Arkeoloji̇k Alan Yöneti̇mi̇ (2015!01!13 15-12-22 Utc)

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 3006 AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1959

ARKEOLOJ‹K ALAN YÖNET‹M‹

Yazarlar

Doç.Dr. Emre MADRAN (Ünite 1) Prof.Dr. Coflkun ÖZGÜNEL (Ünite 2) Prof.Dr. Nusret ‹lker ÇOLAK (Ünite 3) N. Serhad AKCAN, Hakan Melih AYGÜN (Ünite 4) Dr. A. Esin KULEL‹ (Ünite 5) Doç.Dr. Deniz ÖZKUT (Ünite 6) Prof.Dr. ‹clal D‹NÇER (Ünite 7) Yrd.Doç.Dr. Gülsün TANYEL‹ (Ünite 8)

Editör

Doç.Dr. Ferifltah ALANYALI

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine Üniversitesine aittir. “Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r. ‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz. Copyright © 2013 by Anadolu University University All rights reserved No part of this book may be reproduced reproduced or stored in a retrieval retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Genel Koordinatör Yard›mc›s› Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Ö¤retim Tasar›mc›lar Tasar›mc›lar›› Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Grafik Tasar›m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Dil Yaz›m Dan›flmanlar› Emine Koyuncu Hatice Çal›flkan

Grafikerler Hilal Küçükda¤aflan Ayflegül Dibek

Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür

Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

Dizgi Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Arkeolojik Alan Yönetimi ISBN 978-975-06-1666-2 1. Bask› Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 2.000 adet bas›lm›flt›r. ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013

iii

‹çindekiler

‹çindekiler Önsöz ............. .......................... ........................... ............................ ........................... ........................... ........................... ........................... ..............

vii

Alan Yönetimi........................... Yönetimi......................................................................... ................................................. ... 2 G‹R‹fi .................. ..................................... ...................................... ...................................... ...................................... ................................... ................ KORUMADA AMAÇ VE KAPSAM............... KAPSAM.................................. ...................................... ............................... ............ Alan Yönetiminin Üst Söylemi: Kent Yönetimi.................. Yönetimi ..................................... ......................... ...... ALAN YÖNET‹M‹NE DUYULAN GEREKS‹N‹M ................. .................................... .......................... ....... TANIM VE KAVRAMLAR........................... KAVRAMLAR.............................................. ...................................... ................................. .............. Alan Yönetimi Kavram›............................................. Kavram›................................................................ .................................... ................. Alan›n Yönetimi (Yönetilmesi) Kavram›n›n Geliflimi Geliflimi .................. .................................. ................ Çevre ile ‹lgi ‹lgili li Belge Belgeler ler Üzeri Üzerinden nden Bir Okum Okumaa ..... ......... ......... ......... ......... .......... .......... ......... .... Koruma ile ‹lgili ‹lgili Belgeler Belgeler Üzerinden Üzerinden Bir Okuma Okuma ................. ................................. ................ Alan Yönetiminin Mevzuatta Geliflimi ve Hedefleri.............................. Hedefleri.............................. Mevcut Mevzuat›n ‹rdelenmesi............. ‹rdelenmesi................................ ...................................... ..................................... .................. ALAN YÖNET‹M‹ SÜREÇLER‹NDE KULLANILAN ARAÇLAR...................... ARAÇLAR...................... Genel S›n›flama ................ ................................... ...................................... ...................................... ...................................... ..................... Özel S›n›flama .................. ..................................... ...................................... ...................................... ...................................... ..................... Güçlülük-Zay›fl›k-F›rsatlar-Tehditler Güçlülük-Zay›fl›k-F ›rsatlar-Tehditler (GZFT) Analizi ................... ............................ ......... Çevresel Etki Analizi ................. .................................... ...................................... ...................................... ........................ ..... Tafl›ma Kapasitesi Kapasitesi................... ...................................... ...................................... ...................................... ........................... ........ Tafl›ma Kapasitesinin Türleri ................. .................................... ...................................... .............................. ........... Tafl›ma Kapasitesini Belirleyen Etkenler............................ Etkenler............................................... ..................... Nitelik Analizi ................ ................................... ...................................... ...................................... .................................... ................. Niteli¤in Derecelendirilmesi .................. ..................................... ...................................... .............................. ........... TARAFLAR (AKTÖRLER/PAYDAfiLAR) ................... ...................................... ..................................... .................. Paydafl Yaklafl›m›n›n ‹lkeleri............... ‹lkeleri................................. ..................................... ...................................... ....................... Özet ................... ...................................... ...................................... ...................................... ...................................... ................................... ................ Kendimizi S›nayal›m .................. ..................................... ...................................... ...................................... ............................. .......... Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ................. .................................... ...................................... ........................ ..... S›ra Sizde Sizde Yan›t Yan›t Anahtar› Anahtar› ...................... ........................................ ..................................... ...................................... ................... Yararlan›lan Kaynaklar................................................ Kaynaklar................................................................... .................................. ...............

3 4 5 6 7 7 8 8 10 13 15 17 17 19 19 21 21 22 22 22 23 24 25 26 27 28 28 29

Arkeolojik Alan ........................................ ........................................................................ ................................ 30 G‹R‹fi .................. ..................................... ...................................... ...................................... ...................................... ................................... ................ TÜRK ARKEOLOJ‹S‹N‹N TAR‹H‹ ................... ...................................... ...................................... ........................... ........ ANADOLU TAR‹H‹NE BAKIfi .................. ..................................... ...................................... .................................. ............... ARKEOLOJ‹K ALANLAR..................................................... ALANLAR........................................................................ ........................... ........ ARKEOLOJ‹K ALANLAR VE KORUMA.................................. KORUMA..................................................... ....................... .... SONUÇ..................................................... SONUÇ.................................. ...................................... ...................................... ................................... ................ Özet............................................. Özet.......................... ...................................... ...................................... ...................................... ............................. .......... Kendimizi S›nayal›m...................... S›nayal›m......................................... ...................................... ...................................... .......................... ....... Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ................... ...................................... ...................................... ...................... ... S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ................... ...................................... ...................................... ...................................... ....................... Yararlan›lan Kaynaklar................................................. Kaynaklar.................................................................... ................................. ..............

2. ÜN‹TE

31 31 33 41 42 43 44 45 46 46 46

Alan Yönetimi ve Yönetim Planlamas› Mevzuat› ve Kurumsal Yap›s› .............................................. ....................................................................... ......................... 48 G‹R‹fi .................. ..................................... ...................................... ...................................... ...................................... ................................... ................ ALAN YÖNET‹M‹ TEfiK‹LATLANMASI................... TEfiK‹LATLANMASI ...................................... ..................................... .................... ALAN YÖNET‹M‹NDE AMAÇ VE KAVRAMSAL BOYUTU .................. ......................... ....... Alan Yönetiminin Amac›.............................................. Amac›................................................................. ................................. .............. Alan Yönetimi Kavram›............................................ Kavram›............................................................... ..................................... .................. Alan Yönetiminin Kapsam›................................................... Kapsam›...................................................................... ........................ .....

1. ÜN‹TE

49 50 50 50 51 51

3. ÜN‹TE

iv

‹çindekiler

Alan Yönetiminin Konu Kapsam› ................. .................................... ...................................... ...................... ... Alan Yönetiminin Co¤rafi Kapsam›.................................. Kapsam›..................................................... ...................... ... ALAN YÖNET‹M‹ TEfiK‹LATI .................. ..................................... ...................................... .................................. ............... Dan›flma Kurulu ................. .................................... ...................................... ...................................... ..................................... .................. Dan›flma Kurulunun Oluflumu ................... ...................................... ...................................... ......................... ...... Dan›flma Kurulunun Görevleri ................... ...................................... ...................................... ......................... ...... Efl Güdüm ve Denetleme Kurulu.............................. Kurulu................................................. ................................... ................ Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Oluflumu...................... Oluflumu.................................... .............. Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Görevleri .................. ................................... ................. Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Çal›flma Usulü ................... ........................... ........ Alan Baflkan›.................. Baflkan› .................................... ..................................... ...................................... ...................................... ........................ ..... Alan Baflkan›n›n Seçilme Koflullar› ve Atanmas› .................. ................................... ................. Alan Baflkan›n›n Görevleri.......................................... Görevleri............................................................. ............................ ......... Denetleme Birimi .................. ..................................... ...................................... ...................................... .................................. ............... Denetim Biriminin Oluflumu ................... ...................................... ...................................... ............................ ......... Denetim Biriminin Görevleri Görevleri................... ...................................... ...................................... ............................ ......... ALAN YÖNET‹M‹ VE YÖNET‹M PLANLAMASI................. PLANLAMASI .................................... .......................... ....... YÖNET‹M ALANININ BEL‹RLENMES‹................................ BEL‹RLENMES‹................................................... .......................... ....... Yönetim Alan›n› Belirlemeye Yetkili ‹dare.................................................. ‹dare.................................................. Yönetim Alan›n›n Belirlenmesinde Uyulmas› Gereken ‹lkeler ................ .................... YÖNET‹M PLANININ HAZIRLANMASI ................. .................................... ...................................... ..................... Yönetim Plan›nda Yetkili ‹dare ................. .................................... ...................................... ................................ ............. Yönetim Plan›n›n Haz›rlanmas›.................. Haz›rlanmas› ..................................... ...................................... ............................... ............ Yönetim Plan›n›n De¤erlendirilmesi................... De¤erlendirilmesi ...................................... ...................................... ...................... ... Yönetim Plan›n›n Onaylanmas›.............................................. Onaylanmas›................................................................. ...................... ... Yönetim Plan›n›n Uygulanmas› ve Denetlenmesi....................................... Denetlenmesi....................................... ALAN YÖNET‹M‹NDE HEDEFLER ................... ...................................... ...................................... ......................... ...... ALAN YÖNET‹M‹ DÜZENLEMES‹N‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹................... DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹..................... ALAN YÖNET‹M‹ B‹R‹M‹ VE YASAL DAYANAK ................. .................................... ....................... .... YÖNET‹M PLANININ HAZIRLANMASI ................. .................................... ...................................... ..................... ÖZGÜNLÜ⁄Ü ÖZGÜN LÜ⁄Ü BULUN BULUNAN AN ALANLA ALANLARDA RDA UYGUL UYGULANMA ANMA SORUN SORUNU U ..... .......... ........ ... ALAN YÖNET‹M‹N‹N D‹⁄ER ‹DARELERLE ‹L‹fiK‹LER‹ VE KOORD‹NASYON SORUNU SORUNU................... ...................................... ...................................... ................................... ................ ALAN YÖNET‹M‹N‹N OLUfiUMA ‹L‹fiK‹N EKS‹KL‹KLER .................. ........................... ......... Özet................................................ Özet............................. ...................................... ...................................... ...................................... .......................... ....... Kendimizi S›nayal›m..................... S›nayal›m........................................ ...................................... ...................................... ........................... ........ Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ................... ...................................... ...................................... ...................... ... Yararlan›lan Kaynaklar................................................... Kaynaklar...................................................................... ............................... ............

4. ÜN‹TE

51 51 52 52 52 53 53 54 54 55 55 55 56 56 56 57 57 57 58 58 59 59 60 60 61 61 62 63 63 64 65 66 66 68 69 70 70

Arkeolojik Alanlar ‹çin Koruma Kullanma Ekseninde Yeni Yaklafl›mlar........................................ Yaklafl›mlar.................... ........................................................... ....................................... 72 G‹R‹fi ................. .................................... ...................................... ...................................... ...................................... .................................... ................. 73 ÜLKEM‹ZDE ARKEOLOJ‹K ALANLARIN YÖNET‹M‹NE ‹L‹fiK‹N TESP‹TLER ................. .................................... ...................................... ...................................... ...................................... ........................... ........ 74 ARKEOLOJ‹K ALANLARIN AYA⁄A KALDIRILMASI ‹Ç‹N YEN‹ YAKLAfiIMLAR................. YAKLAfiIMLAR .................................... ...................................... ...................................... ...................................... ....................... 85 Arkeolojik Alanlar ‹çin Öykülendirme ve De¤erlendirme.......................... De¤erlendirme.......................... 87 Kat›l›mc›l›k................. Kat›l›mc›l›k .................................... ...................................... ...................................... ...................................... ........................... ........ 88 ARKEOLOJ‹K ALAN YÖNET‹M‹ VE TUR‹ZM ‹L‹fiK‹S‹ ................. ............................... .............. 94 Özet................................................ Özet............................. ...................................... ...................................... ...................................... .......................... ....... 97 Kendimizi S›nayal›m.................... S›nayal›m....................................... ...................................... ...................................... ............................ ......... 98 Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ................... ...................................... ...................................... ...................... ... 99 S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Anahtar› ................... ...................................... ...................................... ...................................... ....................... 100 Yararlan›lan Kaynaklar................................................... Kaynaklar...................................................................... ............................... ............ 100

v

‹çindekiler

Arkeolojik Alanlar ‹çin Yönetim Plan› Haz›rlanmas› Süreci ......................................... ................................................................ ....................... 102 G‹R‹fi .................. ..................................... ...................................... ...................................... ...................................... ................................... ................ YÖNET‹M PLANI HAZIRLAMA EK‹B‹N‹N OLUfiTURULMASI.................... YÖNET‹M PLANLAMASI HAZIRLANMASI SÜREC‹ .................. .................................... .................... 1. Aflama (Kimliklendirme ve Tan›mlama: Bilgi Toplama, Envanterleme ve ‹lgi Gruplar›n›n Belirlenmesi).............. Belirlenmesi)................................. ............................ ......... ‹lgi Gruplar›n›n (Ortak ve Paydafllar›n) Belirlenmesi ................. ........................... .......... 2. Aflama (Analiz ve De¤erlendirme Çal›flmalar›)............ Çal›flmalar›)............................... ............................ ......... Önem De¤erlendirmesi.................... De¤erlendirmesi....................................... ...................................... .................................... ................. Durum De¤erlendirmesi ................. .................................... ...................................... ..................................... .................. Yönetim De¤erlendirmesi ................. .................................... ..................................... ................................. ............... Yönetim Politikalar› ile Stratejik Hedeflerin Gelifltirilmesi ve Alan›n Vizyonunun Oluflturulmas› ................... ...................................... ............................... ............ 3. Aflama (Uygulama)............................. (Uygulama)................................................ ...................................... .................................... ................. De¤erlendirme, ‹zleme ve Revizyon.......................... Revizyon............................................. ............................ ......... Özet.............................................. Özet........................... ..................................... ..................................... ...................................... ............................. .......... Kendimizi S›nayal›m............................ S›nayal›m............................................... ...................................... ...................................... ..................... Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ................. .................................... ...................................... ........................ ..... S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Anahtar› ................. .................................... ..................................... ..................................... ........................ ..... Yararlan›lan Kaynaklar................................................ Kaynaklar................................................................... .................................. ...............

103 104 104 107 108 111 111 111 111 112 113 113 114 115 116 116 117

Arkeolojik Alanlarda Alanlarda Mimari Koruma......................... Koruma................................... .......... 118 G‹R‹fi .................. ..................................... ...................................... ...................................... ...................................... ................................... ................ Arkeolojik Alanlar›n Fiziksel ve Kültürel Özellikleri ................... ................................. .............. Arkeolojik Sit Alanlar› ................... ...................................... ...................................... ...................................... ..................... M‹MAR‹ KORUMA TANIMI.................... TANIMI....................................... ...................................... .................................... ................. ARKEOLOJ‹K ALANLARDAK‹ KÜLTÜR VARLIKLARININ ÖZELL‹KLER‹... ARKEOLOJ‹K ALANLARDA KORUMA YAKLAfiIMLARI ................. .............................. ............. Uluslararas› Yaklafl›mlar Yaklafl›mlar.................. ..................................... ...................................... ...................................... ........................ ..... Ulusal Yaklafl›mlar.................................. Yaklafl›mlar..................................................... ...................................... .................................... ................. ARKEOLOJ‹K ALANLARDAK‹ KORUMA SÜREC‹N‹N TANIMI................... TANIMI................... Arkeolojik Alanlarda Mimari Projelendirme Süreci ................. ................................... ...................... Arkeolojik ve Mimari Belgeleme Aflamas› ................. .................................... ............................ ......... Rölöve ............................................... .................................................................. ...................................... ...................................... ...................... ... Mimari Parça Envanteri Envanteri................. .................................... ...................................... ...................................... .......................... ....... Analitik Rölöve .................. ..................................... ..................................... ..................................... ...................................... ..................... Koruma Önceliklerinin Önceliklerinin Belirlenmesi......................... Belirlenmesi............................................ ............................. .......... SONUÇ/DE⁄ERLEND‹RME.......................................... SONUÇ/DE⁄ERLEND‹RME....................... ...................................... ................................. .............. Özet.............................................. Özet........................... ...................................... ...................................... ...................................... ............................ ......... Kendimizi S›nayal›m............................ S›nayal›m............................................... ...................................... ...................................... ..................... Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ................... ...................................... ...................................... ...................... ... S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Anahtar› ................. .................................... ...................................... ...................................... ....................... .... Yararlan›lan Kaynaklar................................................. Kaynaklar................................................................... ................................. ...............

6. ÜN‹TE

119 120 120 123 125 126 126 127 128 130 131 133 134 134 135 138 139 140 141 141 142

Arkeolojik ve Kentsel Sit Alanlar›nda Koruma ve Yönetim Planlamas›..................................................................................144 G‹R‹fi .................. ..................................... ...................................... ...................................... ...................................... ................................... ................ KORUMA ALANININ DÜZENLENMES‹ VE KENT ARKEOLOJ‹S‹N‹N GEL‹fi‹M‹.................. GEL‹fi‹M‹ ..................................... ...................................... ...................................... ...................................... ............................. .......... KENT ARKEOLOJ‹S‹ VE ARKEOLOJ‹K M‹RAS YÖNET‹M‹ KAVRAMLARININ GEL‹fi‹M‹ ................. .................................... ...................................... ..................................... .................. II. Dünya Savafl› Sonras›nda Kentlerin Yeniden Düzenlenmesi Çal›flmalar› ................. .................................... ...................................... ...................................... ...................................... .......................... .......

5. ÜN‹TE

145 145 147 148

7. ÜN‹TE

vi

‹çindekiler

1970’ler ve Arkeolojik Miras›n Korunmas›na Yönelik Avrupa Sözleflmesi..................................... Sözleflmesi.................. ...................................... ...................................... ...................................... ........................... ........ 1980’ler ve Arkeoloji Arkeoloji - Planlama Buluflmas› ........................................ ............................................... ....... 1990’lardan 2000’li Y›llara Kültürel, Kentsel ve Tarihî Peyzaj / Ortam Kavramlar›n›n Geliflimi .................. ..................................... ...................................... ...................................... ........................ ..... KENT ARKEOLOJ‹S‹ VE ALAN YÖNET‹M‹-YÖNE YÖNET‹M‹-YÖNET‹M T‹M PLANI UYGULAMALARI ................... ...................................... ...................................... ...................................... .................................. ............... Avrupa ‹yi Uygulama Kodu / Prensipleri: Arkeoloji ve Kent Projesi ........ APPEAR Projesi .................. ..................................... ...................................... ...................................... .................................... ................. ‹ngiltere Planlama Politika Rehberleri Rehberleri .................. ..................................... ...................................... ................... Kent Arkeolojisi Arkeolojisi ve “English Heritage” Heritage” Uygulamalar› Uygulamalar› ................ ................................. ................. UNESCO Dünya Dünya Miras› Koruma ve Yönetim Süreci ................... ................................. .............. TÜRK‹YE’DE KÜLTÜR VE TUR‹ZM BAKANLI⁄ININ KENTSEL ARKEOLOJ‹K S‹T ALANLARINDAK‹ UYGULAMALARI .................. ............................. ........... Kentsel Sit, Arkeolojik Arkeolojik Sit ve Kentsel Arkeolojik Sit Tan›mlar› ................. Türkiye’de Sit Alanlar› ‹çinde Kentsel Arkeolojik Sit Alanlar›n›n Alanlar›n›n Yeri....... Koruma Amaçl› ‹mar Plan›, Alan Yönetimi ve Yönetim Plan› Kavramlar› ve Kentsel Arkeolojik Arkeolojik Sit Alanlar›ndaki Uygulamalar Uygulamalar.............. .............. Özet................................................ Özet............................. ...................................... ...................................... ...................................... .......................... ....... Kendimizi S›nayal›m ................... ...................................... ...................................... ...................................... ........................... ........ Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› .................. ..................................... ...................................... ....................... .... S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .................. ..................................... ...................................... ...................................... ...................... ... Yararlan›lan Kaynaklar................................................... Kaynaklar...................................................................... ............................... ............ ‹nternet Kaynaklar›.................................... Kaynaklar›...................................................... ..................................... .................................. ...............

8. ÜN‹TE

149 151 153 154 154 156 157 159 160 164 164 166 167 169 173 174 175 175 176

Dünya Miras› Alanlar› ve Yönetim Yönetim Plan› ‹liflkisi................ ‹liflkisi................ ... 178 G‹R‹fi ................. .................................... ...................................... ...................................... ...................................... .................................... ................. DÜNYA M‹RASI SÖZLEfiMES‹ ................... ...................................... ...................................... ................................ ............. DÜNYA M‹RAS L‹STES‹ .................. ..................................... ..................................... ..................................... ......................... ...... Varl›klar›n Dünya Miras› Listesi’ne Kaydedilme Süreci............................... Süreci............................... Evrensel De¤eri Belirleyen Belirleyen Ölçütler............................ Ölçütler............................................... ................................. .............. Dünya Miras› ‹le ‹lgili Örgütler ....................................... .......................................................... ............................ ......... ICCROM (Kültür Varl›klar›n› Koruma ve Onar›m Çal›flmalar› Merkezi) .................................... ....................................................... ...................................... ...................................... ........................ ..... ICOMOS (Uluslararas› An›tlar ve Sitler Konseyi) ................. .................................. ................. IUCN (Dünya Koruma Birli¤i)................................. Birli¤i).................................................... ............................... ............ Dünya Miras› Amblemi Amblemi ................... ...................................... ...................................... ..................................... .................. DÜNYA M‹RASI L‹STES‹’NDE TÜRK‹YE................... TÜRK‹YE...................................... ................................... ................ ‹stanbul’un Tarihî Alanlar› .................. ..................................... ...................................... ...................................... ................... Göreme Millî Park› ve Kapadokya Kapadokya (Nevflehir) ....................................... ........................................... .... Divri¤i Ulu Camii ve Dârüflflifâs› (Sivas)............................................ (Sivas)...................................................... .......... Safranbolu (Karabük) (Karabük).................. ..................................... ...................................... ...................................... ............................ ......... Hattuflafl - Hitit Baflkenti (Çorum)................................. (Çorum).................................................... ............................... ............ Nemrut Da¤› (Ad›yaman-Kahta)....................... (Ad›yaman-Kahta).......................................... ...................................... ......................... ...... Hierapolis-Pamukkale (Denizli) ................. .................................... ...................................... ............................... ............ Ksanthos-Letoon (Antalya-Mu¤la) ................... ...................................... ...................................... .......................... ....... Troia (Truva) Antik Kenti (Çanakkale) (Çanakkale).................. ..................................... ...................................... ................... Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) (Edirne) ................. .................................... .............................. ........... Çatalhöyük Neolitik Kenti.................. Kenti..................................... ...................................... ...................................... ....................... Dünya Miras› Geçici Listesi .................................................... ....................................................................... ....................... DÜNYA M‹RASI ALANLARINDA KORUMA, YÖNET‹M YÖNET‹M VE ‹ZLEME ......... Özet ............................................... .................................................................. ...................................... ...................................... .......................... ....... Kendimizi S›nayal›m ................................. .................................................... ...................................... ................................. .............. Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................. ................................................ ............................... ............ S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .................. ..................................... ...................................... ..................................... ...................... .... Yararlan›lan Kaynaklar................................................... Kaynaklar...................................................................... ............................... ............

179 180 181 183 184 185 186 186 186 186 187 189 190 191 192 194 195 196 197 198 199 201 202 203 207 208 209 209 209

Önsöz

Önsöz Ülkemiz sahip oldu¤u kültürel miras alanlar› ile oldukça zengindir. Ancak bu zenginlik, kültürel miras›n sürdürülebilir korunmas› gibi büyük sorumluluklar› da beraberinde getirmektedir. Kültür varl›klar›n›n yap› ya da alan ölçe¤inde korunmas› da bir yönetim plan› içinde ele al›nmal›d›r. Ancak, alan yönetimi ülkemiz gündemine son y›llarda girmifl bir konudur. Henüz, ilgili kurumlarca onaylanm›fl ve yürürlü¤e girmifl bir yönetim plan›na sahip olmay›fl›m›z, oluflturulan alan yönetim birimlerinin de etkin olarak çal›flamamas› önemli bir sorun olarak halen karfl›m›zda durmaktad›r. Kitab›m›z, Arkeolojik Alan Yönetimi konusunda kaleme al›nm›fl ilk yay›nlardan biridir. Öncelikle Aç›k Ö¤retim Fakültesi, Kültürel Miras ve Turizm Ön lisans Program›nda yer alan “Arkeolojik Alan Yönetimi” dersi için haz›rlanm›flt›r. Ancak, ülkemizde alan yönetimi konusunda söz sahibi uzmanlar›n kat›l›m› ile haz›rlanan bu kitap bu alanda yap›lacak çal›flmalar için de bir anahtar olacakt›r. Kitab›n flekillendirilmesinde verdikleri büyük destekten dolay› say›n Doç. Dr. Deniz Özkut ve Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdür Yard›mc›s› Say›n Serhat Akcan’a, özveri ile haz›rlad›klar› bölümlerle kitaba can veren ünitelerin de¤erli yazarlar›na en içten teflekkürlerimi sunar›m.

Editör Doç.Dr. Ferifltah ALANYALI

vii

1


Amaçlar›m›z Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;  Alan yönetiminin de¤iflik tan›mlar›, kavram›n›n uluslaras› belgelerde belgelerde nas›l yer ald›¤›,  Alan yönetimi kavram›n›n  Alan yönetiminin hedefleri,  Ulusal mevzuatta nas›l yer ald›¤›n› ve ayr›lmaz parçalar› olan yönetim plan› ve yönetim alan› iliflkileri, iliflkileri,  Alan yönetiminin gerçekleflmesi için gerekli araçlar›, yönetiminde minde yer alan tara taraflar› flar›n n (payda ( paydafllar› fllar›n) n) niteli nitelikleri kleri konula konular›nda r›nda  Alan yöneti bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • • • •

Alan Yön Alan Yönet etim imii Yöne Yö neti tim m Alan Alan›› Yöne Yö neti tim m Plan Plan›› Etkile Etk ileflim flim Geç Geçifl ifl Ala Alan› n›

• • • •

GZFT An GZFT Anal aliz izii Tafl› Ta fl›ma ma Kap Kapas asit ites esii Çevres Çev resel el Etk Etkii Anal Analizi izi Alan Al an Pa Payd ydafl aflla lar› r›

‹çindekiler

Arkeolojik Alan Yönetimi

Alan Yönetimi

• G‹R‹fi • KORUMADA AMAÇ VE KAPSAM • ALAN YÖNET‹M‹NE DUYULAN GEREKS‹N‹M • TANIM VE KAVRAMLAR • ALAN YÖNET‹M‹ SÜREÇLER‹NDE KULLANILAN ARAÇLAR • TARAFLAR (AKTÖRLER/PAYDAfiLAR)

Alan Yönetimi G‹R‹fi H›zl› ve kapsaml› de¤iflikliklerin her alanda yaflama hakim oldu¤u günümüzde, de¤iflimin korumaya karfl›t ve engellenmesi gereken bir olgu olmad›¤› aç›kt›r. Ancak tarihî çevrelerin sürdürülebilir korunmalar› zorunlulu¤u nedeniyle de¤iflimlerin yönetilmesine ihtiyaç duyuldu¤u da bilinmektedir. Küreselleflme ile gündeme gelen söz konusu de¤iflikliklerin, dengeleri ulusal de¤erler aleyhine de¤ifltirmesi yan› s›ra neoliberal ekonomi politikalar› da da korunmas› gerekli alanlar alanlar üzerinde üzerinde koruma amac›n› ikincil plana atan rant amaçl› istekleri gündeme getirebilmektedir. Özellikle kentsel koruma alanlar›n›n de¤iflik kaynaklar› olan baflka sorunlar› da bulunmaktad›r. Bu sorunlar›n çözümü, yok oldu¤unda tekrar üretilemeyen bir kaynak olan kültür varl›klar›n›n do¤ru kullan›m›, bu varl›klar› tafl›d›klar› de¤erleri yitirmemeleri oldukça karmafl›k ifllemler dizisini dizisini ve bunu gerçeklefltirecek de¤iflik mesleklere sahip kiflilerden oluflan personel gerektirmektedir. Özetle, tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n yap› ya da alan ölçe¤inde korunmas› bir yönetim anlay›fl› içinde ele al›nmak durumundad›r. Bu oldukça yeni anlay›fl “ Alan Yönetimi ” ol olar arak ak tan›mlanmaktad›r. Mevcut yasa ve ilgili yönetmeli¤in alan yönetimi ile iliflkili düzenlemeleri a¤›rl›kl› olarak arkeolojik sit alanlar›n› konu alacak biçimde üretilmifltir. Bu nedenle mevcut hâliyle Türkiye’nin çok çeflitli ve zengin kültürel varl›klar›n›n yönetimi konusunda yeterli olmayabilecektir. Alan yönetiminin gerektirdi¤i yönetim planlar›n›n üretimine iliflkin bir flartnamenin bulunmamas› alan yönetimi konusunda deneyimlere sahip olmayan ülkemizde bir olumsuzluk olarak görülmektedir. Bu bilgi bofllu¤u yan› s›ra ulusal koruma terminolojisinde yeni olan kavramlar›n ilgili yönetmelikte yeterince aç›k ve net biçimde yer almay›fl› da önemli bir eksikliktir. Yasa ve yönetmelikte yer alan iflletme ve turizm pazarlamas›na iliflkin ifadelerin, yönetim yaklafl›mlar›n›n korumay› bir ticari iliflki ve korunacak kültür varl›klar›n› da birer “eflya” olarak görme e¤iliminde olmas› kayg› vericidir. Mevzuatta koruma eylemlerini yayg›n biçimde flekillendiren koruma amaçl› imar planlar› ile koruma yönetim planlar›n›n iliflkisi de aç›kça anlafl›l›r biçimde kurulmam›fl, koruma bölge kurullar›n›n yönetim plan› oluflumu ve onay›na kat›l›m› öngörülmemifltir. Yasal düzenlemeler, korumada yerel otoritelere inisiyatif tan›mak yönünde de¤ifliklikler içermekte ancak yönetim planlamas› uygulamalar›n›n tüm ülke genelinde her sit alan› için gerçeklefltirilip gerçeklefltirilmeyece¤i, gerçeklefltirilecekse bu konudaki politikan›n nas›l flekillenece¤i, bir öncelik s›ralamas› olup olmad›¤› konular›nda yeterli anlat›mlar bulunmamaktad›r.

4


Alan yönetimi için öngörülen yap›n›n idari ve hukuki anlamda 5018 say›l› Yasa ile getirilen mali ve idari yaklafl›mlar›n d›fl›nda kalan özerk bir yap› tan›mlamas›, örgütsel yap›n›n ne belediye ne de bakanl›k çerçevesinde tam olarak biçimlenememesi de gelecekte hukuki sorunlara yol açabilecek bir boflluk içermektedir. S›ralanan tüm eksiklerine ra¤men alan yönetimine iliflkin yasal boflluklar› dolduracak yaklafl›mlar›n hayata geçirilmesi alan yönetimi uygulamalar›n›n etkinli¤ini art›racak, uygulamalardaki tereddütleri giderecektir. Deneyimlerin birikimlerini kullanmak yan› s›ra eski al›flkanl›klar›n olumsuz etkilerinden kurtulmak, koruma amaçl› imar planlar› ile istenen düzeyde ulafl›lamayan hedeflerin gerçekleflmesine ve ça¤dafl dünyaya paralel yeni koruma politikalar›n›n oluflumuna katk› sa¤layacakt›r. Gelinen noktadaki en önemli olumsuzluk, ilgili kurumlarca onaylanm›fl ve yürürlü¤e sokulmufl sokulmufl bir yönetim plan›n›n olmamas›d›r. olmamas›d›r. Efes ören yeri, Edirne SeliSelimiye Camii ve çevresi, ‹stanbul Tarihi Yar›mada vb. birkaç yerde kurulan alan yönetimi birimlerinin etkin olarak çal›flt›¤› söylenemez. Tüm bu olumsuzluklara karfl›n, çok girdili ve çok tarafl› nitelikleriyle ön plana ç›kan koruma olgusunun olgusunun kamu yarar›na, de¤erlerini de¤erlerini yitirmeden ve ça¤da ça¤da yaflamla bütünleflerek korunmas› ve kullan›lmas› için gerekli usul ve esaslar›n belirlenmesi için bir yönetim modelinin kullan›lmas› giderek kaç›n›lmaz hâle gelmektedir.

KORUMADA AMAÇ VE KAPSAM Günümüzde “koruma” sözcü¤ü çevrenin bütün bileflenlerini içerecek bir anlama kavuflmufltur. Bir dönemin kültürel, kentsel, mimari, sosyal, ekonomik yaflam› art›k “tarihsel çevre” üzerinden okunmaktad›r. okunmaktad›r. Bir di¤er di¤er deyiflle tarihsel çevre ve onun bileflenleri olan kültür varl›klar› özellikle belge de¤erleri ile ve bir toplumun yaflam›n›n mekana yans›mas› olarak önem tafl›makta tafl›maktad›r. d›r. Kapsam›n genifllemesi, de¤iflik bir çok meslek gurubunun sürecin içinde yer almas›n›n kaç›n›lmaz olmas›, koruma olgusunun giderek daha fazla say›da kifli ve kurumu ilgilendirmesi bu konuya de¤iflik bir boyut kat›lmas› gerekti¤ini ortaya koymufltur. Bu boyut ise koruma sürecinin yasal, yönetsel ve finansal girdilerini yeniden tan›mlayan, aktörleri belirleyen ve konuyla ilgili kurumlar aras›nda efl güdümün usul ve esaslar›n› belirleyen bir “yönetim modeli” oluflturmakt›r. Bir di¤er deyiflle alan ölçe¤inde (kentsel, arkeolojik, k›rsal vb.) korumada aktif rol üstlenen farkl› gurup ve disiplinlerin koruma eylemlerini, “toplumsal uzlaflma ” sa¤ sa¤lay layara arak k “kat›l›mc› ” bir pol politi itika ka ile ile bir araya gelerek “sürdürülebilir ” bir poli politik tikay› ay› “planl› ” olarak gerçek gerçekleflti lefltirmele rmele-ri gerekiyorsa, bu koflullar› yerine getirecek eylemler “ alan yönetimi ” kav kavram ram›n› ›n›n n temelini oluflturmaktad›r. Bir baflka deyiflle alan yönetimi, “koruma” ve “yönetim” kavramlar›n› birlefltiren ça¤dafl koruman›n yönetsel boyutudur. Bu ünitenin amac›, alan yönetimine iliflkin kavram ve tan›mlar› vermek, çeflitli örneklerden al›nt›lar yaparak konunun daha iyi anlafl›lmas›n› anlafl›lma s›n› sa¤lamak, özellikle tarihsel çevre ölçe¤indeki koruma süreçlerinin ça¤dafl araçlar›n› tan›mak tan›ma k olarak s›ralanabilir. Alan yönetiminin iki kapsam› vard›r. Bunlar “ konu kapsam› ” ve “mekânsal ve ören yerleriyle ba¤lant› ba¤lant› nokkapsam ” d›r. Konu kapsam› içerisinde, sit alanlar› ve talar›n›n ve etkileflim alanlar›n›n bir bütün olarak korunmas›, gelifltirilmesi, yönetim plan›n›n haz›rlanmas›, onaylanmas›, plan›n uygulanmas› ve denetlenmesi gibi temel konular bulunmaktad›r. Mekânsal kapsam ise alan yönetiminin gerektirdi¤i yönetim plan› içinde yer alan sit alan› ya da ören yeridir. Ayr›ca Ayr›ca 2863 say›l› Kültür Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu’nda Kanunu’nda de¤ifliklikler öngören 648 648 say›l› Kanun

1. Ünite - Alan Yönetimi Yönetimi

hükmünde kararname, etkileflim-geçifl alan› olarak koruma literatüründe daha önce var olan ancak yasall›k kazanmayan bir alan tan›m›n› t an›m›n› da devreye sokmufltur.

