ita unusquisque sine aliqua laesione leneficio nostro, sive ut agat, sive UI requiescat fuenl in mini collatum, quum neque semper laborare, noque semper (12) vacare hominibus libitum case videtur, sed permutatio et varietas et usus rarior mentes humanas delectant. Si qui autem illustri dignitate decorati sunt, iiceat eis patniciatus (13) codicilos accipere, etsi non consulares vel praefe.ctorii (14) exsistant, quod constitutio divae zoemoriso Zenonis indistinete (15) postulabat. SuÍficiL etenin' in patniciatus honorem capiendum, si (16) taniummodo illustri dignitate quidem decoretur; sed et.si hon iam in quibusdam (17) praetermissum est (18), nulium praeiudiciurn cia, qui provecti sunt. generare. -
Sin vero dignitato donare quosdam voluerimus, ulia tainen voluntate, ut iliico in senatum cos transferamus, cas tantummodo tertiam parten' sportularum praestare sancimus, nl et dignitate gaudoseL, et rnagnuin non sentiantdetrimentum; aliis videlicet omnibus in provectionibusstiis in solidum consuetudines praestantibus. (i) Bien.; Bublima est praefeeture, el oÓcZ. (2) Bk.; sanctImus el cdi. (a) seeundnm e anttauieetme, el o&l.; eecundum Instar,
oonjeCurs .Btei. <4) Bien. bIca1am, el cód. 5) Bien.; quia, el cód.
(5) nk.; ampilssimos, el odt. 7. ¡3k.; et, omitela el cód. (8) &en.- c1nguum, el cód. (9) El odd., ase Krtegei 1. a.; enim honovamu, Sao., u Bien.
entre los muy brillantes próceres de nuestro palacio y los gloriosisimos senadores está como monto término medio la sublimísima prefectura, mandamos que tenga ciertamente la presidencia del amplísimo senado, según lo reclama la continuación de antiquísima memoria, la prefectura de la ciudad, y que se le dedique también el primer asiento, y que después sigan en orden todos los eminentísimos senadores patricios, pero de suerte que, si algunos de ellos están decorados también con las insignIas del consulado, tengan entre si la prerogativa que resulta según el orden del consulado; debiéndose anteponer sin duda alguna en supropio orden á todos los otros consulares los que en la actualidad desempefiaren el consulado. Porque así como entre nuestros proóeres es de costumbre que las ínfulas del patriciado se antepongan á la dignidad consular, también se ha de observar el mismo ejemp19 en el amplísimo senado. Después de los patricias tendrá licencia así para reunirse en la grande curia, según la fecha de su dignidad, como para tomar asiento y pronunciar sentencia, todo el restante consorcio, tanto de los consulares como dolos de dignidad prefectoria, con los que contamos también loa maestres militares, y los varones magníficos é ilustres. Mas si aconteciere que el que tiene cíngulo lo dejara por orden nuestra, mandamos que no por esto sea él hecho de peor categoría, ó reducido á inferior grado, sino que conserve también en el amplísimo senado su prerogativa, que se sabía que tuvo antes, cuando usaba el cíngulo; y si hubiéremos querido premiarle con más elevado puesto, disfrute él de este beneficio también en la curia máxima; porque no permitimos que los que flamames honrados sufran ninguna injuria, á fin de que no se convierta en disminución del honor de ello el premio especial que por medio del descanso le concedemos por su trabajo. Y así, disfrute cada oua de nuestro beneficio sin lesión alguna, ya si se lo hubiere conferido para que esté en activo, ya si pare que descanse, porque parece que á los hombres ni les es licito ni trabajar siempre, ni estar siempri ociosos, sino que el canibio, la variedad, y el ejercicio menos, frecuente deleitan á las humanas inteligen cias. Mas si algunos están decorados con dignida ilustre, séales licito recibir las credenciales del pa triciado, aunque no sean consulares 6 prefectorior según indistintamente requería la constitución d Zenón, de divina memoria. Porque basta para ol tener el honor del patriciado, solamente si se est viera ciertamente decorado con dignidad ilustr mas aunque esto ha sido ya desatendido respec á algunos, no les origina ningún prejuicio ¡ k que son elevados. Pero si hubiéremos querido hacer á algunos d nación de dignidad, mas con la voluntad de lleva los inmediatamente al senado, mandamos que ésti paguen solamente la tercera parte de las espórt las, á fin de que disfruten de la dignidad, y no s fran grande quebrante; pagando, por supuesto, t dos los demás en sus promociones íntegramente que es de costumbre.
(10) i3er?..; neque, el cód.
(11 demi nntlonem, Bien. (12) Bien.; semper labore semper neque, el cód.
(13) .Bien.; patalee, el cdd. (14) Bie,; praefectorie, el cód. (151 Bien.; fc irrite, el cód.; aoa8o 86 deba leer non lrr 1161 Ek; Bit, el cóci.: si Bit—decoratus, Bien. (17) Bien.; quibus, el cckt. (18) Bien.; et, el cud.
wov.00NSTFFUOR5N LXVI
247
Epilogus
Epilogo
Quae igitur por hano divinam legem nostra sanxit aeternitas, sublixnitaa tua, et tuae sedis successoros, et officium tuum in omne aevum conservare festinent, poena quinquagmnta Iibrarum auri eis ¡inminente (1), qui boc 'violare tentaverint (2) vot
Por tanto, apresúrense tu sublimidad, y los Sucesores en tu sede, y tus oficiales á conservar en todo tiempo lo que por esta divina ley ha sancionadr.-iuestna eternidad, amenazando la pena de cincuenta libras de oro á los que hubieren intentado violado, 6 consintieron que por cualquiera sea violado. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Enero, en el año undécimo del imperio del señor JUSTiNiANO, Augusto perpétuo, segundo del consulado de Baz.isuiio, varón muy esclarecido. [537.)
a quoquam violan concesserint.
Dat. Kal.. lanuar. Constantinop. imp. DN. Itysri-
PP. A. aun. XI., post. consul. BELISARU V. C. ann. II. f537.1.
N1ANI
CONST. LZVI (3)
CONSTITUCIÓN LXVI
DE NOV1 OPEaiS NUNC1ATIONE MA.RITIMI &DSPECTUS
DE LA DENUNCIA DE OBRA NUEVA. QUE AFECTA £ LA ViSTA DEL MAR
(Coil. Y. tit. 15.)
(Colección Y. titilo l5)
.Inp. IUSTINL&NuS Aug. Praefeco.
LONGINO,
/juius atmae urbis
El Emperador JusnN1..No, Augusto, & LoNGiNO, Prefecto de esta ilustre ciudad.
Praefatio
Prefacio
Causam, quae dolose fit in hac regia ci'vitate circa domunru aediftcia, cohibere et emendare iustum credimus. Quia enim certis mensuris distare domos abinvioem Zenonis piso xnemoriae constitutio dicit, sed et nos (4) aliquid tale sancivimus; Sequitur autem in hac regia urbe non posso aliqu.id ultra centum pedos prohibere maris adspeetum, rem gratissimam (5), oportebat quidam forsan et ex ampliore mensura adspectus eis parare (6), et non eos prohibere. Sed tamen hoc inopinabili quadam machinatur arte. Quidam enim centum pedum relinquentes mensuram, aut etiam parum (7) al* huio addentes, doinde aedificant nihil aliud ha.bentos, sed tanquam aliquod veluui tetenderint, et quum abatulerint manis adspectutn por omnem potastatem, et non repugnantes legi propter entum pedum spatium, interim aedificant sine prolubitiono, et dum quod quaerunt potiuntur, deponunt illud, quod propter utilitatem ab eis iniunctum (8) est, sed (9) ita sohema circumvenientes omni Yoluptate (10) extraneas possessorurn constituunt domos. Quod de cetero fieri nullo modo volumus (11).
Creemos que es justo reprimir y corregir lo que dolosamente se hace en esta real ciudad en la edificación de casas. Porque como una. Constitución do Zenón, de piadosa memoria, dice que las casas disten entre sí cierta medida, y también nosotros dispusimos alguna cosa semejante, y se añade que en esta real ciudad no pueda cosa alguna impedir hasta más allá de cien pies la vista del mar, cosa gratisima, era menester ciertamente procurarles las vistas acaso aun desde mayor distancia, y no impedírselas. Pero, no obstante, se maquina contra esto con cierto inopinado artificio. Porque algunos, dejando la medida de cien pies, 6 aun añadiendo ella algún poco más, edifican después, sin tener ninguna otra cosa sino un como 'velo que hubieron tendido, y cuando han quitado la vista del mar con plena potestad, y no se oponen á la ley ti. causa del espacio de los cien pies, edifican sin prohibición en el intermedio, y cuando disfrutan de lo que buscaban, derriban lo que por su conveniencia fué levantado por ellos, y defraudando así el orden establecido hacen que las casas de los poseedores queden privadas de todo recreo. Lo que de ningún modo queremos que se haga en lo sucesivo.
Cap 1
Capitulo 1
Sed si quia voluenit tale atiquid excogitare et maligriari, non taliter ludat, sed si hoc egerit pro veritate, domuin Lotam aediflcet, et usque ad spatium totum (centurn dicimus peduin) tendaL, aediflcia faciens tanquam necessaria sibi et inevitabilia futura, non autem propter vicini laesionem coflstruat parietes, et volut ex quadam pietfira talem extendens machinationem, pnivationem. adspectus arripiaL. Sicut enim eis, qui aliena diripiunt, directo adversamur, et peona (12) dignos putamus, ita et hace molientes nihilo minores (13) in malitiam (14) eorum, qui alienas res abripiunt, existimamus (15).
Pero si alguno hubiere querido imaginar alguna tal cosa y obrar con malicia, no defraude de tal modo,.suno que si en verdad lo necesitare, edifique toda la casa, y aléese todo este espacio, (nos referimos al de cien pies), haciéndo los edificios como hubieran de ser necesarios é inevitables para él, pero no construya paredes para lesión del vecino, y, como si extendiera su ardid por virtud de cierta ficción, logre la privación de la vista. Porque así como derechamente nos oponemos á los que quitan las cosas ajenas, y los consideramos dignos de pena, así también estimamos que los que-tales cosas ma-
(1) Bien.; Imminenda, el cód.
(2) Bk.; temptaverlt, el odcl. (3) El lexa griego, (Noo.kh LIII!.) se halla en ¡Ial, y Sarimg.iuUan. Const. 5?. La versión lalliux, mala y aduierada, '10 85 cieramenLe glosada,pero se halla en algunos Códices y ediciones de la verei4n de la Vulgata. Falta en el Cód. Jiamb. (4 Trid.; nos etiaui, Pon., y Cont (5) Port.; rem gravtsstmam, Tnid., rem omelum gratisolfliaifl, Cont. (5) Ele.; sis psrtem, 75-id.; etas partem, Cont.
(7) Mejor estaría psrvuui.
(8) inventum, Pont, al margen; etc (onutiendo ab) Inion. ctnm, Ble. ed. estereotipada. (9) el Bk. (10) BJe. volnntate, Tnid., Pon, y (II) Trid., y Port.; hnventum, aletona Cont. (it) Tría,; poent, Port. g C¿ ni. (15) BIe. nibílomunus, 7nid., Pont., y Cont. (14) uihilo et maRtiam, Tnid., y Pon.; tu maliLla, Bk. (15) exilinamus, Tnid.; aotimavjn1uc, PorL g Cont.; aes4'
mamus,BI
248
0VELÁ.—COWSTITUOI6N LX
tinde gj parvam aliquam rem per modum abreptiofis auforre praesumenti beneficio vi bonorum, raptorum conquadruplatur poena, quomodo non hunc necesse est qui tale aliquid agit, et ut tollat cogere (1) quod ab eo factum est, et (2) alia maiori poena mulotari? hoc est decem librarum aun, inferendarum theatralibus tuae celsitudinis, at non malas vicinus (hoe quod in sermone) constitutus evadat (3) deridens legem, tanuam non valentem euin propriis inhibere dispositonibus.'
quinan no son en nada inferiores, en malicia á.'los que roban las cosas ajenas. Por lo cual, si al que
EpUogui
Epilogo
Quae igitur placuerunt nobis el per bario sacram declarata. sunt legem, túa celsitudo in bac feliciasima civitate operi terminoque contradere et in perpetuum una eum obediente officio servare festinet, endem decem lihrarum imminente poena contra hace praevaricantes, aut praevaricari sirientes. Dat. VII. Id. Mart. Constant. impar. DN. juan-
• Por tanto, apresúrese tu excelsitud á llevar á ejecución y á término' en esta feliefáima ciudad lo que nos ha parecido bien y.ha sido declarado por esta sacra ley, y It guardarlo It perpetuidad juntamente con los oficiales que están It sus órdenes, amenazando la misma pena de diez libras It los que contra ello prevariquen, ó dejen que se prevarique. Dada en Constantinopla It 7 de Los [duo de Marzo, en el año undécimo del imperio del señor JusTINiANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de JUAN, varón muy esclarecido. [538.] -
CONST. LXV (4)
CON5TITUCION LXV
D5 HORTUIJJU.S CONSTANTINOPOLITANIS
DE LOS HORTELANOS DE CONSTANTINOPLA
leaN' PP. Aug. Anno XI. IOANNE V. C. COflS. [538.1
Idom Aug. LONGINO,
Pf. U. regiae ConstanUnopotis.
se atreve é quitar alguna pequeña cosa en forma de raprna se le cuadruplica La pena por beneficio de la acción de bienes arrebatados con violencia, ¿cómo no habría de ser necesario obligar ale hace alguna tal cosa á que quite lo que por él se hizo, y que fuesecastigado con otra pena mayor? Esto es, con la dediez libras de oro, que habrán de ser pa-
gadas á los fondos teatrales de tu excelsitud, para
que ninguno que sea mal 'vecino (~n se dice en el lenguaje) evada la ley burlándose de ella, como si no fuera eficaz á ponerle á. él obstáculo con sus propias disposiciones.
El misnv, Auqasto tI LONGINO, Prefecto de la real ciudad de Constanlinopla,
Praefatio
Prefacio
Multae undique querelae ex temporp plurimo contra telicissimae hujus urbis et ema suburbiorum (5) hortulanos deferuntur laboran tium omnium adversus eorum (6) rnalitiam. Quae 'vero deferunlar, huinamodi sutiL. -
De todas partes se producen desde larguísimo tiempd' muchas quejas contra los hortelanos de esta felicísima ciudad y de sus suburbios, por todos los que se defienden contra la maldad de los mismos. Y tales son las cosas que se delatan.
Cap. 1
Capitulo 1
Aiunt ex corpore hortulanorum et aestimatores Liortoruni plerunique cese, et (7) causam fieri possimam. Dom enim horti dominas huno tradit hortulano oonductionem subeuxiti, nihil aliud, quam plantatum in eo olus aestimant, et huius aestimationem imponunt acoipienti hortulano sen conductori; quam 'vero futuras est tradere post tranaactionem temporis conductor, fieri tuno demum ab Bis sorupulosam oleris aestimationem, eam autem (S) ,in sextuplum et (9) multiplicem fien, et si ej quinquaginta aureorum sit olus, non minas trGcentoruin, interdum autem et amplias hoc aestiman, et non usque hoc, soluto causae avaritiatu atare, sed etiam maiorem tanto eum facere, dicen. Les, quia stercus immisorint terrae el alios quosdam (10) habeant labores, el ex hoo extendere itt quantum voluenint pretium, et pro aestimatiuiie insertarum forsan arborurn alia augmenta facere, dum utique, quum percepenint a dominio (11), nulla
Dicen que de ordinario los apreciadores de huertos son del cuerpo de los hortelanos, y que se hace una cosa muy mala. Porque cuando ,el dueño de un huerto lo entrega It un hortelano que toma su arrendamiento, no estiman ninguna otra hortaliza sino la que hay plantada en él, ó imponen su estimación al hortefano que lo recibe 6 toma en arrendamiento; pero cuando el arrendátario ha de devolverlo después de transcurrido el tiempo, se hace entonces por ellos una escrupulosa estimación de la hortaliza, y se eleva ésta al séxtuplo y It más, y si tuviera hortaliza por cincuenta áureos la esti man en no menos de trescientos, y It veces aun en más, y no se detiene en esto solo la avaricia del caso, sino que hacen también macho mayor aquella valoración Los que dicen que echaron estiércol It la tierra, y que tienón hechos algunos otros trkbajos, y elevan por 'virtud de esto el precio It cuanto quieren, y hacen otros aumentos por la estimación de
(1) DIO.; .glt et cogit, Trid., Por., y COM. (5) Trid.; et, oiniterda Por.,y Con. (3) Rk. cd. estereotipada; antes vadat, (4) EL t&vto riemo (Nooela LXIV.) se halla en HaZ. y IuLan. (,onst. 58.—Biener publicó, tomándola del Sorim. cód. Vindob., una anttgua oerslón latina no glosada. (5) Bien.; urbsnorum, el cód. -
(1)
(7) (8) (9; (10
ELan.; coa, el cdd. Bien.; st, omtiela si cód. 8k.; ae..timationem ant, elcód. 8k.; aut, e) cód.
Bk.;qnl etod. (it) Bl.n.; a& os, el cód.
-
NOVELkS.—OONBTITt7CIÓN Lxv
taus penitus aestimatio t'acta sil, sed plerumque in paetis profiteantur hortulani, quia et plantatas servabunt (1) arbores el alias (2) plantabunt. Sed aeatixuator, el in semetipso similiter causam post paucum futuram (3) putans, merite pro se talem avaritiam infert, unde si (4) infelix patiatur domi-• nus ex imperitia tanta (5) dare damnum el sus rec.ipere alilque (6) tradatbortum, et rursus in ib hoc patiatur, et ex tertio forte aut quarto simileni patialur (7) nimietatem, periolitahitur el ipso (8) penitus cadere horti dominio, et extraneus omnibus suis rebus flor¡, facere quoque 9) eos agnovimus (10) et quandam inaiorem absurditatis adiectionem. Si enim qui postea subierit (11) hortulanos adiiciat aliquid priori peusioni (12), el bac ipsa conduct.ione completa exigit (13) aesiimationem tanquam ex laboribus suis factam, quum utique non omnino augn-ienturn ex illius diii gentia (14) factum (15) sit, sed forte principio aut per proditionom (16) aestimantium, aut per negligentia'n (17) lo minus, quam debeat, traditio facta sil. Quae nobis omnia ultra omnem videnlur esse ealliditatem et asperitatem. Quam reprimi volumus a túa celsitudine hanc sacram .nostram pragmaticam respiciento (18) legeui, et sicut hortulanus suseipit hortum a possessore (19), ita en ni el retradat (20), si quidem olus habet, quuin hortulanus eum suscepit (21), el aestimatio huius fíat, similiter el in restitutione scrupulosam aestiniationem oleris solius percipiat; si vero ñon habeat, sed purum pereipiat hortunl, sive habentem stercus, sive etiain non, sic etiam restitutionem (22) fIen, el simpliciter ita servari causas ordineni super tradente hortulano, qualis fujI, quum perceperat (23), nulla alta inferenda domino laesione (24); aestimationem vero oleruin non soluni ab hortulanis fien (25), sed etiam ab Ida. qui vocantur summarii, et qui talia noverint (26), quippe propositis saeris eloquiis. Non enim volumus possessoribus (27) mutiles esas posseesiones (28) propter eorum 29), qui sortiuntur, nequitiam el avaritiam. Propterea igitur congregana sos detenminabis et non sines iniuniam ullain inferri poaseBsoribus, sed undique sos iltaesos lodemnesque servabis; voluriius enim aequam meosuram el a dominis ad (30) hortu [anos, et ab hortu[anis ad domines fien, so quod undique nobis asquitas curas Bit, el ut neutra laedatur para.
(1) (2) (3) (4) (6)
Bien.; servant, el odd. Ben. silos, el odd. BM.; futurum, el cód. BM.; si, omítela el cód, tantum, conoordaria con el texto griego. (6) BM.; alloque, el cdd.; hortuiano, parece haber desaparecido. (7) EJe.; et 55—patíatur, omítelas ci odd. (8) Bien.; impo, el oM. Oi) El CM— osase Krte gel Symb, cnt. p. 9.; vero, BM. (10) El cM , o/ase itniegel 1. o:; ngnovtssem, fijen. (11) El cM.. véase ICriege( 1. o.; subi.tat, el cdi. según Bien, el cual Conjetura Bnbit; sub(ntrat, Bit, (12) Bien.; po, el cód.
(13) Bit.; exigi, el cM.
(11) BIt.; diligentlam, el ctid. (15) BM. cci. estereotipada; faeta, el cocí, Tomo VI —a4
249
árboles quizá plantados, en tanto que cuando recibieron de sus dueños los huertos no se hizo en modo alguno tal estimación, bien que de ordinario prometen en los pactos los hortelanos que conservarán los árboles plantados y plantarán otros. Mas el apreciador, juzgando que el negocio habrá de volver después de poco igualmente á él mismo, con razón favorece en su provecho tal avaricia, por lo cual, si el infeliz dueño consintiera por tanta impericia satisfacer el daño y recobrar lo suyo, y le entregara el huerto á otro, y fi su vez con éste tolerase
lo mismo, y sufriese semejante minuciosidad acaso respecto de un tercero ó de un cuarto, correrá peligro de perder en absoluto aun el mismo dominio del huerto, .y de hacerse ajeno á todos sus propios bienes, y aun reconocemos que aquéllos agregarán otro cualquier absurdo mayor. Porque si el hortelano que después sucediere añadiese alguna cosa fi la primera pensión, y concluido este mismo arrendamiento exige la estimación como hecha por virtud de sus labores, cuando ciertamente no se realizó absolutamente ningún aumento por virtud de cuidado del mismo, sino que quizá al principio se hizo la entrega por menos de lo que se debía ó por traición de los estimadores, ó por negligencia. Todo lo que nos parece que supera fi toda astucia 6 inconveniencia, La cual queremos que sea reprimida por tu excelsitud, atendiendo fi esta sacra ley nuestra, y así como el hortelano recibe de su poseedor el huerto, así también lo devuelva, y si ciertamente tiene hortaliza cuando el hortelano lo recibió, y se hiciera la estimación de ella, perciba también del mismo modo al restituirlo la escrupulosa estimación de la hortéliza sola; pero si no la tuviera, sino que recibiese escuétamente el huerto, ya teniendo estiércol, ya también no teniéndolo, hágase también así la restitución, y sencillamente, guárdese en este negocio al hacer la devolución el hortelano el orden que se observó cuando recibió el huerto, sin que se haya de causar al dueño ninguna otra lesión; pero la estimaeón de las hortalizas sea hecha no solamente por hortelanos, sino también por los que son llamados contadores, y por los que conozcan tales, cosas, teniendo ciertamente fi la vista las sagradas escrituras. Porque no queremos que sean inútiles para los poseedores sus posesiones por la maldad y la avaricia de los que les tocan en suerte. Por lo cual, pues, determinarás congregándolos, y no dejarás que se infiera injuria alguna fi los poseedores, sino que los mantendrás de todo punto ilesos 6 indemnes; porque queremos que se haga igual medida así por los dueños para los hortelanos, corno por los hortelanos para los dueños, pues en todo cuidamos de la equidad, y de que no sea lesionada ni una ni otra parte, capitulo U
Cap. ¡It
Si vero aliquis incultam (31) ternam Iradat, lite
Pero si alguno entregase una tierra inculta, y (16) .8k.;
proditlones, el cM.
(17) EM.; dum, adiciona elcód.,porloqueBlen.confetura dominorum. (12) Bien.; resplcientem, al cM. (12) Bien.; hortuinune posseesonm, L cM. (20) BM ; sum recontradat, el cód. (21) BIt.; euectpit, el cM. (22) BIt ; retttntlone, el cód. (23) Bi.eri.; peretiiiet el, el cM. (24) Bien.; luserenda dominio laeslonein, el cM. (25) filen.; fierot, el cM. (2B) Bit.; noveril, el cód; (27) Bien.; possesso res, el cM. (28 BM.; usu.s, el ccItt. (29) Bien.; cos, el eón. (so) Bien.; ad, oiniieia el cód. 81) Bien.; ID cultura, el cód.
250
NOVELAS .—.00NSTITUOIÓN LX
eam (1) oolat, pro cultura percipiat mercodem et exaistentis in 00 olerla aestimationern, et ¡La sine lite discedat, nulla avaritia noque maligna ante ueÓ super hoc facienda (2), quatenus por bane sacram nostram pragmaticam legem et fu turam super ea (3) diepositionem por tuam celsitud!nem (4) de cetero maneamus pro talibus non inquietati, nec etiain (5) reliquia nostris pro republica curia tales quaedam subeant sollieitudines, co quod non parva, non grandis nostrae reipublioae para (6) aboque nostra sollicitudine est, dum cun(7) circumeamus mentis oculis, et nihil incomposituin, nihil inordinatum noque dubium relinquere velimus. interminabis autem etiam poenam (8) quinque librarum aun contra coa, qui de cetoro tale quid egerint su'¿ agere permisenint.
Vt)rO
Dat. XV. Kal. Febr. Constant. imp. DN. lusTiwwo PP. A. aun. XI., IOANNE Y. C. cona. [538.]
otro la cultivara, perciba merced por el cultivoy la estimación de la hortaliza allí existente, y marchese así sin litigio, sin que en %sto se haya de hacer antes ningún acto de avaricia ni maligno, á fin de que por virtud de esta nuestra sacra pragmática ley y de la disposición que sobre esto se haya de tomar por tu excelsitud permanezcamos en lo sucesivo sin ser molestados por tales cosas, y sin que tampoco á los demás cuidados nuestros por la republica se agreguen algunas preocupaciones como estas, porque ni pequeña ni grande parte de nuestra república esta privada de nuestra solicitud, pues todo lo recorremos con los ojos de la mente, y nada queremos .dejar desarreglado, ni desordenado, ni dudoso. Pero conminarás también con la pena de cinco libras de oro á lós que en lo sucesivo hicieren 6 permitieren hacer alguna tal cosa. Dada en Constantinopla k 15 do las Calendas de Febrero, en el año undécimo del império del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de JUAN, varón muy esclarecido. [538.]
NOVELLA LXV (9)
NUEVA OON$TXTUCION LXV
DE ALIENATIONE RRRUM ZCCLESIAR MTSIAE RKLICI'ARUM PRO CAPT1VORUM aRDE11T1ONE ET PÁUPERUM ALIMENTIS (Authoult. ceist. LXVII) -
DE LA ENAJENACIÓN DE. LOS BIENES DEJADOS Á LA. IGLESIA DE MISIL PARA LA REDENCiÓN DE CAUTIVOS Y PARA. ALIMENTOS t)lt POBRES
Idem. A. IusnNlANo, Vicerectoi Mysiae (10).
El ntisino Augusto (CenstZUSTIMANO, Vicegobernador de ¿a Misia.
Soimus antes legem promulgasse, per quaiu omnes alienationes ecciesiasticas inhibuimus. Sed postea alia Lego prospeximus, quatenus liceat pro soluto res ecciesiasticas (11), vel alias, quae pila domibus deputatae (12) sunt, persolvere. Sed etiam hoc in nostrani 'venit memoniam (13), quod Martino viro sanetisaimo, episcopo Clissinatae (14) civitatis, forinam (15) et ante legem nostram dedimus, prohibentem eurn ecelesiasticas res vendere, no qui (16) ex potentioribus ej necessltatetn irnponant seewjduni auuni propositum res ecciesiasticas alienare. Sed etiftrfl in nostram venit memo riam(17)alia res, quam pro divinis fecimus vasis, pro quibus omnibus abdicavimus, ne cal liceal sacrosaneta vau vol venumdare vol obligare, nisi tantummodo in redomtioflem captivorum, quii. animae redemtio18) allis omnibus rebus pretiosior est. Sed hace quidom anteS subsecuta (19) sunt. Quao narratio nocessaria no bis fuit ad praesentis apecialiE (20) legis memoriam. Venit etenim in praesenti memoratus sauctiasimus vir in bano sanc$ssimani civitatern, et edocuit nos, multes terma sine corto (21) reditu vol domunculas ve¡ vineas. relinquere ad redemtioneo' captivorum ve¡ pauperum alimouias, et alienatiofle prohibita, rnemoratos actus, licel pilasimi sin¡, attamen in-hiberi, competens, sibi pormilti per legem hoc facere. Sancimus itaque, si quia reliquerit ad redemtionem capti'voruw (22) vel
Sabemos que autos promulgamos una ley por la cual prohibimos todas las enajenaciones eclesiásticas. Pero después proveímos por otra ley, para que fuera licito dar en pago bienes eclesiásticos, ú otros que fueron destinados Ii las piadosas casas. Pero también acude éá, nuestra memoria que aun antes de nuestra -ley dimos una disposición para
) Wc.; ile ea, el edil. di, et edil. (5) Bien.; facton cs Bk.; sam, cdct el odd. (4) Bk.; ceisitudine,
(5) et neo stiani, el odd., véase Kri.eget 4. o. P. 10.; et neuUqnam, BIc. ; BIs.; pare, omítela el cdcl. (7) Bien.; culta, ci edil. (8) Bk.; pena, el cóci. (9) Ela Novela p u blicada en talln no esId entro las loiada& La dLÓ 4 ¿as primero Pith. depus de CoZL Li. Mes. eL Ropa. (1573), 9 después B,.en. touiár4ola del cdd, Vinciob. —Hay ui epLioin.e en Co LI. oon.L. eccl. 111.2. 10.—Respecto 4
optom.sgtego y Latinos .4ase 8 len. 1.0. pdglna ¿53. —Zali4n. Cona
I6n auténtica LXVII.)
Martín, santísimo varón, obispo da la ciudad de Clisinata, prohibiéndole que vendiera bienes ociesiásticos, á fin de que algunos de los poderosos no le impusieran la necesidad de enajenar según su propósito los bienes eclesiásticos. Mas igualmente nos viene á la memoria otra cosa, que hicimos en pro de los divinos vasos, respecto á todos los que prohibimos que no le fuera licito k nadie vender ú obligar los sacrosantos vasos, sino solamente para la redención de cautivos, porque la redención de un alma es de más precio que todas las demás cosas. Pero estas cosas tuvieron lugar ciertamente antes. 'Y esta exposición nos ha sido necesaria para recordación de la presente ley especial. Porque vino al presente el mencionado santísimo varón i esta santísima ciudad, y nos hizo saber que algunos dejaban para la redención de cautivos 6 para alimento de los pobres tierras sin renta cierta, Ó casitas, Ó viñas, y estando prohibida la enajenación, quedaban, sin embargo, impedidos los mencionados actos, aunque fueran muy piadosos, siendo (10) En Pltli, no se Lee ¿a inscripcidn. (11) El cód.: pro solutione ecc1esla, PilA. (12) Pith.; de poteetata, el edil. 4*5) El edil.; ecu et hoc tu noetra venit memoria, .P1h. (14) EL cód..: Cimate, PILA. (11) PilA.; forme,, #1 edil. (18) PilA,; uequie, el edil. (17) El edil., véase Kriegei Sytnb. cnt. ¡• 10.; nostra—memona, PWi. (18) Pilh; redemtlo, oml/4a el edil. (19) ante absecuta, el edil.;- antea. Subsecuta sunt quae * nam ratione, PLLh. (20) El cod.; speclalis, omítela PILA. (91) EL edil.; cerio, omltela el edil. (22) PiLA.; val peuperum—cap*Iyornw1 oniileias el edil.
NOVELL. - OONWITTrJC1ÓN LXV
suitentationem pauperum (1) res immobiles, si quidem certus reditus est ex relictis rebus coUigendus, manero legatum vol heieditatem vol donationem nulla alienatione mutilanda, quum possit ex reditibus redemtjo vel sustentatio flor¡. Sin (2) auteiti vel certus reditus non est, val domos paene diruta et tongo ab ecclesia posita, vol 'vineae, quamm fructus (3) non sempor similes, sed varii (4) colliguntur, et incursionibus forsitan barbanicis dediti, in bis tantummodo speeiehus permittimus et (5) venditionem (6) hac speciali lego in memorata provincia flor¡, si Lamen domus (7) intra fines eeclesiae vol vineae luxta muros civitatis minime positae sint, ita Ui in venditionis instrumento (8 ipsa verba testatoris exprimantur) ut ej placuerit (9 vanditionem fien, et redenitionem ex his captivo-. ruin val alimonias pauperum celebran. Et si hoc ita subseeutum fuenit, babeat venditio firmitatem, et (10) liceat sine metu alterius legis et oeconomis ecelesiasticis et sauctiseimo episcopo vendare, ob emtonibus habere easdem res firmo iure. Habebunt autem de¡ omnipotentis crimen oeconomi acetesiao, si pretia, .quae aeeeperint, in aliam causam consumsenint, lieet piissima sil, el non in praedietas duas tantummodo causas, ad imitationem legis, quao super sacrosanotis vasis alienandis lata est. Sic etenim et (11) venditio necessaria .procedat, et (12) actos piissimi non defraudentur (13), el animae hominum non depereant (14),quum et terrarum possessio et rerum mobilium (ib) non talem habeat ciiram, neo ita sit necessaria (16), ut captivoruni redemtio et vita egentium quae el animas saivant, et deo omnipotenti placabilessunt. ,
Gravitas itaque tua quas par hane specia!em legem nostra decrevit aeternitas tam effectui (17) mancipare quam observare proeuret. Dat. Ka!. Apr. Constant. imp. DN. lusrI!a&NI PP. A. ann. XI., IOANNE V. C. Cons. [538.]
251
lo procedente que se le permitiera por la ley ejecutarlos. Así, pues, mandamos, que si alguno hubiere dejado para la redención de cautivos A para substento de los pobres bienes inmuebles, y de los bienes dejados se hubiera de percibir ciertamente determinada renta, subsista el legado 6 la herencia 6 la donación, sin que se haya de mutilar con ninguna enajenación, puesto que se pueden hacer con las rentas la redención ó la alimentación. Mas si ó la renta no es cierta, 6 la casa está casi derruida A sita lejos de la iglesia, ó si se tratara de viñas, de las que no siempre se recogen iguales frutos, sino variables, y acaso expuestos á las incursiones de los bárbaros, solamente en estos casos permitimos por esta ley especial que se haga también Ea venta en la mencionada provincia, si, no obstante, las casas no estuvieran sitas dentro de los limites de la iglesia, ni las .viñas junto á los muros de la ciudad, de suerte que en el instrumento de la venta se expresen las mismas palabras del testador, por las que le hubiera parecido bien que se efectuara la venta, y que con ella se realizara la redención de cautivos ó la alimentación de pobres. Y si esto se hubiere hecho así, tenga validez la venta, y séales licito tanto á los ecónomos eclesiásticos como al santísimo obispo vender sin temor á la otra ley, y á los compradores, tener con firme derecho los mismos bienes. Mas cometerán crimen contra Dios omnipotente los ecónomos de la ioiesia, si los precios que hubieren recibido los hnieren consumido en otra cosa aunque sea muy piadosa, y no sola,ponte en las dos susodichas causas, á semejanza ibi lo dispuesto en la ley que se promulgó sobre la enajenación de los vasos sacrosantos. Porque de este modo tendrá lugar la venta necesaria, y no quedarán defraudados los actos m uy piadosos, y no perecerán las almas de los hombres, pues •. no tiene otro objeto la posesión de tierras y de bienes inmuebles, y no es tan necesaria como la redención de cautivos y la vida de los indigentes, cuyas cosas salvan almas, y aplacan á Dios omnipotente. Por tanto, procure tu gravedad así llevar á efecto como observar lo que por medio de esta ley especial ha decretado nuestra eternidad. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Abril, en el año undécimo del imperio del señor JusT1NuNo, Augusto perpétuo, bajo el consulado de JUAN, varón muy esclarecido. [538.)
(1) El cód.; psnperum silmonlas, Pih. (2) El cód.; Si, PiA.
(3) Pilh.; se, adiciona el cód.; ant, adicione 8k.
(4) Pith.; In. adicione el cód. (5) El cód.; et, omítela PilA. (6) PilA.; venditione, el cóci. (7) Pieh. domos, el cód. (8) PitA., tastrumonta el ccitt. (9) 8Ic., placuil, el 062-,y PUh.
. .
iO) El oód.; ob, omítela Pth. (Ji) El cdd.; el, omeiaP'igh. (12) EL cód.; me, Pith. (15) El ccitt.; plientnil extude frandentur, PUII. (it) El ccitt.; homlnuni indo peieant, Pith. (18) El ccitt.; immobilfum, Pzgh. (16) PUh.; n~", el ccitt. (17 El ccitt.; effeetu, PUk.
254
NOVILLL—OONSTITLIOIÓN LXVIII
propriis non ecripseruut heredum appeU atienes, aut testibus sas non fecerunt manifestas aut tres uncias et non amplius reliquerunt fihiis. won enim infringi, sicuti praediximua, defunctorum volumus dispositiones, sed ratas cas (1) per omnia declaramus, ut, si vol proxime seripta sunt (2) testamenta post positionem legis, nondum vero contigerat (3) con&titutionos factas innotuisse, el superviventibus forte testatoribusnon sunt muLata, maneant etiam sic institutiones, quae ab initio secundum tunc certas (4) extantes factae sunt leges, propriam virtutem habentes, eL non accusandae eo, quod tempore, que supervixerunt ui, cas non mutaverunt. Non enim omnia sunt in nobis, nec semper quibusdam tempus fiL .testandi, el repente plerumque incidunt (5) bominibus mortes, testandi eje pote-
statem auferentes. Quamobrem ab initio factum recta co, quod non fuerit mutatum, non arbitra. mur postea mutari aut aliquo modo infringi, sed immutilatam manera, quae tuna placuit testatoribus, sententiam, valideque servan. Enil namque absnrdum, nL, quod factum set recta, ex ea, quod tuno non erat factum, postea mutetur.
§ &—Collective igitur 4icendim, percipiant fflui relietas sibi, si ita contigerit, a patnibus tres uncias 'ex testamentis ita factis aut ante legis positionem, ant post positionem -legis, antequam hace lamen apud ¡udices innotesceret (6). Si vero adiectum sit testmentis, oportere quod reliquum est eje unpien secunduin quod tuno legibus debebatur, hoc percipiendum secundumantiquas legas, ut, si quid deest tribus unciis, secunduin illas supplementum fiat, non in quadriuncio, quod postes quidem sancitum est, nondum Lamen tuno agultum.
ción antes en vigor no escribieron de propia letra los nombres de los herederos, 6 no se los hicieron manifiestos á los testigos, 6 les dejaron á los hijos tres onzas y no más. Porque no queremos, según antes hemos dicho, que sean infringidas las disposiciones de los difuntos, sino que las declaramos en un todo válidas, de suerte que, si próximamente se han escrito testamento después del establecimiento de la ley, pero hubiera acontecido que todavía no se hubiesen dado á. conocer las constituciones hechas, y no fueron cambiados sobreviviendo acaso los testadores, subsistan también así las instituciones, que tueron en un principio neones con arreglo Alas leyes ciertas entonces existentes, teniendo propia eficacia, y no debiendo ser acusadas porque aquéllos no lascambiaron durante el tiempo que sobrevivieron. Porque no todo está en nuestra mano, ni siempre uno tiene tiempo para testar, y muchas veces sobreviene repentinamente á. loe hombres la muerte, privándoles de la posibilidád de estar. Por lo cual, no juzgamos que el que en un principio fué hecho con-arreglo á derecho haya de ser después cambiado 6 infringido dealgún moo, sino permanezca sin mutilación, y consérvese válidamente, la disposición que entonces les plugo á los testadores. Porque seria absurdo, que (o que se hiio con arreglo á derecho fuese alterado después por virtud de lo que entonces no se habla hecho. § 5.—As1, pues, se ha de decir en general, que reciban Los hijos, si así aconteciere, las tres onzas que se les dejaron por sus padres en testamentos de este modo hechos 6 antes del establecimiento de la ley, 6 después del establecimiento de la ley, pero antes que ésta haya sido hecha conocer á los jueces. Pero si se hubiera añadido en los testamentos, que se les ha de completar el resto que entonces se les debía con arreglo á las leyes, se ha de percibir éste conforme á las leyes antiguas, de suerte que, si faltara alguna cosa á las tres onzas se haga el suplemento con sujeciónáaqu&las, nohastalascua1ro onzas, que después fueron ciertamente sancionadas, pero que entonces no estaban todavía admitidas
Epilogui
Epilogo
Quaeigitur placuerunt nobis et per hanc sacram declarata sunt legem, praeceptis propriis tus cminentia omnibus faciaL manifesta, et qui in hac maxima civitate, el qui forje iuhabitant, quatenus omnibus fiant palam, quae a nobis pro omnium cautela sancita sunt.
Por tanto, haga tu eminencia manifiesto á'todos por propios edictos lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra iey, así á los que habitan en esta muy grande ciudad, como áloe que fuera de ella, á fin de que por todos sea conocido lo que pára seguridad de todos ha sido sancionado por nosotros. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Mayo, en el afio undécimo del imperio del señor JUSTWL&No, Augustoperpétuo, bajo el consulado de JUAN, varón muy esclarecido. 1538.1
Dat. . KaL Mal¡, Constantinop. DN. IUSTINUNI PP. Aug. auno XI., IOANNE Y. C. Cona. 538,1
(i) EL cód. HamO.; este, atUoionan las ad. (2) EL cód. Hamb.; sint, Las ed. (3) EL cdd. HamO., Trid., y Pon.; coutlgerlt, Cont. (4) masifestas, .nmtenda Bis.
(5) Porg.; testandi, repente plernmque Incidan el oád. HamO., y Trid.; tetand1 repente, pierumque eniw Incidunt, Cont. (5) Zi sed. Hamb.; innotauerent, Las .d.
NOÇ'ELj8.—O0NSTITUOIÓN LX1X
CONBT. LXIX
(1)
255
CONSTITUOXON LXI'
UT NULLUS FABIUCET ORATORI! DOMOS PRAETER VOLVNTATEM EP1SCOPI, ET ur DEPUTET PR1US, QUAE CIRCA. DIL1GENTJA.M ET STA.TUM FAB111CÁT1 ORATOR11 SUFFICIAWr, ET U? EPISCOP1 NO' DESINT SUZS ECCLESI18, ET DE ALIENATIONE ECCLESIÁSTICARUM RERUM IMMOEILIUM (Coli. Y. tit. 171)
DE QUE NINGUNO FABRlQUE CASAS DE ORATORIO SiN LA VOLUNTAD DEL osisro; DE QUE DESIGNE ANTES LO QUE SEA SUFiCIENTE PARA E CUIDADO T CONSERVACIÓN DEL ORATORIO EDIFICADO; DE QUE LOS OBISPOS NO SE AUSENTEN DE SUS IGLESIAS; Y DE LA ENAJENACIÓN DE LOS BIENES INMUEBLES ECLESILST1COS
Imp. IUSTIN1ANUS Aug. MaNNAE, 8anclissimo el bcaissinw Archiepscopo Conslantinopolilano, el unieersi eius tractue PafriarcIwe.
El Em'perador JUSTINIANO, Au,ualo, a MENNA, SWilisinio y bealteimo Arzobispo de Constantinopla, y Patriarca de Lodo sa territorio.
Praefatio.
Profa o jo
Ea, quae de sanctissimit ecclesiis sunt, multis comprehendentes legibus, adhuc etiam ella lego egemus ad ozona negotia et rursus emergentia sufficiente. Plurimi namquo nominis causa (2) ad opus sanctarum ecclesiarum accedunt, deinde cae aedificantes nequaquam curam ponunt, ut expensas quoque eis deponant decentes et ad luminaria, et ad observantium alimenta, et ad sacrum miii!steriurn (3), sed deerunt cae etiaxn in nudis aedificiis constitutas, et ant destruendas, ant omnirio sacro ministerio defraudandas.
Habiendo comprendido en muchas leyes lo que ti las santísimas iglesias se refiere, necesitamos todavía otra ley que sea suficiente para negocios que se han originado y para los que de nuevo surjan. Porque por causa de renombre acometen muchos la edificación de santas iglesias, y después que las edifican no cuidan en manera alguna de asignarles los gastos convenientes .kra el alumbrado, para los alimentos de sus servidores, y para el sagrado ministerio, sino que las dejan constituidas en los desnudos edificios, y para que 6 se hayan de desdel truir, ó hayan de quedar en absoluto das priva sagrado ministerio.
Cap1. 1
Capitulo 1
Sancimus igitur, prao omnibus quidem iliud üerl, et nulli licentiam 0550 neque moñasterium, neque ecolesiam, neque orationis domum incipere aediflcare, antequam civitatis déo arnabilis episcópus orationem in loco faciaL, et crucern figat, publioum processurn ibi faciens, et causam manifest.am omnibus statuens. Multi enim simulantes fabricare quasi orationis domos suin medentur languoribus, non orthodoxarum ecelesiarum aedificaLores facti, sed speluncarum illicitarum.
Así, pues, mandamos, que ante Lodo se haga ciertamente aquéllo, y que nadie tenga licencia para comenzar It. edificar ni monasterio, ni iglesia, ni casa de oración, antes que el obispo de la Ciudad, amante de Dios, haga oración en aquel lugar, y fije. la cruz, haciendo allí procesión pública, y manifestando ti todos la causa. Porque muchos, simulando fabricar así como casas de oración, dan satisfacción It. sus propias enfermedades, haciéndose edificadores no de iglesias ortodoxas, sino de antros ilícitos.
Cap. II
Capitulo II
Deinde non aliter quempiam ecclesiam ex novo aedificare, priuscpiam Ioqüatur ad deo amabilem episcopum, et definiat mensuram, quam depulat et ad luminaria, st ad sacrum ministerium, et ad incorrumpendae domus custodiam, et observantium alimenta. Et si sufflcienter babero videtur, faeiat prius donationem eorum, quae futura sunt deputan, et ita domus. aedificetur. Si autem non sufficiat quidem aliquis ad hoc, nomen forte vero habere (4) desiderans, quo et ipse fabricator ecclesiae vocetur, et vult aliquid tale facere, multae (5) et in hac regia civitate, et in provinciis ecc)esiae suDt, in quibus competente quidem administratur modo, periculum vero ruinae patiuntur por vetustaterp, aut .etiam parvae constitutae sunt, et mordinatac secundum desiderium eorum, -qui in eis deputati sunt, licebit ej unam talium eccleaiarum accipienti hano aediflcare, et hic voluntate deo amabilis orLhodoxorum episcopi res agenda est; sic enirn poterit et sacrae domus fabricator vocari,
Además, no edifique nadie de nuevo una iglesia de otra suerte, sin que antes hable al obispo, amante de Dios, y determine la cuantía que destina así para el alumbrado, como para el sagrado ministerio, y para cuidar de que no se arruine el edificio, y para los alimentos de sus servidores. Y si parece que tiene lo suficiente, haga antes donación de lo que ti ello ha de ser destinado, y así se edifique la casa. Mas si alguien no tuviera, ti la verdad, lo suficiente para esto, pero acaso deseara tener el renombre de ser también, él llamado constructor de una iglesia, y quiere hacer alguna cosa semejante., hay muchas iglesias en esta real ciudad y en las provincias, en las que ciertamente se celebra de la
Ifl El texto griego (Nacela LX VJJ.J se halla ea «al. y Serimg.—El proemio y los dos primeros capítulos de esta Novela se hallan en CoIL 87. capital. e. 17.1 y en (lanar e) Nomoo. Ap 17.—Un epitome de toda ¿a Nacela hay en Coil. consg. sed. 111 ¿ 7— Ialia. Con.(. 67.—La cersldn latina es ¿a antigua de ¿a glosa.
(Colección V. titula IT.)
manera que corresponde, pera que corren peligro de ruina por su antigiedad, 6 que también fueron, hechas pequeñas, y no se hallan dispuestas. según el deseo de los que ti ellas fueron destinados, y le será licito, encargándose de una de. tales iglesias, edificarla, debiéndose hacer esto también en este M El e6d. llamb.; causa non, Zas ecl.
=
) El ct$d. Hamb.; sacraruni mlniaterlum, TrW.; sacra ndnlsteria, Port., y Cont. (di EL odd, Hamb.; vero habere, omUenias las ecl. (6) El edil. llamb., y TrW,; n1uz, adicionan Port.', y Conf,
256
NO'VRLÁS. —OON8TITUO1Ó?4 LXIX
et nihil de sao superexpendere, deputatia iam drca hoc expensis oblatis ab eis, qui etiain prius has expendebant.
caso con la voluntad del obispo de los ortodoxos,. amante de Dios; porque de este modo podrá ser llamado también constructor de una sagrada casa, y DO excederse en nada al gastar de lo suyo, habiendo sido ya designadas las expensas ofrecidas para esto por los que también antes las suministraban.
Cap. UI
Capitulo III
lilud quoque sanniwus,quatenus seeunduni iain
suis eceiesiis inaneant, et non relinquant quidem eaa, terupus varo multum hie morentur, et Gogant per provincias oeconomos expensas sibi transmittoro ex sanctissiina ecciesia, sed expendant quidom ¡poi lude eique observare non patiantur (1). Sancimus igitur iam a nubia positam legem in ana manero virtute. Si vero defuerit deo amabilis episeopus ecelesiae suae aroplius tenipus, nullarn el mitti expensam de-provincia, sed ilLarn quidem oirca actus pios eL sanetisaimam ecelesiam expendi, ipsun vero hie errantem non expensis sanetiasimam eeclesiam praegravare, quum certum alt, quod, si plurimo tempore detuerit, quae iam a nobis super eisdem sancita sunt valebunt.
También mandamos, que conforme á la ley ya promulgada por nosotros permanezcan en sus iglesias los obispos, amantes de Dios, y no las abandonen, y moren aquí mucho tiempo, y obliguen á los ecónomos en las provincias á enviarles fondos de la santísirna iglesia, sino consúmanlos ellos allí, y no consiefitan que así se haga respecto á ella. Mandamos, pues, que subsista en su vigor la ley ya establecida por nosotros. Pero si el obispo, amante de Dios, estuviere ausente de su iglecia mas tiempo, noele envíen de la provincia ningunos fondos, sino inviértanse éstos ciertamente en actos piadosos y en la santísima iglesia, sin que él andando errante por aquí grave con gastos á. la santísima iglesia, pues es lo cierto que si estuviere ausente largo tiempo, tendrá validez lo que ya respecto á esto mismo ha sido sancionado por nosotros.
Cap.. IV
Capitulo IV
Quoniam vero contigit 1am nos sanxise, Ut, si qua inprovinciis alienatio rei immobilis ecciesiasticae (acienda est, secundum decretum liane procedere, sicuti dudumn prolata a noble constitutio dicit, agi vero decretum non sotum praesente deo amabili episcopo civitatis eiusque clero, sed etiam inetropoleos episcopo, ncc non et (2) illud insuper est sancitum, ut, si metro poleos sanetiseimus epiacopus futuros estvenundare, sive ema ecolesiae sanctissimi occonomi, quid oportet fien. etiam hoc adiicimus, uL duo ex synodo, quse sub eo esi, deo amabiliuni episeoporum, quoscunque elegenit, ipsi intérsint, et alia oinni observatione custodita, quae iam sancita est, praesentia duoruin deo amabiliurn episcoporum adiieiatur, ut secundum se videatur cum sua synodo rem agere, et sicut ipse rem facit credibilem ét suÍfriantem ei, qui sub eo constitutus est, dura praesena est, ita et ipsi quae sub eo eet aynodus praesens por duos deo amabilium episcoporum videbitur rem praebere cantiasimani, sumentem ex huiusmodi synodo testiinonlum.
Mas como acontece que ya nosotros mandamos, que, sien las provincias se hubiera de hacer alguna enajenación de bienes inmuebles, se verifique ésta mediante decreto, como dice la constitución promulgada antes por nosotros, pero que el decreto se haga estando presentes no solamente el obispo de la ciudad, amante de Dios, y su clero, sino también el obispo de la metrópoli, y no se mandó además qué es lo que se deberla hacer si el santísimo obispo de la metrópoli, ó los santísimos ecónomos de su iglesia hubieran de hacer la venta, afiadimos también, que intervengan dos de los obispos, amantes de Dios, que él hubiere elegido, del sínodo que está bajo su dependencia, y guardadas todas las demás formalidades, que ya han sido dispuestas, seagregue la presencia de los dos abispos, amantes de Dios, para que parezca que él hace por sí el negocio juntamente con su sínodo, y así como él mismo, estando presente, da crédito y eficacia al negocio á favor del que está constituido bajo él, así también se considerará que estando presente el sinodo, que se halla bajo su dependencia, le da á él mismo por medio de los dos obispos, amantes de Dios, grandísima seguridad para el negocio, que recibirá testimonio de tal sínodo.
EpIlogu
Epflogo
a noble pro1aam legem deo amabiles episc9pi rn
Elane itaque nostram legem et ad sedem tuae beatitudinis, et ad ceteros sanctissimos patri archas missam ipsi per litteraa proprias sub vobis (3) metropolitis facietis manifestara, et ifli palam facicnt (4) sub se eonstitutis episcopis, nL nullum lateant, quae a nobis constituta sunt.
(1) tranemtttere et sanetisalma eselesis sipendat qnldem et Ipas inde elque 1 el qune inde, Drtd) observare non patixtur, el dd. !Ia,nt. y 2" LcL.: t.ransmittera et sanetisalma eccLeIa expsndat qnod et ipie Inde el observara non patiatur1 Porl. y Cot.; transmLttere ex sanetisaima eceleate, sed expendant quldeta ipot ibt, el vero obServare non patlutur, Bis, Sd. 58W5oiLpadj
Por tanto, enviada esta ley nuestra así á. la sede de tu beatitud como á los demás santísimos patriarcas, la haréis vosotros mismos manifiesta por medio de cartas propias á los metropolitanos que de vosotros dependen, y éstos la harán conocer á. los obispos bajo ellos constituidos, á fin de que á ninguno se oculte lo que por nosotros ha sido establecido.
(' neo iSinen, fiS. e1. elereotipada.
(i) Bis. e/. tereo(ipada; vos sub si cód. HamO.; subdtLis metropo1itii TruL; sub vos, Port., y Cont. (4) RL cÓ. HamO.; ut—faelant, las ed,
251
NOVELAS.—OONBTITUOIÓN LXX
Dat. Kal. Maii Ccrnstant., imp. DN. IusT1N1n PP. A. ánn. XH.} IouÑz V. C. Cons. [538.1
Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Mayo, en el duodécimo año del imperio del seáor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado do JUAN, varón muy esclarecido. [538.]
CONST. LXX (1)
ØONSflTUCION LXX
UT COST1TUTI0 PRSS1MI IMPERATORIS, QUAE IN SUCCESSXONIEUS LUCRORUM
DE QUE LA CONSTITUCIÓN DEL PUDOSISJMO EMPERADOR, QUE INTRODUCE LUCROS EN LAS
LUCRA 1NTRODUCIT, IN 115 FACT1S OBTINEAT, QUAE POST CONSTITUT1ONEM ACCIDERUNT, IN ILLIS .&UTEM, QUAR ANTE EAI1 CQNTIGERUNT, LEONIS CONSTITUTIO LOCUM EABEAT (2)
CONSTITUCIÓN, PERO QUE EN LOS QUE SUCEDIERON ANTES DE ELLA TENGA LUGAR LA CONSTITUCIÓN DE LEON
NUPT1ALIUM, SI LIBERt NON EXSTENT,
SUCESIONES DE LOS LUCROS NUPCIALES, Si No EXISTÉN HilOS, TENGA APLICACIÓN EN LOS CASOS QUE ACONTECIERON DESPUÉS DE LA
Idem Aug. IOANNI, Pf. P. II.,Excons.',ordinario.
El mismo Augusto d JUAN, segunda vez Prefecto del
Praefatio
Prefacio
Novim us Leonis pise memoriae constitutionem (3) ecriptam super his (4) qui ad secundas 'veniunt nuptias sive viris sive muieribus,ex ib o matrhnonio(5) lucrum ex luis nuptiis fihüs venerando servantem, eL (6) solius ususfructus eum qui lucratur dontinum facientem, doininium autem illis (7) servanLem, si ful et (8) nepotes moriantur, non existente ¡am uflo (9, propter quem la, qul ad sécunda vota pervenit, proprietate privabitur, manero vobentem insvulaibilem (10)ac totam apud eum, qui lucratur, eL proprietatis (Ii) utilitatem.
Conocemos la constitución de Leon, de piadosa memoria, escrita sobre los que, hombres ó mujeres, pasan á segundas nupcias, la cual conserva con respeto el lucro proveniente do un matrimonio para los hijos de aquellas nupcias, y hace al que se lucra dueño de sólo el usufructo, pero reserva el dominio para aquéllos, y quiere,que, si murieran los hijos y los nietos, no existiendo ya ninguno por razón del cual sea privado de la propiedad el que pasó á segundas nupcias, permanezca irrevocable ,é íntegra también la utilidad de la propiedad en poder-del que pbtuvo el lucro.-
cap.1
Capitulo 1
Hanc nos nuper (12) correximus, alia disponenLes et volóntes, heredes morientium fliorum ant nepotum, sive parentea sint sive al¡¡ quidam, hahero indo solatium, solo pacto, quod ex morte fihiis non existentibus contrahitur, manente etiam secundum proprietatem apud lucrantem, reliquia autem ad heredes defleientium fiLiorum aut nepotum venientibus, in nullo a noble ususfructus ratione novata.
Hace poco la corregimos, disponiendo otras cosas y queriendo que-los herederos de los hijos ó nietos que fallecen, ya sean los padrea ya otros cualesquiera, tengan por esto algún consuelo, quedando también en cuanto á la propiedad ¡ favor .dat que obtiene el lucro el solo pacto que se contrata para el caso de muerte no existiendo hijos, poro pasando lo demás á los herederos de los hijos ó nietos fallecidos, sin que en nada sea innovada por nosotros la cuenta del usufructo. § 1.—Así, pues, queremos que esto tenga validez ahora y en todo tiempo, á no ser, sin embargo, que acontezca que los hijos hayan muerto antes que se diése nuestra constitución. Porque si verdaderamente acontece que antes de las nupcias todo ci lucro se hizo ya del que pasó á segundas nupcias, habiendo fallecido los hijos antes de la ley, de ninguna manera hará nuestra ley investigaciones en lasque la_ anterior ley de León, de piadosa memoyó bajo su potestad, por lo que no solaria, oousttu mente no existiendo hijos ó nietos tendrán con seSuridad lo que lucraron, sino que también si alguna e estas cosas se halla en poder de otros la reivindicarán en el modo que compete á los dueños. § 2.Comprendiudo, pues estas disposiciones
1.—Haec igitur et nunG et (1) in omne tempus valere volumus, nial tamen (14) contigit filos, antequam poneretur nostra conatitutio, mori. Sienim contigit quidem lucrum totum ante nuptias iam faetum ema, qui ad secunda vota migravit, fihiis ante legem defunetis, nequaquam (15) nostra lex illas perscrutabitur, quas plaecedens lex Leonis pise Inernoriae ana (16) constituit potestate, quapropter non soluin fila aut nepotibiis non existentibus, secure babebunt, quae lucrati anul, sed etiam vol si quid horum apud alíes est sedundum modum competentem dominis vindicalunt.
§ 2.—Haec igitur brevi lego comprehendentes (1) El texto griego se ha Ua.(Nocela LX VIiI.' enScrimg., ¡jfal(cg en Hal. —1ulian Const. 62. —Biener fuá el primero que publicó una antigua versión latina, no gLOao4a, touín dala del cód. Vladob. (2) En el t&vto ¿atino, que reproducintos,-no tiene rú.brtca alguna esta Constitucl.$n, jj la suplimos aplicándole la que hallamos en otra versión hecha direUamen(e del griego, de la Novela LXVLU.—N. del Tr.
(3) Xovimus pie Leen¡ memorIa confítut)oiie, el cod. (4) IUper his, omitelas el cód. (5) Rten.;matri omniuo, al cóL (6) et, omítela 61 cód.
Tomo Vi—»
Pretorio, Exconsul ordinario.
(7) Bien.; filias, el cód; (8) Bien.; et, omUela el cód. (9) Bten.;fllo, si cód, (lo) InulibiIem, el oId. un El cdd.,. véase Kriegel Si,mb. p. 10.; ap etatie, según Bien. (tS) Bien.; su r, el cód. (13) st, omllela el cdc!. (14) Elcód., véase Kr ¡ego¿ Z. o.; n 0u lamen, según (15) coque quia, el cód. (16) Parece que se debe leer sub sua.
258
NOVKLkø.—cO!1STITTJC1óN LXXIII
tales dubitationes perimimus, ut non assidue ab interpellantibus (1) molestemur, sed lego hace sf.atuentes communi, importunitatibus huiusmodi Iiberamur, figurain, quae ante nostram leg1aiionem eratposita, servari volentes el, qui ante eam beneficium merult.
en esta breve ley disipamos tales dudas, para que
Ept1ogu Tua igitur aminen tia quae secunduin huno noble placuerint modum, omnibus inanifesta propniis edietis ac pr aeceptis effieiat. Dat. ViII. Kal. Inri. Constant., DN. hist. PP. Aug. aun. XI!., I0ANNE V. C Cona. 538,1
Epilogo
asiduamente no seamos molestados por los que se
nos dirigen, sino que estableciendo esto en una ley general nos libremos de tales importunidades, queriendo que se le reserve la disposición, que se bailaba dada antes de nuestra ley, al que antes deL ella obtuvo beneficio. Por tanto, haga tu eminencia manifiesto á. todos por propios edictos y preceptos lo que de este modo nos ha parecido bien. Dada en Constantinopla á. 8 de las Çalendas de Ja' nio en el año duodécimo del señor JTJSTI!nANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de JUAN, varón muy ea(1arecido. [538.]
OONST
LTX!I
(2)
CONSTITUCION LXXIU
UT OMNES OBSDIANT 1tC1BUS PROV 1NCIARUM ET ].N CRIIIINAL18US. ET IN PECUNIARflS CAUSIS (3) ET IBI DEGOT1&. BXAMINKNTUR, NULLO EXCEPTO PER PRIV1LBGWM, NEC BU¿ CONVSNT1 DSDUCANTUR, N1SI SACRA PRAOMA.TICA FORMA EXHIBERI UEbIPiAM UJSSÉR1T (Col¡. Y. tlt. 20.)
DE QUE TODOS OBEDEZCAN £ LOS JUECES DE LAS - PROVINCIAS ASI EN LAS CAUSAS CRIMINALES COMO EN LAS PECUNIARIAS, Y SE EXAMINEN ALLÍ LOS NEGOCIOS, SIN SER EXCEPTUADO NADIE POR PRIVILEGIO, Y DE QUÉ LOS CITADOS NO SEAN TRAIDOS AQUÍ, A. NO SER QUE UNA PRAGMÁTICA DISPOSICIÓN MANDARE QUE ALGUIEN SEA EXHIBIDO (Colección Y. titulo 20.)
Imp. IUSTIN1ANUS Aug. coneanginopotitanis.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, t los habitantes de Constwitüwpla.
Praefatio
Prefacio
Una se ha de considerar ciertamente entre los hombres que es la Virtud més perfecta de todas, laque á. todos distribuye los, derechos, (ius), y tal stitia. Etenim unamquamque aliarum virtutum nial es la llamada con razón justicia. Porque si á. cada subsequantur huinabona, fiat nihil horum, quae una de las otras virtudes no le siguen los beneficios competunt, itaque neo fortitiidinem, quae non est de ésta, no se hará nada de lo que es procedente, cum iustitia, laudabimus, quum sdllicet patria Un- y así no loaremos la fortaleza, que no esta unida gua fortitudineni in anis virtutem appellet solum, con la justicia, pues aunque la pá.tria lengua llame et si quis ab ea iustitiam subtrabat, delictorum so- Virtud solamente á. la fortaleza en las armas, si allum modo, non quorundam bonorum fiat occasio. guienseparase de esta la justicia; habrá ocasión Quam in nostris provinciis intuentes contemni, solamente para delitos, no para bien alguno. Y viendo que es menospreciada en nuestras provinlege placenta deo eam corroborare et ad fortitudineni deoentern deducere (4) iudicavirnus oportere. cias, hemos juzgado que era conveniente robustePlurimoruni namque alii quidem litteras sacras, cerla con una ley grata á. Dios, y llevarla al estado de fortaleza conveniente. Porque muchos, bailando allí privilegia, al¡¡ pragmaticas formas, alii praecepta iudicum, quidani alias ex allis adinvenientes unos ciertamente cartas sacras, otros privilegiós, occasiones sibi peragunt peccandi quideni (5) in otros pragmá.ticas -disposiciones, otros mandatos provinciia, et (6) extra cas litigare simulant (7). judiciales, y otros otras cosas diferentes, se proporQui enini in quolibet loco mala patitur, ant aliquod cionan ocasiones para delinquir, & la verdad, en las suorun amittit, ant de terininis terrae litigat, ant provincias, y pretenden litigar fuera de ellas. Pues de proprietate, ant de poasesalone, aut de hypothe- el que en alguna localidad sufre algún perjuicio, ó ca, ant de alio quocunque, quomodo valebit in alio pierdé algo de lo suyo, ólitiga sobre los limites de un terreno, 6 sobre la propiedad, 6 sobre la poseloco probationes horum, quse pertulit, exhibere baco enim agentes, ostendentesque potentiam so- sión, 6 sobre hipoteca, Ó sobre otra cosa cualquiera, 1am et foctitudinem, ita Juste (S)'credentes talia ¿cómo podrá exhibir en otra localidad las pruebas maehinantur, et haeo homines perpetrant, tan- de lo que sufrió? Porque los que hacen estas cosas, y hacen ostentación de su solo poderlo y fortaleza, quam perpetuam virtutem habituros se confidentes, et hon respiciunt ad multa (9) et decies miflia maquinan así tales cosas creyéndolas justas, y los exempla, quia mero tandeni et in personis numera-, hombres las perpetran, como confiando que habrán bilibus ex potentibus videmus potentes procedere de tener ellos valimiento perpétuo, y no atiendan é. et ex-divitibus divites, in omne autem acvum pao- muchos 6 innumerables ejemplos, porque tardía-
Unam quidem eses omnium perfectissim am, ''irtutem arbitrandum est hominibus, qune iu8. omnibus distribuit, hace est ex causa cognominata iu-
(1) Bien.; ad lnterpellatlones, el cód. (5) El texto griego se halla en ilal (Novela LXVI.U.) U Scrimg. (Novela LXIX.) - lullan. Cont. 63. La pepsidn ja. tina es ¿a antigua. gLosada. (5) EL c$d. Hamb., Trid., y Port.; cansis, orníteja Cont. (4) El cód. Hamb., y Tid.; rsclacere, Port., i Cont.
(5) EL cdd. Hamb., g Trid.; pccaodl: quidam, Port., y ont. (6) sed, Bk. 7) simulaudi, Bis. (8) non fusCo, Bis. (9) Trld.; mus, el cód. ¡lob., Port., y Cont.
NOVELiS.—OONSTITUCT Lixili
29
no ex potentibus processerunt inanes, ex djvitibus autom pauperes, dum patrum iniustitia sobo¡cm (1) es¿ secuta, et non cogitant neque reputant, •quoniam, quod ipsi quasi por se machinantur potestatibus utentes, hon forsan contra eos, qui ex eis procreantur, agunt, non eadem potentia sequente sobolem, quae ¡¡los (2).
mente vemos al fin, aun tratándose de personas que pueden enumeraras, que de poderosos proceden poderosos, y de ricos, ricos, pero, en casi todo tiempo, que de poderosos procedieron desvalidos, y de ricos pobres, siguiendo la injusticia de los padres á su descendencia, y no piensan ni tienen en cuenta, que lo que ellos mismos maquinan como por si sirviéndose de su poderío, lo hacen quizá contra los que de ellos son procreados, si á su descendencia no le acompaña el mismo poderío que 6 ellos.
cap .1
Capitulo 1
Hace considerantes praesentem ponere legem existimavimus oportere. Et praecipimus omnibus in provinciis iudieibus, quicunque noatris obedtunt aceptris in universa ditione, et quae adseendentem videt, et quao oecidentem solem, et quae ex utroque est latero, ut unusquisque, in qua provincia delinquit (3), ant in qua pecuniarum aut criminuni reus fit, sive de Letra et de terminis, sive de proprietate, sive de poaseasiono, ant hypotbeca, vol de qualibet afta oecasione, iUie etiam ¡un ubiaceat (boe enim apud logisIatores praecedentes vario quidem dictum est, Iicet non puro, et sinut nos illud consideravimus), et ultra terminos litigare non quaerat.
Considerando estas cosas hemos estimado que era conveniente establecer la presente ley. Y mandamos á todos los jueces de las provincias, que obedecen á nuestro cetro en toda parte del imperio, así la que 've nacer, como la que ve ponerse, el sol, como las que se extiendan á uno y otro lado, que
§ 1.—Sive enitn• magna delicta sint, sive contractus consistant, oportet omnibus modiB super eis et conventiones case, et scripturam, si opus fuerit, et examinationem provincialem propter faeilem probaüonem; sive (4) in parvo quispiani simuliter delinquat, maius (5) ad.hue peccatuni fiat, quale es, si nec in parvis iure poliatur, sed exepectet venire inextraneae terae provinciam, ibique eum convenire et, de talibus litigare, quem noque praesenteni, noque in provincia forsan, propter virtutem illius aut infirmitateni anam, cónvenirepoterat competenter. Quid onu erit durius, quam laesum forsan (6) circa sublationeni bovis, aut equi, ant iumentorum alicuius, aut pecuduni, aut (aL cxi. guum clicarnus) domesticas gallinae, hunceogi non in qua aufertur provincia litigar, sed alibi currore, et ibi probationes horum, quae pertulit, exigi, et ant plures expensas pati, quam reitimatio aes est, aut inopiam ingem'iseentezn ferrer Bine nobia multitudo plurima est interpellautiuni quotidie, et crebro in talibus causis inquietamur .parvarum gratia occasiontim, et ipsi multas sustinentes iniportunitates, et videntes plurimam quidem multitudinem virorum, plurimam que mulierum ex proprila locis agitatas et ad hane venientes felicissimam civitatem, quorum plurimi etiam.mendicantes et afificti hoc (7) agunti interdumquoque bie moriuntur.
en la provincia en que uno delinqde, 6 en la que
es constituído reo en negocio civil 6 criminal, 6 en cuestión sobre terrenos y limites, 6 de propiedad, 6 de posesión, 6 de hipoteca, 6 con otra cualquiera ocasión, allí también esté cada cual sujeto al derecho, (pues esto se halla dicho ciertamente varias veces por los anteriores legisladores, aunque no con claridad, y según nosotros lo consideramos), y no pretenda litigar fuera de aquel término. § L—Porqueya sise tratara de grandes delitos, ya si hubiera contratos, es menester que de todos modos las citaciones respecto á ellos, y los escritos, si de ellos hubiere necesidad, y el examen se hagan en la provincia para facilitar la prueba; y si alguien delinquiera del mismo modo en cosa pequeña, se cometerá todavía mayor delito, cual es, si no obtuviera derecho ni en las cosas pequeñas, sino que esperase llegar á provincia de extraño territorio, y allí demandase, y litigase sobre tales cosas, al que ni está presente, ni quizá en la provincia podía demandar convenientemente, por razón del poderlo de aquél 6 de su propia debilidad. Porque ¿qué cosa más dura habrá, que el lesionado acaso por babérsolo quitado un buey, 6 un caballo, 6 alguna caballería, 6 ganado, 6 (para decir cosa mínima) una gallina doméstica, sea obligado no á litigar en la provincia en que se le quita, sino á correr á otra, y allí se le exijan las pruebas 410 que sufrió, y 6 sufra más gastos de cuanta es la estimación de la cosa, 6 lamentándose soporte la privación De aquí la grande multitud de los que diariamente nos hacen representaciones, y que frecuentemente seaitios molestados en tales causas con motivo de cosas de poca entidad, soportando nosotros mismos muchas importunidades, viendo ciertamente grandísima multitud de hombres y de mujeres que salen de sus propias localidades y vienen á esta felicísima ciudad, muchos dolos que hacen esto aun mendigando y en la aflicción, y á veces también mueren aquí.
Cap. II
Capitulo II
Si igitur fuerint ambo in provincia, et actor et reus, naquaquam ad aliam provinciam causa trahatur, necjue ad hano felicissimam civitatem, noque ex privilegio cuiusiam noque ex iussione,'sed
Si, pues, ambos estuvieren en la provincia, así el actor como el reo, no sea de ningún modo llevada á otra provincia la causa, ni á esta felicísima ciudad, ni por virtud de privilegio de cualquiera, ni por mandato, sino sea allí decidida. Pero si uno, á
¡lije decidatur. Si alter quidem adest, alter (1) EZ cóci. Hamb. 2d., y Port.; iiilnstitiam Bobo1e, Cont. (5) El cód. Hamb.; ieuitur, adicionan Las ed. (5) El ciad. Flamb., y TricL; ieliquit, Port., y Cont.
(4) Mcód Hamb., y Ti-id.; quidam) adicionan Port., y Cont.
(6) 11k.; sive malus, el cód. Hamb., y las ed. (6) El cdd. Hamb., Ti-id., y Por forsan, omítela Cont. (7) El cód. ffamb., y Ti-ui.; bit, 11'ort., y Coni.
260
OELA.—COÑSTFrTJOtóN Lxxtlt
autem abest, qui vero praesens est ex domo absen tis iniustitiam patiatur, conveniatur omniius modis ipse, qui iniustitiam egit, sive curator, sive conductor, sive quicunque siL eius, et iiceat eL secundum provincias spatiuin et seoundum legem communem antiqiiitus positam inducias accipientem nuntiare, quae de his gasta sunt, liii, ad quejo causa refertur. § 1.—Sed si quidem vicina provincia caL, in qua boc agiur, una aut duabus mansionibus in medio provinciarum constitutis, quatuOr eL men.sium daro inducias; si vero matas siL spatium, sex. Si vero ex Palaestina forsan, ant ex Aegypto, ant ex apatio gontiumlonginquarum, menses octo ad hoc sufficlent. Si vero ex hesperiis genti bus, aut septentrionalibus, aut in (1) Libya, tuno, quod etiam praecodentibus legisLatoribus suificiene visum est case, tempus determinetur (2), hoc est noveru mensium, ut jite (3), si quidem ipsi nuncianti credat, litem illi eam comnmittat; si vero aliquid aliud de illo sapit, alium din gaL suscepturum modis omnibus actionem, et completurum omni no, quáe decernenda sunt, nisi appellatio fuerit subsecuta, sive in maiore, sive in minore causa. Si autern ille quidem nuncict, jite vero non ordinet, et statutum transeat tempus, tanquam firme agenterneum, qui conventus est et pro absenta persona, etiam invitum praesentet (4) negotii iudex apud suum tribunal, et causam exanliflans praesente eo, qui conventionem suscepit, eondemnet etiam eum, in quo obuoxius apparuent, et insuper illum, post huiusmodi admonitionem mittere in provinciam non volentem, si (amen omnino obnoxius apparuerit. Et si quidem bou pies siL, ipse exigatur, quao decreta suni, si vero minus siL, quod habet, aut (5) non sufflciat in jata conde— mnatione, tuno et de absentis rebus compleatur victori damnum hujusmodi.
la verdad, cath presente, y otro ausente, y el que está presente sufriera la injusticia por la casa del ausente, sea de todos modos citado el que cometió la injusticia, ó su curador, ó su arrendatario, ti otro cualquiera que sea de él, y séale licito, recibiendo un término con arreglo a la distancia de la provincia y conforme á la ley general antiguamente establecida, poner en conocimiento de aquel, á quien se refiere la causa, lo que sobre el particular se hizo. § 1.—Mas si verdaderamente está próxima la provincia en que se hace esto, habiendo entre las dos provincias una ó dos de ellas, dénselo cuatro meses de término; y si fuera mayor la distancia, seis. Mas si se tratara acaso de la Palestina, ó del Egipto, ó de región de gentes lejanas, basten para esto ocho meses. Y si de gentes de la Hesperia, ó del septentrión, 6 de la Libia, entonces señálese el término que también á los anteriores legisladores pareció que era suficiente, esto es, el de nueve meses ti fin de que él, si verdaderamente da crédito al mismo que le da la noticia, le encomiende á éste el litigio; pero si de él tiene otra opinión, envíe otro quede todos modos se haya de encargar de la acción, y de cumplir en todo caso lo que se haya de determinar, ti no ser que se hubiere interpuesto apelación, ya sea en negocio de mayor ó de menor cuantía. Pero si aquél verdaderameñte le diere la noticia, pero él no dispusiera, y transcurriese el tiempo establecido, haga comparecer el juez del negocio ante-su tribunal, como si en firme actuara, aun contra la voluntad de éste, al que fué citado en lugar de la persona del ausente, y examinando el negocio estando presente [ que se hizo cargo de la citación, condénelo también en lo que apareciere culpable, y además al que después de tal admonición no quiso enviar ti alguien ti la provincia, si. no obstante, apareciere absolutamente culpable. Y si verdaderamente fuera rico, exljae1e al mismo lo que se decreto, y si fuera menos lo que tiene, ó no fuese suficiente para esta condenación, en este caso complótesele al vencedor el resarcimiento de tal daño también con bienes del ausente.
Cap. III
Capitulo III
Si vero neue ipse apparuerit, qui dominum litis praesentare insana est, su¿ qui pro eo legitime cogatur, tune vócetur quidem legitima voce, non autem obediens condemnetur et absens secundumn achema, quod appellatur eremodicium, id est desertae causae. Nam qui por eontumaciam deserit, in nullo minor praesente putabitur. Si vero jite quidem forsan advenerit, ant miserit quempiam, accusator autem desit, tuno et absolvere eum, et damna eius medeni calumniatorem cogat. Sic erunt temperatiores, sic poccare eessabunt, sic non putabunt potentiam divitiarum iustitiae praevalere.
Mas si ni compareciere «t mismo ti quien se le mandó que presentara al dueño del litigio, 6 al que legaheente fuera obligado en lugar de él, sea entonces ciertamente llamado por los llamamientos legales, pero no obedeciendo sea condenado aun ausente en la forma que se llama en rebeldía, esto es, de causa desierta. Porque el que por contumacia la deja desierta, en nada será considerado inferior al que está presente. Pero si él acaso compareciere, 6 hubiere enviado á. alguien, pero el acusador no se presentara, en este caso absuélvalo, y obligue al calumniador ti resarcirle los daños. Así serán más moderados, así dejarán de delinquir, y así no juz garán que el poderlo de las riquezas prevalece sobre la justicia. § 1.—Y fose nos oculta que acaso no sea esto suficiente para completo remedio del caso, cuando los juzgadores favorezcan más bien ti tos poderosos que ti los que quieren lo más justo y van ti las provincias. Sin embargo, conocemos que muchas injusticias se remediarán con esta ley, más aun, que en cuanto depende de nosotros todo quedará remediado. Porque no conferimos de otra suerte los cm-
§ 1.—Nec latet nos, quia forsarm neo suffieiat bco ad perfeetissimam causae medelam, quurn iudicanLes potentioribus magia, quam iustiora volentibus et ad provincias venientibus praestent. Sed tamen novimus plurima iniustitiarum curata ab hao legislatione,,magis autem, quantum ad nos caL, totum ciii sanatum Namque non autor tradimus cingula, nisi prius iusiurandum subierint hace acci(1) El cód. HamI'. j Tri4.; a, Port., y Cont.
(2) 2/e.; determlnatum, el cdd., y las ed (3) Bk.; inenalum utile et, el c6., y las cd.
(4) El odd. Hamb.; reDresenteL, las cd. (5 El cúd. Ifamb., u Trd,; uL, Port., y ConI.
lot&s.—ooNsTETuotóN
LX±IIt
261
pientes ¡Usté omnius indicare, et puras servare manus;1 non, ut puto (1), post praesentem legem altero qnolibet egebimus augmento, si fiEL quidein juste iudicent, ad legém. siniul et iusiurandum reapicientes.
gules, sino si antes prestaren juramento los que loo reciben, de que en todo juzgarán con Justicia y conservarán manos limpias; y, á lo que creo, después de la presente ley no necesitaremos agregar ninguna otra cosa, si ellos ciertamente juzgaran con justicia, atendiendo al mismo tiempo á la Ley y al juramento.
Cap. IV
Capitulo IV
Abripiat autem nullus provincialibus cingulis violentos, nulib utens privilegio, aut potestate, aut forma, nisi forte sacra nosLra pragmática forma occasione publicae causae procedena (2) exhibitum hio quenipiam inferri praecipiat, au ex lego boc faoiat, quale est super appellaLionibus, licet etiam hoe ex iiulta parte curavimus, piuranos maiorum iudieum in provinciis appellationum conatituentes, ut apud illos magia appellatio, quando non de maximo negotio fuerit quaestio, quam in hac examinetur maxima civitate.
Mas á los que cometen violencias nadie los arranque de los magistrados provinciales valiéndose de privilegio alguno, 6 de poderlo, ó de disposición, á no ser acaso que una sacra pragmática resolución, que emane con motivo de causa pública, preceptúe que alguien sea presentado aquí exhibido, 6 esto lo haga por virtud de la ley, como sucede en las apelaciones, aunque cato también lo hemos remediado en gran parte, constituyendo en las provincias muchos, jueces superiores para las apelaciones, á fin de que, cuando la apelación no fuera en un negocio muy grande, sea examinada ante ellos, más bien que en. esta grandísima ciudad. § 1.—Al dedicar esta ley k la justicia todavía la haremos mucho más justa, si á nadie le permitimos tener algunos privilegios contra ella, ni que, sea eximido de esta iy por un privilegio cualquiera, ni aunque haya sido concedido á cualquiera do las santas iglesias, 6 á. alguno de los venerables hospilea de peregrinos, 6 á otras reverendísimas casas, 6 áuna cualquiera de las mismas casas imperiales, .6 al sacro patrimonio, 6 á los sacros bienes privados, cuyas cosas con razón están puestas en segundo lugar después del supremo honor, ni tampoco si á algunos de los jueces, 6 de los que gozan de po-. dorio, 6, en general, de los hombres constituidos bajo nuestra dependeñcia, sino que todos obedezcan á..la ley, y sucumbiendo á la sanción de la jus cia la honren, y la consideren siempre firme, atendiendo no solamente á. si mismos, sino también á sus futuras sucesiones, y teniendo sabido que caz¡ nada permanece en su propio estado, sino que la naturaleza corre haciendo siempre muchos cambios, que no es fácil ni proveer, ni predecir, pudiendo solamente Dios y después de Dios el Em parador gobernar estas cosas moderadas y apaciblemente.. § 2.—Paro si alguien se valiere de algunas sacras disposiciones, 6 pragmáticas, ú otras cosas concedidas á él sobre algo semejante, serán de todo punto nulas, sufriendo los jueces muy grande pena, si en algún caso las aceptaren. Y no solamente pondremos remedio á lo que se hace, sino también á. lo que se haya de hacer. Porque si después de esto se impetrase alguna tal cosa por algunos de nuestros súbditos, 6 por otro cualquiera de aquellos á quienes antes se lo hemos prohibido, entre los cuales comprendemos, según se ha dicho, las iglesias, los venerables monasterios, nuestras sacras casas, los sagrados bienes privados, y el sacro patrimonio, tampoco ella tendrá validez en modo alguno. Mas esta ley subsistirá extendiendo á todas partes justamente su vigor, estableciendo ciertamente con seguridad lo futuro al mismo tiempo que cuidando de lo pasado. § 3.—Sabed, pues, todos los súbditos, que Dios concedió ¡ nuestros progenitores y á nosotros, que
§ 1.—Llana dicantes (3) iustitiae legem, adhuc potius faciemus eam iustiorem, si nulli permictamus habere contra esta quaedam privilegia, neue excipi ab hae lego quolibet privilegio, nec si cuilibeL sanotarum ecolesiarum largituni sit, aut alieni venorabilium xenodochiorumi aut aliis reverendisaimis (4) domibus, ant alii cuilibet ipsarum domuum imperiahum, aut sacro patrimonio, ant sacris privatis, quae morito post supernum honorein secundo logo sunt posita, nec si atiquibus ex iudicibus, ant in potentatu positis, aul omnino sub nos constitutis hominibus, sed obediant omnes legi, et succurnbentea iustitiae sanetioni honorent cern et por omnia habeant fortem (5), non soluin in senietipBOs respicientes, sed etiam in futuras successioquia nlLiil paene in semetipso manos, =quia net, sed curril natura semper multas evolvens mutationes, quasneque praevidere facile est, noque praedicere, solummodo den et Imperatore sequente deum hace gubernare mediocriter et mansUete valente. § 2.—Si varo quispiam (6) utatur aliquibus sacris fornís, sive pragmaticis, sive aliis de tau quedam (7) sibi largitis, erunt omnino infirmae, iudicibus maximam solventibus poonam, si omnino susceperint. Et non hoc (8), quod fiL, solumniodo medebimur (9), sed quod euam facienduui est. Etenim si posthac tale aliquid impetretur ab aliquibus nostrorum subiectoruni, aut ab alio quolibet, quibus prius interdiximüs, inter quos comptectimur, sicul dictum caL, ecciesias, et venerabilia nionasteria, et sacras nostras domos, et sacra prívate, et sacrum patrimouíum, neque hoc omnino valebit. Erit autem hace: lex ubique suam luste extendena virtutem, et smmul quidem futura cauta constituena, siinul autem quod praeterllt curans.
§ 3.—Seitote igitur omnus subiecti, quos deus nostris progenitoribus et nobis dona'vit, quoniam (1) EL cdd. Hamb., y TrkL; ut, omttenia Port.,jj Cont. (?) EL oód. Hamb., Trid., j Fort.; praceeden, CoiU. (3) 8k.; dicentes L c&2. ffamb.. y TZkL; dtcena, Port. (t) EL cód. Hamb.; yen erabilibue, las ed.
(5) Bk ; eortew, el cód. RamI,., y ¿as ed.
(6) Trid.; qnlsqnam, el edd. HaniL'. Port., y Cont.
• (1). EL eÓd. Hamb.; de tau modo quodam, Trid.; de tal! modo quodsmmodo, Port.. g Con. (8.). hnlc, Ele. (9)Ele.; medebuntur, eL cód. Hamb.; meditabuntur, Trid., Port., y Cont.
262
NOVELAS.— CONSTITDON LXXII
banc vobis (1) damus Iegislationem, omnern vobiei cautelam conferentes, et neque itinere tatigabimini longiore, neque adversus maximos lacrimabitis; neque nos culpabitis, tanquam hace non corrigentes, sed unusquisque de prox.inio respiciens posnam, in quibus forte damnifloabitur atque laedetur (2), et hane euram videna, magnum et bonum Iaudabit deum, qui hace nos sancire bono et iuste illumina'vit. Sit ergo poena taiia committentibus aut suscipientibus iudicibus et cinguli casus, et deceni librarum auri damnum.
os darnos esta ley, procurándoos toda seguridad, para que no os fatiguéis con largos caminos, ni os lamentéis contra lospoderosos, ni nos culpéis, como por no corregir esto, pero viendo cada uno de cerca la pena por aquellas cosas en que acaso fuere perjudicado ó lesionado, y viendo este remedio, alabará á Dios grande y bueno, que nos iluminé para sancionar bien y justamente estas disposiciones. Tengan; pus, los jueces que cometen ó admiten tales cosas la pena, así de Ía pérdida del cíngulo, como de la multa de diez libras de oro.
EpUoguu
Epilogo
Gloniosissimi igitur praefecti nostrorurn sacrorum praetoriorum, quipor omneni subiectam terram consistunt, legem hane cognoscentes proponant et por dioecesos sub se con stitutas, et in omni Italia, et Libya, et insulis, et Oriente, et quodcunque in Illyrico est, et seiant (3) omnes, quomodo eorum euram habemus deo, qui tanta noble contulit, offerentes legem, qui magnam nobis pro ele recornpense.tionem dabit, dum taus pro causa subiectorum salutis sanciverimus. Proponatur Constantinopolitanis civibus nostris.
Por tanto, al conocer esta ley los gloriosísimos prefectos de nuestros sacros pretorios, que se hallan establecidos en toda la tierra sometida, publiquen así en las diócesis puestas bajo su dependencia, como en toda Italia, y en la Libia, yen las islas, y en Oriente, y en toda la parte que hay de Iliria, y sepan todos corno nos cuidamos de ellos, ofreciendo esta ley á Dios, que nos concedió tantas cosas, y que nos dará grande recompensa por haber sancionado tales disposiciones por causa de la salud de nuestros súbditos. Promúlguese para nuestros ciudadanos de Constantinopla. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Junio, en el año duodécimo del imperio de JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de JUAN, varón muy esclarecido. [538.]
Dat. Ka!. lun. Constantinop., imp. IusTn'nLNL PP. A. anuo XII., Iois Y. C. Cous. [538.]
CONST. LXXII (4)
CONBTITUOION LU
UT ORDINARIIkR PRASFECTURAE UaB&N&E, EF PRAETOR1ANA.E 011AS, ET PRAEFECTURAR (5), QUAS IN CINGUI.O ET QUAE 1N ACTU SUNT, SOLAS, NON KTIAM HONORARIAS LIBERENT A. CUR1ALI FORTUNA (Qoli. Y. lit. 19.)
DE QUE LAS PREFECTURAS URBANAS ORDINARIAS, Y LAS DOS PRETORIANAS, Y LAS PREFECTURAS QUE TENGAN cINGuLo Y ESTÉN EN EJERCICIO, Y t'IO TAMBIÉN LAS HONORARIAS, SEAN LAS SOLAS QUE EXIMAN DE LA COND1C]ÓN CURIAL (Colecsfón Y. título IB.)
Imp. IUSTNL&NUS AUg. IOANNI, çiloriosiss&ito Orienr.a1iwr Praeoriorwri Praefeeto iterwn, Ezcons1-i el Patricio.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, ti JUAN, seguntto vez gloriostsimo Prefecto de tos Pretorios de Oriente, Exconaut y Patricio.
Praefatio
Prefaolo
Plurima horum, quae ohm saneita sunt, negleeta et non • facile in republica tractata, omnino risa sunt absque lego et sine legislatione consistere. Novinius eoirn, quia antiquitus eraL quaedam praefecturao figura, quam honorariam voeabant, codicUlis ab imperio super ca. collatis. Hanc.autem ita nominabant, ut .nihil aliud, nisi purum honorem lis, quibus praebebatur, conferret, quae curiales non liberabat a fortuna curiali,nisi quis earn ipso opere ministrasset. Et sicut de gloriosiesimis magistris militum videmus (6), quia nullus ex magisterio arinorum eripitur fortuna curiahi, nisi eum opere gessenit (nam e¿ magisterium. militiae praofecturam case nostrae dicunt legas, puri vero magistroruxn militiae codicilli solam praebent dinitatem, fortuna. non liberan Les), sic etiam in ipea praefectura, si futúrus si¿ aliquis liber hulusmodi fieri fortuna, neeesse est in ipso cíngulo designaturn.ab ea curiae vinculis liberan.
Muchas de las cosas, que en otro tiempo se sancionaron, parecieron, por haber sido desatendidas y no ser fácilmente aplicadas en la república, que se hallan absolutamente sin ley y sin legislación. Porque sabemos que antiguamente había cierta especie de prefectura, que llamaban honoraria, habiéndose concedido respecto á ella las credenciales por el Emperador. Mas la llamaban así, porque no contaría, á aquellos á quienes se les daba, ninguna otra cosa sino el puro honor, y ella no eximía de la condición curial á los curiales, á no ser que uno la hubiese desempeñado efectivamente. Y así como respecto á los gloriosisimos maestres militaren vemos que ningún maestre militar es eximido de la condición curial, sino si en realidad hubiere desempeñado el cargo, (porque nuestras leyes dicen que también el maestrazgo militar es prefeótura, pero que las meras credenciales del maestrazgo militar dan solamente la dignidad, pero no libran de condición), así también, tratándose de la misma prefectura, si alguno se hubiera de librar de tal condición, es necesario que el nombrado sea por aquella librado de los vínculos de la curia estando en la misma magistratura.
(1) nobis dice el texto, sin duda por erratas que hemos
corregido atendiendo al Amb del texto griego 4 su correspondiente vobis de otras edioiones.—N. del Tr. (2) El cód. Itamb.; damniSeatur—laeditur, las cd, (5) El cód. Ilamb.;et Scient, Trid.; u selant, Port,y Cont. (4) El texto griego se halla en ¡Ial. (No ceta LXIX.) y en Scrimg. (Novela LXX.—Jultan. const. 54.—La cersidn latina es ¿a antigua glosada.
(5)'Ut ordinarias praefecturae urbanse duas et praetorlanao praefeeturso, etc., cetaria mejor. (6) Bk., videbimus, el cód. Ramb., y las cd,
263
- NOVELLS.—OÓ1 ISflTUCIÓN LXXI
Cap!
Capitulo 1
Ron ovamus igitur huiusmodi legem, sancientes, si quando visum fueril imperio honorare curialern, nl etiaxn liberet fortuna, dare (1) ej codicillos administrationis, el praeparare eum in talibos constitui sedibus Rut cingulis urbanae praefecturae senioris Romae et novae, videlicel tiuius noetrae, ant in praetorianis tribunalibus, el Orientis, el Hesperiae, el Libyae, nec non el Illyrici, cuos omnes sub noble fecil deus, et ¡La liberlate frui, quatenus magno promeriti honore, et in carpentis vecti, el clamores praoconum audientes, el (2) insuper judiciales oonscendents sedes huiusrnodi fortuna liberi constituantur. Si vero solo eos participare voluerit honore, fien quidem codicillos et hes (3) dan, tanlum Yero valore huinsmodi imperialem largitatem, ut ib, honoratus quidem sil, et maximao curiae pare esee vidoatur, non tamen peque provinciali curia, noque eme albo libeielur, sed maneat sub antiqua fortuna, soluni lucratus bonorem, el ita gratiasageus deo et imperio, piia migravit eum a. inehora prioris tranquillitatis (4) educene. Silque etiam hoe additamentum imperia)ium praemioruni, quod noque publicum minuit, neque fortuna, neque consuetis ci funetionibus privane curiJern, el el, qui hoe (5) promeruerit, etiam praosentem addens fortunam, el ostendene honoratiorem, et aRle curialibus dignitate solummodo praecedentem.
Así, pues, renovamos esta ley, mandando, que, si alguna vez le hubiere parecido bien al Emperador honrar á un curial, de suerte que también lo libre de su condición, le dé las credeiciales de una administración, y disponga que él se constituya en tales sedes ó con los cíngulos de la prefectura urbana de la antigua y de la nueva Roma, á saber, de esta nuestra, ó en los tribunales pretorianos, así de Oriente, como de Hesperia, y de LibIa, :y también de Iliria, á Lodos cuyos individuos los constituyó Dios bajo nuestra dependencia, y disfrute así de Ja libertad, de suerte que habiendo merecido grande honor, y habiendo sido llevados en carroza, y oyendo los clamores de los pregone. ros,y subiendo además á)as sedes judiciales, se hagan libres de tal condición. Pero si hubiere querido que ellos fueran partícipes de solo el honor, háganse ciertamente credenciales y dénseles, pero sea válidad esta liberalidad imperial para que aquél quede honrado, y se considere que forma parte de la curia máxima, poro no para que se libre ni de la curiaprovincial, ni de su registro, sino perma'nezca en la antigua, condición, habiendo ganado sólo el honor, y dando así gracias á Dios y al imperio, porque sacándolo de su primitiva tranquilidad lo pasó á mejor posición. Y sea este también aditamento de los premios imperiáles, que no menoecaha la cosa pública, ni la condición, privando al curial de las funciones que por costumbre le corresponden, y que alqué lo hubiere merecido le aliado también la presente condición, y lo presenta más honrado, y únicamente precediendo por su dignidad á. los demás curiales.
- Epllogui Quae igitur placuerunt nobis, tua celsiludo ser'vare festinet, scions, quia neque curiales minuimus, el honoratiores eos omnibus demonstravimus, ut sciant hace (6) civitates por tus (7) praocopta, quatenus in ile curiales hace cognoscentes nostrum xnerito imperium laudent (8).
Epilogo
Dat. Kal. lun. Constant. imp. DN. IUST1NIAN1 PP. Aug. anno xir., IOANNE y. C. Cons. [588.]
-.
Por tanto, apresúrese tu excelsitud águardar lo que nos ha parecido bien, teniendo entendido que no hemos disminuido los curiales, y que los hemos presentado á lodos más honrados, de suerte que lor tusedictos conozcan estas disposiciones las ciuades, para que conociéndolas los curiales de ellas alaben con razón nuestro imperio. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Junio, en el año duodécimo del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajoel consulado de JUAN, varón muy esclarecido. [538.]
CONSTI LXXI (9)
CONSTITUCION LXXI
UT AB ILLUSTRIDUS, ET QUI SUPER EAM D1ONITATKI SUN?, OMN1MODO SUPER PECUÑIARIIS CAUSIS, SED ET INIURIARUM CRIMINALITER LER PROCURATOREM DIC ATIJa (10), CLARISS1MIS AUTEN IN PECUNIA LUIS L10ERE (li) E? PER PROCURATOai, E? PER SE LITIGARE
DE QUE POR-LOS ILUSTRES, Y POR LOS QUE SON DE DIGNIDAD SUPERIOR A ESTA, SE HABLE EN TODO CASO EN LAS CAUSAS PECUNIARIAS, Y TAMBIÉN. EN LAS CRIMINALES DE INJURiAS, POR MEDIO DE PROCURADOR, PERO QUE A LOS MUY ESCLARECIDOS LES SEA LÍCITO UTN1A.R EN LAS PECUNIARIAS TANTO POR MEDIO DE PROCURADOR, COMO POR si
(Coil. Y. tU. 18.) imp. IUSTINIANUS Aug. I0ANNI; 9loriosiuimo Pra eL ororwn per Oriente,n Praejecto iterum, Exconsuli el Patricio. -
(Colección Y. titulo 18.) El Emperador JUSTiNiANO, Augusto, dJUAN, segunda oe.ngloriosisimo Prefecio de los Pretorios de OrieaLe, .Ea,conul y Pat rLcio.
Praefatio
Prefacio
Quaeeunquo prooedunt quideni quasi honoris XI) EL cc$d. Hamb., y TM.; dan, Port., y Cont.
(2) EZ cdd. Jlamb.; el, ondtenta ¿as ed. (3) EL cdd. Hamb. bis1 ¿as ecL. Es de creer que si a4tIguo traductor latino escribid daro y no dart. (t) metiera, pniore tranquilultate. Ele. (5) ELcdd. Ramb.,y Trid.; hsec, Por; huc, Cont. (e) EL odd. Eamb., y Trid.; bao PorLjg Goni.. () civitates perpetua, el cc$d. flamb.; PO,L.
Algunas cosas tienen ciertamente lugar así como (8) Según restituyó Eh.; quatenue Imperio datur, el cóci. Hamb., y Zas ad.; pero la palabra datar dat.) parece que pertenece d la eubacripcidn. (9) EL te=to griego (Novela LXXI.) se halla en Mal. y SorimQ.—IuZian. Cuasi. 121.—La nersi$n latina es la antigua gloSada. (10) BIs cd. estereotipada; dicantur, el cód. Harab.,y las od. (11) ML ced. flcunb., y Trid.; ele, actiownan Port., y Cont,
264
NOTRUS.—OON$TITUOIÓN LX±Y
por causa de honor, y son propias de niejor orden, pero á lo que de aquí resulta, que produce 'no honor, sino acaso aun cierta lesión, hemos juzgado que era conveniente ponerle remedio con esta breve ley. Porque se-dice en algunas constituciones, que á niçguuo de los muy esclarecidos le sea licito defender por si un litigio, sino en todo caso por medio de procurador. Pero esto lo dispuso la antigüedad ciertamente en pro del honor de las dignidades, mas- vemos, á la verdad, muchos que alcanzaron dignidades, y fueron inscritos entre los muy esclarecidos,ya cóndes, ya tribunos, 6- algunos otros que hay lo tal calidad, pero-que son dueños de pocos bienes, de suerte que do ningún modo tienen lo suficiente pala nombrar procuradores y para sufragar los gastos consiguientes. -
causa, eL (1) sehematis melioris sunt, quod - autem bine evenit, non hoúorem, sed forsan etiam quandam igesionem inferens, -ho& bene babero indica viinus (2) brevi mederi lege. Fertur enim quibusdam constitutionibus, ut nulli elarissimorum lieeat por se litem exercere, sed per procuratorem omnino. Sed hoc (3) quidern antiquitas pro dignitatum honore scripsit, mulLos autem conspicimus dignitaLes quidem adeptos, et inter clariseimos inscriptos, ant comites, ant tribunos, vel si qui ah consístunt huiusmodi, snbstantjae vero minoris dominos, ut penitüs non sufílciant ad procuratores ordinaudos et propter hoc agendas expensas.
Cap. 1
Capitulo 1
Sancimus igitur, usque ad magnificentisaimos ¡Ilustres haec valore, et modis omnibus eos por procuratoress-pecuniarias exercere causa S, neo non etiam iniuriarum per procuratorem criminal¡ modo movere, secunduin quod datum est Bis super hoc privilegium, no cogantur aut sedero cuin ludicibus, quum iudicant, ant atare rursus, tanquam litigantes; ex utroque enirn causa videtur -incauta, aut dignitatibus iniuriam sustinentibus, aut iudiciali sehemate indigne procedente. Post magnificentisaimos igitur ¡Ilustres ornuibus licentia alt volentibus procuratores. ordinare, et por se lites exoreere, nu!la ex hoc neque prohibi-tione, neque dainno, noque poena inferenda cia.
Así, pues, mandamos, que esto rija hasta los muy magníficos ilustres, y quede todos modos defiendan éstos sus litigios pecuniarios por, medio de procura, dor, y qué la acción de injurias la promuevan en la vía criminal también por medio de procurador, con arreglo al privilegio que sobre esto se les dió, & fin de que no-se vean obligados 6 á sentarse con los jueces, cuando juzgan, 6 estar á su vez de pie, como litigantes; porque por ambas partes parece imprudente la cosa, o que las dignidades sufran injuria, ó que proceda indignamente el orden judicial. Y así, después de los muy manlficos ilustres tengan todos los que quieran licencia para nombrar procuradores, y para defender por si mismos los litigios, sin que por esto se les haya de hacer ninguna -prohibición, ni inferir daño ni pena.
Epilqgun
Epilogo
Tua igitur eminentia quae visa sunt nobis et per hane sacram dec!arata sunt legem omnibus faciat manifesta, quae nioris sunt sopor bis agens. -
Por tanto, haga manifiesto á todos tu eminencia lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra ley, haciendo respecto . ello lo que es de costumbre. Dad a en Constantinopla á 1 de las Nonas de Junio, en el año duodécimo del imperio del señor JusTINIANO, Augusto, bajo e! consuladode Juarç, varón muy esclarecido. [538.]
Dat. prid. Non. [un. Constantinop.. imper. DN ¡USTIN!ANL Aug. anno XII., IOANNE Y. U. Cona. [538.]
CONST, LXXV (4)
CONSTITUCION LXXV
UT UI, QUI OBL1GATAS SE HABERE PERHIBENT RES MiNORUN AUT .OBL1GATI S1JNT SIS, AD RORUM GUBERNK— TIONEM PENITUS NON ACCEDANT, ET UT CURATORES NULLO MODO SUSCIPIANT CESSIONES ADVERSUS SOS, QUO 11132Y C(JRATION*M AGUNT AUT ECERUNT, HAEC AUTEN GENERAL1TER VALEB.UNT 1N OMN1 CURAI'iONE, IN QUIDIJS PERSON1S LEGES CURATORSS PRAEBSNT, ET DE GUDERN.TIONE PEtUNIARUM COMPSTENT1UM SIS, QUORUM NRGOT1A ADMINISTRANTUR, ET QUANLJO HAS RECOND1 AUT IRtITUAR1 OPORTET, AUT EX 515 REDITUS COMPARAR1
DE QUE LOS QUE AFiRMAN QUE TIENEN OBLIGADOS BIENES DE MENORES ó ESTÁN OBLiGADOS A ÉSTOS NO ENTREN DI NINGÚN MODO EN LA ADMINISTRACIÓN DE ELLOS; DE QUE DE NINGUNA MANERA. ADMITAN CESIONES CONTRA AQUÉLLOS CUYA.- CURATELA DESEMPEÑAN O DESEMPEÑARON;
-
(Col]. VI. lit. 2.) Imp. IUSTINIANUS Aag.
JOANNI, gloriosissimo Orientalium Praetoriorum Praeftcto iteran, Exconsuli et Patricio.
Praefatio Omnia quideni legislatori reipublicae in magna (1) El cód. Hainb., y Trid.; et, omll.enla Port., yCon¡. i) El cod. Hamb., y Trid; indicamus, Port., y Cont. ;a, Trid.; hanc, el cdcl. Ilamb., Por.,y Coftl
DE QUE ESTO TENGA VALIDEZ EN TODA CURtTELÁ,RESPEC-
TO A LAS PERSONAS A QUiENES-LAS LEYRS DAN CURADORES DE LA ADMINISTRACIÓN DE LOS CAUDALES PERTENECIENTES A AQDELLQS CUYOS NEGOCIOS SON ADMITIDOS, 'Y DE CUANDO ES MENESTER QUE SEAN DEPOSITADOS Ó DADOS EN MÚTUO, O QUE. c.0,N ELLOS SE COMPREN RENTAS -
(Colección. VI. titulo 2-) -
-
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, ÚJUAN, sequnda vez qtoriotís&no Prefecto de ¿os Pretorios de Qiento, Ezcon.gul y Patricio. Prefacio iertamonte que el legislador de una república (4) El texto griego Novela LXX1Í) se halla en ¡ial. y
Scrimg.—Ian. Cona¡. 65.— La cerslón latina e la antigua gto&zda. - -
NOVELLS. —OONSTITtYOI6N LXXV
265
cura sunt, quemadrnodurn optime se habeant, et poccandi (1) nihil relinquatur, praecipue autem instrumenta minorum, et quae. circa eoa curatio ost1 atudiosa cura est cia, qui proferendi leges a deo Iicentiam perceperunt, dicimus autem de co, qui iruperat. Multas itaque causas audivimus, ubi administrantibus curatoribus ceasiones factae sunt adveran a minores, sive impuberes, sive puberes (2) quidern, in secunda turnen aetate constitutos, et rnox efficiuntur eorurn dornini facultatum, ant non exaistenti a forsitan debita subeuntes, aut parvo pretio cessiones accipientes eorum, quae sunt undique fragiles, ant etiam celantes desuscepta. exsistentia in minoruni rebus, et ita ceasiones aocipientes et secundum multas et plures (3) occasiones. Quid enim horno ad malitiam semel deditus non adinveniat, ut minorum res proprias faciat
tiene grande cuidado de todas las cosas, á fin de que se hallen del mejor modo, y no se deje nada en que se delinca, pero principalmente tienen escrupuloso cuidado de los documentos de los menores y de la curatela relativa á ellos los que de Dios recibieron la facultad de dictar leyes, nos referimos al que ejerce el imperio. Y así, hemos oído muchos litigios, en los que administrando los curadores fueron hechas cesiones contra menores,, ya impúberos, ya púberes, pero que se hallaban en la aeunda edad,. y en los que se hacen desde luego duenos de los bienes de aquéllos, ó cobrando débitos que acaso no existían, 6 recibiendo por exiguo . precio cesiones de aquéllos, que son de todo punto inconsistentes, 6 también ocultando recibos que existen entre las cosas de los menores, y obteniendo así cesiones, y con muchas y diversas ocasioneS. Porque ¿qué no inventará el hombre una vez entregado á la milicia, para hacer suyos propios los bienes de los menores?
Cap. 1
Capitulo 1
Hace omnia lego corrigere volumus, et praecipue illud, ut, si quis obligatum habuerit irnnorem aut elus res, huno non omnino ad curatioriem cius, vel si a legibus voqetur, accedere. Quid enim non agat pro se, dominus eiusdem exaistena, et adversarii rerum detentator nuper effectus? Propter hoo enim et illud sancixnus, nL, si apertisaime manifestum caL, pila 15, qui fiL (4) administrator, ipse est iuri minoris obnoxlua, noque ipse curator cnt, neoubi aut cautionem furetur, aut alias probationes, quae erant minori (5), corrumpat eL curatio fiat ci rerum interitus propriarum. Hoc itaque lego tutissima (6) colligetur, ut nullus eorum, qui obligatas perbibent habere res defuneti, ipsumque minorem et cina res, aut etiam qui aporte obligatus exaistit, azl curationem eius accedat, neque babeat licentiam tale aliquid agere.
Queremos corregir con una ley todas estas cosas, y principalmente otra, para que; si alguno tuviere obligado a! menor 6 bienes de éste, no entra de ningún modo en la curatela del mismo, aunque sea llamado por las leyes. Porque ¿qué no hará en pro
Cap. II
Capitulo II
Sed eL si quia 1am euram gerona ab!igaturn sibi effeoturn habeat m.inorem, in se forsan bereditate perlata cuiuspiam,'qiíi minorem habuit obligatum, ant alía huiusmodi occasione, non lam solum eum esse fidelem ad impuberum aut adolescentium curam, sed coniungi tutoreni alterum aut curatoreni (hoc quod in plunimis 'legum casibus invenimus), ut custodiat ulla, no fiat adversus adolesoonlem aut eius substantiam ab eo, qui e,um habet obligatum, iii medio ulla malignitas; sed boc ipsum observet ciusque (7), iusiurandum lurana in ordinatione, quia Izoc eustodiet, etiam eam, quae ex proditione ad curatorem (8) poena est,reforrnidans.
Pero también si alguno estando ya desempeflan do la curatela tuviera obligado al menor, acaso por. habérsele deferido á él la herencia de uno que tuvo obligado al menor, 6 con otra ocasión semejante, no sea ya él solo de confianza para la curatela de los impúberoa.ó de los adolescentes, sino agréguesale Otro tutor 6 curador, (cosa que hallarnos en muchos casos de las leyes), para que él vigile á fin de que en el tiempo intermedio-no se haga contra el adolescente 6 sus bienes alguna maldad por el que lo tiene obligado; sino que observe esto mismo, prestando al ser nombrado júramento de que lo ob-
cap. XXI
'
de si, siendo dueio del mismo, y constituido recientemente detentador de los bienes de su adversario? Por esto, pues, mandamos también, que, si evidentisimamente es manifiesto que el mismo, que es nombrado administrador, está obligado á derecho del menor, no sea él curador, para 'que no hurto alguna escritura, ó inutilice otras pruebas que tenía el menor, y la curatela se convierta para éste en perdición de sus propios bienes. Y así, estará esto comprendido en una ley muy protectora, á fin de que ninguno de los que afirman que tienen obligados los bienes del difunto, 6 al mismo menor y los bienes de éste, 6 tampoco el que claramente está obligado, entre en la curaduría de aquél, ni tenga licencia para hacer alguna tal cosa.
servará, y temiendo además la pena que por su traición corresponde al curador..
. . ,
Capitulo
m
para no darles á. todos los hombi 'es excusa Mas Ut autemnodsrcuatinemobshminitma tutelae vel curso, si dicánt,quia obligatas de la tutela 6 de la curatela, si dijeran iue tienen habei t res adolescentiuni, aut aparte obligati sunt, obligados los bienes de los adolescentes, 6 que evi(1 El cdd. Hamb., Ti'Id., ¡ Port.; peccati, Cont. t) Trid., y Pon.; siva puberes sive Impuberes, el códice Hamb., y Cont. (5) El cód. Hainb.; acclpf entes et secundum multas pmreave, Tr#4.; aocipteiitee sesundum multas pluresve, Pont,; aceipientes sesundum muitsa et plures, Cont.
TOMO VI—SS
(41 El cód. Hamb., y Tnid.; sIL, Pont., y Cong. (5) El cód. Hamb.; minoris, las ed. (r.) acutiasima., el cód. Hamb., Tnid., y Pon.
cin&jue, La rechazd Ek.; quizá e¿ antiguo traductor
¿atino escribió iusquc inrandnw Ó ntque iueiurandum. (8) concuratorem, Ble.
266
NOVEL&&--VONSTITUC16N LXXV
sancimus, si quia dixerit obligatum se habere minoram aut ema res, aut (1) Ininoris parentes, mox ostendere hoc ipsum recusationis tempore apud euiu, qui dedit euratorem, et absolvi, auL si ineertum est hoc, praebeat ad sancta eloquia iusiuranduni, quia ex veritate obligatum eum se babero credena reeusat, el si hoe factum fucrit, titelain non contingere, neque curam, sed euin ab ea re procul expolli, no ex búe ipso hostem, et non curatorem adoleacentulo praebeamus.
dentem ente están obligados á ellos, mandamos, que, si alguno dijere que él tiene obligado al me-
Cap. 1V
Capitulo IV
Si vero tacuerit in initio hoe, et factus fuerit curator, sciat, omni actione ad versus minorem, si vera fucrit, se casurum.propter hoc, quod ex studio adversus hane nostram legem firmetur. Sed si quia aporte obligatus exsistens tacuerit, aciaL etiam late, quia sustinebit poenam, quod non poasit redhibitionibus aut alije solutionihus debiti se eiicecero (2, tempore curationis forsan arte compositis.
Péro si esto se lo hubiere callado en un principio, y hubiere sido constituido curador, sepa que decaerá de toda accióncontra el menor, si fuere verdadera, por esto, porque de intento se hace fuerte contra esta ley nuestra. Mas si el que estando claramente obligado se callare, sepa también éste que sufrirá la pena de que no podrá exeluirge á. sí mismo con restituciones fi otros pagos de la deuda, hechos acaso artificiosamente durante el tiempo de la curatela.
Cap. V
Capitulo V
Quod si quia, sicuti dictum est, factus curator, deinde minoris res fucrit perserutatus, et cessiones in semetipsum (3) aut per donationem, aut par venditionem, aut alio quolibet egerit modo sciat, omnino inflrrnum esse, quod ab co fuerit lactum, et noque por se, noque por interpositam personam tale aliquid agi, sed undique invalida hace talia fiar¡, tanquam si noque ab initio facta fuerint. Maríifestum est namque, quia, si in talem cogitationem inciderit, omnia aget et disponet (4) ad intsritum quidem (5) suae.animae, et (6) ad rerum, quae cius quasi videntur, utilitatein. § 1.—Et non solum donee fuerit curator, prohibemus eum ab huinsmodi cessione, sed neque postea gerere concedimus, no torean bco considerana abseondat rem, et prasordinaus illud malo, postinodum, dum a cura cesaaverit, et latero fecerit, quod maligne egerit, forte tunc. 1am (7) non ci.irator exaisteus, ceasionem accipiat, et rem maligne disponat. Tuno enim inflrmum esas volumus quod agitur, et non Posee uliam actionem ratero ccsaam ad'ersuseum, euius prius curam administraverat, sedpro non facto id case, et lucrum.fien adolescentis, liceL ceasio (8) pro verla causis facta sit, non ut remeot rursus ad eum, qui cessit, tanquam si nihil quasi in medium contra legem visum fuerit actum, sed cadat ab eis, quae ex hoe sunt quaesita, propter Lransgressionem nostrae legis, et base minorem lucran. Nam si non hano impósuerimus poenam, facilia erunt ea, quae sunt malignitatis, et cuna qui cessit, faciet iterum ruovere, et per medium ea, quae suni cessionis, recipiet, legem por anam malignitatem circumveniene. Et hace dicimus in omni curatore (9), in quibus omnino curas aliquorum introducunt legos, prodigorum forte, aut furiosorum, aut amentium, aut si quid
Mas si alguno, constituido, según se ha dicho, curador,-hubiere examinado los bienes del menor, y se hiciere á. si mismo cesiones, ó por donación, 6 por venta,ó de otro cualquier modo, sepa que es enteramente nulo lo que por él se hubiere hecho, que ni por el ni por interpuesta persona se hará a guná tal cosa, sino que todas ellas se invalidarán en todas sus partes, como si desde un principio no hubieren sido hechas. Porque es manifiesto, que, si hubiere caldo en tal propósito, todo lo hará y lo dispondrá ciertamente para perdición desu alma,y en utilidad de los bienes que se consideran como de él. § 1.—Y no solamente le prohibimos tal cesión mientras fuere curador, sino que tampoco le concedemos que la haga después, no sea que acaso considerando esto oculte la cosa, y preparándolo antes con malicia, luego después, cuando hubiere cesado en la curatela y hubiere hecho que estuviera oculto lo que con malicia hubiere ejecutado, no siendo quizáya entonces curador, acepte Ja cesión, J disponga naliciosamente la cosa. Porque en este caso queremos que sea nulo lo que se hace, y que ninguna acción cedida pueda tener valor contra aquél cuya curatela habla administrado antes, sino que esto se tenga pon no hecho, y se convierta en lucro del adolescente, aunque la cesión haya sido hecha por verdaderas causas, no de suerte que vuelva de nuevo al que hizo la cesión,eoino si nada pareciere que se hizo en el tiempo intermedio contra la ley, sino que pierda él lo que de este modo adquirió mediante transgresión de nuestra ley, y lúcrelo el menor. Porque si no impusiéremos esta pena, serán fáciles las maldades, y hará que á su vez promueva litigio el que hizo la cesión, Y. este medio recibirá lo que es objeto de la cesión, eludiendo con su malicia la ley. Y esto lo decimos res-
(1) El cd. HamL.; ant stiam, lae ed. (2) Ek. cd. estereotipado; miscere, el cod. Ilamb., y las ed. (31 Trid.; sumetipso, en Lugar de lu eemetipsnm, el cd. Ilamb., Por., y Cont. (t) Ble.; cgt P-t d1son1 et, el cc$d. Hamb., y Trid.; cgt et disponi, PorI.,y C'ont, () El cdd. ¡iamb,; quldem, omilcnla Iaa ed.
nor 6 sus bienes, ó á los padres del menor; pruebe inmediatamente esto mismo al tiempo de la excusa ante el que lo nombró curador, y sea eximido, 6, si la cosa fuera incierta, preste juramento ante las santas escrituras de que se excusa creyendo verdaderamente que lo tiene obligado, y si se hubiere hecho esto, no intervenga en la tutela ni en la curatela, sino sea él aIejaa'de estos cargos, no sea que de este modo le demos al adolescente un enemigo, y no un curador.
(6) liase sed. (7) El cód. llamb.: forte etiam tune, 7'rid,; forte
iSm
nunc, Port., y ConI. (8i El cod. 11am fi.; baec cestio, en lugar de licet cesio,
se lee en la ecl. Trid.; cwntlone, en vez de curatore, el cdcl. liamb., Port., y Cont.
NOVLiS .—CONSTTTUO!6N LXXV
267
aliud iam lex dixit, aut si quid inopinabile natura adinvenerit.
pacto á todo curador, absolutamente en todos los casos en que las leyes establecen las curatelas de algunos, acaso pródigos, 6 furiosos, 6 dementes, 6 si ya la ley dice alguna otra cosa, 6 si. la naturaleza presentare algún caso inesperado.
Cap. VI Quoniam autem videmus curatores, quícunque dei mernoriam habent, ad curam difflculter accedere (nam plurimis volentibus ea, quae minorum sunt, inipie in se vertere, amabilis est res et appetibilii), videinus autem praecipue difficilem esse euratorum causam propter foeneratorum (1) necessitatem, sancimus, nultam necessitatem ex legibus case euratoribus minorum pecunias foenerare, sed caute reponere et servare (2), quoniam melius est eis (3) in antiquis tutamen manera, quam usurarum appetitione etiam antiqua pecunia cadero, et periclitar quidem euratorem, si non mutuaverit, rursus autem, Si mutuaverit, penenlum sustinere, ficto forsan in debitis detrimento. Si vero ipse oponte mutuare voluerit, sub obligatiene forte pignorum, aut sub aliis, quae putantur indubitatae, cautlis, tuno babeat quidem duorum mensium por singulos anuos inducias (hoe quod legos laxamenturu vocant), sciat autem, mutui peniculum omnino ad se venturum.
Capitulo VI
Mas como vemos que curadores, que se acuerdan dificultad de la curaduria, (porque la cosa es amable y apetecible para muchos que quieren aplicar impíamente en su provecho lo que es de los menores), y vemos que principalmente es dificil al. cargo de los curadores por la necesidad de hacer préstamos á interés, mandamos, que no tengan por las leyes los curadores ninguna necesidad de prestar á interés los caudales de los menores, sino de depositarlos con seguridad y de conservarlos, porque mejor es para aquéllos que subsista la seguridad en cuanto Ii. los anteriores, que por el deseo de intereses perder también sus antiguos caudales, y que corra ciertamente riesgo. el curador, si no los hubiere dado en mútuo, y soporte á su vez responsabilidad, si los hubiere prestado, habiéndose quizá causado quebranto en los débitos. Pero si espontáneamente hubiere querido él mismo darlos en mútuo, acaso bajo obligación de prendas, ó con otras, garantías,' que se consideran indudables, tenga entonces ciertamente en cada año la trégua de dos meses, (cosa que las leyes llaman desahogo), pero sepa que la responsabilidad del mútuo recaerá en todo caso sobre él. de Dios, se encargan con
Cap. VII
Capitulo VII
Si vero habeat red itus auffieientes is, cuius cura administratur, eos expendat, si vero plus sint, suffleiant (4), quod plus est reponat (5). Quodsi mobilis fort&eius, culus cura administratur, substantia est, tuna illud sólum mutuare enrator cogatur, quantum ad dispensationem sufficiet adolescenti eiusue rebus, quod vero plus est, cauta reondatur. Licebit autem el cum omni subtilitate perscrutari, si aliquos forsan invenire caute potuerit reditus,st comparare minoni ex abundantíbus peeuniis, modicis funetionibus publicis obligatos, venditom re vero habentes idoneum, et lentos reditus exsistentes. Damus enim ci licontiam et hoc agere, seicuti, quia, si quid horuni neglexent, huinsmodi emtionis ipsum respiciet peniculum.
Mas si aquel cuya curatela es administrada tuviera las rentas suficientes, gástelas, peros¡ fueran más de las que basten, deposite las que haya de más. Pero ái acaso fueran bienes muebles ls de aquel cuya curaduría se administra, entonces esté obligado el curador á dar en mútuo solamente cuanto bastare al adolescente y á sus negocios para su sostenimiento, y lo restante sea guardado en seguro Mas le será lícito investigar con toda escrupulosidad, si pudiere hallar acaso algunas rentas con seguridad, y comprar para el menor con el dinero sobrante las que estén obligadas á moderadas cargas públicas, pero que tengan vendedor abonado, y siendo cuantiosas las rentas. Pues le damos licencia también para hacer esto, teniendo entendido, que, si descuidare alguna de estas cosas, le corresponderá á él mismo el riesgo de semejante compra.
Cap.; VIII
Capitulo VIII
Si vero tantum solummodo sit minoris aurum, cuius usurae vix eum et qui cius sunt paseere, et aliquani aliam ej praebere vitae dispensationem suffieiant, tuno necessitatis ratio nos etiam ad hoc vocat, ut curatores respicientes ad deuin ita faciant gubernationem, tanquarn in suis rebus. Etenhm volumus, dum celebratur decretum, quod tradit curam ei, qui ad ean aceedit, etiani iusiurandum eum dicere sacrosaneta del evaDgelia tangentern, quiaper omnem pergens viam utilitatem adolesoentis aget. Quod tamen non excipiet eum a ratiociniis, noque a legis ordine, sed cautiorem (6) faciet ad rerum gubernationem, tirnentem semper
Pero si el dinero del menor fuera solamente tanto, que sus intereses apenas sean suficientes para alimentarle á él y á los suyos, y para suministrarle el demás substento de la vida, en este caso la razón de la necesidad nos llama también á esto, á que los curadores que dirigen la vista á Dios gobiernen la administración así como tratándose de sus proVas cosas. Así, pues, queremos, que tan pronto se hace el decreto, que le encomienda la curatela al que entra en ella, preste él también, poniendo la mano sobre los sacrosantos evangelios de Dios, juramento de que hará lo que sea útil al adolescente buscándolo por todos los caminos. Lo que, sin cm.
I
(1) Otros foenerattonum, Cont. al m4rge4.
(5) Et cód. Ramb., j Trid. raerv&re, Port., y Cont. (5) elus, ti o&l. Hamb , y
(4) Et cód. llamé.; sufficiat, las ed. (5) Otros repouatnr. Cont. al margen. (6) esutionem, TrW.
268
NOYELAB,—OONSTITLTCIÓN LXXVl
circa eas propter iurisiurandi memoriazn factam. Haec lex anobis pro caiitela sitposita horum, qui curatóribus indigent. Si quid vero et aliud adinvenerimus, noque hoc lego complecti pigebit, nL por omnia patres eorum, qui sibi auxilian •nequeunt, exaistamus.
barga, no lo eximir& de las cuentas, ni del orden de la ley, sino que lo hará más cauto para laadministración de los bienes, temiendo siempre respecto á ellos por el recuerdo que haga del juramento. Quede establecida por nosotros esta ley para seguridad da los que necesitan curadores. Pero si alguna otra cosa nueva halIá'emos todavía, no nos posará comprenderla en otra ley, para que en todo seamos padres del que no pueden valerse á sí mismos.
Epiloguz
Epilogo
Tun igitur eminentia quae visa sunt fobia, edictis por provincias, quibus praees, utena, omnibus faciaL manifesta, ut nullum lateant, quae a no bis
Dat. Kal. lun. Constant., imper. DN. IusTlNuiu PP. Aug. auno XII., IOANNE Y. C. Cona.. [538.1
Por tanto, haga tu eminencia manifiesto á todos, sirviéndose de edictos en las provincias en que presides, la que nos ha parecido bien, á fin de que á nadie se oculte lo que piadosamente y para mirar por los súbditos ha sido sancionado por nosotros Dada en Constantinopla el,da de [as Calendas de. Junio, en el año duodécimo del imperio del señor
CONaTÍ. T.VI (1)
CONSTITUOZON T.VI
DE INSTRtJMBNTORWE CAUTELA ET FIDE , El' PRIMUM DE DEPOSITO, ET MUTUO, ET ALUS DOCUMENT15 PRIVAT1M (2) QUiDEM SCRIPTIS, HABENTIBtJS AUTEN TESTES, El' DE NON UABENT1BUS TESTES, IT DE INSTRUMENTLS P(TBL10E CONFECTIS, E? DE COLLATIONIBUS MANUS PROPRIAS SCRIPTURAR, IT Dlt EXPOS1TIS INSTRUMENTIS AB ILUTTERATIS AUT PAUCAS L!TTERAS SOZENTIBUS, ET DE NON SCRIPTIS CONTRACTIBUS, ET DE CONTRACTIBUS USQUE AD UNAM UB&AM AUIU, ET DE CONTRACTIBUS, QUI 1W AGIUS FIUNT, ID U? 1W Dt}CUMENTIS ET CONTRACTIBUS FUTUIUS LOCUM HABEAT LEE
DE LA SEGUR[DAD Y FE DE LOS IUSTRUMENTOSi Y EN PRIMER LUGAR DEL DEPÓSITO, DEL MÚTUO, Y DE OTROS DOCUMENTOS ESCRITOS, A LA VERDAD, PRIVADAMENTE, TENIENDO Ó NO TENIENDO TESTIGOS; DE LOS INSTRUMENTOS HCH0S PÚBLICAMENTE; DE LOS COTEJOS DE ESCRITURA DE PROPIA MANO, DE LOS iNSTRUMENTOS sxpussTOS POR PERSONAS QUE NO SABEN, ó SABEN POCO, DE LXTRASPI DE LOS CONTRATOS NO ESCRITOS; DE LOS CONTRATOS LSTL LA CUNTlA DE UNA LIBRA DE IE LOS CONTRATOS QUE SE HACEN EN LOS CAMPOS, Y DE QUE LA LEY TENGA APLICACIÓN EN LOS DOCUMENTOS Y CONTRATOS FUTUROS
pie et pro subiectorum provi4éntia sancita sunt.
(Coli. VI. tlt. 3.)
Ident Imperator lo#iwz, gloriosissimo Oie,ialiun PraeLorioruni Praefecto iterum, Exconsuli eL Patricio.
JUSTINIANO, Augustoperpétuo, bajo el consulado de JUAN, varón muy esclarecido. [538.]
oao;
(Colección VI. tItulo 3.) EL mismo Empeador 4 JUAN, segunda vez gloriosi-
simo Prefecto de Los Pretorios de Oriente, E9.'con8ul g Patricio.
Praeft10 Novimus nostras legos, quse volunt ex collationo litterarum fidem dan documentis, et quia quidam lmperatorum superexcresoento 1am maliLla corum, qui adulterantur documenta, haec Lelia pro. hibuerunt, illud studium falsatoribus ease ore entes, uL ad irnitationem litteraruni semetipsos maxime exercerent, 00 quod nihil est aliud falsitas, nisi veritatis imitatio. Quoniam ¡gitur in his temporibus innumeras invenimus falsitates in iudieiis multis, quorum fuimus auditores, et quoddam inopinabile ex Armenia nobis exortum est. Oblato namque ommutationis documento, et litteris dissimilib'us ludicatis, quoniam postes inventi sunt u, qui de documento testati sunt, subacriptiones subdentes, et oua (3) recognoscentes, fidem suscepit documentum, et quoddam bino inopinabile occurrit, eo quod litterae quidem sine Ilde visae sunt, iicet examinata, responsa vero (4) testium eum venitate concordaverunt, et hoc per fidem tcstium, quae videtur quodammodo case cauta. Videmus Lamen naturam eius crebro egentem re¡ examinatione, quando littorarum dissimilitudinem esopo quidem tempus faoit (non enim ita quia scnilit iuvenis et robustus,
Prefacio Sabemos que las leyes nuestras quieren que se les dé 'fe á los documentos en virtudde cotejo de letras, y que algunos Emperadores, por ir, creciendo la malicia de los que adulteran los documentos, prohibieron tales cosas, creyendo que era empeño de los falsificadores ejercitarse principalmente ellos mismos en la imitación de letras, porque la falsedad no es otra cosa, sino la imitación de la verdad. Mas como en estos tiempos hallamos innumerables falsedades en muchos juicios, de que fuimos auditores, se nos presentó de Armenia también alguna cosa inespérada. Porque habiéndose presentado un documento de permuta, y juzgándose desemejantes las letras, como después fueron hallados lqs que fueron testigos del documento, y lo subscribieron, y las reconocieron, adquirió fe el dócumento, y aconteció en este caso una cosa inesperada, porque las letras fueron ciertamente consideradas sin autencidad, aunque,. examinadas, las respuestas dé los testigos concordaron, sin embargo, con la verdad, y esto, por testimonio de los testigos, que hasta cierto punto se considera seguro. Pero vemos que que su naturaleza requiere a menudo el examen de
(5) EL teto gro (Novela LXXIII.) se halla en Hal. g (3) El cdd. Eamb., y TM.; aubuerlptlouem.-eam, Fort., &irtmg.—Ras X357 4.1. SchoL a—o.--Iulian Cono. 66.— y Cont. Ja ,eridn ¿aina ea La antigua gLosada. (4) Ek; verorum, en Lugar de veroealeeeieLodd.ffb.,
(2) EL cód. Hamb,, y TrLrL; privato, Porg., y cont.
gen UN
NOVELÁS . —OONSflTUOIÓN LXXVI
ac senez et forte tremens), saepe autem et languor hoc faeit. Et quidem (1) hoc dicimus, quando calami et atramenti immutatio sirnilitudinis per omnia anfcrt puritatem, et nec invenimus de reliquo dicera, quanta natura generans innovat, et legislatoribus nobis praebet causas.
§ l.—Quia igitur imperium propterea deus de caelo constitujt, ut difflcilibus irnponat, quae apud eum sunt bona, et legos aptet secundurn naturae varietatem, propterea existimavimus oportere et huno seribere sanctionem et dare in cornmune subiectis, quos nobis deus et prius tradidit, etpaulatim .seniper addiciet. Etenim quiddam de deposito in seripto dubitatum et ad contentionem deductum invenimus, et oportet etiam horum ómnino (2) prospicere. Itaque illico noble est a. deposito inchoandum.
269
la cosa, porque ciertamente que con frecuencia el tiempo produce la desemajanza de letras, (porque nadie que sea joven y robusto escribe como el que es anciano y acaso tembloroso), y también muchas veces una enfermedad hace lo mismo. Y decimos ciertamente esto, porque el cambio de pluma y de tinta quita la integridad de la completa semejanza, y no hallamos por lo demás cómo decir cuántas novedades produce la. naturaleza, y cuántas causas nos suministra & los tegisladores § 1.—Mas por lo mismo que Dios constituyó desde el cielo el imperio para que é. las cosas difíciles aplique lo que para él es bueno, y acomode las leyes según la variedad de la naturaleza, por eso hemos estimado que era menester escribir también esta ley, y dársela en general á los súbditos que Dios nos confié antes, y que paulatinamente nos irá agregando siempre. Y como hallamos que se dudó y se hizo objeto de contienda alguna cosa sobre un depósito constituido por escrito, es también de todo punto necesario proveer respecto á ella. Y así, se ha de comenzar por nosotros desde luego por al depósito.
cap.][
Capitulo 1
Si quis igitur vult caute deponere, non soli credat accipientis seripturae (hoc quod etiam in iudido quaesitum est; quia enim non professus est is, qui 8cripsisse dicebatur, anam esse scripturam, magnum res. babuit tumultum, et soribere alia coactus est, quae viga sunt veluti simiia quidem, non turnen per omnia almilla, et, quantum ad illam scripturam, sine termino causa perinansit), sed is, qui depositum dat, advoeet etiam testes nL poasibile est honestos et fide dignos, et non minus tribus, ut non in sola scriptura el eius examinatione pendeamus (3), sed sil iudieantibus etiam testium solatiurn. Etenim tales .testifioationes susoipimus, uas (4) praesentes testes dioant, quia his praesentibus subacripait qui documentuin facit, et huno (5) noverunt. Nam si inyenerimus et tales quosdam testes, non mines quam tres, dignos fide exaistentes, neque talem interdicimus fidem; noque enim ut abbreviemus probationes, ponimus legem, sed ut cese cas et cauto esse.faeiamus.
Así, pues, si alguien quiere hacer con seguridad un depósito, no preste confianza á la sola escritura del que lo recibe, (cosa que también fué ventilada en juicio; porque cuando el que se decía que hizo el escrito no confesó que la escritura fuese suya, el caso produjo grande perturbación, y. aquél fué obligado á escribir otra, que pareció ciertamente en algún modo análoga, pero no enteramente semejante, y la cuestión quedó, en cuanto ti aquella escritura, sin terminar), sino llame el que da el depósito también testigos, en ouanto sea posible honrados y fidedignos, y no menos de tres, á fin de que no estemos pendientes de la sola escritura y de su examen, sino que tengan los juzgadores también el auxilio de los testigos. Y, en efecto, admitimos aquellos testimonios en que digan testigos presenciales que el que hizo el documento lo subscribió estando ellos presentes, y que ellos lo conocieron. Porque si halláremos también algunos testigos tales, no menos de tres, que sean fidedignos, no denegamos tal fe; pues no establecemos esta ley para disminuir las pruebas, sino para ha-
cer que las haya, y para-que sean seguras.
Cap. II
Capitulo II
Sed et si quia aut mutui instrumentum, ant altarius cuiuspiam faciat, et nolnerit hoc in publico conficere(6), quod et in deposito definivimuB, non ex ipso videatur oredibile, quod seribitur super mutuo documentum, nisi etiam teetium habeat praesentiam fide dignorum non minus trium, uL, sive venlant et propriis subseriptionibus atIestentur, sive xiii quidam testificentur, quia praesentibus cia confectum est documentum, fidem causa ex utroque percipiat, etiam litterariim examinatione penitus non repulsa (7), sed sola non sufficiente, augmento autem testium confirmanda.
Pero también si alguien hiciera un instrumento de mútuo, ó de otro cualquier contrato, y no hubiere querido hacerlo en público, (cosa que hemos determinado también en el depósito), no sea considerado por si mismo digno de crédito el documento que se escribe sobre el mútuo sino si también tüviera la presencia de no menos ie tres testigos fidedignos, ti fin de que, ya si asistieran y atestiguaran con sus propias subscripciones, ya si algunos otros testimoniaran que el documento se hizo estando ellos presentes, ere adquiera crédito de ambos modos, no rechazándose en absoluto tampoco el examen de las letras, pero no siendo él solo suficiente, sino debiendo ser confirmado con la adición de los testigos.
Parece queso deberla leer et quid 6 eL quldem quid. () El cckL Hamb.; omxdno horum, ¿as cd. (5) PorI., y Cont, al m4rgen; pendamus, el cdd. Hamb., TrW, y Cont. (4) que, el odd. Hamb.; es de conjeturar que mdc bisn:se • (1)
deberla leer quo. (5) El cdd..
al mdrgcn,
Hamb., y las cd.; oroc hoc, según dice Cont.
(6) Co niel ura Cr.; pero no menos bien enmsvidarón Leusclai,. Notal. II., 244. y Salmas. de usurle, couflerl el cdd.
Hamb. y Zas cd. confiten. (5) ozpSIl& el cád. Hamb., y TrW.
270
NOVELA$ . —OON$PITUOXÓN LXXVI Cap. III
Capitulo III
Si vero tale aliquid contigerit, quale in Armenia facturnest, et aliud quidem faciebat (1) collatio litterarum, aliud vero testimonia, tuno nos quidem existimavimus ea, quae a (2) viva dicuntur voce et curn iureiurando, haee digniora fide, quam ser!pturam ipsam secundum se subsistere. Veruntamen sit hoc iudicantis prudentiae simul atque reli. gionis, ut veracibua potius pro talibus credat. Et nos quidem secundum hunc modum existirnamus (3) oportere probari fldelia documenta.
Mas si aconteciere alguna cosa tal como sucedió en la Armenia, y ciertamente el cotejo de letras demostrará una cosa, y otra los- testimonios, en este caso hemos, á la verdad, estimado que más bien sea digno de fe lo que se dice de- viva voz y bajo juramento, que no que subsista por si misma Ja escritura. Mas corresponda esto á La prudencia al mismo tiempo quq á la religiosidad del juez, de suerte que más bien dé crédito á los veraces que á tales cosas. Y ciertamente que de este modo hemos creído nosotros que se debían aprobar como fieles los documentos.
Cap. 1V
Capitulo IV
Si tamen quisquam ant deponena, aut mutuans, ant aliter contrahena contentus sit scriptura sola eius, cum quo contrahit, in ipso erit, ut sciat,quia in illius fide totm ipse suspendit.. Et quidem quantum ex scriptura, non sufflciens videbitur lides, nial senundum nostram tegem adiiclatur documento credulitas aut praesentia testium, coram quibus contractus est factus, aut forsan novissimum eius re! refugium invenerit, dicimus autem quod ex iurelurando esi. Nam non infirmaznus quod factum est; nam falsitates et imitationes metuentes, et nudie Bis exsistentibua non credentes huiusmodi subtilitatem causae addimus, non ut credontes privemus fide sua circa amicos, sed nl, quantum possibito est, et perfidiam el negationein mulLís reconvincamus modis.
Pero si alguno al hacer un depósito, 6 un mútuo, 6 al contratar de otro modo se hubiera contentado COfi el solo escrito de aquel con quien contrata, en él mismo consistirá al saber que él lo dejó todo pendiente de la fidelidad de aquél. Y ciertamente que en cuanto á la escritura no se considerará suficiente la fe, á no ser que con arreglo á nuestra ley se le añada al documento requisito para ser creído 6 la presencia de los testigos, ante los que se hizo el contrato, ó acaso si él encontrare el último refugio para esto, nos referimos al-que consiste en el juramento. Porque no invalidamos lo que se hizo; pues temiendo las falsedades y las imitaciones, i no dando crédito -á las que son meras escrituras, añadimos esta formalidad para el negocio, no para privar de la fe en sus amigos á los que en ellos creen, sino para combatir de muchos modos, en cuanto es posible, la perfidia y la negación.
Cap. V
Capitulo V
Sed et si instrumenta publice confecta sint, licet tabellionu m habeant supplementum, adiiciatur et eis, antequam compleañtur, sicut dictum est, testium ex seripto praesentia.
Mas también si los instrumentos hubieran sido hechos públicamente, aunque tengan el complemento de los notarios, agrégueseles antes que sean terminados, según se ha dicho, la presencia de testigos que conste por escrito.
Cap. VI
Capitulo VI
Oportet aulem iudicantes, el si qua signa invenerint adscripta ehartis, etiam haec requirere et legere niti (plurima namque novimus et ex jhs apparuisse), el non facile fidem litterarum ex aliaruzn (4) collatione recipere, propter dudum dictas a nobis causas.
Mas es menester que los jueces, si hallaren algunas indicaciones ag-egadas á. los documentos, se empeñen en investigarlas y leerlas, (porque hemos sabido que también de ellas resultaron muchas cosas), y no den .fácilmente crédito á la letra por elcotejo con otra, por las causas antes dichas por nosotros.
Cap. VII
Capitulo VII
Si. vero moriantur ornees testes, ant forsan absmI, ant aliter non facile sit fidein ex testium subseriptionibus invenire, neque tabello superest, qui complevit (si quidem publice siL confectum), quatenus testimonium perhibeat pro se, ant non est in civitate, sed necease est omnino collationern Iitterarum suppletiones eorum (5), qui subscripserint, asaumere, tuno competene est praperare quidem ad comparationes (neque enim eas modis omnibus interdicimus), per omnem autem subtilitatem procedere, et omnino si putaverit eis iudex oportere
Pero si muriesen todos los testigos, ó acaso estuvieran ausentes, ó por otra causa no fuera fácil hallar la verdad por las firmas de lo¡ testigos, ni estuviera presente el notario, que autorizó el documento, (si hubiera sido hecho públicamente), para que por si preste testimonio, 6 no se baila en la ciudad, sino que es absolutamente necesario que el cotejo de letras comprenda las adiciones de los que hubieren subscrito, en este caso, á la verdad, corresponde apresurarse á hacer los cotejos, (porque de ningún modo los prohibimos), pero que se pro-
(1) £1 cód. Harnb,, y Tr,4.; nt - Lsctat, Porg., y Cont. () El cód. Hamb., y TM.; a, omtteiila Port., y Cont. (6) Las ed.; collatlonem lltteraruni supplat'ones aut eomm, el cdd. Ilamb. Con airegLoal tevLo gnego se debería Leer (3) El cód. Ilamb., evistiiiavLmu, Las ed. fid em, ex litterarum allarum, coilationem llttsrarnm ant iuppletlonls (supplLfonum) ant (4) EL oód. Hamb., y Trid.; eorum. Port., y Cont.
NOVELAS.—OON$TftucflóN LIXV!
credi, etiam iusiurandum iáilcere proferenti, quia nihil maligni con soma in eo, quod a se profertur, nec quandam artem circa collationem lien praeparana, sic utitur so, quatecus neque perimatur quidquam omnino, et por omnia munitio in rebus fiat.
§ 1.—In Ha vero, quae conficiuntur publice documentis, si tabellio venerit1 eL testimonium perhi- buerit cum iureiurando, si qutdem non per se sonpserit, sed por alium ministrantem sibi' et iIle veniaL (1), si vivit, si quidom posaibile omnino est eum venire, et nulla causa prohibet oms advenmm, aegritudo forte valida, quaelibetant aliaru m necessitatum, quae hominibus acciduni. Quodsi etim adnumeratoreni habuerit instrumentum, el ipse adveniat, nL tres sint testificantes, et non unus. Si vero noque adnumerator assum tus est, et instrumentum ipeo tabollio totum per se conseripsit atque supplevit, aut si etiam qui hoe conscri-
pait non est, aut aliter ¡pse venire non valet, Lamen cum iureiurando propriae completioni aUesteur, nL comparationi non fiat locus, smI etiam sic credibUja documenta; Iestimonium enim et ex voce complentis factum, eL ¡usiurandum babees adiectum praebuit quoddam causas momentum (2).
§ 2.—Quodsi Labellio defunetus sat, et testimonium perhibeatur suppleioni ex alía collatioze, si quidem etiam sic haboat eum, qui conscripsit in strumentum, viventem, et adnumeratorem, adveniant el illi, si quidem praesentea sutiL, et habeat ex collatione adimpletiQnum et ex tostibus causa fidem Si vero nullus liorum sit, tuno fiat quidem completionum oollatio non autem sola hace ad hoe sufficiat, sed el aliorum subsonibentium forte aut contrahentiuni acripturae examinenfur, uL ex plurimis óomparationtbus 1am complotionia, quam subscribentium forte, aut etiam conLrabentium uña quaedam colligatur undique et efficiátur fides.
§ 3.—Si vero nihil aliad inveniatur, praetor col-' lationem instrumentorum, quod bactenus valuit fiat, ut quiprofart ad collationes (3) documentum, jureL soLenniter. Ut autem aliquod omnino causa su mal augmenturn ad maiorein negotii fideni, eL ipae, qui hoc petit flor¡, iu.ret,.quia non aliam idoneain babeos fidem, ad collationom instrumentoruin 'venit, neo quidquam circa eam egit aut machin atus sst, quod posait forte, veritatein abecondore. De quibus licebit seso liberare contrahentei, si consenserint utrique ad hoc venire, ut insinuent instrumenta, el profiteantur ea sub gestis monumoutorum ipsi contrahentes, quatenus priventur nequitia, et corruplioue, et falsitatibus, et quaeconque alia mala corrigentes, praeientem promulgamus legem. lis, quae dudum a-nobis ¡u colIatio. nibus litterarum factarumper scripturain propriae manus sancita sunt, in sua virtute manentibus, proculdubio el in iis, qui HUeras nesoiunt, quae oHm 4) valent in iudlciis suam habentibus firmitatem, quoniam quidem ex iudiciali forma accepe. runt examinationem haec talla compotentem. (1) Bk.;veidst, omUenla ci cód. Hamb., y ¿ a8 cd. 2) EL cód. Hamb., por ccgu.nda mano,y Trid.; doeu-
mentrni,, ci cdd. Hamb.; monimentuin, Port. Cont. (5) .8k.; coUationls, c odd. Bamb., y tea cci.
211
ceda con toda escrupulosidad,y eñ todo Caso, SÍ ci juez juzgare que se es de he dar crédito, impóngale además al que hace la exhibición el juramento de que no es sabedor de ninguna maldad en [o que por él se presenta, ni preparó que so cometiera algún fraude en el cotejo, y que se vale de aquello 1 fin de que no se pierda nada absolutamente, y sedé en todo seguridad á las cosas. § 1.—Mas tratándose de los d9çumentos que se hacen públicamente, si se presentare el notario, prestará también testimonio con juramento, y si verdaderamente no hubiere hecho por el el escrito, sino valiéndose de otro que á él le sirve, comparezca también éste, si vive, y de algún modo le es posible presentarse, y. no lo prohibe su comparecencia ninguna causa, por ejemplo, una grave enfermedad, ti otra cualquiera de las necesidades, que les sobrevienen á los hombres. Pero si ene! instrumento hubiere intervenido también contador, comparezca también éste, para que sean tres los que testifiquen, .y no uno solo. Mas si no se tomó contador, y el mismo notario escribió por sí todo el instrumento, y lo perfeccionó, 6 también si no está presente el que lo escribió, 6 por otra causa no puedo él comparecer, atestigüe, sin embargo, bajo juramento su propia intervención, de suerte que no haya lugar al cotejo, y sean también así fidedignos los documentos; porque el testimonio prestado también por voz del que los perfeccionó, y que tiene agregado juramento, dió cierto valor al negocio. § 2.—Pero si falleció el notario, y 1 su escritura se le prestara testimonio por virtud de otro cotejo, y también en este caso vivieran el que escribió el instrumento y el contador, comparezcan también éstos, si estuvieran presentes, y haga fe. la escrlinra por virtud del cotejo de los escritos complementarios, 7. por virtud de los testigos. Mas si no hubiera ninguno de éstos, en tal caso hágase ciertamente el cotejo de los escritos complementarios, pero no baste éste solo para ello, sino examínese la escritura de los demás que acaso subscribieron 6 la de los contratantes, 1 fin de que por virtud de muchos cotejos así de los escritos complementarios, como do los que quizá subscriban, 6 aun de los contratantes, se recoja de todas partes y se forme una sola verdad acreditada. 3.—Mas si no se hallara ninguna otra cosa, sino el cotejo de los instrumentos, hágase lo que hasta ahora estuvo en vigor, de suerte que el que presenta para el cotejo un documento preste solemnemente juramento. Mas para queen todo caso quede favorecida la-cosa en cuanto al mayor crédito del negocio, jure también el mismo que pide que se haga esto, que no teniendo otro medio abonado de prueba llegó al cotejo de los instrumentos, y que no hizo 6 maquinó respecto ¡él cosa alguna, que acaso pueda ocultar Ja verdad. De loque les será licito 1 los contratantes librarse, si ambos hubieren consentido en esto, en insinuar ¡os instrumentos, y los mismos contratantes los consignaran en actuacioneS, 1 fin de que queden ¡salvo de mal-dad, de corrupción, y de falsedades, y de otros cualesquiera males para cuya corrección promulgamos la presente ley. Subsistiendo en su vigor ¡o que por nosotros fuá sancionado antes respecto al cotejo de las escrituras hechas por propia mano, y teniendo sin duda alguna su propia fuerza también respecto ¡los que no saben de letras lo que ya tiene validez en los juicios, puesto que, 1 la verdad, estas cosas sufrieron por la resolución judicial el examen competente. (4) 1am, .8k, cd. estereotipada.
272
NÓVELAL—OONSPITUOIÓN L1XI Cap.
vrii
Capitulo VIII
Oportet vero in ¡in, qui litteras nesoiunt, et testes çt ómnino (1) tabularios adhiberi, in quibus ]ocio sunt tabularii, maxime autem testes non ignotos contrahentibus, ut quidam acribant pro illiteralo aut paucas litteras sciente, alú vero attestontur, quia etiam praesentibus. eis hace gesta sunt, el scierunt eum, et ita taIiuuinstrunientorum suscipiatur fides; manifesturn exsistens, quia non minus,cuani quinque testes inhi talibus adhibendi sant, inter quos erit et qui sc1bit pro contrahente aut ttfluai, aut quae (2) post paucas litteras illiu posita sant, quatenus nihil omittatur de summa subtilitate. Et hae,dicirnus super instrumentis ex acripto oonfectis. Nam si quia (acere quemlibet contractum ex non scriptó voluerit, huc manifestuui est, quia aut por testes, aut por iusiurandum fldem percipiet, actore quideni testes deducente, pulsato autem jurante aut referente, sicuti iudex negotium disposuerit. Ut autem nihil sit neque herurn ineinendatum, illud quoque adiicere le gi honum est, ut, si usque ad unarn aun Iihrarn fuenit contractus, huiusmodi observationem in hoc minime custodiri, sed secunduin hoc, quod tuno actum oat, causam fiar, ut non de rebus exiguis maximas altnitiones homines sustineant.
Mas es conveniente, tratándose de los que no saben de letras, que se 'valgan de testigos y en todo caso de tabularlos, en las localidades en que hay tabalarios, pero principalmente de testigos no desconocidos para los contratantes, de suerte que algunos escriban por el que no sabe, 6 sabe poco, de letras, y los otros atestigüen que aquello se hizo estando también ellos presentes, y que ellos conocieron a. aquél, y de este modo se adquiera Ja veracidad de tales instrumentos; siendo manifiesto que en tales casos se han de emplear no menos de cinco testigos, entro los que estará el que escribe por el contratante, 6 la totalidad, 6 lo que se consignó después de pocas letras dél mismo, a. fin, de que no se omita nada de la más estricta escrupulo'aidad Y esto lo decimos respecto a. los instrumentos hechos por escrito. Porque si alguien hubiere. querido hacer algún contrato no por escrito, es manifiesto que obtendrá crédito 6 por medio de testigos, 6 de juramento, presentando ciertamente el
Cap. IX
Capitulo IX
Hace autem omnia tenÉ3re in civitatibus volumus; nam in agris, ubi multa simplicitas esi, el neque soribentium aut testium mulloruni copia est,1 quae hactenus apud eos valuerunt et nunc sint (3) firma. Hoe enirn el in ipsiS testamentía, quibus maxirne sludemus, iam a nobis sancitum est. Valeat itaque lex in omnibus, quao post hace (acienda sant, instrumentis et contractibus; quod enim iam transivit, cur quispiam sanciatt Hane autem legem peperit conteutionum multitudo factarum quidem in litibus, apud flOS autem introduclarum, quatenus' quotidie mIer sese contendere homines compescamus, praeauferentes cia altercationea per legislationis subtihtatem.
Mas queremos que todo esto estéen vigor en las ciudades; porque en los campos, donde hay mucha sencillez, y no hay facilidad de hallar escribientes 6 muchos testigos, subsistirán firmes también ahora las disposiciones que hasta hoy estuvieron vigentes en ellos. Porque esto ha sido ya sancionado por nosotros también en cuanto a. los mismos testamentos, por los que nos preocupamos muy principalmente. Y así, sea 'válida esta ley para todos los instrumentos y contratos, que desde ahora se hayan de hacer; porque 'respecto a. loque ya pasó, ¿cómo dispondría alguien? Mas la multitud de contiendas nacidas ciertamente en los litigios, pero presentadas a. nosotros, dió origen a. esta ley, a. fin de evitar nosotros que diariamente contiendan entre si los hombres, quitándoles por adelantado altercados por medio de la escrupulosidad de Ls. legislación.
Epilogas
Epilogo
Quapropter convenit Luam eminentiarn hace cognosceniem manifesta omnibus (acere subiectia, et qui hio sunt,'et qui in gentibus. Etenim ad silos gloriosiasimospraefectos, et qui in Hesperia sunt, el in Libya, el qui in septentrional ¡bus (dicimus autem ¡si lllyrioo)soripsimus, ut omnis nobis respublica plena fiat bac lego subiectorum madente coneussionibus.
Por tanto, es conveniente que tu eminencia, al conocer estas disposiciones, las haga manifiestas a. todos los súbditos, así a. los que hay aquí, como a. los que en las regiones. Porque hemos escrito a. los otros gloriosisimos prefectos, tanto a. los que hay en la Hesperia, cuanto a. los que en la Libia, y en el septentrión, (nos referimos a. la Iliria), para que en $oda nuestra república se divulgue esta ley qde pone remedio a. las concusiones de los súbditos. Dada en Constantinopla a. 1 de las Nonas de Junio, en el año duodécimo del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de JUAN, varón muy esclarecido, L538.1
Dat. prid. Non. ¡un. Constaul., impar. DN. In-
STLN1ANI PP. A. anu. XII., IOANNE V. C. Cona. (538.]
(1) Las ed.; et testes onuilno et, et cód, Hamb. (5) B/e.; totm ant postes qnae, d cóci. Llamb., y la., ed.
actor los testigos, pero prestando juramento 6 contradefiriéndolo el demandado, según hubiere dispuesto el juez el negocio.. Mas para que nada de esto quede sin enmienda, es bueno añadir a. la ley, que,,si el contrato fuere hasta una sola libradeoro, no se observe de ningún modo en esto tal formalidad, sino hágase. la cosa conforme a. lo que hasta entonces se hizo, a. fin de que por exiguos negocios no sufran muy grandes quebrantos los hombres.
(3) El cdd. Hum.; etlam, adicionan Las sd.'
NOVELLL—OONATITUOIÓN LXXIV
273
OONST. T.TTTV (1)
CONSTITUOXON T.iy
QUIBUS MOD1S NATURALES FILU EPF1CIANTUR LEGITIMI ET SUI SUFRA ILLOS MODOS, QUI, Di SUPERIORIBUS CONSTITUTIONIBUS CONTINENTUR (Ccli. Vi. tlt. 1)
BE QUÉ MODOS SE HACEN LEGITIMOS Y SUYOS LOS HIJOS NATURALES, ADEMÁS DE LAS MANERAS QUE SE CONTIENEN EN LAS ANTERIORES CONSTITUCIONES (Colección Vi. titulo 1.)
Imp. IUSTINIANUS Aug. J0ANNI, gloriosissimo Orim-
El Emperador JuSTiNIANo, Augusto, á JUAN, segunda ve oriosis,no Prefecto de ¿os Pretorios de Oriente, ¡!.xconsul ordinario y Patricio.
Praefatto
Prefaojo
taliwn. Praetoriorum Praefecto iterunt, Eteconsuti ordinario et Patricio.
Recto dictum ent a praedecessoribun nostrio, et ante omnes a luliano sapientissimo, quia nulla lex noque senatusconsultum prolatum in republica Ro manorum videtur ad omnia sufficienter ab millo promulgatum, sed multa indigere correctione, 'it ad naturae varietatem el eius machinationes sufficiat. Igitur de iis, qui ex naturalibus ad suorum ius pei'Veniunt, et multas et varias conscripsimus legos, ex biS autem, quae a natura rerum por singula inoliuntur, invenientes aliquid deesse lis, quas 1am statuta sunt, hot m praesenti corrigimus. Santum namque ést, ut, si quis habens mulierem ci puro sibi affectu compertam (2), delude filos procreaverit, et poslea ej (3) etiam nuptialia fecerit instrumenta, et legitim.os ex ea procreaveril filos, noque ii qui prius nati sunt, maneant naturales, sed el liii connumerentur suis, eo quod occasio omnino ele sunt nasci legitimis (4). Sed habuit etiam ¡ata lex correctionem; nam quia secuncli et post dotam nati mortui iunt, ideo volebant quidam nequaquam priores a non exsistentibus adiuvari. EL hoc emendavimus, et dedimus 6ia etiam sic, ve¡ si mortui suüt Ii, qui secundi fucrunt fratres, haboro jura legitima, illod .quoque. adiicientos, quoniara et boc dubitatum est, ut,.vel si aliqui fui post dotalia non nascantur, attarnen praecedéntes, licet ante dotalia nati sunt, intor suos adecribi, paIre quippe ad hoc festinante.
Con razón-se dijo por nuestrospredecesores, y antes de todos por el sapientisimo Juliano, que no se considera que ninguna ley ó senadoconsulto dado en la república de los romanos se promulgó siendo desde un principio suficiente para todo, sino que necesita muchas correcciones, para que baste para la variedad de la naturaleza y para sus maquinaciones. Así, 'pues, escribirnos muchas y variadas constituciones respecto á. los que de la condición de de naturales pasan al derecho de suyos, pero hallando, por lo que por la naturaleza de las cosas se urde en cada caso, que falta algo ti lo que ya ha sido establecido, lo corregimos al presente. Porque se dispuso, que si alguno, teniendo mujer, por él reconocidapor el solo afecto hubiere después procreado de ella hijos, y luego le hubiere hecho también instrumentos nupciales, y hubiere procreado de olla hijos legítimos, no permanecieran siendo naturales los que nacieron antes, sino que también ellos se contasen entre los suyos, porque, en todo caso les dieron á los légítimos ocasión para nacer. Pero también esta-ley tuvo corrección; porque como murieron los segundos y nacidos después de la dote, querían por lo mismo algunos que de ninguna manera fuesen favorecidos los primeros por los que no existían. Y enmendamos esto, y les concedimos, que, aun habiendo muerto los que fueron segundos hermanos, tuvieran los derechos legítimos, añadiendoademás, porque también esto fué puesto en duda, que, aun cuando después de los instrumentes dotales no nacieran algunos hijos, so contaran, 'sin embargo, entre los suyos los anteriores, aunque nacieron antes de los instrumentos dotales, por haberse el padre apresurado ti ello. § 1.—Pero también ocurre alguna otra tal cosa. § 1.—Sed et ahud quiddam tale occurrit. Ex' Porque de semejantes relaciones de trato le hablan huiusmodi namque consuetudine nati fflui erant nacido hijos ti alguien, y éste quería hacerlos suyos alicui, al ille cos volebat a nobis adinvento' modo por el modo inventado por nósotros, con la confecfacere suós, nuptialium confectiono documentoción de documentos nupciales; pero estando el pamm; deliberante autem hocpatre, mortus cal mudre deliberando sobre esto, murió la mujer, 'y le lier, et constitutioniá eum deseruit modus. Non desamparó el modo de la constitución. Porque no eniin erat, ad quam oporteret riuptiale confici doexistía la mujer para la cual fuese menester que se eumenlum, et naturales manebant fui invito pahiciera el documento nupcial,y los hijos permanetre. El quiddarn etiam secundum tale exortum est apud -viros noque nobis cognitos (5). Procreavit cían siendo naturales contra la voluntad del padre. Y alguna cosa parecida ocurrió también entre etenim quidam filies non legitime, el fijos qnidem individuos que no nos son conocidos. Pues uno ultra quam diligebat, el legitimos sibi fien necundum legem volebal. 'Ea aütern, quse sunt mulieris, procreé hijos, no legítimamente, y amaba, ti la verdad, extraordinariamente a. los hijos, y quería que non erant omnino. sine peccato, neque dignam eam existirnavit legitimo quodam nomine;. quae .etiam con arreglo ti la ley fuesen hechos legítimos de él. Mas las condiciones que se referían a. la mujer no semetipoam iniuriaverat (sufficit enim hoc tantuin dicere). Quapropter. secundus ¡sto modus est, qui estaban absolutamente exentas de pecado, y no ea(1) EL teso griego (Novela LXXIV )s h4Ua en2crtmg.; en liaL. hay solamente la rúbrica y La inscripción. - ¡alían. Cona. 67.—La versión latina es La antigua de ¿a glosa. () El cód. Hamb,; oonsternstam, ea Lagar de compertaixi, se Lee en ¿as ed. (5) EL cód. Hamb.i e!, omüenta 14. ed. TOMO VI—SS
(4 EL cód. Hamnb., Pon., y Coni.; el* sit nssol legItlnkoJ, Trid. Bien vió Spang. que Li palabra leglttmlsfué agregada antiguameniepara explícar la anterior e1, y que por silo pasó d ser del te.eto. (5) lucognitos, Bk.
214
NovEL&L—oózMTrruaxÓN LXXIV
filies gravat, in priore quidena per (1) mortein matris, in secundo vero per id, quod illa peccavit.
timó digna de cierto nombre legitime & la que se habla injuriado ¡ sí misma, (pues basta decir solamente esto). Por lo cual, hay este segundo modo, que es gravoso para los hijos, el primero ciertamente por Ja muerte de la madre, el segundo, por haber ella pecado. § 2.—Pero aun conocemos otro tercer modo. Porque un padre quería legitimar á sus- hijos, y-se fijaba en lo que respecto á las dotes fué sancionado por nosotros, pero los hijos, sintiéndolo porque de cierto cognado rico hablan pasado inopinadamente algunos bienes á la madre de ellos, (aunque no era mujer legitima), obrando maliciosa y al mismo tiempo dolosamente, ocultaron á la madre, para que no le, fuese posible al padre legitimarlos, y'-no disfrutase, al morir acaso la madre, del usufructo de los bienes maternos, cosa queuoa ley bienheóbora da á los padres. Y sal, es propio de la ley minuciosa, que al presente sancionamos, oponerse é. tales artificios.
§ 2.—Novimus autem etiam quendam tertium modum. Pater namque volebat legitimos facere filias, et ad ea, quae de dot ibus sancita s-unt a nobis, respiciebat, fui vero sentientes, quoniam quaedam inopinate venissent (2) ad matrem eorum (IIcet uxorem non legitimam exsistentem) a quodam cognato divite, maligne simul et dolose agentes matrem occultaverunt, no eos facerelegitimos esset patri possibile, et moriente forte matre materns-mm rerum fruerotur (3) usufructu, bco quod patribus dat benefaeleus lex. Talibus itaque resiatare artibus logia est proprium subtilis, quam in praesenti sancimus.
Cap. 1
Capitulo 1
Si quin ergo (4) non habena filios legitimes, naturales autem tan tummodo, ipsos quidem anos facero voluerit, mulierem vero ant non. habet pon¡tus, aut quae non sine deudo sil, aut quae non appareat, babeat, aut (5) secundum quandain legem ad matrimonium praepeditam, damus ci fiduciam nova quadam el nunc adinventa a nobis visad Legitimorum ma perducere naturales, proculdubio suis in talibus casibuø non exaistentibus (6). Sicut enim est (7) quidam a praececlentibus nos adinventus modus, qui libertos ad ingenuitatem deducit,praemandans (8) quidem eos alio quodam actu, et dans eis aureorum ius annuloruna, postua vero ad ipsam deducena naturam,quae servum et liberum ab initio non discre-vit, sed liberam hominis fecit prolem, sic el nos hunc moduxn adinvenimus causae. Et Iieebit id patri ut in lis, qui dudum a nobis dicti sunt, modis, vel eliana si quia alter occurreril taus; multae namque, aicut praediximus, naturae sant novitates. Lieeat igitur, sicut dixirnus (9), patri, si legitimam non habeat sobobm, films restituere naturae et antiquae ingenulls-ti, si ex libera el fis-nt, et snos de cetero, et sub potestate habere. Noque enim a principio, quando sola natura sanciebal, hominis (10), antequam ser¡ptae pro'venirent legas, fuit quaedam differentia ns-turs-lis alque begitirni, sed antlqws parentibus antiqul fi lii mox nl procedebant, fiebant legitimi, et sicut iii liberis natura quidem liberas feoit orn neo, bella vero servitutem adinvenerunt, sic etiam hinc natura quidem legitimas produxit soboles, attamen ad coneupiscentiam diversio naturales eis immiscuit. Tanquam ergo similibus passionibiis factis, opórtet etiam medelam ex aequalitatibus (11) inveinri, 111am quidem a praedeceasoribus nostris, hane vero a nobis.
(1) EL cdd. Hamb.;post, Las cd.
-
(2) El cód. Hamb.; Inopinata evanlssent, Ti-id.; inopluate evanivaut, Port., y Cont. (5) El cód. iiamb., Trid., y Por.; fruerentur, en Layar de frueretur, Cont. (4) EL cód. Hamb.; vero Trid.; sane, Pon., y Cont. (5) 8k.; autem, el rád. ñasnb., y las cd. (8) Li ccSd. Harr&b., y Trd.; flUís, adicIonas Pont., y Cont.
-
Así, pues, si alguien, no teniendo hijos legítimos, sino solamente naturales, quisiere ciertamente hacerlós suyos, pero 6 no tiene en modo alguno la mujer, ó tuviera una que no está exenta de delito, ó que -no parece, 6 respecto de la que hay por cierta ley prohibición, para el matrimonio, le damos seuridad para llevar, por cierta vía nueva y ahora inventada- por nosotros, á. los naturales al derecho de legíüñios, si indudablemente en tales casos no existieran otros suyos. Porque sal como por nuestros predecesores se inventó cierto modo, que lleva á los libertos al estado de ingenuidad,purgándolos, á la
verdad, antes con cierto acto, y dándoles el derecho de anillos de oro, y llevándolos después á la misma naturaleza, que desde un principio no diotinguió al esclavo 'y al libre, sino que hizo libre ála prole del hombre así también nosotros hallamos este modo para el caso. Y esto le será licito al padre como en los modos que antes fueron dichos por nosotros, 6 también si ocurriere algún otro semejante; porque son muchas, según antes hemos dicho, -las innovaciones de la naturaleza. Así, pues, séale licito al padre, según hemos dicho, si no tuviera prole legítima, restituir los hijos á la naturaza y á la antigua ingenuidad, si le hubiesen nacido de mujer libre, y tenerlos en lo sucesivo como suyos y bajo su potestad. Porque en un principio, cuando sola la, naturaleza dictaba disposiciones, antes que viniesen las leyes escritas, no hubo diferancia alguna entre hombre natural y legitimo, sino que los hijos antiguos se hacían legítimos, tan pronto como nacau, para los antiguos padres, y así como tratándose de los hijos la naturaleza los hizo ciertamente libres á todos, pero lás guerras inventaron la esclavitud, así también en este caso. la naturaleza produjo ciertamente prole legítima, pero la inclinación á la concupiscencia mezclé con ellos los naturales. Así, pues, habiéndose hecho semejantes las pasiones, es también menester que por iguales modos se halle el remedio, aquél ciertamente por nuestros predecesores, pero éste por nosotros. (7) El cód. flamb., set, después de modus, se halla en las cd. (8) praeinundsne, con/Slaran acertadamente Henal. y Homb. (9) El cód. Hamb.; praediximus, Las cd. (11) homlnibus, propaso Hamb.
(10) Conjetura Spang.; qualltatibus, en pe- de aequalltatl-
bus, el cód., j las Id.
NOVBLÁB.—OONØTITUC16N LXXIV
2%
Cap. U
Capitulo II
Sit igitur licentia patri matrem in priori statu relinojienti, si ex veritate aliquid circa thorum apparuerit ¿eliquiase (aliter namque fien hoc in ta3.ibus casibus non permittimuz), sed et si quadam circumventione (1) aut non est, aut latet, aut ah-
Tenga, pues, licencia el padre, dejando it la madre en su anterior estado, si verdaderamente apareciere que delinquió en algo con relación al tálamo, (porque de otra suerte no permitimos que se haga esto en tales casos), ó si por alguna circunstancia no existe, 6 se oculta, Ó también si respecto de ella aconteciera alguna otra cosa que prohiba entrar en la vía que conduce it los instrumentos dotales, para proveer también así en favor de los hijos, y presentarle al Emperador súplica que diga esto mismo, que quiere restituir sus hijos naturales it la naturaleza, y it la antigua ingenuidad, y al derecho de los leØtimos, para que estén bajo la potestad de él, no diferenciándose en nada de los hijos legítimos, y hecho esto disfruten por ello de tal beneficio los hijos, y no puedan defraudar al padre, ni rechazar el derecho de legitimes ocultando it la madre. Porque de este solo, modo ponemos remedio it todos estos excesos de la naturaleza y it las invenciones de los que no tienen hijos legítimos, corrigiendo con tan pequeño auxilio tan grande ímpetu do la naturaleza. § 1.—Mas si el. padre de solos hijos naturales no hiciera esto, it la verdad, poi algunas circunstancias 'fortuitas, pero al morir en cualquiera de los susodichos casos hubiere escrito en su testamento que quería que aquéllos fuesen hijos legitimes suyos y sucesores, también le damos licencia para ello; pero suplicando también en este caso los hijos después de la muerte del padre, y diciendo esto, y mostrando al testamento del padre,' y siendo herederos de cuanto el padre les hubiere instituido, y recibiendo esto del imperio, de suerte que en esta sola cosa que se hace haya donativo del padre ,y del'principe, ó, lo mismo es decir, conjuntamente de la naturaleza y de la ley. Y decimos esto no suprimiendo ningún legítimo modo anterior, sino susdiendo también este, para los casos en que no es lícito aceptarlos. Porque existiendo hijos suyos, y habiendo sidó procreados después los naturales, 6 habiendo nacido antes, de ningún modo so les conceda it éstos el derecho de legítimos, it no ser acaso por medio de nuestras constituciones, que introdujeron el modo de los instrumentos dotales.
quid etiam aliud fiat circa eam, quod (2) prohibeat venire ad 'viam ducentem ad dotalia, etrnm sic providere fihiis, et offerre imperatori precem boc ipauni dieentem, quia vult naturales suos filies restituere naturas, et antiquae ingenuitati, st legitimorum ¡un, ut sub potestate eius oonsistant, nibil EL legitimis filiis diferentes, et Lioc facto exinde filies frui tau solatio, ej neque fraudare poase patrem, et celantes rnatrem (3) ¡no hegitimorum abiicere. Uno enim hoe modo omnibus huij.smodi naturae excessibus et adinventionibus in iis, qui legitimes non habent filies, medernur, ita brevi solatio tantum. naturas impetum corrigentes.
§ 1.—Si vero solummodo naturalium fihiorum pater hoe quid.em propter quasdam fortuitas circumatan tias non agat, moneas vero sub quodam praodictorum ca.suum sonipserit in (4) testamento, velle sibi coa legitimes esse filios et (5) succeasores,
etiam huina reí damus' iicentiam; supplicantibns Lamen etiam sic. fluís post morteni patria, et ho dicentibus, et ostendentibus patria testamentum, et heredibus exsistentibus, ja quantum pater sos scripserit, et ab imperio hoc, percipientibus, ut ja uno eodernque hoo, quod agitir, sit donum patnis et principia, idem est (6) ¿licero, naturae simul et logia. EL hoc dieiiÇius nullum anioriorem legitimum perimentes modum, sed etiani huno addentes, in quibus ¡lbs accipére non hicet. Omnino enim anis exslstentibus, deinde naturalibus procreatis, aut primitus natis, nequaquam legitimonum ius eis adiicitur, nial forsitan per constitutiones nostras, quac dotahium inatrumentorum introduxerunt modum,
Cap. 111
Capitulo III
Et nos non latuit, quia etiam adoptionis modus erat antiquitus ab aliquibus (7) ante nos Imperatoribus supon naturales ad legitimes transferendos non improbabilis existimatus, sed seque pias memorias noster pater, et constitutio ab filo prolata taita reprehendit. Manere ergo et illam in seis terminio volumus, quoniam oastitatem diligenter consideravit, st incompelena caL, quae bono exclusa sunt, rursus ad rempublicam revocare.
Y no se nos ha ocultado que también habla antiguamente un modo de adopción estimado por algunos Emperadores anteriores it nosotros como no inadmisible para hacer legítimos it los hijos naturales, pero con justicia reprendieron tales cosas nuestro padre, de piadosa memoria, y la contitución promulgada por él. Queremos, pues, que también ella subsista en sus propios términos, porque tomó la castidad. en. escrupulosa consideración, y os improcedente llamar de nuevo it la república lo
que acertadamente fué rechazado.
Cap. IV
Capitulo IV
Illud quoque melius arbitramur constituere compotenter, quod ex plurimo causarum experimento cognovimus; multas quidem et continuas litis nunlistas nostrae maiestati ad opus nos deduxerunt
También consideramos que es mejor, establecer convenientemente lo que por muchas experiencias
• El odd. Ho.mb.; permltt1nua sIal quaedam conventió cal, las cd. (5) BM.; ant quod, el c&i. Hamb., y ¿as cd, (5) Bk.; matrem st, el oód.Ha,nb., y las cd.
(¿Y
EL cód. Hamb., y Port.; la, omiLenla TrkL., y Cont.
de negocios hemos conocido; pues muchos y continuos litigios denunciados it nuestra majestad nos • (5) RL cdd. Hamb.; st, omlLeala ¿as cd.
(6) BM.; Id cal, el cód. ,Hamb. (e), las M. (7) El odd. Ranb., Trid., y Por.; ab allquibua, omItan. Zas 08cód.
y
276
NOVffl4S.—OONrnuOIóN
huius logia. Quia enim et antiquis promulgatum est legibus, et a nobis ipais sunt hace eadam constituta, ut etiam nuptiae extra dotalia documenta ex solo affetu valeant st ratas sint, sed falsatis oontractibus nostra ex hoc sat completa respublica (nam introeunt (1) testes sine periculo mentientes, quia vir 'vooabat dominam cohaerentem1 et isLa lilum similiternominabat, et sic eis fifiguntur matrimonia, non pro 'veritate confeeta), hoc existimavimus oportere secundum naturales definire leges. Novimus etenim, etsi castitatis .sumus amatores, et hoc nostris sancimus subiectis, sed nihil esas furore amoris vehementius, quem retinare phiosophiae est perfectas, monentis e! (2) insiiientem atque inhaerenteni eoncupiscentiam refrenantis, unde (3) u, qui hoo tali detinentur, quo se (4) abatinebunt sermone ad sas, qnas amant, quem (5) eis non por blandimenta conferunt? Denique in tantum etiam ante nos legislatóres tales scierunt animorum affectus, ut etiam donationes constante matrimonio prohibereni, ut non conca piseentiae magnitudinevieti, latenter paulatim coniuges semetipsos pri'varent sua substantia. Hace ergo casta lóge sancire bene se habere credidimus.
§ 1.—In maioribus itaque dignitatibus, et qua.ouncue usque ad nostros est senatores et m.agnificeutissimos ¡Ilustres, neque (6) fiarí baec omnino patimur, sed alt omnino et dos, et antenuptialis donatio, e! alia (7) omnia, quae honestiora decet nomina. Quantum vero in niilihiis honestioribus, et negotiis, et omnino profeasionibus dignioribus óst, si voluerit legitime uxori copulan, et non facere ntiptialia documenta, non sic quomodocunque, et sine cantata efi!use, et sine probatione hoc agat, sed veniat ad quandam orationis domum, et fateatur sanctissimae illius ecclesiae defensor¡, ilie autem, adhibens tres aut quatuor exinde reverendissimorum clericorum, attestationem conficiat, aeclarantem, quia sub ¡lEa indictione, jhs menee, lila die mensis, filo imperii nostri nostri annu, consule jito venerunt apud eumin illarn orationis domum lila st lila, et coniuneti sunt alterutri; et huiusmodi protestationem, si quidem accipere volunt ant ambo convenientes, ant alteruter eorum, ei hoc agant, et subscribant si et sanctissimae ecclesiae defensor, el reilqui tres aut quantoscunque voluerint, non tamen minus trium, litteris hoc significan Libus. • § 2.—Si vero etiam hoc illi üon egerint, ihle taman talem reponat chartam venerabilis illius ocolesiae defensor in eiusdem sanetissimae ecciesise archivis, hoc est ubi 'venerabilia vasa servantur, praedictas subseriptiones habentem, ut reconditum sit hominibus (8) ex hoc munimen, et non aliter videatur nuptiali affectu eosdern convenisse, ni¡¡¡ tale aliquid agatur, et omnino ex litteris causa testimonium habas!; his ita gestis et nuptias, et ex eis sobolem sus legitimam. Haec autem dicimus, ubi non dotis aut antenuptialis donationis fi! doóu-
(1) BJe. Introsuntea, en lugar de futroennt, se lee en c odd. Hamb., y las cd. • (sJ. E! od.Hamb., TricL,gPorV.; monentis etlam el, Con!. (é' El odd. Hamb. (Y); ut, Las cd. (4) detlnentur el, las M.; datinontur ee, el cód. Hamb,;
detinentur quo, Ele,
(6) que, el odd. Hamb., y Trid.; quse, Por!, y Con!,
Lxxiv
han llevado á. la necesidad de esta ley. Porque como en las leyes antiguas se promulgó, y lo mismo ha sido establecido por nosotros, que también por el solo afecto tengan validez y sean firmes las nupcias sin documentos dotales, pero por esto se ha llenado de contratos falsos nuestra república (porque intervienen testigos, que mienten sin riesgo, diciendo que el hombre llamaba señora á aquella con quien estaba unido, y que ella lo llamaba á. él del mismo modo, y así se fingen matrimonios entre ellos, no realizados en verdad), hemos estimado que era menester determinar esto segun las leyes naturales. Porque conocemos, aunque seamos amantes de la castidad, y sancionemos esto para nuestros súbditos, que no hay, sin embargo, nada más vehemente que el furor del amor, que de una perfecta filosofía es propio reprimir, la cual reprende y refrena la lascivia acometedora é inherente; por lo cual, los que están poseídos por él ¿de qué palabras se abstendrán respecto á las que ellos aman, que no les digan mediante caricias? Por último, en tanto conocieron los legisladores anteriores á nosotros tales afectos del alma, que basta prohibieron las donaciones durante el matrimonio, para que, vencidos por la magnitud de su concupiscencia no los priven sus mujeres oculta y paulatinamente de sus bienes. Así pues, hemos creído que era conveniente sancionar estas cosas por medio de una ley casta. §'1.--Y as!, tratándose da las dignidades mayores, y de cualquiera que llegue hasta la de nuestros senadores y la de los muy magníficos ilustrés, no consentimos de ningún modo que se haga esto, b 'no haya en todo caso dote y donación antenupcial, y todo lo demás que conviené á los nombres más honorables. Pero en cuanto ó. las milicias más honrosas, á los cargos, y en general á las profesiones más dignas, si uno quisiere unirse legítimamente con su mujer, y no hacer documentos nupciales, no haga esto de cualquier manera, é inconsideradamente sin garantía, y sin prueba, sino vaya á cualquier casa de oración, y manifiésteselo al defensor de aquella santísima iglesia, y éste, presentando tres ó cuatro de los reverendísimos clérigos de ella, haga un atestado que declare que en tal indicción, en tal mes, en tal día del mes, en tal año de nuestro imperio, bajo tal consulado, comparecieron ante él en aquella casa de oración él y ella, y se unieron uno y otra; y si verdaderamente quieren ó ambos comparecientes, ó uno de ellos aceptar esta manifestación, háganlo, y subscriban en ella el defensor de la santísima iglesia, y los otros tres 6 cuantos ellos quisieren, pero no menos de tres, significándolo esto por escrito. § 2.—Mas aun si ellos no hubieren hecho esto, deposite, sin embargo, el defensor de aquella venerable iglesia tal documento, que tiene las susodichas suscripciones, en los archivos de la misma santisima iglesia, esto es, donde se guardan los venerables vasos, á fin de que esté conservado para los hombres el resguardo de aquí proveniente, y no se considere que los mismos se unieron con afecto nupcial de otra suerte, sino si se hiciera alguna tal cosa, y el caso tuviera indefectiblemente testimonio por escrito; y hecho esto así, sean legitimas las
() ad noá ect Benatores st, el cdc!. Hamb., y Trid.; ad nos et 8euatoree et magniflcentl&simoe íllustres Sunt noque, Por.; ad nos el senstores el magnlficeulleelmos illuitres noque, Con!.; ad nostras eunt senatores etc., Con!. al margen, y Ble. (r) Ele.; ad, ci cód. Jlamb., y Las ccl. 8) Ble. ecl, estereo!ip ada; omnibas, en lugar de hominibus,
el cdc!. L!amt, y ¿as cci.
NOVEL44.—øQNSTITUOLóN ir-XXIV
menturo; fidem enim in solis testibus •suspectam haberxtes, ad .praesentem venimus dispositionem. § 3.—Quisquis autem in abiecta degit viLa, parvae quidem substantiae dominus consistens, in noviasima vero vitae parte iaeens, habeat etiani la his licentiajn. Sed neque agricolas, aut milites armates (1), quos lex caligatos appellat, boc est viliores eL obscuriores, perserutamur (2), quibus civihum causarum ignorantia est, et soLme cirea terram operationis et airea bella concupiscentiae causa est siudiosa et juste laudabilis, sic ut ja vi1ibu personis, et in militibus armatis obseuris, et agricolis Jicentia sit eis et ex non soripto convenire, eL matrimonia celebrare inter alterutros (3), sintque fuji legitimi, qui patrum medioeritatem, aut militares vel rusticas occupationes et ignorantias adiuvent.
271
nupcias y la prole proveniente de ellas. Mas esto lo decimos para el caso en que no se hace el documento de dote ó de donación antenupcial; porque considerando sospechosa la fe de testigos solos, hemos venido á dar la presente disposición. § 3.—Mas cualquiera que vive vida abyecta, siendo, á la verdad, dueño de exiguos bienes, y hallándose en el áLimo rango de la vida, tenga también licencia para esto. Pero tampoco investigamos si son agricultores, ó soldados armados, á. quienes la ley llama soldados rasos, esto es, los más bajos y obscuros, quienes ignoran las cosas civiles, y para quienes solamente es interesante y con justicia loable lo que se refleré á las labores de la tierra, y á los afanes de la guerra, de suerte que tratándose de personas viles y dé obscuros soldados armados, y de agricultores, tengan ellos licencia para convenirse aunque no sea por escrito y para celebrar entre sí matrimonios, y sean legítimos los hijos que ayuden á sus padres en su medianía ó en sus ocupaciones é ignorancia, ya militares ya rústicas.
Cap. V
capítulo V
Quoniam autem interpellationibus, quae nobis fiunt semper, omnium Lamen assidue mulíeros audivicnus ingemiscentes, et dicentes1 quia quidam earum concupiscentia detenti ducant cae in domibus suis, sacra tangentes eloquia, aut in orationis doinibus iurautes, habituros se esa legitimas uxores, taliter esa habentes tempore multo, et forte suscipientes filies, deinde dum se satiaverint earum desiderio, aut extra filos, aut cum fihiis eas proiicientes de suis domibus, indicavimus etiam hoe oport.ere saneire, ut, si mulier ostendere potuerit modis legitimis, quia secundtirn hane figuram vir dam aoccperit domi, ut (4) uxorem legitimam haberet, et fihiorum logitimorum matrem, nequaquam penitus licentiam cose ej hanc de domo praetor ordinem legis expeliere, sed babera eam legitimam, et filos anos case el; et 111am, si quidem indotata Bit, nostrae constitutionis uti bonis, quartam substantiae viii percipientem, sive expellatur, sive prius moriatur vii', non perserutantibus nobis, sive repudio utens dimittat eam, sive etiam sine hoc; neque enim verisimile est eum mittere repudium, qui et ipsas nuptias denegat Sed si eam irrationabiliter expellat de domo, bcoipsum sit adversas virum justa causatio, et mulier hoc facto repudiuni ei mittat, et exigat quartam, si uxor ostensa fuerit exaistiase, licet extra dotem convenerit, iuriiurando credena. Quid. eniin agat aliud, quae ad dotem non. est idonea, quam ut sernetipsam pro () omni dote contradat?
Mas como en representaciones, que siempre se nos hacen, hemos oído con muchísima frecuencia mujeres que gemían y decían¡ que algunos, poseídos ciertamente de concupiscencia respecto á ellas, las llevaban á sus propias casas, poniendo la mano sobre las sagradas escrituras, ó jurando en casas de oración, que ellos las tomarán por legitimas mujeres, teniéndolas de este modo mucho tiempo, y acaso procreando en ellas hijos, y Juego cuando se saciaron del deseo de ellas las arrojaban de sus casas ó sin hijos, ó con hijos, hemos juzgado que también. era menester disponer sobre esto, para que si la mujer pudiere probar por modos legítimos, •que el hombre la habla recibido de este modo en su casa, para tenerla como mujer legítima, y como madre de hijos legítimos, no tenga él absolutamente de ninguna manera licencia para echarla de la casa prescindiendo de lo ordenado en la ley, sino téngala como legítima, y tenga como suyos los hijos; y ella, si verdaderamente estuviera indotada, disfrute de los beneficios de nuestra constitución, percibiendo la cuarta parte de los bienes del mar¡do, ya si fúera echada de la casa, ya si antes muriese el marido, no investigando nosotros si la echó utilizando el repudio, ó si aun sin éste; porque no es verosímil que enviase el repudio el que deniega hasta las mismas nupcias. Pero si sin razón la echara de la casa, sea esto mismo justo motivo contra el varón, y por este hecho envíele la mujer el repudio, y exíjale Ja cuarta, si se hubiere probado que ella fué su mujer, aunque se hubiere unido sin dote, dando crédito al juramento.. Porque ¿qué otra cosa hará la que no tiene para dotarse, que entregarse ella misma por toda dóte § 1.—Mas sea legítima también la prole aun contra la voluntad del padre. Porque el que para esto contrajo nupcias y procreó hijos, para que la mujer se hiciera madre de hijos legítimos de él, no puede luego rechazar como naturales á los nacidos de tal gérmen, ni, contrayendo posteriormente acaso otras nupcias después de Ja muerte ó del repudio de la mujer, querer que sean legítimos solos los que nacen de aquellas nupcias, sino si también á ellos se hubieren unido los primeros, de
§ 1.—Sit autem ét soboles legitima etiam invito patre. Qui enim ad hoc nuptias fecit et fijos pro-. creavit, uL mulier [egitimorum ei filiorum feraL matar, non potest ex tal¡ natos germine rursus ut naturales abiicere, noque quasdam postea forte nuptias post mortem uxoris aut repudium contrahena, eos, qui ex illis nascuntur nuptila, valle solos case (6) legitimos, nisi eis etiani illi priores fuerint copulati, quorum similiter pater est, teste exsistente nuptiarum priorum quidem deo, secundarum vi (1) E( cód. Hamb, y Trid.; armatos st, Por., y Co. (2) non perserutamur, e cód. Ha,,4b., Trtd., y P opt. S) utrosqne, el oód Hamb., Trui., y Port. 1
(4) EL cd. Hwnb.; uL sam, ¿a. &l.
(5) sub, el cód. ilamb.; eum, Trid., y Port. (6) EtcÓd. Hamb.; velle habere coa solos euse, ¿as cd.
278
NÓTLLø.—CO]IrIruo1ÓN LXIV
autem lege. Eadem nóbis lex pro cautela alt nuptias contrabentium proznulgata (1), et si filli quidcm' ex talibus prooesserint nuptiis, ermit su!, et bis legibus, quae sunt de suis postae, fruéntur.
los que es igualmente padre siendo, á la verdad, testigo de las primeraS nupcias Dios, y de las segundas la ley. Quede para, nosotros promulgada esta misma ley para seguridad de los que contraen nupcias, y si verdaderamente provinieren hijos de tales nupcias, scr4n suyos, y disfrutarÁn de las leyes que hay establecidas respecto á. los que son suyos.
Cap VI
Capitnlo VI.
Si quid autem praeter (2) .baec fiat, non tamen ex conseripta procedat (3) copulatione, erunt naturales, et quae a nóbis largna sunt naturalibus, sive ex testamento sive ab intestato, potientur. Eos cnizn, qui sornel ex odibilibus nobis et propterea probibitis ñuptiis proceduut, neque naturales yocari, noque participanda éi ulla clementia cut, sed sit suppliciuni etlarn hoe patrum, ut agnoacant, quia nequé quidquam peecatricis concupiacentiae eorum habebunt fui.
-Pero si contra esto se hiciera alguna cosa, pero esta no proviniera de unión prohibida, los hijos serán naturales, ,y disfrutarÁ Í n de lo que por nosotros ha sido concedido Á. los naturales, ya en virtud de testamento, 7a abintestato. Porque los que proce-. den de nupcias una vez odiosas para nosotros, yporlo tanto prohibidas,. ni serán llamados naturales, ni Á ellos so les ha dé conceder clemencia alguna, sino que esto será suplicio para los padres, áfin de sepanque los hijos de su delincuente concupiscen-
cia no tendrán cosa alguna.
Epilogua
Epilogo
Quae igitur placuerunt nobis, et ad hominum medelaui et naturae pienitudinem por hano legem atátuta sunt, tus celsitudo manifestá faciat univeróis, programmatibus propositis, per quae oxnnlbus Jet cnt aporta, cognoscentibus, secundum quem circatalia conversentur modum, et nostram considerantibus (4) providentiam, quia omni occupatoni alteri eoruin utilitatem praeponimus.
'Por tanto, haga manifiesto tu excelsitud á todos lo-que nos ha parecido bien y por esta ley ha sido establecido para remedio de los hombres y complemente de la naturaleza, exponiendo edictos por los que para todos será manifiesta la ley, y conocerán de qué. modo 'vivirán respecto Á tales particulares, y tendrán en consideración nuestra previsión, porque' anteponemos la utilidad de ellos á toda otra Ocupación. Dada en Constantinopla Á 1 dé las Norias de Junio, en el duodécimo año del imperio del señor JusTINIARO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de JUAN, varón muy esclarecido, Indicción primera. 1538.1 -
Dat. prid. Non. lun. Conatantinop., im'per. DN.
IusT1!uANI PP. Aug. anuo XII., IOANNfl Y. C. Cona.
Indict. 1. [538.J
NOVLLA
T.WTV
5)
DE PRAETORR SICILLAR
Idem A. TalBuNu.xo, Quaestori sacri- paiatii. Tus cognoscit sublimitas, utote openi quaestorio praeposita, el nostri consilir particeps constituta, quod Siciliae provinolae secundurn instar antiquitatis praetoreni praefecimus, eius ut gubernationo omnia privata peragantur at militares expensae procurentur. Nam publicas (6) eiusdem insulae funetiones sub inrisdictione viti excellentiseimi comitis sacri patrimonii (7) per Italiam case antiqua consuetudo tradidit, cujus auctoritate 1am exactio quam illatio earum proOederet. Sed quia litos. ) in tanta provincia mover¡ necease est, 'rolumus,ut, siquando appellatum fuerit 'vol a praetore, vel a duce, vel ab aliquo iudioe eiusdem insulae, appellationes omnes ad tuum fastigium tuamque sedem remittantur, et ipse merita earuin (9) more consultationia (10) discutias et ad nostram referas scientiam, quatenus tua noble cognita dispositione ex notra auctoritate lis dlrimatur, noque ad anterierem Romam, neque ad aliuni (1) promulgata, omitela el cdd. Hamb.
(8) post, el cdci. Hamb., TrId., y Pon. (5' proscripta proeedaut, co'je1ura Herald. (4) eonsideravtmus, el cód. ¡lomb., s Tnid., considerantes, Port. (5) Esta Novela que el Emperador expidió en taita s halla repetida mo.s adelante con el nmenoÍOL—Elpnimero Ve lapublicdfu6Saoigny, tontdndola dat odd. Vindob.. y ¿a reprodujo Risa. aiiadiíndois correcciones.—En Mal, hay
N'EIEV* CONSTITUOION TTV DEL PRETOR DE SICILIA
EL mismo Augusto 8
TRIBUNL&NO,
Cuestor del sacro
Sabe tu sublimidad, como encargada de las funciones de cuestor, y 'hecha participe de nuestro consejo, que conforme h. la manera de La antigüedad pusimos al frente de Ea provincia de Sicilia un pretor, para que con su gobierno se ejecutaran todas las cosas privadas y se procurasen los gastos
militares. Porque una intigula costumbre dice que las contribuciones públicas de la misma isla estaban bajo la jurisdicción del excelentisimo varón, conde del sacro patrimonio en Italia, por cuya autoridad se verificaban tanto la exacción como el pago de aquellas. Mas como es de necesidad que en tan grande provincia se promuevan litigios, queremos, 'que, si alguna vez se hubiere apelado 6 del pretor, O del duque, ó de algún juez de la misma isla, todas las apelaciones sean remitidas ñ tu autoridad y á tu sede, y tú-mismo discutas sué méritos en la forma de consulta, y los pongas en nuestro conocimiento,& fin de que conocida por nosotros la laguna correspondiente 4 esta Novela, y en .Scrimg. st mismo resumen griego que en WBoa. IX. 2. 5.—faltan. Cons.68. y 97. . (a) BM.; pnbHcae, el cód. (7) Bien.; pstronionii, el cdd. (8) Bien.; quailtatee, eL cdd. (8) BM.; eorum, el cód.
(10) BIen.; consut&tione, el
219
WOVBLÁL—CONTITuOI6N LXXVII
iudicem hulus regiae civitatis eatur, sed ipse vice sacri cognit.oris audias (1) et litem dirimas. Et non solum haec tuam iurisdictionem respicere decer-. nimus, sed etiam si quid aliud (2) civile ordinatur (3), quod confirmatióne indigeat, Id est pro defensoribus vel patribus civitatum decretum, id (4) quoque ad tuam sedem.remittl, ut per tuam sentcntiam nostramque auctoritatem roboretur, quia semper Sicilia quasi peculiare aliquid commodum imperatoribus accessit, et oportet res civiles, eum aliquam habuerint dubitationem, nostri quaestoris iudicio dirimi, quod (5) accipere a ma sublimitate censemus, quam (6) nos proveximus, quam legitimo operi praeposuimus, cuius opere atque industria omnis legum ambiguitas, omnis latitudo (7) in praosentem concordiam et pulchram brevitatem pervenit.
Quas igitur par hano divinam legem nostra deorevit (8) aeternitas, tus sublimitas sciens prao-. ceptionibus suis admoneat Sicilienses ¡udices, quatenus aciant, cuí debeant causas appellatione suspensas proferre (9), ut por tuaS tuorumque auccessorum suggostiones omnia nobis manifeatentur, et videamur per nosmet (10) ipsos easdem causas peragere. Este enim non indignuin putavimus, ut (11) Sieiliam, nostrum quodammodo pecolium constitutum, nostrorum particepa consiliorum quaoetor sub iurisdictione sua suscipiat. Dat. m. Dec. imp. IUST1N1ÁNIA. ann. XI., BEUSAaU V. C. consul. aun. II. (12) 1537.1
post.
tu disposición sea dirimido el litigio en virtud de nuestra autoridad, y no se recurra ni á la antigua Roma, ni á otro juez de esta real ciudad, sino que tú mismo oigas y dirimas al litigio haciendo la veces de sacro conocedor del mismo. Y decretarnos no solamente que esto corresponda ó, tu jurisdicción, sino además, que si se ordena alguna otra cosa civil, que necesite confirmación, esto es, Un decreto relativo á defensores 6 padres de las ciudades, sea también este remitido á. tu sede, para que sea corroborado por sentencia tuya y por nuestra autoridad, porque siempre Ja Sicilia estuvo uni-
da á los Emperadores como algún provecho pecu-liar, y es conveniente que los negocios civiles, uan dio ofrecieren alguna duda, sean dirimidos juicio de nuestro cuestor, que hemos- determinado recibir de tu sublimidad, á Ja que hemos elevado, y puesto al frente del trabajo relativo á las leyes, y por cuyotrabajo é industria han llegado á la presento concordia y pulcra brevedad toda la ambigüedad y toda la desmesurada exteñsión de las leyes. Por tanto, conociendo tu sublimidad lo que por esta divina ley ha decretado nuestra eternidad, prevenga con sus edictos á los jueces sicilianos, á fin de que sepan á quién deben elevar las causas pendientes de apelación, para que por medio de tus representaciones y de las de tus sucesores todo se nos haga manifiesto, y ¡Be considere que por nosotros mismos terminan las miem as causas. Porque hemos juzgado que no es indigno que á Sicilia, que en cierto modo esta constituida como peculio nuestro, la reciba bajo su jurisdicción el cuestor, que es participe de nuestros consejos. Dada en el mes de Diciembre, en el año undécimo del imperio de JUSTINiANo, Augusto, segundo después del consulado de BELISARIO, varón muy esclarecido. [537.]•
ØONST. LXXVII (13)
CONSTITUCION T..I1
HEC CONSTITUTIO INTERPRETATUR PRIOREH CONSTITUTIONEM DE liS, QUI INGREDIUNTUR IN (14) MONSTERIuM, ET DE SUBSTANTIIS EOPLUI(, ET EX QUO TEMPORE OPORTEA.T 5AM VALERE (ÇolI. VI. tu, 4.)
ESTA CONSTITUCIÓN 1NTERPRETA LA. ANTERIOR CONSTITUCIÓN RELATIVA. A LOS QUE INGRESAN EN UN
Idem Aug. I0ANNI, gkriosssimo Orieiitalium P-aetoriorwn Praefecto iterum, Excon.ouii et Patricio.
El mismo Augusto 4 Juoi, segunda i,ez gtoriosisirno
Praefatio Causa taus ad nos pervenit, quam existimavimus opor.Lere competente uti a nobis interpretatione simul et adiutorio. Coguovimus etenim, quia rnulier quaedam, habene fihium sibi ex nuptiis legitimis procreatum, voluit quidem segregare se a communi ¡ata conversatione, et in quodam muliemm monasterio coinmanere, plurima bona faciens inulieribus reverendiasimis ibidem congregatis. Et quoniam nostrae pietatis lex vult, 008, qui se monasteriig dederint, sen vires seu mulieres, ante, quam ingrediantur monasteriuni, eo, quo. voluerini, modo quae sua sunt diaponere, neo poase, (1) Bien.; audiat, el cód. B/c.; quid aliquld, 61 odd, (8) Bien. ornatur, el cód. (4) Bien.; nam Id, el cdd. (5) Bien.; quam, el cód. (
(6)Bien.; que, el cdd. (7) Bien. altitudo, el cód. (8) flk.; ecsmXt, el edd. (s) Bk.; preeferre, el cód., roferie,
MONASTERIO, y A SUS BIENES, T FIJA DESDE QUE TIEMPO DEBE ELLA. ESTAR EN VIGOR
(Colección VI. titulo 4.)
Prefecto-de los Pretorios de Oriente, E-econsul y
Patricío.
Prafaoto Ha llegado á. nuestro conocimiento un caso, tal, que hemos estimado que debla recibir de nosotros competente interpretación al mismo tiempo que auxilio. Pues hemos sabido que cierta mujer, que tenía un hijo procreado de legitimas nupcias suyas, quiso separarse de esta común manera de vivir, y quedarse en cierto monasteriode mujeres, aportando muchos bienes á las reverendísimas mujeres allí -congregadas. Y como una ley de nuestra piedad quiere que los que se hubieren consagrado á monasterios, 6 varones ó mujeres, dispongan, antes que ingresen en el monasterio, del modo que (10)
Bien.; videamus por umet, el cdd.
(Ji) Bien.; nt, omitela el cdd.
(15) Bk. añadió la subscripción tomdndola de 4thanaa. Soholast. (13) El tarta grieb (Nocela LXXVI.) se halla en Scrimg. —En Ha¿. no hay sino La rúbrica y la inscrlp.nón.—Hag un epítome en COLI. Cona. cccl. ¡II. 1. 16.—.hatari. Const. 70.—La o.rsldn latina es la antigua plosada.
• (14)1 IEI cdd, Hamb., y Trid.; omUerda Pon., ¿, Cont.,
1
NOVLL—OO14TITUO6N rxxvii postquam ingrediuntur monasterium, ulterius agere quidquam de propriie, utpote domini rerum non exeistentes ulterius, so quod sanciverimus nos, hujusmodi Tiros et mulieres eum corpore et anima ipso ingrésen ad monazterium dedicare se suasque substantias, et si quidem disocsserint, manera etiarn sic eorum substantias in mouasterium (1), eo quod domini harum ultérius non exsistunt, bino autem metuere, no forte, qúamvis nostra constitutio multo posterior sit, quam quod (21 in praedictam venerabilem domum ingresea eet, aliqui probiberent eam prospicere ano filio, et oportere propter praed.ictum metum haec interpretan et lege nostra fien mánifesta, quia nihil laesa sit ant ipsa, aut dma S) circa ema successionem ex memorata constitutione.
quisieren de lo que sea suyo, y que no puedati, después que ingresen en el monasterio, hacer ya cosa alguna de sus propios bienes, por no ser ya dueños de los bienes, porque habíamos declarado que tales hombres y mujeres se-consagraban en cuerpo y alma y con sus-propios bienes al mobastenio por su mismo ingreso en él, y que, si salieren, también en este caso quedasen sus bienes en el monasterio, porque ya no son dueños de ellos, de aquí que temiese, que, aunque nuestra constitución sea muy posterior a cuando ingresó en la susodicha venerable casa, no le prohibieran acaso algunos que ella mi-rase por su hijo, y que por causa del susodicho temor sea menester interpretar esto y hacerlo manifiesto por una ley nuestra, porque en nada fuá lesionada ella misma, O su hijo respecto k la sucesión de ella, por virtud de la mencionada constitución.
Cap., 1
Capitulo 1
Propterea sanomus, si quis m.onasteríum habitaverit vir aut mulier ante praedictam noetram constitutionem, aut hactenus habitat, -et maxime fihiis exsistentibus, nullam habere neoessitatem nune eorum substautiam in rnooastenium (inducere) (4), sed filio aut filias transmitiere ant totam, ant etiam partern suae aubstantiaé, aut etiarn quo volueril modo res suas disponere, utpote pritnam illam legem alia nostra hae constitutione intetpretante (sos enim, qui semel ante memoratam dudum nostram legem monasteria intra'qerint, in nublo postea posita lex contnistatura eat, ant ablatura (5) eorum, quae prius eje ni lieeat data unt), no no pnius nostras legis (fi) impedimentum penitus faciento, so quod noque posaibibe sil hoc fien, Ui (7)
Por esto mandamos, que si alguien, hombre 6 mujer,- búbiere habitado en un monasterio antes de nuestra susodicha constitución, 6 si todavía habita, principalmente existiendo hijos, no tenga ahora ninguna necesidad- de conferir sus bienes al monasterio, sino transmite O la totalidad, ó aun parte, de sus bienes ¡ su hijo 6 su hija, 6 disponga tam bién de sus bienes del modoque quisiere, pues esta otra constitución nuestra inlerpreta aquella primera ley, (porque á los que una vez ingresaron en monasterios antes de nuestra ley ha poco mencionada, en nada los ha de contristar la ley establecida después, ni les ha de privar de nada de lo que antes se concedió que Les fuera licito), y no crea de ningún modo el anterior impedimento de nuestra ley, porque no sería posible que se hiciera esto, como quiera que habría sido menester disponer antes, y que de este modo ingresare en el monasterio. Pero si no hallándose. entonces establecida ninguna - tal ley ingresó en el monasterio, &cómo se podría hacer que se invirtiese el orden de la ley, y que se les exija * los que antes ingresaron en él monasterio que hagan lo que, siendo antes ignorado, fué in. novado después por nuestra Sacra constitución? Compete, por el contrario, considerar cada cual con arreglo a su tiempo, y procurar que las cosas que ciertamente son posteriores á la isy se hagan como quiere la ley, peroque si antes de la ley se ejecutó alguna cosa, no sea esta perturbada ni investigada, sino queso la-deje en su primitivo estado. § 1.—Quede, pues, establecida esta ley para útil interpretaeión de aquella nuestra anterior constitición, ¡ fin de upe aquella tenga lugar en los tiempos posteriores l cuando fué hecha, y se halle establecida para los que, hombres 6 mujeres, después se conviertan, y guarde su poder sobre ellos, sin qué se haya de investigar nada de lo que antes haya sucedido, teniendo licencia los hombres y mujeres que antes habitaron,.ó que también todavía habitan, en los monasterios," principalmente existiendo hijos,. para disponer de sus bienes del modo que quieran. - -
oportuisset prius disponere,et ita ingredi in monasterium. Si vero nulla tune tau lego posita in mO-
nasterium resas ing set, quomodo fiar¡potueril converti ordinem logia, el exigeré sos, qui pnius ingresi sunt in (8) monasterium, illa facere, quae prius ignorata, postea per sacram nostram constitutionem eunt innovata? Sed unumquemque competit seeundum sua tempora exspectare, et ea dem, quae post legem sunt, ita quaerere flor¡, elout lex vult, si quid autem ante legem subsecutum. cal, hoc non commovere neque perserutari, sed in priora figura relinquere.
§ 1.—Hace igitur lex pro intcrpretatione utili posita sit prioris nostrae illius constitutionis, ul ala in posterioribue temporibus, ex quo facta est, Iocum habeat, et iis, qui poslea convertentur, Vinis ac mulienibus, posita sil, sibique potestatem in illis custodial, nihil 1iorurn, quae antea fuerint, perserutando, quum licentia sit prioribus vinis ac mulieribus, qui habitaverunt ant etiam hactenus habitant in monasterlis, et maxima fihiis exsistentibus, anas res quo voluni disponere modo
Epilogua
Epilogo
Tua igitur emin-entia quae plaouerunt nobis el (1) monasterIo, 2k. (5) quod, omUela 2k. (3) El cód. Hamb.; sine, adicionan Las ed. (4) -Iuucere, indicó Spang. que u debe añadir, pero falla en el cód. Hamb,, v en ¿as Cd. () sliu1,ad4clona 2k. -
:-
-
Por tanto; apresúrese tu eminencia hacer ma(5) El cdd. Hamb;
etra lago, 2k.
prius noetrae-legls, las ed.; priore no-
(7) utpotC, Bk. Según el Larlo griego se deberla nam en Lugar de ut. -(5) 21 cód. Hamb.; in, omUenla Las ed----- - -
escribir -
NOYELAS.—OON8rITtrQI61,Z
por hane sacram declarata sunt legem solenniter por programmata sua omnibus facere manifesta festinet. Dat. Idib. Octob. Constant., imp. DN. IUSTINIkNI PP. A. aun. XII., IOANNE V. C. Cons. [538.]
CONST. LV
Lxxvrr
281
nifiesto á todos en la forma acostumbrada por medio de sus edictos lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra ley. Dada en Constantinopla el día de loa Idus de Octubre, en el alio duodécimo del señor JUSTIN1ANÓ, Augusto perpétuo, bajo el consulado de Ju.tr, varón muy esclarecido. [538.)
(fl
CONSTITUCION LZXVIU
(2) COSTRA NATURAM DE QUE NO SU SEA LUJURIOSO COÑTRA LA NATURALEZA, NEC JURETUR (3) PER CAPILLOS NI SE JURE POR LOS CABELLOS DEI AUT ALIQUZD HU1USMODI, NEQUE BL/LSPHEMETUR DE DIOS ó POR ALGUNA COSA SEMEJANTE, NI SE BLASFEME CONTRA DIOS UT NON LUXUR1ETUR
(Col]. VI. tit. 5.)
(ColeCción VI. tililo 5.)
Imp. JUSTINIANUS Aug. Contantüopo1üanis.
El Emperador JUSTiNiANO, Augusto, á los habitantes de Conalanlinopta.
Praefatio
Prefacio
Omnibus hominibus, qui recte sapiunt, xnanifestum case putamus, quia omne nobis est studiuw et oratio, at crediti nobis a domino deo heno vivant, et eius inveniant placationem., quoniam et dei misericordia non perditionem, sed conversionem et salutem vuli, et delinquéntes, qui corriguntur, suseipit deus. Propter quod nos omnc invitamus dei.timorem in.aensibus accipere, et invocare cius placationern, et novimus, quia omnes, qui deum (4) diligunt et misericordiam oms sustinent, hoc faciunt.
Creemos que es manifiesto á todos los hombres que están bien instruidos, que todo nuestro empeño y deseo están en que los que por el señor Dios ,nos han sido confiados vivan bien y alcancen apia. cario, porque también la misericordia de Dios quiere no la perdición, sino la conversión y la salvación, y Dios acoge á los delincuentes, que se corrigen. Por Jo cual nosotros invitamos á todos á que abriguen en sus sentidos el temor de Dios, é invoquen su aplacamiento, y sabemos que todos los que aman á Dios y mantienen su misericordia hacen esto.
Cap. 1
Capttulo 1
¡gitur quoniam quidam diabolica instigatione comprehensi et gravisaimis luxuriis sernetipeos inseruerunt (5), et ipsi naturae contraria agunt, el (6) istis iniungimus in sensibus accipere del timorem et futurum iudicium, et abstinero ab huiusmodi. diabolicis et illicitis !uxuriis, ut non propterhuiusmodi impios actus ab ira del justa (7) inveniantur, et civitates cum habitatoribus earum pereant. Docemur Ónim a divinis scripturis, quia ex huiasmodi impiis actibus et civitatos eum hominibus panter perierunt.
Así, pues, como algunos compelidos por diabólica instigación se entregaron ellos mismos 'á gravísimas lujurias, y hacen cosas contrarias á la naturaleza, imponemos también á. éstos que abriguen en sus sentidos el temor de Dios y su futuro juicio, y que se abstengan de tales diabólicas é ¡lícitas lujurias, á fin da que no sean alcanzados por causa de semejantes impíos actos por la justa ira de Dios, y perezcan las ciudades con sus habitantes. Porque se nos enseña por las divinas escrituras, que por causa de semejantes actos impíos perecieron ciuda. des juntamente con sus habitantes. § 1.—Y como además de esto, que hemos dicho, algunos pronuncian palabras blasfemasyjuramentos relativos á Dios, provocando áDios It la ira, les intimamos también á. éstos It que se abstengan de tales palabras blasfemas y de otras, y de jurar por los cabellos, y por la cabeza, y por otras palabras análogas It estas. Porque si no se dejan impunes las blasfemias proferidas contra los hombres, con mucha más razón es digno de sufrir suplicios elque blasfema contra el mismo Dios. Por esto, pues, les mandamos á todos estos hombres que se abstengan .de los susodichos delitos, y que abriguen en su corazón el temor de Dios, é imiten It los que 'viven bien. Pues por causa de tales delitos se originan hambres, terremotos, y pestes, ypor ello los amo. neatamos para que se abstengan de las susodichas cosas ilícitas do esta naturaleza, para que no pierdan sus almas. Mas si aun después de esta amo.
§ 1.—Et quoniam quidam ad baso, quae diiimus, et blasphema verba et sacramenta de deo iurant, deu•m ad iracundiam provocantes, et (8) istis iniungimus abatinere ab huiusmodi el aliis blasphemisverbis, el jurare (9) por Capillos, et caput, et bis proxima verba. Si enim contra bomines faetas blasphemiae impuuitae non relinquuntur, multo magia qui ipsum deum• blasphemat dignus est (10) supplieia austinere. Propterea igitur ómnibus hominibus hutusmodi praecipimus a praedictis delictis abstinere, et dei tiinorem in corde accipere, et sequi oes, qui benevivunt. Propter talia enim deficta et fames, et terrae. motus, et pestilentiae .fiunt, el propterea admonemus abstinere ab huiusmcdi praedictis illicitis, ut non su perdant animas. Sin autem et post huiusmodi nostram admonitionom inveniantur allqui in talibus.permanentes delictis, primum quideni indignos semetipsos fa-
(1) EL tarto griego (Noosia LXX VIL ) se halla en fiel. y .Sorimg.—IuUan. Cónst. 77.—L4 versión latina es la anUua glosada. (2) El cód. ff amb.; luxurjentur,2)id.; luxuilentur hominec, Port., y eont. (3 El o&i. Homb.; inrent, las ed.
(4) El oód. Ifamb.; dominum, las ed. Poro VI-6
(5) El cdd. ¡iamb., y Trid.; luserunt, Pon., y Cont. (0) El cdd. Eamb., y Trid.: et, omUenla Pon., y Con!. (7) iuctt, el cód. IIa'nb., ¡y 8) El cód. Harnb., y fl-d; eL, ornilenla Pont., y Con. (9) El cód. Haznb., y Trid.; non Iurare, Port., y Con 1. (10) El cód. Hamb,; pero biaphemant digni sunt, se lee en
¿as cd.
282
IlOvL&5.—OON8TITUOI1SN
oiunt dei misericordia, post hace autem et legibus constitutis subüciuntur (1) tormentis. § 2.—Praecipimus enim gloriosiscimo praefecto regia e civitatis permanentes in praedictis illicitis et impiis actibus et" (2) post hanc admonitionem
nostram comprehendere et ultimis subdere suppli-
cija, ut non ex contemtu talium in\'eniatur et cívitas et respublica per hoz impios actus laedi. Si enim et post hano nostram suasionem quidam tales invenientes, hos subtercelaverint, similiter a domino deo condemnabuntur. Ipse etenim gloriosissimus praefectu, si invenerit quosdam• tale ahquid delinquentes, et vindictam in coa ion intulerit secundum nostras legos, primum quidem obligatus cnt dei indicio, post haec autem et nostram mdignationem sustinebit.
CONSTG, LXXIX (3) UI' LIBERTI DE CETERO AUREO NON INDIGEANT ANNULO, NT U? PRISTINIS RESTITUANTUR - NATALIBus; ET DE CELEBRATIONE DOTAL1UM INSTRIJMENTORUM IN LIBERTIS MULIER1BUS FACTA, ET HOC IPSO ETIAM NUPTIAS LEO 1TiMAS FIERI NT FIL.IOS suos; SI NUpER ETIAN ANCILLA PUERIT, NT IPSAM L1BERAM 5555 CELEBRATIONE DOT1S, ET NUPTL$.S LEGITIMAS, ET QUI EX EA PROCESSERINT, FIL1OS SUOS
(Ccli. VI. III. 6.)
T.XXIX
nestación nuestra se hallara que algunos perseveran en tales delitos, en primer lugar se harán ellos mismos ciertamente indignos de la misericordia de Dios, pero además quedarán también sujetos á. los tormentos establecidos por las leyes. § 2.—Mandamos, pues, al gloriosísimo- prefecto de esta real ciudad que prenda a. los que perseveran en los susodichos ilícitos ¿ impíos actos aun
después de esta amonestación nuestra, y los some-
ta á los últimos suplicios, para que no se vea que por el menosprecio de tales cosas son perjudicadas la ciudad ,y la república con estos actos.implos. Porque, si encontrando algunos aun después de esta exhortación nuestra tales hombres, los ocultaren, serán del mismo modo condenados por el señor Dios. Así, pues, el mismo gloriosinimo prefecto, si hallare que algun( s delinquen en alguna cosa semejante, yno les aplicare la vindicta con arreglo á nuestras leyes, en primer lugar quedará ciertamente obligado al juicio de Dios, pero además de esto sufrirá también nuestra indignación.
CONSTITUCION T.m DE QUE LOS LiBERTOS NO NECESITEN EN LO SUCESIVO ANILLO DE ORO, Y SEAN RESTITUIDOS A. SU PRIMITIVA CONDICIÓN NATAL; DE LA OTORGAciÓN DE INSTRUMENTOS DOTALES:HECUA A FAVOR DE MUJERES LIBERTAS, Y DE QUE POR ESTO MISMO SE HAGAN TAMBIÉN LEGITIMAS LAS NUPCIAS Y SUYOS LOS HIJOS; Y DE QUE AUN CUANDO POCO ANTES FUERE ESCLAVA, ELLA MISMA SE HAGA. LIBRE CON LA OTORGACIÓN DE LA DOTE, Y LEGITIMAS LAS NUPCIAS, Y SUYOS LOS HIJOS, .QUE DE ELLA PROCEDIEREN.
(Colección VI. titulo e.)
InIJL. IU5TJNIANuSAUg. IOANNI,gLOriosiuimo
per Orien- E1 Emperador JUSTINIANO, Augusto, á JUAN, segunda tern Praetoriorurn Praej'ecto iterwn, ExcorisuU et ocr gtorwstsimo Prefecto de tos Pretorios de Oriente, Rconsut y Patricio. Patricio. Praefatio
Prefacio
Perfectis nobis (4) ómnibus bonis a magno deo datis, existimavimus oportere et ipsa* servorum libertates, quum a priore conditióne a dminisliberantur, eis omnino (5) puras et infucatas et perfectas efflcere. Et propterea etiam dedititiorum iniuria liberavimus libertates, et latinitates velut imperfectas exclusimus, eL iterationes superfluas demonstravimus, et Iuniam (6) legem et Larianum odivimus senatusconsultum, utpote in initio inaniter introduoturn, et recto postcnodum reprobaium, solamc1ue valore romanam civitatein in libertatibus voluunus, non locis, non aetatibus, non alio quodam causam disccrucntes Quoniam autem semper aliquid mehius de nostris subiectis tractamus, etiam ipsum, quod perfectíus datum est a maioribus, cxistimavimus (7) oportere adiectionibus ampliare.
Habiéndosenos dado perfectos por Dios grande todos los bienes; hemos estimado que era menester hacerles enteramente pura, sin barniz y perfecta la misma libertad á los esclavos, cuando por sus dueños son librados de su anterior condición. Y por esto eximimos á la libertad de la injuria de los dediticios, rechazamos como imperfectas las condiciones de latinos, hemos demostrado que eran supérfluaz las reiteraciones, odiamos la-ley Junia y el senadoconsulto Largiano, como introdbcido inútilmente en un principio, y reprobado con razón después, y quisimos que en las . manumisiones tuviera validez la sola ciudadanía romana, no distinguiendo en el caso ni por los lugares, ni por las edades, ni por otra cosa cualquiera.: Mas como siempre procuramos alguna cosa mejor para nuestros súbditos, hemos estimado que era conveniente ampliar con adiciones aun lo mismo que más perfectamente fué dado por nuestros mayores.
Cap. 1
Capitulo 1
Propterea sancimus, si quis nianumittens servum aut ancillam suam, ci ves denuutiaverit romanos (neque enim aliter hect), sciat ex bac lego, quia qui libertatem acceperit, habebit subsequens
Por ello- mandamos, que si alguien, al manumitir ¡ su esclavo Ó esclava, los hubiere proclamado ciudadanos romanos, (porque de otro modo no es licito), sepa por virtud de esta ley, que el que bu-
(1) nubliClentur, Bk.
(2) El cÓS. Hamb., ff Ti"; et, omUenla Port. y Cont. (3) El lezlo griego (Noosia LXX VIII.) se hala en Haz. Scrimg.—Iuiian. Consi. 72 -La rers6n lalna es la antigua glosada.
(4) noble, omUenia el cód. Hainb., Trid , Port. () omuino Ipsas, el cdd. ilamb.; omnino esa, TM. (6) lailam, el cád. Hamb., Trid., y Peri. (7) Mas correctamente se Leerla est, maloribus exinhimavimus.
NOVHL&S.—CONSTFrUC1ÓN LXXTX
28
mox eL aureorum annulorum et regenerationis ius, et non iam ex necessitate hoc a principibus postulabit, neque indigebit omnino uHa scrupulositate, sed libertatis virtute baec omnia subsequentur (1), bao nostra lege ex praesente die inchoante. 'Non enim aliquid horum, quaa prius facta sunt, perscrutamur; firmanius igitur omnia praecedentia, ut vaIeant secund orn eos, per quos facta sunt, modos. Sed hace quidem sic habere sancimus.
biere recibido la libertad tendrá desde luego como consiguiente el derecho así de anillos de oro como do regeneración, y no lo solicitará ya, por necesidad, de los príncipes, ni necesitará absolutamente de ninguna minuciosidad, sino que todas estas cosas serán consiguientes por virtud de la libertad, comenzando á regir esta nuestra ley desde el presente día. Porque no investigamos cosa alguna de lo que antes se hizo; confirmamos, pues, todo lo anterior, de suerte que sea válido según los modos como se hizo. Y mandamos que esto ciertamente quede así.
Cap. II
Capitulo II
Iliud vero adiicimus, ut nihil neque post hace legem nostram laedantur patroriatus jura, fila Vero (2), que nos sancivimus (3), in quibuscunque omnino hace personis servavimus (4), nisi tamen etiam ab bis libcrtum qui libertatem donavit absolveriL, aut per fideicornrnissum hoc relinquena, aut rn ipsa libortate hoc adiiciens. Nam si hoc dedorL (5), omnino qui maunmittitur absolvetur etiam a patronatus jure, co quod jite hoe expresserit. Ha. beant ]taque hace omnia qui libertatem meruerunt, veruntarnen servent etiani post hace nostram constitutionem cíe, qui ad talemeos perduxerunt bonorem, ornnem reverentiam, ethoe, quod vocatur obsequium, et reveréntiam recte legibus introductam; quin etiam abstineant aut manibus, aut insídiia, aut allis, ex quibus liberti tale aliquid agentes rursus et servitutem sustinent secunduin de bis seriptas leges, et restituuntur priori conditioni. Nam si nultum penitus itigratum cese circa docatorecn permisimus, hect fuerit bene natus, sed docationes infirmas pronuntiavimus in iis, quae dudum a nobis scriptau sunt, legibus, et in iis, quae a nobis quotidie praecipiuntur, quomoilo patiemur mauumissorem, qui aequalis patri circa libertum factus est, ab co ahiquid paLi malignum, ant injurias forsitan asperas et indecentes, seu plagas, aut maxime intolerabilia suatinere dispendia Sed si quid horum legitimis probationibus convicerit psasum se, qui libertatem dedit, vel eius fihios, post praedietas probationes libertum in pniore restituemus.(G) habito, nominum quideni perscrut-atione et propter boe dispendiisomnes eripientes, iustitiam autem ubique et aequitatern, el quod legislationem decet, et quod placet deo et liberto, et dudum domino conservantes.
Pero añadimos esto, que ni después de esta ley nuestra sean en nada lesionados loa derechos del patronato, pues los que hemos sancionado los conservamos absolutamente respecto á cualesquiera personas, á no ser, sin embargo, que el que done la libertad hubiere eximido de ellos al liberto, ó dejándole esto por fideicomiso, 6 añadiendo esto en la misma manumisión. Porque si le hubiere dado esto, el que es manumitido quedará absolutamente eximido aun del derecho de patronato, por haberlo aquél expresado así. Tengan, pues, todas estas cosas los que obtuvieron la libertad, pero guárdenles también después de nuestra constitución á los que los llevaron á tal honor toda reverencia, y lo que se llama obsequio, y el respeto con razón establecido en las leyes¡ y aun más, absténganse de emplear las manos, ó de asechanzas, ó de las otras cosas por virtud de las que los libertos que hacen algo semejante soportan de nuevo la esclavitud con arreglo á las leyes escritas sobre esto, y son restituidos á su primera condición. Porque si no permitimos que absolutamente nadie sea ingrato para el donante, aunque fuere bien nacido, sino que declararnos invalidadas las donaciones en las leyes que antes fueron escritas por nosotros, y en las que diariamente son dispuestas por nosotros, ,cómo consentiremos que el manumisor, que respecto al liberto se hizo igual á un padre, sufra alguna maldad por parte de éste, ó acaso injurias graves ó in• decentes, ó heridas, 6 que soporte dispendios muy intolerables Pero si el que dió la libertad hubiere probado con legítimas pruebas que él, 6 sus hijos, sufrieron alguna deestas cosas, después de las susodichas pruebas restituiremos al liberto á su anterior estado, librando átodos ciertamente de la investigación de nombres y de los dispendios á esto consiguientes, pero conservando en todo la justicia y la equidad, lo que cuadra al legislador, - lo que corresponde á Dios, al liberto, y* su antiguo señor. § 1.—Por lo cual sean ciertamente libertos é in génuos tanto los que antes fueron manumitidos, si evidentemente se les-concedió esto, como los e entrando en la ingenuidad después de esta ley nuestra vivieran cual si ya hubieran sido hechos bien nacidos y rindieran á sus manumisores la consideración debida, para no perder de nuevo la libertad y el buen nacimiento, como convictos de desafectos y de ingratos, y como condenados por la ley. Porque serán perpétuamente libres 6 ingénuos, si á sus manumisores y á los hijos de éstos les guardaren su sincera y libre veneración, reverencia y devoción, pues guardándolos estas cosas ncc. ca volverán á caer en su anterior condición.
§ I.—Quapropter sint quidem et liberti et ingenui, sive ji qui dudum manumisii sunt, et (7) cvidenter eis hoc largitum est, sj ve ¡lii, qui post hanc legem nostram ad ingenuitatem venientes, tanquam boce nati iam facti vivant, et debitum bonorem manumissoribus- reddant, ut non denuo et libertate et benenatione eadant, tanquarn indevoti ingratique convicti, et a lege damnati. Erunt namque ita perpetue liberi et ingenui, si manumissoribus eorumque fihiig incoufusam et liberam suam venorationem et reverentiam devotionemque servavenint, quibus videlicet observatis (8) nunquam ad priorem relabentur fortunam. (1) Rl cód. Barnb, y 7r¡,; subsequenter, Port.; subBe-
quetur, Cont.
(2) vero, omjtela Bk. ed. etereotipada. (8) Bk. sd. estereotipada; antes sanelmuL
(4) Ble. ed. estereotipada; antes genysbimus.
(6) El edd. Hamb., file dederit, ¿as ecl. () Bis.: restituimus, el cód. Ham., y fas cd.
(1) sI, Bis. (8) El cdd. Ilamb.; conservati.e, las ed.
M .
NOYEL&$.—OONSTITUCIÓN LXXIX
cap. III
Capitulo III
Si quia autem libertam ducere voluerit, aut (1) legitimam facere coniugem, cuiuslibet dignitatis exsisteiis, nuptialia conficiat documenta; hanc enim solam post manumissionem observationem adiicimus. Et sint étiam praecedentes fflui, sicul et qui post dotalia nati sunt, liberi et ingenui, el sui et patri (2) successores, el a postulatione annulomm aureorum et pristinorum (3) natalium iure (4) liberati, nuliamque penitus habentea difforentiam ad calera ingenuorum matrimonia. Libertas enim, matris, et insuper doeumentum nuptiale sobolem liberarn et ingenuarn el patri suceedentem demoxistrabunt.
Mat si alguno, de cualquier dignidad que sea, hubiere querido tomar por mujer una liberta, ó hacerla su cónyuge legitime, otorgue documentos nupciales;porque aiindimos esta sola formalidad después de la manumisión. Y sean los hijos, tanto los que nacieron antes, como los que después; de los instrumentos dotales, libres é ingénuos, y suyos, y sucesores de su padre, y estén exentos de la. solicitud de los anillos de oro y del derecho de su primera condición natal, no teniendo absolutamente ninguna diferencia respecto á los demás matrimonios de los ingónuos. Porque lii libertad de la madre, y además el documento nupcial demostrarán que la descendencia es libre é ingénua y sucesora del padre. -
Cap IV
Capitulo IV
El ita rebus et veritate toti efficimur (5), ut, si cui otiam ex serviente muliere procreen tur fui, et voluerit ille postea mulierem manumittere, el dotaus conficere documenta, mox eum ipea dotis inacriptione. (6) et flliis competet libertatis simul et suoruin ius, non requireptibus nobis speeialem. ubartatem in flhiis fien, el simul manumilti eum matre, aut postes vol ante eam forte libertatetn accipere, sed conaeriptione (7) nuptialium documentorum mox eis etiam libertatem donamus. Quod enim maius utique ostensurus est petar libertatis filiorum indicium, quam uxorem ostendere liberamque simul et legitimam nuptialium documentoruni conacriptione? Si enim miles, relinquens legatum alicui suorum servorum (8), ipan donationo legati et libertatem daro videatur, quomodo non multo magia palor, si documentum nuptiale conscripserit, habebit proprios filies ex boc solo el Iiberos et legítimos suecessores? Noque enim quilibel eum putaturus erit voluiase fihiorum quidem matrem legiümam esse, et hoc 1am magnum ej do. nasse opus libidinis, proprios autem filies ex suc natos semine adhuo relinquere servituros.
Y de talmanera nos hacemos entero cargo de las cosas y de la verdad, que, si á alguno le nacieren hijos aun de una mujer esclava, y él hubiere querido después manumitir ála mujer, y hacer documentos dotales, desde luego con el mismo otorgamiento de la dote les competerá & los hijos simultáneamente el derecho de libertad y de ser suyos, no requiriendo nosotros que especialmente se les dé á. los hijos la libertad, y que sean manumiÇidos juntamente con la madre, ó que reciban después ó acaso antes que ella la libertad, sino que por el otorgamiento de los documentos dotales lea damos desde luego á ellos también la libertad. Porque, ¿qué mayor indicio de la libertad de .sus hijos ha de . mostrar ciertamente el padre, que demostrar cono¡ otorgamiento de documentos nupciales que su mujer es libre y legítima? Pues si se considerara que un militar, al dejarlo á uno de sus ésclavoi un legado, le da con la misma donación del legado también la libertad, ¿cómo, si el padre hubiere otorgado el documento nupcial, no tendrá con mucha más razón por esto solo á sus hijos como propios y libres y como legitimes sucesores'? Porque nadie juzgará que él quiso que la madre fuese ciertamente legitima de los hijos, y darle éste tau grande trabajo de liviandad, pero dejar que sus propios hijos nacidos de su propio gérmen áun hubiesen de ser esclavos. § 1.—Y. esto lo sancionamos, á. la verdad, del mismo modo respecto 4 los manumisores que en cuanto á los, manumitidos. Porque si no guardáramos respecto á los manumisores lo que en cuanto L Los anteriores se ha dicho, haríamos que los hombres fuesen acaso más remisos para dar la libertad. Mas todo nuestro -empeño consiste en que subsistan y sean válidas las libertades, 'y en que florezcan y se aumenten en nuestra república. Porque por este deseo, hemos emprendido tantas guerras así en la Libia como en la Hesperia, tanto en pro de la recta religión de Dios, como al mismo tiempo por la libertad de los súbditos.
1. —Roe similiter quidem pro manumis8onibus, similiter auteifi (9) pro manuniissis sancimus. Nam si ea, quae in praecedentibus dieta aunt, man urnissoribus non servamos, segniores forsan homines circe libertatis largitatem efficiemus. Nobis autem oinne exotal studium subsistere libertates atque valere, et in nostra florero el augeri republiea Etenim huius causae desiderio et in Libya, et in Ilesperia tanta suseepimus bella, el pro recta ad (10) deum religione, el pro subiectorum paniter libertate.
Csp.V
Capitulo V
Facimus autem novum nihil, sed egregios ante
Mas no hacemos nada nuevo, sino que seguimos
(1)' at, B. (2) El cdd. Hamb.; et sui et patrio, Trici., Port., y Cont, ie, BIs. et sol () Itinuni, el cóci. Hamb., Trid., y Port dd. Hamb., por segunda mano, y Trid.; loro, orni(4) terikt Port., y Cont. (5) et lta—tuti ef5eluutur.(offieisntur, el Qkl.) el cód. Hamb., Trd., y Port. -
(8) Parece que se deberla escribir dotalluin conseriptione d dotailum ecriptiono, que consignó BIS. El cód. Jfamb., y Trici.; conecriptione sola, Port., y Cont. (8) suaruni andillarum el cód. Harnb., Trid., y Port. (9) El cdd. Iiamb., y trkl.; et, adicionan Port., y Cont. (lo) El cód. Harnb., Trid., y Port.; bella pro recta selileat ad, Cong.
285
NQ$.—OONTITUO16N LXXX
nos ti) Imperaiores sequimur. Sicut enim Antoninno Plus cognominatus, (ex que etiam ad nos appellatio hace pervenit), ius romanae civitatis prius ab uno.quoque subiectorum petitus (2), et taliter ex iis, qui vocantor, peregrini, ad romanam ingenuitatem deducena, hoc ille omnibus in cornrnune subiectio donavit, et Theolosius iunior post Constantinum, maxjmum sanctissimae huias civitatis conditorom, fihiorum prius ius petitum la comm une dedil subiectio, sic etiain nos hoc videlicet regenerationis.et aureorum annulorum ius, unicuique petentium datum, et damni et scrupulositatis praobens oeeasionem, et manumisoorum indigeno au• cloritate, omnibus simililer subiectis ex hac lego damus. Restituimus enim uaturae ingenuitate dignos non por singulos da cetero, sed omnes deincops, qui libertatem a dominio mernerint, ut hane magnarn quandam et generalem largitatem nostris subiectis adheiamus.
á los egregios Emporadores antecesores nuestros. Porque sol como. Antonino, denominado Pío, (por quien esta denominación ha llegado también á nos-
otros) habiéndosele pedido antes por cada uno de los súditoe el derecho de ciudadanía romana, y extendiéndolo de este modo de los que se llaman peregrinos A la ingenuidad romana, se lo dió en general á todos los súbditos, y Teodosio, el joven, después de Constantino, el más grande fundador de esta santísima ciudad, dió en general á. los súbditos el derecho de hijos, antes solicitado, así también nosotros damos por virtud de esta ley igualmente á todós los súbditos el derecho de regenera-
ción y de anillos de oro, concedido á cada uno de los que lo pedían, y que daba ocasión perjuicios y
fi escrupulosidades, y requería la autoridad de los manumisores. Porque restituimos al estado natural fi los que son dignos de la ingenuidad no fi
cada cual en lo sucesivo, sino fi todos, desie, que hubieren obtenido de sus dueños la libertad, para agregarles fi nuestros súbditos esta grande y general liberalidad.
Epllógua
Epilogo
Quae igitur pro indulgentia subiectorum nostrae plaeuerunt elementiae por hane legem, hace ma celsitudo cognosoeno nostris subiectis faciat manifesta per programmata propria et hie, et ID provincus, ut disoant, quia noatrorum subiectorum. por omnia euram habemu, ea, quae pro utilitata eoruin aunt, sancieñtes. Valebit autem haec lex in subsequentibüs omnibus, el eis, qul post eam (3) emerserint, casibus; quod enim reeessit, non porserutamur. Datum XV. Kal. Febr. ConBtaLnt., imper. DN, IUSTIZqIANI PP. A. anno XII., Ariows V. C. Cono.
Por tanto, conociendo tu excelsitud lo que por esta ley ha parecidó bien fi nuestra clemencia para indulgencia fi favor de nuestros súbditos, hágaselo manifiesto aquí y en las provincias por medio de sus propios edictos fi nuestros súbditos, fi fin de que sepan que en todo cuidamos de nuestros súbditos, sancionando lo que es de utilidadpara ellos. Mas esta ley tendrá. validez en todos los casos subsiguientes, y que después de ella se presentaren; porque no hacemos investigaciones en lo que ya pasó. Dada en Constantinopla fi 15 de las Calendas do
[539.]
CONBT.
Febrero, en el año duodécimo del imperio del señor Augusto perpétuo, bajo el consulado de ArioN, varón muy esclarecido. [539.] JUSTINIANO,
(4)
APUD QUOS OPORTLtT CAUSAS DICRRE
MONACROS ST ASCETRIAS (Coil. VI. tlt. 7.)
CONSTITUOXON YYY ANTE QUIÉNES DEBERÁN DEFINDBR SUS CAUSAS LOS MONJES Y LAS ASCETAS
-
(CoIsccln VI. tItulo 7.)
Arc/iiepiscopo Con-. El Emperador JusTiNiANo, Augusfo, d MENNA, Arzobispo de Constantinopla y Pafriarca anioersal. stanfinopolifano cf unicersall Patriarchae (5).
Imp. IUSTINLÁ.NUs Aug. MENNAS,
Praefatio
Prefsoio
Rem cognoscentes non rectam fieri in hao regia civitate, communi lego existirnavimus bco inederi, inchoantes quidem ab hae fellcissima civitate, in omnia vero loca ea, quae subiecta sant (6), disten. dantes. Quidain enim relentes corrumpere orthodoxas fidei bonestatem, siquidem (7) litem habue-. riut ¿piasi eum inonachis aut ascetrila (8), civiles iudices interpellant, at 1111 mittunt exseoutores, praesumentea acoedere intra loca maneta, aL monaches trahere, atque monastrias ve! asoetrias inquietare, forman etiam caz, quae non videntur, et hino iniuriam et confuionem non parvam adorabilibus fien ¡ocio.
Habiendo tenido conocimiento de que en esta real ciudad se hace una cosa que no es recta, hemos estimado poner fi ello remedio por una ley común,
(1) anteriores, el cód. JIavnb., g Trid. (2) petltum, Cont. al mdrgen. y B/e. (8) El cdd. Iiamb., xi Trid.; postes Por., u Cont. (4) El texto griego (Novela LXXIk.) as halla en Scrimg.;En HaZ, hay solanwite La rúbrica y la inscripoldn.—Hap un epitome en (Joli. oosst. soeZ. III. 1. 15.—Indican br6vlEmamente su argumsntoFaratitla CoIL consl. eco?. 1. ¿.—JuUan Consi. 73.—La ,erúón iaffna ea glosada. -
comenzando ciertamente por esta felicísima ciudad, pero extendiendo lo que ligue fi todas las localida-
des. Porque algunos, queriendo quebrantar la respetabilidad de la fa ortodoxa, si tuvieren un litigio con monjes 6 con ascetas, se dirigen fi los jueces civiles, pero otros envían ejecutores, que se atreven fi penetrar en los lugares santos, fi sacar de ellos fi los monjes, fi molestar fi monjas 6 ascetas, acaso también fi las que no se ven, y fi causar de este modo no pequeña injuria y perturbación fi los
-adorables lugares.
(6)" Meiuiue beatielmo azchlepiocopo et geursI1 patri-archas, el cód. Hamb., y Trid. (6) la omal-vero ea quse suhiecta aunt, el cód. Hanb., y Trkl. - (7) slquasd&m,Bk. - (5) astaterfts, si cód. Hamb., y 2'rid., como tambln en oir-OS casos se las en ellos.
286.
NOVELAS.—OONSTITuCR5N LXXI
Cap. 1
Oaptu10 1
Proplerea igitur sancimus, si quis quaincunque habueril causam eum aliquibus venerabilibus sanotimonialibus, aut sacris virginibus, aul niulieribus oi:nnino in monasteriis consislentibus, den arnabi1cm civitatis illius episcopum interpellet, jite vero rnittat,et eum omni honestate quae sunt de personarum praesentia disponat, sive oportet per abbales, sive por responsaba, sive por alios quoslibel hoc flor¡; ipse vero eum omni veneratione sacerdo'taU causam examinel el iudicet (1), et civiles non sint penitus eis indices, neque confundant eorum honestatem, quum idonei sint deo amabiles singu. larum cvitatum episcopi et quae de lite, sunt, et de cautela iudieiorum disponere, et iudicare honest atque sacerdotaiiter el secundum leges nostras, el sacratissimas regulas. Sic emm et qui ahquam rationem habere putantur, merebuntur iustitiam, el honestas sacratorum inviolata integraque servabitur,
Por esto, pues, mandamos, que si alguien tuviere un litigio cualquiera con algunas venerables monjas, ó sagradas vírgenes, .ó en general, con mujeres que se hallen en los monasterios, se dirija al obispo de aquella ciudad, amante de Dios, y aquél envíe, y con todo respeto disponga, lo que se refiere á la presencia de las personas, ya si es menesterque esto se haga por medio de los abades, ya si por los apocrisiarios, ya si por Otros cualesquiera; mas examine él y juzgue con toda la veneración sacerdotal la causa, y no tengan aquéllos en manera alguna jueces civiles, ni ofendan la respetabilidad de los mismos, porque los obispos, amantes d Dos, de cada una de las ciudades son idóneos para disponer lo que corresponde á• los litigios y la seguridad de los juicios, y para juzgar honesta y sacerdotal uiente y con arreglo á. nuestras leyes ya las sacralisimas reglas. Porque así obtendrán justicia también los que creen tener alguna razón, y se conservará inviolada é integra la respetabilidad de las personas sagrada&
Cap. .11
Capitulo II
Communis igitur sil lex, habeatque custodiam et a gloriosissimis praefectis, qui .per cunetas exsistunt dioeceses, el luyrici dicimus, el Libyae, Italiaeque, el Occidentis totius el a gloriosiasirnis praefectis utriusque Romae, el maguificentissimo praelore populorum, el iudicibus gentlum eorurnque offfciis, el (2) nulla eius fiat omnino corruptio, sed integra ad honorein revarendissimorutn monaehoruín custodiatur. Hace autem etiam tua beatiludo (3) cognoscens, et ipsa custodial in hae fe¡¡cissima civitate el cius confinlis, litteris utatur autem ad deo amabiles civitatum metropolitanos (4), quorum ipse suscepisti ordinaUonem, propotiens propriis lilteris hanc nostram sacram legem. Veruta illi sub Be constitutis episcopis hace nuncient, ut ex paucis litteris una continuatio legis ad omnem perveniat ditioneru. Sed eliam aceelerari lites sencimus monachis iflatas, UI nOfl mens eorum occupetur circa litis sollicitudinem, sed velociter liberati, sacra operibus obsecundeul.
Sea, pues, general esta ley, y sea guardada tanto por los gloriosisimos prefectos, que hay en todas las diócesis, queremos decir de La Iliria, de la Libia, de Italia y de lodo el Occidente, como por los gloriosísirnos prefectos de una y de otra Roma, y por el muy magnifico pretor del pueblo, y por Los jueces de las regiones y por sus oficiales, y no se introduzcade ningún modo alteración en ella, sino guárdese integra en honor de los reverendísimos monjes. Mas conociendo también tu beatitud estas disposiciones, gurdelas ella misma en esta felicis,ma ciudad y en su territorio, pero envíe cartas á los metropolitanos de las ciudades, amantes de Dios, de cuya ordenación estuviste tú mismo encargado, publicando con sus propias cartas esta nuestra sacra ley. Mas ellos se las harán conocer á los obispos constituidos bajo su dependencia, de suerte que coñ pocas cartas llegue un solo contenido de la ley á. todo el imperio. Pero también mandamos que se aceleren los litigios promovidos á los monjes, para que la mente de ellos no esté ocupada en el cuidado de los pleitos, sino que quedando pronto libres se dediquen á sus sagrados trabajos. -
Cap. UI
capitulo III
Sciant igitur, qui praeter hace aliquid egerit (5), si quidem, iudex sil,qui talem proferre sententiata praesumserit, quia ab administratione repeLbetur, tanquam divinitati contumeliam faciena, el poena decem librarum auri una cum offleio suo muletabitor, sacratissimo nostro danda aeranio, exsecutores autempraesumentes offerre omnino admonitionem, ab ipsis deo amabilibus episcopis prohibearitur et retrudantur in lela, quae decanica (6) nuneupantur, poenas competentes passuri, exactionem nullam de estero agere permittendi.
Sepa, pues, el que contra esto hubiere hecho alguna cosa, si verdaderamente fuera juez el que se hubiere atrevido á proferir tal sentencia, que será removido de la magistratura, como por hacer afrente la divinidad, y que será castigado juntamente con sus oficiales con la pena de diez libras de oro, que se habrán de dar á nuestro sacratisimno erario, y á los ejecutores que se atrevarr presentar de algún modo una citación prohíbaseles por los mismos obispos, amantes de Dios, y sean ellos recluidos en los lugares que se llaman deanicos para sufrir las penas correspondientes, sin que en lo sucesivo se
les haya de permitir que hagan ninguna ejecución.
(1) EL cdd. Hamb., j Trid.; lpsl—examlnent et ludicenI, Port., y Cont, (2) Mejor estaría ut. (3) EL cód. Hantb., Trid., y Pon; celsiludo, Cont. (4) Ble.; confinla utatur ad deo—metropolitas, el códice Hamb.; confina utstur a deo amabilea clvitatum metropolitas, Trid.; conúnlie, utatur ad deo amabiles clyltatuin metro-
poillas, Pon.; confiull, utatrn autem nil Deo sinabiles Iy1tatum metropolitanos, Coni. (5) EL cód. Hamb.; egerint, en lugar de egenil, se les ea Las ed. (6) EL cód. Hamb., y Cont. al margen, deeaueea, TrId; decsnala, Pon., y Cont.
NOYELL$.—OONSTITUOIÓN LXXXt
;28'7
Epilogui
Epilogo
Hac va1ene lege, si quia cum aliquo reverendissnnorurn monachorum, aut virginum, suL mulieruin omnino sacrarum et in venerabilibus monasteriis hal.dtantjum habuerit causarn. De ciencia etenim et ordine conventionia eorum iam leges conseripsimus, quas valere el firmas case omni volumus modo. Scriptum exemplar (1) viro clarisaizno Joanni, praefecto sacrorum Qrientis praetoriorum (2) iLemci, exconsuli ordinario et patricio. Soriptum exemplar Basilidi, gloriosissirno inagistro sacrorum officiorum. Seriptum exem piar Longino, gbriosisaimo praefecto. urbis (3).
Esta ley estará en vigor si alguien tuviere litigio con alguno de los reverendísimos monjes, 6 vírgenes, 6 mujeres de algún modo sagradas y habitantea en venerables monasterios. Porque respecto á los clérigos y al orden para la citación de los mismos hemos ya escrito leyes, que de todos modos querernos que valgan y sean firmes. Se escribió un ejemplar para Juan, muy esclarecido varón,.segunda vez prefecto de los sacros Pretorios de Oriente, exconsul ordinario y patricio. Se escribió otro ejemplar para Basilides, gloriosísimo maestre de los sacros oficios. Y se escribió otro ejemplar para Longino, gloriosisimo prefecto, de la ciudad. Dada en Constantinopia.á 6 de los Idus de Marzo, en el año duodécimo del imperio del señor JusTlNIANo Augusto perpétuo, bajo el consulado de AI'ION, varón muy esclarecido. [539.1
Nl
Dat. VI. Id. Mart. Constant., imp. DN. IUSTINILPP. Aug. auno XII., APIONE V. C. Cons. [539.]
CONST.
LTY11
(4)
CONSTITUCION =XXI DEL CUESTOR
D5 QUA.ESTORE
(Coli. VI. tu. a.)
¡mp. IUSTIN1ANUS Aag. IoANN, gloriosiuimo sacroium Praetorur'w, Praefecto ,terum, Ecconsu1i et Patricio.
El Emperador JUSTINIANO, AugustO, 4 JUAN. segunda
Praefatio
Prefaoio
Semper cum dei auxilio ómnem facimus providentiam, ut subiecti, ab Mus clementia traditi nobis, iliaesi serventur. Itaque el leges ponimus, omnem eis curantes iustitiam, el quod paulatim labitur reparare featinamus, insuper etiam administrationes invenimus, quae castigantes, quod inhonoratum (5) éat, medriocria faciunt delicia. Quale videlicet aliquid praetores populi in hac fecimus magna urbe (6), utilisaimo ex ipso rerum experimento omnibns regiam hanc civitatem nostram habitantibus approbatum. Ex bao igitur experimento et aliud quiddam medela egens moliri et adinvenire, legi et cinuto iustum existimavimus. Invenimus enim, quia paulatim provinciae quidem suis habitatoribus apoliantur, magna vero •hace civitas nostra populosa est turbia diversorum hoxiinum, et mexime agricolarum suas civitates et culturam (7) relinquentium.
Siempre ponemos con el auxilio de Dios todo cuidado para que se conserven ilesos los súbditos confiados á. nosotros por su clemencia. Y así establecemos leyes, procurándoles toda justicia, nos apresurarnos á reparar lo que paulatinamente cae en desuso, y creamos además magistraturas, que castigando lo que es indecoroso hacen que sean menos los delitos. Alguna cosa así hicimos que fueran los pretores del pueblo en estagrande ciudad, cosa aprobada por virtud de la misma utilisima experiencia de las cosas por todos los que habitan esta nuestra real ciudad. Por virtud, pues, de este experimento hemos estimado justo para la ley y la magistratura que discurriésemos y halláramos también remedio para algo que lo necesita. Porque hallamos que paulatinamente van, á.la'verdad, despoblándose de sus habitantes las provincias, pero que esta grande ciudad nuestra se halla poblada por turbas de diversos hombres, y principalmente de agricultores que abándonan sus ciudades ysucultivo.
Cap. 1
Capitulo 1
Hace ad praesentem legem nos respicere procuraveruni, el ad oingulum, quod nunc a nobis pasee novatum est, cul non piget nos de publico et annonas daro, el sufficiens etiare offioium (8) constituere, et ex negligentia ema periculum relevare. Cingulo etenim et hoc accipienti quaestoris impo-. nimus nomen; sic enim et in, initio eum invenientea (dicimus autem priscis temporibus), inquisito-
Esto nos ha movido á poner la vista en la presente ley, y en la magistratura, que ahora ha sido casi renovada por nosotros, para la cual no nos pesa dar también annonas de los fondos públicos, crear además una oficialidad suficiente, é imponer responsabilidad por su negligencia. Porque á esta magistratura y al que la obtenga les damos el nombre de cuestor; pues así también en un pi'incipio
(1) Berlpta exempisria, el cód. Ltamh., y Trid,, y asi también después. (8) El cód. Hamb.; praetorio, ¿as ecl. 8) praefecto urbi, Pon., praefecto urbis, omUrnias el cdd. Eamb., y Tnid. (4) El tevto gnleo (Novela LXXX.) se halla en fiat. y Scnimg.—Excepuando el proemw y elepLogo, toda ¿a Nocelase halla en las Bas. VI. 6.5.. U.—!ullan. Corst. 74.—La !Mrsdn latlaa es glosada.
vez gloriosisimo Prefecto de los sacros Pretorios, Exconsul y Patricio.
(5)
fgnoratum, el cód. Hamb. Parece que se deberla leer
Inornatom.
(8) Bis.; lii hane felfeisslmam inagnam urbem, el códice
Hiznb.: in bac (eclmus felictaelma magna urbe, TM.; In bac feflelgaima mngus urbe, Port., y Cont. (7) TnId.; cultura, en lugar de culturaini el cóci. Hamb.; culturú, Port., y Cont. (8) et ad uufflcians ofSelnm constituere, el ced. Hamb., y Trid.
NOTBLAL—OONIImTOIÓN TIIYT res vocabant (1) ad hoc vonientea officium. Volumus autem cingulum babentes hoc, respicientes ad deum nostrumque timorem, et legem, requirere ad rnagnam hano civitatem venientes, ex quacunque provincia sint, vires (2), erre mulieres, aut elencos, seu monachos, vel monachas, sive oxternarum oivitatum advocatos, aut altenius cuiuseunque fortunae val dignitatis exsistant, et perecrutari, qui sint, aut unde venerint, et in (3) qua oecasione,. et si quideni agrícolas sint, intendere, quibus nostrorum iudioum horuni competunt lites, et his Imminera, velociterque coa eripere diffleultatibus, propter quas hue venerunt, et festinanter unde venerunt coa ramittere, competentia (4) fruentes.
los que inventaron esta magistratura (nos referi-
Cap.11
Capitulo IX
Si vero aliqui sint agrícolas constituti aub dominis, aL egentes ele ad hane venerunt regiam civitatem, praeparare poaseasores eitinw ese discerne-. re , pro quibus 'venerunt, causas, el remittere, merentes mex quae justa sunt. Si vero forsitam ad resultationem possessorum venerunt, et adversue coa dicant causas, si quidein multitudo uit, plures quidem remiltere continuo ad proviuciam, duobus ant tribus relictis, qui aecundum collitigantium sehema litem exerceant, et ita eum imminere luis auditor¡, et procurare citms incidi (5) .negotia, ut non longitudo eje fiat temporis, et maxime agricolis, quorum el hio praesentia superflua, el agniculturae vacatio (6) damnum et ipsis et possessoribus facit.
Mas si algunos fueran agricultores constituidos bajo la dependencia de sus amos, y necesitando de éstos vinieron Li esta real ciudad, procuren que los poseedores resuelvan pronto los negocios por que vinieron, y los remitan tan luego como obtengan lo que es justo. Pero si acaso vinieron para contender con los poseedores. y contra éstos defendieran litigios, si verdaderamente fueren una multitud, envío inmediatamente áloe ms Li la provincia, dejando dos 6 tres, que sostengan el litigio en representación de sus coligantes, y apremie él al que oiga el litigio, y procure que los negocios sean decididos rápidamente, para que no se-lee haga permanecer largo tiempo, y principalmente siendo agricultores, cuya presencia es aquí- supérfiva, y cuya ausencia en el cultivo les causa daño Li ellos mismos y Li los poseedores.
Cap. XII
Capitulo III
Si vero noque agricotarum sil adveniena multiLudo,sed quidam forsitan alii, aut etiarn litigaturi adversus abs, eL hic tardent, non quiescere, sed cum omni instantia iudices urgore cern festinatione eos contentionibus absolvere, et litíbus liberatos remitIere, anas (7) civitates et provincias habitare. Si vero forsan, quum institerint auditores litis aut agricolarum domini (8), qui a nobis sunt iudices statuti, ut litigantes aut observantes libereut, ipel ad hoo (9) differant, et non citius coa a lilia obeervatione liberaverint, tuno ipsum, qui a noble in hoc cingulo constitutus est, deducere ad se litigantes aut egentes (10) aliquo iure a possessoribus, proinde non merentes, ezaminare(11), et citius disponere, pro quibus illi huie magnao observant civitati, ad suas remittero patrias, aul omnmo ex quibus venerunt locis, omnibus peremto ad hoc privilegio et fori praescriptione.
Pero si la muchedumbre que viene no fuera de agricultores, sino quizá otros - cualesquiera, 6 aun quienes hayan de litigar contra otros, y aquí se demorasen,.no lo consiente, sino apremie con toda insistencia Li los jueces para Sus con rapidez los eximan de.las contiendas, y libres de litigios los remitan Li habitar sus ciudades y provincias. Mas si acaso habiendo instado Li los auditores del litigio 6 Li los amos de agricultores, que por nosotros fueron constituidos jueces, para que dejen libres á los que litigan ó esperan, ellos lo defirieran, y no loe dejaran pronto libres de las formalidades del litigio, entonces el mismo que por nosotros fué constituido en esta magistratura llame á sí los litigantes 6 Lilos que reclamaron de los poseedores algún derecho, y no lo consiguieron, examine el negocio, y resuelva pronto sobre aquello por lo que permanecen ellos en esta grande ciudad, remitalos Li sus pátrias, 6 en todo caso Li los lugares de donde vinieron, extinguiéndose para todos sobre esto el priviligio y la prescripción de fuero. -
Cap. IV
Caitnlo IV
mos á los antiguos tiempos), llamaban inquisidores á los que llegaban á este cargo. Pero queremos que los que tengan esta magistratura inquieran, considerando Li Dios, y temiéndonos á nosotros y Li la ley, quiénes vienen Li esta grande ciudad, de cualquier provincia que sean, varones 6 mujeres, ó clérigos, 6 monjes, ó monjas, ó abogados de ciudades de fuera, 6 de otra cualquiera condición 6 dignidad que sean, 6 investiguen quiénes son, 6 de donde han venido, y con qué motivo, y, si verdaderamente fueran agricultores, los dirijan á aquellos de nuestros jueces Li quienes competen sus litigios, y apremien a éstos. para que rápidamente los libren de las dificultades por las que vinieron aqul, y los remitan apresuradamente Li allí de donde vinieron, disfrutando de lo que les compete.
Si vero vitae occasionem (12) aliqui aut lites (13)
Mas si algunos están en esta ciudad para bus-
11) EL cád. Hamb.; temporlbus voeabut Inquisitores, Trd.; teniporibus, fu quibus vocabant lnqulsttores, Port.; temporibus, Ersunades vocabant biquisftores, Cont iS sive viros, Ele. I) EL eód. ¡famb., y TrüL; in, omiLenta Port., y Conf.
(7) Elcdd. Hamb.g Trid.;rsmlttereln 11uu, Port.,y Cont, (8) audftoribus flIle ant agrleoiarum dominio, Bk. (9) EL cdd. ¡iamb.; Ipii et bat, TrLd.; Ipal adbuc, Port, y Cont. (10) EL cód. ¡lomb.. y TrId; agentes, Port., g Cont. (11) st examinare. Bk. - (12) TM., y Cont.; occealone, el o4d. Hamb., y Port, 15) liLia, B IC.
(4) conipatentibus, Ble.
(5) decid¡. file. (8) evacustlo, el cdd. Eamb., y Trd.
NOVL.&5.-.-.00N$TjTO0I61-q LXXXI
289
non habentes in hao sunt nostra civitate, nl propter vietum aut eo quod hoc (1) ad eorum desidería non sufiloiat, iaxn etiam peccent, corporum somm statum, qualis quia est inspicere, et si quídam valent Bis corpora, potentes autem surficere ad laborem sunt, si quidem servitia 2) quorum (3) fuerint, cognoscere quorun sunt, el hos etiam invites possessoribus transmittere. Si vero liberi fortuna, el ex aliquibus civilatibus aut provínciis orti, boa transmitIere ad provincias, ex quibus sunt (4).
carse la vida 6 sin tañer litigios, de Suerte que por razón de su sustento ó porque ello no baste para sus deseos también delincan, inspeccione cual sea el estado del cuerpo de los mismos, y si verdaderamente tienen sano el cuerpo y pueden bastarse para el trabajo, y algunos de ellos fueren esclavos, avenigile de quiénes son, y envíeselos aun contra la voluntad de los mismos Ii. los poseedores. Pero si son libres por su condición, y oriundos de algunas ciudades ó provincias, envicias á las provincias de que son.
Cap. V
Capitulo Y
Si vero huius terrae fuerint, el corporibus quidem validis utantur, vitae autem Bis decena non est occasio, boa non frustra case terrae onus permittere,sed tradere citius coa et (5) operum publicórum artificibus (6) ad ministerium, et praepositis panificantium stationum, el hortos operanti bus, allisque diversis artibus aut operibus, in quibus valent simul quídam laborare, simul autem ah, et segnem ita ad meliorem mutare vitam.
Pero si fueren de esta tierra, y ciertamente tuvieran robusto el cuerpo, pero no tienen medié decoroso de ganarse la vida, no permita que éstos sean inútil carga para la tierra, sino entréguelos inmediatamente para que les ayuden á. los operarios de las obras públicas, y á los encargados de las panaderías, y á. los que labran los huertos, y A otras diversas artes ú oficios, en que al mismo tiempo que puedan trabajar se alimenten, y de este modo cambien su vida ociosa en otra mejor. § 1.—Mas si algunos no quisieren cumplir en los trabajos * que fueron destinados, sean ellos expulsados de esta real ciudad. Pues mandamos esto guardndolea consideración, para que no impeliéndolos la ociosidad actos ilícitos, no se apoderen de ellos para imponerles penas las leyes, entregándolos á nuestrosjueces. Pero en cuanto á los lesionados ó las lesionadas en el cuerpo, 6 á los abrumados por la vejez, mandamos que sin ser molestados permanezcan en -nuestra ciudad, 6 que hayan de ser eñeomendados á lose quieran obrar piadosamente; pero á cada uno de les otros interróguelos por el motivo porque hayan venido, y, averiguado, haga respecto á. ellos lo que sea conveniente, para que- no residan aquí los perezosos, sino que haciendo lo que les corresponda regresen á sus propias provincias.
§ 1.—Si vero aliqui noluerint observare (7) operibus, quibus traditi SunI, boa sectari bac regia civitate. Parceutes enim cia, hoc sancimus, ul non segnitie eos ad illicitos actus iinpellepte, legas coa abripiant ad poen.as , nostris tradentes hudicibus. Laesos autem aut laesas corpore, ant canitie graves, hes sine molestia esas iubemus in bac noatra (8) civitate, aut (9) pie agere volentihus adacribendos (10), el aliorum singulos interrogare, qua venerint gratia, el inquisitis, quae digna sunt super Bis agere, ut non pigni hic sedeant, sed conipetentia agentes ad proprias revertantur provincias.
Cap. VI
Capitulo VI
Si vero aliqui ant in hac habitantium civitate, aul etiam de feria vanientium, inculpeut alíquos tanquam ab ola daninificati per occassionem forte eorum, quae dicuntur aportulae, ant etiam ex hoe laesionucn, et dioant, coa aut praevaricari pro hi nostras legas, ant etiani sine iudiciali praecepto admonitionem eis offere, quaerere subtiliter hace delinquentes, cuiuscunque fuerint dignitatis aut militiae, el sub que constituti sint(11) cingulo, Bosque simul quidem comprehendere, sima¡ autem post probationes interminatas secundum nostras legas exigere poenas, nuhlo competentium eis iudieum defendere oes valente, et 1am illaesos servare coa, qui iniustitiam passi su nl, recipientes, .quae contra legem exacti sunt, quam poenas nostri definitas constilutionibus superexigere, ac de cia re. ferro, ubi perapeximus daidas,
Mas si algunos de los que habitan en esta ciudad ó también de los que vienen de fuera, acusaren otros :comop0r haber sido perjudicados por ellos con ocasión quizá de lo que se dice espórtulu, ó también de lesiones de aquí provenientes, y dijeran que ellos infringieron nuestras leyes sobre el particular, 6 también que lea presentaron citación sin mandato judicial, busque diligentemente á los qüe en esto delincan, de cualquier dignidad ó milicia que fueren, y bajo cualquier magistratura que se hallan constituidos, ypróndalos, á la verdad, inmediatamente y exíjales al mismo tiempo después de •las pruebas las penas cónminadas con arreglo nuestras leyes, sin que pueda defenderlos ninguno de los jueces que les competan,y conseive ilesos á. los que sufrieron la injusticia, los cuales reciban lo que contra ley se les exigió, y reclame además las penas fijadas en nuestras constituciones, y dénos cuenta de ellas, en los casos en que hemos considerado que se deben satisfacer.
1) El cid. ít'iznb., Trjd., g Po,g hIc Cont; u t propter
'Ictum ant inendiceul ant co quod hoc, 1k.
(2 Bk.: servilla, eL cód liamb., g las cd. 3j EL cdd Hamb, y Trid., quorum, omitenla Port., yCoat. .4 RL cód. Marnb., y TM.; orti 2un1, ort., ¡ Con¡. (5) nl, el cdd Hamb., Trid., y Port.; et, óirutela ConL (6) Bk.; publieorum atflnet, arlibus, el c&i. ¡Iantb., Trid., yPÓrÉ.; pubflcorum attIiet atllñctbns, COnC..
Tóxe VI—ST
tY, Elcód. Jlarnh., Tid., y Port.; observire, Cont. '8) bona, el cód. ílaunb.,y iid. 9 set, omítela Bk; Quizdel antiguo fraduowr Latno
eribtd el.
(10) aIcno5, Bk. .
.
(11) Bk.;aunt, el cdd. Ifamb., y las cd.
......
290
NOULÁS.—OON8TITUOIÓN TYTYT
Cap. VII
Capitulo VII
Super hoo autem quicunque querelam suscipiunt falsitatis seu 9uae vocatur falsa acriptura, in quoaunque negotio (1), hoc requirere, et qui super his denunciantur comprehendere, et post inacriptiones et probationes punire; sic enim buiusrnodi audientiae damus potestatem el. Si vero aliquis taliter laesorum adierit ordinatum secundum praesentem legem iudicem, et non ivatam impetraverit providentiam, ut cogatur ad nos et ad semper imperium boa denunciare, sciat aporte, qui cingulum hoc assumit, quia ipse de ano reddet ea ei, qui ab eo negleotus est malo, quae decuerat eum a delinquente accipere, man por et inaiorem indignationem nostram experietur inste,- utpotc nostras iussiones trancendere praesumena.
Pero además, inquiera quiénes reciben en cualquier negocio querella de falsedad ó la que se llama de falsa escritura, y prenda á los que por esto son denunciados, y castíguelos después de las acusaciones y de las pruebas; porque de este modo le damos potestad para conocer de esto. Pero si alguno
Cap. VIII
Capitulo VIII
Maxime autem omnium qui hano administrationem habet et perpetuo hoc ponet studium, puris manibus omnia agere, et administratores habere non -sordidos neque turpi aceeptioni (2) paratos, sed puro et libere administrare, et si tale aliquid super ministris peocatum invenerit, hoc etiam punire, et ex tpsis prius ostendore suam firmitatem simul et castitatein. Proplerea enim et decem libras auri occasione expensarum decernimus el, et ema consiliario solidbs centum, et ministrantibus ad expensarum causam solidos trecontoa triginta damus annonae. Quorum etiam deseriptionam bujo legi apponi praecipimus, ut de (3) fisci largítate contenti allenis abatineant; eiuntquo dei et nostri subtiles cultores, et e casio hano nostram fruentes providentiam et administratiónis (4) causis facilius et legalius utentes.
Pero el que tiene esta magistratura pondrá pnincipailsima y perpétuamente empeño en hacerlo todo con manos limpias, y en tenor servidores ni sórdidos ni dispuestos a. torpe ganancia, y desempeñará su cargo con pureza y libremente, y si hallare que por sus servidores se pecó en alguna tal cosa, castíguela también, y muestre antes por esto mismo su firmeza y honradez. Porque por esto lo fijamos a. titulo de expensa diez libras de oro, y á su asesor cien sueldos, y les damos por razón de expensas a. los ministros trescientos treinta sueldos de annonas. Cuya fijación mandamos que se ponga también al pie de esta ley, a. fin de que contentándome con la liberalidad del fisco se abstengan de lo ajeno; 'y rendirán escrupulosamente culto a. Dios y A nosotros, disfrutando de esta providencia nuestra emanada del cielo, y sirviéndose con más facilidad y legalidad de las atribuciones de su cargo.
Cap. XX
Capitulo II
Damus autem admiuistrationem habenti fiduciam et ludicibus insistere, et ad nos referre, et ex se agere competentia, ut noque infirmitate, neque alio omnino culpatus, nostro super eo iudicio minor appareat. Licentiam vero similiter ej damus publicis epistolis uti ad provinciarum praesides, ut coa (5), qui remittuntnr ab so, mittant ad suas provincias sine lite ibi dueturos, et si quo egent legitimo auxilio, hoe percepturos. fliud maxime provi. dere, non (6) de iisdem secundo molestan, quod saepe, 005 qui hie vano commorantur, deinde tranamissos ab eo, rursus remeare (7), et mox reversos secundarum si causarum praebere (8) occasiones. Si enim denuo in bao felicisaima civitate inveniat quosdaxu nidifican tea frustra, qui liberati et ad propniam provinciam transmissi sunt, his et castigationem imponat decentem, et vebementius iterum transmittat. Sic nohis etiam foris civitates babitabuntur, et magna civitas hace confusione liberabitur. Si vero aliq nos perspoxerit sui offioii in trausmarinis partibus (9) oollocare, qui etiam de foris convenientes inquirant, et bino destinatos suad-
Mas le damos al que tenga esta magistratura facultad para apremiar a. los jueces, para darnos cuenta, y hacer por si lo que corresponda, de suerte que no siendo culpado de debilidad, ni absolutamente de otra cosa, no aparezca inferior a. nuestro juicio sobre él. Pero le damos igualmente licencia para servirse de cartas públicas para los presidentes de las provincias, para que a. los que por él son remitidos los envíen a. sus provincias, debiéndolos conducir a. ellas sin litigio, y, si aquéllos necesitaren de algún legitimo auxilio, habiéndolo de recibir. Provea principalmente para no ser -molestado segunda -vez por las mismas cosas, porque muchas veces los que residen aquí sin motivo, después- de remitidos por él, vuelven do nuevo, y tan pronto como regresaron fe dan ocasiones para segundas causas. Porque si nuevamente hallaran en esta felicísima ciudad a. algunos que sin objeto anidan en ella, los cuales fueron enviados libres á su propia provincia, impóngales el castigo conveniente, yenvicIos segunda vez con mayor severidad. Aai se nos habitarán también las ciudades de fuera, y se
(1) Leunalav. Notat LI. UI., colleglo, el cód. Hamb., y las C tup1a aeceptlon!, en lagar de turpi acceptloni, se lee en L cód. Hamb., y TM. (8 de, omítala Bis. Hamb.; adnuuøtrationem1 por admlnietretio(4) El nl., se haila en Las *4.
de loe así lesionados se hubiere dirigido al juez or-
denado por la presente ley, y no hubiere impetrado providencia justa, de suerte que se vea obliado á denunciar esto á nosotros y al imperio que siempre exista, sepa claramente el que aceptó esta magistratura que él restituirá. de lo suyo al que pór él fué malamente desatendido lo que aquél habria debido recibir del delincuente, y además experimentará justamente mayor indignación nuestra, por haberse atrevido a. infringir nuestros mandatos
(5) TM.; ti, el add. Hamb., Por&, y Cont.
(6) quIa non, Bis, (1) Bis. ed. est.reotpad.a; antes remanere, (8) prrmbent, ea vez de praebere, se lee en el cód. Hamh.,
y Trid.
(9) Es dspresunur que acaso si antiguo traductor latino eesnbidportíbua.
NOVL&L—UON8TrrTSOIÓN Iux1I
pientas ad provincias dirigant, et hoc agat, quod utile caL reipublicae par omnia venatus.
291
librará de confusión esta gran ciudad. Mas si bien le pareciere situar á algunos de sus oficiales en puntos del otro lado del mar, para que también averigñen quiénes vienen de fuera, y recogiendo 1. los que de aquí fueron remitidos los dirijan á las provincias, hágalo también, persiguiendo por todos los medios lo que ea Útil-á la república.
O&p. Z
Capitulo Z
Hace omnia sancimus :nostrorum subiectorum euram habentea,. ut non suas provincias doserentes bo attararitur et moriantur forsan propriis privati, et neque paternis fruentes sepulturis, so quod et ante nos ponentibus legas et rempublicam constituentibus hace non transitorio studio fuorunt, sed et pigritiae fuit quaedam seriptura, et peregrinos omnes peracrutabantur. EL noque novum, noque leve hoc canela studium, sed (1) bonum quidem et anhlquum, negiectum vero in medio ab universa laedentia negligentia, paulatim periclitaturn est corrúmpi et perlini, donec nos prodesse hoo et utilissimum invenientes, rursus in rempublicam introducimus. Sicut enim praebemus (2) incorruptum eum et oms officium case volumus, et nihil extra quae a nobis dieta sunt accipere, ita et indemnes coa servarl iubemus, uL noque occasione codicilorum, neque por occasionem annonarum, noque por aliam quamlibet causam (3) ant in sacrum nostrum palatiuzn, ant in forum tuSe oelsitudinis ocoasione oodicillorum ant praecept.orum aliquid dare nune aut in futuro tempore mensas (4) tuse celsitudinis occasione émolumentoruni, quae por coa impenduntur (5) ci aut consiliario aut cina offleio, sed undique eis pura servan, quae nostra largitate dantur; sutflciet enim omnibus pro medeIa decente, ermane eum gubernantem cingulum universis utiliasimum case.
Todo esto lo mandamos procurando por nuestros súbditos, para que abandonando sus provincias no se arruinen aqui y mueran privados do sus propios bienes, y no disfruten del sepulcro de sus padres, porque tampoco para los que antes de nosotros dictaron leyes y constituyeron la república fueron de pasajero empeño estas cosas, sino que se escribió algo también sobre la holgazanería, y hacían investigaciones respecto á todos los viajeros. Y no siendo nuevo este cuidado, ni fútil para los negocios,
Epuogus
Epilogo
Quae igitur nostrae placuerunt potestati cognoseena tua celsitupo, omnia ad effectum porducere featinet, approbetque uostram providentiam, quia et novum cingulum adiecimus, aL nostrorum subiectorum por omnia curam habemus. Dat. VII. Id. Mal¡, Constantinop., imper. DN. IUSTINL1I1 PP. A. aun. XII., Aiowa V. C. Cena. 1539.]
Por tanto, conociendo tu excelsitud lo que fe ha parecido bien á nuestra potestad, apresúrese á llevarlo todo á efecto, y apruebe nuestra providencia, porque hemos agregado una nueva magistratura y en todo procuramos por nuestros súbditos. Dada en Constantinopla Ii. 7 de los Idas de Mayo, en el año duodécimo del imperio del señor .hraTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de APION, varón muy esclarecido. [5$9.]
ui (6) OONBT. L==
øÓNBTsUGION TZIT
CONSTITUTIO, QUAS DIGNITATIBUS ET IP1SCOPATU FILIUN (7) LIBERAT A PATRIA POTEST&TK
(COL VI. tlt. 1)
CONSTITUCIÓN QUE POR LAS DIGNIDADES Y EL EPISCOPADO LIBRA DE LA PATRIA POTESTAD AL HIJO (CoIeocIu VI, titulo 5.)
Imperator Iu$T1NLSNus 4ug. sacro seriatui huias regsae cil,itatis.
El Emperador JusTIwallo, Auguso, al sacro Senado de esta real ciudad.
sino ciertamente bueno y antiguo, desatendido, sin embargo, en el tiempo intermedio ior la negligencia que á todo perjudica, corrió peligro de ¡rse alto-
rando paulatinamente y de desaparecer, hasta que hallando nosotros que era conveniente y utilísimo, lo restablecimos da nuevo en la república. Pero así como á él lo presentamos incorruptible y queremos que lo sean también sus oficiales, y que no recibaii nada además de lo que se ha dicho por nosotros, asi también mandamos que sean ellos mantenidos indemnes, de suerte que ni con ocasión de las credenciales, ni con motivo de las annonas, ni por otra cualquiera causa, dé cosa alguna ahora 6 en el tiempo futuro en nuestro sacro palacio 6 en el foro de tu excelsitud por razón de las credenciales 6 de los mandatos á los de la mesa de tu excelsitud con ocasión de los emolumentos que por ellos se les pagan á él 6 á su asesor 6 á sus oficiales, sino consérveseles siempré integro lo queso les da por nuestra liberalidad; porque les bastará á todos para alivio conveniente, que él, desempañando legalmente su magistratura, les sea muy útil á todos. .
Prasfatio Quldquid ad utilitatem et ornatuin respicit a deo
Meditando siempre sobre cualquiera cosa que
(1) .8k, sed, faUaba antes. (2) preebemus, onitia Bk.Mejor estaría praemfts. (5) El cdd. Hamb., y Trid.; ceuaiznm, Port., y ConL (10. El cód. Hamb.: Immenue1 ¿asid.; tempore, ut pree. Sidentlbuj In menas, Bk. (5) expenduntur, el edd.Hamb,, y Trid.
(0) Litaste griego (Novela LXXXI.) se haUá en Hal.. w' brees reswnen los ParaUtia Ud Co eonst. ecel. ¡.3.y Phot. Nowc. 1. 38. - ¡alían. Consi. 75— La eersión latina es la aMiiva glosada. (7) dUui, o,usit.ia el odd. Hamb., y la pone Çong. entre
292
ÑOflLÁÑStTUÓT6NI11IXIT
traditae nobis reipublicae, hon semper cogitantes,
ad effeetum deducere festinamus..Iguur
551am
du-
dom legem soripeimus super gloriosiasimir nostris patriciis, quae hberos nos dignitatis cullationo paterna potestate demonstrat. Non enim decena putavimus, ut boa (1), quos nos in .ofticio (2) patruns provebimus nostrorum, lii sub aliena allit potestate. Nam si emancipationis actio, dudum quidtm 3) per sas, quaa nuncupantur legis actiones, facLa, cuin iniurila et alapis liberabaS eos huiusmodi viculis, quomodo futuri essont codicilli omnium henestiasimi dati a praesidente universis imperio non eos posas paterna potestate. liberare? Núno autem clemenüus aut etíam honestius in repubica (4) cogitantes et (5) super gloriosissiuiis consuli bus, qui Eroprlum nomen tempori (6) post imperium praebent, et (7) solio consularibus codioilhi honorantar, et super cinguba, quae liberare a curia possunt, hoc est pracíecturae et magisteru mihtuw (dicimus auteni in ipais sedibus es operibus agniLis) hue ipaum sancimus esse, uL oznuis taus dignitas aut eüam cingulum buiusmod% acquisitum al!quibus, quoscunque nos probaverimus, quod nos hberet a curia, hoc valeat et ut potestat.e coa liberet (9) patrum ant (10) avorum Nam si sancivimus, ut, si quis servus aciente domino mernatur militiam, aut quamli bes diguitatem adipiscatur, repente ab imperio. Imberetur, et in ipsam rapiatur ingenuiiatem, quomodo non set iustuin, tabtos promerentem codicillos non etiam paterna .potestte liberum fiar¡?
afecta la utilidad y al ornato de la república, que nos fué confiada por Dios, nos apresuramos á ilevaria á efecto. Así, pues, escribimos también hace poco sobre nuestros gloriosísimos patricios una ley, que los declara libres do la potestad paterna por la colación de una dignidad. Porque no hemos juzgado decoroso que aquellos á quienes hemos elevado
al cargo de padres nuestros estén sujetos á ajena potestad. Pues si elactodelaemancipación ejecutado ciertamente en otro tiempo por medio de lasque
se llaman acciones de la ley los libraba conrnjurías y bofetones de tales vínculos, ¿cómo habría de suceder que no pudieran librarlos de la potestad paterna las más honrosas credenciales de todas dadas Po! el que á todoapreside en el imperio? Mas ahora, pensando otra cosa más clemente 6 aun más honrosa para la república, mandamos que esto mismo suceda también en cuanto á.ios muy gloriosos cónsules, quienes después del Emperador dan su proo nombre al tiempo, y ti los que son honrados con rlas sotas credenciales do cónsules, y ti las magistraturas que pueden librar de la curia, esto ea, la prefectura y el maestrazgo militar,(pero nos referimos á los que son reconocidos en las propias sedes y en funciones), desuerte que todatal dignidad, 6 semejante cíngulo obtenido por algunos, respecto
de quienes nosotros hubiéremos aprobado que los libre do la curias tenga eficacia también para esto,
para librarlos de la potestad de los padres 6 de los abuelos. Porque si bemos sancionado,que, si sabiéndolo su señor obtuviera un esclavo la milicia; 6 alcanzara cualquier dignidad, fuese hecho libre inmediatamente por el imperio, y fuese llevado ti la bisma ingenuidad, ¿cómo no seria justo que al que merece tan altas credenciales no se librei también de la potestad paterna?
Oap. 1
O&pitulo 1
Propterea igitur hac honestissima utentes lege sancimus, et ordinarios consules, si sub .potestate coisistant, una cum ipso verbo, quo hóc bis donatur oflielum, suse potestatia fiar¡, neo non eS lis, qui honorantun ab imperio por consulares eodicillos, si sub patria sunt mann, fien codicillos eorum suae potestatis occasionem. Et si quos nos per universas dioeceses gloriosisaimos praefoctos. sacrorum nOstrorum praet.oriorum instituamus, ant in praefectura civitatis utriusque Romas provexerimus, aut lii quolibet magisterio militan, bus repente etiam suse potestatis fien. Eum namque, qui tautorum index est et tantis iubet manera sub. potestate alterius, eS non inter sos, qui suae potnstatis sunt, seribi, nostrarum indignum indicavimus legum simul et temporum.
Por esto, pues, mandamos, valiéndonos de esta muy respetable ley, que también los cón8ules ordinarios, si se hallaran bajo potestad, se hagan de
propia potestad inmediatamente por virtud de la misma palabra con que se lea confiere este cargo,
y asimismo que para los qué por el imperio son honrados con credenciales consulares, si se hallan bajo la potestad del padre, sean sus credenciales ocasión de su propia potestad. Y si nosotros nombraramnos á algunos en todas las diócesis gloriosísimos prfectos de nuestros sacros pretorios, 6 los eleváramos á Ja prefectura da la ciudad de una y de otra Roma, 6 ti cualquier maestrazgo militar, háganse también ellos inmediatamente de propia potestad. Porque hemos juzgado indigno de nuestras leyes y también de nuestro tiempo que el que es juez de tantas cosas y manda ti tantos permanezca bajo la potestad de otro, y no sea inscrito entre los que son de propria potestad. . § 1.—Generaliter autem, sicuti dictum est, san- § 1.—Pero en eneral mandamos, Según se ha cimus, ut oinnis dignitas et omne cingulum a curia dicho, que toda dignidad, y todo cíngulo que tengan liberare valenz, hoc etiam suae potestatis praoeficacia para librar de la curia den también ti los mium honoratis prasstet, et nobiliores adhuc patra honrados con ellos este premio de hacerse de proóstendat, si(11)ab imperio sic honoratorum sint(12 o potestad, y preSenten aun más ennoblecidos ti patres.Quodsi(13)non hoc eaaet, non etiam ipsi(14 r padres, si fueran padres de los honrados así por (1) JJJBk.
EL cód. Hamh, y Trid.; officlnm, port., y Cont. (a) (3) BIs.; St, alii,ionan el oc$d. Hamb , ylai.sd.
(4) rempnbllcam, Trid. (3) El cdd. ¡lomb., y Ttid.; sed, Port, y Cont
(6) El cód. Hamb.; Ipal, ¿as ed. (7) et qul, Bis. 6) Bk cd. estereotipada; niagistri niJ1LtwD el códIce Hwnb., y Cont.; uiaglatxl nffltatus, 7M4 y Pon.
(9) Elcód. Ilarab., Pon.,g Cont.;
et—liberare, Bis.
nt st—libereS, Trid.;
130 RL cód. lfamb atque, las #& (1)
Bis.: ostendat: SI argo el cód.Hamb., y tas ed.
(19) El cód. F!ainb; y TricL: aliqul sint, Por 1., y Cont, - (13) , - Bk; gula ate!, .íocld. ¡lomb.; qui etIlus si, Trid.; qn! I, Port., y Conf. (14) etl2m ipii, 81 cód. Htixob,y las sd.;nonlpsi,BIe.
293
NJ1iLAS —OONSTITUCI1ÓN LXXXII
pariter studerent imperium pro istis potentes. Quapropbar airé est aliquis nunc quidem sub potestate, Lis fruena honoribus aut, cingulis, quos in primis enumera'vimus, sive postes srit, etiam boa (1) ius potestatis suae sequatur, et peculium ele (2) donana et arbitrii liben osee praebene, ac digne agere honore el indicio super his ab imperio habito; hoe enim multo maior patribus laus erit, et Iaetitiae ooeasionem praebebit magnae.
él imperio. Pero si así no fuese, no se empeñarían con el imperio también ellos mismos pidiendo por aquéllos. Por lo cual, ya si en Ja actualidad hay alguno ciertamente bajo potestad, disfrutando de los honores O cingulos, que primeramente hemos enumerado, ya silos hubiere después, acompáñeles fi éstos el derecho de su propia potestad, que les dona peculio yles concede ser de libre albedrío, y obrar dignamente conforme al honor y al juicio tenido respecto á ellos por el imperio; porque esto será de mucha mayor loa para los padres, y les dará ocasión para grande alegría.
Cap II
Capitulo U
Illud quoque lego cavemus, ut (3) non has tales suas potestates similia praebere, qualia aliae, quae por emancipationea fiunt, sed praecipuum quoddam praemium imperium conferre tatibus suis potestatibus. Non enim volumus eum, qui ita suso potestatis fit, pardere aliquod légitimorum ma, sed sint et generiad nos, etipaisad genus intacta legitima ob ex natura servata jura, et fihiiaorum post mortem avorum sub eorum recidant potestatem, &e s¡ contigisset eorum parentes morte anorum paIrum, et non ex praesente lego suso potestatis Seri, et merite filies post mortcm auorum patrum sub potestate habere, ut nihil horum, quae ab imperio conferuntur, eis deesse videatur, quoniam omne bonum, quod (4) sive a deo acquiritur bominibus, sive ab imperio, sequen te deum, decet esee mansurum, et omnis malitiae ac deminutionis extranéum.
También disponemos por esta ley, que esta tal potestad de sí mismo no conceda lo mismo que la que se crea por la emancipación, sino que el imperio confiere cierto premio especial ¡ tal potestad de si mismo. Porque no queremos que el que así se hace de propia potestad pierda algún derecho de los legítimos, sino que tanto fi la familia respecto fi ellos, como fi ellos respecto fi su familia les que. den conservados intactos los derechos legítimos y naturales, y sus hijos caigan después de la muerte de los abuelos bajo la potestad de ellos, como si hubiese acontecido que los padres de aquéllos se hubiesen hecho de propia potestad por muerte de sus propios padres, y no por virtud de Ja presente ley, y después de la muerta de sus projioa padres tuvieran con razón bajo su potestad fi los hijos, de Suerte que no parezca que se les quita nada de lo quepor el imperio se les oonfiere, porque corresponde que todo bien que para los hombres se adquiera de Dios, ó del imperio, que sigue¡ Dios, haya de permanecer extraño fi toda malicia y menoscabo.
Cap. UI
Capitulo lU
• Palam vero est, nullum cese, qui nesciat, prae ómnibus sanctissimis episcopis ipaa ordinatione etiam suam poteatatem acquiri. Qui enim omnium sunt apirituales patres, quomodo sub aliorum poteatabe consistant? Sed convenit etiam nos buiusmodi potiri honore, et hoc (5) ex hac nostra legislationo fmi.
Mas es evidente que no hay nadie que ignore, que ante todo se adquiere para los santísimos obis-. pos también su propia potestad por virtud de su misma ordenación. Porque los que son padres es-
Epflogui
Epilogo
• Quae igitur nobia visa sunt ad vestram royerentiaw ob honorem, .0 colendisaimi patres, volumus In perpetuum aplendere nostrae reipublican, tam ad nostrum(S) ornatum, quam ad nostrae largitatia probationem, quam nostris patribus et consulibus sacerdotibusque contulimus. Dat. XV. Kal. Apnil. Constant., imp. DN. LUSTINiáNi A. aun. XII., APIONE V. C. Cous. 539.]
Por tanto, queremos ¡oh respetabilísimos padreal que lo que nos haparecido bien para vuestra naverencia y honor brille perpétuamente en nuestra re-.
pirituales de todos, ¿cómo estarán bajo la potestad de otros? Mas es conveniente que también ellos disfruten de este honor, y que gocen de él por virtud de esta nuestra legislación.
E tanto para nuestro ornato, como para prueba de nuestra liberalidad, que. hemos concedido fi
nuestros padres, cónsules, y sacerdotes. Dada en Constantinopla fi 15 de las Calendas de Abril, en el año duodécimo del imperio del señor JUSTLNL&No, Augusto perpétuo, bajo el consulado de APION, varón muy-esclarecido. [539.]
1) El cód, Hamb. y Trid: hunc, Port • y Con. (J) El cód. Hamb., Trid., y Pon; etIa, adkiona Cont. ífamb., y ConI. 2) TrUL,y Port.; ei, el (6) vestram, Ble,, ysegún anoga Cont. al margen ee haLla • • ,s ut, o,njieja Ble. en todos Loe mme. y Cont. ( El cód. Bamb., y Trid.; quod, omLlenla Port.,
294
NOYELA$.—OOWS?rrUOIóN LXXXIII (1-)
OOST
DE IUD1CIBUS, ET UT NULLATENUS CUM IURE1URANDÓ ELJGATUR AUQUIS IUDEX, QUOD PERNANEAT El; ET UT A.PPEL.LA .T1ONES &CCIPIANT MODIS OMN1BUS IUDICES; ET UT fl' MEDIA. LITE FACTAE FORMAS, QUO MODO OI'ORTEAT DECIDI COONIT1ONEM, NON ATTRNDÁNT IUD10ES
(CaIL VI. tit. 10.)
Idem Imperator
Aug.. loAx*u, g1oriowsimo Praetoriorwn Orentis Praefecto iterum, Fxcon4uU et Patricio. Prasfatio
CONSTITUQION T.mm DE LOS JUECES, Y DE QUE DE NINGUNA MANERA SEA ALGUIEN ELEGIDO JUEZ CON
-JURAMENTO DE ESTARSE A ÉL;
DE QUE DE
TODOS MODOS ADMITAN LOS JUECES LAS APELACIONES; Y DE QUE NO ATIENDAN LOS JUECES A DISPOSICIÓN DADA A LA MiTAD DEL UTIOIO
SOBRE EL MODO CÓMO DEBE DROIDIRSE EL CONOCiMIENTO (Coleóol6s VI. tItiÉo It) •
El mismo Emperador, Augusto, ¿L JUAN, segunda ves gloriossun o Prefecto de ¿os Pretorios de Oriente, Exconsul y Patricio. Prefacio
Por Zenón, do piadosa memoria, se escribió soA Zenone pise memoriae ¡cripta est lex de iudicioruin ordine, multas quidem mutationes subaSbre el orden do los juicios una ley, que recibió cierquentibus suscipiens temporibus, ad hoc autem tamente muchas alteraciones en los tiempos suba¡pervenit, ut pan latim paene omnino caderet. Nam guientes, pero que ha llegado al punto de caer et qui in ea consoripti sunt pedanei iudices, hurnapaulatinanienie casi en completo desuso. Porque nam omnes reliquerunt vitam, et plurima definiti han fallecido todos los jueces pedneos que en ella iuris tacita sunt, et certam non merucrunt memo- fueron establecidos, y han, pasado en silencio muriam, sed nana haec percipiens ja aliam tranatulit chas de. las cosas del derecho establecido, y no han figuram. Nos igitur videntes omnino epnfusum iu- merecido memoria cierta, lino que apoderándose de dicum sehema, existimavimus oportére hace (2) ellas el USO les hadado otra forma. Así, pues, noslego determinare, quae decentem ordinem imponat otros viendo enteramente confundido el orden de causae. Non enim existimavimu.s oportere babero los jueces, hemos estimado que era menester deiudicum quosdam (8) nomina, maxime legum meterminar sobre estas cosas por una ley, que ponga ruditos, ocinde neque causarum habentes (4) ex- en la materia el orden conveniente. Porque hemos perimentun. Nostris enim administratoribus adjuzgado que no convenía que tengan el nombre de sunt modia omnibus etiam assessores, et ea, quae - jueces algunos, principalmente los que son imperilegum sunt explicantes, et occupationes adimplen. tos en las leyes, y en segundo lugar los que no tietea eorum, quoniarn multis (5) detenti curia, quas nen experiencia en los negocios. Pues nuestros apud nos habent, manto iudiciorum oomplent paradministradores les asisten en todos los casos tamtem par suoruc» praesentiam assessorum. 1111 au- bién asesores, explicando lo que se refiere ¡ las leyes, y supliéndoles en sus ocupaciones, porque tem noque cingulum habentes, neque nobis ministrantes, nisi potuerint par se nosse quod iustum retenidos por muchos cuidados que carca de nosesi, 88d aliunde emendicare iudicamii honestatem, otros tienen, con razón suplen sus funciones en los quo modo non maximum vitium ant reipublicae, juicios con la presencia de sus asesores. Mas no non eisa qui ex se quod agendum alt sciant, lites teniendo aquéllos cíngulo, ni prestndonos servitradere, sed ajuare cos quaarere alba, a quibus cio, si no pudieren conocer por si lo que es justos liceat discere, quae ipsos in indicando eloqui decet? sino que debieran mendigar en otra parte respetabilidadpara juzgar, cómo no resultaría randlsimo Hace nos merito ad praesentem legem (6) eréxerunt, nostrorum subiectorum euram agentes, et dañola república de no confiar los litigios & los que por si sepan lo que se ha de hacer, sino de devolentes cia etiam quae de iudiciis sunt in promtu jan que ellos busquen otros, de quienes les sea licito case atque facilia, eL absque omni dilatione transiaprender lo que es conveniente que ellos mismos gen da. pronuncien al juzgar? Con razón nos movieron estas cosas ti dictar la presente ley, procurando por nuestros súbditos, y queriendo que tengan también expedito y f&oil lo que se refiere & los juicios, y que estos se terminen sin ninguna dilación.
Cap. 1
Capitulo 1
Vetus igitur seherna Zenonis constitutionis (7) piso memoniae, quae unicuique praetorio cortos deflnivit iudices, ornnino perimimus, aligere vero perspexiMUR (8) inrebus utilibus habentes attesta•tionem, qui communes omnium erunt iudices, tanquam un ¡que electi. Et hoc quidem gestum est, et aboLí su a no bis indices Anatolius vir apectabilis iam advocatione dudum completa, et inter apectabiles fisel advocatos deputatus, ac Flavianus, qui
Así, pues, suprimimos en absoluto el antiguo orden de la constitución de Zenón, de piadosa memoria, que estableció ciertos jueóes para cada pretorio, y hemos determinado elegir á los que tengan reputación en cosas útiles, los cuales serán jdeces comunes de todos, como elegidos de todas partes. Y esto es ciertamente lo que se ha hecho, y han sido elegidos jueces por nosotros Anatolio, varón espectable, que hace ya tiempo acabó la abogada,
(1) El lexlo griego (Novela LXXXII.) se halla en HaL y Scrimg.—La mayor parle de la Novela esto en las Bao. lulian. Const. 76.—La osralón latina se La antigua glosada. (5) Port.; bac, el cdd. Hamb., TrfrL, y Cont. (5) El cdd. Hamb., y Trid.; qnortnid&m, PorL y Cont. (e.) Bk.IuerudItorum.—habentIozn, el cód. Hainb.,y Lased.
(6 Trid., y el cdd. Hamb., por segunda mano; multi, el odd; Elamb., PorI ,y Cont. (6) BIs.; legem, omitenla el edd. Ha,nb., y Las ed, (7) EL cód. Hamb.; Zenonta constltuttonls, Las ed. 18) ludiese, adiciontz BIs.
295
NOVELÁL—oONspITuoxóN T.Ti!I
nuno advocatus fisci consistit, et Alexander, et Stepbanus, et Mennas, eloquentissimi advocati et pedanei iudices tui fon, et Alexander alter, quem pedaneum iudicem case praetoril gloniósisaimi magistri sacronúm of11oorum cognovimus, et duo sub sequentes alli advocati tu¡ fori, Victor, et qui ex Quizico est Theodorus (1) Ex advocatis itaque isti iudLoes praeponantur.
y ha sido comprendido entre los epectables abogados del fisco; y Flaviano, que en la actualidad es abogado del fisco, y Alejandro, y Estéban, y Meonas, elocuentísimos abógados y jueces pedáneos do tu foro, y otro Alejandro, que sabemos que 08 juez pedáneo del pretorio dél gloriosísimo maestre de los sacros oficios, y los otros dos siguientes abogados de tu foro, Víctor, y el llamado Teodoro de Quizico. Así, pues, de los abogados sean estos nolabradosueoes. § 1.—Quia Yero competens est, esas etiam malo. § 1.—Pero como es conveniente que haya tamres ludices aliquos dignitate proyectos experimento bién algunos jueces superiores en dignidad, elevacauaarum múltarum, aut plurimi temporis exercidos por su experiencia de muchas causas, 6 ejercitatos magnis cingutis, aut multitudine horum sienLados mucho tiempo en grandes magistraturas, 6 citatos, qui etiam nostrae observent pietati, ideo adiestrados por la multitud de estas, los cuales sean penipexinius ex gloniosissiinis quidem patriciis Platambién afectos á nuestra piedad, por ello hemos, tonem gloriosissirnum patnicium, lougum qui (2) á la verdad, fiado nuestra atención, entre los gbin urbaña praefeotura obtinuit tempus, et secundo niosisimos patricios, en Platón, muy glorioso pa1» illis sedibus constitutus eat, et Victorem glorio- tricio, que estuvo largo tiempo en la prefectura de sisaimum et ipsum, qui tam in magna Hollada (3), la ciudad, y que por segunda vez se halla en aquequam in nobili Alexandrinorum civitato adinini- lla sede; en Victor, también él glorios!simo, que stravit, et praefeoturae urbanas ten uit praesula- gobernó tanto en la grande Gracia, como en la notum, et noque legum inexpertum, et Focani gloriofle ciudad 'de Alejandría, y ejerció la gefatura de sissimum mier nostroa annumerandum (4) iudices, la prefectura de la ciudad, y no es inexperto en las virum quemque tus sedes novit laudabiliter (5) sibi • leyes; en Foca, gboriosisimo, que ha de ser contapraestantem, mm por et quae legum sunt seientem, do entre nuestros jueces, varón á quien tu sede cointer hoz Marcellum quoque magnificentissimum, noció sirviéndola loablemente, conocedor además semper quidem eum noble praesenteni et cirea iude lo que se refiere á las leyes; y entre éstos, tamstitise miramur (8) observationem, et ab omnibus bién, en el muy magnífico Marcelo, á. quien ciertapaene nos adeuntibus propter hoc petitum scimente, siempre tuvimos presente y de cuyo culto á mus (7), et consiliario utentem laudabili, quatenus la justicia nos admiramos, y que sabemos fué por disponere quae ex legibus sunt poasit, id est Apesto pedido por casi todos los que se dirigieron á pione viro spectabili, et fiaci advocato, et in altis nosotros, y que me sirve de un loable consejero, á. habente testimonium optimum tam apud alios, fin de poder disponer lo que corresponde por las lequam a noble ipais. yes, esto es, de Apión, varón espectable, y abogado del figeo, y que en otras cosas tiene muy buena reputación tanto para los demás como para nosotros mismos. OspitulO U ludicea itaque post nostros administratores hoz
0550 volumus, et his omnibus negotia secundum
quod noble visum fuerit delegamus. Si quis autem nostrorum iudicum deputare voluerit causas, iis qui definiti sunt a noble, pedauaii iudicibus tradat, et alter¡ omnino nulil, nisi consilianiis muís commiseniL particulares examinationes, ipse pro omni negotio ludielum poriaturus. -
Osp, III Sedebuni autem hi padai!ei iudicea continuo et nuno in regia ba.ilica,Jn quibue st nuno domunculis iudicant, matutino mox st meridie et vespere audientes causas non solum guao post legem mo'vendas sunt apud sos, sed etiam alias (8), quaeconque alud alios quidem sunt secundum antiquum motas scbema, nunc autem a noble ad 008 mutan praeceptae su nL.
(1) TrId.; st qüi ex qulsito sst Theodoru, el odd. Iiamb.; st ex Quistes Theodorus, Port.,y Cont. (8) SpanQ.; giortoslssfmum patrieium qul, el ~. Ramt., 'y Port.; g1orosts.imnm (p4tricium] Longuis, qui, Co,. (S) El cdd Hamb. y Tril., y así dlce ConI. al margen que se liaUa en todos ¿os mme.; Balisde, port... y CWU. í4) aneluesranduis, omt.la el o$d,;adirnmeraudos, TrId., 8' ForS.
As!, pues, queremos que éstos sean jueces después de nuestros administradores y .á todos ellos les delegamos los negocios según lo que nos pareciere. Mas si alguno de nuestros jueces quisiere delegar eos causas, encomiéndeselas á estos jueces pedán que han sido establecidos por nosotros, y-de ningún modo á. otro alguno, á no ser que encomendare particulares exámenes á sus propios consejeros, pero debiendo él proferir la sentenciarespecto á. la totalidad del negocio. capítulo
ni
Mas estos jueces pedáneos sesenlarán en tribunal ahora y siempre en la real basílica, en las salas enque tambiéa ahora juzgan, oyendo las causas desde la mañana, al mediodía y por la tarda, no solamente las que déspúés de esta ley me hayan de promover ante ellos, sino también las que han sido promovidas ante otros con arreglo al antiguo orden, pero que ahora se ha mandado por nosotros que pasen é. ellos. -.
(5) Cont. al mdrg.n donde íambién propuso que en lugar de praaat*ntem se leyera praesidentem; a oe viruis qusecunque sedas noveztt iuñMnm quam, 56 ¿se en el cód. Hamb., y ¿as ed. (e) adr~i Bk (T) sctnins, ornilela Bk. . ¿45 (8) - odd. -Hannh.; it
NOTBLÁØ. -OONSTITUcI6? LXXXIII
cap. IV
Capitulo IV
• Illo custodiendo, ut, si sub appellatione a pedaneis iudicibus aut gloriosiesimis vine fiant causas, et ¡pase si quidem (1) a nobis ipeis delegatae sint, scoundum quantitateni aut in comm une apud gbriosisgimos iudiceg nostros examjuabtintur, aut alüs seeundum consuetudinem sacrarum consultationum delegabuntur. Si qui tanien gloriosissirnomm nostrorum iudicum causas ele deiegaverint, ad eos, qui hos miserunt ele audientibus, appellatio remeabit, ab ¡lis autem rursus seoundum praedictum modum talia budicabuntur.
• Habiéndose de observar, que, si las causas se constituyeran en apelación de los jueces pedáneos 6 de gboriosisimos varones, si ellas ciertamente hubieran sido delegadas por nosotros mismos, 6 serán examinadas, según su cuantía, en común ø ante nuestros gloriosisimos jueces, 6 serán delegadas á otros conforme ¡ la costumbre do las sacras consultas. Mas si, algunos de nuestros gloriosísimes jueces les hubieren delegado causas, la apelación volverá á lós que los enviaron para que las oyeran, pero tales negocios serán jur iados do nuevo por ellos en el modo ante, dicho.'
Cap V
Cspttulo y
Audient igitur omnes quidem litem usque ad Todos, pues, oirán ciertamente el litigio que lletrecentos solidos exsistentem sub echemate anuogue hasta trescientos sueldos en la forma de anoLationis. Sic enim velocius lites iudicabuntur, et tación. Porque así-serán juzgados más rápidamente circulis cognitionalibus ae temporis contritione los litigios, y todos los litigantes se librarán de los omnes litigantes liberabuntur. Palam varo est, rodeos del conocimiento y de las dilaciones de los quia, etsl per annotationem audient causas, verun- términos. Mas es evidente, que, aunque oigan las tamen dabunt terininuin perseripturam, qui eoruni causas en la forma de anotación, les pondrán,- sin rnanifestet sententiam; appel}ationibus in his nulli • embargo, término por escrito, que manifieste su penitus perimendis, nial forte tertio appellare yo- sentencia; no debiéndosele denegar á. nadie en ellas luerit, aut per contumaciamdefuerit; taLibiis onini. las apelaciones, á. no ser que quisiere apelar tercera vez, 6 hubiere estado ausente por contumacia; etiarn appellationum perimitur .ratio. porque para los taleS su suprime el recurso de las apelaciones.
Cap VI
Capitulo VI
Appellatíonee autem ex bac magna civitate a pedaneis iudicibus non ultra duos menees habere inducias ¡u cursu fataliuni volumus, post quos necease set fatales euum inchoare eursum, ea, quan vocatur a legibus reparatio (2), locum in bis nullum habente.
Mas queremos que las apelaciones de los jUeces pedáneos de esta grande ciudad no tengan más término que el de dos meses para el curso de los días fatales, después de loe que es necesario que los días fatales comiencen su curso, sin que en ellas tenga lugar alguno la que por las leyes se llama reparación.
Cap. VII
Capitulo VII
Nulloque (3) praesumente transoendere, quae in sportulis aut ¡u lUis expensis a nobis disposita sunt, sed omnibus bis contontis, et formidantibus poenam guam in tatibus sacra nostra constitutio terminavit. § 1.—His, qui causas praeparant, sic exsistentibus, sicut et militiae figura hactenus definivit, unoquoque tamen indice duobus quidem exoeptoribus utente, st duobus causas praeparantibus et coinpbentibus, non valentibus sir (4) plunibus, quani duobus omnino ministrare iudicibus. lbs autein omnino locupietes et probatos esas, ut neque ah 618 aliqoid peceetur, neque prodatur, peque maligne agatur, sed periculo officiorum, aut sebolartim, ant soniniorum praebentium ele super sos election orn cima¡ st ministerium (5), et ve[ si quid ab ele peceatur, ad lbs, qui deputant eos, referri exinde ericulum, qui omne damnum eorum causa factum iis, qui ab eis laesi sunt, curabunt. Neceesitateni habentibus etiam coinpetentibus judicibus, si ele interpellatio fiat, praeparare modis omnibus, eos, qui ex offloiis suis aut ischolla aut seriniis eligunt ministrantes, hino lesie damnum curare. Si vero iudex aliquam senserit malignitatem ab aliquo minisiranilum fiar¡, expellat quidem auditorio suo
Y no se atreva nadie á infringir lo que respecto á las espórtulas ó á las expensas de litigio ha sido dispuesto por nosotros, sino conténtense todos con aquello,.. temiendo la pena que en tales casos estableció nuestra constitución. • § 1.—Los que preparan las causas existirán en la forma que hasta ahora determiné el orden de su cargo, sirviéndose cada juez de dos escribanos, y de dos que preparen y completen las causas, sin que puedan ellos en ningún caso servir á más de dos jueces. Mas sean elida en absoluto abonados y probados, de suerte que en nada se delinca por ellos, ni se haga traición, ni se obre malamente, sino pie graven respecto á elboe la elección al mismo tiempo que el cargo á riesgo de los oficios, 6 de las escuetas, 6 de las secretarías que se los dieron,, y si en algo se delinquiera por ellos, la, responsabilidad de esto sea atribuida á los que los nombran, los cuales resarcirán todo el daño hecho por causa de ellos á tos que por ellos fueron lesionados. Teniendo también los jueces competentes necesidad, si se les hiciera alguna reclamación, de disponer de Lodos modos, que los que entre sus oficiales, escuelas 6 secretarias eligen servidores auxiliares indemnicen á los lesionados el daño de aquí proveniente.
Hainb. y TrLd.; quldein, Port., y Cont. 2) rpsratIone, BM. (5) EL cód. Bamb., y Trd.; nullo qiroque, Port.,g Cont. (1) EL cód.
• eladem, BM. ed. eeei'eoUpada. 5) sise, adioiona BM. •
2V)
NO1TELAs.—CONBTITUCI6N LXXXITX
qui non cuni utili opinione causis utuntur, alios autem instituat sententia et eleetione eoruxn, quibus hoc, sicuti praediximus, periculi CaL.
Paro si el juez hubiere sabido que por algunos de los servidores auxiliares se comalia alguna maldad, expulse ciertamente de su audienciaá los que no sirven en las causas con buena reputación, y nombre á otros por dictamen y elección de aquellos 5. cuya responsabilidad está esto, según anteS hemos dicho.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Si quis autem aut.g1oriosssimorum aut etoquenLissimorum iudieurn removeatur iudicare pro quaJibet causa vol necesaitate, non aliter alter in cius sueeedat auditorió (1), nisi hoc nos decernentes, al¡¡ tradiderLmus pro eo oausarum examinationem.
Mas si alguno de los gloniosísimos 6 elocuentisimes jueces fuera por alguna causa 6 necesidad separado de juzgar, no le suceda otro en su audiencia do otra suerte, sino si decretándolo nosotros lehubiéremos encomendado 5. otro en lugar de aquél el conocimiento de las causas.
cap. XX
Capitulo XX
008,
Ne autem circa hace labor sine merced e nostris fiat pedaneis, sancimus, eos in unaquaque dieta apud eos causa, vol si divinitus fuerit deputata, duos quidem aureos abutráque parte in contestatione litis accipere, et duos in fine negotii, et ultra bco nihil, quod etiam praédecessores nostri, definierunt, sed bis contentos esse solisprivilegiis quippe, quae in çleminutione sumtuum quibusdam conceasa sunt, omnibus integris securidum suum ordinem conservanilis. •Eoc autem dicimus in litibus transcende.ntibus quantitatem aurcorum contum. Si enim uscue ad boó mensura fuerit litium, nihil eos audientise causa volumus exigi; qui enim ita parvae quantitatis exactionem facit, pro maxima parte 'victoria sic paupereni fraudat. Et noque in hoc solummodo atamus, sed otiam de proprio ipsis largimur. Volumus enim unumquemque istiusmodi pedaneorum (2) anula singulis a rnensa tuae celsitudinis pereipere duas libras aun, et bis case contentum solía, et noque redimi, et aururn omnio despicore. Proptereaenim eligimus fiscum minuere, quatenus horurn unuspiisque contentus nostra largitate et quaternia aureis puras deo e.t, nohis el legi custodiat manus, cogitana, quae a prioribus legislatoribus de bis definita sunt.
Mas para que el trabajo sobre esto no remite sin retribución para nuestros pedáneos, mandamos que en cualquiera causa ventilada ante ellos, 6 que les hubiere sido encomendada por. la divinidad imperial, reciban ellos ciertamente dos áureos de ambas partes al ser contestada Ja demanda, y otros dos al final del negoeio y nada más que esto, cosa que también dispusieron nuestros predecesores, sino conténtense con esto Solo, debiéndose conservar conforme á su orden íntegros todos los privilegios, que respecto 5. la disminución de los patos fueron concedidos 5. algunos. Mas esto lo decimos en cuanto 5. los litigios que exceden de la cuantía da cien áureos. Porque si la cuantía de los litigios llegara hasta aquí, queremos que nada se exija para ellos por causa de la audiencia; pues el que da tan pequeña cantidad hace exacción, defrauda de la mayor parte de su victoria al que de esta manera es pobre. Y no nos Limitamos solamente 5. esto, sino que también les hacernos liberalidad con lo nuestro propio. Porque queremos que cada uno de estos pedáneos perciba cada año de la mesa de tu excel-. situd dos libras de oro, y se contente con ellas solas, y no sea sobornado, y desprecie en absoluto el dinero. Pues por esto preferimos gravar el fisco, 5. fin de que contentándose cada uno de éstos con nuestra liberalidad y con los cuatro áureos conserve limpias las manos para Dios, para nosotros y la ley, teniendo presente lo que por los anteriores le-, gisladorea ha sido determinado sobre esto.
Cap. X
Capitulo X
Oportet auteni expenaarum rationem iudices omnino examinare, et quia hoc heno Zenonis pise memoriae decrevit sententia (3) et nos non dedignati sumos partem etiam bco nostrarum facere dispositiooum. Maneat ergo etiam cune in eodem sehernate eustoditurn, illo solo adiecto, si iusiurandum intulerit de expensis iudex vietori, scilicet eum quantitate, quae visa erit ej recte se habere, quam Laxatioriem vocant legos, deinde ile iuravenl, non habere licentiam. iudicem in (4) minus, quam iuratum est, condemnare, neque videri elemeatiorem lege, quae baco disponit. Si tamen perapexerit neutrum sumtuum subdere rationi, et. propter 5) negotil forte varietatem, hoc ipsum decornaL sca gententia. Omnibus aliis super appella-
Mas conviene que los jueces examinen en todo caso la cuenta de los gastes, tanto porque esto lo decreté acertadamente una disposición de Zenón, de piadosa memoria, cuanto porque nosotros nonos desdeñamos de hacerlo también parte de nuestras disposiciones. Subsista, pues, guardado también en el mismo ordení con esta sola adición, que si el juez le defiriese al vencedor juramento sobre los gastos, por supuesto, con la cantidad que 5. él fe hubiere parecido que el* justa, 5. la cual llaman las leyes tasación, y después aquél. hubiere jurado, no tenga el juez licencia para condenar en menos de Lo que se juré, ni para parecer más clemente que la ley que dispone esto. Pero si viere que ninguna
de las partes está obligada al importe de las costas,
(11 El cód. Eanfb., y Trid.; andttorium PorL, y Coni.(5) El cód. h'amb,; et auctoritas, adicionan ¿w &d. unnmquamque eorum qut sub 1tIs eunt psdaneorum,. (4) 8k.; tu, omienla el cód. Hamb.,g Las cd. (5) 8k. cd.. e8trçoUpad,a,. el propter, el cdd. IIamb., el cdd. Hamb.' uuumqnomque horum qui sub lato val bis unt ¿as cd. pedaueorum, Trid., y Por4 Tomo VI—SS
298
OvLAE.—OONIZITuCI6N Lxxxm
tionibus, sieut praediximus, et excusationibus, et ut non prornte et cum necesoitate fiant litis con testationes, sed habeant viginti dierum induciaa, et quidquid aliud iudiciale decre'virnus, iii propria virtute manentibus.
acaso también por la variedad del negocio, declare esto mismo en su sentencia. Subsistiendo en su propio vigor todas las demás disposiciones sobre las apelaciones, según antes hemos dicho, y sobre las recusaciones, y sobre que no se hagan perentoriamente y con apremio las contestaciones de la demanda, sino que tengan veinte días a0 término, y cualquiera otra disposición que sobre los juicios hayamos decretado.
Cap. XI
Capitulo XI
• Quia vero mu[tao quaedam•nobis fiunt interpol.lationes, eligontibus quibusdam indices penitus ignorantes legos et experimentum, et prone iurant iudioibus se contentos, quibus naquaquam qulspiam quodlibet oredat, deinde suadent forsan etiatn iudicibus quasi sibi praebere iusiurandum, viris neque (1) quid •sit iusturn, neque elus observationem (2) scientibus, et morito laesi ¡poi rursus yo4unt examinar¡ negotinm, obliti iurisiurandi, quod iuraverunt, causa nobis subversione digna visa est.
Mas como se nos hacen muchas reclamaciones porque algunos eligen jueces absolutamente ignoramos de las leyes y sin experiencia, y juran con facilidad qué están contentos de jueces, en quienes nadie ten de ningún modo confianza alguna, y después acaso persuaden también á los jueces para que les presten juramento, siendo hombres que ni saben lo que es justo, ni la observancia de ello,y cuando con razón han sido lesionados quieren que de nuevo se examine el negocio, olvidándose del juramentoque prestaron, nos pareció el caso digno
§ 1.—Et quia óognoviinus ex rerum experimen-
to, incautum. hoc case, sancimus, de estero nullurn lien omnino iudicem arbitralem, et eum iuriaiurandi cautione iudicare, no ex hoc in periurium invitnm incidant hominea, propter íudieutn ignorautiam peierare compulsi, sed omnino qui iudicern aut indices eligunt, cum poena eligani eos, quatenus partes adinvioem coóant, et necessitatem habeant aut contentas esos iudicio, aut, si retractare voluerit alter, det mulct.am , et sic lieentiam habeat discedore (3) ab ila, quae indicata suni, et ad aliud venire auditorium; nostnis ¡udicibus, si • ad.lti fuerint, exigentibus mulctam, et jis, qui eam ¡usa¡ sunt accipere, restitui praeparantibus. Scientibus iis, qui indices eligunt, quia, si bóc non egorint, neque stipulati fueriul poenam, sed existimaverint sufficere sibi ex iureiurando cautionem, deiiideiudioes sic eleeti noceant eis, si quidem ex atudio, a domino deo poenas periurii sustinebunt, si autom ex ignorantia lico pase¡ fuerint, nihil praoter jüsiurandum erit eis amplius, quia noque pér-. iurium volumus ab aliquo inferri, noque rursus litigantes sustinero damnum magnum propter iudicantiüm ignorantiam citra inrisiurandi roYerentiam pernittimus. Omnibus ante sancitis sive ex • antiqua legislatione, sive a nobis de compromiasarus iudicibus aut in (4) arbitris, extra tamen nocessitatem iurisiurandi, in propria 'virtute manentibus, et nequaquam ex hac. nostra lege novandis.
de ser condenado. 1.—Y puesto que sabemos por experiencia dolos negocios que esto es inseguro, mandamos que en lo
sucesivo no se nombre absolutamente ningún juez arbitral y para que juzgue bajo caución de juramento, h. fin de que por ello no .incurran los hombrea en perjurio involuntario, compelidos ¡ ser perjuros por causa de la ignoranciade los jueces, sino que en todo caso lois que eligen juez 6 jueces los elijan bajo la pena que entre si convengan las partes, y tengan la necesidad 6 de contentarse con el fallo, 6 de pagar una multa, si uno Li otro quisiere retractarse, y de este modo tonga licencia para separarse de lo que fué juzgado, y para recurrir á otra audiencia; exigiendo nuestros jueces, si ¡ellos se hubiere recurrido, la multa, y disponiendo que sea entregada á los que se mandó pie la recibieran. Teniendo entendido los que elijan jueces, que si no hubjeron hecho esto ni estipulado pena, sino juzgado que les bastaba la caución dei juramento, y luego les perjudicaran Los jueces así elegidos, si verdaderamente de intento, soportarán por la parte del señor Dios la pena del perjurio, y si esto lo sufrieren por ignorancia, no tendrán nadamás á excepción del juramento, porque no queremos qué por nadie se corneta perjurio, ni tampoco permitimos que los litigantes soporten grande daño por la inorancia de los juzgadores fuera del respeto debido al juramento. Subsistiendo en su propio vigor, n alguna innovado por y no debiçndo ser sin, esta l ey nuestra, todo lo sancionado antes 6 por la antigua legislación 6 por nosotros respecto á los jueces compromisarios 6 á los árbitros, pero exceptuada la necesidad del juramento.
Cap. XII
Capitulo XII
Nostros tamen indices omnibus modis suscipere appeltationes sanciinus, et n.üffi licentiam seso panitus heo repeliere, praeter solam tuani eminentiam, cuí hoc ab initio largitur imperium, retractaLionis introducene auxiliurn.
Pero mandarnos que de todos modos admitan nuestros jueces las apelaciones, y que absolutamenteninguno tenga licencia para rechazarlas, á excepción de tu sola eminencia, ¡ la cual se le concedió esto en un principio por el imperio, introduciendo el auxilio de la retractación.
Cap.
xm
Capitulo XIII
Omnis autem iudex, sive cingulurn habeus, sive
Mas todo juez, ya si tiene cingulo, ya si juzgara
(1) EL cdci. flamh.; iuMurandum
(5) EL cdS. Ha.'nb, y TrkL.; rsns, adLiionan Por., y Co,t, t) EL cód. amb., y TrLL; in, omUnia Por&..q Cont..
inris, ncue, Las cd.
•(5) EL cdd. Hanb.; obervstioue, las c&
11ZOVLÁ9.-00NpriiuO16N Lj.•y
29
aliter iudicans,. custoliat 1eea st secundum caz proferat sententias, et val si contirigat iussionem nostram in medium, ve[ si sacram formam, val si pragmaticam procedere sanctionem, dicentem ahter agi, sequatur legem; nos eniin volumus obtinere, quod nostras volunt legas. Si enim sub appellatione lis fiat, iudex quidam suscipiat modia omnibus oblatam appehhationem, nihil penitus excusana, in quibus omnino licet appellare, auxilium vero circa appellationea oninibus adiacet, par quod licet laeso et queri, st merarí correctionem aut ab iis, qui de.appellatione iudicant, aut a noble ipsis, si ad nos sententia referatur.
de otro modo, guarde las leyes y profiera sus sentencias con arreglo ¡ ellas, y aunque acontezca que en el intermedio se expide alguna orden nuestra, 6 sacra disposición, 6 pragmática sanción, que diga que se proceda de otro modo, aténgase á. la ley; porque nosotros queremos que prevalezca lo que quieren nuestras leyes. Si, pues, un litigio se conotituyera en apelación, admite ciertamente de todos modos el juez la apelación presentada, sin excusarse absolutamente por nada, en los casos en que es de todopunto lícito apélar, pero asista á todos respecto á las apelaciones recurso por el cual le sea lícito al lesionado querellaras y obtener. corrección 6 de los que juzgan en la apelación, 6 de nosotros mismos, si la sentencia fuese remitida á nosotros.
Cap. XIV
Capitulo XIV
Si quid autem audientea iudices putaverint ésse dubium, damus eje hicentiam de his nunciare nobis, et consulare nos, nt discant, quae necesearia sunt, et ita quod agendum est exphioeat, et faciant lusta simul .et rationabilia iudicia.
Mas silos jueces que oyen un negocio juzgaren que alguna cosa es dudosa, les damos licencia para que nos den notkia de ella, y nos consulten, á fin de-que aprendan lo que ea necesario y de este modo resuelvan lo que se ha de hacer, y profieran sentencias justas al mismo tiempo que razonablés.
Epilogui
Epilogo
Tua igitur eminntia quae placuerunt noble et propter nostrorum eubiectorum utihitatem gesta sunt, hace ci (1) in imperial¡ proponat basihica, et in aliis partibus nostrae regias civitatis, ut miiversis hace fiant manifesta, et dicant, quia par omnia noble cura est eorum utilitatis pariter et aeuit.atis. Dat. VI. Id. April. Constant. imp. DN. IUSTINIANI PP. A. aun. XIII., AP1ONE V. C. Cona. 539,]
Por tanto, exponga tu eminencia en la basílica imperial y en otras partes de nuestra real ciudad lo que nos ha parecido bien y ha sido dispuesto en utilidad' do nuestros súbditos, á fin de que sea hecho manifiesto It todos, y sepan que siempre cuidamos de su utilidad al mismo tiempo que de la equidad. Dada en Constantinopla It 6 de los Idua de Abril, en el año décimo tercero del imperio del señor JusTINiANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de AP1ÓN, varón muy esclarecido.
CONST. T..VWTTV (2) VP CLERIC1 APUD PROPRIOS EPISCOPOS PRIMUM CONVEN1ANTUR, ET POST HOC APUD CIVILES IUD10ES
(Cohl. VI. tit. II.)
ØONSTITtTOION
LxiIV
DE QUE LOS CLÉRIGOS SEAN CITADOS PRIMERAMENTE ANTE SUS PROPIOS OBISPOS, Y DESPUÉS DE ESTO ANTE LOS JUECES CIVILES
(Colecelós VI. titulo 11.)
Idem Augustus Io.iru, glor'iosíssimo per Orientem El mismo Augusto 4 Juw, segunda ses Prefecto de Praetoriorum Ptaejecto iterum, Eceonsuii ordina- los Pretorios de Oriente, Ezeonaul ordinario r ParioetPatrjcjo. tricio Praefatio
Prefacio
Plurimas sacras seribentes legas et de deo amabilibus episcopis, et rehiquo omni sacerdotio, neo non de reverendissimis monachis, et nuper hoe agentes, in quibus vohimus reverendisaimos monachos apud solos civitatis episcopos, sub quibus sunt monasteria, conventiones suscipere, petiti sumus a Menna deo amabihi archiepiscopo huius felicissimae civitatis et universali patriarcha, rayerendiesimia olericis boo daro priviiegiurn, ut, si quia habet adversus oes quamlibet pecuniariam causam, prius ad dT amabilem archicpiscopum pergat, sub quo cons.'utus est, et interpehlet eum et ex non seripto iudicium mereatur. Et si hoc fiat, nec inquietet eum, nec trahat ad auditoria civilia, neque a sacro eum vacare faciat ministerio, sed
Habiendo escrito muchas sacras leyes tanto sobre los obispos, amantes de Dios, como sobre todo el restante sacerdocio, y también sobre loe reverendísimos monjes, y habiéndolo hecho hace poco, en cuyas leyes queremos que los reverendísimos monjes reciban las citaciones solamente para ante los obispos de la- ciudad, bajo cuya dependencia citan los monasterios, se nos ha pedido por Menna, arzobispo, amante de Dios, de esta felicisima ciudad y patriarca universal, que les demos este privilegio á. los reverendisimós clérigos, para que, si alguien tiene contra ellos alguna cuestión pecuniaria, se dinjaprimeraniente al arzobispo, amante de Dios, bajo el cual se halla constituido, y demande It aquel y obtenga sentencia no por escrito. Y si se hiciera esto, no
(1) TrId.; hoc (omitiendo st), el cód. Hamb.; lite et, Port., y Cont. (5) Eltec,o g.isgo (NooclaLZXXÍX%.) se AaZla.nScrimg., no habiendo en Ha. más que La rúbrica y La inacrpoión.—
La No ceta se encuentra en CoU. 87. capital. e. 42., y en (Ioan nis) Nomoc. 4pp. X.—Hay un epitome en CoU. const. eco¿. 111. 1. 4., y en Phot. Nomoc. IX. 1.—IuZ;an, Conel. 77.—La cer-
alón (alma es glosada.
300
NOVLÁ2—OONST1TUOI6N LXIXI
ex non seripto examinetur negotium sine dawriis, et accipiat formain forsan atiam acriptam, si hoe quoque partes voluerint, et poposcerint, et liberen-
tur alterutro cartaznine.
§ 1.—Si vero, aut proptar causas naturam, ant propter quandam forte difficultatem non fuérit possibila deo amabili episcopo decidere negotium, tuno Iicentiam sus et ad civiles iudices pergere, et privileiis omnibus custoditis, quae revarendissimis ciecia n sacras praestani constitutiones, et litigare, et examinationem fiar¡, et terminurn imponi liii, el ita liberam fien causam. Claniasimis iudioibus secundum nostras legas (1) atudentibus curn magnanimitate et velociter lites decidere, ut non propter huiusmodi causas sacra axnoveantur obsequiis, et quum oporteat deurn placer¡, et decentia sacerdotibus al¡, audttorns detineantur, et julo (2) turbio, atque inhaerente tumultu litigantium animabus.
§ 2.—Si tamen de criminibus conveniantur, si quidem civilibus, hic quidem competente¡ iudices, in provinciis auteni earum praesides sint iudices, non transcendente lite mensium duorum spatium, ex que litis con testatio fit, quatenus brevis imponatur causas terminus. illud palam est, si reum case putavenit sum, qui convenitur, provincias praeses, et poena iudicaverit dignum, prius huno apoliari a deo arnabili episcopo sacerdotali dignitate, et ita sub legum fien! mann.
lo moleste ni lo lleve á los tribunales civiles, ni haga que deje de desempeñar su sagrado ministerio, sino examinase sin escritos el negocio sin da¡los, y obtenga acaso también resolución escrita, si esto también hubieren querido las partes, ylo hubieren pedido, y queden libres de recíproca contienda. -§ 1,—Mas si ó por la naturaleza de la causa, ó quizá pon alguna diticultad no le fuere posible al obispo, amante de Dios decidir el negocio, haya entonces licencia para dirigirse k los jueces civiles, y, guardados todos los privilegios que les conceden á los reverendisirnos clérigos las sacras constituciones, para litigar, hacerse el examen, y ponerse término al litigio, y de este modo dejar Libre el negocio. Procurando los muy esclarecidos jueces con arreglo á nuestras constituciones decidir los litigios con magnanimidad y rapidez, de suénte que por tales causas no se separen de Los sagrados servicios, y, siendo menester que sea Dios aplacado y se ejecute Jo que corresponde á los sacerdotes, sean ellos retenidos en Los tribunales, y en medio de las. turbas de ellos, y entre el tumulto inherente á los ánimos de los litigantes. § 2.—Mas si fueran citados por delitos, si verdaderamente fueran civiles, sean, á la verdad, .aquí jueces los competentes, y sean en las provincias jueces tos presidentes de las mismas, no excediendo el litigio del espacio de dos meses, desde que se haga la contestación de la demanda, á. fin de que se ponga breve término á la causa. Ea evidente, que si el presidente de la provincia juzgare que es reo el que es demandado y lo considerare digno de pena, ha de ser él antes despojado de la dignidad sacerdotal por el. obispo, amante de Dios, y ser de este modo constituido bajo la acción de las leyes.
Cap. I
Capitulo 1
Si verá ecclesiasticum sit delictum, egena castigatione ecciesiastica et muleta, deo amabilis episeopus boo discernat, nihil communicantibus clarissimia provincias iudicibus. Neque enim volumus talla negotia omnino odre civiles .iudioes, quum oporteat taua ecclesiasticae examinan, et amendar! animas deinquentium per ecolesiastioam muletam seeundum sacras el divinas regulas, quas étiarn nostras sequi non dedignantur legos. Si vero quaádam pnius contestatae sunt lites, bao maneant in ipso schemate, veloeem accipientes finern; orn nibus, quae iam a noble sancita sunt sive aupar sanctissimis eccleaiis, sive aupar deo amabilibus api-. scopis, sive supon ciencia, sive super monachis, propriam virtutem babentibus.
Mas si el delito fuera eclesiástico, y requiriese castigo eclesiástico 'y multa, conozca de él el obispo, amante de Dios, sin dar participación alguna á Los muy esclarecidos jueces de la provincia. Porque no queremos que de tales negocios conozcan en modo alguno los jueces civiles, pues es conveniente que aquellos sean examinados eclesiásticamente, y que las almas de los delincuentes sean corregidas mediante pena eclesiásticá conforme á. las sacras y divinas reglas, á las que tampoco nuestras leyes desdeñan atenerse. Mas si antes se contestaron algunas demandas,.. subsistan ellas en su mismo orden, y reciban rápido término; teniendo su propio vigor todolo que ya ha sido sancionado por nosotros, ora sobre las.sautisimas iglesias, era respecto á los obispos, amantes de Dios, era en cuanto á los clérigos, ora con relación á los monjes.
Epilogus
Epilogo
Tua igitur eminentia quae placuerunt noble et par hanc sacram declarata sunt legem, per programmata propria inanifesta facial universis, et in perpetuum studeat custodiri. Bat. XV. Kal. lun. Constantinop., impar. DN. IUST1NIAI'IT PP. Aug. anuo XIII., APIONE V. C. cona. [539j
Por tanto, haga tu eminencia manifiesto á todos por medio da sus propios adictos lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra ley, y procure que sea guardado perpétuamente. Dada en Constantinopla á 15 de las Calendas de Junio, en el año décimo tercero del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpótuo, bajo el consulado de APIÓN, varón muy esclarecido. [539.]
(1) ELcdd.Hamb.; nostrsl contItutlones val legas, Las ed.
2) Bk, cd. estei-eoLipada; lilia, st cdd. Hamb., y Las cd.
301
NOVELAS.—OONTXTUOI6N LXXXV
OONST. LV (1) DE CO'lSANGU1NE1S ET UTERiNIS i'RATRIRUS
(Ccli. VI. tlt. 12.)
Imp.
JUSTINIÁNUS Aug. IOANNI, goriosi.smo per Oreiem PMetororwn Praefecu tterum Excon-
saU el Patricio.
CONSTITUCIÓN DE LOS HERMANOS CONSANGUÍNEOS Y UTERINOS
(Colección VI. tlhilo 12.)
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á JukN, segunda vez gtoriosimo Prefecto de tos Pretorios de Oriente, £xconsut ordinario y Patricio.
Praefatio
Prefacio
Multis undique natura novitatibus utens (dietum est iani in legibus hoc saepe.proemium dicetur (2) •autem et iterum, doneo ¡lis, quae sua sunt, operatur), ad opus multarum nos pertrahit legum. Legitimas enim et cognativas (3) successiouea dieunt quidem nobis et veteres, et qui ex antiquisnimo jure haec sumentes descenderunt noque ad nos, qui plurima horum correximus. Pervenit autem ad nos aliquid tale.
Presentando en todas partes muchas novedades la naturaleza, (y este proemio ha sido ya dicho muchas veces en las leyes, pero aun se dirá otra vez, mientras aquella haga lo que le es propio), nos obliga al trabajo de muchas leyes. Porque nos exponen ciertamente las sucesiones legitimas y cognativas los antiguos y los que tomando estas cosas del antiquísimo derecho llegaron hasta nosotros, quienes hemos corregido muchas de ellas. Mas ha llegado á nosotros alguna otra de esta naturaleza. § i.-.Uno tomó mujer, y de ella le nacieron hijos, y después al morir aquélla se casó de nuevo con otra, de la cual le nacieron hijos, solamente consanguíneos de los anteriores, pero no uterinas; después contrajo también tercer matrimonio, y tuvo hijos de él. Mas después de la muerte de él la mujer se unió á un segundo marido, del cual tuvo otros hijos, hermanos solamente uterinos de los que había habido del primer marido, peró no consanguíneos. Muriendo, pues, fa madre, aconteció que falleció después sin hijos y sin testamento uno de los hermanos del tercer iiiatrimonio, dejando muchos hermanos, unos ciertamente consanguíneos, otros uterinos, y otros juntamente consanguíneos y uterinos. Y la novedad que ciertamente produjo la naturaleza fué en cierto modo ésta. Mas en virtud de tal principio dado por ella nos será lícito imaginar también al-
• § 1.—Duxitquidam uxorem, et filü ex eadem sunt nati, deinde moriente illa duxil rursus aliam, ex qua nati sunt filfi el, prioribus consanguinel solum, non Lamen utérini; deinde etiarn tertium introduxit matrimonium, feeitque fijos ex eo. Post mortam vero eius ad secundum mulier desoondit viruxn ex quo alios fecit fijos, un, qui ex priore viro fuerant, uterinos solum, non Lamen censanguineos. Moriente igitur matre, poslea mori uoum fratrum ex tertio matrimonio contigit sine fluís et sine testamento, mulLos fratres relinquente m, alios quidem consanguíneos, alba autem uterinos, alios vero smul et consanguineos et uterinos. EL quae
quae quideni adinventa est naturas novitas, tau quodammodo fuiL Lioebit autem tali principio dato noble ab ea (4), et alios quosdam opinan casus tale ahquidproferre valeutes (5), sive morte viri, ,sive morte. mulieris, sive alia legitime separatione, nuplus diversis Iioc facientibus. Quaestio igitur illa erat, si ad mortui fratris hereditatem oporteret omnes vocari, et consanguíneos, et uterinos, et simul quidem consanguineos, simul autem uterinos fratres
gunos otros casos que puedan producir.alguna otra cosa semejante, constituyéndola diversas nupcias ya por muerte del marido, ya por muerte de la mujer, ya por otra legítima separación. Pues la cuestión era esta, si á la herencia del hermano fallecido deberían ser llamados todos, así los consanguíneos como los uterinos, y los hermanos que son, al mismo tiempo consanguíneos y uterinos.
Cap. 1
Capitulo 1
Quia igitur considerantes legos omnes, quas congregavimus, et veLeros omnes, et nostras, huiusmodi non invenimus emersisce quaestionem, congruum est eam sero tandem refrenare lego, el considerare, quia fratribus sunt ad defunctum allis quidem cognationis jura, quae nos legitimis copu1avimu, alus autem hon ipso legitime. Conimunicabant enim aliqui (8) el airea, paternani prolem, gicul alii circe majernam, alii autem illud pure habebant, et lege el natura iuvante se, eo quod ex iisdem erant procedentes niairum sinibus, eratque ela patria semen unuin, et undique veluti quoddam signuin em grinanitatis resplendebat. Si igitur huinsmodi fraler litibus liberare et legem et dubitan tos voluisset, ad testamentuin venerat, et suam sententiam fecerat manifestam, et per senipturam honorati ad hereditatem vocarentur. Quia vero bco
Mas como examinando todas las leyes, que reunimos, así todas las antiguas como las nuestras, no hallamos que hubiese surgido tal cuestión, es consiguiente resolverla aunque tardíamente por una ley, y considerar que de Loa hermanos unos tienen ciertamente con el difunto derechos de colnación, que nosotros hemos unido con los legítimos, pero otros, los legítimos por esto mismo. Porque unos tenían comunidad con aquél en cuanto ¡ la prole paterna, como otros en cuanto á la materna, pero otros la tenían puramente, favoreciéndolos la ley y la naturaleza, porque eran procedentes del seno de la misma madre, y tenían el gérmen único de un padre, y por todas partes resplandecía para ellos como cierto signo de fraternidad. Si, pues, un hermano de esta clase hubiese querido librar de litigios a la ley y á los que dudaban, pasaba Á olor-
(1) El Íeo griego (Novela LXXXIV.' se halla enSerlmç., no habiendo en Hal. nada mas que la rúbrica y ¿a inscrpoÓtz.-IuUan. Comí. 78.—La versión latina es glosada. (5)Bk ecl. eetorec4ipada,, dicitur, el oÓci. Hamb. (f), g
(3) cognaticas, Bis. ed. estereotipada. .4 Trj4., y Cont. al margen; ab co, el cód. Ilamb., Port., Cont. (5) El cód. Hamb., Trid., g Port.; volentes, Cont. (6; El cc$d. Rerab.. Trsd., y Port.; e]iqnid, Cont.
302
140YBL&L—QON8TITVOIÓN LZZXT
agere noluit aut non potuit (multe (1) uamqiie sunt hominum (2) et anxietates innumerae, et repentinas mortes), hace nostra lex causam deteruiinet. § 1.—Vult autem hace lex, ex utroque decoratoa, et simul quidem consanguíneos, simul autem uterinos .fratres, ad successionem morientis meliores case, quarn illos, qui solummodo consanguitici aut solummodo uterini su nL. EL nos non faciaL bacsitare uaturae varietas, sed nos buiusmodi adinventiones ostendimus legitimas atque decernrmus, perfectioribus distribuentes, quae meliora sunt, et minores exaequare (3) eis non patientes. § 2.—Plurirna namque ad hoc nos invitaverunt. Primum qui4em altera nostra lex, si filius monatur filios non habeus, deinde exsistentibus ita forte maternis rebus, aut ex nuptiali, aut etiam ex alia causa, quae nOnacquiruntur, prius ex iisdem nuptiis fratres ad hereditatein vocari (4), deinde ex affls, et post boa patrem quod probatio erat eo (5), quod dudum taus nostra legislatio oonoepisset (6). Nam si etiam patre exsístente, ano patri, et ita, qui sunt ex allis nuptils; praepoñi consanguineos et uterinos fratres contingit, consequena est, hect pater non exaistat, sed fratres solunnnodo, praeponi qui ex uno parentum solummodo copulantur mórienti, eos, qui similiter quidem consanguinel, simititer autem uterini sunt. EL bis cónveniena enit (7) iflud, c1uod dudum cLin maternis, et ¡ti iii, quae ex nutialj causa aut aliter non sequirantur (8), sancitum est, boo etiam in reliquia noricntia rebus valere atque tractari. Hace igitur lex in isto casu data síbi occasione, sicuti dictum caL, posita siL. Et quia ex tribus tnatrimoniis hace processiL novitas (9) naturae, nihil prohibet, ve¡ si quia proponat et lii duobus solummodo matnimoniis alios cuidem esee solum uterinos, alios autem con. • sanguineos sirnul et uterinos, vol si, quia extendi dieat matrimonia, et adhuc amphius tale- aliquid fien. EL sic in huiusmodi casibus, ubi tales quidam introducuntur ordines fratrum, lex habeat suam 'virtutem, et ezcludant duplici utentes jure sos, qui uno solo uti possunt.
gar testamento, y hacia manifiesta su voluntad, y eran llamados á la herencia los hermanos por la escritura.- Mas como no quiso, ó no pudo, hacer esto, (pues les sobrevienen á los hombres muchas cosas é innumerables, angustias y muertes repentinas), resuelve el caso esta ley nuestra. § 1.—Mas quiere esta ley que los llamados tales por ambos lados, al mismo tiempo, á la verdad, hermanos consanguineos y al mismo tiempo uterinos, sean para la sucesión del que fallece preferentes á los que son solamente óonsanguíneos 6 única mente uterinos. Y no nos haga dudar la variedad de la naturaleza, sino que mostramos y decretamos que son legitimas tales innovaciones, al distribuir entre los más perfectos lo que es mejor, y al no consentir que los que lo son menos se igualen con ellos. § 2.-.Porque muchas cosas nos invitaron é. esto. En primar lugar ciertamente otra ley nuestra que dice, que si muriese un hijo no teniendo hijos, habiendo en este caso quizá bienes maternos, ó por causas de nupcias, ó también por otra causa, que no sean adquiridos, sean llamados & la herencia primeramente los hermanos de unas mismas nupcias, y después los de otras, y después de ellos el padre, lo cual era prueba de que ya antes- nuestra legislación habla imaginado tales cosas. Porque, si existiendo también al padre acontece que los hermanos consanguíneos y uterinos son antepuestos á su propio padre y á los que son de otras nupcias, es consiguiente que aunque no exista el padre, sino solamente hermanos, seau antepuestos, á los que están unidos al que fallece solamente por uno de los padres, los que son, á. La verdad, al mismo tiempo consanguíneos y también uterinos. Y á esto será consiguiente, que lo que antes se sancionó, tanto respecto á los bienes maternos como en cuanto á los que por causa de las nupcias ó por otra cualquiera no se adquieren sea válido y se aplique también en cuanto á los áemáa bienes del que fallece. Quede, pues, establecida esta ley en este caso, que ha dado lugar á ella, segúnse ha dicho. Y como esta novedad de la naturaleza provino por causa de tres matrimonios, para nada sirve de obstáculo ó que alguno suponga, también tratándose solamente de dos matrimonios, que.,unos -hijos son, é. la verdad, únicamente uterinos, 'y otros al mismo tiempo consanguíneos y uterinos, ó que alguno diga que se extendían á más los matrimonios, y que con tanta más razón sucedía alguna cosa emejante. Y as!, en estos casos, en- los' que se producen algunos. tales órdenes de hermanos, tenga su eficacia esta ley, y los que utilicen doble derecho excluyan á los que solamente pueden servirse de uno.
05V.11
CaituIo II
Si vero non taus est casus, sed solummodo conatituti sunt uterini aut 'consanqinei, el moriatur ahiquis fratrum, hace (10) prioribus suhiacéaut legibus, quse eorum -1am (11) successiones disposuerunt. Locum temen hace lex habeat non solum in hoe casu, qui quaestionem movit, sed etiam iii lis, qui .postea futuri sunt. Quocirea priora, si aut judicia sententia; ant pactionum expedita sunt formis, habeant propriam deeisioncm, huius le-gis indicio non egentia.