Alan Yönetiminin Üst Söylemi: Kent Yönetimi Bu ünitenin konusu olan alan yönetimi, ülkemizde büyük ço¤unlukla kentsel ya da arkeolojik alanlar için haz›rlanmaya çal›fl›lmaktad›r. Özellikle kentsel koruma alanlar›nda haz›rlanacak yönetim planlar›n›n daha iyi anlafl›lmas› için kentin tümünün yönetimine iliflkin baz› temel hususlara de¤inmekte yarar görülmektedir. Bu nedenle ünitenin bu bölümünde, Avrupa Konseyi - Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi taraf›ndan 1992 y›l›nda kabul edilen “Avrupa Yerel Yönetim fiart›”ndan al›nt›larla baz› bilgiler verilmeye çal›fl›lacakt›r: 1. Yerel demokrasi demokrasinin nin esaslar› esaslar› oturtulmadan oturtulmadan kentlerde kentlerdeki ki kifli haklar›ndan haklar›ndan söz etmek yersiz olur. Bu nedenle kent yönetimi, haklar› ve tafl›nmazlar› öneri yönetsel yasalar ve kararlardan etkilenecek kiflilere, bu kararlar›n duyurulmas› ve ayn› zamanda kiflilere konu hakk›nda fikir beyan etme hakk› tan›narak, karar verme süreçlerine faal olarak kat›labilmelerinin sa¤lanmas›yla gerçekleflmelidir. 2. Al›na Al›nacak cak herhangi herhangi bir karar›n sonucu, sonucu, kiflilerin kiflilerin yetki yetki ve hedeflerini hedeflerini afl›yorsa afl›yorsa uygulanmaya konmamal›d›r. Bu fark edildi¤inde derhal daha üst düzey bir yönetim devreye sokularak, sokularak, gerekli gerekli kararlar›n, bu düzeyde düzeyde kapsaml› kapsaml› bir çerçevede ele al›nmas› sa¤lanmal›d›r. 3. Halk, yönetim yönetim mekanizm mekanizmas›na as›na kat›lmak kat›lmak ve iflleyiflind iflleyiflindee etkin olmak zorundazorundad›r. Bunun için; yerel gönüllü kurulufllar›n varl›¤›n›n tan›nmas›, yerel politik yaflamda halk kat›l›m›n›n (yürütme organlar›na ba¤l› olan yönetim kurullar›nda ve komisyonlarda halk temsilcilerinin görev alabilmesi gibi) kurumsallaflt›r›lmas› ve yönetim mekanizmalar›na ifllerli¤in (denetim kurulu, flikâyet kurulu, flikayet memurlar› gibi) kazand›r›lmas› gerekmektedir. 4. Yerel demokras demokrasinin inin kökleri kökleri halkt›r. halkt›r. Halk, toplumu toplumu yönetmek yönetmek ve planlamak planlamak için al›nan kararlarda, yerel kamu yöneticilerinin ve seçilmifl temsilcilerin ortaklar›d›r. Bu nedenle halk kendine düflen görevleri yerine getirebilmek için, görevliler ve seçilmifl temsilciler taraf›ndan uygulanacak tüm kararlardan haberdar olmal›d›r. 5. Kent çevresini çevresini etkileyecek etkileyecek tüm projeler; projeler; seçilmifl seçilmifl temsilciler, temsilciler, ihtiyaç ihtiyaç sahipleri ve halk taraf›ndan inceleme ve denetlemeye aç›k olmal›d›r. Bunun gere¤i; resmî, yasal kamuya dan›flma süreçleri oluflturmak, dan›flma süreçlerinde tarafs›zl›k ilkesini garanti etmek, tüm kamu dokümanlar›na özgürce eriflilebilirli¤i sa¤lamak, bütün projeleri yerinde tan›tmak, resmî bir yerel bülten yay›nlamak ve yerel yönetim ile kamuoyu aras›nda bir köprü vazifesi gören gönüllü kurulufllar›n önemini kabul etmektir. 6. Her yerleflimin yerleflimin korunmas› korunmas› ve vurgulanm vurgulanmas› as› gereken gereken bir kimli¤i vard›r. vard›r. Yerleflimin bölgesel iliflkileri, konumu, nüfusu, fiziki s›n›rlar›, çevresi, iklimi, formu, yap›s›, kökeni, tarihî, ifllevleri ve bunlar›n tümü bir yerleflimin di¤erinden fark›n› ortaya koyar. Öncelikler hakk›nda karar vermek ve öneriler gelifltirmek, tek bir mesle¤e, tek bir birime veya flansa b›rak›lamaz. Bu ve benzeri kararlar; kentin özelliklerini, potansiyelini, aktivitelerini, geliflme kapasitelerini ve kaynaklar›n› kapsayacak bilgileri içeren ve belirli aral›klarla yenilenerek güncellefltirilen güncellefltirilen analizlere dayand›r›lmal›d›r. dayand›r›lmal›d›r. 7. Yerel politik politik kararlar; kararlar; kapsaml›, kapsaml›, güncellefltiri güncellefltirilmifl lmifl bilgiler bilgiler ile kent ve bölge bölge planlama uzmanlar›ndan oluflan ekipler taraf›ndan önerilmifl, alternatifli, kabul edilebilir seçeneklere dayand›r›lmal›d›r. Kent planlama, kentin fiziki,

5

6


sosyal, ekonomik ve çevre de¤erlerini kapsayan projelerin, programlar›n, stratejilerin veya planlar›n ilgili uzmanlarca gelifltirilerek de¤erlendirildi¤i bir ilimdir. Bu ilim, geliflme ve korumac›l›k aras›nda; sürdürülebilir kalk›nmaya ulaflmada ve anlaflmazl›klarda uzlaflmak gibi z›tl›klar›n ahengini denge içinde koruyabilmelidir. Görüldü¤ü gibi, kentlinin kendini yönetenlerden beklentileri olarak da tan›mlanabilecek bu “manifesto”, ölçe¤i ve kapsam› daralt›ld›¤›nda ve mekân olarak kent bütününden koruma alan›na indirgendi¤inde, alan yönetiminin de ilkeleri olarak benimsenebilir.

ALAN YÖNET‹M‹NE DUYULAN GEREKS‹N‹M Alan yönetimi, genel hatlar› ile ülkenin kültür varl›klar›n›n belirlenmesi, korunmas›, gerekiyorsa yeni ifllevlere uyarlanmas›, özetle kültürel de¤erlerin bir araya gelerek oluflturduklar› ve “sit” olarak tan›mlad›¤›m›z koruma alanlar›n›n yaflam›n› biçimlendiren bir kavramd›r. Bu kavrama ve onun öngördü¤ü planlama, projelendirme ve uygulamalara flu nedenlerle gereksinim duyulmaktad›r: 1. Kültü Kültürr varl›klar› varl›klar› çok k›r›lgan, k›r›lgan, kolay bozulabi bozulabilen len ve k›sa bir zaman zaman diliminde diliminde olumsuz koflullardan etkilenerek nitelik yitirebilen unsurlard›r. Bu nedenle koruma alanlar›ndaki mal sahipleri, yöneticiler ve onay veren kurumlar gibi taraflar›n çabuk ve do¤ru karar vermeleri gerekmektedir. Baz› hâllerde ortak karar verilmesi gerekebilir. Kültür varl›¤› ile de¤iflik ölçek ve nitelikte iliflki içinde olan kifli ve kurumlar›n k›sa bir zaman içinde uygulanabilir ve üzerinde anlaflma sa¤lanm›fl ortak kararlar ka rarlar verebilmeleri do¤ru kurgulanm›fl, güvenilir ve dinamik bir mekanizman›n varl›¤›n› gerektirir. 2. Kültü Kültürr varl›klar›n›n varl›klar›n›n ve bunlar›n bunlar›n bir araya araya gelerek oluflturd oluflturduklar uklar›› sit alanlar›alanlar›n›n korunmas› ve gelifltirilmesi için tasarlanan sürecin en önemli bölümlerinden bir tanesi yap› ya da alanlar›n “anlam ” ve “önem ”inin ”inin belirlenmesidir. Bu belirleme koruma ve gelifltirme için gerekli önlemlerin niteli¤in etkileyecektir. De¤iflik meslek guruplar›na gerek gösteren bu sürecin tasarlanmas› bir yönetim sorunudur. 3. Yöne Yönetim tim alanlar›nda alanlar›nda,, onlar›n de¤er de¤er ve önem önemlerin lerinii olumsuz etkileyec etkileyecek ek de¤iflmelerin olmamas› için çeflitli stratejiler gelifltirilmeli ve olabilecek de¤iflimler tan›mlanmal›d›r. 2. madde de belirtildi¤i gibi de¤iflik uzmanlar›n katk›s›n› gerektiren bu sürecin planlanmas›, belli bir zaman dilimi içinde gerçeklefltirilmesi özel bir düzenlemenin ürünü olabilir. 4. Mevcu Mevcutt mevzuat kültür kültür varl›klar›n›n varl›klar›n›n korunmas korunmas›› konusunda konusunda baflvurulacak baflvurulacak birden fazla otorite tan›mlam›flt›r. Ya da ayn› sürecin de¤iflik bölümlerinde de¤iflik otoritelerin görüfl ve onaylar› gerekebilmektedir. Bu nedenle kültür varl›klar› ile ilgili de¤iflik ifllemler için baflvurulacak otoriteler belirlenmeli ve ilgililere duyurulmal›d›r. 5. 1973 y›l›nda y›l›nda ç›kan ve Türkiye Türkiye Cumhuriye Cumhuriyeti’ni ti’nin n ilk koruma yasas› yasas› olan 1710 say›l› yasadan günümüze kadar yap›lan türlü yasal düzenlemelerde kültür varl›¤› sahipleri sahipleri için de¤iflik katk›lar öngörülmüfltür. Örne¤in 1710 1710 say›l› Yasa mülk sahipleri için öngörülen bu katk›lar› parasal, inflaat malzemesi ve teknik dan›flmanl›k olarak 3 de¤iflik flekilde tan›mlam›flt›r. 2004 y›l›nda ç›kan 5226 say›l› Yasa özellikle yerel yönetimler için yeni kaynaklar öngörmüfltür. Bu nedenle bir alandaki kültür varl›klar›n›n korunmas› için hangi katk›lar›n gerekti¤inin belirlenmesi ve bu katk›lar›n kullan›m›na iliflkin usul ve esaslar›n belirlenmesi bir “ mali kaynak yönetimi ” konu konusu su hâline hâline gelmifltir. gelmifltir.


6. Ülkemiz tafl›n›r ve tafl›nmaz kültür kültür varl›klar›n›n niteli¤i ve say›s› düflünüldüdüflünüldü¤ünde dünyan›n önde gelen ülkeleri aras›ndad›r. 2011 y›l› rakamlar› ile yasal olarak koruma alt›na al›nm›fl 43.000’den fazla geleneksel konut bulunmaktad›r. An›tsal yap›lar, arkeolojik sit alanlar› ve içerdikleri arkeolojik yap›lar bu say›n›n d›fl›ndad›r. Koruman›n planl› olarak gerçekleflmesi için kültür varl›klar›n›n içinde bulundu¤u durumun saptanmas› ve bu saptama sonucunda müdahale önceliklerinin belirlenmesi esast›r. Bu süreç ise iyi bir örgütlenme ile sa¤lanabilir. 7. Yukar Yukar›da ›da de¤inilen de¤inilen öncelikler önceliklerin in uygulanabilm uygulanabilmesi esi için izlenecek izlenecek sürecin sürecin tan›mlanmas› ve hizmetlerin bir takvime ba¤lanmas› ön kofluldur. 8. 4. maddede maddede de de¤inildi¤i gibi, merkezî ve yerel yönetimlerin yönetimlerin yap›lanmas› yap›lanmas› ayn› konuda de¤iflik birimlerin yetki ve sorumluluk almalar›n› öngörmektedir. Bu nedenle alan yönetimine konu olacak yerde bulunan bu kurum ve kurulufllar›n aras›ndaki efl güdüm ve ifl birli¤inin belirlenmesi ve tüm kurumlar taraf›ndan en etkin flekilde uygulanmas›n›n sa¤lanmas› alan yönetiminin belki de en hassa noktalar›ndan bir tanesidir. Çünkü yerleflmifl bir yaflam biçimi ve hizmet anlay›fl› olarak kurumlar›n kendilerine ait erkleri paylaflmalar› s›kça görülen bir davran›fl de¤ildir. Oysa kültür varl›klar› ivedi ve etkin müdahaleye gerek gösterirler. 9. Ortak bir alan alan yönetimi yönetimi program›na program›na konu olacak olacak alan›n bak›m›, bak›m›, onar›m› onar›m› ve yönetilmesi için gerekli parasal ve insan kaynaklar›n›n yasal düzenlemelerdüzenlemelerde belirlenmesine karfl›n, gereksinmelerin en ak›lc› biçimde karfl›lanmas› için yeterli bir “mali politika ” uygu uygulanm lanmas› as› esast›r. esast›r. Bu politika ülkede ülkede uygulanan temel mali politikalar ile uyum içinde olmal›, kaynaklar›n kolay kullan›lmas›n› sa¤lamal›, riskleri hesaba katmal›, tek kayna¤a ba¤l› kalmamal›d›r. Bütün bu hususlar, gerek korumayla ilgili otoritelerin gerekse ilgili di¤er tüm taraflar›n gereksinmelerinin belirlenmesi ve bu gereksinmelerinin en ak›lc› ve ekonomik olarak nas›l karfl›lanabilece¤ine iliflkin stratejiler gelifltirilmesini gerektirir. 10. Verimlili¤in en üst düzeyde olmas› ve k›s›tl› kaynaklar›n en etkin flekilde kullan›lmas› için alanda görevleri gere¤i yat›r›m yapacak merkezî ve yerel yönetimlerin yat›r›mlar›n›n yat›r›mlar›n›n birbirini tamamlamas›, birbiriyle birbiriyle çak›flmamas› ve çeliflmemesi, do¤ru bir zamanlama ile yürütülmesi ve ilgili tüm taraflar›n bu zamanlamaya uymalar› zorunludur. Bu durum önemli bir yönetim meselesi olarak görülmelidir.

TANIM VE KAVRAMLAR Alan Yönetimi Kavram› De¤erli, s›n›rl› ve yenilenemeyen bir kaynak olan kültürel miras›n günümüz koflullar›nda turizm de dâhil pek çok bask›ya maruz kald›¤› bilinmektedir. Küreselleflme, kentleflme ve yenileflme hareketleri, ça¤dafl toplumun dinamik yap›s›na parapara lel yo¤un gereksinmeler, yeni yerleflim alanlar›na talepler, buna karfl›n kent topra¤›n›n giderek azalmas› nedeniyle oluflan bask›lar ve çevre sorunlar› kültürel miras üzerindeki tehditleri art›rmaktad›r. Bu tehditler karfl›s›nda arkeolojik, do¤al ve kültürel koruma alanlar›n›n, kay›plara ya da istem d›fl› ve kontrolsüz de¤iflimlere izin verilmeksizin etkin biçimde yönetilmesi bir zorunluluk hâline gelmifltir. Uygarl›k kan›tlar›n›n, ka n›tlar›n›n, gelece¤e aktar›m›n-

7

8


da önemli bir kaynak olan kültürel miras›n sistemli ve planl› biçimde korunmas› yan› s›ra eylem planlar›n›n haz›rlanmas›, haz›rlanmas›, eriflim, kat›l›m ve süreklili¤in sa¤lanmas› sa¤lanmas› da büyük önem tafl›maktad›r. Günümüz koflullar›nda korumaya iliflkin sorunlar›n; koruma uzman› mimar, flehir planc›s›, tarihçi, sanat tarihçisi, do¤a bilimci, sosyolog, ekonomist, turizmci vb. uzmanlar yan› s›ra mülkiyet sahibi ve kullan›c›lar›n da kat›l›m›yla toplumsal uzlaflma ve diyalog zemininde çözümlenmesi gerekti¤i bilinmektedir. Bu gereklilik, kültürel ve do¤al kaynaklar›n korunmas›nda de¤erler ve koruma öncelikli olmak üzere sürdürülebilirli¤in ve kat›l›mc›l›¤›n sa¤lanmas› için “ Koruma Yönetimi ” ya da “ Alan çal›flmalar› gündeme getirmifltir. Alan Yönetimi Yönetimi ” olarak adland›r›lan kapsaml› çal›flmalar› Alan yönetimi, yönetimi, temel olarak olarak bu disiplinler aras› ve çok aktörlü çal›flman›n yasal, yönetsel ve finansal aç›lardan a ç›lardan organize orga nize edilerek sürdürülmesidir. Alan Ala n yönetimi; disiplinler aras› bilgi üretmek ve bu bilgiyi halk›n kat›l›m›n› sa¤lamak üzere paylaflmak yoluyla h›zl› geliflme ve de¤iflimlerin sistematik ve planl› biçimde yönetilmesini amaçlamaktad›r.

Alan›n Yönetimi (Yönetilmesi) Kavram›n›n Geliflimi Çevre ile ‹lgili Belgeler Üzerinden Bir Okuma 1970’li y›llardan itibaren, sanayileflme sürecinin sonuçlar›, giderek artan nüfus, plans›z tüketimin kaynaklar üzerindeki olumsuz etkileri ve h›zla geliflen kültürel turizm hareketleri, çevresel kayg›lar› art›rm›fl; kaynaklar›n kullan›m› ve korunmas› konusunda yeni yaklafl›mlar ortaya ç›km›flt›r. Bu alanda de¤iflik uluslararas› örgütler söz konusu kayg›lar›n› dile getirmifllerdir. Afla¤›da, 1970’lerden günümüze uluslararas› düzeyde özellikle “ çevre” a¤›rl› a¤›rl›kl› kl› yaklafl›mlar›n yaklafl›mlar›n nas›l geliflti¤i geliflti¤i verilmeye verilmeye çal›fl›lacakt›r:

1972 Stockholm Konferans› 5 Haziran 1972’de 1972’de ‹sveç’in ‹sveç’in baflkenti baflkenti Stockholm’de Stockholm’de “‹nsan Çevresi Konferans› ” topland› ve konferans sonunda çevre konusundaki en eski uluslararas› belgelerden biri olan “‹nsan Çevresi Bildirgesi ” yay›nland›. Bildirgede Bildirgede insan›n insan›n içinde içinde yaflad›¤› mekânla iliflkisi kurulurken: • insan çevres çevresinin inin korunmas› korunmas› ve geliflt gelifltirilm irilmesi esi dünyam›z› dünyam›z›n n her yerinde yerinde insan- insan- lar›n refah›n› ve kalk›nmas›n› etkileyen önemli bir konu, bütün insanlar›n özlemi ve bütün hükûmetlerin görevidir. • gelifl geliflmekte mekte olan olan ülkeler ülkeler çabalar›n› çabalar›n› kalk›nm kalk›nmaya aya yönlendir yönlendirmeli meli ama ama bunu ya- parken önceliklerini iyi belirlemeli beli rlemeli ve çevrelerini çevrele rini korumal› k orumal› ve iyilefltirmeli- iyilefltir meli- dirler. Kalk›nm›fl ülkelerdeki çevre sorunlar› genelde sanayiden ve teknolojik ilerlemelerden kaynaklanmaktad›r. • dünya dünyan›n n›n her yerinde yerinde çevreye çevreye yapacakl yapacaklar› ar› etkileri etkileri düflünerek düflünerek eylemle eylemlerimiz rimizi i daha büyük bir dikkatle planlamal›y›z. Bilgiyi ak›ll›ca kullanarak, kendi- mize ve gelecek kuflaklara insan umut ve ihtiyaçlar›na daha uygun bir çev- rede daha iyi yaflam koflullar› sa¤layabiliriz, • Yerel ve merkezî merkezî hükûme hükûmetlere, tlere, kendi alanlar alanlar›nda ›nda genifl olarak çevre politikalar›n› oluflturma ve eyleme koyma yönünden en büyük sorumluluk düflecektir” saptamalar› yap›lm›flt›r. Görüldü¤ü gibi çevre sorunlar›n›n öncelikleri saptanm›fl, sanayiden ve teknolojik geliflmelerden yaralanan programlarla ele al›nmas› sistemin do¤ru yönetilmesi anlam›na gelmektedir.

9


http://www.genbilim.com/content/view/1286/84/

1976 Vancouver Habitat Konferans› 1976 y›l›nda Vancouver’de toplanan Habitat-1 konferans›; Birleflmifl Milletlerin ‹nsan Çevresi, Dünya Nüfusu, Dünya G›da, Sanayi Kalk›nma Organizasyonu, Uluslararas› Kad›nlar Y›l› Konferanslar› ile Birleflmifl Milletler Genel Kurulunun kabul etti¤i yeni uluslararas› iktisadi düzenin devletlere yükledi¤i hak ve sorumluluklar bildirgelerinin haz›rlam›fl oldu¤u düflünsel temele dayan›yordu. Konferansta al›nan kararlar aras›nda mekân yönetimine de de¤inilmifltir. Örne¤in yerleflmelerin kaynaklara duyarl› ve yarat›c› bir yönetim anlay›fl› ile el al›nmas› öngörülmüfltür. Ulusal, bölgesel ve yerel yönetimlerin sorumluluklar›n›n netlefltirilmesi, mekân yönetiminde sosyal hedeflerin de gözetilmesi, kültürel miras›n korunmas›n›n da bir yönetim ve kurumsallaflma boyutu oldu¤u vurgulanm›flt›r.

Brundtland Raporu 1983 y›l›nda dönemin Norveç Baflbakan› Gro Harlem Brundtland baflkanl›¤›nda Dünya Çevre ve Kalk›nma Komisyonu (WCED) kurulmufltur. Komisyonun kurulmas›nda salt kalk›nma u¤runa çevreden özveride bulunulmas› yönündeki kayg› temel al›nm›fl, çevre ve kalk›nma aras›ndaki ba¤›n anlafl›lmas›n› sa¤lamak amaçlanm›flt›r. Bu do¤rultuda, 1987 y›l›nda pek çok ülkeden temsilcilerden oluflan bir grubun haz›rlad›¤› “Ortak Gelece¤imi isimli li rapor haz›rlanm haz›rlanm›flt›r. ›flt›r. Gelece¤imizz” isim Ortak Gelece¤imiz Raporu’nda çevrenin korunmas›yla kalk›nma aras›ndaki ba¤lant›ya vurgu yap›lmakta uluslararas› düzeydeki çevresel sorunlar›n önemi farkl› aç›lardan de¤erlendirilmektedir. De¤iflimin ve yeni bir küresel etik anlay›fl›n›n yaln›zca gerekli de¤il; günün insan kayna¤›, teknolojisi, kaynaklar› ile ayn› zamanda mümkün oldu¤una de¤inilmifltir. Raporda belirtilen temel olguya göre çevre ile ekonomik sorunlar birbiriyle iliflkilidir ve insanlar›n ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›nda do¤al kaynaklar›n korunmas› gerekmektedir. Bu noktada sürdürülebilir kalk›nma stratejisi ortaya sürülmüfltür. Raporda sürdürülebilir kalk›nma kavram› “Bugünün ihtiyaçlar›n› gelecek nesillerin de kendi ihtiyaçlar›n› karfl›lamalar›nda ödün vermeden karfl›lamak” biçiminde tan›mlanmaktad›r. Buna göre sürdürülebilir kalk›nman›n üç içeri¤i vard›r; • Mev Mevcut cut büyüm büyümeni enin n sürdürül sürdürüleme emezli zli¤i, ¤i, • Bug Bugünü ünün n iht ihtiya iyaçla çlar›n r›n›n ›n karfl›lan karfl›lanmas mas›, ›, • Gelec Gelecek ek nesillerin nesillerin yaflam kalitesi kalitesinin nin ve refah›n›n refah›n›n güvence güvence alt›na alt›na al›nmas›d›r. al›nmas›d›r. Bu rapora göre öngörülen kalk›nma modeli çevre ve kalk›nma aras›ndaki dengeyi sa¤lamak, çevre üzerindeki bask›y› art›rmadan ve kaynaklar› tüketmeden ekonomik büyümeyi sa¤lamakt›r .

1992 Rio Zirvesi (Agenda 21) 1992 y›l›nda Brezilya’n›n baflkenti Rio’da toplanan Dünya Çevre Zirvesi’nde “Çevyay›ml ›mlanm anm›flt ›flt›r. ›r. “Rio Deklarasyonu” olare ve Geliflme Üzerine Rio Bildirisi ” yay rak bilinen bu bildiride, çevre kirlili¤i karfl›s›nda dünya devletlerinin yerine getirmek zorunda olduklar› temel ilkeler aç›klanm›flt›r. Bu ilkelerin bir bölümü yeni bir araflt›rma ve yönetim modelinin aray›fllar›n› içermektedir. Bu husus ‹lke: 2’de “ Bir- leflmifl Milletler Kurulufl Senedi ve uluslararas› hukuk kurallar›na göre; ülkeler, egemenlik haklar› çerçevesinde kendi do¤al kaynaklar›n› kullan›r ve çevre politi-

‹NTERNET

10


kalar›n› olufltururlar ”, ”, ‹lke: 9’da “Devletler, bilimsel ve teknolojik bilgi al›flverifliyle, bu yeni ve yarat›c› teknolojilerin kalk›nma, uyarlanma ve aktar›lmas› konular›n- da ifl birli¤iyle korumac› kalk›nmay› güçlendirmelidirler ”, ‹lke 11’de “Devletler çevre konular›nda etkili yasal düzenlemeler getirirler. Çevresel standartlar, amaca yönelik yönetim ve öncelikler çevre ve kalk›nma flartlar›n› yans›tmal›d›r. yans›tmal›d›r.” sö sözc zcük ük-leri ile yer almaktad›r. ‹NTERNET

(http://www.ansiklopedim.info/?p=4602)

1996 ‹nsan Yerleflimleri Konferans›-‹stanbul Konferans›-‹stanbul B‹RLEfiM‹fi M‹LLETLER ve Türkiye’nin Haziran 1996’da gerçeklefltirdikleri “‹NSAN YERLEfi‹MLER‹ YERLEfi‹M LER‹ KONFERANS KONFERANSII HAB‹TAT H AB‹TAT II”nin sonunda yay›nla yay›nlanan nan “‹STAN “‹STANBUL BUL DEKLARASYONU”nda ortakl›k, paylafl›m ve sistemin içinde yer alacak aktörlerin tan›mlanmas› çabalar› görülmektedir. Deklarasyon’un 12. maddesinde bu husus “Taahhütlerimizin gerçekleflmesi için, yapabilir k›lma stratejisi ile ortakl›k ve kat›- l›m ilkelerini en demokratik ve etkili yaklafl›m olarak kabul ediyoruz. Yerel otorite- leri en yak›n ortaklar›m›z olarak ve Habitat Gündeminin uygulanmas›nda temel kabul ederek, her ülkenin yasal yap›s› içerisinde, demokratik yerel otoriteler vas›- tas›yla desantralizasyonu teflvik etmeliyiz ve her seviyede Hükûmetler için anahtar ihtiyaçlar olan, fleffafl›k, sorumluluk ve heveslilik özelliklerini sa¤larken ülkelerin koflullar› çerçevesinde onlar›n finansal ve kurumsal kapasitelerini güçlendirmek için çal›flmal›y›z. Ayn› zamanda, özerkliklerine sayg› göstererek, parlamenterlerle, özel sektörle, iflçi sendikalar›yla ve hükûmet-d›fl› ve di¤er sivil toplum kurulufllar›y- la ifl birli birli¤ini ¤ini artt›raca¤ artt›raca¤›z. ›z.” sözcü sözcükleri kleri ile ile anlat›lm›flt›r. anlat›lm›flt›r.

Koruma ile ‹lgili Belgeler Üzerinden Bir Okuma Dünya Kültürel ve Do¤al Miras› Koruma Sözleflmesi (Convention fort he Protection of World Cultural and Natural Heritage) Sürdürülebilirli¤in güvence alt›na al›narak çevrenin korunmas›na iliflkin geliflmelerin, kültürel miras›n korunmas›na yans›mas›, 1972 y›l›nda Dünya Kültürel ve Do¤al Miras› Koruma Sözleflmesi’nin imzalanmas›yla gerçekleflmifltir. Sözleflmenin 5d ve 29. maddeleri, sözleflmeyi imzalayan ülkeleri korunacak alana uygun uygun yasal, bilimsel, yönetsel ve finansal önlemleri almak ve bu önlemler hakk›nda komiteyi bilgilendirmekle yükümlü k›lm›flt›r. Sözleflme ayr›ca üye ülkelerden bu miras›n korunmas›n› kapsaml› planlama programlar›na dahil etmeyi amaçlayan genel bir pop olitika benimsemeyi; topraklar›nda bir veya daha fazla hizmet kurumunu, koruma ile ilgili etkinlikleri yürütmek için görevlendirmeyi; bu miras›n saptanmas›, sapt anmas›, korunmas› için gerekli olan uygun yasal, bilimsel, teknik, idari ve mali önlemleri alma y›; bilimsel - teknik çal›flma ve araflt›rmalar› ve devletin devletin kültürel ve do¤al miras›n› tehdit eden tehlikelere karfl› harekete geçmesine olanak sa¤layacak müdahale yöntemlerini gelifltirmeyi gelifltirmeyi istemektedir. Bu öneriler yaklafl›k 50 y›l önce, önce, alan ölçe¤inde koruman›n koruman›n gerçekleflmesi için için al›nacak önlemler aras›nda yönetsel önlemlerin de bulunmas› gerekti¤ini aç›kça ifade etmektedir. ‹NTERNET

www.kulturvarliklari.gov.tr/.../dunya-kulturel-ve-dogal-m www.kulturvarliklari.gov.tr/.../dunyakulturel-ve-dogal-mirasin-korunmasi irasin-korunmasi


Avrupa Konseyi, Avrupa Mimari Mimari Miras› Korunmas› Korunmas› için Tavsiye Tavsiye Karar› (Recommendation (Recommenda tion on the Conservation of Europe’s Architectural Heritage, 1975) 1975 y›l›nda Avrupa Konseyi benzer bir yaklafl›ma, Avrupa Mimari Miras› Tavsi ye kararlar›n›n ka rarlar›n›n 11b. maddesinde ma ddesinde yer vermifl; ve rmifl; koruman›n k oruman›n teflvik edilmesi için yaya sal, finansal ve yönetsel önlemlerin al›nmas› gere¤ini vurgulam›flt›r. Ayn› y›l Amsterdam Deklarasyonunda (Avrupa Mimari Miras› Kartas›) “Bütünleflik Koruma” (Integrated Conservation) kavram›na aç›l›mlar getirilerek, koruma politikalar›n›n yasal, finansal, teknik ve yönetsel aç›lardan desteklenmesi destek lenmesi gere¤ine vurgu yap›lyap ›lm›fl; çevreyi etkileyecek kararlar›n oluflturulmas›nda, halk›n bir paydafl oldu¤u belirtilmifltir.

Burra Tüzü¤ü Tüzü¤ü (Burr (Burra a Charter) Charter) 1970’li y›llar›n sonunda, Avustralya ICOMOS’u taraf›ndan oluflturulan Burra Tüzü¤ü’nde, daha önce Venedik Tüzü¤ü 1.maddesinde da vurgulanan “kültürel önem/anlam” kavram›n›n da aras›nda yer ald›¤› bir dizi kavrama aç›l›mlar getirilmifltir. Bunlar aras›nda mekân, doku, de¤er, önem bildirgesi, anlama, yorumlama, de¤iflim ve koruma kavramlar› gibi kavramlar bulunmaktad›r. 1981, 1988 ve 1999 y›llar›nda revize edilen edilen Burra Tüzü¤ü, koruma koruma sürecini; 1. Ön Önem emin in anlafl anlafl›l ›lma mas› s› - Al Alan an›n ›n ta tan› n›ml mlan anma mas› s› - Yaz›l Yaz›l›, ›, sözlü, sözlü, fizikse fiziksell bilgileri bilgilerin n bir araya araya getirilm getirilmesi esi - Ön Önemi emin n de¤ de¤erl erlend endiri irilme lmesi si - Ön Önem em bild bildirg irgesi esi haz haz›rl ›rlanm anmas› as› 2. Pol Politi itikal kalar› ar›n n gel geliflt ifltiri irilme lmesi si - Önem Önemin in ortaya ortaya ç›kard› ç›kard›¤› ¤› önceli öncelikleri klerin n belirlenm belirlenmesi esi - Alan› Alan›n n gelece¤ini gelece¤ini etkileyec etkileyecek ek kullan›c› kullan›c› ve yönetici yönetici ihtiyaçlar›n ihtiyaçlar›n›n, ›n, kaynakkaynaklar›n, d›fl faktörlerin ve fiziksel koflullar›n saptanmas› - Poli Politika tika seçenekleri seçeneklerinin nin tan›mlanmas tan›mlanmas›, ›, de¤erlendiri de¤erlendirilmes lmesii ve önem üzerine üzerine olas› etkilerinin araflt›r›lmas› - Pol Politi itika ka bildirg bildirgesi esinin nin haz›rl haz›rlanm anmas› as› 3. Yönetim - Str Strate atejil jileri erin n geli geliflti fltiril rilmes mesii - Strate Stratejiler jilerin in yönetim yönetim plan› plan› do¤rul do¤rultusun tusunda da uygulanm uygulanmas› as› - De¤ De¤ifli iflikli klikle klerin rin kayd kaydedi edilme lmesi si - Uygu Uygulamal lamalar›n ar›n izlenm izlenmesi esi ve yeniden yeniden de¤erl de¤erlendir endirilme ilmesi si olmak üzere 3 temel ad›mda tariflemektedir. Bafllang›çta yerel bir deklarasyon olan Burra Tüzü¤ü günümüzde uluslararas› düzeyde kabul gören önemli bir belge olarak de¤erlendirilmektedir. BURRA Belgesi’nin ele ald›¤› ve kural koymaya çal›flt›¤› 3 temel bafll›k, mevcut bir mekânsal olgunun önce çözümlenmesini daha sonra bu çözümler için strateji gelifltirilmesini, en sonunda da bu stratejilerin alana uygulanmas› süreçlerinde kullan›lacak araçlar›n tan›mlanmas›n› öngörmektedir. Bu süreç, her fleyden önce o alanda uygulanmas› gereken usul ve esaslar›, kullan›lacak araçlar›, sorumluluk üstlenecek taraflar›n belirlenmesini gerekli k›lar. Bu bir “alan” ›n yönetilmesidir.

11

12


Dünya Kültürel Miras Alanlar› için Yönetim Rehberi (Management Guidelines Guidelines for World Cultural Heritage Sites) 1993 y›l›nda Fielden ve Jokilehto taraf›ndan haz›rlanan ve 1998 y›l›nda güncellenen Dünya Kültürel Miras Alanlar› için Yönetim Rehberi, Burra Tüzü¤ü’ne benzer biçimde alan yönetimini; 1. Ala Alan›n n›n tan tan›ml ›mlanm anmas› as› - Ge Gene nell Bi Bilg lgil iler er - Kü Kült ltür ürel el bi bilg lgil iler er - Çe Çevr vres esel el Bi Bilg lgil iler er - Me Menf nfaat aatle ler/ r/‹l ‹lgi gili lile lerr 2. De¤ De¤erl erlend endirm irmee ve Hede Hedefle flerr - Al Alan an›n ›n St Stat atüs üsü ü - Kar Karakte akteris ristik tik ve Pot Potans ansiye iyell - Önem Önemli li özellikle özelliklerin rin tan›mlan tan›mlanmas›/ mas›/Polit Politika ika Seçenekle Seçenekleri ri 3. Bütün Bütünsel sel yönet yönetim im için formü formülasyo lasyon n - Projeler - Ça Çal› l›flm flmaa Pl Plan an›› - Ma Mali liye yett ve ve zam zaman anla lama ma olmak üzere üç bölümde tan›mlanm›flt›r. Görüldü¤ü gibi koruma alanlar›n›n ve onlar›n bilefleni olan korunmas› gerekli kültür varl›klar›n›n bütüncül bir anlay›fl ile ele al›nmas›; planlama dilinin kullan›lmas›; yasal, yönetsel ve finansal araçlara referans verilmesi ve bütün bunlar›n bir yönetim sorunu oldu¤unun de¤iflik sözcüklerle de olsa olsa ortaya konmas› giderek ortak bir hedefi iflaret etmektedir. Bu hedef ise alan yönetimi kavram›n›n gelifltirilmesi ve uygulanmas›d›r.

Avrupa Mimari Miras›n›n Miras›n›n Korunmas› Korunmas› Sözleflmesi (Charter for Protection of Common European Architectural Heritage) Avrupa Konseyi Konseyi bünyesinde bünyesinde haz›rlanan haz›rlanan ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Meclisi taraf›ndan bir kanunla kabul edildi¤i edildi¤i için bir iç hukuk hukuk belgesi hâline gelen sözleflme, sözleflme, mimari mirasla ilgili ana bafll›klara de¤inmektedir. Alan yönetimi, bir alanda bulunan kültürel miras›n korunmas› ve gelifltirilmesi için de¤iflik kurumlar taraf›ndan yürütülen hizmetlerin giderek bütünlefltirilmesi, hangi ölçek ve nitelikte olursa olsun verilecek hizmetlerin ilgili di¤er kurumlar›n bilgisi dahilinde ve en üst düzey eflgüdüm ve ifl birli¤i içinde yürütülmesi yürütülmesi ve bu ba¤lamda ilgili aktörlerin görev tan›mlar›n›n tan›mlar›n›n yap›lmas› fleklinde tan›mlan›rsa, bu sözleflmenin de afla¤›da s›ralanan maddeleri ile bir alan yönetimine göndermeler yapt›¤› söylenebilir: • Kültüre Kültürell miras›n miras›n yasal korunm korunmas› as› için gerekli denetim ve yetki iflleml ifllemlerini erini uygulamak, • Yap›l Yap›lar›n ar›n projelerin projelerini, i, y›k›mlar›n› y›k›mlar›n›,, yeni binalar›n binalar›n yap›mlar›n› yap›mlar›n› denetleyec denetleyecek ek yetkili kurumlar oluflturmak için gerekli mevzuat düzenlemelerini gerçeklefltirmek, • Mima Mimari ri miras›n miras›n bak›m› bak›m› ve restorasyon restorasyonu u için kamu kurulu kurulufllar› fllar›nca nca mali desdestek sa¤lamak, • Mima Mimari ri miras›n miras›n bak›m ve restoras restorasyonu yonu konusund konusundaa özel giriflimle giriflimleri ri teflvik teflvik etmek, • Çevr Çevree kirlili¤ini kirlili¤ini ve bunun bunun zararl› zararl› etkilerini etkilerini saptay›p saptay›p onu yok yok etmeye yönelik yönelik yollar› tayin etmek için için bilimsel araflt›rmalar› desteklemek, • Mima Mimari ri miras›n miras›n korunmas› korunmas›n› n› bafll›ca bafll›ca hedefler hedefler aras›na aras›na dahil dahil etmek, etmek,

13


• Mimari Mimari Miras›n Miras›n korunmas›, korunmas›, bunun bunun teflviki teflviki ve yayg›nlaflt›r yayg›nlaflt›r›lmas ›lmas›n› ›n› kültürel kültürel ve çevresel planlama politikalar›n›n bafll›ca unsuru olarak kabul etmek • Bu politikalar› politikalar›n n uygulanmas uygulanmas›n› ›n› kolaylaflt›r kolaylaflt›rmak mak amac›yla amac›yla her her ülkenin ülkenin kendi siyasal, yönetimsel yap›s›na göre koruma, kültürel ve çevresel planlama fafa aliyetinden sorumlu makamlar›n çeflitli kademeleri aras›nda etkin bir iflbirli¤i gelifltirmesini sa¤lamak. Görüldü¤ü gibi, gibi, koruma programlar› oluflturma, ilgili kurumlar aras›nda ifl birli¤ini sa¤lamak, parasal kaynaklar› düzenlemek gibi do¤rudan alan yönetimini ilgilendiren hususlar bu sözleflmede yer almaktad›r. www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-77150/eski2yeni.html www.kultur.gov.tr/TR/belge /1-77150/eski2yeni.html

‹NTERNET

Dünya Miras Konvansiyonu Konvansiyonunun nun Uygulanmas›na ‹liflkin Uygulamaya Yönelik Rehber Rehber (Operational Guidelines Guidelines for the Implementation Implementation of the World Heritage Convention) UNESCO’nun 2005 y›l› Operasyonel Rehberi de yönetim planlar›n›n haz›rlanmas›nda yönlendirici olmaktad›r. Bu belge, bir yap›n›n ya da alan›n “Dünya Kültürel ve Do¤al Miras›” listesine listesine aday gösterilmesi için gereken usul ve esaslar ile listeye girebilmek için aranan ölçütleri içermektedir. UNESCO’nun, Dünya Miras Alanlar› listesinde yer alan alanlar›n nitelikli birer yönetim anlay›fl›na sahip oldu¤unun bir kan›t› olarak Yönetim Plan› belgesini bir ön flart olarak kabul etmesi, dünyadaki uygulamalarda giderek bu planlama anlay›fl›n›n yayg›nlaflmas›na ve bir standart olarak ön plana ç›kmas›na neden olmufltur. Operasyonel rehberde yönetim plan›na esas oluflturacak belgeler s›ralanmaktad›r. Buna göre alan yönetimi sürecini bafllatmak için: • Ana mülkiyet mülkiyet sahiplerin sahiplerinin in (Hazine, (Hazine, özel, özel, vak›f, vak›f, yerel yönetim vb.) belirtilbelirtilmesi, • Aday gösterile gösterilecek cek olan tafl›nma tafl›nmaz›n z›n yasal ve kurumsa kurumsall statüsü (Örne¤i (Örne¤in n millî park, tarihî an›t, arkeolojik sit alan›, korunma alan› vb.) verilmelidir, • Bu koruma koruma statüsünün hakiki korumay› sa¤lay›p sa¤lamad›¤ sa¤lamad›¤›› aç›klanmal›d aç›klanmal›d›r, ›r, • Koru Korumaya maya yönelik yönelik planlar› planlar›n n ölçek ve niteli¤ niteli¤ii ile bu planlar› planlar› yapacak yapacak kurumkurumlar belirlenmelidir, • Yöne Yönetim tim plan›nda plan›nda sürdürüleb sürdürülebilir ilir koruma koruma politikalar› politikalar›n›n n›n yer almas›na almas›na dikkat dikkat edilmelidir. • Y›ll Y›ll›k ›k olarak korumay korumayaa ayr›lan ödenekl ödeneklerin erin kaynak kaynak ve düzeyini düzeyini gösterilm gösterilmeelidir, • Olas Olas›› baflka baflka kaynaklara kaynaklara iliflk iliflkin in tahminl tahminler er de eklene eklenebilir bilir,, • Aland Alandaa ziyaretçiler ziyaretçiler için için oluflturula oluflturulan n servislerin servislerin yeterli yeterli olup olup olmad›¤› olmad›¤› ve bunlar›n koruma ilkeleri ile uyum içerinde olup olmad›¤› ayr›nt›l› olarak aç›klanmal›d›r. Koruma ile ilgili belgelerde, hangi sözcüklerle alan yönetimine de¤inilmifltir?