Mas si el caso no fuera tal, sino que solamente hay uterinos 6 consanguíneos, y muere aluno de los hermanos, quede esto sujeto ó. las anteriores leyes, que dispusieron ya las sucesiones de lo mismos. Pero tenga lugar esta ley no solamente en este caso, que.promovió la cuestión, sino también en los que después hayan de ocurrir. Por lo que los anteriores, si quedaron resueltos 6 por sentencia judicial ó en forma de pactos, conserven su propia resolución, no necesitando de la decisión de esta ley.
(1) EL cdd. Hamb.; muitae, Las ed. (5) EL cdd. Harnb.,' Trid.; bouili,j, Port., y Con.t, (5) El cód, Hamb., ITrtd., y Port.; exseqnarl, Con¡. (4) vocat, Ble. (1) eo omítela Bid. (6) zI cdd. Hamb.;
con ISiaM, Zas ed.
(7) eraL, el odd Harnb.
(8) aMnfruntnr, el cód. Hamb.
(9) TrvL; hot processit, novitu, el cód. Hamb., Port., Co,. (10) EL oód. Hamb; hie, Trid., y Cont.; 1111 Por. (11) RL cdd. ¡lamb.; iftm, omUe,,La iaa ed.
NOVELLL—OONSUOI6N LZXXVr
Ep1Iogu
Epilogo
Tua igitur eminentia quae placuerunt nobis et par hanc sacram manifestata sunt legem, por litLeras proprias declarare cunetis et in perpetuum observare festinet. Dat. XV. Kal. lun. Constantinop. imp. DN. luSTINLtN1 PP. Aug. auno XIII., APIONE V. C. Cona.
Por tanto, apresúrese tu eminencia á declarar todos por medio de sus propias cartas, y ó observar perpétuamente, lo que nos ha parecido bien y ha sido manifestado por medio de esta sacra ley. Dada en Constantinopla á 15 de las Calendas de Junio, en el Sf0 décimo tercero del imperio del señor JUSTiNiANO, Augusto perpótuo, bajo el consulado de Apfóp, varón muy esclarecido. [539.1
OONST. LXXXVI (1)
CONSTITUCION LxxVI
DE AÉMIS
DE LAS ARMAS
(Col]. VI. tit. la .)
(GoIeccIn VI. titulo 13.)
IUSTINILNUS Aug. B&S1L1DI, gloriosismirrio Ma- El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á BASILiDES, ylorlosisimo Maestre de los sacros oficios. gistro sctcrorurn ojjkiorum.
Praefatio
Prefacio
Magnum deum et saivatorem nostrum lesum Christum et eius auxilium semper invocantes, studemus omnes subiectos nostras, quorum rogimen eredidit nobis deus, illaesos et sine calumnia custodire, et inhibere baila, quae per suam considerationem (2) suscipientes, adversus alterutros operantur dolores, duplex ex hoe contra se supplicium inferentes, tam quod sibimet inferunt, quam quod ex Jegibus vesaniam eorum punientibus patiuntur.
Invocando siempre á Jesucristo, Dios grande y salvador nuestró, y su auxilio, procuramos conservar á todos nuestros súbditos, cuyo régimen nos confié Dios, ilesos y libres de calumnia, 6 impedir las guerras, que emprendiendo ellos por su propia consideración producen dolores entre unos y otros, car ándose por esto en contra suya doble quebranto, tanto el que Ii. si mismos se infieren, como el que sufren por virtud. da las leyes que castigan su vesania.
cap.1
Capitulo 1
Volantes igitur huiusmodi mortibus homines liberare, prospexímus armifacturae opus nulium privatum operan, solos autem illos arma lacere, qui in publicis deputati sunt armifleatorlis, aut qui dicuntur fabricenses (3), eos autem, qui operantur arma, nullivendere privato. Sed neque qui in unmers constituti sunt armifactores, quos eliam doputatos appellant, qüi de fisco annonas accipiunt, permittimus operarl aut alieui vendere arma, sed solum diligentiam habere armorum milites in numero constitutos (4), in quibus militant. Si vero novum aliquid fsciunt, boc auferri ab ele, et in sa-U cro nostro inferri armanento,, adiiciendum ibi repositis publicis armis.
Queriendo, pues, librar de tales muertes á los hombres, hemos determinado que ningún particular se dedique al trabajo de fabricación de armas, y que sólo fabriquen armas los que están empleados en las fábricas públicas de armas, ó los que se dicen operarios de. armería, y que los que fabrican las armas no las vendan Ii. ningún particular. Pero tampoco permitimos que los que en las filas militares se hallan siendo armeros, á los que también llaman diputados, los cuales reciben del fisco aunonao, -fabriquen ó vendan armas para alguien, sino que solamente tengan cuidado de las armas de los soldados de aquellos cuerpos en que militan. Pero si hacen alguna nueva, quítemeles y sea llevada * nuestro sacro depósito de armas, debiendo ser agregada ¡ las armas públicas en él depositadas.
cap. II
Capitulo II
Hoc autem observare volu mus et 008, qui in ordinibus bailistaniorum sunt, quos par diversas statuimus civitatea, ordinantes inter eos (5) et arma facere scientes (6), ut et ipsi sola publica arma in armamentis publicis uniuscuiusque civitatis recondita corrigant atque renovent. Si qui vero novum (7) aliquid armorum instruxerint, hoe similiter et ¡poi (8) inter publica arma praestent, et uuUi alter¡ penitus véndant.
Mas queremos que esto lo observen también los que están en los cuerpos de ballesteros, que hemos. establecido en diversas ciudades, señalando entre ellos los que también saben construir armas, para que ellos compongan y renueven solamente las armas públicas guardadas en los depósitos. públicos de armas de cada ciudad. Pero si hubieren construido alguna arma nueva, pónganla igualmente también ellos mismos entre las armas públicas, y no la vendan absolutamente á otro alguno.
(i) EL texto grIeQo (Novela se halla en ¡Ial, y Scrimg. —Intian. conel 79.—La.versión latina es glosada. (j Se deberla enmendar escribiendo luconsMeratfonem. (E Bk.; fabricennil, el 04. Hamb., y Trici; fabricenf 1, Port., y Cont. (4) El oód. Hamb • Trid., y Pon; mlliftim lo numero Con8titutorum, Co,.; militum fu numerto çonstftuiorurn. Eh. ed. estereotipada,
(61 BJ.; ordinantes coa, en lagar de ordil]autes laten eos, el cod. Hamb., y las el. (6) EL cód. liamb., y Trid.; facere, sanelentea, Pon.,
y Cont. (l) EL cód. Ifamb. (7), y Eh.; unum, en vez de uovuin, se ¿osen Trd. Porl. y Cont ($ Eh.; ipala, el cód. ¡famb., y las ad,
304
NQVILÁL-00NTITUOI6N LXXXVI
Cap. III
capitulo III
-.
lluc quoque custodiant qui in ballistariis deputati sunt periculo patruincivitatum, sub quibus el ipsos ballistarios statuimus, el publicorum armamentoru m diii gentiain alque eub tcdiam constituimus, quatenus, si qui vis¡ fuerinL aul deputati aul fabricenses (1) vendentes arma, prvideant per loca ¡udices eos suppLioiis subdere, insuper éliam arma ab jis, qui ea comparant, sino pretio auforre, et publico vindicare; Llanc igitur gubernante nos deo cogitationem per praesentem sancimus legem, in nulla civitate aut provincia nostrae reipubiicae babero licentiam privatos aul alium quempiam arma facere, aut vendere, aut quolibet mercar! modo, sed solos eos, qui inter fabricenses referuntur, baso instruere el deferre ad sacrum nostrum armamentum. Et hoc a tua celsitudine et .qui post te susceperint cingulum custodiri sanoimus, deputantibus noble aliquos chartularioruni, qui sub tua celsitudino in scrinio sunt conelituti fabricensium, periculo quinque ínter coa prioruni, bonain opnionem habentes et opportunos, qui et coa 'qui la hac felicissima cívitate, et in aliis civitatibus noatrae reipublicae arma faeiunt, requirentes, prohibeant privalos, aut eliam alios quosdam, citra coz, qui depulati sunt inter fabricenses, armifacturae agere causam, et in quibuscunque compererint IÓ cis aliquos privatos hoc audentes, hace auferre, et fisci appli.care armamento. Si autem inter operarios privatos artifices opportunos invenire potes. rint, hos, si vol uerint, in militila statuere, el in deseriptione nomina eorum facere, et destinare nobis descriptionem artificum,ut por sacrum npstrum rescriptum in lIbe statuantur locis, in quibus sunt publicas fabricas, quatenusipsi operantes arma, et de fisco .annonas accipiant. Hoe enim fa ato et subtiliter observato a praedictis persome, licentia penitus nulli dabitur, noque civitates inhabitantibus privatis, neque villas inco1entib!', rustíais, armis uti adversos alterutros, necesque praesumere, el ex hoc plurirnos bomines occidi, publicas vero perire functioues, dom terrae cultores vitam amittere metuentes, fuga .propter tiniotem utuntur. -
§ l.—Oportet ergo eog, qui diriguntur a tua celsitudine ex memorato fabricensium scrinio ad prohibendos privatos ariborum factores, confessionem accipere etiam per loca indices, et subiecta eis of. ficia (2), et civitatum defensores, et paIres, quia nihil valebunt (3) de cetero horuni, quae a nobis prohibita sunt, aliquid agere, sed quae por praesentem sancita sunt legem, custodient, poenam st in peeuniis, el in ipsum formidantes caput. Sancimus enim, magnae quidem AIexandriae iudieem, negligentemquse a nobis gancita sunt, viginti aun librarum exsol'vere poenam, et cingulo cader5, et huius offlclum similiter auri librarum 'viginti dare (1) Bk.; fabricenuji, ei cod. ,tJ'amb., Cont,
Trd.; fabricenaji,
Guarden también esto los que están destinados á. los depósitos de ballestas bajo la responsabilidad de los padres de las ciudades, bajo cuya dependencia constituimos también á los mismos ballesteros, y pusimos el cuidado y guarda de los depósitos públicos de armas, de suerte que si se viere á algunos 6 diputados, 6 fabricantes de armas, que venden armas, provean los jueces de las localidades que sean ellos sometidos á suplicios, y quítenles además sin precio las armas á. los que las compraron, y reivindíquenlas para el fisco. Así, pues, imponiéndonos Dios este pensamiento, mandamos por la presente ley, que en ninguna ciudad 6 provincia de nuestra república tengan licencia los particulares ú otro cualquiera para hacer 6 vender armas, 6 de cualquier modo comerciar con ellas, sino que solamente los que están comprendidos entre los fabricantes de armas las construyan y las lleven á nuestro sacro depósito de armas. Y mandamos que esto se guarde por tú excelsitud y por los que después de ti obtuvieren tu cíngulo, designando nosotros á algunos de los cartularios, que bajo la dependencia de tu excelsitud se hallan constituidos en la secretaria de los fabricantes de armas, á riesgo de los cinco primeros entre ellos, que tengan buena reputación y sean aptos, quienes buscando á loe que en esta felicísima ciudad y en las otras ciudades de nuestra república fabrican armas prohiban que los particulares, Ó aun otros cualeSquiera, fuera de los que están destinados como del núrúero de los fabricantes de armas, hagan el negocio de la fabricación de armas, y en cualesquiera localidades en que descubrieren que algunos particulares se atreven á fabricarlas se las quiten, y las apliquen al depósito de armas del asco, Mas si entre los operarios particulares hubieren pedido encontrar artífices idóneos, inclúyanlos, si ellos quisieren, en las milicias, 6 inscriban sus nombres en la matrícula, y remítannos la inatríçula de los artífices, para que por sacro rescripto nuestro sean constituidos en aquellas localidades en que hay, fabricas públicas, á fin de que ellos mismos al fabricar las armas reciban también del fisco annonas. Porque hecho esto y observado escrupulosamente por las susodichas personas, no se le dará absolutamente a nadie, ni á los particulares que habitan en las ciudades, ni á los campesinos que cultivan las granjas, facilidad para servirse de armas unos contra otros, ni para atreverse á muertes, ni para que por virtud de esto sean muertos muchos hombres, pero se arruinen las contribuciones públicas, porque temiendo los cultivadores de los campos perder la vida recurren á 15 fuga por causa de su terror. § 1,—Así, pues, es menester que los que por tu excelsitud son enviados de Ja mencionada secretaría de fabricantes de armas para prohibir que haya fabricantes particulares de armas, reciban también confesión á los jueces de las localidades, y á los oficios á ellos subordinados, y á los defensores de las ciudades, y á los padres, de que en lo sucesivo no permitirán hacer cosa alguna de estasque han sido prohibidas por nosotros, sino que guardarán lo que por medio de la presente ley ha sido sancionado, temiendo tanto pena pecuniaria, como la misma capital. Porque mandamos, qué el juez de la grande Alejandría, que descuido lo que por nosotros ha (2. El cdd. ilaml., T,v4., q Port.; iudlóum st sublectoruw ele officlorum, Cont. $) 11u4t permittent, Ble.
NOVELAg.—OONSTITU016N LXXXVI
poenam, et capitale subiresupplicium, aliarum vero provinciarum indices damnum quidem decem libramm aun sustinere, similiter autem et ipsos casui cinguli aubiacere, et eorum officia, defensores sutem et patrescivitatuni tnium librarum suri mu!etari poena, et in capite sustinere periculum, si quod tale factum comperientes non punierint, aut hoc agere valentibus non nuncieni, sed latere permiserint.
305
sido sancionado, pague la pena de veinte libras de
oro, y pierda el cíngulo; que sus oficiales satisfagan igualmente la pena de veinte libras de oro, y sufran la pena capital; que los jueces de las otras provincias soporten ciertamente el quebranto de diez libras da oro, y queden ellos del mismo modo sujetos á la pérdida del cingulo; y que sus oficiales, y los defensores y padres de las ciudades sean castigados con la pena de tres libras de oro, y sufran el suplicio capital, si descubriendo que se hizo alguna tal cosa no la hubieren castigado, 6 no se la hubieren denunciado kios que pueden hacer esto, sino que hubieren permitido que quede oculto.
Cap. IV
Capitulo IV
Ut autem palam tlant, quae a nobis probibita sunt, a privatis et allis quibusdam, citra eos1 qui in aacris'nostris fabricensibus referuntur, fien aut privatis vendi arma, et hoc per praesentem legem significare curavimus. Prohibemus enim pnivatos operan et emere arcus, et sagttas, et apatbas, et enses, quae vocare consuevorunt semispathia, et quae vocantur zabae sive loricae, et Contos, et quOlibet modo vel figura faetas lanceas, et quae apud Igauros nominantur. monocopia (1), et appellatos sibinnos (2) son miasibilia (3), insuper et aspidas sive acuta, et galeas sea eassides. Non enim isLa sRi enidam instruere sinimus, praeter ces, qui deputati surit in sacris nostris fabnicensibus. Solos autem fien a privatis et pnivatis vendi (4) permittimas cultellos minores, quibus nullus in praeliis utitur. Praesentem igitur legem generalem tus celsitudo in bac proponat regia civitate, neo non et per alias civitatea nostrae reipublicae, ut omnes agnoscentes, quae placuerunt nobis, hace obsorvent.
Mas para que se haga manifiesto lo que por nosotros ha sido prohibido, que por particulares y por otros cualesquiera, excepto los que están comprendidos entre nuestros sacros fabricantes de armas, se bagan armas 6 se vendan á particulares, hemos cuidado de significar también esto por medio de la presente ley. Pues prohibimos que los particulares fabriquen y compren arcos, saetas, espadas, espadas cortas, que acostumbraron i llamar semiespadas, y las que se llaman zabas 6 lorigas, y picas, y lanzas hechas de cualquier modo 6 figura, y lo que entre los Isauros se llama monocopias, y los llamados sibinos 6 dardos, y además los aspidas 6 escudos, y yelmos 6 celadas. Porque no le dejamos á otro cualquiera que haga estas cosas, excepto á aquellos que están empleados entre nuestros sacros fabricantes de armas. Mas permitimos que por particulares se hagan y por particulares se vendan solamente cuchillos menores, de los que nadie se vale en las batallas. Así, pues, publique tu excelsitud la presente ley general en esta real ciudad, y también en las demás ciudades de nuestra república, para que, conociendo todos lo que nos ha pa-
recido bien, lo observen.
Cap. V
Capitulo V
Denunciamus autem filtunis praeesse huiusmodi custodiae chartularlis ex memorato fahnieensium scrinio, quia ex negligentia non solum pecuniarias sustinebunt poenas, sed etiain in corpore supplicia patientur, et mulitia cadent, insuper nec ipsum ulterius permitti a nobis seniniuui in huinamodi adease sollicitudine, sed allis commutti fabricensium euram.
Pero advertimos¡ los cartularios de la mencionada secretaria de los fabricantes de armas que hayan de estar encargados de esta custodia, que por su negligencia no solamente soportarán penas pecuniarias, sino que también sufrirán suplicios corpor&les, y perderán su cargo, y además tainpoco se permitirá por nosotros que en lo sucesivo estén en la misma secretaria al cuidado de lo mismo, sino que se les encomendará á otros el cuidado do los fabricantes de armas..
EpUo gua
Epilogo
Quae igitur placuerunt nobis et per hanc lege m declarata sunt,te a celsitudo et qui post te i cmn gulo fuerini operi terminoque contradere featinent, indiguationem nostram et ipsi matuentes, nisi ram sic utilem reipublicae custodienint.
Por tanto, apresúrese tu excelsitud y los que después de ti tuvieren tu cíngulo á llevar á ejecución y á término lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta ¡ay, temiendo también nuestra indignación, si no guardaren cosa tan útil para la república. Dada en Calcedonia á 7 de las Calendas de Julio, en el año décimo tercero del imperio del señor lesTINL&NO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de API0N, varón muy esclarecido. (589.]
Dat. Vi!. Kal. lul. Chalcedone imp. DN. IusnPP. A. aun. XIII., APIONE Y. C. Cona. [539.]
(1) monacapla, el c6d. Hamb., u TM. (2) Bk, stthhilos, e l odd. Ram!,.; sitímos, Trid.; sitinnos, Port., y Con. (3) EL cód. Hamb., y Trd.;.miasliia, Por., y Con1
Tomo VI-3D
(1, fui a privatis et vendi, el cód. Ramb.; Éeri et vendí a privatIs, Trid.; fienl et vendí a pnivatis el privatis vendi,
Port. r Cont.
306
NOVBLÁ&—OONSflTUOIÓN OXiX (1)
COIIST.
•
. • UON$LT1IUION
•
tIT D1FFSREÑTSS IUDICRS ÁUD1aE INTaRPALLÁNTIUaI ALLEGA.TIONKS COGANTUR • EPISCOPIS HOC AGSRE; ST U1, QU&NDO 1N -. SUSPICIONE (2) BABUER1NT 1UD3CEM, PARITER ÁUDIAT CAUSAN ST CIVITA.TO aPiscous; ST DE CAÚTÍLÁ ALIA, QUAM OMN]NÓ OPORTE? EPISCOPUM ÁGERE
DK QUE LOS JUECES QUE DIFIEREN OIEL LAS ÁLEGA.CIONES • • DI LOS QUE LOS INTERPELAN SEAN OBLIGADOS POR LOS OBISPOS Á HACER ssro; DE QUE CUANDO TUVIEREN COMO SOSPECHOSO AL JUEZ OIGA A. MISMO TIEMPO LA. CAUSA • TAMBIÉN EL OBISPO DE LA CIUDAD, Y DE OTRA PRECAUCIÓN QUE EN TODO CABO DEBE TOMAR EL OBISPO
(095. IX. lit. 10.)
(010e00I611 IX. tituk lO)
Iínp. IUSrINIANI Aug. e&ctuni:
Edicto del Emperador JUSTINIANO, Augusto
Praefatio.
Prsfloio
(2)
Ex que nos deu Romanorum praepoaut imperio, omne habemus stwliurn universa agere ad utilitatem subiectorum commissae nobis a deo reipuhijeas, et illa facere, quae omni difflcultate et laesione atclue contritione privent, no occasione lltiuin et aliorum 9uorundam diacedere oogantur a proria patria, ét in peregriuis affiigi. Oap.I Proterea igitur et ¡u praesenti prospeiimus praesens edictum ad omnes dirigere subiectos et paf am facere oninium civitatum et vicorurn habitatoribus, quatenus, si quis habuerit contentionem adversus simm, sive de pecuniaria causa, si've de sublatione rerum mobilium el immobiiiuw seseque moventiurn, sive de criminalibus, prius interpeliet ólaris.imum provincias iudieein, ul et ipse secunduin nostras leges examinet ea, qune propon untur el unicuique iustttiain servet. Si vero, dum aliqula adieril iudicem provincias, non meruerit lustitiam, tuno iubemua eum adire secundum locum sanctissimum (4) episcoum et ipsum mitlere ad clariasinium provincias iudicem, ant por se venire ad sum et praeparare eum,, ut omnibus modis audiat interpellantem, et Jiberet eum óum omni iustltia secundum nostras lees, UI non cogatur peregre. de sua patria proficisci. Si 'vero etiam uantiuimo apiscopo (5) comipellente iudicem eum iustitia determinare interpellantiuro causas, iudex differnt discernere (6) negotium, et non servet Jitigantibus iustitiam, iubemus, sanctissimum civitatis illius episoopum dare ad nos hIleras el, qui non merueril, quod iustum est, insinuantes, quia coactus ab eo iudax distulit audire interpellantem el ¡udicare mIer eum et qui ab eo conventus est1 Ut hoo cognoseentes nos supplioia inferamus iudici provinciae, qui iraterpellatus ab so, qui iniustitiam pasáus est, et coactus a sanctissimo episcopo (7), non iudicavent, quae ira. dubitationem venerunt.
• Desde que Dios nos puso it la cabeza del imperio de los romanos, ponemos todo empeño en hacerlo todo para utilidad da los súbditos de-la república, que nos ha sido encomendada por Dios, y hacer las cosas que los libre de toda dificultad y lesión y quebranto, it fin da que con ocasión de litigio, y de otras 008*8 cualesquiera n se vean obligados fi salir de su propia pátria, y it sufrir aflicciones como peregrinos. •
Capitulo!
Por esto, pues, hemos determinado dirigir también al presente este edicto fi todos los stabditoa, y hacer manifiesto it los habitantes de todas las ciudades y aldeas, que, si alguno tuviere contienda contra otro, ya por causa pecuniaria, -ya por babérsale quitado. muebles 6 Inmuebles y comovientos, ya por causas criminales, se dirija primeramente al muy esclarecido juez de la provincia, para que él mismo examine con arreglo it nuestras leyes lo que se expone, y le administre it óada cual justicia. Pero si habiéndose dinlldo alguien al juez de la provincia no hubiere obtenido justicia, en este cabo mandamos que se dirija él al santisimo obispo de la localidad, y que éste envio misiva al mismo esclarecido juez ¿e la provincia, ó por si vaya it él, y le ordene que de todos modos oiga al recurrente, y lo despacho libre con entera justicia conforme it nuestras leyes, it fin de que no se vea obligado it • alir de su $tria para un viaje. Mas si también compeliendo el santísimo obispo al juez para que decida con justicia las causas de los recurrentes, el juøZ difiriese juzgar el negocio, y no hiciera justicia it los litigantes, mandamos que el santísimo obispo de aquella ciudad le dé para nosotros cartas alque no hubiere obtenido lo que es justo, insinufindonos que apremiado por él el juez difirió oir al recurrente y juzgar entre él y el que por éste fué demandado, para que teniendo nosotros conocimiento de esto impongamos suplicios al juez de la provincia, que, interpelado por el que sufrió la injusticia, y apremiado por el santisimo obispo, no hubiere juzgado sobro lo que se puso en duda. ca—o"
Si veré contigeritpiendarn nostrorüm . subiectoruni in dubitatione (8) babero iudieern, .iubemus, • (1) Ej texto grago(Novek LXXX VI.) si hU4 en ". HaI.
y &trmg.-Hay un eptom. en C?oii. consLeeci. 111.1.3. y en ParaU.iad COU. coflsi. aoci.!. 4.-Toda ¿a Novela, ezcep. o el,proeno e.4 en las Bao. VI. 2& 1-9.-JaIba. Conit. 69.-La versión latina es ¿a antiguaajosada (5) TMd.; iermonem, el odd. flanil.; iusplelonem, Pon., (3) it, OPflhtSflZa Port., y 8k. (4) Be.; sdfre iancttssImm, el 06d. Hamb.; sdtrs iuu sanctlsølmnm, Trla., Pon.,, y Com.
• Pero-si aconteciere que alguno denuestros súbditos tiene dudas respecto al juez, mandamos que (6) Bk, ed. y lai id ()
reotipada; ushispimopo, el cód. Hamb.,
d.lscernere, omítela .1 edd. Hamb., la cual fizó esenlla
por segunda mano. • (Y) Bis ed estereotipada; archieplesopo, el cód. Hamb., y (8). El odd. JIamI.; dubltatloiaem, ea lagar de dubitatio• ne, las id
NOVELAS.---coxmTuctdm JX1X
sanctissimum episoopum (1) audire eum .elarissimo iudice, ut ambo ant (2) par amicabilem aonventum diisolvant, quae dubia sunt, aut (3)per annotationem acriptis factam, ant cognitionaliter iudicetur inter litigantes, et forma detur iustitiae legibusque convenieng, ut non cogantur nostri subiecti pro. piar huiusmodi causas recedere a propria patria.
Cap. III
el santísimo obispo oiga el negocio juntamente con el muy esclarecido juez, de suerte que ambos resuelvan lo que está en duda 6 por amistoso convenio, 6 por anotación hacha por escrito, 6 en forma de conocimiento se juzgue entre los litigantes, yse dé la resolución que convenga á la justicia i á tu leyes, á fin de que no se vean obligados nuestros súbditos á alejarse de su propia pátria por razón de tales causas.
Capitulo Xli
Si quis vero exiatimaus habere se adversus ahqueru quamhibet actionem, neque clarisaimum provinoiae iudicem Lnterpellet, neque sanetisaimum civitatis episcopum adeat, et ita veniaL hue absque litieris deo amabilis episcopi civitatis, acial quoniam et ¡pee tales sustinebit poenas, quales futurus esset austinere iudex, si interpellatus ab co non studuisset si servare iustitiam. Hace autem omnia sancire perspeximus propter utilitatem eorum, qui habitant per civitates et vicos, ne privati proprils pro'vincliset ipsi in peregrinis affiigantur et res eorum laedantur Propierea enim el (4) indices gratis facimes el iusiurandum coz iubemus subíre, ut unicuique interpellanti ¡ustitiam servent secundum nostras legas.
Cap. IV
Mas si estimando alguien que él tiene contra otro alguna acción, no se dirigiese al muy esclarecido juez de la provincia, ni acudiera al santísimo ohio. po de la ciudad, y así viniera aquí sin cartas del obispo de la ciudad, amante de Dios, sepa que tan bién él mismo sufrirá las penas que hubiese de haber sufrido el juez, si interpelado por él no huhie cuidado de administrarle justicia. Mas hemos de.. terminado sancionar todo esto por razón de utili. dad de los que habitan las ciudades y las ald, fin de que los particulares no sean en sus propia provincias agobiados como peregrinos, y no sean lesionados sus bienes. Porque para eso nombramos gratuitamente á los jueces y mandamos que ellos presten juramento, para que con arreglo ánuuij leyes administren justicia á cada recurrente.
Capitulo IV
Si tamen eontigerit quendam nostrorum subieetorurn ab ipso clarisaimo provinciae indice lasdi, lubernus eum adire sanctissimum illius civitatis episoopum, et ipsum ludicare inter clariasimum illius provincias iudicem et eum, qui putatur laedi ab eo. Et si quidein contigeril iudicam legitime ant (5) iuste iudicari a sanetiseimo episcopo, satisfacere eum omnibus modis el, qui interpeflavit advenus éum. Si vero refuta'verit iudex boe agere et perveneril ad nos ipia lis, si quidem invenerimus, quia juste el secundum legas aditus (6) a sanotisalmo episcopo ea, quae condernoatus esi, nonfecit, noviasimis eum (7) suppliciis subdi praecipimus, quoniam qui debet vindicare oppressum, ipsum opprimere repenitur.
cap. V
Mas si aconteciere que alguno de nuestros gúh. ditos fuese perjudicado por el mismo muy esclareoído juez de la provincia, mandamos que aquél se dirija al santísimo obispo de aquella ciudad, y que éste juzgue entre el muy esclarecido juez de aqueHa provincia y el que se cree que fué peIudicjo por él. Y si verdaderamente aconteciere que el juez fuera legítima 6 justamente condenado por al santísimo obispo, satisfágale él de todos mo al que contra él recurrió. Mas si el juez rehusare ha. cer esto, y el mismo litigio llegare á nosotros si ciertamente viéremos que el condenado justamente y con arreglo é. las leyes por el santísimo obispo no hizo aquello á que ftié condenado, mandaremos que sea sometido al ultimo suplicio, porque se ve que el mismo que debía vindicar al oprimido lo oprime,
Capitulo y
Sed etiam subiecturn ej offlcium iubeinua aum omni itudio et adminiatrantea clarisaimis judici bus
interpellantes absol vere, nihil accipientespraeter illa, quae nostria constituta auni: legibus. Si varo hace non custodiant, subdi (8) iubemus suppliciis.
Cap. VI
Pero también mandamos que los ofieiales*éis. bordinados y los servidores de los muy esclarecidos jueces dejen con toda diligencia libres á los re currentes, no recibiendo de ellos nada á excepción
de lo que está consignado en nuestras leyes. Mu si no guardaran estas disposiciones, mandamos que sean sometidos á suplicios. Capitulo VI
Si timen invanerimus quendain sanctissimornm epiacoporum pro gratia cuiuspiam prodere iustitiam, regularam el oaatigationem inferri lubemus, ut atudeant eum timore dei juste iudicara, no non impetrantes (9) iustltiam cogantur (10) homines re(t) Ble cd4 eetereotpada; arehleplseopwn, el odcl. Ilamb., ylased. (5) El cdd. Ha,nb., y Trid.; ant1 omtteisia Port. y Cont. -
(3) E cód. ¡iamb., y TrUl.; nC sut, Port.,jj Covd. ) El c&L. Haznb., y Trid.; et, oniitenia P,rt., y 5) El cdd. Hansb., y Trid.; at, Port., y Cont.
1
sm
Mas si halláremos que alguno de los santísimos obispos hacia en favor de alguno traicióni la j» ticia, mandamos que se le imponga eh casUgo canónico, para que procuren juzgar justamente temor á Dios, á. fin de que por no impetrar los bou(1) eondemnatus, 8k. cd. esIsreotpada. (7) anm, omltenkL el odd. H,znib., y 7'rid.
(8) novlsdmls 003 9flfrjj (9) nos Imperantas, en lugar de non Imperantes, sm Wsmb., Trid., y Port. (10) cogamu, PorI.
308
ÑOL.—doÑ1,ITu01N LX1I
linquere proprias. civitates atque provincias et loca et inqualibet alia concurrere (1).
bres justicia no se vean obligados ti dejar sus propias ciudades y provincias y localidades, y dirigirse ti otras cualesquiera.
OsP VII
Capitulo VII
In cvitatibus autem, in quibus non aunt iudicea, iubemus sois, qui habent causas, adire defensorem et ipsum discernere inter eos. Si vero litem haben. tea voluerint defenaorem una cnii sanctissirno epiacopo ludicare, et hoc agi praecipimus.
Pero mandamos que en las ciudades en que no hay jueces, se dirijan los que tienen litigios al defensor, y que éste juzgue entre ellos. Mas si los que tienen litigios quisieren que juzgue el defensor
•juntamente con el sanifaimo obispo, mandamos que
Cap. Vuz
Ospitulo viii
Neque autem monachum, noque c!ericum, noque episcopum iubemus venire bue absque !ittori sanctiuinu ini patriarchae.. Si vero hoc feceri.nt, sciant, quia sematipios achemate faciunt indigúos.
Pero mandamos que ni monjes, ni clérigos, ni obispos vengan aquí sin cartas da su santísimo patriarca. Mas si hicieren esto, sepan que ellos mismos se hacen indignos de su estado.
Oap
Capitulo IX
Si quia autem magisterianus aut praefectianus, aut cuiuscunque fortunas existens acceperit amplius sportularum, quam definitum eat sacra nostris constitutionibus, iubemus, oninibus modis iudicem provincias periculo proprio seóundum nostram legem hoc vindicare et vindictani inferno hoo praesumentibus. Si vero non vindioaverit hoc ipse índex, icentiam damus sanctisgimo uniuscuiusque civitatis episcopo nuntiare noble, quae de eis aguntur, et qualem habet militiam aul dignitatem, qui hoc praesumserit, ut ei iudici peniculum inferamus permittenti et despicienti nostram iussionem, et ipsum quoque iubeacnus puniri talia praesumonteul.
• Dat. XV. Ka!. Mal. imp. DN. 1USTINIANI anuo XIII., .AP1ONB V. C. Cona. (539.] OONST. T.VU
también se haga esto.
(2)
Mas si alguno, siendo dependiente de un maestra, 6 de un prefecto, 6 de otra cualquier condicción, recibiere por espórtulas más de lo que está fijado en nuestras sacras constituciones, mandamos que de todos modos castigue esto bajo su propia responsabilidad con arreglo ti nuestra Ley el juez de la provincia, y lea imponga castigo á. los que ti ello se atrevieren. Pero si esto no lo castigare el mismo Juez, le damos licencia al santísimo obispo de cada ciudad para denunciarnos lo que sobre el particular se hace, y. qué milicia 6 dignidad tiene el que á esto se hubiere atrevido, ti fin de que impongamos responsabilidad también al juez que lo permite y que desprecia nuestro mandato, y mandemos que también sea castigado el mismo que se atreve ti tales cosas. Dada ti 15 de las Calendas de Mayo, en el año décimo tercero del imperio del señor JUSTWUNO, bajo el conSulado de AP1ÓN, varón muy esclarecido. [539.]
OONBTITUØION LTrVII
D5 MORTIS CAUSA DON&T1ONE A CITRIALIÍUS F.tCTA (3)
DE LA DONACIÓN HECHA POR CAUSA D5 MUERTE POR CURiALES
Imp. IUSTJNIANUS Aug. Ios.nu, Pf. P secundo.
El Emperador JUSTINiANO, Augusto, ti JUAN, segi.nda vez Prefecto del Pretorio.
Praefatio
Prefacio
Cunialium malignitates nullam valere adferre Iaesionem fisco, sed resistere legem talibus voluntatibus, omni volumus modo. Cognovimus enim quod, quoniam interdiximus curialibus donationum, modum (4), non concedentes cia ram immobilem donare, noque in testamento derelinquere plus quam tniuni unoiarum, sed novem uncias omnino curias (5) servan, illi circumvenientes legem, adinvenerunt huiusmodi aliquas (6) malignitates secunduni (7) legem. Scientea autem, quod nos invenlentes veteres lagislatores dubitantes de mortEs causa donatione,quando donatio aut legatuni oit, et abs quidem adnumerantes (8) eam dona-
Queremos de todos modos, que la malignidad de los curiales no pueda causarle ninguna lesión al fisco, sino quia la ley so oponga ti tales voluntades. Porque hemos sabido, que, . habiéndoles prohibido ti los curiales cierta forma de donaciones, hO permitiéndolos que donen bienes inmuebles, ni que dejen por testamento más de tres onzas, y reserven en todo caso nueve onzas para la curia, ellos, burlando la ley, han encontrado algunos malos ardides con arreglo ti la ley. Pues sabiendo ellos que nosotros, hallando que los antiguos legisladores dudaban respecto ti la donación por causa de muerte sobre cuando es donación 6 legado, contándola
(1) El cdd. ¡lomb.; provincias et loca tu qualibet alta concurrere, Trid.; provincias ci in loca qnaelibet aliaiuiqua concurrere. Peri.., y Cont. (2) Rl texto grleoo (Nocela LXXX VII.) ú halla en Rol. y Sorlmg.—Iuiian Consi.. 80.—Esta No ve la la publicd por sparGÁíO (Z 1. Alh. Kt*gel. (Leipzig 18&4—La cersüin ¿oIl-
tanio, que isa parece sino que prooed.n de dwersos oddices.— Aqui se ha preferido el texto dado por Beek. (3) Dice Bit. que la rúbrica falzaen el oód, Vindob. (5) Eh.; Cognovlmua—modum, omitelas el cdd., ViILdOb. (5) Eh.; Curia, el cdvL Vindob. (6) Eh.; adlnvanarlt huIusa11qua, el edd. 'Vindeb, (7) Bis.; cus, el cdd. Vindob.
no es antigua, pero no glosada—La publicaron Eriegely Beek, tomdndota del cód. Vuviob., pero sus textos discrepan
(5) Bis.; adiuv&ntea, el cdd. Vindob.
WO.—dONÍUCRN 'I1XYÚ
ioni (1), alios varo le ato, a pluribus el bonis legislatoribus eligentes, legatum eain asia pura (2) deflni'vimus,.et néque geslis monurnentorum migare, sed, licentiam habere fien cara et inseri ej et. aliquas conditiones, quas donator voluerit, el si hoc actum fueril, licentiain babera renunciare et hoc ipsum, posee per poenitentiam huiusmodi donationem revocare, et (3) quas voluerit conditiooea (4) inserere mortis causa donationibus, seeundum (5) quod lulianus sapientíasimus sancivit, hoz quod nos ¡u tricesimo octavo libro nostrorum Digestorum scripsimus (omnia enim comprabandimus in brevi, et a veteribus, et a noble definila) (6), hoc igilur acientes existimavimus oportere el sacundum hunc modum fien aliquas mortis causa donationes, el inseri placilum secundum legom toflendi eis facultatem super donatione (7) poenitentiarn revocand, aliam autem oonditionem, quse eis placet, add (8) istis donationibus, uI axinde his liceat (acere donationes a rovocatlone (9) liberas, el ¡La guas immiuuere facultatea.
ciertamente unos como donación, y otros como legado, y que eligiendo la opinión do muchos y buenos legisladores determinamos claramente que ella fuera legado, y que no requería la formalización do actuaciones, sino que había licencia para hacerla y para imponerle también algunas cOndiciones, las que el donante hubiere querido, y que, si esto su hubiere hecho, tenía licencia para renunciar tam bién á esto mismo, á poder revocar por arrepentimiento tal donación, y para agregar las condiciones que quisiere á las donaciones por causa de muerte, según lo que dispuso el sapientísimo Juliano, y nosotros escribimos en el libro trigésimo octavo de nuestro Digesto, (pues todo lo comprendimos abreviado, lo definido tanto por los antiguos, como por nosotros); sabiendo, pues, esto hemos estimado que á algunos les convenía que también do este modo se hicieran algunas donaciones por causa da muerte, y que se lea afladiera con arreglo Ii la ley un pacto para privarse de la facultad de revocar por arrepentimiento la donación, pero que so les agregara á estas donaciones otra condición, que bien les pareciera, para que por esto les fuera licito hacer donaciones exentas de revocación, y dismiriuir así sus propios bienes.
Capitulo 1
Cap. 1 Etnim ex bis, quae dudum sancivimus, omni causa sublata eispIus aliquid posee (10) tribus uncija aut(11)in testamento relinquere, aut par donationis inodum alienare, tamen ul adbuc el magis (12) eorum malignitatem compescamus, propterea etiam nnnc(lS)sanoimus, nulli (14) curiali neque Por mortis causa (15) donationem licere donare aliquid, nisi solum por ante nuptias donationis modum pro semetipsis ant propriis fihiis (actas (16), aut por dotis occasionem, secundum quantum (17) no. atra. dicit constitulio el filiabus conferre nubantibus; namque aliter (18) eos non posas donare res immobiles, sed has manero semper apud sois, ciirialibus (19) suhitas administratiouibus, sola ola vonditione indulta, el ¡pea secundum novellae noatrae conatitut.ionis obiervationom. Mortis causa donationibus habentibus propriam fortitudinem, et valentibus aliia, quam (20) ourialibus facere praedictas (21) mortis causa dOnstiones in quas voluerint personas, et conditiones ola inserere; et recusare, si hoo voluerint, poenitentiam de plaelto revocandi; manera quidem (22) causará al ¡la in mortis causa donationis conditionibus (bco enim adiicientes sancimus), et(23) huinsmodi donationea validas case el firmas. Quod non n une primum(24) sancimus, sed quod aancitum erat dudum, et nunó por noatram inlerpretamur et confirmamus vocem supon allis omnibus 'raonis, exceptis duntasat solis sicut dictum cal, curialibus, et boc proptar publici (25) industriam. • Bk.;dosatio tade, el odtt. Vindób.
(5) plane, estarla m'jor. (5 ) BM.; et1 el edd. Vi,uiob.
BM.; condttio!ie, el cdd. Vindob. Bis.; set, el cdd Vindob. BM.; in—dauita, omltebzs el odd. Vindob. BM.; doiiatlone, el add. Vindob. Bk. ailditl (addidl?), el od. Vinciob. Aeaao.Lantiguo lraduogor laUno ejcribld addendt. (9) Bk.; donationea revocara, el add. Vlndob. (lo) BM.; aUqild pot es a, el cód. Vlndob. (11) BM.; autein, el odd. V'uiob (11) -BM.; magna, el cdd. Vindob. (4) (5) (6) 7) (8)
(18) BM.; pro pteree el mine, omítelas el eód. Vindob. (14) BM.; tu lila, el cdd. Vuv2ob.
-
En efecto, habiéndoseles quitado por virtud do lo que antes sancionamos toda ocasión para quo puedan dejar por testamento 6 enajenar por vis de donación algo más de tres onzas, para refrenar. sin embargo, todavía más los maliciosos ardides de ellos, mandamos también ahora que á ningún cu rial le sea lícito donar cosa alguna ni aun por donación por causa de muerte, sino solamente por vía de donación antenuoial hecha en pro de si mismos 6 de sus propios hijos, ó con motivo de dote, en • cuantó dice nuestra constitución que 10 les dé también ¡ las hijas que se casan; porque de otra manera no puedan ellos donar bienes. inmueble¡, sino que permanezcan éstos siempre enpoder de ellos, sujetos á. las administraciones curiales, concediéndoseles solamente la venta, y esta con arre¡ la observancia de nuestra nueva constitución. Teniendo su propia fuerza las donaciones por pausa de muerte, y pudiendo los demás, que no. sean curiales, hacer las susodichas donaciones por causa de ifluerte á favor de laspersonas que quisieren, 6 Imponerles condiciones, y rehusar, si Lo quisieron, el arrepentimiento sobre el pacto de revocar; subsista ciertamente de este modo la, cosa tamlién en cuanto á las condiciánes de la donación por causa de muerte (porque mandamos esto afladiéndolo), y sean válidas y firmes tales donaciones.. que no sancionamos ¡hora por primera vez, sino que lo que antes estaba sancionado. lo. interpretamos y confirmamos también ahora por medio de nuestra voz respecto ¡ todas las demás personas, .exoeituándosa solamente, según se ha dicho, lo curiales, y esto por particular cuidado de la cosa.pública. (16) BM.; eausam, el eód. Vin4ob. '(16) Mejor estO riO fa~ (U) BM. ed. estereotipada; secunduni qusntltüem st, el
cód. Vindob. (18) Bk. alter, el cc$d. Vind.ob. (19) BM.' colee e, el ocid. 'Vindob. (20) BIe. que ia, ricód. Vlndob.
(21) BM.; fien prfedicts, el cdd. Vindob,.. (22) El oda, Vindob.; tarnan,Bk.
(2$). BM.; el, omitela el cdd. Vindob. (SL) Bk El non modo pilas, elcód. Vindob. (25 .Bk. p., el cdci Vüütob.
310
NOVZLAL—OONSTITUOI6N zxxx,xn
Epilogni
Epilogo
Quae igitur placuernnt nobs et bac lego manifeatata (1) sunt, $iia gloria observare festines, praocipue omnium (2) pro iuvainne publico omnem providentiam ponen. (3). Dat. XV. Kal. lun. Constant. imuer. DN, lusTiNIANI perpetuo. Áisti auno XIII., APIONE viro clarinaimo Cona.
Por tanto, apresurase tu gloria á observar lo que parecido bien y ha nido manifestado por esta ley, poniendo todo cuidado ante todo por Ls conveniencia pública. Dada-en Constantinopla á 15 de las Calendan da Junio, en el aflo décimo tercero del imperio del seflor JUSTiNIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de Apios, varón muy esclarecido. 1539.1
CONST
LTYTVm
DOS ha
(4)
CONSTITUOION LTTVIII
DE DEPOSITO, El DRNUNCIATIONIBUS INQUILINORUM ET DE SUSPENDaNDA. ÁDM1NZSTRÁITIONE PANUM (0011. VI. tlt. 14.)
DEL DEPÓSITO, DE LA' DENt1NI&S A LOS INQUILINOS, Y DE lA SUSPSNS1ÓN DE LA ADMINISTRACIÓN DE PANES
Imp. lusnNIANUS Aug. IOANNI, gtorwsiuitno saciorurn per Orsenl,e,n Praeioriorum Prae/ecto ileruin, Exconsuti ordinario et Patrició.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á Juu, segunda ces gioriosisimo Prefecto de los sacros Prtorio de Oriente, Exconsul ordinario y Patricio.
Prasfatio
Prsfaoio
Litem nuper audientibus noble (hoc quod ¡u imperio publico sedéntes multoliena agimus), orta est aliqua quaestlo, quam resolvimus statim; hutusmodi vero discantes contingere multe, cominuni et generali lego definire hoo iustum eue arbitrati sumus.
Estando nosotros oyendo hace poco 'un litigio; (cosa que en el imperio hacemos muchas veces constituyendo tribunal en público), surgió alguna cuestión, que resolvimos inmediatamente; pero sabiendo que acontecen muchos casos de la misma naturaleza, hemos considerado que era justo definir esto por una ley común y general.
(Coteoclin VI. titulo It)
cap'',
Capitulo 1
Si enim quis ab aliquo accipiat (5) aurum aút res aliquu depositi causa in quibuidam conditionibus, delude liii agant, necessita.tem habeat omne restitüere aurum aut res conditionibus semel im pletis, et nulla omnino ieentia sit aliquibus extrinsacus Interdiotiombus uti et retinare depositi restitutionem, quum (6) et a!ia multe privilegia tam a praocédentibus legislatoribus, quam a nobis ipain dita sdnt. Licoi$ia enim ant probibenti redditionem sum qmdem, cui ereditum est depósitum, non molestare, eum 'vero de rebu., quse in quaestione sunt, qui aúrum aut ros aliquas accepturus est,litem ortirl, et luntltiam et legoin promereri, sed no (7) par hano caunam damnis magnis subiiciat eum, qui interdictlonem nuscepit, ci compellatur aut defensiones expetere, aut res habere, et -non posait voluntario cum deponente benigno agere. Quodni tale ali4uid egerit (olnnino enim oportet nón sola dellctorum nos contentos esseprohibitione, sed eüam tiniorem Inferre Iustwn tranagreasoribus), siTe porditionem contigerit rerum ant pecunia.rum fien, et hoc probetur, sive alium quemeunque casum fortitum,ipsum respicere, qui contestationem dixent (8), insuper etiam ex quo facta est huiuimodi contestatio, usuras peouniarum usque ad tertiam centesimae agnoscere proliibeutem accipere pro. pria, non solum si aurum fuerit, quod depositum est, restitui vero prohibltum, sed et si alise res sint, ut bco tiniore stultorum siinul et perversorum
Así, pues, si alguien recibiera de otro dinero ú otras cosas por causa de depósito bajo ciertas condiciones, y después ellos las cumplieran, tenga aquél necesidad de restituir todo el dinero ó las cosas una vez cumplidas las condicionen, y no tengan absolutamente facultad alguna personas extrañas para interponer prohibiciones, y retener la restitución del depósito, pues á éste so le dieron también otros muchos privilegios tanto por los anteriores legisladoras, como por nosotros mismos. Porque ea licito al que prohibe la devolución no molestar á. aquel ¡ quien se le confié al depósito, y que el que ha de recibir el dinero 6 las otras cosas acepte el litigio sobre las cosas que están en cuestión, y obtenga justicia con arrollo á la ley, pero no que por esta causa haga sufrir grandes perjuicios al que recibió la prohibición, y se vea éste compelido ó á. pedir defensa, 6 á tener las cosas y no pueda voluntariamente obrar con benignicfad con el deponente. Pero si hubiere hecho alguna tal cosa, (porque as de todo punto necesario que no nos contentemos con la sola prohibición de delitos, sino que infundamos también justo temor á los translresores), ya si aconteciere que se causa la pérdia de las cosas 6 deI dinero, ya si sobreviniere otro cualquier caso fortuito, y se probare que esto corresponde al mismo que hubiere formulado la oposición, paue además también desde que se hizo tal oposición intereses del dinero al cuatro por ciento
(1) BIs.; manøests, en lugar de madfeatata, se ¿u en el cdd. Vdob. (R BIs.; owulbul qui, sri oe de omnlum, se halla en el odd. Vindob. (3) .8k.; ponauL, en lugar de paneas, se ¿u asimIsmo en ci
epUogo se halla en las has. XIII. 2. 46. Schoi. n-q.—!uUan. Cojsst. l;—La oriidi. laUna es glosada.
cód. Vindob. (1k) El tewtori.go (iVooia LXXX VIIL) se halla en ¡tal. u se~. - Toda la Novela, ,xcepiu~ el proemio y el
(5) Eicdd. Ramb.,g TM.; cspiat, n oes de ocelplat,
Peri., y Cont.
-
(6) Mejor estaría cfi, en lugar de quam. (T) non, 8k.
(8)
u4serlt, en lugar de dtxerit, escribe .8k. en su cd. es-
tsrcoUpada.
N0VELLS.—OO4sTlTUOI6N LXXXVtU
maligne versandi cursum (I)-In depoitionibus homines cossent.
311
el que prohibe que uno recobre lo suyo propio, no solamente si fuere dinero lo que se deposité, y se prohibió que fuera restituido, sino también si fueran otras cosas,para que por este temor dejen. los hombres de oonduoirse en • los depósitos maligna-
mente con necedades y perversidades.
Osp.1!
-Capital* U
Sed et toLum hoc quod de mandats est, et adapicere et constituare secundum leem providimus. Videmus enim frequentari hoc in regia hac praecipue civitate, et; a1iquo. interdicentes eje, qui ministrant publicas annonas et Lesearas acoipiunt ab annonarum praefecto, volantes suspendi adm.inistrationem, et coa, qui ex hoc solummodo forsan nutriuntur, defraudan administratione, por quam sis omnis tribuitur vitae occasio. Huic auLem rei severius et difftcilius illud asL Multis enim domos posaidentibus iii bac felieissima civitate, qui imbanchiti non videntur, mox futuris pensiones (2) ab inquilinis accipere, calumniantur par interdictiones inquilini, dirigentes, ut non inferant eis. liii vero ultro eas suscipientes, quidam propter inopiám forsan comedunt ese, qiiidam vero et exgules a magna hac ftunt civitate et decidit omnino penelonum administratio iis, qui ex hoc fonsaneolo nutriuntur, senundum quod occurrentes in civilibus annonis diximus.
Poro también hemos determinado considerar y constituir con arreglo á ley todo lo que se refiere á los mandatos. Porque vemos que es frecuente, principalmente en esta real ciudad, que algunos pongan interdicción á loa que suministran las annonas públicas, y reciben los vales del prefecto de las aunonos, y quieren que se suspenda el suministro, y que queden privados del suministro con que se. les da todo medio de vivir los que acaso solamente con éste se alimentan. Pero hay otra cosa más dura y difícil que esta. Porque muchos, mirando con malos ojos á los que poseen casas en esta felicísima ciudad, tan pronto como éstos han de recibir de los inquilinos los alquileres, los vejan con prohibiciones que dirigen á los inquilinos para que no se loe paguen. Y acogiéndolas ellos de buen grado, unos
§ 1.—Nemini igitur dainus buiusmodi lice.tiain, sed unusquisque, si aliquam habeat causam ad obnoxuum sibi, non obdormiat, illiberalibus(3) suLem et perversitate onini plenis (4) aspirot (5) interdictionibus. Cognoscat enim, quia, si tale ahquid egerit, et per occasionem eius cecidenit aut administratio panum, aut pensionum datio, ex hoa accidene ipee sustinebit periculum, moxquod laterdietionem inquilinis et (6) ministrantibus panem miserit, aut suspenderit annonam. Nihil enim horum agi omnino volumus, sed ex quo interdictiones egenit, sancimus, sum omne damnum sarcire domino rerum, super hoe et usuram tertiam (7) centesimae agnoscere pecuniaruin ant rerum, quas non acoipere per eum is, qui secundum huno modum laesus est, valuit. Et neque aliquis opponat
defensiones,quia qui praesans est (8) exactionis domino danti defengionem aut in deposito, aut in alije, rocipera propria (9). Non enim omnibus est facile fldeiussorem praebere, nostris legibus nul1am defensioneni omnino ratam case ponentibus, nisi cum fiuleiussione fiat, fideiussorem enim, omnino danduni(10)idoneum non fai1e, neque posaibile passim est. Et propterea igitur in observantiam(11) nostrorum subiectorum volumus hoc eustodiri a modo et de cetero omñi tempere, ut immortaie alt huius nostras sanotionis iuvamen reipublicae, ¡udicant (12) quidem noble in mentein venientes (13), praesentem vero legom commune iuvamen nostris parientem (14) subiectis.
(1) El cdd. Hamb., Pon., ¿j Con¡. al margen; cursu, omien1a las cd. (21 Pont., y Cont.; Multis entes domos possidentibus qui lii 1,ac fe1Icis,ma eivftate imbadti (Imbsnehfti, Tnid.) non videntur mor (ejil, adsciana Tnid.) futuri Sunt _pensiones, el fu enm cód. Jfamb., y Trid. Este pasaje, aduU erado, endado así pos- Bk.: MultE enim domos poss!denUbus le haS ¡el!Clasima civitate ¡ni,,Identesl mox futuris pensiones. (i) 81. Inliberalibus, el cdd. Fla,nb.;ln Jiberalibus, Zas cd. (ti El cód. llamó., y Tnid. plentes, Pon., y Cont. 15) nbstlneat, Wc. () ant, Bk.
se los comen acaso por pobreza, y otros se marchan
de estagrande ciudad, y desaparece por complete el pago de alquileres para aquéllos, quienes quizá de esto solo se mantienen, según lo que hemos dicho, al tratar de las annonas civiles. § 1.—Así, pues, á. nadie le concedemos tal licencha, sino que cada cual, si tuviera algún negocio contra el que le está obligado, no se duerma, y pretenda interdicciones ¡liberales y que contienen toda perversidad. Porque sepa, que, si hubiere hecho alguna tal cosa, y con ocasión de ella cesare ti el suministro de panes, ó el pego de alquileres, él mismo soportará el quebranto que de esto sobrevenga, tan pronto como hubiera dirigido la interdicción á los inquilinos y á los que suministran el pan, ó hubieren suspendido hu annónas. Porque de ningún modo queremos que se haga nada da esto, sino que mandamos que desde que hubiere hecho las interdicciones resarza todo daño al dueño de las cosas, y que además de esto pague intereses del cuatro r ciento del dinero ti de las cosas, que por causa Noél no pudo percibir eh que do este modo fuá lesionado. Y no oponga nadie defensas, porque alque tiene derecho de exigir, si diera defensa en el depósito, ó en otros casos, le es licito recobrar lo suyo propio. Porque no á. todos les es fácil dar fiador, porque establecen nuestras leyes que de ningún modo sea válida defensa alguna, si no se hace con fianza, porque no siempre es fácil, ni posible dar en todo caso fiador abonado. Así, pues, por esto queremos para seguridad da nuestros súbditos queso guarde esto desde ahora y en todo el tiempo futuro, para que nuestra república tenga perpétuamente eh beneficio de esta disposición nuestra, que juzgando nosotros nos vino ála mente, la cual produjo la presente ley como beneficio para nuestros súbditos. C7 El coci, llamó., y Tnld., usuras et tertlem Por(., y Cont. . S) quia lii permiasis est, .13k. 15) reclpera proprtam, .1 cod. llamó., y Tr 4. recIpe reos proprtem, Por!, y Con!. (101 fidainasorem autem omnino dare, Bk. (II) El cód. Hamb., Trd., y Por!.; igitur ad securita. tam Cont. (11) El cód. Hamb.; reipublicas, Indiesut, Tni.d., y Port.; retpublfaae. quse ludIcantIbu, Cont. (13 ) El cód. Eanib., Tnid., y Por!.; ventt, Con¿. 114) El cád. Hamb., TrW.., y Por!.; peperit, Con!.
312
NOvÁ—ONrIIuc!6N EUogui
Epilogo
Tua 1gitur eminentia !sasplacuerunt nobis et porbanodivinam mantata sunt legem, operl effectuique tradere etn perpatuum observare festinet.
Por tanto, apresúrese tu eminencia ti llevar ti ejecución y efecto y..& observar perpétuamente lo que nos ha parecido, ien y ha sido manifestado por medio de esta divina ley.
CONBT. LTTYIX (1)
UONSTn'uOION T.TTTIX
QU1BUS MODIS NATURALES EFflcIUNTUR SUI, ET DE EORUM EX TESTAMENTO SIVE AB 1NTSTÁTO succKssloNE
DE QUá MODOS SE HACEN SUYOS LOS HIJOS NATURALES, Y DE LA SUCESIÓN DE ELLOS POR. TESTAMENTO 6' ABiNTESTATO
Imp.
(Cali. VII. tIl. 1.)
IUSTNIÁNDS Aug. Jo4Nw, qtoriosiuimo per Orien-
tem Praetoriorwn Praefecto íerum, Erconsuti ordinario et Paricio.
-
(Celseclós VII. titel, U.)
EL Emperador JUSTINIANO, Augusto, 4 JUAN, ségunda ves gloriosisimo Prefecto de Los sacros Pretorios de Oriente, Exconsul ordinario y Patricio.
Praef&tio
Prefacio
Naturalium nomen romanas lgilntioni dudum in ftlldium (2), nec quaelibet circa boa Iut'(3)humanitas, sed tanquam alienigenum ahquid et omnino ahienum a republica putabatur, a Constantini vero pino memorias temporibus in ronstitutionum scriptum est libris. Deinde paulatim in mediocritatem ctementemque sontentiam imperatore, transeuntes legos posuerunt, a!ii quidom et darl et rehinqui aliquid eis a patribus concedentes, aliqul autem etiam adinvanientes mo'lum,por quem natural! jure priora liberati,legitimi fierent, et paternas .ubstantiae successores; paulatirnque atiam ad nepotes processerunt huiusmodi legislationes. Et quoniam et (4) in nostra tempora venerunt, et eorum, qui paulo ante flOS fuerunt, multam varietatem causa suscepit. Nos eflim duplex habuimás studium, et plurimos in libertatem perduecrehornines ex priore servitute, et ex naturalibus ad legitimes elevare; non enim ultio et interdictio despicienda 5) est, sedquod est in neceesitate, eurandum eat, et defugiendurn quidam, quod nialurnest, invcniendurn varo undique, quod melius est. Quia igitur aliqua quidem in contitutionum Codice, quem. ex omni priorum Imperatornm iigisLalione collegimus, de naturalibus scripta sunt filie. quaedam vero in libro Inatitulionum, de bis aut (6) nos constituimus, ant iam perfecta compe• rimus, et nos Ipal plurimas fecimus de his constitiitionas alias quidem in praedictarum collectione coustitutio.num, alias autem etiam postea, no causa sit dispersa, bene se habere credidimus in una Constitiltione Loturn colligere, quae pro omnibus sufficiat ea, quae de naturalibus sunt, corrigere atque sandro.
El nombre de hijos naturales no era antes objeto de estudio para la legislación romana, ni respecto ti él hubo humanidad alguna, sino que era considerado como alguna cosa extranjera y da todo pun-lo ajena .ti la república; pero en tiempos de Constantino, de -piadosa memoria, fué consignado en los libros de has constituciones. Después, convirtiéndose pocoá poco los Emperadores ti la moderación y ti un parecer de clemencia, establecieron leyes, concediendo ciertamente algunos que se lea diera y dejase ti aquéllos alguna cosa por sus padres, é inventando también otros un modo por el cual, librados de su primera condición natural, se- hicieran legítimos, y sucesores en los bienes paternos; y paulatinamente se extendieron tales leyes también ti los nietos. Y como llegaron también ti nuestros tiempos y ti los de los que existieron poco antes de nosótros, la materia recibió muchas variaciones. Porque nosotros tuvimos un doble empeño, llevar A muchos hombres de la anterior esclavitud ti la' IIhartad, y elevarlos de la condición de hijos naturales ti la de legítimos; pues no se ha de atender ti castigo ni ti interdicción, sino que se. ha de poner remedio ti lo que lo necesita, y se ha de huir ciertamente de lo que as malo, pero se ha de encontrar en cualquiera parto lo que es mejor. Y como ciertamanteen el Código de constituciones, que formam&oon-toda la legislación de los anteriores Eniperadores, hay algo escrito sobre los hijos naturales, yen el libro de la Instituta 6 establecemós algunas cosas respecto ti ellos, 6 las encontramos ya perfectas, y.nosotros mismos hicimos muchas constituciones sobre los mismos, unas ciertamente en la colección de las susodichas constituciones, y otras también después, para que la materia no este dispersa hemos creído que era conveniente reunirlo todo en una.sola constitución, que en todos los casos sea suficiente para corregir y sancionar lo que se refiere ti loe hijos naturales.
JiOfl :i't
cap.. i
Oapttulo 1
Palam namque es!, quia hominum alii quidem liberi simul consistunt et inter legitimos sunt, ahi vero hoc prius non habente., postea fiunt, et ex servía ad hiberos ascendunt, et ex naturahibus ad
Porque es manifiesto que unos hombres son ciertamente al mismo tiempo libres y legítimos, 'pero otros, no siéndolo en un principio, se hacen desr puM, y de esclavos ascienden ti libres, y de hijos
(1) EL
itXLO
grzego
(Noveta LXXXIX.) se haLla en Has.
¡, SrLmg.—íiay un .plgome d Loda La Nov4a en At/uzss.
XL L—Iuffiui. Consg. 82—La esrsidn LaUna ea ¡a anUgEa giosada. (3) !$UdIQ, Bk.
y
(3) EL oód. Ho,nb.; fuerat, Zas ed. (4) EL odd. Hcmb.: et, omítanla Zas ed. (5) reepicleuda, file. (G) EL cód. Ramb., y TrIS.; autém, en Lugar de aut, Póri., Con4.
NOVELA.8.—OONTITUO1ÓN LXT
legitimos, alii vero ex ipso hoc naturales sant; at quaedam ala succesiones exaistunt, alias autem noque naturales esse decet, sed etiain bac monstrantur indigni. Oportct igitur nos ita facere constitutionem, at nuflus inoret, quas possint(1) in naturalibus valore. Dicimus autein jnchoaiites legem, qui consistunt naturales, quibusque modis procelunt ad legitimos (quorum plurimos inveninus nos), et quae sant horum successiones, etquo. iuodoquidem vetustas usa est his amare, quoinodo(2) nos humane. Neo illud quoque relinquitar, qui neo naturalium digni sint, sicuti diximus, appellatione. Natura siquhiem ab initio, dum de filioram procreatione sanoiret, soriptis noodum positis legibus, omnes similiter quidem liberos, similiter autem produxit ingenuos. Prirnia namque parantibus primi fui sicoilitür quidem liben, similiter autein legitirni a ereatura fiebant, bella vero et lites, alque libidines el. coaoupiscentiae causam deposuerunt ad aliad sohema. Servitutem namque invenit bellum, naturales autem castitatia casus; lex autern rursus huiusmodi delicta curana, libertatem servía moLita est, et multuni de bis tracfavit, modos introducens dena mllUa, imperatoriae vero constitutiones aperuerunt iis, quae non recto facta sant,, ad ius legitimum vise. Quod non transitorio neque nos sanoimus, neque subiectos hanc legem negligenter audire praecipimus.
§ 1.—Legitim.i siquidem suoceseores procedunt hominibus ex nuptiis, quas oontrahunt aut cum dotalibus instrumentis, ant etiam absque' cia,. sic ad feminas masculis convenientibus, ut ab initio habeant ad esa legitimaruni nuptiarum affectum. Et boa enim in calumnia positum nos respicientes, lege decrevimus. .quidin iisquidem, qui fortuoae dignitate provecti sant, quid autem in mediocri boa (3) horninum statu agendum sit ad demonstrationem legtimarum nuptiarum, quid vero deinceps perinissum est plebi. Quapropter nuptiis procedenti bus, ex boa ipso suxit succeasiones certae, et si iriter legitimes conn.umerentur, mox lex introducit succeseionum modos, plurimum de bis tractana. Lagitirnum igitur ms sic se habet; quod vero non est hujusmodi, sed liberum quidem, non tamen ex nuptiis procedena legitimis, ant etiam in servitute natum, si libertatein quidem meruerit, manseril autem naturale, hoc modi varii ad las legitimum ferunt, quos enuinerantes, sic etiam reliqua sanciemus,
Cap. II Pnimus itaque modus est legitimi iuris exsistens, civitatibus inox .utilis, quem Theodosius pise el novae introduxit memoriae. Sancitum nanique est ab eo, nL possit naturales filies aut omnes, aut aHuos offerre curiis, aut filias curialibus copulare. Et quoniani modus iste non sirnplieem habuit legislationcm, sed vario el de oblationibus dictum est, et de suceessionibus, quomodo ¡poi, el quorum (1) Et cód. Hsmb.; poasunt, las ed. (a) antein, adiciona .8k.
Tomo VI—lo
13
naturales á legítimos, que otros son por sí mismos naturales, y hay para ellos algunas sucesiones, pero que otros es conveniente que ni sean natw-ales, sino que aun de esto se muestran indignos. Ea, pues, menester que hagamos una constitución, de suerte que ninguno ignore qué es lo que puede ser válido tratándose de hijos naturales. Mas decimos al comenzar la ley, quiénes son naturales,, de qué modos pasan á ser legítimos (de cuyos modos licmas inventado nosotros muchos), cuáles son su* sucesiones, y de qué manera se mostró ciertanien.. te la antigüedad dura con ellos, y de qué modonos. otros con humanidad. Y tampoco se desatiende lo de que algunos no son dignos, según hemos dicho, de la denominación de naturales. Así, pues, la naturaleza en un principio, cuando sancionaba lo reIatvo á la procreación de los hijos, no habiéndose establecido todavía leyes escritas, los produjo & lodos ciertamente del mismo modo libres, 6 igualmente ingénuos. Porque para los primeros padros se hacían ciertamente por su procreación los primeros hijos del mismo modo libres é igualmente légítimos, pero las guerras y las lides, los caprichos y las concupiscencias llevaron á otro diferente el estado de las cosas. Porque la guerra inventó laeclavitud, y la pérdida de la castidad los hijos naturales; pero la ley á su vez, cuidándose de tales de. litos, procuró la libertad para los esclavos, yseocu. pó mucho de ellos, introduciendó diez mil modos, y.ias constituciones imperiales les abrieron á que no nacieron legítimamente las vías para el derecho de legítimos. Lo que tampoco nosotros sancionamos transitoriamente, y mandamos que unestÑs súbditos no oigan negligentemente esta ley. § 1.— Los legítimos sucesores, pues, proceden para los hombres de las nupcias, que contraen 6 con instrumentos dotales, ó también sin ellos, uniéndose los hombres con mujeres de modo que desde el principio les tengan á ellas el afecto de legitins nupcias. Y viendo nosotros que esto era expuesta calumnia,'decretamos por una ley, qué es lo queme ha de hacer para la demostración de legitimas nupcias tratándose ciertamente de loa que están eleva. dos por la dignidad de su condición, qué en cuanto á los que están en esta clase media de los hombres, y qué es lo que finalmente le está permitido la plebe. Por lo cual, verificándose nupcias, SOn por esto mismo ciertas las sucesiones, y silos hijos se cuentan entre los legítimos, al punto la ley intx.O. duce los modos de las sucesiones, disponiendo muchas cosas respecto á ellos. Tal es, pues, el derecho de los legítimos; mas al que no es tal, pero ciertamente libre, no procedente, sin embargo, de nupcias legítimas, ó aun el nacido en la esclavitud si verdaderamente hubiere obtenido la libertad, pero permaneciere siendo natura!, lo llevan al derecho de los legítimos varios modos, y al enumerarlos sancionaremos así también lo demás.
Capitulo XI Y así, el primer modo que hay de legitimación, desde luego útil para las ciudades, es el que intro. dujo Teodosio, de piadosa y reciente memoria. Porque se dispuso por él, que uno pudiera ofrseer á la curia todos sus hijos naturales, ó algunos de ellos, 6 casar sus hijas con curiales. Y como este módo no tuvo una legislación sencilla, sino que se dispuso con variedad tanto respecto á las Obljo () Trtd.; hoc, ami lenta Ú cdc!.. (lamO., Port., j' Cosi.
314
NOVÁL—OONSTrruOIóN tmri
heredes exsistant, et qut rursus ad les eorum hereditarium accedant, iustum credimus, hoc primum legislationis disponentes capitulum, ita ad reliquos modos qui ad-legltimorum ius ferunt, accedere; quae omm indo sunt, facHa omnino est
dicere.
1.—Si quis iitur fuerit naturaliutn filiorum pater, siTe cnriahs axsistens, sive liber a curia, licentiam habebit omnes ant quosdam ex eis, sive legitimorum sit fiiorum pater, sive etiam non, sed solummodo naturaliurn oferro curiae, hect forte iliustris dignitatis sint t1iI suscepti, nisi lamen dignitas intercesserit taUs, quae homines, licet enriales siut,.ab han fortuna liberos facit. Oblationis autem modus, uve fiat a patre adhuc superstite, quum quispiam-incommune 6hium offerret (1) (hoc namque gestum eut in Philocalo naturali filio, curiali a patra in Bostrenorum civitate el heo ipsurn dio¡ secundum inspectlonom ibi factam, et itá eum offart (2), sieut a Leona pise memorias acripta dicit constitutio), sivo ergo secuidum huno modlum fiat aliquis a patre pronunciatus curialis, sive eum pater sub gestis monumentorum offerat, sive uioriens iii testamento conscribat oportere fien curialem, delude illo amplectatur acripturam, lagitimus mox fiet, naturalium lUra omnino liberatus. Sive etiam niortuo paIre semetipsum filius ant fui offerant, non exsistente quidem legitima sobole, etiam sic erunt legitimi et curiales. Proinde pater quidem cliam exsistentibus legitimis offert curiae non legitimos fijos, qui vero par semetipsum ad hoe pro-. cedit, tuno solumniodo audietur (3), quum nullus legitimorum fihiorum exsistit. Hoc itaque de oblationibus sil, quod indifferenter sancitum est a nobis, in hac praesenti lego reconditum. Non autem simpliciter noque fortuito oblatio sit (4); oportet eniin et modos facore manifeetos, seeundum quos offerautur.
nos, como en cuanto A las sucesiones, y sobre cómo serian ellos, y de quiénes, herederos, y sobre .juiénos A su vez entrarían en el derecho hereditario de ellos, creemos justo, disponiendo este primer capitulo do la legislación, llegar así A los demás modos, que llevan al derecho de legítimos; pues lo que de aquí sigue es da todo punto fácil de decir. § 1.—As!, pues, si alguno fuera padre de hijos naturales, ya sea él curial, ya esté libre de la curia,
tendrá licencia para ofrecerlos todos ó algunos do
ellos A Ja curia, ora sea padre de hijos legítimos, ora también no lo sea, sino solamente de los hijos naturales, aunque acaso los hijos estén revestidos de una dignidad ilustre, A no ser, sin embargo, que mediare dignidad tal, que, aunque sean curiales, libre de esta condición A los hombre.. Mas el modo do la oblación, ya si se empleara por el padre toda-
agere poterit; si vera ipse quispiam semotipsuiu offerat, hoc permittimus, quum non ah legitimi sunt fratres. § 3.—Si tamen aliquis offerre vobentium. Snos naturales euriis ant ex maxima hac oriatur civitate, ant ex seniore Roma; hule damus licentiam lii quam voluenit metropolim oblationem celebrare. El bane case regulain etiam in fihiabus, ni iungat cas curialibus aut ox civitate ipsa, ex qua ortae (8) sunt, aut sub qua villa ant vicua tributa persolvat (9), ant si quia liber simul et Romanus aut Byzantius fuerit, cuicunque euriahium alterius cuius-
vía en vida, ofreciendo alguno el hijo al común, (porque esto se hizo con Filocalo, hijo natural, hecho curial en la ciudad de Bostra por su padre, el cual dijo esto mismo en una inspección allí hecha, y así Lo ofreció, según dice una constitución hecha por Lean, de piadosa memorial; ya, pues, si alguno fuera declarado da este modo curial por su padre, ya si el padre lo ofreciera mediante la ejecución de actuaciones, ya si al morir escribiera en el testamento que era menester que se hiciera curial, y luego él aceptara la escritura, so hará inmediatamente legítimo, quedando en absoluto libre de la condición de los naturales. Y también si, muerto el padre, el hijo 6 los hijos se ofrecieran ellos mismos, no habiendo, A la verdad, prole legítima, serán asimismo de esto modo legítimos y curiales. Por consiguiente, el padre ciertamente ofrece 8. la curia los hijos no legítimos aun existiendo otros legítimos, pero el que para¡ mismo sI resuelve A esto, sérá oído solamente cuando no existe ninguno de los hijos legítimos. As!, pues, quede recogido por nosotros en la presente ley respecto A las oblaciones lo que sin distinción se hallaba sancionado. Mas no se haga la oblación simple ni fortuitamente; porque es menester hacer manifiestos los modos por los que se hacen has oblaciones. 2.—Si, pues, alguno fu-era oriundo de cualquier ciudad, ya sea curial, ya también esté libro de tal condición, le será lícito ofrecer un hijo natural suyo A la curia de aquella ciudad, de la que es oriundo. Mas si 61 no fuera ciudadano, sino oriinido de una granja cualquiera, 6 de una aldea, sea ofrecidopor el padre, ú ofrézcase él mismo, A aquella ciudad bajo cua dependencia pague los tributos la granja 6 la-aldea. Pero es manifiesto, que, si lo ofreciera el padre 6 el abuelo, ú oro de los ascendientes de los padres, que tenga hijos libres, podrá hacerlo; mas si uno cualquiera so ofreciera él mismo, se lo permitimos, cuando no hay otros hermanos legítimos. § 3.—Pero si alguno de los que quieren ofrecer A Ja.cunia sus hijos naturales fuera oriundo 6 de esta muy grande ciudad, 6 dala antigua Roma, le demos licencia para hacer la oblación A la metrópoli que él quisiere. Y haya esta regla también para las bijas, de suerte que las una A curiales 6 de la misma ciudad, de que son oriundos, 6 de aquella bajo cuya dependenciapague la granja 6 la aldea los tributos, 6 si alguno fuere al mismo tiempo que libre
(1) offcrst, BM. (2) etvltate facto eI—djøente—offerente, BM. (3) El odd, itamb, y Ti-ld. auditur Port., y Cont. (5) 8k.; nsqne foriunas oblatione, .1 oód. Jlamb., Port., y Cont.; usque fortuita obiaUone, TrLd. () El odd. Hami., y 7)-Id.; St vero neo civ1 ipie, Fo rL, y Cont.
cm Rl odd. Hamb, y TrW.; pez-sofrlt, Port.,j Cont. (7) ~timos, en lugar de ltberos, se lee en 8k. sí. estereotipada. (8) BM. sí, estereotipada; orti, en oes de ortas, el cód. fi ¿as ed. - (9) Trid.; pei-oIvet, el cód. Hwnb.; per$olvlt, Port., y Cont.
§ 2.—Si quis igitur ex qualibet oriatur civitate, ¡iva curialis, sive etiam liben huiusmodi alt fortu-. ns, lieebit ei suum natut'alem ófferre fihium curias illius, nudo onitur, civitatis. Si vero non civis neo ipse (5) consistat, sed ex villa quadam aut vieo alt oniundus, liii a paIre offeratur civitati, ant semetipauni offerat, sub ci,ia civitate villa aut vicus tributa persolvat (a). Palam vero est, quia, si quidem pater eum ant aves offerat, aut aliquis ascondentium parenlum, et libros (7) habana fihiog, bco
:Nó'ÉLÁ. —00NsiÚTJ1614 rxxi
piam,, metropolis tamen. Sic itaque nobis curialium diligentia est, et late modus placet iuria. legitimi, quia damus curiali (1) naturalium exsistenti soluminodo filiorum patri, licet ex ancilla.eos babeat, et Jiberos facere, et offerre curias secundum quod praedictum est. Et adhuc amplius. saneimus de causa, ut, vel si non pater offerat, Libar autem se melfihius fiat, possit et semetipsum offerre curiae, etiam hic legitima non exsistente prole.
romano ó bizantino, con uno de los curiales de otra cualquiera, pero metrópoli. Y de tal modo nos cuidamos de los curiales, y tanto nos place este modo de legitimación, que le concedemos al curial que sea padre solamente de hijos naturales, aunque los tenga de una esclava, hacerlos libres, y ofrecerlos á la curia conforme á lo que antes se ha dicho. Y aun todavía mandamos sobre el particular,que, aunque el padre no lo ofrezca, una vez que el hijo sea hecho libre pueda 6.1 mismo ofrecerse á la curia, también si en este caso no existiera prole legítima.
Capitulo III Et quoniam varia etiam de huinsmodi personaruin successione sancitum esta non videtur absurdum noble et de successione, siout praediximus, terminare. Si quia igitur naturalis secundum hoc schema, id est oblationis, fiat curialis, erit patri et ab intestato suoceasor, et ex voluntate, nihil dios¡milla legitimia, et ex donatione peroipere poterit patria, ita tam en, ut non amplius habeat uno horum, qui ab initio legitimi sunt, et inter omnes minus habente. Quum semel autem iii susceperint oblationem, et propterea ad ius Legitimorum ascenderint,non sinimus coa abstinere se patrum herediLate, aut videri quasi donationem in se factam et ratam habit,ain ab eis relinquére, et fortuna recedore. Man entes itaque curiales, relictam aut donatam, sicuti duduin a nobis dictum est, habebunt mensuram. § 1 .—Si vero ab .initio refutaverint oblationem, manera libari praeponentes, licet naturales, quam fleri ditiores et curiales, deinde videantur postea su in totum, aut ex parte nossidere ras donatas ant relictas sibi, aut etiam alienare, tenebuntur omnino curiali fortuna etiam inviti, ut non adulterar¡ nobis vídeantur legislationem, et huera quidem Tenentur, quse occasioné oblationis sint, repeliant autem fortunam, propter quam hiera promeruerunt. EL boc similiter sancimus et in masculla oblaLis curias, et in fiuiabus nubentibus curialibñs; nulla exaistente differentia sive par niasculos quiapiam curias muneraagat, siTe por geiieros curiam m fihiabus augere voluerit, et par iliorum fijos novos adiicere prioribus curialibus fijos aorum.
Y como también se dispuso diversamente sobro la sucesión de tales personas, no nos parece absurdo determinar asimismo sobre la sucesión, según antes hemos dicho. Así, pues, si algún hijo natural fuera hecho curial en esta forma, esto ea, en la de oblación, será sucesor del padre tanto abintestato, como por testamento, no siendo en nada diferente deles legitimes, y podrá adquirir por donación del padre,pero de suerte que no tenga más que el de los que desde un principio son legítimos tenga entre Lodos menos. Porque una vez que ellos hubieren aceptado la oblación, y hubieren por ello ascendido al derecho de legítimos, no los dejamos que se abstengan de la herencia de los padres, óque parezca que abandonan la casi donación que se les hizo y que fuá considerada válida por ellos, y que se aparten de su condición. Y así, permaneciendo siendo curiales, tendrán la cuantía dejada 6 donada, segun antes se dijo por nosotros. § 1.—Mas si desde el principio hubieren rehusado la oblación, prefiriendo permanecer libres, aunque naturales, á ser hechos más ricos y curiales, y luego después se viera que, 6 en totalidad, 6 en parte poseen los bienes á ellos donados 6 dejados, 6 también que los enajenan, estarán de todos modos sujetos á la condición curial aui contra su voluntad para que no parezcan que nos mistifican la ley, y van ciertamente á. caza de los lucros que hay con motivo de la oblación,pero que rechazan la condición por la que obtuvieron los lucros. Y esto lo mandamos igualmente así respecto á los varones ofrecidos á la curia, como en Cuanto á las. hijas que se casan con curiales; no habiendo diferencia alguna, ya si alguien désempefiara tos cargos de la curia por medio de varones, ya si quisieren aumentar en cuanto á las hijas la curia por medio de yernos, y con los hijos de ellos agregar nuevos curiales, sus hijos, * los anteriores
Cap. IV
Capitulo IV
Filium vero par huiusmodi causam factum. legitimum ¡poi .aoli genitor¡ legitimum facimus, non etiam extranea,e (2) eognationi.patris (dicimus autem et ex quibus jite natos est, et qui ex utroque sunt, st qui ex coprocesserunt) facimuseum velut ex quadam machinatione cognatum Sancimus enim, oblatum curiae naturalern fihium solummodo patri legitimum fien successorem, nullum tomen habee participiuin ad ascendentes, aut descendentes, aut ex latere agnatos val cognatós patria, aut lbs alíquod habere participium a4 illorum auccessionea, aequum etiam si dantes privilegtum, ut, sicut neo coguatis patria fila siL istesucees-
Mas al hijo legitimado por este medio lohacemos legitimo solamente para su mismo padre, pero no lo hacemos también como por cierto ardid cognado de la cognación extraña del padre, (nos referimos as! á aquellos de quienes nació él, como á los que son colaterales, y á los que procedieron de él). Porque mandamos que el hijo natural ofrecido á la curia se haga sucesor legitimo solamente de su padre, pero que no tenga participación alguna con los ascendientes, 6 descendientes 6 colaterales, aguados 6 cognados del padre, 6 no tengan ellos participación alguna en las sucesiones de éstos, dándole también á él igual privilegio, para que, sil como él
(1) 8/e. ed. estereotipada; curialtuin, el cód. Hamb., y ¿as ed. (1) •tIsm et terttas,.Bk.
(5) EL cdd. Ha,nb., y Trid.;eogustle patria use lUis att, Port.; eogn&tls patria sit, Cont.; cognatia patria, parase gua Ce daban .rsprlmw.
316
WO VImA
LXXXIX
sor,. sic neo liii ad eiui vocentur successlonem, nisi forte scripaerit aut ipse illos, aut ab ilbs sonbatur. Sol¡ enim patri fiunt legitimi et cognati case creduntur.
no es sucesor de estos cognados del padre, su tampoco sean llamados éstos á la sucesión de él, á no ser acaso ó que él los hubiere instituido, 6 que fuera institulaopor ellos. Porque se hacen legitimos, y se considera que son cognados, solamente para el padre.
Cap V
Capitulo V
Ergo sanelendum est, qui faetis ita legitimis efficiantur successores. Esa¡ quidem habuerit fijos, qui talis est, aut nepotes delegithnis sibi procreatos úxonibus, et morito etiam curiales constitutos, modis omnibus ei suecedant. Quid enim lealius est proprio filio ad paternam successionem? Si vero filioa habuerit non cunlalesquandoque sibi progenitos, tunc legitima mensura veniat ad fiscum et curiam, reliquum véro, quantumcunque fuerit, ad illos fijos, qui curiales non sunt, accedat. Si verç etiam generalitor nulla ci sit proles, et moriatur intestatus, novem quidem uncias curia et fiscus habeant (1), secundum quod dudum a nobis sancitum est, in reliquis autem tribus unciis qui ex lego vocantur omnibus medís venient, aut si testatus fuerit, ad seriptos descendent heredes. Semel auteul factum ourialem Lex suscipien, et insoribens curiae, et suecessiones, et aiiam omiem ordinatam dedit vitae successionem et quaescum. Si quis sutein ve¡ ei genere, ve¡ extraneus, seniptus forsan, aut etiam non soriptus, 'voluerit adire imperium, et semetipsuin offrre curias, iicentiam habeat hoe agendi, et distributam curiae partem accipiens feri curialis, et tam fortunas, quam funetionum anoceasor, si hoc imperium annuerit. -
Luego se ha de determinar quiénes se hacen sucesores de los así legitimados. Y si verdaderamente tuviere hijos el que es tal, ó nietos procreados para él de legitimas mujeres, y con razón constituídos también curiales, sucédanle de todos modos. Porquequién tiene mas legali1ad que el propio hijo para la sucesión paterna? Pero si hubiere tenido hijos no curiales cuando le nacieron, en este caso correspóndales al fisco y k la curia la porción legítima, y lo restante, cuanto quiera que fuere, 'vaya é. aquellos hijos, que no son curiales. Pero también si en general no tuviera ninguna prole, y muriese intestado, tengan ciertamente la curia y el fisco nueve onzas, conforme á lo que antes se dispuso por nosotros, y vayan de todos modos las tres onzas restantes a los que son llamados por la ley, 6 si hubiere testado, pasen ellas a los herederos instituidos. Pues al acoger la ley, y al inscribir en la curia, al que una vez fué hecho curial, le señaló las su cesiones y toda otra sucesión y provecho ordenados para la vida. Mas si alguno, ya de la familia, yaextratio, acaso instituido, 6 también no instituido, quisiere dirigirse al Emperador, y ofrecerse él mismo a la curia, tenga licencia para hacerlo, y, recibiendo la parte atribuida á la curia, para hacerse curial, y sucesor tanto en la fortuna como en los cargos, si el Emperaaor lo hubiere concedido.
Cap. VI
Capitulo VI
Si quia añtein legítimos quidem fihios non habeat, naturales autem el sotummodo sint, liceat ej cum curiae onero (2) seribere coa heredes, et acriptura pro omni oblatione eonsiatat, st non egeat hoc antiquarum legum alia adiectione, noque oblatione, dum supersLites esseflt, sed ex hoc ipso senipti, si liberi sint, curiales simul et heredes flaut, et habeant ipsi substantiae novem uncias, sient pater eis distribuerit. Sin autem etiam totum eis relinquere voluerit, adbuc faeiet meius; veruntamen usque ad novem uncias omnimodo oís relinquat, aciens quia, si reliquenit minus, a lego modis omnibus supplementuni substantie fieL liii vero, si voluerint, curiales fiant. Si vero aliqui quidem eligant, aliqui vero refutent, ad eos, qui eligunt, refutantium veniant portiones. Si 'vero omnes renuerint, tuno tanquam fihiis non exsistentibus, ita ad curiam enlant novem unciae omnes. Si vero jito quidem tacuerit, fillorum vero legitimorum ci non kit proles, tune legítima quidein para ad heredes ab intestato veniaL, fui vero naturales, si vo luerint semetipsos offerre curias, hoc faciant sicuti voluerint, sive omnes, sive quidam ex oís, et modis omnibus novem unciae substantiae ad curiales aut cunialem perveniant. Si vero etiam ex ancilla ej nati sunt, si eos manumiserit aut vivena, aut in testamento, et (3) obtulerit eos, etiam sic suscipiantur, et sint curiales, sicut test.ator volult, aut sicut eorum desiderium fuit. Offerentea enim semetipaes curias percipient, sicuti dictum est, no-
Mas si alguno no tuviera ciertamente hijos legítimos, sino - que los tuviera solamente naturales, séale licito instituirlos herederos con la carga de la curia, y valga la escritura por toda oblación, y no necesite esto de otro aditamento de las antiguas leyes, ni de oblación, mientras sean sobrevivientes, sino que por lo mismo que fueron instituíds se hagan, si fueren libres, cüniales aL mismo tiempo que herederos, y tengan eliosnueve dozavos de los bienes, conforme el padre se los hubiere distribuido. Mas si también hubiere querido dejarles la totalidad, todavía lo haré mejor; pero déjeles de todos modos hasta nueve dozavos, teniendo entendido que si les hubiere dejado menos se les completara de todos modos con los bienes por la ley. Mas si ellos quisieren, sean hechos curiales. Pero SÍ UROS ciertamente lo prefirieran, y otros lo rehusaran, pasen las porciones de los que lo rehusan Los que lo prefieren. Y si todos lo rehusaren, entonces pasen las nueve onzas ¡ la curia, como si no existieran los hijos. Mas si aquél ciertamente guardare silencio, y no tuviera prole de hijos legítimos, vaya entonces ciertamente la porción legítima ó. los herederos abintestato, y si los hijos naturales quisieren ofrecerse ellos mismos á la curia, háganlo según quisieren, ya todos, ya alguno de ellos, y vayan de todos modos las nueve onzas de los bienes t los curiales 6 al-curial. Mas también si tiene hijos nacidos de una esclava, y-los manumitiere 6 en vida, ó por testamento, y los hubiere ofrecido, sean tam-.
0~
(i) Et cdd. Ha,nb.; habeat lag ed. (1) 8k.; ei honore, el cód. Hargb., y Zas cd.
(8) Bk.; et, omUsiila el cdd. Hamb., y isa ed.
OELÁ-OO8TITUOI6N UIXL
vam uncias; undique enim volumus, val si testetur, vela¡ non facta voluntate decesserit, coi, qui ad curiam veniunt, novem uncias accipere. Si vero manumiseric quidem solummodo, non tamen obtulerit, at (1) illi etiam sic volunt, aut quidam ex aig ad curiam respicere, etiam tuno novem uncias curiam agenti vol agent4bus aecundum quantitatem dentur. Sf Yero nullus naturalium ant velit, aut offeratur, tunc novein uncias curia percipiat. Pa ¡am quippe est, quia simul sequitur ubique fiscus secundum constuutionem de boc a nobis positam. De naturalibus itaque, qui par transitum ad enriam fiunt legitimi, et de modo, secundum quem offeruntur, et successionibus hace a nobis pura sancita sunt.
bién así admitidos, y sean curiales, como quiso el
Cap. VII
Capitulo VII
Tribus auteni aliis constitutionibus scriptis Zeno quidem pise memoriae, non de futuris aliquid pieos sancvit, sed -de ¡am praeteritis. Quam scribi ideo solummodo permisimus, uL eos, quibus iRa forte constitutio prodest, quod decendit eorum exinde proles, non bar, utilitate privaremus; sicut etiani Anastasii piae memorias, quae naturales adoptare coniribuit, non case importunam de estero nostris subiectis permitt.,mus, nisi (2) ad hoc poitam.solummodo sinimus, ut, si qua utilitu ahquibus exinde reposita saL, hanc non videamur par nostras amputare legos. Oportet enim semper ahquod inchoare bo'-um, non ea, guao a quibusdam praeexsistunt, destruere. Nostri enimpatria approbauius constitutionem, temparate quidem introductam, et ordinale positam, quas adoptioúes nsturalium prohibuit multam absurditatem habentes, et indiscreta velut advenas quosdam legitimis naturales auperindunantes.
Mas habiéndose escrito otras tres constituciones, Zenón, de piadosa memoria, no dispuso cumplidamente cosa alguna respecto 4 los casos futuros, sino en cuanto 4 los ya pasados. La que permitimos que fuese insertada, solamente para no privar de esta utilidad á aquellos 4 quienes acaso es provechosa aquella constitución, porque después de ella ha pro. venido su prole; así como tampoco permitimos que en lo sucesivo sea molesta para nuestros súbditos la de Anastasio, de piadosa memoria, que contribuyó á. adoptar los hijos naturales, sino que la dejamos establecida solamente para esto, para que, si de ella resulto alguna utilidad para algunos, no parezca que se la quitamos con nuestras leyes. Porque se debe siempre comenzar alguna cosa buena, no destruir las que existen hechas antes por otros. Aprobamos, pues, la constitución de nuestro padre, introducida ciertamente con moderación, yeatabiecida ordenadamente, que prohibió las adopciones de los hijos naturales, que implicaban grande absurdo, y que indiscretamente agregaban á los legltamos los hijos naturales como ciertos advenedizos.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Reliqui igitur sunt modi, qui a nobis inventi sunt, quos parcurrernus, legitimum ius praebentes eis, qui erant primitus naturales. Circa quorum successionem non laborabimus (3); semel enim coa efflciantes legitimes, ¿lamus habere etiani succeisiones ¡lisa, quas habent u, qui ab initio legitimi su ni. Si quis igitur .dotalia scripserit ad liberam in principio sive ad libertam muherem, cui ómninó lieet copulan in concubinae.schemate sibi, ant leitimorum fihioruni ¡am pater exsistens, aut etiaxn ifitoruni naturalium pater, legitimas esas nuptias, et fflios vol praecedentes, val conceptos legitimes el eisa sancimus. St licet postea non nascantur fui si, aut eliam nati moriantur, nihilominus prior soboles legítima conaistit. Affeetus anua circa fillós ¡La ei procedentes (4), qui sum etiam ad dotale provocavit instrumentum, ipse dediL secundis fihiis oecasionem,qui postea nati sunt, legitiiiii luna.
Los restantes, pues, que examinaremos, son los modos que han sido inventados por nosotros, los cuales conceden eh derecho legitimo 4 los que en un principio eran hijos naturales. En la sucesión de ellos no nos ocuparemos; porque una vez que los hacemos legítimos, les damos también las sucesiones que tienen los que desde un principio son legítimos. Así, pues, si alguno hubiere escrito documentos dotales para una mujer libre desde el principio O para una liberta, con la cual absolutamente le era licito unirse en concubinato, ya siendo padre de hijos legítimos, ya también padre de hijos naturales, mandamos que sean legitimas las nupcias, y que tenga como legítimos los hijos ya anteriores, ya concebidos. Y aunque después no le nazcan hijos, O aunque también mueran lOs nacidos, sea, sin embargo, legítima la prole anterior. Porque el afecto 4 los hijos que asile nacieron, y que también le impulsé á hacer el instrumento dota¡, fué el mismo que dió ocasión para los segundos hijos, que nacie-
Quapropter absurdum eraL, benignam occasionein, quam posteri sibi fflui inveuerunt ex prioribus su(1) El odd. Hamb., y Trid.; ant, en lugar de st, se kg e' Port.,y Cont.
(1)
asd, Bk.
testador, O según el deseo de ellos. Pues los que se ofrecen ellos mismos á la curia percibirán, según se ha dicho, nueve onzas; porque de todos modos queremos, que, ya si testara, ya si falleciere no habiendo hecho testamento, reciban las nueve onzas los que entran en la curia. Pero si, á la verdad, solamente los hubiere manumitido, mas no los hubiere ofrecido, y aun así quieren ellos, ó alguno de ellos, pertenecer 4 la curia, dénseles también en este caso al que O 4 los que desempeñan la curia las nueve onzas con arreglo 4 su porción. Mas si ninguno de los hijos uaturales quisiera ó fuera ofrecido,en tal caso perciba la curia las nueve onzas. Porque es evidente que el fiSCO sigue siempre al mismo tiempo con arreglo 4 la constitución establecida sobre estor nosotros. Estas son, pues, las disposiciones que claramente han sido sancionadas por nosotros sobre los hijoí naturales, que por su ingreso en la curia se hacen legítimos, sobre el modo como son ofrecidas, y sobre sus sucesiones.
(3) -Bk. ed. eatereotipada; Isboravimus, el cód. Hamb., glased. (4) Rk. proeedsns, el cód. Hamb., y Laa ed.
18
-
NOVELL0.—OONsTrrvOit5N i..xui
mentes, eam non etiam prioribus legitimum ius
simul et sine calumnia circa patrum daro suecos-
alones. Palam enim est, qúia iuniores fui ex lego facti sunt sui, hoc initium dotalibus praebentibus (1). Quapropter unum amborum fecimus ordinem, et de cetoro calumnias plurimia abstuIimu constitutionibus, illud dicentes, ut, vol si non habuerit fihios postes pater, dotalia tamen exposuerit instrumenta, etiam sic nibilominus suos habeat fijos. Ut enim nascerentur el fui alii, casos qui. dam forte potestatem et licentiam habuit, sieut etiam natos auferre, affeetionis vero probationem, quae in priorihos fuit natis, hoo est ante dotalia instrumenta, praebentem legitimum ius, nihil tale fuit, quod auforre omnino potuerit.
§ 1.—Insuper atiam ex rationalibus hoc adiectum est causis,.quod, si ante dotaDa conceptus quidem eat filius, natas autein post dotalia, auxiliator sui alt, qui etiam ex prioribus constitutionibus hoc facero potuit. Et quaedatn a nobis inventa est ratio regularis, optime narrana de ordine nascentium. Quum enim dubitetur (2), utrum oporteat conceptos an partos respici temptis, sancimus, ut non tem pus con ceptus, sed partos inspiciatir propter fihiorum utilitatem. Si vero contigerit tales aliquas excogitan circumotantias oasuum, in quibus est utilius conceptionis tempus, quam partus, tempus us, quod utilius alt illud velero magia praeeipfm nascenti.
ron después, siendo de legítimo derecho. Por ¡o cual era absurdo, que la favorable ocasión, que sus hijos posteriores encontraron adquiriéndola de los anteriores, no les diese también i los anteriores derecho al mismo tiempo legítimo que sin calumnia para lasuceamnea s de los padres. Porque es manifiesto, que los hijos más jóvenes fueron hechos suyos por virtud de ¡a ¡ej, dándoles los instrumentos dotales este origen. Por lo cual, hicimos un solo orden de ambos, y quitamos para lo sucesivo calumnias con muchas constituciones, diciendo, que aunque después el padre no hubiere tenido hijos, si, no obstante, hubiere hecho instrumentos dotales, tenga, sin embargo, también de este modo como suyos los hijos. Porque para que le. nacieran otros hijos quizá cierta casualidad tuvo poder r facultad, así como también para quitarle los nacidos, pero no hubo nada que en modo alguno haya podido quitar la prueba de afección que hubo en cuanto á los nacidosantes, esto es, antes de los instrumentos dotales, la cual da el derecho de legítimos. § 1.—Además, también por causas razonables se añadió esto, que, si el hijo fué ciertamente concebido antes de los instrumentos dotales, pero nació después de los instrumentos dotales, es favorecedor de sí mismo, quien también en virtud de las anteriores constituciones pudo hacer esto. Y por nosotros se ha inventado cierta norma regular, que expone muy bien el estado de los que nazcan. Pues dudándose si se deberá atender al tiempo de la concepción ó del parto, mandamos que por conveniencia de los hijos no se atienda al tiempo de la concepción, sino al del parto. Pero si aconteciere que se imaginan algunas tales circunstancias de canos, en los que sea más útil el tiempo de la concepción, que el del parto, mandamos que valga preferentemente el tiempo que sea más útil para el que nace.
Cap. XX
Capitulo IX
Ihlud temen a nobis sancitum est, ut, si quia yolueritlegitimam suam facere sobolem, et non habuerit uxorem talium fihiorum matrem, aut filios quidem valde diligat, mulier autem non sine peocato siL apud, sum, naque digna sil quolibet legitimo nomine, et propterea aut moriente mullere, ant legitimo jure non digna in matrimonio putanda, aut causa a fihiis maligne tractata, aut (3) ex studio mullera calata aut a fflu!s, aoL áliter forte (4) ej divitiis accedentibus, no jure legitimorum usum pater et fructum defuacta matre tanquam sub poteataLo filiis conatitutia habeat, si quia ergo fijos legitimos non babena, sed tantummodo naturales, ipaos quidem legitimes facare voluerit, mulieram vero in promtu non habeat otnnino, aut habeal qui-, dein, non Lamen sine peccato, aoL si non appareat, aut ahitar dotalium instrumentorum non habeat facultatem (quid enim, si ad sacerdotium altar eorum asoondat?), damus el fiduoiam (boc quod dudum geasimus) ad leØtimuzn ius fihios educare natura[es, legitiniis, sicuti praediximus, non exsistentibus, pér quandam huiusmodi viam. Sicut enim sunt modi, qui servos ad libertatem simul et ad ingenuitatein deduount, et naturae restituunt, ita si pater non habuerit legitimam prolem, et voluerit coa restituere natu rae et antiquae ingenuitati, sive ex ingenua nascantur ei; sive ex liberta, et legitimes de cetero el sub potestate habere, hoc agat
Mas también se ha sancionado por nosotros, que, si alguno quisiere legitimar su prole, y no tuviere é. la. mujer, madre de tales hijos, ó quisiera ciertamente mucho á los hijos, pero la madre esté con él no exenta de pecado, y no sea digna de un nombre legitimo cualquiera,y por esto, ó falleciendo la mujer, ó no debiendo ser considerada digna W derecho legitimo en el matrimonio, ó tratado con malignidad el caso por los hijos, 6 habiendo sido de intento ocultada la mujer, por corresponderle á ella 6por lós hijos,. 6 de otro modo, riquezas, para que porel. derecho de legítimos no tenga el padre el uso y el usufrwto, fallecida la madre, como por hallarse los hijos constituidos bajo su potestad; si, pues, alguno, no teniendo hijos legítimos, sino solamente natu-ales, quisiere ciertámen. te legitimarlos, pero no tuviera absolutamente mujer á su disposición, 4 verdaderamente la tuviere, pero no exenta de pecado, ó si no pareciera, 6 de otra manera no tuviera él posibilidad de hacer instrumentos dotales, (porque qué se dirá si uno da ellos ingresara en el sacerdocio?) le damos seguridad (cosa que ya antes hicimos) para llevar á la legitimación los hijos naturales por alguna do estas vías, no existiendo, según antes hemos dicho, bijas legítimos. Porque así como hay modos que llevan 6. los esclavos 6. la libertad al mismo tiempo que 6. ingenuidad, y los restituyen al estado natural, as,
(1) Bk. añadid, aend4endo aL texto griego: Ipeulu vero
J.2) CÓd. Hamb., TM.; dubitatur, Por.; dubiteretur, Oont. 3) et,BJe.• ) EL cód. Hwnb.; forte aliter, Las cd.
dotale Instrumentum tnitlum et occaaloiiem liebnit ex priori conseatudias.
.
NOVELÁS.—.00N$TITUOItjN LXXXT
por nostrum resoriptum. Non anim fuit in principio, quando natura horninibus sanciebat sola, antequam scriptae procederent legos, quaed4m differentia naturahs atque legilirni, sed primis paranubus primi fui, ¡cut praesentem inchoantes diximus legem, etiarn ipso proeessu nati legitimi Sunt (1). Et sicut i n liberis natura quidetu fecit liberes omnes, bella vero serviLutem adinvencrunt, sic etiam hice natura legitimas protulit soboles, ad coneupiscen-. tiam vero facta converajo Daturale ius cia macnt. Quapropter similibus paasionibus Clortis, conveni t ouracn ex aequalibua inveniri, aliam quidem a prioribus nostris, aliam vero a uobis.
1.—SiL igitur licentia patri, in praedictis casibus matrem in priore sehemate relinquenti, imperio preces offerre, hoc declarantes, quia vult naturales suos fijos restituero naturae, et antiquae ingenuitati, et iuri legitimo, ut sub potestate cina nonaistant, nihil a legitimis ¡Hija diferentes, que facto, ex hoc fijos frui huiusmodi adiutorio. Una namque hoc modo omnes huiusmodi naturue digressionns et opiniones in his, qui legitirnos non habent fijos, curarnos, sic brevi solatio tan'un impetum naturae corrigentes.
31
si el padre no tuviere prole legitima, y quisiere restituirtos al estado natural y h. la antigua ingenuidad, ya le hubieran nacido de una ingóflus, ya de una liberte, y tenerlos en lo sucesivo como legitimes y bajo su potestad, hágalo mediante rescripto nuestro. Porque no hubo en un principio, cuando sola la naturaleza legislaba para los hombres, antes que aparecieran las leyes escritas, diferencia alguna entre el hijo natural y el legitimo, sino que para los primeros padres eran los primeros hijos, según digimos el comenzar la presente ley, nacidos legitimes aun desde su mismo nacimiento. Y así corno tratándose de libres la naturaleza los hizo ciertamente libres á todos, pero las guerras inventaron la esclavitud, así también en este caso la naturaleza produjo proles. legitimas, pero la inclinación hecha á la concupiscencia les impuso la condición do hijos naturales. Por lo cual, habiéndose producido iguales pasiones, conviene queso encuentre remedio por iguales medios, uno ciertamente por nuestros antecesores, pero el otro por nosotros. § 1.—Tenga, pues, licencia el padre, dejando en los susodichos casos á la mujer en su primer estado, para elevar súplicas al imperio declarando esto, que quiere restituir sus hijos naturales al estado natural, y á la antigua ingenuidad, y al derecho de legítimos, para que estén bajo la potestad de él, no diferenciándose en nada de los hijos legítimos, hecho lo cual, disfruten por ello los hijos de este beneficio. Porque de este modo ponemos al mismo tiempo correctivo á todos estos desvíos de la naturaleza y á. las opiniones de los que no tienen hijos legítimos, corregiendo con tan exiguo remedio tan grande ímpetu de la naturaleza.
Cap. X
Capitulo X
Si, vero ¡e, qui solummodo naturalium fihiorum est pater, per quosdam fortuitos cuua non vainerit hoe agere, moriene autem sub quodam praedictorum casuum seripserit tostamentum, volens sibi legimos esas fijos successores, et in hoc damus ej licentiam et fiduciam, supplicantibus tamen etiam sic fila post mortem patria, et hoc dicen tibus, et ostendentibus patria testamentum, et heredibus exsistentibus secundum legem, hocque (2) donuni babean¿ patria et principia, idem ést dicere (3) naturae simul et legis. -
Mas si el que es padre solamente de hijos naturales no pudiere hacer esto por algunos accidentes fortuitos, pero al morir en alguno de los susodichos casos hubiere escrito testamento, queriendo que sus hijos fueran sus sucesores legítimos, también le damos para esto licencia y seguridad, pero elevando también en este caso súplicas los hijos después de la muerte de su padre, y diciendo esto, y mostrando el testamento del padre, y quedando herederos con arreglo á la ley, y tendrán este beneficio por parte del padre y del príncipe, es decir, por la naturaléza al mismo tiempo que por ha ley.
Cap Xl
Capitulo XI
Genoraliter autem in omnibus, qui por praedictos modos deducuntur ad legitimum ius, tune hoe volurnus obtinere, dom et fui hoc ratum babuerint. Nam si solvere ius patrias potestat.is invitis fula non permissum eat patribus, multo magia sub potestatem redigere invitum fihium et noluntem sive per oblationem ad cnriam, sive por instrumentorum celebrationem, sive par aliam quamlibet machinationem, tanquam sortem metuentem paternani, iustum non est, negus imperli et legislationis (4) poniznus proprium.
Pero en general queremos, respecto á. todos los que por los susodichos modos son llevados al derecho de legítimos, que esto tenga validez siempre y cuando también Los hijos lo hubieren ratificado. Porque si no les está permitido ¡ los padres disolver el derecho da patria potestad contra la voluntad de los hijos, con mucha más razón no es justo, ni lo consideramos propio del imperio y de la legislación, reducir á. potestad á un hijo sin su voluntad, y no queriendo él, ya por medio de oblación ¡ la curia, ya mediante la otorgación de instrumentos, ya por otro cualquier medio artificioso, como si él temiera la condición de su padre. § 1.—Pero si existiendo muchos hijos, unos ciertamente lo prefirieran, y otros lo rechazaran, sean legitimados Los que quieran serlo, permaneciendo
§ 1,—Si vero plurimis ex.sistontibus fula, alii quidem eligant, ahí rospuant, hi, qui volunt legitimi fien, fiant, allis in iure natural¡ manentibus. í ti
EL cód. Yamb., y Trfd.; eebaut, en Dez de sunt, Port.,
y Con t. (2) El cdd. Ilamb.; hoc quoque, en lugar de hoeque, se lee en ¿as oct.
(3) Id est diesre, el c6d. ¡tasiS., Por., y Cont.; idem diCera. 7'rid. 4) 'frid., y ConC. al margen; iegtslatorts, el cd. Hasib., Port., y Cont.
S2O
NÓVKLLL—OOK$TITUORiN LI1Xi
Et hoo dicimus, nullum priorúrn legitimorum por¡mentes modum, sed huno (1) adiicientei allis, in quibus ube accipere non licet. Omnino enim legii mis ex.eistentibus, deinde naturalibus proveáientibus, nequaquam ius legitimorum sis adiioitur, nisi omoino ant por curiaw, ant por nostraR constitutiones, quae dotalium instrumentorum introduxerunt modum. § 2.—Adoptionis .autem modum, qui- fuit ohm a quibusdam ante nos Imperatoribus super natural¡bus putatus non improbus, invenientes (2) sécundum paternas conatitutionis virtutem, et nos, sicuti dictum es¡, exoludimus, quoniam caatitatem non perfecto consideravit, et non erit decena, nL, quae bene exclusa sunt, in rempublicam rursus introducantur. Quapropter bis a nobis saucitís atque manifestatis, quo conveniat modo ad civitatem ro-. manam legitlmorumque ¡un transire, nihil de successione super talibus estdicendum. Nain sicut in ceteris ab initio legitiniis, oportet etiam in bis fien suoceesiones. -
Cap XIX. Discretis igitur el iis, qui facti sunt legitimi, et jis, qui manserunt naturales, ordinandum est ¡am etiam de succesaionibus eorum. Valenti siquidem et Valentiniano et Gratiano divas memorias primis placuit humanum aliquid agere airea naturales. Et si quidem sit naturalium patri legitima soboles, una uncia coa dignos case fecerunt, et bane eum sua matre, non donan, neque ex ultima dan yoluntate ultenius aliquid permittentes, si vero fui quidem non sint naturales, concubinao vero solummodo, jis, qui (3) non habeant utíque coniugem (hoc etenim tantum sonoubinam habentibus est conscriptum) mediatn unciam solam donantes. Si vero fiuiorum legitimorum non sint parentes, et noquepatrem neque matrem habeani, usque ad tres uncias relinquere oís aut donare permissi sunt, et hoc eum matre, et si quolibet modo acceperint aliquid,in hoc reputan solumrnodo, quod autem plus set, ad ese, qui vocantur ex lege, 'redro, hoc quod Thepdosii senioris filii, licet non perfecto, aancjverunt.
§ 1.—Nos igitur, etsi prius humana usi lego, pro tribus .unciis sex uncias oís, fihiis legitimnia non ex-. stantibus, perpatrum munifieeutiam (4) dedimus, sed tamen (5) ex jis, quae aubinde provaniunt causis, perfacUus simul cbernentiusque considerantes, praesentem ponimus legem. Plurima utique (6) sunt et prius commissa, et noatnis temporibus delinquuntur et (7) ideo ab impietate homnines liberamus. Quidam enim non ha entes lioentiam quantum volunt suis naturalibus fihije relinquendi, ehgunt quasi vires, et seribunt heredes, quatenus restituant fiLiis; st illi ant ex boc impie aguot et praevancantur voluntatem scribentium, aut, quod omnium Ievissimum putant, peierant, et tacemus ea, cuae tradita suut ex memoria nobis in perU) banc decía st (e2jo, sin duda por errata,—N. del Ti. (2) absordum invententes, Bis. (3) Solunimodo, sCtlicet.qui, Bis. (1) Ei cód. Bamb.y Trtd.; magntftcentjam, port., y
los otros en la condición de naturales. Y decimos esto, no suprimiendo ninguno de los anterioreS modos de legitimación, sino añadiendo este k los otros en los casos- en que no es licito admitir aquéllos. Porque en todo caso, existiendo-hijos legítimos y sobreviviendo después otros naturales, no se les concede éstos de ningún modo el derecho de legíti— mos, sino únicamente ó por medio de la curia, ó por nuestras constituciones, que introdujeron el modo do los instrumentos dotaLes. § 2.—Mas hallando nosotros respecto á la eficacia de la constitución paterna el modo de la adopción, que fué en otro tiempo considerado no reprobable en cuanto á. los hijos naturales por algunos
Emperadores anteriores á nosotros, lo excluimos también nosotros, según se ha dicho, porque no consideró perfectamente la castidad, y porque no era conveniente que lo que fuá bien excluido fuera de nuevo introducido en la república. Por lo cual, sancionado y manifestado por nosotros esto sobre el modo como sea conveniente pasar ti ti ciudadanía romana y al derecho da legítimos, nada se ha de de decir en cuanto ti la sucesión de los mismos. Porque también respecto ti ellos se han de hacer las sucesiones como en cuanto tilos demás que desde un principio son legítimos.
Capitulo XII Distinguidos, pues, así Los que fueron legitimos, como la que permanecieron siendo naturales, se ha de disponer ya también sobre las sucesiones de éstos. A la verdad, 5. Valente, Valentiniano y Graciano,- de divina memoria, les plugo los primeros hacer alguna cosa humana respecto ti los hijos naturales. Y si verdaderamente al padre de los hijos naturales tuviera prole legítima, los hicieron dignos de una sola onza, y de ésta juntamente consu madre, no permitiendo nue se las donase,- ni por última voluntad se les dhse, alguna cosa más; pero si no hubiera ciertamente hijos naturales, sino solamente concubinas, les concedían únicamente media onza ¡ los que ciertamente no tuvieran cónyuge, (porque esto fuá escrito para los que tuviesen solamente concubina). Mas si no fuesen padres de hijos legitimes, y no tuvieran ni padre ni madre, se les permitió que les dejaran ó donaran hasta tres onzas, y éstas juntamente para la madre, y que si de cualquier modo hubieren recibido alguna cosa, fuera computada solamente en aquéllas, pero que lo que hubiera de mSs fuese ti los que son llamados por la ley, lo que sancionaron, aunque no con perfección, los hijos de Teodosio, el' viejo. : 1.—Asi, pues, nosotros, aunque habiéndo aplicadoantes una ly humaha les dimos por medio de la munificencia de sus padres seis onzas en lugar de las- tres, no habiendo hijos legítimos, ello no obstante, considerando la materia con más perfección al mismo tiempo que con más cleriencia, por virtud de causas que han provenido después, establecemos la presente ley. Muchas coses-se cometieron oiertamnte antes, y en muchas ce delinque en
nuestros tiempos, ypor ello libramos de la impiedad ti los hombres. Porque algunos, obteniendo licencia para dejar cuanto quieren 5. sus hijos naturales, eligen aparentamente ti individuos, y los instituyen herederos, paraque les hagan restitución ti los hijos; mas aquéllos fi obran por lo mismo initI nunc, 8k. En lugar de timen ,tam', acaso u deberla eso r'bir 1am. 5) ¡toque, Trki. (7) tempontbul delicia, qusesorreetione dlgiiamur, st, Bis..
NOVELLS. —OONSTITtTØIÓN 1xxxix
321
sonis gloriosisaimis talla delinquontibus priscis temporibus.
piamonte y violan la voluntad do los testadores, 6, lo que juzgan la cosa más leve de todas, perjuran, y callamos lo que por memoria ha llegado ¡ nosotros respecto á personas muy gloriosas, que en loc antiguos tiempos delinquieron en esto. 2.—No igitur semper tale fien dehctum sina§ 2.—Así, pues, para no dejar que siempre se 0o mus, neque quod agere Iicet in exranes et igno- meta este delito, y para no prohibir qué los homlis, hoc in propriis flIiis naturaRbus homines agere bres hagan respecto á sus propios hijos naturales lo prohibeamus, propteréa praesente lego .san cimtia, que es licito hacer en cuanto á extraños y personas u, si qiiidein. quispiam habuerit filios legitimos, desconocidas, mandamos por la presente ley, que, non posait fluís eorumque matri ultra unam ralin- si verdaderamente tuviere alguien hijos legítimos, quere unciam, aut donare naturalibus aut concuno pueda dejarles ¡ los hijos naturdes y á la mabinae (hoe enirn proprium prioris iudicarnus esse dre de ellos, 6 donarles á. éstos hijos 6 á la concuconstitutionis), sed et si quid amplius daro tontabina, más de una onza (porque juzgamos que esto verit quolibet modo, hoc fiar¡ flhiorurn legitimorum; es lo propio de iaanterior constitución), pero que vel Si fui non sint, concubina vero solummodo, si de algún modo hubiera intentado darles alguna huic mediani unciam relinqui ant donan concosa más, esta se haga de los hijos legítimos; 6 al cedimus. no hubiera hijos, sino solamente concubina, concedemos que se le deje 6 done k ésta media onza. 3.—Si yero ifilos non habuerit quíspiam legiti§ 3.— Mas si alguien no tuviere hijos legitimes, mos, aut quendain ascendentium, quibus -noeessi6 alguno de los ascendientes, á quienes por la ley tas est legis relinquere partem propriae substan ti se es necesario dejarles la parte competente de los competentem, testatori licentia sit etiam iii duodepropios bienes, tenga Iloencia el testador para inscim uncias acribare filios naturales heredes, et ditituir herederos aun de las doce onzas á sus hijos videre inter COS quocunque voluarit modo res, et naturales, y para dividir entre ellos los bienes del aut per donationesaimplices (1), aut antenuptiales, modo que quisiere, ypara transferirlos á. ellos sus ant per dotes, aut per alium quemlibet modum le- propios bienes 6 por donaciones, simples, 6 antegitimuin .suas in illós substantias transponere. Sic nupciales, 6 por dotes, 6 de otro cualquier modo leenim nequaquarn egebunt quibusdam ad impietagitimo. Porque así no necesitarán de ningún modo tem ant periurium praeparatis, sed ex ipso suam de algunos que estén dispuestos á la impiedad 6 al dispon ant puro santentiani. Si vero babuerint Iii, perjurio, sino que por lo mismo dispondrán claraquos praediximus, aliquos ascendentium, tegitimente su voluntad. Pero si los que antes hemos diinam ala relinquant partem, quam lex et nos concho tuvieren-algunos ascendientes, déjenles la porstltuimus, reliquam vero 101am in naturales fijos ción legítima, que la ley y nosotros hemos constihabeant relinquendi licentiam. Et haec dicimus tuido, y tengan licencia para dejar todo lo demás á super jis, qui. in scriptis et legitimis voluntatibus sus hijos naturales. Y esto lo decimos en cuanto á. disponunt suam substantiam. los que disponen de sus bienes por escrito y en legítimos testamentos. § !.—Si quia autem defunetus fuerit legitima el § 4.—gas si alguno hubiera fallecido no quedánomnino achole non exatante (fihiorum dióimus, aut dolo absolutamente prole legítima, (queremos decir nepotum, vel deincepa successionis), neque legítihijos, 6 nietos, 6 ulteriores sucesores), ni cónyuge ma coninge, deinde moriatur non disponens de legítima, y muriese no disponiendo de sus bieues,y substantia sua, aL veniat cognatio foisan, aut etiam se presentaran acaso los cognados, 6 también el mamanuniisaor, utpote bonoum possessionem monumisor, como promoviendo y reivindicando la povens nt insurgeus, axiL etiam nostrum aeranium sesión de los bienes, 6 aun nuestro erario, (porque (nam nec illi quantum ad bóc parcimus).sit autem tampoco á. él lo perdonamos en cuanto á esto), pero ei,donec vixerit, libera mulier in sehemate concumientras hubiere vivido hubiera tenido asociada binan sociata, et fuI ex ea (talibus enim solummoen calidad de concubina una mujer libre, 6 hijos do hoo sancimus,..ubi omnino indubitatus.est et de ella, (porque esto lo sancionamos solamente para concubinae in domo affectus, et fihiorum ibidem tales individuos, en los casos en que son absolutaproles et alimentnm), damus (2) eis et intestalis mente indudables tirito el afecto á la concubina en paren tibus defunctis duas paternae substantiae unla casa, como la procreación y el alimento de los cias hahere, eum matre partiendas, quanticun9ua hijos en ella misma), les concedemos que aun hafuenint fUji, ut unius fui portionem maten accipist. biendo fallecido inlestados sus padres tengan dos Et hoc dicimus, si uni concubinas societur, ac () onzas de los bienes paternos, que habrán de partir filos ex ea habeat, aut etiam praedecedente (4) con la madre, cuantos quiera que fueren los hijos, concubina, morte forsan aut separatione, ful ej de modo que la madre reciba la porción de un solo domi sint; tunc enim damtis eis ab intestato ad hijo. Y esto lo decimos, si estuviese asociado * una duas uncias (5) voeatjonem. sola concubina, y de ella tuviera hijos, 6 aun si habiendo desaparecido antes la cóncubina, 6 acaso por muerta 6 por separación, él tuviera los. hijos en su casa; porque en este caso les concedemol á éstos que sean llamados abintestato á las dos onzas. § 5.—Si vero effusa concupiscentia ej fuenit, et § 5.—Pero si él hubiere tenido una concupiscenalias supon alias (6) superinduxerit (7) priori concia desenfrenada, y á la primera hubiere agregado .
41) et par donationee ant ulinrlices, si cád. Hamb., Trld., y Port. (5) En el cdd. flamb. no ¡e distingue despuás de la palabra prole., y ni oqul, ni n la No,eia 18. a. 5. se hallan entre parént..shi los pa(abros taithus—rroles. por lo cual nada obsta para que u d9a que esta tersión oniparno concuerda con el tdto griego; ea ,tsMbtle—proiee) et .limentum damuí ed.
Tosco VI-4i
(S) .6k. ed. estereotipada,- ant. el cód. Hamb., y Las .4. (4) praedisesdente, el cód. Hamb.; praecednte, Trid., y Port. (6' ad duarom unclarum. el cód. Rnmb., y Trid. (qi El cód. Ilaznb.. y Trid., j uper sil'., omitentas Port. u Cont. n iiitroduxertt, el cdd, Ha,nb., y Trid.; superintroduxe-
nt, Port.
322
NOVRLAS.—CON$TITUORSN LXXXII
cubinas, et multitudinem habuerit mulierum fornicantium (sic enim dicere melius est), et ex eia fihios habens Inoriatur, multas simul deserens concubinas, odLbiiis quidem est late taus, procul autem hac lago rnodis.omnibus cum talibus filiis et con.cubínis excludatur. Sicut eniin si quia legitirnae copulatur uxori, alias superinducere non poterit matrimonio cOnsistente, et ex hig legítimos procreare, ¡La neque post anitam quo diximus modo concubinam et ex lila filios dabimus, si etiam al¡quod opus libidinia auud fecerit, etiam hoc ad sue•cessionem eius introduci, si mortuus fuerit intestatus. Nam si boe non sanciverimus, indiscreta quidem erunt quaa mulierum sunt, quam potius aut quam minus amaverit, indicreta quidem (1) et quae fihiorum sunt, et nos non damus luxuriantibus, sed pudicis legem. Non autem diffarentiam facimus de fula, sive masculi sint, sive feminae. Sicut en" natura nihil circa talia fractaL, sic nec nos aliam in masculis et aliam lo femtnjs secundum hoc ponimus legem. § 6.—Siuis autem (oportet enim per omnem víam subtilitatem simulque pietatem (2) transire) habeus (3) filies legÍtimos, reIinuat et naturales, ab intestato quidem nihil eis exaistere omnino yolumus, pasci vero naturales a legltimis sancimes, nL decet eoa secundum substantiae meusuram a bono viro arbitratam, quod videlicet apud nostras lagos viri boní arbitratu dicitur; hoo ipso cuatediendo, vel si coniugem quidem habet, filos autem naturales ex (4) defuneta concubina sibi natos, et (5) illi alantur (6) ab ama succeasoribus. De nepotibus enim naturalibus, quae iam a nobis spe•oialiter etiarn de ¡país disposita sunt, obtineant.
otras y otras cóncubinas, y tuviere multitud de mujeres fornicadoras (porque es mejor decirlo así), y muriese teniendo hijos de ellas, dejando al mismo tiempo muchas concubinas, éste es ciertamente odioso, y sea de todos modos exeíiMo lejos de esta ley con tales hijos y concubinas. Porque así como si alguien se une á mujer legítima, no podrá tomar además otras durante el matrimonio, y procrear de ellas hijos legítimos, así tampoco concederemos que después de haber reconocido una concubina del modo que hemos dicho, y de haber tenido de ella hitos, si aun hubiere hecho alguna otra obra da liviandad, sea también ésta admitida á la sucesión de él, si hubiere fallecido intestado. Porque si no Sancionáremos esto, quedará ciertamente sin distinguir, por lo que se refiere á las mujerés, á cuál haya amado más O á cuál menos, é igualmente sin distinción lo que se refiera á los hijos, y nosotros no darnos la ley para los lujuriosos,, sino para los púdicos. Mas no hacemos diferencia entro los hijos, yasean varones, ya hembras. Prque así como la naturaleza no determina nada sobre el particular, así tampoco nosotros establecemos respecto á esto ana ley para los varones, y otra para las hembras. § 6.—Mas si alguno, (porque es menester llegar por todo caminot la eserupulosidad.y también ¡la piedad), teniendo hijos legítimos, los dejara también naturales, queremos que abintestato no haya, 'á la verdad, absolutamente nada para ellos, pero mandamos que los naturales sean alimentados por los legítimos. como sea decente para ellos conforme á la cuantía de los bienes estimada por hombre bueno, lo que ciertamente se dice en nuestras leyes á arbitrio de hombre bueno; debiéndosó guardar esto mismo, aun si ciertamente tiene cónyuge, é hijos naturales que le naóieron de concubina ya difunta, da suerte que también sean ellos mantenidos por sus sucesores Porque respecto á los nietos naturales esté en vigor lo queya specialmente ha sido dispuesto por nosotros también en cuanto á los mismos.
Cap. XIII
Capitulo XIII
In quibu.s autem (7) casibus naturales filios vecavimus ad successionem, in iis quoque et ipsi decentem naturalibus patribus devotionem servént, eademque mensura, sicut parentes prospioiunt naturalibus fluís secundum nostram leem, et ipsi parentibus compensent aire in sucoessionibus, aire in aliln6ntis, siout superius sancivimus.
Mas en los casos en que hemos llamado á. la sucesión á los hijos naturales, guárdenles también ellos el debido Ñapeto á los padres naturales, y en la misma medida, con que los padres miran por sus hijos naturales con arreglo nuestra ley, compónsales ellos mismos á sus padres, ya en las sucesiones, ya en los a'imentos, según más arriba hemos dispuesto.
Cap. XIV
Capitulo XIV
Quoniam vero et dudum in quibusdam constitutionibus dictum est, oportere, in quibus patres donant fha ant relinquunt, in his etiam curatores ala praebere, confirmandos tameri, hoc ratum case etíain nuno ponimus,' dantes et matri, seeundum quod 1am de bis dispositum est, et naturalium tutelam agere filiorum, omnia agenti quaecunque lo legitimis definita sunt flliis.
Mas como también antes se dijo en algunas constituciones, que era menester queen aquellos casos
Cap. XV Ulti.ma siquidem nos para legis exspeotat, ut ipsa (1) autem,Bk. ()
Bubtlljtgtjg Mmulqne pfetatls, Cont. al mdrgen. legem. 000Ttet etitm—trauslre. Si qule igitur haben,
() el cod. Hamb., TricZ,¡ Port.
en que los padres donan O dejan algo á los hijos se les len á éstos también curadores, pero que han de ser confirmados, declaramos también ahora que estoquede firme, concediéndole también á la madre, según lo que ya sobre ello se ha dispuesto, que desempeile también la tutela de los hijos naturales, y que haga todo lo que respecto á los hijos legítimos ha sido determinado.
Capitulo XV Nos espera, á la verdad, la última parte de la ley (4) El cd'i. Hamb,; et ex, las ed.
(5) Ut et, B/s. (6) aluntur, el cód. 1?amb., y Trid. (7) tameu, el Cód. Hamb.; olitin, Trid., y Po,'i.
NOVELAS. —CONS'I1Vc16N 10
óompetentem suscipiat ordinem, et enumeremus, qui neque ipso naturalium nomine digo! out. Pr!mum quidem omnis qui ex complexibus (non enim bco vocamus nuptias) ant nefarjis, aut ineeStis, aút damnatis processerit, isto noque naturalis nominatur. (1), noque alendus eut a parentibus, noque habe bit q uoddam ad praesentem legem participiura. Unde ata¡ (2) a Constantino pias memoriae in constitutione ad Gregrium saripta qiaedam de talibus dieta sunt fihiju, haec (3) non recipimus, quoniani et non uteudo.peremta est. Phoenicarchorum enim, et Syriarchorum, et magistratuum, et insigniummeminit, et clarissimorurn, et neque naturales esse v.utt ex his procedentes, amovens cis etiani imperialis munificentiae mansueludinem. Quam videlicet constitutionamomnino perirnimus. § 1.—Hace .a noble .san cita sint, et nulla (4) penitua ignorantia nostrarum erit legum, neo qui sunt legitimi, qui varo naturales, neo quomodo ele legilima jura dantur, ant quomodo etiani naturales permanentes promerentur humanitatem, et quomodo etiam ipsi competenter honorati sunt, ab eorum, qui noque naturales dioí digni eunt, cernmunione. segregati..
para recibir ella misma el orden conveniente, y para que enumeremos quiénes no son dignos ni dat mismo nombre de naturales. Y en primer lugar, todo el que procediere de uniones (porque no las llamamos nupcias) ó nefandas, ó incestuosas, 6 condenadas, ni es llamado natural, ni ha de ser al!mentado por sus padres, ni tendrá participación alguna en la presente ley. Por lo que, aunque por Constantino, depiadosa memoria, Be dijo algo sobre tales hijos en la constitución dirigida á Gregorio, no lo admitimos, porque fué abolida también por el desuso. Porque hace mención de los Feniciarcas, de los Siriareas, de magistrados, de insignes y de muy esclarecidos, y no quiere que sean naturales los hijos que de éstos proceden, privndolce aun de la béingnidad de la munificencia imperial. Cuya constitución la abolimos ciertamente por completo. . . . 1.—Queden estas disposiciones sancionadaí por nosotros, y no habrá absolutamente ignorancia alguna de nuestraS leyes, ni de quiénes son lagitimes,y quiénes naturales, ni de cómo se lea dan á éstos los derechos de legítimos, ni tampoco de cómo los que permanecen siendo, naturales merecen humanidad , y de cómo han sido también ellos honrados de manera conveniente, habiendo sido separados de la comunidad de los que no son dignos ni de ser llamados naturales.
Epilogas
Epilogo
Qoae igitur placuerunt noMo, et ad hominum medelam atque naturae supplementum por hano legem decreta s1nt, tua sublimitas faciat omnibus maniresta programmatibus propositis, par quae oznnibus lex eril aparta, cognoscentibus, quomodo in talibus converaentur, et nostram considerantibus providentiam, qui ommi alii occupationi eorum praeponimus utilitateni.
Por tanto, haga manifiesto tu sublimidad it todos lo que nos ha parecido bien y por medio do esta ley ha sido decretado para remedio de los hombres y compleménto de la naturaleza, exponiendo edictos por los que para todos será manifiesta la ley, y conocerán de qué modo se conducirán en tales casos, y tendrán en consideración nuestra previsión, porque anteponemos la utilidad de ellos it toda otra ocupación. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Septiembre; en el año décimo tercero del imperio dci señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de APION, varón muy esclarOcido. í539.1
Dat. Kal. Septemb. Constant., imp.. DN. IusriPP. Aug. auno XIII., AI1oNE V. C. Cono. Í53.1
NUNi
COMM XC (5)
OONSTXTUOION XC
DE TasTiBus (CQIL VII. tu. 2.)
DE LOS TESTIGOS (Colección VII. titulo L)
Imp. IUSTINIA.Nus Aug. loANNI, Øoriosiseimo Praeto. Et Emperador JUSTINIANO, Augusto, á JULN, segwtda se: gtoriosisimo Prefecto de tos Pretorios de rioram Orientis Praefecto Ítorum, Exconsuli or- Oriente, Evconsu1 ordinario y Patricio. dinario et Patricio. Pra,eftjó
Prefacio
Testium propter probationes utilitas adinventa quidein duduxn est, no quid lateat facile. actorum, aL calliditate plurima hominuni adveniente animas (6), peridlitatur migrare in .00ntrarium ordo causae. Non enim uL patefiant quae gesta sunt testantur plurimi, sed quatenus adhuc amplius occultentur. Nam. alia qnidem scienteo, alia varo pronuntiantes, aut quae non sunt dicentes, hoc ipso confitentur, quia ea, quae vero fiunt (7), noque
Ya de antiguo ciertamente Be inventó por razón de las pruebas la utilidad de los testigos, paraque no quede fácilmente oculta alguna de las cosas hechas, paro invadiendo mucha astucia las almas de los hombres, hay peligro de que el estado de este particular pase it ser cosa contraria.. Porque muchos atestiguan no para que se haga patente lo que se hizo, sino para que se oculte todavía más bien. Porque, it la verdad, los que saben una cosa, pero
(.1) uomluitbltur, Eh. ed eatereotipc4a.
(E Bk.; nade corta, el cód; t!anib., Trid. y Port.; unde Stol carta, Cont. Cabe dudar st st antiguo traductor latino
¡scribjti carta, (0) sed haec, eL cód. Hamb., y Trid..; sed bane, Port. (1.) nulli, Eh.
El texto griago (Noseja XC.) ¡e h&1a
414
Hat. y
Scri,ng.— Toda la Novela, eccepto st proemio, se halla las Bus. XXI. 1. 45. Schot. q. -L.--Hay un epitome en Athan.
V. 5.—Iulusn. Const. 83.— La versión latina es ¿a antigua glosada. . (6) EL aód.Hamb., TrbL, ff Port.; animi., cont. (7) E1 0d. H~.; sant, Trid.; scinut, Port., y Cont.
324
NOYBLB1—oON8TITtrOIóN XG
'volunt patefleri,. neque aecundum ea proferri mdicia, sed quae nunqurrnfacta sunt, baso et pronunciant, et ad Ludicr.im deduci quacrunt. Omnino itaque perimere testimonia usui .rerum incautum est, plurimis exsistentibus, pias non aliter pateflunt, nisi testibus pronunciantibu, licere autoni omnibus, etiam valde viliseimis, testimonium perhibere, st ante nos prohibuerint Legislatores, acilicet multas exeeptiones facientea, el plurimos exoludantes etiam ¡peo teatiem nomine ve! sebernate. Quia vero neque post has prohibitiones adhuc puruin set testium opus, existimavimus oportere et nos adUcere aliquid causae subtilitati, et falsa testimonia quantum est poesibile minorare. Tale enim quiddam etiacn nuno apud clarissiwum Bithyniae provincias iudicem gestum invenimus in testamento, ostensa teetium falsitate peasima, aporte convietorum, et noviosime con feasorum, quia, quam teatamenturn fieret, st fuisset deftincta testatrix, testium quidam tenentes mm mortuae manum ¡la per chartain virgam factam (1) et ex latero duetam traxerupt, st signum venerabile crucis videri acripaisee defunctam praeparaverunt. Nos igitur ad hace, (2) respicientes alia quidem de modo testium, alía vero de eorum statu existimavimus oportere decernere. Quae ¡toque dieta nunt ab antiquis legislatoribus in prohibitione horum, quos sua1,enderunt testlmonium perhibere, rata omnia l a.
declaran otra, 6 dicen lo que no es, confiesan por esto mismo que no quieren que se haga patente lo que verdaderameiite se ejecuto, y que con arreglo . ello se profieran las sentencias, sino que declaran lo que nunca se ejecuté, y pretenden que esto sea comprendido en el juicio. Y así, seria peligroso para el manejo de los negocios suprimir por com. pleto los testimonios, existiendo muchas cosasque no se hacen patentes de Otro rzdo, sino manifest8ndolas los testigos; pero también loa legisladores anteriores (a nosotros prohibieron que les fuera 11cito á todos, aun (a los muy viles, prestar testimonio, estableciendo, (a la verdad, muchas excepciones, y excluyendo (a muchos aun del mismo nombre y de la consideración de testigos. Mas como ni después de estas prohibiciones es tódavia pura la obra de los testigos, hemos estimado que era menester que tai:nbién nosotros afiadióramos algo para ea-, erupulosidad de la materia, y para aminorar en cuanto sea posible los falsos testimonios. Porque hemos sabido que aun ahora se ha hecho ante el muy esclarecido juez de la provincia de Bitinia alguna cosa semejante en un testamento, habiéndole demostrado la pésima falsedad de los testigos, claramente convictos y últimamente confesos, porque, habiendo fallecido una testadora cuando se hacia el testamento, algunos de los testigos, teniendo la mano de la que ya estaba muerta, la llevaron de este modo por el papel haciendo una husa recta y otra de través, é hicieron que pareciese que la difunta trazó, el venerable signo de la cruz. Así, pues, atendiendo nosotros (a estas cosas, hemos estimado que era menester decretar unas cosas respecto al modo de los testigos, y otras en cuanto 8 su estado. Y así, confirmamos todo lo que se dijo por los antiguos legiSladoras respecto (a La prohibición da aquellos (a quienes les impidieron que presten testimonio.
Cap.1
Capitulo 1
Sancimus auto m, et praecipue in has maxima st felicinsima civitate, ubi plurima consistit (deo fa'lente sefmoni) multorum 3) bonorumque copia 'virorum, bonae opinionis eses oportere testes, et aut carentes buiasmodi derogatione por digoitatis, ant militiae, ant divitiarum, aut officii causam, aut si non tales 000siatant, ex utroque latero tamen, quia fide digni sunt, tentimonium perbibere (4); el non quosdam artificesignobiles, neque vilisgimos, noque nimia obscuros ad teatimonium procedere, sed ut, si quae de eis dubitatio fuerit, posait faoile demonstrari testium 'vita, quia inculpabilis atque moderata est.
Pero mandamos, que,, principalmente en esta muygrande y felicisima ciudad, donde (con el favor de Dios lo digamos) hay grande abundancia de hombres probos y buenos, sea menester que los testigoí sean de buena reputación, y que 6 estén exentos de tal invalidación por causa de su dignidad, 6 de su milicia, 6 de sus riquezas, O de su oILojo, Ó, si no fuéran tales, presten testimonio porque, sin embargo, son fidedignos para ambas parten; y que no sean admisibles para prestar, tetimonio algunos artífices, poco conocidos, ni los muy viles, ni los demasiado obscuros, sino de suerte que, si respecto de ellos hubiere alguna duda, se pueda fácilmente demostrar que la vida de los testigos ea intachable y moderada. § 1..—Pero si algunos fueren de todo punto desconocidos, y apareciere que se apresuraron (a corromper alguna cosa respecte (a la verdad del testimonio, puedan ellos ser sometidos también (a azotes; ysilos jue.es fuerei, ciertamente administradores, hagan esto ellos mismos, pero si fueran otros distintos de loe que tienen las administraciones, acudan,. (a la verdad, ellos mismos al alguacil del muy magnIfico pretor de la plebe, y en provincias al defensor de las localidades, y aplíquenles por medio de éstosJa prueba de azotes, (a un de que por causa de ella no oculten nada de la verdad, ó sean también descubiertos por este procedimiento de prestarteetimonio por dinero, Ó de haber imaginado de otra suerte alguna maldad respecto (a esto.
§ 1.—Si vero ignoti quidam fuerint undique, eL aliquid apparuerint circa testimonii veritatem ocrriimpere festinantos, posas sos etiam verberibus subiacere; et iudices, si qüidein administratores fuerint,. ¡poi hoc (5) agant, si vero ah praeter sos 6), qui administrationeo habent, ¡psi quidern assumant apparitorem magnificentiseimi praetoris plebis, in provincia vero locorum difensorem, et per sos inferant sin verberum experimentum, qua. tenue propter hoc nihil celent 'veritatis, aul etiam capiantur por hancviam pecuniis testimoniom perbibere, aut autor circa bco rualignantes. (1) chertam lineam rectam, flk.
(5) EL cód. llwnb., y T,id.; hoc, Port., y Cont. (3) proborum. 8k. () EL eÓtL. llamO., y Trid.; ex utroque tamen—tesUmonlum perbibere Port., y Con¡.; ex allis temen—teettficatl, Bk. (5) EL cód. HamO., y TuL.; boc Ipel, Port., Gong.
(6) El cód. RamO., y Tri4.; sunt, adicionan Port., y Gong,
NOVLjS. -
OON8TITTJC1ÓN XQ
325
Cap. II
Capitulo II
El licet dudum nullam in debitis ex seripto facha non acriptarum solutionum probationesu per testes suscipi sanciverimus, nisL seeundum obaervationem ibi dictam, quam seilieet valore praecipimus (1), attarnen (2) etiam nunc hoc renovamus. Si enim acriptum sil debilum, et non seripta proferatur soluuouis a litigantbus por testes probatio, tunc auBeeptLbilem eam apud iudices case, dum ad hoo ipsum asaumantur testes, ut pro facienda solutione aut memoria factae alicui (3) 1am solutionis, el confeasione eius, qui, pecunias accepit, testimonium perbibeant viri fide digni constituti, aut etiacn causam tesumonii (4) forte faciant manifestain. Haec autein inania et ex transitu perhibita testimonia echa modis omnibus valore ratione, el hulumodi quaedaw Llngere testimonia, ut propter aliud quoddam opus adveniena (5) audiat aliquos dicentes, accepiase ab aliquo aurum aul dehere alieui. Hace namque aperte nobis suspecta suni, et nulla digna ratione, dum quando et tale aliquid in iudicande inveniinus, co (6) quod quum multae pecuiiiae dicantur soiutae, tabu}arii duo tantummodo hoc dixerunt audisse se, teste praesente millo, el debitum in ecriptis constitutum (7), et (atente senboro ex boc scienle (8), el valente per proprias littersa hace manifesta facere. Quod ex jito odio habentes, occasionem praesentis uccepimus legis. Et iterum adducius cal aliquis aIis simula calumnianti, el praesentibus testibus ad hoe, et coram tabularlo deposuit, apud semetipsum debita cose; el is quidem, qui niercede hoc egit, deceasil, alma am1cm exactus est debitum, quod ab alio quodam tanquam ab eo scilicet confessum est, deo huiusmodi omnino non indulgente occultari.
Y aunque hace poco dispusimos que tratándose de deudas consignadas por escrito no se admite por medio de testigos prueba alguna de pague que no Consten escritos, stno con arreglo á la formalidad allí dicha, que por cierto maridatnoi que ¡ubsisia, olio no obaiaiite, también ahora lo repetimos. Porque si la deuda constara escrita, y por los litigantes se produjera por medio de testigos prueba no escrita de¡ pago, sea admisible para los jueces, siempre y cuando se recurra á los testigos para esto, para que hombres que son fidedignos presten testimonio respecto al pago queso haya de hacer, ó al recuerdo del pago ya hecho á alguno, y ala confesión del que recibió el dinero, ó hagañ acaso también manifiesta la causa con testimonios. Mas de ningún modo tengan validez por razón alguna estos testimonios baldios y prestados por haber oído al paso, ni finjan algunos mies testimonios, que al llegar uno con otro cualquier objeto oyó á algunos que decían que habían recibido dinero de alguien ó que se lo debían a alguien. Porque estos testimonios son para nosotros claramente sospechosos, y no dignos de atención alguna, cuando al juzgar hemos hallado alguna cosa semejante, porque diciéndose que se pagaron muchas cantid;des de dinero, solamente dos tabularios dijeron que ellos oyeron esto, no estando presente ningún tea tigo, y que la deuda estaba consignada por escrito, sabiendo escribir el confesante, y pudiendo hacer manifiesto esto por medio -de escritura propia. Y odiando esto desde entonces, hemos aprovechado la ocasión de dar la presente ley. Y á su vez, uno fué llevado á calumniar á otro que se le parecia, y hallándose presentes para esto testigos, declaró ante un tabulario que él era deudor; falleció el que por retribución hizo esto, y se le exigió al otro la deuda, que por uno cualquiera fué confesada como si ciertamente lo hubiese sido por él, no permitiendo Dios en modo alguno que tal cosa quedara ochita.
Cap. III
Capitulo Xl
Neque igitur.huiusmodi credimus testimonlis ant tabulariorum, sicut praedizimus, depositionibus, co quod lilteris erdItl ami, qui confiteri volunt quem el scnibere (9) aut in iudioio con fiteri et di daro rei fidem indubiaru neque manero esa veracibus peatiferas concedimuB, noque si tale aliquid fatum est, recipimus, sed exigimus, quod deprecatum eat (10) ab co, qui deduxit, testes in hoc ipso(11), el hoc por lestationes demonstrari, el case et (12) 005 (hoe quod lo testamentis) regalos, el bonao opinionia constituto, el ita causam (13) suscipare ab cia probationem, el noque altestationem deineepa, ñeque testium habentem praesontiam, el depositionem, el subacriptionem tenere. Si vero non huiusmodi constituti sunt testes (14), quales pridem diximus (15), el suppliciis subdi coa praecipimus. Si vero quidam aperte contraria dicantsibi, aut alterutris tesLificentur, maxime iudices hoc animadvertere, et si veraciora testificatis advergilates invenerint, eiiciant quidem eiusmodi testatioces, ea autem, quae a dignioribus fide el plurimis
Así, pues, no damos crédito á tales testimonios, 6, según antes hemos dicho, á las deposiciones de los tabularios, porque los que saben de letras y quieren declarar pueden escribir ante cualquiera, ó confesar en juicio; y dar testimonio indubitable de la cosa, y no permitimos que- subsistan aquellas que son perniciosas para los veraces, ni, si se hizo alguna cosa semejante, la admitimos, pino que cxi gimos que por el que presentó los testigos se les haya rogado para esto mismo, y que esto se pruebe con testimonios, y que también ellos sean rogados (como en los testamentos) y sean de buena reputación, y que de este modo el negocio sea probado por ellos, y que en lo sucesivo no tenga eficacia el atestado que no tenga la presencia de testigos, su deposición y su firma. Mas si los testigos no son tales, como antes hemos dicho, mandamós que sean ellos sometidos é. suplicios. Pero si algunos se contradijeran manifiestamente, ó testificaran unos contra otros, reparen en ello muy especialmente los jueces, y si hallaren disenciones en lo testificado
(1) El edd. Hamb., Tiid, g Port.: i*enceplmua, Cont. (2) port.; st tamen, eL cdd. lMmb., TrLd., y Port. (5) Parece que se debe Leer aiIeu1u. (t) Mejor eetarLa testimonlia. (b) El cód. Hamb., 7Id., y Port.; ad1uvenien, Cont. (2) so, onilela File. (7) etal debito le acriptia conatituto, BJc. (8) acribare et ex hos aciente, el cód. ¡lomb., y Trid.; leribere acteite (omLtienLo ex hoc), 9k.
(9) el poeeunt acribare, Bis. (10) quod precati sant, Bis.
lpsum, Port., y Cont. (i demonstrare necease est sos el cód. ¡lomb., y las cd pa Ei cód, Hamb., y Tri4.., cautam, Port.. y Cont. (14) El cód. ¡lomb., conatiluti testes acnt, Trd.; conatituil testes alnt1 Peri., y Cont. (Ib) EL cód. ¡lomb., y TrW.; edixlmus, Pon., y CoM. (11) El cdd ¡lomb.. y Trid ;
26
NOVIL&S . - CONSTITUCIÓN 10
dieta fuerint, considerent. Si vero astu apparue-. rintmalignantes, el ox hoc incidentes in contrarietatem, noque irntnunes coa dereiinqui, nisi seeundum atiquem errorem fortuitum, et non astu contraria dicentes demonstrentur.
como mas verdadero, rechacen ciertamente tales testimonios, y consideren lo que haya sido dicho por los mas fidedignos y numerosos. Mas si apareciere que de intento obraron con maldad, yque por ello incurrieron en contradicción, no sean dejados impunes,, ú no ser que se demuestre que dijeron cosas contradictorias por algún error fortuito, y no de intento.
Cap IV
Capitulo IV
Quia vero multi saepe testes producuat, et tertio
Mas como muchos producen varias veces testigos, y cuando lo hicieron por tercera vez, después, pta fuerint testimonia, tentantes (1) interpellationiluego que concluyeron y fueron recibidos los testibus nobio (2) knportuni case, et vello etiam quarmonios, intentaron importunarnos con interpelato (3) deducere testes, sancimus, nostros .iudices ciones, y quieren presentar testigos aun por cuarta lioernaxime. considerare, et si. tertio producti iauk vez, mandamos que nuestros jueces se fijen en esto sint testes, et ab eo, qni testes deduxit, concluden- muy principalmente, y que si tercera vez se hubiete et ediwm (4) accipiente iterum petautur testes, ran ya producido testigos, y por el que presentó los boa ownino non adease, utpote suspicione habita, testigos, al recibir y aceptar lo manifestado, ée no forte relictis quidern prior ibus, el dudum mani- pidieran de nuevo testigos, no se presenten éstos de festis propter eorum testimonio fatis, ille non proningún modo, por haber la sospecha de que acaso babiéridosé olvidado ciertamente de algo los anteductionem testium, sed de praecedentibus aut non testilloatis additatnontum,. aut eorum deposiiioni-. riores, y habiéndose hechO esto manifiesto por bus emendationem desiderel. Si varo deducene sus testimonios, aquél pretenda no la producción quidem testes editionem nondum acceperit,. neque de testigos, sino una adición sobre lo anterior ó lo perlegerit testationes neque ipse, noque aliquis ad- no testificailo, ó una enmienda á las deposiciones vocatorum cius, adversarios autem ojos acoeperit de aquellos. Mas si el que verdaderamente presensolus, el feoerit dioputationem, non lamen cern de. ta los testigos no hubiere recibido todavía su manidoril ei, qui tertio ciudum fe.eit testium productio- Castación, ni él mismo, ni alguno de sus abogados, new, neque per dispositionem edoctus sil is, qui hubiere leído las deposiciones, sino que sólo su adversario las hubiere recibido, y hubiere hecho su con produxerat, quae testimon lis desunt, hace adildiscusión, 'pero no se la hubiere dado al que ya anci, tuno dandain case el quartam produetionem testium el, qui bco petieril, primitus sacramento tes hizo por tercera vez la presentación de testigos, dando ab eo, quod noque subtraxit, noque percunni por medio de' una excepción se hubiera informado-el que los habla producido para que se añada lo ctatus est testadones, noque ipae, neque aliquis advoeatorum eiUo, aut omoino prÓ eo. agens, neque que falta ú los testimonios, en este caso se le hado por aliquem dolum aüt machinaionem ve¡ artem conceder también la cuarta presentación de testiquartam productionem petit fien testiurn, sed pro- gos al que la hubiere pedido, debiéndose prestar antes por él juramento de'que ni él mismo, ni alpterea, quod (5) non valuit pricuitus uti denuncialis testiinonik; el si bco factucu fuerit, noque ius- guno de sus abogados, ni en general otro que obrasione pro talibus irnperii egere, sicul pridem eral, ra por él, substrajo, ni averiguó' las deposiciones, sed ex bac lego suificiant ello haec, quae permiasa y de que ni por dolo algunó, ó maquinación, 6 artifIcio pide que se haga la cuarta producción de teseunt, et usque. ad quartaxn testium productionem tigos, sino porque no pudo valerse antes de los taslicentiam case testirnonlis uti, non lamen por ion. timoniosdenunciados; y.si se. hubiere hecho esto, gucu Intervalluin, nl flOfl ex hoo protraLiantur lites, sed oportere omnino velocitatem ojo imponere, se- no necesite dé mandato imperial para tales cosas como sucedia antes, sino baste para ellas en virtud oundum quod iudex existimaveril hoc flor¡. de esta ley lo que ha nido permitido, y haya licencia para valerse de testimonios hasta la cuarta producción de testigos, pero no por largo intervalo, para hoc agentes, postea, mox ut conoluserint, et oxee-
§ 1.—Ilhid lamen indublum est, quia, el si quia (6) sernel producens testes ant bis aut testificationes tractaverit, aut adversario hoc faclente Ipse dieputationem aceepenit, et ex hoc didioerit testificata, non babebit omnino licentiam ullam (7) ulteriusulj tesiium productione, noque si divina boc iussio preceperit.
que por esto nu.se alarguen los litiglo8, sino que, es de todo punto menester imprimirles rapidez, en la forma que el juez estimare que se haga esto. § 1.—Mas es indudable, que. si el que una 6 dos veces produce testigos hubiere examinado las depositiones, 6, haciéndolo esto su adversario, hubiere él mismo recibido la discusión, y por ello conoobre lo testificado, no teudr& en absoluto facultad alguna para servirse ya de la producción de testigos, ni aun si estelo dispusiere divino mandato.
Cap.V
Capitulo V
Et ciuoniam acimus dudum factam legem, ut, si quia hie litem exerceal, oporteat autem in provinclae parte aliqua approbari licentiam babero, lu-
Y como sabemos que antes se hizo una ley, para que, si alguien sostuviera uquí un litigio, pero fuera menester que se probaran algunos extremos en
Hamb Ti-id y Port. (5) quater, e cdd. Hamb. y Ti-id. (4) edtotuin, ci cód. Hamb., u Tid (5) propter quoct, ¿1 odd. Hanib., y 7'i*2.
(6) quia st quts, 7'rid, quia el si (onuiiencio quia', el edd Hamb., Port., y Cont. .(7) nam, om4tela el cód. flamb.; Ulla, ennusnda Bk. en eu e,t. estereotipada.
NOVRt.S.—ÓoNSflTuci6N
dice hoc ñeoernente et sufficiena spatium temporis definiente, deducere intra provineiam testes, et hue transmittere litem gestis perlaiis, et ab sodem .iudicari ludice, multas autem huivanjodi interpellatiories noble Aunt, volénlibus aliqulbus, qui lo provinciia quidem Jiuigant, hie vero testes habent, ut teneantur liuiusmódi lege, et !jcentiam case jo proyincia (1) iudieanti dirigere huc •ut praesententur testes, aut tealificationes omnino dentur, et iterum ad cura referri lites, øt si de provincia in provinciam hace petantur flor, sancimus, propter probationum abundantiam et boc valore, et -posee etiam a provincia hue ab eo, qui mdcx est in pro. viuda, desúnari, st ab uno, qui a noble definitus fuerit, eloqueniiuiixiorum iudicum, lo terlocutione de eo a iudie facta, téstationes dan et a provincia alia in aliam provinciatn, ant apud defensorem, aut apud praesidem testificationibus ex interlocutiona iudieantis datis, illio videlicet definitiva sentanlia danda, ubi et lis coniestata eet, ut quemadmodum bina itt provinciam'.apud iudices aut defensores de productione tastlum agi sancila sunt, ¡La et a provincia in provinçiam eta provincia hue teneant, es perfecta por omnia sil probaiionum omnibus facultas; testimonija 9uidern (2) non editis neque in provio elia, sed geatis datis eis, a qtibus producuntur, aut eorum adversariia, sub gestis monumentorum signa perciplenlibus, st ¡La hue auL in provincias destinandisa judicibus, no quando forsan et allis egeat tes1i1-us causas natura. st exeludatur propter editionem .teatium adieclio. Hace omnia in p'nniariis quseslionibus intelligentes; in cniminaubus enim, in quibus de magnis set periculum, omn'bus modis apud iudieespraesentari testes, elquae sunt eis cognita edocere, uhi st tormentorum forsan eiit opus, et allisonibus rn obser-vationibus.
xc
punto da una provincia, tuviese licencia decretándolo esto el juez y fijando para ello suficiente espacio de tiempo,.para presentar testigos en la provcia, y, terminadas las actuaciones, para remitir aquí el litigio, 5 fin de que sea juzgado por el mismo pero se nos hacen muchas interpelaciones sobre el particular, queriendó algunos,que ciertamente Jiigan en las provincias, pero que tienen aquí los testigos, estar sujetos 5 fa misma ley, y que tenga licencia el que juzga en las provincias para dirigirme aquí 5 fin de que se presenten los testigos, 6 en todo caso se den las testificaciones, y de nuevo se le remitan los litigios, aunque esto se pida que se haga de una provincia para otra provincia, mandámos,en consideración 5 la abundancia de pruebas, que también esto sea válido, y que también de una provincia se pueda enviar aquí misiva por el que sea-juez en la provincia, y por uno de los elocuentisimos jueces, que por nosotros hubiere sido designado, habiéndose hecho sobre ello una interlocución porel juez, 'para que se den los testimonios aun de una provincia para otra provincia, dándose las testificaciones por virtud de la iñterlocución del juzgador 6 ante el defensor 6 ante el. presidente, y debiéndose, por supuesto, darla sentencia definitiva allí donde fiió contestada la demanda, de suerte que así como está sancionado que tratándose de aquí se haga en una provinéia ante los jueces 6 los defensores lo relativo á la producción de testigos, así también sea válido de una provincia para otra provincia, y de una provincia para aquí, y tengan todos facultad enteramente perfecta para las pruebas; no siendo, 5 la verdad, manifestados los testimonios tampoco en las provincias, sino dándoselos las actuaciones 5 aquellos por quienes son producidos. 6 5 sus ádversanios, mediante la confección de actuaciones que vayan selladas, y debiendo ser de este modo enviadas aquí 6 5 las provincias por los jueces, no sea que cuando acaso noca-sise por la naturaleza de la causa también de otros testigos, sea excluida por razón de la manifestación la adición. de los testigos. Entendiéndose todo esto en cuanto 5 las cuestiones pecuniarias; porcjtie respecto 5 las criminales, en las que hay peligro de grandes cosas, preséntense de todos modos los testigos ante los jueces, y manifiesten lo que tengan sabido, en cuyo caso quizá haya necesidad también de tormentos, y dé todas las otras formalidades.
C
Cap. VI
Capitulo VI
Si vero dicatur servilis asas fortuuse, qui testan voluerit, la vero liber afflrdietur constitutus, si quldom ex nativitate, Impleatur quidem testimoniurn. diaputationum vero de statu servataral ion e, ut, Si apparuerlt fortunas servilis esas, eius tealimonlum se si neque datiim fueril, ita siL. Si vero libertum se dicat, compellatur demonstraÑ primum instrumentum: iii quo libertatem percepil, et sic testetur. Si vero in alia provincia llbertatem dicat parcoptatn, aut non esos in promtu sibi prohationes,,. et (toe evidenter iuravenit, testatio quidem seribatur, non monstrato vero manumiasionia instrumento ja, qu1 daduxit eum, non utetur eius testimonio.
Mas sise dijera que ea de condición servil el que qui Acre atestiguar, peno se afirmase que él es Iibre,.si ciertamente quede nacimiento, préstese efectivamente su testimonio, pero reservándose para la discusión la cuestión de su estado, para que si apareciere que ea de condición servil, su testimonio sea considerado como si no hubiere sido dado. Mas si él dijera que ea liberto, sea compelido 5 mostrar antes el documento en que recibió la libertad, -y atesligüe de este modo. Pero si dijese que recibió la libertad en otra provincia, 6 que no tenla 5 la mano las pruebas,y claramente jurase sobre esto, escríbase ciertamentesu testimonio, pero, no habiendo mostrado el documento do su manumisión, no se utilizará de su testimonlo.el que, lo presentó.
Osp. Vil
Capitulo VII
Si Yero quia dloat odiesum praeientem ad testi(1)
El cdd. Ea inb;;.provinciain, ¿as ad.
Mis si alguno dijera que le odia el queestá pro(2, tmen,Bk. ed. e*tereotpada.
NOVBLAS.—OONSTITUOIÓN 10
monium sibi eonatltulum1 et approbftverit statim, quia (1) crimiflalis ínter coz llLmovetur, non adslt
ad testimonium, qui usque adeo infestus est, donec de crimine iudieetur. Si vero aliter odiosus esas dicatur, aut conventuspecuniariae procedat quidam. testatio, 1am pon (2) vero dlsputationum ser-
santa para atestiguar, y probare Inmediatamente que entre ellos hay promovido litigio criminal, no preste testimonio el que hasta tal punto es enemigo, y basta que se juzgue en la causa criminal. Pero si se dijera que le tiene odio por otra razón, ó que lo ha demandado en litigio pecuniario, préstese ciertamente el testimonio, y resérvense para el tiempo de Isa discusiones tates.cnestiones.
Cap. VLU
Capitulo VIII
Quonlam vero legem posulmus (3, In (4) peennjarffs canela nolentes testificad, ¡¡los non cornpelleudos (5) testimonium daro, qui ante mediatores facli suntipeis, el quidam abutuntur boc, et testimonio nolunt utl, sancimus, si utraque para consendal, ut et (6) mediator eorum fiat testificator, componantur enim ea, qune (7) ab so dicuntur, compeliera (8) sum atiam nolentem testimonlum perhibere, prohibitione, propter quam eum nolentem testificad penitus nostra noluil (9) lex, propter cousensum utriusque partis su blata.
Mas como establecimos una ley para que en los litigios pecuniarios atestigüen los que no quieren, pero no hayan de ser compelidos áprestar testimonio los que antes se hicieron mediadores entre los mismos, y algunos abusan de esto, y no quieren servir de testimonio, mandamos, que, si ambas partos consin doran que también el mediador de eúos sea testigo, porque se acepte lo que por él se diga, sea compelido éste, aun no queriendo, á prestar testimonio, desapareciendo por él consentimiento de ambas partes la prohibición por la que no qul; so nuestra, ley que en modo alguno fuese testigo aquél, no queriendo.
Cap. IX
Capitulo IX
El boa vero (10) multoties actum ecimus, quod quidam aut apud Iocorum defensores, autapud clariesimos provineiarum praqsides, aut forte (ut adsolet) hio apud virum clarissimum .magistrum censos ingrediuntur, et queruntu.r, t*nquam ab aliquo sustineri tea aliquid contra leges, aut autor laca¡ ant damnifleati, tests volentes producere; ut (11) non ¡o posterum opponantur eis, quia (12) ab una parte gasta sunt, oportet adam illurn in es ci'dIste constitutum, in qua testatione9 dantur, admunitum. a indice sive a defensora praesentem case, el audiro attestatioües..Si vero nolueril advenire, sedrespuerit, UI ex hoc ab una parte testimonia dentur, ut secundum hoc ipsum inutilia ess€' .t, sancimus, hujusmodi attestationes ¡La tonare, ac si non ex una parte constitutae sint, sed tanquam eo praesente factae smI. Si enim recusaverit, el advenire nolueril el audire depositiones, etenini publicabuntur et nisi (13) par inexóusabilem aliquam •uecessitatem deduci non posait, simule advenienti erit, el nulluru ¡uvamen ex sua protervitate ej efftcietur, sed videantur quidem probationea factae, varo competierint ei ad disputandum de eis, licebit his uti, solummodo quod videntur asee la ex una parte (propter oms proterviam, propterque audaciam minime adveniantis) testationibus opionere non valente. Omnibus aliis, quae de testibus -el ab iis, qui ante nos, et a noble ipeis dieta sunt el san cita, ñus man entibus, et a nostris iudicibus observandis, sive maiores, aire minores sint, el sive in hac magna civitate, sive foris in provinciis, UI et (14) ea,quae de testibue sunt, quantum possibila nóbisest, corrigentes, adhuc purina el sanchus lite4 agi praeparemus; propter quas el cognitionea fiei a iudicibus omnibus divinis propositi evangeliis sancimus, el iusiurandum subiro 01 pulsantos, et pulsatos, el advocatos praecipimus, ubi-
Mas también sabemos que muchas veces se hizo esto, que algunos se dirigen 6 á los defensores de los lugares, 6 á los muy esclarecidos presidentes de las provincias, 6 acaso (como se suele) aquí al: muy esclarecido maestre del censo,.y ¡Be querellan, como si por parte.de alguno sufrieran algo contrario k las Ieyeá,..y de otro modo hubieran sido' lesionados 6 perjudihados, queriendo producir testigos; y para que en lo sucesivo no se les oponga, que esto se hizo por una sola parto, es conveniente que también el que se baile en la ciudad, en que se prestan los testimonios, esté presente, avisado por el juez 6 por el defensor, y oiga las atestiguaciones. Pero si no quisiere acudir, sino que lo rehusare, para que de este modo los testimonios se den por una sola parte, y sean por esto mismo inútiles, mandamos que tales atestiguaciones tengan fuerza lo mismo-que si no hubieran sido, prestadas por una sola parte, sino como si fueran hechas estando aquél presente. Pero si hubiere rehusado acudir y oir las deposiciones, pues se harán públicas, y á menos que no pudiera presentarse por alguna inexcusable necesidad, será lo mismo que si se hubieropresentado, y note resultará ninguna ventaja de su maldad, sino, que 'ciertamente se considerarán bochas las pruebas, y sea lo que quiera lo que le competiere para discutir sobra ellas, será licito utilizarlo, no pudiendo únicamente oponer á. las atestiguaciones, ue parecen hechas por una sola parte, (por causa de la temeridad, y de la audacia del que de ningún modo se presenta). Debiendo subsistir firme lo que sobre los testigos fué dicho. y sancionado tanto por nuestros predenesóres como por nosotros mismos, y debiendo ser observado por nuestros jueces, ya superiores, ya inferiores, y así en esta grande ciudad como en las provincias de fuera, de suerte que corrigiendo también, en cuanto nos es posible, lo
ventur huluernodi quaestiones.
(1) El cód. Hamb.; qnonlam, ¿as ccl.
(2) E'mieMa Spang.; antes tempore. 13 Trid.; posaumus, el cóci. lomb.; proposutinus, Port.,
y Cont.
Co utin, elcÓrL ¡T»mb.. y Trid.
(3) tille non coin,eil.ndIs, WC. (C) El add. !lamb.; quod et, ¿as cd.; quod (omitiendo et),
asera Ble.
7) teitificator, et oomprobaturos se esas, quae, Bk.
(5) conipelli, Ele. cci estereotipada.
(a) El cód. Ha-b.; voluil, ¿as cd.
(lO) El edd. flamb., y TrId.; et liJe vero quia, Port.: et boc S'STO quia. Cng. (11) etut, (15) El cdd. llamb ; quod, Trid ;quae. I'o'., y Coal. (13) dpoiiitIonei, etal la publico viena st qunin non, BM. (14) Rl sód. Hamb, y Trid.; et, omltenia Port ., y COM.
NOVELA13.—IDONST1TTJQIÓN XCIII que deum inapectorem (1) et • eorum, qui iudicant el quibus iudicatur, el qui testimonium praebenl animabus, ul perennis dei commemoratio el praosentia munda litium el citra suspicionem litigantibus dat. Quam legem tenere volumus de cetero omni tempore.
329
que se refiere á los testigos, procuremos que se ventilen aun más pura y santamente los litigios; por razón de los que mandamos que también Su COElOcimiento se haga por todos Tos jueces teniendo ante si los divinos evangelios, y disponemosque tanto los demandantes como los demandados, ylos abogados presten juramento, poniendo nosotros en todas partes á Dios como inspector de las almas, así do Tos que juzgan como de aquellos para quienes se juzga, yde baque prestan testimonio, para que, siendo perennes el recuerdo y la presencia de Dios, se haga para los litigantes puro y exento de sospecha lo relativo á los litigios. Cuya ley queremos que tenga fuerza en todo el tiempo futuro.
Epilogua
Epilogo
Quae igitur placuerúnt nobis el por hanc divinam manifestata sunt legem, tua eminentia operi effectuique tradere fest.inet. Dat. y. Kal. Octob. ConstanL, imper. DN. ¡uSTINLtNI PP. Aug. anno XIII., AP1ONE V. C. Cona. [539.]
Por tanto, apresúrese tu eminencia á. llevar á jecución y á efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido manifestado por medio de esta divina ley, Dada en Constantinopla á 5 de las Calendas de Octubre, en el año décimo tercero del imperio del selior JUSTINIANO, Augusto perpétuo,bajo el consulado de APIÓN, varón muy esclarecido. [539.
OONST.
xcm
CONSTITUCION
(?)
TJT 13X4tCTIONE INSTANTE DOT1S PRIMAR IT SECUNDAS, VIRO AD SECUNDA VOTA. MZGrIAN'rE (3) PLUEPONATUR UXOR PRIMA, VIL EX PRIORI MATRIMONIO FILII; IT UT (4), Si VOLVERIT UXOR, AUT 15, QUI PRO EA DOTES! RCRIPSERT, DARE ViRO, QUAR SCRIPTA SUN; IflSTULERIT AIJTEM Viii SUSCIPERE, SOLUTO MATRIMONIO EXIOX RUS! AB EA RTIA?d CONSCIUPTAM ANTENUPTIALES! DONATIONES!
(Coil. VII. tít. 5.)
xøxix
QUE INSTÁNDOSE LA EXACCIÓN DE LA PRIMERA Y DE LA SEGUNDA DOTE SEAN PREPEIUDOS, PASANDO EL MARIDO A SEGUNDAS NUPCIAS, LA PRIMERA MUJER, Ó LOS HIJOS DEL PRIMER MATRIMONIO; Y DE QUE, Si LA MUJER, Ó EL QUE POR ELLA. HUBIERE ESCRITO LA DOTE, HUBIERE QUERIDO DAR. AL MARIDO LO QUE SE ESCRIBIÓ, PERO EL MARIDO HUBIERE DIFERIDO RECIBIRLO, SE LE EXIJA POR ELLA, DISUELTO EL MATRIMONIO, TAMBIÉN LA DONACIÓN ANTENUPC1AL ESCRITA DE
(Coleoclón VII. tIbio 5.)
l#np. 1LTSTINIANUS A149. IOANNI, gloriosssi'no Griiin- El Emperador JUSTINIANO, AugueIo, d JUAN, sequnda
£atiutn Praetoriorum Praefecto iterum, Excoeuli ordnctro el Patricio.
ve: qlorioüzsnio Prefecto de tos Prelorws de Orienle, Exconsul ordinario y Patricio.
Pra.efatio
Prefacio
Dudum iudieantibus nobis in dubitationem venit causa multa correctione digna, et legislation.i ciariore non indigna. 'Etenim quidam prioris factus uxoris vir, quum eam extuiisset, deindo secundae, dotem suscipiena (5), et filios ex priore relinqiens obiit, adhuc secunda superatite. Volebat igitur secunda uxor dotem a se datam exigere, privilegio utens a nobis dato, contradicebant autem ex priore matrimonio ful, el ipsi maternam obiicientes dotem, el dubium eral, utrurn etiam non superatite uxore priore oporteret suscipi filies contra secundae dotem litigantes. Non enim allis dedimus dudum et damus hocprivilegium ant heredibus, aut creditoribus; sed solis fihiis. Plurimae siquidem dubitationes exatiterunt in bac causa, dicente secunda, quoniam expendisset ante, quam ad eius venísset matrimonium, prioris uxoris dotem, el non case iustum, suam quidem, quod tanlum inventus est reliquisse vir, quantum suffioeret soli secundae, dotem (6) eam perdere, filos autem expensam ¡am dotem percipere. Sed ful hypothecas propo-
Ha poco que juzgando nosotros se puso en duda una cosa merecedora de grande corrección, y no indigna de una ley más clara. Porque uno, hecho marido de una primera mujer, habiéndola perdido, se hizo después de otra, recibiendo dote, y falleció dejando hijos de la primera, sobreviviendo todavía la segunda. Quena la segunda mujer exigirla dote dada por ella, utilizando el privilegio concedido por nosotros, pero le contradecían los hijos del primer matrimonio, oponiéndole también ellos la dote de su madre, y era dudoso si no sobreviviendo la primera mujer debían ser admitidos los hijos que litigaban contra la dote de la segunda. Porque no ieg dimos antes ni lea damos este privilegio á otros, herederos 6 acreedores, sino sólo á los hijos. Muchas fueron, pues, las dudas en este negocio, diciendo la segunda, que su marido habla gastado, antes que hubiese contraído matrimonio con ella, la dote de la primera mujer, y que no era 3usto que habiéndose hallado que su marido dejó solamente cuanto bastaba para la segunda, ella perdiera su
(1) En lugar de esta palabra adulterada escribid Bis. IndatentIs; pero es de creer que en ella eetdn refundidas do
Scrimg. - Casi toda la Novela es encuentra en las Ras. XXVIII., 13. Sohol. a. b. —Hay un epitome en Atha. X. S. —Isslian. Coas. 84—La versión ¿aiina es La antigua glosada.
palabras, Insuper, correspondiente a la griega i' y ofra; d can ser que se considere preferible conservar Inspeotorcm y añadir un participio, por ej..mplo, dantes ó Imponentes, Ú otro andlogo.
(2) El texto griego (Novela XCI.) se halla en Hal. y TOMO VI-42
(3) EL cód. Hamb., mIRrantI, las ed. omitenla Pon.. y Cont. (4 EL cód. Hamb. y Trid. (5) ex utraqus, adiciona B)e, en su cd. estereotipada. dotem, omilela TM. (6)
330
NOYLÁL—.cJONSflTTXOII5N
xour
nebant, quoniam omnino rebus exaistentibus morienti bypothecae seniores potiores, quaxn secundas essent.
dote, y que aquellos percibiesen la dote, ya gastad. Pero los hijos exponían las hipotecas, porque en todo caso, teniendo bienes el que fallece, las tupotecas más antiguas eran más preferidas que las segundas;
Cap.1
Capitulo 1
His igitur in dubitationem venientibus, illud certum etiam a nobis sancitum oit, quia, si aliquid appareat rerum prioris aul secundas dotis, hoc necessarum filies prioris ant secundae (1) habere, aut si moriatur otiana fila, filies ejes singulos, quod proprio habendum suum ostonderint. Rio (2) enim et in ram, quae de proprietate est, competit puro, el unumquemque (3) guod suum est babero, aullo privilegio indigeos. Si vero nihil, appareat utriusque rerum, .aut aliqua (4) quidam appareant, aliqua
Siendo, pues,. esto lo que se puso en duda, se sancionó también por nosotros como cierto, que, 51 apareciera alguna cosa de los bienes de la primera 6 de la segunda dote, la tuviesen necesariameut los hijos de la primera 6 de la segunda, 6 que, si también falleciera ésta, cada uno de sus hijos lo queprobaren que debe ser considerado propiamente suyo.. Porque en este caso compete puramente también la acción real, que se refiere á la prOpidad, y cada cual tiene lo que es suyo, sin necesitar de ningún privilegio. Pero si no apareciera nada de los bienes de la una y do la otra, 6 ciertamente aparecieran algunos, pero faltasen otros, ya. si sobrevivieran las mujeres, disuelto acaso por el repudio elprimer matrimonio y compeliéndole la dote * la mujer, ya si hubieran fallecidoí ambas 6 aun una do ellas existiendo hijos, en cuanto á los bienes que faltan sean preferidos la primera y los hijos de ella, que anteponan la dote más antigua, y lo. mismo es decir, los nietos los biznietos, y los demás sucesores, de cualquier sexo que fueren. Porque as! como si hubiese dos, deudas publicas, la antigua sería antepuesta necesariamente á la posterior, sai también en este caso es necesario darle preferentes privilegios á la primera dote, y de este modo á la segunda, y no anteponer. dote k dote, ni hipoteca á. hipotecas, sino que lo que os de tiempo más antiguo subsista más bien, teniendo propia fuerza y privilegio; porque de ningún modo consentimos, que se permuten 6 se. supriman. 6 se diirninuyan las fechas de las hipotecas. Y decimos esto, no ignorando que ya también decretamos esto en alguna otra ley nuestra; mas como de todos modos esto se promovió ante nosotros, y la materia produjo algunas diversas cuestiones, hemos acometido también la obra de la presente ley, no para sancionar ahora alguna cosa nueva, sino para hacerla más clara para todos.
vero desint, uve superutitos smi mufleres, repudio forsan priore m matrimonio diso1uto et copetere mulieri dotem (5), siva defunctae sint fihiis exsi-. stentibus ambas aut etiam una harum, in iis, quae desunt, superiorem esas priorem el filies ex ea, antiquiorem dotem praeponentes, idem est (6) dicero n7,'tes el .pronepotes, el deinoes succeusioneta ( óuiuscunque naturae fuerint. Sicut enim si duo hita publica fuissent, necessario antiquum praeponeretur posteriori, ¡la el hic privilegia nocessarium eut priori doti dare priora, et ita secundas, el dotem non praeponere doti, neo bypothecarn hypothecis, sed quod antiquius cal tempore, amplius manare (8), proprium robur babens el pr!vileglumi tempora namque hypothecarumpermutare aut interimero vel minuere nullo. modo palimur-. El hoc dicimus non ignorantes, quoniam 1am el in ala quadam nostra legislatione hoc decrevi.mus, sed quoniam omnino motum salapud nos, st quasdam habuit diversas (9) causa quaestiones, propterea el (lO) ad praesentis legis opus acceusimus, non ut(11)nunc aliquid prius saneiremus, sed UI clariorem eam omnibus constitueremus.
-
Cap. II
Capitulo U
Illud quoque ad.iicere lei bonum oit, quod mola quaestlo similiter necessarium nobis ad legislationem fecit. Si enim debeat dotem mulior, el jhs quidem daro -voluerit, ipea forsan, aul qui pro ea promisil 111am, quicunque fuerit aut proximorum aut extraneorum, aut (12) profectitia aut adventitia sil dos (hace enim legis verba (13) sunt), vir autem, aut ejes palor. forsan ant avus siiscipere eam nolit, para autem mulieris contstetur, el (14) parata sil lioo solvere, aut etiam aliquid maius peragere (15), el offerat forsan, el, si mobilis sit, signacula eliana imponat, et seeundum legem (16) recondat, aut secundum unam partem íngrediens in iudicium petal hoc flor, et pergentes ex iudicio quidam denunolent
También es bueno añadir á la ley esto, que la cuestión promovida nos hizo igualmente necesario para ley. Porque si la mujer debiera la dote, y ciertamente quisiere darla acaso ella misma, 6 el que por ella la prometió, cualquiera que fuere, 6 de los parientes ó de los extraños, sea profeoficia 6 adventicia la dote, (porque estas son• las palabras de la ley), pero el marido, 6 quizá su padre 6 su abuelo no quisiera recibirla, mas la parte de la mujer lo hiciera constar; y estuviera dispuesta á pagarla,. 6 también á hacer alguna cosa más, y acaso la ofreciera, y si consistiera en bienes muebles, le pusiera también sellos, y la depositara con arreglo á la ley, 6 compareciendo su el tribunal como sien-
(1)
(5) (3)
neceesarle ant Silos priorta aut secunda, 8k. Trd.,y Port. hlue, el od. Hanzb., y Cont.
onortet, adiciona Ble.
(t} Ét cdd. Ilamb., Trid., y Port.; alfa, Cont. (5) eompetenti inulieri dote1
E gó. Hamb., y Trul.; Id el set,l, Port., y Cont. (7) EL cdd. Ramb.; suceeeeoree, ae cd. (8) M.jo,. cetarIa antiqulus et pore am)llU3, inane-
re ate. (9) babutt aiiquo modo oseas, el oid Hamb., Trid., y
Port. Parece que Cont. corrigió cele punlo 4tendiendo al te.to griego. (10) El cdd. Hamb., y Port.; el propterea, Trid., y Cont. (11) El «W.Jlamb.; ut non, las cd.
. (15) nI ant Bit. (1$) El Z. Hamb.; verba legis, las cd. (1M contestetur quod, ci odd. Hanb,, y Port. (15) ueraaat, Bit. (ió) El ód. Ha'nb.; [egea, taa d.
-
NO VRL.s. °ONSTIIIJOI6N XI
hace ad partem viri, at ille permaneat etiam (1) ita differens, non poterit soluto matrimonio antenuptialis donationis exactionem declinare, tanquam dote non data. Qui enim dare voluil, dum perceptionem recusat is, qui suscipere postulatur, proximus et danti. Et hoc eum aula in dote valeat. Sicut enim, nisi dederit per diLationem dotem (2), negationem el antenuptialis donationis inferimus, ita vel si voluerit daro, et perceptur.us ex atudio recusaverit perceptionem, damus el antenuptialia donationis matrimonio soluto petitionem, lieet dotem propter viri causam non intulerit.
Epilogus
Quae igitur placuerunt nobis et por hane sacram declarata suni Legem emiuenüa tus operi effectuique tradere festinet. Dat. la]. Octob. Constantinop., imp. DN. TusTINLAN1 PP. Aug. anuo XIII., APIONE V. C. Cons. p39.]
ooNaT.
XCI (3)
DE JMMENSIS DONIkTIONIBUS lii F1LJOS FACT1S
(CDII. VII. tlt. 3.)
ual
do ella únla parte pidiera que se haga esto, y saliendo del tribunal algunos Le denunciaran esto O. la parte del marido, mas élpermaneciera, aun así d.irióndoio, no podrá, disuelto el matrimonio, excusarse del pago de la donación antenupdial, como por no habérsele dado la dote. Porque el que quiso dar es, cuando rehusa la recepción aquel 0. aulen SO le ruega que reciba, Semejante al que da. t tenga esto validez en Cuanto O la dote respecto á. los demás. Porque así como si por dilación no hubiere dado la dote, le oponemos la negación de la donación antenupeial, así también si hubiere querido darla, y el que la hubiere de recibir hubiere rehusado de intento su recibo, le damos, disuelto el matrimonio, la. petición de la donación antenupeial, aunque porcausa del marido no hubiere entregado la dote. Epilogo Por tanto, apresúrese tu eminencia á llevar á ejecución y efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Octubre, en el año décimo tercero del imperio del señor JUSTINiANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de APIÓN, varón muy esclarecido. [539.] CONSTITUCIÓN XCI DE LAS DONACIONES INMODERADAS
aacus A
LOS HIJOS.
(Colacclén VII. título 3.)
Aug. IOANNI,91orio3i.uinto per Orien,- El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á JuAx, segunda vez gloriosisimo Prefecto de los Pretorios de Orienient Praetoriorwn Praefecto it erum, Ezconsa1 or- Le, Jfxconsul ordinario y Patricio. . dwuro et Patricio.
¡aip. IUSTINIANUS
Praefatio
Prefacio
Dudum de Falcidia et illius parte decrevimus, augentes eam non ignobili incremento. Quod enim nimio inaequale est, non valde placet nobis, sed oportere quidem praeponi filies, quos paLor vohient, non Lamen in tantum deminuere (4) alUs (5), uL iinportabilis sil sid deminutio 6)..
Ha poco hemos decretado respecto O la Falciidia y& la porción de ella, aumentándola con no despreciable incremento. Porque lo que es demasiado desigual no nos place mucho, sino que es conveniente que verdaderamente sean antepuestos Los hijos que el padre hubiere querido, pero que no se les desminuya ¡ los otros tanto, que la disminución sea insoportable.
Cap 1
Capitulo 1
Posita igitur a nobis lege in gua 'virtute manente, illud volumus, nL, si quia donatioñem immensam in aliquexn aut aliquos fihiorum fecorit, necessarium habeat in distributione bereditatis tantam unicuique fihiorum servare ex lego partem, quanta fuji, priusquam donationem pater in flhium aut filios, quos ea honoravit, facerel. $ic enim nihil ulterius in donationibus querentur, qui babent quidom in- omni substantia patrio quod legitimum est, in tanlum autem atieta quantitate, quantum habuit substantia patrio ante, quam donationibus exbauriretur, non valentibus filiis, qni donationibus honorati sunt, dicere, Contentósge quidem esee immensis his donationibug, videni autem abgtinere paterna bereditate, sed noque cogendiu quidem, si contenti sunt donationibus, suscipere hereditatem, ncessitatem autem jiabentibus 'omnibus modis
Así, pues,permaneciendo en su propio vigor la ley establecida por nosotros, queremos, que, si alguien hubiere hecho una donación inmoderada O alguno 6 O algunos de sus hijos, tenga la necesidad de reservar en la distribución de la herencia para cada uno de los hijos por virtud de la ley tanta parte, cuanta hubo antes que el padre hiciera la donación al hijo 6 0. los hijos, ¡quienes honró con ella. Porque así no se querellarán en lo sucesivo por las donaciones los que ciertamente tienen en todos los bienes de su padre lo que es de ley, poro aumentada la cantidad con arreglo O la cuantía que tuvieron los bienes del padre antes que se agotasén con las donaciones, no pudiendo los hijos, que fueron honrados con las donaciones, decir que ellos están ciertamente contentos con estas inmoderadas donaciones, y que les parada bien abstenerse de la liaren-
(1) El cód. Hamb.; etlam, oznlenZa las ad. (g). El cód. Ha ni b., y 2''id.; dott Port., y Cont. (t) EL texto grIego (Novelo Xcii.) se haLla en Bol. y
Athan. XX. 7.—JüLian. Const. 85. —La oe"sldn latina es La antigua glosada. (4) EL odd. Hamb.; minnere, Trid.; minni, Port. y Cont. (5) altos, Ele. ecl. e.tereotlp ada. (5) ELcód. Hantb., y Trt.d.;isnmiuutio,Port.,y
Sorimg.—Eacepto el proemIo y el epilogo ja Novela oc encuentra en tas Bao. ILL S. 1. Sohor. a. —,Hay wi epitome en
332
OVLAS.—OONsTxTUOIÓN
complere fratribus, quod hinc diert (1), secunduin quam scrip5imus mousuram, Ut non minus habeant iIli, quod (2) ex legibus eis debetur, propter factam lo donationibus immeñsitatam; dum liceat patri mediocriter sapianti circa omnem probm etiam jis, qui ab eo potius diliguntur, donare aliquid amplios, et non ceteros fUlos per immensitat1em in illos factain laedere, et nostram traescendere intentionem. Et haeo quidem nostra ab initio cogitatio fuit. Diferentes autem illud dudum, et humanarum experti anirnarum, cuoniam videbanius coa in hulusmodi passionibus labefactari atque descendere, propterea nunc augmentuni liii begi hoc facimus.
§ 1.—Ilsee ilaque dicimus de fula gratis exaiatentibus eis, non da ingratis, et quibus pater lustam et legitimam ingratitudineni infert. Nam si hoc ita se babere apparuerit, et approbentur ingratitudinis causae, sint ea, quae in lego de ingratis posita suni, rata, nihil hac nostra legislatione minuenda.
o
oía paterna, pero no debiendo tampoco ser, á la verdad, obligados, si están contentos con las donaciones, Ii. aceptar la herencia, mas teniendo de todos modos la necesidad de completarles á sus hermanos lo que por esto les falte, con arreglo á la medida que hemos escrito, á fin de que no tengan ellos menos de lo que por las leyes se les debo, á causa de lo desmesurado de las donaciones hechas, porque le es licito al padre, que es moderadamente
sensato para toda su prole, donarles también algona.cosa más á los hijos que por él son más queridos, y no perjudicar á los demás hijos con la inmo-
derada donación hecha á aquéllos, y excederse de nuestro propósito. Y este fué ciertamente desde un principio nuestro pensamiento. Pero habiendo diferido antes esto, y habiendo conocido el ánimo de los hombres, como veíamos que éstos se inclinaban y descendían á tales pasiones, por ello hacemos ahora esta adición á aquella ley. § 1.—Y esto lo decimogen cuanto á los hijos que son agradecidos para ellos, no respecto á los ingratos, y á aquellos á quienes el padre les opone justa y legitimaingratitud. Porque si apareciere que esto es sal, y se probaran las causas de la ingratitud, sea firme lo que se estableció en la ley sobre los ingratos, sin que en nada haya de ser menoscabado por esta ley nuestra.
Epilogni.
Epilogo
Quae igitur placuerunt nobis et por hano sacram nostram declarata sunt legem, tus celsitudo opon effectuique tradore festinet. Dat. VI. Id. Ootobr. imp DN. IUSTINIANi PP. A. auno XIII., ApioNa Y.. C. Cona. [539.)
Por tanto, apresúrese tu excelsitud á llevar á. ejeución y efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley. Dada á 6 de ros Idus de Octubre, en el año décimo tercero delimperio del señor JUSTRJLANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de APIÓN, varón muy esclarecido.
øONgT. 0 (3)
CONSTITUCION O
DE APPELLATIONIBUS
DE LAS APELACIONES
(Coli. VIII; tit. 2.)
(Cslecclós Viii, título 2.)
Imp. Iu8T1NIANtIS Aug. JOANNI, gtorioaistimo per Orientern Praetoriorum Praefecto ierum, Exconsuli ordinario et Patricio.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á JUAN, squnda ce: gloriosloimo Prefecto de los Pretorios de Oriento, Exconsut ordinario y. Patricio.
Praefatio
Prefaoio
Subiectorum nostrorum interpellationes legum nobis praebent occasiones pro salute subditorum conscribendarum. Aditionem namque .nobis quldam patronus fecit, quia lege volente appellantem por (4) .biennium tacentem, aut corte exercentem quidem, non tamen. perexsequentem, appellationum cadere certaminibus, et con firmata senteutia non poese ulterius procedere, sed ratam fieri utrique sententiam, Eesyohium autem (5) et adversarios (6) eius exercuiase .quidem litem apud pedanoum iudioem, addictum autem eundem (7). Hesyehiuni appellasse; et causam coutigit (8) recurrere ad tuam cognitionem, et dum lis in indicio tuse celsitudinis exerceretur, recessisse quidem a certamuiiibus apud te gestis, arbitres autem elegisse
Las reclamaciones de nuestros súbditos nos dan ocasiones para escribir leyes para el bienestar de los súbditos. Porque se nos dirigió, á la verdad, cierto patrono,porque queriendo la ley que el apelante que calla dos años, 6 que ciertamente formaliza la apelación, pero no la lleva á término, decaiga de los debates de las apelaciones, y no pueda proceder en lo sucesivo por haber sido confirmada la sentencia, sino que la sentencia se haga firme para ambas partes, Hesiquio y sus adversarios siguieron, á la verdad, un litlgio.ante un juez pedáneo, pero condenado el mismo Hesiquio apeló; y sucedió que la causa pasó á tu conocimiento, y que mientras el litigio se Ventilaba en el tribunal de tu excelsitud, se apartaron de los debates Sostenidos
(1) El cód. Hamb.; hsec defer;, l'rid., g Conf.; hace de-
fertur, Port.
(2) ELcód. Ilamb.; quam quod, (as ed.
(5) EL texto griego (NoveLa XCIII,) se halla en ¡tal.
Sorima. Toda La Novela, excepto el proemio, se halla en Las Bas. Í. 2.6. —Hay un epítome en Athan. VII. 5.— tullan. Conat. 86—La vsrusn Latina es La antigua glosada.
() El cóS. Hamb.; appe11ntem et per, Las ed.
(5) yslchhnn ant ebium olas, el cóli. Manib.; hycyehlum enim ant cynin (tblum? ¡tal. zio) elus, Trid.; senteut1in9 ipsum autem, Bk. cd. estereotipada. (8) El cód. ¡Jamb., Trid., y Port.; adyerearltun, Cont. ('1) eundem, omítela el cód. Hamb.; parece que u debe leer dtetuin autem Hesyehlum. (8) contigisue, Ele.
NOVLi8.—OONSPflU016N O
333
comniunes ex conscripto (1), et apud illos concurriase, et quaedam exercuiase; postea vero neglexisse quidem electos arbitros, non autem persecutos apud coa motam litem, sed transacto biennio uti adversarios (2)e4us,.quia non possit a condeinnato exerceri la tuo iudicio taus lis, sed oportore (3) eam conflimari semel biennio transacto, illum vero propterea non peraxsecutum. (4) apud tuam gloriam, eo quod litem apud electos diceret arbitres.
ante tí, eligieron por escrito árbitros comunes, comparecieron ante éstos, é- hicieron algunas cosas; pero después se desentendieron ciertamente de los árbitros elegidos, y no prosiguieron ante ellos el litigio promovido, mas transcurrido el bienio decían los adversarios de aquél, que no se podía ventilar por el condenado el litigio en tu tribunal, sino que debía ser confirmado una vez transcurrido el bienio, y aquél, que no prosiguió el juicio ante tu gloria, por esto, porque decía que el litigio se hallaba ante los árbitros elegidos.
Cap 1
Capitulo 1
Saneimus igitur, memoratuin quidem negotium, ex quo hace nobis sunt nunciata, nihil laedi ex cursu temperie, noque ratam esee iudicis sentantiam sornel appellatione date, sed et exerceri (5) apud Luani gloriam, et terminum legitimum suscipere, etiamsi decies mulles plus (6), quam biennii tempus, excessit, (7) ant excadal. Delnceps autem in omni negotio, in quo tale aliquid agitur, et la medio motae causae apud iudlcem appellationis aut non motae, si aliqui oligantur ah, et propterea biennlum transeat, intra quod oporteat (8) appellationis iudices litem deoldare, et por quamlibet circumstantiam rursus revertatur ad iudices appellationís causa, alije quidem omnibus liceat uti partibus, tanquameleos non contigissetdeserere quidem appellationis iudicium, ad electos autm venjsse, non tamen posse uti,quod biennium praeteriit. Nam qui semel iudices alias elegil, non est iustum, ut taciturnitatem culpet eius, qui propterea laesus est, quia ¡in, quae gesta sunt de electione iudicum, credidit, et ideo non est exeecutus, noque comple. vit litem illic, ea quod apud iudices filos alt exercitum (9) negotium.
Mandamos, pues, que el mencionado negocio, del que se nos han, hecho saber estas cosas en nada sea perjudicado por el transcurso del tiempo, y que no sea firme la sentencia del juez una vez interpuesta la apelación, sino que se ventile esta ante tu gloria, y reciba legal terminación, aunque haya transcurrido 6 transcurra un tiempo diez mil veces mayor que el de un bienio. Pero en lo sucesivo, en todo negocio en que se haga alguna tal cosa, si, en medio del litigio promovido, 6 no promovido, ante ante el juez de la apelación, fueran elegidos algunos otros, y por esto transcurriera el bienio, dentro del que es menester que los jueces de la apelación decidan el litigio, y por cualquiera circunstancia volviera de nuevo la causa á los jueces de la apelación, séales lícito ciertamente á laspartes utilizar todos los demás trámites, como si no hubiese acontecido que ellos abandonaron verdaderamente el juicio de la apelación, y recurrieran á los árbitros elegidos, pero que no pudieron utilizarlos, porque transcurrió el bienio. Porque no es justo que elque una vez eligió otros jueces culpe el silencio del que fué lesionado por esto, porque dió crédito á lo que se hizo sobre la elección de jueces, y no prosiguió ni terminó el litigio allí, precisamente para que el negocio fuese ventilado arito aquellos jueces.
Epliogus
Epilogo
Hace igitur ¡u omni negotio servari apud tuum foruin volumus, eL in omni alio, ubi seeundum appellationis iudicatur sebema, quatenus nihil iniuste circa nostros subiectos agatur. Si vero etiarn post, quam deseruerint electos íudiees, biennii transeat teni pus, tune confirman (10) seutentiam seeundum constitutiones de hoc factas a nobis. Quod etiam deinceps fu omnibus futuris secundum hos modos uegotiis valere volurnus, allis omnibus, quae de appellativis certaminibus priseis dieta sunt legibus, et a nobis in legum conseripta sunt codicibus, in propnia virtute manentibus.
Por tanto, queremos que en todo negocio se observe esto en tu tribunal, y en todo otro en que se juzgue en forma de apelación, á fin de que nada se haga injustamente respecto á nuesfros súbditos. Mas si también después que hubieren abandonado 1. los jueces elegidos transcurriera el tiempo del bienio, sea confirmada en tal caso la sentencia con arreglo á las constituciones sobre esto hechas por nosotros. Lo que queremos que valga también en lo sucesivo en todos los futuros negocios análogos, subsistiendo en su propio vigor todó lo demás que sobre las contiendas en apelación se dijo enlazan. tiguas leyes, y fuá escrito por nosotros en los códi-
Dat. V. Id.... imp. DN. IUSTINEANIPP. A., anuo XIII., AP1ONC V. C. Cons. [539.]
gos de las leyes. Dada á 5 de los Idus de..... en el ao décimo tercero del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto porpétuo, bajo el consulado de APIÓN, varón muy esclarecido. [5391
i' Post.. g Con l.; rcscnpto, el cdd. Ui, ml., y Tr&; sen. pto Bk. cd. eereoiípadi. (!) abutf adyersarinm, Blc. cd. estereotipada. (5) El cód. Hamb., oportoret, Port.; c,portet, TM., y
Con.
(s) El cád. flamb.; perseeutum, las cd.
(5) perexeresrl. el cód. llamó.; acaso el antiguo tradzLcter latino escribió proorceri.
(6)as, el cód. Hamb. (1) .il cóci. Ramb., y TrId.; excessertt, Por&;y (8) oportebat, Ele. 49) exeratistiUn, el cód. Hamb.. y Trid. (10) El cód. llamó.; vlumus, adicionan las cd.
Cozu.
334
NOVELAS.—OoNTrrVC1ÓN XÇII
cONSTÍ XCII
(1)
•
• CONSTITUCION XCII
tT StNWPROHIBITIONE MÁTRES DSBITRICSS ET CRED1TRICES TUTELAM GERANT MNOR.UM , NEQUE It3SIURLNDUM PRAESTEN7, QUOD NON VENIENI' AD SECUNDA TOTA
DE QUE LAS MADRES DEUDORAS Y ACREEDORAS DESEMPEÑEN SIN PROHiBICiÓN LA TUTELA DO LOS MENORES, Y NO PRESTEN JURAMENTO DE QUE NO PASARÁN A SEGUNDAS NUPCIAS
(Cali. VII. tIL 4)
(Colección VII. título 4.)
¡ntp, LUST1N1ANUS Aug. I0ANN1, 901i05i8W1W sacrorum per Orientem Praetoriorum Praefecto iterum,
El .Emperador JUSTINIANO, 4li9113t0, ¿JUAN, segunda eez gloriosisimo Prefecto de los Pretorws de Oriente, J!xconsul y Patricio.
Praefatio.
PrefaciO
• Nuper scripsimus legem super cura minorum (malignitates, quae circa coa fiunt ex frequentibus litibus, quae apud nos agitatur,invenientes), quatenus nullus obligatus eisistens minoribus, ant obligatos coa babero se diceus, curani exerceat, no forsan in potestate rerum factus agat aliquid circa ininorem malignitatis. Et lex ¡pisa rata nobis att et ex .praesenti firmata.
Hace poco que escribimos una ley sobre la curatela de los menores, (por haber descubierto en 'virtud de frecuentes litigios, que ante nosotros se ventilan, las maldades que respecto ellos se cometen), k fin de que ninguno que estuviera obligado á. los menores, Ó que dijera que él los tiene obligados, desempeñe la curatela, no sea que acaso constituido en poder de los bienes haga alguna cosa mala contra el menor. Y esta misma ley quede ratificada y al presente confirmada por nosotros.
Cap. 1
Capitulo 1
Quia vero matribus volontibus euram babero minorum, et petentibus secundum 'veteres et noatias legos curani subire, obiecta ent contra nostram intentionem ab aliquibus non recto huiusmmdi constitutio, volumus in lego boc dicente (2) matruni excipi personas. Primum quidem causani introductam pro minoribus semper prohibere, nunc
Mas cono h. las madres, que querían tenor la curatela de los menores, y que podan con arreglo
E4rconsuU et Patricio.
á. las leyes antiguas y Li las nuestras d050inpeflar la curatela, se les opuso contra nuestra- intención y sin razóñ esta constitución, queremos que en la ley quedice esto se exceptúen las personas de las ma
sive dotes, sive oponsalitias. largita.tes exigant (3), sive aun debita babeant sive matres ad minores,
dres. En primer lugar ciertamente, estimamos ahora muy necio prohibir cosa que siempre fué introducida en favor do los menores, y en segundo lugar no oponga nadie la misma constitución Li la madre y á otros. Porque como el piadoso amor de la naturaleza hacia los hijos la pone Li ella muy al abrigo de toda sospecha, no teniendo aquéllos ninguna necesidad de favorecer 8. loa hijos, con razón no se les ha de denegar esto Li las madres. Y por ello tengan las madres con arregló 8. la antigua observancia, si renunciaran y obligaran sus bienes, según antes estuvo en uso, licencia rara ser tutoras de sus hijos, y no temer tal excepción, sino que respecto Li ellas sea esto lo mismo que si hubiese acontecido que desde un principio no se escribió ley sobre este particular. Por lo cual, ya si exigieran dotes, ya si donaciones esponsalicias,ya si tuvieran otras deudasó las madres Li favor de los menores, 6 los menores 8 favor de sus madrs, acaso por motivos provenientes del padre, 6 aun propios, (porque cualquieraque piense y considere encontrará muchas), queden ellas Integras para ambas partes, debiendo ser juzgadas y hechas efectivas con arreglo 8. las anteriores constituciones, ya, si la madre desempefiara la tutela de hijos legítimos, la si de naturales.
00V.11
Capitulo U
Quia vero inultani habemus formidinem, no faci le iusiuranduni por magnum deuni detur, et hoc praevaricetur, propterea credidimus (4) oportere
Mas como tememos mucho que con facilidad se jure por Dios grande, y en esto se prevarique, por ello hemos creído que convenía enmendar también esta ley, que quiere que las madres, cuando hayan de desempeñar la curatela de sus hijos, presten ju-
ineptiesimum existimamus, deinde nullus eandem ooustitutionem obiiciat niatri et Mus. Quum illam namque naturao amor pius circa filias sine suspidone faciat quam plurimum, lillo nuliarn babenti-
bus ad fijos favoris neceositatein, rente non est matribus deroganduni. Ideoque licentia Mt matribus secunduni antiquam observationem abrenunciantibus et obliantibus suso res, sicuti prius schema fult, et tueri ffliós, et talem praescriptionem non formidare, sed ¡la super ha osan, ac si nec ab iñitio contigisset legem iii hoc seribi. Quaproptor sive minores ad matres, et patornis forsan oecasionibus ant etiam ex proprilo (muita nanique qn!libet oogitans et cona¡ adinveniet), sint hace integra utrique, secunduln priores constitutioneo iudicanda et tractanda, sive legitimoruni, sive naturaliun' mater filiorum tutelam gerat.
et bane emendare legeni, quae vult matres, dum suoruin filiorum curam gesturae sint (5), iusiuran-
(1) El tavto antiguo (Novela 1GEV.) se haUa en fiat, y
$ortna.-Hay un epitome en Athan. XIII. 2. y en las Bus. JCXXV7I. IR Schoi. a.—%ulian. Const 87.— La oerstdn taUna ea ¿a anti0, gioeizdg (2) Coftt. ar margen i Bk Iniee hoe dtcentea1 el cdd. Humb.; tu lege,, hoa d nteui Tría., Parc., y cont.
(3) Bh. cd. estereotipada; exiguntur, si cdd. Hamb. Trid.,
y Cont.: exlgniit, Port. (4) .t cód. Hamb., k. Z'rld.; credimue, en lugar de crodidimun, Port., y- cont. (5) El oód. ¡lomb,; sunt, Las ed. -
:NOYELkS.oONsTITT3oI6N XCII
3$5
dum iurare, quod ad secundas nuptias non venieni, et toties seimus praevaricatani legem, et iusiurandum periurum datum quoties paene datum est, ut peccatum apertissimum esset, quia hoc intuIimis iusiurandum ad praevaricandum. Non enim eo, quod aliquae servaverunt iusiurandum, propterea oportet et eas, quae exhonorant eum, habere eccasionem impietatis in teum. Nam quod raro fit,. sicut etiam vetus sapientia docet, non observant legislatores, sed quod fiL plerumque, et respiciunt et medentur. Propterea igitur sancimus, aliam quidem observationem, quam in matribus observamus, valere secundum achema (1), et abrenunciare. ese et Vellejano Senalusconsulto, et onini auxilio, eL omnia agere, quae prius decreta sant, iusiurandum vero non praeberi, sed sufflcere abre. nunciatiouem solam Velleiani, eL aliorum omnium, et, de secundis nuptli, nullo iureiurando de hoc dando, mox lamen, ut secundas contraxerit nupLise, repente expefli a tutela, et ea agi, quae, si eam iurare contigisset, perferret, semel in iudicium mentita, eL praeponens propriae confeesioni et depositioni secundas concupisoentias.
ramento de que no pasarán 4 segundas nupcias, pues sabemos que se violé la ley y que se cometió perjurio casi tantas veces como se prestó el juramento, de suerte que sería evidentísimo pecado, que impusiéramos este juramento para que fuese violado. Pues no porque algunas hayan observado el juramento conviene que las que lo desconsideran tengan ocasión de impiedad para con Dios. Porque, como también enseña la antigua sabiduría, los legisladores no consideran, toman en cuenta y remedian lo que rara vez acontece, sino lo que sucede de ordinario. Por esto, pues, mandamos que todas las demás formalidades, que observamos respecto á lasmadres, subsistan en su propio estado, y que renuncien ellas al senadoconsulto Veleyano, y á todo auxilio, y que hagan todo lo que antes se decreté, pero que no se preste el juramento, sino que baste la sola renuncia, del senadoconsulto Veleyano, y de todo lo demás, y de las segundas nupcias, sin que sobre ello se haya da prestar juramento; pero que tan pronto como hubiere contraído segundas nupcias, sea inmediatamente excluida de la tutela, y se haga lo que ella hubiese-de soportar si hubiese acontecido que hubiere jurado, porque ya una vez mintió en juicio, y antepuso 4 su propia confesión y declaración su segunda concupiscencia.
Epilogu.
Epilógo
Haecigitur 1exsuér pietate siL posita; ut enim non iniurietur in ahquo honor ¡u deam, hace a nobis sanoita sunt ut ex nune valeant, tua celsitudine manifestam faciente banc legem in provinclis omnibus. Hin enixn gloriosiseimo praefecto huius fellcissimae civitatis, cui haec curse sunt, de bis transmisimus legem, ut providentia eies et claris. simi (2) praetoris, cui hume partis cura est, in omni tempore servari(3) et ex nune teneat,quatenus in ommi pupillari substantia omnis cautela at circa res winorum custodias, et praecipue ut eum subtilitate descriptiones flant, praesente quoque clarissimo ¡criba, cui de talibus cura commissa est, et alije, cui consuete talibus interveniunt, subtiliter et fideiussionibqs dandis, et omnibus agendis, sicut nostris decernitiir legibus, providentia clariesimi praetoris, cui hulus partis cura est. Proponatque eam ¡pse in hac regia civitate, utomnibus sit manifesta, eL nullum lat.eant, quae a nobis sancita sunt. De hoc enim legem, sicut oportet in provincija servarii glorioassimis praefeotis sacroruni nostrorum praetoriorum destinavimus.
Dat. V. idus Octobr. (4) Constant., imp. DN. ¡uSTINUN1 PP. A. anuo XIII., AP10NE V. C. Cóne, [539.1 (1) prlue ichema, ea lugar de secuuduw echema, se lee en Bis.. () El cód. llamb.; vid c1ar1tim4 ¿a. ecl.
a
Por tanto, quede establecida sobre la piedad esta ley; pues paraque en nada lea injuriado el honor debido 4 Dios ha sido sancionado esto por nosotros, de suerte que desde ahora tenga validez, haciendo tu excelsitud manifiesta esta ley en todas las provincias. Porque por esto.hemos comunicado al gloriosisimoprefecto de esta feicisinia ciudad, á quien corresponde el cuidado deestas cosas, la ley sobre estos particulares, para que por su providencia y la del muy esclarecido Pretor, á. quien corresponde el cuidado de esto particular, sea guardada en todo tiempo y tenga fuerza desde ahora, de suerte que tratándose de cualesquiera bienes. Pupilares se preste toda caución para la custodia de los bienes de los menores, y principalmente se hagan inventarios con, escrupulosidad, estando también presente el muy esclarecido escribano, 4 quien esta encomendado el cuidado de tales cosas, y los demás que por costumbre intervienen en ellas, debiéndose dar con escrupulosidad también fianzas, y habiéndose de hacer todo, según se manda en nuestras leyes, por providencia del muy esclarecido Pretor, 4 quien corresponde el cuidado de este particular. Y expóngala él mismo en esta real ciu-. dad, 4 fin de que sea manifiesta para todos, y 4 nadie se le oculte lo que ha sido sancionado por nosotros. Pues, como es menester que sea observada en las provincias, hemos enviado la ley, esto 4 los gloriosísimos prefectos de nuestros sacros pretorios. Dada en Constantinopla 4 5 de los idus de Octubre, en el año décimo tercero del imperio del señor JUS2INIAW0, Augusto perpétuo, bajo el consulado de APION, varón muy esclarecido. [539.] 3) eervetur, Bis.
(4) El cód. Hamb., y Cont.; Idibus Octobr., Af.han.
NOYRLJ.--OONTZTUOlóN 101V
CONBT. XCIV (1)
CONSTITUOXON XCIV
DE ADMIN1STRATORIBUS
DE LOS ADMINiSTRADORES
(Coil. Vil. tu. 5.)
(Colección Vil. titula 6.)
Imp. ItIST1N]ANIJS Aug. Io&inn, g1orio8ssimo por Qrjengem Praeororum Praefeceo iterum, Ezcon-
EL Entpera4or JUSTINIANO, Augusto, 4 JUAN, segunda e: 11oPioiSimo Prefecto de tos Pretorios de Oriente, EroMut ordiwio y Patricio.
Pra.ofLtio
Preftoio
1am tuidem novicnus. positam legem, 'volentem ces, qui la cingulis fueriul sivo civifibus sive militaribus, noque si removeantur ab administratione, discedere indé non poase, antequam dios quinqus. ginla in metropolibus commorentur, publico apparenles, et convenire volentibus satisfacientes, el (2) Ut nec por occasionem hinc (3) evocationis posslnt a provincia discedere, et vol si quid egerint tale, rursus oes ad provinciam destinan. Invenimus aut.em aliquos sic exsistentes audaces, u etiam bac posita lego, antequain discngerentur (4), praosumorent derelin4uere provincias, et ad bano felicissimam clvitatem venire, tixnore a se gestorum, el no justa perferrent horum, quae deliquerunt..
Ciertamente sabemos que hay ya establecida una ley, que quiere que los que hubieren e4ercido magistraturas, ora civiles, era militarsi, si fueran removidos de su administración, no puedan marcharse de las metrópolis sin que antes residan en ellas cincuenta días, presentándose en público, y dando satisfacción á 10K que quieran demandarlos, y que ni con ocasión de su llamamiento dé allí puedan salir de la provincia, y que, si hubieren hecho alguna tal cosa, sean de nuevo enviados á. la provincia. Poro hallamos que algunos son tan audaces, que, aun estando establecida esta ley, se atreven, antes de ser privados de su cíngulo, á abandonar las provincias, y á. venir á esta felicísima ciudad, por temor de lo hecho por ellos, y para no sufrir lo que es de justicia por aquello en que delinquieron.
Cap. 1
Capitulo 1
Sancimus igitur, nulli penitus licentiam esas cuinscunque provincias ludid, et orientalium, el occidentaUum, et ex utroque, eam relinquere ante, quam deponat cingulum, sed etiam postea (renovamus enim vetustatem) quinquaginta commorari dios, publico apparentem in provincia, in qua administravil; gesta quoque monumentorum conficore, secundum quae advenit provinciae(5), nl sil palam, sive ilduciam habeat in suis .acti bus, uve etiain non. § 1.—Si quis autem adrninistrationcm adminietrana aliquam militarem vol civilem, aut etiain remotus ab ea relinquat próvinciam, administrans mqui4em adhuc ea, d um (6) relinquil citra nostram i ussionom, ipse quidem maiestatis reus sil, in provinciam vero denuo destinatus, postquam accusantibus satisfecerit, tuno maiestatis novissimas sustinebil poenas. Si vero deponens cingulum deinde non moretur tunc (7) legitimis diebus publico cuncho semetipsum ostendens, et (8) fugiat de provincia, quse dudum a nobis de hoc saneita sunt valere. § 2.—lflud autem omnibus praedicimus, ut, dum aliqui acceperint clugulum, tueantur illud, suecossoros aut,em eme (9) cinguli tactos solere (10) non ultra termines mittere quae vocantur interdicha, noque removere quidem praesides, ipoos autem aut moroso iteragere, ant hie degere, ant ad aliquas alias prius ¡re provincias, patriam visuros, el quaeaunque fortuitis et blandientibus hominihus consuela sunt, sed velociter ad administrationem me, cujus regimina susceperunt, ut non aIii quidem removeantur, alii vero non ami, el provincia Úno ¡udice maneat; sed ante duos solum.dies, quam ad
As!, pues, mand,a.mos, que absolutamente ningún juez, de cualquiera provincia que sea, así 'do las orientales, como de las occidentales, y. de una y de otra parte; tenga licencia para abandonarla, antes de dejar el cíngulo, sino que aun después, (pues renovamos lo antiguo), permanezca cincuenta días, mostrándose en público en la provincia, en la que ejerció la adrninistrición; y levante también actas de lo que sucedió en la provincia, para que sea manifiesto, si tiene, ó no, confianza en sus actos. . 1.—Mas si desempeñando alguien una administración, militar ó civil, 6 aun si habiendo -sido removido de ella abandonara la provincia, estando ciertamente administrándola todavía cuando sin orden nuestra la deja, sea él, ó. la verdad, reo de lesa majestad, pero enviado de nuevo .á la provincia, después que. hubiere dado satisfacción ti sus acusadores, sufrirá las ultimas penas por el delito de lesa majestad. Pero si, al dejar el cíngulo, no residiese despuów los días legales in ostrándose en público ti todos, y huyera de la provincia, esté en vigor lo que sobre esto fué antes sancionado por nosotros. § 2.—Mas les mandamos ti todos, que, cuando algunos recibieren el cíngulo, lo conserven, y que los que fueron nombrados sucesores de este cíngulo no suelan enviar más allá de los limites los que se llaman interdictos, ni remover ciertamente los presidentes, ni 6 hacer ellos mismos morosamente el viaje, 6 residir aquí, 6 dirigirse á algunas otras provincias, para ver su patria, y para lo que es de costumbre en hombres afortunados y queso regalan, sino que vayan rápidamente ti la administración, cuyo régtmeá recibieron, ti fin de que ciertamente no sean unos removidos, y otros no se hallen allí, y la
uU ordinario et Patricio.
(1) El sexto qrlego !Nooela XCV.) se halla en fiat. Scrimg.—Hay un apigorne en Athan. IV. 18. —luijan. Con@. 88.—La versión Lettna es ¿a antigua glosada. S) EL cdd. ¡lamb., y Trid.; et, omUenia PorL y Cont.
(a) ble, Trid.
(4) antequam diatinguerentur, el cód. Hamb., antequam deiretur efngutu, T5-id. (5) sesundum quam ezcadlt provincia dlem, 8k.
(4) quldem, qn! cern, Bk. (7) tuno, omítela BLe. en su ed. estereotipada.
(8) sed, BJe ed. es lereqtlpada. (9) El cdd. Jiamb., yTrid ; ele, en lugar de elus,se tesen (10) eolum (?), el cód. Hamb.; s oles, TrW. Omite esta pa-
Port.,y Cbnt,
labra Bk., y en el texto griego no hay ninguna que 4 ella corresponda.
NOVELAS.—coNsuoIóN 10V
provinciam accedanL, in qua qui cinguium habet est, mítiere ad eum amica.bilem epistolam, volentem offlcium destinan ad occursionem eius, et usque tunc annonas accipere in cingulo exaistentem, et gubernantem eum; et non ex codicillis cmguli iudicari (1) tempus, neque praeceptis tuae sedis, sed ex quo, sicuti dictum est, in provinciam ipsam acce8seriL (2), illius accipere reipublicae ernolumenta (3), usque tuno (4) eum, qui in rebus exstitit (5), ea percipere, eL alium nullum omnium (6). Non .enim possibile neque pórtabile est omnino sine iudice relinqui proyineiam, statuto quidem quasi aliquo.ab eo, qui a nobis ordinatus est, ut eius imp)eat locum, homine forsan rerum non habente experimentum, ilI& varo, qui in ipsis operibus est, et discedente de provincia, antequam adveniat tempus, et fraudando emolumentis, quae eum accipere oporte, doneo deponat clugulum. Deponet autern id, dum •succeasor accesserit in próvinciain, ante duns solum dies, quam provinciam ¡ile ingrediatur.
33
provincia permanezca sin juez; pero solamente dos
dias antes que lleguen á. la provincia, en que está el que tiene el cingulo, envíenle á éste unaepistola amistosa, pidiéndole que les mande los oficiales á su encuentro, y hasta entonces reciba las annonas el que tiene eLctngulo y desempeña su cargos y no se compute el tiempo desde las óredenciales del cíngulo, ni desde los preceptos de tu sede, sino que desde que, según se ha dicho, hubiere llegado á la misma provincia, reciba los emolumentos de aquella república, y hasta entonces percibalos el que está en funciones, y no otro alguno. Porque no es en modo alguno posible ni tolerable que la provincia sea dejada sin juez, como si ciertamente por el que fué nombrado por nosotros se hubiera constituido, para que ocupe su lugar, alguno, hombre que quizá no tenga experiencia de las cosas, y el que está en funciones se fuera de la provincia antes deque llegue el tiempo, y hubiera de ser defraudado en los emolumentos que debe percibir hasta que deje el cíngulo. Mas éste lo dejará, cuando su sucesor se acercare á la provincia, solamente dos días antes que entre en la provincia.
Epilogu
Epilogo
Quae omnia custodiri a sede tuae celsitudinis in perpetuum volumus, et mor, ut cognoveris adatitiase eum provinciae, ex illo transponere emolumentain suocessorem, alioqui ministrare ea priori, secundnm quod, a nobis dispositum est, denso in provinciam successor veniens semetipsum subiectis ostendat. Quae igitur pIouerunt nobis et per hanc sacram insinuata sunt, legem, tua celaitudo operi offeotuique tradere festinet.
Todo lo que queremos que perpétuamente sea guardado por la sede de tu excelsitud, y que tan pronto como supieres que él se presentó en la provincia transfieras de aquél á su sucesor los emolumentos, y que fuera de este caso se los suministres. al primero, según lo que por nosotros se ha dispuesto, basta que, llegando el sucesor á la provincia, él mismo se muestre á los súbditos. Por tanto, apresúrese tu excelsitud á llevar * ejecución y efecto lo qué nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley. Dada en Constantinopla al día de las Calendas de Noviembre, en el año décimo tercero del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétüo, bajo el consulado de AP1ÓN, varón muy esclarecido. (539.]
Dat. Kal. Novémb. Constan¿., imp. DN. ¡USTINIANI PP. A. ana. XIII., APIONE V. C. Cona. [539.]
CONBT. XCV (7)
CONSTITUCION XCV
DE EXSECUTORJBUS, ET DE JIS, QUI CONVENIUNTUR ET RSCONVSNIUNTUR
DE LOS EJECUTORES, 'Y DE LOS QUE SON DEMANDADOS Y RECONVENIDOS
(Ccli. Vil. tit.
(Colección VII. titulo r.)
?.)
Imp.
IUSTINIANUS Aug. IOA,NNI, 9/.orioausimo Orienta. liusn Praetoriorum Praeje oto iteruni, Exconsut ordtnarjo et Patricio. -
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á JUAN, segunda se;gloriosisimo Prefecto de los Pretorios de Orieiite, Ezconsul ordiiiarto y Patricio.
Praefatio
Prefaoio
Quoniam calumnias .(8) odimna et omnem tergiversationem aversamur, propterea huiusmodi actuB egare legitimis medelis existimavimus. Didicimus enim, quia quidam non habentes ullam obligatioacm, sed unam utatuentes voluntatem eun jis, qui
- Como odiamos las calumnias y tenemos aversión á Lo la tergiversación, por eso hemoscouaid erado que necesitaban de los remedios de una leytaIes actos. Porque hemos sabido, que algunos que no tienen obligación alguna, pero que establecen concierto de voluntad con los que son ejecutores en las causas, citan ti algunos, y después les dirigen los libelos, y cuando los demandados han sufrido quebrante, Los abandonan yac marchan, causándoles un gastoirre. parable. Y esto se hace todavía más en las provincias, estableciéndose comunión de lucros entre los mismos demandantes y los ejecutores de las causas.
causas exsequuntur, conveniunt quosdain, deinde
libellos dirigunt, et dum damnum pertulerint fu-
¡entes, deserunt eos, et proñciscuntur, ¡ncurabilceis dantes dispendium. Et boo adhue ampiius n provineiis committitur, communione lucrorum Ipsis convenientibus et causarum exaecutoribus proficiente. (1) Rk.;iudlcara, el cód. Ra,nb., y Las ed. (5) RL cód. Ramb.; acceselt, Tri4. ageosserint, Port. y ConL;Ipsa accesserk, Ríe. @d. estereotipada. (3) Parece que se debería escribir ¡lilas accipere reí publica e!noiumeizta, 6 lo que escribe Ríe, en so *d. es.ereohpada: filmo scclpre publica emoinmenta. (4) autem, adiciona .8k. ?OMO VI —48
exelstU, BM. ecl. estereotipada. (8) El cc$d. Hamb; omnlum nnlium, las ecl. (71 El testo griego (Novela Xe VI.) se halla en ¡IaL y ()
Scr img.—Athan. V. 1.—luitan. Const; 89.—La ueraidn latina es La antigua glosada. (8 EL cdd. Ramb., caiumniam, ?asad.
338
ÑO'vaLAL—OON8TITuoIÓz4 XC,
Cap. 1
Capitulo 1
No igitur hace iugiter committantur, saneimus, non aliter actores libellos dirigere, et damni oecasionem praebero convan Lis, antequam cautiouem exponani et in fugientem, et innegotil exaecuto-
Allí, pues, para que esto no se corneta siempre, mandamos, que los actores no envíen de otra suerte los libelos y den ocasión de perjuicio los de-
rem, quia intra duos mansos omnibus modis litis ccntestationem facient apud iudicem, out si boa non egerint, onine damnum eveniena convento restituent duplum (1), non transcendente cautione triglnta et sex aureos.
mandados, sin que antes den así al demandado y al ejecutor. del negocio caución de que de todos modos harán dentro de dós meses ante el juez la contestación de la demanda, ó do que si no hubieren hecho esto, restituirán en el duplo al deman-
dado todo el daño que le resulte, sin que la caución exceda de treinta y seis áureos.
Cap. U
Capitulo II
Illud quoque roInereri óompetentem corroctionem decet. Adiit onu (2) quídam docena, quia in coriventionem (3) fecit obligatum sibi apud quandam gtoriosissimorum nostrorum íudioum, deinde qui factus est in 000ventione, tanquam et ipse actoram obligatum habana, eum apud alium traxit iudicem, et aliquid inopinabilo 1ebat. Quia enim uterque seorsum actoris obtinuit (4) offioium, miserandurn quiddam et risibile indo veniebat; mox enini quum voluisset aliquis propriam muyere litem, repente ¡a, qui ex diverso convenerat, apu d alium iudicem trahebat eum, apud quem ipse sortitos fuorat iudicem, et alterutros protrahentes, unmortaliter permanseru nt litigantes. § 1.—Saucimus iitur, si quia obnoxium arbitratur babero eum, qui contra se conventionem ex-
También conviene que esto reciba competente corrección. Porqucuno se nos presentó manifestando que hizo citar ante uno de nuestros gIoriosIsinloB jueces áotro que le estaba obligado, y después el que fué citado, como teniendo también obligado al actor, llevó á éste ante otro juez, y resultaba algo inesperado. Pues como cada uno de ellos obtuvo por separado la calidad de actor, resultaba de aquí cierta cosa lamentable y risible; porque inmediatamente que uno quería ventilar su propio litigio, el otro que lo había citado por diversa cosa lo llevaba al punto ante el otro juez, que á él le habla correspondido como juez, y haciéndose comparecer el uno al otro permanecieron litigando perdurablemente. § 1.—As!, pues, mandamos; que si alguno considera que tiene obligado al que contra él presentó
posuit, non apud alium iuclieem, sed apud eum moxa principio convenire, es eundem case ludi-
cern in utroque negotio. Si vero forsan displieuerit, apud queni litem sortitus est, mdcx, licet el etiam hoc emendare. Viginti enim dierum inducias dantibus nobis post libelli transmiuionem, post quam (b) oportet litem contestan, licet intra praedictam suspensiononi refutare quídam illum, silum vero meron, apud c1uem iterum simuliter utramque exerceri eompetit litem, et eiusmodi artes in nullo flor¡, sed unumquamque proprio ¡une uti. Si itaque tacuerit, deinde postea voluerit causani apud alluxn iudicem movere, necessitatem eum habano sustinene terniinum eius litis illatae sibi ab so, qui eum in iudicium traxit, et duni finem lis aceeperit, tune eum anam causam apud alium iudicem proponere, ut ita tales eorum auferamus artes et in alterutros calumnias.
cítación, comparezca no ante otro juez sino ante el que desde un principio compareció, y éste mismo sea juez en ambos negocios. Mas si no le agradara el juez ante quien entablé el litigio, séale también licito remediar esto. Porque dando nosotros el término de veinte días después de la entrega del libcio, pasado el cual es menester queso conteste la demanda, es licito que ciertamente dentro de la susodicha trégua recuse á aquél, y obtenga otro ante quien corresponde que de nuevo se ventilen del mismo. modo ambos litigios, y se reduzcan á la nada tales artificios, y cada cual use da su derecho. Y así, si se callare, y luego después quisiere promover el litigio ante otro juez, tenga é[ necesidad doesperar el.término del litigio que se le promovió por el que lo llevó á juicio, y cuando el litigio hubier3 recibido término, promueva entonces él su propio pleito ante otro juez, para que dé este modo impidamos tales artes suyas y las mútuas calumnias.
Epilogus
Epilogo
Quae igitur placuerunt nobis et per hane sacram daclai'ata sunt legem, tus colsitudo operi offectuique tradero festinet. Dat. Kal. Novexnh. Constant., imp. DN. IUSTIN1ANi PP. Aug. anuo XIII., APioNa V. C. Cono. [539j
Por tanto, apresúrese tu excelsitud á llevar á ejecución y efecto lo que. nos ha parecido bien. y ha sido declarado por medio de esta sacra ley. Dada en Constantinopla el día de las Calendas do Noviembre, en el año décimo tercero del imperio
(1) te duplum, Port
(2) EL cdc!. Hamb., TrkL., g Port.; nos, Cont. J) El cdc!. !kunb., 7r4., g Con conventione, Port.
del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de APION, varón muy esclarecido. (539.] (4)
obtfnent, .L cdc!. Hamb.; obtinet, ¿a8 cd.; obtiuebt, Bk.
() qnu, Wc.
NOVEL&$.—QONSTTTUIMÓN XCVI
39
OONST. XCVI (1)
CONBTITUØION XCVI
DE ASQUÁLITATE DOT]S ET PROPTER NUPTL%S DONATIONIS, ET DE (2) AUGMENTO DOTIS ST ANTE NIÍPTIAS DONJLTIONIS, ET (3) DE PRIVILEG1O DOTIS, QUIA. (4) AUIS PRAEPONATUR (5) PRIVILEG1IS; ET UT LIXC1PILNTUR HOC PRIVILEGIO CRED1TORES IN EPdTIONE MiLITME; ST DE DOTE REMEANTS AD PATRM, ET RURSUS DATA PRO SADESI FILIA SECUNDO VIRO EV DE DOTIS COLLATIONE INOPE MARITO MORIENTE
DE LA IGUALDAD DE LA DOTE Y DE LA DONACIÓN POR CAUSA DE NUPCIAS; DEL AUMENTO DE LA DOTE Y DE LA DONACIÓN DE ANTES DE LAS NUPCIAS; DEL PRIVILEGIO DE LA DOTE, PARA QUE SEA ANTEPUESTA A OTROS PRIVILEGIOS; DE QUE SEAN EXCEPTUADOS EN ESTE PRIVILEGIO
LOS ACREEDORES POR COMPRA DE UN CARGO; DE LA DOTE QUE VUELVE AL PADRE, Y ES DADA DE NUEVO EN iNTSII.S DE LA. MISMA H1J A Sil SEGUNDO MARIDO; Y DE LA COLAC1ON DE LA DOTE MURIENDO POBRE EL MARIDO
(Cali. VII. III. 8.)
(Colección Vi¡. título 8.)
Imp ILISTINIANUS Aug. IOANNI, glorioaissimo OrientaUuni Praetoriorum Praejecto jJ,erunt, Eaaonsuti ordinario et Patricio.
El Emperador JUSTINIANO, Aiqusto, á JUAN, sepunda vez gloriosiaimo Prefecto de ¿os Pretorios de Oriento, ¡xconsul ordinarioy Patricio.
Praefatio
Prefacio
Quoniam plurimas in legibus quaestiones vide- Como vemos que en las leyes se promovieron mus et circa primas nostras nativitates, id eut muchas cuestiones tanto respecto á nuestros prinuptias et filiorum procreationes, motas, et .circa meros días, esto es, sobra las nupcias y la procreanovissima, quale est aliquid voluntatum et testa- ción de los hijos, como en cuanto á las últimas comentorum, cogitatio (acta ccl nobis nuper peracru- sas, cuales son algunas relativas á las Voluntades •tari et agnosoere, quid volons nobis antiqua lex y á los testamentos, formamos hace poco el propósuper dotis instrumentis, iuensuram quidem pa- sito deinvestigar y conocer qué es lo que quiere ctionum nuptialium mIer alterutos aequam caso nuestra antiga ley sobre los instrumentos dotales,
et masculos el fçminas (6) vulI, el aequalitatemque requiere que sea ciertamente igual la cuantía at eorurn, qui ad invicein copulantur, et (7) de los pactos nupciales entre unos y otros, así varo• pena non aIii quidem mediam forte dat suputan partem, nos como hembras, y que pondera la igualdad de alter¡ vero tertiam aut quartam, sed ex medio Ira- los que recíprocamente se unen, y no concede cierbena aequale utrinque exigil fien pactuzn, aut me- lamenteque ¡Be estipule para uno acaso la mitad, y diam dicimus in utroque constituenu, ant tertiam, pára otro la tercera ó la cuarta parte, sino que parant quanlam, ant quantumcunque (8) contrahentes tiendo del medio exige que por ambas partes se voluerint, hoc autem non multo prius quaeaivit, nl haga un pacto igual, queremos decir, que respecto et. (9) ipsorum, quao dantur, aequae sint mensu- á ambos establezca la mitad, ó la.tercera, ó la cuanrae, sed allis quídam permisil in milla forsan aut ta, ó la parte que quisieren los contrayentes, pero in duobus millibus aureis lacero dationem (10), aut que no mucho antes requirió que fueran también in quantumcunque voluerint,aliis autem non tan- iguales las cuantías de las mismas cosas que se tum (11), sed in.minus (12), ut aequalitas in verbis dan, sino que ciertamente les permitió á unos que solis ei lilteris puro, sed non in rebus ¡psis quae- hicieran dación acaso de mil óde don mil áureos, reretur ó de cuantos quisieren, pero é otros no de tanto, sino de menos, de suerte que la igualdad se buscase solamente en las palabras y puramente en ¡o escrito, pero no en las mismas cosas. Cap. Hoc igitur ante alia universa corriginius, aequaha in dotibus case et propter nuptias donationibus el ea, quae offeruntur, el ea, quse in stipulationem deducuntur, pacta, etatantam quidem quantitatein conacribere virum, quantam al mulierem, tantum quoque lucrum stipulari, el ex tanta parte, ex quanta volueriut, aequalis tomen mensuras. Non enim aliter iustitiae el aequitatis servabitur ratio, si negotiative alterutros circumveniant, el vid eantur quidem aequas facere stipulationes, prO vero autem inaequalin maneat effeetus, non prius quanfitate datorum eadem consistente, irrideri (13) vi. deatur undique lex, si [lic quidem conscnibat duo millia surcos, mulier autem sex millia forte in do1am offerat, el atipulentur, alterutros quartam con(1) El te=to griego (Nosela XC VIL) u halla en Eal. y Scriing.—A than. X 6.—tullan. Con. 90.—La i,er4lón latina
ølaaiigua glosada. (5) Trid y Port.; d omitela Cont. (1) El M. Hamb., Trid., y Pon.; el, omítela Cont. (4) El cóci. Hamb., Trui.,y Cont.qnod, Port. (5) ES oód. Hamb.; praepoaltur, Trid., y Port .; praeponstur, ¿Jont.
(e) muculis el fem1nI1 Bk.
(?) Bis.; el, omitenla si cdd. ilamb., y ¿as oct.
Capitulo. 1 Así, pues, corregimos antes que todo lo demás esto, para que en las dotes y en las donaciones por causa de nupcias sean iguales tanto las cosas que se ofrecen, como los pactos que se comprenden en la estipulación, y el marido consigne ciertamente tanta cantidád como la mujer, y estipulen también tanto lucro, y tanta parte como quisieren, pero de igual cuantía. Porque de otra suerte nose conservará razón de justicia y de igualdad, si por vía de negocio se engañaran unos á otros, 'y pareciera ciertamente que hacían estipulaciones iguales, pero su efecto permaneciera siendo en realidad desigual, no existiendo -antes la misma cantidad de cosas dadas; y pareciera que en todo se bacía lrrisión de la ley, si él ciertamente escribiera des mil (8) El cdd. Hanb., y Trld.; quaet mcnuqe,Port ,y Con. (9) et, oniltenia el cód. Hamb., 2rhi.,y Pon. (10) Conjetura 110mb.; rationem, el cód. Bamb., y ¿a# ed. donationem, al ni rgen Tnid., y Pon. (11) El cód. Ilamb., Trla,, y Cont al m4rgen tu tantini, Port., y Coni. (12) Intnua (opiWendo in), el cód. Hamb.; et mInus,• y CoaS, al márgen.. (13) consIstente aut Iri-Ideri1 Bis.
340
NOVELÁS.—OONSTITUQIÓN XOVI
acriptae in lucro perol oro, proinde ilto eveniente lucro, lila quidem nilili sund lucrabitur, ni.si quin. gentes aureos ex quarta, ilie autem quingentos et mille ex eadem quarta, et tanquam iu aenigmate multo videbitur quarta alterius quartae (1) minor; ex suspocta namque (2) aecjualitate, quanta macqualitas ex hoc ipso procedit. Quae igitur prius exposita sunt dotalia, seoundum quem constituta sunt modum habeantur; quod enim factum est, infactum manare imposeibile est. De estero autem in omni ditione (3) sancimus sequas quidem case oblationes, ipsos.autexn mediocria lucra pacisci, ut per oKnTlla iustitiam aequitatemque bonoremus. Si enim aliquis amplius alio divos est, Iicet el par alium modum, legitimum tomen et agnitum nostris logibus, clamentiani praebere aiii, sed (4) non par inaequalitatem redigens ad aequalitatem lucrum maius alter¡ acquirere. Et hace quidem de hoc lex ita quodammodo habeat, suam iustitiam universis ostendens.
áureos y la mujer ofreciera en dote acaso seis mil, y estipularan que uno y otro percibieran como lucro la cuarta parte de la cantidad escrita, y por consiguieñté, al róaliarse el lucro ella no luorara ciertamente ninguna otra cosa sino quinientos áureos de la cuarta parte, pero él mil quinientos por la misma cuarta parte, y como muy enigmáticamente pareciere que una cuarta parte es menqr que otra cuarta; porque de esta sospechosa igualdad proviene naturalmente tangrande desigualdad. Mi, pues, permanezcan en la forma en que fueron constituidos los instrumentos dotales que antes se hicieron; porque es imposible que quede como no hecho lo que se hizo. Maa para lo sucesivo, mandamos que en todo el imperio sean ciertamente iguales las ofertas, y que ellos pacten moderados luCros, de suerte que en todo honremos la justicia y Ja equidad. Porque si el uno es más rico que el otro, le es licito darle prueba de clemencia de otro modo, pero legitimo y reconocido por nuestras leyes, mas no adquirir para el otro:un lucro mayor yendo á la
igualdad por medio de ladesigualdad Y quede ciertamente de este modo sobre este particular esta
ley, mostrando á todos su justicia.
Cap. U
Capituló U
&liud quoque, quod .circa nuptiales oblationes fit, inspeximus atque considaravimus, dicimus autem de augmento. Quia enim et ab ante nos iegisla.toribus, et a nobis ipeis de augmentte dietum •est, plurima autem a nobis et non facile enumeranda
También hemos inspeccionado y considerado otra cosa que se hace respecto á las oblaciones nupciales,-nos referimos á su aumento. Porque como así por los legisladores anteriores á. nosotros, como por nosotros mismos se habló de los aumentos, y adeetiam in bis aupar antiquitate philosohata sunt, más de. lo antiguo se discurrieron también sobre adinventas ab aliquibus circumscriptiones por¡- estas cosas por nosotros otras muchas y no fácil de -mentes, et puram iustitiarn servari volentes, etiam enumerar, corregimos también aquello estirpando illud corrigimus. Privileglum enini dedimut doti- los fraudes inventados por algunos, y queriendo bus, ut contra antiquiores hypótheeas habeant ho. que se conserve pura la justicia. Porque les dinorabiliora iura, utpote dum contrahentes eum mos privilegio á laS dotes, para que tengan derevinis eorum credant substantiis, et non mulierum, chos más respetablés contra hipotecas más antiquae (5) forte. tuno neque competebant iis, qui prius guas, porque los que contratan con los mandos contraxerunt. Dedimus autem Ucentiam (bac videflan en los bienes de éstos, y no en los de las mulicet, quod antiquitus) et auginenta facere, permit- jeres, que acaso entonces ni les pertenecían á los tantas et viro et mullen, sive ambo voluerint, sive que contrataron antes. Mas concedimos licencia .etiam horum altar celebrare augmontum. Primum (cosa que ciertamente es antigua) también para haquidem illud sancimus, no aliqua fiat. cireumscri- cer aumentos, permitiéndoselo así al marido como ptio, sive (6) augere voluenit dotem aut propter á la mujer, ya si ambos quisieren hacer el aumennuptias donationem, non libere alii quideni facere, to, ya también si uno de ellos. Y en primer lugar ah! autein jo prioribus manare, sed ütrumque cesancionamos ciertamente, para que no se corneta lebrare omnino augmentum, et non jo electidne, algún fraude, que si uno quisiere aumentar la dote sicuti prius, sed in necessitate causam consistere, ó la donación por causa de nupcias, no le sea á él ornnino temen cuantitate aequali, hoc quod etiam ciertamente licito hacerlo, y al otro permanecer nostri patrio dicit constitutio. Et no contingat su- con las cosas de antes, sino que de todos modos hagmentum non ipsa fien venitate, sed scbematicum, gan atnbos el aumento, y esto no sea á voluntad, et niaxirne in parte múlieris, et no viri creditores como antes, sino de necesidad, pero en todo caso eircuinscribat privilegio utens, si quidem habueen cantidad igual, cosa que dice también la conStirint utrinque (7) immobiles res, melius est in un- tución de nuestro padre. Y para que no acontezca mobilibus fieri oblationem, quatenus sit palani . at que el aumento no se hace de verdad, sino fingido, indobitatum' quod quidem ab initio fuit, quod au- y principalmente por parte de la mujer, y valióntem postea additum est. Si autem non utrinque dosede su privilegio no engaño á los acreedores de immobiles res fuerinti rnulierem omnino por im- su marido, si ciertamente tuvieren ambas partes mobiles res celebrare augmentuni, nt et dos et .bienes inmuebles, es mejor que la oblación se haga augmentum similiter babeat advorsus antlquioree en inmuebles, á fin de que sea manifiesto é, inducreditóres. privilegium, undique indubitato su- dable lo que ciertamente buhé en un principio, ylo gniento exeistente, vir autem etiam in rabos mobi- que después se añadió¡ Mas si no hubiere bienes libus fnciat augmcntum, nulla enini hine oritur (8) inmuebles por ambas partes, haga de todos modos laesio. Si autom mulier immobilium habens rerum la mujer el aumento con bienes inmuebles, é. fin 1) EL cdd. Ifamb., y Trid. (qnartaa1 parece que se debe auprimtr); qoarta untos alterlus quarta, Port., y Cont (2) El cdcL. Hamb., y Trtd. vol, adLcionan Port., y .Cong.
(5) Blc.'donatione,eLcdd.kamb.,y7'Ld.;datIoue, Port.,
1 Cont. (4) Bis.; st, el odd. Mamb.; y Trid
(5) BIs.; st quae, si cdd. Hamb., y la. ed. (0)
sI,Bk.
.
(T) 115-id; habnerint utrique, el cód. llamb.; habnerit uterque, PerI., y Conf. (8) El cód. Ba,nb.; otletux1 las cd.
ÑOVELLS .—O0NSTITUC!6N
• •
•
xb$i
4i
substantiam, lo rebus mobilibus acribat augmentum, sciat, privilegium non habituram, nisi ¡n antiqua sola dote, non in figurato exsistente augmento. Quod enim ab initio factum est, in toto sine suspicione est,.q,uod autem postea machiñatum est contra creditores hóc ipso introducjt meditationem, et laedi homines ex dato a nobis dotibus privilegio nullo .'volumus modo. Si 'vero non fuerit debitum contra virum ullum, noque auspicio contra creditoree circuinventionis,. tuno et Lo pecuniis et ut: 'votunt augmentum fiat ab, ola, utrinque (1) temen augmanto sic faciendo et aequalitatem babente, ni aequaliiatem (2) servemus. Quae enim erit cireumveutionis auspicio, viro obligato nulli exaistente, et praeterea augmentis sine tergiversationa factis?
de que así la dote como su aumento tengan igualmente privilegio contra los acreedores más antiguos, siendo de todo punto indudable el aumento, pero haga el marido el aumento aun en bienes muebles, porque de aquí no se origina lesión alguna. Pero si la mujer, teniendo bienes inmuebles consignara por escrito el aumento en bienes muebles, sepa que no tendrá privilegio, sino solamente en cuanto á la antigua dote, no en cuanto al aumento que es figurado. Porque lo que se hizo en un principio está por completo exento de sospecha, pero loque se maquiné después establece por lo mismo un meditado propósito contra los acreedores, y de ningún modo queremos que los hombres sean porjudicadós por 'virtud del privlleio dado por nosotros á las dotes. Pero si no hubiere deuda alguna contra el manido, ni sospecha de defraudación á los acreedores, en este caso bágase por ellos el aumento, así en dinero, como según quieran, pero debiéndose hacer por ambas partes de este modo, y teniendo igualdad, el aumento, á fin de que conservemos la igualdad. Porque ¿qué sospecha de engaño habrá, no estando obligado á nadie el marido, y habiéndose hecho además los aumentos sin tergiversación?
.øp. XII
Capituló III
His conequens estet illud deccrnere, quod lo casibus huiusmodi dobitatum est. Novimue et antiquioribus.creditoribus aliquas hypothecas praoponi (3) itmiores exsistentes ex privilegias a Jegibus datis, quale est, quando aliquis propriis pecunhis procuraverit navem comparare, 'aut fabricare, aut reparare, aut' domuin torean acidificare, aut etiam ami agrum ant aliquid boruin;.in bis enirn omnibus priores axsitunt postOriores oreditores, quorum pecuniis cinta auL ronovata res esi, li&, qui etiam multo antiquioressunt. Quaesitum est igltur, si mulier praetendena privilegium superantiquam .dotem (4) et augmentum, in quo etiam hoc (5) servatu.r privilegium(sicuii praedictwn est), prioribus voluorit,praeponi creditoribus, veniat autein et alter creditor, posterior, quidem, prestendone autem pecunlis aula. enitam out reparatam navem, aut domiim, aut agrum, et (8) compotera, euminhis rebus quae eius pecuniis emtae ant reparatae suñt, •f:iabere praedictum privilegium, utrum oporteat dótem etiam talibus praeponi, an alije quidern presvalere creditoribus, quicunque non tallo praetendunt, bis autani cedere; quoniam ex eorum aubstantis res acquisita este Plurimuni igitur aupar his cogitantes, ñon invenimug inulieram Luste exsistentemcedere alicui tal¡ privilegio. Videbamus enim(quae causae abaurdi(asest), quia aliquis quidern fornicantibus mulieribus ex proprio corpore advenit quaestus, et 'vivunt ex hoc quaeatu, adversantibus (7)' autem, et semetipsas atqne substantiam ad virum introducéntibus (8), non soluni nullus sit qnaestus a vine male degeutibus, sed étiam rninuantur, it spes eis nulla alt. Volumus igitur secundum boc (9). ut, etel quia (10) dommm renovasaet, ant etiam egrum emisset, non possit- taita privilegia múlieribus opponere. Infir.mitatem namque muliebris naturae satis novimu,
A. esto es consiguiente que dilucidemos también lo que en casos de esta naturaleza se dudó. Sabemos que algunas hipotecas que son más recientes se anteponen aun á acreedores más antiguos por virtud de privilegios dados por las leyes, aonio sucede en el caso en que alguno hubiere facilitado que con su propio dinero se compre, construya, ó repare lina nave, ó quizá que se edifique una casa, 6 también que se compre un campo ó alguna de estas cosas; porque en todos estos casos los acreedores posteriores, con cuyo dinero. fuá comprada 6 reparada lanosa, son preferentes á los que son aun mucho más antiguos. Se pregunte, pues, si alegando la mujer su privilegio sobre su antigua dote y sobre el aumento, en el que solo reserva también este privilegio, (según se ha dicho. antes), quisiere ser antepuesta á acreedores anteriores, mas vinie. ra otro acreedor, ciertamente poeténior, pero qn alegare, que con su dinero se compró Ó reparé una nave, 6 una casa, Ó un campo, y era lo competente que sobre estas cosas, que fueron compradas 6 reparadas con su dinero, él tuviera el susodicho privilegio, ¿deberá acaso ser antepuesta la dote tainbién á. éstos, 6 ser preferida ciertamente 1 los demás acreedores, que no alegan tales cosas, peroceder á éstos porque la cosa fué comprada con dinero de ellósi Y pensando mucho sobre esto, no hallamos que sea justo que la mujer ceda á alguien en tal privilegio. Porque veíamos, (lo que hay de absurdo en el caso), que fi las mujeres lujuriosas lea proviene de su propio cuerpo alguna ganancia, y viven de esta ganancia, y que las que son contrarias fi éstas, y so entregan ellas memas eón sus bienesá. su marido, no solamente no tienen ganancia alguna .por parte de Suc maridoá, qué vivan mal, sino que son perjudicadas, y no tienen ningiina esperanza. Por esto, pues, queremos, que, aunque
(1) El oód. Harnb., g 7rtcL ; utrique, Porl.;y Cont. (ti El odd. Ha ni b.? M Cont. al margen; aeqnitatem, TrW., Port., y Cont. . . (3) Conf.. al'ndrgenpraeponCre el cd. Hamb; y Las ed. (4) EL odd. Hanib., TrId., y Port.; sutiqun dote, Cont. (5) hle, el cód. Hamb. (6) Bk.; aotei ctd.liamb., y las ed.
(7) bese versantibu., Bk.
(8) El cdd. Flamb., y Trid.; e quas semstlpau-jntrodu-
Sant., Port., y Cont. (9) nulls att aecundum hoc. Unda volumus, ci odd. Hamb., TrLd.,yPorI. (10) TWc., st al qule, si cód. Hanab.; util quia, ¿as cii.
342
NOVaL1L—OON8flTUOi6W XOTL
et quia facile circuuv0ntiones flunt adversus cas, minui autem sis.dotem nullo sinimus modo. SufUcit enim, quia )ueris (1) cadunt, etsi prior antenuptialis donatio inveniatur (2) et snfftciens quoddam exatet ela ex hoc damnum, non etiam esa volumus et circa ipsam dotem periculum sustinere.
alguno hubiese renovado una casa, ó también hubiese cómpradó un campo, no pueda oponerles é las mujeres talesprivilegios. Porque suficientemente conocernos la debilidad de la naturaleza de la mujer, y que con facilidad se las engaña, y de ningún modo dejamos que se les diamrnuya la dote. Pues basta que pierdan los lucros, aunque se halle que la donación antenupcial es anterior, y que de esto les resulteun perjuicio bastante grande, pero no queremos que también ellas sufran riesgo en cuanto á la misma dote. -.
Capa XV
Capitulo IT
Quia vero et buinsmodi quaedam adUlones nobis factae aunt, so quod quidam alioruni militant peouniis, e! oportet 008, qui in has crediderunt causas, praeponi, sancimus, si quia vero dederit (3) aurum occassione militiae, sivestatuturn fien, ve! Iro aula quibusdam talibus causis, et expreuim oo ipsum senibstur in instrumento,et in hoc fiat pactum, ut casu proveniente prior sit soma, qui ad hoc credidit, et 4) bulo sólo casui cedere mullerem, usque facile credenduni (5), noque par testes, sed negotio ex acripto gesto, es testium habente aubseriptionea, et ipso opere procedente. Tuno anim, si par omnem huiusmodí viam causa proceda!, suspcionem non habeat (6), et competit contrahentes propriis non privan, allis (7) omnibus praevalere mulierem secundum quod iam a nobis eta datuin es! privilegluni.
Pero como también se nos hicieron algunas representaciones de esta naturaleza, porque algunos tienen por didero de otros alguna milicia, y es Convenierite que los que prestaron para este objeto sean preferidos, mandamos, que, si alguno hubiere dado verdaderamente dinero con ocasión de un cargo en la milicia, ó para que uno sea hecho numerario, ó por algunas otras tales causas, y expresamente se escribiera esto en el instrumento, y sobro ello se hiciera pacto, para que, llegando el caso, sea primero sólo el que presté para esto, solamente en este caso ceda la mujer, sin que fácilmente se haya de dar crédito al mismo, ni aun mediante testigos, sino habiéndose hecho el negocio por escrito, que tenga también las firmas de testigos, y habiéndose realizado efectivamente. Porque entonces, si la cosa hubiera sido hecha con todas estas formalidades, no será sospechosa, y procede que Los contratantes no sean privados de sus propios bienes, y que la mujer sea antepuesta á todos los demás- conforme al privilegio que ya se les dió por nosotros.
Cap. V
Capitulo V
Quia vero iam legem acnipsimua, ut patres semel offereutea dotem pro filia sub potestate, Sut suso quidem potesta.tia, reversionem autem in semetiposfacienteB(8). .... quaesitum est apud aliquos, si competens est moriente genero, e$ remeante ad. patrem dote, quae ab co data est, hanc patrem semel offerentern posas ad secundasvenientenuptias filia minuere, ant hoc non facere, cogitautem, quia semel alieñata oit ab cina subatantia, sed ipsa mensura ej nubenti rursus daro, tanquani si neo eontigisset viduatam Hoc enim noble nunciatum oit, quia triginta librarum suri quidam pater cxsi.stens obtulit dotem, deinde filia viduata, et ad secundas veniente nuptías, non 1am triginta libras ipse obtulit, sed quinque et decem solas, quoniani contigerat mulierem Jucratam mediam antenuptialis donationis partem in quinque et decem ami IIbris (9) axsistentem, et pator nequaquam de suo obtutit triginta sur¡ libras, sed quinque quidem et decem ipse, quindeciin vero ex Lucro mulieris. Non iustum agitur existimavimus hoc esas, sed siiniliter in divisione habere quidem eam praecipuum antenuptialis donationis lucrum, ex paternís autem quinque et decem percipere reiquas, tanquani studuerit pater laedere 1111am. Quid enim egorat (10), si non contigisset seáundia eam nuptiis copulad,
Mas como ya escribimos una ley, para que los padres, que una vez ofrecen dote por una hija que está bajo su potestad, ó que ciertamente es de propia potestad, pero estableciendo la reversión á. ellos mismos......se preguntó por algunos,¿es procedente que muriendo el yerno, y volviendo al padre
quia a Ineris, 2'riL;
(8) habeat, 8k. (7) vero, adiciona 8k ensa cd. estereotipada. (8) te aexnetlpsum faclentem, si cód. Hamb., Tr14.,y Pon., jo cual es ,nds correcto- pero también ea necesario que se co-
(1) El cód. VMdob. Mou,y flamb
quod a lueria, Port., y ¿ ont.
;
5,. El edt. Mon., Hamb., TruL, y Pofl.; al prior antenuptlali. donatlo Inveniatur. el cód. Vdob.; al priora antenuptlalI donaslone fnven1&utur, Cont. (5) El odd. Hamb., y Trd.; al quia crediderli, Port., y
(t) et,omUalaDk. (5) facfls si oredeudo, k. ed. etIraotipa&i
la'dote,que fuá dada por él, pueda el padre que una vez la ofreció disminuirla al pasar la hija ásegunas nupcias,'ó que no pueda hacer esto, considerando que ya una vez fuá separada de sus bienes, sino que debe drsela de la misma cuantía á la que se casa segunda vez, como si no hubiese acontecido que hubiera enviudado? Porque se nos dijo, que uno que era padre ofreció dote de treinta libras de oro, y luego, habiendo enviudado su hija, y pasando á segundas nupcias, no ofreció él ya las treinta libras, sino solamente quince, porque había acontecido que. la mujer lucró La mitad de la donación autenupcial, que importaba quince libras de oro, y &padre de ningún modo ofreció de lo suyo las treinta libras de oro, sino ciertamente quince por él, y las quince del lucro de la mujer. No estiinamos, pues, que esto fuera justo, sino que del mismo modo tenga élla ciertamente en -la división como preferente el lucro de la donación antenupcial, y reciba de los bienes paternos las otras quin-
rrijan las primeras palabras de la frase adulierad. Ele. suplió ¿a lag una que hay después de faientes de este modo:
ex atiulatu sotionem habeat IP). (5) p El cdd. llamb.; libras, las cd. (10) El cód. Hamb., Tr14., y Port.; egluet, Cont.
-
NOVELAS.—OoNsTITU0I45N xcvi
34
sed manero eundam generum 'vivum ant quomodo futurus arat minuere dotem iam a se datam, aut proprium illina lucrum auum facare, et lii dotem secundi viri deducerel quum utique oporteret eam ni paraphornis hace babera, et forsan propter hanc eausam ditiori nubere viro, non solum triginta Ii• brarum auri dominam factam, scilicet quindecim antenuptialis donationis, et quindecim a patre oblatis, sed quadraginta etquinque, lucro quidem in paraphernis el constituto, fortuna ej dato (1), quod autem ex largitate paterna oblatum est, manente integro. Hace autem sancimus, si et patria substantiamanaerit in ipsa figura, in qua prius fuit. Sin autem fortuita quaedam ciados imminuerit eiu•s subslantiam, ut neque volenti sit possbiIe aequae ineosurae, qua prius, daro rursus dotem, et probetur aporta (2) fortuita darninutio patria substantiae, tune non amplius cogi patrern dare secundo flliam Iungentem (3), nisi in qi1ntum substantiae virtus est, sed lucrum quidem prioria antenuptialis doriationis babero integrum, tantam vero percipere a patre in secundo órdine dotem, quantum substan-. Liso eme 'mensura suscsperit. Pa 1am enim est, quia hoc lucrum (quod ex antenuptiali dicimus donattone, cuius soluni el usum damus) ex omni neceasitate moriena restituet fihiae, proprietatia anten u ptialis donationis dominae omni bus modis factae.
ce libras, como si el padre hubiere querido perjudicar á. la bija. Porque ¿qué habría hecho, si no hu biese acontecido que ella se uniera en segundas nupcias1 sino que subsistiera vivo el mismo yerno? O ¿cómo babnia podido disminuir la dote ya dada por- él, 6 hacer suyo el lucro propio de ella, y destinarlo á. la dote del segundo marido? Porque ciertamente convendría que ella tuviera estos bienes como parafernales, y que quizá por esta causa se casara con un hombre más rico, hecha duefia no solamente de treinta libras de oro, saber, dé las
Cap. VI
Capitulo VI
Illud quoqucancire necessarium existimavimus, in plurimis videlicet es innumeria rebus quaesitum. Obtullt enim paLor dotezn aut forte mater pro filia sea, hano autem fila obtulit manto, et defunotus est vir inope; deinde, patre ant (4) matre morLuis, exigitur et, (5) quae nupait conferre anam dotem, aut minuer tanto accipere. Si quidem vir idoneus oit, cause undique absoluta est, si vero nullius alterius domina consistit ¡¡la,. niai aetionum, quae contra maritum sunt,- aL illae minus idoneae sunt (6), et obiiciatur muuieri, quod iam data siL dos pro ea, lila vero actionem conferat nulmm habentein penitus effeotum legis (7) causa nohjs digna putata est. Et novimus quidem iam in plunmts iudiclis duritiam postea sic iudicatam (8), et muliorom coactam conferre dotem aut corte reputare pro se datam, ex qua nullum ej ornnino contigit effectum in ipais rebus recipere. Nos au tem ex aliis noatnia legibus iuvanius oausam. Quia emm dodimus mulieribiis electionem otiam eónitante matrimonio, si mate res mantua gubernet, et accipere esa, et gubernare (9) secundum decenteni modum, et sicuti nostra constitutio dicil, si quldern suae potestatis et perfectae aatatis mellar est, sibimet culpam inferat, cur mox viro inchoante malo substantia uti non percepit et non auxiliata
También hemos estimado necesario sancionar lo que ciertamente fué objeto de cuestión en muchos é innumerables casos. Porque un padre 6 quizá una madre ofreció dote por su bija, pero ésta sola ofreció It su marido, y el marido murió pobre; después, fallecido el padre ó la madre, se le exige It la que se casó que lleve It colación su dote, ó que reciba otro tanto menos. Si el marido es ciertamente solvente, la cuestión queda en todas sus partes resuelta, pero si ella no ea düefla de ninguna otra cosa, sino de las acciones que hay contra el marido, mas estas no son productivas, y se le objetara It la mujer que ya se ¿lié por ella la dote, pero ella llevara It colación una acción que no tuviera absolutamente ningún efecto, el caso nos pareció digno de una ley. Y sabemos que ciertamente ya en muchos juicios se juzgó así con dureza, y que la mujer fué obligada It llevar It colación la dote, 6 ciertamente It que fuese computada como dada en inte.rés de ella una de la que absolutamente ningún efecto real aconteció que obtuviera. Mas nosotros favorecemos el caso en virtud de otras leyes nuestras. Porque como les dimos It las mujeres la elección aun durante el matrimonio, si el marido administrara malamente los bienes, para recibirlos y administrarlos de modo conveniente, y según dice
(1) Bk. iuernm—conatltutnm—datnm, el cód. liamb.,
y las ed.
(5) k. cd. eclersolipada; a psfre1 en lugar de aporte, .1
ca. Hamb., y las cd.
(5) SUso nubenti, en iez deeliam luugsntems. lee en el c6d.H,y aced. (4) .L 4. nan.,g rrlcl. (5) El edd. Hamb.; et, omtjjal4'tJ Cont.
quince de la donación antenupcial, y de las quince ofrecidas por el padre, sino de cuarenta y cinco, teniendo ciertamente entre los parafernales el lucro, que le fué dado por la fortuna,- y quedándole íntegro lo que le fué ofrecido por la liberalidad del padre. Mas esto lo mandamos, si también los bienes del padre hubieren permanecido en el mismo estado en que estuvieron antes. Peros¡ alguna desgracia fortuita hubiere disminuido sus bienes, de suerte que ni queriendo le sea posible dar otra vez la dote de la misma cuantía que antes y claramente se probara la fortuita disminución ¿e los bienes del padre, en este caso no sea obligado el padre darle a la hija que se casa segunda vez más que cuanto sea posible para los bienes, pero tenga ella Ciertamente integro el lucro de la anterior donación antenupcial, mas perciba del padre en segundo orden tanta dote cuanta comportare la cuantía de los bienes de éste. Porque es manifiesto, que este lucro (que decimos proveniente do la donación antenupcial, cuyo solo uso le damos), se lo restituirá de toda necesidad al morir él It la hija, que de te-. dos modos se hizo dueña de la pro piedád de la donación antenupcial.
(e) tilo minus idoneus aM, por lUso minoS ¡dones* Sunt,
el Ód. Hamb., Trid., y Port. 7) effectum, toga, Bis.
(8) durtus pestes ale ludleMum, Bis. FR la palabra diirltlsm quazd estén confundidas des, durhua e~ (esto ea, cauIam. (SIPor¡.,» guberliare et, en lagar de et gubennare, el odd Hamb., TrId., y Cont.
344
N0vBLAB.—OONSTITUOIÓN XOYI
est sibi. Sic enim habitura erat in collationis rationo proprias res undique (1) sine. deminutione, et in ea minus tanto col[atiouem facere.
§ 1.—Sin, autem sub potestate est, et sine patria voluutatehoo agere non poterat, si quideni adions patrem hoc dixit, eteontestata sat, ut conseutiret el et res peecipere etiam constante adhuc matrimonio, et secundis temporibus caz servare, et hoc egit pater, etiam rursus hinc (2) integra habebit sua jura, rebus ej (3) servatis, quum etiarn ante-U nuptialis donationis res vindicare etiam constante matrimonio dederimus ci, et posteriore periculo omni liberan. Sin autem fila quidem hace cantestata.estpatrem, lila autein neqüe movit, neque consénsit, et neque dediL Iicentiam fu se hoc egore, non eam periculum pati, sed et conferri nudam actiónein contra inopia mariti res, et fortunam cese cornmunem et ¡poi, et eius fratrihus, non Lamen ex collatione damnifican, sed competentem el partera dan ex paternis rebus, actionem lila quidem conferente, ab omnibus autein movendaca fratribus, et hoc proficiendo universis ipais, quod fortunas eveutus dederit. Sed si quidem pater in talibus casibus obtulerit dotem, et de eius substantia sperari futura est collatio, bco valore. Si vero maior forte oblatio fuerit, et collatio cima illam vertitúr spem ex patria inobedi%ntia neque movere volentis, noque permittentis ej movere, tuna etiam par semetipsam fihiam movore, et non babere occasionem, e quod non potueritmovere, sed (5) sibimet auxiliari, et futuras laesionis ex inopia viri adimere metum. Et novimus Uipianu,m Bapientissimum talla quaesisse, et inope viro compérto iuvisee mullerem, et le quantum vir idoneus est, collationem ci fien voluisse.
* 2.—Sed quoniam in multitudine legum exsitenLium, antequam cae constituerernus et ad conspicuum perduceremus ordinem, . plurima et necesearia ignorabantur, et decreta, quae contraria velleet, a iudlcibus posita sunt, no ulla seductio circa hoe fiat, propterea necessarium putavimus, proinde etiam in medio nostrae positae constitutionis, quae etiam conatantibus matrimoniia mullen auxiliatur, ad meliorern et magia oonsequentem viam venientes praesentem ponere legem. Ut auteni non par partes enuineremus personas, in quibus valore eam oportet, general¡ sermone decernimus, quapropter (6), in quibus est collationis ratio, ja his et constitutionem valore, sive pater, sive avus, sive matar, sive avía, sive 7) aseendentium aliqua sit persona.
nuestra constitución, si-verdaderamente. la mujer, es de propia potestad. y de edad cumplida, impitese á 5i misma la culpa, porque tan pronto como el
marido comenzó á servirse matamenter de los bienes, no los recobró y no se auxilié ella á sí misma. Pues de este modo habría tenido para la cuenta de la colación sua propios bienes sin disminución alguna.y baria la colación por tanto menos. § 1.—Mas si está bajo potestad, y no podía hacer esto sin la voluntad de su padre, y dirigiéndose ciertamente á su padre le dijo esto, y se lo hizo constar para que le consintiera recobrar los bienes aun subsistiendo todavía, el matrimonio, y conservarlos para el tiempo subsiguiente, y el padre hizo esto, tendrá también á su vez de esté modo íntegros sus derechos, quedándole conservados sus bienes, porque también le concedemos que reivindique los bienes de la donación antenupcial aun durante el matrimonio, y que se libre de todo peligro ulterior. Pero si ella ciertamente le hizo constar esto á. su padre, y éste no promovió acción, ni prestó consentimiento, ni le d6 licencia á. su hija para hacer esto, no sufra ella riesgo, sino sea llevada á colación la nuda acción contra los bienes del marido pobre, y tengan ella y sus hermanos una suerte común, pero no sea perjudicadapor la colación, sino désele de los bienes paternos la parte competente, llevando eila ciertamente á colación la acción, que deberá ser ejercitada por todos sus hermanos, y habiendo de aprovecharles á todos ellos lo que diere el resultado de la fortuna. Mas si ciertamente el padre hubiere ofrecido en tales casos la dote, y de sus bienes se hubiera de esperar la colación, sea esto válido. Pero si acaso hubiere sido mayor la oblación, y la colación echa por tierra la esperanza respecto á ella, por contumacia del padre que ni quiere promover la acción, ni permitirle que ra promueva, promuévala también en este caso 'por st misma la hija, y no tenga el pretexto de que no ha 'd promoverla, sino ayúdese ási misma, y pierda el temor de futura lesión por la inopia de su marido.. Y sabemos que el sapientísimo Ulpiano examinó estas cosas, y que habiendo sido hallado pobre el marido auxilió á la mujer, y quiso. que por ejia se hiciera colación de tanto cuanto el marido es solvente. § 2.—Mas como en Ja multitud de leyes que existian, antes que las estableciéramos y las pusiéramos en orden conveniente, se ignoraban muchas cosas necesarias,. y se dieron por losjueces decretos, que querían cosas contrarias, á fin de que en cuanto á esto no se corneta fraude alguno, hemos juzgado necesario, á consecuencia también de nuestra constitución publicada, que auxilia k. la mujer aun durante el matrimonio, establecer, entrando en camino mann y más llano, la presente ley. Mas para no enumerar por partes las personas reapeto á las que debe valen, determinamos con una exprealón general, que valga ella en cuanto á aquellos para los que hay la cuenta de colación, ya sea padre, ya abuelo, ya madre, ya abuela, ya alguna otra persona de los ascendientes.
Epilogus
Epilogo
Quae igitur placuemunt noble et per bane sacram msinuata sunt legem, tua celsitudo por program-
te ¡ todos en la forma acostumbrada por medio de
(1) EL cdd. Iiamb; undique st, las cd. (2) El cdd. Hamb.,y 2)'ici.; hie, en lugar de hin, se lee en Por y Cont. (3) £ cód. Eamb.; el culo, Las éci. .,
Por tanto, procure tu excelsitud hacer manifies-
(5) El códice Itamb.; et, en Lugar de sed, se halla en Las ed. (6 qpla,Bk.
(7) EL c&L. Hamb. ant, ¿as ed.
.
NOVELÁS.—QONØTITUcJJÓN XOI
mata propria manifesta facere universis solenniter procuret, et in parpetuum servare fesünot. Dat. XV. Ka!. Decemb. Constant., imp. DN. luPP. Aug. aun. XIII., APloME V. C. Cona. [539.J
STINIANI
CONST. XCIX (1) NEQUE VIRUM QUOD EX DOTE SS?, NEQUE MULIEREM EX SPONSALITIÁ LARGITATE LUCRUM PROPRIUM HÁBERE, SED SERVARE DOMINIUM SUIS FIUIS, VSI.. SI AD SECUNDAS NUPT1AS NON VENIANT USU SOLO IN LUCRO CONSISTENTE, ET UT EX REPUDIO TR.tNS10ENTES NUPT1A1, LUCRATES AUT DOTEM, AtT ANTE NUPTIAS DONATJONEM, ET 1PS1S S1MILiTER DOMIN1IJM SERVENT F1LI19 tJSUM RABENTE PERSONA COGENDA TILIOS ALERE SI YERO SOMA GRATIA SOLVANTUR NUPTIAE ET VIDEÁNTUR OCCASIONS DAMN1 DETINERI QtJAEDAM, ET HA.0 ARTE PER1MENDA, QUAS DETINENTUR, FIL1I5 (2) SER VENTUR
845
sus propios edictos lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra ley, ' y apresúrese á. guardarlo á perpetuidad. Dada en Constantinopla á 15 da las Calendas' de Diciembre, en el año décimo tercero del imperio del seflor JUSTINIANO, Augusto porpótuo, bajo el consulado de AP1ÓN, varón muy esclarecido. [539.] CONSTITUCI0N XCIX DE QUE Ni EL MARIDO TENGA COMO PROPIO EL LUCRO QUE
(Ccfl. VIII. III. 1.)
PROVIENE DE LA DOTE, NI LA MUJER EL QUE DE LA DONACIÓN ESPONSALICIA, SINO QUE RESERVEN, AUNQUE NO PASEN A SEGUNDAS NUPCIAS, EL DOMINIO PARA SUS HIJOS, TENIENDO SOLAMENTE EL USO SOBRE EL i.uCao; DE QUE DISOLVIENDO POR REPUDIO LAS NUPCIAS, Y LUCRANDO ó LA DOTE Ó LA DONACIÓN ANTENUPUIAL, RESERVEN IGUALMENTE PARA LOS MISMOS HIJOS EL DOMINIO, DRBIRNDO SER OBLIGADA LA PERSONA QUE TIENE EL USO A ALIMENTAR A LOS HIJOS; Y DE QUE Si LAS NUPCIAS FUERAN DISUELTAS bE BUEN GRADO, Y SE VI-ERA QUE CON OCASIÓN DE DAÑO SE DETENTAN ALGUNAS COSAS, Y QUE CON ESTE ARDID HABÍAN DE PERECER LAS QUE SE DETENTAN, SE LES RESERVEN A LOS HIJOS (Colección VIII. titulo 1.).
Imp. IUSTINIANUS Aug. IOANNI, gloriosiuimo sacrorum OrientaUum. Praetoriorum Praofeco igeram, ExconsuU ordinario et Patricio.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á JUAN, segunda vez glorioslsimo Prefecto de tos sacros Pretorios de Oriente, Exconsul ordinario y Patricio.
Pra.efatio
Prefa,oio
Ea quidem, quae semper idem se habent, legibus non egent varus, simplicitatem, et quod amé ullius d.iversitatis mixtura est continue posaidentia, et utentia legibus sempiternis so saona, nulla correctjQne egentibus, quod utem secundum nos est in redundationis comprehensum tumultu (3), gubernativa indiget.sapientia, ex legibus superveniente negotiis. Unde quoniam. nos neque ad ¡udicia segnes, multis intarpellantium (4) causis, singulis quidern medemur, comprehendentes autem uuamquamque quaestionem dubitatam a nobis et iudicibus nostris, par' legislationem quse oporteat agi gencraliter 111 unaquaque quaeatione exponimus. laque illud ante omnia 'visum quidem set forsan case priscis legislatoribui non sine quadam divisione, nobis autem putatum ost benn se habere tem parata lege ad simplicitatem causam transpoflore, ex (5) nunc incloante, et nihil perscrutante horum, quae prius terminata sunt, quoniam et nobis ipsis, pridem non displicentibus de hoc ipso Legibus, visa sunt meliora secunda. Nuptialibus namque lucnís, si -quidem aliquis coniunctorum servaverit pudioitiam, manentibus apud ipsos valide et eorum substantiis infixis, si vero veniaL ad alterina personas eoniunctionem,ex prioribus nupLus ffluis servandis, simplici quadam et meliore lego duplicern hano placuit interimere. Si enim secundis mixta nuptiis mulier, ant etiam vir forte ad secundam respiciens coniugem, quae ex morte lucrata sint aut etiam ex repudio forte servat fila (quum útique forman et alil erunt eis fui ex nuptiis Sequentibus), quomodo iustum est eos, qui in solis ftliis legitimis moriuntur, non servare eis lucra ex mortuis eorum parentibus, sed allis ea transmitte-
Las cosas que ciertamente permanecen lo mismo no necesitan leyes variadas, pues poseen siempre su simplicidad y algo que está exento de mezcla de diversidad alguna, y se rigen por leyes sempiternas y sagradas, no requiriendo ninguna corrección; pero lo que entre nosotros se halla comprendido en la perturbación de las reformas necesita de la sabiduría del gobierno, que por' medio de las leyes se aplica é. los negocios. Por lo cual, como no Somos perezosos para juzgar, en los muchos litigios de los que se nos dirigen damos ciertamente remedio para cada uno, pero al comprender cada cuestión dudosa para nosotros y para nuestroajueces, exponemos por medio de leyes lo que en general se debe hacer en cada cuestión. Y así, á los antiguos legisladores les pareció ciertamente ante todo que una cosa quedase acaso no sin cierta división, pero por nosotros se juzgó que era conveniente reducir á simplicidad la materia por una ley moderada, que comience desde ahora, y no investigue nada de lo que antes quedó terminado, porque también á nosotros mismos, á quienes antes no nos desagradaban las leyes sobre lo mismo, nos parecieron mejores las segundas disposiciones. Porque quedando los lucros nupciales, si verdaderamente alguno de los cónyuges conservare la honestidad, en firme en poder de [os mismos, yunidos á los bienes de ellós, pero debiendo ser reservados para los hijos de las anteriores nupcias, si pasara á unirse á otra persona, plugo suprimir esta duplicidad por cierta ley sencilla y mejor. Porque si unida La mujer en
(L) EL texto griego (Novela XCVIII.) ee halla en Serlmg. yfa,lta en !ial.—,Athan. X. 7.—Tullan. Const.91.—La w'-
(I) BM.: tumultum, en cez de tumultu, ce halla en el cod. Hamb., y ¿as cd. (5) Interpellamor, BM. (5) Bk.; et, en Lugar Ss ex, es halla esCrIto en l ód Ram!,., y en Las ed.
30n ¿atina es La antigua glosada. - 2) Trid.; nl (lillo, en Lugar deñlilo,asieseneicdd.Hamb.,
Port., y CoaL.
TONO VI—SA
segundas nupcias, 6 también si perteneciendo acaso el marido á segundo cónyuge, reserva para los hijos lo que se lucró por causa de muerte 6 también
346
•NOvLLS.—CONsTITUCI6N XCIX
SiIicet quid erit pretioslus fiWs parentibus non ingratiif
quizá por virtud del repudio (cuando ciertamente tuvieren también otros hijos de las segundas nupcias), Jeámo es justo que los que mueren Con 50108 hijos legítimos no les reserven á éstos los. luCros provenientes de sus padres fallecidos, sino que ae los transmitan á otros Porque ¿qué sería de ms precio para los hijos que no son ingratos para sus padres?
Cap. ¡
Oapittilo 1
• Propterea igitur sancimus, si mulier moriatur, at eveniat lucrum fien viro dotem, hane omnino. servan (1) fihiis, sive ad secundas veniat nuptias1 sive etiam non; et ex diverso, si mortuus fueritvir, mulierem antenuptialis donationis lucra propriis lila servare (2), usji quidem lucrorum ex nuptiis apud oca constituto, propnietate vero eorum fihiis omnino servanda (3), bis, quae super parentibus ad secundas venientibus nuptias sancita sunt, in suo ordine servandis. Et hoc valera, matrimonhis quocunqne modo solutis, ab hodierna din,- et in omne, quod sequitur, et in his (4) matrimoniis, quae iam soluta sunt quidem, sive monte, sive quotibet alio modo, adhuc autem peodeute (5), no quod unas superetes siL Nam si ambo defuneti sint, hoc beredibus non damus, sed tanquam semel terminatum veteribus relinquimus legibus; illud certum est,quia, dum semel fuerit filiorum, et proprietatem lev deferena eis praestitenit, tuno in succeasionibus et aliis acceasionibus ita et in his erit, sicut in (6) prionibus sancitum est flhiis, qui propter secundas nuptias parentum lucrum aliqiiod ex legibus sunt potiti.
Por esto, pues, mandamos, que si muriese la mujer,ey aconteciera que la dote se hacia lucro del marido, sea de todos modos reservada para los h' jos, ya sí pasara, ya también si no, á segundas nupcias; y por el contrario, que si hubiere muerto el marido, reserve para sus propios hijos los lucros de la donación antenupcial, quedando ciertamente en poder de ellos el uso de los lucros proveniente de las nupcias, pero debiéndoseles reservar en todo caso la propiedad á sus hijos, y conservándose en su propio estado' lo que respecto á los padres que pasan á segundas nupcias se halla sancionado. Y tenga esto validez, de cualquier modo que se hayan disuelto los matrimonios, desde hoy y en todo el tiempú futuro, también en los matrimonios, que ya ciertamente se disolvieron, 6 por la muerte, ó de otra cualquier manera, pero que están todavía pan. dientes, porque sobrevive uno. Pues si ambos hu. hieran fallecido, no les damos esto á los herederos, sino que lo dejamos como terminado por las antiguas leyes; y es lo cierto, que una vez que hubiere sido de los hijos, y que la ley que se la defiere les hubiera dado la propiedad, en este caso acontecerá en las sucesiones y en lai demás accesiones también respecto á éstos lo mismo que está sancionado en cuanto á los primeros hijos, que por las segundas nupcias de sus padres alcanzaron algún lucro por virtud de las leyes.
Osp. II
Capitulo U
Illud quoque ex quadam causa denunciata (7) nobis, ad Jegislatlonem deducere existimavimus oportere. Quia enim transegerunt quid am inter alterutros et vir et uxor, filos aut.em eis (8) erant ex matrimonio, despexerunt tos ambo, et circumibant mendicañtes, proptereaiudicavimus vehementiore quidem forte, sed convertente ad melius se babeos uti lage, ut timorescilicet poenarum quiéscant aut lucrorum causa iniustorum matrimonia dilacerare, ant etiam proprios negligere fUlos. § 1.—Si enirn omnino ant par transactionein, aut per.modum alium separatur matrimonium, si guidem non sunt fui, maneant priora in suo ordine; si vero fula exaistentibus fiat hon, et neque fihios erubescentes denttamen occasionem spontaneae(9) transactionis el (10) per consensum factae, aut etiarn invitae, forsan peccante viro, aut committet.e (11) digna amiasione antenuptialis donationis, aut muliare digna casu dotis, neque vir dotam Jucretur, neque mulier antenuptialem donationem, sed re-
También hemos eatimadó que convenía comprender en la ley lo de cierto litigio, de que se nos -dió conocimiento. Porque habiéndose ciertamente divorciado por convenio entro ellos el marido y la mujer, y teniendo hijos de su matrimonio, ambos los desatendieron, y andaban mendigando, juzgamós que era conveniente valernos de una ley acaso más severa, pero que tendiera h cosa mejor, para que ciertamente por temor á. las penas dejen 6 de disolver lós matrimonios por causa de injustos luaros. ó también de desatender á sus propios hi)oF. • § 1.—Porque si en cualquier caso ¡Be separase el matrimonio ó por transacción- 6 de otro modo, si verdaderamente no hay hijos, subsista lo anterior en su propio estado; pero si se hiciera esto existiendo hijos, y no teniendo en consideración á los hijos dieran, sin embargo, ocasión para una separación espontánea, y 1-iecha por su consentimiento, 6 aun contra su voluntad, acaso por haber delinquido el marido, 6 haber cometido cosas dignas de la pérdida de la donación antenupcial, 6 por ser la mujer
'(1) Bk. cd. estereotipada; eervare, etcdd; Ila,nb.,g Las cd. • (2) vlr, mulior sutem 8tenuptiait donatione hiera proprila CUJe, eicód. Hamb., y Trid. Se va por La repetición de donationa que ,l copista omitid aquí algunas palabras, y que el texto se deberla corregir así: mufler autam antenuptiafi donotdoDe fruatur et .ipeam omnibue modte Servare hiera • proprila Cilla. (3) DIO.; ueum— conatttutnm-proprlatatem—aervandan, el cdd. Hamb., y las cd. () T,*L Bequilur la hle, el Cód. Harnb.; sequitur et bis, • Port., qGon.
(5) pendentib, BIs. (5) El cdd. ¡Iamb.; et In, las cd. (7) El cdd. Hainb.; denunttatum, en vez de denuntiata, se lee en Las ed. (8) EL cdd. Ifai,ib., y Trid.; quieta, Pon., y Cont. (9) BIs.; epoutaseam, en lugar de apontanese, el cód. Hamb.,y lased. (lOj et, omitela ci cdd. Jlamb. (1I) forsan patente aut viro commlttente, el cód. Ifamb., y TM. Qazsá *o deberla enmendar asi La frase: torean viro commltteutc. • • .
Ñ?
NOVELAS.
—aoNrrTuaI6N xcix
pente casu procedente ant doUs aut antenuptialis donationzs, proprietatis lucrum mox ad coinmunas veniat- fihios, et ,eoPum fiat, usu solo apud transigentes manante, cogendo tamern eo, qui usum lucretur, fijos ex matrimonio (1) et alare, et allá omnja• ministrare eis scoundum lucratae substan-. tiSe mensuram.
§ 2.—Novimus autem aliquid etiam tale factum (2), quia bona gratia viso diasol vi.matrimonio, et recadera quidein antenuptialem donationem ad eum, qui conaeripsit, dotem vero• ad eam, quae obtulit, tamen occasione quasi damni et aliarum causarum auri quantitas non mediocris utri-. que 3) data est parti, ut non videretur hoo nuptiale Lucrum, neque servarelur tuis secundum de hoc legés, sed.extrinsecus accedens, quasi ex alia causa lucrum fieret eius, qui aceipere hoc egit. Ideoque ex hac arte faetam curantes laesionem sancimus, ut, vel sí quid tale fiat, et advemat siten aliqiod lucrum, et hoc similiter servarl fi liis, proprietate quidem mox veniente ad eos, uso vero solo apud iucrantam constitut.o. Sic abstinebunt omni vitio, sic omni desiderio irrationabili, sic nec inviti neo oponte SUIS nocebunt fihii, sed erunt temperati, maxime quideni circa suam caatitatern, deinde etiam circa matrimonji affectum, quem competens est habere 008; qui semel conivacti sunt alterutris. Res enim eat et (4) castitate plena, et bonis moribus congrua, et paterno maternoque affectu plena, ut quod eis parentes aponte non servant, bco post daum qui est communis omnibus pater (dicixnus autem qui imperiuni habet) por legem iis qui a parentibus laesi sunt, servet, et (5) hic quoque ea, quae de lucris et succeasionibus prldem disposita sant, teneani; nihil enim eorum innovamus, praoter lila sola, quae expressim jo hac lego senpaimus (6).
3417
merecedora de la pérdida de la dote, no lucre el marido la dote, ni la mujer la donación antenupcial, sino que siendo procedente desde luego la pérdida ó de la dote ó de la donación antenupcial, pase inmediatamente los hijos comunes, y hágue de ellos, el lucro de la propiedad, quedando sólo el uso en poder de los que se separaron, pero debiendo ser obligado el que lucra el uso á alimentar á los hijos del matrimonio, y á suministrarles todo lo damas, con arreglo á la cuantía de los bienes lucrados. § 2.—Pero sabemos que también se hizo alguna otra cosa semejante, porque habiendo parecido que el matrimonio se disolvía de buen grado, y que ciertamente la donación antenupcial volvía al que la dió, y la dote a la que la ofreció, se dió, sin embargo, á una y á otra parte no pequefia cantidad de dinero como por ocasión de daño y de otras causas, de suerte que pareciese que esto no era lucro nupcial, y que no estaba reservado para los hijos con arreglo á las leyes, sino que provenía de causa extraña, como si por otra causa el lucro se hiciera del que hizo para recibir esto. Y por lo tanto, poniendo remedio á. la lesión causada con este artificio, mandamos, que, aunque se haga alguna tal cosa, y pase algún lucro al otro, se les reserve este del mismo modo á los hijos,yendo ciertamente desde luego a éstos la propiedad, pero quedando sólo el uso en poder del que lucró. Así se abstendrán de todo vicio y todo deseo irracional, y así ni contra su voluntad ni espontáneamente perjudicarán á sus hijos, sino que serán moderados, en primer lugar ciertamente respecto á su castidad, y después también en cuanto al afecto del matrimonio, que corresponde se tengan los que una vez se unieron entre sí. Porque esta cosa esta llena de castidad, es congruente á las buenas costumbres, y esta plena de afecto paternal y maternal, para que lo que los padres no les reservan espontáneamente, se lo re. serve el que después de Dios es padre común de todos, (nos referimos al que tiene el imperio), por medio de la ley á. los que fueron perjudicados por sus padres, y tenga validez en este caso también lo que sobre loa lucros y las sucesiones se dispuso antes porque en ello no innovamos nada, excepto sólo lo que expresamente hemos escrito en esta ley.
Epiloga8
EpilOgo
Quae igitur placuerunt nobis et par hanc.sacram declaratasunt legem, tus celsitudo openi. effectüique tradere festinet. Bat, XV. Ka!. Jan. Constant., imp. DN. lusTiN1ANI PP. Aug. anuo XIII., AP1ONE V. C. Cons. [539.]
Por tanto, apresúrese tu excelsitud á llevar á ejecución y efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley. Dada en Constantinopla á 15 de las Calendas de Enero, en el año décimo tercero del imperio del señor JusTiNiallo, Augusto perpétuo, bajo el consulado de APION, varón muy esclarecido.
ti) El cdd. Hamb., y Trid.; ex eo matrimonio, Pon., y
(4) ros est e, el cdd. Hamb., Tricí., g PorL Mejor es taría: alterutris, res et. 5) El cód. Eamb., y Tnid.; ut Port., y Cont. (6) El cdd, Hamb.; eonseripf muS las cd.
(2) Port.: factum1 et, el cód; Jiamb,, Td., g tjoni.
s;
aliqri, Bk.
348
NO
AS—OONflUOI6N. XCVII
OONST. XCVII (1) DE
OONBTITUOION XCVII
axis (2)
PROMITTE11D1 (CoO. VII. tlt. 9.)
DEL LOS QUE P 0MET1NDO SE OBLIGAN
(Coleccl8n VII. tItulo 9)
IOAÑN1, gtorioiiuimo OrientctUum Praeoriorur,t Praefeclo igerum, ExcongaU orcJÁ'uzrio e Patricio.
Imp. IUSTINI&NUS Aug.
El Emperador JusTIN1ai4o, Augusto, 4 JUAN' segun-
da eez gloriosisiino Prefecto de tos PretorIos de Orien,Ce, Ezconzul ordinario ' Patricio.
Praefatio Novimus pridem ponentes legem de electione mandatoruni, et fideiussorum, et eponlorum, multas habentem et in commune utiles nostris lubieeLia legialationes. In praesenti vero et aliud. nobis visum est egere quadam explanatione et incremento, non ex genere, noque usui (3) imperfecto et inutili consistente.
Sabemos que antes dimos una ley sobre la elección de los mandantes, de los fiadores, y de los que prometen, que contiene muchas disposiciones generales útiles para nuestros súbditos. Pero al presente nos ha parecido que también alguna cosa requería cierta explanación y aumento, no fuera de propósito, ni que sean de uso limitado ó inútiles.
Cap. 1
Capitulo 1
Si quia enim alterna fideiussione obligatos sumat a1kuoa, si quidem non adiecerit oportere et unum horuni in solidum tener¡, omnes ex aequo conventionem austinere. Si vero aliquid etiacn tale adiiciatur, servari quidem pacturn, non Lamen mox ab initio unumquemque rn solidum exigi, sed interim seeundum partem, qua unusquisque (4) obligatus caL, cedere autem eum et contra reliquos (5), si et (6) idonei sunt, et iii CO loco; et si hoc ita se babero videatur, si quidem ¡done¡ sunt (7), et presentes inveniantur, illos periclitar¡ complace, singules in propnia parte, quod sub alterna promissiono ereditum est, aut ex quo omnino obligati sunt, et non coinmune debitum propnium cuiuspiain fien onus. Si vero minus ¡done¡ se babero reliqui videantur, siie omnes, sive quidani, sive in partem, sive ¡u solidum, sive absentes forte, in illud tener¡ (8), quod accipere ab aUla non potuit. Sic enhin et illis servabitur pactionis modus, et nuflum sustinebit damnum actor, hect aliquid hitar se ilhi pepigerint ignorante ¡sto, qui habet eos obligatos, et unusquisque tenebitur in Id, quod ab initio ser¡pait (9), artibus, ant dolía, aut transactionibus praevanicari quae constituta sunt non sinendus.
Porque si alguien aceptara á algunos que se obligan por reciproca fianza, y ciertamente no hubiere añadido que también uno de ellos debla estar obligado á la totalidad, todos soportarán por igual la demanda. Mas si también se añadiera alguna cosa semejante, obsérvese ciertamente lo pactado, pero no se le exija inmediatamente desde el principio ó. cada uno la totalidad, sino por el pronto con arreglo parte en que cada uno se obligó, pero
§ 1.—Sin autem iisdem commorentur utrique aut omnes locis, saiicimus, negoIi iudicem deducero ¡los mox, et conimuniter examinare no gotium, communiter autem inferre sententiam. Sic enim et rel omnes obhigabuntur, et substantiae 00rum qualitas examinabitur, et debitum slmiliter quidem secundum iustitiae, simuliter autem secundom legis (10) ordinem procedet. • § 2.—Si autem non administrator alt causas iudex., sed alter aliquis, damus licentiam aui hio competenti (11) iudiei interpellationein suscipienti, ant ni provinciis, Hz denunciatis, clarisaimo praesidi, aut competeoti iudici cogere per suuin officium et illos interesas liti, et partem eius fien, uL nullum lmpedimentum hule nostras legi fiat. His omnibus (1) El texto griego (Nøosla XCIX.) se halla en II,.1. y SCPimg.—EaJCsptuando el proemio y el epU000 la Novela se halla en Las Ras. XXVI. 2.2. —A than. XIV. . - Ano,i. 11. —tuilan. COReL. 92.—La versión latina es ¿a antigua glosada. (I) El cód. Iiamb., y Cot - De duobus rei., TM. (8) EL ccitt. Ranb.,g el Quelpherbyt.; non, Las ed. La) .rten quMenus ctus, el cdd. ¡Iamb. t cód. Mwnb., el ocid.. Guslpherbyt., y rricL; aetto(5) ism, adownan Port., y Cont.
1
W.
Prefacio
aquél
diríjase también contra los demás, si son sol. yentes y Be hallan-en aquel lugar; y si se viera que esto es asi, y que verdaderamente son solventes, y
que -se hallan presentes, tengan ellos el riesgo . de satisfacer, cada cual en su propia parte, lo que se preste bajo mútua promesa, 6 aquello por lo que en todo caso se obligaron, y no se haga propia de cualquiera la deuda común. Pero si se viera que no son solventes los demás, ya todos, ya algunos, ora en parte, era de la totalidad, ó que acaso están ausentes, queden obligados á lo que aquél no pudo recobrar de los otros. Porque así se les conservará también á ellos la forma del pacto, y el actor no sufrirá ningún - daño, aunque ellos hubieren pactado entre st alguna cosa ignorándolo el que los tiene obligados, y cada cual estará obligado á lo que escribió en un principio, no habiéndosele de dejar que con artificios, ó dolos, 6 transacciones infrinja lo que se estableció. § 1.—Mas si ambos 6 todos moraqen en los mismos lugares, mandamos que el juez del negocio lo llame des4e luego á todos, y examine en común eh negocio, y profiera sentencia en común. Porque así quedarán obligados todos los reos, y se exami-
nará la calidad de los bienes de ellos, y la deuda se hará efectiva lo mismo ciertamente con arreglo á la justicia, que conforme al orden de la ley. § 2.—Pero si el juez do la causa no fuera administrador, sino otro cualquiera, damos licencia, aquí, al juez competente que reciba la interpelación, 6 en las provincias, habiendo sido denunciadas estas cosas, ah muy esclárecido presidente, 6 al
Juez competente, para obligar por medio de sus oficiales á que aquellos comparezcan en el litigio, y (6) slve, el ccd. Hantb.li 7Wd. (1) Eicód. Ilarnb., Ti'id.,.y PerI.: Mnt, Cont. (8) Bh.: tenere. el cód. Il,smb., y las e.
(9) EL cód. llamb., eL cvJd. luetphrbyt.,. y Trid.; ocrlpae. rIt,Port.,y Cont. (10) El oód. Hamli., y Trld la mm, Port., y Cont. (11) ant Ineompetenti, el Cci4. ¡iamb., y Port.; ant hicompetentia ludida, Tr14.
N0VRLÁ. —OONSTtTUC1ÓN XC VIII
349.
incipientibus in contractibus Bequentis temporis, et ab huius légis dispositione; quod autem praeteriit, ante eam positis (1) pro his .relinquimus legibus.
se hagan parto de él, á fin do que no se ponga mipedimento alguno á esta ley nuestra. Comenzando todas estas disposiciones en cuanto á los contratos del tiempo futuro, y desde la disposición de esta ley; mas lo que pasó lo dejamos sujeto las leyes establecidas antes de esta sobre el particular.
£pilogna
Epilogo
Quae igitur placuerunt nobis et per hane sacram declaratasunt legem, tua quoque (2) celsitudo operi effectuique contradere festinet. Dat. XV. Kal. lan. Conatant., imp. Dom. IUSTINIAN1 PP. Aug. anuo XIII., APIONE Y. C. Cons. [539.]
Por tanto, apresúrese también tu excelsitud á llevar 6. ejecución y efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley. Dada en Constantinopla 6. 15 de las Calendas de Enero, en el año décimo tercero del imperio del señor JUST1NWio, Augusto perpétuo, bajo el consulado de AnÓN, varón muy esclarecido. [539.1
OONST. xcviii (3)
CONSTITUCION XCVIII
DR TEMPORE NON SOLUTAE PECUNIAE SUPER DOTE
DEL TIEMPO DE LA ACCIÓN DE NO HABERSE PAGADO EL DINERO TRATÁNDOSE DE LA DOTE
(000.. VII tU. lO.) IUSTIN1ANUS Aig. I0NN1, gloriozissimo por Orunern Praetorioru?n Praefecto ierwn, Evconsuli ordinario e Pafricio.
Imp.
(Colección VII. titulo JO.)
El Emperador JUSTINIANO, Auquslo, ¿1 JUAN, segunda coz qtoriosisiino Prefecto de tos Pretorios de Oriente, Erconsul ordinario y. Patricio.
Praefatto
Prefaolo
Omnes pecuniae non numeratae replicatious, subiectas in aliquibus casibus, non inexaminatas (4) nostrae reliquerunt legas, sed protixitatem earum et effusionem abbreviavirnus, nc sus negligentia aut calliditate forsan negotiia fruantur homines, et causas praebent aliis. Non enim sub aequalitate semper probationes erunt eas exhibere volentibus, multa quoque tempus refutat. Quapropter benefacientes abbreviavimus(5).in quibusdam casibus pecuniae non nutneratae quereIas, quas licet ex lis, quae a nobis iam sancita sunt, cofligere. Quia enim omne tempus matrimonhi dabatur viris, donee matrimonium constaret, queri da non data dote, interpositio quoque maior facta est etiam post mortem virorum, nl et post repudium intra annum daretur querela, ideo existimavímus brevi et compendiosa lego velocein Lacere et pecunise non numeratae super dote querelam, et liberare a probatinue mulleras in talibus ex longo témpore.
Nuestras leyes no dejaron sin examinar ninguna de las réplicas que por no haberse entregado el dinero se oponen en algunos casos, pero abreviamos la prolijidad y la extensión de las mismas, para que los hombres no se valgan acaso en los negocios de su negligencia 6 de su astucia, y promuevan cuestiones * otros. Porque no siempre tendrán igualmente las pruebas los que quieren exhibirlas, y el tiempo rechaza también muchas cosas. Por lo cual, obrando• bien, hemos abreviado en algunos casos las querellas de dinero no contado, según es de ver, por lo que ya ha sido sancionado por nosotros. Pues como 6. los maridos se les daba todo el tiempo del matrimonio, mientras subsistía el matrimonio, para querellarse por no habérsele dado la dote, y se hizo también mayor el término paraque sepromoviese la querella dentro de un año también después de la muerte de los maridos, como aun después del repudio, por eso hemos determinado hacer, con una breve y compendiosa ley, rápida también la querella del dinero no contado relativa, 6. la dote, y en tales casos librar de la prueba 6. las mujeres después de largo tiempo.
Cap. 1
C&pitulo 1
Si ergo anula duobus solumrnodo habeat aliquis uxorcm (6), aut etiam hiB temporibus minus, et non accipiat dotem, nihil ex tciturniLate vir lasdatur, neque heredes 'viri, licet-taeuerit hile, sed intra annum alium querela rnoveatur. Brevitas enim matrimonii ad bano nos legislationem vocat. Si vero maius biennio tempus, minus -nutem decenulo matrimonium protendatur, damus manto queri et dicere, non illatam sibi dotern aut in partem, aut in solidum, et si boo fecerit, transmittere querelam, semel manito querente, et muliere, quia dediL, non probante. Si autem noque intra decen-
Si, pues, alguno tuviera mujer solamente dos años, 6 aun menos tiempo, y no recibiera la dote, en nada sea perjudicado con el silencio el marido, ni los herederos del marido, aunque aquél hubiere callado, sino promuévase Ea querella dentro de otro año. Pues la brevedad del matrimonio nos obliga 6. esta disposición. Mas si el matrimonio se extendie. ra 6. más tiempo de un bienio, pero Amenos de diez años, le concedemos al marido que se querelle y que diga que no se le pagó la dote, 6 en parte, 6 en su totalidad, y si hubiere hecho esto, transmita Ja querella, una vez que el marido se haya querella-
(1) quod autem praeterllt et antç cana poltis, el códice Hamb.; quod u.ntern ante cana praeterllt,positts, las ed. (1) quoque, omUela el cdd. Gu.elpherbjjt. (5) EL texto gridgo (Novela C.) se halla en Hal. y Sorimy. —La Nooela, exceptuando el epilogo, est4 en Lag ~.XIII.
3. 1. Sohol. a.-o.---AUman. X. 8.—Iu.Uan. Cona. 93.—La be». s(dn latina es La antigua glosada. (4) Cont. al margen; examinatas, el odd. Hamb., y ¿asad, (6) Sp.; abbrevlamua, el odd. IIarnb.1 y ¿ as ecl. (6) hasreat—uxorl, el cd. Harsib.
NOflLÁS.—cON8rLTUOIÓN XCVIII njum queratur, taciturnitate marit auferimus querelani, neque el post decenúium hoc agere sinentes (1), neo annum datites uiterius heredibue eius. Sitque etiam hoc (2) non nostra adversus aliquos pocos, sed libertatis subiectorum diligentia. Ubi enim iicet in prolixo sic tempore, decennii dicimui, proponere querelam, si tacere elegerit, palam est, vo1uiss, val si non accepit dotem, omuino eum ant snos (3) reddere heredes. Bis 'valantibus, et si repudio soivi contingat matrimonium, in millo discernentibus noble, sive mulier tanquam dotem offerens cozscribat, sive pater, sive altar quispiam pro ea, tempore in omni osan tau, aicuti praediximus, extendenta suos effectus, et danta val perimente querelain. Contestationem vero dicimue non in sermonibus solum (saepe enim indignationis aut alterius incidene occasio talia quaedarn 'virum praeparat dicere, ant etiam lila quidem cli*it nihil, testes autem redemti hace (4) meotiuntur), sed oportet con testationem in litteris esas. Si autem etiam la iudicio eam aliquis forte facere voluerit, oportet omnino innoteseere mulieri, aut el, qui dotein omnino offbrre conscripsit. Nam nihil ost, qúod probibeat maritum in semetipsum bco agere, et queri cruasi et partem (5) quidem mulieris quod agttur ignorare (6), providentiam vero sui pone r! (7) nullo valere modo, el quia vel ab eo querela facta oit, nescire.
do, y no probando la mujer que dió la dote; Poró si no se querellase dentro de los diez años, privamos por causa ¿el silencio del marido de la querella, no dejándole que la haga después de los diez años, ni concediéndoles después un año á sus herederos. Y sea también esto no una pena nuestra contra algunos, sino cuidado por la libertad de los súbditos. Porque siendo licito proponer la querella durante un tiempo tan largo, nos referimos al de los diez años, si hubiere preferido callarse, es evidenteque quiso que aunque no haya recibido la dote la devuelvan en todo caso él o sus herederos. Teniendo esto validez, aunque acontezca que el matrimonio se disuelve con el repudio, no distinguiendo para nada nosotros, si es la mujer la -que escribe como ofreciendo la dote, O si es el padre, ú otro cualquiera por ella, mostrando en todos estos casos el tiempo sus efectos, según antes hemos dicho, y dando ó extinguiendo la querella. Pero decimos que la reclamación no ha de ser solamente de palabra, (porque muchas veces una oqasión de indignación O de otra cosa, que se presenta, impulse al marido á decir algunas cosas semejantes, O aun también él ciertamente no dice nada, pero dicen estas cosas, mintiendo, testigos comprados), sino que es menester que la reclamación sea por escrito. Mas si aun hubiere querido alguno hacerla acaso en juicio, es menester que de todos modos se le haga saber á la mujer, 6 al que escribió que en todo caso ofrecerla la dote. Porque nada hay que impida que el marido haga esto contra si mismo, y que se querelle, como si la parte de la mujer ignorase ciertamente lo que se hace, y no pudiera de ningún modo proveer respecto á si misma, por ignorar hasta que por él habla sido formulada la querella.
Cap. II
capitulo II
Generaliter igitur dicendum est; intra bienniuin odem matrimonio soluto sive morte,. sivé repuqui di, et ipsi manto de non n,utnerata pecunia licere
As!, pues, se ha de decir en general, que disuelto el matrimonio ciertamente dentro de un bienio, ya por la muerte, ya por el repudio, es licito al mismo marido, y á su heredero; querellarse dentro de otro año por no haberse entregado el dinero. Mas si el matrimonio se extendiera por más de un bienio basta diez años, le concedemos al marido y á su heredero la querella dentro dé tres meses. Pero si hubieren transcurrido los diez años, en este caso no tendrán ni el marido ni sus herederos acción para querellarse, bastándole á la mujer el tiempo Para todo. Y si ciertamente el marido fuera menor de edad, y no se querellase, 10 concedamos para la restitución por entero tanto tiempo, que no exceda de doce años desde la, fecha de las nupcias. Porqüe sabemos que los que- más tempranamente contraen nupcias lo hacen no siendo menores de quince años. Por lo cual, llega á los veinticinco años, y Le será posible querellarse hasta los veintisiete años
queri, et horedi eius intra aliurn annum. Si vero ultra biennium usque. ad decem annos matnicnonium extendatur, manto damus querelacu et heredi eius intra menea tres. Si vero transcurrerit deoennium, tuno. neque manto, neque herédibus oius querela erit, tempere ad omnia sufflciente muheni. Et-si quidem intra aetatem manitus sit, et non queratur, tantum ad in integrum restitutionem el damus tempus, UI non (8) transcendat duodecim annos a tempore nuptiarum. Novimus enim oes, qui vehementer citius con(rahunt nuptias, non minores (9) quindeoim annorum ad hoc procedentes. Qua de re transit ad quinteto. (10) el vioesimum annum, et erd posaibile mira vicesimum septimum aunum queri de non numerata pecunia dotis moriente quoque eo intra praedictum tempus, heredes habere annum ad querelam. §1.781 autem minores sint non querentis heredes, sive materia, sive minoris, quinquennium haheant aolummodoad movendam querelam non numeratae pecuniae, sufliciente tempore (11), et non exspectante exitum omnium minorum tenlporum,
1
1) atentes Bk. ) EL cód. kamb.,y TricI.; aitque In hoc, Port., y Cont. sim suos, Ele. ed. rsereot4w4o,. ta EL cód. Ham.; hoc, ¿as ea. (5) E odd. Hamb., Trid., y Port.; et quasi partem, Co,it. (1) parte—Ignorante, el cdd. liansb. 1 cdd. Rasib.; uuist&iu ponere, ¿58 ed.
()
por no habérseleeütregado el dinero de la dote; y aun muriendo él dentro del susodicho tiempo, ten-
drán sus herderos un año para la querella. § 1.—Mas si fueran menores los herederos del que no se querelló, ya siendo mayor, ya menor, tengan solamente cinco años para promover la querella por no haberse entregado el dinero, siendo suficiente este tiempo, y no esperándose al término (8) Ble. ut, omítela el odd. Hamb., pero fué adicionada por segantia mano; non, omUenla Trzd., y PerI. (9) Port.; minas, el cód. Hamb., Trid.,y ConI. (10) EL cód. Eamb.. y Trid.; 4us de re -transit qóintum, Port., y Cont.; qaareet trensit qnlntum, Ele. edtoidn estereo. Upada. (U) so tempere, Pon.
NOVBLL8.--N$TI1UOI6N 01
*
351
quod nos ad praesentem legem movit. Muliere namqua coniuneza quarto et decimo auno, post vicesimum annum mortis patria, abutena minore astate, movebat quidam (1) contra mairem non numeratae pecunias obiiciens rationem post quartum et vicesiniuni nuptiarum annum. Quod nos judicantes curavirnus, et propter has circumstantias et aetatem minorurn in quinquennium jo praesente decrevimus (2) lego, lijo videlicet non numeratam pecuniam obilciente, qui seriptus fuerit dotéxn suscepiase, et secundum sus tempora, sive perfectas aetatis siL, sive minoris, causa iudicanda. Valente hac lego super iis, quae postea futuras sunt nuptiis; super iis enim, quae constant, si 9ujdern residuum est decennium, ant non minus biennio, hoc habeat tempus in non numerata pecunia, quod el etiam transmiasioneni (3) dabit. Si vero ant ¡ninos si bionnio reliquum est tempus, ant etiam exoessit totum decennii tempus, tunc ipais quidem biennium damus ad querelarn non numeratse pecuniae, eorum autem heredibus etpost solutionem matrimonii intra tres menses, uL par omnia eis ¡u-, stitiam servemos.
del tiempo de todos los menéres,Cosa que nos movió 'á dar la presente ley. Porque habiéndose casado una mujer á los catorce años, uno, después da veinte años de la muerta del padre, abusando do la menor edad, promovía contra la madre la quereus de dinero no entregado, oponiendo esta acción después de veinticuatro años de celebradas las nupcias. A lo que juzgando nosotros pusimos remedio, y por estas circunstancias fijamos en la presente ley también el tiempo de los menores en un quinquenio, oponiendo en él ciertamente que no se entregó el dinero el que se hubiere escrito que recibió la dote, y debiendo decidirse la cuestión con arreglo á su tiempo, ya sea uno de edad cumplida, ya menor. Siendo válida esta ley respecto á las nupcias, que se hayan de celebrar después; porque en cuanto á las que existen, si restaren ciertamente diez años, ó no menos de dos años, tenga para la querella del dinero no entregado este tiempo, el cual le dará también derecho para transmitirla. Pero si le queda menos tiempo de dos años, ó también si transcurrió todo el tiempo del decenio, en. este caso les concedemos ciertamente á los mismos un bienio para la queréila del dinero no entregado, pero á sus herederos tres meses después de la disolución del matrimonio, á fin de que en todo les reservemos lo que es justo.
Epl1ogu
Epilogo
Quao igitur plaeuernnt noble et per hanosacram deolarata aun¿ legem, tus celaitudo effectui et fin¡ contradero (4) festinet. Dat. XVI. Kal..Ian. Constant., imp. DN. IUST1NIÁN1 PP. Aug. anno XIII., API0NE V. C. Cona. 539j
Por tanto, apresúrese tu excelsitud á llevar á ejecución y efecto, lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley. Dada en Constantinopla á 16 de las Calendas de Enero, en el año décimo tercero del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo al consulado de APIÓN, varón muy esclarecido. [539]
OONST. CI (5)
ÇPONSTITUCION OX
DE DONATION1rnS A CURIAL1B(J8 PACTIS, SIVE AB INTESTATO VEL (6) TESTAMENTO, EflRUbI SUCCESSÓRIBUS
DE LAS DONACIONES HECHAS POR LOS CURIALES, YA ABINTESTATO, VS POR TESTAMENTO, A 5115 SUCESORES
Imp. lusTiNiaNus Áug. Iiei,qloriosisumo per Orienein Praetorjoruni Praefeco iterum, Econ¿uli ordinario et Patricio.
Et Emperador JUST1NI*No, Augusto, (t JUAN, seguida
Pra.tatio
Pzefaóio
Bonae nobis sanctionis occasionem interpellatio quorundam curialium dedit, et hanc legem facirnus non ad 4uosdam curiales, sed ad omnes, qui nobis obediunt, dicimus auteni quantuui quidein sil Oriantem est, et quantum occidena sol respicit, et quantum ex utrisque lateribus esi. Quoniam enim sollicit.udo fuit eis, qui ante nos fuorunt, de cirialibus et de collationibus in curias, quidam autein aunt, qui trahuntur ad curiam, quidam, yero liberantur, illud sancimus, licentiarn case curialibus non solum eiusdem civitatís curiales heredes instituere (hoc enim hactenus licitum fult), sed ellam quosdam ¡iberos a curia si voluerint instituere heredes, bco agere, sub hac vid elicet conditione,. ut offerat
La interpelación de algunos curiales nos ha dado ocasión para una buena ley, y hacemos esta ley, no para algunos curiales, sino para todos los que nos prestan obediencia, queremos decir, para cuántos se hallan ciertamente al Oriente, y á cuántos ve el sol poniente, y á. cuántos se hallan á ambos lados. Porque habiéndose cuidado los que nos precedieron, de los curiales y de las colaciones á las curias, y hay algunosque son llevados á la curia, y otros que de ellas se libran, sancionamos, que tengan licencia lo curiales para instituir herederos no solamente Á. curiales de la misma ciudad, (porque esto fuá licito huta ahora), sino, si quisieren instituir herederos también á algunos que sean aje-
(i) quidsij, en Lugar de quidam, se ¿se en el odd. Hamb., y en Cas cd. (5) EL cdd. Hamb, y TrW.; decernimus, por deeravimus,
Pon.
Pon., y Cont. (31 Ale. .4. estereotipada; quod etlam el reatitutio In futegruni dabit, el odd. flamb.; quod ei etiam post tranamiealoflein dabit, el cód. ftamb. por segunda mano, Tnid., Pon., 9 Gong,
vez gloriozieimo Prefecto de Los Pretorios de Orwn* Le, Exconsul ordinario y Patricio. -
(1) m.nlfeeta omnibus facere, el odd. lomb., Tnid., y
- (5) EL tea(o gniøgo(Noseia CI.)ee ha" enHa&y Scnzmg. —A Iban. VIII. S. - ¡alan. Const. 94.— La antigua oersidn Latina, que no está entro Lot glosadas, La_publieó el primero Cont. gomándola del cdd. M. 8., t57!. - Rdlaas también en st c04 Vindob. y Mon.
(5) piva, Wc. .4. estereotipada.
MI
NOVELL8.-001q$ITUOI6N 01
modis omnibus se bares sive heredes. conditioni omiso defuneti, id esi ex qua ille progressus eat, et curiális alt particepa functionis, et hereditatem nullo impediante percipiat. Scientes enim, quia hace res (1) ant in praesenti correctio, quonlam mine quidem adiic!tur curiae ex istia znodis in pecunia utiUtas, ex futura vero Legislatione, et curialis, et subst..antia proficiot, et fiorobit curia corponibus pluribus, el substantias habebit eorum.
-nos á la curia, para hacer esto, pero con la condición de que de todos modos se ofrezcan el heredero 6 los herederos para la condición curial del difunto, esto es, para aquella de la que éste salió, y sean participes de las funciones curiales, y perciban la herencia sin que nadie se lo impida. Porque sabemos que esto será al presento una modificación, porque hasta ahora se lleva ciertamente á la curia de aquellos modos utilidad pecuniaria, mas por virtud de la futura legislación se beneficiarán asilos curiales como los bienes, y florecerá la curia con muchos individuos, y tendrá los bienes de éstos.
Osp. 1
Capitulo 1
Propterea sancinius, licentiam esas eis, qui curiales sunt, dum testamenta condent, uti heredibus, sive curialibus eiusdem civitatis voluenint (hoc lago permittentes) (2),. sive quibusvia ex suo genere, sive extraneis, sive curiales fuerint, sive non, sive in portionem non minus noveni unciarum, ve¡ corte (3) in integrum, dantibus se lamen curias, et unitis elus corpori, et explentibus inculpabiUter functiones. Roe valente cinca ipsos et (4) lioa, et nepotes, et residuos suoceasores, non lamen secundum modum, secundum quem ante paululum constitutio promulgata circa ces, qui se curiso offerunt, praeceperat, prolem eorum, qui se obtulerunt, ad conditionem non trahena, sed tanquam si ab initio fuissent constituti curiales, ita el ipsi eum propria prole curiae uniti et albo el corperi. Neque enim quidquam differt (5. ant eum,, ui est curialis eiusdein civitatis, acribere hereem, ant eum, qui mox enit.
Por esto mandamos que tengan licencia los que son curiales, al hacer sus testamentos, para instituir herederos, ya, si quisieren, 9 curiales de la misma ciudad, (pues esto se lo permitimos con arreglo á ley), ya á otros cualesquiera de su linaje, ya 9 extraños, ora fueren, ora no curiales, ya por una porción no menor de nueve onzas, 6 ciertamente por la totalidad, paro dándose ellos 9. la curia, y uniéndose á la corporación de ésta, y llenando irreprensiblemente sus funciones. Teniendo esto validez respecto á ellos mismos y 9. sus hijos, nietosy demás sucesores, poro no en el modo que habla dispuesto la constitución promulgada poco antes en cuanto 9. los que se ofrecen 9 la curia, la cual no sujetaba 9 tal condición la prole de 108 que se ofrecieron, sino que como si desde un principio hubieren sido curiales, así también queden elJo incluidos, en el registro y en el cuerpo de la curia con su propia prole. Pues no hay diferencia alguna entre que instituya heredero al que es curial de la misma ciudad, 6 al que inmediatamente lo será.
cap. XI Sed et si quia consanguineus curialis exsiatens vel aliler ab eadeni conditione ilber ad successionem curialis defunoti fuenit vocatus, tanquam ema, qui non seripserit testamentum, voluerL autem st., ille se ipsum daro curiae, licero ipsi boc agere, el suam voluntatem in actis indicare intra menses sex, et pariter ourialem (6) cuin suis successoribus atque substantia, pariter et fteri beredem, nihil omnino ex eadem substantia expetendo oçcasione quartae portionis seu novem unciarum, semel co, qui s060esserit in hereditatam, ant cunaR exsi-. atente, ant mox exsdturo, et re ac substantia rursus ad curiam veniente. Sed et si quia donaverit res proprias facultatis aut rtiultas, aul omnino non miaus novem unciarum vol curiali eiusdem civitatis exsiatenti, vel alii cuidam, offerenti (7) Lamen se et propriam substantiam atque prolem, sive quae est, sive pias erR, et residuam successionew curiae culus ast, qui donationem fecit, sancimus, valera factam sub bao conditione largitatem. Orn nimodo enim nobis studii dignum est videre (8), ut nullo modo substantiae cunialium alienentur a curia illius civitatis, cuius sunt curiales.
Qute4 se debo Leer ecl. Acoco estaría mejor pennittente. (3) certe, omitela Bis. en en ed. estereotipada. (4) Bis. cd. estereotipada; et, omiteia Cont. (1)
is
Capitulo U Mas también si algún consanguíneo, que fuera curial, 6 que de otra suerte estuviese libre de la misma condición, hubiere sido llamado 9 la sucesión del curial difunto, como de uno que no hubiere hecho testamento, pero también él mismo hubiere querido ofrecerse 9. la curia, séale licito hacer esto, y declarar..en actas su voluntad dentro de seis meses, y hacerse curial, al mismo tiempo que heredero, con sus sucesores y bienes, sin que de los mismos bienes se haya de pedir absolutamente nada so pretexto de la cuarta parte 6 de las nueve onzas, una vez que el que hubiere sucedido en la herencia sea curial, 6 lo haya de ser desde luego, y pasando 9. su vez las cosas y los bienes 9 la curia. Pero también si alguno hubiere donadoó muchas cosas de sus propios. bienes, ó en todo caso no menos de las nueve onzas, ya 9 uno que sea curial de Ja misma ciudad, ya 9 otro cualquiera, pero ofreciéndose él con sus propios bienes y su prole, ya la que existe, ya la que existirá, y con los demás sucesores, 9 la curia de que es el que hizo la donación, mandamos que sea válida la donación hacha bajo esta condición. Porque es para nosotros de todo punto digno de nuestro empeño ver que de ningún modo los bienes de los curiales salgan de la curia de aquella ciudad, de que son los curiales. (6) Quizci estaría nada bien dlfferret. (6) cese, adiciona Bis.
7) Bis.; alio culdam, offerens, Cont. (8) videtur, concordaría con el texto. griego.
NOTELÁS.—OONSTmJQ6N Ct
363
Capa III
CapitulO UI
Ut autem noñ ad collusionem (1) hace fien videantur, el quidam domini effecii bereditatum curialium .auc per donationes, saL per testamentum, ecunduin quod praedixituus, aut ab intestato differant et protrahant (2) oblatiónern, et, rebus qui. dem frui velint, oblationem autem anam non faciant, sancimus, si qaidem per donationem, hoc quod praedictum est, dederil, non prius traditioncm fien rorum, sed adhuc (3) manere apud donatorem, donee is, qui donaúonem accepit, :inter gesta confecta apud iudicem provmciae, gratis et citra omnem dationem secundurn praedictum modum datas fuerit curiae, el mcx inacriptus (4) albo (5);- tunc enim etiam res ej darí volumus. ,Quodsi donator Iradiderit res eL necdum cónfesaiono facta, quae accipientem societ curiae, etiam sic defendi .quae donata sunt curiae usque ad novem uncias, in qui bus omnino vocari curiam censemus.
Mas para.que no parezca que esto - se hace por Colusión, yal gunos, habiendo sido hechos dueños de las herencias de los curiales, ó por donaciones., ó por testamento, según lo que antes dijimos, 6 abintestato, difieran 'y aplacen su oblación, y quieran ciertamente disfrutar de los bienes, pero no hagan su propia oblación, mandamos, que si ciertamente uno hubiere dado por donación lo que antes se ha dicho, no se haga antes la entrega de los bie-
§ I.—Quodsi ex testamento autper vocationem logia qui non est curialjs ad successionem perveniat curiatis, tunc mox a 'norte curialis concurrere curiam, el una eum defensore civitatis, praeter (6) 1 aesionern futu ram reru m defunat.i, deacriptionem fien reruni, praesente etia.m eo, qui ad hace vocatur, el res tpadi curiae sub tacto signaculo tam defensoris, quam deo amatoria episcopi (7), el dum praedicta actio gestorum facta fuerit apud iudicem provinciao, et dáa (8) rueril curias, secundúm quod frequenter dictum et, eum substantia et prole, quae est el quaa fuerit (9), tuno eum et res parcipere, et case eum dominum. secundum quod et prior lila curialis fait, nihil ab fflo differre visus. His gestis sine dubio apud iudicem provincias habilis praeter omne lucrum' et dispendium. Noque enim ad illusionem vel a1 dispendium canse, sea ad utilitatem hanc- proferimus san etionem, ut in perpetuum va1eat augens el corporibus et pecuniis curialium facultates atque substantias. Si vero ls, qui ab intestato vocatur curialis heres, non Lamen exsistens et ipse curialis, noluerit adire et se dare curiae, curia quidem teneal novem uncias, tantummodo autem ipsé dominus eíflcietur triuin unciarum, quas el dat-el anterior lex, vel si non fuent eurialis. Quodsi phires fuerin.t eiusdem gradus, qui vocantur ad ourialis'bereditatein, el. quidam dederint. se, quidam recusaverint, novem quidem uncias accipere eum vel eos, qui se dedenint cunao, tres autem uncias residuos, qui ex lego yocantur, anoipere heredes. StLIdW enim nobis est omnimodo novem uncias ad curiales eiusdem clvitatis perven ira.
Cap. IV
nes, sino permanezcan todavía en poder del donante, hasta que el que recibió la donación, habiéndose hecho actuaciones ante el juez de la provincia, se huhiere gratuitamente y sin dar cosa aluna, dado á la curia en la forma antes dicha, y hubiere sido al punto inscrito en el registro; porque queremos que entonces se le den también los bienes. Peró si el donante hubiere entregado las cosas no habiéndóse hecho todavía la confesión, que asocie * la curia al que las recibe, aun en este caso sean reivindicadas para la curia las cosas que se donaron, hasta el completo de las nueve onzas, á. que en todo caso. disponemos que sea llamada la curia. § 1.—Pero si por testamento 6 por llamamiento de la ley llegara * la sucesión de un curial el que no es curial, entonces concurra la curia inmediatamente después de la muerte del curial, yhégase en unión con el defensor de la ciudad, sin que se haya de causar daño en los bienes del difunto, inventario de los bienes, estando Imbién presente el que * ellos es llamadó, y entréguensele los bienes á ¡a curia habiéndoseles puesto el sello tanto del defensor, como del obispo, amante de Dios, y cuando se hubieren hecho las suodlehas actuaciones ante el juez de la provincia, y se hubiere hecho la dación * la curia, conforme á lo que repetidas veces se ha dicho, juntamente con ips bienes y con la prole, que hay y que hubiere de haber, reciba entonces aquél los bienes, y sea él su dueño; como el que también antes era curial ,y no pareciendo que en nada diñerede él. Debiéndose practicar sin duda estas ac.tuacionas ante el juez de la provincia sin ningún lucro y dispendio. Porque no promulgamos esta léy para defraudación ó dispendio de la curia, sino para su utilidad, & fin de que subsista perpétuamenta, aumentando con individuos y con caudales las façultades y los bienes de los curiales. Mas si.el que abintestáto os llamado heredero de un curial, no siendo él mismo curial, no quisiere adir la herencia y darse él * la curia, retenga ciertamente la curia las nueve onzas, y hágase él dueño solamente de las tres onzas, que le da también la ley anterior, aunque no fuere curial. Mas si fueren muchos de un mismo grado los que sonilamados Ala herencia M curial,. y unos se dieren á la curia, y otros lo rehusaren, reo¡ bancientamente las nUeve onzas él ó los que se hubieren dado á la curia, y reciban las tres onzas los restantes herederos, que son llamados por la iey. Porque es empeño nuestro que de todos modos vayan las nueve onzas á ¡es curiales do la misma ciudad. CapituIoIV
Sin autora defunetus fuenit quidam aupersPte Mas si hubiere fallecido alguno sobreviviéndole fila, si nuptaquidem fuerit curiali ejusdern civita- una hija, y ésta se hallare ciertamente casada con (1) (2) (3) (4) (5)
Parece qze se dberta preferir illuslonem. .8k.: Uliferantur et propter lisas, Cont. 8k.; hoe, Cont. .8k. ad. estereo Upada; conieriptus, Cott. alvo, Cont.
Tono Vi—.45
() omuem, adiciona .8k. en su ad. sstei'eoUpacia . (7) Deo ainabWs Iocornm eplscopi, 8k. ed..eeUrrotlpad a (8) dataS, .8k. (9) Mcjor estzria futura est. ..........-
254
NOVELAL---OONStYTUCIóN CI
un curial de le. misma ciudad, no hay duda de que sin calumnia tendrá los bienes paternos 6 íntegramente, 6. en todo caso hasta las nueve onzas, si acaso el padre hubiere querido que tres onzas fuçren é. poder de otro cualquiera. Mas también si tio estuviere casada con quien desde un principio fuese curial, pero se presentare alguno para contraer nupcias con ella, queriendo tomarla por mujer para esto, para ser curial, y darse él á la curia, y las nupcias fueren aceptables para ella, tenga también sal sin calumnia las nueve onzas con motivo de su buena voluntad hacia la curia, y como el que se ofrece curial con los bienes también los administrará, por so querernos que también de todos mo:dos so le den á la mujer. Pero si fueren muchas 'las hijas, y algunasde ellas estuvieren casadas con curiales, ó que lo eran, 6 que se hicieron por me-' dio de la oblación, las nueve onzas se han de dividir ciertamente entre ellas, y las tres onzas irán su verdad O. las restantes, mas losque las tomaren por mujeres se habrán de servir de los mismos bienes para loe negocios curiales, aunque estén en el dominio de la mujer. Porque para eso les dimos los bienes del padre, para que con ellos los cónyuges de las mismas desempeñen las funciones de la cu,ría. Mas si aconteciere que fallece la que se habla casado con el que se dió* la curia, si verdadera'mente hubiere tenido hijos varones de él, los bienes serán para los hijos, y estos mismos pertenecerán á la curia, y la cosa no requerirá ningún rodeo. § 1.—Quodsi feminae fuerint, quae natae sant, § 1.—Mas al fueren hembras las que nacieron, si et ¡pase quibusdaxu nuptae fuerint aut curialibus si también ellas estuvieren casadas con al unos, 6 eiusdem civitatia, aul qui. se ipsos dederint curiae, curiales de la misma ciudad, 6 que se hubieren ellos mismos dado á, la curia de la misma ciudad', eiusdein civitatis, similiter et ¡pase caz habebunt sine ulla molestia, subiectas curiae functionibus también de igual modo los tendrán ellas sin moles-, per proprios vires. Quodsi [quaedam nupl fuerint tia alguna, obligados por medio de sus propios macunialibue eiusdem civitatis quaedañ] (3)' non nu-, ridos O. las funciones de la curia. Pero si algunas pIse fuerint curialibus, ant qui sunt aut fuerint (4), se hubieren 'casado con curiales de la misma ciutuno scoundum datani ohm divisionem nuptas quidad, y otras no se hubieren casado con quienes son dom curiahibus novem uncias habebunt, propter & hayan de ser curiales, entonces, conforme O. la quas funetiones curiae'compleantur, reslduis sudistinción antes establecida, las casadas ciertamentem sufficient tres uncias. Quodsi neque maseuli te con curiales tendrán las nueve onzas, con las neque feminae cia erunt, quousque vir superest, queso cumplirán las funciones de la curia, y las tres onzas bastarán para las demás. Pero ai no tuhabeat earum usum, expleus in cia curiae funetionos. El si quidem ad secundas venerit nuptias, et vieren ni varones, ni hembras, tenga el marido, filiorum fuerit effectus pater masculorum seu femi. mientras vivióre, eh usufructo de los bienes, llenarum, el has coniunxerit cuniatibus, rursus simi- nando con ellos las funciones de la curia. Y si cierliter curias servabuntur corpori res (5); quodi Lamente pasare O. segundas nupcias, y llegare O. ser padre de hijos varones ó hembras, y O. éstas. las mortuus fuerit, ant ad' secundas nuptias non venent (6), ant filias (7) procreans, esa non sociaverit uniere con curiales, se conservarán O. su vez del óunialibus ve! qui sunt vel qui fuerint (8), tuno mismo modo para el cuerpo de la curia los bienes; mas si hubiere muerto, 6 no hubiere pasado O. serecto ordine curia has res aocipiet. Neque enim unquam hane partem curialium copiarum el fun- gundas nupcias, 6 habiendo procreado hijas no las hubipre unido con quienes son, 6 hubieren de ser, 'ctionum alienar¡ concedimus, vel si ad plurimos curiales, entonces la curia recibirá directamente redactum fuerit genus successionia, quatenus por • omnes bao linea descendentes, aFro per masculos estos bienes. Porque no permitimos que nunca sea liberes curialium, sí-ve por generos dantes se cuenajenada esta parte de los bienes y de las cargas curiales, aunque el linage de la sucesión hubiere • rus, novem uneiae curiae salvae sint. Quam legem valoro volumus lii omni .deinceps tempore, et in llegado O. muchos individuos, de suerte que por me,causis adbuc otiam nunopendentibus, el quae condio de todos los descendientes en esta unes, ya hijos varones de los curiales, ya yernos que se dan seeutae non-sunt iudiciali'sententia aut axnicabili interventu absolutionem. ellos ¡nismos O. las curias, le queden salvas O. la curia las nueve onzas.,Y queremos que esta ley tenga validez en todo, el' tiempo futuro, y en los casos. que todavía hoy estén pendientes, y no hayan alcanzado resoluCión por sentencia judicial 6 'por amistosa intervención. - -
lis, dubium nón est, quia praOter calumniam habebit paternas res aut in integro, ant omnimodo novem uncias, si forté ad aliurn quendam pater voluerittreauncia8 pervenire. Sed et si non ab initio •exsistenti curiali nupta fuerit, acce5serit autem quidam ad olas nuptias, voleos eam ad boc accipere, ut alt curialis, et daro se curiae, el acceptabiles (1) ni nuptiae fuerint, etiam sic babero novem uncias sine calumnia occasione bonse circa curiain voluntatis, el quia (2) curialis offerttir rebus et gubernabit eas, propter quod et omnimodo mulieri dari eas volumus. Quodsi plures fuenint filiae, et quaedam ex his nuptae fuenint curialibus, su¡ exsistentibus aut per oblationem factis, novem uncias quideci inter cas dividendae sunt, ad residuas su. tem tres uncias quidem venient, ui autem, qui uxores caz acceperint, usuri sunt rebus ipsis ad curiales causas, licet in dominio sint uxoris. Propterea enim ola dedimus res patria, ul exinde conjugos earum impleant curiae funetiones. Quodal eontigeritdeficere sam, quae-nupta fuerat illi qui se curiae tradidit, si quidem fijios masculos de eo habuerit, apud.ñlios erunt res, et ipei eriint in curia, el nulla tergiversatione res indigebit.
Bk.; Btsbtle$, (2) qut, Co'it. (1) Lo qus se halla '4repap4nlssh, no-se Lee o aiadidBIC. . • (4) faturle, Bk. ''"---------
- ' . • -. ''
.'"
Bk. ed, es eOt;Pada,i.ea, onUtea Cont. ' -
¿t
'- •
venien,Bk. ed. esereot(padc.. .
• () BLnon, adiciona Cont. (8) futurl sunt, Bis.
• ,
-
-
tOVEOONT!IJdl6i
Epflogus •
55 Epilogo.
Quae igitur visa nobis suntet hao sacra .lege de. clarata, tua ecellentia custodire festinel, maxime omniuni utilitatis pubticae providentiam omnem faciena. Dat. Kal. Aprilis, Constant., imp. DN. IUSTRUA.Ni • PP. Aúg. annoXill., APIONE y, C. Cona. [539.]
- Por tanto, apresúrese tu excelsitud a. guardar lo qüe nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta sacra ley, consagrando todo su cuidado ante todo a, la utilidad pública. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Abril, en el año décimo tercero del imperio del señor JUST1NL& o, Augusto perpétuo, bao el consulado de APIÓN, varón muy esclarecido. [539.]
CONSTITUCION fTij
CONST. TTT (1) DE iZODERATORE
DEI. GOBERNADOR DE ARABiA
(2) ARABIAE
El Emperador. JUSTINiANO, Augusto, 4 J. del PretorIo.
Imp. IUST1NTAÑUS Aug. JOANNI Pf. P.
Prj'eeéo
Praefatio
Prefacio
Multas quideni et alias administrationes provin.. ciaruni jara ad melius transposuinius, humiles atque viles prius exaistentes et ad -nullam suificientes utilitateni, quia vero nos eoa ad maiorem constituipius ordinern,. validiores ornnibus sunt factae et qúae sic tuéantur causas, ut omnia in melius ami mulata. Proconsules ergo nobis, el praetoros, el moderatores, e1 veterum honorum el nominuni (3) honestas inventa (4) est, et auctae etiarnannonaa.eorum, et potestas omnis data est, • et ante omnia interdiotum, ut. 5) subiectos depopulentur el marlibas plurimis adversus eos utanndo quoque causa tur (6) lurciura nimunivimus omnibus formidando, el neque autor (1) ola tradimus cinguIa nisi jurando ita (8) subeani coicillos promerentes adinistrationis. Reputamus itaque et Arabinorum (9) provinciani, causam requiren-. tea, propter quam el fiscalla miaus. idonea sunt, qunni utique (10) provincia sil uberrima, el turba. nos adeuntium circumstet (11);. et ingemiscuril omnes, alii quidem furIa, alii iniquitates, alii aliorum denunciantes damnorum oecasionem, el onu8am (12) malignitatio invonimus ex infirmitate facía circa administrationein. Erat enim sic villa¡ qui civilem babebat administrationem, utdeserviret (13) armorum duo¡ el in illius iaceret (14) 'voluntatibns sama eius, nial famularetur adminisiratio. Itaque • et tempus 1am ccotinuum est, ex quo etiam defcit, et ea, quae civilis sunt cinguli militaris (15) agit, neque siM neque itli omnino sufficiens; occupata namque est non ut aliquid subiectis prosit, sed ut ex utraque lueretur. • •
• Ya ciertamente liemos mejorado también otras muchas administraciones de provincias, que antes eran humildes y viles y no eran suficientes para utilidad alguna; pero como las constituimos en superior categoría, fueron hechas más capaces para todo y así amparan los negocios, de suerte que todo ha sido cambiado a. mejor estado. Así, pues, han sido creados por nosotros los procónsules, pretores, y gobernadores, y la respetabilidad de estos antiguos nombres, han sido aumentadas también sus anuopaz, y les ha sido dada toda potestad, y se les ha prohibido ante todo que arruinen a. los súbditos, y que contra ellos se valgan de muchas manos. Robustecimos también la cosa con el juramento más terrible de todos y no les entregamos los cíngulos de otro modo, sino silos que obtienen las credeñciaba de la administración prestaran así juramento. Y así nos fijamos también en la provincia de la Arabia, investigando la causa por la que son poco producttvoá los impuestos fiscales, siendo ciertamente una 'provincia muy abundante, y nos rodéa una turba de recurrentes, y todos se lamentan, unos ciertamente denunciando hurtos, otros iniqudades, oros la ocasión de otros daños, 'y hallamos la causa del mal en la debilidad creada a. aquella administración. Porque era tan bajo el que ejerdala administración civil, que servía al jefe de las armas y su -salvación estaba a. la voluntad de él, sí la administración no le. prestase servidumbre. .Y así, hace ya lÁrgo tiempoque hasta dejó de existir, y que ;lantoridadrmilitarhace lo que es peculiar de la civil, no bastándose en modo alguno ni para s ni para 4sta; porque 'éitá ocupada no en que algó le sea provechoso a. los súbditos, sino en obtener Lucro do una y de otra. parte.
Cap.I
«
• Capitulo 1 •
Eaec nos ad praesentem erexérunt voluntatem, el praesente lego ute otee transponimus administrationem ad meliorem flgurarn, et largimur etiam ei moderatoris appellationem (tice quod etiam in Pon-
1stas coss nos movieron ¡ la presente rosolución, aliéndonos yv dé esta ley tr a nsforamos m en mejor estado la administración, y le concedemos también la denominación de gobernador (cosa que
(' El tlo griego (No 'e la C%L)aehalaetHal.j&rimg. —Athan. 1V 19.—Eccepto si proemio, toda la Iyooela se -halla en las Bao. VI. ¡5.. 1-3.—Iu44n. Const. 95. La VO1si.64 wina, antia u q, pero no gloeada.fue sblicada prime.
(7) BIs.: formidandos et naturaliter, al cód. (8) A caso sacarla mejor lureluranda. (9) El cód; Arabum. 8k. • • (JO) BIs., Itaque. el cód. (11) Qeazd crcumstat. Mijoi4$nrla sil! sUs denunciantes (11) dainna, ocusto.. nem st esusam. . . • • ,, . ,(1I) Bk.;deeervlre, el cód, (14) BIs, lacere el cód (15) :810. ad. eaursoupada;et tt&i&q6d;,'.f k.
ramente por 8k.. ¿om4ndota deL Códice Vizuiob.
(8; 8k.; moderatlone, u M.
'
• •
(3) •Léaee vetee u.n horum nominum. • • (4) Eh.; luiuui&, si cód. , • -_ • (6) El odd.; ne,Bk. (8) Bk.; utatur, el oód.
•.'..
-
.
,.
•,.
•
..
:
•
'
.,
•
56
XXXII
tu fecimus), el quao (i) spectabilium est el danius administrationem, ui nulo minor ducatu eonsistat, sed tueatur quidem el publicas exactiones (2) oum Omni 'yebeinejitia, defeudat autem et privatorum utilitatos, et non concedat (3) neque epactabili
duo¡, noque genti iudicl, noque cuidani potentiun dornuum, sed Deque divino patrimonio, aut sacris privats, aut ipsi sacrae (4) docnui. nosirae quodli-
t eotatur v inferre nostris collatoribus damnum, Deque facilo, neque timeat, sed viriliter calato-
ribus praeeideat, et prao ornnibus puras servet deo et noble el legi manus (sub eodeui enim (5) mrojurando, sub quo alias admlnistrationes, el hanc asee volumus), deinde aecipiat (6) cwn odkillls el imperialia mandata, quae ante nos, quidem la gislatores el antiqua reipuWicae sciebat figura, nos autem deficiéntia denuo renovavimus et ad rempublicain deduximus, UI el ( 7 ) haee relegat ( 8 ) semper et nostras ouatodiat (9) iussiones. Si enini haec sequatur (lO), non posaunt omnino nisi bene omnia occurrere el post legum facilitatem atque iustitiam circumecribere negligentiam (11).
•
Cap. IX Primum itsque et (12) studium fiel, siont praedi-. ,dmus, fiscalium (13) exactto, devotis quidem elemens patornaque cónsistena. indevotioribus autem vehauaefls et irreniisibi1is. Deinde curam babebit et populiel disciplinae (14) eius, el ut non turbis el seditionibus dedil sintuMue Bostreni (15) neque alil, nec ea, quae voLuptaubus &icabat andquitas, baec ad furores necesue convertant. Habebfl autem (16) obedientes sibi el milites aecundum nostra divina mandela (nam et hoc inde percipitur), nullius (17) negligat penitus (18) utiliuni. Sicut enim la Ponto fecirnus moderatoreni, ita et eum (19) jisdom cinguli huius vestigiis elevamus, el est (20) etiam.ipsa apectabilis, el simiiter etquae de appellationibus el quae de aliis gubernabit. Et.nec usque ad salaria priora atatuenius sola; vóluinun enim eum .occa.sione emolumentorum el alterius censolationis quindecim aun libras accipere, con5iLiarium antein elis cinguli duas babero libras, et cielo
officium duas auri libras. Et bel ex imerialibus
mandatis, sieut praediximus, dudum muiti bus praosit, 'veruntamen eril sollicitudo noble numerorum constitutbrum lillo aliquossubd.ere-ei, qui lxi clxi-. •guio est, quatenus obediant legi el ajes dispositionos sequantur et pareant. Non autem communicabit omnino spectabihs dux neo in aliis(21)muiitibus, quos ci specialiter dederimus, neque aliquibus privatis noque iliorum litibus, quando habuerint ad invicem, neo (22) si çiis privatorumsit qul; convenitur, noque quodh bel (23) babebit participium ad privatas causas, quoniam muituin distat inter militareni causam el civilem gubernationem, el (1) BM.; quia, el cód. (2) Bk; setionea, el ouct.
(5) BM.; cedat, 81 cdd. () 13k.; sud, el cód. (5) BM.; enhu, omUeta el cdd. (6) BM.; accipere, el cód.
(7) - BM.; ad, eicdd.
(5) BM. cd. eetereolrpada; relegunt, el odd.
(9) BM. cd. eatereoUpada: custodis alt, el c#-.Sd. (10) BM. cd, estereotipada; seqauntur, el cdd. (11) oecarrere el el par leges ad fadflttatem atqne cm ani, BM. ecL etereoUpac1a.
r'
mt
también hicimos respecte al Ponto), y le damos atribuciones que son própias de' las magistraturas espectables, de suerte que en nada sea inferior 6. la del duque, sino que ciertamente atienda con toda severidad 5. Las exacciones públicas, pero defienda las conveniencias de los particulares, y no permita ni al espectable duque, ni al juez de la región, ni 6. alguien de casas poderosas, ni al divino patrimonio, ni ¡los sacros bienés, ni a. nuestra misma sacra casa, que les causen perjuicio alguno 6. nuestros tributarios, ni sedobleguefácilmente, ni tema, sino presida virilmente 5. los súbditos, y ante todo conservo puras las manos para Dios, para nosotros y para la ley, (porque queremos que esta adminislración esté sujeta al mismo juramento que Las demás), y que después reciba con las credenciales también los mandatos imperiiles, que ya eran conocidos ciertamente de los legisladores anteriores 6. nosotros y de la república en su antiguo estado, pero que habiendo desaparecido Los renovamos otra 'vez nosotros y los restablecimos en la república, para que también -esta administración los relea siempre y guarde nuestros mandatos. Porque si se atuviera a ellos nada podrá ocurrirsele en modo alguno sino para bien, y. se tendrá. 6. raya su negligencia con la facilidad y la justicia de las leyes.
lustam
Capitulo U
Y as!, ierá en primer lugar cuidado suyo, según antes hemos dicho, la exacción de los tributos fiscales, siendo en verdad clemente y paternal con loa cumplidores,.y enérgico 5 intransigente con Los contumaces. En segundo lugar cuidara del pueblo y de su buen orden, y deque no se entreguen 6. tulnultos y 5. sediciones ni lós Bostrenos niotros, ni conviertan en ocasión de furores y de mataezas lo que la antigedad dedicaba á. recreaciones. Mas tendrá también con arreglo 6. nuestros divinos mandatos soldados que le presten. obediencia, (porque también de aquéllos se colige esto), y no descuidará absolutamente nada qué sea útil. Porque así cuino ene! Ponto creamos un gobernador, as¡ también lo elevamos 6. 61 6. la misma posición de esta magistratura, y también él mismo as especia ble, y gobernará lo que se refiere 6. las apelaciones, y (o que 6. otras cosas. Y no nos limitaremos solo 6. los anteriores sueldos; porque queremos que 6. título de emolumentos y de la demás- obverición reciba quince libras de oro, y que., el-asesor de su magistratura tenga dos libras, y sus oficiales dos libras de oro. Y aunque por virtud de los mandatos imperiales está ya, según antes hemoadicho, al frente de los multares, cuidaremos, sin embargo, de subordinar algunos de los cuerpos"! establecidos al que desempeile esta magistratura, 6. fin de que obedezcan 6. la ley y se atengan 5. las diíposioiones.de él y las cumplan. Mas el especlabio duque no tendrá absolutamente nada que ver con- los militares, que especialmente la hubiéremos dado, ni con ningunos particulares, ni con Los litIgios de éstos, cuando Los tuvieren entre si, ni tampoco (15) BM.; flaeslia, el cdd. (it) BM; dluelpllnam, el cód. (15) BM.; hoatrence, él cód. (16) et. acticcona el cdd. (17) Qtdza haya desaparecido el antes de nulLius; neo nilbs, BM. (isp BM. cd. estereotipada; perites, Bis. (19; BM.; etenim, el cód. (20) Liase cnt. .(lt) Mejor estaría ncc Ulla. (29) BM.; no, el cód. (23) BM.; libeb, el cdd. -
Woyis.—cow,rn3cjxóN xXxut discreta sunt (1) hace, sktit el patres nobis republicae ordinaverunt et statuerunt; sciente spectabili duce, quia si miscere se praesumserit (2) causis ei.vilibus, noque militaria iudicabit (3), sed etiam ab ilifa ablatus privaus ant el sub hanc fiet adminislranonem (4). -
- 3'7
si el que es demandado fuera algún particular, ni tendrá intervención alguna en los negocios privados, porque hay mucha distancia entre los asuntos militares y la gobernación civil, y estas cosas están separadas, según ordenaron -y establecieron también los padres de nuestra república; teniendo sabido el espectable duque, que si sehubiere atrevido ¡inmiscuirse en los- negocios civiles, no-conocerá ni de los militares, sino que destituido será privado también de ellos, y quedará él sujeto £ esta administración.