1 Alan Yönetiminin Mevzuatta Geliflimi ve Hedefleri Uygulamalar göz önüne al›nd›¤›nda; pek çok platformda uygarl›klar befli¤i olmas›yla övünülen Türkiye’de, ne yaz›k ki zengin kültürel ve do¤al varl›klar›n, mevcut koruma politikas› çerçevesinde gerekti¤i biçimde korundu¤unu söylemek mümkün olmamaktad›r. Günümüzdeki koruma uygulamalar›n›n bir bölümü, imar rant›n›n hizmetindeki genel planlama anlay›fl›n›n kurban› olmaktad›r. Bir yandan kül-

SIRA S‹ZDE

14


türel varl›klar›n korunmas›na yönelik bilimsel çal›flmalar yap›lmaktayken öte yandan kiflisel ç›karlar›n giderek ülke ç›karlar›n›n önüne geçti¤i Türkiye’de, bilginin uygulamaya aktar›lmas›ndaki sorunlarla birlikte problemler giderek artmaktad›r. Türkiye’de koruma alan›nda yayg›n biçimde kullan›lan en önemli araç Koruma Amaçl› ‹mar Plan›’d›r. Plan›’d›r. 2007 y›l› itibar›yla 384 384 adet Koruma Amaçl› ‹mar ‹mar Plan› (KA‹P) üretildi¤i bilinmektedir bilinmektedir . Üretilen bu planlara karfl›n, koruma planlamas›n›n Türkiye’de salt fiziksel bir araç olarak görülmesi ve planlama sürecinin yeni geliflme alanlar› açma odakl› yaklafl›mlar›, uygulamada istenen düzeyde baflar›l› olunmas›n› engellemifltir. Planlama ve koruma kavram ve araçlar›n›n birbirinden ayr›ym›fl gibi de¤erlendirilmesi de¤erlendirilmesi ve zaman zaman gerek merkezî gerek yerel otoritelerin iki kavram aras›nda karfl›tl›klar yaratacak kararlar üretmeleri de koruma alan›ndaki yetersizlik ve sorunlar›n nedenlerindendir. 2000’li y›llardan sonra yürürlü¤e giren ve baz›lar› reform niteli¤inde olan düzenlemelerin en önemlisi olan 5226 say›l› Yasa’n›n gerekçeli metninde de; uluslar aras› platformda kültür politikalar›n›n ça¤dafl yaklafl›mlara paralel biçimde gözden geçirildi¤i, bu ba¤lamda kültürel alanlar›n yönetimi, yerelleflme ve kültürel eylemlerin finansman› konular›n›n ön planda oldu¤u belirtilmifl, UNESCO ve benzer uluslararas› kurulufllar›n bu alanda yeni yap›lanmalara gittikleri ifade edilmifltir. 8. Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan›’nda da sözü edilen de¤iflikliklerin yap›lmas› için tasarlanan 5226 say›l› Yasa’n›n gerekçeleri aras›nda • Kült Kültür ür de¤erlerinin de¤erlerinin yaflat›l yaflat›lmas›, mas›, korunmas korunmas›, ›, dünyayla dünyayla buluflturulm buluflturulmas› as› için koruman›n temel aktörü olarak vatandafl› merkeze alan yeni bir modeli ortaya koymak ve bu amaçla ilgililerin ve giriflimcilerin önünü açmak, yön- lendirmek, desteklemek ve teflvik etmek, • Koruman› Koruman›n n özünde özünde bulunan bulunan kamu kamu yarar›n› yarar›n› ön planda planda tutan, tutan, genifl genifl halk kitlelerine yard›mc› ve yol gösterici olan, konuyla do¤rudan veya dolayl› olarak ilgili di¤er mevzuatlarla mevzuatlarla uyumlu, merkezî ve yerel yönetim birimlerinin görevlerini yeniden düzenleyen de¤ifliklikler yapmak, • Kamu yarar›yarar›- özel özel mülkiyet mülkiyet dengesini dengesini gözeten gözeten makul, makul, uygulanab uygulanabilir ilir ve ça¤- ça¤- dafl bir sistem kurmak, • Kült Kültürel ürel varl›klar› varl›klar›n n etkin bir flekilde flekilde korunmas korunmas›, ›, koruma, planlam planlama, a, iflletme iflletme ve tan›t›m hizmetlerinin etkin flekilde yürütülebilmesi, toplumun bu varl›k- lara sahip ç›kmas›n› sa¤lamak amac›yla yönetiflim ve yerel sahiplik ilkesine uygun flekilde yeni yönetim modelleri gelifltirmek, hedef olarak yer almaktad›r. Ulusal hedefler yan› s›ra yasada yer alan gerekçelerin arka plan›nda, Dünya Miras Alan› listesinde yer almak için baflvuru yapan Efes ve Mardin gibi aday alanlar›n baflvurusunun yönetim planlar› bulunmad›¤› için tamamlanamamas›, bu alanlar a lanlar için adayl›k sürecinin bafllat›lamam›fl olmas› ve ‹stanbul Dünya Miras Alan› için yap›lan elefltiriler de etkili olmufltur. Koruma alan›nda yeni yönetim modellerinin modellerinin gündeme gelmesinde uluslararas› uygulamalara uyum sa¤lanmas›, yine yap›sal reformlar sürecinde 2003 y›l›nda yasalaflm›fl olan 5018 say›l› Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile de ilintilidir. Söz konusu kanun kamu yönetiminde stratejik yönetim modellerinin benimsenerek kamu kaynaklar›n›n etkili, ekonomik ve verimli bir flekilde kullan›m›n›n sa¤lanmas›n› ve yönetilmesini esas almaktad›r. Bu ba¤lamda 5226 say›l› Kanun’un, 5018 say›l› Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanun’unun ilkelerinin koruma ve kültür alan›na yans›mas› oldu¤unu ileri sürmek çok yanl›fl olmayacakt›r.


“Alan Yönetimi ile An›t Eser Kurulunun Kurulufl ve Görevleri ile Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik”te ise alan yönetiminin hedefleri flöyle s›ralanm›flt›r: a) Alan s›n›rlar›n›n s›n›rlar›n›n tarihi, sosyal, kültürel, co¤rafi, do¤al, do¤al, sanatsal bir bütünlük bütünlük içerisinde etkileflim sahalar› ve tarihi, kültürel, sosyal, co¤rafi ve sanatsal nedenlerle iliflkili bulundu¤u ba¤lant› noktalar›n›n alan›n korunmas›, gelifltirilmesi ve de¤erlendirilmesi bak›m›ndan do¤ru tespit edilmesi, b) Koruma, eriflim, eriflim, sürdürülebilir sürdürülebilir ekonomik ekonomik kalk›nma kalk›nma ihtiyaçlar› ile yerel toplumun ilgisi aras›nda uygun bir denge oluflturman›n yollar›n›n yönetim plan› ile gösterilmesi, c) Alan› Alan›n n de¤erini de¤erini artt›rarak uluslarar uluslararas› as› bir seviyeye seviyeye ç›karmak ç›karmak için genel strastratejiler, yöntemler ve araçlar›n gelifltirilmesi, mali kaynaklar›n belirlenmesi ve yarat›lmas›, d) Kültür turizmini turizmini gelifltirmek gelifltirmek amac›yla uluslararas› ifl birli¤i ve paylafl›m› yaratacak etkinlik a¤›n›n kurulmas›, e) Belirli bir bir bölge içinde birbirleriyle birbirleriyle iliflkilendirilerek sektör oluflturma oluflturma potansiyeli bulunan sit alanlar›nda bölgesel kültür sistemlerinin geliflimi için uygulama planlar›n›n yarat›lmas›, f) Yöne Yönetim tim alanlar›n› alanlar›n›n n korunmas› korunmas› ve de¤erlend de¤erlendirilm irilmesind esindee kamu kurum kurum ve kurulufllar›, sivil toplum örgütleri, alanda mülkiyet hakk› bulunanlar, gönüllü kifli ve kurulufllar ile yerel halk›n ifl birli¤i yapmas›, g) Sit alanlar› ve ören yerleri ile etkileflim sahalar›n›n sahalar›n›n bak›m, onar›m, restorasrestoras yon, restitüsyon, teflhir, tanzim ve çevre düzenlemesi düzenlemesi ile birlikte alan yöneyönetim amaçlar› do¤rultusunda uluslar aras› koruma prensipleri ve sözleflme hükümleri çerçevesinde korunarak yaflat›lmas›n›n yan› s›ra kullan›m ve geliflim ilkelerinin ve s›n›rlar›n›n belirlenmesi, h) Kültür varl›klar›n›n varl›klar›n›n yönetiminde, yönetiminde, konservasyon konservasyon alan›nda, tasar›m ve uygulamada, uzmanl›k ve ekipmanda yüksek standartlar›n kullan›lmas›.

Mevcut Mevzuat›n ‹rdelenmesi Kültürel miras›n korunmas› ve gelifltirilmesi süreçlerinde “yönetim” olgusunun önem kazanmas› ve bu konunun ulusal koruma mevzuat›nda yer almas›, a lmas›, 5226 sa y›l› yasa ile gerçekleflmifltir. gerçekleflmiflt ir. Asl›nda yasa do¤rudan “ Alan Yönetimi ” ka kavr vram am›n ›n›› ele almam›flt›r. Böyle bir sürecin varl›¤› ve gereklili¤i 3. maddenin 10. bendinde yer alan Yönetim Alan› Alan› tan›m›nda görülmektedir: “sit alanlar›, ören yerleri ve etkileflim sahalar›n›n do¤al bütünlü¤ü içerisinde etkin bir flekilde korunmas›, yafla- t›lmas›, de¤erlendirilmesi, belli bir vizyon ve tema etraf›nda gelifltirilmesi, toplumun kültürel ve e¤itsel ihtiyaçlar›yla buluflturulmas› amac›yla planlama ve koruma konusunda yetkili merkezî ve yerel idareler ile sivil toplum kurulufllar› aras›n- da eflgüdümü sa¤lamak için oluflturulan ve s›n›rlar› ilgili idarelerin görüflleri al›- narak Bakanl›kça belirlenen yerler ”. Yine ayn› yasan›n 11. bendinde yer alan Yönetim Plan› ise “yönetim alan›n›n korunmas›n›, yaflat›lmas›n›, de¤erlendirilmesini sa¤lamak amac›yla, iflletme projesini, kaz› plan› ve çevre düzenleme projesi veya koruma amaçl› imar plan›n› dikkate alarak oluflturulan koruma ve geliflim projesinin, y›ll›k ve befl y›ll›k uygulama etaplar›n› ve bütçesini de gösteren, her befl y›lda bir gözden geçirilen planlar” olarak tan›mlanm›flt›r. ta n›mlanm›flt›r. Alan yönetiminin anlam ve önemini daha iyi iyi anlayabilmek amac›yla bu bu tan›mlar analiz edilecek ve yorumlanmaya çal›fl›lacakt›r.

15

16


a. Mekânsal Boyut: Konumuz kültürel ve do¤al de¤erler ba¤lam›nda, bu de¤erlerin içinde yer ald›¤› alanlar›n korunmas› oldu¤u için, önce korunacak alanlar›n tan›mlar›n› yapmak gerekmektedir. Yasan›n alan yönetimi uygulanmas› uygulanmas› için için öngördü¤ü öngördü¤ü ilk alan “sit alan›” d›r. 2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu” nda 3. maddesinde “Sit ”; ”; “tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeflitli medeniyetlerin ürünü olup yaflad›k- lar› devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yans›tan kent ve kent kal›nt›lar›, kültür varl›klar›n›n yo¤un olarak bulundu¤u sosyal yaflama konu olmufl veya önemli tarihî hadiselerin cereyan etti¤i yerler ve tespiti yap›lm›fl tabiat özellikleri ile korunmas› gerekli alanlar ” olar olarak ak tan›mlan tan›mlanm›fl m›flt›r. t›r. “Ören Yeri ” ise “tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeflitli uygarl›klar›n ürünü olup topog- rafik olarak tan›mlanabilecek derecede yeterince belirgin ve mütecanis özelliklere sahip, ayn› zamanda tarihsel, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, sosyal veya teknik ba- k›mlardan dikkate de¤er, k›smen infla edilmifl, insan eme¤i kültür varl›klar› ile tabiat varl›klar›n›n birleflti¤i alanlar ” olarak tan›mlan tan›mlanm›flt› m›flt›r. r. 648 say›l› Kanun Kanun Hükmünde Kararname’nin 41. maddesi ile getirilen “ Etkileflim Alan› ” korunmas› gerekli kültür varl›klar›n› ve sit alanlar›n› do¤rudan etkileyen, sit bölgeleriyle bütün- lük gösteren, korunacak sokak, meydan, yap› gruplar› ve benzerlerinin yer ald›¤›, sit bölgeleri aras›nda kalm›fl, sitleri do¤rudan etkileyen veya koruma amaçl› imar planlar›n›n haz›rlanma aflamas›nda göz önünde bulundurulmas› gereken alanlar ” olara olarak k tan›mlanm tan›mlanm›flt›r. ›flt›r. Bu tan›mlar belli niteliklere sahip olmak kofluluyla tüm korunacak alanlarda ve onlar›n tampon bölgelerinde alan yönetimi modelinin uygulanabilece¤ini göstermektedir. Bir di¤er deyiflle ulusal mevzuat›m›z alan yönetiminin uygulanmas›nda mekânsal bir k›s›tlama getirmemifltir.

b. Amaç: Mevzuatta alan yönetimin 3 temel amac› oldu¤u belirtilmektedir. • Alan›n ve içerdi¤i kültür varl›klar›n›n etkin bir flekilde korunmas›, yaflat›lmas›, de¤erlendirilmesi; de¤erlendirilmesi; Yaflatma, bir yap›da de¤iflik nedenlere nedenlere ba¤l› olarak görülen bozulma bozulma ve dedeformasyonlar›n çeflitli teknikler kullan›larak giderilmesi ve fiziksel ömrünün uzat›lmas›; de¤erlendirme ise özgün ifllevini yitirse de günümüzün ça¤dafl bir ifllevi ile bütünleflerek yaflam›n› sürdürmesi ve topluma hizmet verebilmesi olarak tan›mlanabilir. • Alan›n belli bir vizyon ve tema etraf›nda gelifltirilmesi; Kültürel miras niteli¤indeki yap› ve yap› guruplar› ile sit alanlar›n›n de¤iflik araçlar kullan›larak belgelenmesi, düzenlenmesi, onar›lmas› ve özgün ya da yeni ifllevlere tahsis edilerek toplumla buluflturulmalar› buluflturulmalar› süreçlerinin süreçlerinin çok çok önceden belirlenen hedeflere göre tasarland›¤› söylenemez. Özellikle Özellikle alan ölöl çe¤inde ve kamu eliyle yap›lan koruma ve yaflatma müdahalelerinin bütünün vazgeçilmez bir parças› olmas›, önceliklerin s›ralanmas›, risklerin hesaplanmas›, aflamalar›n ve bu aflamalarda görev alacak aktör ve paydafllar›n belirlenmesi çok s›k rastlanan bir süreç de¤ildir. Oysa bu mekanizmalar›n belirlenmesi, öncelik ve aflamalar›n tan›mlanmas›, paydafllar›n görev, sorumluluk ve katk› biçimlerinin tan›mlanmas›; hem parasal kaynaklar›n hem ifl gücünün en ekonomik ve ak›lc› bir flekilde kullan›labilmesini sa¤layacakt›r.

17


buluflturulmas›; • Alan›n toplumun kültürel ve e¤itsel ihtiyaçlar›yla buluflturulmas›; Yasa koyucu, koyucu, koruma alanlar›nda gerçeklefltirilecek koruma projelerinde ölçek ve nitelik ay›r›m› yapmaks›z›n onlar›n “ toplumsal proje”ler oldu¤unu, toplumun kültürel ve e¤itsel gereksinmelerinin karfl›lanmas› için haz›rlanmalar› gerekti¤ini özellikle vurgulam›flt›r. Bu vurguyu yorumlarken koruma y› toplumsal toplumsal niteli¤i niteli¤i a¤›r basan ve kamu yarar›na bir eylem olarak nitelemek nitelemek yanl›fl olmayacakt›r. Ayr›ca, son y›llara de¤in fiziksel ve ekonomik yönleri a¤›r basan bu olgunun bir alan yönetimi bütünlü¤ü içinde kültürel ve e¤itsel hizmet verebilece¤i de düflünülmelidi düflünülmelidir. r. Bu amaçlara koflut olarak korunacak alan›n gelecek kuflaklara aktar›m›nda süreklili¤in sa¤lanmas›, sa¤lanmas›, s›rad›fl› kültürel de¤erlerin ulusal ve uluslararas› ölçekte vurgulanmas›; alanla iliflkili her birey ve kurumun, yönetimin amaç, politika, strateji ve eylemlerinee etkin biçimde kat›l›m›n›n sa¤lanmas› da amaçlar aras›nda say›labilir. eylemlerin Önemli olan bu amaçlar›n sadece bir metin olarak kalmamas›, yönetim planlar› ile iliflkilendirilmesi ve hayata geçirilmelerinin sa¤lanmas›d›r. Bu süreç, alana ait de¤erlerin ulusal ve evrensel ölçeklerde tan›mlanmas›n›; sözlü, yaz›l› ve görsel belgelemenin tamamlanmas›n›; tamamlanmas›n›; var olan tehdit, potansiyel, olanak olanak ve zay›f noktalar›n tespitini; k›sa, orta, uzun vadeli hedef, politika ve stratejilerin belirlenmesini; eylem planlar›n›n haz›rlanmas›n›; uygulamalar›n izlenerek, izlenerek, geri bildirimlerin bildirimlerin de¤erde¤erlendirilmesini zorunlu k›lar. Bu ifllemler uluslararas› alanda yayg›n biçimde kullan›lan bir araç olan yönetim planlar› ile gerçeklefltirilecektir. Genel olarak uygulamalara uygulamalara bak›ld›¤›nda; bak›ld›¤›nda; arkeolojik arkeolojik alanlar›n, tarihî kentsel alanlar›n, do¤al alanlar›n, sulak alanlar›n, gen koruma alanlar›n›n, biyoçeflitlilik biyoçeflitlilik alanlar›n›n, k›y› alanlar›n›n, millî millî parklar›n, dünya miras miras alanlar›n›n yönetiminde; yönetiminde; yönetim plan› etkin bir araç olarak kullan›lmaktad›r.

c. Aktörler: ko ruma konusunda ko nusunda yetkili merkezî merk ezî ve yerel Mevzuatta yer alan “ planlama ve koruma idareler ile sivil sivil toplum kurulufllar› aras›nda efl güdümü sa¤lamak için oluflturulan ” sözcükleri, korumay› korumay› içsellefltirmifl, alanda alanda etkili olan (ya da da olmas› gereken), proje tan›mlayabilen ve yürütebilen, tak›m çal›flmas›n› benimseyen, güçlerini paylaflabilen aktörleri tan›mlamaktad›r. Ulusal mevzuatta yer alan alan yönetiminin hedefleri nelerdir?

ALAN YÖNET‹M‹ SÜREÇLER‹NDE KULLANILAN ARAÇLAR Genel S›n›flama Kültürel miras›n yönetimi, sadece bir ya da birden fazla tafl›nmaz›n bir araya gelmesi ile oluflan tarihsel alanlar›n korunmas›n› amaçlayan yal›n bir eylem de¤ildir. Çünkü korunacak ve do¤al olarak geliflimi sa¤lanacak olanlar sadece tafl›nmazlar de¤il, o alanda yaflayan toplum, o alanda yüzy›llar›n birikimi ile oluflmufl soyut kültürel de¤erler, gelenekler, sosyal ve ekonomik iliflkiler, özetle “ yaflam ”d›r. ”d›r. Bu ba¤lamda tarihsel çevre ve miras niteli¤indeki yap›lar bir yaflam›n ayr›lmaz birer altl›¤› olarak bir kez daha önem kazanmaktad›r. Bu nedenle iyi bir yönetim plan›na dayal› bir alan yönetiminin, niteli¤i ve ölçe¤i ne olursa olsun flu araçlara gereksinimi vard›r:

2

SIRA S‹ZDE

18


1. Yasal Araçlar: Merkezî ya da yerel, kamusal, kamusal, yar› kamusal ya da sivil ;do¤rudan ;do¤rudan ya da dolayl› dolayl› sorumlu hangi model uygulan›rsa uygulans›n bir yasal tan›ma gereksinim vard›r. Bu araç, alan yönetiminin de¤iflik süreçlerinin yürütülmesine iliflkin yönetsel usul ve esaslar›, kaynaklar›n niteli¤ini ve kullan›m kurallar›n› ve bir alanda görev alacak de¤iflik kurum ve kurulufllar›n görev, yetki ve sorumluluklar›n› belirleyecektir. 2. Yönetimsel Araçlar: Alan yönetiminin yönetiminin kurgulanmas› kurgulanmas› ve bu kurgu üzerine yönetim yönetim planlar›n›n planlar›n›n haz›rlanmas› aflamas›nda ilk olarak bu kurguyu haz›rlayacak, uygulayacak ve denetle yecek organizasyon flemas›n›n belirlenmesi belirlenmesi gerekmektedir. 3. Parasal Araçlar: Bir alan›n koruma amaçl› yönetimi için en önemli girdilerden bir tanesi parasal araçlard›r. Bunun nedenleri flöyle s›ralanabilir: • Hang Hangii etkinlik etkinlik olursa olsun olsun mutlaka mutlaka bir parasal parasal kayna¤a kayna¤a gereksinim gereksinim vard›r. vard›r. Bu gereksinim “alan yönetimi” kavram›na gerek duyuldu¤u andan bafllayarak eylemlerin uygulamaya geçirilmesine kadarki sürecin her aflamas›nda duyulacakt›r. • Alan yönetim yönetimii kavram›n›n kavram›n›n temelin temelinde de yatan birkaç birkaç ilkeden ilkeden bir tanesi, tanesi, alanla ilgili kurum ve kurulufllar›n kendi görevleri içinde yer alan harcamalar› bir efl güdüm içinde yapmalar›, böylece ödeneklerin birbirini desteklemesi, bütünlemesi olarak tan›mlanabilir. Bu efl güdümün etkili bir düzeyde olmas› “para yönetimi” nin en ak›lc› bir yöntemle kullan›lmas› hâlinde sa¤lanabilir. • Yat›r Yat›r›mlar ›mlarla la ilgili ilgili de¤iflik de¤iflik mevzuatta mevzuatta parasal kayna¤› kayna¤› sa¤lanma sa¤lanmam›fl m›fl ve onayonaylanmam›fl bir kamu yat›r›m›n›n yap›lamayaca¤›na iliflkin hükümler yer almaktad›r. Bu nedenle yönetim plan›nda yer alan özellikle fiziki yat›r›m gerektiren konularda parasal kayna¤›n önceden belirlenmesi gerekmektedir. • Bu finansal finansal kaynaklar›n kaynaklar›n hangi kurulufll kurulufllardan ardan sa¤lanabil sa¤lanabilece¤i ece¤i ve yap›lacak yap›lacak çal›flmalara nas›l uyarlanaca¤› alan yönetiminde gerek duyulan ilk veriler aras›nda olmal›d›r. 4. Koruma Araçlar›: Alan›n yönetiminin sa¤lanmas›n› kolaylaflt›racak araçlardan biri de alan›n korunmas› ile ilgili çerçevedir. Bu çerçeve içinde alan›n koruma statüsünün mevcut mevzuat›n gerektirdi¤i yöntemler uygulanarak yasal statüye kavuflturulmas›, yönetimin gerçekleflmesi için gerekli araçlar›n tan›m›, yönetim plan›n›n alan için geçerli olan di¤er tüm planlar ile ba¤lant›s›n›n kurulmas›na iliflkin usul ve esaslar›n belirlenmesi özel önem tafl›maktad›r. 5. Sosyal Araçlar: Plan çerçevesinde belirlenen amaç ve hedeflere ulaflmak ad›na belirlenen stratejilerin gerçeklefltirilmesi için yap›lan tüm çal›flmalarda halk›n kat›l›m›n›n sa¤lanmas› önemli bir unsurdur. Süreçte yer alacak her paydafl›n alan yönetiminde bir rolünün olmas›, kat›l›mc›l›¤›n sa¤lanmas›, kent bireylerinin kentin yönetiminde söz sahibi olduklar›n› görmeleri, bu yeni görevleriyle ilgili sorumluluklar›n fark›nda olmalar› vb. bir çok girdi plan›n uygulanabilirli¤ini kolaylaflt›racakt›r.


Özel S›n›flama Güçlülük-Zay›fl›k-F›rsatlar-Tehditler (GZFT) Analizi giriflimde kurumun, tekni¤in, sürecin, GZFT Analizi , bir projede ya da bir ticari giriflimde durumun veya kiflinin güçlü (Strengths) ve zay›f (Weaknesses) yönlerini belirlemekte, iç ve d›fl çevreden kaynaklanan f›rsat (Opportunities) ve tehditleri (Threats) saptamakta kullan›lan stratejik bir tekniktir. Bu teknik, t eknik, projenin ya da ticari giriflimin hedeflerini belirlemeyi ve amaca ulaflmak için olumlu ya da olumsuz olan iç ve d›fl faktörleri tan›mlamay› gerektirir. Analizin temel amac› karar kara r verme aflamas›nda konu ile ilgili kuvvetli veya zay›f, avantajl› veya dezavantajl› noktalar›n beraberce görülebilmesini sa¤lamakt›r. Bir GZFT analizinin sonunda kifli veya kurumun stratejisini belirleme aflamas›nda sorulmas› gereken dört soru vard›r: 1. Güçl Güçlü ü oldu¤umuz oldu¤umuz noktalar› noktalar› nas›l de¤erlendire de¤erlendirebilir bilir,, kullanabiliri kullanabiliriz? z? 2. Zay›f oldu¤um oldu¤umuz uz noktalar› noktalar› nas›l güçlendire güçlendirebilir bilir veya veya etkisiz k›labiliri k›labiliriz? z? 3. F›rsa F›rsatlar› tlar› en en iyi nas›l nas›l de¤erl de¤erlendir endirebil ebiliriz? iriz? 4. Tehdi Tehditlere tlere karfl› karfl› nas›l nas›l bir savunma savunma sistemi sistemi kurmal kurmal›y›z? ›y›z? Bu sorular›n yan›tlar› flu 4 konudaki konudaki çözümü beraberinde beraberinde getirmelidir: getirmelidir: • Güçl Güçlü ü yönler yönler ile f›rsa f›rsatlar›n tlar›n uyum uyumlaflt›r laflt›r›lmas ›lmas›, ›, • Güçl Güçlü ü yönlerin yönlerin f›rsatlar f›rsatlardan dan yararlanac yararlanacak ak flekilde flekilde kullan›lm kullan›lmas›, as›, • Zay›f Zay›fl›kla l›klar› r› güçlü yönlere yönlere dönüfltürec dönüfltürecek ek stratejiler stratejiler gelifltiri gelifltirilmesi lmesi,, • Tehdi Tehditlerin tlerin güçlü güçlü yanlar ile bütünleflti bütünlefltirileb rilebilece ilecek k f›rsatlara dönüfltür dönüfltürülme ülmesi. si. Konu kültür varl›klar›n›n korunmas› ve ça¤dafl yaflamla bütünleflmesi oldu¤unda güçlülük zay›fl›k analizine bafllarken saptanmas› baz› bafll›klar afla¤›da s›ralanm›flt›r: Kültür Varl›klar›n›n Güçlü Yönleri: • De¤erleri, • ‹fl ‹flle levs vsel elli likl kler eri, i, • Hayre Hayrett ve hayran hayranl›k l›k duyg duygusu usu uyand uyand›rmal ›rmalar›, ar›, • Ende Enderlikte rlikten n kaynaklan kaynaklanan an yüksek yüksek ekono ekonomik mik de¤erl de¤erleri, eri, • ‹stih ‹stihdam dam ve ekono ekonomik mik de¤er de¤er yaratan yönle yönleri ri olmalar›, olmalar›, • Topl Toplumun umun geçmifl geçmiflii ile iliflkisini iliflkisini kuran kuran kuvvetli kuvvetli bir moral de¤erle de¤erlerr bütünü olmalar›. Kültür Varl›klar›n›n Zay›f Yönleri: • K› K›r› r›lg lgan an ol olma mala lar› r›,, • Yok oldukla olduklar›nda r›nda yerleri yerlerine ne yenisini yenisinin n konamayac konamayacak ak olmalar›, olmalar›, • Ta Takl klit it edil edileb ebil ilme mele leri ri,, • Sonsu Sonsuzz bir kaynak kaynak olarak görül görülmeler melerii ve bu yönde yönde kullan›lm kullan›lmalar›, alar›, • Kalk› Kalk›nmay nmay›› engelley engelleyen en bir bir faktör faktör olarak olarak görülme görülmeleri, leri, • Baz› ça¤da ça¤daflfl ifllevle ifllevlerr için için uygu uygun n olmamal olmamalar›. ar›. Kültür Varl›klar›n› Tehdit Eden Tehlikeler: • ‹ns ‹nsan an kaynak kaynakl› l› erozyo erozyon, n, vandal vandalism ism vb., vb., • D› D›flfl hava hava kofl koflul ulla lar› r›,, • Yan Yanl›fl l›fl kull kullan› an›mla mlara ra konu konu olmal olmalar› ar›,, • Sorum Sorumsuzca suzca ve rant u¤runa u¤runa gerçek gerçekleflti lefltirilen rilen imar imar hareketl hareketleri, eri, • Bilg Bilgisizl isizlik, ik, bilinç bilinçsizli sizlik, k, koruma koruma kültürü kültürü eksikl eksikli¤i. i¤i.

19

20


Kültür Varl›klar›n› Varl›klar›n›n n Potansiyeller Potansiyelleri: i: • Kül Kültür tür turiz turizmin minin in temel temel arac› arac› olmas olmas›, ›, • Toplu Toplumun mun e¤itilm e¤itilmesind esindee kullan›lacak kullan›lacak en somut somut araçlardan araçlardan biri biri olmas›, olmas›, • Ekon Ekonomik omik ve sosya sosyall istihd istihdam am yarata yaratabilme bilmesi, si, • Toplu Toplumsal msal ve kentsel kentsel kimli¤in kimli¤in oluflum oluflum ve ve geliflimine geliflimine katk›da katk›da bulunmas bulunmas›, ›, • Ça¤ Ça¤dafl dafl ifllevle ifllevlerle rle kullan› kullan›lab labilm ilmele eleri. ri. Örnek:

Denizli-Hierapolis/Pamukkale Sit Alan› GZFT Analizi Güçler • Dün Dünya ya Mir Miras as Lis Listes tesind indee yer alm almas› as› • Ge Geni niflfl ziy ziyar aret etçi çi ta taba ban› n› • Konum • Ge Geliliflm flmifl ifl tu turi rizm zm al alty tyap ap›s ›s›› • Hal Halkk ve devl devleti etinn sahipl sahiplend endi¤i i¤i proj projee olmas olmas›› • Ken Kendi di par parasa asall kay kaynak naklar lar›n› ›n› ke kendi ndi oluflturmas› • Bas Basit, it, kol kolay ay anla anlafl›l fl›lan an hikâ hikâyes yesii olmas olmas›› • Yö Yöne neti tile lebi bililirr si sitt al alan an›› • S› S›ca cakk su ka kayn ynak akla lar› r› • Etk Etkile ileyic yicii peyza peyzajj orta ortam› m› (tra (traver verten ten)) • Ön Öneemli hac al alaan› • Me Mevc vcut ut dü düze zenl nlii tur turla larr • En büy büyük ük ter terma mall su hama hamaml mlar ar›n ›nda dann • Ant Antik ik düny dünyan› an›nn en büyü büyükk mezar mezarl›k l›klar lar›nd ›ndan an biri

F›rsatlar • Ulu lussla lara rara ras› s› ilg lgii • Yö Yöne neti tim m plan› plan›n› n›nn haz›r haz›rla lanm nmas as›› • Dü Düny nyaa Ban Banka kas› s› ililgi gisi si • Devlet ilgisi • Mev Mevcut cut ark arkeol eoloji ojikk çal› çal›flma flmalar lar›n ›n yen yenii bulgular getirmesi • Ar Arta tann ziya ziyare retç tçii say say›s ›s›› • Te Terma rmall turiz turizme me olan olan ilg ilgide ide ge genel nel art art›fl ›fl (Avrupa flifa alan› ziyaret gelene¤i) • Mev Mevcut cut bölg bölges esel el yol yol iyile iyileflti fltirme rmesi si progra program› m› • Sit alan alan›nd ›ndaki aki yat› yat›r›m r›mc›l c›lar› ar›nn ortak ortak bir bir güç oluflturma iste¤i • On Onay ayla lanm nm›fl ›fl pl plan anla larr • E¤i E¤itim timle le ilg ilgili ili pot potans ansiye iyell f›rs f›rsatl atlar ar • Ul Ulus usla lara rara ras› s› hava havaal alan an›› • Kül Kültür türel el turi turizm zm için için çok elv elveri eriflli flli bir orta ortam m • Ge Geliliflm flmek ekte te ola olann yere yerell turi turizm zm

Tehditler • Pla Planla nlar›n r›n uygul uygulanm anmas› as›nda ndaki ki yanl› yanl›flfl s›ralam s›ralamaa • Ziy Ziyare aretçi tçiler lerden den kay kaynak naklan lanan an eroz erozyon yon • Di Di¤e ¤err sit sit alan alanla lar› r›yl ylaa reka rekabe bett • Tur Turizm izmde de ist istikr ikrar› ar›nn iste istenen nen düz düzeyd eydee olmamas› • Yö Yöne neti tim m pl plan an›n ›n›n ›n yo yokl klu¤ u¤uu • De¤ De¤ifli iflikk kuru kurumla mlar›n r›n ala alanda nda söz sah sahibi ibi olmas› • ‹flt ‹fltira irakçi kçiler lerin in amaçl amaçlar› ar›n›n n›n uyufl uyuflmaz mazl›¤ l›¤›› • Vandalizm • Yan anll›fl kara rarl rlar ar • “Ku “Kutsa tsall ham hamam am”›n ”›n ban banyo yo yap yapanl anlara ara kapat›lmas› • Depremler • Te Term rmal al su suyu yunn ki kirl rlen enme mesi si • Tr Trav aver erte tenl nler erin in bo bozu zulm lmas as››

Zay›f Noktalar • Su Sunu numu munu nunn ka kar› r›fl› fl›kk ol olma mas› s› • Yo Yoru ruml mlam amas as›› ve veri verita taba ban› n› eksi eksik k • Ye Yeter terlili res restor torasy asyon on yap yap›lm ›lmama amas› s› • Ye Yete ters rsiz iz ziy ziyar aret etçi çi yön yönet etim imii • Ark Arkeol eoloji ojikk çal›fl çal›flmal malar› ar›nn devam devam etm etmesi esi • Zo Zorl rlay ay›c ›c›› araç araç gir girifl iflii ve ve park park›› • Sa¤ Sa¤l›k l›k ve güve güvenli nlikk ile ile ilgil ilgilii konul konular ar • En Enge gellllililer eree dost dost de¤ de¤ilil • Al Al›fl ›flve veri riflfl yer yerle leri rind nden en uz uzak ak • Bö Bölge lgede de geçi geçiril rilen en ziya ziyaret ret zam zaman› an› k›s k›saa • Ark Arkeol eoloji oji tur turizm izm gel gelifli iflimi mi ile ile yete yeterli rli derecede koordine de¤il • Kas Kasaba abaya ya ba¤l ba¤lant ant›la ›lar› r› eksi eksik, k, ve ve onlar onlar›n ›n geliflimine ve ekonomisine katk›da bulunmuyor

Kaynak: AKAN Mimarl›k; Hierapolis Yönetim Plan› Ön Raporu.

21


Çevresel Etki Analizi Çevresel Etki De¤erlendirmesi Yönetmeli¤i’nde (Yay›nland›¤› Resmî Gazete: 26939) Çevre “Canl›lar›n hayatlar› boyunca iliflkilerini sürdürdükleri ve karfl›l›kl› olarak etkileflim içinde bulunduklar› biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel ortam ” olarak tan›mlanmaktad›r. Çevresel etki de¤erlendirilmesi de¤erlendirilmesi (ÇED) (ÇED) ise “Gerçek- lefltirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar verme- yecek ölçüde en aza indirilmesi için al›nacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek de¤erlendirilmesinde ve projelerin uygulanmas›n›n izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çal›flmalar ” olara olarak k belirlenm belirlenmifltir ifltir.. Çevre koruma bilincinin ve sürdürülebil sürdürülebilir ir kalk›nma kavram›n›n geliflmesiy geliflmesiyle le birlikte ulusal ve uluslararas› çevresel yükümlülüklerin ve yapt›r›mlar›n artmaya bafllamas›; yat›r›mc›lar› planlad›klar› yat›r›m›n çevresel maliyetlerini de göz önünde bulundurma zorunlulu¤una götürmektedir. Mevcut tesisin bulundu¤u veya planlanan yat›r›m›n düflünüldü¤ü yerde mevcut çevresel durum, kirlilik analizleri, yat›r›m›n ortaya ç›kard›¤› veya ç›karaca¤› her türlü at›klar ve yol açaca¤› çevresel etkilerle, bunlar›n ulusal ve uluslararas› mevzuat do¤rultusunda getirdi¤i yükümlülükler ve maliyetleri; yat›r›m karar›nda önemli bir parametre hâline gelmifltir. ÇED raporlar› ço¤unlukla yat›r›mlar›n çevrenin fiziksel özelliklerini ne düzeyde gözetti¤ini ya da gözetmesi gerekti¤ini belirlemek amac›yla yap›lmaktad›r. Önerilen proje nedeniyle kirlenmesi muhtemel olan çevrenin; nüfus, fauna, flora, jeolojik ve hidrojeolojik özellikler, do¤al afet durumu, toprak, su, hava, (atmosferik koflullar) iklimsel faktörler, mülkiyet durumu, mimari ve arkeolojik miras, peyzaj özellikleri, arazi kullan›m durumu, hassasiyet derecesi ve yukar›daki faktörlerin birbiri aras›ndaki iliflkileri de içerecek flekilde aç›klanmas› bu raporu oluflturmaktad›r. Konu kültür varl›¤› oldu¤u zaman, çevresel etki analizi, o kültür varl›¤› ya da sit alan›n›n içinde ya da çevresinde al›nacak bir yeni kullan›m karar›n›n ya da getirilecek yeni bir ifllevin kültür varl›¤›n› ne ölçüde etkileyece¤in etkileyece¤inin in belirlenmesi anlam›na gelmektedir. Bu analiz sonunda, gelmesi önerilen yeni kullan›m›n, kültür varl›¤›n›n de¤erlerini yitirmemesin yitirmemesinii sa¤layacak düzeyde tutulmas› önem tafl›maktatafl›maktad›r. E¤er afla¤›da ayr›nt›l› olarak verilecek olan tafl›ma kapasitesi afl›l›rsa kültür varl›¤›n›n baz› de¤erlerini yitirmesi ya da tümüyle yok olmas› gündeme gelebilecektir. Kültür varl›klar›n›n güçlü yönleri nelerdir?

3 Tafl›ma Kapasitesi Tafl›ma kapasitesi, bir kültür varl›¤›n›n ya da tarihsel çevrenin, niteliklerini yitirmeden kald›rabilece¤i yükün tür ve düzeyini göstermektedir. Örne¤in bu kapasite turistik potansiyeli olan bir alan ölçe¤inde belirlenecek ise bu durumda o alan›n belli bir zaman diliminde (1 gün, 1 ay, 1 y›l) kabul edebilece¤i ziyaretçi say›s› tafl›ma kapasitesi olarak kabul edilmektedir. Bu durumda yap›lacak planlama çal›flmalar›nda ve alana getirilmesi düflülen hizmetlerde bu say› esas al›nmakta ve özellikle altyap› yat›r›mlar› bu say› ile uyumlu olarak planlanmaktad›r. E¤er kültür varl›¤› niteli¤inde olan bir yap›n›n tafl›ma kapasitesi belirlenecek ise yap›n›n hangi amaçla kullan›laca¤›, bu kullan›m›n yap›n›n özgün tasar›m›nda ciddi de¤ifliklikler gerektirip gerektirmedi¤i, yap›y› kullanacak olan insan profili ve say›s› vb. girdiler hesaplanmak durumundad›r.

SIRA S‹ZDE

22


Tafl›ma Kapasitesinin Türleri Tafl›ma kapasitesinin genel tan›m›, tek bir tafl›ma kapasitesi türü olmad›¤›n›, korunacak alan ya da yap›n›n niteli¤ine, kullan›m türüne ba¤l› olarak de¤iflik ölçümler yap›labilece¤ini göstermektedir. Afla¤›da s›kça rastlanan türlere iliflkin bilgiler yer almaktad›r:

1. Ekolojik Tafl›ma Kapasitesi Ekolojik tafl›ma kapasitesi, kültürel miras›n korunmas› ve de¤erlendirilmesi için alan ölçe¤inde yürütülecek programlar›n fiziksel çevreyi etkileme düzeyidir. Bir di¤er deyiflle ekolojik tafl›ma kapasitesi, çevre üzerinde istenmeyen de¤iflimlere neden olacak insan faaliyetlerinin s›n›r›d›r, 2. Toplumsal Tafl›ma Kapasitesi Bu kapasite alandaki kültürel miras yönetiminin ve sonuçlar›n›n, yerel halk taraf›ndan olumsuz etki olarak görülmedi¤i düzeydir. Bölge toplumunun kabul etmeyece¤i etkileri yapmayan, maksimum kullan›m düzeyi olarak tan›mlanabilir. 3. Kültürel Tafl›ma Kapasitesi Bu kapasite, kültürel varl›¤›n korunmas›n› gerekli k›lan de¤erlerin o yap› ya da alan için öngörülen kullan›mlardan etkilenme derecesi ile ilgilidir. Bir alan yönetiminde en ayr›nt›l› ve hassas saptanmas› gereken estetik, artistik, tarihsel, belge, özgünlük, an›, mitolojik, yöresel, eskilik vb. de¤erleri içerir. 4. Ekonomik Tafl›ma Kapasitesi Ekonomik tafl›ma kapasitesi, ekonominin koruma sektörüne dayanma derecesiyle aç›klan›r. Koruman›n bölgeye yararlar› ile maliyetleri aras›ndaki dengedir.

Tafl›ma Kapasitesini Belirleyen Etkenler • Do¤al ve Kültürel Kaynaklar›n Ekolojik ya da Fiziksel Yetenekleri Bu yetenekler kabul edilemez zarar seviyelerine eriflmeden belirli kullan›m se viyelerini sürdürebilmeyi sa¤larlar. Her yap›n›n ya da alan›n de¤iflik çeflitte ve seviyedeki kullan›mlar›, kabul edilemez seviyede etkiler oluflmadan önce kald›rabilme yetene¤i de¤iflik ölçüde olabilir. • Kullan›c› Gruplar›n›n Beklentileri, Sosyal Normlar› ve Davran›fllar Davran›fllar› › Bunlar bir sosyolojik tafl›ma kapasitesi olufltururlar. Bu sosyolojik tafl›ma kapasitesinin bir özelli¤i o yörede yaflayanlar›n ya da ziyaretçilerin bu kaynaklar›, ça¤dafl yaflam koflullar›n› da kullanmalar› ve de¤erlendirmeleri ile ba¤lant›l›d›r. • Yönetim Etkinliklerinin Etkinliklerinin Türü ve Miktar› Miktar› Bu k›s›m yollar, park alanlar›, binalar, patikalar, ve ziyaretçi bilgi yerleri vb. unsurlar›n yönetimiyle ilgilidir. Mesela yorumlama hizmetleri sa¤lamak, ziyaretçilere sit alan› kaynaklar› anlay›fl ve de¤erini yerlefltirmek için etkili bir yoldur. Böyle bir anlay›fl belirli bir alan için tafl›ma kapasitesini yürütmeye yard›mc› olur.

Nitelik Analizi Alan yönetimi yönetimi sürecinde sürecinde toplanmas› gereken bir çok veri aras›nda “Nitelik Analizi” özel önem tafl›r. Bu etüt genellikle önce tüm korunacak alan daha sonra bu alan içindeki tekil kültür varl›klar› için yap›l›r. Her nitelik gurubunun tan›m› ve kaç›nc› derece oldu¤u ayr›ca belirtilmelidir. Afla¤›da de¤er belirlemek için kullan›lan modellerden bir tanesinin ana hatlar› verilmeye çal›fl›lacakt›r:


1. Alan ya ya da yap›n›n yap›n›n koruma koruma ba¤lam›n ba¤lam›nda da statüsü: statüsü: - Tescilli kültür varl›klar› varl›klar› için özel özel bir mimari ya da tarihî tarihî niteli¤i niteli¤i olup olup olmad›¤›, - Tesci Tescilli lli an›tsal an›tsal yap›lar yap›lar için ulusal ulusal ölçekteki ölçekteki bilini bilinirli¤i rli¤i ve de¤eri, de¤eri, - Koru Koruma ma alanlar› alanlar› (sit (sit alanlar›) alanlar›) için için niteli nitelik k ve görünüm görünüm.. 2. Yap› ya da alan›n alan›n bu statü alt›nda yer yer almas›n› almas›n› öngören ölçütler: Bu ölçütler önem/koruma iliflki ve dengesini düzenlemektedir. - Mimari düzey: Tasar›m, süsleme, iflçilik, yap› türü ve yap›m tekni¤i vb. - Tarihi Düzey: Düzey: Ülkenin kültürel, sosyal, ekonomik tarihinin önemli noktalar› ile ilgili olmak, - Gurup De¤eri: Yap›lar›n mimari ya da tarihsel t arihsel bak›mdan ba k›mdan önemli bir bütünlük gösterip göstermedi¤i 3. Bu ölçütlere ölçütlere ek olarak olarak göz önüne önüne al›nmas› al›nmas› önerile önerilen n ölçütler: ölçütler: - Bir döne dönemi mi temsi temsill etme etme yeten yetene¤i e¤i,, - Yaflam sürec sürecinde inde nitel nitelikler iklerini ini korum korumaa düzeyi, düzeyi, - Di¤er an›tl an›tlarla arla gurup gurup olufl oluflturabi turabilme lme özel özelli¤i, li¤i, - E¤er varsa varsa arkeoloji arkeolojik k potansiyeli potansiyelinin nin sürdürü sürdürülebil lebilirli¤ irli¤i, i, - K›r›l K›r›lgan gan ya ya da dayan dayan›kl› ›kl› bir yap›ya yap›ya sahip olma olma.. Baflka modellerde bunlara ek olarak afla¤›da s›ralanan de¤erlerin de “önem analizi”nde kullan›lmas› önerilmektedir: • Te Tems msil iliy iyet et De De¤e ¤eri ri:: Sosyal ve kültürel geliflmeleri sergileyebilme niteli¤i • Ta Tari rihs hsel el Sü Süre rekl klil ilik ik:: Tüm dönemlerde ifllevselli¤ini korumak ve de¤iflen kullan›mlara de¤er yitirmeden uyarlanabilmek, • Ar Arti tist stik ik De De¤e ¤er: r: • Gör Görsel sel ve est esteti etik k nite nitelik likler ler • Sosya Sosyall yaflam›n yaflam›n mekâna mekâna yans›d yans›d›¤› ›¤› yap› yap› ya da alanlar alanlar olmak, olmak, • Top Toplum lum taraf taraf›nd ›ndan an özel özel de¤er de¤er atfedilm atfedilmek. ek.

Niteli¤in Derecelendirilmesi Alan yönetimi sürecinde ayr›nt›l› olarak incelenmesi gereken temel konulardan bir tanesi, o alan›n ve o alan› oluflturan korunmas› gerekli de¤erlerin öneminin ve anlam›n›n belirlenmesidir. Bu süreçte önem derecelerinin 3 gurupta ele al›nabilmektedir:

1. Ender rastlanan üst düzey de¤erlere sahip olmak: • Ulu Ulusla slarar raras› as› düzey düzeydek dekii de¤er de¤er tafl›mak tafl›mak,, • Önem Önemli li bir yap› yap› gurubun gurubunun un en iyi iyi örnekler örneklerii aras›nda aras›nda olmak, olmak, • Önem Önemli li sosyal sosyal ve kültürel kültürel olaylar olaylar›n ›n s›ra d›fl› d›fl› temsilci temsilcisi si olmak, olmak, • Bölgese Bölgesell ya da yerel ölçekte ölçekte çok çok önem verilen yap› ya da alanlardan alanlardan biri olmak. 2. Dikkate de¤er ölçüde önemli olmak: • Önem Önemli li bir yap› yap› türünün türünün tekil tekil olarak kayda kayda de¤er de¤er bir örne¤i örne¤i olmak, olmak, • Benzer yap› türlerinin türlerinin bir arada arada olmas›ndan olmas›ndan kaynaklana kaynaklanan n gurup gurup de¤erine de¤erine sahip olmak, • Tüm yönetim yönetim alan›n alan›n›n ›n önemine önemine önemli önemli ölçüde ölçüde katk›da katk›da bulunm bulunmak. ak.

23

24


3. Orta derecede önemli olmak: • Alan› Alan›n n niteli¤ niteli¤inin inin anlafl› anlafl›lmas lmas›na ›na katk›da katk›da bulu bulunmak, nmak, • Daha önemli önemli de¤erlerin de¤erlerin belirle belirlenmesi nmesi için için gerekli gerekli tarihsel tarihsel ve kültürel kültürel ortam›n ortam›n parças› olmak, • Tekil olarak olarak önemli önemli olmamak olmamakla la beraber beraber alan›n alan›n genel de¤er de¤erine ine katk›da katk›da bulunmak.

TARAFLAR (AKTÖRLER/PAYDAfiL (AKTÖRLER/PAYDAfiLAR) AR) Alan yönetiminin yönet iminin sadece fiziksel verilerle ver ilerle gerçekleflemeyece¤i, yönetim kurgusu oluflturulacak alan›n ve onun kullan›c›lar›n›n sosyal, kültürel ve ekonomik yap›lar›n›n da ele al›nmas› gerekti¤ine daha önceki bölümlerde de¤inilmiflti. Böylesine de¤iflik girdilerin yer ald›¤› alan yönetiminde, sistemin içinde hangi kurum ve kurulufllar ile kiflilerin yer almas› gerekti¤i de analiz edilmesi gereken bir konu bafll›¤› olarak görülmektedir. Alan yönetiminin taraflar›n›n “ aktörler ” ya da da “paydafllar ” olarak da an›ld›¤›n› söylemek gerekmektedir. Bu ba¤lamda “kurumsal yönetimin paylafl›mc› modeli ” olarak tan›m tan›mlanab lanabiilecek bir model sit alanlar› için en uygun model olarak görülmektedir. Paydafllar alandaki hareketlerden do¤rudan ya da dolayl› olarak etkilenen tüm kifli ve gruplard›r. Kurumsal yönetim tüm paydafllar›n haklar›n›n korunmas›n›, talep ve beklentilerinin karfl›lanmas›n› ve bu ba¤lamda yönetimlerin paydafllar› ile iletiflim ve etkilefliminin sa¤lanmas›n› ifade etmektedir. Bu tan›ma bak›ld›¤›nda alandaki faaliyetlerden etkilenen tüm gruplar yönetimde dikkate al›nmaktad›r. a l›nmaktad›r. Paydafl kavram›n›n ele al›nmas›nda tan›mlardan hareket ederek afla¤›daki sorulara cevap aranmal›d›r: 1. Yöne Yönetimin timin paydafl paydafllar› lar› kiml kimlerdir erdir?? 2. Bu payd paydafll afllar ar ne ne istiy istiyorl orlar? ar? 3. Payda Paydafllar fllar istekler isteklerine ine kavuflabi kavuflabilmek lmek için için ne yap›yorl yap›yorlar? ar? 4. Alan yönetic yöneticileri ileri paydafll paydafllar› ar› nas›l nas›l yönetebili yönetebilirler? rler? 5. Yöneti Yöneticiler ciler sosyal sosyal sorumluluklar› sorumluluklar›n› n› yerine getirebilm getirebilmek ek için neler yapabilirler yapabilirler?? 6. Yöne Yönetimin timin paydafllar paydafllar›n› ›n› dikkate dikkate al›rken ve onlarla onlarla iliflki kurarken kurarken hangi hangi yönetim bilgi sistemine ihtiyaçlar› vard›r? plan- 2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Yasas›, alan yönetiminin “ planlama ve koruma konusunda yetkili merkezî ve yerel idareler ile sivil toplum kurulufllar› aras›nda efl güdümü sa¤lamak için ” oluflturuldu¤unu söylemektedir. Buna göre iki temel paydafl, merkezî merkezî ve yerel yönetimlerin yönetimlerin oluflturdu¤u oluflturdu¤u “kamu organlar› ” ile sivil sivil toplumun toplumun temsilcile temsilcileri ri olan “sivil toplum örgütleri ” ola olarak rak tan› tan›mla mla-nabilir. Örne¤in yönetim plan›n›n haz›rlanmas› sürecinde önemli bir görev üstlenen Dan›flma Kurulunda sivil toplum örgütleri Türk Mühendis ve Mimar Odalar› Birli¤i (TMMOB) temsilcileri, Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) temsilcileri, Türkiye Barolar Birli¤i temsilcileri, Türk Tabipleri Birli¤i temsilcileri, Esnaf ve Sanatkarlar Odas› temsilcileri varsa konuyla ilgili dernek, vak›f ve üniversiteleri olarak ayr›nt›land›r›lm›flt›r. Bir di¤er s›n›flama, alan yönetimi sistemi içinde üstlenilen göreve göre yap›labilir. Bu ba¤lamda: • Yönetsel Kurumlar: t emsilcileri, Kurumlar: Merkezî yönetim ve bu yönetimin yerel temsilcileri, • Koruman›n finansal kaynaklar›n› kaynaklar›n› oluflturan ve ya da yönetenler: Merkezi ve yerel yönetimler, özel ve tüzel flah›slar, uluslararas› örgütler vb.

25


• Alan yöneti yönetimini mini gerçekl gerçeklefltirec efltirecek ek uzman kadro: Koruma dan›flman›, uzman, mimar, flehir planc›, tarihçi, e¤itimci, sanat tarihçisi, do¤a bilimci, sosyolog, ekonomist, turizmci vb. • Alan yönetimi yönetimine ne konu olan olan alanda yaflayanla yaflayanlar: r: Mülk sahipleri sahipleri,, kullan›c›la kullan›c›lar, r, yat›r›mc›lar vb. • E¤itim Kurumlar›: Koruma bilincini ve birikimini birikimini oluflturmaktan sorumlu, alan yönetiminin de¤iflik aflamalar›nda düflünsel alt yap›y› oluflturan ve destekleyen üniversiteler, enstitüler, uluslararas› kurumlar vb. fleklinde bir gruplama geçerli olmaktad›r.

Paydafl Yaklafl›m›n›n ‹lkeleri Alan yönetimini gerçeklefltirecek organlar›n paydafllar› ile olan iliflkilerinde flu hususlar›n göz önünde tutulmas› önerilir: ile ilgili tüm yasal paydafllar› dikkate almal›d›r. 1. ‹lke: Alan yöneticileri alan ile onla rla iletiflim 2. ‹lke: Yöneticiler paydafllar›n› dinlemeli ve aç›k bir flekilde onlarla kurmal›d›r. Yöneticiler ler her bir paydas›n paydas›n kendine kendine özgü kiflisel kiflisel ya da kurumsal kurumsal yap›yap›3. ‹lke: Yönetici s›n› iyi etüt etmeli, görev ve sorumluluk paylafl›m›nda bunu göz önünde tutmal›d›r. 4. ‹lke: Yöneticiler, kurumsal faaliyetlerinden dolay› ortaya ç›kan zararlar› minimize etmeyi garanti alt›na alt›na alabilmek için di¤er bütün bütün paydafllarla ifl birli¤i içinde çal›flmal›d›r. 5. ‹lke: Yöneticiler bütün paydafllar›n› tehlikeye atabilecek risklerden korumal›d›r. di¤er paydafllar aras›n6. ‹lke: Yöneticiler kurumsal paydafl olarak kendileri ve di¤er da ç›kabilecek muhtemel çat›flmalar› yönetebilmelidir. (Çelik, Elif (2007). Kurumsal Yönetim Modeli Olarak Paydafl Yaklafl›m›: Kamu ve Özel Hastane Karfl›laflt›rmas› ) Tafl›ma kapasitesini belirleyen belirleyen etkenler nelerdir?

4

SIRA S‹ZDE

26


Özet Koruma/Alan yönetiminde temel amaçlar; Koruma/Alan • Koru Korunaca nacak k alan›n gelecek gelecek kuflaklara kuflaklara aktar›m› aktar›m›nda nda süreklili¤in sa¤lanmas›, • S›ra d›fl› kültü kültürel rel de¤erl de¤erlerin erin ulusa ulusall ve uluslar uluslararas aras›› ölçekte vurgulanm vurgulanmas›, as›, • Alan Alanla la iliflkili iliflkili her birey birey ve kurumun, kurumun, yönetimi yönetimin n amaç, politika, strateji ve eylemlerine etkin biçimde kat›l›m›n›n sa¤lanmas› olarak s›ralanabilir. Bu amaçlar; • alan alanaa ait de¤erleri de¤erlerin n ulusal ulusal ve evrensel evrensel ölçekler ölçeklerde de tan›mlanmas›, • sözl sözlü, ü, yaz›l› yaz›l› ve görse görsell belgelend belgelendirme irme,, • var olan tehdi tehdit, t, potansi potansiyel, yel, olana olanak k ve zaafl zaaflar›n ar›n tespiti tespiti,, • k›sa k›sa,, orta, uzun uzun vadeli hedef, hedef, politik politikaa ve stratejiler stratejilerin in belirlenmesi, • eylem plan planlar› lar›n›n n›n haz› haz›rlan rlanmas›, mas›, • uygulamala uygulamalar›n r›n izlenerek, geri bildirimler bildirimlerin in de¤erlendirilmesi, yoluyla, uluslararas› alanda yayg›n biçimde kullan›lan bir araç olan yönetim planlar›nda realize edilmektedir. Yönetim planlar›nd planlar›ndaa sözü edilen amaçlara ulaflmak için; • Güçl Güçlü ü ve zay›f yönleri yönlerin n etüt edildi¤i edildi¤i,, f›rsat f›rsat ve tehdittehditlerin belirlendi¤i GZFT Analizi, • Pa Payd ydafl afl An Anal aliz izi, i, • Çev Çevres resel el Etki Etki Ana Analiz lizi, i, • Fizi Fiziksel, ksel, ekono ekonomik mik ve sosyal sosyal tafl›ma kapasi kapasitesi tesi anaanalizleri, • Risk Anal Analizi izi ve Risk Yön Yönetim etim Plan› Plan›,, • Ey Eyle lem m Pla Planl nlar ar›, ›, • ‹fl/ ‹fl/Zam Zaman an/Ma /Maliy liyet et Pl Planl anlar› ar› gibi alt araçlar kullan›lmaktad›r. kullan›lmaktad›r. Genel olarak uygulamalara bak›ld›¤›nda; arkeolojik alanlar›n, tarihî tarihî kentsel alanlar›n, alanlar›n, do¤al alanlar›n, alanlar›n, sulak alanlar›n, gen koruma alanlar›n›n, biyoçeflitlilik alanlar›n›n, k›y› alanlar›n›n, alanlar›n›n, millî parklar›n, dünya dünya miras alanlar›n›n yönetiminde; yönetim plan› etkin bir araç olarak kullan›lmaktad›r.

1. Ünite - Alan Yönetimi

27

Kendimizi S›nayal›m 1. Çevre ile ilgili belgelerin temel ortak noktas› nedir? a. Çevrenin Çevrenin korun korunmas›n mas›n›n ›n sosyal sosyal yaflam› yaflam›n n parças› parças› oldu¤u. b. Çevreni Çevrenin n ekonomik ekonomik sorun sorunlar›n lar›n d›fl›nd d›fl›ndaa ayr› ayr› bir bir olgu oldu¤u. c. Kor Koruma umada da merkez merkezii ve yerel yönet yönetiml imleri erin n çok önemli görevler üstlenmeleri gerekti¤i. d. Kayn Kaynaklar aklar gerekt gerekti¤i i¤i kadar kadar kullan kullan›lmal ›lmal›d›r ›d›r.. e. Her Ülke Ülke kendine kendine özgü çere çere politik politikalar alar›› gerçekgerçeklefltirmelidir.

2. Alan yönetiminin yönetiminin kaç kapsam› kapsam› vard›r? a. b. c. d. e.

2 4 3 5 De¤i De ¤iflk flken endi dir. r.

3. 1972 y›l›nda toplanan Stockholm Konferans›nda Kabul edilen bildirgenin ad›? a. Ha Habi bita tatt II Bild Bildir irge gesi si b. Br Brut utla land nd Ra Rapo poru ru c. ‹nsa ‹nsan n Yerlefl Yerleflimler imlerii Konfe Konferans rans›› Bildir Bildirgesi gesi d. ‹ns ‹nsan an Çevr Çevresi esi Bil Bildir dirges gesii e. Kü Kültü ltürel rel Mir Miras as Yö Yönet netimi imi

4. BURRA Tüzü¤ünü hangi Ülke haz›rlam›flt›r? a. b. c. d. e.

Kamboçya Hind ndiist staan Amerik Ame rikaa Birle Birleflik flik Dev Devlet letler lerii Avus Av ustu tura raly lyaa M›s›r

5. Dünya Miras Sözleflmesi hangi kurum bünyesinde haz›rlanm›fl ve onaylanm›fl onaylanm›flt›r? t›r? a. ICOMOS b. UNESCO c. Ulu Ulusla slarar raras› as› Pa Para ra Fo Fonu nu d. Av Avru rupa pa Ko Kons nsey eyii e. Dü Dünya nya Kent Kentler lerii Organi Organizas zasyon yonu u

6. Alan Yönetimi Yönetimi sürecinde kullan›lan kullan›lan kaç kaç araç vard›r? vard›r? a. b. c. d. e.

7 Belli bir s›ralama yoktur. Ülke Ül keye ye gör göree de¤i de¤ifli flir. r. 4 1

7. Kaç tür tafl›ma kapasitesi vard›r? a. b. c. d. e.

Kültür varl›¤ Kültür varl›¤›na ›na ba¤l› ba¤l› olara olarak k de¤iflken de¤iflkendir. dir. 4 3 2 5

8. Kültür varl›klar›n›n nitelikleri (önemleri) kaç derecede s›ralan›r? a. 3 b. 7 c. 2 d. Kültür varl›¤›na göre de¤iflir. e. Böy Böyle le bir bir s›ra s›ralam lamaa yoktu yoktur. r.

9. Alan yönetimi yönetimi sistemi içinde, üstlendikleri üstlendikleri görevlere göre s›n›fland›¤›nda kaç gurup paydafl vard›r? a. 8 b. Böyl Böylee bir bir s›n›f s›n›flama lama yap› yap›lmam› lmam›flt›r. flt›r. c. 3 d. 5 e. Alan Alanaa göre göre de¤i de¤iflen flen bir say› vard vard›r. ›r.

10. Paydafl yaklafl›m›nda afla¤›daki ilkelerden hangisi yer almaz? a. Alan yöne yöneticil ticileri eri alan alan ile ile ilgili ilgili tüm yasal yasal payda paydaflfllar› dikkate almal›d›r. b. Yöneti Yöneticiler ciler her bir paydas paydas›n ›n kurumsal kurumsal yap›s›n yap›s›n›› iyi etüt etmeli, görev ve sorumluluk paylafl›m›nda bunu göz önünde tutmal›d›r. c. Yön Yönetici eticiler ler bütün bütün paydafll paydafllar›n ar›n›› tehlikeye tehlikeye atabile atabile-cek risklerden korumal›d›r. d. Yön Yönetici eticiler, ler, kurumsa kurumsall faaliyetler faaliyetlerinde inden n dolay› dolay› ortaya ç›kan zararlar› minimize etmeyi garanti alt›na almaya çal›flmal›d›r. e. Payd Paydafllar afllar gerekt gerekti¤ind i¤indee ayr› ayr› program program uygu uygulayalayabilmelidir.

28


Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. c

Yan›t› Yan› t›n› n›zz yanl yanl›fl ›fl ise ise “Çe “Çevr vree ile ile ‹lgil ‹lgilii Belge Belgele lerr Üzerinden Bir Okuma” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. a Yan›t Ya n›t›n› ›n›zz yanl yanl›fl ›fl ise “Am “Amaç aç ve Ka Kapsa psam” m” ba bafll› fll›kl› kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. d Yan› Ya n›t› t›n› n›zz yanl› yanl›flfl ise “Çe “Çevr vree ile ‹lgi ‹lgili li Belg Belgele elerr Üzerinden Bir Okuma” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. d Yan› Ya n›t›n t›n›z ›z yanl yanl›fl ›fl ise ise “Kor “Korum umaa ile ile ‹lgil ‹lgilii Belgel Belgeler er Üzerinden Bir Okuma” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yan› Ya n›t›n t›n›z ›z yanl yanl›fl ›fl ise ise “Kor “Korum umaa ile ile ‹lgil ‹lgilii Belgel Belgeler er Üzerinden bir Okuma” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. e Yan›t Ya n›t›n› ›n›zz yanl yanl›fl ›fl ise “Al “Alan an Yö Yönet netimi imi Sür Süreçl eçleri erind ndee Kullan›lan Araçlar” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. c Yan›t Ya n›t›n› ›n›zz yanl› yanl›flfl ise ise “Tafl “Tafl›ma ›ma Kap Kapasi asites tesi” i” bafll bafll›kl ›kl›› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. a Yan›t Ya n›t›n› ›n›zz yanl yanl›fl ›fl ise “Ni “Nitel teli¤i i¤in n De¤e De¤erle rlend ndiri irilme lmesi” si” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. d Yan›t› Yan ›t›n›z n›z yan yanl›fl l›fl ise “Ta “Taraf raflar lar”” bafll bafll›kl ›kl›› konuy konuyu u yeniden gözden gözden geçiriniz. geçiriniz. 10. e Yan› Yan›t›n›z t›n›z yanl› yanl›flfl ise ise “Taraf “Taraflar” lar” bafll› bafll›kl› kl› konu konuyu yu yeniden gözden gözden geçiriniz. geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Avrupa Konseyi, Konseyi, Avrupa Mimari Mimari Miras› Miras› Tavsiye Tavsiye kararlakararlar›n›n 11b. maddesinde; koruman›n teflvik edilmesi için yasal, finansal finansal ve yönetsel önlemlerin önlemlerin al›nmas› al›nmas› gere¤ini gere¤ini vurgulanm›flt›r. vurgulanm ›flt›r. Amster Amsterdam dam Deklaras Deklarasyonu’nda yonu’nda (1975) koruma politikalar›n›n politikalar›n›n yasal, finansal, teknik ve yönetsel aç›lardan desteklenmesi gere¤ine vurgu yap›lm›flt›r. Burra Tüzü¤ü’nde, koruma stratejilerinin Yönetim Plan› do¤rultusunda uygulanmas› istenmifltir. Dünya Kültürel Miras Alanlar› için Yönetim Rehberind Rehberinde, e, “Bütünsel Yönetim ‹çin Formülasyo Formülasyon” n” bafll›¤› alt›nda projeler, çal›flma plan›, maliyet ve zamanlama olmak üzere üç bölüm tan›mlanm›flt›r.

S›ra Sizde 2 • Alan›n ve içerdi¤i içerdi¤i kültür kültür varl›klar›n varl›klar›n›n ›n etkin bir flekilflekilde korunmas› korunmas›,, yaflat›lmas›, de¤erlendirilmesi, de¤erlendirilmesi, • Alan Alan›n ›n belli bir vizyo vizyon n ve ve tema tema etraf etraf›nda ›nda gelifl gelifltiril tirilmesi, mesi, • Alan›n toplumun kültürel ve e¤itsel e¤itsel ihtiyaçlar›yl ihtiyaçlar›ylaa buluflturulmas›. Bu amaçlara koflut olarak olarak korunacak alan›n alan›n gelecek kuflaklara aktar›m›nda süreklili¤in sa¤lanmas›, s›rad›fl› kültürel de¤erlerin ulusal ve uluslarar uluslararas› as› ölçekte vurgulanmas›; alanla iliflkili her birey ve kurumun, yönetimin amaç, politika, strateji ve eylemlerine etkin biçimde kat›l›m›n›n sa¤lanmas› da amaçlar aras›nda say›labilir. S›ra Sizde 3 • De De¤e ¤erl rler eri, i, • ‹fl ‹flle levs vsel elli likl kler eri, i, • Hayret ve hayranl›k duygusu uyand›rmalar›, • Ende Enderlikte rlikten n kaynaklana kaynaklanan n yüksek ekonom ekonomik ik de¤erleri, de¤erleri, • ‹stih ‹stihdam dam ve ekonomik ekonomik de¤er de¤er yaratan yaratan yönleri yönleri olmalar olmalar›,›, • Toplu Toplumun mun geçmifli geçmifli ile ile iliflkisini iliflkisini kuran kuran kuvvetli kuvvetli bir bir moral de¤erler bütünü olmalar›d›r. S›ra Sizde 4 • Do¤al ve Kültürel Kaynaklar›n Ekolojik veya Fiziksel Yetenekleri: Bunlar kabul edilemez zarar seviyelerine eriflmeden belirli kullan›m seviyelerini sürdürebilmeyi sa¤larlar. Her yap›n›n ya da alan›n de¤iflik çeflitte ve seviyedeki kullan›m›, kabul edilemez seviyede etkiler oluflmadan önce emme ve kald›rabilme yetene¤i de¤iflik ölçüde olabilir. • Kullan›c› Gruplar›n›n Önceden Anlafl›lan Beklentileri, Sosyal Normlar› ve Davran›fllar›: Bunlar bir sosyolojik tafl›ma kapasitesi olufltururlar. Bu sosyolojik tafl›ma kapasitesinin bir özelli¤i ziyaretçilerin bu kaynaklar›n di¤er ziyaretçilerin müdahalesi olmadan keyfini ç›karmas›n›n ve de¤erlendir de¤erlendirmesinin mesinin mümkün olmas›d›r. • Yönetim Etkinliklerinin Tip ve Miktar›. Bu k›s›m yollar, park alanlar›, binalar, patikalar, ve zi yaretçi bilgi yerleri (information) gibi fleylerin yönetimiyle ilgilidir. Mesela yorumlama hizmetleri sa¤lamak, ziyaretçilere sit alan› kaynaklar› anlay›fl ve de¤erini yerlefltirmek için etkili bir yoldur. Böyle bir anlay›fl belirli bir alan için tafl›ma kapasitesini yürütmeye yard›mc› olur. Belirli alanlarda park etmeyi s›n›rland›rmak, ziyaret etmeyi etkili olarak s›n›rland›rabilir. s›n›rland›rabilir.

1. Ünite - Alan Yönetimi

29

Yararlan›lan Kaynaklar Aplin, G. (2002 (2002). ). Heritage: Identification, Conservation and Management , Oxford University Press, Oxford. Assessing Asses sing the Value Valuess of Cultu Cultural ral Herit Heritage age (2002). The Getty Conservation Institute Chitty, G. and Baker, D. (1999). Managing Historic Sites and Buildings: Balancing Preservation and London: on: Routledg Routledge. e. Presentation, Lond Archaeolo eologica gicall Heri Heritage tage Cleere, H. (1984). Archa Management in the Modern World , Lo Lon ndo don: n: Routledge. Comer, Douglas (2002). Guide for Producing Site Management Plans: Planning for Sustainable Management of Archaeological and Historic Sites, Washi Washington ngton:: Cultural Cultural Site Researc Research h and and Management, Inc., Çelik, Elif. (2007). Kurumsal Yönetim Modeli Olarak Paydafl Yaklafl›m›: Kamu ve Özel Hastane Karfl›laflt›rmas›, Yüksek Lisans Tezi , ‹fll flleetme (Yönetim ve Organizasyon) Anabilim Dal›, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Alan Yönetiminin Hukuki Çolak, Nusret Nusret ‹lker (2009). (2009). “ Alan Boyutu”, Ulusal Alan Yönetimi Sempozyumu, Y›ld›z Teknik Üniversitesi, 2007. De la Torre, M. (Ed.) (2002). Heritage Values in Site Management . Lo Loss Ange Angele less (LA) (LA):: The The Getty Getty Conservation Conservatio n Institute. Doughty, L. and Hodder, I. (Eds.) (2007). Management, volume me 1 The The Temper Temper Education & Prehistory , volu Project, Cambridge: McDonald Institute Monograph. Ekinci, Yaflagül; “ Tarihi Çevre Koruman›n Yönetsel Boyutu ve Yerel Yönetimlerin Sorumluluklar›; Selimiye Camii Alan Yönetimi Örne¤i ”, ”, T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi, Yüksek Lisans Program›-2009 bitirme tezi. Feilden, B.M. & Jokiletho, J. (1998). Management Guidelines for World Cultural Heritage Sites 2nd. Ed., Iccrom Fitch, James Marston Fitch (1982). Historic Preservation: Curatorial Management of the Built World , New York: York: McGraw-Hil McGraw-Hill. l. ICOMOS Charter for the Protection and Management of the Archaeological Heritage (1990). King, Thomas F (2002). Think Thinking ing Abou Aboutt Cult Cultural ural Resource Management : ess essays ays from from the edge edge,, Walnut Creek, Creek, CA : AltaMira Press. Press.

Korumada Yeni Tan›mlar Yeni Kavramlar: Alan Yönetimi (2008). TMMOB Mimarlar Odas› Kültürel Miras Komitesi Yay›n›. Yay›na Haz›rlayanlar: Emre Madran, Ela Bozkurt; Ankara. Management Planning for Archaeological Sites: An international workshop organized by the Getty Conservation Institute and Loyola Marymount University, 19-22 May 2000, Corinth, Greece Modern Movement Heritage (1998), (Ed.) Allen Cunningham, London; New York: E & FN Spon Pearson, M. & Sullivan, S. (1999). Looking After Carl rlto ton, n, Vic Vic.: .: Mel Melbo bour urne ne Heritage Places, Ca University Press. Pedersen, A. (2002). Managing Tourism at World Heritage Sites: A Practical Manual for World Heritage Site Managers, Pari Paris: s: UNES UNESCO. CO. Planning ning Mode Modell for the Sullivan, S. (1997). “ A Plan Management of Archeological Sites” ( In The Conservation of Archaeological Sites in the Mediterranean Region, Ed.: TORRE, M.), Los Angeles: The Getty Getty Conservation Conservation Institute, 1997. Tuetonico J.M. & Palumbo, G. (Eds) (2002). Management Planning for Archaeological Sites, Los Angeles: The J. Paul Getty Trust. 2005, 5, TM TMMO MOB B Tarihi Tari hi Kent Kentleri lerin n Yönet Yönetimi imi Pane Paneli li , 200 Mimarlar Odas›, ‹stanbul. The Burra Charter (1999). Avustralia ICOMOS. Archeolog ological ical Sit Sitee Thorne, Robert M (1994). “ Arche Preservation as an Approriate and Useful ICAHM Montreal, Management Tool.” Archeologicall Remains, In situ Archeologica situ Preservation Preservation Torre, M. (1985). Archaeological Conservation and Site Management Conservation. The Getty Conservation Institute Newsletter. Volume 10, Number Numb er 3, Summ Summer. er. World Commission on Environment Our Common Future (1987), Oxford University Pres, Oxford. Young, C. (1999). ( 1999). “ The Futur Futuree for World Herit Heritage age Sites”, Conservation Bulletin. English Heritage, UK. pp.8-11.