Cap. XII
Capiftlo III
Hace a nobis sancita sunt el in administrationo Araborum (5) provinciae. Confidimus enim voluntate dei, quia creacel (6) in inclina. Nam étsi non pepercimus pecuniis, sed auximus ej aunonas, Lamen acimus,. quia etqui heno habet administrationem studebii taus -videri óirca veras publicarum funclionuin exactiones, ut non damnum ex hoe, sed iustum lucrum afferat (7) publico. Illud Lamen et (8) fieri el valere volumus, ut annonas spectabilis dux indo percipiat, undecunque provincias ludex delegaverit. Palam etenim est (9), quia non cern ana efficacia respiciat causas, si neo SUBa Snnonasexiere valuerit (10); soiens, quia, si praetor hace aliquid cgerit, quinque libris suri mulotabitur.
Esto ha sido sancionadopor nosotros también en cuanto á la administración de la provincia de - los Arabes. Porque confiamos en la voluntad de Dios, que prosperará. Pues aunque no nos hemos ahorrado gastes, sino que le hemos aumentado las annonas, sabemos, sin embargo, que tambien el que desempeñe esta administración procurará mostrarse respecto á la cobranza -de los tributos públicos tal, que con ellano le produzca perjuicio, sino justo lucro, al fisco. Pero- queremos que se baja y tenga validez esto,que el - espactable duque perciba las annonas de allí de donde designare el juez de la provincia. Porque es manifiesto que. no mirará los negocios con eficacia, si no pudiere cobrar sus propias annonas; teniendo sabido, que, si contra esto hubiere hecho alguna cosa, será multado con cinco libras de oro. Dada en Constantinopla á 4 de los Idue de Junio, bajo el imperio de nuestro señor JusTrnANo,siempre Augusto, después del consulado de BSLISARIO. [536.]
Dat. IV. Idus luni, Constantinop., imperante Domino nostro IusT1Ni.xo, semper Aug., post cona. BSLiSÁRI1
(11). [536.]
CONBT. L'II (12)
,.
CONSTITUCIÓN
-
TYTuI
DE PROCÓNSULE PÁLÁESTINA.E
DEL PROCONSUL DE PALESTINA
Idem Aug. IOANNI Pf. P.
EL mismo Augusto - ct JUÁN, Prefecto del Pretorio.
Praefatio
Prefacio
1am quidern et alios gentiumpraesidatus maiores ConstituifliuS, bucujles primituSexsistente el agora nihil validissiinum (13) potentes, el 1am spectabiles atatuimus, quan14) etiam eta annonas adiecimus, coasiliariisqne et orficio et (15) alia omnia largiti sumus, el appellationes audire dédimus, et alias (16) proconum íu l quidem adornavirnus honore, alías autem eorum, qui comités vocantur, .et alias praetorum (17) et moderatorum adcninistratione(18),et semper aliquid irivenientes olaruni(19) nostrae reipublicae nóvum dediinus fiorem. In animum quoque nostrum ven%t el Caesariensium metropolis, Pa!aestinae praesidena priulae, quam (20) oportebat el ante »alias maiore honore fmi, so quod (21) st pridein proconsulem (22) habnit, et praecral ci quaedam taus adminiatratio, et quum casal nobilior, in rninorem rationem mutata est, quuru una prius q-uidem tota. fujI Palaestina, lii
- Ya-ciertamente hicimos de mayor categoría también otras presidencias de regiones, que antes eran humildes y no podían hacer nada -que fuese muy eflcaz,-y no sólo las COflstituiLnos especcables, sino que también lea aumentamos las annonas Li ellas y - sus asesores y oficiales, y les dimos todas las demás cosas, y les concedimos que oyeran las apelaciones, y á unas ciertamente las decoramos con el honor de los procónsules, Li otras con el de los que son llamados condes, y Li otras con la administración de pretores y de gobernadores, y hallando siempre alguna cosa esclarecida hemos dado nuevo esplendor Li nuestra república. Y también acudió Li nuestra mente la metrópoli de Cesarea, - presidencia de la primera Palestina, la cual era menester que aun antes que otras disfrutase dé mayor honor, porque también antes tuvo proconsul,y estaba al frente de ella Cierta administración de esta clase;
(1) •
Mas correo amente sint.
(2) BM.: miseSre eemper supersederlt, el odd.
(8) Quizá vindiesbil. (4) hoc eet adminlstratiouem, el cdci.;hae aet administratlone, BM. (óp Arabum, 8k. (8). qna ron del, parece que ae deberla leer en lugar de quia ereseat; res ereseet, - (7) BM.; offerat. el cód. (5) .8k.:id, el cád. - (2) Eh.; ettam, el cód. (10) BM.; vojuerlt, el cód. (11) Bk.;-Ang. Belleajio, el cdd. (18) El texto grtego (Nocela CII!.) se ho.ila en HaZ. g
M.
Scrimg.-4than. IV. 20.—La Novela, exceptaadoa el proemio y si pUogo, @44 e,' Las Bcs. -VI. 17. —Julian. Come. 9$.—B/e. publ,.cd una nntigua vereldn latina, no glosada, tomándola del Códice Vzndob. (18 vaIldierimorum, según el texto griego. (14)- BM ; quonlam el cód. - (15) BM.: et, omítela el e64. (16) BM.; el alias, omítelas el cód. - (17) BM.; priores, el cód. - (18) BM.; admlnlstratlones, el edd. (12) BM.; clarorum, el cód. 20) BM.; quoniam, el cód. -(21) BM.; eoque, el cód. (It) proeoiiu1 sam, Concordarian oes el texto griego.
-
38..
oVLÁS.—CO148TtPtJC1óN XXIII
tres vero divisa partes, el neque proconsuEartas (1) ei manslsset,. sed in hand adiiinistrationcw. ( 2 ) quae ordinaria nuncupatur, deposita est, quuin utique sit antiqua et nobilis semper secundum se, quuniam Strato coUocavi, qui primus ex- He1ade • surgens factus est eius aediticatar, el tum Vespa&lauus pias meLnoriae, Imperatorum probatissimus, Tiu pater piae memorias (3) (quod ej eUam solum sufticiebat ad gloriam untversaw), ad Caesarwn eam vocabulurn noininavit, st (4), quum prius Stratonis turne appeilaretur, huno el donavit honorem, co quod in ea sub ludaicis victoriis inter Imperatores adscniptus est.
• y siendo más noble fuÓ reducida á inferior éondi ción, pues anteseraciertainente una sola toda la Palestina, pero fué dividida en tres partes y. no le quedó el proconSulado, sino que fuá rebajada á esta ,administración que se llamaordinaria, Siendo cientamete antigua y siempre noble por si misma, pues la estableció Stratón, que saliendo primeramente de Grecia se constituyó su fundador, y porque Vespasiano, de piadosa memoria, uno de los más estimados Emperadores, padre de Tito, de piadosa recordación, (cosa que por sí sola-le bastaba también para gloria universal), la apellidé con el nombre de los Césares, y, Llamándose antes torre de Siratón, le concedió este honor, porque en ella fué comprendi4o entra ls Emperadores después de las victorias sobre los Judíos. 1.—Videmus autora eam provincias (5) prae• § 1.—Pero vemos que ella tiene la presidencia de sidere maiori alque mirabili, et compendura maxi una provincia grande y admirable, y que da granme plurimuni nostraS praebentem (6) reipublicas dISiLDo provecho á. nuestra rspública'con la magnitributorum maguitudine et devotioms excellentia, tud de sus tributos y la excelencia de su devoción, el parauteru (7) civitates nobiles, st cives aLeutem contiene nobles ciudades, mantiene ciudadanos llebonis (8) et ductrinig plenos, ci 9) ínter sacerdonos de bondad y de doctrina, y muy considerados tes probatissimos, st quod omniucu praecipuumj et entre los sacerdotes, y, lo que es más importante de quia (10) in ea universoruru crator, doøunus notodo, en ella apareció en la tierra el creador de tosler lesus Chriatus, de¡ verbum, el totius bumani das las cosas, nuestro seflor. Jesucristo, verbo de generis, satus, in tetra apparuit et diga atas est ía Dios y salud de todo el género humano, y se digné core sus, quae nostra sunL hacer suyo lo que es propio de nosotros. Cap. 1
Capitulo E
llano i'ir quomodó non honorabiinus, el ve¿Cómo, pues, no la honraremos, y no la elevarehemus eam 'roconsularitatis elus figuram, et mos á la forma de su proconsulado, y no le concedabimus si, qui .. ac administrationem babet, pro- deremos al que tenga esta administración que sea eonsulem (11) case st vocari? Quod aguas por hace y se llame proconsul?. Tal hacemos por medio de saeram pragmatcam furinain, vocari autora eam esta sacra pragmática disposición, que queremos speeiaLein volumus Caesariedsium legem, pr000nsea llamada ley especial de los Cesarienses, y conasulem vero efticimus eum, qui cinguluni babet, el • tituímos proconsul al que tenga este cpgulo, y le damus eL, ut mier speetabiles adecribatur, st habeal concedemos que sea contado entre los espectables, omnia (12), quaecunque propria eiusmc,di sant (13) y que teiga todo lo que cia propio de una adminisadministralionia, et audial appeklationum causas tración de esta clase, y oiga las apeláciones de loS • usue ad X libras aun (14) ex utraque Palaestina plóitos. que hasta de diez libras de oro habrán de in eum deferendas, validaque semper exsistat (15), ser llevadas á él de ambas Palestinas, y sea siemquo et nostras praeceptiones posait melius st valipre fuerte, á fin de que mejor y más enérícanieu• dius adituplere. Utatur autem nobili et antiqua te pueda cumplir también nuestros mandatos. Mas toga (dicimus autem purpures etola) saçris mensíuse La noble y antigua toga, (queremos decir; la es• bes eam circo amictuS, fulgeatq'ie tanto honore; el tola purpurada), vistiéndola en los sagrados meses, • ivitatibus praesit, tantisque militibus, et quidquid Z brillo con tanto honor; y esté al frente de las ciuutile est fisco et ñostris collatoribus agat. Pro andades, y de numerosos soldados, y haga todo lo que nonarum vero occasione XX. duas libras suri daes útil para el fisco y para nuestros contribuyentes. mas si, ut sibi el assessori et pareuti sibi (lO) olliY a tEulo de annonas le damos veintidos libras de cio- hace dividat senundum quera ipse voiuerit oro,para que las divida entre 61, su asesor ylos inodum, el hase ad nos enunciel (.17), ut ex sacra oficiales que están á su obediencia en el modo, que pragrnatica forma etiam La bis divisionem nos conquisiere,.y lo ponga en nuestro conocimiento para firuiemus. Non enira patiinur el ipsum ci (18) as- qu,e por sacra pragmática resolución confirmemos sessorem ad hace antiquatn viLitatetn (19) annonatambién la división- entre ellos. Porque no .toler'aram respicientes accipere, nec (20) eius offlcium mos ver que él y su asesor reciban la antigua mezsine soatio exsistere, quum in tantis illationibus quindad do annonas, ni tampoco que sus. oficiales laborem perieulurnque sustineat (21), quatenus deeStén sin sueldo, soportando trabajo y riesgo el; vote ministret si, st publicas exigat funotiones, et tantos pagos, á fin de que le sirvan con devoción, ahstineat acceptionibus iniustis. • y exijan las contribuciones publicas, y se abstengan de aceptar injustas dádivas
•
(1) Bk.; proconsulariva, el cód. (2) Bk.: et (u han admliiistratione, el cdd. Iwperatorum—memorlas omUelas el cdd., y las suphd A/e. (4) .8k.; nom1naset, el C($Ci. (6) k.; provl.nclam, el edil. (6) Ríe.; praebente. el .6d. (7) Mjor estaría praebentem. (8) Se deberla leer bonos. (2) BIs. ed. estereotipada; et, omítela el cdii. (10) raec1puum eet, quia, Bit. (11) Bis.; proeonsularem,ej cód,
(12) BIs.; ea, eh cdd. (13) Bk. eunt, omítela st crjd. (14) Bk• et, el isin ra eh 'dd.
(i defendas valide quern semner exItere, si cód.; deferendas, validueque semper existat. ¡ile. (16, Ele.: es as.eseon[ st pareutitbi, omite ¿as el cdd. • (17) deiiunclet, file. (18) BIs., st, omilela eh cdii. • (19) 8k,; utllltatem, eh cdd. (20) BIs.; use, omítela eh cdii. .• (21) E/e.; et, adiciona el cóci.
N0V1LÁS .—OONBTiTUCIÓN
xxxrn
359
Cap. II
CapitulO U
Cornmunicabjt autem in mullo civilibus eaúsis et fiscahum tributorum exactionibus per tenipora ispe¿tabilis locoruin dux, sed ipse.ornnem priv&tam el publicam, sicut dictum esi, causam •dscernet. E praecipue omnium providebil, ne desit fiscalium iliMio, el UI puna utalur manibus (quod Slephanus spedtabilis, qui nune primus eius tactus est, el dudum servans approbalus esl, et rursus- hoe agera •eurn por ea, quae praecesserunt (1), confidimus), maxime vero ornnium cogilabit pro civitatum disciplina, ut nulla sil civitatibus publica turba. Nam el hoc eme administrationis proprium est, qui, dom suscepiesel tumultusutem provinciam ex occasionibus aliis el maxime ex divérsitatereligio. num, paci.6cam demonstravit el orn ni tumu ftu libe. .ratam. Quod etiam •rursus eum lacerepraecipimug el si quando aliquid fiat tale, ad secundam venire Palaestinam, el sedare quod turbatiir, el nihil. permitIere fien (2) in ea difficile, el maxime in illa, quoniam vidornus plurimos ibi emergere tumultus el non parvi (3) horum consistuni effectus. -
Mas el que á la sazón sea espectablC duque de laí localidades no teudrt intervención alguna en los negocios civiles y en las exacciones de los tributos fiscales, sí nO que él miaiiio resolverá todo negocio privado y pÚbItC0 según se ha dicho. Y auto todo proveerá para que no falta el pago de los tributos fiscales, y de suerte que tenga manos limpias, (cosa que está probada hizo ya antes el espectable Esiéban'que es ahora el primero que fué nombrado, y que confiamos por lo iue ha precedido que hará él de nuevo), y principalisimamente pensará ante todo en la disciplina de las ciudades, para que no haya Cfi las ciudades ninguna pública perturbación. porque también es esto propio de Ja administración de quien habiéndose encargado de una provincia perturbada por otros motivos y muy, epecialmente por la diversidad de religiones, la mostró pacificada y libré de todo tumulto. Lo que mandarnos que tambi' á. su vez él lo haga, y que si en alguna ocasión sucediera alguna cosa semejante, vaya á Ja segundaPalestina y calme lo que, haya sido turbado, y no peripita que en ella se haga nada qué sea incorrecto, y principalísimameflte en ella, porque vernos que alli surgen muchos tumultos, y que no son peqUefiOS sus efectos.
-
Capitulo IU
Cap. 111
Mas si necesitare también soldados de los que residen en la provincia, se los daremos asimismo del cuerpo militar que hemos establecido más fuer te, tanto para ornato de las ciudades, como pera disciplina da los que habitan los campos, ypara la exacción de los jj-npueStOs fiscales; quedando ratificada también ahora la divina pragmática resolución que sobrees198 cosas fué dadá para él, antes, la cual no quiere que el espectable duque, ni el gbriosisimo maestre militar, tengan licencia para quitarle los soldados qn8 le prestan obediencia, á fin -de que por virtud de esto no se produzcanperturbaciones en las 0uda. cosa que no suce erá. si él ciertamente desemPeula la administración civil, y provee también para la disciplina de los tributarios, y tiene auxilio por parte de los soldados, y corrige lo que no es norma tanto entre los mismos miotros, valiéndose de aquéllos. litares, çomó entro loS § 1.—Mas serán enteramente distintos el espec§ L.—Erunt autem discreti (12) in omnbus apatabla duque de las localidades " el que tenga el ctabilis locorum dux dl proconsulis habens cingucíngulo de procofl Y aquél ciertamente estará bm. Et ilbe quidem .praoerit militibus et linijtaneis al frente de las tropas de las fronteras y de las feet foederatis et quidquid bu provincia armatum deradas, y absolutamte de todo cuerpo armado omninoest,exceptis qui deputati (13) sunt proconque hay en la prOV1fla. excepto de los soldados suli ruilitibus, ille vero pro civilibus personis atque negotiis el obset'vantibus sibi mulitibus habebit pro- que han sido destinados al proconsul. paro éste tendrá el cuidado y la guarda de las personas y de los viaentiam el cautelam. Publicorum vero (14) tribunegocios civiles, y de los militares que le prestan torum causa ve¡ (15) seditionis publicae nu II us exciobediencia. Mas por causa de los tributos públicos pietur omnino Rpectabilis proconsulis iunisdictione, 6 de sedición públícanO esté absolutamente nadie sed omnium (16) praesidébit, omnibus lubebit, et exceptuado de la jurisdicción del aspectable pro• nullus resultabit dispositionibus. ajos, neo habebit ocasionem ullam aul publicum fraudare, aol po- consul, sino que él presidirá á todos, mandará á. todos, y ninguno Ese resistirá contra sus disposiciopules laedere . publicae sed itionis aüclór., neque n1es, ni tendrá ocasión. aJguna 6 para defraudar al utétur. neo cíngulo, neo dignitate, neo sacerdotio, Si autem opus fuerit el mililibus residentibus in provincia, etiam hos ej praebebirnus ex numero, quam nos statuimüs fortissimo (4) militan, el ad civitatum ornatum, CI .disciplinarii agros (5) babilantium, et ad flscaLium exactionem; divina pragmatica forma, quae super-(6) bis ej data est dudum, rata et nuncmanente, quae non vult nequespectabilem ducem,' neque gloriosissimurn magistrum militum licenti am babera. abstrahere (7) observan¡ese¡ milites, ne ulla ex hoc- fiat civitatibus turba, quod non (8) agetur gubernante quidem eo oivilem ad ministrationern, providente vero etiam collato. rum disclplinae, el a miLitjbua habente soJatium, et quod sine ornamento eat tam (9) inter ipsos milites, quam (10) inter -alios per illos Corrigente (11).
L
(1) .YM.; proeesernnt, etccid. ( BM.; ñcrl, omítela el cód. (3) BM.; parum, el cód.
(0) BIc.; tamen, el 0dd. el cód. (10) BM.; 4uonteIfl el cód.
.
(5)
fortieslme, el cód.. y BM. (5) BM.: masis. el cdd., quizd en lugar de inagris. (5) BM.; qusaiem elcod. (? BM.: trahero, el cdd.
..
-
• (8) B.P. ecl. esereoUpacia: quoniam1ert Lugar de.quod non, oda.
(11) BM.; en lugar de discretl in ornnl(2) BM; dlscre$115 omflíbllSt
bus, el cdd. el cc$d. (131 BM.; deportati. (3) BM.; non, el cÓ' el cód, (151 BM.; yj, 0.lt.eia (15) omnlbus, BM.
360
NOVELAS—CONSTITUCIÓN CL
neo alio quo[ibet dignitatis privilegio, sed semetipsum eripiet (1) solummodo noxiis, si innoxius sit.
§ 2.—Hace igitur damus et hule (2), sicut praodixiLnus, adaiinistrationi et custodiri perpetuo per hane sacram prsgmaticam voluinus (3) tegetn. Sed (4) tuam celsitudinem custodire eam perpetuo sancmus, et secndum bunc inscribi (5) modun particu laribus dipositionibus tribunalium tuorum, et agnoscere omnes in reliquum tempus Palaestinas, quia rursus eis proconsularitatis redditum est lus, et, qui primae Palaestinae praesidet, proconsu.1 est eis, sicut prius, et priore (6) liberatus concilio (7) nunc in malore erit honore debito civitati.
fisco, 6 para perjudicar á los pueblos siendo autor de sedición pública, ni se valdrá de cíngulo, ni de dignidad, ni de sacerdocio, ni de otro cualquier privilegio de dignidad, sino que él se librará & si mismo do las culpas solamente si fuese inocente. § 2.—Darnos, pues, estas disposiciones también para esta administración, según antes hemos dicho, queremos por medio de esta sacra pragmática ley que perpétuamente sean guardadas. Pero mandamos que también tu excelsitud guarde perpétuamente esta ley, y que en esta forma sea inscrita en las disposiciones particulares de tus tribunales, y sepan en lo futuro todas las Palestinas que de nueve se les ha restituido el derecho de proconsulado, y que es proconsul de ellas el que está al frente de la primera Palestina, como antes, y libre de su anterior preocupación estará ahora en mayor honor, debido á la ciudad,
I
Epflogu.
Epilogo
Qnae igiturplacuerunt nobia et per hane sacram pragmaticam et propriam. declarata sunt legem tua celsitudo operi effectuique tradere festinet.
Por tanto, apresúrese tu excelsitud á llevar á ejecución y efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra pragmática y especial ley. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Julio, bajo el imperio de nuestro señor JUSTINiANO,
Dat. Kal. lul. Constant., Domino nostro IUST1Aug., post cona. BaL1saII V. C. Cona.
NIANO perp.
Augusto perpétuo, después del consulado de BELImuy esclarecido. 1:538.1
SARIO, varóü NOVELL A 01V (8)
NUEVA CONSTITVCION CIV
D5 PRAETORE S'CILIAE
DEL PRETOR DE SICILIA
Idem A. TIUBUNIAN0, Quaetor sacei-pa1iUi.
El mismo Augusto 4 TRIBUNLANO, Cuestor del sacro pa(ac.
Tua cognoscit sublimitas, utpote opori qusestopraeposita, eL nostri øon&ilii partiCe?S constituta, quod Siciliae provinciae secundum instar antiquitatis praetorem praerecimus, eius ut gubernatione omnia privata peragantur et militares expensae procurentur. Nam publicas eiusdem insulso fonetiones sub iu risdictione viri e.xcallentissimi comítia sacri patrimouii pee Italiam esso antiqua consuetudo Lradidit, culus auctonitate tam exactio quam illatio earum procederet. Sed quia lites in tanta provincia mover¡ necease est, volumus, ut, si quandó appellatum l'uerit vol a praetore, vel a duce, vel ab aliquo iudiee eiusdem insulae, appellationes omnes ad tuum fastigium tuamque sedem remittantur, et ipse monta earum more consultationis discutias et ad nostram referas scientiam, quatenus tus nobis cognita dispositione ex nostra auctoritate lis dirimatur, neque ad anteriurem Romam, noque ad aliuin iudicem hulus regiae civitatis eater, sed ipse vice sacri cognitoris audias et litem dirimas. EL non solum hace tuam iurisdictionem respicere decernimus, sed etiarn si quid aliud civile ordinatur, quod confirmatione indigeat, Id est pro det'ensoribus vel patribus civitatum decretum, id quoque ad tuam sedem remitti, Ui por tuam sententiam nostramque auctoritatem roboretur, quia semper Sicilia quasi peculiare aliquod commodum Imperatoribus accessit, et oportet res civiles, cnm aliquarn habuarint dubitationem, nostri quaestoris
Sabe tu sublimidad, como encargada de las funciones de cuestor, y hecha participe de nuestro consejo, que conforme & la manera de la antigüedad pusimos al frente de la provincia de Sicilia un pretor, para que con su gobierno se ejecutaran todas las cosas privadas y se procurasen los gastos militares. Porque una antigua costumbre dice que las contribuciones públicas de la misma isla estaban bajo la jurisdicción del excelentísimo varón, conde del sacro patrimonio en Italia, por cuya autoridad se verificaban tanto la exacción como el pago de aquellas. Mas como es de necesidad que en tan grande provincia se promuevan litigios, queremos, que, si alguna vezse hubiere apelado ó del pretor, ó del duque, 6 de algún juez ,de la misma isla, todas las apelaciones sean remitidas á tu autoridad y It tu sede, y tú mismo discutas sus méritos en la forma de consulta,.y los pongas en nuestro conocimiento,, & fin de que conocida .por nosotros tu disposición sea dirimido el litigio en virtud de nuesta autoridad, y no se recurra ni á la antigua Roma, ni It otro juez de esta real ciudad, sino que tú mismo oigas y dirimas el litigio haciendo las veces de sacro conocedor del mismo. Y decretamos no solamente que esto corresponda á tu jurisdicción, sino además, que si se ordena alguna otra cosa civil, que necesite confirmación, esto es, un decreto relativo It defensores 6 padres de las ciudades, sea también este remitido It tu sede, para
Dio
Ble.; arrlptet, el cód. () Bk.; et hule, oml.teic.s el cdli.
(1)
Bk voulmu, el cc$d. (4) Parece que se deberla aíadir el. (5) Bk.; Ise cundum ecriptus,, el cdcj. (6) BIe.; stent pr1or, el edn.
(3)
;
(1) Se deberla leer suiereillo. Esta Novela laUna se halla repetida en La presente colección de ciento sesenta ocho Novelas. Véase la nota S. de la página 278.—Hezy un epItome de ella enAthan, IV. 21. (8)
NOVELAS. —cONSTITUCIÓN XXXIV
ludicio dirimi, quod aceipere a tua sublimitate ceosemus, quam nos provexinius, quain legitimo operi praeposuirnus, cuius opere alque industria omnis Iegurn ambiguitas, omnis 1atituo in praesentem concordiam et pulchram brevitatem pervenit.
Quae ígitur per hane divinam legem nostra decrevit aeiernitas, tua sublimitas sciens praeceptionibus aula admoneat Sicilianses iudiees, quatenus sciant, cui debeant causas appeLlatione suspensas proferre, ut per tuas tuorumque successorum suggestiones omnia nobis manifestentur, et videamur per nosmet ipsos easdem causas peragere. Esse enim non indignum putavimus, ut Siciliam, nosf,rum quodammodo peeulium constitutum, nostromm particepa consiliorum quaestor sub lurisdietiono sus. suscipiat. Dat. m.Dec. imp. BSL1SAR1IV. C.
IUsnNIANI A. aun. XI., post consul. aun. II. [537.]
CONST. XXXIV
(1)
DE CONSULIBUS
361
que sea corroborado por sentencia tuya y por nuestra autoridad, porque siempre la Sicilia estuvo unida á los Emperadores como algún provecho peculiar, y es conveniente que los negocios civiles, cuando ofrecieren alguna duda, sean dirimidos ¡ juicio de nuestro cuestor, que hemos determinado recibir de tu sublimidad, á la que hemos elevado, y puestoal frente del trabajo relativo á. las leyes, y por cuyo trabajo é industria han llegado é. la presente concordia y pulcra brevedad toda la ambigüedad y toda Ja desmesurada extensión de las leyes. Por tanto, conociendo tu sublimidad lo que por esta divina ley ha decretado nuestra eternidad, prevenga con sus edictos ¡ los jueces sicilianos, á fin de que sepan Li quién deben elevar las causas pendientes de apelación, para que por medio de tus representaciones y de las de tus sucesores todo se nos haga manifiesto, y se considere que por nosotros mismos terminan las mismas causas. Porque hemos juzgado que no es indigno que Li Sicilia, que en cierto modo está constituida como peculio nuestro, la reciba bajo su jurisdicción el cuestor, que es partícipe de nuestros consejos. Dada en el mes de Diciembre, en el año undécimo del imperio de JusTiNiANo, Augusto) segundo después del consulado de DsLisAazo, varón muy es clarecido. [537.] OONSTITUOION
YTV
DE LOS CÓNSULES
(Cali. IV. lit. 3.)
(Colección IV. título $.)
Idem Augusfus STRATEG10, Comiti saerarurn 1arqitionum., Exconsui et Patricio.
El mismo A uf/usto d STRATEGiO, Conde de Las sacras Liberalidades, Exconsul y Patricio.
Praefatio
Prefacio
Consulatus nomen el causa priscis quidem RoEl nombro y la institución del consulado fueron manis adversus hostium adinventum esI utilitaciertamente inventados por los antiguos Romanos 1cm, et in decretis, pias eis ordinatio communis contra la conveniencia de los enemigos) y en los daba¿ reipublicae figura, sortiebantur repente prodecretos que les daba el nombramiento con la revincias, in quibus Romani belluin habebaul, el presentación de la república común recibían en secundum has sortiebantur fasces; sequens vero suerte desde luego las provincias, en que tenían tempus in Imperatores piissimos (2) transponene guerra los Romanos, y con arreglo á ellas obtenían bellandi st pacificandi potestatem, ad largitatcm las fasces; pero habiendo el tiempo posterior transadam causam cúnsulibus mulavit (3), et hane temferido Li los muy piadosos Emperadores la potestad peratam et ordinatam mensuramque non excedende hacer la guerra y lapaz, les cambió Li los cónteni. Paulatirn vero qoidam ita sumtuose causam sules sus funciones por las exclusivas de liberaliaggressisunt, ut suam quidem ederent magnanidad, siendo esta moderada y ordenada y no excemitatem, non lamen cogitarent, quia exemplum diendo de cierta medida. Mas paulatinamente fuealiud non haberent. Non enim ad plurimos venit ron algunos desempeñando tan suntuosamente su substantiae magnitudo, transcendens etiam magni- función, que ciertamente ostentaban su magnaniflcentiam aniinae, non mensura rei, sed propria midad, pero no pensaban que no tendrían imitadomanitudine proveniena. Quia igitur videinus peres. Porque no concurre en muchos la magnitud riohtarl eonsulum nomen, quod ex temporibus ita de las riquezas, que transcienda también Li la magprolixis el ad rniftesimum prope annum veniena nificencia del ánimo, la cual proviene no de la imeum Romanorum republica pullulavit, propterea portancia del cargo, sino de la propia grandeza. credimus oportere causain compr.ehandere, el iniMas como vemos que peligra el nombre de los cónmenaitatem elus rocidentes, ad beneplacitas con- sules, que habiendo llegado después de tiempos tan sulares statuere expensas, quatenus continua Bit remotos casi huta mil años.fioració con la repúbli1omania, omnibus autem bonis viris exaistat aeca de los Romanos, por ello hemos ercido que era cessibilis, quoscunque hulusmodi nos dignos esse menester limitar la materia, y, reduciendo su inhonore decreverinius; Cuneta siquidem peracrumensidad, fijar los gastos consulares que parecen tantas perspeximus quantum cese conveniat quod bien, Li fin de que el cargo sea duradero para los datur. A Marciano itaque imperatore eximio sariRomanos, y Ísea asequible para todos los buenos pta lex est, pise volebat non apargere pecunias varones que nosotros hubiéremos decretado que consules, el ipsa eius constitutionum prima fult. son dignos de tal honor; y as!, habiéndolo examina(i} El Wzlo griego (Novela CV.)se halla en HaZ, y Sorimg. -Athan. Xxi!. 1.-Iuian. Const. 98.-La r,eraión Latina es ¿a antigua glosada.
(5) .8/e. cd. estereotipado; ToitoVI-ds
la impsratorum plisalmorum,
el øód. Iiamb., g Cont.; hnperatorum pilnslmoruw, y Pon. (3) Trid.; mntnavlt, el cc$d. Hamb., Port., y Cont.
Trid.,
362
NOVLAS.—OONST1TU0I6N XXXIV
Igitur et post praed.ietatn constiLulionarn inveLliulus quoniam (1) quidam (2) bane sequentes nihil epargere populo pasa¡ sunt, alii autem el ultra legem agere baecpetentes, et promerentes quae petiverunt, deinde ad sui animi respicientes mensuram, cima adapersionem largitatem ultra terminum - cerebraverunt, quidam vero rnediuzn bene eligentes mediocribus pro pluricnis contenti fuerunt (3), quoniam etiam nos praecedentibus-quod medium est optimum visum est esee tanquam ex utroque summis periólitantibus, mox ad. jmmensitat,eru procedere, propterea existimavimus eL nos de- hoc de6nire quod decet, UI nihil nec iminensum, nec mordinatuin sit, noque nostrarum legum (4) indignum
do todo hamos visto cuanto es lo que conviene que se dé. Y por el eximio Emperador Marciano se escribió uia iey, que quería que los cónsules no echasena dinero al pueblo, y esta fué la primera de sus constituciones. Mas aun después de la susodicha constitución hallamos que algunos ateniéndose á ella no consintieron echar nada al pueblo, pero que otros, pidiendo hacer esto aun contra la ley, y habiendo obtenido lo que pidieron, mirando luego á la disposición de su ánimo, hicieron echando dinero al pueblo liberalidades desmesuradas, y que otros eligiendo acertadamente el término medio se contentaron con otras moderadas en vez de las excesivas; y como también fi. nuestros predecesores les pareció que el término medio es el mejor, como si por una y otra parte, hubiese peligro de que las sumas llegasen luego fi ser inmensas, por ello hemos estimado fijar taibién nosotros sobre esto lo que es conveniente, á fin de que no haya nada que sea desmesurado, ni desordenado, ni indigno de nuestras leyes. -
Cap. 1
Capitulo 1
Quantacunque (5) ergo competeni est dan ab eo, qui a noble eligitur per annum consul, occasione sportularum omnium, et distributionum (6) et expensarum1 haeo omnia componentes (7) soriptione
Así, pues, hemos mandadó que todo lo que compete que se dé por el que por nosotros es elegido conaul por un año, á titulo de todas las espórtulas, y de distribuciones, y de gastos, se agregue á esta nuestra sacra ley, comprendiéndolo en una relación. Pues esto lo establecemos en forma de ley, para que también al transgresor se le imponga cierta pena competente. Pero queremos que sean siete sus salidas. Porque si esto se inventó para que se le den al pueblo espectáculos para recreo de su ánimo, y aquellos han sido limitados por nosotros á los juegos del Circo, á los espectáculos de las fieras, y A la delectación de coros de músicos, nuestro pueblo no será privado de ninguna de estas cosas. Mas hará él ciertamente su primera.ialida cuando se encarga del consulado y está en posesión de sus credenciales, en las Calendas de enero. Y después de esta dará el segundo espectáculo de lucha de caballos, al que llaman mappa (de( pañuelo). El tercero, que se denomina cacería teatral, no se ha de representar dos veces, sino una sola, y después de él llénará de mucho deleite al pueblo el que se dice de todo un día, ci cual se llama y yxaplwe (mezcla de todo). luchando los hombres con las fieras, venciendo por la audacia, y siendo además muertas las fieras. Hará también la quinta salida, para ir al teatro, á la cual .11aman pornas, en la que tendrán lugar en la escena cosas ridículas con trágicos y coros de músicos, y ti teatro está abierto para toda clase de espectáculos y cosas dignas de oirse. Dará ciertamen-te -otra vez el espectáculo de luchas de caballos, ó lo que se llama mappa (del pañuelo), 'constituyendo esta la sexta reunión. Después cesa-
huic nostrae interponi Bacrae iussimus tegi. In le-
gis enim hoc poniinus sehemate, nL transcendanti etiam poena quaedam inferatur competeas. Proocasiones autem corum esee volumus septem (8). Si enim hoc (9) adinventum est, ut epeetacula ad animi voluptatem agantur populo, haec autern a nobis determinautur in Circensibus, et bestiarum epectaculis, et thymeles delectatione (lii), nullo horuin noster privabitur popuius. Sed enil quidem ei procesaus primus, que suscepitconsulatum.et huius poseidet codiolUos, Kalendis lanuaniis. Post lilum vero secundum aget speot.aculum certantium equomm, quam mappain vocant. EL tartiurn qui thea-. troquioegium dicitur, non bis, sed semel (11) exhibandum, el post i[lud quod dicitur tetina die¡ multa (12) delectationo implebit populum, hon, quod vócatur pancarpon (13), et curo bestiis pugnantes homines, et vincelites audacia, insuper et inieremtae bestiae. Quintum quoque fagiet processum, qui ad theatrum ducit, quem pernas (14) vocant, ubi in soana nidiculoruin eet locus tragoedis et thymelicis choris, et epectacu lis universis, et audibili bus apertuni (15) est theatrum. Rursus quidem spectaculum equorum certantium edet (16), sed quae vocatur mappa (17). sextum agene huno conventum. Ex hoc deponet (18) anualein huno honorem, in depositione agens solennem editionem. EL ¡la septem noctinm et processuum complebitur cursus, nul1am specieruui antiquitus statutaruin derelinquena. j) E( cód. Hamb.. y Trki.; coneiitutlonem quoniam liivenIniflZ, quod, Port.; conslltutlonem q.ionlam tnvuimu quia, Cont
4uldem, el c.id. Hamb. Acaso se debería escribir quidaro quidem. (5) et, parece que- desaparccó de aquí. laced.
Cont. al mál'gen; tpsorum, ci oód. Ilamb.; tcmperum,
(5) Ef oid. llamó., y Trki.; qusutuinculique, Pon., y
(6) Mas correcltafltcflLe
illatributionuro.
(1) EL
sportularum et aliaruin omutnnt
llamó., y Trd.; conipeteuti, Port., y Cont,
(5) Reddlius sorum imminntos omneseses o1uinus, 'L ccL. Hamb.; ant eorutn redditoe ¡romiuntos ómues sese mas. Tniii..; reditue auten eornm trnuiinutos omnes osee yo-
luimue, Com. (9) Risdd. llamó., Tnid., y Port.; ad hoc1 LLong.
(10) Clrcensíbus st bestiarum epectadula et tbamale delectationem el cód. llamó.; Crceustbus ci bestiaruin apectecula eL thoatri delectat.Ione. Ti-Id. 11 quam jo ipeam mappam semcil, omitiendo lo demds. el cód. llamó. ,y Trid.:quam hyppomacblsm vocaut a6uiel, Pon. (12 die¡ ni et multe, el cód. Llamó., y TnId. Por ¿o cual es de creer que se deberla ¿ee' die¡, ubi multa. (15) -vocatur panearpon latine silva conapecta, el códice llamó, y Trici.; vocabit Graece xpwe, Port., voCatur Orases upptrLol, Cont. 141 Bk. fla(ias&); eborjia, el cód-. llamó.; adhorna, ¡'nid.; wt]orniL, Po , , ji Con. (i5uiitversi ant quod a tudicibue apertutu, el cÓ,i. llamó.; uiijvcrsle ant quod a ¡udicibus aptum, Jrid.) y Port.. (16) .8k. M. estereotipada; wileti, el cód. llamó.; editi, Tnid.; edit. Pon,, y Cont. (17) EL crid. llamó., y TrW; hippomaehla, Port., y Con 1. (18) Ele.; deponit, el cf$ci. llami'., y (as cd,
NOVELkS. —CONSTITUOrÓN IIXTV
363
Unam siquidelLi aliam adinvenire mappam (1), duoque continuare, quae vocantur Llieatroquinegia, et non priorum (2) horum contentos case, palam est, quia nihil nuvi ultra id, quod prius egitur, habet. Sufficere itaque rite causa putabitur, et (3) singulae dautur (4) claro, et non in tantum, Ut 1am populo etiarn odibile Bit; in iis enim, quae raro fiunt, miracuhim est. Hace itaque de consularibus a nobis seripta et determinata sunt expensis.
rá en este honor de-un año, haciendo al cesar una presentación solemne. Y así se completará el curso de las siete noches y salidas no dejando ninguna de'las clases de antiguo establecidas. Pues es manifiesto que hallar aun otra cierta mappa, y hacer continuadas las dos que se llaman cacerías teatrales, y no contentarnos con la primera de estas, no contiene nada nuevo sobre lo que antes se hacia. Y así, se considerará que la cosa es ritualmente suficiente, y cada cosa se dará con distinción, y no de modo que esto hasta se haga ya odioso para el pueblo;porque es de admirar lo que se hace raras veces. ?esto es lo que sobre los gastos consulares ha sido escrito y determinado por nosotros,
Cap. II
Capitulo XI
Si autem etiam uxorem consul habeat, delinita est a nobis et circa illam expensarum mensifra; decet cnim frui cas et coniugis claritate. Si vero non eopulatus est uxori, bis satis est; nisi mater eius constat iam consulatus (5) digna eL prius hanorata,et velit eam una frúi seeum sehernate. EL hoc in sola matre praebemus; alia vero non decorabitur inulier penitus, praeter coniugem et matrem, illae ( 6 ) quidem omnibus modis, quoniam uxores coruscant radiis maritorurn, hoc lego dante, matres vero, si consul hor, volueril; nam neque filia, neque soror forte, neque uxor fuji, et multo magia si neo pertinens ad genus sit; boc enim et (7)'pure illicitum exaistebat.
Mas también si el consul tuviera mujer, ha sido fijado por nosotros asimismo respecto á. ella la cuantía de los gastos; porque es conveniente que también ellas disfruten del esplendor de su cónyuge. Pero si no estuviere casado, basta con aquellos, é no ser que conste que la madre de él fué ya digna del consulado y honrada antes con él, y quisiera que ella disfrutara juntamente con él de su esplendor. Y esto lo concedemos solamente á la madre; y no será honrada con ello absolutamente ninguna otra tilujer, excepto su cónyuge y su madre, aquéllas cierlamerite de todos modos, porque las mujeres brillan con el esplendor de sus maridos, por concedérseló la ley, pero las madres si el consul lo quisiere; pero no la hija, ni la que acaso sea hermana, ni la mujer del hijo, y mucho menos alguien que no pertenezca ti su linage; porque esto era manifiestamente ¡lícito. § 1.—Mas lo que conviene que el consul eche al pueblo en estas siete salidas lo hemos determinado mejor que como.lo dice la constitución de Marciano, de divina memoria. Aquella ciertamente denegó en absoluto la munificencia, pero nosotros corre. gimes esto disponiéndolo con arreglo á la voluntad del que tiene el honor del consulado; porque si no quisiere echar nada, no le.obligamos, y si otra vez hubiere querido hacerlo, y honrar al pueblo con regalos de dinero, tampoco se lo prohibimos. Pero no dejamos que eche oro, ni de menor, ni en modo algqno de mayor, ni de media clase ó peso, sino solamente plata, según hemos dicho antes. Porque el echar oro se lo concedemos al imperio, único ti quien lo elevado de su fortuna la permite también despreciar el oro; mas ti los demás cónsules les concedemos que echen la plata conveniente, que después del oro es lo más precioso. Y dejamos que ellos la echen en las monedas que se llaman miliarisias, malas, caucas, cuadrángulos, y otras tales. Pues cuanto menores son las que se echan tantos más serán los que las recojan, y sean medida para ello la posibilidad y la voluntad del que da, ya no le dé nada al pueblo, ó Le dé cosa moderada, ó mayor. Pues respecto aL consulado determinamos esto, no obligando á. los que no quieren ti echar cosa al"
§ 1.—Quid autem oporteat apargere (8) in septem his processionibus populo consulein, melius nos designavimus, quam sicut Marciani divae memoriae constitutio dicit, lila quidem abnegavit omnino muniflcentiam, nos autem corrigimus eain causam, .voluntate eius, qui consulatus habet honorem, disponentes; sive enim nihil voluerit spargere, non cogimus, sive rursus venire ad hoc velucrit, et ex argento muneribus honorare populum, neo hoo interdicimus. Non tamen aurum spargere sinimus, non minoris alicuius, non rnaioris omnino, non mcdii eharacteris aut ponderis, sed argentum, sicut praediximua solum. Aurum enim (9) spargere darnus (10) imperio, cui solj etiam aurum eontemnere praestat fortunae tastigium; argentum vero, quod mox post aurum pretiosissirnum flet, et allis consulibus larghnur decens. Et hace (11) smimus coz spargere in bis, quse vocantur miliarisia et in melis et in caucis et iii quadrangulis (12) et talibus. Quanto enim minora sunt quae spargun.tur, tanto plures suscipientes erunt, Buque re¡ mensura dantis virtus et voluntas, sive nihil, sive mediocre, aut transeendens populo erogandi. loe enirn in consulatu definimus, neqtie invitas spargere cogentes, neque volentes prohibentes. Sed de argento quidem spargendo ita a nobis sancitum (1) hyppomaebtani, Por. (5) Vocantur theairitin thentra. Ti-id.) et lilao pilorum, el ed, llamó., y Trid ; oeautur theatrurn st amphythsstrum et non, Pon. (i) sed, estaría mejor. (4) dabuntur, mc. ed. e.-treoLpada.
B) EL cúi. ¡lomb., y Ti-id.; conui' tu Por t. yCont. (5) EL cori. llamó., y Trid.; St lila. Pon.; et illae1 Cont. (7) EL-edil. ¡lomb.: et, omllen(a las eit. (5) existebat. Spargero autem, el cód. llamó. Trid., y Port. (ti) praediximus tolum aurum onftn, £1 odd. llamó., y Trcd.; praediximus. Soli eiiiin aurtun. P,.n-t., / Con'.
(16; spsrgere volvebatur, el cdd.. ¡lomb.: spargere vo1ebr, Ti-id. Acaw eitdn odultenadas estas palabras, y se deberla leer aqul apargere revolvetur. fiet st ahis conuIibn5 laruitur diena boe, el códIce
liet et a tis coiiuu1b1'8 nirgitur: decena hoS, Trid., fiet, et alije cotisulibu.q largimur decena et hace, Pon., y Cont Se deberla enrnpndar pretloalaaimum, liet et alijo eon snllbis largillo decen; hoc etc. u ti miliariaja et tu nielicis In esocis et qnaflrlanguule, el cód. llamó ; u.ilierisIa ei ni iriglia st tu caveis et in quadrianguite, Ti-id,; miasilia, tbymellele et envele et In quañrengulis1
llamó.;
Port
C'nl.
364
NOV"—OON$TITUaIÓN.
sit (1) et si omnino ad hoc accesserit, licentiain habeat diótñbuendi argenti •muniacentiam in aula proceuionibus, sieut ¡pse recto se babero putave,
ni, solo probibito aurum omnino iaculari, quod Imperatoni tantum tnibutum est contingeré.
§. 2.—Aliorum autem, quae a nobis decreta suni et consonipta in descriptione, quae hao continetur lqge, transcendi aliplidomnino aut addi nos nullo rmittimus modo. Quod itaque inflnitum eat (dicimus autem apargere), in dantis ponimus voluntate omnino, propniae potestatis hoc eius, qui dat, facientes, quod vero a nobis definitum sal semel el ordinatum, transcendi hoc nostra ¡ex prohibet. Sed si quia praesumserit quod defiriituui est egredi, oentum librarum aun persolvet poenam, utpote nostra praevanicatus praecepta, et omnem hulus logia corrumpena, quantum ¡u se cal, intentionem. Si enim pro bao tautummodo posita cal lex oecasione, nedandorum immensdate consulatua desiot, el propterea nos superfluas ¡itas donationes et expensas abbreviavimus, el iii populum effusas pro-, ceasiones et spectacula ad bene se habentem dedu ximus mensuram, rite (2) aliquid decentius de numeris considerantee, 14 est apargere argentum aut (3) .Peque quidquam daro, eorundem conaulum dimittontes voluntatibus, UI nobis sint amplius, ci sempar ex suo vocabulo ~pus adornent, qui quod dispositum cal transccndit, rite, utpote nostram praevaricatus legem, dignus cal poena. Sic enim nobis erunt iuØter consules, cauaae irnmensita1am non fornudantes, neo tanquam certlssimum periculum consulatuin refúgientes el aversantes, el propterea sancimus legem sub firniitate servarl hano
§ 3.—Nullus igitur eam egradi praesümat, neo si vebementer idoneus sil, neo si nostrorum alt iüdicum, nec si maximae curiae aút nuili adminiitralioni praesit. Haec enim omnia nos considoraniés omiiibus proposuimus super donationibu8 aequalitatem, nulli penitus licentiam dantes exire meusuram, quae hac continetur lego, nial jo solo argenté in prooessionibus spargendo, aut noque hoc faciendo, quod in eorundem consulurn pósuimus, sicut saepe diximus, voluntatibus. Ipais quoque, qui hoc accipere consueverunt, maximae gratiae in bac nostra repoaitae sunt lege. Si enim periculum eral deficientibus conaulibus neque quidquam accipere, nuno autem accipient mediocriter, multam habebunt rite hule le gi gratiam, quod sufftciat pro nihil offerente-(5). El hoc enim ipsum, non permutare nos gloriosissimis consulibus aul aurum apargere, aut vais maiora, sed in miliarisus, et melis, et caucis (6), elquadrangulis,medio. eribus,-et huiüsmodi facere donationem, sanctio a4 humanitatem a nobis adinventa est, et populo medelam praebena, Si enim hoc egeriut, qui consularem edent munificentiam, el bis solis concilieni populares, nequaquam de maximis lucris decortantes seditiones exercabunt ad invicem, et venient usque ad alternas plagas, quas per. fustes (1) est, el cód. ¡Iamb., y TrLd (2) forte Ijie. cd. ester8oL ada. i) nl,elcód. Klomb.,,j Trd.; et, PorL, y Cont. ::) El cdd. JIarnb., y lid.; legem bane aub,ltrinitate ser-
van, PorL, u COng.
x:x•Iv
guna, ni prohibiéndoselo ¡ los que quieren. Mas respecto á ecbar.plata quede ciertamente sancionado por nosotros do modo, que si absolutamente quisiera hacerlo, tenga licencia para distribuir en sus salidas donativos de plata según él mismo juzgare que es conveniente, quedándole solamente prohibido en absoluto echar oro, el cual solamente al Emperador le está concedido echarlo. § 2.—Mas en cuanto á lo dems, que por nosotros ha sido decretado y consignado en la relación que se contiene en esta ley, no permitimos de ningún modo que se infrinja, ó se añada, absolutamente cosa alguna. Y así, lo que queda indeterminado, (nos referimos k la materialidad de-echar) lo dejamos en absoluto. á la voluntad de! que da, haciéndolo esto de la propiatestad del que da, pero lo que una vez hadesido . y ordenado por, nosotros, esto prohibe nuestra ley que sea infringido. Mas si alguno 8e hubiere atrevido á excederse de toque está determinado, pagará lá pena de cien libras de. oro, como por haber prevaricado contra nuestros preceptos, y por alterar, en cuanto de él depende, toda la intención de está ley. Pues si la ley ha sido establecida solamente con este objeto, para que por lo desmesurado de las cosas que se dan no falten los consulados, y por ello hemos reducido aquellas supérfluas donaciones y gastos, y hemos Sujetado á medida conveniente las demasiadas salidas ante el pueblo y los espectáculos, considerando acertadamente alguna cosa más decorosa respecto á su número, esto ea, dejando á. la volun-lsd de los mismos cónsules ó que echen plata, 6 que no den cosa alguna, para que nosotros tengamos más consules, y adornen siempre lasfechas con su nombre,el que infringe lo que ha sido dispuesto es con razón digno da pena, como por haber prevaricado contra nuestra ley. Porque así siempre tendremos cónsules, los cuales notemerán la inmensidad de a cosa, ni rehusarán y aborrecerán el contauladó como un peligro ciertisimo, y por ello mandarnos. que esta ley sea firmamento observada.. § 3.—No se atreva, pues, nadie á infringirla, ni si fuera.muy rico, ni si fuese de nuestros jueces, ni de la curia máxima, ni aunque no esté al frente de administración alguna. Porque considerando nosotros todas estas cosas hemos establecido la igualdad para todas las donaciones, no concediéndole absolutamente á nadie licencia para excederse de la norma, que se contiene en esta ley, sino en cuanto á. echar solameñte plata en las procesiones, ó á no hacer esto, cosa que dejamos, como repetidas veces hemos dicho, á la voluntad de los mismos cónsules. Y á los mismos. que solieron obtener esto se les han guardado en esta ley nuestra muy grandes beneficios. Porque si fallando los . cónsules habla peligro de que no recibieran cosa alguna, y ahora, las recibirán moderadamente, con razón deberán mucho favor á esta ley, que en lugar de nada les ofrece lo que basta. Porque también esto mismo, de no permitirlesnosotros á los gloriosisimos cónsules que arrojen oro, 6 grandes vasos, sino que bagan. donativos con miliarisias, y nielas, y caucas, y cusdrángúloa medianos, y otras cosas semejantes, es disposición inventada por nosotros por razón de humanidad, y que proporciona beneficio al pueblo.. Porque si hicieren esto los que ostentan su munificencia consular, y con estas solas cosas congre-
() Se debería leer pro nflulo fcrentei ó a oferentes. (0) miliarenels et mellels eteanils, el ÓÓd. ¡iamt; milis. renls hemelici, el eav-sLs, Tril.; mdiareefls st wells et ca. y Port.,y Cont.
NOVBtA$—øON$TTTU0I6N XIXIV
365
garan a. las clases populares, no luchando por muy grandes lucros no provocarán entre al sedielones, y no llegarán basta las mcnuas heridas, que con palos, espadas y piedras se causaron con frecuencia, cosa da todo punto odiosa para. nosotros. Porque velamos que ellos ciertamente contendían, y que unos á otros se abrumaban con innumerables males con ocasión de las cosas arrojadas y por ellos arrebatadas, pero que no llevaban absolutamente nada a. su casa, sino que todo lo gastaban aquel día en embriaguez y en orgías. Pero si acaso aconteciere quei con la esperanza de un lucro mayor hizo también gastos anticipados, y después no alcanzara nada, 6 alcanzara manos, tendrá también un quebranto y una deuda, y se verá, obligado a. incurrir en contusiones y heridas y en los males de esto provenientes. Mas si fuera cosa moderada lo que se arroja, ni lucharán con vehemencia, ni esperando abundancia de Lucro se causarán unos a. otros heridas y contusiones desmesuradas. Y por ello'introducimos por medio de esta ley una disposición general también para el orden común dela república, á. fin de que Las fechas lleven después del imperio también la perpótua memoria y el nombre del con-, sul tratándose de nuestros gloriosisimos. jueces y de los qué provienen de la curia máxima, porque nos place honrar a. los dignos que no gastan desmesuradamente, y damos decoroso consuelo así é. nuestro pueblo, como a. todos Loa demás, aunque ya desesperaban de esto, precisamente suprimiendo lo que es supérfiuo, para hacer imperecedero el consulado en la república. § 4.—Subiaceat igitiir, sicuti praediximus, nostra § 4.—Vaya, pues, á continuación de esta ley, sedispositio hule legi, cuius exemplaria recondentur gún antes hemos dicho, nuestra disposición, cu-, in foro tuae celsitudinis num bac. lege, quam ad yos ejemplares se guardarán en el foro de tu exeain direximuS Per tenipora lamen glorisissiLuoa celsitud con esta ley, que a. ella hemos dirigido. consules sancimus ex solo tuo foro exemplar, dePero mandamos que losque a. la sazón sean gbseriptionis aocpere hute siibditae legi, UI secun- niosisimos cónsules reciban d tu solo foro un dun eam ornuta dentur. Deacriptionem namque ejemplar da la relación puesta al pie de esta ley, ideo a. sede loa dan volumus, ut nec ipais liceat para que todo se dé con arreglo a. ella. Porque quepraevaricari, nec his, qui vocantur breviatores, remos que La relación sea dada por tu sede, preci.. adulteran ahquid horum, quae a nobisdisposita samente para que a. ellos no les sea Licito prevarisunt, sed permuto custodientium hanc descniptiocar, ni a. los que se llaman abreviadores adulterar • nem in foro tuse glorias dan. exernplar eius cuin alguna de las cosas que han sido dispuestas por subsoriptione cingulurn habeotis hoe, cui nune nosotros, sino que a. riesgo de los que custodien ipse praesides, uI par omnia inadulterata. maneant, esta relación en el foro de tu gloria se dé un ejemquae a nobis disposita sunt. Difficultatem vero nulplar de ella con la firma del que tenga lamagistralus habebit horuin, qui ad consulatus veniunt ho- tora, a. cuyo frente estás ahora tú mismo, a. fin de norara, si mediocrem ¡La faciena expensam in omni que permanezca enteramente sin adulteración lo tempore fiel. Etenim omne, quidquid haclenus conque por nosotros ha sido dispuesto. Mas no tropasulatus habentes bonorem et ex foro tuao celsituará con dificultad ninguno da los que llegan al dinis, et ex gloriosisaimis praefeetis nostris, aut honor del consulado, si en cualquier tiempo fuere ntiam aliunde por muniflcciitiam nostram pereipiecreado, haciendo así moderado gasto. Pues todo lo bant, el nunc eiá dabimus, ab sis quidem faciendas que basta hoy percibían por munificencia nuestra - expensas abbreviántes; a nobis autern largitatem los que tienen el honor del consulado, ya del foro nón minorantea. Otnnibus autém a noble dictis de tu excelsitud, ya de nuestros gloriosisimos preImperatoria excipial.ur forttina, cnt el ipsas deus fectos, ó también de otra parte, se lo daremos tamlegas subiecil, .legem animatam committens (7) bién ahora, reduciendo ciertamente los gastos que bominibus, so quod Imperatori quideni est (8) ¡u- se han de hacer por ellos, pero no aminorando gis el indesinena consulatus, omnibus civitatibus, nuestra liberalidad. Mas exceptúese de todo lo diet populis, el gentibus in singulis que placent discho por nosotros la condición del Emperador, a. tribuenti, advenit autem (9) quum ipse annuerit quien Dios sometió aun las mismas layes, al dársetraben, ideoque el imperii consulatus per omnia lo a. los hombres como ley viva, porque el consulaalt sequens sceptra. do es ciertamente perenne éinacabablé para el Em perador, el cual distribuye á todas las ciudades y (1) abreptorum. el cód. Ilamb., y l'rid. pueblos y a. cada gente lo que le place, y le corres() EL cóui. Ila,nb., y. Trid.; referentes. PorL,y Conf. ponde á alguien la trabea cuando aquel lo hubiere Tnd., y Cont; exctplat, el cód. Bamb.. y Port. (L ) Trid ; exspectanes abuudanti4 vuluera et plagas, *1 querido, y por Lo tanto el consulado del Emperador edd. Hamb.; eXipectantes, abundantia ulnera sut plagas, es siempre secuela del cetro. Pon., y Cont. et gladios et lapides egerunt frequenter, rem oninino nobis odibilem. Videbamus enint coa contendentes quidem, et malis innumeris implentes al. terutros occasione s?arsorum et ab eis arreptorum (1), domum vero deferentes (2) omnino nihil, sed ea din in ebrietatibus et potationibus omnia expeudentes. Sivero foraitan ape lucri maioris etiam praeexpendisse contigeril, postea vero aul nihil, aut minus aceipiat (3), etiam damnum et debitum habebit, it plagis et vuineribus et ex hoc matiz incurrere cogetur,. Siautem mediocre alt quod apargitur, neo vehementer contendent, neo quaastus exspectantes abundantiam vel vulnera el plagas. (4) alterutris ultra• mersuram dabunt. Ideoque communem providentiam introduximus ex han lege et communi reipublicae figuras, quatenus tempus habeat post imperium et consulis iugern (5) memoabulum in gloriosiasimis nostris riam atque •vdo iudióibus et qui ex maxima curia sunt, co quod honorare nabis placet dignos non expendentea iminense (6, decentem damus eonsolationem el nostropopuio, el aula omnibus, bel desperantibus iamcausam, propterea quod superfinum est auferentes,ut consulatum ¡mmortalem rAipublicáe ata-
—
(5) lugem, omftenla si cód Ilamb., y T,-id. (6) Acaso iminenu. (7). ELcód. IIarnb. Tnid.. y Port.; eum mf ttens, Conf. 8) qui sit, el cód. Hamb.; qutdsm, Tnid., Pon., y Cont.
O) El cdcl. ¡lomb., Pon., y Cont.
u Tnid.; dItrIbnçntI adveult, aut,
36
140YL&S .—COflPT?tJOIÓN OX XX Ept1ogu
Epilogo
Tua igitur øelsitudo hanc nostram suscipiens le^ gem perpetuo eam in sua manera fortitudine proauret secundum omoem, quae in ea continetur, virtutem. Legi (1). Scripwm exemplum loanni gloriosisaimo sacrorum Praetoriorum Praefecto iterum, 1xconauli et Patricio. Seriptum exemplar Longino prudentiasimo et gloriosisaimo Praefeeto hulus almae urbis (2). • Dat. V. KaL lul. Constantinop. post coni. BaLiSAR1I V. C. [536.]
Por tanto, al recibir tu excelsitud esta ley nuca-
Ira procureque perpétuarnente permanezca en su
vigor con todo el alcance que en ella se contiene. Sea leída. Se escribió un ejemplar para Juan, gegutida vez gloriosisimo Prefecto de los sacros Pro-' briba, Exconsul y Patricio. Se escribió otro ejemplar para. Longino, prudentísimo y gloriosisimo Prefecto de esta feliz ciudad. Dada en Constantinopla 0. 5 de las Calendas de Julio, después del consulado de Baus&0.io, var4fl muy esclarecidó. [536.]
CONST. CXXX (3)
CONSTITUOXON DE
DE USTJRIS NAUTIGIS (CoU. IX. tit. 11r)
,
(Colección IX. titulo II.)
itRp. ICJSTIN1ANUS .Aug. IoAwre raeoriorum Prae-
[acto iterum, Exconsuti et ¡3atricio (4).
Praefatio Nuntiuin audivimus a tua celsitudine, cuí ocas.-
sionem nos ipsi praebuimus. Duos enim jatos (5), Potrum et I!ulogum supplicassç nostrao sacros potestad, et por se exlanasse, dicentes, quia (6) consueverunt naucleris seu negotiatoribus mutuare, et maxime in mar¡ negotia facienf.bus, el hanc vitae babero occasionem; ipsa vero marina, credita vocare (7) nostra consuevit lex tralectitia, el me. Lucre ces, utpote dubitationibus hinc oís exortis, oportere (8) propterea fien manifestum, quae valeat super his consuetudo, uL eL sacra Dostra in boa (9) procoderet iussio, quae consuetudinem al certissiinam duceret formam; [taqué nos declarasse (10) tibi dubitationis naturam cognoscero, et hanc ad nos dédueere, quatenus manifesta nobis facta, quod videretur lege comprehendaretur perpetua, tuamque gloriam haca (11) a nobis agere iussam, convocasse naucleros, qwbus hace mutua curaesuat el interrogasse, quae aliquando antiqua consuetudo fuerit (12), ilios autem, el iusiurandum adiicieniea testimonio, perhibuisse, modos ésse varios talium mutuorum, et si quidem plaeuerit creditoribus, in singulis solidis pecuniarum, quas dedérint, unum tritici modiuni (13) aut hordei iiiiponere quae mercedern publicis praeberent pro eo teloniarus (14) sed quantum ad ipsos sine telonio navigare naves, et hune habere fruotuim earim (15), quas. erediderunt (16) pecuniarum, el insuperetiain pro. decem aureis unum percipere solidum pro usuris, in ipSos autem creditores respicere ex eventibus porlcu(um. Si vero non erumpant (17) lianc viam creditores, octavaD partein percipero pro singulis solidis nomine usurarum, non in tempus aliquod certum numerandum, sed doneo naves revertantur salvae. Secundum hoc autem schema contiugit (18)
(3) El lexio
griego (Novela CVI.) se
halla
—
mm1 P..WL,y Coni.
(5 docutstf aura enmienda Cagado 01138. XXVII. 37.; docuisti aiIm, 8k. (6) El cód. ilamb.; quod, las ed. (7) occaslonØm, Ipas marina erelita, quite voenre 11k. (8) et oportere, Bk. •
•
-
Hemos oído un mensage de tu excelsitud, para el que nosotros mismos dimos ocasión. Porque estos -dos, Pedro y Eulogio, suplicaron 0. nuestra sacra potestad, y por st mismos explanaron el caso, diciendo que acostumbraron O hacer préstamos 0. patrones de naves ó O negociantes, y principalmente 0. los que hacen negocios marítimos, y tienen este género de vida;, que nuestra ley acostumbró 0. llamar de transporte estos créditos marítimos, y que ellos temían, por haber surgido de aquí dudas, por lo euai era menester que se hiciese manifiesto, qué costumbre es la válida sobre esto, para que también sobre ello se publique un sacro mandato nuestro; que convierta la-costumbre en regla muy cierta; que por eso le manifestarnos que averiguaras la naturaleza de la duda, y que nos la expusie. ras, O fin de que, habiéndosenos hecho manifiesta, se comprendiese en una ley peipétua lo que pareciera; que babiéhdosel.o mandado por nosotros 0. tu gloria que hiciera esté, convocó O. los patrones de naves,.que cuidan de estos mútuos, y les preguntó cuál habla sido en algún tiempo la antigua costumbre, pero que ellos manifestaron, añadiendo también juramento O. su testimonio, que habla varias maneras de tales múluos, y que si verdaderamente les pluguiere O. los acreedores, imponían pór cada sueldo de las cantidades de dinero, que hubieren dado, un sólo mÓdio de trigo-ó de cebada, y aquellas pagaban por esto meried O los administradores de los impuestos púhlicoí, pero que en cuanto 0. ellos las naves navegaban sip impuesto, y tenían este fruto de las cantidades de dinero que habían prestado, y adeinás también percibían como intereses un solo suoldo por cada diez áureos pero que el peligro de las eventualidades afectaba O los mismos
(12) El cód.
—
-
Prefacio
en Scrtmg. y
XVII. l. Iutian. Const. 9Y. La nereida launa es glosada. 4 Johanni pp.. el cdd. !,amb. loanni praeposito Oricntie. Trttt. Petro glonoslesimo praefeeto ucrorum Praetorio-
segunda
ccc Prefecto de tos Pretorios, Exconsul y Patricio.
(9) El ccid. (lo). El cód. delegaaae, 3k.
falta en ¡iaL —Alhan. da un resumen del conrenido de sics dey,
El Emperador JUSTIN I ANO, Augusto, 4 JUAN,
códice
(1) virtutem legis, el cód. Hamb., .Trid,, y Port. (2) Scrlpts apparltorl Jobanni prasiosito orientis, seripta
apparltorl longino praefecto ¿eliclisimne urbis, el Jiamó. y Trui.
LOS INTERESES MARITIMOS
Ifamh., y TruL; hace, Port., y Cont. Hamb, y Trict.; delegantes, Poi t., y Cont.; -
(II) Elcód. Ilamb.,
y Trid.flioc, ¡lomb.; lult, ¿os.ed.,
Cont,.
(13) anodum, el texto, era duda por errata. —N. del Dr. (14) El cdtt. /liimb.. y Ti-id. (pero theonariia. Cód.. theolonenia. 7Wd.I; imponere. qui mercedem pubUcis praeberiunt pro telonearlis, Pore ; impouere qn) mercedein publicis prasberait teIonIsrls. Cont.: im),nere navi, ncc inercedem pubuda praebere pro co toloiinriis. file. * (15) et SunD. el cód. lkrnb.; ettarnm, las 811. (16) E cód. Iiamb , y T,id; erediderint, Peri., y
(IT) eitgant. Bk. (18, contIngere, fik,
ConI.
-
NOVELiS.—CONSTITUCIÓN CXXX
367
forsan et in annum eXtendi tempus, si tantum foris moretur navis, ut et (1) annum aul termines suos suniat, aut etiam transcendat, cillus autem ea rerneante tenipus in unuin solu!n aut duos trahi mansea, et ex tribus siliquis utiIiatem babera, vel si ta breve ah tempus ve! si apud alteruni extra 2) debitorem maneat debituni. Hoc idem valere, aliam rursus negotiatori bus profeetionem assumenti bus et per unumquodque onus definiri sehema, secundum quod cocnpelat inutuum aut manare aut parmutan (3) secundum pactuni, quod ob hoc corive nerit partbus. Si lamen post reversionem cavia sn.lvae et (4) nequaquain navigare propter tempus valentes (5), revertantur, triginta so!uui dieruni inducias dar! a creditoribus debitoribus, et nihil pro debitis usurarum causa exigere, donen vendi contingat onus, parcentes apud alium esae debituni non reddendurn (6), duas partes- centesimae donimia pecuniarumdare usuras, et mutare (7) et mex niutuum in Lerren.um tranaponere (8) modum, nequaquam manitimis periculis crediroribus molestaudis. Et hace onines dixisse, cum iureiurando perhibentes testiinonium. Quaa ad nos nuntiasti, ut nos .sanciremus, quod nobis videretur, et super his dicebas, hace nostras nuntiare (9) potestati.
acreedores. Pero que si los acreedores no siguieran esta senda, pereibian á. titulo de intereses un octavo por cada sueldo, sin que este se hubiera de contar por algún cierto tiempo, sino hasta que las naves regresaran salvas. Mas que con arreglo á esta forma acontece que el tiempo se extiende acaso también á un año, si la nave permaneciese tanto tiempo fuera, que emplease el año ó su duración, óaun excediera de él, pero regresando ella antes, el tiempo Be reduce 8, un solo mes 6 8. dos,y tenían la utilidad de tres silicuas, ya si el tiempo era tan breve, ya si la deuda quedara fuera del deudor en poder de otro. Que esto misma era valido emprendiendo los negociantes de nuevo otro viaje, y que con relación 8. cada carga se fijaba el modo con arreglo al que era procedente que el miituo subsistiera 6 se permutara en conformidad al pacto que por causa de esto se hubiere convenido entre las partes. Pero que si después del regreso de la nave, habiéndose salvado, y no pudiendo navegar de ningún modo 8. causa del tiempo, volvieran, se les daba por urS acreedores 8. los deudores solamente el término de treinta días, y no exigían 8. título do intereses nada por los débitos, hasta que aconteciera que se vendía la carga, y que los que consentían que esté en poder de otro la deuda que no se haya de devolver, daban corno intereses 8. los dueños del dinero dos partes del interés del uno por ciento mensual, y cambiaba é inmediatamente se convertía en terrestre el mútuo, no debiendo ser molestados de ningún modo los acreedores por los riesgos marítimos. Y todos dijeron esto, prestando su testimonio con juramento. Lo que pusiste en nuestro conocimiento, para que nosotros sancionáramos lo que nos pareciera, y decías respecto 8. estas cosas que las hablas comunicado 8. nuestra potestad.
Cap. 1
Capitulo 1
Nos igitur et ipsa legentes gesta, et eausam edocti, sacTimus, senundum quod testatum est coram tua celsitudine, ha cune et deinceps in omne tempus tenere, eo quod neque iarn positis repugnet legibus, ut oporteat nunc de caLero secundum quanclam propriam legem in naucleris autnegoliatoribus aupar talium causarum hace servari Irtibus et secunduni dictum modum praedictarum pactonum ita fien etiam eventus, et alia orrinia, quae. aunque in prioribus testata sunt apud sedem tuam, unde(lO)seeundumpropriam legem teneantin nauclaris aut negotiatoribus. Qriod enim longis ita servatum est temporibus et tenuit iwmutal)iliter, sicut testimonia apud tuarn gloriam definierunt, quemo. do non est iustum et jo allis ornnibus valene, quae poarea erunt eh esse hace eis reruin traiísactionem ex propria lego valen tem, et altera quadam dispositione non egentem, sed in naucleriis seu negótiatoriis occasionibus in orn no tempris valenteni, utpote (11) generalem existentem legislationem, et naucleriis seu negotiatoriis contractibus 12) expositam, quae debet etiam para fieri ¡am a nobis pos1-
Así, pues, leyendo nosotros las mismas actuaciones, y enterados del caso, mandamos, que con arreglo á lo que ante tu excelsitud se ha atestiguado esté todo en vigor ahora yen todo el tiempo futuro, porque no pugna con las leyes ya establecidas, de suerte que ahora y en lo sucesivo se hayan de observar por virtud de cierta ley especial tratándose de patrones de naves ó de negociantes estas prácticas en los litigios por tales causas, y que las resoluciones se hayan de dictar también con arreglo al expresado modo de los susodichos pactos, y 8. todo Jo demás que antes se ha atestiguado ante tu sede, de manera que tenga fuerza respecto 8. los patrones de naves 6 a los negociantes en virtud de una ley propia. Porque lo que ha sido observado tan largo tiempo y subsistió inalterablemente, según lo determinaron ante tu gloria los testimonios, Icómo no seria justo que tuviera validez también en todos los demás casos, que después ocurrieren, y que tengan ellos en sus negocios esta resolución válida en virtud de ley propia, y que no requiera alguna otra disposición, sino que en todo tiempo tenga validez
(11 Trjd.: et nt el cód. ¡Iamb.; ut, omiten la PorL, y Co. '2) el ulterius apud B/r. Rk. ed. cs(ereolrpcda: permutare, el codice Ilamb.,
(7) inutuara, el cúd. Hamh., !/ ¡as ed, (8) darí lisuras eh mutari mox xuutuuw eh in terieuam
!I Ion ecl. (5) El cúd. Hamb., y Trid.; et, omlteila Pon,, y Con(. () Se deberla leer va1euti. (C) onus parentes. apud alum esse iiebttum non r'eddeii•lurn. si crkl. Jlamh.: onus. Si t-ero maileat ulterlus debttui
transpon¡. Ele. cd. estereotipada. '9 puntiate, en ¿usar de ni.iutinre, se leer enél cód, ¡J'amli., y Trid. (10) Ut. Ble. (11) RL cod. ¡(cmb.; uL puta, en Lugar e utpote, se halla
acertada de este posage adulterado, y se propone por conjel.w'a, esla purgante nutem apud alluin se debito non
(12 Trid. (pero nauclericis corno onIes,: et naucierlis esa negotiatoribus c)utraet! bus, el cód. ¡Jamb.: et naucleris su negottatoribus ch sorum contraetlbus, Pont., q Cont.
licul redditum. Ale. No ha sido jiob(e ho.lLa,r la corrección
recldeiido.
ea ¿os ed.
368
NOVELA&-OONSTITtTOIÓN CII
tarum 1egum et iudicantes ad hanc respicientes proferre sententiarn.
en los negocios de patrones de nave 6 da negociantez, como quiera que es legislación general, y establecida para Los contratos de los patrones de naves. 6 de los negóciantes; la cual debe ser también parte de las leyes ya establecidas por nosotros, y que atendiendo á. ella los juzgadores deben proferir su sentencia?'
Epilogiii
Ft1ogo
Qoae igitur placuerunt nobi, tus celsitudo iugiter servare festnet. Dat. Id. Sept. Conslant. imp. .DN. IUSTINLANI PP. Aug. anno XIV. lusiiNo V. C. Cono. 1540.1 -
Por tanto, apresclrese tu excelsitud ti observar. perpéluamente lo que nos ha parecido. bien. Dada en Constantinopla el diado los Idus de Septiembre, en el año décimo cuarto del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de JusTiNo, varón muy. esclarecido. [540.)
CON ST. Oil (1)
CONSTITVOION CII
Da. TZSTA.MENT1S IMPURFECTIS A PARENT1US IN FIL1OS FACTIS, ST 1E DiVISIONE RERUM A FIL.IIS CORAM PAREÑTE, ET DE 51115 FACULTATIBUS PACTA ST SUBSCRIPTA -
DE LOS TESTAMENTOS IMPERFECTOS HECHOS POR LOS PADRES A FAVOR DE LOS HIJOS, 1 DE LA DIVISiÓN DE LOS BIENES HECHA T SUBSCRITA POR LOS USOS /t PRESENCIA DEL. PADRE, Y DE LOS BIENES DE ÉSTE
(Coli. VIII. tit. 3.)
imp.
IUSTINIANUS Aug. BA.sso, mizgnftcenissimo Co,niü det,ogssimorum Dames(icorum, ¿ocum obUnen. ti Ioannis, ;Iorioeissiri'&i Praetoriorum. PrafecU itcrwn, EconuUs et PatrlcU 2).
(CÇ1BCCIOn VIII. título $.)
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á Bsso, muy magnifico Conde do tos d.eooU.simnoz Domésticos, lugarteniente de Juan, segunda ee.s' gloriozisimo Prefecto de ¿os Pretorios, Excónsut y Patricio.
Prsefatio
A Constantino divae memorlae lex acripta est per anUquae eoniecturae simplicitatein; porro (3) causarum varietas et natura eas frequenter mutaus, egore legos illas emendatione nostra praeparavit. tMcit itaque les, oportere morientium vólun. tatas, quando sunt parentes, omnLbus modis mier filies tenere, et tantum (4) coa erubescit parentes exsisten Les, quia eis et claram rerum cirncedit signiticationem, dicena, et si non manifestae sint eorum dispositiones, apparuerint (5) autem ex - quibusdam indiciis et coniecturis et qualibet scriptura, et sic eas valere, et hoc in suis et emancipatis fiuiis nit (6). lusuper el Theodosius decrevit, non in patribus solum hoc disponens, sed etiam in matribus el ascendentibus utriusque naturae. Rano apprehendentes licentiam homines Ip tanlam ingressi sunt obECuritatem, utdivinantibus magia, quam interpretantibus hace egerent. itaque neque personas gcribentes, neque rerum dicenteS notltias (7), et forte neo quantitatem, tamen.dignantur coniecturiw et verisimiliutn ratione (8) taUs permitIere.
cap.
Prefacio Por Constantino, de divina memoria, se escribió una ley para La simplicidad de la antigua conjetura; porque cambiándolas frecuentemente la diversidad y la naturaleza do las causas, hicieron que aquellas leyes necesitaran de nuestra enmienda. Y así, dice la ley, que es menester que las voluntades de los que fallecen, cuando son los padres, tengan de todos modos validez entre los hijos, y tanto respeta ti los que son padres, que les concede aun que sea clara su indicación de las cosas, diciendo, que, aunque no sean manifiestas sus disposiciones, si, no obstante., aparecieren por algunos indicios y conjeturas y por cualquier escritura, sean también de este modo válidas, y esto lo dice tanto respeclo ti .los hijos suyos como en cuanto ti los emancipados. Además, también Teodosio dió un decreto disponiendo esto no solamente en cuanto ti los padres, sino también respecto ti las madres y ti. los aseendi entes de ambos sexos.. Aprovechándose los hombres de esta licencia han llegado á tanta obscuridad, que estas cosas necesitan más- bien. adivinos que intérpretes. Y así, sin escribir las personas, sin expresar noticias de los bienes, y acaso tampoco cantidades, se dignaban, sin embargo, permitir tales cosas por conjeturas y por razón de verosimilitud. Capitulo 1
¡
Nos igitur omnia clara et aperta consistere yolentes (quid enim sic proprium est legum, aicut clari$.as, maxime sopor defunctoÑm dispositioníbus?), volumus, si quis hileras sciens intar snos fiLies voluerit facere diapositionem, primum qui(1) EL (soLo gr1go (Novela MI.) se halLa en Haz. y Scrung.-Alhan. IX. 8.-En Las Ba. hay solo el capItulo segundo.-Julian. Const. 100.-La versión latina es ¿a unUgiwgloada (2) Port.: exCou2UU eS patricio, Cont. (3 porro vero, Bk. 0a. estereotipada.
Así, pues, deseando nosotros que todas las cosas estén claras y patentes, (porque ¿qué cosa hay tan propia de las leyes como la claridad, principalmente sobre las disposiciones de los difuntos?), queremos, que si alguno que sabe de Letras hubiere quetimen, Port., y cont . (5) bunt-aperluntur, el cód. Harmb.
(4) El cd. Elamb,. y Trsd.;
18 EL cdd Uamb., y TrId.; att, omltenla Port. yCont (7) EL odd. Hainb., y Trid.; aotf Siam, Port.,.y ¿Jont.s).
Mejor estariarationi.
369
NOVELAS -.-QONSTITUCJIÓN OIT
dom eius praeseriptione tempu denotet (1), delude quoque fihiorum nomina propria mann, ad hoc uncias, in quibus acripait eos heredes, non signis numerorum signifleandas, sed per totas hUeras declarandas, ut undique claras et induhitatae consistant. Si vero etiam rerum voluerit facore divisiotiem, aut quibusdam. (2) rebus certis aut omnes autquasdarn institutiones statuere, et harum inseribat significationes, ut eius hitteris omnia declarata nullam uRerius contcntionem flhiis derelinquant. Si tamen aut uxori aut extranais aliquibus personis (3) voluerit relinquere legata, aut fldeicommissa, aut hibertates, et hace propria script a man u, dictaque a teslatoribus coram testibus, quoniam omnia consequentor lii dispositione posita ipsi et scripserunt, ét volunt valere, sint firma, nihil minuenda (4); co quod videantur in charLa sen pta, reliquam observation em testamentorum non suseipientia, sed hoc solum immutetur, quod ema manus et Iingua habet omnem virtutem charlee praebitam. -
rido disponer entre sus hijos, exprese ciertamente lo primero en su disposición la fecha, y después también con su propia mano los nombres de sus hijos, debiendo expresar además de esto las onzas en que los instituyó herederas no con signos de números, sino habiendo de declararlas con todas sus letras, fi. fin de que de todo punto queden claras fi indubitables. Mas si también hubiere querido hacer la división de los bienes, ¿5 limitar todas ¿5 algu. nra instituciones á algunos ciertos bienes, escriba la significación de ellas, de suerte que declarado todo con letra suya no deje para lo sucesivo ninguna contienda á sus hijos. Pero Fi 6 á su mujer ó a algunas personas extrañas hubiere querido dejar legados, ó fideicomisos, ¿5 libertades, y esto hubiera sido escrito con su propia mano, y ante testigos se hubiese dicho por los testadores que ellos mismos escribieron todo lo contenido á continuación en su disposición, y quieran que tonga validez, sea ello firma y ea nada haya de ser mnoscabado, porque aparezca que se escribió en un papel, sin que redhiera las demás formalidades de los testamentos; pero altérese solamente esto, porque su mano y su lengua tienen toda la fuerza atribuida al documento.
Cap. II
Capitulo IX
Et si quidem usque ad mortem maneat hoc seboma, nullus postea deducet testes, quia voluit forte talem voluntatem commutare aut convertere aut aliquid tale facere, en¡ licuit rumpere, quod factum ost, et aliam facere voluntatem, declarantem perfectam eius sententiam, quam competit valore. Boa enim concedimus ci agere, hoc ipsum expressim siga iflcanti(5) sub praesentia testium septem, quia, etsi fecerit quandam tatein voluntatem, non temen eam valera ulteriug vult, sed rursus vuIL aliam facere. Et hana (8) ant in testamento perfecto faciat, omnia Lestamentorurn habente signa, ant ja non soripta perfecta voluntate, ut scripta vol non seripta voluntate (7) videri eum defunctum esas, prioribus inflrmis factis ex secunde eius secuudum perfectum testameatum aut voluntatem dispositione (8).
Y si verdaderamente esta disposición subsistiera hasta la muerte, nadie presente después testigos de que acaso quiso cambiar ¿5 alterar tal voluntad, ¿5 hacer alguna cosa semejante aquel á quien le fuá licito romper lo que se hizo, y formula' otra voluntad, que declarase su perfecta decisión, que debiera tener validez. Porque le concedemos que haga esto, significando expresamente á presencia de siete testigos, qué aunque hubiere formulado alguna talvoluntad, no quiere, sin embargo, que ella valga en lo sucesivo, sino que quiere formular de nuevo otra. Y formule esta 6 en testamento perfecto, que tenga los sellos de los testamentos, ¿5 en disposiciónperfecta no escrita, de suerte que parezca que él falleció con disposición escrita ó no escrita, quedando lo hecho antes invalidado por virtud de su segunda disposición con arreglo fi. un testamento ó volun. tad perfeccionados.
Cap. XIX
Capitulo XIX
Quia vero novimus ahiquos divisiones facientos intor proprios filies, etpraeparantes eos his subseribere, et hoc sehema suscepimus. Si quia enim dividat proprias res, et ipsos fijos evocana faciaL subsenibere divisionibus ipsis, et ratas cae ludiesre, et proflteri (9) hoc seeundum hunc babero modum, sit et hoo firmum in buiusmodi rerum divisione seeundum nostram constitutionem, quam ob hoe posuimus, quam ja onnibus, quae in ea continentur, flrmam case et (10) por baria legem sancimus. Si auteni et jo divisione ipse auscripserit, et clara omnia per, subacriptionem suam fecerit, sit et hoc ratum, quoniam et boa iam postra legistatiene continetur. Palam vero esti quia in talibus casibus valebit hace lex, quoscunque postea moyori contigerit.
Mas como sabemos que algunos hacen las divisiones entre suspropios hijos, y procuran que ellos las subscriban, admitimos también esta foz ma. Porque si alguno dividiera sus propios bienes, y llamando á sus mismos hijos hiciera que subscribieran tales divisiones, y que las consideren válidas, y que confiesen que esto subsistirá de tal modo, sea también válido esto sobre la división de tales bienes con arreglo á nuestra constitución, que por causa de esto establecimos, y que mandamos por medio de esta ley que sea válida en todos los casos que en ésta se contienen. Mas si también él mismo: hubiere subscrito la división, y todo lo hubiere dejado claro mediante su firma, sea también esto válido, porque también esto está ya contenido en nuestra ley. Mas es evidente, que esta ley tendrá validez en aquellos casos que aconteciere que se promueven después.
1) Ti-id.; eius praescripUone Lempus, el cód. IJamb, y por egnnda mano oiadeol margen donotat; &uS Subscriptione tempus dec!are, Port. El antiguo lradactor latino parece que escribid: atoe praeserib&t tempus. %2j Et cd. I-lamb, y TrkL; jo qulbusdain, Port. , y Con¡. El cód. ¡laml,; persona aliqulbus, lee cd. t4) Triit.; nihilo minus miauendn el oód. HamO.; nIhIlo mijiutuda, Pon., y Cont. TOMO :VI —47
(5) l't cdd. ¡tamO; signlllcautcm, las ed. (6) base, Bk_ ed.- eslerevUpada. ti) 05 serlpta val non acripta vol untate, om!lenlas el ead. HamO.. y las M., supliéndolas Eh. {S iUepouere, eL cód. HamO., y 7,-id. s) EL cdd. lomb.; fiuis, adicionan las cd. (io) El ad. ¡lamO., y Ti-Id.; et, omitenla Port., y coitl.
310
NOYZLLL—OON8T1TUOL6N orn
Epilogul
Epilogo
Quae igitur placuerunt jfobis et per hanc sacram declarata sunt legem tua gloria cognoscena, omnibus faciat manUesLa, ut nuliom lateant, quaé recte et pro'identer pro nostriS subiectia sancita sunt.
Por tanto, al conocer tu gloria lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley, hágalo manifestó á todos para que * ninguno se oculte Jó que recta y previsorameute- ha sido sancionado en pro de nuestros súbditos. Dada cii Constantinopla el dia de las Calendas de
Dat. Kal. Febr. Gonstantinop., DN. IU$TINL&N1 PP. Aug. imp. auno XIV. BAsluo V. C. Cono. (541.1
Febrero, en el año décimo cuarto del imperio del seilor JusTINIANo, Augusto perpétuo, bajo el consulado de BASILIO, varón muy esclarecido. 1541.1
ØONST. 0111 (1)
CONSTITUCION 0111
DE RESTITUTIONIBUS
DE LAS RESTITUCIONES
(Celi. Vil!. III. 4.)
(Couecclóm VIII. tItulo 4.)
imp. IUSTINIANUS Aug. BAsso, rna9nficentiJsimo Coi,ii Dornesticorurn, tocurn Lenen-
EtEmperadór JUSTINIANO, Augusto, d .BASSO, muy rnaqnijlco Conde de los deogisimos Domésticos,
Praefatio
Prefacio
t Ioanni,s,•q!oriosis.imi sacrorum Praefei.
Pr aetoríoru, n
Negotium audivimus pro testamento dubitató, quod etiam inter,pretari iustum existimavirnus, et lege comprehendere cerUsgima, hoc quod nostras consuetudinis est, in negotiis motis ex legibus optimis accipere occasiones. § 1.—Filos enini quidam suos instatuena (2) heredes, deinde alterutris eos fihiis non exsistenu bus substituere volens, iussit, si contigerit aliqiem •eius fihiorum el heredum (3) futurum sine uhf. humanam solvere vitam, post exceptionem horum, quae exlege debentur ci ex eta, quae ab eo relinquebantur ej rebus, reliquas omnes res et ¡ura, quaecunque apud eum in tempere mortis invni.rentur, renire et restitui ex bis auperstiti, aut eius fihiis, si etiam ipse moreretur, omm ceasante inter eos propter memoratam substitutionem cautione el lldeiussiooe. in bis eo moriente, eL uno quidem eius fihioium et herodum fijos babente, alio vero manente Bine flhis, prohibet aum, qui sine ffluís set, la, qui fihios habet., uti rebus, utpote ese deterentem; st ilie utens verbis testamenti, quia, quidquid inveniretur in tempore mortis apud eum, hoc eum restituere iussit, secundum hoc vuil sohema Iicentiam babere uti rebu, siout vohierit, milis prohibitwne de eorum gubernatfone ulaLa el.
§ 2—Nos igitur aumentes ex ho' occasionem, exiatimavirnus oportere et antiquam indefinitionew (4), et deioeeps diecretionem hanc quid cm definire, hane autem puram bominibus reponere, et propterea lego causarn coinprebendere, ut diseant homines omnem legis ordinem, eum quo competit tclia et discere et indicare. Novimus Igl-. tur apud Papinianum sapientissimum dictum in décimo nono libro cius quaestionum, ubi permittit allenationes in tau ea u, illud solúm velut ex Btudio in aenigmate proponene, nL tuno oporteret prohibeni alienationes, quum ad solvendum fldeicommissum ex studio qui hoc oneratus est ad alienationem 'venit. EL tanuam philosophatus inter
l'nperatores Marcus, tali quodam proposito caso, (1) El tezo gPfggo ((Novela MIL) 88 halla Ifa& ji Sormg. —Ahan. lx. Conat. ¡01.—La vernón la. tina #a ¿a anUguagoa
tugarteniénte de Juan, çjloriostüi'no Prefecto de los sacros Pret.,rios;
Hemos oído un litigio relativo. á un testamento ,puesto- en duda, que hemos estimado que también era justo interpretarlo y comprenderlo en una ley muy cierta, porque ea costumbre nuestra aprovechar en los negocios promovidos las ocasiones para óptimas leyes. § 1.—Porque uno, instituyendo herederos á sus hijos, y queriendo después substituirlos unos á otros, no existiendo hijos, dispuso, que, si aconteciere que alguno de sus hijos y herederos acabase su vida humana sin hijos, después de excepluár Jo que por virtud de la ley se le debe de los bienes que por él se le dejaban, todos los demás bienes y los derechos, que en ¡Ba poder se hallaren al tiempo de la muerte, pasen y sean restituidos al que de ellos sobreviva, ó á sus hijos, si también él muriere, no teniendo lugar entre ellos caución ni fianza alguna por causa de la mencionada substitución. Al morir en esto él, y teniendo ciertamente hijos uno solo de sus bijas y herederos, y permaneciendo otro sin hijos, el que tiene hijos le prohibe al que está. sin hijos que se sirva de los bienes, como silos deteriorase; mas él valiéndose de las palabras del testamento, porque dispuso que él restituyera lo que se encontrara en su poder al tiempo de la muerte, quiere con arreglo á esta disposición tener licencia para usar de los bienes, comO quisiere, no habiéndosele impuesto ninguna prohibición sobre la administración de los mismos. § 2.—Npsotros, pues, tomando de esto ocasión, hemos estimado que convenía puntualizar ciertamente Ja antigua indeterminación, y Ja siguiente distinción, y presentársela esta pura álos hombres, y comprender por ello la materia en una ley, para que los hombres aprendan todo el orden de la ley, con arreglo al que es procedente conocer y juzgar tales sosas. Pues sabemos que por el sapientfsimo Papinianose dijo en el libro décimo noveno de sus cuertiones, en el que permite en tal caso las enajenaciones, eponiendo esto solamente como de intente enigmáticamente, que se debían prohibir las enajenaciones siempre y cuando procede á. la enajenación para extinguir de intento el fideicomiso el que con él fué gravado. Y como si entre los Empe(B EL cid. Ha,nh., y PorL inalituenteu, TrW. j Cont. a, EL ced. Eamb., y Trid.; heredem, PorI., y CoM, (4) Rl cdd. IIamL.; deflnitlonem, Las ad.
liii!
-.
vri boni arbitratum videri inesae talibus verbia disposut.
radares hubiese filosofado Marco, dispuso que en cierto caso semejante al propuesto so considerase que en tales palabras estaba implícito el arbjtrio de hombre bueno.
Cap.1
Capitulo 1
NoWs eg-recto visum esthabere (1), ¡la dispo. nere legtslationem, ut, st quidem universaliler ahquis dicat restittUoem fideicommissi, hace tenora, quae tu talibus dqoreta sunt, el; a nobis am sancita, sin vero tale att fldeicommisaum, quale subia-
Así, pues, nos ha parecidoqueerá conveniente disponer la legislación de modo, que, si verdaderamente uno dispusiera la total restitución Ide un fideicomiso, tenga validez lo que para tales casos se halla decretado, y ya sancionado por nosotros, porosi el fideicomiso(uer&•tal como se ha expuesto, y el testador sujetara al fideicomiso solamente las cosas que se hallan ó que quedan al tiempo de la muerte, en este caso se debe comprender bajo olerla legítima división y orden loque indeterminada. mente se dijo en las anteriores leyes. Porque si alguno hubiere dicho esto, 6 también alguna otra CORCI semejante, mandamosque tenga necesidad de reservar de-su institución solamente huta la Fal cidia-el que fuá gravado con la restitución del fideicomiso, y que no pueda disminuir absolutamente cosa alguna de ella, siendo lo suficiente que al heredero le quedan ciertamente tres partes, y que á él se le dejo el importo de una sola cuarta parte. Porque no le concedemos al que fué gravado que haga también algunas donaciones, y acaso de in tanto, (cosa que decía Papiniano:para malversar el fideicomiso), de suerte que también se disminuya la cuarta de su institución,- sino deje de todos modos este fideicomiso, quedando Lodos los demás bienes asan potestad, y tenga él licencia para servirse de ellos como qüisiara, dala manera que compete á dueños perfeetos Pero si el que fué gravado tocase también á la misma cuarta, es necesario investigar la causa por la que Lo hizo. Y si 'verdaderamente hubiere querido dar 6 dote, ó liberalidad esponsalicia, no teniendo otros bienes, es menester que se le permita hacer esto, pero ciertamente con arreglo ¡ lo que se contiene ya en nuestra ley, en la que no le negamos en absoluto tal disminución. Mas también si para redención .de cautivos, (porque exceptuamos ésta causa y se la dedicamos á
cet, et ea, quseinveniuntur seu remanent in temmonis, testaor s.ubmittat sola in- fideicommiaaum,tunc indef oite dictum prioribus sub quadam legitima 4educere divisione et ordine (2). Si quia enim hace, ant etiam aliquid t&le aliud dixerit (3), sancimus, usque ad Falcidiam .solum suae institutionis neçessiLatem babera servare eum, qui onoratos est adeicommissi restitutione, et non posas aliquid penitus ex fila minuere, sufgciens exaistena, sed (4) heredi quidem supersint tres partes, liii soten' quantae slius relinquatur rallo. Non enirn concedimus el, qul gravatus est, etian' donationibus uti aliquibus, et forsan ex studió (cl?uod Papinianus dicebat intervertendi fideicommiasi causa), nL etiain quarta minuatur institulionis eius, sed hoc. omnino relinquere fldeicornmissum, allis (5) omnibus ÍD oms positis potestate, et licentiam hahero aiim his sicut voluerit uti, quemadmodum porfectis dominia competit. Si Vero el ipsam quartam is, qui gravatus est, eontingat, necoasarium est .perscrutari causan', secundum quam hoc egit. Et si quidem aut doten' voluerit daro, ant sponsalitiam largitatem, silam non habana subatantiam, oportet si hoc permttti egere, et hoc (6) videlicet, quod nostra continetur iam lego, ¡si qua el omnino non negavimus tatem deminutionem. Si vero el in captivorum redemtionem (hano enim excipinius, et dicamus deo causan'), et ben licentiam.eum babera facere, el; minero etiam quartam pietatis ratione, .quod omnium nobis prctioaius videtur. pore
Dios) tenga él liconcia para hacer también esto, y para hsminuir poi' razón de piedad también la cuarta, cosa que nos, parece de más precio que todas. -
Cap. 11
Si vero conhigerit neque ipsumhabereex.alíquibus causis unde facial expensas, ex tau rastitutione etiam has facere damus el licentiam; hOe quod ettestator permisil; quod relinquetur omnino bac 'volens ad restitutionom trahi, et quasi aliquis dicat, cx hoc, quod remaneret, el restitutionem fien. Siautem nulla taus aubiaeet occasio, necessitatem habano omnino quartan' partem propniae institutionis servare, et tafl el afija restitutionem donare (7). Si lamen aliquid expenderit, habeus unde supple*nentum facial, ex filo euppleri quartain, et por nullam causam báne minui. Si vero contigerit quartam, et non habeat ad suppletrzentum aliam substantiani, tunc damos (8) el contra embreo aut aliter accipientes res in rem el hypothecas' auctoritale huius legis, ut liceat complere sibi fideicom-
Capitulo U
-
Pero si áconleciare que por algunas causas él mismo no tenía con qué satisfacer los gastos, le damos licencia para hacerlos también á cargo de. tal. restitución; cosa que también permitió el testador al querer que lo que so dejare sea en todo: caso lo queso lleve k la restitución, como si alguno dijera que se le haga la-restjtución dolo que quedase. Mas si no se presentare ninguna tal ocasión, tenga absolutamente necesidad de conservar la cuarta parto de su. propia institución, y de hacerles á. aquel y á los otros la restitución. Pero si hubiere gastado' alguna cosa, teniendo con qée hacer el complemento, complétese con ello la cuarta, y no sea asta diminulda por ninguna causa. Mas.si hubiere tocado á la cuarta, y no tuviera para completarla otros bienes, en este caso damos por la autoridad de esta ley la k.
(4) sed hlc, el cód. ¡tamb.; si, BM. El odd.Hamb.; visum set Ita, Tt id., visan' set, hane, (5) soten'. adicionan el eód. Hojnb. 7'rjd Port.,yCont. (6) .k cdd. ¡lomb., Trgd.; et, omaen1a Port., y () Mejo,..estaria su'b quandam legilimam dedncer dlvi. seeundnm koc, enmienda acertadamente BM, elesen et oMinen'. 1) el ( donare, BM. EL cód. Hamb.; talereatitutloni aliquid dixeril; aliud, Tpid,.; alt(1) t&11 (8 EL cód. Hamb.,y Trid.; ci, adicionan Port., y Coni. quid altud tale dixerit, Port.., g Cont. (I
r
-
312
- -
NÓ'VELLS —CC NSTITUOIóÑ Civ
missarium (1) ex rerum vindicatione; hoc quod in acción real y las hipotecarias-contra los óórnpradolegatis iaxn dedimus, el ex constitutione in rem res 6 contra los que de otro modo reciban los biecia (2) donantes, el (3) fldeicommissi persecutiónem. nes, para que le sea licito al fideicomisario réiñteUnde et cautionsin fideicommissarius -dabit. non grarse con la reivindicación los bienes; cosa que ininus quarta (4) servare,- nisi el ipsam. teatator; ya concedimos en loa, legados, concediéndoles en sicut in pronunciato nobis fado, pro hibuit. Quuin virtud de una constitución as! la acción real, coo eriim ipse testato olnnem non fideiussionem so- la persecutoria del fideicomiso. Por lo cual el fideimm, sed ettam eautionem relaxaverit, nos aliter • comisario dará también caución de reservar no mé-. -disponere, non est (5) morientia. coniicere (6)vo- • nos dela cuarta parte, á no ser que el. testador la 1untatem . -haya prohibido también,`como en el case relatado nosotros. Porque cuando .al, mismo testador hubiere dispensado. no. sola-mérito ..toda fianza, sino también la caución, disponer nosotros de otro modo no- serla atender á la voluntad del que fallece.-
Epilogus
Ept1oo
Baco igitur sit causis deøisio, ipsi quae praebuit quaestionem, et aliis.omnibus, in quibus pondere contigert casus, testamentorum qindem factorum,
• Por tanto, sea esta -decisión para la misma causa - que originó la cuestión y para todas las demás, en que aconteciere que está -pendiente el caso de haberse hecho ciertamente testamentos, y de haber - fallecido los testadores, pero sin que todavía haya - tenido lugar tal fideicomiso, por vivir aun el que frió gravado. Y esto lo decimos no solamente respecto álos hijos, sino también en cuanto á otros cognados fáios-.'exlrafios al linage, en quienes aconteciere que do todos modos se deja tal fideicomiso. Así, pues, haga tu gloria manifiestas á todos nuestros súbditos estas disposiciones, paraque sepan cómo es procedente que ellos vivan, y mueran, y testen, y dejen fideicomisos, y hagan oirás cosas, que en ellas han sido sancionadas. - - Dada en Constan tinepla el día de las Calendas de Febrero, en el año décimo cuarto del imperio, del sefior JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de BAsiLio, varón muy esclarecido. t541.j -
el testatorum -quippedefunctorum, nondum
autem
tau locum accipiente fideióommisso, sea adhuc co, quigravatus est, superetite. Et hace dicirnus in fihiis soluni, sed etiacu in aliis cognatis el extraneis a genere (7), in qui bus omnino tale fideloommissum relinqui contigerit. Tus igitur gloria omnibus hace manifesta factat nostris subiectis, ut sciant, quemadmoducu cornpetat et vivere eos, et morí, et testan, el fideicommissa relinquere, et alio agere,quaa in talibus sunt sanczta. Dat. Kal. Febr, Constant. DN. 1ØSTLN!kNl PP. Aug. imp. auno XIV. BASILIO V. C. Cona. [541.).
ØONST. CIV (8)
-
CONSTITUCION CIV
DE PR1VILEGI1S DOTIS HAERETCIS MULIIIRIBUS NON PRLRSTANDIS (Coli. Vlil.ttt. 5)
DE QUE A LAS MUJERES HEFtEJES -NO SE LES HAYAN DE CONCEDER LOS PRIVILEGIOS DE LA DOTE
Imp. IUSTINIANUS Auq. 1oNrc, 9lorio$iz8into Orien&rliunl Practoriorum Praefeclo iterum, Exconsuli ordinario et Patricio. . . -.
El Emperador Jus7N1ANo, Au9usLo, d JuAN, segunda vez gloriosisimo Prefectodtos e , - Pretorios de Oriente, Ecconsut ordinario y Patricio.
-
Praefatio
(Colección VIII. titulo 5.)l
-
-
Pro faoio
Unam nobis case in omni nostrae reipublicae el imperii 'ata in deo spem credinius, sciéntes, quia hace nobis et animae el imperii datsaluteai Unde el legislationes nostras indo pondere compelit, el in eain respicere el hoc eis prinoipium case, el medium, el terminum. Sciunt igitur uriiversi, quia ante nos imperantes, el maxine Leo piae memoriae, el lustinus pise memoriae noster pater tu suis constitutionibus haeretieis omnibus -Interdixerunt,. ut neque ulla ipsi participarentur militia, neque quodlibet in publicis curia participium habarent, uti no occasione militarium et publicorum cellegioÑm sanctae dei catholicae el apostolicae cedesiae membra -viderentur vastare. El nos antera ipst (9) hoc egimus, nostris constitutiónibus hoc roborantes. Ilaereticos vero el illi dixerunt el -nos
• CreemOs que para toda la vida de nuestra rep(ibUba ydel imperio está para nosotros en Dios la única esperanza, sabiondo que esta es parti nosotros la salud as¡ del alma como del imperio. Por lo cual, es lo procedente que nuestras leyes pendan de ella, y miren é. ella, y que tengan este prin- cipio, este medio, y este término. Pues todos saben que los Emperadores predecesores nuestros, y principalmente Leon, do piadosa memoria, y Justino, nuestro padre, de piadosa recordación, les prohibieron en sus constituciones á todos los herejes, que no participasen ellos de ninguna milicia, ni tuvieran participación alguna en los cargos públicos, á fin de que no pareciera que con ocasión de corporaciones militares y públicas abrumaban á los mienbros de la santa católica y apostólica Iglesia- de Dios.
- (1) EL cód. ifamb.; fldeicommiesum, las cd. (5) El cdd.Hamb., y Trid.; el, Por¡.. y Cont. MN e. decía el texto, sin duda por errata.—N. dei Tr. td.) El cód. Hantb.; quartam, las ad. (5) allter Id dIponere, non esael, Ele. cd. estereotipada. - •- (6) convifleere, Trici. (7) Ele. cd. estereotipada; genere, 05211810 el cdd. Hamb.; las cd. extFaneiB agere,
(5) EL texto gr1890 (Novela CIX.) se -halla en ¡Ial. y Sorimy. - .,4.than. ¡IX. 1, y CoU. Const. eco¿. III. S. 1.-- Exceptuando el comienzo del proemio j ci epilogo, toda la Novata se halla en tas Das. 1. 1 55.—luhan. Const. 102. -14 versión latina es glosada. (9) ELcód. Hamb., y Trid.; Ita et nos Ipoti en ves de -111 nos autem lpsL, Port., y Cont.
•
OVEL&S.—OC NTITUO16N Clv
dicimus 005, qui diversarum sunt baeresum. Quibus coniunginius et .connumeramus ot qui .-NestOrii I.udaicainsequuntur vesaniam, et Eutyohianistaa, et Acephalos, quE Dioscori et SBVOI'I maLa aecta languent, Manicbaei (1) et Apollinaris renovanttum impietatem, et ad hoe omnes, qui non sunt membruni sanctae di catholicae et apostollcae ecclesiae, in qua omnes concorditer sanctissimi episcopi et totius orbi. terrarnm patriarchae, et .Hesperiaa (2) Romae, et buius regias civitatis, et Alexandriae, et Tbeopoleos, eL Bierosolymorum, eL omnes, qui sub éis con stituti sunt sanctissiml epicopi, apostolicam praedicaat fidem atque traditionem. lgitur sacram coinmunionern En eatbolica ecolesia non percipientes ab eius deo (8) ama1iIjbu, sacerdotibua, haereticos juste vócamüs. Nana, licet nomen Çhristianorum sibiieL .imposue. • rint, attamen (4) a Chr&stianorum se fid et communione separant, dei iudicio sematipso8 auSdi • cognoscentes.
Cap. 1
•.
• MA también nosotros mismos hicimos esto., corróborndolo en nüestras constituciOnS. Pero ellos llaniarou y nosotros llamamos herejes á los que Pertefl000n.álas4i'VerSás herejias.. 1n los cuales unimos Y dtntárnos á. los Ique, siguen la judaica Ve, asnEa de l'let.orjo, úlos Eutiquiauiatas Y. á los ACé falos, que se consumen en la mala acetado Di05C0 • ro y de Severo, renovadores de la impiedad de Ma-. niquao'y de Apolinar, y además de estos todos. los • que no son miembros de la santa católica y aptó Iba iglesia de Dios, en la que de consuno todos los santlsunos obispos y. patriarcas de todo el orbe de • la tierra, y de la Roma de Hesperia, y de esta real ciudad, y de Alejandria, y de Teopolis, y de Jeruaalém, r todos los santisimoS obispos que bajo ellos se hallan c6nstituídos, predican la fe y la tradición • apostólicas. As!, pues, conjuaticia llamamos hero-. jes á los que en la iglesiacatólica no reciben de SUs . sacerdotes, amantes de Dios, la sacra comunióO• Porque aunque se hayan impuesto si mismos el nombre de cristianos, se separan, sin embargo, de la fe y de la comunión de los cristianos, conociendo que ellos mismos se someten al juicio de Dios. •
Oapttulól
Quae igitur de haereticis prolatae siint legos (5), As!, pues, de todos son conocidas las leyes que omnibus sunt manifesta. Nos auteni volentes, orrespec te á los herejes se han promulgado-.' Mas quethodoxam amplectentes fidem et eandem (6) defenriendo nosotros que losque abrazan la fe ortodoXa dentes babero aUquod amplíes privilegium iis, qui y la-defienden tengan algún privilegio más que LOS alienant semetipsos a dei ovil¡ (quoniam noque. • queso separan del redlFde Dio3, (porque no esjUS stum est aequalibus cum ortbodoxis haeret.icos te que fi. los herejes se los haga dignos de iguales dignos fiar¡ privilegiis), propterea et nune ad, prao. privilegios que á los ortodoxos), por eso nos hemos sentem respeximus legem. Quia enim. dedimus pri- fijado también ahora en la presente ley. Pues como vilegium mulieribus dotiuin, ut etiam prioribus • les dimos -á las mujeres el privilegio de las dotes, creditoribus praeponantur, el meliorem ordinem para que fueran antepuestas aun ¡ acreedores anesa hbere, et nec a tempore superatas, in donateriores, y tuvieran olas orden. preferente, )T no tionibus autem propter' úuptias secunduni tempora, fuesen vencidas por el-tiempo, pero que en las dopor quae fiunt, hypolbecas babero, omnibus in naciones por causa de nupcias tuvieran hipotecas praesenti facimüg manifeatum por hanc sacram con arreglo al tiempo en queso haced, hacemos al hostram legem, quia et hoc privilegium, et tacitas presente manifiesto fi.-todos por medio de esta sacra - h1pothecas, et omnia alia, quae mulieribus (7) En ley nuestra, que tantoeste privilegio, como las hidiveraia privilegiis a nosiris legibus data sunt, illis potecas tácitas, y todo lo demás que en diversos damus solía, qu$enus his fruantur el utantur, quae privilegios les fué dado á las mujeres por nuestras diligentiani habent rectam el adorandum nostram leyes, salo darnoS, para que disfruten y uséD de Mem tonare (catholicae dicimus et apostolioae oc- ello, solamente It las que tienen cuidado de abrigar clesiae), el participare En eius salutari communionuestra recta y adorable fe (is referimos á la do no. Quae enim separant se a sancta de¡ catholica la iglesia católica y apostólica), y de participar do et apostolica ecciesia, et aacrosanctarn in ea cóm- su saludable coniunión Porque las que se separan munionetupercipere non patiuntur ab cine (8) deo de la santa iglesia de Dios, católica y apostólica y amb,bilibüs saderdotibus, noluinus omnino talibus no consienten recibir. en ella la- sacrosanta comufrui privilegiEs. Si eniin se separant a dei munennión de sus sacerdotes, amantes de Dios, no qUerO bus, et a sacra communione alienas faciunt, multo mes que de ningún modo disfruten de tales privipotius et nos non cas dignas fien privilegiis, noque legios. Pues si se separan do los dones de DIOS, Y ex nostris legibus frui parmittimus continentia, sed se hacen ajenas á la Sagrada comunión., con mucha sint cia inaggresaibilia(9) omninoex legibus benemás razón tampoco permitimos nosotros que SO ficia, et ommi privilegio ex noatnis constitutionibua haga dignas de privilegios, y que disfrutén de sil ail eis dato privabuntur contenido por virtud de nuestras leyes, sino de todo punto inasequibles para ellas los beneficios - • da las leyes, .y sean privadas de todo privilegió CO cedido It ellas por nuestras constituciones. • •
CpU Licebit autem eje meliorie ladis sententlao (lO),
(1) El cód. flamb. t Manicbel, las €d. -. • . -< 2j TrW.; Hespeñee st el cód. Hamb., Port., y Cont. (5) ab el. deo,eloód. Ilamb.; ab bis deo TrW.; a deo, Port., y Cont. . . (4) Yoruntalneu, Trid., y Port.; elblmst—a, omítelas el (5) El c&1. Hamb.; prolata sant lego, las cd.
CapitUlo
u
• -• - - -
Mas les será licité It las que se hayan hecho de (6) El cód. Eamb;; cani, las cd. (7) El cdd. Ilamb.; omnbbaa, adicionan las ad. (8) ab sois, el cód. Harnb; ab él., Trid.; a deo, Port., . -• . . y Cont. (9) ele magle aggresstbItIa, ci cdd. Hamb.; ele (10) El M. Harb.; mallorla senteutise faetIs ¿6C1-
!4OVELAS.—CONSTITU.OIÓN c'
st re.ctam veramque amplecteutibus Mcm, el hc semper contentas (1), taLibus (2) perfrui muneribus et privilegiis llis in omm IlLilone vaLentbus atque servandis, principaliter quidem a deo amabilibus episeopis el sacerdotibus, deinde et (3) a
nostris administratoribus el iudicibus, sive sint maiores si've minores,-et insupera tua celsitudine, apud quam el praesentem facirnus legem. Unde çompetens ent, I,udjce4 (4), apud quás ahiquae movebuntur contra n3tilleres caiisae, ant a mulieribus quáedanx privilegia sibL vindicare vote ntibus, respicere ad praesentis nostraelegis subtilitatem; el si non invenerint caz ortbodoxae Mci exaistentes, et percipientes sacrosanctam el adorabilem communionem lo sanctissima catholica ecciesia el a.poetolica a venerandisaimis ejes sacerdotibus, non perinittere fmi ex nostris constitutioxibus privilegiis.
mejor opinión,y abracen la recta y verdadera fc y estén siempre contentas con ella, disfrutar de tales dones y privilegios. Teniendo esto validez y habiéndose de observar en todo el imperio, en primer lugar ciertamente por los obispos y sacerdotes, amantes de Dios, y después también por nuestros
administradores y jueces, ya sean superiores, ya
inferiores,. y además por tu excelsitud,para la cual hacemos también la presente ley. Por lo cual es procedente, que los jueces, ante quienes se promovieren algunos litigios contra mujeres, ó por mujeivires que quieran reivindicar para sí algunos pr a legios, atiendan á la escrupulosidad -de nuestr presente ley, y si no.hallaren que ellas son de le ortodoxa, y que reciben la sacrosanta y adorable
comunión en la santísima iglesia católica y apostólica deles muy venerables sacerdotes de éste, no permitan que disfruten de los privilegios de nuestras constituciones.
Epilogus
Epilogo
Quae igitur placuerunt nobis et per hanc sacram declarata sunt legem, túa celsitudo cognosceus, causis apud eain motis aervare,et operi effectuique tradere (5) curet, el per solennia edlcta et praecepta propriaomnibus facial maulfesta et in bac felicisaima civitaté,. el in provinciis, ut cognoscant qmuá8, qbantá e quae noble cura sal et veras oir•a dominum Cliristum verum deuin fldei, el nostrórum subiectorum salutis.
Por tanto, conociendo tu excelsitud lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley, obsérvelo en los litigios ante ella promovidos, y cuide do llevarlo ¡ ejecución y efecto, y hágalo manifiesto todos por medio de los, edictos acostumbrados y de propios mandatos tanto en.esta felicísima ciudad, como en las provincias, á fin de que todos sepan cuánto y cuál es nuestro cuidado por la verdadera fe en el verdadero Dios nuestro señor Jesucristo, y por la salvación de nuestros súbditos. Dada en Constantinopla á 5 de las Calendas de Noviembre. en el año décimo quinto del imperio del señor JUSTiNIANO, Augusto perpétno, bajo el consulado do BASILIO, varón muy esclarecido. (5411
Dat. V. Non. Kit. Mni, Constant. imp. DN. lu-
ST1NIANI PP.
Aug. anno XV., BASUO,V.
C.
Cona.
CONST. CV (6)
CONSTITIJCION CV
DE NAUTICIS USTJRIS
DE Lbs INTERESES MARITIMOS (Colección VIII tItulo 6-)
(Coli. VIII. tU. 6 )
1,np. IUST1NÍANUS Aug. IOANNJ, giorosi.ssinto sacro- El Enperador JUSTINIANO, Augusto, ¿C JUAN, segunda
mm Orientalium Praetoriorum Praefecto iterum, Exconsul ordinario et Pátricio. - Praefatto
ce: gloriosisimo Prefecto de tos sacros Pretorios de Oriente, Exeonsul ordinario y Patricio. Prefacio
Novinius ex denunciatione tuae ceisitudinis, le-. Sabemos que en virtud de relación de tu excelsigem feciase ¡am nos (7) de traiecticiis pecuniis, tud hicimos nosotros ya una ley.eobre el transporte quae manifesta facta est foro tuo. de dinero que fuédada á conocer ti tu foro. Cap. 1
Capitulo 1
Sed quoniam poslea, aditionibus noble facha, praecepimus (8) legem 111am non valore, rescindi eam aperarites ex foro tuo (9), cognovimus autem eam et jo quibuslibet provinciia 1am insinuatain, propterea sancimus, talem legem. omuino vacare, el si contigerit etiam per provincias sam destinar!, nec ibi valore, sed invalidam case. Sícque yolemus (10) causam procedere, tanquam si nec acripta fuisset inemorata lex, sed secundum de talibus po-
Pero corno después, habiéndosenos hecho representaciones, hemos mandado que no tenga validez aquella ley, esperando que, fuese borrada de tu foro, pero hemos sabido que ella habla sido ya promulgada también en aIgunas provincias, por ello mandamos que tal ley quede absolutamente sin vigor, y que si hubiere acontecido que ella hubiera sido enviada también ti las provincias, tampoco tega validez en ellas, sino que no sea válida. Y
1
(1) El cdd. Hamb, Y Trid contentos, en lugar de contestas, Port., y Cont. ;
(5) stablltbus, Cfl voz de talibue, se lee en el cdd. Elamb., Trfd., y Por. (sj El có4. ¡lomb; et omítanla ¡as cd. (4)' EL odd. ¡iamb.; et ludies., las cd, (S) eum tradere, el cód. Hamb., por ¡o que parece. que se debe ¿ser contradere.
(6) El texto grreoo (NO VsZr CX.) se halla en H41.- y Sorirng.—A han. Xii. 3.—luhan. Const. 703,—La antigua
cersión Latina no ad.inUic$ Ia glosa, paro e.tallooeLase halla
entre las glosadas en muchos códi y rnrns. y cd. (Ti-id, y Port.) FaLta en el cc$d. Iiamb. 1) nos, omitenla 'Ti-id.. y Port.
(8) Trid.; peretpientes, en Lugar de praecepimus, se Lee en Port.. y ConI. - (9) vaLore,praesnmL entm properantes ex foro, en'vez de valere, reclndt eam operantes ex foro Leo, Trid. (10) Port.; non valer., Ti-Id., y Con 1.
NOVLLS.00N8TrtUOI6N Óxi
3'15
sitas leges a nobis negotia et aeatimatione et sen-
asi, queremo5 que en la materia se proceda como Si no hubiera sida escrita la mencionada ley, ama que los negocios sean examinados y sentenciados con arreglo á. 188 leyes sobre tales materias establecidas por nosotros.
E pilogua
Epilogo
Quae igitur placuerunt noble et per hane sacrarn declarata sunt legem, tua celsitudo operi effectuique tradere festinet. Dat. VII. Kal. Maii, Conatant. imp. DN. lusTlrrIANI PP. Aug. anno XV.) BAsILIo V. C. Cone. [541.]
Por tanto, apresúrese tu excelsitud á. llevar á ejecución y á efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por niedio de esta sacra ley. Dada en Constantinopla á 7 de las Calendas de Mayo, en el afio décimo quinto del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de BAS1U0, varón muy esclarecido. [541.)
NOVELLA CXI (1)
NUEVA CONSTITUCION CXI
HAEC CONSTITUTIO INNOVAT COSTITUTIONKM, QUAE PRAESCRIPTIONEM CENTTJr.I ANNORUM VENSRABIL1BUS LOC1S DEDERAT
ESTA CONSTITUCIÓN IIODFICA LA CONSTITUCIÓN QUE HABlA DADO A LOS VENERABLES LUGARES LA PRESCRIPCIÓN DE CIEN AÑOS
(Aulhont. Const. M. Ccli. Viii. tit. 7.)
(ConstItucidil auténtica M. Colección VIII. titulo T.
tentia potiantur.
imp. ¡USTINIANUS Aug. TunoDoTo, Orientaliurn Prae- El Emperador jusTINIAIo, A u9usto, 4 TEoDoro, - toriorum Praefecto (2). Prefecto de los Pretorios orientales.
Praefatio
Prefacio
Quod medicamenta morbis, hoc exhibent jura negotiis; Unde consequitur, ut nonnurnquam a iudicio discordet effcctus, et quod credebai coriiectura prodesce, experimento inveniatur mutile. Probat igilur hoc praesentis etiaan necesaitas sanetionis, in qua privilegium, ex religioso proposito sacrosanetis ecelesiis dei et monasterlis, aliisque religio. ele locis constitutione nostra nuper induttum, neceesaria correctione disti ngui mus. Dudum siquidem iusseramus, ad centum illis annós exceptionis propagan eurricul-a, per culus licentiam sanclionis negotia quidem multa commotasunt, et velut antiquorum vulnerum obductae patuerunt iterum cicatrices, sed eorum sanitas provenire non potuit, probationum scilicet difftcultatibus impedita, quoniam per tantuin saeculi magis s quam spatempori tium neo documenlis integritas, Dec, actis Mes, nec aetaa valet testibus cuffragari.
Lo que los medicamentos en las enfermedades,, eco hacen las leyes en los negocios. De donde se sigue, que á veces el efecto está en discordancia con el juicio, y que lo que la conjetura creta que era provechoso se halla en Ja experiencia que es inútil. Y esto lo prueba tambén la necesidad de la presente ley, en la que distinguimos con una corrección necesaria el privilegio hace poco concedido por virtud de un religioso propósito en una constitución nuestra á las sacrosantas iglesias de Dios y á los monasterios, y á otros religiosos lugares. Pues como antes habíamos mandado que para ellos se extendieran los términos de la prescripción á. cien arios, por virtud de Ja licencia de esta disposición se han promovido ciertamente muchos litigios, y en cierto modo ce han abierto de huevo las cicatrices cerradas de antiguas heridas, pero no se ha podido alcanzar la curación de ellas, impedida ciertamente por las dificultades de las pruebas, porque al cabo del largo espacio de un siglo más bien que de cierto tiempo, ni la integridad puede favorecer á los documentos, ni la fe á las actuaciones, ni la edad á los testigos.
Cap. 1
Capitulo 1
Unde quia largitati nostrae cauearum non occurnt angustia, cum ratione siinul ac religione tractantes praedictum privilegium usque ad poesibi1am modum deducere experimento retraximus, ci iubemus, in (3) negotiis, quae antehac triginta annorum removebat ezceptio, nunc venerabilibus (4) ecelesiis,• monasteniis, et xenodochiís, nec-non or— phanotrophiis, et brephotrophiis, et ptocbiis (5) quadraginta annorum protolatio conferatur, salva
Por lo cual como la dificultad de los litigios no responde á nuestra liberalidad, examinando el susodicho privilegio con razón al mismo tiempo que con religiosidad lo revocamos por la experiencia para reducirlo á forma posible, y mandamos, que en los negocios que antes de ahora eran excluidos por la prescripción de treinta años, se les conceda ahora el término de cuarenta años, á las venerables iglesias, á los monasterios, á los hospitales de
(i) ¡Ial. y Scrimg. dan un epitome griego de esta Novela, de Teodoro HermopoUtario, 11 una pequeia parte de este epítome se halla en las Bac. V. 2.16-, M. Heimb., y en Baiso m. ad Photii Nomoc. JI. 1.—Esta Novela habla sido pro. mulgada en latín y ea griego, pero solamente el texto latino habla sidó admitido en esta Coleccidn de Las 168 NoveLas.— El texto griego se halla entre los Xli. Edictos, con el numero quinlo.—Atha,i. ir. s:, CoU. Const. ecci. III. 2. 5 —lidian. Cørist 1114.—Esta )'ToreZa es de ¿as glosadas. -
Athan., y C'ott. Corist. ecc(., siendo al parecer lo probable que esta inscnpcion correponda a (a Novela latwa, y la del texto a La griega. (Aj ut antes de la, adiciona liJe. 4} nana tu vanerabllibiis, el cdd, Ilamb. (5) El cdd. lfamb.; ptocbls, Trid.; ptoeotrophlin, Po-L;
'2) Idem Aug. TeudoBio, Trid;; Eliae praefecto Jilyriel,
ptochotrophlis Cont.
3h76
NOVELÁØ —OOlq TUOIÓN CVIII
scilicet circa alías personas etcausas virtute, quam somper tricennalis sibi praescriptio vindicabat,quoniam bario decem, annorum adioctionem Rólis, ,u dictum est, religiosis locig eoruxnquoiuri vel contraetibus indulgemus, ut snpitae hoe temporis spa-. t.io tam personales quam hypothecarlae actiones in; peretuum conquiescant; nihil penitus allis erceptionibus derogantes, sed tatn in alüs quam trienrilo (1) vim roburque tenentibus. lñ lilia ~que, ut dictum est, tantum (2) negotiii religiosos contractus memorato quadraginta annorum privilegio volurnus perfriii, in quibus eis céntum annorum praerogativam constitutio nostra contulerat. Si quas plane causas ante bañe nostram contitutionem ab ecolesiis ceterisque sacra locis ubicunque commqtag iudicialis sententia aut transaetonum conventio termina'vit, nolumus refricari, sed ja reliquum illis banc obiici sanctiónem, quam antehac sopitasocto lustrorum siléntio, mover¡ h'aotenui aut mtas terminan non oontigit.
peregripos,.y también—los hosptales de .huérfanos, y á las casas de. expósitos, y It 10a hospicios de pobres, quedando empero respecto It otras personas y causas It salvo la eficacia que pata si reclamaba siempre la prescripción de treinta años, porque, como S9 ha dicho, concedernos este aumento de diez silos solamente. i. los lugares religiosos y It sus
derechos ó contratos, para que, paralizadas este espacio de tiempo tanto las acciones personales corno las hipotecarias, enmudezcán perpétuamente; no derogando absolutamente nadaen las Otras excepciones, sino teniendo su fuerza y vigor tanto, las otras como la de tres años. Pues queremos que, fr según se ha dicho, los contratos religiosos disuten del mencionado privilegio de cuarenta-años solamente en aquellos negocios en que nuestra constitución les había conferido la prerogati'va de los cien años. Mas si sentencia judicial' O convenio de transacciones puso térWino It algunos litigios en cualquiera parte promovidos antes de esta constititución nuestra por las iglesias y por los demás sacros lugares, no queremos que sean renovados, sino que en lo s.ucesivo se oponga esta ley It los que paralizados antes de ahora por un silencio de ocho lustros se promuevan ahora, 6 no acontezca que habiendo pido promovidos se terminaron. -.
Epilogus
Epilogo
illustris igitur et magnifica auctonitas tus, quae per hane generalem legem riostre stattnt aeternitas, edictis propositis ad omnium notitiain faeiat pervenire. Dat. 1(aI. lun., Constant. Imp. DN. IUST1?ftANJ perp. Aug anno'XV., BASILIO V. C:.Cons. 11541.1
Por tanto, haga llegar tu ilustre y magnífica autoridad It conocimiento de todos, publicando edictos, lo que por medio de esta ley general ha establecido nuestra eternidad. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Junio, en el a*o décimo quinto del imperio del seflor JUSTiNIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de BASILIO, varón niuy esclarecido. 1541.1
CONST. .ÇVTII (8)
ØONSTZTUCION •cvIIx
DECIMA PARTE L1T1S AB ACTORE CAUTELA PRASSTAND&
DE LiT1GIOSIS, ET DE
DE LAS COSAS LiTiGIOSAS, Y. M LA CAUCIÓN QUE POR EL ACTOR SE HA DE PRESTAR DE LA.' DECIOA PARTE DEL LITIGIO
(CDII. Viti. III. 8.)
(ColeccIón VIIi. titulo 5.)
Imp. lusT!NIA?us A ag. THEODOTO, OrientaUum Praetorioruni Praefx,to.
EL Ernperador JUSTINIANO, Augusto, d TEonoTo, Prefecto de ¿os Pretorios de Oriente.
Praefatio.
Prefacio
Multa quidem de litigiosis tam antiqua legislatoruin prudentia, quam imperialis dispositio promuLgavit, sed in praesenu quidaru (4)iudices a riostra clementia petierunt, ut dubietatom discernamus, quae adhucpro huiusm.odi causis in iudieiia commovetur, et leges, neo non constituliones sopor bis positas apertius explanemos, ut iam manifestissimum sit, quas res vocari litigiosas oporteat
Asi la antigua sabiduría de los legisladores, como las disposiciones imperiales, promulgaron ciertamente muchas resoluciones sobre las cosas litigiosas, pero al presente algunos jueces pidieron It nuestra clemencia, que decidiéramos la duda que 'todavía seagita por talos causas en los juicios, y que explanemos con mIta claridád las leyes,y tam. bién las, constituciones sobre esto establecidas,. fin de que sea ya evidentísimo qué cosas deban ser
1
,llamadas litigiosas.
-
Cap.I
Capitulo 1
Ideoque sancimus, litigiosam dici et intelligi rem mobilem vel (5) imrnobilem seseque movent.em, de coma dominio causa inter petitorom et possiden-
Y por este mandamos, que se diga y'e entiendi que es litigiosa una cosa mueble 6 inmueble y se moviente, sobre cuyo dominio se promueve entr,
I1 Q1 tam afluali et trknnRit praeseriptione quam afile, enmienda Fr,broL. C EL códice ¡lomb. y TrLd.; tantum, oniltenLiz Port., y Cont. 'i) EL jea,ío g;ie90 (Nacela CXII.) se halla en ¡Ial. y Scrimg.—AUah. Y. 2.— CasL toda La Novela eet4en verjas
lugares de las Bae. .- Jul ian. Coust. 105.— Es muy veroeim que segun dice RLefler, sea ta.mbn este el temo ¿atLno pr pio de taNvoeLa, 7w de su Lraduocfón.por haber sida =a yada en crLego y en tatin. -- Esta NoveLa es de as glosada I4 Trid,. qddem. el cdd_ Jlamb., Port., y Ccitt. i) El c&i. flamb., y Trid.; et, Port.,, y Cong.
NOVEL.AS.—OONSTITtJOIÓN OvflL
tem movetur ant par iúdiciariam conventionem, aut per preces principi oblatas et insinuatas iudici, se per eum adversario interpellatoris cognitas. la his enirn casibus eiarn praeteritam consiitutionem mansuetudinia nostrae posthae voluinns obtinere,
in qua scien'es et iguoranLes ei-ntores discrevimus. Et hoc adiicienduni esse perspeximus, ut, si lite de re litigiosa pendente pulsatum contigerit ab hac luce recedere, heredes autem ema velle division'em reruin racere, sine ullo (1) obstaculo liceat eis han agere. Quando enim res litigiosaepar succeasionem ad heredes pervenlunt, non debet alienatio intelligi earum mIer cohered's divisio. EL hoc su1cm praesente nostra lego decernirnus, uL, si Contigeril unum pro tau causa litiganlem ab humano consortio recedentem, per nitiinam voluctatem res aliquas, de qmbus dominii dubita tio vertitur, legati nomine cuicunque relinquere, si quidem heres iudiciali seritentia dominus earum faerit demonstratus, tunc legatarius quod el relictum caL modia omnibus consequatur. Si vero heres in iudicio vi. etus exatiterit,. non habeat leatarius licentiam atiam rein pro eodein legato %eredem exigere, quoniam selena testator, rem litigiosarn case, litis eventum legatario dereliquit. Unde damus unen11am legatario, si bac prodesse sibi putaverit, litis parlicipem fien, ut no aliqnam forte negligentiam sen proditionem herdi possit obiicere. Ab han sutem litigios¡ vocabulo hypoihecas separan decernimus, et in bis hane djstjnctionem ten era, sit, si quidem speciales res mohi les vel immobiles aut se moventes nominatiin fuerin t hypothecae suppositae, lineal quidem debitori esa cui el quando yoluenit vendere, sic Lamen, UI ex pretio earum usque ad debiti quantitatem satisfaciat creditori. Si antem hoc debitor non feceril, damus licentiam creditori, qui rem venditain suppositam habet, eandem ram vindicare, donec ei satis pro debito fiat. Hoc autem praecipimus observan, si non forte ante aut per generalem aut par specialem nominatim hypothecarn eadem res alije fuerit creditoribus obligata; tuno eniin senundum sacrarum noatrarum legum tenorem temporum privilegia unicuique creditorum servari denernimus. Ex quo iam claret, quod generales hypothenas multo magia litigiosi vocabulo nolumus contineri, sed earum actiones- secundumveterum legum constituta examinan, el inde (2) vim praecipiinus obtinere. Et haec quidem de litigiosis, el apeciali nec non et (3) general¡ hypotheca disposuimus, ut iam nulla de bis iniudiciis dubitatio generetur, sed senundum distinetionein luiusmodj certamina terminentur.
371
el demandante y el poseedor cuestión, 6 por medio de citación judicial, ó por súplicas elevadas al príncipe é insinuadas al juez, y por medio de éstedadas ti conocer al adversario del recurrente. Porque en estos casos queremos que en lo sucesivo tenga fuerza también la pasada constitución de nuestra mansedumbre, en la que distinguimos los compradores que lo sabían y los que lo ignoraban. Y hamos considerado que se debía añadir esto, que, si pendiente el pleito sobre una cosa litigiosa, aconteciereque el demandado se fuera de este mundo, pero sus Fie. rederos quisieran hacer la división de los bienes, les sea lícito hacer esto sin ningún obstáculo. Porque cuando los bienes litigiosos pasan por sucesión ti los herederos, su división entra los coherederos no debe ser entendida como enajenación. Mas también decretamos esto en nuestra presente ley, que, si aconteciere que uno solo de los litigantes por tal causa, al dejar este mundo, dejara ti alguien por última voluntad ti título de legado algunas cosas, sobre las que hay cuestión respecto al dominio, si verdaderamente el heredero hubiere sido declarado dueño de ellas por sentencia judicial, en este caso consiga de todos el legatario lo que se le dejó. Pero si en el juicio hubiere quedado vencido el heredero, no tenga el legatario licencia para exigirle al heredero otra cosa por el mismo legado, porque sabiendo el testador que la cosa era litigiosa, le dejó al legatario la eventualidad del litigio. Por lo cual, le damos licencia al legatario, si juzgare que esto le era provechoso, para hacerse partícipe del litigio, ti fin de que no se le pueda oponer al heredero alguna negligencia ó traición. Mas decretamos que de esta denominación de cosa litigiosa estén excluidas las hipotecas, y que respecto ti ellas tenga lugar esta distinción, que, si verdaderamente hubieren sido sujetadas determinadamente ti hipoteca ,cosas especiales, muebles ó inmuebles, 6 semovientes, le sea ti la verdad lícito al deudor venderlas ti quién y cuando quisiere, pero de suerte que con si precio de ellas le satisfaga al acreedor hasta la cuantía de la deuda. Mas si el deudor no hubiere hecho esto, le damos licencia al acreedor, que tiene obligada la cosa vendida, para reivindicar la misma cosa, hasia que se le satisfaga Ja deuda. Pero mandarnos que se observe esto, si acaso la misma cosa no buhiere sido obligada antes ti otros acreedores, 6 por hipoteca general; 6 determinadamente por una especial; porque en este caso mandamos que ti tenor de nuestras sacras leyes se le guarden ti cada uno de los acreedores los privilegios de las fechas. Por lo cual aparece ya claroque con mucha más razón no queremos que con la denominación de cosa liti-. glosa se comprendan las hipotecas generales, sino que mandamos que las acciones de estas sean examinad as segun lo establecido por las antiguas leyes, y que- de aquí obtengan su fuerza. Y esto ciertamente hemos dispuesto en cuanto ti las cosas litigiosas y ti la hipoteca especial y también respecto ti la general, ti fin de que ya no surjasobre esto ninguna duda en los juicios, sino que con arreglo ti esta distinción se terminen las contiendas.
cap. II
Capitulo XI
Ad exciudendas autem calumniosa moventium Mas nuestra previsión ha bailado también otro intentiones el exseoutomum fraudes el (4) aliud remedio para evitar las demandas de los que cainvenit providentia nostra remedium. Sancirnus lumniosamente las promuevan y los fraudes de los (1) E cód. JIarnC., aliquo, Las cd.
Ui lude, ontltenla el có. ¡Iam(., 2'rld.
rus escribir et suim vim. Tomo VI-48
4C8Q
(S) El cóci. flamb.; et. oml ¿ente ¿as ed.
(4)
'l cód. tiamb., y Trlci.; el, onp.itena Port., y ConI.
NOVEL.4J —OONST1TUOIÓN OvIti
enim, omnes ludices, si quando aUquós tener¡ vol
admoneri (1) voluerint, hanc conditionem in aula. interlocul4onibus adiicere, üt non aliter conventio natos libelli pulsatis porrigautur, ant iportulse exsecutoribus dentur, ulsi prius et in libelio actor per se ant par tabularios subsciipserit, ci actis intervenientibus fideiusorem idoneum periculo com-
petentis officii praestiterit, confitentem, quod et (2)
usque ad finezn litis permaueat, et anas intentiones aut par se, aut per legitimum procuratorem exercosi, et si postes fuerit approbatus iniuste litem moviese, sumtuum et expensarum nomine deolmam partem eius 9uantitatis, quae in libello continetur, pulsato restitual. Si autem dixerit, non va-• lere fideitiasorem, daÑ, tuno apud iudicem, a quo
causa examinanda est, sanctis propositis evangeliis per aaeramentum hoe ipeum sffirmet, st sic juratoriam eautionem exponat, et per eám baso, quae superius dieta sunt, profiteatur. § 1.—Si vero non haee omnia, quae praediximus, secundum ante latum modum procesaerint, nuflatenus pulsatum responsum lacere exsecutori concedimos. Nam si citra memoratam dispositionem.aut aliquis iudieum, ant officium eius, vel quilibet exeecutor (3) aliquem convenire praesumserit,iudexquidem etoffieium eius denarum librarum auri. poenam sustinebit, ipse autecn exsecutor negotii et confiscationem suae substantiae patietur, et exailio quinquennali damnabitur, poena videlicet ex ha.c lege competente, periculo viri. magnifici pro tempore comitis rerum privatarum exigenda, et nostri fisci vinibus (4) inferenda. Omne autem dispendium, quod pulsatus ex bac conventione praeter tenorem nostras legis factum perpessus fucrit, ex petitoria substantia pulsato resarciatur periculo iudieis, culus ab exsecutore deten tus est, nec non et offidli, quod ema iussionibus obsecundat, ut undique nostro imperio superna maiestate ac divinitate crediti pro sua indemriitate laetentur. Causas vero, quae ex consensu utniusque partis in iudicio moventur, a poena hulus constitutionis li. boyas esas decornimus, et siout allis nostris continetur constitutionibus terminan. 1
ejecutores. Porque mandamos que todos lo5 jueces, si alguna vez quisieren que algunos sean habidos 6 citados, añadan esta condición en sus interlocutorias, que no se les entreguen los escritos de la citación á los demandados, ó no se les dan las espórtu las á los ejecutores, de otra suerte, sino si antes el actor hubiere subscrito también en el libelo por sí 6 por medio de tabularios, y mediante actos hubiere dado ñ riesgo del competente Oficio fiador abonado, que confiese que permanecerá hasta el fin del litigio, `y sostendrá su demanda 6 por sí, 6 por medio de legitimo procurador, y que si después se hubiere probado que injustamente promovió, el litigio, restituirá al demandado (L titulo de gastos y de expensas la décima parto de la cantidad, que so comprende en la demanda. Mas si hubiere dicho que no podía dar fiador, en este caso teniendo & la. vista lo s santos evangelios afirme esto mismo con juramento ante el juez por quien.ae haya de examinar el litigio, y preste sal caución juratoria, y mediante esta prometa lo que antes se 'ha dicho. § 1.—Mas si no hubiere tenido lugar en la forma antes expresada todo está que hemos dicho, concedemos que de ningún modo dé el demandado contestación al ejecutor. 'Porque si, contra la mencionada disposición se hubiere atrevido alguno-de los jueces, 6 sus oficiales, 6 algún ejecutor á citará alguien, el juez y sus oficiales sifrir&n ciertamente la pena de diez libras de oro, pero el mismo ejecutor del negocio soportará también la confiscación de sus propios bienes, y será .condeuado á. cinco años de destierro, competiendo, por supuesto, la pena en virtud de esta ley, debiendo ser exigida :á riesgo del muy magnifico varón que á la sazón sea conde de los bienes privados, . y habiendo de ser aplicada ¡los fondos de nuestro fisco. Mas todo diS-. pondio que el demandado hubiere sufrido, causado en virtud de esta citación contra el tenor ' de nuesm tra ley, será resarcido al demandado con bienes del demandante bajo la responsabilidad del juez por cuyo ejecutor fué detenido, y también ba'ola do sus oficiales, que están & sus órdenes, 8. un de que en todas partes so regocijen de su indemnidad los qué han sido encomendados 8. nuestro imperio por la majestad y la divinidad de lo alto. Pero mandamos que estén libres de la pena de esta constitución, y que se terminen como se contiene en otras constituoionei nuestras, los pleitos que por consentimiento de ambas -partes se ventilen en juicio.'
Cap. 'III
Capitulo III
Omnem (5) vero causarum finem volantes celeriter pervenire (6), et (7) illorum malignitatibus obviamus, qui tantummodo proponunt actiones, nolunt autem usque ad finem e*ercore. iudicium, dicentes, legem case, quae deceruit, neminem compelli actiones suas exercere nolentem (8). Et hano igitur pravltatem exstinguere festin antes iubem ni, memoratao logia auxilio non eOS uti, qui contra aliquern suas proposuerint actiones sive por iudieiariaxn convenlioneru, sive per preces principi oblatas et iudioi insinuatas, et per sum ad scientiam adversarii dedu etas, vel sub legitimo (9) iudicis coeptas examine. injusto enim agere reousat,
Pero queriendo que llegue rápidamente el término de todos los litigios, nos oponemos 8. la malignidad de los que solamente promueven sus acciones pero no quieren proseguir el juicio basta pl fin, diciendo que hay una- ley que dispone que ninguno sea compelido á ejercitar, no queriéndolo, sus so. clones. Y por lo tanto, apresurándonos 8. extinguir esta maldad, mandamos que no se aprovechen del beneficio de la mencionada ,ley los que contra al-
(1) RL cód. Hamb. (7). Tr14., y Cont. al in4rgen, &moveri, y Cont (2) EL cdd. Hamb.; et, omUettla la8 ed. ') EL ckj. Hamb., y Trid.; negotll1 adicionan Port., y Com. (9 Bk.; Iurib, el cdd Hamb, (y), y las cd.
guien hubieren promovido sus acciones ya por medio de citación judicial, ya mediante súplicas elevadas al príncipe é insinuadas al juez, y puestas por éste en conocimiento del adversario, 6 comenzadas (5) oznnlum, Bk.
(0) provenire. Ble. ed eaereotipada. (7) EL cád.. Haml., y TrkL.; et, omUenla Port., y Con t. (5) El ccJd. Hainb.. y Trid.; neminem actiones enes eer cere nolentem compelli. Port., y Cont. (0) EL cd. Ha,nb.; legitiffil, las cd. . . -
NOVÉLÁS.—.O6NgrVrTJC1IW
Ovu
39
quiaratus adversarium suum ad iudicium vocavi, quurn exousatlo baec pulsato magis,, quam actori couveniaL. Quamobrem sancimus, actorem eneptum negotium usque ad finem Rtia exercere. Si vero eausam persequi (1) distuleril, damus ,pulsato Iicentiam iudicem, apud quem lis coepta est, postulandi, ut ab eodein iudice (2) actor ad iudicium aut per se, aut per legitimum procuratorem venire moneatur, et si boc mínimo fecerit, propositis tribus vocetur edictis, unaquaque cautione non miñus, quam triginta dierum spatio conoludenda. lubemus enim, ordinarios iudices non solum praeconurn vocibus, sed etiam edictis propositis quamcunque litigatorum partem absentem ¡a iudicium vocare. Vucem enim praeconum pauci poasunt, qui praesentes inveniuntur, audire, •edicta vero pe multos dies sic posita (3) poasunt paene omnes agnoscere. Allis auteni omnibus ludicibus, qui por imperialem ii.rssionem causas examinant, ex praesente Jege perinit.timus partes, quae in iudicio non permaneot, proposiLis edictis vocare, no causas intiriitae permaneant.
¡ examinar en forma legítima por el juez. Porque rehuse injustamente ejercitar la acción el que estando preparado llamó á juicio á. su adversario, Pues esta excuse le convendría más bien al demandado que al actor. Por lo cual, mandamos, que el actor prosiga hasta el fin del litigio el negocio comenzado. Pero si hubiere diferido proseguir el juicio, le damos licencie al demandado para pedirle al juez, ante el cual se comenzó el litigio, que por el mismo juez sea requerido el actor para que comparezca en el juicio 'ó por sI, 6 por medio deprocudor legitimó, y que si de ninguna manera lo hubiere hecho, sea llamado publicándose tres edictos, debiéndose limitar cada llamamiento á un espacio no menor de treinta días. Porque mandamos que los jueces ordinarios llamen á juicio á cualquiera de las partes litigantes que esté ausente, no solamente de viva voz de los pregoneros, sino también exponiendo edictos. Pues pueden oir la voz de los pregoneros los pocos que se hallan presentes, pero casi todos pueden conocer los edictos estando así expuestos muchos días. Mas k todos los demás jueces, que por mandato imperial examinan Litigios, les permitimos por la presente-ley que llamen, exponiendo edictos, las partes que no permanecen en juicio, para que los pleitos no sean interminables. § 1.—Si vero apud ludicem iniltum lis non acce§ 1.—Pero si el litigio no comenzó ante el juez, sino que uno fué demandado solamente por libelo pit (4), sed tantum conventionali libello quicunque pulsatus est, aut precibus nostraS oblatis ciernende citación, 6 por súplicas elevadas á nuestra clemencia, y sobre esto le hubiere sido intimada al líes, iussio nostra super hoc prolata sive acriptis, sive por mandata iudici fuerit intimata, el ea ad- juez una orden nuestra dada Ó por escrito, 6 por versario por eum cognita, etiarn sic iicebit pulsato medio de mandatos, y por aquél hubiere sido ella ¡re ad eompetentem iudieem, el per eum anum addada á conocer al adversario, también asi le será versarium simili modo vocare, ut, si quidem sui licito al demandado presentaras al juez competente, y por medio de él llamar de igual modo á su adpraesentim actor foceril, causa secundum legum versario, para que, si ciertamente el actor hubiere ordinem examinata finem legitimum sortiatur. hecho acto de presencia, el litigio, examinado según elorden de las leyes, alcance, su legitimo término. § 2.—Pero si el llamado por edictos expuestos § 2.—Si vero propositis edictis vocatus ad iudiomm venire, el suas intentiones ant per se aul por para que comparezca en el juicio no hubiere querido ejercitar sus acciones 6 por si, 6 por medio de legitirnum (sicut dictum est) proeuratorarn propoocre noluerit, tune (5) aliud unius anni spatium procurador legitimo, (según se ha dicho), en este ci concedimus, intra quod, nial suam intentionem caso le concedemos otro espacio de un solo año, y si dentro de él no hubiera proseguido ejercitando fuerit persecutus (6), damos licentiam iudioi et absente adversario partía permanentis allegationes su acción, le damos licencia al juez para examinar secundum nostras legos examinare, et veritate con arreglo ¡ nuestras, leyes, aun estando ausente subtilius requisita, legtLimam proferre sententiam. el adversario, las alegaciones de la parte que perSi vero mIra praediciiim anni spatium 'vnerit, et manees presente, 6, investigada escrupulosamente la verdad, proferir legítima sentencia. Mas si huanas intentiones exercere voloarit, iubemus, iudibiere comparecido dentro del susodicho espacio de cern modis omnibus expensas vsi sumtus, quos propter litem puisalus permanena in iudicio susti- un año, y hubiere querido ejercitar sus acciones, nuerit, ante omniaexigere actorem, et pulsato mandamos que el juez le exija de todos modos anta todo al actor las expensas 6 los gastos que por caudaro, et sic actorem permanere, donec causa finein sa del litigio hubiere sufragado el demandado que secundum legos accipial. Nam si tantummodo venerit, et expensis sive sum ti bus dalia solum annale permaneció en el juicio, y se los entregue al demandado, y que así continúe siendo actor, hasta tempus interrumpere voluerit, et iterum a indicio que el litigio reciba término con arreglo álas leyes. recedena usque ad exitum causas non permansePorque si solamente hubiere comparecido, y, ha nt, iubemus, eum post praedictas edictorum et biendo pagado las expensas 6 los gastos, hubiere annalis espatii observationes ab omni cs.d ere actioquerido solamente interrumpir el término del afio, ne, quam sibi competere contra pulsatum existimabat. DeLerior namque dolus eius agnoscitur, qui y retirándose otra vez del juicio no permaneciere basta el término dellitigio, mandamos que después interruptatn iteruLn litem desoruit, quam qui sede las susodichas formalidades de los edictos y del me¡ aoeptacn (7)dereliquit. Legis autem privilegio, espacio del año decaiga de toda acción,que estiquae nolentibus non irnponit necessitatem propnas ataba que le competía contra el demandado. Por.. echones movére, illis tantummodo uti concedimos, (i) EL cód. flainb., y Trid.; prosequ!, en lugar de pella(iii!, Port., g Cont. (2) Indice, parece que se deberla suprimir, y e* ci códice Hamb. u halla colocada después de tudictum. (5) opposltu, el ccid. Hamb. Quizá serle más acertado t,er proposita.
(4) EL cód. Hamb.;acceperlt en Lugar de aecepit se halla en Las ecl. (6) EL cdd. Hamb., et, adic ionan Las cci. (6) EL cód. Ilamb.; prosecutus las ecl. (7) RL cdd. Harnb.; acceptam, en lugar de coeptam, se Lee en Las cd.
san qui nullam secunduin praedictos modos adversario moverint quaestionem.
que se entiende que es peor el dolo del que aban.donó.un litigio otra vez interrumpido, que el del qu a io aejo una vez comenzaao. Mas uei priviiegio de la ley, que los que nq quieten no les impone la necesidad de ejercitar sus propias acciones concedemos que usen solamente los que noto hubieren promovido á su adversario ninguna Cuestión en alguno de los susodichos modos.
EpilOguz
Epilogo .
Hace autein omnia obtinere docernimus lo causis, pise necdum vol iudioiali sententia, vel amiabiliconventione, vol alia iuri cognita'.decisione finitae sunt, Theodote, parens carissime atque amantisaime. Illustris itaque et magnifica auctoritas tua praesentem nostri ñuminislegem in perpetuo va1iturampdictis in hac regia urbe propositis,
et praeceptionibus lo universis provinoiis sub tua ongtitutls iurisdictione directi faciat mani festam, ut omnes ea; qLuae pro utilitate eorum sanoimus, a secustodienda cógnoscant.
Dat; IV. Idus Septemb. Constant. imp. DN. IrPP. Aug. anuo XV., IhSILI0 V. C. . Cons. [541.]
STINIANI
CONST. OX! (1)
Pero mandamos, Teodoto, carísimo y amantisimo padre, que todo esto se-observe en los litigios que todavía no hayan terminado por sentenciajudicial, ó por amistoso convenio, ó por otra decisión reconocida por el derecho. Y así, haga manifiesta tu ilustre y magnifica autoridad la presente, ley de nuestro nümen, perpétuarnente valedera, exponien,o edictos en esta real ciudad, y enviando órdenes . todas las provincias constituidas bajo tu jurisdicción, a fin de que todos conozcan que por ellos se ha de guardar lo que para utilidad de ellos hemos sancionado. Dada en Constantinopla á 4 de los Idus de Se ptiembre, en el año décimo quinto del imperio del sellar JusTu1&No, Augusto perpétuo, bajo el consulado de BASiLiO, varón muy esclarecido. [541.j •
CONSTITUCION CXI
1N MEDIO LITIS ÑON FISRI SACRAS FORMAS AUT SACRAS IUSBIONES, SED SECUNDUM ANTEQUAS LEGES GENERALES LITES DECIDI
DE QUE EN MEDIO D UN LITIGIO NO SE DEN SACRAS DISPOSICIONES Ó SACRAS ÓRDENES, SINO QUE LOS LITIGIOS SEAN DECIDIDOS CON ARREGLO A LAS ANTIGUAS LEYES GENERALES
(Coil. ViIi. tu. ii.
(Colección VIII. tiluloil.) Jusi-¡NiANO, Au9usto, á TEODOTO, Prefecto de los sacros Prceoríos.
Imp. IUSTINLANUS Aug. TUS000TO, sacrorum. Prae- El &iperádor
toriorum. Praefecto.. .
-
Praefatio
Prefacio
Omnia secuudum nostras legos agi volentes, et harum virtutem Bervari studentes, perspeximus praesentem scnibere legem ad ipsarum ,legum observationem. Agciovimus enim, quóniam quidam indicum, volentes, eis •ui causas dicunt, tergi ver zar¡, et celare.suas festinantes dilationes, exousant se frequeriter, dicentes, quod sacras formas, aut sacras iussioues aut dispositiones spectabilium nostrorum referendariorum insinuatae eis sunt, tancuam disponentes, quemadmoduin oporteat negotia (2) examinan aut iudicari.
Queriendo que todo se haga con arreglo á nuestras leyes, y cuidando de que se conserve el vigor de ellas, nos ha parecido escribir la presente ley para -la observancia de las mismas leyes. Porque hemos sabido que algunos de los jueces, queriendo causar rodeos a los que defienden sus .causas, y procurando ocultar sus propias dilaciones, so excusan frecuentemente diciendo que les han sido insinuadas sacras resoluciones ó sacras órdenes ó disposiciones de nuestros espectable.s rererendarios, como si dispusieran de qué manera deban ser examinados 6 juzgados los negocios.
Cap.!
Capitulo 1
Et propterea saneimus, ut, dom Iisexaminatur sise in pecuniariis, vol criminalibus (3), aut aliis quibuscunque eniergentibus causis apud iudices, sive hie, sive in provincüs, ne4ue- 'pragmaticum typum, neque aliam praescriptionem, nequesaeram nostram quamlibet ex scripto ant ex: (4) non acripIe iussionem aut dispositionetu in hac regia civitate spectabilium nostrorum referendariorum aut alterius euiustibet, disponentem eos quomodo decet inchoatum examinare aut iudicare negotium, insinuare ludicantibus, ant insinuatam valore, sed se-
Y por lo tanto, mandamos, que mientras se examina un litigio en negocios ya pecuniarios, ya criminales; .ó en otros cualesquiera que surgen ante los jueces, 6 aquí, 6 en las provincias, no se insinúe .jueces, ó insinuada tenga validez, ninguna pragmática resolución, ni otra prescripción, ni alguna sacra orden nuestra 6 dispoición, escrita 6 no escrita, de nuestros espectables rererendanios, 6 de otro cualquiera. en esta real ciudad, que, diponga de qué mudo deben ellos examinar 6 juzgar un litigio incoado, sino que los Litigios sean eN.ami-
(1) Et texto griego (Novela CXJJt.) se halla en Mal. y ScrunQ. —Ahan. XV. 16. -Excepto el nroemio y el e»Llogo, soda La Noo.Lçs se halla en las Ene. fi. 6. 23-26.--Tujian. C'ont, 106.—La versión LaUna es la antigua glosada.
(5) EL vód. JXamb.; sivo in erlmlnaitbus, en Lugar de crimlnalibus, las cd. (4) EL cód. Hanib.; ex,o'nllenla Las cd. -
(5) EL cód. Hamb.; negotium, las cd.
vol
OVRLkS.—CONSTITUCf6N OZL
eundum generares nostras leges causas examinan et decidi. Quod enim in leguin positum est potestate, non egebit aliqua etrnseóus dispositione. Si quod enim ad nos negotium veniat (1) apud iudicern iam dictum, aut antequam hoc principium sumaL, et (2) perspeximus nos hoe per propnium nostrum iudieium disponereet dicere, hoe nequaquarn alterius iudicis egebit iudieio. Sicut enim a nobis per sacrum,. sicuti dictum est, iudícium disposita aut decisa non egebuet aliorum examinatione aut indicio, aut retractatione aliqua, sic (3) nos, quibus deus sancien.di potestatem donavit, si aliquod iudieium ja quolibet negotio protulerinius, non alii ludieL hoc eommLttimus sive per formas, sive per dispositiones spectabilium nostrorum referendariorurn aut alterius cuiuslibet, quomodo convenit boc negotium examinan aut indican, utpote a nobis semel iudicaturn (4), quod retraciari a nullo valeaL His videlicet tenentibus, quando scripta taus aliqua nostra procedit sententia. Si vero aliqua dubitatio ¡udici de aliqua fiat lege, nunciet ad nostrarn potestatem, et a nobis exspectet causae ser¡tam declarationem aut interpretationem, et secun. durn eam decidat litem. § 1.—Si vero dum causa dicitur praginatica nootra forma, aut dispositio spectabilimn nostrorum referendariorum ant alterius cuiuslibet, ant aliud aliquid horum, quae dieta sunt, omnium iudicantibus insinuetur, ordinana cius (5) examinationem ant aententiam, iubeinus, judieem quidem omnino non respicere, sed his vacantibus, et nuflam penhtu s habentibus virtutern, secundum generales nootras leges causain examinare et legitimo firii contradere; si autem hoc non custodierit judex, decem librarutn auri eum suhiacere poenae, ut etiam aliam nostraru inaiorem indignationem experiatur, eidem poenae subiecto et co, qui praesumet talem aliqnam dictare formam, et ministrantibus el, et talem aliq uam disposition em facientibus spectabilibus nostris referendariis. Et baec dicimus, sive ex sacra nostra sanetione iudieare quispiam deputatus est, sive ex praeeepto iudiciali, sive secundum arbitrium (6) aut compromissaniorum achema quaestionem audit, sive acnipto, sive sine litteris. Sed vel si quis iudicum propriam despiciena aslutem ex aliquo tau praesumsenit sententiUm proferre, hane ita infirmam case volumus, ut neque appellatione indigeat, neque ex compromisais (7) inferatur poena Nos echa omnes indices secundum geñerales nostras leges exatninationes et sententias fien (8) volumus. Illud quoque indubitalum enit, quia neque iudicialis quaelibet valebit iussio, extra quod ordinatum est hac nostra lege.
II Super hon autem et illud iudices noss&opus est, quia competena est eos et quae adhuc et nune moventur qusestiones secundum generales deterininare leges, vel si quispiam praecessit impetrans sanctionein, disponentem itidicantis examinationem ant sententiaan. Ej enim, qui tale aliquid inipetravit iarn, sententiamque deflnitivain nondum (1) BJ..; veniaL. omigenta el cód. Hamb., y Lvzs cd. (5) Bk., st, omítenia el cód. Hamb. • y las cd. (3) aliqua, nobLe, el odd. Hamb.; aliqus, sed nos, Trid. (4) 1?I cdd. Hamb., utpote quia—ivaicatumcst, ¿as cd.
81
nados y decididos según nuestras leyes generales. Porque Lo que está puesto bajo la autoridad de las leyes no necesitará de ninguna disposición extraña. Pues si a nosotros Viniera un negocio ya ventilado ante un juez, 6 antes que él hubiera comenzado, y determinaremos resolverlo y decidirlo por nuestro propio juicio, de ninguna manera necesitará del juicio de otro Juez. Pues "l como lo dispuesto 6 decidido por nosotros por medio, según se ha dicho, de un sacro juicio no necesitará del examen 6 del juicio de otros, ó de retractación alguna, así nosotros, á quien Dios ha dado la potestad de sancionar, si en un negocio cualquiera hubiéremos proferido algún juicio, no le encomendamos á otro juez 6 por medio de determinaciones, 6 de disposiciones do nuestros espectables referendarios 6 de otro cualquiera, la manera como conviene que este negocio sea examinado 6 juzgado, pues lo que una vez ha sido juzgado por nosotros no puede ser reformado por nadie. Teniendo, á la verdad, validez esto, cuando haya emanado, escrita, alguna tal sentencia nuestra. Pero si á un juez se le ocurriera alguna duda sobre alguna ley, póngala en conocimiento de nuestra potestad, y espere de nosotros la aclaración 6 interpretación escrita del caso, y decida con arreglo á ella el litigio. § 1.—Pero si mientras se ventila un negocio se les insinuara á los jueces una pragmátici determinación nuestra, 6 disposición de nuestros espeetabies referendarios 6 de otro cualquiera, 6 alguna otra cosa de todas las que se han dicho, que arde. nc el examen 6 la sentencia de aquél, mandamos que ciertamente no la atienda en modo alguno el juez, sino que quedando sin aplicación tales cosas, y no teniendo absolutamente ninguna eficacia, examincel negocio y lo lleve á legitimo término con arre. glo It nuestras leyes generales; pero que si el juez no hubiere observado esto, quede él sujeto á la pena de diez libras de oro, de suerte que también experimente otra mayor indignación nuestra, quedando sometido á. la misma pena también el que se atreviere It dictar alguna tal determinación,y sus servidores, y nuestros espectables referendarios que hicieren alguna disposición semejante. Y decimos
esto, ya si alguno fuá designado para juzgar 6 por sacra disposición -nuestra, 6 por mandato judicial, ya si conoce de la cuestión en forma de árbitro 6 de compromisario, ora por escrito, ora sin escrito. Mas aun si alguno de los jueces, despreciando su propia seguridad, se hubiere atrevido It proferir sentencia en virtud de alguna tal cosa, queremos que esta sea de tal modo nula, que ni necesite apelación, ni en virtud de los compromisos se imponga pena. Porque queremos que todos los jueces hagan sus exámenes y sus sentencias. con arreglo It nuestras leyes generales. Y también será indudable que no tendrá validez ningún mandato judicial contra lo que ha sido ordenado en esta ley nuestra. Capituló II
Mas además de esto es necesario que también los jueces sepan que es lo procedente que ellos resuelvan con arreglo It nuestras leyes generales las cuestiones que hasta ahorase han promovido, aunque alguno haya impetrado antes una orden que disponga el examen ó la sentencia del Juez. Porque queremos que al que ya impetró alguna tal cosa, pero no (5) El cdd. llamb., y Trid.: or4fnansinhls,.PorLy Gong. (6) A caso se debería leer arbltrorum, (7) EL cód. flamb.; comproisdeso, tasad. (6) El cód. Hanmb., y. Trid.; ferre, Port.) y Cont.
NO V ELAS —CONSTPrTJ0I6N (XI
prmerWt, nihil ex lis, quae inipetravit, prodesse !Øhl'mua.Si enim semel praevenit (1) seotenda defirutiva data, no am hano ex nóstra bac peracrutari lge...iubemus, licet appellatio subsecuta sit, aut reiractationis ést ahqua spes (2) contra aentenuam. Eazn autem, quae non disponit quidem iudicantern aul iudicare futurum, iussionem (3) quomódo oporteat quaesuociem fien, aut iudicium iurerri, causara yero, fin¡ atudiose tradi legitimo vult, autactorum imponit(4)-editionem, aut iudicern coget legitimam proferre sententiam, ant simu1 aliurn' íudicem secundum nostras praestat (5) leges, et fien et valore et soripto et ame acriptura non prohibemus.
obtuvo todavía sentencia definitiva, no le aproveche nada de lo que impetró. Pueá una vez que se haya proferido sentencia deffnitiva mandamos que de ninguna manera sea revisada en virtud de esta
Cap III
Oapitulo III
•-Ut autem omnes noari subiecti, et niaxime' qui '.
Mas para que todos nuestros súbditos, y principalmenie los que se ven abrumados con litigios, COnozcan nuestra previsión respecto á ellos, y ninguno eluda esta sacra ley nuestra, ni alegue'ignorancia de ella, mandamos que en cada negocio, tan pronto como haya comenzado ante el juez, en sus principios, y antes de la misa conlirinacón de las personas, sea ella transcrita, y forme parte de las actuacioñes. Porque así, brillando en las actuacionas, impidirá lo que contra su tenor se intente tanto respecto á ella, como acaso en cuanto & la misma confirmación de las personas, y á. los que se empeñenen infringirla los refrenará con sus muchas amenazas en tales conatos, y no dejara que se dé ocasión para' sus propias penas. Pues corno en todo rechazamos la iniquidad' al mismo tiempo que la injusticia, por eso hemos establecido la prosente ley, guardándola íntegramente, y por medio de ella, seguras y sinque puedan ser eludidas las demás leyes de la república, con arieglo á las que deseamos que siempre se conserve al imperio que nosotros mismos recibimos, dándonoslo Dios, y que con estas leyes se fortalezca nuestra república.
• • •
ley nuestra, aunque se haya interpuesto apelación,
ó haya contra la sentencia alguna esperanza de reIvocación. Mas no prohibimos que se expida por escri.to O sin escrito, y tenga validez, orden que no disponga.eiertamante de qué modo deba el juez 6 ci que haya de juzgar examinar La,cuesti4n, o profenr su sentencia, sino que quiere que el litigio sea diligentemente llevado á legitimo termino, 6. mipono la exhibición de actuaciones, 6 apremia al juez para que profiera legítima sentencia, ó da, conjuntamente otro juez con arreglo á. nuestras leyes.
-
• • • •
•
litibus attoruntur, nostrain'pro se noverint providentiam, el nullus hane.nostram sacram (6) oircumveiat legem, néque ignorantiam in ea proponat, safloinius, in unoquoque negotio initium apud iudicem accipere ex prooezn.iis mox, el ante ipsam personarum firmatsonem inacribi 8am, et monumeatorum fien parem. Sic enim géstis praefulgenÍ póhibebit ea, quae praeter ema virtutem ;entantw4 et (7) circar. eam, et cuca ipsam forsan perSoirum 'fininatiorrem, et praevaricari eam 'nitntibU5 per multa interminata (8) refrenabit a tali.buseos praesurntion4bus,et propriis tempus non stn.ekieni poenis. JJ't enim iniquitatem simul et in:1ttitiam par omnia expellamus, propterea praesentem posuimus legem, undique eam et per eatn alias cautas el inotrcumveniendaa custodientes reipublicae leges, secundum qüaa et nos ipsi .imperium, quod deo dante suscepimus, custodiri, nosaque rernpublicam ab bis lagibus (9) muniri semper optamus. ' •
'
Epilogus
Epilogo
Quae agitur placuerunt nobis el per bano sacram declarata sunt tegem, tua celsi ludo servare quidem studeat, omnibus autem palam faciat, propon ens quidemearn in bao feliciasima. civitate, praeceptis autem solennibus utena ad provineiarum praesides, uL omnes homines scia.nt etper(1O)cara, quam super eos habemus, providenliani.
Por tanto, procure' ciertamente tu excelsitud guardar lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley, paro hágala manifiesta Li todos exponiéndola en esta felicísima ciudad, y valiéndose de los acostumbrados mandatos dirigidos Li los presidentes de las provincias, Li fin de que todos Los hombres sepan también por medio ,de'ella el cuidado que respecto Li ellos tenemos. • Dada en Constantinopla Li 10 de las Calendas de Diciembre, en el año décimo quinto de¡ imperio del señor JUSTINIANO, Augusto pérpétuo, bajo el consulado de BAsilio, varón muy esclarecido. [541.]
Dat. X. Kal. Decemb. Constant. imp. DN. lusitPP. Aug. auno XV., 13Asu.10 V. C. Cons. 1541.]
NINI
EL odd. Hamb., y TriL; en1t, Bk%ed. estereotipada.
(1)
•
'
peren1t, Port., u Cont.; pro-, -
EL cóci. llamb.. y Trid.; speclea, Pon., y Cont.
feturain tusalonem, el cdd. lla,nb., y Tnid: fuiturum,
(a)
El cdd.flamb; ueram nostram, las eii, (7) EL cód. Hontb.: et, nmU.'nla ¿al ed.
,s, mu!ctam lnterinlnatam, 8k. ed, estereoLipada.
.9' ab allis (omitiendo Iegibiz, el cód. IMmb,: ab allis legibus, TnuL al, lila legibus, Pon., y Cont Parece zndud(4) EL cód. iIamb. Imponi. 7'Ld.: inipotici. Port., y Cont. ¿ile que se deberla supPLmir tegibea, y cambiar allis por (5) EL cód. Llamb.; praesiltas, TrId; praestitutas, Port., • lilia 6 lis. y Cont. lo) Elcdd.Ilainb.,y Trid.;et per, omllenlasPorl.,yConl.
PorL., .y ConI., poro oijenSoLa despues de Eam aut m.
'1
NOVELAS.—OONflTtJØIóN CXIV NOVELL&, (XXIV (1)
NUEVA CONSTITUCION CXIV
UT DIVINAE 1USSIONES SUBCRPTI0NEM HABEANT
DE QUE LAS DIVINAS ÓRDENES TENGAN LA FIÉtMA DEL GL0aIOfsl110 CUESTOR
GLOftGSIS'M1 QUAESTORIS
(Anib. const. CX.ÇolI. VI¡¡. tít.
lo.)
(ConstItai6n auténtica
ex. Colección VIII titulo lO;)
Imp. 1USTIN1ANUS AU9UStUS THEODOTO, sacrorum praeloriorur Praefeceo.
El Emperador Ju.TiN1kNo, Augusto, á TE000To, Prefecto de los sacros Pretorios.
Praefa.Uo
Prefacio
Nostrae serepitatis sollicitudo remediis invigilat subiectorum, neo cesoamus inquirere, si quid sit in nostra republica corrigenduui; ideo uamque voluntarios labores appetimus, ut quietem allis praepareúus. Unde ad universorum utilitatem pertinere perspeximus, si sacras etiam lusilones cum competente iubeamus cautela procedere, no aliquibus Iiceat eas pro .ua 'vo.Luntate profiteri (2).,
La solicitud de nuestra serenidad vela buscando remedios para los súbditos, y no cesamos de inquirir si hay algo que se haya de corregir en nuestra república; pues acometemos trabajos voluntarios para proporcionarles descanso-á. los demás. Por lo cual hemos considerado que sería útil para todos, si mandásemos que también las sacras órdenes se expidan con la competente garantía, á fin de que no les sea licite é algunos aprovecharse de ellas á medida de su propia voluntad.
Cap.!
Capitujo 1
Nam praesente lego decernirnus, nullam divinam iussioneni noque per .viri rnagniflci (3) quaestoris adjutores, neque per aliarn cuiuslibet militiae aut dignitatis aut otficii personam, cuicunque iudici confectam, a quohbet suscipi cognitore, cui magriifici viri quaestorio annotatio subiecta non fuerit, qua contineatur, et ínter quos, et ad qUern iudicern, vol per quam fuerit directa personam, quatenus omni posthae ambiguitate subunota nulla cuilibet excusationia reli nquatu r occasio; ociontibus ¡udicibus vel admínistratoribus universis, quod, si in quolibet negotio sacram susceperint iussionem, Diii cui q.uaestorisviri magnificentiosimi fuent subiecta annotatio, muleta viginti librarumauri, et offlcium 410rUID, simili peona (4) plectetur. Quibus iubemus, si qua talio iussio ad eos pervenent (5), mox ad praedictum virum magnificum quaestorem referre, ant eum lib, qui haec ingerit, destinare, ut in eum vindicta procedat, quam in falsarios jura nos tea constituerunt (6), T heo dote parens cariosime atque amantisoirne.
Decretamos, pues, en la presente ley, que ninguna divina orden expedida para un juez cualquiera por medio de los ayudantes del magnifico cuestor, ni por medio de otra persona de cualquier milicia, ó dignidad Ii oficio, sea aceptada por ningún Juzgador, si al pie de ella no Be hubiere puesto nola magnifico cuestor, en la que se contenga entre quiénes, y qué juez, y por medio de qué persona haya sido dirigida, fin de que excluida en lo sucesivo toda ambigüedad no se be deje IL nadie ocasión alguna para exrusa; teniendo entendido todos los jueces 6 administradores, que, si en cualquier negocio hubieren admitido una sacra orden, al pie de la que no se hubiere puesto nota del magnifico cuestor, serán castigados con la mult.a de veinte libras de oró, y con igual pena sus oficiales. 'Y á ellos les mandamos, carisimo y amantisimo padre, Teodoto, que si alguna tal orden llegare a su poder, le den inmediatamente cuenta al susodicho varón, magnífico cuesÑor, 6 se la envíen con ella sonta, á fin de que recaiga sobre éste el castigo que contra los falsarios establecieron nuestras leyes.
Epilogus
Epilogo
Quam legem perpetuo valituram celsitudo tua ad universorum faciaL pervenirc notitiam. Dat. Kal. Nov. Constant. imp. DN. lusTImANI A. ano, XV., BASILIO y. C. Cono. [541.]
Cuya ley, perpétuamente valedera, hágala llegar tu excelsitud á. conocimiento de todos. Dada en Constantinopla el dio, de las Calendas de Noviembre, en el año décimo quinto del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de BASILiO, varón muy esclarecido. (541.]
(1) Esta Noeeia fuá promalgda en tatn Tienen un breve re,iZrnen de ¿a misma Sorung.. Ilat., y las Ras. II. 6. 7.—Athan. XXII 6.— La Novela ara entre las glosadas. (2) confitert, el cc$d. .!Ianib,, y Tr-jd.
E
(3) magnitcentiasmi, el cód. Ela,nb., y Tr4. (4) modo, éÉ cád Ilamb. (5) advcnarit, el cdi. llamó. (t) constltount, el cód. ¡Iamb,
84
NOVLAS.-OO$T1TUOI6N Oxil
CONST. CXII (1)
CONSTITUCIÓN. CXII
UT QJUM DE AFFELLATIOME COGNOSC1TUa, St.CUNDUM 3LLAS LEOIS DEDEÁT IUDICARI, QUAE TEMPORE DATAS (2)sENTENTuE OBTINEBANT, NON StCUNDIJM SAS, QUAE POSTEA PROMULGATAS SUNT; ET DE ALlIS CAPITULIS.
DEQUE CUANDO SE CONOCE DE UNA APELACIÓN DEBE SER JUZGADA CON ARREGLO Á LAS LEYES QUE ESTABAN EN VIGOR AL TIEMPO EN QLE FLE PROFERIDA LA SENTENCIA, Y NO CONFORME A LAS QUE- FUERON PROMULGADAS DESPUÉS; Y DE OTROS CAPITULOS
(CsIecc1n (Golf. VIII. VIII. 111. 12.)
UlulO
12.)
-.
imp. IUSTIt41ANUS Aug. TilE000To, Oriena1ium sccroruin Praeeoriorum Prafecto.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, d TRoDoro, Proftceo de los sacros Pretorios de Oriente.
Praefatio
Prefacio
Pervenit ad scientiam nostrae serenitatis, quod, pium inter Eustathium, virum reverendissimum 1 holonae (3) oivitatis episcopum, et Pistuin, dia COIium. ecclesiae Telmisaensis (4), fuisset causa commota, processit a rectore provincias definitiva sententia, contra quam appeiIa.io est porrecta. ¡udices igitur, apud quos appellatio ventilabatur, dubitantes ad nostram clementiam retulerun.t, an secundum legos, quae obtinebant, quando processit definitiva sententia, su aecundum :tenoretn illius legis, quae post definitivem sententiam a nobis promulgala est, eandem causam examinare deberent. Nos itaque iusturn esso perspeximus secundum legas, quae obtinebant tempore datas (5) sontentiae, praediclam appellationis.causam examinar¡, et terniinum secundum ipsas accipere. Praevidimus autem et post haec si quandocunque dubitatio •talis emerserit, eani simili ordino terminare.
Ha llegado á conocimiento de nuestra serenidad, que entre Eustatio, reverendísimo varón, obispo de la ciudad de Tolona, y Pisto, diácono de la"glesia Telmisense, se promovió un litigio, y se profirió por el gobernador de la provincia sentencia definitiva, contra la que se interpuso apelación. Y los jueces, ante quienes se ventilaba la apelación, consultaron á.nuestra clemencia, dudando si deberían examinar el mismo litigio con arreglo a. las leyes que estaban en vigor cuando se profirió la sentencia definitiva. 6 1 tenor de la ley-que después de la sentencia definitiva fuá promulgada por nosotros. Nosotros, pues, hemos considerado que era justo que el susodicho litigio en apelación fuese examinado con arreglo á las leyes que estaban en vigor al tiempo de duras la sentencia, y que conforme las mismas fuese terminado. Mas -hemos resuelto que también en lo sucesivo, si alguna vez surgiere al duda, S?5 decidida de la misma manera.
Cap. 1
Capitulo 1
Ideoque sancimus, si quando de aliqua Causa processerit definitiva sententia, et provocatio fuerit subsecuta, appellationis examinatores secundum legos, quae tempore definitivas sententise obtinebant, terminurn da-re negotio. ¡loe eodem videlicet observando et ¡u retraclandis ampIissiInao praetorianae sententija, et in suggestionibus iudieum, quando utraeque partes omnibus allegationibus sois renunoiaverint, et indices per suas relationes, quid disponi debeat, interrogavelint. ¡u ompibus enim praedictis casibus lilas leges a cognitoribus servari decornimus, quae tempore sententise aut corte relationis obtinebant (6), tametsi contigerit postes legem promulgar¡ novi aiquid disponentem, et tenorem suum ad praeterita quoque. negotia referentem.
Por lo tanto, mandamos, que cuando en algún negocio se hubiere proferido sentencia definitiva, y hubiere seguido apelación, pongan los jueces de la apelación término al negocio con arreglo á las leyes, que estaban en vigor al tiempo de la sentencia defini iva. Debiéndose observar esto mismo asi en la revisión de las sentencias de la gloriosisima prefectura pretoriana, como en las representaciones de los jueces, cuando ambas partes hubieren renunciado ¡ todas sus alegaciones, y los jueces hubieren preguntado por medio de sus relaciones qué es lo que se deba disponer. Pues mandamos que en todos los susodichos casos se observen por los juzgadores aquellas leyes que estaban en vigor al tiempo de la sentencia 6 ciertamente al de la reladón, aunque aconteciere que después ¡Be promulga una ley que dispone alguna cosa nueva, y que extiende su alcance también á los negocios pasados.
Cap. U
capitulo U
Sed et boo praesenti addimus sanotioni. Ut quia (7) ibter litigatures aliquandocontingit, unam quidem partem su.is allegationibus renunciare, aliam vero, scienlem se malas causas babere, post cognitiónalia certamina et dilationes, quas probationum causa legos concedunt, nolle confiten, allegationes sibi sufficere, no cito causae quxlitas aguoseatur, iubemus, ut, piando una para allegationibus
Mas también aüadimos esto a la presente ley. Pues como entre los litigantes a veces acontece que ciertamente una parte renuncia á sus alegadoDes, pero la otra, sabiendo pie tiene mala causa, no quiere confesar después de los debates para el conocimiento, y de las dilaciones que las leyes conceden por causa de las pruebas, que le bastan las alegaciones, t fin de que-no se conozca pronto la
(1)
Li
OIXtO grieoo (No,eZd CXV.) se halla en Ha¿. y
Scrimg.—.Athan. Vil. 7.- Casi toda ¿a NO('*Ia se halla aras partes de Las &xs.—IaLian. Cont. 107.—La versión LaUna es o ¿osada.
(s) EL cdd. Ilamb.; iatac, ¿as ad. (5) thsone, el c'id. Hamb.; thclouc, Trd.
(4) Pon.; TheImtsseus.s, Cont.; celmiGene, eteod, Eaml.; cllhiissIne, Jrsd. (5) EL cód. Hamb.; latas,. las ed. (ti) EL cód, Hamb., y Trid.; obttnebunt, PorL, y Con¡, (71, EL ccid. ¡lomb., T-id,, y Port.; Quia. o,nUiendo ut, se ¿ce en
NOVELAS.—OQNBTITuaIóN CXII renunolaverit, alia vero para dixerit, se habere alÁq ¡ i d quid propulla, indr in-gotii rnodia orn iiibus LIkilli parICIU, quae iii tur diaiio,u, eum pel lat intra trguIa d]es, llu t4"altl altera para renunciaverit, qn ¡ilquid v*Iut sine aliqua inleriiulssioue proponere. Quid si non tererit, iuric ad eiva inalitiam superandain (1) aliu uni.is mensis induigeatur a iudicc. Si vero et sic d istulerit, alteri LIS u ni us merisis ei dilatio praebeatur. ita lit. si usque ad praedictos tres menses, qciiis liiigatorihiie proi raheutibus COTIC@SSimus, suas.nori propusuerit allegationes, LUUC COgnitor rausee (2) non amplius exapeetana inodis omnilus proterar senten tia,m legibus consonantem, vel si voluerit rererat, no .litigatoribus malo cortan^',
tibus liceat causaiuin exituru ultra protrahere.
calidad de la causa, mandamos que cuando una Bola liarte hubiere renunciado á las alegaciones, pero la Otra dije-re que - ella tenía alguna cosa que
proponer, corupela de t4uios modos el juez del negocio á la parte. que mi iza la dilación, óqiie am de-
mora alguna proponga lo que quiera dentro de los
treinta días, después que la otra parte hubiere renunriado. Y si no lo hubiere hecho, concédase entonces por el juez, paraque sea venç'iiasu malicia, otro solo mes. Pero ii aun os¡ lo huliere diferido, concédaselo la dilacion de otro sólo mes, de suer-
te que si dentro de los tres susodichos meses, que concedemos á los litigantes morosos, no hubiere expuesto sus alegaciones, entonces no esperando m á s el juzgador del litigio profiera de todos modos
Sentencia en consonancia con las leyes, ó Si quisiere, consulte, á fin de que It los ]iiigantcs que contienden malamente no les sea licito alargar más el término de los litigios.
Cap. XII
Capitulo Ell
Aliud quoque capitulum praesenti legi addendum esse perspeximus. Sancirnus igitur, non licere
Otro capitulo hemos considerado que se debía afladir también á la presente ley. Así, pues, mandarnos que de ningún modo sea lícito al padre 6 It
penituus pat.ri ve] matri, ayo vel aviae, proavo vel proaviae sulin) fihium, ve¡ Iiliarn, vel reteros liberos praeterire aut exheredes in suo íacere testamento, nec si per quawlibet donationem, vel legaturn, ve¡ lideiumtsissurn, ve¡ aliuru querncuriqtle moduin eis dederiiit 3;.legibus debitam portionern, nisi forsan prohabutitur ingrati, et ipsas noniina-
tirn irtgratitudinis causas parentes suo inseruerunt (4) testamento. Sed quia causas, ex quihus ingrati lihri debeant iudicari, in diversis legibus dispersas et non aparte declaratas invenimus,qnaruin aliquse nec dignse nubia ad ingratitudinem
visae suiit, aliqusa vero, quum esserit dignae, praeteriiiissae aQuí, ideo nccessariu m esse perspexiiii us eas nominatim praesenti lega eurnprehendere, ut praeter ipeas nulli (5) tineat ex alba lege ingratitudiriis causas opponere, nisi quae huius (6) consti-
tutionis serie continentur. Causas autem justas ingratitudinia has esse deeernimus.
§ 1.—Si quia parentibus suis manus intulerit, § 2.—Si graveni et Ínhonestam iniuriam eis lagesse nt. § S.—Si eos in criminalihus cansis acusaverit, quite non sunt adversos principem sive rampa h ! § 4..—Si cum malefleis utmaleficus versatur (7). § 5.—Vel vitae parentuin .suorum por venenum aut olio modo insidiar¡ tentaveriL 6.—Si novercae suae aut concubinas patria fijos seso miscuerit (8). § 7. --Si delator contra parentes fi'ius exstiterit, et per suam delationem gravia eos dispendia focoitt snstjnere. § 8.—Si quemlihet de prasdictis parentihus innlusum esse eoniigerit, et liben, qui possunt ab intestato ad cius suceessionem venire, peliti ah co, val unus ex his in sua eum nolueril fidejuasione suscipere vel pro persona, ve! debito (9), in quan(1) El cd. Jtamb.: convineendm, las ed, (5) causae. omite1a el Mii ¡Jarab. (3 El cdii. 1/am)'.. y Tri4.: ilitderlt, Pon., y Coal. (4) EL Mii. Ihimb ; Iuseiuertnt. ¿as ecl. (5) nuUas. el cód. ¡l,.,mb. u Trd. (6) El ediL !Iainb.; In hules, Las ecl. TOMO
VI - 4
la madre, al abuelo 6 It la abuela, al bisabuelo 6 It hiahiiela, preterir ó desheredar en su testamento It su hijo 6 It su hija, 6 It los demás descendientes, ni si por medio de una donación cualquiera, 6 de un legado, ó de un fideicomiso, 6 de oLro cualquier modo les hubieren dado la porción debida por las leyes, It no ser acaso que se pruebe que son ingratos, y que los padres hayan insertado en su testamento determinadamente las mismas causas de. la ingratitud. Mas como hallarnos dispersas en diversas leyes y no claramente expresadas las causas por las que deban ser juzgados ingratos los -liijos, algunas de las que tampoco nos parsieron dignas para la ingralitud, y otras, siendo dignas, han sido olvidadas, hemos considerado por ello necesario comprenderlas determinadamente en la presenta ley, para que fuera de ellas It nadie le sea licito oponer por virtud de otra ley causas de ingratitud, sino las que se contienen en la serie de esta constitución. Y decretamos que las causas justas de ingratitud sean estas. § 1.- Si alguno hubiere puesto las manda en sus ascendientes. § 2.—Si les hubiere inferido injuria grave y des. honrosa § 3.—Si los hubiere acusado en causas criminales, que no son contra el príncipe 6 contra la re.pública. § 4.—Si como mal heehorviviere con malhechores.
§ .5.-0 si hubiere intentado atentar It la vida de sus ascendientes con veneno ó de otro modo. § 6.—Si el hijo húbiere tenido comercio ilícito con su madrastra 6 con la concubina da su padre. § 7. — Si el hijo hubiere sido delator contra sus ascendientes, y -con su delación hubiere hecho que ellos soportaran graves quebrantos. § 8.—Si aconteciere que alguno de los s usodichos ascendientes estaba preso, y rogados por él los des. cendientes, que pueden ir abintestato It la sucesión del mismo, 6 alguno de ellos, no hubieren querido ampararlo con su fianza 6 respecto It su persona, ó (7} si mm mal eflei3 ant mal eñCuavcluatur, clec$d. Eamb4 simm malaficis homiulbus nt ma1eeus versatur. T,'hd., Pont, y Cont. 4h,jor eslaria si mm veueels Ut veneflcu (conver-
saLar.
- -
(8) El cdii. Hamb.; immiscueHt, las ecl. (e) El cu'íd. Hamb., y Trud.; ve] pro debito Port., y Ceo). .
386
NOVBL&L—OONeTITUOi6N 0111
tuco esas qui petitur probatur idoneus. Hoc tamen, quod de fideivasione censuimus, ad mascaba tantucomodo líberos volumus pertinere. § 9.—Si convictas fuerit aliquís liberoruco ex eo, quia prohibuit (1) pareutea suos condere testataentuco, ut, si quideco postes facere potuerint teata-. moutum, siL eís pro taú causa fihium exheredaudi licentia. Si autecn lo ipsa prohibitione sine testamento aliquis ex parentibus decesserit, et alfl, sive qui ab intestato ad hereditatem defunoti ant cuco Ipso filio, qui tcstamentum fien prohibuit, aut post illum vocantur, sive 1111, quos heredes aut legatarios babero volebat, 'vol qui Iaesionem aliquaco ex probibitione testameuti sutinuerunt, boa ipauzu approbavenint, secundum alias legos super boa positas taus neggtia termirzentur.
§.10.—Si praeter vntuntatem paroutum inter arenanas vol mimos sosa filias sociaverit, et lo bao professione pennansenit, nisi forsitan etiaco parentea eiusdem (2) professionis fuenint. § 11..—Si ailcui ex praediclis parentibus, volenti suae fihiaa vol nepti marituco daré, ci dotera set undum 'vires substan;iae suae pro ea praestare,, lila non consenserit, sed luxuriosata degere 'vitaco elegenL. Si vero usque ad viginti quluque annorum aetñtem pervenerit filia, et parentes distulenint eam manito copulare, et forsitan ex boa contigerit ¡a suum corpus osco peccare, aut sine consensu paretitum manto se, libero tamen, coniurJgere (3), hoe ad iogratitudioem flhiae nolumus imputan, quia non ana culpa, sed paren Luco id commisisse cognoscitur. § 12.—Si quía de praedictis parentibus furiosus fucrit, et cias liberi 'vel quidam ex bis, saL liberia el non axaistentibus, allí eius cognati, qui ab lote-. ataLo ad eius hereditateco vocantur, obsequio ca ei et cüram conipeteuterri non prae&uenint, si quideca a tau sanatus (4) ftterit infirmitate erit. ci potestaa utruni velit nogligentem fihium ve filos ant cognatos ingratum vol ingratos in sao soribere testamento. Sí autem aliquo (5) furoris morbo sum, deteatum extraneus aliquis viderit a anis negleatuco libenis, 'vol cognatis, aut áliis ab ao acniptis heredibus, et pro misericordia voluerít eum procurare, damas si ticen tiam attestationem ele, qui ab intestato. vel ex testamento jaco tacto ad funiosi herediLateco vocantur, scriptis dinigere, al eum procurare festinent. Si autem post huinsmodi attestationem negiexerint, et extraneus in ana domo (6) furiosum susceptuin sumtibus propriis usque ad finca vitae ipsius procuraase monstratus foorit, eum, qui obsequluni ac diligentiaco furioso exhibuit, Iicet extraneus siL, ad eius succeasioneco pervenira decer-. nimus, evacuata instítutione eorum, utpote jodígnorum, qui furioso, sieut dixinius, curaco praebere negiexerint, ita tainen, ut cetera testamenti capitula tu sua inaneant firmitate.
por una deuda, en cuanto se probare que es abonado el que fué rogado. Mas esto, que disponemos respecto al afianzamiento, queremos que se refiera solamente á, tos desceúdienses varones. § .—Si alguno de los descendientes hubiere sido convicto de haberlas prohibido i sus ascendientes hacer testamento, de suerte que, al después ciertamente hubieren podido hacer testamento, tengan ellos facultad para desheredar por tal causa al hijo. Mas si bajo el peso de la misma prohibición hubiere fallecido sin testamento alguno de los ascendientes, y estO mismo lo hubieren probado otros, ya los que son llamados abintestato á la herencia del difunto, ó juntamente con el mismo hijo, que prohibió que se hiciera al tstamcnto, 6 después de él, ya aquellos que quena tener por herederos 6 legata1O8 6 los que sufrieron algún perjuicio por la prohibición de que se hiciera el testamento, tales negocios tenmínense con arreglo ¡ las otras leyes sobre esto establecidas. § 10.—Si contra la 'voluntad de sus ascendientes el hijo se hubiere asociado con atletas 6 mímicos, y permaneciere en esta profesión, á no ser acaso que también los ascendintes fueren de la misma profesión. § 1.1.—Si ¡alguno de los susodichos ascendientes, que quisiere darle marido ¡ att hija 6 á. su nieta, y dar por ella la dote con arreglo ¡ los recursos de sus propios bienes, ella no le hubiere dado su consentimiento, sino que hubiere preterido llevar una 'vida lujuriosa. Pero si. la bija hubiere llegado á la edad de veinticinco años, y sus padres difirieren unirla á marido, y acaso por esto hubiere acontecido que ella pecase en su cuerpo, 6 que sin el consentimiento de sus padres se unió ¡ un marido, pero libre éste, no queremos que esto sea imputado fa. ingratitud de la hija, porque se entiende que lo hizo no por culpa suya, sino de sus padres. § 12.—Si alguno de los susodichos ascendientes fuere furioso, y sus descendientes 6 algunos de ellos, 6, no teniendo él descendientes, los otros cognados de él, que abintestato son llamados fa. su herancia, no le hubieren prestado el auxilio yel cuidado que corresponde, y verdaderamente hubiere sanado de tal enfermedad, tendrá él facultad, si quisiena, para escribir en su testamento como ingrato ó ingratos al hijo negligente, 6 ¡ los hijos, 6 ¡ los cognados. Mas si algún extraño viere que el que era presa de alguna enfermedad de locura estaba desatendido por sus descendientes, 6 por sus cognados, 6 por otros instituidos herederos por él, por misericordia quisiere cuidar de él, le damos licencia para diíigir por escrito un atestado ¡ los que abintestato 6 en virtud do testamento ya hecho son llamados ¡ la herencia del furioso, para que se apresuren á cuidar de éste. Mas si después da tal denuncia lo desatendieren, y se hubiere probado que el extraño, habieñdo recogido al furioso en Bu casa, cuidó de él á su propia costa basta el. fin de la •4ida del mismo, decretamos que el que le presto auxilio y cuidado al furioso, aunque sea un. extraño, entro en la sucesión da él, quedando invalidada, como de indignos, la institución delos que, como hemoadicho, hubieren desatendido prestarte al fu-
rioso sus cuidados, pero de suerte que subsistan
§ 13.-.-Si unum de praedictis parentibue in ca-
en su vigor los demás capitules del testamento. § 13.—Sj aconteciere que uno de los susodichos
't El odd, Ha'nt., Y TriL cád, ¡)amb. (4) 5P.1lU8
(5) teatamento val attquorum, el cód. ¡lomb.; tes&anento vet el ailquo, Trid. (8) El cód. Haml., y Trid.; anam domna, por ana domo,
'bJbuerit, Por., ' ConI.
t.7'j, Drd 80 doba leer conjugare.
y Cont.
ÑOÉLÁs. —JONsTTTUó1ÓN ó3til
ptiviaLe det.ineri• Óontigerit, el eius liben, sive omnes sive unus, non festinavenint eum redimere, si (1) quidem valuerit calamitatem captivitatis evadere, ni eiús sil poteslaLe irum liane causam ingratitudinis testamento suo velil adscribere. Si autein por liberorum negLigentiam vol contentuin non fuenit liberatus, el in cáptivitate decessenit, tilos ad suecessionem eius venire non patimur, qui (2) non fst.inavrunt eius redemtionem (3) procuraré, sed omnibus liberis in hoc negligentibus res universas ab eodem derelictas (4) ecclesiae civitatis, ex qua oritur,, applicani, inventario scilicet sub publica .attestatfone celebrando, no quid ex ema facultatibus pereat, ita UI, quidquid exinde ad ecclesiam perveneril, captivorum redemtioni proflciat. Sed hapc qúidem quantum ad personas dieta sunt, quas exheredare non Iice, nial ingratitudinis causas acribi el approbani (5) contigeril. Occasionem sut" nobis ad generalem legem promulgandam haeci praesens causa noBctur obtulisse. Sed universaiiter iubeinus, UI, aulle, qui in ciplivicate detentus fueril, ¡iberos non .habuerit, el aliis, qui ad eius hereditatem vocati sunt, eum redimere non festinantibus,. in captivitate defunetus fueril, nullus ex •iis, qui neglexcrint, ad hereditatem eius perveniat, licet ante cativitatem testameatum forsan ab eo fuisaet conscniptum, in quo ruemoratas personas. acripail. heredes, sed hic (6) quoque institutione heredum infirmata, et ceteristesIamenLi capitulis in suo robore perinanentibus, substantiae talium personarum simili modo ecclesiis civitaturn, ex quibus orti sunt, applicentur, el nullis (7) allis cauala, quam in captivorum redamtionibus expendan•tur, ut, unde illi a suis non sunt redemti, aliorum
38
ascendientes está retenido en cautiverio, yana descendientes, ó todos, ó uno, no se hubieren apresurado It rescatarlo, si verdaderamente hubiere logrado evadir Ja calamidad del cautiverio, esté en su potestad consignar en su testamento, si lo quisiera, esta causa de Ingratitud. Mas si no hubiere sido librado por negligencia 6 menosprecio de los descendientes, y hubiere fallecido en el cautiverio, no consentimos que vayan It SU Sucesión los que no se apresuraron It procurar su rescate, sino apliquense It la iglesia de la ciudad, de que esoriundo, todos los bienes dejados por él It todos los descendientes que son negligentes en esto, debiéndose, It la verdad, formalizar inventario en público atestado, para que no se pierda nada de sus bienes, de suerte que se aproveche para la redención de cautivos Lodo lo que de aquí fuere Ii. poder de la iglesia. Mas quede ciertamente dicho esto en cuanto It las personas, que no ea licito desheredar, sino si aconteciereque
se escribían y se probaban. Las causas de ingratitud. Mas se entiende que esta presente causa es la que nos ha dado ocasión para promulgar una ley general. Pero mandamos en general, que, si el que hubiere estado retenido en cautiverio no tuviere descendientes, y, no apresurándose It redimirlo- los demás que son llamados It su herencia, hubiere fallecido en el cautiverio, no vaya It su herencia ninguno de los que lo hubieren desatendido, aunque acaso se hubiere hecho por él antes del cautiverio el testamento en que instituyó herederos It las mencionadas personas, sino que invalidada también en este caso la institución de herederos, y subsistiendo en su. vigor los demás capítulos del testamento, aplíquense de igual modo It las iglesias de las ciuredemtio procuretur, el ipsorum quoque animae dades, de que son oriundos, los bienes de tales perex hac causa piissima subleventur. Roe eodem ob- sonas, y no se gasten en ninguna otra cosa sino en servando, et si aliam extraneam personam ante la redención de cautivos, de suerte que con lo qtu captivitatem seripserit (8) .beredem, el illa seiens, ellos no fueron redimidos por los suyos se procure se ab eo heredem acniptam.. eum redirnere a cala redención de otros, y por esta piadoalsima causa ptivitate negiexenit. Hano autem poonam contra sean también favorecidas las almas de los mismos. ube valore iubemus, qui octavum et decimum suae Debiéndose observar esto mismo también si antes aetatis annuin complevenint. Iii huiusmodi vero del cautiverio hubiere instituido heredero It otra causis, quando pro captivorum redemtione necespersona extraña, y sabiendo ésta que habla sido sarium fuenit daro pecunias, si quis proprias pecuinstituida, heredero por él, hubiere descuidado renias non habuerit, licentia cnt si, si memoratae ¡lit dimirlo del cautiverio. Pero mandamos que esta aetatis, rnutuandi pecunias, et res mobiles vol inipena tenga validez contra los que hubieren cummobiles supponendi, sive propriae ipsius amI, uve plido dieciocho alba de edad; Mas en tales casos, iltius, qui in captivitate detinetur, quoniam in praecuando fuere necesario dar dinero para la redendictiB omnibus, quae pro eaptivorum redemtione ción de cautivos, si alguno no tuviere dinero prodata vel expensa probabuntur, contractus huluspio, tendrá licencia, si fuera de, la mencionada modi tanqusm a person,a suae potestatis el legiedad, para tomar en mútuo dinero, ó hipotecar los bienes muebles 6 inmuebles, ya si fueran própios de timne aetatis factos, ¡te firmes case decerninius, nullo ola, qui cum huiasmodi personis in memora- él mismo, ya si del que está retenido en cautiverio, porque respecto It todas las susodichas cosas, que se tis causis que praedictum est modo coritraxorint, praeludicio generando; necesaitateni sellicet ha- zobare.se dieron ó se gastaron para la redención bente cautivos, decretamos que tales contratos sean 00, qui ex captivitate redienit, tales contraotus ratos : habere, et oís tanquam aula. dehitis de tal modo firmes como si hubieran sido hechos por persona de propio derecho y de edad legal, sin obligan. que se bes haya de originar ningún perjuicio It los que por las mencionadas causas hubieren contratado, del modo que antes se ha dicho, con tales personas, teniendo, por supuesto, necesidad el que hubiere vuelto del cautiverio de tener como válidos tales contratos, y de estar obligado It ellos como It deudas propias. 14.—Si alguno de los susodichos ascendientes, § 14.—S1 quia de praedictis parentibus ortbodoxes constitutus sensenil suurn fihium vel liberes siendo ortodoxo, viere que su hijo 6 sus .descendien(1) nl si, BM.. (2) El cdd. lfamb.; quia, las ed. (3) El cód. Ramb., y TM.; ctttu, adicionan Port., y (4) El cdd. Ramb.; Ñlietu ¿,g
ti» causa ubi et approbari, el cód. Hamb.; causas ahí el approbat. Trid- eansas ubique approbarL, Port., y Cont. (6) El cdd. damb.; hsc, ¡as cd. (1) in nuilha, BM. cd. escercoapada. (5) El cdd. ¡!amb.; icripait, ¿nc cd.
1
3S8
1OELAS.—O0NSTITtYOIóN cifl1
non lease catholicae 1%dei neo ja saerosaneta eco le&¡a coLntnunieare, in qua ornries beatsstiw patriar.
tez no sonde la fe católica, ni comulgan en la sacrosanta iglesia, en que con una sola aspiración y en concordia predican la recli4lcna fe todos los hestisiruos patriarcas, y es iahido que abrazan ó recitan la doctrina de ¡os cuatro santos sínodos, de Nicoa> de Constantinopla, primero de Efeso, y de Calcedonia, tenga liconcia para declararlos ingratos y desheredarlos en su testamento priucipalisimainente por esta causa. Y esto ciertacueñte lo dpcretamos como causa de ingratitud. Mas mostrando previsión general paTra los descendientes católicos, mandamos, quedando á salvo las leyes que ya han sido promulgadas respecto á otros herejes y en cuanto a los Nestoriános y á los •Acfalos, que se observe esto, que si alguna vez se hallaren ascendientes ó entregados al furor judáino de Nestorio, ó que abrazan la insania de los Acéfalos, y que por esto estar' separados de la coceunióci de la iglesia católica, no les sea licito jnstitur para si otros herederos, sino 6 descendientes ortodoxos y que comulguen en la iglesia catolica, ó, no existiendo descendientes,k agnados 6 cognados, que ciertamente sean católicos. Pero si acaso de los hijos unos son ciertamente ortodoxus y comulgan en la iglesia católica, pero otros estan separados de ella, mandamos que todos los bienes de Los padres vayan solamente á los hijos católicos, aunque tales personas hubieren hacho últimas voluntades disponiendo alguna cosa contra el tenor de esta constitución nuestra. Pero si después los hermanos, separados de la iglesia, se hubieren convertido a ella, óseles la parte competente en el estado en que se hallare al tiempo en que es restituida, de suerte que por razón de los frutos ó de la administración del tiempo intermedio no sufran ninguna inquietud ó molestia los católicos, que antes reteníanlos susodichos bienes, porque así como vedamos la enajenación de tales bienes, que por la parte de tos hermanos que no comulgaban posian los católicos, así tampoco permitimos da ningún modo que de aquellos, por quienes fieron retenidos, se ex jan los frutos del tiempo pasado, 6 se revise la administración. Pero si los que no comulgan hubieren perilla. necido en el mismo error hasta el fin de su vida, en este caso mandainos que los hermanos 6 los herederos, católicos, de ellos posean los mismos bienes con plenisiino derecho de dominio. Mas si ciertamente se hallare que todos los hijos son pervernos y ajenos la comunión de la iglesia católica, y se probare que ótro próximos aguados 6 cognados profesan la religión católica y comulgan en ella, sean ellos preferidos á, los hijos herejes, y sucedan en la herencia de ellos. Pero si los hijos y los pró. xirnos agnados ó cognados son extraños a la cornunión de la religión ortodoxa, entonces, si sus padres hubieren tenido ciertamente el orden de los clérigos, queremos que los- bienes de ellos pertenezcan a La iglesia de la ciudad, en que tenían su dómicilio, de suerte que, silos eclesiásticós hubieren descuidado por espacio de un año reivindicar. lcs bienes de tales personas, sea reivindicado su dominio para los recursos de nuestro fisco. Mas si Son laicos, mandamos que sin distinción »lguua vayan igualmente sus bienes á nuestros bienes privados. Lo que decretanios que rija también si tales personas hubieren fallecido no hehiendo hecho test.acnento; dehiéiidose .,hp,rvar del mnIgln(, modo todo Lo que en otras couslitucionea se ha dispuesto con-
Dmjflt tales liberi. in el iufidelitate, adicio
() Trid•; res, ontt.en1a el cód. Tfnm!i Port., y Cont. (4) vsI coguati, ornüe a L cclL 1/cmb. (5). Ei có. iiumb.; vindicare rea, ta cd. (6) Trmd.,y 2k.; iuribne, el cdd. Hamb. (?), Port.;y Cont.
chao una conspiratione et concordia fldem recLisshnaLn praedieant, et sanctas quatuor synodus, Nicaenara, Constantinopolttanam, Ephesivain prtmam et Ctialcedouensem aupLdcti seurecitare no seuntur (1), licentiam habeant (2) pro bac maxinie causa ingratos eus et exheredes jo suo seriber-e testamento. EL hace quidem pro ingratitudinis cau sa decernimus. Generalein auteLn providensiam liberis cathohcis deferentes, iubemus, salvia legibus, quae ian de ahis haereticis sunt prolatae, et circa Nestorianos et A.oep halos hace observar¡,- ut, si quando parentes inventi fuerint sive ludaico Nestorii furor¡ dediti, sive AcephaLoruni acnpleetentes insaniani et ideo -ab eccLesiae catholioae communione separati, non Iiceat eis Mios heredes stbi in&tiiuere, nisi ¡iberos orihodoxos eL ecelesiae catboiioae communicaLites, vel liberis non exsisten• tibus, agriatos vol cognatos, qui scilicet caibolici sint. Quodsi forte ex ifiUs alii quidem sunt orthodoxi et ecclesiao catboktcae eúinmunicantes, Mii vero ab ea separati, omncn parentum substantiatu ad filies tantuin catholicos pervenir sanoimus, hect ultimas voluntates huiusmodi personae • fceerjnt contra tenorem huius nostras constitutionia aliquid disponentes. Si vero postbac fratres ab ecciesia separati ad eam conversi fuerint, para eis cocupetefla instatu, ir' que inventa fuerít tempore, quo redditur, eis praebeatur, ut nultatn de fructi. • bus aut gubernatione cuedi temporis inquietudiuem ve[ molettam catholici patiantur, qui ante praedietas res (3) deunebant, quoniam huiusiuodi rerum, quas ex fratruin parte non communcantiuui catboliei posaidebant, sicut alienationein, vetamus, ita praeteritorUcn telnporum fruetus aut gubernationeni nullateuus ab bis, a quthus detenti sunt, exigivel retractar1 permittimus. Si autein uscue ad linein vitae suae in eodem errore non coui,uunicantes peruiauserint, tuna caiholicos fratres vel • heredes ipsoriiLfl pteoissitno jure dotn.lnii easdem res possidere decniiuus. Quodsi fuji quidetn oinnei perversi et ab ecclesiae eaLholiva cotnmunione alieni invetiti tuerint, aLii aut.em propinqui agnati vel cognati 4) religcouem oatbolicarn celentes el conticiunicatores essc fuerint approbati, oes hiberis haereticis antepon¡, eteorum hereditati Suc. cedere. Si vero Rberi et propinqui aguati vel co• goati ab orthodoxae religionis coniiuunione sunt extranci, tune, si quidetn sehema clericoruni pa. rentes eorum habuerint, ad ecciesiani civitatis, ubi domiciliu'n babebant, res eorutn volurnus pertinere, ¡la et, si ecelesiastici intra annale spatiurfl huiusmodi peraonaruut res vindicare (5) neglexerint, earufll dorniniutn nostri fisci viribus (6) vmdicetur. Si autern laici sunt, sine aliqua.distinotione substantias eorum ad res privatas nostras sinziliter pervenire sancirnus. Quae obiinere decerniinus, etiatn si testamento non fado tales personae decesserint; omnibus, quae contra ceteros hae-. raUcos lo aUla constitutiunibus disposita sunt, et contra Nestorianos, et Acephalos, el; alíes omnes, qui catholicae eccLesiae, in qua praedictae quatuor synodi, et patriarchae recilautur, non coto mu nicaut, et successiones eorwn. siinilitar observandis. Si enirn pro causis corporalibus cogitamus, quanto • magia pro anicnarum salúte providentia Cd nostraa SoLhcitudjni adhibenda? Save igitur otnncs memoI"
na Bk.
(2) par11t ttam coge, el cct. Uzmb. BJc. en ea
e ereotpaa; ticen-
I4OVELLS.—QONSTrUCI6N CXII
ratas ingratitudinis nausas, sive cartas ex bis, ajee Unain qurtrniheL pareriLes in ttiLaiiierio SUC ir'seruri u r, CL eutipu heredr-is liorni nataul vel noiiinatas causas, Ve uii:im e- hrs verarn esse mor'SIraveri ,Jt. LesLarfleci.u1fl suani habere iirw Itateuri d-eeruimti. Si autein Iriiic observata nuu fuerint, nuliuru exliere(latiS liberis praeiudleruiu generar!, sed &1uantuio ad institutiolleLu hereduin pertiflel testarucuto evacuato, ad liarer'tuILi herediiaiem Iiheras tauquam ab iIiLesLuo ex aequa parte, pervenire, no liberi liben falsis aceusationibus co,jdemnentur, val alíquarn circumcriptiouem ir' parerltuLfl substantiis patiantur. Si Lamen (1) conhigerit in quibusdarn ialibus testarnentis quaedani - legaia vel fideieutnrnissa, aut lihertates, aut tut.oruiu daíiones relinqui, ve qciaslilw-t alia capitula concessa, Igibus itoini riari, ea orn rija iubeiii us ad tu pien, eL dan uit6, quihus fuerint derelicta, et tanquain ir'- hoc flOr' ruriSsucfl obtirieat testainenlum. Et hace quideixi de parentuin ordinaviinus testameutis.
389
Ira los demás herejes, y contra los Nestorianos, y los Acéfalos, y todos los dk-!abáá que no toiiiUIgsu en la iglesia catolicu, en la que se prulesa la doctrIna de los cuatro susodichos eiuodos y de los patriarcas, y
tarl)I)téri COLiLI sus 4$ue5res. Porque si nos preocupamos de los negocios ixiaterialee, ¿Con cuanta
más, razon no se ha do aplicar la previsicu de nuestra solicitud it la salvacion de las almas? As!, pues, si los padres hubieren escrito en su testamento todas las mencionadas causas de imigratitud, ó algunas de ella, ó una sola cualquiera, y lots herederos instituidos hubieren mostrado que la causa ó causas expresadas, ó una- de ellas, eran verdaderas, decretamos que tenga su fuerza el testamento. Mas si no se hubieren observado estas disposiciones, no Se les origine niugOri perjuicio it los hijos desliere. dados, sino que invalidado el teslamnento en cuanto se refiere it la instirucion de herederos, vayan los hijos a la herencia de sus padres por partes iguales como abintestato, a fin de que los hijos no sean cdndenados por falsas acusaciones, ó sufran, algún fraude en los bienes de sus padres. Mas si aconteciere que en algunos tales testamentos se dejan al. gunos legados o fideicomisos, ó libertades, ó nomn. bramientos de tutores, ó se disponen algunas otras cosas permitidas por, las leyes, mandamos que todo esto se cumpla, y se les den las cosas it quienes hubieren sida dejadas, y que valga el testamento como si en esto no hubiera sido rescindido. Y esto ciertamente heniios ordenado sobre loa testamenitos de los ascendientes.
Cap. IV
Captu10 IV
lustum autern perapexirnus el e contrario de Jiberoruin testamellus hace eadern cum aliqua distinitione disponr'rC. Suiciinua itar4ue, non licero liberia parenLes BUOS praelerire, aul quolibet modo rebus (2) proprds, ir' quibus ha bent testandi 1itentiam, eus on-tnino alienare, nisi causas, quas enumerabirnus (3). insuts testarnentis specialiter norninaverint. tías autem esse decernimus:
§ 5,—Si contigerit ant (5) virum uxori suae ad interituin ant alienationein aten tis daro venenum, ant UxortLfl manto, ve] alio modo alterum vitae alLerius insidiar, tale q'uideín, ulpote publicuru enman coiistituww, securidura legos examinan, el viii di 'tain iegi ti iii tu ti pi-olliereri dererri ini us, 1 ¡ beris autem esse 1 ice. tiam nibil in anis testaineritis de fauir,anhi illi persoriae relinquere, quae tale Siielujg 1aoc1trxr con iuislsse.
Mas nos ha parecido justo disponer también por el contrario respecto a los testarijentos de los hijos esto mismo con alguna distinción. Así, }'UCS, mandamos que no les sea licito it los descendientes preterir it sus ascendientes, ó de algún modo hacerlos completamente extraños it los bienes, sobre los que tienen facultad de testar, it no ser que hubieren designado especialmente en sus testamentos las causas que enumeraremos. Y decretamos que estas sean; § 1.—Si los ascendientes hubieren entregado it sus descendientes para que pierdan la vida, excepto, sin embargo, si por causa que se conoce que se refiere it la majestad. § 2.—Si se i.rrobare que los padres atentaron á la vida de sus hijos con venenos, ó maleficios, ó de otro modo. § 3,—Si el padre hubiere tenido ¡lícito comercio con su nuera ó con la concubina de su hijo. § 4.—Si los padres les hubieren prohibido it sus hijos hacer testamento de bienes sobre los que henon facultad de testan; debiéndose guardar, por supuesto, en Cuanto it la prohibición de tales tesl,amontos todo lo que hemos distinguido respecto it la persona de los padres. § 5.—Si hubiere acontecido ó que al marido le dio it su mujer un veneno para su muerte 6 para la euajeuación de su juicio, ó la mujer al marido, 6 que de otro modo el urjo atenta á la vida del Otro, mandamos que tal hecho, comino que Crertsrneritees entinen público, ssa examinado con arreglo it las Joyos y reciba el legitimo Cast.Igu), pero que tengan lieen'ia los hujca para rio dejarle art sus testinten_ tos nada de stis hiries it la persona que so conozca
§ 6.—Si liberia val uno ex his in fu raro constitu-
§ 6. —Si hallaridese presa da furorloshijosónno
§ 1.—Si parentes ad interitum vitae liberos anos tradiderint, citracausani tamen, quae ad maiesta1am pertiriere cognoscitor. 2.—Si venenis, ant maleficlis, ant alio modo parentes filiorum vitae insidiati probabuntur. § 3—Si pater nurui suae aul eoncubinaefihiisu¡ sese miscuerit (4). § 4.—Si parentes filios snos testainentuni condere prohibuermnt ir' rebus. iri quibus haberit tetandi Iicentiacn; oinnibus videlicet ir' huiusinodi testamnentorurn prohibitione servandis, quae in parentum persona diatinx.u.uus.
() EL ró'L. J/amli., ,, TrjiL; vero. Po'-l.. y Coet.
(2) El cód. HamO., y 'ul.; a rebus, Port., y Cont. (2) La cd. Sohoeff. euumsravhmug, el cód. llamé., y las cd.
que cmirfletlÓ tal delito.
(4) ELcdt. llamé 1mmi.cuerit, en lugar de mutearit, se le lee en ¿as cd. (5) El cód. Hamb., Trtd., y Por¡.; autem, las cd.
t:lgo
NOVELAS.—OONSTTTUcflÓN CXit
te, parentea coa curare neglexerint, omnia et hic observari praecipimus, quas de parentíbus funiosis superius d.tspoauiiuus. § 7.—Bis casibus etiarn eladem captivitatis adiungimus, in qua si liberes deuneri, el per parentum contemium vel negligenuarn non redemtos ab hac luce transiré coiitigerit, nuliatenus sorum parentes ad facultates perveniant liberorun, de quibus fUji &estark potueraat, sed omnia in hoc quoue capitulo serventur, quae et de parentibus, ve[ coguatia atque agnatis, qui ab intestato ad tabum personaruni a lorvocauiur,aut de extraneis acriptis heredibus supra censuimus. § 8'—Si qui.s de praedictis liberia ortbodoxus constitutus senserit suum parentem 'vsi parentes non casa catboiicae (¡de¡, hace et in eórum persona tenere, quae.supra de parentibus iussimus. § 9.—Si tales igitur causas, 'vsi cartas, 'vsi (1) anam ex bis -liberi suis testamentis insripseriut, et soripti ab cia (2) heredes aut omnes, ant cortas, aut unam ex bis probaverint (3), testamentum in sus firmitate manera praecipimus. Si autem baec (4) non fueniut observata, nutlam viin buivamodi testameatum, quantum ad inatitutionem heredum, habere sancitnus, sed rescisso testamento eis, qui ab intestato ad hereditateni defuncli 'vocautur, res eius dan disponimus, legatis videllcet, vel fideicommiasis, et Libertatibus, et tutóruni dationibus, seu (5) allis capitulis, sicut superius dictum esta suam obtinentibua firmitatem. Si quid auteni pro legatis siTe fideicomrnissis, aut (6) libertatbus, aut quibuslibet (7) aliis capitulis in aflis legibus jnventum fueniihuic constitutioni contrarium, beo nullo modo volumus obtinere. Et bac quidem exheredationis aut praetenitionis poenae quanium id ingratitudinis causas contra praedictas personas statuendae sant; si quae autem ex his inter crimini reputantur, earum actores .• (8) etiain alias posrisa sentiantiegibus deRnitas.
de ellos, los padres dejaren de cuidarlos, mandamos que también en este caso Be ubaerve todo lo que antes hemos dispuesto respecto A. los padres que padecen- furér. § 7.—Aftadiuios también A. estos casos la desgracia del cautiverio, y si aconteciere que en él están retenidos los hijos y que no redimidos por menosprecio ó negligencia de los padres fallecen, no lleguen de ningún modo sus padres A. tener los bienes de los hijos, sobre los que los hijos hablan podido testar, sino guárdese también en este caso todo lo que respecto A. los padres, o a los cognados y agnados, que abintestato son llamados A. los derechos de tales personas, ó en cuanto A. los extraños instituldós herederos, hemos dispuesto más arriba. § 8.—Si algunos de los susodichos descendientes, que sea ortodoxo, hubiere observado que su ascendiente ó'sos ascendientes no son de la fe católica, rija también en cuanto á la persona de ellos lo que más arriba hemos dispuesto respecto A. los padres. § 9.—Si, pues, los hijos hubieren consignado en sus testamentos tales causas, 6 algunas, ó una sola de ellas, y los herederos instituidos por ellós las hubieren probado todas, 6 algunas, 6 una sola de ellas, mandan-ios qué el testamento subsista en su vigor. Mas si no se hubiere observado esto,, mandamos quetal testamento-no tenga validez alguna en cuanto A. la institución de herederos, sino ue disponemos que, rescindido el testamento, sal-e s s den los bienes del difunto *i los que abintestato son llamados A. la herencia de él, teniendo, por supuesto, su vigor los Legados, 6 loa fideicomisos, y las libertades, y loí nombramientos de. tutores, ó los demás capítulos, según as ha dicho más arriba. Pero si respecto A. los levados, 6 fideicomisos, 6 libertades, 6 otros- cualesquiera capítulos se hallare en otras leyes alguna cosa contraria A. esta constitución,queremos que deningún modo tenga ella validez. Y estas son ciertamente las penas de desheredaciÓn 6 de preterición que han de estar establecidas contra susodichas personas en cuanto A. las causas de ingratitud; mas si algunas de ellas son contadas entre los delitos, sufran sus autores las otras penas establecidas en las ieyes.
Capitulo y
Cap.V Base autem disposuimus, ut et parentes et filos
a testainentorum intunia Liberes reddamus. Cate-
mm si qui heredes fuerint nominati, etiam si certía rebus iussi fuerint esas content.i, in hoc (9) testamentum quidem nullatenus solvi praecipimus, quidquid autem minus cia legítima portione relidom est, hoc senundum nostras alias legos ab he redibus implen. Sola enim est nostras serenitatis intentio, a parentibus et liberia iniuriam praeteritionis et exheredationis auferre. Considerare namque debent parentes, quia st ipal fflui fuerunt, et eadem a suis parentibus speraverunt, et similiter qui nuno 11111 aunt, debent studere parentum animes sanare, quia et ipsi parentes fien desiderant, et a suis'fihiis optant honoran. Unde et constat ad utniusque partís utilitatem atque cautelam praesentem legem fuíaze prolatam, quam ex bac oecasione promulgandam case perspeximus. la aiiquo autem negotio disceptan tea invenimus, J?ulche(1) RL cdd. Jlamb., y Trid. aut Port. g Cont. (2) RL cdd. ¡lomb ; etsdem, 1as cd(5) ant Celtas ex bis val uiiam approbaverint, ci cddzc fl'amb.; 'nJçr estar ia ant omnes corta ant unani ex bis probav&iflt.
(4) ,EL edd. aam&.,g La d. Scho; Iiaae omnia, ¿as cd.
Mas hemos dispuesto esto para librar de injuria en los testamentos así A. los padres como A. los hijos. Pero si algunos hubieren sido nombrados herederos, aunqué se les hubiere ordenado que se contentaran con ciertos bienes, mandamos ciertamente que de ningún modo se invalide el testamento en este punto, pero que todo lo que se les haya dejado de menos que su porción legítima se lea complete por los herederos con arreglo A. nuestras otras leyes. Porque es la sola intención de nuestra sereniJ estirpar por, parte de los padres y de los hijos la injuria de la preterición y de la desheredación. Pues deben considerar los padres que también ellos fueron hijo, y esperaron lo mismo de sus padres, 6 igualmente los que ahora -son hijos deben procurar respetar las intenciones de sus padres, porque también ellos desean llegar 8. ser padres, y quieren ser honrados por sus hijos. Por lo cual, es también evidente que fuá promulgada para utilidad y segu. (5) et. Bis.
(8) EL cid. ¡aml' , y 7',J4,. st, Port., y ConL,
(7) EL cód. Hamb., y Trid.: st tfltornm dationtbus insei ten antes de ant qnibnsllbet, Port., y Cont. (8) EL cód. Bamb.; sectores, ¿as ed. (9) EL cód. Hamb.; contentI, hoccian, las ed.
NOVRL&S.—OGNSTITUOIÓN
riam (1) fihiem gratam quidem a sua genitrice fuisse dictam, exheredatam autem testamento noridnatam taro in paternis,quam in materuis facultatibus. Et talem quiderri seripturam, quia dolo eam et machi narione .quorun dam corn positam fuisse comperim.us , nuUo modo permisimus obtinere, filiam autem heredem patria ac matris iussimus fl or¡, sicut et in seriptis prolatnrn super hac causa nostrum manifestat arbitrium.
§ 1.—Meminimus insuper legem a nobis fuiase prolatam, por quam iüasimus, milli penitus 0550 Iicentiam corpora defunctorum debiti gratia detinere aut impedimentum ecrum facere sepulturae. Sed ¡o praesenhi quendam cognovimus cuiusdam mortul genitorein a sepultura sui fui redeuntem nomine debiti tenuiase, ideoque pium eL humanum 0680 perapeximus, talem erudelitatem bac lego piissima coercere. Sancirnus itaque, nulli penitus caso licentiam aut heredes, aut parentes, aut liberos, ant coniugem, ant agnatos, aut cognatos, aut alios afflnes eius, aut fideiusaores ante nevera diorum spatium, in quibus videntur lugere, conveniendi, ant quocunque modo inquietandi, ant ahquam admonitionem eis offerendi, ant in iudicium eos vocandi sive debiü gratia, quod a defuncto descendit, sive alterius cuiuscunque causae nomine ad momoratas personas apecialirer pertinentis. Si vera ¡otra novem dierum spatium aliquis ausus fuerit quamlibet de praedictis personis aut convenire, aut aliquam cautiouem seo promissionem vel fldeiussionem ab ea exigere (2), hace omnía invalida ease decernimus. Post novem autem dierum exoursum, si quis contra tales personas aliquas babera putaverit actiones, esa secundum legos exerceat, nullo videlicet praeludicio actoribus ex boe intervallo cirea temporalem praescriptkmem ant in alía quacunque legitima aflegatione penitus generando.
Cxix
391
ridad de ambas partes la presente 10)', que con esta ocasión hemos considerado haber de promulgar. Mas conociendo de otro., negocio hemos visto que Pulqueria, que ciertamente habla sido llamada por su madre hija agradecida, fué, no obstante, expresamente desheredada en testamento, así de los bienes paternos, como de los maternos. Y como ciertamente hallamos que tal escritura fué hecha por dolo y maquinación de algunos, no permitimos de ningún modo que tuviera validez, sino que mandamos que la hija fuese heredera del padre y de la madre,'según lo manifiesta también nuestra sentencia proferida por escrito sobre este particular. § 1.—Recordamos además que por nosotros fué promulgada una ley, por la cual mandamos que na-die absolutamente tuviera licencia para detener por causa de deuda los cuerpos de los difuntos, ó para poner impedimento al sepelio de los mismos. Pero alpresente hemos sabido, que el padre de uno que había fallecido había sido detenido á titulo do. una deuda al regresar del enterramiento de su hijo, y por ello hemos considerado que era piadoso y humano reprimir con esta piadosisima ley tal crueldad. Mandamos, pues, que nadie absolutamente tenga licencia para demandar, ó de algún modo molestar, a los herederos, 6 padres, 6 hijos, ó cónyuge, ó agnados, ó cognados, ú otros afinos de él, ó fiadores, antes del espacio de nueve días, en que se considera que están de luto, 6 para presentarles alguna citación, ó para llamarlos á juicio, ya por causa de una deuda, que provenga del difunto, ya it titulo de otra causa cualquiera que especialmente se refiera it las mencionadas personas. Mas si dentro del espacio de los nueve dios se hubiere atrevido cualquiera 6 it demandar A una de las susodichas personas, ó A exigirle alguna caución 6 promesa 6 fianza, mandamos que todo esto sea nulo. Perodespués del t?anscurso de los nueve días, SL alguien creyere que tiene algunas acciones contra tales personas, ejercítelas con arreglo it las leyes, sin que, por supuesto, se les haya de originar it los actores con este intervalo absolutamente ningún perjuicio respecto A la prescripción temporal 6 en cuanto it otra cualquier alegación legítima.
Cap VI
Capitulo VI
.d hace (3) aliud capilulum ad pecuniae constitutionem sen promissionem respiciens bac lego praevidimus definire. Sancimus igitur, si quando aliquis aut pro se, aut pro alia persona pecuniam constituerit vol epoponderit, dicena forte cuicunque: Satis tibifaeo, sum lo quantitatern, quam dixerit (4), inedia omnibus obligan, at.que promissionem seu sponsionem auam adimplere, eL debitum compelli persolvere. Si quia autem dixerit: Fiel tibi satis, a me, et ab jito et Lito, luis quidem, quos nominaverit, non consentientihus, nullum ex tau voce fieri praeindicium, sed nec ipsum, qui bco dixerit, pro filia personis, qoas nominaverit (5), aliquam exactionem sustinere, pro se autem, quod aecundum leges debere nionatratus fuerit, pro rata tantum portione persolvere. Si autem dixenit Fiel tibi satis ant a me, aut ab Lito el (6) ¿ho, tuno nominatia quidem simili modo non consentientibus nul. mm fien praoiudicium, ipsum autem, qui, bco promisenit, integrum quidem debitum cogí parsolvero. Si quia autem dixerit: Fiel tibi salís, eum -WI ver-
Además de esto, nos ha parecido conveniente definir en esta ley otro capitulo que se refiere it la constitución 6 it la promesa de dinero. Mandamos, pues, que si alguna vez alguien hubiere constituido ó prometido ya por sí, ya por otra persona, una cantidad de dinero, diciéndole acaso A cualquiera: Yo te satisfaré. quede él de todos modos obligado it la cantidad que hubiere dicho, y cumpla su oferta 6 promesa, y sea compelido it pagar ¡& .'deuda. Mas si
(1) Puleherrimam, el cód. Hamb., JWd. • y Port. () EL aóc. ¡Iantb.; ex$gere ab es, las cd. (3) El cdd. Hamb.,y TrtcL; boe, Port., y Co,U.
hubiere dicho: Se te satisfará por mi, y por éste y por aquél, no prestando su consentimiento los que
hubiere nombrado, no se siga perjuicio alguno por tal manifestación verbal, y ni el mismo que hubiere dicho esto sopórte exacción alguna por aquellas personas que hubiere nombrado, pero pague por sí solamente A prorata lo que se hubiere demostrado que debe con arreglo it las leyes. Pero si hubiere:
dicho: Se te satisfará ó por mi, 6 por aquél y aquél,
en este caso no prestando ciertamente, del mismo modo su consentimiento los nombrados, no se ori-
gine ningún perjuicio, pero el mismo que hubiere (4) Rl cód. llamE,.; dixit, las ed. (5) EL e$d. Ramb.; nominaib, (5) sut, 8k.
(as cd.
392
N0VRLA.---QONSTI1UOIóN 011
bo, nL impersonaliter dicto, tanquam si nihil promiserit. ¡la ah ornnÇexatjone liberum servan, si quaiu autein contra noI-njiatag personas putaverit siM actlonern colnpetere, eain secundum legos adversiig coa pruponera, et leguui (1) auxilio pqrpotiri. -
prometido esto sea verdaderamente obligado pagar integra la deuda. Mas si Iguieui hubiere dicho: Se te su2isJ'ará. él, con tal rxprrión, como dicha
Ept1ogu
Epilogo
luiperaonaltnente, quede libre de toda exarc'Ofl, corno si nada hubiere promelido, pero si juzgare que contra las nombradas personas le coiiipee alguna acción, ejercit.t'la contra ellas con arreglo •á leyes, y disfrute del auxilio, de las leyes.
Haec autem .obtjnere sancimus jfl causis orn nibus, quite nondum iudiciali séntentia vel amicabili COnventione sopitae sunt, parena (2) carssime atque amanti.ssime. Celaitudo itaque tun praeentem nostri numinis (3) generalem constitutionefll edictis quidem in hac regia civitate more solito proponendis, praeceptionibus autein ad provincia. rum rectores dirigendis ad ornniutn liotitiam faciat perveni re. Dat. Ka!. Febr. Constantjnop. imp. DN. IUST1 NIANI PP. Aug. auno XV., post BASILU V; C. Cons. [542.]
Pero mandarnos, carísimo y amantisimo padre, que estas disposiciones sean aplicadas en todos los casos que no fueron terminados por sentencia judicial ó amigable convenio. Por tanto, haga llegar tu excelsitud k conocimiento de todos la presente conétitución general de nuestro núrnen, exponiendo ciertamente en la forma acostumbrada edictos en esta real ciudad, y dirigiendo órdenes á los gobernadores de las provincias. • Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Febrero, en el aflo décimo quinte del imperio del se-"
CONST. CIX (4)
CONSTITUCION CIX
UT NEQUE MILES, NEQUE FOEDEaATUS oasaavzT - DOMU1 PRIVAIAE AUT POSsEssIoyJ ALICWUS
fior JUSTINIANO, Augusto perpótuo. después del consulado de. BASILIO, varón muy esclarecido. L542.1 DEQUE NINGÚN MILI1'AR N-1 FEDERADO SIRVA EN CASA. PRIVADA.
(5)
6 EN LA POSESIÓN DE ALGUIEN
(Gori. Vil¡. tit. e.)
(Colección Vil¡. titulo 9)
Imp. IUSTiNANIJS Aug. TUSODOTO (6), Oriena1íum Praeororwn Pro efecto.
Et Emperador JusTiNiANo. Augusto, á Ta000TO,Pre- fecto de tos Pretorios de Oriente.
Praeia.tio
Prefaoio
Cum domini deibenevolentja ad custodiam nostrorum s'ibiectorurn militarium rerum ineipit nrdinatio. Ris enim providentia del dispositis, bavbarorum quidem incontinentia refrenatur, rel publicas vero res augentur (7. EL quoniam aliqul proprias salutis pro nihilo facientes rationem milites et fue deratos, qui d&oent pro libertate reipublicae contra inirnicos cortara, praesumunt subtrahere eL in privatas suas occupare utilitates, praevidimus por praesentem legem nostram omnibus interdicere, ut nullum (8) de cetero praesumant militem JEI quocunque relatum numero ant foederatum subtrahere, et in sua domo ant in propriis habére possessionibus (9) Pro quibus nos multes sustinemus labores; exercentur. enim el militant, ut eommunibus utiles sint r.ebus.
Con la benevolencia del seilor Dios comienza para seguridad de nuestros súbdito la ordenación d los asuntos militares. Porque arreglados estos por providencia de Dios, se refrena ciertamente la incontinencia de los bárbaros, y. se fomentan los bienes de la república. Y como algunos no teniendo para nada en cuenta su propia salvación se atreven á substraer á militares y federados, que deben combatir contra los enemigos por la libertad de la repiblica, y ocuparlos en sus conveniencias particulares, hemos determinado prohibirpor medio de nuestra presente ley á. todos, que en lo sucesivo se atrevan á. substraer á militar alguno comprendido en cualquier cuerpo, 6 á federado, y á tenerlo en su casa ó en sus propias posesiones. Por ellos soportamos nosotros muchos trabajos; pues se ejercitan y están en la milicia, para que sean útiles á. los negocios del común;
Cap. 1
Capítulo 1
SioL igitur omnes scientes,qui milites aut foede-
ratos aliquu.e in suis habent domibus aut possesslonihus aUt. (10) qualkereunque ohservantes, etquas-
dam rius proprias implenues utilitates, quod, nsi intra trigwta dierum dilationem, computandorum (11])ab insinuatione per loca praesentis nnstrae disp'ÓslLIonis, coa expulerint, substantiae quidem (1) El od. ¡!amb.: legis. loe cd. (2) pster. el Iia,nb.. y Trid. (3 noiiiftls, el cck& U" mi l ., j Trid. (4)
El £exW Qrio -Noe!a CXVI.N
e" A hnn. (a) 1'beodoslo, ¡)ç)r
.'e
halla en
lid,
(7) 7rr.f., y
y
ScrlmQ.—Aihon. XX. 3.—En los Ha-T. 7V1I. 8, hay sota
flIfle la hruc,—La ,ersjón ¿nslna
Sepan. pues, todos, los que tienen algunos militares ó federados en sus casas ó posesiones, 6 morando de otro cualquier. modo. y empleados en algunas conveniencias propias de ellos, que si no los hubieren expulsado dentro del término de treinta dias, que se habrán de computar desde la publicación de nuestra presente disposición en las local¡-
ce qloada.
(5) El cód. Iiamb.; obeervetur, (as cd.
(8 nulil
augetur, el cód. Ifarnb., y Cont. -
-i róti. ¡Mmb
(9) tu prnl'rI*s habereDusaeBSlOneS, el cód. Hamb., y Trzd.
(lO) ant.
nrnllela Rk.
(11) computatos, el cód. ¡lomb.; computatsm, Trid.
NDVELÁØ,—CONSTITUCIÓN
habentium sos aut retinentium publicationi sub¡setas, fisco applicabuntur, ipsi vero et dignitatibus et militiis, quas habent, expellentur, milites vero et foederat.i, qui eje post dilationein observaverint non solum militia apoliabuntur, sed etiam ultima sustinebunt supplicia. Scientibus etiam uniuscuiusque provinciae ¡udicibus, quia, si aliquii inveniantur ¡u bela, quas sub his suut exaetoribus aut cónvictoribus aut personis aljquibus (1) ant dominiis, aut possessionibus, ant quibusLibet propriis utilitatibus permanentes, et non ceberiter jatos(2) comprehenderint et suppliciis subdiderint, et milites quidem ad numeros suos transmittant, in quibus militant, foederatos vero ad proprias optiones, ¡psi decem librarum auri poenain exigentur, et insuper exsilio tradentur, utpote nostras iussiones praesumentes negligere. Nerno igitur noque divino quodam typo de hoe forsan facto, neque praeceptis iudicum utatur, noque aliquis nostrorum iudicum huiusmodi aliquos typos aut praceptiones iudicum suscipiat, sed cum omni celenitate miliantes quidern ad proprios numeros, foederati vero ád anas optiones revertantur, et pro comminibus certent rebus; nulio enim modo de estero conoedimus nostros milites aut foederatos in quibusdam omnino privatis u tilitadbus occupani.
cxli!
393
dados, serán ciertamente aplicados al fisco, sujetos á confiscáción, loe bienes de los que los tengan ó los retengan, y ellos mismos serán expulsados así de las dignidades como de las milicias, que tienen, y que los militares y los federados, que después del plazo les hubieren servido, no solamente serán des.
pojados de su milicia, sino que sufrirán también los últimos suplicios. Teniendo también entendido los jueces de cada provincia, que, si en los Jugares, que dependen da ellos, se hallaran algunos que permanecen al servicio do los recaudadores 6 de los que están con ellos, ó de algunas personas, 6 de dominios, 6 de posesiones, ó de algunas conveniencias particulares, y no los prendieen inmediatamente y los sujetaren á los suplicios, y no enviasen ciertamente á. los militares á los propios cuerpos en que militan, y á los federados á sus propios puestos, se les exigirá á ellos mismos la pena de diez libras de oro, y serán además enviados al destierro, como por atreverse á desatender nuestras órdenes. Asi, pues, nadie se valga ni de alguna divina disposición dada acaso sobre esto, ni de mandatos de loa jueces, ni ninguno de nuestros jueces acepte disposición alguna de esta naturaleza 6 tales mandatos de jueces, sino vuelvan ciertamente con toda celeridad los que militan á sus propios cuerpos, y los federados á sus puestos, y combatan por el bien común; porque de ningún modo queremos que en lo sucesivo se ocupen nuestros militares 6 federados absolutamente en ninguna conveniencia particular.
Epilogna
Epilogo
Quae igitur placuerunt nobis et por praesentem manifestata sunt legem tua eminentia praeconoseens, ¡u bar, quidem felicissima civitate edictis secundum morem propositis, in proviriciis vero praeceptionibus deti natis omnibus manifesta conetituero festinet. Dat. Id. Apr. Constant. imp. DN. IUSTJNIANI PP. Aug. anuo XVI., BAsiLio V. C. Cona. [542.1
Por tanto, conociendo antes tu eminencia lo que nos ha parecido bien y há sido manifeütado por medio de la presente ley, apresúrese ¡ hacerlo manifiesto á todos, en esta felicísima ciudad, ciertamen. te por edictos expuestos según costumbre, y en las provincias por órdenes enviadas á ellas: Dada en Constantinopla el día de los Idus de Abril, en el año décimo sexto del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de BASiLIO, varón muy esclarecido. [542.]
CONST.
oxzu (3)
CONSTITUCION CXIII
UT L10ET MATItI, ST AViAS, El' ALlIS PARENTIBUS POST LSGITIiI%M PARTEM L1DEIIIS IEREL1CTAM QUO MODO VOT.UERLNT RESI DUA?4 FACULTATEM (4) SU.UI DISPONERE, ST ALIA CAPITULA PIURA
DE QUE LES SEA LÍCITO A LA MADRE, Y A LA ABUELA, Y A OTROS ASCENDIIINIES, DESPUÉS DE HABERLES DEJADO LA PORCION LEGÍTIMA
(Col]. VIII. tIt. 13.)
(Colección VIII. titulo 13.)
Imp. IUSTINIANUS Aug; THEODOTO, Oricntalium Practoriora,n Praf'ecto.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, á TEODOTO, Prefecto de los Pretorios de Oriente.
Praefatio
Prefacio
JDiversis capitulis ad nos relatis, necessarium esas perspexirnus generali base(S) lege dieponere.
Habiéndosenos dado cuenta de diversas materias, hemos considerado que era necesario disponer eslo sobre ellas por una ley general.
Cap. ¡
Capitulo 1
Sanci mus igitur, licentiani osee et inatri, et aviae I) quse ab hls exatIonibus *ut convlctlonlbu8 ant personla allqulbuo, ejeád. Hamb.; qune ab.hio exactoribus ant Cofliuncloribus nut personis atiqulbus, Trid (5) Ipeos, en lugar de istos, se. ¿es en el M. Hamb.,
Y frid. (5) E texto griego (Novela CX Vil.) se halla en Hal. POMO VI-60
A Sus DESCENDIENTES, DISPONER DE SUS
RESTANTES BIENES DEL MODO QUE QUISIEREN, Y DR OTROS MUCHOS CAPÍTULOS
Mandamos, pues, que tengan licencia sai la ma.Scrirng.—Alhan. X. 9.—En lasBas. se ¡tallan dispersas muchas partes de esta Novela. —fallan. Const. 108.—La ve,'stán latina es glosada. (4) qnaiitltatem, el cód. Hamb. Port.; haec, om í tela si cdd. Hamb.; hae, en ve: de liase, TrkL., y Cont.
94
NOVRLÁS.—OONSTITUQIÓN Cliii
allisque parentibus, postquam rehquerint filie partem, quae lego debetur, quod reliquum est suae substantiae, sive insolidum voluerint, sive in parten, filio vel filiae, nepoti vol nepti, vol (1) deincepe descendentibus donare aut etiam per ultimam r&inquere voluntatem, sub hac definitione atc1ue conditione, si voluerint, ut pater, aut qui omnino eos habent in potestate, inliis rebus noque usumfruetum, noque quodlibet penitus habeant participium Haec enim et extraneis relinquere poterant, unde nulla parentibus utilitas nasceretur. iioc ¡Laque non solum parentibus, sed etiem omni penonae licere praecipimus. § 1.—Res autem ita relictas sive donatas positis sub potestate personis, si quidem perfectae sint aetatis, lieet sub potestate sint, lieentiam habeant quo volunt modo disponere. Si vero aetate minores sint, per quem perspexrit teatator aut don ator hace gubernentur, doneo illi, quihus donata sunt ant relicta, ad perfectara aetatem veniant; licentiam habente testatore vol donatore et matri et aviso horum, quibus res collatae sunt, ipsarum rerum si voluerit (2) gubernationem committare, hect maritis iunctae sint memoratae muhieres, ita tamen, si et ipsae huiusmodi gubernationom suscipero volueriot. Si forsan is, qui rehinquit ant donat, nullum his dispensátorem ordinaverit, aut ab eo datus huiusmodi gubernationem subire nolucrit (3), ant moniatur ante, quam illi perfectae fiant aetatis, iubernus (4), iudicem eompetentem euratorem fide dignum cum legitima fideluesione rebus talibus ordinare, qui debeat relióta.rn talibüs personis substantiam gubernaro atque custodire, doneo illi ad perfectam, sicut dictum est, aetatem perveniánt. Ir' illis erum easibus legan, quae usum parentibus praebet, volumug custodiri, .quibus non ineat epecialiter huiusrnodi condUjo.
Cap. Xl • Ad hoc autem et illud saneire perepeximus, ut, si quia fihium aut filian habens de libera mullere, eum qua nuptiae consistere possunt, dieat .in instrumento sive publica (5) sive propnia manu conscripto,.et habente subscniptionem triuru testium fide dignorum, sive ir' testamento, sive in gestis monumeutorum, huno aut hanc fihiun suum esee ant fihiam, et non adiecerit naturalem, huiusmodi fijos case tegitimos, et nullam aliam probationem • ab iis quaeri, sed omni fmi eos jure, quod legitimia flliis nostrae eonferunt lago¡¡, utpote ipso patre, alout dictum est, filios proprios ena vocante. Ex • hoe enim et cuin eorum matre monstratur legitimum habnisse matriínoniurn, ut nejue ab ea pro nuptiarum fide alta probatio- reuiratur. Si autem pater ex ipsa muliere multos filos habeus un¡ ex ola testimonium quolibet ex praedictis praebuerlt modis, sufficere ex eadem (6) mullere natis ad legUimorum jura patria teatimonium un¡ datuni.
(1) El cód. ¡fa,nb et, las ed. (2) El cód. flamb.; voiuerint, en Lagar de voluerit, se lee enineed. (R) tUt non potuarit, adiciona Sp.
¿re como la abuela y otros ascendientes, despué* que les hubieren dejado Loa hijos la parte que por ley se les debe, para donar ó también dejar por ú: ma voluntad lo restante de sus propios bienes, ya si quisieren en totalidad, ya si en parte, á su hijo 6 á 511 hija, á su nieto 6 nieta, 6 á sus demás descendientes, con la limitación y con dición,si quisieren, de que el padre, 6 los que en todo caso los tienen bajo su potestad, no tengan en estos bienes ni el usufructo, ni absolutamente participación alguna. Porque estos bienes se los podían dejar también á extraños, -con lo que no nacería ninguna utilidad para los cendientes. Y así, mandamos, qué esto sea licito no solamente á los ascendientes, sino también e. toda persona.. § 1.—Mas de las cosas sal dejadas 6 donadas e. personas constituidas bajo potestad, si estas fueran ciertamente de edad cumplida, tengan, aunque estén bajo potestad, licencia para disponer de! modo que quieran. Pero si fueran menores de edad, sean administradas por quien hubiere querido el testador Ó el donante, hasta que lleguen e. la edad cumplida aquellos ó. quienes les fueron donadas 6 dejadas; teniendo licencia el testador 6 el donante para encomendar, si quisiere, la administración dalas mismas cosas así e. la madre como e. la abuela de aquellos e. quienes fueron conferidas las cosas, aunque las mencionadas mujeres estén unidas á'sus mandos, pero con tal que también ellas mismas quisieren aceptar esta administración.Mu si acaso el que las deja ó dona no hubiere nombrado administrador para ellas, 6 eh nombrado por él no quisiere desempeñar tal administración, 6 muriese antes que aquellos llegaran e. la edad cumplida, mandamos que el juez competente nombre para tales bienes con legitima fianza un curador fidedigno, que debe administrar y custodiar para tales personas los bienes dejados, hasta que aquellas lleguen, según se ha dicho, e. la edad cumplida. Porque en los casos en que no se impone especialmente tal condición queremos que se observe la ley, qué les da e. los padres el usufructo.
Capitulo II Pero-además de esto nos ha parecido bien sancionar también, que si alguno teniendo de una mujer, con la cual se pueden celebrar nupcias, un hijo 6 una hija, dijera en un instrumento escrito de mano 6 'pública 6 propia, y que tenga la firma de tres testigos fidedignos, 6 en testamento, ó en actuaciones hechas, que éste 6 ésta era su hijo 6 su bija, y no hubiere agregado natural, sean legitimes tales hijos, y no se requiera de ellos ninguna otra prueba, sino que disfruten ellos de todos los derechos que e. los lujos legítimos confieren nuestras leyes, puesto que su mismo padre los llama, según se ha dicho, hijos propios. Porque con esto se prueba también que tuvo matrimonio legítimo con la madre de ellos, de suerte que tampoco se requiera de ella otra prüeba para testimonio de las nupcias. Mas. si el padre que tiene muchos hijos de la misma mujer le hubiere dado testimonio e. uno solo de ellos de
cualquiera de los susodichos modos, les basta e.' los nacidos de la misma mujer para los derechos de los legítimos el testimonio del padre dado e. uno solo. (4) tune lubemus, Sp. (5) publiee, eL cód. flamb.
(a) sufúcere et allis ex endem, Bit.
ÑOVILÁS.—C6NPTTTJO6N OXITr
Cap. III
capitulo XII
Hoc quoque praesenti coristitutioni perspeximus adiiciendum, u, si quia ex non acripto por afeetum nuptialem uxorem acceperit, et ex ea filos procreaverit, soluto autem matrimonié contingat .eum etiarn aliam ducere coniugem cum dotalibus instruinentis, el ex ea similiter filos procreare, nullum circa paternam hereditatem allis fihiis ex indotata coniuge natis praeiudicium fien, sed cum allis fihiis ex secunda isatis uxore, quae cum ilotalibus instrumentis copulata est, ad patria etiam ¡[los heredítatem vocari, quum etiam ex solo affectu possit consistere matrimonium. Quod simi!iter valere volumus, etiam si prius quidem eum dotalibus instrumentis iungatur aliquis uxori, post ¡11am vero alteram ducal solo nuptiali affeclu.
Asitnisrno nos ha parecido bien que se debe afladir á• la presente constitución, que si con afecto nupcial'hubiere alguien tomado sin escritura mu. jer, y de ella hubiere procreado hijos, pero disuelto el matrimonio aconteciera qüe él tomaba también otra cónyuge mediando instrumentos dotales, yque igualmente procreaba de ella hijos, no se les origino respecto á la herencia paterna ningún perjuicio A los otros hijos nacidos de la cónyuge indotada, sino sean llamados también ellos á la herencia del padre con los otros hijos nacidos deja segunda mujer, que se unió con instrumentos dotales, puesto que el matnimónio puede existir también pór el eolo afecto. Lo 9U0 queremos que tenga igualmente validez, también si antes ciertamente se uniera alguno á una mujer con instrumentos dotales, y después tomara otra con solo el afecto nupcial.
Cap. IV
capítulo IV
Quia vero legem dudum protulimus, iubentem ant dotalia.fieri documenta, aut alias probationes procedere factas apud eccfasiae defensores, per pias nuptia.s compelat confirman, aut corte sacramenta praeberi, in praesenti perspeximus melius disponere ea, quae de bis pnidem sandia sunt. El Iropterea iubemus, eos, qui maximis dignitatibus ecorati aun¡, usque ad ilustres, non aliter nuptias celebrare, nisi dotalia soribantur instrumenta, nisi lamen aliquis ante, quam mereretur huiusmodi dignitates, ex affectu solo duxit uxorem. Tales enim nuptias ante dignitates factas et post dignitates legitimas manerepraecipimus, e1 ex bis natos legitimos case filos; postquam vero bonorati fuenint aliqul huiusmodi dignitatihus, non alitér ducere uxores, nisi cuna dotalibus instrumentis. llano sutm Legis subtilitatem concedimus subiectis nostrae reipublicae barbaris, licel dignitatibus hulusmodi decorati smI, nl etiam sub (1) sifectu possint ipsi volentes contraherenuptias. Reliquos autem onknes, praeter eos, qui maximis, sicut dictum est,• digniLatibus decorati suni, cuiuslibet sint digriitatis, aut militjae, aut studii, si quidem voluerint aut potuerint, non prohibemus (2) eum dotalibus instrumenlis ducere uxorea. Si autem etiam hoc non cuatedienint, el ex soo áffactu celebratas nuptias firmas esse sancimus, el ex ala natos Iegitimos esse lUtos iubemus. -
Mas como hace poco promulgamos una ley que dispone que ó se hagan documentos dotales, ó se ejecuten otras pruebaft hechas ante los defensores de la iglesia, por medio de las que competa que so confirmen las nupcias, ó se presten ciertanientejuramen tos, al presente hemos determinado disponer mejor lo que sobre esto se habla-sancionado antes. Y por ello mandamos.-que los que están decorados con las mayores dignidades, hasta la categoría de ilustres, no celebren nupcias de otro modo, sino si escribieran instrumentos dotales, á no ser, sin embargo, que alguno haya tomado mujer solamente con el afecto, antes de obtener tales dignidades. Porque maiidamos• que tales nupcias realizadas antes de las dignidades aübsistan también cómo legitimas después de las dignidades, y que sean legítimos los hijos nacidos de ellas; mas déspus que algunos hubieron sido honrados-con taleidignidades, no tomen mejer de otro modo, sino eón instruméntos dotales. Mas esta escrupulosidad de la ley
se la dispensamos ¡ los bárbaros, súbditos de miestri república, aunque estén revestidos de tales dignidades, á fin de que queriendo ellos puedan contraer nupcias también con el afécto. Pero fi todos ¡os demás, excepto los que según se ha dicho, están decorados con las más grandes dignidades, de cualquier dignidad, 6 milicia, 6 cargo que sean, no 1e8 prohibimos, si verdaderamente quisieren ó pudieren, que tomen mujer con -instrumentos dotales. Mas si tampoco hubieren observado esto, manda-' mes que sean válidas también las nupcias celebradas por el solo afecto, y disponemos que sean legi. timos los hijos nacidos- de ellas.
Cap. y
Capitulo V
Quia vero legem dudum posuimus praecipientem, UI, si quia niorem aliquando sine dotalibus acceperit, cum afloctu (3)- nuptiali el hane sine causa legibus aguila proiecerit (4), accipare eam quartam partem substantiae eius, el aiam post hanc fecimus legem, decernentem, si quia indotatam uxorem per affectum solum accepçrit, él usque ad inortem cum ea vivena praemoriatur, .acoipere similiter et eatn quartam illius sübstantiae portionem, ita lamen, ut non trauscendat hoc centum
Pero como establecimos hace poco una ley que dispone que si alguien hubiere tomado alguna vez mujer sin instrumentos dotales, con afecto nupcial, y la hubiere repudiado sin causa reconocidapir las leyes, reciba ella la cuarta parte de los bienes de él, y después de esta hicimos otra ley, que ordena que si alguno hubiere tomado indotada, mujer por el solo afecto, y-- premuriese habiendo vivido ton ella hasta la muerta, recibiera igualmente también
(1) -sub, omítela e l cód.. Hamb. Acaso se deberla escribir Ut etiani solo a(fectn. (1) El cód. Hamb.: coa, adioonaa Las ed.
ella la cuarta parte dé los bienes de él, pero de (3) El oód. tjamb.; (4) etaccirit, 8k.
Solum, adwionan ¡as ed.
396
OIL!!
librarum aun quanLitatezn ja praesenti Lneliu3 utrainque legem dipónontes aanøimus, in utroque casu ex talibus maLrimoniis natos filos legitimes asse et ad paternam vocarí bereditatem, axorem autexn ex u.troque borum casuum, si quidem usque ad (1) tres habuerit filios etas vii' sive ex ea, sive ex alio matrimonio, quartam partein (2) ex substantia 'viri accipero. Si autem amplius fuerint fui, tantum in utroque similiter casu accipere iubemus muliereni, quantum un¡ competit fihioruni, ita quippo, ut usum soluin ja talibus rebus mulier habeat, dominlum autem illis filiia aervçtur, quos ex ipsis nuptila babuerit. Si Yero taus mulier filies ex co non babnerit, iubemus, etiani dorninii iure habere eam res, quas ex viri facultatibus ad earn 'venire per praeaentem iusaimus legem. Quae tamen irrationahiliter exclusa.est, in ipso tempore expulsionia partem itibemus aoci pare, quae continetur hat quarlam selego. Virum enim in talibus casi eundum priorem nostram legeni ex substantia mulienis accipere, modis omnibus prohibemus.
suerte que esta no exceda de la cantidad de cien - lilbras oro, mandamos al presente, disponiendo mejor una y otra ley, que en ambos casos sein legitimes los hijos nacidos de tales matrimonios, y sean llamados á. la herencia paterna, pera que en uno y otro caso la mujer, si verdaderamente su marido tuviere hasta tres hijos ó de ella, 6 da otro matrimonio, recibiera la cuarta parte de los bienes del marido. Pero-si fueren más los hijos, mandamos que en ambos casos reciba igualmente la mujer tantocuanto le compete á uno -solo de los hijos, de suerte ciertamente que en tales bienes tenga la mujer solo el usufructo, pero el dominio se les reserve á. los hijos, que hubiere tenido de las mismas nupcias. Perosi tal mujer no hubiere tenido hijos- de 6!, mandamos que ella tenga también con derecho de dominio las cosas, que de los bienes del marido hemos dispuesto por medio de la presente ley que vayan á poder de ella. Pero la que sin razón fué repudiada, mandamos que reciba al mismo tiempo del repudio ¡aparte que se contiene en esta ley. Porque de todos modos prohibimos que en tales casos reciba el marido la cuarta parte de los bienes de La mujer con arreglo á nuestra ley anterior.
Cap. VI
Capttulo VI
liló indubitanter observando, ut Leons pise memorias constitutio in omnibus allis casibuS, qui non continentur praesenti lego, propriam habeat fortitudinem. ConsiantirU vero pias memoriae legem ad Gregórium soniptam, et aupar ea factara e, por interpretationem a Martiano pise mamoria quam muliérum coniunetiones, pias Constantini lex abiectas .vocavit, ad quosdani dignitatibus decoratós probibentur, aullo penitus modo valere • permittiikius, sed.licentiam volentibus praebemus, eteL quibuslibet magnis dignitatibus decorentur, huiusdi mulieres cuni dotalibus instrumentis gjbjinet copulare. Reliqul vera, citra eos, qui maloribus dignitatibus decorati sunt, licentiam hababuni huiusmodi mulieres accipere, sive scripto yoluerint, sive solo affactu nuptiali, si tamen liberas gint, et cuni quibus licet (3) nuptias celebráre.
Debiéndose observar sin duda que la constitución de León, de piadosa memoria, tenga su propio vigor en todos los demás casos, que no se contienen en la presente ley. Mas absolutamente de ningún modo permitimos que tenga validez la ley de Coastantino, de piadosa memoria, dirigida á Gregorio, y la interpretación de ella hecha por Marciano, de pIa.récordaión, por las que se prohiben las uniones de mujeres, que la ley de Constantino llamó abyectas, on algunos honrados con dignidades, sino.que les damos á los que quieran licencia, aunque estén revestidos de algunas grandes dignidades, para unirse con tales mujeres mediando instrumentos dotales. Pero los demás, excepto los que están decorados con mayores dignidades, tendrán licencia para tomar tales mujeres, siquisieren, por escrito, 6 por, sólo afecto nupcial, si no obstante fueran libres y- tales que con ellas sea licito, contraer nupcias.
Cap.. VII
Capitulo VII
Illud quoque disponendum esas perapeximus, ut, si quando inter maritum et uxoroni nuptias soIvi contigent, ex huiusmodi (4) nati fiLii nulo modo laedantur ex separatione nuptiarum, sed ad parantuni hereditatem vocentur, ex patria substantia indubitanter alendi. Et si quidem pater occasionaln separationis praebeat, el maten ad secundas non venerit, nuptias, apud matrem nutriantur, expensas patio praebente. Si vero por causam matnis ostendatur solutum matrimoninm, tuno apud patreni nianeant fui et alantur. Si autem contigerit patrem quidem minos idoneam esas, .matrem vero looúpletem, apud eam pauperes filos manere et ab ea nutiiri iubemus. Quemadmodum enim 11111 locupletesCogufltur uiatrem egentem. alero, ¡ta, iustuni (5) decernimus, el a matre locuplete filos pasci. Quod autem de alenda matre et fiuis mdigentibus definivimus, hoc quoque in omnibus aseen-.
También hemos creído que se debía disponer, que, si alguna vez hubiere acontecido que se disuelven las nupcias entre marido y mujer, de ningún modo sean perjudicados los hijos nacidos de tales nupcias por virtud de la separación de las nupcias, sino que sean llamados á la herencia de los padres, debiendoser sin duda alimentados con los bienes del padre. Y si verdaderamente el padre diera ocasión á la separación, y la madre hubiere pasado á segundas nupcias, sean alimentados en poder de la madre sufragando el padre los gastos. Mas si se demostrara que por causa de la madre se disolvió el matrimonio, en este caso permanezcan y sean alimentados los hijos en poder del padre. Pero si aconteciere que el padre ciertamente noca abonado, pero que 1 madre es rica, mandamos que los hijos pobres queden en poder de ella sean por ella alimentados. Porque así como. lós hijos ricos son
(1) $vd, onftga eL cdd. Hanzb.
(2)artm, Ofl.ja eL cdd, Hanzb. (1) EL cód. &amb.; iic,at, en Lug ar de lleet, sé encuentra
en Las Id.
(4) rniptiü, ad44iona Bk. n ati cd. estereotipada, siendo
de c ae después de hulusmodi /uz desaparecido La palabra matrimonio. . (5) EL cdd. Ha,nb., y TrLd.; eses, .4ióLonan Port., y Cont.
NOVELkS.—OOÑSTITVCXtN cXt[t
dentibus deacendentibusque personis utriusque na- obligados 1. alimentar Á la madre pobre, así tainturae valere praecipimus. bién decretamos que es justo que los hijos sean alimentados por la madre rica. Mas lo que hemos determinado respecto á la madre, que ha de ser alimentada, y á Los hijos indigentes, mandamos quo tenga validez también en cuanto á. todas las personas ascendientes y descendientes de ambos sexos.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Quia vero plurimas in veteribus el noatris legibus invenimus causas, ex quibus fado nuptiarum solutiones fiunt, ea causa perspeximus ex his al>Seinder.e aliquas, quae nobis indignaead solvendas nuptias visae sunt, el eas solum (1) nominatim praesenti inserere legi,'pro quibus rationabiliter potest sivevir sive mulier repudium miltere. Nunc atitem causas, ex quibus mantos repudium mittere sine periculo potest, et dotem uxoris lucran, Servato in ea dominio ex eodem matrimonio fihiis auL filiabus, quibus non exstantibus fmi etiam propriatato (2), has esas dispominus (3):
Mas como en las leyes antiguas y en las nuestras hallamos muchas causas, por Las que con facilidad se hacen las disoluciones de las nupcias, hemos determinado por tal motió separar de ellas al-. gimas, que nos han parecido indignas para disolver las nupcias; ó insertar determinadamente en la presente ley solamente aquellas por las que con razón puede el marido ó la mujer enviar el repudio. Mas disponemos en la actualidad que las causas por las que el marido puede enviar sin peligro el repudio, y lucrar la dote de la mujer, reservándoseles sobre ella el dominio fi. los hijos 6. ti las hijas del mismo. matrimonio, y, no existiendo éstos, disfrutar también de la propiedad, sean estas 1.—Si maquinando algunos contra el imperio la mujer fuera sabedora, ótambién si no se lo ¡u. dicara á. su marido. Mas- ate¡ marido hubiere calla. do esto que le fué denunciado por su mujer, -séaló,
§ 1.—Si contra Ímperium cogitantibus aliquibus conscia ost mulier, ant etiam viro suo non indicet. Si autem virhoc a muliere denunciatum tacuenit, licoat mulieri por quamcunqúe personam lioc declarare imperio, utvir nullam ex hac causa repudii inven ial occasionem. § 2.—Si de adulterio mantua putaverit posas suam uxorem convinci, oportet virurn pnius macribere mulierem aut etiam adulterum, el si huiusmodi accusatio veraz (4) ostenditur, tune repudió inisso babera virum super ante nuptias donationem etiam dotem, et ad hoc, si fijos non habeat; tan tum acciperé ex alia uxonis substantia, quan-
tum dotis tertia para esas cognoscitur, UI ema proprietati el dos, el a nobis definita poena applicetur. Si enim ifijos habuerit ex eodem matrimonio, iubemus, etiam dotem, seeundum de hoc legas (), aliamque niulieria aubstantiam flhiis conservan, el ita adulteruni Legitime convictuin una cum uxore punir¡. Et el quidern habeat uxorem adulter, accipero eam et dotem proriam, et propter nuptia.s donationem, si (6), si filies habeant (7), solo usu mulier fruatur donationis, proprietate secundum legos flliis servanda; aliam varo • mariti aubstantiam oms fula ex nostra largitate donamus. FilUs autem non exsistentibus, antenuptiaLia quidem .donationis proprietatem multan, conipetere sancimus, aliam vero maniti substantiam omnem fisco seeundum antiquas applicamusleges.
§ 3.—Si quolibet modo mulier vitae vini fnerit insidiata, aut aliis hoe facientibus conseja (8), viro non indicaverit. § 4.—Si eum viris extraneis nolente manto con'Vivatur, ant eum eis lavatur. § 5.—Si nolente viro Foris domum mansonit, nisi fQrsan apnd proprios parentes. (1) EL cói. Hamb.; soluminodo,
Las ecL.
(2) fitUs aut filiabas non extantibus frul ettam prop1etatein, elcdd. 1Iamb.portequeepuehacerfóUme.esta Correcc ida: flUis ant fiLLIB non exstantlbua fmi (eúm) st- proprietate, (8) El cód. Hanib.; decerninius, Las ecL
(4) EL cdd. Hwnb.; cosa, acliewnaa Las cd.
licito ti la mujer declarárselo por medio, de cualquier persona al imperio, de suerte que el marido -no halle por esta causa ninguna ocasión de repudio. § 2.—Si el marido creyere que su mujerpodia ser convicta de adulterio, es conveniente que al ma nido acuse antes ti la mujer ó también al adúltero, y si se prueba que tal acusación ea veraz, en este caso tenga el marido, habiendo enviado elTepudio, además de la donación antenupcial, también la dote, yademü de esto, sino tuviera hijos, reciba de los otros bienes de la mujer tanto cuanto se conoce que es la tercera parte de la dote, da suerte que se apliquen ti propiedad suya así la dote como a pena definida por nosotros. Pero si hubiere tenido hijos del mismo matrimonio, mandamos que se conserven para los hijos también la dote, con arre110 fi. las leyes dadas sobre esto, y los domé., bienes e la mujer, y que de este modo se castigue junta. mente con la mujer al adúltero legalmente convicto. Y si ciertamente el adultero tuviera mujer, reciba ésta supropia dote y la donación por causa de las nupcias, 'y si tuvieran hijos, disfrute la mujer del solo usufructo de la donación, debiéldoSeles conservar la propiedad ti los hijos con arreglo ti las leyes; peró los otros bienes del marido se los donamos por liberalidad nuestra ti los hijos. Mas no existiendo hijos, mandamos que la propiedad de la donación antenupcial le competa ciertamente ti la mujer, pero todos los demás bienes del marido los aplicamos al fisco con arreglo-fi, las antiguas layes. § 3.—Si la mujer hubiere atentado de cualquier modo é. la vida del marido, 6 sabiendo que otros hacían estO no se Lo hubiere indicado al marido, § 4.—Si, no queriendo el marido, coniera con hombres extraños 6 con ellos se bañara. § 5.—Si, no queriendo el marido, se quedara fuera de su casa, ti no ser quizá en casa de sus propios padres.' . (5) eecundum ex hoc leges, el cdd. lomb.; aecuuduum quod de hoe lezes, Trid.; aeeundum quod de hes eensent lege,
Pon., y (»ni.
(6) nt.Bk.
(7) El ~. ¡lomb.; habeat, Las &d.
- -
(8) ELcód. Hamfl'.,y Trtd.;ConseatIeua Port,y Co,u.
,'OyRLAS.—CONsTItUCI6N CXIII
98
§ 6.—Si clrceisibus su¡ theatria, aut smphitheatrisiiiterfuMtádspectandum, ignorante aut prohibente .vir6. § 1.—Si Yero con tigerit aliquem citra anam praedcttrdni causarum uxorein suam a domo .propria epéére, ut (1.) illa non babeas parentes, apud, quos poasit manero, ex neeessltate foria habitet node, iubemus, nullam esse manto, licentiam propter causarn hane repudium mittere uxoni, 00 quod ipse bujes re¡ sudor exaistat.
§ 6.—Si asistiere fi tos juegos del circo, ó fi los teatros, 6 fi los anfiteatros corno espectadora, ignorándolo -ó prohibiéndoselo su marido. § 7.—Mas si aconteciere que alguien echa de su propia'casa fi su mujer sin una da las susodichas causas, de suerte que, no teniendo ella padres en cuya casa pueda quedarse, pase por necesidad fuera la noche, mandamos que no tenga el manido ucanela, alguna para enviar por esta causa el repudio fi si.i mujer, porque él interno ea el causante de esto.
Cap. Causas autem, pro quibus ratióuabiliter potest viró a múliøre mitti repudiurn, ex. (2) quibus pótesi etdótém reciperc, el propter flupUas donaüoneiu exigere, similitert.flhiis servanda donatjonis propriCtate, aut fina non exstantlbus babera etiam hutas (3) dominium, has esas ola disponimus ,
contra Itnperium ant ipse cogitavenit aliquid, aittbgitanbus conactús non indicavenit imperio aut *ut por quameunque personam. § 2.—Si quolibet modo vir insidiatus fuerit vitae mulienil, ant allis bac volentibds aciena non manitestaveni•t uxoni studuerit secundum legos uloisci. § 3.—Si maritus uxoris castitati insidiatus, allis etiam eam adulterandam tentaverit tradere. § 4—Si vír de adulterio inacripaeril uxorem, el adultenium non probaverit, licere mulieri volenti etiam pro bac causa repudiuin destinare viro, et racipere quLdem pr'opniam dotem, lucran autem el antenuptialem donationem, el pro huivamodi calumnia, si fIlos non habuerit ex eodem matrimonio, tantum secundum proprietatern accipere mulierom ex alia viri substantia, quantum anteiuptialli donationis Lertia para esse cognoscitur. Si auteni filios habucrit, iubemus, omnem viri substantiam fula conservad, firmis manentibus, quae de antenuptiali donatione allis Legibus continentur, ita tamen, uI etiarn propter ilLatam aduLterii acedsatjonam el non probataxn, illis quoque mantua subdatur supiliciis, quae esael pasaura mulier, si huiusmodi fuisset accuatio comprobata. § 5.—Si quia in sus (4) domo, in qua eum sua coníúge commanet, contemneus eam, eum alia iii-veniatur ¡u ea domo 'maneus, aut in eadern civitate degena in alia domo cutu alia muliere frequenter manero convincitur, el semel et secundo culpatus aut por anos parentes, ant por inulieris, ant per alias aliquas fide dignas personas, huiusmodi 1u xunia non abstinuerit, ibera mulieri pro hac causa solvere matriinonium, et recipere datam dotem el antenuptialem donationem, et pro tali Injuria tersiam partem aestimationifl, quam antenuptialis facit donatio, ex eius substantia percipere, ita tamen, ut, si fijos babueril, usa solo mulier potiatur reram, quas ex antenuptiali donatione et' poena tertiae portionis máriti substantiaa acceperit, dominio communibus fihiis conservando. Si autem filos non habuerit ex eodem matrimonio, babera eam talium rerum etiam proprietatem praecipimus. (t) RL cód. fiamb.; ni e1,-TrLd.; et, Port., y Cont. (5) .t ex, BM. ei. tatcr.otipadi. (5) .E oód. Ramb.; hniusmodt, Las e&
Capitulo IX Mas disponemos que las causas por las que con razón se puede enviar por la mujer al marido -el repudio, y por las que puede recibir la dote, y. exigir la donación por causa de Las nupcias, debiéndo-seles reservar igualmente fi los hijos la propiedad de la donación, 6 tener,, no quedando hijos, también el dominio de ella, sean estas solaz: § -1.—Si él mismo hubiere maquinado alguna cosa contra el imperio, 6 sabedor de que otros la maquinaban no la hubiere indicado al impérlo, 6 por si, ó por medio de cualquier persona. § 2.—Si de cualquier modo hubiere atentado fi la vida de su mujer, ú sabiendo que otros querían hacer esto no se lo hubiere manifestado fi su mujer, y no hubiere tratado da defenderla con arreglo fi las leyes. § 3.—Si el marido habiendo atentado fi la castidad de su mujer hubiere intentado entregarla también fi otros para que cometiera adulterio. § 4.— Si el marido hubíere acusado de adulterio fi su mujer, y no hubiere probado el adulterio, séale licito fi la mujer, si quisiera, enviar también por esta causa el repudio.fi su manido, y recobrar ciertamente su propia' dote, y lucrar tam.bén la donación antenupciat, y por tal calumnia, si no tuviere hijos del mismo matrimonio, reciba la mujer, en propiedad, de los demás bienes del marido, tanto cuanto se conozca que es la tercera parte de la dona-ción antenupcial. Mas si tuviere hijos, mandamos -que se conserven para los hijos todos los bieneS del marido, subsistiendo en su vigor lo que respecto fi la donación antenupcial se contiene en otras leyes, 'pero de suerte que también pór causa-de la acusación de adulterio, presentada y no probada, quede asimismo sujeto el marido Í los supliciós, que bubiera de haber sufrido la mujer, si se 'hubiese probado tal acusación. § 5.—Si Be hallara que alguno despreciando fi su cónyuge en su misma casa, en la que habita con ella, está en casa con otra, ó fuera convicto de que viviendo en La misma ciudad permanece con frecuencia en otra casa con otra,mujer, y reprendido una y dos veces por sus -propios padres, 6 por loada la mujer, 6 por algunas otras personas dignas de fe, no se hubiere abstenido de tal Lujuria, séale licito fi la mujer disolçer por esta causa el matrimonio, y obtener la dote dada y la donación antenupeial, y percibir de los bienes de él por causa de tal.injuría la tercera parte de la estimación, fi que asciende la donación antenupelal, pero de suerte que, si tuviere hijos, la mujer disfrute del sólo uso de Los bienes, quepor la donación antenupciaLy por la pena de la tercera parte da los bienes dal marido hubiere recibido, debiéndoseles conservar el dominio fi los' hijos comunes. Mas si no tuviere hijos del mismo matrimonio, mandamos que tenga ella la propiedad de tales bienes. () es,Sp.
Cxlii
Cap. 21, Quia vero et (1) ex consensu aIiquf usque ad praesena alterna matrimonia solvebant, hoc de cetero fieri nullo sinimus modo, nisi forte quidam castilatis 0000upiscentia hoc fecerint. Si autem huiusmodj peraonae fijos habuerint, tam, doteni quam antenuptialem donationeni eorum fihiis conservan dispoñmus. Si quia autem horum, aut manitus forsan aut uxor, postquam pro)$er castitatem ex eonaensu solvanit matnimoniuin, inveniatur alias contrahena nuptias, ant luxuriose VjVOflSh ¡ubemus, al quidem, sicuti dictum ast, fui fucrint ex memoratoconiugio, super dotem et propter nuptias donationem oís tradi et proprietatem pene (2) substaotiae illius, quae convincitur deliquisse, paraonae. Si vero ful (3) minoris sint actatis, guberriari coa et pasci.. ab illo parente praecipimus, qui nihil praesenti legi contrariuin egeriL Si auteín ámbo parentes in huiusmodi vitiuin incidant, tunc utriusque parentis aubatanilam fula applicari, dispensatorem autem eis, qui in minore sunt aetate (4), ordinari providentia competentis iudicis, et aliorum, quibus hace ex nostris legibus surit comrnissa. Si autem fuji non sint, utriusque personae sub. stantiam fiscí rationibus applicari, et nos, qui talla deliquerunt, legitimis subdi suppliciis. Aliter enmm separationem matrimoniorum fien ex consensu nulla ratione pemmuttimus.
399 Capitulo X
Mas como hasta el presente algunos disolvían también por consentimiénto sus mútuos matrimonios, no dejamos de ningún modo que en lo sucesyo se haga esto, á no ser acaso que algunos lo hicieren por un deseo de castidad. Pero si tales personas tuvieren hijos, disponemos que se conserve para sus hijos tanto la dote, como la donación ante nupcial. Mas si se hallara que alguno de ellos, quizá el marido ó la mujer, después que por razón de castidad hubiere disuelto por consentimiento el matrimonio, contrae otras nupcias, ó vive lujuriosamente, mandamos, que si verdaderamente hubiere, según se ha dicho, hijos del mencionado matrimonio, se les entregue, además de la dote y de la do naciónpor causa de las nupcias, también la propiedad de casi todos los bienes de la persona que uese convicta de haber delinquido. Mas si los fhijos fueran de menor edad, mandamos que sean dirigidos y alimentados por el padre ó la madre, que no hubiere hecho nada contrario á la presente ley. Pero si ambos padres incurrieran en tal vicio, en este caso aplíquenseles á los hijos los bienes de ambos padres, pero nómbreseles á los que son de menor edad un administrador por providencia del juez competente, y de los demás ¡quienes por nuestras leyes ha sido esto encomendado. Mas si no hubiera hijos, apliquense á lis cuentas del fisco los bienes de ambas personas, y sean sometidos á. los legales suplicios los que en tales cosas delinquieron. Porque por ninguna razón permitimos que de otro modo se baa por consentimiento la separa-
ción de los matrimonios.
Cap. XI
Capitúlo XI
Quod autem a nobis sancitum est de iis, qui iii expeditionibus sunt et in militiis constituti, sive milites smI, sivé foederati, sive acholaras, sive allí quidani sub alia quacunque militia armata constituti, molino ordinare porapeximus. Et iubemus, quantoscunque anuos in expeditione manserint, sustinere eorumuxores, lleet neo litteras neo responsum aliquod a aula maritis susceperint. Si qua vero ex huiusmodi mulieribus suuni manitum audienit mortuum, neque ¿une ad ali iesseas eam venir nuptias siniwus, nisi prius acceuerit mulicr aut por so, ant. per suos parentes, aut par aliam quameunque personam ad priores numen chartularios (5), jo quo huiusmodi maritus militabat, et coa, aeu tribunum, si tamen adest, interrogaverit, si pro veritate mortuus est eius conini, ut illi $acris evangeliis propoaitis sub gestis monumentoruin deponant, si pro vçritate vir mortüus est. El postquam haec gasta monumentorum confecta muliar pro suo testimonio percepenit, etiam post hace (6) iubemus manera eam par unius anni apatium, UI etiam (7) post huno denursum liceat legitimas contrahere nuptias. Si autem praeter bine observationem mulier praeaumsenit ad aliud ven¡re matrimonium, el ipsa, el qui ducit eain uxorem, velut adulteni puniantur. Si auteM qui sub gestis monumentorum cuni iureiuraudo testati sunt,convincantur etiam postea falsu ni (8) deposuisso testimonium, ¡poi quidem mulitia denudati decem auri librarum poenam compellantur exsolvere liii,
• Mas lo que por nosotros se sancionó respecto á los que se hallan ea expediciones y en milicias, ya sean militares, ya federados, ya escolares, ya otros cualesquiera que se hallen constituidos en otra cualquier milicia armada, hemos determinado ordenarlo mejor. Y mandamos que sus mujeres los esperan cuantos años permanecieren en la expedición, aunque no recibieren de sus maridos cartas ni respuesta alguna. Mas si alguna da tales mujeres hubiere oído que su manido habla muerto, ni aun entonces dejamos que ella pase á otras nupcias, sino si antes se dirigiere la mujer 6 por si, ó por medio de sus padres, 6 por otra cualquier persona á. los primeros cartularios del cuerpo, en que militaba su marido, y les interrogare .á ellos 6 al tribuno, si es que está presente, si en verdad murió su cónyuge, de suerte que ellos declaren en actuaciones, teniendo á la vista los sagrados evangelios, si verdaderamente murió el marido. Y después que hechas estas actuaciones [a mujer hubiere recibido parasu testimonio lo actuado, mandamos que también espere ella por espacio de un solo año, para que después de este término le sea licito contraer legítimas nupcias. Mas si prescindiendo de esta formalidad la mujer se hubiere atrevido á contraer otro matrimonio, tanto ella, como el que la toma por mujer, sean castigados como adúlteros. Pero si los que con juramento atestiguaron en las actuaciones fueran también convictos después de haber prestado falso testimonio, despojados cierta-
(1) El cód. Mamb., y TrkL; et, omitenla Por¿., ¡j Cont. (5) pieua, 8k. (8) filUB decía el texto, sin duda por errata. N. del Tr. (4) El cód. Eam.; constituti, adicionan las cd.
6 El cód. Ilantb.; hoc, en jugar de base, se encuentra en ¿as cd. (7) ctlam, omítela Bk. (s) El cód. Hamb.; eonvincantnr etlam ta1um poetea, las
(8) st ehartuiarios, Ele.
ed, tiam, la euprimlÓ Ble.
NOÁOONBTrrUC16l CXIII
400
quem mentiti sunt mortuum case, ipse'ero licentiam habeat, si voluerit, suam uxorem recipere. Si vero soholaris fucrit ¡¡le', de cuius morte dubitatio est, a primis oboEaé actuario, si autem foederatus, ab optione eius memoratam depositionem accipero eius uxorem; his observandis et airea a1io orines, qui in aruiata mulitia referuntur.
mente de su milicia sean ellos mismos compelidos A. pagar la pena de diez libras de oro al que, mm tiendo ellos, declararon .que habla muerto, y tenga éste mismo licencia, si quisiere, para recobrar su muPero si fuero escolar aquel sobre cuya muerte duda, reciba su mujer la mencionada declarade los primeros de la escuela y del actuario, y si federado, del correspondiente subdelegado, debiéndose observar esto también respecto á todos los demás, que están comprendido en la milicia armada.
Cap. *1
Cipitulo XII
Praedictis itaue causis perspexinius (1) etiarn has nominatini adiicere, ex quibus matrimonia sine poena hcet transigere, hoc est de iii, qui non potuerunt ab initio nuptiarum misceri aula uxoribus, et quse per naturam viris concéssa sunt agere, insuper de iis viris ac feminis, qui consistente matrimonio sanetimonisiem conversationem et monaateril habitationem elegerint, et de jis personis quae in captivitate al¡ quanto tempore detinentur. lii his enim tribus casibus, quae de eis prioribus nostris legibus continentur, firma case sancimus. Memoratas igitur omnes causas, quae in praesente nostra lego conlinentur, solas sufllcere iubenius ad transactionem legitimorum matrimoniorum. Reliquas autem omnes vacare praecipimus, nullamque aLtam causam, citra cas, quae nominatiru in sertae sunt. hule legi, poase advere legitimurn matrituoniuni, sive nostris, sive veteribus legibus continentur.
Y 1 las susodichas causas hemos. determinado afadir especificadamente también aquellas por las que es licito disolver sin pena un matrimonio, esto es, respecto á los que desde el principio de las nupcias no pudieron unirse con sus mujeres, y hacer lo que por la naturaleza les fué concedido á los varones, y además en cuanto á los -varones y á las hembras, que durante el matrimonio hubieren elegido la vida religioéa.y su habitación en un monasterio, y respecto ¡ las personas que algún tiempo son retenidas en cautiverio. Porque en estos tres casos mandamos que esté en su vigor Lo que respecto á aquellos se contiene en nuestras anteriores leyes. As!, pues, mandamos que todas las mencionadas causas, que en nuestra presente ley se contienen, sean las únicas suficientes para la disolución dé los matrimonios legítimos. Y disponemos que todas las demás queden sin efecto, y que fuera de Las que especificadamente han sido insertadas en esta ley, ninguna otra causa pueda disolver un matrimonio legitimo, yasi se contiene en nuestras leyes, ya si en las antiguas.
Cap. XIII
Capitulo XIII
Quia vero quaédain mulieres inhonesto volentes vivere festinant propriamatrimonia solvere, san,cima, siquando mulier eltra aliquam praedictarum a nobis causarum voluerit matrimonium sol,veré, licentiam quidem eam non habere boa agere, si vero permanserit in buiusmodi impia voluntate, eL repudium manto transmisenit, iubemus, dotem quidem viro dan, conununibus flliis secuudum legem servandam, si autem filies non habuerit, lucrum fien manito, mulierem vero peniculo iudiois negotiuru andientis tradi episcopo civitatis; in qua communiter domicilium habuerint, quatenus illius rovidentia lii monasterium ipsa mittatur, ut d9nec advixerit (2) debeatlb¡ consistere. Et si quidem filos habuenit huiusmodi mulier, duas partes propriae cius substautiae dan fihiis, tertiam vero monasterio, in quod mittitur, appllcari (3) jure propnietatis. Si vero fflios non habuerit, sint autem si parentes, duas partes quideni ipsius substantiae monasterio praeberi, ubi mitt.itur, tertiam vero partem illius paren Ubus dan, nisi Lamen sub poteataLo eam habentes irrationabili repudio censen serunt; in boa enim consentientes, nihil eoa penitos ex substautia filiae habere permittimus, sed hace omnia venerahili monasterio volumus applicani. Porro noque fihiis, noque parentibus exsistentibus el, ornnem similiter eius subatantiám competere monasterio. Si vero iudex, qui negotium examinat, boa non fecenit, et (4) tradidenit in heo deprehensam civitatis episcopo, ut debeat ¡u monasterium
Mas como algunas mujeres queriendo vivir deshonestamente se apresuran ¡disolver sus propios matrimonios, mandamos que si alguna vez quisiere una mujer disolver el matrimonio sin alguna de las causas dichas antes por nosotros, no tenga ella ciertamente licencia para hacerlo; mas si persistiere en tal impio propósito, y le hubiere transmitido el repudio * su maridé, mandamos que ciertamente se. le dé la dote alImarido, debiendo ser conservada con arreglo á. la ley para los hijos comunes, pero que si no tuviere hijos, se convierta en -lucro del marido, y la mujer sea entregada bajo la responsa-bilidad del juez que entienda del negocio al obispo de la ciudad en.que tu4ieren el domicilio común, á fin de que por providencia suya sea ella enviada á un monasterio, para que allí deba permanecer mientras viviere. Y si verdaderamente tuviere hijos tal mujer, d4naeles dos partes de los propios bienes de ella á los hijos, y aplíquese con derecho •e pro-
(1)RlcÓd. lía rnb. u Trid prospJx!mus, por perapexiPort., ,t) El CM. FJamb., Trd,; quoRd vtxerft en v er, doneo advlxerlt, Port, g .ont. -
3) Bit.; dare—appllcare, en lugar de darl — spplicarf, el cdd tjamb., y las cd. • ) El c$d. llarnb.; fecerlt et non tradlderit, Trid.; feeerlt Id et tradideril, Port., !J Cont.
et
•
MUS,
ia
piedad la tercena al monasterio, * que es enviada. Mas si un tuviere hijos, pero tuviera ella padres, dénselos ciertamente dos partes de sus propios bienes al monasterio, á que es eiviada, y déseles la tercera parte á. los padres de ella,-4 no ser, sin embargo, que teniéndola k ella bajo su potestad hubieren prestado su consentimiento para el repudio falto de razón; porque consintiendo para. éste, no permitimos que ellos tengan absolutamente nada de lot bienes de la hija, sino que queremos que todos ellos sean aplicados al venerable monasterio.
-
NOULÁL—OONSTITuOIÓN OXIZI
miUi, si quidem in bao feliciasíma civitate sil iudcx, ipse quidem viginti quinque librarum aun poeuam exigatur, officium autem çius alias decem. Si vero in provincia sit huiusmodi iudex, et non egeril, quae a nobis in hoe (1) masa sunt, decem librarum auri persolvat poenam, el officium eius alias quínque. Si vero (2) index fuerit non habens cingulum, ¡pee quidem poenain decem librarurn auri exigatur, ministrantes autem si quinque, quatenus muleta, quae hinc accedit, a memoratis perSonia per comitem rerum privatarum el palatinorurn acholam exigatur,et nostro assinetur aeranio. Si autem atvircirca mulierem transigerestuduenit matrimonium, el irrationabiliter repudium destinare (3), iubemus, reddere quidem sum quam susceperat 4) dotem una cutu aponsalitia largilate, el .tantum ex alia cine substantia praeberi mullen, quantum tertiam partem sponsalitiae facial largitetis. El si quidem ci fu sunt, solum usum .et aatenuptialis donationis, et a nobis additae tertiae parda wulicrem babero, proprietatem vero fula conservan 5), fihiis autem non exaistentibus, habere mulierem super usum in ipsis rehus etiam m dispositiones proprietateni. Et praedictas quide de (6) diasolutis ralionabiliter ant etiam irrationabiliter nuptiis ordinarnus, et omnia de memorelis .casibus seeundum hanc nostram constitutioneni iudicari el decidi decernimus.
- •
401
Y no teniendo ciertamente ella hijos, ni padres, Compétanle igualmente todos los bienes da ella al monasterio. Mas si el juez, que examina el negocio, no hubiere hecho esto, y entregado á la sorprendida en ello al obispo de la ciudad, para que deba ser enviada á un monasterio, y verdaderamente fuera juez en esta felicísima ciudad, exíjaselo ciertamente Li él mismo la pena de veinticinco libras de oro, y Li sus oficiales otras diez. Mas si tal juez lo fuese
en una provincia, y no hiciere lo que por nosotros ha ¡ido aquí dispuesto, pague la pena de diez libras de oro, y sus oficiales otras cinco. Pero si fuere juez que no tenga cíngulo, xljaseIe al mismo ciertamente la pena de diez libras de oro, y Li sus minio. tres cinco, de suerte que la multe, que en éste caso corresponde, les sea cobrada Li las mencionadas personas por el conde de los bienes privados y &r la escuela de los palatinos, y sea aplicada Li nuestro erario. Mas si también el marido se hubiere empeñado en disolver el matrimonio con su mujer, y enviarle sin razón el repudio, mandamos que él ciertamente devuelva, junto con la donación esponsalicia, la dote que había recibido,.y que de sus demás bienes se le dé Li su mujer tanto cuanto constituye le tercera-parte de, la donación esponsalicia. Y si, Li la verdad, tiene hijos, tenga la mujer sólo el uso tank'de la donación antenupcial, como de la tercera parte añadida-por nosotros, y consérveseles Li los hijos la propiedad', pero no existiendo hijos, tenga la mujer además del uso también la _propiedad en los mismos bienes. Y ordenamos ciertamente isa susodichas disposiciones en cuanto á las rrupciaa disueltas con razón 6 aun sin razón, y mandamos que en los mencionados casos todo sejuz. gua y decide con arreglo Li esta constitución nuestra.
Cap. XIV
Capitulo XIV
Si quia autem propniam uxorem flagellia ant fuatibus cecidenil sine aliqua causarum, quas contra uxores ad matrimonhi soltitionem sufflcere iusaimus, matrimonil quidem solutionem ex hoc fien nolumus, virum autem, qui monstratur sine huius. rnodi causa (7) fiagellis vol fustibus cecidtsse uxorem suam, tantum pro huinsmodi injuria ex elia sua.dare aubstautia uxori etiam constante matrimonio, quantum tenis para antenuptialis facit largitaf4s.
Mas si alguno hubiere golpeado con azotea 6 palos Li su propia mujer sin alguna de -las causas que hemos mandado basten contra las mujeres para la disolución del matrimonio, no queremos ciertamen. te que por esto se haga la disolución del matrimonio, pero el marido, que se pniÑbe que sin tal causa golpeó con azotes 6 con palos Li su mujer, dale por tal injuria Li su mujer de los demás bienes suyos, aun durante el matrimonio, tanto cuanto constituye la tercera parte de la donación antenupcial.
Cap. XV
Capitulo XV
Bis quoque etiam illud adiicimua, ut, si quis for. san suspicatur aliquem vello suae uxonia ¡liudare castitati, et contestationes ej ex scripto tres destinavenil, habentes testimonie trium virorum fide dignorum, et post has tres ex a-cripto conteatationos invenenit aiim convenienteni suae uxoni, si qul. dem in ana domo, aut ipsius uxoria, ant adulteri, aut ¡u popinis, aut iii suburbanis, esee licentiain merite propriis inanibus talem penimere, nuiluni periculum ex hoc formidanti. Si vero in alio loco talem inveneril eum sua uxoreloqueiiteni, non mi. nus tribus testibus fidedignis convoóatis, per quos probare póssit, quod eum cura sus- uxore compenl (8), ludici tradere crimina examinanti, illum varo pro veritate cognoscentern post tres ex scripto COntestationes cum tal¡ moliere eum inventum, la-
A esto añadimos también, que, si acaso alguno sospecha que alguien quiero ofenderla castidad de su mujer, y le hubiere enviado por escrito tres denuncias, que tenga el testimonio de tres varones fidedignos, y después de estas tres denunclas. por escrito hallare que él se reune con su mujer, si
(1) EL cíd. Ilamb.; hae, las ed. (21 contra Trid. 3) repudiom studucrit deetinare, el cód. Ramb.; 'repnum dastitsrft Ble. (4) El cdd. Hamb.;euscepedl, ¿as ec'. TOMO VI—Si
verdaderamente en supropia casa, 6 en la de la misma mujer, 6 en la del adúltero, 6 en figones, 6 en los suburbios, tenga licencia el marido para malar al tal con sus propias manos, no teniendo por ello ninguna responsabilidad. Mas si al tal lo buhiera hallado en otro lugar hablando con su mujer, habiendo convocado no menos de tres testigos fide-. dignos, pár medio de los que pueda probar que á aquel loancontró con su mujer, entréguelo al juez que conoce de lo criminal, el .cual conociendo en k.; coneervare, el cód. Hamb., y 8k.; de, on,llenla u cód. Ramb., y ¿as cd. (7) Por; veZ, adicionan el cdd. Hamb,, 7'rjd , y Cono, (8) reperlt, 8k.
(5) 4a)
402
ÑovELA.-4oN5TITuoI6N cxiii
lora quidem tanquacu ex hon solo adulteril crimini subiaeentem, nulla alia probatione (1) quaesita, punire, licentiacu autecu (es se viro quo modo voluerit sum uxorem accusare et secundum legos (2)1 exsequi crimen.
§ -1.—Quia vero ita comperiuntur aliqui impii,nt
étiam lii veñerandis domibus praesumant in, talibus se misoere aceleribus, et ibi do peccatis tractare, ubi oonsueverunt deum timentes peccatoruui veniacu postulare, iubmus, ut, si quia taus inveniatur in tecla venerabilibtis alienas uxori, de qua in suspicione est, post tres, sicut dictum est, .conteatationos lo 1, licentiacu esie sius manto utrasque personas defenori ecclesiae aut aliis dermis tradere, uL ad eorum perioulum divisim isti serventur, donee iudex hoc cognoscens mittat ad episcopum civitatis, quatenus ej ¡Mi tradantur, ut debeant sustinere tormentum secundum legos, quae interdiount adulteros a sanctissimis andesita vindican, nullam neque in boc aliam indice quaercnte de adulterio probationain, nisi tres, sicuci ¡am supra diximus, contestationes. lis enhn tribus contesta• tionibus osteusis, omnibus media liii sicuti adulteri punientur. Non anira debent buiusmodi personae in venerabili loco munimen babero, quem ipsiper soelus proprium despexerunt; (nani si eos, qui alibia rapinas mulierum aut adulteria commiUunt, et ad orationuni domos confugiuot, ab eta vindican noatrae teges non sinuni, quomodó illis, qui in ¡pea ecciesia tale soelus studuerint perpetrare, permitti. mus aliquod auxilium ex ecelesiasticis terminis invonire?), sed oinnibus modis ¡udicibus eos tradi, et poonam süstinere, qua digni sunt, qui sauctiasima loca violare praesumunt. Quia (3) enim ibi delinquit, ubi salutecu petat? EL generaliter diaponímus, ut, si quia invenerit anam uxorem, aut tlliam, aut neptem, aut sponsam in venerandis toda cuni al¡quo loquentem, et su Luz fuerit turpis gratia causas sois colloqui, tradat oes defensor¡ aut aula sanctissimae eius eoclesiae dermis, ut ¡psi sao pononio utrasque personas divisim cuatodiant (4), doneo iudex sos accipiat, et secundum leges cau&iñ (5) decernat.
verdad que después de las tres denuncias por escrito fué el tal encontrado con aquella mujer, castíguelo ciertamente, sin requemas ninguna otra prueba, como incurso por esto solo en el crimen de adulterio, y tenga el marido [menda para acusar á su mujer del modo que quisiere, y llevar a. término su acusación con arreglo á las leyes. § 1.—Mas como se hallan algunos tan impíos, que hasta en las venerandas casas se atreven á mezclarse en tales delitos, y a. tratar 'de pecados allí donde los temerosos de Dios acostumbraron a. pedir perdón de-sus pecados, mandamos, que, si se hallara que en los venerables lugares alguno, después, según se ha dicho, de lastres denuncias, habla con mujer ajena, respecto a. la cual cayó en sospecha, tenga licencia el marido, de ésta para entregar ambas personas al defensor de la Iglesia ó a. los otros clérigos, a. fin de que bajo la responsabilidad da éstos sean aquéllos custodiados por separado, hasta que el juez que conozca de esto envíe misiva al obispo de la ciudad para qué aquéllos le sean entregados, al objeto de que hayan de sufrir tormento con arreglo a las leyes, que prohiben que los adúlteros sean reivindicados por las santísimas iglesias, no requiriendo el juez tampoco en este caso ninguna otra prueba del adulterio, sino las tres denuncias, según ya arriba hemos dicho. Porque mostradas estas tres denuncias, aquellos serán de todos modos castigados como adulteres. Pues no deben tales personas tener amparo en un lugar venerable, que ellas mismas despreciaron con su propio delito; (porque si nuestras leyes no dejan que los que en otra parte cometen raptos de mujeres 6 adulterios, y se refugian en las casas de oración, sean reivindicados por. éstas, cómo i los que se hubieren empeñado en perpetrar tal delito en la la misma iglesia lea permRlrlamós que hallasen algún auxilio por virtud de los [Imites eclesiásticoa), sino ser de todos modos entregados a. los jueces, y sufrir la pena, de que son dignos, los que se atreven a. violar los santísimos lugares. Porque quién delinque allí donde pide la salvación Y en general disponemos, que, si alguno hubiere hallado a. su mujer, 6 (i su hija. ó ásu nieta, 6 a. su esposa hablando en venerables lugares con alguien, y sospechase que ellos están en coloquio con motivo de una causa torpe,. entréguelos al defensor 6 a. los demás clérigos de la santísima iglesia, para que ellos mismos custodien a. su riesgo separadamente a. ambas personas, hasta que el juez las reciba, y falle lacausa con arreglo a. las leyes.
EpUogus
Epilogo
Quae igitur por praesentem et in perpetuum valituram legein nostra definivit tranquillitas, in omnibus praedictis casibus valore volumus, nial Lamen nondum ant iudiciali decreto aut amicabili convontione decisa suni, quae suum robur habere sancimuz. Gloriosa igitur et eminentisaima auctoritas tua in hac quidem inclyta civitate edictis propositis ad notitiam perdueat universorum, in provinciis autem per praecepta ad clarisaimos provinciaruni judices destinata hace omnibus facere manifesta festinet, uL nullus penitus ignoret, quae pro utilitate nostrorucu collatorum a nobis disposita sunt, ita tamen, ut omnibus per propria praecépta pronunciet, quatenus sine quolibet iniusto dispen-
Queremos, pues, que en todos los susodichos casos esté en vigor lo que nuestra tranquilidad ha establecido pór medio de la presente ley, perpétuamente 'valedera, si es que todavía no fueron decididos 6 por decreto judicial 6 por amigable convenio, pues mandamos que éstos tengan su propia fuerza. Por tanto, lleve tu gloriosa y eminentísima autoridada. conocimiento de todos, exponiendo ciertamente edictos en esta ínclita ciudad, y apresúrese a. hacer manifiestas a. todos en las provincias por órdenes enviadas a. los muy esclarecidos jueces de las provincias, estas resoluciones, paraque nadie
(1) Bk.; raitone, el cód. Hamb., y las ed. (2) El cckt. Hamb. ti las cd. omiten lo que se halla entre
paréntesis, pero lo suplid flk. alendiendo al tealo griego.
absolutameite ignore lo que para utilidad de nuestros tributarios ha sido dispuestopor nosotr9s, pero 4, Qul,Bk. is EL cód. Hamb.;
dcv Isim tam din cus todlant, las ed.
(5) Trid.ç cansas, el cdcl. Haml., Pon., g Cont.
oNTrTuc16N
dio nostris collatoribus praesentis legil fiat malnuatio. • Dat. 111. Id. Dec. Constant. imp. DN. IUSTINJAN! PP. .Aug. anno XVL, post BAsu.IT V. C. cona. [542.]
403
áxIv
de suene que á LodoS les declare por medio de sus propias órdenes, que la notificación de la presento ley se les haga nuestros tributarios sin algún in justo dispendio. Dada en Constantinopla á 3 de los Idus de Diciembre en el año décimo sexto del imperio del señor Justiniano, Augusto perpétuo, después del consulado de BASILIO, varón muy esclarecido. [542.1
CONST. CXXV (1)
CONSTITIJOZON CXXV
'DE HSREDIBUS AB .INTESTATO VENIENTIBUS ET AGN.TOIUJM IURE SUDL/tTO (2)
DE LOS HEREDEROS QUE SUCEDEN-ABINTESTATO Y DE LA SUPRESIÓW DEL DERECHODE LOS AGNADOS
(Coli. IX. tít. 1.)
(COlscciOn IX. titulo 1)
¡mp. IUSTINLANUS Aug. PETRO,
g1oriozi.s.ino Praefeco sacrrum Praetoriorurn Oi'tentis.
•
•
•
El Emperador JUSTiNiANO, Au9usto, ci PEDRO, yloriostsimo Prfecto de, los sacros Pretorios de Orienle,
Paefatio
Prefacio
Plurimas et diversas leges veteribus temporihus prolatas invenientes, per.quas non iustedifferentia ab intestato successkrnis inter cognatos ex masculis el feminis introducta SaL, necessarium case perspeximus omnes sjmul ab intestato cograLiooum suocessiones per praesentem legem clara compendiosaque divisione disponere, itaque prioribus 1 egibus pro hac causa positis vacantibus, de estero ea sola servan, quae Duna constituimus. Quia igitur omnis generis ab intestato sueceasio tribus cognoøitur gradib.us , hoe saL ascendentium, et deseen-
• Hallando que en los tiempos antiguos se promulgaron muchas y diversas leyes, por las que sin justicia se introdujo diferencia en las sucesiones abintestato entre los cognados procedentes de varones y los de hembras, hemos considerado que era necesario disponer por medio de la presente ley en clara y compendiosa división al mismo tiempo todas las sucesiones abintestato de los cognados, y que ami, quedando sin aplicación las anteriores leyes portal cau sa estaMecidas, so observe en lo sucesivo solamente lo que ahora establecemos. Mas como es sabido que toda sucesión abintestato de-parentesco se halla oti tres grados, esto es, la de los ascendientes, la de los .descendientes,.y la de los colaterales la cual so di-. videentre los agnados y los cognados, disponemos que sea Ja primera la sucesión de los descendientes. -
dentiurn, et ex latero, quaa in agñatos cognatosque dividitun, .pnimam essedisponinius descendentium succeasionem. .Ca.p.X
Si quis igitur deacendentium fuerit el,qui lotestatus monitur, cuiaslibet naturae aut gradus, sive ex maacuiorum.genere, sive ex feminarum deacendena, él sive suso potestatis, 8ive sub potestate sit, omnibus ascendentibus et ex jatees cognatis praoponatur. Licet eiim defunctus sub altenius pote state fuerit, temen eius fui (3), cuiuslibet sexus siiit aut gradus, etiani ipsis parentibus praeponi praecipimu8, quorum sub potestate fucnit, qui defuñctus caL, in illis videlicet rehus, quaeaecundum
Capitulo 1 Así, -pues, si tuviere algún descendiente el que muere intestado, de cualquier sexo O grado que sea, ya descienda por línea de varón, ya de hembra, y ora sea de propia potestad, era esté bajo potestad, sea ate puesto todos los ascendientes y los cognados óólateri1es. Porque aunque al difunto hubiere estado bajo la potestad de otro, mandamos,
sin embargo, que sus hijos, de cualquier sexo ó
nostras alias legos patribus non acquiruntur. Nam' in usuharuni reruni qui debet acquiri aut servan,. nostras de bis (4) ¡egea parentibus custodimus, sic Lamen, UI, si quem horum dascendentium ftlios relinquentem mor¡ contigerh, ihius filies, aut filias. aut alice descendentes in propnii parentia looum (5) succedere, *¡ve sub potestate. defuneti, sive auae potestatis invniantur, tantani de hereditaté mo-. rieritis aácipientes partem, quanticunque amI, quan. Lam eorum Carena, si viyeret, habuisset; quam sueem in stir'pes vocavit antiquitas. in hoc cession .,cnim ondina gradum quaeri nolumus, sed cum fil jis et fihiabus ex praemortuo fihio.aut fila nepotes vacari saneimus, nulla introducenda difenentia, sive masculi sive feminae sint, et seu .ex masóulorum .seu feminarum prole descendant, sive suae potestatia, sive sub potestate sint constituti. EL haec qui• dem de successionibua descendentium disposuimus. Consequens autem esme per$pexkInuIet de aseen-
grado que fueren, sean preferidos aun á los mismos ascendientes, bajo cuya potestad estuviere el que falleció, por supuesto en aquellos bienes que con arregló fi. nuestras otras leyes nono adquieran.para los padres. Pues en cuanto al uso que de estos bienes se debe adquirir O conservar, leS guardamos á los padres nuestras leyes sobre esto. establecidas; pero de suerte que, si aconteciere que fallece alguno de estos descendientes dejando hijos, los hijos 6 las hijas de él, 'á sus demás deacendientessueedari en el lugar de su propio ascendiente, ya aS hallen bajo la potestad del difunto, ya sean de propia potestad, recibiendo da la herencia del que muere, cuantos quiera que sean, tanta parte cuanta habría tenido su ascendiente, si viviese á. cuya sucesión la llamó la antigüedad por estirpes. Mas no queremosqneen este orden se investigue grado, Sino que mandamos que con los hijos y las hijas sean llamados los nietos habidos de un hijo 6 de una hija premuertos, sin que se haya de introducir diferencia alguna, ya sean varones, ya hembras, y ora
(i) EL texto griego (Novela CX ViII.) se.haUa en ¡iaL. u ScrLmg.—Áilzan. 1X.. 70.—EL ó.1iunopáira./o deL poemio y los capUmslos i.. se hallan en las Bas. XLV. 3. 8.— lulian. Com L 109.- La cersidn laWia es la anllgua glosada.
(2) De heredibus ab htcatato suceedentibus, elcód. fiamb. (3) Silos. Bk. cd. etreotLpada. • (4) El cód. Hamb.; mnIbug adicionan las cd. 5) loco, el cód. HamO., y Trid. •
404
NOVEtA. —OONeTTTUOIÓN XIV
dentilrns congtltuere, quomodo ad descendentiuin successionem vocentur.
desciendan por línea de varón, ora por la de hembra, 6 sean de propia potestad, ó estén bajo potestad. Y esto ciertamente es lo que hemos dispuesto en cuanto á les sucesiones de los descendientes. Mas nos ha parecido que era consiguiente detármi nartambién respecto¡ los ascendientes de qué modo sean llamados á la Sucesión de los descendientes.
Cap. II
Capitulo II
Si igitur defunetus descendentes quldem non relinquat heredes, pater autem, aut mater, aut alii parentes si supersint, omnibus ex latera cognatis lies praeponi sanciinus, exceptis solia fratribus ex utroque parente coniunotis defuncto, sicut par subsequentia declarabitur. Si autem plurimi ucendentium vivünt, boa praeponi iubemui, qui proximi
Si, pues, el difunto no dejara ciertamente herederos descendientes; pero le quedaran padre, ó niadre,.ú otros ascendientes, mandamos que éstos sean preferidos á todos los cognados colaterales, exceptuados solos los hermanos unidos al difunto porpadre y madre, según se eclarará más adelante. Mas si viven muchos ascendienta, mandamos que sean preferidos los que se hallan en grado más próximo, varones y hembras, ya séan paternos, ya maternos. Pero sí tienen el mismó grado, divídase por igual entre ellos' la herencia, de suerte que reciban ciertamente la mitad todos los ascendientes por parte del padre, cuantos quiera que fue. ron, y la otra mitad los ascendientes por parte de la madre, sean cuantos quiera los que aconteciere que se hallan. Mas si juntamente con los ascendientes se hallaran hermanos 6 hermanas unidos al difunto por parte de padre y de madre, serán llamados con los ascendientes degrado máspróximo, aunque, fueron padre 6 madre, debiéndose dividir ciertamente entre ellos la herencia según el número de personas, de suerte que cada uno de los ascendientes y de los hermanos tenga igual porción; sin que en este caso pueda de ningún modo reivindicar para si el padre uso alguno de la poróión de los hijos 6 de las hijas, porque en lugar del uso de esta porción damos por la presente ley el derecho de herencia también en cuanto á la propiedad; no debiéndose observar ninguna diferencia entre estas persones, ya fueren hembras, ya varones, que son llamadas á la herencia, y ore estén unidas por línea de varón, ora por la de hembra, y fuere 6 de propia potestad, 6 estuviere bajo potestad, aquel á quien suceden. Reste que determinemos el tercer orden, que se llama colateral, y se divide en aguados y cognados, para que, dispuesta también esta paite, se halle del todo perfecta la ley.
grado (1) reperiuntur, mesenios et feminas, sive paterni, sive materni sint. Si autem eundem habent gradum, ex aequo intereos bereditas dividatur, ut medietatem quidem accipiant omnes a patre ascendentes, quanticu uque fuérint, medietatém vero reiiquam a matre ascendente., quantoscun. que coz inveniri contigerit. Si yero cura ascondentbus in'veuiantur fratres aut sorores ex utrisque parentibus coniuncti defuncto, curn proximis grado ascendentibus vocabuntur, si et (2) pater aut matar taarint, dividena inter coa quippe hereditate secúnduni personarum numerum, uti et ascondentium et fratrum singuli aaqualem habeant portionem; nullum usum ex fihiorum aut fltiarum portionc la boo casa valente patre sibi penitus vindicare, quoniam pro hac usas portione hereditatis lus et secunduni proprietatem per praesentem .dedicnua legem; differentia anua servanda inter personas istas, siva feminae, aive inasculi fuerint, qui ad bereditatem vocantur, et sive par maseuli, sive por feminas personam copulantur, et sive suaepotestatis, sive sub potestate fucrit la, cal succedunt (S). Reliquum est, ut tertium ordinem decernamus, qui vocatur ex latera, et in agnatos et cooatos dividitur, ut etiam hac parte disposita, undique perfecta lex inveniatur. L
Osp.. II!
Capitulo III
Si igitur defunctus neque descendentes, neque ascendentes reliqiierit, primos (4) ad hereditatem vócamus fratres et sorores ex aodem patre et ex cadera metro natos, quos etiam eum patribus ad hereditatem vocavimus. His autem non exsistentibus, in secundo ordine illos fratres ad hereditatem voeamus,qui ex uno parente conluneti eunt defuncto, sive por patrem solum, sive per matrem. Si autam defun oto fratres fuerint, et alterius iratris ant sororis praemortuorum fui, vocabuntur ad horeditatem isti eum dé petra et metro thiis masculle etfeminis, et quantieunue fuerint, tantam ex hereditate perciptent portionem, guantam eorum pareos futuros erat (5) accipere, el superates esset. Unde consequens cgt, ut si forte praemortuus fretar, cuius ff11 vi'vunt, per utrumque parentem (6) auno defunctae personas inngebatur,
Por lo cual, si el difunto no dejare descendientes, ni ascendientes, llamamos en primer Itigar ala herencia á los hermanos y á las hermanas nacidos del mismo padre y de la misma madre, á losque también los hemos, llamado con los padres á la herencia. Mas ñó existiendo ellos, llamamos en segundo orden á la herencia á los hermanos que están unidos al difunto por parte de uno solo de los padres, ya solamente por parte del padre, ya por la de la madre. Paro si el difunto tuviere hermanos, 6 hijos de otro hermano 6 hermana premuertos, éstos serán llamados á. la herencia con los tíos varones y'.hembras, paternos y maternos, y, cuantoí quiera que fueren, percibirán de la herencia tanta porción cuanta hubiera de percibir el padre 6 la madre de ellos, si sobreviviese. Por lo cual es consiguiente, que, si acaso el hermano premuerto,
• (1) proiLmi gradus, ci ccid. IIasnb.; proximo grade Trid, (2) . el autem, ci cód. IIa,nb., Trid., Pon, si etlam, Je . Pa- rcs que Cont. cnm.ndde apasajeaendteuioal teoto griego. (3 potestate elt, cal euccedant fratres, el cód. Rantb.;
pitcstatc gint eles, cal succedunt fratres, Trid., y Por. ) primum, ci cód. Ha,nb. (7, TnIci., y Port. 5) t cód. Hamb., Tiid., y PaPI.; esaet, Cont. (2) Sp.; utramque partem, el odd. Jiantb., y Las ed
OVEL.S .—CONBflPUCEÓN CXIV
suporstites autem frares per patri» iu1uiii 1oisau aut matrem ej ¡ungebantur, praeponantur istius dlii propriis tLiiis, 1iet ja terUo sint gradu (sive a Catre, sive a matre sint thii, et sive maseuli, sive tezninae), sicut eorum pareas praeponeretur, si viveret. E (1) ex diverso, si quidem supérales frater ex utroque parente coniungiLur defuneto, praomortuus autem per ununi parentem iungebatur, hutus fijos ab hereditate exeludimus, sicul ipse, si viveret, exeiudebatur (2). Huiusmodi vero priviIegiuin in hoo ordine cognationis solis praebemus fratruni maseulorum aut (3j feminarum fiuiis aut fihiabus, ut in suorum parentuni iuia suceedant; nulli (4) al¡¡ omnino personae ex hoc ordine venientt hoe ius.Iargimur. Sed et ipeis fratrum fihis tuno Iioe beneficium conForirnus, quando cum propriis iudicantur (5) thiis maseulis et feminis, sive paterni, sive materni sint. Si autem cuni fratribus dofunoti etiam ascendentes, sicut iam diximus, ad liereditatem vocantur, nullo modo ad sueeessioneni ab intestato fratris ant sororis fiLms vocari permiltimus, noque si ex utroque parceLe eorum pater aut mater defuneto iungebatur. Quandoquidem igitur (6) fratris et sororis fihiis tale privilegium dedimus, nL in prorioruLxi parentuin succedantes Locuni sol¡ in terto constitutigradu eum iis qui in secundo gradu sunt, ad hereditatem voceotur, jitad palam est, quia thiis defuncti masculis et feininis, sive a patre sivo a matre, praeponuntui', si etiani iii (7) tertium cognationis simuliter obtineant gradum.
§ 1.—Si vero neque fratres, noque filos fratrum, sicut dixknus, defunetus reliquerit, omnea dejacepa a lacere cognatos ad het'editatem vocamus seeundum uniuscuiusque grados praerogativam, ut viciniores gradu, ipsireliquis praeponantur. Si autem piurimi eiusdem gradus inveniantur, securidum personarum numerum inter coa hereditas dividatur, quod la. capita nostrae legos appellant.
405
cuyo li;iug viv,ii, estaba unidu por padre y madre
áá, la persona ahora tallecida, pero los hermanos sobrevivientes estaban unidos á ella quizá sólo por parte dei padre O de la madre, sean antepuestos Los hijos de éste ¿. sus propios tíos, aunque estén en tercergrado, (ya sean tíos por parte del padre, ya por la de la madre, y ora varones, ora hembras), como seria antepuesto el padre de ellos, si viviese. Y por el contrario, si verdaderamente el hermano que sobrevive está unido al difunto por parte de padre y de madre, pero elpremuerto lo estaba por parte de uno solo de los padres, excluimos de la herencia á los hijos de éste, como él mismo sería excluido, si viviera. Mas en este orden de la cognación á solos los hijos ó hijas de los hermanos varones O hembras les concedemos tal privilegio, para que sucedan en los derechos de sus padres; y no le damos este derecho absolutamente .á ninguna otra persona que provenga de este orden. Pero aun á los mismos hijos de los hermanos les conferimos este beneficio siempre y cuando son juzgados con sus propios Lbs varones y hembras, ya sean paternos, ya maternos. Mas si con los hermanos del difunto son llamados ¡la herencia también los ascendientes, como yahemoa dicho, no permitimos de ningún modo que los hijos del hermano O de la hermana sean llamados abintestato ¡la sucesión, ni aunque el padre O la madre de los mismos estuviera unido al difunto por parte de padre y de madre. Y así, puesto que hemos dado taj privilegio á los hijos del hermano y de la hermana, para que constituidos ellos solos en tercer grado sean llamados ¡ la herencia, sucediendo en el lugar de sus propios padres, juntamente con los que están en segundo grado, es manifiesto que son preferidós ¡ los tíos del difunto, varones y hembras, ya paternos, ya maternos, si también ellos tuvieran igualmente el tercer grado de cognación. § 1.—Mas si el difunto no hubiere dejado-ni hermanos, ni hijos de hermanos, según hemos dicho, llamamos á la herencia á todos tos demás cognados colaterales con arreglo á la prerogativa del grado de cada cual, de suerte que los de grado más próximo sean preferidos á los demás. Pero si Be hallaran muchos del mismo grado, divídase entre ellos la herencia según el número de las personas, ¡ lo que llaman nuestras layes sucesión por cabezas.
Cap. IV
Capitulo XV
Nullam varo volumus case differeutiam in quacunque successione aut hereditate inter eos, qui ad heraditatem vocantur, masu los Re feminas, quos ad hereditatem communiter defloivimus yocari, sive por maseuli, siveper feminae personam defuacto inngebantur, sed ja omnibus suecessionibus agnatorum cognatorumque differentiam vacare praecipimus, siva par femineam personam, sive per emancipationem, vaL (8) per aliutn quemlibet inodum prioribus legibus traetabatur, et omnes sine qualibet buiusmodi differentia secundum proprium cognationis gradum ad óognatorum suecassionem ab intestato venire praecipimus.
Mas no querernos que haya diferencia alguna en cualquier sucesión O herencia entre los varones y hembras que son llamados á la herencia, los cuales hemos determinado que sean llamadus en común ó. la herencia, ya si estaban unidos al difunto por persona masculina, ya si por femenina, sino que mandamos que en todas las sucesiones deje de haber diferencia entre agnados y cognados, ya si en las antiguas leyes se establecía por medio de persona femenina, ya si por la emancipación, ya si por otro cualquier modo, y disponemos que todos sin ninguna tal diferencia vayan abintestato á la sucesión de los cognados con arreglo á su propio grado do cognación.
Cap. V
Capitulo y
sietuni. Sancimus enim, u numquemque seeundum Ex his autem, quae de hereditate diurnas et disposuimus, et quae de tutela sant, manifesta con-
Mas dé lo que hemos dicho y dispuesto respecto ¡ la herencia es manifiesto también lo que se refiere á. la tutela. Porque mandamos que cada cual
(1) 5t, omltenta el cdd. Ha,nb.. Trid., y Pon. 5) E c&. Hamb., ab bereditate exciudehatur, las ect. (3) Et oÓc. Hamb.; et, ¿as ecl. (4) El cdd. H,zmb. Tnid., y Pont.; eziim, adtoiona Conl.
(5) El aód. Hamb., y Cont.; vocantur. Ti-id., y Pon. (6) igltur, om.lteta el odd. Ilainb., Ti-id., y Por. (7) 1111, ontltela it cód Harab.
(8) El cdd. Jlamb., y Ti-Id.; sive1 Port., y Cose,
ovEtAS.—ooNsTITtiOróN CXI\
406
gradum et ordinem, quo ad hereditatem 'vocatur aut soma (1). aut cern allis, etiani funcionern tutelas Suscpere, nulla nequé le hac parte dlffdrenUa introducenda de agnatorum seu cogoatorum
jure, sed omnibus similiter ad tutelam vocandis, quique ex masculorum, quique ex feminarum prole
descendunt minori coniuncli. Raec auteni dicimus, si masculj et perfectas aetaüs sint; et nulla lego prohibeantur tutelam guscipere, neque oxeesatione compétente sibimet utantur. Mulieñbua eniw etiam nos interdicimus tutelae subire officlum, nisi matar. aut.avia fuerit. Bis enim solia socunducn here4itatis ordinem et tutelani subire porrnittimus, si ¡¿ter gasta et nuptiis aliis et auxilio Vellelani senatusconsulti renunclant. Base enim .ervante8 omnibus a ¡atore coguatis quoad tutelam praeponuntur, testamenlariis solia tutoribus praocetlentibus eas; defuecti nainque voluntateni et electionetn praeponi volumus. Si autem plurimi eundem cognationis gradum habentea ad tutelaru voeantiir, iubemus, communiter, convenientibus apud iudicem, cuí huis partía sollicitudo est, unum aul plures, quanti ad gubernationem substantiae aufficiant, ex ipais cligi et denuncian, et euin 'val oes minonis res-gubernare, tutelae par¡culo omnibus iniminente, qui ad tutelam vocantur, etsubstaatiis eorum ininori aetat.e lacite (2) subiacentlbus pro huiusrnodi gubernatione.
tome ku cargo también la función de la tutela con arreglo al grado y al orden en que es llamado la herencia ó solo, ó junto con otros, sin que tampoco en este particular se haya de introducir diferencia ninguna entre el derecho de los aguados ó de los cognados, sino debiendo ser llamados todos igualmente á la tutela, así los que, unidos al menor, descienden-de prole masculina, como los que de femenina. Mas esto lo decirnos, si los 'varones
fueran de edad cumplida, y no se los prohibiera por
ninguna ley encargaras de la tutela, ni utilizaran excusa que les competa. Porque é. las mujeres también nosotros les prohibimos desempeñar el cargo de latutela, como no fuere la madre ó la abuela. Porque estas solas les permitimos que con arreglo al orden de4a herencia desempeñen también la tutela, si en acta renuncian á otras nupcias, y al beneficio del senadoconsulto Veleyano. Pues observando esto son preteridas en Cuanto. la tutela todos los, cognados colaterales, procedión dales ellas solos los tutores testamentarios; porque queremas que sean preferidas la voluntad y la elección del difunto. Mas si son llamados á. la tutela muchos que tienen el mismo gradó de cognación, mandamos que reuniéndose en común ante el juez quien compete el cuidado de este particular, elijan y nombren de ellos mismos uno ó muchos, cuantos ¡sean suficientes para la administración de los bie-
nes, y administren él 6 ellos los bienes del menor, incumbiendo la responsabilidad de la tutela k toldos los que son llamados é. la tutela, y quedando por tal administración obligados tácitamente sus bienes al menor do edad.
Capitulo VI •
Cap. VI Hace auteni omnia, quae de succeasionibue genoria. sancivimus, obtiüere in lilia volumus, qui catholicae dei sunt. lo haereticis .enhm (3) 1am a nobis.positas leges firmas esie praecipimus, nul1am novitatem aut.immutationem ex praesente Introducentes lego. Quae igitur por hanc constitutionem in perpeluum observandam sancivil nostra tranquiflutas, le ilhia voLumus obtineracaaibus, qui a principiis Iulii mocisis praesentis sextas indictionis seu eveneruet (4), seu posthac (5) emersenint (6); praecedentes namque casos qui usque ad memoratuni tempus pertransierunt, secundum 'vetoros legos decidí (7) praecipirnus.
Pero todo lo que hemos dispuesto sobre las sucesiones de parientes queremos que sea aplicable k los que son de fe católica. Porque, en cuanto á los herejes, mandamos que sean firmes las leyes ya establecidas por nosotros, sin que introduzcamos ninguna novedad ó alteración por la presente ley. Así, pues, queremos que lo que por esta corlstituóión
que ha de observaras perpetuamente, mandó nuestra tranquilidad, rija en aquellos casos que hayan
ocurrido desde principios del. mes de julio de la presente sexta indicción, 6 que surgieren después; pues los casos anteriores, que ocurrieron hasta el mencionado tiempo, mandamos que sean decididos con arreglo á las antiguas leyes. Epilogo
pUogus Tea agitur gloria per praeseutem legein a noble disposita ad omnium cognitionam venire procurel, in bac enim (8) regia civitate edietis consueté propositia, in provinclis autem praeceptis dirigendis ad clarissimoa praesides earum, ut nulli nostri iniperii subiectorum sit ignota nostras circa eos mansuetudinis providentia, ¡la tamen, eL sine omni dispendio civium aut provincialium in oinni loco praesentia legis fiat insinuatio. Dat. VII. Kal. Aug imp. DN. IUSTINIANI PP. Aug. auno XVII. post cona. BAS1LII V. C. anno II.
(543.]
(1) EL cód. Ilanzb., y Tid.;so1uin, Port. y Cont. t tactte, omítela eL cód. Eamb, () autem, it cód. Hamb., Trfd., y Port. (t) Veuuunt, it cdd. Hamb. Trk'L, y Por. (5) `Ut po.t iiaee, el cód. ¡Iamb., y TrLd.
Por tanto, procure tu gloria que llegue k conocimiento de todos lo que por medio de la presente ley 'ha sido dispuesto por nosotros,' exponiendo en la forma acostumbrada edictos en esta real ciudad, y dirigiendo á las provincias órdenes para sus muy esclarecidos presidentes, para que k ninguno de lós súbditos de nuestro imperio sea desconocida la previsión de nuestra mansedumbre respecto k ellos, pero de suerte que la notificación de la presente ley se haga en todos los lugares sin dispendio alguno de los ciudadanos 6 dolos provincianos. Dada 4 7 de las Calendas de Agosto, en el año décimo séptimo del imperio del señor TUSTINTLNO, Augusto perpétuo, segundo después del consulado de EASIUO, varón muy esclarecido. [543.] 6) emergeiunt el cód. Hamb.; emerierunt, TM.; emergent, Pi'rt. (7) tucidl, el cód. Ham&,, Tr14., y Port; (6) quidem, $p. .
.
NOTLS.—CONSTTUCIó Cxv OONST. CXV
•
40'7
CONSTITUCION CXV
(1)
(JT SP0NSLT1A. LLRGITAS SPSCIALIS BIT c0NTRLcTUS; ET DE DIVERSIS CAPITULIS (COM. IX. III. 2.) -
DE QUE LA DONACóN ESPONSA1CLt SEA UN CONTRATO
Imp. IUSTINLtNUS Aug. PETRO, gloriosiuirrto Orienzüum Praetoriorum Praefecto.
£1 Emperador JUSTINIANO, Arujuito, 4 PEDRO, 910riostsi,no Prefecto de los Pretorws de criente.
CapI
Capitulo 1,
Sptnsa1itiam largitatem contractum speciaLém esBe et iudicari, et non aliis donationibus eam connumeran, per praesentem sancimus legem, quOniam pro ea aequalitas dotis offertur. Sive igitur fiat sub ge8tis nionuinentorüm eiusinsinuatio, sive etiam non, iubeinus, eam per omnia suum robur babero tam apud mulierem, quam apud v1rum, sive ab ipso viro, sive ab altero aliquo mullen de-
• Mandamos por la presente ley, que la donación esponsalicia sea y se considere un contrato especial, y que no sea contada entre las demás donaciones, porque por ella se ofrece cosa igual in dote. Así, pues, ya se haga en actas su insinuación, ya también no se haga, mandamos que en todo tenga ella su propia fuerza tanto respecto á la mujer, como en cuanto al marido, ya si fuera dada ó consignada por escrito para la mujer, por el mismo marido, ó por otro cualquiera, ó ya si la. donación se hiciera á la persona del marido, para que .comprenda las mismas cosas en la donación nupcial. Y mandamos que esto tenga validez de cualquier cantidadque
ter su conacribatur, vel in viri personain donatio fiat, quatenus ¡pea* res in nuptialem donationein conscribat. EL hoc valore praecipimus, cuiuscunque siL donatio quanhitatis, vel si non, sicuti dictum est, itisifluetur.
ESPECIAL; Y DE DIVERSAS MATERiAS
(Colección IX. tItulo 2.)
sea la donación, ó aunque no haya sido insinuada, segun se ha dicho. Cap II
Capitulo II
Et hoc quoque piaeseute constitutione sanciUI licentia siL minuribus iii ipso tempore, iii quo Iicet eis testan de alia substantia, etiam anos servos in ultimisvoluntatibus manuirzittere, nullo eis impedimento actatis faciendo, sed vacante lege, quae hoc primitus prohibebat.
Y mandamos también por la presente constitución, que en el mi-amo tiempo en que les es licito testar de otros bienes, tengan licencia los menores también para manumitir en últimas voluntades á. sus esclavos, sin que se les haya de oiginar impedimento alguno por la edad, sino quedando sin vigor la ley, que antói prohibía esto.
Cap. III
Capitulo III
EL hoc insuper ¡ubemus, ut, si quisin aliquo documénto alterjus faciaL mentionem documenti, nul1am ex hae memoria fien exactionem, nisi et (2) sund documentucn, eums memoria in secundo faeta est, profaratur, aut alia seeundum legos proba-
tio exhibeatur, quia et quañt&Las, cuius memoria facta est, pro veritate debetur; hoc enim etiam in veteribus legibus in'renitur.
Y además de esto mandamos, que si alguien hi-
ciera en algún documento mención de otro, no 10 haga por virtud de esta mención exacción alguna, no se presentase también el otro documento, de que se hizo mención en el segundo, 6 si con arreglo á las leyes no se suministraba otra prueba de
e verdaderamente se debe también la cantidad,
qU de que se hizo mención; porque esto se halla tam-
bién en las antiguas leyes.
Cap. IV
Capitulo IV
Hoe quoque sancimus, ut,.si quando appeliatione secuta, in novissima i•nduciarum die aut paN utraque, ant solus, qui appellattone usus est, occurrent, et suam praesentiam manifestavenit iudici futuro appellationia examinare iudieium, ant consiliarlis eius, aut qui lites iiitromittunt, et iudex aum in definitis diebus suacipere differat, nulLiim praeiudicium partibus ,aut un¡ earum ex boc penitus flor¡, sed es post haee (3) examinan appellationes huiusmodi, et sententia legitima terminan.
También mandamos, que, cuando habiéndose interpuesto apelación comparecieren en el último día del término ambas partes, 6 sólo el que mier-
Cap. V
Capitulo V
puso la apelación, y hubieren manifestado su pre. senda al juez que haya de examinar el juicio de la apelación, 6 á sus asesores, ó á los que introducen 105 litigios, y el juez difiriesó recibirlas en los días fijados, no se les origine de esto absolutamente ningún perjuicio á las partes, 6 á una de ellas, sino examínense aun después tales apelaciones, y sean terminadas por legítima sentencia.
Aliud ad hoc capitulum nostra indigens próvi- Además de esto, también nos ha parecido bien dentia prospeximus emendare. Quia enim nostras enmendar otro capitulo, que requiere providencia (fl El texto gr sao Nocela CX1X. se halla en Ral. u Scrimg. —A ¡han. X. 10..— Varioe oapStuloe de esta Novela 88 encuentran en diversos ¿apares de las Bas —lul ion. Const. 110. —La versión latina es ¿a antigua de ¿a glosa. -
(!) El cód. Homb.; et, omItenla ¿a. ed. (3) El cód, lomb.; hoc, en lugar de hace, se los en todas
la. M.
408
Ñ0vuu.S.
OZ4STITUCIÓN t?XV
leges decern ant, si quando glorlosiuimi praefecti. sacrorum praetoriorum sententiam protulerint, nullam appellationemi adversus cern offerri, sancimus, quolies aentenüa gloriosissimorum praefectorum cuiuscunque regionis proferatur, et unus forsan litigautium putaverit se gravan, habere eum licenLiam petitionem offerre gloriosissimis praefects, qui sententiam protuleruut, aut eorum conailiarlis, aut causas introducen tibus intra decem dierum inducias post prolatam sententiam, ut hoc subsecuto non aUter exsceutioni sententla contradatur, nisi pnius fideiussiones dignas praebuenit vietnix para tantae quantilatis, quantae !uit condemnatio, ut, si post hace retractationern modo legitimo procedente sententia resolvatur; res ci eum augmentis legitimis restituatur. Si vero intra memoratas decem dierum inducias post prolatam sententiamnon. obtuterit Iibellum is, qui putat se laesum, iubemus3 causae excutionem sino fideinaajone (1) procedere, retractationis jure servando 1111, qui se gravatum putaverit.
nuestra. Porque como determinan nuestras leyes. que, cuando hayan proferido sentencia los gloniosi almos prefectos-de los sacros pretorios, no se 10terpooga contra ella apelación alguna, mandamos que siempre que se profiera sentencia por los gbriosís imos prefectos de cualquier región, y SOaSO uno da los litigantes creyere que él habla sido agraviado, tenga él licencie para presentar peti
Cap. VI
Capitulo VI
Ad hace quoque sancimus, ut, si contigerit minores vello se abstiriere ab hereditate in se devolula et a se suscepta, si quidom omnes creditores praesentes fucrint jo illis locis, la quibus jo lotegrum restitutio postulatur, vocentur a indice creditores, et praesentibus omnibus ab huiusmodi hereduele se minores abatineant. Si vero omnes aut aliqui creditorum abaentes fueriut, iubemus, minores volantes hoe agere locorum iudicem, ja quibus ipsidegunt, adire, illum vero per cónsuetas citationes vocare creditores, et si intra spatium trium mensium nusquam appareant creditores, Iiocre rninoribus sine periculo ab huiusmodi heroditate abacedere, iudice providente, apud quem agitur in integrum restitutio, ubi debeant hereditarias res mobiles et immobiles custodiri, quantitate quippe harum publica descriptione sub gestis •monumentorum manifestanda.
Mandamos también además de esto, que, si aconteciere que menores quieren abstenerse de herencia deferida á ellos y por ellosadida, si ciertamente todos los acréedorea estuvieren presentes en aquellos lugares en que se pide la restitución por entero, sean llamados por el juez los acreedores, y estando todos presentes absténganse de tal herencia los menores. Pero si todos ó algunos de los acreedores estuvieren ausentes, mandamos que los menores que quieran hacer esto se dirijan al juez de las localidades en que aquellos viven, y que por medio de las acostumbradas citaciones llame él á los acreedores, y silos acreedores no comparecieren dentro del espacio dejres meses, séales licito los menores abstenerse de tal h'rencia sin riesgo, pro4eyendo el juez, ante.quieu se ventile la restitución por entero, donde deberán custodiarse los bienes muebles é inmuebles de la herencia, debiénso manifestar ciertamente su cuantía en inventario público hecho en acta.
Cap. VII
(_l
Rursus sancimus, ut, si quia mala fide rem pos-. sidena aut per venditionem, aut per donationem, aut aliter hane rem (2) allenet, qui vero putat, easdem res coropetere sibi, hoc anoseens, intra decem anuos inter praesentes et viginti inter absantas non contestatus fuenit secundum legas cmturem, ant donationem accipientern, ant iltum, ad quem res alio quolibet modo translatae suu, sum, qui tales res babet, firme esa babera, post decennii videlicer inter praesentes et vicennii inter absentes decursum. Si autem ignorat verus alienataram rerum dominus, el quia res, ej cornpetunt, et quia allenatio facta est, non aliter buce exciudi, nisi por tricermalium praescriptionem, non valente dicere co, qui res hoc modo possidet, quia ip se bona fide possidet, piando (3) a mala fide poesiden te hoe accepil.
(1) EL ed. Eamb., k Trid; fldejussorc, en t'ee de Meiu8Clon., 88 IWIC en Port. y Cont.
ción a los gloriosisimos prefacios, que profirieron
la sentencia; 6 á sus asesores, ó los ntroductoÑs de Las causas, dentro del,término de diez días después de proferida la sentencia, de suerte que, habiéndose hecho esto, no se lleve á. ejecución la sentencia de otro módo, sino si antes hubiere prestado la parte vencedora fian zas abonadas de tanta cantidad por cuanta fué la condenación, para que, si después de esta revisión, verificándose del modo legitimo, se revocare la sentencia, se le raslituya él con sus legítimos aumentos la cosa. Mas si dentro del mencionado término de diez días después de proferida la sentencia no hubiere presentado libelo el que se cree lesionado, mandamos que proceda la ejecución del negocio sin fianza, reservándoselo el derecho de revisión al que se creyere agraviado.
Capitulo VII Asimismo mandamos, que si alguien, poseyendo de mala fe una cosa, enajenara esta cosa 6 por venta, 6 por donación, ó da otro modo, y sabiéndolo el que cree que estas mismas cosas le competen á él nó hubiere reclamado con arreglo b. las leyes dentrç de diez silos entre presentes y de veinte-entre ausentes al comprador, 6 al que recibió la donación, ó á aquel áquien de otro cualquier modo fueron transferidas las cosas, téngalas en firme el que tiene tales cosas, por supuesto, después del transcurso de diez años-entre presentes y de veinte entre ausentes. Mas si el verdadero dueño de las cosas enajenadas ignora tanto que ilél le competen las cosas, como que se hizo la enajenación, no sea él rechazado sino por la prescripción de treinta años, no pudiendo decir el que de este modo posee las-cosas, qué él las posee de buena fe, puesto que las recibió de un poseedor de mala fe. (5) rem, omítela el cód. Hatab. (3) El c<34. 1Jarnb.; Ipso, aíiad4n (oecd,
--
NOVELAs—oONSTITUOt6N
cap,' ap VIII
•
ox
409
CapitIo VIII
-
De praescriplione vero decennii hoc ordinare .p.rospeximus, ul, si quando quispiam in praedcIa deceunii temporalL praescrlptlone in quibusdaru quideniannis praesens alt, in quibusdam verá absena, silos tantos etaniiós stiper decenniiim adiici, quantos ex ipso decennio absens fuit. Hace autem otnnia, quae de temporal¡ praecriptione .decrevimus, non in praeterilis, sed in futuris et (1) lantum post praesentem legem negotiis atque causis vale, re praecipirnus.
Mas respecto á, la prescripción de diez aflós nos ha parecido bien ordenar esto, que cuando tratándose de la susodicha presciipcion temporal de diez años alguien estu4iera.presente ciertamente algunos años, y ausente otros, se le agreguen sobre el decenio Otros tantos anos cuantos del mismo decenio estuvo ausente. Mas todo esto que hemos decretado sobre la prescripción temporal, mandamos que tenga validez, no en. los negocios y causas pasados, sino en los futuros, ysolamente después de la presente iey.
Cap IX
Capitulo IX
Quia vero ante bac (2) legem protulimus, nl teatator aul manu propria, aut per testes nomina heredum scribat in t.eslarnentis (3), agnovimus autem ex huiusrnodi .subtilitate plurirna tostarnenta dotructa, testatoribiis non valantibus huiusmocli cuiodire subiilltatein, aut fursan nolentibus seire aliquos suam voluntatem, iubemus,. lkentiarn qiiidem esse volentibus hoc servarein propriis testamentis; si autem hace (4) non observant, sedsecundurn prisCaifi coosuetudinem testentur, etiam sic firinuin testamentum esse sancimus, sive per se atiquis, sive-per alterius personam nomen here. dis inscripserit, si omriino reliquam legitimam ob. ser''ationem ¡ti testamento Lestator observaverit (5).
Mas como antes de esto, promulgamos una ley para qUe'el testador escriba en los testamentos ó da propia mano 6 por medio de testigos, los nombres de los hérederos, pero hemos sabido que por virtud de tal escrupuIosidd han sido destruidos muchos testamentos, por no poder los testadores observar tal escrupulosidad, ó acaso por' no querer que algunos conozcan su voluntad, mandamos que' tengan ciertamente licencia los que quieran para observar esto en sus propios testamentos; pero si no lo observan, sino que • testan con arreglo fi la. antigua costumbre, mandamos que también asl sea firme el testamento, ya si uno hubiere escrito por sí, ya si por medio de otra persona, el nombre del heredero, st el testador hubiere observado en el testamento absolutamente todas las demás solemnidades legales.
Cap.Z
Capitulo X
Legem ver,, per quam sanximus (6), non transferri ¡id alias (7) res, quae ad nostram domum ex venerabili ecelesia pervenerunt, vacare sancimus tarn in jis, qnáe 1am ad nostram domuni legitime pervenerunt, quam quae postea pervenire futura suni.
Y mandamos que quede sin vigor la ley por la cual dispusimosque no se transfieran fi otios lós bienes, que de la venerable iglesia vinieron fi poder de nuestra casa, tanto respecto fi los que ya vinieron legitirnamente fi poder de nuestra casa, como en Cuanto fi los que hayan de venir después.
Cap. XI Si quando autem aliquis testanientum faciat, el aliquatu rem iinmobilem suae famitise aul alter¡ cuicunque personse nomine legad reliqnerit, et speialiter dixerit, nullo tempore hano rem alienar¡, sed aul apud heredes, aul apud successores 1 has, ciii reliita est, permanere, in hoc legato iubemus Falcidiam legerniocuni periilus non hahere, quoniam alienalionem ei'is testator ipse probihuil. Haec autem obiinere .praecipilnus inilhis casihus, qui nóndum iudiciahi decreto, aut per amicabiIem cenventurn, aul quolibet modo legi'iaio deeisi sunt.
•
Capitulo XI Mas si cuando alguno hiciera testamento le dejare algunaotra cosa inmueble fi su familia, Ó fi otra cualquier persona fi titulo de legado, y especialmente dijere que en ningún tiempo sea enajenada esta cosa, sino que permanezca 6 en poder de sus herederos, 6 de los sucesores de aquel fi quien fué dejada, mandamos que en este legado no tenga de ningún modo lugar Ja ley Falcidia, porque el mismo testador prohibió su enajenación. Pero man damos que esto rija en aquellos casos,que todavía no han sido decididos por decreto judicial, 6 por • amigable convenio,-6 de cualquier modo legitimo.
Epilogus
Epilogo
Eminentialgitur tua, quae per praeseritem legem in perpetuum vahituram nostra sanxit tranquillitas, edictis quidem lo bao regia civitate proposilis, praeceplis autem ad omuium provindarum iudices destinatíí ad omnium noti'iani venire Procuret.
Por tanto, procure tu eminencia que lo que por medio de la presente ley, perpétuarnente valedera, ha sancionado nuestra tranquilidad llegue fi conocimiento de todos, por edictos ciertamente expuestos en esta real ciudad, y por órdenes enviadas fi los jueces de todas las provincias. Dada en Constautinopla fi 14 de las Calendas de
Dat. XIV. Kal. Febr. Constant. imp. ILTSTINIANI (1) et, o,nUenta i'rid.. y Pon.
las ed. a. El oJd. !lamb.: testamento, las ed. 2) EL cid. ¡lomb.: atila hane,
in El iid. ¡iamb. por segunda mano: el hase, el ci;dice ¡la mb; si enim hoe, los cd.; si vero ctiam hoe, Ele. Tono Vi— 52
, servaverit, en lugar deobservsverit, se ¿se en el edil. Ifamb., ¡,Trk. 6' siuiehnus, en vez de sanxlmus, se halla en el cdd. Hamb., 7'nid., # Port. (7) El cód. Ifamb., y Trici.; alles, PorI., j Cont.
410
NovIcLÁa.—coz4rrruatlSN oxv
PP. Aug. anno XVII., post BÁSILII cons. anu. III. [544.]
Febrero en el año décimo séptimo del imperio de
JusTiNiANo, Augusto perpétuo. año tercero después
del consulado de
BASILIO. [544.]
CONST. CXVI (1)
CONSTITUCIÓN CXVI
DE ALIENATiONE, ET EMPHTTEUSI, st LOCA.T!ONB, 1T IIYPOTHEGIS, El' ALlIS DIVERSIS CONTRACTIBUS1N UN1VERSIS LOC1S REIUJM SACRARUM
DE LA 3NJENAClÓr4, DE LA ENFITÉUSIS, Dg i LOCACIÓN, DE TAS HIPOTECAS, Y DE OTROS DIVERSOS CONTRATOS DE COSAS SAGRADAS EN TODOS LOS LUGARES
(Coli. IX. tít. 3.)
(ColeccIón IX. título 3.)
'Imp. ItJSTINIANU5 Aug. Ni ao, gloriosissinw Qrien-
taUurn Practoriorunt Pracfecto.
Praetatio'
Et Emperador JUSTINIANO, Augusto, 4 PEDRO, glório. 2i,nc Prefecto de los Pretorios Orientales.