2


Amaçlar›m›z Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; tan›m›,  Arkeolojik alan›n tan›m›,  Türk arkeolojisinin bafllang›c› ve geliflimi, arkeolojisinin evleri,  Anadolu arkeolojisinin koruma hakk›nda  Arkeolojik alanlarda koruma bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • • • • •

Arkeol Arke oloj ojik ik Al Alan an Türk Tü rk Ark Arkeo eolo lojijisi si Anadol Ana dolu u Ark Arkeol eoloji ojisi si Anadolu’ Anad olu’da da Tarih Tarih Öncesi Öncesi Devi Devirler rler Anadol Ana dolu’d u’daa Demir Demir Ça¤la Ça¤lar› r›

• • • •

Anadol Anad olu’ u’da da Hell Hellen en Anadol Ana dolu’d u’daa Rom Romal› al›lar lar Anad An adol olu’ u’da da Türkl Türkler er Korum

‹çindekiler


Arkeolojik Alan

• • • • •

G‹R ‹fi TÜRK TÜR K ARKEO ARKEOLOJ LOJ‹S‹ ‹S‹N‹N N‹N TAR TAR‹H‹ ‹H‹ ANADOL ANA DOLU U TAR‹ TAR‹H‹N H‹NEE BAKI BAKIfifi ARKE AR KEOL OLOJ OJ‹K ‹K ALAN ALANLA LARI RI ARKE AR KEOL OLOJ OJ‹K ‹K ALAN ALANLA LAR R VE KORUMA • SONUÇ

Arkeolojik Alan G‹R‹fi Uygarl›klar›n oluflmas›nda toplumlar›n yaflam süreci içinde ortaya koyduklar› soyut ve somut somut kültür kan›tlar›, kan›tlar›, onlar›n onlar›n geçmifllerin geçmifllerinin in bellekleridir. bellekleridir. Yaz›n›n olmad›¤ olmad›¤›› “Tarih Öncesi” dönemde ve yaz› ile birlikte oluflan yeni düzende düzen de evrende yaflayan toplumlar›, onlar taraf›ndan ortaya konan maddi kültür kal›nt›lar› arac›l›¤› ile insan› inceleyen bilime arkeoloji ad›n› verebiliriz. Di¤er bir tarif ile arkeoloji, geçmiflte insan elinden ç›kan ve günümüze kadar ulaflan her türlü kültür kal›nt›s›n›, sanatsal içerikteki eserleri ve tafl›nmaz mimari çevresini inceleyen nas›l, neden sorular›na yan›t arayan bir bilim dal›d›r. Tarih öncesi ve sonras› ça¤lardan kalan, evrenimizde yerleflik düzene geçen toplumlar›n yaflam alanlar›n›n çeflitli afetler ve savafllar sonunda ortadan kalkt›¤›n› biliyoruz. Zaman içinde devaml›l›k gösteren fiziki d›fl etkenlerle örtülen ve toprak alt›nda kalan geçmifl kültür katmanlar›n› içeren höyük ve benzeri yerleflim alanlar›na, “arkeolojik alan” veya “korunmas› gereken sit alanlar›” diyoruz. Arkeolojik alanlar›n, arkeoloji bilimine ve insanl›k tarihine olan katk›s›n›n yan› s›ra, korunarak korunarak gelecek gelecek kuflaklara aktar›lmas›na aktar›lmas›na yönelik yönelik çal›flmalar›n çal›flmalar›n yap›lmayap›lmas›, günümüzde giderek önem kazanan konular aras›nda bulunmaktad›r. Zaman›m›z ve zaman›m›z öncesinden bugüne de¤in süregelen insanl›k-uygarl›k tarihi içinde; insan›n do¤rudan veya do¤a ile birlikte yaratt›¤› ve tüm evrenimizde yaflayan insanlar›n ortak olarak tan›mlad›¤› ve sahiplendi¤i bir de¤erler manzumesi vard›r. Biz bu ortak paylafl›m› ve sahiplenifli “Kültürel ve Do¤al Miras” genel tan›m› alt›nda toplayabiliriz. Bu k›sa öz tan›m, ça¤›m›zda insanl›¤›n ortak sorunu olarak kabul edilen ve üzerinde ödün vermeksizin korunmas› gereken bir eylem ve olgu olmal›d›r.

TÜRK ARKEOLOJ‹S‹N‹N TAR‹H‹ 19. yüzy›lda bat›l› gezgin ve bilim adamlar›n›n yapm›fl oldu¤u arkeolojik gezi ve yüzey araflt›rmalar› ile Anadolu’da ilk arkeolojik çal›flmalar Avrupal›lar taraf›ndan tara f›ndan yap›lmaya bafllanm›flt›r. Osmanl›larda ilk kültürel miras çal›flmalar› çal›flmala r› ve arkeolojik araflt›rmalar ayd›nlanma sürecinde Osman Hamdi Bey ile bafllam›flt›r. Osman Hamdi Bey, Nemrut Da¤›, Lagina Hekate kutsal alan› ve Lübnan’›n Sayda liman kentinde Sidon Kral Mezarl›¤›nda ilk Türk kaz›lar›n› ‹mparatorluk ad›na yürütmeye bafllam›flt›r. Sidon buluntular›n›n zenginli¤i karfl›s›nda, Avrupa’da ki Londra British Museum, Viyana Kunsthistorisches Museum gibi yap›lar örnek al›narak, Topkap› Saray› Bahçesine ‹stanbul Arkeoloji Müzelerinin temelini oluflturan ana bina Müzei Humayun olarak infla edilmifltir. Birinci Dünya Savafl›’n›n bafllamas› ile arkeolojik çal›flmalara ara verilmifltir.

32


Mustafa Kemal Atatürk, tarihimizi, dünya uygarl›¤› içinde Anadolu co¤rafyas›n›n ortaya koydu¤u de¤erleri, yabanc›lardan de¤il, kendimiz taraf›ndan araflt›r›larak ö¤renilmesi gerçe¤ine inanarak, Türk arkeolojisinin bilimsel normlar içinde oluflmas›na olanak haz›rlar. 9 May›s 1920’de ifle bafllayan ilk hükûmetle Millî E¤itim Bakanl›¤›na ba¤l› olarak bir Türk Asar-› Antika Müdürlü¤ü kurulmufltur. Cumhuriyetin ilan›ndan sonra Eski Ça¤ bilimleri ve arkeolojiye verilen önem do¤rultusunda Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi ve daha sonra Türk Tarih Kurumu ad›n› alacak olan “Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti” kurulur. 1930 y›l›n›n sonuna do¤ru “Türk Tarihinin Ana Hatlar›” adl› eser kitap olarak bas›lm›flt›r. Yeni bas›m içinde yer alan “Tarih Tezi” farkl› bir görüfl olarak ortaya ç›kar. Tarih ile birlikte arkeolojinin de çok iyi bilinmesi ve güçlenmesi gereklili¤i gündeme getirilir. Avrupa’ya arkeoloji ve Eski Ça¤ dilleri ve tarihi üzerine lisans ve doktora çal›flmalar› için baflar›l› ö¤renciler yollanma ya bafllan›r. Bu seçilmifl gençler aras›nda aras›nda Remzi O¤uz Ar›k (Fransa), Ekrem Akurgal, Rüstem Duyuran, Halil Demircio¤lu, Afif Erzen, Sedat Alp (Almanya-Berlin), (Almanya-B erlin), Samim, Suat Sinano¤lu kardefller (‹talya) ve daha sonra Jale ‹nan’› (Almanya-Berlin) sayabiliriz. 1933 y›l›ndan itibaren “Antikite ve Müzeler Müdürü” Hamit Zübeyir Koflay Cumhuriyet Dönemi Türk arkeolojisinin ilk kaz›lar›n› gerçeklefltirir. Atatürk 1931 y›l›nda y›l›nda ç›kt›¤› yurt gezileri s›ras›nda Konya’dan, Konya’dan, devrin Baflbakan› Baflbakan› ‹smet ‹nönü’ye çekti¤i telgraf›n içeri¤i ile Cumhuriyet döneminde Türk arkeolojisinin kurulmas›nda bir dinamik oluflturur. Bu telgraf ile Anadolu’nun eski uygarl›k kal›nt›lar› ile harap hâle gelen Selçuklu-‹slam an›tlar›n›n ayr›m yap›lmaks›z›n korunmas›n›, bu koruma ifllemindeki uzmanlar›n ise gelecekte yetifltirilmesi arzu edilen ö¤renciler oldu¤unu anlar›z. 1863 y›l›nda ‹stanbul’da kurulan Darülfünun, 1933 y›l›nda yap›lan reform sonucu, ‹stanbul Üniversitesi ad›n› alarak arkeoloji dal›nda ilk bilimsel enstitünün kurulmas›na olanak haz›rlar. 1934 y›l›nda ‹stanbul Üniversitesine ba¤l› olarak kurulan Arkeoloji Enstitüsü’nün Müdürü Prof. Dr. Helmut Theodor Bossert dir. Hitit ve Sümer filolojisi bölümlerinin kurulmas›nda Bossert önemli bir rol oynar. O y›llarda genç bir arkeolog olan Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel de Eski Ça¤ Tarihi Kürsüsünde dersler verir. 1936 y›l›nda Mansel ayn› y›l kurulan Klasik Arkeoloji kürsüsünün bafl›na atan›r. 1936 y›l›nda Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi, özgün bölümleri ile Ankara’da kurulur. ‹stanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi ile birlikte Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi, Türkiye Cumhuriyeti’nin geliflim süreci içinde öncelikle sosyal bilimler alan›nda hep öncü ve kurucu olmufllard›r. 1933 y›l›nda Hamit Zübeyir Koflay taraf›ndan bafllat›lan Ahlatl›bel kaz›lar›n›, Remzi O¤uz Ar›k’›n yapt›¤› Karalar kaz›s› izler. 1935 y›l› Türk arkeolojisi için önemli kararlar›n ve yapt›r›mlar›n bafllad›¤› bir y›ld›r. Y›llar boyu yetiflen genç bilim adamlar›n›n özverili çal›flmalar› ile bugüne kadar geliflerek devam eden arkeolojik kaz› ve araflt›rmalar, Türk arkeolojisinin a rkeolojisinin nereden nereye geldi¤inin en iyi göstergesidir. 1933 y›l›nda bafllayan kaz› çal›flmalar›, Türk Tarih Kurumunun ilk ulusal kaz›s› olan Alacahöyük kaz›lar› ile bugüne kadar süregelir. 1933 y›l›nda bafllat›lan süreçte günümüze gelindi¤inde Türk Arkeolojisi büyük geliflmeler göstermifl, arkeoloji bölümleri ise yurt genelinde birçok Üniversitede yerini alm›flt›r. Bakanlar Kurulu izni ile üniversiteler ad›na yürütülen arkeolojik kaz›lar ülkemizin hemen hemen her yerinde uluslararas› standartlarda yürütülmektedir.

33

2. Ünite - Arkeolojik Alan

ANADOLU TAR‹H‹NE BAKIfi Anadolu yar›madas›n›n yar›madas›n›n Asya ile Avrupa aras›nda yer almas›, kültürler aras›nda iletiflimin ak›fl›na ivme kazand›rm›fl ve üzerinde yaflatt›¤› çeflitli uygarl›klarla da ad›na “Uygarl›klar Mozai¤i” dedi¤imiz çok kültürlü bir olufluma ev sahipli¤i yapm›flt›r. Anadolu, evrende insanl›k gelifliminin gelifliminin ulaflt›¤› noktaya gelmesinde, öncelikle tarihi zamanlarda ve onun çeflitli ak›mlar›nda her zaman öncü olmufltur. Tarih öncesi uygarl›klar olarak yaz›na geçen, insano¤lunun Buzul ça¤›n› yaflad›¤› dönem Paleolitik Ça¤ olarak bilinir. Kimi bilim adamlar›, bu evreyi “Eski Tafl Ça¤›” olarak adland›r›rlar. MÖ 600.000-10.000 y›llar› aras›ndaki zaman› içeren bu dönemin Anadolu’da Antalya yak›nlar›ndaki Karain, Beldibi, Belbafl› gibi ma¤aralar en önemli merkezleridir. Re si m 2. 1

Çatalhöyük

Arkeolojik kültürel miras›n bafllang›c› için neolitik dönem büyük b üyük önem tafl›maktad›r. Bu süreçte ekonomik yap›da ve sosyal örgütlenmede ortaya ç›kan ve büyük bir nüfus art›fl›na neden olan geliflmeler yaflanm›fl, toplay›c›l›ktan yerleflik düzene geçiflle bafllayan ve ad›na “Neolitik Devrim” dedi¤imiz bir oluflum bafllar. Neolitik devrimle birlikte kentsel devrimin, yani yaflam alanlar› ile birlikte yerleflim birimlerinin de oluflmas›, kültürel miras olarak nitelendirdi¤imiz maddi kültür varl›klar›n›n yaflama uygun bir biçimde üretiminin bafllang›c›n› oluflturur. Neolitik dönemde Anadolu platosunda en önemli yerleflmelerin bafl›nda hiç flüphesiz bugün Konya ili s›n›rlar› içinde, ovada yer alan Çatalhöyük gelir. Çatalhöyük’ü Çayönü, Hac›lar ve Köflk Höyük gibi yerleflimler izler. Anadolu kültürleri, Neolitik Ça¤ ile birlikte doru¤a ulaflm›fllard›r. Neolitik Dönem insal›k tarihinde niçin önemlidir.

SIRA S‹ZDE

1 Neolitik Ça¤ sonras› yaflam›n Kalkolitik Ça¤’da (MÖ 5500-3000) da devam etti¤i görülür. Bu dönemin en büyük maddi kültür varl›¤› olarak; bak›r›n kullan›lmas› ve üretime al›nmas›d›r. Burdur yak›nlar›ndaki Hac›lar yerleflmesinde ortaya ç›kar›lan bak›r aletler, bu evrenin bir “Maden Ça¤›” olarak tan›nmas›n› sa¤lam›flt›r. Bak›r’›n bu evrede üretime al›nmas›, toplumlar aras› ticari iliflkilerin geliflmesine ne-

34


den olur. MÖ 4 binin sonlar›na do¤ru kentlerin oluflmas›, ticaret ve yaz›n›n ortaya ç›kmas›, Neolitik devrimle bafllayan dinamizm, Kalkolitik dönemde ticaretle de vam eder. Bu dönemde dönemde Neolitik devrimi yapan Anadolu Anadolu topraklar›, liderli¤i sözüsözünü etti¤imiz iki büyük uygarl›¤a b›rak›r. MÖ 3000’li y›llar›n bafl›nda Anadolu’da bak›r ve kalay›n kullan›lmas› ile ortaya konulan yeni alafl›m, tunç veya bronz olarak adland›r›l›r. Bu tan›m ile birlikte yeni bir kültürün bafllang›c› simgelenir. Hac›lar’› izleyen Anadolu’da yer alan di¤er Kalkolitik yerleflmeler aras›nda Can Hasan, Beycesultan, ‹kiztepe, Coflkuntepe, Gülp›nar, Kumtepe, Fikirtepe, Büyük Güllücek, Gözlükule, Yümüktepe, Aliflar, Alacahöyük, Karatafl Semahöyük, Tepecik, Kuruçay, Norfluntepe, Karaz ve De¤irmentepe’yi sayabiliriz. Öncellikle MÖ 3000’li y›llar›n bafl›ndan itibaren sosyal yaflamda de¤iflik tercihler görülmeye bafllan›r. Bu tercihler çerçevesinde en belirgin olan çanak-çömlekler, tafl, metal ve kemikten üretilmifl aletler, süs eflyalar›, mezarlar ve evlerdir. Halk ad› verilen ve kendilerine özgü kültür uygulamalar› ile aralar›nda düflünce ve dinsel yönelifllerinde ayr›lan bu topluluklar; yeni yönetim ve yaflam biçimlerinin orta ya ç›kmas›na neden olurlar. olurlar. Erken Bronz Bronz Ça¤›’nda Ça¤›’nda (MÖ 3000-2500) belirgin belirgin bir biçimde görülen yönetici s›n›f ile birlikte, üretimden pay alan bir halk-toplum oluflumu biçimlenmifltir. ‹lkel toplay›c› düzenden, ilerici yerleflik düzenin ortaya ç›kmas› ile Akdeniz, Ege ve Anadolu topraklar›nda monarflinin belirgin ilk izleri ortaya ç›kar. Erken Bronz Ça¤’›n bafllang›c›nda kalay ve bak›r›n kar›fl›m›ndan elde edilen ve günlük yaflamda ve savunmada etkin olarak kullan›lan ad›na bronz veya tunç dedi¤imiz alafl›m, Kalkolitik evre sonunda, MÖ 3000’lerin bafl›nda Anadolu’da kullan›lmaya bafllar. Anadolu d›fl›nda bu tarihsel sürece Sümerler, Akkadlar yaz› ile birlikte a¤›rl›klar›n› koyarlar. Bu evrede Kuzeybat› Anadolu’da Troia ile ‹ç Anadolu platosunda yerleflmifl Hatti uygarl›¤› önemli devletler olarak karfl›m›za ç›kar. Hatti uygarl›¤›n›n baflkenti olan Hattufla’n›n (Bo¤azköy) yak›n›nda kuzeyde yer alan Alacahöyük metal iflleme ve üretimi ile önemli bir di¤er merkezdir. Erken Bronz Ça¤›’n›n Hatti ve Troia kültürleri d›fl›nda Anadolu’da bilinen merkezleri aras›nda Demircihöyük, Kusura, Semahöyük, Beycesultan, Tarsus, Aliflar, Aslantepe, Norfluntepe, Pulur, ‹kiztepe, Köflkerbaba gibi yerleflimler bulunmaktad›r. Anadolu toplumlar› toplumlar›,, Orta Bronz Ça¤›’nd Ça¤›’ndaa (MÖ 2500-2200 2500-2200)) yaz›y› yaz›y› kullanmamas›kullanmamas›na karfl›n, uygarl›k parlak bir düzeye ulafl›r. Çömlekçilikte çark›n kullan›lmas› ile bafllayan yenilikler, teknolojik yönden en büyük bulufl olarak tan›mlan›r. Kentleflmedeki geliflim, mimarinin ön plana ç›kmas› ve heykel sanat›nda görülen yenilikler, Anadolu’da yeni bir döneme iflaret eder. Madeni eserlerin gerek bronz tekni¤indeki geliflim, gerekse zenginli¤e ba¤l› olarak bollaflt›¤› görülür. Bronzun yan›nda alt›n ve gümüfl kar›fl›m›ndan oluflan elektron alafl›m›ndan adak ve arma¤an amaçl› yap›lan eserlerin kral ve prenslerin saray ve mezarlar›nda ele geçmesi, dönemin ekonomik gücünün artt›¤›n› ortaya koyar. Alacahöyük’teki kral mezarlar›ndan ç›kar›lan buluntular, üstün bir metalürji tekni¤ini temsil ederler. Sosyal yaflamda, öncelikle teokratik düzenin devam etti¤i kent devletlerinin beyler taraf›nda yönetildi¤i bilinir. Hatti ve Troia II yerleflmelerinin d›fl›nda Orta Bronz Ça¤› Anadolu’sunda di¤er merkezler Demircihöyük, Kusura, Karatafl Semahöyük, Beycesultan, Tarsus, Aliflar, Aslantepe, Norfluntepe, Pulur, ‹kiztepe, Köflkerbaba yerleflmeleridir. MÖ 2500 y›llar›ndan sonra Anadolu’da meydana gelen yeni oluflumlar, kültürel yönden yeni uygarl›klar›n do¤mas›na neden olur. Kimi Hint-Avrupa kavimlerinin Thrakia’dan bafllayarak Anadolu’ya geldiklerini söylememiz mümkündür. Bunlar Anadolu Anado lu tarih sahnes sahnesinde inde görül görülen en “Luvil “Luviler” er” dir. Luvile Luvilerr ile ile ça¤dafl ça¤dafl,, ‹ç Anadol Anadolu’ya u’ya olas›l›kla Kafkaslar üzerinde gelen bir di¤er Hint-Avrupa kökenli halk ise Hattilerdir. Lu-

35


viler ve Hitit öncesi Hattiler Bronz Ça¤›’n›n ilk evresinde (MÖ 3000-2000) 3000-2000) Anadolu’da görüldüler. Bu dönemde Kuzey Bat› Anadolu’nun ucunda ise Troia II yerleflmesi ve Alacahöyük mezarlar›, önemli zamansal belgelerdir. Anadolu kültürleri ile yak›n iliflk iliflkilerde ilerde olan Ege’d Ege’dee Erken Bronz Ça¤›’ Ça¤›’nda nda yaz›n› yaz›n›n n oldu¤ oldu¤unu unu akla getire getiren n bir tak›m resimsel belgeler olas›d›r. 2.bin y›ldan kalma Linear A ve Linear B hece yaz›s› K›ta Yunanistan ve Girit-Minos kültürlerinin varl›¤› hakk›nda ele geçen önemli belgelerdir. Orta Bronz Ça¤› (2000-1500) MÖ 2. binin ilk yar›s›n› içerir. Bu ça¤da ‹ç Anadolu’da Hitit ‹mparatorluk döneminin (MÖ 1700-1500) en görkemli evresi yaflan›r. Re si m 2. 2

Hitit Yaz›l›kayas›

Bronz Ça¤›’n›n son evresinde (MÖ 1500-1200) yaflanan önemli olaylar›n bafl›nda Hitit ‹mparatorlu¤u’nun MÖ 1286 y›l›nda M›s›r Kral› II. Ramses’e karfl› yapt›¤› Kadefl savafl› yer al›r. Di¤er bir olay ise Akhalara karfl› verilen Troia savafl›d›r. Orta ve Güneydo¤u Anadolu’da MÖ 2. binden itibaren yaz› kullan›lmaya baflland›¤› için bu dönemi Geç Tunç Ça¤› olarak adland›rmak do¤ru de¤ildir. Buna karfl›l›k yaz› kullan›lmayan Troia VI uygarl›¤› (MÖ 1800-1200) için bu deyim geçerlidir. Bu ba¤lamda Troia VI dönemini Geç Tunç Ça¤› (MÖ 1800-1200) uygarl›¤› olarak tan›ml›yoruz. MÖ 13. yüzy›lda Troia krallar›n›n komflu krallarla yaz›flmak için çivi yaz›s› ve Linear B yaz›s›n› bilen saray kâtipleri kulland›klar› bilinse de kal›nt›lar aras›nda hiçbir yaz›ta rastlanmad›¤› için Troia VI yerleflmesini “Geç Tunç Ça¤› Uygarl›¤›” olarak s›n›fland›rmak gerekir. Hitit imparatorlu¤u ile Troia VI’n›n son bulmas› ile Anadolu’da yeni uygarl›klar›n olufltu¤u görülür. Bu evrede Anadolu’daki en önemli merkezler, Troia VI ile birlikte Kültepe, Horoztepe, Alacahöyük, Hattuflafl, Aliflar, Eskiyapar, Ahlatl›bel, Etiyokuflu, Dündartepe ve Tilkitepe’dir. Bronz Ça¤›’n›n sonunda Hatti ülkesinde ticaret kolonileri kuran Asur krall›¤›ndan gelen tüccarlar Anadolu’ya yaz›y› getirirler. Çömlekçi çark›n›n kullan›lmas› da bu dönemde yayg›nlafl›r. Biçimsel yönden de çeflitlilik, ünik ve metal taklidi kaplar›n çoklu¤undan izlenmektedir. Kuzey Bat› Anadolu’da güçlü bir krall›k ve Anadolu topraklar›n korunmas›nda bir ön karakol olan Troia’n›n kuzeyden gelen Thrakial› kavimler taraf›ndan y›k›lmas›, Hititlerin tarih sahnesinden silinmesine neden olur. Bu çöküfl olas›l›kla MÖ 1180 tarihlerinde olmal›d›r. Bu tarihten sonra Bo¤azköy-Ha Bo¤azköy-Hattufla’da ttufla’da hiçbir yaz›l› belge ele geçmez ve Anadolu’da 400 y›l sürecek olan “Karanl›k Ça¤” (MÖ 1200750) bafllam›fl olur. Küçük krall›klar dönemi olarak da adland›r›lan bu evrede, Phryglerle birlikte Geç Hitit, Urartu, Lykia, Karia ve Lydia uygarl›klar› ortaya ç›kar.

36


Hattufla’n›n MÖ 1200 dolaylar›nda y›k›l›fl›ndan sonra Anadolu’da Hitit kültürü ivme kaybeder. Fakat bu süreçte Hitit halk› Anadolu’ya kuzeyden gelen kavimlerle zaman içinde kaynaflm›fl ve Geç Hitit Uygarl›¤› oluflmufltur. Böylece Güneydo¤u Anadolu ve Kuzey Mezopotamya’da Hitit gelene¤i devam eder. Aslantepe, Kargam›fl, Zincirli, Sakçegözü, Karatepe, Marafl ve ‹vriz gibi Geç Hitit merkezlerinde ele geçen heykel ve kabartmalarda imparatorluk etkilerini görmek mümkündür. MÖ 1200 dolaylar›nda kuzeyden gelen barbarlar›n K›ta Yunanistan’› yak›p y›kmalar› ve Anadolu kavimleri aras›ndaki kargafla ile birlikte Geç Bronz Ça¤›n›n bitimi ile ad›na “Karanl›k Ça¤” denilen ve afla¤› yukar› 400 y›l sürdü¤ü düflünülen yeni bir dönem bafllar. Troia Kalesi ve Hitit ‹mparatorlu¤unun Ege göçleri s›ras›nda yaflad›¤› kaos sonunda içten çökmesi ve Balkan kavimlerinin istilas› ile son bulmas›, Anadolu’da uygarl›¤›n yeniden prehistorik düzeye düflmesi ile birlikte ayn› zaman dilimi içinde (MÖ 1200-725) K›ta Yunanistan’da da yeni bir kültür bafllar. Karanl›k Kara nl›k Ça¤ ve ya “Homer “Homer Ça¤›” Ça¤›” olarak olarak adland adland›rd›¤› ›rd›¤›m›z m›z bu bu dönemde dönemde Anadol Anadolu’da u’da yaflayan ve kendi kendi içlerinde birer devletçik olan kültürlerin varl›¤›, özellikle MÖ 2. binin sonlar›nda olas›l›kla Do¤u Avrupa’dan Anadolu’ya geçen ve ilk y›llar›nda Mysia bölgesinde Bursa ve çevres çevresinde inde tarih sahnes sahnesine ine Brigl Brigler er ad› ad› alt›nd alt›ndaa ç›karlar ç›karlar.. Daha Daha sonra Anadol Anadolu u platosunun iç kesimlerine göçerek Phrygler olarak MÖ 8. yüzy›lda karfl›m›za ç›karlar. ‹ç Anadolu Anado lu yaylas› yaylas›nda nda K›z›l K›z›l›rmak ›rmak yay› içind içindee etkin olan Phrygl Phrygler, er, özell özellikle ikle Hititl Hititlere ere karfl› yapt›klar› mücadele ile onlar›n anavatanlar›ndan ç›kmalar›nda neden olurlar. Ayn› dönem içinde Geç Hitit ve Luvi devletlerinin yan›nda Anadolu’nun do¤usunda Urartu’lar, Manisa ve çevresinde Lydial›lar, Mu¤la’da Karial›lar ve Bat› Antalya’da Lykial›lar, Bat› Anadolu k›y›lar›nda Helen kökenli ‹onlar (Peleponnesos’tan, Phokaia’n›n bat›s›ndan Miletos’a), Aioler (Phokia’dan Assos’a) yerel ve Yunanistan’dan gelen göçmenlerin kurduklar› kent devletlerinde yafl›yorlard›. Bu yeni oluflumun zamansal olarak sürecinin afla¤› yukar› 400 y›l sürdü¤ünü biliyoruz. Do¤u Anadolu’da, Van Gölü’nü çevreleyen da¤l›k böl Re si m 2. 3 gede Urartu ülkesi (MÖ 900-850) yer al›r. Urartu dili üzerine yap›lan araflt›rmalar Hurri kökeninden geldiklerini Phryg Yaz›l› Kayas› ve Huri dilinin bir lehçesini konufltuklar›n› ortaya ç›karm›flt›r. MÖ 8. yüzy›l›n ortalar› Urartular›n en parlak dönemidir. Savaflç› karakterlerinden ötürü, Anadolu’nun Asurlular›n eline geçmesine engel olmufllard›r. Baflkent Tuflba, Ayanis, Toprakkale, Adilcevaz, Kayal›dere, Patnos ve Alt›ntepe’de gün ›fl›¤›na ç›kar›lan çanak-çömlek, madeni eserler ve tap›naklar, Urartu uygarl›¤›n›n büyüklü¤ü hakk›nda bizleri ayd›nlat›r. Karanl›k ça¤›n bafllar›nda, Hint-Avrupal› bir Kavim olan Phrygler Thrakia üzerinden Anadolu’ya gelen ve Troia VIIa’n›n tahrib edilmesinde rol oynayan Balkan kökenli boylardan biridir. Phrygler Troia ile birlikte HatHat tuflafl’› yerle bir eden Deniz Kavimleri (MÖ 1200-1180) içinde yer ald›klar› kabul edilir. Anadolu’ya küçük boylar halinde giren Phrygler, Gordios’un önderli¤inde Gordion-Yass›höyü¤ü kurarlar. ‹lk defa MÖ 750’den sonra Phrygler siyasal bir topluluk olarak ortaya ç›karlar. Phryg Krall›¤› Perslerin Anadolu’yu istila etmeleri etmeler i ile ortadan kalkar (MÖ 546). Midas dönemi (MÖ 725-695/675) en parlak dönemi olarak tarihe geçer. Persleri Anado-

37


lu’ya girifline kadar, tarih sahnesinde kalan Phryglerin yerleflim yerleri Gordion, Befltepeler Dorylaion, daha sonra Phryg vadisinde yer alan Midaion, Yaz›l›kaya, Aslankaya, Göynüfl Vadisi Arslantafl, Bahsayifl an›t› ve Kümbet köyü s›n›rlar› içinde yer al›rlar. Alt›n ve gümüfl gibi k›ymetli madenler Lydia kültürünün ekonomik ve politik gücünün belirlenmesinde belirleyici olmufltur. Bu güce verimli vadiler de büyük tar›msal girdiler sa¤lam›flt›r. Ege k›y›lar›na uzanan ticaret yollar›n›n da bu platodan geçmesi, Lydia ve Sardes ayr›cal›kl› bir konuma getirmifltir. Lydia Bölgesini; kuzeyde Mysia, güneyde Karia, do¤uda Phrygia, bat›da ‹onia bölgeleri çevirmektedir. Magnesia, Sardes, Thyateria, Gordos, Philedelphia, Koloe, Silendos önemli yerleflim merkezleridir. Tarihçi Herodotos Ege dünyas›nda ilk sikkenin MÖ 7. yüzy›l›n son yar›s›nda Lydial›lar taraf›ndan darp edildi¤ini söyler. Lydia’n›n baflkenti Sardes’te yap›lan kaz›larda ele geçen elektron (beyaz alt›n) sikkeler bu anlat›m› do¤rulamaktad›r. ‹lk Lydia Kral› olarak y›ll›klarda Gyges’in (MÖ 680-652) ad› geçer. Gyges’i izleyen krallar; Ardys (MÖ 651-625), Sadyattes (MÖ 625-610), Alyattes (MÖ 609-560) ve Kroisos daha sonra Lydia kral› olarak ‹onia ve Aiolis’deki Yunan kentlerine savafl açar (MÖ560-546), onlar› vergiye ba¤lar. Daha sonra Kappadokia’y› iflgal eder. Yeni tahta geçen Pers Kral› Kyros (MÖ 550) bu olaya öfkelenir. Perslerin Bat› Anadolu’ya olan ilgileri olas›l›kla bu olayla bafllar. Kroisos, Kyros’la giriflti¤i sa vaflta yenilir. yenilir. Direnmek Direnmek için Sardes’e çekilir. Ancak baflar›l› olamaz, MÖ 546’da Sardes düfler. Kroisos’un intihar› ile Lydia krall›¤› son bulur. Kyros, Sardes S ardes kentini imparatorlu¤unun bat› ucundaki en güçlü merkez yapar. ‹ran’da Susa’da bafllayan meflhur kral yolu Sardes’de son bulur. Pers egemenli¤i bölgenin ‹skender’in eline geçmesine (MÖ 334) kadar devam eder. Re si m 2. 2.4 4

Sardes Artemis Tap›nag›.

Lydia’n›n baflkenti Sardes’te ticarete niçin h›zl› bir ilerleme sa¤lanabilmifltir.?

SIRA S‹ZDE

2 MÖ 8. yüzy›lda ‹onial›lar›n kolonizasyon haraketlerine bafllad›klar› görülür. ‹onial› kolonistler kuzey Anadolu ve Karadeniz k›y›lar›na ilgi duyarlar. MÖ 790 y›llar›nda Kyzikos ve Prokonnesos’ta Miletos kolonileri kurulur. ‹onia, Bat› Anadolu k› y›lar›n›n ve içlerinin büyük bir bölümünü bölümünü kapsar. ‹zmir körfezinden bafllayan ku-

38


zey s›n›r›, Karia bölgesinde, Bargilya körfezine kadar uzan›r. K›y›ya yak›n olan Samos ve Chios adalar› da bu uygarl›k içinde yer al›r. Halikarnassos’lu tarihçi Herodotos, ‹onia kültürlerinin geliflmesinde ve ‹on birli¤inin oluflmas›nda etken olan on iki kentten söz eder. Güneyde Miletos, Myus ve Priene, orta bölgede Efes, Kolophon, Teos ve Lebedos, kuzeyde Klazomenai, Erythrai, Phokaia ve Samos ile Chios adalar›n› gösterir. ‹onia göz al›c› bir uygarl›k ortaya koyar. Ege göçlerini izleyen “Karanl›k Ça¤” sonras› Bat› Anadolu ‹on kent devletlerinde, yaz› ile birlikte sanat›n, felsefenin ve pozitif bilimlerin ilk ad›mlar›n›n ortaya ç›kt›¤› görülür. MÖ 546’dan sonra Ionia kentlerinin Perslerin egemenli¤ine geçmesi, Alt›n Ça¤› yaflatan filozof, heykelt›rafl ve ressamlar›n Yunanistan ve ‹talya’ya göç etmeleriyle görkemli Ionia Uygarl›¤› kesintiye u¤rar. MÖ 2500 y›llar›ndan sonra Anadolu’da meydana gelen yeni oluflumlar, kültürel yönden yeni uygarl›klar›n do¤mas›na neden olur. Kimi Hint-Avrupa kavimlerinin Thrakia’dan bafllayarak Anadolu’ya geldiklerini söylememiz mümkündür. Bunlar Anadolu tarih sahnesinde görülen “Luviler” dir. Luviler ile ça¤dafl, ‹ç Anadolu’ya olas›l›kla Kafkaslar üzerinde gelen bir di¤er Hint-Avrupa kökenli halk ise Hattilerdir. Luviler ve Hitit öncesi Hattiler Bronz Br onz Ça¤›’n›n ilk evresinde (MÖ 30002000) Anadolu’da görüldüler. Bu dönemde Kuzey Bat› Anadolu’nun ucunda ise Troia II yerleflmesi ve Alacahöyük mezarlar›, önemli zamansal belgelerdir. Anadolu kültürleri ile yak›n iliflkilerde olan Ege’de Erken Bronz Ça¤›’nda yaz›n›n oldu¤unu akla getiren birtak›m resimsel belgeler olas›d›r. 2.bin y›ldan kalma Linear A ve Linear B hece yaz›s› K›ta K›t a Yunanistan Yunanist an ve Girit-Minos kültürlerinin k ültürlerinin varl›¤› hakhak k›nda ele geçen önemli belgelerdir. Orta Bronz Ça¤› (2000-1500) MÖ 2. Binin ilk yar›s›n› içerir. içer ir. Bu ça¤da ‹ç Anadolu’da Hitit H itit ‹mparatorluk ‹mpar atorluk döneminin (MÖ 17001500) en görkemli evresi yaflan›r. Bronz Ça¤›’n›n son evresinde (MÖ 1500-1200) yaflanan önemli olaylar›n bafl›nda Hitit imparatorlu¤unun MÖ 1286 y›l›nda M›s›r Kral› II. Ramses’e karfl› yapt›¤› Kadefl savafl› yer al›r. Di¤er bir olay ise Akhalara karfl› verilen Troia savafl›d›r. MÖ 1200 dolaylar›nda kuzeyden gelen barbarlar›n K›ta Yunanistan’› yak›p y›kmalar› ve Anadolu kavimleri aras›ndaki kargafla ile birlikte Geç Bronz Ça¤›’n›n bitimi ile ad›na “Karanl›k Ça¤” denilen ve afla¤› yukar› 400 y›l sürdü¤ü düflünülen yeni bir dönem bafllar. Troia Kalesi ve Hitit ‹mparatorlu¤unun ‹mparat orlu¤unun Ege göçleri s›ras›nda yaflad›¤› kaos sonunda içten çökmesi ve Balkan kavimlerinin istilas› ile son bulmas›, Anadolu’da Anadol u’da uygarl›¤›n uygarl›¤›n yeniden yeniden prehistorik düzeye düzeye düflmesi ile birlikte birlikte ayn› zaman dilimi içinde (MÖ 1200-725) K›ta Yunanistan’da da yeni bir kültür bafllar. Karanl›k Ça¤ veya “Homer Ça¤›” olarak adland›rd›¤›m›z bu dönemde Anadolu’da yaflayan ve kendi içlerinde birer devletçik olan kültürlerin varl›¤›, özellikle MÖ 2. binin sonlar›nda olas›l›kla Do¤u Avrupa’dan Anadolu’ya geçen ve ilk y›llar›nda Mysia bölgesinde Bursa ve çevresinde tarih sahnesine Brigler ad› alt›nda ç›karlar. Daha sonra Anadolu platosunun iç kesimlerine göçerek Phrygler olarak MÖ 8. yüzy›lda karfl›m›za ç›karlar. ‹ç Anadolu yaylas›nda K›z›l›rmak yay› içinde etkin olan Phrygler, özellikle Hititlere karfl› yapt›klar› mücadele ile onlar›n anavatanlar›ndan ç›kmalar›nda neden olurlar. Ayn› dönem içinde Geç Hitit ve Luvi L uvi devletlerinin yan›nda Anadolu’nun do¤usunda Urartu’lar, Manisa ve çevresinde Lydial›lar, Mu¤la’da Karial›lar ve Bat› Antalya’da Lykial›lar, Bat› Anadolu k›y›lar›nda Helen kökenli ‹onlar (Peleponnesos’tan, Phokaia’n›n bat›s›ndan Miletos’a), Aioler (Phokia’dan Assos’a) yerel ve Yunanistan’dan gelen göçmenlerin kurduklar› kent devletlerinde yafl›yorlard›. Bu yeni oluflumun zamansal olarak sürecinin afla¤› yukar› 400 y›l sürdü¤ünü biliyoruz. MÖ 547 y›llar›nda Kyros’un Sardis’i ele geçirmesi ile Anadolu’da bafllayan Pers egemenli¤i,i, Büyük ‹skender’in 333 y›l›nda Anadolu’ya girifline kadar, devam eder. Bu egemenli¤

39


dönemde Anadolu’da yönetimi Perslerin yönlendirdi¤i yönlendirdi¤i yeni bir hiyerarflik düzen olan Satrapl›klar kurulur. Bu dönemde Greko-Pers yada Anadolu-Pers denilen sanat oluflumu Anadolu genelinde yayg›n olarak görülmeye bafllam›flt›r. “Hellenizm Ça¤›” olarak adland›r›lan dönemde Yunan Kültürü do¤uda genifl bir alana yay›lm›flt›r. Perslerle 6.yüzy›ldan 6.yüzy›ldan beri yaflanan problemler ancak yüzy›llar sonra, Büyük ‹skender’in siyasal ve savaflç› dehas› ile sonuçland›r›lm›flt›r. Bu arada ‹skender’in Anadolu üzerinden gerçeklefltirdi¤i zafer sonras›, Hellenizm idealinin güçlendi¤ini, güçlendi¤ini, ad›na yeni kentler kuruldu¤unu biliyoruz. MÖ 334 y›l›nda Çanakkale Bo¤az›’n› geçtikten sonra Troia’y› ziyaret eden ‹skender, Akhal› kahraman Akhilleus’un mezar›n ziyaret eder ve Athena tap›na¤›nda kurban keserek, kendini Akhilleus’la özdefllefltirmek özdefllefltirmek ister. Daha sonra kuzeyden güney bat› Anadolu k›y›lar›na inmeye bafllar. Ölümü sonras›nda halefleri Diadochlar Anadolu’yu küçük kent krall›klar›na bölerek yönetirler. ‹skender’in ölümünden sonra Babil’de yap›lan krall›¤›n paylafl›m›nda Anadolu Antigonos Monoptalmos’un egemenli¤inde kal›r. Anadolu’da M›s›r Krall›¤› Ptolemaioslar hak idda ederler. ‹skender’in ard›llar› aras›ndaki anlaflmazl›k ve sorunlardan dolay› Pardeisos’da Krall›k ikinci kez paylafl›ld›¤›nda Bat› Anadolu Lysimakhos’un yönetimine girer. Ayn› zamanda Ptolemaios ve Seleukoslar da Anadolu’da toprak sahibi olmak istemektedirler. Lysimakhos, Kurupedion Savafl›’nda ölünce Savafl kasas›n› korunakl› gördü¤ü Pergamon Kalesinde Komutan› Philetairos’a emanet etmifltir. Philetairos Krala ba¤l› kal›r. Philetairos’dan sonra yönetimi ele alan Attalos Pergamon Krall›¤›n› resmen kurar. Bat› Anadolu’ya hükmeden Pergamon Krall›¤›, bat›da güçlü bir devlet olmaya bafllayan Roma ve Rhodos kenti ile birleflerek Suriye kral› III. Antiokhos’a karfl› savafl›r. Bergama Kral› III. Attalos müttefiki Roma’n›n do¤uya ilerleyiflini bir tehdit olarak gördü¤ü için MÖ 133 y›l›nda öldü¤ünde Krall›¤›n› vasiyet yolu y olu ile Roma’ya b›rak›r. b›rak ›r. II. Attalos’un gayrimeflru ga yrimeflru o¤lu ve III. Attalos’un üvey kardefli oldu¤unu iddia eden Aristonikos kendini kral ilan eder.