Prefacio
Multis et diversis legibus super alienationibus, Habiendo establecido muchas r diversas leyes etempbyteusibus, et locationibus, et reliquia ad- sobre las enajenaciones, las enfitéusis, las locacioministrationibus (2) ecclesiasticarum rerüm plan- nos, y los demás actos de La administración de los tautibus (3), praevidimus ómnes praesente cern- bienes eclesiásticos, nos ha parecido bien comprenprehendere lege. - derlas todas en la presente ley. Cap. 1
Oapttulo 1
Sanciinus itaque, nullam habere licenticin ordinatores rerum huius regias civitatis sanctissinlae inaioris ecclesiae, ant orphanotrophii, ant riosocomii, aut xenodoehii, aut ptocbotrophii, aul allerius venerabilis domus in bac regia civitate sive in eius finibus constitutae, exceptia venerabili bus monasteriis, vendere (4), aut donare, ant commutare, aut sub alterno dono dare, aut alio quolibet modo, alienare rem immobilem, ant civilem annonam, aut rusticum mancipium, nisi, ad imperialem domuni commutatio sola facta eat. Sed neque de colonis iuste dari quid (5) concediius. Emphyteusesvero a praedicta sanctssima maiore ecelesia regias civitatis et inemoratorum locorum (6) fien jubomus in persona (7) cine, qui accepit, et aula duobus deinceps heredibus, et non amplius de (8) sexta parte instant.is canonis dimittimus ei qui em. pbyteusis jure acceperit. De competentibus vero proastiis ipsi sanctissimae rnaiori ecclesiae et nominatis vejerabilibus dornibus in regia (9) civitate ant in eius regione aut mansione constitutis iube. mus, si quidem haec reditus habeant, 'integro (10) canone ab jis ordinatoribus, qui regunt ipsa venerabdia loca, in empbyteusin hace (11) seeundum praedictum modum accipienti et allis duabus sueceasionibus dan, el nullam. omnino relevationem, sed (12) augmen(um fien. Si vero non habeantipsa proastia aliquos ornnino reditus, lieentiam praebemus ordinatonibus venerabili um locoru m in alía (13) quantitate hoe (14), sicuti praedictum ecl1 in ornphyteusin daro.
Así, pues, mandamos que los administradores de los bienes de la santísima iglesia. mayor de esta real ciudad, ó de un hospicio de huérfanos, Ó de un hospital de pobres, ó de un asilo de peregrinos, ó de un hospicio de pobres, ó de otra venerable casa cita en esta real ciudad ó en su término, exceptuados los venerables monasterios, no tengan licencia alguna para vender, 6 donar, ó conmutar, 6 dar por recíproca remuneración, 6 de otro cualquier modo enajenar una cosa inmueble, 6 annonas civiles, ó un esclavo rústico, sino si la permutE hubiera sido hecha solamente con la casa imperial. Pero tampoco permitimos que con justicia se dé cosa alguna respecto a los colonos. Y mandamos que las enfitéusis se hagan por la susodicha santísima iglecia mayor de esta real ciudad y de los mencionados lugares á favor de la persona que las recibió, y de otros dos herederos sucesivos, y no le perdonamos al que adquiriere por derecho de enfitéusis más de 1a sexta parte del cánon presente. Mas respecto a las posesiones de los suburbios pertenecientes á la misma santísima iglesia mayor y &las mencionadas venerables casas, sitas en esta real ciedad, 6 en su región ó mansión, mandamos que si ellas producen renta, sean dadas con su cánon Integro por estos administradores, que gobiernan los mismos venerables lugares, al que en la forma antes dicha las reciba en enfitéuais y It otras dos sucesiones suyas, sin que se haga absolutamente ninguna disminución, sino aumento. Mas si estas mismas posesiones suburbanas no produjeran absolutamente ningunas rentas, les darnos licencia It los venerables administradores.de los lugares para darlas en enflléusis por alguna cantidad, según se ha dicho antes. § 1.—Pero si aconteciere que alguna cosa de al-
§ 1.—Si vero contigerit quamlibet rem ex aliquo (1) El frzto griego (Novela CXX.) se halla en XMl. y .Scrimg.—Alhan. XL 2. y OoU. Cons. ecct. .111. Z 2.—Algunas partes de cela Novela se encuentran en LoLI. 87. ccpi.tut. y. 14-16. y en (loanius) Nomoo, Aop. 12- U. —Eeá también la Novela en Coil. 25. copital. c. 24. —Excepto el proemio y el epUogo. toda la Novela se halla en las Bas. y. 2. 1-7. 59- 28. (jj 10) &hol.—IuUan. Const. 111.—La versión lat ina es la asiiigua glosada. (2) reiiqve admlnletratlonia, el cdd. Hamb. (51 de plentautibus, el cód. ¡10J4b,; et de piautantihus,
A ., ,
T
(4) El cód. Ilamb., y Trid.; aut vendare, en vez de vendere, Poi't., y Cont. (51 El cóci. Jlamb. y Trid.; nenue de coloilis inste d*rj quldem, Pon., y Cont:; neque cebuano jure dni quid, Bis.
(6) El cód. Hamb.; commenioratorum iocoruw, ¿as cd.: cornmemora Lis vrnerabl Libea leca Bk. - 7) El có'1. ¡lamb.; personam, las ed. (Si de, omítela Ble. (9) Elcdd. llamb.; tu regia bac, ¿as ed (10) sub integro, Bk.. pero mas bien es do creer que et an-
tiguo traductor e&cr,bió tu Integro. Cont. pone equivocadamente coma d'pwis decanoue, y después de habeant la ponen
acertadamente el cód. llamb , Trid.. y Pon. (11) Trid.; ióca empbyteosin haca, el edd. Hamb.; loca empbyteusim hane, Port; loca fu emphyteuslm (omitiendo base), Cont. (12) et, adiciona BIe. (13) alIqus, enmienda acertada mente Bk. (15) haeC, Bk. ej. estereotipada,
-
NOVELÁ—OONrXT1TC145N
.
praedictoruLn locorum venerabilium emphyteütico ture datamaut En imperia!em doinum, aut lo sacruni nostrumaerarium, aut in civitatern nliquam, aut Lfl uriazn, aut in aliam aliquam venerabiem (1) dowum pervenire, licenLiamu praebemus ordinatoribus veuerabiliuin locorum, a qnibus a principio emphyeuais facta est mox ut pervenerit ad (2) unam praedictaruin personarum 1 psa emphyteusis manifestara suam vohintatem mira biennium, et aui ab bis derelinquE earidem rem, ad quos pervemt, et annuam penionwu, quae pacto continetur, inferri, aut boc rocipere, emphyleusi soluta, 00 quod h oc sibi prodesse existimuant. § 2.—Si vero quaedam sunt loca ant ipsi sanctissimae ecclesiae maiori, aut alicui venerabiliom domomuin competenlia, in quibus antiquae .habi.ationes depositae sunt, et ex quibus nullus pmaebetur reditus, praedictae vero venerabil es domus, quibus oompetunt hace loca, reaedificare non possunt, licentiam damus ipais ordjuatoribus earum in empbyieuseos (3)perpetuo luma tradere ipsa loca, ita taumen, ut emphyteusis in tertia parte pensio-. num quae ex habitationibus adhuc atantibus colligebantur, ex .pri ncipiis tem pons emphyteuseos procedat; aut si emphyteuta (4) maluerit magia sub ¡oto pacto accipiat (5) loca, ut prunhtus aedificet, et ex adiectis lItio per aestimationem pensionibus me. dietatem partís dan (6) venerabili domui, a qua ipsa loca accepit, et hoc fien concedimos. Utatur vero (7) huiusmodi empbyteuta et filie inventa de depositis habitationibus materia.
Osp U
411
.cxyz.•
guno de los susodichos venerables lugares dada' por derecho enfitéutico va á poder ó, de la casa imperial, ó da nuestro sacro erario, ó de alguna ciudad, 6 de una curia, 6 de alguna otra venerable casa, lea damos licencia á los administradores de los venerables lugares, por-quienes en un principio fué hecha la enfiteusis, luego que la misma enfi•tóuais hubiere ido a poder de una de las susodichas personas, para que manifiesten su voluntad dentro de un bienio, y para que 6 por ellos se deje la misma cosa en poder de aquellos á. quienes fuá, y se pague la pensión anual, que en al pacto se contieno, 6 para recobrarla, disolviéndose la enfiteusis, porque estimen que esto les es provechoso. § 2.—Pero si hay algunos lugares pertenecientes á la misma santísima iglesia mayor, 6 ¡ alguna de las venerables casas, en los que se hallan arruinadas antiguas habitaciones, y por los que no se paga renta alguna, y las susodichas venerables casas, á quienes pertenecen estos lugares, no pueden reedificailas, les damos licencia ¡ sus -mismos administradores para entregar estos lugares con perpétuo derecho dé enfiteusis, péro de suerte que se verifique la enfiteusis desde el principio del tiempo de la misma por la tercera parte de las pensiones que se percibían de las habitaciones cuando todavía subsistían; 6 si el enfitéuta prefiriere recibir los lugares con este pacto, con el de edificar primeramente, y que de las pensiones allí creadas mediante estimación se dé la mitad á la venerable casa, de la que recibió los mismos lugares, concedemos qué también se haga esto Mas sírvase tal eüfitéula también de los materiales de las habitaciones derruidas 5111 encontrados, -
Capitulo II
Si vero aliquis voluerit quamlibet rem imniobibm nomine usus accipere a sanctissima maiore ecciesia regiae civitatia aut .uni.us memoratarum venerabilium domorum, non .aljter hoc accipiat, nisi allain rem mcx dominit iure praebuerit, ex que (8) eandem rem accepit, tan tum babentem reditum, quantum in res, quae el datur, .et non -maloribus llaci praestationibus praegravaiam, ut post ema mortem, aut post tempus, ¡u qup (9) datio usus convenit, non traóscendentem (10) videlicet accipientis vitam, utraque res integre el in dominiurn et lo usum in eandein venerabilem domutn pervaniat. -
Mas si alguno quisiere recibir á título de uso una cualquiera cosa inmueble de la santísima iglesia mayor de esta real ciudad 6 de una de las menciónadas venerables casas, no la reciba de otra suerte, sino si diere inmediatamente con derecho de dominio otra cosa á aquel de quien recibió la cosa, que produzca tanta renta cuanta produce la cosa que ¡ él se ló da, y no gravada con mayores prestaciones del fisco, de suerte que después de la muerte de 61-6 después-del tiempo por el que se convino la donación del uso, que no exceda por supuesque lo recibió, vayan ntegras ami to, de ladel vida bas cosas uS en cuanto al dominio, como en cuanto al uso, á poder de la misma venerable casa. -
Cap.111
Capitulo III
Location-es vero ab ipsis venerabilibqs domibus fien concedimus in quantoscunque contrabentibus annos plaeuenit, non transcandentibus vldelicet.triginta annorum temporibus (11).
Mas concedemos que por las mismas venerables casas se hagan -arrendamientos por cuantos años bes pluguiere á los contratantes, no excediendo, por supuesto, del término de treinta años. - - -
Cap. IV
Capitulo IV
Si vero contigeilt aliquam praedictarum vonerabilium domoriun nominefiscalium trihutorum aut alterius cuiü&libet lupervenienhis -neceesitátis venerabili domul peouniis egere, liceat eles ordina-
Pero si aconteciere que alguna de las susodichas venerables casas necesitaba dinero por razón de tributos fiscales 6 de otra cualquier necesidad que sobreviene á una venerable casa, séales licite á sus
(1) EL cód. Hamb.;
lo allquam venarabilem allam, Las ed.
(1) Rl cód. Hamb.; tu, las cd.
(S) EL cd4. Ikunb • ,r Trmd. empbyteu'es. Port., y Cont. (5) em'by'Leots, ølcdd. ¡Iamb. emphiteota, Trid. (6) accipere, BM. (6) dere, BM.
(7 EL odd. Harisb., ¡ 7l'Ld.; ergo, Pot, y Cont.
(5) praebuerlt venerabiti domul, ex qua, BIc.
(0) aiiod,Bk.
(10) Por,., y Cont.,frausendente, et cdd. Rarab.; mas co. rrcetam.ntc transcendens Trid. (11) non trauaeendeutibuc —tempora, Trtd.; transcendente. - tempu., BM. cd. estereotipada.
42
{o'vaI..&S —ONSTLTuO1óN XÇ'I
toribus immobilem rOm aut supponere aut (1) dare in speciale pignus, et (2) creditor posaideat eandem rem, et cies fructus, coUigat, ci reputet sibi tam ¡xi bis creditis pecuniig, quam in usuris, non auteniinaioribus, quam quartain partem (3), centesiinae. Si vero persolverint debitum praepositi ciusdein venerabilis domus, aut ex frucübus adim• pleatur credituin, redéat ilerum res ad venerabi1cm domum, ex qua data est.
administradores ú.obligar una cosa inmueble, ó dar; la en prenda espeCial y posea el acreédor la misma cosa, y recoja sus frutos, y apLiiueseLus lauto para las caundades prestadas corno para los intereses, pero no mayores egws de la cuarta parte del uno por ciento mensual.. Mas si los encargados de la misma venerable casa hubieren pagado ladeuda,ó con los
Cap. V
Capitulo V
Einphyteusea vero el hypothecas, et ultra quina quenniuin locatio oes volumus (4) fieri a sancussima maiore ecolesia regiae civitatis conscientia et consensu beatissimi hutus civitaüs episcopi el pa. triarchae, lurantibus praesente so (5) deo amabilibus occonomis el chartulariis eiusdem sancussmae majonis ecølesiae, quod non ad praescripuonem iuris eius contractus efficiatur; in allis vero venarabilibus domibus, si quidom smI chartularii, ipsos aequali modo iurare praesente co, qul praeest venerabili domui; si vero non sint chartularli, ab his, qui praesuni venerabilibus domibus, propositis sanotis evangeliis coutractum fien lo soriptis cum ¡ureiurando addito bulusmodi instrumeutia, quod non ad.laesionem aut praescriptionem venerabilis domus contractus efficiatur (6).
Mas queremos que las enfitéusis y las hipotecas, y los arrendamientos por mas de cinco años se hagan por la santisizna iglesia mayor de esta real ciudad con conocimiento y consenuiniento del beailsiiuo obispo y patriarca de esta ciudad, j urandoeu presencia de él los ecónomos y los cartularios, amantes de Dios,da la misma sauti.sima iglesia mayor, que no se hace el contrato para preacripcion de derecho de Ósta; y que en las demás venerables casas, si verdaderamente hubiere cartularios, juren de igüaL modo los mismos en presencia del que esta aLfrente de la venerable casa; mas si no hubiera cartula! nos, bagase elcontrato, teniendo presentes los Santos evangelios, por los que están al frente de las Tenerabes casas en insirumento&.escritos, con ju!ameflto que se añada, de que no se hace el con'trato para lesión ó perjuició de la venerable casa. §- 1.—Pero á los ecónomos, y á los encargados de los hospicios de huérfanos, y a los demás administradores de las' venerables casas, y también á Jodos los cartularios, y á sus padres, y á sus hijos, y á los demás que por parentesco ó por vinculo de nupcias están unidos á ellos, les prohibimos que reciban ó por si mismos, 6 por interiluesla persona, enfiteusis y arrendamientos 6 hipotecas de bienes pertenecientes & las mismas venerables casas, teniendo ellos entendido, que, si se hiciera alguna tal cosa, esta no será válida, y mandamos que después de la muerte de ellos todos los bienes, así de tos que los reciben, como de los ecónomos, y de los cartularios, y de los administradores, con quienes están unidos en el modo antes dicho, vayan á poder de la venerable casa, de que reciben la cosa
§ 1.—Oeconomis vero, et orphanotrophis, ci reliquia venerabilium domoruni órdinatoribus, nec non el (7) omnibus chartulariis, et parentibus coruin, et ffluis, et atila, qui-per genus cia ve¡ nuptiaruin iure 000iuncli sunt, interdicimui emphyteusos (8) et locationes sive bypoihecas rerum ipais venerabilibus doinibus cómpetentium aut par senietipsos, aul perjflterposit.aiD personam accipere, acientibus eis, quod, si tale aliquid fiat, el hoc in.validuni cnt, et omnein substantiam 1am eurum, qui accipiunt, quam oeconomorum, et chartularioruin, el ordinatorum, quilma secundum praedietum mqdum coniuncli sutit, in venerabilein domum, de pa rein acoipiunt, post obitum eorum pervenire lubemus.
frutos se completara el ordir.o, vulva de nuevo la cosa á la venerable casa, de la que fté dada.
Cap VI
Capitulo VI
.It boc qu.id.ern super jis, quae (9) maioris eocleaiae sunt el .praediotarum venerabiliuin domorum, quae sunt in (lO) regia civitate ve[ eiuscircuitu, ad. baerantium, disposuimus. tu allis véro sanctissimis eceLestis, el monasteniis, et xenodochils, el nosocomiis, son reliquia venérabilibus domibus, quae jo oinnibus provinciis nostrae reipubticae po. sitae sunt, verum etiam monasleriis la hac regia civitate el eius circuitO adhaerentibus, consequenter deUnire praevidimus.
Y esto ciertamente hemos dispuesto sobre los bienes que son de la iglesia mayor y de las susodichas venerables casas establecidas, que hay en esta real ciudad é en sus alrededores. Mas respecto á las demás santisimas iglesias, y á losmonasterios, y a los hospicios de peregrinos, y a los hospitales de pobreal 6 á (as demos venerables casas, que se hallan establecidas en todas las provincias de nuestra re— pública, y también Ii. los monasterios silos en esta real ciudsa y en Sus alrededores, nos ha parecido bien determinar en consecuencia. § 1.—As!, pues, lea damos á'las susodichas venerables casas licencia no solamente para hacer enfitáusis temporal de bienes inmuebles, que les pertenezcan, sino también para que estos sean dados á perpetuidad con derecho enfitéutico á los que los quieran. Y si verdaderamente hubiera santisimas iglesias ú otras venerables casas, cuya administra-
§ 1.—Lioentiam igitur damus praedietis bilibus domibus non sotum.ad tompuscmphyteusin facere icnmobilium rerum sibi competentiumn, sed el perpetuo hace ola emphyteutico iure volentibus dan. El si quidem sanctiasimnae ecolesiae sint ve! aliae venerabiles domos, quarum gubernationem bol sanotisaimus episeopus aut per se, ant per ve(1)
(a)
rs supponers al, Wc. ni, Bk.
(3) quarta parte. Wc. (4) Ble.; bypothecas ujtrs quinqueantuin volumui, el cød. Hamb.; hyphotecas et ultra quixiquenniuni voluinua, las ed.
(5) Bk.; praesenttbu5, ol. odcL. Mamb., y laa
(5)
El cdci. Ha,nb.; effioltur. Zas ed.
(7) EL cdd. Ilarnb • y ¡,eit,; si, o,nitenla Pon., y Cont, (8) Trid.; embyteoíl., el cód. Hasnb.; ernpbyteuai,n, se
Lee en Port., y Cont.
Elcód. ¡larnli.,g Trid..; qui, Port, y Cont bac, adi onan ¿as et.
(10) El cód. Hwnb.;
NOVKLA - OON ITUCfl(S
nerabilemchorum clericorum faeeret (1), cuui yo1unate eorum el consanu fieri huwawudi contraCtu&u,, lurancibus praeseuteco el (2 ueoonomis, et adtninisratorjbus1 et chartutarjis ipsiu ve nerabilis domu, quod ex bac etupbyeu6L nulluin damnutn eldeLa venerabili douiui infertur. Si vero ptochia, ant xenones, ant nosocomia, aut reIiqUae venerabiles doinus sint, propnlam ad tniflistratk)Iiem habentes, si quidein venerabilía oratoria case contige,,i, cuni vuluntate maioris parlis ibidem ordinantjum (3) elericoruin, neo non et' oeCOflOmi, Si vero xenoues (4), aut ptoohiu ni, aut nosoeomwm, ant alia alt venerabilis dómus, apud praepoaitum ipsius fien coptractum, iurantibus ordinatoribus earundem. venerabiliutn domorum in praesentia deo amabilis episcopi, a quo praeponuntur aul ordinautur, quod ntbtl ad laesionem ant praescniptionem ipsarutn venerabUum domorum de buiusinodi Contraclu efticitur.
2.—la veiierabilibus vero monasteriis primates eorun cum ampliore el maiore parte ibidem deservienitum monachoruin contracta in efticiant. le praedictis veio oninibus iubeinus insoribi instrumentum (5) cum iureiurando, quod noü ad laesionem aut praescniptiouem earuodein (6) res agitur. Hac vero observatione huiusmodi praecedente, relevationem ñon amplfus fien a (7) sexta parte reditus, quem babet res, quae in empbyteusin datur. Qaaecunque vero de lapeis doniibua competentibus sant poaitae venerabilibus dornibus, quse regia ja ci'vitate, superius dispo*uitnus, hace (8); lii biS V nerabilibus donii bus valere praecipicuus. fleo etiam sopor ipais venerabilibus domibus defirjire praevidunus, ut, si ijuaedam ex eis sive pro publicis collalionibus, sive pro alia necesaaria causa eiusdein domus dehitis obnoxiae Ban t, et non esiposaibile de rebus mobilibus eadem persólvi debita, primo (9) quidem ordine in speciah pignore darí rem immobilem creditori, UI oms, fructus colligees, repulet sibi 1am in ipais debitis inutuis pecuuiia, quam in usunis non amplias quarta parte centesimae. Si vero noluerit(10) teto modo debitum transigere, ja. us, por eus quidein, qui a sauctiasimo patriarbeni cha ordinantur, uve metropolilse, sive alii episcopi sim, sive archimandniiae, sive orpbanotrophi, ant ptocbotrophi, aul xenodoohi, aut nosocomi (11), ant a(iarum venerabilium domorum ordinatoree, apud aanctissimos patriarchas a quibus ordinantur aut praeponuntur, ninuumenta flor¡, et cum iurei'urando ordinatorum el eousensú amplioris parlis la eis deservientiucn debituni manifestar¡, el quia non est poesibile •de rebus mobilibus istud persolvi; oes (12) vero, qui a metropoliiis ordinantur, sive episcopi sunt, sive archimandnitae, sive orphanotropht, sive ptoohotrophi, aul aliorum venerabilium locorum ordinatores, apiid eos similiter metropoli. tas episcopes hniueinodi monuinenta consaribi; ab lilia vero episcopis, qui aut a patriarchis, Rut a metropoiltis epiacopis ordinantur, et habent sub pro pnia lunisdicuone aul monastenia, aut ptoclaia, Rut xenones, aul nosocoinia, sal alias venerabiles domos, Ffamb.; faclt., Wc. ied. eit.roUpada. faesre, el (2) T'id ; praesentibes et, si cád. Hamb.; prielentlbni, Port., y Cont, (3., oranttnm, 8k. ed. esUreoipada. (4) zenon. AM. cd. *eteeotipada. 5) tustrumauto. BM d. ecteieotipda. (1) vanerabiltum domorum, adctona BM. es sr sdiciM (1,
estereotipada.
-
-
-
418
Cxvi
cita llevara ó por si, ó por medio de¡ venerable coró de clérigos, él santísimo obispo de la localidad, haga se tal contrato con la voluntad y el cousentituieüio de éstos, jurando enpreaencia de él así los ecónoinus, COwO los administradores, y los cartularios de la misma venerable casa, que con tal enfiteusis no se le causa ningún perjuicio á, la misma venerable casa. Pero si fueron hospicios de-pobres, ti hospitales de peregrinos, u hospitales de pobres, Ú otras venerables casás, que tienen propia administración, si verdaderamente aconteciere que son venerables oratorios, bagase el contrato con la voluntad de la mayor parte de tos clérigos que en él están ordenados, y también con la del economo; pero si fueran hospitales de peregrinos, ú hospicios de pobres, ú hospitales de pobres,, c otra venerable casa, ante el propósito de lamisnia, jurando 1o5 administradores de las mismas venerables casas en presencia del obispo, amante de Dios, por quien son constituidos ú ordenados, que con tal contrato no se hace nada para lesión 6 perjuicio do las mismas venerables casas, § 2,—Mas en los venerables monasterios hagan el contrato sus priores con el asentimiento de la mayor parte de los monjes que en ellos prestan scivicio. Pero mandamos que en todos los susodichos -casos se escriba un instrumento con juramento de que no se hace la cosa para lesión ó perjuicio de las mismas venerables casas. Mas precediendo la ab. servanela de tal formalidad, no se haga rebaja de más de la sexta-parte de la renta, que produce- la cosa que seda en enfiténsis. Y mandamos que la que más arriba hemos dispuesto respecto a edificios arruinados pd'tenecienles á las venerables casas, que se hallan sitas en esta real ciudad, tenga validez en cuanto á estas venerables casas. Y también .hemos considerado. conveniente determinar esto sobre las mismas venerables casas, que, al algunas de ellas se obligaran á deudas 6 por las contribuciones públicas, 6 por otra causa necesaria de la misma casa, y no es posible que diebasdeudas sean pagadas con los bienes muebles,aeledéciertamante en primer lugar al acreedor una cosa inmueble en prenda especial, para que percibiendo los frutos de ella se los aplique tanto para las mismas cantidades reciidaacn múLuo y debidas, como para los intereses, no mayores de la cuarta parte del uno por ciento mensual. Mas si no quisiere saldar de este modo la deuda, mandamos que ciertamente por los que son ordenados por el santísimo -patriarca, ya sean metropolitanos, ya otros obispos, ya arquimandritas, ya encargadós de asilos de huérfanos, 6 de hospicios de- pobres, 6 de hospicios de peregrinos, ó de hospitales de pobres, - ó administradores de otras venerables casas, se hagan actuaciones ante los santísimos patriarcas, por quienes son ordenados ó constituIdos, y con juramento dolos administradores y con el consentimiento de la mayor parte de los que allí prestan servidlo se manifieste la deuda, y qué no es posible que ella sea pagada con ¡os bienes muebles; y que los que ata ordenados por los metropolitanos, ya si son obispos, ya si arquimandnitas, ya. si encargados de asilos de huér-. fanos, 6 de hospicios de pobre., ya si administrado.
(7) a, omüeta flk (5) st, adiilona BM. (5) et primo, Lodd. Ramb., y Port. (10) non potuerint. BM. (iii El ,Óri. liimb., y TrLd.; orphauotrOphi alit zesodochi, Port., y,Cont.
-
(11) El odd. Hamb.; sr coa, lased.
-
aut nolocomi --
411'•iov1LAj.—co1smuoI&1 cx,.! sub'similem niodum fien gesta, -¡la tamen, ut, sive apud painiarchu, sive apud metropolitas, uve apud episcupos alios huiuunodi gesta flan; nuihun pro hia dispendum ant expensaro venerabiles domos sustneré. Pioperea enim nolumus (1) de cetero apúd iudices provinciaruin aut defensores locorum butuatriodi wonumpnta a memuratis personio sive dornbus agi, ut ntdurn dispendiuui sentiant. Postquam varo ¡ata subsecuta fuerint apud memoratos sao etisuimos patriarchas, ant metropohtau, aut al iós episcopos, tuno per praedictos ordinatores debitricía dwnus enerabiLisin scriptis in publico civitatis loco proponantur per viginti dios, et lato modo hortentur coz, qui émere volunt (2) irnmobilem new, ut qui plus praebet, aliis praeponatur. Bis varo ómnibus praece denti bus venditiónem flor¡¡, pretio modis omnibus pro debito dando, ut non aliter habeat emtor Inunitionom, nisi pret.ium pro ipso debito persolvatur, et hoc evidenter losen.batur, quod (3) nihil ad laesionem aut praescriptionem eiusdom venerabilis domus efflcitur. Si vero secundum praedictum modum emtor hulusmodi re¡ non invenistur, inhemus, ereditorem ex jure praedictarum venerabilium domorum, quod pro SO; luto dicitur, eandem accipere possessionem, justa et districta (4) aestitnatione facta, et addita in pretio decima parte universae aestimatioúie in ipsa quantitate (5) accipere rern creditorem pro solutiono corto dominio possesslirum, ita tamen, ut ordinatores debitricis venerabilis donius et amplior para deservien tiu m buiusm odi ven ditioriibus consentiat (6). Quae (7) autem praebetur in hoc immobilis res, non per electionem creditoris detur, sed secundum aeqwtatem aliud quidem fructiferáruin, aliud varo et (8) possessionum- sterilium eiusdem venerabilis domes, et in reditu earnrn, et in fiscali solutione et reliquae ordinationis (9),
ros de otros venerables lugares, escriban tales actu aciones del mismo modo ante estos obispos metropolitanos; y que de igual manera ¡Be hagan las actuaciones por los obispos, que son ordenados por patriarcas ó por obispos nieti'upolitanos, y tienen bajo su propia jurisdicción ó monasterios, O hospicios de pobres, O hospicios de peregrinos, O hospitales de pobres, ú otras venerables casas, pero de suerte, que, ya si tales actuaciones se hicieran unte los patriarcas, ya si ante los metropolitanos, ya si ante otros obispos, no soporten por ellas ningún dispendio ó gasto las venerables casas. Porque precisamente no queremos que en lo sucesivo se hagan por las niencionadas personas ó casas tales actuaciones ante los jueces de las provincias 6 los defensores de las localidades, para que no Sufran dispendio alguno. Mas después que se hubiere hecho esto ante los mencionados santísimos patriarcas, ó metropolitanos, ú otros obispos, expóngase entonces por escrito por espacio de veinte días en lugar público de la ciudad por los susodichos ad•• ministradores de la venerable casa deudora, 4 ipvi. ten de este modo los, que quieren comprar la cosa inmueble, para que el que mas ofrezca sea preferido & tos otros. Mas precediendo todas estas formalidades hágase la venta, dándose do todos modos el precio por la deuda, de suerte que el comprador no tenga seguridad do otro modo, sino si el precio se pagara para la misma deuda, y claramente se consinara por escrito que nada se hace por lesión A perjuicio de la misma venerable casa.. Peros¡ del modo susodicho no se encontrara comprador de tal cosa, mandamos que el acreedor reciba la misma posesión por derecho de las ausodirhas venerables casas, que se dice de pago, habiéndose hecho justa
y escrupulosa estimación, y habiéndose añadido el' precio de la décima parte de ¡a total estimación re-
ata ordinatori cuiuslibet venerabilis domus, sive
ciba el acreedor por La misma cantidad La cosa en pago para poseerla con dominio cierto, pero de suerte que presten su consentimiento para tales ventas los administradores de la venerable casa deudora y la mayor parte de los que en ella sirven. Mas la cosa inmueble, que de este modo se da, no sea dada á elección del acreedor, sino con arreglo á equidad algo ciertamente de las posesiones pro. ductivas, y algo también de las estériles de la misma venerable casa, y según la renta de las mismas, el pago de sus impuestos fiscales y Las demás circu.nStari( las. § 3.—Mas si alguno ha prestado 6 en lo sucesivo prestare dinero A al obispo, ó al ecónomo, 6 al administrador de cualquier venerable casa, sita ya en esta real ciudad, ya en las provincias, mandarnos que no les sea '.nido en çuenta para la venerable casa, sino si primeramente demostraren que estas cantidades se invirtieron en utilidades de la susodicha venerable casa, y que el mismo acreedor 6 sus herederos no tengan por ellas ninguna acción contra la venerable casa, si no hubieren probado que el dinero se invirtió en utilidades pertenecientes á la venerable casa, sino promuevan sus propias acciones contra el que recibió en mútuo el dinero ó con• tra,.sus herederos.
Cap. VII
Capitulo VII
.§ 3.—Si vero quis aut episcopo, aut occonomo,
in regia civitate, sise in provineiis constitutae pecunias credidit ant posihao erediderit, iubeuius, neque eis hoc reputan pro venerabili domo. nLSj primitus ostendenint. quod in utilitates praedictae venerabilis dornus ¡ata profecerunt, noque ipsum creditorem ata heredes eies contra venerabilem domum hahere aliqam pro ipsis actionem, nisi monstraverint, quod lo utilitatibus venerabilis domus oompetentibuá pedunise profecerunt, sed contra mutuas aceipieritem pecunias ant heredes eius propnias moveant action es.
Bbc varo iubemus, ut excepto sanctissima maio(i) El edd. lTamb., y Trd; votunm5. Port., y Cont. (2) EL có.'i. f-Inmb.: voluerint, las ad.
(5) Inserlbatur enm Inreinrando sintionlu seripturas quod, flk. .d. est e" orpada. C4 dIsthiea, pareos preferb(., ugútt u halta os el óddl-
o.Mamb.
Pero mandamos, que excepto la santísima iglesia (it) eS inserta Ek.
(6) El dd. llamh, y Triri.; conaentlant, Port. , y Coas. (7) Rk ; Quod. ci .,dd. tiamb Trid. ?i, Port., y Cont. ($) EL c'$d Ilantb: et. omitenla aa cd. (9 reilqus ordinatione, Bis. )
!tVELQ0NTTjJOI6N OXVI
re ecciesia regiae civitatis, et venerablitbus orphanotrophiis, xerionibus, et ptochiis, quae suar in regia eivtate et (1) sub eius constituis ordinationo, licentiam case omnibus sancriesimis ecclesus, et v600rabj[jbusdomibus nec non et inonasterlis tam in bac regia CivitaLe, quam in diversis previacus constitutis permutationes ad invicem facere q uando utrique venorabili dómul servatur i ndemnitas, consentientibus in scriptis auç par deposilionos huiusmodj contractui non soluni ordinacoribus utriusque venerabilis domus, sed etiain .acnpliore parte in eis deservientium. Ea vero, quae ab inipriali, domo in quamlibet venerabilem domum perv800runt aut postea pervenerint, nullo modo vendí, aut pignori supponi, aut permutan, aut omnino alienári. concedimus, noque si ad alteras venerabiles domos tale aliquid egerint. § 1.—Et quoniam cognovimus, ab aliquibus fieri altenationes monasteriorum, ur hace a sacra figura in privatorum coriversatjonom transrerantur, et hon omriibus modis prohibemus. Si vero tale aHquid factum depr'ehendatur, licentiam praehemus sanetiseimo loci episcopo hoc morisstenjjs (2) vindicare-eL in antiquam figiiram reducere. Si vero quis de praedietis.venerabilibus domibus, quae ¡u hac regia civitate sivu in allis provinciis sunt, excepta sanctissima maiore ecclesia regiae civitatis, praedium habeat plurimis tiscalibus tributis gravatum, ex quo nullus inferatur reditus venerabili doinui, licentiam praebemus eiusdem venerabilis domos ordinatoribus tale praedium alienare, que libet modo voluerint, ad perfectam securitatein eiusdem venerabi lis domos, gestis monumentorum videlicet (3) ¡o huiusmodi alienatione conficiendis ab illis, a quibus ordinatores.talium lonorum praoponuntur sive ordinantiir, et iurantibus jo ssnctis scriptunis, praesente (4) eiusdem venerabilis do mus et aro pliore parte ¡o ea deservientium, quod neque por proditioneru, iieque per gratiaiu aut quacolibet praeseriptionem alienatio fiat, sed uL servetur irnmunitas eidem veñerábili domui. Oecenomis vero et ordinatonibus elericorum et chartularije ubicunque venerabilium domorum constitutarum, aut (5) parentibus eorum et flhiis, et (fi) qui bus secuudurn genus aut secundum matnimonhi ¡ura coniunguntur, locationes, aut emphyteuses, ant emtiones, aut hypothecas reruin irnmobilium ipsis venerabilibus domibus competentium subira ant par se, aut per interpositam personam, secundum quod eL lis, qui in regia cjvjtato aun¿, proliibernus. -
415
mayor de esta real ciudad y los venerables asilos de huérfanos, hospitales de peregrinos y hospicios de pobres, que hay en esta real ciudad y establecidos bajo tsu dependencia, tengan hceucia todas las santísimas iglesias,. y las venerables casas, y también los monasterios establecidos tanto en esta real ciudad, couio en las diversas provincias, para hacer reciprocamente permutas cuando á ambas venerbles casas se les conserva la indemnidad, prestando por escrito ó por declaraciones su consentimiento para tal contrato no solainenie los administradores de ambas venerables casas, sino también la mayor parte de los que en ellas prestan servicié. Mas de ningún modo concedemos que sean vendidas, 6 pignoradas, 6 permutadas, ó de 'alguna manera enajenadas las cosas que de la casa imperial fueron, 6 en lo sucesivo fueren, á. poder de cualquier venerable casa, ni aun si alguna tal cosa la hicieron para otras venerables casas. § 1.—Y como heicos sabido que por algunos se hacen enajenaciones de monasterios, para que éstos sean transformados de su sagrado estado ú la condición de cosas privadas, también esto lo prohibimos de todos modos. Mas si se descubriera que se hizo alguna tal cosa,. le darnos licencia al saritisimo obispo de la localidad para reivindicarlos para monasterios,y volverlos á. su antiguo estado. Pero si alguna de las susodichas venerables casas, que hay en esta real ciudad, ó en otras provincias4 excepto la santísima iglesia mayor de esta real ciudad, tuviera un predio gravado con muchos tributos fiscales, por lo que no se le pague renta alguna la venerable casa, les concedemos licencia a. los administradores de la misma venerable casa para enajenar tal predio, de[ modo que quisieren, para completa seguridad de la misma venerable casa, habióndose de hacer, por supuesto, documentos pi'a tal enajenación por aquellos 'por quienes son cionstituidos ú ordenados los administradores de tales localidades, yjurando sobre las santas escniiuras, el presidente de la misma venerable casa y la mayor parte de los q..een ella desernpeian.ministerio, que la enajenación no se hace por perfidia, ni por favor ú otro cualquier engaño, sino para conservarla la inmunidad a. la misma venerable casa. Mas 6. los ecónomos y 6 los administradores de los clérigos y 6. los cartularios de las venerables casas en cualquiera parto sitas, 6 6 los padres de ellos ya. sus hijos, y 6. los que están unidos a. ellos por parentesco 6 por vínculos de matrimonio, les prohibimos, también corno 6. los que se hallan en esta real ciudad, celebrar 6 por si, 6 por medio de interpuesta persona, arrendamientos, 6 erifitónsis, 6 compras, ,ó hipotecas de bienes inmuebles pertenecientes 6. las mismas venerables casas.
cap. Vm
Capitulo VIII
Si vero quis aut locator aul emphyteuta alicuius re¡ compelentis aut sanctissimae maiori ecclesiae, aut alteri venerabili domui iii quolihet loco nostrae reipublieae constitutae aut deteniorem faeiat rem, quam quidem aút accepit, ant post hace (7) acceperit, aut per biennium non intulerit, quod ab eo promissurn caL ernphyteuticum (8), ant locationis canonem, damus licantiam venerabili dornui, ex qua locatio ant emphyteusis facta est, et quae de-
Mas si algún arrendatario 6 eufitéula de alguna cosa perteneciente ya 6. la santísima iglesia mayor, ya 6. otra venerable casa sita en cualquier lugar de nuestra república, deteriorase la cosa que ya ciertamente recibió, 6 que después de ahora recibiere, 6 no hubiere pagado durante un bienio la pensión enfitéutica, que por él se prometió, ó el cánon dolocación, le damos licencia 6. la venerable casa, por la que se hizo la locación ó la orifltéusis, para que
i) 8/e.; et, o,nIgn/a el cdd. Ffamb., y las ed. (2) monasterjuni, 8k. (8) et, adiciona BIs, en su ed. es/ercot-pada. (4) anttstite, adiciona 8/e.; por praesents cetaria ,nqjror praepositi..
(5) et, E/e. ed. esiersopada. (5) sIlla. adtctona Bk. en su cd. estereotipada.
(7) El o,ld. ¡famb. bos, ¿os ed.
(8) qui—promisssus sar, empbytsutdem, li/e.
416
bentur solo (1) pro praecedente tempore, et ant].quum. sistum locatee sive emphyteuticae rei exigi et eiiei (2). de emphyteusi sive de loeatione,.. non valentein de emponeinatis actionem aliquam contra venerabiles domos movere. Si varo noluerint praodiiti ordrnatores.expell,ere euin, exigí qiiidem eum pr aecipimus, quae pro .locatione ¡iva emphteusi debere cognosoitur, usque ad defirntum vero tempus completum sibi datam rrn tenere eum, et quae placita sunt daro Si vero refuglat, lieentlam praebemus praeposius eorundem venarabilium locorum indemnitatem vonerabih bus domibus de eiusdem rebus flor¡, pon valente nequa hie d&ernponematis aliquid praetendare
•
•
•
:
•
so'VELAe —CoR&NTuGI6
•
•
•
•
:exija lo que se debe sólo por el tiempo anterior; y el Bntigpo estado de la cosa arrendado. 6 dada en enfftéusis, y para que lo eche de la enfitéusis 6 del arrendamiento, sin que pueda promover contra las venerables casas acción alguua por las mejoras. Mas si no hubieren qüerido.xpulaarlo. los susodrchos administradores, mandamos andaos que ciertamente se le exija lo que se gonozrai. que debe por el arrendarniento 6 la enfiiéusis, y que tenga él basta el complato del tiempo prefijado la cosa que se le dió y dé lo que se pactó Mas si lo rehusara, les damos .11 concta á los prepósi tos délos venerables lugares para que con los bienés del mismo próçuren lá indemnidad de las venerables casas, no-pudiendo tampoco en este caso prender cosa .ilguna respecto las mejoras.
Cap. IX
Capitulo IX'
Sanetiasimas -vero ecciesias Odessae et Tomees (3) civitatum praecipimus alienare res immobiles pro captivorum redemtione, nisi sub bac conditione possessiones aliqui eis dederint, ut nullo modo has alienent. Et (4) j-ioc autem: concedimus, Ut Hierosolymorum sanotisshnaeeclesia licentiam habeat domos competentes ej et (5) positas in ea• dem sancta civitate. .venderé, non minori pretio, quam de pensionibus eme in quinquaginla annis colligitur, ut ex earum pretio redilus meliores ernst. Si vero quidam cuilibet venerabili domui, sive in bac regia civitate, si-ve in provinciis positao, aterilda possessiones donaverini, aut vendidorint, aut alio modo concesserint, aut clereliquerint, iubemus, pró talibus rebus nullani laesionem sustinere venerabilem domumç in quam huiusmodi possessiónes per'venerunt, aut fiscalium nomine, aut alterius cuuslibet causee gratis praegravari, sed omne huiusmodi onus in dantes et eorum heredes recurrere, neceesitatem habaiflihus recip6re datas huinsmodi poaseasiones, et restituere de propria facultate venerabiji ¿ornuj omne damnum,quod ex huiusmodi occasione ej contigeril. Si vero etiam talis dolus in re subsecutusest, ut atiquse pecunias pro floe venórabili domul darentur, et eas lubemus in propriumlucrum venerabilem domum' habere, steriles vero res el, qui dedit, et., heredibus cius omnino restitui.
Pero mandamos que' las santísimas iglesias de las ciudades de Odesa y de Tomo (*) enajenen bieneo inmuebles para la redención de cautivos, k• no ser que algunos les hubieren dado á ellas las posesienes con la condición de que de ningún modo las enajenen. Mas también concedemos esto, que la santísima iglesia de Jerusalém tenga licencia para vender casas que le pertenezcan y estén sitas en la misma santa ciudad, por un precio no menor que el que por sus pensiones se reune en cincuenta años, de suerte que con el precio de ellas compre mejores rentas.. Mas si algunos hubieren donado, 6 vendido, 6 de otro modo concedido. ó dejado posesiones estériles á cualquier venerable casa, sita 6 en esta real ciudad 6 en las provincias, mandamos que por talca cosas no soporte lesión alguna la venerable casa, á cuyo poder.fueron tales posesiones, 6 no sea gra'vada á titulo de tributos fiscales, 6 por razón de otra cualquiera causa, sino que toda carge de esta naturaleza recaiga sobre los que las dioron y sobre sua herederos, los cuales tendrán necesidad de recobrar, tales posesiones dadas, y de restituir de sus propios bienes á la venerable casa todo el daño, que con tal ocasión le hubiere sobrevenido. Pero si también en esto se hubiere cometido tal dolo, de suerte que por ello se le diesen algunas cantidades de dinero á la venerable casa, • mandamos que la venerable casa las tenga también corno lucro -propio, pero que les cosas estériles sean de todos modos restituidas al que las dió y á sus herederos. • • § 1.—Además de esto mandamos, que no se im ponga á las santísimas iglesias 6 á otros venerables lugares. sitos tanto en esta real ciudad como en las provincias de nuestra república, necesidad alguna de comprar posesiones estériles 6 productivas, en cualquiera, parte sitas, para que no se hallen en el caso de perder también las que tienen, ó de obligarsa con deudas. Mas si alguno quisiere recibir á título de uso una cosa inmueble de alguna de las susodichas venerables casas, (con arreglo á lo que más arriba hemos dispuesto respecto á las venerables casas,que se hallan sitas en esta real ciudad), no ]areeiba de otro modo, sino si inmediatamente entregare con derecho de dominio otra cosa á la venerable casa, de la que hubiere recibido aquella misma cosa, la cual produzca tanta renta cuanta produce la cosa, que,á él se le da. y que no esté gravada con mayores tributos, de suerte que después de su fa-
-
•
-
.
•
•
.
-
•
•
•
• •
•
•
1.—Ad hace iubemuá, ut nullanecessitas sanetisaimis ecclesii8 val aula venerabilibua ]ocio tam in regia ci-vitate, quam in omnibus reipublicae noatrae provincila positis inferatur poaseasiones ateriles auVfrugiferas ubilibet constitutas emere, ut non inveniantur per hanc occasionem et quas ha• bent perdere, ant dehitis obnoxiare. Si vero quia voluerit rem immobilem nomine usus accipere ab aliqua praedictarum venerabilium domorum (secundurn quod superius de venerabilibus 'domibiis, quae in regia civitate sunt poaitae, disposuimus, non aliter hoc accipiat, nisi aliam mox rem domirn.i jure praestiterit venerabili domui, a qua eandexn rem accepenit, tantum habentem reditum, quantum habet res, quae el datur, et non malonibus tributis gravatam, cicatenus post elus transitum; ant tempus, in quo (6) datio usus set placit.a, non transcondena scilicet eius, qui acceperit, vitae tempus, (1)
() •
axi
ELedd.Elomb.
Tii'd.;eohim Por.yCont.tiIH, 8/e.
exgere et elicere, A/e.
(i B/e.: eccleslas sen yconomos, el cdd 11am b.: eecteshs
omies sen hiconomos, Trid.; eceleajas ornees ese occonomos,
Cont.
-
'
•
(4) EL
d. Hvimb.,
(z3 EL Ód. Hamb.,
Trd.; Et. omiI2naPort., y
(6) quo. Bk. (e s Varen, 6 Lemano.
¡
Ti-id., el non, Port., u Cont.
Cont.
y Tomcswar 6 B a ba. 6 Tomo, hoy uiovia, respact1vanente, eg(m los dtccfonarto.—N. del Tr,
•1•
NO'!IL&S —uONITUOI6l CXVI
.
-
-
.
-
.-
417
utramque rem integro jure et secundum .domi- llecimiento, Ó del tiempo por el que fu pactada la -nium, el secundum uRum in ipsam venerabilem dación del uso, que, no- exceda, por supuesto, del domum pervenire. Et hace (1) quidem deimmobi- tiempo de la vida del que Ja hubiere recibido, valibus rebus iubemus. . .. yan ambas cosas con Integro derecho, tanto en cuanto al dominio, como en cuanto al uso, á poder de la misma venerable casa. Y esto. ciertamente mandamos en cuanto á los bienes inmuebles.
Cap X
Capitulo X
De sacra autem varia competentibus eanctissimao maiori ecclesiae regiae civitatis aut aiiis venerabUibus oratorii (2) domibus in qualicunque loco noslrae reipublicae positis generaliter constituimus, ut non aiiier hace vendantur aut suppo-. nantúr, nisi pro caplivorum redemtione. Si vero sunt piura 'vasa in aliqua memoratarum venerabiJium domorutn, nullum -necessarium usum facientia, el contigerit huiusmodi venerabilem locuuu debiiis aggravari, et non amI aliae manifestae (3) res, dequibus debeant debita reddi, licentiam eis (4) damus geatis monumentorum, sicuti su.perius dictum cal, constitutis, praedicta superflua vasa aut aula venerabilibus locia necessaria non (5) habentius vendere, aul confiare, et simititer vendore, el. eorum pretium ¡u debitum praebore, ut non immobiles res alienentur.
Mas en cuanto It los vasos sagrados perieneciéntea á la santísima iglesia mayor de esta real ciudad ó It otras venerables casas de, oratorio, sitas en cualquier lugar de nuestra república, disponemos en general que no se vendan ó empellen de otro modo, sino-para la redención de cautivos. Poro si en alguna de las mencionadas venerables casas hay muchos vasos, que no prestan ningún uso necesario, y aconteciere que tal venerable lugar está gravado con deudas, y no hubiera manifiestas otras cosas, con lasque hayan de restituirse las deudas, les damos licencia para que, hechas 'actuaciones, ún más arribab se b',-dicho, ó vendan los susodiseg e[¡-os vasos supórliuos t otros venerables lugares que no tengan lo necesarios, 6 los- tundan, y del mismo modo los vendan, y apliquen el precio de ellos It la deuda, It fin de que no se enajenen bienes inmuebles. -
Cap. XI Mas si contra loque ha sido comprendido en la' Si vero praeter hace, quae inserta sunt praesenti presente ley se hiciera un contrato sobre bienes legi. contractus fiat super competentibus rebus muebles O inmuebles pertenecientes It una de las mobilibus el izumobilibus uni memoratarum venemencionadas venerables casas, sea ciertamente derabiliurn domorurn reddi quidem eidem sanctissivuelta It la misma santísima iglesia 6 á. la veneramao ecclsiae sive vanerabili domui reo, super ble casa la cosa respecto It la que se hizo algo 'sequam (6)tale aliquid subsecutum est, cern mcdii mejante, con los frutos del tiempo in-tarmedio, pero temporla fruclibus, maneat autora apud eam el quede en poder de ella también el preció, 6 la repretium, au*antidorum, aut quod pro permutationumeración, 6 lo que por la permuta 6 con otra ne aul alia qualibet occasiono datum esteiSi vero cualquiera ocasión se le diO. Pero si se hiciera en-einphyteusia aganw praeter haec, quse disposita sunt a nobis, reddi sancLissimae ec1esiae sive yO- ,-fitéúais contra lo que ha sido dispuesto por nosotros, mandamos que sea devuelta la misma cosa á la nerabilibus domibus ve¡ locis aandem rem lubesantísima iglesia óá las venerables casas O Jugares, mus, etemphyteutam (7), serundum quod placitum y dé el enfiténta lo que se- convino, y cumpla Jopaccal, dare et pactum finire (8) secunduin virtutem tido It tenor de los instrumentos enfitéuticos. Mas si ernphyteui.ioalium inuutrumentoruin. Si vero donese donara una cosa eclesiástica 6 do otra venerable tur res ecelesiastica aut-alterius venerabilis domus, casa, sea también esta restituida .& la santisimaigleet hane reddi .sanctissirnae malori ecclesiao ant sia mayor 6 & las otras venerables casas con los aula venerabilibus domibus cura- medii temporis frutos del tiempo intermedio, 'otro tanto de cuanfructibus,et tanlum aliud, quantum valebat ipsa to valla la misma cosa. Pero si contra esto se diores.- Si vero hypotbecae contra hace -dentur credirau hipotecas, pierda el acreedor lo que se le debe, ter quod (9) debetur perdat, el res venarabili loco y sea devuelta la cosa al venerable lugar, debiendo reddatur,tabellionibus . praesumentibus praeter ser condenados á perpétuo destierro los notarios hanc nostram legem talibus ministrare inatrumenque se atrevan A prestar su ministerio contra esta lis perpetuo exailio condemnandis. Si vero. aliquid ley nuestra en tales instrumentos. Mas si antes de ante hanc nostram legem sernindum antiquas conesta ley nuestra: se hizo alguna cosa con arreglo á atitutiones fartum cal, hoc iu hemos orn nibus modis las antiguas constituciones, mandamos que de todos propniamvirtutem bahere. Omnia vero, quae contenga ella su propia validez. Y mandamos que sea tra antiquas ¡egea facta sunt, revocan sancimus, revocado todo lo que se hizo contra las antiguiaaleet res, -quae contra virtutem earum data est, vaneyes, y que la cosa que fué dada contra el tenor de las rabilibus domibus reddatur, elda cetero secundum praesentein legern- orn nia fieri disponimus, vacan- mismas sea restituida It las venerables casas, y disponemos que en Jo sucesivo se haga-todo encontibus poathac alBa omnibus constitutionibus, qune 'formidad It la presente ley, quedando desde ahora super talibus cuibus dudum loquebantur. sin vigor todas las otras constituciones, que antes hablaban do tales casos. '(1). RL cdd. Jiamb., Trid.; bac, en Lugar de baec, se lee en Port., y Cont. . (2) oratorlis, Bk. ed. estereotipada. (3) . mobiles, .8k. (4) El cid. Hamb., y 7'r14; o, en vez de eI, es AaUa en -- POÑ.,y Cora. - - .5) non, omit4ia 2?k. VI—Sg
-
(') auam .8k. ed terenlipa?La. 7)
i cód. Ilamb., y TruL.; euupbyteulicuin, es lee en
. -- PorC.,y Cont. s. Et cód. Hamb, y Tiid.; finir) en lugar de in nire, se lee en Pon., ¡/ Cont, -(9) El cód. llamb.; el, adiczonan las ecl.
--
418
NOvHLAS.—OONØTITUOI6N
Epilogni Eminentia igitur tus, quae per praesentem 1eem perpetuum valituram nostra sanxit tranquilhitas, inconvulsa observare festinet, edicto in solennibus et Iegitimis locia per decem dies proposito, et nulo pro tau occasione in provincias destinando. Nos enim providemus quali modo sine collatorum laesione omnibus praesene nostra generalis constitutio manifesta fiat. Dat. VII. Id. Maii, Constant. imp. UN. IUsTINL&PP. Aug. ann. X-VIII., post BASILLI V. C. cons. anno III. [544.] Nl
cxxi Epilogo
Por tanto, apresúrese observar inalterable tu eminencia lo que por medio-de la-presente 1e7, par-.
pétuamente valedera, dispuso nuestra tranquilidad, exponiendo por diez días edictos en los lugares acostumbrados y legítimos, y sin que con tal ocasión se haya de enviar ninguno á las provincias. Porque nosotros proveeremos de qué modo se haya. de hacer manifiesta á todos nuestra presente constitución general sin lesión de los tributarios. Dada en Constantinopla 7 de las Idus de Mayo, en el año décimo octavo del imperio del señor JosTINIANO, Augusto parpétuo, en el año tercero después. del consulado do BAsILIo, varón muy esclarecido. [544.] - -
NOVELL& CXXI (1)
NUEVA CONSTITUCION CXXI
UT PARTICULARES USTJRARUM SOLUTIONSS IN DUPLUM COMPUTENTLJR
- DE QUE LOS PAGOS PARCIALES DE INTERESES SEAN, COMPUTADOS HASTA EL DUPLO -
Imp. 1USTInANUS Augusus ARSILIO, Pracsi4i Tarsi.
Et Emperador JusnNl&No, Augusto, tt ARSILIO, Presidente de Tarsis.
Praefitio Quum decuriones nobis supplicare videamus, et nos eorum misereat, merito legibusnostris contrarias artes et per fraudem excogitatas -confessiones obtinere non coucedimu.
Cap. 1
-
Prefaólo
Puesto que vemos que nos elevan súplicas los decuriones, y de ellos nos compadecemos, con razón no permitimos que tengan validez los artificios contrarios 4 nuestras leyes, y las confesiones meditadas con fraude.
Capitulo 1 -
Doonerunt enim Eusebius et Aphthonius poten-. tiam nostram, se nepotes Demetril asee ex Palladio Demetri filio natos, Demetrium vero Artemidoro ex causa mutui quingentos aureos debuisse, et usuras stipulatum case, sacramque sanctionem, se nupor accepisse, quse voluerit, si duplum debiti solutu1i sit, ut nihil ab jis seeundum leges nostras exigatur, Artemidori autern creditoris successores, •Epimachum et Artemonem, dixiase, mentitos filos osee in precibus suis, neo auxilio nostro potiri debere; noque enim tota debito satisfaetum, sed nongentos solum quadraginta novem aureos solutos essé. Palladium enim, diunt supplices, ipsorum patrem, una cum Paulo et Demetrio patre eius, octingentos sexaginta septem aureos solviese, Artemonem vero et Priscianam Artemidori ]iberos, et Epimachi atque Artemonis ayos, dixisee, se par- ticularem solutienem sorti non imputare, sed velle, ut omnia in usuras computentur, atque id ipsum sententiam quoque praesidis provinciae dicere, el propterea se Palladium pro priore quingentorum aurcorum Toeneratitia syngrapha alteram sexcentorum aureorum exegisse. liii autem Palladium diversis temporibus septuaginta duos, et Euaebium atue Apbthonium decem aureos solviese diount, ut indo nongentorum quadraginta novem aureomm summa conficiatur. Eum vero, qui de controversia eognovisset, quum non considerasset, unam case totius accusationis causam, non admisiase coa, sed in sortem sexcentorum aureorum coa condemnare voluisse. Peiierunt itaque, ut hac necessitate liberontur, et computato loto debito quingentorum aureoruni, si quinquaginta unum selve- -rent, qui mille solidorum quantitati deesseut., a
Así, pues, Eusebio y Aflonio hicieron saber á nuestra potestad que ellos eran nietos de Demetrio nacidos de Paladio, hijo de Demetrio, yque Demetrio habla debido &Artemidoro por causado mútuoqui-
(1) El texto griego de esta NoÑla se halla en Mal; y .Sor&mq.— A ¿Mn. XVIII. 3.— Ras. XXIII. 3. 23. $chol. De
esta Noi,ekt no tenemos ni epitome de Juliano, ni antigua oersidn latina, siuo so(am.n is un rez4mn latino. -.
nientos' áureos, y que estipuló intereses, y que ellos se habían enterado recientemente da la sacra dispOsición que quiere que, si se hubiera pagado el doble de la deuda, no se exija de ellos nada con arreglo á nuestras leyes; pero los sucesores del acreedor Artemidero, Epirnaco y Artemón, dijeron, que aquellos. mintieron en sus súplicas, y que no debían disfrutar de nuestro auxilio; pues no se había satisfecho toda la deuda, sino que se habían pagado solamente novecientos cuarenta y nueve áureos. Paladio, dicen los suplicantes, padre de los mismos, había pagado juntamente con Pablo y con Demetrio,, su padre, ochocientos sesenta y siete áureos, pero Artemón y Prisciana, hijos de Artemidoro, y Elbuelos de Epimaco y de Artemón, dijeron que ellos no aplican al capital los pagos parciales, sino- que quieren que todo sea contado para loe intereses, y que esto mismo dice también la sentencia del presidente de la provincia, y que por esto hablan exigido ellos á Paladio por la anterior escritura de préstamo de quinientos áureos It interés otra de seis ien tos áureos. Mas aquellos dicen que Paladio pagó en diversos tiempco setenta y dos áureos, y Eusebio y.Aftonio diez, de suerte que con ellos se formaha' la suma de novecientos cuarenta y nueve áureos. Pero que el que habla conocido de la controversia, no habiendo considerado que era una sola la causa de toda la acusación, no les había atendido,. sino que quiso condenarlos al capital de seiscientos áureos. Y sal pidieron que se les 11-
NOVELÁ. —ááRSTrrtIOTóN
óxxir
19
toto debito liberentur, etfoeneratitiam syngrapham sexcentorum aureorum reeipiant.
brase de esta necesidad, y que computada toda la deuda de los quinientos áureos, si pagasen los cm.cuenta y uno que faltaban para la cantidad de mil sueldos, quedasen libres de toda la deuda, y recobrasen la escritura de préstamo. de seiscientos áureos á interés.
Cap. II
Capitulo II
¡ant igitur iuum leges nostrae nihil ultra diiplum solvi velint, et in co solum a prioribue diffe• rant, quod illae quidem debita usque ad duplum sistant, si nulla solutio (acta sit, nos vero admitta• mus, ut particulares etiam solutiones debita solvant, quae usque ad dulúm fiunt, sancinius, uL secundum bco compulatio fiat, et si illi solvant, • quantumnille aureis deest, foeaeratitiam quoque sexcentorum aureorum syngrapham recipiant, ne debitum ex bac causa saepius exigatur. -
Así, pues, como ya nuestras leyes no quiel'an que se pague nada más del duplo, y difieren de las anteriores solamente en esto, en que aquellas hacen subsistir ciertamente IsP deudas hasta el duplo, si no se hubiera hecho ningtn pago, pero nosotros admitimos que también los pagos parciales extingan las deudas, que llegan hasta el duplo, mandamos que con arreglo ,á esto se haga Ii computación, y qué, si aquellos pagan cuanto falta para mil áu reos, recobren también la -escritura de préstamo de seiscientos áureos á-interés, de suerte que fose exija ya deuda por esta causa. -
Epilogus
Epilogo
Magnifleentia igitur tua quae nobis placuerunt et sacra bao pragmatica sauctione deolarata sunt effectui dare atudeat, tam ea lnterpretatione abolíte, quae contra baec in sententiis, quarum supplices meminerunt, facta est, quam omnibus lis, quae par obreptionem et ab -una parte adversus legem lacIa sunt val fient, cessantibus. Divinitas te seriet per mulLos annos, frater uucundissime.
Por tanto, procure tu magnificencia llevar á efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta pragmática sanción, tanto quedando abolida la interpretación, que contra esto se-hizo en. las sentencias de que hicieron mención los suplicantes, como- sin validez Lodo lo que por ob repelón y por una. sola parte se haya hecho ó se hiciere contra la ley. La, divinidad te guarde, gratisimo hermano, muchos afios. • • Dada en Constantinopla & 17 de las Calendas do Mayo, después del consulado de BASILIO, varón
Dat. XVII. Kal. Maii, Conatantinop. post BASIL11
V C. cona. (1) [542.].
muy esclarecido. 15421
NOVELT.A üwi (2)
-
:NUEVA CONSTITUCION OTIT
EDICTUM PIENI'lSSIMI DOM1N! NOSTaI IUSTJNIANI, DE DESCRIPT1ONE aRTIFICUM
EDiCTO DE NUESTRO PIÁDOSISIMO SEÑOR JUSTIÑUNO SOBRE• LA REGLAMENTACiÓN DE LOS ARTÍFICES
Praefatio
Prefacio
Cognovimus, post castigationem aecundum domía¡ dei clemntiam factain eco, qui negotiationes et artificia exercent, atque diversi generis artificas, agrícolas nec non nautas,quum potius mellores fien debarent, avaritiae se dediase, et duplicia atque tripuda pretia et mercedes contra vnterem consuetudinam exigere. -
Bémos sabido, que, después del castigo dido conforme á la clemencia del señor Dios, los que se dedican á negociaciones y á artificios, ylos artífices de diverso género, los agricultores y también loa marinos, cuando más bien deberían mejorarse, se han entregado á. la avaricia, y exigen contra la antigua 'costumbre dobles y triples precios y retribuciones. -•
Cap.1
Capitulo 1
Visum igitur nobis est sacro adieto .omnibus ta¡am avanitiam interdicere, neve quia in posterum negotiator, aut agricola, saL artifex cuiuscunque artis, val negotiationis, val agrieulturae maiora, quain pro vetere consuetudine pretia aut mercedes exigat. Atque iubemus, ut aedlfieiorum eL celendas terrae aliorumque operum mensores nihil amphus operariis imputent, sedveterem illis consuetudinem servent. Hace autein cosquoque observare uubemus, qui quatiacunque opera locant,ve1 quaedam redirnunt. Neque enim ¡Jhs amplius, quam monibus conatitutum caL, ut dare liceat permittimus. Sotant autem illi, qui quidquam amplius, quam vetus consuetudo fert, exigunt, fore ut tri-
Así, pues, nos ha parecido bien prohibirles á Lodos por un sacro edicto tal avaricia, para que en lo sucesivo ningún negociante, 6 agricultor ó artífice de cualquier arte, ó negociañt.e, ó agricultor, exija precios 6 retribuciones mayores que los de antigua costumbre. 'Ymandamo., que los medidores de edificios, y de tierra labrantía y de otras obras noatnibuyan á los operarios ninguna cosa más, sino que los conserven la antigua costumbre. Pero -mandamos que esto Jo observen también los que dan en arrendamiento cualesquiera trabajos, 6 los que se encargan de algunos. Porque no permitimos que sea lícito darles mas de lo que está establecido por las éostumbres. Mas sepan los que exigen alguna
(1) Esta indicación de ¿a facha /alta n EaL () HaL tiene aoiamente un reawiten del t4xto griego, que Cugacio dice que es de Teodoro; enSorimg. hay una ¿agunaen
lugar desata conaliÍución,peso ¿a )qoza soles onsu SdiOIdSt e,iD'e ¿os Edict.os.—Athan. XXI. 3.—No qusl4de esta Aro. veza ni epltome'de Juliano, ni anUgia oersidn latina.
•
/
420
•
ÓXiii'
plicem quántitatem flaco inferre cogantur, si ultra. id, qiiod ab initio noustitutum fuerit, eos accepisse ve¡ dediase appareat
cosa más de lo que consiente .la antigua, cóstuØ%'/ que habrale suceder que serán oblgadus á pajP al fisco triple cantidad si apareciera que ello5 ron ó recibieron más da lo que desde un prifl0 se hallare establecido.
Epliogna
Epilogo
Hace vero e aminan atque viodicariLubemis et ab exeellenUa tua, el a gloriosissimo feliçis huius urbis praefeeto. Per vos enini ab hulus nostrae trausgreasoribus muictani deflnitani exigi, cosque poeclia subiici volumus, ita ut cohórtibus, quas vobis pareul, quinque libraruni auri poena incuuibat,si quid ex ¡is, quae a noble conatituta sunt, neglectucn fuer! t.
/
Por tanto, mandamos que esto sea investigØY castigado tanto por tu exceleucia, como por 0 eral riosimo prefecto de esta feliz ciudad. Pues q1,1 mes que por vosotros se les exija & los res de esta constitución nuestra la multa estat'efØf da, y sean ellos sometidos á las pquas, de que á las cohortes, que están .á vuestras órd, r les incumba la pena de cinco libras de oro, hubiere desatendido algo de esto, que por fo5 ha sido establecido. Dada en Constantinopla á. 2 de las Calefld ø/ Abril, en el añu décimo quinto del imperio d0O flor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, después døJ sulado de Bstuo, varón muy esclarecido.
/
-
Dat. 1-E. Kal. Apr. Constantinop. imp. DN. loSTIN1ANI PP. Aug. aun. XV., post BÁsILU V. C. cona. [542.]
(
-
CONTI CUV (1)
ØONBTIT.UCION CXXXIV.
DE SANCTISS1MIS EPISCOP1S, ST DEO AMÁB1LIBUS ST ftE'TERENDISSIM1S CLERICIS, IT MONACH1S (2) (Cali. IX. tit. 15.)
DE LOS SANTÍSIMOS ornsÑs, y De LOS a5v5740' GOSIY MON.II(S, AMANTES DEDIOS' CLÉRI (Col.cclós IX. titiI 15)
Jfllp. IUSTINIÁNu5 Aug. PETan, 9loriosissimo Mqisfro sacrorum noi,sror1m Offtciorwr& (3).
El Emperador JUSTINIANO, Augi&slo, ó-. PaDa°' riosisimo Maesfre de nueslrus sacros oficio"
De gabernatione, el privileglis, allisque diversis capitulis ad sanctissimas ecelesias el-alias venerahiles domos pertirienUbus iam quaedam disposuimus, super sauctiasirnis auteni episcopis, et ciencia, et monaehis duduin la diversis constitutionibus disposita cuni competente correctione hac comprehendere lege prospoximus. Cap.
-
(i) El tentogrego (N'ooela CXXIll.)se haUa en ¡IaL. y Sárimg.—Affiati. L 2. y CoLi. Co,ist. eeoL III. 7.2.— Casi todos tas capltuios de esta Noola'fasrois comprendidos en ¿a CaLi. 87. capUui. capttiaos2W_ 87., de do44e pasaron ni (loan. ide) Noni.oa.—La mayor parte de eta Novela se halLa ie ft Las Bas.—laLL-'Ln. c.,nst 115.—La vcrs idoa la:iaa es la antAgaa gtasada, g de ella se siro'ó Gregorio M. (Isp. Xli!. 45.' 114Liase el princip i a de otra antiq aa versiÓn en Pithoerum Obes.,
página 693.
Ya henios dispuesto algunas cosas sobre ' los privilegios y otros diversos c9P
pertenecientesá las santisiinas iglesias y ¡ O IX ^oi nerabies casas, pero nos ha parecido bien 00 lo der con la conveniente corrección en esta le puesto antes en diversas constituciones r05 f!,) los santísimos obispos, .á los clrigus y ti los Capttnlo 1
-
Saneimus igitur, quoties opus fuerit episcópum ordinari, elencos el primates civitatis, cuius futurus est episcopus ordinari, mox ¡a tribus personis deerea facere, propositis (4) sacrosanetis evangelila, peniuIo suarum animaruin dicentes in ipais docretis, quia noque propter aliquam donationem, neque (5) propter aliquam prómissionem, ant ami • citiam, ant propter. (6) aham quamllbet causain, sed acientes, eosrect.ae el cathoiicae fldei, et Emnestae esso vitae, et hileras noase, hes elegerunt, el quia neque uiorem, neque fijos aliqul eorum babent (7), neque concubinam aut fihios naturales cognoscunt eum (8) habuiase ant habere, sed et si pnilis nxorem ahiquis ex cis habult, el ipsam unam (9), et pnimam, el neque viduam, beque viro coniunetafli, neclegibus aul sacra canonibus (10) interdictam; sed neque (LI) curialem aut officialem
-
-
Profa.oto
Praefato
-
1'
-
(5) de sanetisalmis apfscopls et reverendlsstmts clenleis et Mon achís deo iLmRl)lhbfl5, el cád. Eamli. (3)goriO5tss1mo pp, el cód. Hamb.; glorloelssiino pre-
Mindamos, pues, que cuudohubiere de que sea ordenado un obispo, los clórig0j0 principales de la ciudad, cuyo obispo haya p ordenado, hagan inmediatamente decretos ¡ tres personas, teniendo á la vista los saor°evangelios, diciendo á riesgo de sus a1u2a mismos décretos, que ni por dádiva algunSi ninguna promesa, 6 por amistad, ó por 0tr quiera causa los eligieron, sino, porque sab8030 son de recta y católica fe, y de vida booe están instruidos en las letras, y que 0jngt l' ellos tiene ni mujer, ni hijos, ni saben que 'tenido 6 tenga concubina 6 hijos natura1 0%1 OJO si alguno de' ellos tuvo antes mujer, tU,lj sola, primeriza, y n.o viuda, ni que hubiera ¿ unida ¡ marido, 'ni prohibida por las. ¡el sagrados cánones; y que no tienen noticia cód. !Iamb.; ele, adic ionan las ed. (5). aiJt, el cdd. Hnmb., y Trid. (6 El aocI. Jlamb., y TrId.; propter, Olfli (4) El
y Cont. (1. M ar solaría silquis ssmm habet, en IU9Gsorum balent. EL ir.d. Hamb; sos, ¿as ed. (9) EL 6d. llamb., y Trid ; tl.5am eL unam (10 nPc 1.glbus iut seert esi,onlbus ai C0Ø1I bus, el cÓ.L lia,nb.; seque legibus auL sacris CO1 .
-
.,
bus.'iased.
(11) EL cód. !iamb., y Trid.; sed et quod 1I49'
yCont.
. .,
.
.
-
---
'A
-
41
- iOLÁS.—OON8TiTUOLóN .OXXXI'Q' • huno
esse cognoscuni, aut si curiali vol offloiali aubiaoet forsuiiae, solunt, eum jo monasterio non miaus qwndecim aonia mónachicam (1) conver. sationom impleviue. § l.—Huc quoque decretis oportet inseri (2),. quia non winus, quam trigiuta quilique aetaus annos non le qui eligitur ab aje, cognuscunt perso-
él sea ni curial ni oficial, ó, si está sujeto á la con dición de curial ó de oficial, que saben que inumplió en un monasterio no menos de quince años - de vida monasuca. § 1.—También es menester que se inserte esto en los decretos, que el que por ellos es elegido tiene no menos de treinta y cinco años de edad, y que
decretafacta sunt, melior ordinatur eleetioue et .periculo oi-dinantis. Curialem, vero vol orflcialem, qui, sicul dictum esi, quindecim annis in monesterio conversatus esi, et ad episcopatum provocatus, hberutn case propria fortuna, ita tamen, ut liberatusa curia quartam partem suse substantiaa sibi retineat, reliquia eius rebus aecundum nostram . lagem curiae et fisco 'vindicandia. .
personas, á cuyo favor se hicieron tales decretos, sea ordenada la mejor por elección ybajo la respoñeabilidad del ordenante. Mas el curial o el oficial, que, según se ha dicho, vivió quince años en un-monasterno, y fuá promovido al episcopado, quede libre de su própia condicón, prode suerte queel que quedó libro de la curia retenga para si la cuarta parte de sus propios bienes, debiendo ser reivindicados sus restantes bienes conforme á nuestra ley para la curia y el fisco. § 2.—Mas les damos licencia á los que hacen los decretos, para que si considerasen dgno de la mencionada elección A algún laico, excepto el que se curial y oficial, lo elijan juriw con otros dos elérigoá ó monjes, para que, si el láico fuese elegido de este modo para el episcopado, no sea ordenado obipo desde luego, sino que sea primeramente coritadono menos de tres meses, entre los clérigos, é instruido así en las santas reglas y en ?I cuotidiano ministoriode la iglesia, sea ordenado obispo; porque • el que debe enseñar a los demás, no debe ser ensefiado por otros después de Ja ordenación. Pero !l, como sucede en alguna localidades, do se hallaran tres personas idoneas para tal elección, séales Jicito a los que hacen los decretos hacer el decretorespeeto á dosó áuna sola persona, pero teniendoBlios todos los testimonios ya dichos por nosotros. Mas si los que deben elegir obispo no hicieran los mismos decretos antes de transcurrir seis meses, en este caso ordénelo A riesgo de su propia alma aquel A quien le compete ordenar al obispo, debiéndose observar todorlo demás, que hemos dicho. Pero si al'guien fuese ordenado obispo sin la mencionada formalidad, mandamos que de todos modos sea él echadodel episcopado. Mas también sea separado unsolo año de su sagrado ministerio el que contra esto se hubiere atrevido á ordenar, y sean reivindicadOs para el dominio dé la iglesia, de que es obispo, Lodos los bienes que en cualquier tiempo ó modo fueron al dominio del mismo, por razón de la culpa que cometió.
•.
«
nas (3), uL ex triuin personaruni, pro quibus talia
• § 2.—Damus autem licentiam decreta facientibus, si. quempiatn laicorum, praeter curlalem et otlicialem, dignum memorata eleetione esae putent, hunc cumn aliis duobus clericis aut monachis eligere, ut, si laioushoc modo ad episoopatum el¡gatur, non repente epiécopue ordinetur, sed primo ciericis nonj zninus tribus mensibus connumeretur,et ita santas regulaset quotidianumnecclesiae mlwsterlum edoctus, episcopus ordinetur, qui emm altos debet doce, repoas ordanationem ab alfis do. ceri non debet. • Si vero, ut évenit in quibusdam locis, non inveniantur tres personae ad talein electionemopportunae, liceat decreta facientibus in duabus vol una (4) persona decretum facere, eos Lamen ómnes ¡am dictas a noble habentes testationes. Si toro qui debentepiscopum eligere culos • ipsa decreta mira sez menees non faciant, tune perículo proprise animaa ille, quem competut ordi nare episcopum, ordinaL, oroflibus allis, quae dlximus, observandís Si qws autem citra memoratam observationeinepiacopus ordinatur, ¡ubamus, hunc omnibusmodis episcopatu depelli. Sed etiam illum, qui praeter. haec (5) .praesumserit ordinare, segres gari uno auno a sacro ministerio, et' ornnem eiu • subatantiam, quae quolibet tempore ant modo in cius dominimim deducia est, propter culpam, quam fecit, dominio ecciesiae, cuius episcopus est, vmdicarL- •
•
•
Cap. u
•
-
•
• Sf quis autem electum ad ordinationem episcopum (6) aceusaverit in qualibet causa, quae poasit secundum legos ant camiones eius i'npedire ordinationem, dilToratur huiusmodi ordinatio, et prius Contra eum propositarn éausam (sive praeserite accusatore, eL ah eo propositam causam exeequente, sive eltam d ffarnto(7) por tres menees suam accusatiooem iinplere) diligenter examinan ab filo, a quo futuru erat episcopus ordinari. Et si quidem obnoxium eum accusator (8) invenerit, prohibea7 (1) 21 a4d. Hanmb., y Trid.; monasticam, Pon., y Cont. (Sl inferri, el cdd. Hamb. (3 Ei c64. #Iamb., pero sin poner de8pu de ais roma; 15 ni eligismir ab ele personis nl, lnid.: la qul eligitur ab ale, qid cognoseuiitpemsonam. Piiri.. y CoaS. ¿os palubras, tales 00 se (ce» en et CcLd. llamb.. Sino están o4ultern da, la dm',an que el ant'guo lradu'tor In timo. inSerpre'iMo mal la O7amdn griega.
opinó que e'& Los decretos se dobla ocastynar la edad ¿Ccl nueo obíj.o. u qá
[email protected] se debía aiiadir que Los
5L5gtore øonooL,in a .queLuis tres ØerRonL (1) El cdc! tlamb.; in duabus iii una, Trid.; la dasbus
In una, Pon , y Cont.; la duabus ve¡ tlaW tu una, 2k.
conocen A las personas,
fin de. que da las tres
Captu1oII Mas si al obispo, elegido para la ordenación; lo hubiere alguno acusado por cualquiera causa, que pueda según las leyes ó los cánones impedir su ordenación,diflórase tal ordenación¡ y(ya estando pre. senta el acusador y llevando á término la causa por él promovida, ya también si difiriese por tres meses llevar á cabo su acusación), la causa contra él promovida sea antes exami nadacon diligencia por aquel por quien h u hiera de ser ordenado el obispo. Ya] verdaderamente elacusador lo desmoetrare culpable, (S) El cód. Hamb., y Trid.; boc, en lugar de base, se Lee en PorL, y Cont.
s Eh. cd. ese nlpad.s: Si quia —eplecopatus, las cd.; Si quts autem ante eplscopatias ordivattinem electum epiucoputa, el cdc!. flamb • y si se hubiera .1. ¿Csr crédmio a tal seo. Cura, parecería q se el. antiq ¿so Sr ¿color ¿aUno Leyd ea el ¡sato griego ItPO • 71 El cid. llamb.; y Trmd.; deficiente, en ves de dlffei-.n • te, Peri., y ClanL • (e) accusator eum, el cód. llamb. Se deberla Limen obnoituni simm accusationi.
422
NOVE S.—CONgTttUtJ!ÓN •CXXXIt
tur ordinatio. Si vero obnoxius non ostendatur, ordinatio quidern -non impediatur, accusator aubm, sive non probaverit, sivo etiam eltugit (1) proositam a se accusationem, a provincia, in qua habitat, abiiciatur. Si quia autem ante exanunationem accusatum ordinaverit, ordinatus quidem a sacerdotio repollatur, .qui -vero talem ordinare festinaverit, superius dictae subiaceat poenae, tam in anual¡ prohibitione (2) sacri rninisterii, quam etjam ut omnes eius res ecclesiae vindicentur. § 1.—Prao omnibus. illud observan (3) sancimus, nL nullus por suifragiumauri ant atiarum reruin episcopus ord.inetur.. Si quid autem taje committatur, ipsi zemetipsos dantes (4), et accipientes, et mediatores eorum secundum sacras acripturas et sanctas regulas damnationi subioiunt, et pro-. pterea qui dat, et qui accipit, et modiator ema factus saeerdotii ant den honore removeatur, quod autein pro hac causa datum est, ecclesiae tUi vmdicetur, culus voIut sacerdotium comparare. Si vero laicus forte pro hac causa aliquid accipiat, aut mediator rerum faetus est, datas res in duphim cern, exigi lubemus, ecciesiae vindicaudas. Non soluin autem quae secundum huno modujn dantur, vindicari praecipimus, sed etiam omnem cautionem pro hoc quolibet modo expositam, et, pignoruin vel fldeivasQrum obligationem (5), et omnem uamlibet aliam cautionem (6) vacare. saneimus. t super hoc qui (7) promissionem accepit, non sobm professionem reddat, sed etiam aliud tantum, quantum profeasio continet, exigatur, quod debet ecciesiae dan.
I
prohíbase su ordenación. Mas si no se probare que es culpable, no se impida ciertamente la ordenación, y el acusador, ya si no lo hubiere probado, ya también si abandonó la acusación promovida por él, sea echado de la provincia en que habita. Mas si antes del examen hubiere alguno ordenado al acusado, sea ciertamente echado del sacerdocio el ordenado, y el que se hubiere apresurado ¡ ordenarlo quede sujeto á la pena antes dicha, tanto respecto á la
prohibición del sagrado minitenio pór un año, como también para que todos sus bienes sean reivindicados para la iglesia. § 1.—Pero ante todo mandarnos que se observe esto, que ninguno sea ordenado obispo por dádiva de dinero ó de otras cosas. Mas si se hiciera alguna tal cosa, los que dan, y los que reciben, y sus mediadores se sujetan ellos mismos á condenación conforme fi. las sagradas escrituras y ti Las santas reglas, y por lo tanto el que da, como el que recibe, y el que se hizo su mediador sea removido del honor del sacerdocio ó de- la clerecía, y loque por tal causa se dió sea reivindicado para aquella iglesia, cuyo sacerdocio quiso comprar. Mas si acaso un láico recibiera por esta causa alguna cosa, 6 se hizo mediador en elnegocio, mandamos que se le exijan en el duplo las cosas dadas, las cuales habrán de ser reivindicadas para la iglesia. Pero no iolamente mandarnos queso reivindique lo quede este modo se da, sino que también disponemos, que quede invalidada toda caución de cualquier modo dada por esto, y la obligación de prendas 6 de fiadores, y toda otra cualquieracaución. Y además de esto, ob que recibió la promesa, no solamente devuelva la prenda, sino pague también otro tanto de lo que se contiene en la promesa, lo cual debe ser dado ti laiglesia.
Cap. UI
Capitulo III
Si quis autem episcoeorum sive ante anam ordinationem, sive post or1inationem (8) 'voluerit pro-. prias res aut partem earum ecclesiae offerre, cuius sacerdotium.accepit, non prohibemus (li), et omni cn demnatione et poena praesentis logia liberum enin esse sancimus, sed etiam omni laude digo orn iudioamus, qtioniam hoo non est emtio, sed oblaLb. Pro consuettjdinibus autem illa sola permittimus praeberi ab ordinatis episcopis, quae subsequenter praesenti legi inserta sunt. lubemus igitur, beatisairnos quidein (10) archiepiscopos et patriarchas, hoc est senioris Romae, et Constantbnopoleos, et Alexandniae, et Theopoleos, et Hierósolymorum, si quidem consuetudo habet episcopis aut (11) clericis tu eorurn ordinatione non (12) minus, quam viginti auri libras dan, ipsa solurnmodo praebeni (13), quae consuetudo recognoscit, plus autein ab hac quantitate nihil (14) supra vigrnti auri libras praeberi. Metropolitas autem a propria synod.o ant a beatisaimis patriarchis ordinatos, et alios omnes episcopos, qui aut a patriarobis, aut a metropolitis ordinantur, dare (15) pro inthronisticis quidem solidos centum, notarüs autem ordinantis et aliis ministr an tibus ci et solenniter accipientibus
Mas si alguno de los obispos hubiere querido 6 antes de su ordenación, 6 después de esta, ofrecerle sus propios bienes A parte de ellos .ti la iglesia, cuyo sacerdocio recibió, no se lo prohibimos, y mandamos que él esté libre de toda condenación y pena de lapresente ley, .y aun lo juzgamos digno de toda alabanza, poi4ue esto no es compra, sino oblación. Y permitimos que por lo que es de costumbre se pagüe por loe que sn ordenados obispos solamente lo que más adelante ha sido consignado en la presento ley. Así, pues, mandamos, que los beatísimos arzobispos y patriarcas, esto es, de la
(1) EL cód. Hamb., y T-td.; fugit, Port., y Cont. Mejor 5rLa effugerit. 5) EL oód. Jiamb., y Ti-¿d.; tam amiali prohibitione, Por!.;
tan, arinaJ.i robib1tion!, Cont. (5) El Hamb.; servar!, en
5$
en Las «.
(4 EL cdd. ltaritb y Tr!d.; et dantes, Port.y Cont. (5) Bk. nein, el ødd- fiam!m dationem val obllgationem donatiomm dntionetn y 1"ill(LetU3aorum dationem1 TM.; fidelussoPort., y Cont (5 actionem i) E,
¡katnb.;
Uper
!1Q
las ecL. -
antigua Roma, y de Constantinopla, Alejandría, Teopolis, y Jerusalém, si verdaderamente hay la costumbre de que en su ordenación se les den ti los obispo 6 ti los clérigos no menos de veinte libras
de oro, den solamente lo mismo que reconoce la costumbre, pero no les den nada más sobre esta cantidad de veinte libras de oro. Peno los metro politanos ordenados por el propio sínodo 6 por los beatisimos patriarcas, y todos los demás obispos, que son ordenados 6 por los patriarcas, ó por los metropolitanos, den ciertamente por derechos de catedrático cien sueldos, y ti los notarios del orde(8) ordinattonam, ómUsnla el cód. Hamb., y TM. (9) non eoluin non prohibemus, BM. (lo) EL cód. ¡Iamb.; quidem, omUenla ¿as cd.
(ii •El cód. Hamb. et, Las cd. 121 hon, omlLsa Bs. en su cd, estereotipada, y su equwa.
Lente falta en el texto gr5$go. (13) praebere, Bis. (15) recognozeft si autem plus ante hane legem debaten, nihil, BM. ed. estereottp ada. (15) metropolltis ordinantur, nl qüldem non minorem triginta aun librarum redituni babet ecelesla ordillati, dare, Bis. ecL. estereotipada.
btOTELi8.—O0Nsrrruon5N
oxixrv
423
solidos trecentos. Si vero ecclesiae reditus minus uidem, quam triginta aun libras por annum redant, non niinug autem, quam decem, pro inthronisticis dan solidoa-centum, alije autem omnibus, qui ex more :capiuút, sohdós ducentos. (1) Si vero minus quidemquam decem, non minus autem quinque aun libras .ecclesiae reditus 'case contigerit, pro inthronisticis quidem dan solidos quinquagin.ta, omnibus autem aliis ex consuatudine percipientibus solidos dueentos. Si autem minus, quam quinque, non minus autem tribus aun Jibris (2) cedesia (3) reditus habeat, pro (4) Inthronisticis solidos decem et octo, oznnibus autam allis ex cónsuetudine percipientibus solidos viginü quatuor (5). Si autem minus tres, non autem minus, quam (6) duas auri libras quantitas redituum ecclesiae comperiatur, daro pro inthronisticis qn idem solidos duodocim, pro omni 'vero alia consuetudine solidos sex ( 7). Episcopum enim ecelesise minus duas aun libras reditus habentem neque pro inthronistidis, neque pro alia quaiibet consuetudine. dare aliquid permittimus. Hace autem, quae praeberi disposuimus, primus presbyier ordinautis episcopi et archidiaconus suseipientes, ex consuetudine per cipiontibus dividant. Hace igitur iubemus omnibus(8) modis observan, ut non ex talibus occasionibus ecclesiae debitis praegraventur, et sacerdotia venalia ilant. Si quia autem ultra quantilatem a nobis deflnilam pro inthronistieis aut conspetudinibus cjuolibet modo praesumal accipere, mhomus, quidquid iplus acceperit, tniplum ex rebus elus vindican ecclesiac dantis. Sed hace quidem pro episooporum ordinatione dieta Bunt (2).
nante, y á los demás que le sirven, y ¡ los que pon costumbre los perciben, trescientos sueldos. Mas si las rentas de la iglesia dieran ciertamente menos de treinta, libras de oro al silo, pero no menos de diez, dénse por derechos de catedrático cien sueldas, y á todos los demás, que por costumbre perciben, doscientos sueldos. Pero si aconteciere que las rentas de la iglesia son ciertamente menos de diez, pero no menos de cinco libras de oro, dénse ciertamente pon derechos de catedrático cincuenta sueldos, y á todos los que por costumbre perciben, doscientos sueldos. Mas si Ja iglesia tiene rentas por menos de cinco libras de oro, pero no por menos de tres, dénse por derechos de catedrático dieciocho sueldos, y á tódós los demás que por costumbre perciben, veinticinco sueldos. Pero si se hallara que la cuantía de las rentas de Ja iglesia es menor de tres libras de oro, pero no inferior á dos, dé ciertamente por derechos de catedrático doce sueldos, y por todo lo demás acostumbrado seis sueldos. Porque no permitimos que el obispo de una iglesia, que tenga de renta menos de dos libras de oro, dé cosa alguna ni por derechos de catedrático, ni por ninguna otra cualquiera costumbre. Mas lo que disponemos que se dé, recibiéndolo' el primer presbítero del obispo ordenante y el arcediano, divídanlo entre los que por costumbre perciben. Mandamos, pues, que de todos modos se observe esto, para que con tales ocasiones no sean gravadas con deudas las iglesias, y lo sacerdocios sean cosas venales. Mas si de cualquier modo se atreviera alguien á recibir por. derechos de catedrático ó pon costumbre una cantidad mayor que lafijada por nosotros, mandamos que lo que de más hubiere recibido sea reivindicado de sus bienes en el triplo para la iglesia del que lo da. Pero esto ha sido dicho ciertamente en cuanto k la ordenación de los obispos.
Cap. IV
Capitulo IV
• Post ordinationem vero servil¡ et adscriptitiá fortuna episcópos liberos esee praecipimus, nisi curialis ant officialis citra praedictam obaervationem ordinentur. Tales enim episeopatu remotos curiae aut offlcio restituliubemus, ut non ex tal¡ fortuna sacerdotio fiat iniuria. hilos autem, qui ante hano nostram legem ex curiali fortuna inveniuntur episcopi ordinati, huiusmodi quidem fortuna liberos esse (10), legitimam Yero partem ex própriis rebus curiae et flaco dare, sic tamn, nL nullam imminutionem ecelesiastica iura sustineant in rebus, quas in opiacopatu acqtiisitas ecclesiae eorum compeLero dispósuimus. Si vero con tigerit ordinatum episcopum sub propnii parentis potestate case, ex ipsa ordinatione anac potestatis sit.
Y mandamos que después de la ordenación los obispos qúeden libres de la condición servil y de la adscripticia, á. no ser que un curial óun oficial fueran ordenados sin la susodicha observancia. Porque mandamos que los tales, removidos del episcopado, sean restituidos á la curia ó al oficio, para que de tal condición no le resulte injuria al sacerdocio. Mas los que siendo de condición curial se bailan ordenados obispos antes de esta ley nuestra, estén ciertamente libres de tal condición, pero den La legítima parte de sus propios bienes á. la curia y al fisco, mas de suerte. que los derechos eclesiásticos no sufran disminución alguna en los bienes que adquiridos en el episcopado hemos dispuesto competan á la iglesia de ellos. Mas si aconteciera que elordenado obispo está bajo La potestad de su propio padre, sea de-propia potestad por virtud de la misma ordenación.
Cap. V
Capitulo V
tico autem amabiles episeopos et monachos ex nulla lago tutores aut curatores cuiuseunque par-.. sonae fien perniittimus; présbytenia autém, et dia-
Mas no permitimos que los obispos, amantes Dios, y los monjes sean nombrados por 'virtud de ley alguna tutores 6 curadores de cualquier perso-
11) pro Inthrouisticis dail solidos ducentos, el odd. Hamb, Trid., y Port. (2) El cc$d. Eamb.: autem quam tres aurt libras, Trid.; •utm duas auri libras, Por. • y Cont. (3) Trd.; eecleaiae, el cc$d. Bamb., Port., y Cont.
XVIII., omnlbus autem ex consuetudine perctplentlbus sol¡dos XXIII., Trid (al Trid., y Pon.; mimis, omít ela Con¡.; quam, om1lta
1
() babeat, praeberi pro, Bk. (6) solido XVIII., omuibus autem ex conSuctudine parCiptentibus solidos XVIII. omnibus autem ex consuctudi"e percipientfbus solidos XXIII., el aoci. Hamb.; eolidos
el cdd. Jiarnb.
(71 V.,elcód,Damb.
*) EL cdd. Hamb., y TrId.: dividant baec. Igitur juba, mus haec omnibuC1 PorI. , y Cont. EL cód. Harnb., Trui., y Pon.; sint, Cont.
7
esuclmus, adiciona
424
NOvLL—CON8TITJO111
conis, et subdzaconis el solo gradu cognationis ad tutelam et euram voeatii (1) huiuemodi euscipere admimstraiionem permiltinius; al lamen intra quatuor menees, ex quO Voc.aLi Suni, apud cóu'peten¡cm ludicein seripto declarent, la!ew adminisirationew propria voluntateauscepisse, et si quia eorum forsan hoe fecerit, nnlium ex boc in. alla tutela aut aura praeiudicium patiatur.
•Çq. VI
CxxxrV
na; pero á los presbíteros y k los diáconos, y & los subdiáconos, llenados á la tutela y .á la curatela solamente por el grado cognación, les permitimos
que se encarguen de tal administración, si, no obalente, declaran por escrito ante el juez competente dentro da los cuatro meses desde que fueron llamados, que han aceptado por propia voluntad tal administración; y st acaso alguno de ellos hubiere he. cho esto, no sufra por ello ningún perjuicio en cuanto A. otra tutela 6 curatela. OpÍtu10 vi
Alium autem (2) fien sumeepforem lut exactorem Mas no dejamos que ningún obispo, 6 ecónomo, fiscali um funconum, aul conductorem - publico- ú otro cJériode un grado cualquiera, 6 un monruni () ant alienarum posseaaionuw, ant curalo- je consienta en nombre propio, 6 en el de una iglerem domu, ant procuratorew litis, ant fidelueso- sia, 6 en el de un monasterio, ser nombrado recaurem pro ialibua causis episcopum, out oeconomum, dador ó cobrador de tributos fiscales. 6 arrendataautaiium clericuin cuiushbet gradus, aut.mona- rio -de cosan públicas 6 de posesiones ajenas, 6 cucbum proprio nomine, aut eccleaiae, aut menaste- rador de una cesa, ó procurador de un litigio, ó rl subire noii (4) situmus, ut non per hanc oeca- fiador por tales causas, A. fin de que ron tal ocasión sionem et sanotis doniibus damnum 1at. el sacra no se cause perjuiciO A las santas casas y se impiministeria iinpediantur. Si autem ecelesila ant mo- dan los sagrados ministerios. Pero si se hallaran flasteriis possessones quaedam adiacfnles inve- algunas posesiones adyacentes A. iglesias 6 monasnianiur, et 'oluerinL dispensatores ipsarum 'vene- terios, y los administradores de las mismas vene. rabiliurn domorum in conducticrnem aut emphyieu- rabies rasas quisieren tomarlas en arrendamiento sin has accipere. tuno omnibus cericii, et moi'acliii 6 en enfit.éusia, en este. raso consintiendo por tales pro his causas (5) iii ipso instrum&'tito sub gratis causes en el mismo instrumento mediante la formonumeniorom conseutientibu, el manifeniantimalización de actas todos los clérigos y monjeS, y bus, pro utilftate venerabilium domorum boo fien, manifestando que esto so hace en utilidad da las talem conductionem et empbyteusin procedere si- venerables cesas, dejemos que sean procedentes nircus. Sed etiam ipeis sanctissimia ecclesiis el tales arrendamiento y enfliéneis. Mas lunhién les a[iis venerabilibus domibus damun licentiam con- damos licencia A. las mismas snllsimss iglesias y A. ductiones et emphyteuaes facere ad invicem, et Jan Otras venerables cesas pare hacer entre al arren. ciencia simuliter rérum ecclesiasticaruni (6) poesea- damientosy erifirónsis, 6 igualmente les permitisiones conducere etgubernare, cum voluniate ta- mos k los clérigos tomar en arrendamiento y admimen episcopi et oeconomi, permiltimus, exceptiS nistrar posesiones de bienes eclesiásticos, pero con personis, quas per aham legem hoc facere prohi- la voluntad del obispo y del ecónomo, quedando exbuimus. Si quis autem contra ea, quse dieta sunt, cepiusdas lea personas A quienes por otra ley les aliquid fecenit; si quidem episcopus fuerit, atunes prohibirnos hacer esto. Mas si alguien hubiere heema res, ex qualibel causa vel persona, sive ante cho alguna cosa contra lo que se ha dicho, si verepiseopatum sive post (7) ad eum vtnióntes, eus daderamente fuere obispo, mandamos que seen ec&esiae vindican sanennus. Si autem oeconomi reivindicados para su iglesia todos los bienes de él ant alli clerici fueriril hoc delinquenles, pecunia- que por virtud de cualquiera causa 6 persona hayan riam eos poenam, qualem epiacopus eorurn probÉdo A. su poder, 6 anhs 6 después del epiaropado. verit, exgi, ecciesise 'vindicsndam, quum eliam Pero si fueren ecónomos 6 otros clérigos los que conductionem teloniorum, aut cuiuslibet possessiodelinquen en esto, exíjaseles la pena pecuniaria que nis, eut pubilearum coflationum percepuonein ant su obispo hubiere estimado, la cual habrá de ser exactioñem, aul sollicitudinem domus eius creden- reivindirade para la iglesia. puesto que tampoco los tea, aul fldeiusswes eos pro memoratia causis sus- que les enromiendan el arrendamiento de tributos cipientes nullam contra ecciesiam, ant monaste- públicos, 6 de una posesión cualquiera.- 6 ¡a percep' rium, aut res ema ant gubernanuuiu, aut contra ción 6 exacción de conirihuciones públicas. 6 la lilas personas, quibus crediderint, ant contra fciiI- administración de una casa, 6 los que por las mentates autfideiussórea eorum habeant Betionein. liii cionadas causas los admiten como fiadores, tendrán vera, qui publicaruin collalionu "out tributorum ninguna acción contra la iglesia 6 el monasterio, 6 susceptionem, ant conductionem, ant exactionem contra los bienes de éste 6 de sus administradores, mente ratis personis credideri nt, out Bdeiunsores 6 contra aquellas personas A. quienes les hubieren coa acceperint, si quod publico damnum continget, hecho la encomienda, 6 contra loe bienes 6 los fiahoc ex propria facuflate restituere compélluntur (8). dores de loe mismos. Mas ¡os que ¡es hubieren encomendado A. las mencionadas personas la recaudación, 6 el arrendamiento, ó la exacción de las (1) precbytrrls pulem el diiionl5 el suhdlaconts tntelam et euuw stneipere b'iedfltf peiinlitimua propñe et soso contribuciones. públieas 6 de los tributos, 6 los que gredu cogustiorne ad lnIeh.in et cnram voi-at1,,l códice los hubieren aceptado como fiadores, si le sobrepreutyterls DII$IUJ el divconis st subdiscoimis tere et viniera-algún daño A. JI Cosa pública, sean compeliieie CotriDatlonto tute lsm Sut euram sucipere psrmlttlmua rojfl1e; et solo rsc1u coguationii .d tuteLsn eteursm vosor tia, Ti rd. prei'byteioi' sutem sÜIud!sconva Iure el lege coSuatloilla tulelem MIt curem .uc1jiere herediustis peruilttimus proprfo et soso grslucogiuullonts ad tutelam et ciirsm VÓO!tis. Port , y Coiit. Con eL texto griego mejor concertarla sube lacones turs et soto cognatlonle etc. (2) _Fl cdd. Ramb, 7rid., y PorL; Sed ueque. Cont. (3) .8k. ed. eafereottpada; publtcarum, si :!dice Hamb., y ¿as ed. (4) E( cóiL ¡lomb,, T'rtd,, y Por.; subire non, omi(os Coni,
dos A. resarcirlo con sus propios bienes.
'5. monsebls propelis. el aid. ¡lomb.: inonaebis proprll5 esusta, Tuici.; u'ouiaebis pro canaju. Port. (6 .tii cód. ¡lomb., y 7rtd. similiter proprlarum ee1e Bturum, Port., y Cont. - 17) Et aid. Llarnb., y TrW., sive post bee fuerizit, Pon., gCovtt ()Jomp4entur, 8k. ed. estereoapa4x.
NOVaLLS.—OONSTITUOIÓN OXXILV
425
Cap. VII
Capitulo VII.
NuHi veÑ iudieum Iicebit deo a.mabiles episcopos cogere ad iudiciurn venire pro exhibendo test¡monio, sed iudex rnittat ad eos (1) quosdam ex personis ministrantibus (2) sibi, ut proposiis Sanetis evangeliis, seetindulTa quod deeet sacerdotes, dieant, quae noverint.
Mas á ningún juez 1e será lícito obligar á los obi.' pos, amantes de Dios, á. que comparezcan en juicio para prestar testimonio) sino envíeles el juez algunas de las personas que le sirven, para que teniendo á. la vista los santos evangelios, según conviene sacerdotes, digan lo que supieren.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Sed neque pro qualibet pecuniaria aut criminal¡ causa (3) episcopuni ad iudicera civilen ant ii,ilitarern in''ttum produci ant exhiben (4) citra imperialem tussionern permittimus, sed iudicem, qui tale aliquid sive ex senipto sive ex non seripto praesumserit imperare, post cinguli privationem viginti Iihrarum sur¡ poenam exs& vero iubemus eeclesiae, culus episcopue produci aut e.hibeni. iussus est, exsecutorern siniUiter post cinguli privatiozieni el verberibus subdendum, et ¡za exsilium depoctandum.
Mas tampoco permitimos que sin mandato imperial sea presentado ó exhibido contra su voluntad ante juez civil ó militar un obispo en una causa cualquiera pecuniaria 6 criminal, sino que mandamos que el juez, que alguna tal cosa se hubiere atrevido L mandar 6 por escrito ó sin escrito, pague; después de la privación del cíngulo, la pena de veinte libras de oro á la iglesia, cuyo obispo se mandó que fuese presentado ó exhibido, debiendo igualmente, después de la privación del cíngulo, ser sujetado también ¡kazotea el ejecutor, .y deportado á destierro.
Cap. IX hatordicimus autem deo aniabilibus episcopis propnias reRnquere ecelesias, el ad alias regiones venire. Si vero zaecesi1as faciendi lioc contigerit, non aliter, nisi cum.litteris beatiesimi noruin (5) patniarchae aul metropolitae,. e.ut pei imperiatem 'ndelLcCt iussionem lioe faciant, ita tainen, ut neo fflis episeopis, qui sub beatissimo archiepiscopo Constantinopo)eos et patniarcha íuerint; liceal citra permissionem eius ant nostrae iussiouis ad regiam eivitatern venire. Si veto eliam securidum hunc rnodurn episcopus. cuiuscunquo loci profenlus fuent, non amplius uno anuo suam reUnquat eceleSiam. Episcopos autem ira regiaiñ civttatem, sicut dictum, et, venientes, cuiuslihet fuerint diáecesis, prae omnibus ¡re ad beatisiimum arcbiepiscopum Constantinopoleos, el ad patriarcham, el lis por eurn ad nosiram introire traciquillitatem. Citra su. tem hane nostram dispositionem ant prociacentibus, aut ultra detinitum unius anrii telupus extra suam.ecclesiam faoientibus moram, primum quidern non ministrari ab ceconomis propriae ecciesise expensas, deiride admoneni (6) coa per htteraz sanendotum, sub quibus agunt, ut revertantur ad anas edesias, dil!erentes autem rey si-ti secundum sanctas revocan regulas, el nisi mIra definitum a saeris canonibus tempus revertantur ad suas eaclesias, ipsos quidem ab episcopatu expelli, alios autem pro eis meliones ordinari secunduru praoSentis legis vinlutem. Hora ipso el super ciencia valituro, cuiuscunque ordinis fuerint aut ministerli.
Capitulo IX Pero lesprahibimo los obispos, amantes de Dios, que abandonen sus propias iglesias, y que vayan á otras regiones. Mas si sobreviniere la necesidad de hacer esto, no lo bagan de otro modo, sino con cartas de su beatísimo patriarca ó metropolitano, ó ciertamente por un mandato imperial, pero de suerte, que ni aun á los obispos, que estuvieren bajo la dependencia del beatísimo arzobispo y patriarca de Constantinopla, les sea licito sin permiso de éste ó sin mandato nuestro venir á esta real ciudad. Mas aun si de este modo hubiere partido el obispo de una localidad cualquiera, no dejo su iglesia por más de un año. Pero los obispos que, según se ha dicho, vengan á esta real ciudad, de cualquier diócesis que fueren, preséntense ante todo al beatísimo arzobispo y patriarca de Constantinopla, y sean as¡ introducidos por éste ante nuestra tranquilidad. Mas á los que partan contra 'esta disposición nuestra, óá los que se demoren fuera de su iglesiapor más del tiempo establecido de un solo año, en primer lugar, no se les suministren oierta• mente por [os ecónomos de la propia iglesia tos gastos, y en segundo lugar sean amonestados por cantas de tos sacerdotes, bajo cuya dependencia estáis, para que vuelvan & sus iglesias, y los que difieran volver sean llamados confórme & las santas reglas, y si no volvieran i sus iglesias dentro del tiempo fijado por los sagrados cánones, sean ellos mismos expulsados ciertamente del episcopado, y sean ordenados en lugar de ellos otros mejores á tenor de la presente ley. Debiendo tener validez esto mismo también en cuanto & los clérigos, de cualquier orden ó ministerio que fueren.
Cap. X
Capitulo X
Ut autem omnis ecciesiasticus status el sacrae regulae diliganter custodiantur, iubenaue, unumquemque bealum arehiepiscopucn, el patriarcham, etmetropolitam sanetiasimos episcopos sub se conStltutos in eadem provincia semel aut secundo por
Mas para que diligentemente se guarden lodo el estado eclesiástico y las sagradas reglas, mandamos, que cada beato arzobispo, 'y patriarca, y metropolitano, convoque k si una 6 dos veces cada año & los santísimos obispos bajo ellos constituidos en
(1) eum, e cdd. llamb. (2) El cSd. Banb.: min1trsntinin, ¿as ed. 5I El c ód. Jjamb.; a,ecenlaris causa vel cnirniliali, ¡os &uctong; -
(4) Ei cdd. Har4b., y l'rid.;.producsre aiit axldbere, Por,, y Cont. 15) Bk.; bostisaimorum, si cód. Ilamb., y ¿as sd. ) k.; adisonere, el cdd. &asib., y ¿as cd.
TOMO VI-54.
426
NOVEL&L—OONSTITUOZÓN OX 111V
singulos anuos ad se convocare, et omnes causas subtiliter examinare, quas episcopi, aut c1erki, aut monachL ad inviceni. habeant, casque disponere (1), et super boc, quidquid extra regulas a qua:cuuque persona deliuquitur, emendare. Interdicimus autem sanetiseimis epiacopis, et (2) Fresbytetic, et diacorns, et snbdiaoonis, et (3): Iectoribua, et omnibus alije cuiuslibet venerandi collegii aut echeinatis constitutis ad tabulas Judere1 aut aliis Ludentibus participes ant inspectores (4). flor¡, aut ad quodlibet spectaculorum spectandi gratis ven¡re. Siquis antexn ex his hon deliquerit, iubemus huno in tribus aniis a venerabili ministerio probibeni, et in monasterium redigi. Si auteni ¡u medio tempore ostenderit dignam sui 'vitii poenitentiam, liesat et sacerdoti, sub que constilutus est, rnifluere tempus, et huno rursus proprio reddere ministerio, acientibus quoque sanotiseimis episcopis debentibus hoc vindicare, quia, si tale aliquid agnoacentos non viudicaveriut, ¡poi rationem deo protafl causa persoLvent. Nulium autem episcopum invitucn cogí quemlibet oLericum sub se constitutum de proprio clero dimittere ().
ha misma provincia, y examine escrupulosamente todas las causas, que entre si tengan los obispos, ó los clérigos, á los monjes, y lasdecida,y además de
Cap. XI
Capitulo XI
esto enmiende cualquiera cosa en que contra las reglas se haya delinquido por cualquiera persona.
Mus les prohibimos á los santisimos obispos, y á los presbíteros, diáconos, subdiáconos, y lectores, y. á todos los demás de cualquier venerable colegio ú orden que sean, jugar ¡ las tablas, ó ser participes ó espectadores de otros que jueguen,Ó ir á algún espectáculo para ser espectador. Pero si alguno de ellos hubiere delinquido en esto, mandamos que a éste se le prohiba por tres arios el venerable minis-. teno, ', que sea encerrado en un monasterio. Mas ¡¡¡.durante estç tiempo hubiere mostrado digno arre— pntimiento de su vicio, séale también licito al sacerdóte, bajo quien se halÍa constituido, disminuir l tiempo, y volverlo de nuevo á su propio ministerio, teniendo entendido también los santisitnos obispos, que deben castigar esto, que, si teniendo conoeimieñto de alguna tal cosa, no la hubieren castigado, ellos mismos darán por tal causa cuenta á Dios. Mas no sea obligado contra su voluntad ningún obispo á echar de su propio clero á un clérigo cualquiera bajo él constituido.
Pero les prohibimos. Ii todos los obispos y presbíOznnibus autem episcopis et presbyteris interdi-. teros segregar de la sagrada comunión á alguien, cicnus segregare aliqtlem a sacra communione antequam causa monstretur, propter quam sanctae antes que se muestre causa por la cual mandan las regulae Lioe fiar¡ iubeit. Si. quis autem praeter hoc santas reglas que se haga esto. Mas si contra esto a sancta comIt11fliOfle quexnquam segregaverit, ille algpno hubiere segregado de la santa comunión á. quidem, qui iniuste a communione segregatus -sat, cualquiera, 'el que injustamente icé segregado de soluta (6) excommunieatione a malore sacerdote, Ja comunión, levantada por el sacerdote superior anctam znçreatur. comffluniouein, qui vero ah- la excomunión, obtenga ciertamente la santa comuquem a sancta communione segregare pra-esumee- • nión, y el que se hubiere atrevido á segregar de la santa- comunión á alguien, será de todos modos iit, media oinnibus a sacerdote, sob quo constitutus est, eparahitur a coxnmuuione, quanto tempore separado de la comunión por el sacerdote bajo el coak ifle perapexenit, ut, quod iniuite fecit, iuste susti- - se halla constituido, por tanto tiempo cuanto aquel estimare, para que con justicia soporte lo que hizo neat. Sed neque propÚiis manibus liceat episcopum injustamente. Paro tampoco le sea licito á un obi&aliquem percutere; hoo enira extraneurn sacerçloti set. Si quia autem episcopus aeeundum ecclesiasti- Po golpear á alguien con sus propias manos; porque esto es cosa ajena-iL un sacerdote. Mas si algún cas regulas sacerdotio pulsus prae5umserit ingredi civitatem, ex qua pulsus est, relinquefla locum, in obispo, expulsado del sacerdocio conforme á las reglas eclesiásticas, se hubiere atrevido á entrar en que Ítinsus est degere, lubemus, huno ja (7) monasterio in alia regtone Oonstituto, tradi, ut quae (B) in la ciudad, de que fué expulsado, dejando el Lugar sacerdotio deIiquit, degene in monasterio corrigat. en que se (e mandó que viviera, mandamos que sea él trasladado á monasterio establecido en otra región, para 'que viviendo en un monasterio corrija aquello en que delinquió en el sacerdocio. -. . -Capitulo XI Cap. XII Clericos aitem non aliter ordinari permittimus, niel hILeras sciant, et rectam fidem vitainque ha. beant honestarfl, et neque concubinam ant naturales habuerintaUt habeant fijos, sed casta viventea, aut uxorem legitimain,.et ipeam un am et primam habentes, noque viduam, neque separatain a viro, noque aliter legibus aoL sacra canonibus interdietam.
•
Mas no permitimos que sean ordenados clérigos de otro modo, sino si supieran de letras, y tuvieren recta fó y vida honesta, y no hubieren tenido ó tuvieran concubina 6 hijos naturales, sino que vivan
castamente, 6 tengan mujer legítima, y esta (loica y primeriza, ni viuda, ni separada de marido,, ni de otro modo prohibida por las leyes 6 los sagrados cánones.
Cap. XIII
Presbyterufli autem minoren; tnigínta quiILqUO (1) tUspoiere ecundizin sazictaS regula s , Dk.ensuiedioidn saereo npada EL cdd. Hamb., y trLc; et, o,nLteAla Port., y Con. - LE) El cd. Ilemb,, yTrLd.; et, omttsnia Port, j Cont. (i) EL cdd. Hamo, TPd., y ' Port.; 1upectatprss, Co.; ipectatoraS, 8k.
Capituló XIII Pero no permitimos quesos hecho presbítero ci (5) et allum dsre, el cód. -Ffainh.; et alfi uare, Trid. • 4' J?L cód. Ramb. y Trd.;aolutns, Port.,.j Cont..- (7, tn, omiLeCa fik. (8) iec&. üanzI.; y rrLd.; quvd,Port., y Cont, Pon.
Ño'ii.--OoÑSIt'Oi6 aXXXtY
421
annoziim fcrí non perrnittÍrnus sed neque diaconum aut suhdzaoonum minorom viginti quinque, neqi.ie lectorem. iniiorcm (1) dece.n et oeto aunorum, diaconiasatu vero in sancta eceIesa flOfi 0vdinari.(2), juao minor est annorum quadraginta, ant ad secundas verierit nuptias.
menor de treinta y cinco afies, ni diácono 0 subdiácono el menor de veinticinco, ni lector el menor jde dieciochoafios, y tampoco que e n. 1a santa, iglesia sea ordenada diaconisa la que sea menor de cuarenta aflos, ó hubiere pasado á segundas nupcias.
Cap. XIV
OaLtu10 XIV
Si antena tempore ordinafionis clerici cuiusounque coElegii aut ordinie aecaaator aliquis apparuent, dicena, cuna índignum ordinatione esse, differatur crdrnatio, et universa procedant tam pro exauiinatione, quam pro niuletis, quae (3) in episioporum ór4inationibus superius (4) aanoi'vimus. Si vero fulurus ordinari diaconus non bauerii úiorem (sicut supenius (5) diøtuiri caL) coniunetani sibi, non aliar ordinetur, ni si prius ab ordinante cuna interrogatua proniiaerit, posan post ordinationem et sine legitima uxore honeste 'vivero, non valente eo, qui ordinat, in tempore ordinationia permittere diaeoium ant subdiacouum post ordinationeni uxorem acolpere. la autem,qol permittit episcopus, expellatur ab episcopatu. Si varo post ordinationem preabyter aut diaconus su¡ ubdiaconus uxorem duxorit, écpe1Iatur a clero, el curias; civitatís luma, in qua clericus erat, cum propriia rebus trad;tur. Si vero lector secundam induxent 6) niorem, aut priina.m quideni viduam (7), aut separatama viro, aut Jegibus val saeris canonibns inteidictam, neqnaquam ad aliurn ecciesissticum ordinem. provehatur; sed si (8) quolibet modo ad maiorem ordinem perducatur, expellatur eo, ei priori reatituatur.
Mas sial tiempo de la ordenación de un clérigo, de cualquier colegio ú orden, se presentare algún acusador, diciendo que aquél es indigno de la ordenacién, difiérase Iaordenaoi4n, y hágase tanto respecio á la ordenación, como en cuanto álaa multas, todo lo que ms arriba hemos dispuesto sobre las ordenaciones de los obispos. Pero si el que hubiere de ser ordenado diácono no tuviere mujer que le esté unida, (según antes se ha dicho), no sea ordenado de otro modo, sino si interrogado antes por, al ordenante hubiere prometido quedespuéa 4e la ordenación podrá vivir honestamente aun sin mujer legitima, no pudiendo el que lo ordena permitirle al tiempo de la ordenación al diácono ó al ubdiácono que tome mujer después de la ordenación. Mas el obispo que lo permite sea expulsado del episcopado. Pero si después de la ordenación hubiere tomado mujer un presbitero, ó un diácono ó un subdiácono, sea expulsado del clero, y sea agregado con sus propios bienes ¡ la curia de la ofudad, en que era clérigo. Mas si un lector hubiere tomado segunda mujer, 6 primera; que ciertamente fuese viuda, 6 estuviese separada de su marido, 6 fuese prohibida por las leyes 6 los sagrados cánones, no sea de ninguna manera promovido k otro orden eclesiástico; Bino que si de algún modo fuese elevado 6 un orden superior, sea expulsado de éste, y restituido al primero. -
Cap. XV
Capitulo XV
-.
Sed noque curialem aut officialem -clericnm fien permitlimus, ul non ex hoc venerabili clero iniuria fiat. Si vero tales personas in clero constituantur, tanquam neo ad ordinationam perduetae (9) propniae fortunas restituanLur nisi forsan monasticain vitarn aliquis corutu non minna quindecini annis iruptevit; tales enim ordinari praecipimus, legitima 'videlinet parte (10) curias et fisco danda; et si in c'Iero constituti rnonaohi nondçcentem vitani impleveruot (11). Si vero (12) peaL ctericaLus honorem aliquiseorum uxorein duxerft ant concubinam habuerit, cunisa el ofacio, cuius fortunas subiacebat, reddatur, etianisi maxime taU ecciesiastico gradu tenebatur, in quo quia coristitutus non prohibo(nr sacra canonibus et tegibus nioreru aceipere. Haec (13)autem et sopen allis omnibus monachia len ere sancimus, qui de mona*teriis ad quemlibet ecclesiasticum tranaferuntur gradum, etianisi nulli fortunas aubiecti fueript. EL generaliter sanci mus, nulli ¡¡cera lo quolibeL ecelesiatico gradu constituto discedere ab eo, at saeoularem fien, scientibus tale aliquid faelentibus, quia et quasi appolito sibi (i EL ed. ¡lomb.; minDrcm leetorern. Las ed. t2 Rl cód. ¡Jamb.; non ordin*rJ ji, asnet& eeelesis/as,d. (31 Ti-id.; mulUs -quas,eL cód.Jla'n(.; inultis caLiala qus, Port.,y Cont. (4) EL cód. Harnb, , Trf.i.; 8uperhLa omiivda Port.,
y
(31 EL cdd. ¡lomb., y Tr&L. pins, Poi¡_ Con¡. (8) RL cód. Hamb.; ducat, lee iii.
(7) sed vlctusm. acertadameni 6k.
-
(8), TricL sed et al, Por., y CpsL; provebatnr—or5hiem1 OifllLeLa cicdd,. Hamb.
Mas tampoco permitimosque sea hecho clérigo
un curial 6 un oficial, á. fin de que no se cause con esto injuria al venerable clero. Mas si tales personas fueran admitidas en el clero, sean restituidas á su propia condición como si no hubiesen sido or-
denadas, á no ser que acaso alguna de ellas haya cumplido no menos de-quince años de vida monás-
tica; pues mandamos que los tales sean ordenado,
debiéndoseles dar, por supuesto, la porción legíti-
ma k la curia y al flaco; y si formando parte del elero llevaron la vida que corresponde á los monjes. Mas si después del honor del clericato alguno de
ellos hubiere tornado mujer 6 tuviere concubina, sea restituido á. la curia y a oficios á cuya condición rataba sujeto, aunque especialmente 5tuviee constituido en un grado-eclesiástico tal, que al que se halla constituido en él no se le prohiba por los sagrados cánones y las leyes tomar mujer. Mas
disponemos que esto tenga 'validez también en cuanto ¡ todos Los demás monjes, que de los monasterios son trasladados L cualquier grado eclesiástico, aunque no hubieren estado sujetos á ninguna conTrid.: sed ordlnem perductae, eL cdd. IIamb,; ad ordi( nere perducti. Por t . . jj Cont. (lo,5 curla)i. idji'hina flk. '15) Ei cod ¡lomb.; iianda, si in 1e1-oeonst5tñU n19110,8 ti. cnm condecentem vtaiit impIeverin, Tnd.; daiida, aí in clero constitutl. inonacho Coudaceiitein vitiun Inmteverii.it, Pon., y Coni,; sed et in cloro C0125tttuti mojiachc, condecentem vitam inip1eait, Bk. (i2j SI cum, 8k. (13) .-cód. ¡lomb., y Trld.;hoc, en iisga.r de haec, se lee en Port., y•Cont.
4S
OXIV
einulo ant dignitate ant rnilitia nudabuntur, et curiali fortunae propriae civitatis tradentur; qui autem ante nostram legem oterici ordinati sant ex curiali fortuna, por substitutas personas pecuniaria munera complore, a corporalibue antem Tiboros servar!.
dición. Y en general mandamos, queÁ nadie queso halle constituido en un grado eclesiástico cualquiera les sea lícito separarse de él, y hacerse seglar, teniendo entendido los que hagan alguna tal cosa, que serán despojados del cingu lo ó do la dignidad ó de la milicia que acaso se les haya conferido, y serán entregados A la condición de curial de su propia ciudad; mas los que de condición curial fueron ordenados clérigos antes de nuestra ley, levanten las cargas pecuniarias por medio de personas substitutas, pero sean mantenidos libres de las corporales.
Cap. XVI
Capitulo XVI
Sed neque clericum cuiuscunque gradas daro aliquid el, a quo ordinatur, aut alii euilibet peroune pormittimus solas autem praebere eum consuetudines lis, qui ordina.ntiutn miniMrantes sunt, ex consuetudine accipientibus, unius anni emoIu menta non transcendentes (1). le sancta vero ecclesia, iii qua constituitur, sacrUm coniplere ministerium, et nulla (2) penitus piopriis ciencia dare pro sua insinuatione, neo ob hane causam propriil emolurnentis ant aliis portionibus huno privan.. Sed noque ienodochum, aut nosocomum, aut ptohotroptiurn, aut alium quemlibet venerabilis do. mus guberflatore!n, aut quaincuflque ecetesiasti— eam sollicitudinem agentem daré aliquid.ifli, a que ontituitur, aut ahí cuicunque personse pro conimisas sibi gubernatione. Qui vero praeter hace, quae disposuimus, ant dat, aut accipit, •aut media. tor ftI sacerdotio, aul huiusmodi clero comwissao (3) sibi cuivacunque gubernationis nudabitur, lis, quas accipiuntur, vindicandis venerabili loco, euiva tatis persona ordinationem, aut sollicitudinom, aut gubernationem accipit. Si autem saccularis sil, qui aceipi!, ant mediator factus esl, quod datum cnt duplum repetitur, el venerabili loco, in quo taus persona ordivationem,. aut gubernationem, ant sollicitudinein suscepít (4), praebeatur. Si quia auteni clericus cuiushibet gradue sve gubarnator cuiuillbet venerabilis domué aut ante ordinationem commissam sibi cuiascunque gubernationis aul sollieltudinis, ant postea aliquid voluerit suarum rerum oiTerre ecclesiae, in qua ordinatur, autioco, cuius gubernationer.n aut sojhjcjtudjnem suscepil, non sotum non prhibemus boc,fieri, sed etiarn magia invitamus coa talia pro salute animae anac facere. Nos enim ilIa solum dan prohibemus, quae propriis per8onis quibusdam praebentur, non quao sanatis ecplesiis aut allis venerabilibus Tocía offeruntur,
Pero tampoco permitimos que un clérigo de cualquier grado que sea dé cosa alguna A aquel por quien es ordenado, ó A otra cualquiera persona, sino que les dé él solamente lo que es de costumbrea los que son auxiliares del ordenante, que-por coatumbre lo perciben, sin que exceda de los emolumentos de un solo año. Mas cumpla su sagrado ministerio en la santa iglesia, en que es constituido, y no les dé absolutamente ningtina cosa A sus propioa.clérigos por su insinuación, ni sea él privado por esta causa de sus propios emolumentos ó de otras porciones. Mas tampoco dé nada el encargado de un hospital de peregrinos, 6 de una enfermerut de pobres, ó de un hospicio de pobres, ü otro cualquier administrador de una venerable casa, 6 eh que desempeña un cargo eclesiástico cualquiera, A aquel por quien es nombrado, 6 A otra cualquiera persona por la administración que A él se le cneonendó. Mas. el que contra lo que hemos dispuesto da 6 percibe, 6 se hace mediador, será despojado del sacerdocio ó de tal cargo en la clerecía en cualquiera administración que se le haya encomendado, debiendo ser lo que percibe reivindicado para e1 venerable lugar, del cual recibió tal persona la ordenación, 6 el cargo,ó la administración. Pero si fuera seglarel que recibe, ó se hace mediador, se reclamará en el duplo lo queso dió, y se le dará al venerable lugar en que tal persona recibió la ordenación, 6 Ja administración, 6 el cargo. Mas si algún clérigo de cualquier grado, 6 administrador de una cualquiera venerable casa, quisiere ó antes de habérsele encomendado el desempeño de una administración, 6 de un cargo cualquiera, ó des. pués, otrecer alguna cosa do sus propios bienes A la iglesia, en que es ordenado, 6 al lugar cuya administración 6 cargo recibió, no solamente no prohibimos que se haga esto, sino que antes bien los invitamos A hacer tales cosas por la salvación de su alma. Porque nosotros prohibimos solamente que se den aquellas cosas que se les dan A algunas personas particulares, no las que se les ofrecen A las santas iglesias 6 A otros venerables lugares.
Cap. XVII
Oapitulo XVII
Si servus aciente el non contradicente domino in clero ordinatus fuenit, ex boa ipso, quod constitutus est, liber et ingenuun. erit. Si varo ignorante domino ordinatio fiat, hect domino mira spatiurn unius anni el servilem fortunani probare, et suum servutn recipere. Si vero servus. aciente (5) domino, sive inscien4e sieut diximus, co quod in clero constitutus est, liber fuetes ecclesiasticum ministerium reliquenit, el ad saecularem tra.nsierit vitam,
Si un esclavo hubiese sido ordenado en el den. cato sabiéndolo y no opóniéndose 811 señor, por lo mismo que fué ordenado será libre é ingénuo. Mas si la ordenación se hiciera ordenándolo el sflor, le es lícito al señor probar dentro de un solo año la condición servil y recuperar su esclavo. Pero si eh
{fl El ct$-i, Ramb., y Trid.; tranaceodentem, Port., y Conf. Trid., f/ Port.; clero huiumodl coin-
- (2) nihil, Bk. 2) El cÓct. ffamb..
minsae, Conf.; clero ant hntnsmod.I cozumIsae, Bk.
esciavo hecho libre porque fué ordenado en el ele-
ricato sabiéndolo ó ignorándolo su señor, según liemos ,dicho, abandonare el ministerio eclesiástico, (4) El cód. Iiamb, y Trid,; ¿te en Pon., y Conf. (5) servus, Sine acicate. Bk.
susceperlt, por snseeplt, pe
NQVELkS ,—cosTrruo1óN CXXX1V
429
sua domino ad servjtjum conradatur (1). Adscriptitios autem in ipsis possessionibu, qurum sunt adscripcitfi (2), clerkos etiam praeter voluntatem dominorum flor¡ permiuiinus, ita tarnen, ut cienici facti ímpositam sibi sgriculturam adirnpleant.
y hubiere pasadó .á la vida seglar, sea entregado en servidumbre á su señor. Y permitimos que los adacriptkios sean hechos también clérigos contra la voluntad de su* dueños en las mismas posesiones de que son adsriptieios, pero de suerte que hechos clérigos desempeñen las funciones agrícolas que les catan impuestas.
Cap. XVIII
Capitulo XVIII
Si quis oratorli domurn fabricavorit, et voluenil in ea clerkos ordinare ant ipse, ant ema heredes, si expensas ipsjg (3) cIencia irnnistrant, etdignos denoininaut, denozninatns ordinari. Si vero, qui ab oía eliguntur, tanquaui indignos prohibent sacrae regulas ordinari, tune locorutn (4) sauctisaimus episcopus, quoscunque putavenil ineliores, ordinari procuret. Sanci mus autem, re verendisaimos ciences aula acclesiis observare (5), et omne eis competens ece]esiasticum ministerium adimplere, hoc requirente univacuiusqtte civitatis aanctisahno epi— acopo, et uníuscuivaque ( 6 ) ordinis ecolesiastici primatihus, eog qui hoc uon custodiunt, regulan muletas aubdentibus.
Si alguien hubiere edificado una casa de oratotono, y quisiere que él mismo ó sus herederos ordenen en ella clérigos, si suministran los gastos para tos mismos clérigos y designan á quiénes sean dignos, sean ordenados los designados. Mas si las sagradas reglas prohiben que como indignos sean ordenados log que por ellos son elegidos, en esto caso procure el santísimo obispo de ¡as localidades que sean ordenados los que .juzgare mejores. Pero mandamos que los reverendísimos clérigos permanezca en sus iglesias, y desempeflen todo el ministerio eclesiástico, que les compete, exigiendo esto el santísimo obispo de cada ciudad y los primates de cada orden eclesiástico, y sujetando á la multa regular á los que no lo observan.
Cap
XIX
Presbyteros autein, et diacones, et subdfaeonos, et (7) cantores, et lectores, quos omnesclenicos appellamus, res quolibet modo ad eor•um dominium venienies habere sub sua putebtale praeipimus ad shnilituiiinem castrensium peculiorum, et donare secundu.n legos, st in bis testan, licet sub parentum sint potestate, sic lamen; ut horum fui, ant bis non exstantihus (8), pareotes eorum Jegitimam partem reant.
Cap. Reverendissimis autein presbyteris aut (9) dia.conis (lJ) etiain si inventi fuerint pro pecuniaria causa talsum perhibuisae testimonium, sufflciat pro verberibus in (ti) tribus aunja separarí a sacro ministerio, et monastenlis tradi. Pro criminalibus sutem causis si faisum testimonium dixerint, clero nudatos legitimis subdi .poenis praecipiinus, raUquos autern omnes in alii (12) ecclesiasticis ordinibus constitUtos, si fului testimomum cuiuslibet as sive cnirninalis dixiase causae sive pecuniari eonvincantur, non sotum ecc!esias&ico offlcio repelti, sed etiam verberibus subdi.
Capitulo XIX Pero mandamos que los presbíteros, diáconos, su bdiáconos, cantores y lectores, á todos los cuales llamamos clérigos, tengan en su poder á semejan-. za de peculios castrenses los bienes que d cual. quier modo vayan á dominio de ellos, los donen con arreglo a las leyes, y testen de ellos aunque estén bajo Ja potesl.sd desus padres, pero de suene que sus hijos, ó, no existiendo éstos, sus padrer,
perciban su porción legítima.
Capitulo XX
Mas respecto á los reverendísimos presbíteros 6
A los diáconos, aunque se hubiere hallado que pres-
taren falso testimonio en causa pecuniaria, basto que en lugar de azotes sean separados del sagrado ministerio tres Sf05, y llevados á monasterios. Pero si hubieren dicho falso testimonio en causas criminales, mandamos que despojados del clericato sean sometidos á lasPenas legitimas, y que todos los de-
más que se hallen contitu1dos en los otros Órdenes
eclesiásticos, si fueren convictos de haber prestado falso testimonio en cualquiera causa, ya pecuniaria, ya criminal, sean no solamente repelidos del oficio eclesiástico, sino también castigados con azotea.
Cap. XXI
Capitulo XXI
Si quis contra aUquem olrioum, ant monachum, ant diaconissam, aut monaslriam, ant ascetriam habeat aliquam actionem, adeat prius sanctissirnum episcopum, cci borum unusquiaque subiacet (13), lIte vera causam inter sos iudicét. Et si quidem utraque para lis, quae.iudicata sunt, acquieverit, iubemus, per locí iudeem hoc exaecutioni perfectas contraai. Si quia autern litigantium intra decem dice contra4icat lis, quae iudicata sunt, tuno
Si alguien tuviera alguna acción contra un clérigo, 6 monje, 6 diaconisa, ó monja, 6 asceta, dirija-
cn
(2)
El ród.
IIamlj.. y Trid.; Iriulalur, Purl, y Cia.
iiicripti, el cód. ilaml,., y T,it.
un 1pI, Ele.
() iil cija. ffanib., y Trid.; Iocorum, omitenki Port., y Cara. (5) El c$d. lUmb., y T,ld; oboeuiidnra, Pon,, y Con¡. t» El cóci. ¡]ame?-, y TnicL; cutuscunque, Porl., y Cont.
se primeramente al santisimo obispo, á que cada uno de aquellos está subordinado, y juzgue él entre
ellos la causa. Y si verdaderamente ambas partes hubieren dado su aquiescencia á lo que se juzgó,
mandamos que por medio del juez de La Localidad
sea esto llevado á cumplida ejecución. Mas si alguno de los litigantes se opusiera dentro de diez días EL cód, llamb.; et imtnla las ed. (5) EL cdd; IIQmt., y 'id.; ex2lst6ntibus, Port., y cogg. 't,Bk. (10) dimcoulbu, s i 06d. Hamb. , Ti-id., y Port.. I) E c$d. !iaml.. y Tnid.: lu, omlten.la PorL, y Cont. (12, El cód. Hamb; ILI J11 etm, las (13) EL oód. Ham6. y .id.; subiaceat1 PorL, yCon¡.
430
NOVELAS.---CONSTITUCIÓN- CXXXIV
-
Iooórum iudex causarn examinet. Et si irivenerit iudicium i'ecte.faotuni, etiam por .sententam propriam hoc oonfirrnet, el exaecutioni propriao tra
dat, quae iudicata sunt, el non liceal secundo in tafl causa victo appellare. Si vera iudicis sententia contraria fuerit üs quae a deo amabffi episcopo iudicat.a sunt, tuno Iocum habere appeflationenz contra sententiam ludicis, el hanc secundum legum ordinen referri et exerceri. Si lamen ex imperial¡ iussone ant ludiciali pmeceptó epscopus iudieatinter quascunque personas, appeltatio ad imperium, sai ad eurn qui transmisit negotium, referatur. § 1v.- Si vero eHinen fuerit quod adversus quamJibet memoratarutn reverendissimarum personarum iníeratur, si quidem apud episcopum aliqiiis accusatur, et ipso veritatem invenire potuerit, ab honore aul gradu hune scoundum ecclesiasicas regulas deiieiat, et tuno eom.petens index huiie coiriprehendat, el scoundum legos litem examinana, causae finem imponat. Si vero prius civilern iudicern adeataceusator, etorimen per legitiivam exarninationem potuerit approbaro (1), tuvo episcpo locorum gasta monuinentorum palaur facial, el si ex bis agiiscatur, proposita crinlina eommisiase eum, tunc i'pseepiacopusliunc sacunduni regulas ab honore sive gradu, quem habet, separel, iudex auteni nitionem ej inferat legibus congruentew. Si veró putaveril episcopus (2) gesianon juate confcta, tuno liceat ei. diffrre (el) (3) nudare honore seu gradu aocusatarn personam, ia lamen, nl huiusmodi persona sub legiLia cautela fiat, el ia ad nos negoiium tam ab episcopo, quarn a iudice referatur, ut nos hoc cognoacentes, quae nobis videntur, iubeamua. § 2.—Si quia autem pro pecuniaria causa contra aliquarn omniurn memofatarum personarum habueril actionem aliquam, el episcopus distulerit jt-itr esa iudieare, licentiani habeat actor civileru indiceni adire, ita tamen, al aceusala pei'sonanullo modo cogatur fideiussorem dare, sed sIam cautionew sine iureiurando cuni bypotheca soarum remm expoiore. Si vero pro criminali causa accusa110 contra aliquam melrioralarum personarum pro-
á lo que se juzgó, en este caso examine fa causa el juez de las localidades. Y si hallare que fuá bien
señiencia, enflrmela también coi su propia sentencia, y lleve propia ejecueión lo que se juzgó, y no le sea licito al vencido apelar segunda vez en ial causa. Mas si la sentencia del juez fdere contraria . lo que so juzgó por el obispo, amante de Dios, haya entonces lugar i apelación contra la sentencia del juez, y acá esta remitida y subs-tanciada con arreglo .al-ordetvde las leyes. Pero si por orden imperial ó por mandato judicial juzga el obispo entre cualesquiera personas, sea remitida la apelación al imperio, 6 al que le transmitió el negocio. dada la
§ 1.—Mas si fuere un crimen lo que se imputase
a cualquiera- de las mencionadas reverendlsimas
personas, y ciertamente alguno fuese acusado ante el obispo, y este mismo pudiere deseubrir la verda4, sepárelo de su honor 6 grado conrorme á lasreglas eclesiásticas, y prndalo entonces el juez competente, y examinando el litigio con- arreglo ó lasleyes, ponga-término si la. causa. Pero si el acusador se dirigiera primeramente el juez civil, y bubiere podido probar mediante legitimo examen el crimen, en este caso hágale manifiestas Isa actua-
ciones al obispode la localidad, y sí por ellas se conociera que aquel cometió los crímenes denunciados, entonces sepárelo del honor 6 grado, que tiene, el mismo obispo en conformidad á las reglas, é -inipóngale el juez el castigo correspondiente segón. las leyes. Mas si el obispo juzgare que las actuaciones no se hicieron con justicia, en este caso séale lícito diferir el despojar de su honor 6 grado á la persona acusada, pero de suerte que tal persona sea constituida bajo legitima caución, y asi se nos
remita el negocio tanto por el obispo como por el juez, para que conociéndolo nosotros mandemos lo
que nos parezca. § 2.-1198 si alguien tuviere por causa pecuniaria alguna acción contra una de todas las mencio-nadas personas, y el obispo difiriese juzgar entre ellas, tengaiiciencia el actor para dirigirse al juez
civil, poro de suerte que la persona acusada no sea obligadade ningún modo á dar fiador, sino prestar
-sola caución sin juramento, con hipoteca de todos sus
bienes. Mas si por causa criminal se dedujera acusación contra alguna de las mencionadas perso-
St autein eccleaiulica causa est, nullam comnitinjoném habeant judices civiles circa talem examinationem, sed sanotiasimus episcopus aecundm sacras regulas causac finem imponal,
nás, sea constituida Ja persona acusada en legítima caución.. Pero si la causa es eclesiástica, no tengan ninguna intervención los jueces civiles en tal examen, sino ponga término é. la causa el santísimo obispo -en conformidad ú. Las sagradas reglas,
Cap. XXII
Capitulo XXII
Si qui vero sanotisaimorum episcoporum eiusdem synodi dubitationem aliquam ad invicem ha
dioeeeseos iLliu irit,er ces audiat, el lila determi-
Mas si algunos de los santisimos obispos del mismo sínodo tuvieran entre si alguna duda, ya sobre el derecho eclesiástico, ya sobre otras cualesquiera cosas, cuinine y juzgue-primeraulente la causa el metropolitano de ellos cou los demás obispos de su sínodo, y si ambas partes no hubieren tenido por firme lo que se juzgó, en este caso conozca entre ellos el beatisimo patriarca de aquella diócesis, y
sonant, nulla parte eius sententiae contradicare
siástico* y A las leyes, sin que ninguna parte pueda
ponatur, sub legítima cautela accusata fiat persona.
beant (4) sive pro ecclesiaslico jure, sive pro allis quibusdam rebus, prius metropolita eorum- cura allis (5) de sua synodo episcopta cauaam examinel et iudicet, et si non rata babuerit utraque para quae iudicata suol, tune boatisaicius. patriarcha net, quae ecciesiasticia canonibus et iegibus con-
-valente. Si autem el a clero 6) aul alio quocunque adido contra episcopum fiat propter quamtibet can-
samy apud sauctisaimuni Mus metropolitam secundum sacras regulas el nostras Legos causa iudice (i) £Dprobftri, B Ar. (2) L cád. Iiemb.; episeopus putaveril tea J-.3) dilferre Id nudare, 8k. -
determino lo que-sea coñforme á los cánones ecle-
contradecir su sentencia. Mas si por el clero 6, por. otro cualquiera se hubiera recurrido contra un obispo por cualquiera causa, sea juzgada la causa eón sujeción A las sagradas reglas y. A. nuestras layes (4) Ak.; Si qui—habeat, el Ód. liainb., i0bns, odeic',iz Bk. (4) (e) St auteu a clerico, 8k.,
i las ed.
NOVXLÁL—OONSTFfT3m6N
ur, et si quia ludicalis contradixerit ad beatissimum archiepiscopuzu et patriarehain dioeeeseos iI1148 referatur causa, et ilie securidum canon es et leges hule praebeat ftnem. Si vero contra metropolitam la]¡¡ adulo fiat ab episcopo, aut clero (1), aut aUa quacunque persona, dineceseos iIIiu beatiesimuspatiarcha sirniti modo eausam iudieet. Pro omuibus aulem causis, pro quibus apud proplium, metropolitam, sive apud (2) patriareham, .sive apud alias quoscunque ludices episcopi conveniantur, nullam tldeiussjonem aul caul.ionem ro Ihe cxigantur, sic tomen, ut isti studeant jllaiis sibi causis setnetipsos absolvere. -
Cx±xIv
431
ante su santísimo metropolitano, ysilgunoSe opusiere á lo juzgado, sea remitida la causa al beati.simo arzobispo y patriarca de aquella diócesi a, y póngale él término con arreglo á los cánones y á las
leyes. Mas si el recurso se hubiere hecho contra el metropolitano por un obispo, ó por el clero, 6 por
otra cualquiera persona, juzgue de igual modo la causa el beatísimo patriarca de aquella diócesis. Pero en ninguna de las causas en que los obispos son demandados ante el propio metropolitano, ó ante el patriarca, 6 ante otros cualesquiera jueces, se les exija fianza 6 caución alguna por el litigio, pero de suerte que ellos procuren absolverse á.' si tnisrnosde las causas que se les atribuyeron.
Cap. XXIII
CapiPilo XXIII
Oeconomoa autern, el xenodochoa, el nosocomas, el ptochotrophos (3), el alioruni yenerabiiiucu Iocorumgubernatores et alma onines cleticos lubemus pro credi,is sibi gubernaiionibus apud proprium episcopum, eui subiaeent, conveniri, et ralionem suao gubernalionis faecre, el exigi, quod ex ipsis debentes ostenduntur, liii venerabili reddenduiu dornui, ex culus órdinaiione debitum apparuerft. Si vero putaverint se gravan, post repetí. tionem metropolita causam exaininet. Si vero metropolita fuerit contra quampiam praedictarurn personarum hujusmodi causas examinana, el. debitum exegeril, el exactus putaverit se gravatum,
Pero mandamos que los ecónomos, los encargados de hospitales de peregrinos, enfermerías de po-
dioeceaeos luma .bcatissimns patriarcha causam deterrxtket; non enitu concedimus praeditis paraonia pro memoratis causis ante examinalionem et exacliunein d.ebiti proprios episcopos declinare, el ad alia venire iudicia. Si quia autem ex ecelesiaslicia, ciii aliqua taus diapensatio cred.ta est, ante ralionum expositionern el debitorum solutionem moriatur, iubemus, ema heredes siroili modo el rationibus et exactionjbus subiacere.
bres y hospicios de pobres, y los, administradores
de otros venerables lugares, y todos los demás clérigos sean citados por las administraciones i ellos encomendadas ante el propio obispo á quien están
subordinados, y rindan cuenta de. su administración, y que se les exija lo que se pruebe que por ellas deben, lo cual debe ser entregado é. la venerable casa, por virtud de cuyo nombramiento apareciere la deuda. Mas si creyeren qué quedaron pIlos gravados, examine el metropolitano fa causa después de la reclamación hecha á ellos. Perosi fuere metropolitano el que examiña tales causas contra alguna de las susodichas personas, y exigiere lo debido, y aquel á quien se le exigió se considerare gravado, decida Ja causa el beatísimo patriarca de aquella diócesis; porque no les concedemos á las susodichas personas que en las mencionadas causas huyan de sus propios obispos antes del examen y de la exacción de la deuda, y acudan á Otros tribunales. Islas si algunos de los eclesiásticos, á. quien se le encomendó alguna tal administración, muriese antes de Ja rendición de cuentas y del pago de las deudas, mandamos que de igual modo queden sujetos los herederos á la rendición de cuentas y al. pago.
Cap. XXXV
Capitulo XXIV
Si quia episcopus aul clericus ex quacunque provincia in Coristanlinopoli reperiatur, el voluerit aliqu,ia adversus cura actionem proponere, si quldem lilia contestatio in provincia pro ipso negolio facta (4) est, ibi litem compleri, si vero nondum in choata est, apud gioriosisaimum praefectum Orientis praetoriorum, aut apud coa, qui a nobis fuerint deputati iudices, convonientibus eum respondere.
Sien Constantinopla se hallara algún obispo 6 clérigo, de cualquiera provincia, y alguien quisiere entablar unaaceión contra él, si verdaderamente la contestación á. la demanda fuá dada sobre el mismo negocio en una provincia, sea terminado Allí el litigio, pero si aun no fué incoado, responda, á los que lo demanden, ante el glorloalsimo prefecto de los pretorios de Oriente, 6 ante los jueces que, hubieren sido designados por nosotros
Cap. XXV
Capitulo XXV
Reveren disaimi vero apocrisiaril cuiuscun que aanclissimae ecclesiae, qui in regia civitate degunt, su¿ ád beat.isaimos patriarchas, aut., ad metropolitas a suis episcopis destinali (5), noque pro aula epiacopis, noque pro causa ecclesiae (6), out
Mas los reverendísimos apocrisiarios de cualquiera santísima iglesia, que viven en esta real ciudad, ó que fueron enviados por sus obispos á los
pro debito publico ant prls'ato aliquam convenlionein sustineant, nisi mandatum -habuerint a suis piacopis ant oecouomis, ul aliquos conveniant. Tune enizn sollojhs, qui ab eis conveniuntur, da(t',
elerico,-Bk. 2) EL cód. Eamb. nietropoiltani autpatrlareham, tosed. 3). EL cód. Hamb ; xnodocho noioeomos e ptoehotro-
has,T'id.; xenodoebos ni>a000mois ptochoiropho, s Port., ¡, CON.-
Lee en
bealísimos patriarcas, 6 á los metropolitanos, no se
encarguen de citación alguna ni por sus obispos, ni por causa de la iglesia, 6 por una deuda publica 6 privada, si no tuvieren mandato de sus obispos 6
ecónomos, para que demanden á otros. Porque en
este casoles damos licencia solamente á los que por (4) fasto, en Lugar de facta,'decLa el texto, sin duda por errata. - .W. dé¿ Tr. (5 EL cód. Hamb. i Trd,; epieropia oróluati el detjuatL Pon.. y Cont. 101 causa BURC ecciesisa, Bc. ecl. esiereoUpqda,
432
NOVELLS —OON$TflVOI&N 0111EV
mus JicenLiam, si quam obligationem habent contra ecclesiam aut contra episcopos eorum, prOpOuere. Si vero et in quibusdam rausis vel acliunibus semetipaca obligaba fecerinL, in lempore, in que responsa faciuii, pro his conventiones suscipiant.
ellos son demandados, si tienen alguna obligación contra la iglesia 6 los obispos de ellos, para ejereltara, -Mas si también en algunas causas ó acciones so hubieren obligado ellos mismos, háganse cargo de las demandas por tales cosas al tiempó en que se hacen las contestaciones..
Oip. XXVI
Capitulo XXVI
Si vero episcopi vel clerici pro civiiate ant pro seis ecclesiis propter suam tegationem out ord!na tionem epiwopi ad rrgiam eiviatem •vel ad aium quem1iet locum proilciseantur, iubemus, 005 nul1am molestiam aut importunicatem a qualibet persona suslinero, 1ien1ia oxsistente lis, qui obligatos eos putacit se babere, postquam ad provinciam revertuntur, convenire eos, nullo [in] lis, qui se putant habere eos [obligatos] Í (1), faciendo praeiudicio de teporalibus praescripiionibu8 propter tempus, m quod in. tali causa protraxerint.
Mas si los obispos 6 los clérigos fueran á la ciudad real 6 á otro cualquier lugar en represenlación de una ciudad ó'de sus iglesias á causa de propia legación 6 de ordenación del obispo, mandamos que no sufran ellos por parto de-una persona cualquiera ninguna molestia ó importunidad, teniendo licencia los que creen tenerlos obligados para demandarlos después que vuelvan a la provincia, sin que i los que creen tenerlos obligados so les haya de causar perjuicio alguno en las prescripciones temporales por razón del tiempo que por tal causa hubieran tardado.
Cap. XXVII
Capitulo XXVII
SI quando autem causa emerserit, ut admonitio ant exaecutio inferatur pro qualibet pecuniaria causa, sive pubioa sive privata, elenco,- out monacho, aut (monastriae, aut cuicunque) menasteile, [et] maxiine (2) feminarum, iubemus, sine injuria, et eum competente honore admonitionem tieri, non tamen monastriam auL ascetriam monasterio abatrahi, sed procuratorem ab eis ordinari, qui pro causa respondeat. Monachis autem liceat biV8 par se, sive per procuratorem monastern •(3) causas agere, sciente qui hon praevaricatur inchee vel exsnentore, quia et ciagulo spoliabitur, cc peenam quinque libnarum aun axigetur per magnifi. cuflhisailflUm comitem pnivatarum rerum, exaecutore videlinet super hóo verberando et in exsilium dirigendo; locorum sanctissimis episcopis .provisuns, ut nibil bis contranium fiat, ant, si aliquid cern-
Mas si alguna vez surgiere alguna causa para que por cualquier negocio pecuniario, ya público, ya privado, se haga citación 6 ejecución á un clérigo, 6 monje, 6 monja, 6 á. cualquier monasterio, y principalmente do mujeres, mandamos que la cilación se haga sin injuria, y con el honor correspondiente, pero que no se saque del monasterio la monja ó la asceta, sino que por ellas se nombro procurador que responda en la causa. Mas séales lícito á los monjes defender ópor si, ó por medio de procurador las causas del monasterio, teniendo entendido el JUeZ 6 el ejecutor, que en esto pravarique, que será despojado del cíngulo, y se le eh-
mittatur, memorata ultio procedat, iudic.e vero viodictarli diferente (4) imponere, ad scienliarn nostrarn episcopus reforat.
Cap.
gir& la pena de cinco libras de oro por el muy mag-
nífico conde de los bienes privados, debiendo ser ciertamente además de esto azotado y enviado al destierro el ejecutor; debiendo proveer los santísimos obispos de las localidades, para que no se haga nada contra esto, 6 para que si se hiciera alguna cosa tenga lugar el mencionado castigo, y si el juez difiriese imponer el castigo el obispo lo pondrá en nuestro conocimiento.
xxviii
Capitulo XXVIII
Sportularum vero nomine omnem personam in quocunque ecciesiaslico offlcio oonslibutam, et ad hoc diaconiasain, et monachum (5), aut ascetriarn, aut monastriam pro omni criminal¡ et pecuniaria causa, cuiuscuuque quanlitatis siL (sive a elenco, sive a quolibet in rnilhia constituto adrnonitionem suscipiant aut in regia civitate, ant in proviflelis, [in] (6) quibus degunt), nec (7) amplies quatuor siliquis daro permittimia. Si vero ex nostra iusslone ant ad iudicem, ant ad beatissimum patniarcliam miasus exaecutor lo alias provincias admonitionem offerat alicui mejnoratarum personarum, non ultra unum solidum accipiat. Si vero pro una eademque causa multas ex memoratis perionis admoneri contiogat, unam et solam personam pro omnibus apor-
Mas no permitimos que ninguna persona constituida en un oficio eclesiástico cualquiera, y además ninguna diaconisa, ó monje, 6 asceta, 6 monja, dé É, titulo de espóntulas en toda causa criminal y pecuniaria, de cualquiera cantidad que sea, (ya reciba de un clérigo, ya de otro cualquiera constituido en milicia, citación 6 en esta, real ciudad, 6 en las pro-
(1) X 10120 fu fha qui se putant babero efe, el Cód. Ildmb.:
'l) proeuratorem SUaS ant monastaril, Eh. en su edición estereotipad a 4 El cód. ¡lamb., q Trid.; tudlcem—dffforenteni, Port,
nullo la bis qui se putat habere ab ele. Trid.; aullo in jiS, quas se putant babero. ele. Port., y Cont. 5) monacho ant monsaterio insume, el cód. ¡lomb., !/
Trid., por Lo que se han puesto entre paréntesis ¿as palabras que hay a&Io'.ida2 en ¿as cd. Pare. y Cont. Mas ron arreglo
monacbo eut mollaetnias aut acetnlse cuinsenuque monasterU et maiwe ato. al texto gruyo ce deberla escribir asi:
vincias en que viveÚ), nada más que cuatro sili-
cuas. Mas si por orden nuestra el ejecutor enviado ó á un juez, 6 al beatísimo patriarca presentase en otras provincias citaciói, á alguna de las mencionadas personas, no reciba más de un solo sueldo. Pero si aconteciera que por una y la misma causa son citada muchas de las mencionadas personas,
mandamos que una sola persona pague las espór-
y Ccjot. {5) 111 cód. lTam.: monachain, las cd. - (6 tu, la añade 11k, pero no scJaLia en el LØd. ¡lomb., en la-i cd.
'l) non, .8k,
0LAB.—OO14STITUojjN CXXXIV
43
talas daro(1) sancimus. Episcopus vero pro reims suso ecclesiae (2) nuilam cxaclionem molestiamque sustineat sportuiarum, si pro talibus causis admoneat exactor (3), actiones videlicet contra oc-
tulas por todaS. Pero por las cosas de su ilesia no
duplum quod aceepit exactae personae reddere compellattzr, et si quidem militat, cingu1um por-
tolas, sea compelido á devolverle á la persona á quien so las exigió el duplo de lo que recibió, y si
o[esiam propositas occonomis ausciptentibus. aut ulla, qui in ea causa (4) ordinati- sant. Qui vero contra hace exigere aportulas praesumserit, in dat, si vero clericus fuerit, a clero reznoveatur.
sufra él obispo ninguna exacción y moIotia de espórtulas, si por tales causas lo requiriese el exacter, debiendo,por supuesto, encargaras de las seciones entabladas contra la iglesia los ecónomos, ó los que para tal objeto están destinados. Mas el que contra esto se hubiere atrevido á. exigir las espórciertamente tiene milicia,pierda el cíngulo, y si fuere clérigo; sea excluido del clero.
Cap. XXIX
Capitulo XXIX
PresbyterLa autem, et diaconis, et subdiaconis (5), et omnibus in otero conacriptis non habentibus uxores secundiim sacros canones interdicimus etiam nos secundum sanotarum regularum vjrtutem mulierem aliquam in propria domo superinductam babero, tamen cura matrern, aut sororem, aut flhiarn, et alias personas, quae ornnem suspicionem effugiunt. Si quia autem aboque bac observatione triulierc-n in sus domo habet, quae .potest el suspkionein inferre, etsernel et secundo a sao episcopo aut a suis ciencia adrnoiiltus, no curu tau niuliere .kjabitaret, eiicere eam de sus domo noluerit, aul accusatore apparente probetur (6) inhoneste cum muliere COnGrSari, tuno episcqpus olas secundum ecciesiasticos canones de eje eum amovesi, curiae civitatis, cuius alericus erat, tradendo. Episcoputn vero nullam ponitus niulierem babero aut cum ea habitara permuttimas. Si auem probetur nequaquam bco custodiene, episcopatu proiiciatur; ipie enim se oatendit iadignum sacerdotio.
Pero también nosotros les prohibimos á tenor de las santas reglas á los presbíteros, y diáconos, y subdiáconos, y á todos tos comprendidos en el clero que no tienen mujeres según loa sagrados cánones, que tengan establecida en su 'propia casa mujer alguna, excepto, sin embargo1 su madre ó hermana, ó hija, y otras personan, que excluyen toda sospecha, Mas si alguno tiene contra esta observancia en su propia casa mujer, que puede hacerle sospechoso, y amonestado una y dos veces por su obispo o por sus clérigos, paraque no habite con tal mu-
Cap. XXX Diaconiguxn vero nuilo modo 'mm 'vivo, ex r3uo potest inhonestaa vitae emergere auspicio, habitare peñuittimus. Si vero hace pon observel, sacer-. dos, sub quo subiacet, admoneat eam, ut orunibus modis talein virum eüeiat e sua domo. Si vero boa
distulerit agere, ec&esiastico ministerio el propniis ernolumentis alienata, monasterio Lradatur, et ibi omni suso vitae tempore degat. Robas ama, si quidom fiios habeat, mIer se et filos secundum numemm personaÑm dividendis, ul competentem i 9 mulisri partem muastenium accipiena, eam sEat [et, regat (7). Si autem non habueril fulos, oronis eius aubtntja inter monasterium, ubi mittitur, et ecclesiam, in qua pnius eraL constituta, ex (8) se qua portione dividatur.
jer, no quisiere echarla de su propia casa, ó pre-
sentándose acusador se probara que vive deshonea. tamente con tina mujer, en este caso sepárelo del clero su obispo con arreglo á los cánones eclesiásticos, debiendo ser agregado á la curia de la ciudad, de que era clérigo. Mas no permitimos que el obispo tenga absolutamente ninguna mujer ó habite con ella. Pero si se probara que de ninguna manera observa esto, sea echado del episcopado; porque él mismo se muestra indigno del sacerdocio. Capitulo XZ
Mas de ningún modo permitimos que una disconisa habite con varón, por causa del que pueda na.cer sospecha de vida deshoneata. Paro si no observara esto amonéstela el sacerdote á que está subordinada, para que de todos modos eche á tal hombre de su casa. Mas si retardare hacer esto, sea, des. pojada del ministerio eclesiástico y de los propios
emolumentos, -llevada á. un monasterio, ypase allí todo el.,iempo de su vida. Debiendo ser divididos sus bienes, si ciertamente tuviera hijos, entre ella y éstos, según el numero de personas, de suerte que, recibiendo sI monasterio la. parte correspondiente 1 la misma mujer, mantenga á ésta y Ea gobierne.. Mas si no tuviere hijos, divídanse por par-
tes iguales todos sus bienes entre el monasterio, é.
que ea enviada, y la iglesia en que antes se hallaba constituída.
Cap. 3EXIrT
Cipttulo ZXT
Si quia, quum sacra ministeria (9) celebrautur, ira sanetam ae1esiam ingrediena episcopo, ant elerioja, aut ministris allis cccloie iniuriam aliquam inferal, iubemus, huno yerbera sustnero et in exaihurn mitti. Si vero et haeo sacra mininteria (10)
celebran sagrados ministerios, infiriese alguna in juria al obispo, ó á los clérigos, 6 á los otros ministros de la iglesia, mandamos que él sufra azotes y
($
unlusgojius personce.–dari, ,Bk. 2) EL iÓcL. Ilamb,, P Trti.; seclesise nuas, PorL., y Cont.
(3) El cód. Ji as» b, en el que, s aadzd ant curator; ad-
monsatur exactio, Ti-id.; admoveatur exicito, PorI., y Cont.
(4) El odd. Hom&., y Ti-fil.: in sari esusam, Pórt.,g ConL.
(6, dlacouibus et gubdleeonjbus, el cód. ¡lomb., Trld.,,
y Port.
EL cód. Hamb.. y Trid; spprObetuir, Port., y Cont. l) agat et regat, el cód. liomb., pero elpur tueii indica
.(ti,
que las paiabras etregnt Lcparecieronaospechosaa d olgulen
Tomo Vi-65
Si penetrando alguno en la ilesia, mientras se
sea enviado al destierro. Peros¡ hubiere .perturba-
qae se sirvió de cate códice. Y como en La cd. Port., se ¿se en sus glosas JnaP$tU11e8, ami. e. regat, 08 de crw que las paLabras et regat fueron anadidas por algún comentarista. No es admisible ¡oque propuso Bis., esto es, que 38 leyera alat et tegat. gi cód. Ham&., y Trid.; ex, omitenla Peri., y Cont. 19) qaum Baera raysteria 'VSI elia sacra minetor1a, .13k. (1G) SI vero st hie saera minliteris. el edil. lJam., y Ti-id.; St vero base et hie sacrandideterla. Pon., y Cont. Si vero et ipea sacra mysterla et sacra minleteria, Blç.
434
NOVLS.—OQNSffZUOI6N CXXXIY
conturbaverit aut celebran prohibuerit, capitaliter puniatur; Roe ipso et in litanlis, in quibus episcopi aut elerici reperiantur (1), custodiendo. Et si quidom iniuriam soluin fecenit is, verberibus ecsi1ioque tradatrir, si vero etiam ¡itariiam concussenit, capitate perieulum sustinebit. Et vindicare () tubemus non solum civiles, sed etiam militares
iudices.
do también estos sagrados ministerios ó hubiere impedido que se celebren, sea condenado ¡ pena capital. Debiéndose observaresto mismo también en las letanías, en que se hallaren obispos ó clérigos. Y si éste hubiere ciertamente inferido solamente injuria, sea condenado ¡ azotes y á destierro, pero si también, hubiere perturbado la letanía, sufrirá la pena capital. Y mandamos que estas cosas
las castiguen no solamente los jueces civiles, sino también los militares.
Cap. XXXII
cap itulo
mu.
Oinnibus autem laicis interdicimusiltanias facere sine sanetis episcopis (3) et qui sub eis sunt reverendinsimis ciencia (quatia (4) enim esi litania, in qua sacerdotes non inveniuntur, et soleunes o.rationes faciunt), sed et [ipsas} honorandas cruces (5), eum quibus [el.] in litanlis (6) ingrediuntur, non alibí, fllS in venerabihbus iowa repon!, et s quando opus vonaverit ad litanias celebrandas, tunc solum ipsas sanctas cruces accipere eos, qui consuete esa portare solent, et eum episcopo el cIencia litanias celebran (7); haca (8) custodientibus sanctisaimis locorum episcopis, aut etiafli corum ciencia, et per loca ludicibus. Si quia autem in hoe capitulo praesentis nostr,ae logia. 'virtuLem aut tranacendenil, aut non vindieaverit, praediotas poenas patietur. [monasteriorum et reverendiasimorutil monachorum dispositione.] (9).
Mas les prohibimos á todos los láicos que hagan letanías sin los santos obispos y los reverendísimos clérigos que están bajo su dependencia, porque ¿qué letanta.es aquella en la que no se encuentran sacerdotes, y no hacen éstos las oraciones acostumbradas Mas tampoco se depositen en otra parte,sino en venerables lugares las mismas venerandas cruces con que van también ¡ las letanías, y si alguna vezrequiriere la necesidad que se celebren letanías, lleven entonces las mismas santas cruces solamente los que por costumbre suelen llevarlas, y celébrense-las letanías con el obispo y los clérigos; debiendo observar esto los santísimos obispos de las localidades, 6 también sus clérigos, y los jueces locales. Mas si alguno infringiere en este particular el tenor de nuestra presente ley, 6 -no cqtigare esto, sufrirá las susodichas penás. [De la disposición de los monasterios y de los reverendísimos monjes.]
Cap, XXXIII
Capitulo XXXIII
Reliquum noble est et de venerabilibus monastriis el reverendisaimis monachis formam dare.]
[Réstanos que dispongamos también respecto á los venerables monasterios y á. los reverendísimos monjes.]
Cap.
IV
Capitulo 'IV
Iubemus igitur, abbatein ant archimandritam in unoquoque monasterio ordinari non omnino seeundum gradum rnonacborum, sed omnes rnonachi meli'onisopinionis exsistentes eum eligaut (lO) propositis sacrosantis evangeliis, dicentes, quia neque propter ainicitiam aut aliam quamlibetgratiam (11), sed acientes, eum el fidé rectuin, el vita castum, ci gubernatione digoum, et qui possit monachorum disciplinain el omnem monastenil statum utiliter, custodire, cuin elegerunt, et SaflatiMimurli episcopum, sub que monasterium constitutum est, eurn, qui ¡la olectus est, modis omnibus abbatem ordinare. Hace autetu omnia, quae a noble disposita aunt propter ordinationem (12) abbatum, valore praecipimus et in venerabilibus feminaru ín monaatenlis et asceteniis (13).
Mandamos, pues, que en cada monasterio se nombre un abad 6 arquimandnita, no en absoluto con arreglo al grado cte los monjes, Sino de suerte que todos los monjes que sean de mejor fama lo elijan teniendo é. la vista los sacrosantos evangelios, diciendo que lo eligieron no por amistad Ó por otro cualquier favor, sino eábiendo que él es de rota fe, de vida casta, y digno del gobierno, y que puedo guardar convenientemente la disciplina de Los mon es y todo el estado del monasterio, y al que así haya sido elegido ordénelo de todos modos abad el santísimo obispo, bajo cuya dependencia se halla constituido el monasterio. Pero matidamos que todo esto, que ha sido dispuesto por nosotros en cuanto a la ordenación de los abades, tenga validez támbién respecto it los venerables monasterios y asceterios de mujeres.
Cap XXXV
Capitulo VV
Siquis autern ad rnonasticam vitam venire yo(1) reperlunnr, Bk.
-td!*isrs, 8k. tocorum OplBSppl8, Ek. () qualiter, el cdd. Hamb., LI Trct. (5) Sed et quas sacerdotes fianorandas cruces, el códice Jiamb., y TriL. (6) cum qulbus et litautl, el cód. Hamb., y Trid. (7) EL c,id. Ifamir.. y Trid.; celebrsro,Port., y Cont. 2) Et hace (5) anct15
(8) El oód. ¡Ja,nb., y Tr(d.
hes, Port . , y ConI.
(1) diepositlonom, el cdd. I1'amb. Rata: '4t1 mas palabras, que van entre paréntesis, sirven de travisioión para ¿o si-
9 atonto, y acaso quiso indicar con cl(a el anUguo £raduo-
Pero si alguien quisiere entrar en la vida monásbr latino esta inscripoki,s de ¿a restante parto de La Ncn,ela:
De monasteriorum st reversudta5lmorum monachorum disposilbas. El capitulo () que sigue. XXXIX!., fue sin duda areglacbo por Goncio conforme al tetelo griego. Rsliqtium— formam dare, no se hallar, s, st c#Jd. Ramb., Trid., y Port. (10) existentes etigantur, el cc(d. Hamb., y Trtd, (11) EL cód. Hamb., y Ti-id.-; causara, en Lugar de gratl&m, Port., y Cont. (1 £1 cdd. Hamb.: tu ordlnatfons abbatum, Trid.; prp ordinatione abbatum. Port, y Cont. (18) monaeterlls st arcblman.tnitis al asslsterlls et arohiatris, el cdd, Ilamb., Trid., y Pon.
43i
NOvLS, —CONSTITUCIÓN
lucrit, lubemus, si quidem notos cut, quia nulli fortunas subiaoet, abbas xnonasterii, si perspexent, sehema siraebeat. Si vero non cognoscitur, aut cuilibot forujnae subiaceat, intra tres anuos non accipere eum achema monasticum, et (1) intra nemoratuin lampos experiatur huius bominis conversationem monasterii praesul. Et si intra tnionnium aliquis emersarit, diceus aut servum, ant colonum, aut adscriptitium suum huno case, aut etiam tanquam fugient.em agricuLturam, aut quasi aliquid rapientem, ant propter aliquam eupam in monasteriuin eum ingressun, proprio domino huno restitui cum rebus, quas probatur in monasterium introduxisse, iusiurandurn (2) primum, quia nihil patiotur, a eno domino porcipiente. Si autora intra triennium nullus convenerit, aut inquietaverit, ant Co ntran liquam memoratarum personarum qu as etionein fecerit, ahks monasterii post transcursionein triennalis temporis, si talem 'rirum dignum ¡ dicaverit, tuno del e!, sohema, et nullus sit ci postes molestus propter fortunam, donec temen degot in monasterio, res auteni, quas in manasterium introduxisee videtur, ¡Linease domino reddantur. Si quis autem memoratarum personarum reliquerit monasterium, et ad saecularem venerit vitam, ant in civitatibus, aut in agrie circurniene, propriae fortunse reddatur,
tica, mandamos, que si 'verdaderamente es sabido que no esta sujeto á ninguna condición, déle el hábito el abad del monasterio, si bien le pareciere. Pero si no fuese conootdo, .6 estuviera Sujeto á. cualquiera condición, no.reciba el hábito monacal por espacio de tres años, y durante el mencionado tiempo explore la manera de ser de este hombre el superior del monasterio. Y si durante los tres años se presentare alguien diciendo que aquél es ó esclavo, 6 colono, 6 adscripticio suyo, 6 también así como agricultor fugitivo, óomo raptor de alguna cosa, ó que por razón de alguna culpa entró en el monasterio, sea restituido á su propio dueño con los bienesque se pruebe que llevó al monasterio, recibiendo antes de su señor juramento de que no sufrirá Cosa alguna. Mas si dentro de los tres años nadie demandare, 6 moLestare, 6 'le promoviere cuestión, á alguna de las' mencionadas personas, dale entonces el hábito después del transcurso del término de tres años el abad del monasterio, si juzgare digno á tal individuo, y nadie le moleste después por su condición, mientras, no obstante, viviere en el monasterio, pero devuélvansele ilesas á. su señor las cosas, que se viere que llevó al monas-
Cap. XXXVI
Capitulo XXXVI
In omnibus autem monaateriis, quae coenobia dicuritur, iubemus, secundum monachicos canonos (3) in uno habisaculo omnes separatim dormire, ut mu.Luum alterutris teatimonium oaetae conversationis praebeant ¡poi (4), nial quidani tamen ex ele aut propter longaevatIl 111 monasterio Conversationem quieto 'volentes 'vivero, ant seneetutis alque corporis infirmitatis causa in remotis ceilulis intra monasierium constitutis degant, et hoc autem (5) cum conscientia et voluntate abbatis fisrL Hace omnia in ¡nonasterus et ageteniis feminaruin servantibus in nulo Loco nostrae reipubticae eses monasteria permitlirnus aliter. Ubi autem monaetenium invenitur, omnibus modis iubemus vinos a feminis separan, et feminas quidem in quo unt monasterio remanere, vires autem aliud monasterium sibimet facere. Si vera piura sutiL monaeteria, ut necease non alt (6) nova monasteria aedifloare, l000rum sauctiesimus opiSCOpUS mOnSchos eum monaehis, el feminas cum femirila separare ¡u aliis monaeterije congregare procnret, quascunque vero habeut (7) comrnunia, inter tos seeundum competens eje ius dividere. Feminie autem quemcunque ipsae elegenint sive presbyterum sive diacenum ad facienctum eis responsum, ant sanctam ele communicnem .portandam sanótiesimus episcopus, sub quo suut, deputet, quem rectae fidei et vitae bonae eses cognoverit. Si vero qui ab am
Paro mandamos que en Lodos loe monasterios, que se dicen conventos, duerman todos por separado en una sola habitación con arreglo á loe cánones monásticos, para que ellos mismos se den unos Li otros mútuo testimonio de manera de ser casta, Li no ser, sin embargo, que algunos de ellos, queriendo vivir sosegadamente 6 por su larga estancia en el monasterio, ó por causa de senectud 6 de enfermedad del cuerpo, vivan en celdas apartadas establecidas dentro del monasterio; y esto, sin embargo, hágase con conocimiento y voluntad del abad. Observándose todo esto en los monasterios y asceterios de mujeres, no permitimos que de otro modo haya monasterios en ningún lugar de nuestra república. Mas, donde haya monasterio, mandamos que de todos modos sean separados los varones de las hembras, y que las hembras permanezcan ciertamente en-el monasterio en que están, pero que los varones se hagan para sí otró monasterio. Pero
electuis Cet non alt presbyter aut diaconus, dignuni Lamen eum huiusinodi ministerio episcopue 1 udioavenit, ordinationein ci imponat, qui (8) dignos seso videbitur, ut is (9) responsa, sicut dictuTn est, monasteriis distribuat, ita temen, ut neque (t) EL a&i. jIa,nb., w TrLL; ut, en Lugar de et, se ¿Ce en Por¿., y Cont. (2) Et odd. flamb., y TrkI.; lntroduxIse tur,uido, Por.,
y Con.
(5) EL cód. Hamb., y TriS.; sean umcancnes monaúoa, Por., y Cont.
(4) EL cód. Hamb, y Trid.; sin embargo, 1pM, omterda Port., y Cont.
terio. Mas si alguna de las mencionadas personas hubiere abandonado el monasterio, y pasado Li la vida seglar, andando errante por las ciudades 6 por los óarnpos, sea devuelto Li su propia condición.
si hay muchos monasterios, de suerte, que no haya
necesidad de edífiar nuevos monasterios, procure el santísimo obispo de las localidades separar món-
jes con monjes, y mujeres con mujeres, y reunirlos
en otros monasterios, y dividir entre' ellos según el derecho que les competa las cosas que tienen co-
munes. Mas el santísimo obispo, bajo cuya dependenciase hallan, desiguales Li las mujeres el proahiLero 6 el diácono que ellas mismas hubieren &egido para evacuarles sus consultas 6 llevarles la santa comunión, si conociere que es de recta fe y de buena vida. Mú si el que por ellas fué elegido no fuera presbitoro, 6 diácono, pero el obispo lo
gare digno de este ministerio, déte la ordenaeón al (6) El cc$d. Rarnb,, y Trid.; paro nutem, s e "la omitida en Pon,, y Con¡. (5) mouasterla1 non sit ncesse, en Jugar de mooasteila, ut necease non sil, el c&i. Hamb. (71 El edd, 11am6., y TriS.; habOzitor, por habeit, es Lee enPorL., y Coee. (8) qia, Bis.. (9) EL cdd. Hantb., y Trld. le, o,nilenla PorL,g Cont.
436
NoELkg.—ooNsrITtjT6N O.XxIV
sic eleetus ad responsa feminarum in monasterio maneaL -
que pareciere que es digno, para que ésto distribuye, según se ha dicho, sus contestaciones en los monasterios, pero de suerte que tampoco el así elegido para las consultas de las mujeres permanezca en el monasterio.
Cap. XXXVII
Capitulo xxvlI
Sed et hoø praesenti addtmue sanotiord, si forte quia (1) sub conditione nuptiarnm, sive liberorum,, sivo dotis causa, sive antenuptialls donationis, donaverit sive reliquerit (2) suis.Iiberis uve alii cuicunqua personae hereditatem si've legatum, ab initio (3) puro reliquerit (4) vol donaverit, substitutiones vero val retitutjones ola fecerit adiectis conditionibus quibuscunque ex jis, quae superius enumeratae sunt, gancimus, si personae tatibus oonditionibus subiecta.e, sive masculi sive feminae, monasteria ingrediantur, aut clerici, ant diaconissae, aut acetriae fiant, tales conditionea invalidas et pro non seriptis esue. Hoc autein solatio et denci et diaconissae ecclesinrum fruantur, si usque ad suam vitam ¡u hila perseveraverint, et (5> res sub tau conditione don atas aut retidas ad pia opera expendant aut relinqiiant. In personis entrn, quáe in monasteriuni vel asceteriuni ingrediuntur, et retinqaunt hulusmodi converaationem castain, monasterio aut asceterio, ubi a principio ingrediuntur, res sub taU conditione donatas ant relictas eum alia eorum aubstantia competere yolamus. Si temen in redemtionem captivorum ant egentium alimenta sub praedictis conditionibus substitutiOaUt restitutio fiat, ex nullo memoracorum modo eam exeludi permittimus.
Mas también añadimos esto álapresente ley, que si acaso alguno hubiere donado ó dejado á sus hijos ó á otra cualquiera persona bajo condición de nupcias, ó de tener hijos, ó por causa de dote, ó do donación antenucial, una un legado, ó al principio se los hubiere dejado ó donado puramente, pero les hubiere impuesto substitucionea 6 restituciones habiendo agregado algunas condiciones de-las que antes hemos enumerado, mandamos, que si las personas sujetas á tales condiciones, ya varones ya hembras, ingresaran en un monasterio, ó se hicieran clérigos, ó diaconisas, 6 ascetas, tales condiciones queden invalidadas - y como no escritas. Mas disfruten de este beneficio asi los clérigos corno las diaconisas de las iglesias, sien esto -perseveraren hasta el fin de su vida, y gastaran 6 dejaran para obras piadosas los bienes donados ó dejados bajo tal condición. Porque raspeo-Lo á las personas que ingresan omm un monasterio 6 asceterio, y dejan este casto género de vida, queremos que los bienes donados 6 dejados bajo tal condición le competan con los demás bienés de ellas al monasterio 6 al ascetermo, en queal principio ingresan. Pero si la-substitución 6 la restitución se hiciera bajo las susodichas condiciones para la redención de cautivos ó para alimentos de necesitados, no permitimos que sea ella excluida de ningún modo de los mencionados.
Cap. XXXVIII
Capitulo XXXVIII
Si que mulier aut vir monasticam elegerit vitam, et intraverit monasterium filiis non exatantibus, monasterio, in quo (6) ingreditur, res eius competero,iubemus. Si vero taus persona ifiios habeat, et non ante, quam intret in (7) monasterium, de suis rebus fecerit dispositio nema, et lógiiimam partema fila deputaveril, etiama sic Iieeat el, pósiquamu in () monasterium ingreditur, suam faoultatem in propitos dividere filos, ¡La Lamen, ul nulli filiom, auorurn minoat legitimam partem; quema vero ruma non.dederit filiispartem, monasterio tompetat. Si varo omnem substantiam ¡uter filies dividere yolueril, propria sus persona fihiig connumerata-, unamn stbi partem omnibus modis retineat, quae debeat inri monasteril competere. Si vero in monasterio degeQs moriatur, antequam inter filos auca pro-prias distribuat res, legitimam partem fui porcipiant, reliqua vero aubstantiae para monasterio compelat. -
Si alguna mujer 6 un varón hubiere elegido la vida monástica, 6 ingresado en un monasterio, no existiendo hijos, mandanos que sus bienes le competan al monasterio en que ingrese. Mas si W persona tuviera hijos, y no hubiere hecho disposición de sus bienes antes de entrar en el monasterio, y les hubiere señalado á los hijos la porción legitime, séale también asE licito, después que ingresa en el monasterio, dividir sus bienes entre sus propios hijos, poro de suerte qua á ninguno de sua hijos le disminuya su parte legitime; mas compétala al monasterio la parte que no les hubiere dado á los hijos. Pero si hubiere querido dividir entre sus hijos todos amis bienes, contando su propia -peÑona con los hijos, retenga do todos modos para si una sola parte, la cual deberá competer al derecho del monasterio. Mas si viviendo en el monasterio muriera, antes de distribuir sus propios bienes entre sus hijos, perciban los hijos la porción legitime, poro compétale. al monasterio la restante parte de los bienes.
Cap. XXXIX
Capitulo XXXIX
Sponsalibus quoque secundum legos facha inter aliquos, sive sponsus ¡a 9) monasterium ingredia-
Jiabióndose también contraído con arreglo á las leyes esponsales entre algunos, si el esposo ingre-
(1) EL cód. flamb., Trid.,, y Port.; Si quh, onmüiermdo to de,nds, Üont. (2) stve reliquedt, omlteku el edd. Ilasnb. (5) EL ~. Hamb.; e.ut ab IniUo, en véw de simplemente b Initio, law td. j çJcL - !lantb.; pura tu ultima voinotate rellquerit, Trid.; pre reliuquafla e8, oneraC con substitutione ant yeetitutlone, aut aub una pracnm nonditionum reuguerul, Port., y COiit. -
C5) Elsód. Ilamb., y Trid; monasterio quod Iiigredltur, Fr$., y Col.. (T) ¡LI cod. Hamb., y Trid.; pero tu, se halla suprimida en Por 1.. y (8) El cód. flamb • y Tríd,; in, tamb ién u halla aqul su-
herencia
5) El cdd. '114mb., y 7'rta; nt, 6fl Lagar
y Cont.
primicia en Port., y Coni (9) El odd. Hamb.; In, omltula- ¿as e2,
de et, se lee en
—OONSrITtTO16N cxxxiv
43!7
tur, reeipiat; quse pro aponsaJibus arrharum no- sara en un monasterio, recobre lo que,para ¡os esmirto sunt data, sive eponsa monachicam vitarn ponBales se dió á titulo de arras, y si Ja esposa buelegorit, fila solummodo re4dat,quae similiter ar- biere elegido la vida monástica, restituya solamente rharum nomine aeeepit, poena 'utrique parti con-. lo. que asimismo recibió á nombre de arras, debiéncedenda. . doseles perdonar á ambas partes la pena.
Cap. XL
Capitulo XL
Si vero constante ad.huc matrimonio aut vir solus, aut uxor sola ¡ntraverit ronasterium solvatur rnatrimonium et, citra repudium, postquam tamen persona pergens ad monasterium sehema percepenl. EL, si quidem vir olegerit monachicam vitam, restituat.prius mialieri dotem, et si quid alud ab ea perceperil (1), et super hon ex nuptiaJi donatio ne tantam partem, quanta ex morte vini competebat mulieni secundum pactum dotalibus instrumontia insertum. Si vero mulier .fuerit monasterium •ingressa, simili modo retineat vir nuptialem donationem, et casuru dotis ex mórte mulieris placilum, reliquum vero dotia mulieri restituí praecipirnus, et si quid aliud ex rebus mulienis apud aiim inveniatur. Ambobus autem monachicam vitam el¡gentibus, . iubemua, vacantibus dotalibus placitis, viruin retinere donationem antenuptiaem, et mu. lierem propriani accipere dotem 10t quidquid alud viro dedisse pnobetúr, nL unusquisque cura da-. innum suis fnuatur robus, nisi forte aponsus sponsae, ait sponsa aponso, aut maritus uxori, ant uxon manto aliquid doøaro ant cedere voluerit, quoniam neque ex pactis nuptiahibus viro aut mullen lucrari aliquid corn,editur.
Mas si, subsistiendo todavía el matrimonio, ó solo el varón, ó sola la mujer, ingresare en un monasterio, disuélvase el matrimonio aun sin repudio, pero después que la persona que ingresa en el monasterio hubiere recibido el hábito. Y si ciertamente el varón hubiere elegido la vida monástica, restitctyale antes la dote á la mujer, y alguna otra cosa que hubiere recibido de ella, y además de esto tanta parte de la donación nupcial cuanta por la muerte del marido le competía á la mujer conforme ah pacto incluido en los instrumentos dotales. Mas si en el monasterio hubiere ingresado la mujer, retenga de igual modo oh marido la donación nupcial, y lo que de la dote se convino para el caso-de muerte de la mujer, pero mandamos que se le restituya á ha mujer lo demás de la dote, y alguna otra cosa que de los bienes de la mujer so hallara en poder de él. Poro eligiendo ambos la vida monástica, mandamos que, quedando sin efecto los pactos dotales1 el varón retenga la donación antonupcial, y que la mujer reciba su propia dote y cualquiera otra cosa que se pruebe que le dió á su marido, de suerte que sin quebranto disfrute cada cual de sus propios bienes, á no ser acaso pie el esposo á la esposa, O la esposa al esposo, O el marido á la mujer, O la mujer al marido, le hubiere querido donar O ceder alguna cosa, porque no se le permite al marido O la mujer que por virtud de los pactos nupciales lucre alguna cosa
Cap XLI
Capitulo XLI
Nullam vero lioentiaii damus ant parentibus filos, ant filie parentes aaecularem vitam saetantea et relinquentes velut ingratos a sus excludere hereditate in monasterium ant monachinam vitam subsecutos (2). interdicimus autem parentibus fIJos anos monachicam vitam ehigentes ex venenabilibus monastaniis abatrahere.
Mas no les damus licencia alguna O á los padres para que ¡ sus hijos, O 5. los hijos para que 5. sus padres, que sigan y abandonen la vida seglar, los excluyan de su herencia como á ingratos, por haber ingresado en un monasterio 6 abrazado la vida monSatica. Pero tea prohibimos 5. los padres que saquen de los venerables monasterios 5. sus hijos, que hayan elegido la 'vida monacal.
Cap. XLII
Capitulo XLIX
Si monaehus reliquerit suum monaaterium, et in ahiud ingrediatur, quascunque res tempore, quo monastenium dereliquenit, babero' videbitur, proprio (3) monasterio, in quo (4) ab initio ingreaBus est, sas compotera iubemus. Providere aulem sanotiasimos locorum episcopos, uL neque monachi, noque monachae eircumeant civitatea, sed si quod neceasanium *esponsum habuerint, per propnos reaponsarios hoc agani, in s,uis manentes monasterija. Si monaebus reliquenit monaaterium, et ad saeeularom 'vitam migraverit, hune militia et honore, si quem habet, prius spohiatuin, ab episcopo locorum el pro'vinciae uudice in monastsnium mitti, st res, quas postes habuiase probatus fuenit, monasterio, in uo(5) mittitur, competere. Si vero rursus reliquenit monasterium, tune eum iudex
Si un monje abandonara su monasterio, é ingresara en otro, mandamos que cualesquiera bienes, que, se viere que tiene al tiempo en que dejare el monasterio, he competan si propio monasterio, en que al principio ingresó. Mas provean los santisimes obispos de las localidades, para que ni los mon-
(11 1,1 OÓd. FMPnb., y Tr14.; reseperit, Port., y Cont. (5) EL ccki. Hamb y Trid.; hereditste Sut monuttcam lii vitam subseeñtos, ?'ori;; heredltate1 monasterlu set monaticsm vainSubseeStOs, Con.
jes, ni las monjas anden recorriendo las ciudades, sino que si tuvieren necesidad do dar una respuesta, dénla por medio de sus propios representantes, permaneciendo en sus monasterios. Si el monje hubiere dejado el monasterio, y pasado 5. la vida seglar, despojado él antes de su milicia y honor, si. alguno tleu., set envitdc al monasterio pon
obispo de la localidad y por el juez de la provincia, y compétanle al monasterio, 5. que es enviado, los bienes que se hubiere probado que tuvo después. (8)primo, BJc. (&) 7)td.; inquod en lugar de tu quo, el cód. ¡lomb,,
Port., y Con. (5) E¿ C64 Ra,*b., y TrW.., quod, Port., y Cont.
438
IWVELÁS.— aONErITUCIN OXXXtV
provineiae, in qua inventus fuerit, teneal, et subdito sib officio commo'reat (1).
Mas si otra vez hubiere abandonado el monasterio, reténgalo, entonces el juez de la provincia, en 'que hubiere sido hallado, é inclúyalo en el oficio, él subordinado.
Osp. XLIII
Capitulo XLIII
Si quis rapucrit, ant sotlicitaverit (2), ant corruperit aseetriam, aut diaonissam, aut monaslriam, ant qúarnlibet aliarn feminam venerabilem habitum habentem, huins res ex taus seeleris eius (3) participio lubemus Yécnembill loco, in que talle femina habitat, par locorum sauctiesimos episnopos et oeoonomos eorum, neo non otiam cniushbat provinciae iudices et eoruinofllcia vindican; coi; antem, qui talia deliqueruut (4), et participes eorum aceleris (5), capltale periculum sustinere, talem 'vero muherem, ubicunque est, cum proprile rebus in monasterio recondi, lii que cautius custodiri poseiL, ut non rursus ui eodem crimine reperiatur; si vero diaconiesa fuerit, el fijos habueril legítimos, legitimam partem dan filie. Si autem intra unum annum postquain eog.noscilur tate fa&nus m comisisse, tales res lun venerabllium domorum non vindiceutur, iubemus, omnibus modis comiLem privatarum flaco nostro has aseignare, locomm. ¡udlce, qui negiexerit easdem res vindicare, cinulo- privando, et inulotam quinque Libramum aun a comite pnivatarum exigen do (6).
Si alguno hubiere raptado, ó seducido, 6 corro mpido á una asceta, 6 diaconisa, 6 monja, u otra cualquiera venerable mujer que tenga habito, mandamos que los bienes de él y de los participes en tal delito sean reivindicados para el venerable lugar, en que habita tal mujer, por los santísimos obispos de la localidad y por sus ecónomos, y también por los jueces de cualquiera provincia y por los oficiales de éstos; mas los que en tal cosa 4etinquieron, y los participes en el delito de ellos, sufran la pena capital, y tal mujer, donde quiera que esté, sea recluida con sus propios bienes en monasterio enq que con más seguridad pueda ser guardada, para que no sea descubierta otra vez en el mismo crimen; mas si fuere diaconisa, y tuviere hijos legítimos, déles á los hijos su porción legítima. Mas si dentro de un año, después que se sabe que cometió tal crimen, no fueran reivindicados tales bienes para el derecho de-las venerables casas, mandamos quede todos modos los asigne á nuestro fisco el conde de los
Cap XLIV
Capitulo XLIV.
Otnnibus itaque generaliter in saeculari viLa conversantibue, aL maxime theatralia exercentibus vins ac mülieribus, neo non et prostantibus interdicimus uti sohemte monachi, aut nionastriae, ant ascetriae, aut cuiuscu.nque personae huiusuiodi iznitari echeina '(7), ecieritibus uni'versis praesumentibus aut ntí taU sohemate, aut imitan, aut diudera in quacunque ecelesiastica disciplina, quia et coporalia supplicia sustinebunt, st e%silio contradentur (8); provdentibus buje rei non solum locorum episcopis el qui sub eis suet donde, sed etiam militanibus civilibusque iudicibus (9), et quae sub eis sunt officiis, et Iocorum defensoribus. Poe-. nas autem 'praesenti legi insertas, quae etiam ex prioribus legibus sunt notae, non solum in fujunis, sed etiam in praecedentibus casibus sen •delicti valera et omnibus modie vindicar¡ sauciulus. Per praesentem enim, legem nuper dispositas videlical poenas iii solio futuris temporibus servan iubemus.
Y prohibimos en` general a todos liis que hacen vida seglar, y principalmente á los hombres y mujeres que ea deican al teatro, y también á las pros-
Epilogus
Epilogo
Tua igitur gloria, quae per praesentem legem in perpetuuin valituram nostra sauxi t tranquillitas, par omnia custodiri provideat.
Por tanto, pro'vea tt(gloria á que 'íntegramente se guarde lo que por medio de la presente ley, parpétuaniente valedera, ha sancionado nuestra tran-
Dit. Ral. Mal¡ Constant. imp. DN. IUsTNAN1 PP. Aug. anuo XX., post BASILII V. C cons. aun. V. iridiet. ix:. (546.] (1) T14.; commovsrc 0,1, el °ddice ilaml.; eommouest, Port., y COM.; counnmerst, Ble. (2) ant oollictinvertí, orMielaa 61 cdd. Mzmb. (3) E cdcl. Eamt., y Trt. clus, or,t(t.nia ,PorL., y Cene. Más correcto 36r(a et talle sealeris smi parttcLpum. (4) EL odd. Hamb.; deliguennt, 2as 6d. (6) EL cid. fl'amb., y Tr(d.; fut1nt, adioionan Port., 11 Co.
pnvados, debiendo ser despojado del cíngulo bienes.
el juez de la localidad, que descuidé reivindicar los mismos bienes, ydebiéndosele exigir por el conde de los bienes privados la multa de cinco libras do oro.
titutas, que usen el hábito de monje, 6 de monja, 6
de asceta, 6 que imita el hábito de cualquiera do estas personas, 'teniendo entendido todos los que se atrevan óá usar tal hábito, 6 á imitarlo, 6 á burlarse de cualquiera disciplina eclesiástica, que soportarán castigos corpora1s, y serán enviados al destierro; proveyendo á esto no solamente los obispos de las localidades y los clérigos que están bajo su dependencia, sino también los jueces militares y civiles, y los oficiales que están bajo ellos, y los de-
fensores de las localidades. Pero mandamos que las penas incluídas en la presente ley, que también eran conocidas por las anteriores leyes, tengan validez y de todos modos sean aplicadas no solamente en los casos 6 delitos futuros, sino también en
los anteriores. Porque mandamos que laspenas dispuestas ciertamente ahora por la presente ley se
observen solamente en el tiempo futuro.
quilidad. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Mayo, en el ah o vigésimo del imperio del señor JUSTiNIlNO, Augusto perpétuo, año quinto después del consulado de BAsruo, -varón muy esclarecido,
Indlcción novena. [546.)
(6) exigeinlsm, el ccd. klamb. • y trt. (7) hulusmodt ant Iwitart sum, cC cdd. Hamb. (8) El cdii. ¡lami,., y Trid. tradeu,tur, Port., y Con¡. (9) sed etisin qvibnellbet iniUtarlbus ludlclbi,s, el eó&oe Ramb., y Trld. Mejor estaría o ed et" elvillbu et mulitaribas ludicibus.
N—Cot6N cxviii
CONST. CXVIII (f)
CONSTITITCION CXVIII
UT L1TGANTES I(TRENr IN EXORDIO LITIS, QUL.
DE QUE LOS LITIGANTES JURSN Al. CO-111ENZoDEL
NEQUE PROM1SERUNT DA.RE LITIGIO, QUE N1IA.N ,PaOMETDO Y DE LAS RHMCIBÇJS, NEQUE bAuNr; ET DR SPDRTUUS, F.T- UT El .D&RiN, COS& ALGU' A LOS. QUAE IUSENTURJ REflREDAaII ESORTULA,S, Y DE O(JE LOS COMPLNT ET NON M1SCE4NT SSME'IIPSOS CAUSAN, REFRENDARIOS CVMPLA,N LO QUE SE LBS MANDI
El' PEIt SE IXSEQ1MNTUR
(Cali. IX.lIt. 5.) imp. IUSTINtANUS Ag. PwrRo, ,lorosissirao sacroram
Praeororiurt Pra.f'ecto.
Praefatio
Y NO SE MEZCLEN ELLOS MISMOS EN LA CJJS, Y LA. PROSIGAN POR SI (CoiBçIÓfl IX. titulo 5.)
El Emperador JUST1NLNO, Auuslo, 4 PEDRO , gloriosiimo Prejeco de ¿os su eror, Pregorios. Psefuoto
Praesentem legem proferirnus, ut et iudicum pu- Hemos dado la presente ley tanto para que aparitas appareat, et non vaieat litigantinin suifragiuni rezca la pureza de los jueces, como para qUe, CI 5O cirdumvenire leges. borno de los litigantes no pueda defraudar las lEYes.
Cap.I lubeinus igitur, quoties apud quoscunque indicantes ant administrarites (2) lites aut appeflatio-nos examinantur, prao omnibus principales liti-. gantium personas, sol illos, ad quos in medium (3) negotium forte migraveril, in praeseutia iudieum tangentes sancta eange1ia, iurare, quod nihil ponitus iudicibus ant (4) patrocinhi causa ipais, vel alli cuicunque personae pro bar, causa quolibet modo dederunt, ant promisernut, ant postas da-. bunt ve! per se, 've! por aliani quameunque mediam personam, exceptis iis,quae proprila advocatis pro patrocinio praestant, ariisque personis, quae () nostrae leges darí tlisposuerunt. Hace autem servarí praecipimus et in sacro nostro consistorio, quando conaultationes intromittuntur, ut sub praosentia sacri senatus memorata sacramenta praostentur. Si auteni, ut coiitingit, aliqui lttigantium nequeunt ad iudices venire, tuno iubemus, praosentes quidem jurare praedictum iusiurandum, ad absentes autexn .dirigi ex ofliclis ministrantibus ahquos cuib adversa parte, ut eis praesantibus memorata sacramenta similiter praebeantur; si vero multen fucnit, quae propter honestatern vitae ex. trafleis viris Sø nionstrare non consuevit, tuno et abseute adversario ex orflcio missos memorata SUScipere sacramenta. Si autem abease partes in allis locis contingat, aut unam earum, praecipimus, absentem in provincia, in qua degit, uainrandurn modo a nobia dicto subgestis monumentorum apud iudicern provinciae ant apud tocorum defonsorem prachere. Illo videiicet general ¡ter, observan do, ut, si cuis litigantium absens vol praesons huitismodi iusiurandutn praebere noluerit, et hoc manifestetur iudii., por sententiam eius actor quidetn casuni actionis, res autem condemnationem sustineat.
Capitulo 1 Mandamos, pues, que siempre que ante cualesquiera juzgadores 6 administradores se litigios A apelaciones, juren ante todo las personas principales de los litigantes, á aquellos é en el tiempo intermedio hubiere acaso PRsado el negocio, tocando á los santos evangelios en presencia de los jueces, que nada absol taWent0 di, ron en modo alguno ó prometieron IL 105 mismos Jueces por causa de patrocinio, ó otra cualquiera persona por esta causa, Ó que no se lo d&rn des pués, ya por si, ya por otra cualquiera persona in-á termedia, excepto lo que por el patrocini0 dan sus propios abogados, y 8. las otras personas 8. ,uienes nuestras leyes dispusieron que se diera. ero mandamos que esto se observe también en nuestro sacro consistorio, cuando á él se llevan 0o0slt8, de suerte que 8. presencia del sacro ge0adO se P! ten los mencionados juramentos. Pero si, como acontece, algunos litigantes no pueden comparecer ante los jueces, en esta caso niandalDoS, que presten ciertamente los presentes el susodicho auramonto, y que 8. los ausentés so les enVlCfl con la parte contraria algunos de los oficiales de servicio, para que estando ellos presentes se presten igualmente los mencionadoS juramentos; ero si fuere una mujer, que 8. causa de la hoe5tigad de su vida
no acostumbró á mostrarse 8. hombres extra fios, 00 este caso, estando trbiLn ausente el adversario,. reoIbanIe los enviados del oficio los juramentos. Poro si aconteciera que las partes, A una sola de ellas, están ausentes en otros lugares, mandamos que el ausente preste en la provincia, en que vivo, el juramento del modo dicho por nosotros en actas levantadas ante el juez de la. provincia A ante el derensor de la localidad. Debi.éndoae, por supuesto, observar en general esto, que, si alguno de los litigantes, ausente ó presente iO hahiero querido prestar tal juramento, y esto se lo
manifestara al juez, al actor sufra ciertaracyltc por reo sentencia de aquel la pérdida de su acclófl, Y el . su condenación.
Cap. II
Si quia autem si litigatoribus dixenit ded.isse (6) (1) Et tewto griego (Novela CXXIV.) ea halla en Bat. ¡j SÓrtmg.—Athan. V .—Bas. VII. 4. 5,—Hace nenIón d este Noveta PAoW Iqomeo. XTIL 18.—luilan. Conet. fIL—La VersIÓr ¿at i na
es la aniguagosada. (2) EL oód. Ilamtr.; admintstratores, Lee ad.
Capitulo II Mas si alguno de los litigantes hubiere dioho que (5) medio; 8k. (4) ant, onttt,ta Ble. {5 Et o6i. Ilamb.; quibue, las sd. (5) RL o dd, Mamb; ss dsdisse, Las cci.
440
OTELAL—CONSTIT1O16N OXVUi
alicui ant promisisse,et personam declaraverit, et hoc probaverit, ipse quidem in eventu litis veniam mereatur, qui vero accepit, ait pyomissionem SUSoepit aut el probetur (1), si quidem-pecuniaria sit causa, quidquid datur triplum, quod vero promittitur duplurn a comite írerum] privataruta (2) cxigatur, et dignitatem seu oinguLum, quod habet, in
dió 6 prometió alguna cosa 8. alguien, y declarare la persona, y lo probare, merezca él ciertamente perdón en cuanto al resultado del litigio, mas al que la recibió, ó se le probare que aceptó la promesa, si verdaderamente el litigio fuera pecuniario, exíjasele el triplo de lo que se da, ó el duplo de lo que se promete, por el conde de los bienes privados, y
utroque casu amittat. Si autem criminalis sit accu-
pierda en ambos casos la dignidad 6 el cíngulo, que
tiene. Pero si la acusación fuera criminal, sufra la satio, conflacationem.propriae substantise patiatur, et niittatur iii exSilLurfl, qui pro ter acceptionein conascaciózi de sus propios bienes, y sea enviado 8. alienum crimen in se transponi festinavit. Si au- destierro el que con su aceptación se apresuré 8. aswnir. sobre sí el delito ajeno. Mas si el litigante tem datuni ant proinissuui litiaLor probare nequlveriL, iuret persona, quae datum aut promissum no pudiere probar que Be dió 6 prometió, jure la persona, que se dice que aceptó lo dado 6 lo prodicitur suscepisse, quia neque per se, iieqüe per metido, que ni por si, ni por medio de otra persona aliam personam aut aecepit, ant promissioneui harecibió nada, ó aceptó promesa, y prestado este jubuit, et hoc praebito sacramento ipse qui4lem liber siL, litigator autem, qui non potult osLendere, lo ramento, quede él ciertamente Ubre, pero al litigan pecuniarna quidexn causis aestimalionem litis a te, que no pudo probar, exíjaselo ciertamente en comite rerum privatarum exigatur, - lite quippe las causas pecuniarias por el conde do los bienes privados la estimación del litigio, esperando, 8. la eventum proprium sustinente, in criminalibus antein (3) conscationem suarum rerum suatirieat, et verdad, el litigio su propio resultado, pero en las causas criminales sufra la confiscación de sus biecausae apud competentes indices seeundum ordines, y terminense en el orden de la ley las causas neta legum terminentur. Si saLeta a litigatore maante los jueces competentes. Mas si por el litigante nifestetur persona, pise memoratum refutaverit se manifestara persona, que rehusare el mencionatuaiurandum, Lam in crimjnaljbus, quam in pecuniariis CalisiR memoratis subiaceat poenis. Si quis do juramento, quede sujeta, tanto en las causas criminales como en las pecuniarias, á, las mencionaautem iitigantium iuraverit non dedisse ant non promisisse, intra decem vero menses post prola- das penas. Pero si alguno de los litigantes hubiere tain senteutiarn nurnerandos otendaIur dedisse, - jurado que no diii 6 no prometió, y dentro de diez meses,, contaderos después de proferida la sentenmemoratae poenae eL contra dantes, et contra accia, seprueba que dió, tengan lugar las mencionacipientes habeant locurn. lo causis autem, quac per das penas as¡ contra los que dieron, como contra tutores aut curatores aguntir, sacramenta quidem. los que recibieron. Mas en las causas, que se detutores ant curatores praestent. Si quae vero mefienden por tutores ó curadores, presten ciertamenmoratarum poenarum loouw habuerit por taus sate los juramentos los tutores ó los curadores. Y si cramenta, hano tutores aut curatores sustineant, por causa do tales juramenlofi hubiere tenido Jugar nullo ex hoe praehidMio generando iis, qui sub tualguna de las mencionadas penas, sófranla los tutela ant cura case noscuntur. tores 6 los curadores, sin que por esto se les haya de originar perjuicio alguno 8. los que se sabe que están bajo su tutela 6 su curatela.
Cap. III
Capitulo XII
Et boc quoque praecipimus ab omnibuq iudicibus, tam militaribus quam civilibus, in ornni loco nostrae relpublicae custodiri, ut neque niagisteriaunque exnis, neue praefectianis, fleque alii cuic secutori concedant aliquid amplius a quacunque persona sportularum nomine percipere, quam noatris Legibus declaralum eat, nec si sacram nostrae tranquilitatis proferant iussionem. Sed si quidem (4) invenerint aliquid amplius exigentem, Iicen&iain habeant et comprehendere huno, et mcmdere, et quadrupJum exigere, quod plus aceeperit, ut sirnplum quidem damnum passo reddatu, Ir¡plum vero inferatur aerario. Si autem civilis aut militaris ludex sive interpelletur, sen quolibet modo neglexerit (5) laesum, sicut diimus, vindicare, ex Sus substanti a quad rupluni Seco ndum praedioturn exigetur modum.-Ipsam vero poenam exigi iubemus por cornitem nostreruni treruini (6) pri'sata-. rum et competentes iudices, si cognoverint shquos ex suis officiis exeecutores sportularum nomine contra nostras legos aliquid exigere, et bco neglexerintvindicare; damus (7) licentiam eactis nihil amplius exigentibus (8),quam ex nostra constitu-
Y también mandamos que por todos los jueces, tanto militares como civiles, se observe en todo lu-
(1) promisslonem siuceptsss probetur, en vez de promlalonem suseap's ant el prohetur, 2l& reru,n,-omkela eí cód. 1(amb.
E't cóct. Hamb.; caosI, adkjonen (as ed. () guam, en lugar de tn1dem, corrige 2k, en su ed. estereotipada.-
gar de nuestra repOblica esto, que niálosdel maes-
tre, ni 8. los del prefecto, ni á otro cualquiera eje-
cutor, les concedan que 8. título de espórtulas per.
ciban de una persona cualquiera nada más de lo que ha sido determinado en nuestras leyes, aunque presenten sacra orden de nuestra tranquilidad. Mas si verdaderamente hallaren 8. alguno que exige alguna cosa m ás, tengan licencia para prenderloy aprisionarlo, y para exigirlo el cuádruplo de lo que de más hubiere recibido, de suerte que el simple importe se le devuelva al que sufrió el daño, y el tri-
plo sea ingresado en el erario. Pero si un juez civil
6 militar, ya si fuera requerido, ya si de otro cualquier modo lo supiera, hubiere, descuidado defender, según hemos dicho, al lesionado, exíjasela de
sus propios bienes en la forma susodicha el cuádrupie. Pero mandamos que la misma pena sea exigida por el conde de nuestros bienes privados, y por los jueces competentes, si hubieren sabido que algunos ejecutores de sus oficios exigen 8. titulo de espórtulas alguna cosa contra nuestras leyes, y bu(5) Intarpellatar sen quolibst modo Cognoseens hoc negle-
ertt, B?. sol. ee€ereo(ipada. rerum, o,nUelaeL cód. Hamb. -m damas autem, 2k. (5) esecutortbus, en cagar de exigentibus, enmienda aqul en su ed. 2k.
bieren descuidado castigar esto; y los damos liU ola 4 aquellos ú quienes se les quiera cobrar, para que no den á los que se lo exigen nada más que lo que ha sido fijado por nuestra constitución> y SI aquellos quisieren exigirles alguna cosa más, ten-, gan .hoencia para resistireeles. -
tionedefinitnm est, daro, et si quid ampius exigere coa voluerint, babeanL licentiarn (1) eis (2) resistendi.
•
-
. .
Cap
•
•
.
.
.
-
xv
.
••
.
.
Quia vero lex tam pise memoriae patria nostri, quani etiam noatrae tranquillitatis diposuit, nulo modo iudices stis sententiis inscilere, tanquam ex imperial¡ verbo ex non scripto procedente ¡un- . sum -si t- aliquos exhiben (3) ant praesentari, sed etiare spectabiles re arios nostras iussiones secundL.im quod competit facere manifesias, eaadern legas firmantes iubemus, epectabilee referendarios in causis, quas docentseu referunt ad nostram • tranquillitatem, nullam habere licentiam coa aut adjutores eorum vel por as, vel par - aliacn quamcunque persona tenare ahquem, ant sub fideiusiones (4) facere, aut aliquid exigere, ant cogere transactiones aul paóta quaedain eum suis adver.sarIs expon era,. aut quolibet modo in quacunque causa se permiscere (5) Nihil enim aliud—lacere eos concedimns, nisi solas nostras iussiones in quoiunque negotio aut ex scripto aut ex (6) non sripto prolatas competentibus aut daputatis inéinuaro iudicibus. Si-quid- autom praeienti leg eóntraninm ahquis eorum praesumserit agere, is quidom, qui damnum ahquod ant oircumventiouem in suis rebus pertulenit, nullum praeiudiciurri pa nitos circa rus proprium sustinebit, qui vero tale aliquid egerit, ex sus substantia damnum laesae personae delatum par cornpelentein iudicem restituero compelletur, el super hoc cinguti el dignitalis soatinebit ainissionem Raec autem omnia` iuhernus non solum in futuris causis, sed etram tu his, quae'im ineboatae, rondum lamen sunt larminatae, servan - • - • • - - -. -
•
•
-
•
•
-
-
•
Capitulo IV
Mas como una ley, tanto de nuestro padre, de piadosa memoria, como también de rhiestra tranquili dad, dispone, que de ningún modo escriban los jueces en sus sentencias, que sean prespritados ó ex hibidos algunos, como si se hubier. mandado por virtud de disposición imperial no emanada por esente, sino que también los espectables refrendarios hagan manifiestos según es procedente nuestros mandatos, mandamos, confirm ,ando las mismas leyes, que los espectables refrendarios no tengan -en las causas, de que dan cuenta 6 hacen relación á. nuestra tranquilidad, hcenciaalgtina para que ellos • ó sus -auxiliares,retengan ó por si, 6 por medio de otra cualquiera persona, á. alguien 6 para Constituirlo bajo fianzas, ó para exigirle alguna cosa, Ó para obligarle á hacer con sus adversarios transacciones 6 ciertos pactos, 6 psi-a mezclarse de cualquier modo en una causa cualquiera Porque no les concedemos que hagan ninguna otra cosa, sino sola. menteque noti1quen á los jueces .compd'tentes . ó delegados nuestras órdenes dadas en cualquier no gocio 6 por escrito, 6 sin escrito Mas si alguno d ellos se hubiere atrevido á hacer alguna cosa contraria ¡ la presente ley, el que ciertamente hubiere - sufrido algún daño ó fraude en sus propios -bienes no sufrirá absolutamente ningún perjuicio respecto a su propio derecho, sino que el que alguna tal cosa hubiere hecho será compelido por el juez compe tente á retituirlc con sus propios bienes.4 la per Sons lesionada el daño causado, y además de esto soportara la pérdida del cingulo y de la drgmdad Peromandamoa que todo esto se obierve no solamente en las causas futuras, sino también en las que ya se incoaron, pero no fueron terminadas todavia
Epilogus
Epilogo
Tua igitur eminentia praesentem legem in porpetuum valituram edictis solennibus ni regia civitale propositis ad-omoium notitiam venire proca-. t; ut onuiee aescant, quae pro comuiirni soruni beneficio a nobis disposita aunt.
Por tanto, procure tu eminencia que llegue á conocimiento de todos, exponiéndose en esta real ciiidad los edictos acostumbrados, la- presente ley, perpétuamente -valedera, á fin de que-todos aapan - qué es lo que por nosotros ha sido dispuesto en henefi- cio común de ellos.
--
-
•
•
-
Dat. XVI. Ka]. lul. post cona. BASILu V. C.
ano. IV. 1545.)
- -•
•
-
Dada á 16 de las Calendas de Julio, en el año enarto después del consulado de BASILIO, varón muy esclarecido [545]
CONST CXVII (7)
CONSTITUOION CXVII
VT iUD10ES NON EXSFECTENT SACRAS IUSSIONES, SRD Quia VENTR E1S DSCERNANT • (CC II IX lit. 4.)
DE OIIE LOS 5UECE NO ESPEREN SACRAS ORDENES, SINO QUE DECR.ETEN Lo QUE bES PAREZCA (Colecciós IX tFIuIo 4)
IMP. IUSTTN1ANUS Aug.GABRIELI, glorlostswno Praitorwruoi Praefecto
El Empercuor JUsTINI&No, Augusto, a GABRIEL, gb rioslstmo Prefecto de los Pretorios
Praefatio
Quoniam quidam iudicantium post multa litis (1) El cóci Ilamb lleentisin itabeani, lee ed - (2) sIs, omUenla el cdd. IFcm1.. y TI. (5) El oód Hamb ,I Trid, adbfber PorI ,p Con t (4) El cdd. Eo.mb-. y Tnd,; ñdehissoribti, Fort., y con¡.
• -
441
zio'raLLL—ooNTrnrOI6N cxvii
•
(5) in- g acwupie persona ve) eans-ae Tetecere permIsce- -re, Ti-id.), el c$d. ¡lomb., yTrid. it) EicdcL. Hamb.,y l'rzd. e, OmUen la Port., ¡ Cont. y Togo VI - be
Prefacio Como algunos ,juzgadores, después
de los muchos
- cr El texogrwgo (Noceta CXXV.) se halla en Sal. j • Serwig —A iAan IV 17 Paráil Y. A ¡han. Ut. S. y Pare
5. Athan- Ui- 8.—Las Bas. Vil. 18, SchoL—Tulian. Co-isi. 112.-'- La usrs-i4n lattnaes ¿ix antigua glosada. —En L cdd. Hal.fa m ¿taba esta ConSt4lixoión, pero se halla copiada aC margen por segiuiita mano, - - - -
442
NOVELA2.-OONTITUOI6N CXXVI
certamina el plurima a litigantibus facta dispandia in negotila apud eos motis suggestionibus utuntur ad nostram tranquilUtatem, praesente general¡ lego hoc perspextmus emendare, no dilationos negotiis ex hoc fiant, el alud rursus prinoipim examina-
debates de un litigio y de los muchos gastos hechos por los litigantes en los negocios promovidos ante ellos, se dirigen en consultas á nuestra tranquili-
Cap. 1
Capitulo 1
lubemus igitur, nulum (2) iudicantium quoTibet modo ve¡ tempore pro çauais apud se propositis nunciare ad nostram tranquillitatem, sed examinare perfecto causam, el quod eis (3) iustum logitimumque vdetur decernere, el si quidom partes cessaverint in lis, quae decreta sunt, -exeecutioni contradi (4) seuteutlam aecundum legum virtutem; si autem aliquis putaverit ex -prolata novisaima sententia se laesum, appellatione utatur legitima, et hoc aecundum ordinem legibus dofinitum examinetur, el perfeetum suscipial terminum. Si autem duo vel amplios fuerint cognitores litis, et silqua ínter eps emergat diseonautia, etiam sic iubemus unuinquemque eorum secundum quod videtur ej daro anam sententiam. -
Así, pues, mandamos, que en ningún modo ó tiempo, informe ningún juez ánuetra tranquilidad en las causas promovidas ante él, sino que examine cumplidamente la causa, y decida lo que le parezca justo y legitimo, y que si verdaderamente las partes se aquietaran con lo que se decre-
Epilogus
Epilogo
• Quaeigiur per praesentem legem in perpetuum valituram nostra tranquillitas definivil, tam tus celsitudo, quam omnes alii judices malores el minores custodire featineni, nl nullus penitus ignoret, quse pro utilitate nostrorum collatoruni a nobis dispoaita sunt, ita lamen, nl universis mIerdicatisproprio praecepto, quatenus sine nIlo (5) injusto dispendio nostris collatoribus insinuatio legis praesontis fiat.
Por tanto, apresúrense así tu excelsitud, como Lodos los demás jueces superiores é inferiores, i guardar lo que por medio de Ja presente ley,perpétuamenle valedera, ha determinado nuestra tranquilidad, á fin de que absolutamente nadie ignore, lo que en utilidad de nuestros súbditos ha sido dispuesto por nosotros, pero de suerte que á todos les mandéis por propio precepto, que la notiftcaciónde la presente ley se les haga s todos nuestros tribu. larios sin ningún injusto dispendio. Dada en Constantinopla A 15 de las Calendas de Enero, en el año décimo octavo-de) imperio del señor JUSTINIANO, Augusto porpétuo, tercero después del consulado de B*S1WO, varón muy esclarecido. [544.1
tiones (1) accipiant.
Dat. XV. Kal, Jan. Constant. imp, DN. lUsTzNAsi PP. Aug. ana. XVIII., post cene. BASU..ii V. C. ann. III. [544.]
NOVELLA CXXVI (6) ExSMfl.UM SACRAS FORMAS
DE A!PaLONIDU5
dad, hemos determinado enmendar esto por la presente ley general, á fin de que con ello no se cau-
sen dilaciones en los negocio;, y no tengan otra vez comienzo los exámenes.
tó, sea llevada ejecución la sentencia según el tenor de las leyes; mas si alguno se juzgare lesio-
nado por la última sentencia proferida, utilice la legitima apelación, y con arreglo al orden fijado en las leyes iea'eUa éxaminada, y alcance cumplido término.' Poro si fueron dos 6 más lo* conocedores del litigio, y entre ellos surgiera alguna discordancia, mandamos que aun así dé cada uno de ellos su sentencia según lo que le pareciere.
NUEVA CONSTITUCION CXXVI COPIA DE LA SACRA D1S}O$iÇIÓN SOBRS LAS APELACIONES
Idem Imperator PE '1' RO, gloriosiss&nO Pr'aefecto Praeeorio.
El mismo E'nperador. ci Psoao, g1or04Fsirno Pre/ec. lo del
Praefatto
I"refaoto
Theoclosius et Valentinianus pise memoriae lego disposuerunt. ut quaestor sacri palatii manifestas causas appellationum una eum praefeeto sacri per oriontem praetorii, qui quovis tempore thronum excellentiae tuse moderatur, secundum formani sacrarum consul tationuni examitiet. 1 nvenimus autem ¡u eiusmodi eaminationibus ram committi et republica el ipso etiam imperio. indignarn. Litigantes enim, el procuratores, et sorum advocati, omnesque in huiusmodi causis rninistrantes, 1amquam nobis ipsis sedentibus el audientibus, apud magistratus nostros 1am Veste, quam c.alceig et verbis utuntur, 9,nibus eos solum uti eonvenit, qui ad Imperatorem ingrediuritur. Quin el ipal iudice
Teodosio y Valéntiniano, de piadosa memoria, dispusieron por una le' el cuestor del sacro palacio examinara en la forma de las sacras consultas, juntamente con el prefecto del sacro pretorio de Oriente, que en cualquier tiempo rija el trono de tu excelencia. las causas de apelaciones ma-
(1) El cód Ila,n1.; ex&mnatIonIs, las ed. (2) El cód, Re-mb,' y Trid milil, Port., y Com. tl y Trld. (01 el. el cód . Ham.;
•
4) El cdi. Ho.ir&b., tradt, las ed. int"teatle propda praecepta qusteIiuB siu ulla, el
nifestadas. Pero hallamos que en tales exámenes se comete cosa indigna, así de la república, como también delmismo imperio. Porque los litigantes,
y los procuradores y sus abogados, y todos los que
prestan servicio en tales causas, se sirven, tomo si nosotros mismos Presidiéramos y diéramos audiaii-.
cia, ante núestros magistrados, Así del traje, como del calzado, y de las palabrü, que conviene que so-
códice Hamb.; Interdictis por propTia prsetapta sino justo u1Io TruS, 15) El texto griseo se halla en Ha l. y £crbng, - A¡han. VI! 6. - Las I*zs. IX. 2. 9.—IuU-an, Co,ist. 118.- No queda antigtur i,er'slc5n latina de esta Novela.
443
ÑovHLS. dONSTITUO1ÓN OXXVI
fon e ana persona, sed velut noble ¡palo praasentibus et interloquentibus sententias anas profurebant.
lamente se sirvan los que se presentan ante elEmperador. Y que aun los mismos jueces proferían sus sentencias no con su propia personalidad, sino como si nosotros mismos estuviéramos presentes y habláramos.
Cap.!
Capitulo 1
Quod lii posteruin in quaLicunque indicio fien prohihemus, aanc.ientea, UI sacri noBtri palatii qui est quaestor una eum excellentia tua seu qui quovía tempere esi praefectus sacro praetorio huiusmodi causas e,caminet, non vero ex nostra, sed ex aula persoriis interlocutiones proferant atque sentonhiani legibus cognitam feiant consuetis seilicel acriniis ¡u eiusmodi cognitionibus miuist.eliUm suum exhibentibus., eh acienti bus magistratibus, qui causas ¡¡Las diiudicant, si quid adveraus ¡ha lii posterum quocunque modo eommiasum fuerit, se crimini maiestatia obnoxioe fore.
Lo que prohibimos que en lo sucesivo se haga en cualquier juicio, mandando que el que es cuestor de nuestro sacro palacio examine juntaqiente con tu excelencia, 6 con quien en cualquier tiempo sea prefecto del sacro pretorio, tales causas,, y no con La nuestra, sino con su personalidad profieran providencias interlocutorias, y dicten sentencia admitida por las leyes, prestando, por supuesto, su ministerio en tales conocimientos las secretarlos acostum. bradas, y teniendo entendido los magistrados, que juzgan aquellas causas, que si en lo sucesivo se hubiere hecho de cualquier modo alguna cosa contra esto, quedarán ellos responsables del crimen de lasa majestad
Cap. II
Capitulo U
Pero mandamos que en todas las apelaciones rija In omnibus autein -appelhationibua hoc obtinere iubemus, ut quotiescunque appellatione 1 nterposita esto, que, siempre que interpuesta apelación ambas intr5 detlnitun .tempus utraque para fatalen ¿1am partes hubieren observado dentro del tiempo fijaobservaverit, sine dilatione iudiees tam acta quam do el término fatal, se apresuren sin. dileión los indicata examinare studeant, legique et iuri con- Jueces á examinar tanto lo actuado como lo juzgado, y profieran sentencia conforme á ley y á deresentanoam seutentiam ferant. Quodai la solurn, qui cho. Mas si se hubiera presentado solamente el que app&iavit, ingresaus siL, iubemua, ut indices usque ad ultimum fatalem diem espeetent, eh si victor apeló, mandamos; que esperen los jueces hasta el quacaitus neo inventus tuerit, examinatis acti cauúltimo día fatal, y si buscado el vencedor no hubiere sido hallado, pongan, examinadas las actuasae legitimum finem imponant. Sin vero is soIu, ciones, legítimo término á la causa. Pero si se huqui VctriOem sen ten Lium accepit, ingressus fuerit, biere presentado. sólo el que alcanzó sentencia faeh appellator quasitus ncc inventes tuenil, iudices vorable, y buscado el apelante no hubiere sido non solum uh.imuin fatatem diem, sed et tempus reparationis, boc est tres menees, exapecteni. Eh encontrado, esperen los jueces no solamente el último día fatal, sino también el tiempo de la reparasi nc tum quidem appehfator inveniatur, nequación, esto es, tres meses. Y si ni entonces fúcra quain decursu temporis sentenhia confirmetur, sed hallado el apelante, no se confirme dé ningún modo ve¡ una parte praesenle indices 1am acta quam tudicata examinent. Ae si quideni sententiam recte por el decurso del tiempo la sentencia, sino que, aun estando presente una sola parte, examinen los latam invenenint, csut eonfirment, sin autem nojueces tanto lo actuado, como lo juzgado. Y si ciergleoLum aliquid bit, Id corrigant, oh legitimam sentamente hallaren bien proferida la sentencia, contentiain ferant. Causa vero appehlationis semel mIra fatales dice si ve ab utraque parte, si ve ab uno fírmenla, mas si hubiera sido desatendida alguna cosa, corrijan esto, y pronuncien legítima sentenintroducta, nequaquani bennalis temporis ?iecurau cia. Mas una vez deducida la causa de la apelación in posterum seritentia cionfirmetur, sed veritate eh dentro de los días fatales, ya por ambas partes, ya jure considerató causae illae, sive una sive utrapor una sola, no sea de ningún modo confirmada que parle praesente, legitime decidantur. Et proen lo sucesivo por el decurso del tiempo dedos años pterea ¡ubenius, ut ¡u eiusmodi casibua non amla sentencia, sino que, considerados la verdad..y el plius (queinadmoduim in bunci usque diem obtiiiuit) derecho, sean decididas legítimamente aquellas cauad primam appehlationera omnes cognitiones netarantur, sed unaquaeqne propriam diem praescri- sas, ya si una sola parte, ya si ambas, estuvieran presentes. Y por lo tanto mandamos, que en tales ptatn habeat. casos no seanya referidos todos los conocimientos, (comp hasta hoy se observó) ála primera apelación, sino ue tenga cada uno p!escrito su propio dia.
Cap. .111.
Capituló III
Ad haeci sancimus, ut omnes indices appellahioneni defloihis diebus interpositarn neque legtbns prohlbitam omnimodo rehipiant. atque ¡otra triginta diez post oblatam appeuationem acta eum subacriptione ana litigantibus praeheant, ut illi ad auxilium suum competenti iudiçi haec insinuare possint Quodsi quia ex iud.icibus Id facére diatu1e nt, sententia qulLdem ¿acunan temporis eonflrmabitur, ¡pse vero iudex, qui lila non observaverit, et qui ej ministrantomne dnmuurn, quod litigana pro.
Además de esto mandamos, que de todos modos admitan todos los jueces apelación interpuesta en [os días señalados y no prohibida por, las leyes, y dénles á los litigantes dentro de treinta días dpués de presentada la apelación las actas con su propia firma, para que ellos puedan dárselas á conocer en beneficio suyo al juez. competente. Mas si alguno de los jueces hubiere diferido hacer esto, la sentencia será ciertamente confirmada por el decurso del tiempo, pero el mismo juez, que no hubiere ob-
444
lOLA..—'ÓONSTITJOÓN OXtI
pter acta ej non data sutlneat, ex propriis fanaltatibus ej reddere compellentur, et poénam denaruin auri librarum solvent, nostris privatis hiferendam.
servado aquello, yios que la sirven, serán compelidos á restituirle con sus propios bienes todo el darlo que el litigante sufra por no habérsele dado las actas, y pagarán la pena de diez libras de oro, que habrin de ser ingresadas en nuestros bienes privados.
Eptlogiu
Epilogo
Gloriosa igitur et magnifica anetonitas tua praoseiiteni legem in bac quoque regia urbe proponere studeat, ut omnes intelligant, quid observare deboant;
Por tanto,procure tu gloriosa y magnífica
autori-
dad publicar también en esta real ciudad la presente ley, para que lodos sepan qué es Jo que deben observar.
OONST CXXX (1)
CONSTITUCIÓN CXXI
UT VRA.TaUM FIL1I SUCCEDkNT I'ATIUJO (2) AD IMITATO. NSM FaA.TLUM ET1ASI ASCENDENT18US EXSTANTIDUS Br UI' MULJEEtES NON 1NSINUA1A ANTENUIT1ALI DONk1IONE NON LAEDANTUR, NON INSINUANS AUTEM VUI. VEL SI
DE QUE LOS HIJOS DE LOS BERMANOS SUCEDAN AL TÍO PATEftNO Á IMITACIÓN DE LOS HERMANOS AUN HABIENDO ASCENDIENTES; DE QUS NO SEAN PERJUDICADAS LAS MUJERES POR NO RAER SIDO INSINUADA LA DONACIÓN ANTENUFCIAL, PERO EL-MARIDO QUIS NO LA INSINÚA, AUNQUE LB COMPBTÁ EL LUCRO NUPCIAL, NO DISFRUTE DE L; Y TAMB1BE DE QUE LAS MUJERES, QUE NO SS CASAN SEGUNDA VEZ, SEAN DUEÑAS DE TANTA PARTE DE LA 00NACIÓN ESPONSALiCiA, CUANTA CONSTiTUYE LA DE UN SOLO fl110 Y DE QUE SEAN ANkLOG&S LAS lENAS DE AMBOS SEXOS, CUANDO SIN CAUSA RAZONABLE SE ENVIA EL REPUDIO
COMPETAT NUPrIALE LISCRUM, EO NON FB.UATUR ET RURSUS UT MULIERES NON SECUNDO NUflSNTES DOMINAS SJNT PAIITIS SPONBAL1T1S L&RGITATIS, QUANTUM PARS FACLT UNIUS FILII; ET UT SIMILES S!MT poEtAE LJTRIUSQUS SEXUS, DUM SINE CAUSA RÁTIONABIU R2PUDIUM MZTTITUR
(Cali. 1X. tít. 7.)
(Colación 1X. titulo 7.)
Iden Augusus BAsso, Prao fecto Praeoriorwn.
El mismo Augaso á B.sso, PreJeco e ¿os Pre-
Praefatto
Preaoto
Nostras leges emendare nos non piget, ubique' utilitatem gubiectts iiivenire volantes. Memintmus igitur scripsisse legem, por quani iuesimus, iit, Si quis rnoniatr rehnquens fratres et filos altenius praemortni fratris (3), ad similitudinem fratrum. et praemortui fratris ti[¡¡ ad hareditatem vocentur, .paternum adingredientes graduin, et iffiuiferentes portionern. Si vero moriens relinquat endeitium atiquos, et fratres ex utrisque parentibus conLunetos sibi, et fillos ex praemortuo fratre, fratres quidem iusshnus por ipsam legem. eum parentibus vocari, fratrís vero filio exciusimus.
¿orio'.
No nos apena enmendar nuestras leyes, cuandc
queremos hallar utilidad para los súbditos. Recor-
damos, pues, haber escrito una ley, por la cus mandamos, que, si alguno muriese dejando horma nos é hijos de otro hermano premuerto, sean ita
mados A la herencia A semejanza de los hermano también los hijos del hermano premuerto, entrar do en el grado de su padre, y percibiendo la poreló de él. Pero si el que fallece dejara algunos ascer dientes, y hermanos unidos A él por parte de padi
y do madre, éhijos de un hermano premuert mandamos ciertamente por la misma ley que fu<
rau llamados los hermanos juntos con los asee
dientes, pero excluimos A los hijos del hermano. cap.
I
Hoc, itaíjue inste corrigentes sancimus, ut, si quis inoriens reliqtierit (4) aseendentium allquem, et fratres, qui poesiut curo parentibus vocari et alteritLs praemortui frati-is fitios, eum ascenderitibus et fratrIbus voentur etiam praemortul fratris fiLii, et tantam (5) accipiant portioneni, quantam ruturus erat norum (1» pater ae.cipere, si viveret (7). Roe vero saneimus de illis filiis fratris, quorum pater ex utroque parente iungebatur defuncto, et absoluto dicimus, ordinom (S), quando eum eolia 'vocantur fratribus, eundem oes habere iubenus, et quando num fratribus vocautur aliqui aseen dentium ad hereditatem; hoc iubentes ex Kal. lan. praesentis indtetionis undeciman. (1) 1?i terto griego (Novela CXVfI.)se talla p,iScrjm., y/alio enHi.—AtIjan. JX. 1J. —IUan. Consi. 114.—L4
iersión lat i na 53 ¿a antigua glosada. (2) El odd ¡lomb.; paternas subetauiae, Trid. patrnae heredtati, Cont. al mdrgcn partr, Pór&, y Cont. (S)Ei e,id. Hamb.; et a1teriu fratris ififos praemortui, las ed. (4) El c$d. Haml.; rellnquat, las ea. (5) eum aseendeutibos fratrea Yocentur st praemortut fra-
Capitulo x Y así, corrigiendo con justicia esto, mandami que, si alguno al morir hubiere dejado algún
cendienta, y hermanos que puedan ser llamac con loe ascendientes, 6 hijos de otro hermano p muerto, sean llamados con los ascendientes y hermanos también los hijos del hermano prem to, y reciban tanta porción cuanta habría de ha recibido su padre, si viviera. Mas esto lo man mes respecto de aquellos hijos do hermano, c
padre estaba unido al difunto por parte de padr de madre, y en absoluto decimos, que manda que cuando son llamados con hermanos solos, gen ellos el mismo orden que cuando algunos d
ascendientes son llamados con los hermanos
herencia; disponiendo esto desde las Calenda: Enero de la presente undécima indicción. tris filíl et taiitaixi, el cóci. ITamb.; e lim asee»deiitlbns e tres Vosentur et praisinortut fratrís fiUi tarmtani Trid. (8) El ad_ flamb., eoi'um futuras erat. ¿as ed. (7) El cód. ¡lomb., y T'*&; vlatsset, Port., g Coma. (8) dicors qué rIs dedimus or&(neui, Bis. en .o cc estereotipada.
45
ovEJs.-oNsTrruoIóN oxir
cap. 11
Capitulo II
Tilud quoque dionum correctione aLiqua esse iudicantes, partem oc praesentis facimüs logia. 1x ipso enlm reruni invenientesxperimento, necessariuni esse mulieribus actis monumentorum an-
tenuptiales donatione insinuar¡, al, vol si principalia instrumenta pereant,quod facile est, par monumenta matrimonil cius probatio manoat, sancimus, nOcessitatem habere viros ipsos, ant etiani. qui pro eis. antenuptiales donationes scribunt, si quingentoru ni solidorum transcen dit quantitatem, insinuare earn in. actis monumentorum, in regia quidem civ'itate apud magistruni census, in provinciis autem apud uniuscuiusque nivitatis dafne. sorem, aut apud quos omnino taus documenta conflipossunt. Si vero non insinuent sas, quantum quidem ad partem mulieris, etiam sic eas valera iubernu, el si tempus fiat exactionis doriationis et (1) partis alas, non opponi mulieri non isinuatani fuisse donationem. Si vero dolalium pacta el horum eventus parti viri concedunt exactionem (2) dotis, aul tiam eius partís, nullam eum babera iubemus actionem, si non donationem insinuavil in actis monumentorum, elcul dictum est. Viris anim habentibus potestatoni insinuare donationes, pro non insinuatis periculum mulieribus imminere, ineptum noble case videt,ur.
Juzgando que también esto es digno de alguna corrección Jo hacemos parte de la presente ley. Porque hallando por la misma experiencia do las cosas, que es necesario á las mujeres que laa donaciones antenupeiale sean insinuadas en actuaciones, para que aunque perdcan los instrumentos principales, lo que es fácil, subsista por medio de las actuaciones la prueba de su matrimonio, mandamos, que tengan los mismos maridos, -8 también los queporeitos escriben las donaciones ante nupciales, la necesidad, si exceden de la cantidad de. quinientos sueldos, de insinuarlas en actuaciones en .esta real ciudad, ciertamente ante el maestre del censo, y en las provincias auto el defensor do cada ciudad, 8 ante quienes en todo caso se pueden hacer tales documentos. Pero si no las -insinuaran, mandamos, que ciertamente en cuanto á la parte de la mujer sean válidas también de este modo, y que si llegara el tiempo de exigirse la donación 6 parte de ella, no se le oponga á la mujer, que la donación no había sido insinuada. Mas silos pactos dotales y sus eventualidades le conceden á la parte del marido la exacción de la dote, 8 también de una parte de ella, mandamos que no tenga él ninguna acción, si no insinuó ea actuaciones. la donación, según se ha dicho. Porque teniendo los maridos potestad para insinuar las donaciónas, nos pareceque es absurdo que por no haber sido insinuadas les amenace peligro á las mujeres.
Cap. 111
Capitulo III
Quia vero et (3) mnlieres ad secundas nuptias non venientes portione aliqua dignas ultra eas, quae secundo nubunt, case putamus, si quae amisso viro alterius .abstineal nuptlis, babero quidem eam usuni antenuptislis donationis, sicut prius, sancimus, babera vero eam et propríetatis tantum, quantum fihiorum quantitas faeit (4), ut secundum proprielatis ralioncOl unius et ¡pea filil personem obtinere videatur. ftaec vero valere non in matribus solía lubenius sed etiam in patribus et aliia ascendentibus volumus ad secundas nuptias non venientibus.
Más como juzgamos también que las mujeres que no pasan .á segundas nupcias son dignas de alguna porción sobre las que se casan segunda vez, mandamos, que si habiendo alguna perdido su marido Be abstuviera de nupcias con otro, tenga ella ciertamente, como antes, el uso de ],a donación antenupcial, pero tenga ella también tanta parte de propiedad cuanta constituye la porción de los hijos, de suerte que en cuanto á la porción de propiedad se considere que también ella misma tiene la personalidad de un solo hijo. Pero mandamos que esto valga no solamente en cuanto a las madres, sino que también lo queremos respecto é. los padresy á los demás aseen dientes que no pasen á. segundas nupcias.
Cap IV
Capitulo IV
Quia vero interdixinius dudum por nostrum legem el viris et mulieribus repudia mittere, el transigere mátrimonia, nist tamen quaedam sit causa nostrae legi cognita, etpoenas bco facientibus viría (5) el mulieribus imposuimus, mutationem quandam circa poenas viri se muliaris facientes, et ad melius hoc transformantes sancimus, nullain case difforentiam,quantum ad poenam, mIer viruin el - mulierem hoc praesumentes, sed liedem poenis, quse contra mulieres a nobis definitae suol, si sine causa nostrae legi cognita matrimonia distraharit, etiam viras subdi hoc praesumentes, et amules poenas case in viro el in mullere. In del¡oto enimaequali proximas -(6) eis imminere peanas, iustum case putamus.
Mas como antes les prohibimos por una ley nuestra as! ¡ los varones como ó las mujeres enviarse repudios, y disolver sus matrimonios ,AL no ser, sin embargo, que haya alguna causa reconocida por nuestra leyó y lea impusimos penas á los maridos y las mujeres que hicieran esto, mandamos, haciendo alguna alteración en cuanto á las panas del marido y de la mujer, y mejorando esto, que no haya ninguna diferencia, en cuanto é. la pena, entre el marido y la mujer que á esto se atrevan, sino que á las mismas penas, que contra las mujeres han sido fijadas por nosotros, si sin causa reconocida por nuestra ley disolvieran los matrimonios, estén sujetos también los maridos que se atrevap:k -esto, y sean iguales las penas contra el marido y contra la muar. Porque considerarnos que ea justo que por igual delito les amónacen análogas penas.
(1) sut, Ele. M.jo' esLarta ant atlaw. (1) acUonem, si cód. HamO., j las cd. (5) EL cód. Iiamb., TrkL., y Port.; et, omLeia Cont.
(4) El cód. Eamb.; faciaL, ¿as cd. () EL crkL HamO.; e virJ, las td.. (5) EL cdd. HamO., TrId., y Port.; Similes, Cont. ,
OVRLA. —OOÑSTtFUOiN
cxiiii
EpUogus
Epilogo
Praesentcm igtur generalem nosiram legem (1) manifestam tua gloria faciat por edicta solennia et lis, qui hane mailmatu civitatem, et pii provincias habitant, Ut nilIus hominum, qae ad salutem oommuuem sancita surit a nobis, ignorot.
Por tanto, haga manifiesta tu gloria nuestra presente ley general por medio de 105 edictos acostumbrados así á. los que habitan esta muy grande ciudad, como k los que las provincias, para que ningún hombre ignore lo que para coman salud hl sido sancionado por nosotros.
Dat. Kal. .Septemb. ConsLant. imp. DN. lusflÁii. anno XXI. post cona.. BÁSI1,1I V. C. anno VI. (547.] N1ÁNI P.P.
ONST. CUIU (2)
Dada en Co nstantinopla el día de las Calendas de
Septiembre, en el aflo vigésimo primero del imperio del señor JUST1IUAMO, Augusto perpétuo, sexto después del consulado de DA.Z11.10, varón muy esclarecido,. [547.] CONSTITJCZON CXXXIII
(Cogí. IX. tít. 14.)
DE LOS CONTRIBUYENTES, Y DK OTROS cAPíTULO5 (Co1ecc1u, IX. titulo 14.)
Imp. ¡USTINIANUS Aug, PETRO, qoriosissimo sacroram Proe4oriorum Praefecto.
El Emperador JQSTSNIÁNO, 4ugus90, á PSDRO, atorioslsimo Prefecto de los sacros Pretorios.
Cap. 1
Capitulo 1
1E C0LLATORTBUS, ET ALlIS CAPITUL1S
Quaecunque ad utilita.Lem •nostrorum collatorum respiciunt swdentes adirnplere, et hano praesentein ponimus legem, per quam sanciaiús, per ¡uliuin (3) ve! Augustum menseni uniuscuiusque indiotionis particulares dispositionet collationum futurae indictionis in foro uniuscuiasque dinecesis g!oriosissuflorum nostroruni praefectoruni sub confectione monutnentorum mauifestari, declarantes, quarltuLn unicuique provinciae sive civitati pro unoquoqtie !ugo, aut viUts (4), aut eenturiis, ant alia quQILbeL taul in speie, quam in auro flscaliurn causa immtuet, indicantes quoque specierum aeatimationem secundura mensuratu in unoqueque loco tenenteni, el. (5) quid quid ex his in arcam inferri aut iii unaquaque 16) dan Rut expendi oportt.; sic igitur coinpusias tales disposittones proviociaruin itIdioLbeO mcx deminari in proemiis uniuseniusque indid'tionis, et por coa peoponi ja civitatibus sub ei5 constitUt[S intra Septembrem aut Octobrem menses. Sed el. votumus (7) ex.emplaria eorum e foro gioriostusimorum praofecwruLn sine dilatione dan, ut cullatores cogL1osraut, queniadmodum debent collatiories inferre. Si vero ante Lnsinuationem ¡a alios titulos, praetor coa, qüi continentur particular! dispositioue anal, collatores fisealia exsolvant ant in provincia expendant, ¡ubeinus, sic ja emadom indictionis collationes hoc reputan, ut nulluni ipai patiantur damnum. Si vero secundum a nobis dellriiturii tempus non dirigantur huiusmodi particulares dispositiones, qui quidem per tempus gubernaut nostrum praetorium triginta libraruni aun poenarn persolvant; uninonniusque vero provinciae tracteutae qui oque et viginti librarum auni poenain exigantur (8). Si autem iudex iniscus easdem particulares dio positiones in provinciis non proposuent, decem Iibrarum auri poena- damnabitur, et çi El cód.. l.tam.b.; Legem iostram, invirtiendo el orden de ¡as palnboas las Sct. • El tex'o ql.go (Noueta CXXVII!.) se tniLa en HaZ,
y en .Scrima.— Athan. XX.,. y Parat. 9 21. Ahan. tit. 4. ip v. . L nuynr parte de Za Nac.'ta se —Jalma. Const. ¡24.—La vereidn latosa es hat/.r4 en ¿a.s la arUiqwz g(n.ada, culiatorurn peitiut per Ilium, omitiendo lo (Sr el cód- ¡Ia,nb.. Ti., pool. Parece que consto sspUd asn-
a..
indo al te.io griego ana anlijji4cs laguna que agat en este ds
pO4agS habla. 4} illis, Trid.;
al m4rgen.
otros es ri.tea vtIltB, segan anoto Cont.
Procurando llevar á cabo cuanto tiende ti utili-
dad de nuestros tributarios, establecemos también La presente ley, por la cual mandamos que en los meses de Julio 6 de Agosto de cada indicción se nianiflesten en el foro Je cada diócesis de nuestros gloriosisimos prefectos mediante la formalización do actas las particulares disposiciones de las contribuciones de la futura indicción, que declaren cuánto incumbe ti cada provincia 6 ciudad por cada
yugada, ó por las granjas, ó por las centurias, ó por
otra cualquiera cosa, tanto en especie, como en oro, por causa do los tributos escales, y que también indiquen la estimación de las especies seg(trrl la medida en uso en cada localidad, y lo que de ellas se deba ingresar en la caja, ó dar 6 gastar en cada provincia; y así, formadas tales disposiciones, sean enviadas inrnediasaynente ti los jueces de las
provincias al comienzo de cada indicckou, y sean por ellos expuestas dentro de los meses de Septiembre. fi Octubre en las ciudades constituidas bajo su de-
pendencia. Pero también queremos que del foro de los gloriosisimos prefectos se den sin dilación copias do aquellas, para que los contribuyentes sepan de qué modo deben pagar las contribuciones. Mas si antes. de la insinuación los contribuyentes pagaran los tributos fiscales 6 hicieran gastos en Ja provincia, por, otros títulos, independientemente de los lue están contenidos en la disposición particular el año, mandamos que esto les sea computado para contnibucio&es de la misma indicción, ti fin de que ellos no sufran ningún quebranto. Pero si tales disposiciones, particulares no fueran enviadas dentro del tiempo fi,ado por nosotros, paguen los que ciertame..ite gobiernan ti la sazón nuestro pretono la pena de trenIa libras de oro; y ti los recaudadores de loq tributos de cada provincia exíjaseles
(t) seeurntum ineasam et la uuoquque loco tauentem sonsoetudinein St, en tiez de secundu,m mPneursm iii unoquoque loco teusii(ern,et 8k. «d. estere atipo da. (Op provincia. oride aquí clespuée de uneqtaqza Bis. en su ed, vsrereoupada. 7 menees, sed et volea tlbus, ci' lugar de mensec. Sed st volumi,e, 8k. cd- ee'eolipada. -o file.; uniusculqaque provinclee vero traSte ut XXX. llbrarum suri peluarn exigiuor, st c$d. l!amb ; uniuecutusquo provincias vero traets ci et xX. Ilbraruw suri pena ezigecar, 2'rid.; untusculueque vero provincias contrastas qutuque. et vigtntt Ltbranun asti poenam exigeatur, Port., ¡j Con¡.
NOVELA$.—VØN$TfltJO16N
spoliationem cinguil sustinebit; elus quoque (1) officium quinque libras aurí exigetur.
Cap. III•
44,7
¡apena de veinticinco libras de oro. Mas si el juez á quien se le enviaron no hubiere expuesto las mismas disposiciones particulares en las pro'VifltU, será condenado A la pena de diez libras de oro, y sufrirá, la privación del cíngulo; y A sus oficiales se les exigirán también cinco libras de oro. -. Capitulo II
Cap. II Jubemus vero, .specierum quidem ilistionem mex ax .principiis uniuscuiusque indictionis incipere, argenti vero illatiome titulum (2) secundum definita tempora.
cxxxrrL
Pero mandamos, que el pago en especies comience inmediatamente desde el principio de -cada indicción, pero los títulos do pago. en inetAilco en las épocas fijadas. -
Capitulo III
Pro fiRcaUbus autem oo1ationibus desuscepla Mas respecto A las contribuciones fiscales mansi ve securitates particulares at plenarias omnibus damos que por los que reciben los tributos fiscales ab iis, qui flcalia susipiuot, fien detinimus (3),. se lea hagan A todos descargós 6 resguardos par-manifestantes el solidorumqualitatem (4), et apecíales 6 totales, que manifiesten la calidad de los cierum, neo non et -iugorum sive villarum (5), -sueldos, y de las especies,! también de isa yugasive centuriarum, el nomina possessionum, pro das, 6 de las granjas, 6 de las centurias, y los nomquibus funcilonea suseipiunt. Si vero secundum - bres de las posesiones, por las que reciben las con- tnibuciones. Mas si no hubieren hecho en el -modo praedictum inodum desuacepta sive sécunitates non sttsodicho los descargos '6 los resguardos, mandafecenint, luhemus, sOs et poenam decem librarum mos que se les exija A ellos la pena de diez libras suri exigi, et tormentis -subdi; similiter iudicem provincias decem librarum suri exigi poenam, si • de oro, y que seañ. sujetados A tormentos; y del mis. de hoc interpellatus non iudicaverit (6)., .et compu- • mo modo, exijasele al juez de la provincia la pena de diez libras de-oro, si requerido por esto .nb hulerit desuacepta sive see.urftates secundum quem biere juzgado, y compelido .A que se escriban los defluivimus ordinem acnibi. descargos 6 resguardos del modo que hemos determinado.
Cap. XV
Capitulo IV - -
libe autem iubemus observan, ul ( 7), si quia forsan collatorum dubltst 4e poeseasione, pro qua fiscalia exiguntur, ant pro qua flscalium uantita1cm (8),m onibus iti odis flscalium descnptionum cutodos cogí a provincias indice, ant illo negligente, a locorurn sanotiésirno episcopo ese proforre, st fiscahum óstendere quantitatem, st secundum. virtutem (9) publicas deacriptioms exigi possessorem.
• Pero mandamos que se observe esto, que, si acaso algún contribuyente dudara respecto A la posesión por laque Be 'le exigen los tributos fiscales, 6 la- cantidad de tales tributos, sean de todos modos
Cap. y
Capttulo y
Et in hoc quoque adin-vare nosiros colla(ores parspeximus, UI non neceasitas inferatur possessoribus sub hypotb.ecis decimationes (10) nominare in auro collationis, ut non aiiquain ex hoc ipsi pa. tiantur laesionem, sed coa, quibus in unaquaque provincia ant civitate periculum flscalium oxactionam imminet, aire indices (11) sint, sive curiales, sive exactores, son vindices (12) ant canonieanii, aut .alii quidam,proprio periculo et suscipere pece. olas, el transmittere, el expendere, in quibus deputataa sunt utilitatíbus.
Y- también hemos determinado favorecer A nuestros contribuyentes en esto, en que no e les imponga A los poseedores la necesidad- de 'asegurar con hipotecas los diezmos de la contribución en oro, para que no sufran ellos mismos por esto lesión alguna, sino que aquellos, A quienes en rada provin cia 6 ciudad incumbe la responsabilidad, de las exincumbe juéces, ya curiales, ya acciones fiscales, ya cobradores, ya vengadores, ya CanonicarioS, Yi otros cualesquiera. reciban bajo su propia responsabilidad las cantidades de dinero, y las transmitan. y lasinviertan en las utilidades A que fueron destinadas.
Cap. VI
Capituló VI
1hoç custodini jubemus, eanonicarium taleni (i)ofusque¡ Die. cd. eclereotpada. It) tituUe, el cdd. ¡?amh.,.y Trid Mojor estarla tltiilo. (3) Triii , Port.- de5iiMmus, el cód. Hamb, y Com,
quantftstem. blg. S) utltorun tuItonum), el cdd. l?amb.. "o siendo dudoco qucel on1iiio traductor latino escrilitcL -villorum, y en el óa pitulo 1. yilil& 6' vhidicaverl;, enmienda acertadamente Leuncla,. No14)
tat.JL.ya. .
obligados por el juez de iaprovinci, 6, descuidándolo éste, por el -santísimo obispo de la. localidad, los guardadores de las distribuciones de los tribum tos fiscales A presentarlas, y A mostrar la cantidad de los tributos -fiscales, y á. exigírsela al poseedor con arreglo A la-verdad de la distribución pública.
Y mandamos que- se observe estO, -que se envíe A (71 El cód.-Hmnib.. y TruL; uL, o'n1tenZz Port., Y Cont. (81 El cdd. Uomb.. y Trd..qniit1tste. PorL,y Cont.; set da 10sealinan qeantilate. file. eJ ¿',reoljÑida. 9 et 5(cuhldnnl vitlum, el e&L Ilamb.; et virtutarn (omiee,Port., y Cont. tiendo 8eundum'. Trr'-; el eerv (10) nosaesaorlbuc suaesptores. ' B/c. (11) t cdd. JIamb., rid, y Port.; vindices, ConI.. (15) 11 cód. Ilamb.; sea vin4loes, oml4eLas las cd.
448
NOVELAS - CONSTflt1CTóN
in provineiam destinan, qui possit peniculo ordinantium curo exigere Elsealia tributa, ut (1) per nullaro occasionem impulsorem post: euro mitti, et damnuin subleetis inferre (2); itnpulsionis el ipsum vocabulurn () de cetero perinilinus. Si vero non opportun us inveniatu r can Onicarius, non. impulsor mit.tatur, sed filo remoto altar dirigatur canonicarius. Ipsum quoque canoninariutn contentuin esas iubemus deputatis consuetudinibus, et nullam sub-
inetis inferre laesiooem.
cxx xui
las provincias un canonicario tal, que pueda exigir los tributos fiscales bajo la responsabilidad de los que lo nombran, para que en ninguna ocasión se envte después de él un impulsor, y se les cause perjuicio á los súbditos; y aun suprimimos para lo sucesivo la misma palabra impulsión Mas si se hallara que el canonicarjo no es conveniente, no se envie impulsor, sino, separado aquél, enviese otro cauonicario. Y mandamos que el mismo canonicario se contente con las asignaciones de costumbre, y que no se les cause lesión alguna los súbditos.
Cap VII
Capitulo VII
Sin autem aiquando contigarit superindictionem ouiuslibet possessionis eonservae ant contributariae fien (4), ex illo tempore iubemus superiridiclum suseipientem exigí pro co fiscalia, ex quo tradita ést ej superindicta possessio, non aliter sutm atiperindicluni fien, nisi ex rescripto (5) de boe exxminauo flag apud provinoiae iudicem, et Sontentia eius proeedat, definiens eum, qui debet supenindictuni suscipore. Si quis autem puta'veril se Iaedi, liceat ei provocare, ut in foro gloriosissitnorum prQefectoruni appcllatio examinetur, et seeundum leges terminum suscipiat.
Pero si alguna vez aconteciere que se impone el recargo de contribucióD de cualquiera posesión cóobhgada ó cotnibutaria, mandamos que al que recibe la posesión recargada se le exijan por ella los tributos fiscales desde el tiempo en que se le entregó la posesión sobrecargada, pero que no se haga recargó de otra suerte, sino si por virtud de rescripto se hiciera examen de esto ante el juez de la provincia, y emanara sentencia de éste, que determine quién debe encargarse del reçargo. Mas si alguno creyere que él era lesionado, séale licito apelar, para que La apelación sea examinada en el foro de los gloriosisimos prefectos, y reciba término con arreglo á las leyes.
Cap. VIII
capítulo VUI
• Si vero aliquando coritigerit, dorninum ciiiuscunque possessionis aut non apparere, aut ad fiseaIium solutionem non aufilcere, ut ex hoc superindíctionis necessitas suscipiatur, iubemue, hane repente tradi iis, qui conserva (6) aut contributaria praedia poasideul, cum omnibus, qui in ea luyeniuntur, agricolis, el pecuiiis .eorurrt, et enthocis, et fructibos, et animalibus, et omni alío instrumento el instruoto (7) fbi invento. Si varo aut persona, quae debeat caro secunduca legem suscipere, Non inveniatur, ant alio quocunque ruedo differri su perindietu ni con tigerit, 1 ubeni us, gasta confici apud provinciae iiidicern, significantia et qualitatota, et statum chis poaseasionis, eL omnia in ea inventa, ut sic eaxn curiales, aut exactores, aut ofllciales (8) suscipiant, et si postea inveriiatur, qui debeat eam secundum legos suscipere, non aliter fiar¡, nisi quod (9) par occasionem (10) exaetorum,..aut curialiurn, aul iudicum (11), aut.officialium eius peius aut minus factum eist, ci, qul suscipit, retituat:ur.
Mas si alguna vez aconteciera 6 que no parecia el dueño de una posesión cualquiera, ó que no era abonado para el pago de los tributos fiscales, de suerte que de esto se origine La necesidad de recargo, mandamos que inmediatamente sea entregada aquella á. los que pose ei predios coobligados ó cotributarios, juntantente con todos los agricultores que en la misma se hallan, y con sus peculios,
1
Cap. XX
Hoc quoque iubernus, nl pro pecuniis aut epeciebus in provineiis expensis non exiganlur collatoros ea, quao dicuntur trausmissoria, et (12) pro fis autem, quae transmittuntur, non amplios praej)
c#-d IJinb., II '2rid,; et, Po,'!., g (Jopct.
(2) E cód. Ea,nt.; inferrl, las cd. (5) dinonum BtibtccHa inFerre in nieloiiis, et lpeuin 'cocabulum, e c$d. Eeinb , Port., y Cont. ATo hay coma después ,Yc im»ulsionia en la cd. 7'ut. Al ntdrgen dke Cont.. ünpulsorIa. Los «nliguos. Este pasaje esiaria mejor ase: inferrei
1 inPuliñorijs eiiJm et ipsum voéabvlum, (5) pDSISioaie cOueryfly5 ant coatrlbutMic Sari, el códice Hamb., ti Trid. ex ecripto, Die. ed. eslereo Upada. (8) qui co}lMerVaiit, Tri ct omul tUfo iI1(1LJc( O tbiqiie inYento, el cdcl. Ilamb.;
utensilios, frutos y animales, y con todos los demás útiles y aperos que en ella se encuentren. Mas sió no se ballara.]a persona que con arreglo Á. la ley deba encargarse de ella, ó aconteciere que de otro cualquier modo se difiere el recargo, mandamos que se hagan ante el juez de la.provineia setas en las que se signifique la calidadel estado de aquella posesión, y todo Jo encontrado en ella, para qu de este modo se encarguen de ella los curiales, los cobrkdores, ó los oficiales, y si después se ha llana quien deba encargarse de ella con arreglo las leyes, no se haga de otra suerte, sino si al que sc encarga de ella se le restituyera lo que se deterjori ó no se hizo con ocasión de los cobradores, 6 de 10 curiales, ó de los jueces, 6 de los oficiales de éste. Capitulo XX • También mandamos, que por las cantidades d dinero ó especies gastadas en las provincias no a
les exijan 5. los contribuyentes las que se dice transmisorias, y que por las que se transmiten ó
VeHIO, Yrid.: entoflirju 'Invento, ci o,n,i( elfo ip,strueto instrum ouii,f alio 1utritmeiito 11)1 lliveutO, PorL, y C'ont(S condes elve exactores sai iudlaials, el cit. ¡mmi pero se aíiadló poreeguncui mano al mctrgen: aut of clab curiales ant exactores aut vindicas ant ofilcialee, B/c. en cd. esLereodpo4a. fl) El cdct. Ramb, y 7Wd.: niel nL quod, Pon., y Con¡ (10) Sat. adicionan el cdd. ¡lomb.. y 1,11,I. • (11) Indielalinin, el cdd. ¡lomb.; vhidtenm, acenIadame Cual.. al micf,'grn. Is) Ii euci llamó., y '1,1,1.; eL, oinUenla Port., ¿i Cont.
1OVELkL-.-QONSTrPTJøl6N OMIU
449
beri horum, quae ex iniüo in unaquaque provincia se dé mts de lo que desde unprino%$o ha sdo sedeputata aunt. !ialado en cada provincia. Cap. X
Capitulo X
Eos autem, qui in provinciis (1) pro quibuseunque publicia exactionibus diriguntur, non autor inchoaro eactionem, nisi pnius in (2) provinciali iudicio insinuaverint impositas sibi de hoc iussio-
Mas los que para cualesquiera exacciones públicas son enviados a las provincias, no comiencen la exacción de otro n:odo, sino si anteS hubieren mostrado en el tribunal provincial las órdenes da-; das á él para esto, It fin de que loa que paguen los tributos fiscales no queden sujetos por ellos It fingin peligro perjuicio; debiéndose observar esto mismo también en los negocios privados.
Cap. XI
Capitulo XI
Roe quoque iubemiis, es, quibus fisealiure exactio iniungitur, nullam privatarum causnrum exsecutionem eommitti, sed et si quid eis tale iniungalur, nullo modo praesumere eos hoc agere, ne ocoasfone pu blicaru m fu nction urn noatri subiecti laedantur.
Y mandamebión, que itbo queseles. confiere la exacción de lo'tributos fiscales, no se lea encomiende ninguna ejecución de causas privadas, sino que aun si se les encomendare alguna tal cosa, no se atrevan ellos de ningún modo It hacerla, It fin de que no sean lesionados nuestros súbditos con ocasión de las contribuciones públicas.
Cap. XII
Capitulo XII
Si autem aliquis pro veritate.publica debena tribute dical ex5ecutori, case sibi alium debitorem, non licere exaecutoni molestiaw aliquam denominato mierra, nisi prius (3) debitor probetur nullo omnino modo poase publica tribuía persolvere. loe Lamen prius requiri apud iudicem proviociee, si Pro 'veritate debitar est qui denominatus cut, et ¡la fiat exaetio jo utroque casu. Si quis autem exsequi aut exigere (4) citra ea,quae a riobia disposíta sunt, praesurnserit, et cngulo nudabitur, et conflscabitu-, el exsilio tradetur; qui autem iniunxenl aut praeceperit 5) iudex, decein librarum aun exigatur poenam, el officium ema quinque librarum auri aubiaceat poenae.
Mas si alguno debiendo 'verdaderamente tributos públicos le dijera al ejecutor que otro era deudor de él, no le sea lícito al ejecutor causarle molestia alguna al designado, sino si antes so probara que el deudor no podía absolutamente de ningún modo pagar los tributos públicos. Mas investíguese prirannente ante el juez de (a provincia si- verdaderamente es deudor el que fué designado, y hágase así la exacción en uno y otro caso. Pero si alguno se hubiere atrevido It perseguir ó It exigir más de Jo que por nosotros ha sido dispuesto, será despojado del cíngulo, se le confiscarán los bienes, y será enviado It destierro; mas al juez que se lo hubiere impuesto 6 mandado, exíjasele la pena de diez libr de oro, y quedan sujetos sus oficiales It la pena de cinco libras de oro. - -
Cap. 1111
Capitulo XIII
Nulli vero penitus liceat publica tributa exigentiurn, noque censualibus, aul rationum acriptori. bus, aut aliis quibusdam publice nMnistrantibus, e%cua&Vvonia,uti, quid in sacro loco rcadoant, contra (fi) eos, qui dicunt se laesos ab cia in fiscalium exactione.
Mas It ninguno absolutamente de los que exigen los tribatos público!, ni It los encargados del censo, ni It los que escriben las cuentas, -ó It otros cuales-
Cap. XIV
Capitulo XIV
Nullus'autem penitus molesietur pro tributis terrarum, quas non possidet, sed etiam si contingat agnicultoÑa aliaui competentes ant adacriptitios. propriarn babero possessionem, lbs molestiazn sustinere (7), ni forto propria voluritate taEl functiono se fecit obnoxium.
Mas ninguno absolutamente sea molestado por tributos de tierras, que no posee; pero también si acontecieraque agricultores que le pertenecen It alguien ó
nes,- ut exeolventes fisealia tributa nulli pro his periculo aut damrio subilciantur; hoc ipso et sopor privatis negotiis observando,
Cap. XV Eos autem, qui publica tributa exigunt, inatis (1) El cód. Hamby Trid,; provinefaj3. Porg., g Cont. (2 El c$d. JIamb,. y Trid.: 1u omllenla Port.,.y Cont. (3) i.,rlmus, Bk. ed. eeereolipada. (5) DIc.; fiat exctio. in ntroqiie caso si qule ezlequenti ant exigare el cid. Bamb.; fiat exaetio. !u utroque varo caen si qute aut.exequt aut exigere ¿as cd. li permiscnit, Bk.. (6) excusationem cinOd 111 lacro loso reaideant contra, el
Tomo VI-17
quiera de (cta que prestan público servicio, Lea sea
licito valerse de la excusa de que residen en lugar sagrado, contra los que dicen que fueron lesionados. por ellos en la exacción de los tributos Jiscales.
adacripticios tienen una posesión propia, sufran ellos
su cargaj It no ser acaso que aquel se haya-constituido obligado por propia voluntad- á tal contribución. -,
Capitulo XV
Pero mandamos que los que exigen los tributoia cód. IIam.; excuatonquxk quod—reshleanc ant contra, TrId. Parece que et a'ntI4uo 1 radwilor latino esc ribió. excueatióna (excusationein) quod iii enero loco resldeant uti contra ele. 17) ube inoleati&m su6t1nente, el cód. HamS., ' Trid. Este pasaje aduttorado o rectiflc cel Bk.: 11101 pro ea pu-
blica Inferre tributa dozniuum eorum nullam inolestiem susti. xers. cagas tUtimus palabras eetartan mejor cio este modo: domino eorum ntill*m moletjam pro -Ile eutInentn;
-
45.0
NovBLÁs.—aoNsTrruoI5N auxm
onderibus et mensuris ati praecipimus, ut neque u hoc nostros tributarios laedant. Si autem collaores putant gravan se sive in mensurs, sfve ¡ti onderibus, haboant lice ntiarn specierum quidem neosuras et pondera a g1orisiasimia praefeotis, a.uri vero, et argenti, et reLiquorum metailorum pondera a gloriosisainio por tempora comite sararum largitionum aocipere et has mensuras et pondera le sanotiasima uniusculusque elvitatis occlesia servan, ut senundum ea et gravamen collatoruni, et fiscalium illatio, et militares et aliae expensae ilant. •
públicos se sirvan de pesos y medidas juStos, para que ni en esto perjudiquen fi nuestros tributarios. Mas si los contribuyentes jJíigan que ellos son perjudicados é en las medidas, 6 en los pesos, tengan licencia para recibir de los gloriosísimos prefectos las medidas y los pesos para las especies, ydel que fi la sazón sea gloriosisimo conde de las sacras liberalidades lospesos para el oro y la plata y para los demás metales; y consérvense estas medidas y pesos en la santísima iglesia de cada ciudad, para que con arreglo fi ellos se imponga fi los contribuyentes el gravamen, y se bagan el pago de los tribu tos fiscales, y los gastos militares y los demás.
Cap. XVI
Capitulo XVI
Civitatum vero nostrae .reipublicae et habitantium eas perfecto prospicientes iubemus, nullam omnino esse licentam flscalhzm exactonibus conimunicare pecuniis, quae openibus st frumentis civitatum, et (1) aquaeductibus, aut allis quibuslibet solennitatibus ant salariis deputalae aun¿, nut retinere aliquid ex iie, aut ad prupnium lucruín redigere, sed sino aliqua dilatione aut imminutione has praebere, Ui proficiant ab initio in quibus deputatae sunt operibus; sed. neque poaseasores aut habtatores civitatum praesurnere quolibet modo auferre aliquid ex ipais pecuniis aut nomine descriptionum, aut pro aportulis daro aliquid ex bis auL expendere. Si quia autem daro aut accipere ex bis praosumserit, iubemus, eum de ano in duplii qualititate hoc civitati reddere. Sed neque provineiarum ¡udices, ant eorum ofilcis., ant alium quem. tibet omuino participium habere aliquod ad praedictas pecunias, aut eorum dispensationi semélipsum miseero, sed civitatis (2) sanctisaimum epiScopum, et primate¡, neo non et eius poaseasores conatituere quidem patrem civitatis, et frumentarium (3), et atios huiusmodi dispensatores, singulis autem anule impletis, sanctiasimuni episcopum • cum quinque primatibus civitatis rationes exiere eos, qui ab ipeis ordinati sunt, et si quid ex talibus ratiocinlis apparuerzt debtum, autremansisss, ex!gE buiusmodi dispensatores periculo es constituentium, et utilitatibus, quibus deputata suni, reservan. Si quia autem ex praedictis dispensato. ribus inefficax inveniatur, repénte huno removeri iubemus, atiumque pro eo et (4) a sanctiesimo civitatis episcopo et reliquia possessoribus, siOut praedictum st, ordinari, scienibus lis, qui denominant eos, quia, si quod damnum civitati Conti. gerit, ex proprila substantíis hoc medebuntur.
Pero mirando cumplidamente por las ciudades de nuestra república y por sus habitantes, mandamos que no tengan los cobradores de tributos fiscales absolutamente ninguna licencia para hacerse participes de las cantidades que han sido destinadas fi obras y fi aprovisionamientos de las ciudades, y fi acueductos, ó fi otras cualesquiera atenciones acostumbradas, ó fi salarios, ó para retener cosa alguna de ellas, ó aplicarla fi propio lucro, sino dénlas sin alguna dilación ó disminución, para que aprovechen fi las obras fi que desde un principio fueron destinadas; pero 'tampoco se atrevan los habitantes de las ciudades 9. quitar de cualquier medo cosa alguna de las mismas cantidades fi titulo de repartos, 6 á dar por espórtulas ó fi gastar cosa alguna de ellas. Mas si alguno se hubiere atrevido fi dar 6 recibir algo de ellas, mandamos que de lo suyo lo restituya Al eñ doble cantidad fi la ciudad. Pero no tengan los jueces de las provincias, ó sus oficiales, fi otro nualquierá, absolutamente ninguna participación en las susodichas cantidades de dinero, ó no se inmiscuyan ellos mismos en su inversión, sino que nombren ciertamente el santisinio obispo y los principales de la ciudad, y también los poseedores de ésta, un padre de la ciudad, y un encargado del aprovisionamiento de granos, y otros tales administradores, pero al cumplirse cada año exíjales cuentas el santísimo obispo junto con cinco principales de la ciudad 9. los que por ellos mismos fueron nombrados, y si de tales cuentas apareciere alguna deuda, 6 que quedó Sobrante, exijaseles fi tales administradores bajo la responsabilidad de las que los nombraron, y resérvese para las conveniencias fi que tales sumas fueron- destinadas., Mas si se hallara que alguno de boa susodichos administradores no es idóneo, mandamos que inmediatamente sea él separado, y que en su lugar se nombre otro por el santísimo obispo de la ciudad y por los demás Poseedores, según ás ha dicho antes, teniendo entendido los que los nombran, que, si fi. la ciudad le sobreviñiere alún quebranto, se lo resarcirán con
Cap. XVII
sus propios bienes. • Capitulo XVII
Nulli vera liceat eorum, qui in officio sunt gbriosisaimorum praefeetorum, ant in alio officio aut lii achola constitutorum, talia ratiecinia committi, neque. ex praecepto cuiusdam (5). administrationia (6) ant alterius iudicis ecriptis (7), nec si pragmatieam ant aliam ;anctiopern, aut sacrum comrnonitorium accipiat, praecipiens el aliquid tale.
Mas no sea lícito que fi ninguno de los que se hallan en el oficio de los gioriosisimospref'ectos, 6 están constituidos en otro oficio Ó escuela, se les encomienden tales cuentas, -ni por precepto de una administración cualquiera, ó por escriti de otro Juez, ni si recibiera una sanción pragmática ú otra cualquiera, óuna sacra prevención, que le ordene
if) ant, R. (2) cuinqu1 a.dwioniz Bk. (3) El cód, llamó., y 2'rid fiiimsntado, Port., y Cont. (&) El oóct. lomb.; eL omgenZa ¿aa ¿ci,
() eiudsm, BTe. El cód. llamb, y T,ici. adn,lnlstratoria, Port., y Co nl. T) ~Pus, omllela BT.
ÑOLAS.—'OONTITJOIÓN axxiti
451
td si qii1 iathiiu 1i, tcntiam hbrs uiiscuiusque civitais sanct.issimum episcopum et eius primates non respondere pro memoratís capitulis ¡ahbus personis, referre autern ad nos, ut hoc agnoseentes et illatum civitatibus damnum ex eorum substantia rest.itui iubeamus, et competentam vmdictam talibus inÇeraxnus.
alguna tal cosa. Mas si se hiC ^l ora alguna> tal cesa, tengan licencia el santísimo obispo de cada ciudad y los principales de ésta para no responderles por los mencionados capitu los á tales personas, y para darnos cuenta, í fin de que sabiéndolo nosotros mandemos que de los bienes de ellos sea resarcido ci daño inferido á las ciudades, y les impongamos los tales el castigo correspondiente.
Cap. XVIII
Capitulo XVIII
Super hoc lubemus, seriniarios operum sub praofeclo sacrorum praecoriorum constliutos nullum participiutu ad tatia ratiocinia omnino habere, vacantibus omrnbus, per quae eis sive generaliter sive specialiter aliquid tale pridern coneessum est, ai.it postea impetretur (1). Pro praediotis enim. causs rationes nulli coiniflilti voluinus, nisi nos, prodesse civitatibus exiskimantes, virum opinionis bonao et dignitate orn atuin elegeriinus, qui debeat a nobis in seriptura divinam iussionem percipere, co»tinentem por (2) noatram piam subacriptionem et illius nomen et dignitatem, el causas, et temporo., quorum ci ratiocinia commit.timus. EOB autem, qui atalibus porsonis raliones exiginilur, omnem ho.bere tutelatn (3) Lubemus, aliam (4) quaestionem nuIlaIeius sustinentes.
Además de esto mandamos, que los empleados en las secretarias de obras, constituidos bajo la dependencia del prefecto de los sacros pretorios, no tengan absolutamente ninguna-participación en talas cuentas, quedando sin efecto todas las disposiciones por Las que ya en general., ya especialmente, se les concedió antes alguna tal cosa, 6 se impretara después. Porque no queremos que las cuentas por las susodichas causas sean encomendadas á ninguno, á no ser que nosotros, estimando que les es conveniente á las ciudades, hubiéremos elegido varón de buena fama y revestido de dignidad, el cual daba recibir de nosotros divino mandato por escrito, que con nuestra piadosa firma comprenda el nombre y la dignidad de él, y las causas y el tiempo, cuyas cuentas le encomendamos. Pero mandamos que aquellos á. quienes por tales personas Be les exigen las cuentas tengan completa segrn'idad, no sufriendo de ningún modo ninguna.otra cuestión,
Cap. XIX
Capitulo XIX
Ad hace aanciznus, in nullo nostrae reipublicae loco eundem (episeopum] (5) et mudicern esas, et (6) bol servatorem gloriosissimorum praofectorum ant magislrorum militaris cinguli, sed neo aliquaru exactionem fiacalium tributorum agentem bel seratorem case gloriosissimorum praefoctorum aut magistroruzn militum.Et simpliciter dinendum est, nulium in provineiis íieri loci servatorern praefeetorum, aisi par nostrani iussionem in expeditis (7), ubi utilitas exigit et (8) loci sorvatorem micti eiusdem praefecturae, qui debeat providere müitaribus expensis. Si quid autem extra hoe delinquatur et oomrnittatur, q-ui quidem loci servatorem suum (9) fecit, triginta Iibrarum aun poenam ekigetur, restituturus omne damnum, quod por eum, qui ab eo directos est, aliquis pertulerit, qui vero ficri praesumserit, et (10) proprio cingulo et diguitate et militia privabitur, et decem librarum auri pOena muletabitur.
Mandarnos, además, que en ningún Lugar de nuestra república sea uno mismo obispo y juez, y vicario de los gloniosisi-mos prefectos 6 de los maestres de c í ngulo militar, y que tampoco el que desempeña alguna exacción de tributos fiscales sea vicario de los gloriosí.siznos prefectos 6 de los maestres militares. Y sencillamente so ha de decir, que nadie sea nombrado en las provincias vicario de los prefectos, á no ser por mandato nuestro en caso de expediciones, cuando la necesidad exige que Be envíe un vicario de la misniaprefectura, que deba proveer á los gastos militares. Mas si contra esto se delinquiera y se incurriera en algo, exijasele al que ciertamente nombró v i cario -suyo la pena de treinta libras de oro, el cual deberá resarcir todo el daño que alguien hubiere sufrido por causa del que por él fuó enviado, y el que se hubiere atrevido á ser nombrado será privado de su propio cíngulo, dignidady milicia, y será castigado con la pena de diez libras de oro. -
Cap. XX
Capitulo XX
Ad hace pÑhibemus et la provinciia cxsistentes iudiees, civiles et militares, in civitatibus aut caatris bol servatores in commissis sibi provin.ciis facere, ex quo videlicet in proviriciam acceaserint, et ¡u quantum in ea administrant, quinque aun libraÑin poena imminente tam facienti bel servatorem iudici, quam fien praesumenti. kntequam vero in provinciis veniant indices, damus cis ¡¡contiam vices agentes anos instltuere, qui debeant omnia uaque ad sui praeaentiam agere, quae pos-
Ademas de esto prohibimos, que los jueces que hay in las provincias, civiles y militares, nombren en Las provincias á ellos encomendadas vicarios S las ciudades 6 campamentos, por supuesto, desde que hubiéren llegarle á la provincia y mientras en olla desempeñan la administración, amenazando la pena de cinco libras de oro, tanto al juez que nombra vicario, como al que se atreve á ser nombrado. Peroles damos lieucia álos jueces para que antes que vayan á las provincias nombren qule-
(1) imperetur, Bk. (2) E cÓcI.. Flaznb,, y Tsid.;
per, orn1fe4a Port., g Cont. rn cautelsfl, TM. (4) Bk. alLquam, ci cód. llamb., y ¡as ed.
(5) episetpum, que ha sido puesta entre paritUsLs, omí-
tela Dk.
(6) es, omUenia el cód. Bamb., y Trid. (7) t cód. Hamb., y Trid.;expeditionibua, 6n vez de expditi, Port., y Co,. (8) El cód. Hamb., y Trid.' eL, o,nticnia Port., y Cont. (9) snnm1 omüela el cód. amb. (10) El cóci. HamO.; et, o,nigenia las ecl. -
-
452
NOVBLAS. —CQNSTmJOiÓN CJXXXUI
sunt ¡psi ¡udices facere, citra tatuen novissiinuin supplicium aut membri inaisionem. Sed si quia ex ¡udielbus aecundum iussionem nostrara tu aharu. regionom [nittatur, liceat ei per similem moduin loci servatorem soum facere.
nos hagan sus veces, los que deberán hacer hasta la presentación de ellos todo lo que pueden hacer los mismos jueces, excepto, sin embargo, la ejecución del último suplicio ó la amputación de un miembro. Mas si alguno de los jueces fuera enviado por orden nuestra á otra región, séale de igual modo 11cito nombrar un lugarteniente suyo.
Cap. XXI
Capitulo XXI
Iubeuiuá autem, ónines iudices, tam militares quam civiles, por se requirere sois, qui [atrocinia, ant viole ntias, ant rapinas rerum aut fexninarum, aut alia quaelibet in provinciis illicita committunt, et supplicia eis legitima inferre, neque pro his causis accipere ahquid consuetudinis nomineutornnes undique nostri collatorea illaesi serventur. Non enini permiuimus cuilibel maiori aul minori militan iudici aut latronum insecutores, aut vilentiarum inhibitores, ant tribunos pro talibus causis in proviuciis ordinare, ant qui debeant aliquos exarmare (1), nl non par tales occasipues ampliores violentiae inferantur provincialibus. Si quia autem iudicum boa non custodierit, cognoscat, non solum 80 eommisso sibi ciugtzlo spoliandum, sed decem librarum suri poonam exsolvere eo, quod (2) praosumenit talem causam assumere, post. tormenta vero (2) et conflscationem substantiae in exsiiium redigendum (4).
Pero mandamos, que todos los jueces, tanto militares corno civiles, busquen por si á los que en las piovincias cometen latrocinios, ó violencias, Ó rapiñas de cosas:ó raptos de mujeres, ú otras cualesquiera cosas ilícitas, y les impongan los legitimoasuplicies, y que por estas causas no reciban cosa alguna á.tltuto de costumbre, de suerte que en todas partos sean mantenidos ilesos todos nuestros contribuyentes. Porque no le permitimos á ningún Juez militar superior ó inferior nombrar por tales causas en las provincias perseguidores de ladrones, 6 encargados de impedir violencias, ó tribunos, ó quienes deban desarmar ¡ otros, á fin de que con tales ocasiones no se les causen á los provincianos mayores violencias. Mas si algún juez no observare esto, tonga entendido que no solamente será despejado del-cíngulo á él conferido, sino que pagará la pena de diez libras de oro, por haberse atrevido á echar sobre si tal cosa, y que después de los tormentas y de la confiscación de Subiene será enviado al destierro.
cap. XXIX
Capitulo XXIX
Ad hoc iubemus, prohioiarum indices el offioia eorum, si quando de civitate ad eivitatem veniunt, noque angarlis, neque descriptionibus aut allis ex pensis collatores gravare, sed ex deputatis sibi fisco annonis expensas facere.
Además de esto mandamos, que los jueces de las provincias y sus oficiales, si alguna vez van de una ciudad á otra, no graven á los contribuyentes con la prestación de bagajes, ni con derramas ú otros gastos, sino que sufraguerl los gastos con las annonas que del fisco les están asignadas.
Cap.
xxm
Super hoc saneimus, provineiarum indices emnibus modis post depositionem cinguli quinquaginta dios in provinciis commorari, et conventiones al¡quas contra se moventibus reapondere. Si vero contigerit aliquem ex eis ante completos quinquaginta dios daserere pro'rinciam, iubAms, omnes ab eo damnum aliquod passos simul ingredi apud sancUssimuni metropoleos episcopuin eiusdom pro. vinciae, et sub gestis monumentoruiu unumquemque taneiztem sancta evangelia palam facere Wala dipendia, el ex ilma substantia, contra quem talia fat.a sunt monuinonta, omne damnum laesis restitui providentia et periculo per tempus praefectoruin (5) eiusdem provinCise, selentibus, quia, si boa coruplere negiexerirat, ipsi de propriis facultatibus omnia damna laesis restituere ooanpellentar.
Capitulo XXIII
Mandamos además, que los jueces do las provincias permanezcan de todos modos después de haber dejado el cíngulo cincuenta días en las provincias, que respondan á los que contra ellos promuevan al gunas demandas, Pero si aconteciere que algunos de ellos abandonan la provincia antes de cumplidos los cincuenta días, mandamos que todos los que por él sufrieron algún quebranto se presenten al mis mo tiempo al santísimo óbispo de la metrópoli de la misma provincia, y levantándose actas haga manífitos cada uno tocando, á los santos evangelios los dispendios que se le causaron, y con los bienes de aquel contra quien se formalizaron tales actas resárzaseles á los lesionados todo quebr'anto por providencia y bajo la responsabilidad de los que A la
sazón sean prefectos de la misma provincia, teniendo entendido, que, :si hubieren descuidado cumpli-
mentar esto, serán OIIQS mismos compelidos á res-
tituirles con sus propios bienes á los lesionados Lodos los quebrantos.
Cap. XXXV
Capitulo XXIV
Si quis autem ex iudieibus provinciarum aut evo-
Mas si. alguno de los jueces de las provincias
(1) Conf. nf márgen; examinare, el cód. Iiamb., y ¿ a5 ed. (2) eo, qul—exeilluin redigeudo et relegando, B!e. (3) vero, omítela Bk. , jii exifiuni redlgendum el In exWum redigendum retegando, el cód. flanb.; le exfttam redfgend sin e tu exiiivan
relegandum. TricL; In exilluin et redigendum el relegaudum, Port.; ti' exitlum redigenduui el releganduni, Conf. (1) et traste, adiciona el cc$d. Iíwnb., por Lo que e re que se debe añadir ti'aeteutarum, como lanbUn ee ha114 en it £ezto griego. -
NOVRLAL—OONSTiTUC5N CIX111 •
45
cetur ad aliani admjnistraLionem sut opus ad aliam provinciam el credatur, iubemus eum legitimo procuratore constjtuto conventiones pro damnis proponen.tibns respondere. Quod nisi feeerit, sancimus, monumenta apud sancUsaim orn episcopum, SLCUt, superius dictum est, agi et pro damnis illatis cis turantibus, secundum gestorum virtutem omne damu tun reddi, providentia (1) similitor et penenO per tempus praefeotorum et () uniuseuiusqne Provincias tracteutaruin (3).
fuese llamado á. otra administración, 6 si á 61 se le encomendará trabajo en otra provincia, mandamos que él responda, habiendo nombrado legítimo procurador, á los que por perjuicios hubiesen propuesto demandas. Y si no hubiere hecho esto, mandamos que se levanten actas, según más arriba se ha dicho, ante el santísimo obispo, y á los que juren respecto á los daios que se les causaron resárzaetea todo el da10 . tenor de las actas, igualmente por providencia y bajo la responsabilidad de los que•
Cap. XXV
Capitulo XXV
Omnes autem pecuniariaspoenas, quae praesente lego Continentur, a comité por tempus privatamm exigi eos qui praesenteni legem non servant, et nostro fisco vindicar¡ sanciinus, qui, nisi cas vindicavarit, ipse eum ministrante sibi achola ex propria facultate huinsmodi quantitateni solvera cogetur.
Pero mandamosque todas ras penas pecuniarias, que en la presente ley se contienen, sean exigidas por el 4110 á la sazón sea conde de los bienes privados á los que no observen la presente ley, y que sean aplicadas á nuestro fisco, y, si él no las hubiere reivindicado, será él mismo obligado, j untamente con el cuerpo que le presta servicio, á pagar da sus propios bienes tal cantidad.
Epilogna
Epilogo
Quae igitur per praesentem legem nostmam salutarem, in perpetuum valituram, pro utilitate et statu nostrorum coflatorum disposuimus, tua gloria inviolata et immota por omnia servare festinci, et ad omnium notitiam pervenira faóiat, edictis quid.em in hac regia eivitate solemniter propositis, .praeeeptis autem ad clarisaimos provineiarum indices directis, ut por 005 omnibus collatoribus ivanifesta fianL
Por tanto, apresúrese tu gloria Ii guardar en todo inviolable é inmutable lo que por medio de nuestrapresente saludable ley, perpétuam ente 'valedera, hemos dispuesto en pro de la-utilidad y del estado de nuestros tributarios, y hágalo llegar á conocimiento de todos, exponiendo solemnemente edictos en esta real ciudad, y enviando mandamientos á los muy esclarecidos jueces de las provincias, para que por estos se les haga manifiesto fi todos los contribuyentes. Dada el din de los Idus de Junio, en el año décimo noveno del imperio del señor JusTINiANo Augusto pespétuo, cuarto después del consulado de B.SILIO, varón muy eaclarecido,Indieción octava. [545.]
Dat. Id. [un. imp. UN.
IUSTU4L&341
P. P. Aug.
anno XIX. post Bnsiui V. C. cona, auno IV. ¡udit. VIII. (545.1
la sazón sean prefectos y de los recaudadores de tributos de cada provincia.
ØONBT. cxxm (4)
CONSTITIIØION CXXIII
D5 SA.MARITIS
DR LOS SAMARITANOS
Ide?n Augustas AaEornNDo Pf. P.
El mismo Augcisto tt AREOBINDO, Prefecto del Pie. tono.
Fraefatio
Prefacio
NuIlum ita magnum subiectorum nostrorum delictum est, quod non nostra clementia medeatur. Licet enhn eoru•m facta odio hábentes ad vindictam pro cis insurgamus, Lamen tempus medentes et commonentos (5) modis competentibus delin-. quentes, rursus ad nostram clementiam -romeaMUR, iustitiam iracunçiiae benignitatis reconciliantos rationibus, quale quiddam et praesena nostra celebral lez. Samaritas eniin pridem atroces et elatoscontra Cbristianos, et la omnium velut novissimam superbiam excedentes plurimis quidem poenis affhximug, una vero maxime, quod nequé teotamenta ipsi possunt conacribere, noque hi defunotí absque testamento cognatis, qui ab intestato Vocantur, hereditatem transrnittere, nisi ad hereditatem ex utraque causa vocatos rectas Chriatianorum ficlei esge conügeret. Interdiximue autom
No hay ningún delito de nuestros súbditos tan grande,.que no sea remediado por nuestra clemencia. Porque aunque odiando los hechos de aquéllos nos movamos por ellos fi venganza, sin embargo, contemporizando y amonestando de maneras convenientes fi los delincuentes, los volvemos de nuevo fi nuestra clemencia, reconciliando La justicia de la ira con razones de benignidad, algo de lo que hace también nuestra presente ley. Porque fi los samaritanos, que antes eran atroces y arrebatados contra los cristianos, y como que sobrepujaban la mayor soberbia de todas, los agobiamos ciertamente con muchas penas, y principalmente con una, para que no pudieran ellos escribir testamentos, ni fallecidos sin testamento transmitir su herencia fi los cognados, que son llamados abintestato, fi no ser que aconteciere que los llamados por una y otra
(1) .Ei oc$cj.
Hamb.,Trid,, Por.; provincia, Cont. (t) st omjtenW st odd. Haml., Trii., y Port.
(5) Cont. al ht4rgsn
tractenorum, si cd,j. flamb.; tracto.
ZUni, 2"rid,; tractatorum, Port., í, Cont. (4.)
R iexto griego (Nocdla 'XXIX.) se halla en Scrimg.
y falta en HaL —Athan. III 2.—Véanse Parat. ¿ Aghri tít. IX. C0ZL oonet. eact, 111.3.2. Photii Nemeo, 1, 8.—Julia,,, IJonst. 116.—Co,iC.fu si priinero.qae diO (157L) una antigua v9riÓn, no glosada, to,ndndoia di un antiguo manuscrito. (S) 85.; commoventeu, Cont. .1
454
OL)S.—CoNST1'TUOI6N
cia et Legata dare, et donationes seribere, aut ahquas omnino alienationes in sui ponere rebus, nisi forsan orthodoxa fide percipiens persona esaet. Licet autem lego generali hace coinprehendentes tuno meminerneus, Lamen non eandem in operibus, quam in Iitteris subhilitatem reservavimus. Nam aeque nostruin fiseum, nec a1ivam pubhici partem ex bis quidquam accipere passi sunius, licet tioc expressiin Iex daret.
cxxt'n
causa a la herencia fueran de la recta te da los cristianos. Mas lea prohibimos también dar legados, y escribir donaciones, y hacer, de sus propios bienes absolutamente ningunas enajenaciones, á. no ser acaso que lapersoua que los recibiera fuese -de fe ortodoxa. Pero aunque comprendiendo estas -cosas en una ley general hicimos entonces mención de ellas, sin embargo, no hemos observado en la práctica la misma severidad que en la ley escrita. Por-
que no hemos consentido que ni nuestro fisco, ni
ninguna otra dependencia pública, reciba cosa alguna de ellos, aunque expresamente se la dé la ley.
Cap. 1
Capitulo 1
• Nuno itaque ad moderationem reductos videntes oes, el nobis ipais indignum ese putantes in iisdem permanere terrmnis contra coa, qui non simiprioribus la.nguent, praestantes maxime omniurn Sergil aaciclissiini Caesariensium metropolis epilia seopi iustis petitionibus quas pro cia fecit (1). (testimorilum quidem pei'hibentis n3ClIores coz factos, quietem vero eorum futuro tempore prounttentis), ad praesentem sacram nostram venimna legem, per quam saj-ieimus, Iioentiam esas Sainaritis iani acribere testamenta, el suas proprias dispensare substantias, sicut et aliae praebent leges. Et per praesentein nos decernimus, et sine testamentis morientes ab intestato vocaLes secundum iinjlatjonom aliorum hominum heredes babero ces, prae ter ea, quae pee praesente iii nostram transponemus (2) legem. Sed et donationes eis permittimus soribere, eL legata daro et accipere, et Liuiusmodi contractus facere eum omni hicentia. Qui enim testar¡ dedimus eis et oninem dispensare substantiarn, quomodo de particular¡ dispensatione nogabim us!
Y así, viéndolos ahora reducidos á la moderación, y juzgando que ea indigno de nosotros mismos permanecer en la misnia actitud contra los que no padecen la misma enfermedad que los anteriores, y, sobre todo, accediendo á las justas peticiones que Sergio, santisimo obispo de la metrópoli de los Cesarienses, nos hizo en favor de ellos, (dando ciertamente testimonio de que ellos so habían hecho mejores, y prometiendo el sosiego de los mismos para el tiempo futuro), hemos venido á dar nuestra presente sacra ley por la cual mandamos, que tengan ya licencia los Samaritanos para escribir testamentos, y disponer de sus propios bienes, como lo permiten también las otras leyes. Y mandamos por la presente, que aun los que mueran sin testamentos tengan, á imitación de tos demás hombres, como herederos a los llamados abintestato, con excepción de lo que por nuestra presente ley alteraremos Mas también los permitimos escribir donaciones, y dar y recibir legados, y hacer con entera facultad tales contratos. Porque nosotros, que les - hemos concedido que testen y dispongan de todos sus bienes, cómo les negaremos una disposición particular?
Cap. II
Capitulo II
Sed Lamen non eundem reddimus •rdinern et Christianis succeasoribus et Sarnaritis, itorum vero et merite meliorasectantibus privilegium praestamus. Unde si quia eorum sine testamentis onam tur, et filies ad deum discretos rohiquerit, soli vecabuntur ad buiusmodi hereditatem, qui rectairí Christianorum aliegant 1dem, aliis exelusis, quicuncue ipso detinentur, que defunetus, errore. Hace aatem dicimus -non super flhiis •solis, sed etiam allis cognatis, ex quacunque smb linea, ut recta sectantes luis, qui non proxima colunt praoponantur, tamen si eundemqui vocantur omnes gradum accipiant, ant unam ad hereditatem habeant voeatiouem. Non enim his, qui ex longiore gradu sunt, et a viciriloribus exciuduntur, licet meliora sectantibus, proxirnorum damus praelationom aut privilegium.
Mas no restablecemos el mismo orden así para los sucesores Cristianos, como para los Samaritanos, sino que de nuevo y con razón lea concedemos privilegio D. los que son sectarios de lo mejor. Por lo cual, si alguno de ellos muriese sin testamento, y dejare hijos devotos de Dios, serán llamados á tal herencia solos los que profesen la recta fe de los Cristianos, siendo excluidos cualesquiera que estén poseídos por el mismo error que eh - diFunto. Mas esto lo decimos no solamente respecto á los hijos, sino también en cuanto á los demás cognados de cualquiera línea que sean, de suerte que los que siguen las rectas sean preferidos á los que no profesan iguales creencias, si, no obstante, todos los que son llamados alcanzaran el mismo grado, A tuvieran el mismo llamamiento para la herencia. Porque á los que son de grado más remoto, y son excluidos por los más próximos, no les damos, aunque sigan mejores creencias, la prelación ó el privilegio de los más próximos.
Cap. III
Capitulo 111
Nec tamen poenitentiae locum in causa exelusis auferimus et (3) ex hes. Nam si voluenint el postea ad reetain tldem Cheistianoruin reverti, qui pro hoc hereditate exelusi sunt, anas recipient portiones, ita vocandi ad hereditatom, tanquam si [ab
Mas no les quitamos ú los excluidos en el particular aun por esto ocasión para él arrepentimiento. Porque si aun después hubieren querido volver á la recta fe de los Cristianos los que por esto fueron excluidos de la herencia, recibirán sus
(1) Bk. faelt, Cont. ()
Bk. ed.
estereotipada; Lraiisponiinus, Con.
(3) et,
ome1a B/c.
NOVELAS.—OON$TITtJCIÓN OXxIII
45
initio] (1) rectae buius religionis exst.itissent, solio f'raudati medii temporis fructibus. Si vera et testamenta scripserit aliquis eorum, valera quidem. ea, quantum ad religionern, iubemus. Si autem pater, aut etiam aliqüis descendentium [aut etiam aseendontium] (2) sit, qui testamenta conseribil, si quidem omnes [deiaceps ad liereditatem vocati eiusdom eum cum eo erroris sin¡, disponat de substantia, prout voluerit; si autem quiihirn] (3) ex ordine, qui ad hereditatem vocantur, eiusdem, quo pater, erroris sint, his non relinquat ultra duas substantiae uncias, reliquis ad eos, qui-recta colunt, deferendís1 tamen nisi aliquis. forte Christianis ex ipsis roliquerit legata. Servando (4) etiam hie poenitendi loco volentibus, nt possint aequalitate frul eum eis, qui ab initio Christiani foerint, sicut ab intestato decrevimus. Ad huno ¡toque ordinem et partem et de inofficioso damus ascendentibus et deseendentibus (5) recta sectantibus do-mata, et forte laesis par celebratas in testamentis rerum divisiones.
poreiQfles, debiendo Ser llamados á la herencia así como sí desde un principio hubiesen sido de esta recta religión, quedando privados solamente de los frutos del tiempo intermedio. Pero si alguno de ellos hubiere escrito también testamentos, zuandamOs que por lo que respecta á la religión sean ciertamente válidos. Mas si fuera & padre, ó aun alguno de los descendientes, ó tauibéc .de los ascendientes, el que escribe el testamento, y verdaderamente todos los domas llamados á la herencia estuvieran en el mismo error que él, disponga de sus bienes como quisiere; mas si algunos de los del orden, que son llamados á la herencia, estuvieran en el mismo error que el padre, no les deje á ellos más de dos onzas de los bienes, debiendo ser deferidas las demás á los que profesan la recta fe, é. no ser, sin embargo, que acaso alguno de ellos lea hubiere dejado legados á los Cristianos. Debiéndoseles reservar también en este caso, fi los quieran, lugar para arrepentirse, fi fin de que puedan disfrutar de igualdad juntamente con los que desde un principio hu• bieren sido Cristianos, según hemos decretado para el caso de abintestato. Y as!, además de este orden y de esta porción ¡es damos también la querella d inoficioso fi los ascendientes y fl los descendientes que siguen los rectos dogmas, yque acaso fueron perjudicados con las divisiones de bienes hechas en los testamentos.
Cap. XV
Capitulo IV
Coneedjreus autem eis et donutiones daro et accipere, et legata relinquere, et libertatibus servos honorare, contrahere quoque ad invicem, nihil ea, quae a nobis pridem posita ost, prohibente lege. Nostrum enim flum et aliam oinnem publiel par'tem exeludimus omnino, nnllum ex lila lego ad eorum hereditajes eorumque. substantias ant documenta partieipiurn babero valentibus. Hace autem dicimus non in futuris solum, sed etiam in praeteritie, Ut rieque pro his, quae tunc facta sunt, aut noter fiscu, ant alter omnium substantias porserutatur eorum. Qui eniin ir] futijris elecnentiam dedi mus, quomodo- de praeteritis subti ¡orn tractatum haberemus? ut omni modo praesentem nostsam clementiam promerentes gratias .deo profiteantur eL nobis et Sergio sanctissimo, ad hanc nos quam maxime cirea eoa provocanti clementiam.
Mas les concedemos también que den y reciban donaciones, y dejen legados, y honren con ¡a libertad fi esclavos, y que asialismo contraten entre si, sin que esta ley prohiba nada de lo que antes ha sido establecido por nosotros. Pues excluirnos en absoluto fi nuesiro liseo y fi toda otra parte pública, sin que por virtud de aquella ley puedan tener participación ninguna en las herencias de aquellos y en sus bienes Pero esto lo decimos no solamente para los casos futuros, sino también respecto fi los pasados, da suerte que ni aun poi' lo que entonces se hizo haga nuestro fisco, ú otro-cualquiera, investigaciones sobre los bienes de aquellos. Pues nosotro quehemos concedido clemencia para lo futuro, ¿cómo mantendríamos severo tratamiento respecto fi ¡o pasado? Por lo cual, loa que han merecido nuestra presente clemencia den de todos modos gracias á Dios, y á. nosotros, y al sanlisimo Sergio, que muy principalmente nos ha excitado fi este acto de clemencia para ellos.
Epilogus
Epilogo
Tua igitur gloria nostram in eisdeclarabam humanitatem por praesentem nostram legem cognoseena, inanifesta par provincias solennibus edietis quae nuno nobis placuerunt faoiat, ut perpetuo boc ipsi fruantur auxilio.
Por tanto, conociendo tu gloria nuestra humanidad declarada fi favor de ellos por medio de nuestra presente ¡ay, haga manifiesto en las provincias por medio de los acostumbrados edictos lo que ahora nos ha parecido bien, fi fin de que perpétuamente disfruten aquellos de este beneficio. Dada en Constantinopla fi 17 de las Calendas de Julio, en el aflo vigéirno quinto del imperio del se. flor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, décimo después del consulado de DAsIuo, varón muy esclarecido.
Dat. XVII, Kal. Jul. Constant. imp. DN. IusTiPP. A. anuo XXV., post BASILn V. C. cons. annoX. [551.] (1) Bk.; ab initio, omielae Cont, (2) Cont. anolu al mtrgen que (as pa¿abras ant etIsin ascendentium. qua puso entra parfresi3, no se hallan e, el me. Mrda correctamente hat'ria enmendado el pasaje oo arreglo al te.vto griego de este modo: SI autem pater aut etiam
allquls assendéntlum alma aut otiam deseendcntlum cte.
(3) omnes ex ordine qui, omitiendo (o demds, Con¡ . ; ¿o que se halla entre paréntesis ¿o aiiadi.d Eh. (4) 8/e. cd. ertersol,pada; servanda, Cont. (5) BIs.; descendeiitlbus st, Cont.
456
NOVBLkS.—OONSTITU0I6N cxii
CONST CXIX (1)
CONSTITUCION CXIX
QUOMODO OPORTEAT MILITES TRÁNS1TUM IN CIVITATIBUS
DE QUÉ MODO SS CONNIENTE QUE LOS M1LLTARE5 HAGAN SU PASO POR - LAS CIUDADES, Y DE LA ENTRADA
FACERE, ET DE INTRO1TU
ídem Augasius
PETRO,
Praetorioruin
Praefecto
El mismo Augusto á PEDao?Prefecto de ¿os Pretorios.
Praetatio
Prefacio
Primum et maximuni arbitramur statum esas nostrae reipublieae, ut inculpabiliter noster exercitus in itineribus convarsetur, etinnoxietas atque indeinnitas noatris coilatoribus custodiatur.
Consideramos que es lo primero y principal para el buen estado de nuestra república, que nuestro ejército se conduzca sin culpa en sus marchas, y que nuestros contribuyentes sean mantenidos ilesos é indemnes.
Cap. 1
Capitulo 1
lubernus igitur, quoties transitus fit nontrorum iudicum et exeroituum, delegatorea simul esas cuin eis, qui euram habeant eorum aliinenti, et sizigularum provinciarum iudices, par quas transitus fit, praeparationem facereexpensarum, Ut nostri exercitas in unamquamque prozincíain ascendentes inculpabiliter conversentur; et uniuscuiusque unmar opt enes susoipere apecies ame qualibet tergzversattone, et erogare magistris militum et militibus in apecie praebitas annonas, habere autem eosdeci optiones deputatam ipsis occasione amolumonli quintam decimam pontionem; ex consuetudtne autem et recauta fieri ab optionibuscollatoribus pro bis, quae ab bis expenduntur, periculo eorum, qui cuin cia sunt, iudicuni, et tribu.norum, et comitnr,u et diasostarum, et dqlegatorum, et uniuscuiusque numeri prixnatum; et nulo modo gratis expeLidere milites a collatoribus ant occasione non factas forsan praeparationis, aut introitoruin nomine, o' etiam ipsum vocabulum omnino perimhn , ub undique illaesi et indemnes custodLantur nostri subiecti.
Mandamos, pues, que siempre que se pongan en camino nuestros jueces y ejército, vayan juntamente con ellos delegados, que cuiden de sus alimentos, y que los jueces de cada una de las provincias, por las cuales se hace el tránsito, hagan la preparación de los gastos, para que nuestros ejércitos, al llegar Ii cada provincia, se conduzcan sin culpa; y que los comisarios de viveras de cada cuerpo se encarguen de las especies sin ningún subterfugio;y entreguen á los maestres militares y á los soldados las aunonas suministradas en especies, y que tengan los mismos comisarios de víveres la décima quinta púrte asignada á, ellos mismos á titulo de emolumento; y que según costumbre se ¡es hagan también por los comisarios de vivares recibos de descargo á los contribuyentes por las cosas que por ellos se gastan, bajo la responsabilidad de los jueces que con ellos están, y de los tribunos, condes, protectores, delegados,¡ primates do cada cuerpo; y quedé ningún modo consuman, gratuitamente los mmhtares á cargo de los contribuyentes, ó con ocasión de no haberse hecho acaso la preparación, ó á título de entrada, cuya misma palabra hasta la suprimimos por completo, para que en todas partes se conserven ilesos é indemnes nuestros súbditos.
Cap. 11
Capitulo U
Species auteni, quae inveniuntur in unoqtioque loco, ipsas (2) accipere milites, et non alias quaerere, quae in ipsa regiorie non jnveniuntur, et propter hoc tergiversationein aut damnuin inferre (3) nostris collatoribus.
Mas reciban los militares las mismas especies que se bailan en cada locálidad, y no requieran otras, que no se encuentran en la misma región, y no se cause por esto trastorno 6 daño é. nuestros contribuyentes.
Cap. III
Capitulo UI
Eam vero, quae fiL a nóstnis poaseasoribus, expenaam, et declaratur par recauta, iubeniu5 reputan eis a sede tuae celsitudinis, sine qualibet tprgiversatione ant damno ant iniunctione, in collationem eam, quam ab eis fiscus napit pro indictione fila, in qua expensa fit. Si vero ainplius, quam profcsSionea (4) sunt, ab bis, qul dant species, ¡flveniantur expensae, inhemus, ex ornni corpore fisca liuni eiusdem provineiae compleri e.os, qui ultra furicUones suas exhibuerunt. Si vero non babeat ipsa provincia fiscalia (5) sufflcientia ad expensam factam (8), compleni eos, qui harie expensam tecarunt, ex general¡ mensa, quae regitur a tua gloria,
Pero mandamos, que el gasto que se sufraga por nuestros poseedores, y que se declara en los descargos, se les tenga en cuenta por Ja sede de tu excelsitud sin ninguna alteración, .5 quebranto, .5 aumento, para la contribución que de ellos cobra el fisco por aquella indióción, en que se sufragó el gasto. Mas si se hallara que por los que dan las especies se sufragaron más gastos que lo que importan las declaraciones, mandamos que les sean completados á cargo del total importe de los tributos fiscales de la misma provincia á los que entregaron májde sus cuotas de contribuciones. Pero si no tuviera la misma provincia suficientes tributos fis-
(1) EL te.o tiego NoreLa CXXX.) se halla en ¡Ial. ,Novela CX2(J)j y en Sor(nq A than. XX. 2. g Parag. A Lhan. tLt.
vsrddn ont. (1577.)°'
¡V•
1O
72.?.— Esta antigua ¿a p .1wv5 por primera 'es
(2) Bk.; lpsos. Cont. (5) Ek. d; estereotIpada; Inferri, Cont. (4) Otros proprise funetiones, dice Conf, al miírgen. (5) BM.; fi!eaHa, cinilela Cont. 8 BM.; factum, Cont.
NOV]LAS.—OON$TIPU0I6N
457
axIl
aut retinare hace nos ex his, quae ab jis inferenda sunt secundum sequentem indictionem, el haec reputan eis ex omni modo ab his, qui fiscalia cxigunt. His omnibus admittendis et observandis peniculo- tuae gloriae, et singularum provinciarufli ractatorum, el iudieum, et obsequentium eis officiorum'et susceptorum, el eurialium, et omnium fiscalia traetantium.
cales para el gasto sufragado, complóteseles, á los que sufragaron este gasto, del fondo general, que es administrado por tu gloria, ó reténganselo ellos de lo que ha de ser pagado por ellos en la siguiente indicción, y téngaselas de todos modos en cuenta por lo que cobran. los tributos fiscales. Debiéndose admitir y observar todo esto, bajo la responsabilidad de tu gloria, y de los encargados de los tributos de cada provincia, y de los jueces, y de los oficiales que están á sus órdenes, y de los recaudadores, y de los curiales, y de todos los que manejan los tributos fiscales.
Cap. IV
Capitulo IV
IIocquoque iubemus servan, nullum iudiciim aut militum occasione transitus aut a civitatibus, aul praediis in nummo (1) aliquid accipere. Si autem inventus fuerit quis pro transitu in numrno (2) aQcipore, iubemus tale aliquid agenlem exigí duplum totum, quod accipere pro hoc praesumserit.
También mandamosque se observe esto, que ningún juezó militar reciba con ocasión de tránsito cosa alguna en dinero ó de ciudades 6 de predios. Mas si se hubiere hallado alguno que por razón de tránsito hubiere recibido alguna cosa en dinero, mandamos que al que haga alguna tal cosa se le exija el duplo de todo lo que por esto se hubiere atrevido á recibir.
Cap. V
Capitulo V
Si quis, vero nostrorum iudicum, aut militum, aul optionum ipsorum non recauta feceril factae ab iis expensae, lubemus, .expensas .facientes collatores gesta monumentorum confleere, siquidem inveniater index 'in locis flhis,'apud sum el sanetisaimum civitatis episcopum, si vero non inveniatur index in locis illis, apud sanctissimurn civitatis episco-. pum, aut defensores (3) locorum, sub quibus possesaio iacet, ex qua facta es¿ expensa, el, per talia gesta palam facere, qui nostrorum iudicum, et cum quali exercitu Iran situm facientes non fecerunt recauta, et quantam quantitatem expenderunt, el talia gasta milti ad tuam gloriam, Inam .vero celsitudinem, utpote recautis factis, collatorihus quidem praebere ant etiam reputare quae ab eis facta est (4) expensa, sicuti superius diximus, retinare autein hanc,quantitatem, quae ex gestis declaratur, ex bis, quae delegata sunt de flaco principalibus (5) militiae, el militibus, qui expensam fecerunt.
Mas si alguno de nuestros jueces, ó de los militares, ó de los mismos comisarios de víveres no hubiere hecho recibo de los gastos hechos por ellos, mandamos que los contribuyentes que sufragan los gastos levanten actas, si en aquellos lugares se encon trara el juez, ante éste y ul sanlisimo obispo de la ciudad, y.si el juez no se hallare en aquellas localidades, ante el santisimo obispo de la ciudad, ó los defensores de las localidades en que está sita la posesión por la que se-sufragó el gasto,y bagan ma-
nifiesto con tales actas cuáles de nuestros jueces, y yen-do de tránsito con qué ejército, no hicieron
'recibos, y qué cantidad consumieron, y sean enviadas tales actas á tu gloria, pero tu excelsitud, como si se hubieran hecho los recibos, déles ciertamente á los contribuyentes, ó también abóneselo en cuenta, el gasto que por ellos se sufragó, 'según wá arriba hemos dicho, más retenga esta cantidad, que en las actas se declara, de lo que del fisco fué asignado á los principales de la milicia,,y á los militares, que hicieron el gasto.
Cap. VI
Capitulo VI
Ad haec iubemus, príncipes militiae nostros, sive nos, qui deducunt exercitum, el delegatores in transitibus praemittere ad illum locum, in quo futurus est noster exercitus appljcare, et praeparationem facere éxpcnsarum, et non mi-ttere ad alias civitates, aut possessiones, aul praedia, quasi debeat exercitus ibi manera, et ex boc pecunias accipere de posse5si6nibus el villis. Si autem accipere aliquid pro hoc praesumserint, iubemus, etiam sic quidem gesta fien,, significantia et unde, el cui datum est, et reputan damnificatis a tua gloria ant praeberi secundum praedictum modum omnia, quae ex talibus gestis significantur, principes autem militiae, el quocunque modo diasostas nostri exereitus et delegatores (6) in duplici quantitate dare, quae accipere praesumserint, prometatores vero etiam supphcium el exsxlium sustinere.
Además de esto mandamos, que nuestros jefes militares, ó los que conducen un ejército envían, antes. cuando vayan de tránsito delegado ¡ aquella localidad á que ha de llegar nuestro ejército, y hagan la preparación de los gastos, y no los envíen á otras ciudades, ó posesiones, 6 predios, como si el ejército debiera permanecer allí, ni reciban por esto dinero de las posesionesy de las granjas. Mas si por esto so hubieren atrevido á recibir algo, mandamos que también en este caso se levanten ciertamente actas, que'expresen -por quién y á quién se dió, y se les tenga en cuenta por tu gloria á los perjudicados, 6 se les dé del susodicho' modo- todo lo que en tales actas se indica, pero los jefes de la milicia, y los que de algún modo son aposentadores de nuestro ejército, y los delegados, den en doble cantidad lo que se hubieren atrevido á. recibir, y los que disponen los campamentos sufran también suplido y destierre.
BIt. ecL eetreotipo4a: in minliso', Cont. () JI/e. ed. estereotipada; anitonam, Con¡. () Mejor cataría defenaorein. (4 ) fik. ecL estereotipada; set, omítela Gota (1)
Tomo VI-68
(.r>N Has correctamente principibus, como en el siguiente cap a(o (6) Pk.; delcgatores et, Cont.
458
NOVELAJ.-1OZ4STITVQIóN 011
Cap. VII
Capitulo VII
Si qui vero iudicum ?rovinciarum, colludentes forte eum diasostis nostri exercitus, non praeparaverint expensas, et ex hoc por diversas civitates el villas eos perducant, iubemus, eos cingulo remotos conscatIoni et exsilio cum obedientibus eia officiis subdi, nostros autem collatoreS et ¡la indemnes servari ex recautorum datione, aut ex gestis, quae secundum praedctum modum debent flor¡.
Mas si alguno de los jueces de las provincias, poniéndose en connivencia con los aposentadores de. nuestro ejército, no hubieren preparado los suministros, y por esto los condujeran por diversas cmdadas y granjas, mandamos que despojados ellos del cíngulo sean condenados, juntamente con los oficiales que están é sus órdenes, á. la confiscación y al destierro, y que á nuestros contribuyentes se lesmantenga también así indemnes con la entrega de recibos, ó con actas, que dobeq hacerse del susodicho modo.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Haec autem ipsa servari praecipimus non solum la transjtibua noatrorum iudicum et militum, sed etiam aliorum, qui ex qualibet gente in auxilium abstrae .reipublicae a (1) nobis mittunter.
Pero mandamos que esto mismo se observe no solamente en los tránsitos de nuestros jueces y militares, sino también de tos que de cualquier gente son enviados por nosotros en auxilio de nuestra república.
Cap. IX
Capitulo IX
UI autem non occasione metatorum dationis (2) iniurietur noBtroruln collatorum libertas, ¡ubemus, nulli penitus licero nostrorum iniiitum in-auhenticas habitationes, in quibus doniini, domuum inveniuntur manentei, accipere sibi metata, sed illas quid am sine molestia servare propriis domifis, accipere autein milites ja aliis diaetis malata.
Mas para que con ocasión dedar alojamientos no se atente á. la libertad de nuestros contribuyentes, mandamos, que absolutamente 8. ninguno de nuestros militares les sea lícito recibir para sí alojamientos en las propias habitaciones, en que se halla que moran los dueños de las casas, sino que reserven ciertamente aquellas sin molestias para los propios dueños, y reciban los militares alojamiento en otras habitaciones.
Epilogul
Epilogo
Quae igitur placuerunt nobis el por praesentem declarata sunt legem, tuá gloria lii regia civitate, et ver loca sanetisaimis episcopis, clariasimiaque iudiøibus, et omnibus nostris subiectis in unaquaque provincia el civitate palam faeiet, ut sciant nostri subiecti, quae a nobis pro eorum indemnita.tedisposita su ni, el agnoacant, quia, si contra haec ahquid agatur, el qui laeduntur taciturnitati causam tradidenint, ¡psi huiusmodi laesionis sibi anctorea fient.
Por tanto, tu gloria hará manifiesto en esta real ciudad, y en las localidades 8. los santísimos obispos, y 8. los muy esclarecidos jueces, y en cada provincia y ciudad 8. todos nuestros súbditos, lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de la presente ley, para que.aepan nuestros súbditos qué es lo que por nosotros se ha dispuesto en pro de su indemnidad, y conozcan, que si contra esto se hiciera alguna cosa, y los que son lesionados las dieren al silencio) ellos mismos se harán para si autores de tal lesión. Dada en Constantinopla el día de lasCalendas de Marzo, en el año décimo octavo del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, cuanto después del consulado do BASILiO, varón muy esclarecido, Indicción octava. Publicada en la ciudad de Constantinopla. [545.]
Dat. Ka!. Mart. Constant. imp. DN. JOSTINIANI PP. Aug. auno YVIIL, post coas. BASILI! V. C. anno IV., Irid. VIII. Proposita la civitat.e Constantinopolitana. 1545 [
CONBT. CXX ()
CONSTITUCION CXX
DE ECCLESIAST1C1S TLTUL1S ST PR1VILEOIIS, ALUSQUE CAPITULiS (4)]
DE LOS TITULOS Y PiVILEGJOS ECLESIÁSTICOS, Y DE OTRAS MkTERLAS
(Coil. IX tit. U.)
(Colección IX. título 6.)
-
Imp. IUSTIN1ANUS Aug. PETRO, 91oriosi.isi.ino Prae-
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, . Psnao, 910 riosuIimo Prefecto de los sacros Prctorws.
Praefatjo
Prefacio
De regulis ecolesiasticis, et privilegiis, aliisque capitu lis ad sacrosauctas ecciesias et reli4uas ve-
Damos la presente ley sobre las reglas y privilegios eclesiásticos, y sobre otras materias pertene-
eceo sacroram Practoriarum.
Ci) Rk. ed. eaLereotipada; a, omjtela Cont. (St) Bk.; diunnationje. li/e.
3) El sexto griepo (Novela CXXXI.) se halla en Eal. Serl mg. — Ahan. 11. 1. Paral. § 1. Athon. lii. ¡ Parat. . y
Alijan.
§ 3. JJJ. Parai, 3.- Athan. ¿it. IX. y oU. const.
ecat. 111.2. 8. —Machos capíuls da esta Novela se hallan
p ca)'. 22-27. - Ras. V. 3. 1-17. --IuAan. en CoU it?. caini. Consl. 119. - La versión latina es la antIguo. glosada. 14) De eecleslasttcle tituII1 el cód. !Jaznb.; De ecciesiasti-
ele titulis ci prh'ilcgile, T,id.
NOLAS.—CO1Üoi6* CtX
459
nerabiles domos pertinentibus praeseñtem proferirnus 1eem.
cienteS á las sacrosantas9glesias y r las demás venerables casas.
osp, i
ÚapituloI
• Sancimus igitur, vicem legum obtincrc sanctas Mandamos, pues, que hagan las veces de leyes •ecclesiasticas regulas, quae a sSnotls quatuor con- Las santas reglas eclesiásticas, que fueron expueschus expositaa sunt aút ilrrnatae, hoc.estin Nicae- tasó ¿onfirmadas por los cuatro santos concilios, na trecentorumdecem et octo, et in Constantino- esto es, por el de Nieca, de trescientos dieciocho politana sanetorum conlum quinquaginta patrulu, santos padres,. por el de Constantinopla, de ciento el in E phesina. prim a, in qua Nestorius estdamna- cincuenta, porel primero de Efeso, en que fué contus, et in Chalcedonia, in quk Eutyches cura Ne- denado Nestorio, y por el de Calcedonia, en el que ebrio anathematizatus est. Praodictarum eúinl - con Nestorio fuó anatematizado Eutiques. Porque quatuor synodorum dogmata sieut sanctas scriptu- admitirnos como las santas escrituras los dogmas ras accipimus, et regulas sicul teges observamus de los cuatro susodichos sínodos, y observamos como leyes SUS reglas. Cap. II
Capitulo U
Ideoque sancimus, secunduin earum definitiones sanctissimum senioris Ráinae papam primum case mnium saoerdoturn, beatissiruuni autora archiepisoopum Constantiriopoleos, novae Romae, secundura habere locuin post sanetam apoMolicam senioris Romae sedera, aliis autora omnibus sedibus praeponatur.
Y por lo tanto, mandamos, que con arreglo á sus definiciones sea el santísimo papa de la antigua Ruma el primero de todos los sacerdotes, y que el beatísimo arzobispo de Constantinopla, la nueva Roma; tenga el segundo lugar después de la santa sede apostólica de la antigua Roma, pero sea antepuesto á todas las demás sedes.
Cap. III
Capitulo III
• Per tecnpus autora .beatissinium archiepiscopura primae Iustinianae, nostrae patriae, habere (1) ecnper sub sus iurisdiotione episcopos provinciaruin Daciae rnedtterranae'et Daciae Ripensis, et Privalis (2), et Dardaniae, el Mysiae superioris, alque Pannouiae, el-ab oó hoz ordinari, ipsum vero a proprio ordinari concilio, et Ici subiectis sibi pro'ñnciis locura otitinere eum sedis apostoUcae Romae, secund.um ea, quae definita sunt a sanotiasiaTo papa .Vigilio.
Mas el que á la sazón sea beatísimo arzobiSpo de la primera Justinianea, nuestra patria, tenga siempre bajo su jurisdicción á los obispos de las provincias de la Dacia Mediterránea, de la Dacia Ripen. se, y de Prívale; y de la Dardania, y de Ja Misia superior, y de la Pannonia, y sean ordenados poi él, pero que él sea ordenado por su propio concilio, y en Las provincias á él sujetas ocupe el Lugar de la sedo apástólica de Roma, con arreglo á lo que fuá determinado por el santísimo papa Vigilo.
Cap IV
Capitulo IV
Simili quoque modo ius pontiacis, quod episcopo [ustinianSe (arthaginis Áfricanae civitatis dedimus, ex quo deus hano nobis restituit, servan iubemas. Sed el aliae civitates, et earum episeopi, quibus Í6 diversis Locis metropoliticuni ius praestiturn est, huiusrnodi privilegio in parpetuucn polianlir. Omnia autora privilegia ve[ solatia, qaae ex imperiali munificencia, aul etiamalio quolibel modo sanctis ecclesila (3). aul aUis venerabiLtbus bela (4) collata sunt, firme eis per oninia conserventur.
Y de igual modo mandamos también que se con serve el derecho de pontifico, que le dimos al obis. po de la ciudad africana de Cartago Justinianea, que Dios nos la restituyó. Mas también las otras ciudades, y los obispos de ellas, á quienes en diversoi lugares les fué concedido el derecho metropolitano, disfruten perpétuamentede tal privilegio. Poro consérvenselas en todo firmes todos lo privilegios ó beneficios, que por munificencia imperial de otro cualquier modo fueron conferidos á ¡u santas iglesias, ó á Otros venerables lugares. -
C
Capitulo
Cap. V Ad hace saticimus, omniuni sanetaruni ecolesiaruui, el omniura venerabiliuin dotnorum possessiones neque sordidas fanetioaes, noque extraordinarias deseripliones austinere; si tauleo itineris sternendi, ant ponliom aedificii vel reparationis opus fue nt, ad instar -aliorutn possssorum huiusinodi opus ét sanctas ecelesias, et venerabiles (5) domos complera, dura sub illa pssident civitate, sub qua tale fit opus. Si quas vero res ex curialium atibstantila ad que.rnUbeb gacrosauctain eooleeiarn ant. aliani venerabilera domuui søeundum legos ve(1) EL odd. Hantb.. y T,id.; beatIssmam primse bah. nianae, notrae patrias srehiepLcopnm haberes Po-t., y Conr. (S mdttercaueae st da,aerIpeastS DrivaIis. el cd t. Hfjmb., y Trid.; mediterraneas et Danise r1penss, liem TribaLaeSe, PorL; Praevalis, Bk.
kdeinM de esto mandamos, que las posesiones de todas las santas igteias y de todas las venerables casas no Soporten cargas viles, ni repartos extraordinarios; massi hubiere necesidad de recomponer -algún camino, 6 de construir 6 de reparar puentes, levanten tal carga también las santas iglesias y las venerables casas á la manera que los demás poseedores, en tanto que tengan posesiones en aquella ciudad en que se hace tal obra. Mas si da los bienes de curiales fueron algunos, 6 después fueren, á poder de-cualquier sacrosanta iglesia Ó de otra vena(a) T-ld.;modo motiasterlis eic1e3lia, el cód. ltamb.; modo sauctiimh ecIealL. Por¡., y corto. El cód. Hamb,, y TrkL; venerabllibus domibus et lo. e,.s, Poit, y Cont.
et alias venerabiles, Bk. ecL etereotípada.
4&l
NO$1L¼S.—OOñTUOIóN CXt
nerunt ant postea venerint, liberas cas case sancimus descriptione lucrativorum.
rabie casa con arreglo á. las leyes, mandamos que esten libres de la contribución do las cosas lucrativas.
Cap. VI
Capitulo VI
Pro temporaibis autora praeseriplionibus decern, et viginfi, el triginta annorum sacrosauctis eclesiis et aula universis venerabilibus locis solam quadraginta annorum praescriptioneni opponi praecipimus, hoc ipso servando et la exactione legatorum et hereditaturu, quáe ad pias causas relictasunt. .
Pero mandamos que en lugar de [as prescripciones temporales de diez, y de. 'veinte, y do treinta años, se les oponga á las sacrosantas iglesias y á todos demás venerableslugares la sola prescripción de cuarenta años, debiéndose observar esto mismo
Cap. VII
Capitulo VII
también en cuanto á la exacción de legados y de herencias, que se dejaron para causas pías.
Si quis autem voluerit fabricare venerabile ora torium aul monasterium, non autor (1) inchoandam fabricam, nisi locoruni sanctissiixtus episcopus orationem ibi feceril, el venerabilem 6xerit cmcern. Si vero semel coeperit aut novam aedifioare basillcam, ant veterem renovare, media omnibus cornpellatur a beatisaimo loeorum episcópo, et oeconomis eius, el civil¡ iudice eani.explere, el si is ditulerit, hoe moriento heredes eme opua inchoatum adimpleant.
Mas si alguno. quisiere edificar un venerable oratorio ó un monasterio, no se debe comenzar la fabrica de otro modo, sino si el santisimo obispo. de la localidad hubiere hecho al!í oración, y hubiere fijado la venerable cruz. Mas si ya una 'vez hubiere comenzado 6 Ii. edificar una basílica nueva, 6 á renovar una antigua, sea de todos modos compelido por el beatísimo obispo de Ja Localidad, y por los ecónomos de éste, y por el juez civil e. terminarla, y si él lo defiriere, terminen sus herederos, muriendo él, la obra comenzada.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Si quia in sua domo aul suburbano (2) ecciesiastieurn rninisterium ministrare praesumoeril, ant allis celebrare eoncesseril sine ciencia san etisimo locorum episcopo subiaeentibus,.iubemus, bane domura, ant suburbanuin, aut praedium, ubi tale aliquid delinquilur, loe! illius sanctissimae cedesiae vindicar¡ por deo amabitein episcopuin, et 00. conomum eme, el civllem iudicem loeorum. Si vero nesciente locorum domino eme curatores, aul con-.; ductores,,aut emphyteutae contrariuin aliquid exenceni (3) permiseriut, donzinura quidera bel nulluin praeiudicium aul diapendium austinere, ces autem, qui hoc fecerint ant fien permiserint, ex provincia, ubi hoc eoinmissum est, expelli, rebus eomum loa¡ illius aamtissimae ooclesiae vindicandIs.
Si alguno se hubiere atrevido e. practicar el ministerio eclesiástico en su propia casa 6 en una posesión de los suburbios, 6 [e .hubiere permitido e. otros que lo celebren sin clérigos que estén sujetos al santísimo obispo de la localidad, mandamos que esta casa, ó la posesión dé los suburbios, ó el predio, donde en alguna tal cosa se delinque, sean reivindicados para la santísima iglesia de aquella localidad por el obispo, amante de Dios, y por su ecónomo, y por el juez civil de la localidad. Pero si ignorándolo el d.uefto de los lugares hubieren permitido sus procuradores, 6 arrendatarios, 6 enfitéutas, que se haga alguna cosa contra esto, no sufra ciertamente el dueño de aqüel lugar ningún perjuicio ó dispendio, mas los que la hubieren hecho 6 permitido que se hiciera sean oxpulaados de la provincia en que tal cosa se hizo, debiendo ser reivindicados sus bienes para la santísima iglesia de aquella localidad.
Cap. IX
øapttulo IX
Si vis. in nomine magni dei el salvatoris nostrI lean Christi heroditat.cm aut legatuin reliquerit, iubemus, ecelesiam bel (4), in quo testator domiciliuin habueril, aceipere, quod dimisum est. Si quia autem unurn sanetorum heredera seripaerit, ant legatuin ci reliqueril, el non apecialiter nominaverit locura, ja que est venerabilis domus,4nveniantur autem in eodem loco ant civitatepiura oratoria eiusdem sanotí, illi magia domui, quae pauperior est, quod relictum cst, praebeatur. Si autem non est in civitate basilica nominati saneti, inveniatur autem in territorio sine, liii detur. Si autem noque ja territorio oms reperitur huinsmodi domus, tuno ecelésiae civitatis, le qua testator domicilium habueril, quod dimissuzn est, praebeatur..
Si en el nombre de Jesucristo, Dios grande y salvador nuestro, hubiere alguien dejado una herencia 6 un legado, mandamos que Jo que se déjó lo reciba la iglesia de la localidad, en que el testador hubiera tenido su domicilio. Mas si alguien hubiere instituido heredero e. uno de los santos, 6 e. él le hubiere dejado un legado, y no hubiere nombrado especialmente el lugar en que está la venerable casa, pero se bailaran en la misma localidad 6 ciudad muchos oratorios del mismo santo, désele lo que se dejó preferentemente 61a casa, que sea más pobre. Pero si no hay en la ciudad basílica del santo nombrado, mas se hallara ea su territorio, désele e. ella. Pero si ni en su territorio se halla tal casa, en este caso désele lo que se dejó e. la iglesia de la ciudad, en que ci testadorhubiere tenido su domicilio.
"-
cód Hamii., y Trid.; monaterXutn, praectphuns (1) non aliter, Port., y CQnt. (2) El cód. Hamb.; ant la suburbano, las ecL.; ant tu suburbano ant praed.io, Ok.
(3). allqisici fecerint ant exerceri, en Zapar de aliquid exercari permiserint, BIs. ( El cod. Hamb.; iL1iu, adlóionan Las ed.
NOVE1,AS.—IJONSTTTUO1ÓN CXX
Cap.X
: Si quis aediflcationem venerabilis oratorii aut xenodochb, ant ptochii, aut orphanotrophii, ant nosoconui, aut alterius reverendas dornus in novissiina voluntato fi sri disposuerit, oratorium quideni intra 4uinaue anuos compleri iubernus providentia Iocorum episcopi et civilis iudioi, xenodochium autem, aur ptochium, ant aliam venerabilem domuni intra unum fien annum. Si autem intra annum. non fecerint heredes xenodochium ant quamlibet venerabilem domuin a teatatore disposi.. tam flor¡, iubemus, eos domuni ant comparare, aut locare, ubi poasint quae masa sunt adiinplere, denso huiusmodi domus venerabilis expleatun. Et si quidem ipse.. testator deereverit qui debeant xenodocbi fien,auf ptochotrophi, ant alter¡ tales gubernatores, s¡ ve suis heredibus. huiusmodi eleciioueni commiserit, iubemus, modis omnibus berdde cias quae ab en definita sunt adimplere, locorurn beatissimis episeopis inspicientibus, si gubernatio recte procedit, et si inveaenint non utiLes exsistentes rectores, licentiam habentibus sine danno alios pro eis opportu nos effleere.
461 Capitulo X
Si alguien hubiere dipuesto en su última voluntad la edificación de un venerable oratorio, O de un hospicio de peregrinos, 6 de un hospicio para pobres, 6 de un asilo de hirérfanos, O de un hospital de pobres, 6 de otra reverenda casa, mandamos que el oratorio sea ciertamente terminado dentro de cinco ulloa por providencia del obispo de la lo-. calidad y del juez civil, pero que el hospidio de peregrinos, 6 el hospicio de pobres, Ci otra venerable casa se haga dentro de un año. Mas si dentro del año no hubieren hecho los herederos el hospicio de peregrinos ó cualquiera venerable casa, que por el testador se dispuso se hiciera, mandamos que ellos compren O arriendan una casa, en la que püedan cumplimentar lo que se drepuso, hasta que se termine aquella venerable casa. Y si ver4aderainen&e el mismo testador hubiere determinado quiénes deban ser nombrados encargados del hospicio de peregni-. nos, 6 del hospicio de pobres, ú otros tales administradores, 6 si hubieren encomendado tal elección t sus herederos, mandamos que de todos modos cumplan sus herederos Jo que por él se dispuso, inspeccionando los beatísimos obispos de las localidades si se lleva debidamente la administración, y si se hallaren que no son útilea los administradores existentes, tengan licencia para nombrar sin quebranto otros idóneos en lugar de aquellos.
Cap. XX
:Capitulo XI
Si quia autem pro rademtione captivorum ant alimentis pauperum hereditaem ant legatum. reliquonit ¡n rabas mobilibus ant immobilibus, sive semel, sive annale, et hoc modis omnibus secundum testatoris voluntatem ab lis, quibus iussurn esi boe facere, compicri. Si autem non specialiter diterLL (1), quomodo (2) pauperibus hoc relíquit, praecipirnus, sanctissim um episcopu m civitatia, in qua testalor habuit doiniciliuni, percipere éasdem ras, el eles civitatis pauperibus erogare. Si auteni pro red.erntione captivorum aliquid relinqualur, et non nominatim testator dixenit, per quem oporteat fieri redenitionem captivoruni, etian sic iubemus res ad ho relictas Iocorum episoopum L eius eaconomos accipere, ethuiusmo4i pium opus implare. la omnibus enim tatibus pus volüntatibus sanotiasirnos locoruni episcopos volumus providere, ut seeundum defuneti oluntatem universa procedant, licet praeciplie a testatoribus ant donatodbus interdiccurn sit eis babera ad hoc aliquod participium. Si autem qui hoe facere iussi sant seniel et secundo a beatisaimo locorum epiacopo aut eius osconomis par publicas personas adnioniti distulerint quae dispoita sant adiuiplere, iubeinus, coa omne lucruin r'elietum eis ab en, qui hoc praecepit (3), amittere, et locoruni episeopos omnes res cunetis, sicuti dictum eat, pus causis distributa eum fructibus et augmentis medii temporis et memorato lucro vindicare, et quae testator disposuit, adimplere, acientes, quia, si negiexerint, pro his oninibus rationem den persolvent. Si autem sanetisaimus [oeorum episcopus reliquerit aliquid boram, quae a nobis dieta sant, liceat et (4) sanctisauno ama metropolitac hace omni exigere et complere, cf omni alii lióentia Bit butusmodi moya.
Mas si para redención de cautivosóparaalimenLo de pobres hubiere dejado alguien una herencia ó un legado en bienes muebles ó inmuebles, ya por una sola vez, ya como renta anual, cúmplase de Lodos modos también esto conforme la voluntad del testador por aquellos ú quienes se les mandó que lo hicieran. Mas si no . hubiere dicho especialmente de qué mododeja esto d los pobres, mandamos que reciba aquellos bienes el santísimo obispo de la ciudad, en que el testador tuvo su domicilio, y los distribuya entre los pobres de aquella ciudad. Pero si se deja alguna cosa para la redención de cautivos, y el testador no hubiere1icbo nominalménte por quién deba hacerse la redención de los cautivos, mandamos que también en este caso reciban los bienes dejados para esto el obispo de la localidad y sus ecónomos, y ejecuten esta obra piadosa. Porque queremos que en todas las pías voluntades provean Los santísimos obispos da las localidades para que Lodo se haga con arreglo la voluntad del difunto, aunque especialmente se les haya prohibido por los testadores 6 los donantes que tengan en esto participación alguna. Mas si aquellos a quienes se les mandó hacer esto, requeridos una y dos veces por medio de personas públicas por el beatisimo obispo de la localidad 6 por los ecónomos de éste, hubieren diferido cumplir lo que se dispuso, mandamos que pierdan ellos todo el lucro que se lea dejó por el que dispuso aquello, y reivindiquen los obispos de las localidades todos los bienes destinados, según se ha dicho, para todas las causas pías, con los frutos y los aumentos del tiempo intermedio y con el mencionado lucro; y ejecuten lo que el testador dispu.o, teniendo entendido, que, si lo desatendieren, darán por todo ello cuenta á Dios. Mas
(1) TM.; Si autem iion hoc spoelailter dixerit, ti códice Ram.b.; Si autem specisliter non dixerit, Port.; SI autem speclaUter dtertt, Cont.
a
v
(2)quand, el cód. .tlarnb.
(5)
i cód. Hamb; praeceperit, ¿o.e cd. Eg cód. lomb.; eL, omicnla las ed.
ÑOVEL&S —OONTI?U4fl&N 4iX1 re quaestionem, el studere,,ul modis ornnibus causao • pias cbmpleantur. •
.
Cap. ZIZ
-
•
si el santísimo obispo de.la. lócalidad hubiere desatendido alguna de las cosas que sé han :dicho por nosotros, séale licito tambióñ * su santísimo metropolitano exigirlas todas ellas y ejecutarlas, Y tenga licencia cualquier otra persona para promover tal cuestión, y procurar que de todos modos se eecu.ten las causas pías.
Capitulo XII
Si autern horas, quae ad pias causas.relicta sunt, Mas si el heredero no hubiere ejecutado lo que se dejó para causas pías, diciendo que los bienes non impleveril, dlcens, relictam sibi substantiam non sufficere ad isla, praecipimus, omni ' Falcidia 'que se le dejaron no lastaban para ellas, manda-. vacante, quidqu.id invenitur in tau substantis,.pro mus que dejando de tener lugar, toda Falcidia. se IlQere provisione (1) sanetiasimi loeorurn oplícopi aplique por providencia dél santísimo obispo de la ad causas, quibus ielictum est. Si autem legatum localidad i las causas pías, para que fué dejados ab aliquo a1 pias reliaquitur causas, ¡ubemus, ¡otra todo lo queso halla en tales bienes. Mas si por alsex menses ab insinuatione testamenti numeranguien se deja para causas pías un legado, mandados hoc. modis omnibus praebori, quibus relictuin mes que de todos modos sea entrgado, para las que se dejó, dentro de seis meses, contaderos desde cal. Si aulem distuleriel, qui in hon onerati sunt, huiusmodi praebere legatum, SL fructu, et usurae, la insinuación del testamento. Pero si difirieren et omne legitiinuffl exigatur augrnentum (2) a entregar tal 'legado los que con él fueron gravados, tempere monis eius, qui. hoc reliquit. Si autem anexíjanselos los frutos, y los intereses, y todo Iegttinale legatum ,cuilibet venerabili domui relinquater, mo aumento desde el tcemp del fallecimiento del si quidem qui' boó daro iussi sutil, aut locus, ex que lo dejó. Mas si & cualquiera venerable casa se quo iussum est hoc praeberi, in ¡pea, aol vicina pro-.' le dejase un. legado anual, y ciertamente aquellos: vincia fuerit, iubemus, nullo mudo tale (3) toga- k. quienes as1es mandó.que lo dieran, 6 ci Lugar de, tuin alienan. Si vero loca ant persopae, ex quibus que se dispuso que se diera, estuvieron en la mis-' boc dan praeeeptum est, longius fueriiit, tune II- roa ó en otra provincia vecina, mandamos que. de ceat illis, quilma hoe relictum est, si etiarn para ningún modo se enajene tal legado. Paro si, los luobUgata.consentit, coinnnutare (egatum, el iuxta (4) gares ó las personas, de quienes se dispuso que se. pro eó preipere'reditus idoneos, et cuni auginento diera éste, estuvieron mas lejos, séales entonces non miaus quartae partía reFlotas quantitatia, el lícito á quienes se les dejó, si también lo consiente neque plurimis tnibutis fiseaiibüs praegavaf.os, ant la parte obligada, permutar el legado, y percibir en lugar de él rentas. saneadas, y con aumento no nnevendere, si,voLuenint hutustuodi Legatum, el non minus propretio pereipere, quam ex táli legato ja- flor de la cuarta parte de -la cantidad dejada, y no Ira tnigiñta quinque (5) ariana colligilur, ita ta- gravadas pon muchos tributos fiscales, ó vender, si man, UI buiusmodi pretium ad utilitatecn praedi- quisieren, tal legado, y percibir por precio no menos de lo que por tal legado se obtiene en treinta y ct.ae venorabitis domus, ubi relictum est, proficiat. cincoafios, poro de suerte, que tal precio se aplique utilidad de la susodicha venerable casa, que se • dejó el legado. •
•
',
Cap. XIII
•
Interdicirnus autem sauctiasmmis ejiseopis res mobiles aut immobilos seseque moventes, quaccunqúe post episeopatuni ad coaquoquo modo perve. nerint, ja próprios:cognatos ant ja alias quascunque tranaferre personas. la captivorum varo redemtio. neni, et egantiunn pahula el alias pías causas, aul ° utititate propriae ecclesiae, ex bis expendere Iieentiam habeant; etuidquid.ex huinsmodi rebus post obiturn eorurn ja ipsorui faculiale remansent, iubemus hoc ad proprietatem eccleaiarum, quamm sacerdotium habnerunt, compotere. In filia enmm solumtnodo rebuii licontiani oía allenandi ant relinquendi quibus voluerint damu3, quas atila epiacopatuin probantur habuiase, post episcopatum vero, quae ex genere sibi cniunoto ad oes devoLu. tao sutil, quibus ab intestato usque ad quartuni graduni suecedere polerunt. Ilsee aulom omnia, quas dixmmus de rebus, quse post episcopaturu devolutas sutil ad sanotiasimos episeopos, el in 'royorenidisaimis orphanotrophia, et ptochotrop his, el nosocomio, el xenodoehis, el gerontoeomis, el omnibus allis reetoribus vanerabilium domorum valore (1) Trid.; pro luxelone, el cól. flz'nb.. Port., y Cont. (3) st frcirnn st usuras el ons legitLmn extgatur sugnientum, & ci. Ifcrab. • y TM. Dbei ¿eerSe et fruclus et U%Uras el ons 1egitlnin exig&ntr aiigmen$um.
-'
Ca.pttato XIII
Mas les prohibimos á los santIsiiios obispos que transfieran á sus propios cognados, 6 á otras cualcstuieça personas, los bienes muebles ó inmuebles y semovientes, que de algún modo hubieren ido á poder de ellos después del episcopado. Poro tengan licencia para gastar de ellos para la redención, de cautivas, alimento de los necesitados, y otras cansas pía¡, 6 en utilidad de la propia iglesia; y todo lo, que de tale¡ bienes hubiere quedado después de su fallecimiento en los-bienes de ellos mismos, mandamos que le competa fi la propiedad de las iglesias, cuyo sacerdocio tuvieron. Pórque' solamente les danida licencia para enajenar, 6 dejan fi quienes quisieron, aquellos bienes que se pruebe que tuvieron aritos del episcopado, y, después del episcopado, los que les fueron deferidos de parientes suyos fi quienes pudieren suceder abintestato hasta el cuarto grado. Mas todo esto que hemos dicho respecto fi los bienes, que después del episcopado fueron deferidos fi los santisims obiSpos, mandamos que tenga validez también respecto fi los reverendísimos encargados de asilos do huérfanos, de hospicios ()
gód. Ravnb.. y TM.; tale, orriUen frs 1-'ort., y Cont.
(4) Triri.; tu!ta, et cdct. flam.b., lux tft, ondte,'Áa Port.,
y Cont.
(5) E cúd fiantb,, yTrd.; vlgluti qalnque, Porg., y Cont.
q(OVKLAS.— CONST1TUQEN CX
sancimus in rebus, quae in tempore propriae administrationis secundum praedictuxn moium ad €08 pervelierunt. Si quia autem episcopus, out c1ericus, aut cuiuslibet ecciesiastici gradus minister, aut ocoesjae diaeonissae (1) moriantur sine testamentis et legitirnis successoribus, horum succeasio ecclesiae competat in qua conti1uti fuer (2).
463
de pobres, de enfermerias de pobres, de hospicios de peregrinos, de hospicios de ancianos, y á todos
les demás rectores de las venerables casas, en cuanto á los bienes que durante el tiempo de su propia administración fueron á poder de ellos del modo antes dicho. Mas si algún obispo, 6 clérigo, 6 ministro dé cualquier grado eclesiástico, 6 diaconisas de una iglesia, muriesen sin testamentos y sin legítimos sucesores, compétale su sucesión á la iglesia en que hubieren -estado constituidos.
Cap. XIV
Capitulo 11V
lubernus autem, nullum haereticorum neque per conductionem, neque per exnpbyteusin, neque per emtionem, aut alio quolibet modo res immobiles accipere a qualibet sancSa ecciesia aut alio 'renerabili loco. Si quid aulun tale committitur haereticus quidem, quidquid (3) pro tau causa praebuerif, amittt, husmo di vero res venerabili loco, a que etiam datas sunt, vindicentur, rector autem domus, qui ipsas res dedit haeretico, omni gubernatione removeatur, et in monasterio reeludatur, et uno anno a sancta comrnunione segregetur, quum haereticis prodiderit Christianos. Si autem orihodoxus possessknem babeu,.in qua st (4) sancta ecelesia, alienaverit aut reliquerit, aut per ernphyteuin, aut per conduetionein, aut quamlibet gubernationein hano dederit Iudaeo, ant Saniaritano aut Pagano, aut Montano (5), ant Ariano, ant alit haeretico, sancta ecciesia eiusdem vici huiusmodi vindicet proprietatem alienationis (6). Si quia autem haeretleorum, quibus etiam connuineramus Nestorianos, et Acephalos, et Eutychianistas, prae. sumserit speluncam suae incredulitatis aedificare, aut ludaei novam synagogam constituere (7), locorum sancta ecclesia aedificia suas proprietati defendat. Si vero quia per empbyteusin, aut conductionem, aut etiain per quameunque atiam 18) gubernationem dederit possessionem buiusrnodi personae, si quidem sciebat dominus posseasicnis ema, quia haeretico han commisit, omnes redilus illius temporis, quod in contractu tranaiit, eceleajas civitatis, sub qua possessio constituta est, 'vmdicari. Si vero ignorabat dominus possessionis, quia haerticüs erat, cuí hace commissa est, ipsum quidem dorninum propter ignrantiam indemnem servan, haereticum vero in utroque casu expelli de possessionibus, et eius substantiam applicari fisco.
Pero mandamos que ningún hereje reciba de cualquiera santa iglesia 6 de otro venerable lugar bienes inmuebles ni por arrendamiento, ni en enfil éusis, ni por compra, 6 de otro cualquier modo. Mas si se hace alguna tal cosa pierda ciertamente el hereje lo que por tal causa hubiere dado, pero sean reivindicados para el venerable lugar, por e) que también fueron dados, y el rector de la casa, que le dió los mismos bienes al hereje, sea separado de todo su gobierno, y recluido en un monasterio, y esté segregado de la santa comunión un año, por haber entregado los cristianos á los herejes. Mas si teniendo un ortodoxo una posesión, en la que hay también una santa iglesia, la enajenare 6 la dejare, 6 por enfiténsis, ó arrendamiento, 6 otra cualquiera administración la diere ¡ un Judio, 6 Samaritano, 6 Pagano, 6 Montaniala, 6 Arriano, 6 ¡ otro hereje, reivindique le. santa iglesia de la misma casería la propiedad de Ja enajenación. Mas si alguno de los herejes, entre los que contamos también á. los Nestorianos, los Acéfalos, y los Eutiquianist.as , se hubiere atrevido á construir una caverna para su incredulidad, 6 los Judíos á establecer una nueva sinagoga, reclame para su proniedad los edificios la santa iglesia de la localidad. Masa¡ alguien hubiere dado por eofitéusis, 6 en arrendamiento, 6 aun por otra cualquiera administración, una posesión á persona de esta clase, si verdaderamente sabia el dueño de esta posesión que se le daba á un.hereje, sean reivindicadas para la iglesia de la ciudad, en cuyo territorio se halla alta la posesión, todas las rentas del tiempo que se comprendió en el contrato. Mas si el dueño de la posesión ignoraba que era hereje aquel ¡ quien le fue entregada, sea mantenido ciertamente indemne por razón de su ignorancia el mismo dueño, más sea en ambos casos expulsado de las posesiones el herejé, y aplíquense sus bienes al flaco.
Cap. XV
Capitulo XV
Orphanotrophi vero tutorum et euratorum fungantur officio, ¡la tomen, ut etiam sine salisdatione et conveniant st (9) cowveniantur de rebus orphanotrophiis et ipsis propriia orphanis competentibus. Res aulem competentes alicui orphanorum publicis praesentibus tabularüs aut (10) sub gestis monumentorum, in bac quidem regia civitate apud magistrum census habitis, in pro'vincüs autem apud índices earum ant defensores Iocorum, orpbanoLrophos (11) accipere et eustod.ire, et si neceasa-
Mas desempeñen el cargo de tutores y de curadores los encargados de los asilos de huérfanos, pero de suerte, que aun sin fianza demanden y sean demandados por cosas que lea competan á los asilos de huérfanos y á los mismos huérfanos. Mas reciban y custodien los encargados de asilos de huérfanos los bienes que competan á algún huérfano, estando presentes escribanos públicos 6 mediante actas levantadas en esta real ciudad, ciertamente ante el maestre del censo, pero en las provincias
(1) diaconisas. BIs. eci. esisreoapada.
(2) fnernnt, BIs. ecl. estereotipada. (3) Cl cód. Iiamb.; 81 quid ,quidem, Trid.; vero bsereicus pro tsli causa praabuerit, las cd. (8) Trid.; fu quem ea, el ocd. Hamb.; (u gua sat et, Port,. 'j Con.t; in qua eat, Bis ,Zo que ciertamenle es más exacto sise atiende al textortego pero parece que A caursio no 1e9 est. (5) El cóci. ¡lomb., y Trid.; aut Pagano, ant Montano, omltcnla& Pon., j Cont.
alieiiationiS, omiteta ¡1k. (7) conatruera, Bis. cd. estereolipacla. (8; El cód. ¡lomb., y Tnid.; quaincuuque aliam, Fori.,
Cont.
19) et eonveniant et, orniterila el códice Ilamb., Trid., Port. 110) et, Bk. (11) El ood. Hamb,, y Tnid.orphanotropbils,Ponl.,y Cual
464
NovKlAs.—QOII$TLTucuóN OXXXI
rium putaverint, etiarn alienare, et pretium (1)' earum orphanis conservare, aut alias res pro illis emere, non autem subiacere tutelaribus aut curatoriis rationibus. Servari autem jubemus venerabili órphanotrophio huius regise urbis, et xeriodochio, quod voca-tur sanclan memorias (2) Sanso (3), et sub eiui gubernalione ronEitituiis oratoiis. aut xanonibus, aut venerabilibus domibus omnia privilegia, quaecumque habet majar sanctissima endesia Constantinopolitana.
ante los jueces de ellas 6 loa defensores de las localidades, y silo juzgaren necesario, enaénenioa también, y consérvenles sus precios k los huérfanos, ó compren en lugar de aquellas otras cosas, mas no queden ellos sujetos la rendición de cuentas de la. tutela 6 de la curatela. Paro mandamos que al venerable asilo de huérfanos de esta real ciudad, y al hospicio de peregrinos, que se llama con el nombre de Sanson, de suela memoria, y á. los oratorios coristitudos bajo su dependencia, ó á. los hospicios de peregrinos, 6 . las venerables casas, se les conserven todos los privilegios que tiene la santísima iglesia mayor de Constantinopla,
Epilogus
Epilogo
Quae igitur per praesentem legem in perpetuum v&iIuram nostra sanxit tranquiLIias, tua celsiludo edictis solenniter in hac regia urbe proposilis ad omnium studeat pervanire notltiam. Nos enim pro.videbirnus, quatenus sine collatorum dispendio fiat etiam la provine¡¡;; manifesta.
Por tanto, procure tu excelsitud hacer llegar conocimiento de todos, publicando en laforma acostumbrada edictos en esta real ciudad, lo que por medio de la presente ley, perpétuamerite valedera, ha sancionado nuestra tranquilidad. Porque nosotros proveeremos para que sin gasto de los contribuyentes sea hecho manifiesto también en las provinciasDada en Constantinopla á 15 de las Calendas de Abril, en el año décimo octavo del imperio del señor JUSTINiANO. Augusto perpótuo, cuarto depués del consulado de BASILiO, varón muy esclarecido. (545.
fial. XV. Ka!. April. Constant. imp. DN. lusTiNiANI PP. Ang. cnn. XVIII., post BASLII Y. C. cono, ami. IV. 1545 1 CON ST. CXXXI 4)
CONSTITUCION CXXXI
DI. INTERD1CIIS coc.uoiis (!) FIEaTICORUM CoIl. IX. tlt. 12.)
OS LAS cORpoRcloNaS DE HEREJES PROHIBIDAS
Imp. Flacius [USTINIANUS, F-1ix, .bw1ytts, Víctor
El Emperador Flacio JUSTINANO', JbIL, ¿ActilO. 5811cedor y triunfador, siempre Augusto, al obi.po de Con.slanünopla.
Primum (7) esse et maxitnum bonum omnibus hominibus credimus verae et imwaculatae Chriadanorum fidel rectam confessionem, ut per omnia haen roboretur, et oiunis orbis lerrarum sancliasiini sacerdotes ad concordiaui copulentur, et consonc immaculatam Christianorum confessionem prae dicent, et omnem occasionein, quae ab haereticia invenitur, auferant, quod ostenditur ex diversis nonscriptis a nobis libris et edictis. Sed quoniam haeretici noque de¡ cogilant (8) timorem, neque interrninatas talibus poenas ex legurn severitáte considerantes, diaboli opus implent, et quosdam simplicium seducentes, sauctae fidel catholicae (9) et apostolicae ecclesiae adulteras noilectas, etadultera bapismata lateuter faciunt, pietalis existimavimus par praesens nostruin edictum monere eos, qui tales sunt, quatenus et ¡poi recedant ab baeretica vesania, et nec aliorurn animas par simplicitatem perdant, sed magis concurrant ad sanetam dei ecclesiam (10), in qua recta praedicantur dogmafa, et omnes haereses ciim priricipibus suis anathemaiizantur. Noase enim volumus omnes, quia, si de cetero alklui inveniantnr aut contrarias collectas farientes ant apud semetipeos colleeli (11),
Creemos que para todos los hambres es el primero y el ints grande bien la recte, confesión de la verdadera 6-inmaculada fe de los cristianos, para que en todo sea ella robustecida, y se unan en concordia los sautigimos sacerdotes de todo el orbe de la tierra, y prediquen al unísono la inmaculada confesión de los cristianos, y estirpen toda ocasión que se halla por los herejes, cosa que se demuestra por diversos libros y edictos escritos- por nosotros. Mas como los herejes no piensan en el temor de Dios, ni consideren las penas que a los tales les amenazan por la se-verida&de las leyes, ejecutan la obra del diablo, y seduciendo a algunos simples, celebran ocultanente falsas reuniones de la santa fe de la iglesia católica y apostólica, y falsos bautismos, hemos considerado piadoso amonestar por medio del presente edicto los que son tala, 1'. fin de que ellos mismos se aparten de. su herética locura, y no pierdan por su sencillez las almas de los des, sirio que antes bien concurran á la santa igl má esia de Dios, en que se predican los rectos dogmas, y son anatematizadas todas las herejías con los jeFes da las mismas. Porque queremos que todos, sepan, que si en lo sucesivo fueran eneontra-
ac Trwmphator, semper Augueus, Episcopo Con-santinopoeiano (6).
¿u El M. Hamb.; pietis, ¿as ed.
snnctne Marine, st cmJd. Itamb.. y las cd. cuya lectura parece debida á una mata interpretación de tas n brecatarasS.M. (5 ) SanSoli, Tr.d.; Sampso, Bk. CE El te=to yrigo (Muela GSXXII.) se hala en Ha¿. y Scrimg.—Dan un epitome Al/iOn. ¡II. 4,. CoU, const. cocí. 111.3. 4. PhotjL Nomoc. ¡II. 15.—Bac. 1. 1. 511.—Lis versión latina se ¿a antigua glosada, y se halla también en Anselzn Lueene. 1. 92. •Ñ collectIi, Pon., y Com. al m'cen: Edietum de col. leche hnereticoriim, Leu,iclao. iYo tal. 1. !/..
(Colección IX. título 12.) -
-
(ir) Imp. Iust. A. Iohannt 11. P., el nód. Hamb.: Imp. Jflavms tuisttubsi,u- augustus edicto ContautinopOlItano. Trid.; Aug. edictum CotantInopoIi, Anselni. Lucene.; Populo Con.. stantinopolitno, enmienda acertadamente Leunclac. Notat. 1, e. ¿7)' Plurlmuni, el cód. Hamb., TM., y Pon. (8) cogttantes. Bis. 9) sancíne Dei catholicae, enmienda acertadamente Bis. en su-ed. eetreotipacia. (10, - ud adel sanctvm ecelestani, el cv:-d. Ha oid.
(11) El cód. Hizmh, y Trtd.; collectioneni, Pon., y Cont.
NOVBL&L—OON2TlTUoI6l ÇV1I
nequaquam omnino eos ierhnus (1), sed domos quidani, uhi aliquid (2) deliuquitur, sanetae assigoamus (3) ecclesiae, his autein, qui colligunt ant qui (-t) apud se colliguntur, ex consit.utionlbus poenas inferri omnibus modis iubemus.
Dat.-prid. Non. ApriL Constantinop. imp. DN JEJSTINIANL PP. Aiig. &flflø XVIII., post BASILII V C. cena. seno IV. [545.]
CONST. CVII (5)
46
dos algunos celebrando reuniones contrarias, 6 que en casa de ellos estaban otros reunidos, no se lo toleraremos absolutamente de ningún modo, sino que asignarnos ciertamente ñ la santa iglesia las casas donde en algo se delinque, y mandamos que á los que congregan 6 á. los que en casa de aquellos se congregan se les apliquen de todos modos las penas de las Constituciones. Dada en Constantinopla á 1 de las Nonas de Abril, en el año décimo octavo del imperio del señor JusVINIANO, Augusto perpétuo, cuarto después del consulado de BAsIuO, varón muy esclarecido. 545.J
CONSTITUCION CVII
QIYOMODO OPORTEAT MONACHOS VIVSRE
E ÇÚiO ES MENESTER QUE VIVAN LOS MONJES
•/d8m. Au(justui MENNAE, bcatissmo archiepiscopo.
El mirno Aujusto ú Mxiv, bcalisuflo arzobispo.
Praefatio
Prefacio
Singalaria viLa huiusque coritemplatio res est sa era et ex hoa evehens animas ad deuni et non soLum iuvans eoa, qui ad hario accedunt, sed etiam allis ownihus pro eius puriLate et supplicatione ad deum praebens inspoetarn uiilitatein. Unde et priscris Lnperatoribus studii fuk, et a nobis ñon panca sanclta sunt de corutii honestate et ornatu. Sequinar etenini sacras regulas et antiquos patres, qui hace sanxerunt, quia iiihil sine via ad quaeslio. nem est imperio, cornmunern oLnnium hominum s011i4'itudinern ex deo aceipienti. Dudum quidem seripaimus constitu ib nem voLentcm in multitudine existentes monaehos lii commune degere, secundum quod vocatur coanobiorum sehema, et neque propria habere habitacula Deque aubstantias congregare neque viLam habere sine testimonio, sed COmmuniLer quidem ipsos comedere, dorinire vero omnes ju comwune et bonestani sectari vitam et testes esse ornatus alterutris et iuvenez quidem vereri caniiiem hace respicientium at ex atudio adam vigilias assuinere, UL ne quid facinoria velut per soninum fiat neque turpis videatur allis, sed unusquisque suam honeatatem etiam dormiendo oustodiat.
La vida solitaria y su contemplación son cosas sagradas, y que por ello elevan las almas á Dios, y no solamente favorecen á los que á ellas se consagran, sino que por su pureza y con las suplicas dirigi .todos los demás Visidas a Dios les producen ble utilidad. Por lo cual fué esto objeto de estudio también para loa anteriores Emperadores, y no pocas disposiciones han sido sancionadas por nosotros sobre su honestidad y ornato. Pues nos ateneñios á. las sagradas reglas y é. los antiguos padres, que sancionaron que nada está fuera de la investigación del imperio, que de Dios recibe el común cuidado de todos los hombres. Ya antes escribimos ciertamente una constitución, que quiere que los monjes que están reunidos en gran número vivan en común, en la forma que se llama propia de los monasterios, y no tengan habitaciones propias, Iii acumulen bienes, ni pasen la vida sin testigos, sino que coman ciertamente en comunidad, y duerman todos en común y sigan una vida honesta, y sean testigos unos para otros de su decoro, y respeten ciertamente los jóvenes la ancianidad de los que observan estas cosas, y de intento se impongan también vigilias, á fin de que ni como en sueño se haga alguna cosa mala, ni uno les parezca torpe á los otros, sino que guarde cada cual aun durmiendo su propia honestidad.
Cap. 1
Capitulo 1
Quibusdani varo nobis nunciatis, qnae digna et maiore cautela legis egebant, recte ad praesentem venimus sanetionem ad illius perfectionem et iementum, par quam sancimus, uuUum penitus abero licentiani separatim habitandi neque appelistam cellulam, ni-si solus fuerit et rnonasterium duobus uteus ministnis, et 6) continenteru et quie• tacndegant vitarn, sed orn nino, quuni sint plurimi viri, una alt eordm conversado et orantium st quac naturne sunt opera facienhium, quatenus inculpahiles et inaccusabjles consistant, et commumter quidem, sicut dictum est, ¿omedere, communiter quoque dormire, si quidem(7) tanta alt muliitudo, quanta in uno habitaculo capiatur, alioquin duo forsan aut tria habitacula case, quae capiant eos.
Mas habiéndosenos denunciado algunas cosas, que requerían digna y mayor seguridad por parte de la ley, con razón hemos venido á dar para perfección y complemento de aquella la presente dis-. posición, por la cual mandamos, que ninguno absolutamente tenga licencia para habitar por separado Di en las llamadas celdas, á no ser que estuviere solo y el monasterio se sirviera de dos ministros, y vivan vida continente y sosegada, sino que en todo caso, cuando sean muchos los individuos, sea una sola la manera de vivir, así de los que oran romo de los que hacen las cosas que son propias de la naturaleza, á fin de que se mantengan inculpables y libres de acusación, y coman ciertamente en Comunidad, según se ha dicho, y duerman también en
(1) feremus, Bk. cd. estereotipada.' (2) tale. ac#.wiona BM. 5) asslgnavlmus, el cód. Haml. Deberla Leerse assignabImu. (A) El cód. !Iamb.; qul, omiten¿ las cd. (5) El teto greoo (Nocela CXXXII!.) as halla en fiat.
fj Scrzrng.-Athan. 1. 14. y Coi¿. cono¿. scsi. III. 1. 14.-. Toda La Nocela estd en la CalI. 25. capil. o. 2-3-- Das. IV, 1. 17.-24. -Concloj'ué el que primero publicó en 1571 esta antigua versión latina no glosada. (6) nt. Bie. cd. estereolipada. (7) A/e. ed. esterecUpacta, et si quidem, Cont ;
U
TOMO VI - 59
466
:
NovziLa.—coN8Trruc16N CII
Nullum Lamen omnino proprium habere, sed iii commuue vivero diebut et noctibus, ut noctes eis eandem habeant quam dice observationem. Non eniin dormiunt omnes semper, sed palarn est, quia al¡¡ qnidem in somno sunt, 5111 vero vigilant, et omnino erunt quidam dormientes inapicientes. Si autem aliqun habitacula sint in quolibet tnouasteriorum sub tua constit.utorum sactitate, sive in liso magna civitate sive in ema por circuitum habitaculis, sivea nobisipsis aediflcaiis, sive ab allis •seorsum liabitata, hace omnibus media depones, aperiesque oía alterutra ubi celebrent (1). Quid enim formidabunt bco agentes, semetipsos dicantes deo eL abrenunciantes publicae conversationi? Et hoc quidem ita valore nune et in futurum omne volumus tempus, nullo, utdictum caL, habente habitaculum seorsum, sed congregandii omuibus et inspicientbus, quae ab alterutris aguntur. Certum caL enim, quia talia studebunt ea (2) constituere, q,unlia omnino inculpabilia manont. Si quia autem apparuerit tantum irnpudens, aL audeat tentare pr,aevaricari, quod saneltum est, rnonasterii praesul hace examinet Volumus enim vehementioreni, quam nunc est, fien observationem, et prilnum quidem non plurimos case in monasterium ingressus, sed unum aut secundum forte, et adatare isnuae 'vires senos et castos eL testimonii boni ex omnibus, qui quidern neque reverendiasimis monachis concedant sine abbatis voluntate exire monasterium, sed inter (3) sois detineant, quas dei sunt zelantes nec semetipeos lacerantes, neo actos, ¡ice atudia, neo alios qnosdam introiro monaatenium noetibus et diebus sinant, qui non rectani manera procurent vcnerabilium .monachorum voltintatem. Sitquo cautiseima maceria munitum monaateniurn, ut nullus exitus aliunde nisi par ianuas Bit.
común, si verdaderamente la muchedumbre fuera tanta cuanta cupiera en una sola habitación, pues en otro caso haya dosó quizá tres habitaciones, quç les dé cabida. Mas no tengan absolutamente nada propio, sino vivan en comunidad los dina y las noches, ú fin dé qué las noches tengan para ello¡ la misma vigilancia que los días. Porque no siempre duermen todos, sino que ea manifiesto que algunos ciertamente duermen, pero que.otros velan, y estos serán en todo caso inspectores de los que duermen. Mas si en alguno de tos monaslerios constituidos bajo la dependencia de tu santidad hubiera algunas habitaciones, ya en esta grande ciudad, ya en viviendas de su circuito, ora edificadas pór nosotros, ora habitadas separadamente por otros, las demolc Ma de todos modos, y harás que sea manifiesto para unoa y otros loqueen ellas hagan. Porque ¡qué temerán los que hacen esto, dedicándose ellos mismos á Dios y renunciando á la vida hecha en público? Y queremos ciertamente que esto tenga así validez ahora y en todo el tiempo futuro, sin que ninguno tenga, según se ha dicho, habitación por separado, sino debiendo estar todos reunidos é inspeccionar lo que por los otros se hace. Porque es lo cierto que procuraran ejecutar cosas tales, que en absoluto sean inculpables. Pero si apareciere alguno tan desvergonzado, que so atreviera á intenb.r infringir lo que há sido sancionado, examine el caso el prior del monasterio. Porqué queremos que la observancia se haga más rigurosa que lo es ahora, yen primer lugar ciertamente que no sean muchas las entradas al monasterio, sino -una sola ó acaso dos, y que haya á la puerta varones ancianos y castos y para todos de buena fama, los que ciertamente no les permitan ni á los reverendísimos monea salir del monasterio sin la voluntad del abad, sino que los retengan dentro, mostrando celo por las cosas que son de Dios y no empleándose mal. ellos mismos, ni empleando mal sus actos ni sus estudios, y no dejen que de día ni de noche entren en el mónasterio otro¡; cualesquiera, que procuren que no permanezca siendo recta la voluntad dolos venerables monjes. Y esté resguardado el monasterio con una cerca segurisima, á fin de que no haya salida alguna por otra parte sino por las puertas.
Cap XI
Capitulo II
Deinde vel si ulla ecciesia in monasterio siL, noque sic ocoasione ecclesiarum ingredi, et déambulationes licite illio facere, et confabulan, cum quibus non convenit, sed venire quidem tempore sacri ministerii cu tu abbate suisque urioribus et son¡ bus, sacrificioque completo omnes monachi rursus ad coenobium revertantur, ibique sedeant, magnumque deurn honorent (4), et sacris soripturis inoumbant. Plurimus itaque (5) caL horum librorum chorus, et posaibile eat unicuique ammam corrigere atque rigare saeris scrlpturis, quas si fraquenter legent, nuxiçam decipienl.ur, neo ad humanas descandent sollicitudines. Quatuor autein vol quinque seniores ex ipso monasterio case in constituta ecolesia, quibus iam omnis exercitatio est explota in continentia, et qui ordinationem habere merueruut in clero, presbyterorum forsan, aut diaconorum, ant deinceps habentium schema. Dicti enim et supervenientes allóquentur, et de divinis eloqulia disputabunt, et putari omnes case tales pro-
Además, aun si en el monasterio hubiera alguna iglesia, ni tampoco así entren con ocasión de las iglesias, y den allí lícitamente paseos, y se confabu-. len con quienes no es conveniente, sino que vayan ciertamente al tiempo de celebrarse el sagradoministerio con el abady con sus priores y ancianos, y concluido el sacrificio 'vuelvan de nuevo todos los monjés al convento, y residan en él, y honren á Dios grande, ,y ocúpense en lar sagradas escrituras. Pues es grande el número de esto¡¡ libros, y Le ea posible á cada cual corregir y refrescar su alma con las sagradaseacrituras, pues si con frecuencia 1a8 leyeren, nunca serán defraudados, ni descenderán á los cuidados humanos. Mas haya en la iglesia establecida cuatro ó cinco de los más ancianos del mismo monasterio, que ya hayan terminado todos sus ejercicios de continencia, y que hayan merecido tener la ordenación en el clero, teniendo acaso el orden de prcabfteros, ó de diáconos, ó de otra clase. Porque los dichos hablarán á los que
(1) sparfeaque eta mutuam Inapectionem et videbunt omne ab albwütris ceiebrat&, Bis. (2) U, Bis. ed. eetereoCpada.
(3) Acaso se debe,-ta leer intra 6 lotus, seg4n escribe Bis. (t) Quizá se deba ¡ser oren*. . (6) etenlm, Bis.
ÑOULAS. —ooNsTn'uclÓN cvii
467
eurabunt, et eustodient sacram dortium, iuventutem autem exardescentem et. suos terminos exsilire volentem in continentia detinebunt.
vayan llegando, discutirán sobre las sagradas escritures, procurarán que se considere que todos son tales, guardarán la sagrada casa, y retendrán en la continencia á la juventud que se enardece y quiere salirse de sus propios términos.
Cap. III
Capitulo 111
Non ingredientur autem neque mulieres in virile monasteriuui, noque viri rn femineum occasione • mortui et ibi sepulti memoriae (1), vol por -aiiam eausarn, et maxime SI quia fratrem fórte, volsororem, aut aliquem ex genere habere in monasterio dicatCognatio enim monachis in terra non est, • caélestem zelantibus visam. Quid enim volentes tales ingreasus faciarit, nisi .voluerint aliqñid agere tnterdictormf n quum liceat et vitia conveniüntia in Inonasteriis virili.bus celebrare, et mulieribus similitar di8tributa in muliebribus monasteriis facere multeres, nullo permixto alterutri,neque si forte .frater ease dicatur, aut soror, laut cogriatus alter. • Noque enim por hanc occasionem ingrdi sinemus aliquem, Si enim ipea principia abseindamus, et por ipaum adepectum insitam animabus delinitionem eL éx hoc Iapsum prohibeainus, erit multo poasibilis ao fadilior sacra decertatoribus melioris vitae status. Omnes ergo huic legi obediant, et noque viri recondant in ..muliebri monasterio sepulchra eque mu Li eres in virilibus asceteriis fodiant. Noque enirn 'viras mulierum studia decent, noque rursus virilia mulierum collegiis eonveniunt, neque ec hoc propter deru notos turpes et mal¡ principii tales perinixtiones agi volumus, ut non ¡ter ex hoc fiat naturae apud se inhonestate grassari (2), eL 'ludere, et 'divinas confundere causas, et pietatis quasi velamine et cognationis scbemate liaeeagere, quae nequedicere, noque cogitare sin gularem vitam elige ntibus caL bonum. ILlo exaistente manifesto, quia necessarium est sepulturae mi• nistrante, et maxiine leotis (3), et fodiente non (4) ingredi mónasteria. Sed in virilibus quidem monasteriia.causa facilis est, in muliebribus autem non ita, propter memoratam interdictionem.
Mas no entrarán ni mujeres en monasterio dé hombres, ni hombres en otro do mujeres, con ocasión de memoria de un fallecido y allí enterrado, ó ppr otracausa, y principalmente si alguno dijera que tiene en el monasterio acaso un hermano, ó una hçrmana, O alguien de su parentela. Porque no tienen parientes en la tierra los monjes, los cuales aspiran con celo á la vida celestial. Porque ¿qué harán Los que quieren tales entradas, si no quisieron hacer algo de lø prohibidol Pues así á los varones les es licito practicar en los monasterios de hombres lo conveniente, como igualmente á las mujeres hacer en los monasterios de mujeres lo que les está seflalado, sin que unos y otras deban mezclarse, ni aunque acaso se dijera que alguien es hermano, ó hermana, ú otro pariente. Porqueni aun coli esta ocasión dejaremos que entre alguien. Pues si impedimos los mismos principios, y evitamos la corrupción que penetra en las almas por medio de Ja simple vista, y el peligro que de ella se origina, les será mucho más práctico y fácil' á los sagrados combatientes el estado de una vida mejor. Obedezcan, pues, todos esta ley, y ni los hombres h9gan sepulcros en monasterios de mujeres, ni las mujeres los abran en conventos de hombres. Pues ni a los 'varones les cuadran las ocupaciones de las mujeres, ni tampoco,á su vez las de los hombres convienen á los colegios le mujeres, ni queremos que por esto se hagan con ocasión de loa fallecidos tales mezclas torpes y de mal principio, para que no se le abra por esto camino ála naturaleza para conducirse.deshonestamente y burlarse de las cosas divinas y desconsiderarlas, y so pretexto de pedad y con apariencia de parentesco hacer lo que no les es buenoq decir ni pensar á los que eligen la vida monástica. Siendo manifiesto esto, que es necesario que los que prestan servicio para las sepul. turas, y principalmente para los féretros, y los que cavan la fosa no entren en los monasterios. Mas la cosa es fácil ciertamente en los, monasterios de hombree, poro no así en los de mujere, á causa de la mencionada prohibición. § 1.-Saucirnus igitur, si quando aliquid fuLa§ 1.—Mandamos, pues, que cuando se haya de hacer alguna tal cosa, y se haya de enterrar una mm sit tale fien, et sepelir¡ mulier in mu liebri momujer en un monasterio de mujeres, (porque no nasterio (virum namque non sinimus), reverondisdejamos que en él se entierre un hombre), permasimas quidam feinas in suo manera habitaculo, nezcan ciertamente las reverendísimas mujeres en oIam vero ostiariam et abbatissam forte ipsam, si su, propia habitación, y solamente la portera, y acavoluerit, iriterease- his, quae aguntur et ipsos celonas illa agentes, quae.circa funus solennia sunt, so la misma abadesa, si quisiere, intervengan en lo que se hace, y que aquellos, haciendo más rápiet sepulcbrum fodiente, et corpus obvelantes redamente lo que es de costumbre en los enterrapente discedore, neque videntes aliquas nevarendissimarum mulierum, noque ab aliqua earum mientos, y cavando la sepultura, y recubriendo el cuerpo, se marchen inmediatamente, no 'viendo 3, visos. Sed noque aliquam (5) exoogitent ocoasioninguna de las reverendísimas mujeres, ni siendo nem aut viri ad mutiebnia' monastería ingrediendi, vistos por alguna de ellas. Mas no imaginen ocaaut mulleras 'viris deputata, occasione horum, quae sión alguna O los varones para entrar en monastecirca funus aguntur, quas utique memorias vocant, rios de mujeres, ó las mujeres en los destinados á iii tertiam et nonam convenientes diem, aut dum hombres, con motivo de lo que se hace en los fuquadragiuta compleantur, ant otiam annus, quum nerales, lo que ciertamente llaman memorias, rehceat si quidem muliebre sit monasterium, mulleuniéndose el tercero y el noveno día, 6 al cumplirse ras omnia agere, si vero virorum, Tiros, et non oc (1) Bk. memorism Cont. g1ori.ri, seqin anota Cont. al mdrgsn. (2 Lecto verentes, 8k. øtt. estereotipada.
(a1
1
(4) non, la 8UprWii 8k. silam,.RIc. ed. estereotipada. ()
-
4;g
ÑOVEL.—CONStITt7C[ÓN
cvn
casione talium observationem inhonestatem quandam vonerabilibus monasteris imponer.
los cuarenta, ó también el afio, pues es licito, si verdaderamente el monasterio fuera de mujeres, que las mujeres lo hagan todo, y si de varones, los hombres, sin que con ocasión de tales cosas se lea imponga á los venerables monasterios alguna práctica deshonesta.
Cap. IV
Capitulo IV
Quia vero nihil, quod sancitur, nisi custodiarn babeat competen tem, poterit servan decenter, Sanus per tempus UfliuScUiUSqUe monasterii praeciw sulem frequenter rnspicere et persorutari uniuscuiusque conversationem et disciptinam, et sicubi aliquid parvum fiat contra quam deeet, hoc repente cornigeie, et non snere maus fien Iapsum, et periro animam ad salutein conversationis con(ugieutCLn. Monasteriorum autem exarchus, si quia fuent per loca, sicut lii han feliciasima civitate, baec sollicite euret,. et mittat eos, qui appellantur responsarii eius por monasteria, et requirat etiam vicinos, no forte aliqüid nequam j:'i aliquo monasteriorum proximo fiat, et hace universa castiget, et competente digna faciat prvidenüa. Sed etiarn uniuscuiusqtie civitatis episeopus Jiuius re¡ providentiam babeat, sive patniarcha, sive metropolita, sivo singuli sunt episcoporum, et revorendisaimos defensores ecclesiae qui et miltant (1) baec requirentes et servantes, es non sientes quidquam fisrl, extra quam decet, sed et .si quid fiel, velociter hóc emendare. Sañotisaimus autora patriarcha felicissimae huius urbis de monasteriis hic positis sknilitor examinet, et custodes re¡ deo amabiles eeclesiae defensores sanctissimae maioris ocdesiae, et quos putaverit perfectos et bonestissimos case, eonstituat, ut por pLures custodia fanta, adhuc amplior observatio et super peecatis vindicta fiat.
Mas como nada de lo que se dispone podrá ser guardado convenientemente, si no tuviera el correspondiente guardador, mandamos que el que á la sazón sea prior de cada monasterio inspeccione frecuentemente é investigue la manera de ser y la disciplina de cada uno, y si alguna vez se hiciera alguna pequeña cosa contra lo que es decoroso, corríjala repentinamente, y no deje que fa falta se haga mayor, y que perezca alma q se acoge á la salvación de este género de vida. Mas cuide solícitamente de estas cosas el general de los monasterios, si hubiere alguno en las localidades, como en esta felicísima ciudad, y envio los que se llaman delegados suyos á los monasterios, é investigue también por los 'vecines si es que acaso en algún monasterio próximo se hace alguna cosa mala, y castíguelas todas estas, y hágalo con la correspondiente digna providencia. Pero tenga también cuidado de esa cosa el obispo de cada ciudad, 6 el patriarca, 6 el metropolitano, 6 cualquiera de los obispos, quienes asimismo envíen reverendisimosdefensorea dé la iglesia, que investiguen estas cosas y las guarden, y no dejen que se haga nada fuera de lo que es decoroso, sino que, si algo se hiciera, corrijanlçi también inmediatamente. Mas examine igualmente el santísimo patriarca de esta felicísima ciudad los monasterios aquí establecidos, y nombre guardadores de esto á los defensores, da la santlsima iglesia mayór, amantes de Diosa y,á quienes juzgare que son perfectos y honradisimos,para que, haciéndose por muchos la guarda, sean lodavia mayores la observancia, y cf castigo de los pecados.
Cap. y
capítulo V
Oportet autem unumquodque moqasterium sub abbale constitutuw habere, sicut praediximus, eos, qui vocantur responsarii, vires senes et monachieum certamen superantes,eL non facila corporales injurias (2) pasauros, qui eorum (3) rebus et co-. rum occupentur utililatibus. Et non solum.si virorum sit monasterium, sed etiam si mulierum contingant (4), case duns aut tres vires, aut vol eunuchos, sipossibile est, case, aul senos et castitatis testimonium habenles, qui causas agant, et ineifabilem. eis praebeant ccmmunionem, quum huius tempus fuerit. Si vero de alia (5) inonasterii utilitate ant ad unam reverendissimarum ascetriarum pertinente dicere aliquid necessariorurh voluenint, loquentur abbatissae, et alter¡ penitue nulli feminamm, quae in monasterio sunt, hace per revarendissimas ostiarias agentes. Oportet enim tales aliquas ad ianuas ordinari,quae similiteringresaus et egressus le monasterium inspiciant, et egreasus prohibeant, et inaccessibiles vine ingressus,praeterquam aprocrisiariis, eonstituant. liii vero ad ost.ianiam loquentur, et dinent suum adventum, abbatissae vero per caz agnoscentes et descendentes his loquentur, et ¡lii referent ad filas de earum guberna-
Mas r que cada monasterio constituido bajo lá dependencia de un abad tenga, según antes hemos dicho, los que se llaman apocrisiarios, varones ancianos,y que hayan dominado la lucha monástica, y que 'no hayan de sufrir con facilidad las injurias del cuerpo, quienes se ocuparán en las cosas y conveniencias de aquellos. Y no solamente si el monasterio fuera de varones, sino también si aconteciera que lo esde mujeres, haya dos 4 tres varones, que sean 6 eunucos, si es posible, 6 an cianos y que tengan reputación de castidad, los cuales defiendan las causas, y les den la inefable comunión, cuando fuere el tiempo de olla. Mas si quisieren decir alguna dosa necesaria sobre otra conveniencia de¡ monasterio, 6 sobre alguna que pertenezca á una de las reverendísimas monjas, le hablarán á, la abadesa, y absolutamente á ninguna otra de las mujeres que hay en el monasterio, haciendo esto por medio de las reverendísimas porteras. Porque es menester que para las puertas sean nombradas algunas tales, que inspeccionen igualmente las entadas y las salidas del monasterio, y prohiban las salidas, y hagan inaccesibles las entradas para los varones, éxcepto para los apocrisia-
(1) defensores eeclesiae inittat,.Sk. ecl. estereotipada. (2 Otros violentias1 seguz anoto Cont. & ndrgen. 8) eoram, omitela Bis. e, u ed. estereotipada.
(4) Mejor esarla contlugat. aLtqna, Bk. ccl. estereotipada.
46
N&RLi5.-COTtuQIrn Dtt
tona ailt u,tilitate, pro qua venerint, et ita et quae humana sunt agentur bene, et castitas permanebit undiqu.e a nuflo tentata malo. Si quis autem deliquerit (nam multa sant humana, et nullus potest naturam sic retinere, ut non peccet nihil, hoc eniin proprium coL solum del), hunc, si quidem mediocre peeeatum est, et monere, eL suspendere, et poemientiae ci dare tempus, ut rneliorem ordinem sumeno mox revertatur ad semetipoum, et non quos iam posult amittat labores. Si vero malor culpae oit modus, aecundum commiesum et medelam correctionis cose, et rursus admonitionem vehementiorem et poenitentiam fortem exigere Et si qui demvaLuerjt ¡oLio modio amovere lapoum, et corrumpi coeptum (hoc autem eL in mutieribus cdnversis et vino dicimus), grates agere magno deo, quum, el in caelo fiat magnum gaudium angelicis virlutibus, .quando aliquis salvus fit peccatorum. Si vero potiores ultra mcdicinam causae flant, tune etiam expolli eum a monasterio, quatenus dans semeti.psum ex melioribus ad peiora, ipse suis mallo potiatur solus, et non per eius malum etiam ah violentur, sicut morbosorum el inexcusabiliter languentium iumentorum. Neque enim imperium despiciet hos negligi, neque retinebit intlignatjonem adversus abbam, neque contra boj episcopum et su b co posicos defensore8 ecelesiae, si non hace observaveriqt tanquarn neceasaria oit etiam imperiOrei diligentia. Si enim liii puna manibus et nudis aniraabus pro republica suppticent deo, manifestum, quod et exercitus habebunt bene, et civitales bene disponentur. Deo quoque placato et propitio exsiatente, 9uomodo non erunt (1) universa plena Lotino pacii et devotionis Sed et terna nobis feret rructus, et- mare quae sua sunt dabit, illorum oratiQue propitiationem dei ad omnein rempublicam deducente. Sed ez ipsum eornmune soheina hominum reverentius enit, et vvvet molino, illorum erubescens perdurationem (2). Ideoque una paniter conapiratio erit, ornnibus simul ad hoc concurrentibus, st in exsilium inissa, quantum possibile iist, maliLla omrii, et meliorihus et sanctioribas siudilo introductig, et rebus ipois decentibus. Quod nos requirentes, causam agimus, ut putamus, utilem.
rica. Mas estos hablarán con la portera, y avisaran su llegada, y las abadesas conociéndola. por medio de aquellas y bajando hablarán con ellos, y éstos les darán á.ollas cuenta de la administración ó de la conveniencia de ellas, por la que hubieren ido, y así se ejecutarán bien las cosas que son humanas, y La castidad permanecerá siempre sin haber sido tentada por ningún mal. Pero si alguien hubiere delinquido (porque muchas son, las flaquezas humanas, y nadie puede reprimir la naturaleza de modo que en nada peque, pues esto es propio sola-
mente de Dios), si verdaderamente el pecado es mediano, amonéstelo, y suspéndalo, y déle tiempo para el arrepentimiento, para que adoptando mejor régimen vuelva inmediatamente en si mismo, y no pierda el trabajo que ya empleó. Mas si la entidad de la culpa fuera mayor, sea el remedio de la corrección ajustado á lo cometido, é impóngale ¡ su vez más severa amonestación y fuerte penitencia. Y si verdaderamente pudiere salvar de estos modos al que tropezó, y comenzó á corromperse, (y esto lo decimos respecto ¡ los convertidos, tanto mujeres como varonea) dé gracias á Dios grande porque también en el cielo se hace grande el regocijo para las virtudes de los ángeles, cuando se salva algún pecador. Pero si las causas, se hicieran más poderosas que el remedio, entonces sea él también expulsado del monasterio, á fin de que entregándose.él mismo de lo mejor á lo peor él solo 4isfrute. de sus propios males, y con su mal no se contaminen también otros, como si fuera de caballerías enfermas y que irremediablemente padecen. Pues tampoco el imperio despreciará que á estos se loa. descuide, ni contendrá su indignación contra el abad, ni contra el obispo de la localidad y los defensores de la iglesia puestos bajo su dependencia, si no hubieren observado estas di8osiciones, puesto que también es necesario para el imperio el cui-
dado de este particular. Porque si con puras manos y almas pulcras ellos suplicaran por la república á Dios, es manifiesto que los ejércitos se hallarán bien, y que las ciudades serán convenientemente góbernadas. Habiendo sido aplacado Dios y estando propicio,¿cómo no estará todo lleno de plena paz y devoción? Mas también la tierra nos producirá sus frutos, y el mar nos dará lo que le es propio, llevando la oración de aquellos la benevolencia de Dios á toda la república. Pero también el mismo común estado de los hombres será más reverente y vivirá mejor,-reverenciando la persistencia de aquéllos. Y habrá, por lo tanLo,una sola común aspiración, concurriendo Lodos juntamente á ello, quedando desterrada, en cuanto es posible, toda malicia, é In. troduciéndose empeños mejores ymás gantos, y convenientes para las mismas cosas. Y al perseguir nosotros esto hacemos, ¡lo que creemos, una cosa útil.
Cap. VI.
Capitulo VI
lilud quoque omnibus servari volumus modio, si viene fuerit aliquis reverendiosimorum monaehorum et (3) in aliqnatabernarum conversan, huno repente dan locorum defensoribus, ant bic gloriosiulmis praefeetis sacro rum praetoniorum, et castigar¡ eonviclum, et Dunciari hoc abbae, quatenus eum expelLat monasterio, 9111 talio deti'.uit, utpota ¡u confusionem vitae angelieam hane conversationem mutantem. Oportet enim duplex hoc opus monachis case' aut divinis vacare seriptunis, aut
También queremos que de todos modos se observe esto,, que si se hubiere visto que algún reverendisimo monje frecuenta alguna taberna, sea entregado inmediatamente á los defensores de las localidades, y aquí á loo gloriosísirnos prefectos da ka sacros pretorios, y sea castigado convicto, y se ponga esto en conocimiento del abad, á fin de que expulse del monasterio al que en tales cosos delinquió, como por haber cambiado en desarreglo de la vida esta manera de vivir angélica. Porque es conve-
(1 ilk.; erunt omüeja Cont.
(2) purltetw ant perpurgationeni, Cont. al margen.
(a) et, omftia Bk.
470
NOVELAL—OONSTrrTJOLN QXXVHI
quae monachos decent (quae vocant manuum opera) meditarí et operan. Mees enim frustra vacana nihil bonorum parit. Pro his haric ponimus legere, etin bac, regia civitate vatentem, el jo gentibus omnibus. Utique ad singulos patrtarcharum dirigimos (1) ean ad cautelam observationenxque competentem, illi vero sub se constitutis nietropotitis mittent. liii quoque aLlis omnibus innoteseeñt episcopis, et por episcopos omnia haec reverendissimis monachis él abbattbus eorum fienmanifesta. Damos au1cm eauaae observationem non solum abbati bus monasteriorum singulorum, nec solum deo amabilibus episcopis, nec sanctissimig metropolitanis, noque sanctissimis patniarchis,. sed bic quidem et tuae excellentiae, UI, si cuius causa egeal veheinentions correotionis, discenies a deo amabilibus viras exsequantur, lo provinciis autem earurn judicibus, primitus a deo amabilibus episcopisquod agitur agnoscentibus, el ut (2) smI por omnia el personis sacratis et magiatratibus innoxia ea,quaead deumel prao sanotis (3) imperio, tanquarn nihil siL sanctitis custodiri reaipublicarn (4). magni dei el salvaloris nostri leso Christi cleanentia frui por revenendiasimorum viroruin puritatern, quam custodienl queque clerici, el monaebi, el episcopi, maioreséTt minores, sacrorum memores canonum sacrarumqUe legum el constitutionum de hoe scriptarum, quas el valore el ratas (5) case e tiam por praesentem sancianus legem.
niento que los monjes tengan esta dobl,ocupación ó que se dediquen a las divinas escrituras, 6 medi-.ten y ejecuten los trabajos que son decorosos para los monjes (que llaman manuales). Porque la mente que inútilmente está ociosa no produce ningún bien. En favor de ellos establecemos esta ley, valedera así en esta real ciudad, como en todas las regiones. Y se la dirigimos ciertamente ¡ cada uno de los patriarcas para su correspondiente guarda y observancia, y.ellos se la enviarán Ii. los metropolitanos constituIdos bajo su dependencia. Estos también se la harán conocer á lodos los demás obispos, 'y por medio de los obispos-se harán manifiestas todas estas disposiciones á los reverendísimos monjes y é. los abades de éstos. Mas encomendamos la observancia de lo mandado no solamente á. los abades de cada monasterio, ni únicamente ¡ los obispos amantes de Dios; ni á los santísimos metropolitanos, ni á los muy santos patriarcas, sino aquí. ciertamente también ti tu excelencia, para que, si algún caso necesitara más severo correctivo, lo impongan los que hayan sido informados por los varones, amantes de Dios, pero en las provincias ti los jueces de ellos, siendo primeramente informa-dos, de lo que se hace, por los obispos, amantes de Dios, y de suerte que queden enteramente ilesas así para las personas sagradas como para los magistrados las cosas que se refieren ti Dios y sobre todo al imperio, como quiera que nada se ha deguardar más santamente sino que la república disfrute de la clemencia de Jesucristo, Dios grande y salvador nuestro, por medio de la pureza dolos reverendísimos varones, que guardarán también los clérigos, y los monjes, y los obispos, mayores y menores, acordándose de los sagrados cánones y de las sacras leyes y constituciones escritas sobre esto, que también por la presente ley mandamos que tengan validez y queden ratificadas.
Epilogna
Epilogo
Tua igitur beatitudo quae placuerunt nobis et por hanc sacram doclarata surit legem cognoscens operi'effectuique tradere festinet. Dat. Non. Mai. Constant. imper. DN. IUSTENIANI PP. Aug. anno XIII., APIONS V C. Cono. [539.]
Por tanto, al conocen tu beatitud lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley, apresúrese ti llevarlo ti ejecución y efecto. Dada en, Constantinopla el día de las Nonas de Mayo, en el año décimo tercero del imperio del señor JtJSTII'UANO, Augusto perpétuo, bajo el consulado de AnÓN, varón muy esclarecido. [539.]
CONST. CXXVIII (6)
CONSTI1UOION CXXVIII
UT NULT..I 1tJDICUM LICEAT HBERE LOCI
SERVATOREM, NISI 1N CSRTIS CAUSS (7) DIVINA CONCESSER1T IUS310
DE QUE A NINqÜN JUEZ LE SE/i. LÍCITO TENER' SUPLETB EN SU CARGO, A NO SER QUE EN CIgRTAS CAUSAS SE LO CONCEDIERS DIVINA DISPOSICIÓN
(Ccli. IX. til. 9.)
(Colección IX. tIlulo 9.)
In nomine dorn.ini Jesu G'/iri.sti, de¿ nostri, ¡ntperalor. Caear F1aeus IUSTLNIANLTS, Alenanaicua. GntIiicas, Francicuv, Ger,ruznicus, A,Uicus, Alanicus, Vandalicus. African.us , feliz, pias, gloriosu, viclon, triumpftator, nnnquam non col endus, it ayasItie, MusONlo, Praefecto Urbis (8.
En.eI nombra del Señor Jesucristo, Dios nuestro, el Emperador César Flavio JUSTINiANO, Alernánico, Góiico, Frácjeo, Germánico, Antico, Alánico, Vandálico, A fricano,feli:,pio, glorioso, vencedor, triun factor, siempre digno de veneración, Augusto, it MUsON1O, Prefecto de la ciudad.
Praefatio
Prefacio
Quaecu nque ad uti litátem nostrorurn su biecto(1 dirigsmue Ble. cd. estereotipada, (2 ut. ornileta Ble. en su cd. e-rlersotipada. (j sanetis dice el tet.o, sri duda por errata, por lo que para la traducción se ha preferido leer enncis, como se halla en Godofredo y en otras cd. N. del Tr. (4) nihil sanetiorum ci custodirl Iustorum neglecto a noble, sed per ornnia studeutibus eommunem rempubiicam, Bk (5) B.: gratas, Cont. (6) El texto greego (Nin,ela CXXXIV.) se halla en fol.
Teniendo siempre puesta la mira en todo cuanto y Scrimg.—Alhan. IV. 22. Papal. 4 Athan. lii. 7. Paral. co!t.:co'st. ecci. III. 1. Balam ad Photti .I'Joinoa. XIII. 5. - Los diferentes partes ce hallan dispersas en ¿as Boj. Ial uu. t7onst. 125.—La oercidn latina es la anlajwz glosada. (7, EL ord. tia,nb.; certis in caa1, Trid.; certIs ex can-
-ate, Pon., y Cont.
Idem Auguatos Petro Prepo., TrkL.; In nomine —Maaanio,prefeeto urbis, Port.
NQVELÁS.—00iTTTI90I6N
Oxivilí
4'71
rum intentionem habentes (1) .semper, invenimus diversas laesiones nostris gubiectis inferri ab emisala vicariis in provincias ab aliquibus civilibus eL militaribus iudicibus. Et de hoc dudum legeniscripaimus, particularem aliquam facientes rol ornendationem.
tiende á utilidad de nuestros súbditos, hallamos que á nuestros súbditos se les causan diversas le-. alones por los vicarios enviados a las provincias Por algunos jueces civiles y militares. Y sobre esto escribimos hace poco una ley, haciendo alguna especial corrección en el particular.
Cap. 1
Capitulo 1
Nunc vero perfecto iuvaie nostros subiectos stadentes, .sancimus, nuHam licentiam babero pro tempore praefectos tam Orientis quam Ulyrici praotoriorum,aut comitem largitionum, aut comitem privatarum lonorum servatores destinare in provincias, aut ipsos provinciarum iudices facere, et proprn cinguli loci servatóres emittere, sed neque vicaneos judiceS in creditis ele provinciis Ion servaLores emitiere in qualibet civitate. Soludi vero lubemus case bol servatores praefecturse in Osrona (2) et (3) Mesopotamia, et, si necessitas yocaverit, in allis locis tempore expeditionis pro nutrimento cia (4) destinato, et hoc quidem por nostrarn ivasionem. llis insuper iubemus, nc neque magistri militum, noque duces in provinoiis, in quibus administrare inasi sunt, loci servatores, aul bioco15ta, ant latronucn expulsores habeant (5). Si vero contigerit, necessIate faciente, sive magíateos militum, sive duces destinan (6) per nostram iussionem in allis Jode, tuno fieri loci servatores absentis (7), es hoc secundum nostrarn praeceptionem. Nulli vero Iieat civili ant militan indi o-¡ circumire provinciam sine causa neceasaria. . Si vero aliqua neceasitas vocaverit tale aliquid fien, expensis propriis hoc facere iubemus tam iudices, quam competens ois (8) et obediens eis officiurn. Noque vero angarus, ant jis, quse vocantur, epidemecicis (9), aut alio quolibet dispendio gravare (10) no tros subiectos, noque consuetudines nominare aut quaerere, quac forsitan aliqul praedictoru m. (11) .in proprium lucrum iniuste adinvenerunt. Male enim adinventa malaeque consuetudines noque ex longo tempore neque ex longa consuetudine confirman sur (12), acienti bus ómnibus praedictis lodicibus civilibus et militaribus, quod, si aliquid praeter hoc fiat, et qui facit boj servatorem (13), viginti librarum suri inferet poenam, el cingulo spoliabitur,et qui flan se acquievit, cadena propria su bstaútia, exsilio subiicietur.
Poro procurando ahora favorecer cumplidamente á nuestros súbditos, mandamos que no tengan licencia alguna los que A la sazón sean prefectos de los pretorios as! de Oriente corno de Iliria, 6 conde de las liberalidades, ó conde de los bienes privados, para enviar vicarios á las provincias, ó los rnimos jueces de las provincias para nombrar y para enviar lugartenientes de su propio cíngulo, sino que tampoco tos )UOCCS locales envíen en las provincias á TI J confiadas vicarios fi cualquiera amos que solamente haya vicarios ciudad. 'Y tu a en la Osroena y en la Mesopotade la prefe mia, y si L Seisidad lo reclamare, en otras localidades en he. ¿po de expedición para el aprovisionamiento fi ellos destinado, y esto ciertamente por man dato. nuestro. Además de esto mandamos, que ni los maestres militares, ni los duques tengan en las provincias, en que se dispuso que administraran, vicarios, O biocolitas, ó perseguidores de ladro. nes. Mas si aconteciere, que por exigirlo la necesidad fuesen destinados por, orden nuestra fi otros lugares los maestres militáres O los duques, en este caso nómbrense lugartenientes del ausente, y esto con arreglo fi mandato nuestro. Mas no le sea licito fi ningún juez civil ó militar recorrer la provincia sin causa necesaria. Pero si alguna necesidad reclamare que ie haga alguna tal cosa, mandarnos que la hagan fi sus propias. expensas tanto los Jueces como los oficiales que lea corresponden y están fi sus órdenés. Mas tampoco graven fi nuestrossúbditos con bagajes, 6 con los que se llaman alojamientos, O con otro cualquier dispendio, ni aleguen ó reclamen costumbres, que acaso- inventaron en su propio lucro algunos de ellos. Porque las malas invenciones y las malas costumbres no se confirman ni por un largo tiempo, ni por la larga duración de la costumbre, teniendo entendido todos los susodichos jueces civiles y militares, que si contra esto se hiciera alguna cosa, el que nombra vicario suyo pagará lapena de veinte libras de oro, y será despojado del cíngulo, y el que consintió ser nobrado, perdiendo sus propios bienes, será condenado fi destierro.
Cap. II
Capitulo U
Ad malorem autem nostrae dispositionis cauto1am iubemus, pee loca episcopos, el provinciarum rectores, el éos, qui civitates babitant, nullum contra praesentein nostram dispositionem suscupere biocolytani aul latronuin porsecutorem (14); omnino enim nuR-m iudicum civilium aut miLitarium oonstitutum in provincia babera loci servatorem concedimus Praecipue (15) quidem iubemus, pro-
Mas para mayor seguridad de nuestra disposición mandamos, que los obispos de las localidades, y los gobernadores de las provincias, y los que habitan las ciudades no admitan contra nuestra presente disposición .ningún biocolita 6 perseguidor de ladrones; porque absolutamente fi ning(ii juez civil 6 militar constituido en una provincia le concedemos que tenga vicario suyo. Y, fi la verdad, man-
(1) habere, el cód. ¡Tamb., 7P(d .. y Poil. (2) Hosúrusma, el cod. llanl.; Hosdrnma, Trkl., PorL, y Cont. (5) EL cód. flamb.; et 1u1 las ed.
(9) Bk.; emphydromstiis, el cod. ¡lomb.; epydemeticis, Trid.: epidemeticie, Pon.. y Cont. (lo... grav.rI, el cód. Hamb., Trid., y Port.
(4) el, Bk.
-
Ifij hsbesut, oinlenla si cód. Hamb., Trid., y Port. (6) destluare, el ad. IIzrnb., Irid., II Por. ti) BJ&; absentes, el cód. IIa,nb., y las ect.
(8) -El cd. ¡Lomb.; ele, om€tenio Las eci.
(U) prsedecessorum, B/s. (12) contlnuantur, el cód. Ha,nb. (131 EL cód. Hamb., y Trid.; et qui fclt si )oei servator esi, PorI., y con¿. (UJ Bk.; peseeutcres, el cód. ¡lomb., y (asid. (u) 5t praeoipue, Bk,
472
NOvEL.-OONsTITuQIóN OXXVHI
vinciarum rectores sic recta conversartaut (1) res
gubernare, ut non necesaitas fiat de quab bet re debente quaeri aut gubernari ad provincias al¡quem desioari; si vero opus fuerit transinitti ah-
quos .in provincias occasione pubticarurn exactionum, aut quarutnlibet emergenuum querelarum, nequeordiuem, neque nomen habere luci servatons. Destinatus vero in provinciam riuflum quideni (2) subiectia inferat dispeudum, ereditum vero sibi opus adimpleat, indice provinciae cura el eius offlcio (3) adiuvante.-Si vero contra ipsum iudicem forte aOCusatum traflarnitiatur, tuno iubemus, et provinciale officium obedire ej. Quemadmodim vero (4) prohibemus loci servatores fiar¡, ¡La omne periculum inhemus habere iudioes provinciarum el eorum ofiioium, nl sollicitudinem faciani tam publicarum exactionurn, quam Iocorum quietem (5), et UI onUis iniustilia el laesio suspendatur. la qmbus vero provinciis aul vindces (6) aut exactores sunt ftscahium, el opus habuerint aliquo adiutorfo, iubemus, iudices provinciarum et officrn eorum omne solatium el studium oís conferre, ut sine impedimento fiscalium exactio procedat. Et omnes, quae motae fuerint, sive civiles sive criminales causae, et competentes pro'vinciarucn indices (7), ipsos iubemus inquirere, ut liii proprio periculo has discntiant, st legitimum findm cia imponant. Super hoc autem iubemus, provinciarum fudices mox, qui (8) futuri sunt cingula suscipere, aire praesentes, aire absantos si nl, cau te 1am impendere 1am praefecturae, quam nostris largitionibus, el cocuili privatarum pro infereudis pecuniis unicuique praedictarum dignitatum, quum, elsi non caveant, tanquam lacientos cautelam, ¡La jubemus coa et eorum officia subiacere praedictis dignitatibus. la illia vero civitatibus et provinniis volumus iudices periclitar pro fiscalibus exigi 9), in quibus Deque scriniarii, noque vindices (lO), neque ah quídam proprio par¡culo exactionem faeiunt.
damos principalmente que los gobernadores de has provincias sé conduzcan 6 gobiernen los negocios con tal rectitud, que no se cree la necesidad de que Por alguna cosa 4118 es deba investigar 6 gobernar se envio á alguien á las provincias; mas si hubiere necesidad de que en las provincias sean enviados algunos con ocasión de las exacciones públicas, 6 de cualesquiera querellas que surjan, no tengan ni la categoría, ni el titulo de vicario. Mas el enviado á una provincia no cause ciertamente á los súbditos ningún gasto, sino ejecute -el trabajo que se le encomendé, ayudándole el juez de la provincia y BUS oficiales. Mas si fuese etzviado contra el mismo juez, que acaso ftié acusado,, en este caso mandamos que también le obedezcan los oficiales de la provincia. Pero así cómo prohibimos que se nombren vicarios, así también mandamos que á los jueces de las provincias, y á. sus oficiales les corresponda toda la responsabilidad, para que tengan cuidado tanto de las exacciones públicas, como del souiego de las localidades, y para que se evite toda injusticia y lesión. Mas en las provincias en que hay protectores 6 recaudadores de los tributos fiscales, y necesitaren de algún auxilio, mandamos que los jueces de las provincias y sus oficiales les presten todo auxilio y apoyo, para que sin impedimento se verifique la exacción de los tributos fiscales. Y mandamos que de todas las causas que se hubieren promovido, ya civiles, ya criminales, y que competan á los jueces de las provincias, conozcan ellos mismos, de suerte que bajo su responsabilidad las discutan ellos, y les pongan legitimo término. Pero además de esto mandamos, que los jueces de la provincia tan pronto como hayan de recibir el cíngulo, ya estén presentes5 ya ausentes, presten caución tanto á. la prefectura, como á nuestras liberalidades, y al conde dolos bienes privados, por las cantidades que se le han de entregar á cada una de las susodichas dignidades, pues, aurque no den la caución, mandamos que, como sí .hubiesen -dado la caución, queden sujetos ellos y sus oficiales á las susodichas dignidades. Pero queremos que los ju nresponsables de la exacción de los trieces sea butos fiscales en aquellas ciudades y provincias, en que ni empleados de secretaría, ni protectores, ni algunos otros hacen la exacción bajo su propia responsabilidad.
Capitu1ç ¡II Et hoc pervenit ad nos, quod quidam provinciarum iudtces ita inique agunt, occasione lucrorum, ut neque testamenta concedant facere, noque facta insinuare, neque nuptias aliquas facere ant super nuptialibus donationibus monumenta componere, noque defunctorum corpora sepulturaé tradi, neque rerum deseriptionem concedunt flor!, ant aliud quid huiismodi agi ant ex gestis, aut ex testimoniis. Propterea interdicimus omnibus iudicibus, tam civihbus quam mihitaribus, el eorum offloiis, aut alii cuilibel tale ahiquid praesumere. Si vero quidam bulusmodi odibilem rem in quohibet loco nostrae reipublicae praesumserit agere, ant ministrare el, qui hoc. praesumsertt
2) Ri cód. Huinb., g Trid.; quldsm, omitcn2as Port., y Cont. Etcód. Hexmb., y Trid ;ludlee provinciae eum el elus o±fleLum, Port., q Cont, (41) EL cdii. ¡JamO.; enim, tas ea. (5)
quletis, E/e
Y ha llegado á nosotros, que algunos jueces de provincias obran tan inicuamente, con ocasión de lucros, que ni permiten hacer testamento, ni insinuar los hechos, ni celebrar algunas nupcias, 6 formalizar los documentos relativos á las donaciones nupciales, ni que su dé sepultura á los cadáveres de loe fallecidos, ni consienten que se haga el inventario de los bíenes,.Ó que se ejecute alguna otra cosa de esta naturaleza, 6 mediante actas, 6 envirtud de testimonios. Por lo tanto, lea prohibimos á. todos ¡OB jueces, así civiles como militares, y á sus oficiales, ó á otro cualquiera, que se atrevan á aluna tal cosa. Mas si alguno se hubiere atrevido á. hacer una cosa odiosa de estas en una localidad cualquiera dé nuestra república, ó á prestarle su (8) Cont. al m4rqen; ludtces, el cdd. RamO., y las id.
(7) causae—indtclbus, il. en ca cd. estereotipada. (8) quam. Bis. 19) EL edd. HornO.; pro fiscalibus et exlgt, Zas cd.; pro ficcalium ex,ivtlone. Ek. (flJ) iudlcec, eL cdd. ¡lamb., y Las ed. Vas* la nsLa i.
NOVELAS —oOI131TrTJolÓN (JiXyfli
nari, et de substantia eorum eveniens dispendinm laesis in duplum restitui,non sublato ala (1) noque alió quidew ex legibus adiutorio. Omnem vero damus licentiam locorum sanctissimis episcopis et priinatibus civitatum huiusxnodi praesumtiones prohibere, et atudere, ut hace omnia ame impedimento et sine dispendio secundum legun virtutem procedant, et dé bis noble nuntiare. 11'. ro, quae secunduni legas offeruntur,appi •foes et (2) suscipero votumus omnino judicea; feos, qui secundum nostram iussionem apeciali. [quia et a divinis licet. appellare iud1cibu) (3) audiunt, sive malores sive m!nores eint, et édere gasta sine aliqua dhatione 1itígantibus ut quaestio legitima de LLiS proeedat. Super hoc iubemus, appetlatione porrecta secundumlegos, noque qxactíonena flan, beque pos easiones rerum transferri usque ad finitum (4) super ea iudicium.
Cap. IV Quoniatn vero. contingit adulteria, ant raptes mulierum; aut homicid•iaaut alta quaelibet orimina in provineiis eommitti, iubemus, pró'vinciarum indices omnia scoundum legas vindicare, el peocantes tenere,et non alios pro aula, ant ex quibue nati sunt viola, qui crimifla praesumserunt, aLium pro alio comprehendere ant damnum eorum inforre vicia, sed nequepiguorationes facere propter pecoanteru, aut criminis viodictam proprii lucri causa ¡aferre, ant detinquentium res proprium luomm facere. Nos enim reos quidem ex legibus poenas sustinere 'volumus, dam.na vero subiectis nostris, ant lucrum ex bco iudicibus aut eorüm bominibus sive Offlnialibus fien nullatenus concedimus, ut no propter reruni des(derium inveniantur injusta aliquos castigantea, ant (5) peccantes vendere. Si enim praeter hace fiat, ipse provincias iudex omne ex bco acoidns damnim masis medobitur, et supplieiis iubiectus exsilio tradetur, et consiliaius eius (6) simile sustinebit supplioium, si faetis a indice contra legos (7) ¡u seriptis consentiat,ofticium vero eius, et alil, qui circa hoo propter lucrum proprium ej obsecundant, non solum danina laesis compellentur restituere, sed culpabiliores eorum legalihus suppliciis subiecti exaiho tradentur.
413
ministerio al que se hubiere atrevido á hacerla, mandamos, que, privados de este modo del cíngulo, sean enviados al destierro, y que de sus bienes les sea resarcido en el duplo á los lesionados el daño causado, no privándoseles tampoco ciertamente de otro auxilio de las leyes. Y les damos plena facultad á los santísimos obispos de las localidades y á los principales do las ciudades para impedir tales atrevimientos, y procurar que todas estas cosas se
hagan sin impedimento y sin dispendio, con arreglo al tenor de las leyes, y darnos conocimiento de
ello. Mas queremos que de todos modos admitan los jueces las apelaciones que conforme á las leyes se les presenten, y también los que especialmente conocen de una causa por mandato nuestro [porque también es lícito apelar de los jueces imperiales], ya sean superiores, ya inferiores, y que sin ninguna dilación les den las actas Ii. los litigantes, para que en virtud de ellas se examine la cuestión legal. Ademas de esto mandamos, que, presentada con arreglo fi las leyes una apelación, no se haga exacción, ni se transfieran las posesiones de los bienes hasta haber fi nido eh juicio sobre ellas.
capítulo IV Mai como acontece que en las provincias se cometen adulterios, 6 raptos de mujeres, ú boniieidios, .ú otros cualesquiera crhnenes, maneamos, que todo esto lo castiguen los jueces de las provincias con arreglo á las leyes, y retengan á los delincuentes, y no prendan á unos por otros, 6 á uno por otro de las poblaciones de que son oriundos los que se atrevieron fi. cometer los crímenes, 6 á causarles algún daño á las poblaciones de ellos, pero ni hagan pignoraciones por razón del delincuente, 6 impongan por causa de propio lucro el castigo del delito, 6 conviertan en lucro propio los bienes de los delincuentes. Porque nosotros queremos que los reos sufran las penas con arreglo á las leyes, pero da ninguna manera concedemos que fi. nuestros súbditos se les causen daños, 6 que por esto se realiCe lucro para los jueces 6 para sus hombres 6 oficiales, á fin de que no se halle que algunos castigan injustamente por su deseo de bienes) O que venden á los delincuentes. Pues si contra esto se hiciera alguna cosa, el mismo juez de la provincia les resarcirá ¡ los lesionados todo el daño que de aquella les provenga, y sometido fi. suplicios será enviado á destierro, y su consejero sufrirá análogo suplicio, si-por escrito consintiera lo hecho por el juez contra las leyes, y sus oficiales, y los demás que en esto le secunden por propio lucro, no solamente serán compelidos á restituirles el da-do fi. los lesionados, sino que, sometidos á los suplicios de las leyes los más culpables de ellos, serán enviados al destierro.
Cap. V
Capitulo V
Si vero quia coxnprebensorum eriminum (8) latoanit,. ant reliquerit provinciain ¡11am, ¡u qua enreina deliquit luhemus, legitimis edictis a iudice evocan eum, et si non obaudiat (9). fila in eum procederé, qune nostnis legibus detinita sunt. Si vero oognosoatun, quod in a.liam provinoiam (10)
Mas si alguno da los criminales descubiertos se ocultare, ó abandonare la provincia en que cometió los crímenes, mandamos que por medio de los edictos legales sea llamado por el juez, y si no obedeciera, sea procedente contra él lo que se halla determinado en nuestras leyes. Pero si se supiera
(1) El cód. Hamb., ti Trid.; sublato ab ela, Pon., y Cont. (a) El cód. Hamb.; et, omltenla las cd. (3) Las palabra que eStdent4'e paréntesis no se hallan en él¡SXØ griego. ) El cód. (4
($) et, Bie.
Hamb.; ¿Iefiuitum, las cd.
Tomo V15O
-
(6) El cód. Bamb., Trid., ;j PerI.; OIR. Cosa. (7) contraria Jegibus, el c5d. Ilainb, Trid, y Porg. () crhninlbug, 8k. 19) RL cód. Ha'nb., y Tnid.; obedlat PerI., yConL (10) El cód. Ilanib., y Tnid.: alta provincia, Pon., y Cual,
474
NOVBLÁS.—OONST1TtJCI6N
Cxlviii
degil, iubeinus, provinciao iJJius iudicem in qua peccari quid huiusmodi contigerit, epistola publica uti ad provinciae illius iudicem, in qua delinquees persona degil, lilum vero, qui publicas suseeperit litieras, et periculo suo el officii sui comprehendere huinsmodi, et ad iudicem provincias transmiLte re, in quapeccavit, auppliciia legitimis sublicienduro. Si qui publicam epistolani suseep.erit neglexerit boc facere, aut olficiuni eius tradere, ant imperata neglexerit, tuñe et ipsum iudicem tres auri libras, et officium eius alias tres pro poena inferre iubemus (1). Si vero i•udex ant aliquis officii eius própter lucrum huiusmodi personam non eomprehendat, aut comprehendena non trausmittat, el hee ageus convincatur, apoliatus cingulo exsilio tradatur.
que habita en otra proincia, mandamos que el juez de aquella provincia en queaconteciere que ¡Be delinquió en algo de esto dirija epístola pública al juez de la otra provincia en. que vive la persona delincuente, y que el que hubiere recibido la carta. pública prenda á aquel bajo su propia responsabilidad y la de sus oficiales, y lo remita al juez' de la provincia, en que delinquió, para que sea sujetado á los legítimos suplicios. Massi el que hubiere recibido la carta pública hubiere descuidado hacerlo, ó sus oficiales hubieren dejado de entregarlo, ó de ejecutar lo mandado, en este caso mandamos que el mismo juez pague por vis de pena tres libras de oro, y sus oficiales ot ras tres. Mas si el juez ú alguno de sus oficiales no prendiera por causa de lucro ¡ tal persona, ó prendiéndola no la remitiera, y de ello fuera convicto el que lo hace, sea, despojado del cíngulo, enviado al destierro.
Cap. VI
Capitulo VI
1!t hop vero iubemus observari ab omni adminisLratore, at, si contigeril in seriptia nostraru maslonern fien ad aliquem iudicem, et interea jale quiaseat ab administratione, la, quipoal illum susceperit dignitatern, accipiatearn, et insinuel. El si cLuidem privata eSt causa, et implore eam, el assequi,quemadmoduni ad eum promernit reacriptum. Si vero huiusmodi in seripts iussio publicum respioit, inquirat eam, el si quidem non laedatur fiseus, q.uae in ea comprehonsa sunt, adimpleal; si vero ad laesionem est fiad, nihil super ea omnino agi, nunliare veronobis primum, ut secunda nostra fiat de hoo iussio. Si vero el praecepta cuiuslibet iudicis sint, et prius, quam insinuentur hace, aut praecipienlem, ant ad quem praecepta facta sant coñtigenit remover¡ de cingulo,, el (2) sic qui faclus fuerit iudex hace suscipial el exigat, si legitime ?acta sunt; si vero contra legem ant contra publicum faeta sunt, base pro non soriptis es8e jubemus.
Y mandamos que por todo administrador se observe esto, que, si aconteciere que por escrito se le da una orden nuestra á algún juez, y mientras tanto cesa éste en su administración, reciba aquella al que después de él hubiere obtenido la dignidad, y déla ¡ conocer. Y si verdaderamente es privada la causa, cúmplalo y ejecútelo, como.si & él hubiere sido dirigido el rescripto. Mas si tal orden escrita se refiere á la cosa pública, examínala, y si verdaderamenlo no fuere lesionado el fisco, ejecute lo que en ella se consignó; pero sitendiera á lesionar al fisco, no se ejecute absolutamente nada respecto á ella, sino póngala primeramente en nuestro conocimiento, para que sobre ello se expida una segunda orden nuestra. Mas.tainbién si se tratara de mandamientos de algún juez, y antes que ellos fueran notificados aconteciere que, es separado del cíngulo ó el que manda ó aquel á quien se le dirigieron los mandatos, también en éste caso hágase cargo de elloS y cumpliméntelos el que hubiere sido hecho juez, si hubieren sido dados legítimamente; pero si fueran dados contra ley ó contra la cosa póblica, mandamos que se tengan como no escnitós.
Cap. VII
Capitulo VII
- Quía vero el huiusmodi iniquitátem ¡u ve locis nostrae reipublicae cognovimus admitti, quia creditores lujos debitorum praesumtint retii ere aut le pignus, ant in servile ministerium, áut conduetionem (3), hoc medio omnibus probibemus. El iubernus, ul, si quia huiusmodi aliquid deliquenil, non solum debito cadat, sed tantam aliam quantitatem adiiciat, dandam e4 .qui retontus est ab eó, etiam corporalibus aut parentibus eius; et postc ho poenis ipaum subdi a loci iudice, quia personam tiberam pro debito praes.umserit retinere, aul locare, ant pignorare.
Mas como hemos sabido que en diversos lugares de nuestra república se comete también la iniquidad de que los acreedores se atreven á retener á los hijos de los deudores 6 en prenda, 6 para servicio de esclavos, 6 en arrendamiento, lo prohibimos esto de tpdos modos. Y mandamos, que, si alguien delinquiere en algo semejante, no solamente pierda lo que se le debe, sino que agregue otra, tanta cantidad, que le habrá de ser entregada al que fué retenido por él, 6 á los padres de aquél; y después de esto sea él mismo sujetado también & penas corporales por el juez de la localidad, por haberse atrevido á retener, arrendar, 6 pignorar una persona libre por una deuda.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Et illud vero praevidimus pro subiectorum utilitale corrigere, UI, si qua mulier crediti instrumento consentiat proprio viro -aut seribat, el propriam substantiam ant se ipsam obligatam f'aeiat, iubemus, nullatenus huiusmodi valere ant tenere, sive
• Y también nos há parecido conveniente corregir en utilidad de los súbditos esto, que, si .en un docomento de préstamo le prestara alguna mujer su consentimiento á su marido, 6 subscribiera, y obligara sus propios bienes 6 se obligara ella misma,
(J> iudleom qoatuor ami lLbraa t ofactum eiu pro poejis ( lnferre lubemus, el cód Ilamb.
r
Et cód. flam., p'Tri4.; st, onutenla Port., y Cont.
Ca E odd.Hamb,, y Trid.; In eoudUctlonam, Peri., y Cont.
NdvEs.—cosTrvu016N eme, sive multoties iuiusmoai aliquid pro eadem re fiat, sive privatum-¡ve publicum Bit debitum, sed i(a case, ac al neq-ue seriptum esset, nisi mani(este probetur, quia pecuniae in propriain ¡peina mulieris ntilitatem expensae Sunt.
d7ti
ÓVLU
mandamos que de ningún moco tenga validez &
subsista nada de esto, ya si algo semejante se hace
por la misma cosa una sola vez, ya si muchas, ora sea privada, ora pública ¡a deuda, sino que sea lo mismo que si no se hubiese escrito, á no ser, que manifiestamente se pruebe, que el dinero se gastó en utilidad de la misma mujer.
Cap IX
Cattu10 IX
Necessarium vero credimus et illud competente Pero creemos necesario enmendar con el conveadiutorio amendare, ut nulla mulier de 4ualibet re niente auxilio también esto, á. fiñ de que por ñinincindatur aut onstodiatur. Sed si qmdem pro flacagün negocio sea aprisionada ó custodiada ninguna libus debitis aut privatis pulsetur, seeundum legem mujer. 'Mas si verdaderamente fuese demandada muher aut par virum suum, aut por se, ant .per por deudas fiscales Ó privadas, responda la mujer quamvoluerit personam legitime' reapondeat, el legitiÑamente con arreglo á. ley .ó por medio de su transigal rem Sr vero vidua Sit, aut non a princimarido, 6 por si, ú por medio de la persona que pto viro coniuneta, liceat similder mulieri aut per ella quisiere, y transija al negocio Mas si fuera se, aut per .quos volnerit propria iura propónere viuda, O no hubiera estado desde un principio unisecundum legem., Eum verp, qui practer haec prae- 'da á"marido, séale igualmente licito á la mujer exsumaerit agere aliquid praedictórum, iubemus, si poner con arreglo á Ja ley sus propios derechos 6 quidem maiores iudtces sint, viginti auri hbraruztr, por si, 6 por medio de los que quisiere Pero manar vero minoras sint, decem, librarum sur¡ poenae damos, que el que contra esto se hubiere' atrevido subiacere, obedientes autem eis in praedictis caná hacer alguna de las susodichaS cosas, si ciertasis, spoliatos cingulo, poenis subiici, et in exsilium mente fuera de los jueces superiores, quede sujeto destinan. Si vaco mulier post legitimani admoniá la pena de veinte libras de oro, y si menores, á tionem noluerit instituere aliquem., qui pro ea rela de diez'libras de oro, perolos que en las' men spondea, ant litigans addiçts Bit, ncc sic includi ciónadas causas están á. sus órdenes sean, despoant custodiri eam, sed legitima lura in competen- jados del cíngulo, sujetados á penas, y enviados al ti bus ej rebus procedere. Si vero crimen sit, quod destierro I'as si después de la legítima citaci'ón no inrertur rnulieri,' in quo neeessarium est ipsam cu- quisiereis mujer nombrará alguien que por ella • stodiri, si quídam fideiussorezn personae praestare conteste, O litigando ella hubiera sido condenada, potest, ¡psi credatur; si- vero iuravenit, non posee ni aun así sea aprisionada O custodiada, sino eje'se dare fideinasoreni, iuratoriam cautionein faciat cútense los' leg[timos derechos en los ,bieires que te competan. Pero si fuera un 'crimen lo que se le (m de observatione iudioii. Si vero gravissimum luyeniatur crimen, ¡u quo accusatur, in monasterium puta á la mujer., por el cual sea necesario queella' aut in asceterium (1) nnittatur, ant mulieribus trasea custOdiada, si verdaderamente puede dar fiadatur, par quas potest publica et libere custodini, dor de su persona., 'confiese en él; mas si jurare donee causa aius manifestetur; tuno autem illa que ella no podía dar fiador, preste, caución jurato• procedant in ea (2), quac legihus definita sunt. ria de estar á. la.óbservancia dél juicio. Mas si fe fiscal¡, sive 1'Tullam enim indilerein pro pecunia rs considerado gravisimo el crimen por el que es pnivatt causa, ant pro criminali quolibet modo ant •' acusada, sea enviada á un monasterio ó á un ascetani caroarem mitti coneedimus, aut a viris custodirio, 6 sea entregada á mujeres por-las que pueda ser ni, ut non par huiusmodi occasiones inveniantur pública y libremente cistodiada, hasta que sea probada su caüsa; y entonces sea prooedeñte contra ella circa cas titatem iniuriatae. Monastriam quiden ant asoetriani per nullani actionem trahi concedi- 'lo que en las leyes haya sido determinado. Porque de ningún modo permitimos que por deuda fiscal, 6 mus de propriis monasteriis aut asceteriis. por causa prívada, O criminal, sea ninguna mujer o enviada á la cancel, ó- custodiada por hombres, á fin de, que con tales ocasiones no se hallen injuriadas en su castidad Y ciertamente no concedemos que por ninguna acción sea sacada de sus propios monasterios 6 asceterios una monja 6 una asceta
oap:x
'
,
.
.
.
'
Capitulo X
Más cuando -se pruebe crimen de adulterio, manSiquando vero alultenii crimen probetur, labe-damos que se les apliquen á los delincuentes aqtie mus, illas peanas peocantibus ,interri, quaz Constantinus divae memorias disposuit, eL -illis simi- has penas qu diipuso Constantino, de divina memona, debiendo ser sujetados* análogas penas los libus subiiciendis poenis, 'qüz inedii ministni (3) que se hicieron auxiliares intermediarios de tan inihñiusmodi implo crimini facti sunt. De substantia vero adulteri, si habeat uxorein, dotem et propter , pío crimen. Mas de los biepes del adúltero, si tuviera mujer, sálvensele á ésta la dote y la donación nuptias donationem si salvan, ant partem a nostra lege datam, si dotalia ínstrumenta non subsecuta ' por causa dalas nupcias, 6 la parte dada por unestra' ley,' si no. se hicieron instrumentos dotales.- Y sunL Reaiduam'vero ema substantiam, si quidein sint ascendentes ant descendentes usque ad ter- los restantes bienes, si verdaderamente hubiera a»-_ ilum gradum, aocipiant 'hi secundum ordinea et ' cendien'Les 6 descendientes hasta el tercer grado, grdus; si vero, non sunt huiusmodi aliqui; fisco- recibanlos éstos con arregló. á, su orden y grado; mas si no hay ningunos de aquéllos, mandamos que appheari haeo (4) iubemus Adulteram vero multe(1) ant tu asesteriom oraUekzs el 6dd Harab
(2) I.( cód Jlansb , y Trad,
eam, Port. y Cont.
(5)
medil ve] ministni Ale este reo&pada
(4) liase, omtteia el cód ¿lomb
--
Ú6
ÑdL.—ÓoMS1'IruoróN
cxxvrfr
rem competeutibus vuineribus (1) subacam iii monasterium mitti. Et si quidem intra biennium reo¡pero eam vir suus voluerit, potestatem el damus tioc facere,,etel,copulan in ex hoc nullum periculu metuens, et nullatenus propter ca, quae in medio tempore facta sunt, nuptias laedi. Si vero praedictuni tempus transienít, aut vir prius, quam recipiat muierem, moriatur, tonderi (2) eam, et ¡nonacbiçum babituni aceipere, et habitare in ipso monasterio in omni propniae vitae tempore. Et si quidem babeat descendentes, duas partes accipere eos su bstantiae (3), secundum legum ordinem divisas, reliquam vero tértiam partem- monasterio, in quo (4) mittitur, dan. Si vero descendentes non Çuerint, sed ascendentes invonfantur non censentientes liniusmodi iniqüitati, quatuor anclas eos seoundum legas- divisas accipere, octovero uncias dan rnQflaSteniO, in que includita, hiliusinodi mulien. Si vero noque descendentes neque ascendentes habeat, ant ascendentes consenserint huiumodi iniquitati, omnem oms substantiaru accipere monasterlurfl, illi conservan dam (5), ut por orn nos casus viro pacta dotalibus jUsta instrumentis serventur.
sean aplicados al flaco. Pero la mujer adúltera, sometida á las penas correspondientes, sea enviada á un monasterio. Y si verdaderamente dentro de un bienio quisiere su marido recibirla, le damos potestad para hacerlo, y para unirse con ella, no temiendo por esto ningún peligro, y sin que de ningún modo se perjudiquen las nupcias por virtud da lo que en.el tiempo intermedio se hito. Mas si hubiere transcurrido el susodicho tiempo, ó el marido falleciera antes de volver á admitir á su mujer, córtesele á ésta el cabello, y reciba el hábito monástico, y habite en el mismo monasterio todo el tiempo de su propia vida. Y si ciertamente tuviera descendientes, reciban éstos don partos de los bienes, divididas según el orden de las leyes, y désele la otra tercera parte al monasterio, á que ella ea enviada. Mas si no hubiere descendientes, pero se hallaran aseendientes que no hubieren consentido tal iniquidad, reciban ellos cuatro onzaq. divididas con arreglo las leyes, y dénselo ocho onzas al monasterio, en que fuá recluida tal mujer. Pero si no tuviera ni descendientes ni ascendientes, 6 los ascendientes hubieren consentido tal iniquidad, reciba el monasteno todos los bienes de ella, qüe se habrán de conservar para él, de suerte que en todos los cazos se le reserven al marido los pactos incluidos en los instrumentos dotales,
Cap. XI
Capitulo XI
Quia vero aliqul nostram legem transcendere student, in qua ovidenter causas enumeravirnus, ex quibus BO1UW repudia possunt transmitti ant a viro, aut.a mullere, iubcmu, praeter lilas causas nullo modo repudia fiar¡, ant per consensum nuptias• solvi, et concedere invicem delletis. li vero praetor a noble definilas causas praesumserint ahqui solvere matrimonium, iubemus, si quidem descendentes habuerint sive ex ipse, aire ex alio matrimonio, substantiam eorum ilLis dan secundüm legum ordinem, et tam virum quam muliorem in mon.asterium. mitti in ornnibus vitae seas ternporibus, et de singulorum facultatibus quaternas uncias monasteriis, in quibus mittuntur, separan, viro nibilo minus neque usumhahente dataepartis fihiis [quoniam paLor rerum ful in potestáte positi non habet usumfructum] (6). Si vero descendentes non habeant, sed ascendentes inveniantur, tertiam partetn substantiae accipere eos, si non iniquitati solutionis matrimonii consenserint, duas vero partes monasteriis, la quibus unusquisque mittilur, separari. Sivero noque descendentes peque ascendentes inveiiiantur, aut (7) ascendentes consensenint facto, iubemus, omnem substantiam monasteriis, ¡ti quibus misa¡ sunt, dan, nt non propter hune. contemtum et dei iudiciiím contemnatur, eL .nostra lex tranagrediatur. Sedet ministros taus solutionis nuptiarum, aut qui huinsinodi infanda instrumenta composuerint, corporalibus poenis subiici iubcmus, et la exsiliurn destinan.. Si vero ji, qui matrimonium solvere praesumserunt, voluenint iterum sibi coniungi, pniusquani mittautur in mo nasterium, licentiam eis damus hoc facere, et prae. dictas poenas concedimus ola, et propnias habere suhsiantias, et ita adinvicem vivare, tanquam si nihil delictum fuisset. Uno vero volente matnimoniucn revocare, si non consentiat alia persona, con -
Mas como algunos se empellan en infringir nuestra ley, en la que claramente enumerarnos las causas por las que solamente se pueden enviar los repudios ó por el marido, ó por la mujer, mandamos que no siendo por aquellas causas no se hagan de ningún modo repudios, ó no se disuelvan por el consentimiento nupcias, y se perdonen mútuamente los delitos. Mas si fuera de las causas determinadas por nosotros se hubieren atrevido algunos á dlsolnor un matrimonio, mandamos, que si verdaderamente tuvieren descendientes 6 del mismo, 6 de otro matrimonio, dénseles á éstos-los bienes de aquéllos següi el orden de' las leyes, y sean enviados tanto el marido como la mujer á un monasterio por todo el tiempo de su vida, y sepárense de los bienes de cada uno cuatro onzas para los monasterios, á que son enviados, no teniendo, sin embargo, el marido ni el uso de la parte dada á los hijos, porque el padre no tiene el usufructo de los Wcpez del hijo puesto bajo su potestad.) Pero si no tuvieran descendientes, pero se hallaran ascendientes, reciban éstos la tercera parte ¿te los bienes, si no hubieren consentido en la iniquidad de la disolución del matrimonio, y sepárense otras dos partes para los monasterios, á que cada cual es enviado. Mas si no se hallaran ni descendientes, ni ascendientes, 6 los ascendientes hubieren consentido lo hecho, mandamos que todos ips bienes se den á [os monasterios á que ellos fueron enviados, á fin de que por causa de -este menospre. ele no sea desatendido también eh juicio de Dios, y se infrinja nuestra ley. Pero mandamos que sean sometidos á penas corporales, y enviados al deatienro, también los auxiliares de tal disolución de nupcias, 6 los que hubieren hecho tales nefandos matrumentós. Mas si los que se atrevieron & disolver el matrimonio hubiéren querido unirse otra vez,
(i) muneribus, Trld. (!) morla;ur, lubemus tondrl, Ble* cos etus substaullas, Bk. cd, ectercoUp ada. El odd. Harab., ,i Trid.;quod, Pon., y (5) illua eonservandam, Tnid.; I1LI conservando, Ríe. cd.. esereotipada.
(6) Esta eapUcacu$n qae se halla entre paréntesis no se eaouentr4 en eL texto griego, ni sus palabras parecen gentdnas de ¿a constCgu'fdn.
(7)- El cód. Harnb.; vol, Tnid.; et, Pon., y Cont.
rovELAs.—ooNTTTuorów ra eum, qui nolnerit, teneant poenae. Hace vero omnia servari iubemus tain in regia bac civitate, • quam in provinciis, tarn a cocnite privatarurn, quam a palatinorum achola, et provinciarum iudiibus, et offlciis sorum, scientibus, quod si negiexerint buiusnodi alieuius delicti, et non omnia tiaec custodierint1 et exsilium, et prosoriptionern (1) sustinebunt. Haee vero iubemus servare et -(2) Locorum sanetiasimos episcopos,ut providentia eorum traditae personae in monasteriis inittantur, eL de rebus earum, quod a nobis deflnitum est, monasteriis vindicetur.
CXVLÍt
-
4,7,7
antes de ser enviados al monasterio, les damos licencia para hacerlo, y les condonarnos las susodichas penas, y)es concedemos que tengan sus propios bienes, y que vivan así unidos, como sien nada se hubiese delinquido. Mas queriendo uno revocar el tnatriwonio, si no lo consintiera la otra persona, tengan eficacia las penas contra el que no lo hubiere querido. Pero mandamos que todo eto se observe tanto en esta real ciudad, cuanto en las provincias, así por el conde de los bienes privados como por el colegio de palatinos, y por los jueces •e las provincias, y sus oficiales, teniendo eutendido que si desatendieren algún delito de esta clase, y no hubieren guardado todo esto, sufrirán al destierro y la proscripción. Y mandamos que esto lo observen también los santísimos obispos de la localidad, de suerte que por providencia de ellos sean enviadas á. monasterios las personas que les fueron entregadas, y de los bienes de ellas se reivindique para los monasterios lo que por nosotros ha sido determinado. • • - Capitulo XII
Cap. XII Si quis vero aceusatus lo (3) adulterio per proditionein indicuin ant alioquolibet modo a legibus poenas effugerit, el post haee (4) inveniatur ccim niuliere, de qua aceusatus est, turpiter conversatus, ant in matrimonium accipere eam,et hoc fiat vivente manto aut post eius rnortem, neque matrirncnium valere iubemus, sed eum, qui hoe delinqueri praesumserit, etsi prius profugerit, attamen licentiam damus omni iudiei et comprehendere eum, et post tormenta ultitnis supplieiis subiicere, nuLla alia excusatione (5). ant probatione facienda; et mutieram, castigatam et detrusani. () monasterio immitti iubemus, et ihi manera lo omne tempus propriae vitae, utriusque vero substantiarn aecundum praedictum ordinem dividi, periculo, sicut praeiiximus, tam comitis privataruto, quain indicio beL
Mas si algún acusado de adulterio hubiere eludido por traición de los jueces ó de otro cualquier modo las penas de Las leyes, y después de esto se hallara que vive torpemente con la mujer respecto de la que fué acusado, ó que la toma en matrimonio, y esto lo hiciera viviendo el marido ó después de la muerte de éste, mandamos que no sea valido el matrimonio, sirio-que au,nquaantes hubierehuldo el que se hubiere atrevido Li delinquir en esto, Le damos, sin embargo, licencia Li todo juez para que lo prenda, y para que de los tormentos lo sujete Li los últimos suplicios, -sin que se haya de hacer ninguna otra acusaciónó prueba; y mandamos que la mujer, castigada y habiéndosele cortado el cabello, sea enviada a un monasterio, y en él permanezca todo el tiempo de su vida, pero que los bienes de ambos sean divididos del modo susodicho, bajo la responsabilidad, según antes dijimos, así del conde de lás bienes privados, como del juez de la localidad.
Cap. XIII
Capitulo XIII
Quia vero nos oportel hurnani generis infinitateni protegere, corporales poseas secundiim ahqilas partes itominuentes, interdicimus alterutras mauna aut pedesabseindi, ant huiusmodi quaedam inerni supplieia, per quae articuli diasolvuntur, quiamembrorum diseolutio gravior ést utriusque inanus abseissione. Propter quod iubemus, si quidem tale aliquid delinquatur, unde leges mortem delinquentibus inferuot, seeundum legum virtuteto sustinere eum poetas; si vero tale fuerit enmea quod morte dtnum non sit, aliter ipse (7) castigetur, aut in exsilium transmittatur; si vero cniminis qualitas mernb1 abscissionem exigat fien, noam sotam manum abscindi. Pro furto autem nolumus omaino quodlibet membrurn abseindi aut mor¡, sed atiter cura castigan. Fures autem vocamus, qui occuLte et sine anís huiusrnodi deliaquunt; coa vero; qui violeter aggcediuntur, ant cuni armts, ant ame anis, in domibus (8), ant
Mas como es conveniente que protejamos la debilidad del género humano, aminorando en alguna parte las penas corporales, prohibimos que se corten ambas manos ó ambos pies, ó que se impongan algunos de los suplicios por los que se hacen desarticulaciones, porque la desarticulación de miembros es más grave que la amputación dé ambas manos. Por lo cual mandamos, que si ciertamente se delinquiera en alguna cosa tal que por ella impongan las leyes la pena de muerte Li los delincuentes, sufra éste las penas Li tenor de las leyes; pero si el crimen fuere tal, que no sea digno de la muerte, sea aquel mismo castigado de otro modo, ó enviada al destierro; mas si la éalidad del crimen ex¡ glera que se haga la amputación de un miembro, ampútese una sola mano. Mas por hurto no quepamos de ningún modo que se ampute miembro alguno, ó que se mate, sino que sea castigado de otro modo. Pero llamamos hurtadores Li los que oculta-
(1) EL cód. ¡farnb.;bonorum, adicionan Las ed. (2) EL cád. ¡lomb., y Trid.; et,omlienLa Port., y Cont. • (2) EL cód. llarab, y T,id.; de1 Por¿., y Con. (4) EL cdd. Hamb.; b.oc1 las ed. • (5) Mejor estaría secusatione. • (5) dalousam, cnm.i4nda acertadamente (.ra,ner.
(7) . 51t, sed nL Ipse, el bdd. ELsmb., y Trid.; s[t ant esatigetur. Port..- sit, Ipee ant castigetur, Conf.; Bit, ipse silLar
esatigetu?. k. cd. estardotipada. (5) domos, el odd. Harnb. y Tid. Debiéndose Leer aca-
so domo.
•
rmTtJonSN cxxr in (1) itineribus, aut in mar¡, poema coa Jegalibus subdi iubemus. Ut autern non solum corporales poenae, sed etiam pecuniariae medlocrmres (2) ñaut, sancimus, eos, qui in crimínibus accusantur, in quibos leges mortem ant proscniptionem dell-. niunt, si convincantur ant condemnentur, eorum substantias non fien lucrum indicibus ant eorum officiis, se& noque secundum veteres legos fisco car loplicari, sed si quidem babeant descendentes él ascendentes (3) usque. ad 'tertium gradurn, eos habore. Si vero molieres habeant, qui condemuati
sunt, omnibus modia iubemus latas el dotem, et nuptialem (4) donationem accipere; si vero et (5) sino dote talibus personia coniunetae fuerint,a tegibus definitarnpartem de tota sbstantia condernnati esa accipere, slve'fihios babeant, aire non; si reto neminem praedictorumu habeat, quii deliquit, teno fisco sociari eius substantiam. In malostatis vero crimine condemnatis veteres legos servan iubemua 6)
mente y sin armas delinquen de este modo; pero los que acometen violentamente, 6 con armas, ó sin armasen las casas, 6 en los caminos, 6 én el mar, mandamos que sean sometidos á las penas de la leyes. Mas para que se bagan más moderadas no solamente las penas corporales, sino también las pecuniaria51 mandamos, que si los que son acusados de crímenes; para los que las Leyes determinan la muerte O la proscripción, fueran convictos O condonados, sus bienes no sean convertidos en lucro de tos jueces 6' dé los oficiaLs de éstos, ni sean aplicados al fisco con arreglo á las antiguas leyés, sino que si verdaderamente tuvieran descendientes y ascendientes hasta el tercer grado, los tengan éstos. Pero si tuvieran mujeres los que fueron condenados, mandamos que de todos modos reciban ellas así la dote, como la donación nupcial; mas si aun sin dote hubieren estado unidas á tales personas, reciban ellas de todos los bienes dél condenado la parte fijada por las leyes, ora tengan, ora no, hijos; mas si el que delinquió no tuviera á nadie de los susodichos, en este caso sean adjudicados 'SUS bienes al lisco. Pero respecto & los condenados por. crimen de lesa majestad, mandamos que se obser ven las antiguas leyes. 1
Epilogus Provideat igitur gloria ma, ut sacram banc le-
Epilogo
vincias mittat, earum'que praesidibus manifestamn faciat, ut omnes subditi cognoscant, quantam eomm curam geramus. .Dat. Ral. Mali, Çonstantinop. imp. DN. hrs'riNtLNI PP. Aug. aun. XXX. post BAS1Lli V. C. cons. ana. XV. [556.1
Por tanto, provea tu gloria para exponer esta sacra ley nuestra en esta feliz ciudad, y para enviarla ¡ las provincias, y hacerla manifiesta á loA. presidentes de ellas, á fin de que todos 'nuesiros súbditos conozcan cuanto nos cuidamos de ellos. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Mayo, en el año trigésimo del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, décimo quinto, después del consulado de B.tgmiio, varón muy esclarecido. [556.1 .
NOVELL.& CXXXV (7)
NUEVA CONSTITUOXON QXXXV
NE QUIS BON15 OSOSaS COOAflh1t
DE QUE NADIB.SSA OBLIGADO A CEDER SUS BIENES
gem nostram in felici bac urbe proponat, et in pro-
Praefatio 'Quae nos ad deuni placandu'm invit&nt, uI illa iner súbditos creacant el splendeant, . operam damus. Zosarius quidam ex provincia Mysarum oriundas, laerirnani nobis supplicavit el docuit, se ob publicas elprivatas pecunias a clarisaimo provincine praesido ex sola superbia vexatum esse. Noque enini passus cal de pecunhis libellos persecutionis reruin suarum dare, id quod inlustisaimum el sunime molestum est. Ubi enim. iustum est, eum, qui semel casu neo prodita negligentia res anas amisil, denuo indecentem vitam amplecti, et 'victu quotidiano forte atque corporis amiotu por violentiam privan? .
•
Prefacio
-.
Nos preocupamos de las cosas que nos invitan ó. aplacar á. Dioa, para que aumenten y resplandezcan entre los súbditos. Cierto Zosario, oriundo de la provincia de Miaja, nos suplicó con lágrimas i y nos hizo saben, que por causa de cantidades de dinero publicas y privadas él habla sido 'vejadp solamente por soberbia por el muy esclarecido presidente de la' provincia. Pórque no consintió qqe diera por las cantidades libelos para la persecución de sus propios bienes, cosa que es injustísima y sumamentemo1esta. Porque .dónde es Justo que el que una vez perdió por accidente y no por manifiesta negligencia sus propios bienes abrace luego una vida indecorosa, y sea privado con violencia acaso
del cuotidiano substento y del abrigo del cuerpo? Cap. 1
Capitulo 1
laen cognoseentes, et detenius per id, quod mellas .est, emendare ad cnitum optimi dei, et no quid
Conociendo estas cosas, y deseando ints todo para rendir culto á Dios óptimo, para que nada
(1) El cód. ilamb., Trict; iii, omitenla Port.,, Cont. iL EL cdd. Ifamb.: mediocres, ¡as¡ s En ci texto griego se hátta mas completo este pasage, ,YUG Ble.,.atendiendo ci di, corrigió ySUpL de este modo
(61 EL cód. Haml., y 2-id; et, omitenia Pote., y Cont. 116 EL Epilogo falta en La VuLg.; y Lo d,indió Cont. to man4ola de La versión de Ha¿.—E¿ texto ¿atino que del' mis`no sigue es el de Serimg.
habeant descendentes. eos hbere s.ubstsiitlam, excepsis par, tale peccstum Ipais allatis, sí vero non habeant descendentes, Iambdl Trtc44autenupltalem, Port,, y Cont.
(7, El texto griego (Nosela CXXX V.)ae halla en JIaL g El capttdo de la No ceta as halla en Las Bu. IX. 5. 18.—No queda antigua Latina. : -
Scrimg. - A ihan. XVL 4.— Anon. II!. -
ÑovLAs..-00NsmuoI6N CXXXV!
4,79
gravius a. nobis fiat, ante omnia cupientes, sane¡Tus, ut nuIli gloriosisaimorum aut magnificentissimorum magistratuum liceat ceasionis bou orum gratia in angustias adducere aliquem ex jis, qui propter ea, qúae diximus, débita, pecunias seilicet publicas vel privatas, conveniuntur, ant eiusmodi vexationis praetextibus uti, ut ill.i ad poenam corpons evitandare rebus suis potius privan, neo curn inopiae iugo et contumeliae opprobnio ad mortem, usque premi malint. Iusiurandum autem por adoranda evangelia praestet, nullam sibi in rebus reliquam case facultateni, neque aurum, unde debito satisfacjat. Si quae vero jura aut hereditato aut donatione cognatorum ja mobilibus ant irnmobilibus rebus lex illi tribuat, et ja illarura possessione nondura constitutus sit, competere tamen illi videantun, possintque creditorea 'rol partein ex ulla, vol etiam toturn colligere (exoeptis tamen rebus uxoni, siquidem royera ad eam penlineant), hoc fiat, atque liceat creditoribus eiusmodi actiones sibi vindicare, et nomine elus, qui aliquando iurium illorurn dominus futurus est, actiones instituere, airo debitor adail, sive non, et vice ipsius debitori, ut simpliciter dicamus, in tsR actione vol rerqm vindicatione constituaritur.
que sea más gravoso se haga por nosotros, enmendar lo malo con lo que es mejor, maridamos, que á ninguno de los gloriosisknos ó muy magníficos magistrados les sea licito reducir por causa de cesión de bienes á fa miseria á alguno de los que son demandados por razón de las deudas, que hemos dicho, esto es, por cantidades públicas ó privadas, ó valerse de los pretextos de tal vejación para que aquellos Li fin de evitar la pena corporal prefieran serprivados de sus propios bienes y no ser agobiados por el yugo de la inopia y con el oprobio de la afrenta hasta su muerte. Mas preste por los adorables evangelios juramento de que no tiene en sus cosas ningunos otros bienes, ni dinero, con que satisfacer la deuda. Mas si la ley le atribuyera algunos derechos ó por herencia ó por donación de los cognados en bienes muebles ó inmuebles, y todavía no estuviera constituido en posesión de ellós, pero se considerase que le competen, y pudieran los acreedores apoderarse ó de parte de ellos, ó también de la totalidad, (exceptuándose, sin embargo, los bienes de la mujer, si en realidad le pertenecieran ¡ ella), hágase esto, y séales licito Li los acreedores reivindicar para si tales acciones, y ejercitar estas acciones en nombre del que algún día ha de ser dueño de aquellos derechos, ya si el deudor estuvierapresente, ya si no, y constitúyanse, para decirlo de una vez, en el lugar del mismo deudor respecto á tal acción ó reivindicación de bienes
Epilogus
Epilogo
Diligéns igitur et virtutia amana magnificontia tua, quae nobis ita pie placuerunt observet, iflisque decem suri librarum mulctam imponat, qui trausgredientur aliquid ex iis, quas a nobis de his sancita sunt. Noque enim sine periculo erunt, se et vitaepeniculum illis inferetur, qui ve.1 nudo consilio ea, quae juste a nobís hac sacra lego disposita sunt, violare ansi fuenint.
Por tanto, observe tu magnificencia, diligente y amante de la virtud lo que tan piadosamente nos ha parecido, é impóngales la. multa de diez libras de oro Li los que fueren transgresores de algo de lo que sobre esto ha sido sancionado por nosotros. Porque no estarán exentos de responsabilidad, sino que se les impondrá hasta la pérdida de la vida Li los que aun por mero designio hubieren intentado violar lo que justamente ha sido dispuesto por nosotros en esta sacra ley. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Junio, bajo el consulado de BSLJSAR1O, varón muy esclarecido.
Dat. Kal. lun. Cunslantinop. BELISARIO V. C. Cona. (1)
NOVEWJA CXXXVI (2)
NUEVA CONSTITUCION CXXXVI
DE ARGENTAFUORIJM CONT}tACTIBI2S
DE LOS CONTRATOS DE LO BANQUEROS
¡ni peral OP IUSTINL&NtJS Auguslus STRATEGIO, corniti El En'peractor JUSTINIANO, Auguslo, 4 S11ÁTEGIO, Conde de las ¿berakdaded. ¿arUitionatn.
Praetatio
Prefacio
Qui in corpore sunt argentariorum felicia huius urbis potentiae nostrae supplicantes de multis capitibus nos rogarunt, potiri cupientes auxilio, quum et ipal multis se utiles praebeant, unde constituta et mutua subeant omuis periculi plena; nam quom sacra noatra conatitutio exstet, quse velit, ut exactiones secundum ordinem fiant, et pnimum quidom principales rol eorurnquc res, dinde vero fideiussores et mandatores et eonstitutao pecuniae rei exeutiantur, ab hac lego cóllagiuni ipsorum eximi, omniumque gravisaima pati, si ipsi quidem constitutionis auxilio uti nequeant, sed statu exigantur, si vero ab aliis constituta aceipiant, illi,
Elevando súplicas á. nuestro poder los que 80n de la corporación de banqueros de esta feliz ciudad nos rogaron sobre muchos particulares, deseando ser auxiliados, puesto que también ellos son útiles Li muchos, aceptando consignaciones y mútuos, llenos de toda suerte de peligro; pues como existe una sacra constitución nuestra, que quiere que las exacciones se hagan por su orden, y que en primer lugar se haga ciertamente exeusión á los deudores principales y de sus bienes, y después Li los fiadores y Li tos mandantes y los deudores de las cantidades constituidas, el colegio de los mismos está excluido de esta ley, y sufriría los más graves por-
(11 Tal es la Lidkacion de la fecha en La cd. Scrlmg— En Athan. se Lee otra incompLeta. (2) EL eo griego (Nov. CXXXVI.) es halla en HaZ, y
Scrnng.—Ahan. XV .—Toda La Novela se encuentra, sr eplo el epilogo, en Las .Ra. XXIII. 4.— JLjan. Cortst. fl.— tusda antigua ierstÓn ¿alma.
5
480
NOvELAS.—ONsT[TuoL&N CXIXVL
-
qui pecuniani constituerunt, vel horum mandatores ant fideivasores ipais non satisfaciant, el conveniena et sibi case, ut aut ipsi communium Legum participes smI, aut neque ipais constitutio nostra adversetu r. -
juicios, si ellos mismos no pudiéran ciertamente utilizar el. beneficio de la constitución, sino que desde luego se les exigiera á. ellos, pero que si recibiesen de otros cantidades constituidas, no les satisficieran á ellos los que constituyeron el dinero, 6 sus mandantes O fiadores, y ea conveniente también para ellos que 4 los mismos sean participes de las leyes comunes, óque no se les oponga á. ellos nuestra constitución.
Cap. 1
Capitulo 1
Sancimus igitur, si quidam ex Alia, qui mensae argentariae praesunt, aticui mutuain pecunlam dont, et vel constitutum, ve! fideiussores, vel mandatores accipiarit, ¡pala vero conatitutio el ordo per eam introductus opponatur, UI 4u¿n etiam in illis onsLitutto obtineac, nisi apeciale pactuin fecerint, licere creditori contra principaLem debitorem et contra uiandatorem et fideiussorem venire, non exapectato constitutionis ordine. Prepter. studium enim argentariorum circa communea contractus, eiusmodi pacta admittimus, quae non 'videntur contra legem esas, quoniam umcuique ea, quse a legibus ipsi data sunt, contemnere licet. Sed si emamodi pactuni fiat, liceat illis et contra primuín mandatorem, et contra priinuzn- fldeiussorem, et contra esteras personas venire, ut si quidem paetum scriptuni non est, etiam in lilia constitutio omnino oblineal, sin autem seriptuni sil pactuni, contractus rem regat, atque exinde exactiones fian 1.
• As!, pues, mandamos, 4ue, si algunos de los que están al frente de un establecimiento de banco le dieran ¡ alguien dinero en mútuo, y recibieran cantidad constituida, ó fiadores, 6 mandantes, y se les opusiera á los mismos la constitución y el orden por ella introducido, tenga también respecto á ellos lugar la constitución, si no- hubieren hecho pacto especial, para que les sea licito á. los acreedores dirigirse contra el deudor principal y contra el mandante y el fiador, sin atender al orden de la constitución. Pues por razón del cuidado de los banqueros respecto ¡ los contratos comunes admitimos tales pactos, que no parece que son contra la ley, porque á. cada cual le es licito prescindir de lo que por las leyes se le dió. Mas si se hiciera tal pacto, aéalea licito dirigirse sal contra el primer mandante, como contra el primer fiador, y contra las demás pórsonas, de suerte que si verdaderamente no hay pacto escrito, tenga lugar de todos modos también respecto ¡ ellos la constitución, pero si se hubiera escrito el pacto, rija .para el negocio el contrato, y háganse en virtud de él las exacciones.
Cap. II
Capitulo U
Secunduin vero illorum capul eral de altera lila eeptione, quam nuper fecimus, quando argente.nao mensae praepositus inilital, vol filio suos militare faclt, quod militantes illorum fui dalia frui nequeant, quasi non ex paterna vol aliunde illis quaeMta pecunia, sed mutuo danilum mu1itaverint Atque rogarunt et ipsi, ut aut neque in se talis raesumtio Iocum haberet, ant ¡psis quoque cadeni competerent, ut, si quia mutuo ab ipeis accepto militel, vel etiani líberi cina, negus aliunde debitui solvere poasit,. etiam ex veriditione rnulitiae illius vel liberorum ipsin satisfiat. Nos igitur neque simpliciter legem tulirnus, sed cum decente ob8ervatione, naque patimur, ut illa facile suhvertatur, sed sancimue, obtinente sacra constitutione, neo. jita praesumtione, quae secundum sacram consiitutionem contra ubs est, sublata, quániani multi contrahentes non videntur ex pecuniis aula ornnia facere, babere et ipsos idem pnivilegium, .ut, si quia militet ve¡ liberi eius, militia quidem eius omnino obligata alt, siquidem ex earum numero sit, quae veoduntur, sirniliter vero et militia liberorum, nisi ab ipsia.manifestissime ostendatur, mi1111am vol ex materna liberorutn substantia, ve! ex imperial¡ liberalitate sibi obtigisse. Nam si debitum aliunde díasolvere nequant, turn ex militia liberorum praepositia rnensaeargentariae satisfiat, iii quorum gratiam hano legum posuimus, opponentes hoc praesumtioni, quae ex contitutione est. Et quemadmodum lila dictain praesumtionem contra eos fecit, sic et nos contrarium ej remedium afferentes lilia soluni, qui ex dicto collegio sunt, hoc !argimur propter comwunem eorum ulilitateto, quam contractibus praestant, duni. muLtis
Mas el segundo punto de ellos se refería á aque- ha otra excepción, que hace poco hicimos, cuando el que está al frente de un establecimiento de banco está en la milicia, 6 hace que militen sus hijos, para que no puedan los hijos de ellos que militan disfrutar de los cargos dados, como si ejercieren la milicia no por virtud de dinero de sus padres 6 de otro modo adquirido para ellos, sino de los que lo dan en mútuo. Y rogaron también ellos, que 6, notuviera lugar contra ellos tal presunción, 6 les competiesen ¡. ellos también las mismas cosas, á fin de que si alguien ejerciera cargo en la milicia por dinero recibido de ellos en mútuo, 4 también si lo ejercieran los hijos de aquel, y no pudiera pagar de otro modo Ja deuda, se les satisficiera ¡los mismos con la venta del cargo de aquel 6 de sus hijos en la milicia. Así, pues, como no establecimos á la ligera la ley, sino con la conveniente observación, tampoco consentimos que ella sea fácilmente infringida, pero mandamos, subsistiendo en -vigor la sacra constitución, y no siendo suprimida la presunción que hay contra ellos con arreglo á la sacra constitución, como quiera que muchos contratantes no parece que lo hacen todo con su propio dinero, que tengan también ellos el- mismo privilegio, para que, si algui'en, 6 los hijos de éste, ejerciera cargo en la milicia, quede ciertamente obligada en todo caso su milicia, si verdaderamente fuera del número de aquellas que se venden, y de igual manera también la milicia de loshijos, ¡ no ser que evidentísima,mente se probara pon los mismos, que obtuvieron la milicia 6 con bienes maternos de los hijos, 6 por liberalidad imperial. Porque si no pudieran, pagar • de otro modo la deuda, 'en este éaso satisfágaseles
NOVELA8.—Q0NTITtJQI6N CXXXVI
periculis sé immisoent, ut aliorum necesaitatibus subveniant..
Cap In • Atque illud profecto non alienum a ratione dicere vis¡ sun, si cuidam ad res quas4am mobiles vel immobiies emendas pecuniarn eredant vel antea crediderint, et eertam peeuniam dederint, et ex nummis cieditis res acquisita siL, omnium se in ipsa re praeeipua habere jura neque debere ullum paLi aiñnurn, sed si plano probent, peeuniis suis ram comparatam esBe, noque illis debitores pecunia- satisfacere possint, ¡pea res pecunia eorum ernta cia addieatur, quasi revera ab iIlisemta, sola vero emtoris appeflatio interposita esset Noque enim iustum est, 008, qui sua expendunt, non etiam prirnum et indubitatum locum in rebus emtis habere, si modo in seriptis contractibus bypothacae mentio facta fuerit. Nam si hoc observaverint, omne id consequentur, quod nos rogarunt, immo yero plus quam petierunt, siquidem potiora ipais iura prao omnibus damus in lis rebus, quse ex corum pecunia emtae probantur. Sin Lamen contractus sine seripto faetus est vel fiat, et ipsi pecuniam dent, vol species quasdam, (quod maxime iii praepositis menase argentariae fien consuevit, ornatosaepe vol argento in hace dato aut etiam vendito) nec pretium acceperint, tune eas tanquam suas vindicare lilia liceat, hcet hypoihecas non habeant. Noque enim ¡lii aliena possidebunt, si aurum quidem non solvant, quae vero ipsia ab aliis data sunt frustra detineant, sed sive heredes relinquant,illorum heredes vol pro illis vel ¡pea data reddent, sive etiam heredes non refinquant, licebit ipsia ea vindiçare, nec ulla hypotheca in il!ortim rebus ab allis quaesitla contra eos obtineat.
481
con la milicia de los hijos fi los encargados del establecimiento de banco, en cuyo favor hemos establecido esta ley, oponiendo esto fi la presunción, que nace de la constitución. Y así como ésta estableció contra ellos dicha presunción, así también nosotros agregándole un remedio contrario les concedemos esto solamente fi los que son de dicho grémio, fi causa de la común utilidad que prestan en los contratos, exponiéndose fi muchos riesgos para subvenir fi las necesidades de los demás
Capitulo XII. Y ciertamente no parece que dijeron sin razón, que si ¡alguien le prestaran 6 antes le hubieren prestado dinero para comprar algunos bienes in bies ó inmuebles, y le hubieren ¿lado cantidad cierta, y con el dinero prestado hubiera sido adquirida fa cosa, deberían tener ellos contra todos derechos preferentes sobre la misma cosa, y no sufrir porjuicio alguno, pero que si claramente probaran que la cosa fuá comprada con dinero de ellos, y que tos dçu dores no podían satisfacerles el dinero, se les adjudicara la misma cosa comprada con el dinero de ellos, como sien realidad la cosa hubiese sido comprada por ellos, y se hubiese interpuesto solamente el nombre del comprador. Porque no esjustoque los que gastan lo suyo no tengan también primero é indudable lugar respecto fi las cosap compradas, si en los contrates escritos se hubiere hecho mención de la hipoteca. Pues si hubieren observado esto, conseguirán todo lo que nos rogaron, y aun más de lo que nos pidieron, puesto que les damos derechos preferentes fi todos sobre las cosas que se pruebe que fueron compradas con dinero de ellos. Mas si el contrato se hizo 6 se hiciera sin escritura, y ellos dieran dinero 6 algunas especies, (cosa que muy frecuentemente se acostumbró fi hacer tratándose de encargados de establecimientos de banco, dándose con estafo, 6 aun vendiéndose muchas veces, objetos de adorno 6 de plata), y no hubieren recibido el precio, en este caso séales IIcito reivindicar como suyas estas cosas, aunque no tengan hipotecas. Porque si algunos no pagaran ciertamente el dinero, no poseerán ciertamente las cosas ajenas, y retendrán en vano las que fi ellos mismos les fueron dadas por otros, sino que si dejaran herederos, sus herederos pagarán por ellos, devolverán las mismas cosas dadas, y aun si no dejaran herederos les será lícito fi aquellos reivindicarla, y no valdrá contra ellos ninguna hipoteca sobre los bienes de ellos adquiridos por otros.
Cap. XV
Capitulo XV
Quoniam vero legem tulimus, no argentarlas inensae praepositi ultra beases usuras fenerentur, liii auteni nos docuerunt, etiam sine scripto se fenerari solere, quantum vero ad usuras, fidem sibi non servan, utpote mutuo sine seniptis contracto ncc stipulatione interposita, (iuxta vulgatum illud, non convenire, ul usuras aboque itipulatione currant, lict multi sint casus, fu quibus non atipulatae etiam usurae, vol ex solo pacto nascuntur, nonnunquam etiam ne quidem ex pactis, sed sua sponte introductae tamen axLgnntur) propterea eflam sancimus, • non solum ex stipulatione, sed etiam ex non scripto tales usuras illis dan, quales lex illis stipulari con eedit, hoc est usque ad bessem sentesimae. Nam qui omnibus fere indigentibus
Más como dimos una ley para quelos que están al frente de establecimientos de banco no prestasen á mayor interés del ocho por ciento, y ellos nos manifestaron que solían prestar fi interés también sin escritura, pero que en cuanto fi los intereses no se les guardaba crédito, por haberse contratado el mútuo sin escritura y sin haberse interpuesto estipulación, (con arreglo á. lo que vulgarmente se dice, que-no es conveniente que sin estipulación corran intereses, aunque sean muchos los casos en que, no babiéndose estipulado tampoco los intereses, nacen aun de solo pacto, y fi veces también se exigen aunque no introducidos ciertamente en virtud de pactos, sino espontánemente), por ello mandamos también que soles den fi ellos no solamente-en virLd
Toso
VI-61
482
NOVBL)L .-OOIÇTfttJCI6N OXXXVI
opem ferre parati aun!, iutum non cal; eiusmodi subtilitate laedi.
de estipulación, iiio aun no habiendo mediado escrito, los intereses que la ley les concede que estipulen, esto es, hasta el ocho por ciento. Porque no es justé que los que están dispuestos á prestar auxilio á casi todos los que lo necesitan, sean perjudicados por tal sutileza.
Cap. V
Capítulo V
Hee etiam nos docuerun!, quosdam, qui eum illis contrahunt, instrumenta el; ratioue5 conficere, el; alia quidem in foro facero, alia vero sua rranu conseribore, quibusdam vero ab a1ii conscriptis subseribere, petieruntque ut, si illi, qui eum ipsis contrahun!, tale quid scripserint, teneantur, qui ipsis pro datis satisfaciant, nec co abutantur et dicant, se contractos quidem, vel confeasones, vel rationes omnes mann sua seripsisse, vel aliis ser¡bentibus tilia subscripsisse 'peouoiam vero, quae illis conhineatur, ipais datam non case, ut hypothe cas exinde habeant, eh besscs usuras licet scriptae non sint, accipiant. Nosigliur, quoniam fila communia Sunt et multa consideratione egeo!, ad ea, ut .ecet, respondemus. Nam si quidem aliquis publicum eontractum feceril;, totumque mann sua seripserit, ve] etiam instrumentis aut rationibus ab allis acriptis subacripacrit, sancimus, ut ille eiusque heredes omuibus media, personatibus se¡hect actionibus teneatur. Neque eui!fl facile hypotbecaLn !¡lis dabimus, qui id pacti rión sunt; nisi plano in litteris boiiorum meiitionem factam asse probatum fucrit, vol ipsi sea obligarint, vol boe simpliiter adiecerint, «periculo bonorurn suorum», vel oxnnino aliquid tale dixerint aol; scripserint, quod ad hypotheeae signical;ionem ducat. Tuno enim hypothecam quoque illis praebern.ua , ut noque legum nostrarum naturam in universum turbomus, noque ¡psi auxilio, ja quantum poteat,priventur.
También nos manifestaron, que algunos que con ellos contratan formalizan instrumentos y cuentas, y que unas cosas las hacen ciertamente en el foro, y otras las escriben de su propia manos y en algunas suscriben habiendo sido escritas por otros, y pidieron, que, si los que con ellos contratan hubieren escrito alguna tal cosa, estén obligados, y les satisfagan é. ellos por las cosas dadas, y no abusen y digan que ellos escribieron ciertamente con su propia mano los Contratos, 6 las confesiones, 6 todas las cuentas, 6 que las suscribieron habiéndolas escrito otros, pero que no se les dió á ellos el dinero, que en las mismas se contiene, de suerte -que tengan por esto hipotecas, y perciban, aunque no hayan sido consignados por escrito, los intereses del ocho por ciento. Nosotros, pues, como estos extremos son comunes y requieren mucha consideración, respondemos á ellos como es conveniente. Porque si ciertamente alguien hubiere hecho un contrato público, y todo lo hubiere escrito de su mano, ó si también hubiere suscrito en instrumentos 6 cuentas escritos por otros, mandamos que él y sus herederos queden de todos modos obligados, por supuesto, por acciones personales. Porque no les daremos con facilidad hipoteca á los que no la pactaron, sino si se hubiere probado que en el escrito se hizo claramente mención de [os bienes, 6 ellos mismos hubieren obligado los suyos, 6 imple. mente hubieren añadido esto, «á riesgo de sus propiós bienes», 6 en todo caso hubieren dicho 6 escrito alguna cosa tal, que induzca á la significación de una hipoteca Porque entonces también á ellos les concedemos hipoteca, de suerte que ni pertuPbemo8 por completo la naturaleza de nuestras leyes, ni, en cuanto es posible, sean ellos privadbs de auxilio. §1.—Popo si hubieren pactado ciertos intereses, tengan validez los pactos. Mas. si solamente se hubiera escrito esto, que se contrató un mútilo con intereses, no puedan decir los contratantes, que, como no se determinaron intereses, el dinero no babia sido prestado á interés, sino hágase por presunión la exacción lo mismo que si expresamente se hebleran mencionado los intereses del ochQ por ciente. Y esto-.obsérvese ciertamente en lo futuro. Mas respecto á las cuentas ya formalizadas, aunque no se haya hecho mención de intereses, (como quiera que es manifiesto que con todo el que está al frente de un establecimiento de banco los contratos se celebran con interés, y que el mismo que paga intereses no puede hacer desembolsos sin intereses), séales licito exigir los intereses del ocho por ciente, pero de suerte que en lo sucesivo observen lo que para ellos concede esta sacra ley.
§ 1.—Quodsi vero usuras certas pepigerin!, paetae valean!. Si vero hoc soluru seriptuni eit, mutuum sub usuris contractum case, contrahentes nequeant dicere, quia usurae deflnitae non sunt, propterea peeuniam non feo ebrem esse, sed per. praesumtionem ¡La fiat exaetio, quasi beases usurae expresse -nominatae sial. Atque bou quidem ju posterum servetur. In rationibus vero 1am confocUs, etsi mentio usurarum faeta non sit (quoniam manifestum est, apud omncm argentariao in ensae praepositum contractos sul, usuris celebran, et qui ipse usuras solvit, sine usuris expensam muere non poase), liceal; lis besaes usuras exigere, at tamen in posterum ea observent, quae Hija hace sacra lex largitur.
Cap, VI
Oap1tu1 VI
In illo tamen vol maxime ces iuvamus, ut si rationes proferantur, quae expresas singulas causas, in quas pecunia data cal;, seriptas coflhineant, ille vero bis ¡País rationibus stibseripserit, hect singulas causas sea mann non seripeeri!, ant etiam confeasionem quandam vol in forma crediti, sive trana-
Pero mu' principalmente los auxiliamos en esto, para que si se presentaran cuentas, que contengan escritas expresamente cada una de las causas por las que se dió dinero, y uno hubiere suscrito estas mismas cuentas, aunque no hubiere escrito de su mano cada una de las causas, ó tampoco hubiere eípuesto con
ÑO'LAS.-00NSTLTrnJ1ÓN
actionis, sive eliam autor hoe nomine exposuerii, is, qui hor fceit, nunquam possit sing&arum causarum prohationes exigere, nisi ex aliunclanti iuslurandum vel illi, ve-1 lieredibus inutuantie deferre velit. Hoc enim solum ci largimur, intr. id tamen tempus quod cxcepioni non nunieratac pecuniae praefixum .est; nam si vol id tcaipus praatel'iorit, neque iureiurando illos gravarnus (id quod ctiam ¡ti legibus goneralibue .scripsimu), quanquam nc hocquidem neccssariurn erat. Nam qui sua manu scripsit ve! etiarn rat.iones dedit, qui oportcbat ita dissolutusesse el qui puternus scripsisse eum, quce data non sunt
dxxxvii
tal motivo cierta confesión ú en forma de crédito, ó en la de transacción, 6 también de otro modo, no pueda nunca el que hizo esto exigir las pruebas de cada una de lao causas, á no ser que por redundancia quisiera deferirle el juramento al mismo pres tainicta, ó á. sus herederos. Porque solamente le concedemos eísio, pero dentro del tiempo que está, prtijado para la excepción de dinero no contado; porque si este tiempo hubiere transcurrido, tampoco gravamos á aquellos con el juramento, (cosaque también en las leyes generales hemos consignado), aunque no era él ciertamente neçesanio. Porque el que de su propia mano escribió 6 dió también las cuentas, cómo había de ser tan descuidado que juzguemos que escribió lo que no se dió Ei1ogo
Que igitur nobis placuerunt, et sacra lico pragmatica sanotione declaraLa cunt, ea tar glcnia tua, quain quivis aliu rcipuhuicae uostrae ingi stratus in perpetuual intacta servare etudeal, Posna decem auri libi'arum illio imminerite, qui haca violent aut violar¡ paliantur. Dat- Ka!. Api'. Constantinop. DN. JUSTiNIANO PP. Aug. BASIUO V. C. Coas. (1) 1541.1
»T©ViLL& DE CuEAnONE
Por. tanto procuren así tu gloria como otro cualquie-r magictado de nuestra república conservar 1ierpdtuamentc intacto lo que nos ha parecido bien y lic sido declarado en esta sacra pragmática Sanció., amenazndoIes la pena de diez libras de oro [os que lú violen 6 consientan que sea violado. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Abril, en el imperio del ieiior JUSTINIANO, Augusto perpótuo, ylajo el consulado de BAsILIo, varón muy esclarecido. [541.]
•iflt (2)
apiscopogusi ET CLIi1COR1JM
Imperaor' IUSTINIANUS Auíjuslus PTno, Mayii'o Officioriun.
JE
ViE
DE I.& CL?.EACIÓIS DE LOS 0131SPOS Y DE LOS CLÉRIGOS
El Einprador JUSTiNiANO, 4WJU8O, á PEDRO, Maestro de los Ojtcos.
LDrnofa Si civiles legos, quarum potestatem nobis deus pro clementia sua eredidit, ad securitatem subditorum por omnia firiniter servari stiLdemus, quanto maius studium in observatione sanetorum canonuni et sacrarum legum, qune pro salute animarum nostrarum constitutae sant, colocare dcbemus? Qui enirn sacros canones observant, auxilio doinini dei digni hbentur, quique eca violant, se ipsi condemnationi suhiiciunt. Maitirí vero condom nationi subiacent ganetissimi episeopi, quibus concreditum eat, ut et iii canories i.nqnirant, et caveant, si quid ex.illib violatum est, no id impunitum relinquatur. Quare qunin saeni canones non observati sint, varíe propter elencos et monaclioii et episcopos quosdam interpdllati sumus, ut qui cccundum sacros canones non vivant; atque etiam inventi sunt alii, qui no ipsam quiclem sanctae oblationis vel sanoti baptismatis preeationem eciant.
Si procuramos que en todo se guarden firmemente para seguridad de los scihditos las leyes civiles,
cuya potestad nos confió Dios por su clemencia,
cuáuo mayor ectuiio debemos poner en la observancia de 1¿s. santos cánones y de las sacras leyes, que para salud de nuestras almas han sido estable-
eidas Porque los que observan los sagrados cánones son considerados dignos del auxilio del señor
Dico, y los que los violan se sujetan ellos mismos á la condenación. Pero á mayor condenación están sujetos los santísimos obispos, á quienes se les enco-
mendé que hicieran investigaciones respecto á los cánones, y cuidaran de si Be violó alguna cosa de
ellos; á fin de que olla no se deje impune. Por lo cual, como no se hayan observado los sagrados cánones, hemos recibido varias reclamaciones á causa de
clérigos y de monjes y de algunos obispos, como no vivieran con arreglo á los sagrados cánones; y también han sido hallados algunos, que ciertamente no saben la misma oración de la santa oblación
6 del santo bautismo.
Dei igitur iudicium animo volvntc qacstioacm et correctionoru ja siugulis, quce aci nO de]ata sunt, canonice iuesimus prooedete. ii euhn laicorum percata generales legos sino inquisitione et vindicta relinqui non permitiuni, quomodo ca,
AL,¡, pues, acogiendo con el ánimo la voluntad de hemos mandado, que se haga canónicamente la investigación y la corrección de cada una de las
Segnn A than. esa ley fa eseria en laj Cuida.s de Abr1 bajo el consulado de Belisario. (2) il texto griego Piooeta CXXX ViL se halla ea Srtrng., y/alta en Hal., pero en ¿a 123. de HaL se halla ¿a-
sertda casi toda eUi.—A than. 1. 17. y Coil. eonst. eccl. 111. 1. ¡7.—Toda esta Novela se halla en CalI. 25. capttui. e. 22.— La mayor parte esta en ¿as J3as.—No oueda antigua trsii5n latina.
• (1)
cocas que se nos han delatado. Pues si las leyes generales no permiten que se dejen sin investigación
484
NOELJ.—ÓOffiTI!IUOI45N CxiX'vII
quae a sanctis apostolis et patribus pro omnium hominum salute canonice diaposita sunt, conteinni patiamur Multes vero ideo maxime in pecoata ¡ucidisse invenimus, quod s'nodi sanetiesimorum sacsrdotum socundum ea, quae a sauctis apostolis st sanotis patribus definita sunt, non celebrantur. Nam si boc observatum esset, quilibet raprehensionem coram synodo reventas operam dedisset, ut et sacras Iiturias edisceret, et honeste viveret, no condemnationi sacrorum canonum subiiceretur. lila vero non minus quibusdam peccandi occasio exetitit, quod epicopi, et.presbyteri, et diaconi, et ceteri olerle¡ absque examine et testimonio de recta fide vitaeque tionestaté ereantur. Nam si ¡lii, quibus pro populo precari commissum sat, indigni ministerio dei inveniantur, quomodo deum propter peccata populi placare poteruntt Creationes vero sacerdotum eum omni diligentia fien debere, docet nos etiam Gregorius theologus, qui inter sanetos est, sancto$ apostolos sacrosque canories secutus. Ita enim ait in magno Apologe iioo: Qui autem ad -canonea ve¡ regulas Pauli se dinigil, pias de epi.scopis et presbytçris constituit, ut sobrii sint, casti, non vinolenti, non percuesores, ad docendum idonei, in omnibus inculpati, et inaecessibilee perversis hominibus, is non multum a canonum rectitudine se aberrare inveniet. Et rursus idetw sic loquitur: Purgan prius oportet, deinde purgare, sapientem case, et ita sapientes facere, lunem osee, et illuminare, appropinquare, deo, et adducere alíes, sanctificatum osee, et sanotificare, manibus ducere, consulere cum ratione. Et ruraus ídem sanctus Gregorius de ¡lije in eódem sermone bco ecribit: Quis sal, qui, sicul flguli, uno die fingal verae liturgiae antistitem, qui eum angelis staturus, et eum archangeiis laudes dieturus, et eum Christo sacerdotium gesturus est? Atque per hace quidem ostendit theologus, quares ad saoerdotium prornoveri oporteat. De tilia vero, qui indigne creati sunt, idem in eodein sermone hace dicit: Qui nihil ad sacerdotium attulerunt, . neo prius la recto laborarunt, simul discipuli et magistri pietatis otenduntur, et antequam purgati Sunt, purgaut, herí saerilegi, et hodie sacerdotes, heri extra sacra, botiie mystagogi, vetaran¡ malitia el tirones pietate, qui sunt opus humanas gratiae, non spiri tus. Sacros autem canones coa, qui secundam uxorem duxerint, prohibere elencos case, beatos quoque Baailiiis docena ita dieit: Scoundum matnimonium contrahentes, quique ex bis nati sucit, canon a ministerio exelusit. EL hace quidem beatus Basilius. Tantam autem curarn sancli patres pro eacerdotio geaserunt, ut ¡lii, qui Nicaeae congregati erant, canonem fecerint, qui ita se habet: Probibuit lo univorsum magna synodus, neo- episcopo, neo preábytero, neo diacono, neo alii plano, qui in clero caL, licero extraneam habere, nisi forte amitam, vel esa solum personas, quae suspicione carent.
Oap..0 Sequentes igitur ea, quas a sacnis canonibus de-
y castigo los delitos de los laicos, ¿cómo tolerarlamos que se menosprecie lo que canónicamente ha sido dispuesto por los santos apóstoles y padres para la salvación de todos los hombres? Pero hallamos que muy principalmente incurrieron muchos en pocadóe, porque no se celebran sínodos con arreglo á lo que se determinó por los santos apóstoles y los santos padres. Porque sise hubiese observado esto, cualquiera, temiendo la reprensión ante el sínodo, habría procurado aprender las sagradas liturgias, y vivir honestamente, para no quedar sujeto a la condenación de los sagrados cánones. Y no es para algunos menor ocasión de pecar, que los obispos y los presbíteros, y los diáconos, y los domas clérigos sean ordenados sin sumen y sin testimonio de recta fe y de honestidad de vida. Porque si aquellos á quienei se les encomendó que rueguen por el pueblo fueran hallados indignos del ministe-. rio de Dios, ¿cómo podrán aplacar. & Dios por los pecados del peb1o? Mas que las ordenaciones de sacerdotes deben hacerse con toda diligencia noslo enseña también el teólogo Gregorio, que figura entre los santos, ateniéndose a los sanies apóstoles y á [os sagrados cánones. Porque dice así en su grande Apologético: Mas el que se dirige aegcui Jos cánones 6 las reglas de Pablo, que estableció respecto á los obispos y a los presbíteros, para que, sean sóbrios, Oaatos, no aficionados al vino, no pendencieros, idóneos para enseñar, sin culpa en todo, é inaccesibles para los hombres perversos, se hallará que no se aparta mucho. de la rectitud de los cánones. Y en otra parte habla el mismo de este modo: Es menester purificarse antes y purificar después, ser sabio y hacer de este modo sabios, ser luz, é iluminar, acercarse á Dios y acercar & otros, haberse santificado y santificar, conducir por la mano. y aconsejar con la razón. Y luego el mismo San Gregorio escribe respecto de ellos esto en el mismo sermón: ¿Quién es el que, como los alfarereros, formará en un solo día un prelado de la verdadera liturgia, que haya de estar con los ángeles, y decir alabanzas con los arcángeles, y desempeñar el sacerdocio con Cristo? Y con estas palabras muestra ciertamente el teólogo quiénes deben ser promovidos al sacerdocio. Mas respecto á los que fueron indignamente, ordenados 4ice él esto en el miSmo sermón; Los que nada llevaron al sacerdocio, y antes no trabajaron en la rectitud, se muestran al mismo tiempo discípulos y maestros de la piedad, y antes que hayan sido purificados, purifican, siendo ayer sacrílegos y hoy sacerdotes, ayer extraños á-las cosas sagradas y hoy guardadores de ellas, veterano; en malicia y soldados lisofioi de la piedad, que son hechura de la gracia humana, no de la del espíritu. Mas también el beato Basilio, enseñando que los sagrados cánones prohiben que sean clérigos los que se hubieren casado segunda vez, 'dice así: El cánon excluye del ministerio é. los que contrajeron segundo matrimonio, y á. los que nacieron de ellos. Y esto dice ciertamente el beato Basilio. Mas los santos padres mostraron tanta solicitud por el sacerdocio, que los que se congregaron en Nicea hicieron un cánon, que dice as!: El grande sínodo prohibió en absoluto que ni al obispo, ni al preábitero,'ni al diácono, ni á otro ciertamente que sea del clero,, lo sea licito tener una mujer extraña, como no sea tía paterna, 6 (inicamente aquellas personas, que están exentas de sospecha. Capitulo U Ateniéndonos, pues, á. lo- que ha sido determina-
NOVLkZ OONSTtTUO1óN QXxXVII
485
finita sunt, praesentem legem facimus, qua sancimus, ut, quoties episeopus creandus es; clerici et primores urbis, in qua episcopus creandus est, oonveniant, et proposius sacris evangetiis de tribus personis decreta faciant, et unuaquisque eorum par sacra eloqua iuret, atque in lilia soribat, se cos ncc par largitionein nec promissionem aut amicitiam aut gratiarn aut ahum quameunque affeetum elegisse, sed quod ipsos rectae et catboicae fidei, et honestae vitae, eL ultra trigesimum annum oua seiant, et quod noque uxorem neque liberes quendain ex jibe babera cognoverrnt, val concubinam ve¡ naturales libros eoa habuisse val habere noverint, sed et si quis antea ex illis niorem habuit, eam tarnen solam, et neque viduam, neque a viro separatam, neque sacris canonibus et legibüs prohibitam habuisee eum; sed quod nec curialem neo cohortalern asee quendam ex lis, qui eleeti aunt, sciant, nial in monasterio non minus quindeclin annis monachioam vitam curialis ant cobortalis inculpate transegerit, dieta scilicet a nobis antea observatrnne etiam de lite personis in electionibus eoriim observanda, ut ex tribus itá definitis personis praestantior creetur eleetione et indicio creantis. la vero, qui ereat, prius ab lib, qui creandus est, IibeIlum, cual propria eius subseriptione, cxigat, qui rectam cine fidem contineat. Pronunciet autem is sacram etiam ublationem, quae in sacra oommunione fiL, et preces in sacro baptismate, ceterasque precationea. Iusiurandum etiain ¡5, qui creatur, pel' sacras seripturas praestet, se neque ipsum neque per atiam personain dediese aliquid aut promisiase neque posthao daturum esee val ipsi, qui eum ereat, vel qui suragia ci dederunt, vel ah cuidam pro creatione facienda. Si quia autem praeter memoratam observationeni episcopus creatus sit, iubemus, et ipsum omnimodo episcopatu elici, et eum, qui iflum contra hace oreare ausus fucrit.
do por los sagrados cánones, hacemos la presente ley, por Ja cual mandamos, que cuando se haya de ordenar un obispo se reunan los clérigos y los principales de La ciudad, en que haya de ser ordenado el obispo, y teniendo á la vista los santos evangelioshagan decretos respecto á tres personas, y cada uno de ellos jure por las sagradas escrituras, y escribe en aquellos, que ellos no los eligieron ni por liberalidad ni por promesa Ó amistad ó favor, ó por otro cualquier afecto, sino porque saben que ellos son de recta y católica fe, y de vida honesta, y de mas do treinta años, y porque saben que ninguno de ellos tiene ni mujer ni hijos, ó no saben que ellos hayan tenido ó tengan concubina ó hijos naturales, sino que si alguno de ellos tuvo antes mujer tuvo á ésta sola, y no viuda, ni separada de su marido, ni prohibida por los sagrados cánones y las leyes; pero que saben que ninguno de los que son elegidos es curial ni cobortal, a no ser que el curial ó el cohortal haya pasado sin culpa en un monasterio no menos de quince años de vida monástica, bebiéndose de observar también respecto á estos personas en cuanto á su elección la formalidad ciertamente dicha antes por nosotros, para que de las tres personas así determinadas sea ordenada la más digna á elección y Juicio del que la ordena. Mas el que ordena exijale antes al que ha de sor ordenado un libelo con La propia firma de éste, que contenga su recta fe. Mas pronuncie éste la sacra oblación, que se hace en la sagrada comunión, y las preces une. en el sagrado bautismo, y las demás oraciones. Y preste también el que es ordenado juramento por las sagradas escrituras, de que ni él por si mismo, ni por medio de otra persona, dio 6 prometió cosa alguna, nI después la habrá de dar 6 al que lo ordena, 6 á los que le dieron sus sufragios, 6 é. otro cualquiera por la ordenación que se haya de hacer. Mas si alguno fuera ordenado obispo contra la mencionada observancia, mandamos que de todos modos sean echados del episcopado él mismo y el que contra esto se hubiere atrevido á ordenarlo.
Cap. xii
Capitulo III
Si quia vero contra eum, qui epiBeopus, ant presbyter, out diaconus, ant alius clercus, ant etiam abbas creandus set, accusationem quacunque de causa instituat, differatur eiusLnodi oreatio, et prius acetisatiO examinetur, praesente etiam accusatore, et quae ab ipso delata sunt prosequente. Si vero accusator deserat vel differat, etiam sic is, qui creationeni facturas est, exactisairnam quaestionem intra tres menses-constituat; et si quidem eum, qui accusationem austinet, sive secunduni sacros canones, sive scoundum legas nostras reum inveniat, inhibeatur creatio, sin vero innocene inveniatur sive praesente aceusatore, sive etiam co absenta, fiat creatio.• Aecusator autem, sive praesens non probaverit, sive deseruerit acousationem, si quidem clericus siL, deilciatur gradu suo, sin autem laicus alt, deeentem castigationem sustineat. Si quis vero accusatum ante examinationem creavent, etis, qui creavit, et qui creatus eet sacerdotio
Mas si alguien entablare por una causa cualquiera acusación contra el que ha de ser ordenado obispo, 6 presbítero, ó diácono, ü otra clase de clérigo, ó aun abad, difiérase tal ordenación, y examínese antes la acesación, estando también presente el acusador y llevando á, su término la delación que por el mismo se hizo. Mas si el acusador la abandonase 6 la difiriese, aun así practique el que ha de hacer la ordenación exactisima información dentro de tras mesas; y si verdaderamente al que es objeto de la acusación lo hallara reo, ya con arreglo á los sagrados cánones, ya conforme á nuestras leyes, impi. dase la ordenación, pero si fuera hallado inocente, ore estando presente el acusador, ora estando también éste ausente, hágase la ordenación. Mas el acusador, ya si estando presente no hubiere probado la acusación, ya alba hubiere dejado desierta, si ciertamente fuera clérigo, sea expulsado de su grado, pero si fuera láico, sufra el castigo conveniente. Pero si alguien hubiere ordenado antes del examen al acusado, sean expulsados del sacerdocio así el que lo ordenó, como el que fuá ordenado.
Cap. IV
Capitulo IV
Quoniam vero id, quod in canonibus dicitur de synodis sanetisaimorum epiacoporuixi, quae debent fien in singulis. provineus, hucusque non observa-
Mas como lo que en los cánones se dice respecto á. los sínodos de santísimos obispos, que deben celebrarse en cada provincia, no ha sido observado
expellatur.
48
tÓLAÑ.—jONSTITtJO1ÓN CXXXVII
tum est, hoc ut corrigamus maxime necessarium est. Sanctiigitur apostoli et patres definiverunt,ut singulis annis synodi sanetiesimoruin sacerdotuni seu episcoporum in stngulis provineiis bis celebrarentur, es quae emergerent examiñarentur, et convenjenteni emendatioiiem nanciscerentur, scilicet una quidern quarta septirnana sanctae pentecostes, altera vero menee Octobri. Nos vero, quum par istam negiectionem multos 'vriis peccatis implici. tos invenerimus, iubernus, ut omnímodo una synodus singulia annis in singulis provinciis mense Junio ve l Septembri celebretur, et apuci beatiasimes quidem patriarchas iii eonveniant, qui ab ipais ereati sunt, neque los habent alios episcopos creandi, apud sanetissimos autem metropolitanos cuiusque provinciae illi, qui ab ¡país creati sunt, ut causae motae,• aut quae a quibusdam denunciantur vol ratione fldei, ve¡ canoniearum quaestionum, vel administrationis rerum ecelesiasticarurn, vel de episcopis et presbyteris, aut dianonis, ant aliis dermis, aut abbatibus, aut monachis, aut de vita reprehensibili, val alije quibusdam, quae correctione indigent, moveantur et decentar examinentur, sacrisque canonibus et legibus nostris convenienter emendentur.
hasta hoy, as muy necesario que esto lo corrijamos. Así, pues, loe santos apóstoles y padres determinaron, que cada año se celebraran dos veces en cada provincia sínodos de santísimos sacerdotes ii obispos, y fuesen exminados los casos que surgieran, y alcanzaran la conveniente enmienda, á saber, uno ciertamente en la cuarta semana de la santa pentecostés, y otro en el mes de Octubre. Y como nosotros hayamos encontrado que portal negligencia muchos están complicados en tales pecados, mandamos que de todós modos se celebre un solo sínodo cada ario en el mes de Junio ó de Septiembre en cada provincia, y que ante lOs beatísimos patriarcas se reunan ciertamente los que por ellos mismos fueron ordenados, y no tienen el derecho de ordenar á otros obispos, pero ante los santísimos metropolitanos de cada provincia los que por los mismos fueron ordenados, para que las causas promovidas, 6 las cosas que por algunos se denuncian ó por razón de fe, 6 de cuestiones canónicas, 6 de administración de bienes eclesiásticos, ó respecto á á obispos y presbíteros, 6 á diáconos, 6 otros clérigos, O á abadeS, O á monjes, 6 por vida reprensible O por algunos otros motivos, que requieren correctivo, sean ventiladas y examinadas cual corresponde, y corregidas 'convenientemente con arreglo 'á los sagrados cánones y'& nuestras leyes.
Cap. Y
Capitulo V
Non solum autem iii synodis singulis anule congregandis hace quaerantur, sed el quoties quiaam ex sacerdotibus, vel clericis, vol abbatibus, val monachis vsi de fide, val de turpi vita, vol quod contra sacros canones quid fecerint, accusantur. Et si quidem episcopus Bit, qui accusatur, metropolitanus eius inquirát in ea, quae. dieta sunt, si vero metropolitanus siL, beatiseimus archiepiscopus, col subest, si autem presbyter, ve¡ diaconus, val alius elencos,'ve¡ abbas, val rnoriaehus siL, saflctissimus episcopus, sub quo hi constituti sunt, in ea, quae denunciantur, inquiral, et veritate probata crinequisqse pro delicto suo canonicis poenis judicio. examinantis subiiciatnr. Hace autem omnia obtineant non solum in episeopis etclenicis et abbatibus post hace creandis, sed et in iis, qui nunc sunt, et aquibusdam forte ob quasdain causas sacris canonibus et legibus nostris prohibitas accusantur. Ris enim ita observatis laici etiam, circa rectam fidem et honestam vitam multes exinde profectus atque emendationem accipient.
Mas no se investiguen estas cosas solamente en los sínodos que se hayan de congregar cada año, sino también siempre que algunos sacerdotes, O clérigos, O abades, O monjes sean acusados 6 respacto á la fe, O por su torpe vida, O porque hayar. hecho alguna cosa contra los sagrados cánones. Y si verdaderamente fuera obispo el que es acusado, haga su metropolitano las Investigaciones sobre lo que fuá denunciado, y si fuera metropolitano, el beatísimo arzobispo á quien está subordinado; mas si fuera presbítero, ó diácono, ú otro clérigo, O abad O monje, el santísimo obispo bajo el cual éstos se hallan constituidos haga investigaciones sobre lo que se denuncia, y probada la verdad sea cada cual sometido con arreglo á su delito á las penas canónicas á juicio del juzgador. Mas esté en vigor todo esto no solamente en cuanto á los obispos, y clérigos, y abades, que después de ahora se hayan de ordenar, sino también respecto á los que ahora lo están, y son acusados por algunos acaso por ciertas Pausas prohibidas en los sagrados cánones y en nuestras leyes. Porque, observadas así estas disposiciones, también los láicos alcanzarán por elJ,as en cuanto á la recta fey á la vida honesta muchos provechos y enmienda.
Cap. VI
Capitnlo VI
Ad hace iubemus, ut omnes episcopi et presbyten non tacita, sed ea voce, quae a fideli populo audiatiir, sacram oblationein pre'esque in sancto baptismate faciant, ut jode audientiuni. anumi ad maiorem contritionem et laudem do mini dei exciteniur. Ita enim sanctus quoque apostolus docet, dicens in pniore epistola ad Corinthios: Si benedixeris spiritu, quomodo idiota post tuam gratiarum actioneni amen deo dicet'f quoniam quid dicas needil; tu quidern pulchre gratias agio, altar vero non aediflcatur. EL rursus in epístola ad Romanos ita dicit Corde quideni creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. file igitur de causis in sacra oblatione reliquas etiam preces clara voce
Además de esto mandamos, que todos los obispos y presbíteros hagan no en voz baja, sino con laque sea oída- por el pueblo fiel, la sagrada oblación y las preces en el santo bautismo, para que por esto sean estimulados los ánimos delosoyentesá la mayor contrición, y á la alabanza del señor Dios. Porque asi tarqbién lo ensefia el santo apóstol, diciendo en su primera epistola á. los Corintios; Si solamente bendigeres de espíritu, ¿cómo al láico le dirá amén á Dios después de tu acción de gracias Porque ignora lo que tú dices; tú, á la verdad, darás pulcramente grácias, pero él-no se edificará. Y luego en su epístola á los Romanos dice asi: Se confía ciertamente con el corazón en la justicia, pero con los
N(WEL&S.— OOSTITUOIóN
per sanctisirnóz et episcopos et presbyteros domino iiostro Jesu Christo, Deo nostro, cum. patre eL apiritu sancto offerri convenit, sciantque sanetismmi sacerdotes, si quid horum negiexerint, et ir terribili iudicio magni dei et servatoris riostri lesu Christi se rationern reddituros, et neque nos ea cognoscentes passuros ant inipunita relicturos case.
§ 1.—lubemus auteni et provinciarum praesides, si quid sorum, quse a nobis sancita aun!, negiectum viderint, ut prirnum quidem metropolitanos et reliquos episcopos oogant, ut dietas synodos celebrent, omniaque impleant, quae de synodis han lego iussimus. Si.vero viderint eos differre, tunc ad nos referant, ut a nobis conveniens emendatio procedat contra eos, qui synodos celebrare differant, htque sciant ipsi magistratus et cohortes ¡psis subiectae, si hace non observaverint, ultimis se suppliciis subliciendos fore. Omnia autem hac etiam lego confiriivamus, quas a nobis in diversis constitutionibus et de episcopis, et presbyteris, et reliquia ciencia, et insuper xenodochis, et orphanotrophis, et ceteris, qui sacris domibus praesun!, sancita sunt.
48'7
labios se hace la confesión para la salvación. Por estas causas, pues, es conveniente que en la sagrada oblación se ofrezcan también las demás preces con clara voz por 'os santísimos obispos y presbíteros é. nuestro señor Jesucristo, Dios nuestro, junto con el Padre y el Espíritu Santo, y tengan entendido los santísimos sacerdotes, que, si descuidaren alguna de estas cosas, habrán de dar ellos cuenta en el terrible tribunal de Jesucristo, Dios grande y Salvador nuestro, y que sabiéndolo nosotros no lo habremos de tolerar ó de dejar impune. § 1.—Pero mandamos, que también los presiden. tes de las provincias, si vieren desatendida alguna de estas cosas, que por nosotros han sido dispuestas, obliguen ciertamente cuanto antes á los metropolitanos y é. Los demás obispos, para que celbren dichos sínodos, y cumplan Lodo lo que respecto Ii los sínodos hemos mandado en esta ley. Pero si vieren que ellos lo demoran, en este caso dennos de ello cuenta para que de nosotros emane el conveniente correctivo contra los que difieren celebrar los sínodos, y tengan entendido los mismos magistrados, y las cohórtes á ellos mismos subordinadas, que, si no hubieren observado esto, habrán de ser ellos sometidos á los últimos suplicios. Mas confirmamos también por esta ley todo lo que por nosotros ha sido sancionado en diversas constituciones respecto á los obispos, y é. los presbíteros, y á los demás clérigos, y además en cuanto á los encargados de los hospicios de peregrinos, y de los asilos de huérfanos, y los demás, que están al frente de sagradas casas.
Epilogas
Epílogo
Quae igitur nbis placuerunt et sacra han lego declarata sunt, gloria tua psi' edicta locis consueLis regias urbis proposita ornnibus nota, et rector¡bus provinciarum manifesta facere studeat.
Por tanto, procure tu gloria hacer conocido á todos por edictos, expuestos en los lugares acostumbrados de esta real ciudad, y manifiesto á los gobernadores de las provincias, lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta sacra ley. Dada en Constantinopla á 7 de las Calendas de Abril, en el año trigésimo séptimo del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, vigésimo ,tercero después del consulado de BASILIO, varón muy esclarecido. f564.1
• Dat. VII. Ka!. April. Cons!antinop. imp. DN. IUSTINIÁNI PP. Awr. aun, XXXVII., post BAsILn V. C. cona. aun. XXII!. [564]
NOVELL& OZXXVXIX (1)
NUEVA CONSTITtTOION CZXXVUI
DE USURIS SUPRA DUPLUM NON COMPUTANDIS
DE QUE NO SE HAYAN DE COMPUTAR INTERESES EN MÁS DEL DUPLO
HERMOGENI,
El Emperador JUSTINIANO, perpétuamente Augusto, á HEIUInGENES, Ma&tre de los OJtcioÉ.
Maniíestissima OBt riostri numinis constitutio, quae usque ad dupli quantitatem exactionem (2) debiti eoncludit. Si igitur oreditores tui quidam in duplum acceperunt, alii adhuc minus consecuti sun!, hi quidem, qui in dupluni ex usurarum quantitate per diversa tempora consecuti sunt, nullam adversus te inquetudinem proponere concedantur, alii. autem, si simili modo repleti fuerint, co modo silere compelluntur. EL si debita subsecuti fuerint, foeneratitias cautiones recuperare, vel si remanserint, suis viribus vacare, si precus verae Sun!, praesentis oraculi sanctione decernimus (3).
Es conocidísima la constitución de nuestro númen, que limita la exacción de una deuda hastala cantidad dei duplo. Así, pues, si algunos acreedores tuyos percibieron hasta el duplo, y otros consiguieron todavía menos, no se les conceda ciertamente á los que en diversos tiempos alcanzaron hasta el duplo por la cantidad de los intereses, que promuevan contra ti ninguna inquietud;y los otros, si del mismo modo hubieren sido satisfechos, sean compelidos de igual manera guardar silencio, Y si después se hubieren contraído deudas, mandamos por la sanción de la presente disposición, que recobren las cauciones de préstamos á interés, ó que si estas subsistieren, carezcan de su propia fuerza, si son verdaderas las súplicas.
Imperator IUSTINIANUS PP. Augu, Magistro q/jtcicrum.
•
cxxxviii
(i) Esta constiucidn ¿anaJ,4 publicada primeramente por A. Agu..tinen laed. de lulian., 15671. r,' aquí se ha tomado el texto (ÍCJU.IiOfl., P. PU.hoe, aio l.71 —Scri mg. tiene soLamente la rúbric-a. d mas L'Len, un breoL,ino resamen,—liat. y las Ba.. xxxiii. . 7. dan un resumen en griego. - Esta Novela no es de las glosadas,
(2 ei actionem, August.
(3) A iendendo a La inscripción es verosimtl que esta
constitución fuese publicada en el año 535.
488
NovÁL—ooNmTJcn6N CXL NOVELLA CXx' (1)
NUEVA CONSTITUCION
REM1SS1O ¡OBN&B ILLICITARUM NUPT1ARUM
DE LA. REMISIÓN DE LA. PENA. POR NUPCIAS 1LICITAS
¡n nomine domini Jesu Christi, de¡ nosfri, fmperc4or Caesir FAzus IUSTINL&NUS FLORO.
En el nombre del señor Jesucristo, Dios nuestro, el Emperador César Fkwio Jusr1N1LNo tt Fi..oao.
Praefatio
Prefacio
Retulit ad nos gloria tus, incolas pagi SyndioS et 1-Iebraeos urbis Tyri illicitas nuptias contraben-, tea tu sacram nostram constitutionem incidiese, neque secundum ea, quae hac de re disposita sunt,, quartam partem substantiae auno daré, 1am vero etiam quosdam ex lIlia letra tertiam aetatern, liberorumque patres esas, se propterea lacrimantes suppLioare, no nuria uxores dimittere cogantur, sed ut sibi liceat et retinere esa et liberos ex iis proereatos vol procreandos succeseores sibi habere, neo u 11am exinde poenarn metuere.
Nos informó tu gloria de que los habitantes del territorio de Sin dio, y los Hebreos de la ciudad. de Tiro, contrayendo nupcias ¡licitas incurrieron en nuestra sacra constitución, y de que no daban, con arreglo á lo qué sobre este particular se halla dispuesto,. la cuarta parte de sus propios bienes, y de que también algunos de ellos se hallaban en la tercera edad de su 'vida, y eran padres de hijos, y por ello nos suplicaban con lágrimas que no .se vieran ahora obligados á rechazar á sus mujeres, sino que les fuera licito retenerlas, y tener como sucesores suyos á los hijos procreados ó que procrearen de ellas, y .o temer por esto pena alguna.
Cap. 1
Cpttulo 1
Sancimus igitur, ut illi pro hae remissione decern aun libras propter causas ante dictas solvant, ipais vero sollo maior poena remittatur, et uxores atque ex luis natos et forte etiam nascituros suecessores habeant; noque hoe ad exemplum aliorum a nobis sancituin siL, sed reliqui omnes sciant, si tale quid petienint, praeterquaLn quod nihil eorum, quae petent, consequentur, ipsos et bona amiasuros, et praeterea poenis corporalibus inflictis in perpetuo cisilio vcturos cose. Nemo autem iis, quos speciali liberalitate dignati sumus, vol eorum uxoribus, aut liberia, qui sunt vol futuri sunt, noque por iudicialem sententiam, noque alio quocunque modo molestus alt.
As!, pues, mandamos, que ellos paguenpara esta remisión por las causas antes dichas diez libras de oro, y que á ellos solos se los remita la pena mayor, y tengan como sucesores á sus mujeres y á los hijos nacidos y quizá también nacederos &e ellas; y esto no ha sido sancionado por nosotros para ejem. j10 de los demás, sino sepan todos los demás, que si pidieren alguna tal cosa,. sobre que no conseguirán nada de lo que pidieren, habrán depender ellos sus bienes, é infligiéndoseles además penas córporalas habrán de vivir en perpétuo. destierro.. Mas nadie moleste ni por sentencia judicial, ni de otro cualquier modo, á los que hemos honrado con esta especial liberalidad, 6 á sus mujeres, ó á los hijos que tienen 6 hayan de tener.
Epilogni
Epilogo
Quad igitur noble placuerunt et sacra bac pragmatica san.otione vim specialis indulgentiae noatrae habente deelarata sunt, ea gloria tua effeatui tradere studeat.
Por tanto, apresúrese tu gloria á llevar á efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por. esta sacrapragmática sanción, que tiene fuerza de especial indulgencia nuestra.
CONST. CXL (2)
CONSTITUOXON CXL
UT POSSIT EX CONSENSO DISSOLVI MATRIMONIUM
DE QUX POR CONSENTIMIENTO SE PUEDA DISOLVER EL MATRiMONIO
Imp. Caesar FI. IUSTINUS Alamannicus, Gotthicus,
El Emperador César Flavio JUSTINO, Alcmánico Gótico Fráncico, Atánico, Vandálico, Africano, Pb,
Francicus, A lanicus, Va,zdalirus, 4frieanus, Pius, Félix, Gloriocus, Victor ac Triamphator, Semper Colendus Augustas, lULiANO, Praefecto Urbis Constanloiopolitan.ae .
Feliz, Glorioso, Vencedor y Triunfador, siempre venerando Augusto, ci JULINO, Prefecto de la ciudad de Constantinopla.
Praef.to
Prefacio
Nuptiis deeenthis nihil est horninibus, ex quibus fui ceteraeque nationum succeasiones, fundoruni quoque et eivitatum habitacula et reipublieae eximius status. Propter quód nuptias felices esas sis, qui eas ineunt, sic optamus, ita ut nunquam eje sinistri onhinis opus fien, neque nuptiis copulatos
Nada es más decoroso para los hombres que las nupcias, de las que provienen los hijos y isa demás sucesiones de las naciones, y también los poblados de fundos y de ciudades, y el eximio estado de la república. Por lo cual deseamos que las nupcias sean felices para los que las contraen, de suerte
(1) Et texto griego (Novela CXXXIX.) se halla en HaZ. y/oUa en Scrimg., quien en Lugar de esía constitución da una p.quenrs parte de La Novata 184.—No queda antigua irstdn Za,na. (1) EL texto griego (Novela CXL.) falta en ¡IaL. y en
Scrimg., pero en éste es ¿a sopanda de las Novelas de Justi. no, de quien rs.aL,nenle e..c.—Athan. X. 21. —En Las Boa. no se haLla esta No weia.—La oersión Latina es antigua, no glosada, 988 halLa «n el apéndice del Cód. ma. Ranoonet. de ¡cellan., de donde se tomó después para ¿as d. de ¡cellan.
OVRLA.—OON8TITUQI6N OIL
ab invicem separan iustam non habentes absolutionis (1) nupiarum oceasionwn. Sed quoniam diffloile est in omnibus homjnjbus bac 'servan, (in multitudine enim tanta non ahquas incidere irrationabiles sfmultates unum de iinpossibilibus existit) oportere putavimus hisreperire quandam mcdelarn, magisvero filie, ubi pusillanimitas in tantum erigitur, ¡la utimplacabilis horror fiat coniugibus una manenti bus. Antíquitus quidem hbebat sine periculo tales ab invicem separan aecundum communem voluntalem et consensum hoc agentes, sic ut et plurimae tune lees extarent hoc dicentes, et bona gratia sic procedentem solutionem nupliarum patria vocitantes voce. Postea vero divae memoiiae nostró patri pietate et temperantia omnes ubicumque aliquando imperantes excedenti (2) visum ost, qui ad suam utilem (3) et firmam respiciens voluntatem, non autem miserias pusilianimitatis coniiejens, legem saneire, qua (4) prohihuit consensu (5) coniugia solvi, quod nos quoue volebamus nirnis obtinere jo hoc ipso. Plurimi autem nos adierunt inter se coniugiurn horrentes et ahomicantes et praeiia discordiasque propter hoo domi contingere accusantes (hoc quod valde doloriferuin. eL triste consistit) dissotvcre propter hoc precantes connubia, etsi occasiones non babuerunt dicere, pci- quas sine timore hoe lex dabat facere ¡país. Desiderium vero et studium eorum pro hac re in ahquanto disti1im us tempore, aliquando quidem monentes, aliquando vero minantes quieseere 808 ab irrationabili circa invicem borrore et ad unanimitatem properare, st melioris fien vo1unt.tis. Agebamus vero plus nihil. Quoniam vero diffieile est immutare semel d.etentos irratioriabiii passione et horrare, forsitan enim contingit istis et insidias adgredi adinvicem et venenis aliisque ad mortem agentibus uti,ita uL neo filos ele factos valere ad unam similemque tales voluntatem irnmiscere.
489
que nunca tengan necesidad de presagio favorable, ni los unidos en nupcias se separen entre sí sin t( ner justa ocasión rara la disolución de las nupcias. Mas como es difícil que en todos los hombres se observe esto, (pues es una de las cosas imposibles que en tanta muchedumbre no surjan algunas irracionales aversiones), hpmos juzgado que era conveniente hallar para esto cierto remedio, y principalmente en los casos en que la pusilanimidad es llevada á tal punto, que se produce implacable horror en los cónyuges que permanecen juntos. En la antigüedad era ciertamente licito que sin responsabilidad se separasen mútuamente los tales, haciéndolo por común voluntad y consentimiento, de suerte que había entonces también muchas leyes que deoían esto, llamando en la lengua patria de buen grado á la disolución de las nupcias que de este modo se verificaba. Pero á nuestro padre, de divina memoria, que en piedad y templanza excedió á todos que los que en cualquier lugar y tiempo fueron Emperadores, ateniéndose ii su conveniente y firme voluntad, y no reparando en las miserias de la pusilanimidad, le pareció bien después sancionar una ley, por la cual prohibió que los matrimonios se disolvieran por el consentimiento, cosa que también nosotros queríamos con empeño que subsistiera ahora mismo. Pero se nos dirigieran muchos que tenían horror á la unión celebrada entre ellos y abominaban de la misma, y que manifestaban que por esta razón tetilan lugar en su casa guerras y discordias, (lo que es mucho más doloroso y triste), y suplicando por ello que se disolviesen sus matrimonios, aunque no pudieron alegar motivos por los que la ley les concediera hacer esto sin temor. Por algún tiempo diferimos el deseo y el empeño de ellos sobre este particular, amonestándoles ciertamente unas veces, y amenazándoles otras, para que cesaran en el irracional horror mútuo y se apresurasen á volver á la unanimidad, y se hicieran de mevoluntad. Pero no hacíamos nada. Porque es dicambiar á los que una vez han sido poseídos de irracional pasión y horror, porque á veces acontece que ellos se entregan á mútuas acechanzas, y se valen de venenos y de otras cosas que causan la muerte, de suerte que ni los hijos que les nacieron pue den reducir á los tales á una sola y misma voluntad.
11
Cap. 1
CapItulo 1
Hace igitur aliene nostris indicantes temponibus, in praesenti sacram consituimus legem, per quam sanoimus ibero, ut antiquitus, 000sensu coniugum súiutiones nuptiarum flor¡, non (6) ultra vero obtinere constitutas poenas eonstitutione nostri patria adversus eos, qui eum consensu coniugii -faciuni solutionem. Si enim alterutrum adfectus nuptias solidat, mente contraria voluntas ¡atas cum consensu dissolvit, adaignificantibus rebus, quae nuptias aolvunt. Certum autem, nL (7) omnia alia quantacunque legibus ac potissimum sacris (8) Canstitutionibus nostri patria dieta sunt de nuptiis et fihlis oceasionibusque, ex quibus praecipitur dissolvi nuptias (si et sine 'ratione non et cum cernmuni Consensu, secundum quod et praesens nostra CQnStjtjt .divinitas, hoc agentibus et disponentibus
Así, pues, juzgando ajenas á nuestros tiempos estas cosas, hemos establecido al presente una sacra iey, por medio de la que mafldamos que sea lícito, como antiguamente,que por el consentimiento de los cónyuges se disuelvan las nupcias, y que no tengan en lo sucesivo validez las penas establecidas en la constitución de nuestro padre contra los que con su consentimiento disuelven .los matrimonios. Porque si el mútuo afecto consolida las nupcias, con razón las disuelve por sI consentimiento una voluntad contraria, significándola las cosas que disuelven las nupcias. Pero es lo cierto que subsiste y tiene por virtud de la presente ley enteramente su propio vigor todo lo demás, que en las leyes y principalisimamente en las sacras constituciones de nuestro padre se halla dicho respecto á las nup-
Seguramente eerfr4 preferible leer s olutionto en lugar
5) eum consensu. Tullan. Mi-. (6) non. omítela lultan. Mi-. (71 ilt, ¡alzan. Pith., la que parece que es corrupción de ut; Ita nL, faltan. Mi-. a) iegibns adposita, saerleque, en Lugar de legibus as potlsslmum Bacrls, faltan. Mer.
i)
de abso1Utofl18, (2) excedere. Zullan. Mir
(6) utilitatein, en ce de utllem
halla en fuljan. Mis-. () qua, omítela ¡alise. Mir. TOMO VI —52
referida á voluntMern, ee
490
NOYELLS.—OON8TITUCIÓN OXLI
poenis interpositis) obtinere et e praesenti nostra lege per omnia habere 'virtutem propriam.
cias y á los hijos y ti los motivos por los que se manda que se disuelvan las nupcias (si también sin razón y no por común consentimiento, según lo que establece al presente nuestra divinidad, hicieron esto), y sobre lo que disponen las penas señaladas.
EpiloguE
Epilogo
Quae ergo nobis visa sunt et per praesentem manifestata (1) legem, tua gloria per oonsuetum sibi inodum omnibus fieri manifesta praecipiat in hac urbe regia. Dat. XVIII. Kal. Octobr. Calcedone imp, DN. IUSTINO P. P. Aug. anno I., indictione XV. [566.]
Por tanto, disponga tu gloria que ti todos se les haga manifiesto en esta real ciudad en la forma acostumbrada lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de la presente ley. Dada en Calcedonia ti 18 de las Calendas de Octubre, en el año primero del imperio del señor JUSTi NO, Augusto perpétuo, indicción décima quinta. 1566.1
NOVELLA CXLI (2)
NUEVA CONSTITUCION CXLI
JDICTUM IUST1NIkNI AD CONSTANTINOPOLiTANOS DE 1MPUDICIS
EDICTO DF, JUSTiNIANO SOBRE LOS IMPUDICOS DIRIGIDO A LOS HABITANTES DE CONSTANTINOPLA
Praefatto
Prefacio
Semper quidem humanitate et clementia dei omnes indigemus, maxime vero nuno, quum multitudine peccatorum nostrorum multis eum modis ad iraeundiam provocavimus. El minatus est quidem, et ostendit, quid peceata nostra mereantur, clemens tamen fuit iramque reiecit poenitentiam nostram exspectans, ut qui nolil mortem nostram, peccantium, sed conversionem et vitam. Quare fustum non est, nl omnes divitias bonitatis, et tolerantiae, el patientiae clementis dei contemnamus, no duro el poenitentiam non agente corde nostro accumulemus nobis iram in diem irae, sed ut omnes quidem pravis cupiditatibus el actionibus abstineamus, maxime vero liii, qui in abominabili et deo morito exosa atque iinpia actione contabuerunt. Loquimur autem de stupro masculorum, quod multi irnpie committunt masculi eum maseulis turpitudinem perpetrantes.
Verdaderamente necesitamos todos siempre de la humanidad y clemencia de Dios, pero principalmente hóy, que por la multitud de nuestros pecados lo hemos provocado de muchos modos ti la ira. Y ciertamente que nos amenazó y mostró lo que merecen nuestros pecados, pero fué elemento y rechazó la ira, esperando nuestro arrepentimiento, como el que no quiere nuestra muerte, siendo pecadores, sino nuestra conversión y vida. Por lo cual, no es justo que despreciemos todos los beneficios de la bondad, y de la tolerancia y de la paciencia de Dios clemente, á fin de que con nuestro corazón duro y que no hace penitencia no acumulemos sobre nosotros la ira para el día dela ira, sino para que todos nos abstengamos ciertamente de los malos deseos yacciones, y principalmente los que se consumieron en acción abomiñable y con razón odiosa para Dios é impía. Nos referimos al estupro de varones, que impíamente cometen muchos varones perpetrando con varones una cosa torpe.
Cap. 1
Capit10 1
Scimus enim sacra acnipturis edocti, quam ¡ustam poenam deus illis, qui Sodomae ohm habitarunt, propter insanam hano commixtionem inflient, adeo ut hucusque regio jifa inexstincto igne ardeal, alque por hoc nos doeet, nl impiam illam actionem aversemur. Rursus vero soimus, quid de his sanctus apostoltis dical, quidque reipublicae no. atrae legos saneiant,. atque ut omnes, qui timori dei intenti sunt, impia el profana actione abstinere debeant, quae neo 'a brutis perpetrata invenitur, atque liii quidem, qui eius re¡ sibi eonscii non sunt, in futurum etiaru tempus sibi eaveant, qui vero hoe affectu iam contabuerunt, non solum in postorum desistan 1, sed etiam veram poenitcntiam agant, el deo supplicentur, et beatissimo patriarehae vitium indicent, et sanationis modum accipiant, et secundum id, quod soriptum est, fructum Ioenitentiae ferant, ut elemena deus pro divitiis misericordiae suae nos quoque clementia sua diguetur, el omnes pro iliorum, qui poenitentiam agunt, salute graMas f psi agamü, in quos etiam nune magistratus inquirere iussimus, deum placantes, qui luste nobis iratus est. Et nuná quidem
Porque sabemos, aleccionados por las sagradas escrituras, cuán justa pena les infligió Dios ti los que en otro tiempo habitaron ti Sodoma ti causa de esta inicua unión, de tal suerte, que hasta hoy arde aquella región con Fuego inextinguible, y con ello nos enseña. á. que tengamos aversión ti aquella impía acción. Pero también sabemos qué es lo que sobre esto dice el santo apóstol, y qué dispdnen las leyes de nuestra república, y que todos los qu6 están poseídos del temor de Dios deben abstenerse de acción impía y profana, que ni por los brutos se halla perpetrada, y los que ciertamente no son sabedores de esta cosa guárdense de ella también el tiempo futuro, mas Los que ya se consumieron con tal afición no solamente desistan para Jo sucesivo, sino hagan también verdadera penitencia y eleven súplicas ti Dios, indiquen su vicio al beatisimo patriarca, reciban Ja manera de curarse, y alcancen, según lo que se halla escrito, el Fruto ,e su arrepentimiento, ti fin de que Dios clemente nos conceda por los tesoros de su misericordia también SU clemencia, y todos le demos al mismo gracias por la salvación de los que hacen penitencia, respecto
(1) Julian. M'tr.; manifete, en ivar de maulfstata, je ee en IuUan. Pith.
(2) E( texto griego (Novela CXLI) se halla en Hat. Y
.Scrimg.--No queda an tigua reran taina.
NOttAL—OONrTTrc16N CXLIt
ad sacrorum dieruin honorem respicientes benigflum deurn rogamus ut 1111, qui in impiae huius actionis coeno volvuntur, ita resipisoant, ilt alia eam puniendi óccauio noble non detur; denunciamus autem oinnibus, qui eiusmodi peccati sibi conscii sunt, nisi peccare desinant, atque.se ipsos.beatiseimo pairiarchae deferentes salutis suse euram agant, proptar impias eiusmodi actiones deum liitra sanctum festum placantes, acerbiores sibi poenas arcessiturog case, tanquani nulla in posterum venia dignos. Neque enim rernitietur ant negligetur hu.ius re¡ inquisitio el emendatio iliorum, qui mira sanetum festum se non detulerunt, vol in impia jhs actione perseveraveruni, no per negligentiam hac in re commiasam deum contra nos irritemus, si tam impías et prohibitae actioni, quaeque maxime idonea alt ad bonum doum ad omnium perniciem irritandum, conniveamus.
• Proponatur Constantinopolitanis civibus noetris (1). Dat. Id. Mart. Constantinop. imp. DN. IUSTINIANI PP. Aug. ann. XXXII., post BASIL1UM V. C. Cons. ann. XVIII. 1559.1
491
de los que también ahora hemos mandadoue'hagan investigaciones los magistrados, aplacando á Dios, que con justicia se mostró airado contra nosotros.
Y ahora ciertamente atendiendo á la solemnidad de los días sagrados rogamos á Dios benigno, que los que se revuelcan en eh cieno de tan impía acción vuelvan en si, de suerte que no se nos dé otra ocasión de castigarla; mas lea prevenimos k todos los que son culpables da tal pecado, que si no dejan de pecar, y confiándóse ellos mismos al beatisimo patriarca no procuran supropia salvación, aplacando por tales impías acciones á Dios en santo día festivo, echarán sobre si más severas penas, como no dignos de perdón en lo sucesivo. Porqu e no se perdonará 6 desatenderá la investigación sobre el particular y la corrección de los que no se confesaron dentro de la santa fiesta, 6 praóveraron en aquella impía acción, á fin de que con negligencia cometida en esto no irritemos It Dios contra nosotros, si tuviéramos connivencia para acción tan impía y prohibida, y que muy principalmente es adecuada para irritar k Dios bueno para la perdición de todos. Déseles it conocer it nuestros ciudadanos de Cona. tantinopla. Dada en Constantinopla lós Idusde Marzo, en el año trigésimo segundo del imperio del seflor JusnNiANo, Augusto perpétuo, décimo octavo después del consulado de BASiLIO, varón muy esclarecido. [559.1
NOVELLA CXLII (2)
MUEVA OONSTITUCION CXLII
DE H1S, QUI CASTRANT
DE LOS QUE CASTRAN
Imperaoi' IusTIwiÁNus Augustas MAnTuANAS
El Emperador
JusTiNiANo,
Augusto, á
MARTANA.
Praefatio
Prefacio
Poenaer,qual,ab anterioribus Imperatoribus constitutae suni in eos, qui castrare audent, omnibus notas sunt. Quoniam vero quidam salute sus contemta ante eonspicuum tempus impium eiusmodi delieturn omnino perpetrare plano ansi surit, propterea alii quidem ex illis dignas poenas dederunt, alii vero post suppLicia et in exsilium misal sunt. Verum quum no sic quídam ab iupio facto abatinuerint, sed soelus tilud saepisaime- commissum sit, ,ut saepe pauci e multis serventur, adeo nl quldam ex illis, qui servati su ni, nobis praesentibus testati fuerint, ex nonaginta vix tres servatos esas, quis salutem suam adeo contemnat, nl ea neghigat atcue inulta reLinquat? Nam si leges nostras eos, qui gladium contra quosdani stringunt, suppliciia subilciunt, quomodo. caedes adeo impudenter faetas, et rem, quae contra deum nos trasque legas fit, prastermitiere poasimus? Necessarium igitur duximus, eos, qui tilia audent, per hanc legem severius persequi.
De todos son conocidas, las penasque por los anteriores Emperadores fueron - establecidas contra los que se atreven it castrar. Mas como algunos. se han atrevido ciertamente hace poco tiempo It perpetrar este delito absolutamente impío, por eso algunos nos de ellos sufrieron, it la verdad, las penas merecidas, y otros fueron enviados después de los suplicios al destierro. Pero como ni así, ciertamente se abstuvieron del acto impío, sino que aquel delito fué cometido muchísimas veces, de suerte que con frecuencia de muchos se salvan pocos, en tanto que algunos de los que se salvaron han atestiguado en nuestra presencia que de noventa apenas se han salvado tres, ¿quién menospreciará hasta tal punto su salvación que desatienda estas cosas y las deje sin castigo? Porque si nuestras leyes sujetan It suplicios it los que contra otros esgrimen el Ihierro, ¿como podríamos pasar por alto las muertes hechas tan descaradamente, y cosa que se hace contra Dios y nuestras leyes? Hemos, pues, considerado necesario perseguir más severamente por esta ley it los que se atreven it tales cosas.
Cap. 1
Capitulo 1
Sancimus ¡toque, nt iii!, qui-in qualicunque reipublicae nostrae loco qualemeunque personam castrare audeni val ausuri sunt, si quidem viri ami, qui hoc ausi sunt val audent, id ipsum patiantur, quod fecerunt, el si serveatur, eorum res fisco por
Así, pues, mandamos, que losque se atreven 6 se atrevieren en cualquier lugar de nuestra república it castrar It una persona cualquiera, si 'verdaderamente son hombres los que It esto se atrevieron ó se atreven, sufran lo mismo que hicieron, y
(1) Esta versión latlnag la &idwacldn de La feoha faltan en Ha1. (5) El texto griego (Nese2a CXLII.) se halla en Ha¡. y Sorlmg. —A ¿han. XVIII. 8.—Excepto el próiogo y el spiiogo
esta Novela as encuentra en ¿as Bas. XL. 51. 57. Sohol. ci. Ralaam. ad PhoW No mcc. 1. 14. pabUod esta Novela loman-
dola de las Das.—No queda antigua versión latina.
492
ÑOLLL—Ó0NBIm,CIÓN CXLII
eum deferantur, qui so tempore glorias. tuse magistratura genL, ¡psique in Gypsum mittantur, ut por omne vitae suso tempns ibi maneant. Sin autem mulieresaint, quae 'd faciuni, ese quoque puniantur, et bona earum por iltum, qui pro tempore aundem magistratum gen!, fisco deferautur, aqiIe in exsilium mittantur, ut, unde impietatis lucrum sibi acqutrere putarunt vel putant, indo supplicium et amissionem bouoruar suorum sustineant. Illos vero, qui hoc mandarunt, et qui personas ad id tradiderunt, ve¡ etiam domos sut locum aliquem .ad id praebuerunt ve¡ praebent, sive vini, sive feminao sin!, easdem poenas sustin ere iubemus, utpote impiae illius actionis couscios.
si se salvaran, sean aplicados al fisco gua bienes por el que á la sazón desempeñe la magistratura do tu gloria, y sean ellos enviados á Gipso, para que alli permanezcan todo el tiempo de.su vida. Mas Si fueran mujeres las que hacen esto, sean también ellas castigadas, y sean aplicad-os sus bienes al fisco por el que entonces desempeñe la misma magistratura, y sean enviadas al destierro, á fin de que por lo que perisaÑn Ó piensan adquirir para si lucro de impiedad sufran el suplicio y la pérdida de sus bienes. Mas disponemos que los que mandaron esto, y los que para ello entregaron personas, 6 facilitaron ó facilitan casas ó aigun lugar, ya sean varones, ya hembras, soporten las mismas penas, como cómplices de aquella impía acción.
Cap. II
Capitulo II
ipsos vero castratos oportebat quidem ab antiquioribus temporibus liberos case, insuper tamen iubernus, ut qui a duodecima indictione cycli nuno praeteriti par quemcunque in locis reipublicae noatrae castrati sunt, liberi sin!, nec. ullo modo por qualiscunque generis contracturn in serviutem trahantur, neo instruiñentum publicum ve] privatum de jhs qualicunque modo vel per fraudem factum aut faciendum valeat. Sed noque bxpÍw; quae appellantur, in eiusmodi porsonis flani, sut íactae valean!, sed et omnes, qui eiusmodi contracLibus in posterum inserviunt, supra dictas poenas subire iubemus. Si tamen ex morbo quodam contingat, ut servus castretur, eum quoque iubemus libertate potiri. Qui eniin ab initio líberi constiluti in talem forte morbuEn inciderun!,- mii potestatem habnt, ut quam velint sibi medicinam adliibeant. Castratos igitur qui a memorato tempore in republica nostra apud qualemounquo personam sunt, conquiri iubemus, et ¡iberos case et nequaquarn eos ad servitutem retrahi. Si tamen quidam aliquos ex ipsis castratis post hane nostram legem detinere audebunt, ipais etiam castratis facultatem concedímus, utpole Sernal libertatem hac lego consecutis, hic quidem tam lmperatorem adeundi, quam sanctissimo, qui es!, patniarchae gloriosissiniisque notris magistratibus denunciandi, in provinciis vero sanetiasimis episeopis regionis earumquo magiatratibus, ut providentia omnium nostrorum magistratuum et periculo cohortium, quae Ulla paren!, sive Constantinopoli, sive in alio quolibe! reipublicae nostrae loco, iiii vindicentur, atque libertas hao nostra lege illis data conservetur.' Tot enim caedes in republica nostra ab lis, qui talia audent, patratas negligi, nullo modo sustinernus. Nam si barbar! audientes hace nostra de bis rabiza mandata ea observarunt,quomodo nos perrnittemus, ut post tot ante ?ru, Imperatorum constitutiones tale quid committatur vol impunittzm in republica nostra relinquatur
Mas aunque ciertkmente desde los tiempos antiguos doblan ser libres los mismos castrados, sin embargo, mandamos además, que los que desde la duodécima indicción del ciclo ahora pasado hayan sido castrados pon cualquiera en localidades de nuestra república, sean libres, y no sean de ningún modo reducidos á. esclavitud por medio de un contrato de cualquier género, ni tenga validez un instrumento público 6 privado que sobre esto se haya hecho 6 se haya de hacer de cualquier manera ó por fraude. Pero tampoco se hagan las que se llaman investigaciones respecto ¿, tales personas, ó valgan las hechas, sino que mandamos que también-todos los que en lo sucesivo presten sus servicios para tales contratos sufran las penas antes dichas. Mas si por virtud de alguna enfermedad aconteciera que un esclavo fuera castrado, manda. mos que también éste disfrute de la libertad. Porque los que siendo libres desde un principio fueron acaso presa de tal enfermedad, tienen libre potestad para aplicarse la medicina que quieran. As!, pues, mandamos que los castrados, que desde el mencionado tiempo se hallan en nuestra república en poder de cualquiera persona, sean libres y no sean de ningún modo reducidos á esclavitud. Mas si algunos se atrevieren á retener después de esta ley nuestra á algunos de ¡os mismos castrados, les concedemos también á los mismos castrados la facultad, como habiendo ya una vez conseguido por. esta ley la libertad, tanto para dirigirse aquí ciertamente al Emperador, cuanto para denunciar el he cho al que sea santísimo patriarca, y á. nuestros gloriosisimos magistrados, y en las provincias á los santísimos obispos de la región y á sus magistrados, para que por providencia de todos nuestros magistrados y bajo la responsabilidad de las coh'ortea, que ¡es prestan obediencia, sean ellos reivindicados ora en Constantinopla, ora en otro cualquier lugar de iluestra república, y se les conserve la libertad á ellos dada por esta ley, nuestra. Porque de ningún modo toleraremos que sean desatendidas tantas muertes perpetradas en nuestra república por los que á tales cosas se atreven. Pues si los bárbaros, al oir estos mandatos nuestros sobre tales cosas los observaron, ¿cómo permitiremos nosotros, que después, de tales constituciones de los anteriores Emperadores se corneta alguna tal cosa 6 se deje impune en nuestra república?
Epilogus
- Epilogo
Quae igitur nobis placuerunt et sacra hac generafl lego declarantur, gloria tua et hie et inprovincia faciet atque custodie!.
Por tanto, tu gloria har ardará así aquí como en las provincias lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra ley general.
NOVKLA.—CONSTI1UOI6N CXLm
Dat. XV Kal. Decemb. Constantinop. DN. TuPP. Aug.. Biiio V. C. Cons. (1) 541.J
STINI&NO
4
Dada en Constantinopla a. 15 de las Calendas de Diciembre, en el imperit del sefior JUSTINiANO, A gusto perpétuo, bajo el consulado de BASiLiO, varón muy esclarecido. [541.]
NOVELLA CONST. CXLIII (2)
NUEVA CONSTITUCION CXLIII
DE' aAPT1S MULIEaIBUS, QUAB RAPTOR1BUS NUBLJNT (3)
DE LAS MUJERES RAPTADAS, QUE SE CASAN CON LOS RAPTORES
(Auth. const. CXXX1L Coil IX, tlt. la.)
(Constitución auténtica CXXXII. Colección IX. titulo 13.)
Imperator IcJSTIN1ANUS Auguslus AREøBiNDO (4), ,glo. rwsissimo Praelorioruin Praejecto, Expraefecto at,nae urbis e &zrnagistro militum.
El Emperador JUSTINIANO, Auçjusto, á AREOBINDO, 9tortosistr,to Prefecto de los Pretorios, Exprrfcclo de ¿a alma ciudad y Exmnaesere iiuütar.
Legis interpretationern culmini tantum principali competere nemini venit iri dubium, quum promulgandas quoque legis auctorilatem (5) sibi viodicet eminenlia. Meminiiuus itaque pro raptu mulierim, sive iam desponsatas fuerint vol maritis coniunct.ae , siva non, vel etiam si viduac.sint, legem antea posuiase, et capitis aubieciase supplicio non tantum raptores, verum etiam comiteseorum, neo non alios, qui cia auxilium tempore invasionia contulisse noscuntur, et non tantum parentibus mulierum, veruin enam consanguineis, et tutu ibus, et curatoribus hutusmodi dediase par eandein legem vindiotam, st praesertim (6) poenis locum dedsse, si iarn nuptae vsi. despoasatas mulieres rapiantur, quum non solum raptos mulieris, verum etiam adulterium per hulusmodi temeritatem committitur. Et aupar alias poenas raptoris etiam, neo non alioruin, qui eum eo fuerini (7), patrimonium raptae mulieri vindican par eandem legem praocipimus, ut dotis etiam manto legitimo dandae copia par raptoris ej ministretur sustantiam. lib quoque apacialiter adieeto, ut nuila sit mulieni ve! virgini raptae liceniia raptoris, eligere matrimonium, sed eui parentes vo!uenint (excepto raptore) legitimo matrimonio eopiilari, nullo uiodo, nullo tempore licentia rnuliari raptae perinissa raptoris se coniungere matrinionio. Sed parentes etiam. si tau consenserint matrimonio, deportarl praecipi mus. Sed mirati sumus, quod 000ati sunt aliqui dicere, raptam mulierem, sive volentem sive nolentem,. etsi raptoris mairimonium contra nostrae constitatIonis tenorem arnplexa sit, debere tamen eam raploris habere substa,ntiazn val quasi legis praemium, val ex testamento forte, si hoc etiam factum ense contigerit. Qui enim talia dicere praesumseront, hj praedictae legis seriem intelligore non potucrunt. Qui enim talo atare matrimonium, etsi rapta voluerit, prohibuiinus, et ob hoc parentea raptae mulieris deport.atiouis subiecimus peenao, si huivamodi consenserint matrimonio, quomodo raptas mulieres raptorum eligentes connubium praemiis honorassemus raptas datis mulieri? Supenfluam igitur eorum dubitationem ve! jo posterum resecan tos, priorem legeni por praesentem (8) interpreiari censuitnus. Sancimus itaque, si rapta mulier, cuiusounque siL con ditionis vel aetatis, raptoris nuptias eligendas case eensuerit,
A. nadie le ocurre dudar que la interpretación de la ley le compete solamente a. la alteza del priiioipe, puesto que la eminencia del mismo reivindica para si la autoridad también para promulgar la ley. Y así recordamos haber establecido antes, respecto al rapto de mujeres, ya estuvieren desposadas ó unidas a. maridos, ya no, ó también si fueran viudas, una ley, y haber sujetado al suplicio capital no solamente a los raptores, sino tarubión a. sus acompañantes, y a. los demás que se sabe que les prestaron auxilio al tiempo del rapto, y haberles concedido por la misma ley acción para tal castigo no solamente a. los ascendientes de las mujeres, sino también a. sus consanguíneos, y a los tutores y a. los curadores, y haber dado principalmente Jugará las penas, si las mujeres fueran raptadas estando ya casadas ó desposadas, puesto que con tal temeridad se comete no solamente rapto de mujer, sino también adulterio. Y además de las otras penas mandamos paría misma ley, que también se reivindicase para ¿a mujer rapLada el patrimonio del raptor, y de los demás que con éi hubieren estado, de suerte que también al marido legitimo se le diese posibilidad de que se le entregue la dote, de los bienes M raptor. Habiéndose agregado especialmente también esto, que no tuviera licencia alguna la mujer ó la virgen raptada para elegir su inatrínlonio con al raptor, sino para unirse en legítimo matrimonio con quien quisieren sus ascendientes, (excepto con el raptor), no concediéndoselo de ningún modo ni en ningún tiempo licencia a. la. mujer raptada para unirse en matrimonio con el raptor. Pero aun mandamos que los ascendientes fueran deportados, si hubieren consentido tal matrimonio. Mas nos maravilla que algunos hayan intentado decir que la mujer raptada, ya con su voluntad, ya no queriendo, aunque haya contraído matrimonio con el raptor contra el tenor de nuestra constitución, debía, sin embargo, tt' r ella los bienes del raptor 6 como premio de la Ley, ó acaso por virtud de testamento, si aconteciere que también se hizo éste. Porque los que se atrevieron a. decir tales cosas no pudieron entender el alcance de la susodicha ley. Porque los que hemos prohibido que subsista tal matrimonio, aunque lo hubiere querido la raptada, por esto sujetamos a. la pena de la deportación a. los ascendientes de. la raptada, si hubieren consen-
(1) 4 Bien. ¿e parece que esta Constitución es del arto 552. Ó 553.. pero según A ihan. fui promulgada en el ao décimo cuarto después del consulado de Basilio. (555.) (21 Esta Conslitucidn fui promulgada en latin. - Hal. tiene un resumen en griego,Sorlmg. pubtiea erradamente
CooTd. mas. de Juliano, y en CoU. Ana. ded. VII. 24 —Esia Novela eetd entre ¿as glosadas. (S) El cód, Jlarnb., Trid., y Port. Da mullera raptuni
parte de ¿a Novela liS.— Mas esta Constitución fui comprendida doe veces en el Cuerpo de las MR Novelas, porque ¿a Novela 150 en no da diflere de esta. De Lo que resultó que tenemos dos eplw'nes en las Bas LX. 58.2. -Y. LX. 58. 6, caos epItomes pasaron a las ed. de Ha¿.—Atkars. XL S. y
Y hotü Nomoa. IX. 30. Se halla esta Novela en Append.
T
pasea, Cont. 4) En si cddice manuscrito Itanoonet. Iuliani y en la
Col¿. Ana. ded. va dirigida esta Constitución a Lon, Prefecto de Italia. (5) El cid. Hanib.; fortunas, adicionan las ed. (5) El cód. Ilanib.; praucrlptiS, ¿as ed. (7) fnerant, el cód. Hamb. (5) EL cód. Hanib.; priorem par prae5sntem legem, las ed
494
NOVELAS.—OON$TI1VC16N OtLIV
parenti bus praesertim non consentientibus, neo ex beneficio legis, neo ex testamento raptoria hereditatem suscipere, 'vel quocunque modo subtantiam vindicare, sed praemium, quod par legem nostraru raptae mulieri datum est, ut raptoris, et eorum, qui el auxllium tempore invasionis praebuerint, bona vindicet, hoo ad parentes, si ambo ve¡ unus supersit, qui nuptiis apecialiter non probantur consensisse, ex tempore raptos ipso iure transferri, et patrimonium raptoris non raptarn iam habere mulierem, quae coniugio se raptoris inquinare non piguit, sed in personas transferri, quas superius nominavimus, eius (1) non consentientes coniugio. Nam nefarios huiusmodi coitos poenis corrigi, non praemiis honoran convenit. Quodsi parentes iam decesserunt, ve¡ huiusinodl aceleri consenserunt, substantia raptaría, nec non et aliorum, qui facinoris fuerunt (2) participes, fisci viribus (3) vindicetur. Quam interpretationem non in futuris tantummodo casibus, verum in prae teritis etiam valera sancimus, tanquam si nostra lex ab initio cum interpretatione talí a nobis promulgata fuiseel, pater carisaime (4) atque amantissime. Quae igitur par hano legem nostra statuit aeternitas (5), tua ceisitudo effectui mancipan, observanique praecipiat.
Dat. XII. Kal. lun. imp. DN. IusT1NIAW ann. XXXVII., post BAS14II V. C. Cona. ann. XXII. [563.]
tido tal matrimonio, ¿cómo habríamos de honrar las mujeres raptadas, que eligen matrimonio con los raptores, con los premios dados á la mujer raptada? Así, pues, disipando aun para -lo sucesivo la duda de éstos, hemos determinado interpretar la anterior ley por medio de la presente. Y por lo tanto, mandamos, que si la mujer raptada, de eualquier condición ó edad que sea, hubiere determinado elegir sus nupcias con el raptor, principalmente no consintiéndolo sus ascendientes, no reciba ni por beneficio de la ley, ni por testamento, la herencia del raptor, ó no reivindique bienes de modo alguno, sino que el premio, que por nuestra ley se le diO á. la.xnujar raptada, para que reivindicase los bienes del raptor y de los que a éste le hubieren prestado auxilio al tiempo del rapto, sean transferido de derecho desde el momento del rapto los padres, si ambos sobrevivieran, ó á uno de ellos, que no se pruebe que especialmente consintieron las nupcias, y no tenga ya el patrimonio del raptor la mujer raptada que no se avergonzó de mancillarse con el matrimonio del raptor, sino sea transferido á. las personas que antes hemos nombrado, que no consintieron el matrimonio de ella. Porque es conveniente que tales nefandos ayunamientós sean corregidos con penas, no honrados con premios. Pero si-ron los padres, ó consintieron tal delito,a sean reivindicados pára los recursos del fisco los -bienes del raptor, y también de los demás que fueron cómplices del delito. Cuya interpretación queremos, muy querido y amantísimo padre, que tenga validez no solamente en los casos futuros, Sino también en los pasados, como si desde un principio hubiese sido promulgada por nosotros nuestra ley con tal interpretación. Por tanto, disponga tu excelsitud que se lleve á efecto y se observe lo que por medio de esta ley ha establecido nuestra eternidad. Dada á 12 de las Calendas de Junio, en el año trigésimo séptimo del imperio del sefiorJusT1Niio, vigésimo segundo después del consulado de B4.siuo, varón muy esclarecido. [563.]
NOVELLL CXLIV (6)
NUEVA CONSTITUCIÓN CXLIV
DE SAMA.RITIS
DE LOS SAMARITANOS
Imperator IrJSTINUs DIOMEDI, praefeclo praeorio.
El Emperador JusTiNo, ú Prelorio.
DiOMEDES,
Prefeclo del
Praefatio
Prefaoio
Impiam Samaritanorum haeresin et irrationabi1am eorum insaniam tam piae memoriae pater nostar, quam nos ipsi saepius ad meliora deducere, eorúmque anuos a morbo, quo detinentur, liberare voluimus. Sed in permultis iliorum id, quod nobis et veteribus studio fuit, perficere non potuimus. Progresa¡ enim sunt quidani ex jis ad tantam insaniatn, UI accepto etiani salutari baptismate ad id malum redierini, unde exierant, eadamque cum Samaritis honorare et eodem furore agi deprehensi fuerint. Placuit igitur veterem illani eta patro noairo adversus coa antes latam legem renovare.
Tanto nuestro padre, de piadosa memoria, como nosotros mismos, quisimos muchas veces convertir en cosa mejor la impía herejía de los Samaritanos y su irracional locura, y librar sus almas de la enfermedad de que están poseídos. Pero en cuanto á muchísimos de ellos no pudimos llevar á cabo lo que fué empeño nuestro y de los antiguos. Porque algunos de ellos llegaron 'á tan grande locura, que, aun habiendo recibido el saludable bautismo, volvieron á la maldad de que habían salido, y se descubrió que honraban con los Samaritanos las mismas cosas, y que estaban poseídos por el mismo furor. Por lo cual nos plugo renovar aquella antigua ley promulgada antes contra ellos también por nuestro padre.
(1) El cdd. Hamb., y Trid.; el, Port., y Cont,
(2) El cdd. Hantb.; fuerint, ¿as cd. (3) Bk.; iurlbiis, Trid., PerI., y Con¡. En el c&L. Hamb. nosepede ver claro nada. (4) El cód. Harnb., y Pon.; ariobide pater clari,sslme, Tnid.; praefecte charluime, Cont. 5) aequitu, el cód. Hamb. (3) Esta Novela (CXLIV.), de ¡ustino la lacerIa aquí
HaZ. Scrlmg. no la pone en este lugar. sino entre las de .Tuctino, con el ntmero quinto. -.- A than. III. 3. y ColI. Const.
cccl. II!. 3. 3.—Photi Nomoc. E. 8. y Batsa,n. ad Photi,i No,noc. IV. 7.—Eccepto el proemw y el epílogo, cela Novela se halla en las Bac. 1. 1.56.—No queda antigua versión latina
NOYELÁS.—COsT!TUOIóN CXLIV
495
Cap-1
Capitulo 1
Ac propterea sancimus, ut non ex testamentis, vel sine his heredes fiant, nec legata accipiant, ant donationis moderes acquirant. Sed nec ab intestato vocatos succeasores babeant Samaritae ve] in universum haeretici, nec ji, qui rectam Christianorum fldem ampleeti simulant, royera autem non ita sentiunt, nec faciunt, quae 1111 conveniunt, neo téstamentain eorum commodum seribant, aut legata relinquant, aut donent, nisi orthodoxi sint et fide et faetis, qui accepturi sunt. Si enim nemo herum sit, facultates eorum ad sacratissimum aerarium post mortem pertinere iubemus. Ita ut et sacra forma a potro nostro ohm lis data, quae legis vicem obtinet,, quaequ.e conoodit iis- hereditatem aceipere et relinquere, et legatis honoran, ve] ea relinquere, in posterum cesset, noque ullam vim habeat. Qwim enim humanitate lila se ipsi indignos osteaderint, qui Samaritarum insania aguntur, non alios, quam se ipsos aecusent, quod quidem a magni dei eh servatoris nostri lesu Christi bumanitate alieni sint, amittant vero ehiam ab imperio nostro ipsis ohm ideo concessas liberalitates, ut ad meliorem mentem redeant, non ut perpetuo in perversa hae opinione sua perseverent.
Y por lo tanto, mandamos, que ni por testamentos, ni sin ellos, sean hechos herederos, ni reciban legados, ó adquieran bienes por vía de donación. Mas tampoco tengan los sucesores llamados abintestato los Samaritanos 6 engeneral los herejes, ni los que simulan abrazar la recta fe de los cristianos, pero que en realidad no lo sienten así, ni hacen lo que es consiguiente á ella, ni hagan testamentos en beneficio de ellos, 6 dejen legados, 6 bagan donaciones, si no fueran ortodoxos, asi por la fe como por sus hechos, los que los hayan de recibir. Porque si no hubiera ninguno de éstos, mandamos, que los bienes de aquéllos pertenezcan después de su muerte al sacratisimo erario. De tal suerte, que deje de subsistir en lo sucesivo y no tenga ninguna fuerza tampoco ha sacra disposición dada en otro tiempo para ellos por nuestro padre, que hace las veces de ley, y que les concede recibir y dejar hérencia, y ser honrados con legados, 6 dejarlos. Porque habiéndose mostrado indignos de aquella humanidad los que están poseídos por la insania de los Samaritanos, no acusen á otros, sino á sí mismos, pues ciertamente son ajenos á la humanidad de Jesucristo, Dios grande y salvador nuestro, sino pierdan también las liberalidades á ellos mismos concedidas en otro tiempo por nuestro imperio con objeto de que volvieran á mejor propósito, no para que perpétu amente perSverasen en esta perversa opinión..
Cap. II
Capitulo II
Exeipimus vero ab bao lege colonos, qui Samaritsrum partes sequuntur, non ipsorum gratia, sed propter condilionem praediorum, quae ab lis coluntur, eh propter reditus eh proventus, qui exinde colliguntur, quum ex rusticitate errent. lis enim permittimus ascendentes et descendentes eh cognatos suos ex latero et heredes eh legatarios scribere, etsi Samanitarum errore teneantur, agros scilícet colentes, quum exinde divitiae ad possessores praodiorum et per coa ad fiscuin deferantur. Sed et ab intestato praedicti ad mutuam hereditatem propter eandem causam venient. Sin autem horum neme inveniatúr, dominum praedil, in quo agrícola defunotus est, ab hoc relicta accipere, et fisci locum obtinere volumus, uh qui et-publica tributa pro lib so!vat. Nublo autem modo Samaritam militare portnittimus, sed neque ad civile munus accedere, noque advocatum ve! assessorem esas, ve] omnino inter disserhissimos rhetorés referri, vel adolescentes instituere. Si vero quidam ex illis accepto salutari baptismate ad priorem errorem redire, sabbata servare, vel etiam ea facere videantur, quae probent por simulationem ipsos sanetum baptisma secopiase, 008 proscribí, eh in perpetuum exsilium mitti iubemus. Atque iisdem poenis eliam oes subffcimus, qui impium iHi patrocinium contra rectam Christianorum fidem praebent. Bene autem hoc se babero vkletur., uL illi, qui ad immaculatum baptisma acourrant, non 4temere suscipiantur, sed cum quadam observantia et instructione per sufflciens ternpus facta. Dicimus autem, ut illi quidem, qui sabutaris doctrinae serisum habeat, por duos anuos instituantur et scnipturas, quoad etna fien potest, diseant, atque tum redemtionis baptismali offerantur, tanti temporis poenitentia veram redemtionem lucrantes. lIlia vero, qui admodum invenes Bunt, et doctrinam non iutelligunt, permittimus e sino observatione fila ad sacrum baptisma admitti.
Pero exceptuamos de esta ley á los colonos que siguen el partido de los Samaritanos, no en gracia de los mismos, sino por causa de la condición de los predios, que por ellos se cultivan, y por razón de las rentas y de los provechos que con ellos se obtienen, puesto que yerran por virtud de su rusticidad. Porque á estos lea permitimos que instituyan así herederos como legatarios á sus aseen dien tes y descendientes y cognados colaterales, aunque estén poseídos por el error de los Samaritanos, que, por supuesto, cultiven los campos, porque por esto se adquieren riquezas para los poseedores de los predios y por medio de ellos para e! fisco. Pero también abintestato irán por la misma causa los susodichos á su mútua herencia. Mas si no se hallara ninguno de ellos, queremos que el dueflo del predio, en que falleció el agricultor, reciba lo dejado por éste y ocupe el lugar del fisco, para que él pague también por ello los tributos públicos. Mas de ningún modo permitimos que sea militar un Samaritano, ni llegue á un cargo civil, ni sea abogado 6 asesor, ni de ningún modo sea comprendido entre los alocuentisimos profesores de elocuencia, 6 que instruyan á los adolescentes. Mas si pareciere que algunos de ellos, habiendo recibido el saludable bautismo, vuelven á su primer error, observan los sábados, 6 hacen también cosas que prueben que por fingimiento recibieron ellos el santo bautismo, mandamos que sean proscritos y enviados á perpétuo destierro. Y á. las mismas penas sujetamos también á los que les prestan impío patrocinio contra la recta fe de los cristianos. Mas parece que es conveniente que no sean admitidos con precipitación los que acudan al inmaculado bautismo, sino con cierta observancia y con instrucción recibida suficiente tiempo. Mas decimos que los que ciertamente tienen sentido para la saludable doctrina sean instruidos durante dos aoa,y aprendan, en
496
NOVELAS.—WON$TITtiOIÓN OKXIV
Nullus autem Samarita servum Chrjstjanum habeat, sed simul atque emtus fuerit, statitu in libertatem rapiatur. Si vero servus ¡u eadem perversa, qun illi, eh opinione, Iiceat illi, si Christianorum doctrinam amplectatur, statim etiam Romana lilDertate fmi.
cuanto pueda lograrse, las escrituras, y sean en- tonces presentados para el bautismo da la redención, alcanzando la verdadera redención con La penitencia de tan largo tiempo. Mas ¡ los que son muy jóvenes y no entienden la doctrina, les permitimos que sean admitidos al sagrado bautismo aun sin aquella observancia. Pero ningún Samaritano tenga un esclavo cristiano, sino que tan pronto como éste hubiere sido comprado, séale arrancado para la libertad. Mas si el esclavo fuera de la misma perversa opinión que aquél, séale licito, si abrazara la doctrina de los cristianos, disfrutar al punto también de Ja libertad romana.
Eptlogui
Epilogo
Quae igitur nobis placuerunt et hac lego declarata sunt, ea gloria tua locis consuetis proponens effectui dan praecipiat.
Por tanto, disponga tu gloria que sea llevado é. efecto, exponiéndolo en los lugares acostumbrados, lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta ley. Dada en Constantinopla ¡ 15 de las Calendas de Junio, en el año séptimo del imperio del señor JusTiNO, Augusto perpét.uo, sexto después del consulado del mismo (572.1
Dat. XV. Kal. lun. Constantinop. imp. DN. Iuano. .VlL, post cena. eiusdem
STINI Aug. VI. [572.]
CONST. CXXIV (1) UT DE CETERO NULLAM LICENT1AM HP.BEA.T DUX AUT B1000LYTA. LYDIAS ET LYCAONIAE IN PHRYG1AM UTRAMQUE ET P1SIDIASI ADVENIRE
Imperator IUSTINIANUS AREOS1NÓO, g1oriosssi'no Pf. P. Praef*tjo tus, quae semper incidunt, competentem singulis medicinam invenientes, postquam quae utilitatis sunt praeterierint, iterum prioris. efficimur ordinis, usque ad solum doleritem medicinam sustinentes. Quod tale aliquid (2) praesens nostra sacra vult lex. Modice enim prius aliud quidem (3) indisciplinationes populares, aliud vero latronuin incursos in Phrygiam atque Pisidiam fien discentea, so quod civilem gubernationem scindat reí soUicitudo tam ha, quarn Lycaoniae et Lydiae militarem ad mi nistrationem praeposuí mus, d ucem seu bi000lytam nominantes eum, qui super hauc ordinatus est partem. Sed nune (4) adiere nos, qui Phrygi.m utranique et Pisicliani babitant, ut ea, quae pridem cornmissa sunt in eis, compescantur, dicentes, neque latrocinio in locis illis compescita, neque enim in horninibus enutriri provincias, onus (5) vero non ferri (6) a nobis inventi cinguli, quod ministrantes, ej continuo invadant provincias, (7) et comprehendant aliquos, et damnis afficiant, et quod turbia militaribus impleta sint loca iIla et omnino inhabitabiles esse eis provincias. Etenim et ipsis per se civilibus iudicibus copiosis ad re¡ COrrectionem Oonstitutis, et eorum, qui provincias habitant, multos aliorum quietem inventum facientea, quo cinguli huius abutantur et cmiiprehendant (8) innocentes, et quae non sutiL iusta in eis agi. (1) El texto griego (Novela CXLV.) se halla en Hal. y Scriing.—Athan. IV 23.—Bus. VI. 21— Concio fue €1 primero que publicó (1571) una antigua versión latiría. as Ble.: alud, Con¡.
(5) Bk.; quiddam. Cont. (1) Sed et nune, Eh. cd. estereotipada. (5) bonus, Cont. (6) ferro, Bk.
4t) Este pasaje esld aduileraoileimo, as¿ en el texto gres-
CONSTITUCIÓN CXXIV DE QUE EN LO SUCESIVO NO TENGA EL DUQUE Ó EL B1OCOLITA DE LA LIDIA Y DE LA LICAON1A LICENC1A ALGUNA PARA IR A UNA A OTRA FRIGIA Y A LA PIS1DIA
El Emperador JUSTINIANO á
AItEOBINDO,
mo Prefecto del Pretorio.
glorosisi -
Prefacio Hallando nosotros el conveniente remedio para cada uno de los casos que siempre ocurren, después que ha pasado lo que se refiere á la conveniencia, nos constituimos de nuevo en nuestro anterior modo de ser, buscando medicina solamente para el que padece. Algo de esto quiere nuestra presen te sacra ley. Pues habiendo sabido hace poco que en la-Frigia yen la Pisidia tenían lugar ya insurrecciones populares, ya incursiones de ladrones, de tal modo que el cuidado de ello quebrantaba el gobierno civil, pusimos al frente tanto de ellas, como de la Licaonia y de la Lidia, una administración militar, nombrando duque 6 biocolita al que frió designado para aquella región. Pero ahora se nos han dirigido los que habitan ambas Frigias y la Pisidia, para que se reprima lo que antes se cometía en ellas, diciendo que no se habían reprimido en aquellos lugares los latrocinios, ni se nutrían de hombres las provincias, y que no era soportable la carga de la magistratura creada por nosotros, porque los que le prestaban servicio invadían continuamente las provincias, y prendían á algunos, y les causaban perjuicios, y porque aquellos lugares estaban llenos de turbas militares; y que las provincias eran absolutamente inhabitables para ellos. Pues aun siendo los mismos jueces civiles suficientes por si para Ja corrección de esto, y causando muchos de los que habitan las provincias perturbación en el sosiego de otros para abusar del auxilio de esta magistratura, prenden ¡ inocentes, y se hace con ellos lo que no es justo. go como en el latino, siendo imposible precisar su sentido, que ce ha procurado que en la traducción ajuste de algún modo ú la conjetura que parece mdc probable. - N. del Tr. (8) comprahendere, 8/e.
NOVLS.—OONSTFrtJtJI5N OXXtV
497
Cap :I
Capitulo 1
1laec saepius dicentes eos miserti (1), ad praosenteni nostram sacram venimus legem, per quam sancirnus, auferri de cetero quae dictan sunt a no bis provinciae (2) (dicimus Phrygiam salutarem et Phrygiam Pacatianam, et Pisidiam) de cingulo illo, quod 1am ¡país, quam Lycaonis, et Lydís imposuimus ohm, et nuflam hicentiam ex praesenti ene ois, qui eam habent administrat.nem, ita (3) in eis fien provinciis, tanquam dignitaies haben-. tes (4) aliquod cum eis participium, aut transrnittere aliquem de offlcio suo aut aliter eis competentibus, et coinprehendere aliquos. Sed neque eis licentiam ene (5), qui ex illis provincita sunt, confugere ad unumquemque hane babentem dignitabm, el quereham insinuare adversus invicem, sive pro pecuuiariis, sive pro criminaRbus fueril, quod movetur, poonam inat.uentibus triginta hibraru tu airi, utpote fobia omneru transitum ad dictas nobis provincias exciudentibus bis, qui per teropus babnerint digoltatem, ant bis gmDino, qui in eorum ordinem relati fuerint, ut neque praecepia in Hija provinciis aut contra nos, qui in eia babitant, faciant, neque ahiter sibi aliquid vindica}bunt eprum, quae in his feruntur, séd contenti SmI tatn Lycaoniórum quam. Lydorum provincia, in ¡pala iubentes solis, tauquam si in principio istis duabus provinciis conclusissemus dignitatem eorum, millum pc:ticipium iii Phrygiam utramque aut Pisidiani dantes el. Omni eniru ex hoc diflictiltate provincias liberamis HIn (6), civiliutu iudicum dignas ¡u omnibus 1am pecuniariis guam criminalibus respicientium (7), selentibus bis, quod, si quodlibet facturo latrociniuro aut iuvasionem in jhs Locis, aut abbiationern reruni persequantur (8), et ablatutu vindicent, ex ipsis suis facultatibus ex hoc datu tu dispendiurn curare necessitatem liabebu nt, tara jo cinguto co-natituti, quani etiam post depositutu illud. Itaque si vol tentaverilpost praesens tempus, qui Lycaoniae et Lydiae mihitarem habet dignítate*n, aul ipse iro ad praedictas nobis provincias, ant dirigere aligues de srio officio, fiduciaco damus episcopis civitaturñ prohibereeum, aul eos, qui ab eo destinati fuerunt, irruere volantes, et expeliere de locis nos, utpote semel por praesentein sacrara prohibitos legero; super qod el poeXXX. librarum suri impositam taro ei, qui pro tempore babet cingulum, quam bis, qui el obedire deputati sunt, sive tale aliquid iubeat, ant ipsi praesumserint ministrare; el super hon cinguli arniasione periclitabunt et ipsius substantiae.
Habiéndonos- compadecido de los que repetidas veces decían esto, hemos venido a. dar nuestra presente sacra ley, por la cual mandamos, que en lo sucesivo las provincias que han sido mencionadas por nosotros (nos referimos á-la Frigia salubre, y á la Frga Pacaciana, y á )áPisidia), sean eximidas de aquella magistratura, que en otrotiempo les impusimos tanto a. ellas mismas como a. las de Licaonia y de Lidia, y que desde el presente no tengan Iicencia alguna los que desempeñan esta magistratura para que de este modo sean nombrados en estas provincias unas como dignidades que tengan alguna participación con ellos, 6 envíen a. alguno de sus oficiales 6 de los quede otra manera les estén subordinados, y prendan a. otros. Mas tampoco tengan licencia los que son de aquellas provincias para recurrir a. cualquiera que tenga esta dignidad, y para promover entre si querella, ya fuere por can sa pecuniaria, ya por otra criminal, la que se promoviere, temiendo la pena de treinta libras de oro, como quiera que le cerramos nosotros todo pase a las provincias dichas por nosotros ¡los que A la sazón tuvieren la dignidad, 0 A los que en general hubieren sido comprendidos en el orden de los mismos, de suerte que no expidan mandatos A aquellas provincias 6 contra los que en ellas habitan, ni de otro modo reivindiquen para a' cosa alguna de lo que en-ellas se paga, sino que se contenten así con la provincia de Licaonia como con la de Lidia, mandando en ellas solas, como si desde un principio hubiésemos circunscrito A estas dos provincias la dignidad de ellos, no dándole ninguna intervención en ambas Frigias i en la Pisidia. Porque libramos a. estas provincias de toda dificultad proveniente de esto, siendo ellas dignas de jueces civiles que conuzcan de todas has causas, tanto pecuniarias como criminales, teniendo éstos entendido, que si en aquellas localidades se hubiere cometido algún latrocinio ó invasión, 6 no persiguieran el despojo de cosas, y reivindicaran lo quitado, tendrán la necesidad de resarcir con sus propios bienes el perjuicio causado con esto, tanto hallándose revestidos del cíngulo, cómo también después de haberlo dejado. 'Y así, si después del tiempo presente hubiere intentado el que tiene ha dignidad militar en la Licaonia y en ha Lidia ir A las provincias antes dichas por nosotros, 6 enviar A algunos de sus oficiales, les damos facultad A los obispos de las - ciudades para prohibírselo A. él, 6 A los que por él fueren enviados, que quieran penetrar, y para expulsarlos de aquellos lugares, como babiéndoseles prohibido ya por la presente sacra ley; además de lo que séales impuesta la pena de treinta libras de oro así al que a. la sazón tiene el cíngulo como A los que fueron nombrados para prestarle obediencia, ya si él mandara alguna tal cosa, ya silos mismos se hubieran atrevido A. servirle; y además de esto sufrirán la pérdida del cíngulo y de sus propios bienes.
Epilogus
Epilogo
Tua igitur gloria, quae per praesentem nobis divinam legam sancita sunt cognosceus, faniet quideru decreta consequentia ipsis, edictis vero utetun et praeceptis ad nos, qui provincias moderantúr, et
Por tanto, al conocer tu gloria 16 que por la presente divina ley nuestra ha sido sancionado, expeaírá ciertamente los decretos A ello consiguiente, y se servirá de edictos y de mandamientos dirigidos
(1) maeratl, Bk. 12: provincias, BJe. ) sut, Bk. ea. estereoipada. )4 dignitatein habeuttbu5, Bk, ed. estereotpadz. 16). .Bk.; Sed neque ela ileentlam cese sis, Con.
Tomo Vi —o&
(6) lIheramus, lilas, Cont. çi civtlibta ftidiclbus tncdenttbu tu omuibus, tam peuntse, quam erimina respicientibus, B/e. da. (8) flOfl persequantor, fik,
ea.-estereotipa
48
NOVELAS. -OONSTITUCIÓN CXIV
civitatum epiecopos., ut et hanc per civitates proponant legem, et omnibus manifesta faciant, quae par eam nobis placuerunt occasionem (1). Dat. VI. Id. Snt. Constant. imp. DN.
ru5T1NIAN1
PP. Ana. atino XXVI., post cona. BAs11,II V. C.
auno XII. [553.)
CONST. CXXV (2)
á los que gobiernan las provincias, y á. los obispos de las ciudades, para que expongan también en las ciudades-esta ley y hagan manifiesto i todos lo que en esta ocasión nos ha parecido bien. Dada en Constantinopla á 6 de los Idus de Septiembre, en el ario vigésimo sexto del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, duodécimo después del consulado de B&sILio, varón muy esclarecido. [553.) CONTITUCION
cxxv
e.
ITT LICEAT HEBRAEIS SEcIJNDUM TRADITAM LEGEM SACRAS SCRIPTCRAS LATINE VEL GRAECE VEL ALIA UNGLJA LEGERE, ET UI' DE LOCIS SUIS EXPELLANTUR NON CREDENTES IUDICIUM VEL. RESURRECTIONEM, AUJ DICENTES, ANGELOS SUBSISTERE CREA TURAM DEI (3)
DE QUE LES SEA LICITO A LOS HEBREOS LEER CON ARREGLO A LA LEY TRADICIONAL. LAS SAGRADAS ESCRITURAS EN LATIR Ó EN GRIEGO ó EN OTRA LENGUA, Y DE QUE SEAN EXPULSADOS DE SUS LOCALIDADES LOS QUE NO CREEN EN El. JUICIO Ó EN LA RESURRECCIÓN, Ó LOS QUE DICEN QUE LOS ÁNGELES NO SUBSISTEN SIENDO CRIATURAS DE DIOS
lde,n Augusta, Ansomwno P/1 P.
ElmisrnoA regusto á AREOBIND0, Prefecto de¿ Pretorio.
Praefatio
Prefoto
Necessariurn quidem erat Hebraeos sacros audientes libros non solis litteria adhaerere, sed ad reconditas ele prophetias respicere, par quas ma-
Era ciertamente necesario que los hebreos, que oyen los sagrados libros, no solamente se atuvieran á su letra, sino que atendieran á las profecias recónditas en ellos, con las que anuncian á Jesucristo, Dios grande y salvador del género humano. Pero aunque entregandose ellos mismos á insensatas interpretaciones se apartaron del recto sentido hasta ahora seguido, sin embargo, sabiendo que entre si con tienden ellos no hemos tolerado dejarles sin correctivo su perturbación. Pues, por las relaciones que de las mismas cosas se nos han hecho hemos sabido, que algunos, poseyendo únicamente la lengua hehr,a,r se quieren servir también de ella en lalectura de los sagrados libros, y no se dignan emplear la griega, y desde hace mucho tiempo contienden entre sí por esto. As!, pues, informados nosotros de tales cosas, hemos juzgado que son mejores los que quieren emplear también la lengua griega para la lectura de los sagrados libros, y en general cualquiera lengua que la localidad hace que sea mis apta y más conocida para los oyentes.
num deum et salvatorem generis humani lesum Imetipsoe ristum annunciant. Sed etiamsi insensatis seinterpretatiornbus tradentes a recta usque
nunc aberraverunt gloria, tamen certare ad mvicern discentes ipeos, non sustinuimus sine iudicio ele relinquere tuinultum. Par has enim ípsorum, quae nobis adductae sunt, irpo tuv didicimus (4), quod quidain (5) solam habrites bebraicam vocem, et ipsa uti in sacrorum Iibrorum lecuone volunt, nec graecam tradere dignantur, et multiirn dudum tempus pro boa ad invicem eomnloveljtur. Nos igitur huiusmodi discentes, meliores iudicavimus case et graecam vocem ad sacrorum librorum lectionem tradere volentes, et vocem omnem simpliciter, quam locus aptiorem et magia cognitam audientibus facit.
Cap. 1
Capitulo 1
Sancimus igitur, licentiarn esee volentibus Hebraeis per synagogas suas. in quocunque Hebraei omnino loco sunt, par graecanl vocem sacros libros legere convenientibus, ve! etiam patria forte (¡tal¡eahac dicimus) lingua, val etiam aliorum simpliciter, una seilicet eum locis etiam lingua commutata, et par ipsorum lectionem (6, per quam clara sunt, quae dicuntur, convenientibus ommbas deincepa, et secnndum hace vivere et conversan, neque fiduciamesse bis, qui apud eos sunt, expositoribus, solam hebraicam tradentibus, malignari hanc, quemadmodum volueri nt, muhorum ignorantia suam ipsorum abseondentes malam .consuetudinem. Veruntamen hi, qui par graecam legunL, septuaginta utantur traditione, quae oinnibus certior est et prae alije melior iudicata, praeipue propter quod circa interpretationetn contigit, quia et (7)
Mandamos, pues, que tengan licencia los hebreos, que quieran, para leer en sus sinagogas á los congregados, en general en cualquier lugar en que hay hebreos, en lengua griega los sagrados libros, ó acaso también en la lengua patria (queremos decir, en esta delialia), ó sencillamente también en la de otros, cambiándose, por supuesto, también la-lengua juntamente con las localidades, y por la lectura de los mismos, por medio de la cual sean claras en lo sucesivo para todos los congregados las cosas que se dicen, vivan y conversen con arreglo á ellas, y no tengan facultad los que entre ellos son expositores, empleando solamente la lengua hebraica, para adulterarla como quisieren, ocultando su propia mala costumbre con la ignorancia de muchos. Mai los que leen en griego sírvanse de la versión de lo setenta, que es la más cierta.de todas y mejor juz
(1)
Bk.; oecnpMlonem. Cont.
() El teoro
grion
Novela =VI. e halla en gal.
Sorim. —A(hnn. 1/1.5. y C04L. cons ¿col. ¡11.35.— Bes. 1. 57.— Conoo fue .t primero que pubUoó ç 1571.) una antigu'; trsi6r' latina, QO çtO8an'a.
sj
La negación ha de et añadida ¿u cetas áltimaspa-
labros, ó he de ser repetida tom4nola de las anteriores (4) Enmien la cram: dtclmne, £'ont.; dloimus, 13k. (ra) Bk.; quldem. Cont, 6) per ipos lectioe en ¿uQtar de per Ipsorum leetione,n
e,, /•JI. .7 et, parece que debe ser suprimida.
-
NOVELAS.—YON8flTtJOIór4 QXXV
per duos divisi, et per diversa interpretantes loca, tamen unam tradideruntomries compositionem. t.—Adhaec vero quis non horum virorum et illud adiniretur, quia multo antiquiores salutari apparitione magni dei et. salvatoris nostri lesu Christi constiiuti, tamen illain futurain tanquam videntes sacrorum Iibrorum tradationem fecerunt, tanquam prophetiae gratia circumfulgeute eosl Et hace quidem utantur (1) praecipue omnes. Sed non tameri tanquam (2) eis residuas exeludere sanciverimus interpretationes, licenuam damus et Aquilae uti, etsi alienae tribus ille et non competentern in aliquibus sermonibus habet cum septuaginta interpretationo dissonantiam. Eam vero, quae ab eis dicitur secunda editio, interdicimus omuimodo, ntpotesaoris non coniunctam libris, neque desuper traditam de prophetis, sed inventionem constitutam virorum ex sola loquentiuni terra, et divinum inipsis hahentium nihil. EL ipas ergo sacras voces legant, codices ipeos respuentes, sed non abseondentes quidern, quáe por coa dieta aunt, exterioribus vero traditis sine scriptts vanae vocis utentes, ad simplicioruin per ipsos excogitatis perditionem, ut hac data a nobis licentia neque da-. mni8 aliquibus subiiciantur omnino, qui graecam vocem et:alias tradunt, neque ab alio quovis probibeantur. Neque licentiam habebunt hi, qui ab eis maioresomnibus (3) archiphereeitae, ant presbyteri forsitan, ve¡ magiatri appellantur, perinoeis aliquibus ant anathematismis hoc prohibere, nisi velint propter hos castigan corporis poenis, et insuper privationem facultatum nolentes sustinere, meliora vero (4) et deo amabiliora volentibus nobis et iuhentibus.
gada que las demás, principalmente por lo que se refiere á. la interpretación, porque aun separados entre sí y haciendo la interpretación en diversos lugares dieron, sin embargo, todos una sola versión. § 1.-Además de esto ¿quién no admirara en aquellos varones también esto, que siendo muy sutenores á la saludable aparición de Jesucristo, Dais grande y salvador nuestro, hicieron, sin embargo, como viéndola futura, la tradición de los libros asagrados, cuino si los ilumínara la gracia de la profecía? Y sírvanse, a la verdad, priucpalmentede esta todos. Pero, sin embargo, como si no determináramos prianles de las demas interpretaciones, les daos licencia para servirse también de la de Aqua, m ll aunque éste es de otra tribu, y tiene oí¡ algunos pasages no conveniente discordancia con la interpretación de los setenta. Mas prohibimos de todos modos la que por ellos se llama segunda exposición, como quiera que no esta unida á los libros sagrados, ni fué transmitida de lo alto por los profetas, sino que es invención de hombres que hablan solamente de la tierra y que no tienen en sí mismos nada divino. Lean, pues, las mismas letras sagradas, rechazando los mismos códigos, pero no escondiendo ciertamente lo que por medio de ellos se badicho, y sirviéndose de exterioridades transmitidas meramente de palabra sin escritura, imaginadas por los lujamos para -perdición de los sencillos, de suerte que con esta licencia dada por nosotros no queden sujetos de ningún modo á quebranto alguno los que traducen á la lengua griega y k otras, ni sufran prohibición por parte de cualquiera. Y no tendrán licencia los que por ellos son llamados arquiferecitas mayores, ó quizá presbíteros, ó maestros, para prohibir esto con algunos ardides ó anatemas, á. no ser que quieran ser por causa de ellos castigados con penas corporales, y sufrir además, sin querer, la privación de sus bienes, por querer y mandar nosotros lo mejor y lo más grato para Dios.
Capitulo II
Cap. fl Si quidam vero apud eos atheos (5) vanas novae vocia eloquia inferre praesumaerini, aiit resurre etionem et iudicium negare, aut facturam dei et creaturam angelos subsistere, hoz et expelli volumus tocó omni, et non relinqui vocem blaspheiniae, et ¡La a del simul lapsam notitia; praesumentes enirn coa affari aliquid huiusmodi ultiinis subdantur suppliciis, illato errore ex hoc Iudaeorum emendantes gentem.
ak; utúntur, Cont. (5) Sed ne teman, Bk. (5) ~Ores omuibue, omUelas Bk. (1)
-
Mas si algunos de entre estos ateos se hubieren atrevido á introducir escrituras de nuevas palabras vanas, ó á negar la resurrección y cE juicio, 6 que los ángeles subsisten siendo hechuras y criaturas de Dios, queremos que éstos sean también expulsados de todo lugar, y que no se tolere expresión de blasfemia,. y que al mismo tiempo está de tal manera falta del conocimiento de Dios; pues los que se atrevan decir alguna tal cosa serán sometidos á los últimos suplicios, enmendando con esto, en el error introducido, á la gente judía. .
.,cap. ¡u Oramus vero coa aut per isLam aut por illam 1inguam sacros libros audientes, servare quidem interpretantium malignitatem, non solas vero con 81— derare litteras, sed rebus refici, et divinum ve racitar intellectum accipere, ut et redoceri (6), qu iod melius est, et quiescere aliquando errañtes, e. in hoc ipso, quod est omnium peccantes, in deum spem dicimus. Propterea eriiin omnem eis vocem apenimus ad saerorum librorum lectione ut omnes de cetero eorurnaccipientes. acientu am doctiores ad molina fiant, re confessa conStitu .ta, paratiorem multo ad diseretionem esse, et ad ute-
499
Capitulo M Pero les rogamos á los que en esta 6 en aquella lengua oigan los libros sagrados, que se guarden ciertamente de la maldad de los intérpretes, y no consideren solamente-fa letra, sino que se edifiquen con la realidad, y perciban en verdad la divina inteligencia, á fin de que se instruyan en lo que es mejor, y dejen de errar á veces y de pecar contra lo mismo que es lo más excelente de todo. quere-. mos decir, contra la esperanza en Dios. Pues les dejamos expeditas para la lectura de los sagrados libros todas las lenguas, para que, adquiriendo Lodos en lo sucesivo el conocimiento de ellos se ha(4) yero, omítela
Bk
5) atbea, Ek. (6) Pajee que se debe leer red oCer.
tOVKLÁ.—CONSTITUOI6N CXXVI -
lioris intentionem sacris innutritum libris, et parum quod desit habentem ad emendationem, quam scieniem quidem horum nihil, solo vero cultus inc.hoatum nomine; et tanquam ancora retentum sera, el doctrinam piam haeresis appellationem case putantes(1).
jan más instruidos para lo mejor, pues es manifiesto que está mucho más bien preparado para el discernimiento y para la inteligencia de lo que es mejor el que está instruido en los sagrados libros y tiene poco que le falte enmendar, que no el que nada sabe de ellos y está solo iniciado en el nombre del culto, y como resguardado por un áncora sagrada, y cree que la doctrina piadosa es denominación de una herejía.
Epilogus
Epilogo
Quae igitur nohis placuerunt el per hane praesenlem piam Iegem.dectarata sunt, custodiet quidem tua gloria, el quod tibi obtemperat orficium, servabit et qui pro tempore in eode!n cingulo ordinabitur, et non permittet orn amo Hebraeos. praeter hace facere, sed insistentes et prohibere orn nino nitentes corporalibus primum poenis subiiciens, exsilium incolere compellel, auferena et bona, ut non simul ipsi contra deum, sed et imperiurn sudaciter insrgant. Utetur autem et praeceptionibus ad provineiarum praesides, praecipiene ipsis nostrain legem, ut et ¡psi hane discantes proponant per civitatern unamquamque, acientes, quod hace observan utile erit bis, qui nostram indignationem veriti fuerint.
Por tanto, guarden ciertamente tu gloria, y los' oficiales que le prestan obediencia lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por la presente piadosa ley, y obsérvelo también el que á La sazón fuere nombrado para la misma magistratura, y de ningún modo permita que lois hebreos hagan cosa alguna contra esto, sino, que, sujetando primeramente á penas corporales á los que insistan y en todo caso se empeñen en prohibirlo, los compelerá á vivir en el destierro, privándoles de los bienes, para que audazmente no se insurreccionen ellos no solamente contra Dios, sino también contra el imperio. Mas se servirá también de mandamientos dirigidos á los presidentes de las provincias, ordenándoles ti los mismos nuestra ley, á fin de que conociéndola también ellos la publiquen en cada ciudad, teniendo entendido'que les será útil observar esto ti los que temieren nuestra indignación. Dada en Constantinopla el día de los Idus de Febrero, en el afmo vigésimo sexto del imperio del sefioC JusTar(IAwo, Augusto perpétuo, duodécimo después del consulado dé BASILIo, varón, muy esclarecido. [553.J
Dat. Id. Febr. Conatant. imp. DN. IISST1N1ANI PP. Aug. auno XXVI. post BASILII Y. C. cons. anno XII. [53.]
CONST. CXXVI (2)
CONSTITUCION CXXVI
DE REL1QUIS PUBLICLS NON ET1GEND1S ET n D1SCIJSIONB D1VBRSARUM ACTIONOM
DE'QUE NO SE HAYAN DE EXIGIR LOS ATRASOS PÚBLICOS
Idem Augustas
AREOBINDO
Pf. P.
Y DE LA DiSCUSIÓN DE DIVERSAS ACCIONES
E1m ismo A ugustot
ARROB1NDO, Prefecto
del Pretorio.
Praefatio
Prefacio
Etsi expensam multam, nunc supra quam aliquando, reipublicae esse oportet, tantam magnitudinia praebitionem benignitate accipienti dei, et ad augmenti rationem su perimpositos expugnanti barbaros, omnern lamen providemus viam, út el expensarum non prohibita fiant, et nulla misencordiae species circa subiectos nostros relinqu.alur. Quanta igitur singulis interpellantibus nobis, et debita praetendentibus publica, et inopiam reddimiónis praeparate remuneramus, el qualiter nullus niisericordiam petens sine actu a nostra recessit facie, boc dicere non nostrum est, bis, quae pro his seripta sunt, et ipsis, qui remunerationes acceperunt,a1testantibus nobis. Sed quia modicurn et imperio indgnum est de singulis interpellantibus prOpniu aliquorum munerationes facere, aut etiam usque ad villas, ant civitates solas, aut in solas provincias nostram extendere misericordiam, et non magnum aliquid et comrnune de ómnibus subiectis facere,
Aunque es menester que haga ahora más que otras veces muchos gastos la república, que por benignidad de Dios recibe tan grande aumento de grandeza,.y que en relación á su aumento combate 5 los bárbaros que la rodean, proveemos, sin embargo, todos los medios para que los gastos se hagan sin dificultad y no se desatienda ninguna especie de misericordia para nuestros súbditos. Yno ,nos corresponde ti nosotros decir cuántas dudas públicas y cuánta falta de pago hemos deliberadamente dispensado ti cada uño de los que hañ recurrido ti nosotros y nos las han expuesto, y cómo ninguno que nos haya pedido misericordia se ha retirado de nuestra presencia sin lograrla, pues nos lo atestiguan los escritos que hay sobre esto y los mismos que recibieron las liberalidades. Mas como es mezquino é indigno del imperio hacer particulares liberalidades ti cada uno de los que la solicitan, óaun extender nuestra misericordia ti villas, 6 áciudadas solas, 6 ti determinadas provincias, y no hácer alguna cosa. grande y común para todos los súbditos,
(i putantem. ,P4t lee en God o/redo, y parece mM correcto. -N. del Tr. (2) elte.vto griego (Nooela CXLVII.) se halla en ¡iaL y
Sorimg. - Concioft0 el primero que publico LS71,J una aili9ua oeridn latina, no glosada.
- 501
OVES.—Q0NrITu016N CXXVI
Cap 1
Capitulo 1
propter hoc ad praeseñtes nostras venimus donariones, por quas saucimus, dimiLti ornnibus noatrio sub;ectis retiqua omnino debita a praeterito circulo primae indictionis, ci; eius eL (1) in quam praecedentes nostras conclusimus donationes, usque adbue currentetn septiniam indiotionem et ipsam, ut sint viginti duo anni continui in nootros subiecios a no bis factae largitatis, eL nulla reliqua exigí ex illo relata tempore. Hace vero dicimus non inhis, quae lo auro solum, -sed etiam Si argentuLn, ant tritcum,aut quaedain alia specíes debita si;, e; hoc quidem sive quod a aubiectis debitum sit, sive ab Illyríca praefectura (2) aut saerorum nostroru in thesau roru m, si ve pro fructibus, sive pro residuis Litulis quomodocunque inferendis ab ela. la cornmune enim onanibus nustris subiectis harc nostram largitatem concedimus, ut nemo pro terupbribus illis super.eos reliquun inducat, qualemcu nque faeiens reliquorum exactionem, siveab ipis descinatus cingulis, aut qualitercunque publicam personam sibi vindicans, sive aliqua inkrens praecepta aut deputationes, quoniam quidem et bis, qui huiusmodi quid aeceperiiit, e; tanto Coati-
liemos venido por esto á hacer nuestras presentes donaciones, por las que mandamos que se les dispensen a todos nuestros súbditos absolutamente todos los atrasos debidos del pasado ciclo de la primera indicción, y de esta, á, la cual limitamos nuestras precedentes condonaciones hasta esta misma séptima indicción corriente, de aúerte que sean veintidós años continuos los de la liberalidad hecha por nosotros á favor de nuestros súbditos, y no se les exijan ningunos atrasos que se refieran á, aquel tiempo. Pero esto lo decimos no solamente en cuanto á lo que fué debido en oro, sino también si se debió plata, ó trigo, ú otra cualquier especie, y ciertamente si la cosa fuera Llebida por los súbditos, ó por la prefectura de Iliria ó de nuestros sacros tesoros, ya por frutos, ya por otros títulos que de cualquier modo debieran, ser pagados por ellos. Porque en general les concedemos esta nuestra liberalidad á todos nuestros súbditos, para que nadie les imponga con relación a. aquellos tiempos el pago de atrasos, haciéndoles cualquiera exacción de atrasos, ya hubiera sido aquel enviado por los mismos magistrados, ya-ostente -de algún modo representación publica, ya sea portador de algunos mandatos ó de delegaciones, porque ciertamente que también á, éstos que tales cosas hubieren recibido, y que por tan largo tiempo continuado no exigieron los cobros, les privamos que bagan exacción contra nuestros súbditos, y además también contrae¡ mismo fisco. Porque ci que solamente debe hacer exacción continuamente, ó es negligente, ó se mostró asiduo mas bien por las espórtulas que por las deudas principales, y no las percibe ni de aquellos, ni del fondo público, no se ha de acordar en el tiempo posterior de las delegaciones, ó no ha de intentar hacer las exacciones del mismo. Mas por el contrario, al que, se hubiere atrevido a. hacer alguna cosa semejante lo rechazamos de nuestras donaciones como a apestado, de suerte que en lo sucesivo se le prive de toda ocasión 6 ardid para reclamar tanto contra los súbditos, como contra elfisco, y resulte por ello mayor seguridad para nuestros súbditos. Mas como disfrutarán también de estas donaciones las posesiones que competen a. nuestros sacros bienes privados ó a. nuestro divino patrimonio, es manifiesto que ni contra sus colonos, contra sus arrendatarios 6 enfitéuias se hará con relación a. los tiempos antes dichos por nosotros la exacción de ls tributos fiscales ó por los qué cobran los tributos públicos, 6 por los mismos palatinos. Mas esto lo decimos en cuanto a. lo que se debe todavia y se halla, en poder de nuestros súbditos. Porque si aconteciere que a. ellos se les había dado algo, y que esto quedó en poder acaso de los curiales, ó de los oficiales, 6 de los cobradores, 6 de los delegados, ó en poder de los que son contadores de las provincias, esto no lo comprendemos, ni Jo hacemos parte de nuestra presente donación, sino que se reservará para el fisco, siendo absurdísimo que no reciba el fisco' lo que se dió por los súbditoi, sino que se haga lucro propio de otros.
nue non exigere (3) teiiipure, contra subiectos noatroS a'iferiuius exactioriem, Inauper ci; contra ipsuin publicum. Qui enin debet continue tantutn,
11 negligena, vel aportulis niagis et non principa-
libus factus, et neque ab eis, neque a publico- accipiena, non in tempore deinde memoratur (4) depuiationurn, aut exinde exactionem inferre lentat (5). E contrario autem eim, qui huiusmodi aliquid lacera praesumserit, tanquam nostris pestiferum repelliinus donationibus, ut óinnem de cetero repetítionis occasionem aut perinoeam auferri tam contra subiectos, quam contra publicum, etmaiorem praevalere eL ex hoc Jüp«¡"9-un9 nostris subiectis. Quoniarn autem et hts perfruentur donationibus et quae sacris nostris privatis aut divino nostro patrimonio competunt possessiones, et neque contra colonos, neque contra locatores ant emphyteutas exaetio fiscalium pro praedictis a nobis fieL Lamporibus aut ab hia, qui publicum exigunt, ant palaUnis ipais, manifes;um est. Haec vero dicimus de his, quae debentur adhuc, et apud nostros sunt aubiectos. Si enini aliqnid conhigerit illis dare, et hee apud curiales forsan, aut ofliciales, aut hypodecias, aut delegatóres, sus apud hos, qui provinciarum sunt numerarii, remansil, hoc non comprehendimus, noque partem facinius praesentis nostrae donationis, sed servabitur publico, inutilissimó constituto, nt, quod a subiectis datum sai;, non fisco accipiat, sed proprium aliorum Jarurn'fla.
Cap. IX
Capitulo II
Bac vero nostra targitate exeludimus et quae cauta sunt forsitan ant fideiussa publico a nume-
Mas excluimos de esta nuestra liberalidad también aquello de lo que acaso se dió caución 6 fianza
(1) el, omítela Bk
(5) et boc qaldein sive.sedi tuse a aubiectie debttuni elt, fliyrlos praafecturae, Bk.
31V5 apud
(3). eottnno non ezegere, 8k. (4) inémoretur, Bk. (5) tentet, Bk.
502
NQYELA.—00142TITUCLóN CXXYIII
rarüs, aut arcariis, aut scriniariis; nihil enim noque bis do aequa conferimus donatione, quia semel ropria feci et paene, babet hace aecipicns fiscus. e sacra vero bac largitate exeipimus tatn militares, quam foederaticas discussioaes; ¡pase enim non contingunx q.iidam nostros subiectos, iustam vero exactionem contra illus inferunt, qui non cernpetanter de publico accipiunt, quauquam si eccaajeno militaris ve¡ foedraticae expensas con tigerunt accipientes,.~en,propriurn bco. lucrum facieutium. Et multo magia bac nostra excipimus (1) donatione civilium pecuuiarum inquisitiones, el iiisuper operum diseussiones, tam quae in hac fIicissima civitat.e, quam in ahis (2) provwcus, quornarn non est iustum, tanto a nobis emiaso auro pro occasiono munitioñis reipublicae, adminitrantes quidem lucrum iniustum habere frau. dan vero loca nostra largitate aut debita eis munitione, aut cívitates pecuuiis, quae ad ornatum earum divinas sunt, defraudan. Quia vero, etsi malignantes omnino odimus, sed nostras taDeo humanitates oblivisci nullo posaumus modo, propterea sancimus, quae a nobis in quibusdain cepitulis facia excepuo cal, locuin habere sopor bis, quae nuper transiit, pritnaa iiidictionis lemponibus, hanc vero diciwus sedecim pridem aonia factam. De bis enim., quae praecedunt temporibus, simplicern et generalem omnibus continue nostram huraanit.atem concedimus, nullam exceptionem in ea facientea, ut communem omnes homines perfruantur aecuritatem1 et nullam reliquorum exactionem ex qualibet oceasione ex illis procedere Lemporibus. tlanc nos quidem subiectis humanitatem concedentes, deo magno offerre actuin existimavirnus oportero, uL omnes bis perfruentes boniá gratias pro imperio confiteantur magno deo, qui et huno nobis in mentem actum immiserit.
al fisco por los contadores, ó cajeros, 6 empleados de secretarias; porque tampoco á. éstos les concedemos nada por igual donación, porque el fisco una vez que recibio estas cosas se las apropia y casi las tiene en su poder. Mas exceptuamos de esta sacra liberalidad, lo destinado tanto é. los mUlares como á los federados; porque ello no afecta ciertamente á nuestros súbditos, sino que detertuiriajusta exacción contra los que incompelentemente lo perciben de les fondos pblicus, aunque si acontece que lo reciben con ocatón de gasto wilit.ar Ó de los federados, hacen, sin embargo, suyo propio este lucro. Y con mucha más razón exceptuamos de esta donación nuestra las reclamaciones de cal, tidades civiles, y además lo destinado a obras, tauto en esta felicísima ciudad como en las 'otras provincias, porque no es justo que, habiéndose gastado tanto dinero por nosotros con ocasión de la defensa de la república, tengan ciertamente los administradores este injusto lucro, y sean las localidades defraudadas de nuestra liberalidad 6 de la defensa que les es debida, 6 que las ciudades sean privadas de las cantidades que les fueron destinadas para su ornato. Mas como aunque en absoluto odiamos i los que obran mal, no podemos, sin embargo, olvidar de ningún modo nuestra humanidad, mandarnos por lo mismo, que La excepción que respecto a ciertos capitu-los se hizo por nosotros tenga aplicación á los tiempos da la primera indicción, que hace poco transcurrió, queremos decir, la transcurrida dieciseis años antes. Puesrespecto á tos tiempos-que precedieron les concedemos á. todos para lo sucesivo nuestra simple y general liberalidad, no haciendo en cuanto á. ella excepción alguna, á fin de que todos los hombres disfruten de común seguridad, y no sea procedenté con tal ocasión exacción alguna de atrasos relativos a aquellos tiempos. Y Ciertamente que al hacer á nuestros súbditos esta liberalidad hemos estimado que debiamos ofrecer a Dios grande lo hecho, para que disfrutando todos de estos beneficios le dieran gracias por el imperio a Dios grande, que nos infundió en la mente este acto.
Epilogus
Epilogo
Quae igitur placuerurit nobis et per hane7 sacram declarantur legem, ea studeto tus excellentia ad ópus adduci, et servari festinet
Por tanto, procure tu excelencia que sea llevado k ejecución, y cuide dese guarde, lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra ley. Dada en Constántinopla á 17 de las Calendas de Mayo, en el año vigésimo octavo del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, décimo' tercoro después del consulado de BAsttao, varón muy esclarecido. [554.]
E
• Dat. XVII. Kal. Mal. Qoustant. imp. DN. IUSTINIANI PP. Ang. anno XXVIII., post. cona. BAsILIX Y. C. ann. XIII. [554.]
NOVELLA CXLVIII (3) DE REMISSLONE
aEuQuoauM
PUBLICORUM
NUEVA CONSTITUOION CXLVIII DE LA CONDONACIÓN DE LOS ATRASOS EN LAS CONTRiBUCiONES PÚBLICAS
Praefatio
Prefacio
Quantam providentiam et diligentlam circa res communes statim ab initio irnpenii nostri adhibuerimus, traditae nobis a deo reipublicae curam gerentes, ex jis, quae iam geasimus, omnibus manifestum fecimu.s. Quum enim fiscum molla debit.is oneratuni et ad ultimam paupertatem redactum
A todos hemos hecho manillesto con lo que ya hemos ejecutado cuanta previsión y diligencia hemos muotrado desde el comienzo de nuestro imperio por los intereses comunes, cuidando de la república que nos fuá encomeñdada por Dios. Porque habiendo hallado el fisco gravado con muchas deu-
(1) Bk. exeepimu, Cont. (2) aUis, omtteta acertadamente Bk. Reta ¡'bedo CXL VHL, deJustino,la inserta aquí en
este lugar Rol., y Scrimg. ¿a pone como prvnera entre ¿as de
Juetino.—Athan. XX. V..—No queda antigua versión latina.
NQVELAS.—QONiTITVCIÓN CILVI II
503
invenerimus, in nos debita illa recepimus, oner& magnaque dfficuItate illum liberantes. Rern quoque militarem, quae rerum necessariarum penuria iaiii ditfiixerat, ita ut reapublica barbaroruLn invasioiiibus infinitisque incursioriibus afflgeretur, quoad cius facere po!uiwuS, deceute erneudatione dignati sumus. Verum non in bis solum circasubditos tuLelam subsistere debere putavimus, sed et alterius cuiusdam elemeritiae subditos participes faciendos, eosque a reliquia fisco debitis liberandos case existimavimus.
das y reducido á extrema pobreza, echamos sobre nosotros aquellas deudas, librándolo de su carga y de grande dificultad. Y también nos dignamos poner, en cuanto pudimos hacerlo, el conveniente correctivo á los asuntos militares, que ya se relajaban por la penuria de laj cosas necesarias, de tal suerte, quela república se vela afligida por las invasiones y las infinitas correrías de los bárbaros. Mas no solamente á esto hemos creído que debíamos limitar el cuidado por nuestros súbditos, sino que hemos juzgado que también debíamos hacer á los súbditospartic!pes de otra cierta clemencia, y librarlos de lo s atrasos debidos al fisco.
Cap. 1
Capitulo 1
Communem igitur etiarn hanc nostram benignitatem ad omnes extendentes residua praeteriti temporis usque ad octavam atque ipsam praesentis cycli indictionem, quae a subditis fisco debentur, indulgemus, et sancimus, uL nulla fiat exactio eoruaf, quae in reliquia usque ad dictam indictionem debentur, sive genera!ern, sive specialern .gloriae tuse mensam speetant, vel magistratum sacri apud lilyricos pr&eorLi, ve! gloriosisaimi Iustinianei praefecti numerorum.militarium in Mysia et. Soytbia, vel etiam sacrorum nostrorum thesaurorum, vel sanetiasimi nostri aerarii, ve! sacri patrirnonii, vel magniflcentissimi curatoris domuum, sed quidquid tam lii auro quam, argento a!iisque speciebus debetur, hoc omnibus debitoribus remitt.atur, ui neque ab agricolia, neque a condoctoribus, neque ab emphyteutis, neque a possessoribus re!iqua fisco debita usque ad dictam indictionem et ipsam exigantur.
Así, pues, extendiendo á todos también esta nuestra común benignidad, condonarnos los atrasos del tiempo pesado hasta esta misma octava indicción del pasado ciclo, que por los súbditos se le deben al fisco, y mandamos que no se haga exacción alguna de lo que por atrasos se debe hasta dicha indicción1 ya si afectan á la caja general, ya si á la especial de tu gloria, ó á la magistratura del sacro pretorio de Iliria, ó dé] gloriosisimo prefecto Justinianeo de los cuerpos militares de la Miaja y de la Soitia, ó también ála de nuestros sacros tesoros, 6 de nuestro santísimo erario, 6 del sacro patrimonio,. 6 de! muy magnífico administrador de las casas; sino que a todos los deudores se les condone todo lo que se adeude tanto en oro, como en plata, .y en otras especies, de suerte que ni á los agricultores, ni á los arrendatarios, ni a los enfltéutas, ni á los poseedores se les exijan los atrasos debidos a) -fisco hasta la misma dicha indicción.
Cap. II
Capit10 U
Ab bac autem liberalitate nostra militares et foederatorum discussiones excipimus. Hae enim subditos omnino non tangunt, nisi filos et solos, qui a fisco pecunias acceperunt, et in lucrum auum converternnt, quae miiitaribus ordinibus vel foederatorum data sunt a fisco dieta. Verum quid%m si quae apud eos, qui susceptores, vol exactores, ve¡ exceptores dicuntur, ve! in auro, ve! in argento, ve! aliisspeciebus solvenda a subditis soluta inveniuntur, et ipsa exigentur, dictisque a nobis magistratibus, quibus convenit, solventur. Pan autem modo reliquos omnes, qui a subditis nostris aurum vel aliud quid in dictis a nobis indictionibus acceperunt, neque id fisco so!verunt, si eos Id solvere par erat, a praesente donatione nostra excipimus, uL illud fisco ve] etiam quibus convenit solvant. Subditorum enim miserati hae eos bumanitate dignamur, non. autem eorum, qui ab ipsis publicas pecunias aceperunt, fisoum vero privare volunt sive filos, ubicunque surit constituti. Manil'estum autem est,si quidarn hanc nostrani liberalitatem praesentientes pro induIfis reliquia fraude quadam a subditis nostris cautionem vel constituta acceperint, ve¡ etiam ad privatos usus converterint, ve¡ sUnd quid ema generis ad circumscriptionem meditati esse vel fecisse videantur, nullam eos utilitatem ex jis habiluros, sed cautiones illis reddituros case, a quibus cae acceperunt. Ornees autem deo el nobis gratias ageni, illi quidem, qui res7dua debent,quod horurn remissione et clementia digni habiti sint, hi vero, quj residuorum nomine nihil debent, quod liberati sint cura ciistodiendi apochas, ne ini, quibus saepe accidif, ut pro iisdem emporibus molestia afficiantur, rursus vero u-
Mas de.esta liberalidad nuestra exceptuamos lo destinado á gasto de los ntilitares.y de los federados. Porque esto no afecta de ningún modo á los súbditos, sino á aquellos solos que del fisco recibjeron cantidades y aplicaron á su propio lucro lo que se ha dicho que fué dado por el fisco para los cuerpos de militares ó de federados. Pero si verdaderamente se halla pagado en poder de los que se llaman cobradores, 6 exactores, 6 recaudadores, lo que en oro, 6 en plata, 6 en otras especies se ha ile pagar por los súbditos, exíjase esto, y entrégueseles á los magistrados dichos por nosotros, á quienes compete. Y de igual modo exceptuamos de nuestra presente donación fi lodos los demás, que en las indicciones dichas por nosotros recibieron de nuestros súbditos oro Li otra cualquiera cosa, y no la entregaron al fisco, si era obligado que ellos la entrelaran, fi fin de que se la entreguen al fisco 6 tamién á quienes corresponde. Porque les concedemos esta liberalidad fi los súbditos habiéndonos compadecido de ellos, mas no de los que de ellos mismos recibieron caudales públicos, y quieren privar de estos a! flaco 6 á los que en algún punto se hallan establecidos. Pero es manifiesto, que si presintiendo algunos esta nuestra liberalidad hubieren recibido de nuestros súbditos por virtud de algún fraude caución ó consignaciones por los atrasos perdonados, 6 hubieren aplicado estos á sus usos particulares, 6 pareciera que para defraudar meditaron 6 hicieron alguna otra cosa de esta clase, no habrán de tener ellos por esto ninguna utilidad, sino que les habrán de devolver las cauciones á aquellos da quienes las recibieron. Mas todos darán gracias á Dios y Á. nosotros, los que deben los atrasos, porque
504
.N0VE(—.00NSTFrtOI6N OXLIX
uáque ad octavain indictionem accedant, id habentes, ut sine cura sint, quo inter omnes merito boc nostrum donum distribuatur.
fueron considerados dignos de suondonación y de clemencia, y los que nada deben en concepto de atrasos, porque fueron librados del cuidado de custodiar las ápocas, para que aquellos, á quienes con frecuencia acontece que son molestados por ratón de los mismos tiempos,- no vayan á pagar de nuevo como el que por hurto hubiere perdido alguna cosa, teniendo hasta la octava indicción la seguridad de que con razón se distribuirá entre todos este donativo nuestro.
Eptiogus
Epilogo
Quae igitur a nobis sancita et sacra han pragmatica sanctione declarata sunt, fIla gloria tua litteris utens in bao regia urbe omnibus manifesta faciat (1).
Por tanto, haga tu gloria manifiesto á todos en esta real ciudad, valiéndose de cartas, lo que por nosotros ha sido sancionado y declarado en esta sacra pragmática sanción.
NOVELLA CXLIX 12)
NUEVA CONSTITÚCION ÇXLIX
UT PRAESIDES PROV1NCIAIWM GRATIS FIANT EX SUPPUCATIONIBUS ET PRSSIMORIJM EPISCOPORUM ST POSSESSORUM EF INCOL&ItUM PROVLNCIÁR!JM AD PIISSIMIXM IMPERÁTOREM .FACT1S, UT IS, QUI NOM1NATUS EST, FISCO CAVEAT; SI. YERO HQC FACERE DIFFERANT, UT NEMO IN PRAESIDESI EXSURGAT, Si QUIDQUAM C1RCA TRIBUTA FECERIT
DE QUE LOS PRESIDENTES DE LAS PROVINCIAS SEAN NOMBRADOS GRATUITAMENTE POR VIRTUD DÉ SÚPLICAS DE LOS P'ADOSiSlMOS OBISPOS Y DE LOS POSEEDORES Y DE LOS HABITANTES DE LAS PROVINCIAS, DIRIGIDAS AL P1ADOSISIMO EMPERADOR; DE QUE DÉ CAUCIÓN AL FISCO EL QUE FUÉ NOMBRADO; Y I'E QUE SI DIFIRIESEN HACER ESTO, NADIE SE VUELVA CONTRA EL PRESIDENTE, Si RES PECTO k LOS TRIBUTOS HICIERE ALGUNA COSA
Praefatjo
Prefacio
Reipublicae a deo nobistraditae euram gerentes, operamque dantes, ut subditi nostri in omni iustitia vivaul, uúum hune fi cern ab initio nobis proposuimus, ut om-ne, si quid anteairnperfectum erat et confusum, id et emeudaretur et perfectum redderetur. Quare quum cogitaremus, quomodo tam fiscus, quam subditi indemnes et illaesi constituerentur, id nos facile obtenturos intellexirnus, si efficeremus, ut praesides provin.ciarum gratis magistraturn- suscipientes e fisco cautionera praeatantes, rente el legitime omnibus- uterentur, atque omni et iniustitia, et lucri turpis aliasqueL etiarn prohibiti abstinerent. -
Cuidando de la república que por Dios nos fué encomendada, y procurando que nuestros súbditos Vivan en plena justicia, nos propusimos este único fin desde un princip io, que cualquiera cosa, que antes era imperfecta y confusa, fuese enmendada y hecha perfecta. Por lo cual, pensando cómo se delarla indemnes é ilesos tanto al fisco como á. los súbditos, entendimos que esto loobtendríamos fáeilmenle, si hiciéramos que, recibiendo los presidentes de las provincias gratuitamente la magistratura y prestándole caución al fisco, se sirvieran de aquella en todo recta y legitimamente, y se abstuvieran de toda injusticia, y de lucro -torpe y también de otro modo prohibido.
cap.¡
Capitulo 1
No igitur peregrini quidam provincias ingressi eas injuria afflciant, nos vero propter frequentes interpeli ationes illoru m causa factas, inol esti as sustinearnus, hortamur cuiusque provinciae sanc-tissimos episcopos, atque eos, qui inter possessores et incolas principatum tenent, ut per communem supplicationeni ad potontiam nostram coa deferant, quos ad adniinistrationem provinciae suae idoneos existiment. His enim insignia magistratus gratis tradituri sumos, atque publicum nanonem se illaturos caveant, significantes ipsis, no quid faciant, quod legibus repugnat, nec quidquam vi a subditis extorqueant, sed contenti armonía suis, publicorum tributoruni exactioni invigilent, illisque, qui in pus illationibus religiosi sunt, mansuete sirnul et paterno se praebeant, a con tumacibus autem sevenus exigant, nullum omnino in hoc privaturn lucrum auferentes. Nihilo minos vero etiam omnibualitigantibus aequitatem el iustitiarn eos tribuere, cosque celeriter dimittere oportet ad legos re-
Así, pues, á fin de que entrando algunos extranjeros en las provincias no las abrumen con injusticias, y nosotros no soportemos molestiaa por frecuentes reclamaciones hechas por causa de áquelbs, exhortamos á los santísimos obispos de cada provincia, y á los que tienen primacía entré los poseedores y los habitantes, para que por medio de súplica común indiquen á nuestra potencia los que estimen que son idóneos para la administración de su provincia. Porque les habremos de entregar gratuitamente áéstos las insignias de Ja rnagistratora, y darán, caución de que ellos pagarán el cánon público, significándoles á los mismos que no hagan nada que pugne con las leyes, ni arranquen con violencia cosa alguna á los súbditos, sino que, contentos con Sus propias annonas, Vigilen la exacción do los tributos públicos, y se muestren al mismo tiempo que apacible también paternalmente á los que son religiosos para los -piadosos pagos, pero se los exijan con. más severidad á los contu-
(1) No u ha coneeri,ado la jndzetzcidr de ia fecha. —Ridice que esta constitución es de Jusüno, del año 566 d 567. (2 Esta Novela CJÇLIJC. es de Justino—No 8e halla su
teztogriego en ¡Ja¿.. y la publico Scrimg. entre loe Novelas de Justino con el número cctalro. - Aro queda antigua rer-
ei'inlaljna. -
-
NOVELLS —OOI
6O
TITUOIóN OKLIX
Spicientes, ne et sumtibüs et Ionginqüttate temporis eos atterant, imnhinere vero etaam delinquentibus, et secundum leges poénas illis infligere, omnemque iusti*iarn ó5tendere.
maces, no sacando de esto absolutamente ningún lucro privado. Pero es menester además que ellos, atendiendo ¡ las leyes, concedan á todos los litigantes equidad y justicia, y que los despachen con celeridad,. para no abiuniarlos con gastos y con larga duración de tiempo; y que amenacen también á los delincuentes,y les inflijan penas con arreglo á las leyes, y hagan ostentación de entera justicia.
Osp II
Capitulo II
Non 5oIurnautem ijlis hace praecipimus, sed et cuiusque magistratus assessoribus, reliquisque, qui ilba mlnistrant Si quia emm eorum vet circa tributorum exactionem ñegligena sit, vel damnia, aut lnluriis snbdftos nóstros afflciat, et faetiltatibus privabitur, et maximis stipplic}is subiicietur Nobis enim deo duce-uuum quoddam est studium, ut provinciae et bonja legibus utantur, et secure habitetur, atque praesidurn iustitia fruantur, et put!ica tributa prornie inferantur. Neque enim. aliter respublica, nisi pus tributis illatis, servari poteat,. ex quibus exercitus quidem quae asaignata ej sixnt accipiens hogtjbus resistit, et abarbarorum incursione et improbitate subditos liberat, agros vero etiaw et civitates a latronum aliasque inordinatm vitam sectantium iniuriis et invasione defendit, fruuntur vero eüam reliquae cohortes commodis iis deputatis, mur¡ et urbes instaurantur, publicarum balnearum calefactiones procedunt, theatroruin etiam cura, et alia, quae ad subditorum utilitatem inventa sunt, ut ab lilia collata partim in ipsos, partim ctiam propter ésa expendantur el erogentur, nobia Yero omnino .nihil, nial illarum reruin euram exInde habere contingat, iicet et hane non sine mercado, quum magnus deus et servator noster lesus Christus magnitudine elementiae suae multis nos bonis prOpter hoc ebain remuneretur.
Mas no solamente á ellos les mandámos esto, sino también á los-asesores de cualquier magistrado, y á. los demás que les sirven. Pues si alguno de ellos fuera negligente en la exacción de los tributes, ó les causara á nuestros súbditos daños ó injurias, será privado de sus bienes,y sometido á los mayoreS supliçios. Porque, . bajo los auspicios de Dios, tenemos este único empeño, que las provincias se sirvan de buenas leyes, y sean con segúridad habitadas, y disfruten de la justicia de los presidentes, en ellas se paguen prontamente los tributos púllicos. Porque no. se puede conservar de otro modo la república, sino habiéndose pagado los piadosos tributos, por virtud de los que el ejército, habiendo recibido ciertamente lo que le está asignado, resiste á los enemigos, y libra á los súbditos de las correrlas y de la maldad de los bárbaros, y defiende también lóg campos y las ciudades de .las injurias y de la invasión dé ladrones y de los que siguen otro-género de vida desordenada, y disfrutan además las otras cohortes de los provechos Á ellas asignados, se restauran las, murallas y las ciudades, se hacen las calefacciones de los baños públicos, se cuida también de los teatros y de lo demás que se ha inventado para utilidad de los súbditos, de suerte que lo pagado por ellos se invierta y se gaste, parte en., ellos mismos, y parte también á causa de eilos,y á nosotros no nos corresponda tener de ello nada absolutamente, sino el cuidado de estas cosas, aunque tampoco éste sin retribución, porque Jesucristo, Diosgrande y Salvador nuestro, nos remunera también por ello con muchos bienes por la magnitud de su clemencia.
cap. In
Capitulo III
Nos igitur hace onxnia tilia, qui in provincia sunt, praedicantes, et quae nostra erga subditos .sli elementia hoc ipso ostendentes, magia propitium et benevolum deum habebimus, .quum indemnitatis subdidorum tantam curamagamus. Si vero hane nostram benignitatem conaecuti lo magiatratuum electione erravérint, neminem omnino, nisi se ipsos accusabunt. Quod si varo etiam differant filos eligere, et ad nos referre, non inste amplius eos aceusabunt, qui .hincin provineiis zúissi sunt, el propter tributo.rum colleetiones omnia facere jostituerunt, teque ipoo in posterum pasauri sumos, ut liii nos adeani, eosve accusent. Qui enim potestatem a nobis eligendi praeáidem acceperunt, ut inagistrato gratis accepto publica tributa inferant, ipaique ab illis nulla iniuria afficiantur, hi, si circa «Orum electionem negligentes sint, plane tolerandinon erunt, quando de iii conquerunturi nobisque interpellationibus contra eos inolAsti Sunt. Dilatione varo nemo plane in solvendis publicis tributis utetur, non sacra domus, non sanctissima ecciesia, non venerabile ptochium vsI monastenlum, sed neo maior aut- niinor quaedam persona. Neque vero Curiales, neque coa, qui, exceptores voeantur, neque reliquos, quibus .publicoruzn tributorum cura Tomo VI—"
Así, pues, nosotros comunicándoles todas estas cosas á los que sehallan en las provincias, y mos. trándolsi con esto mismo cuál sea nuestra clemencia para los súbditos, tendremos más bien propicio y benévolo á DIós, porque tenemos tanto cuidado de la indemnidad de los súbditos. Pero silos que aloanzaronesta benignidad nuestra hubieren errado en la el€cclón de los magistrados, no acusarán absolutamente á nadie, sino á si mismos. Mas si también difirieran elegirlos, é indicárnoslos, tampoco acusarán con justicia á los que dé aquí fueron enviadosá las provincias, y determinaron hacerlo todo por causa de la recaudación de los tributos, ni habremos de consentir nosotros en -lo sucesivo que ellos recurran ó. nosotros, ó los acusen. Porque los que de nosotros recibieron la potestad de elegir prosidente, para que obteniendo gratuitamente la magistratura-ingresen los tributos públicos, sin que por ellos sean molestados con ninguna injuria, estos, si fueran negligentes para la elección de aquéllos, no habrán deser ciertamente tolerados cuando se querellen de aquéllos, y nos molesten con reclamaciones contra los mismos. Mas nadie ciertamente empleará dilaciones para pagar los tributos pú. blicos, ni la sacra casa, ni la santísima iglesia, ni'
-
06
NOL.J.—oO?irITuoIóN CI,
incumbit, periculo exinde veniente exiinimus. Quae • enim in commune omnihus prosunt, haec illoruin • injusto propostto, qui erga frscum improbi esse velunt, praeferimus.
un venerable hospicio de pobres 6 monasterio, ni una cualquiera persona, mayor 6 menor. Y no eximimos de la responsabilidad de aquí proveniente' los curiales, ni á los que se llaman recaudadores, ni á los demás á quienes incumbe el cuidado de los tributos públicos. Porque lo-que en común aprovecha á todos lo anteponemos al injusto propósito de los que quieren no ser probos respecto al fisco.
Epiloa
Epilogo
Ut vero ea, quae recto nobis placuerunt, omnibus manifesta flant, celsitudinem tuam quum in felici bac urbe, tum in provineiis sacrum hoc ediotum in putilicis cuiusque civitatis locis proponere iubemus, ut neminern providentia a serenitate nostra quurn pro fisco, tum et pro. subditorum mdcmnitate inventa fugiat.
Mas para que se haga manifiesto á todos los que nos ha parecido bien, mandamos que tu excelsitud exponga tanto en esta felicidad, cómo en las provincias, este sacro edicto en los lugares públicos de cada ciudad, á fin de que para nadie pase desapercibida la determinación hallada por nuestra serenidad así en interés del fisco, como también en pró de la ilTdernnidad de los súbditos. Dada en Constantinopla á 15 de las Calendas de FebÑro, en el año cuarto del imperio del señor JusTINO, Augusto perpétno, segundo después del consulado del mamo. 1569.1
Dat. XV. Kal. Febr. Constantiuop. imp. DN.
IusTNi PP Aug. ami. IV., póst-cono. eiusdem
aun. 11,. [569.1 - -
NOVILLA OL (1)
NUEVA CONSTITUCION CL
DE RAPTIS MUL1EIUBUS, QUAE RAPTORIBUS NUBUNT (2)
DE LAS MUJERES RAPTADAS, QUE SE CASAN CON LOS RAPTORES
(Aulli. const. CXXXII. Cali. IX. tlt. 13.)
(Constitución auténtica CXXXII. Colección IX.
titulo 13.)
Imperator IUST1N1ANUS eluguztus AREOBINDO (3). alorioissimo Praeioriorur, Praefecto, Eapraefecto almae urbis el Ezniogistro nLilaum.
El Emperador JUsTINIANo. Augusto, á ARR0B1NDO, glortosisimo Prefecto de los Pretorios Eaprefecto de la alma ciudad Es,naestre militar.
Legis interpretationeni culmini tantum principali compotera nemini venit in dubium, quwu promulgandae quoque legis auctoritatem (4) sitj vmdieet eminentia. Merninimus itaque pro raptu mulierum, sive iam desponsatae fuerint vel. maritis coniunctae, sive non, vel etiain si viduae sint, legem antea posuiase, et capitis subieóisse supplicio non tantum raptores, verum e%iamcomites eorum, nec non atios, qui eis auxiliuin tempore invasionis eootflisse noscuntur, et non tantum parentibus mulieruEn, vei'um etiarn consanguinais, et tutorilius, et curatoribus hüiusmodi dediose por eandem legem vindietam, et praesertim (5) poenis ]ocum dedisse, si iacn nuptae ve! desponsatae. mulieres rapiantur, quum non solum raptus mulieris,verum etiam adukerium per bujusmodi temeritatem committitur. Et super alias poenas raptoris etiam, nec non aliorum, qui cum eo fuerint (6), palrimonium raptae mulieri vindican par eandetn legem praecipimus, ut dotis etiam manto legitimo dandae copia per raptoris ei ministretur substantiam. Illo quoque specialiter adiecto, ut nubla sit mulieri vol virgini raptae licentia raptoris aligere matrimonium, sed cui parentes volucrint (excepto raptore) legitimo matrimonio copulan, nullo modo, nullo tempore licentia Enuhieri raptae perniissa raptoris Be coniungere matrimonio. Sed parentes etiam, si tau consenserint matrimonio, deportan praecipim us. Sed mirati sumus, quod conati sunt aiiqui dicere, raptam mulierem, sive volentem sive nolentern, etsi raptoria matrimonium contra nostrae constitutionis tenorem amplexa Bit, debere tamen eam rsptoris babero substantiam vol quasi legis prae-
A. nadie te ocurre dudar que la interpretación de la ley le compete solamente a la alteza del priucipe1 puesto que la eminencia del mismo reivindica para sí la autoridad también parapromulgar la ley. Y así recordamos haber establecido antes; respecto al rapto de mujeres, ya estuvieren desposadas ó unidas á maridos, ya no. 6 también si fueran viudas, una ley, y habersujetado alaupLicio capital no solamente It los raptores, sino también It sus acompañantes, y It los demás que se sabe que les prestaron auxilio al tiempo del rapto, y haberles concedido por la misma ley acción para tal castigo no solamente It los ascendientes de las mujeres, sino también It sus consanguíneos, y A. los tutores y It los curadores, y haber dado principalmente lugar It las penas,si las mujeres fueran raptadas estando ya casadas 6 desposadas, puesto que con tal temeridad Be comete no solamente rapto de mujer, sino también adulterio. Y ademas de las otras penas mandamos por la misma ley, que también se reivindicase para la mujer raptada el patrimonio del raptor, y de los demás que con él hubieren estado, de suerte que también al marido legitimo se le diese posibilidad de que se le entregue la dote, de los bienes del raptor. Habiéndose agregado especialmente también esto, que no tuviera lwencia alguna la mujer 6 la virgen raptada para elegir su matrimonio con el raptor, sino para unirse en legítimo matrimonio con quien quisieren sus ascendientes, (excepto con el raptor), no concediéndosele dé ningún modo ni en ningún tiempo licencia It la mujer raptada para unirse en matrimonio con el raptor. Pero aunmandamos que los ascendientes fueran depor-
(1) Esta Nneela latina fué insertada-do veces en el Caer. po de ¿as 168 Novelas. Véase La pagina 493. Si El cdd. Jlamb., Trid., y Port.; De moliere raptum pasea, Cont. (5) En el ixk4ce maniscrto .Rauionet. de IuUan. y en ¿a
ColE. Ans. dad. ca dirigida esta Constitución 4 Leon, prefecto de Italia. (4) 21 cód. ¡lamb.; fortunas, adicionan las cd. (5) 21 cód. Hamb.; praescriptl, aa ed. 6) fuersnt, el cdd. Hamb.
*ÓVRLÁS —óONSTITUCrÓN
mum, ve! ex testamento forte, si hoc etiam factum case contigeiit. Qui enim talla dicere praesumserunt, hi praedctae legis seriern inteliigere non potuerunt. Qui enini tale -atare matrimonium et.si rapta voluerit, prohibuimus, el ob hoc parentes raptae mulieris deportationia subiecimus poenae, si huivainodi consenserint matrimonio, quomQdo raptas mu liaras rs ptorum eligentes con.rlu bi am praeniuis .honorassemus raptae datis mulieri? Superfluam igitur eoruni dubitationem ve¡ in posterum resecantes, priorem legem per praeseotem (1) interpretan censuimus. lancímus itaque, si rapta mullen, cuiuseunque. siL conditionis vel aelatis, raptoris nuptias eligendas case censuerit, pareatibus praesertim non consentientibus, neo ex beneficio legis, nec ex testamento raptoris héreditatern suscipere, val quocunque modo sulstantiam vindicarei sed praemium, quod par legem nostram aptae mulieri datam est, nL raptoris, el eorum, qui el auilium tempere invasiunis praebuerint, boca vindicet, hoc ad parentes, si ambo val unus superafi, qui nuptiis speciahter non probantur con. sensiase, ex tempere raptos ipso jure tranaferri, et patrimoniuni raptoris non -raptaxn 1am habere mulieretn, quae coniugio se raptoris inquinare non plguit, sed in personas transferri, quas auperius nominaviinus, ema (2) non consentientes coniugio. Nam nefarios huluswodi coitus poenisicorrigi, non praemuie honoran. convenit. Qundsi parentes 1am decesserunt, vel huiusmodi aceleni consenserunt, substntia raptonis, nec non et aliorum, qui facinoria fuerunt (3) participes, fiaci viribus (4) vindidetur. QuaLn inlerpretationem n-on in futunis tantummodo casíbus, verum in praeterltis etiam va. lene sancimus, tanquani si nostra lex ab initio cum inlerpretatione tau a nobia promulgata fuisset, .pater (5) carisaime atque ainantissime. Quae igitur par hace legeni nostra statuit acternitas (6), tus ce!situdo effectui mancipan, observanque praecipiat.
Dat. XII. Kal. lun. imp. DN. IUST1NXA.N1 ann. C. coca., aun. XXII.
XXXVII., post BASILII V. [5(13.]
ciú
50'7
tados, si hubieren consentido tal matrimonio. Mas nos maravilla que algunos hayan intentado decir qua la mujer raptada, ya con su voluntad, ya no queriendo, aunque haya contraído matrimonio con el raptor contra el tenor de nuestra constitución, debía, sin embargo, tener ella los bienes del raptor 6 como premio de la ley, 6 acaso por virtud de testamento, si aconteciere que también se hizo éste. Porque los que se atrevieron á decir tales cosas no pudieron entender el alcance de la susodicha ley. Porque los que hemos prohibido que subsista tal matrimonio, aunque lo hubiere querido la raptada, y por esto sujetamos á la pena de la deportación á los ascendientes de la raptada, si hubieren consentido tal matrimonio,¡cómo habríamos de honrar á. las mujeres raptadas, que eligen matrimonio con los raptores, con los premios dados á la mujer raptada? As!, pues, disipando aun para Jo sucesivo la duda de éstos, hemos determinado interpretar la anterior ley pórmedio de la presente. Y por lo tanto, mandamos, que si la niujer raptada de cualquier condición 6 edad que sea, hubiere determinado elegir süs nupcias con el raptor, principalmente no consintiéndolo sus ascendientes, no reciba ni por beneficio de la ley, ni por testamento, la herencia del raptor, 6 no reivindique bienes de modo alguno, sino que el premio, que por nuestra ley se le dió á la mujer raptada, para que reivindicase los bienes del raptor y de los que á éste le hubieren prestado auxilio a tiempo del rapto, sean transferido de derecho desde el momento del rapto á loa padres, si ambos sobrevivieran, 6 á uno de ellos, que no se pruebe que especialmente consintieron las nupcias, y no tenga ya el patrimonio del raptor la mujer raptada que no se avergonzó de mancillarse con el matrimonio del raptor, sino sea transferido á las personas que antes hemos nombrado, que no consintieron el matrimonio de ella. Porque es conveniente que tales nefandos ayuntamientos sean corregidos con penas, no honrados con premios. Pero siya fallecieron los padres, 6 consintieron tal delito, sean reivindicados para los recursos dal fisco los bienes de! raptor, y también de los demás que fueron cómplices del delito. Cuya interpretación queremos, muy querido y amaniísirno . padre, que tenga validez no solamente en los casos futuros, sino también en los pasados, como si desde un principio hubiese sido promulgada por nosotros nuestra ley con tal interpretación. Por4anto, disponga tu excelsitud que se lleve á efecto y se observe lo qu.e por medio de esta ley ha establecido nuestra eternidad. Dada á 12-de las Calendas de Junio, en el año trigésimo séptimo del imperio del señor JusnNIo, vigésimo segundo despuéí del consulado de BASILIO, varón muy esclarecido. [563.]
NOVELLA CLI (7)
NUEVA CONSTITUCIO CLI
NS CURIALIS VEL COHORTAUS SINE IMPERIÁLI IUSSU PSA EFECTIS INSINUANDO SISTA.TUS AUT INRIS VOCETUR
DE QUE UN CURIAL 6 UN CORORTAL NO COMPAREZCA Ó SEA LLAMADO Á JUICIO SIN ORDEN IMPERIAL QUE HAYA D5 SRS INSINUADA A LOS PREPECTOS
idem Jmperaor lo Praetorio.
ANN1,
gloriosissiino
,fecto
Praelatto
,El mismo Emperador. á
del Pretorio.
JUAN,
gloriosísimo Prefecto
Prefaolo
Suggestio nobis miasa est excellentiae tuae, di-
Se nos ha enviado una representación de tu ex-
EL o6d. Hamb.; prioreni per praseuteni legem, se lee
(s ) EL cód. lomb., y Pon..; arlobide pater clarisainie, Tnid.; praefecte ehariasima Cont.
'I)
en los ed.
(2) EL cód. T-M,nb., g. TM.: eL Po"g., y
(3) E c6. !Iamb.: ftierinl. La, cd. 5) Bk.; teribu,, Trtd., Por., y Cont. En el odd. lomb.
no se puede por oiaro nada.
(6) iequitu. el cid. flamb. (7) E r4Xto griego de-esto Novela CLI. se halla en Ial, y
en Scrimg.—Frcepto 41 epilogo esta Novela u enca,rra
en Las Ras. VII. S. 27.—l'*To queda antigua versión latina.
-
O8
--.-------...
-
NoLiøorxTuI6N CtTt
-cena, non debere curiales vel-cohortáles ex diveraig iudiciis vel ad banc felicem urbem duci litigatroa, el al aliammitti, saepe vero etiani sacras nostras iussiones proferri, quae id velint; ac petiisti, uL sacra pragmatica--sanotione illud prohiberetur, ne quisquam cohortalis ve!^"irialis neque ex. alia in aliam regionemducatur .que ad hane felicem urbem trahatur, Si vero sacrae bac de re fiant litterae, ut eae dicasterio excellentiae tune insinuentur, et decreta consona accipiant. -
--
- -
celencia, que dice qué ló& curiales ó loa cohontales que hayan dffi litigar no deben ser enviados de los diversos tribunales áá, esta feliz ciudad, 6 ser remitidos Ó.-otra, pero que con frecuencia se presentan también sacras disposiciones nuestras, que así lo quieren; y pediste que se prohibiera esto por sacra pragmática sanción, para que ningún cohortal o curial sea conducido de una á otra región, ni traído á esta feliz ciudad, y que, si sobre el particular se extendieran sacras cartas, sean ellas insinuadas en el tribunal de tu excelencia, y obtengan los correspondientes decretos.
-.
-
-
-
cap. 1
Capitulo 1
Nos igitur omnem quidem deductionemet exhibitionem aversamur, si vero aliquid- tale fl en necease sit, nulli ex magistratibus ilostris, praeterquam throno tuo, permittimus cohortalem vel curialem ad felicem hane urbem duccre, nial. id sacra iussione expresse permittente fiat;- quam et excellentiam tuam scir.e, neque citra senterltiam tuam illum in ius duci, propier publicam scilicet utilitatem coiivénit, ne forte inde qui publica gerunt evooat,i hanc reipublicae laedendae oceasionem sumant.
Así, pues, nosotros tenemos ciertamente aversión á toda conducción y exhibición, pero si fuera necesario que se haga alguna tal cosay no lé permitimos .á ninguno de nuestros magistrados; excepto á tu troné, que conduzca á un cohortal 6 curial ¡ esta feliz ciudad, á no ser que esto se haga permitiéndol$expresaniente una sacra disposición; la cual es conveniente, por razón ciertamente de pública utilidad, que la conozca también tu excelencia, sin que sin sentencia tuya sea aquel llevado á juicio, no sea que llamados quizá de aquí. los que desempefian cargos públicos aprovechen esta ocasión para perjudicará la república.
-
-
-
-
Epilogni
-
-
Epilogo
-
Excellentia igitur tea quae nobis placuerunt et sacra hac nostra sanctione declarata sunt effeotui et fin¡ dare studeat. Dat. XVII..... (1).
Por tanto, procure tu excelencia llevar á efecto y á término lo que nos há parecido bien y ha sido declarado en esta sacra disposición nuestra. Dada en..... á17
NOVELLA CLII (2)
NUEVA CONSTITUCION CLII
NR SACRAS FORMAS DE PUBLÍC18 NEGOTIIS ID1TAE ALITER VALEAÑT, NISi Si GT..OR1OS1SS1MI5 PRARFECflS PRAETORIO 1NS1NUATAE FIJERINT VEL INSINUENTUR, ET INDE CONPIRMENTWi
DE QUE LAS SACRAS DISPOSICIONES DADAS -SOBRE NEGOCIOS PÚBLICOS NO TENGAN VALIDEZ DE OTRA SUERTE, SINO SI HUBiEREN SIDO INSINUADAS ó SE INSINUAREN Á LOS GLORIOSÍS1MOS PREFECTOS DEL PRETORIO, Y FUERAN DE ESTE MODO CONFIRMADAS
idem. Imperator lOAN Ni, goriosissinio Pra efecto Praetorio.
Et mismo Emperador 4 JUAN, gloriosisimo &efectq del Pretorio.
Praefatio
Prefacio
Quum operam demus, ut deo iuvante diligenter negotia reipublicae a domino deo nobis concreditae administremus, sanctionem de publicis -rebus ad magnificentissimum ducem, vel etiam augusta!em, vel ad clarissimos provinciarum praesides faetam non aliter valere iubemus, nisi si prius indicio excellentiae tuae insinuetur, quae vero insinuatae non sunt, nullam vii habere. Absurd.um enim est sacram sauctionem de publicis neotiis factam non prius throno excel!entiae tuae insinuar¡, et ita deinde ad magnificentissimum ducem, ve¡ augustalem, vel reliquos provinciarum praesides mitti. Sacras enim tales sanctiones throno excellentiae tuae insinuatas ita in provincias mitti et effectui dan oportet.
Procurando administrar diligentemente, con el auxilio de Dios, los negocios de la república que nos fué confiada por el Señor Dios, mandamqs que una disposición dirigida sobre negocios públicos á un muy magnífico duque, o también á un augusta!, ó á los muy esclarecidos presidentes de las provincias, no tenga validez de otra suerte, sino si antes fuera insinuada en el tribunal de tu excelencia, y que las que no. hayan sido insinuadas no tengan
-
-
-
-
-
-- -
-
-
ninguna fuerza. Porque es absurdo que una sacra disposición expedida sobre negocios públicos no sea insinuada primeramente al trono de tu excelencia, y de este modo después al muy magnifico duque 6 al augustal, ó á los demáspresidentes de las provincias. Porque es conveniente que tales sacras
disposiciones sean enviadas á las provincias y lleva as á efecto habiendo sido insinuadas al trono de tu excelencia. -
(1) Meerm. III., en Scrimg. y Ha¿. no hay Destk ios de la indicación de La fecha. A Biener te parece que si la cenelitación fue verdaderamente dirigida 4 .'4reoLindo, d.ebtd leo dada entre 108 aiioe 551 -83. -
-
-
(5) EL texto griego de esta ConstituciónCLll, se halla en HOY Scring.—No queda antigua versión latina.
-
!çoS.—OONSffrtJ0115N cuti
-
509
cap.. I
Capitulol
Si quid igitur ad detrimentuin publicum factum est, hoc irritum esge iubemus, sancientes, ut in posterum quaelibet sacrapragmatica sanctio (sive adaugustalem, sive ad dueem, sive ad reliquos provinciarum praesides de publicis negotiis, sicut diclumest, fiat), omnino iudicio excellentiae tuae insinuetur, atque ita in provincias mitttur, firmata por iussionem, ut dictum est, exçellentiae tuae. Quaeeu.nque igitur sacrae sanotiones non ad detrimentum publicum fiunt, illae suscipiantur, et per praecepta iniungantur, atque ab excellentia tua in provincias, ut effectui dentur, mittantur; quse antem ad detrimentum publicum per obreptionem fact, tales quidem sauctiones excellentia tua suscipiat, non vero quae in Lilia contineñtur faciat, antequam ad nos retulerit, ut, si quid forte ad de trimentum publicum factum est, id emendetur. Quaecunque igitur sacra pragmatica sanctio de publicis negotiis facta tllrono excellentiae tuae non insinuatur, illam nullo tempore valere volumus.
Si pues se hizo alguna cosa en detrimento público, mandamos que sea nula, disponiendo que en lo sucesivo cualquiera sacra pragmática sanción, (ya sea.h echa para el augusta), ya para un duque, ya para los demás presidentes de las provincias, sobre negocios públicos, según se ha dicho), sea de todos modos insinuada en el tribunal de tu excelencia, y así enviada á las provincias, confirmada por el mandato, conforme se ha dicho, de tu excelencia. Así, pues, cualesquiera sacras disposiciones, que no se den en detrimento público, sean admitidas é impuestas por preceptos, y enviadas por tu excelencia á las provincias, para que se lleven á efecto; pero las disposicionesque por engaño se dan en detrimento público nota acoja, ciertamente tu excelen-cia, la cual no haga lo que en ellas se contiene antea de que nos hubiere informado, para que si acaso se hizo alguna cosa en detrimento público sea ella enmendada. Así, pues, queremos que cualquier sacra pragmática sanción hecha sobre negocios pú. blicos, que no sea insinuada al trono de, tu excelencia, no tenga validez en tiempo alguno.. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de
Dat. Kal. lun.. Constantinop. pDN. Aug .....(1).
IUSTJNIANO PP.
Junio..... de¡ imperio del señor to perpátuo.
Idert Imperator
MENNAX,
DE LOS NIÑOS EXPÓSITOS
axposrrjs
gtorioissirno Praefecto
lilyrici.
Praefatjo
Augus-
NUEVA CONSTITUCION CLIII.
NOVELLA CLIII (2) DE INFkNT1BUS
JUSTINIANO,
-
El raismoEmperador á Mar, gkriossimo Prefecto de iliria. Prefacio
Crimen a ratione humana alienum, et quod nec iiiter omnes barbares eommitti credibile est, Andreas dei arnantisaimus presbyter el sanclissimae Thesgalonicensis ecelesiae apoerisiarius denunciavit nobis, quosdam ex ulero materno prodeuntes infantes statini abiicere, eosque in sandia ecclasiis relit-. quere, postes vero quam ii a pus hominibus eduoationem el alimenta consecuti sunt, eos vindicare el in servitutem adaerere atque capero coa suae crudelitati hoc addere, ut, quos in ipsis vitae primordiis moni tradideriul, eos, postquam adoleverint, libertate privent. Quoniam igitur eiusmodi delictum multa in-se eontinet sedera, caedem el ealumniam, et quanta quia in tau fado facile numeraveril, eos, qui talla committunt, vindictam lelum non effugere, sed quo _reliqui moderatiores ant, extremis poenis subiici decet, ut qui por impudentiam actionis enirnina sus detulerunt. Id in posteruin custodiri lubemus.
El presbítero Andrés, amantisimo de Dios, y apocrisiario dé la santísima iglesia de Tesalónica, nos denunció un crimen ajeno á la razón humana, y que no es creíble se corneta ni entre los mismos bárbaros, esto os, que algunos abandonaban los niños al punto de salir del claustro materno, y los dejaban en las santas iglesias, pero que: después, cuando ellos habían alcanzado de hombres piadosos educación y alimentos, los reivindicaban y los reducían á esclavitud, y deseaban ellos añadir esto á su crueldad, de suerte que á los que habían entregado á la muerte en los mismos comienzas de la vida, los privaban de la libertad después que hablan crecido. Mas como semejante delito comprende en sí muchos crímenes, la muerte yla calumnia, y otros que cualquiera contaría fácilmente en tal hecho, es conveniente que los que tales cosas cometen no eludan el castigo de lás leyes, sino que, para que los demás se hagan más moderados, sean ellos sometidos á las últimas penas, puesto que con la desvergüenza de su acción delataron sus propios crímenes. Y mandamos que esto se obsefve en lo sucesivo.
Cap. 1
Capitulo 1
Quicunque igitur in eeIesiis, vel vida, vel allis locis expositi probantur, eos omnibus modis liberos esas iubemus, hect actori manifesta probatio suppetat, qua personam illam ad anum dominium perlinere ostendat. Si eiiim legibus nostnis praedeptum est, nl servi aegrotantes, qui a dominio ne-
Así, pues, mandamos, que los que se probare que fueron expuestos en las iglesias, ó en las aldeas, ó en otros lugares, sean libres de todos mo dos, aunque al actor le favorezca una prueba mani fiesta con la cual demuestre que aquella persona pertenece á su dominio. Porque si en nuestras le.
(1) Por la inscripción induce mener que esta constüuciin fue dada entre ¿os años 534-5.41. -
en ¡Ial. y Scrlmg,—Alhan. XVIII. ?.—Ezctptc el prdoe u el .pUo90 esta NOD.la Se encuentra en ¿as Ras. XXXIII,
(5) EL tw.to griego de esta ConaWucidn CLIII. se halla
L 4.—No queda antigua versión latina.
510
IGLÁLOYNTITUQIÓN ttV
glecti, quum de valetudme eorum desperarent, tanquam cura a dominis digni non habiti omnino ja Libertateiu rapiautur, quanto magia eos, qul 4n ipso vitae initio aliorutn homanum pieaü relicti, et ab ipsis enutriti sunt, in iniustam servitutein trahi non paienur His igu.ur et sauctissimuw Thessalontcensunn arhiepiscopum, et saneiam dei ecclesam, quse ub ¡[lo cunsututa est, et gloriam Luam opem ,erro, lLbertatemque ¡lije adiudcare sanclinus. Nsse iIli, qui hace faciuut legum nostrarum poenas ugient, ut qui Omm inhumanitate et crudelitate reploli sunt, omnique homicidio tanto deteriore, quanto miserioribue id afferunt.
yes se dispuso que los esclavosenfermos, que fueron desatendidos por sus dueños, cuando desesperaren de su curación, comn no considerados dignos de cmdado por sus dueños, lee fueran arrebatados en todo caso para la libertad. ¿flon cuánta más razón tO C0fl sentiremos que sean reducidos á injusta esclavitud los que abandonados ála piedad de otros hombres en el mismo comienzo de la vida fueron alimentados por estos? Así, pues. mandamos, que á ellos les presten su auxilio y les den la libertad el sanlsi tun arzobispo de Tesahnica, y la santa iglesia de Dios, que bajo su dependencia se halla constituida, y tu gloria. Y Los que tales cosas hacen no eludirán las penas de nuestras leyes, como quiera que son culpables de toda inhumanidady crueldad, y de homicidio tanto más grave cuanto más dignos de cumpaiiÓn son aquellos con quienes lo cometen.
Epilogni
Epilogo
Quae igitur nobis placuerunt et sacra hac lege declaraia sunt gloria tuS, et qui quovis tempore eundem magistratum suecepturus est, et cohors nobis obtemperans effectui et ifni tradere alque custodire studeat. Quinque etecum hbraruin suri poenaillis iuiminebit, qui hace violare audeant aut violan perrflittaflt. Dat. prid. Id. Decemh. Conetantinop. DN. InsTiNIÁNO P1. A.ug. Basiuo V. C. Cone. 541.J
Por tanto, procuren tu gloria, y el que en cualquier tiempo alcanzare la misma uiagistratura, y la cohorte que nos presta obediencia, llevará efecto y á.término y guardar lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta sacra ley. Pues les amenazará la pena de cinco libras de oro é. los que se atrevan á violarlo O permitan que sea violado. Dada en Constantinopla a 1 de los Idos de Diciémbre, en el imperio del señor JUSTiNiANO,- Augusto perpótuo, bajo el consulado de BAsILIO, varón muy esclarecido. (541.1
NOVZLLA CLIV (1)
NUEVA CONSTITUCION CLIV
DO lis, QUI IN OSOEN& 1LLIC1TAS NUPTIA.S CONTRAHLNT
¿E LOS QUE EN LA OSLtORNA. CONTRAEN NUPCIAS ILICITAS
Imperator IIJSTINIANUS Augustus Ftoao, Co,niC aacrrjrum Pru,atorum..
Et Emperador JUSTINIANO, Augusto, á FLORO, Cunde de tus sacros bienes prieados. -
Prabfatio
Prefacio
Mirus quidain rumor ad nos venit, ube, qui Mesopotattliam et Oiroñnam provincias incoLunt, au¿ere ilhicitas nupcias contrabere, et romanas leges violare, et poenas in jifia minitatas tam v5teres quatu novas, et dum ad vicinos suos respici-unt, in illicitas vero atque prohibitas nupcias incidunt. Nos igitur nihil quidem plane eoruincredidimus; neque enlin putamus, homines, qui reipublicaa nostrae pare sunt, tale quid agere audere, et progeniem suam dehonestare, et nomina confundere.
• Ha llegado hasta nosotros cierto sorprendente rumor, de que loe que habitan las provincias de Mesopotamia y de Osroena se atreven á contraer nupcias ihicitas y a violar las leyes romanas, y las penas así antiguas como nuevas establecidas contra ellos, y.que mirando á sus vecinos incurren, sin embargo, en nupcias ilicitas y prohibidas. Nosotros, pues, no damos, á la verdad, crédito á nada de esto; porque no creemos que hombres, que forman parte de nuestra república, se atrevan á hacer alguna tal cosa, á deshonrar á su descendencia y ¡confundir sus nombres.
Cap. 1
Capitulo .1
Quare etin ea inquirere, et si- tale quid factum eseet, deLinquentes ad ultimum supplicíum trahere voluimus. Verum quia et longum tempus est, noque ejusmodi delictum commissum esee credirnus, si forte tale quid peccatuin sic, praeteritum quidein. quoinodocunquie se habeat., reiniltimus luis, qui Oroitaip et Mesopotamiam provincias itihabitant, propter invasiones, quae in illis vario factae sunt, et maxime propter agrestem mulntudinem, quae ut plurimum taita peccare dicitur, idque in praesenti forma manore sinimus, nihil coruin curioso perecrutantes, quae usque ad novain noetrara sacram constitutionem han in re forte peo-
Por lo cual hemos querido hacer averiguaciones también sobre esto, y, si alguna tal cosa se hubiese hecho, llevar á los delincuentes al último suplicio. Pero cono ha transcurrido ya largo tiempo, y no creemos que se haya cometido tal delito, si acaso se hubiera cometido algún pecado semejante, les peMunarnos ciertamente lo pasado, tal como se haHa. a los que habitan las provincias de Osroena y de Mesopotamia, á causa de las invasiones que en varias ocasiones se cometieron en ellas, y principal-. mente por la rusticidad de la multitud, que se dice que de ordinario delinque en esto, dejamos que esto subsista en la forma actual, no investigando curio-
(1)
El txto griego desata Muela CLXV. u halla smi ¿fui. y Sorin,g.-A tlian. XI. 6—No queda antigua nerjó4', latina.
NOYEL.ÁL—.00NITITUCL6N civ
511
esta Bunt, sed sancimus, ut omnis eius reí quaeatio de personis et rebus ad incolas jilarum provinciarum pertinexitibus pruhibt-anir. Pust legem' vero nostram bao de re nuper Iaiam si quia tale quid facere ausus fuerit, vel etiam audeat, extremis suppliciis subiici volu[uus, ac aciat is, in pecuniarija poenis subsistere nos non velle, sed et ipsum, et uxorem, et liberos ex incestis nuptila natos post noatram, ut dictuz cal, sacram consti-tutionem persecuturoS case, et capitis periculum el poenam pecuniarlam illis inflicturos, nemini parcentes, nec si Inaloris, nec si minorissit conditionis, aul fortunae,aut sacerdotii (hoc enim durius etiam est), sed in orn ces aequaliier animadvertentes solitum et Romanis legibus decentem ordinem servabimus non solum auhstantiae partem ablturi, sed el to1am substaitism, et membrum corporis, el si mi• rius ferendas esas illicitas nuptias inveziamus, ipsam etiam vitam forte nec quisqusm effigere potePit, quin poense delIctum gequanturi Recia enim et quae decent sapereoportet, ceterosque ad parem aemulationern excitare, nec Yero i.psos quae contra legos sunt facere, et ad mutuam imitationem confugere. Hace igitur in dictis provinriis observar¡ volumus, arque 1am civiles quam militares magistratus bocobservent. efficiantque, ut poenae peccantibus imponantur. Hoc ipsum vero lilia, qui in provincia aun¡,- iussu tus a magiatratibus filoruin per prograrnmata wanifestum fieri volumus, nial et ipsi .uliimis poenis, el administrat.ionis et substantiae amissione, si quid hortim neglexerint, sublici velint.
asmente ninguno 4i los pecados que basta nuestra nueva ra constitución se cometieron arao en este particular, sino maridando que se prohiba toda investigeción sobre este punto en cuanto É 185 personas y las cosas pertenecientes á los habitantes de aquellas provincias. Mag si después de nuestra ley recientemente publicada sobre este particular se hubiere alguien atrevido-ó aun se atreviera, á hacer alguna tal cosa. queremos que sea él sometido á los Últimos suplicios, y sepa que no queremos hacer alto en las penas pecuniarias, sino que habremos de perseguir á él mismo, á su mujer y á los hijos nacidos de nupciis incestuosas después, según se ha dichó,de nuestra sacra constitución, y habremos de imponerles la pérdida de -la vida y pena pecuniaria. sin perdonar á nadie ni si fuera de superior, ni si de inferior condición, 6 fortuna, 6 $acerdocio (porque esto es aun mÁs duro), sino que dirigiéndonos por igual contra todos conservaremos el orden acostumbrado y conveniente según las leyes romanas. habiéndoles de quitar no solamente parte de iós bienes, sino todos ellos, y un miembro de su cuerpo. y, si hallásemos que son aun menos tolerables las nupcias ilícitas, también acaso la misma vida, sin que nadie pueda librarse, porque las penas siguen al delito. Porque es menester conocer lo que es recto y conveniente. y excita rÁ los demás á igual emulación, y que no hagan. ellos lo que es contra las leves, y se amparen en la imitación de los otroS. Así, pues, queremos que to- se observe en dirhas provincias, y que lo guarden los mRistr5dos así civiles como unilit9res. loa cuales hagan qn. se les impongan las penas á los delinCuentes. Mas queremos que esto mismo se les haga manifiesto por orden tuya á los que están en las provincias, por los magistrados de las mismas. mediante edictos. Á no ser que ellos mismos quieran quedar sujetos á las últimas penas y á la pérdida del cargo y de sus bienes, si hubieren desatendido alguna de estas cosas.
Epflogui
Epilogo
Quae igitur nobis placuerunt et sacra bac pragtnatica lego declarantur gloria tua effectui él fin¡ dare studeat (1).
Por tanto, procure tu gloria llevar á efecto y á término lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta sacra pragmática.ley.
NOVELLA CLV (2)
NI7EVA CONSTITUCION CLV
CT MATRES RATIONIBUS TUTELAS SUSIACEANT
DE QUE LAS MADRES ESTÉN SUJETAS Á LA RENDICIÓN DE CUENTAS DE LA TUTELA.
Imperator 1USTINIANUS AU911 8 tIt9 BELISARIO
El Emperador JUSTiNIANO, Augusto, 4 BEUsÁRIo.
Praefatio
Prefacio
Supplicationem claniasima Martha potentiae noatrae obtulit, qua continebatur, Sergium magnificae memorias, patrem suum, quum morereur, ipsam quidem in -tenera aetate constitutam reliquisse, clarissimam vero rnatrem anam Auxentiam, quao apud acta dxisset, se ad secundas nuptiss non venturam, tutelam suscepiase, et praestito iureiurando legibus nostria hac de re definito boca administrasse; his autem ab ipsa peractia, quasi nullum iugiurandum praestiterit el adspernabili substantia relicta esaet, pauca quaedam il inventario ase confecto designasse, postea y secun-.
La muy esclarecida Marta elevó á nuestrapotencia súplica en la que se expresaba que Sergio. de magnífica memoria, su padre, al morir la dejóáelia siendo ciertamente de tierna edad, pero que su muy esclarecida madre Auxencia. que bahía manifesta. do en actas que no pasaría ella á segundas nupcias, se encarg6 de la tutela, y habiendo prestado el juramento definido sobre este particular en nuestras leyes administré los bienes; pero que. hecho esto por ella. y como sino hubiere prestado ningún juramento y sé hubiesen dejado bienes despreciables,
(i Fa1ta la iisdieación de lafácha. Btener conjetura, atendendv, d la uscripcids, que esta corutUución fué dada
--
designé algunos pocos en el inventario hecho por
ísi El teztn artego ilp esta Novela CLV. se halla en HaZ. Scr&ng. —A thas. XIII. 3.—No queda antgua cerids tetina.
p
512
NOTELÁS.—QONrLTUQIÓN OLV
das nuptiascontraxisse, quum Petrumipsi tutorem ella, y contrajo después segundas nupcias, habiénnominasset, et daos quidein ex secundo filo matridole nombrado como tutor á Pedro, y tuvo ciertamonio babuisse ]iberos, quum vero, non recto erga mente dos hijos de este segundo matrimonio; mas no ipsarn affecta esset, tutorem ab fila cónstitutum ab habiendo sentido aquella el debido afecto hacia ella adrninistrajone destitiase, postquam . vix decimurn misma, desistió de la administración el tutor nombratertium annum ingressa eSSet, suaaisse autem, ut do por aquella, poco después de haber entrado ella cura. torem. secundas aetatis peteret, et statim sua- 'en su décimo tercer afio,yla persuadió a-que pidiese SisSe, ut pro se pactionem conscriberet, omnique curador para su segunda edad, é inmediatamente la actioni, quae secundum leges propter tiitelae raindujo á que otorgase favor de ella un pacto, y Llones ¡psi competere posset, tafl transactione. rerenunciara con tal transacción á toda acción. que nunoiaret, se autem, qunm ¡u cubiculo tum esset, con arreglo á las leyes pudiera competerle k la misplano ignarain fuiase eorum, quae gerereutur.. No- ma por razón de las cue;tas de la tutela, pero que que enim fien, potuiase, eum apud ¡11am esset, neo ella, estañdo todavía en 1a casa materna, ignoré cuiquam de iis rébus, quae adversus ipsam, gereciertamente lo que se hacia. Porque no pudo ser, rentur, aliquid dicere poaset, licet damnum sibique, estando en casa de ella, y no pudiendo decir zilatum sensisset, aliquid eorum facere, quibusimalguien cosa alguna sobre lo que nontra si misma -pediret, quae ad ipsius insidias excogitata essent. se ejecutaba,, hiciera, aunque hubiese comprenQuum vero tempus efflcerot, ut quae adversus se dido el perjuicio que ¡ ella se le causaba algo con agitata egsent, aentiret, se precibus quidem usam que impidiese lo que se había imaginado en aseesas apud matrem, no jis, quae contra se facta chanzade si mislna. Mas cuando el tiempo hizo essont, abuteretur, sed ea sibi praestaret, quae que comprendiese lo que contra ella se habla tramatrem deceant, atque paterna bona,, quemadmomado, ella se valió ciertamente de súplicas dirigidum legi placeat, sibi reatitueret, illam vero libedas á su madre; para que no abusare de lo que conns secundi matrimonii, totam se tradentem nullum tra ella se habla ejecutado, sino que le diera lo que sermonibus illis reliquiase locuin, e contrario vero correspondía á una madre, y le restituyera, conforsacram uostram obieciase legem, qüae óontineat, me le place á la ley, los bienes paternos;. pero que non posse se. contra ipsarn reátitutionis iure uti, aquella, consagrándose por completo á. los hijos del quum ea quidem nihil tale de matribus Jiberorum segundo matrimonio, no hizo caso alguno de tales plásuorum tutelam susoipientibus,et secuiidas nuptias ticas, y opuso, por el contrario, una. sacra ley nues amplectentibus sanciat, sed in aliia terminis et mo- tra, que expresa que no podía ella utilizar contra la dis a pietate nostra publicata siL. Etpropterea supmisma el derecho de la restitución, siendo así que phcavit nobis, ut et mentem sacras legis manifeaquella no sancione,. á.ia verdad, nada semejante stam atque indubitatam redderemus, nec mater respecto las madres que se encargan de las tutelas ipsius Auxentia abuteng ¡la, quae' ulla continen- de-sus hijos y que contraen segundas nupcias, sino tun, res a patre relictas in proprium lucruin con- que fué publicada por nuestra piedad en otros térverterel. minos y modos. Y por esto nos suplicó que hiciéramos manifiesto é indudable el sentido de la sacra ley, y que abusando de lo 'que en ella se contiene no convirtiera su madre Auxencia en lucro propio los bienes dejados por su padre. Cap.. 1
Capitulo 1
Quum igitur haec contineret supplicatio, merite ad sacram hanc pragmaticam sanotionem respeximus, qua sancimus, quoniam lex nostra nullam earum mentionem faci!, quae tutelani liberorum suorum suscipiant et secundas nuptias eligant, non licere clarissjmae Auxentiae eadem sacra nostra lege uti propter dictas causas actornmque confeetionein, ex que tutelam Marthae filiae s.uae suscepit; palam vero case, eam iusiurandum legibus definitum, ad secundas nuptias se non case venturam, praestitisse, et tanquam contemtrioem iurisiurandi ahú viro se iunxisse, liberisque ex eosusceptis effecsse, ut de restitutione rerum clarissima e¡ u& filia Martha pactionem ipsi exponeret. Sancimus ergo, ut clarissimae Marthae iure in integrum restitutionis omnino uti liceat, quippe quae etiam nunc vigesimum aetatis annum se nondum ingressam dicit, nuhlatenusilli obstante sacra lege a nobs late, quae sancit, non posse liberos contra Carentes suos, nec libertos contra patronos anos in integrum restitutionis iure uti, quum lex de iis, qui liberorum suorum tutelam suscepenint * minime loquatur, contra vero, aun quoque sacra lex a nobis postea Jata siL, quae sancit, uL tutores constituti non a-liter minorum tutelas suscipiant, nial si creationis suae tempore testati fuerint, se minores indefensos non relicturos, et si matrem etlam liberomm suorum tutelam suscipere contingat,ea quoque hoc faciat, omnibusque tutelae rationibus sabia-
Conteniendo, pues, esto la súplica, con razón nos determinamos dar está sacra pragmáticasanción, por la cual mandamos, que, puesto que no hace ninguna mención de las que toman Á su cargo la tutela de sus hijos y contraen segundas nupcias, no le sea licite la muy esclarecida Auxencia valerse de nuestra misma sacra ley por las causas dichas y por la otorgación de les actas, en virtud de Jaque se encargó de -la tutela de su hija, Marte; pues era era evidente, que ella presté e!: juramento determinado en las leyes, de que no pasarla á segundas nüpcias, y que como menospreciando el juramento se unió á otro marido, y habiendo tenido de él hijos hizo que su muy esclarecida hija Marte le otorgase á ella-misma un pacto soLy- 'la restitución de los bienes. Mandamos, pues, que á la muy esclarecida Marte le sea absolutamente licito utilizar el derecho de la restitución por entero, puesto que dice que tampoco había entrado todavía en el vigésimo año de su edad, no obstándole de ningún modo la sacia ley dada por nosotros, que dispone que no pueden utilizar el derecho de restitución por entero los descendientes contra sus ascendientes, ni los libertos contra sus patronos por cuanto la ley no habla de ningún modo de los que tomaron á su carlo la tutela de sus hijos, y por el contrario se dió después por nosotros también otra sacra ley, que dispone que tos tutores nombradós no tomen Ú su cargo la tutela de los menores de' otra suerte, sino
-
NovILLL.—coNaTIT7ct6N ciii
ceat, et si alluin 'velit liberis 8uis Constituere, 8110 et rerum suarum .periculo id faciat. Quare etiam ble omninoconvenit, ut clarissima Martha, si tempora, intra quae rtiiutionis jura ip si competunt, non praeterilase ostenderft, et restitutione, et rauquis omnibus utatur, quibus legea nostras omnibu5, qui imperfectas sunt aetatis, venlam et auxiliuin conceduut. Poteutia iuidem nostra sancit, ut reverentia parentibus a hboriø debita, omnisque honor et cultus ¡ervetur, siquidem nullum ab hia damnum illia inferatur, líberos vero prioris matrimonil negUI neo fas sise putamus, nec alias convanire, ut res, quae ex paterna subatantia ad -coa prveñerunt, eiusmodi matres posaint val- sibi, vel secundis maritis liberisque ex ciusmodi matrimonio natis lucran.
•513'
si al tiempo de su nombramiento hubieren declarado que elfos no dejarán indefensos á los menores, y si, aconteciendo que también la madre se encarga de la tutela de sus hijos, también ella hiciera esto, y quedara obligada á. todas las cuantas de la tutela, y,
si quisiera nombrará otro para sus hijos, esto lo hiciera bajo su propia responsabilidad y la de sus
bienes. Por lo cual, también-en este caso ea absohitamente conveniente, que la muy esclarecida María, si probare que no transcurrió el tiempo dentro del que le competen á la misma los derechos de la retittición, utilice la restitución y todo lo demás con que nuestras leyes les conceden venia y auxilio á. todos los que son de edad incompleta. Y dispone ciertamente nuestra potestad, que á. loa ascendientes se les guardé por los descendientes la. debida reverencia, y todo honor y culto, si verdaderamente no se les infiriese por ellos ningún daño,
pero juzgamos que no es licito que sean desatendidos los hijos de! primer matrimonio, y que tampoco conviene que tales madres puedan lucrar 6 para si, ó para sus segundos maridos y para los hijos nacidos de tal matrimonio, las cosas que dejos bienes paternos fueron á poder de ellos.
E—
Epilogo
Quae igitur. noble plaeuerunt et sacra hacpragcnatica lego declarantur gloria tea simul cum bes.tisalmo Tbeopolitanorum archiepiscopo operi et effectui dare studeat. Dat. Ral. Februar. Constantinopi DN. 1UST1NiANO PP. Aug.....V. C. Cona. (1).
NOVELLA ULVI (2)
Por tanto, procure tu gloria juntamente con el
beatísimo arzobispo de Teópolis llevar á ejecución y efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta sacra pragmática ley. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Febrero, en el imperio de! aeftor JusT1Nw0, Augusto perpétuo, bajo el consulado de..... varón muy esclarecido..
NUEVA CON$TITUOION CLVI
DE PROLE RUSTICORUM DIV1DENDA
DE LA
División
DE LA PROLE DE LOS -CAMPESINOS
Prasfatio
Prefacio
Qui- negotia sancttssimae Apamien.zs eccleaiaa gerunt, docuerunt nos, ad abs quoadam perimenles rusticos se rusticis suis mulieribus iunxisae hberosque procreases, et petiarunt, ut et rustici, et illorum liben ventrem maternum sequentes sibi restituerentur. Sed qui hace petunt nescire vidantur, quid constitutio noitra, quae nuper prodiit, ibi velit.
Nos han informado los que administran los negocios de la santísima iglesia de Apamea, de que algunos campesinos pertenecientes á otras personas se unieron con mujeres campesinas suyas y procrearon hijos, y nos pidiáron, que así los campesinos, como los hijos de éstos que siguen la con-
Cap. 1
Capitulo 1
dición del vientre de la madre, les fuesen restituidos á ellos. Mas los que piden esto parece que desconocen lo que quiere nuestra constitución, recientemente publicada.
Nam si quidein liberi atiqui adsoriptitiis se iun- - Porque si verdaderamente algunos hombres libres gant, secunduin rationes ¡u constitutione compreseuñieran con algunas adacripticias, los hijos siheusas libarl matrem sequuntur, unde ad liberguen por las razones contenidas en la constitución tatem non pervanlunt, SL vero ructici sunt, non á la madre, por lo cual no llegan ála libertad, peno amplies conatitutioni omnino locus est, sed quemsi aquellos son campesinos, no tiene ya-de ningún admodum nuperdeerevimus et sancivimus, proles modo lugar la constitución, sino que, como hace pocí dividitur. Et si quidem numeres Ilberorum aequa- hemos decretado y sancionado, se divide la prole. Y lis est, in duas partes dividitur, sin autem massi verdaderamente el número de hijos es par, se qualis, ve¡ etiam unes golum natus cal tum ventar divide en dos partes, pero si impar, 6 también si plus habet, quoniam et plus laboravit. lt unus quinació uno solo, entonces el vientre tiene más parte, dam si est filies matrem sequitur, si vero tres nazi porque también trabajó más. Y si ciertamente hay sunt, duo val duae erunt maIne, unus vero domini uno solo y es hijo, sigue ála madre, pero si nacieron patria sequetur potestatem, atque itasemper impa- tres, dos varones 6 dos hembras serán dala madre, fl Biener confeta
si ado 540.
ra que esta aonstitucidn
fué dada en
(5) Ri t.xto griego de esta Novela CL VI. u halla en ¡XmL.
Toitg Vi -45
y Serimg.—ALAan, XVIII. 5.—No queda antigua o.rddn 'atina.
514
.
NOVELA.—OO4ST1TUCtóN CLVII
ram numerum, sicut ante diximus, ventar habebit. Et secundum baec kpamienaes etiam sobolem dividendam esas sciant, ut id, de quo loi:igo tempore dubitatum est, legislatione nostra composituni case disoant.
NOVELL& CLVII (1)
r uno solo seguirá la potestad del padre, y asi el vientre tendrá siempre nCimero impar, según antes hemos dicho; Y sepan los de Apamea que con arreglo ¡ esto se habrá-de dividir también la prole, de süerte que tengan entendido que esto sobre lo que se dudó largo tiempo ha sido arregiado en nuestra legislación.
• . NUEVA CONSTITUCION CLVII
DE RLST!C15, QUI 114 AL1BNIS PRAELfliS NUPTIAS .CONTRAHUNT
DE [.OS CAMPESINOS QUE CONTRAEN NUPCIAS EN PREDIOS AJENOS
Imperator IUsTIIflANUS LAZARO, .Com itc Oricntcs.
El EnperwiorJusTiNiAr4o 4 LÁz ao, Conde4e Qrieale.
Praeffttlo
Prefacio
Ix ile, quae varia ad nos relata sunt, in Mesopótamia et insaper in Osróéna provincia indignuin quid temporibus nostris committi didicimus. Consuetudinem enim iltorum quidem cese, ut ex diver-
Por lo que diversas veces se nos ha referido hemos sabido qué en la MeSopotamia y también en la provincia de la Osroena se hace alguna cosa indigna de nuestro tiempo. Porque hay entre ellos ciertamente la costumbre de contraer nupcias los oriundos de diversos predios, pero luego intentan sus dueños disolver las nupcias ya contraidas, óquitar-" les ¡ los padree los hijos nacidos, con lo que son lastimosamente afligidos todos los campesinos de aquellas localidades, siendo separados ¡ la fuerza los hombres y las mujeres, y quitándoseles la prole á los que la dieron á luz, é incumbe el asunto á nuestra sola solicitud.
sis praediís orti nuptias-contrahant, nuno vero dominos oonari nutias iam contractas diseolvere, val liberos natos a parentibus abstrahere, indeque omnes rusticos iliorum locorum misare affligi, vins el mulieribus per vini divisis, sobole vero ab lis, qui in luceni eam produxerunt, abstracta, etna- gotium, ad solam nostram providentlam pertinere.
Cap..1
Capitulo .1
Sancimus igitur, ut in posterum quiiem praediomm domini rusticos suos, quicunque ad ana ex lego pertinent, prout voluerint custodiant, ne cum lis, qui ex aliis praedita orti gunt, nuptias contrahant, üuptiae vero adhuc contractae ratae ami, nec quisquam possit coa, qui iam iuncti ,sunt ex more qui antes obtinuit divellere, ve! cogeré, ut terram ad ipsos pertinentem colant, sed nec liberos a panentibus praetextu rusticae conditioziis abstrahare. Quin etal tale quid iam factuin alt, Id emendabis el restitui iubebis, sive liberos abatrahi contigeril sive uores, a parentibus dicimus, val etiam a maritis, aque le, qui in postarum tale quid facere audeat, de ipso etiam praedio periclitabitur. Sed matrimonia a mata cune inminente liberentur, et parentes libe'l'os ex hac nostra iussione habeant, neque possint praediorum possessores subtiliter disputare, et vel matrimonio innatos, ve¡ libemos abstrahere. Qui eninz tale quid facere ausus fuerit, etiarn de ipso praedio periclitabitur, cui scilicet rusticos vindicare conatur.
Mandamos, pues, que en lo sucesivo guarden ciertamente cómo quisieren los dueños de loe predios á sus parapesinos, que por ley les pertenecen, é fin de que con ellos no contraigan nupcias los que son oriundos de otros predios, pero que las nupcias ya contraidas sean validas, y no pueda ndie sepa. mr ¡ los que ya se unieron en virtud de La costumbre que antes prevaleció, ú obligarlos ¡ que cultiven la tierra que les pertenece a ellos, ni á separar de los padres ¡ los hijos so pretexto de su condición de campesino. Porque aunque ya se haya hecho alguna tal cosa, la enmendarás y mandarás que sea restituida, ya si hubiera acontecido qué fueron separados, queremos decir, de sus. padres ó también de sus,maridos, los hijos ó las. mujeres, y e] que en Lo sucesivo se atreva á hacer alguna ta' cosa correrá riesgo aun en cuanto al mismo predio. Mas queden libres los matrimonios del miedt que en la actualidad les amenaza, y tengan los pa dres. por virtud de este mandato nuestra sus hijos y no puedan los poseedores de predios disputárse los con sutileza, y separar á los unidos en matni monio ó de éstos k sus hijos. Porque el que se hu biere atrevido a hacer alguna tal cosa, correrá rie' go también en cuanto ¡su mismo predio, para el qu ciertamente intentare reivindicar los campesino
EpUogus
Epilogo
Quae igitur nobis placuérunt et sacra bac pragmatioa sanotione deelarata sunt magnificentia tea, tibique obtemperans cohora, et qui pro tempore eundein magistratun geret effectui dan et observan studeat, atque trium Iibrarum auri poena ci, quicunque haee. violare mititur, irnmineat.
1)
Por tanto, procuren tu magnificencia, y la cohor que esta .a tus órdenes, y el que á la sazón desén peñare la misma magistratura, llevar á efecto observar lo que nos ha parecido bien y ha sido d clarado por esta sacra pragmática 'sanción, y am nace la pena dé tres libras de oro ¡ cualquiera qs intente violarlo.
Ee4o griego ie esta Noc,eLashaUaenHaL.yScrimg. —Aha,'i. XVIII. 6.—No queda antigua mersidn aUsa.
NOVELAS. QOl!STITUC1ÓN CLVIII
Dat.. Kal. Maii, Conzantinop. imp,. DN.. IusriAug. BELISftr0V. C. Cona. [535.]
NU.No PP.
515
Dada en. Constantinopla el día de las .Caiendas de Mayo, en el imperio del señor JUSTiNIANO, Aigusto perpétuo, bajo el . consulado de BEUSAIuo, varón muy esclarecido. [535.]
NOVELLA CLVIII (1)
NUEVA coNsrnuoxoN CLVIII
UT IUS DET..IBERANDI RTL&M AD IMPUBERES TRANSMITT&TUR
DE QUE EL. DERECHO DE DELIBERAR SEA TRANSMiTIDO TAMBIÉN Á LOS IMPÚBEROS
Praefatio
Prefacio
•Supplicatio• noble innotuit Tbeclae, quae etiam Mano vocatur, quae declarat, Theclam quandam 'titam finiiue relicta. Mía Sergia impuberem actatem agente,quum vero vix sedecin:i dies matri supervixlsaet, ftliam obiisse ex contagione jhs, quae impar homines invasit, et sororem quidem, quae nobis supphcavit, se patri Sergiaefuisse dicit, Cosmam autem Theclae fratrem hareditatem Sergiae vindicasse, coque nomine in ius se vocasse; se vero, no de jis, quse se recto non habent, contenderet, Ioarmem advocatum fori provincialis adiisse, et de legibus, quac hanc causam respiciant, interrogasse, illumque .in acriptia responsum ipsi dedisse, quo declaravit, Sergiae hereditatem ad ipsam deferri. Ea de causa igitur iudicem causae elegisse ipsum Ioannem Cosrnae partes agente A.sclepio scriniario quodam militanis per Orientenmagistratus, et protulisse loannem sententiam eóntrariam iis, quae in acriptis respon4erat, usum. ad senlentiam suam lege Theodosii piae memoriae, quae dicit, non posee eum, qui nondutn septem anuos natus sit, maternam hereditatem vindicare, si tutorem non 'habeat, sed eam illis deferni, quibus competitura erat, si defunotus .impubes ad hereditatem a legibus vocatus non esset, neque hace nolum. dixisse in sententia, sed etiam effeoisse, nt .quae noble supplicavit pacta sententiae congruen ter faceret eadernque ipsa rursus AscIepio, qui pro Çosma causam, agebat, nuntiasse (2); petiit vero a nobis, no ipsam injuria sic aectam negligeremus, maxime quidem quum etiam lex in codice, qui a nobis-nomen habet, posita siL, quae iubeat eum, qui fari posset, waternam quoque hereditateni recto acquirere, et rursus aliam legem poserimus, quae vult, nt, si quia bereditate sibi delata, antequam eam vindieet, vel contrariam de ea ostendat sententiam, moriatur, ad-heredes suos de bar, hereditate luz deliberandi transmittat. Legem enim nuper a nobis latarn, quae agnatis et cognatis aun¿am in hereditatibus loeuni eoncedat, in boc casu Iociim non habere, quam antiquior sit co die, ex quo lex valere iussa est.
Ha llegado á nuestro conocimiento una súplica de Tecla, q u e también se llama Mano, que declara que cierta Tecla concluyó su vida habiendo dejado una hija, Sergia, que se hallaba en eüdimpúbeias pero que, habiendo sobrevivido apenas dieclse,i años a. la madre, falleció la hija por virtud del contagio que hace poco invadió a. los hombres; y la que nos suplicó dice que ella era ciertamente hermana del padre de Sergia, pero que Cosme, hermano de Tecla, reivindicó la herencia de Se.rgia, y que con tal título la llamó a. juicio; pero que ella, para no contender, sobre lo que no era correcto, se dirigió a. Juan, abogado del foro provincial, y le interrogó sobre las leyes que se refieren é. esta causa, y que él le dió por escrito respuestas en la que declaró que la herencia de Sergia le estaba deferida a. ella misma. Por esta causa, pues, había elegido, como juez del litigio al mismo Juan, representando la parte de Cosme Aselepio,cierto empleado de secretaría del magistrado militar de Oriente, y que Juan profirió sentencia contraria a. lo que por escrito habla respondido, habiéndose servido para su sentencia de una ley de Teodosio, de piadosa memoria, que dice, 9" no puede el que todavía no tiene siete años reivindicar la herencia materna, si no tu. viera tutor, sinoque ella era deferida a. quienes había de dompeterles, si por las leyes no hubiese sido llamado a. la herencia el impúbero difunto; y no solamente dijo esto en la sentencia, sino que también hizo que la que nos suplicó hiciera pactos en consonancia con la sentencia, y a. su vez se los notificó ella a. Asclepio, que defendía por Cosme la causa; pero nos pidió, que no la desatendiéramos de tal modo perjudicada por injusticia, y muy principalmente porque también en el Código, que lleva nuestro nombra, se halla inserta una ley que mandaque el que pueda hablar adquiera válidamenté también la herencia materna, y porque además hemos establecido otra ley que quiere que si alguien, habiéndosele deferido una herencia, falleciera antes de reivindicarla, ó mostrara respecto a. ella una resolución contraria, transmita ¡ sus, herederos el derecho de deliberar sobre tal herencia. Pues la ley recientemente dada por nosotros, que concede a. los agnados y a. los cognados el mismo lugar en las herencias, no tiene aplicación en este caso, porque él es anterior al día desde el que se dispuso que tuviera validez la ley.
Cap. 1
Capitulo 1
Sancimus igitur, ut gloria tus, si hace ita se habere invenerit, supplieauti auxilium ferat, eique legem nogtram servet, .quae lus deliberandi ilhi praebet, quippe Sergia antequ am annus praeteriret post matrem suam mortua, atque Sergiae matriz
Por tanto, mandamos, que tu gloria, si hallara que las cosas, son así, preste auxilio a. la suplicante, y le reserve a. ella nuestra ley, que. le da el derecho de deliberar, por haber muerto Sergia antes de transcurrir un año después de su madre, y que
(1) El texto griego de esta Nosia CL VIII. se halla en fiat. y Scrimg.—Alhan. IX. 73.—No qtuda anligisa t'e'idn latina.
nuntf&sset.—N. del Tr.
(2) Así dice el teno, pero
quizá seria mds correolo leer
Ú6
ÑOflL.—OONBTITÚQIÑ
hereditatem acpiireré volenti eam praebeas. Neque enimquia Theodosii pise memorias nostramque legem iii eodem libro positam sibi contrariam esas dicat, quum nihil in eo contrarli positum esas, in conatitutione ilIa afflrmaverimus,quam ¡Iii praeniisimus. Sed obLineat quidem lex nostra in hoc osan, illisque, quae si, de quo quaeritur, similes sunt, Theodosii 'vero pias memorias ¡ex obtineat, in quibus annus praeteriit, et tempus deliberandi alapauni est. Pacta enirn post gen-tenfiani censenpta eum libero, qui nec acquirere potult, mita Cos-
msa uullam actionein ad ea, quae ipsi in iis concesas aunt, dedisse, manifestum est. Dat. pnid. Id. ¡u i. Constantino. DN. PP. Aug .....(1).
¡U5TINIANI
oxxvii
la heiBnia de su madre Sergia. Porque nadie dirá que son entre si contrarias la ley de Teodosio, de piadosa memoria, y la nuestra incluida en el mismo libro, pues afirmamos en la constitución, que al frente, de él pusimos, que en él no se insertó nada contrario. Mas prévalezca ciertamente nuestra ley en este caso, y en los que son semejantes á este de que se trata, y rija la ley de Teodosio, de piadosa memoria, en aquellos en que transcurrió un año, y. pasó el tiempo de deliberar. Porque es- manifiesto que los pactos escritos después dé la sentencia, celebrados couna persona libre, qito no pudo adquirir, no le dieron á Cosme ninguna acción sobre lo que en ellos sola concedió al mismo. Dada en Constantinopla á. 1 de los Idus de Julio..... W imperio del señor JUSTiNIANO, Augusto perpétuo.
le concedas que adquiera, st 4i1!ere,
CONSTI CXXVII (2)
CONSTITUOZON CXXVII
DE REST1TUTIONE FIDEICOMMISSI, ET NOMINE FAMILIAR, QUOD USQUI AD QUARTUM GRADUM LOCUM HAEE1, wr QUOD 17AMIL1AS NO2UNE NURUS ETIAM CONT1NETUR
DE LA RESTITUCIÓN DE FIDEICOMISO, Y DEL NOMBRE DE FAMILIA, QUE TIENE LUGAR HASTA EL CUARTO GRADO, Y DE QUE CON EL NOMBRE DE FAMJLI. SR COMPRENDE TAMB1EN Á LA NUERA
- - (Cali. ix. tit. 8.)
(Calacción IX. titulo 8.) -
inip. IUsTINIANUS A ug. PETan, r1oriosiswno sacro rum Praetoriorum Praefeclo terurn, Ezconeuti el Patricio.
Et Emperador JusTiNupro, Augusto, d Psnao, se gunda se: gloriosisimo Prefecto de tos sacros Pretorios, F.rconsul y Patricio.
PxaaI.tjo
Prefa.oio
Tanta nobia bumanitatis cura est, ut neque privatas cognitiones, quae videntur nobis quaestionem excedere iudicialem, legibus nostriadefinire dedignemur, neque cognitionem privatam excedentem audire in (3) ludida, per circuitus Ion ges litigantes tradere affiictioni. Alexander igitur gbriogus suggessit nobis multoties, Bierium gloriosae memorias, patrein suum, seribenlem testamentum nominibus istis usum: «Volo autem et iubeo, mees iheredes, Constantinum quidem virum clanissi»mujn deputatam et domum eum omni, sicut su»penius icriptum est, coniuncto si iure, et pro»astiurn, quod in Cupariis eat, cum omni, sieut »superius dictum est, competente ej jure, et do»mum, quae in Antiochia est Catamianum (4); An»himium vero dulcissimum proasfium, quod in »Blaoernis (5) est. Cataeugenium et Iulianum gb»riosae memorias et( 6) proastium, -quod in sum»mitate sinus Susthneii (7), quod quondam (8) »Cataarchalirium (9) gloriosas memorias; Callio»pium (10) vero virum clarissimum proastium By. »tbarium sive Philotheum (11); Alexandum virum »gloriosissimum proastium, quod in Venetis est, »non alienare (12), non per venditiouem, non per »donationem, non per commutationem, non autor »quolibet modo, neque ciici neque alienan ipsam »domum aut auprascripta proastia a meo nomine
Es tanto nuestro humanitario celo, que no desdeñamos determinar en nuestras leyes las cuestiones privadas, que nos parece que exceden á la investigación judicial, á fin de que llevada *1 juicio cuestión que es superior al conocimiento privado no abrume á los litigantes con- largas dilaciones. Así, pues, el glorioso Alejandro nos indicó muchas veces, que su padre Hierio, de gloriosa memoria, al escribir su testamento empleó estas palabras: «Pero quiero y mando que mis herederos no enaje»nen ni por venta, ni por donación, ni por permute, »ni de otro cualquier modo, Constan tino,varón muy »esclarecido, la casa á él asignada con todos .los de»rechos á ella anejos, según más arribase ha escrito, »y la finca suburbana, que está site en Cupana, con
(1) Según A than. esta Gonal. fuá escrita antes del dia U de los Idas de Jallo, en el año d4cin,o tercero del imperio de Justiniano, cuarto después døl consulado de BasiLio. ASI, pues, es man,flesto por el último número que ¿a co,tttjjdn
»todos los derechos que le perteneóen, según-antes »se ha dicho, y la casa que está en Antioquía y fué ».comprada á Amiano; al dulcísimo Antimio, la fin»ca suburbana que está en Blacerna, adquirida de »Eugenio y de Julián, de gloriosa memoria, y ¡a »finca suburbana que hay en el promontonio de »Susteneio, que en otro tiempo fué dé Arealinio, de »gloriosa memoria; Caliopio, varón muy esolareci»do, la finca-suburbana Bitaria 6 Filoteo el glorio»siaimo Alejandro, la finca rlistica,que hay en el aVéneto; y que la mismas casas, ó las - susodicha' »fincaa suburbanas, no sean separadas ni enajena(3) El cdd. Bai-ab., y Ti-id.; In, onsitnla Port., y Cont.
uzgio del ano 541 542.
(4) Por t., y Cont; autloehfa et .n smlanum 'd st niamianum', al cc$d. Hamb.; .ntfoehfa. si Catmisnum, Tr-id. i!) Port ; in placernas, el cdd. Hamb.; lo Balcerna. Trid.; In Ulacernas, Cont. e El cód. ¡Iamb., y Trid. st, omitenla Port.. y Cont. (T) anstentil, el cid. Iiamb.; substeneU set, Ti-id; Snb-
AJ.ciato que es tan necia barbara, que de ningún modo se puede entender. Concio dul en 1571 no esta cers'dn, sino la de Haloandro, pero en la edición glosada de 1576 publicó ¿a otra. ~Por esto, cuando ¿a traducción es absurda ó imposible se-atiende al texto de Holoandro ó al de Hombergie.
8) Et cód. ¡lomb.,y Ti-id..- quod, omitenJa Port.,y Cont. (9) Ti-ud., Port., y Coni.; eutalunom 7 • el cód. Hamb. Qui.zd el ignorante traductor latino escribió Oataardaburlum. (10) Trid., y Cont.; Saiioplum, el cód. Hamb.; OalllpIum, U lee en Port. (114 Port.; babitarinm elve estaphllotiuw, Trid., y ConI. (12) El cód. Hamb.; alienar!, Las cd,
fuá dada en el ano 345., y que el último fu4 alterado se os
por las palabras dl poemlo en que as hace mena, ón del con(2) El texto grteqo (Nocela CLIX.) se halla en Hal. y Scrimg.—A*han. IX. 12.—fuljan. Const. 117.—La cersión Zatina es antigua glosada, la que con machlsima verdad dice
atenticil est, Port., y Cont.
1OULÁS .—CON5TITtIO1ój QLXYfl
»et mes familia; sed si, quod orandum eat mihi, »fiant eis fu, et in fihiis et (1) in nepotibus Jegiti»mis aut naturaLibus si (2) defuneti sunt, relinque»re unumquemque eorum quod deput.atum est (3) »proastium, et domus, tam in adiacentibus huic re »giae civitati, quam in Antiochia (4), fihiis et no»potibus singulorum legitimis ac naturalibus. Credo »anim quod non deponant neque super naturalibus »fihlis aut nepotibus meam dispositionem el volun»tatem. Si vero omnino sine fihiis ornees, aut qui»dam, aul urius ex eis moriatur, quod ahsit, voLo el »iubeo, coa, qui sine fihiis aut sine filio Bunt mori»turi, restituere superatitibus sive superstiti eorum »fratri suprascriptas domos tam hie, quam in An»tiochia, el praemanifestata quinqué proastia cum
»oniui aorum jure et omnibus competentibus lude»slnenter, vacante seilicet inter eos de fldeicom»missia aut legatis satisdatione. Volo epim et iubeo, »non exigere coa ah invicem huius modi satisda»tiories, praesumentes sive praesumentem praeter »meám paternam et arnabilem circa coa intentio»nem exigere fratres suog aut fratrem satisdatio»nem le prohibitis (5) alienan rebus, ombino eoa »fideicommiuo cadere». Et hace quidem in testaciento dixit, seripait autem el codicillos huivamodi et in ipsis usus est huiesmodi verbis '(6): «Manife»stum igitur Lacio, quia dudum quidem in seriptis »feci testamenturn, el quae in eo sunt, secundum »placitum mihi modum disposui, et (7) 'volo el iu»beo, omnia, qi2aecunque eodem testamento conti»nentur, omnimodo valere, praeter illa sola, quae »in hoc meo codicitlo permuto aul subtraho aliqua »derelicta legata. Velo igitur et lubeo, proastium »meum, quod appellatur Cupana, quod in praedi. »cto testamento Constantino viro magnifico, filio »meo, dereliqui, dan et pertinere perfecto posaes»sionis et dominli ¡ura ¡heno viro clarisaimo el »Eugenistato meo nepoti, filio Constantini viri ma»gnifiei, integrum ipium proastium cum omnibus, »quae in eo sud, praetoriis, el ascensum el de»scensum el omnibus etiam coniunetis sive ¡¡latía »cuin conclavi (8) domuum, el ergasteriis, et bal»neo, el hortis tarn mIra, quam extra muros, et »hippodromum, el quod in eo est hortum, et cister»nam, et omnia omnino quocunque modo cornpe»teñlia mihi jura super isto ipso proastio. Dan »quidern voto ídem (9) .proastium praedieto viro »elarissimo, meo nepoti, Hierio, facto suae potesta. »tis por einancipationema suo patre post obilum »meum, nulla data licentia ci viro honesto nepoti »meo, sed neque his, sive ex hoe meo testamento, »siva ex testamento eiusdem viri clarissimi me¡ »nepotis suscipientibus jura elus, venderé', aut per. »mutare, aut donare alicui, aut qtocunque modo »alienare set ipsum proastium, aut partem aliquam »ex co, aut ius, propter quod voto idem (10) pro»aatium sive domum adiecentem intra ¡anuas, quas »duóunt cirea venerabile oratorium sanctas eccie»siae,permanere per omnia et perpetuar¡ (11) ¡u »mea familia, el nunquam egredi de meo nomine. »Volo autem e&-iubeo, si contigerit praedictum vi»rum honestum, moum nepotem, Hierium mor¡ »impuberem, aut post pubertatem, sine fihiis Lamen »ex legitimo matrimonio si progenitis, pervenire »et competere sive restituerepossesaiouem et pro(1) aut, Bk. 2) u omitea 21.'. en Su cd. estereotipada. (3) el est, Bis. (4) Trid.; &ntiochi&m, a l cdd. Jlamb.; AutIochli, Pon.; Antiocha, Cont. (5) Elcdd.Hamb.,y Tid.:1nh1eprohibitIu, Port., y Cont. (6) Pon.. y Coit.; codicillos huleumodi u$uS bis verbil (uit, st cód. Hamb; codicillos huluiniodi verbis, Tnid.