Re si m2 .5

Knidos Aphroditesi

Re si m 2. 6

Pergamon Altlar›.

40


SIRA S‹ZDE

Attalos’un MÖ 133’te miras miras yolu ile Bergama Krall›¤›’n› Krall›¤›’n› Roma’ya b›rakmas›na b›rakmas›na ra¤men niçin Romal›lar MÖ 129’da eyalet kurabilmifllerdir?

3

Roma MÖ 129 y›l›nda Aristonikos’u yenmesi ve tutsak etmesi sonucunda Bat› Anadolu’da Asia Eyaletini kurar. Pompeius önderli¤inde Do¤u Akdeniz k›y›lar›ndaki korsan faaliyetlerine son verilmesi ile MÖ 80/79 y›l›nda Cilicia Eyaleti kurulur. Pontus Kral› Mithridates Romal›lara karfl› direnifl gerçeklefltirirken bir gece Bat› Anadolu’daki 100.000 Romal›y› öldürtür. Roma’da flok etkisi yaratan bu hareket Roma Ordular›n›n Pontus’a sevk edilmesine neden olur. Mithridates’in savafl› kaybetmesinden sonra MÖ 64 y›l›nda “Pontus et Bythinia Eyaleti kurulur. Galatia Kral› Amyntas’›n ölümünden sonra ‹mparator Augustus krall›¤a son verir ve krall›¤› MÖ 25 y›l›nda Galatia Eyaleti olarak Roma topraklar›na dahil eder. MS 17 y›l›nda Cappadocia, MS 43 y›l›nda Lycia et Pamphylia, MS 45 y›l›nda Thracia Eyaletlerinin kurulmas› ile Anadolu’nun Roma egemenli¤ine girmesi tamamlan›r. Erken dönemlerinde Hellenistik yaflam tarz›n› pek de¤ifltirmeyen Anadolu’da Augustus yönetimi ile Romal›laflmaya yayg›nlaflmaya bafllar ve MS 1. yüzy›l›n sonunda art›k Anadolu’da Roma yaflam tarz› benimsenmeye bafllamas› ile Roma Modas› yayg›nlaflm›flt›r. MS. 2. yüzy›ldaki “Pax Romana” (Roma Bar›fl›) do¤rultusunda bar›fl ortam›n›n sa¤lad›¤› nimetlerden yararlanan Anadolu kentleri zenginleflerek geliflmelerini sürdürmüfllerdir. MS 3. yüzy›l›n son çeyre¤inde imparatorlu¤un do¤u s›n›r›ndaki huzursuzluklar Anadolu’yu da etkilemifltir. Re si m 2. 7

Perge Antik Kenti

Anadolu, MS 395’te 3 95’te Roma ‹mparatorl ‹mparatorlu¤u’nun u¤u’nun ikiye i kiye ayr›lmas› ile Do¤u Roma R oma ‹mparatorlu¤u’nun egemenli¤inde kal›r. Tarihçiler taraf›ndan Bizans ‹mparatorlu¤u olarak adland›r›lan Devlet, Hristiyan Roma Devleti olarak yaflam›n› sürdürür. 5. ve 6. yüzy›lda yine yine parlak bir dönem yaflayan Anadolu, Anadolu, 7. yüzy›lda do¤udan gelen Arap ak›nlar› ile zay›flamaya bafllayan Bizans Devlet Anadolu’yu Anadolu’yu 11. yüzy›la kadar elinde tutmay› baflar›r. Merkezî yönetimi zay›flama bafllayan Araplarda Orta Asya’dan getirdikleri yeni göçmen topluluklar sayesinde Bizans Devleti ile aralar›nda tampon bir bölge oluflturmaya çal›flm›fllard›r. Orta Asya’dan gelen Türkler ‹ran’da Kurduklar› Büyük Sel-

41


çuklu Devleti’ne ba¤l› olarak Anadolu’ya ilerlemeye bafllam›fllard›r. 1071’de Alparslan’›n Malazgirt’te kazand›¤› zaferden sonra Anadolu kap›lar› Türklere aç›lm›flt›r. Büyük Selçuklu Devleti’nden sonra Anadolu Selçuklu Devleti kurulmufltur. Devletin da¤›lmas›ndan sonra Anadolu’da say›s›z birçok Beylik ortaya ç›kar. Güçlü Karaman Beyli¤i 13. ve 14. yüzy›lda Anadolu’da etkili olmufltur. Karamano¤lu Mehmet Bey önderli¤inde Türkçe resmî dil hâline gelmifltir. Anadolu Selçuklu Devletinin uç beyli¤i olan Ertu¤rul Gazi önderli¤indeki Kay› Boyu mensuplar› Sö¤üt ve Eskiflehir civar›na yerleflmifllerdi. 1299 y›l›nda Osman Gazi önderli¤inde Osmanl› Beyli¤i kurulmufl ve Selçuklular taraf›ndan sancak, tu¤ ve davul hediye edilmifltir. Hutbenin okutulmas› ile Osmanl› Devleti kurulmufltur. K›sa sürede Kuzeybat› Anadolu ve Trakya’ya egemen olan Osmanl›lar 1453’te Konstantinapolis’i feth ederek ilk Hristiyan imparatorlu¤una son vermifltir. Dünyaya hükmetmeye baflla yan Osmanl› ‹mparatorlu¤u 18. yüzy›la kadar Orta Orta Do¤u, Akdeniz Akdeniz ve Bat› Asya’da etkin bir rol oynam›flt›r. 18. ve 19. yüzy›ldaki duraklama ve gerileme devirleri akabinde 20. yüzy›l›n bafll›ndaki 1. Dünya Savafl› sonucunda yenik düflmüfl ve 1918 y›l›nda Yabanc› devletlere teslim olmufltur. Türkler Atatürk önderli¤inde iflgal kuv vetlerine karfl› yürüttükleri Kurtulufl Savafl› sonunda 1922 y›l›nda ba¤›ms›zl›klar› kazanm›flt›r. 1920 y›l›nda kurulan TBMM 1922 y›l›nda hilafeti kald›rm›flt›r. 1923 y›l›nda Türkiye Cumhuriyeti devleti kurulmufltur.

ARKEOLOJ‹K ALANLAR Türkiye’de arkeolojik alanlar Arkeolojik Sit ve Kentsel sit olarak iki ayr› a yr› flekilde de¤erlendirilerek koruma ve kullanma koflullar› belirlenmifltir. Arkeolojik Sit: ‹nsanl›¤›n var oluflundan günümüze kadar ulaflan eski uygarl›klar›n yer alt›nda, yer üstünde ve su alt›ndaki ürünlerini, yaflad›klar› devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yans›tan her türlü kültür varl›¤›n›n yer ald›¤› yerleflmeler ve alanlard›r. Kentsel sitler, mimari, mahalli, tarihsel, estetik ve sanat özelli¤i bulunan ve bir arada bulunmalar› sebebiyle teker teker tafl›d›klar› k›ymetten daha fazla k›ymeti olan kültürel ve tabii çevre elemanlar›n›n birlikte bulunduklar› alanlard›r. Sit ad› alt›nda korumaya al›nm›fl bu alanlar›n sorumlu kurumlar taraf›ndan tar af›ndan koruma dereceleri belirlenerek tescillenmektedir. Tescillemeler sonucunda sonucunda sit alanlar› yasalarla koruma alt›na al›nm›fl olurlar. Re si m 2. 8

Ephesos Antik Kenti

42


SIRA S‹ZDE

Arkeolojik alanlar sit kavram›nda kavram›nda kaça ayr›l›r?

4

ARKEOLOJ‹K ALANLAR VE KORUMA Antik eserlerin koruma söz söz konusu oldu¤unda Türkiye’de Bat›l› ülkelerden oldukça geç bafllanm›flt›r. ‹lki 1869 ikincisi 1874’te olmak üzere Asar-› Antikalar Nizamnamesi düzenlenmifltir. Fakat bu düzenlemede yabanc› araflt›rmac›lar bulduklar› eserleri yurt d›fl›na ç›karabilmekteydiler. Osman Hamdi Bey 1884 Asar-› Atika Nizamnamesi yeniden düzenleyerek eserlerin yurt d›fl›na ç›kar›lmas›n› engelleyici maddeler koymufltur. 23 Nisan 1906 y›l›nda Osman Hamdi Bey taraf›ndan haz›rlanan dördüncü Nizamname çeflitli düzenlemelerle 1973 y›l›na kadar tek koruma mevzuat› olarak yürürlükte kalm›flt›r. 1914 y›l›nda ç›kar›lan “Muhafaza-i Abidat Nizamnamesi” ile tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n korunmas› amaçlanm›flt›r. 1973 y›l›na kadar geçen 67 y›ll›k süre içinde; üç kez daha revize edilir. ‹lki 10 Nisan 1930 tarihlidir. ‹kinci revize ise 17 Temmuz 1946 tarihli “Mufaza-i Abidat Nizamnamesi” ve son olarak; 13 Mart 1958 tarihli ve “Kla-i “ Kla-i Atikadan Belediyelere, Vilayete Terk Olunacak Yerler Hakk›nda Kanun” ile yürütülmüfltür. 1973 y›l›nda ç›kar›lan 1710 say›l› Yasa, Cumhuriyet döneminin ortaya koydu¤u ve korumac›l›¤› ön plana ç›karan ilk yapt›r›m olarak tan›mlan›r. 1983 y›l›na kadar geçen süre içinde özellikle tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n korunmas›nda birinci elden al›nan kararlar “Gayrimenkul Eski Eserler ve An›tlar Yüksek Kurulu” taraf›ndan verilmifltir. 1983 y›l›nda 2863 sa y›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Yasas› kabul edilmifltir. edilmifltir. Bu yasan›n tümü de¤erlendirildi¤inde, de¤erlendirildi¤ inde, kendisinden beklenen ve Türkiye’nin ça¤dafl koruma dünyas›nda yerini almas›n› sa¤layacak düzeyde olmad›¤› kolayca söylenebilir. Re si m 2. 9

Side Antik Kenti

Arkeolojik alanlar Uluslararas› Kurumlar taraf›ndan da korumaya çal›fl›lmaktad›r. Bunlar›n baz›lar›na Türkiye’de kat›lm›flt›r. 1904 y›l›nda Madrid’de yap›lan Uluslararas› Mimarl›k Kongresi’nde bu konu maddeler hâlinde ele al›n›r. Daha sonra 1931 y›l›nda Atina Konferans›’nda konular daha ayr›nt›l› bir biçimde ele al›n›r. Daha sonra ayn› y›l ‹talya’da yap›lan ve “Carta Del Restauro” yani an›tlar› koruma tü-


zü¤ünün kabul edildi¤i toplant› yap›l›r. Bunun ard›ndan 1933’te Atina Antlaflmas› yap›lm›fl ve arkeolojik alanlarla an›tsal yap›lar›n korunmas› korunmas› gerekir düflüncesi düflüncesi yayg›nlaflmaya bafllam›flt›r. Günümüzdeki koruma kararlar›n›n temelini oluflturan Venedik Tüzü¤ü 1964 y›l›nda kabul edilir. ‹kinci Dünya Savafl›’n›n ard›ndan dünya müzelerinin bilimsel kadrolar›n› oluflturan Uluslararas› Müzeler Konseyi (International Council of Museums - ICOM), Paris’te 1947 y›l›nda ilk toplant›s›n› yapm›flt›r. 1965 y›l›nda Varflova’da kurulan ve hâlen merkezi Paris’te bulunan ICOMOS, Türkçe ad›yla “Uluslararas› An›tlar ve Siteler Konseyi” [International Council on Monuments and Sites], do¤al ve kültürel de¤erlerin korunmas›nda Unesco’nun bafl dan›flman› olan kurulufltur. Türkiye ICOMOS ulusal komitesi 22.4.1974 gün ve 7/8132 say›l› KHK ile Kültür Bakanl›¤›na ba¤l› yar› resmî bir sivil toplum örgütüdür. Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) Türkiye Millî Komisyonu; insan›n yarat›c› dehas›n›n üst düzeyde bir temsilcisi, yaflayan veya yok olan bir kültür gelene¤inin veya uygarl›¤›n benzersiz veya ola¤anüstü, ender rastlanan bir özelli¤inin olmas›, geri dönülmez bir de¤iflim karfl›s›nda hassaslaflm›fl olan bir kültürün veya kültürlerin örne¤i olmas›, geleneksel insan yerleflimi veya arazi kullan›m›n›n seçkin bir temsilcisi niteli¤i göz önüne al›nd›¤›nda eserleri Dün ya Kültür Miras› olarak de¤erlendirmektedir. de¤erlendirmektedir. 22. 11. 1989’da Avrupa Mimari Miras›n›n Korunmas› Sözleflmesi oluflturulmufltur.

SONUÇ Hiç flüphesiz ki bizim kültür hayat›m›zda en önemli meselelerden biri Türkiye’nin eski eser ve harabeler konusundaki zenginli¤idir. fiunun üzerinde önemle durmal›y›z; Türkiye yeryüzünde yo¤unlu¤u itibar›yla eski eserler bar›nd›ran en zengin ülkelerden biridir. Ne yaz›k ki Türkiye Cumhuriyeti’nde 70’li y›llarda kültür de¤erleri turizm ile birlikte de¤erlendirilmifl ve master planla oluflturmak için çal›flmalar yap›lm›fl, yar›flmalar yar›flmalar düzenlenmifltir. düzenlenmifltir. 80’li 80’li y›llarda “Bacas›z Sanayi” slogan› öne öne ç›km›fl ve turizm öne ç›karken kültür göz ard› edilmeye bafllanm›flt›r. Turizm denizkum-günefl flekline dönüflünce Türkiye’de k›y› fleridinde bir betonlaflma ve kültürel de¤erlerinde yok olmaya bafllam›flt›r. 90’l› y›llarda süreç böyle devam ederken 21. yüzy›lda gelindi¤inde Türkiye’de turizm ile kültür ayn› çat› alt›nda olsa da farkl› olarak de¤erlendirilmekted de¤erlendirilmektedir. ir. Halk›n bilinçlenmesi, kültürel varl›klar›n önemsenmeye bafllanmas› arkeolojik alanlar›n de¤erlendirilmesi de¤erlendirilmesini ni de¤ifltirmifltir. Arkeolojik Arkeo lojik Alan Al an Araflt›rma Ara flt›rmalar› lar› bafllang›ç ba fllang›çta ta define def ine avc›l›¤› avc ›l›¤› olarak ol arak bafllam› b afllam›fl, fl, daha sonra üniversitelerin veya müzelerin denetiminde yap›lmaya bafllanm›flt›r. Bilimselleflen araflt›rmalarda bafllang›çta yaln›z arkeologlar çal›fl›rken daha sonra yaz›t bilimci, para bilimci gibi sosyal bilim alanlar›nda yard›m al›nmaya bafllam›flt›r. Gümünüzde araflt›rmalara fen bilimleri de eklenerek disiplinleraras› çal›flmalar daha yayg›n bir çerçevede gerçeklefltirilmeye bafllanm›flt›r. Arkeolojik alan, arkeolojik araflt›rma ve koruma geliflen dünyan›n koflullar›na ve de¤iflimlerine göre geliflecektir.

43

44


Özet Hiç flüphesiz ki bizim kültür hayat›m›zda en önemli meselelerden biri Türkiye’nin eski eser ve harabeler konusundaki zenginli¤idir. zenginli¤i dir. fiunun üzerinde önemle durmal›y›z; Türkiye yeryüzünde yo¤unlu¤u itibar›yla eski eserler bar›nd›ran en zengin ülkelerden biridir. Sonuç olarak bat›l› geçmiflte ve bugün de kültürel varl›klar›m›z›n kendi müzelerine ve özel koleksiyonla koleksiyonlara ra intikaline, mezatlarda sat›lmas›na ayn› çifte yapt›r›mla de vam etmekt etmektedir. edir. Ancak Türkiye Cumhuriye Cumhuriyeti ti devleti devleti,, gündem belirlemek, gündem sapt›rmak için koruyamad›¤›m›z kültür varl›klar›n› bir araç gibi kullanmaktan vazgeçerek, gerçekleri aç›k yüreklilikle savunmal›, halkla birlikte koruman›n kurallar›n› koyabilmelidir. Bunun içinde en önemli ad›m, küçük yafllardan bafllayan kültürel ve tarihsel e¤itim olmal›d›r. Ülkemizde korumac›l›k düflüncesinin belirgin bir politika fleklinde oluflmamas› belli bir kültür birikiminin gelece¤e yönelik planlamas›n›, yaflat›lmas›n› ve gelifltirilmesini engellemektedir. Sonuçta, do¤al de¤erlerin birbiri ard›nca bir politika yanl›fll›¤› sonucunda katledildi¤i, kent yap›lar›n›n yeni mekânlara yabanc›, düflük gelir gruplar›n›n s›¤›nd›¤›, terk edilmifl yap›lara ve hatta yenilenmedi¤i sürece ölmeye mahkûm mekânlara dönüfltü¤ü bir durum ortaya ç›kmaktad›r. Kültür varl›klar›n› kapsayan korumac›l›k, gelecek için süreklili¤inin sa¤lanmas› gibi bir düflünceden kaynaklanmaktad›r. Günümüze Günümüze gelen eski an›tlar› yaln›zca kendi mal›m›z olarak görmemeliyiz. Onlar öncelikle bizden önceki nesillere aittiler ve bizler, onlara zarar vermezsek gelecek kuflaklar›n mal› olacaklard›r. Bu nedenle de bizler onlar› istedi¤imiz gibi kullanabilece¤imiz mallar olarak görmemeliyiz. Biz yaln›zca, onlar›n gelecek nesillere ulaflt›racak koruyucular›y›z. Bu konuda mimarlara, sanat tarihçilerine de çok fazla ifller düflmektedir. Kültür varl›klar›n›n restorasyonu, sürekli bak›m›, eski durumuna mümkün oldu¤unca getirebilme, adaptasyonu ve rekonstrüksiyonu da bunlar›n bafl›nda gelmektedir. Bu tür yap›tlar›n birtak›m gruplar içerisinde toplanabilmesinin de korumac›l›k yönünden yarar sa¤layaca¤› düflünülmelidir. Bunlar; kendi bafl›na sanat yap›t› olan ve çevresini zenginlefltirenler; zenginlefltirenler; mimari özellikleri olan veya planlama yönünden belirli bir yap› grubu içerisindekiler; teknoloji yönünden yenilik getirenler; yap›ld›klar› zaman› yans›tanlar; ünlü kifliler ve tarihî olaylarla ba¤lant›l› olanlar; kent planlamas›nda grup

de¤eri olanlar diye ayr› gruplar hâlinde düflünülmelidirler. Arkeolojik alanlar›n alan yönetimi planlar›n›n gerçeklefltirilerek koruma kullanma dengesinin sa¤lanarak, koruman›n devaml›l›¤›na yönelik çal›flmalar gerçeklefltirilmelidir.


Kendimizi S›nayal›m 1. ‹stanbul Arkeoloji Müzelerinin ilk ismi nedir? a. b. c. d. e.

Bab-a Mü Müze Müze Mü zeül ül Sa Sara ray y Müze Mü ze-i -i Hu Huma mayu yun n Huma Hu ma-i -i Mü Müze zeyu yum m Ders De rsad adet et Müz Müzes esii

2. Atatürk 1931 y›l›nda Türk Arkeolojisi Dinamizni oluflturuan telgraf› hangi kentten ‹smat ‹nönü’ye göndermifltir? a. Sivas b. ‹stanbul c. Kastamonu d. Erzurum e. Konya

3. Paleolitik nedir? a. b. c. d. e.

Eski Ta Eski Taflfl Dev Devri ri Üret Ür etim imee Geçi Geçiflfl Devr Devrii Tafl alet Alet Al et ya yap› p›m m flek flekli li Kap formu

4. Alacahöyük kaz›lar›ndaki kaz›lar›ndaki zengin buluntular nerede ele geçmifltir? a. Sarayda b. Ta Tap› p›n nakt ktaa c. Çarfl›da d. Kr Kral al meza mezarl rlar ar›n ›nda da e. Kuyuda

5. Anadolu’ya yaz›y› kimler getirmifltir? getirmifltir? a. b. c. d. e.

Babill Babi llil iler er Tücca Tüccarl rlar ar Asur As urlu lu Tüc Tücca carl rlar ar M›s› M› s›rl rl›› Tü Tücc ccar arla larr Galaty Gal atyal› al› Tüc Tüccar carlar lar Elam El aml› l› Tü Tücc ccar arla larr

6. Afla¤›dakiler Afla¤›dakilerden den hangisi hangisi Geç Hitit kenti de¤ildir? a. b. c. d. e.

Aslantepe Kargam›fl Zincirli Karatepe Perge

7. Karanl›k Ça¤›n di¤er ad› nedir? a. b. c. d. e.

Homer Ça Ça¤› Tun Tu nç Dev Devri ri Neolitik Roma Ro ma Dev evri ri Hit itiit Dev Devrri

8. Philetairos hangi devletin kurucusu olmufltur? a. b. c. d. e.

Hititt De Hiti Devl vlet etii Phry Ph rygg Dev Devle leti ti Berg Be rgam amaa Kr Kral all› l›¤› ¤› Lydi Ly diaa Kr Kral all› l›¤› ¤› Lykia Krall›¤›

9. Afla¤›dakiler Afla¤›dakilerden den hangisi hangisi sit kategorisidir? kategorisidir? a. b. c. d. e.

Koruma Koru ma ve Ke Kent ntse sell Arkeol Ark eoloj ojik ik ve Ken Kentse tsell Arke Ar keol oloj ojik ik ve ve Kamu Kamusa sall Devl De vlet etse sell ve ve Öze Özell Arkeol Ark eoloj ojik ik ve Ku Kurum rumsal sal

10. 2863 say›l› yasa afla¤›dakilerden hangisidir? a. b. c. d. e.

Meden Med enii Kan Kanun Traf Tr afik ik Cez Cezaa Yasa Yasas› s› Yere Ye rell Yön Yönet etim im Yas Yasas as›› Kültür Kült ür ve Tabiat Tabiat Varl› Varl›klar klar›n› ›n› Korum Korumaa Yasas› Yasas› Kültür Kül tür Bak Bakan anl›¤ l›¤›› Yasa Yasas› s›

45

46


Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› 1. c 2. e 3. a 4. d 5. b 6. e 7. a 8. c 9. b 10. d

Yan›t›n› Yan›t ›n›zz yanl› yanl›flfl ise ise “Tür “Türk k Arkeo Arkeoloj lojisi isinin nin Tar Tarihi ihi”” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t Ya n›t›n› ›n›zz yanl› yanl›flfl ise ise “Tür “Türk k Arkeo Arkeoloj lojisi isinin nin Tar Tarihi ihi”” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yan› Ya n›t› t›n› n›zz yanl› yanl›flfl ise “An “Anad adol olu u Tarih Tarihin inee Bak›fl Bak›fl”” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t› Yan ›t›n›z n›z yan yanl›fl l›fl ise “An “Anado adolu lu Tar Tarihi ihine ne Bak Bak›fl” ›fl” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t› Yan ›t›n›z n›z yan yanl›fl l›fl ise “An “Anado adolu lu Tar Tarihi ihine ne Bak Bak›fl” ›fl” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yan› Ya n›t› t›n› n›zz yanl› yanl›flfl ise “An “Anad adol olu u Tarih Tarihin inee Bak›fl Bak›fl”” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yan› Ya n›t› t›n› n›zz yanl› yanl›flfl ise “An “Anad adol olu u Tarih Tarihin inee Bak›fl Bak›fl”” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yan› Ya n›t› t›n› n›zz yanl yanl›fl ›fl ise ise “Ana “Anado dolu lu Tar Tarih ihin inee Bak› Bak›fl” fl” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t Ya n›t›n› ›n›zz yanl›fl yanl›fl ise “Ark “Arkeol eoloji ojill Alanl Alanlar” ar” ba bafll› fll›kl› kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yan›t›n›z Yan› t›n›z yanl yanl›fl ›fl ise ise “Arkeo “Arkeolojik lojik Alan Alanlar lar ve KoKoruma” bafll›kl› konu konuyu yu yeniden gözden geçirigeçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› S›ra Sizde 1 Arkeolojik kültürel miras›n bafllang›c› için neolitik dönem büyük önem tafl›maktad›r. Bu süreçte ekonomik yap›da ve sosyal örgütlenmede ortaya ç›kan ve büyük bir nüfus art›fl›na neden olan geliflmeler yaflanm›fl, toplay›c›l›ktan yerleflik düzene geçiflle bafllayan ve ad›na “Neolitik Devrim” dedi¤imiz bir oluflum bafllar. Neolitik devrimle birlikte kentsel devrimin, yani yaflam alanlar› ile birlikte yerleflim birimlerinin de oluflmas›, kültürel miras olarak nitelendirdi¤imiz maddi kültür varl›klar›n›n yaflama uygun bir biçimde üretiminin bafllang›c›n› oluflturur. S›ra Sizde 2 Alt›n ve gümüfl gibi k›ymetli madenler Lydia kültürünün ekonomik ve politik gücünün belirlenmesinde belirlenmesinde belirleyici olmufltur. Bu güce verimli vadiler de büyük tar›msal girdiler sa¤lam›flt›r. Ege k›y›lar›na uzanan ticaret yollar›n›n da da bu platodan geçmesi, Lydia ve Sardes Sardes ayr›cal›kl› bir konuma getirmifltir.

S›ra Sizde 3 Bergama Kral› III. Attalos müttefiki Roma’n›n do¤uya ilerleyiflini bir tehdit olarak gördü¤ü için MÖ 133 y›l›nda öldü¤ünde krall›¤›n› vasiyet yolu ile Roma’ya b›rak›r. II. Attalos’un gayrimeflru o¤lu ve III. Attalos’un üvey kardefli oldu¤unu iddia eden Aristonikos kendini kral ilan eder. Roma MÖ 129 y›l›nda Aristonikos’u yenmesi ve tutsak etmesi sonucunda Bat› Anadolu’da Anadolu’da Asia Eyaleti’ni kurar. S›ra Sizde 4 Türkiye’de arkeolojik alanlar arkeolojik arkeolojik sit ve kentsel sit olarak iki ayr› flekilde de¤erlendirilerek de¤erlendirilerek koruma ve kullanma koflullar› belirlenmifltir. Arkeolojik Sit: ‹nsanl›¤›n varoluflundan günümüze kadar ulaflan eski uygarl›klar›n yer alt›nda, yer üstünde ve su alt›ndaki ürünlerini, yaflad›klar› yaflad›klar› devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yans›tan her türlü kültür varl›¤›n›n yer ald›¤› yerleflmeler ve alanlard›r. Kentsel sitler, mimari, mahalli, tarihsel, estetik ve sanat özelli¤i bulunan ve bir arada bulunmalar› sebebiyle teker teker tafl›d›klar› k›ymetten daha fazla k›ymeti olan kültürel ve tabii çevre elemanlar›n›n birlikte bulunduklar› alanlard›r. Sit ad› alt›nda korumaya al›nm›fl bu alanlar›n sorumlu kurumlar taraf›ndan koruma dereceleri belirlenerek tescillenmektedir.

Yararlan›lan Kaynaklar Ada, S. - ‹nce, H. A. (2009) ‹nce, Türkiye’de Kültür Politikalar›na Girifl, ‹stanbul, Bilgi Üniversitesi Ya y›nlar›. Akurgal, E. (1961) Kunst Anatoliens von Homer bis Alexander, Berlin, Walter de Gruyter. Akurgal, E. (1966) Orient und Okzident, Baden Baden, Holle Verlag. Uygarl›klar›, ‹stanbul, Net Akurgal, E. (1989) Anadolu Uygarl›klar›, Yay›nlar›. Akurgal, E. (1998) (1 998) Türkiye Türkiyenin nin Kültür K ültür Sorunla Sorunlar› r› ve ve Anadolu Anado lu Uyga Uygarl›k rl›klar› lar›n›n n›n Dünya Tari Tarihinde hindeki ki Önemi, Ankara, Bilgi Yay›nevi. Anadolu lu Kült Kültür ür Tari Tarihi, hi, Ankara, Akurgal,, E. (2002) Akurgal ( 2002) Anado Tübitak. Egrik, E. B. (2006) Türkiye’de Kültür Politikalar›, ‹stanbul, Kültür Giriflimi.


Öndin, N. (2003) Cumhuriyet’in Kültür Politikas› ve Sanat 1923-1950, ‹stanbul, ‹nsanc›l Yay›nlar›. Sevin, V. (1999) Anadol Anadolu u Arkeolo Ar keolojisi, jisi, ‹stanbul, Sey Yay›nlar›. Sevin, V. (2001) Anadol Anadolu’nun u’nun Tarihi Co¤raf Co¤rafyas› yas› I, Ankara, Türk Türk Tarih Kurumu. Kurumu. Sevin, V. (2003) Eski Anadolu ve Trakya, Bafllang›c›ndan Pers Egemenli¤ine Kadar, ‹stanbul, ‹letiflim Yay›nlar›. Tekeli, ‹. (2009) Kültür Politikalar› ve ‹nsan Haklar› Ba¤lam›nda Do¤al ve Tarihi Çevreyi Korumak, ‹stanbul, Tarih Vakf› Yurt yay›nlar›. Tekin, O. (2007) Eski Anadolu ve Trakya, Ege Göçlerinden Roma ‹mparatorlu¤u’nun ‹kiye Ayr›lmas›na kadar (MÖ 12. -MS 4. Yüzy›llar Aras›, ‹stanbul, ‹letiflim Yay›nlar›.

47

3


Amaçlar›m›z Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra; kavram›n›,  Alan yönetimi kavram›n›, yap›lanmas›n›,  Alan yönetimi yap›lanmas›n›,  Yönetim plan›n›, yetki ve sorumluluklar›n›, sorumluluklar›n›,  Alan yönetiminin yetki hukuki altyap›s›n›  Alan yönetiminin hukuki aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • Alan Alan Yön Yönet etim imii • Sit A Allan› • Sit Alanl Alanlar› ar›nda ndan n Yararla Yararlanma nma

• Alan Alan Ba Baflk flkan an›› • Yö Yöne neti tim m Plan Plan››

‹çindekiler


Alan Yönetimi ve Yönetim Planlamas› Mevzuat› ve Kurumsal Yap›s›

• G‹R‹fi • ALA ALAN N YÖNET‹M‹ YÖNET‹M‹ TEfiK‹L TEfiK‹LATL ATLANM ANMASI ASI • ALA ALAN N YÖ YÖNET NET‹M‹ ‹M‹NDE NDE AMA AMAÇ Ç VE VE KAVRAMSAL BOYUTU • ALA ALAN N YÖNE YÖNET‹M T‹M‹‹ TEfiK TEfiK‹LA ‹LATI TI • ALA ALAN N YÖNET YÖNET‹M‹ ‹M‹ VE YÖNE YÖNET‹M T‹M PLANLANMASI • YÖN YÖNET‹ ET‹M M ALANININ ALANININ BEL‹RL BEL‹RLENM ENMES‹ ES‹ • YÖN YÖNET‹ ET‹M M PLANININ PLANININ HAZIR HAZIRLAN LANMAS MASII • ALA ALAN N YÖNET‹ YÖNET‹M‹N M‹NDE DE HEDE HEDEFLE FLER R • ALA ALAN N YÖNET‹M YÖNET‹M‹‹ DÜZENLE DÜZENLEMES MES‹N‹ ‹N‹N N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ • ALA ALAN N YÖNET‹ YÖNET‹M‹ M‹ B‹R‹M B‹R‹M‹‹ VE YASAL YASAL DAYANAK • YÖN YÖNET‹ ET‹M M PLANININ PLANININ HAZIR HAZIRLAN LANMAS MASII • ÖZ ÖZGÜ GÜNL NLÜ⁄ Ü⁄Ü Ü BULU BULUNA NAN N ALANLARDA UYGULAMA SORUNU • ALA ALAN N YÖNE YÖNET‹M T‹M‹N‹ ‹N‹N N D‹⁄E D‹⁄ER R ‹DARELERLE ‹L‹fiK‹LER‹ VE KOORD‹NASYON SORUNU • ALA ALAN N YÖNET YÖNET‹M‹ ‹M‹N‹N N‹N OLU OLUfiUM fiUMA A ‹L‹fiK‹N EKS‹KLER‹

Alan Yönetimi ve Yönetim Planlamas› Mevzuat› ve Kurumsal Yap›s› G‹R‹fi Kültür ve Tabiat Varl›klar›n›n Korunmas›na iliflkin mevzuat içerisinde, koruma alanlar›n›n yönetilmesine iliflkin düzenlemeler de yer almaktad›r. Tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar›n›n alan ölçe¤inde ölçe¤inde korunmas› korunmas› gereklili¤i gereklili¤i ve ve bu gereklilik do¤rultusunda al›nan tedbirler, belli alanlara özel koruma çal›flmalar›n›n yap›lmas› sonucunu do¤urmufltur. Belli s›n›rlar içerisinde bafllan›lan alansal koruma çal›flmalar›, alanda bulunan tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar›n›n ve ba¤lant›l› tafl›n›r varl›klar›n korunmas›n› sa¤larken, bu alanlar›n ekonomik, sosyal ve kültürel yaflam aç›s›ndan do¤ru de¤erlendirilmesi de bir gerekliliktir. Bu gereklilik do¤rultusunda, koruma alanlar›nda alan yönetimi yap›lmas›na yönelik düzenlemeler yap›lm›flt›r. Getirilen düzenlemeyle, yönetilecek koruma alanlar›nda bir alan yönetimi yap›lanmas› öngörülmüfl ve alan yönetiminin temel esaslar› belirlenmifltir. Korunmas› gereken alanlarda yap›lacak alan yönetiminin ilke ve esaslar› temel olarak 2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu’nun ek 2.maddesinde düzenlenmifl bulunmaktad›r. Ek 2. maddenin a bendinde, yönetim alanlar› ve alan yönetimi konusunda tan›mlamalar yer alm›fl ve bu do¤rultuda, Kültür ve Turizm Bakanl›¤› taraf›ndan ç›kar›lan 27.11.2005 tarihli ve 26006 say›l› Resmî Gazetede yay›mlanan Alan Yönetimi ile An›t Eser Kurulunun Kurulufl ve Görevleri ile Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik hükümlerinde alan yönetimi konusu düzenlenmifl bulunmaktad›r. Fakat alan yönetiminin hukuki boyutu üzerinde yap›lm›fl bilimsel çal›flmalar›n çok çok s›n›rl› olmas› nedeniyle konunun de¤erlendirilmesi Kanun ve Yönetmelik hükümleri do¤rultusunda flekillendirilmifltir. Alan yönetimi konusu esas olarak, Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Koruma Kanunu ek 2. maddesinde yer alan hükümler hükümler ve bu do¤rultuda ortaya konulan Kültür ve Turizm Bakanl›¤› düzenlemeleriyle flekillenmifl flekillenmifl bulunan bir mevzuat karfl›m›za ç›kmaktad›r. Yönetim alanlar›n›n belirlenmesi ve alan yönetimi kurulmas› konusunda getirilmifl bulunan bu düzenlemeler, uygulaman›n bafllamas› için yeterli say›lm›fl olsa da koruma ve kullanma dengesinin kurulmas›, idareler aras›nda ifl birli¤i ve temel hak v özgürlükler özgürlükler aras›nda kurulmas› kurulmas› gereken denge noktalar›nda elefltirilere aç›k noknoktalar bulunmaktad›r. Alan yönetimi denilince denilince öncelikle öncelikle bir idari yap›lanma karfl›m›za ç›kar. Alan yönetimi kavram› içerisinde yeni bir teflkilat kurulmas› ve bu teflkilata verilen yetkiler çerçevesinde alan yönetim çal›flmalar›n›n gerçeklefltirilmesi konular›n›n irdelenmesine ihtiyaç bulunmaktad›r.

50


ALAN YÖNET‹M‹ TEfiK‹LATLAN TEfiK‹LATLANMASI MASI Alan yönetimi kavram› içerisinde öncelikle anlafl›lan bir idari faaliyet ve bu faali yeti yürütecek idari teflkilatlanmad›r. Alan yönetimi teflkilat›, tam olarak bütünlefltirilmemifl, Dan›flma Kurulu, Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, Denetleme Birimi ve Alan Baflkanl›¤›ndan Baflka nl›¤›ndan oluflmaktad›r. Alan yönetimi teflkilat›n›n birimlerinin oluflumu, görev ve yetkileri ve iliflkilerine iliflkin düzenlemelerde teflkilatlanman›n yan›nda, konunun kavramsal boyutu da düzenlenmifl bulunmaktad›r. Konunun daha iyi anlafl›labilmesi için öncelikle amaç ve kavramsal boyutunun üzerinde durulmas›nda yarar vard›r.

ALAN YÖNET‹M‹NDE AMAÇ VE KAVRAMSAL BOYUTU Kanun koyucu taraf›ndan koruma alanlar›nda yeni bir yaklafl›m ortaya konulmas›n›n elbette bir amac› vard›r. Tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar›n›n alan ölçe¤inde korunmas›n› sa¤layan faaliyet devam etmekteyken, bu yönde köklü bir teflkilatlanma ve uygulama varken neden yeni bir yap›lanmaya ihtiyaç duyulmufl oldu¤unun ortaya konulmas› gerekir.