517
»das de mi nombre y de mi familia; sino que si, ¡o que para mi es de desear, les nacieran hijos, y »ellos fallecieran habiendo dejado hijos y nietos JoIft.imoe ó naturales, les deje cada uno de ellos la nea suburbana y las casasqué le fueron asigna»das, tanto en las cercanías de esta real ciudad,. »como en Antioquía, á los hijos y á. los nietos de »cada cual, legítimos y naturales. Pues creo que »ni respecto á los hijos naturales Ó 1 los nietos des»atenderán mi disposición y voluntad. Mas si abso»Lutamente todos, ó algunos, ó uno de ellos, muriearan sin hijos, lo que no suceda, quiero y mando »ue los que murieren sin hijos ó sin hijo les res»tituyan sin dilación ¡ sus hermanos sobravivien»tes ó al sobreviviente de estos las susodichas casas »sitas tanto aquí como en Antioquía, y las antes »manifestadas cinco fincas suburbanas con. todos »los derechos de ellas y todas las cosas que les »compelen, dejando de tener Lugar, por supuesto, »entre ellos la fianza por razón de 1o8 fidaicomis:•»ó de los Legados. Pues quiero y mando que no se »exijan ellos mútuamente tales fianzas, y que los »que se atrevan ó el que se atreva á. exigir, contra »mi paternal y amorosa intención respecto ¡ ellos, »á sus hermanos 6 It su hermano fianza por las coasas prohibidas enajenar, pierdan en absoluto e! »fideicomiso». Y esto dijo ciertamente en el testamento, pero escribió también codicilos, y en ellos empleó tales palabras: «Así, pues, hago manifiesto, »que ya antes ciertamente hice testamento por es»crito, y que dispuse lo que en él se contiene en la »forma que me plugo, y quiero y mando que de LO»dos modos tenga validez todo lo que en el mismo »testamento se contiene, salvo aquello solo que en »este mi codicilo altero, 6 los legados dejados que »quito. Pues quiero y mando que mi finca suburba»na, que se llama Cupana, y que en el susodicho »testamento dejé al muy magnifico Constantino, mi »hijo, se le dé ypertenezca con perfecto derecho »de poóesión y de dominio al muy esclarecido y »muy afable varón Hierio, mi nieto, hijo de Constan»Lino, magnifico varón, dándosele íntegra la dicha »finca suburbana con todas laa casas de recreo que »en ella hay, y sus subidas y bajadas, y también »con todas las cosas en ellas adheridas 6 introduci. adas, con Las habitaciones de las casas, y los talle»res, y el baño, y los huertos, tanto los que están adentro, como los que fuera, de los muros, y el »hipódromo, y el huerto que hay en éste, y la cisalema, y absolutamente todos los derechos que de »cualquier modo me competan sobre esta misma »finca suburbana. Y quiero ciertamente que esta »misma finca suburbana se le dé al susodicho »muy esclarecido Hierio, mi nieto, habiendo sido »hecho de propia potestad por su padre mediante »emanóipación después de mi fallecimiento, sin »que ¡ este honrado varón, nieto mío, ni á los qua »ó por virtud de este testamento rulo, ó de testaamento del, mismo muy esclarecido varón, mi nieto, »reciban los derechos de éste, les quede dada Ii»cencia alguna para vender, 6 permutar, 6 donar »á alguien, 6 de cualquier modo enajenar, ya la »misma finca suburbana, ya alguna parte de ella, 6 aun derecho, por lo cual quiero que la misma finca »suburbana 6 la casa adyacente que se halla den (7) El cód. Hamb.; et, omttenla Zas ed
(3) et acceiian at omnlbua etiam condutj sIve Intra i*. nuam uve extra ianuaw eum (st, ¿a cd. cst.reoUpada) condevibus, Bis. (9) st idem, el cdd. Hamb.; eundem, ¿as cd. (10) El cód. Hamb.; sundeni, ¿as cd. 11) Trid.; perpetuare, el cód. Hamb,, Pon., y Cont.; psrpstuo Bis. cd. estereotipada.
518
NOVELAS. —CONSTITUCIÓN OXIVIE
»prietatem eiusdem proastii sive dornus viro ma»gniflco eius patri Constantino, sub eadem condi»lione, non alienari aliquando de mea. familia ant »de meo nomiñe». In istis quidem ipsum procedere, Rierii vero gloriosiasimi domum (1), quae in Theopolis adiacet el, et ex paterna in eum pervenit aun. cessiona, allis vendidit (2) personis, eam vero domum, quae in han felicissima civitate, insuper et per codicillos datum sibi proastiur», in quibus orn nibus alienatio interdicto et, Constantino gloriosissimo eius transmittere filio, illum vero, mox praegnantem/relinquentem uxorem, vita functum, ser¡psit (3) testamentum, per quod disposuit, si non naseantur 6111, aut natus irnpubes rnoriatur, 1am matrem suam Manar» gloriosissimam, quam eius ..uxórem nobilisaimam Mariam in eius vocari suc • iassonem. Et quum nata fuit filie, et ¡pea pupilia Ú tenora adhuc aetate ex hominibus decessit, in praedictas nobilissimas pervenire mulieres; reliqua vero (4) substantiae, quae in han magna civitate •sunt domus, insuper et proastium, expressim in codiciflis. gloriosissimo relicta sunt Hierio, locum forsitan tara ex testamento, quam ex codieillorum sermonibus adhibere, ipse domum et proastlum defendere, solus ex Hierii gloriosissimi familia derelicta, quae nunc et primum habens in Hienio meo nomine gradum. Sed u, qui pro Maria et Maria gloriosisaimia feminis verba faciebaut, testamenti quidem verbis nullum dicebant Iocum (5), noque eum legitur Aiexar»lrum virum gloriosissimum loeum babero et utrumque (6) suúm perficere ipsum et citra Constan tinum gloriosae memoriae quam ad hos tanquar» ad locurn alienantem proastium, quod ei derelictum est, super quod alienationem inaequaliter allis quod el pator interdicena competit, et ellos fratrum eius hoc facere, et legas nostras, quoniam (7) omnes continue, in quibus tale aliquid dispositum est, transgredí defunLi yoluntatem, omuibus similiter restitutionem dicere (8), ut non permutaus eis (9) invicem pulsantes, multis pro una. cognitione iudiciis subliciantur. Ideo positas nos rememorare legos. Alexander vero gloriosus magia quidem et de propriis alterutrun. rente visus est appellare, super codiciilum enim sapientem et de residuis rebus voluntatem suar» defunctum facientem familiae reservan (10) voleas, sed in proastio iustionibus verbig usus, nihil recte el alienationem conferro lilas, ex imperiali boc facere impellenti iussione. Venerabilibus (11) pro bis verbis usa est para alterutra, tam testatoris iaterpretantis (12) voluntatem, quam nostris utentibus (13) legibus, quae (14) sibi expedire putabant.
l) Hieriuin vero glorioeae meuoriae domum, .8k. (2) vendidisse, .8k. (3)Port., y Con t.; reeeripIt el cód. Ilamb., y Trid.: sci-jpsisse, .8k. (4) EL cód. Eamb., y Trici.; reliquae vero1 Port., y Cont. (5) El cc5d. Iíamb., y Trid,; habere, adicionan Port.,
y Cont.
(6) Port,, y Con¡..; gioriosiesimum baum habere tam ex omnibus boom liabere et utrnmque, el cód. Ramb.; glorios!imum locum habere tam ex hominibus baum babera et utrumque, Trrd. 7) QUeadO, 8k. 18 siltmere. Rk. (9) EL cód. llamó.: peroiUen i ele, Ti id.; permitln eJe. Pon., y Conf. (lO) res servan, eoPjeLura acertadamente BM. en su ed. esLei.eotipada. (U) Verum multir, 8/e. (12) intsrpretañtes, BM. (13) utentes, BM. (U) .8/e. () En este pasaje, y en otros que le siguen, siéndonos ha-
»tro de las puertas, que conducen cerca del ene
»rab[e oratorio de la santa iglesia, permanezca en »todo tiempo y se perpetúe en mi familia, y no salga »nunca de mi nombre. Mas quieroy mando, que si »aconteciere que el susodichobonrado varón Hierio, »mi nieto, muere impúbero, 6 después de la puber»tad, pero sin hijos nacidos para él de legitimo ma»trimonio, vayan y competan la posesión y la pro»piedad de la misma finca suburbana 6 de la ésas, »ó restitúyalas, al magnifico varón Constantino, su »padre, bajo la misma condición, de que no sean »nunca enajenadas da mi familia ó demi nombre». Esto, así, fallece él, y el gloniosisimo Hierio vendió á otras personas la casa que en Teópolis le pertcnoca y fué á.su poder de la herencia paterna, pero la casa queso halla sita en esta felicísima ciudad, y además la finca suburbana que se le dió por codicilos, respecto á todas cuyas cosas se prohibió Ja enajenación, las transmitió á su gloriosísirno hijo Constantino; mas éste, habiendo fallecido luego dejando embarazada á su mujer, -escribió testamento, por el que dispuso, que si no le nacieran hijos, ó si el nacido muriese impúbero, fueran llamadas á su sucesión tanto su gloriosisima madre María, como su nobilisima consorte María. Y habiendo nacido una hija, y habiendo fallecido ésta siendo pupila y todavía de tierna edad, pasaron á las susodichas nobilísimas mujeres los demás bienes, tanto la casa que hay en esta grande ciudad, como la finca suburbana, que expresamente fueron dejados en los codicilos al gl. riosisimo heno; pero que acaso tanto en virtud del testamento, como por las cláusulas de los codicilos había lugar á. que él mismo pudiese reclamar la casa y la finca suburbana, porque él solo era, de la familia dejada por el gloriosisimo Hierio, el que tenía entonces el primer grado en el nombre de fuerio. Mas los que hablaban en pro de las gloniosísimas mujeres María y María decían, que ciertamente no tenían aplicación alguna las palabras del testamento.(*). Porque ni Constantino, de gloriosa memoria, falleció sin hijos, para que hubiera lugar á la restitución de una y de otra casa, ni el gloriosisirno Alejandro, por lo que se refiere á la finca suburbana, atacaba á aquellas con arreglo á las leyes, porque también él habla enajenado antes el predio suburbano que á él mismo se le había dejado, cuya enajenación habla prohibido el padre común igualmente que tratándose de los demás, y los otros hermanos hicieran lo mismo, y nuestras leyes, si todos los demás, respecto á los que se dispuso alguna tal cosa, infringieron la voluntad del difunto, les quitan igualmente á todos la restitución, á fin de que, si mutuamente se demandaran ellos, no queden sujetos por una misma causa á muchas sentencias. Y nos recordaron también las leyes sobre esto establecidas. Pero el gloriosísimo Alejandro decía, que con razón promovía él acción principalmente respecto á una y á otra casa; porque el difunto declaró bien en el codicilo su voluntad también en cuanto á los demás bienes, como el que quiere conservarlos para su familia, pero- se valió dé más justas razones tratándose del predio suburbano. Y que ellas no le objetaban con razón la enajenación, puesto que por orden imperial había sido concedido hacer esto. Y ambas partes hablaron mucho sobre el particular, ora interpretando la voluntad del testador, ora sirviéndose de las leyes nuestras, que juzgaban que les eran útiles. posible traducir el texto latino, de la glose, atendemos al de la versión hecha delgriego por Hombergk, pero sin perder nunca de vistaS aquL—N. del Ti..
NOVELAS _OON8TTTtJOIÓN
519
cxivn
Cap. 1
Capitulo 1
Nos igitur legis et téstamenti interpretationem propositam (1) non sola sententia, sed 1ge compleoti cpgailionisdeoisionem putavimüs oportere, Ut tam praesentem quaestionem decernamus, quam reliquia auferamus de huinsmodi cóntentiones. Undesublilitis testameñtum considerautes, verbis ipais invenimus heredibus demonatratis flliis aliénationem interdictam,- quando futuri éuent sine fihiis fungi vitam, non ulterius vero iis, qui solum (2) eis successerint, filia, sed suificere defunctorum (3), usque ad fflium atare interdictionem. Si enim et ipsi filos relinquentes moriantur, quod est relictuin, ne.ue in longiori a fihiorum vitaalienationis prohibitionem voluisse facere; codieillum vero in proastio solo factum prohibere eL iis, qui ex testamento Hierio glóriosae memorias, iuniore dicimus, res suscipientibus prostium alienare. Etenim isLi qni remanseruot velle defunctum perpetuo in familia mánere suaj Ea qüidem, quae ¡u quaestionern dedueLa sunt,taIia (4). ....
Por tanto, hemos creído nosotros que era conveniente comprender no en una sola sentencia la interpetaeión propuesta de la ley y el testamento, sino en una ley la decisión del caso contencioso, tanto para decidir la presente cuestión, como para librar á los demás de análogas contiendas. .Por lo cual, considerando más escrupulosamente el testamento, hallamos en sus mismas palabras que les :fuá prohibida la enajenación á los hijos designados herederos, cuando hubiesen fallecido sin hijos, pero no á los ulteriores hijos que solamente á. ellos les hubieren seedido, y que le basté al difunto Limitar al hijo la prohibición. Si, pues, tambiénellos fallecieran dejando hijos, no quiso hacer, en cuanto á lo queje dejó, prohibición de enajénación por más largo tiempo quq el de la vida de los hijos, perq el codicilo hecho solamenteen cuanto á la finca suburbana les prohibe también á los que por 'virtud del testamento de Hierio, de gloriosa memoria, queremes decir; el menor, reciben los bienes, que enajenen la fiucasuburbana. rque, también en cuanto á cató* .qúe quedaron, quiso el difunto que perpétuamente permaneciese en su familia. Ytales son ciertamente los puntos que fueron puestos en cuestión.
Cap II
CapitulO II
Considerantea oportere humilitatis cognitionem, in aliis quidem rebus, quae Constantinus glorioiae memoriae Hierio aeniori, de quibos ex testamento factué est dominus nihil accipere ex his existima— vimus bene surgere (5) quaestionem, 'vacare vero in istis aetiOre nón :Aiexandrum solum virum gteriosum, sed etiacn reliquatn omnem familiarn, ex testamenti verbis usque ad filos solum atare' prohibitionem, et ipauni Ilierium gloriosae memorise filium, per quos el facieñtes amaripos coa (6). Hieni jura, qui post coa-familiae substituentes partem, alienaverunt quae apud coa, tanquam lo substitutione ex voluntate interdictornm ciantibus unius. In próastio 'vero, neque si dominum codieflhl. Hierium ostendant gloriosae. memorias, multum noble visum est plenum esas pietate, quatuor,,postea geiusodi in medium dedt.ici quaestioneratioiez hüm nem. Nunc igitur gloriosis feminis Maria et Maria adhucsuperatitibú,. qua* et ipsas in familia iacendo, nostris legibus et nuria (7) bujusmodi verbis promeriis, non rOcie neque competenter Alexander gioribsus ad se venientem. instituit litem. Transeundo vero et istorum quatuor ¡am generationes transijas videntur non facere quidem antiquam taliter judici conitionem tradi, maxime conatituena filia adhuc pupillaris taliter (8) aetatis functa vita, ut, si etiam sine testamento file esset, in matrem eius pervenire proaatium, non ipsius no'ellae vero legi utpote faetae horum causa, et nullis Hierii gLoriosae memoriae heredibus circa voluntatem peceantibus Oms. Etenim testamentum Constantinus scribens substitutiones aliquas fecit fila 4efoncta impuberé, Sttamen nil ex hoc intróducitur magnum, etipaina secundum hoc legis pu-
Y habiendo considerado el caso con todala diligencia que conviene', hemos juzgado, ciertamente respecto á los otros bienes, de que -por virtud del testamento del padre fuá hécho dueño Constantino, de gloriosa memoria, hijo dé Hierio el más joven, que tampoco se promovió rectamente la cuestión, sino que creemos que respecto á tales bienes ha de ser excluido d la acción no solamente el glorio8isimo Alejandro, sino también toda la demás familia, porque en virtud de las palabras del testamento la prohibición se limita solamente á los hijos, y los mismos hijos de Hierio, de gloriosa memoria, por los cuales reivindican para si los que después de ellos son parte de la familia los derechos de Hierio, enajenaron algunas cosas dejadas á ellos mismos, y renunciaron ciertamente ¡ la substitución casi por una sola voluntad. Pero en cuanto al predio suburbano, cuyo señor demuestra el codicilo que as Bierio, de gloriosa memoria, nos pareció que era estar muy lleno de piedad proponer después de Cuatro generaciones semejante cuestión. Ahora, pues, sobreviviendo todavía las gloriosas mujeres María y María, las que también han de ser contadas en la familia, porque nuestras leyes comprendieron también ii las nueras en est&deuominación, no sostiene recta ni competenteménte e! glorioso Alejandro el litigio ¡él promovido. Pero además, habiendo fallecido ellas, de suerte que parezca que ya han pasado cuatro generaciones, no consentimos que cúestión tan antigua sea llevada ¡ juicio, .maormente habiendo fallecido siendo todavta de edad pupilar la hija de Constantino, de modo que, aunque éste no hubiese hecho testamento, la finca suburbana pasaría á. madré, como si nó
'1) vldeiites, adjc(,)na aquieri este lugar 8k. en su cdi. cid,t estereoupada. 5i semel, 8k. (1) defuncto,Bk.' 14 añt,iunt taUs, 8k. Parece que el antiguo traductor, aeino-utui estas palabras con Las siguenles,, de capltaLo.
(5) El cdd. ¡lomb., y Trid.; 5ugrere, en vez de surgere, se lee en Po rL, y con&. (5 Ti-id.; mailposeoa, PorL, y Con¡. En el cdd ce HamO.
se9undo
faltan agul algunas paIabras (7) TrId.; nuria, omitena Pon., y Cont. (8) Elcdd.Hamb.,Trj1-i,, V Cont.;aliter, en IuQ' de t
fltr, si kaila en pon,
520
NQTxL.4..—ooNrxTug16lç OLX
plllae matn aubstantiam praeb•ate, manto circa transjtum eam (1).
la misma pupila, sino la ley, fuese la causa de esto,
y ninguno de los herederos de HieriO, de gloriosa memoria, hubiese infringido la voluntad de él. Porque si Constantino al escribir su testamento hizo
algunas substituciones, si su hija hubiera fallecido impúbera, no se produce con esto ninguna grande dificultad, pues también la misma ley le concede por sí á la madre los bienes de la pupila, fallecida esta sin testamento.
Cap. ¡u
Capitulo III
• Sanciniusigkur, neque Alexandrum viruin gbriosum aut eius fiLios, noque aucceisores relinquere() Hierii gloriosas memorias senioris filos, neque alium quendam ex omnibus in eius constitutum familia aut (3) contra Mariam at Majiam gloriosas feminas occasione rerum apud esa constitutarum, aut contra alios agere, apud quos res constitutae sunt. Nunc autem in quibus (4) futuro pervenerint tempore, in quibue Hierius gloriosas memorias prohiben* fecit (5) alienationem, aut omnino quo memoriatn rohibitione et familias nomen, et aliquod ms fabricare ex hoc, ut allis }Iiérii gloriosas memorias fihiis ipsorum ¡país alienantibus et convenientibus Biout et reliquorum alienationibus, et primitus Ievarentur, et successoribus quan posaunt actiones competere da hoc et aula, quos apprebendentes relinquimus intellectui ad huiusmodi nobia gufficientibus iudicium et legislationew. Et hanc case dacisionam non praelentis cognitionis solum, sed et (6) reliquarum, iii, quibus prohibitiones (7) factae huiusrnodi aucceasiones tantae processerunt, et hereduin ultimus per me¿mm aliquem pupiltum successerit. Tuno enim tempus (8) st exterius a familia primi prohibentis licenüam habebit ex praesente nostra lége transmittere res. Communem enim-hane fecimus legem tam praesentis cogoitionis, quam post hane ovenieutium taliter prohibitiouem, tam evenieutem nunc dirimentea contentionem quam eas, quae futuras sunt, resonantes. (9)
Pór tanto, mandamos, que ni Alejandro, varón glorioso, ó sus hijos, ni los-sucesores da los demás hijos del anciano Hierio, de gloriosa memoria, ni otro cualquiera de todos los comprendidos en la familia de éste, ejerciten acción contra las gloriosas mujeres María y María, con motivo de los bienes que se bailen en poder de ellu, Ó contra otros en cuyo poder estén en la actualidad, ó á quienes hayan de ir en el siguiente tiempo, los bienes cuya enajenación prohibió Hierio, de gloriosa-memoria, ni en lo sucesivo hagan en absoluto mención de la prohibición y del nombre de la familia, y de aquí deriven algún derecho, porque habiendo enajenado también los demás hijos de Hierio, de gloriosa memoria, sus propios bienes, y casi consentido asimismo las enajenaciones de los demás, suprimieron tanto para si mismos, como también para sus sucesores, las acciones que de aquí podían competerles, y nos bastan para esta sentencia y juicio las demás razones,que antes hemos dicho. Y sea esta la decisión no solo del presente caso, sino- también de los demás, en que hecha tal prohibición hubieren pasado tantas sucesiones, y el último de los he redores haya recibido la herencia por medio de algún impúbero. Porque en este caso le será -licito transmitir también & los que están fuera de la familia del primero, que hizo la prohibición, los bienes en virtud de esta Ley nuestra. Pues hemos dado esta ley común tanto para el presente caso, como también para las prohibiciones que: después de él se hayan de hacer, sai resolviendo la contienda que -ahora surgió, corno impidiendo Las futuras.
NOVELLA CLX (lO)
NUEVA CONSTITUCION CLX
EXSMPLUM SACRAS PRAGMAT1CAE S&NCTIOrSIS
COPIA DE UNA SACRA PRAGiUTICA SANCIÓN
Imperator
IUSTINLNUS
Augustus PAP10.
El Emperador JUSTINIANO, Augusto, cí Parto.
Pra.fatio
Prafioto
Aristocrates facundisaimus pater Aphrodisiensis civitatis, et qui in ea sunt posiessores supplices nobis facti sunt, dicentes, praedictam urbem etc. Ac primuni quidem illud putamus, quosdam leges nostras ita accipere et inteltigere, nL exinde, quod mininie oportebat, iniustarum actionum occasiones ibi sumant. Edocti enim aumus a patre civitatis, multum sur¡ collectum esas civitati ex legalis a quibusdam civitati Aphrodisiensiurn reliclis, et ne id periret, quosdani ex potentibus civitatis aurum
Aristócratas, elocuentisimo padre de la ciudad de Mrodisia, y los poseedores que hay en ella, nos han elevado súplicas diciendo, que la susodicha ciudad etc. Y en primer lugar ciertamente consideramos que algunos interpretan y entienden nuestras leyes de modo que, lo que de ningún modo es conveniente, se procuran ocasiones para acciones injustas. Pues hemos sido informados por el padre do la ciudad, que se había reunido para la ciudad mucho dinero por virtud de legados dejados por al-
(1) EL cód. Hansb., PO4-t., y Coni.; testamento circa traniitumn eam. Trid. Acaso deba ¿CerSe inortu& citra taStamnenuni es. (5; reliquoruni, Rk. (3) El cdd. ílamb., Trid., y Cord.; qnae, Por. (4) eunt nene ant Inque.1 8k. (5) fuil, Bis. (e) El cdd. Hamb.; et, onitenla las ed. (7) Acaso eecrtbi5 prolIbtttonIu el an tiguo trad(0cor
(5) teinporiu, Bis. (9) Biener conjetura ges esta Constitwwn fuó dada en el ario 556, pero por ¿a aubscripc0n oie Le pone Athan fue pubUco4a Eal. Febr. imp. Iu,ttnlsnt auno 19. post Cona¿ Haiii. auno 4. 545.) • dei EL texto griego de esta Novela CLX. se haLLa *n ¡IaL. y Sci'img.—Ezcepto st proemio, ¿a Noosia es encuentra n ¿a. Rae. XXIII. 3.79. Sehol, q. r. - No queda antigua úerel,i tetina. • • -
NOVEl —CONSTITUCIÓN CLXI
521
illud collocasse, ut pro so civitati singulis anula solveretur, sive quis intributionem, sive reditum, sive et usuras id appellare velit, quod civitatem accipere convenit, quamdiu aurum apud accipientem maneat; filos Lamen, qui pecuniam a000perunt, quia constitutionem .fecimus, no creditoribus duplum debiti exigere permittatur, sed ut 00 8010 contenti sint, dicere, quia ultra duplum solverint, debere legatum civitati perire, atque calefactiones quidem publicarum bainearum inde factas laedi, opera vero publica deminui, et legem nostram illorumque interpretationem civitatem affiigere.
gunoa á la ciudad de Afrodisia, y que, para que no desapareciera, algunos de los poderosos de la ciudad hablan colocado este dinero, de suerte que por él ¡Be le pagase á la ciudad cada año lo que á la ciudad le conviniese recibir, ya alguien lo quiera llamar contribución, ya renta, ya también intereses, mientras el dinero permaneciera en poder del que lo recibe; pero que los que recibieron el dinero, como quiera que hicimos una constitución para que no se les permitiera á los acreedores exigir más del duplo de la deuda, sino que se contentasen con este solo, decían, que, pues habían pagado más del duplo, debía extinguirse el legado hecho á la ciudad, y se perjudicaban ciertamente las'calefacciones de los baños públicos hechas con él, y se disminuían las obras públicas, y nuestra ley y la interpretación de aquellos causaban perjuicio á la ciudad.
Cap.1
Capitulo 1
Quae omnia ex civitate nostra expellentes sancimus, filos, qui aurum ita a000perunt, ut pro so pensionem quandam civitati solvant, quarndiu summ habent, id inferre cogantur, quod pró eo singulia anula constituerunt, neque plano sacra constitutionead hoc utautur. 111am enini de creditoribus quidem et, speciebus in ea expreue comprebensia nonscripsimus, praesens vero casus illam non tangiL, siquidem magis reditui annuo, quam solutioni usurarum similis est, nos autem aequaliter et fisci et civitatum curam gerere oportet. Si quia autem post hane etiam sanctionem nostram autor ea, quae a nobis sancita sunt acceperit, et civitatem data pecunia privare velit, et pro omM tempore quantum civitati debet deponat, et duplum reddat, ut dolosae interpretationis iustarn rimunerationem aecipiat quia quum bonus posset civis case, ita malusest,iit patriam laedat.
Desterrando todo esto de nuestra república, mandamos, que los que recibieron dinero, para pagar por él cierta posesión á una ciudad, sean obligados ¡ pagar mientras tienen el dinero lo que por él establecieron para cada año, y no se sirvan ciertamente para esto de la sacra constitución. Porque ésta la escribirnos ciertamente respecto'á los acreedores y á. las especies expresamente comprendidos en ella, pero el presente caso no le corresponde á, ella, pues más bien es semejante al de una renta anual, que al de pago de intereses, y es menester que nosotros cuidemos igualmente tanto del fisco como de las ciudades. Mas si aun después de esta sanción nuestra alguien entendiere de otro modo lo que por nosotros ha sido sancionado, y quisiera privar á la ciudad del dinero dado, pague ¡ la ciudad cuanto por todo el tiempo le debe, y devuelva el duplo, para que reciba justa renumeración por su dolosa interpretación: porque, pudiendo ser buen ciudadano, es de tal manera malo, que perjudica á su patria.
NOVELLA CLXI (1)
NUEVA 001FU'IT1JOION CLXI
DE PRAESIDIBUS
DE LOS PRESIDENTES
Praefatio
Prefacio
Non soluin ea, quae decet, legibus sancire, maximo bono est, sed et sancita diligenter servare et effectui dare, transgressoresque convenientibus poenis subiicere. Quae enim utilitas erit legum, si lilao in littéris consistant, noque commodum por res ipsa.s et (acta subditis praebeant? 1am scimus, Imperatorem magnam subditorum curam gessisse, quum saepius definierit, ut provinciarum praesides gratis magistratus accipiant, quo et ipsi sancte lis utentes subditis iustum et aequum tribuant, et fiscos propter subditorum indemnitatem abundet. Sed hace quidem ab avaritia eorum, qui magistratus emunt magia, quam aecipiunt, devicta paulaticu oblivioni trs.dita sunt.
Es muy grande bien no solamente sancionar en las leyes lo que es conveniente, sino también guardar con diligencia y llevar á. efecto lo sancionado, y sujetaré. los transgresores ti las penas competentes. Pues ¡cuál seria la utilidad de las leyes, si ellas consistieran en la letra escrita, y no les dieran en realidad y de hecho utilidad ti los súbditos? Ya sabemos que el Emperador tuvo grande cuidado de los súbditos, habiendo determinado.muehaa veces que los presidentes de las provincias recibieran gratuitamente las níagistraturas, para que sirviéndose los mismos santamente de ellas leS den ti los súbditos lo justo. lo equitativo, y el fisco prospere con la indemniad de los súbditos; Mas debilitadas ciertamente estas disposiciones por la avaricia de los que más bien compran, que obtienen, las magistraturas, han sido dadas paulatinamente al olvido.
Cap, 1
Capitnlo 1
Nos vero latas de his legesranovantes sancimus, ut illi quideni magistratum gerant, qul bGna exisü
Pero renovando nosotros las leyes dadas sobre esto mandamos, que desempeñen ciertamente la
í
(1) EL texto griego di esta Novela CLXI.. tercera de VL8. 46. 12. 47.—No queda de ¿a interna antigua versión Tiberio II., se haUa en ¿Ial. y faLta en Scrirng. Bes. Latina. -
TOMO VI—SG
-
NoV1LÁS.-.--QONTtTUQI6N CLXI
matione spectati aunt, plurimamque in iustitia uram collocarunt, sine ulto autem dono et largitione magistratus suscipiant; so subditos quidem illaesos indemnesque servent, publica vero tributa diligenter exigant, neque per se, ve] assessoros Suos, vel cancallarios, vel domesticos, vel quemquam ex illis, qui ad ces pertinent, a subditis quidquam accipiant, nisi quadruplum (ut leges loquuntur) eius quod ab ¡país acceptum est, solvere velint, sed luis contenti sint, quae ex fisco et lege ipsis definita sunt. Magistratu abeurites per !egitimos quinquaginta dice in publico conspectu versentur, illisque, qui agere volunt, respondeant. Lite vero intra quinquaginta djés non finita, si quidem pecuniaria sit, procuratorem den!, sin autem criminalis, ad flnein usque causae maneant, atque iudiees, sive magistratus sint, sive a praefectis dati, nisi intra viginti dies a lite coepta eam finierint, decem aun )ibris muictentur, lite secundum ea, quse dieta sun!, procedente. Nam si quidam ex i!is mala conscienlia acti clain autugiant, ve¡ etiam ad sacras domus securrant, su.bstanistn suam amiitant, quae inter eoa, qui injuria affseii sunt, seeundum legem et pro modo iniuriae illatae ilividatur, et quemadmodum consijiutio de bon edita. et ex una parte, prout ante saneituin est, doeeat. Ea, quae pro subdí'.is introducta sunt, firma manean!, firmis scilicet manendbus r&iuii etiarn, quae ad utilitatem subditorum de praesidibus bene ab Imperatore sancita sunt. Sicut autem eos, qui ita peceaverun!, punimus, ita ube quoque, qui han occasione ex rebus prohibitis aliquid ab iis accipiunt, quadrupli restitutioni subiicimus.
magistratura los que hayan sido considerados de buena estimación, y pusieron mucho cuidado en la justicia, y sin algún donativo y liberalidad obtuvieran las magistraturas; y conserven, la Ja verdad, ilesos é indemnes la los súbditos, exijan con diligencia los tributos públicos, y ni por si, 6 por sus asesores, 6 cancilleres, 6 domésticos, 6 pór alguno de los que les pertenecen, reciban cosa alguna de los súdditos, la no ser que quieran pagar. (como dicen las leyes) el cuádruplo de lo que se recibió por ellos, sino conténtense con lo que para los mismos ha oído señalado del fisco y por la ley. Los que cesen en la magistratura muéstrense la la vista del público durante los cincuenta días legales, y respóndanles la los que quieran ejercitar acción. Paro no habiéndose terminado el litigio dentro de los cincuenta días, si verdaderamente fuese pecuniario, nombren procurador, y si criminal, permanezcan hasta el fin de la causa, y si los juzgadores,ya sean magistrados, ya hayan sido nombrados por los prefectos, no lo hubieren terminado dentro de veinte días de haberse comenzado el litigio, sean multados en diez libras de oro, prosiguiéndose el litigio, conforme .a lo que se ha dicho. Mas si movidos agunos de ellos por su mata conciencia huyeran clandestinamente, 6 también si se acogiesen á sagradas casas, pierdan sus propios bienes, los cuales se dividan, entre aquellos la quienes afecté la injusticia, con arreglo la la ley y la proporción de la injuria inferida, y según indique la constitución dada sobre esto, aun por una parte, conforme antes se dispuso. Y subsista firme Jo que en pro de los súbditos se introdujo, quedando, por supuesto, también firme lo demás que para utilidad de los súbditos fué bien sancionado por el Emperador respecto la los presidentes. Mas así como castigamos la los que de tal modo delinquieron, así también sujetamos á la restitución del cuádruplo la los que en tal ocasión reciban de ellos algunas de las cosas prohibidas.
04V.11.
Capitulo II
Atque ut hace sanciremus iii menteni noble venit, qui subditorum opulent.iam et eommoda plunis facimus, quam reditus exinde reipublicae illatos. Tollimus enim una eum magistratuum largitionibus etiam suifragia, quae imperialibus raiionibus inferuntur, manumque pecuniae acervum efflcjunt, ut et bac re respublica bonum successum habea!, et ad opulentiorem statum redeat, sublatie tributis, quae ab aliquo tempore a quibusdam in damnum elus excogitata aun!. Potentiao eniru noatrae unica hace cura es!, ut provinciaa et bonis legibds utantur, et secura irihabitentur, iustitiaque, praeaidum fruantur, et publica tributa sine querela inferantur. Neque enim autor respublica servan pótest, nisi piae contributiones inferaniur, e qui bus res quidem militanis sustentata hosiibus resistit, agros vero et urbes custodit, ceteni vero ordines iltis fruuntur, quae lis attributa aun!, mur¡ et urbes instaurantur, et reliqua omnia procedunt, quae ad coinxnunem subditorum utilitatem epectant.
Y se nos ocurrió sancionar esto la nosotros, que estimamos en más el enriquecimiento y el bienestar de los súbditos, que las rentas pagadas por esto * la república. Pues suprimimos juntamente con las liberalidades de los magistrados también los sufragios que se pagan para tos fondos imperiales, y que constituyen una grande cantidad de dinero, para que también. con esto obtenga buen resultado la república, y vuelva la más opulento estado, suprimidos los-tributos que en daño de ella se-imaginaron en Otro tiempo por algunos. Porque este el único cuidado de nuestra potestad, que last provincias se sirvan de buenas leyes, y sean habitadas con seguridad, y disfruten de la justicia de los presidentes, y se paguen sin querellas los tributos públicos. Porque no se puede conservar la república de otro modo, sino si se satisfacen las piadosas contribuciones, con las que substentada ciertamente la fuerza militar opone resistencia la losen amigos, y custodia los campos y las ciudades, y disfrutan los demás órdenes de lo que les está asignado, se restauranIos muros y las ciudades, y se hace todo lo demás que se refiere la la común utilidad de los súbditos.
Epilogni
Epilogo
Quae igitur nobis plaoiieruut et sacra hac lege declarata aunt gloria tua in felici han urbe nonsueLis in locia proponat, mittat vero etiam in provincias ioluis praeceptis utens, ut omnes videant,
Por tanto, exponga en esta feliz ciudad tu gloria en los lugares acostumbrados lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta sacra ley, y envíelo también la las provincias valiéndose de los
QELÁS.—OO1TTJOt6 LII
53
quantae nobis tani fisci quam subditorum nostroruni incoluniitas curae sit. (1)
mandatos acostumbrados, para que todos vean cuánto nos importa mantener incólumes tanto al fisco como á nuestros súbditos.
NOVELLA CLXXI (2)
NUEVA CONSTITUCION CLXV
SACRA FORMA TRANSM1SSA DOMINICO, Gr.OR!OSISSIMO PnA.EFECTO, DE VARI1S CLPZTJBUS
SACRA DISPOSICIÓN SOBRE -VARIOS CkPITULOS ENVIADA A DOMINGO, GLO1t1OSÍSIMO PREFECTO
Interrogavit .nos gloria tua de quibusdam controverslls, agitatis inter disertissimos iflyrici fori cansarum patronos, quas decisione nostra egere dixisti, ne in perpetuunl mov-eantur.
Nos ha consultado tu gloria sobre algunas controversias ventiladas entre los elocuentisimos patronos de causas del foro de iliria, que dijiste necesitan decisión nuestra, para que no se promuevan en lo sucesivo.
Cap. 1
Capitulo 1
Pnimum igitun caput hoe erat: Mulier quaedam in hie rebus, quae ip4 a manto donatae, nec vero tradltae erant, mortuo maniLo et de donatione Lacente res vindicare voluit, tanquam earum domina tam donatiune quam silentio rna;iti facta. Opponebatur a detentoribus, habere illam in ius vueatam soam exceptionem, si possideat, non verO eLiam ab alio eas vindicare poase. Quod igitur controversum fuji, tale erat. Nos vero reeordaii sumus conatitutionis .nostrae, quae donatori, etsi non stipuletur traai.ionem,. neeessitatem tradendi rem donatam incumbere dicit. Neque enim ad deceptionem, neo ut nudae sint litterae, instrumentum conficere oportet. Meminitnus insuper etiam veteris legis Cinciae legieationis, quam recte e legibus anis ohm remtpblica eiecit, ea sancienteni, de quibus nuno controversia movetur. § 1.—Et sancimus, si secundum antea a nobis dieta donatio taus per omnia perfecta sit, quum quantum ad quanLilatem, tuin quantum ad iusinuadonem, ut itia aecundum oonsiuhionem nostram ex silentio viri omnimodo statim ab mirlo valeat, ex quo facta est. UI, etsi mamitus poatea rem hypothecae det, ve¡ pignori obligaveril, [non] tamen ja, qui, quandiu superates fuir., silueii',iam ante alienasse videatur; et traditio, sive faia fujt, excepiionem illi dei, sie non ¿acta sit, eLiam exactionem, si quidein siipulatio intervenerit, per actióhem ex siipu lato, sin vero non intervenerit, per condiciir.iam ex lege praebeat, ut rem donatam accipial. § 2.—illud vero, etiam juste constituendum duximus, UI si quidem donationes ab initio actis insinuatae fueriet, cae omnibus modis silentio confirmentor, si vero insinuatae non fueriut, modum autern'qui ¡nainuati000 indiget, excedant, eatenus solumeae valeant, quatenus etiani non insinuatas donationes firmas case a nobis eancitum est. Uoc enini ultimo constituentes obtinere volumus, neo etiam id quod recte se babo re poterat, propter adlectionem quantitatis interoidere, id quod etiam de donationibus in universum iam lex nostra dicit. Atque hace non solum in viro el muliere, sed et in allis personis obtineant, in quibus donationes constante matrimonio pro hibitae sunt. (fl Falta la subscripción, pero, siendo de Tiberio la eonstitución, parece que debió ser doda entre los años 578482. El texto griego de La N'oceia se halla en IIaL.y Sorimg.
—A than. XVIII. 4.—Esta Novela esta iattiufda en las Ene. en ,arios Lugares.—No qrs.da antigua sersión Latina.
El primer capítulo era este: Cierta mujer, tratándose de bienes que a ellamisma le habían sido donados por el marido., pero que no le habían sido entregados, quiso, habiendo fallecido el marido y guardado silencio respecto 5. la donación, reivindicar los bienes, como por haber sido hecha dueña de ellos, tanto por la donación como por el silencio del manido. Se le oponía por los detentadores, que, llamada á juicio, tenía ella excepción solamente si los poseyera, pero que no podía reivindicarlos también de otro. Tal era, pues, lo que se controvertía. Pero nosotros recordamos nuestra constitución, que dice, que, aunque no. estipule la entrega, le incumbe al donante la necesidad-de entregar la cosa donada. Porque n.o se debe hacer instrumento para defraudar, ni para que sean vanas las palabras. Recordarnos 'también la legislación de la antigua ley Cincia, que con razón borré en Otro tiempo de sus leyes la república, y que sancionaba esto sobre lo que se promueve ahora la controversia. § 1.—V mandamos, que, si tal donación fuera en todo perfecta conforme á lo que antes se dijo por nosotros, así en cuanto á la cantidad, como en cuanto á la insinuación, sea ella de todos modos válida, con arreglo á nuestra constitución, por virtud del silencio del marido, inmediatamente desde el instante en que fué hecha, de suerte que, aun cuando el marido dé después -la cosa en hipoteca, ó la hubiere obligado en prenda, no ¡Be considere, sin am barIo, que ya antes la enajeró el que mientras vivió huiere guardado silencio: y la entrega, si se hizo, déle á ella excepción, y. si no se hizo, déle también la exacción por medio de la acción de lo estipulado, si verdaderamente hubiere mediado estipulación, y, si no hubiere mediado, por la condieciónnacidade la ley, para obtener la cosa donada. - § 2.—Mas también hemos considerado justo determinar esto, que si verdaderamente se hubieren insinuado desde un principio en actas las donacionos, sean estas confirmadas de todos modos con el silencio, pero que si no hubieren sido insinuadas, y excedieran de ha cuantia que requiere insinuación, sean válidas solamente por tanto cuanto aun no habiendo sido insinuadas se dispuso por nosotros que fueran firmes las donaciones. Pues queremos que tenga validez lo que en este último lugar determinamos, y que por razón del aumento de la cantidad no se invalide tampoco lo que válidamente subsistir, cosa que también dice ya nuestra ley sobre las donaciones universales. ,y rija esto no solamente respecto al marido y á la mujer, sino también en cuanto á las otras personas respecto á. las que están prohibidas las donaciones dtirante el matrimonio.
E
NOVRLS.—OONgtITuOiÓN OLXfl
Cap. II
Capitulo II
De secundo vero etiain capite ab excellentia tua interrogati sumus, utrum post oonstitutionem nostram, quae velit, ut ex libera et adscriptitio nati quidam deinde .propter matris oondiuonem liben sint, ita spectari debeant, tanquam si neque facti fuerint adecriptitil secunium ius antiquum, su nibilominus colon¡ fiant propter aliam nostram constitutionem, quae et ifiuis colonorum terram relinquere non permittat, sed iubeat manere colonos, et num multo magis hoc case debeat, quandoquidom Mt omnino lii his personis adscriptitiorum vestigium liase igitur interrogatio quidem tua in dicto espite complectobatur. Nostram autem men1cm considerantes aciro oportet, nunquam permissuros nos case, ut tibor venter adscriptitium pariat, sed hoc symbolum et signum nato post legem tuno positam impon¡ oportel, ut omnino libertas illis, qui ex libera matre nati sunt, eompetat. Si quis igitur ex libera et adscriptitio natus sil, manet is qui liber, et maternam ingeuuitatem nulo modo abiicit, ostendit vero: constitutio a nobis pósita, tales habitatores praediorum cultoresque agroruin, utpGte ibi natos, manero se velle. kioc enim sibi vult colon¡ appellatio. Licentiarn igitur lilia non concedimus praedium relinquendi el ad alia migrandi. Sed si omnino quidam in praedio quodam nati sint, si quidem ex adscriptitia maIne, manifestum est, omnes adcniptitios futuros cose, sin vero ex libera matre, manebint quiiiem liben, et quae ab ¡país posaidentur, iliorum erunt, neo peoiilii dominorum fient, non autem egredientur praedium, sed illud eolent, neque ipais hoe relinquere, atque in alienis oberrare licebit, nisi domini facti sint propriae cuiusdam possessionis, quae eos sufficienter oceupet, neo aliain etiam colore permittat alque in 111am tranemigrent. Alioquin omnímodo ut maneant sancimus in praedio, liberi quidam conatituti, in domicilio vero detenti. Atquehoe quidem bactenus constitutum. esto.
Mas también respecto 8 un segundo capitulo hemos sido interrogados por tu excelencia, sobre si después de la constitución nuestra, que quiere que algunos bijas nacidos de mujer libre y de adscripticio sean después libres. por la condición de la madre, deban ser considerados como si no se hubieren hecho adaenipticios, según el derecho antiguo, ó si se harán, sin embargo, colonos por virtud de otra constitución nuestra; que no les permite 8 los hijos de Los colonos dejar la tierra, sino que manda que permanezcan siendo colonos, y si con mucha más razón debe ser esto así en este caso, puesto que hay en todas estas personas vestigio de su condición de adecnipticio. Y esto com prendía ciertamente tu pregunta en dicho capítulo. Mas conviene saber, considerando nuestra intención, que nunca hemos de permitir nosotros que un vientre libre para un adacripticio, sino que es menester que al nacido después de la ley entonces establecida se le imponga este símbolo y siguo, de suerte que en todo caso les competa la libertad 8 los que nacieron de madre libre. Si, pues, alguno hubiera nacido de mujer libre y de adscripticio, permanece él ciertamente libre, y no se despoja de ningún modo de la ingenuidad de la madre, pero indica la constitución establecida por nosotros,.que ella quiere que los tales permanezcan siendo. habitan tes de los predios y cultivadores de los campos, como nacidos en ellos. Pues esto requiere la denominación de colono. Por lo tanto, no les concedemos 8 ellos licencia para abandonar el predio y pasar 8 otros. Mas si algunos hubieran nacido en algún predio, es manifiesto que, si verdaderamenté nacieran de madre adacripticia, todos habrán de ser adscripticios, pero si de madre libre, permanecerán ciertamente libres, y será de ellos lo que por los mismos se posee, y no se hará del peculio de sus dueños, mas no saldrán ellos del predio, Bino que lo cultivarán, y no les será lícito dejarlo y pasar 8 otros ajénos, 8 no ser que se hayan hecho dueños de cualquiera posesión propia, que los ocupe suficientemente, y no les permita cultivar también otra, y pasen 8-ella. De otra suerte, mandamos, en absolutó que permanezcan en el predio, siendo ciertamente libres, pero estando retenidos en el domicilio. Y quede esto ciertamente establecido de tal modo.
Cap. m
Capitulo III
Non absurduni autem nobis visum cal, etiam illain quaestionem decisione noatra dignan. Etenim si adacriptitia inulier adseriptitii cuiusdam ad alium pertinentis contubernio se copula'verit, de prole quaesitum cM, si liberí ex illis nascantur, utruin ad dominum viri, en ad dominum mulioris sobolem pertinere conveniat? Sancimus igitur, si tale quid fiat, et adseriptitli diversorum dominoruin sibi iungantur, quoniam quae ad conditionem apectant controversa non sunt, quum ventOr non sit liben, nati quidem adscriptitii sint, non tamen matri, neo eius domino onint dabimus; sed si quidem unus natus sit films, venter semini praciudicol, et quod natuin est domini sit matris, si vero duo forte sud liben, ambo diidantur, electione per sortem facienda, sin autem inaequalis sil numeres liberorum, sinus matria plus obtineat, ut, si tres sint, duo quidem smI matnis, unus vero patrio, el rursue si quinque, tres ex natis domini matris, et duo patria. Et secundum hano aeeessionem numerus proeedat, ut id quidem, quod aequaliter dividi
Mas no nos ha parecido absurdo que también sea digna de decisión nuestra esta cuestión. Pues si una mujer adscripticia se hubiere unido *en contubernio 8 un adaenipticio cualquiera perteneciente 8 otro, se preguntó respecto 8 la prole, si, naciendo hijos de ellos, ¿es conveniente que la prole le pertenezca al dueño del marido, O al dueño de la mujer? Mandamos, pues, que si sucediera alguna tal cosa, y se unieran entre sí adscripticios de diversos dueños, como quiera que no hay controversia sobre lo que se refiere 8 la condición, porque el vientre no es libre, sean ciertamente adseripticios los nacidos, pero sin que se lo demos todo 8 la madre, ni al dueño de esta; pero si ciertamente hubieni nacido un solo hijo, perjudíquele el vientre al gér. men, y sea del dueño de la madre lo que nació, ma si fueran dos acaso los hijos, divídanse ambos, ha ciéndose 8 la suerte la elección; y si fuera impar e número de los hijos, obtenga más el claustro mater no, de suerte que si fueran tres sean dos ciertamen te de la madre, y uno del padre, y 8 su vez, si chi
NOVELLL—CONSTI1,UCI5N IXfl1
525
potest, ex aequo .distribuatur, quod vero exce4it, quodet gratius, matri tribuatur. Rano enim maiore studio dignan oportet, quae et dolores partus sustinuit, et peperit, et nutrivit, quam eum, qui ut yoluptatis opus fui generationem effecit.
ea, tres de los nacidos sean del dueño de la madre, y dos del de el padre. Y con arreglo á este aumento fíjese el número, de Suerte que lo que se pueda dividir por igual, se distribuya por igual, y lo que haya de exceso, y también de gracia, concédasele &)a madre. Porque ea menester que sea considerada digna de mayor solicitud la que sufrió los dolores del parto, y parió, y amamanté, que no el que realizó la generación del hijo como obra de recreo.
EpUogu
Epilogo
Quae igitur sacra bac pragmatica sanetione continentur gloria tua in similibus casibus observare studeat. Etenim et communem .bac de re soribemus legem, tum illa ¡pisa, tum et alia insuper disponentes, lo quibus legem necessariam esse credimus. Dat. V. Id. Septemb. Constantinop. imp. DN. luPP. Aug. ano. XIII. API0NE V. C. Cona.
Por tanto, procure observar tu gloria en los casos semejantes lo que se contiene en esta pragmática sanción. Porque escribiremos también una ley común sobre este particular, disponiendo ya esto mismo, ya también otras cosas además, sobre las que creemos que es necesaria una ley. Dada en Constantinopla á 5 de los Idus de Septiembre, en el año décimo tercero del imperio del señor JusTJ,NIAN0, Augusto perpétuo, bajo el consulado de ApiÓ, varón muy esclarecido. [539.]
NOVELLA OLTTTT (1)
NUEVA CONSTITWIóN CLXIII
DE RELEVAT1ONK TR1BUTOaUM
»E LA. RELEVACIÓN DE TRIBUTOS
Prsafatlo
Prefacio
Maxima inter homines bona sunt iustitia et bumanitas, quarum altera suum cuique tribuit neo aliena con cupiscit, altera vero ad misericordiam decurrit gravibusque debitis egentes liberat. Haeo ornare imparium et munire, et rempublicam servare; et vuam humanani heno gubernare consueverunt. Quare el nobis, qui a deo soeptra accepimus, magno estudio est, ut eiusmodi benefactis conspicui Simus, el utilitatem aubditis praehentes ex virtute et gloria ramunerationeni habeamus. Scimus igitur mutua lila el varia hominuni exitia ad tanlam inopiam possessiones redigere, UI neque reditus indo dominis produei, noque publica tributa sufficientar iniferri possint, idque militanibus aliisqua necessariis inipensis impositis, et nobis saepe multis hellis cirumdatis multam peouniam expendere coactis. Saepe igitur cogitavimus, qua feni possit ratione nL et neoessitati satisfaceremus, et subditorum egestati mederemur, quumque nostra hae de re sen tentia in varia distraheretur, magia lamen obtinuit, ut ad humanitatem respiceremus, et quod deo placeret auxiliuni subditis praoataremus, quod vero deesset communibus sumtibus potius ex imperialibus thesauris introduceremus.
Los más grandes bienes entre los hombrs son la justicia y la humanidad, una de las que da á cada cual lo suyo y no desea lo ajeno, y la otra se inclina, á la misericordia y libra de grandes deudas á los necesitados. Estas cosas solieron ser ornato del imperio y fortificarlo, conservar la república, y regir bien la vida humana. Por lo que también nosotros, que hemos recibido de Dios el cetro, tenemos grande empeño en distinguimos por tales buenos hechos, y, siendo útiles á nuestros súbditos, en tener la renumeración de la virtud y de la gloria. Y sabemos que los mútuos y diversos quebrantos de los hombres redujeron á tanta escasez las posesiones, que no se podían producir de ellos rentas para sus dueños, ni pagar cumplidamente los tributos públicos, y esto habiéndose impuesto gastos militares y otros necesarios, y habiéndonos visto con frecuencia obligados por hallarnos rodeados por muchas guerras á gastar mucho dinero. Así, pues, con frecuencia hemos pensado de' qué modo podía lograrse que satisficiéramos la necesidad, y remediáramos la pobreza de los súbditos, y siendo solicitada en diversas direcciones sobre este punto nuestra opinión, prevaleció, sin embargo, que atendiéramos *. la humanidad, y les prestásemos á los súbditos auxilio que agradase á Dios, y que más bien entregáramos de los tesoros imperiales lo que faltase
para los gastos comunes.
Cap. 1
Capitulo 1
Rano igitur etiam curatn nostram domino Chriato acceptam ferentes, atque quae praesentibus magni festi salutaris passionis sanctaeque illius resurrectionis dtebus conveniunt facientes, morito liii pro republica hanc quoque praesente donationem offerimus, qua et agricolis omnibusque collatoribus (idem vero dictu eat praedioruni dominis) integrum unum publicorum tributorum canonem
Así, pues, considerando aceptable para nuestro Señor Jesucristo también este cuidado nuestro, y haciendo lo que conviene en los presentes días de la grande feslivid3d de su saludable pasión y santa
resurrección, con razón le ofrecemos al presente por la república también esta donación, por la cual
les concedemos ¡ los agricultores y á todos los contribuyentes (y lo mismo es de decir de los dueños de
(1) El "oto griego de esta NoDela CLXIII. se halla en clon en esta constitución, Indicó R. Schneider en nota á la Hal. falta en Sonmg. —Segdn se dice en la ea. Soruj'w., cer.ión alemana, que más bien parece que es de Justino JI. esta NO-velas ¿a quinta de Tiberio, y fu dada entre las y que IvA dada entre ¿os a,Ios 573y 575 cerca de la/estulcjo4 a&» 578 y 582 pero por las tddcolones. de que se Mas meti- de la Pdscua.—No queda antigua versión Latina.
526
NOYILLL—ON8TITUOIN CLxIfl
in quadriennium dividendum coneedimus, boe eat quartaul quidern eius partem venturaa nonse mdicuonis, deciutae vero, quae hane seeu4ura est, t.antam aham partem, similiter et quartam simul partem undecitnae (1) indictioriis, minuenies euani cønsuetudines, quae qualaercunque pro his rebus quibusdarn praebentur.
I un cánon integro de los tributos públicos divisible en cuatro años, esto ea, ciertamente
UOi
cuarta parto de él en la novena in dicción venidera otra parte igual en la décima que habrá de segui: esta, y del mismo modo otra cuarta parte en Iai indicciones undécima y duodécima, disminuyendi también lo que por costumbre se paga de cual qule modo por tal concepto a algunos.
Cap. IZ
Capitulo II
Remittimus vero ilhis praeteriti etiam temporis reliqua usque ad finemiampraeceritae quintas Ins, uL nuila priorum trtbucorum dicuonis, et sancimu a nobis donatorum exaccio fiat, sive jifa ad uiaximum uiagistratum pertiueant sacri orienüa praetoni, sive ad praefeeturam illyrici, sive magistratum insuiaruin et uiilitariuw ordinuni in Syshia et Mysia, sve ad sacras nostras largiciones, ve] etiam aiium rnagistratum interdicences curiálihus at excepturibus, acriniariis eL cuhortahbus, palatinis et exactoribus, nec non susceptoribus, cc quicuiique tributorutn elactlunem cc susceptionem insuiuet et institult, no agricohs et subditos circumveniant, ve¡ enam praediorum dominos, uL diversos cxigant, et e. reliquia remisais sibi sumant, ve¡ etiain cuusututa, ve¡ tldeiussioues el cautiones doloso acciplaut. Irritain omm facimus omnem contra liberalitatem nostram factam vel etiam faciendam circumscriptionem; illud tamen mamfesium sit, ut si quidam ante dooationem nostram ex residuis illis usque ad quincam indictionein aliquid exegerint, idc1ue non soiviase videancur, ihli oinnibus iuodis id publicis rauonibus illaturi smt. Ut enim subditis nostris benefacamus, hace illis liberalitatem largttnilr, non etiam his, qui publica tributa acoipiunt et ir' lucrum suum vertere volurit, dictum praeseatem nanonem rernisimus, annua ancona nullo modo demLnueuda. Omnem enim mensuram frumenli ceterarumque speclerurn consueto et solito more contribuí cc inferri oportet, pretiis quartae partis per singulos anuos in quadriennium a nobis remissae ad mensaLn publicam snbditis imputandis, reliquia, quae ab ipsis in auro conferuntur, ex taco soivendis. Id ipsum autem in Osroua et Mesopotainia fier lo grauam eorutn, qui apecies contribuunt ad condita et mititarem impensam. Sizuiliter etiatu in apeniebus, quae dicuntur (a0000ae navibus suppeditandae), tam in regione Lazoruin, quam Bsphoro et Chersoneso. Haruin enim pretia ex tisco accipieut, prout iii mensis praefectorum, unde illa i nferu ntur, constitutu m est, ut cc illi nostra liberalizase han in re fruancur. lilarum enim specierUcn illattonem plano negLigere tutum non est, quum impensa inevitabilis sit, et reto publicain, nc ita dicamus, stabiliat. Creditnus autem ex han quoque nostra donatione magnas reipublicae futuras case accessiones, deo omnia felicia nobis propter eiusmodi fanta largiente. Atque illi qui ad subditorum utilitatem a nobis sancita violare aiident, tato de substantia quam de ipsa viLa periclitabuntur.
Pero les condonamos los atrasos también de tiempo pasado hasta fines de la ya pasada quinté indicción, y mandamos, que no se haga exacción al guna de los piadosos tributos condonados por nos. Otros, ya si ellos pertenecieran á la máxima magia tratura del sacro Pretorio de Oriente, ya si á. ir prefectura de Iliria, ya si á la magistratura de la¡ islas y de las órdenes militares en ia Scitia y la Mi sta, ya sí á nuestras sacras liberalidades, ó tainhiér Í otra magistratura, prohibiéndoles á. los curiales los contadores, y a los empleados de secretarias Z Á los cohortales, y á los palaunos, y á los cobradores, y también a los recaudadores, y ¡ cualquiera que hiciere y hace la éxacción y la recaudación de los tributos, que defrauden á los agricultores los súbditos, ó también que les exijan á los dueños de los predios, como si fueran diversos de aque• lbs, y cobren para si de los atrasos condonados, é que dolosamente reciban también consignaciones, fianzas y cauciones. Porque invalidamos todo fraude hecho ó también que se hubiere de hacer contra nuestra liberalidad; pero es manifiesto que si algunos hubieren cobrado alguna cosa de aquellos atrasos hasta la quinta indiccion antes de nuestra donación, y no pareciera que la huyan entregado, habrán de ingresarla ellos de todos modos en los fondos públicos. Porque para beneficiar á nuestros súbditos les concedemos esta nuestra liberalidad a ellos, pero no les condonamos el dicho presente cánon también á los que cobran tributos públicos y quieren invertirlos en lucro propio, no debiéndose disminuir da ningún modo la ancona anual. Porque es menester que en Ja forma ordinaria y acostuwbrada se aporto y se pague toda medula de granos y de las ciernas especies, habiéndoseles de computar * los súbditos para el tesoro publico los precios de la cuarta parte perdonada por nosotros cada año durante un cuadrienio, y debiéndose psgar del fisco lo deinas que por, ellos se aporta en dinero. Mas esto mismo se hará en la Osroena y en la Msopotarnia en favor de los que contribuyen con espe'ies para los aprovisionamientos y los gastos militares. Y lo mismo también tratándose de las-especies, que se llaman wicárma (annonas que se deben suministrar para las naves), tanto en la región de los Lazares, como en el Bósforo y en el Quersoneso. Porque recibirán del fisco los precios, según se ha determidado en cuanto ¡ las cajas de los prefectos por las que se ingresan aquellas, á fin de que también disfruten de nuestra liberalidad en este punto. Porque no es prudente desatender por completo la contribución de aquellas especies, puesto que el gasto es inevitable, y hace estable, por decirlo así, la cosa pública. Pero creemos que también por virtud de esta donación nuestra habrán de ser grandes los incrementos de la república, concediéndonos Dios por estos actos toda suerte de felicidades. Y los que se atrevieren á. violar lo sancionado por nosotros en utilidad de los súbditos, correrán peligro así en cuanto * sus bienes como en cuanto á su misma vida.
(fl Eq muti cerosimit ¿o que indicó Ral., en su iriterpre¿ación £uU,i.z. que aqut dedaparecieron en et texto griego ¿OS patabra.S xct y corupp uienemente et duodeelmse
en ¿a versión ¿tina.—N. del. Tr.
NOvELAs.—ooNTrruan5N ctxiv
527
Epilogui
Epilogo
Quae igitur nobis plaeuerunt et has lege daciarata sunt, hace gloria tua edictia uteus et in felici has urbe, nec non in omnibus ¡poi subiectis provi cus manifesta faeiat, ut neminem liberalitas noatra lateat.
Por tanto, tu gloria hará manifiesto vahéndose de edictos, así en esta feliz ciudad, corno también en todas las provincias sujetas 'á la misma, lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta ley, á fin de que á. nadie se le oculte nuestra liberalidad.
NOVELLA CLXIV (1) -
NUEVA CONSTITUCIÓN CLXIV
DE HEREDIBUS
DE LOS HEREDEROS
Praefatio
Prefacio
Deo et iustitia nil maius est. Absque his enim nihil unqlam eorum, quae oportet, praesertim in republica nostra fieret bine et recte imperare, et subdi4os ad rectam sententiam et omrJim gratitudinern pertrahere hect. Quare quum nos quoque a deo et lustitia sceptruni acceperimus, licet multis curia obruatnur, quo modo Romani quidern virtutibus augeantur, barbani vero victi succumbant, tamen curato oostram non effugit, ut in jis quoque, quae privatim utilia sunt, subditis competenter prospiciamus. Quum igitur multa ex jis, quae antes confusa erant, emendaverimus, id quoque, quod circa heredes miiximam partem negiectum fuit, ad ordinem deo plaeeutem reducendum case putavimus. Cóinperimus enim, quosdam oberrantea defunctorum bona perturbare, sed neque permittere, ut testamento valean, nec ut succeasiones ab intestato locum liabeant, mobilibus quidem rebus sigilla, immobilibus vero titule imponentes, ut bao ratione illorum succesSione augeantur, et decontem (illis) ordinem accipiant. Quoniam vero fieri nequit, ut singula, quae de his rebus in tanta multitudine contingunt, accurate cognoscamus, hace general¡ lege definire nobis pulohrum visum est.
Nada hay más grande que Dios y ]ajusticia. Pues sin ellos no se baria nunca nada, principalmente, en nuestra república, de lo que es conveniente; de aquí que sea lícito imperar con rectitud y llevar á los súbditos á que tengan recto propósito y toda suerte de gratitud. Por lo cual, habiendo recibido también nosotros de Dios y de la justicia el cetro, aunque estemos abrumados con muchos cuidados para que ciertamente los romanos aumenten en virtudes y sucumban vencidos los bárbaros, no escapa, sin embargo, á nuestro cuidado que convenientemente miremos por los súbditos también en lo que privadamente les es útil. Así, pues, habiendo enmendado io uchas cosas de lasque antes estabar confusas, hemos considerado que se debía reducirá orden grato para Dios también lo que en punto muy, principal ha sido desatendido respecto á los herederos. Porque hemos sabido que algunos, siendo entrometidos, perturban los bienes de los que fallecen, y no permiten que valgan los testamentos, ni que tengan lugar abintestato las sucesiones, poniendo los sellos á los bienes muebles y titules á. los inmuebles para lucrarse de este modo con la sucesión de aquellos, y adquirir posición que les convenga. Mas como no puede ser que conozcamos al por menor cada una de las cosas que en tan gran. de muchedumbre ocurren en este particular, nos ha parecido conveniente resolver sobre esto por una ley general.
Cap. 1
CapItulo 1
Propterea sancimus, ut omnes sine invidia re. bus suis et iuribus fruantur, eaque ad successores suos tranamittant, nemo autem prorsus bona earuin invadat, aut succeesores eorum damnis imlicet. aut titube ve¡ sigilla rebus imponat, contra quod legibus nostris placuit. Etenim successones ab intestato itt horum successionibus confirmamus, ultimasque iilorucn legitime confectas voluntatas non tollimus. Si enim semper vigilamus eL soLliciti sumus, ut suhditi bonis legibus utantur atque ut subleventur, magna noatrae potentiae cura exsistit, 'quid ni etiam hac in parte ipsis provideamus, nostraque beneficia promte largiamur? Hace enim deo 'placero confidimus, et hane iustitiarn esse dicimus, atque imparium par hace nobis sesurum et imperturba tum futurum confidimus. Annumeretur ergo hace quoque lex nostra reliquia IlOatris praeclare gestis, e; subd.iti a prior¡ bus moIestiis liberati tantaque providentia a potentia nostra digñati deo et post illum nobis gratias agan;,
Mandamos, por consiguiente, que todos disfruten sin envidia de todos sus bienes y derechos, y los transmitan a sus sucesores, y que nadie absolutamente invada los bienes de ellos, 6 cause perjuicio a sus sucesores, ó imponga á los bienes títulos ó sellos, contra lo que se estableció en nuestras leyes. Porque confirmamos en las sucesiones de ellos las sucesiones abintestato, y no suprimimos las últimas voluntades de ellos legítimamente otorgadas. Pues si siempre vigilamos y nos mostramos solícitos para que los súbditos disfruten de buenas leyes, y es grande el cuidado de nuestra potestad para que sean favorecidos, Icómo no proveeremos también en este particular á favor de los mismos, y no les concedaremos inmediatamente nuestros beneficios? Porque confiamos que esto es grato para Dios, y decimos que este es un acto de justicia, y confiamos que con esto tendremos seguro y sin perturbación el imperio. Agréguese, pues, también esta ley nuestra á los demás preclaros hechos nuestros, y
ti' Esta Nooela es La segunda de Tiberio XL - El texto griego u halla en Hal. y falla ea Scrimg. - Excepto el prd-
logo el epilogo, ¿a Nor'ela asid ea Las Bae. XLV. 3 9. Schoh. -
528
NOBLAS.—CONBTITUGIdTi CLXVI
deum precibus rogantes, ut devictis hostibus muItain ipsis aliam securitatem largiamur.
librados de las anteriores molestias nuestros súbditos y considerados dignos de tanta previsión por nuestra potestad, den gracias á Dios y después de él á nosotros, rogando en sus preces á. Dios para que vencidos los enemigos les demos ellos mismos otra mayor seguridad.
Epilogus
Epilogo
Quae igitur nobis placuerunt et sacra bac lege declarata sunt, quum gloriosissimi sacrarum domuuxn curatores observent, tum etiam illi, quibus maximos et minores magistratus gerere tam in felici hac civitate, quam in provinciis commisauni est, et publicationem bonorum, et capitalem poenam metuentes, si .a nobis sancita violent. Tua igitur gloria sacram hane legem nostram in conapicuis locis felicia huius urbis proponat, in provincias etiam consuetis ad haec usa praeceptis tranamittat. (1)
Por tanto, observen así los gloriosisimos administradores de las sagradas casas, como también aquellos á quienes se les encomendé que desempeñen tanto en esta feliz ciudad, cuanto en las provincias, las magistraturas superiores é inferiores, lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado en esta sacra ley, temiendo la confiscación de los bienes y la pena capital, si violaran Jo sancionado por nosotros. Exponga, pues, tu gloria en lugares visisibles de esta feliz ciudad esta sacra ley nuestra, y transmítala también á las provincias, valiéndose para ello de los mandatos acostumbrados.
NOVELLA CLXV (2)
197EVA CONTITUCION CLXV
GENERA.LIS SANCTIO DE PROSPECTU 1N MARE, SCR1PTA DOMINICO, GLO1UOSISSIMO PRAEFECTO PRAETOJUO
DISPOSICIÓN GENERAL SOBRE LAS VISTAS AL MAR, DIRIGIDA i DOMINGO, GLORIpSÍSIM0 PREFSC?O DEL PRETORIO
Docuit nos mater etc. Prospectus in moro intra centum pedes, non solum ex directo, sed et ie tranaversum novo opere impediri non deeet. Hoc etenim addit haec forma, quae Zenonis constitutionem custodit et novellam interpretatur.
Nos enseñó nuestra madre etc. No se debe impedir con obra nueva las vistas al mar dentro de los cien pies, no solamente en línea recta, sino también transversal. Porque esto añade también esta disposición, que mantiene la constitución de Zenon, é interpreta la nueva.
NOVELLA CLXVI (3)
NUEVA CON$TUOXON ÇLZVI
DE ADIECTIONIBUS
DE LOS RECARGOS
Tuzonoaus PETRUS DEMOSTHENBS, magiliflcentissimus Praefectus sacrorurn Praetoriorwn, et Ezpraefecto regiae urbis, et Erconsu1e, Ft&vius FAUSTUS et Fr.Avzus STBPHMWS FLAvio ORTALINO, clarissimo consular¡ L1jdia.e.
FLAV1US
FLAviO TEODORO PEDRO DEMósTEiis,
Qtium oporteat legibus et praeceptis nostrorum tbronorum bene ordinata, si quando necease sit, subditis clariora constituere, ne ulla quaestione vexentur tum in allis, tum in sterilium adiectione, cura alii eenseant eorum, qui ibi ex substantia fertilia possederint, propioribus et confinibus ese adiiciendas esse, alil vero ad superiores et antiquiores conservas possessiones redeundum esse urgeant, alii denique ad cunctos simul, qui ante poSsederint, sine discrimine redeant: ex ¡palo nos rebus moti ad rectam et iustam cius re¡ dignoscendae rationem pervenire voluimus, clara baco ac bene discriminata subditis nostris [constituentes.
Siendo conveniente aclarar k nuestros súbditos cuando sea necesario, lo bien dispuesto en las leyes y en los mandatos de nuestras sedes, para qui no sean vejados con investigación alguna, ya er otras cosas, ya en cuanto á recargos por predioi estériles, cuando algunos de los que allí poseyerei los fértiles de unos bienes pensaran que se doblar imponer á los más próximos y colindantes, y otro apremiaran para que se haya de volver á posesione cotributarias superiores y más antiguas, y otro finalmente se dirijan al mismo tiempo sin distinciói ¡ todos los que los hubieren poseído antes: bemo querido nosotros, movidos á ello por las mismas cc saz, llegar á la recta y justa manera de resolverse bre este particular, estableciendo para nuestro súbditos claras y bien discernidas estas cosas. Si, pues, alguien hubiere enajenado alguna ve por causa reconocida por las leyes un campo, 6 u predio, 6 una tierra, ó todo un conjunto de posesic neo, y luego al morir hubiere transmitido sus bit
Si quia igitur aliquando ex causa legibus cognita alienaverit] (4) agrum, vel praedium, vel terram, vol complexum possessionum totum alienaverit, deinde xnoriens postea snbstantiam suam ad extraneos (1) Falta la subscripción, pero como parece que ¿a cons-
titución es de Tiberio II., debió ser dada entre ¿os a,ios 578-582. (5) Nonos ha quedado integra esta Not,eta.sirzo quedan solamente un epitome las Ras. LVIII. 11. 14. y Bat. (S) Las Novelas 166 4 168 son disposiciones del Prefecto
del Pretorio. -No se hallan en fiat, ni en Scrimq. - En ¿as ed. ?ncZs recientes habla lodat'f a epitomes formacos por Ca-
mug magnífico Prefecto de los sacros Pretorios, y Ezprefecto de la rea y Exconzul, y FLAVIO F.tusro y FLA. vio ESTÉBAN tt FLAViO ORTALINO, lflWJ esclarecid,c consular de la Lulia.
yacio de las Bus; lib. LVI. - G. E. Heimbach los pubti mas compl.dos tomándolos del cód. Bol -Aquí se ha sego do, como ya antes lo siguió Bis.. el texto de li'eimbach. (4) La última palabra del pdrrafo anterior y éstas, *pué las entre paréntesis, fueron suplidas por Heunb. -En cód. Bol, no está indicada la laguna, pero es evidente q faltaban algunas palabras.
NOVRLAL—OONSTITTJCIÓN CXLVII
ve] liberes transmiserit, illique pan modo ex aubstantia, in quam successerunt, praedia, vol torras, vel agrum, ve! complexum posaesionumquendam alienaverint, et sterile factum sit id, quod a sueceesoribus alienatum est, ¡La ut sterilium adiectioni locus sit, noque simul omnibus, qui ante possederunt, neque secundum ordinem suecessionis sterilitatis onus conservórum praedioruin imponi jubomus, sed prius quidem eum, qui id, quod nunc ad iterilitatem redactum est, ab ilIlus hber!s :vel extraneis succesioribus aequisierat, et immobilem eius substantiam adiectioném suacipere; si vero ¡a non idoneus appareat et quae ei est possessio, tune onus ad oes transferri, qui id ad eum transmiserant; si vero neo borum possessiones inlationi contribuiónis sufficiant, tune ea ad primuni dominum, qui id ab initio ad Uberos ve! extraneos tranamiserat, et immobilem poseessionem, Si eam su bstantia eius cóntineat, redire, et sic denique ¡u oiTrnium inopia ad eum, qui a primo domino praediu, vol agrum, vel torras ab initio emit vel quacunque legitima de causa acoepit. Idem vero dicendum erit, etiamsi multae interoedant succeisiones. Quamdiu enim proximior locuples eat, illi, qui anterioribus temporibus possessiones habuerunt vel iliorum bona, nuila molestia afficiautur. Atque baec quidem ita sint disposita. Adiectiones corte quidem sterilium, quando multi sunt, quibus omnino imponi debent, euudemque ordinein obtinent, vel si pauci sunt, pro portione fertilis illius possessionis, quae apud eos ex eadem substantia est, omnimudo fien oportet atque ex so tempore iis tributoruin onus pro illia impon!, ex quo et steri!em possessiouem jis secundum proportionem tradi contigerit, aut cum se eam aceepturos negaverrnt. Praeterea iustum non est, quemquam tributis pro illis pendendis gravan. Quara providere tuam cianitatem decet, ut lila hoc modo examinentur et procedant. Si enim hace non secundum ea, quae definivimus, observentur, icito, te simul cum cohorte, quae tibi paret, decem aun librarum poenarn soluturum, val aliam fortasse maiorezn poenam subiturum esas, ita ut quae a nobis definita aunt nibilominus etiam sic valere debeant. Ob hanø enim causam et Nicomedes ex cohorte nootra missus est.
52
neo á extraños ó ¡ sus hijos, y ellos hubieren de igual modo enajenado, de los bienes en que sucedieron, predios, ó tierras, 6 un campo, 6 cierto conjunto de posesiones, y se hubiera hecho estéril lo que se enajenó por los sucesores, de tal suerte que haya lugar al recargo por los estériles, mandamos que la carga de los predios cotributarios no se imponga al mismo tiempo ¡ todos los que antes los poseyeron, sino que primeramente reciban, á la verdad, el recargo el que de los hijos 6 de los sueeores extraños de aquel adquirió lo que ahora se haya reducido á esterilidad, y los bienes inmuebles del mismo; mas si no aparecieran solventes éste y la posesión que tiene, en ial caso transfiérase. la carga ¡ los que * él se la habían transmitido; peros¡ tampoco bastaran para el pago de la contribución las posesiones de estos, vuelva entonces al primer dueño, que al principio había transmitido aquello á los hijos 6 á los extraños, y á su posesión inmueble, si la contuvieran sus bienes, y así, finalmente, en el caso de inopia de todos, al que del primer dueño compró desde un principio el predio, ó el campo, 6 las tierras, 6 los recibió por alguna legítima causa. Y lo mismo se habrá de decir, aunque-medien muchas sucesiones. Porque mientras sea rico el más próximo, no se les causará molestia alguna á los que en tiempos anteriores tuvieron las posesiones 6 los bienes de aquellos. Y quede esto ciertamente así dispuesto. Y verdaderamente, cuando son muchos aquellos ¡ quienes en todo caso deben imponerse los recargos de los predios esiérils,y tienen el mismo orden, 6 cuando son pocos, deben hacerse siempre aquellos á proporción de la posesión fértil que de los mismos bienes está en poder de ellos, é imponérseles por ellos la carga de los tributos desde el tiempo en que aconteciere que con arreglo á proporción se les entregaba la posesión estéril, ó cuando hubieren dicho que no la aceptarán. Además de esto no es justo que cualquiera sea gravado con los tributos que se hayan de pagar por aquellos. Por lo cual es conveniente que provea tu claridad, que de este modo sean aquellos examinados, y procedan. Porque si esto no se observara conforme ¡ lo que hemos determinado, ten
entendido que junto con la cohorte, que te presta z libras obediencia, habrás de pagar la pena de die de oro, 6 que quizá habrás de sufrir otra mayor pena, de suerte que aun así deberá tener, sin em-
bargo, validez lo que por nosotros ha sido determinado. Pues por esta causa fué también dimitido de nuestra cohorte Nicomedes.
NOVELLA CLXVII
(1)
GENSRtLIS FORMA, QUOMODO DSBEAT )UTTI 1N POSSZSSIONBM, BASSI GLORIOS1SSIMI PRAEFECTI
NUEVA CONSTITUCION CLXVU D1SPOS!CIóN GENERAL DE BLSSO, GLOR1OSIS1MO PREFECTO, SOBRE CÓMO DEBA PONERSE EN POSESiÓN
FLAvius CO3ITAS, TUEODORIJS, BAssus, magnficen-
FLAvIo CÓM1TÁs, Taonoao, j BASSO, m.wj ma9nJ4os.
CaLera quidem, quaecunqne atatuta sunt- a nostris thronis, et publicis litteris manifestata, vel etiam aliis generalibus formis nostni imperii, quae vsi de magistratibus provincialibus, et ofPiciis, et omnino exactoribus tractant, quemadmoduni eos oporteat cum subditis agere, vol de recta ratione ab ipsis su bditis in contractibus servanda, et in saco illationibus probitate, vii suam babera 'yo-
Queremos que también desde la presente constitución nuestra tenga su propia fuerza ciertamente lo demás que ha sido establecido por nuestras sedes, y manifestado en documentos públicos, 6 también en otras disposiciones generales de nuestro imperio, que tratan, respecto de las magistraturas provinciales, y de los oficios, y en general de los cobradores, de cómo es menester que ellos se con-
¿i.ssirni prafecti sczeroruin praeeoriorum, ha4c edicant.
(1) Véasela nora 3. de la pdgria atUertor. Tomo"VI - 67
Prefectos de los sacros Pretorios, ordenan por edicto lo siguiente.
530
NOVELA —OONSTITUOIÓN QXL VIII
lumas etiam ex praesente nostra constitutione, tilud vero ¡ani itarius definir¡ oportere cognovimus.
Si quis enim immobilem quandam rem apprehendere cupiens decreta iudicis acoeperit, in bao quidem felici civitate cohora fortasse sufflcit, quae res filas possessione vacuas este testetur, val si eadem cobors dicat ex vicinis se cognoviue, nemineta earucn rérum possessiánem desiderasse; in tuis vero, quae in provinciis sitae sunt, auctoritate defensorum loorum acta debebunt confici, quae simititer idem illud continent, testimoniis quidem vicinoram muatta. Tuno vero licentiam illis. concedimus, qui decreta petierunt, ut res detineant. Atque etiam iis, qui ex contractibus qmhusdam ras accepturi et ¡alem possessionern ve¡ dominiuta sul iuris facturi sant, necessaria esse defensorum tu provinciis testimonia putamus, ut actis eorum anctoritate confectis declaretiir, traditionem flor¡, sive adaint epistoLae scriptae a curatoribus, sive sine Iitteris tradujo sit facienda, addito ibi hoc, ut et agrioIae curatoresve una apud acta confiteantur, se seire alterum et possessorem et dominum eses, sententiaeque etus, qui tradiderit, obtemperaturos, eum Id ipeis mandaverit. Ubi vero defensor non adest, clarissimum praesidem provinciae eiusmodi acta conficene inhemus, vel sanotisaimum ema urbis s.acerdotem, sub qui possessio est, propter quam taUs fiunt, si forte preseas provinciae longe absit ab illis tocía, in quibus tradujo fi. Atque in hac regia urbe et qui vocantur, et testimonia pro traditiorie confecta liii;, qui acceperunt, idoneam auctoritatem dare puLamos. lubemus igitur, tuain magnilleent.iam, et obedientem tibi cohorteta, et ornees, quiin provincia, quae a te regitun, cotamorantur, omnkam deinceps, qui reruni tradiciones fecerint, simili modo curam habene.-
duzcan con los súbditos, ó sobre la recta conducta que por los mismos súbditos se ha de óbservar, en los contratos, y sobre la probidad, que en las sacras contribuciones; pero hemos conocido que era conveniente que esto se determmara ya con más claridad. Si, pues, alguno que deseara apoderares de cierta cosa inmueble hubiere obtenido decretos del juez, bastará ciertamente que en esta feliz ciudad atestigüe la cohorte que aquellas cosas están Sin posesión, ó que la misma cohorte diga que supo or los vecinos que nadié ha pretendido la posesión Pde aquellas cosas; pero en cuanto á las que están sitaS en las provincias, se deberán hacer con la autoridad de los defensores de las localidade! actas que igualmente contengan esto mismo, apoyadas ciertamente con testimonios de los vecinos. Y entonces les concedemos á los que pidieron los decretos licencia para tener las cosas. Y también en cuanto á los que por virtud de algunos contratos han de recibir cosas, y han de hacer de su propio derecho tal posesión ó dominio, juzgamos que son necesarios en la.s provincias los testimonios de los defensores, para que en actas hechas con la autoridad de ellos se declare que se hace la tradición, ya si se presentaran cartas escritaspor Joscuradores, ya si la tradición se hubiera de hacer sin cartas, añadiéndose en ellas esto, que los agricultores 6 los curadores confiesan juntamente en actas, que ellos saben que otro es el poseedor y dueño, y que se atendrán á la resolución del que hubiere hecho la entrega, cuando él les hubiere mandado esto á ellos mismos. Mas donde no hay defensor, mandamos que haga tales actas el muy esclarecido presidente de la provincia, ó el santísimo sacerdote de la ciudad en que está la posesión por la cual se hacen tales cosas, si acaso el presidente de la provincia estuviera lejos de aquellos lugares en que se hace la entrega. Y juzgamos que en esta real ciudad sai los que se llaman ejecutores de sentencias, como los testimonios hechos para la entrega, -les dan plena autoridad á los que recibieron. Por tanto, mandamos, que tu magnificencia, y la cohorte que está. ¡ tus órdenes, y todos los que moran en la provincia que por ti es.gobernada, tengan en o sucesivo del mismo modo cuidado de todos los que hicieren entregas de bienes.
NOVELL& CLXVIII (1)
NUEVA CONSTITUCION CLXVIII
DE ADIECTIONIBUS
DE LOSREC&RGOS
Conservorum adiectiones praediorum et contributariorum tex agnovit, quodque sil eme principium, saepe in iudiiis manifeetatuin est, et de rebus qtiae fiant ¡a commone descripciones habentibus, non modo eje, qiiae censitae sunt aut censitae asee possunt. Quum igitur quídam diversis Lamporibus hoc negtexissent varila modis, subditosque aggravarent, nos id non praetermisimus, neque quod legI placuit, ¡acero sivirnus.
La ley reconoció los recargos de los predi coobligados y cotributanios, y muchas veces se manifestó en juicios cuál fuera el principio de ella, y qué es lo que se hace en cuanto á los bienes que tienen en común las relaciones del censo, no ya en cuanto á las cosas que están comprendidas en el censo-ó puedan ser comprendidas en él. Y como en diversos tiempos algunos han desatendido de varios modos esto y gravan á los súbditos, nosotros no lo hemos descuidado, ni dejamos que quede sin fuerza lo que le plago á la ley. Mandamos que en el censo ó relación se resefien solamente los predios, mas no las casas 6 las otras cosas. Mas el recargo se hace fi los predios cotnibutarios. Y esto lo observarán el -gobernador de la región, la cohorte que está fi sus órdenes, y
Praecipirnus, ut in censum seu descriptionem praedia solum, non autem domus ve] alise res referantur. kdieciio vero fil praedtis contributarlis. Servabit auteta hoc rectot gentis, ¡psique obtemperans cohors, et publicarum illationum exeecutores, (i) VM8 ¿a nota 3. d ¿a pagina 528.
NOVELAS.-CONSTITUCIÓN CXLVIII
31
triginta lbrarum quisque auripoenam metuentes. Hoc.decretum etiam nunc secui generales facimus formas, ut nemo conservorum ve!. contributariorurnnomine domul, vel panibus civilibus, vel alii euidam rei, quae ¡o censum relata non est, adieotionem imponat. Haec observentur, haec eifectui tradantur, eorum violatoribus poenam decem librarurn auri soluturis, et substantiae suae non modinum damnum subituris. Qui enim eare laesi sunt, contra violatores et heredes illorumque bona actionem eo nomine habebunt, quod contra legem damnum pasa! sunt. Clarisskni autem praesides, ipsisque obteniperantes cohortes, et defensores ubique terrarum sunt observe Poquae a nobis ganeraliter sancita poenasque propter id ipsum definitas metuant.
los 'recaudadores de las contribuciones públicas, temiendo cada cual la pena de treinta libras de oro. Ateniéndonos también ahora á este decreto damos disposiciones generales, para que nadie imponga nombre de predios coobligados ó cotribut.arios recargo á una casa, ó á los panes civiles, ó á otra cualquier cosa, que, no esté comprendida en el censo. Obsérvese esto y llévese á efecto, habiendo de pagar los transgresores la pena de diez libras de oro, y habiendo de sufrir no pequeño quebranto en sus bienes. Pues los que por tal cosa fueron lesionados tendrán con este motivo acción contra los transgresores y sus herederos y los bienes de ellos, porque contra ley sufrieron el dato. Mas observen [os muy esclarecidos presidentes, y las cohortes que están á sus órdenes, y los defensores de cualquier punto de la tierra, lo que en general ha sido sancionado por nosotros, y teman las penas establecidas por esto mismo.
FINIS NOVELLARIJM O. IUSTINIANI SACRATISSIMI PRINOIPIS
FIN DE LAS NOVELAS DEL SACRATISIMO PRiNCIPE SEÑOR JUSTINAHD
IUSTINIANI IMPERATORIS
E-D IOTA EDICTOS DEL
EMPERADOR JUSTINIANO
1 .S.i4 zw. Z.
EDICTUM 1 (1)
EDICTO 1
UT MAGISTRATUS ABQUS tSLLO SUFFRAGIO FIANT
DE QUE SIN SUFRAGIO ALGUNO SEIN NOMBRADOS LOS MAGISTRADOS
A mazjtissimis in orrzni terra arc/liepisopis et sanetissrn.s pat rarcfus.
A los amanlisirnos arzobispos y santismos patriarca de toda la tierra.
Tra'ditae nobis a deo reipublieae curam habentea, et in omni iustitia vivero nostros subiectos stadentes, subiectam legem conseripshnus, etc. (2)
Cuidando de la república que por Dios nos ha sido confiada, y procurando que nuestros súbditos vivan en plena justicia, hemos dado la ley que sigue, etc.
EDICTU II
EDICTO ¡1
NS PR.AESIDES IN F1SCALIBUS CAUSES ASYLI IUS DENT
DE QUE LOS PRESIDeNTES NO DEN EL DERECHO DE ASILO EN LAS CAUSAS FISCALES
!nlperalor IUST1NI ANUS IoAN4I, Prarfecto Praetorio.
El Emperador ¿or t o.
JUSTINIANO ti JUAN,
Prefecto dei' Pre
Praefatio
Profaelo
Ex iis, quae a gloria tua sine acripto ad nos relata sunt, cognovirnus, non exiguam pubticorum tributorura illationi dirílcultatem attulisse provin-. ciarum praesides, dum quibuslibet ius asyli dant. Eos enim, qui tributa publica suscipiunt, inde sibi securitatem praetendentes, non transmittere aurum ipais delatum, sibique maxiinam partem retEnere, et qutim aurum debeant, malo ¡país dato asyli jure abuti.
Por lo que sin escrito se nos ha referido por tu gloria hemos sabido, que los presidentes de las provincias crearon no pequeña dificutad para el ingreso de los tributos públicos, dándoles áalgunos el derecho de asilo. Porque los que recaudan los tributos públicos, pretendiendo con él seguridad para sí, no transmiten el dinero que se les entregó, y retienen para si la mayor parte, y debiendo dinero, abusan del derecho de asilo dado malamente á los mismos. § l.--Asf, pues, por esta sacra pragmática resolución enviada á tu excelencia mandamos, que por medio de sus edictos prohiba á todos los muy esclarecidos presidentes de las provincias, que den el derecho de asilo en las causas fiscales; y que solamenté en las causas privadas les sea licito á los mismos dar el derecho de asilo ¡ los que lo desean, y por cierto tiempo, de tal suerte que, transcurrido el término, no puedan otra vez renovarlo á perpetuidad. Mas sepan todos, que cuando de ellos hu. bieren recibido tal derecho no tendrán con este ninguna utilidad, sino que á. cualquiera, á quien esto se le ordenó, le será licito prenderlos, para pagar los tributos púhlIr'os debidos por ellos, de modo que el derecho dado á ellos en una provinciano les sea útil á los mismos en ninguna cosa, y tengan seguridad solos los que para sacra orden nuestra 6 para mandatos de tu excelencia hubieren quitado el derecho de asilo.
§ 1 .—Missa igitur ad excellentiam tuam han sacra pragmatica forma, statuirrius, ut per edJcta sua omni bus clarissimis provinciarum praesidibus interdicat, ne in fiscalibus causis ius asyli. dent; ¡a privatis autem solis causis liceat ipeis jis, qui id desiderant, asyli ius daro, atque ad certum tempus, ita ut non in perpetuum possint elapso termino eam (3) denuo renovare. Sciant vero omnes, ubi tale ius abilLis acceperint, nullam inde utilitatem se esse habituros, sed liceat cuicunque comprehendere cos, cui hoc iniunctum est, ut ab filia debita publica tribua soivat, ita ut in provincia illis datum ius in nulla. re ¡país utile sit, illi vero soli securitateni habeant, qui ad sacram nostrarn iussionem su¿ ad excellentiae tuae mandata ius asyli abstulerint.
Cap. 1 Et quoniam a gloria tua edocti sumus, nonnullos (0 Esto8 X.JIL Edictos, sobre ¿os que disertó Bierier, nos han sido ronservadoá en el códce Veneciano de ¿as Noo*lne, Y 'e alU fueron pubUcodo8 por &ri.mger, - La interpre t ac ión latina que aqul se da es ¿a de Agileo, rnodftenda en algunos puntos.
Capitulo 1
Y como hemos sido informados por tu glo,ia, de '5) Este Eructo 1. ha sido dado ya en el Vuerpo de las 168 Novelas, deep'/á de ¿a Novela 8.. par lo cual no ¿o reproducimos ea este lugar, Véase a página 60. N. del Tr. (S) sam dice el twto, acaso por errata, pues parese que se deberla leer td.—N. del Tr. -
536
NOVELAS.—EDICTO 111
in diversis provinciis profectos case ad inquisitionem ¡u con, qui se haeretieorum erroribus dedidiasent, etmultos aubditos hano ob causam comprehendentes, sportularum ratione plurimum suri ab ipsis copiase, sancimus, ut qui tale quid ausi sunt, et comprehendantur; et ad clariasimos provinciarum p.raesidei adducantúr, et post pro bationes quod ceperint [in- triplum] solvant, ut simplum iis ipsis, qui damno affeoti sunt, reddatur, duplum vero fisco inferatur. § 1.—El qui in vicariana cohorte, quae apecta• Mli Asianae dioeoeaeos vicario pparet, constituti sunt, suo bonorümque suorum periculo publicorum tributorum illationi incumbant, cessantibus quidem (quexnadmodum etiam hoc ad nostram pietatem excellentiatua retulit) iza, qui in provincialem cohortem relati sint, et ad paucos admodum ipsis redactis, dum a longo tempore vicarius etiam ola• riasimi provinoiae praesidis, Pbrygum Pacatianomm gentis magistratum aasumserit; licentia data jis, qui in vicarianam oohortem relati sunt, ut ex vicarli, qui nuno est, et pro tempore futuri iussu publicas contributiones exigant, ¡llasque fisco inferri curent. • § 2.—Sancimus vero, ut provinciales susceptores in quacunque provincia constitutos in apochis, quas exponunt, solutum ¡pata auruni dislincte deacribant, el discernant itatam ipais quantitatem occasione eórum, quae excellentiae tuse menase, quaeque sacra nostris largitionibus competunt, et persolutam .quantitatem por huiusmodi securitates manifestent, nec ex alila titu lis ¡fi alios transponendi licentiam habeant.
Epilogus
que en diversas provincias procedieron algunos é. hacer investigación contra los que se hablan entregado á los errores de los herejes, y prendiendo por esta causa ti. muchos súbditos recibieron de los mismos mucho dinero por razón de espóntulas, mandamos que los que ti. alguna tal cosa se atrevieron sean presos y conducidos ante los muy esclarecidos presidentes de las provincias, y después de las pruebas paguen en el triplo lo que hubieren percibido, para que el simple importa les sea devuelto á los que fueron perjudicados, 'y el duplo sea aplicado al flaco. § 1.—Y los que son de la cohorte del vicario, que sirve al espectable vicario de la diócesis de Asia, cuiden á riesgo suyo y de sus propios bienes del Ingreso de los tributos públicos, por desaparecer cienlamente,, (€egún también de esto ha informado á nuestra piedad tu excelencia), los que están comprendidos en la cohorte provincial, y por haber quedado reducidos los mismos ámuy pocos, porque desde largo tiempo ha asumido el vicario también la magistratura del muy esclarecido presidente de laprovincia de Ja región de los lrigios Pacaci anos; quedando dada licencia á los que están compreudidos en la cohorte del vicario,. para que por orden M vicario, que ahora hay, y del que á la iazón hubiere, exijan las contribuciones públicas, y cuiden de ingresarlas en el flaco. § 2.—Pero mandamos que los recaudadores provinciales establecidos en una provincia cualquiera reseñen, en las ápocas que extienden, claramente el dinero pagado ¡ los mismos, y distingan la cantidad entregada ¡ ellos con ocasión de lo que compete ti la caja de tu excelencia, y de lo que . nuestras sacras liberalidades, manifiesten por medio de tales resguardos la cantidad pagada, y no tengan licencia para hacer transferencias- de unos titulos ¡ otros.
Epilogo
Quae igitur nobia plaeuerunt et per banc sacram Pon tanto, ordene tu excelencia que sea llevado pragmaticam declarantur legem, ea excellentia tua ¡efecto lo que nos ha parecido bien y ha sido doad effectum perduci praecipiat. (1) clarado po. medio de esta sacra pragmática ley.
EDICT1* UI
EDITO III
DE ARMENIORUM SUCCESSIONE
DE LA SUCESiÓN DE LOS ARMENIOS
Praefitio
Prefacio
Etiem Armenios volumus pristina iniustitia liberatos ad nostras per omnia legos deducere, et decora aequabilitate coa donare.
Queremos llevar á disfrutar en todo de nuestras leyes también á los Armenios, habiéndoles librado dé la antigua injusticia, y hacerles donación de decorosa igualdad.
cap .1
Capitulo 1
Et quoniam nuper cognovimus barbaricam quandam insolentemque ene apud eos-legem, quae noque Romanos, noque rostrae reipublicaeiustitiam deceal, ut nempe masculi in parentum hereditatem succedant, feininae vero non, propterea sancimus, emissa praesente ad magnificentiam tuam sacra lego, aequales ene successiones, et quae 1am de vii-ja, quam de muliribus Romanorum legibus constituta sunt, haec etiam in Armenia obtinere. ldciroo enim illue nostras etiam leges. transmisi-
• Y como hace poco hemos sabido que hay entre ellos cierta bárbara é insolente ley, que -no conviene ni á los romanos, ni it la justicia de nuestra república, para que los varones sucedan ciertamente en la herencia de sus ascendientes, pero no las hembras, por esto mandamos, habiendo expedido la presente sacra ley á. tu magnificencia, que seau iguales las sucesiones, y que también en. Ja Armenia esté en vigor lo que en las leyes de los romanos ha sido establecido tanto para los varones,
(1) El texto griego de esi e Edicto se halla en Scrirng.— Falta ¿a subscr ipción. Atendiendo a la inscripción ozna Biene que esta constitución/4é dada entre ¿os años 535-541,
pero .8 Sohneider indica en una nota puesta al pié de la £raduecidn alemana, que es de principios del ano S.
NOVELAS. —EDICTO IT
mus, utin eas oculos conertentes, secundum eas vivant. § 1.—Quoniam vero quae praecesserunt omnia commovere absurdissimum esset, propterea statuimus, hanc legem valere inde ab mido pii nostri imperii, ut ab so tempore huc usque defunctorum successiones huno ad moduni fiant, praeterquam si qui iam transegerint, ahoye modo inter se pacti fuerint. Si enim tale quidpiam factum su, id in suo robore permanere, nulloque modo commoveri iu bemus. § 2.—Participes vero ipsas etiam praediorum, quae genearchica vocantur a praedieto tempore case volumus. Si tamen inveniri nonnuldos contingat, qui filias, quanquam non vocarentur ab intestato ad successionem, heredes tamen scripseriut, illae et qui ex illis nati fuerint in res genearchicas sucbessionis participes sint.
537
como para las mujeres. Porque precisamente enviamos ahli también nuestras leyes, para que dirigiendo á ellas la vista vivan con arreglo á tas mismas. § 1.—Pero como es muy absurdo perturbar todo lo que pasó, mandamos, por lo mismo, que esta ley tenga validez desde el principio de nuestro piadoso imperio, de suerte que desde este tiempo hasta ahora se ajusten it esta norma las sucesiones de los difuntos, salvo si algunos hubieren ya transigido, 6 de otro modo pactado entre sí. Porque si alguna tal cosa se hubiera hecho, mandamos que ella permanezca en su vigor, y que de ningún modo sea perturbada. § 2.—Pero mandamos que desde el susodicho tiempo sean las mismas también participes de los predios, que se llaman patrimoniales. Pero si aconteciera que se hallan alunos, que, aunque las hijas no sean llamadas abintestato it la sucesión, las hubieren instituido, sin embargo, herederas, sean ellas y los que de ella hubieren nacido partícipes de la sucesión en los bienes patrimoniales.
Epilogu.
Epilogo
Quae igitur nobis placuerunt et per bane sacram deciarantur legem, excellentia tus et custodire, et fin¡ tradere studeat, ut legas nostrae per omnia ob. tineant auctoritatemque babeant, praesente quldem lege ab initio imperii nostri, nL iam diximus, incipiente, in omne vero tempus extensa, et in posteruni omnibus modis in republica vii habente, atque ab omnibus observanda, bat. X. Kal. August. BELISARIO V. C. Cons. [535.] (1)
Por tanto, procure tu excelencia guardar y llevar it término lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado par esta sacra ley, it fin -de que nuestras -leyes rijan y tengan autoridad en todo, comenzando, it la verdad, la presente ley desde el principio de nuestro imperio,, como ya hemos dicho, pero quedando extendida it todo tiempo, y teniendo de todos modos en lo sucesivo fuerza en la república, y debiendo ser observada por todos. Dada it 10 de las Calendas de Agosto, bajo el consulado de BELISARIO, varón muy esclarecido. [535]
EDITUM IV
EDICTO IV
DE MAG1STRATU PHOENIC1AE L1BAN1CAB
DE LA MAGISTRATURA DE LA. FENICiA DEL LIBANO
Idem Imperator IOANNI, gloriosissirno sacroruin per Orientem Praetoriorum Prafecto iterum, Ezconsuli et Patricio.
El mismo Emperador ¿t Juii, segunda vez gloriosisimo Prefecto de los sacros Pretorios de Oriente, Elvconsul y Patricio.
Praefatio
Prefacio
Magistratus crearí oportere gratuito, iam lex nostra praecipit, quam sane et auctoritatem per omnia obtinere volumus.
Ya una ley nuestra preceptuó que los magistrados debían ser nombrados gratuitamente, y queremos it la Verdad que siempre tenga ella fuerza.
Cap.1
Capitulo 1
Quoniam vero omnia circumspicientes Lam ad subditorum utilitatem, quam ad Iocorum cuetod!am, alios magistratus coniunximus, alios divisimus1 alias in aliam atque aliam formam mutavimus, et nonnullos eorum sublimiores simul-fecimus, nominibusque maioribus, quam quae nune essent, decoravimus, st praetores, et proconsules, et moderatores, et comites praeter pristinam consuetudinem in rempublicam introduximus, omniaque ad ipsius utilitatem fecimus, propterea putavimus, oportere etiarn magistratum Phoeniciae .ad Libanum ex duealibus in spectabilem transferre, et moderatonis formam si dare, et annonas ej ad usque -decem suri libras assignare, ita Ui ipse quidem istius profectus occasione fisco nihil praebere debeat, sed apud Phoenices scrinii tractator ex canone eiusdem provincias clarisaimo pro tempore
Mas como examinándolo todo, tanto para utilidad de los súbditos, como para seguridad de las localidades, reunimos unas magistraturas, dividimos otras, it otras las cambiamos de una it otra forma, y it algunas de ellas las hicimos al mismo tiempo más elevadas, y las decoramos con denominaciones superiores it las que ahora ha', é introdujimos en la república contra la primitiva costumbre los pretores, los procónsules, los corregidores, y los condes, y lo hicimos todo en utilidad de aquella, poroso hemog juzgado que también era conveniente convertir de ducal en espectable la magistratura de Ja Fenicia del Líbano, y darle la forma de corregidor, y asignarle annonas hasta la cantidad de diez libras de oro, de suerte que tampoco él con ocasión de este provecho deba darle nada al fisco, sino que el encargado de la secretaría entre los Feni-
•
(i) El tertogriego de este Edicto
lulian. Const.
A.
TOMO VI—SS
se
halla en
Scrimg.—
538
NOVBLL8.—EIÇTO: IT
spectabilium tribunorum notariorum primicerio pro munero núper ej attributo decem tantum auri libras annuas det, quod et beneficium nuncupatur, et illis solio contentus sil. Moderator autem a muneribus omnibus purum se conservel, el quatenus ¡psi sacra nostra constitutio permittit, etiam atiorum militum ministerio utatur.
cios le dé del Cánon Lde la misma provincia al que á la sazón sea muy esclarecido primicerio de los espectables tribunos notarios por el cargo hace poco á él concedido solamente diez libras de oro anuales, lo que -se llama también beneficio, yse contente con ellas solas. Pero el corregidor manténgase puro de todo regalo, y en cuanto se lo permite nuestra sacra constitución utilice también los servicios de los otros militares.
Cap. II
Capitulo U
Veruntamen éximium ¡III fortissiniorum TerLiodelmatorum numerum, nl id Phoenioum regione est, assignamus, qui el obediant, et ipsum sequantur, et iussis ipsius, quaecunque aut de vectigalium exactionibus, aut de reipublicae statu, aut de civitatum incolumitate procedent, pareant. Hace igitur omnia exoellentiam tuaru scienlem, quoniam el praecepta a nobis facere iussa est ad hufus magistratus pracfectum, sancimus decem filas libras auri pro annonis ex proviiciae tributis constituere, ita UI neo quae dan constituta sunt quotannis a publicaruin rationum procuratore spectabili olariasimo tribunorum notaniorum primicerio, imminuantur, neque praeterea quidquam amplius ei in:iponatur.
Pero le asignamos, como, hay en la región de los Fenicios, el eximio cuerpo de los muy fuertes Terciodelmatos, para que estén á sus órdenes, y le sigan, y ejecuten las órdenes del mismo que emanaren 6 sobre la exacción de tributos, 6 sobre el estado de la república, 6 sobre la incolumidad de los ciudadanos. Así, pues, mandamos, que conociendo tu excelencia todo esto, porque también se ha ordenado por nosotros hacer mandamientos para el prefecto-de esta magistratura, consigne por las annonas aquellas diez libras de oro de los tributos de la provincia, de suerte que no se disminuya tampoco lo que está establecjdo que se- dé cada año por el procurador de las cuentas públicas al espectable muy esclarecido primicerio de los tribunos notarios, ni se le asigne sobre ello ninguna cosa más. § 1.—Mas sea ciertamente el primer empeño del corregidor que prevalezca el fisco, el segundo que se conserve la disciplina en las ciudades, y el tercero administrar justicia entre ros particulares; teniendo lugar- también respecto á él todo lo que, como se ha dicho, ha sido escrito por nosotros sobre el estado de los corregidores y de los demás magistrados en nuestra sacra constitución. § 2.—Pero si el mencionado cuerpo de adictos Terciodelmatos fuera trasladado por orden nuestra á otras localidades, cuidaremos de que se le subrogue Otro en su lugar, para que no fe falte nada absolutamente del auxilio establecido y suficiente. En las susodichas cosas no tendrá participación alguguna el espectable duque. Porque no queremos que tenga él intervención alguna ni con los soldados expresamente asignados al espectable corregidor, ni con alguno de los particulares, ni en las controversias de elfos, cuando entre sí las tuvieren, ni si fuera demandado alguno de los particulares, sobre, los cuales no le concedemos ningún derecho porque hay mucha diferencia entre el cuidado Je las cosas militares y la administración -civil, y es con-. veniente que estén separadas estas cosas, como nos lo ordenaron y lo establecieron los padrea de la república. Y sepan los espectables duque*, que; si se atrevieran á ingerir en los asuntos civilea, no retendrán tos militares, y habrán de quedar sujetos á. esta magistratura; porque no queremos que en nada sea inferior esta magistratura á. la magistratura del duque, sino que ciertamente ad dedique, como se ha dicho, con todo Gmpeflo á la exacción de los tributos fiscales, pero cuide también de la incolumidad de ¡os particulares, y no les permita á los espeotables duques, ni ú los n;.y esclarecidos tribunos, ni á alguien de casas poderosas,--ni aun nuestro -sacro patrimonio, 6 á nuestros sacros bienes privados, 6 á nuestra sacra casa, que infieran un daño cualquiera á nuestros tributarios, ni se doblegas ni se atemorice, sino que presida con virilidad á nuestros súbditos, y haga todo lo que en cuanto ¡ otros corregidores está mandado. Y. así ciertamente se administrará todo por él mismo:..
§ 1.—Primum autem moderatori quidem stúdium siL, ul fiscus valeal, altarum, ut disciplina in civitatibus conservetur, tertium, nl iustitiam mIer privatos exerceal; omnibus UI dictum est, quae scripta sunt a nobis de moderatorum reliquorum. que msgistratuum statu in sacra nostra constitutione, etiam in illo locum habentibus. § 2—Si lamen dietus devotorum Tertiodelmatorum numerus nostro iussu in alia Iransferatur loca, alterum ¡III in ema locum surrogari curabimus, ut nihil si omnino ex statuto el sufficiente auxilio desil. lii bis ¡am dicha rebus spectabilis dux nihil oommunionis habebit. Nolumus enim quidquam illi commereii esas neque cuni militibus epectabili modçratori expresse asaignatis, neque eum privatorum quoquam neque cum illorum controversiis, quando caz inter se habuerint, nec si quia privatorum conveniatur, ¡u quos iii nullnm ius conceesimus, propterea quod mIer rei niilitaris curam el civilem administrationem multum interest, ac discerni hace oporteat, quemadinodum patres reipublicae id nobis ordinarunt el eonstituerunt. Ac sciant opectabiles duces, quod, si rebus civilibus se ingerere audeant, neo militaria retinebunt, et huic magistratui subiiciendi erunt; in nulla namque re inferiorem huno magistratuni ducis magitratu OSSO volumus, sed incumbere quidem, sieut dtctum est, eum omni vehementia fiscalium exactioni, incumbere vero etiam pnivatorum incolumitati, et neo permittere spectabilibus ducibus, neque olanjssimis tribunis, noque euiquam potentium domuuUl, humo nec sacro nostro patrimonio, aul saoris nostris privatis, ant sacrae nostrae domui qualecunque tributariis nostnis damnum inferne, nec inclinan neo tremere, sed viriliter subditis praeease, omniaque facere, quaecunqne in aliis moderatoribus praecepta sunt. Atque ita quidem rerum summa ab ipso administretur.
MOVELÁ. —EDTC1'O VII Cap. III
Capitulo UI
lliud sane etiam fieri et obtinere volumus, ut spectabiles duces inde annonas percipiant, unde speetabilis provineiae-moderator constituerit, quum manifestum sit, coa non tam socorditer ad res ammum adversuros esse, ut quae sibi competant petere non possmt, seituri, quod, si praeter liaec quidpiam fecerint, viginti librarum suri niulctam persolvant.
Mas también queremos que se haga y se observe esto, que los espectables duques perciban las annonas de donde determinare el espectable corregidor de la provincia, porque es manifiesto que no mirarán tan descuidadamente las cosas, que no puedan pedir las que les competan, debiendo tener entendido que si contra esto hubieren hecho alguna cosa, pagaran la multa de veinte libras de oro.
Epilogus
Epilogo
Quae igitur noble placuerunt et per hane sacram Por tanto, procure tu excelencia llevar á efecto declarantur legem, exoellentia tua effectui et fin¡ y á término lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por esta sacra ley. tradere studeat (1). EDICTO y
ED1C'rUM y
DE TEMPORE ACT1ONUM, QUAE SACR1S LOC1S COMPETUNT
nEL TIEMPO DE LAS ACCIONES QUE COMPETEN SACROS LUGARES
A
LOS
Praefatio
Prefacio
Quod medicamenta morbis, id leges praestant negotiis. Undé facile intelligitur, saepe ea, quae ab aliquo probata fuerint, contrarium, habuisee effectum, et quodcunque coniectura crederetur utile esse, ex ipsa experientia mutile inventum case. Ostendit hoc praesentis quoque legis neceasitas, etc. (2)
Lo que los medicamentos en las enfermedades, eso hacen las leyes en los negocios. Por lo que fácilmente se comprende, que muchas veces haya producido efecto contrario lo que por alguien había sido aprobado, y que lo que por conjetura se creia que era útil se hallé por la misma experiencia que es inútil.. Y esto lo prueba también la necesidad de la presente ley, etc.
EDICTUM VI
EDICTO VI
ED1CTUM PIENT1SSIMI DOM1NI NOSTRI (USTINLANI DE - CONSTITUT1ONE ARTIFICIJM
EDICTO DE NUESTRO PIADOSÍS1MO SEÑOR JUSTINIANO SOBRE LA, REGLAMENTACIÓN DE LOS ARTÍFICES
Praetatio
Prefacio
Cognovimus, post castigationein secundum domini dei clementiam factam eos, qui negotiationes et artificia :exercent, atque diversi generis artifices, etc. (3)
Hemos sabido, que, después del castigo dado *conforme á la clemencia del Sefior Dios, los que se dedican á. negociaciones y á artificios, y los artífices de diverso género, etc.
EDICTUM VII
EDICTO VII
FORMA PRAGMATICA . DE ARGENTARIORIJM CONTRItCTIBTJS
PRAGMÁTICA DISPOSICIÓN SOBRE LOS CONTRATOS DE LOS BANQUEROS
In nomine Domini lesu Christi Dei n,osiri, Imp. Cae. sar FL&vlus IUSTINLANUS, Alemanicus, Gotthtcus, Francicus, Germanicus, Anticus, Alanicus, Vandalteus, Africanas, pius, frtiz, incl9ius, eictor, triumphator, omni aeeo adorabitis, augustus.
En ci nombre del Señor Jesucristo, Dios nuestro, el Emperador César FLAVIO JUSTINIANO, Alemdnieo, Gótico, Fráncico, Germánico, Antieo, Atónico, Vandálico, Africano, pío, feliz, ínclito, vencedor, triunfador, en todo tiempo adorable, Augusto.
Praefatio
Prefacio
Quemadmodurn semper virtutis vis in rebus adversis elucet, ita etiam imperatoria providentia et gubernatio le subditorum difficultatibus manifestatur. Et optandum quidem nobis est, ne quid unquam reipublicae nostrae adversi eveniat, verum si aut rerumhuinanarum mutabilitas, aut divinae voluntatis corurnotio humanis malis instat, desuper benigne inducta castigatio imperatoriae providen-
Así como siempre brilla en los negocios adversos la fuerza de la virtud, así también se manifiestan en las dificultades de los súbditos la providencia y la gobernación del Emperador. .Y ciertamente es para nosotros de desear, que nunca le sobrevenga ninguna adversidad a nuestra república, pero si la variabilidad de las cosas humanas, 6 un cambio de la voluntad divina apremia con males á los huma-
(1) Falta la subscripción. - disner conjetura que esta Constitución es del año536 6 del 537.— El wrto griego del Ectloto se halla en Scrimg. (2) Esta Constitución fu4 dada en griego y en latín, i en ¿a colección de ¿as 168 Nocelas se halla solamente ¿a Latina, que se La Novela lll.—Serimg. publicó ¿a forma griega aquí
entre ¿os Edictos.—Como una y otra dicen ¿o ,nismo, suprimimos en este lugar el texto da la t'ereLdn latina de Agileo, remitiendo al lector 4 la Novela 111, peigina 375.—N. del Tr. (5 ) Este Edicto es la Novela 122 en La Colección de Las 168 Novelas; y por eso no se repite aqut en seta lugar.— Véase la
pdguia 419.
540
N0VL&Z—EDTCTO VII
tiae et benignitatis occasio fil. Quod etiam hoc tempore ita evidenter accidit, ut opus expositione non sit. Mortis enim periculuni per omnia loca propagatum non neoessarium reddit illud audire, quod quisque sustinuit. Quum itaque multa quasi ex improviso inciderunt, quae non facile tempus aliud induxisset, qui in collegio argentariorum recensentur, nos adierunt, dicentes, heredes nonnullos ac successores quorundam, qui sine scriptura ab argentariis aurum, ant argentum etiam, aut etiam alias species accepissent, in ingratitudineni apectare, duod videlicet neque qui ceperint superessent, neque ¡poi heredes ve! suócessores ex non acripto convine¡ posaint. -
nos, el castigo venido benignamente de lo alto se convierte en ocasión de providencia y de benignidad del Emperador. Lo cual acontece también con tanta evidencia en este tiempo, que no hay necesidad de demostración. Porque el peligro dé la muerte, propagado á todos los lugares, no hace necesario oír lo que cada cual ha soportado. Y así, habiendo sobrevenido casi de improviso muchos, que no produjo con facilidad otro tiempo, se dirigieron * nosotros los que se cuentan en el gremio de banqueros, diciéndonos, que algunos berederós y sucesores de quienes sin escritura hablan recibido de los banqueros oro, ó también plata, ó aun otras especies, tendían á la ingratitud, porque ni sobrevivían los que las hablan recibido, ni sus mismos herederos 6 sucesores podían ser convictos no ha-, hiendo escritura.
Cap. 1
Capitu'o 1
Huic igitur rei mederi atudentes sanoiinus, ut qui ad huno modum in iudicium vocati suni, prae omnibus ad rectam conscientiam spectantes, indubitanter con fiteantur data ab argentarlis illis, in quorum jura successerunt, atque Id ipaum etiani si qui superetites sunt circa oollegium, quod contra eos est, faciant. Quod etiam a servia, qui ab iisdem adversariis examinantur, flor! ¡ubemus. Sciat vero utraque paro, 81 aut ministrorum testimonio, aut acriptorum diariorum productione sub iureiurando facta, ant alia quadam apta probatione res convincetur, improbos duplum eius, quod fraudulenter et per irnprobitatem negaverint, soluturos case, sive rei veritatem occultaverint, siie eam cognoscere negiexerint.
Procurando poner remedio á esto mandamos, que los, que de este modo son llamados á juicio confiesen indudablemente, atendiendo ante todo * su recta conciencia, lo que por los banqueros se les dió á aquellos en cuyos derechos sucedieron, y hagan esto mismo los que sobreviven respecto al gremio, que va contra ellos. Lo que mandamos que se haga también por los esclavos, que son examinados por los mismos adversarios. Pero sepan ambas partes, que si por el testimonio de los auxiliares, 6 habiéndose hecho bajo juramento la presentación de los escritos diarios, ó con otra cualquier prueba adecuada, se hubiera justificado la cosa, habrán de pagar los faltos de probidad ei duplo de lo que fraudulentemente y con improbidad hubieren negado, ya si hubieren ocultado la verdad del caso, ya si hubieren sido negligentes para conocerla.
Cap. II
Capitulo II
Alterum ad nos ab eodem argentariorum corpore relatum est caput, ut no teneantur ¡psi, prolatis a se contractuum confessionibus, ant tabulis, aut ratiooi.piis illorum manu conacriptis, deinde in dubiuru vocatis, por publicorum instrumentorum collationem fidem imponere, propterea quod ipsorum col!egium multis, et praecipue nobilibus hominibus credat, qui contractossuos publican, aut: statum rerum suarum manifestuni fieri non sustineant, malinique, uL consentaneum est, extraneis maiores quam minores videri, sed ut propria manu, ut dictum est, in se conceptee litterae eandem cum publicis instrumentis vim obtineant.
De otro particular se nos hizo relación por al mismo cuerpo de banqueros, para que, producidas por ellos las confesiones de contratos, 6 tablas, 6 cuentas escritas por mano de ellos, y puestas después en duda, no se vean obligados á probarlas con la aportación de instrumentos públicos¡ porque el gremio de ellos presta á muchos, y principalmente á personas nobles, que no soportan que se publiquen sus contratos, 6 se haga manifiesto el estado de sus bienes, y prefieren, como es consiguiente, parecerles superiores á otros más bien que inferiores; sino que las cartas escritas contra ellos por su propia mano, según se ha dicho, tengan la misma fuerza que los instrumentos públicos. § 1.—Y habiendo, pues, entrado nosotros en cierta vía intermedia, que queremos utilicen así los banqueros contra los que promovieren litigio sobre tales particulares, como á su vez éstos contra aquéllos, mandamos, que, si se produjeran tales cartas autógrafas de los contratantes, que 6 el mismo de quien se dice que son, 6 los herederos 6 sucesores del mismo, no pueden desconocer con juramento, como si hubieran sido escritas por aquel cuyo nombre llevan al frente, no se pueda oponer la excepción de dinero no entregado. Además de esto, si el banquero pudiera confirmar con un instrumento público la escritura de su propia mano, 6 si él cier-
§ 1.—Et in hoc igitur mediam nos quandam viam ingressi, qua et argentarios adversus 005, qui de talibus capitulis litem movebunt, et rursus filos adversus hes uti volumus, sancimus, si isfiusmodi autographae contrahentium litterae proferantur, quas aut ipse, cujus esse dicuntur, ant ipsius heredes succeasoresve non possunt cuni iureiurando abnegare, tanquam ab ib, cuius prao se nomen ferunt, scriptae sint; non numeratae pecuniae exceptioneni OppOui non posse. Insuper etiam si argentarius ex publico instrumento propniae manus ser ipturam confirmare posait, aut ipse quidem id negligat, adversarius vero ex alterius publici sonpti comparatione scripturam 111am ut faisam redarguere nequeat, tunc ex certis et indubiis et testium subacriptione firmatis autograpbis documentis, ad ea seripta, quae ab argentariis, aut contra proferuntur eontrabentium autographa, comparatio fiat,
tamente prescindiera de esto, pero su adversario no pudiera redargüir como falsa aquella escritura por la comparación de otra escritura pública, en este caso hágase el cotejo de documentos autógrafos cientos 6 indubitados, y confirmados con la firma de
NOVELAS.—EDICTO VTl
541
et firma hace sint, nec minorem, quam publica instrumenta, vim et auctoritatem habeant, non ex securitate, quae iltis insit, sed ex sola forma. Neo praiudiciurn supplicantibus inde fiat, quod in ser¡ptis a contrahentibus in coa expositis hypothecae, aut hereduni suecessorumve nomen non inveniatur.
testigos, con los escritos autógrafos de los contratantes, que por los banqueros, 6 contra ellos, ¡Be producen, y sean válidos, y tengan no menos fuerza y autoridad que los instrumentos públicos, no por la seguridad que en ellos haya, sino en cuanto a su sola forma. Y no se les origine á los suplicantes perjuicio, de que en las escrituras presentadas contra ellos por los contratantes no se halle el nombre de hipoteca, 6 el de los herederos 6 sucesores.
Cap UI
Capitulo III
Habeant vero ex eodem argentariorum corpore, aeque et am qui eum illis contrahunt, quando similes adversus illos actiones movent, facultatem, si •quidam defunctorum propter inopiam heredes quidem non habuerint, debitores vero reliquerint, aut res aliquae apud ilios depositae vol suppositae a qubusdani inveniantur, adversus illos competentes actiones movendi, et ex illis satisfactionem sibi paralidi. Eadem ¡país servabuntur etiam in bonis eoruir qui in vita suntcontrahentium, et debitorum, ut liceat ¡país, sive actores, sive etiam rei sint, si velint, etsi in instrumentis bypothecae nulla nientio insit, hypotheearias tomen acliones movere, quasi cae naturaliter argentariorum et cuni ipsis contraherftium, contractus sequantur, et habere quoad posteriores tempore oreditores praerogativam. Iniustuni enini est, eL a nostroruni temporum iustitia alienum, creditores quideni rebus Buís privan, debitores vero alienis glorian.
Pero tengan los del mismo cuerpo de banqueros, é igualmente los que con ellos contratan también cuando contra ellos promueven análogas acciones, facultad, si algunos de los difuntos no tuvieren ciertamente por razón de su pobreza herederos, y hubieren dejado deudores, 6 si se hallaren algunas cosas en poder de ellos depositadas ú obligadas por algunos, para promover contra ellos las acciones competentes, y procurarse por virtud de ellas el pago. Y lo mismo se observará respecto á ellos también, en cuanto á los bienes de los contratantes, que viven, y son deudores, de suerte que les sea licito á los mismos, ya sean actores, ya también demandados, promover, si quisieran, aunque en los instrumentos no se haga mención alguna de hipoteca, las acciones hipotecarias, como si estas siguieran naturalmente á los contratos de los banqueros y de los que con los mismos contratan, y tener prerogativa sobre acreedores posteriores en tiempo. Porque es injusto, y ajeno á }ajusticia de nuestros tiempos, que los acreedores sean ciertamente privados de sus bienes, y que los deudores se glorien con los ajenos.
Cap. IV
Capitulo IV
Ulud vero etiam praesidio, quod iis largimur, addimus. Quoniam enim factis ab ipsis eontraetibus vehementer noveila nostra lex repugnat, quae iubet, no creditores adversus coa, qui aliquid a debitoribus emeriut, prius agant, quam principales de bitores per cessioaem bonorum non solvendo case constet (quod omnino filia molestum fuit, propterea quod ementes velul ex consuetudine et fideluasores quaerant, et aliam sibi securitatem parent, ipais vero id neque consuetudo, neqüe in conficiendis contractibus celeritas penmittat), sancimus por praesentem sacram pragmaticain formam, ex speciali ipsis datani munificentia, quae alter¡ personae, ve! collegio, vel corpori, ve! oflicio nullo modo competere potest, et ipsos, et qui cum ipais contrahunt, quando adversus ipsos actiones instituunt, co privilegio uti in inquirendis persequendisque re u&, in quibus .ipsis telnpus praerogativani praebet, quale ante legis nostrae lationem habuerunt, ut probatione bonorum eessionis a debít&ribus faclae non gravad, si quidem satisfactioneni a pnincipalibus consequi nequeant, veniant adversus res ab ulla alienatas, et ex speeiali ve! general¡ hypotheca ipsia obuoxias, ¡u quibus, ut dictum est, .antiquius, quam ceteri ereditores, ius habent, actionein movere possint. Existimamus enim, ea quae praedicto argentariorum corponi et qui cum ¡país eontrahunt conceduntur, in communem se benellcentiam extendere, ideo quod illi non paucis quibusdam, sed omnibus fere in universa republica faetis contraetibus ininisterium praestant.
Pero añadimos también esto al auxilio que les concedemos. Porque como á los contratos hechos por los mismos se opone enérgicamente nuestra nueva ley, que manda que los acreedores no ejerciten acción, contra los que de los deudores hubieron comprado alguna cosa, antes que conste mediante la cesión de bienes que los deudores principales no son solventes, (lo que les fué sumamente molesto, porque los compradores requieren como por costumbre fiadores, y se procuran otra seguridad, y á. ellos mismos no les permiten esto ni la costumbre ni la celeridad de la formalización de los contratos), mandamos por la presente sacra pragmática disposición, dada para los mismos por especial munificencia, que de ningún modo puede competer á otra persona, 6 colegio, ó corporación, ú oficio, que así ellos, como los que con los mismos contratan, cuando contra ellos entablan acciones, utilicen en la investigación y persecución de bienes, sobre los que el tiempo les da á los mismos Irerogativa, el mismo privilegio que tuvieron antes e la promulgación de nuestra ley, para que, no estando gravados con la prueba de haberse hecho por los deudores cesión de bienes, ¡Be dirijan y puedan promover acción, si verdaderamente no pudieran obtener de los deudores principales el cobro, contra los bienes enajenados por estos, y obligados á ellos mismos por hipoteca especial 6 general, sobre los que, como se ha dicho, tienen derecho más antiguo que los demás acreedores. Porque estimamos que esto que se concede al susodicho cuerpo de banqueros 'Y& los que con los mismos Contratan, lo extienden ellos en beneficio común, porque ellos prestan servicio, no en algunos pocos, sino en casi todos los contratos hechos en toda la república.
54
WOVXLk8.—ETICTO VII
Cap. V
Capitulo y
Hoc vero etiam lilia petentibus concedere providimus, ut, quando litem aliquibus inferunt, et ad eonfessionem deeimae partía- conveniunt, ab ilhis fideiussioues nqri exigantur, sed suffieiat ipsorum hac de re facta promissio, quum digni sint, quibus per se credatur, quorum fides etiam pro aliis suffl-
Mas también hemos proveido concederles esto que nos pedían, que, cuando promueven litigio á algunos, y comparecen para la confesión de la décima parte, no se les exijan fianzas, sino que baste la promesa de los mismos hecha sobre este particular, pues son dignos de que se les crea por si mismos aquellos cuya fe se estima que es suficiente también respecto á otros. Pero es manifiesto, que, si hubieren sucumbido á la ley, de nada les aprovechará-no haber dado fiador, sino que habrán de pagar ellos también la pena de la décima parte, así como los que á ellos mismos les promueven litigio, y además los que por ellos son llamados á juicio quedarán sujetos á análogas penas, observándose esta sola diferencia en este particular, que, como ya se ha dicho, á los actores del gremio de banqueros se les ha dispensado la dación de fiadores respecto ii la décima parte, por cierto especial beneficio nuestro.
cere censetur. Manifestum autem est, si 1ei suc
cubuerint, nihil ulla prodesse, quod fldeiussorem non dederint, sed étiam decimae eos pártis poenam soluturos esse, quemadmodum et qui litem ipsis infcrunt, et insuper qui ab illis in ius vocautur, similibus poenis subiicientur, hoc solo discrimine in hoc capite servato, quod, sient iam dictum •est, actoribus e collegio argentariorum fldeiussorum datio in deeitnam partem per apeciale quoddam nostrum benefleium remissa est.
Cap. VI
Capitulo VI
Quoniam vero etiam quod suppiieea ad diversa tribunalia protrabu-utur, quando plurimi sutil cum ipss contrahentes, et quod fil pauci probi, non solum ipais damnum, verum etiam communibus rebus impedimentum inferre compertum est, etiam in hac parte prioreni nostrar ca fllos providentiam unitamur, ac inhemur ÁaIes ihlis indices esse, sive agant, sive convé.. .ntflr, tuam autem prudentiam, el Petrum gioriosisaimum sacrarum nostrarum iargitionum comitem, exconsule et patrieinm, (1) apud alterutrum horum movendae inter ipsos el alios qualescunque lites, ant etham apud iudices antehae a nobis illis datos deinde defunotos, iaxn inotae exarninentur, et brevem, nostrisque legibus convenientem finem accipere, et supplies. praetoriorum -vexatione liberatos domesticis robes vacare, tantoque liberalius circa subditorum contractus versan, quanto minorem improbitatem experientur, ant qui irnprobi esse conantur, iniqua .ilhis damna inferre non sinentur.
Mas como también los suplicantes son llevados á diversos tribunales, porque son muchos los que con ellos contratan, y, como acontece, pocos los probos, y se ha vi que no solamente á los mismos se les causa dafio sto sino también impedimento á los negocioscomunes, imitamos también en este particular nuestra anterior providencia respecto á ellos, y mandamos que tengan ya si son actores, ya si fueran demandados, como jueces especiales ¡ tu prudencia, y ¡ Pedro, gloriosisimo conde de nuestras sacras liberalidades, exconsul y patricio, de suerte que los litigios que se hayan de promover.entre los mismos y otros cualesquiera, ó también los ya promovidos ante los jueces dados á ellos por nosotros antes de ahora y que después bao cesado, sean examinados ante uno ft otro de éstos, y reciban término breve y que convenga con nuestras leyés, y, librados de la vejación de los pretorios los suplicantes, puedan dedicarse á sus asuntos domésticos, y se conduzcan tanto más liberalmente en los contratos de los súbditos, cuanto menor falta de probidad experimenten, ó si no se dejaque los que intentan ser ímprobos les causen ¡ ellos dafios injustos.
Cap. VII
Capitulo VII
Sed quoniam et aiium quendam nobis dolosorum hominum dolum manifestarunt, denuntiantes, nonnuibos a dicti collegii personis pecunias mutuatos aut mutuantes emiase aut emere possessionea immobiles suarum uxoruin aliorumve quorundam, qui cinca eos sunt, nomine, ad circumscriptionem generalis ab ipsis, acquisitorum el aequirendorum bonorum oppignerationis, nonnuhlos -Yero ipsis dehita a debitoribus aut in pecuniis, aut omnino in immobihibus rebus recipientes, non in suam personam, sed, nl dictum est, ant in uxoruni, aut cognatorum nomen istiusmodi solutionem, ant cessionem, aul vendibionem fien a debitoribus curare, ita UI per talein modum ihli quidem inopiam praotendaul, ipsi vero, qui ex dicto argentariorum corporo benigno iis crediderunt, boa, quibuscum contractum iniisse non videantur, in ma vocare ne. queant, inhoc quoque capiteparetu munificentiam tam argentariis, quam qui adversus ipsos similes controversias movent exhibentes, iubemus, ut, si
Pero como nos manifestaron asimismo otro cierto fraude de hombres dolosos, denunciándonos que algunos, habiendo recibido, ó recibiendo, en mütuo dinero de personas de dicho gremio, compraron 6 compran posesiones inmuebles á nombre de sus mujeres 6 de otros cualesquiera, que están cerca de ellos, para defraudación de la obligación general de los bienes adquiridos y que se hayan de adquirir por los mismos, y oue algunos, al recibir lo que á los mismos se les dele por sus deudores, ya en dinero, ya en general en bienes inmuebles, cuidan de que por los deudores se haga este pago, 6 cesión, ó venta, no á favor de su persona, sino, como se ha dicho, ó á su mujer, 6 ¡nombre de sus cognados, ¡ fin de procurarse ellos ciertamente de este modo la pobreza, y de que los que de dicho gremio de banqueros les prestaron con benignidad no puedan llamar a juicio á estos con quienes no parece que hicieron el contrato; concediéndoles también en este particular igual munificencia tanto ¡ los ban-
(1) Aquí parece que falta ut, como u haUa en ci tetcto Integro de Agiieo y como requlere á nuestro juicio, el con-
este pasaje.—N. del Tr..
tea,to, que amd creemos que eetd muy mal pui4uado en
Ip
NOULÁS.—EDICTO VH
543
quia debitorum. dolo fecisse, quominus res suas poasideat, et ius suum clam in alium transtuliase demonstretur, liceat actoribus per in rem, aliamve legitimam actionem et factuni demonstrare, et adversus dietas res, quasi debitoris sint, procedere, et undique machinatione pulsa, indemnitati anas et in debito, et in factis propter hoc expensis consulere. Scimus enim, tantam esse prudentiae tuae meinoratique gloriosisaimi viri diligentiam, nL ita motas, non dum autem finitas, ant etiam in posterum movendas controversias diiudicaturi sitio, ut neque supplicantea ex debitorum improbitate aut faUaia inlustum dispendium subeant, neque vero innoxii ex iniquis commentis impórtunas eversiones sustineant, sed et quae nuper ipsis petentibus praebita sunt, rata e& inconcusas maneant, et per praesentem sacram nostram pragmaticam formam conceasa ad nostrum consilium perficiantur, qui hoc a,piplectimur, ut omnes subditi recte et non captiose in negotiis 'versentur, et quibus debetur, quod ministerium reipublicae negotiis praebent, quieta vita fruantur, neo per irnproborum machinationes iudiciis, quaeque inde manant difficultatibus et dispendiis, implicentur.
queros, como á. los que contra los mismos promueven análogas controversias, mandamos, que, si se demostrase que algún deudor hizo con dolo de modo que no posea sus propios bienes, y que clandestinamente transfirió á otro su derecho, les sea licito á los actores probar el hecho por medio de la acción real 6 de otra legítima, y proceder contra dichos bienes, como si fueran del deudor, y, rechazada por completo la maquinación, procurar su propia indemnidad tanto en cuanto á la deuda, como respecto á. ma gastos hechos por causa de esto. Pues sabemos que es tanta la diligencia de tu prudencia y del mencionado gloniosisimo varón, que liabreis de juzgar las controversias así promovidas, pero aun no terminadas, 6 también las que en lo sucesivo se hayan de promover, de suerte que ni los suplicantes sufran injusto dispendio por la improbidad 6 la falacia de los deudores, ni los inocentes soporten importunos quebrantos por virtud de inicuas ficciones, sino que lo que recientemente ha sido concedido á los mismos peticionarios aubsista válido é inalterable, ' lo otorgado por nuestra presente sacra pragmática disposición sea ejecutado conforme al designio de nosotros, que aceptamos esto para que todos los súbditos se conduzcan recta y no capciosamente en los negocios, disfruten de vida sosegada,y no se vean complicados, por maquinaciones de los que no son probos, en juioio, y enlasdificultadesydispendios quede ellos dimanan.
cap. VIII
Capitulo VIII
Quod autem in qtioque dictorum capitum specialitor posuimus, id tu orationis confirmatione generaliter ponere visum est, ut in omnibus propositis bis, qui in praedicto argentariorum corpore recensentur, eorumque heredibus et succeasoribus [tum etiani illis, qui eum ipais contrahunt, atque eoruni heredibus et suoceasoribus], in quibus robos adversus argentarios actiones movent, aequalia privilegia sint. Convenit enim, ut utraque para eam simplicitatem in contractibus se negotiis suis servet, quam sibi ab altera tervari velit.
Mas lo que en cada uno de los dichos capítulos hemos puesto especialmente nos ha parecido bien establecerlo en general en La confirmación de la oración, á fin de que en todas las cuestiones propuestas tengan iguales privilegios los que se cuentan en el susodicho cuerpo de banqueroa,.y sus herederos y sucesores, (y también tos que contratan con los mismos, y sus herederos y sucesores), sobre los bienes en que se promueven acciones con-tra los banqueros. Porque es conveniente que ambu partes conserven en sus contratos y negocios la sencillez que quiera que por la otra parte se le guarde á ella. § 1.—Mandando, pues, esto por nuestra presente sacra pragmática disposición, aiiadimos también que tu prudencia y todos los magistrados superiores favorezcan á los que se Cuentan en el susodicho gremio, de suerte que, guardado el orden de derecho ya por edictos, ya por cartas, ya de otro cualquier modo acostumbrado, consigan el competente auxilió, y se les pueda socorrer contra los ímprobos, y no se vean obligados también ellos á ser ímprobos contra otros, sinoque antes bien se muestren equitativos y justos á los que con ellos mismos contratan, porque esto es lo que conviene ciertamente á la bondad de nuestros tiempos y á los contratos de toda la república, de los que los principales y los más necesarios se hacen siempre por el susodicho gremio.
§ 1.—Hace igitur per praesentem sacrani noatram pragmaticam formam. lubentes, etiarn boc addimus, ut prudentia tua omnesque magni magistratus sos, qui ¡u praedicto collegio recensentur, iuvent, ut sive per edieta, sive por litteras, sive per alium quemcunque consuetum modum servato luna ordine competens subsidiuni consequatitur, pouitque iUis adversus ímprobos succurri, noque cogantur et ipsi adversos alios improbi esse, sed potius aequos atque bonos se illis, qui eum ipsia contrahunt, exhibeant, quippe quum id nostrorum temporum bonitati universaeque reipublicae contractibus, quorum praeeipui et maxime necessanii semper pm praedictum collegium fiunt, conveniat.
Epllogua
Epilogo
Quae igitur nobis placuerunt et por hane sacrani pragmaticam declarantur forinam, prudentia tua et quilibet a[ius reipublfcae nostras iudex, firma servet, licentia data supplicibus hano sacram pra. gmaticam forinam ¡uomni iudicio, et maiore st minore, producendi, illaxuque recipiendi, et indo subsidium consaquendi, utpote quae tantam in ?raeaente casu et in praedictis capitibus vim ha-
Por tanto, conserven firme tu prudencia y cualquier otro juez de nuestra república lo que nos ha parecido bien y se declara por medio de esta sacra pragmática disposición, quedándoles dada á los suplicantes licencia para producir esta sacra pragniá. tica disposición en todo juicio, tanto mayor como menor, y para admitirla, y para obtener por ella auxilio, como quiera que tiene en el presente caso
542
OVELÁS.—SDICTO vT
Cap. V
Capitulo V
Roc vero etiam illis petentibus concedere providimus, ut, quando litem aliquibus inferunt, et ad confessionem decimae partis conveniunt, ab Lilia fideiussiones flQfl eigantur, sed sufficiat ipsorum hac de re facta promissio, quum digni sint, quibus per se credatur, quorum fides etiam pro allis sufficere censetur. Manifestum autem est, si legi suceubnerint, nihil jhs prodesse, quod fideiussorem non dederint, sed ótiam decimae eos partis poenam soluturos ese, quemadmodum et qui litem ipais inferunt, et insuper qui ab illis in ius vocantur, similibus poenis subiicientur, hoc solo discrimine in hoc capite servato, quod, sicut iam dictum -est, actoribus e coilegio argentariorum fideiussorum datio in deeimam partem per specialequoddam nostrum beneficium remissa est.
Mas también hemos proveido concederles esto que nos pedian, que, cuando promueven litigio a algunos, y comparecen para la confesión de la décima parte, no se les exijan fianzas, sino que baste la promesado los mismos hecha sobre este particular, pues son dignos de que se les crea por sí mismos aquellos cuya fe se estima que es suficiente también respecto á otros. Pero es manifiesto, que, si hubieren sucumbido ú la ley, de nada les aprovechará no haber dado fiador, sino que habrán de pagar ellos también la pena de la décima parte, así como los que á ellos mismos les promueven litigio, y además ios que por ellos son llamados á. juicio quedarán sujetos á análogas penas, observándose esta sola diferencia en este particular, que, como ya se ha dicho, ¡los actores del gremio de banqueros se les ha dispensado la ilación de fiadores respecto á la décima parte, por cierto especial beneficio nuestro.
Cap. VI
Capitulo VI
Quoniam vero etiam quod suppliees ad diversa tribunalia protrahuntur, quando plurimi sunt cum ipais contrahentes, et quod fit pauci probi, non somm ipais damnum, verum etiam communibus rebus impedimentum inferre compertum est, etiam in hac parte prioreni nostrarn circe ¡lbs providentiam imitamur, ac iube mus, speciales illis iudiees esse, sive agant, sive conveniantur, tuam autem prudentiam, et Petrum gboriosissimum sacrarum nostrarum largitionum comitem, exconsule et patricium, (1) apud alterutrum horum movendae inter i'sos et alios qualescunque lites, aut etiam apud ludices antehac a nobis illis datos deinde dofunotos, iam motae examinentur, et brevem, nostrisque legibus convenientem finem accipere, et supplices praetoriorum vexatione liberatos domesticis rebus vacare, tantoque liberalius circa subditorum contractos versan, quanto minorem improbitatem• experientur, aut qui improbi esse conantur, iniqua lilia damna inferre non sin entur.
Mas como también los suplicantes son llevados ¡ diversos tribunales, porque son muchos los que con ellos contratan, y, como acontece, pocos los probos, y se ha visto que no solamente á. los mismos se bes causa daño, sino también impedimento á los negocios comunes, imitamos también en este particular nuestra anterior providencia respecto á ellos, y mandamos que tengan, ya si son actores, ya si fueran demandados, como jueces especiales á tu prudencia, y ¡ Pedro, gloriosísimo conde de nuestras sacras liberalidades, exconsul y patricio, de suerte que los litigios que se hayan de promover entre los mismos y otros cualesquiera, ó también los ya promovidos ante los jueces dados á. ellos por nosotros antes de ahora y que después han cesado, sean examinados ante uno ú otro de éstos, y reciban término breve y que convenga con nuestras leyes, y, librados de la vejación de los pretorios los suplicantes, puedan dedicarse á sus asuntos domésticos, y se conduzcan tanto más liberalmente en los contratos de los súbditos, cuanto menor falta de probidad experimenten, 6 si no se deja que los que intentan ser ímprobos les causen ¡ellos daños injustos.
Cap. VII
Capitulo vii:
Sed quonam et alium quendam nobis dolosorum hominum dolum manifestarunt, denuntiantes, nonnullos a dieti collegii personis pecunias mutuatos aut mutuantes emisse ant emere possessiones immobiles suarum uxorum aliorumve quorundam, qui circa ces sunt, nomine, ad eireumscriptionem generalis ab ipsis, aequisitorum et acquirendorum bonoruni oppignerationis, nonnuilos vero ipsis debita a debitoribus aut in peeuniis, aut omnino in iminobilibus rebus recipientes, non in suam personam, sed, ut dictum est, aut in uxorum, aut cognatorum nomen istiusmodi solutionem, ant cessionem, aut venditionem fien a debitoribus curare, ita ut per talein modum illi quidem inopiam praotendant, ipsi vero, qui ex dicto argentariorum conpore benigne lis crediderunt, hes, quibuscum contractuin iniisse non videantur, in ius vocare noqueant, in hoc quoque capiteparem munificentiam tam argentariis, quam qui adversus ¡pisos similes controversias movent exhibontes, iubemus, ut, si
Pero como nos manifestaron asimismo otro cierto fraude de hombres dolosos, denunciándonos que algunos, habiendo recibido, 6 recibiendo, en mtuo dinero de personas de dicho gremio, compraron 6 compran posesiones inmuebles á nombre de sus mujeres 6 de otros cualesquiera, que están cerca de ellos, para defraudación de la obligación general de los bienes adquiridos y que se hayan de adquirir por losmismos, y que algunos, al recibir lo que ¡ los mismos se les debe por sus deudorçs, ya en dinero, ya en general en bienes inmuebles, cuidan de que por los deudores se haga este pago, 6 cesión, 6 venta, no á favor de su persona, sino, como se ha dicho, 6 ¡su mujer, óánombre de sus cognados, á fin de procuraran ellos ciertamente de este modo la pobreza, y de que los que de dicho gremio de banqueros les prestaron con benignidad no puedan llamar ¡ juicio á estos con quienes no parece que hicieron el contrato; concediéndoles también en este particular igual munificencia tanto á. los han-
(1) 4gui parece que falta at, como se halla en el texto
texto, que GÁiSmas creemos que está muy mal puntuado en este pasaje.—N. del Tr.
integro de AqUeo, y como requiere, 4 nuestro juioló, el con-
NOTZLAS.—EDICTO Vil
543
quia debitoruxn dolo fecisse, quominus res suas oasideal, el ius suum clam in akum transtuliase emonstretur, liceat actoribus per in rem, aliamve legitimam actionem el fatum demonstrare et adversus dictas res, quasi debiloris sint, procedere, et undique machinatione pulsa, indemnitati suae et in debito, et in faetis propter hoc expensis consulere. Soimus enim, tantam case prudeiitiae tuae memoratique gloriosiesimi viri diligentiam, ut ita motas, nondum autem finitas, su¿ etiam in posterum movendas controversias diiudicaturi gitis, ut neque supplicantes ex debitorum improbitate ant fallacia iniustum dispendium subeant, neque vero innoxii ex iniquis commentis impórtunas eversiones sustineant, sed et quae nuper ipsis petentibus praebita sunt, rata el inconcusas maneant, et per praesentem sacram nostram pragmaticam formam concessa ad nostrum consilium peraelantur, qui bon amplectimur, UI omnas subditi recto et non captiose in negotiis versentur, et quibus debetur, quod ministerium reipublicae negotiis praebent, quieta vila fruantur, nec per improborum machinationes iudieiis, quaeque mdc manant difficultatibus et dispendiis, implicentur.
quemo, como á los que contra los mismos promueven análogas controversias, mandamos, que, si se demostrase que algún deudor hizo con dolo de modo que no posea sus propios bienes, y que clandestinamente transfirió á otro su derecho, les sea licito * los actores probar el hecho por medio de la acción real ó de otra legitima, yproceder contra dichos bienes, como si fueran del deudor, y, rechazada por completo la maquinación, procurar su propia indemnidad tanto en cuanto ¡ la deuda, como respecto á lbs gastos hechos por causa de esto. Pues sabemos que es tanta la diligencia de tu prudencia y del mencionado gloriosisimo varón, que liabreis de Juzgar las controversias así promovidas, pero aun no terminadas, 6 también las que en lo sucesivo se hayan ¿e promover, de suerte que ni los suplicantes sufran injusto- dispendio por la improbidad 6 la falacia de los deudores, ni los inocentes soporten importunos quebrantos por virtud de inicuas ficciones, sino que lo que recientemente ha sido concedido á los mismos peticionarios subsista válido 6 inalterable, y lo otorgado por nuestra presente sacra pragmática disposición sea ejecutado conforme al designio de nosotros, que aceptamos esto para que todos los súbditos se conduzcan recta y no capciosamente en los negocios, disfruten de vida sosegada,y no se vean complicados, por maquinaciones de los que no son probos, en j.picios, y en las dificultades y dispendios que de ellos dimanan.
Cap. VIII
Capitulo VIII
S
Quod autem in qúoque dictorum capitum apecialiter posuimus, id iu oratioriis confirmatione generaliter ponere visum est, nl in omnibus propositis bis, qui in praedictG argentariorum corpore recensentur, eorumque heredibus el successoribus [tum etiam ilhis, qui cum ipsis contrahunt, atque eorum heredibus et successoribus], in quibus rebus adversus argentarios actiones movent, aequalia privilegia smI. Convenit enim, ut utraque para eam simplicitatem in contractibus ac negotiis aula servet, quam sibi ab altera aervari velit.
Mas lo que en cada uno de los dicbos• capítulos hemos puesto especialmente nos ha parecido bien establecerlo en general en la confirmación de la oración, á fin de que en todas las cuestiones propuestas tengan iguales privilegios los que se cuentan en el susodicho cuerpo de banqueros,.y sus herederos y sucesores, (y también los que contratan con los mismos, y sus herederos y sucesores), sobre los bienes en que se promueven acciones con-Ira los banqueros. Porque es conveniente que ambas partes conserven en sus contratos y negocios la sencillez que quiera que por la otra parte se le guarde á ella. § 1.—Hace igitur per praesentem sacram no§ 1.—Mandando, pues, esto por nuestra presenstram pragmaticam formam iubep tos, etiam hoc te sacra pragmática disposición, añadimos también .addimus, ut prudentia tus omnesque magni ma- que tu prudencia y todos los magistrados superiogistratus eos, qui in praedicto cohlegio recensentur, res favorezcan á los que se cuentan en el susodiiuvent, UI sive per edieta, sive per litteras, sive cho gremio, de suerte que, guardado el orden le per atium quemeunque consuetum modum servato derecho ya por edictos, ya por cartas, ya de otro iuris ordine competens subsidium consequantur, cualquier modo acostumbrado, consigan el compepossitque illis adversus improbos succurri, neque tente auxilio, y se les pueda socorrer contra los cogantur et ipsi adversus alios improbi case, sed ímprobos, y no se vean obligados también ellos á potiñs seques atque bonos se illis, qui eum ipsis ser ímprobos contra otros, sino que antes bien se contrabunt. exhibeant, quippe quum id nostrorum muestren equitativos y justos á los que con ellos temporum bonitati universaeque reipublicae oon- mismos contratan, porque esto es lo que conviene tractibus, quorum praecipul et maxime necessarii ciertamente á la bondad de nuestros tiempos y á semper per praedictum col1egiumfiunt, conveniat. los contratos de toda la república, de los que los principales y los más necesarios se hacen siempre por el susodicho gremio. Epilogas
Epilogo
Quae igitur nobis plaeuerunt el per hanc sacram pragmaticam declarantur formam, prüdentia tua et quilibet alias reipublieae nostrae iudex, firma servet, licentia data supplicibus hanc sacram pragmaticam formam ¡u omni ¡udicio, et maiore el minore, producendi, ilamquc recipiendi, el mdc aubsidium consequendi, utpote quae tanlam in praesente casu el in praedictis capitibus vim ha-
Por tanto, conserven firme tu prudencia y cualquier otro juez de nuestra república lo que nos ha parécido bien y se declara por medio de esta sacra pragmática disposición, quedándoles dada * los suplicantes licencia para producir esta sacra pragmática disposición en todo juicio, tanto mayor como menor; y para admitirla, y para obtener por ella auxilio, como quiera que tiene en el presente caso
544
NOVELAS.—EDICTO VIII
bet, quantam in alils negotiis generales nostras leges obtinent. Dat. V. Ka!. Mart. Constant. imp. DN. 1sT1NuNl PP. Aug. auno XV., post. BASIL. V. C. cons. [542.] (1)
y en los susodichos particulares tanta fuerza cuanta en otros negocios alcanzan nuestras leyes generales. Dada en Constantinopla á 5 de Jas Calendas de Marzo, en el afio décimo quinto del imperio del señor JUsTiNIANO, Augusto, después del consulado de BAsiLIo, varón muy esclarecido. [542.]
EDIØTUM VIII
EDICTO VIII
DE PONTICI TRA.CTIJS VICARIO
DEL VICARIO DE LA REGIÓN DEL PONTO
Iderit Imperator B A .s so, çj1orioissimo Praefeco Praeorio.
El mismo Emperador d, Bksso,,qloriosísimo Prefecto del Pregono.
Praefatio
Prefaoio
Nos suffiøere quidem civiles magistratus Ponticae dioecesia provincila existimantes, ohm excogitatum ulla locis vicarium in medio Iioc tempore iiihibuimus, nihil eorum, quae postea ab iis facta sunt, commissum ir¡ exspectantes. Sed quandoquidem ex ipsis rebus cognovimus, virus incolere jitas provincias Iatrociniis et caedibus innutritos et qui viros sernper congregent armiferos iisque etiam utantur adversus se quique defugiant poenas de his constitutas, quum deserunt provincias, in quibus deliquerint, provineiahium magistratuum nullo ex tradita sibi provincia egredi audente, ita nL nos saepe viros in provinciam emiserimus, et fiscum expensis gravaveriinus, effeoerimus 'vero amphius nihil, quod ad manum non esset magistratus, qui auxilium ferre et istiusniodi fiagitia repriinere poaset,
Estimando nosotros que ele tamente eran uficientes para las provincias de la diócesis del Ponto has magistraturas civiles, suprimimos 3n -este tiempo intermedio el vicario antes imaginado para aquellos lugares, esperando que no se baria nada de lo que después se hizo por elloR. Per como por la misma realidad hemos sabido que en aquellas provincias habitan hombres avezados ¡ latrocinios y á muertes, y que congregan siempre á hombres armados, y que de ellos se sirven también contra sí mismos, y eluden las penas establecidas sobre esto, abandonando has provincias en que delinquieron, sin que ninguno de los magistrados provinciales se atreva á salir de la provincia á él confiada, de tal suerte que muchas veces, enviamos individuos á la E y gravamos con gastos al fisco, pero no hemos hecho además nada que.no estuviera al alcance del magistrado que podría prestar auxilio y reprimir tales delitos,
Cap. 1
Capitulo 1
visum est revocare iterum vicaril magistratum el Galatiae primae praeside ad pristinum statum redacto, ut non nisi civilis sit, sicut ante erat, quam nos eum, sublato viearii magistratu, dignitate annonaque malore deeoravimus, vicarium denuo omnibus Ponticae dioecesis provinciis praeficere, ita at non soliva praefecti locum adimpleat, sed et gloriosisaimi magistri sacrorum nostrorum officiomm atque gioriosisaimorum ettam ducum, magnificen tiza¡ morum denique eorum magistratuum, qui sacro nostro patrimonio neo non thesauro et prae'Lores qui domesticis et protectoribus praesunt; atque talem licentiam habeat et potestatem, qualem ipsi praesides par se in locis habere solent, ut noque quis propter dignitatem, neque propter sacerdotium neque cingulum neque militiam noque propter aliud quidquam ex eius iurisdictione eximatur, sed omnes ei subsint eodem modo sive privati sunt, sive cingulo vel dignitate vel militia vel etiam sacerdotio decorati, idque non in criminibus solum (non enim militarem tantum huno magistratum facimus), verum etiam si quis de pecuniis litem instituere velit. Cornmuiiem enim hune magistratum omnibus hominibus omnibusque rebus facimus.
nos ha parecido bien restablecer de nuevo la magistratura del vicario, y, habiendo vuelto también á su primitivo estado al presidente de la primera Galacia, para que no sea sino civil, como era antes que nosotros, suprimida la magistratura del vicario, lo hubiésemos decorado con mayores dig tildad y annonas, poner de nuevo al frente de todas las provincias de ha diócesis del Ponto un.vicario, de suerte que llene el lugar no solamente del prefecto, sino también del gloriosisimo maestre de, nuestros sacros oficios, y asimismo de los gloriosísimos duques, y finalmente de aquellos muy magníficos magistrados, que están al frente de nuestro sacro patrimonio y también del tesoro, y además el de los que presiden á los domésticos y á los protectores; y tenga tal licencia y potestad cual suélen tener por si en las localidades los mismos presideites, de suerte que nadie se exima de su jurisdicción por razón de dignidad, ni de sacerdocio, ni de dngulo, ni de milicia, ni por otra cosa cualquiera, sino que todos estén sujetos á él del mismo modo, ya sean particulares, ya estén decorados con cíngulo ó dignidad ó milicia Ó también sacerdocio, y esto no solamente en las causas criminales, (pues no hacemos solamente militar esta magistratura), sino también si alguien quisiera entablar litigio sobre cantidades de dinero. Pues hacemos á esta magistratura común para todos los hombres y para todos los negocios. § 1.—Pero le devolvemos también la sacra audiencia que antes tuvo, para que los litigios hasta quinientos áureos, pendientes de apelación en algu-
§ 1. - Reddimus vero ei etiam quod ante babuit, sacrum auditorium, ut lites usque ad quingentos aureos appellatione suspensae in aliqua Pon ticas
(1) El texto griego de este Edicto se halla ea Scrimg.— CXXX VI., página 479, y con las del siguiente Edicto IX.— Cotéjense las disposiciones del mismo con las de ¿a Noi'eIa N. del Tr.
NOVELÁ&—EbTCTO TUI
dioecesis provincia, non ad hanc telicem deducan-
tur urbem, sed apud eum ad sacraru formam examinentur, pea sive ex imagistratuum m civilium
iurisdicione provenerint, sive ex. ententiis cuiuspiam magnae huius urbis magistratuiim vel etiam ex nostra iussione. Nemini vero licentiam damus, ut quando appellatione suspensa controversia mota fuerit, altera appellatione utatur. Attamen si qua controversia principaliter apud eum mota sit, procede¿ appellatio, quemadrnodum solebat, antequam nos magistratum univimus, tanquam si nihil medio tempore novi factum esset. Quod sane et in GalaLise praeside iubemus, quem simplicem. denuo magistratum facimus, quasi in co nihil medio tempore innovatum esset.
545
na provincia de la diócesis del Ponto, no sean traídos á esta feliz ciudad, sino examinados ante él en la forma de los sacros conocimientos, ya si provinieren de la misma jurisdicción de los magistrados civiles, ya si de sentencias de cualquiera de los magistrados de esta grande ciudad, ó también de or-
den nuestra. Mas á. nadie le damos licencia para
que, cuando se hubiere promovido la controversia suspensa por la apelación, utilice otra apelación. Sin embargo, si principalmente se hubiera promovido ante él alguna controversia, procederá la apelación, como solía antes que hubiésemos unido nosotros la magistratura, como si en el tiempo intermedio no se hubiese hecho nada nuevo. Lo que ciertamente mandamos también respecto al presidente de la Galacia, cuya magistratura hacemos otra vez sencilla, como si respecto á ella no se hubiese innovado nada en el tiempo intermedio.
Cap. 11
Capitulo II
Licentiam etiam huic vicario damus, ut iii quamcunque velit provinciam Ponticae dioccesis proficiscatur, incipiena a vicina bác Bithynia usque ad Armenios ipsos et Trapezunta et nostras reipublicae ad Persas fines, ut prineipaliter quae adhue commissa sunt poenis persequatur (nam etiam gisdii ius ej concedimus), praecipue vero milites corceat, si qui eorum desertis atationibus suis istiusmodi fiagitiis se dediderint. Si quem vero criminibus obnoxium invenerit, hunc cingulo privet, qualecunque babeat, non exspectans donee magistratura qui eiusmodi militiis praeest, ea de re certiorem fecerit, ut qui semel et illius locura adimplet et in omnes omnino ius et poteatatem habet. Atque Iicentiam ej damus omnibus locis. et vicio praesse, sive ad sanetisaimas ecciesias ant ad religiosa pertineant ministeria aut ad sacra nostra privata, ant etiam ad sacrum patrimonium aut ad nostram domum et, i.it simpJiciter dicamus, nullum omnino locum ex eius iurisdictione eximimus.
Le damos también á este vicario licencia para que vaya á cualquier provincia que quiera de la diócesis del Ponto, comenzando por esta vecina do Bitinia hasta la misma Armenia, y Trebizonda y hasta los confines persas de nuestra república, para prfticipalmente persiga con penas los delitos que hasta ahora se han cometido, (porque también le concedemos el derecho de espada), pero especialmente castigue á los militares, si algunos de ellos se hubieren entregado á Lates crímenes habiendo desertado de sus puestos. Mas si hallare á alguno responsable de crímenes, prívelo del cíngulo, que tenga, no esperando que el magistrado que está al frente de tales milicias le haga sabedor de la cosa, puesto que llena el lugar de él y tiene absolutamente sobre todos derecho y potestad. 'Y le damos licencia para que esté al frente de todos los lugares y aldeas, ya si pertenecieran á las santísimas iglesias A á ministerios religiosos, ó á nuestros sacros bienes privados, ya si también al sagrado patrimonio.ó á nuestra casa, y, para decirlo de una vez, no eximimos de su jurisdicción absolutamente ningún lugar.
Capitulo XIX Inspiciet vero etiacn militares transitus, an satis ordinatim procedant, et si quid in fis eommissum invenerit, bco corriget tum milites ipsos castigando, tum etiam aubditls nostris, in quibus iniuria affecti faerint, satisfaetionem curando. Potestatemque ci concedimus, nL armis privet, qui non propter aliquam militiae necesiitatem ea habent, omniaque inferat in publica huius magnas urbis arruamentaria. § 1.—lnhibebit etiam aauiteria et homicidia et latrocinia, praecipue antera mulierum raptus, re-: rum ereptiones, infestationes et vira, denique universum istiusmodi delictorum cumulum, ut quod potissimum magistratus a nobis ei dati caput est. Refronabit quoque iniuriosos sive sacerdotes sive inagistratus sint, sive possessores sive plebeii, neo euiquam permittet facere quid quod leges nostras non probent. § 2.—Sustinebit vero et controversiarum examinationes etdiiudicationes, atque habebit propriam cohortem virorum vicarianorum septuaginta, qui per sacra nostra probatoria stipendia facient, quae ex filo serinio praebebuntur, ex quo et olim soisPoiio VI-59
Inspeccionará también los tránsitos militares, si se hacen bastante ordenadamente, y si hallare que en ellos se cometió alguna cosa, la corregirá ya castigando á los mismos militares, ya también procurándoles satisfacción á nuestros súbditos en lo que hubieren sido afectados por injuria,Y le concedemos facultad para privar de armas 5. los que no las tengan por alguna necesidad de su milicia, y para llevarlas todas4 los arsenales públicos de esta grande ciudad. § 1.—Prohibirá también los adulterios y los homicidios y los latrocinios, pero principalmente los raptos de mujeres, los robos de cosas, las agresiones y la violencia, y finalmente todo el cúmulo de tales delitos, como siendo este el principal encargo de la magistratura dada á él por nosotros. Refrenará también á. los que injurian, ya sean sacerdotes, ya magistridos, ora poseedores, ora plebeyos, y no le permitirá á nadie hacer cosa alguna que no aprueben nuestras leyes. §2.—Pero hará el examen y el fallo de las controversias, y. tendrá propia cohorte de setenta hombres vicarianos, que devengarán en virtud de sacras credenciales nuestras estipendios, los que serán pagados por aquella secretaria por la que también
546
NOvgLis.—EDICTO VIII
bant praeberi, eum vicarius esset. Reddimus etiam mulas, quot quondam vicario assignatas nunc provinciae praeses accepit in suurn ministerium; quoniam illi, qui nihil ahud nisi Milis sit magiatratus, superfluus est taliurn usus, apectabili vero vicario, ut qui bac illac circumeursare debeat, necessarium earuin ministerium est. § 3.—Obediet vero ipsi universus lii illis locis constitutus exercitos, dictoque illi obedientes erunt domestici et protectores, seholares et milites, ita ut praesidali mandato nostrove iussu non indigeant, sed ipso magistratus iure ministerium praebeant. Praebebunt autem ministeria quo loco degunt, praeterquam si qua insta et inevjtabilis necessitae, quae maioris auxilii indigeat, indunat eum, ut ex uno loco in alterum transferre ipsos necease habeat. § 4.—Utetur etiam praeconis voce, et quatuor facibus,uippe quum in hazte rem sumptus a nobis constitutus sit, atc1ue cetona omnibus, quaeounque civilis simul et militaris magistratns sunt, insigniis. Unde etiam ad responsum ministrare ei ¡u cm ad imitationem gloriosissimorum nostromm ducuin, por quem et coreebit milites, si quando ita tempus postulabit, et in necessariis rerurn mintsteriis continebit. Quantas vero annonas assignaverimus el et assessori et cohorti ej subiectae, et quantas debeat de cetero priniae (?xalatiae praesea habere pro se et assessore et obediente ei cohorte, item quantum ipsum aut in sacro nostro palatio aut in gloriosissimorum praefectoru itt praetono pro magistratus codicillis dare eonveniat, por subiectam deseriptionem omnibus fiet manifestum. Hune autem nos magistratum illis luis reddidimus, ut qui injuria afficiantur, in promtu auxilium haberent, omnesque, qui in illia locis habitent, qui. bus hactenus pressi sunt difficultatibus liberarentur,. et vero quieto atque recta legum moderatione fruerentur ab omni magistratu, quem jhs locis praefecimus, ut ad omnem iniuriam et Iatrocinium repnimendum sufficere queat.
solían pagarse antes, cuando había vicario. Le damos también tantas mulas cuantas asignadas en otro tiempo al vicario recibió ahora para su servicio el presidente de la provincia; porque el uso de las tales es aupérfiuo para el que no sea nada más que magistrado civil, pero es necesario su servicio para el espectable vicario, puesto que deberá andar de acá para allá. § 3.—Y le prestará al mismo obediencia todo el ejército constituido en aquellos lugares, y obedecerán sus órdenes verbales los domésticos y los protectores, los escolares y los militares, de suerte que no necesiten mandato presidencial ú orden nuestra,- sino que le presten servicio por el mismofuero de la magistratura. Mas prestarán servicio en la localidad en que viven, salvo si alguna justa é inevitable necesidad, que requiera mayor auxilio, lo lleve á tener precisión de trasladarlos de una localidad ¡ otra. § 4.—Se servirá también de pregonero, y de cuatro faces, puesto que para esto ha sido consignado gasto por nosotros, y de todas las demás insignias lue son propias de la magistratura civil y también e la militar. Por lo cual, mandamos, que también le preste servicio un responsario á la manera que á nuestros gloniosísimos duques, por medio del cual castigará á los militares, si alguna vez lo requiriere así la ocasión, y los contendrá en sus necesarios ministerios. Mas por la nota que va al pie se hará manifiesto á. todos cuántas annonas les hemos asignado á él, y á. su asesor, y á la cohorte á él subordinada, y cuántas deberá tener en lo sucesivo para si,, para el asesor y para la cohorte que esta á sus órdenes el presidente de la primera Galacia, y también cuánto es conveniente que dé él mismo por las credenciales de su magistratura 6 en nuestro sacro palacio 6 en el pretorio de los gloriosísimos prefectos. Pero les restituimos esta magistratura á aquellos lugares, para que los que sean. perjudicados por injusticia tengan pronto auxilio, y para que todos los que habiten en aquellas localidades se vean libres de las dificultades con que hasta ahora estuvieron abrumados, y disfruten en verdad del sosiego y del recto régimen de las leyes por virtud de la magistratura que hemos puesto al frente de
aquellos lugares, para que pueda ser suficiente para reprimir toda injuria y latrocinio. Epllogus
Epilogo
Haec igitur manifesta tuae glorias facere visum est, ut cognoscena quae hac dore nuno nobis placuerint, observet in deinceps tempus, et annonas ei praebeat, quemadmodum in subiecta a nobis descriptioue comprehenditur. Dat. XV. RaE. Oct. Constant. imp. DN. IUSTINIANI Aug. aun. XXI. (1) post B&SILII V. C.
Por tanto, ha parecido bien hacerle esto manifiesto á tu gloria, para que, conociendo lo que sobre este particular nos ha placido, lo observe en el tiempo futuro, y le dé á aquél aunonas en la medida que se contiene en la nota puesta al pie por nosotros. Dada en Constantinopla ¡ 15 de lu Calendas de Octubre, en el año vigésimo primero del imperio del señor JUSTiNIANO, Augusto perpétuo, sexto después del consulado de BASILIO, varón muy esclarecido. 1547.1
cena. ami. VI. 1547.J (2)
(1) XXV., consigna Scrimg. (2) El ieo griego 1e este Edicto se halla en Scrimg.— Bh. fue el primero que publicó, tomándola del cód. Vindob.,
una antigua versión latina, con el epígrafe de Constitu-
ción CXXII.
-
547
NOVELAS.—EDICTO ti
¡mp.
EDICTUM IX
EDICTO IX
DE ARGENTARWaUM CONTRÁCTIBUS
DE LOS CONTRATOS DE LOS BANQUEROS
IUSTINIANUS
Aug. TRZBONIANO, Praefeco U-bis
El Emperador JUSTINIANO, Auuso, d PreTecfo de la ciudad.
TRIB0NI4NO,
Praéfatio
Prefacio
Commune collegii argentariorum, qui in bao magna urbe sunt, supplicavit potentiam nostram, ut praeter alia omnia, quae ¡país largiti sumus, alio nunc etiani modo sibi opitulari velimus. Docuerunt enim, quosdarn, qui debuerint out etiam debeant, quando pecunias ant res ab ¡país reetuntur, et non habeant, ande hoc solvaut, ab ipais patero, at pura constituta pro ipsis subeant, et alios quidem hoc ipsum in obligatoriis schedulis conacribere, alios vero propter con trahentis fidem et sine ser¡pto ut hoc faciant ¡país mandare, ipsos autem, ibrum petitionibus cedentes, jis, qui Lilia molesti sunt, certum tempus constituere, intra quod constituens omnino debitum solvat, se vero illis spondere; deinde dilatione finita Jis, qui constituta suseeperun.t, satisfacere, ita ut debitores forte et mutui syngraphas, et confessiones suas recipiant, aut etiam apochas capiant, quasi securitate per constitutum fasta; multos vero, quum parare sibi rem alictíius volucrint aut velint, ¡país mandare, ut pro ¡psis pecuniam aut rem aliquam se datares constituant, et ilhis quidem quod quaesierint obtingere, ipsos vero promte pecunias aut res praebere, et omnino ita mandantibus ¡Ilis constituta fien, et non autor pecunias aut res solvere velle, privaquam qui coustitutum accepit, probationein pecuniae aut re¡ fecerit, aut cas se accepiase demonstraverit; et se quidem dare pecunias ant res, postea autem quaestionem ipsis mover¡, illis probationem datas pecunias vel rei exigentibus. Quse res sane quam difficilis et formidabilis illis est, tuni quod ad praoterita, tum quod ad. futura, ut quae fieri nequit. Quia enim eorum, quibus peeuniae aut res constitutae fuerint val constituantur, non ad faciendam probationem datorum, ve¡ depositionem in actia, se hace accepisse, ad id velit venire? Saepe vero ipsos defatigatos etiam alijo cedere actiones, noque hace sibi actionem inferentibus opponi solum, veram etiam lis, quibus actiones ceasae sint aut cedantur. Et petierunt, ut ab hac dififeultate liberentur et si omnino purum mandatum factum Sit aut fiat, nt pecunias aut res intra certum tempus solvant, electione nulla proposita, aimulatque praefinitum tempus elapsum sit, obnoxius mandator exsistat debiti solutioni et ipsis, et quibus a se actiones cesase sint, aut etiam cedantur, ncc soluin, si hoc interveniente seriptura mandaverit, verum etiam si sine soripto totum negotium confeetum sit.
La comunidad del gremio de banqueros, que hay en esta grande ciudad, suplicó á nuestro poder, que,
Cap.I Ños igitur suecurrere rei volentes (cuin omni
además de todo lo que á los mismos les hemos concedido, quisiéramos favorecerles también de otro modo. Porque nos expusieron que algunos, que hablan debido ó que también debian, cuando se les
reclaman las sumas de dinero 6 las cosas, y no tienen con que pagarlas, les piden á ellos mismos que
hagan á favor de ellos puros constitu tos; y que unos ciertamente escribían esto en esquelas obligatorias, pero que otros á causa del crédito del contratante les mandaban á los mismos que hicieran esto aun sin escrito, y ellos, cediendo las peticiones de aquellos, les fijaban á. los que molestaban á éstos cierto tiempo dentro del cual el promitente pa-
garla en todo la deuda, y que ellos les hacían la promesa, y que después, finida la dilación, satisfacian á los que aceptaron el constituto, de tal suerte, que los deudores recuperaban acaso las escrituras del mútuo, y sus propias confesiones, ó repibian también Apocas, como si por medio del constituto se hubiera dado seguridad; y que muchos, cuando hablan querido 6 querían comprar para si cosa de alguno, les mandaban á los mismos que prometieran por ellos que darian el dinero ó alguna cosa, y obtenían para sí ciertamente lo que buscaban, y entregaban ellos inmediatamente el dinero 6 las cosas, y absolutamente de este modo se bastan los
constitutos mandándolo aquellos, y no querían pagar el dinero 6 las cosas de otra suerte, sino si antes
el que acepto el constituto hubiere hecho la prueba del dinero 6 de la cosa, 6 demostrare que ellos las recibieron; y que en realidad daban ellos el dinero 6 las cosas, pero después se les promovía á ellos mismos cuestión, por exigirles aquellos la prueba de haberse dado el dinero 6 la cosa. Lo cige ciertamente era para ellos muy difícil y temible, tanto or lo que respecta fi lo pasado, como por lo que fi
r
o futuro, de suerte que no se puede hacer. Porque quién de aquellos, fi quienes se les hubieren pro-
metido 6 se les prometen las cantidades de dinero 6 las cosas, querría acudir para esto, para no hacer
la prueba de las cosas dadas, 6 la declaración en actas de que ellos las recibieron? Pero que, fati gados ellos, muchas veces cedían también fi otros las acciones, y que esto se les oponía no solamente fi
ellos al intentar la acción, sino también fi aquellos fi quienes se habían cedido 6 se les cedían las acciones. Y pidieron que se les librase de esta dificultad, y que si en cualquier caso se hubiera hecho ése hiciera un puro mandato, para que paguen ellos dentro de cierto tiempo cantidades 6 cosas, no consignándose ninguna elección, quede obligado el mandante, tan pronto como haya transcurrido el tiempo prefijado, al pago de la deuda así fi ellos mismos, como fi aquellos fi quienes hayan sido cedidas, 6 también se cedan, por ellos las acciones, y no solamente si esto lo hubiere mandado mediando escritura, sino también si todo el negocio hubiera sido hecho sin escrito.
CapItulo 1 Nosotros, pues, queriendo dar auxilio para el•
648
OEL.&.—EbIQO it
aequitate tamon et iustitia, atque ut in posterum
caso, (pero con entera equidad y con justicia, j para que en lo sucesivo esto se haga válidamente en absoluto), mandamos, que no quieran ellos hacer conatitutos de otro modo, sino siá ellos mismos se les diera mandato escrito para aquellos, definiendo claramente de qué modo deba hacerse toda cosa, á fin de que por esta buena fe no caigan manifiestamente en evidente quebranto. Mas si de algún modo no se hubiera hecho mandato ciertamente escrito, pero se hubiera determinado tiempo, y durante todo este tiempo hubiere callado aquel a cuyo favor se hizo el constituto, y no hubiere promovido querella, mas transcurriese también el tiempo fijado, y después tampoco hubiere hecho esto mismo objeto de querella dentro de otros dos meses, pague de. todos modos el mandante al que hizo la promesa la deuda, que se probara que por voluntad del mismo se prometió por alguno de los que los que están al frente de un establecimiento de banco, y ni á los mismos, ni á los herederos de los mismos, 6 á aquellos á quienes por ellos mismos se les cedieron 6 se les ceden las acciones, puedan oponerles cosa alguna de estas, sino valga lo que mostrarse¡ contexto del mandato, si verdaderamente este hubiere tenido lugar por escrito, ateniéndose el juez á lo escrito, y si el contrato no fuera escrito; apoyándose en las pruebas presentadas sobre este particular con arreglo á las luyes. Y esto ciertamente valga tanto en los constitutos ya hechos de este modo, como en los futuros.
Cap. 11
Capitulo XI
Si quod vero etiam ipsis in acriptis ant sine sonptis auxilium promissum fuerit aut promittatur, probatio vero sufficiena et legitima aut ex scripturae ant ex testium fide racognitione con ficistur, etiam hano suam vim habere' volumus, ut quod pacto convenerit, exigi posait, nullá prorsus lego obsistente, quasi id gratis et non pro mercede qua dam fieri oporteat, propterea quod omnis eorum vita boc consistat, et usuras jis pendant, et mercedem pro habitatione dent, et commnni utilitati prospToiant, non ut damnum sentiant, noque ut omnino aliinonia destituantur, sed ut hoc habeant suorum laborum solatium.
Mas si también se les hubiere prometido 6 se les prometiera á los mismos algún auxilio por escrito 6 sin escrito, y se hiciera prueba suficiente y legítima 6 por fe de escritura 6 por reconocimiento de testigos, queremos que también esta tenga su propia fuerza, para que se pueda exigir lo que en pacto se hubiere convenido, sin queso oponga absolutamente ninguna ley, como si esto se debiera hacer gratuitamente y no por merced alguna, porque toda la vida de ellos consiste en esto, y les pagan intereses, y dan merced por la habitación, y atienden 6 la-común utilidad, no para experimentar daño, ni para que queden privados en absoluto de alimento, sino para tener este consuelo de sus trabajos. § 1.—Pero si expusieran 6 hubieren expuesto cuentas, 6 escrituras, 6 autógrafos, ya ellos 6 aquellos que con ellos mismos contratan, ya estos á aquellos, en los que se consignó por escrito el dinero re. cibido y el gastado, y llevaran escritura del mismo que está al frente del banco, y de su escribientQ, que llaman Samaritanos, y 6 su vez de los que con los mismos contrataron, 6 íntegramente estuvieran escritos de mano del contratante, 6 tienen la firma, no podrán los contratantes reconocer el dinero ciertamente recibido, que los banqueros reseñaron en los resúmenes firmados 6 autógrafos, y exigirselo en virtud de ellos, y contradecir los gastos de la escritura, como si no se hubieran hecho, ni 6 su vez los encargados del establecimiento de banco exigir ciertamente lo gastado, pero no reconocerlo recibido. § 2.—Mas si por las escrituras, 6 por las cuentas, 6 por los autógrafos producidos por una 6 otra parte se probara la verdad de las letras así respecto 6 lo recibido como en cuanto * lo gastado, sean absolutamente válidas ambas cosas, y no valdrá ciertamente la una contra los mismos, y será nula la otra respecto á ellos, sino exíjase cuanto muestren las cuentas, 6 no ser que una ü otra parte 6 ambas hubieren demostrado error de cálculo, 6 le-
omnimodo 'valide hace procedant), sancimus, non autor coa eligere constituta subire, nisi scriptum de bis mandatum ipsia detur, omnem rem quomodo fieri oporteat, luculenter definiens, nec ex hac bona fide in e'videns exitium manifeste incidera. Si vero aliquo modo seniptum quidem mandatum factum non Bit, tempus autem determinatum sit, et tacuerit por omne tem pus ifle, pro quo constitutum factum eat, neque querelam moverit, decurrat vero etiam constitutum tempus, deinde noque intra ellos duos menses boc ipsum in querelam deduxerit, omnibus modis mandatorem solvere conStituenti debitum, quod ex ipsius voluntate ab ahquo eorum, qui argentaniae mansae praepositi sunt, constitutum case probetur, et neque ipsis; noque ipsorum heredibus, aut quibus cessae ab ipsis sunt ve¡ ceduntur actiones, istiusinodi quiddam opponere pos. se, sed illud obtinere, quod mandati ostenderit tenor, si quidem in Iitteris illud processerit, litteras indice sequente, si Toro' flOfl seniptus contraetus sit, probationibus ea de re secundum leges prolatis inhaerente. &tque hace quidem teneant el lii iaru factis ad bunc modum, et in futuris constitutis.
§ 1.—Attamen si vol rationes, vol syngraphas vel áutographa exponant aut exposuerint aut .ipsi illis, qui eum ipsis contrahunt, aut ifli ipsis, in quibus pecuniarum acceptum et expensa conscnipta sunt, et seripturam praeferant ipsius mensae praepositi et scnibae eius, quos Samaritos vocant, et rursum eorum, qui cum ipsis contraxorunt aut par omnia contrabentis mann scnipta aunt, Tel subscriptionem habent, non poterunt contrahentes pecuniarum quidem acceptum,quod ar'gentarii ¡u subsoriptis vol autographis brevibus deecnipserunt, agnosoere, atqua indo coz exigere, expensas vero scnipturae contradicere, tanquam non factae, noque rursus argentariae menase praepositi expensam quidem exigere, acceptum vero non agnoscere. § 2.—Veriim si ex antisyngraphis, vol rationi-. bus, vol autographis ab alterutra parte prolatis probetur, et tam de acceptis, quam de expensia litterarum veriLes, utrumque omnino ratum sit, neque alterum quidem contra ¡pees valebit, alterum vero pro ¡psis irnitum erit, sed exigatur, quantum rationes monstrent, fui alterutra aut utraque para errorem calculi, aut laesionem in usuris demon.straverit. Si omm talo quiddam evidenter com-
N0VELÁ.—xTICro Ix
549
tuotistretur, id secundum legem emendatione dipum censemus, ni quisque iustitia et aequitate truatur.
Sión en los intereses. Porque si alguna tal cosa se hubiere demostrado evidentemente, la estimamos digna de enmienda con arreglo á la ley, á. fin de que cada cual disfrute de justicia y de equidad.
cap. 111
Capitulo III
I3oc vero etiam nos docuerunt, quosdam ex iis, postquam a pluribus confessiones acceperunt, caeque ex mutua fideiussione aut ex mandato, deide plurima debiti parte percepta, eL exigua quadam rehqua, propter debiti reliquum extrinsecus ab uno ant duobus iliorum confossione accepta, se intra Certum tempus ¡ata persoluturos case, apochas forte ant confessiones pro omnibus edere, contigisse vero ant unum aut pJures eorum, qui reliquorum obligationem subiissent, mor¡, et heredes pecuniarn ab filo aut illis professani exsolvere nolle. Sancimus igitur, si hace ita se habeant, pocuniah in confeasionibus comprehensain, et a defunato aut defunotis in seripto professam ab heredibus eum stipulatis usuris exigí.
Pero también nos informaron de que algunos de ellos, después quede muchos recibieron confesiones, y estas en virtud de mútua fianza, ó de mandato, percibida luego la mayor parte de la deuda, y quedando alguna exigua, hacían respecto á todos acaso épocas ó confesiones, habiendo recibido independientemente de uno 6 de dos de ellos por el resto de ]adeuda confesión de que ellos lo pagarían dentro de cierto tiempo, pero que acontecía
Cap. IV
Capitulo IV
Quodsi. vero aliqui datis pignoribus ab jhs muLuati fuerini aut mutuentur, deinde in mutul syngraphis permiserint aut permittant, ut venditione pignorum sub ipsorum fide facta, eorum pretium ¡u debitum imputetur, ilIi vero hoc feoerint, non molestentur ¡lii, noque propter hoc negotia sustineant, sed iurantibus, quanti pretil pignora vendiderint, credatur, idque ¡país ad omnis improbitatis abolitionem suppeditet. Si quia vero sine acripto mutuatus pignora det, ant obsignana ea, ant etiam sine sigilo, necease habebit, qui mutuatus est, aut pignora recipere, agnosceus sigilla, vel etiam ¡pea levius tractata, et adimplere et sortem, et atipulatas usuras, ant si pecurnarn non habeat debitor, ad iustam aeatimationem illa dimittere, et reliquum supplere, neque dicere poterit, illum pi. gnoribus, quanquam minoris aestimationis sint, eontentum cose oportere, sed omni modo omne debitum explere, quantum cum pactis usuris ¡u rstionem deductum fuerit. Si vero etiam tam pus praefinitum sit in mutuo, datia omnino pignoribus sive obsignatis, sive non obsignatis, mira id 1cmpus varo satisfactio non processerit, tantum vero aliud elabatur tempus, liceat ¡país, accurata aestimatione facta, praesentibus et tabulariis, el aserie eloquiis propositis, et aestimatoribus adhibitis, ea aestimare, et jhs imputare, sive ad pienum debitum suffleiant, sive etiam ad partem debiti.
Mas si algunos hubieren recibido 6 recibieran mutuo habiéndose dado por ellos prendas, y -después hubieren permitido 6 permitieran en las escrituras del mútuo, que, hecha bajo la fe de los mismos la venta de las prendas, se alicara k la deuda el precio de estas, y ellos hubieren hecho esto, no sean molestados, ni soporten por virtud de ello cuestiones, sino déseles crédito, jurando por cunto precio vendieron las prendas, y bástelas á. los mismos esto para la exclusión de toda falta de Probidad. Pero si alguno., habiendo recibido sin escnituraun mútuo, diera prendas, 6 sellándolas, 6 aun sin sellos, tendré necesidad el que recibió el mútuo, 6 de recobrar las prendas, reconociendo los sellos, 6 aun habiendo sido ellas entregadas más á. la ligera, y de cubrir el capital y los intereses estipulados, 6, si el deudor no tuviera dinero, de dejarlas por su justa estimación, y de suplir el resto, y no podrá decir que aquel debe contentarse con las prendas, aunque sean de menor estimación, sino que de todos modos ha de completar toda la deuda, que con los ijiteresea pactados se hubiere comprendido en la cuenta. Mas si también en el mútuo hubiera tiempo prefijado, habiéndose dado en Lodo caso prendas, ya selladas, ya no selladas, pero dentro de este tiempo no se hubiere verificado el pago, ytrauscurriera otro tanto tiempo,séales licito á. los mismos, hecha escrupulosa estimación, apreciarlas estando presentes tabularlos, teniendo éla vista las sagradas escrituras, y habiéndose agregado tasadores, y ponérselas en cuenta ellos, ya bastén para toda la deuda, ya también para una parte de la deuda.
Cap. V
Capitulo V
Et hule porro medicinam adhiberi eupierunt, ut, quoniam mutuo et dando et aceipiendo, et pro aliis constituando, el usuras pçndendo vitam tolerent, ipeis in mutuationibus nostra non opponatur constitutio, quam scripsimusqua nemini ultra duplum accipere quidquam permittimus, si tanta quantitas solvatur, quantam tam moro quam usurae efficiant. Nos igitur in poaterum quidem eam legem omnino violan nolumus, quod vero praecesail, quia non reeipit omnino machinationam, hule ¡país medenLes sancímus, UI in verja contraetibus argentario-
Y desearon ciertamente que también-se diera remedio, para que, puesto que ellos se ganan la vida dando y recibiendo en mútuo, y prometiendo por otros, ypagando intereses, no se les opusiera é los mismos, tratándose de mótuos, la constitución nuestra que escribimos, por la cual á nadie le permitimos recibir cosa alguna sobre el duplo, si se pagara tanta cantidad cuanta formen así el capital como los intereses. Nosotros, pues, no queramos ciertamente que en lo sucesivo sea violada de ningún modo esta ley, pero en cuanto á. lo pasado, como quiera
que fallecían uno 6 varios de los que hablan contraído la obligación por el resto, y los herederos no querían pagar el dinero confesado por aquel 6 por aquellos. Y por tanto mandamos, que, si esto fuera así, se les exija á los herederos, con los intereses estipulados, el dinero comprendido en las confesiones,y declarado en escrito por el difunto 6 los difuntos.
550
NOVELAS.—DIOT0 IX
rum ad huno diem factis, facultas ipsis sit, etsi usuras supra duplum pro iis debitis datas sint, exigant ipsi .debita cum constitutis usuris, ita uL neque in usuras, nequ. ¡u antiquum debituni, quae supra sortem ¡am soluta sunt, imputare compeflantur, nec ipsis in hoc et solo nostra de duplo constituLio obstat, sed secundum contractuuxn naturam ea exigant; verum neque ipsi adversus eos, qui cum ipsis 1am contraxerunt, noatra constitutione abutantur, neque imputare possinL solutas iam usuras aut in duplum usurarum, aut in antiquum debituin.
que de ninguna manera fuá objeto de maquinación, poniéndole remedio á favor de los mismos, mandamos que en loa verdaderos contratos de los banqueros hechos hasta este día tengan ellos mismos facultad, aunque por aquellas deudas se hubieran dado intereses hasta más del duplo, para exigir las deudas con los intereses establecidos, de manera que no sean compelidos á poner en cuenta ni para los intereses ni para la antigua deuda, lo que sobre el capital lis sido ya pagado, ni les obste á. los mismos sobre esto solo nuestra constitución sobre el duplo, sino exíjanlo con arreglo á la naturaleza de boa contratos; pero tampoco abusen ellos de nuestra constitución contra los que. con ellos mismos ya contrataron, ni puedan poner en cuenta los intereses ya pagados ó para el duplo de los interesas ó para la antigua deuda.
Cap. VI
Capitulo VI
• Quoniaw vero permisimus argentariae menase praepositis, excepta armata militia, eum omnibus aliis mulitiia in hac alma urbe commercium instituere, deinde 1111, quam mutuum dedissent aut etiam arent, bessiles usuras, quantas argentariis concessimus, atiputati sint, hi vero omnimodo ¡niqui opponant ¡palo mulitias, dicentes aaquum eisa cos non quae argentariis, sed quae mililantibus conveniant, usuras espere, hano eorum iniquam et improbissiznam obiectionem vacare omnino lubanus, et quaepacto convenerint aut etiam conveniant obtinere.
Mas como les hemos permitido á los que están al frente de establecimientos de banco ejercer en esta feliz ciudad el comercio, exceptuada la milicia armada, con todas las demás milicias, y luego ellos, habiendo dado 6 aun dando en mútuo, estipularon intereses al ocho por ciento, los máximos que -les concedimos á los banqueros, pero sienno de todo punto injustos les oponen á los mismos las milicias, diciendo que es justo que eflosperciban, no los intereses que corresponden ¡ los banqueros, sino los que á aquellos que ejercen milicia, Lmandamos que de todos modos cese esta objeción de ellos, inicua y muy falta de probidad, y tenga validez lo que en pacto hubieren convenido 6 también convinieran. - § 1.—Pero tampoco nos place lo que respecto á los contratos de los banqueros piden algunos, que de ninguna manera se den 6 los capitales 6 los intereses, 6, lo que aun es peor para ellos, que los intereses legítimos que se dan sean tomados en cuanta para el capital. Porque queremos que sea válido esto en los contratos que se hayan hecho, 6 se hicieran, con banqueros.
§ 1.—Neque vero id nobis placet, quod de argen. tariorum coiitraetibus nonnulli petunt, ut omnino non dentur aut sortee aut usuras, vel, quod lis otiam pei.us est, nL quae legitimae usuras dantur, .sorti imputentur. Etenin boc in contractibus, qui cum argentariis miLi sunt aut ineuntur, obtinere volumus. Cap. VII
Capitulo VII
Unum vero etiani lioc mier petita eorum esi, quod persaepe nonnulli, qui ipsis obnoxii sunt, delude, qua alios obnoxios habeant, ab istis sibi non satisfaciant, sed id suis uxoribus aolvendum praetextu dotis, vel parapbernorum, vel aliorum debitorum, et ab jis apochas uve solutionis probationes ferendas procurent, illi vero, quum ad ¡nopiam devenerint aut deveniant, val mortal sint etiam aut postmodum moriantur, deinde ¡poi debitum hoc acoipere velint, uxores, licet latenter llEs acceperint aut postea accepturae siaL, integra taman ipuis debita opponant, ut lude ipsorum upes concidat. EL petieruni, ut, si quid istiusmodi fa-. etum si¿ out posthac forte fiat, necease habeant, qui apochas a mulieribus acoeperint, ant liberationos, aut si quod documeutum factum uit aut orn nino fiat id proferre haredibus ad probationem eorum, quae gasta sant, nc uxores, quibus nihil debetur, emolumentum sentiant, ¡S vero, quibus debetur, defraudentur. Saneirnus igitur, ut, si tale quid factum alt aut fiat, necessitatem lbs quidem habere instrumente proferendi, attarnen abeque omni damno, et ut nullan laeuionem ex prolatione snstineant(meminimus enim nostrae constitutionis, quae coactas documentorum productiones innoxias iis, qui profarunt, esas vult), sed proferre illos quidem instrumenta, et rursus recipere; et si vero
Mas hay entre las peticiones de ellos también esta, que muchísimas veces algunos, que les están obligados á los mismos, después, teniendo obligados á. otros, no les satisfacen por medio de ellos, sino que procuran que esto se les haya de pagar á sus mujeresso pretexto de dote, 6 de bienes parafernales, 6 de otras deudas, y se hayan de dar por aquellas épocas 6 pruebas del pago, y que cuando ellos han llegado 6 llegan á pobreza, 6 han muerto, 6 también cuando mueren poco después, y luego quieren los mismos cobrar esta deuda, las mujeres, aunque ocultamente hubieren recibido aquellas cosas, 6 las hubieren de recibir después, les oponían, sin embargo, integras las deudas, para que de este modo se desvaneciera la esperanzada los mismos. Y pidieron que si alguna tal cosa se hubiera hecho, 6 se hiciera acaso después, tensan necesidad los que hubieren recibido de las mujeres las épocas 6 las liberaciones, ó si se hubiera hecho 6 en algún caso se hiciera algún documento, de presentárselo * los herederos para prueba de bo que se hizo, á fin de que no obtengan emolumento las mujeres á quienes nada se les debe. Mandamos, pues, qué, si se hubiera hecho 6 se hiciere alguna tal cosa, tengan ciertamente aquellos necesidad de presentar boa instrumentos, pero sin ningún perjuicio, y de modo que no sufran lesión alguna por la -presentación,
NOVEL&S.—EDICTO 1
inde aliquam utilitatem, qui mulieribus productionem facere coacti sint, habere possint htnc secunduni legem ex ipsis sentiant, nulloque prorsus damno, qui protulerint, ob prolatioriem afficiautur.
§ 1.—Si vero antisyngraphas ad aliquem confessiones, vel liberationes, vol etiam qualescunque conventionea exposuerint ant posthacetiam exponant, et quae apud ipsos manserint modo aliquo erieriul, volumus, ut qui adversarias syngraphas abent, eas proferre, aut se nihil istiusmodi habere vel proferre poase, iusiurandum dare cogantur. Si enim hoc iusiurandum apud acta monumenlorum praestifum fueAt, non ulterius illos molestia affici oportet. Nemo vero sub praetextu sportularurn, vol iudicialium expensarum nostrae constitutionis modum transcendere audeat, poenam, quae talla committentibus imrninet, reveritus.
t
551
(porque nos acordamos de nuestra constitución, que quiere que las presentaciones forzadas de documentos sean inofensivas para los que los presenten), sino que presenten ellos ciertamente los instrumentos, y los recobren otra vez; y si verdaderamente pudieran tener de ellos alguna utilidad los que se vieron obligados á hacerles la presentación á las mujeres, ténganla por virtud de los mismos con arreglo á la ley, y no sean gravados por virtud de la presentación absolutamente con ningún daño los que los hubieren presentado. § 1,—Pero si para alguien hubieren extendido, ó también después extendieren, niútuas escrituras de confesiones, ó liberaciones, ó aun cualesquiera convenciones, y de algún modo hubieren perecido las que hubieren quedado en poder de los mismos, queremos que los que tienen las escrituras contrarias sean obligados á presentarlas, ó á dar juramento de que no tienen tal cosa, ó no pueden presentarla. Pues si se hubiere prestado este juramento en actuaciones para constancia, no se les debe abrumar ulteriormente á ellos con molestia. Mas no se atreva nadie a pasar de la lasa denuestra constitución so pretexto de las espórtulas de los gastos judiciales, temiendo la pena que amenaza á los que cometen tales cosas.
cap. Vm
CapItIlo VIII
Quoniam vero supplicationem instituentes poliorunt, ut etiam tua exeellentia euram ipsorum suscipiat, el lites ipais illatis audiat, et si quos obligatos habeant, aut alii ipsos, bis secundum modum peculiaris iudicis audientiam praebeal, propter exactum circa leges euram et iuris custodiam, et facilem rationis inventionem, qua quae valde difficilla videntur, et ab aliis vix assequenda diasolvi queant, sancimus, ul secundum ea, quae a nobis constituta sunt, et ipsos, sive actores sive reos, in peculiaris ¡udicis modum audias, et praeterita secundum hanc legem componas, el quemadmodum aequuni tibi videbitur, et futuris curam adtiibeas, UI legitimum quoddam ipsis ac decena a nobis accedat auxilium. Convenit enim, ut qui pro ornnibus se obstringunt, ao cuique utiles se exhibere atudent, eximio etiam aliquo fruantur auxilio; omnibus videlieet, quae et hoc tempore et ohm aut nostris legibus, aul sacra pragmaticis formis cencossa ipsis sant, illaesis servandis, el in iis, quae iam antea facta sunt el quae posthac fient.
Mas como los que hicieron la súplica pidieron que también tu excelencia cuidara de los mismos, y oyera los litigios á ellos promovidos, ya¡ tuvieian obligados á algunos, ú otros á ellos mismos, les diese audiencia á la manera de juez peculiar, á causa de su exacto cuidado por las leyes y de su custodia del derecho, y porque fácilmente encuentra razón por la que se pueda resolver lo que parece muy difícil y apenas se puede comprender por otros, mandamos que, conforme á lo que por nosotros ha sido constituido, oigas al modo de juez peculiar á los mismos, ya sean actores, ya reos, y resuelvas lo pasado con arreglo ¡ esta ley y según te pareciere justo, y cuides de lo futuro, para que de nosotros les vaya á los mismos cierto legitimo y conveniente auxilio. Pues conviene que los que se obligan por todos, y procuran mostrarse útiles á cada cual, disfruten también de algún muy excelente auxilio; debiéndose, por supuesto, conservar ileso todo lo que así en este tiempo como antes les ha sido concedido á los mismos, a en nuestras leyes, ya en las sacras pragmáticas disposiciones, tanto respecto a lo que ya antes se hizo, como en cuanto ¡ lo que después de ahora se haga.
Zpilogus
ipi1ogo
Quae igitur nobis placuerunt Ro per hanc saeram pragmatieam declarantur legem, ea gloria laR el quilibet alius reipubhicae nostrae iudex firma servet (1).
Por tanto, mantengan firme tu gloria y cualquier otro juez de nuestra república lo que nos ha parecido bien y ha sido declarado por medio de esta sacra pragmática ley.
EDICTUIE Z
EDICTO Z
DE APPAR1TORIBUS PRAESIDUM
DE LOS ALGUACILES DE LOS PRESIDENTES
gefacie Provincialium appanitorum dolum, quem circa fisoum habent, saepe ex ipais rebus didicimus. (1)
Falta ¿a subscripctdn; mas, como el .Edrio aparece
dirigido d Triboniano, opina Sie,
qu4
noM escrito después
Muchas veces hemos conocido por las mismas cosas el dolo con que los alguaciles provinciales obran respecto al fisco. deL año 545.—EL texto griego de este Edicto IX. se halla en
Scrzmg.
552
NOVELAS .—EDIO?O XI
ø&p.1
Capitulo 1
Quoniam autem etiam hoc unum ipsorum audacias caput este edocti sumus, quod fiscalia q.iidem In manos accipiunt, deinde vero in sacris locis Se oecultant et hac ratione poenas, quibus subiici merentur, effugere existimant, sancimus, (id quod et dci amantissimis provinciarum episcopis scripsimus), ut, si qui iliorum in sacra sopLa oonfugiant, in potestate tuae excellentiae sit, hoz relinquere iubere illam provineiam, et in quocunque veliz loco case; quod vero cum iuuum fuerit, dei amantiasimis episeopis. necessitas incumbat illos ex gacris locis producendi, postquam a000perunt Mcm 9,uae dicitur, Lutos se fore inillis locis, in quos discedere ¡usa¡ sint eL ministros publicos ipsos ducturos case in illos locos sine ulla difficultate. Ad hunc igitur modum in cohortalos excellentia tus imperio utatur. illud enim etiam dei amantissimis episcopis et ipsorum clericis intarminati sumus, nial velint coa cum Me quae dicitur ex provincia eiicere, et in loca, in quae direoti sunt, eum fide ces ducere, ob sacrorum autem fortaesa locorum privilegium eos illie moran sinant, ipsos de suo, miuime vero de ecciesiasticis proventibus, fisco indemultatem praestituros, neque a sacerdotii ademtione liberes futuros case.
Mas como también hemos sido informados de. que esto solo es lo capital de la audacia dalos mismos, que reciben ciertamente en sus manos tributos fiscales,. y luego se ocultan en lugares sagrados, y juzgan eludir de este modo las penas á que merecen ser sometidos, mandamos, (y también se lo escribimos esto á los obispos de las provincias, amantisimos de Dios), que, si algunos de ellos huyeran á recintos sagrados, esté en la potestad de tu excelencia mandar que ellos abandonen aquella provincia, y residan en el lugar que quieras; y cuando se hubiere mandado está, incúmbales á. los obispos, amantigi. mos de Dios, la necesidad de sacarlos de los sagrados lugares, después que hubieren recibido la que se llama garantía de que estarán seguros en los lugares á que les haya mandado ir, y de que los ministros públicos los conducirán sin ninguna dificultad á aquellos lugares. Sirvase, pues, de este modo de su imperio tu excelencia contra los cohort2.les.. Porque también á los obispos, amantísimos de Dios, y á los clérigos de los mismos les hemos amenazado con esto, con que si no quisieran echarlos .e la provincia, con la que se llama garantía, y .. cirios con la garantía á los lugares á qu fueron destinados, sino que quizá por causa del privilegio de los sacros lugares los dejaran morar allí, ellos
mismos les responderán de la indemnidad al fisco con lo suyo, y de ninguna manera con los provechos eclesiásticos, y no habrán de estar libres de la privación del sacerdocio.
EpUogni
Epilogo
Tus igiLur excellentia quaa nobis piacúerunt et por hanc sacram pragmaticam manifestantur formam operi et effectui tradere studeat (1).
Por tanto, procure tu excelencia.Ilevar á ejecución y efecto ló que nos ha parecido bien y ha sido manifestado por medio de cita sacra pragmática. disposición.
EDIOTUX XI
EDIOTO XI
IJT NULLLM LICKNTIÁM HABW(T PONDER.&TORES IT MONETARI1 APUD AEGYPT1OS DE RELIQUO QU1DQULM PRO k0BRTZ0 IX1OENDi, SED AD INSTAR MAGNAE HUIUS JRBIS 1LLIC SIONATUM AURUM AES1METUR3 SIGNA YERO 1LLI IMPONANT PONDERE IN SIGNATURA SERVATO
DE QUE NO TENGAN LOS PESADORES Y LOS MONEDEROS LICENCIA ALGUNA PARA EXIGIR EN LO SUCESIVO ENTRE LOS- EGIPCIOS NADA POR EL ORO FINO, SINO QUE, Á LA
Idem Impera;tor PB T R01 gloriosiuimo sacrorum Orientatium Praetoriorurn iterum praefecto, et iterurn sacrarum ¿argitionuin Comiti, et EzconsuU.
El mismo Emperador á PEDRO, segunda ee:z1orioü. mó Prefecto de los sacros Pretorios Qr7enta1c, segunda vez Conde de las sacras ¿beratidades y Exeonsul..
Praefatio
Prefaolo
Apud Aegyptios dictum obryzum, quod antiquioribus quidem temporibus incogmtum fuit, non niuitum vero ante in Aegypto contractus turbare coepit, et ad tantam absurditatem processit, uL in unamquamque libram novem sural dentur, in posterum re,rimi ac toili oportere putavimus, nc al rempubhcam Iaedat, et subditorum contractus turbet, praecipue vero quod huius absurditatis longo maxima para, ut cognovimus, iii ¡pea Alexandria solum consederit, neque similiter por Aegyptum aut illius tractus alias civitates in publicum usum pervenenit.
El llamado oro fino entre los Egipcios, que fué ciertamente desconocido en los tiempos antiguos, comenzó á perturbar no hace mucho los contratos en Epipto, é hizo llegar á un absurdo tan grande, que hemos juzgado que era menester que para lo sucesivo se reprimiera y se prohibiese que por cada libra se diesen nueve áureos, á fin de que esto no perjudicara á la república y perturbara los contratos de los súbditos, y principalmente porque, según hemos sabido, la mayor parte de este absurdo tiene su asiento solamente en la misma Alejandría, y no ha llegado á uso público del mismo modo por el Egipto ó por otras ciudades de aquella región.
(1) EL texto griego de eet. Edicto X. u halla en Ser¡—'.
MANERA QUE EN ESTA GRANDE CIUDAD, SEA ALLÍ ESTIMADO EL ORO ACUÑADO, Y PONGAN ELLOS SELLOS PARA EL PESO CONSERVADO EN LA SiGNATURA
NOYELÁS.—DIOTO XI
553
Cap. 1
Capitulo 1
Saneimus itaque, secundum id, quod olim obtinuit, tametsi mediis temporibus in signatura, quae apud Alexandrinos absoluta dicitur, vitiatum sit, in Aegyptiaco tractu aurum publice haber¡, ita ut nemo possit guemquam pro malo exeogitato obryzo quidquam exigere.
Así, pues, mandamos que conforme á lo que en otro tiempo rigió, aunque en los tiempos intermedios se haya viciado en la acuñación que entre los Alejandrinos se llama absoluta, sea estimado públicamente el oro en la región de Egipto, de suerte que nadie pueda exigirle á alguien cosa alguna por el oro fino mal hallado. § 1.—Mas compútese también en los contratos el oro usado en Egipto como el que fuá acuñado en esta grande ciudad; y obsérvese esto bajo la responsabilidad del que á la sazón sea prefecto augustal entre los Alejandrinos, y de las cohortes que al mismo le prestan obediencia.
§ 1.—Sed et aurum per Aegyptum usitatum sic in contractibus computan, ut illud, quod in bac magna signatum est urbe; idquc periculo pro tempare praefecti apud Alexandrinos augustalis, et quae ipsi parent cohortium, servetur.
Cap. II
Capitulo II
Quoniam vero fraudis tam ponderatores quam monetarii auctores sunt, ifliUnXiiuS illi, qui coa magistratus nuno obtinet, ut sub competente cautione ipsos oonstituat, quo por absolutam signaturam contractibus ministrent, et, si quando signare oporteat, tantum solummodo inacribant, quantum royera est signati auri pondus, nec liceat pro more perperaru hactenus observato mus amplius quam royera signati aun pondus sit, signaturae inecribere. Si enim tale quidpiam ausi fuerint, et bona iliorum publicamus, et corporalibus poenis ipeos subiicimus, ut qui secundum ¡us as nostra a consueto illis acelere non destiterint. Sed et necesse habebunt omne aurum inferre, tum praefeoto apud Alexandrinos augustali, quique pro tempore eum magistratum habebunt, in consuetis emissionibus, tum alabarchae, qui auno est pro tempore, et sacrorum nostrorum thesaurorum praeposito, millo prorsus accepto lucro pro obryzo.
Mas como son autores del fraude tanto los pesadores como los monedero, le imponemos al que en la actualidad tiene estas magistraturas, que bajo la competente caución los obligue á que presten servicio en los contratos mediante la signatura absoluta, y que si alguna vez fuera menester sellar, inscriban solamente tanto cuanto en realidad es el peso del oro sellado, y no les sea lícito con arreglo á la costumbre malamente observada hasta hoy inscribir en la signatura más de lo que en realidad sea el peso del oro sellado. Pues si se.hubieron atrevido á alguna tal cosa, les confiscamos sus bienes y los sujetamos á las penas corporales, como por no haber desistido con arreglo á nuestros mandatos del delito acostumbrado por ellos. Pero también tendrán necesidad de entregar todo el oro, así al prefecto augustal de los Alejandrinos, y á los que á la sazón tuvieren esta magistratura, en las acostumbradas remesas, como al alabarca, que hay en la actualidad, y al prepósito de nuestros sacros tesoros, sin recibir absolutamente ningún lucro por el oro fino.
Cap. UI
Capitulo UI
Ita vera ui huius re¡ curam iniunximus, iisque, qui magistratum post ipsum suacepturi sunt, et cohortibus, quae ¡psis parent, ut sciant, si pro obryzo aut sacrarum nostrarum alabarchiarum praefectos, aut sacrarum nostrarum largitionum praepositum quidquam exegisse manifestum fiat, de suis pendendum esse, tam ex deputatia ipsis et cohortibus annonis, quam ex facultatibus aula, idque non soium donee in magistratu fuerint, verum etiam postquam magiatratum deposuerint, et sive scnibentes confessiones participes istius lucri fuerint ab initio, sive etiam nihil istiusmodi pacti sint, quóniam neo vetustum illud de obryzo est, sed ex recentioribus incipiens.
Y así, les impusimos el cuidado de este particular á él y á los que después de él hayan de obtener su magistratura, y á las cohortes que les obedecen, de suerte que sepan que sise hiciera m anifiesto que por el oro fino exigieron aluna cosa los prefectos de nuestras sacras .alabarquias, 6 el propósito de nuestras sacras liberalidades, habrá de ser pagada de lo suyo, tanto de las annonas destinadas á los mismos y á las cohortes, como de sus propios bienes, y esto no solamente mientras estuvieren en la magistratura, sino también después que hubieren dejado la magistratura, y ya si los que escriben las confesiones hubieren sido desde un principio participes de este lucro, ya también si nada semejante hubieran pactado, porque tampoco es antiguo esto del oro fino, sino que comenzó recientemente. § 1.—Mas también ¡ los demás que ejercen el comercio, y acostumbraron hasta ahora á percibir algún interés, les harás saber igualmente, que si se descubriera que en los contratos reciben, 6 en las computaciones deducen, algo por el oro fino, perderán ellos sus bienes, y sufrirán penas corporales. Pues mandamos por medio de la presente ley, que para lo sucesivo sea extirpada esta cosa, per-
§ 1.—Sed et ceteris, quicunque mercaturam faciunt, et hactenus id quod interest capere consueverunt, denunties similiter, si quid in contractibus espere pro obryzo aut in compiitationem deducere comperiantur, et bona se amisauros, et corporales poenas subituros case. Rem perverso coeptam, in tantum vera progressam et universam rempublicam dipendiis involventem per praesentem Legem in reliquum tempus tal¡¡ ¡ubemus, neo de cetero contractus turbare, sed ita id observan periculo praefeoti apud Alexandninos augustalis, quique pro tempore eundem magistratum geaturi sutiL, et utrorumque cohortium, ut vel eius memoriam aboTomo Vi —Te
versamente comenzada, pero que habiendo progresado tanto ha envuelto en quebrantos á toda la república, y que en lo sucesivo no perturbe los contralos, sino que de tal modo sea esto observado bajo La responsabilidad del prefecto augustal de Alejan-
554
NOVELAS.—EDICTO XII
leri velimus, el a tanto dainno per Aegyptiacum tractum contractus liberos case.
dnla,y de los que kla sazón hayan de desempeñar la misma magistratura, y de ambas cohortes, que querríamos se aboliera hasta la memoria de esto, y que en laregión del Egipto quedasen libre de tan grande daño los contratos.
EpUogua
Epilogo
Quae igitur nobis placuerunt et per banc Saeram manifeatata sunt legem, gloria tua operi et effectui tradere el observan praecipial. -
Por tanto, disponga tu gloria que se lleve ¡ ejecución y efecto, y se observe lo que nos ha parecido bien y ha sido manifestado por medio de esta sacra ley. Dada en Constantinopla ¡ 6 de las Calendas de Enero, en el año trigésimo tercero del imperio del señor JUSTINIANO, Augusto perpétuo, décimo octavo después del consulado de BAsilio, varón muy esclarecido. [559.] -
Dat. VI. Kal. lan. Constant. imp. DN. ¡USTINIANI PP. Aug. ann. XXXIII. (1), post BAsILn V. U. cona. ano. XVIII. [559,1 EDIOTUM XII DE HELLESPONTO
EDICTO XII - DEL HELESPONTO
Praefatio
Prefaoio
Edocta nostra est potentia, loanneni scriniarium per Bellespontum, ut cui nomine ratiociniorum civilium sive, ut vocantur, aolennium proventuum commissae formae essent, quum in regionem 111am venisset, a nulla re, quae ad summam deraedationem apectarel, abstinuiase, civitates apoliantem, et reversum in almam hane urbem ipsum quidem auro fuisse abundantem, Helieapontiorum vero regioni summam paupertatem eum reliquiase. El quantum quidem ad illuni, quemadniodum debeat tractani, et iniuria affectis resarciri damnum, a nobis definitum est.
Fué informada nuestra potestad de que Juan, encargado de Ja secretaria' del Helesponto, habiéndosele encomendado disposiciones con motivo de las cuentas civiles, ó, como se llaman, de los ingresos públicos, no se abstuvo, al llegar á aquella región de cosa alguna que tendiera á la mayor dépredaojén, despojando á las ciudades, y de que, habiendo regresado ¡ esta feliz ciudad, se halló que él ciertamente abundaba en dinero, pero que había dejado en suma pobreza la región del Helesponto. Y se ha determinado ciertamente por nosotros de qué manera se deberá proceder en cuanto ¡ él, y se ha de resarcir el daño loa perjudicados con injusticia.
Cap. 1
Capitulo 1
Quoniam vero propter eorum, quibus istiusmodi demandantur, insatiabilern avanitiam generali forma unversae re¡ mederi nos debere putavimus, sancimus, nl, si quia istiusmodi re¡ causa in provinciam quampiam, sive Haileaponliorum, sive aliam quamlibet veniat, si quidem praesidale praeceptum habeat, nemo prorsus illi obtemperet, sed sine periculo ipsius exactio propulsetur, si vero cuna sacra, pragmatica forma venerit, si quidem quod profertur commonitorium sit, aut litterae de bac coneeptae, neque iis obtemperetur, ut quae ad depraedationem el praetor nostram voluntatem prodierint, si vero quod oste nditur pragmatIca forma sil, no sic quidem ex ea confeatim aliquid fiat, sed talem pragmaticam formam provineiae praeses apprehendat, de eaque ad nos referat, el alteram a nonio inasionem exapectet, ut si quidem eam, et Gui tallo forma commissa est, agnoscamus, altera nostra pragmatica forma, quae exactionem fien demandet, procedat, si varo ant rem aut personam reprobemus, nihil istmo fiat, sed sacra forma a provinciae praeside reznittatur, aciente, si hanc ram negiexerit, indeque damnum aliquod subdilis nostnis proveniat, fore ut istud ipse de suo resarciat.
Mas como por causa de la insaciable avaricia de aquellos á quienes tales disposiciones se les encomiendan hemos juzgado que debíamos nosotros poner remedio á todo esto, mandamos, que, si por causa de tal crimen fuera alguien ¡ una cierta pro-
Spanc.. Biener; XVI!., Scrimg.—E texto griego de eae Edwo XI. iw halla en Scrimg.
vincia, ó á la del IJeleaponto, 6 á otra cualquiera, y
ciertamente tuviera mandato del presidente, nadie absolutamente le obedezca, sino sea rechazada sin peligro la exacción del mismo; que, si hubiere ido con sacra pragmática disposición, y fuese, á la verdad, algún conmonitorio lo que se presenta, ó cantas redactadas con tal objeto, tampoco se les obedezca, como si tales copas, las hubieren presentado para depredar y sin nuestra voluntad; pero que si lo que se exhibe fuera pragmática disposición, ni aun así ciertamente se haga desde luego nada en virtud de ella, sino recoja el presidente de la provincia la tal pragmática disposición,y dénos de ella cuenta, y espere de nosotros otra orden, para que, si ciertamente reconociéramos aquella y al que se le encomendó tal disposición, emane otra pragmática disposición nuestra, que ordene que se haga la exacción, y, si desaprobáramos La cosa ó la persona, no se haga nada en virtud de ella, sino sea remitida la sacra disposición ponel presidente de la provincia, teniendo entendido, que, si hubiere desatendido esto, y de aquí les proviniera algún daño ¡nuestros súbditos, habrá de resarcirlo él mismo con lo suyo.
NOVBLAS.—EDICTO Xlii
555
Cap. II
Capitulo II
• Facu1tatci vero etiam episcopis damus, ut, si provinciae praeses negligena gil, et pragmaticam formam non inliibeat, sed ej, qui 111am produeit, conniveat, ipsi cam reni nobis si gnificent. Ac si hoc didicerimus, illum tan quam criminis socium et de magistratu deiiciémusngulo et cíeum atque facultatibus privabirnus, el ces, qui quacunque in re iniuriam pus¡ fuerint, indemnes praestabimus.
Mas también los obispos les damos facultad, para que, si fuera negligente el presidente de la provincia, y no retuviera la pragmáca disposición, sino que se pusiera en connivencia con, el que la presenta, nos manifiesten ellos mismos el caso. Y si de él tuviéremos conocimiento, echaremos de la magistratura á aquel, como á cómplice del delito, y lo privaremos del cíngulo y de sus bienes, y haremos que sean indemnizados los que en cualquiera cosa hubieren sufrido injuria. -.
Epilogna
Epilogo
Tua igitur excellentia quae nobia placuerunt, et ex praesente sacra pragmatica forma cognoscena, operi el effectui ea tradere studeat.
bat. XV. Ka!. Sept. Constant. BELISARIO V. C. Cona. [535.] (1)
Por tanto,procure tu excelencia llevar á ejecución y efecto lo que nos ha parecido bien, y lo que conoce por virtud de la presente sacra pragmática disposición. Dada en Constantinopla á 15 de las Calendas de Septiembre, bajo el consulado de B&sitio, varón
EDICTUM XIII
EDICTO XIII
LEX DE. ALEXANDRINLS ET ASGYPTIAC15 PROVINC1IS
muy esclarecido. f535]
LEY RELATIVA
& LAS PROVINCIAS ALEJANDRINAS Y EGiPCIAS
Pra.fatió
Prefaoio
Si vel mínima rerum nostra cura dignamur, certe multo magis quae maxima el quae rempublicam nostram continent non relinquemus, neque negleeta et competente ornatu vidua sinemus, praeserhm quum tus exoellentia ministerio nobia sil, cci per omnia et ziostra incolumit.as , et rerum publicarum incrementiim eh siibditorurn nostrorum curas es¿. Considerantes itaque, quomodo superioribus temporibus, licel allis locis publieae exactiones aslis constitntae viderentur, in Aegyptiaco tamen tractu adeo confusas fuerint, ut nec quid in provincia ageretur, lito cognosci posset, el oms reí conturbatuin ordineni, qui hucusque duravit, mirati sumus. Sed deus etiam boc temporibus nostris tuoque ofílcio servari voluil. Ut enim nobis frumentuni indo adiiciebant, sic nihil aliud contribuere volebant, sed subditi quidem omnia pleno a se exigí omnino affirmabant, pagorucn autem praefechi, eh reí publicae administratores, et fiscalium exactores, et praecipue pro tempore praesides baotenus eam rem ¡La administrarunt, ut némini cognita case poesel, ipsis vero solis lucrosa. Quoniam igitur, si rein promiscuo administran sinamus, batid fadile 111am pureare et decenter constituere possimus, ideo magistratüm, qui kegypti robes praeest (augustalium dicimus), moderatioribus curia praefleere visum cal. Non facile enim unius hominis industria tantis curia sufficere queat, nec ita rem administrare, ut inde euiuspiam boni sensus ad nos resultet.
Si nos dignamos poner nuestro cuidado hasta en las cosas más pequeñas, ciertamente que con mucha más.razón no abandonaremos las más grandes y las que mantienen á nuestra república, ni las dejaremos desatendidas y privadas del correspondiente ornato, principalmente prestándonos ayuda tu excelencia, que en todo cuida de nuestra incolumidad, y del incremento de las cosas públicas y de nuestros súbditos. Y as!, considerando cómo en los tiempos anteriores, aunque en otras localidades parecieran bastante organizadas las exacciones públicas, se hallaban, sin embargo, en la región de Egipto tan desorganizadas, que no se podía conocer aquí lo que se hacia en la provincia, nos ha maravillado elperturbardo orden de esta materia, que ha durado hasta ahora. Pero Dios ha querido que también esto haya sido reservado é. nuestros tiempos y á tu oficio. Porque como de allí nos suministraban trigo, no querían contribuir con ninguna otra cosa; pero los súbditos afirmaban ciertamente que se les exigían absolutamente todas, y los
Cap. 1
Capitulo 1
Propterea igitur atatuimus, ut ecellentia tuS (1) El tasto griego de este Edicto se haUa en
SCTURg.
prefectos de los poblados, y los administradores de la Lrepública, y los cobradores de los tributos fiscales, y principalmente los presidentes de cada tiempo han administrado hasta ahora la cosa de modo, que no pudiera ser conocida de nadie, sino lucrativa para ellos solos. Así, pues, como si dejáramos qué la cosa fuera confusamente administrada, no podríames con facilidad purgarla y constituirla convenientemente, nospareció por eso bien encargar de los cuidados más llevaderos á un magistrado, que está al frente de las cosas de Egipto, (queremos decir, el auustaI.) Porque no fácilmente podría bastar el trabajo de un solo hombre para tantos cuidados, ni para administrar de tal modo las cosas, que de él nos resultara la experimentación de algún bien. Así, pues, disponemos por lo tanto, que esta ley
556.
NORLAS.—EIÓTO
hanc nostram ea de re legem ad se receptam sic ordinet, ut illam nos tuliase, tuam vero excellentiam ministerium habuisse dignum sit. In primis autem apectabilem praefectum augustalem ipsi Alexandriae praeesse, et ornnium eius rerum curaru habere volumus, et insuper duabus Aegyptis, ac lis solis, excepto oppido Mene laita dicto, quod Aegypto praeiacet, et praeterea Mareoüde. De illis enim, quae videbuntur,. constitueznus. § 1.—Volumus autem ipsum, ut dictum est, non
uni Alexandriae, verum etiam duabus Aegyptis,
dictis Mareotide Menelaitaque exceptis, ita praeesse, ut magistratus provincialis dictarum duarum provinciarum ipsi soli subsit, qucmadmodum etiam hucusque obtinuit, sive quod idem est, apectabilem praefeetum augustalem, propter dictae maximae urbis populi frequentiam, magistratus etiam militana ius habere, non ut res dividatur neo ja duos magistratus distrahatur (id enim conducere ommno non putamus), sed UI unus horno dicto solio praesit, et in omnes, qui i[lic sunt, milites, sive .in ipsa magna Alexandrinorum urbe, sive in duabus, ut dictum est, Aegyptis stationes habeant, potestatem habeat.
tia
nuestra sobre este particular, dirigida á ella, la or dene tu excelencia del modo como sea digno que nosotros la hayamos dado, y que haya tenido auxilio tu excelencia. Y en primer lugar queremos, que el espectable prefecto augustal esté al frente de la misma Alejandría, y tenga el cuidado de todas las cosas de ella, y además al frente de los dos Egip-
toa, y de ellos solos, excepto de la ciudad llamada
Menelaita, que esta sita antes del Egipto,y también de Mareotis. Porque respecto de ellas estable. coremos lo que se verá. § 1.—Mas queremos que él esté al frente, como se ha dicho, no solamente de Alejandría, sino también de los dos Egiptos, exceptuadas las susodichas Mareotis y Menelaita, de suerte que el magistrado provincial de las dos mencionadas provincias esté subordinado Í él solo, según también hasta aquí estuvo en vigor, ó lo que es lo mismo, que el espectable prefecto augustal tenga, por causa de la numerosa población de dicha muy grande ciudad, también el derecho de magistrado militar, no para que la cosa se divida ni se reparta entre dos magistrados,(porque no juzgamos que esto sea de ningún modo conveniente), sino para que un solo individuo presida en dicho solio, y tenga potestad sobre todos los militares que hay allí, ya tengan sus estaciones en la misma grande ciudad de Alejandría, ya, según se ha dicho, en ambos Egiptos.
Cap. II
Capitulo II
Curare enim etiamte oportet, ut decorurn in civitate aervetur, neque tumultus in dicto populo fiat, et quum dicti magistratus praefectus et civilis magistratusvim, et militum robur habeat, et quantum ad ipeos milites, tum qui in Alexandria, tum qui in utraque Aegypto sunt, vicanius ait, ile deo prao omnibus duce dicti decori por civitatem servandi curam geral, illique gloriosissimus et fortissimus dux praesentalium, Onientalís etiam et ad responsum praesto sint, et iussia eiva obsequium praestent. Est autem ipsi cohors et augustaliana, et sane etiam ducalis, usque ad Bexcentos tamen, non ut seorsum quidem ducales smI, soorsum vero auguataliani, sed ut una cohors el unus catalogus sil, in qua centuin primates SmI, quinquaginta quidem in augustaliana cohorte, quinquaginta vero primi ducalium, quorum inter ipsoa ordo alternet, ut priores quidem partes augustalianus, secundas vero ducalis habeat, et centum inter ipaos primatum forma deincepa conservetur, reliquum vero ita, ut is magistratus providerit, constituatur, UI tamen cohortis, mixtim ex augustaliania el ducalibus constantis numerum sexcentorum miitum non excedat.
Porque es menester que también cuides de que se conserve el decoro en la ciudad, y no se promuevan tumultos en dicho pueblo, y teniendo el prefecto de dicha magistratura tanto al poder de la magistratura civil, corno la fuerza de los militares, y siendo vicario en cuanto á los mismos militares, ya los que hay en Alejandría, ya los que en ambos Egiptos, cuidará él ante todo, con la gula de Dios, de que se conserve el decoro en la ciudad, y le auxiliarán el gloriosísimo y muy esforzado duque dolos presentales, y también el de Oriente y el responsa. rio, y prestarán acatamiento á sus órdenes. Mas tiene el mismo una cohorte, así augustaliana como también ducal, huta de seiscientos soldados, pero no de suerte que estén separadamente los ducales, y por separado los augustalianos, sino de modo que haya una sola cohorte y una sola matrícula, en la que haya cien primates, cincuenta ciertamente en la cohorte augustaliana, y otros cincuenta primates entre los ducales, cuyo orden alterne entre los mismos, de modo que el auguitaliano tenga ciertamente las primeras partes, y las segundas el ducal, se conserve en lo sucesivo entre los mismos m la forma de los cien primates,y lo demás se cona-
T tituya como proveyere este magistrado, pero de
manera que no ¡Be exceda del número de los seis-
cientos soldados de la cohorte, compuesta mixta. mente de augustailanos y de ducales.
cap. M
Capitulo m
Omnia vero, quae sub i5 fiunt, et ad tuam sedem, et per excellentiam tuam ad nos referantur, ut et a nobis, si recte fiat, auctoritatem accipial. Et ubi cohora constituta fuerit, aboque probatoriis noatra mann subacniptis, ut hactenus obtinuit, nemo augustalianus fiat. Ipsa autem universa cohors augustaliana appellabitur. Praeses vero ab Imperatore designatus imperatorio iudicio dignus habitus, qui magistratum assumet, et puras manus conservabit, el in omnibus imperatorio indicio se
Mas todo lo queso hace bajo su dependencia sea comunicado á. tu sede, y por tu excelencia á nosotros, para que, si rectamente fuera hecho, reciba también de nosotros autoridad. Y luego que sehubiere constituido la cohorte, no sea nombrado ningún augustaliano sin credenciales subscritas por nuestra mano, como hasta ahora se hizo. Mas toda la misma cohorte se llamará augustaliana. Pero el presidente de nado por el Emperador, considerado digno del juicio imperial, que asuma la ma-
NORLA.-BD1OTO XIII
557
dignum axhibebit. Neque enim nos tantum solummodo solatium, quantum hucusque spactabilia sugustalis habet, quinquaginta quidem annonas, es quinquaginta capita videlicet, ex publico liii dabimus, sed magno auctario adiecto quadraginta suri libras pro annonis, et consuetudinibus, et calandicis quotannis ipsum accipere volumus a vindice ex aubiectis hiñe formas locis et causis.
giatratura, conservará manos limpias, y en todo se mostrará digno del juicio imperial. Porque no le daremos nosotros de los fondos públicos solamente tanto sueldo como hasta aquí tiene el espectable augustal, ti saber, cincuenta annonas, y cincuenta raciones de caballo, sino que queremos, habiéndose agregado grande aumento, que reciba él cada afio cuarenta libras de oro por annonas y raciones de caballo, del defensor de los lugares y causas sujetes ti esta disposición.
cap. IV
CapitUlo IV
Assessores autecn eius ex eisdem quinque libras suri aecipient, quaeque ipsi paret cohors alios mille molidos, quanquam ante bac tertiam eius summae partem solumniodo habebat, et res ista splendida erit, et pro nostrorum temporum dignitate adminiatrabitur. § 11-Primam vero esse euram illum magistratum habenti volumus reetae illationis administra-. tionem, ut ipse quideni spectabilis praefectus sugustalis, et quae illi cohors paret, periculo suo bonorumquo suorum, qixae habet et habiturus est, et periculo cohortis eius non de bis modo, verum etiam de salute et vita iudicium subitura, omneul curani et dillgentiam subire debeat, ut dictum illationis frumenturn et exigatur, et consuetis temporibus emittatur. § 2.—Atque hoc quidem inferat, quod ex utraque Aegypto eonti-ibui debet, sund vero citra ditationein suscipiet aut etiam navibus inüciet, .et curabit tantum ad fticem hane urbom mitti, quan. tus canon eiusdem solennis illationis navibus advehi solet. § 3.—Volu mus insuper, ut similiter quod a nobis magnas Alexandrinorum urbi donatum est, quantum quidem ex utraque Aegypto pendi debet, exigat suo et cohortis suae periculo, quantum vero ex utrisque locis provenit, suscipiat el tradat se-' eundum modum, so, qui hactenus obtinuit, buge meliorem, qui in sequentibus deelarabitur, et quemadmodum consuavil, in eiusdem urbis alimoniani expendat, ut ¡lii deo propitio par omnia sufflciat, comrnuni periculo sustinentibus cum spectabili sugustali quoteunquein mititum sub ipso constitutomm, el clarissimornm tribunorum, et omnis clvilis publicique auxilli numerum relati sunt, ut undique res expedita precedat.
Mas sus asesores recibirán de los mismos cinco, libras de oro, y la cohorte que está ti sus órdenes otros mil sueldos, aunque antes de ahora solamente tenía la tercera parte de esta suma, y la cosa será espléndida, y se administrará con arreglo ti la dignidad de nuestros tiempos. § 1.—Pero queremos que sea el primer cuidado del que tenga esta magistratura la administración de un honrado pago de tributos, de suerte que ciertamente el mismo espectable prefecto augustal, bajo. su propia responsabilidad y la de los bienes que tiene y haya de tener, y la cohorte que le obedece, bajo la responsabilidad de ella misma, que habrá de sufrir sentencia no solamente respecto ti. estas cosas, sino también en cuanto ti su salvación y ti su vida, deberán poner todo cuidado y diligçncia para que se exija y se expida en las épocas acos. tumbradas el mencionado trigo de la contribución. § 2.—Y haga ingresar ciertamente aquel conque por ambos Egiptos se debe contribuir, pero recogerá sin dilación el otro ó también -lo embarcará, y cuidará de que se envíe ti esta feliz ciudad tanto cuante suele ser el cánon que de esta misma contribución pública se trae en naves. § 3.—Queremos además, que de la misma manera que lo que por nosotros ha sido donado ti la grande ciudad de Alejandría, se exija bajo su responsabilidad y la de su cohorte cuanto ciertamente debe ser pagado por ambos Egiptos, y que todo lo queproviene de ambos lugares lo recoja y entregue de modo mucho mejor que basta ahora se observó, y que en lo que sigue se declarará, y lo invierta, según se acostumbró, en el aprovisionamiento de la misma ciudad, de suerte que siéndole Dios propicio sea suficiente para todo, soportando común responsabilidad con st espectable augustal cuantos se hallan comprendidos en el número de los militares constituidos bajo la dependencia del mismo, y de los muy esclarecidos tribunos, y de todo auxiliar civil y público, ti fin de que la cosa se ejecute en todas sus partes sin dificultad.
Cap. y
Capitulo V
Quod vero ex locis ipsius iurisdictioni non subiectis exportatur, eius satenus subire eurn periculum iubemus, UI postquam exportatum sil, ipse sine ulla mora id suscipere, et quae ¡poi paret co. hora ad hane almam urbem suo perleulo devehere debeat, ubique so prospiciente no ex subiectis ¡poi civitatibus, et provincila, et locis, et portubus, et ostiis prius quidqdani exportetur, quam solemnis illatio Alexandriae civitatis nave emissa sit, se no tum quídam, nisi a nobis permissum sil aut permiltatur per sacras quidem nostras formas, sadis Yero tuse praecepta. In omnibus autem cohortales, quas ipais iniunxerit, ut prius dictum est, ¡poi ministerium praestent, navicularii vero frumentum.
Mas en cuanto ti lo que se exporta de lugares no sujetes ti la jurisdicción del mismo mandamos1 que él tenga reponsabilidad limitada ti que después que haya sido exportado se haga él cargo de ello sin ninguna demora, y daba transportarlo bajo su responsabilidad ti esta feliz ciudad la cohorte que está ti las órdenes del mismo, cuidando él mucho de que de las ciudades, provincias, lugares, puertos y des. embocaduras que están bajo la dependencia del mismo no se exporte cosa alguna antes que en nave haya sido enviada la acostumbrada contribución de la ciudad de Alejandría., r ni entonces ciertamente, sino si por nosotros hubiera sido permitido ó se permitiera por medio de sacras disposiciones iiue-
558
NOVELkø.—ETOTO ZITI
susipiant navibusque imponant, atque deo duce ad hano felicem urbem navigent.
tras, y por mandatos de tu sede. Mas préstenle servicio al mismo los cobortales en todo lo que les mandare, según antes se ha dicho, pero encárguense del trigo los patrones de naves, embárquenlo en éstas, y transpórtenlo, guiándolos Dios, á esta feliz ciudad.
Cap. VI
Capitulo VI
Si tamen ex utraque Aegypto frumentum non axeeriL, neque huc quidem mittendae solennia illationis Alexandriam iniportandum neque ante finem menais Augusti ad feliceni hanc regiamque urbem vehendum curaverit, illud vero, quod Alexandrinis a no bis in alimoniam elargitum est, mense Septembri in ipsorum urbem non importaveri, sciat, fore ut quantum iUationis alimoniaeve frumento, pro eo modo, qui ex utraque Aegypto inferrl cousuevit, deest, la ternas artabas pro singulis solidis a sede tua et ipse magistratus, etsi privatus factus, et heredes auccessoresque ipsius exigantur, nulloque modo bona ipsius libera erunt, antequam qui-quid jade debet ad ternas aestinatum artabas tuis mensis intuleriL Sed convenit omnino, ut ad praedicta tempora ipse ex utraque Aegypto plenariam etiam inferat.
Cap. VII -.
Mas si no hubiere exigido de ambos Egiptos el trigo, ni hubiere cuidado de que se importe á Alejandría el que por la acostumbrada contribución se ha de enviar allá, ni de que antes del fin del mes de Agosto sea conducido á esta feliz y real ciudad, y no hubiere importado en el mes de Septiembre en Ja ciudad de los mismos lo que por nosotros se lee concedió á los Aléjandrinos para su abastecimiento, sepa, que cuanto de la contribución 6 aprovisionamiento falte á la cantidad de trigo, que por ambos Egiptos se acostumbró á aportar, se les exigirá por tu sede en la proporción de tres arLabas por' cada sueldo a él mismo siendo magistrado, 6 aun. hecho particular, y á sús herederos y sucesores, y que de ningfm.modo estarán libres tos bienes del mismo antes que haya ingresado en tus cajas todo lo que por esto debe, estimado con arreglo á las tres artabas. Mas es absolutamente conveniente, que él mismo ingrese en los susodichos tiempos también la cuenta total de ambos Egiptos. -
Capitulo VII
Quoniam vero solennis illationis cura tractatus eonnexum et inseparabilein habet portoriorum titulum, volumus etiam quae ad ipsum pertinent, quo isti negotio pleno convenienterque prospiciatur, corta iuris forma comprehendere. Volumus igitur, no ja posterum porioriorum susceptor facultatem habeat se quibuscunque publicis voctigalibus immiscendi, ac norrnullis quidem debitorum remittendi, et quae nuncupantur accipiendi, et fiscalia inde negligendi, ab allis vero plus quam par Bit exigendi, [et plures ut violerdius et supra consuetum modum], atque inde confundenL dae rei occasionem initiumque capiendi, portoria quidem recusan non posse semper praetendens, ex re¡ vero confusione suum commodum captans, el mensas quidem tu¡ tribunalis deapieiens, sirniliter autem luer3 causa cuncta ad se trahere conans.
Pero como el cuidado de la administración da la contribución acostumbrada tiene conexo é inseparable el ramo de portazgos, queremos comprender en cierta disposición de derecho también lo que pertenece al mismo, para que completa y convenientemente se atienda a este particular. Querernos, pues, que en lo sucesivo no tenga el cobradorde los portazgos facultad para inmiscuirse en cualesquiera tributos públicos, hacer condonaciones á algunos deudoreS, recibir las que se llaman gratificaciones, descuidar por ellas los tributos fiscales, exigirles ¡ otros más de lo que es Justo, y algunos con más rigor y de manera no. acostumbrada, y dar con ello ocasión y principio fi la perturbación de esta cosa, pretendiendo siempre que no se pueden rehusar los portazgos, pero buscando con la perturbación-de lacosa su propio provecho, desatendiendo ciertamente las cajas de tu tribunal, 6 intentando igualmente atraerlo todo á sí por causa de lucro.
Cap. VIII
Capitulo VIII
Quoniam igilur tua excellentia vigilanter cuneta gubernana, nos docuit, quantum portoriorum canon, qui ex Alexandria suppeditatur, collectus conficiat, aolidorum videlicet octoginta millia, quippe quum etiam felix frumenti transmissio ja octogies centena millia exsurgat, volumus, ex subiectis provincia, et pro civitatibus, et lods, et reditibus portoriorum susceptori octoginta haec solidorurn millia dan. Propterea enim tam largam liberalitatem fecimus, ut ¡tibiE omnino nec ex djlatione nec ex defectu solennis frumenti transmiasionis conficeretur. Spectabilis tamen praefectús augustalia, et quae ¡poi paret cohora, ad unam ex augustalianis prioribusque ducalibus, ut dictum est, coniun- etionem et unitionern redacta, portoriorum susceptori per civ itates atque loca, et ab bominibus ex Alexandria et utraue Aegypto definitis, exactiones faoient; atque similiter exactionem ipse etiam
Mas como tu excelencia, gobernándolo todo vigilantemente, nos manifestó cuanto importa reunido el cánon de portazgos, que por Alejandría se satisface, esto es, ochenta mil sueldos, y como, también la feliz remesa de trigo ascienda fi. ochenta mil, queremos que de las indicadas provincias, y por las ciudades, lugares y rentas se les den al cobrador de los portazgos estos ochenta mil sueldos. Pues hacemos tan amplia liberalidad,para que no se origine absolutamente nada ni de dilación,ni de falta de la acostümbrada remesa de trigo. Mas hagan el espectable prefecto augustal y la cohorte que está á las órdenes del mismo, reducida á un solo conjunto y á unidad, según Be ha dicho, con los anteriores augustalianos y ducales, para el cobrador do los portazgos las exacciones en las ciudades y lugares, y por hombres aliviados de Alejandría y de ambos Egiptos; y haga igualmente Ja exacción
NOTELAS.-EDICTO
xm
559
portOriOrum susceptor faciat, ut suo periculo, sicut dictum est, praefectus augusta]is et ipsius aobors una aum portoriorum susceptore hace exigant. Ipsi etiam borum exactionis periculum incumbit, ut inculpate aurum et exigat, et in dictum usum expendat, et prout bactenus mons fuit, navicularus distribuat; atque simul laborem et periculum sustineat una eum ipso pOrtOriOrUm susceptore in omnibus spectabilis praefectus augustalis, cum cohorte, quae ej paret, et fortissimis per illa loca conalitutis ordinibus eum suis tribunís, quippe conveniena est, uL omnibus modis portoriorum ratio suppleatur, et hace susceptori detur, qui conveniente atque consueto modo illa dispenaet, ac pro ornni solenni illatione naviculariis praebeat. Atque hace quidem primailhi cura et admixiistratio applieanda est, tam solennis illationis, quam porioriorum.
también el mismo cobrador de los portazgos, de suerte que los exijan á su riesgo, según se ha dicho, el prefecto augustal y la cohorte del mismo juntamente con el cobrador de los portazgos. incúmbele también al mismo Ja responsabilidad de la exacción de aquellos, para que sin culpa exija el dinéro, y lo invierta para el mencionado uso, y lo entregue á los patrones de naves, según hasta aquí fué de costumbre; y soporte al mismo tiempo en todo el trabajo y la responsabilidad juntamente con el mismo cobrador de los portazgos el espectable prefecto augustal en unión de la cohorte, que está á. sus órdenes, y de los muy fuertes órdenes, con sus tribunos, establecidos en aquellas localidades, porque es conveniente que de todos modos se complete el importe de los portazgos, y se le dé al cobrador, que los invertirá del modo conveniente y acostumbrado, y se les entregará por toda la contribución pública i. los patrones de naves. Y este es ciertamente el primer cuidado y acto de administración que él se ha de imponer, tanto respecto á. la contribución pública, como en cuanto á los portazgos.
Cap. IX
Capitulo IX
Secundo vero loco exce!lentiam tuam et pro texnporo huius magistratus praefectum, et scriniarios, et tractatores, et duos ex Aegypto et .Alexandria providere volumus exaetioni pubiloorum tributorum, in tribunalis tuae excellentiae utramque mensam, et privatam, et pubiicam, inferendorum, ex illis scilicet civitatibus, et personis, et horum fideiussoribus, et locia, in hane partem deputatis, subieetis et Jpsis sacrae hiñe legislationi, nL omnino non possiit neque spectabilis praefectus augusta lis, neque quae ipsi paret eobors, noque dei amantissunus Alexandrinus episcopus cuiuspiam publicas exactionis rationem reddere ve! exigere, aut por qualemeunque causam dictam exactionem, quae ad excellentiae tuae mensas, aut ad homines illi deputatos pertinet, participare, nisi id auxilii causa tractatores, et qui in provincia illorum locum supplent, fien petierint.
Pero en segundo lugar queremos, que tu, excelencia y el que á la sazón sea prefecto de esta magistratura, y los empleados de secretaría, y los encargados del cobro de tributos públicos, y los dos do Egipto y de Alejandría, provean á. la exacción de los tributos púbicos,' que se han de ingresar eú ambas cajas, la privada y la pública, del tribunal de tu excelencia, á saber; por aquellas ciudades, y personas, y fiadores de ellas, y lugares designados para está, y también sujetos ellos á esta sacra legislación,de suerte que de ninguna manera puedan ni el espectable prefecto augustal, ni la cohorte que está á. las órdenes del mismo, ni el obispo -de Alejandría, amantisimo de Dios, dar ó exigir cuenta de una exacción pública cualquiera, ó por una causa cualquiera tener participación en dicha exacción, que pertenece ¡ las cajas de tu excelencia, 6 á los hombres destinados para ella, á no ser que por causa de auxilio hubieren pedido que se haga esto los administradores de los tributos, y los que en la provincia suplen el lugar de ellos. § 1.—Porque si pidieran esto, ó si tu gloria y los que á la sazón obtuvieren la misma magistratura lo mandaran, el que entonces fuere prefecto augustal, y los militares constituidos bajo la dependencia del mismo, y los tribunos de éstos, y la cohorte que está á las órdenes del mismo muy magnífico augustal, y cualquier auxiliar civil y público, tendrán necesidad de prestarles ayuda á tus empleados de secretaría, y de tomarse el trabajo de que todos los que están obligados á tales contribuciones que les competen á. ambas cajas del tribunal de tu excelencia paguen sin dilación alguna los tributos pú blicos, que les están impuestos, y no se atrevan á. contrariarlos. § 2.—Pues si los qüe habitan en ambos Egiptos 6 en Alejandría, 'y están obligados á tales Contribuciones, (exceptuadas Mareotis y la ciudad de Menelaita, respecto á. las que estableceremos lo conveniente más adelante), se atrevieran á desatender el pago, ó á oponerse en alguna cosa, y ni el espectable prefecto augustal, que tiene la magistratura ami militar como civil, y los principales y tribunos de las cohortes no obligaren á él 6 á ellos á pagar lo debido y á ser benévolos para el fisco, tengan entendido que el mismo muy magnifico prefecto augusta!, y todos los auxiliares, de que sn-
§ 1.—Si enim hoc petant, aut si gloria tua et qui pro tempore euidem magistratum obtinebunt, id iubeaut, necessitatem habebit et praefeetus pro tempore augustalis, et qui mb ipso constituti miliLes sunt, et.horum tribuni, et cohora, quae eidem magnificentisaimo augustali paret, et quodlibet civile publicnmque auxilium et seriniarlis Luis mdiumentum praebendi, et operam impendendi, uL omues ejus modi illationibus, utrique menase excellentiae tuae tribunalis competentibus, obnoxii citra omnem dilationem imposita sibi publica tributa inferaut, noque contradicere audeant. § 2.—Si enim qui in utraque Aegypto aut Alexandriae habitant, et talibus illationibus obnoxii sunt (excepta Maraota et Menelaita urbe, de quibus in sequentibus convenientia statuemus), despicene dationem, ant in ahiquo adversari audeant, nec apectabihispraefoctus augustalis, et militarem et civi!em magistratum obtinens, cohortiumque primores et tribuni illum aut ube debita inferre, atque in fiscum benevolos case ooégenint, sciant, ipsum quidem magnificentissimum praefectum sugustalem, et omne auxilium, cuium ante mentionem fecinius, in cingulis fisco in partem sorum, quae
560
NOVELiS.—DICTÓ XIII
debentur, adiudicandis periclitatúros, contradicere vero ausos bona sua publicata visuros, seque e provincia eiiciendos esas. Manifeatum vero est, ¡u omnibus, quae ab excellentia tua decer-nentur, praefectum pro tempore augustalemtuae excellentiae potestati et imperio subfore, prout haetenus observatuni est.
tea liemos hecho mención, han de peligrar en cuanto á los cingulos que se habrán de adjudicar al fisco por
cap. X
Capitulo X
Si tamen gloria tua, aut acriniarii, aut traetatores, aut qui iliorum locum supplent, in provincia ius asyli aliquibus daro voluerint, pro julo ¡psi periclitabuntur. Dabit lamen hoc dei amantiosimus patriarcha, in tot diez extensum atque in. huno modurn, in quem ab excellentiae tuae magstratu iussum, aut a tractatoribus petitum fuerit. Si vero praeter hace hoc ius detur, cnt omnino irritum. Non enim quemquam praeter hace hominibus ob sin gulas causas ad tributa inferenda constitutos (1) ius illud daro øoncedimus, nisi in boa id accipiant, ut in publico versentur, et intra cortos diez omne quHquid debent omnino fisco persolvant, ant aufficientcm tractatoribus scriniariisve cautionem praostent. Ad hoc, qui praeter hace ma illud quocunque modo acceperit, sequalis cum iis, qui non ceoeperunt, conditionis oit, et intra sacra etiam saepta exactionem suctineat.
Mas si tu gloria, ó los empleados de secretaria, 6 los administradores de tributos, 6 los que suplen el lugar de ellos, hubieren querido darles á algunos el derecho de asilo en una provincia, correrán efes mismospeligro por aquellos. Pero lo dará el patriarca, amantisimo de Dios, extendido á tantos días y en - la forma que se hubiere mandado por la magistratura de tu excelencia, 6 que se hubiere pedido por los administradores de tributos. Mas si contra esto se diera tal derecho, será absolutamente nulo. Porque no. concedemos que prescindiendo de esto dé nadie aquel derecho á los hombres destinados á ingresar por cada causa los tributos, á no ser que lo reciban para esto, para que se presenten en público, y para pagar de todos modos al fisco dentro de cierto tiempo todilo que deben, 6 para prestarles á-los administradores de tributos y ó. los empleados de secretarías caución suficiente. Además, el que contra -esto hubiere obtenido do cualquier modo aquel derecho sea de igual condición que los que no lo obtuvieron, y soporte la exacción aun dentro de los sagrados recintos. 1.—Pero si el arzobispo, amantísimo de Dios, hubiera dado prescindiendo del modo dicho el derecho de asilo,, tendrán los ecónomos, amantisimos de Dios, y los defensores de la-santísima iglesia la necesidad de restituir con lo suyo y con bienes propios de los miamos el daño así causado al - fisco. Mas si no fueren solventes, se le satisfará al fisco con dinero y con bienes de la santísima igIsia § 2.—Mas si ignorándolo el obispo, amantisimo de Dios, se- hubieren ellos mismos atrevido á dar aquel derecho, no solamente será en absoluto nulo. sino que también ellos mismos le indemnizarán al fisco el daño, y el beatísimo patriarca, si hubieren hecho alguna cosa sin la voluntad del mismo, los removerá en todo caso de los oficios, que tienen, los echará del sacerdocio. § 3.—Pero si contra lo vedado hubiere un magistrado dados¡ derecho de asilo á alguien, que debe los tributos públicos asignados á tus cajas, esto es, el prefecto augustal, y los muy es4clarecidoi tribunos, principales de las cohortes, serán removidos de la dignidad y de la magistratura y le resarcirán el daño al fisco, aunque se hayan hechc particulares, y no solamente en vida, sino tambiér habiendo fallecido. Porque quedarán obligados talco 'exacciones ellos mismos y sus herederos yloi bienes de ellos, á, fin de que por temor á. las penal no se corneta nada semejante, ni duda nadie li pena, antes que haya sido pagada toda la deuda. 4.—Mas sí alguien de las mismas ciudades 6 lo caridades hubiere puesto en libertad á uno llamad ¡juicio, 6 hubiera servido de impedimento á la ex acción, es menester que también éste quede obli gado á.cuanto estaba obligado el libertado, ysoporti con sus herederos -y sucesores y sobre. sus propio:
§ 1.—Verum si dei amantiasimus archiepiscopus praeter dictum moduin ius asyli dederit, necessitatem sustinebunt dei aman tisgimi oeconoiui et sanctisaimae ecclesiae defensores damnum indo fisco illatum de ono restituendi, et de sua ipoorum substantia. Si vero non ¡done¡ fucrint, ex sanetissimae ecclesiae pecuniis et rebus fisco satisfiet. § 2.—Si vero imprudente dei amantiasimo epiobopo ius illud ipsi daro ansi fuenint, non modo id omnino irritum cnt, verum etiam ipsi fisco damnum rependent, et beatiosimus patriareha, si quid praeter voluntatem ipsius feceriat, omnino ipsos et ab officiis, quae habent, removebit, et e sacerdotio eiiciet. § 3.—Si vero magistratus contra vetita euipiam dedenit ius asyli, qui publica tributa tuis mensis asoignata debet, id coL praefectus augustalis, se clarissimi tribuni, eohortium principes, a dignitate et msgistratu removebuntur, et fisco darnnum resarcient, licet privati facti siut, et non vivi tantum, verum etiam mortui. Tonebuntur enim ipsi herodesque et facultates ipsorum huiusmodi exactionibus, ut poenarum metu nihil eiusmodi committatur, neque quis poenam effugiat,. priusquam omne debitum persolutum siL. § 4.—Si quis vero ex iisdem civitatibus locisve in ius vocatum exemerit, aut exactioni impedimento sit, oportei et huno, in quantum exemtus tenebatur, obnoxium esse, et exactionem cum beredibus et successoribus sois et in bonis suis sustiflore. Verum ii ipsi, quibus, ut dictum coL, omne (i) Así dice el texto, aoao por errata,pareciendo que se dberta Leer constitutie.—N. del Tr.
Parte de lo que se debe, y que los queso hayan atrevido áhacer oposición habrán de ver confiscados sus bienes, ybabráñ de ser echados de la provincia. Mas CR manifiesto, que en todo lo que se decretare por tu excelencia habrá de estar subordinado á la potestad é imperio de tu excelencia, como hasta ahora se observó, el que á la- sazón sea prefecto augustal.
NÓVBLA.L—EDtQTO XIII
561
pertculum inoumbit (traetatoribus nempe et goriniariis), etiam omnem potestatem et procurationem rei .habeañt, totumqueeánonem, qui ex dictis eivitatibus, et provinelis, et locis mensis tuis deputatusest,, ad mansas tuae excellentiae, eum publicani tuni privatani, emittant, et quibus tu dari conatitueris, tradant.
bienes la exacción. Pero estos mismos á quienes, según se ha dicho, incumbe toda la responsabilidad, (ciertamente los administradores de tributos y los empleados de secretaria), tengan también plena potestad y la administración de la cosa, y expidan á las cajas de tu excelencia, así la pública, como la privada, todo el cánon que de dichas ciudades y provincias y localidades está destinado ti tus cajas, y entréguenlo ti quienes tú hubieres determinado que se dé.
Cap. XI
Capitulo XI
Atque sancimus nos, necessitatem habere speotabilem praefeetum augustaleni etiam adiuvandi eos, qui a solio tuo.ad hoc mittuntur, et tractatoribus, et scriniariis, sive qui ipsorum Iocum supplent, in exactionibus ipsos respicientlbus, et in publicani et privatam mensani inferendorum.
Y mandamos nosotros, que el espectable prefecto augustal tenga necesidad también de auxiliar á. los que por tu solio son enviados para esto, y ti los administradores de tributos, y ti los empleados de secretaria, ó ti los que suplen el lugar de los mismos, en las exacciones que les respectan ti éstos, y en las de lo que se ha de ingresar en 1&caja pública y en la privada § 1.—Mas si aconteciera que alguien de dichos lugares está falto de probidad para el fisco, y que para eludir la exacción provoca un tumulto, mandamos que tengan licencia el administrador de tributos, ó los empleados de secretaría, 6 el que tiene el lugar de ellos, para hacerle manifiestas estas cosas al muy magnifico prefecto augustal, el cual obligue bajo su responsabilidad y la de la cohorte que está ti sus órdenes ti que los militares auxilien para el caso y prendan ti los faltos de probidad, y ti que exijan lo que se debe ti las cajas, de suerte que, prestado auxilio para esto por la fuerza civil y Ja militar, consigan sin dilación la exacción y la traída ti esta grande ciudad. Paro sepan los muy esclarecidos tribunos y los muy esforzados militares, y pnincipalmente los que entre ellos ejercen el principado, que si hubieren descuidado esto, y no hubieren procurado ellos mismos que se haga todo lo que hemos dicho, habrán de correr también ellos riesgo en cuanto ti las annonas. Porque serán estas retenidas por el que ¡ la sazón sea prefecto augustal, y serán ingresadas bajo la responsabilidad del mismo en tus cajas, y sufrirán la confiscación de bienes tanto los muy esclarecidos tribunos de ellos, como los que entre los mismos tienen los primeros puestos, (los que ciertamente teman también la pena capital), y separado de la provincia todo el cuerpo de ejército será trasladado más allí del río Ister 6 Danubio, para que por causa de custodia permanezca en las fronteras de aquellos lugares. § 2.—Mas los que se hubieren mostrado faltos de probidad para el fisco, y hubieren esperado esta necesidad, sufrirán, siendo deportados, la confiscación y destierro perpétuo ti Sebastia y ti Pitiusa, que se halla en los últimos confines del Ponto Euxino. Pero el mismo análogo cuidado imponemos al espectabla prefecto augustal, con ocasión de los títulos de liberalidades, y de todo lo que se refiere ti nuestras sacras liberalidades, y que debe ser ejecutado por el mismo y por su cohorte ya en la misma Alejandría, ya en ambos Egiptos. Porque también respecto ti ellas se ha establecido por nosotros el mismo cuidado, y es conveniente que él mismo y su cohorte cuiden bajo su responsabilidad de la exacción de los tributos de liberalidades, y de la de todas las causas pertenecientes ti nuestras sacras liberalidades, para que tales contribuciones públicas, que se aplican ti nuestros sacros tesoros, sean exigidas, é ingresadas en nuestras sacras liberalidades, bajo Ja total responsabilidad del expectable prefecto sugustad y de la cohorte que está ti las órdenes del
§ 1.—Siquern vero ex dictis locis in fisoum improbum case, atque, ut exactionem effugiat, tumultum excitare contirigat, hibernas, lieentiam esee tractatori, sive scriniariis, siva qui iliorum loeum obtinet, hace magnificentissirno praefecto augustali manifesta faciendi, qui suo cobortisque sibi parentia periculo milites succurrere re¡ et comprehen. dere improbos, et quae mensis debentur, exigere cogat, ut hace per civilem militaremque manum adicta, sine dilatione exactionem et ni magnam hace urbem illationem accipiant. Sciant autem ciariesimi tnibuni, fortissimique milites, eL maxime qui inter filos principatum obtinent, si boc neglexerint, neque ipsi .omnia, quae diximus, fien procurarint, de annonis etiam se periclitaturos cose. Ratinebuntur enim cae a praefecto pro tempore augustali, et ipeica periculo mensis tuis inferentun, et honorum publicationem sustinebunt tam clariasimi ipsorum tribuni, quam inter ipeos primas tenent (qui sane et cápitale suppiicium metuant), et univerauni agmen e provincia motum ultra Istrum flamen sive Danubium transferetur, ut in iliorum locorum limitibus custodiae causa perseveret.
§ 2.—Illi vero, qui in flscum improbi fuenint, atqueistiusmodi neessitatem exspectavenint, puhlieationen se perpetuum exsiliurn Sebastiam et in Pityusam, quae inxtremis Euxini Ponti fin¡bus caL, deportati sustinebunt. Eandem vero similemque curani spectabili praefeoto augustali imponimus et oceasione largitionalium titulorum, et oinnium, quae ad sacras nostras largitiones pertinent, quae ab ipso atque eius cohorte sive ex Me-. xandria ipsa, sive per utramque Aegyptum debet expedir¡. Etenini harum etiam eadem a noble cura est, et conveniena saL, ut ipae eiusque cohors suo periculo Iargitionalium tributorum, omniumque causarum ad sacras nostras largitiones pertinentlum exactonem euret, ut huinsmodi publicae ilIationes, quae Sacra noatris thesauris applicantur, sub omni periculospectabilis praefecti auguatalis, ipsiqueobtemporantis cohortis ei exigantur, et asenis noatris largitionibus inferantur. Si quid enim horum negiectum fucnit, periculum illi ét de magistratu el debonis suis immineblt, idque non soTomo VI-71
562
NOvLÁ..-BDWrO xm
lum dum in magistratu erit, sed postmodum etiam, et quando magistratum deposuerit, et ad succeasores quoque eiva et heredes transiturum .sit. Donee enim, quaeennque ex locis ¡poi subiectis saeris noatrio largitionibus debentur, expleta fuerint, non ipse tantum•huiusmodí ezactionibus obstrictus erit, verum heredes etiam et suecessores.
§ 3.—Et neque ius asr1i dabit quisquam iis,qui ipsius iurisdictioui subsunt, praeterquam u, qui exactionis periculum, ut dictum est, sustinent, quae fit periculo spectabilis pro tempore praefecb augustalia ót obtemperantis ipsi cohortis. Pecuniae autem ad devotos sacrarum largitionnm palatinos transferendae sunt, quorum. haec res curas incumbit, aut qui alioquin ad boc a gloriosiasimo praefeoto inclyto buje magistratul praeposito emittuntur. Neque óontra ea, quae ante exposita sunt, ius illud dare quisquain, aut in exactionibus impedimento eme audeat. § 4,—De'voti etiam milites, et qui in agria, et qui in urbibus illis sunt, passuri eadem sunt, nisi ¡poi quoque opem tulerint omnibusque modis largitionalca pecuniae colligantur, et jis, qui in hoe misal fucrint, solvantur, et denique tanta eum alaeritate exactio exerceatur, quantam etiam ab arcariis ex-. hiberi praecepimus.
mismo. Pues ai.hubiere sido desatendida alguna de estas cosas, le amenazará á él peligro así en cuanto á la magistratura como en cuanto á sus propios bienes, y este no solamente mientras estuviere en
gistratura; sino también después, aun cuando
hubiere. dejado la magistratura, y habiendo de palama sar asimismo á. sus sucesores y herederos.. Porque mientras no se hubiere satisfecho lo que por las localidades sujetas al mismo se les debe á nuestras sacras liberalidades, estarán obligados á tales exacciones no solamente él mismo, sino también sus. herederos y sucesores. 3.—Y tampoco á los que están bajo la jurisdicción del mismo Les dará el derecho d:e asilo cualquiera, sino losque soportan, como se ha dicho, la responsabilidad lela exacción, la cual se baca á riesgo del que á la sazón sea espectable prefecto augiÁstal y de la cohorte que está á las órdenes del mismo. Mas los fondos han de ser transferidos á los devotos palatinos de las sacras liberalidades, á cuyo cuidado incumbe esto, 6 á los que de otra suerte son enviados para esto por el gloniosisimo pre-
fecto puesto, al frente de esta ínclita magistratura. Y no se atreva nadie á dar, contra lo que antes ha sido expuesto, aquel derecho, 6 á poner impedimento para las exacciones.. § 4.—Y también los adictos militares, así los que están en los campos, como los que en aquellas ciudades, habrán de soportar lo mismó, si ellos no hubieren prestado también auxilio y no se recaudaran de todos modos los fondos de liberalidades, y no fueran entregados á los que para esto hubieren sido enviados, y, por último, si no se hiciera la exacción con tanta rapidez como hemos mandado que se emplee también por los tesoreros.
Cap. XII
Capitulo XII
illud vero etiam speotabili praefecto augustali tribuimus, ut in omnibus imperet et militibu., el patriarchis, et rerum flscalium exaetoribus, quae sub ipsius iurisdictione et potestate constitutae sunt. Nec tamen poterit patrarchas improbos aut
Mas también le encomendamos al espectable prefecto augustal que ejerza imperio sobre todos, así sobre los militares, como sobre los jefes de comarca, y sobre los cobradores de los tributos fiscales, que están puestos bajo la jurisdicción y la potestad del mismo. Mas no podrá remover á voluntad ¡ los jefes de comarca que sean faltos de probidad y morosos 6 respecto al trigo, 6 en cuanto á los portazgos, ó en cuánto á los otros tributos fiscales, que conciernen á dichas causas 6 á los gastos que se han de hacer en la provincia, sino que, si hubieren hecho alguna cosa mala, no los removerá ciertamente, pero los constituirá en custodia, y buscará á otros, que se conduzcan con rectitud- en este negocio, y lo comunicará todo aquí á tu solio,
cirea frumentum, ant circa portoria, ant circa alias fiscales res, quae dictas causas vel sumtus por provineiam faciendos concernunt, improbi atue refractarii sint, pro lubitu removere, sed si quid mal¡ fecerínt, non removebit quidem illos, in custodia Yero constituet, et alias inquiret, qui recto in nogotio 'versentur, et omnia hue solio tuo, et per boc Imperatori nuntiahit, nl nos omnia cognoscentes, el de iliorum, qui recte in negotio versati non sunt, eiectione, et de electorum patrarcharum si placuent institutione eorumiue, quas et ad patrarchias et ad bona earum pertinent, traditione convenienter atatuamus.
§ 1.—Sed el qui Adexandniae el per utramque Aegyptum ram publicam a.dministrant, el omnes, qui tribute ipsius exactionibus asaignata in locis ¡poi subieetis tractanz, ipaius imperio suberunt, ita
ut potestatein habeat etiam in alias quasdamprovincias ¡poi non subiectas eundi, et fiscalia ad se trahendi et exiendi, et si qui Alexandriae ant ¡u duabus Aegyptis posseuorum alibi degant, ant in provincüs !poi non subiectis babitent, boa quoque in reionem, quam desernerunt, reducat, ut rebus fiscalibus ¡psi subiectis nihil impedimenti obveniat.
y por medio de éste al Emperador, para que,'couociéndolo, todo nosotros, determinemos convenientemente así en cuanto á la expulsión de los que no se condujeron con rectitud en el negocio, como sobre el nombramiento, si nos pluguiere, de los jefes de comarca elegidos, y sobre la entrega de lo que pertenece á las jefáturas de comarcas y ¡ los bienes de las mismas. § 1.—Mas también los que en Alejandría y en ambos Egiptos administran la cosa pública, y todos loá que manejan los tributos encomendados ¡ las exacciones del mismo en las localidades subordinadas á. él, estarán sujetos al imperio del mismo, de suerte que tenga potestad también para irá algunas otrasprovincias no sujetas al mismo, y para avocan á sí'y exigir los tributos fiscales, y para que si algunos poseedores de Alejandría 6 de ambos Egiptos vivieran en otra• parte, 6 habitaran en provincias no sujetas al mismo, los vuelva también
NO'VRLÁS .—DITO XITI
Quod idem facíet, si qui ad mansas tuai pertinentia debeant, et tractatores, et qui illorum locum supplent, et qui exactionibus mensis tuiS publ.icis privatisque inferendis incumbunt, tale quid ips' aigniflcarint. Nam et tunc ad eundem modum et emittere et addueere hes debebit, ut et ipsi a tractatoribus tuis exactionein sustineant. Non poterunt autem delitoreB ¡u aliis locis versantes in fisca.lium rerum causa praefectum augustalem exceptione submovere, quasi competen s ipsorum ¡udei non sit. Quod etiam in largitionalibus exactionibus fien volumu.
Cap. XIII.
63
fi la región, de que desertaron, fi fin de que no les resulte ningún impedimento fi los negocios fiscales al mismo encomendados. Y lo mismo hará, si algunos debieran algo que pertenece fi tus cajas,y los administradores de tributos, y los que suplen el lugar de ellos, y los que cuidan de las exacciones que se han de ingresar en tus cajas públicas y privadas, le hubieren significado al mismo alguna sal cosa. Porque también en este caso deberá enviar emisarios y traerlos del mismo modo, para que también ellos mismos satisfagan la exacción fi tus administradores. Mas no podrán los deudoras que se hallen en otros lugures recusar con excepción en causa de negocios fiscales al prefecto augustal, como si no fuera juez competente de ellos. Lo que también queremosque se haga tratándose de las exacciones y de las liberalidades.
Capitulo XIII
Reliqua vero ant in exactionibus cura speetabili praefecto augustali et quae ipsi paret cohorti, quae non solum circa militarem impensam versabitur, eum Alexandriae, tum ¡u duabus Aegyptis, sed etiam in civilibus et solennibus magnas Alexandninorum urbis et utriusque Aegyptt tribu Lis. Debent igitur haec penteulo speotabilis praefeeti augustalis ¡psique parentis cohortis et exigi, et tradi, nec ea res aLnplius fiat par scrinianium tuae excellentiae, quem, quod res militares administrat, .tpmy Aegyptii nunoupant. Sed hic quidem pta. ne cessabit, spectabilis autem praefaetus augustalis, ¡psique parena eohors quibuscunque voluenit modjs suo periculo eaetionem faciet, et omnibus devotis militibus, qui Alexandniae stationem habent, deputatos ipsis aumtus indicet, suo periculo a subiectis bola et civitatibus exactionem devotis his militibus peragena.
Mas tendrán también el espectable prefecto augustal y la cohorte que está fi las órdenes del mismo en cuanto fi las exacciones otro cuidado, que recaerá no solamente sobre los gastos militares, ya de Alejandría, ya de ambos Egiptos, sino también sobre los tributos civiles y acostumbrados de la grande ciudad de Alejandría y de ambos Egiptos. Deben, pues, ser exigidos y entregados éstos bajo la responsabilidad del espectable prefecto augustal y de la cohorte que está fi sus órdenes, y no se haga en lo sucesivo esto por el secretario de tu excelencia, fi quien, porque administra las cosas militares, llaman estratioga los Egipcios. Sino que éste cesará ciertamente por completo, y el espectable prefecto augustal hará, juntamente con la cohorte que está fi las órdenes del mismo, la exacción bajo su responsabilidad de-la manera que hubiere querido, y les dará. fi todos los adictos militares, que tienen su estación en Alejandría, los gastos asignados para los mismos, llevando fi cabo fi su riesgo en los lugares y ciudades fi él sujetos la exacción para estos adictos militares.
Cap, XIV
Capitulo XIV
Coges vero etiam pro tempore Alexandninum vindicem, ut omnas a se faciendos sumtus et in calefacienda publica balnea,.et in alia omnia civilia solennia faciat, qui omnes sacras huic nostrae legi expresse subiecti sunt. Quae descniptio evidenter declarabit, ex quibus locis atque titulis, sive causis et personis hi colliguntur, et quanti sunt, et quem ad modurn dispensan debeant, solennes sumius videlicet, et quotquoL in duabus Aegyptis civiles sunt, qui ¡psis civitatibus periculo peculiaris harum provinoiarum magistrales porrigantur. tu lis vero, qui a speztabill praefacto augustali ipsius et cohortia eius per culo dispensabuntur, ius asyli dandi, el quaecun e negotio conducere putavenit, faciendi facultaten, abebit, quippe quum pericomm in ipaum smi a cobortem omne concedat, ut lamen sumtus in .iexandrina civitate faeti per illos, qui hactenus sos fecerunt, ex more fiant.
Mas también obligarás al que fi la sazón sea defensor de Alejandría fi hacer, tanto para la calefacción de los baños públicos, como para todas las demás cosas civiles acostumbradas, todoslos gastos que se deben hacen por él, los cuales, se hallan todos puestos expresamente al pie de esta nuestra sacra ley. Cuya resefia declarará evidentemente de qué lugares y títulos, 4 causas y personas se recaudan, y cuánto importan, y de qué modo se deben Invertir estos gastos legítimos, y cuánto importan los civiles que en ambos Egip Los se lea suministran fi las mismas ciudades bajo la responsabilidad de la peculiar magistratura de estas provincias. Mas en cuanto fi los que se suministraren por el expectable prefecto augustal fi riesgo del mismo y de su cohorte, tendrá facultad para dar el derecho de asilo, y para hacer todo lo que juzgare que es conducente para esto negocio, porque ciertamente toda la responsabilidad recae sobre el mismo y su cohorte, pero de suerte que los gastos hechos en la ciudad de Alejandría se hagan según costumbre por aquellos por quienes hasta ahora se hicieron. § 1.—Mas nadie, so pretexte de que no está sujeto al expectable prefecto augustal, ni aun el mismo espectable augustal, ni su cohorte, . se propongan alguna improbidad, y cometan un fraude cualquiera 6 en la contribución ó en el transporte del.
§ 1,—Nullus autem sub praetextu, quod apectabili praefecto augustali non subsil, nero vero etiani ipie spsotabilis augustalis, elusque cohora improbitateni aliquani inceptent, et fraudem quampiam aut in illadombus aul in frumenti solenniter illafi
584
NOVL&S.—BDIUTO flI
trasvectionibus committant, sed pure rem tractent, et pro cura atque sollicitudine reipublicae, expendentes re¡ necessitatem, et acientes, extremo supplicio obnoxios se fore, non solum si quid hac in re dolose fecerint, verum etiam si quam maebinationem in ea re admiserint.
trigo legalmente entregado, sino manejen con pureza la cosa, y con cuidado y solicitud por la república, considerando la necesidad de la cosa, y teniendo entendido que habrán de quedar sujetos al último suplicio, no solamente si en esto hubieren hecho algo con dolo, sino también si en ello hubieren hecho alguna maquinación.
Cap. XV
Capitulo XV
Illud vero etiam ab excellentia tua nobis relatum ¡u bac lege inacribendum esie duximus. Gloria enim tua, quum in dicta civitate Alexandria omnia perscrutaretur, invenit in tabula, quae temporibus Anastasii piae memorias confecta fuit,quando Marianus gloriosas memorias sub ipso res administrabat, exstitiue -tabulam pujcam, eum vindicis in modum Potamon fiecalibus Alexandrinis praeesset. Qua in tabula descriptus erat rerum exportandaruin titulus, qui diversis causis mille aureos ita expensos ferret: quadringentos (1) quidem nonaginta duos publicis eiusdem civitatis baineis, quadrin gentos autem et undeviginti anticantharo, qui dicitur, et quingentos quinquaginta octo surcos eum dimidio portorioruin auseeptori, ut descripta summa in mille quadringentos sexaginta novem aureos exsurgat. Deinde vero ab jis, qui rempublicam administrant, in eandem reruniexportandarum cansam surcos centum peroeptos esos, praefectum autem pro tempore augustalem pro triginta sex pullis equinis trecentos et 'viginti surcos acoepiase, tantum praebere dietas Alexandriae civitatis equestribus India, atque hane quidem formam esas non solum magistratus illuatrissimi Strategii, verum etiam usque ad secundam indictionem praeteriti circuli, quae fuit ante anuos quindecim, durasge. Ex so autem tempore quorundam negligentia, alioruin autem dolo, plurimorum 'vero furto eam rem paulatim imminutam esas, atque privan et publica baines quadringentorum nonaginta duorum aurearuin sumina, et portoria quingentoruin quinquaginta octo et semisais auroorum illatione occasione illis dta lude, quod nonnulli partim ex aula, partun ex soliis tuis facultatem sibi pararent, etiam gratis e dicta civitate Alexandria tegulas aliasque species, quae istiusmodi tributo obnoxiae sunt, exportandi, atque ita quidem memoratam civitatem paulatim osee extenuatam.
Mas hemos considerado que también se debía incluir en esta ley aquello de que se nos hizo relación por tu excelencia. Porque tu gloria, investigándolo todo en dicha ciudad de Alejandría, hallé en una tabla, que se hizo en tiempos de Anastasio, de piadosa memoria, cuando Mariano, de gloriosa memoria, administraba en la época del mismo los negocios, que existió una tabla pública, cuando á la manera de defensor estaba Potamón al frente de los tributos fiscales de Alejandría. En cuya tabla se hallaba desórito el catálogo de las cosas exportables, él cual comprendía por diversas causas mil áureos así invertidos: cuatrocientos noventa y dos para los baños públicos de la misma ciudad, cuatrocientos diecinueve para el que se llama antc4ntaro, y quinientos cincuenta y ocho áureos y medio para el récaudador de los portazgos, de modo que la surAs reseñada asciende á mil cuatrocientos sesenta y nueve áureos. Pero que después se percibieron por la misma causa de cosas exportables cien áureos por tos que administran la república, y que el que é. la sazón era prefecto augustal recibió por treinta y seis potros trescientos veinte áureos, y daba otros tantos para los juegos ecuestres de dicha ciudad de Alejandría, y que esta disposición era, ¡ la verdad, no solamente de la magistratura del ilustrísimo Eifrategio, sino que duró también hasta la segunda indicción del ciclo pasado, que transcurrió quince años antes. Mas que desde entonces, por negligencia de algunos, por dolo de otros, y por hurto de muchos se disminuyó paulatinamente esta cosa, y se privaba á los baños públicos de la suma de los cuatrocientos noventa y dos áureos, y á los portazgos del pago de los quinientos cincuenta y ocho y medio áureos, habiéndoseles dado ocasión ¡ellos por esto, porque algunos se procuraban ya de la corte, ya de tu solio facultad para exportar también gratuitamente de dicha ciudad de Alejandría tejas y otras especies, que estaban sujetas á este tributo, y de este modo se fué, á k verdad, empobreciendo paulatinamente la mencionada ciudad.
Cap. XVI
Capitulo XVI
Excallentiam itaque tnamet in hace animum inteudentem amplexi sancimus, neo aliquibus istiusmodl omnino sacram principalein formam data (2) quidquam utilitatis afferre, se omnes agnoscere id, quod usque ad illustriasimi Strategii tempora dederunt; nec etiani apectabilem praefectum suu$ lo alores Bumtus facere, quam antes et temporibus illustrissimi Strategii fien soliti sunt, neque novo aliquo commento tributa illa attingere, sibique vindicare, sed veterem formarn, quae usque ad S&rategium fflustnissimum illuin et ipsum obtinuit, custodiri, nec pro tempore augustali contentionis occasionem dan, ut hic, nihil se espiase, ¡Ile vero, minus se espiase, dical, sed ex universa
Y aceptando el parecer de tu excelencia y el propósito á que tiende en esto, mandamos, que absolutarnente á nadie le produzca utilidad alguna una tal sacra disposición del príncipe dada para él, sino que paguen todos lo que dieron hasta los tiempos del ilustrísimo Esfrategio; y qúe tampoco haga el espectable prefecto augustal maybres gastos de loa que solieron hacerse antesy en los tiempos del ilustrísimo Esfraegio, ni eche mano por alguna nueva ficción ¡ aquellos tributos, y los reivindique para si, sino que se guarde la antigua disposición que hasta el mismo ilustrísimo Estrategio estuvo en vigor, y no se le dé al que 4 la sazón sea augustal ocasión para contienda, de suerte que uno diga que
1) trecentos se leI.a en el tea,to latino, sin duda por erra. ta, porque repv.we(oudice si gi.go, g quadringentos la ser-
(5) Aquí data, y poco después Se, en lugar de datain p de sed, son, sin duda, erratas que no se bailan en ¿a D5ridn lalna de Agüeo.—N. del Tr.
i%ZGVRLIS.—EDIOTO XIfl
summa milla oetingeritorum octoginta et novem aureorurn aureos trecentos sexaginta novem relevan. .Volurnus enim benignius quam exaetius sgere, el ob collectionem praefecti pro tempore augualalia alios milla quingentos et viginti aureos solos ex titulo inferri, ex que aureos trecentos filos el vginti aureos sibi imputel apectabilis augustalis Oceasione tniginti sex pullorum, quos ex antiqua consuetudine Alexandrinis equestribus ludie suppeditare tenetur, spectabilis praefectus augustalis sibi imputabil (1), reliquos vero mille ducentos aureos eidem in annonas ipsius imputan, ita vero rem facilem case, pristina ratione servata, el nulli prorsus improbitatis occasione data. De publicarum autem bainearum calefactione, et anticantharo, el publicis portoriis ex ahis causis descriptio in hac sacra lege instituetur.
(Dup.
1,117,272
Quoniam vero Mareatidem Libyco tractui subiecimus, et fortasee nonnulli ex Mexandrina civitate in populanibus seditionibus deprebensi illue fugiant, quo sibi inferendas a spectabili praefeeto augustali poenas evitent, saneimus facultatem case pro tempore spectabili augustali mittendi illue ob hane eausam et solam commentariensem, eum litteris publicis ad eum, qui clarisaimi provinciae Libyae praesidis looum obtinet, datis, nl jItes el cernprehendat, el per cohortes militesque, qui sub ipso sunI, tradat, as quisquam eorum, qui Alexandriae pubicos turnultus moverint, illue confugiat, el speøtabilis praefecti augustalis poenas evitel. Insuper el ilil ipsi, quiistis partibus praeest, facultas eril, UI, si quos tales inveniat, coa el comprehendat, et castiget, atqúe publice manu liberet sos (2). In bis itaque dietuLn magistratum circumecribimus, et ut ea facial instituimüs, quae bac lege descripsimus. Sic enim et cura ipsi rei sufficiens erit, et undique constituta et bene ordinata, nullamque ad confosionem furtumque propensis malefieli occasionem praebebit.
él nada recibió, y el otro que él recibió menos, pero de la suma total de los mil ochocientos ochenta y nueve áureos se rebajen trescientos sesenta y nueve áureos. Porque queremos que obre con mas benignidad que rigor, y que por causa de la recaudación del que entonces sea prefecto augustal se ingresen solos otros mil quinientos veinte áureos por este titulo, del cual impútese á si el espeetabie augusta¡ aquellos trescientos veinte áureos con ocasión de los treinta y seis potros que por antigua costumbre está obligado á suministrar para los juegos ecuestres de Alejandría, é impútensele los otros mil doscientos áureos para las annonas del mismo, y asi será, fácil la cosa, conservándose la primitiva cuenta, y no habiéndosele dado absolutamente á nadie ocasión para falta de probidad. Mas en cuanto á la calefacción de los baños públicos, y al anticántaro, y á los portazgos públicos se hará en esta sacra ley señalamiento por otras causas. 9LDUVIO, =1,17= Mas como á Mareotis la hemos puesto bajo Ja dependencia de la región de la Libia, y acaso algunos de la ciudad de Alejandría sorprendidos en sediciones populares huyen allá para evitar las penas que se les deben imponer por el espectable prefecto augustal, mandamos que tenga facultad el que entonces sea espectable augustal para enviar allá por esta sola causa un escribano,, con cartas públicas dadas para el que ocupa el lugar del muy esclarecido presidente de Ja provincia de Libia, con objeto de que los prenda, y los entregue por medio de las cohortes y militares, que están oajo su dependencia, á fin de que no se refugie allá y eluda las penas del espectable prefecto augustal ninguno de los que hubieren promovido tumultos públicos en Alejandría. Tendrá además facultad el mismo que es presidente en estas regiones, para que, si hailara á algunos de estos, los prenda y castigue, y los libre públicamente de su poder. (3) Así, pues, circunscribimos á estas cosas la dicha magistratura, y la instituimos para que haga lo que en ésta ley hemos reseñado. Porque así tendrá suficiente cuidado esta cosa, y estando en todo bien establecida y ordenada, no les dará á los propensos á la confusión y al hurto ocasión alguna para hacer mal. tun
Hine nos cura Libycorum lirnitum vocal, quos ad Paratonium conatituimus, dantes ei etiam militarem manum, quae in illis locis barbaros compsseat. Volumus enim, speetabilem etiam Libyae duceni castra quidear obtinére, ut dictum est, per Paratonium el per subiectas iii civitates, in quibus constituti sub ipso erunt milites, qui ipsius iussis obsequantur, percipiet áutem el ipee deputata ipsi emolumenta, pro annonis quidem in speeiebus nonaginta, et pro capitibus centum et viginti aureos supra milla quinque et quadrantem, pro annonis auteni la auro quinquaginta, el pro capitibus aureos quadringentos, et insuper quae si parel cohors aureos centum octoginta septem; et milites, id set ex .his Libybus lustinianeis, el qui apud aliquam Iustinianearum cohortium dictis locis assignatamm sunt, suas annonas, quemadmodum respubli-
Nos llama de aquí el cuidado de los límites de la Libia, que hemos establecido en Paratonio, dándole también fuerza militar, que apacigñe en aquellos lugares á los bárbaros. Pues queremos que también el espectable duque de la Libia tenga ciertamente campamentos, como se ha dicho, en Paratonio y en las ciudades dependientes de él, en que hubiere establecidos militares subordinados al mismo, los cuales obedezcan sus órdenes; pero también él percibirá los emolumentos señalados al mismo, por annonas noventa áureos en especies, y por raciones de caballo ciento veinte áureos sobre mil cinco y cuarto, y en oro por annonas cincuenta, y por raciones de caballo cuatrocientos áureos, y además, ciento ochenta y siete áureos la cohorte que está á sus órdenes; y los militares, esto es, los de estas Libias Justinianeas, y los que están en algu-
(1) Eojdentemente, esta oración, speetabtlis—Impntabit, ha de suprintirsepor hallaras repetida antes: sibi iwputet pectabffi5 angastalis. En la versión ¡at i na de Agr.teo no hay ¿al repetwión, en La cual u ha incurrido al modiftcar aqaeUa.—N. del Tr.
(2) Esta frau,'que aun en el texto griego se halla muy adulterada, nonos ha sido posible traducirla de modo que tenga claro ó exacto sentido.-2V. del 7". (5) Véase la nota 2.
566
NOVELAS.—EDICTO XW
ca ipÍis constituit, percipieni; manifestum autem
est, et omnia solenma in civitatibus earum consti-
tuta sis danda esas, quemadmodum hactenue data sunt. Similiter vero et provincialis magistratus, et parena ipsi cohora suas annonas habebunt.
1.—Verum quoniam, si quia omnes hosce sumtus computet, non sufaciena foret ex locis ipsi subiectis sive ex Libyum provincia illatio, idcirco neceasarium case duximus, ut etiam Marootidem, quae dicitur, et Menelakam urbem, quae ante Aagyptiacam proviociam sita est, ipsi adiicerernus. Neo enim.aliter efflcere possit, ut e publico militibus sub iso constitulis salarium suppedltetur, si danda ahunde pendeant, ac sub alio magistratu contribuantur et innumerae bino ex djversjtate magistratuum soliicitudines atque tumultus easent uxorituri. Atque file quidem diotis locia praeerit, tu vero proprio periculo, tibique parens cohora, et e¡villa magistratus una cum ana cohorte et exaetionem perficietis, et quod collegerilis militibus yobisque ipais distribuetis, ut ipsorum et sumtus et annonae bino conficiantur, proprio poriculo exactione iliorum facienda.
na de las cohortes Justinianeas asignadas á dichos lugares, percibirán sus annonas según para los mismos determiné la república; mas es manifiesto que se les habrá de dar también, como hasta ahora se ha dadoy todo lo que por costumbre se halla establecido en las ciudades de ellas. Y de igual modo tendrán sus annonas el magistrado provincial, y la cohorte que está á. las órdenes del mismo. 1.—Mas como si alguien computara todos estos gastos no habria de ser suficiente la contribución da los lugares sujetos al mismo ó de la provincia de la Libia, liemos considerado por ello necesario agregarle al mismo también la que se llama Mareotis y la ciudad de Mene[aita, que se halla alta antes de la provincia de Egipto. Porque no, se podría hacer de otro modo que de los fondos públicos se les pagase su salario á los militares puestos bajo la dependencia del mismo, silo que se ha de dar dependiera de otra parte, y con ello se contribuyera bajo otro magistrado, y de aquí hubiesen de surgir por la diversidad de magistraturas innumerables molestias y tumultos. Y él estará ciertamente al frente da dichos lugares, mas tú bajo tu propia responsabilidad, y la cohorte que esté é tus órdenes, y el magistrado civil, juntamente con su cohorte, llevaréis á cabo la exacción, ylo que recaudéis lo distribuiréis para los militares y para vosotros mismos, de suerte-que de aquí se completen los gastos y las annonas de los mismos, debiéndose hacer la exacción bajo la propia responsabilidad de aquellos.
Cap. ZLX
Capitulo XIX
No 'vero inde culquam machinandi, et rnaiores sumtus faciendi, aut minorem illationein dicendi occasionem demus, hoc etiam con venienter consti.tuentes por subiectam bulo sacras legi descriptionem prudenter constituimus, et mauifestum feci• mus, quantus quidem est canon, qui tribunal¡ tuae
Mas para que con esto no le demos ¡ nadie ocasión para maquinar alguna cosa, y hacer mayores gastos, ó para decir que es menor la contribución, determinando esto también de modo conveniente, fijamos prudentemente por medio de la relación puesta al pie de esta sacra ley, y hacemos manifiesto,' cuánto es ciertamente el cánon, que le compete al tribunal de tu excelencia, y se ingresa de dichas provincias y lugares, y de la misma Libia, y da Mareotis y de la ciudad de Menelaita, - y cuántos los gastos que conviene se hagan allí respecto á. los magistrados, y ¡ las cohortes, y por costumbres, y para mantenimiento de los militares adictos. Pero no tengan el espectable prefecto augustal, ni su cohorte, ninguna común participación con dicho duque y las provincias, ciudades y lugares sujetos al mismo, ni tampoco otro cualquier magistrado provincial, sino que el mismo espectable duque, y magistrado civil de la Libia, tendrá en dichos lugares plena potestad en las causas pecuniarias y en las criminales y en las exacciones públicas, pero de suerte que las cosas que hay en la Libia, y todos los poseedores que habitan aquellos lugares en sus posesiones, y los moradores de ellas estén sujetos al espectable duque. Pues aunque habiten en otras
excellentise competit, et ex dictis provinciis locisque, et ex Llbya ipsa, et Mareotide, et Menelaita civitate infertur, quantae vero expensas, quas ibi cirea. magistratus, et cohortes, et solennia, et devotorum militum alimoniam fieri con venit. Spectabilis autem praefectus augustalis nullam communionem habeat, neo eius cohors, cum dicto duce et subiectis ipsi provio ella, et civitalibus, et bola, noque alius quia provincialis magistratus, sed ipse spectabilis dux, et civilis Libyae magiátratus in dictis locis lii pecuniariis et crlcninalibus causis, el iii pubilois exactionibus omnem potestatem obtinebit, ut Lamen quaecunque in Llbya sunt, et omnes, qui .ilIa loca habitant possessores fo suis poaseBsionibus, et harum incolae, apectabili duci subiecti sint. Etal enim in aiiis provinciis habitent, possideant autem in dictis civiatibus aut bola, quibus spectabilis dux praeest, similiter etiam hes ja pu-. blicis exactionibus ¡poi aubici 'volumus, uL potest.atem habeat, et ad ipsos mittendi, et exigendi, et omnia, quae exactionis ratio postulat, faciendi.
provincias, si no obstante, son poseedores en dichas ciudades ó lugares, á. cuyo frente, está el expectable duque, queremos que de igual modo estén también ellos sujetos al mismo en las exacciones públicas, de suerte que tenga -potestad para enviar emisarios ¡ los mismos, y para exigirles, y para hacer todo lo que requiere la cuestión de la exacción.
Cap. XX
Capitulo XX
Quoniam vero etiam sacrae nostrae largitiones ex bis provincia atque locis, quae dicto Libycorum limitum dud parent, nonnulla recipiunt, nos vero aequalem atque similem lilia euram impendimus,
Pero como también nuestras sacras liberalidades reciben algunas cosas do estas provincias y lugares, que están á las órdenes de dicho duque de las fronteras de la Libia, y nosotros les consagramos
NOVmJ.—EDIc1ro XflI
567
sancimus, dictum. Libyae, et Mareotidis, Menelaitaeque urbis (etiam hace liii adiecimus) spectabilem ducem, et provincias praesidem, et obaecuudantern ¡poi cohortem ano periculo Iargitionalium pecuniarum, quas ex omnibus dieda debentur locis, exactionem facere, ita ut has citra ullum dafectum quotanni exigantur, et ab ¡palo Alexandriam emittautur, ets tradi ei, oui pro tempore ex devotis paIatinis, ut i1lo praepositi officium adimpleat, cernmissum fuerit,ipsis autem auxilium ferat, sciens in idem periculum se incurrere, id est semper duela, et praesidis, et cohortium, quae lis parent, nisi bis rebus omnibus modis providerit, auxiliantibus in hoc etiam militibus, et perielitanlibus, si non praesto fuerint, easdem se poenas subicuros, quas Alexandriae et in utraque Aegypto constitutis militirus imposuimus, nisi et ¡poi eani rem aequali cura dignarentur. Neque praeter causas superius expositas ms asyli ratione largitiona)ium causarum praeberi poterit aliquibus, citra devotorum. dieti magistratus palatinorum voluntatem, qui a suo pro tempore praefecto ad exactionem publicorum largitionalium omnino emittuutur, sed etiam in regionibus asylo praeditis exactio exercebitur, omniaque alia similiter per Libyam, et Mareotidem, et Menelaitani Aegyptiaoam civitatem in largitionalibus exactionibus exigentur, quemadmodum Alexandriae atque in utraque Aegypto arcariarum exactionum occasione fien oportere diximus.
igual y análogo cuidado, mandamos que dicho espectable duque de la Libia, y de Mareotis y de la ciudad de Manelaita, (porque también le agregamos esto), y el presidente de la provincia,y la cohorte que esta á las órdenes del mismo hagan bajo su responsabilidad la exacción de las cantidades de las liberalidades, que por todos los dichos lugares se deben, de suerte que ellas sean sin falta alguna exiidae cada año, y remesadas por los mismos á Alejandría, y se le entreguen al que de los adictos palatinos se le hubiere á la sazón encomendado que desempeñe allí el cargo de propósito, el cual preste auxilio á los mismos, teniendo entendido que él incurrirá en la misma responsabilidad, esto ea, en Ja del que siempre sea duque, y en la del presidentey de las cohortes que están 1. las órdenes de ellos, si de todos modos no hubiere proveído para estas cosas, prestando también para ello auxilio los militares, y corriendo riesgo, si no hubieren estado dispuestos, de sufrir ellos las mismas penas que hemos impuesto para los militares constituidos en Alejandría y en ambos Egiptos, si tampoco ellos se dignasen tener igual cuidado de esta cosa. Y fuera de las causas antes expuestas no se podrá dar, sin la voluntad de los adictos palatinos de dicho magistrado, derecho de asilo, por razón de causas pertenecientes á las liberalidades, á algunos de losque son en todo caso enviados para la exacción de los tributos públicos de liberalidades por el que á la sazón sea su prefecto, sino que también en las susodichas regiones dotadas con asilo se hará la exacción, y se exigirá en las exacciones de las liberalidades todo lo demás en la Libia y Mareotides y en la ciudad egipciaca de Menelaita de la misma manera que hemos dicho, con ocasión de las exacciones de tesorería, que se debe proceder en Alejandría y en ambos Egiptos.
Cap. XXI
Capitulo XXI
Neque vero portorioruin, neque pnivatae publicaeve tribunalis excellentiae tune meneas rationes eum dicto Libyeorum limitum magistralu et exactione, quae hactenus fuit, et quae nuno adiicitur, id est Mareotidis et Menelaitae civitatis, ¡u Aegyptiaca provincia quidquam conimune habeant, propterea quod 1am constituimus, univeraum canonem, ex Libya, et Mareotide, et Menelaita civitate quocunque modo et ex quocunque titulo eorum, quae ad exeellentiae tunc magistratum referuntur, coflalum ad boa sumtus procedere, quos supra diximiis, Id estad alimoniam magistratuum et cohortium, militares, ac solennium. Quaecunque autem occasione largitionalium illationum dieta noble sunt, omnibus modis observentur.
Mas ni las cuentas de portazgos, ni las de la caja privada 6 pública del tribunal de tu excelencia tengan cosa alguna común en la provincia de Egipto con dicho magistrado de las fronteras de la Libia y con la recaudación, que hasta ahora hubo, y la que ahora se añade, esto es, de Mareotis y de la ciudad de Menelaita, por lo que ya hemos establecido, que todo el cánon recaudado de la Libia y de Mareotis y de la ciudad Menelaita de cualquier modo y por un título cualquiera de las cosas que se refloren á la magistratura de tu excelencia se aplique á los gagtos, que antes hemos dicho, esto es, al mantenimiento de los magistrados y de las cohortes, á los militares, y ¡ lo que es de costumbre. Mas obsérvese de todos modos todo lo que por nosotros ha sido dicho con ocasión de las contribuciones de liberalidades. § 1.—Mas como también hemos tomado ó, nuestro cuidado esto, que nuestros súbditos no sufran muchas dilaciones, y por ellas quebranto, y de este modo sean perjudicados con injuria, * y como Mareotis es vecina de Alejandría, y vienen algunos que allí perturban, es necesario nombrar á alguien que desempeñe el cargo del magistrado, * y que al mismo se le den por causa de retribución cien áureos. Y tenga aquí ciertamente término también lo que por nosotros ha sido establecido respecto á la administración de la Libia.
§ 1 .—Quoniam vero hoc etiam in euram nostram susoipimus, no subditi nostri multas dilationes et inde detrimentum subeant, itaque injuria afficiantur, * sed nt, quia Mareotis Alexandriaevicina est, et nonnulli, qui illic turbant, veniant, necease est facere adimplentem magistratus offieium, * tradentur auteni ipsi consolationis causa aurei eeutum. Atque hic quidem etiam quae a noble de Libyae administratione constituta sunt, finem habento.
) En este it en otros puntos marcados con aiterisco faltan, por haber lagunas en el texto griego, una 6 mas pata-
bra.s, cuya alta hace unas osees dificil, y otras imposible, la lraduocón.—N. del Tr.
568
NOVELL.-EDICTO
xm
Cap. XXII
Capitulo Mm
Consequena igitur est, ut transeanius ad limites Thebaioos, boc est dua.s Tbebaidas, quibus praeest apectabiba dux, qui a nobiB hane administrationem accipit, cui vero etiam harum provinciarum peculiares magistratus obedient. Et erit et ipse in eodem honore quem habet praefectus augustalis, tanquam si ipse augustalis esset, ae per omnia tunc exeellentiae praeceptis et tribunah orientali suberit, quemadmodum etiam nunc apectabilis praefectus augustalis subest.
Así, pues, es consiguiente que pasemos á los limites Tebaicos, esto es, á las dos Tebaidas, k cuyo frente esta el espectable duque, que de nosotros recibe esta administración, y al cual obedecerán también los magistrados peculiares de estaS provincias. Y el mismo tendrá también igual honor al que tiene el prefecto augustal, como si él mismo fuese augustal, y estará en todo sujeto á los mandatos de tu excelencia y al tribunal oriental, á la manera que también ahora está sujeto el espectable prefecto augustal. § 1.—Pues le damos también toda lajurisdicción y potestad, que tiene el espectable augustal, sobre lasregiones ya antes al mismo encomendadas, esto. as, sobre las dos Tebaidas. Mas estará al cuidado y á la responsabilidad del mismo, en primer lugar ciertamente exigir en Lodo caso el trigo de la acostumbrada contribución, y expedirlo, y entregarlo al espectable augustal de Alejandría, y procurar que sin falta ingrese dentro de los términos antes dichos, estando también esto mismo bajo su responsabilidad, todo el trigo que corresponde á las provincias y á las ciudades y lugares del mismo, y también el que se aplica á la contribución de esta feliz ciudad, y al aprovisionamiento benignamente concedido por nosotros á Alejandria, de suerte que en esto no se cause dilación alguna; sirviéndole ciertamente pára todo * la cohorte que está á sus órdenes. Y correrái también riesgo los militares, que hay en aquellos lugares, y los tribunos, y todos los auxiliares civiles y públicos, si para estas cosas no prestaran ayuda. Mas será conveniente que la medida de la contribución pública, que aquí se expide, sea efectivamente embarcada por el mismo en ves fluviales antes del noveno día del mes de Agosto, y que de él se exija el recibo total que del mismo depende, y que después sea transportado á Alejandría el mismo trigo antes del décimo-día del mes de Septiembre, y sea entregado al espectable prefeot augustal, 6 á quienes por él son designados para esto, y antes del décimo quinto día del mes de Octubre el aprovisionamiento concedido por liberalidad nuestra á la grande ciudad de Alejandría. § 2.—Pues es sabido, que, si no se expidiera á Alejandría y no se le hubiere entregado al espectable prefecto 'augustal en dichos términos todo el trigo de la acostumbrada contribución, así de la que se enviará aquí, como de Ja que les fué dada para su aprovisionamiento á los Alejandrinos, debe él suplir ¡ razón de tres artabas por cada sueldo todo todo el trigo que falte á la medida, yque no haya sido entregado. Mas esta responsabilidad no aurará solamente hasta el término de su vida, ni basta el-de la magistratura del mismo, sino que también habiéndose hecho simple particular y habiendo fallecido soportará la exacción, más duradera que su vida. Porque sus herederos y los bienes del mismo estarán sujetos * estas contrariedades, pues la negligencia de él dará sin intermisión contra los mismos responsabilidad, y cuidado, y exacción, basta que se haga el pago de toda deuda por dicha cantidad.
§ 1.—Damus enim liii etiam omneni iurisdiøtionem et potestatem, quam spectabilis augustalis habeL mm ohm ipsi attributis, hoc est duabus Thebaidis. Erit autem ipsius curae et periculo, ut primum quidem omnino frumentum solennis illationis exigat, et emittat, et tradat apectabili Alexandrino augustali, et procuret sine cessatione secundum praedictos temimos etiam ipsa re suo periculo omne frumentum inferens, quod ad ipsius provin cias, et civitates, et loca pertinet, quodque etiam ad illationem felicis huius urbis, et ad ahmoniam a nobis Alexandriae benigne donatam refertur, ita ut nulla in his dilatio fiat; quippe cum omne * etiam parentem ei cohortem. Periclitabuntur etiam milites, qui iii ihis locis sunt, et tribuni, et omne civile atque publicum auxilium, nisi ¡u his opem ferant. Opo.rtebit autem solennis illationis, quae hue emittitur, menauram ante diem nonum menBis Augusti ab ipso cum effeecu fiuvialibus navibus imponi, et quae sub ipso est plenaria ab ipso exigi, deindo idem frumentum ante decimum mensia Septembris Alexandriam deportan, atque apectabili praefecto augustali, ant qui ab illo in hoc designati sunt, tradi, alimoniaw autem a nobis par liberalitatem magnae urbi Alexandniae donatatu ante decimuni quintum mensis Octobris.
§ 2—Illud enim in confesso est, nisi ad dicto termines eme frumentum solennis illationis, tum quae hue mittetur, tum quae Alexandrinis in ahmoniam data est Alexandriam emittatur, apeotabilique praefecto augustali traditum fuerit, ipsum quod frumenti mensurae deest, quodque traditum non est, id omne ¡u ternas arLabas singulis sohidis apponere debeme. Hoe. autem pericilum non ad vitam, neque ad magistratum ipsius modo durabit, verum etiam privatus faetus et mortuus longiorem vita sus exaetionetn sentiet. Heredes enim et res ipsius istiusmodi difficultatibus obnoxiae erunt, quum neghigeutia illius continenter adversus ipsos peniculum, et euram, et exactionem dat, quoad omnis debiti ad dictum modum dissolutio fiat.
Cap. xzrn
Capitulo XXIII
Neque vero ita innovationeni-facimus, ut quaeramus, quod adhuc factum non Bit. Seimus enim, etiani loannem, gioriosisairnum comitem, illius magnificae memoriae fihiuni, ante completum eundem mensem prime indictionis 1am praeteritae omne frumentum Alexandriam intulisse, et tunc ei qui
Mas no hacemos así innovación para investigar lo que hasta ahora no se haya hecho. Pues sabemos, que también Juan, gloriosisimo conde, hijo del de magnífica memoria, ingresó en Alejandría antes de haberse cumplido el mismo mas de la primera indicción, ya pasada, todo el trigo, .y lo en
NOYKLAL—EDfl7r0 XW
augustalem magistratuin obtinebat in Mareotidem, tradidiase. Ne antem apectabilis Alexandrinus angustalis amplias metual, sancinius, al clarissinus pro tempore Libyae civilis magistratus suo periculo hoininem industrium eligal, alque huno emittal utpote su¡ vicarium, qui in Mareotide el Menelaitae civitate residebit, el causas pecuniarias et criminales, el alia omnia, quae in circumiacentibus Mareotidi el Menelaitae civitati Jocis agantur, audiet el quac competant faciet, et si qui Alexandrini seditiosi fugerint, hos el comprehendet, el ad apectabilem praefeotum augustalem mittet, scriptis ad jilum publicis litteris, ne quid ita commissorum inultum reliquatur. Si lamen, quum seditiosi ahqui Mareotidem fugerint, hos spectahilis praefe.cias augustalis compreheudere velit, facultatem habebit unum aliquem ex commentariensibus anis cum publicis Iitteris ad eum, qui clarissimi Libycae proyinc iae praesidis locum suppfet, miltendi, ut ipsius cura et periculo seditiosi comprehendantur el tradaptur, et Aiexandriam mittantur. Assignamus enim dicto vicario etiam viginti cQhortales éx cohorte, quae provinciali Libyae praesffliparet, et milites ex ilhis, qui illie ilativa habenl, ad numeruin quinquaginla, nl ipse habeal et obtemperantes el ministran les, et ad exigenda ea, quae competunt, par sit. i—Ministerium autem ipsi praebebunt dicti cohortales el milites 1am in eonservatione ordinis, tum in aliisomnibus, quae erant iliorum, qui ab ¡piso in hoc constituti sunt, quod iam sancivinlus. Faciet vero plenariam, prout priusa nobis constitutum est. Deinde, quod bujo re¡ annexum cal (de portoriis loquimur) omnino ipsius, provincialiunique magistratuum, el parentium ipsi cohortium curse alqus periculo subiacebil, ut civitates; et loca, et bomines, quotcunque in subiecta halo lei descriptione subiecimus, et portoriorum titulo assignavimus, exigal citra ullam imminutionem, et omne aurum, quod inde provenil, deposoat, el portoriorum susceptori tradat intra constituta texnpors, in nuhlo illa transgressus, ne videlieet portoriorum rationi impedimentum inferat, quod rursus solennem illationem impediat. Etenini profecto etiam inde periciilum ita ad eum respiciet, ut quodcunque portoriorum susceptori ad diem persolutum non fuerit, huius duplum ab ipso eiusque cohorte deposcendum alt.
§ 2.—Ea vero, quaecunque ex provincia ipsi a nobis tradita exceflentiae tuae mensis inferuntur, hace por excellentiae tuse cobortem, el per sonniarios dictarumque provinciarum tractatores proprio ipsius periculo exigi volumu5a locis, el civitatibus, et pensonis bulo sacrae nostrae legi subiectis el evidentiorein facientibus exactionis facilitatem. Ipsi enim hace exigent atque huc tranamittent. Noque ius asyli dabit quisquam, uve magistratum gereus, sive civitatis episcopus, sive ipectabihis Alexan4rinus augustalis, nial iussio a solio tuo procedat, quae id velit, ant etiam ¡poi traotatores*. Hoc vero ipsum etiam fecil qui nuno eundem magistratum obtinet, Orion videhicet, gloriosissimus; urbicas plenarias, el quae sub Ioanne, et quae sub Orione facta el emissa sal, tua excollontia et nos inspeximus. Socordiae igitur solummodo fueril et proditionis, 00$, - qui tanti fu.enint, nohle imitan. FOMO VI-72
569
fregó entonces alque ejercía en Mareotis ha magistratura augustal. Mas para que no tema ya el espectable augustal de Alejandría, mandamos, que el que á la sazón sea muy esclarecido magistrado civil de la Libia elija á su propio riesgo un 'hombre diestro, y lo envíe como vicario suyo, el cual residirá en Mareotis y en la ciudad de Menelaita, y entenderá en has causas pecuniarias y criminales, y en todo lo demás que se haga en los lugares oircunyacentes á Mareotis y á la ciudad de Menelaita, y hará lo que competa, y si hubieren huido algunos alejandrinos sediciosos, los prenderá, ylos enviará al espeotable prefecto augustal, dirigiéndole cartas públicas, para que no se deje sin castigo cosa alguna de las que así se hacen. Mas si, habiendo. huido algunos sediciosos á Mareotis, los quisiera prender el espectable prefecto augustal, tendrá facultad para enviar á alguno de sus escribanos con cartas públicas para el que suple las veces del muy esclarecido presidente da la provincia de Libia, para que por cuidado y bajo la responsabilidad del mismo sean presos y entregados, y enviados á Alejandría, los sediciosos. Pues le asignamos á dicho vicario también veinte cohortales de la cohorte, que está á las rdenes del presidente provincial de la Libia, y soldados de los que allí tienen su estación, en número de cincuenta, para que él mismo tenga quienes estén á sus órdenes y le sirvan, y sea poderoso para exigir lo que compete. § 1.—Mas le prestarán servicio dichos cohortales y militares tanto en la conservación del orden, como en lodo lo demás, que era propio de aquellos, que por el mismo fueron nombrados para lo que ya hemos sancionado. Mas hará los recibos totales, según se ha establecido antes por nosotros. Además, estará absolutamente al cuidado y á riesgo del mismo, y de los magistrados provinciales, y de las cohortes que le obedecei, lo que es anejo á esta cosa, (nos referimos á los portazgos), de suerte que á las ciudades, y á los lugares, y á los individuos, que hemos comprendido en esta reseña puesta al pie de esta ley, y hemos designado en el título de los portazgos, les exija sin ninguna disminución, y les reclame, todo el dinero que de esto proviene, y se lo entregue al recaudador de los portazgos dentra de los términos fijados, no excediéndose en nada de ellos, á fin de que no cause para la cuenta de los portazgos impedimento, que á su vez dificulte eh acostumbrado ingresó de las contribuciones. Porque ciertamente de tal modo le afectará á él Ja responsabilidad de esto, que todo lo que á su término no hubiere sido pagado al recaudador de los portazgos se le habrá de exigir en el duplo á él mismo y á su cohorte. § 2.—Mas queremos que lo que de la provincia confiada al mismo por nosotros se ingresa en las cajas de tu excelencia, sea exigido á riesgo propio del mismo por la cohorte de tu excelencia, y por los empleados de secretaría, administradores de tributos de dichas provincias, it los lugares, y ciudades, y personas sujetos it esta sacra ley nuestra, y que hacen más evidente la facilidad de la exacción. Porque ellos exigirán esto y lo remitirán quí. Y no dará el derecho de asilo nadie, ya sea el que desempeñe la magistratura, ya el obispo de la ciudad, ya el espectable augustal de Alejandría, it no ser que emane orden de tu solio, que lo quiera, ó también si lo dieran los mismos administradores de tributos*. Mas esto mismo hizo también el que en la actualidad tiene la misma magistratura, it saber, eh gloriosísimo Orión; y tu excelencia y nosotros inspeccionamos los recibos totales de las ciudades, sil el que
-
5'70
NOVELLS.—DICTO XIII
Unde etiam maiorem et potentiorem ilhiin fecimus, et augustalis dignitatem atque iurisdictionem ipsi dedimua. Ncc enim tolerabile esset, si qui malorem potestatem adeptus est, inferiorem se antecessoribus exhibeat, et universam rempublieam par¡culo subiiciat., se vero perpetuo exitio implicet, dum magistratu exaidit, atque iniudicium protrahitur dum et in privata vita, et post mortem per suos heredes, et debitum dissolvit, donee in ternas artabas friimenti omnis mensura, quae exportata non fuerit, per solium excellentiae tuse exacta, fisco plena admensa su.
se hizo y se remitió bajo la administración de Juan, como el que bajo la da Orión. Así, pues, habría sido solamente negligencia y perfidia, no querer imitar fi los que tanto fueron. Por 1 cual, también lo hemos hecho superior y más poderoso, y le hemos dado al mismo la dignidad y la jurisdicción del su gustal. Porque no seria tolerable, que si alguno alcanzó mayor potestad, él se mostrara inferior fisuS antecesores, y expusiera fi riesgo toda la república, y él se sujetara fi perpétuo quebranto, al salir de la magistratura, y al ser llevado fi juicio, pagando uf durante su vida privada, como después de su muerte, por medio de sus herederos la deuda, hasta tanto que, exigida por el solio de tu excelencia fi razón de tres arLabas de trigo toda la cantidadque no hubiere sido exportada, le haya sido entregada por completo al fisco.
Cap. XXIV
Capitulo XXIV
Imperium vero habebit et in milites et jo privatos, in illos quidem pro jure militaris magistratus, in hoz autem pro ratione inrisdictionis augustalis, scilieet subiectis ipsi, quemadmodum antes diiimus, provincialibus magistratibus, quorum dietas provincias curae sunt, et cohortíbus, quae luis parent, et omifi civil¡ publicoque auxilio, et omnibus magistratibus et reipublicae tractatoribus, et omnino omnibus, qui in illis provinciis aut sunt, aut habitant, aut pagos gubernant, aut quoquo modo rempublicam administrant. Quos facultatem habebit etiam ad se adducendi, quanquam in atila provincus ipsi non subiectis habitent, in solis tamen publicis exaetionibus. Quod faciet, tametsi qui in ipsius locis sunt, aufugerint. Ita enim in publicomm tributorum exaetione undique praetextus excludetur.
Mas tendrá imperio tanto sobre los militares como sobre los particulares, en aquéllos ciertamente por fuero de la magistratura militar, y en éstos por razón de la jurisdicción augustal, estando subordinados, por supuesto, al mismo, según antes hemos dicho, los magistrados provinciales, fi quienes corresponden los cuidados de dicha provincia, y las cohortes, que están fi las órdenes de ellos, y todos los auxiliares civiles y públicos, y todos los magistrados y administradores de la república, y en general todos los que están ó habitan en aquellas provincias, 6 gobiernan las aldeas, 6 de algún modo administran la república. Los que también tendrá facultad de llamarlos fi sí, aunque habiten en otras provincias no sujetas al mismo, pero solamente ti-atándose de las exacciones públicas. Lo que hará, aunque hubieren huido los que están en los lugares del mismo. Porque así se quitará por completo todo pretexto en la exacción de los tributos públicos. § 1.—Mas si viera que algunos de los que gobiernan las aldeas, por los que también soporta responsabilidad, son contrarios respectó fi la acostumbrada remesa de trigo, 6 en cuanto fi lo que se da por razón de portazgos y de gastos provinciales, no los removerá ciertamente, pero los constituirá en custodia, y buscará otros idóneos para esto, ylo indicará al solio de tu excelencia, fi fin de que, puesta por ti, y por quienes en lo sucesivo obtuvieren la misma magistratura que tú, la cosa en conocimiento del imperio, reciba de éste resolución, y sean, fi la verdad, • rechazados, si así nos pareciere, los acusados de falta de probidad, y puestos en el lugar de ellos los que fueron elegidos, si juzgáremos que son idóneos, y, dada sobre esto divina y sacra orden nuestra y de tu solio, .sucédan en las jefaturas de aldeas y en los bienes de aquellos. § 2.—Queremos, pues, que en primer lugar cuide el mismo de la acostumbrada contribución y del aprovisionamiento de los alejandrinos, de suerte que bajo su responsabilidad, .y la de los magistrados provinciales, y la de las cohortes que están fi las órdenes del mismo,. se remita fi Alejandría, en cuanto que le están asignadas las provincias y las ciudades, habiendo de correr riesgo respecto al cíngulo, y fi sus bienes, y fi su propia vida también los muy esclarécidos tribunos y todos los auxiliares civiles y públicos, si no hubieren prestado ayuda, y no hubiere hecho aquí hasta el décimo día del mes de Septiembre de cada indicción la feliz remesa del trigo, * y si no lo hubiere enviado fi. Alejandría, y no lo hubiere entregado al augustal de ella, 6 fi los quepor el mismo fueron designados.
§ 1.—SI quos vero jilorum, qui pagos gubernant, pro quibus etiam perielitatur, circa solennem framenti transmissionem, sut circa ea, quae portoriorum et provincialiuin sumtuum nomine dantur, refractarios experiatur, non hoz removebit quidem, sed in custodia constituet, aliosque ad eam rem idoneos quaeret, atque haee tuse excellentiae solio indicabit, quo res por te et qui in posterum cundom, quem tu, magistratum obtinebunt ad imperium relata indo dispositionem suscipiat, et improbitatis quidem accusati, si sic nobis videbitur, re-, pellantur, qui vero in horuni Iocum delecti sunt, si idoneos case iudioabirnus, suffloiantur, et divina sacraque nostra atque solil tu¡ de lioc iussione facta in iílorum pagarchias atque bona suecedant. § 2.—Volnius igitur primo loco curare ipsum solennem illationem atque alimoniam Alexandrinorum, ut suo, provincialiumque magistratuum, et quae parent ipsis cohortium periculo Alexandriam emittatur, quatenus el daputatae sant provincias et civitates, periclitaturis etiam clariasimis tribunis et omni ciu'ili publicoque auxilio circa cingulum, et bona, et salutem ipsam, nisi auxiliati cri fant, vemm quidem huc felicis frumenti transmissionis usque ad dccimum mensis Septembris uniuscuiusque indictionis nisi Alexandriam emiserit, et huius augustali, quive ab ipso designati sunt, tradiderit.
NO'VBLÁS —FMCTO XIII
§ 3.-.Donatam autem a nobis Alexandrinae urbi alimoniam usque ad decirnum quintum mensis Oclobris miLlet, tradetque speetabiii praefecto augustali, * ant scriniarii, out qui ipsorum baum obtinent, hoc petierint, tomen ad euadern diem, et tu hoz terminos, quos soliurn toum praestituerit, si el ipsi hace fien velint; nisinonnutlis in hoe ius asyli ¿ant, uL et saeris locis egres8i rés suas irispiciant, et omnibns modis explendum fiscuni, illive satisfacienduni curent, quo hoe tribunalis tu¡ seriniarii, qui buitis rei periculum itria receperunt, accipiant. Nam quod praeter hace ius asyli datur, id nullum este volumus, sed undique, lii sacris etiam bocis, eum, qui eo modo frustra ius illud acceperit, exaetionem sustinere. Insuper et qui id dederit, iii, quae bine exactiones et damna obvenient, ipse, el heredes ipsius, et successores, et bona subiacebunt.
§ 4.-Quodai vero quis dei amantissimorum apiscoperum praeter dicta ini asyli dederit, necease babebunt dei amantissimi ecclesiae ¡poi subiectae oeeonomi et defensores, ut lude proveniens damnum fisco resarciant, primum quidem ex ano et Mx sua ipsorum substantia, si vero inopes siuL, ex ipsis etiam sanctissimae eeclesiae rebus. Veruni si praeter voluntatem dei aniautissirni episcopi ¡poi dare ius illud aun¡ fuerint, non modo quod factum est omnino irritum erit, veruni etiam ipal daninuin fisco resarcient. Ad hoc etiam, si tale quidpiam praeter episco3i sui voluntateni fecerint, et ab officiii, quae habeni, removebuntur, et e sacerdotio eiicientur. § 1-51 vero praeses contra vetitum modum cuiram, qui publica tributa tuis mensis asmignata deot, ius asyli dederit, out tribuni, out primores.....
iS'7l
§ 3.—Mas el aprovisionamiento concedido por nosotros á la ciudad de.AJejandria lo enviará basta el décimo quinto día del mes de Octubre, y lo entregará al espectable prefecto augustal, *6 los empleados de secretaria, 6 los que ocupan el lugar de los mismos hubieren pedido esto, pero hasta el mismo día, y en los términos que hubiere prefijado tu solio, si también los mismos quisieran que se haga esto; á no ser que á algunos les den derecho de asilo para esto, para que saliendo de los lugares sagrados inspeccionen sus propios bienes, y cuiden de cumplir de todos modos con el fisco, ó de satisfacerle, de suerte que esto lo reciban los secretarios de tu tribunal, que echaron sobre si la responsabilidad de esta cosa. Porque queremos que el derecho de asilo que fuera de esto seda sea nulo, y que en todas partes, aun en los lugares sagrados, soporte la exacción el que de este modo hubiere recibido inútilmente aquel derecho. Además, también el mismo que lo hubiere dado, y los herederos de él, y sus sucesores, y bienes, estarán sujetos fi las exacciones; perjuiciosque de aquí provienen. § 4.—Pero si prescindiendo de lo dicho hubiere dado el derecho de asilo alguno de los obispos, amantisimos de Dios, tendrán necesidad los ecónomos y los defensores, amantusimos de Dios, de la iglesia sometida al mismo, de resarcirle al -fisco el dato de aquí proveniente, en primer lugar eiertam&nte con lo suyo y con los propios bienes de los mismos, y si fueran pobres, aun con los mismos bienes de la santísima iglesia. Mas si ellos mismos se hubieren atrevido fi dar aquel derecho sin la voluntad del obispo, amantísimo de Dios, no solamente será absolutamente nulo lo que se hizo, sino que también ellos mismos le resarcirán el daño al fisco. Además de esto, si hubieren hecho -alguna tal cosa sin la voluntad de su obispo, serán removidos de los oficios que tienen, y serán echados del sacerdocio. § 5.—Mas si contra lo vedado hubieren dado el derecho de asilo fi cualquiera, que debe los tributos públicos asignados fi tus cajas, el presidente, 6 los tribunos, ó los principales.....
IMP. IUSTINI AUGUSTI
NOVELLAE CONSTITUTIONES NUEVAS CONSTITUCIONES DELE
EMPERADOR JUSTINO AUGUSTO
IMP. IUSTINI AUGUSTI
NOVELLAE CONST1TUTIONES NUEVAS CONSTITUCIONES DEL
EMPERADOR JUSTINO AUGUSTO CONST. 1
CONSTITUCION 1
DE 1NDULGENTIA TRIBUTARIORUM RELIQUORUN
DE LA CONDONACIÓN DE LOS ATRASOS DE LOS TRIBUTARIOS
Praefatio
Prefacio
Quantani providentiam et diligentiam circa res comm unes st.atim ab initio imperii nostri adhibuerimus, traditae nohis a deo reipublicae euram ge rentes, ex jis, quae iam gessimus, cte. (1)
A. todos hemos hecho manifiesto con lo que ya hemos ejecutado ciia.nta previsión y diligencia hemos mostrado desde el comienzo de nuestro imperio por los intereses comunes, etc.
CONST. II
CONSTITUCION II
UT CONSENSTJ MATRU&ONIUM SOLVI POSS1T
DE QUE POR CONSENTIMIENTO SE PUEDA DISOLVER EL MATRIMONIO
Imp. Caesar Pl. IUST1NUS Alamannicus, Gotthicus, El &nperador César Fkwio JusTiNo, Aleniánieo, Franctcu*, Alanicus, etc. Gótico, .Fráncieo, 4idnico, etc.
Pre.efatio
Prefacio
Nuptiis decentius nihil eat bominibus1 exquibus Nada es más decoroso para los hombres que las ful ceteraeque nationum successiones, fundorum nupcias, de las que provienen los hijos y las demás quoque et civitatum etc. (2) . sucesiones de las naciones, etc.
CONSTITUCION III
OSROENA ET MESOPOTAMIA 1LLICITAS NUPT1AS CONTRAXERUNT
DE LOS QUE EN LA OSROENA Y EN LA MESOPOTAMiA CONTRAJERON NUPCiAS ILÍCITAS
CONST. nI DE lIS, QUI IN
¡dam Imperator PETRO, sacrt aerarii coiniti.
El mismo Emperador ct PEDRO, Conde del sacro erario.
Praefatio
Prefacio
Legum severitatí interdum etiam imperatoriam clementiam immisceri convenit, et praecipue, quando subditos multis damnis atque incommodis ea res eximit, quale in praesentia nostrae pote ntiae facere visum est. A patre enim riostro, qui una cum aliis virtutibus et pudicitiam mirifico amplexatus est, seripta lex est, quae coa, qui illicita matrimonia inerint, et punit, et mulotat, et ad honestatem reducit, ut ne quae extra ipsius natu rae fines posita sunt concupiscant. Ac pulchra ea mx est, et valde nobis placet, undo eam et ratam habemus, et omnino valere jubemua. Verum adierunt nos multi ex Mesopotamia, et Osrona, et Euphratica pro-
Conviene también que a. la severidad de las leyes se mezcle a. veces la clemencia imperial, y principalmente cuando esto exime a. los súbditos de muchos perjuicios é incomodidades, como al presente le ha parecido bien hacer a. nuestra potestad. Porque por nuestro padre, que admirablemente abrigó juntamente con otras.virtudes también la castidad, se escribió una ley, que castiga y multa a. los que contraen matrimonios ¡lícitos, y los reduce a. la honestidad, para que no anhelen lo que está fuera de los límites de la misma naturaleza. Y es una ley hermosa, y nos place mucho, por lo que la ratificamos, y mandamos que de todos modos tenga viii-
(1) Tom4ndolas del cód. Veneciano añadió Scriingsr en
su edlLdn de las Novelas setas cinco de Juetino H. - Esta
primera es La Ncwseke CXL ViII. de Las ya antes insertadas Y se baU'z en ¿ae páginas 502 y siguenLes. por Lo que no la reproducimos aquí.—N. de¿
Ir.
15 Esta Constiuo#.ón se La Novela CXL. de la colección de ¿as 1% y se halla en la página 488, Dor Lo que tampoco ¿a reproducimos en see Lugar.— N. del Dr.
576
N0vLÁ$.—gQNST1TUO1l5N TU
vincia (non multum vero hae a Persis distant), qui doouerunt, nonnullos quidem ignorantia legis, ahos vero coneupiscentiae affectu victos Persaruin commixtione et qui ínter illos sunt Saracenorum ile-. itimis matrimoniis iungi, ¡la ut nonnullis horum liberi atque nepotes nati sint; nonnullos autem, hac avaritiae suso occasione capta, paululum quiddam solvere quotannia excellentiae tuae magistratui, et iussiones accipere, quae talia investigan atque vindicar¡ velint, eos vero, quibus hoc facere permissum est, turpis lueri causa por ealumnia'n plurimos injuria afficere, vexare, el innocentibus negotium facessere, et saepe mortuis illis, qui illicite inter se iuncti fuerant, ab horum ffluis, et nepotibus, el pronepotibus, qui nihil deliquerunt, poenas exigere quod parentes maioresque ipsorum [illicite] in matrimoniuni ooierint. Atue haec eum dicerent poLen tiae nostrao cIementa potiri eupiebant.
dez. Pero se nos dirigieron muchos de la Mesopotamia, y de la Osroena, y de la provincia del Eúfrates, (las cuales no distan mucho de los Persas), los que nos hicieron saber; que algunos ciertamente por ignorancia de la ley, y otros dominados por afecto de concupiscencia, se unieron, por su confusión con los Persas y con los Sarracenos que hay entre ellos, ea matrimonios ilegítimos, de suerte que á algunos de ellos les nacieron hijos y nietos; pero que algunos, aprovechando esta ocasión para su avaricia, pagaban cada año cierta pequeña cantidad para la magistratura de tu excelencia, y ob tenían órdenes, que nuerian que se investigasen y castigaran tales cosas, y que aquellos, á quienes se les permitió hacer esto, perjudicaban con injuria calumniosamente á muchos por causa de torpe lucro, los vejaban, y promovían cuestiones á inocentes, y muchas veces, fallecidos los que ilicitamente se habían unido entre sí, les exigían penas á los hijos, nietos, y biznietos de éstos, que en nadadelinquieron, porque los padres y los antepasados de los mismos se habían unido ilícitamente en matrimonio, Y diciendo esto deseaban ser amparados por la clemencia de nuestra potestad.
Cap 1
Capitulo. 1
Nos igitur horum precibus admiasis sancimus, ut nemo omnino in tribus istia provinciis eorum, qui ante eum diem, quo deus nobis Romanorum imperium est largitus, in illicitas nuptias inciderint, negotiis irretiatur, vel propterea diffieultatibus ac dispendiis subdatur. Praeteritum enim usque tune remittimus ex speciali beneficio, quamqúanl sacratissirnum nostrum aerarium damno afficitur, et iis, quae ex lego per bane oceasionem ipsi den-. tur, privatur. Hoc vero facimus, non quo pudieitiam aut datam propter hanc legem negligamus, sed ut iis, qui pro parvo talia ex fisco subtrahunt, multorunique viLas ac substantias in dictis provinciis quassant, et communes calamitates ciunt, ómnem quaestus occasionem succidamus. Quocirca sane legem illam, et quae in illa adversus eos, qui iflicite nuptias contrahunt, poenae constitutae sunt, ubique por nostram rsmpublicamet in paulo ante dictis provinciis mdc ab initio imperfi nostri valare iubemus. Benignitatem enim simul et veniam lilia pro praeterito elargiti aumus, quod in illia habitantes Persia el qui sub ¡país agunt barbaris Saracenis finitimi sint, et humani aliquid etiam atienLes, et filos imita¡¡, noque naturae motum superare vakierunt.
Así, pues, nosotros, habiendo accedido á sus súrlicas mandamos, que absolutamente ninguno de os que en estas tres provincias hubieren contraído ¡licitas nupcias antes del día en que Dos nos concedió el imperio de los Romanos, sea enredado en cuestiones, ó sujetado por lo mismo á dificultades y dispendios. Porque por beneficio especial perdonamos lo pasado hasta entonces, aunque se grava con quebranto a nuestro sacratísimo er'irio, y se le priva de lo que con esta ocasión se le da al mismo por virtud de Ja ley. Mas hacemos esto, no porque desatendemos Ja honestidad ó la ley dada por causa de ésta, sino para quitarles toda ocasión de ganancia á los que por poca cosa substraen del fisco esto, y quebrantan en dichas provincias las vidas y las haciendas de muchos, y originan calamidades comunes. Por Jo que ciertamente mandamos, que tengan validez en toda nuestra -república y en las provincias poco antes mencionadas, desde el principio de nuestro imperio, aquella ley y las penas que en ella se establecieron contra los que ilícitamente contraen nupcias. Pues les hemos concedido á aquellas benignidad y al mismo tiempo perdón por lo pasado, porque los que en ellas habitan son fronterizos con los Persas y con los bárbaros Sarracenos, que viven bajo la dependencia de los mismos, y sufriendo también algo de la naturaleza humana, é imitándolos, no pudieron dominar el impulso de la naturaleza.
Epilogas
Epilogo
• Quae igitur nobis placuerunt et per hane sacram pragmaticam declarautur formam, gloria tus quiquepro tempore eidem rnagistratui praeerit, opon et effectui iradere eL observare studeat.
Por tanto, procuren tu gloria y el que á la sazón ejerciere la misma magistratura llevar á ejecución y efecto y observar lo que nos ha parecido bien y se declara por medio de esta sacra pragmática disposición. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Enero, en el año primero del imperio del señor JusTiNO, Augusto perpétuo. [566.]
Dat. Kal. lan. Constant. Imp. UN. Aug. anu. 1. [566.] (1)
IusnN1
(2) PP.
La versión latina de esta Con.slüucü$n es ta de AQiL'o, mod (ficada en alguno8pwUos—E l texto griegose haa ll en Scrimg.
2) El texto decía, sin duda por errata, tustiniani.— N. del Tr.
NOVELiS.—CONSV1TUCI6N V
CONST. XV
5,77
CONSTITUCIÓN IV
UT DEL AMANTISSIM1 EPISCOPI CUM PROVINCIARUM JNDIGENIS ETC.
DE QUE LOS OBISPOS, AMANTfS1MOS DE DIOS, JUNTAMENTE CON LOS INDÍGENAS DE LAS PROVINCIAS ETC.
Praefa.tio
Prefacio
Reipubliese a Deo nobia traditae curam gerentes, operamque dantes, ut subditi nostri in omni ivatitia vivant, unum hunc finem ab initio nobis proposuimus, etc. (1)
Cuidando de'Ia república qué por Dios nos fizó encomendada, y procurando que nuestros súbditos vivan en plena justicia, nos propusimos este único fin desde un principio, etc.
CONST. y
CONSTITUCIÓN y
DE SAMARITAN1S
DE LOS SAMARITANOS
Irnperalcr !VSTINUS DI0MEDI, pf'aefecto praeterio.
El Emperador JusTlNo, 4 Pretorio.
DLÓMEDES,
Prefecto del
Praefatio
Prefacio
• Impiam Samaritanorum haeresin et irrationabilem eorum insaniam tem piae menzoriae pater nostar, quam nos ipsi saepius ad meliora deducere, eorumque animos a morbo, etc. (2)
Tanto nuestro padre, de piadosa memoria, como nosotros mismos, quisimos muchas veoes convertir en cosa mejor la impia herejia de los samaritanos y su irracional locura, y librar sus almas etc.
(1) Esta Conatitucidn es ¿a Novela CXLIX. de La coLec cin de Las 168., y se halla en ¿a pdgina 504, por Lo que ¿ampoco ¿a reproducimos aquL—N. del Tr.
(2) Esta Constitución es (a Novela CXLIV. de La .o(ec cida de Las 168., y se halLa en ¿a pagino 494, por ¿o que tampoco la reproducimos en este ¿ugar.—N. dci Tr.
Tomo VI — 13
IMP. TIBERTI AUGTJSTI
NOVELLAE NUEVAS CONSTITUCIONES DEL
EMPERADOR TIBERIO AUGUSTO
IMP. TIBERII AUGUSTI
NOVELLAE CONST1TUTIONES NUEVAS CONSTITUCIONES DEL
EMPERADOR TIBERIO AUGUSTO .00NBT. 1
QONSmUCION 1
DE DIVINIS DOMIBUS
DE LAS DiViNAS CASAS
In nomine domini lesu Christ de nostri. Imperator CAESAR FLAVIUS TIBERIUS CONSTANTJ.NUS, fidelis ¿n Chrjst,o, clementiuirnus, bene centissirn.us ,pacflaus, A lamannicus, Gothicus, Franciiss, Germanicus, Alanicus, V4rzndalicus1 Africanus,pius, jelix, inclytus, eletor, triumphator, semper col endus, Augustas, sacratiuinto Senatul.
En el nombre de Nuestro Señor Dios Jesucristo. El Emperador CESAR FLAVIO T1BEIuO CONSTANTINO, fiel en Cristo, clementisimo, muy ben4ficó, pacífico, Alemánico, Gótico, Fráncico, Germánico, Alánico, Vandálico, Africano, pb , feliz, melito, vencedor,
Praefatio
Prefaoto
Imperii signum et deo placen¡ et hominibiis cognatum case rati, iii supplices ben eficum case, maleficia exstirpare, et quaecunque subditis utilia sant, ea et meditan et facere, per totam fere diem noctemque nihil antiqnius caruco rerum atudio ha-
Considerando que es signo del imperio y cosa que place 8 Dios y congénita en los hombres ser benéfico para los suplicantes, extirpar las maldades, y meditar y hacer todo lo que es útil para los súbditos, nada hemos estimado preferente, casi durante todo el día y la noche, que el estudio de estas cosas, desde que Dios nos dió el imperio de la re-
buimus, ex quo deus nobis reipublicae imperium dedit. Hine quum permulti varia ad nos accederent partim in inolyta hac urbe habitantinm, partim ex omnibus faro subiectia provinciis, qui prope posocasiones domua've quasdani imperatorias sua haberent, allis vero rebus et litibus involuti essent, et variis iniuriarum niodis a procuratoribus, et chartulaniis, et conductoribus, et qui alioqul ad imperatorias domas attinent, in se peccani denunLiarent, et quae ferri poasint res, atque etiam possesiones, et agros, et agricolas sibi ereptos lamentarentur, et eommoda circa se quaeri, dum aliena praedia et agros, sine ratione potentiam sibi vindicarent, et titulos imperatorios vol signa imponerent, et ut uno verbo dicamus quae ad ipeos non pertinent, Suo dominio subücerent, et aliorum adversus alios irrationales lites susciperont, et agere volentes nec robas ipais debitia potiri sinerent, et reis citra iudicium indictaque causa debiti exactionem vi iñducerent, atque etiam oompararent, qui fraude rerum debitarum syngraphas in ipsas divinas domus conficerent, alienisque emtionum ant fortase donationum contraetibus in eorum, qui allis debent, eircumsoriptionem immiseerent, ea quidem, quaecunque ad nostras aures pervenerunt, recta composuimus, aliis quidem restituí ablata iubentes, et incompetentem potentian:i interdicentes, alias vero a iuddlls liberantes, et debitorum syngraphu irritas iudioantei, et fraudes in contractibus fien solita. prohibente., et imperatoniarum quoque domuum procuratores legos iustumque, pietaUs nostras propositucn, sequt iubentes. Verum quoniam fien non poterat, ut axtranel, quique procal hinc habitaut, omnes hue convenireit, et nobis
triunfador, siempre venerable, Augusto, al sacrati,8jrno Senado. -
pública. De aquí que habiéndosenos acercado de diversos modos muchísimos de los que habitan, ya en esta ínclita ciudad, ya en casi todas las provincias sometidas, los cuales tenían las suyas cercado algunas posesiones 6 casas imperiales, y estaban envueltos en otros negocios y litigios, y denunciaban que contra ellos se delinquía con varios modos de injurias por procuradores, y cartularios, y otros que pertenecen 8 las casas imperiales, y se lamentaban de que se les quitaban las cosas que podían transportarse, y también las posesiones, y los campos, y los agricultores, y se procuraban provechos respecto 8 ellos, reivindicando aquellos para si sin razón poderlo sobre predios ajenos y sobre campos, y les imponían titulo. imperiales 6 sellos, y para decirlo de una vez, sujetaban 8. su dominio cosas que no les pertenecen 8 los mismos, y se encargaban de infundados litigios de unos contra otros, y no dejabanque los que querían ejercitar acción disfrutasen de las cosas que 8 los mismos se les debían, y 8. los demandados les imponían la exacción de la deuda sin juicio y sin haberse defendido la causa, y también compraban, los cuales hacían con fraude 8 favor de las mismas divinas casas escrituras de cosas debidas, y se mezclaban en ajenos contratos de compras 6 aesso de donaciones en fraude de los que deben 8. otros hemos arreglado convenientemente todo lo que ha llegado a. nuestros oídos, mandando que 8 unos ciertamente se les restituyeran las cosas quitadas, prohibiendo el poder incompetente, librando 8. otros de juicios, juzgando nulas lis escrituras de deudas, vedando que se hagan en
582
NOVELAS.—CONSTITUCtÓN 1
singuJtim omnia quae ubique hunc ad modum fiant, manifeata facerent, clara lege quae ad hace .pertinent explicare visum caL, ut non solum nostrae aetatis1 verum etiam futuri temporis hominibus nostrum aequitatis iustitiaeque studium innotescat, atque ut sciant, nos neque imperatoriis nostris domibus vel earum praesulibus, si quid delinquant, parcere atque opu!entiam et fe!icitatem subdiorum nóstram nos existimare beatitudinem, et nihil eorum facultates, quantum ad curam, ab imperatoriis differre, quia nec divinarum domuum res nostras solas, sed communes nostrae reipublicae ducere convenit.
los contratos los fraudes acostumbrados, y ordenando que también los procuradores de las casas imperiales se atengan á las leyes y al justo propó silo de nuestra piedad. Mas como no podía. ser que los extraños, y los que habitan lejos de aquí, vinieran acá todos, y uno por uno nos hicieran manifiesto todo lo que en cualquiera parte se hace de este modo, nos ha parecido bien explicar en una ley clara lo que á esto se refiere, para que sea conocido nuestro empeño de equidad y de justicia, no solamente de los hombres de nuestra edad, sino también de los del tiempo futuro, y para que sepan que nosotros no perdonamos á nuestras casas imperiales ó á los que están al frente de ellas, si en alguna cosa delinquen, y que estimamos que son dicha nuestra la opulencia y la felicidad de los súbditos, y que en cuanto á su cuidado en nada difieren de los imperiales los bienes de ellos, porque conviene gobernar no solamente nuestros bienes de las divinas casas, amo los comunes de nuestra república.
Cap. 1
Capitulo 1
Sancirnus igitur, ut nemo gioriosiesimorum ve! magnificentissiinorum curatorum divinarum noBtrarum aut pientissimae Augustae domuum, quibus et patrimonialis, et regia domus ante novas ecciesias sita annumeranda est, ant chartulariorum, aut provisorum, aut .conductorum, aut aliomm ad easdem divinas domus pertinentium, in posterum audeat tabulas noRtram appellationem continentes, val imagines, ve¡ insignia imperatoria alienis aedibus aut praediis ituponere, vel signacula mobilibus defunctomum aut superstitum rebus, val aliorum colonos suscipere, vel solutiones ahquas, quae ¡paca aut etiam ipsorum proventus transferant, in regiam domum faciendas curare, noque si partem quandam earundem domuuin, ve¡ praediorii.m, vel rerum, ve] colonorum ad divinarum domuum jura pertinere contingat, nc banc adversus ces, qui una eum ipsis poasident, fraudis occasiuflem capiant.
Mandamos, pues, que ninguno de los glorIoslsimes y muy magníficos administradores de nuestras divinas casas, ó de las de la piadosísima Augusta, en las que se ha de contar la patrimonial, y la real casa alta delante de las nuevas iglesias, y ningano de los cartularios, 6 de los proveedores, 6 de los arrendatarios, 6 de otros que pertenecen á las mismas divinas casas, se atreva en lo sucesivo á. poner en casas 6 predios ajenos tablas que contengan nuestra denominación, 6 imágenes, ó enseñas imperiales, 6 sellos en bienes muebles de fallecidos 6 de sobrevivientes, 6 á tomar loa colonos de otros, 6 á procurar que se hayan de hacer á favor de la real casa algunos pagos que les transfieran aquellos 6 aun los provechos de los mismos, ni aun si aconteciera que alguna parte de las mismas casas;- 6 de predios, & de cosas, 6 de colonos, pertenece á los derechos de las divinas casas, á fin de que no hallen ocasión de fraude contra los que poseen juntamente con ellos mismos.
Cap. II
Capitulo II
Sed et si quos rusticos ad aliorum possessionem pertinentes in praesenti ipsos habere, ant quales diximus solutiones accepiase videantur, et ipsos ruaticos restituí, et ipsas solutiones irritas case iubemus. Si vero de his ant etiam de aliquibus contractibus actionem se habere ad versus silos dinant, nequaquam reum ad se trahant, noque iudices suaruna controversiarum sedeani, id quod ahsurdissimum et iniquissirnum putamus, hiceat autem ipsis ut coram competente iudice, sub quo sant, qui actiones sustineant, litem moveant, et ma anam obtineant. Si vero ipsoa gloriorissimos et magnifi centisaimos curatores divinarum domuum, quarum curam gerunt, nomine ab allis in ¡tia vocari contingat, si quidem hio actio instituatur, communi et actoris et divinae domas curatoris consensu unus ex gloriosissimis nostris praefectis ad rol examen et iudicium eligatur, et si forte dubitatio indo oriatur, imperatore egeat, et datus ab ipso iudex suscipiatur, si vero in provincia, eius praeses controversiam audiendam accipiat. Si vero rerum regiarum praetextu chartularius aliquis, au t emphyteuta, ant conductor, aut colonus in ius vocetur, facultas (1)
Pero si se viera que al presente tienen los mismos algunos campesinos pertenecientes á. posesión de otros, 6 que recibieron las entregas que hemos dicho, mandamos que sean restituidos los mismos campesiuos, y que sean nulas las mismas entregas. Masa¡ dijeran que por estos 6 aun por otros contratos tienen ellos acción contra otros, no llamen d&ningún modo á sí al reo, ni tomen asiento como jueces de sus propias controversias, loque juzgarnos absurdisimo y muy inicuo, sino séales licito á los mismos promover el. litigio, y obtener su derecho, ante el Juez competente bajo el cual están los que contesten las acciones. Pero si aconteiera que los mismos gloriosísimos y muy magníficos administradores fueran llamados por otros á juicio por razón de las divinas casas, cuya administración desempeñan, y aquí ciertamente se entablara la acción, sea elegido de común consentimiento del actor y del administrador de la divina casa uno de nuestros gloriosisimos prefectos para el examen y el fallo de la cuestión, y si acaso surgiera de aquí duda, requiera la intervención del Emperador, y
(i Asía¿ Le2o,pero un du.dafaltan sú en este lugar,. ut dupues de velit, que se hallan en ¿a ,srsidn Latina, no ,a terada, de 4giL.o—N. del Tr.
acéptese el juez dado por el mismo; y si en • una
rvELAs .—QONSflTUOIÓN 1
583
actori, si velit, coram ipso divinae domus curatore, aut si suspectum iltum babeat, in alio iudicio communi consensu electo, ant etiam quod ex iruperiali iussu ¡poi hio nacti fuerint, actionem instituat. Si vero. istiusmodi controversiae in provinciis moveantur, provinciti praeses audientiam suscipiat. Sane quae iisdem divinia domibus privilegia iam conceasa- sunt, ea non in his, sed in litium sumtibus observentur, pro indueendis nempe, quae vecantur, legendis et edendis, atque in atila quae circa lites tlunt expensis, uL nemo constituturn borum modum transgredi audeat. et iudiciorum ministri 00 contenti esse debeat. lIlia vero etiam, qui adversus ipsas divinas domus, auL earum curatores, aut provisores, ant conductores, aut chartularica, aut colonos actionem dictant, iisdem uti privilegiis liceat, no vol in hoc laesi videantur ratione illius, quod légibus nostris constítutum eat.
provincia, reciba su presidente la controversia que se haya de oír. Mas si so pretexto de bienes reales fuera algún cartulario, 6 enfitéuta, 6 arrendatario, 6 colono, llamado á juicio, tenga facultad el actor, si quisiera, para entablar la acción ante el mismo administrador de la divina casa, 6, silo considerase sospechoso, en otro tribunal elegido de común consentimiento, 6 aun en el que aquí hubieren ellos lujamos obtenido por disposición imperial. Y si tales controversias fueran promovidas en las provincias, encárguese de su conocimiento el presidente de la provincia. Y ciertamente, los privilegios ya concedidos é. las mismas divinas casas obsérvense no en estas cosas, sino en cuanto á los gastos de litigios, á saber, por lo que se dice que Be ha de introducir, Leer y presentar, y respecto á otras expensas que se hacen en los litigios, de suerte que nadie se atreva á excederse de la cuantía establecida para ellos, y los auxiliares de los tribunales deban contentarse con. ella. Mas séales licito utilizar los mismos privilegios también á los que promueven acción contra las mismas divinas casas, 6 sus administradores, ó proveedores, 6 arrendatarios, 6 cartularios, ó colonos, á fin -de que ni aun en esto parezca que son lesionados por razón de lo que en nuestras leyes ha sido establecido.
Cap. III
Capitulo III
Quia varo seimus, quosdam, duin creditores anos debitis fraudare volu,nt, rerum Muarum illis oppignoratarum vonditiones, vol donationes, vel alba contractus in aliquam nostrarum domuum facere, et por illas medias in auca cognatos ve[ necessarios aliquo contractus modo transferendas curare, ut bac ratione hypothecae bus miserum in modum iis, qui pecunias suas mutuo dederunt, auferatur, dum nec divinae domus praefectua, por quem haec facta esne dicuntur, propter potestatem, quam habet, movendam dehis rebus actionem suscipit, et qui rem percepit, contractum cum divina domo inituin praetendit, et por datum illi privilegium a nomine conveniri sustinet, quosdam autem domus, aut loca, aut offlcivas unius divinarum domuum malore aut quacunque mercede acceptis, illarum anotoritate utentes, creditores, aut etiam qui ipais actioneo intentant, laedere atudere, etiam bac ¡u re iubemus, no quia de reliquo subdolis commentis adversus creditores anos uti audeat,neque por divjriam-domum medjain cum alio donationem aut contraetum instituat, tanquani qui nullum fructum ex versutia percepturus est, quum res alienata ubicumque fuerit, sive penes divinam domum, sive penes alium quempiani, nihilominus vindican posBit, et omnia el, qui actiones aut etiam hypothecae ius habet, integra servanda siuL, perinde ac si nihil intervenisiet. Ad hoc etiam, si quid huius commenti causa ¡poi divinae domui eiusve procuratori captandae benevolentiao ratione datum esse contingat, co qui dedit excidet, et banciniuriae, quamquam iusta minorem, remunerationem feret.
Mas como sabemos que algunos, queriendo defraudar en sus deudas á sus acreedores, hacen á. favor de alguna de nuestras casas ventas, 6 donaciones, de cosas suyas empefiadas á aquellos, fi otros contratos, y procuran transferirlas con alguna forma de contrato por medio de aquellas personas intermedias é. otros cognados, 6 parientes, para que de este mísero modo se les quite el derecho de hipoteca á. los que en mútue dieron su dinero, no aceptando la acción que sobre tales cosas se haya de promover el prefecto de la divina casa, por medio del cual se dice que se hizo esto, y pretendiendo el que recibió la cosa que el contrato se hizo con la divina casa, y sosteniendo que por virtud del privilegio dado á ella no era demandado por nadie, pero algunos, habiendo recibido por una mayor 6 cualquiera retribución casas, lugares fi oficinas de unas de las divinas casas, y valiéndose de la autoridad de ellas, procuran lesionar á sus acreedores, ó aun á los que intentan acciones contra ellos mismos, mandamos también sobre este particular; que en lo sucesivo no se atreva nadie á. valerse de dolosas ficciones contra sus acreedores, ni haga por mediación de una divina casa dónación 6 contrato con otro, pues no habrá de obtener ningún fruto de su astucia, por cuanto donde quiera que hubiere sido enajenada ¡acosa, ya ¡ -favor de una divina casa, ya para otro cualquiera, podrá, sin embargo, ser reivindicada, y se le habrá de conservar integro todo al que tiene las acciones 6 también el derecho de hipoteca, lo mismo que si no hubiese mediado nada. Además de esto, si aconteciera que por causa de esta ficción se le dió alguna cosa áa misma divina casa, 6 á su procurador para captarse su benevolencia, la perderá el que la dió, y soportará, aunque siendo menor que la justa, esta remuneración de su injuria.
Cap. IV
Capitulo IV
Sed neque per possessores habitationum ad imperatorias domus pert&nentium, noque per alienes colonos, ant alium quempiam omnium, divinarum
Mas los prefectos de las divinas casas no realicen lucro por medio de poseedores de habitaciones pertenecientes á casas imperiales, ni por medio de
584
NOVaLÁ$.—OONSTITUCI6N 1
aedium praefeoti lucrum faciant, neque patrocinium tribuant, ant quod mmpw,6«ov dicitur ex prao. diis liberia aliquibus, vol exactionibus obuoxus, vol decurionum, ve¡ quae in universum ad abs pertinent, capiant sed ab bis omnibus desistant. r Et si qui (1) tabulas ant insignia imperatoria istiusmodi praediis, ant domibus, ant offi-cinis, aut ]ocia iam imposita fuerint, haec detrahant, allisque, qui lila detrahunt, nequaquam contradicant, quasi nostro iussu id factum sit; sed quietem agant, et adversus inquilinos, qui •uolibet modo tenentur, actiones coram competentibus tribunalibus mover¡ sinant, nec ullum ad alienas controversias, aut res, ant jura, aut praedia, ant horum colonos accessum habeant, noque adversus aliquos actiones cedaut, ant suas faciant, et alios ¡u ius vocent, ut talibus actionibus obnoxios constitutoa. Etenim hano quoque iujuriae oausam omnino tolli iubemus,. etiamsi donationis modo eiusmodi actiones ipsarum .dominus in nos et divinas nostras domus traustuliase videatur,. et justa debita se habere dicat, no videlieet hoc commento aliis iniquitatis quidquam obveniat. Nobis enim tales dontiones curse non sunt, neque calumniae opinionem subire nostrarum divinarum domuum procuratores volumus, utpote qui singulis fere diebus nostra subditis donemus, et magnam rerum mobilium et immobilium ét pecuniae copiam prope omnibus elargiamur. Facultas vero cuique volanti sit, at, quas se habere actiones dicit, adversus obuoxios seeundum competentem in hoe obtinentem modtfm moveat, nullo regiarum domuum praefecto interposito, et quando ana por legem recuperarit, de bis quocunque velit modo statuat. Ipsas omm actionum ocasiones, quod frauRiá et caIumniae ansam habent, et odimus et aversamur, etiamsi quaedam bujusmodi in ipsas divinas domus ¡am conscriptae sint, has irritas constituamus, et nullam illas exactionem habere cO.ncedamus, et liberemus indo actionibus oes, advergus quos faetas aunt, hanc poenam jis, qui has cessiones facero ausi fuerint, imponentes.
colonos ajenos, 6 de otro cualquiera, ni concedan patrocinio, 6 reciban lo que se llama retribución del patrocinio de algunos predios libres, 6 sujetos ¡ exacciones, 6 que son de decuriones, 6 que, en general, pertenecen ¡ otros, sino desistan de todas estas cosas. Y si ya se hubieren puesto algunas tablillas, 6 insignias imperiales en tales predios, ,' casas, ú oficinas, 6 lugares, quítenlas, y de ningún modo se opongan 1. otros, que las quiten, como si esto hubiera sido hecho por orden nuestra; pero permanezcan quietos, y dejen que ante los tribunales competentes se promuevan las acciones contra los inquilinos, que de cualquier modo están obligados, y no tengan acceso alguno para las ajenas controversias, 6 cosas, 6 derechos, 6 predios, 6 para los colonos de éstos, ni contra otros cedan acciones, 6 las hagan suyas, y llamen ¡juicio ¡otros, como constituidos obligados por tales acciones. Porque mandamos que en absoluto se extirpe también esta causa de injuria, aunque parezca que el dueñode las mismas nos transfirió á. nosotros y á. nuestras divinas casas por vía de donación tales acciones, y diga que él considera justas las deudas, ¡ fin de que con esta ficción no les sobrevenga alguna iniquidad á otros. Porque ni nos cuidamos de tales donaciones, ni queremos que los procuradores de nuestras divinas casas soporten opinión de calumnia, puesto que casi cada día les damos lo nuestro á los súbditoi, .y casi á todos lea donamos gran cantidad de bienes muebles é inmuebles y de dinero. Mas tenga el que quiera facultad para promover, del modo competente que rija para ello, contra los obligados las acciones que dice que él tiene, sin que se interponga ningún prefecto de reales casas, y cuando por medio de la ley hubiere recuperado lo suyo, disponga de ello del modo que quiera. Porque tenemos ódio y aversión á las mismas cesiones de acciones, porque contienen ocasión de fraude y de calumnia, de suerte que, aunque algunas de aquellas hayan sido ya adscritas é las mismas divinas cosas, las declaramos nulas, y no concedemos que ellas den derecho algtnopara la exacción, y libramos de las acciones de aquí provenientes á aquellos contra quienés fueron creadas, imponiéndoles esta pena ¡ los que se hubieren atrevido á hacer estas cesiones.
Cap. V
Capitulo V
Si vero etiam ipsarum regiarum domuum praofecti, ant chartularii, aut emphyteutae, aut conductores, aut dispensatores, ant qui alioqui ad illas pertinent, ob res privatim ad ipaos pertinentes ab aliquibus coram competeutibua magiatratibus in Las vocentur, ipsos promte ebedire iubemua, et se-
Mas también si prefectos de las mismas reales casas, 6 cartularios, 6 enfiteutas, 6 arrendatarios, 6 administradores, 6 los que de otro modo pertenecen á ellas, fueran llamados * juicio ante los ..magistrados competentes por algunos, á causa de cosas que privadamente les pertenecen 1. loa mismos, mandamos que ellos mismos obedezcan prontamente, y contesten las acciones conforme al orden de proceder según la ley, y cedan é. las exacciones que de aquí dimanen, como si en nada pertenecieran ¡ las divinas casas, á. fin de que no parezca que lesionan con este poderlo ¡ los que contra ellos mismos tienen las acciones, y que les privan de lo que les deben. Mas de tal modo pensamos alejar de estas injurias nuestras divinas casas, que nodojamos que prodgan más ni las controversias ya promovidas, 6 por escrito, 6 sin escrito, ante los muy magnlfióos 6 gloriosísimos administradores de ellas, á no ser que espontáneamente quieran ambas par-
cundum procedendi ex lego ordinem actiones suscipere, indeque manantibus exactionibus cedere, tanquam ad divinas domus nihil pertinentibus, no hac potentia eos, qui advoraus ipsos actiones habeut, laedere, et quae debent privare videantur. Adeo autem ab istiusmodi iniuriis divinas nostras domus alienare cogitamus, ut neo controversias apud illarum magnificentisaimos vol gloriosissimos curatorea sive in scriptis, sive sine seriptis iam motas ulterius procedere sinamus, nisi utraque para aponte id facere velit. Quodsi altera para non velit, volumus ut unus aliquis nostrorum magistratuum, in quem partes consensérint, quemve etiam (1) qui de el teito, indudablemente por errata, debiéndo leer d quse, rfiriéndose d tabulas, ó, mSs bien qn&e,
concertando con tabulas y con Inulgnls.—N. del Tv.
NOVELAS.—CONSTITUOJÓN V
583
nos assignaverimus, secundum hoc, quod receus a nobis constitutum est, controversiam a quocunque horum exawinatam, quaequein fila forte acta sunt, suscipiat, ac deinceps audiat, quaeque legibus coriveniant statuat.
tea que se haga esto. Pero si una de las partes no quisiera, queremos que uno cualquiera de nuestros magistrados, respecto al cual hubieren convenido las partes, Ó que también nosotros hubiéremos designado, según lo que recientemente ha sido establecido por nosotros, tome á su cargo la controversia examinada por cualquiera de ellos, y lo que acaso se haya actuado en ella, y después dé audiencia, y determine lo que convenga á las leyes.
Cap. VI
Capitulo VI
Illud vero etiam definire providimus, quod ad eoemtiones et metata, et angarias, et viarum pontiumque instaurationes, et descriptiones et mdictiones pertinet, ne'hace indiscreta maneant, et consentanea quaedam iustissimo nostro proposito de luis sanctio procedat. Quum enim privilegia olim.regiis domibus data ab bis illas eximant, recte propoaitum nobis est, ut utilem et necessarium ordinem rei iniponeremus. Si enim ob imperatoriorum (1) exercituum, qui in barbaros emittuntur, Lransitum, su¿ etiam nostroiussu, quo abunde hule inclytae civitati annonae sit, aliarumve occasionum causa, specierum quandam coemtionem fieri contingat, bis omnibus non modo auca subditos, veruin etiam regiarum domuum posseasiones et habitacula obuoxia esee volumus; cura has vero causas neque divinas domus, neque alium quemquam subditorum molestia affici iubemus, neque tale aliquid illata necessitate fieri permittimus.
Mas también hemos determinado definir lo que se refiere á las compras y alojamientos, y á los bagajes, y á las restauraciones de vías y de puentes, y á los repartos 0 impuestos, para que esto no quede sin puntualizar, y emane respecto á ello cierta disposición congruente con nuestro justísimo propósito. Porque como los privilegios dados en otro tiempo á las reales casas las eximen de estas cosas, nos propusimos rectamente poner en esto orden útil y necesario. Si, pues, aconteciera que por causa del tránsito de los ejércitos imperiales, que se envían contra los bárbaros, 6 también por orden nuestra, para que tenga esta ínclita ciudad annonas abundantes, 6 por causa de otras ocasiones, se hace cierta compra de especies, queremos que á todo esto estén sujetos no solamente los demás súbditos, sino también las posesiones y las habitaciones de las casas reales; pero mandamos que sin estas causas no sean molestadas ni las divinas casas, ni otro cualquiera de los súbditos, y no permitimos que satisfecha la necesidad se haga alguna tal cosa.
00199T. MI
CONSTITUCION II
DE HERED1BUS
DE LOS HEREDEROS
Praefatio
Prefacio
Deo et iustitia nil maius caí. Asque his enini nihil unquam eorum, quae oportet, praesertim in republica nostra fieret; hinc et recte imperare, et subditos ad rectam etc. (2)
Nada hay más grande que Dios y lajusticia. Pues sin ellos no se haría nunca nada, principalmente en nuestra república, de lo que es conveniente; de aquí qne sea lícito imperar con rectitud cte.
CONST. III
CONSTITtTCION III
DE PROVUtC1ARUM PRAES1D1BUS
DE LOS PRESIDENTES DE LAS PROVINCIAS
Praefatio
Prefacio
Non solum ea, quae decet, legibus sancire, maxmo bono est, sed et sancitá diligenter servare et effectui dare, transgressoresque convenientibus poenis subiicere, etc. 3)
Es muy grande bien no solamente sancionar enlas leyes lo que es conveniente, sino también guardar con diligencia y llevará efecto lo sancionado, y sujetar á los tránsgresores á las penas competentes, etc.
CONST. y
OONBTITUCION V
DE RELEVAT10NE TRIB(JTORLJM PUBLICORUM
DÉ LA. RELEVACIÓN DE TRIBUTOS PÚBLICOS
Praefatio
Prefacio
Maxima iriter homines bona sunt iustitia et humanitas, quarum altera suum cuique tribuit nec aliena concupiscit, altera vero ad misericordiam decurrit gravibusque etc. (4)
Los más grandes bienes entre los hombres son la justicia yla humanidad, una de lasquedaá cada cual lo suyo y no desea lo ajeno, y la otra se inclina á la misericordia y libra de grandes etc.
(i) imperatorium decía el texto, sin duda por errata.— N. del Tr. (2) Esta Constitución es la Novela CLXIV. de la coleeelda de las 168, y se halla en la pagina .527,por ¿o que no reproducirlaaquí.—N. del Tr. rece necesario reprouctrla (5) Esta Constitución es la Novela CLXI. de ¿a colección
de Zas 168., y se halla en la pdgina 521, no eindo por lo tanto necesario reproducirla en este lugar.—N. del Tr. (4) Esta Constitución esta Nocela CLXIII. de la colección de ¿as 168., y se encuentra en ¿a página 526, por lo que no es necesario repetirla aquí.—N. del Tr.
Tomo VI—It
ALIAE ALIQUOT
CONSTITUTIONES IMP. IU.STINIANI, IUSTINI ET TIBERII A. EX DIVERSIS FONTIBtJS COLLECTAE
ALGUNAS OTRAS CONSTITUCIONES DE LOS•
EMPERADORES JUSTINIANO, JUSTINO Y TIBERIO, AUGUSTOS, -
RECOGIDAS DE DIVERSAS FUENTES
ALTAE ALIUOT CONSTIT1TrIONES
IMP IUSTINIANI, IUSTINI ET T1BERII A. EX DIVERSIS FONTIBUS COLLECTAE
ALGUNAS OTRAS CONSTITUCIONES D LOS
EMPERADORES JUSTINIANO, JUSTINO Y TIBERIO, AUGUSTOS, RECOGIDAS DE DIVERSAS FUENTES CONST. 1 (1)
CONSTITUCION 1
PRAGMÁTICA SANCTI.0 IUSTINIANI IMP. COMPLECTENS VARIA. CAPITULA
PRAGMÁTICA SANCIÓN DEL EMPERADOR JUSTINiANO, ,COMPRENSIVA DE VARIOS CAPÍTULOS
Imp. IUSTINIANUS Aug.
El Emperador JUSTINIANO Augusto.
1.-0 omnia firm4 smI, quae A,nalasiunla, bel Atalari cus, bel Theod,atu coneesserunl.
I.—De que sea firme lodo lo que concedieron Amalasiunta, 6 Alatarico, 6 Teo&tto.
Pro petitione Vigil¡¡, venerabilis antiquioris Romae episcopi, quaedam disponenda case censuimus ad utilitatem omniuni pertinentia, qui per occidentales partes habitare noseuntur. In primis ilaque iubemus, ut omnia, quae Atalaricus, vel Amalasiunta, regia mater eius, ve! etiam Theodatus Romanis val senatu:poscente concesaerunt (2), inviolabiliter conserventur. Sed el ea, quae a nobia val a piac memoriae Theodora Augusta quondam coniuge nostra collata sunt, volumus illibata servare, nuila cuicunque danda licentia contra ea venire, quae a praedictis personis pro quibuscunque rebus val titulis data vel concessa case noscuntur; excapta videlicel donatione a Theodato in Maximuni pro rebus habita (3) Marciani, ex quibus dimidiam portionem Liberio viro gloriosiasimo dediase me minimus, reliquam dimidiam Maximo viro magnifico relictam, quas apud utrumque firmiter manera censuimus.
A petición de Vigilio, venerable obispo de la antigua Roma, hemos considerado que se debían dar ciertas disposiciones, que, afectan á la utilidad de todos los que se sabe que habitan en las . regiones occidentales. Así, pues, mandamos en primer lugar, que se conserve inviolablemente todo lo que á petición del Senado concedieron á los Romanos At.alarico, 6 Amalasiunta, su real madre, ó aun Teodato. Mas también queremos conservar incólume lo que ha sido concedido por nosotros 6 por la que fué nuestra cónyuge, Teodora, Augusta, de piadosa memoria, no debiéndosele dar á nadie licencia para ir contra lo e se sabe que por cualesquiera cosas 6 títulos fué dado.ó concedido por las susodichas personas; exceptuada, por supuesto, la donación hecha por Teodato á Máximo de las cosas de Marciano, de las que recordamos que dió la mitad á Liberio, varón gloriosísimo, habiéndole dejado la otra mitad á Máximo, varón magnifico, las cuales mandamos que permanezcan en firme en poder de uno y de otro.
II.—Ut pe» Totilanemfactae donationes. irritae sial.
11.—De que sean ¿'dUdas las donaciones hechas por Tolita.
Si quid a Totilane tyranno factum val donatum case invenitur cuicunque Romano son cuique ah, servare vel in sua firmitate manero nullo modo concedimus, sed res ablatas ab huiusmodi detentatoribus antiquis dominis reformari praecipim us. Quod enim par illum tyrannidis eius tempore factum case invenitur, hoc legitima nostra notare tempora non concedirnus.
Si se halla que por el tirano Totila se hizo 6 doné alguna cosaá favor de un romano 6 de otro cualquiera, no permitimos de ningún modo conservarla 6 que permanezca en su firmeza, sino que disponemos, que, quitadas á tales detentadores las cosas, sean restituídas á sus antiguos dueños. Porque lo que se halla que se hizo por él en tiempo de su ti ranlá no consentimos que lo reconozcan nuestros legítimos tiempos.
11I.—Nemini noceal in captibitale genliuni. amissio ¿nstrumentorwn.
111.—De que 4 nadie le perjudique lapérdida de instrumenlos sufrida en cautiverio degenles.
Licel enim generali lega prospectum cal, no in-
Aunque en una ley general se proveyó, que la pér-
sanción del Emperador JusWuano, (1) Esta pr coseroada en st cód. Ranconci., de Juiian, fudpabUcada por Concio 157i) entre Las demás oot Itutionee al pie de 1a
tse. Se bailaba, sin embargo, antes en la ed. de Mirto, de Juilan, q.fudtnurtada en la ed. de P. pulso. li silan. PilA.; conceua sunt, Iu.Lan. MIr., y Cont. (1) lidIan. Mw.; abita, Cont., lidian. PilA.
edición de ¿as NoeZas, y de aquella pasó 4 ¿as mas remen
-
590
N0VZLAS—00N?ITUOI6N r
strumentorum amissio dominio, pro quibus instrumenta consoripta sunt, quodeunque praeiudioium rerum poseil inferre (1), tamen speciatiter etiam par fila lóca hoc renovare censuimus, quum sciamus, por diversas calamitates et hostiles pervasionos tam in ¡pea civitat.e Romana, quam in allis ¡ocio hominibus instrumenta perisae. Nequaquam igitur ex hoc quicun que patiantur calumniam aul aliquod sustineant detrimontum, sancmus, ut (2) instrumentorum quidem amissionem vel corruptione nullum praeiudicium pro dominio, vel posses-
dida nstrunientos no pueda causar perjuicio alguno ¡ los dueños de tu cosas, á cuyo favor se hicieron los instrumentos, hemos determinado, sin embargo, renovar especialmente esto también en, aquellos lugares, porque sabemos que á causa de diversas calamidades y de invasiones de enemigos perdieron instrumentos los hombres tanto en la misma ciudad de Roma, como en otros lugares. Así, pues, para que de ningún modo sufra nadie por esto caluinnia O soporte algún quebranto, mandamos que ciertamente la pérdida o el deterioro de los instrumentos no les causen ningún perjuicio en cuanto al dominio, 6 Ii. la posesión, O * un crédito los dueños dejas cosas, ó á los poseedores, O á los acreedores, á cuyo favor se escribieron los iistrumentes de los negocios.
Iv.
IV.
Sed el si qws res absentia vol etiam capti, lorsitan groges, por suam aul cuiuslibet auctoritatem invasit, vol peteudo ese tenuit, reverso eo vel liberato sine ulla dilatione iubemus restitui ipsi ve1 etiam heredibus eius. Et si forte ¡He fatale munus subiit,eam u heredibus cine restituatur (5), legis auctoritas suggci5t.
Pero también si alguno se apoderó por su propia autoridad, O por la de cualquiera, de bienes de, un ausente, O aun de un prisionero, acaso de rebaños, O pidiéndolos los tuvo, mandamos, que, habiendo regresado él 6 habiéndose librado, se le restituyan sin ninguna dilación al mismo ó también á sus herederos. '1 si acaso pagó él su último tributo, mdica la autoridad de la ley, que se haga la restitución también á sus herederos.
Y—Non praesuma quis alenum.
V.—De que nadie se apodere de lo ajeno.
Quia autem verisimile putamus diversos (6) tsrrannidis tempore res suas per metum alienasse hominibus ve¡ offleiuin quodcunque gerentibus, val simm a Totila coznmissam acuonam vel potentiam ve[ gratiam apud euzn habentibus sive venditione (7), sive alüs quibuscunque coutracti titulis (8), modo vero quod factum est pr.ius. rescindí desiderare, utpote por violentiam val por metum tyrannici temporis factum, 5ancimus, omnibusesee hcentiam sui recipiendi sive vindicandi, vol posseasionis a indice ádipiscendae, pretiis (9) tantummodo videlicel restitutis, .quae (10) lamen,. eo, qui se dediase perbibet, approbante, veraciter constitdrit (11) exsoluta, nec aliquo postea modo vol fraude subtracta, vol ab co recepta, quum non aboque ratione esas putamus, multa tunc tempore per metum vol violentim facta case, quae nostris temporibus rescindi exposcit lustitia; poena videlicet instrumentis inserta propter praedictas sanotiones modis omnibus quiesoente.
Mas como juzgamos verosímil que en tiempo de la tiranía muchos enajenaron por miedo sus bienes á. hombres que desempeñaban algún cargo, ó que tenían encomendada por Totila otra comisión, .0 gozaban ante él de poderío O de favor, ya por venta, ya por otros cualesquiera títulos de contrato, pero-que ahora desean que se rescinda lo que atitea se hizo, como hecho por violencia O por e! mie do del tiempo de la tiranía, mandamos que todos tengan licencia para recuperar 6 reivindicar lo suyo, O para, alcanzar del juez la posesión, restituyéndose, por supuesto, solamente los precios, pero los que constare que verdaderamente se pagaron, con aprobación del que demuestra que los diO, y nG habiendo sido de algún modo substraídos después con fraude, 6 recibidos por él, porque juzgamos que no está fuera de razón que se hayan hecho en aquel tiempo por miedo O violencia muchas cosas, que la justicia exige que sean rescindidas-en nuestros tiempos; quedando ciertamente de todos modos sin fuerza la pena inserta en los instrumentos por 'virtud de las susodichas sanciones.
VI—De tempore postiiminii, ¿cf est pose capticitatein.
VI—Del tiempo del postllmiizio, esto es, después del cautiverio.
sim one, pro (3) credito dominio rerum, val possessoribus, áut creditoribus, pro quibus instrumenta conscripta fuisse (4), int'erre pragmatum.
Quum autem deo propitio nostro imperio sint omnes restituti, saneimus pro nostrarum legum auctoritate triginta nao non et quadraginta anuoruin praescriptioneni, alias insuper, legibus looum habere, el suam tenere par omnia firmitatem, bis duntaxat temporibus, quae ab adventu tyrannoruin bellica confusio comprehendit, nullatenus in praeicriptionum curriculia imputandis. fallan. Pit4., lMerrl, Tullan. Mir., y Con. (5) nt1 omUela 8k. (3) vei pro, Bk. . (4) fnerunt, 8k. (5) reetitul, Bk. (6) luii,an. PlUs.; diverso, lukan. Mir., y Cont.
(i)
.
Pero como habiéndonos sido Dios propicio han sido todos restituidos á nuestro imperio, mandamos que por la autoridad de nuestras leyes tengan lugar en las leyes la prescripción de treinta y también la de cuarenta años, y asimismo otras, y que en todo tengan su fuerza, no debiéndose de ningún modo imputar para los términos de las prescripciones solamente aquellos tiempos que desde el advenimiento de los tiranos comprende la confusión de las guerras. (7) fallan. PlOi.; venditiones, ¡ulian. Mir., g Cont. (8) Tallan. Pith. venditione vel CaE qulbnscunque contrCti titule, lallan. M&^, y Cont. (9) Iaman. PlUs.; praedile, fallan. Mir., y Cont. (10) 1~ . qn!, IutLn. Mir., y Cont. . - (11) Parece qu4 se debería leer cou*erint.
21,
NOVELÁS.—OONSTZTUOTÓN 1
591
VII.—Ul instrumenta irrita ret'ocenur (1).
V11.—De que no sean invalidados los instrumentos.
Cognovimus, dum hostilis ferocitas Romanam civitatem vel alias obsideret, diversos contractus esse factos inter Romanos, qui obsidebantur, vol etiam instrumenta consoripta, in praesenti vero quosdam praediotos contractos rescin dore vol etiam instrumenta irrita revocare, sancimus, etsi postea por bostilem incursionem (2) buiusmoili documenta perierunt, nullam case licentiam quae facta sunt infirmandi, sed omnes contractus obsidionis tempore factos in sua firmitate durare, instrumenti etiam competentem vim habituri, sed nullum por eorum amissionem dominio praeiudicium generandum. Quod enim rite perfectuin est, por fortuitos belli casus verti, subtilitatis non patitur ratio.
Hemos sabido, que mientras la ferocidad de los enemigos sitiaba á la ciudad de Roma 6 á otras, se hicieron diversos contratos, 6 se escribieron también instrumentos, entre los romanos,que eran sitiados, pero que al presente quieren algunos rescindir los susodichos contratos 6 invalidar también los instrumentos, y mandamos, que aunque por la invasión de los enemigos hayan perecido después tales documentos, no haya licencia algunapara invalidar ]os que se hicieron, sino que todos los nontratos hechos en el tiempo del asedio subsistan en su vigor, propio del instrumento que habrá de tener también la fuerza correspondiente, y sin que con la pérdida de ellos se les haya de originar perjuicio
VIII.—De re bus mobaiui,el imrnob1ibus.
VIII.—De los bienes muebles ó inmuebles.
Res insuper mobiles vel immobiles seseque moyentes, quas a Theodorici regia temporibus usque ad nefandissimi Totilae superventum quocunque mro ve! titulo Romani posaediase noscuntur por se, vel usufructuarias, val alias personas, por quas unumquenlque praecepit possidere, in posterum sine aliqua concuasione apud coa servamus, eo videlicet ordine, quo par praedicta tampora easdem res possedisse noscuntur.
Además, los bienes muebles 6 inmuebles y semovientes, que se sabe que desde los tiempos del rey Teodorico hasta el advenimiento del funestisimo Totila poseyeron con algún derecho.ó titulo los romanos por 81, 6 por medio de personas usufructuarias, 6 de otras, por las que dispuso que cada cualposeyera, los conservamos en poder de ellos para lo sucesivo sin ninguna concusión,por supuesto, en el orden en que se sabe que en los susodichos tiempos poseyeron los mismos bienes.
IX.—Pró immunitae tributorum
IX.—En pro de la inmunidad de los tributos.
No autem tributorum euctionis intuitu habitatorea patiantur molestias quarumeunque provinciarum sancimus, nullius maioris dignitatis officia pro exige ndis (3) fuuctionibus .dirigi, sed par provinciarum iudices et eorum officia quodcunque damnum collatores suatinere pro tributorum vi-. deantur exactione (4), licentia non deneganda maioribus iudicibus et eorum officiis, si minus illatae fuerint functioúes, ipsos indices et eorum officia convenire, et quod minus est illatum exigere, et (5) tam publicao (6) rationes, quam collatoris utilitas procuretur.
Para que con motivo de la exacción de los tributos no sufran molestias los habitantes de cualesquiera provincias, mandamos, que no se envíen
Dat. anuo, die et Cona. SS.
alguno á sus dueños. Porque no consiente una razón de escrupulosidad, que se invalide por fortuitos casos de guerra lo que se hizo en debida forma.
oficiales de ninguna mayor dignidad para exigir las contribuciones, sino que por los jueces de las provincias y por sus oficiales sea reintegrado cualquier perjuicio que pareciere que con Ja exacción de los tributos sufren los contribuyentes, no habiéndoseles de denegar á los jueces superiores y á sus oficiales licencia, si no se hubieren pagado las contribuciones, para que demanden á los mismos jueces y á sus oficiales, y les exijan lo que no se pagó, y se atienda tanto é. las cuentas públicas, como á la utilidad del contribuyente. Dada en el año, día y consulado siguientes.
X.—De confirmatione absolutionis tributorum.
X.—.De La confirmación del pago de Los "batos.
Ipsarum eniin functionum solutionem par consueta loca vel tempora solenriiter praecipimus ñorl, nulla innovatione par hostilem adventum solutioni tributorum penitus inferenda, sed pro sua consuetudine vel nostrorum beneficiorum tenore sive ad arcam sive in provincia unumquemque solutionem in postorum etiam celebrare.
Pues mandamos que solemnemente se haga el paso de las mismas contribuciones por los lugares 6 tiempos acostumbrados, sin que por invasión de enemigos se haya de hacer absolutamente ninguna innovación en el pago de los tributos, sino haga cada cual también en lo sucesivo con arreglo á. SU costumbre 6 á tenor de nuestros beneficios el pago ya á la caja, ya en una provincia.
XI.—Ut leyes imperatorum per prorincias ipsorum dilatentur.
XL—De que Las legos de los Emperadores se extiendan á las provincias de tos mismos.
Iura insuper vol leges Codicibus nostris insertas, quas iam sub edictali programmate in Italiam du-
Queremos además que tengan observancíá los derechos 6 las leyes insertas en nuestros Códigos, que
(1) Parece que en sala rúbricafalla la nego4ón. (2) lulian. Pith.: incnuionem, ¡rallan. Mw., g Con¡. 3) axerendis, ¡alían. Mir., y Cont. al rndrgen; exercen. di conjetura Spang,
(t) Es de erser que de sale tragar ha desaparecido ¿opa¿abra rastítul, requerida por el coni&nlo. (5) nt, en Lugar de et, estarla mejor. (6 rel pnbtioae, 3k.
592
NOVELAS.—OONSTITU05N 1
dum misimus, obtinere sancimus. Sed et eas, quas postea promulgavimus conatitutiones, iubemus sub edictali propositione vulgar¡, et (1) ex eo tempore, quo sub edictali prograinmate evulgatae fuerint, etiam per partes Italiae obtinere, uL una deo yolente facta republica, legum eüam nostrarum ubique proatetur auctoritas.
ya hace tiempo enviamos en forma de edicto á italia. Pero mandamos que también se divulguen por medio de publicación de edictos las constituciones, que después hemos promulgado, ' que desde el tiempo en que hubieren sido divulgadas por la pu-' blicaciÓn de edictos tengan también fuerza en las partes de Italia, á fin -de que, habiéndose unificado por haberlo querido Dios la república, se extienda también á todas partes la autoridad de nuestras leyes.
XII.—De suffragio coUaorum.
XII.—Del sufragio de tos contribuyentes.
Provinciarum etiam indices ab episcopis et primatibus uniuscuiusque regionis idoneos eligendos et sufficientes ad Iocorum administrationem ex ¡psis videlicet iubemus fléri provinciis, quas administraturi sunt, sine suifragio, litis etiam codicillis per competentem iudieem eis praestandis, ita videlicet, ut, si aliquam collatori bus laesionem intulisse inveniantur, aut supra statuta tributa aliquid exegisse, ve] in coémptionibus, mensuris enormibus, aliisque praeiudiciis vel gravaminibus, aut iniquis solidorum ponderibus possessores damnificasse, ex suis satisfaciant facultatibus. Quod etiam, si quis de administratoribus ant aetionariis de praeteritorum ngfandorum tyrannorum tempore fecisse liivenitur, ex suis facultatibus ei, a quo abstulit, restituere iubemus, quum nos indemnitatem subieetorum undique volumus procuran.
También mandamos que los jueces idóneos y capaces, que se han de elegir para la administración de las localidades por los obispos y primates de cada región, sean nombrados ciertamente de las mismas provincias, que. han de administrar, sin sufragio, debiéndoseles presentará ellos también por medio del juez competente los escritos de litigio, de suerte ciertamente que, si se hallara que infirieron alguna lesión á los contribuyentes, ó que exigieron alguna cosa excediéndose de los tributos establecidos, 6 que en las compras perjudicaron á los poseedores con medidas exageradas, ó con otros perjuicios 6 gravámenes, 6 con injustos pesos de sueldos, esto lo satisfagan de sus propios bienes. Y también si se halla que alguno de los administradores 6 de los accionarios hizo a1guña cosa en el tiempo de los pasados nefandos tiranos, mandamos que de sus propios bienes le restituya al que le quitó, porque queremos que en todo se procure la indemnidad de los súbditos.
XIII.— Ut proprietas uni caique restigualur.
XIII.—De que á cada cual se le restituya su propiedad.
Quum auteni cognovimus, inimicis deo propitio diversis expulsis provinciis quosdam gragea invenientes ab luis relictas, et ano vindicare eas dominio, licet ad alios antea pertinebant, saneimus, causa discussa, quantum quidem ad eos pertinet, eis praestari. Si quid vero ab aliis agnoscetur, dominum sua recipere, quod vero excepto (2) domino non cognoscitur, inter illos distribui, qui per eandem provineiam greges amisisse inveniuntur, divisione pro rata porüone scilicet facienda.
Mas como hemos sabido que habiendo sido expulsados, con el favor de Dios, de diversas provincias los enemigos, algunos, encontrando rebaños dejados .por ellos, lós reivindicaron para su propio dominio, aunque antes les pertenecían á otros, mandamos que, discutida la causa, se les dé á estos cuanto ciertamente les pertenece. Mas si alguna cosa fuere reconocida por otros, recobre el dueño lo suyo, y loque, exceptuado el dueño, no es conocido, sea distribuido entre los que se baila que en la misma provinciaperdieron rebaños, debiéndose hacer ciertamente la división á prorata.
XIV.—De co, cuí aliquid ablatura cst, ul restituatur.
XIV.—De que á aquel á quien se le quUó alguna cosa le sea restituida.
Si quid (3) etiam eollatorum per oecasionem tribu torum exactionis (4), vel cuiuslibet oneris praetextu, aut alio irrationabili modo a quibusdam in auro val in specie bus laesi case noscuntur, hoc etiam competenter ei, cui ablatum est, iubemus siria ambiguitate reatitni, ut undique provinciarum habitaLores legitime sus recipiant, etnostri temporis possin¿ felicitatem sentire.
Si se ve también que algunos de los contribuyentes fueron lesionados por alguien en din eaa 6 en especies con ocasión de la exacción de tributos, 6 con pretexto de cualquiera carga, ? de otro modo no razonable, mandamos que también esto sea sin duda restituido competentemente k aquel k quien se ¡e quitó, de suerte que en- todas las provi1icias recobren los habitantes legítimamente lo suyo, y puedan experimentar la felicidad de nuestro tiempo.
XV.—De servis, qui tyrannorum tempore liberas duxerunt uxores.
XV.—De los esclaeoz, que en tiempos de los tiranos se casaron con mujeres libres.
illud etiam practeritis capitulis inserendum cose censuimus, ut, si qui par Gothicae ferocitatis nefandissima tempora servi constituti liberas uxores inveniantur duxisse, vsi etiam liberia hominibus
También consideramos que se debe agregar á los pasados capítulos esto, que, si se hallara que durante los nefandisimos tiempos de la ferocidad goda algunos que eran esclavos se casaron con mujeres
(1) ¡alían. Pith.; et, ornttenta IuUan. Mi,'., y Cont.
() a certO domino, conjeura R. Sohneíder. (5) Así l texto. quí.siz por errata, pues parece quese debe leer qnL—N. del Tr,
(4) luhan. PW; exactioneB, en lugar de exacttonis, la lían. Mir., y Cont.
N07VZL&2. —00NSrUUCIÓN 1
593
ancillae coniunetae, licentiam quidem liberas personas discedendi per praesentes nostros mereantur aifectus (1), aneilla videlicet vel servo tu dominoram suorum tura (2) remanentibus, nullo praeiu. dicio dominis servorum vel ancilarum ex praeter ita tempore generando. Si vero in posterum etisin coniugia ten anda esae putaverint, nuflum praeiudicium circa Iibertatem propriam patiantur, fui vero maternam condilionem sequantur. Quod etia.m in illis, qui ex tal¡ coniugio nati sunt, obtinere iubemus.
libres, 6 también que esclavas se unieron con hombres libres, tengan ciertamente licencia por virtud de nuestras presentes resoluciones 135 personas libres para separarse, quedando, por supuesto, Sujetos al derecho de sus duefios la esclava ó el esclavo, sin que por el tiempo transcurrido se les haya de originar ningún perjuicio fi los dueños de los esclavos ó da las esclavas. Mas si juzgaren que también en lo sucesivo se habían de mantener las uniones, no sufran ningún perjuicio respecto fi su propia libertad, pero sigan los hijos la condición materna. Lo que queremos que ri)a también en cuanto fi los que nacieron de tal unión.
X V1,—.De servís et colonis ab alio deentis.
XVI.—De los esclavos y de los colonos detentados por otro.
Servos etiam vel colonos, quos ab aliquo contigit (3) detineri, anis reatitui dominis una cum mcdii temporis prole iubemus.
Mandamos que también los esclavos 6 colonos, que aconteciere que son detentados por alguien, sean restituídos fi sus dueños juntamente con la prole del tiempo intermedio..
XVII.— De deo dicaeís virgini bus.
XVJI.—De las virgenes consagradas á Dios.
Quum autem tyrannioae ferocitatis praesumtionem res etiam illicitas quasi permissas egisse sine dubio si:, sancimus, ut, si qui mulieres deo sacratas val habitum religiosum habentes sibi coniunxisse inveniantur, nullam eis tenendi, vol dotes forte conscriptas iterum (4) monasteriis, val ecciesus, aut sancto proposito, cul dedicatae sunt, restituantur.
Mas como no hay duda de que el atrevimiento de la ferocidad de los tiranos hizo también cosas ¡lícitas, como si estuvieran permitidas, mandamos, que, si se hallara que algunos Be unieron fi mujeres consagradas fi Dios ó que tenían hábito re1igioo, no tengan licencia alguna para retenerlas fi ellas, ó las dotes acaso escritas, sino sean de nuevo restituidas fi los monasterios, 6 fi las iglesias, 6 para el santo propósito fi que fueron dedicadas.
XVIII.—Ne pro compwatione specierum cóllak»-es gravenur.
XVIII.—De que en la compra de especies no sean gravados ¿os contribuyentes.
No vero por coómtionei etiam quodeunque collatorea detrimentum sustinere inveniantur (5), sancimus, por unamquamque provinciam illarum fien specierum coómtionem, quae por aandam provinoiam abundare noscuntur. Neque enim ajos, quod ibi non abunde nasoitur, comtionem non (6) fien patimur, pretiis videlicet pro specieruni ven alitate, quae tunc temporis in foro rerum veialium obtinere noscuntur, atatuendis, ipais tamenpretiis apecierurn unicuique collatorum in tributorum imputandis exactionem, commerciis videlicet navium nulo modo prohibendis, ut et noster feliciasimus exercitus poasit nutrir¡, et collatores aurarias functionea ex abundantium specierum commercio infundare valeant; distributione comtionis pro arbitrio tam locorum antistitis, quam primatum uniuscuiusque celebranda, no collatores ex officiorum avaritia perquemciinque modum opprimi videantur.
Mas para que no se halle que en las compras sufren los contribuyentes algún perjuicio, mandamos
que en cada provincia se haga la compra de aque-
llas especies, q u e se sabe que abundan en la misma provincia. Porque no consentimos que se haga compra de lo que allí no se produce en abundancia, debiéndose, fi la verdad, fijar para la venta de especies los precios que se sabe que fi la sazón rigen en ci mercado de las cosasque se venden, pero dobiéndoselea imputar fi cada uno de los contribuyentes para la exacción de los tributos los mismos precios de las especies, ' sin qué, por supuesto, se haya de prohibir de ningún modo el comercio de las naves, para que también pueda ser alimentado nuestro felicísimo ejército, y los contribuyentes puedan pagar por el comercio de especies abundantes
las contribuciones de dinero; debiéndose hacer la distribución de la compra fi arbitrio tanto del prelado de las localidades, como de los primates de
cada una, para que. no se vea que de algún modo son oprimidos . los contribuyentes por la avaricia de los oficios.
XIX.—De mensuris el ponderibus.
XIX.—De las medidas y de los pesos
Ut autem nulla fraudis vel laesionis provinciarum nascatur occasio, iubemui, in filia mensuris val pondenibus specios vol pecunias dan val suscipi, quae beatisaimo Papas val ampliasimo aenatui nostra pietas in praesenti contradidit.
Mas para que no surja ocasión alguna de fraude ó de lesión para las provincias, mandamos que se den
(1) Acaso se deba lesr affatuj, con cuya palabra se deegna muchas cecee los Rescriptos. (i) Parece que Ó as ha de Leer jure, ó que, manteniendo jura, se debe escribir remeantibus. (3) contlgcrit, Spang.
(1) Esta pasa ge, adulterado, se podria corregir de este moda: nuliam Ueentlam babaaet cae tenendi, vsI - conscrfptM sed itarum etc. (5) ¡uUan. Mu-.; lnveoiatur, Iuti.an. Ptth.. y Con t, (6) non, paree@ qew debe ser cupri mida.
Tomo VI-75
ó se tomen las especies ó el dinero con aquellas medidas ó pesos que al presente ha dado nuestra pie-. dad al beatísimo Papa 6 al muy magnifico Senado.
594
NOVELAS. —OONSTITtIOI6N
x
XX.—De mucaione soldorunt, id e rnoneae.
XX.—Del cambio de ¿os sueldos, esto es, de moneda.
Quum autem seimus, veterum Romanorum principum solidos por jhs loca facile inveniri, comperimus autem, negotiatores vel alios quosdam propter mutationem solidorum dispendium aliquod cohlatoribus nostris inferre, sancimus, solidos Romanorum prineipum forma signatos sine permutationis dispendio por omnes provincias ambulare, et per oes celebran contractus; eum, qui dispendium ahquod permutationi solidorum inferre praesurnserit, pro unoquoque solido alterum tantum ex, cum quo eontraxerit, inferat.
Pero como sabemos que en aquellos lugares se hallan fácilmente sueldos de los antiguos príncipes romanos, mas hemos averiguado que los negociantes ü otros cualesquiera imponen á nuestros contribuyentes algún dispendio por el cambio de los sueldos, mandarnos, que. los sueldos acuñados con la forma de los príncipes romanos circulen sin dispendio de cambio por todas las provincias, y que por medio de ellos se celebren los contratos; y que el que se hubiere atrevido á imponen algún dispendio para la permuta de sueldos pague por cada sueldo otro tanto á aquel con quien hubiere contratado.
XXI.—Ut pretium, satisfaciat eÍ quod tutU quis.
XXI.—De que uno satisfaga el precio g lo que quitó.
Si quia etiam de rebus immobilibus ad alium portinentibus aliquem ornatum vel materiam abstulisse inveniatur, media omnibus restituere, vel si iam alicui iniuneti sint aedificio, pretio satisfacere coarotetur, nL undique nostrarum legum conservetur auctoritas. Instrumenta etiam, quae ad alios pertineritia forte ab a!iis detinentur, pnioribus dominis iubemus restitui, ut omnes undique nostramm legum adiutorio potiantur. Si vero instrumentum periisse inveniatur, cuius exemplar apud alteram invenitur, utpote duobus seriptis authenticis, prout ¡n contractis solitum est, ex eo, quod apud partem alteram invenitur, aliud conseribi iubemus, et parti dan, cama iam instrumenta perlarunt, ut competentem posait habere cautelam. Sed et si quia instrumentum alienum sive ipse tollendo, sive quocunque casu inveniendum malignitate ve! incendit, vol abscondit, aut eorrupit, ant quocunque modo habere desierit, tune quanti interest eius, ad cuius lura instrumenta pertinebunt (1), is, qui dolum fecit, satisfacere eornpellitur.
Si también se hallara que alguno quitó de bienes inmuebles pertenecientes otro algún adorno ó materiales; sea obligado de todos modos á nestituirlos, 6, si ya hubieran sido unidos é. algún edificio, á satisfacer el precio, de suerte que en todas partes se conserve la autoridad de nuestras leyes. Y mandamosque también sean restituidos á sus antiguos dueños los instrumentos que perteneciendo unos son acaso detentados por otros, de suerte que en todas partes disfruten todos del auxilio de nuestras leyes. Mas si se viera que pereció un instrumento, cuya copia se encuentra en poder de otro, como por haberse escrito dos auténticos, según se acostumbró en los contratos, mandamos que se copie otro del que se halla en poder de una de las partes, y se le dé á la parte, cuyos instrumentos ya se perdieron, á fin de que pueda tener la garantía competente. Mas también si alguno, 6 quitó él mismo un instrumento ajeno, 6 por malignidad quemé, 6 escondió, 6 adulteré el que en algún caso se babia de encontrar, 6 de cualquier modo hubiere dejado de tenerlo, en este caso sea compelido el que obré con dolo á satisfacer tanto cuanto le interesa¡ aquel cuyo derecho pertenecieron los instrumentos. Dada en el día, año, y consulado siguientes.
Dat. dié, anuo el Cona. SS. XXI.!.— Ut annona ministretur medicis et diversi.s
Annonam etiam, quam et Theodoricus dare solitua eraL, el nos etiam Romanis indulsimus, in posterum etiam dan praecipimus, sicut etiam annonas7 quae grammaticis, ac oratoribus, ve' etiam medicis, vel iurisperitis antea dan sohitum erat, et in posterum suam professionern scilicet exercentibus erogarí praecipimus, quatenus iuvenes liberalibus studiis eruditi per nostram rempublicam fioreant.
XXII.—De que se les suministren annonas á los médicos y á otros.
Mandamos que también en lo sucesivo se den las
annonas- que había solido dar Teodorico, y que
también nosotros les concedimos á los romano¡, así como igualmente mandamos que las annonas, que antes se les había solido dar á los gramáticos, y á los oradores, y también á. los médicos, 6 á los jurisperitos, se les suministren á los que ciertamente ejerzan en lo sucesivo su profesión, á fin de que instruídos en los estudios liberales brillen los jóvenes en nuestra república.
XXIII.— U¿ civiliter mIer se causas audiant.
XXIII.—De que los jueces oigan entre si los negocios civiles.
Lites etiam inter duos procedentes Romanos, vel ubi Romana persona pulsatur, per civiles iudices exercere (2) iubemus, quum talibus negotiis vel causis iudices militares immiscere se ordo non patitur.
También mandamos, que se ventilen por medio de los jueces civjles los litigios que surjan entre dos romanos, 6 en que es demandada una persona romana, porque el orden no consiente que en tales negocios 6 causas se inmiscuyan los jueces militares.
XXIV.—Ut mal al ¿ones in siso statu stent.
XXIV.—De que las mudanzas permanezcan en su propio estado.
Reipublicae permutationes etiam ve¡ compara-
Confirmamos en su vigor las permutas de Repé.
(1) A caso estaría mejor Dertiuebant.
(2) exercer, Bk.
NOVLÁS . —OÓNSTTTtJOIÓN T tiones sive ecmpetitiones (1) cum publico factas "que ad adventum sceleratae memoriae Totilae in sua .firmitate firmamos, si temen nulli aliquid alio possidente competit.
blica, y también las compras 6 las competencias hechas con intervención pública hasta el advenimiento de Tutila, de infausta memoria, pero si, poseyendo otro alguna cosa, á. nadie le compete.
XXV.— Ut fabricae pubticae sereentur.
XXV.—DC que se conserven las fábricas.
Consuetudines etiam et privilegia Roma nae civitatis val pubixearum fabricarum reparationi, vel alveo Tiberino, vel foro aut portui Romano, sive reparationi formarum conceasa servari praecipimus, ita videlicet, ut ex iisdem tantummodo titulis, ex quibus delegata fuerunt, praestentur.
También mandamos que se conserven las costumbres y privilegios concedidos para la reparación de las fábricas públicas de la ciudad de Roma, ó para el cauce del Tiber, 6 para el foro 6 el puerto romano, 6 para la restauración de los acueductos, pero de suerte que se paguen solamente por los mismos títulos, de que fueron señalados.
XXVI.— Ut per negotiatores eomtiones flan Super háec cognovimus, Calabriae vel Apuliae provinbiae possessoribus pro coémtionibiis non inferendis super¡ ndictitium titulum impositum esse pro unaquaque rnillena, unde comtiones per negotiatores annis singulis exerceri, in praesenti vero negotiatores (2) speeierurn comtiones recusare tentantes tam superindictitmm titulum,quarn comtionis onus provinciae possessoribus imminere; quum abunde mercatores sint, per quos posait exereeri eontio, sancimus, magnitudinem tuam haec examinantem, si possibile sit par negotiatores species compa ratas inferri, collatores provinciae nullatenus praegravari, quum superindictitio titulo semel eis imposito, ccimtionis etiam onus inferre sit impossibile. Dat. die, auno, Cona. SS.
XXVI.—De que las compras se hagan por medio de negociantes. Además de esto hemos sabido que á !osloseedores de las provincias de la Calabria 6 de La Pulla se les impuso, para que no hubieran de ingresar las compras, un título de recargo por cada millar, por.lo que las compras se hacían cada año por negociantes, pero que al presente los negociantes intentando rehusar las compras de especies amenazan á los poseedores de la provincia tanto con el título de recargo, como con el gravamen de la compra; y siendo muchos los mercaderes por medio de los que se puede hacer la compra, mandamos, que, examinando esto tu grandeza, se ingresen, si es posible, por negociantes las especies compradas, y de ningún modo sean gravados los contribuyentes de la provincia, porque, una vez que se les ha impuesto el titulo del recargo, seria imposible que levantaran también la carga de la compra. Dada en el año, día y consulado siguientes.
XXVII. - Ut qui i,olucit ad praesentiwn fmperatoris
XXVII.—De que no se impida que el que quisiere navegue para presentarse al Emperador.
Virosetiam gloriosissimosac magnificos senatores ad nostrum accedere eomitaturn volentes (8) sine quocunque impedimento venire coneedimus, nemine prohibendi coa habituro lieentiam, nc senatoribus nostris vel collatoribus debitus introitus quodammodo videaur exeludi. Sed etiam ad Italiam provinciam eundi eis, et ibi quantum voluerint tempus eomrnorandi pro reparandis possessionibus aperimus licentiam, quum dominis absentibus recreari possessiones aut competentem mereri culturam difficile. sit.
Concedemos también que los gloriosisimos y mag-. nificos senadores, que quieran tener acceso á•nuestra corte, vengan sin ningún impedimento, sin que nadie haya de tener licencia para prohibírselo, i fin de que no parezca que á nuestros senadores 6 contribuyentes se les excluye en cierto modo del debido ingreso. Pero también les damos licencia para ir k la provincia de Italia y permanecer en ella cuanto tiempo quisieren para reparar sus posesiones, porque es difícil, estando ausentes los dueños, que se reparen las posesiones ó que reciban el correspondiente cultivo. Por tanto, procure tu grandeza llevar de todos á efecto y observar lo que por medio de esta divina pragmática sanción ha establecido nuestra eternidad, amenazando la pena de diez libras de oro contra los infractores de nuestras disposiciones. Dada la pragmática en Constantinopla el día de los Idus de Agosto, en el año vigésimo octavo del imperio del señor JUSTINIANO, A.ugusto perpétuo, décimo tercero después del consulado de BASILIO, varón muy esclarecido, para NARSÉS, muy ilustre varón, prepósito de la sacra cámara, y ANTioco, magnífico varón, prefecto de Italia. [554.1
naeigare, non impediatur.
Quae igitur per bane divinam pragrnaticam sanetionem nostra statuit aeternitas, magnitudo tua modis omnibus effectui mancipare observareque procuret, poena decem librarum auri inminente contra temeratores nostrarum iussionum. Pragmatica dat. Idib. August. ConstauL imp. DN. ITJ5TINIANI PP. Aug. anuo XXVIII., post cona. B,siui V. C. auno XIII., NARSI viro jI!. praeposito sacri cubiculi, ANTIOCHO viro magnifico praefecto per Italiam. [54] (1) conductiones, prefiere Godofredo. (5) Izaian. Pith.; negottatoribns. luan. Mir., y Cont., y acaso sería mejor conservarla cambiando tentantes por ten-
tantibus.
(5) Bk.; volentíbus, ¡alían.
Mír., PUh., y Cont.
NOS.—ÇOflTUaI5ç tu ØONST. U (1)
CONSTZTUOION II
DE ÁDSCLU2flCUS ET COLON1S
' DE LOS ADSCRIPTICIOS Y DE LOS COLONOS
praefecto Pr.
Et EmperadorJusTlNlÁNo, Augusto, 4 DOMINGO, Prefecto del Pretorio de Iliria.
Docuerunt nostramserenitatem Lugdunensium (3) habitatores, ot hoc nos docueruni, quia ante proposuimus legem, per quam iussimus adscripticios vol colonos commiscentibus se liberig mulieribus procreare filios ad similitudinem liberorum, el ex hoc detrimentari fundos et eorum funetionea, recedentibus agricolis,.velut ex utero libero procedentes; et hoc (4) corrigentes sancimus, aecundum veterem legem de adscripticiis et colonia constitutis agricolis, quod nascitur adscripticium, et colonum feri. Sed si sola fuerit mulier libera constituta, quum procreaverit filies, tunc ergo nullo modo patimur laedi ex hoc penitus liberum uterum, utque taus mulier taU viro sociata fucrit, noque adscripticio, neque colono, in hoe tantummodo cazu obtinente lego. Sancimus ergo generalem legem,, ut, qui ex adseripticio et colono natus est, patiis naturam sequatur. Sic ergo et indemnitas flaco collatoribus erit, parens cariasirne. In hoo ergo medentos, praesentém dispositiónem disposuimus, quam observare ttiam celsitudinem sancimuR in omnibus Illyricianis partibus ut non exinde deminutio sUqua dominis inferatur.
Informaron ti nuestra serenidad -los habitantes de Lugduno, y nos hicieron saber, que antes esta-
Imp. JUSTINIANTJS Aug. Illyrici (2).
DoMINico,
Tus igitur gloria quac nobis viga sunt per hane legem divinam significantem (5) effectui mancipare festinet, muleta imminente decem librarum sur¡, qui eam violaverit aut coneesserit violandam. Dat. Sub. Id. April. Constant. imp. DN. losviAug. anuo XIV. JUSTINO Cona. [540.]
NIANI
blecimos una ley, por la cual mandamos, que los
adaeripticios ó Loa colonos, uniéndose con mujeres libres, procreasen los hijos ti la manera que las personas libres, y que por virtud de esto sufrían detrimento los fundos y sus operaciones, marcbándbse los agricultores, como siendo procedentes de un vientre libre; y corrigiendo eato mandamos,- que, conforme á la antigua ley sobre los adseripticios y los colonos que son agricultores, se haga adscripttcio y colono lo que nace. Pero si sola la mujer hubiere sido libre cuando hubiere procreado los hijos, en este caso, pues, no conwntimos de ningún mor10 que por esto se perjudique en lo más mínimo el vientre libre, con tal que esta mujer se hubiere unido ti tal varón, ni adseripticio, ni colono, rigiendo la ley solamente en este caso. Mandamos, pues, lor ley general, que el que nació de adacripticio y e colono siga la naturaleza del - padre. Así, pues, tendrá carísimo padre, indemnidad el fisco con los contribuyentes. Poniendo, por tanto, remedio en esto, damos la presente disposición, que mandamos observe tu excelsitud en todas las regiones de Iliria, á fin de que con esto no se les cause ningún perjuicio ti los dueños. Por tanto, apresúrese tu gloria ti llevar á efecto lo que nos ha parecido bien por medio de esta divina ley que lo expresa, amenazando la multa de diez libras de oro al que la hubiere violado 6 permitido que sea violada. Dada y subscrita en Constantinopla el día de los
Idus de Abril, en vi año décimo cuarto del imperio W señor JtsruquNo, Augusto, bajo el consulado de JUSTINO. (540.1 -
CON$T. UI (6)
CONBTITUÇION III
CONST1TUTI6 IU5TIN1 IMP. DE FILIIS LIBERARUM, IN AFIUCAM DIRECTA
CONSTITUCiÓN DEL EMPERADOR JUSTINO SOBRE LOS HITOS DE MUJERES LIERSS1 DIRIGIDA A. *FRICA
Imp. CAESAR FLAvius IUSTINUS, Jldelis in Christo, mansuetus, mc&zimus benefactor, Atemarutieus, Goihicus, Francicus, Germanicus, A nUcas, Vandalicus, Afrcanus, pias, feliz, inclytuz,, victor ac £riumphator, smper Augustas, Tnzonoao.
El Emperador CESAR FLAVIO JUSTINo, fiel en Cristo,
Die noctuque pro utilitate re¡ publicas subtiliter cogitantes, ulla properamus renovare, quanta (7) ji loeis opportunis sunt neceasaria, eL maxime pro tributis atque reditibus, sine quibus impossibile eit aliquid agere prosperum. .Suggessit autem tua magalludo, maximam partem possessorum Africanas provincias precibus suis intimare desolatos agros remansisae, quam divina lex promulgata fuisaet,. constituena creMos ex libera matre el adscnpticio
Pensando detenidamente da y noche en utilidad de la república, nea apresuramos ti renovar ¡as cosas que son necesarias en los correspondientes lugares, y principalísimamente respecto ti los tributos y ti las ntas, sinre los que es imposible hacer cosa alguna que prospere. Mas nos indicó tu gran. daza, que la mayor parte de los poseedores de la provincia africana consigna en sus súplicasque quedaron abandonados sus campos, porque se ha-
Esta Constitución del cód. Rancon.t., de Juitan, fu4 icada primeramente por Mirto en el apéndice de las Z11) velas de Justiniano, y se halla también en la ed. de P.
marginal de Marco; Lygdunenslum, fuljan. MIr., v Cont. 14 futian. Mir., y Cont. al margen, fuljan. Pah.; ex hoc. Iulzan. Mii'., y Cóni.
forma de ¿a palabra en it cód. Ranconel., según una nota
(6) Esta Constilueión fué publicada primeramente por Cayado en ¿a Obser. IV. 28., toinandota, a lo que parece, delcód. Rancnnet. de lulian., y después por, Mireo y P. Pi¿so. -De Conejo pasó dI Cuerpo del derecho ciciL - (1) Zallan. Mir., Piih., y Cont. quse, Cugado.
Piteo. Va antes era conocida de Cuyaoio. De aquí que fuera admitida por Conclo en si cuerpo del derecha e;cSl. (2) Juhan. Mir., y Cont. al mdrgen, faltan. Ptth.; Domimico Praetecto, fuljan. Mü., y Con¡. (a) LtgdLiienstnm, Iiilian. Pith., y esta pareoe que es la
apacible, muy grande bienhechor, Alenulnico, Gótico, Fráncico, Germánico, Anüco, Vandákco, Africano, pto ,felia, Inclito, vencedor y triunfador, ,siemprc Augusto, 4 TEODORO
(5) gfgnjfit, fuljan. Mii'., y .Cont. al m4rgen.
NOVELLL—COSttTUOTóN .1V
manto líberos case. Quod contrarium est legibus antiquis, qnum iUae manifeste decreverunt, talein sobolem adacnipticiam cose. Ex bac enim licentia fui adscripticiorum praedia, in quibus nati sunt, dimittentes et in aliis habitantes locis, tam fiscum, q,uam dominos praediorum minuere, et hace di•centes supplicaverunt corrigere hoc capitulum aluda lilam provinciam, sicut et pater noster praedictas legis lator in Illyricianam provinciam fenit, constituens fijos, qui nascuntur ex libera matre atque adacripticiopatre, liberos case eum suis rebus, sed tarnon colonos, ut non liceat termias, ubi nati s"nt, relinquere, et alienas colere.
His igilur, nostras serenitati Suggestione tus relatía,, necessanium esas pera pexi mus poaseasorea subiectos nostros .atque funetiones publicas adiuvare. Unde sancimus, in Africana, provincia fijos ex libera matre et adscripticio patre productos liberos quidern case, et res proprias habere, in ordine tamen colonorum case, et non poase eos dimitIere praedia,.in quibus nati sunt, et excolere aliena, sed vicos ipsos, iii quibus orti sunt, cum libertate colere; sic etenim nec flacos, nec possessor laeditui', neque praedicti minuuffntur (1), terras, ubi nati lunt, excolentes, Theodore parensrissirne atque amantiesime. Quae igitur psi' hanc divinam pragmaticam sanetionem nostra sanxit aeternitas, fsm tua magnitudo, quam qui post te eandem adminietrationem adepti fuerint, una cum officio suo effectui mancipare observareque procurent. Dat. Kal. Mart. Conátant. imp. DN. PP. Aug. V. Indict, III. Et subacriptio imperialis: Vale THEoDoRE parana carisaime atque amantisaime; et Quaestor legi. Dat. Kal. Mart. Const. imp. DN. IUST1N1 PP. August. auno V. post cona. eiusdem DN. anno IV. (2) [570.] IUSTINI anno
597
bla promulgado una divina ley, que establecía que loa nacidos de madre libre y de marido adseripticio fuesen libres. Lo que es contrario á las leyes antiguas, porque aquellas decretaron manifiestamente que tal prole fuese adacnipticia. Porque los hijos de los adsoniptioios, dejando por virtud de esta licencia los predios en que nacieron, y habitando en otros lugares, perjudican tanto al fisco como 4 los due'ños de los predios, y diciendo esto nos suplicaron que corrigiéramos este particular en aquella provincia, como también lo hizo en cuanto a la provin oía de iliria nuestro padre, autor de la susodicha ley, estableciendo que los hijos, que nacen de madre libre y de padre adscripticio, sean libres con sus bienes, pero, esto no obstante, colonos, de suerte que no les sea licito dejar las tierras en que nacieron, y cultivar otras. Así, pues, referido esto á nuestra serenidad por sugestión tuya, hemos considerado que es necesario auxiliar á los poseedores, súbditos nuestros, y á las contribuciones públicas. Por lo cual mandamos, que en la provincia de Africa los hijos nacidos de madre libre y de padre adscripticio sean ciertamente libres, y tengan biénes propios, pero estén en la clase de colonos, y no puedan ellos abandonar los predios, en que nacieron, y cultivar otros, sino que cultiven, teniendo la libertad, los mismos campos, en que nacieron; porque así no se perjudican ni el fisco, ni el poseedor, ni sufren mencsaho los susodichos, cultivando las tierras en que nacieron, carísimo y amantíaimo padre Teodoro. Por tanto, procuren así tu grandeza, como los que después de ti alcanzaren la misma administración, llevar á efeefo y observar juntamente con su oficio lo que por medio de esta divina pragmática sanción ha dispuesto nuestra eternidad. Dada en Constantinopla el día de las Calendas de Marzo, en el año quinto del imperio del señor JUSTINO, Augusto perpétuo, Indicción 111. Y la subscripción imperial: «Pósalo bien, carísimo y amantisimo padre, TEoDoRo»; y el Cuestor «leí». Dada en Constantinopla las Calendas de Marzo, en el año quinto del imperio del sefior JUSTINO, Augusto parpétuo, cuarto después del consulado del mismo seor. [570.]
OONST. IV ()
COISTZTUOION IV
SACRUM PRAOMATICUM TIBERII AUGUSTI DE CONFIRMAT10NE CONSTITUTIONUM 1TJSTIN1 IMP. DE P1111 5 COLONORUM ET LIBERARt'M
SACRA PRAGMÁTICA DR TIBERIO, AUGUSTO, SOBRE LA CONFIRMACiÓN DE LAS CONSTITUCIONES DEI.. EMPERADOR JUSTINO SOBRE LOS HIJOS DE COLONOS T MUJERES LIBRES
In nomine domini lesu Christi. Imperator CAESAR FLAVIUS TiBEams CONSTANTINUS. m. Chri,sto man. uetus, maximus, benefactor, et FLAUUS Non. TiEBRIUS MAURTIUS, feheissi etas Caesai-, Alernannicus, Goihicus, Frctncjeus, Germanicuz, Antieus, Alanicus, Vanda/i' cus, Africanas pius,felix, inc/ytus, oictor ac friamplialor, semper Aug. TaRoDoRo.
En el nombre del. seiior Jesucristo. El Emperador CÉSAR FLAVIO TIBEIUO CONSTANTINO, apacible en Cristo, máximo, bienhechor, y Ftivio NOBLE TiBERIO MÁuR!clo,JeUcisimo César, Alemánico, Gótico, Fráneico, Germánico, 4ntico, Alánico, Vandálico, Africano, pío, feliz, ínclito, vencedor y triunfador, siempre Augusto, 1 Tzonoao.
Consuetum.et peculiare nostrae giansuetudinis remediium necesaitatibus aubiectorum nostrorum imponere cupientes, suggeationem viri beatiasimi Publiani, antistifia Carthaginensium civitatis el pouessorum eiusilom Africanas proconaulanis provincias libenter suscapimus, per quas (4) pragmatieam sanctionem lustini divas memoniae patria
Deseando-poner á las necesidades de nuestros súbditos el acostumbrado y peculiar remedio de nuestra mansedumbre, acogimos de buen grado la indicación del beatísimo varón Publiano, prelado de la ciudad de los Cartagineses y de los poseedores de la misma provincia proconsular de Africa, para las que nos suplicaron que la pragmática san.
Cuy .:o, Xu1an. Mir., y Püh.; lmmlnnuntur, Cont. (5). Reapeoto ala aubaøripozón iase Biener. (3) HáUau cela Conatrici6n de Tiberio li. en el Apen-
dios de Julian cd. de Mireo g de P. Piteo, y fuó publicada por Coricw. (d.) Isluan. Mir., y Cont.; quam, ¡ElIsa. PItk.
58
ÑOVtLáS.-7-CONSTITUCIóX
Y.
nostri pro conditione sobolis ab adscriptieio patre et ingenua inatre ad Theodorum tuno praefecturam toam agentem ante tempus emissam firmam illibatamque nostriS etiam affatibus conatitui supplicaveruat, ut cultura terrarum peraneat, nulla lego ve¡ machinatione et (1) ab ea separan valitura. Consulentes itaque collatoribus Africani tractus sanciinus, .eandem pragm atieam sanctionein et eius dispositionem omnibus modis ex quo data est suas vires babero, et incertam (2) ej auctoritaem universis dominis terrarum opitutari, uL liben procreati a matre ingenua et patre adscripticio vel colono rusticitatem paternam cognoscant, et oponbus suis consuetos reditus his, quibus suppositi sunt, submiiiistrent, deterioris quideni conditionis alieni, ipsius auteni cospitis, ubi nati sunt, recedere, et in aliis quibuscunque locis degere non permissuni, Theodore pareos canissime atque aman tissime. Illustris igitur et magnifica auctoritas tua hane pragmaticam sanetionem in aeternum 'valituram edictis propositis omnibus habitatoribus Africanarum partium innoteseat, nL omnibus pateat, qualem pro utilitate eorum providentiam genimus.
ción de Justino, nuestro padre, de divinamemoria, relativa b. la condición de la prole nacida de padre adsenipticio y de. madre ingénua, dirigida antes de ahora ¡ Teodoro, que entonces desempeñaba tu prefectura, fuese confirmada y mantenida incólume también por resoluciones nuestras,-á fin de que se conserve el cultivo de las tierras, sin que por ninguna ley ó maquinación se separe de él.Y así, mirando por los contribuyentes de la región africana mandamos, que la misma pragmática sanción y su disposición tengan de todos modos su propio vigor desde que aquella fué dada, y que la autoridad inherente á ella favorezca á todos los dueños de tierras, de suerte que los hijos proereadosdé madre ingénua y de padre adscripticio ó colono reconozcan la condición campesina desu padre, y les suministren con. su trabajo las acostumbradas rentas ti aquellos, ti quie nos están sujetos, siendo ciertamente ajenos ti peor condición, pero de la misma tierra en que nacieron, y no habiéndoseles de permitir, carísimo y aniantísimo padre Teodoro, marcharse de ella y vivir en otros cualesqúlena lugares. Por tanto, haga saber, publicando edictos, tu ilustre y magnifica autoridad esta pragmática sanción, eternamente 'valedera, ti todos los habitantes de las regiones de Africa, * fin de que para todos sea patente cuánto cuidamos de la utilidad de ellos.
Subscrip(io .Iinperialis.
Subscripción imperial.
Divinitas te servet per mulLos annos, pareas carissime atque amantissixne. Quaestor i. Dat. III. CONSTANT].NI U. Aug. Constant. imp. DN. TIBERII 10 PP. Aug. auno VIII. et post nona. elus anuo Iii. et Nob. TIBERJI MAURIT1I, felieissimi Caesanis anuo 1. [582.1
La divinidad te conserve muchos años, carísimo y amantisimo padre. Yo, cuestor, leí. Dada en Conatantinopla ti 3 de los Idus de Agosto, en el año octavo del imp Jo del señor Tissaio CONSJA!.tTINO, Augusto perpétuo, tercero después de su consulado, y primero del Noble Tisuo MAuRicio, felicísimo César. [582.1
CONBT. y (3)
ØONSTITUOION V
IMP. 1USTINIA.Ni A. CONSTIT.TFIO, QUAE DATA BST PRO DKBITOR1BUS IN iTALiA ET S1CIUA
CONSTITUCIÓN DEL EMPERDOR JUSTINIANO, AUGUSTO, QUE PUÉ DADA EN PRO DE LOS DEUDORES EN ITALIA Y SICILIA
In nomine dorn.irii nosiri lesu Christi. In%perator Cszsaa FLAvIUS 1 UST1NRNUS, Alwiicus, Goihicus, F,ancieus, Germanicus, Vandalicus, Africanus, pius, feliz, inc4,las, rictor ae (4) triumphator, au.gustas N&asi PANFRONIO el Scnatui.
En el nombre de nuestro sefl,or Jesucristo. El Emperador CÉsAR FLAVIO JUSTINIANO, Alánico, Gótico, Fráncico, Germánico, Vanciáheo, Africano, pb, ¡cUz, metilo, vencedor r triunfador, Augusto, á NARSES PANFRONIO ri al Senado.
Quum semper docursio barbarie¡ temporis in novarum rerum et veteribus legibus oecasionem praebeant promulgandis (5), generalibus hominum difficultatibus cominuni remedio subvenire necease est. Universae quidein Italiae nos oblatae () preces generaliter commoverunt pecunhis reddendis aliquod iani renuere, postulantes remedium, no por communes calamitates et reditum propriis fraudetur, et debiti impoasibili solutionem suceumbat. Talibus itaque precibus annuentes praesentem (7) legem sancimus, ut per universam Italiam• atque Siciliam pro inutuis pecuniis, quae usque ad nuper facta.rn incursionem Francorum datas (8) noscuntur, post redditam perfectam pacem Italiae, expleto
Como las correrías del tiempo de los bárbaros den siempre ocasión de promulgar leyes innovando las antiguas, es necesario subvenir con un común remedio ti las generales dificultades de los" hombres. Súplicas que en general se nos elevaron ciertamente de toda Italia nos movieron ti que denegáramos ya alguna cosa respecto ti la devolución de cantidades, pidiéndonos remedio para que por efecto de las cómu nos calamidades y de los réditos n fuera privada de los bienes propios, y sucumbiera al pago imposible de deudas. Y así, accediendo á. tales súplicas sancionamos la presente ley, para que en toda Italia y en Sicilia, transcurrido un quinquenio después de devuelta la perfecta paz ti
(1) et, parece que debe-ser suprimida. () Léase insertam. (3: EstaConstttucióndeJustiniario, aun desconooula,fué publicada por Riener, tomándola del cód. me. Vindob, de Las Novelas de Julian. (4) Bk.; inclytns hee, el cód. (5) Este primer £nciso,íj otros que siguen, son tan ;ncorrectos y defectuoaos, que hacen de todo punto imposibie la
traducción erada de esta Constitución. Por eso, mas bien que traducirla en tales pasajes, hemos procurado interpretarla, sin que de ningún modo pretendamos haber acertado en todo.—N. del Dr. (5) Bk.; oblata, el cód. (7) eonnuentee perpraasentem, Bk. (8) Bk.; date, el odd.
NOVEL&S.—ØONSTITUOIÓN VI
599
quinquennio, tuno aoL media pais creditae sortis creditoribus offeratur, aut medietatis (1) suae substantiae. Si hoc elegerit debilor, ofi'erat creditori usuras, videlicet audietcrediti -usque ad completum quinquennium, istis contractibus omnimodo cessantein. Si quae autem (2) pignora pro debito data por clades It'aliae perierunt, re¡ communem ev'entum tam debitor quam creditor senliat, ut nec creditor pro nutuis peco oua convenir¡, neo debitor possit actiones exerceré pignoraticias. Si vero pignora exstsnt, debitae etiam sortis pro integris pignoribus solutio (-3) celebretur. Quodsi para pignorum salva inveniatur, pro rala portione (4) sortía etiazn para (5) creditorem sequatur. Si quia vero actorum pignorum magnitudinem occasionem barbarie¡ lucri causa supprimere aut celare voluerit, et hoc a debitore comprobar¡ (6) potuerit, amisso debito pignora reddere compeflatur. Hi vero, qui necessitatem debiti faeientem beneficia vel usuras (7) in capite debiti redigunt, quod etiam bonis temporibus fieri leges minime patiuntur, per hanc sanetionem buiusmodi fraudentur augmento (8), ita videlicet, ut, quidquid etiam de usuris et benefieiia con fert.... (9).
Italia, se les ofrezca k los acreedores, por las cantidades en mútuo que se vean que fueron dadas hasta la reciente incursión hecha por los Francos, ó la mitad del capital prestado, ó de la mitad de los propios bienes. Si el deudor hubiere elegido esto, ofrézcale • intereses al acreedor, por supuesto, del crédito has ta un quinquenio completo, cesando de todos modos estos, contratos. Mas si en los desastres de Italia perecieron algunas prendas dadas en garantía de deudas, experimenten así el deudor como el acreedor el común infortunio, de suerte que ni el acreedor pueda ser demandado por e) dinero dado en mútuo, ni el deudor ejercitar las acciones pignoraticias. Mas si existieran las prendas, hágase también con las prendas íntegras el pago del capital debido. Pero si se hallara á salvo parte de las prendas, correspóndale al acreedor también parte del capital á. proporción. Mas si alguno de los actores hubiere querido suprimir ú ocultar por causa de lúcro con ocasión de los bárbaros la magnitud de las prendas, y esto se hubiere podido probar por el deudor, sea compelido, perdida la deñda, á devolver las prendas. Pero los que acumulan en concepto de deuda la obligación de la deuda qúe produce beneficios ó intereses, lo que tampoco en los buenos tiempos permiten de ningún modo las leyes que se haga, sean privados por esta disposición de tal aumento, de tal suerte, que todo laque paga también por intereses y beneficios......-
CONST. VI (10)
CONSTITUCION VI
IMP. ¡USTINIAN! A. PRIVILEGIUN PRO TITIONIBUS
PRIVILEGIO DEL EMPERADOR JUSTINIANO, AUGUSTO, Á. FAVOR DE LOS TIZONES
FLAvius EusrireikNus CAES. Imp. Alamanicus, Go-
thicus, Ala nicus, Van4alicus, Africanas, semper Augustus, NARSET1 Patricio in Italia S.
- El Emperador CÉSAR FLS.vIo JUSTINIANO, Alemán¡co, Gótico, Vandálico, Africano, siempre Augusto, á NARSES, Patricio en Italia, Salud.
Mira animi segritudine percepimus, urbem nostram- Romam superioribus temponibus exinanitam, desértam ac fere desolatam diutius perstitiase, ex caque ad diversa orbis climata infinitas paene ¡Ilustres familias rnigrasse, Gothorum Vandalorumque diram crudelitatem ac feram rabiem fugierites. inter quos honestisainia ac pernobilis Titionum familia, relicta_ urbe, in qua permulta ante saecula in glorioso equestri ordine feliciten floruerat, ad exteras nationes fugere compulsa est. Ex ea enim familia aupar .centum et XX. capita ad Vindelicos Rhaetiosque migrarunt, malentes dura fortiter pati exsilia, quam in patria cum hostibus Romani imperil propniis fruendo bonis turpem ac inhonestapi servire .servitutem. Volentes nos iitur tot calamitatibus et mise rus occurrere. gbriosissimum Belisarum patriciu.m contra Gotbos in Italiam expedivimus, ut per eum a tanta servitute, çaptivitate et atrage ipsam urberp, ipsam Italiam liberaremus. la eo autem con flictu, quem apud Ravennam Belisarius ¿mm Victige, Gothoram rege, [habuit] (II), et in quo capto eodem rege vivo victor exatitit, strenuus, fortis ac nobilis L. Galbinus Titio, trib'iaus nílitum, agens fortiter
Con extraordinaria pesadumbre de ánimo hemos sabido, que, devastada en los pasados tiempos nuestra ciudad de Roma, permaneció largo tiempo desierta y casi desolada, y que de ella emigraron é. diversas regiones del orbe casi infinitas familias ilustres, huyendo de la terrible crueldad y de la fiera rabia de los Godos y de los Vándalos. Entre las que la honorabilisima y muy noble familia de los Tizones, habiendo dejado la ciudad, en que muchísimos siglos antes había brillado felizmente en el glorioso orden ecuestre, se vió obligada á huir á naciones extrañas. Pues de esta familia emigraron á los Vindélicos y á los Recios más de ciento veinte individuos, prefiriendo sufrir con fortaleza el duro destierro, á vivir en torpe y deshonrosa servidumbre, disfrutando en su patria de sus propios Bienes con los enemigos del imperio romano. Queriendo, pues, nosotros hacer frente Atontas calamidades y miserias, enviamos á Italia contra los Godos al gloriosisimo patricio Belisario, para librar por medio de él á, la misma ciudad, y á la misma Italia, de tanta servidumbre, cautiverio, y estrago. Mas en el combate que cerca de Rávena tuvo Belisario con Victige, rey de los Godos, y en el que
medietas, Bk 8k.; Si qua utrum, el cód. Eh.; solatio, el cdd 8k.; ratain portionem, en lugar de pro rata portione,
hechos mencionados en esta constitución, deduce que/ud dada
(5) Bk.; partem, el cód. (6) Eh.; comprobare, el cód. (7 Eh.; usara., el cód. (8) Bk.; angmeutum, el cód. (9) Falta la subscripción, pero Biener, atendiendo á los
razón añade Bk., que admitió esta constitución en el apendice d.L Caerpodel dertho cicü,que es dudoso si es, d no, genuina esta Constitución. 8.; habult, que se halla en el texto entre paréntesis, ja omite Cugacio.
(1) (2) (3) (4)
88 £88
en 81 cód.
después del aFio 55.5. (10) Este pricilegio fué publicado por Cuyacio Obse. Lib. X cap. 12., pero no se indica de qué fuente fuá sacado. sino que Luyacio dice que lo tomó de P. Galesio Hispano. No sin
600
NOVKLAS.—OONSTII UGIÓN VIII
dimicando gloriose oecubuit, tribus post se relictis fihlis supersttibus, Aulo Anduatio, C. Tuberone et L. Reiciardo, qui omnes sub ducatu tao -in Italia pro nobis aroinano imperio contra hostea nostros honestis stipendiis summa fide inihtant. Quapropter quum uit clementius,, nil decentius, nil gloriosius in principe exoptari posait, quam eorum habe re rationem, ac iustis eos et gratis prosequi favoribus, quorum parentes viriliter dimicando pro imperio so patria sanetissime ceoiderunt, quumque hi fratreaac aorum progenitores ab impiis romani imperii hostibus spoliati sint ómni amplo eorum censu, quem in urbe et in Cenomanis, maximeInsubribus, Vercelleni, Taurinis an Liguribus par longa temporum apalia poasidere soliti erant, yolumus, mandarns ac iubemus, in quantum gratiam nostram caripendis ac nostrum zelas honoram, ut diligente inquisitione facta eos in censu sao nc gentilicita bonis instaures, nulla eorucn habitá ratione, per quosvis occupentur, eosdemque fratres urbi, honoribus, dignitatibus et equestri potissimum, in qua ab atavie proavisque summa cum laude claruerunt, restituas, in aedibusque suis, quovis remoto detentare, par te integrentur. Omnes enim, qui ab mitin per vim posaidendo iniqua faciunt fundamenta par usum temporis non aequam acquirunt possessionem, nec et hi, qui ab eis actionein habent, nolumusque eosdeni. occupatores ulla praescriptione iuvari, quamvis longisaimi temporis, cui omnino derogamus ac plenitudine potestatis nostrae derogatum case volumus, ut iidem fratres ea ficta et virtute, quam a felicisaimo parente traxerunt, nobis ac romano imperio deaeruiant.
quedó vencedor habiendo sido aprisionado vivo el mismo rey, acometiendo con fuerza sucumbió gloriosamente paleando el intrépido, fuerte y noble Lucio Galbino Tizón, tribuno militar, habiendo dejadc- sobreviviéndole tres hijo¡, Aulo Anduacio, Cayo Tuberón, y Lucio Reiciardo, todos los que militan con suma fidelidad bajo tu ducado en Italia prestándonos honrosos servicios para el imperio romano contra nuestros enemigos. Por lo cual, como nada más clemente, nada mas conveniente, ni nada más glorioso se puede desear en un príncipe, sino que tenga cuenta de éstos, y se compense con justos y gratos favores Á aquellos cuyos padres murieron santísimamente peleando con virilidad por el imperio y por la patria, y como estos hermanos y sus progenitores fueron despojados por los impíos enemigos del imperio • romano de todo el cuantioso censo que por largo espacio de tiempo habían acostumbrado a poseer en la ciudad, y en Mana, y muy principalmente en los Insubrios, y en Vercelas, y en tos Taurinos y en la Liguria, queremos, mandamos y ordenamos, por cuanto estimas en mucho nuestra gracia, y muestras celo por nuestro honor, que, hecha con diligencia investigación, los restablezcas en su censo y en sus bienes gentilicios, am tener cuenta alguna de cualesquiera por quienés estén ocupados, y vuelvas á los mismos hermanos á la ciudad, á los honores y álaa dignidades, y principalmente á la ecuestre, en que con sumo elogio brillaron por sus antepasados y bisabuelos y sean reintegrados por lien sus casas, siendo rechazado cualquiera que las detente. Porque los que poseyendo desde el principio por tuerza constituyen injustos fundamentos, no adquieren por el uso de tiempo justa posesión, ni tampoco los que por ellos tienen acción, y no queremos que los mismos ocupantes sean favorecidos por ninguna Dresoripción, aunque sea de muy largo tiempo, que u absoluto derogamos y queremos con la plenitud de nuestra potestad que quede derogada, para que los mismos hermanos nos sirvan y al romano imperio con la fidelidad y con el valor, que heredaron de sa felicisimo padre. fla'nc igitur nosttam voluntatem, ac potius iu Por tanto, queremos que esta nuestra voluntad, stam ac meritam instaurationem inviolabiliter ob- y más bien, justa y merecida restauración, sea in servan volumus sub poena librarum C aun, impeviolablemente observada bajo pena de cien libras de rialique sigillo nostro munini iussimus. oro, y mandamos que sea robustecida con. nuestro salto imperial. Ex urbe nostra Constant. Id. Feb. imp. noitri De nuestra ciudad de Constantinopla el día de anno XXXV!., a natali christiano.565. los Idus de Febrero, en el año trigésimo sexto de nuestro imperio, 585 del natalicio dé Cristo. COST. VII et VIII (1)
CONSTITUCION VII y VIII
IMP. IUSTTNILNI A. CONSTITTJT1ONES DE
CONSTITUCiONES DEL EMPERADOR JUSTINiANO, AUGUSTO, SOBRE LOS QUE SI REFUGIAN A LA IGLESIA
CONFUGIENTIB lIS AD ECCLESIA.M
1. Si quia liber servitutem pasaus ad ecclesiam confugerit, actor bis citetur, et si non venerit, tertía citatio fiat par tres ecetesise presbyteros ve] diacones ad teatimonium factorum, et si non vefiat, libertatem obtineat fugitivus. • Si quia servorum, fama et nuditate presaus sciente domino, ad ecclesiam confugenit, nisi, in quantum fieri potest, utrumque corrigalur, vendatur servas alii domino, ne ob negligentiam domini. depereat. (i) Estas dos bonstituciofles, 6 mas bien, epitomes de
constituciones, fueron publicados en 01 Derecho Greco-Ro-
1; Si habiendo. sufrido esclavitud un individuo libre hubiere huido á. una iglesia, sea citado dos veces el actor, y si no compareciere, hágase tercera citación por medio de tres presbíteros 6 diáconos de la iglesia con testimonio de loe hechos, y si no compareciera, obtenga el fugitivo la libertad. Si algún esclavo, apremiadó por el hambre y la desnudez, hubiere huido, sabiéndolo su señor, á una iglesia, si, en cuanto pueda hacerse, no se corrigieran ambas cosas, sea vendido el esclavo á
otro dueño, para que no perezca por negligencia de su señor. mano de Leunciaoto.
mados.
No consta de qu fuentes fueron to-
140V1{LAS.—OONSTZTtICIÓN IX
Si quis presbyterorum vel diaconorum eum aliquo litera habeat, ille citetur, et si non obtemperet, condemnetur. Servus, qr 1 temere ad ecclesiam confugerit, competenter casugetur et domino suo reddatur. Si quando servus fugitivus ipsum venire dominum dementar postulaverit, la autem famulorum suorum -fidisaimum mittat, non oportet ipsum dorninum fatigan, praesertim si mandatum illi dedent, quem pro se mittat, cui etiam tradere licet serv um. Per omnia fugitivi investigentur, et quorum sunt dominis indicentur, ut eos retrahere poasint. Dum enim restant et numerosi flunt, et omnia, quae sunt intra septum (ecclesiae), oonsumunt, et accedentes insidiis suis laedunt, et in dominos exsurgentes, contumeliis sois affieiunt graviasimis, unde etiam sois competenter castigan praestat.
601
Si algún presbítero 6 diácono tuviera litigio con alguien, sea él citado, y, si no obedeciera, sea condenado. El esclavo, que temerariamente hubiere huido una iglesia,. sea castigado como compota y devuelto á su señor. Si alguna vez hubiere pretendido locamente un esclavo fugitivo que se presente su mismo señor, pero éste enviara al más fiel de sus servidores, no debe ser molestado el mismo dueño, prmeipalm.eute si le hubiere dado mandato al que envía en su lugar, al cual también es licito entregarle el esclavo. Háganse siempre investigaciones respecto *' los fugitivos, é indíquenseles á los dueños de quienes son, para que puedan recuperarlos. Porque permaneciendo y siendo numerosos, consumen todo lo que hay dentro del recinto de la iglesia, y perjudican con sus insidias á los que se acercan, 6 insurreccionándose contra sus dueños los molestan con gravísimas contumelias, por lo que también es menester que sean convenientemente castigados.
2. Si quia eorum, qui divinitus ornati sunt magno pontificatus honore, tradiderit aliquem confugientium ad ecclesiam suam, Hcet extraneus sit, vel manifeste per Be, aut ipsius consilio ahus pro eo, taus, qualiscunque sit, suppliciis subiiciatur, quas (1) confugiens a domino senserit, suo prius pontiticatu spoliatus. Si quia vero etiam maiorum potestatum et praesidis gereus facultatem vi eripere ausus fucrit a manu pontificia confugientem ad eam, et ex adytis ecclesiae extrahere, ad quam ille profugit, ve¡ per se, vel por famulum, etiam hie cingulo privatus et flagellis caedatur, et suppliciis subiiciatur, et publicetur omnis substantia eius. Non enini patimur tale aliquid tentari prorsus in omni Romanis subiecto imperio et in chnistianissimo reipublicae statu. Hoc enim paganorum tantum est, et qui extra legetn sunt, nec propniam naturam reverentur, sed eorum, qui aanguinariis bestiis immaniores et magia indomiti aunt, et devorare cognatum corpus divinas formae laetantur, et profaniores se declarant ipso exaecrabili lada, protlitore et monstro.,
2. Si alguno de los que por inspiración divina fueron decorados con el grande honor del pontificado hubiere entregado á alguno de los que se refugian en ¡u iglesia, aunque sea un extraño, 6 manifiestamente por si, ú otro por él por consejo del mismo, éste, cualquiera que sea, sea sujetado á los suplicios, que el refugiado hubiere experimentado por parte de su señor, habiendo sido despojado antes de su pontificado. Pero también si alguno de los de superiores potestades y que tiene las facultades -de presidente se hubiere atrevido á arrancar por la fuerza de manos de un pontífice al que se refugia en ella, y á sacarlo del recinto de la iglesia, en la que se refugió 61, 6 por sI, 6 por un fámulo, privado también éste del cíngulo sea flagelado, y sujetado á suplicios, y confisquensele todos sus bienes. Porque no consentimos que se intente absolutamente ninguna tal cosa en todo el imperio sujeto k los romanos y en el cristianísimo estado de la república. Pues esto es propio solamente de los paganos, y de los que están fuera de la ley, y no respetan la propia naturaleza, y de los que son más crueles y más indómitos que las bestias sanguina•rias, y se regocijan en devorar el cuerpo que semeja la forma divina, y se declaran más profanos que el mismo execrable Judas, traidor y mónstruo.
CONT. IX (2)
OONSTITtFCION IX
UT NEM1N1 PRIVATARUM AUT PUBLICARIJM CAtJSARUM DE QUE A NADIE SE LE IMPONGA CON PRETEXTO DE CAUSAS PRIvADAS 6 PRETEXTU METATORUM ONUS INIUNGATUR PÚBLICAS LA CARGA DE ALOJAMIENTOS
Nullus ex magistratibus ant logothetis aut reliquia, qui publica tributa tractant, domui cuiusquam publicorum debitorum praetextu metatorum onus imponito, sed, si accidenit, ut debitores in domibus latitent, publicis utitor personis ad horum investígationem; atque si son i&venerit, publice producito et exactionem facito, domibus. Lamen nihil oneris imponat; sin autem etiam militar! auxilio egeat ad tributorum exactionem, militibus nuper in numeros relatis ad eam rem no utitor, 'veruin jis, qui rerúm usu callent et civilem statum noverunt et exactionem non in domibus verum publice cura conveniente devotione faciunt. Generaliter autem ómnibus praecipit constitutio, ni in causis privatis
Ninguno dolos magistrados 6 do los logotetas [contadores] 6 de los demás, que manejan los tributos públicos, imponga á. la casa de cualquiera so• protexto de deudas públicas la carga de arojamientos, sino que, si aconteciere, que los deudores se ocultan en las casas, sírvase de personas públicas para su busca; y si los hubiere encontrado, preséntelos en público y haga la exacción, pero no les imponga á. las casas ninguna carga; mas si también necesitara del auxilio militar para la exacción de los tributos, no se sirva para esto de los - militares pertenecientes á. los cuerpos, sino de los que están adiestrados por el uso de las cosas, y conocieron el estado civil, y hacen las exacciones no en
(1) Así el texto, acaso por errata, debendoee leer quse. —N. del
(2) Este epítome de esta Novela de Justiniano, ha eta ahora desconocida, ha 814o tomado de A than. XX S.
Tomo VI-76
602
NÓVJ..—O0NSTITTCI6N
militum usus no alt, neque quaiounque modo por coa quosquam conveniant, scientibus iis, qui tale quid facere tentent, omni actione et novalione, quam lex ipsis concesail contra coa, qui actione pulsantur'seas privatum ir¡ propter huno el solum conatum. Milites vero, qul ad tributorum exaclionem adhibentur, iubet ab omni sportularum capio. no abstinere nec quieguam omnino a quoquam accipere, sed annonis contentos cose sois. Horum autem omnium, quae dieta g.unt, obsérvationem episcopis cuiusque ¡col et magistratibus committit. Ad hace saneit, ut magistratus ant quivis alius euiusquam domum ne diruat praetextu operis novi contra domini eius domos voluntatem, absque opens novi tomen nunciatione. Ac si contra factum 8it, el, qui bco fecit, in duplum restitutionem damni, domino domus dati, iniungit, ac poenam decem ubrarum auri et imperatorio indignationem minatur, his el a magistratihue el ab jis, qui publica tributa tractant, observandis.
rx
las casas sino públicamente con la conveniente devoción. Mas la constitución les preceptúa en general á todos que no se sirvan de los militares en las causasprivadas, ni que en modo alguno demanden por medio de ellos á otros, teniendo entendido los que intenten hacer alguna tal cosa, que por este solo conato habrán de ser privados de toda acción y novación, que la ley les concedió á los mismos contra los que son demandados con una acción. Pero dispone que los militares, que ion empleados en la exacción de tributos, se abstengan de toda percepción de espórtulas, y no reciban absolutamente nada de nadie, sino que se contenten con sus propias annonas. Mas la observancia de todo esto, que se ha dicho, la encomienda á los obispos y á los magistrados de cada lugar. Además de esto dispone, que un magistrado O otro cualquiera no demuela la casa de alguien, so pretexto de obra nueva, contra Ja vol untad del dueño de esta casa, y sin denuncia de la obra nueva. Pero si se hubiera obrado en contra, le impone al que hizo esto la restitución, en el duplo, del daño causado al dueño de la casa, y le amenaza con la pena de diez libras de oro y con la indignación del Emperador, debiéndose observar esto tanto por los magistrados, como por lo; que manejan los tributos públicos.
•
IMP. LEONÍS AUGUSTI
NOVE AE CONSTITUTIONES NUEVAS CONSTITUCIONES. DK[I
EMPERADOR LEON AUGUSTO
IMP. LENS 1JJST
NOVELLAE CONSTITUTIONES AHIP
CORRECTORIAE LEGUM REPURGATIONES
NUEVAS CONSTITUCIONES DEL
EMPERADOR LEON AUGUSTO REVISIONES CORRECTORAS DE LAS LEYES rooenium
(1)
Proesn.to
Rerum bumanarum varietas et vitae multiformis status multis ac diversis legibus originem praebuit, quae multitudine sua rebus accommodatae dispositione sua omne, quod recta se habet et quod non, discernunt. Sunt itaque tanquam custodes quidam vitae nostrae et medici, duni partim mala n vitam meadero prorsus prohibent, partini occultorum et quae insinuanter irrepserunt noxam corrigunt, ac velut radicitus vitium evellunt, idque non sinunt corroboran. Verum enim humana iniportunitas et inconstantia, dum sursum deorsum omnia vertit et mutat, et multa recta constituta in pelus comrnutat, multa autein oblivioni tradit, ut perinde, se si in rerum natura visa nunquam essent,. incognita sint, non mediocrem illis labem intulit, has profundo silentio tegendo, illas vero contrarias sibi efflciendo, partim dum illi ipsi, qui eas tulerunt, in priora sententia non persistunt, verum sibi ipsi contradicunt, partim dum posteriores modo consuetudine, modo sententia illis contraria sustinent. Atque hine quidem multa hace legibus confusio, nec vero exiguum rebus inferri detrimentum contingit, alije eum aliis transformatia et ad talorum instar ternera circumvolutis. Igitur indignum riti supervisu, in tanta confusione et perturbatione ¡acero ea, ex quibus tranquillitas et integnitas reipublicae pendet, quam accuratiasima legas inspectione dignati sumus, et quarum utileni auctoritatein fore intelleximus, esa delectu facto scripto imperatoriae nostrae maiestatis decreto rebus superesse censuimus, quas varo inutiles iudicavimus, harum nonnullas quideni eodern decreto et ipeas a legum honore atque ordine exsulare iussimus, perpetuo sileutio traditas, quarum autem nullam prorsus mentiouem feciinua, has ipsas por silentium simuliter ut ¡has exterminavimus. Quoniam vero etiarn inter receptas consuetudines nonnullae apparebant ratione non destitui, neo tales, qn ales prudens animus eontemnat, has quoque legis praerogativa honestantes, ex meen-
La variedadd de las cosas humanas y el multiforme estado de la vida dieron origen a. muchas y diversas leyes, que acomodadas en su multitud a. las cosas disciernen con su disposición todo lo que está, y lo que no está, bien. Son as!, como ciertos custodios y médicos de nuestra vida, en tanto que de una parte impiden por completo que los males invadan la vida, y de otra corrigen el daño de los ocultos y de los que insinuándose penetraron, y arrancan como de raiz el vicio, y no dejan que éste se afirma. Pero la importunidad y la inconstancia humanas, volviendolo todo de arriba abajo y cambiándolo, y conmutando en cosa peor lo bien establecido, pero dando al olvido muchas cosas, lo mismoque, como si nunca hubiesen sido vistas en la realidad, fuesen desconocidas, les causaron no pequeño daño a. aquellas, encubriendo a. unas en profundo silencio, y haciendo que otras fueran entre sí contrarias, unas veces porque no persisten en su primera opinión los mismos que las promulgaron, sino que ellos mismos se contradicen, otras porque los posteriores sostienen ya por costumbre, ya por opinión cosas contrarias a. ellas. Y de aquí ciertamente resulta esta grande confusión en [as leyes, y que se causen a. las cosas no pequeño quebranto, transformándose unas con otras y siendo inconsideradamente revueltas a. manera de dados. Así, pues, considerando que no es digno de ser des.. atendido que permanezcan en tanta confusión y perturbación estas cosas, de las que penden la tranquilidad y la integridad de la república, y habiendo considerado merecedoras de muy escrupulosa ¡no. pección a. las leyes, y habiendo conocido de cuáles habría de ser útil la autoridad, hemos, hecha la elección, determinado por decreto escrito de nuestra imperial majestad que subsistan aquellas, pero, en cuanto a. las que hemos juzgado inútiles, hemos ciertamente mandado en el mismo decreto que algunas de ellas quedan excluidas del honor y del orden de las leyes, dejándolas relegadas a. parpé-
(1) scrimger publicó estas Novelas del Emperador Leon iomdndolas del Códice Veneciano, pero admitiendo d cada paseen el texto griego enmiendas de E. Stepk.—La interpretación latina que aquí se inserta es la de Agileo, en mu-
chos puntos corregida por Bede y por Qseenbrig gen. - Las enmiendas del texto de Agileo se leen al mórgen de la edi. otón de Conato di 1571.
606
NOYRLAL—CoNSTtTUCIóN 1
ptae consuetudinis statu ad logia auctoritatm atque honoremeveximus. Quae quum ita a bo bis comparata sint, sciat quisque, quae legas per acriptum iinperatoriae nostrae maiestatis decretum auctoritatem nactae, aut quae consutudines legis dignitate honoratae fuerint, fore ut bao etiam in republica obtirLeant, et controversias in se suspensas haboant; eso autem, qubus propter repugnantiam sublatis, ant expressa mentione perpetuum silentium ininnatum est, vol etiam quae citra hanc, utpote eum despectia eiusdem conditionis, eodem despeotu dignae habitae aunt, bao dehino etiam reiectae et a republica exsules erunt.
tuo silencio, mas respecto á aquellas de que no liémos hecho absolutamente ninguna mención, las hemos suprimido por el silencio de igual modo que aquellas. Pero como también entre las costumbres admitidas aparecían algunas no destituIdas de razón, y tales que no las despreciaría un espíritu prudente, honrándolas también con la prerogativa de las leyes1 las hemos elevado del estado de costumbre escrita á la autoridad y al honor de ley. Y habiendo sido esto ordenado por nosotros, sepa cada cual qué leyes han adquirido autoridad por decreto escrito de nuestra majestad imperial, ó qué costumbres han sido honradas con la dignidad de ley, de suerte que también eitas obtengan fuerza en Ja república, y tengan suspendidas respecto de ellas las controversias; pero aquellas, que fueron derogadas por razón de su oposición, ó á. las que sales impuso silencio perpétuo con expresa mención, ó también las que sin esta fueron consideradas, juntamente con las despreciadas de la misma condición, dignas del mismo despreci9, quedarán también desde ahora rechazadas y desterradas de la república.
CONST. 1
CONSTITUOION 1
QUOD UNUMQUEMQUE, QUI. IUDZCANDI PRAEROGATIVAM DE QUE CUALQUIERA QUE HUBIERE RECIBIDO LA ACCEPERIT, QUEMADMODUM LEGLLIUM PREROGATIVA DE JUZGAR DEBA DIRIMIR CAPITULORUM A NOI1IS HABITUE DELECTUS STATUSRIT, LAS CONTROVERSIAS CONFORME HAYA ESTABLECIDO LA DIIUMEItE CONTROVERSiAS ELECCIÓN DE CAP!TULOS LEGALES OPORTEAT, QUAR VERO INTER REPROBATA HECHA POR NOSOTROS, Y DE QUE NO SE DECIDA NINGUNA HABITA SUN?, UT AMDIGiJED&D DE LITIGiO CON EX ILLIS NULLA LITIS AMB1GUITAS DIIUDICETUR ARREGLO A LOS QUE HAN SIDO CONSIDERADOS ENTRE LOS DESAPROBADOS
In nomine eius, qui universo humano generi salu lis legern tulil, £rsü, ven dei nos", Imperator CAESAR FUVIUS Lzo, pius, feliz, inclytus, cictor, Lriumphator, omni aeco venerabilis, Augustus, fl4eli8 Rez, STTLIANO, illustnigsimo sacrorum nostrorum officiorwn magistro.
En el nombre del que le dió á todo el género humano la ley de salvación, de Cristo, verdadero Dios nuestro, el Emperador CÉSAR FLAVIO LEON, pto, feliz, ínclito, vencedor, triunfador, venerable en Lodo tiempo, Augusto, R ey fiet, á ST1LuNo, ilustrísimo maestre de nuestros sacros oficios.
Celeberrimus inter Imperatorea Justinianus quum animo esset erga rempublicam optimo et utilitatum atudiosiasimo, velut silvam quandam constitution es in Romano imperio lude ab initio usque ad ipsum diverais temporibus editas accipiena, curia et laboribus anis opus admirandum, uníversam legum incorporationem, in utilitatem subditorum conci euravit, et si quid contrarium et inconveniens appareret, repurgavit, ex quibus +ero bene compositum reipublicae statum exstiturum crederet, hace ¡u unum contexuit, atque composuit, et quasi in , por quam tam iustum unamiustitiae libram posuit quam iniustum discerneretur. Sed enim faro ubique estpulcherrimum, no quid nimio. Etenim quum ita divisam legum substantiam I1 unum corpus optime collegisset et ea; 9uibus legalis oeconomiae otilo saepe labefactatur, in concordiam redegisset, atque ita, dum ad hace sola omnes sententiae ferendae easent, in unum consensum ludices compnlisset, cosque ad pacifico iudicanduni, legalibus capitulis in tranquillo et ab omni contentione libero statu con stitutis, inter se conciliaaset, non snbsiatena in bis, sed aliquid praestantius in reipublicae gratiam postmodum conficere cogitana, imprudens iis, quae postea statuit, primum opus evertit, noque alterum vituerationi non obnoxium fecit, quum ex poateriore ipsius instituto non paucae adversus priussuscitatae sint controversias. Suo igitur labore ¡ti ipse por se lustinianus se contaminavit. Verurntamen quum hucusqñe indo ex ib tempore nune ex recentioribus sanotionibus, nuno
Justiniano, el más célebre de los Emperadores, animado hacia la república por el mejor espíritu, estudioslaimo de tiisconveniencias de la misma, penetrando, así como en cierta selva,, en las constituciones dadas en diversos tiempos en el imperio romano desde su comienzo hasta él mismo, procuró que se hiciera en utilidad de los súbditos, una obra admirable por sus cuidados y trabajos, la total recopilación de las leyes, y purgó lo que aparecía contrario é inconveniente, y aquello con que creía que estaría bien organizado el estado de la república lo ,juntó en un solo cuerpo, ylo concerté, y lo estableció como por única balanza de la'juaticia, por la que se discerniese tanto lo justocomo lo injusto. Mas en casi todo es lo mejor que nada sea demasiado. Porque cuando óptimamente hubo reunido en un solo cuerpo la materia de las leyes de tal modo dividida, y redujo á concordia las cosas por las que se hace muchas veces vacilar el orden de la economía legal, y de esta suerte, debiéndose pronunciar todas las sentencias ajustadas á esto solo, compelió á. los jueces á un único acuerdo, y los concilió entre sí para juzgar pacíficamente, habiendo constituIdo los capítulos de las leyes en estado tranquilo y libre de toda contienda, no haciendo alto en esto, sino pensando hacer después algo más excelente en favor de la república, desconociendo lo que después estableció, destruyó su primera obra, y no hizo otra qué no estuviera sujeta á vituperación, pues de lo posterior establecido por -el mismo se suscitaron no pocas controversias con-
NOVELAS.—ONSTITt7OxóN 11
ex inscriptis, et non aliunde, quam quod multitudini placeant, auctoritatein prao se ferentibus consuetudinibus permulta innovata sint, parum abest, quin res legalis prorsus turbata Mt, aL res sursum deorsum vacillent. Quapropter, si quid aliud, quum etiam hoc maxime dignum sit, quod nostra cura potiantur, "' iractatum. Insuper vero etiam consuetudinibus, quae ad rerum gubernationem devenerunt, diligeuter excussis, legum quidem repugnantiam sustulimus, quidquid adversariüm et ad praesentem rerum rationem illicitum est, legalem auctoritatem abrogantes, qusecunque vero consuetudines non mate neque noxie de rebus constituere viderentur, has non arnpllus inscriptas consuetudines reliquimus, sed ad legis potestatem extulimus, alicubi autem etiam legem saeviorem et asperiorem visam, ac veluti iustit.iae incognitam ad propriam et decentem formam et legibus debi-. tam aeuabi1itatem contraximus. His igitur ita a nobis dispositia, et nuno et in omne futurum tempus omnibus, quibus iustitiae trutinae commissae sunt, magistratibus et iudicibus inandamus, ut eas quidam legos, quaecunque ab imperatoria nostra maiestate a legal¡ solo exsulare iussae sunt, has mutiles iudicantes reiici sinant, secundum reliquas vero soriptas veLeros, et quae haud ita pridein a sempiternas memorias patre noatro, nuno varo a no la selectas ant latas sunt, controveralis diiudicationes suppeditent, neminique posthac liceat ad aliquam a legal¡ auctoritate exterminatam iuris sjeciem . declinare, sed noque ad consuetudinem aquarn recurrere, quae a nostra potentia non pro. bta pro 00, quod consuetudo esset se diceretur, legis maiestatem et honorem non obtiuuit.
607
tra lo primero. Y de este modo, pues, se contamirió por sí el mismo Justiniano con $u propia laboré Mas corno desde aquel tiempo hasta ahora se han innovado muchas cosas, por virtud ya de más recientes disposiciones, ya de costumbres escritas que por sí tienen autoridad, y no de otro modo, sino porque le agradan á. Ja multitud, poco falta para que la materia de las leyes no esté del todo perturbada, y las cosas vacilen de arriba abajo. Por lo cual, si hay alguna otra cosa, siendo también esta
sumamente digna, que requiera nuestro cuidado** Pero además, examinadas también cuidadosamente las costumbres, que llegaron á. servir de régimen á. las cosas, estirpamos ciertamente la oposición de las leyes, negándole autoridad legal á todo lo que es contrario é ¡lícito en el presente estado de cosas, y las costumbres, que no parece que estatuyen mal ni perjudicialmente respecto á las cosas, no las dejamos ya como costumbres escritas, sino que las elevamos á la potestad de la ley, y redujimos á propia y conveniente forma y á la igualdad debida á las leyes también la ley que en alguna parte nos pareció más cruel y dura, y como ajena á la justicia. Dispuestas, pues, así por nosotros estas cosas, mandamos tanto para ahora como-para todo tiempo futuro á todos los jueces y magistrados, á. quienes esta encomendada la balanza de la justicia, que juzgándolas inútiles dejen que sean recha zadas ciertamente aquellas leyes, que por nuestra majestad imperial se mandó desterrar del teftano legal, y que conforme á las demás que están escritas, antiguas y que no mucho después fueron dadas por nuestro padre, de eterna memoria, y que ahora fueron seleccionadas ó promulgadas por nosotros, den fallos en las controversias, y que á. nadie le sea licito en lo sucesivo inclinarse á ninguna especie de derecho suprimida por la autoridad legal ni recurrir 1. costumbre alguna, que no aprobada por nuestra potestad, porque fuese y se dijese que era costumbre, no haya obtenido la majestad y el honor de la ley.
CONST. II
CONSTITUCION II
UT QUI CETERA. SECUNDUM SACROS DIVINOSQUÉ CÁNONES EPISCOPAL1 DIGN1T&TE DIGNUS ESSE PROBATUR, Si LIBERI EX LEGITIMO MATRIMONIO El SINT, OB 1LLOS 1N CONSEQUENDO HONORE NULLUM 1MPEDIMENTUM SENTIAT
DE QUE EL QUE SE PRUEBE QUE POR OTRA. PARTE ES DIGNO DE LA DIGNIDAD EPISCOPAL. CON ARREGLO A LOS SAGRADOS Y DIVINOS CÁNONES, NO EXPERiMENTE, SI TUViERA HIJOS DE LEGÍTIMO MATRIMONIO, POR CAUSA DE ÉSTOS NINGÚN IMPEDIMENTO PARA CONSEGUIR TAL HONOR
Idem Imperator STEPEANO, sanctiszimo Constantino- El mismo Emperador ci ESTÉBAN, santísimo Ar:obispolil ano Archiepiseopo el Pcifriarchae unioersali. po de Constantinopla y Patriarca universal. Quum sacrosanoti et divini can ones, et quicunque alii de sacerdotio et episcoporum creatione statucrunt, in optimum. et absolutissimum editi sint modum (quomodo vera illi non exacte editi Miit, quum divina i'spiratio in auctoribus efficaeiter operata siL?), mi.ari subit, quomod.o non veriti nonnufli sint, sacras divinasque leges, tan quam ¡¡las absolutas non esient, promulgatia allis legibus abrogare. Etenim quurn sacri canones, quibus locis de episeoporum creatione praeserihunt, statuant, eum, qui ex legitimo matrimonio Liberos habeat, si modo reliquae vitae virtus non obstat, ad presbyterium promoveri pasas, hi contrarium ata-. tuentes aiunt, non case jis, qui liberes habent, Lametal legitimi coniuii munus sint, ad episcopalem digniatem aditum hberum, ubi illud fortaue in
Habiendo sido dados del mejor y más absoluto. modo los sacrosantos y divinos cánones, y todos los
que determinaron respecto al sacerdocio y fla creación de obispos, (y tcómo no habrían de haber sido dados con exactitud habiendo tenido lugar eficazmente en sus autores la inspiración divina?), es de admirar cómo no hayan temido algunos abrogar por otras leyes promulgadas las sacras y divinas leyes, como si ellas no fuesen absolutas. Porque estatuyendo los sagrados cánones en los lugares en que hacen prescripciones sobre la creación de los obispos, que el que tenga hijos de legítimo matrimonio, si á lo demás de la vida no le obsta la virtud, pueda ser promovido al presbiteriado, éstos, estatuyendo lo contrario dicen que no tengan los que tienen hijos, aunque sean de un legitimo mi-
(*) Aquí hay una laguna en el texto griego, y tambln en el latino, que hace imposible la traducción. - N. del Tr,
608
N0VKLAs.-0014PlTU0I6N II!
anitnum induxerunt, in istiuismodi affectione erga liberos (quid enim quis aIiud dicant) creatum sacra offlcia laesurum esse. Verum non recto sese ¡lis ratia habef; sic enim nec fratribus aliisve cognatis superatitibus accessum quis ad episcopatum haberet, nam etiam ad hos propinquitatis affectio respioli. Quin et hóc praevidentes divini canones fecerunt episcopis potestatern, ut, si ¡psis pauperes cognati essent, iliorum inopiam ex saona facultatibus subievarent. Nostra igitur imperatoria, quae ex deo est, malestas, praestare inteiligena, si praeceptis divinis jbediatur, consonam ¡lila profert legem, (1) quemadmodum ipais videtur ad presbyterium promoveri poase eum. qui illo honore dignus sit, tametsi liben ¡poi lege honorati sint, ita censcos, ut a lege, quae contradicere ausa bit, iri audaciae poonam perpel uum in futurum exigatur silentium.
trimonio, libre acceso á la dignidad episcopal, porque acaso abrigaron esto en su ánimo, que con ta afecto hacia los hijos, (pues Iqué otra cosa diría cualquiera) el ordenado habria de perjudicará los sagrados oficios. Mas esta razón no está bien fundada; porque de este modo, ni teniendo, vivos, hermanos fi Otros cognados tendría nadie acceso al episcopado, porque también é. éstos les alcanza el afecto del parentesco. Y previendo esto los divinos cánones les dieron potestad fi los obispos, para que, si ellos mismos tuvieran agnados pobres, aliviasen su inopia con los sagrados bienes. Así, pues, nuestra majestad imperial, que proviene de Dios, entendiendo que es mejor, si se obedece á los preceptos divinos, promulga una ley en consonancia con ellos, para que á la manera que á los mismos les parece pueda ser promovido al presbiteriado el que sea digno de este honor, aunque los mismos hijos hayan sido honrados por la ley, dispo se hubiere atrevido h. niendo que á la ¡el contradecir esto se le exija en lo futuro silencio perpétuo en pena de su audacia.
CONST. UI
CONSTITUCION UI
UI QUI SACERDOTES CREANDI SUNT, SRCUNDUM ECCLESIAE RITUS EA LEGE CREENTUR, UT AUT OMNEM DEINCEPS VITAI1 CAELIBEM AGLNT, AUT SI M/i.TEUMONIUM CONTR&u ERE VELINT, PRIUS 1D FACZÁNT AC DRINOS AD CREATIONEM PROCEDANT
DE QUE LOS QUE HAN DE SER ORDENADOS SACERDOTES SEAN ORDENADOS CONFORME A LOS RITOS DE LA IGLESIA. CON LA CONDICIÓN DE QUE Ó EN L0 SUCESIVO PASEN EN EL CEL1BATÓ TODA SI! VIDA, Ó, Si QUISIERAN CONTRAER MATRIMONIO, LO CONTRAIGAN ANTES, Y DESPUÉS PROCEDAN Á LA. ORDENACIÓN
Idem Imperator SJEPHANO, sanclissinw Constaneino- El mismo Emperador 4 ESTEBAN, santísimo A.rzobispolis Archiepiscopo et Pariarchae universal¡. po de Con.stanf inopia y Patriarca universal. Quum recto indo ab initio de iis,qui faciendis deo saona digni .essent, ecclesiasticus ordo constitutes fuerit, non recto, meo quidem indicio, qui praesentis temporis consuetudinem sequuntu.r, interdum ecclesiasticum praeceptum contemnunt. Nam ubi illud mandat, ut qui crean sacerdotes cupiant, aut per omnern vitam'sí promissum non falsum foro fidant, caelibatum profiteantur, aut, si hoc impoasibile ipais videatur, legitime matrimonium ineant, ac deinde divinum.ministerium suscipiant, consuetudo, quae in praesenti obtinet, iia, quibus matrimonio coniungi in animo est, concedit, ut ante, quaxn uxorem duxerint, sacerdotes fiant, et deinde biennium ad perflciendam voluntatem ¡uui matrimonio volenti praestituit. Id igitur quia indecorum cose 'videmus, iubemus, ad vetus eccleslae et antiquitus traditum praescriptum creationes procedere. Neque enim dignum est, ut qui spinituali adscensu supra corporis hu. militatem evecti sunt, hi rursum ad carnia sordos delabantur, sed e diverso oportet pótius divinum ministerium ex corporis sordibus tanquam in altum aliquem gradum adscendere:
Habiendo sido rectamente constituido desde un principio el orden eclesiástico respecto fi los que fuesen dignos de ser consagrados fi. Dios, menosprecian á veces el precepto eclesiástico, no bien, ciertamente fi mi juicio, los que siguen la costumbre del tiempo presente. Porque mandando aquel,. que los que deseen ser ordenados sacerdotes, ó prometan celibato por toda su vida, si confían en que.. no habrá de ser falsa su promesa, Ó, si esto les pa•reciera imposible fi los mismos, contraigan legítimamente matrimonio, y tomen después el divino ministerio, la costumbre, que al presente prevalece, les concede, fi los que tienen el propósito de unirse en matrimonio, que sean ordenados sacerdotes antes de haber tomado mujer, y le señala después al que quiere unirse en matrimonio un bienio para 'levar fi cabo su voluntad. Y como vemos que esto es indecoroso, mandamos que las ordenaciones se hagan conforme al viejo y de antiguo transmitido precepto de la iglesia. Porque no es digno que los por ascenso espiritual son elevados sobre la bajeza del cuerpo desciendan de nuevo fi la sordidez de la carne, sino que por el contrario es más bien conveniente que de la sordidez del cuerpo asciendan como fi cierto alto grado al divino ministerio.
i' Aai el textó, pero en el di .4 gileo ee lee nt r,rue, en efec.
to, es r'queri4a por la conetroolon yo¿ eenlido.—N del T,'.
£OVaLA
OONST1TUOIÓN Iv
609
002FEBTI 17
tOTEUO€ IV
UT NON MODO UNIVERSAL15 ECCLESIAE SACERDOTES, VERUM ET1AM QUI AD QU&MLIBET SACRAM AEDEM PERTiNNT, Si VOCENTUR, LICITE SACRA
DE QUE NO SOLAMENTE LOS SACERDOTES DE LA
MYSTIA ET DIV1NUM CULTUM CELEBRARE BOMI POSSINT
IGLESIA UNIVERSAL, SINO TAMBIÉN LOS QUE PERTENECEN Á CUALQUIERA SAGRADA CASA, PUEDAN, SL FUERAN LLAMADOS CELEBRAR LÍCITAMENTE EN UNA CASA LOS SAGRADOS MISTERIOS T EL DIVINO CULTO
Ideen Jmperctor STK?HANO, Sanei2sirno C'onstánUno polis Archiepiscopo et 9atriarc/we unicersali.
El mismo Emperador á ESTEBAN, sanllsinio Ar.o bispo de Constantinopla y Patriarca universal.
Placuit veteribus domestica sacriflciia et communiones ab illis solis perfici sacerdotibus, qui ad universales eoclesias pertinent, 2. ceteris vero, qui domui deserviunt, et in privatas vitae statu sunt, nullam neque liturgiaru neque consecrationem peragi. ¿tque hoc quidem ut statuerent, religionis conservandae causa in rnentem iliii venisse videtur, de forte, dum nonnulli sacerdotii praetextu letale dfectionis malum tegunt, accidat, ut, qui profanati sacrificii participes fuerint, longe magis contaminentur, quam expientur. Jgitur finis quidem coruin, qui eius confirmationem sibi proposuerunt, hoc ipso nomine, quod sacrosanctas fidei stabilimentum adinvenerint, et laudabilis, et commendatione dignus est, nec tamen quatenus se confirmationem allaturos existimarunt, caten us illam ex lege promanasse atque se extendisse videri potest. E diverso vero aubinde illam ipsam legem divinis ministeriis operam navantibus etiam adversari conspicitur. Etenim pollutuin sacerdotem, qui notus non est, aliquando pollutae suas inquin ationis atiquem participem facere, fortasse interdum eveniet, verum non ita, ut omnimodo taus aecidat casus. Quis enim animo tam fadilis est et indifferens, ut, quem non norit sacerdotem, neque cuius religionis et quibus moribus sil, huno ad officium sacerdotis advocet Rursus vera etiam qui de'fectionem mnoliuntur et sacra profane faciunt, vix illi (1)cum alienis ab impietate convenire velint, ita ut, unde stabiliri lex videtur, jode non, quemadmodum visum est, stabiliatur. Aliter vero religiosis in consequendis multis utilitatibus impedimento case comperitur. Quum enim divina gratia in omnibus fere domibus, non modo potentiorum, sed etiam tenuiorum, sacraria deo erecta sint, sumtus vero et reliqua sustentatio sacerdotibus ab omnibus similiter suppeditari non possint, accidit propter legem, eos, quos dixi, Lenuiores ad receptionem pnivatam sacerdotum, saepe quidem divinorum mysteriorum expertes manere, sacra vero etiam delubra sacris, quae in illis fieri debent, defraudar¡; quin verisimile est, nono unquam defunctorum memoria instante, ob defectum sacerdotis praesentem memoriae diem sine sacris procedere, ut jade eL viventibús, st quos altere viLa tenet, non exiguum damnum obveniat. Statuimus igitur, ut non solum cuiusque generalis ecelesiae sacerdotes, sed etiam proprii sacerdotes cuiusque domus licentiam habeant in omnibus domibus sacra et mysteria, quos cuiüsque domus dorninus advocare yolueril, et in sacris oratoriis consuetum processum et sacra faciendi.
Plugo ti los antiguos, que los domésticos sacrificios y comuniones se hicieran por aquellos solos sacerdotes, que pertenecen ti las iglesias universales, pero que por los que sirven ti una Casa, y se hallan en estado de vida privada, no se hiciera ningún acto litúrgico ni consagración. Y ciertamente que para estatuir esto parece que les vino ti la mente el propósito de conservar la religión, no fuera acaso que, encubriendo algunos so pretexto del sacerdocio el letal mal de la defección, aconteciera que los que hubieren sido partícipes de sacrificio profanado, se contaminasen más bien que se purificaran. Así, pue., ciertamente que el fin de los que se propusieron la confirmación de esto, con el objeto de hallar seguridad para la sacrosanta fe, es laudable y digno de recomendación, pero aunque ellos estimaron, que favorecían la confirmación, no puede considerarse, sin embargo, que ella provino y se extendió por virtud de la ley. Y por el contrario, despué se ve lla que misma aque ley contraría también ti los que prestan su protección ti los divinos ministerios. Porque quizá alguna vez sucederá que un sacerdote degradado, que no es conocido, haga en algún caso á. alguien participe de su degradada impureza, pero no de tal suerte que siempre acontezca tal caso. Porque ¿quién es tan debil de espíritu y tan indiferente, que llame para el oficio de sacerdote al sacerdote a quien no conoce, y respecto del que no sabe de qué religión y de qué costumbres sea? Y por otra parte, los que meditan defección y hacen con profanación las cosas sagradas, dificilmente quieren reunirse con los que son ajenos ti la impiedad, de tal suerte que, por donde parece que se afianza la ley no se afianza como ha parecido. Y por lo demás, se halla que les sirve de impedimento ti los religiosos para conseguir muchas utilidades. Porque como por divina gracia se le hayan erigido a Dios sagrarios en casi todas las casas, no ya solo de los poderosos, sino también de otros más modestos, y no se les pueda suministrar por todos igualmente ti los sacerdotes los gastos y lo demás del substento, acontece por virtud de la ley, que aquellos, que he dicho que son más pobres para tener privadamente sacerdotes, quedan, ti la verdad, muchas veces privados de los divinos misterios, y también que las sagradas capillas son defraudadas de las sagradas ceremonias que en ellas deben hacerse; y aun es verosímil, que apremiando ti veces la memoria de los fallecidos, transcurra por falta de sacerdocio sin actos sagrados el presente día de la memoria, de suerte que de aquí les provenga no pequeño daño así ti los vivos, como los que están en la otra vida. Mandamos, pues, ue no solamente los sacerdotes de cualquier iglesia general, sino también los sacerdotes propios de cualquiera casa, ti quienes hubiere querido llamar el dueño de alguna caza, tengan licencia para celebrar en todas las casas los actos sagrados y los misterios, y para hacer en los sagrados oratorios el acostumbrado proceso y actos sagrados.
1) 111e1 decía el texto sin duda por errata— N. del Tr. TOEO VI —77
610
NOTEÁS.—CON8TITUOI6N Y
CONSTI y
CONSTITUCION y
UT NI, QU1BUS, POSTQEJAM MONAST1CÁM REMPUBLICAM INGRESSI STJNT, FACLTATES SUPPETUNT, NON PLANE DE ILLIS TESTAR1 PROHIBEANTUR, SED SI QUIDEM ALIQUID MONASTERIO 1NTULISSE VIDEANTUR EO TEMPORE, QUO ILLUD ADIERTJNT, FACULTATEM HABEANT DE POSTRA ACQUIS1TIS QUEMA DMODUM 'VELINT DISPONENDI, Si VERO NIHIL 1NTULER1NT, ¡PSIS QU1DEM DE BESSE STATTJENDI POTESTAS S1T, MONASTERIUM AUTEM ALTERAM PALITEM SZVE TR1ENTEM ACCIP1AT
DE QUE Á LOS QUE LES CORRESPONDEN BIENES DESPUÉS QUE INGRESARON EN LA. REPUBL1CA MONÁSTICA, NO SE LES PROHIBA EN ABSOLUTO TESTAR DE ELLOS, SINO QUE, Si VERDADERAMENTE SE VIERA QUE LLEVARON ALGUNA COSA AL MONASTERIO AL TIEMPO QUE.INGRESA RON EN ÉL, TEN-. GAN FACULTAD PARA DISPONER COMO QUIERAN DE LOS ADQUIRIDOS DESFIJES, Y Si NADA HUBIEREN LLEVADO, TENGAN CIERTAMENTE POTESTAD LOS MISMOS PARA DIS-. PONER DE DOS TERCERAS PARTES, PERO RECIBA EL MO NASTERIO LA OTRA PARTE, ó SEA LA. TERCERA
Idem Imperator STEPHANO, sanctissim o G'onslcuitinopolis Arc/iupiseopo et Patriarehae uniersaU.
El mismo Emperador á ESTÉBAN, zanüsimo Ar.-obispo de Constantinopla y Patriarca unicersal.
Qucniam de nionachorum bonis, qui post susceptam vitam monasticam substantiam eoacervarunt, saepe nobis una eum dei amantissimis sub te primariis sacerdotibus dubitare te, o divinum et ¡it mundo praeluceas in magno ecciesiae firmamento a principe mmmc coflocatuni lumen, dixisti, tanquam nebula fila dubitaione radios rationis incurrente, quo minus accurata distinetio pronuntiari poasit, utrum de talibus facultatibus monachi dispositioneni facere debeant, an ipsos ab iLlorum dominio arceri conveniat - quon 1am igitur de hoc dubitantes variis nos postulationibus considerationem suscipiendani hortati estis—, nos, ut in aLiis, ita et hio sacerdotalem tuam dignitatem venerantes, ad implementum petitionis tuae accingimur. lila vero primum a noble dicantur, quae a veteribus de illis, qui se iam in monasticam rempublicam adseribi vokint, constituta aunt, illis nempe de rebus anis prius testandum case, ac deinde ad optatam vitae diseiplinam procedenduni, nec dispositioni de rebus suis vitae mutationem praeponendam ut, si hoc evenisse coustet, non amplius ipsis tonsis díapositio permissa sit, sed omnis aubstantia ecelesise, in qua tonsi sunt, cedat. Hace sane de iis, qui vitam monastieam iam subierunt, decreta (nisi liben, qui hereditateni petant, supersint) optima, et ita ut nemo poasit melius, constituta Sunt, et neo addi, neo adimi tilia quidquam potest. Etenim qui ante Tnutatam vitae rationem, quum bonorum dispositionem in arbitrio suo positam haberet, id facera noluit, merite postea a dispositione prohibetur, ut qui se ipse in talem statuin redegit. De quibus enim, dum licebat res disponere, atatuere nolult, chis potestatis postea ablationem tanquam suo iudicio inatitutam merito feret.. Aliter vero etiam, quomodo non absurdum fuerit, euin, qui se ab huius vitae curia seiunxit, amplius eurarum onus ferre, et earum gravitate premie Si igitur liberos, ut diii, la, qui inter monachos receptus est, non habet, non profecto hoo decretum decreto altor¡ cedat, si vero liberi supersunt (non enim tune illos propter parentis silentiuni damno affiei fas est), non omnino testamenti ordinationeni monachicus habitus impediat, sed manifestum est, eum de liberorum quidem portionibus testari posee, quae luis aequabili legitimaque divisione attribuentur, ab ea vero parte quae ad ipsum respiciat, disposiL tio abstineat, quippe quae integra ad ipsum monasterium pertinet. Sed si mora etiam (ut multi sunt rerum humanaruin casus) subito superveniena reruin distributionem iutercipiat, neque tuno quae liberia succurrit dispositio omnino eontieebit, sed secundum dictum inoduni quae illi (1) competunt legitimo jure separabuntur, residuum autem ex faultatibus monasterium vindicabit. Atque hace
Como quiera que respecto á los bienes de los monjes, que después de abrazada Ja vida monástica amontonaron riquezas, nos dijiste muchas veces que, juntamente con los sacerdotes primados, amantisimos de Dios, á ti subordinados, dudabas tú, ¡oh luminar divino, y, para que alumbres al mundo, colocado por el. principai luminar en el grande firmamento de la iglesial como si una nube invadiere con aquellá duda los rayos de la razón, para que no se pueda declarar una escrupulosa distinción, si los monjes deberían hacer disposición en cuanto á tales bienes, ó si convendría que los mismos fueran apartados del dóminio de ellos,—y como dudando sobre esto nos exhortasteis con varias solicitudes á que se tomara una determinación—,nosotros, venerando, como en otros casos, también en este tu dignidad sacerdotal, nos adherimos al logro de tu petición. Mas en primer lugar se dirá por nosotros lo que por los antiguos se estableció respecto ti. los que quieren ser ya adscritos . á la república monástica, á saber, que primeramente se debe teatar por ellos de sus propios bienes, y pasar después á Ja deseada disciplina de vida, y que no se debe anteponer el-cambio de vida á la disposición de sus bienes, de suerte que, si constara que esto tuvo lugar, no les será ya permitido ti. los mismos tonsurados la disposición, sino que todos los bienes pasarán á la iglesia en que fueron tonsurados. Y respecto á.los que ya pasaron ¡ la vida monástica, (salvo si sobrevivieran hijos que pidieran.la herencia), se dieron estos óptimos decretos, tales que nadie podría mejorarlos, y á los que no se les puede añadir, ni quitar, cosa alguna. Así, pues, al que antes de haber cambiado el régimen de su vida, cuando tenía pendiente de su arbitrio la disposición de sus bienes, no quiso hacerla, con razón se le prohibe después la disposición, puesto que él mismo ¡Be constituyó en tal estado. Porque respecto "quelbs bienes de que no quiso determinar, cuando era licito disponer de ellos, sufrirá después con razón la privación de esta facultad, como impuesta por su propia voluntad. Y de otra suerte, además, 4cómo no sería absurdo que el que se separé de los cuidados de esta vida, soportara después la carga de estos cuidados, y fuese abrumado con el peso de ellos? Si, pues, como he dicho, no tiene hijos el que fué admitido entre los monjes, no ceda ciertamente este decreto á otro decreto; mas si sobreviven hijos, (porque en este caso no ea licito que se les cause perjuicio por el silencio del padre), no impida en manera alguna el hábito monacal la disposición de testamento, sino que es manifiesto que él ciertamente puede testar sobre las porciones de los hijos, las cuales se les atribuirán á éstos por igual y legítima división, mas la disposición se abstendrá de aquella
(1) 4sUevo, re)lri6ndose 4 dtsposttio;pero concordaría
con el levlo griego, lUis, en relación con Iiberls,— N. del Tr.
NQVELLS,—OONSTflUCI4SN 'y
quidern de his facultatibus, qtias ante susceptam vitam monuticam horno habnit. Verum de quo paterna vestra beatitudó prodire decretum petiit (de Ha nimirum rebus, quae post monasticae vitae susceptiollem acceaseruni), boc atatuimus, ,ut indo ab 00 tempore, ex quo inonasticae vitae rationem suscepit, consideratione procedente, quae postmodum ab ipso comparata sunt, Idiscernantur. Neo enim quia ex profana vita ad rnonasticam transiatus, nisi prius disposuit, disponendi postmodum facultate Iprivatur, ideo etiam de jis, quae serias conquisivit, statuere in universum prohibeatur. Nam illio quidem libera facultate recteprivatur, quia quum ipsi ja profano statures adhuc tractanti statuereliceret, dum id non fecit, se ipse in hoo coniecit, hic vero nihil simile est, ut quisquam aut a seipso, aut ab alio prohibeatur. Si quia vero dioat, hoc solo nomine, quod monachus siL, monasterium omnia esse pércepturum, haud solo, an ja ea, quae mónaebos decent, statuat. Primum enim homines si ita .debeant bonis abstinere, qui eorum contentum profesa¡ sunt, deinde vero etiam sint iDi cognat quidam pauperes vol aliter noti, .qui consolatrice manu indigeant, nonne ab omm humanitate lioo alienum, nullo ¡lbs ex cognati rebus sublevamine dignan, tanquam non modo peregrinos, sed et cognatos amicosque propellere, atque omnia ad se Irabere monachis decorum sil? quemadmodum in po1yhagis videre licet, qui nullam accumbunt, relinomnino partem aliis, quiaun quere volunt. Noque enim servus servitu Lis vinculis liberabitur,' noque egenus cominiseratione potitur, neo alias quisquam neceasitatibus presaus consolationis fructum inveniet, si omnes nionaebi facultaba monasterio dantur. Propterea sane atatuimus, ut, si qiiidem aliquis, quo tempore monasticam vitam suscepit, ecclesiae quidpiam conseerarit, liii circa res postea comparatas liberum et non impeditum iudioium sil, quomodocunque de filia atatuere velit, sin vero nihil omnino ab initio jo monasteri'utn allatum sit, tuno bifariani substantia dividatur, ita UI una quidem para in beasem, altera vero in tnientein circumscribatur, so monachus, quoniodocunque ipal visum fuerit, da besse testamento (t),trians autem applioetur monasLerto Atque Iiaec quidem, de quibus requisivistis, nootra decrevit potentia. Oportebit autem tuam boatitudinem decreta oxunibus sub ipsa dei amantiasimis metropolitanis facare manifesta, el hoz similiter sub se constitutis episcopis, ¡¡los vero quarum curam sortiti sunt ecolesiis jata indicare, quo et in praeseiis et in futurum hace ab omnibus cognoacantur, et huno ad moduni fiant.
(1) statuat, ha di aííadirse aqul, como in el -t&cto ¿atino de A~, y como requiere el grlgo.—N. del Tr.
611
parte que al mismo corresponda, porque toda ella le pertenece íntegramente al mismo monasterio. Mas si también la muerte, sobreviniendo súbitamente, (pues son muchos los accidentes de las cosas humanas), impidiera la distribución de los bienes, tampoco en este caso enmudecerá en modo alguno la disposición que favorece á los hijos, sino que por derecho legítimo se separarán, conforme al modo dicho, los bienes que les competen á aquellos, y lo restante de los bienes lo reivindicará el monasterio. Y esto ciertamente en cuanto á loa bienes que el individuo tuvo antes de haber abrazado la vida monástica. Mas respecto á aquello sobre lo que pidió vuestra paternal beatitud que emanara decreto, (á saber, en cuanto á los bienes que fueron á. él después de haber abrazado la vida monástica), establecemos esto, que desde el tiempo en que abrazó el régimen de vida monástica, se separen, con la procedente consideración, los que después fueron adquiridos por el mismo. Pues no porque al que pasó de la vida profana á la monástica se le priva después de la facultad de disponer, si antes no dispuso, se le prohibirá en absoluto que disponga también de los bienes que adquirió más tarde. Porque en aquel caso se le priva con razón ciertamente de una facultad libre, puesto que siéndole lícito al mismo mientras en el estado profano manejaba los bienes disponer de ellos, no habiendo hecho esto, se sujetó él mismo a esto, peró en el presente caso no hay nada semejante para que uno se vea impedido ó por sí mismo, ópor otro. Mas si alguno dijera, que por este solo titulo, porque ea monje, el monasterio lo debe percibir todo, no sé si éste estatuiría lo que le conviniera á los moujes Porque en primer lugar, si debieran abstenerse así de los bienes los hombres, que hicieron profesión de su menosprecio, y en segundo lugar, también si tuvieran ellos algunos parientes pobres, ú otros conocidos, que necesiten una mano consoladora, no seria ajeno á toda humanidad no.considerarlos dignos de ningún alivio de los bienes do su cognado, W como rechazar no solamente á los extraños, sino también á los cognados y amigos, y seria de. coroso para los monjes atraerlo todo para si, corno es de ver en los glotones, que no quieren dejar absolutamente ninguna parte á los Otros que con ellos se sientan á la mesa? Pues ni el esclavo se librará de los vínculos de la esclavitud, ni el necesitado
alcanzará conmiseración, ni otro cualquiera agobiado por necesidades hallará fruto da consolación, si todos los bienes del monje se le dan al monasterio. Por esto, á la verdad, establecemos, que, si ciertamente alguno consagrare, al tiempo en que abraza la vida monástica, una cosa cualquiera á la iglesia, tenga él, respecto á. los bienes después adquiridos, libre y no impedida facultad de disponer de ellos del modo que quiera, pero que si al principio no se aportó absolutamente nada al monasterio, en este caso se dividan en dos partes los bienes, de modo que una parte se limite ciertamente á dós tercios, y la otra fi. uño, y disponga de los dos tercios en su testamento el monje, del modo que al mismo le pareciera, yapliqueso la otra tercera parte al monasterio. Y esto ciertamente ha decretado nuestro poder respecto á las cosas sobre las que nos requeriste. Mas convendrá que tu beatitud haga manifiesto los decretos fi. todos los metropolitanos, amantisimos de Dios, á la misma subordinados, y ellos igualmente á los obispos constituidos bajo su dependencia, y que éstos los indiquen á las igleilas cuya administración les cupo en suerte, para que tanto al presente como en lo futuro sean ellos conocidos por todos, y de este modo se ejecuten.
612
140vaLAS.—IooxsTITUOIéw
,u
CONST. VI
CONSTITUCION VI
UI' UTRUMQUE TEMPUS, TUM QUOD SANCTA SEXTA CONSTITtTIT SYNODUS TUM QUOD DECREVIT DIVUS BAS1LLUS, 15 lIS, QUI MONACH1 FIERI STATUUNT, OBSERVSTUR, BONORUM VERO BIUS, QUI A SINODO PRAESTITUTO TEMPORE MOJACHUS FIT, DLSPOS1TIO SECUNDUM EDITAM A NOB1S FORMAM PROCKDAT
DE QUE RESPECTO A LOS QUE DETERMINAN HACERSE MONJES SE OBSERVE UNO T OTRO TIEMPO, ASÍ EL QUE ESTABLECIÓ EL SANTO SÍNODO SEXTO, COMO NL QUE DE-' CR!TÓ EL DIVINO BA.SIUO, PERO QUE LA DISPOSICIÓN DE LOSBIENES DEL QUE SE HACE MONJE EN EL TIEMPO PREFIJADO POR EL S1NDO SE VERIFIQUE CON ARREGLO A LA NORMA DADA. POR NOSOTROS
Idem Irnperator STEPHANO, sanetissimo Con$tanlino- El mismo Emperador á. ESTEBAN, sanisirno Arobipo de Constaninop1a g Patriarca universal. polis ArChiepiscopo el Pariarchae uniersali. Quo tempore sos, qui monasLicam vitam suhire desiderant, voto suo compotes fien oporteat, i& quia unuin atque idem1 sed aliud alque aliud a di'vis nostnis patribus praestitutum sit, ut ad hane queque rem diindicandam, et quae subesse vicletur discrepantiam conciliandam nos componeremus, effectum eat. liaque eum aanctissimo patriarcha et deo amantisaimis inetropolltanis quae magnos et admirandus decrovit Basilius, UI videhect qui monaohioum habitum ambiunt declino sexto aut decimo séptimo actatis anuo digni filo habeantur, el quae sancta sexta mandat synodus, auno declino qui istiusmodi vitam ambirent suscipiendos esas monens, hace expendenteS, neutram sacrarum legum duximus esas contemnendam, sed ad utruinque tempus religioso habitu sos, qui illuin sumere cupiunt, dignos habere iubemus. De bonorum autem d.ispositione pecuhiareni sententiam pronunciamus, eurn quidem, qui sexto decimo aut declino séptimo tonderi voluenit, de rebus suis quomodo .vehit atatuere posas (existimo enim propterea etiam magnum Basilium hoc ternpus huiusmodi actioni tribuisse, quod ad id legitimae aetatis roquisitio ad statuendum de rebus suis impedimeuto non sil), qui vero deoiino auno in monasticae vitae sanitimoniam mulato statu tratisira lii animo ha., beat, noque hnic salutaris conatus impedimentum aliquod obviare (hoc onu, ut videtur, et sacra synodus iutelhigens tempus aditus ad vitam monasti7 cam diminult), ne lamen is, UI, istiusmodi vitam ineuTidi, SjC 611am de robus sois testandi facultatem aceipiat, sed donee illud tempus, quo legitimam ad testandum netas potestatem capit, advenerit a disponendis rebus prohibeatur. Quodsi (ut aunt res humanas) ante illius temporis finem e vila exoesserit, servi eius omnes a servitute liberentur, rehiqua vero bona bifariam dividantur, in beasem et trientom, et lllum quidem monasterium auferat, triena auteni defuncti cognatia d.etur; si vero lii non supersiril, quo bes prooeasit, co tniens quoque abeat.
Como respecto al tiempo en que sea conveniente que logren su voto los que desean entraren la vida monáBlica no so estableció una misma cosa, sino diversas, por nuestros divinos padres, fuá menester que nosotros determináramos para decidir también este Pt0r y para conciliar la discrepancia que parece que existe. Y así, examinrudo juntamente con el santísimo patriarca y 1o8 metropolitanos, amantísimos de Dios, lo que decreté el grande y admirable Basilio, á saber, que los que desean el hábito- monacal sean .coniderados dignos de él á los diociseis 6 á los diecisiete años, de edad, y lo que manda eh santo sínodo sexto, que previene que deben ser admitidos los que de diez años deseen tal género de vida, hemos-considerado que no debían ser despreciadas ni una ni otra de estas sagradas leyes, sinoque mandamos que en uno y otro tiempo sean tenidos como. dignos del hábito religioso los que desean tómarlo. .Mas en cuanto á la disposición de los bienes pronunciamos una decisión especial, para que ciertamente el que hubiere queri& ser tonsurado á los- diecisois 6 á los diecisiete años iueda disponer do sus bienes como quiera, (porque estimo que también el gran Basilio señaló para tal acción este tiempo con este objeto, para que ha investigación de ha edad legal para ello no sirva de impedimento para disponer de. sus propiosbienes), y para que al que á los diez años tenga el ánimo epasar, cambiando de estado, á la pureza de la vida monástica no le obste para este saludable conato ningú n impedimento, (porque entendiendó esto, á lo que parece, también el sagrado sínodo disminuyó el iiempo para el ingreso en la vida monstica, pero de Suerte que -no reciba éste, tisi como para enttar en tal gnero de vida, faculta¡ también para testar de sus propios bienes, sino que hasta que haya llegado- el tiempo en que la edad adquiere legítima potestad para testar Se le prohiba disponer de sus bienes. Mas si (como sucede en lo humano) hubiere dejado esta vida antes del término de aquel tiempo, seaii Iibrados de la esclavitud -todos sus esclavos, y divjdanse los r8tantas bienes en dos partes, una de dos tercios, y otra, de uno, y llévese ciertamenIe aquellos el monasterio, y déseles el otro ¿anclo á los cognados del difunto; pero ni no existieran éstos; vaya también el tercio por donde fueron los otros dos.
CONST. VII
CONSTITUCION VII
IJT QUOTIESCUNQUE AL1QUIS PEE VECORD1A.M A CL.EIt1CORUM H &BITU AD PROFANUM TRANSW.E VOLOKRIT, IN ILLU7I 15 INVITUS ETIAM .REST1TUATUR
DE QUE SIEMPRE QUE POR MALDAD HUBiERE QUERIDO ALGUIEN PASAR DEL HÁBITO CLERICAL AL PROFANO, SEA ÉL RESTITUIDO A AQUEL AUN CONTRA SU VOLUNTAD
idem lmieralor STEPHANO, sanclissiFno Constaneino- El mismo Empeiador 4 ESTÍBÁN, saiusimo Arobis. po de Constan t inopla y Palru..rca unieersal. potís.Arehiepiscopo el Palrarchae unioersali. Quemadmodum nos antéhac, quando eertiorem Así como antes de ahora nosotros, cuando inves. firmioremque rerum constitutionem investigare- ligamos çul sea la constitución más cierta y firma
!iOVELAØ. —CONPITtrQTÓN VIII
613
mus, s4 civilis ¡ex plul .roboris, quam, ecciesiaMica praebere vi4eretur, iIli praerogativam Iedimus, ita et lijo decratum sacrum rectao rerum moderationi utilius, quam civile foro intelligentes, iii assentientes conaonam sententiam dednnus, et atatuimus, ut, quicunque elericorum habitum mutare oum profanorum habitu unprobo instttuerit, la, quetietcnnque actue fuerit in istiusmodi vecordiam, .ecundum. ecclesiasticum decretum etiam invitus in clericorum babftum restituatur, Iloot eelesiastici ordinia statum recipere dignus non alt, propterea quod es iso lis, quae perpetravit, indignuin -tau oMine conatituerit.
de las cosas, si parece que la ley civil da más fuerza que la eclesiástica, le hemos dado prerogativa á aquella, así también en este caso entendiendo que el sagrado- decreto habrá de ser para el recto régimen de las cosas más útil que el civil, hemos dado, asinLleudo á aquel, una decisión en consonancia, y establecemos, que cualquier clérigo qüe con improbidad hubiere determinado cambiar su hábito por el hábito de los profanos, iéa éste, cuandb quiera que se hubiere constituido en tal maldad,restituido aun contra su voluntad al hábito clerical con arreglo al decreto eclesiástico, aunque no sea digno de recobrar el estado del orden eclesiástico,' porque él mismo se haya hecho indigno de tal orden con las cosas que perpetré.
CONSTI VIII
OONSTXTUOION VII
UI QUI RSIICSRI VENSRMJDUM MONA.STIC&E V1TIIR IiÁBLT?JM PER VECORDIM IN AÑMUM IN1JXER1T, AC PRO ILLO PROFANUM HABITUM STISCSPZRIT, QIJOTIESCIINQUS ROO FACERE AUSUS FUERIT, ET1AII INVITUS IN LLLUM RESTITUATUR, El' EX QUO MQ1ASTBRIO IMPROBE AIWUGERtT, EIDEM RRDDATUR
DE QUE EL QUE POR MALDAD HUBIERE AHRIGADO EN-SU ÁNIMO RECHAZAR EL VENERABLE HÁBITO DE LA. VIDA. MONÁSTICA, Y EN LUGAR DE ÉL IJUBIEIiN TOM4DO EL HÁBITO PROFANO, SEA AUN CONTRA SU VOLUNTAD RESTITUIDO A AQUEL CUANTAS VECES HUBiERE INTENTADO HACER ESTO, Y SEA VUELTO AL MISMO MONASTERIO DE - QUE CON -IMPROBIDAD HUBIERE RUIDO -
Idem. Itnperator STRPHAN0, sanctissimo Cónsi,aniaopoliB Archicpicopo ce Patriare/tao universal¡.
El mismo Emperador ti ESTEBAN, san.tisimo arzobispo de Constarltinopla y Patriarca universal.. -
Qoum eorum, qui incomposite vivero intituunt, ac prao vita laudabili pravam sectantur., quotiesconque mqlefacti auctorea deprehenaL aunt, peaalma. 4ententia muflifariam corceatur, neo improba •sceles$aque vóluntas ac molitio impunita .relinquatuy, mirorJ.. quomodo iei- vetus lis, qui monastioae vitae ezercitationl se manciparunt, deinde ordinem deseruerunt, et secundum.sacrum • efatum tanquam canes sil suum isorum vomitum, -aut sues ad pristinae vitae coenum reversi sunt, et adprofanum habitum se converterunt, Improbum boc acelus tentarE oninino permiaeriti lubet enim, eoa, qui asmel znonasticae vitae inatitutum reliquerint, nudo flagitiose exiRsent, reverti, iterum vero id ausos ex ea tempore pro monachatu inter milites provinci*lis cohortis recensen. Atqui si luatum el vide batur stature, ut desertor ordinla pro-fano habito indueretur, cur non ipsum ab initio ¡tú vostivit, sed conitituit, ut,Lqui monachus profeasionem suam somel desernerit, is ad 111am otiam mvitus cogeretur? -Si vero hoc ita praecipi decorum putaviti quare in eodezn decreto non consistit, sed • tanquam 0% poenitentia miserum illuin monachum admilitarern itam protrahitf Nequaquam igitur • id nobiiiustum videtur, noque eum, qui in divinas inilitiae numeros receptas est, in mundariis militiis placet colocan, sed quod ecciesiasticus ordo observare .iubet, non permittens profanum atatum recipOtfl, et si quit .iaepiui vitani monauticam aspernatus vagetur, id por legem etiam nos jubomus. Si enlin qul vitam monasticam exuit mundause voluptatis desiderio concitus id facit, qtiao ratio est, etSi semel a conatu filo prohibitus alt, quum aiat, se rursus ad hoe decurreiit.em peiversum consillum ad finein perducturum so in profanorum fsO statum rocipienduni case, ut is non omni modo in6naaticae vitae inatitutum ileruni cum profana viLa mutet?
Puesto que de muchos modos es reprimida Ja pésima resolución dolos que determinan -vivir desarregladamente, y con preferencia á la vida laudable siguen la mala, siempre que son descubiertos como autores de un hechó malo, y no se dejan Impunes su voluntad falta de probidad y su malvada maquinación, me admiro de cómo una antigua ley las peimitió que se consumase este gravísimo delito * lo que se sujetaron al ejercicio do la vida monástica, y después desertaron del orden, y según dice el sagrado proverbio volvieron' como perros á su propio vómito, 6 como cerdos, al-cieno do su primitiva vida, y se convirtieron al hábito profano. Pues manda, que los que una vez hubieren dejado el 'instituto de la vida monástica vuelvan allí de donde oriminosamente hubiesen salido, y que los que segunda vez se hubieren atrevido fi ello sean contados desde este tiempo, en vez que -entre los monjes, entre los militares de la cohorte provincial. Mas si le pareciajusto determinar que el de.' sertor del ordenas vistiese con el hábito profano, ¡por qué no lo vistió así desde un principio, sino que dispuso que el monje, que una vez hubiere de- sentado de su profesión, fuese obligado aun contra su voluntad .á ella? Pero si juzgó decoroso que esto fuese af preceptuado, ¿por qué no se mantuvo en • este mismo decreto, sino que como por arrepentimiento arrastra á este mísero monje á la vida militar? De Ninguna manera, pues, nos parece justo esto, ni nos placeque el que fuá admitido en Jai filas de la milicia. divina sea colocado en las miliciai mundanas, sino que también por esta ley mandamos nosotros lo que manda observar el orden eclesiástico, el cual no permite que recobre el estado profano,'aunque habiendo uno despreciado muchas veces la vida monástica ande varando. Porque si el que dejó la vida monástica lo hizo so licitado por el deseo de placer mundano,¿qué razón hay, aunque una vez se le haya prohibido aquel conato, sabiendo que volviendo otra vz él á este perverso designio lo habrá da llevar fi. término, y habrá de ser él admitido en el estado de loa profanos, para que de todos modos-no cambie él da nuevo por la vida profana el instituto de la vida monástica?
14
NOVELAs
—cx»n1úciów X
OONST. IX DE SERVO, QUI 1GNORNTE DOMINQ CLR1CUS FACTUS EST -
OONSTITUOION IX -
DEL ESCLAVO QUE, ONORÁNDOLO su saOa PUÉ
HECHO CLÉRIGO
idem linperator
El nusmo Emperador á ESTÉJIAN , sanhisimo y ecu-ménio Arzobispo de Constan4inop.La.
Eidm rectas rerum ecclesiasticarum consttutionis carao insistentes, quae sacroSanois cauoribus placueruni, his nos etiam caloulum adiicien-
Insistiendo en el mismo c'idado de la buena organización dé las cosas ecleaásIica$, y agregándole también nosotros nuestra aprobacion áIo que les
STEPHLNO, sanclzszimo et oecurneni. co Constaneinopoivano Archiepiscopo.
tos, ab ádversariis oivilibds legibus contradíctionis poonam, ut ex legitimis eonstitutiouLbus subtra-
flantor, exigimus. Ut enim qüi, óum sorvilis coh-
ditonis esset, ignorante dominu venerandam sacerdotii dignitatem assurnserit nudatu istmo promanartte honore, rursus in priatiuum- servitut.is restitueretur atatuni, secunduni ecclesiao dei con.silium et nos constituimus, el legem,, quae servum ignorante dominosacerdotem factum oervitute liberal, invalidam pronunciamui et.Hllberaiem.
plugo á. los sacrosantos çénones, les exigimos á las
Leyes civiles contrarias, como pena de áu coatradicciÓn, que sean excluidas de las conBtÍtUCiOUOS legitimas. Pues así como, conforme al parecer de la iglesia de Dios, también nosotros determinamos. que el que, siendo de condición ser'vil,:bubiere re-, cabido, ignorándolo su señor, la veneranda dignidad del saceadocio, fuese, despojado del honor que su priitide aquí proviene, restituido de nuevo ni Yo
estado de esclavitud, declaramos también invali-
dada é ilibarál la ley que Libra de La esclavitud al e$clavo que, ignorá.ndolosu sefior fu hecho sacerdote;
• -
CONØT. X
CONSTITUOXON X:
DE SERVO, Q1 INSCIO DOMINO MON&CRISMtJM STJSCEPIT
DEL ESCLAVO ¿QUE, IGNORÁNDOLO SU SiOR, ABRAZÓ • EL -MONAQUISMO • -
- Ideai Imperator STEPHANO, .,sandUss¿tno Conawtlinopolis Archiepiscopo et Pagriarc/Iae universal¡.
El mismo Emperador 4 EsvÉn ,iahtiimo Arzobispo de Constantinopla y Patriarca universal.
Quam praestans monasticae vitae profeasio sit, et qui suave illud et beatum iuguul susoipunt, quanta iii reverentia ethonóre digni sint, soimus quídern el ipsi. Raque non quo illum vituperemes, sedpotias nL vituperatrnne eximamus,haec statuere visum est et censemus. Quan.to enim illa .admirabilior.et divina est, tanto magia eam cum maxima oporet atttngere veneratioue, nec vero inipro bitalis praetextum monasticae vitae dignitatem efficere; quo-modo enim iinprobit.s diconda non
• cE, 81 servus dominum suum fugiena ad illud vitae institutuni déeuiat? Quoniam igitur de servia fu-
gitivia atque ita ad vitain monasticani devenientibus aLatutuma superzoribus est, ut, si intra tres - quidem annosfugdivus manifastus fiat, liLum ha-
hitu nudatum recipiendi facultateni dominas ha. beat, Lertio varo anuo praeterlapso, quo incoguitus • manSerit, si pesIen manifeatus fiat, dominiese po-teitati non obnoxius siL, et praeter illius voluntalem tibor evadat, quoníam- igitur jade mulLos fugiendi domines anos occasionem cepiase videmua, eL re honesta, moiiasticac vitae professione, ad te-• gendam malitlam abutuntur (cuilibet émjn servo perfacile est, ut ad triennium se occultet, deinde libertatern consequatur), lubemus,, ut, quanto tem re servas tau eonsilio monachus factus delituerit, si ipsnm quocunque tempore dominas inveniat, is, qui malo proposito habitum aumsit, hoc exuatur, et rursus dorninicae, poteatati suhigatur. Nec enim dicere licet, quod pío affoctu habituni illuni sumsit, quantum vis id verbia ipse fingat. Sive enim, quum ben evolo domino uterolur, pro amare odio concepto fugere decreverit, extremas improbitatis signum est, sive (al sunt res humanas) molortiaruni qua rundam gravamen non sustinuit, sed propteréa dominum deserueril, quomodo aam rampa blicani bonorabit, quae 01V05 snos tu Chriiti crucem et mortem por omnia respicere vult?
-:
Ciertamente que también nosotros-mismos sabe-. mas cuan excelente sea la profesión de la vida monástica, y de cuánta reverenda y honor sondignos los que-reciben aquel suave y dichoso yugo. Y -si, no para vituperarlo, amo más bien para éximirlo de vituperación, nos ha parecido bien determinar, y mandamos, esto. Porque cuanto más admirable y divina es aquella, con tanta más razón se debe llegar á ella con muy grande veneración, y no hacer / de la dignidad de la Vida monástica pretextode una falta deprobidad; -porque &cómo no se ha de decir que hay falta dé probidad, si un esclavo que huye ¿e suieñor llega á aquel régimen, de vida? Así, pues, como respecto á los esclavos fugitivos y que de este modo llegan * la vida monástica se estableció por los antepasados, que, si ciertamente dentro de tres años fuera desoubierto el fugitivo, tuviese su señor facultad para recobrarlo, despojado de su hábito pero transcurrido el tercer ano, que hubiere por-, nanecido sin ser conocido, si después fuera descubierto, no esté sujeto á. la poteitad da su aeüor, y resulte libre sin la voluntad de l; y como vemos que de Bqui muchos tomaron ocasión para huir. de, sus dueños, y abusan de una cosa honrosa, la pro-
a monástica, para encubrir su malfesión de la vid dad, (pues á cualquier esclavo le os muy facil ocultaras tres años, y después conseguir la libertad), -
mandamos, que, cualquiera que sea el tiempo que
hubiere estado oculto un esclavo, que con tal designio se hizo monje, si en algún. tiempo lo encontrara
su señor, sea despejado del hábito el que con mal
propósito lo tomó, y sometido de nuevo á la potestad de su señor. Porque ni licito es decir que tomó aquel por- piadoso afecto, por más que él mismo lo, finja con palabras. Pues si, teniendo un-dueño benévolo, determinó huir habiendo concebido ódio en lugar de amor, esto es señal de extrema faltá de
probidad, y si - (como son las cosas humanas) no soportó el gravamen de- algunas moleatiai,aino que por esto deserté de su señor, ¿cómo honrará esta repCiblica, que quiere que ue ciudadanos miren siempre á. la cruz y á la. muertede- Cristót -
615
NOVRLAS.—OONBTITtJOIÓN XII!
OONBT. XI DE 'SERVO, QUI IGNORANTE DOMIÑO EPJScOPIJS FACTUS EST
CON$TZTIIOXON XI DEL ESCLAVO QUE, 10ÑoR3ND0L.o SU ORDENADO OBISPO
saÑoa,
Idem Impeiator STEPHANO, sanetissimo Consktntino- El mimo Emperador t ESTEBAN, sanlrimo Arobispolis Archiepiscopo el Patri.archae universal¡. po de Constantinopla y Patriarca unieersai. Quod de servo, qui venerandam sacerdotii di al. talem furatus 'sit, idem et dé ilhi servie, quibus nesciente.. dominó ad primarii sacerdotil honores conscendere visum est, atatuimus, ut videlicet seeundum ecclesiastieae congtitutionis voluntatem oxuantur honore, in- que cLam-poiti ftierunt, atque ad euum servileni statum raducantur. Non.enim profecto iis, qui autor ftirto et 'fraude aliquid subtrahunt, non modo non ea, quas subtraxerunt, retinere conoedemus, sed Jnterdum etiam ut maleilces puniemus, qui vero ita tautarum' rerum furia 'audeih, bus ex tulto honeste vivero, et ex uno fraudía pesaimo exereitio. duo pretiosissima, libertatem el saeerdotii praerogativam, luciari sinemus.Ergo et si quia servus ignorante. domino episcopus creatus sil, neo le ex eiuinodi creatione ad servitutis effugium quldquam iuvator.
Lo mismo que respecto al esclavo, que se apropió indebidamente la veneranda dignidad, del sacerdocio, estatuimos también en cuanto Áioademia esclavos, á quienes les haya parecido bien Ilegar,Ignorándolo. su señor, á, loe honores del sacerdocio primado, para que ciertamente sean despojados, á tenor de la' disposición de la constitución eclesiástica, del honor en que clandestinamente fueron constituidos, y sean reducidos á su estado seivil. Porque ciertamente que á los que de otro modo substraen por hurto 6 fraude alguna cosa, no sólo no les con-' 'cederemos que. retengan lo que substrajeion,' sirio que á veces los castigaremos lambiéñ como ¡ malhechores, pero á los que se atreven á hurtos da cosas tan grandes, no los dejaremos que vivan honradamente con su huno, y. que por virtud de un pésimo ejercicio de fraude lucren dos cosas de muchísimo precio, la libertad y la preroativa del sacerdocio. Luego si algún esclavo hubiera sido creado obispo ignorándolo su señor, tampoco sea por virtud da tal creación favorecido en cosa alguna para eximirse de la esclavitud. -
O0NST; XII
CONSTITUOIÓN XIX
DE OFFICINARUM MAGNAS ECCLBSIÁE USU
DEL USO DE LAS OFICINAS DE I IGLESIA GRANDE
idem Imperator STEPHANO, sarutiszimo Conslantinopolis Archiepiscopo el PolriareMe unersali.
El mismo Emperador d ESTEBAN, ardiaimo Aro bisPo de Constantinopla y Patriarca universal,
Constantinus, qui primus Christi nomine imperil 'Constantino, que fué el. primero que en nombre coronam augustiorom reddidit, quurn inter alias de Cristo hizo másaugusta la corona del imperio ipsius emexutationes etiam- illud imporatorla cura habiendo 'considerado, entre' otras reformas de' dignuni prospexiset, quod ad'sepulturam mortuo- mismo, digno del cuidado impeiisl tambien lo que rum perlinent, quos in ea ottam re ógestas preme- se refiere á la sepultura de los muertos, á quienes rel, officinas in sancta dei ecciesia. inatitult, ex también para esto let agobiase la indigencia, estaquarumréditu sepulturas 'sumtus praeberi ivasit. bleció en la santa iglesia de Dios oficinas, con enRato vero provisionem qunin piorum -honiinum -yas rentas mandó que se -sufragasen los gastos de aemulatio postmodum excepisset, ptae etipea pau- sepultura. Mas habiendo después la emulación de peribus ad sopaliendum sufflceret., perrnultuni- illa' hombres piadosos adoptado esta medida de previin hanc .neceesitatem sumtus auxit, el nuno oinnisión, la cual báitarla pór si rnisiiía para enterrar á no nihil inde expensum cernitur, cui.initio ter -lila los pobres, aumentó aquella muchísimo 'los gastos quaterque beatus pri»cepa ouraln.euam applicavil. para esta necesidad, y ahora se ve que no se gasta 'Al enim nos scientes, ecelasiam of9einarum reditu de aquello absolutamente nada para lo mismo á que emel potitam etsi non in eum, in 9uem ab initio en un principio aplicó su cuidado aquel tres y cuaoonstllutum est, numinis cultrnn iltum expendat, tro veces .dichoso principe. Pero nosotros, sabiendo quoniam nebessitaa non- postulat, sed in aliud sil-. que la iglesia, una vez apoderada de la renta de las quod omnino ministerium, et ut hoc melius -onuoficinas, aunque do la gaste, porque no lo requiere net, -aiim ¿ispénsare, statuimusi ohm de bis editam la necesidad, -para el mismo culto de la divinidad conatitutionem iuviolatam permanere, - Orficinae para que en un principio se dispuso, la invierte, .autem- omnes, quae in hoc.ministerium attributae sin embargo, ciertamente en algún otro servicio, y sunt, supra mille'numero suot ad centum. ' para mejor organizar esto, mandamos que. parma-tezea sin violar la contituoión dada en otro tiempo sobre esto Mas todas las oficina' que-para este ser vicio están asignadas son en número de mil ciento.
CO3tST. XIII
CONSTITUOZ 011 XXII
DE PERPITUIS KMPHYTRUSIUS
DE LAS ENFITEUSIS PERPETUAS
Idem lmperalor STEPHANO, sanctissimo Constantinó- . El mismo Emperador á ESTEBAN', santisimoArgobis polis Archiepiacopo et Patriaj-chae uni oeraali. . po de Constantinopla y Patriarca universal.
Rem fraudulentam etillioi'tam, etiarn a praefe-
Ha llegado á nuestros oídos, que también por los
616
N0VELAJ.s.!—Q0NSTrnJOIÓN
.
cija oonsacratarum leo aedium (ecclesiarum vide-. hect, et xenodoohiorum, ci viduarum domunm, el orphanotrophorum) tentar¡, ad nostras delatum est aurea. Narratum est enixn, quurn domos e]ocatae sint, iam tempore pacto curso, et locationia termino, el posseseionis renovatione instante, non fien certam aliquam solutionem, quam peculiar¡ nomine rnó (reno'vationia pretium) vocaut, sed ut praefeetis pro ipsorum avaritia visum sit ita exactio. zibus domuum poesessores praegravarL 14 igitnr cum .omnibus grave, tuin pauperibus gravisaimum case vi4eamus, propterea quod ita ¡palo durior egestatis necesaitas imponitur, no id amplius fiat, lego cavemus, sed ut corta quantitate ad duplum ornphyteutici vectigalis conatituenda so]utio definiatur, adscripta acíllect omni illatione in locat.ioiiis instrumentia, el domul nufla nóvatioiie allala, neo vero in propriurn praefectorurn quaestum ¡oterversa, dum illi non til dotnuum utilitati consulant, sed ut acetes Le sibi lucrum parent, hoc agunt. -
-
I de las casas consagradas á Dios ( saber, de las iglesias, y de los. hospitales de peregrinos, y
de las casas de viudas, y de los hospicios de huér. fanos) se intenta cosa fraudulenta é ¡lícita. Porque. se nos ha referido que cuando ¡Be arrendaron casas transcurrido ya el tiempo pactado,.y apremiando e término del arrendamiento y la renóvación de- la posesión, no se hace cierto paso, que llaman con el nombré peculiar de renovación del precio, sino que por su avaricia les ha parecido bien á los prefectos gravar sil con exacciones á los .poseedores de las casas. Y considerando nosotros que esto es. grave para todos, y gravísimo para los pobres, por. que al se le impone á los mismos una más dura necesidad de la indgencia, disponemos por una ley que esto no se haga másslnó que el-pago sé limito . cierta cantidad que se ha dé fijar en el duplo del cánon enfitéutico, consignándose ciertamente todo el pago en los instrumentos de la locación, y sin que se le cause ninguna novación A la casa, ni se. invierta en propio lucro de Jo; prefecto;, haciendo ellos esto no paramirar por. las conveniencias de las casas, sino para procurarse uñ malvado lucro.
cONBT. XIV
CONBTITUCION XIV
D5 115, QUI MO?kSTEa1UM IMPSRFLC?UM RSLII4QUUNT
05 LOS QUE DKILN SIN CONCLUIR Ui KONAST5a1O
I4eni Imperaór edem.
El mismo Emperador al mtsmo.
Voluntatia teinerilas it ambitio, qua.e persistendi La temeridad, de la voluntad y la ambición, que - vi destituitur, shniliter el vituperanda el non redse ven privadas de fuera para persistir, son igualmente vituperables é inadmisibles, y ya si el cenapienda cal, sive manifestum.vitiuin habet conatus, uve benignitatis specieni conatos prae se fert,. si- - te con tiene, vicio manifiesto, ya al el conato h;cc mul ille reprehensione dignus, sima¡ aspernandus ostentación de cierta espécie de. benignidad, es digest. Hoc etiam parabólas et ab initio problemata no: de reprensión, al mismo. tiempo que despreciable. Esto quieretambién.expOniendo tas parábolas elocutus dominuanoster et servator in evangelila vuli, in.quibus de aedifieatione urblg el absolutioy loa-problemas de]. principio uestro señor y salno, el de simiflbus. serinochiatur. Merito igitur savador en los evangelios, en los que se platica sobre. crae legos ét civilia decretaconsonas ediot adinola edificación yterminación da-una ciudad, y. sonitiones, vi, quicunque ad pus absolvendum non bre otras cosas semejantes. Con razón', pues, dan ¡done¡ -monasterium conatruere lntiLuant, cóepto las sagradas leyes y ¡os decretos civiles prevencioprohibeantur. Oportet enim res, quaecunquo sint, nes acorde;, para que se les prohiba su empresa á .ubi a.perfectonem pervenernt, tum demum conlos que no siendo capaces para acabar la obra determinen construir un monasterio. Porque es me:: venieinem appellationem adipisci, nequaquam vero solum nomon rebus iwporfeclisabsolutionem praonester qüela "es, cualesquiera qué sean, reck atare.potest. Quod igitur dictum eat, recto pronunhan la conveniente denominación solamente cuantiat et sacra. e& civilis Ini,: oca, qui ad rem absoL- do hayan llegado &¡u oonciuuión, y el-solo nombre vendam ¡done¡ non -Bint, a .fabricatione monasterii de ninguna. manera puede dar á las losas,no aca. prohiben. - Verum. 9uOniam incognituin illud est, hadas la terminación. Así, pues, según se ha diquousque mouaaterium aufficienter absolutum vi-. cho, con -razón declaran la ley sagrada y la civil, 4eatur (non enim expresae ab filia huivamodi ab- que á los que no sean capaces de terminar la cosa, solutio definita esI), bao de re oerium atque evideni se lea prohiba-la construcción de un monasterio. edictuni promulgare placuit. Dicimus igitur, queMas comO se ignora cuándo se considerará suftcie-. nism divinum os loquutum eat: ubi duo ant tres in temenle acabado un monasterio, (porque expresanomine meo congregali sunt, ibi in medio iliorum mente no ha sido definida por aquellas tal acabamiento), ha parecido bien. promulgar sobre estesum, ad ininhinum tribus suf.ficere debere opus ahquod monaaterií apehlationemubiturum, 'quod particular un edicto cierto y claro. Decimos, pues, nimirum jmul etiam laudem sectatur opulenliae. puesto que dijo la divina boca: donde dos 6 tres as • Qui igitur liheram dedicandi monasterii poluta- congregaron en mi nombre, allí en medio de elfos estoy, que á lo menos debe ser suficiente para tres tm- babero vult, in tot minimum monaehos dedicationem pe4cere debebil. Quia vero muhti, qui se cualquiera obra que haya de recibir la denominación de monasterio, la cual ciertamente apetece istiusmodi coopto dcdint, interdum doinde propo. sito suo destituuntur, prae'venienlé morte ipaosque también el elogio de la opulencia. Así, pues, el que quiere tener la libre potestad de dedicar un monashominum consortio eripiente, illud a noble statultur, ut,si teatamentum cinditum alt, aasigna.ta in terio deberé llevar á cabo la-dedicación por lo menos para tantos monjés. Mas como muchos, que se eo ecelesise csdan*, si verá, qualia multa effleit incertitudo, antequam de rebus anis statuerei, ra. empeñan en tal empresa, son á veces defraudados plus fuoril, tum, si ad tres - numero liberi sopen- después en su propósito, sobreviniendo la muerte sint, quadrantem honorum oecupabit.wonazterium y arrebatándolos del consorcio de los hombres, se sin vero ultra tarnanium - numerum - sobolis multi.estatuye -por nosotros, que, si se hubiera hecho tesludo proeedat, liberia connumerabitur monastetamento, pasen á la iglesia las cosas que en 61 se
NOBLLB,—OONøTITTjO16N IV
617
rium, et quantum singuli eornm oapient ex uníversa substantia; quae debitiB defunoti obnoxia non est. Quodsi Yero dafunotus sine Jiberis vita deceaserit., pareutibus autem súperetitibus, rebus b[fariazn diviai una para parentibus, altera monaMario applicabitur. At si neque ascendentes noque descendentes heredes babeat, sed ex latera venientLbus horeditas cedat, ipsi quidem, quot.cunque'fuerint, trientem inter se distribuent, bes vero eceleaiae accedeL. VeÑm enimvero si aut per obliviooem4 autaliani quampiam cauaam, in cóntrariani lagitimue partitioni aententiam teatamentuni nonceptuni sil, sancimus, cine loci antiat.item dei amantissimum, quantum. ad ecc1eiao, eorumque, qui in fila asseuuri ount, sustentationem suffecerit, v indicarle, de-reliquia vero distributionis voLuntatem et testamentem valore.
le asignaron, y si, como muchas cosas baca la incertidumbre, *ntes que disponga de sus bienes, hubiere sido arrebatado á. la vida, en este oaso, si le sobrevivieran hijos en número de tres, ocupará el monasterio la cuarta parte de los bienes; mas si la muchedumbre de la prole se extendiera á mayor número que el de tres, será contado entre los hijos el monasterio, y de la totalidad de los bienes, que no estén obligados é. deudas dei difunto, percibirá cuanto cada uno de aquellos. Mas si el difunto hubiere fallecido sin hijos,pero sobreviviéndole ascon d.íantes, divididos los bienes en dei partes, se aplicará una parte á Los ascendientes, y otra al monasterio. Pero si no tuviera herederos ascendientes ni descendientes, sino que la herencia pasara á los que provienen de línea colateral, estos se distribuirán ciertamente entro sí, cuantos quiera que fueren, la tercera parte, y las otras dos terceras partes le corresponderán á la iglesia. Porque si por olvido, ó por otra cualquiera causa, hubiera sido redactado el testamento COft una disposición contraria á la partición legítima, mandamos que el prelado de aquellalocalidad, arnantísimo da Dios, reivindique cuanto bastare para el mantenimiento de la iglesia y de los que en ella hayan de-prestar servicio, y tongai validez en cuanto á lo demás la dioposición de Lá distribución y el testamento.
ØONST XV
OONSTITUØXON XV
UT SALUTÁRSM BArTJSMnM 1N QUOCIJNQIJE SACRO ORATORIO. PERAGSRS LLCELT
DE QUE SEA. LICITO ADMINISTRAR EL SALUDABLE BAUTISMO ENCUALQIflER ORATORIO SAGRADO
Idem Imperator STEPIUNo, 8a4ci80rn0 Constanlinopo1s Archiepiscopo et Patvrarchae unwera1i. Etism hin ven erandae sextaS aynodi sacar canon, qui ilivinum regenerationis lavacrum inrivatarum aodiuni oratoriis perfici non vult, sed in sol¡ templis tu communem usum conaecratia, quum ,simLlia illis iubeat, qui sacrosaneta sacruftcia et mysterinin prlvatis domibus celebran VetflnL, no- bis iam pridain considerationi factus est, nt eandom pariter eum ¡fija .correctionem consequatur. Sanoimus igitur, quewadmodum de saerificils, sic etiam de salunfero baptismate, licere illud in quolibet sacro oratorio volentibus peragere. Tantam • enini subtilitatom sacrum synodi deeretuin constituisse niihi videtur propter eos, qni sub sacordotuni nomine profani sunt et pollutos faciunt, quos ad lav,acrum adduqnnt, qui, nL apparct, domu eiusdem opinionis hominum subeuntes, non reni divinaru faciuut, sed cuni iis'qui conveniunt, fuauspicati aliquid moliuntur. Eaec vero provisio, etal divina 0880, et multa aalutaria'continera appareat, non tamen illos impictate plenos a sus máli-. tía prohibere sufficiM. Etenim audaL est malilla, mnique modo, clausis etiam oraloriin, ad expiendum propositum suum suani inveniat viani.. Verunitamen quum nuno divina gratis omnes perver. sae opiniones sint profligatae, eLiaru quantum ad • hoc attinet, non video dogma statutum necéssarium ad probibendaun in privatarum aediuni aratoriis regenerationis lavacruiti,
Tomo VI--.;
-
El mismo Emperador
t& EsÍ, santísimo Arzobispo de Constantinopla y Patriarca universal.
También este sagrado cánon del venerable sínodo sexto, qué no quiera que el divino baútismo de la regeneración se haga en los oratorios de las ca- sasprivadas, sino solamente en los templos consagrados á uso coiin, como quiera que mande cosas análogas á los que vedan que en casa* privadas• se celebren los sacrosantos sacrificios ymist.erioa,fué ya antes para nosotros objeto de reftexi6n, para que alcanzara juntamente con aquellos la misma corrección. Mandamos, pues, que, así como en cuanto á los sacrificios, les sea lícito también, á loe que quieran, tratüdosc del saludable bautismo, adral. nistrarlo en cualquier sagrado oratorio. Porque me parece que al sagrado decreto del sínodo estable. ció tanta severidad, en razón á los que con el nombre de sacerdotes son profanos y mancillan á lo que llevan al bautismo, tos cuales, como se ve, entrando en casas de hombres de la misma opinión, no hacen la cosa divina, sinoque. maquinan algu.. na cosa desgraciada con aquellos con quienes se reunen. Mas esta disposición, aunque parezca que es divina y que contiene muchas cosas saludables, no basta, sin embargo, á impedir la malicia de - los que están llenos de impiedad. Pues la malicia es audaz, y aun cerrados los oratorios hallará de todos modos camino para realizar su propósito. Mas como ahora estén abatidas por la divina gracia todas las perversas opiniones, aun en cuanto á lo que á esto atañe, no veo que sea necesaria la dispóiaiÓn establecida para prohibir en los oratorios de las casas privadas el bautismo de la regeneración.
618
NOYSLÁS —OONaTLTUCIÓN XVII
ooNaT. XVI UT SUBDLACONU5 CREETUR NON VIUINflQUl$QJs $ED V1GINTL ANNORUM
CONSTITUWON XVI DE
QUE EL. DTÁCONO SEA ORDENADO NO DE VEINTICINCO ANOS, SINO DE VEINTE
idem Imperator eidem.
El mismo Emperador al mismo.
Vatus verbum, quod de rebus. suis dicenti auras case aperiendas monet, quum in aula oninibus por. bella cose habeat, tum hic longo pulchrius apparet. At quid est, quod dtoo? Civil¡ lex statuit, no minor viginti quinque annis in divinia officils creetur mbdiaconus, contra docretum sacrum mtatuit, nL qui ad istiusmodi ministeriom accedil, vigesimum snnum ad ordinationem afferat. Digñum (1) itaque sa cram legern de rebus suis praecipientem audire imperatoria riostra maiestas rata, el et adetipulatur, et statuit,.ut qui ad vigesimum annuín pervefiL, nial anteaetae vitae ratio obstaculo siL, quantum ad actatem, aubdiaconi officium sumoipera non impediatur.
El antiguo proverbio, que aconseja que se han de prestar oídos al que habla de sus propias cosas, sentando perfecusítuamente en todos los demás caao«i aparece que es en este mucho más adecuado. Mas ¿qué es lo que digo? Estatuyo la ley civil, que en los divinos oficios no sea ordenado subdiácono el menor de veinticinco años, y establece por el con-trario un-sagrado decreto, que el que llega este ministerio tenga veinte años al tiempo de la ordenación. Y asi, habiendo considerado digno nuestro.' majestad imperial dar oídos á la sacra ley que dispone sobre estas cosas, asiente á ella y establece, que al que llega ,i los veinte años no se le impida, en cuanto á la edad, recibir el oficio de diácono, á no ser que le sirva de obstáculo la relación de su vida pasada.
OONBT. XVII
CONSTITUGION XVII
DE PUESPER1S, QUANDO D].VINORUM MYSTSR]ORUM PARTiCIPES FIANT, ET QLrANDO INFANTES BAPT1ZENTURJ POST QWDR.AGINTA. VIDELICET D1E5, EXTRA QUAM SI NECESSITAS URGEAT
DE CUÁNDO A LAS PUERPERAS SE LES HARÁ PARTICIPES DE LOS DIVINOS MlSTZalOS y DE, CUÁNDO SERÁN BAUTIZADOS LOS RECIÉN NACIDOS, ESTO ES, DESPUÉS DE CUÁRENT& Días, SALVO SI ÁPREMIARA:L* NECESIDAD
Idem Imperator eidem.
Et mismo Emperador al mismo.
• Beatitudinia tuse quidem postulatio a vobis maprocedere, 9uam a ngbis originem sumare, de CeLat; de re enicn sacra sanctttatem tuam sandro oportebat. Qiioniam vero dicitis, super uno espite synodicam deliberationem institui non debere, sed synodi case producere iota, nostrum auteni et 1am citra aynodtiin docretum facere, admonitionem suseipientes,dequibus póstulastis constitutionem emittirnus. Quum .itaqua dozninus et servator noster, quosplandóre groriae ipsius illuminarentur, qui in tenebris ambulant, carnis atque sanguinia nostri faro particepa factus fuerit, valde'mea quidem sententia, a salutifera ipsius providentia diverse sentiunt, quicunque bapiasmo diguam non redpiunt ex recenti puerperio decumbentem et puarperam, erapta.m vero a mor-te ad pedos stante, neo diem, quew ¡poi exapectandum autumant (quadragesimuin nempe post editionem partus) e*speotante (2), sed citius protrabante, et efficiunt, nL ob corporis immunditieni revera jhs immunda e vita excedat, quippe quae sine. sacris maneat, et macri lavacri luatratioms et regenerationis expera fiat, noque periculi damnique magultudinem, quam iiiconsiderata ipsorum es perniciosa religio affert, prae oouUs babent. Verum propter exceasum taus absurditas neo verbo indiget. Talem enim mulleraro ineredulam et reformatione destitutain dacadore, eL pro co, quod inter servatos col1ocaretur,in perditorum looum relici sub tau praetextu piornodo lustum, quomodo deo qui por fidem in ipsum, et in aqua aL apiritu regeneratioma salutem donat, non scerbum caL? Tantam igitur perversitatem de-
Ciertamente que lo pedido pir tu beatitud 'debía emanar de vosotros, mas bien que arrancar en su origetide nosotros; pues sobre este sagrado Munto era menester que dispusiera tu santidad. Mascorno dacia que sobre un solo capitulo no se debe entablar deliberación sinodal, y que es propio del slnodoeipresar deseos, pero propio de nosotros decretar aun sin ifnodo aceptando tu advertencia, expedimos una constitución sobre las cosas que nos has' pedido. Y así, como nuestro señor y salvador se hizo ciertamente participe da nuestra carne y de nuestra sangre para que fuesen iluminados con el ea plendor de la gloria del iniémo los que andan en tinieblas, disienten, ciertamente á mi juicio, muchisimo de la saludable providencia de él los que no admiten couio.digna del bautismo á. la que por reciente parto está en cama y es puérpera, presa de la muerte que está á sus pés, y que no espera al día, á que ellos mismos creen que se ha de aspeiar, (esto es, al cuadragésimo después de' la verificación del parto), sino que la arrebata inés pronto, y hacen que muera estando verdaderamente impura por la impureza del cuerpo la que ciertamente permanece sin sacramentos, y es privada d la purificación y de la regeneración del sagrado. bautismo, y no tienen á Ja vista ¡a magnitud del peligro y del daño, que le causa Ja inconsiderada y perniciosa religión de los mismos. Mas por lo excesivo no necesita demostración Ital absurdo. Porque ¿cómo seria justo que con tal pretexto falleciera la mujer en la incredulidad yprivada de regeneración, y que en lugar de ser colocada entre lo sal-
(1) El tooto dscla dignan reftrWnaoae. sin duda por error, ó Isgoni; pero dlgrnim tLoa (a cersda latina de Agtiso, que concuerda con ti texto griego, en Z cual l os N. del ir. ; 4qui cleoa el texto cxepectnntem, y luego »rornIien
tóm, r1.jirf2ndos, sin risv4a por error, 4 pnerpersui; pero exspectante Y protrahente dice la i5reidn ¡elena de Agileo, Con reinridn 4 morte y concordando con el Moto griego, que due: eiJyoç, )JCi o 'r@Fo DunCTe. 49 & —NI do¿ lr. •
flOV-ELI.--OONS?ITTJOtóN XVIII
bine in futurum tempus exterminantes, de mulles ribus, quao recena pepererunt, et quae naturali axpurgationi sueonmbunt, atatuimus, ut, si quidom alía quacunque affectione morbida ipsarum viga non tentetur, nondum quideni initiatae baptismi, ad sacra vero adductae sacrosanetárum mysteriorum pereeptonis, usque ad quadraginta dierum torminum participes non fi ant, si quia vero ipsii morbus, qui vitae finem minitetur, superveniat el incumbal, ipsae sacrorurn omnirnodo compeles flaut. Etenim si lilia, qui propter enormia fiagitia multis annis a vivifica coinmunione arcentur, mora imminena torminum solvit,,neo quiaquam boa saerorum participatione prohibere sustinet, qua ratione bao propter naturales carnis sordos probibebuntur? Et profecto hace puto et antiqua lega probibita et tradltionia gratia rOCMpta. non 1am propler muhebrem hane iminunditiem, quam ob alias nasisaik in intima legis ratione reconditas. Existimo enim, sacram legem id praeaeripsisse, que protervam eorum, qui intemperanter viverent, concupiScentiam castigarel, quemadznodum el alia multa per alia praecepta ordinantur, ut por ea iudomitus quorundam in mulieree atimuhis retundatur. Quin et hace providentiae, quaa legem constltuit, voluntas 551, ut partus a depravatione liberi sint. Quia • enim quidquld naturae superfluum est, idem ds.mnoaurn et mutUa est superfiuue autemetiam hic sanguis est, quae eum ferunt in immunditie ad. iRud tempus vivero lex iubet, quo ipso etiam no-minio .ono lasciva concupiscentia ad temperantiarnÑdigatur, nec exinutii et cirrupla materia animal origiaem eapiat. Et de infahtibus eundem ad modum constitutuimtis, nl, si quideni non in.quietentur, et inimicos naturae casos superent, ad baptismumqaadragesirnus diez exspecteWr. Consentaneum enim est, ut, quemadmodum foetus por omnes quadraginta dios in iiaturae eL materno receptaculo plane informantur, sic in aequandierum numero 111 divinao gloriae aetermque omnium patris dómum nati procedant. Si vero etiam octavo a larlu die baptizare alicjuis volet, noque id absurum-.fuerit; dominuienim noater Cbristus octavo día: circumoisus, finem imponena cireumeisioni, pro bao vivifico baptismate muían concesait. Vemm hace quidem, si nulla neessitas, moniSta minitaus, exalatat; si vero perionlum liquod emergens vim vitae inferat, omni diligeotia et stodio id agidebet, etiam intra ociavum dieta no non baptizatus, neque sacni .la'vaori atque mmmi beni espera partos deeedat.
619
vados sea arrojada al lugar de los perdidos, y cómo no seria esto amargo para Dios, que por la fe en él mismo y en el agua r el espíritu de la regeneración da la salvación? Extirpando, pues, desde ahora para el tiempo futuro, tanta perversidad, estatuimos respecto fi las mujeres recién paridas, y que están sujetas fi la natural purificación, que, si verdaderamente no estuviera atacada la vida de las mismas por otra cualquiera afección_ morbosa, no estando ciertamente iniciadas todavía en el bautismo, pero atraídas fi los sagrados actos de recibir los sacrosantos misterios, no sean hechas participes de ellos basta el término de cuarenta días, pero que si les sobreviniera y atacarafi las mismas alguna enfermedad, que les amenazara con el fin de su vida, sean ellas mismas hechasde todos modos partícipes de las cosas sagradas Porque si para los que por enormes delitos son separados muchos años de la comunión vivificadora la muerte inminente extinque el término, 'y nadie insiste en excluirlos de la participación en las cosas sagradas, ¡por qué razón serán éstas excluidas fi causa de las naturales impurezasde la carnee Y creo ciertamente que - esto fué prohibido por is. ley antigua, y fuá admitido como tradición, no tanto por vrlud de esta impureza de la mujer, como por otras causas recónditas en la íntima razón de la ley. Pues- estimo que la ley sagrada prescribió esto, para castigar la proterva concupiscencia de los que vivieran con intemperancia, así ,como por Otros preceptos se ordenan también otras muchas cosas, para quepor medio de ellas se refreno el indómito estimulo 18 algunos hacia las mujeres. Y es también esta voluntad de la providencia que establece la ley, que los partos queden libres de corrupción. Porque como todo lo que es supérfiuo para la naturale;a, es asimismo dañoso é inútil, y es también supérflua esta sangre, manda la ley que las que la tienen vivan este tiempo en la impureza, para que también por el mismo efecto do la palabra sea reducida fi templanza la lasciva concupiscencia, y no se origine de materia inútil y corrompida un sér animado. Y del mismo modo estatuimos respecto fi los recién nacidos, que, siverdaderamente no se vieran molestados, y dominaran los accidentes adversos de la naturaleza, se espere para el bautismo basta el cuadragésimo día'. Porque es consiguiente, que, sal como los fetos se informan plenamente en el receptáculo de la naturaleza y de la madre durante todos los cuarenta días, sal los nacidos entren en igual número dedías-en la casa de la divina gloria y del eterno padre de todas las cosas. Mas también si alguien quisiera bautizar en el octavo día del parto, tampoco seria esto absurdo; porque Cristo, nuestro señor, circuncidado en el octavo día, al poner término fi la circuncisión, concedió que en Jugar de ella se iniciara ene! vivificador bautismo. Mas esto ciertamente, si no existiera enfermedad alguna, que amonace con la muar- te; pero si algún peligro que surgiera violentase la vida, debe hacerse esto con toda diligencia y con empeño, aun dentro del octavo día, fi-fin de que el parto
no muera sin haber sido bautizado, ni habiendo sido privado de la sagrada purificación y del sumó bien.
CONSTI XVIII
CONSTITUCION XVII
UT IN SPONSALIBUS CONSÍ'ITUTA POENs 1iX1GTUft
DE QUE EN LOS BPØNSALEE SS SIIJA LA. PSNA 5S1ABLECIn&
Idem Imperator STYUÁNO, excellentissinw sacroram
El mismo Emperador á &rn.ur.ro, exce1enisimc Macsre de ¿os sacros Oficios.
Praestantioris électionem in omnibus et rebus
No ca de reprender que en todas las cosas y di.
Qjficiorum Magislro.
NÓLS.-00tU0115Ñ
et dietis intitaere reprehendendum non est, et tunc non ad coa, qui agunt aut dlcunt, sed ad somm, quae acta yel dicta sunt, statum aestimatio facienaa eat. Ideirco etiam quod consuetudini pla-. cuiL, uL in sponsaliomum. repudiis poenae immine rent iis, qui repudiare instituerent, etiam boe ad logia auctoritatein evebimus. Ar'bitror enirn, consuetudini pl.acitum lege de ilutu8niodi negotiis Jata peine non caso, sed silam inmelius res adducere.
Nam quum lex sola arrhae amiesione aut in du-
plumreatitutione temoritatem puniat tiaec definitum pactoque constiiutum in aponsaliorum rescissione subire clamnum vu1. Et videtur mihi, quemadmodum diaL boc maiorern vim babera, no sponaalitia, ut fien solet, ludanlur. Arrhae enim amissio,quae ineum, qui dedit, .deinda aponsalibuB non acquiesoit, conatituta aM, et duplas restitutio, quam ¡e, qui arrbam accepit, dende pacto, ¡o quod convenit, non stetit, austinet, celerius, quoniam levius eat, voeritos ad recedenduni a pactisinvitat, st ex pacto deftnitae poenao gravÍus danum sibi obvenire videna inconstans, tardior in omnino ad divallenda sponaalia fiat. Quod nos etiam nuptialibus oontractibus magia eonducturum anioiadvertenteg, quod ex .consuetudine fien solet, in legitimam constitutioneni traducimus Ex arrhae siquidem amiasione faciles spnalforum eversiouesvideo, ex poenae vero persolutione non item. Gravior enim p060a (graior enim omnino arrbae amiasione est pacto conatituta poena) etiam invitum inhibena, animi inconstantiani aoqui escore fha, quae anteS de aponsalibus plaquerunt, compolJet. Sic igitur ex nuno etiani legis miau Id, quod ex consuetudino confirmatum est, quemadmodum usque ad han legem, et obtineat, et causas diiudióet, et muletas exaotione sponsallum eversor puniatur.
x]
ches se haga la elección de ¡o más excelente, y.qU entonces se hayade hacerla estimación no atendiendo é. los que hacen 6 dicen, sino al estado de lo que se hizo 6 se dijo. Por eso también elevamos áJa autoridad de ley lo que Jo plugo 4 Ja costumbre, para que en los repudios de esponsales les ame. nacen. penas 4 1o8 que determinaron repudiar.. Porque juzgo que lo le plugo 4 la costumbre nota peor qúe la ley dada sobre tales negocios, sino que tutubién mejora las cosas. Pues castigando la ley esta temeridad con la sola pérdida de las arras, 6 con la restitución del duplo, quiere ella que se sufra-en la rescisión de los esponsales el dacio fijado y estableçido por pacto. Y me parece, según he dicho, que esto tiene mayor fuerza, para que, como suele suceder, no ge defrauden los esponsales. Porque la pérdida de las arras, que se estableció coñtra e1 que las dió, y después noasintió 4 los esponsales, y la restitución del duplo, que soporta el que recibió las arras, y luego no se atuvo al pacto en que convino, invitan, porque son cosas más leves, a que más pronto se aparten de los pactos los que quieren; pero viendo el inconGlante qqa por virtud del pacto de la pena fijada le sobreviene un dato más grave, se hará ciertamente más remiso para rescindir los esponsales: Y viendo también nosotros que en los contratos nupciales habrá da ser más conveniente lo que se suele hacer en virtud do la costumbre, lo traducimos en legítima constitución. Pues si veo que con la pérdida de las arras son fa ellos las disohucionci de los esponsales, no veo, sin embargo, lo miSmo con el pago de la pena. Pues una pen& más grave, (porque la pena establecida por pacto es siempre más grave que la pérdida de has arras), conteniendo aun al que no tiene voluntad, compelerá 4. que la inconstancia del ánimo preste aquiescencia 4 lo que Entes se convino sobre loa. esponsales. De este modo, pues, tenga observancia y decida las cuestiones desde ahora, sal cómo hasta esta ley, también por disposición de la ley lo que fué confirmado en virtud de la costumbre, y sea castigado coi la exacción de una multa si que rescinde los esponsales. .
OONST XIX
CONBTITUOION XIX
be PACTO PATERNO, SX AZQUO HEP.EDFM FUTURUM FIL1UM
VIL- PACTO HCHO POR EL PADRE bE QUE SU HIJO HABRÁ Dl SER HEREDERO POR IGUAL
Idem ¡tn.perator STvuarro, eccceUenissinto sacrorurn. Offtciorwn Magfro.
Et mismo Emperador d STILI&&o, eccetentsimo Maestre de tos sacros Oficios.
Quod etiam antes a nobis dictum eat, non contem1ere alios atudentes, neque nL gtoriam nobis paremus, ad leguni correctionam proceasimus, ¡sed utid, quod utile non est, quantum fien potest, a subditorum consortio removeamus, id SOientes, ad constitutionem reip.ublicae legum constitutionem • omnium ene praestantisaimaro (1). Nam si quia legas reipubhieae oculós eisa dixerit, aiim non puto e. Queadniom praeter id, quod deeet, locutuni en duin eniin res maxime neceasaria aM animali oculus non failax, ita et reipubliese legum rectos status. Rarurn igitur reetRe constitutionis dram gerentes, quoniani in codicia ecloga legem positarri ene cognovimus, quae propter avidentem absurditatem jo hominum animis neutiquam locum invenit recoptioni, nec igitur vini shquaui et efficaciam ha
Corno también antes se ha dicho por nosotros, hemos procedido 4 la corrección de has leyes; coldando de no menospreciará los otros, ni de procurarnos gloria, sino de alejar, en cuanto se puede hacer, del comercio de los súbditos lo que no es útil, sabiendo que para la organizaciónde Ja repóbUca es la cosa más excelente da todas el establecimiento do las leyes. Porque si alguno dijera que las leyes son los ojos de la república, opino que no habría dicho cosa contraria 4 lo que es conveniente. Pues así como para el animal ea cosa sumamente necesaria ojo que no le engañe, así también para ha república el buen estado de las leyes. Cuidando, pues, del buen establecimiento de éstas, como sabemos que en la compilación del Código hay establecida una ley, que por su evidente absurdo no
(1) Así el -texto, y tambUn et de A,Ueo; pero parece que e debe leer praeStalltisBimum1 en correpotsdenefa a icp o,rc p/íT ¿ pov del £erto griego—N. de¿ 7r
NOV ELS.—OO(5TITUOIáN Xr.
-
621
hailódeningún modo lugar á. acogida en el ánimo reniibus liberis debetu r, sequalilati, ¡ni uatitiae vero de los hombres, yque, por consiguiente, no tiene fuerza alguna ni ellcacia (pues estableció ciertaadversos fihium patri ianuam aperit, neo boa solum, sed et pareniem ut liii niorein gerat obatri-. mente cosas contrarias' ti la igualdad natural, que por los padres se les debe á lOs hijos, y le abre al otúm, mendacio doIoue obnoxium abit), quoniam padre la puerta de la injusticia cOntra ¿I hijo, y. no ignur talem quandain eaae legem arnrnadvertimua, 811] ante.noatrani sanetionem ej receptionem deesto solo, sino que para complacerle hace que el negavitipaabominum volunlas, simuletrios omnem padre esté sujeto Iiá, la mentira y obligado al dolo); como hemos salido, decimos, que hay una tal ley, omnino illi usum decreto adimitnua. Quid enim diaunque antes de nuestra sanción le denegó -ti ella alt? Etiamsi paci-us fuerit pater, quum in matrimoacogida la misma voluntad de los hombres, privamos omm collocarat fthium illum post decessum sutim sI mismo tiempo también nosotros absolutamente de x aecjua parte cum allis fratribus paternorum betodo uso ti aquel decreto. Porque ¿qué es lo que1lceY norúm heredem foro, in polestate lamen illius eril, Que aunque el padre hubiere pactado, al colocar en si 'velit, ut pactum eiusmodi negligere, et allis qu[matrimonio .á su hijo, que después-de su muerte- hadem liberia atnp1ius tribuere, liii vero, cfi aequam brá de ser-éste heredero de los bienes paternos por portionem in hereditate pacturu concedebat7 minoparte igual con los otros hermanos, catará, sin emrem partem assign are. lis igitur quidero, ut dixibargo, en su potestad, si quisiera, desatender este mus, alias quoque in republica non usitatis, flostro pacto, y darles ciertamente más ti -los otros hijos, -y etiam decreto relegantes omnibus modis ad rempubliam aditum interdicimus, sancimus: vero, no asignarle menor parto ti aquel ti quien el pacto le concedía igual porción en la berepcia. Así, pues, quia parentum jura filiorum, quibuscunque cum reliquia liberia aequalem heredtatls portionem ser- por otra parte, no estando ciertamente eso en uso en la república, y relegándolo también por, decreto vatum ir¡ ¡u nuptialibus con.tractibus apoponderil nuestro, le-prohibimos de todos modos su acceso, ti innovare tentet, ita ut, si quia visus fuerit -pachonas suas epornere, et illius, ciii tantuodem, quan- • la república, y mandamos que ningún 'padre intente alterar los derechos da los hijos ti quienes en los tum alfi fratres habituri sunt, promiserit, partem minuere, sciat, invalidam atqua vanam babendam • contrates nupciales hubiere prometido que se les guardaría una porción de herencia igual ti 11, dq los esas mntatam ex poenitentia voluntatem. Ex seque demás -hijos, de suerte que si ti alguno le hubiere enim cura allis fratribus secundum initum pactum parecido conveniente menospreciar sus propios filos in bona 'succedet.. Neque vero mendacium pactos, y disminuir la porción de aquel ti quien le varitati praeferri rationls cal, neque ivatum, neque hubiere prometido tanto cuanto hayan de tener sus • rationabili animal¡ conveniena, pacta conventa per otros hermanos, tenga entendido que babré de ser .improbationem adulterar¡; sed si quid alud, bco considerada sin valor y vana su voluntad cambiada hoiHinam decet, aL verbis sola fidem praestel, nial por el arrepentimiento. Porque e[ hijo sucederá en mendaclis veritatem corrumpendo, destitutus ratione, ex ordino éorurn, qui -ratione praediti sunt, los bienes por igual con sia otros hermanos eón arreglo al pacto hecho. Y rió es de razón que la excidare velil. Quin immo nec illud eonsentaneum mentira sea antepuesta ti la verdad, ni justo, iii est, ut paentes ita, .qui pariterex ipais nati sunt conveniente al animal racional, que, desaprobándo-, non parem .curam ezhibent, neque sequaliter los, sean alterados los pactos convenidos; Bino que isorum. vitae prospiciant, sed silos quideru ubesi alguna otra cosa cuadro al hombre ea esta, presnores facultates babero, alza vero nihil parcere, tar fidelidad ti sus palabras, ti no ser que corroni-. neque iliorum misereri si inopes ¡o miseria victuri smI, velint; sed lustum egt, ut, quemadmodum piando con mentiras la verdad quiera salir, privado de razón, del número de los que están dotados de • oninibus liberiS ex seque vitam impertiitisunt, ita razón. Y aun más, tampoco es natural, que los etiam facultatibus ces instruant, noque, velut sn cipiti 'libra, bis levioremuandam, lilia vero gra- padres no muestren igual cuidado. por los que del mismo modo nacieron de ellos mismos, y que no - viorem iniquo animo distributioneni facultatum miren igualmente por la vida de ellos, sino que -factant. quieran que unos ciertamente tengan más cuantiosos bienes, y no dispensarles nada ti otros, ni compadecerse de ellos, si pobres hubieran da vivir en la miseria; sino que es justo, que así como ti todos los hijos les dieron por igual la 'vida, así también los doten de medios, y no hagan, como con dos pesos, con ánimo desigual cierta distribución de los bienes, más ligera para unos, y más considerabis-para otros. • -
be¡-(contraría quidem statuit naturali, qnae a pa-
-J
CONaT XX
ØONBTITUOION XX -
UF NS MAR1TUS, QUMÁDMODUM UXol, ALTSRA PARTE PRLEMORTUA PRAETIR BYPOBOLUM QUIDQUAM ÇAPIAT
DE QUE EL MARIDO, 1.81 COMO LA MUJER, NO ADQUIERA, • - J'REMUERTÁ LA. OTRA PARTE, - COSA. ALGUNA. FUERA DE LO HIPOTECADO -
idem ffflperátOP STTT,.1ANO, ezce1k41issimo sacrorwn Offtctorum Magisfro. .
El mismo Emperador ¿1 STiLIANO, ereeknlsii,io - Ma&,re de los aacros Oficios.
Quum vetustis legibus, quae de pactis dotalibus Iractant, definitum sil, eandem marihum et uxorem, quae in contrahendo matrimonio itatuta est, capero partem etiam in diasolutione, quam mora in altenum .00niugtim Irruena afficit, nescio, qua
Hallándose establecido en las antiguas leyes, que tratan de les pactos. dotales, que la misma porción
que se estableció al contraerse el matrimonio ad. quieran el marido y la mujer también en el caso de disolución, qué produce la muerte haciendopre.
622
NOVELiS.—cONSTrniarN Xx
re moti ji, quibus postmodum leges condere atudio fuil, diverais constítutionibus haee subieoerint. ELenlm vetustiíores quidem leges mox a ooniugii miLlo aequales eáse iliaLiones, quum muliebroni, tuni virilem, statuerunt et altero viLa defuneto, liberia non superstitibu, neo pacto exaistente, in quo aliquid de lucro afgnifiestur, (1), ex aequo ad utruw4ue sua, reverLi;sj vero de lucro pactum initum essel, ut allerutra parte ex homim bus erepta, superates pretor suarum rerum recetionem insuper aliud quid lucraretur, similiter in ambobus luori aequalliatem servan; et viro quidem prao•mortuo aocipiebat mulier dotem, et' diti hypoboli sive partem ahquam, sive totum, si ita convenisset, muLlere (2) ¡oro- morte praecedente, viro hypobo-. lum servahatur, et lucrum iflurn sequebatur sivedos Lota, sive eiuB pare, prout pacta velient. Sed hato quidem vetuitioribus placila pósterioribus displicuerunt. Qutpropter et contra statutint, non recia facientes, matrimonii, et statim etiani ab initio inaequales dieponunt procedere iflationes, et malorara quidem dotem case, bypobolum vero minus, eluique uxoíem ab eo die, quo matrimonium contraxit, dominam flor¡, quanquam fortasae secunduzn viri conaortium eligat. EL matrimonio inerte soluto, inique facleulos, illius quidem moeetitiam lucro consolantur, buius 'vero supra amiesionem oreni adauuxoris dispendio 'rerum suarum moer gent. lubeni enim, niulierem superetitein eum sua dote universuin quoque hypoboluin auferre, et praeterea ex reliqua mariti substanlia tantum heredas jure capero, quantum dotis et hypoboli in unuin computatorum quadrane conflit, iuortua autem mullere ante maritum, illius heredes una eum dote hypobolum moran, manituni vero nihil aL(ud babero,, quam quantum dotis et iiypoboti quadrana faciaL, et bou 'modo •rem procedere, sive subait pactuin, uve nihil hujusmodi Ínter ¡pues convenerit. Verum haeo quomodo non iniqual quomodo pro iuÑ hace non extrema iniuria est? Etonu quaeqnidem praemontuo manto muller accipit, in bis fontasse allqua ratio Bit, quae vero, lila praemortua ad eius heredes devolvuntur, haec quom9do non omnino inlueta et anorm'ia? Rapropter admoduin decenter et apLenter perpetuo ¡ile memorandos inter Imperatores, et post eum ex ipsiuslumbis natus iudicarunt, veteribus quidem legibus auctoritatem coriservandam, perversa autem contraria statuta e republica releganda cose. At enim refractaria consuetudo eut, ac frequenter longa conversatione quasi mfha hominum anula absurda opinio, eorum praesertixn, quibus recto indicio illam• expon dore curas .non est, haud facile exatirpari potest, quuin praeiudicatam opinionem, quamvie inepta uit, aniploctantur, et uequi meliora nolint, ita aL etiam nunc sempiternas memorias 'patria nostri conetitutio;-quae ad veteres lagos paetorum dota.tium eausam .rediicit, absurdani con8titutionem miasani faoero non poluit, sed 9uorum exeilium' decreverat,. ea etiamnum in publico usu • sint. Quidnos igitur -dicemus? Poatcjuam semel prae'valera visum est, no in niatriznonhl coniunctiono ex aequo iLiationes fiant, sed nL hypobolo maior dos sit, hoo in republioaobtineat; si vero mora matrimonio solutionem afferat, siquidem manitus, amé liberis decedat, et pactum non eppareat, uxor..otem et hypobolum, oL nihil ainplius auferat, si vero
ea en uno de los cónyuges, 'ignoro 'por qué razón movidos, aquellos ¡quienes correspondió después el cuidado de establecer las leyes, sujetaron estas cosas á diversas constituciones. Porque ciertamente establecieron las antiguas leyes, que inmediatamente después del principio del matrimonio fuesen iguales las aportaciones, tanto la de la müjar como la del marido, y que fallecido uno, no sobreviviendo hijos, ni existiendo pacto en que se signifique alguna cosa respecto al lucro, volvieran por igual sus propias cosas á. ambos; pero que si se hubiere hecho pacto respecto al lucro, para que habiendo fallecÁdó una ú otra parte, la sobreviviente lucre alguna otra cosa adeins de recobrar sus propios bienes, se conservase del'mismo modo respecto ambas la igualdad del lucró; y premuerto el marido 'recibia ciertamente la mujer la dote, y ya una parte, ya Ja totalidad de. )oque se dice hpoteoado, si así se hubiese convenido; mas precediendo en la muertela mujer, se le reservaba al marido lo hipotecado y le corrospondia el) uero ya toda la dote, ya parte de ella, según quisieran los pactos. Mas estas cosas que ciertamente les parecieron bien fi. los antiguos les desagradaron á sus sucesores. Por lo cual establecen lo contrario, no obrando bien¡y disponen que inmediatamente desde el principio del matrimonio sean desiguales las aportaciones, y que sea ciertamente mayor la dote y menor lo hipotecado, y que de esto se haga dueña la mujer desde el día en que contrajo el matrimonio, aunque acaso elija segundo consorcio de marido. 'Y disuelto el matrimonie por la muerte, obrando con desigualdad, consuelan la tristeza de aquélla, eón el lucro, pero sobre haber perdido la mujer le aumen tan fi. él su aflicción con el dispendio ¿e sus propios bienes. Pues mandan, que la mujer que' sobrevive se lleve con su dote también lo hipoteóado, y que además reciba de los restantes bienes del marido con derecho de heredera tanto cuanto importa la cuarta parte de la dote y de la hipoteca, computa— das juntas, pero que, fallecida la mujer antes que el marido, lucren los herederos de ella juntamente con la dote la hipoteca, y el mando no tenga nizagana otra cosa más que lo que importa la cuarta parte de' la dote y de la hipoteca, y que áb este modo proceda esto, ya si hubiera pacto, ya si nada semejante se hubiera convenido entre los mismos. Mas ¿cómo no será esto injusto? ¡Como en lugar do derecho no será -esto extremada injusticia! Porque acaso haya alguna razón eh cuanto á k que La mujer recibe habiendo premuerto el marido, mas en cuanto á lo que, premuerta ella, se devuelve á sus herederos, cómo no ierla esto de todo punto in• justo y enorme? Por Lo cual juzgaron. muy eduveniente y sabiamente aquel Emperador perótua. mente memorable, y el que despuéa de él nació de su misma sangre que se les debia conservar ciertamente su autoridad á las antiguas leyes, y que las malas disposiciones contrarías debían ser desterradas de la república. Mas Ja costumbre es refractaria, y con frecuenoiauña absurda opinión que está por un largo hábito como.grabada en el alma de los-hombres, principalmente de los que no tienen cuidado de pesarla con recto "juicio, no puede ser fácilmente extirpada, cuando abrazan una opinión anticipada, aunque sea necia, y ml uieróri seguir cosa mejor, de tal manera que también ahora
do La palabra eubeset de este,., de haber expresado ademji.e (1) A qui u lela en e¿ £'siLo subuset, que ha eidn suprten ~forma la oracida relaUca 4 puso.— N. dcí Tr. mida por ser e$de.Uenwnte eupdrflua, dada a palabra exmolieres decía el texto, uguramene por errata.— slitente. que se refiere a pacto. El error provino, sin duia. . • at mocl!fltar (a ,,truidn 44na cíe AgUeo de haber oonser,a- - N. del Tr.
NOVELÁS.—CONSTITtIO!ÓN XXI
mulierem moro abripiat, dotem quidem heredes
623
la constitución de nuestro padre, de sempiterna
aius.capiant mantua autem suis rebus non privetur, neque.quae ipalus sunt alii, sed ipae babeat. Quomodo enirn iniquum non est, extraneos quidem ex illius rebus lucrum sentire, ipeuni vero supra arniselonem coniugia bonis etiam suis sive hypoboloprivari?
memoria, que sujeté á. las antiguas leyes la cuestión de ita pactos dotales, no pudo hacer que fuese desechada aquella absurda constitución, sino que aun todavia esta en uso aquello cuyo destierro habla decretado. ¿Qué diremos, pues, nosotros? Después —que ya ha parecido bien que prevalezca, que al colebrarse el matrimonio no se hagan por igual las aportaciones, sino que sea la. dote mayor que la hi. poleos, obsérvese esto en la república; pero si la muerte llevara la disolución al matrimonio, y q marido falleciera sin hijos, y no apareciera pacto, retauga la mujer la dote y lo hipotecado, y nada más; mas st la muerte 'arrebatara á. la mujer, reciban sus herederos Ciertamente la dote, pero no sea privado de sus bienes el marido, ni tengan otros, sino él mismo, lo que es de él. - Porque ¿oóítio no seria injusto, que verdaderamente loe exiraflas experimentaran lucro con los bienes de él, y que él además de perder su cónyuge fuese privado también de sus propios bione, ó sea de lo hipotecado?
OONIT. XXI
CONSTITUOION XII
tJT DOT1S PftOMISSIO ÁUT EX PATSRNIS AUT MATaRN1S BONIS FACPÁ FILA.BSTETUR
DE QUE SE CIJMPLA. LA PROMESA DE DOTE RECUA Ó DE LOS BiENES PATERNOS Ó DE LOS MATERNOS
¡dom Imperator SrTL1ANO, eceUenfi,ssimo sacrorurn. torum Magiaro. Offic
El mismo Emperador á STILIANO, «cccl enlisimo Maestre de los sacros Oficios.
Quemadmodum in lancibus videmus, quando neo ad minimum in alterutram partem inclinanl, tuna eas ad earum, quse ponderaniur, diiudicationem idoheas constitutas desumi, ita quoque ¡ex, quum • no tantillorn qnidem ius depravat, digna eat, quse ad rerum ordinationem procadat. Etenim use quldem aequahibsatem, hace auLem ma etabile conservare debel. AL quorsnm base? In Godicibus Søripta ConstiLutio eat, quae duni a pareutibus liberos anos ia matrimonium tollocantibus promiasa dotia ve! donationis p.ropter nuptias nomine facta eligil, • haud aojo, quomodo ¡un commiaceat. VuIL enim, patrem, qui pro, liberia dotem,ve! donationam -propter nuptias promiserit si indistinete quidem profluisaiouem fecenit, totam de sao explere promisslonern et ex suis solía botiis persolvere, sin vero distinxerit et huno ad modum locutus sil: «ex meis filiique bonis promiasa exhibebo», tum, si inopia eum premat, nihil in promi8sum contribuat, sed fui sola substantia expleat, quae communiter e ,daturos esas pater promisit, sed si dives alt, oontranium st.atui, ipso solo de suo quae pollicitua est implante, et filio non contribuente, quarnvis non se soluni, sed cuin filio promíssum expleturum promlscrit quod fihiuni, quoniam ipae..non promisit, dare indignum putetur. libo itaque luna subversionem esse rati .sumus. Neque enim, quantacunque inopia teneatur parensi fihiurn soluni de auo promiasa solvere luatitia legis spparet, noque rur sus, divas quum est, fihium contributione omnino esse libérum decet, omni promisaione ex bonis parentis expleta. Propterea etiam. sancimus, socunduin parantis verba ¡La quoque promiasorum solutionem procedere, et ab ipso quidem solo exigi promiasuni, (1) quandose solum daturum pollicitus .est, cnm filio varo, quando eum filio, sive aequales partes aceeptae sünt, quando non etiam illae definitao sunt, sive inaequaliter, quum utrique certae
Ast como, vemos ea las balanzas, que cuando nf lo más mínimo se inclinan a. una ó ¡ otra parte, entonces se considera que son adecuadas para la de-. terminación de las cosas que se pesan,. así también la ley, cuando nó corrompe ciertamente en lo más peiueiio el derecho, ea digna de que se aplique a. la ordenación de las colas,. Pues aquellas deben conservar Ja Igualdad, y esta, estable el derecho. Mas ¿k qué esto? Hay escrita en los códigos una constitución, que, en tanto que ik los padres que colocan a. sus hijos en matrimonio les eitgs las promesas hechas a. titulo de dote 6 de donación.. por causa de nupcias, no sé cómo confunde el derecho. Porque quiere, que el padre, que a. favor de sus hijos hubiere prometido dote 6 donación por causa de nupcias, si, a. la verdad, hubiere hecho indistintamente la promesa, cumpla toda su promesa con banyo, y la pague de sus solos bienes propios; pero que si hubiere hecho distinción, y hablada de este modo «pagaré de mis bienes y de los de mi hijo lo prometido», entonces, silo agobiara la pobreza, no contribuya con nada a. la promesa; sino pague con lo» solos bienes del hijo loquee! padre prometió que ello, da-'nian en común; mas si fuera rico, aeesLatiye lo contrariq, cumpliendo él con lo suyo soló lo que prometió, y no contribuyendo el hijo, aunque hubiere prometido que no él solo, sino con su hijo, cumpJrfa lo prometido', porque se juzga indigno que el hijo dé, puesto que él mismo no prometió. Y esto hemos considerado que era una,subversión del de.' rocho Pues, cualquiera que sea la pobreza porque esté agobiado el padre, no aparece la justicia de !a ley para que solo el hijo pague con lo suyo propio lo prometido, ni a. su vez, cuando es rico, es conveniente que el hijo quede del todo libre de contribución, siendo cumplida con los bienes del padre toda la promesa. Por esto también mandamos, que con arreglo a. las' palabras del padre se verifique
a l teto se lein:...... promluum, cnrn Silo vero, . . . . (llifLlldn se soium daturum »oiliettus quaiido cama Silo, Insisos por e.xienciae del s4niido, ¡J ajL8táfldOflO8 al VeXVo sive asquale .....; pero hemos aierado la uotcioact»i de los . griego, i aun 4 la ceraW,n Latina de A gaeo,—N. del rr,
En
624
NOV~. —OONSTITUOIÓN XIII
partes diverse assignatae sunt. lo hoc enim nulla insti eversio est, et insuper Id ad liberorum utilitatem spectat, cuam lo Codicibus edita eonstitutio non magnopore curat. Quid enim Saepenumero pareas, quucn add, dispendium respicit, ideoque illud tempus1 quod filio effioaciter promittendL potesta-. ,tem faoit, ineundo nuptiaU contractui exspectaL quod utile filio alt, perdit. Ut igitur ea res ambubus eommoda Bit, noque tustum iuxta aestimetur, neo liberorum utiBtati noceatur, Codicie quidem decjetum quiescat, hoc vero quod etiam consuetudini cógnitum est, in republica-obtineat. 1am enim pro decreto legis in republica habitum praelatun est constitutioni, qua.o In Codicibus est.
también la satisfacció n de las promesas,y que ciar. tam ente de éL solo se exija lo prometido cuando prornetió: que- éL solo lo doria, pero también del hijo, cuando con e1 hijo, ya si se aceptaron partes igua.. 1081 cuando también éstas no fueron determinadas, ya si desiguales, cuando á una y á otra sales asignaron con diversidad ciertaspártes. Porque en esto no hay ninguna perturbación de lo justo, y además esto mira ¿la utilidad de los hijos, de la que no Be cuida gran cosa la constitución publicada en lo Códigos. Porque qué resultara? Que muchas veces elpadre, mirando al dispendio, y esperando por ello para celebrar el contrato nupcial la edad que la da al hijo facultad para prometer yeficazmente, pierde lo que lo seria útil al hijo. Así, pues, para que esto sea cómodo para ambos, y no sea matestimado lo JUStO, ni se perjudique h.lautilidad de Los hijos, enmudezca ciertamente el decreté del Código, y tenga observancia qn la república lo que también fué admitido por la costumbre. Porque considerado ya en la república como decreto de fa ley, fué preferido la constitución, que se halla en los Códigos.
CONST. XXII
CONSTITUGION XZ1I
UI' MULIER, QUAR MAT1t1MONIUM NON 1TERAT, UNIUS LIBE RORUM PÓRTI0NEM PROPft1ETAS IURI CAPILT, SIMIUTEt ST PATER
DE QUS LA MVJSR QUE NO REITERA EL MATRIMONIO, ADQUIERA CON DERECHO DE PROPIEDAD LA PoRcióN QUE uNo na LOS HIJOS, Y DEL MISMO MODO EL PADRE
ídem Imperator STTL1ANO, exceUentissmo sacrorum. El mismo Emperador d STILIANO, excekntCim
Officiorarn Magstro.,
• Sicut etiarn in plerisque allis, quando alsurdi nihil incideret., noque rebus noxium, consuotudini caseimus, quin et legis praeÑgatiam ¡Di dedimús, quurn iam plebs assuefacta 1111 .esset, neo ab illa se ave[¡¡ Bineret, 5ta etiam in parte donationis, quam mulier liberos babeas, neo ad secundas nuptias add.ucta ganialeni. torum coinmisceos accipít, faclendum putavimus. Quum enim antiquior lex sain donationem ita circuinsoribat, ut hypóbolo malieri in usumfructum dato, praeter reliquum usu.mfructum,.ex eodem hypobolo unius liberorum portio. nem proprietatis iure mulier capiat, deinde posteriorlea rursus hane ullius lileroruin. portionem non ex. hypobolo lucrum mtilieri adfarre, sed in alía etiam mapiti bona. cedere illam voluiL. His enirn ita per legos constitutis, consuetudo neutram legem directo secuta, sed partim hanc, partiin ¡11am, noque ex solo bypobolo, noque ex allis extra hypobolum. consistentíbus mariti facultatibus unius liberorum portionem mulieri darÍ dignum putat, verum immutata omnium simul ipsius bonorum liii partem .largitur. Hane igitur consuctudinom, quoniam perniciósam case rebus non videmus, ut in allis lustnm putavimus, legis dignitate honestamus, et habeat debine vim legis, non autem connes mariti- facult.ates suetudinis. Ae si quidem óm lii solo hypobolo pumerentur, -cum huina liberis eoniuucta inater portioiiem quidemipsi competenbm pleno dominio acóipiet, residul vero usumfructum habebit. Si vero ad constitutionem hypoboli facultates non suf6ciant, non secuudum inventam quantitatem imminuti hypóboli portionem mulier accipiet, sed quae tantum habeat, quantum baboret, si non imminutum et plenumhypobolum case cognosceretur. Huiusmod.i igiur portione muljeni data, reliqua ad liberes pertineant, si vero nihil superfuonil, tan quam hereditatem inoplam auferant. Sed haec quidem do uxorc; Vir autem, si quidem libaros non habeat, quo modo alibí cor-
Maestre de los sacros Oficios.
Asi como también en otros muchos casos, cuando no resulta nadique sea absurdo, ni perjudicial para las cosas, hemos cedido ¡ la costumbre, y aun le hemos dado la prerogativa de la ley cuando ya la plebe ¡Be ha habituado á ella, y no se dejarla sepa. rar de la misma, así también 1emos juzgado deber hacer en cuanto-4 la parte de la donación, que recibe la mujer que tiene hijos, y que-no hace común con otro el lecho conyugal arrastrada ¡ segundas nup. cias. Porque como una ¡ay más antigua circunserihiera esta donación de modo, que, habiéndosele á la mujer dado en usufructo lo hipotecado, la mujer recibiera además del restante usufructo, de lo mismo hipotecado, la porción que uno dejos hijos con derecho de propiedad, después una, ley posterior quiso á su vez que esta porción igual ¡la do uno de ¡os hijos no solamente le produjéra ¡ la mujer lucro de lo hipotecado, sino que le correspondiera también en los demás bienes del marido. Establecido, pues, esto así por las leyes, la costumbre, no habiéndose atenido directamente ni á una ni á otra ley, sino en parte á ésta, y en parte á aquélla, no çonsidera que es digno que de la sola hipoteea, ni de los otros bienes del marido que se 'hallan fuera de la hipoteca, se le dé ¡ la mujer la porción que á uno de los hijos, sino que habiéndola alterado le concede .& ella una parte juntamente de todos los bienes ile! mismo. Asi,pues, como no vemos que esta costumbre sea perniciosa para los -bienes, hemOs considerado justo, como respecto á otras, honrarla con la dignidad de ley, y que tenga desde ahora fuerza de ley y no mio costumbre. Y si verdaderamente todos los bienes del maiido estuvieran comprendidos en la sola hipoteca, recibirá la madre junto con sus hijos en pleno dominio la porción-que ciertamente le compete á la misma, pero tendrá el usufructo da lo restante. Mas silos bienes -no fueran suficientes para la constiltición de la hipoteca, la mujer recibirá la porción -no con arreglo *Ya can-
NOVELAS.—ONST1TUO1óN 111V
625
rectum' et eonstitutum ast, nihil neque aceipiet, neque perdet, liberorum autem pater factus, nequ' secundis nuptiia uxoris desideriui:n explena, ipse quoque portionem fui accipiet propter hberorum educatiouem et exhibitam pxiori matrimonio reverentiam atque honorem.
tidad hallada de la hipoteca disminuida, sino una que importe tanto, cuanto importarías¡ se viese que la bipoteca no estaba disminuida, sino completa. Así, pues, habiéndosele dado á la mujer esta por-. cióu, ertenézcanles á los hijos los dems bienes, pero si no quedareir ningunos, llévensela pobreza como herencia. Mas está ciertamente en cuanto á la mujer. Pero el marido, si çiertamente no tuviera hijos, no percibir* ni perderá nada, según en otra parte se corrigió y estableció, mas habiendo llegado á ser padre dehijos, y no satisfaciendo en se9u dasnupcias su deseo de mujer,. recibirá tamién él Ja porción que un hijo en razón á la educación de los hijos y á la reverenda y al honor guardados al primer matrimonio.
CONST. xxiii
CONSTITUOZON xxxii
NS PÁESJDES IN PROV1NCI1S StJlS DOMESTICA SPONS&LL& COÑTR&rntNT
DE QUE LOS PRS1DENTES NO - CONTR.1OAN EN SUS
Idem Imporof,or aidem STYLiANO.
El mismo Emperador al mismo STIutNo.
PftOiÑCLAS ES P ONSALES PARA LOS DE SU CASA
Dignum p rofecto erat humano ingenio et magistratuum virtute, eos, qui in magistratum asumti sint, quóniamsupra multos a liosloria et honore
fruantur, religiosos esas cira observat.ionem et custodiam dei praoceptorum, eL providenter subditorum res curare, neo vero filos gravi mann opprimere. AL quia süntquos ferox el iniquua animus e recta praeceptorum semita deflectens in perversam atque tyrannicam eupiditatem duoit, et pro magiatratus cura violentuni pro positum exhibere faciL, tanqunin illos refrenatur& lex vetus statuit, ne praesides in suis provinciis contractus et apon, salia ineundiIicentiam babereut, eL hanc aubtllitatem iuumin flhiis,et nepotibus, et aliia virilibus cognatis oonstituisset, fibarum elocationem non prohibuit. Hoc igitur nos tanqnam in optima lego omissum adilcientes, saneimus, queroadmodum fihios aliosque virilis setus cognátos et domesticos, ita quoque filias aliasque ferninint sexus personas cuiusque provincias praesides in matrimoniuin collocare prohiben. Cur enim fihius et si quia alius virilis sexusT eat, decreto obnoxiu siL, lia vero lege superior permaneat? quum tamen virilis sexus saepenumero mulita et modis et exerciUls sibi, et coniugi, et-allis, quos afflnitas,coniurnUt, utilis case posait: Fortasse anim dignitates consecutus, set mercaturam aliquam instituens, aut aliam. ¡gustentandas vitae curam suaciplena neque sibi, uL dixi, nequéaliis propinquii Inutilla fuerit, quae ut muliebris sexus subeat non fere idoneus est.
CONST. XXIV NS FiLII .NATURALES CUM ADOPTIVIS MATR1MONIUM CONTRAHAi4T
Era ciertamente digno del ingenio humano y de la virtud de los magistrados,.- que los que fueron admitidos en la magistratura, puesto que disfrutan de gloria y honor sobre otros muchos, fuesen religiosos para la observancia y guarda de los preceptos de Dio., y cuidasen próvidamente de los negocios de los súbditos, y no los oprimieran con pesada mano. Mas como 'hay algunos á quienes un ánimo feroz 6 inIcuo, apartándolos. de la recta senda de los preceptos, lo, lleva á perversa y tiránica codicia, y hace que muestren en lugar del cuidado de magistrado un violento propósito, estableció una antgua ley, como para refrenarlos, que los presidentes no tuvieran licencia para celebrar contratos y esponsales en sus provincias, y habiendo establecido esta escrupulosidad en cuanto á los hijos y á loa nietos, y á otros cognados varones, no pro. hibió el casamiento de.as hijas. Añadiendo, pues,. nosotros esto, como omitido en unaleyóptima,.mandamosque ¡ los presidentes de una provincia cualquiera les esté prohibido colocar en matrimonio, á la manera que Sus hijos y otros cognados y domésticos de sexo masculino, 1am bén las bijas y otras personadel sexo femenino. Pues por qué el hijo y algún otro individuo de sexo masculino, que haya, han de estar sujetos al decreto, y la bija permanecerá siendo superior á Ja ley? Cuando,'siri embargo, el , da sexo masculino podría 6ecuante inente serles útil de michos modos y maneras 6 él, y L fin-eón yugo,y 6 otros, 6 quienes unió la afinidad. Porque acaso habiendo alcanzado dignidades, ó estableciendo algún comercio, ó tomando otra. ocupa.eión pare. substentár la vida, no haga sido, como dijo, inútil ni para si, ni para otros parientes, coas que de ordinario no ea capaz de hacer el sexo femenino
CONTITUCION XXIV -
DE QUE LOS HIJOS !4ATURAL2S NO CONTRAIGAN MATRIMONIO CON LOS ADOPTIVOS
Idem Imperator eidemSrv.iANo.
El mismo Emperador al mismo ST1iLkTNO.
Multi, dum prisca tempora laudibus celebrant, Primas. liPis in ordinandis consiltuendisque rebus tribuere. .vohint, ego vér6 ido quldemiflud le pie^ nis4ue recentiora vincere, veruntazfleu in nonnullis 'vinci. Quum vero non pauca sint, in quibus a re•eentioribus temperibus superentur, maximein ada-
Muchos, celebrando con elogios los tiempos antiguos, quieren atribuirles la primacia en la ordenación y disposición de las cosas, y yo bien sé que de ordinario son aquellos superiores 6 los más re cientos, poro que en algunas cosas son superados. Mas no siendo pocas aquellas en que son supera-
Toso VI 79
626
NovLÁ&—CoN8TITUaI6N UY
ptionlbuu Id fien conspicitur, .quu neuliquam cum competente ornatu faciebant, dum sine divliis rlIi
bus et sacris cautibus eaa. faciel&nt, ut qui adoptarl vellent,id illis simpliciter fien .lex permittebat. Unde saepius evenit, ut sororis appellatio in uxo. riam transiret, et quan puella pauló ante fihiadicta esset nurus nomine insigniretur, aut qui fiius esaet,. pro eo gener agnosceretur, cóniunctiB nuptiall vinculo naturali filio et quem adoptio in filiorum ordioem coflocaverat, ncc damnaretur res,
quoniam, quum sacrum ministerlum non IntervenIsiet, nullum jode ad malrlmonialem eonueLudi-
nem exsisteretobetaculurn. Sedo im quidem quum decente railone- non adoptaretur, quanquam matricnoniurn lmprobatum quoddam complecteretur, nOn f'amen eliazn nefarium contiriebat, nuno vero, quum adopila mecindumritus et decoros et iustos fiat, et per sacrosanetum sacriflcium bi quidem in parentum locuw, iLli vero jo fihiorum ius subeunt, nulla siuplius reliqua mho est, ut fiUi ádopiivi num
naturaliter genitis in matrimonium connectantur. Quocirca eliam sancimus, nulo modo licere eos, qui ita fratrum nomen subierint; mutato fratemnitalis.iure ¡u matrimonium iiingere.
• dos por los tiempos más recientes, se ve que esto sucede principalmente eó las adopciones, que 4e • ningún modo hacian con la correspondiente conl` pues Isa efectuabansin los divinos ritos, y sagrados cánticos, y la ley les -Permitía que esto se hiciera sencillamente L loS que. quisieran ser adoptados. Por lo que muchas veces sucedió, que la denómin ación de hermana pajó á 1a ita cónyuge, y la doncella, que poóo antes fuá llamada hija, era designada con el nombre de nuera, 6 que el que fuese hijo fuera conocido en lugar de tal como yerno, habiéndose unido en vinculo nupcial el. hijo na tural y aquel -á quien la adopción ha la colocado en la categoría de los hijos, y esto no era condenado, porque, no habiendo intervenido-sagrado ministerio, - no nacía de. aquí obstáculo alguno para la vida matrimonial. Masen otrotiempo ciertamente, como no se adoptaba en forma - conveniente, aunque se contraía cierto matrimonio reprobado, no contenía, sin embargo, este también cosa nefanda; pero ahora, como la adopción se hace conforme ¡ritos decorosos y justos, y unos entran ciertamente en el lugar de padres, y otros en iel derecho de hijos, mediante el sacrosanto sacrificio, no hay ya razón alguna para que los hijos adoptivos se unan en matrimonio con los engendrados naturalmente. Pur lo cual, mandamos también, que de ningún modo sea licito unir en matrimonio, habiendo cambiado su derecho de hermano, á los que así hubieren alcanzado el nombre de hermano.
CONÍT. xxv
CONSTITUCION XXV
D5 KMANCII'ATZONE ET DOTIS RESTITUTIONE
DE LA EMANCIPACIÓN Y DE LA REST1I'UClÓN DE LA DOT!
Idem Imperator eidern STYU.&No.
El mismo Emperador al mismo STiusieo.
Quse a 'veteribus Imperatoribus de emancipatione constituta sunt, eximia lila quidem. et digna, quaa ab innovatione libera conservautur, baud solo quomodo non deeentem revorentiam obtinuerint, sed, tametsi non omníuo, at corte despici tomen cerqntur. Non recto sane. Quod enim atatuerunt, servia libertate donatís non prorsus non auferri donum posse;sed si, quis in unam aliquam vetitarum cauarum, quae libertatis dignitatem in servitutis babjLum transformare possunt, malo animo commisisse deprehenderetur, eum tum rursus in ser'vorum locum deduci, religiosa omnes audiunt, et venerantur legem; quod vero liboris patria pote. atate semel liberatis Ibera inimi voluntate per omnia pleno uti permittunt, (1) non similiter visum oit -audiendum, noque quasi uit improbanda statuliseni decreto acquiesoenduw, sed rnanifestum nuno est, nulla. Id ratione (neue enim lego noviter lata raprobatum est) auctorutate privatum eisa. Quídam anim ludex. censuit (et -miror quo pacto censuerit), no, qui: liben ani iuris facti esient, simplicitei' potestalem, quam capisaeiut, haberent, sed nisi ¡psi liberorum patres cernerentur, liberum arbitrium abrogaretur, eL rursus patriae potestati subiicorentur; neque vero hoc solum, sed etiam ut, si quis ex. semine-suo éffiorescentem foetum videuit, more varo huno torvis ocu lis adapexerit, et ad liberorunz orbitatem redactus Bit, file eum liberis etiam liberam voluntatem amitieret, et noque testamenti factionem haberet, Deque donata a parentibus pro arbitrio administrare permitteretur. (1) Obserca Godofredí, que no solamente su este punto, sino en ¿osciemds, isa aduLg.r4da esta- Nacela, porque no era *tto que 4 ¡08 hijos emancipados atribuyeran ¿as ¿egea seta plena 6 absoluta potestad, pues por causa de. ¿ng atud
-No sé como no han obtenido la conveniente reverencia las disposiciones que por los antiguos Emparadores se dieron- sobre la emançipaclón, - ciertamente muy excelentes y dlgnaade que fuesen conservadas exentas de innovación, pero, aunque. no en absoluto, se ve, sin embargo, que son verdadera- mente menospreciadas Y-, á la verdad, no con razón. Porque lo que establecieron, que á los esclavos 8. quienes se les donó la libertad no se les podía
privar en -absoluto de la donación, sino que si se
descubriera que alguno incurrió, con mala intención en alguna sola de las causas vedadas, que puedan transformar la dignidad de la libertad en hábito de esclavitud, solamente entonces era' reducido 8. la condición de - esclavo, todos lo oyen con religiosidad, y veneran la ley; pero lo dQ que 8. los hijos que una vez quedaron libres de la potes-. lad do su padre lea permiten seguir en todo plenamente la libre voluntad de su ánimo; pareció que.
no debia.ser oído del mismo modo, y que corno 41 -
aquellos hubiesen establecido cósa. reprobabp no se debía prestar aquiescencia 8. tal decreto, más es ahora manifiesto, que por ninguna razón fuá esto privado de autoridad (porque no tuS desaprobado por ninguna ley nuevamente dada.) Pues cierto juez dlspuao, (y me-maravilla de qué manera lo dispuso), que los hijos que hubiesen sido hechos de propio derecho no tuvieran simplemente la potestad que hubiesen recibido, sino que, si se viere que no son padres de hijos, se anulase su libre arbitrio, y fueran dé nuevo sujetado* ála patria potestad; y uok,jasi a ¡a potstau'i del po de e. ¿m :025 explica cómo t Emperador Leon 'no menciona aiquinra ceta iena establecida en las leyes contra ¿a ingratitud. - N del 7#..
NOVELk$ —OONSYITUOIÓN XXVI
Hace nonnullis pIaota, eL facile a posterioribus suscepta, despecta 'vetan lego, in huno usque diem in republica valera conapicitur. Nos itaque pristinatu Leguui bac de re auctoritateca renovantes, nul1am sancimus earum legum, quao de 4otis restitutiene epoflunt, abrdgari invaUdamque esas. At quid aiuntillae leges si fihius liberia orbtur, do• nationem quid orn, a patre veoíentém ad donatorem reverti, non kem vero eam pise sin a matra ant
ab extraneo quopiam data filio competat, niai ita a donatonibus pactuxn fuerit, ut reverlatur; sed etiam
quae fihiis patres simul atque oes potestate dirniserint dederunt, etiam hace apud eós, qui accepo-. • runt,irrevocabiliter permanere iubent et atare de lilia testamenta, nisi pacti cuiuspiam, quum patér donaret, initi obstaculurn subait. Bis. ¡tapie etiam nos adstipulantes, acire omnes iubexnus, UI, si filius ani iuris factusnullosque liberes habana teatetur, parentes illa.duntaiat, quse ex logo Falcidia ad ipsosmauani, percapturi sint, nial pactum, UI supra dictum ast, intercessarit, reliqui vero cognati, - licet ab intestato vocetitur,omnino nihil, út qui da restitutione paétum ¡nterponere neglexerint. Illud vero etiam monendum est, soliut, vinilis personas in potestata case filium die¡; que niam vero .praeter • alios modus hie quoque sui luvia fihium ssaa osten• debal, si ¡a qui ipaum le potestate habebat, sive la pater, sive aves saset, ..libertate ipsurn auo ore do• nasael, nos etiam hoc anneotimus, ut, si ad 'vitam tantutn ano arbitrio regndam conMitutus filies vi• deatur (sive id verbis eles, cuius sub potestate de. SU, conceesUm fucrit, si've verbis quidem factum non siL, sed con seusu tacito eL. filio vitae rationes separatim instituenti non adversante,-verum ipsum súo modo seonsum •vivere permiltente), tametsi a coniugli óommercio libar Sit, ius tamen liben arbi•tnij ratum ilti sit. Etenim si. servi semel iugo emissi, dum mali non apparent, iterum filad ferro non
coguntur,' quornodo indignum non est, filos patria
•
potéstate libaratos .denuo sub iugum mittere, ipsosque perpetua libertate, qua ut diii 'vol servi fruunLun, expartea case?
627
no solamente esto, sino también, que, si -alguLo viere que desu propio gérmen comenzaba á brotar un feto, pero la muerte lo hubiere mirado con larvos ojos, y lo hubiera reducido á la falta de. hijos, Al perdiera juntamente con los hijos también la libre voluntud, y ni tuviera la testamentifacción, ni se le permitiera administrar á su arbitrio lo donado por sus padres. Y se va que esto que lea agradó
á algunos¡ y (cié fácilmente admitido por los poste-
riores, prevalece, habiendo sido despreciada la sutigua.ley, hasta el día de hoy en la república. Así, pues, renovando nosotros sobre este particular la antigua autoridad de las leyes, mandamos que ninguna de las leyes, que disponen sobre la restitución de Ja dote, esté derogada é invalidada. Más dicen aquellas leyesT Que si el hijo quedase privado de hijos, vuelva ciertamente al donante la donación que provenga del padre, mas no. igualmente la que le competa al hijo habiéndolo sido dada 6 por la madre 6 por un extraño cualquiera, á
no ser que así se hubiere pactado por los donantes, paraque vuelva; pero manda también que las cosas que los padres lea dieron á lo hijos al mismo tiempo que los emanciparon de su pótestad, per-
manezcan asimismo irrevocablemente en poder de los quelas recibieron, y que subsistan los teatamentos relativos ¡ ellas, á no ser que haya el obstáculo de algún pacto hecho al hacer el padre la donación. Y así, asintiendo también nosotros á esto, manda-mes que Lodos tengan-entendido, que, si testdra el • hijo que feé hecho de propio derecho, y que no tiene ningunos hijos, sus padres habrán de recibir solamente lo qué por virtud de la ley Faleidia vaya ¡ los mismos, á no ser que, como antes se ha: dicho,
haya mediado pacto, y nada absolutamente los de-
más cognados, aunque sean llamados abintestato,
como por haber descuidado interponer pacto. en -
cuanto á. la restitución. Mas también se ha de prevenir, que se dice que el hijo está bajo la potestad solamente de persona viril; pero como además de los otros modos también mostraba que el hijo era de propio derecho éste, si el que lo tenía hijo.' su potestad, ya fuese el padre, ya elbuelo, le hubiese donado de viva voz la libertad, nosotros también añadimos esto, que, si pareciera que el hijo fué • constituido solamente para que rigiera 4 su propio arbitrio su vida, (ya si esto hubiere sido concedido verbalmente por aquel bajo cuya potestad vive, -ya si ciertamente no se hubiera hecho de palabra, sino por consentimiento tácito y que no se oponga al hijo que hiciese por separado [as cuentas de su vida, sino que le permita al mismo vivir separadamente á su modo), aunque esté libre del -comercio matrimonial, tenga él, -esto no obstante, ratificado el derecho de libre arbitrio. PorqUe si los esclavos, una
vez librados del yugo, no son obligados, en tanto que
• no aparecen malos, á soportarlo de nuevo¡ cómo
no seria indigno someter otra vez al yugo ¡ lo
hijos librados de la patria potestad, y. que ellos as-
ten privados perpétuamente -de la libertad, de 'la. que disfrutan, como he dicho, hasta los esclavos? ØONØT. XXVI
ONSTITUOION XXVI
UT EUNUCEII &DOPTÁRR ?OSSUiT
DE QUE LOS EUNUCOS PUEDAN ADOPTAR
Ideo lmperator STYL1AN0, excdUentssimo sacroum Offlcioram Magi.sro •
El inismo Emperc4or 4 STiLIANO, ecee1enUsimo Maas £rc do tos sacros Oficios.
Magnum et excellena 1iorninibu donum dei creatorta est matnimonium. Non modo enim naturae, quae marte conaumitur, openi fert, et humano ge-
Es para los hombres el matrimonio grande y excelente dón de Dios Creador. Porque no solamente presta auxilio ¡ la naturaleza, que se extingue por
328
•
O~.— ONSTl1JOI&' xXfl
non perpetuitatem largitur, id .dum ab lila depa- la muerte, y da perpetuidad al género humano no soitur, non omnino doporire amena, verum etiam dejando que este .perezca por completo siendo .d& autor por liberorum proçreationem permagna ho-. vorado por ella, sino que también por otra parte minum vitae praestat. Quid enim suavius ad homi- proporciona mediante la procreación de los hijos • num óbleetationemquam quae ex liberia percipitur muy grande8- cosas i la vida de los hombres. Porvoluptasl quid. vero utilius in .humanis negotiis, que ¿qué cosa vais delicada para delectación de los tamalüa, quam qune seneotus nobis offert? Levan hombres, qüe el placer que se percibo por los hijos? Ni qué mas útil en los negocios humanos, sai en • enim senectutis molestias liberorum ministerio videmus. Verum-iuoniarn eam utilitatem por, matriotros, como en los que nos ofrece lasnectud Pues monli commeroium consequl non omnes 'valónt, 'sernos qtié las molestias de la senectud se alivian voluit lex, et.recte voluit, in ces, .qui id. donum a con la ayudado los hijos. Mas como no todos pusnatura non a600pissent,sua benignitate beneficiuni den conseguir esta utilidad por medio del comercio At id propositum non ita erga omnes del matrimonio, quiso la ley, y lo quiso bien, con• - conferro. sersabit, nt omni defectu vacuum beneficium -da- codones por benignidad suya este bene&ió i. los rol. Etenimaliis quidem extra -matrimonium sequE- - que no hubiesen recibido de la naturaleza este dOn. rendi -libero« potestatem. feóit, alios huius benofiMas no mantuvo para todos este propósito, de modo centiae exsortes reliquit, quanquam Mus logia, quse que diese este beneficio exenLo de todo úefeeto f'orqiie 4 unos ciertamente les da potestad para adin -hoc sernel edita easet, ut liberorum orbitate oos, qui millos haberent, liberaret, -se sua ope paIres, quirir fuera del matrimonio hijos, y. a otros tos deja excluidos de este beneficio, aunque convenía que qui bus ex matrimonio id esse non contigisset, lea correspondiese todos el beneficio de esta ley, efficeret, pertinere ad omnes beneficentiam con. • veniebat. Sed ita non vult, reiicit vero illós, qui una vez que fué dada para librar de la falta de hijos. á los que no tuvieran ningunos, y para hacer por letaha vulriera pasé¡ suni, quorum lamen, quod injuria affecti et generandi facultate privad sint, su auxilio padres A los que4ch hubiese acontecido misereri par eral. Et .repulzae causani dicunt, no serlo eñ virtuddol matrimonio. Mas no lo quiequod quos natura seminis participes non noverit, re así, sino que rechaza A los que sufrieron heridas his noque lex tale benefioiurn coneedat; a vero homicidas, pero de los que erajusto compadecerse, non natura, sed hominum iniuria hia generandi porque fueron víctimas de injuria, y privados deis vim ademit. Qui, quam nostrá maiestas recto se laeultad de engendrar. Y dicen que es causa de la exclusión, que á. los que la naturaleza no los recobabero atatuit, no praeter iniuriam, quam ab honodO como teniendo sOrnen, tampoco la ley les conminibus sustinuerunt, alteram por legem imuniam cede este beneficio; mas'& éstos les subirent, iubet (1), cos si adoptarø velint, liberani tó quila,uerza • potestatem babero. Existimo entin illio beneficiuni de engendrar no la -naturaleza, sino injuria de los magia apparere neceasarium, ubi coinrnodum, quod. - hombres. Mas como nuestra majestad determinO indo provenit, utilius oit. Eunuchis autem prao- que era conveniente que no sufrieran otra injifrma cipue liberoruni ex lego productio in tantum cal por la ley ademas de la que por lo hombres sopórmaxiine necessaria, in quantum una bac ratione taron, manda que, si éstos quisieran adoptar, IOnpu libre potestad. Porque estimo que aparece que atres ene poasunt, et ita liberorum ministerio • ipais fmi. contiogat, quo. inhumanuni esaet, quo- allí es más necesario un beneficio, donde es más ñtiL niam genitalibua privati -sunt, oespriv ami. Sed 'el provecho que de él proviene. Y principalmente • quemadmodam la, cui 'socia usus ademtas est, A los eunucos les es muy necesaria la creación de hi-quae linguae Ipuflia aunt por manum adimplere, el jos por medio de la ley, por cuanto solamente de este-modo pueden ser padres, y les es sai posible dio. quE sermonem labnis fundere nequit, per scripturainad ordinandu res au n procedere non impedi- • frutar-del auxilio de foshijos, del cual sería inhutur,ita noque eos1 q,uimernbris genitalibus privad - mano que fueran privados, por haber sido privados sunt, prohibere decel, quo minus defectum alio de sus órganos genitales. Pero sai como no se Em- -• nide que aquel A quien se le quitó el uso de la voz modo compenseul.• • : llene con la mano las que son funciones de ia len- • gua, yque el que no puede expresar su diacurso, • • • . • • con los labios proceda A disponer de sus bienes por escrito, sal tampoco es conveniente prohibirles A - - • -
• •
• •
1
•
• •
•
•
•
CORT. XXVII • •
•
•
-
. •
los que fueron privados de sus órgÁnos genitales, que do otro modo compensen su defecto.
•••
- UT PAR.LTKR OMNIBUS ADOPTARE LIC-SAl' • • - • • • Ider,t Imperator eidem
STYL1JNo.
Recte quidern decet oes, qui sus industria-- rem aUquam humanse 'witai utilein adiuvenire atudent,. ¡u coinmune il1an proponere, quam cerda personEs circumacribere, alios veroelus expertes relinquere, longe 'sOro magia legum benecium cominune ene oonvenit. Nam siont in msgistratu virtute, sic edam in legibus, quotquot illis paremus alque subditi sumus,, indo manante beneficioin commu(i) tube, decieZ texto, sul duda por errata, g u ha
CONSTITUCION XXVII
-
- -: -•
-
DE QUE DEL MISMO JtiODO L.RS SEA. A TODOS LICITO - ADOPTAR •. El mismo Empenador cü mismo
STILTANO.
-
Ciertamente que es muy conveniente que los que' se empeñan en hallar con su industria alguna cosa útil para la vida humana la propongan para el co- no que la circunscriban a ciertas personas, dejen privados do ella A los demás; pero convieymún"Y" no mucho mas que sea común el beneficio de las leyes. Porque así como tratándose de la magistratura debemos disfrutar en común de su virtud, así oorregido,porqu4 t1lLC,
1nbt, iio.e el griego. —N. del Ti'.
-
--
NO8.—CON5TITUOIóN
ne fruidebemus. Atquid sibi vult hoc prooeminm • QUod.Iex, quae ¡¡bario orbes exaistentes liberare infortunio vo1uit, dum adoptando etiam voluntate comparan iusai, qu1 a natura áecipi non facile .posset, non erga omnes similiter servavit proposi• tum, sed viros quidem, et multares, quas natura • matre8 quídam novit, ademiio 'vero sobolis ad liberoruxn orbitateni, redegit, adoptandi jure donavit, eunuchos vero, et mulieres, e quarum sinu nondum ullus foctua efloruit, beneficio indignos cansuLt tani viliter nescio quemado ratiocivata. Non enim quia bac incirnmodo, ut natura paires esae nequeant1 aunuehi nifecti sunt, propterea .[ncommodum lege augeri oportel, sed potiüs non pro. hibere eos, quominus huno defectum alio modo • compenseni, quemadmodum atila membris, quae ad actionee naturales requiruntur, ut manibus st pedibus mutilatis, aut si quo aliof membro privati sint hominei, non probibentur quocunque modo • possrnt muttationem compensare.. Nec1ue verá Btiam mulleres, quia rastres non fuerint, in ado• ptaudo corcere rationi conmentaneum cM. Quae • enim ratio et,_ ut lilia, quae liberia orbatae sint, denuo nequirendorura liberoruni ius oncedatur, has vero, quaa istiusmodi posaessioriis prorsus mapas fucrint, par oxnnem vitara lo ilEa inopia vi'vere velit? Etenim ni haec praecipua ex liberia uit• litas est, ut parentes in seiuo suatenteni, con non - et has, et lilas ex aequo beneficii participes esse con cedere deoebat? Sic enim atila, quibus tenues artaeque facultates sunt, fihiorum upe et auxilio levior paupertas esi, et quibus abundantia et divitiae suppetunt, etiara bi& adoptio conduit. Nam qui tu IiLii locura, esaunitus est, is et inserviena • metri, ci pro illa quae par est filium facere sed ulo axaequena, bona illius in ano statu manera procurabit, el cura matre curarum onus partitus, 111am tranquillius laetiusque vi'vere effloiet. Noatra itaque imperatoria malestas, lis legibus, quaé adoptare hi, quos diximus, non permuttunt, vim suam ebrogana, evulgat legera, quae omnibus, qui edoptarü velint, siva quae viro orbata su, sive aliquani necdum matrera sol viderit, elus faciendi potestatam faoit, non solura ob commoda, quae ex ado• ptioúe manare diti, sed etiara quod inde 'virginita.tis decus cohonestan animadvertara. Ene enim, quae coniugali consuetudini virgrnitátem i1uidem auteponunt, interim vero liberoruni desiderio pungunlur, quum id extra rnatrimonii consuetudineni • conuequl se poase vjdebunt, virginitatis honestatem non uegligent. Neque enim deet, quia mullerl liberos in potestate habere permissun non propterea 1111 adoptare non licere. Prim ura quidem, • quia si quia hoo admittat, non modo mulieres, quae • nunquara pepererunt, 'veruni etiam quae matren • exstiteruñt, ab adoptione arco¿; femina enim, ut dkit, habere in potastate liberes non poteat. Deinde vero quaé hac san cii lex loquitur de filia, qui a matribus recedentes, seorsum ano arbitratu vivare mainel, non item vero de iis, qui materna impe. nia libenter tolerant, et ipsarum praescriptis par oinnein vitam parere proposuerunt. Non Igitur obedientiam et famulatum voluntarium, qui et quomodo fit, lex prohibet, sed illic femina potestate pnivatur, ubi voluntatis asaensus ad obedientiam non 'coij, Nam si hoc ita esset, quornodo multae matres viduae liberas secum una viventes ci bub• ditos ad extremum usque diera habent, et animani lo iliorum manibus exapirantea materna 1- benedictionis suarumque faoultatum ilion relinquunt he• redes? Illud vero etiam imperatoria noatra maiestas benigna subditis largitur, ut non modo ab Impera-
nÇrfl
también, tratándose de las leyes, de los beneficios que de ellas dimanan cuantos á ellas obedecemos y estamos sujetos. Mas ¿qué quiere decir este procmio? Que la ley, que quiso librar de su infortunio los que estaban privados de hijos, en cuanto que mandó que también adoptando se adquiriese con la voluntad lo que fácilmente no se pudiere recibir de la naturaleza, no mantuvo su propósito igualmente para todos, sino que el derechú de adoptar se lo doné ciertamente Ó los varones, y a -las mujeres ¡ quienes verdaderamente conoció como madres 'la naturaleza, pero a. quienes Ja muerte de su prole las redujo a. la- carencia de hijos; mas consHeró indignos del beneficio, habiendo raciocinado, no sé cómo, tan vilmente, fi. los eunucos, y á las mujeres, de cuyo seno no germinó ningún frutó. Pues no porque los eunucos sufran 'la molestia de no poderser por naturaléza padres, se les debe aumentar por la ley la molestia, ano que, antes bien, no se les debe prohibir que compensen de otro modo este defecto, a. la manera que, mutilados otros miembros, que se requieren para las accionas naturales, como las manos y los piés, 6 si de otro cualquier miembro estuvieran privados los hombres, no se lesprohibe quede cualquier modo puedan compensar la mutilación. Y tampoco es conforme a. la razón castigar en cuanto 8. 1aadopción 8 las mujeres, porque no hayan sido madres. Porque ¿qué razón hay, para que fi las que hayan sido privadas de hijos se les conceda el derecho da adquirir de nuevo hi,jos,-ypara que quiera que las que hayan estado priva das absolutam ante de esta posesión vivan toda su vida en esta privación? Pues si la principal utilidad de los hijos es esta, que sustenten á los` pedrea en la vejez, ¿por qué no sería conveniente conceder que éstas y aquéllas fuesen por igual partícipes del beneficio? Pues de este modo, "con la ayuda y el auxilio de los hijos es más llevadera la pobreza para las que tienen débiles y reducidos bienes, y les es también conveniente la adopción a. las que les fa. vorecen la abundancia y las riquezas. Porque el que fuá adaptado en lugar de hijo, sirviendo fi. su madre, y ejercitando diligentemente a. favor dé ella lo que es natural que haga un hijo, procurará Tu se conserven en su estado los bienes de ella, y habiendo compartido con su madre la carga de los cuidados, hará que ella viva más tranquila - y alegremente. Y nsj, quitándoles nuestra imperial majestad su fuerza 8 las leyes que no permiten que adopten lea que hemos dicho, divulga una ley, que 8 todos los que quieran adoptar, ya sea la que haya • mido privada de marido; ya sea alguna 8. la que el sol no la hubiere visto todavía madre, les da facultad para hacer esto, no solamente por razón de los • beneficios que -he dicho emanan de la adopción, sino también porque advierto que de este modo se cohoneste el decoro de la virginidad. Porque las que ciertamente anteponen -la virginidad al habito conyngal, pero son mientras tanto aguijoneadas por el deseo de hijas, cuando vieren que ellas pueden conseuir esto sin el hábito 'del matrimonio, no des• cuidarán la honestidad de la virginidad. Pues no es conveniente, que, porque a. la mujer no se le por• mitió tener ¿aj o potestad 8 los hijos, no le 'sea licito adoptar. En primer Jugar ciertamente, porque si alguno admitiera esto, rechazará de-la adopción no ya solo 8. las mujeres, que nunca parieron, -sino también fi. las que fueron madres; porque - la mujer, como dice, no puede tener bajo su potestad 8. sus hijos. Y en segundo lugar, la ley que dispone eSto habla de los que sepanándose de sus madres prefieren vivir separadamente 8 su arbitrio, mas -
-
NOB.—OONSTITUOTÓN XXTIII
tore (quemadmodum vetuatioras legas praecepere), sed etiam a quocunque, cui cuiuscunque loci reetio
iniuncta erit, qui adoptare volet id faciendi facultatein accipere possit. -
no también de 108 que toleran de buen 'grado el imperio materno, y se propusieron obedecer toda su vida á los mandatos de las mismas. No prohibe, pues, ¿a ley la obediencia y la sumisión voluntaria, cualquiera que sea y como quiera que ae.haga, sino que priva de la potestad á la. mujer allí donde no concurre para la obedieneia.eI asenso de la voluntad. Porque si esto fuese así, &c4mo muchasmadres viudas tienen consigo á los hijos viviendO juntamente con ellas y á ellas sujetos hasta-su (iltimo día, y al expirar su alma en brazos dedos los dejan herederos de la bendición materna y de sus bienes Mas nuestra imperial majestad les concede benignamente á los súbditos también esto, que el
que quiera adoptar pueda recibir la facultad deba-
cerlo, no ya soto del Emperador, (como preceptuaron las antiguas leyes), sino también de cualquiera, A quien le hubiere sido encomendada la gobernación de cualquier localidad. cJONST. XXVIII
CONSTITUÇIO& XXVIII
[QUO TEMPORE ET A. QU18tJS RERUM SU/tRUM ADMIN1STRT10 ADULTIS CONCEDI DEBEA.T] (1)
[EN QUÉ TIEMPO Y POR QUIÉNES SE LES DEBA - CONCEDER A ¡os ADULTOS LA ADMINISTRACIÓN DE SUS PROPIÓS BiENES]
idem Imperator ST!1,1ANO erecUcntsúino sacrorura Officiorum Ma(jistro.
El msnw Emperador' ¿& -ST ¡LlANO,' crcelenttsimo Maestre de los sacros Oficios.
Quoniam etiani hoc legislatoribus recto placuit UI orbatis minoribus tutores praefloerentur, qui parentum de illis euram supplerent, dum aetatis quidem imbociilitatem curas babereul, bona vero -conveniente sollicitudine illaesa conservarent, quod legislationi recio se babenti deest, ex nobis addendum putavimus. Igitur quia ¡líe defectus est Quod vult solo. lmperatore iubente recedere curatores rerum adniinistratione, tradi vero eam minoribus, postquam aetaUs terminum altigerint, quem mar!bus vicesimus, feininis vero decimus ocavus annus trihuit, et tanquam ad hane aetatew, qua sapero et recto atqe utiliter res suas administrare possunt, pervenerint, tu planam rerum suarum potesatem collocari. Verum quoniam ut sapiant omnibus non similiter contingit, non ¡la simplicitor statui, noque ex sola aetate ad rerum suarunt, gubernationem pariter omnes produci oportebat, sed quo temporepetitar, aorum qui rerum suarum adininistrationem suscepturi essent, statum requirere. Quid eclim? si hio quidem, postqnam otiam sam aetatem egressus sil, nonduin satis sapere coepent, administratione dignus iudicabitur, jite vero, quanquam infra eam setatem sil, si- prudentia non destituatur, UI recte res suas administran das suscipere possit, ab administratione arcendus ant?. Quoniam igitur non urinus ánimo quam corpore ínter seso hominca differunt, el alii (2) etiam ante legitimum tempus rationem heno constitutam habent, aliis vero etiam id supergressis mena nondum stabilita est, quod lex haec ita vaIlet, ut 'defectuosa eadem esset, factum est. Quin et alta incommoda sunt; pnimum quidem, quod facile non esI, immo plano fieni nequit, ut ad omnes legislaloris- voluntas pertingat. Quomodo namque qui iongis terrae marisque distinentur intervallis (UI alias vitae difflcultates, morbos, et insidiarum hostiltum rnetua, et rnembrorum mutilationes omittam, pise saepe no ex ipso quidem d,omicilii loco prodire, nedum longinquam profctionem suscipere permil-
- Puesto que á los legisladores lei plugo acertadamente también esto, que de los menores huérfanos fuesen ezoargados tuLores, que supliesen respecto de ellos el cuidado de los padres, cuidando ciertamente da la debilidad de la edad, y conservando ilesos con la conveniente solicitud los bienes, hemos juzgado que se debía afiadir- por nosotrós. Lo que a la legislación le falta para que esté bien. Así,, pues, ¿cuál es aquel defecto? Que quiere que sólo mandandolo el Emperador se aparten de la administración de los bienes los curadores, y sea ella -. entregada A. los menores, después que hubieren al,canzado el término de la edad, que para los varo-. nos lo concede el año vigésimo, y para las hembras el décimo octavo, -y que, cuando hubieren llegado esta edad, en la que pueden tener juicio y admimstrar recta y convenientemente sus bienes, sean puestos, en la plena potestad de sus bienes. Mas como no acontece respecto á todos que del mismo modo tengan juicio, era menester que no se dispusiera así seuctllamente,'y qúe no fueran llevados todos igualmente solo por virtud de la edad- á la administración de sus propios bienes, sino que, al - tiempo en- que se pide, se investigue el estado de los que hubiesen de encargaras ¿e la admhtistra- ción do sus propios bienes. Porque ¿qué se dirá? Si ésta ciertamente, aun después que haya salido de esta edad, no hubiere comenzado todavía á tenor suficientejuicio ¿serájuzgado digno de la administración, y aquél, aunque- sea de. edad inferior á esta, si no estuviera falto de prudencia, para que convenientementei pueda encargaras de administrar sus bienes,- habrá de ser rechazado de la administración? Así, pues, como los hombres difieren en 1rO sI no menos por el espíritu que por el cuerpo, y unos tienen bien constituida su razón aun antes del término legal, pero en otros, aun habiendo - paSado de él, no está sentado todavía el juicio, resultó, por- que así lo quería esta ley, que ella misma fuese defectuosa. Y aun hay Otros inconvenientes en
Ea rúbrica/ud () eure parb%teis.
redactada por Stsph., j por eso ea
(E) Miis ge teíasn eUevo)aia dacio por errata.—Ñ. dei Ti
NOVELAS.—CONSTtTUOIÓN XXIX
tuno, c1uomodo igitur bia et aecentis allis, quao mortalium vitam allidunt, adolescentes impediti rerum suarum administratiooem ab unius Imperatoria nutu accipientt .Quod ergo, sicnt superius diximus, legislaioni deerat, id adimplentes iubemus, ut qui puberes imperfectae aetatis tempus iam superarunt, id et mares. qudem .anuum vicesim orn, feminse iero dimum oetavum, et animum ad res gerendas idonoum babent, eL prudentiam suffieieatem, por quam administratio refrenata rebus vion oftlaiat, nec fila nocenter conceasa videalur, bis rerum suarum auctoritas detur. Accipiant flaque tales, et sua gubornent. AL quibus rerum recte ge'rendarum iudicium adhuc deest, ideoque sibi ipsis (utpote qui quum gubornare debeant,imprudentiae imperio regantur) damnosi futuri sint, etiams.i id tempus praetergressi fuerint, non percipient. Etaniin si qui propositus finta erat, uL bona recto ad• miaiMrarentur, ja necdum praasens eat, qua ratione, quanquam astas advenit, secure ipais commitfentur, quae sub ipsius procurationo non recio administrabuntuti Ita vero etiam rebussuis praocese fdonei constituti, licet ad administrationie tempus nondum pervenerint, non prohibebuntur. Unum est enmi quod requiritur, no bona labefaetentur, quod quum adsit, supervacaneum est aetatein exspectaro. Et non tantum imperium rerum suaruni procurationem administrationenique concedet, verum et.iam quibus in unoquoque loco magistratus obtigerit, et indicare libere licet. Ita enim et legislatoris providentia omnibus, qui indigent, utilis en!, atque lex vim auam magia eiseret.
CONST. XXIX 4'
631.
mer lugar ciertamente, que no es fácil, mas aun, que en absoluto no se puede hacer, que la voluntad del legislador alcance, á todos. Porque ¿cómo los que están separados por grandes espacios de tierra y de mar, (omitiendo otras dificultades de la vida, enfermedades, miedo á las acechanzas de enemigos, y mutilaciones de miembros, que con frecuencia no permiten ciertamente salir del mismo lugar del domicilio, mucho menos emprender un largo viaje, cómo, repito, los adolescentes, que estén impedidos por estas y ótras seiscientas cosas que afectan á la vida de los mortales, recibirán por dispos.ición de un solo Emperador la administración de sus propias cosas.? Supliendo, pues, según antas hemos dicho, lo que faltaba á la legislación, mandamos, que á los púberos, que ya pasaron el tiempo de la edad imperfecta, esto es., los varones ciertamenteá los veinte años, y las mujeres á los dieciocho, y tienen inteligencia adecuada para administrar los bienes., y prudencia sufittiente por la que, refrenada su administración, no perjudique á,los. bienes, no parezca que aquella les fué concedida perjudicialmente, se les dé autoridad sobre sus propios bienes. Y as!, recibanlos los qbe son tales., y gobiernen lo suyo. Mas no los percibirán aquellos á quienes falta todavía juicio para administrar bien sus bienes, y que por lo mismo habrian de ser perjudicialés para sí mismos, (como los que debiendo gobernar son gobernados por el imperio de su imprudencia), aunque. hubieron pasado de este tempo. Porque si aun no ha llegado el fin que se había propuesto, de que los bienes fuesen bien administrados, ¿por qué razón, aunque la edad haya llegado, se les encomendarán con seguridad élos mismos las cosas que por su cuidado no serán bien admi. niatradas? Y as!, á. los que son idóneos para estar al frente de sus bienes no se les prohibirá esto, aunque todavía no hayan llegado al tiempo de la administración. Porque es una sola cosa la que se persigue que no se arruinen los bienes, y, no sucediendo esto, es supérfluo esperar á la edad. Y no solamente el imperio concederá la procuración y administración de los propios bienes, sino también aquellos ¡quienes en cada localidad les correspon-diere la magistratura y les sea licito juzgar libremente. Porque sal la disposición del legislador será útil para todos los que la necesitan, y la ley mostrará más bien su fuerza. -.
CON BT1TUC1ON XXIX
[UT ANCILLAS PARTUS A.PUD ALIUH EDITUS AD LPSIUS [DE QUE EL PARTO DE UNA ESCLAVA DADO A LUZ EH DOM1NUfd SEQUATURJ (1) PODER DE OTRO CORRES?ONDA AL DUSÑO DE LA MISMA]
Idem Imperator eidcm
STvLIA1o.
Quemadmodum sum sornionem, qui nñllam prae se, fert mendacii perversftatem, ve ruin osee atque rectum seirnus, ¡la etiam veram lgem, quae iniquitate perverli non deprehenditur, ut si. qua id non observet, ea lex non es!, quamvis ea appeilationedigna habita si!. Si enim hoc legis est, ut suum cuique tribuaL, quomodo qnae hoc non praestat. Isi erit? Videntur quidem alias etiam leges dietas in Id %eoinmittere, non minos vero lila; quae partum ancilisé,. quae non apud dominum, sed furto ¡hoyo modo snbducta, apud aliumquempiam pepenO, postquam facinus innatult, non eum matre ad suumdominum venir, sed ab hoc quem alieni
(1)- TamN ín fod ó1npuesh4 por &eph, esta rubrx.
El mismo Einperador al mismo STILIANO, • Así como sabemos que es verdadero y recto el lenguaje qué no hace ostentación de ninguna pérversidad.dc mentira, sal también que es verdadera]ey, la que no se baila que esté pervertida por iniquidad,
de suerte que, si alguna no guarduraeste requisito,
esta no es ley, aunque haya sido considerada digna de esta denominación. Porque, si es propio, de la ley dar á cada cual lo suyo, ¿cómo será ley la que no lo da? Y se ve ciertamente que.i'ncurreri en esto
también otras llamadai leyes, pero no menos la que
manda, que el parto de una esclava, que no parió en poder de su señor, sino substraída por hurto ó
de otro modo en poder de otro cualquiera, no vaya,
632
&ovmis —oowriiiJot6N xxx
mancipli, dominum fuisse constat, detinari iubet. Hoó ilaque, quia non recto se babero visum ost, conveniente modele nos dignati iubemus, .ut matremsuus partus sequitur. Non enim quia fur sustinel, quse lex domino persolvi debere decernit, idejrcc etiam ile anoillae uidem suae partu pHvan, eum vero alius lucran debét. Ad lucrum enim hule suificil, qüod fila ad ministerium usus eat. At (licunt Sed si pretio pro ea soluto sic eam sequisiverit, oportet el quid lucrarí eumm, ei prtio, ideoque aburdum non esi, partum apud ipsum permanare. Sed si quis bco ad detinendum footum re-. etun putat, quomodo non rectius, ut sequl dbeat, a pniore domino prius .olutum pretiumráetendatur? Quin quomodo convenientius non est eum, quiiacturam fecit, indeque dolores incorde portulit, ex acceasione delinimentum sentire, quam llIuni eam habere, qui, praaterquam quod nihil amisit (ab jito enim, qui furto aubductam ancillam ipat vondidil, pretmm recuperare hect), quanta el ininisteria praestitil, ea lucratus est? Neuliqusin ergo, ut diximus, retineatur partos, sed quemadmodum matrem, sic 1iam fiuium prior dominus habeat. Sive autom qui furtum commisit, dives sil,. dum jato preiium, qüod malo aecepit, raddit, nihil amplius negotii restet, siva mortuus, ant vivus quidem, inopa -varo, quantum ad solutionem ema, quod lex a funibus exigit, etiarn SIC iustius cal, el, qui aneillam amiSit, cius lacturam fui eum matre restilutione BSnSN.
. .
.
después que se conoció el delito,- juntamente con la madre á poder de su dueño, sino que sea retenido por el que consta que fuá señor de una esclava ajena. Y así, como pareció que cato no so bailaba bien dispuesto, habién dones dignado nosotros ponerle conveniente remedio, mandamos que su parto siga á la madre. Pues no porque el ladrón retiene lo quela ley dispone que se debe. dar al dueño, debe por ello ser también éste privado ciertamente del parió de su propia esclava, y lucrarse otro con él. Porque le es suficiente para lucro haberla utilizado para su servicio. Pero dicen: mas si la hubiere a*iqúinidó habiendo pagado precio por ella, es menester que lucre también alguna cosa por el precio, y por lo tanto no es absurdo que el parlo quede en poder del mismo. Mas si alguien juzga recto esto para retener el teté, ¿cómo no juzgará. más recto, para que daba seguir á la: madre, que po.r el dueño S.mierior se siegue el precio pagado antes? Y aun¡cómo no ea más conveniente que el que sufrió una pérdida, y por ella sintió dolores en el corazón, experimente alivio con la ganancia, que no que esta ¡atenga el que además,de no. haber perdido nada, (porque es licito que recobre el precio del que á él mismo le vendió la esclava subatraída por hurto), se lucré con cuantos servieloi le presté? Así, pues, de ningún modo sea retenido, : según hemos dicho, el parto, sino tenga el dueflo anterior, de la misma manera que á La madre, tarn-• bién al hijo Mas Va si fuera rico el que cometló al hurto, y, devolviendo el precio que recibió malanente, no quedara nada más del negocio, ya si bubiea - muerto, ó viviera ciertamente, pero fuese insolvente parao! pago de lo que la ley exi á los ladronos, también ast es más justo que arque perdió la esclavase le indemnice su pérdida con la restitu. ción del hijo juntamente con la madre.. ..
CONBT. XXX
CONSTITUOXON XXX
DR MUL.IERE, QUAR. vivo MÁR1TO cva ALIO VIRO MATRIMONIIJM CONTRAHAT
DE LA MUJER Q1,E VIVIENDO SU MARIDO CONTRAE MATRIMONIO CON OTRO VARÓN
Idem Imperator cidem STYLIANÓ.
El mismo Emperador al mismo STILIANO.
Quemadmodum si legaR reipublieae non utiles dopreheoduntur, necessario ¡Has insta reipu.blieae providentia in molius transformat, ita quoque eiusdem providentiae munus est, nl legas recto constitutas et nihil subditoa contristantes a. mate conatitutis subditosquo contniatantibus separes, atquo lilas praeferat, quando eadem de re duaainter se pugnantes legos statuunt. Quomodo enim rationia esset, duces quid orn atque praefecti. ex petoribus praestant ores eligi, et qui lii gubernatione ad aubditorum utilitatem omnia facturi putantur, praepOni, etéi bi. non iii perpetuum gubarnabunt, ex legibus vero, quibüi, done. respublica consistet, gilbernatio datar, non praestantiasirnas, sed peioria notae, et pias noque a principio innotuiese docebat, ad gubornacula deduci? At quorsum haec a, nobis dieta sunt? lustinianus ille, ouius diadema praeter pietatem etiam subditoruni cura decoravit, qurnu prius de solutióne niatrjmoniorum sanchonem íodidioneti ut, si mulier manto superitite de matrimonio cujn altero agat non ainphius illam ut ipsius membrum ip&i iungi liceat, sed con insidiatrix ab ipsoavellatur, poatmodum sibiipse contradiceus, oh bine causam dirizni non perinisit matnimonlum. Noa itaque pniorem vini voluutatein, ut quae his ipais, quee statuit, roboretur, el adversu matrimonia insidias praecidal, humanas vitae uti-
Así como, sise ve que las leyes no son útiles para la república, las transforma necesariamente- en otras mejores la justa previsión de la república, así también es. obligación da esta previsión separar las leyes bien establecidas, y que en nada contristan á los súbditos, de las mal establecidas y que los contristan, ypreferiraquellas, cuando sobre una misma cosa estatuyen dos leyes que pugnan entro sí. .Porque ioómg seria do razón, que ciertamente los duques y los prefectos Itieran elegidos como mejores. de los peores, y que sean pre'fe'ridos los que iejuzgan que en eh gobierno todo lo harán en utilidad de los súbditos, aunque ellos no gobernarán perpétus-, mente, flero que de las leyes, por las que, mientras subsiste la república, se da la gobernación, sean aplicadas á la gobernación no las más excelentes, sino las de peor nota, y las que desde un principio convenía no haber conocido? Mas ,para qué ha sido dicho eto por nosotrosi Aquel Justiniano, cuya diadema decoré además de la piedad también la solicitud por los súbditos, habiendo dado antes una disposición respecto á la disolución de los matrimonios, para que, si la mujer, viviendo su marido, tratara de contraer matrimonio con otro, no sea licito que ella se una ya al mismo como miembro. de él, sino que como insidiosa esa separada del mismo, después, contradiciéndose él Á i mismo, no
NOVILLB,—OONSTITUOItSN
xxxi
633
liorem esae intelUgentes, eam lege lata in repubRea observan iubemus, guam vera cantata palidonia invugavit, eam in reipublicae nostrao theatro loeum invenire non .perrnittimus. Si qua,e igitur marito adhuc vivo eum alio de matrimonio eommunicaese deprehendatur, ut quae se ¡psa nefarió proposito separavarit, et matrimonli solutione ab filo separetur, et profeoto etiam pecuniarlis poenis aubilcietur, quibus tenentur, quae aliis modis a maritis avelluntur. Quae enim matrimonii compage ¡u unam quidem carnem cum manto coiit, non acquiesoit autem sed aimül ad alium respiciondo, creatorem, qui 111am (i) coniunxit, contumelia affieit., simul in maritum hostil¡ animo est, quomodo non justa haen, quum prius se ipsa a coniunetione prorsus separaverit demittaturl Et isano quando muRer proterva proposito oculum a xnembro ano avertona in alienum respicore gestit, quae certiors sigas hotiIis ema in mariurn animi vii]eantur
permitió que el matrimonio se disolviera por esta causa. Y así, entendiendo nosotros que es Útil para la vida humana la primera voluntad de aquel hombre, como la que esta robustecida por lo mismo que. estableció¡ y pone ooto ó. las acechanzas contra los matrimonios, mandamos que por ley promulgada sea observada ella en la república, y no permitimos que la que cantada la palinódia publicó halle lugar en el teatro de nuestra república. Así, pues, si se hallara que alguna, viviendo todavla su marido, habló con otro de matrimonio, como si ella misma se hubiere separado con su nefando propósito, sea separada de aquél con la disolución del matrimonio, y sea ciertamente sometida también á las penas pecuniarias á que están sujetas las que de otros modos son separadas de sus maridos. Porque la que en la unión del matrimonio se junté ciertamente en una sola carne con su marido, pero no se dió por satisfecha, sino que causó afrenta al Creedor que la unió, ya mirando á otro, ya si tiene ánimo hostil contra su marido, ¿cómo no será ésta repudiada con justicia, cuando antes so separé por completo ella misma de la unión? Y verdaderamente, cuando la mujer apartandó con protervo propósito sus ojos de su propio miembro arde en deseos de mirar á otro, qué sefialas parecerán más cierta de su ánimo hostil contra su marido?
CONST. XXXI
CONTITUCION XXXI
EUT QUAS MULlES MAR1TI ODIO ABOSTAT R5PUI1ML1 AB ELLO POSSIT] (2)
[DE QUE LA MUJER QUE ABORTA POR ÓD1O A SU MARIDO PUEDA SER REPUDIADA POS ÉL]
Idem Iinperaor eiden STYL1ANO
El mismo Emperador al mismo STILIANO.
El que creó al hombre de la tierra, habiendQtransQui bominem e terra ereavit, costa ipajus ¡u mu-• lierem transformata Adiutrieem illi ei ipaius metn- formado en mujer una costilla del mismo, re unió ¡ él una auxiliar formada desusmismos miembros, bria coniunxft, que videlieet suae creationis canpara que ciertamente, conociendo ella la causa de sam lila cognosceos, el bine dicat, qta lego erga su creación, aprenda de este modo por qué ley conconillgem benevolentiam atque aniorem iocontaservará benevolencia y amor puro hacia su cónyuminatum conaervet. Quac igitur ita aniinata Cat, et benevolenliom suam manto servat, royera lila ge. Así, pues, la que está así animada y le conseradiutnS est, neque croatoris promiaaum faUiL, quae - va su benevolencia al marido, es realmente auxiliar, y no defrauda la promesa del Creador, pero la vero diverso animo est, non amplius neque illud que es de diverso ánimo, se conoce qué ya ni es case eonosciLur,.neque caro ex carne vol memesto, ni ea carne de su carne 6 miemlo de él, aunbrLim ema esI, quanquarn coniugium in noum iltam que el matrimonio se haya esforzado para juntarla eum marilo cogere annisum fuenil. Propterea quuxu en unidad con su marido. Por esto, como respecto de muliere, quae propter inirnichias, quas eum a la mujer que abortando de• intento por razón do manto habet, de industria abortando, noque lo vienemistades que tiene con su marido, y no dando tae lucem foolum producendo seminis ipsius fru.á la luz de la vida el feto, mata el fruto del gérmen ctuni opprimit, duae legos latae sint, quarum una del mismo, se promulgaron dos leyes, una de las repudiare iniuria sffectum maritum iubeat, altera vero non permittat,. nos dogi divortium suadenti que manda que el marido que sufre la injuria la repudie, pero la otra no lo permite, asintiendo noa assentientea utpote multo utiliori,illj auctonilatem otros á Ja ley que aconseja el divorcio, como mucho tnibuimus, Absurdum enim mihi el prorsus - iniumás útil, la concedemos autoridad. Porque meastum videtur, eam, quae 1am apertum in maritum rece absurdo y del todo injusto, qüe la que coEró odium suse.pit, ut ipsius semen ilisperdat (omitto enirn1 quod coinmuni naturae insidiata sit), ipel ódio tan manifiesto contra su marido, que hace percohabitare. Nam si oes, qui aliud atk1uod opus da- der el gérmen del mismo, (pues omito las acechanzas que puso a la común naturaleza), cohabite con mno afficiunt, tanquam inimicos avrsamur, quomodo eam, quae procreandorum liheroruin openi él. Pues si Ii los que causan daño á. alguna otra obra les tenemos aversión como Li enemigos, ¿cómo maxime necessario el praestantiasimo (graviasimain] noxam feciL, ipse laesun ul anam. apud se el mismo perjudicado podrá tenor junto ¡ sí como habere poterit, neo ni insidiatricom el hostem di. suya, y no la rechazará como insidiosa y enemiga, á la que causó gravisimo daño Li la obra de la promillet? quod iQauper avidentius signum requiras, ut mulieram manto initnicam esse cognoscas? quo- - creación de los hijos, sumamente necesaria -y- muy excelente? tQué otra señal más evidente requerimodo vero manifestuin nón cal, quod dum contra rás además para conocer que la mujer es enemiga iUum sentil, in vitam progreasu foetum pnivat? del marido? ¿Y cómo no es manifiesto que, porque Quemadmodum igitur dictum est, lex, quae ipsos (1) illuui, deoia'eL texto, pero illam se lee en Agiteo y roquiero el sentido,—N. del Ti'. Toma VI—SO
(21 El texto griego, de esta rbrlca fq compuesto por Steph.
634
NOVL&L—OONSTITUOIóN XXXIII
soparat, obtincat, alque maritue discedendi a mu-
siente contra él, priva al feto de suprogreso hacia la 'vida Así, pues, tenga, según se ha dicho, observancia la ley que los separa, y tenga el marido facultád rara separarse de la mujer, que haga sido descubierta en este delito. Porque si también á la que solamente se quedó fuera de la casa, 6 celebró convites con hombres con quienes no era conveniente, la ley Ja separa del enlace matrimonial, (cuando, sin embargo, en este caso no hay ningún testimonio tan evidente de ódio contra el marido,y sur¡ puede parecer que esto la haya''sucedido sin injuria del matrimonio), áquó razón tendrá para no separar, si así -le pareciera'al marido, á. la que ciertamente concibió tanto 6db, y tan injustamente htibiere obrado contra el marido y la naturaleza, y para mandarle al mismo que tonga como mujer á la que pone acechanzas á su vida?
OONST. XXXIX
CONSTITUOXON XXXII
DE ADULTEIUS MANIFESTO DEPREiIENSIS
DE LOS AMJLTERÓS MANIFIESTAMENTE DESCUBIERTOS
]iere in hoc facinore deprehensa facultatem habeat. Nam si etiatn eam, quae solum extra aedes mansit, ant cum hominibus, cum quibus non decet, convivata est, lex a nexu matrimoniJi separat (quum tamen bic in mariurn odil nullum tarn evidena testimcnium sic, et accidiase id illi citra matrinionii iniuriam vidori eliain poasit), quam rationem habeat,. eam, qiiae tantum quidem odium concepit ita Yero injusto inmaritutn el naluram egeril, non disiungore. si ita manto videattn', et iubere ipoum uxorein babero, quae ipius vitae insidietur?
Idem Imperator eiden% STYLIANO.
El mismo Emperador a1 mismo
S1ILLN.
Ldulterii seelus, si .quod aliud, gravem borrendamque poonam exigit, el puto non minorem quam homicidii. Homicida enirn .persaepo unius tantum sanguinaria manu vitam everli, ocelestus vero ad ulteril perpetrator p[urimorum vitam tolilt, Ñariti,Iiberorum, cognatorurn, uiiorumque, dum uno vulnere dilacerato matrimonio omnes prosternit. Veruntamen quia, quum ohm id facinus m.orte puniretur, 'visum est posterioribus mhiorem proerre sentcntiam, so vero nos sempor (ere ad benigniora trahimur, quam ilIi oonstituerunt poenam, 1it nempe nasus detestandis ulla ambobus absoindatur, hanc el nos latatuimus.. Sed baeo quidom istius acelería sil poena. Quoniam vero eliam maritum pro tanta iniuria sine .consolatiohe relinqul non oportet, solatium habeat jo refiriendo do tem mulieris, quae injusto jura matrimonui violavit. Insuper mulieri ad alteras nuptias prosultare, noque qu,ási in nasi abaciasione praemium aceeperil, libero In posteruin se eum libidinois eommisoere, nequaquam permiltatur, sed ob acetos commissum in monasteri1m detrudatur, ubi jo contritione animao leviorem sibi indo poçnain,faciat; el si quídem xnonasticae vitae desiderio corrrepta illam susceperil, qusecunque ipsius bona a dote separata sunt, ea ]¡berí et monastenium inter se dividant, si vero liben non supersint, pro iUia parentes ad divisionem .procedant, si vero vol bis destituta ah, reliq,ui •oognati. Quodsi in profano habitu e vila exeedat, quum testamenti factionom omnino habeal, prout lila conatiuerit, facultaba sive boca extra dotein coristituta dispeusabuntur.
El crimen del adulterio, si alguna otra cosa, exige grave y horrenda pena, y juzgo que no menor que la del homicidio. Porqué muchísimas veces el homicida, quita con su sanguinaria mapo solamente la vida -de uno pero el malvado prpetrador del adulterio quita la vida á. muchos, al marido, á los. hijos, á. los cognados, y á otros, echándolos por tierra á todos habiendo dilacerado con una sola herida el matrimonio. Mas como, castigándose en otro tiempo con la muerte este crimen, los pareció bien. después á. otros proferir sentencia más moderada, y nosotros ciertamente nos inclinamos siempre á lo más bonignó, estatuimos asimismo la pena que aquellos establecieron, é saber, para que se lea corte la nariz á aquellas dos. detestables personas Y sea esta ciertamente la pena de este crimen. Pero como tampoco es conveniente que se deje sin consuelo de tan grande injuria al marido,, tenga consuelo reteniendo la dote de la mujer, que injusta mente violó los derechos del matrimonio. Y además, de ninguna manera solo permita á la mujer lanzaras á otras nupcias, ni que, como si recibieré premio por la amputación do' la nariz, se. rnezole libremente con los libidinosos, sino saa por el crimen cometido encerrada en un monasterio, donde con la contrición de s&' sirria haga más llevadera para sí esta pena; y si arrastrada ciertamente por el deseo de la vida monástica. la abrazare, dividanse entre sí los hijos y el monasteriO cualesquiera bienes de la misma, que fueron separados de la dote, y si no sobrevivieran hijos, procedan en lugar dé ellos á. su división los padres, y, si aun é éstos careciera, los demás cognados. Mas si en hábito profano se fuera de esta vida, como quiera que tiene en absoluto la testamentifacción, distribúyanse, según ella hubiere determinado, sus riquezas 6 sean los bienes, que se hallen fuera da la dote.
CONST. XXXIII
CONTITUOION XXXIII
NR CAPTIVORUM UXORIBUS ALliS NUBERE LICEAi
DE QUE Á LAS MUJERES DE LOS CAUTIVOS NO LES SRL LICITO CASARSE CON OTROS
Idem Imperator uictem STYL1ANO.
El mismo Emperador al mismo ST1LIANO.
Si quidem illos, qui ohm legos tractaruni, co fuiase animo suspicatus essem, nl prorsus sua corrigi nóllent, quanquam inter lIla esset, quod corre:
Si ciertamente hubiese sospechado que los que en otro tiempo manejaron las leyes tuvieron el pro. pósito de no querer en absoluto que se corrigiesen
r(OVBLA.S.—OONSTITUOTÓN xxxiu ot.ione indigeret, fortasse non hoc consilium copis-
-635
sus cosas, aunque entre ellas hubiere algo que nesem, ut 1egeS quae se recto non haberent, corrigere cesitase corrección, acaso no habría tomado esta tent.arem. Eteníi-q licet ita necessaria circa subdideterminación, de intentar corregir las leyes que tos cuna, quo reate. hi gubernentur, necessario no estuviesen bien establecidas. Porque aunque el correctionern iniungebat, attamen na primos legis- tan indispensable cuidado relativo á los súbditos latores coqtrisTare videremur, ad hoc irnpetum imponía necesariamente Ja oorección para que inhibuiasemus. Quoriiarn vero illia quoqueipsis, si convenientemente fuesén -gobernados,- sin embargo, para que no pareciera que contristábamos á tos etiarnuum in vivis easent, non modo iRoriim insth tutum, qui corrigere conantur, non displiciturum, primeros legisladores, nos habríamos contenido en sed eos etiam, qui ita Íaciendum. eenserent, gratias este impulso. Mas como creo que no solamente no acturoB arbitror (non enim gloriae causa, sed rei- les habría de desagradar aun á ellos mismos, si vipulUoae comnioda curas habentes, leges edidere) viesen, la determinación de los que intentan hacer age, quae et reipublicae cenducant, et neo iLlis correcciones, sino que aun habrían de dar gracias ipsis veteribu a legista toribus displicean t facientes, á-los que juzgaran que se habían de hacer, (porque quasi medicamento quodam Paeonio exactiore in- no publicaron las leyes por causa de gloria, sino apectione legum morbos cum deo curemur. Inter cuidando de las conveniencias de la república), cetera, uii de cápt.ivis sanierunt, hoccaput, in que curemos, pues, con la ayuda de Dios, haciendo lo de matTimonht diasolutione statuerunt, plane me- que conviene a la república, y lo que ni á los misptum se habere videtur. Sic autern et in haer, vermos antiguos legisladores desagradaría, mediante ha afunt: «Sive manto c:ptivitatis infortuniun acuna más detenida inspección, las onfermédades de cidat, uxore lo civitate manente, sive rursus uior las leyes, as! como con cierto medicamento Peonio. in captivitatem perveniat, mantua autem in clviEntre otras disposiciones que sancionaron respectate maneat, stricta qLddem et subtiis ratio sólvit to á los cautivos, parece que ea de todo punto abmatriLnoniurI. Semei enim servilute alter¡ super- surdo este capitulo, en el que estatuyeron sobre la disolución de! matrimonio. -Y dicen así y en estos veniente, conditionis inaequalitas aequalitatern, qnao in nuptiis apectatur, permanere non patitur. términos: «Ya si el infortunio del cautiverio le sobrevenga al marido, permaneciendo la mujer en la Nos tamer' tlumanius Latía contemplantes, quamdiu ciudad, ya si á su vez llegara á cautiverio la mueertum est, .superesse v maritum, vel uxorem, intacta matrimonia manera sinimus, neque ad se- jer, y el marido permaneciese en la ciudad, una cundas vcniant nuptias nec- rnaniti, neo uxores, razón ciertamente estricta y sutil disuelve el matrimonio. Porque, una vez que la esclavitud le sol8i praepropere id egisse videri velint, et in poenas incidere, iLle quidern exactionis doriationis ante breviene al uno O á la otra, la desigualdad de la condición no consiente que subsista la igualdad, á nuptias, hace vera dotis». Hi ergo istiusmodi de que se atienda en las nupcias. Pero nosotros, concaptivorurn matrimonio pronu ntiai-unt sententiam. Nobis autem neque causa, quam stricta, ut ¡poi siderando más humanamente tales cosas, dejamos que permanezcan intactos los matrimonios mien• loquuntur, aubtilisque ratio suppeditat, rationi case tras es cierto que vive ó el marido ó la mujer, y no. consentanea, neque humanitas, quae diriniendi matrimonii facutein praebet, dum ipsos damno pasarán á segundas nupcias ni los maridos, ni las subiicit, sincera videtur. Si enim, quemadmodum mujeres, si no quisieran que parezca que esto lo hicieron con demasiada precipitación, é incurrir en inquluril, durare matrirnoniurn fortunas non perlas penas, él ciertamente en la de la exacción de mittit inaequalitas, quornodo, si ad Iihertatem rayola donación antenupoial, y ella en la de dote.» De cOtur captivus, quum post matrimonii dissolutionem este modo, pues, pronunciaron éstos su sentencia ad aequabiitatem fortuna redeat, et ambo in libarsobre el matrimonio de - los cautivos. Pero á nostate vivant, ad aequalltstem matrimoniurn non redibiL Quae vero irla sincera humanitas, quae ami- otros nos parece, que ni es conforme con la razón la causa, que una razón estricta, como ellos dicen, cissimoium quidem membroruín subtractione day sutil suministra, ni es sincera la humanidad, que mnum inferre, aliorum 'vero bonorum substitutiona damnum sarcire conatur Quomodo autem, si usque. da la facultad de disolver el matrimonio, al mismo tiempo que sujeta á darlo á los mismos. Porque si, - ad vitasma ipsa captivorum aubstantis, iota ipsomm integro, taxetur, non aeerbisaimum esi, iUos como dicen, la desigualdadde condición no permite que subsiata al matrimonio, ¿cómo, si l cautivo - de praestantiore parte (sui nempe membri conservatione) atque. rerum suarum iure periclitar¡, sed volviera á la libertad, volviendo á su igualdad la condición después de la disolución del matrimonio, immensum damnurn fore, si alter¡ parti membrum y viviendo ambos en libertad, no volverá á su. igualsuum neligere in mentem 'veniat Quid igitur ego dioam? Si altera parte in captivitate constitula, al- - dad el matrimonio tY qu' sincera humanidad es tera, quae a esplivitate libera manait, ad alterius laque intenta inferir un dañoconla separación de coniugium respexeril, revertatur vero quae rn ca- miembros ciertamente muy amigos, y resarcir, el daño con la substitución de otros bienes? Mas Icómo, ptivitat.e detenta fuit,liceat liii, si velit, suum riemsi se tasan en ínfima estimación los mismos bienes bruni recipere, ac nequaquam,.quoniam alter¡ conde los cautivos, estando íntegro -el derecho de los iurictumfuerft, prius rnatrimonium innovetur. Si enim coniugium eum altero postes initum 'vid satur mismos, no es dunisimo que ellos corran riesgo en cuanto á la parte más principal, (ciertamente la aliquibus diasolvi non oportere, cuomodo non seconservación de su propio miembro), y al derecho quius fuerit, si prim-uS inatrimonu nema in suurn sobre sus propios bianés, y que haya de caugarse statum revertatur? et si co, quod alienae parti coniunctum sit, Id quispiam a'velli non permittat, que- inmenso daño, si ¡ la otra parte le viniera ¡la mente-desatender á su propio miembro? ¿Qué es, pues, modo quod a sua parte abroptum est, Id lo anum Loaiim restitui, raüoni non fuerit eonaentaneum? At lo que digo? Que si, hallándose constituida en cautiverio una-parte, la-otra, que quedó libre de caudicunt: Sed in lucrum captivis cedit, quae propfer tiverio, tendiere á casarse con otro, y volviera la • tenieritatem iii contrahendis secundis nuptiis cern• -pansatici exactionis jatroclucta est. Verum huno que se batió retenida en el cautiverio, le sea licito, ermónein mauna erat neo labria exeedere, sed nc si quisiera, recobrar su -miembro, y. de ninguna manera se altere el anterior matrimonio, porque se - ¡u nientem quidem auctoribus eius venfre Nam
63
*OLL8.—oN8TITUOI&j
quomodo iUe, qui rnernbrum suun pecunlis cernmutat, non externa mentís iriIicitate et penuria laboratl Sanoimus itaque, nequaquarn amplius earn partem, quae a captivnate intacta mano¡¿, ad alterius coniugiurn procedero, sed qocunque tempore altera in captivitatis miseria detinebitur, taiuetsi mdc nullam neque acriptam, neque citra seriptum aigniflcationem açcipiat, 111am exapectet. Si vera contra hano legem ad alterius matrirnonti vinculum apriore abrumpi aliqui velint, idque non secon-dom observationem ja Novella centesima dccima septima de uxoribus eorum, quiiu expeditione sunt, relatam flat, sciant, foro ut positis la dieta constiLutione poenis subiaceant, scilicet facultate conceasa, quernadmodurn dixinaus, sicaptivitatis aerumnis oppressus liberetur, suurn, si.velit, membruni recipiondi
haya unido á. otro. Porque si & algunos les pareciera que no debe disolverse el matrimonio celebrado después con otro, ¿cómo no habría de ser más equitativo, si el primer lazo del matrimonio volviera su primer estado? Y si, porque se haya hecho unión con otra parte, alguien no permitiera que ésta fuese separada, &cómo no habrá de ser conforme á razón que lo que fué arrancado de su propia parte sea restituido á su propio lugar Paro dicen: Mas cede en lucro i los cautivos la compensación de la exacción que por razón de la temeridad en contraer las nupcias se introdujo. Pero era mejor que este razonamiento ni siquiera hubiera salido de los labios, ni les hubiese ciertamente acudido á la mente á. sus autores. Porque ¿cómo el que por dinero cambia su propio miembro no sufrirá con la extrema infe1icidai de la mente y con la penuria? Así, pues, mandamos, que de ninguna manera proceda en lo sucesivo la parte, quepermaneció exenta -de cautiverio, t unirse con otro, sino que, cualquiera que sea el tiempo que la otra fuere retenida en la miseria del cautiverio, la espere, aunque de allí no reciba ninguna indicación escrita, ni no-escrita. Mas si contra esta ley quisieran algunos desligarse del primero para el vinculo do otro matrimonio, y esto no se hiciera conforme áL Ea formalidad expuesta en la Novela centésima décima séptima relativa ¡ las mujeres de los que están en una. expedición, tengan entendido que habrán de quedar sujetos á las penas establecidas en dicha constitución, concediéndose, por supueetó, facultad, según hemos dicho, si el oprimido por los infortunios del cautiverio se librasede ellos, para que recobre, si quiere, su miembro.
CON$L XXXIV
CONSTITUCION XXXIV
DE TUTORE, QUI PUP1LLAM SUAM VITIA.T
Idem Imperator edent SrruÁwo. Grave out, si 1111, quFprobi futuri esse credebantur,-iam ab illis qui lalein de ipsis opinionem conceperaot, aliqua fide dini babiti, pro bonis álque fidis Inirnici et perfidi videani ur. Tanto autem gravius eat delictum eorum, quibas pupilloruin obvenit cura, si, quum pupillorum salutí prospicere debeant, ipsorum evorsores exsistant, quanto maior des lis habite eat ab iflis, qui eos ad hoc constitueruut. Constat enim, parentem persoasum foro, ut, quos pupillaris aetatis ralinquit liberes, ab so, cui tutela commiltitur, paternum patroofnium sentient, hane ci demandasse.. Recta igitur superiores nostri feeeruut, qui pro patre et conservatore pu. pillae deprehenaum vi&iatorem punierunt; deportationi enina huno subiiciunt, ac bonorum privationo muictaul. Verum jo decora specie decorum non servarunt, neque pro pucha iniuria áffecta gravisque pasea, UL iilius infortunio succurrereiit, iustaui suscopisse curam videntur, duna vitiatoria bona in fiscum statuerunt iriferri, non aoimadvertente bino fien, ut• ulcisci quidem Iniuriani vello, sed propositum non obtinere exiatimarentur. tJbi eniin inluriae ultio, quando injuria allecto damnum in. ¡aria datum non resarcitur, noque qua tenetur ca-. lamitatena logia auxilio effuit' Quate autexn caJamitatis. pueilae sal effugium, quan.do non modo infórtunú compeniationem non iuven$t, sed lucrum etiam progreasu aetatis ex suo dedocora at4ue infamia, paratum ease vida¡? Ut igitur repraheníionem, quasi linium, legi illatm purgemus, abroga. mula, ni 'vitiatoris bona in fl.scum deferantur, iube-.
DEL. TUTOR QUE CORROMPE
& su iurn..s.
El mismo Emperador al nnsmo Es grave cosa, si los que habiendo sido cisi4erados ya dignos de alguna confianza por los que de ¿los mismos hablan formado tal opinión, parecieran, en vez de buenos y fiados, enemigos y pérfidos. Mases tanto más grave el delito de aquellos en quienes rcea-el cuidado de pupilos, si, debiendo mirar por la salvación de los pupilos, fueran pervertidores de los mismos, cuanto mayor confianza se tuvo en ellos por los que Tos nombraron para esto. Porque es sabido, que el padre bubo de estar persuadido da que los hijos, que deja de edad pupilar, experimentarlan paternal patrocinio por parte daquel á quien se le encomendó la tutla. Así, pues, per. feotamenta hicieron nuestros antepasados, quienes castigaron al que as halló que en lugar de padre y de conservador fuá corruptor de la pupila; ptes lo sujetan á la deportación, y lo castigan con la privación de los bienes. Pero en-un caso de decoro. no guardaron lo decoroso, ni parece que por la donescardaron quien se infirió injuria y que sufrió graves cosas tomaron el cuidado debido para socorrer su infortunio, al disponer que los bienes del corruptor fuesen aplicados al flaco, sin advertir que de aquí resultaria que se estimarla que querían castigar ciertamente la injuria, pero que no lograban su propósito. Porque ¿dónde está la venganza de la injuria, cuando al que se infirió la injuria no se le resarce el daño causado con la injuria, ni él se libra con auxilio de la ley de la desgracia por que esta afectado? ¿Y qué liberación de su desgracia tiene la doncella, cuándo no solamente no halla compen-
0ES.—OOÑS1ITUOI6N XXXV mus autem, al so coñccdanl, quo ipsorum dominas ¡niuriam el infortunium proiecerit.
sación de su infortunio, sino que ve con el progreso de su edad que también se adquirió lucro por su desbonrra ó infamia? Así, pues, para purgar á la ley de la censura que, como lodo, se echó sobre ella, derogamos que los bienes del corruptor sean aplicados al flco, pero mandamos que vayan allí donde el dueño de los mismos hubiere llevado la injuria y el infortunio.
CONST. XZxv
CONSTITUCION XXXV
[DE RAPTORIS VIRGINIS, EORUMQUB, QUI IN R/&PTU ADFUEIUfl4T, POENÁJ (1)
[DE LA. PENA [>EL RAPTOR DE UNA VIRGEN, Y DE LA DE LOS QUE HUBIERON ASISTIDO AL RAPTO]
Jdih linperaor cidcia STYLIANO.
El mismo Emperador al mismo STILIANO.
Noque nl eccIeiasticam legem subvertamus, noque ut civilem simpliciter collidamus, hanc de virginia raptu sententiam proferimus, sed postesquam, velut vía quadam rehuB humanis couducibili investigata, comnjiaeratione sacrae legis id malum quasi insoIescere,cvi1is vero legis at2steritate mpprimi cognovimus, propterea ¡u eam sententam, unde rerum statui plus subsidii esset, inclinavimue. Etenim vuil quidem civilis ¡ex, ut non solum is, qui por raptum el vim vitginern ingonuam StUpra-. vit, morti addic.atur, insuper verum etiam praetor capitis poonam brnia privetur, cuapdo ingenuas vitiat.a.e punt, sed etiani illi, qui in acelere atliumonto fuerunt, eandem poenam el muiclani Bushneant, idque ita fiat, etsi valona ¡psa se mulier rsptori dodidit. Quin et cina patrern, si facti consciu8 fuerit, deportatione punit, neque si solum, sed etiam, si quo tempore raptes conimiltebatur, eles M conscius non fujI, fi liolae vero vitialionem postmodum parvi pendat, et reo iudicium reinittat, ant istiusmodi matrimonium approbet,in incuraepoenam.deportationem austinet. .&tque haec quidem etoribus placuere. Verum aernpiteinae memorias pater .noter non tantum iámulieris raptum, verum etiam in alia, quae lude sequuntur, oculos dingana, ad ea Bententiani accommodavit, ac sancivit, u.t, si cern anis, vol gladiis, vel aliis nonnullis praeter gladiuni letatibus raptus commissua sil, raptor gladio .puniatur, utote qui so, quod eum armis ad id faetum processil, neque ab homicidio alienes sil, qui vero auppetias tulerint, vel conacu fucnint, vol facti perpetratores susceporint, nasi ahcisaioue, el verberibus, et tonsione ad cutem puniantur; quando autém arma violentise adhibita non amI, rnortem sententia non speetet, quod nempo tunc honiicidium locum non habuerit, sed raptes quidem auctor manas abciaionem timeat, qul varo ministerium praebuerint, vol alias cernmunicaverint, verberibus ot.tonsura et deportationo poenas pendant. Ac sane corporalis poanae hase et descniptio, quod vero. ad pecuniariam attinet, no a primitiva legislatione mutetur eiuscue effeetum retineal, permiltitur. Atque hace quidem pater noster saneit; quorum él nOs approbatricem sententiam suscipiantes, legialationes ¡11am el in praeseus el in futuruni auctoritate eh effeeLu obsignavimus.
(1) Et texto griego de esta rúbrica ftd compuesto por Steph.
No para subvertir la iey, eclesiástica ni para ha- cer simplemente chocar couella la civil, proferimos esta disposición sobre el rapto de vírgenes; mas después que, como habiendo investigado cierta vía favorable £t las cosas humanas, hemos conocido que esto mal casi so insolentaba por la conmiseración de la ley sagrada, pero que se extinguía por la austeridad de la ley civil, nos hemos inclinado á la disposición por la que más auxilio tuviese el estado de las cosas. Porque quiere ciértamente la ley civil, que no solamente el que mediante rapto y violencia eatupró á una virgen ingénna sea condena. do á muerte, y que además de la pena de muerte sea también privado de los bienes, cuando -fueron corrompidas ingénuas, sino que sufran la misma pena y multa también los que fueron auxiliares para el delito, y que esto se haga así, aunque queriendo se haya entregado la misma mujer a' raptor. Y aun castiga con la deportación á su padre, si hubiere sido sabedor del hecho, y no solamente entonces, sino que también, si; no habiendo sido sabedor del caso al tiempo en que se cometía el rapto, conociera poco después la violación de su hija, y lo remitiera al reo el juicio, 6 aprobara tal matrimonio, sufre la deportación como pena de su incuria. Y esto ciertamente les plugo á los antiguos.Mas nuestro padre, de sempiterna memoria, dirigiendo sus ojos no solamente al rapto de una mujer, sino.tambfén á otras cosas, que de aquí se siguen, acomodó á. ellas su resolución, y mandó, que, si el rapto hubiera sido cometido con armas, 6 con espadas, 6 con algunas otras de muerte, que no sea la espada, sea el raptor castigado con 1a espada, como quiera que el que para tal hecho fué con armas no está exento de homicidio, poro que los que hubieren prestado auxilio, ó hubieren sido cómplices, 6 hubieren acogido á los perpetradores del he. che, sean castigados con. azotes, y con la tonsura al rape; mas cuando no se hayan empleado armas para la violencia, la sentencia no requiera la muerte, porque ciertamente que entonces no habría habido lugar á homicidio, paro tema el autor
del rapto la amputación de una mano, y los que
hayan prestado ayuda, 6 tenido de otro niodopartlcipación, sufran las penas de azotes, de tonsura y de deportación. Y esta ciertamente ea la reseña de la pena corporal, mas por lo que atañe á la pecuniaria, se permite que no se separe de la primitiva legislación, y que conserve el.efecto de esta. Y esto, á la verdad, dispuso nuestro padre; y tomando nosotros la resolución de aprobarlo, confirmamos aquella le-
gislación con autoridad y eficacia así para el proaonio como para Id. futuro.
638
NovLAg,..-coNsTrTucI6N
XXXVI
CONST. XXXVI
CONSTITUOZON XXXVI
¡iT CAPTIVI FIL]US RER.ES S1T
na QUÉ SUA HEREDERO EL HIJO DH UN CAUTIVO
kieni 1mperaor eidenv STYLIANO.. Si reipublicae acltniniclita atqua fundamenta sunt
legos, squide'm ¡ha in tuto case velit, sanitatem legos con servent oportet. Legis autem sanitatein quid aliud rdsi aequUatem quis dicat? Ad hanc itaque, ut legos, quae reLnpubIicam nostrain guherant, juste seso habeant, sernper cogitationes nostras obvertentes, etiam legem ¡lam, quae eum, qui ex duobus captivis oatus est, heredem bonorum eius parei2tie, qui apud hosles rnansit, fieri non viili, banc igitur, no leguin sanitate, quae aequitaa est, privetur, periclitar¡ animadvertentes, illani ad sanitatem transformare voluimus. Nam quod non inste istud statuat, non diflicile cognitu est. Quam enho vim locorum natura ad adscribendam filio hereditatem habet Noque eriirn hoe quisquam óbiietat, quod quum parens servus sit, proper servibm conditioneni fihius exheres erit. Quomodo enim civilis lex, quae, si captivum• liberan contigisset, iilum hberui:nagnosceret, exeo natuni libero heredem ellas non permittet, sed qui apud hostes est seiwo bonoruni adminisirationem dabii Cuinam vero captuvi bona aliquis deFerri putabil? A çognatis At quornódo servitus obsistens hia ad hereditatem in,troi;urn non praecludit? aut quomodo, quibus permissum est, non longo prius heredes osee licobite At fisco dabuotur? Verum quomodo manifesta ma injuria non est Si enirn ratioaj consonum est, uL captivorum liberi e publico subsidium sentiant, quomodo no.n evidene iniuriacat, captivi Miura bonis privan, ihla vero lleco anibui Si vero etiara saepenumero,, quurn nonnulli parerites graviten conscientia abusi, atque ideo poenis subiecti, et acerbo e vivis sublati sunt, liberi eorum substantiae domini case lege non prohibentu-r, quae -ratio est, quam ob rem, quando piura propósitum parentos decorat (saepe vero etiarn in fldei testimonium effusijs sanguis, ut eximius ipsorurn anunus ipsis etiam itnpiis rniraeulo eBset, effecit), liberi facultatum ipsorurn domini case non permiUantur Noquaquam itaque constitulio lila sana case nostráe potelltiae videtur. Propterea sancirnus,. ut .deincepa, sive quum captivitatis caligine eircurnfusi parentos essent, in lucera prodih films, sive etiaui ja libenlatia apleadore ipauru matar pepenit, parentura substantiae hres alt, sive ambobus parentibus e captivitatis vieculis liberan contingat sive non, sive quum unís eorum libertatem nactus alt,'alter ja caLamitatia 'yiriuliS vitam finlat, sive uterque pareus ¡a captivitate moriatur, nisi rnortem testamento condendo. praeveniant. Tuno enim ui, quos testator voluerit, heredes erunt, conservato filio trieutis legitimo subsidio..
El mismo Emperador al mim
STILZANO..
Si las leyes son los substonteu1os y fundamentos de la república, ciertamente que si ella uiaiera ealar á seguro ea menester que las leyes- cnserven su sanidad. Mas ¿qué otra cósa dirá alguien que es la sanidaa de la ley, sino la equidad? Y sai, dirigiendo siempre á. esta nuestras meditaciones, para que scan justas las leyes que gobiernan nuestra república, y advirtiendo tiinbién que aquella ley,:que-no quiere que el que nació de dos cautivos se haga heredero de los biónes del padre, que permaneceon poder de los enemigos, corre riesgo de estar privada de la sanidad de las leyes, qué es la equidad, hemos querido transformarla en ley sana. Porqueno es dificil conocer lo que estatuye sin justicia. Pues ¿qué fuerza tiene la naturaleza de los lugares para adscribirle la herencia al hijo? Y no objele nadie esto,. que siendo el padre esclavo, el hijo estará desheredado por causa de la condición servil. Porque, ¿cómo. la ley civil, que, si hubiese acontecido que el auti'o se libra, lo reconocerla como libre, no perrnitirá que sea heredero el hijo nacido do este, libre, sino que le dará. la administración de los bienes al es. clavo que está en poder de los enemigos? ¿Y á. quién juzgara cualquiera que se defieren los bienes cautivo? ¿Acaso ó. los cognados? ¿Mas cómo oponiéndoseies la esclavitud no les cierra el paso á la herencia? ¿O cómo no sena mucho antes licito que sean herederos aquellos áquiénea se'¡ es permitió? ¿Pero se :i dai-án al fisco? ¿Y cómo no es esta manifiesta injusticia? Porque si es conformo Á. razón, que los hijos de los cautivos disfrutan -auxilio de lo público, ¿cómo no es evidente injusticia, que el hijo' del cautivo sea privado de los bienes, y que éstos sean atribuidos al fisco? Mas si también muchas veces, cuando algunos padres abusaron gravemente de su conciencia, yfueron por ello soineti4os penas y separados severamente de1nurnero de-1os vivos no se los próhibé por la ley á» los hijos que sean dueñoS de los bienes de aquellos, ¿qué razón hay por la cual, cuando distingue los padres: un piadoso propósito, (y muchas veces también. la sangro vertida en testimonio de fidelidad hiso que el eximio &niwo de los mismos sirviese también de milagro aun para los mismos hnpLos), no se lés per-; mita a. los hijos que sean dueños de los bienes de los mismos? Así, pues, de ninguna hanera le parece a. nuestra potestad que es, sana aquella constitución; Por lo cual, mandamos, que en !o Sucesivo, ya si el hijo salió áta luz cuando Los padres estúviesen eñvueltoseu.las tinieblas del cautiverio, ya si también la - ¿n adre lo hubiere parido en el esplendor .de la Libertad, sea heredero de, los bienes de sus padres, ya si a. ambos padres les aconteciera quedar libros de los lazos del cautiverio, yasi no, era cuando uno de ellos haya alcanzado la libertad, yel otro acabara su vida en los lazos de su calamidad, ora si-ambos padres muriesen enel cautiverio, a. no ser. que haciendo testamento previniera la muerto. Porque entonces sera.n herederos los»que el testador hubiere querido, conservándoselo.al hijo el legitimo subsidio de• la tercera parte.. .
4
NOVELLS. —OOSTITUOI5N
xxxvrn
639
OONST. XXXVII
CONSTITUCIÓN XXXVII
IUT DOM1NI TESTAMENTO IANUM1SSUS, S1•LLUM DECE51SSE ADITÁMQUE 5105 HSREDITATEM ESSt 1GNOft5T TEsTARI POsSiT] (1)
[DE QUE EL MA.NUMñ'IDO EN EL TESTAMENTO DE SU SEÑOR PUEDA. TESTAR, Si IGNORASE QUE &QUtL HABÍA FALLECIDO T QUE HABlA - . SIDO ADiDA SU HERENCIA]
Idem. Imperaor edcm STYLIANO. Praesenti eiam logi plena absolutione defieienti, chis, quod aeest additione decoram formam,imponimus. Mt (2 vero de servo, qui, quum domini sui testamento 1i,er esas iussus sit, id vero ignorat, ideoquie inoertís rationibul libertatem obtinet1 terea quidem nequaquam eum propterignorantiam libertate privan, sed in libertate vivero, ut aulem tanctuam liber testetur, ipsum potestatem non. haboro, quasi videlicot eam poeniteat, quam liberta•teni dedit, bario ipsi perpetuo competere. Quum. enim ILLÍ ut libero do rebus suis testandi facultas non site nonne redit ad pristiriam servitutem? Nos itaque dicimus, posteaquam gradum statumcjue 'vitae liberum praobuit.Iex, 111am etiam alia, quae libertatem comitantur, praebiturarn. Nam si ipaum facere, quae honiinihus Liberia licent, protiibere oportebat, quid Libertatem non próhibuit? sed dignum illum bis iudioans, quare item istis actioni-. bus, quae proprio libortatis dignitati competunt, illum non dignahiturt SiL igitur libertate d'onatua reverá liber, et testetur de rebus quaseunque 1111. dornini voluntas cortas dediL, quomodocunque el visurn alt testan. Non decet enim, ut qui libertalis dignitatom -inanifeate accepit, ob lnoertm suapinionom ignominia afflciatur, atque a testando arceatur.
• El mismo Einperaclor l mi-sino Srit.t&t.o. Faltándole también ti la presente ley su pleno complemento, le damos decorosa forma eón la adición de lo que le falta. Y dice respecto al esclavo, que, si -habiendo dispuesto su señor en su testamento que fuera libre, lo ignora, y obtiene por esto la libertad por razones inciertas, de ningún modo sea ciertamente privado mientras tanto de la libertad por razón de8uigÑorancia, sino que viva con la libertad; pero que para testar como libro no tiene él mismo potestad, como si ella, ti la verdad, se arrepintierado que perpétuamente le competiese al mismo.la libertad que le dió. Y no teniendo él facultad para testar de sus bienes- como libre, ¿acaso no lo vuelve ti su primitiva esclavitud? Así, pues, nosotros decimos, que después que la ley concedió el grado y. estado libres para la vida, ella habla de conceder también lo dewáa que acompaña ti la libertad. Porque si era conveniente prohibir que él mismo hiciera las cosas que les son licitas ti los hombres libres, ¿por qué no le prohibió la libertad! Poro juzgándolo digno de ellas, ¿por qué no lo considerará digno también de estas acciones. que compe-
ten propiamente ti la dignidad de la libertad? Sea,
pues, verdaderamente libre aquel ti quien se le doné
la libertad, y teste de cualesquiera bienes ciertos que le dió la voluntad de su geñór, del modo que le haya parecido bien testar. Porque no es decente que eL que manifiestamente recibió la. dignidad de la libertad sea perjudicado con ignominia por incierta sospecha, y acá excluído de testar. -
ØOST.
Xxxviii
OONTITUCION XXXVIII
EUT 1MPÉRLTOaIS SERVI ,DE REDUS SOIS QUOMODO YSLINT :STÁTUERE POSSINT)
[DE QUE LOS ESCLAVOS DEL EMPERADOR PUEDAN DISPONER COMO QUIERAN DE SUS PROPIOS BIENES)
idem Imperator eidem STTLI,ANO.
El mi.smo Emperador al mismo STILIANO.
(3)
- Illud quoqua, quanquam pulcbram prao se ferat speeiem, legalom nexupe ordinationem,. invidiae ptenum mi-hi esas videtun; dwo autem, quod servia de rebus sois te5tarl non permittitur, sed quae laboribus Buís et forte arduis tnolestils quaesierint, ea cuiusque domini manus colligunt. Le sane mi•ror ab initio latamiegem, quomodo nihil modera.tionis noque aequitatis.huic rol attribuerit. Veruntamen genitores buiui logia, atque le ipsa ab aliia, uL cuiusque voluntas ferat, approbentur, ego vero nequaquam lilia locum dabo, noque illud plaeitum in servia mola obtinere Sinam, sed pien am. ipis administrandarum rerum suarum potéstatem fado. Ex boe itaque tempore et in omnem deincepa vitam Imperatoria servi rerum Buarum nevera domini -sint, ut Libe.rtate de rabus aula quomodocunque voluerint disponendi non pniventur; sive sub solis luce versentur, give vitam relieturi sint, noque servitutis nomine reruni, quarum dornini exstiterunt, dominio .nudati. Igitur de Imperatoris quidem servia baso .iex innovata alt et valeat, magiatratibus autem et relique civilatis populo, si buic noatro (j) .,E¿ Uxto. grIgQ de eela r4bnca fué redactado por Steph. (z) 1am, decLa eL texto; pero Mt se MUa en La Derma de
Aunque esto haga ostentación de cierto hermoso
pretexto, ti saber, de una disposición legal, me pa-. rece que también está lleno de odiosidad; me refie-
ro que ti los esclavos no se les permite testar de sus propios bienes, sino que-,las manos de un señor cualquiera recogen Lo que con su trabajo y acaso
con tirduas molestias hubieren adquirido. Yverdaderamente me admiro do cómo al ser dada en un
principio la ley no puso en esto ninguna moderación ni equidad. Mas los autores de esta ley, y la misma ley, sean aprobados, según lo comporte lavoluntad de cada cual, por otros; pero yo no daré de ningún modo lugar ti aquellas cosas, ni dejaré que,
en cuanto ti mis esclavos tenga observancia aquel
decreto, sino que les doy ti los mismos plena potestad para administrar sus bienes. Así, pues, desde esta tiempo y poi: toda laulterior vida sean los exclavos del Emperador verdaderamente dueños de sus propios bienes, de suerte que no sean privados de la libertad de disponer de sus bienes del modo
qúe quisieren, ya mientras vivan,ya al dejar la
vida, no siendo despojados, por razón de su esola.4 giL co, concordando con si griego, en el que se lee 4rel rut -N. del 2'r. (5) Esta rdbrka fue compuesta en griego por Ste,ph,
W
NOL&$.—oONT1TUcJIt5N XL
placito voluntatem suam accommodare nolint, ad ve terexu de servilibus. boina legem reapteere 1iceat
CONST. XXXLX UT PRODIGUS QUAE EX RE IPSIIJS SIWI' !ACRRE POS81T
Idem Imperator eidem STYLIANO.
vitud, del, dominio de los bienes de que fueron dueños. Sea, pues, ciertamente innovada y tenga validez esta ley respecto á los esclavos del Emperador, pero siéndoles licito á. loa magistrados y al demás pueblo de la ciudad atenerse á la antigua ley relativa á loe bienes de los esclavos, si no quisieran acomodar su voluntad á, esta resolución nuestra.
CONSTITUCION DE QUE EL PRÓDIGO PUEDA HACER LO QUE COLiRESPOND& Á COSA DEL MiSMO
El mismo Emperador al mismo
ST1LIANO.
MortaJium nemo ad eam perfactionem pervenit, ut nunquam incongrue res auSa gerat, neque quiaquam puto tam infelici est animo, quin crebro sibi. utilis osee posait. Noque enim sum, qui in omuibus prudentiae suae fidit, omnia irreprebeneibiliter facera sinit deus, noque idem, quum creator eL creatoras suae curator siL, mentis inopem por omnia fa¡¡¡ ex imprudentia sinit. Praefatus hoc aiim propier 111am legem, quae prodigum de rebus aula quidquam aul velle aut statuere omnibus modis prohibes, quamquam debobat gestis ipsis oculos advartens, pro. illarum ratione, non autem ita aimph. citer sandro, et si quidem aliquid inutiliter gestum esset, non ad.mittere, si vero utiliter, suseipere; nono vero nihil tale prÑescribLt, sed in universum prodigo de rebus aula coneultandi potestatem adimit. Id nos recto uudrnio non convenire opinantes, legem illam dividontes atatuimus, ut quae uudicium erroneum, et prodigum designana dictet, neque approbatione, neque confirmatione digna babeantur, quae vero ad utilitatein røspiciarit, suscipiantur, nec reprobentur. Quid enim, si prodi gua hereditatein suis relinquere,aut pauperibus gua distribuero, aut grave servitutis onus servorum cervicibus adinere velit? an ideo, quod prodigus eat,. lii illi non vello lioeat? Quid vero, si quum ipse prao-dium damnosum habeat, alter vero quispiam, qui damuo mederi posait, et ilbus possessionem quaerat, inaiore precio, quam- quanti praedium sit, reddito ¡poi dannum levare veIit an prodigalitas, quo niinua ¡¡le¡ aLbi oonsulat, et utiliter negotietur, unpediet &t rationem non video. Quod igitur dlxi, rerum geatarum conditio observetur, et si quidem jo ea prodigi mores non conspiciantur, gasta rata sunt, si Taro a prudanti rarum gestiono aberratum osee appareat, no no approbatione, Deque. confirmatione digna habeantur.
Ningún mortal llega ¡ tal perfección, que nunca administre -inconvenientemente sus cosas, ni creo que nadie sea de tan inflz ánimo,que no pueda con frecuencia ser útil para si. Porque ni Dios deja que todo lo haga irreprensiblemente el que para todo fía en.iu prudencia, ni tampoco deja el mismo, siendo creador y curador do su propia criatura, que falto de inteligencia se engañe en todo por ignorancia. He dicho esto por causa de aquella ley que de todos modos,prohibe que el pródigo quiera 6 disponga alguna cosa en lo suyo, aunque debla¡ dirigiendo la vista .á lascosas hechas, determinar según la razón de ellas, mas no tan simplemente, y si, á. la verdad, se hubiera hecho algo inútilmente, no admitirlo, pero si con utilidad, aceptarlo; mas en la actualidad no prescribe nada semejante, sino que en general la quita al pródigo la potestad de mirar por sus cosas. Opinando nosotros que esto no concuerda con un recto juicio, estatuimos, dindiéndo aquella ley, que las cosas que dicte 'un juicio erróneo, y el cual designe á.un pródigo, no sean consideradas dignas de aprobación, ni de confirmación, pero que sean aceptadas, y no reprobadas, las que tengan por mira.la utilidad. Mas qné se diré, sial pródigo quisieradejar su herencia á. los suyos, 6 distribuir sus COSaS entre los pobres, 6 quitar de la cerviz de sus esclavos la pesada carga de la esclavitud? ¿Acaso no le será licito querer esto, porque es pródigo? Pero ¿qué, Si teniendo él un predio perjudicial, y otro cualquiera, que pudiese remediar el daño, y pretendiera la posesión da aquel, quisiese rasaren -le el daño entregándole al mismo mayor precio de cnantoiniporteelpredio, impedirá acaso lá prodigalidad que él procure por si mismo, y que se negocie útilmente? Mas no veo la razón. Así, pues, obsérvese, según he dicho, la condición de las cosas hechas, y si verdaderamente DO se vieran en ella costumbres de pródigo,.' sean válidas, pero, si apareciera que se apartó de la pru dente gestión de las cosas, no sean considrada8 dignas da aprobación, ni de confirmación.
ØONST. XL
OONTITUOION XL
ITT CAPTIV1 TESTAMENT1 FACTIONEM HÁBEANT
DE QUE LOS CAUTIVOS TENG&N LA TESTAMENTIFÁCCLÓN
Idem Imperator eiderii STYUANO. Qui olim edendis logibus operam adhibuerunt, quum multaad res humanas recto moderandas ¡u medium protulerint, et sufficiens bumanitatis suso testimonium, legas nempe1 aecun,um quas respublica boce ordinatur, reliquerint, haud acio qua ratione de captivis tractatus, quibus de rebus suis stat.uendi potestatem non faeiunt, reliquao ipsorum humanitati non siiniliter responderót. Etenim quae quidem de teatamentis ipsoruni legislatio compleetitur, admodum humane constituta sunt. Nam quod statuerunt, ut interdum, . quando inopia teatuumu esaet, a minore etiam testium numero te-
El mismo Emperador al mismo
STILIANO.
Habiendo los que en otro.tiempo consagraron su trabajo á la promulgación do las leyes publicado muchas disposiciones para regular convenientemente las cosas humanas, y habiendo dejado testimonio suficiente de su humanidad, á saber, las leyes, con arreglo á las que se ordena bien la república, no sé por qué razón el tratado dolos cautivos, A los cuales no lea conceden potestad para disponer de sus bienes, no respondería igualmente á la buinanidad de los mismos en lo demás. Porque ci8rLamente que lo que sobre los testamentos de lo mismos compren4e la legislación, se halla estable-
NOS.—OONTITTJOIÓN XL slamentum. obsignaretur, quin et nullis adhibitis t.eatibua saepe testamenta rata. haberentur, quemadmodum de üs, qua in aoje ocoumbunt, constttutum est, magnum sane humanilatis est documentJm; al. vero de cap.tivis legislatio dietis non congrua, neque ex eadem humanitate nata videtur. uod enim de rebus .suis con stituere illis non permittunt,, non.solum non beniguum aliquid de ipsis decreverunt, verum etiam ipsani, captivitatem alio modojntendunt. Quomodo enim rursus filos in captrvitatern con ducunt9 aut quoiuodo malum et tristitia solatio carona non agetur, eL morte acerbioram in corde captivus non circumferetis auleum rebus excedit humani, quando non modo in. captivitate. vitam finit, verum etiem si qua apud c,onribules ,bonaaibi esse scit, dehis. constituendipotestatem non habet, sed süia rebus tarquam alienis expellitur, et.quae anis laboribus quaesivit, st pro qulbu8 auscepto priulo in eaptivorum infortunium iucidit, ab horum dispensatióne eiieitur quomodo vero, si quos neceasarios captivus babel, aut liberos, ant uxorem, ant sororern, aut alios, ques ad ¡poi us. hereditatem lex vocat, non similiter omuies conversis in heredit.atem ab intestato ad se devolvendam oulis, hae spe curam liberandi cognatum B!S captiyum non omittentT Novimus enii. res humanas, utpauei admodim verum amorem conservent, eiusque uuius gratia ad opitulandum ca lacnitate implicitis paucorum aniinus excitetur, purinli vero ape nanciscendae cuiusdam: »mune. rationis ad ferendum indigentibus auxilium procedant. Quare itaque cognatus aliquis el amicus captivorum suscipiant curam? Etenim si quidem atatuendi facultas de rebus aula ipsis esset, nonnulli laboremnon sine lucro sibi non foro reputantea, non segniter iltum susoepturi egsent. Cogitarent enim fortasse, si aut conatus ipsorum ad finem deducei'etur, et captivi libertatem consequerentur, se mjirns aliquod esse pro opera sus accepinros, aut pta1 conatus finom mora praeveniena eaptivum de -medio toflcret. illum in testamento ano eule, qui iu euram habulaset, maiore portione, quam ipss lbs, qul isum neglexisseút, dignaturum. Non colín immemorem fore ipsum, neque labores nihiui factrun case arbitrarentur. Rae igiLur ratione, (LUem&dmodum djii, futuruni esiet, uit aliqui non indiligenter ad . 3iberandorum captivorukn eurarn sese erigerent. Nunc vero, quum lii quidem testar¡ prohibeantur, ILII autem ab intestato heredes jo bona ooncedant, haud acio, an quia inveniatur, qui pro liberatione labores suscipiat. Succeasionis enim ab intestato apea, el metus no frustra laboretur, si forte liberatioñem mora praevert.at , el captivttm rebus humania eximat, hominea tardiores (no prorsus animo aLienos dicam) ad id aggrediendum facit. Quod-sane non amplius oontingeret, si Ici illorum testamenta irrita non facerel. 1am vero si redimendae, animae pretiuni propriae facultates aunt, quomodo, non in hoe etíam capt.ivi iniuriam longe maximam. sustinent, quod dum non sinuntur a lege de rebus anis stattaere, si hoc velint, pro animabus 'uis nihil rerum süarum erogare possint? .Ad hace porro ea, quse ad libertatein apectant, absurdo bine diaposita Bunt, et multo absurdissimum sat, quod, 'dum testandi facultas captivis non datur, frequenter illi, qui ininilciasimi fucrunt, quosque ipsi, si viverent, ne adapicore quidem sust.inerent, ilborum facultatem d'ornini exsistunt, quo quid poasil esas túrpius? Roo igitur, quum huno ad niodum seso habeat, non negligi debara malestati nostras vis am est, sed quemadmodum in allis pro viribus divini.tus nobis datis, ut recte respublica nostraguberr Toso VI —'8i
641
eldo con mucha humanidad. Pues lo que dispusieron, que á veces, cuando hubiese escasez de testigos, fuese sellado el testamento aun por menor número de testigos, y que en muchos casos. serían considerados válidos los testamentos aun sin ha. berza presentado en 01108 ningunos, testigos, como se dispuso respecto é. los que mueren en el campo do batalla, es ciertamente grande testimonio de humanidad; mas la legislación relativa á. los cautivos no parece congruente con lo dicho, ni nacida de la misma humanidad. Pues al no permitirles disponer de sus bienes,-no solamente decretaron respecto á.. los mismos alguna cosa no benigna; sino que también mantienen de otro modo el mismo cautiverio. Porque ¿de qué manera no los vuelven de nuevo al cautiverio? ¿O cómo no se les aumenta el mal y una tristeza que carece de consuelo, y no sale de esta 'vida el cautivo llevando en el corazón una espina más penosa que la muerte, no solamente cuando acaba u vida en el cautiverio, sino también si sabe que tiene ,entre sus paisanos algunos bienes suyos, pero no tiene potestad para disponer de ellos, sino que es excluido ü sus propios bienes, como si fueran ajenos, y es rechazado de disponer de lo que adquirió con: su trabajo, y por lo que habiendo corrido riesgo cayó en el: infortunio de los cautivos ¿Y cómo, si el c.uti'o tiene algunos parientós, óhijos, 'ó mujer, ó hermana, ú otros á quienes llama la ley á la herencia del mismo todos ellos, dirigiendo igualmente los ojos á. la herencia, que habrá de serles deferida abintestato, no prescindirán con esta esperanza dci cuidado de librar al cognado de los mismos, cautivo? Conocemos, á. la verdad, las cosas humanas, de suerte que muy pocos conservan al verdadero amor, y por gracia de sólo éste se excita el ánimo de pocos á prestar ayuda á. los que son presa de una, calamidad, y los más proceden k llevarles auxilio á los necesitados con la esperanza de alcanzar. alguna remuneración. Y así, ¿por qué se tomará cuidado por los cautivos algún cognado ó amigo? Si, pues, verdaderamente tuviesen los mismos la faculiad de disponer de sus propios bienes, algunos, juzgando que su trabajo no habría de resultarles sin lucro, lo echarían sobre si sin pereza. Porque acaso ponsanan, 6 que, si el conato de los mismos 'fuese llecautivos consiguieran la Iivado á término,los cautivos bertad, ellos recibirán algún donativo por su trabajo, ó que, aun cuando anticipándose la muerte al término del conato quitase de en medio al cautivo, éste habría de honrar en su testamento al quede él hubiese cuidado con mayor porcion que í aquellos que al mismo lo hubiesen desatendido. Pues no juzgarían que él habría de ser olvidadizo, ni que no habría de estimar en nada-los trabajos. Así, pues, por esta razón sucederia, según he dicho, que algunos se encargarían no sin diligencia del cuidado de libertar á los cautivos. Mas en la actualidad, como á éstos se les, prohiba ciertamente testar, y aquellos vayan ñ. los bienes como herederos abin'testato, no sé si se hallaría alguno que para la IIberación se tomara 'trabajos. Porque la esperanza de la sucesión abintestato, y el temor de trabajar en balde, si acaso la muerte se anticipara á. la Liberación, y arrancara de la vida humana al cautivo, hacen á los hombres más remisos, (por no decir completamente faltos de voluntad), para acometer esto. Lo que ciertamente no sucedería ya, si Ja ley no invalidara los testamentos de aquéllos. Pero al ya los bienes propios son el preció de un alma que haya de ser redimida, ¿cómo no sufrirán también en cito los cautivos injuria sumamente 'grave, por cuanto, no dejándoseles por la ley disponer de sus
642
1ovIue.—ooNaTmJoI6N IL
fletar, sollicite egimus, sic et decaptivis tractatum ja melius corrigore decrevimus. Sancimus igttur, dehino captivos, cjuae ipsos a testando aroot legi •neutiquam obnoxioa case, sed licere '1 a, al fien quinque, am minus, tribus testibus praosentihu,1,extremam voluntatern, sive lit eria commenPO daro, sive sine soripto pronunciaré, ita ut ad testimonium assumti rayera illam defuneti velúnt5teni case iureiurando atfirment, sive liberia existentibus; lbs bonoruni suórum heredes relinquat, siva quum liberos non habeat, abs in heneditatem ¡utroduoat. Aequurn enini non putanius, ut qui cOmmunis reipublicae nominis aequaliter participes sunt, non aequali ex lege jure honorentur, secandum quod eivadem gen tía censentur, sed u quidem, qui liberi a servitute sant, etatüendi de rebus auto, ut ils.visum eat, potestatenihabeant, ¡lii vero non quasi culpam eomrnisenint, quod pro gentilibus pugnando ja captl'vItatls neceesitatem devenenint. Si taman captivorum qui.spiam ant sua aponte, aut eofum, quorum ¡u poteetate est, 'vi adactus hoc in animum inducat, ut res suas ad boatos venire testamento iubeat, nequaquam tuno placitum ipsius ratuin sil, sed tanquam non factum sit ita ut decet reipublicae Cbristianae, in irritum concidat testameatum. Atque haec quidem do iis, quivitaefinen. testamento anteverlerunt, sandIa sint; Si vero ultimus vitae diez 1111 supervenrit, atque intestatus de medio sublatus sit, oxisLontibus quidem nonnullis, ad quos hered itas pertinot, ascendentibus vol descendenlibus, ad boa bona 'venient, si vero ILuIli supersint, ad quos bonorum defuneti caplivi succeasio apectet (dico vero quos neque aseendentea, neque descendentes defunetifamiia agnosciL), pnimum- considerar! iubemua, un aliquibul debebat, et deduelo seta alieuo reliqua bifariam, in trientem el besaem, dividi, ao tnientem quklem in erogationem pro anima faciendam separan, railquam autein partem regio flaco deputan, sine servia t.amen;.hos enim, -ni@¡ aca alienum exiolvi non poasit,omnea libertate honorarí irolumua. Eandem vero i'erum dispon andarum formam custodiri yolumus, quando nihil serie aliéni fuérit, el capti•vitate detentus, quemadmodum dictum est, sine heradibus decoaserit. Quae itaque nobis eius logialationis, quae captivos contnistabal, in mentem correctio venit, par sacram hano axposita est legem. Tua autem magnificentia sanetionem subditis noLam faeiat, ul, quum innotuenit, omnes de rebus anis,. etiam quos captivitas detinet, quocunque modo velinI, statuant.
bienes, si quisieran, no podrían gastar en favor de ,sus almas nada de sus propios bienes? Ademsde esto, se halla, á la verdad, por ello absurdamente d18puesto lo que se refiere áIa libertad, yes extremadamente absurdo, que, en tanto que no se lea da á. los cautivos Já facultad de testar, con frecuencia. aqtie- Ilo.que fueron MUY enemigos, yáloa que ellos miizio, si vivieran, ni habrían ciertamente soportado mirar, quedan duefio! de los bienes de ellos, ¿y qué con podría ser más torpe que esta? Asi, pues, ha' lléndoae esté de tal modg, lé pareció * nuestra maestad que no debía ser desatendido, y á la manera como én otris cosas hemos obrado solicitamente, según las fuerzas que nos fueron dadas por la divinidad, para que nuestra répública fuese bien gobernada así también hemos decretado corregir, me jorindolo, el tratado relativo 4 los cautivos. Mafldamos,por 10 tanto, que en lo sucesivo los cautivos no estén do ningún modo sujetos é. la ley que los excluye de testar, sino que les sea licito, si pudiera ser, estando presentes cinco, 6 por lo menos tres testigos, 6 consignar por escrito su última 'voluntad, ó declararla sin éacnito,de tal suene, que los Hamodos para dar testimonio afirmen con juramento que en realidad es aquella la voluntad del difunto, ya, si existiendo hijos, los de)ara herederos 'de sus bienes, ya, si no teniendo hijos, introdujera á otros en la herencia. Porque no juzgamos justo, que los que por ival"son participes del nombre común dé la república, no sean honrados perla ley con igual derecho, puesto que se estima que son de La misma gente, sino-qUe ciertamente baque están libre, de la esclavitud tengan potestad para dispoñer de sus bienes, según les haya parecido, y aquéllos no, como si hubieren cometido culpa, porque luchando por los degu gente hubieren caldo en la calamidad del cautiverio. Mas si alguno de los cautivos, Ó por espontaneidad suya, 6 arrastrado por 'violencia de, aquellos en cuya potestad está, acogiera esto en su ánimo,mandarque sus bienes pasen áloe enemigos, no sea de ningún modo válida en este ceso la Ñsolución del mismo, sino que, como si no hubiera sido hecho según conviene* la república Cristiana, sea invalidado el testamento. Y quede esto, á la verdad, sancionado en cuanto á los que con su testamento previnieren el fin de su vidas Mas si á uno lé hubiea re iobreveido al último día de su vida, 6 intestadO hubiera sido quitado de en medio, existiendo cierta. mente algunos ascendientes 6 descendientes, k quienes pertenezca la herencia, pasarán 4 éstos los bienes; pero si no sobrevivieran ningunos á quienes corresponda la suceaión de los bienes ¿el difunto cautivo, (quiero decir, á quienes la familia del difunto no reconoce como ascendientes, ni como descendientes), mandamos que en primer lunar se considero si les debía 6 algunos, y que deducidas las deudas se divida lo restante en dos partes, de un tercio y de dos tercios, y se separe el tercio ciertamente para invertirlo por el alma, yla otra parte sea destinada al fisco real, pero sin los esclavos; porque queremos que todos éstos sean honrados on a libertad, á no 'ser que'no se puedan pagar las deudas. Y queremos queso guarde la misma forma para disponer de los bienes, cuando no hubiere ninguna deuda, y el retenido en cautiverio hubiere fallecido, según se ha dicho, sin herederos. &sI, pues, ha sido expuesta por medio de esta sacra ley la corrección que de la legislación, que contristaba 6. Ioi cautivos, nos vino 6 la mente. Mas haga conocer tu magnificencia Í los
súbditos esta disposición, para que siendo conocida, todos, aun aquellos 4 quienes retiene el cautiverio, dispongan de sus bienes del modo que quieran.
XL[
64
coNwr. XLI
øOTflUOION XLI
13T 1N CIV1TAT1BIJS QUINQUE, 1N ITINERIBOS VERO IT AGRIS TRIS TESTES AD. TESTAMZNTORI3M FIDIM SUPFIC1A19T
DE QUE PAltA LA FE DE LOS TESTAMENTOS BASTEN EN LAS CIUDADES CINCO TESTiGOS, Y TRES EN VIAJES Y EN EL CAMPO
Idem Imperator eidem STTLAANO.