Alan Yönetiminin Amac› Kanun koyucu alan yönetimini tan›mlarken, bu yap›lanman›n hangi gerekçeyle ortaya konulmufl oldu¤unu belirtmek gere¤i duymufltur. Kanunda yer alan tan›ma göre; alan yönetimi, sit alanlar› ve ören yerleriyle bunlar›n etkileflim alanlar›n›n do¤al bütünlük içerisinde korunmas›, yaflat›lmas›, de¤erlendirilmesi, gelifltirilmesi gelifltirilmesi ve toplumun kültürel-e¤itsel ihtiyaçlar›yla buluflturulmas› amac›yla oluflturulmufl bir yönetim birimidi birimidirr (KTVVK ( KTVVK m.3/a-1 m.3/a-10). 0). Yönetmel Yönetmelik ik hükümle hükümlerinde rinde alan yönetimi oluflturulmak suretiyle var›lmak istenen hedefler, Kanun çerçevesinde daha ayr›nt›l› bir flekilde düzenlenmifltir. Yönetmelik düzenlemesine göre alan yönetiminin hedefleri flunlard›r (Yönetmelik m.5): “a. Alan s›n›rlar›n›n tarihi, tarihi, sosyal, kültürel, co¤rafi, co¤rafi, do¤al, sanatsal bir bir bütünlük içerisinde etkileflim sahalar› ve tarihî, kültürel, sosyal, co¤rafi ve sanatsal nedenlerle iliflkili bulundu¤u ba¤lant› noktalar›n›n alan›n korunmas›, gelifltirilmesi ve de¤erlendirilmesi bak›m›ndan do¤ru tespit edilmesinin, b. Koruma, eriflim, sürdürülebilir ekonomik kalk›nma ihtiyaçlar› ihtiyaçlar› ile yerel toplumun ilgisi aras›nda uygun bir denge oluflturman›n yollar›n›n yönetim plan› ile gösterilmesinin, c. Alan› Alan›n n de¤erini de¤erini artt›rarak artt›rarak uluslararas uluslararas›› bir seviyeye seviyeye ç›karmak ç›karmak için genel genel stratejiler, yöntemler ve araçlar›n gelifltirilmesi, mali kaynaklar›n belirlenmesi ve yarat›lmas›n›n, d. Kültür turizmini turizmini gelifltirmek gelifltirmek amac›yla amac›yla uluslararas› uluslararas› ifl birli¤i ve paylafl›m› yaratacak etkinlik a¤›n›n kurulmas›n›n, e. Belirli bir bölge bölge içinde birbirleriyle iliflkilendirilerek sektör oluflturma oluflturma potansiyeli bulunan sit alanlar›nda bölgesel kültür sistemlerinin geliflimi için uygulama planlar›n›n yarat›lmas›n›n, f. Yöne Yönetim tim alanlar›n alanlar›n›n ›n korunmas› korunmas› ve ve de¤erlend de¤erlendirilm irilmesind esindee kamu kurum kurum ve kurulufllar›, sivil toplum örgütleri, alanda mülkiyet hakk› bulunanlar, gönüllü kifli ve kurulufllar ile yerel halk›n ifl birli¤inin, g. Sit alanlar› alanlar› ve ören yerleri yerleri ile etkileflim etkileflim sahalar›n sahalar›n›n ›n bak›m, onar›m, onar›m, restoras restorasyon, restitüsyon, teflhir, tanzim ve çevre düzenlemesi düzenlemesi ile birlikte alan yöneyönetim amaçlar› do¤rultusunda uluslararas› koruma prensipleri ve sözleflme hü-

3. Ünite - Alan Yönetimi ve Yönetim Planlamas› Mevzuat› ve Kurumsal Yap›s›

kümleri çerçevesinde korunarak yaflat›lmas›n›n yan› s›ra kullan›m ve geliflim ilkelerinin ve s›n›rlar›n›n belirlenmesinin, h. Kültür varl›klar›n›n yönetiminde yönetiminde,, konservasyon konservasyon alan›nda, alan›nda, tasar›m tasar›m ve uygulamada, uzmanl›k ve ekipmanda yüksek standartlar›n kullan›lmas›n›n sa¤lanmas›” bu yap›lanman›n oluflturulmas›n›n temel amaçlar› olarak ortaya konulmufltur. konulmufltur... Alan yönetiminden beklenen beklenen temel amaç; sit alanlar› ve ören ören yerlerinden ekonomik, kültürel ve e¤itsel olarak en üst seviyede yararlan›lmas›d›r. Bir baflka ifadeyle sahip olunan tafl›nmaz kültür ve tabiat de¤erlerinden ekonomide, e¤itimde ve kültürde yararlanmak üzere, üzere, yeni bir idari teflkilatlanmaya teflkilatlanmaya gidilmifltir.

Alan Yönetimi Kavram› Sit alanlar› ve ören yerlerinin etkileflim sahalar›yla birlikte, korunmas›, yaflat›lmas›, gelifltirilmesi, de¤erlendirilmesi de¤erlendirilmesi ve toplumun e¤itim kültür ihtiyaçlar›yla buluflturulmas›n›n sa¤lanmas› amac›n› gerçeklefltirmek üzere yürütülecek faaliyete ve bu faaliyeti yürütecek idari birime alan yönetimi denilmektedir. Alan yönetimi kavram›n›n içerisine sit alanlar› ve ören yerlerinin korunmas›, yaflat›lmas›, gelifltirilmesi ve toplumsal yararlanmaya aç›lmas› sürecinde ortaya ç›kacak gereksinimlerin karfl›lanmas› yönündeki idari faaliyetler ve bu faaliyeti yürütecek idari örgütlenme girmektedir. Alan yönetimi kavram› hem bir idari yap›lanmay› hem de bu örgütün yerine getirmekle yükümlü oldu¤u idari faaliyeti ifade etmektedir.

Alan Yönetiminin Kapsam› Alan yönetimi kavram› kapsam olarak, bir idari idari faaliyeti ve örgütlenmeyi ifade etmesinin yan›nda, bu faaliyetlerin co¤rafi ve konu s›n›r›n› da ifade eder. Alan yönetiminin kapsam›n› belirleyen idari faaliyet ve örgütlenmeye iliflkin ayr›nt›lar yap›lanma, görev ve yetki konular›nda irdelenmifl oldu¤undan, burada alan yönetiminin konu ve co¤rafi s›n›r› ön plana ç›kmaktad›r.

Alan Yönetiminin Konu Kapsam› Alan yönetiminin konu kapsam› içerisinde, sit alanlar› ve ören yerleriyle ba¤lant› noktalar›n›n ve etkileflim alanlar›n›n bir bütün olarak korunmas›, gelifltirilmesi, yönetim plan›n›n haz›rlanmas›, onaylanmas›, plan›n uygulanmas› ve denetlenmesi gibi temel konular bulunmaktad›r. Alan yönetimi, Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Mevzuat› çerçevesinde; sit alanlar›, ören yerleri, bunlar›n ba¤lant› noktalar› ve etkileflim alanlar›yla s›n›rl› olarak yürütülen faaliyetlerdir (KTVKK m.3/a-10). Alan yönetimi faaliyetinde bulunulmas›n›n ön koflulu, sit alan› alan› ya da ören yerinin yerinin varl›¤›d›r. Alan yönetimi oluflturulabilmesi için, sit alan›n›n ve ören yerinin varl›¤› gerekir. Alan yönetimi kavram›n›n konu olarak s›n›rlar› sit alanlar› ve ören yerlerinden oluflmaktad›r. Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu’nun Tan›mlar bafll›¤›n› tafl›yan 3. maddesinin maddesini n a bendinin 10. f›kras›nda yer alan tan›mlamada alan yönetimi ören yerleri ve sit alanlar›nda gerçeklefltirilecek bir uygulama olarak tan›mlan›rken, ek 2. maddesinin a bendinde kentsel sit alanlar›na özel bir vurgu yap›lm›fl, di¤er sit türleri ve ören yerlerinden di¤er yerler fleklinde bahsedilmifltir.

Alan Yönetiminin Co¤rafi Kapsam› Alan yönetimiyle yönetimiyle ilgili olarak, Kanun’da yer alan tan›mlama tan›mlamadaki daki sit alan›, ören yeri, yeri, ba¤lant› noktas› kavramlar›yla bu kavramlara Yönetmelikte ilave edilen etkileflim sahas› kavram›n›n oluflturdu¤u s›n›rlar içerisinde kalan yerler yönetim alan›n›n co¤-

51

52


rafi s›n›rlar›n› oluflturur. Sit alan› ilan edilmesi ya da ören yeri karar›na ba¤l› olarak, ba¤lant› noktalar› ve etkileflim alanlar› da dahil edilerek yönetilecek alanlar oluflturulacakt›r. Sit alanlar› ve ören yerleriyle bunlar›n ba¤lant› noktalar› ve etkileflim alanlar› d›fl›nda kalan bölgelerde alan yönetimi yap›lanmas›na gitmenin kanuni da yana¤› bulunmamaktad› bulunmamaktad›r. r. Kanunda düzenlenmemi düzenlenmemiflfl bir yetkinin kullan›lmas› kullan›lmas› suresuretiyle belirtilen co¤rafi s›n›rlar d›fl›nda alan yönetimi uygulamas› yap›lamaz.

ALAN YÖNET‹M‹ TEfiK‹LATI Devletin yerine getirmesi gereken görevler; bir teflkilatlanmay›, teflkilatta görev alacak görevlilerin bulunmas›n›, ekonomik kaynak sa¤lanmas›n› ve araç gereç tahsis edilmesini gerektirir. Devlet ad›na yürütülecek yönetsel faaliyetler idari teflkilatlanmayla gerçeklefltirilir. Alan yönetimi faaliyetinin yürütülmesinde de bir teflkilatlanmaya ihtiyaç duyulmas› tabiidir. Kanun koyucu alan yönetimi faaliyetinin teknik niteliklerini dikkate alarak, yürütülecek faaliyetin gerekliliklerine göre bir teflt eflkilat flemas› oluflturma yoluna gitmifltir. Bu do¤rultuda alan yönetimi teflkilatlanmas›, Dan›flma Kurulu, Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, Alan Baflkan› ve Denetim Biriminden oluflmaktad›r.

Dan›flma Kurulu Dan›flma Kurulu, ad›ndan da anlafl›laca¤› üzere görüfl belirtmek, istenilen konularda fikir vermek, kat›l›m› sa¤lamak, fleffaf bir yönetim ve benzeri amaçlarla düflünülmüfl bir birimdir. Alan yönetimi konusunda demokratik kat›l›m› kat ›l›m› sa¤lamaya yönelik olarak düflünülmüfl olan bir dan›flma birimidir. Demokratik hukuk devletinde yönetimin demokratik oluflu, yönetimde demokrasinin sa¤lanmas›yla yak›ndan ilgilidir. Yönetimde demokrasi, demokratik yönetimden farkl› anlamlar tafl›maktad›r. Demokratik yönetim; yönetimin oluflum sürecinde egemenli¤in sahibi olan halktan yönetme yetkisini demokratik olarak almay› ifade eder. Eflit genel oy, temsilde adalet, özgürce oy kullanma, bask› görmeme vesaire demokratik yönetimin gere¤idir. Yönetimde demokrasi ise idarenin yönetme ifllevi s›ras›nda yönetilenlerin dilek ve önerilerine göre hareket etmesini, yönetim faaliyetlerinin sonuçlar›ndan etkilenecek kiflilerin yönetme sürecine kat›lmas›n› ve karar alma mekanizmalar› üzerinde etkili olmalar›n› ifade eder. Yönetim faaliyetlerinden etkilenecek kiflilerin yönetme sürecine aktif olarak kat›lmalar›, itirazlar›n› dile getirebilmeleri, karar alma sürecine aktif olarak kat›larak ya da karar alma sürecini izleyerek yönetmenin bir parças› olmalar›na f›rsat verilmesi, yönetimde demokrasi olarak karfl›m›za ç›kar. Alan yönetimi konusunda dan›flma organ› olarak düflünülmüfl ve düzenlenmifl bulunan dan›flma kurulu, yönetimde demokrasiyi yaflama geçirecek bir birim görüntüsündedir. K ‹ T A P

Yönetimde demokrasi ve demokratik demokratik yönetim yönetim kavramlar› kavramlar› konusunda bak›n›z; ÖZAY, ÖZAY, ‹lhan. Gün›fl›¤›nda Yönetim, Alfa Yay›nlar›, ‹stanbul 2002.

Dan›flma Kurulunun Oluflumu Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu ek 2. maddesinde getirdi¤i düzenlemede, “alanda mülkiyet hakk› bulunanlar, meslek odalar› ve sivil toplum örgütleri ile üniversitelerin ilgili bölüm temsilcilerinden oluflan bir dan›flma kurulu” kurulmas›n› hükme ba¤lam›flt›r. Kanun’da yer alan düzenlemenin ayr›nt›s› Alan Yönetimi ‹le An›t Eser Kurulunun Kurulufl Ve Görevleri ‹le Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul Ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelikte (Yönetmelik) düzenlenmifl

53


bulunmaktad›r. Yönetmelikte yer alan düzenlemeye göre (m.15); “Dan›flma kurulu, alanda mülkiyet hakk› bulunanlar, meslek odalar› temsilcileri, sivil toplum örgütleri temsilcileri, üniversitelerin üniversitelerin ilgili bölüm temsilcileri temsilcilerinden, nden, alan baflkan› ve yetkili idarece tespit edilecek edilecek en az befl üyeden oluflur. Dan›flma kurulu kendi içinden bir baflkan seçer” (Yönetmelik m.15). Yönetmelik dan›flma kurulunun oluflumuna iliflkin ayr›nt›lar› düzenlerken, anlafl›lmas› güç hükümler getirmifltir. Mülki yet hakk› sahiplerinin bütünün kat›l›m›yla oluflacak bir kurulda, hem sivil toplum örgütleri hem de meslek odalar›n›n temsilcilerinin kat›lmas› öngörülmüfltür. Meslek odalar›n›n temsilcilerini sivil toplum örgütünden ayr› olarak belirtme gere¤i duymufl olan Yönetmelik, di¤er yandan sivil toplum kurulufllar› aras›nda meslek odalar›n› göstermifltir. Bu hükümler çeliflki içerisindedir. Di¤er yandan, alan yönetimi kavram›n› daha çok ören yerleri için düflünen idare, yerleflim yerlerinde kalan, kentsel sit alanlar›n›n ihtiyaçlar›yla örtüflmeyen bir düzenlemeyle, mülkiyet hakk› sahiplerinin kat›l›m›n› öngörmüfltür. Alan yönetimi kavram›n›n en sorunlu noktas›, mülkiyet hakk›na getirilmesi olas› hukuk d›fl› k›s›tlamalar oldu¤undan, mülkiyet sahiplerinin dan›flma kurulunda yer almas› büyük önem tafl›maktad›r. Ancak yönetim alan›nda tafl›nmaz sahibi maliklerin dan›flma kurulunda nas›l yer alacaklar› konusu düzenlenmemifltir. Do¤rudan demokrasinin yaflama geçirilmesine f›rsat verecek bu düzenlemenin gerçeklefltirilmesinde fiilî imkâns›zl›klar vard›r. Alanda mülkiyet hakk› bulunanlardan kim ya da kimler dan›flma kurulunda görev alacakt›r. Kim ya da kimlerin dan›flma kurulunda görev alaca¤›n›n malikler d›fl›nda belirlenecek olmas›, getirilen bu temsil hakk›n› anlams›z hâle getirecektir. Sivil toplum örgütleri: Türk Mühendis ve Mimar Odalar› Birli¤i (TMMOB) temsilcileri, Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) temsilcileri, Türkiye Barolar Birli¤i temsilcileri, Türk Tabipleri Tabipleri Birli¤i temsilcileri, Esnaf ve Sanatkârlar Sanatkârlar Odas› Odas› temsilcileri varsa konuyla konuyla ilgili dernek, vak›f ve üniversiteleri. Di¤er yandan üniversitelerin ilgili bölümlerinden temsilcilerin kat›l›m› uygulamas›na hangi üniversitelerden temsilcilerin dahil olacaklar› aç›k de¤ildir. ‹stanbul, Ankara gibi birden çok üniversite bulunan flehirlerde bütün üniversiteler mi kat›lacakt›r yoksa üniversiteler aras›ndan bir seçimi alan baflkan›yla beraber yine ilgili idare mi yapacakt›r? Alan yönetimi konusunda dan›flma kuruluna bütün üniversitelerin temsil edilmesi gerekti¤i yönünde aç›k bir hükme ihtiyaç vard›r. Dan›flma kurulunun seçimi konusunda ilgili idareyle birlikte yetkilendirilmifl bulunan alan baflkan›n›n dan›flma kurulunda yer almamas› ciddi bir eksikliktir. Alan yönetimi sürecinin sa¤l›kl› bir flekilde ifllemesinin sa¤lanmas› için, alan baflkan›n›n dan›flma kurulu içerisinde yer almas›nda yarar vard›r.

Dan›flma Kurulunun Görevleri Dan›flma kurulu, yönetim plan› tasla¤›n› inceleyerek bu tasla¤›n karara ba¤lanmas› ve uygulanmas› konusunda Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna önerilerde bulunur. Dan›flma ifllevinin yan›nda en önemli görevi kendi üyeleri aras›ndan iki kifliyi Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna üye olarak seçmesidir.

Efl Güdüm ve Denetleme Kurulu Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, alan yönetimi konusunda karfl›m›za ç›kan birimler aras›nda gerekli koordinasyonu sa¤lamak üzere denetimlerde bulunacak bir yap›lanmad›r. Dan›flma Kurulu, Alan Baflkan› ve Denetim Birimleriyle birlikte Efl

D‹KKAT

54


güdüm ve Denetleme Kurulu fleklinde dört farkl› idari birimin bir koordinasyon ihtiyac› olaca¤› aç›kt›r. Bu noktada, ba¤lay›c› kararlar alabilen bir yap›ya ihtiyaç vard›r. Efl güdüm ve Denetleme Kurulu alan yönetimi konusunda icrai karar alma yetkisine sahip bir idari birim olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Oluflumu Efl güdüm ve Denetleme Kurulu; alan baflkan›, dan›flma kurulunca kendi içinden seçilecek iki üye ile yönetim plan› tasla¤› kapsam›nda hizmetine ihtiyaç duyulan idarelerin birer temsilcisi olmak üzere en az befl kifliden oluflur. Alan baflkan›, Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun da baflkan›d›r (Yönetmelik m.16). Alan baflkan›n›n Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun baflkan› olmas› alan yönetiminin koordinasyonu aç›s›ndan önemlidir ve yerinde bir düzenleme olmufltur. Buna karfl›l›k hizmetine ihtiyaç duyulan idarelerin temsilcilerinden kastedilenin ne oldu¤u yeterince belirgin de¤ildir. Bu ifadeyi yönetim alan›yla a lan›yla ilgili belediyeler(ilçe ve büyükflehir) ve Bakanl›k olarak anlamak do¤ru olacakt›r. Bakanl›k ad›na Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda görev alacak kiflilerin ilgili Koruma Bölge Kurulu Müdürü, kurul üyelerinden ya da kurul raportörlerinden birisinin olmas› fleklinde bir düzenleme ya da uygulama efl güdüm kavram›yla daha uygun düflecektir. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›n›n merkez teflkilat›nda görev yapan bir personelin ya da bir baflkas›n›n merkezî idare ad›na Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda görev almas› yerine, alan yönetimi oluflturulan sit alan› ve ören yeri konusunda as›l yetkili idari birim olan koruma bölge kurulundaki Bakanl›k personelinden birinin görevlendirilmesi daha yerinde olacakt›r. Di¤er yandan Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda görev alacak kiflilerin tafl›malar› gereken nitelikler konusunda da bir düzenleme yap›lmam›fl olmas› eksikliktir. Kimler bu kurula atanmal›d›r? Farkl› türde sit alan›nda görev yap›lacak olmas›yla, alan›n sit ya da ören yeri olmas› durumu da görev alacak kiflilerin farkl› uzmanl›¤a sahip olmas›n› gerektirecektir. Arkeolojik sit alan› ile do¤al sit alanlar›nda, hatta bu sit alanlar›n›n farkl› derecelerinde, Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda görev alacak kiflilerin sahip olmalar› gereken uzmanl›klar farkl› olacakt›r. Bütün bu gereklilikleri dikkate alarak, Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda görev alacak temsilcilerin tafl›malar› gereken nitelikler konusunda belirginlik sa¤lanmal›d›r.

Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Görevleri Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, yönetim plan› tasla¤›n› inceleyerek alt› ay içinde onaylar ve plan›n uygulanmas›n› denetler (KTVKK m.ek2). Kanun koyucu, alan yönetimi konusunda görevlendirilmifl bulunan Efl güdüm ve Denetleme Denetle me Kurulunun görevini plan tasla¤›n› inceleyerek onaylamak ve plan›n uygulamas›n› denetlemek olarak tan›mlamakla, bu kurula alan yönetimi konusunda genifl yetkiler tan›m›flt›r. Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, alan yönetimi yap›lanmas›n›n yönetim kurulu olarak düflünülmüfl bir yap›lanmad›r. Uygulaman›n temel çerçevesinin belirlenmesi konusunda bu birimin yetkili olmas› gerekti¤i aç›kt›r. a ç›kt›r. Alan yönetimi konusunda en önemli noktalar yönetim plan›n›n yap›lmas›/onaylanmas› ve uygulanmas›n›n takip edilmesidir. Kanun düzenlemesinde aç›k olarak Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun yönetim plan›nda de¤iflikliklerde bulunma yetkisi bulunmamaktad›r. Ancak alt› ay gibi uzun say›lacak bir süre, plan› inceleme ve onaylama yetkisine sahip olan kurulun gerekli gördü¤ü de¤iflikliklerin yap›lmas› amac›yla plan› iade etmesi yönünde bir düzenleme de bulunmamaktad›r. Bu durumda, Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun yönetim plan›nda gerekli gördü¤ü de¤ifliklikleri yapma yetkisine sahip oldu¤unu oldu¤unu kabul etmek gerekir. gerekir.


Efl Güdüm ve Denetleme Kurulunun Çal›flma Usulü Kurul hâlinde görev yapacak birimlerin çal›flma kurallar›n›n belirlenmesi, kurulun yetkilerinin düzenlenmesi kadar önemlidir. Çal›flma yöntemi düzenlenmemifl bulunan bir idari birimin, kendisinden beklenen görevleri yerine getirmesinde ciddi aksamalar yaflanacakt›r. Bu noktada Kanun’da aç›k bir düzenleme bulunmamakla birlikte, Yönetmelikte s›n›rl› hükümler yer almaktad›r. Buna göre; “Efl güdüm ve Denetleme Kurulu y›lda en az iki kere yetkili idarenin ça¤r›s› ile toplan›r. Kurul toplant›s›n›n gündemi denetleme birimi ile yetkili idare taraf›ndan belirlenir. Alan baflkan›n›n talebi üzerine veya yetkili idare gerekli gördü¤ü takdirde kurul, ola¤anüstü toplant›ya ça¤›r›labilir. Kurul salt ço¤unlukla toplan›r ve toplant›ya kat›lan üyelerin en az dörtte üçünün oylar›yla karar al›r. Efl güdüm ve Denetleme kKurulu toplant›lar› mahallinde yap›l›r. Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, yönetim plan› tasla¤›n› inceleyerek alt› ay içinde onaylar ve plan›n uygulanmas›n› denetler”.

Alan Baflkan› Alan baflkan›, alan yönetimi uygulamas›ndan beklenen yararlar›n gerçeklefltirilmesinden sorumlu olan yöneticidir. Alan yöneticisi kendisinden beklenen bu görevleri yerine getirirken, sorumlu oldu¤u alan›n yönetilmesi konusunda gerekli koordinasyonu sa¤lamaktan da sorumludur. Alan baflkan› bu koordinasyonu hem alan yönetimi birimleri aras›nda hem de alan yönetimiyle ilgili bulunan di¤er idari yap›larla sa¤layacakt›r. Alan yönetimi denildi¤inde do¤al olarak ilk akla gelecek olan yap› alan baflkanl›¤› baflkanl›¤› olacakt›r. Alan baflkan›, alan yönetiminin yönetiminin yürütme organ› olarak düflünülmüfl ve yap›land›r›lm›flt›r.

Alan Baflkan›n›n Seçilme Koflullar› ve Atanmas› Alan baflkan› ba flkan› olacak olaca k kiflilerin, yerine getirilecek getirile cek görevin gereklerini karfl›layacak ka rfl›layacak niteliklere sahip olmas› gerekir. Tafl›nmaz kültür ve tabiat ta biat varl›klar›n›n yo¤un olarak bulundu¤u bir alanda, bir tür iflletme faaliyeti yürütecek bir birimin bafl›na atanacak kiflilerin bu göreve uygun olmas› zorunluluktur. Aksi takdirde, t akdirde, turizm iflletmecili¤i ve ekonomik getiri u¤runa, koruma gereklerinden vazgeçilmesi sonucunu do¤uracak uygulamalar karfl›m›za ç›kabilir. Bu gereklilik do¤rultusunda alan baflkan›, alanla ilgili daha önceden çal›flmalarda bulunmufl, alan› yeterince tan›yan, alan hakk›nda belirli bir vizyon gelifltirebilen, kültürel ve do¤al miras yönetimi ile ilgili yeni yaklafl›mlar hakk›nda bilgi sahibi, yönetim politikalar› ve uygulamalar› hakk›nda deneyimli, üniversitelerin mimarl›k, flehir ve bölge planlama, arkeoloji, sanat tarihi, kamu yönetimi, iflletme ve ekonomi bölümü mezunlar›ndan kentsel sit alanlar›nda kurulacak alan yönetimlerinde ilgili belediye, kentsel sit d›fl›ndaki sit alanlar›nda ise Bakanl›kça atan›r(Yönetmelik m.14). Alan baflkan›n›n nitelikleri kanunda düzenlenen kifliler aras›ndan seçim yoluyla gelmesi fleklinde bir düzenlemenin koruma ve yararlanma dengesi aç›s›ndan daha sa¤l›kl› sonuçlar do¤urmas› mümkün iken bu seçenek tercih edilmemifltir. Alan baflkanlar›n›n atanmas›nda karma sitlerin durumunun ne oldu¤u konusu düzenlenmemifltir. Kentsel arkeolojik, kentsel tarihî, tarihî do¤al sit ve benzeri alanlarda alan baflkan›n›n nas›l atanaca¤› konusunda bir düzenleme bulunmamaktad›r. Kentsel sit alanlar›yla di¤er sit alanlar›n›n iç içe geçmifl oldu¤u durumlarda, alan yöneticisini belirleme yetkisinin yerel yönetimlerce kullan›lmas› gerekti¤i konusunda bir duraksama olmamal›d›r.

55

56


Alan Baflkan›n›n Görevleri Alan baflkan›n›n görev alan›n›n belirlenmesi, belirlenmesi, alan yönetimi uygulamas›n›n uygulamas›n›n baflar›s› aç›s›ndan özellikle önemlidir. Gerekli koruman›n sa¤lanmas› ve alandan do¤ru bir flekilde yararlanmas›, alan baflkan›n›n gerekli yetkilerle donat›lmas›yla mümkün olabilecektir. Yönetmelikte yer alan düzenlemeye göre alan baflkan› afla¤›daki görevleri yürütür (Yönetmelik m.14): “a. Yönetim plan›n›n y›ll›k hedeflerinin gerçekleflmesi için yetkili idare ile birlikte çal›flma programlar›n› belirlemek, kaynak araflt›rmas› yapmak, b. Y›ll Y›ll›k ›k bütçe bütçe teklifl tekliflerini erini haz›r haz›rlamak lamak,, c. Alan› Alan›n n sunum, sunum, tan›t›m, e¤itim, e¤itim, bak›m, bak›m, onar›m, onar›m, güvenlik güvenlik ve ziyaretçil ziyaretçilerin erin ihtiyaçlar›na yönelik hizmet ve ekipman al›m› için her türlü sözleflme, flartname taslaklar›n› yetkili idare ile birlikte haz›rlamak, d. Alan›n do¤al do¤al ve kültürel kültürel kaynaklar›n›n yönetimi için için ilgili kurum ve kiflilerle ifl birli¤ini sa¤lamak, e. Denet Denetim im birimince birimince y›ll›k y›ll›k denetim raporlar›n raporlar›n›n ›n haz›rlanmas› haz›rlanmas› ve bu raporlar›n raporlar›n Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna sunulmas› için efl güdümü sa¤lamak”. Alan baflkan› bu çerçevede alan yönetiminin yönetiminin yönetim organ› olarak, sorumluluk üstlenmekte ve vazife yapmaktad›r. Alan yönetimi baflkan›n›n görevini yerine getirmesi s›ras›nda, atamay› yapan idareyle birlikte hareket etme zorunlulu¤u alt›nda bulunmas›, bu görevin teknik gerekleriyle ba¤dafl›r gözükmemektedir. Kültür ve tabiat varl›klar›n›n yo¤un olarak bulundu¤u bir alanda gerçeklefltirilecek yararlanma yönetiminin, koruma ve yararlanma dengesi içerisinde flekillendirilmesi zorunlulu¤u, zorunlulu¤u, alan baflkan›na gereken inisiyatifin verilmesini gerektirmektedir. Alan baflkan›n›n yönetme faaliyetlerine ilgili idarenin de kat›lmas›, koruma ve yararlanma dengesi aç›s›ndan olumsuz bir etki do¤uracakt›r.

Denetleme Birimi Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun, alan yönetimi konusunda denetimlerde deneti mlerde bulunmakla görevlendirilmifl oldu¤una daha önce vurgu yap›lm›flt›. Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun denetim görevini yerinme getirmesine yard›mc› olmak üzere, bir denetim birimi oluflturulmas› Yönetmelikle mümkün hâle getirilmifltir. Bu do¤rultuda, Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun denetim görevini yerine ye rine getirebilmesi amac›yla bir denetim birimi kurulabilir (Yönetmelik m.17). Denetleme biriminin oluflturulmas›, yürütülmekte olan alan yönetimi faaliyetinin gereklili¤ine ba¤l› olarak idarenin takdirine b›rak›lm›flt›r. Denetleme biriminin kurulmas›, alan yönetimi baflkan›n› atamaya yetkili belediye ya da Bakanl›k taraf›ndan al›nacak bir karara ba¤l›d›r. Alan baflkan›n› atamaya yetkili idare, denetim birimi oluflturulmas›na gereksinim duyuyorsa, bu konuda bir karar alarak birimin oluflumunu gerçeklefltirecektir.

Denetim Biriminin Oluflumu Denetim birimi, alan yönetimi sürecinde denetim faaliyetlerinde bulunmakla görevli olacakt›r. Alan yönetimi faaliyetinin faa liyetinin teknik gereklerine göre yürütülüp yürütülmedi¤inin denetlenmesi, denetlenmesi, teknik altyap› ve uzmanl›k gerektiren bir görevdir. Bu görevi gere¤i gibi yerine getirecek personelin bu birimde görevlendirilmesi gerekir. Denetim birimi, yönetim planlar›n›n haz›rlanmas› ve uygulanmas› sürecinde görev alan denetim elemanlar› ve üniversitelerin mimarl›k, flehir ve bölge planlama, sanat tarihi, arkeoloji, kamu yönetimi, ekonomi ve iflletme bölümlerinden mezun uzman personel aras›ndan yetkili idarelerce görevlendirilecek en az befl üyeden oluflur (Yönetmelik m.17).


Alan yönetiminin yönetiminin denetlenmesinde denetlenmesinde bahse konu uzmanlar›n uzmanlar›n görev almas› elbette ki gereklidir. Yürütülen yönetim faaliyetlerinin koruma ve yararlanma aç›s›ndan de¤erlendirilmesi ve yürütülen faaliyetin bir iflletme faaliyeti olmas› bu alanda uzman kiflilerin denetim biriminde görev almas›n› gerektirmektedir. Bununla birlikte, alan yönetimi faaliyetlerinin temel hak ve özgürlüklerle olan iliflkisi, alan yönetimi planlamas› ve faaliyetlerinin, baflta mülkiyet hakk› olmak üzere, ortaya ç›karaca¤› k›s›tlama etkisi, denetim sürecinde bir hukukçunun da görevlendirilmesini gerektirmektedir. Alan yönetimi denetim biriminde görev alacak hukukçunun idare hukuku, imar hukuku, planlama hukuku, kültür ve tabiat varl›klar›n› koruma hukuku ve benzeri konularda uzmanlaflm›fl kifliler aras›ndan atanmas›n›n yararl› olaca¤› dikkate al›nmal›d›r.

Denetim Biriminin Görevleri Alan yönetiminin yönetiminin esas›n›, çerçevesini yönetim yönetim planlar› oluflturur. Alan Alan yönetimi faaliyetlerinde yönetim plan›nda öngörülen hedeflerin gerçeklefltirilmesine çal›fl›l›r. Yönetim plan›nda düzenlenmemifl bir konunun yönetim faaliyetlerinde faaliyetlerinde gündeme gelmesi söz konusu olmamal›d›r. Alan yönetiminin denetlenmesinde görev alacak denetim birimi öncelikle ve öz olarak, yönetim plan›n›n uygulan›p uygulanmad›¤›n› denetlemekle görevli olacakt›r. Denetim birimi, yönetim planlar›n›n uygulamas›n› denetler. Yönetim plan›yla belirlenen yönetim, koruma, sunum, tan›t›m ve ziyaretçi yönetimi stratejileri do¤rultusunda denetim birimince alana yönelik yap›lan çal›flmalar›n y›ll›k performans de¤erlendirmelerini yapar ve bir sonraki y›l›n çal›flma program›n› haz›rlayarak Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna sunar. Denetim birimi, mevcut plan›n uygulanmas›n›n denetlenmesi kapsam›nda mevcut uygulama program›n› denetlerken, gelecek y›la ait çal›flma plan›n›n da altyap›s›n› flekillendirir. Denetim birimi, ilgili kamu kurum ve kurulufllar› ile üçüncü kiflilerden yönetim plan› ve uygulamas› ile ilgili her türlü bilgi ve belgeyi istemeye ist emeye yetkilidir (Yönetmelik m.17). Denetim birimi taraf›ndan yürütülecek denetim faaliyetlerinde, denetim birimi taraf›ndan talep edilen bilgi ve belgelerin verilmesi gerekir. Yönetmelikte yer alan bu hükmün, özel hayat›n gizlili¤ini ve ticari s›rlar› kapsamayacak flekilde yorumlanmas› gerekti¤inde tereddüt yoktur. Denetim biriminin bilgi ve belge isteme yetkisinin yetkisini n yasal dayana¤›n dayana¤›n›n ›n bulunmam bulunmamas› as› ve bu yetkinin yetkinin birime idari düzenlem düzenlemeyeyle verilmifl olmas› karfl›s›nda, özel hayata ve ticari s›rlara iliflkin bilgi ve belgelerin verilmesii gerekti¤i verilmes gerekti¤i yönünde yönünde bir yaklafl›m yaklafl›m aç›kça aç›kça hukuka hukuka ayk›r› olacakt›r. olacakt›r.

ALAN YÖNET‹M‹ VE YÖNET‹M Y ÖNET‹M PLANLAMASI Sit alanlar› ve ören yerlerinde alan yönetimi oluflturman›n belli amaçlar› oldu¤u, bu amaçlar do¤rultusunda bir plan oluflturulaca¤› ve plana ifllerlik kazand›r›laca¤› yasal düzenlemenin özünü oluflturmaktad›r. oluflturmaktad›r.

YÖNET‹M ALANININ BEL‹RLENMES‹ Alan yönetimi uygulamas›n›n gerçeklefltirilmesinde öncelikle yönetim alanlar›n›n belirlenmesi gerekmektedir. Mevzuatta düzenlenmifl bulunan alan yönetimi uygulamas›n›n gerçeklefltirilece¤i co¤rafi s›n›rlar›n belirlenmesinden sonra, alan yönetiminin gerekleri yerine getirilebilecektir. Bu nedenle alan yönetiminin kurulmas› sürecinde öncelikli olarak yönetim alan›n›n belirlenmesi gerekir. Var olan bir ihti yac›n tan›mlanmas› tan›mlanmas› amac›yla öncelikle alan yönetiminin yönetiminin uygulanaca¤› uygulanaca¤› bölgenin bölgenin s›n›rlar› oluflturulur.

57

58


Yönetim Alan›n› Belirlemeye Yetkili ‹dare Yönetim alanlar›n›n alanlar›n›n belirlenm belirlenmesi esi sürecinde sürecinde karar verecek verecek idarenin idarenin kim oldu¤u oldu¤u kokonusunda bir yetki karmaflas› vard›r. 2863 Say›l› Kanun’un 3. maddesinin a bendinin 10. f›kras›nda, yönetim alan›n›n tan›m› düzenlenirken yönetim alanlar›n›n Kültür ve Turizm Bakanl›¤›nca belirlenece¤i aç›kça vurgulanm›flt›r. Buna karfl›l›k Alan Yönetimi ve An›t Eser Kurulunun Kurulufl ve Görevleri ile Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelikte, yönetim alan›n›n yetkili idarelerce belirlenece¤i ve yetkili idarelerin de ilgili belediyeler ve Bakanl›k oldu¤u düzenlenmifltir. Bu durumda yönetim alan›n› belirleme konusunda Kanun taraf›ndan Kültür ve Turizm Bakanl›¤›na tan›nm›fl olan yetki, yönetmelikle yerel yönetimlere devredilmifl olmaktad›r. Oysa hukuk devleti ilkesine göre, idare ancak yasal olarak yetkilendirildi¤i konularda faaliyette bulunabilir. Ayn› flekilde yasal olarak yetki verilmeden verilmeden bir idari merciin merciin sahip oldu¤u oldu¤u yetkiyi bir baflka idari idari birime devretmesi de hukuken mümkün de¤ildir. Yasal olarak yetki verilmeden idarenin faali yette bulunmas› bulunmas› hukuk hukuk devleti ilkesiyl ilkesiylee aç›k ve a¤›r a¤›r çeliflki oluflturac oluflturacakt›r. akt›r. Yönetim Yönetim alanlar›n›n belirlenmesi sürecinde belediyelerin de rol almas› durumunda hukuk devleti ilkesinin yaralanaca¤› aç›kt›r. Ayn› do¤rultuda, Bakanl›k kendisine tan›nan bir yetkiyi farkl› bir kamu tüzel kiflisine yasada aç›k izin bulunmadan devredemez. Bakanl›¤›n kendi yetkisini yönetmelikle devretmifl olmas›n›n da bir anlam› yoktur. K ‹ T A P

GÜNDAY, Metin. ‹dare Hukuku, s.124-131, 9.Bask›, ‹maj Yay›nevi, Ankara 2004. Alan yönetimi yönetimi kavram› kapsam›nda yönetim yönetim alanlar›n›n alanlar›n›n belirlenmesinde belirlenmesinde önemli olan bir baflka nokta ise sit alanlar›n›n ilan› sürecinde Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Bölge Kurullar›n›n üstlenmifl oldu¤u görevlerdir. Koruma Bölge Kurullar›nca bir bölgenin sit alan› olarak tescil edilmesine ba¤l› olarak flekillenen yönetim alan›nda esas yetkinin Kültür ve Turizm Bakanl›¤›nda oldu¤unda, yerel yönetimlerin bu yönde yasal bir yetkisinin bulunmad›¤›nda duraksama yoktur. Dola y›s›yla alan yönetiminin temelini temelini oluflturan sit alan› ilan karar› ve ören yeri belirleme kararlar›yla zaten belli bir s›n›r oluflturulmakta, hatta bu sit alanlar› ve ören yerlerinin etkileflim alanlar› da Koruma Bölge Kurullar›nca belirlenmektedir. Bu durumda esas olarak alan yönetimi uygulanacak alan› belirleme yetkisi Kültür ve Turizm Bakanl›¤› taraf›ndan kullan›lm›fl olmaktad›r. S›n›rlar› belirlenmifl sit alanlar› ve ören yerlerinde alan yönetimi uygulamas› s›ras›nda yeni bir belirleme yap›lmas›na gerek var m›d›r? Bu konu yeniden düflünülmelidir. Yönetmelikle Yönetmelikle verilen bir yetki ye dayan›larak oluflturulacak alan yönetimi s›n›rlar›yla s›n›rlar›yla mülkiyet hakk›na k›s›tlama getirilmesi kabul edilemez.