El mismo Rmperador al mismo STILIANO.
lu omnibu quidom humanae vitae negotiis,quotquot testium tidem requirunt, indo robur adease oporte, maxinie vera diapoaitionea qnae ultimi vitae nostrae die¡ contemplatione fiunt, tal¡ corroboratione indigeot. Nullus enim rdliquus modus est, qui recta ipaís ius dietet, nisi ¡psis a testibus praosidium adstt. Oportebat itaque, quo magia necease caL gestorum confectiones hominum e vita docedentium firmas esas, eo magia eaBdem per testimonia. stabiliri. Verurn quoniam frequenter res propter eorum, quas atrictius requiruntur penuríain, ad receptum indum deduci videmus (non enim cum subüuitate agendi facultato data, ut fien potest, ag( debet), de testium etiam ntlmero, qüot testamentis adeese debeant, atatuere non alienum a providejatil nobis visum set. Atque hoe quidem etiam sempiternae memoriae patri nostro decernere in znentem venit, verum quod atatuit, non omnino exacta se babero videbatur. Quum enim superiorum legislatoruin aLius septem, silus vero quinque aseumendos naso testes censuisset (septem quidem in civitatibus, quippe ubi propter hominum multitudinem testes corte defuturi non sunt, in agria veroet ¡tineribus quinque, quod illio plerumque hominum fide digoorum pauclías alt), quum hoc ita de illis constitutuin easet, et petar noster exsuperantem numerum despielena, similiter lo civilatibus, et agris, -et hinenibus per quinque testes tesiamentisvigorein attribuit, idque ideo (mea quidem sententia) dum quanta nunn virtutisínopia humanara vitam occupet, considera'vlt, tamen (ia quod. dictum oit) non adcnodum exacta ratione placitum. iUud xnittitur. D.icat eñim fortasse aliquin. aequalem numerum attribul non opportuisse, sei teitimonium, quod in agria et itiñeribus adhibetur, arotius oontrahendum f'uiise. Nos igitur quod lila neglexit, non uegligendum putantes, sancimus, In civitatibus quldera quinque testibus stabilitum te-. stamentum approbari, in itineribus vera, et agria, et allis inhabitatis bola, tnium etiam testium conftrrnationem suscipi poaae.
Ciertamente es meneater.que en todos los negocios de la vida humaua, que requieren la fe de testigos, se preste por ellos fuerza, pero pninoipaliti. mamante necesitan de tal corroboración las disposicioneq que se ordenan en contemplación al Altimu día de nuestra vida. Porque no hay ningún otro, modo que tejí dé convenientemente derecho alas mismas, si á ellas no se les prestara fuerza por los testigos. Y así era conveniente, que, cuanto más necesario ea que sean firmes los,otorgamientoa de lasdisposicionos de los hombres que se van de esta vida, con tanta más razón sean afianzados los mismos por testimonios. Mas como vemos que con frecuencia se reducen las cosas al modo posible, á causa de la penuria de lo que más estrictamente se requiero, (porque, no dándose facultad de obrar con escrupulosidad, se debe obrar 'como se pueda hacer) nos ha parecido que no era ajeno ¡ nuestra providencia determinar también, respecto al número de testigos, cuántos deban asistir á. los testamentos. Y ciertamente que también á nuestro padre, dasempiterna.memoria, le vino Ii la mente deteriñinar citó, pero no parecla que lo que estableció se hallara enteramente bien. Porque habiendo dispuesto uno de los anteriores legisladores que se debían asociar siete testigos, y otro que cinco, (siete ciertamente en las ciuçladea, donde, áia verdad ¡causa da la multitud de hombres no han de faltar seguramente testigos, mas en los campos y de viaje cinco, porque allí hay de ordinario escasez de hombres fidedignos), y hallándose esto así establecido respecto4 ellos, nuestro padre, despreciando el. número mayor, atribuyó fuerzaá los testamentos por medio de cinco testigos del mismo modo en las ciudadas, y en los campos y en viaje, y esto, (á mi.juició), porque consideró cuanta escasez de virtud hay ahora en la vida humana; pero, (según sé ha dicho), no se apoya aquella resolución en muy exacta razón. Pues acaso diga alguien que no se debió atribuir igual numero, sino que se debió reducir más el testimonio que se emplea en los campos y en viaje. Así, pÚes, nosotros juzgando que no ea de desatender lo que él descuidó, mandamos que en las ciudades sea admitido ciertamente el testamento afianzado por cinco testigos, pero que en viaje, y en los campos, y en otros Lugares deshabitados, se pueda recibir la confirmación aun de tres testigos.
OONBT XLII
OOSTITUOION XLII
UT SUFFIC1ENS NUMERUS TEST11IM TESTAMENTI3M RLTIIM FACL&T, 1AMETS1 10 NEQUR ILLORUM SOBSCRIPTIONES WE(TJE S1GYtACULA HABEAT
DE QUE EL SUFICIENTE NÚMERO DI TESTIGOS • ' RAOk VÁLIDO EL TESTAMENTO, AUNQUE ÉSTE NO TENGA NI LAS FIRMAS NI LOS SELLOS DE AQUELLOS
Idem tmpraor ekl,em STYLIANO.
El mismo Emperador al mismo STIUANO.
Quae saepe ¡o verbis residet obacunitaR, gravitar negotia lnvolvere videtur, quippe quae ~quam expansa' quaedain"nubeu et intelligendi vim animo
Parece que la obscuridad que muchas veces reside en las palabras hace peligrar gravemente lo negocios, pues como cierta nábe extendida quita al
constitutionibus, quae de testameutia agunt, noque medrloorem nóxam rebus alTerunt, circumfusam
visto que esta nube da obscuridad se halla extendi-
auferat, et a recta reruin administratione avertal. Rano igitur obseuritatis caliginem1 quouiam ulla
espíritu la facultad de entender, y aparta de la recta administración de las cosas. ,y así, como henos da en las constituciones no tratan do los tostamen-
44
oi.—Ó(SrbI6Ñ xxii
tos, y que causan no pequmio dafo á las óosas, becase cognovimus, pulerum foro rati sumus lijas remes determinado que sería bueno revisarlas,y depurgare, et quemado oporteat Lestamenta confirmari ant non, lego non ambigua, neque quao vario finir en ley no ambigua, ni que pueda ser diversaapprehendi pdssit, definire. 1am enim qui ante nos mente entendida, cómo es menester que se confirde testainentis traetarunt, bifaniam lila diviserunt, men, 6 no, los testamentos. Porque ya lós que antes et alia quidem seriptis, alia vero sine seriptis conque nosotros trataron de los testamentos los divicl traclidcrunt, et modum, quo utrumque testadieron en dos clases ,'y dijeron que unos certamenmentum, et acniptum nempe, et non acriptum, te se l'iacan por escrito, y otros sin escrito, y añaratüm fiat,:subiecerunt. Et seripti quideni confirdieron el modo como ambos testamentos, así el escritor como el no, escrito, se hácen válidos. Y inatio in 00 oonsistat, quod voluntas et tostium ciertamente la confi,rmaeión del escrito consiste en subsoriptione, et óbsignationo omnibus numeris esto, en que la-voluntad haya sido perfeccionada absoluta Bit, adhuc ínter homines versante testatocon la firma y el sello de todo el nrnero délos tesre, non sonipti vero, -quod quinque non indigni fide testes se ipsa audiviase, quae tetator lingus ana tigos, haI1ndóse todavía entre los hombres el testador, pero la del no escrito, en que cinco testigos no de rebus 'uis pronuntiarit, confiteantur. His vero ita córistitutis, iubent soriptum testamentum, nisi indignos de fe confiesen que ellos oyeron lo mismo ad sciipturae, qua testatoris voluntas significatur, que el testador haya declarado con su léngús Ñapacto á sus bienes. Y establecido esto así, Jiponeñ perfectionem simul omnia conveniant, et test!um que el testamento escrito, si á la perfección de la essubseriptiones, quae de illius veritate testentur, et signacula, quas subsoriptionibus fidern praebeant, critura, en que se sinifioa la.voluntad del testador, no concurriera-al mismo tiempo todo, las firmas de nial haec simul anula prius, quam la, cujus id telos testigos, que a%stigiianla verdad de aquél, y los stamenturn esi, e vita excedat, concurrant id irrisellos que dan fe 8 las firmas, si todo ekto no contun case, et tanquam scniptuxn, et tanquam non curriera conjuntamente antes que deje la vida-.aquel 5riptum. Ex hoc sane praedicto placito, quum non admodum cauto, no dicani malo conceptuin sit, 'de quien es el testamento, sea-invalidado, tanto confusio atque ambiguitas rem testainentariam íD- como escrito; cuanto como no-escrito. Y 8 la verdadj, por virtud de esta suso-dicha disposición, havadit. Allis enim videtur testamentun, velut adul•terina semina, prorsüs abiiciendum, et aliis quidem 'hiendo sido concebida no muy cautamente, jara no decir malamente, la confesión y la ambigüedad inut ex bou ¡a btilitatem capiant permittere, defunetis vero neminimum quideni ttilitatis ex, rebus aula vaden la materia de lós testamentos. Porque 8 unos acedere, si quideni defuneti utilitatem aliquam. lesparece que el testamento deba ser en absoluto rechazado, como-las semillas adulteradas, y que á otros sentiunt. Sentiunt autem, quum ex ipsorum norte ciertamente se les, permita adquirir utilidad de los por bnefloii erogationem nonnulli rovivisount. bienes, pero sinque'á los difuntos les alcance cien- -. Verum enim, ut dixi, allí ita a rerum suaruni utilitate hominem prorsus arceré vGlunt, quibus Ve!O lamente ni la más pequefia utilidad de sus bienes, si es que los difuntos experimentan alguna utilibenignior sententia animo residet, testamento, quod sigillorum mmpreasione perfectionem non aocepit, dad. Mas la experimentan, cuando por 'virtud de Ja muerte de los mismos reviven algunos por la si non ut seriptum censeatur, corto tamen qualem dispensación de un beneficio. Pero, como he dicho non seriptum accipit vigoren tribuunt. Nos itaque bane atnbiguitatem adeo rebus huznanis esse da- unos quieren así excluir en absoluto al hombre de la utilidad, de sus propios bienes, y aquellos en cuyo ninosam videntes, benigniori iudicum sententiae ánimo hay una opinión más benigna le dan fuerza áccedimus, el vetenis legis ealiginem et ambiguitaal testamento, que. no recibió su perfeccionamiento teni ip siniplicem atque apertam cognitionem concon la impresión de los sellos, si no fuera consideravertim us. Igitur sancimus, testamenlum, respeetu eorum, quae sonipto testamento adease debeiit, -do como escrito, pero si ciertamente lo recibió como no-.escrito. Así, pues, nosotros viendo que esta am.imperfectum, si lamen par teatimonia non seripti bigüedad es de tal modo perjudicial para los no otestamenti fide non egeat, vigore non soripti testacios humanos, accedemos 8 la sentencia más bementi firmuin esse, si vero fide por testes facta innigua de los jueces, y convertimos la obscuridad y digeat, tunc, ut quod nihil ad faciendam fidoni idoneum habeat, infirmar. Quae enlin rallo est, immo la ambigüedad de la antigua ley en sencillo y claro quoxnodo non omnino absurdum et irrationabile conocimiento Mandamos, por tanto, que el testa-manto imperfecto respecto 8 'las cosas que deben cst, alias quidem testes taU approbatione dignan, concurrir en el testamento escrito, si, no obstante, ut etiam acripturae non mandata confirmcnt alias no careciera de la fe de testamento no escrito por vero 005, quasi qniper acripturam declarata conmedio de los testimonios, sea firme con el vigor de firrnent indignos vi[iperMere. quanquam hie quotestamento no escrito, mas si careciera de lafe 'presdammodo firior fit fides. Quemado vero íd deletada por los testigos, en este caso sea invalidado. standam el invereeundam aequilatis proditionem non continetT Quid enim, si testamontum seripto como por no tener nada adecuado para hacer fe -' Porque ¿cómo es de razón, aun más, cómo no es quidom tradi coeperit, quodque constitutum est dignorum fide testlum auribus insonuenit, deinde enteramente absurdo é irracional, de una parte que. vero acriban morbuscorripuenit, aul mora etiam los testigos sean considerados dignos de tal aprobación, 8 fin de que confirmen también lo no consigipsum suatuloril, mex Yero etiam testatorem? ut nado en la escritura, y de otra, que se los vilipen-multa hominihus ex improviso contingunt. Ita, die como indignos de confirmar lo declarado por quos la moriena beneficio dignos censuil, liii eo pnivati iniuniam sustinebunt, el,quod gravisaimum medio de la escritura, aunque en este caso se hace en cierto modo más firme la-fe? Y. cómo esto no est, non solum inter viventes rnahum consistit, vemm otiam mortuum insectatur, aunque privat contendría detestable y desvérgonzaa detección de (quantum ad eorum, qui Lestarnoutum irnitum fa- 'la equidad? Porque ¿qué se dirá, si ciertamente 'se ciunI, aententiam attinet) misericordis 'del conmihubiere comenzado á hacer por escrito el testan enseratione, cuius participen lIlum foro ex eo, quod te, y lo que se dispuso hubiere Ñsonado en lo¡ oídos de testigos fidedignos, paro después hubiere sobreipso defu neto alii benoflciis subleventur, apea erat. Propterea noatrapoteatas bis cognitis, evidéntem venido una enfermedad al eacrbano, 6 aun lo hu-
45 aque indubitatam formam sanoivit, ut, si testes •tantunl dicant íltius hominis proprium id esie testamentum, id non iinprobetur, sed flrmum sit, tametai non ao1um signacula, sed etiam eum subsignatione testium subacriptiories desint.
hiera arrebatado la muerte, y luego también al ta. tador, como de improviso lee acontecen muchas cosas a los hómbres? Así, aquellos k quienes éste
al morir consideró dignos de un beneficio sufrirán privados de él injuria, y, lo que es gravísimo, el
mal no se huiLa solamente á los vivos, sino que también persigue al muerto, y le priva (poi lo que se refiere al parecer de los que. invalidan el tecLa-
on miseracfóii dé Dios misericordioso,, manto) de la conmiseración'
de quien hbia la esperanza que habría él de ser participe, porque, fallecido él, otros serian favorecidos con beneficios. Por esto, habiendo conocido estas cosas, sancionó nuestra potestad una disposición evidezte é indubitada, para que, si los testigos dijeran solamente que este testamento es propio de aquel hombre, no sea él invalidado, sino que sea firme, aunque ñó solamente falten los sellos, sino también con los sellos las firmas de. los testigos. CONST. XLIII • Ui' PER SCRIBSNDL IGNRQS TSTAMENTA ETLÁM CONFIRMENTUR
Ideni Imperator eidem.
STYL!ÁNO.
• Non quod superiores quia commüii vitae nego..
tia diligentem cautionem attulerunt, reprehendere velimus, legem proferimuased poilus, ut exacta ipsorum ratio in usum recipiatur, operam damuø, maque ipeno aiim fieri nequeat, ut exacto eorum praescripto reapondeant, quoad sine fien potest, debito auo statu no exaidard, lubemue. Quid igitur est, quod dicol Decretum, eat a veteribus de tesismentís tractantibue, ut per septem testes, ad minimum auteni par quinque, defunetorura statutia suctorita.s accederet, noque id simplicitar, sed etiam no ignari litterarnm testes eesent, si in civitatibus, ubi peritoruni penuria non est, testamenta facta Smi1 sed allis ¡u locis, in quibus omnino quae ad • institutioneni et litterarum cognitionem pertinent, non frequentantur, illic teatium non exacto habaretur ratio, noque illi soli, qui heno untituti euent, quaererentur, sed ad testan dum etiam litterarum imper'iti aditum haberent. Quod itaque in locis in quibus hominuin acribendi perit.orum abunfantia non oit, lex ¡Leri statuut, Id conuetudo ornuibus ubique looia et civitatibus, quanquam magna doatorum hominum copia esiet, facore .vofentibus concesiut. Hoc etiam imperatorise noatrae malestati placuit atquo legum auctonitate digoatom aM. Sandias igitur, jo omni loco et civitate otianu ab imperiti testamenta confirman, dumniodo mores testium fidem zaereantur. Quin et nnznerum non
solúni ad quinque contrahimue, sed iii in locs, in quibus forte raros Me dignos prodire constat, tres quoqiieadrnitti, se testi.monium iliorum non reprohan volumus.
•OONSTITUØXON XLIII DE QUE TAMBIÉN SE CONFIRMEN LOS TESTAMENTOS POR MEDIO DE LOS QUE NO SABEN ESCRIBIR
El mismo Emperador al mismo
STILiANO.
No damos esta ley porque queramos reprender á los, antepasados por baberproporcionado diligente caución á loses de la vida común, sino que más bien procuramos que sea admitida en eluio la exacta disposición de los mismos, y mandamosque las mismas cosas, no pudiendo ser que respondan á. la exacta prescripción de ellos, no se salgan, en
cuanto pueda ser, de su estado debido. ¿Qué es, pues, lo que digo? Se decreto por los antiguos, que trataron de los testamentos, que por medio de siete testigos, y á los menos por cinco, les correspondiese autoridad á las disposiciones do los difuntos, y no sen óillamente esto, sino también quolos testigos no fuesen imperitos en letras, si los testamentos
so hubieran hecho en ciudades, enque nO hay escasez de peritos pero que aulas otras localidades, en que no. se frecuenta lo que se refiere á la enseñanza y al conocimiento de las, letras, no se tuviese con exactitud cuenta de los testigos, ni fueran requeridos toJos los que estuviesen bien instruidos, que para atestiguar tuvieran' acceso también lino
los imperitos en letras. Y así, lo que la ley determiné que se hiciera en fas localidades 'en que no hay abundancia de hombres que sepan escribir, la
costumbre se lo permitió hacer á todos los que qui-
sieran en cualesquiera localidades y ciudades, aunque hubiese grande abundancia de hombree doctos Y esto también le plugo nuestra majestad im-
>erial y fuá cónsiderado digno de la autoridad de las leyes.. Mandamos, pues, que en toda localidad ciudad sean confirmados 'los testamentos aun por imperitos, con tal que las costumbres dolos testigos merezcan consideración. Y aun-no solamente redu-
oímos á cinco el número, sino que queremos que en aquellas localidades, en que consta que hay muy
pocos individuos fidedignos, sean admitidos también
tres y que no sea dasestinado el testimonio de ellos. OONST. XLIV
ØONSTZTUcION XLIV
lA QU1BLS OBSIONARI TR5TAMSNTA OPORTEATI (1)
[POR QUIÉNES ES. MENESTER QUE SEAN SELLADos LOS TESTAMENTOS]
Idem Imperater eidem STYLIANO.
• Et alia quidem omnia negotia, quae bomines in -
(i) Esta rdbrioafué cornpu.eta .n griego por Steph.
El mismo Ernperador al mismo STiuo. Ciertamente que también todos los demás nego-
I44
v—Óibió XLII
esse cognovimus, pulorum fore ratt sumus lilas repurgare, et quomodo oporteat testamenta confirmar aut non, lege non ambigua, noque quae vario apprehendi possit, d.eflnire. 1am enim qui ante nos de testatuentis traetarunt, bifariamilla diviserunt, et alia quideznacniptis, alia varo sine senipLis confiel tradiderunt, et moduni, quoi utrunique. tesianientum, et seniptum nempe, et non seriptum, ratum flat,subiecerunt. Ut. soripti quidern confirmatio ¡fl 00 consstat, quod voluntas et testium subscriptkme, st obsignatione omnibus numeris absoluta sit, adhuc inter homines versan te testatore, non scripti vero, quod quinque non indigni fide testes se ipsa audivisse, quae testator lingua sua de rebus suis pronuntiarit, confiteantur. lila vero ita constitutis, iubent seriptum testamentum, nisi ad seripturae, qua testatorta volunt.aa significatur, perfectionem simul ozunia conveniant, et testium sub scriptiones, quae de Illius véritate testentur, et signacula, quae subsoriptionibus fidem praebeant, nisi ¡laeo Simul omnia prive, quam la, cuius id testamentum est, e vita exedat, ooneurrant id rnitum seso, et tanquam acriptum, et .tanquam non soriptum. Ex boc sane praedicto pi.acito, quum non admod.um cauto, no dicam malo conceptum sit, confusio atque ambiguitas rem testamentariam iiivadit. Allis enim videtur tostamenlum, velut adulterina semina, prorsus abüciéndum, et alile quideni ut ex bonis utilitatem-capiant permittere, defunctis vera no rninimum quidem utilitatis ex rabus aula aceedere, si quidem defunti utilitatem aliquam. sentiunt Sentiunt autem, quum ex isorum mórle por benoflcii erogationeni nonnulh reviviseunt. Verum enim, ut dixi, al¡¡ ita a rerum suarum utilitaté honunem prorsus areeré vnlunt, quibua vero benignior íententia animo residet, testamento, quod sigiliorum impressione perfeottonem non accepit, E¡¡ non ut soriptum censeatur, corte tamen qualem non soriptum accipil vigorem tribuunt. Nos itaque hano ambiguitatem adeo robos humanis osee damnosam videntes, benigniori ludicuni sententiae aceedimus, el votar¡¡¡ legis oaBginem et ambiguilatein in simplicem atquc apertam cognitioriern con vertimus. Igitur sancimus, testameritum, respectu eorum, quae scripto testamento -ademe debent, imperfeetum si lamen por testimonia non acripti testamenti fide non egeat, vigore non acripti teMamónti firmum case, si vero fide por testes facta indigeat, tune, nl quod nihil ad faciendam fidem idonoum babeat, infirniari. Quas enim ratio ost, immu quoniodo non omnino absurdum et irratioriabile eat, alias quidem testes tafl approbatione dignan, ut etiam sonipturae non mandata eonflnment, alias vero coa, quasi qnipor senipturam declarata confirment indignos viIipendere? quanquam Inc quodammodo-firuiiqi' 111 fides. Quomodo vero Id detestandam et iuvcrecundam aequitatis proditionem non continatl Quid enim, si testamenturn seripto quidem tradi coeperit, quódque conatitutum est dignorum fide testtum auribus insonüerit, deinde varo scribam. morbuscorripnerit, aul more etiam ipsum sustuleril, mox varo etiam testatorem? UI multa hominibus ex improviso eontingunt. Ita, quos la moriens beneficio dignos censuil, 1111 eo pnivati iniuriam.sustinebunt, et, quod graviesimum egt, non solum mIer viventes malum eonitit, veruin etiam rnortuum insectatur, eumque pnivat (quantuni ad eoriim, qui testanientum irritum- faciunt, aententiam attinet) misenicordisdel commiseratione, cuius partioipem illum (ore ex co, quod ipeo defuneto alii benefieiis sublevontur, ipes eraL Propterea nostra potestas bis cognitis, evidóntem
tos, y que causan no pequeño daño á. las óosas, 'hemos determinado que sería bueno -revisarlas, y de ftnir en ley no ambigua, ni que pueda ser diversamente entendida, cómo es menester que se conflrroen, 6 no, los testamentos. Porque yalós que antes que nosotros trataron de [os testamentos los dividieron en dos clases, y dijeron que unos ciertamente se hacían por escrito, y otros sin escrito, y añadieron elmodo como ambos testamentos, ahí él escrito, como el no eserit, se hacen válidos. Y oIertmentela conrmaoión del escrito consiste en esto, en que lavoluntad haya sido perfeccionada con la firma y el sello de todo el número dé [os testigos, hallándose todavía entre los hombres el testador, pero la del no escrito, en que cinco testigos no indignos de fe confiesen que ellos oyeron lo mismo que el testador haya declarado con su longui respecto ¡ sus bienes. Y establecido esto así, disponen que el testamento escrito, si ¡ la perfección de [a escritura, en que se significa lavoluntad del testador, no concurriera al mismo tiempo tod, las firmas de los testigos, que a'fstiguan la verdad de aquél, y los sellos que dan fe á las firmas, si todo esto no concurriera conjuntamente antes que deje la vidaáquel de quien es el testamento, sea in'ç'aiiddo, tanto como escrito, cuanto como nooscrito.Y á la verdad, por virtud de esta susodicha disposición, habiendo sido concebida no muy cautamente, ¡sara no decir malamente, la confesión y la ambigüedad invaden la materia de los testamentos. Porque k unos lea parece que el testamento debe ser en absoluto rechazado, como las semillas adulteradas, y queá otros ciertamente se les. permita adquirir utilidad de los bieñes, pero sinque ¡ loe difuntos les alcance ciertamente ni la más pequefia utilidad de sus bienes, si esa los difuntos experimentan alguna utilidad. Mas la experimentan, cuando por virtud de la muerte de los mismos reviven algunos por la dispensación de un beneficio. Pero, como he dicho, unos quieren asi excluir en absoluto al hombre de la utilidad de sus propios bienes, y aquellos en cuyo animo hay una opinión más benigna la dan fuerza al testamento, que no recibió su perfecciónamiento con la impresión de los sellos, si no fuera considera-do como escrito, pero si ciertameI]te-lo recibiócomo no. escrito. As¡, pues, nosotros viendo que esta ambigüedad es de tal modo perjudicial para los-negocios humanos, accedemos á la sentencia más benigna de los jueces, y convertimos la obscuridad y la ambigüedad de la antigua ley en sencillo y claro Conocimiento. Mandamos, por tanto, que el testamanto imperfecto respecto á -las cosas que deben concurrir en el testamento escrito, si, no obstante, no careciera de la fe de testamento no escrito por medio de los testimonios, sea firme con el vigor de testamento no escrito, mas si careciera de la fe pres-, tada por [os testigos, en este caso sea invalidado como por no tener nadaadeeuado para hacer fe. Porque Icómo es de razón, aun más, cómo no es - enteramente absurdo 6 irracional, de una parte que los testigos sean considerados dignos de tal aprobación, á fin de que confirmen también lo no consignado en la escritura, y de otra, que solos vilipendio como indignos de confirmar lo deelai'ado por medio de la escritura, aunque on este caso se hace en cierto modo mas firme la fe? Y ¡cómo esto no coñtendrla detestabló y desvergonzada defección de la equidad! Porque ¿qué se dirá, si ciertamente se hubiere comenzado hacer por escrito el testamento, y lo que se dispuso hubiere resonado en los oídos de testigos fidedignos, pero después hubiere sobrevenido una enfermedad al escnfbaúo, 6 aun lo hu,
Ø.•—oóÑuóiN tI
aque indubitatain foraam sancivit, ut, si testes -tantum dieant ilUus hominis proprinin Id case testamentum; id non improbetur, sed firmum sit, tametsi non soum signacula, sed etiam cum subsignatione testium subseriptiones desint.
biere arrebatado la muerte, y lucgo también si teg. tador, corno de, improviso les acontecen rnuatiaFí cosas á los hombres As¡, a:quelloa quienes éste al morir consideró dignos de un beneficio Rufrirn privados de é injuria, y, lo que es gravísimo, el mal no 'se limita solamente á. los vivos, sino que también persigue al muerto, y le priva (por lo que se refiere al parecer de los que invalidan el testamento) de la conmiseración dé Dios misericordioso, de quien había la esperanza que habría él de ser partícipe, porque, fallecido él, otrosserian fsvoreci. dos con benéfieios. 'Por esto, habiendo conocido astas cosas, sancioné nuestra potestad una disposición evidente é indubitada, para que, silos testigos dijeran solamente que este testamento es propio da aquel hombre, no sea él invalidado, sino que sea firme, aunque no solamente falten los sellos, sino también con los sellos las firmas de los testigos.
ØONSTS XLIII
OONTITUOION XLIII
¡ST PER SCR1BENDI IGNAROS TEST&MKNTA ETL&M CONFIRM*NTTJR.
DE QUE TAMBIÉN SE CONrUtMÉN LOS TESTAMENTOS POR MEDIO DE LOS QUE NO SABEN ESCRIBIR
Idea Imperator eidem
El mismo Emperador al mismo STIL1ANO.
STYLIANO.
Non quod superiores quia eornmunis vitae nego-. tiJa dLigentem cautionern attulerunt, reprehendere veUmus, legem proferimus, sed potius, ut exacta • ipsorum ratio in usum recipiatur, oparam damus, resque ipsae cuni fieri nequeat, ut exacto eorum praescripto respondeant, quoad eius fien potest, debito suo statu no excidant, iubemus. Quid igitur est, quod dico? Docretuzn e a vetenibus de 1etamentis tractantibus, ut por septem testes, ad mini• moni autem per quinque, defunctorum st.atutis suciuritas accederet, noque id aimpllcitor, sed etiam no ignani litterarum testes aasent, si tu civitatibus, ubi peritorum penuria non est, testamenta facta sint; sed aUla in 10dB, in quibus omnino quae act inotitutionem et liUerarum oognitionem pertinent, non frequentantur, illic testium non exacta habe.retur .ratio, noque Uli soli, qui bene instituti esient, quaerarentur, sed ad teatandum etiam litterarum impeniti adituni baberent. Quod itaque in beta in qmbus bominuni acribendi penitorum abunantia non est, lex fini itatuit, id consuetudo omnibus ubique Zocis et. civitatibus, quanquam magna doetorum hominwn copia esset, lacere volentibus concessit. Roe etiam imperatoriae nostrao majestati placuit atquo legum auctoritate dignatom est. Sancimus igitur, in oinni loco et civitate etsam ab impenitis testamenla confirman, dummodo mores testiuw fideni mereantur. Quin et numerum non solum ad quinque contrahimus, Íed lis ¡u loci, tu quibus forte raros fidedignos prodire contat, tres quoque'adrnitti,ac teatimonium iliorum non reprobar¡ voluznus.
CONBTIVCION XLIV
0018T1 XLIV [A. QUIBUS OBSIGNAR1 TFSTAMENTA OPORTHLT]
No damos esta ley porque queramos reprender á los- antepasados por haber proporcionado diligente caución á los negocios de la vida común, sino que más bien procuramos que sea admitida en el uso Ja exacta disposición de los mismos, y mandamos que las mismas cosas, no pudiendo ser que respondan la exacta prescripción de olios, no se salgan, en cuanto pueda ser, de su estado debido. ¿Qué es, pues, lo que digo? Se decreto por los antiguos, que trataron de tos testamentos, que por medio de siete testigos, y é. los menos por cinco, les correspondiese autoridad. á. las disposiciones de los difuntos, y no sencillamente esto, sino también que los testigos no fuesen imperitos en letras, si los testamentos se bebieran hecho en -cludades,-en quena hay escasez de peritos; pero que en Las otras localidsdes,en que 'no. se frecuenta lo que se refiere á La enseñanza y al conocimiento de las letras, no se tuviese con exactitud cuenta da los testigos, ni fueran requeridos solos los que estuviesen bien instruidos, amo que para atestiguar tuvieran acceso también los imperitos en letras. Y as!, lo que la ley determiné queso hiciera, en las localidades en que no hay abundancia de hombres que sepan escribir, la costumbre se lo permitió hacer á todos los que quisieran en cualesquiera localidades y ciudades, aunque hubiese. grande abundancia de hombres doctos. Y esto también le pluo á nuestra majestad imperial y fuá considerado digno de la autoridad de las leyes. Mandamos, pues, que en toda localidad ciudad sean confirmados los testamentos aun por imperitos, con tal que las costumbres de ¡os testigos merezcan consideración. Y aun- no solamente reducimos á cinco al número, sino que querernos que en aquellas localidades, en que consta que hay muy pocos individuos fidedignos, sean admitidos también tres, y que no sea desestinado el testimonio de ellos. [poa qmis ss MENESTER QUE SEAN SELLADOS LOS • . TESTAMENTOS] . .
(1)
Idem Imperator eidcm STYLuNo.. Et sEla quidem omnia negotia, quae homines (1) Esta riibrwafuó conipu.sta ii griego por StepiI.
iii
• EL misnió Emperador al mismo STiUAN0. Ciertamente que también todos los demás nego-
646
VLS —OONSTITucIN X11
litteras referunt necessario accuratum testirnonli subsidium requirunt, maxirne vera illa, quae humEnes natura sua ad interiwm vergente, el disceesu o carne irnminente, litieris exponunt, quibus in ipso evita excessu rallones seas comniittunt. Et enhn quae quidom ínter vivos conacripta sunI, quanquarn obsigu ata smI, iliorum vitia ex verboruin eiu, qni acripait, eoruiique, de quibus acripturn confectum aM, examinatione deprebendun tur, quae vero a morientibus scriptocon.tituuntur, case minus recto -babera, niel certum testiuni auffragiuiu adsit, disci non potest. Verum enim vero el hió tractatus optime a legislatura conseriptus aM, dum testamentorum testes saepius ad iusiuranduin adigi noloii, lIha census magistri, .qui nuno generaus appellaLur, sigili.o paran firmitatem iubet. Etenim quod taimqnam levem promtumque ad iurandum adituru non praebet, el manifesto sigillo ambiguis testamentis vigorem tribuendo, nl inramenta reprinierentur fealt, ea sane res el pmdentiesimi conilii el praestantiseima cal. Atque hoe quidem obtinuit olhi. Postniodum autem cunsue.tudo'id mutavit, utpraeter testes sigiltum eius, qui ad quaestoris dignitatem pervenieset, testamentis fldem.afferre vo1erit. ita quídam ulla etia.m confirmatio aionibus-notris optima 'visa aM. Cuos el nos secuti, quo lila validior sil, iubemue, sigillo maglMri census, quoniam nune ad ffium neque leguin cura noque administratio pertinet, nullam cesé 'vim in obsignasione testamenlorum, quemadmod'umn 1am non obsignantur; quod vero nunc adhibetur qusesloris sgi1lum, noque hoc solum taitamonta obaignare, 'verum eLiam magniftcentissnnos nostros magistros el patricios, ci praefectum urbi, el alios,'qui iudiefis praesunt, sigillii suis illa fidei commendare. Veruin hi qwdem in urbe, quae principatum tenet, in alije autein 1-ocia el civitanhus sirategi, el in quaque provincia pruesides hpc solant el faciant. -
ojos, que los hombres consignan por escrito, requieren por necesidad camarada auxilio de testimonio,, pero principílisimamerite los que los hombres, 'a dirigirse su naturaleza al aniquilamiento, y amenazando la separación. de Ja carne, exponen en escritos, á los cuales con flan en el mismo momento' de separarse de la vida sus propias cuentas. Porque en cuanto l las cosas que, a la verdad, se escriben entre vivos, aunque hayan sido selladas, sus. defectos se ,desønbren por el examen de' las palabras del que las escribió, y de aquello por toque se hizo el escrito, mas por lo que respecta &)o qué en escrito se dispóne por los que mueren, no se puede saber que no esta bien, sino interviniera el vóto cierto de Los testigos. Mas también este tratado fué óptimamente escrito por el legislador, en tanto que, no queriendo que los testigos de los.testameetos sean obligados muchas veces jurar, manda que a aquellos se les dé firmeza con el sello delmaestre del censo, que ahora se llama general. En efecto, por cuanto oda aM como Jigero y facil acceso para jurar, y atribuyéndoles á. (os testamentos ambiguos vigor con un sello reconocido, hizoque se reprimiesen los juramentos, es esta ciertamente cosa de muy prudente consejo y excelentísima. Y esto, á la verdad, estuvo en vigor en otro tiempo. Mas, la 'costumbre cambió después esto, porque quena que ademas de los testigos prestase fe á los testamentos el sello del que hubiese Llegado á, la dignidad de cuestor. Así ciertamente les pereció muy' buena á nuestros mayores también aquella conftrmación.'Y habiéndolos seguido también nosotros, para que aquélla sea mas valide, mandamos que el sello del maestre del censo, como quiera que ahora no le competen é éste ni el cuidado de las leyes al la administración, no tenga ninguna fuerza para, sellar los'testamentos, á. la manera que ya no son sellados; mas en cuanto al sello del cuestor que ahora se pone, no selle solamente "éste Los testamentos, sino préstenlee fe á ellos twbiéii nuestros muy magníficos maestres y patricios, y el prefecto de la ciudad, y otros que presiden tribunales. P e ro éstos ciertamente en la ciudad qué tiene la capitalidad, mas en otras localidades y ciudades sepan y hagan esto los estrategos, y en cualquier pro 'vincía 'los presidentes. -
ØONBTZTUGZON XLV
CONSTI XLV (uT
SSNTSNY&J1 IWMCKS IN LITTERAS REPERANT SUAQUS MANU OSS1ONENT]
(1)
DE QUE LOS JCECES CONSIGNEN POR MCRITO Li. SENTENCIA Y LA FiRMEN CON SU MAN0I
Idem Impera tor eidein S?YLIALNO.
Ri mismo Emperci4or al mismo STIUsNO.
Duin ut res tudiaatae firmas tnaneant, et na qua auspicio atque controversia sententias insaquatur, euram gemimos, boc quoque nobú constituenduni se obtulit, ul, quibuacunque diiudíoare se dirimere lites obtigerit, de quitina rbus iudicium pron u ,^ tiiLturi smI, de lis sententiani seriptam ferant, mani. bus sois obaignatam, ut nec sf ternera iudlcatum ésas postmodum deprehendatur, negare tUi suani eententi&m posaint, neque alli cuipiam suppositltla et adulterina sententiae acniptura afficta, 111am in iudium aliquem ieférra Lieeat. Quicuncjue igitur indicum dignitato honoratus aM debine ita faciat, et decreta sus acripta, suaque mactu obsignata emittat.
Procurando nosotros que permanezcan firmas la s cosas juzgadas, y que 4 las sentencias no siga, sospecha alguna ni controversia, se. nos ocurrió que se debla determinar también esto, que cualesquiera, k quienes incumbiere juzgar y dirimir litigios, profieran, sobre las cosas en que Layan de pronunciar juicio, sentencia escrita, firmada de su mano, para que si después se viera que se juzgó temerariamente, no puedan ellos negar su sentencia, y nadie le sea lícito presentarla juez alguno habiendo simulado supuesta y adulterada la escriiura de la sentencia. Por tanto, hágalo uí, desde ahora cualquiera que esté honrado con la digni-. dad de juez, y expida escritos sus decretos, y 1rnladoi de su mano. -
(i) La r4bricafrs aompusata en griego por Stepb.
-
NOVBL&8.—OOR8TITUOIÓN XLVIt CONT. XLVI
CONTITUOION XLVI
k1011L0GATI0 QUAFWNDAM DE CURIIS. ST DECURIONIflUS LATLRUM LEGUM] (1)
(DEROGAC1Ó. DE ALGUNAS LEYES PROMULGADAS RELT1VAS A LAS CURIAS Y A LOS DECURIONES]
- Idem Imperator edem
STYLIANO.
El mismo Ernperador al ,nismo
SYILIAN0.
Quemadmodum aliarum omoium reruni ¡u communi vita usum utilitas e!ficiL, et quae quidem commodum aliquod afferunt magnifacimús, c1iiaé vero ulbil conducunt, contemnimus, sic omnino el ad legaliuni eapitum compositionem nos accomniodari oportebit. Quorumigturusus aliquis est, qui rolpublicae uLilitatem proferat, hnec necessario el poalta iint.et honoran ter, quorum vero usurpatio aut nulliUs mornenti, aut mala alt, borum non modo nulla rallo habeatur, sed etlam e legum corpore exemtae reiiciantur. Hace idoirco dicimus, quod intar eterea de decurionibus el curiis Iatae legos quaedaw gravia etintolerabilia decurionibus quldem .nonnulla munera iniunxerunt, curlis autem privilegiuni, UI quosdam magistratus constituerent, suaque auctoritate civilates ubernarent praebuerunt.'Quae nuno, eo quod res civiles in alium statum transformatae sunt, omniaque ab una in)peratoriae maieetatis sollicitudin B atque a.dmi nisuatione pendent; tanquam fruatracrca legale solum oberranles, ñostro decreto illuiic submoventur.
Así como en la vida común la. utilidad de todas las otras cosas constituyo su uso, y estimamos ea mucho las que ciertamente proporcionan algún provecho ¡despreciamos las que á nada conducen, así también convendrá en todo caso que nos acomodemos en la composición de los capítulos de las leyes. Por lo tanto, aquéllas cosas de que hay algún uso, que procure utilidad k, la república, queden por necesidad establecidas y honradas, mas de ningún modo se tenga cuenta alguna de aquellas cuyo uso es ó de ningún valor, 6 malo, sino sean rechazadas como excluidas también del cuerpo da las leyes. Y precisamente decimos esto, porque ciertas leyes promulgadas por los antiuos sobre los d.ecuriones y las curias impusieron ciertamente á los decuriones algunas posadas é intolerables cargas, mas les concedieron á las curias privilegio para que nombrasen ciertos magistrados, y gobernaran por su propia autoridad las ciudades. . Las cuales, por cuanto las cosas civiles han sido transformadas en otro estado, y todo pende del solo en¡'dado y do la administración de la majestad imperial, como si inútilmente anduvieran errantes en el terreno legal, son rechazadas ahora de él por decreto nuestro.
CONSTI XLVII
CONBTITtTCION XLVil
[ABICOGATÍO. LEGIS, QULX SENATUI PR&KTOR.ES, DICURIONI13US vano PRARVECTOS CONSTITUERE CONCEDERÁ?] (2)
(DEROGACIÓN DE LA LEY QU AL SENADO LE CONCEDÍA NOMURAR LOS PRETORES, Y Á. LOS DECURIONES LOS PREFECTOS]
idem Imperaor eidem
STYUANO.
Quum alia quidem ohm reipubhicae status esaet, -alma etiani ordo rerum eral. .Quonism enim non cuneta lo principia deliberaLionem cadebant, sed • nonnul-la erant, de quibus dispicare et iubere senatos ofcium esaet ab lib. etiarn originain sume• bant. ~torea itaque tres numero in urbe principali rabus ad.mjnstrandis ab eo praeficiebantur, el ipsa constilutio sanetione logia procedebal. -. Enimvero tct non in urbe solum obtinuit, quae principatiLim tenet, sed in allis etiam a decuriombus, qui • vocantur., praefecti quidam (nn qualca bodie militara praefectura novit, sed excellentiores quidam, quique aliam curam demandatani babereni) praeficiabantur. Tuno igitur aUtor rabos composilis, nocamitas 111am legam requirebat, nuno autem, quucn omnia a prinoipali cura pendeant,: deoque opitulante Ipalus providentia el diseutiantur, et diiudi centur, et nullum illa lex usum praebeat, cuni allis, pise dé republica electas sunt, hanc etiam - eiioiendam ene atatuimus. Quemadmodum enim legibus non exaistantibus naseendi eausam rerum usos praestat, sic, quando statutum rerum utilitati non inaervil, id abolendum ease consequitur.
(1) La r4bsica fu4 redactada vi grzo por Stop k.
El mismo Emperador al mismo
SYLLIANO.
Siendo antes ciertamente otro el estado de la -república era también otro el orden de las cosas. Porque como no todas las cosas correspondían á la deliberación del príncipe, sino que habla algunas sobre las que era atribución del Senado conocer y disponer, también de él tomaban ellas origen. Y así, en la ciudad principal eran puestos por él al frente de la administración de ¡03 negocios tres Pretores, y este nombramiento se verificaba con la sanción de la ley. Mas esto tuvo observancia no solamente en la ciudad, que tiene la capitalidad, sino que también en las otras eran nombrados por Loa que se llaman decuriones algunos prefectos, (no cuales hoy los conoce la prefectura militar, sino algunos mas elevidos, y que teñían encomendado otro cuidado). Concertadas, pues, entonces de otro modo las cosas, la necesidad requería aquella ley, pero ahora, como todo pende del cuidado del príncipe, y con el auxilio de Dios es discutido y juzga* do por providencia del mismo, y aquella ley no tiene ningún uso, hemos determinado, que, juntamente con otras, que han sido excluidas de la república, haya de ser repelida también esta Po así como cuando no existen las leyes el uso de las cosas da causa para que nazcan, así, cuando lo estatuido no sirve ¡ la utilidad de las cosas, es consiguiente que ello daba ser abolido. •
(2) También ¿a rúbrica fué ucra por Sleph.
648
.
NoLs.—ooNsnTuc16N. XLII
ØONST.XLVUZ [Na MULIERES 1W CONTRACflBUS TESñMON1IiM PEÁEBEANTJ (1)
.
QONSwuOION tDB QUE LAS MUJKRÉS NO PRRSTBN TESTIMONIO LOS CONTRATOS] :
Idem Imperator edera ST'YLIANO.,
El mimo Emperador al mismo.STiwNo.
Haud ocio, quomodo, re non accurato indicio disquisita, n*ulleribus a4 dicendum testimonium procedendi facultatemdederint veteres, neque noLisaimum iflud perpeñderint, frequentem in viro-, rum ou1oa oceursutu muheri deben estamento case,.. púdicas varo cÉ honestas eius rei fugani efilcere. Qua ratione igitur jItas ad testimoniumassumi por! nilserint, unde fit persaepe, ut in magnis hocninum turbio ionversentur, et irrevarentius, quani muherurn mermo fernt, lingua utantur, bo¿, üt dlxi, mihi dubitare !ubiit. Cur enini bis visuru caL, ut in no'go.tia.publica muiierum prodirettcstlinonium', quibui iuxta atque viris testan permiserufit? quemadmodum Scytbicas mulleras sinil cum maritis a?mari audimust Atquihoc nonne praeter absurditatem naturae etiam flnium, quibus viruta et mu-. liabrti sexus disiunti sunt, multam confusionem et eversjonem contineti Nonne 'vero muliaribus, uazetiam doxiii observanter, ne.quaquam autem soluto ntque indulgenter con venir¡ oportel, debzt&m produnt et 'verecundiam et honestatemT Etenim ad ferendum testimonium progreasio, co quád multorumuliae honiinum commiscentur conventibus, Aegotiiique implicantur virilibui, dum ilcenLiso mullenibus non decorae viani apeniat, positum lii natura mulieris morem pudorem que adimit, atque ipssa ad procacitatem exarcet. 1am vero res lila contumeliam iliquo modo etiam virio affert. Quid enim hoz aliud, nial contumelia, et contornelis gravisaima, erit, si ad lilas, res, quarum traetatio vinis propnia caL, SOXUS etiam feÑi000s procedet? Quapropter non minus .cosuotudinem, quam logia erratum maiestas noStra corrigéna lUis ad testandum praecluait aditum, so proposita sententia sus docernit, legeque prohibet, no omnino mulieres ad contractuuni testimonia accedant. In rebus autem rnulterum.propriis, quibus intereaso viria fas non es! (de partu lóquor, et si eui re¡ alii sola. ¡ter adhibetur), ana peo allana virisque occu Ita testentur. .
No' sé cómo, sin haber examinado la cosa con de- tenido juicio, lea dieron los antiguos á la mujeres la facultad' de presentarle á prestar -teStimónio, 'y' no consideraron esto que es conocidisimo, .. que ¡a san frecuente pretacion anté [os ojos de los hombres sirvo ,dedeshonor ¡la mujer, y que las 'púdicas y las honestas huyen de esta cosa. As!, pues, se me ocurre 'dudar, según b0 dicho, por. qué razón por.mitieron que ellas fueran admitidas ¡ prestar testimonio, por lo que muchas veces aucedequese mezclan en grandeá reuniones de hombres, y se sirven de la lengua cón más irreverencia que La que comporta el lenguaje de la mujeres. Porqué, pues, les pareció bien, que en los negocios públicos se prestase el testimonio de mujeres, á las que les per. miLlaron que atestiguaran de Ja misma manera que los hombres, al. modo que hemos oído quo las mujeres Seitas se armaban juntamente con sus man dos? tias £50580 no, contiene esto, además de un absurdo, grande confusión y destrucción de la naturaleza y también de los limites por que están separados los sexos masculino y femenino? Y £105 guardan por Ventura .á, las mujeres, lai que deben ser 'visitadascon miramientos en su casa, y do ninguna manera disoluta 'éindulgenteniente, al respeto y la consideración debidos? Mt, pues, su presentación para prestar testimonio, por lo mismo que ellas se mezclan en reuniones de muchos hombres, y se inmiscuyen en negocios de hombres,abHendo camino á. licencia no decorosa para las mujeres, quita el recato y el pudor ingénitos en la naturaleza de la mujer, y las ejercita á. ellas mismas en la procacidad. Mas también la cosa les produce de algún modo afrenta aun á los hombres. Porque ¿qué otra cosa será, sino afrenta, y afrenta gravísima1 en aquellas cosas, cúyo manejo espró pie de los hombrea,. intervenga también el sexo femenino? Por lo cual, corrigiendo nuestra majestad no menos. la costumbre, que el yerro de la ley, les cerró á aquellas el acceso ¡ prestar testimonio, y por deliberada resolución suya decreta, y por ley prohibe, que de ninguna modo tengan acceso las mujeres para ser testigos de los contratos. Mas en las cosas propias de las mujeres, en las que no es licite que intervengan los hombres, (me refiero al parto, y á otra cualquiera cosa en que os admitida sola la mujer), atestigüen sus cosas peculiares y ocultas A os hombres.
00318T. *LtX
CONSTITUOXON XLIX.
I
C
[NI, 58RVI LO DJCENDUM TRSTIMoNIUM -ADMITTÁNTURJ (2)
[DE QUE LOS RSCLLVOS NO SEAN ADMITIDOS A PRESTAR - . TESTIMONiO]
¡dém imperalor eídem STYL.IA.NO .
El mismo Emperador al mismo STIuo.
Testimonium, quum res magni momonti et noceasaria sit ad tuenda communia 'vitae.negotia, non a quibuslihet personia, sed ab lis, qui extra ignominlam vivunt, procedere aequum'eat. ecte argo subtiliter de haz re dlsponunt legos,Decc simpliciter ad dicenduin testir.nonium cuique aditum prae-
Como quiera que el testimonio es cosa de grande importancia y necesaria para oarantizar los negocios de la vida común, no es justo que emane dB cualesquiera personas, sino de los que viven exentos dc ignominia. Así, pues, con razón disponen con escrupulosidad las leyes sobre este asunto, y no le
Çi) Esta t4br0af comp u.dsta en griego por Steph.
(2) La r4brloafu4 también escrita por Steph.
NOVEL &S —OONATIIYVOZÓN LI
649
bónt. Veruntamen quia nonnullae legos servilis conditionig hominibus, in quibusdam rebuB testimonia por libere conceaserunt, visum noble es¡ etiam quae hue apectant manifestare, ut omnino qtri libertatis participes non aunt, ad testandum non admittantur et lex Noveilarum constitution u m obtlneat etÁe onini onluino testimonio statuat, alque do omni re, sive tesameuta sin!, sive aliam bumanae vitae actionem testimonium complectatur. Si enim luis, 9u1, etsi Itatu liberi exaistentes, vitam ingenuo etlibertate, quam nacti sunt, digne non degunt, noque quantum.fieri potest animi manitudinom a bervitute liberani conservant, sed in illioitarum actionuin servitutern aubiguntur, tastimoniuin dicere non Iicet, noque his, quorum vitani non osee liberani conatat, forra testimonium concedetur. Nam tametsi alius hic servitutis modus Bit, attamen servitue es!, qua tener¡ libortatis dignitate particlpom indignum alt.
dan simplemente á. cualquiera acceso para prestar testimonio. Mas como algunas leyes concedieron ¡ hombres de condición servil que en algunas cosas prestaran testimonios, nos ha parecido bien manifestar también lo que 1. esto se refiere, á. fin ¿e que de ningún modo sean admitidos á atestiguar lçs que no son participes de la libertad, y tenga ol,senva.ncIa, y estatuya absolutamente sobre todo testimonio, y sobre toda cosa, ya estas sean testamentos, yael testimonio comprenda otra acción da la vida humana, la ley de las nuevas constituciones. Porque si "& los que aun siendo libres por su estado no llevan noble y dignamente su vida con la libertad que alcanzaron, y no conservan, en cuanto es posible, libre de la esclavitud la grandeza de su ánimo, sino que se sujetan it la esclavitud de las acciones ilícitas, no les es licito prestar testimonio tampoco se lea concederá que presten testimonio á. aquellos cuya vida consta que no es libre. Porque aunque haya aquí otro modo de esclavitud, ea, sin embargo, esclavitud aquella por la queso es indigno ¿e ser tenido como participe dala dignidad de la libertad.
QON$T. L
OONBTITUION L.
UT DONAT1ONES, QUAE IN L1TTERAS RELATA NON SUNP, AD QUINOENTOS USQUIC AtJ5OS VALEANT
DE QUE. LAS DONACIONES, QUE NO ESTÁN CONSIGNADAS POR ESCRITO, SEAN VÁLIDAS HASTA DE QUINiENTOS ÁUREOS
Idem Imperator eidem STTUANO.
El mismo Empei'a4r al mismo STILIstw..
Quoniam multi eum gratias relaturi, tum benigno duntaxat proposito moti, dona tu nonnullos oonferunt, etiam de hoc espite exponere plaouit, quales donatioucs non everti, et quales irritas osee oporteat tque vetares quideni hac de re tractantea voluerunt, iiLam donationom finmltste carera, quae quingentorum aureorum summam eaauperet, nisi in acta publica relata alt, hect donatarius dona.¡ tionia certam probationeni propnia. donatoris manu pniva tim seriptam abatularit. At nescio, quid sibi uit superflua hac subtiiitate 'velint. Qua lo enim dona, seripto comprehensa, eique ivatum teatimonium adhibitunu es!, quorsum arnpliva perscrutari haee oportebatt Noble itaque nimia han aubtilitate, quamne servari quidem omnino in donationibus scimus,par sanetionem consopita, illud proponere visuin est, ut donatio, quae quingantos surcos excedis, si in litteras relata sit, rata permaneat, quae vero acripto comprehensa non os!, pro eo modo, qui quingentos aureos excedit, irrita Sit, tan3etsi don atarius praesentibug testibus rein. donatani ada. ptua alt. Etenini donatio, cuius aeatimatio quingentes aureas non superat, cts! oonscnipta non sit tribus testibus con finmata, rata iudicatur, et bano formam examinatae donationes su! valore, ant infirmar¡ debent.
Puesto que muchos ya cuando han de devolver gracias, ya cuando están movidos solamente por un propósito benévolo, confiaran donativos fi. algunos, plugo exponer también sobre este capitulo cuáles donaciones conviene que-'no sean anulada., ycuáleé que sean invalidadas. Y 1o8 antiguos oler. ta.mente quisieron al tratar de este asunto que careciera ¿e firmeza la donación que excediese de la suma de quinientos áureos, it no ser que hubiera sido consignada en acta pública, aunque el donatario hubiere arrancado cierta prueba le la donación escrita privadamente por la propia mano del donador. Mas no se qué quieran ellos para sí con esta supérflua escrupulosidad. Porque cuando la ¿oriación fué comprendida en un escrito, y se di para ella el legitimó testimonio, ¶ qué era conveniente investigar más esto? Y así, anulada por una disposición esta nimia escrupulosidad, que ciertamente noaabenioa quede ninun•moo se guarde en las donaciones, nos ha parecido bien resolver, que la donación, que excede de quinientos áureos, permanezca válida, si hubiera sido consignada por escrito, pero que la que no fué comprendida en un escrito sea nula, aunque el donatario haya obtenido de testigos la cosa donada. Así, pues, en presencia la donación, cuya estimación no supera la dequinientos áureos, aunque no haya sido escrita, habiendo sido confirmada con tres testigos, ea juzgada válida, y examinadís en esta forma las donaciones deben ó valér, ó ser invalidadas.
CONSTII LI
OONITITUOZON LI
[os INVENTO THESAUR0, CUIU5 5555 DEUEAT] (.1)
[DE QUIÉN DEBA SER EL TESORO HALLADO]
Idem Imperator eidein SrvLI*tio.
El mismo Emperad.or al misnwST1üo.
Seria ciertamente bueno y.ssludable si nos. scaBonum sane atque satutare .egsot, si divina ¡a- lutiferisque niorem geroremus legibus; ita enim moditramop it las dlvixiu y salutíferas leyes; porque agentes minime humanis legibus indigeremus, et obrando así de ningún modo- neceiitarlamOs dk.ie(1) La r4brcafuóoompiva..ngri.goporSdph. Toso VI—
•
. .
.
654)
NOVELAS. —ÓoNTITU16N LII
lilarum luce tutiesima via inoedoI3tes humano ex legibus auxilio noble non esset opus. Veruin quoniainooeno atque luto omnes emergare, divinisque praegeptis in caelum tollentibus elevan difflcile est, humanas 'vitae salutein etiam humana prudentia per legas cuse adinvenit. Quapropter etiam nune, quum, quanquam .dom.inue et servator noatar misericordes esos, eoruinque, qui inopia premuntur, libe, qui ipsius doniefruentes in afifuente rerum copia vivunt, auguatiie suocurrere iusBit nonnulli lamen ita in dominumingrati atque erga cognatos comntieerationie expertas sunt, ut non modo non benignam manum egen.tibus praebeant, verum etiam, tanquam solía quoque radiis tetricos tbeiauros suos adspicere invideant, in terram lElos defodiant, de inhumano hoc invento in medium legem prodire oportuit. Quae ohm quidern lata, viola autam poatmodum a cupiditale, quae multas' agragias res iabefactat, el ab ea suo vigore privata) nune ab imperatoria noitramaiestate in integrum rastituitur. Iubeba't enim lex de so, qui in defossurn theaaurum incidiaset, si quidem praedinin,' in quo inventos euet, ad principóm pertineret vel autor publicum esset, ¡nventorem eum ex aequo eum fisco partlri, si vero baus, nudo thesaurus la. lucern prodilaset, neque ad principein pertineret, noque publieue, sed alterius cuiuspiam easet, le aaqualibus partibús inter inventorum praediiqua dominum divideretur, si 'vero invejitonis praedium, ipil Ña. inveflta universa cederet Haca lex lila sancivit. Verum perversa cupidita, haud ocioquemodo ratiocinata, inlquo lucro fisco donato, illi in huno usque diem inventum Lbesaurum attríbuit, iegemque oliosam reddidit. Al quid bino contingit' Qui ahicubi reconditos latera Ihesauros seiunt, dum alice laboribus sois. gavisuros, íe autem frustra lElos ;ubituros, quirl el interdum acerbis examinationibus subnoiendos se foro considorant, ube investigare negligunt, ¡toque in perpetuum recondita manent et pereunt, quae in lncem, producta magnam hominibus eÑnt utihitatem allatura. rubemus argo, uti deinceps seeundnm veteris legis. aequitateto etiam ex bac ludicetur, et tbesauró inveritç, si qnid.efn locos., ubi inventos est, in publicis val imperatoriis fuñdis alt, inventor illum cum fisco partiatur, si vero altanos cnivapiam, simiii modo ipsum el inventor, etioci, in quo thosaurus invertus est,. domlnus mIar se dividant. Ceterum si improbus me, neque qued reperenit con fiteni inventor omne ellt, sed. dolo et mendaclis ex re inventa nonnulla retineantin vanutu tuno jibe laboraverit, el tan-: q.uam -malitiosus, rorumque alienarum fur nihil omnino acoipiat, sed beneflcium bol domino sol¡ codal..
yes humanas, y marchando á la luz de aquellas por segurísimo camino no tendríamos necesidad del humanó auxilio da las leyes. Mas. como es dificil que todos salgan del' cieno y del lodo, y ea eleven con los divinos preceptos que tienden al cielo, tam.bién [a sabiduría humana lialló por medio de sus leyes la salvación de la vida humana. Por lo cual, también ahora, como, aunque nuestro Señor y salvador mandó que los que, disfrutando de los dones del mismo, viven en grande abundancia de bienes, sean misericordiosos, y socorran las necesidades de los que están oprimidos por la inopia, algunos, sin embargo, son de tal modo ingratos hacia al Señor, y están faltos de conmiseración respecto á sus cognados, que no solamente no tienden manó benigna á los necesitados, sino que también, como si tampoco quisieran ver sus tétricos tesoros á los rayos del sol, los esconden en la tierra, ha sido me-nester publicar una ley sobre este inhumano hallazgo. Y la que ciertamente fuá dada en otro tiempo, pero fué vencida después por la codicia, que arruina muchas cosas egregias, y por ella privada de su vigor, es restablecida en su integridad por nuestra imperial majestad. Porque disponía la ley, respecto al que hubiese ido á dar en un tesoro enterrado que si verdaderamente el predio, en que hubiese sido hallado, le perteneciera al príncipe 6 de otro modo fuese pciblico, que el descubridor Jo repartiese por igual con el fisco, paro que si el lugar, de donde el tesoro hubiese salido ¡ la, luz, ni perteneciera aI.principe, ni fuese 'público, sino, de otro cualquiera, fuese él dividido por partes igualesentre el descubridor y el dueño del predio, y que si al predio era del descubridor, toda la cosa hallada le correspondiese al mismo Esto 'sancionó aquella ley. Mas la perversa codicia, habiendo raciocinado no sé de qué modo, dándole al fisco un lucro injusto, le atribuyó basta este día los tesoroi encontrados, é hizo ociosa la ley. Mas qué resulta de aquit Que los que saben que en alguna parte hay tesóros encendidos, cona¡ dei1ando que otros se habrán 'de regocijar con sus trabajos, y que el] osloseoportarán eq balde, y.ann que á veces habrán do ser ellos sujetado. á severos exámenes, descuidan investigar105,1 quedan así perpétuame mito recónditas y perecen cosas ue sacadas It luz habrían de producirlos gran deutilidad It los. hombres. Mandamói, pues,que en lo sucesivo y desde ahora se juzgue óon arreglo It la equidad de la antigua ley, yque, bábiØndose encentrado un tesoro, si verdaderamente el lugar, donde fué hallado, estuviera en fundos públicos ó del Emperador,-el descubridor lo parta con el fisco. ro si en el de otro cualquiera, lo 'dividan de igual Po modo entre al el descubridor y el dueño del lugar en que fuá hallado el tesoro. Mas si el descubridor no quisiera ser probo, ni confesar todo lo que hubie re hallado, sino .que con dolo y mentiras retuviera algunas cosas de las halladas, en este caso habrá él trabajado envano, y como maliciosó y hurtador de cosas ajenas no reciba absolutamente nadai sino
ceda el beneficio
It favor de solo el dueflódel lugar.
OONST. Lfl
CONSTITUcION LIM
(ui' 1AM VETERUM PRtNCIPUM, QUAM REC5NT1ORUM NUMISMATL, MODO IUSTI FONDERIS . FROBAEQUS MATEP.ILE SINT, VALEÁNTI (1)
[DE QUE VALGAN LAS MONEDAS TANTO DE LOS PRINCIPES . ANTIGUOS, COMO DE LOS MÁS MODERNOS, CON TAL QUE SEAN DE ¡LISTO PESO Y DE BUEN METAL]
idem impei'ator eidein STYLLLNO.
El misma Emperador .a mismo SnLItNo.
Si négotíorum nervi in CopioBis facultatibue pa(1) La rgbriea fui s.o,-to en grtqo por Sph.
Si el nervio dejos negocios so 'hilla en loe
re-
NOVL&S.—OON5rITuC!ÓN
LIII
51
siti sant,re¡ vero publicae salus e negotiorum vi pendat, recta profecto veteres defectum velut mor bum queádam se tabern. indo profugannt, duin omne genus numiamatia, etsi ad veteree et priscos priacipos referretur, imllitor -valere volucrunt. Verum egreginm hoc-instttutum baud acio qua de causa postea sceptrum .tenentes in eadem forma conaistero non pernliseriñt, sed tanquam subditomm opulentiae invidereni, mimos quidém, qui silperiorum prineipum effigiem ferrent, ex usu publico reiecerint, ena vero sola ja cominercio esas voluerint, nolentea intelilgere novum Inde exalstentem negotiorum ordinem, Deque damnum, quantum quidem ad orno es, praecipue vero ad pailperiores,-et qLÍi potiore auxilio et defensne iudb. geant redeat. Etenim mereatorüm vulgue, et qui aliter manibud vietum quaeritant, et omnino universa rusticorum natio, si antiquata ea, que. baetenus mal, sant, pecunia, non habent1 mide alio modo res necesearias sibi parare posaint, in. magnas mopias adiguntúr angustias. Eapropter nos in novo recentiorum piache non aquiescentes, sed veterum providentiani sequen" sancimus, secundum benigoum iliorum reique publicas eomrnodiuirnum iudicium numorum ornas genus, quod formam genuinani, et rnatariam noá adulteratam, et pienum pondus -habeat, sive vetustioris cuiuspiam principia, sive recentioris sit, aequaliter et seetimari, et in republicavalere..Poena toro eorúm, qui ternero decretum6hçx) contenrnent, erunt cutigatio CorporaIis,et cuto tenustoflsuraÓapillorurn, et ineuper trium libraruzn aun muleta;
cursos abundantes, y la salud de la república pende de la fuerza de Jos negocios, con razón ciertamente ahuyentaron de ella los antiguos la carencia como cierta enfermedad y aniquilamiento, en cuanto quisieron que del mismo modo valiera toda clase de moneda, aunque se refiriese á anteriores y antiguos principee. Mas no sé por q96 causa los que después tuvieron el cetro no permitieron que esta agregis disposición subaistier* en la misma -forma, amo que, como si envidiaran la opulencia 4e los: súbditos, rechazaron del uso público ciertamente las monedas que llevaran la efigie de anterioresprincipes, y quisieron que solas las suyas estuvieran en el comercio, no queriendo entender elnuevo orden de negocios que 4e aquí nacía, ni cuánto daño les causaba ciertamente ¡ todos, pero principalmente á los más pobres, r á los que necesitaban d más eficaces auxilio y del!ensa. Porque el vulgo de los mercaderes, y los que de otro modo buscan. el substento con laemanos, y absolutamente toda la póblación de campesinos, al, declarada anticua da la moneda que hasta ahor& usaron, no tienen medio para poderse procurar de-otro modo las cosas que les eón necesarias, se venreducidos *. las grandes estrecheces de la inopia. Por esto nosotros, no asintiendo á la nueva resolución de los más recientes, sino ateniéndonos á la disposición de los antiguos, mandamos, que, con arreglo á la dater minación de aquellos, benigna y muy conveniente para la república, sea igualmente estimada, y valga en la república, toda clase de monedas, que tengagenuina efigie, y metal no adulterado, -y peso completo, ya sea de cualquier príncipe más antiguo, ya de otro inés reciente. Y Ja pena de los que temorariamento menospreciaran este decreto serán el castigo corporal,¿ la tonsura del cabello al rape, yademá la multa de tres libras de oro.
CONBT LUZ
OONSaYUOZON LIII
[UT CO1QUE TAU 1NTR& Ci-V1TÁTE8 QUAM JiITRL MORTUOS 89PEL1RE L1CS*TJ (1)
IDE QUE A CUALQUIERA 1.5 555 LICITO SEPULTAR - MUERTOS TANTO DENTRO, - COMO FUERA, DE. LAS CIUDADES]
Idem 1mpeic4or eidem STTL1ÁNO.•
El mismo Emperador al mismo Sniwo.
Mea'quidem sententia lages civiles non ea modo, • Ami juicio, es conveniente no ya solo que ¡ab leyes quae subditrum vitae prosint,praescribere, ve- civiles prescriban lo que sea provechoso para la vida rum de ii eliam, qui iam vitam flnierunt, huma- délos súbditos, sino también que respectoá los que use oommisorationi convenientia decernere decet, ya acabaron su vida decreten 10 que convenga* la neo, ea sancire, quae defunetorum quidem corpora conmiseración humana, y. no sancionen cosa que dedecori st contumelias exponant, atque ignonii- exponga ciertamente é desdoro y á contumelia los nam communi homiilum naturae inferant. -Quod cuerpos de los fallecidos y produzca ignominia á la común naturaleza de los hombres. Porque lo que enim ¡ex torre. -recondi 'ion 'rnit mortuorum corpoma, niai extra civitates 1ørantur1 quornodo id bu- quiere la ley, que loa cuerpos de los muertos no sean itadosen tierra, á. no ser que sean llevados manas naturas dedecori noñest Etenim si quidern depós hoc praecipiona, de He humndis ageret, quibus fuera de las ciudades,¿cómo no será indecoroso para la naturaleza humanal Porque si ciertamente faeilem elationam facultates, quu vivi habuerant, suppeditarent, fortaese lex ahquain rationem ha- al preceptuar esto tratase da la. Inhumación de aquellos áqulenes las riqueza que en vida habían beres, quanquam tuno etiam ad amicorum, cognatorum, neeesarIorum. défuncti sensus reapicere tenido les proporcionasen fácil entierro, acaso tendebebat, quorum . dólori atque - orbitati magnum dría la ¡ay alguna razón, aunque entonces también deberla atender á los sentimientos de los amigos, sane aolatium est,. si. amici sepu.lcrum -amplexari, et ibi lacrymas profundare possiñt, .quao iii sepulto cognados, y deudos del difunto, paia cuyo dolor y extra civitatem non, fado est exsoqui. Attamen si orfandad ea ciertamente un grande consuelo, si los filos adam extra civit,atem sepeliri valles, quibus amigos pudieran abrazar el sepulcro, y en él verter id ea dio por facuilates liceret, ad inclementiam lágrimas, lo que no es fácil hacer tratándose del sealiquaru lex oceaaionem haberet. Veçum nune, paliado fuera de la ciudad, Mas si quisiera que fueqtium incemóntia ulla almol ad omnes se extendaf,.. sen epultados fuera de la ciudad solam ente aque- nonas manifesta oit abaurditas, et legis contra na- llos 1. quienes por sus facultades les sea poilbie. øeto (1)- Esta riibrdoa fui rdaotada en griego por8tsph
-
.—ooxemuolóx L1T
652-
turam latio oit contumeliaT Qui enim, dum adbuo viverent, Inopos et deserli erant, quomodo mortm ¡pie sepulturae dio locupletes erunL? Quomodo vero, quum sepulcro careant, non multis diebut insopulti manentes miserabile simul et horrendum spect&culum iaoebunt et tabescentem hominum naturam dedecorabunil, Extra hace. autemi quum mortal interdumfamuli del appellentur, et propter caeleltem Irloriam colantur, ipiorum corpora ¡uhumita abiici, quomodo Id expiationi obnoxium non dat? Nequaquazn igitur nostri imperii legibus hano legem a&ntamerarl sancimus, sed quemadmodum a consuetudino recte contemnitur, sic etiam decreto- noatro prorsuis reprobata oit, et quícunque uve extra muros, sive intra oivltnten* sepelire mortuoi volet, perffoiendae voluntatis facultatem babeat;
en aquel día, tendría la ley alguna ocasión para su inclemencia. Pero ahora,, cuando aquella inclemencia se exlende al mismo tiempo a todos, ¿no e acaso manifiesto el. aburdo, y no,es afrenta contra la naturaleza la promulgación de la 103'1 Porque loe que mientras vivían eran pobres y desvalidos, ¿cómo, muertos, serán ricos en el mismo día del enterramiento? Y ¿cómo, careciendo de sepulcro, no ofrecerán, permaneciendo insepultos muchos días, miserable al mismo tiempo que horrendo espectáculó, y no deshonrarán la naturaleza de los hombros, que se corrompe? Pero friera de esto, siendo á veces llamados fámulos de Dios los muertos, y rindiéndoseles culto por causa de la gloria celestial; ¿cómo no estaría sujeto á expiación que fueran abandonádos insepultos los cuerpo dolos mirnos? As1, pues, mandamos que de ninguna manera sea contada esta ley entro la. leyes de nuestro imperio, sinó que, así corno con razón es despreciada por la costumbre, así también esté en absoluto reprobada por decreto nuestro, y el que quiera enterrar muertos ya en extramuros, ya dentro de la ciudad, tenga facultad para llevar á. cabo su voluntad.
CONSTI LIV
CONSTITUCION LIV
(ui' DOMINICIS DIEBUS OMNES AB OPERIBUS VACENTJ (1)
•
-
[DE QUE TODO$ CESEN EN SUS TRABAJOS LOS DOM1NCOS]
Iciem Imperator eidem S1'iiuNo.
El nisrno Emperador al mismo Snwió.
Optimum quidem illoruzu oit studium, qui' se edendio, quae vitae utilia sint, praeceptis dedunt, dignique sunt, eo qüod ad .ubditorum Utilitatein omnes suas curas intendunt, quorum plus iii rampublicam amor laudibue celebretur, ac praecepta asueto obsorventur. Multo vero aequius fnerit, illis potius talem reverentiaxn attribuere, quos maiores pro bumani generis salute, tan4uam universi terrarum orbio legslatores, euscopisse solilcitudines constat, quasque legos tulerint, has' allis omnibus anteferre, idque non Solum propter id, quod. di.xi, quod maioreni e4 'hominuni utllitatem, immo incomparabilem snsceperint atque contulerint enram,sed quod eliatu divino numini sus decreta dedlcaverint. Quoniam itaque legi disoipulorum prinoipalium, quae dominicas reeurrectionis diem vacatione operum omnes veneran mandat, legem aliam contradicere con spicitur, quae non - omnes almul operan prohibendos,. sed nonnullis Jaborom indulgendum osee eenset (alt enim: «ludices qnidom et civitatum plebei,et artium officia die domEnie.quiescant, agricolae vero sol¡ laboront». Et cajísa miasi honoris latius - dio! milla ratione uit!tur; nam fruetuum conservatiO' praetendi poase videtur, rayera autem futilis est; non enim agricultu rae stndium, sed *olla virtue, guiando frugum largitori visuni est, fructuum abundantiam suppedita.!), quoniam igitur taus quaedam lex in lucem prodiit, quae domini quidem culturn vilipendit, diversum vero ab ¡lile, qn! contra omnes adversarios a spiritu sancto victoriam obtinuernnt, deeretuni praeieribat, statuimus nos etiam, quae spiritui asueto et ab ipso inutitutis apoatolis placuerunt, ut • omnes in dio aacro.et quo noitraintegrltasinstaurata eat, a labore tacen!, et neque ugrieolae, neque • quisquam alius opus ¡lii non aocommodatum sggrediantur. Si emmii, qui olini umbram &tque figuram oolebant, tantopere aabbati die vener*ban• tur, ut ab omni prorsus opere abstineren!, quomodo conveni!, eos, q,uos gratis et veritas cultores habet,
Es ciertamente óptimo el empeño 'de los, que se dedican á exponer preceptos, que sean útiles para la vida, y, por cuanto dirigen todos sus cuidados a la utilidad de los. súbditos, son dignos de que sea celebrado con alabanzas su piadoso amor á la república, y de que se observen santamente sue preceptos. Pero mucho más justo seria, tributar tal reverencia preferentemente á aquellos que consta que, como legisladores de todo el orbe de la tierra, asumieron mayores cuidados por la salud del géne ro humano, y anteponer á. todas las demás-las leyes que dieron, y esto, no solamente por lo que ha dicho, porque para mayor conveniencia de los hombres asumieron y prestaron mayor, aun m*i, incomparable cuidado, sino también porque dedicaron sus decretos al divino númen.' Y ui,.como se observa que á la ley de los principales dlscIpul., que manda que todos veneren con la cesación de sus trabajos el día de la resurrección del Señor, le contradice otra ley,que dispone que no Í todos igualmente se les ha de prohibir trabajar, sino que ¡ algunos se lea ha de dispensar el trabajo, (pues dice: «descansen el día del domingo los jueoesy La plebe de las ciudades, ytrabajen solos loe agricul. toros.» Y la causa de haberse dispensado el honor de esto día no se apoya en ninguna razón; porque parece que se puede alegar la conservación de los 'pero en realidad es fútil- pUes no el estudio de toa la agricultura, sino la virtul del sol, proporciona la ibundancia de frutos, cuando le ha parecido bien al dispensador de los frutos); así, pues, como salió á luz esta cierta ley, que verdaderamentó vilipendia el culto del Señor, y prescribe una dispoalción diversa de la de los que contra todos los adversarlos obtuvieron por el Espíritu Santo la victoria, estatuimos i'ootros también lo que plugo al Espíritu Santo y á los apóstolós instituidos por el mismo, paraque todoa cesen eñ el trabajo el día sagrado, en el que también frió restaurada nuestra integridad, -y ni los agricultores, ni otro alguno,
- (1)
Rata r(brioa fuá compuesta en gríegopoStaph.
NOVLAS.-00NSTLTUOI6N LV
653
euin diem, qui a domino honore ditatus set, nosque ab exitil dedocore 1iberavjt. non yenerari ant quemodo non prorsu* inoonslderaium ent, quum ex leptem diabus unua in domini honorem consecratus siL, nos aliorum ad opera usu contento¡ non asee, flMUO illum domino inviolaliim servare, sed ipsum étiam 'vulgarem facere, nostnsquo operibus applicandum puiare?
acometan obra no acomodada á él. Porque ml los que en otro tiempo rendían culto á la sombra y la figura veneraban tanto el día del sábado, que so abstenían absolutamente de todo trabajo,. cómo es conveniente que aquellos á quienes la gracia y la 'verdad llenan como adoradores no venerofl el día que uó honrado por el Señor, y que nos libré ¿e la ignominia de la perdición? O ¿cómo no es de todo punto desconsiderado, que cuando de siete dia uno sólo ha sido consagrado en honor del señor; do estemos hosotros contentos con el empleo dolos dmáa para ei trabajo, y no conservemos aquél in'violai la paras¡ Señor, sinoque también lo hagamos vu%ar, y ¿uz. guemos que debemos aplicarlo á nuestros trabajos?
CONBT. LV
OONITITtTOION LV (DE QUE LOS JUDIOS VIVAN CONFORME Á LOS RiTO DEL CRISTIANISMO]
[uT 1tJDAE1 SECUNDUM CIIR1SI'IANISMI RiTOS VIVANT] (1)
idem Impero4or eiciem STY llANO.
Et mismo Emperador al mismo SrIIJANO.
Qni ohm sceptria potiti sunt, de Hebraeorum gente, quaa quidem qtiondam, quoad divino patrocinio foveretur, iuclyta fuji, nunc autem ob contu. maeiam jo Christum et deum nostrum ex calami, tatibus celebris sil, diversas promulgarunt legos, quae deipsorum vitae statu tractantee iubent, ut sacras ¡poi scniptnru legant, al a mii ritibus non arceantur, quin etiam ut liberos supra, sanguinis cognationem crcumciilonis adam cognalione suo instituto accommodent. Sed base quidem, qui Ohm, ul dlxi, ad imperium processeruut. Verum divinasmemorias Imperator, ex culos seznina nos nati sumus, nl qui malora quam-ceteri salvationis ipiorum desiderio tenebatur, boa in sola superiorum legum observatione relinquere quemadmodum qui anta illum, non contentué uU, sed partim sacrorum oraculorrinn explicatione, partim aorundem admo-. nitiombus ad salutarem Cliristianorum eultum frsducens, vivifica baptismi aquainitia'vit. Atque fado quidein, quod ipsos in novum secundum . Christum hominem transforman del are ¡is perauasit, UI ve. terem deponereñt effeeit, et quaecunque vetusta• tem áaperent, - clrcumciiionem, sabbatiim, st al • quid .lIud eral, cumulo simul exuif,. Sed quum ¡la .quidem facto a ludaica pe'tiáacia ipaosdeduxiuet, non amplius etiam prioribus 1elbus, quae indalco ritu vivero permitiebani, ailentium el vacationem altarius logia decreto iinposuit. No .igiiur quod palor noitar praetermisit, Id oómplendum sus ro-cie putantas, omni antlqiiiori, quse -de . Hebraeii statuit, .Iegi silentium iniungimus, si ne iiii aUtor, quam pura el salutanla Christianorum fides vult, vivereaudeant, iuhemus. Si quia vero a Chriatianorumquidem ritibus defiexus, ad Iudaeorum vero • mores et placita reversus depreheudatur, hio secund.um legas de apoitatis latas poenam mal.
Loa que antiguamente tuvieron el cetro proúiuigaron respecto á la nación de los Hebreos, qu ciertamente fiié ínclita en otro tiempo, mientras fué favorecida por al divino patrocinio, pero que ahora por su contumacia contraCristo y Dios nuestro es célebrepor sus calamidades, divelsas leyes que, tratando del estado de la vida de los mismos, mandan que lean ellos las sagradas escrituras, y no se separen de sus propios ritos, y aun también que á sus hijos los acomoden ¡ su instituto, además que con la cognación de la sngre también con la cognación de la circuncisión Mas esto dispusieron ciertamente los que en otro tiempo, como he dicho, llegaron al imperio. Mas el Emperador, da divina memoria, da cuyo gérinen nacimos nosotros, como que estaba poseído por mayor deseo que otros por la salvación de loe mismos, no se contenté, como los anteriores ¡ él, con dejarlos en la sola observan oía de las precedentes leyes, sino que con virtién dolos al saludable culto de los cristiano., ya con la éxpltcación de los sagrados oriculoa,4a con amonestaciones á los mismos, los inició en el agua vivificadora del bauti%mo. Y en efecto, Como los persuadió de que debían transformares alio. mismos en el nuevohoizibre conforme 1. Cristo, hizo que dejaran el antiguo, y, al mismo tiempo que- dé él. los despojé de todo lo que tenía sabor de antig(ledad, deis circuncisión, del sábado, y de alguna otra cosa que habla. Mas habiéndolos apartado así, en efecto, de la pertinacia judáica, no las impuso también ¡ las anteriores leyes, que permitían vivir según el rito judáico, silencio y cesación por decreto de otra ley. ssi, pues, nosotros, juzgando acertadamente que se debía completar lo que omitió nuestro padre, Imponemos silencio k toda antigua ley, que determiné respecto ¡ loa hebreos, y mandamos que ellos no se atrevan á vivir de otra manera que como_ como quiere mi la pura y saludable fe de lo. Cristianos. se descubriera que aluno, habiéndose ciertamente desviado da los ritos de los Cristianos, volvió á las costumbres y á máximas de loe Judíos, sufra la pena con arreglo á las leyes dadas sobre los apóStatas.
(1) La rbika fue
redactada en grago por S.ph
•
--
•
654
.
.
NovS.—OONT11uÓtói LVII
CONT. LVI
.
.
CONITITUCION LVI
DE ORIS MÁfti1IM1S
- idem Imperator eidem STYLIANO. • fiase etlam lax, quae marjtixnorum praediorum
lus tolLit sorum, quorum ab oatiis mare conpicitur
(at veto non hoc, solum, Iubiict vero: etiam eum, qui lillo piscandi arte uti volentes .proh!baat, mmriaruca actloni), nobis non aequa ~tuero vii4 oit. Quidquid enim non injusto titulo in cuiuspiampotóstatem devenit, uve parentum heredit*, uve laborum propriorum eniolumentum, uve alio. que non ¡Ilegítimo modo, cm' non etiam ab eo qui in dominio habet, administ.etur, et 1111 non longe potius, quam alteri utiilt$em praebeat Non aM gitui' legis, quae aequitatem spectet, ut alios ad uti litatani reí, la quam nihil jurio habent, introducaL, et lbs. hac privet, qui omnino aut pretium solotuca, aut cognationis ini, aut alium aliquem pousi deudas rol non iliegitimum titulum laudant. At vero etiam ab lUn, tanquam loifflins domino, annuum quidem tributum exigí , expelll vero lude fflum, qui, quum (1) praeter, cias voiuntatem loci oomrnodis uti velit non poasit, sed si hoo faciat, ¡uiuriarum • actionibus tentar¡, qnoinodo id, praeterquani quod iniqunca est non omnibus modio eliam absurdum aut! Quid autem si praedü dominus piscatorias artii non inariis uit, num ¡pie otious quidem dorrniet, allis vero oraruca emoumenta venari permittere debebiti ant, si .quidem otium non amplectetur, in aliocumoris errabundua piscabitur, in suis autem id ¡poi non licebh? At quare id ita ant, nullam equidem rationem video. Sancimus itD4ue ut quisque oras anas inconcuso luna poosideat ilkrumque (2) douiinus uit, atqne eos, qui sine ipsiuspormiusu iliorum emolumento frw velint, propellere pesa1t. Nam quemadmodum ¡u terrenio locas ¡urja est, et quico nque (3) domus dominas praeter ulloa usura 'vestibulum qnóque atqua atninm poesidet, Id ita etiam in maritimis obtinere rationi coflsentaneum putaznus, et aicut in terrenis bou praeler voluntatem domini ex alieno fructus percipere nomini -conoeditur, sed si quia fructu.s ex alieno cólligil, oos vel benignitatem dornini rever¡ tus percipit, ve! pro.loci usu vectigal solveas, sic etim in maritimie observarl praecipimuL
DE LAS ORILLAS DEL MAR
El rniumo Emperador al m ismo SIILLANO. Nos pareció que tampoco estatuye cosa justa la ley que quita el derecho de aquellos predios manitimes, desde cuyas puertas se ve el mar, (y que no solamente hace esto, sino que además sujeta á. la acción de injurias al que prohibe que los que qui eejerciten allí el arte de pescar.) Pues todo lo quq por titulo no injusto llega á poder.de cualquiera, ya sea como herencia de sus padres, ya como euiotumento de sus propios trabajos, ya de Otro cualquier modo no ilegitimo,. ¡por qué no será administrado también por el que lo tiene en su dominio, y no leproporcionant A él mucho más preferentemente que á otro utilidad? No es, pues, de lo; que atienda á la equidad, admitir A otros á que se utilicen de cosa sobre la que no tienen ningún derecho, y privar de elIc-á los que en todo caso ostentan ó el precio pagado, 6 un derecho de cogLación, ú otro cualquier titulo no ilegítimo para poseer la cosa. Pero además, que ciertamente se exija de él, como de dueñodé aquel lugar, el tributo anual, pero que no puedaser expulsado de allí el que sin su consentimiento quiera aprovecharse de laicomodidadas del lugar, sirio que, si aquel hiciera esto, sea molestado con las acciones de- injurias, ¡cómo, so-, bre lo injusto que es, no seria también de todos modos absurdo? ¿Y qué, si el dueño del predio no ignorase el arte de pescar, acaso habrá ciertamente de dormir él ocioso, y les deberá permitir á los otros que persigan los emolumentos de las orillas? O, si ciertamente no se entregara al descanso, ¡pescará errante en lu orillas de otros, mas no le será esto Licito en las suyas? Mas no veo, á la verdad, ninguna razón, para que esto sea así. Por lo tanto, mandamos, que cada cual posea con inconcuso derecho sus orillas y sea dueño de ellas, y pueda expulsar ¡ los que sin permiso dol mismo quieran disfrutar de los aprovechamientos de aquellas. Porque así como en lugares terrenos es de derecho, que cualquier dueño de una casa posee, además del uso de ella, también el vestíbulo y al atrio, así también juzgamos que es conforme á la razón que esto se observe en tos marítimos, y á la manera que tratándose de lugares terrenos á nadie se le concede que coja frutos de lo ajeno sin la voluntad del dueño, sino que, si alguno coge frutos de lo ajeno, los percibe 6 habiendo respetado la benignidad del dueño, 6 pagando tributo por el uso del lugar, así también mandamos que se observe en los marítimo..
CONST. LVII
OONSTITttOION LVII
fQUANTUM 1N PISCA.TWUS RZMORAE PISCI.TOR]AE INTER 5W DISTARE DIBEANT] (4)
(DE CUÁNTO DEBEN DISTAR ENTRE sí EN LAS lESQUERIAS LAS REDES FIJAS DE PESCAR]
Idem Imperator eidem STTLI&No.
Quoniarnquum pbunirnie legos de:piscetlone itatuant, ilbud, quod lo nominandum putarunt, lego deñnitúui non cernilur, negoúo ipso, ut videtur,
que tempere legas tuse promulgabautur, nondum cognito, hoc quoque legis constitutionem auferre N
.
nm, se aqud pa l abradententenC. eaprJZua.—
(2) Parees que an*o aqud, oomó poco iuds adetane, se dobs l.er 11Isrwaisd lilarum, r(flrddndcee 4-«u.—ded Ti.
El mismo Emperador al mismo
STILIANO.
Puesto que, determinandp sobro la pesca muchas ieyes, no se ve definido en la ley lb que estimaron que se debla llamar [retención], no siendo cenacida todavía esta misma cosa, según parece, al tiempo en que se promulgaban aquellas leyes, que(5) eutcuiujue, se teda, sin duda por errata, en st gw. . • - (A) Eaa r4brica fue compuesta en griego por Step.
1V'. del 7?.
NOVBLhL—CON5TITUQIÓN LVIII
655
volumus. Quamitaqile iuris raticñem ¡n hoc piscafionia instituto pro legitimo decreto obtiuere consuetudini visum est (ut nompe ¡nterstitiorum modus ad "cantos sexaginta quinque pascua protendatur), boc nos legis dignitate honorantes, aehinc legem eue saneimus. Nam tametal etiain cifra hoc privilegium, ut remorae piscatorias ad hanc rationem dtsponantur, praesentis aevi hominibus bonuin videatur, simul lameD, quo id firmius eit, oautiusiue in aeternum observetur, lex bit, et remora.o illae trec.entorum sexaginta quinque pasaunm intarvallo a consuetudineapprobato inter seas dist.ent, scilicet ab utraque parte eius intervalli modo desuinto, nt oentum quidem octoginta duo et Somis ab unius partis finibus extendantur, reaiduum vero apatium ad vicinum usque pertingát. Baec vero de conatituendigintroducendisque post hanc legem.remoris dicimus; quae enim remaras hoc decretum praevenerunt, tametsi praestiluto hbc intervallo non distent, ex eiva praescripto .tamen non novabuntur; sed permanebunt In so statu, quem ab initio habuerunt.
remas que también una disposición de la ley haga que ceso esto. Y así, honrándola nosotroS con la dignidad de ley, queremos que desde ahora sea ley aquella disposición de derecho que á la costumbre le pareció bien que rigiera como legítima ordenanza en esta industria da la pesca, (á saber, que la dimensión de los intervalos se extienda hasta trescientos sesenta y cinco pasos). Porque aun cuando también Sin esto los pareció bueno á los hombres de Ja época presente este privilegio, para que las redes fijas de pescar se dispongan de este modo,sea, sin embargo, igualmente ley, t fin de que sea más firme, y con más cuidado se observe á.perpetuidad, y disten entre al aquellas redes fijas el in de trescientos sesenta y cinco pasos aprobado por la costumbre, tomándose, por supuesto, de una y otra parte la dimensión de este intervalo, de suene que desde los limites de una parle se cuenten ciertamente ciento ochenta y dos y medio, _y el restante espacio se extienda hasta el vecino. Mas esto lo decimos respecto * las redes fijas que se hayan de es blecer é introducir después de esta ley; porque las redes fijaa que sean anteriores á este decreto, aunp que no disten éste intqrvalo prefijado, no serán, sin embargo, modificadas por la disposición de él, sino que permanecerán en el estado que desde un princpIo túviéroÉi.
ØONST LVIII [s EX SANGUINE CIBUS CONF1CLLTLIR) (1)
CONBTITUOI019 Lvw [os QUE DE SANGRE NO, SE U&GÁ COMIDA]
fdem Imperator eidem STTLIANO.
El mismo Enperadorál mismo STIW.NO .
Et ohm 1egslatori MOSL sanuine vescendupa non sus mandavil deus et ab isusmodi cibo .asfinar! d.ebere a praeconibus gratias est conatitutum. Atque ita cuauquam eum veteria tum novas gratiae tempore lila res ¡¡¡¡cita habitá sil el notaria, in tantam audaciarn, lrnmo vero vécordiarn hornines processerúnt, uI neutri legi aurem praostarent morigeram, sed..imptidenter sin luori, alii gulas causa praeceptum quidem contemnunt, in escam vero, qua vesci vetitum est, iangiinam con. vertuut. Parlatuin enim sil aurea nostras et, quod tanquam tunicis ihiom aumentes velat consuetnm aliquem cibum veritni praebeant. Quod tolerar¡ non debere imperátonianostra muiestas rata, nO que 1am impio soh guise inhiantiurn Lrominum invente tum praecepta divina, tum reipublicaanoatrae bonestatem dedecore afflci sustinena, -iubet, no quisid acélus neue ad suum usumjnequo ut erntorea detestando dho contamiflentur, nilo modo exercere udeat. Ac acial, quicunque divinum inandatuin contemuére, aanguinemque in cibuin convertere(sive venditor sit, siTe emtor), deprehenaus fueri, se bonorum publicationi subii ciendum, et ubi acerbum in' modum fiagris caesna, e.0 cuto tenus foede ton sus érit, perpetuo patriae .exaiha mulotandum esas. In hoc vero indicio etiam civitatis cuivaquo magistratus citra cniminationem d.imitténdos non esas censemus, sed ¡psi (2). etiam (noque anim, si liii coñvenienie alacritate magiatratuin geuisaent, contra legém peccarelur)1 quod neglionter et socorditer aubditis praefuerint, decern hirarum suri mulotam suatincant.
Ya en otro tiempo le recomendó Dios, al legislador Motees que no se debía comer sangre, y por los predicadores de la gracia se estableció que se de" uno abstener de semejante comida. Y aunque de tal modo fuá considerado esto ilícito y noando, así en el tiempo de la ntlgua, como en el de la nueva gracia, los hombres llegaron á. tanta audacia, 6 por mejor decir,. perversidad, que no prestaron benévolos oídos nLáuna ni á otra ¡ay, amo que unos por lucro y otros por gula menosprecian ciertamente con' descaro el precepto, y convierten la sangre en comida, queso vedó que se comiera_. Porque ha llegado á nuestros oídos, que, poniéndola así como en envasen membranosos, se procuran para su estómago una como acostumbrada comida. Y habiendo considerado nuestra majestad imperial que no se debía tolerar esto-y no soportando que con tan impío invento de hombres que solamente ansían la gula se cause desdoro tanto 4 lós preceptos divinos como á. la hoñra de nuestra repCibliøa, manda que de ningún modo se atreva nadie á cometer este delito ni para su propio uso, ni para que los compradores se contaminen con esta detestable comida. Y tenga entendido cualquiera, que se descubriere que menospreciapl divino mandato, y convierte la sangre en comida, (ya sea vendedor, ya comprador), que halr* de ser él sometidó á'Iacon fiscación de sus bi iiea, y que luego que haya sido azotado severamente, y tonsurado vergonzosamente al rape,.habrá de ser castigado conperpétuodestierro de su patria. Y mandamos que en este juicio no se hayan de dejar sin acriminación tampoco los magistrados de una ciudad cualquiera, amo que, co desernpe(iado la ma(por cuanto si ellos hubiesen ra nla conveniente actividad, nO se hastratua ía pecado contra la ley), sufran también lo' mismes la multa de diez libraá da oro, porque negUgente y desidiosamente estuvieron al frente del gobierno de los súbditos,
(1 E1t4 r4brl(J4LfU6 Com punta en grsgo por &t.pk. 3) Ipio., decía ei texto, en duda por errata.-.-N. dat 7.
:856
ziovmi —OoN8TITUCIÓN LX
OONST. LIX
OONIza-uOION LIX
ABROG1T1O LEGAS, QUhI HOMINSM L1BERUM SE. VENDERS PERMITI'lTJ (1)
(bSRoo ACIÓN DE LA LEY QUE AL HOMBRE LIBRE LE PERMITE QUE SE VENDA]
E! inimo Emperador al mismo
Idern imperator eidem STYLIANO.
E 11am fila lex, quae hominem libere quidem iiatum, gnvia vero animi Ilbertatis dignitatem viII-' pendontem, et servitutem suam venderitem, -quo exsecrabi!o pro servitute persolvendi pretii Lucrum participet, non castigal, neque icelus IIud corrigit, earum una cut, quae rectuni reipublicae nostrae statum décedent, nec approbatione dignas aunt, neque auctoritatem redebent. liii itaque de aocipe co, qul res suas ¡la gubernat, latee legi quae 4emei0am flrmam caso permitt%t, neque praeter eversionem indignas illius niercaturae bus, qui par insipien 11am talia faciunt, eonipetentlbus poefis aubucil, nequelegis proposltum ocimus servare, noque quaé conveniente legibus honore el reverenda potiatur dignam putamus.. Si enim quod pate1r flhii3, id legas civibus eme oportet, ut in boc unum, quod iLIii conducat ao.ialulareslt, spectent, uomodóbauc legem, quae tantuni incommodum atque damnum inca mbere lis, qui por. dom entiam ia in se cqnlecerunt, sinit, legibus adnumerarl quum cM? Hano itaque extarininantee et ex numero legum eficientes sanoimus, si quis ita demene sit, UI libartatem servitute commutans se. ipinm vende.t, gestum non atare, sed evertl, ita ui el Ipse libertatis suae proditor, et Ii, qui cum ipso Conspiravit, verberibus corporaliter caitigéntur, et vesaniae mancipio libertas in pristino .uo statu servetur.: -
También aquella ley, que no castiga al hombre ciertamente nacido libre, paro que por bajeza de ánimo vilipendia la dignidad de fa libertad, y vende su propia esclavitud para participar del execrable lucro del precio que se haya de pagar por la esclavitud, y que tampoco corrige este crimen, es una de las, que no convienenal recto estado de nucatra república, ni son dignas de.aprobaclón,' ni deben obtener autoridad. Y así, á aquella ley promulgada respecto al que sil _gobierna sus propias cosas, la cual permite que sea firme la demencia, y además de no invalidar aquel indigno tráfico no sujeta á las correspondientes penas á loe que por ñecedad hacen tales colas, no le sabemos conservar el propósito de una ley, ni la consideramos digna de dis-. frutar del honor y de la reverenda que convienen á las leyes. Si, pues, ea menester que las leyes scan-. para los ciudadanos lo que el padre para los hijos de suerte que miren -sólo fi lo que les favorezoa y sea saludable, ¿cómo seria jústo que fuese contada entre las leyes esta ley, que deja que tanto porjul' ato y daflo recaiga 'en los que sobre si lo echaron por demencia? Y sil, extirpándola y excluyéndola del número de les leyes, mandamás que, si alguno fuera tan demente que conmutando la libertad por la esclivitud se vendiera él mismo, no subsista lo hecho, sino sea invalidado', de manera que tanto el mismo traidor de su .propia libertad, como el que con él se concertó, sean castigados corpora.lmeuie con azotes, y ¡ele conserve en su primitivo estado la libertad al esclavo de vesania. UONST1TIICXOI LX
CONBT. LX [QUA EOENA CASTRATURES AFFIC1 DISEANT]
)dem Imperator eidern
(2)
STTUÁNO.
Res irupudenter quitlom admisia, quasi nulIl apud doum poenae obnoxla, maximé auteni poena digna, ad. propagandum genus a deo naturas mdi-. e potesttia ciseotio, veteribus uidem legislatorbus cure fuji, nl Id'malum ultrice lego exoideretur, quo respublica ab istiusmodi invantoinunda esBet, haqd icio vero, quanquani si ciji al¡¡, huic corte prç.oscrtpto obtemperan, atquo a naturae mu tilatiopa abstineri aequum sil, quamobrem non' ita. faciant homines, sed tanquam utile ahquid, istiusinodi adversus generandi vim insidias reputantos, rembra, quae -homint nascendi causam iuppedltañt, mutilent, el creaturam allain, quazfl qualis conditoris aapientiae placuit in mundum introducre intendint. Roe Agitur nos negligere. minime rectum putamus, sed lego in Id poonam constituentes, quorum udeo divinam ereaturam deformarp reilgio non cut audaeiam auxiliante deo reprimeré conemúr. Aa superiorum quidem logialatoruni decretum aoi, 9Ui idauderent, ad eandem inutilatiopeni, quam alii8 intulerint, adegit, el quod ipai in aiis videre desldera"erint, id etiani tu se videre, egecit, idque me tudice non Ita Intuito, quanquamon valde decore, constituil. Non enim q
j.a rúbrica fui red adttzda en
ST1LIÁ1110.
grtego por Septi.
JIDE LA PENA CON QUE ORDEN SIR CASTIGADOS CASTRADORES]
El
Los
mismo Emperador al mismo STIuANO.
De una cosa que desvergonzadamente se hacia, como. si ante Dios no estuviera sujeta fi ninguna pena, pero que.es en sumo grado digna de pena, de la amputación del poder puesto en la naturaleza por Dios para, propagarla especiese cuidaron ciertamente los antiguos legisladores para que por una ley vengadora se cortase este mal. , & fin de que la - república quedase purgada de tal invento; jlero, aunquesi flotro alguno, era ciertainentejuslo atemperarse fi este precepto, y abstenerse de mutilar la naturaleza, no sé por qué rizón no obran de esto modo ¡oís hombres7 sino que, reputando como alguna cosa Útil estas insidias contra la energía de engendrar, mutilan los miembros que le dan al hom. ce causapara nacer, 6 intentan introducir en el mundo otra criatura distinta de como le 'plugo fi la sabiduría del Creador. AM, pues, nosotros no consideramos de ninguna manera recto que desatendamos esto, sino que, estableciendo contra ello 'pena - en la ley, Intentamos reprimir con el auxilio de Dios la audacia de los que no tienen religión para deformar de este modo la divina criatura. Y fi la verdad, un decreto de los legisladores ;nteriores sujetó* los que 1 esto se atrevieran fi la misma () Esta r#bra fu# esorta en grúgo por Stsph.
-
NOYBLÁS. —OONSTITUO6N' LXI quia he creatúram dei quasi refingeré ausus et, propt ge erea etiam vindicem id imitan e pariter refirire auum est, voruntanien, quantum ad insanlam attinet, noa valde, quemadmodum diii, inoptum ecL. Ad hoc autem alio etiam modo irnpiuzn hoo factum audentes puniebat. Bona entni publioabat,.et perpetuo ipeos exaitio adiudicabat, et qui iüiuriam eustinuissot, si servus eseet, libentate honorabat. Atque superiorum quidem legistatio haee eraL, nos vero de re fila cententiam pronuntiantes, .naturae quidem insidiatores cimili mutilatione mutilan nrohibemus, reliquia autem isti oniinini constitutis, licet hic etiam ad eomentiam poenaspectet, subiacere Lamen ipsos non dis phcet. Sancimus igitur, prirnum quidem eum, qui malae hulus artia artificem ad castran dum advoc,ant, si quidem in numero imperatori!orum hominum siL, catalogo eximi, doinde vero etiam decem aun librar4ixn flaco' inferendarum muletam sustinera, et in decennium relegari malae vero istius artis artificem et ipeum primum quidem flegris cuteque tenus tonsione deforman, deinde vez etiam bonis ni'vari, et eodem temperie epatio patria exeulare. ul autem iuiuriam sustinnit, si quídam servilis condiUonis sit, reliquo vitaesuae tempore a servil¡ statu libar ant, si 'vero interliberos .bomines versetur, tanquam ipso sibi, quod passus eat, iniuriae auctox, ano conseneui quod sustínuit acceptum feret. Attamen ci homini laeso exeectio, ut saepe fit, remedium attutarit, nihil neque noble, neque lagi id adversari vidotur. Id enicn naturam non mutilare, sed illi succurrereest.
Z
00192T. 'L= [TR1RTJTORUM EXACTORES, Si PLuS, 'QiJAM DSBSANT, xEGERINT, Q114 POBN& AFFICJKND1 SINT] (1)
idem lmperaeor eidem STYLIANO. Si roctim aequitatis semitam mortales ingredi velient, magna' bine communi vitae beatitudo et sales accederet. Non enim neo austenitatem prao se forre legislatonibus opus escet, neque ultrices legas in periculorum difticultatee aliquos eoniicerent. Nunc 'vero quanquam commoda aL salutaris aequitatis vía siL, plerique tamen ¡11am ingredi nohieL, sed tanquam laboriosa atque aspera Bit, miseniasque viatoribue afferat, deelinant. Sunt enim, sant, quibus pessiwa quaeque plaeent, quique ab sequitatis itineredefioctentes, ad iniquit.atis viam densie epinis atratam, et qua viatores in perditionis praecipilia aguntur, avido animo acceduol. Querum etuam temeranium icnpetum veteres castigandum eBSO putantes, lego, tanquam freno, animum cohibere instituerant. Sed quod illi studium posueriot in profliganda iniquitate et promovenda aequitato quia non probet? Et costra maiestas probat. Quod 'vero in nónnullis non pro delicti morito pee(1)
Esta rúbrLza/e escrita an grsgo por Steph.
Tomo YI-55
657
mutilación que a. otros hubieran hecho, é hizo qué lo que los mismos desearon ver en otros lo vieran también en si; y esto lo detorminó, á mi julolo, no muy injustamente, aunque no muy decorosamente. Pues no porque aquel se hubiera atrevido como a. reformar la criatura de Dios, es justo que tambiéu el vengador imite esto y la reforme de igual modo; mas, por lo que, atarle a. la insania, no es, según he dicho, muy inoportuno. Pero además castigaba también de otro modo a. los que se atrevian a. este implo hecho. En efecto, confiscábales los bienes y los sujetaba a. perpétuo destierro, y honraba con la libertad al que hubiese sufrido la injuria, si fuese esclavo. Y:esta ciertamente era la legislación de los antepasados; mas nosotros, pronunciando sentencia sobre este asunto, prohibimos que sean mutilados con igual mutilación los que atacan á. la naturaleza, peno no nos desagrada, aunque también en este ceso la pena tiende a. la clemenoja, que queden ellos sujetos a. las demás penas establecidas para este crimeni. Mandamos, pues, que el que para castrar hubiere llamado a. quien ejerza esta mala arte, si verdaderamente estuviera en el número de los hombres del Emperador, sea en primer lugar excluido de la 'lista, y en segundo lugar pague también la multa de diez libras deoro, que habrán de ser aplicadas al fisco; y sea relegado por diez años; pero el mismo que ejerza esta mala arte sea primoramente'castigado con azotes y con la teRsura al rape, y luego privado también de los bienes, y desterrado de su patria por al mismo. espacio de tiempo. Mas el que sufrió la injuria, si 'verdaderamente fuera de condición servil, quedará libre del estado servil el restante tiempo de su vida, pero si se contara en tie los hombres libres, pondrá en cuenta a. su propio consentimiento lo que sufrió, como si él mismo, porque la consintió, fuere autor da su injuria. Pero si, como muchas veces sucede, la amputación le procurare remedto a. un hombre lesionado, no parece que esto se oponga ni a. nosotros, ni a. la ley. Porque esto no ea mutilar la naturaleza, sino socorrerla.
OONBTITTJOION LXI Los
[DE LA PENA / QUE HAN DE SER SOMETIDOS ftECAUDÁDOILÚS DE LOS TRIBUTOS, Si HUBIEREN EXIGIDO MAS DE LO QUE tiEBENI
El mismo Emperador al mismo STILIÁNO. Si los mortales quisieran entrar en la recta senda de 11-equidad, alcanzarla por ello la vida común grande beatitud y bienestar. Porque ni los legisladores tendrían necesidad de hacer ostentación de austeridad, ni vengadoras leyes sumirían a. algunos en las dificultades de las responsabilidades. Pero en la actualidad, aunque sea cómodo y saludable el-camino de la equidad, no quieren, sin embargo, entrar en él los más, sinoque, como si fuera penosoy áspero, y produjera calamidades áloe viandantes, lo esquivan. Porque háy, hay algunos a. quienes les agrada lo pésimo, y quienes, desviándose del camino de la equidad, entran con avidez de ánimo en la 'vía de la iniquidad, recubierta da densas esPinas, y por la que loe 'viandantes se dirigen a. precipicios de perdición. Y juzgando también los antiguos que se debía castigar el temerario ímpetu de aquellos, determinaron cohibir su ánimo con la ley, como con un freno. Mas quién no aprobará elem-
658
NQVELÁS. - OONSTITUOLÓI4 LXII
nam agnoscere volueru nt, isiusmodi decretum amplecti recusamus. Quando enim- pro commissi ratione reis iudiciuni obvenit, aequum rayera de. eretum. oit, et quaa ulla irrógatur poena insta, at quando delicturn.gravius, quam oporteat, punitur, non id iuslitiae, sed potius inivatitiae eisa censendum oit. Quapropter sane positam superioribui legem, quae lilia, qui. in colligendia pu&Uc.is tribus ocCupati oran¿ ocqvá eos vulgus appellare consuevil), si supra legitimum wodum tributa exten-. dere audeant, gravisaimam poenain idigit (morte enim Id dellctum persequitur), quoniam non manto tantae poenae lilas subiici nos existimamus, admiltendam quidem eam non censemus, sancimus vero, ut, si quia in id crimen incidiase deprehendatur, SI Bernal quidom.ram ausús alt, eius quod ainplius exegenit, duplum dependat, sin vero Id facere pergat, in quadruplum,quori amplios capturaest ad laesum redeat, 'et lila ignominiose a concredito iibi officio deoedat, alque alt posthae delicti huius hace poen, noque qui fraudem in paeuuiara re commiserunt, de 'vita peniclitéritur.
peño que ellos pusieron en destruir la lniqui4id y en fomentar la equidad? Y nuestra majestad .lo• -aprueba. Mas cuando en algunos casos qiisierofl establecer una pena no ajustadaá los méritos- del delito, rehusamosaceptar este decreto. Pues cuan- do sobre los reos recae sentencia en relación con. lócomelido, es réahnente equitativo el decreto, y justa la pena que se les trroga; mas cuando el delito ea castigado más gravemente de lo que es razonable, oe ha de considerar que esto no es justicia, sino más bien injusticia. Por 16 que, ciertamente no, consideramos que la ley establecida por los ante. pasados, que fi los que estaban empleadós en re- caudar loa tributos públicos,: (fi loi que el vulgo acostumbré A. llamar [administradores]), si so atrevieran A. extender fuera da la. medida legitima los tributos, lea inflige una gravísima pena, (porque persigue con la muerte, este delito), haya de sor admitida, porque estimamos nosotros que no los sujeta con razón a tanta pena; sino que mandamos, que, si se descubriera que alguno incurrió en este crimen, pague el duplo de lo que hubiere exigido do más, si ciertamente so hubiera atrevido una sola vez fi ello, pero que, si hubiera óontinuado en hacer este, le devuelva al lesionado en el cuádrucese .ignonliplo lo que fué cobradó de más, e~ niosamonie en el cargo A. él confiado; y sea en- lo.. sucesivo esta la pena de tal delito, y no corran peligro de su 'vida los. que en materia pecuniaria cometieron fraude.
CONST. LXII
CONS*FIUOION LZTT
[D5 POBNL Elus, QUI REM ALIQU&K PUBLICM
fus LA PENA DEL QUE HUBiERa VENDIDO ALGUNA
VSNDIDXRIT]
(1)
idem Imperator eiciem STvu.No.
lustum quidem oit, publicarnm iniuriarum reos castigare, et hui usmodipoenis subiicere, quas cos, qui ad id facilo eruinpant, optime ad. temperantia.m redigentes, injurias succisu rae aunt, veriim idciro non amplius, guam par oit,punire, neque iniu¡un fines suos excedere, neo speciindictae vi stitiae iñhaerere convenit. Etenim pro delicti quldom modo delioquonlem punir¡, hace ivata ultio, at si gravior, deudo poena infligatur, iuris propositum servari non existimo. Eapropter nostra maloatas, quoniam in jis, quae a superioribus conitituta Bunt, quibus coa, qui publicas rei atiquid divendere ausi sunt, poenis subilelunt, non iustam sententiani profenri didicit, elus criminis persoeutionem non amplius hano vim habere decernit. Quomod.o enim iustum caL, ut si, quia aliquid, quod detrirneutum fisco afferal, vendidit, incu.rabile darnnum1, vitae privatio, obvenia%? Nequaquam itaque dclieturn illud monte punini dignum oit, noque nos. in hoc facto deprehensos ita iitdicani sinemus, sed qul pubileam. rem diveudare deprebensus fuerit, ubi quadruplum reddiderit, satis poenarum sustifluisie putetur. -
¿eto grieIo de
Lz ritwioefud compuesto porSeph.
- COSA PuBL1CLJ .
El mismo Emperador al mismo
STILIANO.
Es ciertamente justo castigará los reos de inju. riu póblicas, y sujetarlos A. tales penas, que, reduciendo óptimamente A. la templanza á los que fácilmente se lancen fi esto, han de poner coto A. las in jurias; mas por lo mismo conviene no castigar más de lo que es justo, y que el derecho no se exceda 4e sus propios limites, y que con apariencia de vindicta no se aplique fi la injusticia. Porque estimo que e junta venganza que los delincuentes sean castigados ciertamente con arreglo al delito, pero que, si se infligiera pena más grave que el delito, no ser guarda el propósito del derecho. Por cato nuestra majestad, como wnoeiój que en las disposiciones que se dieron por- los antepasados, con las que sujetan A. penas fi los que se atrevieron A. vender al pormenor alguna cosa pública, nose profer1a sen-
tencia justa, decreté que no tuviera ya esta fuerza
la persecución de este crimen. Porque ¿cómo ea justo, que porque vendió alguna cosa, que le causo perjuicio al fisco, le sobrevenga A. alguien daño irreparable, la privación de la 'vida? No es, pues, de ninguna manera digno que aquel delito sea castigado con. la muerte, ni nosotros dejaremos que así sean juzgados los que hayan sido descubiertos en ente hecho, sino que so considerará que el que se hubiere hallado que 'vende al pormenor una cosa publica, luego que haya restituido el cuádruplo, su-
trié suficiente pena.
..-
--
NOVELÁB,—OONSTITUOIÓN LXIV
659
øONT. xxxii
CONSTITUCION LXIII
[Ds FOENA ILLORITM1 QUI IS YST1TAS AD IIOSTES TRANSVEHIJNTJ (1)
IDE LA PENA DE LOS QUE TRANSPORTAN A LOS ENEMIGOS COSAS VEDADAS]
idem ImperoAor «idem STYU ANO. Etiarn illuderimen, quod ex eodem fon.e manat,
ademque poenae a. superioribus subiectum est,. Ip.. i sanabili nos casügationi (quippe quas mortis poenani contineat) exime ates, ñutiore, queniadmodum el praedicta, dignamur poena. Etenim ab antiquio. ribus quidemstaiutum eSt, no ad hostes transportentur, quibus liii instru!, ftrmioresque reddi pos-. smi, et sanetionis contemtor€s capitalis poena manebat. Nos vero isti quoque crimini' mitiorom póenam, licet acerbani requirat, assignantes, talia cOnslituimus,ut, siquideni navisdominus sil, qui ras. volitas ad hostei tranauexerit, coniliumque cuni nautis comrnunicaverit, solus poenam subeat, et praeter universum •navis Onus, flisi ipsnni inopia .alde premat, reliquorum etiam bonorum trientem fisco dopendat. Si vero ad solos nautas (nl multa ilI.is malitiam celantibus contingunt) id facinus apectet, fila quidem poena superior sitj .bi veto poenam non effugient, sed primum quiclem flagris caedantor, cuteqtie tenus tondeantur, dainde vero,5i locupletes sint, eorurn, quse exportarunt, quadruplo: mulotentur, si Yero inopes et pauperos sint, supra yerbera. et ignominiosam tonsionem etiam libertatem amittant •propterea quod servitute digni factisnt. Nam qui, quantum in se est, non modo quam plurimos ni servitutem ducunt, sed etlam vitae acerbitatem afferunt, tamelsi ad sarvilis vitae couditionem adigantur, mediocris Jamen haec atque milis peona esi. Séd haec quidom, quando non.. eommuniconsensu:patratum. eat facinus. Si vero communi conillo et malitia id fáctum fuerit, utpote simul fiagitU auctorea, ¡ta etiam poonam sustinebunt, qualem inprohibitione altoruIn partipraestituinius.
El mismo Emperador al mismo
Sni.IANÓ.
Eximiendo nosotros de castigo irreparable (que, á la verdad, contenía la pena de muerte) también este crimen, que dimana de la misma fuente, y que por los antepasados fué sujetado á la misma pena, lo consideramos merecedor de pena más moderada así como los. antes dichos. Porque se dspuio ciertamente por los antiguos, que no se transportaran á los enemigos cosas con las que pudieran proveerse y hacerse más fuertes, y esperaba á. los infractorci de la disposición la pena capital. Mas nosotros, séflalando también para este crimen pena más moderada, aunque la requiera dura, disponemos esto, que, si Verdaderamente fuese el dueño de la nave quien hubiere transportado ó. los enemigos las cosas vedadas, y hubiere comunicado su desigñióá los ma-
rineros, sufra él solo la pena, y además de toda la carga de. la nave entregue al fisco también la tercera parte de süs bienes, It no ser que lo agobiara mucho La pobreza. Mas si este delito perteneciera It solos [os marineros, (como muchas cosas ocurren ocultando ellos su maldad), quede él cier-
tamente exento de pena, pero ellos no escaparán ¡¡apena, sino .qiie primeramente serán azqtadoi, y tonsurados al rape, y después, si fueran ricos, serán multados en el cuádruplo de lo que exportaron; mas si fuesen necesitados y pobres, sobre_ ir.
frir los azotes y la ignominiosa tonsura, pierda también la libertad, porque.se hicieron dignos do la esclavitud. Pues para los qué,. en cuanto de ellos depende, nosólamente llevan It muchosála esclavitud, sino que también causan amargura It la vida, aunque sean reducidos It la condición da la vida servil, es esta, sin embargo, moderada y leve pena. Mas esto ciertamente, cuando el crimen no se porpetró por cómiri consentimiento. Pero sise bu lere ejecutado por común designio y malicia, como quiera que del mismo modo son autores del delito, sufrirItn también la pena que en la prohibición prá-
fijarnos para la otra parte. OONaT. LXIV
ØON$TITUÇION LXIV
[na FOENÁ EORUM, QUE NAnFR.&GIUM SUPPRESSZRINT] (2)
(DE LA. PENA DE LOS QUE OCULTARAN LAS COSAS DE
Idem.Irnpei'aloi' eidem
UN NAUFRAGiO)
El mismo Emperador al mismo STIL1.ANÓ.
SryuANo.
Mucho me maravillo de cómo se considera que Illud vero valde m[ror, quomodo qui naufragio electas res occulial, tantum d.elinquere vidoatur, el que oculta las cosas arrojadas en un naufragio ut Id péccatum mortem ¡psi inferre debeat. Nam delinque tanto, que este pecado deba producirle la .quod quidem non mediocre flagitium audet, qul muerte. Porque que ciertamente se atreve It no mefilos rebus luis defraudal, quibus aliuis miseri- diana maldad él que defrauda en sus cosas It aquecordia motas vol de ano aumtus suppeditet, et quein llos ¡quienes alguno, movido de misericordia, les in coMe dolorem eircumferunt jenlat (verisimile - sufragaría aun con lo suyo los gastos, y les mitigarla enim est graves cruciatusbonorum amisaione sus- el dolor que llevan en el corazón, (porque es verotinare), id luce clarius est; quod, vero hes, quos símil que por la pérdida de los bienes sufran gravecors cupiditas huc iwpulit, vil! privan oporteat, • ves dolores), es más claro que la luz; pero que deba boa profecto intelligare noqueo. Nam quid tantum privarse de la vida It aquellos It quienes impelió It ablatum sal, ut cern anima éonférni possit, quae esto la perversa codicia, no puedo ciertamente enprivanidebere lila condemnatur7 igitur pessimus tenderlo. Porque ¡qué cosa de tanto valor se quitó, quidem cal et iacrilegui, qui so istiusmodi lucro que pueda ser comparada con el alma, de que aquel manclpat, ac sano ilIe (id quod ab aliquibus fit) es condenadó que debe ser privado Así, pues, es mortuos spoliat, veruntamen Id facinus t.alem non ciertamente pésimo y sacrílego al que so apodera meretur poenam; pro re enim material et fluxa de semejante lcro, quien verdaderamente despoja materias expertem atque immortalem, animam • á muertos, (cosa 4ue se hace por algunos), pero esta (1)
Esta rubrica/ud redactada en Qií'go por Sleph.
»
También a rdbr(ca/ué esorUa en griego por Skpk.
660
NOVEL&S —ONSTITTOIóN LZV'I
nempe capere, haud est aequum. Nam. si supe noque in rebus materialibus muteta lilatum dainnum longo suerat, no . velut circuitum sil quem iniquitas eiCessU conficiat, quomodó tam inaequalispoeno il1os qui naufragorum res occultant, -percellat, ut.exoeasuB, quem ultio ad facinus refert, exprimí verbi8 neq-uoat?.-lubemus igit'ur, hoc etiaEn nonamplius ita 'vindiari,. sed pro specie retenta eum, uioccuhiit, quadrupium dependerá, et tau oena id delietum sanciri.
fechoría no merece tal pena; porque no esjusto qe por cosa material é inconstante se quite otra inmaterial é inmortal, ¡ saber, el alma. Pues; si con frecuencia, tratándose de cosas materiales, la multa no supera mucho al daño inferido, para que la desproporción no haga con su exceso así como cierto circuito, ¿cómo pepa tan desproporcionada aniqullará ¡ los que ocultan cosas de náufragos, de suerte que no se pueda expresar con palabras elexceso que el castigo aplica ¡ - la fechoría? Por lo tanto, mandamos que esto no sea ya castigado asi, sinoque por la cosa retenida pagueel . ouádrupo el que la ocultó, y sea con tal pena-castigado ente delito.
CONST. LXV.
CONBTÍTUOION LXV
DE LNCANTATÓRUM POENA
DE LA PENA D5 LOS ENCANTADORES
Idem Jmperaor eidom STIo.
El mismo Emperador al mismo
STIL!ANO. - -
Qui quideni proptr ebriorum maiignitatem reprobandum esse vinum, etusque obleotamentuni aversandum dicit, ille propter perveraum usum, rem per se non perversain lacerare 'videtur. Ego vero promuigatam a 'veteribus Tegielatoribus legem considerans, quae modouidem incantameutuni malum rata id punit, modo. vero . illud admittit, quippe non ex utentium proposito malum deinonstratum, sed ana natura malitiam próducena, ut sterquiIiuiama10 odorea, ilhis logislatoribus reprehensioni case non dixerim, sed no quia legem vituperet, quaa vituperationem in se habet, eam ex legiim. fundo extirpandam puto. Nam vult quidem u ir¡incantatiónes, so quod modestia animi sublata, cogitatiónes excitant (1) adilbidines et furores amatorioS, approbat. vero rursum lilas, tanquani segetes et fructus éurent, s.liaque bona, ut putatur, suppeditent, et quod tanquam insidiosum .univit, benefloumbonorat. Npos vero item rursum tanquam istiusmodi magicas artes perniciosas case persuasum habemus, boni vero euiusdam cansam. non credimu; si vero etiam tale,quid producere videstui, quemadmoduin approbaiiti ipsas legi videtur, non id utile ésse, sed esoam atque ad.malorum extremui, paratam, a summo bono defectum, compertum habemus, atque cognovimus, iba, qui se sis dedunt, ut praa creatore et domino infaustia daemoniis adhaereant, efflcere, et qui lilas asseetantur, hOs per externarum rerum laetamquandam spociem vulnera in animam excipere. Quale uiddam mier pugnanduni meticulosis frequenter accidit, qui dom ictus tu manus excipere nolunt, ¡¡¡¡a oaput vol 'venirem exponunt. . Sane si quis omitino incantamentis uaus deprebensus fucrit, sive eúrutionem corporis. valetudinis, sive dépulsionem . damni a frugibus praetendat, te apostatarum poenam subiens, supremum suppiioium sustineat.
Ciertamenteque el que. dicé que causa :de la. malignidad de 1os borrachos se debe reprobar el vino y desdeñar su deleite, parece que desacredite por su mal uso una cosa, no mala pór-at. Mas yo, considerando la ley promulgada por los.. antiguos legisladores, que unas veces juzgando malo- el encantamiento lo castiga, pero que otréa lo, admite, en tanto que no se demostró que fuera malo por el propósito de los que lo empleaban, sino que por su naturaleza produ-la la maldad, como los estercoleros los malos olores, no diré que aquellos legislar dores sean dignos de reprensión, maspara, que nadie vitupere una ley, que en ¿1 contiene. vituperación, opina que debe ser extirpada délter'réno de las leyes. Porquequiere ciertamente que se castiguen los eucantamientos,-porque, habiendo quitado la modestiadel ánimo, excitan el pensamiento ¡ las liviandades y á. los furores amatorios, pero ¡su vez los aprueba como si curasen las mieses y los frutos y proporcionasen Otros, bienes, según se cree, y lo que castigó como insidioso, lo honra. también su vez como benéfico. Mas nosotros tenernos la persuación de que tales artes mágicas sonperni'cio-.. sas, y no creemos que sean causa dé bien alguno; y aun si pareciera que producen alguna tal cosa, como le parece Í ley que las aprueba, tenemos por averiguado que aquella no es útil, sino cebo y cosa Preparada para el mayor dé males la carencía del sumo bien, .y sabemos 4uo hacen que los que ¡ ellas se dedicanse adhieran'añ vez que alCreador y al Señor á funestos demonios, y que los que las siguen reciban, por medio de cierta grata apanencia dé cosas externas, heridas en el alma. Algo así como lo que frecuentemente les acontece al luchar, * los meticulosos, quienes, no queriendo- roiibIr heridas, en las manos, exponen ¡ ellas la cabeziL .6 el vientre. Si, pues, se hubiere descubierto quó alguien se valía de algún modo de encantamientos, ya si pretendiera ha Curación de una enfermedad del cuerpo, ya si alejar de los frutos un daño,. éste, iniurriendo en la pena de los apóstatas, sufra el último suplido. I -
CONST LXVI
COSTITUÇION LXVI
DR PLAGIO
DEL PLAGIO
Ídem Imperator eiclem ST'rLIANO.
El mismo Emperador al mzmo .STILUNO.
f
-
Qucmadmod.um iustitiae libram non plus aequo ad niisaricordiani inclinare, ita neque nimia SustOritate delinquentibus gravioreni, 'quam pecoatum 1) exclt&t" dec ía .1 tizio, sin d"apor erra tez. - N. del Ti'.
Así corno es decorosoque la balanza de la justicia no ¡Be incline más de lojusto á la misericordia, así también lo es que con demaalada austridd no. -
NovRLÁs.—OONsrTUoIóN LXVII
661
se les imponga a. los delincuentes pena más grave que la que requiera su pecado. Porque aquello, esto es, la Intempestiva conmiseración; engendra, en los que no tienen escrúpulo en salirse de lo decoroso, menosprecio y mayor ímpetu para atreverse a. lo malo; pero castigar un delito con pena mayor, y no según su mérito, no es castigo As justicia, sino hacer uná cosa injusta con apariencia de justicia. Pues no castigar al delincuente con arreglo á su delito, es inferir injuria, pero de ningún modoejercer la justicia. Pero ¿í qué ha sido dicho esto? Porque no sé cómo, eonooiendo estola ley, estatuye que adeo inerte pufliri, poonam delicto non, acoornmodaus, quum; poanam vitae privationis inerri di- el que se hubiere llevado un esclavo ajeno lasa por ello castigado con la muerte, no acomodando la gnuni nonait, el, quanquam•rei amiasio quaedam pena al delito, cuando no es digno que se imponga acoiderit, quas repen sari poasit, propterea plagrnrium irreparabili damno subikit. Propterea gitur lapenade privación de. la vida, y, aunque haya acontecido cierta pérdida de cosa que puede com ab jis, qui -digna morte non cornmiserunt, tamacerbain poenam exigi quouiam iniquum esas animad- pensarse, sujeta por ella al plagiario ti un dañoirrevertimus, quam legemconsuetudo. eontsmsit (ut parable.Así, pues, como hemos visto que es injusquae viLa pfagiarlum non privet, sed alío modo pu-,, to que ti los que no cometieron -cosa merecedora de niat) eandem nos etia.m legalibtis constitutionibus la muerte se les exija pena tan dura, oxcluyen4ó eiicientes quod ilil placuit, lego confirmamus, et también nosotros de las constituciones legaleS la ¡ubemus, eum, si 1uis alienum servum abduxisse misma ley que la costumbre menosprecié, (para deprehensus siL, si servi restitutione eiusdenicua que no prive de la vida al plagiarió, sino quelo casaestiinatione punir¡, et praeterea eius, quod ex in- tigue de otro modo), confirmamos por ley lo que á aquella le pareció bien, y mandamos, que, cuando dustria eius provenit, ci quantum dominus non amiaso servó percipere potueriL, plena solulione, se haya descubierto que alguien se llevó un esclava ajeno, sea él castigado con Za restitución del esultra vero delinquentibus poenam non .agraVari. Ita enim sufficienteret tasso utilitas, et furi poena clavo y con la estimación del mismo,, y además eón JervatuL' quippe quum ¡ile .aervum recipiat, st el completo pago de lo que provino de industtla. de utilitas, quam sero non subrepto habnisset, non él, y de cuanto hubiere podido percibir el dueño s¡ no hubiese perdido el esclavo, pero que no se lee imminuatur, hio vero in duplum servum subreptum reddere debeal, nihilque ex servitute subre-. agrave más la pena a. los delincuentes. Porque así. se conserva de modo suficiente la utilidad para el .pti lucretur. lesionado, y la pena para el hurtador, pues aquel recupera el esclavo, y no se disminuye la utilidad que fr. habria tenido no habiéndosele hurtado el esclavo, y el otro debe devolver en el duplo el esclavo hurtado, y no lucra nada con la eselavituddel hurtado. requirat, poanam impon¡ honestum est. 1I1ut.enim, soilicet intempestiva commiseratio, in luis, quibus decorum excedere religio non est, contemtum et ad audenda mala acriorem impetum gignit, gr.a-.,• viore vero, neo pro mOrito delictum poena feriro, non saL id ivatitiae ultio, sed sub specie ivatitiae rem iniustam aggredi. Nam non pro delicti modo deIiniuentem punire, iniuria afflcere, nequaquam vero iustitiam exarcere set. At quorsnrn hoc dietum est Quod lex, nescio. quemado hoc •statuens cognoscene eum, qui alienum servum anduxorit,•
OOIST.LXVIZ. DE 115, Qfl AD BOSTRS IBJiNSKUNT SUAUE SPONTR REVZRTUNTUR
idem Imperator eidem STYLUNO. Et nimia austerifas st sevritas, et -immoderata Isnitas. st ciernen ita, sequaliter utraque id, quod utile esi laedunt. Etenim et-qui se'veritate immot dica utitur, st qui lenhtatem gravitate miacere nequit, uterque, sive alieui unu, .3ive familias, sive civitati praesil, quibus praefectus est, eum iliorum detrimento res .aibi.commissas adniinistret. Oportet eúimeum, qui recte praefuturus sai, quemadmodiim t&iiperata et salubria loca aequabilfter mixtas • habent aria conditiones, ita et ipsum affectionum cominixtione ad rerum administr$ndarum utilita-. tem att.emperata, se moderat":praebere, et no• que morositate gravem atque iritolerabilem esas, neque indecoralenitate despicabilem et ad gübernandum ineptum. Quod igitur de are dicinius, hoc omñino etim in isgibus servari eonvenit. Nam oportet legos, quae revera reipubicae principea sunt, quod dixi temperamentuzu servare, noque ad severitatem et lenitatem supra modum respicere, • si 11, qui ipsaruni rectioneni agnoscunf incolumes futuri erunt. Hace a nobis dicuntur severitatem respicienttbua, .quae in lego adversus transfugas ad hotes lata apparet. Vult enim tranafugam, si quándo ad poenitentiam respiciat, aL redeundo ad auoÍ coznmlssum delicto moderi velit, bestils devoraúduní óbllci aut in furcam . t011i. Quod quidem
OONØTXTUCION LXVII D5 1,05 QUE SE PASAN ÁLÓ ENEMIGOS YVUELVN POR SU PELOP1L VOLUNTAD
El mismo Emperador al msnw
SflL1ANO
Tanto la demasiada austeridad y severidad, como la inmoderada lenidad y clemencia, perjudican ambas pór igual lo que es útil. Porque así el que cmpica inmoderada severidad, como-el que, no puede mezclar la lenidad coiiJa gravedad ambos, ya estén encargados de uno solo ya de una familia, ya de una ciudad, administran las-cosas que lea están encomendadas con detrimento de aquellos ti cuyo frente están. Porque, así corno los lugares templadosy salubres tienen, mezclador por igual las con, dicípues del aire, as también ea menester que se muestre moderado ponuna mezcla de afeccione,, acomodada ti la utilidad de las cosas que se hayan de administrar, el que con rectitua. ha de estar al frente de ellas, y -que no sea pesado á intolerable por su inconsideración ni despreciable é inepto para gobernarpor su imiecorosalenidad. Así, pues, lo que decimos del aire, esto conviene en todo caso que se observe también en las le7es. Porque ea menester que las leyes, que en realidad son los jefes' de la república, conserven el temperamento que he dicho, y que no tiendan á. la severidadni ti-la lenidad sin medida, si han de quedar incólumes los que aceptan el régimen de las mismas. Se dice por nosotros esto, reparando en la severidad que aparece
en la ley dada contra los que se puaron ti los ene.
•
nvaI6N.Lxvm
662 nilhi relpubilcee inagnopere 4etrlmento eme, magnam vero otlan al) raionibns ad aalutem ¡ter - - monstrsutibua discrepantIai gignere idetur. Nocesaitatein enitn tranafugis ad boatos induolt, no • unquani recordentur auorum, noque. reverténdi En patriani concipiantdeeiderium. Nemo enim, quicunue talem ipsum exipectare póenain. scit, -pro vEte inter hóstes agenda, 1am acerba Enpatria. morE eligat. Quaropter heno quidem severitatem, ne dicam inlquitatem (nonne eni.m est iniquum, euni qui deliqutt, d.ei.ni&e suá apante. ad .medenduin delEoto reaipiscit, - tanlacarbo punir¡?), ex instizalmití legibus profilgamus, iubemus vero i.it, si quia trana• fuga in patriarn recurrat, al -uidoin sorne!' boc fecerit, ven iam ¿onsequatiir,- si- vero iterum, ¡II :triennalem anrvititem divendatur, si :VISN) -tartium feoeri* deluderveraus in' perpetuam et • nam. servitutexn addicatur; 1am inóerti enim - con siliL homineni el incoustantem. libeilate. fmi mdi• gnum esL Si tamen tranifuga non sua voluntate redierit, sed ab allis comprehenana in patriani retractus alt, momIo illum tanquam hostem punir¡, • noque iniustum, eque crudele fuoril, praeaertim • si geutia anee sanguiñe manus contaminaverit.
ØONBT. LXVIII J1 MQWACHI ET.0LBIUCi TUIOP.5S 5555 POSS1NT, SEb43 ADMIN1STR/TIONK J.0 PtJPII.LQRUM RECTIONE AKCEAL!TUR idem Imperaor idem STTLIÁNO
•
-
•
•
• -•
-
mEgos. Porqué quiere que el tráñsfnga si alguna - -vez se inclinar¡ al arrepentimiento, y quisiera, vol• viOndo é los suyos, -poner remedio A fo cometido por • delito, sea echado A las fieras para que sea devorado, 6 que sea suspendidó en la horca. Lo que ciertamante me parece que sirve en gran manera. de - detrimento á la república, pero que originatambién grande discrepancia, por pero que que- muestran • el camino para el remedio. Porque les impone A los tránsfugas al enemigo la necesidad do no recordarse nunca de los suyos, y dé no concebir el deseo de voler A la-patria. Pues nadie, que abé que -A -él le espera tal pena, elegirá, en veZ de pasarla vidaentre los enemigos, morir tan acerbamente en su patria Por lo cual, repelemos de las muy justas leyes ciertamente esta severidad, por no decir iniquidad, (porque tacase no ea'inlcuo-que ~tan acerbamente castigado él que delinquió, y después volvió en si por su propia voluntad para remediar su delito?); andamos, que si algún tránsfuga volviera A a,'consiga el perdón, si esto lo hubiere herahipla vez, pero si dos, sea vendido en esclavitud por tres años, y si lo hubiere hecho tres veces,- habiondovueltqdeapus, sea condenado Aperpétue y eterna esclavitud; porque hombre de designiotan. incierto, y tan inconstante e* indigño do disfrutarde. la libertad. Pero si el. trAnafup no hubiere vuelto por su voluntad, sino que aprisionado por Otros hu-, hiera sido traído A la patria, no será injusto ni cruel que como enemigo sea castigado con la muerte, principalmente si hubiere contaminado sus manos con sangre de su gente. • • • • • O0NSTITUOIÓ)r LXVIII DE QU LOS MONJRS ! LOS LMIG"os PUR»Mi - • SER. TUTORES, PE0 • ESTÉN APARTADO8 DE LA ADMINISTRACIÓN Y DE LA DIRECCiÓN 1)5 LOS PUPILOS • -
El mismo Emperador al mismo ST1LIANO
Veter'lbus quldem leLslatoribue (quum fortaue • Ciertamente que A los antiguos legisladores les unifornua tuno temporia tutela euet, uque soli, qui plugo disponr, (cuando acaso Ala sazón era un¡pupillorutu tultionem- suaoiperent, :tutorum nomi- • forme Ii tutela, y: eran con.lde$dos con el nombre ne censerentur) edicere placutt cornmunionarn ad • de- tutores LaOJOB los que tornasen A su cargo el amram non habere.neque monachos, néó quoicunque paro-de los pupilos), que no tuvieran participación en estalos mopjes, ni- aquellos A quienes sacer ordo divinotós habet. Bi. recto- placuit. intel• lexorunt .enim divino ministeriO4 consecratos ab tiene sujetos cosa-ni, l órdon sagrado. Y lea plugo. con raexternarl]m rerum occupatioibu(el molostlis 11- zón. Porque entendieron que era menester que loa barca case oportero. Quantum aUern aleudoruin- consagrados al divino ministerio estuvieran -libres pueroruin cura al colore adi:hinistralio vim babea¡ dé las ocupaciones y molestias do las cosas exterad hominal distraliendos et a -culta deo debito • usa. Mas nadIe Ignora cuánta fuerza tengan para distraer A los hóm bree y para apartarlos del culto -avertendos, neme ignorat. QuUm itaque permagna - - difficultasisti rol inait, ac praecipue propter tem- debido A Dios el cuidado de, alimentará loajóvAnes perie diuturnitatem-(totaenimplerumque-vita tu- yla demás administración. A41, pues, habiendo en esta cóka muy grande dificultad, y principalmente toros laboriosia istis curia -irretiti toneutur) recto, A bauza de la larga duración deltiempó, (porque de nl dixi,istuddecetum pr'ornulgarunt. Verum quoniam posteriores non Ulla solum,- -quE tutelam ad- ordinario toda la vida están retenidos los tutorei rninistrarent, tutorum apppllatlonem servarunt, sed por estos jabonosos cuidados), con razón, como he dicho, promulgaron este decreto. Mas como los qué • boa etiam, quibus teststorea bona iliorum xisti matione moti, testamentarias de robus *uis prao.-- vinieron después reservaron la denominación -de soriptiones committunt, ac post inortem earum tutores no solamente para los que administraban la • exiecutiónem ooncredunt, tutores Vocero coape- • tutela, ilnoque comenzaron Allamar tutores 1amrunt quoniam igitur his uoque. tutoribus appeEla- • bién A aquellos A quienes los testadOres, movidos tu, Jubitatio exstitlt, en etiam monachi, qui sacrum por la buena reputación de los mismos, les encomiendan las disposiciones testamentarias sobre sus ordlnem .ubierunt, bulos curae participes florE bienes, y les confien la ejecución de las mismas poesilit, quum dictum decretum id non admitIere destués de su muerte, y por ello,, llamados tutores videatur, nos discrimine adhibito saneimús, ut ab fila qniidem tutela próhibeantur, ad quam velera .también éstos, hubo la dude de si también los montompora respexerunt, quum promulgarent deere- - jes, quealcauzaron elorden sagrado, podrían sor hechos participe. de e*te cuidado,.- por cuanto patum, quod dictEs personEs ad filam aditum praecluderat, natam autem postmodum tutelas ipoolem • roca que dicho decreto-no lo admite, ,nosótroa, re•
NOVBLA. —oON1TTcIó2 LXIX
663
subiré et monachis et clericis lieeat. Huius namque muneris non ¡La graves curas aunt ut aliquem aibi totum adstringant, et a divino ministerio abstrahant, et alioque quanto hi illis, qui profanis necesmitattbus iubaerónt, et in terrenis sordibus volutantur, cautius diviniusqúe 'vivunt, upes sat, fore ut etiam me liorem cautioremque defunctorum disposita exsecutionem ferant.
solvieñdo la divergencia mandamos, que sean excluidas ciertamente de aquella tutela á queso refi. rieron los tiempos antiguos cuando promulgaron el decreto, que les cerraba & dichas-personas la entrada en ella, pero que i los monjes y ¡ los clérigos les sea lícito alcanzar la especie de tutela nacida después. Porque los cuidados de este cargo no serán tan graves que á él sujeten por completo á alguien, yio separen de su divino ministerio; y por Otra parte, cuanto más cauta y divinamente viven ellos que los que están sujetos ¡ las necesidades profanas y están envueltos en las impurezas terrenas, hay más esperanza de que también alcanzarán mejor y más segura ejecución las disposiciones de los difuntos.
ØON$T. T.TI
GONSTITUOION LXIX
DE TRSTAMENTI FÁCT1ONE CÁRCORU!, ILLITER&TORUM ET MUL1ERUM
DE LA. TESTAMENTIFACOLÓN DIO LOS CIEGOS, DE LOS QUE NO SABEN D5 LETRAS, T DE LAS KUJf.RES
Idem Imperakr edem STYUJ.NO .
El rniamo Emperador al murrio STILu.No.
Quoniam de so, quomodo cascos testan oporteat d.ubitatur, saque dubitatio exlocis legalibus etquot( ea de re leges hiten se diversa statu unt, et si ea, quas nono obtinet, conuetudIne exsistlt, necius hancpartem nt expenderem atque purgarem inconvenieutem putavi. Etenim ahalex prohibet, no caecus secrete modo testamentum condat, et non aher Id vim habere elatulty nial si testium praesentia quas constituta sunt a caeci ore proceasiese clueque auribus insonuisue saserat (neo euim in solo acriba lilorum fideni niti vult), alia lex latam quandam. ad iecretum testandi modum et mulierculis et ilhitteratis hominibus viani apenil, dum nul1am aliam obsorvationetn praescribit, nial ut testitor, si quidem litterartim non ignarus uit, una subsoriptione testanientum corroboret, si varo iDe hanc addere secunitatem nequeat, pro se aliuni ad subseribendum. auumat. Atque sic quidem ex legibus Alas intór se res disaident. Quomodo enim'al mulierculae et htterarum imperiti hoxnineu hoc modo sine scientia multorum testamenta conduiit, ita ni fides in solo tabulario fluetuel, non ex sadem cansa caecus etiam liberam testamenti faOtionem habeat 1am vero et consuetudinis non soluni legis ratio eum lego pugnat Etenim placet huic, ut otiam mulierum, et imperitorum lltterarum virorum, et caeeorum testamenta secreta vi sua non priventur. Quod quum ita sit, nos quoque testamenta secreta, siva caecorum, sive aliarum quarundam personaruin sint, auctonitatein obtinera saneimus, illud insuper etatuentes, ut ante, quam testes iurent, subsoniptiones eorum, qui testamenta conscnipse-. • runt, in medium proponantur, quod royera illa seripeerini, quae ¡pea testatoris lingue dictauto aii• diverint; et si poath ase falsa seriptura probetur, poenam elotE irrogan, locupictioribus quídam ipais bonorum ademtionem; pauperioribus vero ve• hementiorum verberum et exailli poena iniungetu.r Sed his etiani placitis anneetimus, ni, si quando aci sul confirmationem (quod frequenter incidit) iuramentis testamento opus sil, ipsi etiam, qui testamentum conscripserunt, una eum luraturis teatibes rei fidem st verjtalem corroborent.
Puesto que se duda cómo es conveniente que testen los ciegos, y esta duda existe por virtud de pasajes legales, y porque sobre esta materia estatuyen las leyes cosas diversas entre si, y & causa de la costumbre que ahora tiene observancia tampoco he creído inconveniente examinar y corregir este particular. Porque una ley prohibeque el ciego haga de manera secreta testamento, y dispuad que ésta no tuviera fuerza de Otra suerte, sino si los testigos presentes afirmaran que lo que se dispuso emanó de labios del ciego y resonó en los oídos do ellos, (porque no quiere que la fe da los testamentos se apoye solamente en al escribano), y otra ley. les abre á las mujeres y loe hombres que no saben de letras cierta amplia vta para testar de manera secreta, en cuanto no prescribe ninguna otra observancia, sirio que el testador, si verdaderamente no fuese ignórante en letras, corrobore con su firma el testamento, pero que si él no pudiera añadir esta seuridad, llame á otro para que lo subscriba por él. de esta modo ciertamente están discordes entre si aquellas cosas por virtud de las leyes. Porque ¿cómo, si las mujeres y los hombres que no saben de letras hacen de este modo testamentos sin conocimiento de muchos, de tal suerte que late fluctúa solamente sobre el escribano, no tendrá por la misma causa el ciego también la libre teatamentifacción? Mas pugnan ciertamente con la ley no solamente la razón de otra ley sino también la de la costumbre. Porque place á esta que tampoco sean privados de su fuerza los testamentos secretos de las mujeres, y ¿e los hombres que no saben de letras, y de los ciegos. Y siendo esto sai, mandamos que tengan autoridad también los testamentosgecretoa, ya sean de ciegos, ya de otras cualesquiera personas, disponiendo además esto, que antes que juren los testigos, se expongan las firmas de los que escribieron los testamentos, quienes declaren ciue en realidad escribieron lo que habían oído al dictarlo de propia voz el testador; y que si después de esto se probara que era tala la escritura, se imponga comopena del delito, á los que ciertamente sean ricos, la privación de sus bienes, pero á los pobres se lea aplique la pena de fuertes azotes y de destierro.; Mas fi estas disposiciones añadimos también, que si algunas veces el testamento necesitara para su confirmación juramentos,(lo que acontece con frecuencia), corroboren la fidelidad y la veidd de la cesa, juntamente con los testigos que han de jurar, también
1
los mismos que escribieron al tetamento.
664
joyLAs—ooNgnT1,oi6N LXZL
CONST LXX
OONTXTUOION LXX
DE AGGRSS10NIBUS
DE LAS AGRESIONES
Idem Imperator cidem STYLIANO.
El iii ¿uno Emperador cd 'sdsino STIUANO.
• Quos eommunio in unam aliquam eandezrique oonditionem coniungi-t, interlios coramunes etiam animos case .ubique videas. Ita enim in negotiationibüs quoque socii lucrum damnumque aejualltor mier se pa iuniur,et itineruw comites, quum fortui-tu in rem aliquarn ineiduni, tametsi saepe uno illam momento pariter non conspiciant, tamen propter jimena communionem commune habent inventas rei possesaionem, atque commilitonea, licet non omnes pan ixnpetu la bostein manus citenderint, tamen virtutis palrnam ex aequo auferuni. Recto igitur etiam VOtMri legislatori placuit, ut eandem poenam sustineant ilagitioaaa voluntatis socii et qui cominuni consilio facinna perpetrani, la quod lego poena constituta est, sive raptos fominao sit, sive patrisi sive altrius cuiusdam caedes, quanuam non omnes eandem fasto operam praestiterint. Igitur nos quoque ea, quae de bis, qui simul el oommuniter vitae hominis insídiati sant, ohm sancita sunt, approbantes atatuimus, ut omnes, quolcunque fuerint, eodem suppliøio affioiantur, tametsi parem operan rol perpetrandae non orn nos adhibuerint. Non enim quod quis ipse manus inferendae neci non admo'verit, propterea a poena inimunis case poterit. Quid enim. si etiam non suam, sed alterius doxtram ad caederu intondenil? Nam const.at, manurn homicida,m a comniuni malitia iiLsiigatam ron' aggressam sase; nam nisi aliorum manas bulo tu subsidiuni praesto fuissent, non corte ita premIe honaicidiuni perpetrasset. Propterea, quem admodum dictum est, eideui poenae omnes aubiici decernimus, etsi forte uno ahieuiu ictu more iltata fuerit, aliorum vero manas suppohas non tulerint.
- -
En todas partes verás que entro aquellos á. quienes une en alguna misma condición una cornunión-,• son también comunes [as intonciónes. De este modo, pues, en has negociaciones se reparten también 1os sócios entre si por igual el lucro y el quebranto, y los compañeros de viaje, cuando fortuitamente vienen á dar sobre alguna cosa, aunque muchas veces no la vean juntamente en un solo momento, .tienen-,ahi embargo, en común-por razón de la comunidad de viaje la posesión de la cosa hallada, 'y los compañeros de armas, aunque no todos hayan extendido con igual impetu las manos hacia el enemigo, recogen, sin embargo, por igual la palmada¡ valor. Así, pues, con razón le pareció 1am bien al antiguo legislador que sufrieran la misma pena los sécies de una voluntad cniminosa y los que por común designio perpetran una fechoría respecto á. la que se estableció pena en la ley, ya sea el rapto de una mujer, ya-la muerte del padre 6 de otro cualquiera, aunque no todos hayan prestado parael hecho la misma cooperación. Por lo 'tanto, apróbañdo nosotro tawbién lo que respecto á los que juntamente y en común p vieron acechanzas á. la vida de un hombre se zan'éi,3nó en otro tiempo, mandarnos que todos, cuantos quiera que fueren, sean castigados con el mismo suplicio, aunque no todos hayan prestado la misma cooperación para perpetrar la cosa. Pues no porque' alguno no haya movido él mismo las manos para inferir la muerte podrá estar inmune de pena. Pues qué se dirá si para la muerte tampoco hubiere él tendido la suya, sino La diestra de otro? Porque es sabido que la mano homicida acometió el hecho instigada por la-.maldad común; pues si ella no hubiese tenido prontas en su auxi ho las manos de los otros, ciertamente que no habría perpetrado tan pronto el homicidio Pr esto, mandamos, según de ha dicho, que estén todos su. - jotos á la misma pena, aunque acaso la muerte haya sido inferida por el solo golpe de uno, y las. manos de los otros no hubieren prestado ayuda.
CONBT. LT
CONSTITUCION 11rrT
DE 179, QUI IN LOC1S AR&TORUS EV VINEIS AEDIFICATURI SUNT
DE LOS QUE HAYAN DE EDIFICAR EN TERRENOS DE LABRANZA Y EN VIÑAS
idem Imperator eident
STTLIANO.
Praestantissimum el aaquissimum patria nostri el sempiternae memorias principia placitum de lis, qui nova quaedam aed.ifteia in locis, quos hactenus aratrum zecavit et in quibus vinoso Constiteruni, separatini aedificare velint, quanto epatio a vicini • finibus novum aodiflcium distare debeat, logia honore dignandum ludicamus, quouiarn a paIre ¡u legum colleetionem transscriptum non est. Statui• mus itaque secunduni illius voluntatem, UI, qui in bola aratorhis novas sedes -construere volunt, si
quideni loci amplitudo forat, a 'vicini finibus tanto
apatio novum aedifteium separent, quantum duplex - sagittae ictus officit, si vero tantum spatium.loci • angustia non praabeat, uno etiam á.rous iactu hoc' constituatur. Intra dictum autem apatinin no-yana
giusmodi domuni exatruendi nemini faóultas alt.
El mismo Emperador al mismo STiuAN0. Juzgamos que aquella muy excelente yjustadis- posición do nuestro padre y príncipe, de sempiterna recordación, relativa iL los que quisieran conatruir por separado algunos nuevos edificios en lugares que hasta entonces hendió el arado, y en los que hubiere viñas, sobre cuánto espacio deba, dis-
tar de las lindes del vecino al nuevo edificio,-ha de ser dignificada con el honor de ley, puesto que no fuá transcrita por nuestro padre en la colección de
las leyes.Así, pues, estatuimos con arreglo k su voluntad, que los que quieren construir nuevas ca-
sas en terrenos de labranza, si verdaderamente lo comportara la amplitud del lugar, separen de las lindes del vecino pl nuevo edificio tanto espacio
cuanto determina el doble disparo de una fecha,
pero que, si la estrcchez del lugar no diera tanto
NOYILÁS . —CONSTITUCIÓII LXXIII
Cuius ratio evjdentior eztquam ut exprimí opus Bit. Propius enim accedit damnum ad vicini fruges, quo domus propior est
ØONST.
565.
espacio, se determine esto también por un solo disparo de arco. Y no tenga nadie facultad para construir una nueva casa de esta clase dentro de dicho espacio. La razón de esto ea tan evidente, que no hay necesidad da explicarla. Porque más próximo está el peligro para los frutos del vecino, cuanto más próxima está la casa.
00195TITUO1ON IUU
LTT
UT PACTA ET1&M NON CONST1TUTA POENÁ VALANT
DE QUE SEAN VLL1DOS LOS PACTOS AuN COSTITUlDO PENA
El mismo Emperador al mismo
ídem. Inlperator eidem SrnaANO.
No HABIÉNDOSE STIUANO.
Legali decreto, quod per nudum pactuni non actjonem, sed solam exeepLionom- gigni iubet, nonnullos ifludere videmus. Dum en omne pactum, quodpoeq.atn non con tinet, ro nudo habent, etikmsi. aoiipto eompreheasum mil,etiamsi paciscentes sea nianu •sacrosanctae crucis nota acriptum signarint, etianiui divinae trinitatis appellationea adiaotae sint, si tamen muletas damnum.constitutum non alt, pactum ut invaliduni reiioiunt, mate sentientes et pesaime iudicium auum comprobantes, ut qui rebus divinis cowmunee res et- mortales longe praefrandaa eenseant. Quam enim tantam, recio quidem bominunL indicio, adiectio poenae paçtis aucioritatem, uantam sacrosanetum signuni el ..heatae divinitatis nominatio in illig conspeóta praebeat? Sancimus lgitur, omne pacum, in quo ex .divinia hisco adiumentis aMis Mci insil, quamvis de poena nihil seriptuni ait,firmum solidumque robur habeat.
Vemos que algunos se burlan del decreto de ley. que dispone que por nudo pacto no se produce . acción, sino ¡solamente excepción. Porque teniendo por nudo todo pacto, que no contiene pena, aunque haya sido comprendido en un escrito, aunque los que pactan hayan sellado de su manos] escrito con. el signo de la sacrosanta cruz, y aunque se hayan agregado las invocaciones de la divina trinidad, si, no obstante; no so hubiera establecido el daño de una multa, rechazan como no válido el pacto, sintiendo mal y comprobando pésimamente su juicio, como los que estiman que las cosas comunes y perecederas han de ser de mucho preferidas é. las cosas divinas. Pórque cómo en el recto juicio de los hombres dará á los pactos la agregación de unapena tanta autoridad cuanta el sacrosanto signo y la invocación da la santa divinidad, que se ve en ellos? Mandamos, pues,- que todo pacto, respecto del que,haya bastante fe por virtud de estas divinas adiciones, tonga firme y sólida fuerza, aunque no se haya escrito nada relativo á pena.
CONST. LXXIII
CONBTITUOION 7TII
(IJT NEMO CUM MIJL1EIOUS 1W ECCLRSIATtUM COENACULIS HABITETJ(1)
[DE QUE NADIE HABITA CON MUJERES EN LOS CKN&CULOS DE LAS 113LES1AS]
Idem Zmperator.eidetn STYLIANo.
El mismo Emperadoral mismo STILIAN0.
Quae res etiarn ante, quain jure prohibita easet, detestabiliter quidem cern initiabatur, post prohibitionem vero multo detestabiliusaudetur (uod nempe iii ecciesiaruni coenaculis, quse vulgus x17oIvocare solet, quidam cern mulieri bus habitant)1 tatfl negiectim habere aequum non est, igitur nequia a nobii negtigetur. Erat igitur hace quidsxn res ad soxtam usque synoduni, hawl acio qua ratióne, inipunita, in ipas autem sancta synodo, ubi penitius excuasa esaet, sacer.dotibus quidem ita babitantibus remotionem a sacro ordine, profanis vero excommunioationem induxil. Verum ut plene ab co ausu ecciekias vindiearet, sacerdotale deeretum non valuiL Nam quum ad id tempus, quo gbriosesimus mier Imperatores.paier noster soeptra moderatus est, in republica mausisset, Imperatoria manu et decreto egebat, quo ea insolen tia sacris aedibus expelleretur. fico igitur quum etiani nos dehincobtinere velimu, atatuimus, ui nemo neque sacerdos, noque profanus cum mullere.cohabitana, in dictis coenseulis habitet; si quia vero aseram aedem ita foedare deprehondatur, ¡a jumo ignominióse principali mann expellator, qui vero babitationem praebuerit sive sacerdos, sive quia aliüs siL, qn! templi ouram habeal), is qn oque pro-
No ea justo dejar negligentemente cosa que aun antes de haber sido prohibida por la ley se ajeontaba, á la verdad, detestablemente, pero que después de la prohibición se intenta mucho más detestablemente, (á saber, que en los cenáculos de las iglesias, que el vulgo suele llamar Jugares de los catecúmenos, algunos habitan con mujeres), .y por lo tanto, tampoco. será, desatendida por nosotros. Había ciertamente quedado sin castigo esta cosa hasta el sínodo sexto, no sé por qué razón, mas en este mismo santo sínodo, en que fué más completamente discutida, impuso ciertamente 4 los sacerdotes, que así habitaban, la. remoción del sagrado orden, y * los profanos la excomunión. Mas e[ decreto sacerdotal no logró librar por completo de tal atrevimiento á las iglesias. Porque habiendO subsistido en la república hasta el tiempo en que rigió con el cetro nuestro padre, el más glorioso de los Euiperadoros, requería lafuerzadel bmperadory un decreto, para que esta insolencia fuese expulsada de las sagradas casas. Así, pues, c6ixio también nosotros queramos que desde ahora tenga aquel obser. vancia, estatuimos qué nadie, ni sacerdote, ni profano que cohabite con mujer, habite n dichos cenáculos; pero que, ase descubriera que alguno man-
(1)
La úbrioafud comp auta e,' griego por Siep.
TOMO VI- SA
-
166
-:
NoyEL&s.--corsTtTuoI6N. 1.11V!
-
pier legis oontexntum saororumque profanationem ourae amisalonem timeat.
cilla de esta manera una sagrada casa, eea él ex". pulsado de ella ignominiosamente por la fuerza -de¡ príncipe, ye1 que hubiere fci11tado [ahahitaoin, (ya sea sacerdote, ya otro eualquiera,quo tenga á su cuidado el templo), tema también por su paris la pérdida de su cuidado por razón de su menosprecio de la ley y de la profanación de las cosas sagradas
ØONST. LZXIV
CONSTITU ClON LXXIV
-
[NE .NTE LEG]TIMtM MATR1MON1I TSMPUS FTflLTR1S CONWGIBUS BENEDICÁTEJR]
(1) -.
[DE QUE NO SE BENDIGA 1 LOS FUTUROS CÓNYUGES ANTES DEL. LEGITIMO TIEMPO DEL MATRIMONIO]
El mismo Emperador al mismo
Iiem Imperator eiciem STYLuwo. - Quoniam lxi lis, guas a sacra xnagnaque sexta synodo de nuptile in nonagesimo oCtavo canone praecipiuntur, cjuoddam civilis jurie placitis contrarium exsistere videtur (etenim lila quidem omnino prohtbet, no eponea, superetite adhuc eponso, in matrimonium alter¡ coniungatur, eamque rem pro adulterio. habet elviRa autezn lex nequaquam talexu diso1utionem magnum aliquod OSBC crimen iudieat, sed si maturius, quam pro connuhiali temporo solenuis bsndictio celebretur, in goli&arrbis et quidquid poense nomine promissum fueril dependendis poenain oiroumeludit), quoniam itaque ipaumeontrarietatis vulnna bine acrior ratio conapicit (nam post benedictionem dirimi, haec vera eponsaioruordiasolutio esset), sancimus, non prius ben edictiones celebran, quam legitimum inatriinonil advenerit tempus, quod lu maribus deoimum quintum., lxi feminis doeimum tertiuin exepectat annum. Sic enim st benedic,tio sua ordino fiel,, - et desponsatoruin divortiurn perfeeti rnatninionii exmelena a civili lego iudicium eccesiae non contrarium habebit.
-
CON01i TJTV [1'
gui
VIGINTL ANNORUM BST, HYPODIACONUS CREAR! POSSIT] (2) -
Idem Imperator STEPEANO, sandis&ün.o Constananopolilano Arehepiicopo et Pat,iarchae unieersaU. Si incausie civilibus sacrorum decretorum sanolio procedene esopo plus auctoritatis, quam legos civiles de Lisdem rebus traetantes habent, quanta magie. sacra decreta in aula rehuis civilihus legibus praevatebunt? Al quid set quod dice? Sexta synódus viceriarluin subdliaconum ordinari -posee san-. oit; hule civilis lex contradicene viginti anule quinque admetiri iubat. 1am igitur nos quoque, nt sacrain logem sacer urdo sequatnr, convenire rati, lubemus, UI talle oldinatio contingat digriis aunó aetatis vioeshno.
COT. -.
STIUAN0
Por cuanto en lo que se preceptúa sobre IM nupcias por el sacro y magno aLnado sexto en el cánon nonagésixno.octavo parece que hay alguna cosa contraria Lá las disposiciones (fol .deredbo civil, (pues aquel ciertamente prohibe en absoluto que la espost, sobreviviendo todavía el esposo, se una á otro en matrimonio, y tiene esto por adulterio,pero la ley civil no juzga de ningún modo que tal disólución sea algún gran crimen, sino que, si so venficaantes-que al tiempo del matrimonio se celebre la solemne bendición, limita la pena al solo pago de las arras y de lo que á titulo de penase hubiere prometido), y como una razón mío escrupulosa ve aqul el mismo punto vulnerable de la contradicción, (porque seria una verdadera disolución de. los -esponsales que éstos so deshicieran después do la bendición), mandamos que no so celebren las bendicioneo antes que. haya llegado el legitimo tiempo del matrimonio, ara que [os p varones espora al décimo año,.y para isa hembras al décimo tercero Porque así se hará en su propio orden la bendición, ysiendo el divorcio do los esposados el de un .m&7 -trimonio perfecto, tendrá pór parte de la ley -civil un juicio no contrario, al de la iglesia.
V
CONITITUCION LXXV
[DE QUE PUEDA SER ESCRO scrBtiIÁcoNo JU QUE ES • VEINTE AÑOS] El mismo Emperador. 4 EsTáss, santlúmo Arzobiipo de Corastaninopla y Pafriarea unioersal. Si la sanción que en los negocios civiles procede
de sagrados decretos, tiene con frecuencia más su-
toridadquela& leyes eivils, que tratan de las mis-.
mas cosas, ¿cuánto más noprevalécerán sobre las leyes civiles los sagrados decretos en sus propias materias? Mu¿qué es -lo que digo? El sexto s'tnodo dispone que pueda ser odetiado subdiácono el que llené veinte años; contradiciéndolo la ley civilman. da queso añadan cinco é los veinteaflos. Así, pues,
habiendo ya considerado 'también nosotros que es conveniente que el orden sagrado se atenga áia ley sagrada, -mandamos que tal ordenación realga en
los de veinte años de edad, que sean dignos de ella. CONUTV,ION
[bE POSEA FALSUM TSSTIMONIUM DICENTIUM SACE1tDOTIJ?1) (3)
[DÉ L PENA DE LOS SACERDOTES QUE DICEN FALSO TESTIMONIO] -
Idem Imperator ecdein STYLtANO.
El mismo Emperadoral mit 10 ST!LIALNO.
Quae .praoconibus dei (saórosanotos apostolos
La sacras sanciones que se atribuyen ¡ los pre-
!) Esta rilb,tca/ut* n.pussta en riago por $tsph.. La rgbi*afrd tambU4 eserta n grtego por St6pk.
(1) -También la rúbrioa fue scrita en grego por Stepk,
NOVBLAJ.—CiONSTITUOIÓN LXXVIII
667
dico) sacrae sanctones adacribuntur, sacerdotes falso iurasse deprehensos sacra dignitate dénudant; civilis reipublieae moderatrices legeS ubi hoc rerum oaput tractant, falsum testimomum bi(anam dividunt, et quod quidem dictum in causa crimioali deprebenderint, remotione sacerdotum falso testantium puniunt, quod vero in re pecuniaria, ad tempus relegando, non autem penitus rernovend.o delinquentes puniunt. Nos igitur jubomus, ut, qui iurati faisum testimonium, sive causa criminalis sil, sivo pecuniaria, tulerint, UI profani. a sacerdolio abatrabantur, at si faisum .testimonium iurejuraiido firmatum non fuerit, qui faisum veritatis sanetitati mendacium substituere conati sunt, in triennium relegentur (relegandi seilicet in monasterium erunt, ubi illos ad arotiorem vitae iiormam vivero oportebit), et delicti conveniente poenitentia facta in pristinum auum restituantur staltim.
conizadores de Dios, (me refiero ¡ los sacrosantos apóstoles), despojan de la sagrada dignidad á los sacerdotes que se descubre que juraron en falso; las leyes moderadoras de la república civil, cuando tratan 1e esta materia, dividen en dos el falso testimonio, y el que ciertamente hallan prestado en causa criminal lo castigan con la remoción ¿e los sacerdotes qüo juraron en falso, mas el que en ftegocio pecuniario, lo castigan relegando temporalmente It los delincuentes, mas no removiéndolos en absoluto. Así, pues, nósotros mandamos, que los que habiendo jurado hubieren prestado falso testimonio¡ ya sea criminal la causa, ya pecuniaria, sean, como profanos, separados del sacerdocio, poro que si el falso testimonio no hubiere sido confirmado con-juramento, sean relegados por tres años los que intentaron substituir una mentira It la santidad de la verdad, (pero habrán de ser relegados It un monasterio, donde será menester que vivan con arreglo. más estrecha norma de vida), y, hecha la conveniente penitencia pon el delito, sean restituí. dos It su primitivo estado.
CoNaT. LXXVII
CONSTITUCION LXXVII
[DE FA.LSA,ftIOEU.TM PO5(4
[na
(IT)
- Idem Imperor eídem 8rvuLNo.
LA PENA
ia
LOS.FALSARiOS]
El ,nwno Emperador al mismo
STIr..t&No.
Cum in. aliiB quidem multis, praecipue vero in legum tractatibus non sine reprehensione obseuritas est. Nam oportet, puto, sialicubi, ambigua di-7 otione vacare orationem el clare informar¡. Non enim arcana sanótiones logia aunt,.. ut a multitudinis jntellectu reinoveantur, sed si fieri poaset neminein lilas. labre oportebal, neque virum, neque pucrum, noque mulierem, quippe quod ad hominum facta roctius institflenda et vitae utilitatem maxirne conducit. Propterea quum ad difficilem ¡11cm legalium capitum locum substitisaernus, ubi ipais verbis, quasi legislator in so, quod diceret, occultare voluiaiet, ita comprebensum eat,. «falsarius in maxiino deudo» decollatur, quum de boe «maximo dolido», quale legislator ipee innuenit, non constel, et tilo sensnm indeflnitum relinqual, avidenter el definite 111am orationem explanare ipsis nobis visum fujI. Saneirnus igitur, ut la, qui talla quaedam falso conseripierit, ex qaibus lía, adveraus quem falsa acriptura concinnata est, morti subiioi poasit, poenae quam in alium machitiari cogitarit, traditua decolletur.
No está la obscuridad exenta de reprensióh ciertamente eh otros muchos tratados, pero principalmente en los de las leyes. Porque es conveniente, á lo que creo, que; si en alguno, carezca en este de dicción ambigua y sea claramóntó formada la oración. Pues no son arcanos las disposiciones de la ley, para que sean alejados de la inteligencia do la multitud, sino que, si pudiera hacerse, convendría que ellas no estuvieran ocultas para nadie, ni hombre, ni niño, ni mujer, como cosa que conduce muy principalmente It que so dispongan mejor los hechos cíe los hombres, y. It la utilidad de la vida. Por lo cual, habiéndonos detenido en aquel dificil pasaje de los capítulos de las leyes, en el que, como si el legislador hubiese querido ocultar con las mismas palabrü lo. ue'declaj se consignó, «el falsario en delito máximo sea decapitado», como no conste, respecto ti éste «máximo delito», cuál haya indicado el mismo legislador, y éste deje indefinido el sentido, nos ha parecido bien explanar con claridad y precisión aquella oración. Así, pues, manda•rnos,.que el que con falsedad hubiere escrito algunas cosas, tales que por ellas pudiera ser condenado It muerte aquel contra quien fué preparado el escrito falso, sea decapitado, condenado It la pena que hubiere pensado tramar contra otro.
ØONBT. LXZVIII
CONBTITUØION LXXVIII
[E.. AMPL1US SENATUSCONSULTA. FILNT] ()
[DE QUE EN LO SUCESIVO NO SS HAGAN SENADOCONSULTOS
Ident imperator edein
EL mismo Emperador al mismo
S77LIAN0.
Así como tratándose de las otras leyes, que no aportan nada al uso común de las cosas, hemos sacado del cuerpo de las leyes lo supérfluo, obrando así también en este caso, mandamos que sea excluida de la república de las leyes la ley que ló atribuye al senado facujtad de dar leyes. Porque como por las mismas cesases conocida la inutilidad de olla, desde que la majestad imperial réivindicó para
Quemadmodum et in allis legibus, quae ad communem rerum usum nihil conferrent, fecimus, ut supervacaneum e legum corpore subdueeremus, ita hie quoque facientes, eam legom, quae senatui ferendarum leum potastatem facit, a legum república secerni saucimus. Nam quum rebus ¡palo eius inutilitas cognita alt, ex quo earum administra.tionem imperatoria maleabas sibi vindicavit,
(1) La Púbrioa fuá ridac*ada n griego por Stop 4.
SrILiNo.
.
(2) También ¿a riibricafué escrita en griega por 8*eph.
68
1OtA —dNSTITOøT45N LXX1
si cum utililus coniungereur, et ineptum, et su- si la administración de las mismas, seria necio y suprfiuo que estuviese unida con las Útiles. pervacuum esset.
ØONBT1 LXXIX
CONSTITUCION LXX
DE POENAA, SACERDOTIS, D1ACON1 ADT • SIiBDIACONI, SI POST ASSU1TU1 0LtD1NM MOLfERI IN MATR1MONIIJM - 1UNULTUR] (1)
• [os LA PENA DEL SACERDOTE, DEL DIÁcÓNO, ó DSL SUBDItCOE{O,
Idem fmpraor eideni
STYLTANO.
Quae semel deo dedicata aun¿, ea auferri non debere, sancitum eit, idque non soluD ¡u donarila consecratis, verutn multo &iam magia lo hominibus, qui per sacrum ordineni.davinae rnaieMati dicaLi sJnt, tametai, ut- mulLi sunt hominum lapsus, ex ordine, inquem ut exceLLorent leeti erant, dominana peceatum ipsos exemerit. Non approbantes igitur veteris legislatoris proositum, qui áacerdotem., ve¡ diaeonurn, vel subdiaconuni post ordinationøm cum mullere, matrimonio innetum omnino a clerical[ habitu disoedere, atque ad profanam vitam reverti vult, illud decretum abrogamus, sancimus vero1 solam restitutionom ordinis, quo ante nuptias censebantur, sufacero iis poenam, a clerical¡ vero habitu alioque ecelesias ministerio, quod babero por legos Eón prohibentur, nequaquam eos alionationom pati.
CONSTI LXXX [tJT PURPURAS SEGMEN1A ST PARTICULAS 1N PUBLICS 1W1RCIMONII9 SINT] (2)
Idem Imperator eidern. STTL1ANO
SI DESPUÉS DE RECiBIDO EL ORDEN sE UNiERA Á MUJER KZ MATRIMONIO]
El mismo Entperarior al mismo
ST1UAN0.
Está sancionado, que las oosacI que una vez fueron consagradas á. Dios no 'deben ser quitadas, y esto no solamente tratándose de templos consagrados, sino con mucha más razón también tratándose de hombres, que mediante sagrado orden se dedicaron á la divina majestad, aunque, como son muchos los tropiezos de los hombres, dominándolosel pecado los haya excluido del orden en el que para que descollaran hablan sido elegidos. Asi, pues, no aprobando el propósito del antiguo legislador, que quiere que el sacerdote, 6 el diácono, 6 el subdiácono, que después deis ordenación se haya unido con una mujer en matrimonio, sea en todo caso separado W habito clerical y vuelva á Ia vida profana, derogamos este decreto, y mandamos que les basto para pena la sola restitución del orden en- que eran tenidos antes de las nupcias,' pero que de ninguna manera sufran ellos éxtraúamiento del hábito clerical y del demás ministerio do ]a iglesia, que por • las leyes no se les prohibe tener.
CONSTITU ClON (DE QUE SEAN CONTADOS EN LAS MERCADERíAS PÚBLICAS LOS TROZOS Y LAS PEQUEÑAS PORCIONES DE PÚRPURA
El mismo Emperador al mismo
STiLIÁNO.
Nescio, qua ratione suponionis aevi Imperatoros, atola purp urea vestini volente, talia constituere inductifuerint, no qua amaino purpuraa particula venundaretur, noque cuiquam talem colorerii vendore, ant einere permitterent. Etenim nt integrae quidem textürae venditionem prohibuissent, aliqoarn fortaese speciom non absurdarn habuisset, enta aqueparticulas,quae utilit*tem ut vero quandam ue usumnoque vendenti noque amenitconvaniem praebent,-prohiberent, qualis honeat& et subditorum invidentia aliena causa fegisrn latona voJuntati steteritt Quae enim indo imperaLoriae maléstatis sunimae voluntati ve¡ contraditio vil commuaio exaistat? Nos itaque isti decreto noü aoquiescentes atatuirnus, purpures frusla atque segmenta, qnae inagnificentiae apeoiem alium'Ie non prohibitum Usuni su bditis praebeani, tam divendi quam emi posee.- Décet enim imperatoniam malostatom, praeterea quod aliis etiam modis subditos beneficlis afficit, eorum magniflcentiae non invidere.
No sé por qué razón loe Emperadores de la época anterior,queriendo vestirso con la estola purpúrea, fueron inducidos á determinar que no ¡Be vendiese absolutamente ninguna pequeña porción de púrpura, y * no permitirle á. nadie vender 6 comprar tal cobr. En efecto, quizá habrían tenido un pretexto no absurdo para prohibir la venta de un tejido íntegro, mas para prohibir la de trozos y de pedacillos, que no proporcionan utilidad alguna ni uso conveniente ni al vendedor, ni al comprador, ¡qué causa hoúrosa y exenta de mala voluntad hacia ka súbdi. tos habría para la voluntad del legislador? Porque ¿qué oposición, 6 qué comunidad resulta de aqut para la suma voluntad de la majestad imperial? Así, pues, no asintiendo nosotros á este decreto, mandamos que se puedan vender al p6rmenor y comprar pedazos y trozos de púrpura, que. propor cionen á los súbditos apariencia de magnficencia u otro uso no prohibido. Porque es conveniente que la majestad imperial, además de que también da otros modos cOIma de beneficios á foa-súbditos, no
ØONST. LXXII
CONSTITU ClON LXXXI
envidie la magniñeendia do éstos.
[NS EX AURO El' PRETIOSIS LAPILL1S QIJflMJUAM COFJC1 FOZ QUE NOHSTÉ TOTALMENTE PROHIBIDO QUE os:oao y / 1W UNIVERSUM PROIILBITUM SITJ 13) PIRR&S PRECIOSAS SE UAOA ALGUNA COSA] idem Imperator eidem STTL1AO.
'El mismo Emp e rador al mismo STIL1ANO.
Banc vero atiarn legem, OX auno et gemmis opus,
Considerando que también esta ley, que en abso-
(fl El lwto grtrgo de esta rdbrloa fue compuesto po r Step4.
(1) Esta rúbreafu6 compuesta en griego po,' Seph. (5) Z'ambidnfu escrita en griego por StepA. ¿ant bslea.
NOYBLiS.—OOSYIPUOI6N LXXXII
aliquod perficendi faouLtatem quae proraus aufert, et in mundo muliebri et guas dicuntur dactylia fabricauonem aubsiatere iubet, eivadem eum ulla, quae de purpura. tractat, OSSO inatituti animadvertentes, in eandem cum lila couditionem ponimus. Non enim simpliciter ex aun materia aliquid ad fabricandum praeberi, sed speoies opernm prohibere oportebat,.quoniam no quod omnino ex auro st gemrrns opus wat 'vetare, inanifesta auperbia eat; tam gravem vero sustinere cuan, qui in quacupque re legem trausgredi deprehensus sit (centum libramm auri muletam, et praeterea capitale supplicium dico), q•uae ratio legem a sumwae imm•anitatis op. probnio déféndetT Mitto autem aliam absurditatem, quam in sacra quoque ckneliia aliisque nonnuilis rebus elTectus poenae deaignat. Nos itaque non simpliciter opus aliquod ex aura st gemmis coafici, sed illa opera, quae anua Ira peratonibus permittuntur, quorumque usus magniflccntiam imperatoriae maiesf.atis, ciusque necessitatee apectat, .probibenda iudicamus. Si quia autem vel monumentum sacrum, -val aliud quiddam, quod supra privatam dignitatembt lionorem nón bit, conficere poterit, liberam eius faciendi vohrntatem haboat.
OONST
T.xx1fl
669
luto priva de la facultad de hacer alguna obra con oro y piedras preciosas, y que dispone que subsista la fabricación en cuanto á los objetos de tocador de las mujeres y á las que se llaman sortijas, es do Ja misma naturaleza que la que trata de la púrpura, la penemos bajo la misma condición que á esta. Porque convenía prohibir no simplemente que se suministrase materialde oro para fabricar alguna cosa, sino las especies de obras, pues es manifiesta soberbia vedar que se haga absolutamente ninguna obra de oro y de piedras preciosas; pero ¿qué razón defenderá á la ley del oprobio de la suma crueldad, de que sufra tan grave pena, (me refiero á la multa de cien libras as oro, y además a.l suplicio-capital),- el que se haya descubierto que en cualquier cosa infringe la ley? Y omito otro absurdo, que el efecto de lapena señaló tratándose de los tesoros sagrados y de algunas otras cosas. Así, pues, nosotros juzgamos que se debe prohibir nosimplemen. te que se haga alguna obra con oro y piedras preciosas, sino aqiel1aa obras que se les permiten solamente á. los Emperadores, y cuyo uso correspondeá la magnificencia de la majestad imperial, y á sus necesidades. Mas si alguno pudiere hacer O un monumento sagrado, 6 alguna otra cesa, que no exceda á la dignidad y al honor privados, tenga libre facultad para hacerlo.
OONSTITUOION Lm'L
DE TESTAMENTO RESIGNATO
PIL TSTAMZNTO AL CUAL SE LE QUITARON LOS SELLOS
idem Imperator eidem STYLTANO.
El mismo Emperador al mismo ST1L1ANÓ.
Multas res fortuito quodam caen calamitati orignem dantes minus expensas criminis nomine notautur, accuratius autem conaideratae a nota abeolvuntur. AL quale est quod dicol Persaepe non da industria, sed fortuito aut ferri Rut lapidis iactu aliquis laeditur. Ea res temere quidem iudicata iaculantem culpabilem nionstrat, sub inquisitionaru 'vero et examen 'vocata accusandae culpas nulla insta ratio invenitur, ita uL quae casu eveniunt ex circumataritija magia, quum e re¡ natura indican conveniat. Quare igitur hace dicuntur? Quoniam i u tendom postulante neceasi tate testam entum aper. tum relinquitur, atq'ie ita sine sigillo co manente, aut etiam ipso tempore (quod fien consuevit), sigillom detente, lis de fide, quain aignatum haberet existlt, mdc verQ ineertituda quaedaru talibus teatamentis oblingjt, testamentis alio modo fidem conciliare nobis visum eat. Propterea iubetnus, eliam si sigilli *uxi[iucn testamento non eupersit, si idoneam fidem aubseriptiones facere poasint, non dubitari, quin firmum ait. Quetnad.modum nim testarnenta nondum aporta subacriptiones flrmaot, quanquam fortase sigiltum illaesum servalum non 8111 sic lila Miam, quse postquam aporta sant, ant negligentia non obsignata mauserunt, aut qulbus diuturnitate temporis sigilla perierunt, fide ana non privan otiain ex solo testimonio subseriptjonis iustum putamus. ILluin tamen insuper sancimu., ut, si indicie socordiatestamentum non obaignatum maneat, ¡poi in socordiae poenam duodecim librarum muleta imponatur.
Muchas cosas que por algún accidente fortuito dan origen é una calamidad, no bien examinadas, son notadas con la denominación de 'crimen, pero consideradas con xiü detenimiento son absueltas de tal nota. Mas qué si lo que digo? Muchas veces es lesionado alguien, no de industria, sino for. tuitamente, por golpe de arma 6 de piedra. Y ciertamente, esta cosa juzgada á la ligera muestra culpable al que hizo el disparo, pero, llamada á. investigación y examen, no se halla ninguna justa razón para acusar culpa, de suerte que ea convc niente que las cosas que acontecen por accidente .sean juzgadas mis bien segCin las circunstanCias, que con arreglo-¡, la naturaleza de la cosa. ¿Por qué, pues, se dice esto? Como á veces se deja, por requerirlo la necesidad, abierto un testamento, y quedando éste así sin sello, 6 también borrando (como suele encadar) el mismo tiempo el sello, hay litigio sobre la fe que tendría lo sellado, y por ello recae cierta incertidumbre sobre tales testamentos, nos pareció bien procurarles de otro modo fe á los testamentos. Por esto mandamos, que, aunque no le quede al testamento el apoyo del sello, no se dude de que sea firme, si las firmas pudieran hacer abonada la fe. Porque así como tas firmas dan firmeza ¡ Los testamentos todavía no abiertos, aunque acaso no se haya conservado ileso el sollo, así también consideramos justo que los que después fueron abiertos, 6 por negligencia quedaron sin saltar, 6 aquellos en losque desaparecieron los asilos por la larga duración del tiempo, no sean privados de su fe, aunque provenga, de! solo testimonio dala firma. Pero,ademas manIamoe, que, si por desidia del juez quedara sin sellar el testamento, se le imponga al mismo en pena de su desidia la multa de doce libra,
6O
NOYELÁ$..—QON8TITUOI6N LXXXLT
CONBTIT7OION- T
CONBT. LXXXIII
UX
[UT AD TR1ENTES USURAS PECUNIA LICITE MUTUETUR] (1) -
[mt Qua EL olziras.O SEA bADO.LICIT.LUIENiK KW MÚTtIO
Idem Imperator eidem SnL3xio.
Fi mismo Emoera4or al mismo SiIUANO.
Optitnum quidem et a1utre esset si spiritus legibus ita se mortale gen as aocommotaret, ut hu
Seria ciertamente cosa óptima ysaludablo, si de W manera se acomodase el género de los mortales
manis praeceptis nihil indigeret, quoniam vero ad apiritus sublimitatem elevari et divinae logia yocern amplecti non cuiusqueest, sed pauci numero, quos virtus eo ducat, bene so res habereL, si salLein secundum leges humanas viveretur. Quse vocantur peeuniae creditae usurao ubique spiritus decreto condemnautur, idque sciens aeternae toeinriae Imperator et pater usurarum solutioem anctione sua prohibendam putavit. Atqui propter paupertatem res illa non in mellas, quod legislatorí pro positum. erat, sed in peina vergit. Qu%enim antea usurarurn s.pe ad mu Inandum pecuniam promti erant, póst latam legem, quod nihíl luri ex; mutuo -percipere possnt, ¡u coa, qui tau humanitate mdigenL inhuman alque immites sunt. Quin otiam ad 1 urisiurandi oilationem et forlaase penuria ¡4 cxoasionem praebuit, et generaliter propter eminentem in humana viLa perversitatem non modo non profuit legis virtus, verum etiam obfuit. Quanquam igitur ex se legem culpare, quod absit, nequeamus, propterea temen, quod humana natura, ut diximus, ad illius sublimitatem non pervenit egregiuLn praesoniptum abrogamus, et in contrariuin atateimus, ut mutui nana ad usuras procedat, quemadmodum veteribus legislatonibus pla• cuit, scilicet ad trientes cntesimae, quae quotannis in singulos solidos singulas foeneratoribus Mliquas parinut.
AL INTERÉS DE CUATRO POR VIENTO]
á-las leyes- del espíritu, que para riada necesitase de
preceptós humanos; mas como no es propio de cualquiera elevaras á la sublimidad del espíritu y atenerse á. la 'vóz de Ja ley divina, sino -que son pocos en número aquellos A quienes la 'virtud lleva allá, bien estaría la cosa si ¡'lo menos se viviese con arreglo l las.,leyes iumanas. En todas partes son condenadas por decreto del espirito las que se llaman cantidadea prestadas á. interés, y 8abiendo esto el Emperador, nuestro padre, de eterna memoria, juzgó que debla prohibir pordisposiolón suya: el pago de intereses. Más á causa:-de la pobreza aquello no redonda en mejoría, que -era el -propósito del legislador, sino en empeoramiento. Porque los que con la esperanza de intereses estaban antes prontos para dar dinero en mútuo, despuéá de promulgatia la ley, como quiera que no puedan percibir ningún lucro delmCituo, son inhumanos y crue• les contra los que necesitan de tal humanidad. Y aun más, esto ¿lió ocasión £'la prestación de juramento y acaso á perjurios, y en general, á causa de la perversidad que resalta en la vida humana, no solamente no aprovechó la virtud de la ley, sino que también perjudicó. Así, pues aunque no podamos culpar la ley por si misma, lo que no suceda, como la naturaleza bumana no llega, según hemos dieho,á. La sublimidad de allá, derogamos aquella egregia prescripción, y estatuimos, por el contrario, que el uso de un mótuo produzca intereses, según lee plugo á los antiguos legisladores, pero á saber, intereses al cuatro por ciento,que cada año producen para los prestamistas una silicua por cada sueldo.
CONBT. XXXXIV
OONSTITUCXON tTXIV
- UT NEGOTI4RI L10EÑT Z*LOISTR.&TiBUS URBIS NEC NON AED1FICARE PARITER AC IIS QU]. EXTRA URBSM SUNT PR4ETER PRAESIDEM.
DE QUE A LOS MAGISTRADOS PE LA CIUDAD ssi Á LOS QUE SE HALLAN como FUERA DR LA CIUDAD, EXCEPTO AL -PRt?S, LES
-
•
Idem Imperator euleni STTLIANO. Quae ab anteceasoribus nostnia ¿e magistratibus decreta sunt, ut vid elicet regias urbls magistrafus noque mobile aliquid, noque iminobile emant, no- que ad aedificandum1 aceedant, nisi principie pormisan, insuper -vero neoL si quaedam magistratus
tempore munifleentia accedat, neo baco rata sil,
praeterquam si donator finito magistratu acripturae auctoritate 111am conflrmet, aut post magistratum- qiinque anni elapil - sint, base, etal quantum ad studium, ne vis locum sibi inveniat, optima ra-
tione constitutasint, quia temen alio etiam modo
violentiae viain praecludoro facile est, noble non videntur esae neoessaria. Quocirca etiam abrogata ulla case volumus,, praesertini quod, ex que neo poena secuta así, transgressióne iliorum la dice impunita. relicla, eliam ante nostrum decretum nullam 'vim habuerint. Cur vero illa neceasania
ion suni? Quod cuique, tam paupori quam diviti,
huiu urbi incoUs Imploratione et supplicatione
(1) Esta r4brica fuá eacrlta tn 9ri190 por 8taph,- •
SEA LiCiTO NEGOCIAR T TAMBIÉN EDIFICAR -
El mismo Zmpero4or al mismo STu.u.ito.
Lo que por nuestros antecesqres se decreté res-
pecto á.los magistrados, á saber, para que los. magistrados de la ciudad real no compren cosa alguna mueble, ni inmueble, ni se determinen ¡ edicar, sino con permiso del príncipe,- y además para que,
si durante el tiempo de su magistratura fuera 8, ellos alguna munificencia, tampoco sea válida ésta,
salvo si el donante la confirmara con la autoridad de una escritura, finida I magistratura, 6 si hable ran tra.nscurnidocirico años después de la magistratura, esto, aun4ue en cuanto -al propósito de
que no tenga lugar violencia haya sido establecido pon muy excelente razón, sin- embargo, como ea fá-
cil cerrarle también de otro modo el camino á la violencia, no nos parece á nosotros que es necesario. Por lo que queremos que también esto quede
derogado, porque, orIo mismo que
no se siguió pena, habiendo quedado impune cada, día su transgresión, no tuvo ninguna fuerza- aun .
NOYLÁS.-"—OOTITUOIóN LXXXVI
6'71
adprincipem, ¿ata licet,si quam im sustineat, ab
antes da nuestr o decreto.- Mas por qué no os esto necesario? Porque siéndolo dado á cualquier habitante de esta ciudad, tanto pobre, como rico, Implorar y suplicar al principe, le es lícito, si sufriera alguna violencia, impetrar del Emperador, que de ningún modo sea consumada por aquel magistrado violento. Por lo que ¿qué necesidad habría de que, á la manera que en las provincias, faltas da todo auxilió, se requiriese esto con tanta exactitud en la ciudad, donde es abundante el auxilio? As!, -pues, mandamos que conforme al presente estado de las COBRA. puedan los magistrados comprar y e4iffcar, y estar exentos de acriminación por recibir los regalos que espontáneamente se les ofrecen, ciertamente porque aquellos que sufran violencia tienen en,su mano, cuando alguna tal cosa acontezca, escapar á ella elevando súplicas al príncipe. Mas respecto á. los magistrados de las provincias ha parecido bien éitatuir, que,-durante el tiempo en que disfrute del honor déla prefectura, 'no compre el presidente cosa alguna, ni- edifique para su uso, ni haga suyos impunemente los donativog, pero que los otros magistrados menores, comunicada la cosa al prefecto, 6 sean removidos, 6 desempeñen su cargo, ¡ juicio del mismo.
CONSTI. LXXXV
CONSru OlOR LXXXV
UI' PATREB, QUI NUPTIkS NON iTRLNT, TJNIUS L1BERORUM PORTIONEM CAP1ANT
DE QUE LOS PADRES QUE NO PASAR .L SEGUNDAS NUPCIAS RECIBAN ¡A PORCIÓN QUE UNO DE LOS 'HIJOS
Imperatore impetrare no omnino a violento jito conficiatur. Unde quae necesstas esiet, quemad_ modum in proviuciis omni auxilio vacuis, in urbe, ubi abunde auxilli e&t, haec adeo exacto requirit Saneimus igitur, secundum praeeentem rerum sta-tuin et amaré, et aedilcare magistratus posee, et in susoipiendis quae .sponte offaruntur muneribus criminatione vacare, quippe quum iis, qui vim sustineant, quando tale aliquid, incidat, supplieando principi illam effugere integrum Bit. De provinciaruin autem magistratibus illud inauper siatuere visum est, ut praeses, quo tempore praefecturso - honore potitur, neque quidqnam emat, Deque in suum usuin .oxstruat, noque dona impune sua fadat, allí vero minores magistratus, relata ad praofectum re, ipsius indicio ant romoveantur, aut adrp.inistrat(onem expleant.
Jdem Imperator eid,em STYLIANÓ.
-
Qnoniam circa mantos curn liborie ab uxori bus relietós de hypobolo nihil praeecripsimus, illud antem donante consuetudina praemorientes etiam uxores capiunt, nihil in hoc nos consuetudiném Innovandam putan tea statitimus, quemadinoduni hactenus saneltum fuit, mólienibus hypoboluni dani,.vlris autem, si quidem ad .secundas, -nuptias voniant, nihil aceipere licere, sin vero prius matrimonium ven5rentur, in-.remnnerationem huina venarationis ipais unius liberorum portionem aasignari; bane vero partem elactioni subiici, tit, si qaidern hypobolum vol aequet vol exsu.perat, aoci'plena ea contentus alt, so quod ommuo aut lucrutu, aut uutlum damnum sentiatur, si vero non exaequet,.sed minor hypobolo siL, noque de ano quidquam marituni daro, neque ex mulieris bonia quid-. quam .accipere.
-El ms'w Emperador at mismo SnULNO. • Como quiera que en cuanto á. lo asegurado con hipoteca nada hemos prescrito respecto ¡ los maridos dejados con hijos por sus mujeres, pero donándoselo la- acostumbre lo adquieren también las mu- jaree que premueren, juzgando nosotros que para nada se debe innovar en esto la costumbre, esta tuinios, que, así como hasta ahora estuvo sancionado, se les dé á las mujeres lo asegurado con hl.poteca, y que ¡ los maridos, si verdaderamente pasaran á segundas nupcias, no-- los sea licitO adquirir nada,- mas, si venerasen el primer matrimonio, se los asigne en remuneración de esta. veneración la porción que ¡ uno de los hijos; pero que esta parte sea sujetada á elección, de suerte que, si ciertamente fuera igual .6 superara k lo asegurado con hipoteca, se contente él recibiéndola, porque no experimonte absolutamente lucro, 6 daño alguno; maz si no fuera igual, uno menor que lo asegurado con hipoteca, ni dé el marido cosa alguna da lo suyo, .ni reciba nada da los,bienes de su mujer.
CONST. LXXXVI
CONSTITUCION =XXVI
[os PORNA EPXSCOPORUM, SAcERDOTUM ET CLERICORUM, QUI SE ADVOCATIONIBUS, SPOIS1ONIBUS, EBDKMTURIS, ALIISVE S1MIL1BUS DBDUNT] (1)
[DE LA PENA DE LOS OBISPOS, SACERDOTES, Y CLÉRIGOS, QUE SE DEDICAN L -LA ABOGACfÁ, Á AFIANZAMIENTOS, A ARRENDAMENTOS, Y Á. OTRAS COSAS SEMZL ANTES] -
Idem. impeiaflor eidem STYLIANO.
El mismo Emperador al mismo STIue.xvo.
Qui a divina bonitate ad divinum sanctumque sitare delecti-sunt, eos non modo ab alia peccati turpitudine mundos osee, verum etiam a commuola vitae-uegotiis vacare decet. Sicut énim alia in oontamlnati sacnique cultus monumenta communf usu profanari non bat, ad eundem moduni. noque animata immacuiati eacrarh ornamenta coinmuni
Los que por la bondad divinafueronelegidos para el divino y santo altar, ea conveniente que estén libres no solamente de otra, torpeza de pecado, sino
(1) .eta rúbrica/ud rsdactaia en griego por Sieph.
también de los neoeiou de la vida común. Porque
rnas! como no- es licito que sean profanados con un uso común los otroa monumentos del culto no con-
taminado y sagrado, del mismo modo tampoco con
672
NOIELL8 —OON8TZTUOIÓN LX XIV III
usu dedecorari, s'ed maDera in quem consecrata sunt ordine, cónaecrationeni puram servantia con-, veniL Admodum igitur decenterapostolorum, prae. n coumdei, decretuzu epiacopós , val sacerdotes, vel clericos, qui se ipsos advocationibus, aut sponsonibus, aut redeuituris, autaliis eiusmodi.rebus dedunt, sacro ordine denudat. Qui enirn attrihutam jb! a Sacrosanoto apiritu dignitatem adeo debonestant, et ex siia parte subllmitatem gratise d'eprimunt, meiito ut indigni benófioo, coma magnitudinam non aéntiun.t, ad.eiui iacturam damnantur. Veruntamen quia, no Acumen politiae divinorum illorum legislatorum attingat praeseni vivendi genus imbecillius eit, quibus peocatum venia iii4ignum non est, non ipsis puto dispiioeat, mod.ieam quandam ,pecoantibú veniarn dan. Propterea nos non contrarium (quod absit)statuentes, sed potina sacram sanotionem sequentes, et ut núlla iUis, qul. ab ea con deninantur, exousationum causa r.elinquatur, decerninaus, presby-teroa, ve¡ sacerdotes, vel ornuino clericum quainpiam; qui ve! patrocinando, vet apondendo, vol, alio simuli modo suum ordinem dehoneatet, remover¡, et ad aliquod tenapus a celebrandia sacris prohiben; atqua ubi ita deudo dignam poenitentiam egarint, ad sacram oommunionem reducantur,immunes se a mundana converaationa omnimodo deincepi futuros 'promLttentes. Si vero iteruna iis4em robes se polluere deprebendautur, plane ut profani el indigni sacris funetionibus abatineant. .
viene que se deshonren cn uti común empleo los sagrados ornamentos de un sagrario, inmaculado,. sino que permanezcan en el orden á que fueron consagrados, conservando pura la consagración. •A.1, pues. un decretD do los apóstoles, proconizadores de Dos, despoja muy convenientemente de su sagrado orden a los obispos, 6 á los sacerdotes 6 ¡ los clérigos, que se dedicaron-á la abogada, 6 afianzamientos, 6 á. arrendamientos, 6 * otras 'co* sas de esta ñaturaleza.Pórque los que de tal modo deshonran la dignidad á ellos atribuida por el sa crosanto espíritu, y por su parte deprimen lasubli- midad de la gracia, con razón son, como Indignos del beneficio,-cuya magnitud no sienten,, condenados k la pérdida de ésta. Mas como la presente maneradevivir es más debil, de modo.que no alcanza á la dma de la disposición de aquellos divinos legisladores, juzgo que no les desagradará, que, so. lo, casos en que el pecado no es Indigno de perdón, se lea conceda cierta moderada dispensa á los pe cadores. Por ello nosotros, estatuyendo no lo con,trario, (lo que. no suceda), sino más bieñ ateniéndonos * la sacra disposición, y para que no soles deje ninguna causa d.c excusas á los que por olli son condenados, mandamos, 'que los presbíteros, 6 les sacerdotes, 6 en general ,cualquier clérigo, que 6 patrocinando, 6 afianzando, ó dentro modo semeú deshonren su orden, sean removidos, y por aljante g n tiempo se les prohiba celebrar ¡os' actos sagrados; y cuando así hubieren hecho la- penitencia, digna de su delito, sean vueltos á la-sagrada como, nión, prometiendo que en lo sucesivo serán ellos completamente ajenoi ála manera de ser mundana. Mas si so descubriera que otra-vez se mancillaron con las mismas cosas, absténganse enteramente de !u sagradas funciones como profanos é indignos.
OONST. LXXXVII
CONSTZTUOION - LWVII
[DE ECCLESIASTICORUM ÁI.EA LUDENT1UM
- . poawi] (1) -,
'
- Idem Irnperaor eidein STYLIANO.
• Nequi. sacri ordinis atea vacant, neque -Iii rem. modica aliqua poana dignam audent. Quid enunt qui tranquilla mente, animoque ad contemplanda res divinas. immoto, quantutn humanae naturae est, a bono separarí non debobarit, illi e çoritrario etam ad inveniles ibeus deproperant.Etiam boa ita que asacerdofio removori seoundum divinum sa-. crosanotoruin apoetolorum decretum par eat. Verum quoniana id ipsum etiám praesoriptnm humano iubet non desiatentes poenam subire, etatuiznus nos quoque, eoa} uL qui aléat tusu saeram sortem contaxninant, ut monsateria relegentur (bono ta-. man relegatlonem tríen nale tempus finiat) si vano do delictum satisexpiatuna videbitur, in pristinum statum etiaui hl restituantur. Quodsi Yero, runas in lusibus tem pus pandera inatitoant,. tan quam liidibnia ex sacrosanoto ecolesias.lico statu penitus exturbontur et eiiciantur. Ç1) Esgsr8brjaafuó r8ciadSada.,engriego por Siaph.
[DE LA PENA DE LOS' ECLESIÁSTICOS QUE JUEGAN - LOS DADOS]
A
El mismo Emprador al mismo STILIANO. Tampoco los que del orden sagrado se dedican' * lo. dados se atreven ¡ cosa merecedora de. alguna moderada pena. ¿Por qué? Porque los que con mente tranq,uila, y con animo inalterable para contemplar las cosas divinas, doblan, en óuan'toes dable álanaturalaza humana, no separarse de lo buenó, se apresuran también por el contrario á juegos juveniles. Asi, pues, es justo que también éstos sean removidos del sacerdocio conforme, al 'divino decreto de los sacrosantos apóstoles. Mas corno también este mismo decreto dispone con humanidad que sufran la pena los que flQ desistan, mandamos asimismo nosOtros,' que los que con el juego de dados contaminan su sagrada condición sean relegados ¡ monasterios (pero ponga el espacio de tres años término á,.esta relegación), y cuando pareciere suficientemente expiadosu delito, sean también ellos rea-'tituidos é. su primitivó estado. Pero si de nuevo determinaran perder el tiempo en juegos, sean como objetos de ludibrio arrancados y echados por completo del sacrosanto çatado eclesiástico. -
673
NOvELAS.—OONTITt1OI6N LIXXIX CONST. LVVII1 tCELEBEUBUS QUJBUSDÁJ& IN ECCLESIA VIR1S FESTI Dias CONSTITUUFUR1 (1)
ØONT1TUOION LXXXVIII
Esa ESTABLECEN DIAS FESTIVOS PARA ALGUNOS VALONES CLEftES EN LA. IGLESIA]
Idem Imperator aidem SrYuNo.
El mismo Emperador al /niArno SDILIANO.
VenerablEi sanctorum apostolorum decreto, quod promulgatum est ad gloriam et hónorem sacratiasimorum dierum, quíbus omnium domino ferian debernus, el iliorum, quicunque horuin iporum celebratorui legislatorum, cetororumque vitorioaoruxn certatorum, qui morte SUS impiotatem fugarunt, sanctiffoationem signiftoant, quum illud quoque coniungi dignum alt, ut etiam eorum diviniloquorum virorum, qui post illos in ecclesia ciaruerunt, et luminarium instar ecclesiae firmamentum re atque verbis illustrarunt, non sine honore el celebratione memoria Bit, nos quod deeat adimplentes sancimus, eorum etiam sacros sanetificatienia días convenientibus honoribus coli, quorum hace sutil nomina: Á.tbanasius, inolyti inter pontifices dei nominis, Basilius, regium iilud ecclesiae dacus, Gregorius, cognomine theologus, Gregorius, dulois et iiluslris eccleaiae fono,. batines, pronaos aurcum spiritus os, el eum ita Cynillus et Eiphanius, qui praeclaris facinoribua et gloria dha pares Sunt.
Cornoquiera que sea digno que al venerable decreto de ros santos apóstoles, que se publicó para honra y gloria de los sacratisimos días, en que • debomosestar de fiesta en honor del Señor dø todas las cosas, y de aquellos días que significan la sánlificación de estos mismos celebrados legisladores, y de los demás victoriosos combatientes, que con su muerte ahuyentaron la impiedad, se añada también esto, que tampoco quede sin honores y sin celebración la memoria de estos varones elocuentes en lo divino, que despuésde aquellos brillaron en la iglesia, y á semejanza de luminares abrillantaron con actos y palabras el firmamento de la iglesia, supliendo nosotros lo que falta, mandamos que se solemnicen también con los convenientes honores los sagrados días de la santificacin de aquellos cuyos nombres son estos: Atanasio, de Incito nombre entre los pontificea de Dios; Basilio, aquel regio ornato de la iglesia; Gregorio, de sobrenombre el teólogo; Gregorio, dulce é ilustre fuente de la iglesia; Juan, enteramente boca de oro del espíritu; y con ellos Cirilo y Epifanio, que por sus preclaros bechos y su gloria son iguales á. ellos. 0019T1TUOION
ØONBT. LXXXIX [NE MATRIMONIA CiDRA. SACRAM BENED1CTIONEM cONFmMENTnRJ (2)
Idem imperaor eidem SL1ANo. Quemadmodum adoptionis caucarn promiscue babitam naglexil vetustas, quam dum sine precibus el sacra mysteriis peragi perrnitteret, non lamen parvi faciendam putabat, ita et absolutam matrimonii constitutiouem, dum id citra rece ptam beneditionem iniri sineret, neglxisae videtur. Sed veteribua quidem iatiu voluntatia fortasse ratio invoniri posais, nobia vero, quum divina gratia ad honastius multo santiusqoe vitae inatitutum res .comparatae amI, neutrum dictorum negligi convenit. Igitur quernadniodum BUb sacnia invocationibus aaoptionem procedere praecepimus, sic eliam sacras benedietionis testimonio matrimonia confirmar¡ ¡ubemus, ut, ubi a nubentibus hace forma adhibila non fucrit, ne omnino matnimonium dicatur, neque elus ¡ura talem eóniunctioñem seeedant sequantur (3). Nihil enim mIer eoelibatum et matrimonium quod reprehendi non debeat tuvenias. Coniügalis vitae desiderio tenerla? Coniugli legas serves necease est. Sed displicent matnimonii molestiae? Caelaba 'vivas, el nene matrimoniurh adulteres, neque falso caelibatum praetelas.
[ea
QUE LOS MATRIMONIOS NO SEAN CONFIRMADOS SIN LA SAGRADA BENDICIÓN]
El mismo Emperador al mismo
STIuo.
Así como la antigüedad desatendió la cuestión de la adopción, que se hallaba confusa, púes en tanto que permitía que se llevara & cabo sin preces y sin sagrados misterios, no creía, sin embargo, que debía ser estimada en poco, así Carece que descuidé también la perfecta constitución dl matrimonio, dejando que se celebrase sin haberse recibido la bendición. Mas en los antiguos quizá pueda hallarse razón de esta voluntad, pero en cuanto á nosotros, habiendo sido por la divinagracia concertadas las cosas para un régimen de vida más honesto y mucho más santo, es conveniente que no se desatienda ni una ni otra de dichas cosas. Así, pues, * la manera que preceptuamos que la adopción se verifloara con sagradas invocaciones, así también mandamos, que los matrimonios sean confirmados con' el testimonio de la sagrada bendición, de suerte que, cuando por los que se casan no se hubiere guardado esta forma, no se diga de ningún modo que hay matrimonio, ni sigan los derechos de éste tal unión. Porque no hallarás nada entre el celibato y el matrimonio que no deba ser. reprendido. ¿Eres presa del deseo de vida conyugal? Necesario es que observes las leyes del matrimonio. Mas ¿té desagradan ¡u molestias del matrimonio? Vive soltero, y ni adulteres el matrimonio, ni encubras fa[samente el celibato.
aquella qus esta, dada la oonstrucci4n de ¿a frase. En la comp aeea en rsgo por Steph. (. También la rúbrica fué escrita en griero por Steph. versión de Agüso no se halla iungana de las doe. porque se
(1) La ribric4/u
(3) Rcldenteme,ie sobra accvdnt ó sequantur; mds bien eeipresa el concepto con el verbo potiri -N. del Tr.
Tomo VI—SS
674
NomÁ&—OO8TlTUOI& xVU
.00NSTITU0I0N XC
ONST. XC
[ui'
QUI TERT1UM MA.TRIMON1UM CONTRAKANT, SACM CANONIS PONLE OBNOXII SINT] (1)
Idem Imperator eidem STYL1ANO.
El memo Emperador atmismo
Oportebat nos, quum divina mann formati, menteque ac ratione praedifi simus, quorundam brutorum praestantiae non cedero. Non enim U1a imbecillitas roprehensione 'vacat, neque ÉL lustis vituperationihus libera est, sed tanto magia culpanda, quantum irrationabili naturae rationalia praestat. Oportebat igitur homines cum in aliis, tum in castitate matrimoniali pFudentiam suam non negilgore. Multa. enim bruta feruiná mortua perpetuam viduitatein amplectuntur, et secunda conluntione priorem velut obtegere nolunt. Verum quoniam hano imbecil!itatem türpem non oua, quanqúam turpissima est, existíinans natura, primo matrimonio contenta non oit, sed millo pudore taela ad senundum etiam procedit, certe in hoc vjtium subaisteredebebat; non tamen id facit, sed neo veniam vitii ex sacra lege accipiena, a secundo matrimonio ad tertium prorumpit, eonstitutam in tertium matrimonium poonam, utpote quae non exigatur, contemtui babeus, praesertim quum etiarn civiis lex, nescio cur, apostoloruin decreto non consentiat, sed reprehensionem remittat- iis, qui in aecundarum nuptiarum consortio subsistere nolint. Ideirco nos, apostolorum placitum sequontes etatuimus, 005, qui ad tertium matrimonium porvenorint, poense iubue*, quam in ipios sanctus canon promulgavit. -
CONST. ZOl. fUT CONCUB1NAM HABERE NON' L1CSAT]
[DE QUE ESTEN SUJETOS A. r& PENA DEL SAGRADO CÁNON LOS QUE. CONTRAEN TERCER MkTi1LOWIO] STILIANO.
Menester era que nosotros, estando formados por la divina mano, y dotados de inteligencia y de razón, no cediéramos é. la superioridad de algunos brutos. Porque no está exenta de reprensión aque-
lla flaqueza, ni libre de justas vituperáciones, que es tanto mú de culpar, cuanto la racional aventaja é. la naturaleza irracional. Era, pues, conveniente que los bombres, así como en otras cosas, tampoco en la castidad del matrimonio descnidarafl su prudencia. Porque muchos brutos, muerta lo hembra, abrazan pepétua viudedad, y no quieran kol como olvidar la primera con una segunda unión. Mas como estimando la naturaleza que no ea torpe esta flaqueza, aunque es torpisima, no ve contentó con el primer matrimonio, sino que sin estar poseí-. da de pudor alguno pasa también al segundo, debla ciertamente hacer alto en este vicio; mas no lo hace, sino que sin recibir de la sagrada ley dispensa del vicio, se lanza del segundo matrimonio al tercero, menospreciando la pena establecida contra el. tercer matrimonio, por cuanto no se exige, principalmente porque también la ley civil, no sé por qué, no presta su asentimiento al decreto de lós apóstoles, sino que les remité la reprensión á losque no quie ron contenerse en el consorcio de segundas nupcias. Por lo tanto, nosotros, áteniéndonos al decreto do los apóstoles, estatuimos que los que hubieren llegado al tercer matrimonio queden sujetos á la pena, que contra los mismos promulgó el santo cánon. CONSTITUOION XCI
(2)
(DE QflE NO SEA LICiTO
TNBR CONCUBNAT
Idem Imperator eulem STYLIANO.
El mismo Emperador al mismo SnLIANO.
Ñeque minus ea quoque lea, quse probroso cum con cubiuis coinmisceri non erubescentibus id pormittendum iudicavit, honestatem susque deque.habuit. Igitur neo hano legislatoris levitatem dedocorare nostrarn rempubTliøam sin emus, sed ¡ata nidem lex, ¡u acternum sileat, a nobis vero secunm divina el quae Christianos decent praecepta talis iniurla non modo religionij verum etiam naturae contraria prohibetur. Mam Si quidem secunduzn divinum oraculum proprium foutem habeas, prudenter indo haurias (qua ratione, quum puras aquas baurire heoat, lutum tu mavia), si varo non habeas, res Lamen vetitas acquirere non potes, neo vero vitae conaortom invenire dififoile est.
Y tampoco dejó de tomar con indiferencia la honestidad aquella ley, que juzgó que á los que de ello no se avergüenzan debe permitirseles.qne sé unan ignominiosamente con concubinas. Así, pues, para no dejar que esta lenidad deshonre nuestra república, sino que ciertamente enmudezca para siempre esta ley, se prohibe por nosotros con arreglo á los, preceptos divinos, r que cuadran en los cristianos, tal injuria, contraria no ya sólo A la religión, sino también á la naturaleza. Porque si ciertamente tienes conformé al divino oráculo propia fuente, toma con prudencia de ella el agua, (pues por qué razón,vién dote licito tomar aguas puras, prefieres tú las cenagosas?), y si no la tienes, no puedes, sin embargo, adquirir cosas vedadas; pero tampoco es difidil encontrar consorte para la vida.
OONST. XOII
OONBTITUOXON XCII
[DE POENA E1175, QUI AUQUEM DEDITÁ OPERA EXCARCAVIT] (3)
[DE LA PENA DEL QUE DE INTENTO DEJÓ CIEGO A ALGUNO]
)dem 1mprator ekiem STYLLANO. Tametsi aliter, quam vetares legas sanciunt, de co, qui alteri violen Lis manibus ocu los . cifodisael, (1) Eek ribri4afud oompueaa e grupo por Seph, (1) Ta,nbi4,' ¿a rübrloafué escrita en griego por Steph.
El eÑmo Emperador al mismo
STILiANO.
- Aunque, habiendo habido duda en cuanto á uno que con violentas manos había sacado á. otro los (8) La rtibricafué redactada engrik90 por Steph.
WVL.—OÓNBTtTUÚI6N iOn
ojos, haya sido proferida por nosotros sentencia de otro modo que como sancionan las antiguas- leyes, nunca, sin embargo fué nuestro animo transformar en ley aquella sentencia. Porque juzgamos así ciertamente movidos algún tanto á misericordia, como también lo indicamos, y puesto que no se le podía restituir la pérdida de los ojos al que los perdió, no juzgué que, aunque fuese digno de sufrir el miímo dafio, debía ser sumido en la misma ceguera el que hubiese causado este dado,, sino que determiné una pena tal, que el que sacó los ojos llevase señales de la pena, y que él que lo sufrió tuviera algún consuelo, de modo que en tan grande calamidad y en tan profunda ceguera percibiese los frutos del trabajo del que con ella lo perjudicó. Pero aunque asi se juzgó, no babia, sin embargo, el ánimo de hacer, cómo he dicho, de la cosa juz. gada ley. Mas como uno que se halla comprendido entre nuestros sacros oficios, (cuya petición ¿por qué razón rechazaré7) pidió que aquella sentencia fuese colocada entre Las leyes por causa de la humanidad da lo estatníao, á fin de que en lo sucesiyo, cuando ocurra alguna tal cosa, Be pronuncie sentencia, con arreglo k la pena que también se estableció al presente para el reo, atendemos á lo pedido, y sancionamos ql decre.o,. Asi,.puea, si alguna vez hubiere algui.én ekusado dado en ojo de otro, mandamos que, si ciertamente en uno solo, haya de sufrir él igual pena, y sea privado también de uno; pero que si hubiere puesto en ambos sus maléficas manos, como quiera que en este caso la igual-. dad de la pena no le aprovecha al lesionado, (porque ¿qué utilidad, es para el que vivo en las tinieblas, que tambiéñ otro esté sumido en las mismü tinieb1as), y para el sujeto ¡ la pena ea, aunque no sin razón, intolerable la vida, siendo esto as!, mandamos que la pena sea procedente no de igual manera, sino da lona modo, según el que sea castigado el malhechor, y experimente alguna utilidad el lesionado. Y estatuimos de este modo: el que á alguien le hubiere causado la pérdida de ambos ojos, sea ciertamente privado tambióil 'do un ojo, para que llevada marca de su delito, y como seria-justo que él fuese además mutilado en su mano criminal, en lugar de la pérdida de la mano sea multado en las doe terceras partes do sus bienes, y recíbalas para consuelo de su vida aquel -á quien por él se le sacaron los ojos. Y de este modo experimente ciertamente el ciego, porque con aquellas recibe recursos para aubstentar la vida, algún módico alivio de su desgracia, y sufra aquél en pena de su fechoría, según se ha dicho, la privación de un ojo, y la pérdida de bienes en lugar dala pérdida da las manos, Mas si el reo fuera verdaderamente rico, oca de este modo procedente la pena,porosi acazoera pobre, y pasara la vida en estrecheces, y no pudiera darle cosa alguna en compensación al que por violencia de él mismo fuá sumido, la miseria, sea en este caso consocio yparticipe en semejante calamidad, y arrancándosele ambos ojos pase en tiniéblas la vida. Pero si para perpetrar este maléfico hecho hubieren algunos prestado auxilio, si verdaderamente ellos mismos hubierenempleado sus manos en el delito, habiendo sacado ambos ojos, sean castigados también ellos del mismo modo; mas si se hubieren abstenido de poner sus manos en los ojos, pero hubieren prestado para la fechoría algún Otro auxilio, limitase para ellos ciertamente la pena al azotamiento del cuerpo, á la tonsura al rape, y á. la multe de 1a tercera parte de los bienes, pero sean sometidos también á las susodichas penas los au• (2) lsd esdhsu8, 4eca si tsao1 sin dada por errata,pues indtcat se lee en ¿a øeratón de AQUeo, y parece requerir e - tores de la deguera.
quutn dubitatio de- co exstitiset, a nobia sententia lata sit, nunquani Lamen in legem 111am aententiam transformare animu; fuit. Nonnihil enim misericordia moti, ut eUam indicavimus, (1) ¡La quidem ladicaVmUs, et quornam oculorum iactura ei, qui i1Io amisit, restitui non posaet, eum, qui Id dainni dedisset, quauquam idem damnum paLi dignus eRset, in eand.em case caecitatcm coniiciendum non putavi, sed tantam ponnam statui, ut et qui oculos eruit sigua poenae ferat, et qui passus est eonsolationem quandam habeat, ut in tanta calamilate adeoque profunda caecitate ex laboribus aius, qui lilaipaum •afTeoit, fruetus capiat. Veruntamen hect ¡La indicaLum esset,ei re ludicata legem facere, ut dixi, non Lamen anirnus erat. Sed quoniam. qui inter sacra nostra officia relatus elt (Ouius ego gua ratione postulationem reiiciam) 111am son tentiani propter atatuti itumariitatem inter legas collocari petiit, quo ieinceps,, si quando tale quidquam incidat, taus sententia pronuntietur, quaks o*iam in praosenti reo poena constituta est, 'postulat.o parenus, et decretum sancimus. Si quis ergo ahiqu ando aHcuius oculo damnum dederit, hune jabonas, si quideni un¡, uno et ipsum privan, sequalein Poe-. nam subiturum; si vero utrique maleticas manas iniecerit, quoniarn hic poenae aequahitas noque ¡seno prodest (quae enim tu tenebria viventi utilitas est, si etiani alias iisdem tenebris teneaturP), et poenae obnoxio, t*metsi non imflierito, tamen vita .intolerabilis, quoniatn hace ita sunt, iubemus, non aequa ratione, sed diverso modo poonam procedere, que et malefleus puniatur, et laesus utilitatem aliquam sentiat. Flunc autem in moduni statuimus: qui amborum oculorum iacturam ahicui intulerit, altero quidem ocalo ipse quoque privetur, que seoleris sui notam -feraL, quoniam vero etiam suelerata manu mutilan ipsuni aquum esset, pro manuz amiasione bease bonorum su0rtim muletetur, aiimque in vitae consolationeni, cui ab lato eruti sunt oculi accipiat. Atque sic caecus quid.em indo, quod ad sustexitandam vitam sumtus aceipiat, modacum aliquod eaJamitatis lenimenlum sentiat, ¡Ile varo lii facinonis su¡ poenani, uL dictum est, et altenus ocuItprivationem, et bonoruni amiuionem pro manuum: amissione sustineat. Sed' si quidem reus loeuples Bit, ita peona procedat, si verO fortuse pauper sil, atque ¡a anguatiis vitam agitet, noque quidquam ¡lii, qui ipsius violentia in. miserias coniectus caL, in cornpensationern dai'e poasit, similis tune calamitatis et 'socius et particeps sil, et vitam in tenebrir agat utniusque oculi exciasioño. Si qui vero in acelere malefico perpetrando opem tulenint, si quidem ¡poi manus peccato admovenint, dum simul oculos effoderint, aundem ad modum etiani ipi puniantur, si manas ¡u oculos conlicere abstinuerint, ahiud auLem quoddarn auxilium in facinus eontulenint, bis quidem ad corporis verberationem, el cute tenus tonsionem, eL trientis bonoruni muletani peona decernatur, oaecitatis vero etiam auctores praedictis poenis subdantur.
usUdo.—N. del Tr.
6pm.
&0TELAS.-0NS?rnJ0IN XCIV
CONT zam
OONBTITUCION XCIII
ruT Si SPONSA. UX LT.10. ORA'IOÁ DEPREHENDÁTUR, POSSINT] (1)
[DE QUE SE PUEDAN RESCINDIR LOS ESPONSALES Si SE VIBRA QUE LA ESPOSA ESTABA aMDARAZADA DE OTRO]
Idem lmpei'ator eklent STvLILNO. Quoniam veteres qui de aponsalíbus tractarunt, neacio quomodo ea de re non acdurato praeceperunt, sive quod hoc, de quo nune sanituri aumus, inter causas diiaolvendorum aponialiorum comprehenderé nolucrint, sive quod tale quoddaxn, qna1e in ptaesentia exortum ¡agio promulgationem requirit, tum nondum inciderit, nos reliquum in bao parte supp1ontes sponsaliorum tractatum aa iüatani absolutioneni deducimus. Igitur vetus quidom constitutio sponaalia dirimit variia de causis, dico autem de religioñe opinionm, et si insanias morbo capiatur, insuper vero etiani ob nonnullas alias. Ex his enim si quam causam altamIra desponsatorum paro habeat, sponaalia divelli iubet, quod vero mino considerationein nostra dignum habatur, quoniam ant tuno teinporls, úti dixizúus, nondum evonerat, aut eventurum non putabatur, aut proptér aliam quandain causam inter memoratas non habetur. Est autein tale: sponsam contractis 1am apunsalibus fiirtim alienis complexibus usam sponsalitiam castitatem ableciase compertum est. Atque hoc quidem veteribus legibus comprebenaum non eat. Nos Yero .quod doest adiioientes decernimus, non modo propter perversam Mom, neque propter mentis alienationem, ant alias ob causas, verum etiam pro ter hoc, quod non minus, nial magia matrimonio ádveraatur, quos aponsalia putativa, non vera copulaverunt, disiungi. Ubi enim vera sponu.lia, in quibus non conspicitur verum eorum? ubi vero coniugalis concordia? ubi vero amor sineerue et aponsalitius, quo meretriomm scelus, et dissidii occasio, et odii. causae, et • animorum alienatiot Haec enim oninia sunt in spQni, alienique seminis ausceptione. Sed neo rationis est, ex alio somine natum alium sibi aubieere, noque iuitnm, illum. quidem spe honestae ex casto matrImonio oblectationis quani sponsani habuil uxorem 'lucero, illam vero matrimonhi legibus insultantem, et eum allis lasciviendo oblectationis spain vanam ¡poi reddentem, meretriclain vitam agentem uxorem cognosci. 1
CONST. XCIV
El mismo Emperador al mismo
SnuABo.
Por cuantolos antiguos, que trataron de los esponsales, no sé cómo no dispusieron cuidadosamente sobre esta materia, ya porque no quisieren comprender entre las-causas de disolver los esponsales esto sobre lo que hamos de disponer ahora, ya porque entonces aun no había ocurrido alguna cosa semejante á esta, cuya aparición requiere al presente La promulgaciónde una ley, supliendo nosotroslo que falta en esta parte, llevamos el tratado de los esponsales á su justa perfección. Así, pues, una antigua contitución disuelve los esponsales por varias causas, me roftcroá la opinión sobre raugión, ti si uno fuera presa de enfermedad de locura, y además también por algunas otras. Porque al una de las partes desposadas tuviera alguna causa de estas, manda que se disuelvan los esponsales; mas lo que ahora es considerado digno de nuestra consideración, 6 porque entonces á. la sazón no habla sucedido todavía, según hemos dicho, 6 pórque no se creía que acontecería, 6 por otra cualquiera causa, no era contado-entre las mencionadas. Mas tal es ello: so descubrió que una esposa, con traídos ya los esponsales, habiendo tenido ocultamente otros ayuntamientos, perdió la castidad de los esponsales. Y esto ciertamente no fu0 comprendido en las antiguas leyes. Mas nosotros, añadiéndoles -lo que les falta, mandamos que aquellos ti quienes unieron esponsales putativos, no verdaderos, se separen no solamente por causa de t perversa, -ó por razón de enajenación man tal,- 6 por otras causas, smb también por esto, que no menos, sino más, se opone al matrimonio. Porque ¿cómo soii'verdaderos los esponsales, én los que no se ve la verdad de ellos? Y ¿dónde está la concordia conyugal? ¿Cómo hay amor sincero y de esposos donde hay delito do -meretriz, ocasión de discordia, causas, de ódio, y enajenación de ánimos? ,Porque todas estas cosas has' en la admisión de séman espúrio y ajeno. Poro tampoco es de razón que uno tenga sujeto ti al al nacido da otro sémen, ni es justo que él ciertamente tome por mujer ti la que tuvo por esposa con la esperanzado la honesta delectación de uncasto matnlmonip, y que ella, que manita las leyes ¿el matrimonio, y que siendo lasciva con otros hace para 61 vana la esperanza de la delectación, sea reconocida como mu jer, llevando vida de meretriz. -
CONSTITUOION XCIV
[LEGIS, QUAZ DE CONSULA.TIF AGIT, A.BROGATIO] (2)
[DEROGACIÓN DE LA i.ET QUE TRATA DEL CONSULADO]
Idem Imperator e.idern STYLTANO.
El mismo Emperador al mismo STILIANO.
Quoniain postra logum repurgatio húno flném ba.bet,, ut non modo fila e textu legali deleal, quoruin scriptura saepe rérum statum perdit, verum etiam quae Longo tempere silentio obruta, inutilia prorsus et tanquam propter cariem publico usu intacta lacere videntur, consequena est, etiam de consulatu legem, tanquam nihil in praesonti rolpublicas convenientem, eum cetona inutilibus legal! corpore eximere. Etonim ohm quidem conan(1)
Rata rúbrica fuá óompueaia en éiago por $tsph.
Puesto que nuestra revisión de las leyes -tiene este fin, borrar del texto de las leyes no solamente. aquellas cosas, cuya escritura perjudica muchas veces el estado do las cosas, sino también lo que,, sepultado largo tiempo en el silencio parece que yace-completamente inútil, y así como por su mohO no empleado en el -uso público, es consiguiente e- cluh del cuerpo de las leyes, juntamente con Otras inútiles, también la ley sobre el consulado, como () Tambida la-rúbrica fudescrizení,rl.go por 3øp1
NOVELL—PQO!fl1JOIN XOV
677
laris dignit'asveneranda erat, venerandosque qui
por no ser al presente conveniente para nada á la
lentes, liberalia populo munera 1argie1antur. Sed initio quidem iii -euiusque arbitrio Uberalitatis ma-
dad, aquello« á quienes cabía en suerte desempeñar el consulado, queriendo devolver ¡ la república la
.ipsam subirent et magniücentia praestantes effietebat. Propterea. sane etiam ji, quibuscunque consulatun gorere obtingebat, quam, liberalitatem ¡poi ex dignitate percipiebant, referrereipublicae yo-
gnitudo et daminútio posita eraL, postea autom, quod ita isum est, ad certum modum decreto legali circumicribi illam placuit. At onini vero bco quidom .donec consularis dignitatis in republica
maicatas fioruit observaturn case apparot, nunc varo, quum temporis cursus omnia móvens hane etiam oonsularem magnificentiam e pnuma gloria et amplitudlne ÍD abiectam speciin traneformavent, et qui ad ¡11am procedunt non facilo allis ¡done¡ ene, sed ziec sibi ¡nterdum suffleere pouint, quoniarn propter bco de consulatu legem simm M1eitiumpreuit, etiani hanc iam eum cetenis inutilibus, ut dlxi, frustra legalibuia-oonstitutionibuu imrnixtam decreto maiestatis nostrae ilmo eiimimus.
república. Porque ciertamente que en otro tiempo era digna de veneración la dignidad consular, y ha. cía que fuesen ven eran dos y eminentes por su magnificencia los que la alcanzaban. Por esto,. ¡la 'ver-
liberalidad que ellos mismos percibían con su dignidad, hacían liberales donativos al pueblo. Mas en un principio estaban encomendadas ciertamente al arbitrio de cada cual la magnitud y la disminución de 11 liberalidad, pero después, porque sai • pareció bien, plugo que por un decreto de ley fuese esta circunscrita £L cierta medida. Paro aparece que esto ciertamente se observó mientras floreció en la república la majestad da la dignidad consular; mas ahora, habiendo el curso del tiempo, que todo lo remueve, transformado también esta magnificencia consular de su primitiva gloria y amplitUd en una especie-abyecta, y no siendo de ordinario los que á el Ea llegan ricos para otros, sino que k voces no se bastan K si mismos, y como por esto abrumó profundo silencio á esta ley rélativa al consulado, también ella, mezclada ya én vano con las Constituciones legales, la excluimos de estas juntamente con las demás inútiles, según se ha. dicho, por decretode nuestra majestad.
coNsT. xcv
OONaTITUOION XCV
DE AVULSA TERRÁS CRUSTÁ.
DE LA CORTEZA DE TIERRA, QUE PUÉ ÁERÁCLDA
idem DVerator eidem STYLWqO. Etiam antiquioribus, quaeque antea originem
sumierunt legibus causam rarum neceusitatibus
usus praabuit. Ad vitae enim legislatorum voluntate viciasitudines sempw'. intenta, pro ama natura legas condunt. Quoniam igitur ex conimunis vitae o.egotiis, quemadmodum diiimus, legibus nascendi occasio exsistit nos etiam, quurn. propter novitatem aliculus rel, et quae ex nulla antiqua ¡eje explicari posait, lege opus eisa videamus, ut si forte alias quoque tale aliquid contingat, Id legitime diiudicarl posuit,., legem. pro qualitate rol conatituimus. Quae igitur lila ¡ex? Agria 'vicinis diverso dominio subiectis, et altero superiora loco conititute, altero infariore pouito, in superficie lirnitato, si supeniorÍ8 agri pan aUqua vol cuin arbonibus, val sine bis praerupta infenioreni, qui avulsum exoopit, obtegat, non simpliciter licontiam habeat noque inforionis agri domines avulsam niateniam tanquam soam 'viridlcandi, quod Inter ipsius fines iacet, neqtte superionis dominus, et qui avulsionem passus est, de flniuxn, qui partem avulsam excaperunt, dominio, uI fitem movendi, sed infenioria quidem agni dominus superionis ari domino parmittat, ut, si.'velit divulsain mateniam, uve fructibus consita iii, sive sine fructibus, recipiat et reportet, ulla autem ex duobus afterum eligat, ci receptae muque flriibui reatitutae materiae, queruadmodum antes, domines site aut si hoe nolit, prorsus tum a materia, tüm a finibus, qui iflam excaperuni, abstineal, neque agni, qui avulsa susoepit, douiiño negotium facessat. Quemad modum enim quum domes- sibinvicem adiacent, et alterius struetura aminentior sit, alterius humilior, si accidat, eminentiOre domo In bumiliorem coilapia, ant delapsam xnateriam recipere, aut, si id aligere nolit, lila prorsus cadera, noque omnino illi parti, quae casum excepit, molestum asic, ita iiic quoque
El mismo Emperador al mismo
StiLIANO.
También para las leyes antiguas y que antes tu'vieron origen dió causa el uso necesario de las cosas. Porque atenta siempre la voluntad de los legisladores á. las vicisitudes de la vida, hacen las, leyes con arreglo la naturaleza de esta. Aif, pues, como de los negocios de la vida común resulta para las leyes, según hemos dicho, la ocasión de nacer, también nosotros, cuando vemos que á causa de la novedad de alguna cosa, que no se puede resolver por ninguna ley antigua, hay necesidad de una ley,para que si acaso otra vez ocurriera también alguna tal cosa pueda esta ser decidida legitimamente, establecemos una ley con arreglo á la calidad de la cosa. Qué ley es, pues, esta? Cuando campos vecinos están sujetos á diverso dominio, y uno se halla en lugar superior, y otro está sito en uno inferior, limitado en la superficie, si alguna parte del campo superior, desprendida con -árboles, 6 Mii ellos, recubriera al inferior, que recibe lo arrancado, no tenga sencillamente facultad el duafio del campo inferior para reivindicar corno suya la materia arrancada porque yace- dentro de los limité -del mismo, ni ci ducho del superior, que sufrió el desprendimiento, para promoverle á- aquel litigio sobie-el dominio de los limites, que recibieron la parte arrancada, sino permítale él dueiio del campo inferior al ducho del campo superior, que, al quisiera la materia arrancada, ya se halle con frutos, ya sin frutos, la recobre y se la lleve,.pero tenga él la elección de una de estas dos cosas, y sea, como antes, dueño de la materia recobrada' tituida á sus limites, 6, si no quisiera esto, absténgasa en absoluto tanto de la materia, como de los limites que la recibieron, y no le promueva cuestión al dueño del campo, que recibió lo arrancado. Porque as¡ como cuando ITas casas son entre it adyacentes, y es más elevada la estructura de la una,
618
NOVLA8.—CYN'riruCTóN XtV1I
convenit eandem consequent.iam et cisistere et observan.
y más baja la de la otra, si acontece que la casa superior se derrumba sobre la inferior, recoge los materiaLes caídos, 6, si no quisiera optar por esto, los pierde en absoluto, y no molesta de ningún modo á la parle que recibió lo caldo, así también es conven lente que_en este cazo exista y se observe la misma consecuencia.
CONBT; XCVI
CONSTITUCION XCVI
[Da SSPULCHRO ViOL.ATO]
(1)
[DEL SEPULCRO VIOLADO)
Ic4wn 1rnperaor eidem STYLIANO.
Emismo Eiperador & mismo
SnL1AN0.
Quas delicta sola animi nequitia. coinmittuntur, Para aquellos delitos que se cometen por sola nutiaque naturali ñecesiLate excusan poseunt bis maldad de ánimo, yue no pueden ser excusados neque venia tribuenda, neque inferendae poenas por ninguna necesidad natural, ni se debe otorgar remedium concedendumeet, quse vero non omninci perdón, ni se ha de conceder remedio de la pena a malitia procedunt, sed mixtam aliquam .nature, que se les ha de imponer; pero á los que en absolu. violentiam habent, his ab Mis, qui ad modum vis, tu no proceden de maldad, sino que tienen mezclaquae naturae ineat, iudicare (2) vo1unt venia non da alguna violencia ile la naturaleza, no se les de• denegabitur. Ex hac ego ratione ei'Øle et sacrum. negará perdón por los que -quieren juzgar según el decretum in quantum de sepulchrorum. violatonjgrado de violencia, que hay en la naturaleza. Por bus statuunt, sibi contradicere arbitror. Nam civi- '.cata razón opino yo que se contradicen el decreto lis quidem lex malam voluntatem tantummodo in'civil y el sagrado, en cuanto estatuyen respecto 5 tueas, negata proraus venia, id delictuni punil, las violadores de sepulcros. Porque, 5 ¡a verdad, la sacra vero (ad pauperlatem, puto, quae humanain ley civil, atendiendo solamente á la mala voluntad, vitam misere vexat, et saepe propano non anden da castiga este delito, negando en absoluto el perdón; pauperes audere efftcit, respiciens) poenam ji de.pero la sagrada, (mirando, según creo, 5. la pobrepiehensos non constituit. Nos itaque ad utniusque za, que veja míseramente la vida humana, y hace decreti sentontiam nos acommod antes, et quanmuchas veces que los pobres se atrevan á lo que de tum aeri potest poonani atque veniani in unum ningún modo debe uno atreverse), no estableció coniungentes, saneimus, eos quidem, qui semel id. pena contra los que en esto hubieran sido sorprenausi fuerint, lenius et clementina in puniendo iudidos. MI, pues, nosotros, acomodándonos al sen• diciumsortini, qui vero ex misericordia ¡lis iteruni tido de ambos decretos, y uniendo entres¡, en coan peecandi ocoasionem arripiant, neo inde prudento se puede hacer, la pena y el perdón, mandamos, tiores facti a malitia desistunt, nullis precibus adque Los que una sola vez se hubieren atrevido 5. iniasis poonam sustineant. lila autem lo vorberibus esto obtengan al ser castigados sentencia más leve dora¡ itaílictis oriniunique tonione tonsistat. y clemente, pero que los quede esta misericordia tomen ocasión para pecar otra vez, y no desisten de su maldad habiéndose hecho por aquella más prudentes, sufran la pena sin que se les admitan ningunas súplicas. Mas esta consistirá exi.azotes dados en la espalda y en La tonsura del cabello.
CONST. ZOVIZ UI'
itrnsx
•CONSTITUOION IOVU DE QUE JURE EL JUEZ ÁL coauzo na UN L1TIOIO AL SER NOMBPJ.DO MAGISTRADO
JN EORD10 LITIS ST MAG1STRATUS 11( CREATJONK itIRET
idem Imperaor eidem
STrL1Aro.
-
Etaí divino praecepto, .quodiuramenta omnino vitare iubet, adversari videatur le; quas in magistratdum conatitutione litiumqu.e exordio jurandum praecipit, tomen si quia verborum rnentem perspicist, non in ccmtrarium 111am rogatam esse, sed e diverso per iurisiurandi institutionern idem e[fleiendi sttadiurn deprehendat, quod, sacra Jex vn it, dura. iurandi veniam adimit Etenim baso quidem, quo mend.acio prorsus viam praeeludat, in universum iurare 'vetat, lila vero, duna boc ipsum vult, ad fugandum mendacium iusiurandum in auxilium asaumit. Quapropter nobia etiani non ad varborum formam, sed ad propositum finem meo.tern dirigentibus, non despicere civile decretuii, tanquarn çum divino et dominico mandato pugnet, sed tanquam eodeLu vergat, illi honorem conservare visum est. Praeterea vero etiain hoc intelligi-
mus, divinurn inasuin non simpUeiter nec ad mo-
deranda comniunis vitae negotia ssaa prupositum, sedad constitueudum ilhis,. qui ad beatam illam
-(1) El tea'4o griego de esta iúlriøa fé tompuezio por
Staph.
•
•
El mismo Empera4or al mismo S1iLI4uo. Aun 'que parezca que la ley, que preceptúa que se debe jurar al ser nombrados los magistrados y al
comienzo de los litigios, se opone al divino precepto,
que mañda que en absoluto se eviten los juramentos, sin embargo, si algnien penetra en hi sentido de las palabras, hallará que ella no fuá dada para cosa diversa, amé que por el contrario descubrirá el empeño de hacer por medio de la institución del juramento lo mismo que quiére la ley sagrada, al privar de dispensa para jurar. Porque esta ciertamente, para cerrarle por completo el camino á Ja mentira, veda en absolutó que se jure, mas aque. ha, queriendo esto mismo, toma como auxiliar el
juramento para ahuyentar la mentira. Por lo cual,
dirigiendo también nosotros lamente no ¡ la mate-
rialidad de las palabras, sino al fin propuesto, nos
ha parecido conveniente no despreciar el decreto
civil, como si pugnara con el divino mandato del
Señór, sinocoñaervarle su honor, como por tender 5, lo mismo. Pero además de esto también entande-
-1
indicare dsoia si .€s.4o, pepo lwllesra 80188 en (a nríicM de Agiieo, y conou.rd.d con él griego xp(nv—JV del Tr.
OVEL&S. —OONSTLTUCIÓN-
xcvii!
679
sublimifatem adacendere desiderant, in perfeótiorem rempublicam gradum, qnemadmodum etiam alia, quale hoc: «ne. sollicití sitio anima vestra, quid esuri sitis», et: «no reponatis thesauroa in terrs», øt esfera eiusdem sensus. Haec enim eS simula pérfetiora sectaiitibua demandantur. Quapropter óivili legi auam. vim, nt diximus, imminnfsm Conservantes, étiam nos sancimus, uf, qui magistratum. inegit, ci litem dé re dubia intrent, iur&urando fidem faciant, se veritatem mendacio praelaturos, ose utio modo a recta vis aberrantes, in obliquam fraudis semutam coneeseuros eue.
mos que el divino mandato fué dado no sencillamente, ni para moderar loa negocios de la vida común, sino para constituirlos un paso ¡ una repúbllia más perfecta á los que desean ascender é. aquella dichosa sublimidad, á Ja manera que también otras cosas como estas: «no os inquietéis en vuestra alma por lo que hayáis de comer», y «un escondáis tesoros en la tierra›, y otras del, mismo sentido. Porque estas y otras semejantes se les exigen á los que persiguen algo más perfecto. Por lo cual, conservándole sin menoscabo á la ley civil su propia fuerza,. según hemos dicho, mandamos también nosotros, que los 9U0 ingresen en la magistratura, ycorniencen litigio sobre cosa dudosa, presten con juramento garantia de que ellos antepondrán la verdad. á la mentira, y de que, no separndose de ningún modo de la vía recta, no entrarán en la senda oblicua del fraude.
COMM XCVIII [DE POENL auNucHoRuM, SI UXÓRES DUcÁNT] (1)
CONSTITUCION XCVIII
tom lmperator eictern. STYLIANO.
Legum canetio et reipublicas eonstituendae finem habet, et naturas interdum iniuria sffectae auxilium offert. lustum eM ergo, uf nono etiam de propoBita specie (ea varo "& an cunuctios in matrimooum coniuni liaeat) lex originem capiat. Sed ante legis eonstitutiouem in examrnatione rei sub¡atore iuvat, et quaerero, an talis coniunetio ma. •trimonium appetlari possit, immóan animo pera gE fas sit, quae in matrimonio peraguntur, qualia sunt sacra precatio, vsi sacriffcium, vol humana quaedamoblectatio se voluptas, et, quaecunque in matrimonio fiunt. Etenirn sacerdos qtiidem ad imitationem caelestis a oreatore, quisexus ¡4 inultipiteationem copulavit, pronuntiatae benedictionis, verba sacra effatur e hominibus vero procedena voluptas et desiderium ad geniales complexus et utriusque sexus germina respicisus, progresium recipit. Sponlorum enini parentes, visceruxn suomm 'visuros footum, es aponsi ¡poi, vitam daturos se generis succeseoribus sperantes, multiplici yoluptate 'perfunduntur. Ubi vero nihil tale ;ubest, qualis hominum hilaritas accedat, quale sacrificium adiungatur? Quurn autem iliorum coniunotio adeo obletamentó, of consecratione, st sacrifieiis, es benedictione caraat, quomodo matrimonil appellatio si convenietf mimo quomodo non nefariam poena sequatur, quse nefarila debetur? Sed quod quidem neo ab initio matrimouium vocari posaif, ut principium ita se babeaS, sed magia exactiusque rsE indinitatem oratio definlat. Rerum creator, quuin initio marem st feminam conaociaret, ad iiicrementuminde exetiturum respielena, consocia tionem illam faciebat;quin st naturae, quaa tanquamfamula quantum potest a fundatore tradita praecepta observaS, finia eM, ut in bco matrinionli
consuetudo ineatur, qúo sobolis procreatio procedat, quoad. qn idem ab ipsa tale mlnisterium condi-
ter praesta. rI velit. Si igitur illie est quod eS naturas ereatori, st naturas placeat,probibitum non prohibeatur, si non saS (quemadmOdum non oit, sed contrarium omne, imbecillequideni a4 iniplendam domini vóluntatem, alienum vero eS quod natura non agnoscat), quare non omnibus moaie prohibe.. bilur? Si quia voro a.ltercationibus gaudena dicat, quod si propter aterilitatem curiuchi a coniugio secludantur, multorum etiam aliorum coniugia In(1) Eta rúbMoa fd Ñdaoada su griego por Stp4.
[os LA PENA DE OS EUNUCOS, SI SE CASARAN] El mismo Emperador al mismo
STLLIANO.
• La sanción de las leyes tiene el fin de constituir
Ja república, y ofrece auxilio ¡ la naturaleza cuando ¡ veces ha sido afectada por injuria. Es, pues, justo, -que también de Ja especie ahora propuesta, (y esta es, al es licito que los eunucos se unan en matrimonio); tome origen una ley. Pero antes de establecer la ley ea conveniente detenerse en el examen de la cosa, é investigar si tal unión pueda ser llamada matrimonio, y aun, si es posible que con el ánimo se ejecuten las cosas que se llevan á cabo .en.el matrimonio, como son la sagrada deprecación, 6 elsacrificio, ó cierta humana delectación y voluptuosidad, y cualesquiera otras cosas que se hacen en al matrimonio. Porque-el sacerdote ciertamente, á imitación de la celestial bendición pronunciada por el Creador, que unió para la multiplicación los sexos, pronuncia las palabras sagradas, y reciben impulso la voluptuosidad que proviene de los hombres, y el deseo que mira á las uniones eivales y á. lo frutos de ambos sexos. En erecto, esperand.o los padres de los esposos que habrán de ver feto de sus propias entrañas, y los mismos esposos que habrán de dar ellos Ja vida ¡ sucesores d.e su linage, se inundan de múltiple voluptuosidad. Mas donde no hay nada de esto, qué rogociio de hombres habrá, y qué sacrificio se añadirá? Y careciendo de este modo la unión de ellos de delectación,y de consagración, y de sacrificios, y de handición, Icónlo le convendrá la denominación de matrimonio? Mas aun, ¿cómo no recaerá sobre esta cosa nefanda la pena que se debe á. las iefandas? Pero ciertamente que este no puede ser llamado desde un principio matrimonio, como asf sea su principio; mas el discurso definirá mejor y más
exactamente la indinidad de la cosa. El Creador de las cosas, u1 asociar en un principio al macho y á la hembra, hizo esta unión mirando al incremento que por ella habría de haber y ea también fin de la naturaleza, la cual como esclava observa en cuanto puede los preceptos transmitidos por el Creador,
paraque se entre en la vida matrimonial con el objeto de que tenga lugar la procreación de prole, basta tanto ciertamente que el Creador quiera que por la misma se preste este ministerio. Si, pues, hay al]¡ lo que les place al Creador de la naturaleza y á la misma naturaleza, no ¡e prohiba loprobibiJo si ng
680
NOVBLÁØ.—OOZ1$TivUQI6N xonn
terdici debere (non omnes enim, qui in ooniugium count, talein fructum ex communione habuerunt) ad contentionem in promtu est responsio, quod LIII quidcm, ata¡ nulluis foetus edatur, non tomen ad hoc convonerunt, ne quam vitae utilitatem ex coniugali copula afferrant, sed manifesto proéreando-. ruin 3uidem liberorum desiderio effectum autem de-' siderio responsorum. opinati, hect in eventu apee fefeflerit; hio varo talia dici nequeunt (multum abeat), sed corta soientes, qui ad absurdam iiiam commixtionem ooierunt, eteriles se atque infructuosos ad hoc ipauni et conveniase, et naturas quasi insidiatos case. Ambo igitu.r etiam ab hoc soluni odibiles sunt, hace quidem, quod, quum coniugalia consuetudinis cupida fecundo se lungere poLuisset, infeeundum et eterilem praetulerit, file vero, quod sus irnpotenlia impotentem benedictioneni datam efecerit. Delude etiam si quia funduni quidem, ex quo alíes ahiquis fructus xnetat, vastare, et incultum relinquere deprebendatur, ut maluni atque perni-. oiosum odio babebirnus, eiusque si fien poteat in-' tentioneni reprimemus, Liii vera, qui fundum' ex que ratione praeditum germen formatur, des&at et inutilem reddit, ci tanquam iniusti nihil cernmittat, id facere permittemus Et quia hoc dicat? Sed Paulus, inquiunt,.. sil: «Melius nubera quam un», unde fervoris contemplatione coniunctio prohiberi non debeat. Sed tu, qui Pauluni in médium profera, Pauh verbi attende. Nubere, .inquit, ¡d eat por nuptiale oommercium cum mullere coniungi. Itur si quidcm tua cum mullere commixtio, consociatio matiimonialis, et benedictione, quae nupturis debetur, digna sat, matnimoñium sana_nomina ,et observa uxorem, si vero nec umbrae quidem beiiedictionis oapax sis (quae cnim: aut qualis conseoratio in lis, qui simul quideni contra creatoris decretum, simul varo contra naturas legem coniunguntur, proeedat?), quid Panlum ad probationem caeiibis tu¡ ci absurdi Watrimonii protrahere sudes? Ad lioc vero etiam, si qui (1) ¡palo virilitatem exsccant, hoc coniflio Id (etal viliose ac quadam in deum robellione id faciant), nc amplios viro* se exhibere queant, sed quantum sil feminoum sexum elangueacant, et cubilla non auspecti cuatodos amI .(hoo enim vocis sones promittit), quemodo propter hoc non iustam adversus se indignationem exeitabunt, per quod non solum inimicam naturas voluntatem produnt, verum etiam ¡lila, qui Hect malitiose, tomen pro opinione sus nulas filos reddere atudio habueruni, adversari deprehendantun! et novum atiquodgenus repraesentant, Deque Initio attributae naturaS, neque postes qua. Lransformati sunt malitioeae arti aocommodati? Propterea sancimus, si quia eunuchorum ad matrimonium procedere comperiatür, et ipsum quidem stupri poense subdi, et saeerdótem vero, qui talem coniunctionem ¡nipis perficere ausus fubrit, sacerdotal¡ dignitate. denudar.
mi
lo hay, (como no lo hay, sino todo lo contrario, alguna cosa ciertamente incapaz de cumplir la voluntad del Señor, pero extralla y que la naturaleza no la conoce), ¿porqué no será de todos modos prohibido! Mas si aJuien que se regocije con altercados dijera, que, si por razón de la eaterilida.d fueran excluidos del inatnimonio los eunucos, se debían prohibir también los matrimonios de otros muchos, (porque no todo8 los que se unen en matrimonio tuvieron tal fruto de su unión), es expedita la respuesta á la. objeción, porque aquellos ciertamente, aunque no se dé á luz ningún feto, no se unieron, sin embargo, para esto, para no aportar á la vida ninguna utilidad de la cópula conyugal, sino, á la verdad, con el manifiesto deseo de procrear hijos, y opinando que el efecto responderla al deseo, aunque en el resultado les haya fallado la esperanza; mas en este caso no so pueden decir tales cosas, - (y falta mucho para ollo), sino que sabiendo de ciar-to los que fueron á esta ábaurda unión que ellos eran estériles é incapaces de dan fruto se unieron para esto mismo,, y en cierto modo pulieron acechanzaa á la naturaleza. Así, pues, ambos son por esto solo odiosos, ella, porque, habiendo podido, ea.tando deseosa de vida conyugal, unirse con quien fuera fecundo, prefirió uno infecundo y estéril; y él, porque con su impotencia habrá hecho impotente la bendición dada. Ademas, si se hallara que alguien ciertamente devasta y abandona inculto un fundo, del que otro cualquiera sear1a frutos, le tendremos ódio como á malo y pernicioso, y, si puede ser, reprimiremoasu intención; ¿y al que desuela y hace inútil el fundo, de que se forma el gérmen dotado de razón, le permitiremos qué lo haga, como si no ejecutara nada que sea injusto? Y ¿quién diría esto? Mas refieren que Paulo dijo: «Mejores casaras que abrasaras», por lo que en consideración al ardor no se debe prohibir la unión. Paro .. tú, que sacas á. ciaeión á Paulo, atiende las palabras de Paulo. Casarse, dice, es unirse con una mujer por medio del comercio nupcial, Así, pues, si iuuinón con una mujer es conjunción matrimonial, y digna
de la bendición que e.:las debe fi. los que se van á
casar, llámala matrimonio, y considera á la mujer; pero si no fueras capaz ciertamente ni de una sombra da bendición, (porque ¿qué 6 cuál consagración IleeS lugar en aquellos, que ciertamente se unen al mismo tiempo que contra eldecreto del Creador también contra la ley de la naturaleza!), ¿á qué te atreves á presentar fi. Paulo para aprobar tu célibe y absurdo matrimonio? Además de esto, silos que se amputan á si mismos la virilidad lo hacen eón el designio (aunque esto lo hagan, ma'lament4y, y por cierta rebelión contra Dios) de no poder móstrarsa ya más como varones, sino de perder su energía respecto al sexo femenino, y ser custodios de cámarano sospechosos, (porque esto ea lo que indica la expresión de la palabra), ¿cómo no excitarán contra si justa indignación por esto, porque no solamente manifiestan voluntad enemiga de ]a naturaleza, sino que se ve que se oponen también A los que, aunque maliciosamente, tuvieron, sin embargo, empeño en hacerlos de nuevo útiles con arreglo
á su opinión, y representan cierto nuevo género1 no acomodado ni á la naturaleza que en un principio se les concedió, ni al. malicioso artificio con, que
después fueron transformados? Por lo tanto, mandamos, que si se descubriera que algún eunuco procedía á contraer matrimonio, sea él ciertamente sometido á la pena del estupro, y sea despojado de
3)
quis, deota u £eto, sin duda por urrata. —N. ds Tr.
su dipidad sacer4otal el sacerdote que se hubiere atrevido á llevar impíamente á' cabo tal unión.
OELL8.—.00NST1TUOIÓN •
a
681
CONBT. xcix
CONBTXTUCION XCIX
tJT QUI 1USIITRANDUM DEFÉRTJ PRIOR DE CALUMNIA IURKT
DE QUE EL QUE DEFIERE JURAMENTO JURE PRIMERO DE CÁLUMN(A
Idom 1mperakr eidem STTLIANO.
El mismo Emperador al mismo
STILIANO.
Quaecunqua ad cautionem epectant, quaecuuque ad, prudentiam in rebus, hace ut et singulis et universaereipublicae et per me ineuiam, si quid possim, et ab a1is inventis uti[itatem suam praeheam, in votis et etudio babeo. Propterea supra alias baec etiam lex velut deperdita restitutione digna videtur, quae eum, qui aliquem ad juran di neceesitatem adigit, ipsurn prius jurare iubet, se neo malitiose iusiurandüm, exigere, neo ut aninaum perturbet, sed ut re¡, cuius ambiguitate ratio ipsius aestuat, veritatem cognoscat. Quum enirn id decretum recta veterioribus pisenieset, reøentiores cius cautionem negligentes, inrisiurandi rieceasitate illata, eum quidem, a quo exigitur, id subire voEunt, de éo vero, qui exigit, non solliciti sunt. Statuit igitur noetra malastu, secunduni veteruni Loislatorum decrétutu iurainentorum formam servan, et qui ab adversario accipere insiuranduni intentat, ipsum prius quam fidem ex alije quaerit de rebus sois prius praestare, quod non malitia, sed necessario eL inevitabili de causa ad deferenduni iusiurandum protcesserit. existimo enim, quum ambo ita ad luranduni adigantur, aut omnino clar3orem la juramentis exiturani veritatem, out hoa aliquani modorationem suscepturea, neque ita promte et accelerato pedo, quemadmodum nune progredi videntur, ad deferenduni itisiurandurn venturos.
Deseo y procuro hallar por mi, en cuanto puedo para cada cual y para toda la repúbka todo lo que se refiere A caución y á prudencia en las cosas, y proporcionarles su propia conveniencia por los inventos de otros. Por eso, ademas de otras, parece digna de restauración, hallándose como perdida, también la ley que manda que el que le impone fi. otro la necesidad de jurar jure él primeramente que o exige maliciosamente el juramento, ni para pera turbar el ánixno, sino para conocer la verdad de una cosa, por cuya duda vacila su razón. Porque habiéndoles parecido bien este decreto k loe anti guos, descuidando los modernos su cauciózi, quie. ron que, impuesta la necesidad del juramento, lo preste ciertamente aquel á quien se le exige, pero no se cuidaron del que lo exige. Así, pues, dispone nuestra majestad, que eeguarde la forma de los juramentos con arreglo al decreto de los antiguos legisladores, y que el que intente obtener juramento de su adversario preste, antes de buscar la fe. de otros, juramento sobre sus propias cosas, de qué, no por malicia, sino por necesidad y Ipor causa inevitable, ha procedido .á deferir el juramento. Porque estimo que siendo ambos de este modo compelidos fi jurar, 6 apareceré. en todos los cazos más clara In. verdad en los juramentos, 6 habrán de tener ellos alguna moderación, y no procederán con tanta prontitud y aceleramiento, como parece que ahora proceden, á deferir el juramento.
CONBT. O
CONSTITUCION U
DE SERV1S, QUI LIBER1S1N MATRIMONLUM CONIUiGUN1'UR
DE LOS ESCLAVOS QUE SE UNEN EN MATRIMONIO CON MUJERES LIBRES
Idem. Is'npercJor eident STvLI&No.
El mismo Empero4or al misr,ió SnLuNo.
• Legos, quia ex benigno iudicio natue eunt, bona sus ordinatione et moderamine lis etiani controveraiis, quae non adrnódum crebro in res humanas incidunt, auxiliuni ferre izistituunt. At 'vero quum tantae, benignitatis sint, quomodo non multo mapa eorum, qtiae in hominmn vita aseidue versantur, curani suseipientT Non enim qni ile, quse niinus doleüt, curam adliibeat, quae magia debut negligat, neque ei,quod. minus dolet, curam prudeuter adhbbuisze videtur Quaprópter. legum dignitati plus inaiestatis attribuentee, Id quod haetenus ex consuetudine diiudicatum es¡, do jis nempo, qui ex inaequaU fortuna, ¡ibera et sorvili, amore instigante in matrimonium coniungi conteudunt, legis tenor¡ reddimus, st sancirnus, uL, si horno libertate honoratus servilis conditioms personae matrimonium digat, .sub duplicí bac conditione coniunctionern atare, ut is ant aequalem eum servil¡ persona, ciii par amorem asociatur, fórtunam suacipiat, aut pretium, quo lila ser vitute liberata inlibertatem ?erveniat, solviere promittat; sed hace quidein tanquam Inaequalis matrimonii arrham quandam, eum qui commttnion cm cuih servil¡ persona mit, persolvere oportebit. Dominos vero neo ipsoa inhunianius se gerere statnimus, sed si quidem persona, quae servuni lii matnimonium delegit, servire malit, servitutem. domini morte iiri, quo facto eum
Tomo VI—Ss
Las leyes, cómo quiera que han nacido de un be-
nigno juicio, determinaron que con su buena disposición y con su régimen se preste auxilio aun en aquellas oontroversiag qué no sobrevienen en los negocioshumanos con mucha frecuencia. Mas siendo de tanta benignidad, ¿cómo no se cuidarán mucho más de las cosas de que asiduamente se trata
en la vida de los hombreal.Porque el que se cuida
de las cosas que duelen, menos, y desatiendo las
que duelen mis, no parece que puso con prudencia
cuidado tampoco en Lo que duele menos. Por lo cual, atribuyendo más majestad á la dignidad dolos leyes, comprendemos en el tenor de la ley lo que basta ahora fué juzgado con arreglo ila costumbre, á saber, respecto'á los que siendo de desigual condición, libre y servil, pretenden instigándolos el amor, unirse en matrimonio, y mandamos, que, si un hombre, honrado con la libertad, eligiera el matrimonio con persona de condición servil, subsista la unión bajo esta doble condición, ó que él acepte una condición igual á la de la persona servil, con
que se asocia por amor, ó promete pagar al precio
con qiie,iibrada aquella de la esclavitud, llegue á la libertad; más esto deberá cumplirlo ciertamen-
te, como por cierta especie de arras del matrimonio
desigual, el que celebra su unión con una persona
esclava. Poro disponemos que tampoco los mismos
682
NSTiTVOtÓN VI
liberis smi, si qnos (1) ipsis inatrimonium largituni este eos ditnitti;'si vero in servitutem non consentat, noque in promtu habeat, mide pretium pleno persolvat, libértate quidero por vim non privetur, sed serviene apud eundem dominum, mercado engulis annis binia solidi5 aeatimanda, seritntem por tot annos con tinu&bit, quot pacto pretio in sunimam deducto dominum satis pro. servo accepisse neque iustam causaw detenUonis amplius babero, istendcnt.
OONST CI
CONSTITIJOION
DE SEhV1S CONIUQ1BUS, Si. ÁLTSR 1LLORLTM -L1DERTATE DONETUR
Idem. Imperalor eiden
STYUÁNO.
Non solum quod inter personam liberam et servilem ab initio contrahitur matrirnonium, sed etiam quod communiter in servitute et in pan fortuna degentes contraxcrunt, hoc etiam síepe, altero illorurn forte a domino manumiaso, alterius partis vinculo non soluto, ad inaequalitatem redactum, ex tali causa non exiguae ambiguitatis et quaestio•nis 00 quod lego diiudicatum non est, altercationem suscitare conspicitur. Quum itaque hoo quoque a nostra maestate lego ordinatum convenienbm distinctionem acipere debeat, hane, por quam recta diiudieelur, legem conoepit. Quae vero illa lex? lubemus, ut, si servitute liberata persona con¡unotioni oms,. quae iii servitute reieta est, acquieseat, secnndum formam de personis liberia et servilibus matrimonio coniunotis lego coinprehonaam matnimonium inviolatum maneat. Oportet.enim el non advérsari sed aequaliter enni altera parte servitulis iugum ubire, lance extremus vitae dios al, qui dominlum personas e servitute non dimissae babet, obveniat, aut, al libertatis dignitateni exuere nolit, pro adiuncta sibi persona pretium se soluturum proinittere. Si vero hanc quidem cm am non gerat, ex libertate vero sua occasione sumta, in servituterelictani personam in vitae suae atatuni abnipere oonetur, non soluni non hac arrogantiaquidquam efficiat, noque alter¡ libertatem donanli potestatem babea¿, verum etiam ipse quern nactus est honore excidat, et rursus servftutis iugo colluni subdat, utpote qui ingrato animo benignae domini sal se beneficae voluntati iniuniani intulent, ciusque iudicium, quod revereri et veneran debehat, absurdo contemnero cogitarit. -
(1)
dueños se conduzcan con inhumanidad, sino que si verdaderamente la persona, que eligió un esclavo en matrimonio, prefiriera ser esclava, sé extinga la esclavitud con la muerte del dueño, y, habiendosobrevenido ésta, sean ellos mismos manumitidos con sus hijos, si algunos les concedió k los mismos el matrimonio; mas si -no- prestara su consentimiento para la esclavitud, ni tuviera é. mano con qué pagar completamente el precio, no sea ciertamente privado de la libertad ¡ la fuerza, sino que, siendo esclavo en poder del mismo señor, y estimándose su salario en dos sueldos cada año, continuará en esclavitud tantos años, cuantos demostraren que, habiendo llegado el precio pactado k la suma, el dueño recibió lo suficiente por el esçlavo y que ya no tiene justa causa para su retención.
quod, decía si texto, sin dwte por errata—N. del Tr.
LOS CÓNYUGES ESCLAVOS, si A UNO DE ELLOS SE DE LOS LE HICIERA DONACIÓN DE LA LIBERTAD
El mismo Emperador al mismo STIL1ANO. Se observa que no solamente él matrimonio que desde un principio se contrae entre una persona li:bre y otra esclava, sino también elque contrajeron los que en común y vian en esclavitud y en igual condición, habiendo sido reducido ¡la desigualdad, acaso por haber sido manumitido alguno de aquellos por su dueño, no habiéndose disuelto el vinculo de la otra parte, suscitan muchas veces por tal causa contienda de no pequeña duda y cuestión, por no haber sido esto dilucidado por la ley. Así, pues, como también esto, ordenado en una ley por nuestra majestad,- debla recibir conveniente aclaración, ha obtenido esta ley por la cual sea convenientemente déterniinado. Mas £cuI.l es esta ley? Mandamos, que, si librada de la esclavitud una persona, asintiera ¡. estar unidacon otra, que fué dejada en la esclavitud, permanezca sin alteración el inatnimolijo en la forma comprendida en la ley sobre las peson as libres y esclavai unidas en matrimonio. Porque es menester que aquella no se oponga ¡esto, sino que lleve igualmente. que la otra parte el yugo de la esclavitud, hasta que le llegue el última clia de su vida al que tiene el dominio de la persona no emancipada de la esclavitud, 6, si no quisiera despojarse de la dignidad de la libertad, que promete. que él pagará el precio por la persona él unida. Mas si ciertamente no se cuidaÑ de esto,sino que,
aprovechando la ocasión de su propia libertad, in-
tentara arrancar para el estado de su propia vida A la persona dejada en la esclavitud, no solameflte no realice cosa alguna con esta arrogancia, ni tenga potestad para hacerle á aquella donación de la libertad, sino que decaiga también él mismo del honor que alcañzó, y sujete de nuevo su cerviz al yugo de la esclavitud, como quien con ánimo ingrato hubiere inferido Injuria A la benigna y benéfica yomutad de su propio señor, y hubiere pensado despreciar absurdamente su disposición, que debía reverenciar y venerar. .
r
NO&S.—OONSTITUOIÓN CIL CONST.
idem Imperatoreidem
ST'IL1ANO.
• Multa bona vitae largitur prudenter et cura ratione instittitarerum communio. Etenim si quis etiam. potentia valet, ex societate si cara altero, qui patentia val el, longa praestantior cius potentia constituitur, et alitér divites, si divitias communes faciunt, maiorem ex divitiis voluptatem capinnt, el acerbae paupertatia nøti deeril iii operaram -communíone solatiuW, quo pauportatia acerbitasiniligetur. Verum quum adeo commoda atque utilis communi -vila communio alt, aliena quaedam bonirnum anuos invadena pra'vilas non soluin aliis ad utilitatem impedimento eat, verum lis, qui ipsam eligera malunt,-persuadet, ut rebus suis noceri sinaul, quam utinita cura viciniw societate ipais -ahquid lacrí accedal, permiltant. Tale quid a• nonnul-. lis factura ad nostras aurea pervenit, qui maritima praedia posaidantes, quae par se quídam non ita inultuin lucri afferant, cuin vicino autem et adiaceuta coniunet5, uberiorem ILtilitateEn reddant, nolunt propter malignitatem goeietatem recipere, noque ana cura vicinis praedila commiscere, qua ratione ambo aliquid lucrarí possent, sed sus etiam damno affieere praeferunt, dummodo vicino appareant damno asse. Etiimvero si etiam tales danon aentiant, et mala se gerentes mnumsuum ipsi res por improbitatem negtigant, tanquara immanes belluae, quae ad dolores autinend0s proruunt, nt appropinquantes laedant, non tamen talem mal¡gnitatenl in coramuni vita imperatoria nostra maloatas insolescere patitur, nequé quia liii utiti cura digni non sunt, propterea sine auxilio relinquemus. Ex parte, varo aliqus ipaís, praecipue vera etiam vicini partibus, quem ¡Sta inhumanitas mala torquet, prospicientes sancimu, ut in illis praediis maritimis, inquibus propria et singula particula non sufficiat ad. remorae constitutioneni, partes coniungantur, ut por Islam comniunionera et domini ex suis posseasionibus iitilitat.em sentire posamI, el si altar co mniunionem mire noit, ad cernmunionem invitus etiam compeilatur. Elumanum enim esse samias, etiara invitum ahiquetn beneficii partieipem flor¡, hic autem longo maior est hurasnitas, ab¡ non solum Invito beneficium infertur, qui beneficio non consentit, verurn etiam qui ihlo inique privabatur, privationam- ilon .patitur.
• CONST. CIII
683 C0NaTITUcI631 CII
CII
DO PRAEDI1S MAR1TJMIS AD REMORAS PISCATORIAS. CONSTLT(JSNDAS SEORSUM NON SUFFIC1ENTIBUS, ET UY INVLTOS ETLAM AD SOCIETATEM ADIGATUR
DE LOS PREDiOS MARÍTIMOS QUE NO SON SUFICIENTES PARA QUE SE ESTABLEZCAN POR SEPARADO LAS REDES FIJAS DE PESCAR, Y. DE QUE AUN CONTRA LA VOLUNTAD DE - UNO SEA ÉSTE OBLIGADO A CONSTITUIR SOCIEDAD 1
EL mismo Ernper.ador al misuto S1iLlAN0. La comunidad de cosas establecida prudentemente y con razón proporciona muchos bienes á. la vida. Porque si alguno vale también por su poder, su poderlo se hace mucho mayor si se asocia con otro que tenga análoga potencia; y por otra parte, los ricos, si hacen -comunes sus riquezas, adquieren mayor disfrute de sus riquezas, y con la aSociación de trabajos no faltará consuelo de la amarla pobreza, con que se mitigue lo acerbo de la pobreza. Pero siendo tan cómoda y útil la comunidad en la vida común, cierta' extraña maldad, que 'invade el énimodo los hombres, no solamente impide á otros su conveniencia, sino que á los Mismos que prefieren optar por ella les persuade & dejar que sean ellos perjudicados en sus 'propias cosas, antes que á permitir que haciendo sociedad con sus vecinos les venga á ellos mismos algún lucro. Y ha llegado á nuestros oídos que alguna cosa semejante se hizo por algunos, que, poseyendo predios marítimos, qué por sí solos no producen. ciertamente mucho lucro, pero que unidos con otro vecino y adyacente pro-. ducirlan mayor utilidad, no. quieren por maldad admitir sociedad, ni unir los suyos con los predios vecinos, con cuya disp6sición ambos podrían lucrar alguna cosa, sino que prefieren causar perjuicio aun á los suyos,. con tal que aparezca que originan dafio al vecino. Mas aunque los tales no sientan ellos mismos su propio daño, y conduciéndome malamente descuiden por improbidad sus cosas, áomo Jás fieras feroces, que, se precipitan para sufrir dolores, á fin de lesionar á los que se bes aproximan, no consiente, sin embargo, rnestra majestad que en la vida'cómún se haga insolente tal maldad, y niporque ellos no son dignos de conveniente cuidado los dejaremos sin auxilio. Y mirando en al-. guna parte por ellos mismos, y principalmente también por el interés del. vecino, á quien malamente atormenta esta inhumanidad, mandamos, que en los predios marítimos, en que las respectivas propias. pequeñas porciones no bastan para el establecimiénto de redes fijas, se unan las partes, á fin de que por medio de tal comunidad puedan los dueños experimentar utilidad de sus propias posesiones, y si uno no quisiera formar comunidad, sea compelido aun contra su voluntad á la comunidad. Porque sabemos que ea humano que á uno ¡Be le haga, aun contra su voluntad, participe do un beneficio, y es muchomayor la humanidad en este caso, en el que no. solamente se hace beneficio contra su vo?uno_ al que no consiente en el beneficio, amo que tampoco sufre la privación el que de él era injustamente -privado. CONaTITUCION CIII
DE liS QUI DE MAR1T1M1S PRAEDIIS AD CWISTITUKNDAS REMORAS P15CATOR1A.S 5OC1ETÁTRM INEUNT
DE LOS QUE ców PREDIOS MARJTIMOS FORMAN SOCIEDAD PARA ESTABLECER REDES FIJAS DE PESCAR
In societatibus quideni contrahendis usitatum est,
Fuá ciertamente de uso al constituir sóciedades,
saepo sum, qui majorera partera societa.ti intulit, que muchas veces el que mayor parte llevó á la so-
maiorem partera lucri accipere, et recte negotiura - ciedad recibiera mayor parte de lucro; y organizan ¡nstituuut, quibus ita plaouit. Verum non ideo re- bien el negocio aquellos á quienes Sal les plugo.
684
NOVELLL-1ÓNSTITUa1óN Civ
cte, de naritimis praealis soeieiate mita; ji, qui pturimum tau praedii habet, ea, qui minús habet7 maius lucrum jure suo auferat; exenipli gratia si alter¡ quidem centum orgyiae suae potestatis et possessionis sint1 altar! vero non Lot, multo vero minus,et bis ¡u communjonem redactis inde utilitatem percipint, aequalitor ¡atar SOOiOS provanttim diitribui consentaneum est, neo varo secunduni maiorem et minórem portionem distributionem proceclere. Cur? quia (1) in uflis quidem negotili (in collatione pecuniarum nempo, aut peoorum, ant otiam, si quis ita velit, terrestriumj.ocorum) unaquaequo res, quaa ¡u coxnmunionam ra&igitur, par se domino, quantum eius natura fert, utilis eisa potcst, inmaritimis vero praediis Id similiter se non habet, quoniam non quemadmodum in ¡lis, sic marítima portio in sé divisa poculiare lucrum babeL. Non enim omnino praecla eodem loco consistit venatorea. exspectans, et vera autor etiam maior visa portio propter rninoris detectum inutilis esiet (quis enim ex re imperfecta usus aut utilitas?), minoris autem adiectio, qaum imperfectionem expleat, et quod par se utile non oit, utile reddat, consentaneum aequales utilitatia partes domino accedere ex maioro i3uidem aestimata parte, citra collationem vero minoris nihil. emolurnenti afferente Propterea igitur legem etiam, quae dom-. cops iuste hoc gubernet, imperatoTia nostra maloatas profert,etatatuimus, si duarum maritimarum portionum ad constituendas remoras communio fiat, et altera earum maiór, altera autem minar si!, aequali distnibutione Lucrum accipere utriusque portionis dominum.
Mas constituida sociedad de predios marítimos, no tan rectamente retira por propio derecho el que tiene la parte mayor de un tal predio mayor lucro, que el que tiene la menor; por ejemplo, si uno ciertamente tuviera cien braza de su propiedad y posesión, y otro no tantas, sino mucho menos, y reunidas ellas en comunidad. percibiera por esto utilidad,es consiguiente que el provecho se distribuya por igual entre los iócios, y que no sea procedente ladistñbuoión con arreglo á la porciónmayor y á•la menor. ¿Por qué? Porque ciertamente en los demás ñegoeios, (á saber, en la aportación ita cantidades de dinero, ó de ganados, ó aun do lugares terrenos, si así uno lo quisiera), cada cosa, que se lleva á la comunidad, puede ser útil por mf misma, en coanto lo comporta su naturaleza, á su dueto; pero esto no sucede do igual modo en loa predios maritimos, porque noála manera que en aquellos, tiene -una porción marítima, en st considerada, lucro peculi ar. Porque no siempre lí presa se baila en el mismo lugar esperandoá los pescadores, r por otra parte, también la porción mayor pareció que seria inútil por la falta de la menor, (&pues qué uso ó utilidad proviene de cosa ini. perfecta?), pero como Ja adición de la menor suple Ja imperfección, y hace útil lo que por si no es útil, es consiguiente que le correspondan al dueño igualampantes de utilidad por la porción ciertamente estimada como mayor, pero que sin la aportación de la menor no producía ningún emolumento. Por esto, pues, promulga nuestra majestad imperial también una ley, que en lo sucesivo rija esto con justicia, y estatuimos, que, si sé hiciera comunidad de dos porciones marítimas para establecer redes fijas de pescar, y una de ellas fuera mayor, y menor la otra, jerciban los dueños de una y da otra porción e! lucro con igual distilbución.
CONBT. 01V
CONSTITUCION 01V
DE PISCATORflS REMORIS, INTER QIJAS LE01TIMUM TERSTITIUM NON EST
DE LAS REDES FIJAS DE PESCAR ENTRE LAS QUE NO HAY EL INTERVALO LEGAL
Idem Imperator eid,era Smiijo. Quoñiam in viinis remoris saepe accidit, ut, quum legitimuni intervalli a vicinis módum non gervant, contentiones atque lites moveantur, de lis etiam causis atatuimus, uL para in iudicium vocata, mando legitime convicta fucrit, si quidem loci ipatium patiatur, statim remoraruni translatfonem ¡nstituat, nial voluenit inacriptionam sustinere, tanquam legis praescriptum despiciani; si vero beni, quo transferatur, noti SiL, annorum spatium observetur, quibus in loco sub litem vocato remora septum fixum habnit, at, si quidem actora praesente, nuliamque denunciationem interponente decein annis ¡u possessione fuenit, immota ea eodem in locopermaneat; Si TOPO persona actionem moveni peregre fuerit, stationi intactae decennale tempus non sufaciet, sed altorum tantum adnumerari de- bebit, ut aun¡ computatl 'viginti mini. Sed hoc quidom praoacniptum in profanis obtineat. Ecclesiae vera, ci monastenia, et si qua alia ost venorabilis • domas, et quascunque ad fisoum referuntur, idietum tempus despicnent, quum ipsis ad annum quadragesimum lura conserventur. Ita vero do remorarum itatione, quaepropter temporis longitudinem mover¡ non possint, sancientes, iubemus locarli lucro actorom non privan, .etsi omnIno-vitoniam (1) qui, da4,kz eL £ea'o,hi ~por 4t4.—de1 Tr,
El nisnwErnperador al
mSmOSTIL1ANO.
Por cuanto muchas veces acontece,, tratándose de redes fijas de pescar que están vecinas, que, no guardando la legítima extensión da su intervalo hasta las vecinas, se promueven contiendas y litigios, estatuimos también respecto á estas cuestionos, que la parte llamada á juicio, cuando legalmente hubiere si4o convicta, disponga, si verdaderamente lo consintiera el espacio del lugar, inmediatamente la traslación de las redes fijas, á no ser que quisiere soportar acusación, como por despreciar laprescripción de ¡a ley; mas ai no hubiera lugar al que se trasladen las redes fijas, obsérvese el número de anos que en el lugar puesto en litigio tuvieron las redes cercado fijo, y si verdaderamente estando presente el actor, y no interponiendo ninguna denuncia, hubieren estado en posesión de aquel diez años, permanezcan ellas eatablei en el mismo lugar; pero si la persona que promueve la acción hubiere estado de viaje, no basta.rá el tiempo de diez años para que quede. intacto el nereida, sino que se deberá añadir otro tanto, de suerte que sean veinte los años computados. Mas esta dispo sición tenga ciertamente observancia en cuanto á los profanos. Pero las iglesias, y los monasterios, y otra cualquiera venerable casa, y las posesiones
No.—aosTI.uaIóN cvi ir lite non reportaverit propter evidentern temporis Lapsum. -
OONST. CV SI MAGJSTRATIJS ALIQUJS RES FISCALES F(JRÁTUS ESSE DEPREHSNSUS SIT
• Laudabilis res est legibus introducta castigatio
es poona quoniam incomposita emendat, et ad mala
• propensos, no in lila proruant, invitos restringat; • laudabile vero, quando legibus convenientem servat oImentiam poena, neque hanc excedere argui potest, noque vero castigandi praetextu crudaliorem se exhibeS, quando quidem etiam pater, donee • benigne delinquentem fihium castigaS, et prudentiae, eS castigation1i nomine Laudandus lit, uhf vero paterno affoctu abiee2o non Ui patrem decet, sed atroceniin mod.urn poenarn filió infligt,. neo paterno more castigat, neque quisquam atrocitatem approbat Sane si legas revera reipublicae pa-
rentes sunt, quemadmoduni profeeto aun t, sequitur omnino, esa pro ratione delictorum peanas etiam
constituere debere, neo vero immanem aliquam • multumqua dlicto graviorem poonam imponere. Nam quomodo id legitimas est correotionis, quo• modo rndemanantis curationis, eum morSe punir¡, • qui cuiquam mortem intulisae convictus non site
•
EtTmedicorum quidem discipuli non simpliciter etionem membroruni lubent, lex vero, quae medies commieratione infinito malorem prae se fcrt coinmiserationem, dum iii1 quidem corporum valetudo
fula sal, legas vero eum animo etia.m corpori beusficia praestant, tantam erudelitatem in coa, quibus mnederi vult, -exaeret? His igitur ita comparatis, placuitnostrae maiestatl, utiex, quae ruortem decarnit in magistratum, qui res fiscales furatus case • deprehensus sit, neque vero in huno solum sed in lbs etiam, qui ci oocii fuorint,.Lanquam ab humano et legal¡ ingenio aliena, non ampiius iii legali• bus constitutionibus locum habeat, neqúe omnino in usu sit, eL utaupervacanea etinutilis abiioiatur. • • Dehine vare istiusmodi maistratus pro fisealis rel furto accusati dignitatis amissionern et eorum, quae aubripuerint, dupli restituti9nem aentiant, et qál in hoc communicarunt, u quideni divitea sunt, sidem poenae aubdantur, sin pauperes, fi agrie caes! et ignominiosa tonal exaulare iubeantur. •
-
que se refieran al fisco, no atenderán á dicho tiempo, por cuanto á. las mismas se les conservan los derechos hasta el año cuadragósimno. Mas al disponer de este modo respecto al establecimiento de redes fijas, que no se puedan remover á causa de la larga duración de su tiempo, mandamos que el actor no sea privado del lucro del alquiler, aunque de ningún modo haya obtenido la victoria en el litigio á causa del evidente lapso de tiempo. • • -CONSTITU ClON CV DE Si SE HUBIERA DESCUBIERTO QUE ALGÚN
MAGISTRADO HURTÓ COSAS DEL FISCO
Laudables cosas sari el castigo y la pena establecidos Ten las leyes, porque enmiendan los desarreglos, y contienen á los, propensos á lo malo, aun contra so voluntad, pars que no se lancen á ello; pero son cosas laudables, cuando la pena güarda Ja clemencia que conviene á. las leyes, y no se pueda argüir que ella se excede, ni con el pretexto de castigar se muestra más cruel, puesto que ciertamneñte también el padre, en tanto que castiga con be, nignidadal hijo delincuente, Ce digno de loa por razón tanto de su prudencia, como del castigo; mas cuando prescindiendo del afecto paternal inflige pena al hijo, no como conviene á un padre, sino de un modo atroz, y no lo castiga según la costumbre da tu padre, nadie aprueba la atrocidad. Y,'á la verdad, si las leyes son en realidad los padres de la rep(iblica, como ciertamente lo son, ea en todo caso consiguiente que alias también deben establecer las penas á. proporción de los delitos, y no imponer pena alguna cruel y mucho más grave que el delito. Porque ¿cómo seria legítima corrección, cómo curación que de ella proviniera, que fuese castigado con la muerte el que no haya sido convicto de haber inferido á. otro la muerte? Y ciertas • mente que los discipulas de los médicos no ordenan sencillamentO la amputación de loa miembros; ¿y la ley, que base alarde de conmiseración infinita.. mente mayor que la conmiseración de los médicos, por cuanto ésta tiene ciertamente como fin la sa¡ud de los cuerpos, y las leyes prestan suá beneficios al mismo tiempo que al alma también al cuerpo, mostrará tanta crueldad contra aquellos 1 quienes quiere curar? Consideradas pues, así estas cosas, plugo á. nuestra majestad, que la ley, que decreta, la muerte contra el magistrado, que se descubrió que hurte cosas del fisco, y no solamente contra él, sino. también contra los que fueron cómplices de él, no ocupe ya lugar, ajena al espíritu humano yal.de las leyes, entre las constituciones legales, ni esté de ningún modo en uso, y sea rechazada como supérfiva 6 inútil. Pero desde ahora tales magistrados, acusados por hurto de cosa del flaco, sufran la pérdida de su dignidad, y 1a restitución del duplo de lo que hubieron hurtado, y los que en esto tuvieron particiación, si verdaderamente son ricos, sean sometidos 1 la misma pena, y si pobres, mándese que azotada 6 ignominiosamente tonsurados vayan al destierro.
COBT. CVI
CONSTITUCION CV!
DE INDOTAIS MUI.IERIBUS, .QUA.NTUM • • MARIT1S MORTUIS EX I?SORUM BONTIS LUCRENTUR
DE CUÁNTO LUCRARÁN IJLS MUJERES INDOTADAS, FALLECIDOS SUS MARIDOS, DE LOS B1ENSS DE ELLOS
Juzgamos que haremos bien, si, promulgando so- • . - Rem quae aliquo modo absurda et aequitati non consentanea videtur, lata de fila lego ad deoentem bre ella una Ley, llevamos 1 conveniente estado constitutionani deducere, recta nos factures arbi.- cosa que en cierto modo parece absurda y no con- tranur. Quaeñam vero ea res est? Saepe fiL, nt forme con la equidad. Mas, ¿qué cosa es esta? Su.
686
NØTELAL—ØONSTITUOI6I4 Ovil
mulieresdivitiarum exportes locupletibue viris matrimonio tungantur; has illis defunotis provenientem ex ipsorum bonis portíonem (provenit autem, si quidem pañeloresquatuor liberi sint, consonane eum numero eiué portio, si vero plures, unius tantum Mii) non in perpetuam dominium, neque ut de ilta testari poesini, aceipiant, sed ad 'vitae dios usumfructum solu, et lada vitae austenlallonem. (1) Ipea' vero Vila decedeote, in liberes huius portionis dominium tranfertur, luís rehuíl tanquam suis utendi potestate non cóncessa, nial nuIH liben su-. persint, et ex hoc infortunio illarntn rerum dominio gaudeat, UI haud sc[árn utrum mulier fructum ventris videre optet, an eum non nasci fagit$, que ita devólvepdaead ipsam portionie domiuR fiát. flane vero absurditatem imperatoria flostra maloatas corrigeus sanOit, istius portioruie dominiuin mulierem inaactnm babero, el ud ¡poi placueril de ulla itatuere, nulo alió libenis competente, quam quod ex Faloidia ipain de'betur, scibcet si priorum nuptiarum matCr non obliviscatur, neque indueto altero manto priori toro honorem non servaverit, dum, si hoc cóntingat, a noble converso dominio omniun excidet, et liben, matre ¡am fato functa, rerum domini fiont. -
. OONBT. OVIl - UT ACTOR ANTE LITIS CONTESTATONBM PORRSCTO LIBELt.O XUDICI FJDSM S(AM PROBET
Optimufli oit omnia, si quae honesta vitaequa bumanae u tilia sunt, a senlo libera se semper iridia permanere, noque unquam eorum utilitatem • • deiicere;igitur si contingat, quod saepe contingere solet; eo neglecto utititatem deperirej coa Lamen, qui ouram bonorum humnanorum gerunt, deoebat, no id, quod por se utifltatem vitae praebeat, resti-• tuere negligant. Eapropler etiiam nostra maicetea • legemquandam rebus quideni utiliuimam, nun • vero velut obsoletam et no inutilis fiat periclitantem ad pristinum robur reducene, sonii incommo• - dum aufert, et ad primitivum usum reique publicas utiiitatam eam renovat Lex autem statuit de Hile, qui cnimlnum accusationes movent, ut hi, privaquam ad inqulsitionis moduni deveniatur, de suo instituto iudici fidem !aciant seripta declaratione, se neque dolo maloa.dversariurninquietare, noque alio indicio' condomnatos esas, noque in praesene Be seire i4 ipaurn nullum ad tribunal aditum babore, sed maligno consilio adversario negotia facesseno, neqie mendaclia veritatem intervertere cona-tures se esas. Hace quidom legis praeeonlpta munt, et recto se habent, et.tranigreseoni peona infligebatur. Noque Yero bulo sol¡, sed causarum etlam • patronos sinilliter lex diiudicabát. Sed hano quemadmoclum diii nl deperditam, et proraus inutiem reddi$am, imperatorie nostra mtiiestas. et ad prltinam 'vim reducit, et. in' 'rampublicani reditum el donat, et sancimus, coa, qui dehine acusadonem in ludiciuni Introdu core -velint, ante lntroltum legis praescripta observare. -
cede muchas veces, que mujeres que no tienen riquezas se unen en matrimonio con maridos ricos; fallecidos éstos, no reciben ellas en perpétuo dominio, ni de modoque de ella puedan testar, la porcióñ proveniente de los bienes de loe mismos, (y proviene, si verdaderamente fueran menos de cuatro los hijos, una porción en consonada con su número, y, si más, solamente la de un hijo), sino sólo el Usufructo por los días de su vida, y de aquí el subatento de la vida. Pero falleciendo ellas, se les trans)9re A loe hijos el dominio dé esta pórclón, no concediéndoBOles ¡ aquellas facultad para usar de los bienes corno suyos, sino si no sobrevivieran ningunos hijos, y por virtud de este infortunio se regocijaran con el dominio de aque1oe bienes, de suerte que no sé si la mujer optará por ver fruto de su vientre, ó si deseara que no nazca éste,para do este modo hacerse dueiía de la porción que haya de-volver ¡ella misma. Max, corrigiendo nuestra imperial majestad este absurdo, manda que la mujer tenga intacto el dominio de esta porción, y disponga deafla corno ¡ella misma le pluguiere, sin que á. los hijos les competa ninguna otra çosa' más que Lo que a los mismos se les debe por razón deis Falcidia, norsujueato. si la madre no se olvidara de las primeras nupcias, ni habiendo introducido otro marido no guardare honor al primer lecho conyugal; de suerte que, si esto aconteciera, perderá en absoluto el dominio constituido por nosotros, y los hijos, habiendoya fallecido la madre, me barn dueños de lOe bienes. OONSTITUOION CVII DF QtE ANTS DE LA CONTESTACIÓN DE LA DEMANDA PRUEBE SL ACTOR SU FE HABIENDO PRESENTADO LIBELO AL JUEZ
Es lo mejor, que todo lo que ea honesto y útil para la -vida humana permanezca exento de vejez y siempre vigoroso, y que nunca, falle su utilidad; -así, pues, si aconteciera,'. lo que muchas veces sus-. le acontecer, que, descuidado aquello, se pierde su—utilidad, convendría, sin embargo, que los que cuí dan de los bienes humanos no dejaran de restablecer aquello que por sí mismo presta utilidad á la vida. Por. esto también nuestra majestad, volviendo Á su primitivo vigor cierta ley verdaderamente utilisirna, pero ahora así como envejecida, y en peligro de ser' hecha inútil, le quita el-Inconveniente de su.• vejez, y la renueva para su primitivo uso y para utilidad de la república. Mas determin'ó la ley res: poeta á. los que promueven acusaciones criminales, que éstos, tintes que se llegue al trámite de indagación, lç acrediten al, juez respecto & su intento, en deelaracióú escrita, que ellos ni, inquietan -con dolo malo ¡'su advéisario, ni fuérQn condenados en otro juicio, -ni saben ello¡ al presente que la misma cosa haya sido presentada &l tribunal, y que con mal designio promuevan cuestiones al adver• mario, y que no habrán de intentar confundir con mentiras la verdad. Estas son ciertamente las pres. • cripoiones de la ley, las cuales son acertadas, y al • tranigresór se le infligía pena. Pero no á éste solo, sino 'que 4e1 mismo modo juzgaba la ley también *. los defensores de las causas. Mas á ella, según be dicho, que se hallaba como perdida y enteramente Inútil, la restablece nuestra majestad imperial- en: su primitiva fuerza, y le da reingreso en la república, y mandamos, que los que desde ahora quiei) auateuttonein, decía el trxø, sin duda por errata.— ran presentar acusación en juicio observen antes • de la presentación las prescripciones de la iey.
68'7
NOYBL&L—OÓNMriIuCIóN aix
CONST. CVIII
CONSTITUCION CVIII
DE EO QUI AD PRIMAM bRNUNC1ATONEM JUDICIO SE RON SISTIT
DEL QUE A LA PRIMERA INTIMACIÓN NO COMPARECE EN W1C1O -
Noque illud negiectum et conterntui habitwn rolincui incorrectum fas est, sed conveniente auxilio potiri digoum, quod negotiis bumanie inultam utilitatem praebeat. itaque similiter etfam• huiva innovationem eonstituentes quemadmodum iflius partia, quae litom inatituere volentibus formam praeacrlblt, sancimus, euin, qui semel indiciali citatione in ius vocatuseque ipso preat, noque • qui pro ipso tudicium suscipientam mittat, deinde secunda deninciatione dignum haber¡, (1) si vero huic non obtemperet, nectue tertia indignum conser¡, et in .tantum iudiciali clementia ipsum prose-. quonte, si ipse etiam tertiam citationem despiciens • appareat, et quum nulla insta causa comparitiorem ema impodiat, noque por se, noque per abam personam ad iudieiale tribunal atiterit, ¡une omnino etiam alsente so condemnatoriam sententiam procedere, et nequaquam deinceps quocunque modo - vol quaestionemmovere, vel condemnationeni subterfugaro ipsL. permitti. Hoc vero praecoptum in • utrumque. litigatorem atatuimus, sive quia lii ÍUB vocatus c.omparre negligat, sive quia actionem institucrit, et adverssrium ad ludiciale tribunal deduxerit, tuno post deductionom abintentata atione doló malo desistat, incommodutn indo reo machinana etprotelationem .finis iudieii. Etenim hic quoque, ubi ter a iudice citatui fuerit et non paruerit, -absens otiam condemmabitur, si nulla alia iustae excusationis causa adait, quae illum, qui se in iudicio non obtulit, recta defendere posilt.
Tampoco es procedente que esto, que se tuvo descuidado y en menosprecio, sea 'dejado sin corrección, sino que es digno de conveniente auxilio, porque presta mucha utilidad párá loa humanos negocios. Y así, }i'aciendo, á ]a manera quede aquella parte que prescribe forma á los que quieren promover litigio, del mismo modo la reforma también de ésta, mandamos, que el que llamado una 'vez juicio por citación judicial io comparezca-por sí mismo, ni envíe quien por él acepte el juicio, sea des. pués considerado- digno de segunda intimación, y, si no obedeciera k ésta, no sea juzgado indigno de la tercera,y si, persiguiéndolo de tal modo Ja clemencia judicial, apareciera que él inenosprecia, también la tercera citación, y no impidiendb ninguna justa causa su comparecencia no hubiere comparecido por sí, ni por medio de otra persona, en el tribunal judicial, en este ceso sea' de todos modos procedente sentencia condenatoria aun estando élausente, y de ninguna manera se le permita en lo sucesivo promover de un modo cualquiera la cuestión, ó eludir la condenación. Mas este precepto lo establecemos contra ambos litigantes, ya si dejara de comparecer el llamado á. juicio, ya si el que hubiere entablado la acción, y hubiere llevado ¡ su adversario al tribunal judicial, - dosistiara entonces, después de haberlo llevado, con dolo malo de la acción intentada, maquinando con esto molestia para el reo y el alejamiento del fin del juicio. Porque también en este caso, cuando hubiere sido citado tres veces por el juez y no hubiere comparecido, será condenado aun estando ausente, si no - hubiera ninguna otra causa de justa excusa, que con razÓn, pueda defender al que no se presentó en el juicio.
CONST. CIX
CONBTITUCION CIX
NE ITRA SEPTIMUM AET&TIS ANNUM SPONSALIL INEANTUR, NEQUE ANTE DECIMUM QUINTUE MÁRIBUS AUT DEC1MUM TERTIUM FEMINIS MÁTR1MONIUM CONSECRETUR
DE QUE NO SE CONTRAIGAN ESPONSALES DENTRO • • - DE LOS SIRTE AÑOS DE EDAD, Ni SE CONSAGRE MATRIMONIO ANTES DEL DÉCIMO • QUINTO PARA, LOS VARONES, -
Quuni suum cuique rei tempus case Sapiena fradat, idque communis omnium, qui modo mentis compotas smit, sententia et amplectatur, et probet, bonum est maxime quidem in-omni negotio tempus servare, si vero alibi, tu contrabeñdis corte matrimonlis non neghgere. Oportet enim, que res in oommuni 'rita magia necesearia est, so magia prudente cautione ad illam procodere. Eapropter nos secundum vetares, qui recto sentientes bac de re 1ee statuerunt, sancimus, ut nullatenus ante septlmum aetatis annum aponsália constituantur noque matrimonium, si apenan duódecimum, aponaus vero decimum quartum annum nondum implovent, sacra caenimoniis confirmetur. Sed hoc quidom quoad communem pubhcumque reipublioae usum probibetur, verum si Imperator, ut saepe secidit, familiain quandam confic iena, et aponsalia, et eum consecratione, quae peragenda est -deaponsatis, coniúnotionem mfra praestitutos anuos sibi décernat, • id nihil legi adversabitur. Licot enim
Por cuanto el sabio dice que cada cosa tiene su tiempo; y esto, lo acepta y lo aprueba el- comúnaentir de todos losque están en su sano juicio, á la verdad, bueno observar en tojo negocio muy principalmente el tiempo, y, si en algunos casos se desatiende, no desatenderlo ciertamente al contraerse los matrimonios. Porque es menester, que, cuanto más necesaria es una cosa en la vida común, con tanta mas rudebte caución se proceda ¡ ella. Por esto nosotros mandamos, de conformidad con los antiguos, que juzgando con acierto determinaron sobre esta asunto por medio daunaley,quedeninguna manera se contraigan esponsales antes del séptimo año de edad; ni se confirmé con las sugra. das ceremonias el matrimonio, si la esposa no hubiere cumplido todavía el duodécimo año, y el esposo el décimo cuarto. Mas - esto ciertamente Bip
• - (1) hAbere, decia ci tasto, J di 7
uciablemeatc por erra.to, -
6 DEL DÉCIMO TERCERO PAR'. LAS IIEMBRÁS
prohibe en cuanto al uso coman y público de la re-
pública; pero si el Emperador, como muchas veces acontece, al constituir cierta familia decretara para
688
NOVEL&--aON8TfluoI6N 011
iis quibus deus terrestrium rerum adminiatrationem demandavit, superioribus cose lego, quae subditos de'vincit.
al los esponsales, ' don la consaraei6n, que se ha de hacer. á los desposados, su unión dentro de los MS oa prefijados, esto en nada se opondrá á la ley. Porque les es licito á aquellos, ó. quienes Dios encomendó la administración de las cosas terrenales, ser superiores á la ley- que sujeta á los súbditos.
CONØT. OX
CONSTITUCIÓN oX
U? MUflER SOLUTO MATRIMONIO DSSCRIPTIONBM YACJLT
DE QUE, DISUELTO EL MATRIMONiO, HAGA LA MUJER
DOTIS SUA.S ET PROPTER NUPTJLS DONATION1S, ET RELIQCAE OMNIS MARJTI SUBSTANTIÁ, ST EL PROLATA RSSARCJR1 S1BI POSTVLEI', si QUID DANNI IN REBUS SOIS A MARITO SE PA.SS&M DrCAT, SINIC DESCRIPTIONE AUTEM SVIOENTEIVE PROBATIONE NIUIL PETAT. AUT PETENDO ACCIP1AT
INVENTARIO DE SU DOTE Y BE LA DONACIÓN POR CAUSA DE LAS NUPCIAS, Y DE TODOS LOS DEMÁS BLENES DE SU MARIDO, Y PRESENTÁNDOLO PIDA QUE SE LE RESARZA, SI DIJERA QUE POR PARTE-DE SU MARIDO SUFRIÓ ALGÚN. DAÑO EN SUS PROPIOS BIENES, PERO SIN EL INVENTARIO Ó SIN EVIDENTE PRUEBA NO PIDA NADA, 6, PIDIÉNDOLO, NO LO RECIBA
Quum praeter alia, quaeeuuque recto a ucteribus de matrimoniis tractata sunt, hule quoque parti s&ti prospeotum sit, ut nempe mulior soluto matrmonto non quoquo modo res maritales pereipiendas et detinendas usurpet, sed si de illis iontroversia moveatur, priva publice confectam (1) post mort.em mariti de dote sua, et donatione propter nuptias, et reliqua marital¡ substantia deseriptionem exhiboat, et si quid ex jhs a manto consumtum esso appareat, eius complementum ex illius bonis qunerat, quam hoc igitur ut iustum erat a veteribus onstitutum alt, nune vero eius nulla ratio habeatur, quoniam veterum prudeñtiae utihitatem consorvandam ducimus, itiorunt sanetionem renóvantes statuimug, dehinc omnimodo deseriptiones doti, et propter nuptias donationis, et reliquae omnis maritalis substautise mulieribus curse esse, ut, si quando uxor ad talem mahgnitatis speciem adigatur, et ad deminutionom rerum maritalium propter esa, qune ipal competunt, procodene veLit, ex iIIs desoriptione sive probattone petitionis ius cognascatur, cohlatis eo modo coniugis bonis, si ab jito eorum, quae descriptione comprehensa sunt, detuinutio facta case videatur; citra illam testificatioucin autem noque petitioneni locuni sibi invenire, noque walitiose petentem 'vel iudicium obtiiore, vol quidquam eorum, quae petita surt, consequi Tempus vero descriptionis eonficiendae statuimus, ut intra tres menaes fIat, et muletam procedere, qualia a veteribus in tutores constituta est.
Como además de las otras cosas, de que con acierto se trató sobre los matrimonios por los antiguos, se proveyó suficientemente también sobre este particular, a saber, para que,- disuelto el matrimonio, la mujer no reclamara de cualquier modo para- recibirlos y retenerlos los bienes d1 marido, sino cue si sobre ellos se promoviera controversia, exhibiese primeramente el. inventario hecho pübli-,
camerite, después de la muerte dé su marido, de su propia dote y de la donación por causa de las
nupcias, y de los demás bienes de su marido, y, si apareciera que de aquélla se consumió alguna cosa por el mando, reeamaSe su complemento de los bienes de él; como cato, repito, fué establecido segón era justo por los antiguos, pero en la actual¡dad no se teta de elló ninguna cuenta, y hemos . considerado que se debía conservar esta cosa útil de la sabiduría de los antiguos, renovando la disposición de ellos mandamos, que en lo sucesivo tengan de todos modos las mujeres á su cuidado los inventarios de La dote, y dé la donación- por causa de las nupcias, de todos los demás bienes de sus maridos, de suerte que, si alguna voz la mujer se dejara llevará esta especie de maldad, y quisiera proceder á disminuir Los bienes de sunianido á causa de los que it ella misma he competen, se conozca por aquel inventario 6 prueba el derecho de su petición, colacionándose de cate iodo los bienes del epónyugo, si pareciera que por et se hizo disminución de los que fueron comprendidos en el inventario; pero que sin este testimonio no haya lugar it la petición, ni obtenga juicio la que pide maliciosamente, ni consiga cosa alguna de las que se
pidieron. Mas fijamos tiempo para hacer el inventario, it fin de que se haga dentro de tres meses, y sea procedente la misma multa, que por Los ntiguos se estableció contra ¡oís tutores.
OONST. CXI
CONSTITUCION CXI
UT1 SL UXOR UNTE CAPIA.TUR, 1DQUR NEQUS DOLO MARITI, N)QUE IPSO CONSCIO, AL1ORUM MALEFICIO FIAT, ET ULTRA TRES ANNOS 1D MALUM DURET, MATItIMONIUM DIRIMATUR, AUAMQUE t7XOREM DUCERE • MAItITU L10EAT, QUAM VELIT
DE QUE SI LA MUJER KNLÓQUECIRA, Y ESTO SUCEDIERE SIN DOLO DEL MARIDO, Ni, SABIÉNDOLO RL.,, POR MALEFICiO DE OTROS, Y EL MAL DURARÁ MÁS DE TRES AÑOS, SS' DISUELVA EL MATRIMONIO, Y LE SEA LICITO AL MARIDO CASARSE CON•OTRA.MIJJER, QUE ÉL QUIERA
lden Iinperator eideni STYLIANO.
El mismo Emperador al mismo ST1LLINO.
•
Quod nihil quidem ita vitae humanas exstitit neconfectturi, decía el te.cto X.. de 4& Tr.
duda por trraCa, -
Que nada hay ciertamente tan necesario para la
-iOVLÁ8.—OONsTITI6N tXI
eeuarium, quam quod ex costa viro attributum est adiumentum, et qui ab initio formain condidit artifax docuit et ipsa natura divino documento atteatatur. loe vero eum ita nccesaarium sit, decebat etian logis providentiam, et si .qua aJiune cura mortalium rebus auocurrit, talia de re i[la cogitare et statuere quae por omneni vitani ulla, qui coniugio uniti sunt, auxilio gaudioque sint, et ab initio propositum coniugii finem confirmeut, nec vero contra pornioiein,• et miaerlam el perpetuum por vitam-moororém afferant. Si ergo coniugium tale sse oportet, quemadmoduui etiani oportet, non suacipienda inihi fila lex videtur, quae, si post initum matrimonium ín furorem uxor inciderit, maritum tanto- malo perpetuo iunctum ease, et furoris ineommodum semper ferre •cogit. Quomodo onu rationabile, quomodp receptione val convictus con iugalia sollicitudine dignutn, uL por totam vitam mantua insanienti trxori alligetur, eiusque vesania conficiatur? Si enim nullus adeo inhurnanus est, ut val momento .quemquarn cum bestia siniul indudare sustineat,quam logia humanitatom illa lex habet, quae perpetuo efferatae furoro coniugi cohabitare maritum iubet? Sed dicunt, quod por coniugium in unum corpus ooierunt, et oportet membrum alterum alterius morbos perpeti, et, UI divinum praecepturn vult, non separan, quos deus iunxerit; Praeclara quidem. haec, quae ut divina a deo pronunciata sunt, non praeclare vero neque secundum divinum propositum-opponeutes hie eorum obieciionem instituunt. Nam si quidenf rnaLrimonium talem statum gervaret qualem ab initió paranyrnphus exhibuil, quiequis sopararet .iuiprobus easét, neque reprehensionem effugeret si vero quum pras. furore no vocem• quidem humanam a muliere audiasnedum aliud quidquam eorum oblineas, quae ad hilanitatem matnimonium largitur, uis adeo acerbum borrendumque matnimónium irhnere nolit Propterea saucimus, ut, sj quando post initum matrimonium roulier in furorem mddat, usque ad t.ertium annum infortunium mantua ferat, et moestitiam toleret, el si in co temporis apatio ab lato malo non liberetur, iieque ad men1am redeat, quae furora insanit, tuno matrimonium diveilatur, et Enniius ab intolerabili lila calamitate exoneretur. Gui sanotioni hoc adüeimus, nl furoris causa inveatigetur, a exquiratur, nuni forte, aut marili, ant -faniiliaritate ei lunetoruni, ant aiorum quorundam dolo illatus videatur, ut si tale quid oua deprehendatur, si mariti maleficio, eum peenao nomine ¡u mouasticam vitam datrusuni el iiivitum monasterio inolusum nequitiam anam luere, es mananti ex sacra canonibus aníniae curationi aubiectum essa, decernainus, si vero a cognatis ¡paius damnum datuni sit, aut aLtunde, et ipso cenado marito..,. -
N
689
vida humana como él auxilio que de su costilla se le dió al marido, nos lo onsefló el artífice que en un principió creó la forma, y lo atestigua con divina prueba la misma naturaleza. Mas siendo aquel tan necesario, menester era que también la providencia de la ley, y cualquier otro cuidado que por otra parte auxilía en los negocios de los tnortales, escogitaran y estatuyeran sobre esto tales cosas, que lea sirvieran toda la vida de auxilio y regocijo á los que se unieron-en matrimonio, y que desde un principio confirmaran el fin propuesto en el matrimonio, y no les produjeran, por el contrario, perdición y miseria y perpétua tristeza durante la 'vida. Si, pues, es menester que tal sea el matrimonio, como así es menester que lo sea, no me parece que sé debe aceptar aquella ley, que, si después de celebrado el matrimonio hubiere enloquecido la mujer, obliga al marido á estar perpétuamente unido con tan grande mal, y á. soportar siempre la desgracia de la locura. Porque cómo sería racional, cómo d%no de sor admitido ó deI cuidado de la convivencia córiyugal, que por toda la vida esté ligado el marido á mujer presa de locura, y se consuma con la vesania de ella? Porque si ninguno es tan inhumano que preterida encerrar ni por un momento á alguien con una fiera, ¿qué humanidad de-ley tiene esta ley, que manda que el marido cohabite perpétu amente con. cónyuge convertida en fiera por su locura? Pero dicen que por el matrimonio se- unieron en un. solo cuerpo, y que es menester que un miembro sufra las enfermedades del otro, y que, como quiere el divinoprecepto, no se separen aquéllos é quienea Dios hubiere u nudo. Preclaras son certaménte estas palabras, que como divinas fueron pronunciadas por Dios, pero formulan aquí su objeción oponiéndolas no con mucha claridad ni conforme al divino propósito. -Porque si verdaderamente el matrimonio conservara el mismo estado que en un principio mostró el padrino de la boda, éualquiera que los separase estaría falto de probidad, y no escaparía á reprensión; más cuando á causa de la locura no oyes ciertamente por parte de la mujer voz humana, ni obtienes nada de lo que por regocijo concede el matrimonio, ¿quién no querrá disolver matrimonio tan amargo y horrendo? Por Jo tanto mandamos, que, si alguna vea después de csiebrad.o el matrimonio enloqueciera la mujer, sufra el marido su infortunio hasta tres años, y telera su aflicción, y si en este espacio de tiempo no se librase de este mal, ni 'volviera á la razón, la que enloqueció, en este caso disuélvase el matrimonio, y sea descargado el marido de esta intolerable calamidad. A cuya disposición. añadimos esto, pie se investigue la causa de la locura, y se inquiera si os que acaso parezca producida, por dolo del marido 6 de los que por familiaridad estén á él unidos, ó de otros cualesquiera, de suerte que si so dscubriera que hay alguna tal cosa, mandamos que, si por maleficio dél marido, pague éste su maldad reducido ¡ titulo de pena ¡ la vida monástica y encerrado contra su voluntad en un monasterio, y quede sujeto á la curación del alma que proviene de los sagrados
cánones, y al el daño hubiera sido causado por cognados del mismo, 6 por otros, 6 sabiéndolo el mismo marido.....
To*o VI—ST
690
NOVBLL&—OONBT1TUOIÓN Qili •
OOBT. uij.
cONSTITUCION OXU•
DE QUE, SI DURANTE EL I1EMPÓ DEL MATRIMONIO JT SI MARITUS PER MATEIMONI1 TEfP1S IN PUROREM INC1DLT3 ENLOQUECIERA EL MÁ1UDO INTR,A QUJNQUENI4IVM MATR!MONIUM SOLV1 N3QUEÁT, NO SI PUEDA D]SOLVER EL MATRIMONiO DURANTE UN SO AUTEM ELAPSO, QUINQUENtO, PERO TL&Z4SCURRI1I0 • SI FUROR EUM ADHUC •OCCUPRT, - ESTE, X'UMDA SIR DISII$LTO1 SI TODAVIA FUERA AQUÉL PRESA DE LOCURA SOLVI POSS1T
Veterum quidem legislatorum sententiarn, pér i matrimonio quam tempus deanitur furoris, qui ips ad.versari videtur, nequé conveliere, neque reprehensioni submittere est animus (concedo enim, lbs ipøos, qui haec eonstituerunt, ¡udioiiim suum habuiesa, quo in ea sententia oontlterunt), ut tamanillain aprobem et conftrmern, quod ea lex mihi approbatione indigna vicletnr, induci noqueo. Quod enim dount furorem, si praevenial, matrimonium impedire, si vero mito ¡am matrimonio furor superveniat, illud nih-il laedi, nonne hoo ultro comrobalionem nobis dissuadetf Si enim matrimoniuni in utriusque conin gis utilitate versan debat, quomodo is, qui iLbud ab initio tanquam mutile consistere noja suadet, si post coniunetionain contrarium eius ex.sistat, non idem coniunctionem tanquam inutilem dissuadebit? Aa operam dan oportet, no quis initio iii mal¡ peniculum incidat, qui vero ¡am in malum ineiderit, sum sine ope reLinq4uere, ipsivaque claniitatis noü misereri? Quod perinde est, atque si quia etiam priUs, quam morbo quispiam corripiatur, a&hibendum remedium ex¡ stimet, st iam correptum negato remedio moni sinat. Veruntamem (id quod dixi) reprehendere quidém legislatores non est animus, ut tamen ipsii adstipiiler,permultnm abesi, praesertixn quum rnulti sin modi ad aolvendum matnimonium constituti sint, quorum nullus eum furoris mlo conferri posalt. Quomodo namque mariti prodigalitas, aut religionis diversitas, ant in naturali officio impotentia et imbecillitas, aut si quid alud- hia connumeratur, quod ad disaolvendum inatnlmonium .valeat, quale si serilis conditionis coniugem asic appareat, aut si in pactionibus nuptialibus promiaiorum propter panpertatem iinplementum sequi nequeat, hace igitur et simula, quibus matrimonia diasolvere lego. tributum oit, quomodo tandem cern furoria calamitate comparan possunt? Nos itaque sancimus de furore post initum matrimouinm superveniente, 00 intra quinque annos integres coxtiuges disiunganenhu quemadmodum quando por omnem sur. Et vitam furor duraret, neo tamen matrirnonium dinmi posset, id durum vidatur, Ita otiam tanto tmpare exopectaro et perseverare necesse et. At si post tantum temporis spatium inforUinium ub1atum non Bit, nequefuniósus resipuerit, tune coniugiunl dirimatur, nulla neutni parti innovatione facta. Atque hace quidem ststuimus non in contemtumaupeniorum )egislatorum, sed ut subditis cuz-am a nobis debitam adimplearnus. Furor vero ipso nuptiarum dio eonspieuus non impedit, quo minus confestim rnatnixnonium solvatur, etSi iam sacra hierologia processerit, sed perinde, nc si ante nuptias animadversus asad, matrimonium irnitum • reddetur atque distrahetur Sed quod quidcm post conseerationeni disiunendos egse coniuges dicitur, fortasie Id nonnullis recto ludicio destitui- videbitur, utpote,. quoniam copula sacerdotal¡ unuin corpus facti surit, non dirixni lbs, sed unito sin¡ oporteat, et praesertim quum praestantius mcmbrum el caput mantua sit noque enim praecipua corporis membra morbo a[iquo occupata amputari solent. Atqui liaec ratio, dum propter unitstem ata-
No-es ciertamente mi ánimo combatir, Dio ujstar & censura, la resolución (lo los antiguos legisladores, perla que se define el tiempo da la bocura,que se considera que es obstáculo para el mismo matrimonio, (porque concedo qüe los mismos, que tal cosa determinaron, tuvieron sus razones para fijarse en tal resolución), mas no puedo yerme inducido á aprobarla y confirmarla, porque aquella ley me parece indigna de aprobación. Porque lo que dicen, que la locura, si sobreviniera antes, impide el matrimonio, pero qué si la - locura sobrecogiera celebrado ya el matrimonio, éste- no es lesionado en nada, ¿acaso esto no nos disuadirá desde luego de su aprobación? Pues si el matrimonio debe redundar en utilidad de uno y de otro cónyuge, ¿cómo el que no aconseja que aquel subsista como por ser inútil desde un principio, si después de la unión hubiera contrariedad para él, no disuadirá el mism9 de esta"unión Como inútil? ¿Se debe por ventura procu- rar, que alguien no caiga al principio en el peligro del mal, pero abandonar sin auxilio al que ya buhiere caíao en el mal, y no compadecer la ¿esgracia del mismo? Lo que es lo mismo que si alguien estimara, que ie le debla aplior remedid á uno aun antes quefuera presa de alguna enfermedad, pero estando ya atacado lo dejara morir habiéndole negado -remedio. Mas (como he dicho) no es ciertamente mi ánimo reprender á los legisladores; pero disto mucho de estar conforme con ellos, mayormente habiéndose establecido otros muchos modos de disolver el matrimonio, ninguno de los que puede ser comparado con el mal da la locura. Porque ¿cómo la prodigalidad del marido, 6 la diversidad de religión, 6 la impotencia 6 la debilidad para las funciones naturales, (i otra cualquier cosa que se afiada á estas, que valga para disolver al matrimonio, como si apareciera que el cónyuge as de condición servil, 6 si por razón de pobreza. no pudiera seguirse el cumplimiento de lo prometido en los pactos nupciales, cómo, pues, estas cosas y otras semejantes, á las que por la ley soles concedió que disolvieran los matrimonios, pueden al n compararse con la calamidad de la locura? Así, pues, en cuanto á la locura que sobreviene después de contraído al matrimonio, nosotros mandamos que durante cinco años lntegrosno se separen los cónyuges. Porque así como paraceria duro -que cuando fa locura persistiese toda- la vida no se pudióra, sin embargo, disólver el matrimonio, sil también es necesario esperar y perseveran tanto tiempo. Mas si después da tanto espacio de tiempo no hubiera cesado el infortunio, ni el loco hubiere recobrado el juicio, en este caso disuélvase el-matrimonio, sin que se haga innovación alguna para la una ni para la otra parte. .Y esto ciertamente lo estatuimos no en menosprecio de los anteriores legisladores, sino para consagrarles ¡ los súbditos el cuidado que por nosotros se les debe. Mas la locura descubierta en el mismo día de las nupcias no impide que inmediatamente se disuelva. el matrimonio, aunque ya hubieren tenido lugar las sagradas rituandades, sino que se invalidará al matrimonio lo mismo que si hubiese sido descubierta antes de las nupcias.
NoVELAS. —cois'rrruOi6w OX11!
tare putat, quid bónedictio velil, ignorare 'videtur. Etenini hace quidem praestantissima quaeque connubio largiri cogitana, pudieitiam indissolubiLique quodam amoris vinculo ambos dovinciens, propagationem generis, et si quid aliud rnatrimonium iucundun roddit, consecrat, furQr vero quomodo cuin hoe oonserationis proposito conveniatl Ubi enim pudicitiae integritas, quando mena se ipsam non novit, sed niiserabili ignorantia premitur Ubi vero propagatio generist quum furor specteculum modo horrendum nuserae uxori miseriorem mar¡tum exhibet, nedum cum illo consuetudinem babore permiUit Quali porro amoris vinculo coligen•tur, quum morbus uni'versum hominom efferat, et quidvis potius quam horno videatur, efacit Si vero forte ex tam intortueato connubio foetus in. lucem rodeat, quomodo non talis foetus eommune vitae umanae damnum enit, quum natura. fructus rebus ut pinrimum asaimilare io1eat Mihi igitur proper haec otiam matrimoniim post furoris correptionern solvendum esee constituere, iustulfl rationique esse oonsontaneum, neque ad reprobationern matrimonialis benedictionis, neque ad alud quodpiam crimen vergere visumeat. Si quia vero sanctiónem a crimine non Ilberet, bie apud Be consistena, furiosi matrimonii utititate expensa, quantum momenti iudieium anum habeu.t, cognoseet.
U
Pero lo que se dice, que ciertamente los cónyuges se han de separar después de la consagración, acaso les parecerá á algunos que esta destituido de recto juicio, por cuanto, como por la cópula sacerdotal se hicieron un solo cuerpo, no se los deberla separar, sino dejar unidos, y especialmente siendo el marido el miembro principal y la cabeza; porque no se suelen amputar los principales miembros del cuerpo, invadidos por alguna enfermedad. Mas esta razón, en tanto que juzga que subsiste por causa de la unidad, parece que ignora qué es lo que quiere la bendición. Porque esta ciartamente escogitando darle al matrimonio todas las cosas más excelentes, y uniendo con ambos la honestidad con cierto indisoluble vínculo de amor, consagra. la propagación de la especie, y otra cualquier cosa que hace agradable el matrimonio;pero ¡cómo la locura concordará con este propósito de la consagración Porque ¿dónde está la integridad de la honestidad, cuando la inteligencia no se conoce si misma, sino que está agobiada por mlsera ignorancia? 1 Y dónde la propagación de la especie, cuando la locura le presenta á la niisera mujer solamente un espectáculo horrendo, un marido más misero, y mucho menos le permite tener trato .con él? Con qué vinculo de amor estarán, pues, ligados, cuando la enfermedad convierto en fiera á todo el hombre, y hace que parezca cualquier cosa Más bien que hombree Y si acaso de tan infortanada unión se diera á. luz un feto, áeómo tal feto no será un común dallo para la vida humana, por cuanto la naturaleza suele asimilar Lo más que puede 108 frutos á las cosas? Así, pues, á mí por esto me ha parecido que mandar que también debe disolverse el matrimonio despúés de la invasión de la locura era justo y conforme á la razón, y no tendía á. la Ñ'probaeión de la bendición matrimonial, ni á otro cualquier crimen. Mas si alguien no librara de acusación la disposición, éste, recapacitando en si mismo, conocerá, habiendo pesado la utilidad del matrimonio del loco, cuánto valor tiene su propio juicio.
CONST, 01111
OONSTITVCION CXIII
UT, QTJEMADMODUM IN ALlIS STRVCTUR1S LEGE CAJJTUM EST, i'rA ETIÁM SUBDL'LZJ.UM AMBULACRORUM STRUCTURE, QDLE SOL&RIA APPELLANTUR, DRCEM FEDISUS fl 'VlCINORUM AEDIFICI1S DISTENT
LA MANERA QUE RESPECTO £ OTRAS CONSTRUCQWNES SE DISPUSO EN LA LEY, ASÍ TAMBIÉN LAS CONSTRUCCIONES DE ÓALRRIÁS DE RECREO, QUE SE LLAMAN SOLANAS, DISTEN 11152 P1S DE LOS EDIFICIOS DE LOS VECINOS
Quae quidem de domuum el parietum atructunis alioquiri veteres tractaverunt, perbelle lila se habent, et vicina aedifloia deeem.iiiter se pedibus distare deber e, ab iisdem recto constitutum est. Veruin quoniam de subdialibus deambu1atiiiibus et, ul aliquis fortasse dicat, proceaiis spectatoriis, quae ad solum, et aerium usum excogitáIs sant, atque a sois nomen acceperunt, solana dieta, do bis lex nihil memoravit atque constituit, nune dereto opus est, quod de ulla statuat, el quae fortasse subinde de iisdem contentiones emergant, dinmal. Decernimus igitur, atiam in bis stiucturis, Id est sola.riia, 111am mensuram servan, quod iter
Ciertamente que está perfeetisimamante bien lo que los antiguos dispusieron en cuanto á. las construcciones de casas y de otras paredes, y acertadamente se determiné por los mismos que los edificios vecinos debían distar entre sí diez piés. Peno como respecto á las galenas descubiertas, y, como alguien acaso las llame, proscenios miradores, que fueron inventadas para tomar el sol 'el el fresco, y que del sol tomaron el nombre, siendo llamadas solanas, no hizo mención alguna.la ley y nada dispuSO, l)ay necesidad ahora de un decreto, que sobre ellas determine, y que dirima las contiendas 'que sobre las mismas surjan acaso en lo sucesivo. As¡, pues, mandamos, que también en estas construcciones, esto es, en las solanas, se guarde aquella medida y se observe entre los vecinos aquel intervalo, que se dispuso también para los edificios. Porque así como en cuanto á. éstos se estableció por causado las 'vistas el intervalo de diez piés, así también en este caso se prescribe con razón el mis. mo espacio por la misma causa, aunque la causa
vicinos interstitium servetur, quod etiam in aedifielia constitutum est. Etenim quemadmodum in ulla
conspectus causa decem pedem iuteratitiurn statu1cm est, ita hic quoque menito idem spatium eadem de causa praesonibetur, qiianquam conspoctus çauaa.'máiorem distantiam requirero 'videtur. Nam si, no se invieem vicinae partos oonspiciant, decem peduin intereapedo rehnquitur, hin tanto magia
DE QUE,
A
692
NOS.—CQ4$TiTCIÓN
Oxr'
abtineri debet, quanto etiam magia huivamodi structurae conspoctui sunt idoneae. Constat enim, seden tem aliquem vol a1kutd faeientem iii aedibu, quoniam multa obstacula intersunt, non ita fadile poase conapici. In prosceniorum vero, de quibus sermo est, operibus, ant ut multi dicere malunt inoenianis, nihil circumapectur impedimento est. Propterea saneimus, non- aliter cuiquam talem structuram fabrican Licere, quam si decern pedibus a vicinornm structunis abstfneat. Similiter vero si quia aedium suarum tectuin mutana.. marmoreas crustas obducat, hio etiani non aliter Id faciat, quam si dictum decem pecium interstitium a 'uicino re1inquat.**, ant alma quispiam mqdus in auxilium succurrat, scilicet temporis longioris cursus, legalem do temporibus excedena contitutionom, ex quo Opus don5titúit, aut ai eui pactum servetur licentiam largiens, ex quo quia ea accepta ad aedifioandum accesserit, iubemua in suo statu atrueturam manero, decem pedum distantLa non observata. -
de, las vistas parece que requiere • mayor distancia. Pues si para que mútuamente no se vean . las partes vecinas se deja el intervalo do diez piés, eón tanta más razón se -debe dejar en este caso,. por cuanto también astas cónstrucciones son más propósito pava las vistas. Porque es sabido que el que está sentado 6 haciendo alguna cosa en una casa no puede ser .así fácilmente visto, porque median muchos obstáculos. Pero en las construcciones de proscenios, de que se trata, 6 de balcones, corno muchos prefieren llamarlos, no hay ningún impedimento para la 'vista. Por lo tanto, mandamos, que á nadie lo sea licito hacer tales construcciones de otro modo, sino si as separa diez .piés de las construcciones de Los vecinos. Y de la misma me-era, -si cambiando alguien el techo de su casa lo rodeara dø losas de mármol, tampoco éste lo 'haga de otro modo, sino si dejara dicho intervalo de diez
ØONBT. CXXV (1)
CONSTITUCION CXIV
• D5 AL1ENATIONE RRUM 1MM0ILIUM 1 RETRACTV
DECRETUM PRAECLÁRI IMk'KRLTORIS DOMIN1 LEONLS (2)
Licet poasidonti rem hnmobilem vendere cul li buerit personas absque impedimento et prohibitiono. Omnem enim rem immobilem.quae publica alt, permittit mea regia poteStas ei qui publicorurn onorum solutionein fecerit, emere, modo viini alienajionera non impedi-verint. Si enim omm pauper et mendicus et ram nuflam poasidene voluerit rem propriam ixnmobilem alienare, propinqul auteru - fraudulenter uno et altero dio subsütuti pauperi el mondico ram propriam donaverint imniobilem, qnuni nihil propinquus acccperit, omnino, mea regia poteatate reputatur iniu$um. Ideo et atatuitur egenLibus et mendicis res quae non posamut immohijas exaistere post aestimationem alienare, et ornptoreln heno poesidore quod amit; usque ad sex menses a primo tempore appellationem'facere vicinos posee, et sic aestiin atiene mutata ab omptore tollere ram istain iznmobilem; hoo autem tempore elapso ita et vieini exciuduntur, dum attribuitur emptori poaseasio re¡ immobillz. (1) Esta y las siguientes Coristltuckfl8e de Leen el fitóso-
piés hasta el vecino***, ú otro cualquier modo vi-
niera en su auxilio, á saber, el transcuÑo de- más largo tiempo, que exceda de la determinación legal relativa al tiempo, desde que existió la obra, 6 si se observara pactoque U. alguien le • diera licencia, desde que hablándola él recibido hubiere comenzado U. edificar, mandamos que subsista en su estado la construcción, sin haberse observado la distancia de los diez piés
DECRETO DEL PRECLARO EMPERADOR SEÑOR LEÓN SOBRE LA ENAJENACIÓN 1 EL RETRACTO DE BIENES INMUEBLES
• Al que posee una-cosa inmueble le es licito ven-, darla sin impedimento y prohibición U. la persona que él quisiere. Porque mi regia potestad le permite al que hubiere hecho olpago de las cargas públicas comprar toda cosa.inmuable, -que sea pCibliea, con tal que los vecinos no impidieren la enajenación. Pues si quisiere enajenÁr como propia una cosa inmueble, siendo pobre y mendigo y no poseyendo ninguna cosa, pero habiendo lea parientes, substituidos fraudulentamente uno y otro día, donado aquella cosa propia inmueble al pObre y men-
digo, sin haber recibido nada el pariente, esto es reputado de todo punto injusto por mi rógia potestad.
Y por esto se establéce respecto U. los necesitados y mendigos que enajenen después de su estimación las cosas inmuebles que no pueden retener, y que el comprador posea bien lo que compró; que desde el primer momento hasta seis meses puedan interponer apelación los vecinos, y cambiada de esté modo la estimción quitarle esta cosa al comprador; pero que,. transcurrido este tiempo son exeluíds así también los vecinos, atrlbuyéno*e1e al comprador la posesión, de la cosa inmueble. .
fo no se hallan en la edición del Corpus inris cisilie, de
¿os hermanos Kr al, ni en La de Godofredo, ni en. otros; pero fueron reproducidas en el Lomo 107 columna 654 y ei gui entes de La sección greco-laUna de ¡a l'atrologla del ¿iba¿e Mqne, de donde ¿as tomamos. Mtgne, que publica todas Loa obras, ea prosa y en verso, de Leen el fLl4ofo en. dicho
tomo 167, considerando que ¿a mayor parte de ares clones se rfleren al derecho eoctea;dstwo, las reprodujo ¿o daSP en Qrtego, j, con ¿a versión LaUna d.eAlUeo hasta la 113 inclusios, traducIdas por él al ¡aUn Las restaniss,para que no apareciera inoompieta La coLección de oonstituøione8 de
éste Emperador, ¿omandolaa, según dice, del Corpus larte cisiUs, ed. Elseoir., 1.663, foL. bm. II. pág. .236., paro sin 1n41car claramente dónde ha ¿Id ¿as 111 ysiguientu. De LaPatroLogia de Mlgne,.obra, aunque moderna, de unas veinticinco anos, rara en el dia, por haber sido destruida en un dio la odea editorial que este erudito ecles4detsoo Lenta en Paris con todos los ejemplares que en ella as cuetodlaban, hay, según noUcriasqu* tenemos, un ejemplar en el Colegio de Loe Maristas de Tremp, que no hemos vista; otro, en la
blbhioteea episcopal de Vich, y otro en la da Seminario de dicha ciudad; pero desgraciadamente La sección grecolatina de estos ejemplares de ¿a Patrologia no eatd comple. ta, pues olmos que ninguno pasa del tomo 104. Hay un ejem. piarcompleto en La biblioteca del Colegio de Jesuitas de Torrosa y de ¿L copiarnos el texto de las oonstltuekns de Lean,. eifiLósofo, 114, liS, 117, y 118. y La le.clica.ción de haberse per- dido ¿a 716. Buscábamos el texto de ¿a 175 para comprobar el que de ella habla publscado,por copia que se habla procurado, en 1868 el erudito y estudioso decano que fué dl Cole'io deNo arwsde Bares tena D. Felix María Falguera; y, at corno la 175, encontramos en Migne Las .ptras, que hemos citado, y reproducimos, y de cuya existencIa no tuco Falgue. ra, ni tendamos nosotros, ¿a mas Leve noUcta.—N del ir. () Esta Consittuoi(,n, dios Migne, se halla conservada M C&L, Paris. Gr. 1.346 fol. 253.— Vmd. Iwid. Gr. 3.fol. 377., Laurent LIXX.fol. $311. . . ... ' -.
dxrr
OON$T
cixv
DE TABIJLARIIS
69
CONSTITIJ ClON OZV
DE LOS TABULARIOS
Do los edictos del Emperador señor Leen sobre objetos politices el primero trata de los tabularios. Cuyo capitulo primero dice: EL que haya de ser admitido tabulanio debe sujetarse al 'voto y al examen del primicerio y de los tabulanios que están con él, de suerte que tenga el conocimiento y la ciencia de las leyes, aventaje á los demásen Ja oscritura manual, no sea gárrulo, ó porfiado, ó de vida disoluta, sino antes bien conspicuo por sus costumbres é irreprensible por su prudencia, juicioso éintelígente, hábil para hablar y apto para raciocinar, á. fin de que no sea fácilmente llevado de ac4. para allá por escrituras de falsarios y argumentos de astutos; de modo que si acaso se hablara que alguno ejecutaba con ardides cosas contrarias á la ley, y a lo convenido y á lo que se encomendé que se escribiese, habrán de estar sujetes a pena también los que le hayan servido de testigos. Za el segundo capitulo dice: El que haya de ser In 2.° cctpUe die¡¡: Qui adnuitiendus set debet ad admitido debe tener á la mano los cuarenta títulos wanum habere 40 titubos enchyridil legum et 60 11del-manual de las leyes, y el conocimiento de los brorum cognitionem, universas doctrinas didiciase, asenta libros, haber aprendido todas las enseñanno mendam admittat in soripturis, ant ¡u vocibi zas para no cometer yernos en las escrituras, o para aeqUivocatioflem patiatur, babero etiam tempus pieno sufrir equivocación en las palabras, y tener tamnissimum UI clare examinetur, mente et corpore. bién tiempo cabal para que cumplidamente sea exaManus vero.soripturae incumbat in concilio, neminado de inteligencia y de cuerpo. Ponga manos que ex improviso exerceat; si varo deprehondatur, en las escrituras en el Colegio, y no las haga de imagradu decidaL proviso, pero si en esto fuera descubierto, decaiga de su grado. En el tercer capilulo dice: Mas él debe ser admiIn 3.0 capite dicit: Oportet adrnitti lilum sic: Post tido de este modo: Después de la testificación y de testiAcationem a4 inqüisitionem, praesentem fien la investigación sea presentadá, revestido con la ¿mm concilio tabálariorum et primicerio ooram illustniuimo urbié praefecto toga indutun, itis ¡unan- etestride, con el Colegio de tabularlos y el primicetibus per Deum et imperatorum salutem se non ob rio al ilustrísimo prefecto de la ciudad, jurando és-. tos por Dios y por lasatud de los Emperadores que ulIai gratiam aul favorem aut propinquitatem ant no lo promovieron á este grado por gracia alguna amicitianu huno ad gradum promovere, sed ob vmtutoin, scientiam: et prudentiam, et hunc aptum ó por favor, ó parentesco, ó amistad, sino porque también él es apto para todo por su virtud, su sacase inomnibus; et post iuratnentorum affirmatiober y su prudencia; y después de la afirmación de nem sigillo huno ailmitti in praefeotorali offleina ab los juramentos es él admitido al sello en la oficina eo qui directionem habet; deinde ¡ti collocani In del PreCecto por el que tiene la dirección de la misconcilio et adnumerari tabulaniis; deinde in templum, pro pe quod habitationem babeL, ingredi, ma; luego es así incluido en el Colegio y contado omnibus tabulariis toga indutte, et con secrani par entre los tabularios; entra después en el templo caÑa del cual tiene su habitación, yendo todos los orationein sacerdotis toga exutum et albo vestimentabularios revestidos con la efestnide, y es congato opertum, et eiroumdatum, tabulaniis omnibus toga indutis, pnimieeniothunibulutntenente, aL ad arado por la oración del sacerdote estando despo-. jado de la efestride y cubierto con una vestidura huno bonmn odorem emittente, dum manibus leblanca, y rodado de todos los tabuiarios revestigem praefert, ad dirigenduin cius. vias per thunides con la efestride, sosteniendo elprimicerio el bulum significati, nL irucensum coram Domino; incensario, y diiigiéndole el buen olor1 en tanto ita igitur glorioso in cathedra collocari quam sortitas est; deinde domum redira cunu suae dinitatia, tiene en las manos la ley, para dirigir al camino de él, simbolizado por el incensario, como al incienso appars.tu, convivan confestim cn adstantibua et á la presencia del Señor; y de este modo es gloriogratulationes excipere.' samente coLocado en la cátedra, que ha obtenido; y por último regresa ó. su casa con el aparato de su dignidad, celebra al punto un banquete con los concurrentes y recibe las felicitaciones.
Edictorum circa politica obiecta imperatorio domini Leónia, primurn de tabulariis. (1) Cujus capui prmum &it: Qui aduiittendus est tabularius debot suifragio et examini primicerii et eorum qúí cum Íllo sunt tabulariorum submitti, ita ut cognitionem et acieútiarn legum babeat, et manus seriptura caeteris praestet, DBC garru tus ant per'vicax aut vitae dissolutae éxsistL, sed potius moribus conspicuus et prudentia irreprebensus, sapiens etintebligens, et ad loquendum solera et ad ratiooinandum aptus, 'it non fcLle hinc et inde clrcumferatur per faisariorum soriptu ras et astutorum argumenta; itauL si quia fortasse talia extra legem et conventiones el quae seribi man data fuerint inveniatur maoblnans, eurn probitate acturum huncistitestiftcentur. (2)
OONSTITUØION CXVI
OONBT. CXVI D5 ARCHIEPISCOP&rU PATRENSI BULLA AUREA
(3)
[Zqonea,atat] (1) Eridenteme,ile esta osratón latina no corresponde al texto Qrisço de ¿a ons iwt4a de Lscn, sino al de un extracto 6 resumen de ¿a misma hecho por autor desconocido. 2)e.esta Novela de León, pero !efirndou sin duda 4 su cpmpendlo griego, lacen una r.u,ia Cugacio al tratar de iaieg 1.' del Código, libro X. titalo $2., De decurlonlbus, j Godofredo en la nota 48 4 ¿a lsg9. del Digesto. libro ZLVIIL, titulo 19, Ps poenlL -N. del Tr.
BULA DE ORO RELATIVA AL ARZOBISPADO PATRENSE [No exista]
') Esta cláusula cnm prol.ttate acturuni hune Isti teetificeutar, nos parece que no puede ser tra daoida con claro sentido,geÑLentemenie no concuerda con el texto griego, que dios: tn' z'iOuv iutrücu xnlvobç &uT6v ¡LupTVpeuvrcLç al cual hemos proourdo ajustar ¿a traducoidn.—N. del Tr. (3) Sir huila eStada en Leunai. JGR. J. P. 279.
wovÁs.—øoNan1!uoI6 Óxvrn OONØT Olvil
CONSTITUOZON CXVII
NOVA. LEGISLATIO LEONIS ET ELELiINDRI PB SO QUOI) OMNES ED1TIONES A. PRIORE SUiT PROFECTAE. PACTA AU1'RM HAECCE EST ANNo 6427, (1) DEPOSITAQUE)N ORPKANOTROPHEO
N1JSVÁ LRG1SL.&CteN DE LaÓN 1 DRALLIÁNDRO RELATIVA A QUE TODAS LAS PRRSTA.CIONRS HAN DIMANADO DE LA PRIMERA. MAS LA
Otunis praestatio census ab Augusto Caesare profecta, universos (2) eiusdem generishomines tri. butanos reddidit. lime et tributa publica nata sunt. Igitur ex pensionibus publicis emphyteuticis, pise in hac urbe divinitus custodita praestautur, docessor noSter imperator Iii5tinus in .apostolorum prineipum venerabili secreto rebüs orphanoLrophei praeler alias suas largitionee, etiam .443 sohdorum publicaniout annuam consecravit, atque rnaeruit sub tit. 170, seeuudum sacram, ipsius legiBlationeni, quao sas est in magna fila Dei ecelesia ut res orphanotropbei duntaxat alienan nequeant et ad tres personas locentur. Poterius vero sub i.psius vitae finem, etiarn de -donatione illoruin 443 solidoruni bullam auream confeoit ac por ca recte niteque poasidendi ac fruendi tem pus expouit. Quae cum ad nostrac sereoitatia nianus pervonisset, ab ipso recte sancita 'viin legis obtinere voluit, e mque deincepa in omnia perpetuo secutura tcrnj:ora valore luasiL. Ideoque definit, a prima periona ad primarn,. debere beata oseideri; neminaque prohibente in domino manera ac post implelionem a prima persona ad 'primam refieotero pouessoreni, d.uplamq'ue peusioneni arnphyteuticam quse praestani solot, el eonsuetudinem, praebere.
Toda prestación de censo, proveniente de Augusto César, hizo tributarios a todos los hombres del mismo linaje. De aquí nacieron también los tributos publicas. As!, pues, de las pensioneí pú hijeas eniitouticas, que se pagan en- ésta ciudad conservada por la divinidad, consagró nuestro antecesor el Empénador Justino en el venerable lugar secreto de los príncipes apóstoles para la¡ cosas del hospicio de 'huérfanos, además de sus otras liberalidades, también la pensión publica anual da 443 sueldos, y la inserté bajo el titulo 170, conforme éL la sacra legislación del mismo, que se halla depositada en aquella grande Iglesia. de Dios, para que los bienes del hospicio de huérfanosaulamente nopuedan ser eusjenado, y se den en arrendamiento á tres personas. Pero después, al final de la vida del mismo, hizo también-una-bula da oro y por medio de ella-expuso el tiempo para poseer y disfrutar recta y debidamente. Y habien-, do llagado ella :á manos de nuestraserenidád quiso ésta que lo bien sancionado por el mismo tuviera . fuerza de ley, y dispuso que ella tuviese validez en ló sucesivo en todo tiempo que perpétuamente haya de seguir. Y por esto determiné que las cosas arren dadas doblan ser poseidas por la primera persona para la primera; y que no prohibiéndolo nadie pormanecicran en poder el du eño, y que después de¡ cumplimiento volviera el poseedor dé la primera persona á la primera, y satisficiera la doble pensión. enfitéutica que se suele pagar, y la costumbre.
PRESEÑTE'FUJi HECHA EN. EL AÑO 6427, T DEPOSiTADA. EN EL HOSPICIO DE HUERF&NOS
CONT.CXVUI
CONSTITVOION CXww
CONDEMNATORU SENTENT1A, IN 1UDICES A. PUS ORTUODOXISQUE IMPERATORIBUS LEONE ET ALEXANDRO PRONUNTIATA
SENTENCIA CONDENATORIA PRONUNCIADA CONTRA LOS JUECES POR LOS PIADOSOS Y' ORTODOXOS EMPERADORES LEON Y ALEJANDRO
Estimo ciertamente que ninguno de los que des-. Existimo equidem- ecruin neminem, qui iudieiaempeñan cargo judicial ha de precipitarse nunca rio funguntur munere, eo unquani atuporis aut ingcitiae yrorupturumi ut autor quam, expraeseriplo con tal estupidez 6 impericia, que se atreva á proferir juiio ó sentencia de otro modo que con arreleguni iud.iium sententisinve forra audeat. Quod st tjuis in tantam evuenit -dementiam, reus por-. glo á la prescripción de las leyes. Mas si alguno hubiere llegado á tan grande demencia, sufrir, hecho setos esa dependet poenas quae legibue sant irroreo, las penas que están consignadas en las leyes. Y, gatae.. Sin forte nos effugerit, pervlgliem tamén iUum atque insomnem oculum,•cui nihil non, quam- si acaso senos escapare ¡nosotros, no podrá, sin am-libet occuttuw alt, patena potest, -efu gene non pote- • bargo, escapan ¡ aquel vigilantisimo y despierto ojo, para el cual nada puede dejar do estar Wánifiesto, rit. Tametsi id .ipsum imprecationibus quoqua, dirisque oxaecrationibus atabilire se firmare non abs por oculto que esté. Ello no obstante,, hemos cona¡re e.lienum COflBU1II1US. lavenlat- itaque late et • derado que mies impertinente al casoqueestomis. mo lo establezcamos y confirmamos también con Doum et coebetes ómnes, atque incororeas pote-. itates sibi nunquam non adversantes, immature ex Imprecaciones. y severas ezecraciqoes; Así, pues, bar, vita excidat potius quam ecedat. Incommodis halle éste siempre contrarios para al ¡ Dios y á todas las celetiaIes- é incorpói-as potestades, y, más ; ipsius aedium fundainsuper officiatur perpetuis bien que de ella salga, pierda- fuera do tiempo -esta monta ignis tándem devoret, et postenitas eo red.igatur inopiae, nL pafleln ostiatim quaenitet. Atque vida. Sea, además, abrumado con perpétuas cala-¡ midades y, por-último, devore el -fuego'dos funda- liaec jure sane optimo, propterea quod legas- quas montos ¿e la casa del mismo,' y sea su posteridad . oportuil, servas quodanirnodo atque case liberrimM reducida á tal inopia, que-busque de puerta en puercaptivas effecit fictorum pra'vonumqiie ludiolorum,
ta elan. Y esto ciertamçnte por, óptima, disposición de derecho, -porque -á las leyes, que convenía - que fuesen libérrimas, las hizo en Cierto modo esclavas y cautivas de fingidos y maloejuicios. ti) EL cddtc dice esto es, 6427- pero leer suir $417 porque aquel ano dtla oreaifld* d#1 mwido no orru(5) unl'verIs, vi texto de Migne, sin duda por errata, ponde ai imperto de Leon y cte 4 lejadro, sino al de Consporque el griego .isirvç. —N del tastinO y Romano. , . -