Yönetim Alan›n›n Belirlenmesinde Uyulmas› Gereken ‹lkeler Yönetim uygulamas› yap›lacak alan›n belirlenmesi, alan yönetimi yap›lanmas›n›n ön koflulunu oluflturmaktad›r. Alan yönetimi yap›lanmas›n›n baflar›s›, yönetim alan›n›n do¤ru belirlenmesiyle yak›ndan ilgilidir. Alan yönetimi uygulamas›ndan beklenen sonuçlara ulafl›labilmesi için, yönetim alan›n›n belirlenmesi konusunun temel çerçevesinin do¤ru belirlenmesine ihtiyaç vard›r. Yönetim alanlar›n›n belirlenmesinde afla¤›daki hususlara uyulur (Yönetmelik m.6): a. Sit alanlar›n›n, alanlar›n›n, ören ören yerlerinin yerlerinin ve alan›n etkileflim etkileflim sahalar›n›n sahalar›n›n ve ba¤lant› ba¤lant› noktalar›n›n araflt›r›lmas› ve elde edilen verilerin de¤erlendirilmesi amac›yla etütler yap›l›r. Bu etüt sonuçlar›na göre Kanun, bu Yönetmelik ve ‹lke Karar-


lar›na uygun olarak öneri yönetim alan› s›n›r› belirlenir. Öneri yönetim alan›n›n belirlenmesiyle ilgili olarak ilgili kurum ve kurulufllar, meslek odalar›, üniversiteler, sivil toplum örgütlerinin ve alanda mülkiyet hakk› bulunanlar›n önerileri de de¤erlendirilir. b. Öneri yönetim yönetim alan› s›n›r›, bu s›n›r dâhilinde dâhilinde alanla ilgili hizmetine hizmetine ihtiyaç duyulan ilgili kamu kurum ve kurulufllar›na iletilir. Kurulufllar öneri ve görüfllerini otuz gün içerisinde yetkili idareye iletir. Alan›n planlanmas› ve korunmas› ile ilgili merkezî ve yerel idareler ile sivil toplum kurulufllar› aras›nda efl güdüm sa¤lamak ve görüfllerini almak üzere bir koordinasyon toplant›s› düzenlenir. c. ‹lgili sivil toplum toplum örgütleri örgütleri yönetim yönetim alan› belirlenmesi önerisiyle baflvurdu¤u takdirde bu esaslar do¤rultusunda teklif yetkili idarece de¤erlendirilir. d. Bu çal›flmalar çal›flmalar sonucunda sonucunda belirlenen nihai yönetim yönetim alan› s›n›rlar› yetkili yetkili idarece ilgili kurum ve kurulufllara iletilir. Yönetim alan›n› belirleme konusunda da vurguland›¤› gibi, alan yönetimi uygulamas›n›n temeli sit alan› ilan›na ve ören yeri belirlemeye dayan›r. Sit alan› ve ören yeri olarak belirleme yetkisi de koruma bölge kurullar›na tan›nd›¤›nda göre, yönetim alan›n›n belirlenmesine iliflkin ilkeler aras›nda koruma bölge kurulu kararlar›na uygun hareket edilece¤i ilkesinin bulunmamas› kamu yarar› ve hizmet gerekleri aç›s›ndan uygun olmam›flt›r. Yönetim alan›n›n ve plan›n›n oluflturulmas› sürecinde koruma bölge kurulu kararlar› do¤rultusunda hareket edilece¤ine iliflkin bir düzenlemenin aç›kça belirtilmemifl olmas›, alan yönetimi uygulamas›n›n iflleyiflini zora sokacakt›r.

YÖNET‹M PLANININ HAZIRLANMASI Alan yönetimi yönetimi uygulamas› uygulamas› s›n›rlar› s›n›rlar› belirlenmifl belirlenmifl bir arazi parças› üzerinde üzerinde gerçekleflgerçeklefltirilen iflletme yönetimidir. Tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar›n›n yo¤un olarak bulundu¤u bir alan›n yönetilmesinde, koruma ile yararlanma aras›nda bir dengenin kurulmas› gerekir. Koruma ve yararlanma dengesi, yönetim alan›na iliflkin olarak bir plan çerçevesinde flekillendirilir. Korunacak ve yararlan›lacak alanda, ortaya konulacak hareket tarz›, yönetim plan›yla belirlenir. Yönetim plan› tasla¤›, yetkili idare taraf›ndan atanan alan baflkan›n›n efl güdümünde, alan›n niteli¤ine ba¤l› olarak farkl› meslek gruplar›na mensup uzman ve dan›flmanlardan oluflturulacak bir ekip taraf›ndan haz›rlan›r. Yetkili idarece plan tasla¤›n›n haz›rlanmas› öncesinde öncesinde ve haz›rlanma sürecinde sürecinde ilgili kurum ve kurulufllar›n, yerel halk›n, ilgili sivil toplum örgütlerinin, meslek odalar›n›n, üniversitelerin, gerekli görülecek özel sektör temsilcilerinin ve alanda mülkiyet hakk› bulunanlar›n kat›l›m› ile bilgilendirme ve yönetim plan›na veri oluflturacak konular›n belirlenmesi amac›yla ilgili taraflar›n kat›ld›¤› asgari iki toplant› düzenlenir. Bu toplant›lar halka, mahallî idarelerce panolara as›lacak ilanlarla, di¤erlerine yetkili idarece yaz› ile duyurulur (Yönetmelik m.7).

Yönetim Plan›nda Yetkili ‹dare Yönetim plan› haz›rlama haz›rlama çal›flmalar›, planlamaya konu alan›n niteliklerine niteliklerine göre göre flekillendirilmelidir. killendirilmelidi r. Koruma alt›na al›nan kültür ya da tabiat de¤erlerinin niteliklerine göre bir koruma ve yararlanma planlamas› yap›lmas› yap ›lmas› gerekir. Bu do¤rultuda yönetim alan› s›n›rlar› belirlenen sit alanlar›, ören yeri ve etkileflim sahalar›na iliflkin yönetim plan› tasla¤›;

59

60


a. b. c. d.

Kentsel sitler Kentsel sitlerde de ilgili ilgili beled belediyele iyelerce, rce, Arkeoloji Arkeo lojik, k, do¤al ve tarihî tarihî sit alanlar› alanlar›nda nda Bakanl›kça Bakanl›kça,, ‹lgili ‹lgi li belediyesi belediyesi bulunm bulunmayan ayan kentsel kentsel sit alanlar›nda alanlar›nda Bakanl›kç Bakanl›kça, a, Kentsel sit sit alan› ile di¤er sit alanlar›n›n alanlar›n›n birlikte birlikte bulunmas› bulunmas› hâlinde hâlinde ilgili ilgili belediyesince, e. Kentsel sit sit yönetim alan›n›n alan›n›n s›n›rlar›n›n s›n›rlar›n›n birden birden fazla belediyeyi belediyeyi ilgilend ilgilendirmeirmesi hâlinde bu belediyelerin koordinasyonu ile büyükflehir belediye s›n›rlar› içinde olmas› hâlinde büyükflehir belediyesince, d›fl›nda olmas› hâlinde ilgili belediyelerin belediyeleri n koordinasyonu ile Bakanl›kça do¤rudan haz›rlan›r veya ihale mevzuat›nda belirtilen usul ve esaslara göre ihale suretiyle haz›rlatt›r›l›r. Bakanl›¤›n yönetim alan›n›n belirlenmesi, yönetim planlar›n›n haz›rlanmas› ve alan yönetimi konusunda yapaca¤› çal›flmalar, Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ünce yürütülür (Yönetmelik m.8).

Yönetim Plan›n›n Haz›rlanmas› Yönetim planlar›, yönetim alan›n›n koruma ihtiyaçlar›na ve yararlanma faaliyetlerinin gereklerine göre flekillendirilmelidir. Yönetmelik düzenlemesinde, yönetim plan›n›n oluflturulmas› süreci, aflama aflama düzenlenmifl bulunmaktad›r. Yönetim alan›na iliflkin haz›rlanacak yönetim plan›n›n içeri¤i, afla¤›da belirtilen ana bölümlerden oluflur: a. Mevc Mevcut ut durumun durumun tespiti: Alan›n Alan›n yönetim, yönetim, ifllev ifllev ve koruma ihtiyaçlar› ihtiyaçlar›n›n n›n belirlenmesi, ilgili kurum ve kurulufllarla ba¤lant› kurulmas›. b. Alan analizi: analizi: Alan›n öneminin belirlenmesi, sorunlar›n›n tespiti, alan›n tafl›ma kapasitesinin tespiti, ifllevsel ve yönetsel analizinin yap›lmas›. c. Alan› Alan›n n vizyonunun vizyonunun belirlen belirlenmesi mesi ve esas politikala politikalar›n r›n oluflumu: oluflumu: Yönetim Yönetim plan›n›n, alan›n gelece¤e ait vizyonunu belirleyecek, iflletme, yönetim, idari ve finansal modelleri içerecek, ulusal ve uluslararas› platformda alan›n sunumunu ve tan›t›m›n› sa¤layacak yönetim, koruma, kullanma, sunum ve tan›t›m, ziyaretçi politika ve stratejilerinin belirlenmesi. d. Çal›flm Çal›flmaa program›, program›, zamanlama zamanlama ve projelerin projelerin belirlenmesi belirlenmesi:: Alan yönetiminde yönetiminde yer alacak kurum ve kiflile kiflilerin rin görev tan›ml tan›mlar›n›n ar›n›n yap›lm yap›lmas› as› ve bunlar bunlar›n ›n gerçe gerçekklefltirilmesine iliflkin çal›flma programlar›n›n, bütçe analizlerinin haz›rlanmas› ile finans kaynaklar›n›n belirlenmesi k›sa, orta ve uzun vadede yap›lacak yap›la cak ifllere ait bir eylem plan›n›n oluflturulmas› ve proje tan›mlar›n›n yap›lmas›, e. ‹zleme, de¤erlendirme ve e¤itim e¤itim süreçlerinin süreçlerinin tan›mlanmas›: Yönetim plan›n›n uygulamas›n›n izlenmesi, de¤erlendirilmesi de¤erlendirilmesi ve bu süreçte yer alacak taraflar›n e¤itimine iliflkin programlar›n haz›rlanmas›(Yönetmelik m.9). Yönetim planlar› planlar›n›n n›n haz›rlanm haz›rlanmas› as› teknik teknik bir bir süreç süreç olup, olup, idari idari düzenlem düzenlemede ede ortaorta ya konulan konulan bu ilkelerin ilkelerin teknik de¤erlen de¤erlendirmes dirmesinin inin ilgili ilgili meslek meslek mensuplar› mensuplar› taraf›ndan yap›lmas› gerekir. Konunun uzmanlar›ndan oluflan bir ekip taraf›ndan gerekli tespit ve de¤erlendirmeler yap›ld›ktan sonra plan kararlar›n›n oluflturulmas› gerekir.

Yönetim Plan›n›n De¤erlendirilmesi Yönetim alan›nda alan›nda gerçeklefltirilecek yararlanma faaliyetlerinin koruma gereklerine gereklerine göre flekillendirilip flekillendirilmedi¤inin ve öngörülen yönetim tarz›n›n alan yönetimi kurulmas› hedeflerine ulaflmaya imkân verip vermeyece¤inin karara ba¤lanmas›, yönetim plan›n›n de¤erlendirilmesi sürecidir. Haz›rlanan yönetim plan› tasla¤›, Yönetmelik esaslar›na göre kurulan dan›flma kurulunca de¤erlendirilir. Kurulun de¤erlendirme toplant›s›nda alan baflkan› da haz›r bulunur.


Toplant› sonucunda dan›flma kurulunca önerilen ve karara ba¤lanan hususlar dikkate al›narak yönetim plan tasla¤›na yetkili idarece son hâli verilerek yönetim plan› tasar›s› oluflturulur (Yönetmelik m.11). Plan›n de¤erlendirilmesi toplant›s›nda haz›r bulunacak olan alan baflkan›n›n hangi yetkilerle bu toplant›ya kat›laca¤› düzenlenmemifltir. Dan›flma kurulunun çal›flma esaslar›n›n neler oldu¤u, alan baflkan›n›n bu toplant›larda oy hakk›n›n bulunup bulunmad›¤›, de¤ifliklik önerisi ya da yeni teklifler teklifler sunup sunup sunamayaca¤› sunamayaca¤› ve benzeri konular belirginlefltirilerek, belirginlefltirilerek, alan baflkan›na bu yetkinin tan›nmas› gerekir. Alan baflkan›n›n dan›flma kurulu toplant›lar›na gözlemci s›fat›yla kat›lmas›n›n bir anlam› olmayacakt›r.

Yönetim Plan›n›n Onaylanmas› Yönetim plan›n›n onaylanmas›, planda getirilen hükümlerin uygulanma alan›na konulmas›d›r. Bir baflka ifadeyle yönetim plan›n›n icrailik kazanmas› anlam›na gelmektedir. Plan›n onaylanmas› süreci Yönetmelikte ayr›nt›l› olarak düzenlenmifl bulunmaktad›r (m.12). Buna göre; Yönetim plan tasar›s› incelenip mutabakata varmak suretiyle onaylanmak üzere yetkili idarece Yönetmelik esaslar›na göre oluflturulan Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna iletilir. Efl güdüm ve Denetleme Kurulu, plan› inceler ve gerekirse plan haz›rlama ekibine gerekli düzeltmeleri yapt›r›r. Yönetim plan›n›n kabul edilebilmesi için toplant›ya kat›lan Kurul üyelerinin dörtte üçünün olumlu oyu gerekir. Onaylama ifllemi, en geç alt› ay içinde tamamlan›r. Yönetim plan› onayland›ktan sonra yetkili yetkili idarece ço¤alt›larak sorumlu kurum kurum ve kurulufllara iletilir. Yönetim planlar› alenidir. Bu aleniyeti sa¤lamak yetkili idaidarelerin görevidir. Efl güdüm ve Denetleme Kurulu kararlar›na karfl› süresi içinde idari yarg›ya itiraz edilebilir. Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun plan›n onay sürecinde sahip oldu¤u düzelttirme yetkisi, iade yetkisinden çok, kurulun gerekli düzeltmeleri planlama ekibinden yard›m alarak kendisinin düzeltmesi fleklinde anlafl›lmal›d›r.

Yönetim Plan›n›n Uygulanmas› ve Denetlenmesi Yönetim plan›n›n uygulamaya konulmas›, birden çok idarenin ida renin uygulamakla uygula makla yükümlü oldu¤u bir hukuki belgenin ortaya ç›kmas› anlam›na gelmektedir. Yönetim alan›yla co¤rafi alan ya da faaliyet fa aliyet olarak ba¤lant›l› olan idareler, yönetim plan› hükümlerine göre üzerlerine düflen yükümlülükleri yerine getirmek durumundad›rlar. Kamu kurum ve kurulufllar›, belediyeler ile gerçek ve tüzel kifliler, Efl güdüm ve Denetleme Kurulunca Kurulunca onaylanan yönetim yönetim plan›na uymak uymak zorundad›rlar. YetkiYetkili idareler, plan kapsam›ndaki hizmetlere öncelik vermek ve bu amaçla bütçelerine gerekli ödenekleri ay›rmakla yükümlüdürler. Yönetim planlar›nda tan›mlanan görevlerin gerçekleflti gerçeklefltirilmesi rilmesi sürecinde alan baflkan›, uygulamadan sorumlu kurum ve kurulufllar ile yetkili idare koordineli olarak çal›fl›r. Yönetim plan›yla belirlenen yönetim yönetim taraf›ndan, koruma, sunum, sunum, tan›t›m ve zi yaretçi yönetimi yönetimi stratejileri stratejileri do¤rultusunda do¤rultusunda denetim denetim birimince birimince alana alana yönelik yap›lan çal›flmalar›n y›ll›k performans de¤erlendirmeleri ve bir sonraki y›l›n çal›flma program› ile bütçe tasla¤› yap›l›r. yap ›l›r. Bu de¤erlendirmeler sonucunda haz›rlanacak raporlar Efl güdüm ve Denetleme Kurulunca de¤erlendirilir ve bir y›l sonraki çal›flma program› ve bütçesi onaylan›r. Y›ll›k incelemenin d›fl›nda denetim birimince befl y›lda bir bir vizyon, vizyon, amaçlar amaçlar ve politikalar gözden gözden geçirilerek efl güdüm güdüm ve Denetleme Denetleme Kurulunun de¤erlendirmesine sunulur.

61

62


Efl güdüm ve Denetleme Kurulunca yönetim plan›n›n uygulanma sürecinde vizyon, amaç ve politikalar›nda denetleme birimi taraf›ndan bir de¤ifliklik önerilmesi hâlinde, öngörülen de¤iflikliklere iliflkin yetkili idarece yönetim plan› de¤ifliklik tasla¤› haz›rlan›r ve dan›flma kurulunun görüflleri al›narak, Efl güdüm ve Denetleme Kurulunca onaylan›r. Yönetim Yöneti m plan›nda plan›nda tan›ml tan›mlanan anan çal›flm çal›flmalar›n alar›n projel projelendir endirme me ve ve uygulanm uygulanmas› as› süreci süreci-ne teknik katk› sa¤lamak üzere yetkili idarelerce geçici proje ekipleri oluflturulabilir. Yönetim alan› alan› kapsam›ndaki tafl›nmaz kültür kültür ve tabiat varl›klar› ile sit alanlar›nda yönetim plan› ile yap›lmas› öngörülen çal›flmalara iliflkin her türlü infla ve fiziki müdahale ve fonksiyon de¤ifliklikleri ile bunlara ait plan ve proje için Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Bölge Kurulunun karar›n›n al›nmas› zorunludur (Yönetmelik m.13). Alan yönetim yönetim plan›n›n uygulanmas› s›ras›nda gereksinim duyulacak fiziki ve inflai faaliyetler konusunda ilgili koruma bölge kurulundan izin al›nmas› gerekti¤i konusunda getirilen yönetmelik hükmünden de aç›kça anlafl›laca¤› üzere, alan yönetimi oluflturulan sit alanlar›, ören yerleriyle bunlar›n etkileflim alanlar› ve ba¤lant› noktalar›nda yap›lacak imar uygulamalar› konusunda koruma bölge kurulundan izin al›nmas› zorunludur. Koruma bölge kuruluna yap›lan baflvuruda, alan yönetim plan›n›n uygulanmas› gereklili¤inden hareketle, fonksiyon de¤iflikli¤i, fiziki ve inflai müdahale izni talep edilecektir. Koruma bölge kurulu talebi de¤erlendirirken ayn› zamanda alan yönetim plan›n› da de¤erlendirmifl olacakt›r. Koruma bölge kurulunun do¤ru bulmad›¤› bir talebi reddetmesi durumunda alan yönetim plan›n›n uygulanma imkân› kalmayacakt›r. Bu durumda, alan yönetim planlar›n›n ilgili koruma bölge kurulunun onay›ndan geçmeden yürürlü¤e konulmas› hukuken do¤ru de¤ildir ve eksikli¤in giderilmesi gerekir.

ALAN YÖNET‹M‹NDE HEDEFLER Alan yönetiminin kurulmas›nda ortaya konulan amaçlar, alan yönetiminin gerçeklefltirmesi gereken hedefler olarak kabul edilmifltir. Alan yönetiminin hedefleri olarak belirlenen konular›n gerçeklefltirilmesi ayn› zamanda alan yönetimi kurulmas›n›n amac› olarak karfl›m›za ç›kar. Alan yönetiminin hedeflerinin neler oldu¤u Kültür ve Turizm Bakanl›¤› taraf›ndan ç›kar›lan idari düzenlemede ortaya konulmufltur. Yönetmeli¤e göre alan yönetiminin hedefleri flunlard›r (m.5): a. Alan s›n›rlar›n›n s›n›rlar›n›n tarihî, tarihî, sosyal, sosyal, kültürel, kültürel, co¤rafi, co¤rafi, do¤al, do¤al, sanatsal bir bir bütünlük bütünlük içerisinde etkileflim sahalar› ve tarihi, kültürel, sosyal, co¤rafi ve sanatsal nedenlerle iliflkili bulundu¤u ba¤lant› noktalar›n›n alan›n korunmas›, gelifltirilmesi ve de¤erlendirilmesi bak›m›ndan do¤ru tespit edilmesi. Tafl›nmaz kültür ve tabiat varl›klar› varl›klar›n›n n›n korunmas› korunmas›na na yönelik yönelik olarak gerçekleflt gerçeklefltirilen irilen idari idari faali yetler kapsam› kapsam›nda nda karar alt›na alt›na al›nan al›nan sit alan› alan› ilan› ilan› ve ören yeri tespiti tespiti kararlar›nda eksik kalan bir noktan›n tamamlanmas› gereklili¤ine vurgu yap›lm›flt›r. Buna göre; ba¤lant› noktas› oluflturan kültür ya da tabiat varl›klar›n›n tespit edilmesi alan yönetiminin hedeflerinden birincisi olarak düzenlenmifltir. b. Koruma, eriflim, sürdürülebilir ekonomik kalk›nma ihtiyaçlar› ihtiyaçlar› ile yerel toplumun ilgisi aras›nda uygun bir denge oluflturman›n yollar›n›n yönetim plan› ile gösterilmesinin sa¤lanmas›. Alan yönetimi, koruma alt›na al›nan kültür ve tabiat varl›klar›n›n korunmas›n› sa¤lamaya katk› sa¤layarak bu varl›klardan yararlanmay› teflvik edecek, koruma ve yararlanma dengesinin sürdürülebilir olmas›n› sa¤layacak bir uygulama olarak ifllev görecektir. Yönetim alan›nda bulunan kiflilerin ekonomik aç›dan desteklenmesi de alan yönetimin hedefleri aras›nda yer almaktad›r.


c. Alan›n Alan›n de¤erini de¤erini artt›rarak artt›rarak uluslararas› uluslararas› bir seviyeye seviyeye ç›karmak ç›karmak için için genel stratejiler, yöntemler ve araçlar›n gelifltirilmesi, mali kaynaklar›n belirlenmesi ve yarat›lmas›n›n sa¤lanmas›. Alan yönetimi uygulamas›, yönetim alan›n›n turizm potansiyeline odaklanan ve bu potansiyeli artt›rmay› amaçla yan bir faaliyettir faa liyettir.. d. Kültür turizmini turizmini gelifltirme gelifltirmek k amac›yla uluslararas› ifl birli¤i birli¤i ve paylafl›m› paylafl›m› yaratacak etkinlik a¤›n›n kurulmas›n›n sa¤lanmas›. Kültür turizmine yönelik olarak uluslararas› ifl birli¤i çal›flmalar›n›n yap›lmas›, alan yönetimi uygulamas›yla mümkün olabilece¤inden, düzenlemede bu hedef de yer almaktad›r. e. Belirli bir bölge bölge içinde birbirleriyle iliflkilendirilerek sektör oluflturma oluflturma potansiyeli bulunan sit alanlar›nda bölgesel kültür sistemlerinin geliflimi için uygulama planlar›n›n yarat›lmas›. Alan yönetimi oluflturulan bir koruma alan›n›n marka hâline getirilmesi hedefler aras›nda yer almaktad›r. f. Yöne Yönetim tim alanlar›n alanlar›n›n ›n korunmas› korunmas› ve ve de¤erlend de¤erlendirilm irilmesind esindee kamu kurum kurum ve kurulufllar›, sivil toplum örgütleri, alanda mülkiyet hakk› bulunanlar, gönüllü kifli ve kurulufllar ile yerel halk›n ifl birli¤inin sa¤lanmas›. Yönetim alan› olarak belirlenen bir bölgenin bütün olarak de¤erlendirilmesinde, ilgili bütün kiflilerin, ifl birli¤i içerisinde hareket etmesinin sa¤lanmas›, hedefler aras›nda bulunmaktad›r. g. Sit alanlar› ve ören yerleri ile ile etkileflim etkileflim sahalar›n›n sahalar›n›n bak›m, bak›m, onar›m, onar›m, restoras yon, restitüsyon, restitüsyon, teflhir, tanzim ve çevre düzenlemesi düzenlemesi ile birlikte alan yöneyönetim amaçlar› do¤rultusunda uluslararas› koruma prensipleri ve sözleflme hükümleri çerçevesinde korunarak yaflat›lmas›n›n yan› s›ra kullan›m ve geliflim ilkelerinin ve s›n›rlar›n›n belirlenmesinin sa¤lanmas›. Alan yönetimi, bir yandan alanda bulunan kültür ve tabiat varl›klar›n›n korunmas›na yönelik uygulamalar› gerçeklefltirirken, di¤er yandan korunan de¤erlerin alan yönetiminin gerekleri do¤rultusunda kullan›lmas›n› sa¤layacak uygulamalar yapacakt›r. h. Kültür varl›klar›n›n varl›klar›n›n yönetiminde, yönetiminde, konservasyon alan›nda, tasar›m ve uygulamada, uzmanl›k ve ekipmanda yüksek standartlar›n kullan›lmas›n›n sa¤lanmas›. Alanda bulunan tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n korunmas› ve bu varl›klardan yararlan›lmas› uygulamalar›nda, en uygun yöntemin kullan›lmas› ve uzman kiflilerden yararlan›lmas›n›n sa¤lanmas› amaçlanm›flt›r. Yönetmelikte düzenlenmifl düzenlenmifl bulunan hedeflerin hedeflerin kültür kültür ve tabiat tabiat varl›klar›n›n korunmas›, yaflat›lmas› ve toplumsal yararlanamaya aç›lmas›nda önemli hedefler oldu¤u noktas›nda duraksama bulunmamakla birlikte, bu hedeflerin hangi kurum ve kurulufl taraf›ndan gerçeklefltirilece¤i ve idari birimler aras› koordinasyonun nas›l sa¤lanaca¤› konusunda eksiklikler bulunmaktad›r.

ALAN YÖNET‹M‹ DÜZENLEMES‹N‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ Alan yönetimine iliflkin getirilmifl olan, yasal ve idari düzenlemelerde baz› eksiklikler bulunmaktad›r. Var olan düzenleme eksiklikleri, alan yönetimi konusunda sorunlar yaflanmas›na yol açabilecek boyuttad›r.

ALAN YÖNET‹M‹ B‹R‹M‹ VE YASAL DAYANAK Alan yönetimi yap›lanmas› y ap›lanmas›nda nda iki temel sorun karfl›m›za k arfl›m›za ç›kmaktad›r. ç›kma ktad›r. Bunlardan Bun lardan birincisi alan yönetimi biriminin Türk ‹dari Teflkilatlanmas› içerisinde kendisine kendisine yer bulamamas›, ikincisi ise alan yönetimi biriminin kanuni altyap›s›nda eksiklikeksikli kler bulunmas›d bulunmas›d›r. ›r.

63

64


a. Yasa koyucu koyucu sit alanlar› alanlar› ve ören ören yerleriyle yerleriyle bunlar›n bunlar›n ba¤lant› ba¤lant› noktalar›nda noktalar›nda alan yönetimi uygulamas› yap›lmas›n› düzenlerken, oluflturulan idari birimin Türk ‹dari Teflkilatlanmas› içerisindeki yeri belirlenmemifltir. Alan yönetimleri oluflturulurken, alan baflkan›n› atayan idareye göre, bu birimlerin duruma göre merkezî idarenin taflra birimi, yerine göre de yerel yönetim birimlerinin özerk bir uzant›s› gibi alg›lanmas› mümkündür. Bu durum, Anayasada yer alan ‹darenin Bütünlü¤ü ‹lkesi ve T.C. ‹daresinin merkezden ve yerinden yönetim ilkelerine göre flekillenmesi ilkelerine aç›kça ayk›r›d›r. K ‹ T A P

Türkiye Cumhuri Cumhuriyeti yeti idari yap›lanma yap›lanmas›nda s›nda merkezden ve yerinden ye rinden yönetim d›fl›nda bir idari birimin kurulmas› mümkün olmad›¤› gibi, bazen merkezî idareye ba¤l› bazen yerinden yönetim kurulufllar›na ba¤l› bir yönetim yap›lanmas› Anayasaya aç›kça ayk›r› olacak t›r. Merkezden ve yerinden yer inden yönetim konusunda bak›n›z: YILDIRIM, Turan. Türkiye’n Türkiye’nin in ‹dari Teflkilat›, s.35-39, Alk›m Yay›nevi, ‹stanbul 2005. b. Yönetim Yönetim alan›n› alan›n› belirleme belirleme konusundaki konusundaki yetki yasa koyucu koyucu taraf›ndan taraf›ndan Kültür ve Turizm Bakanl›¤›na tan›nm›flken, t an›nm›flken, kentsel sit alanlar›nda a lanlar›nda gerçeklefltirilegerçeklefltir ilecek alan yönetimi konusunda yerel yönetimlerin belirleyici olmas› yönündeki düzenleme de Hukuk Devleti ‹lkesine ayk›r›d›r. Hukuk Devleti ilkesinin olmazsa olmaz koflullar›ndan Kanuni ‹dare ‹lkesine göre, idarenin bir alanda faaliyette bulunabilmesi, bir yetki kullanabilmesi ancak yasal olarak yetkilendirilmifl olmas› durumunda mümkündür. Kanunun yetki vermedi¤i yerde idare yetkisizdir ve yapt›¤› ifllem yok hükmündedir. Yönetim alan›n›n belirlenmesi konusunda yerel yönetimlere yasa koyucu taraf›ndan yetki verilmemesine ra¤men yönetmelikle bu yetkinin tan›nmas› mümkün de¤ildir.

K ‹ T A P

GÜNDAY, Metin. ‹dare Hukuku, 10.Bask›, ‹maj Yay›nevi, Ankara 2011. Di¤er yandan, alan yönetiminin s›n›rlar›n›n belirlenmesi ifllemi, önemli ve öncelikli bir hak olan mülkiyet hakk›na do¤rudan müdahale anlam›na gelece¤inden Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ve Anayasa’ya uygun olarak yetkilendirilmemifl olan idari makamlar›n karar almas› hukuka ayk›r› olacakt›r. Hukuk devleti ilkesine göre, hak ve özgürlüklere yap›lacak müdahaleler ancak Anayasa’ya uygun olarak ç›kar›lan Kanunlarla yap›labilir. Bu yönüyle düzenleme Anayasa ve Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’ne ayk›r›d›r. Aç›kça ortaya konulan hukuka ayk›r›l›klar›n ortadan kald›r›labilmesi için, alan yönetiminin s›n›rlar›n›n belirlenmesi yetkisinin koruma bölge kurulu kararlar› do¤do¤rultusunda Bakanl›k taraf›ndan belirlenmesi ve alan yönetimi yap›lanmas›n›n her durumda merkez ya da yerinden yönetim birimi olarak örgütlenmesi yönünde bir düzenlemeye gidilmesi gerekir. Alan yönetimi yap›lanmas› bütün sit alanlar› ve ören yerlerinde ya merkezî idarenin taflra uzant›s› olmal› ya da yerinden yönetim kurulufllar›n›n bir birimi olarak düzenlenmelidi düzenlenmelidir. r.

YÖNET‹M PLANININ HAZIRLANMASI Alan yönetim planlar›n›n haz›rlanmas›nda haz›rlanmas›nda yetkinin, tamamen yeni oluflan bir bir birime, usul ve ilkeleri tam olarak belirlenmeden tan›nmas›, hak ve özgürlüklerin Ana yasal güvenceye sahip olmas› konusundaki konusundaki temel kural olan, ancak kanunla s›n›rlanabilme ilkesine ayk›r›d›r. Daha öncede vurguland›¤› gibi, yönetim plan›, alan yönetimi s›n›rlar› s›n›rlar› içerisinde içerisinde kalan maliklerin mülkiyet haklar›na haklar›na k›s›tlamalar getire-


bilme gücüne sahip bir idari düzenlemedir. Mülkiyet hakk›na müdahale anlam›na gelecek bir düzenlemenin çerçevesi belirlenmeden oluflturulacak bir idari birime bu yetkinin verilmesi yerine, yasa koyucunun alan yönetimi plan› konusunda çerçeve bir metin haz›rlamas› ve planlanacak alanlar›n özel durumlar›na göre bu planlar›n revize edilmesi suretiyle alan a lan yönetimlerinin gerçeklefltirilmesi hukuk devleti ilkesi aç›s›ndan daha uygun bir yaklafl›m olacakt›r. Kanuni idare ilkesi, temel hak ve özgürlüklerin güvenceye al›nmas› ilkesinin aç›kça ihlal edilmesi anlam›na gelen bu düzenlemeler, özellikle mülkiyet hakk›na hukuksuz müdahale edilmesi sonucunu do¤uracakt›r. Mülkiyet hakk›, temel haklar aras›nda özel bir yere sahip bulundu¤undan, Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi Ek 1 protokolü ve 1982 Anayasas›’n›n 35. maddesinde aç›kça koruma alt›na al›nm›fl bir hakt›r. Bu konuda ayr›nt›l› bilgi için bak›n›z: GEMALMAZ, Burak. Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesinde Mülkiyet Hakk›, Beta Yay›nevi, ‹stanbul 2009.

ÖZGÜNLÜ⁄Ü BULUNAN ALANLARDA UYGULANMA SORUNU Sit alanlar› ve ören yerlerinde uygulanmas› öngörülen alan yönetiminin, birbirinden farkl› nitelikleri ve öncelikleri bulunan farkl› sit alan› statülerinde ayn› flekilde uygulanabilece¤inii iddia etmek mümkün de¤ildir. Örne¤in arkeolojik sit, kentseluygulanabilece¤in arkeolojik sit ve kentsel-tarihî sit alanlar›n› içerisinde bar›nd›ran ve alan›n s›n›rlar›nda ayr› bir kararla an›t a n›t eser olarak tan›mlanan tarihî ‹stanbul Surlar› bulunan bir bölgede alan yönetimi uygulamas›n›n nas›l yap›labilece¤i konusunda duraksamalar yaflanmas› normaldir. Birbirine yak›n ya da iliflkili sit alanlar›n›n bir bütünlük içerisinde alan yönetimine konu olmas› durumunda, farkl› sit statüsüne sahip olan alanlar›n birlikte de¤erlendirilmesin de¤erlendirilmesinin in nas›l gerçeklefltirilece¤i konusunda uygulama güçlü¤ü yaflanmas› kaç›n›lmazd›r. Konuyla ilgili düzenlemelere bak›ld›¤›nda, ‹stanbul Tarihî Yar›mada örne¤inde, arkeolojik sit alanlar›nda alan baflkan› atama yetkisi Bakanl›kta bulunmakta, kentsel sit alanlar›nda bu yetki ‹stanbul Büyükflehir Belediyesince kullan›lmaktad›r. kullan›lmaktad›r. Mevzuatta karma sit alanlar›nda bu yetkinin nas›l kullan›laca¤› konusunda aç›k bir düzenleme bulunmamaktad›r. Yorum yoluyla kentsel karma sitlerde alan baflkan› atama yetkisinin ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi taraf›ndan kullan›lmas› gerekti¤i sonucuna ulaflmak mümkündür. Alan yönetimi plan› yapma konusu düzenlenirken kentsel karma sitlerde plan haz›rlama yetkisinin yerel yönetimlerde oldu¤una iliflkin düzenlemeden hareketle böyle bir sonuca ulaflmak mümkündür. Tarihî Yar›mada ve benzer durumda olan di¤er yerleflim yerlerinde alan yönetimi yap›lanmas›na gidilmesi alan yönetimi mevzuat›yla tam olarak uyumlu say›lamaz. Özellikle alan yönetimi kavram›n›n içeri¤i, amac›, kapsam› ve hedefleri dikkate al›nd›¤›nda, bu düzenlemenin kültür ve turizm amaçl› ören yerlerinin korunmas›, yaflat›lmas›, gelifltirilmesi ve kamu yarar›na uygun olarak yönetilmesinin hedeflenmifl oldu¤u görülür. Tarihî Yar›mada bu yönüyle bir ören yeri gibi de¤erlendirilmesi mümkün olmayan, ifl ve yaflam merkezîdir. 2863 say›l› Kanun’un tan›mlar k›sm›yla ek 2. maddesinde yer alan s›n›rl› düzenlemeyle hedeflenenin ören yerleri ve kal›nt›lar›n korunmas›, gelifltirilmesi ve bir kültür-turizm iflletmesi hâline getirilmesi oldu¤u aç›kt›r. Tarihî Yar›mada bölgesinin bu kapsamda de¤erlendirilme ye elveriflli elveriflli bir bölge olmad›¤›, olmad›¤›, mülkiyet hakk›na hakk›na böylesine böylesine keyfi bir flekilde flekilde müdahalede bulunman›n hukuken savunulabilir bir fley olmad›¤› tart›flmas›zd›r. Mülki yet hakk› hakk› çok çok istisnai istisnai olarak, olarak, kamu kamu yarar› gerekçesiyle, ancak yerine getirilmesi zorunlu bir kamu hizmetinin gerektirmesi durumunda, Anayasa’da yer alan ilkelere uygun olarak, kamulaflt›rma yap›larak sonland›r›labilir/s›n›rl sonland›r›labilir/s›n›rland›r›labilir. and›r›labilir. Bu yap›l-

65

66


madan, tarihî koruma gerekçesiyle mülkiyet hakk›na keyfî müdahalelerin önünün aç›lmas›, Anayasa ve Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’ne aç›k ve a¤›r bir ayk›r›l›k oluflturacakt›r.

ALAN YÖNET‹M‹N‹N D‹⁄ER ‹DARELERLE ‹L‹fiK‹LER‹ VE KOORD‹NASYON SORUNU Alan yönetimi, sit alanlar› alanlar› ve ören yerlerinde yerlerinde gerçeklefltirilecek bir bir iflletme faaliyeti ise bu faaliyetin di¤er idari faaliyetlerle kesiflmesi kaç›n›lmazd›r. ‹dari faaliyetler aras›nda kesiflme durumunda, hangi idarenin hangi faaliyetinin daha öncelikli olaca¤› ya da hangi idarenin hangi tür faaliyetinin göz ard› edilece¤i bir sorun olarak ortaya ç›kar. Böyle bir çat›flman›n ortaya ç›kmas› durumunda, uygulamay› yönlendirecek ilke ve kurallar›n belirlenmesi gerekir. Yönetim alanlar›nda alanlar›nda karar mercii olan Efl güdüm güdüm ve Denetleme Kurulunda Kurulunda al›nan kararlar›n uygulanmas uygulanmas›› sürecinde, Koruma Bölge Kurullar›yla olan iliflkilerde s›k›nt›lar yaflanmas› olas›d›r. Koruma Bölge Kurulu kararlar›n›n ba¤lay›c›l›¤› konusunda duraksama yaflanabilir mi? Koruma Amaçl› ‹mar Planlar›na uygun yap›lmas› zorunlulu¤u bulunan alan yönetimi plan›n›n bu uygunlu¤a sahip olup olmad›¤›n›n denetimine iliflkin bir düzenleme bulunmamaktad›r. Buna ek olarak, alan yönetim plan›n›n kamu kurum ve kurulufllar›n›, belediyeleri, gerçek ve tüzel kiflileri ba¤la y›c› oldu¤una oldu¤una iliflkin yönetmelik yönetmelik hükmünün hükmünün uygulanmas›nda uygulanmas›nda da sorun sorun yaflanacakt›r. Yönetmelik Kanun’da olmayan bir yetkiyi alan yönetimi birimine tan›m›flt›r. Alan yönetimi plan›n›n haz›rl›k sürecinde Kanun, Yönetmelik ve ‹lke kararlar›na uygun olarak haz›rlanmas›na (m.13) iliflkin temel ilkeye bak›ld›¤›nda, yönetim plan› haz›rlama sürecinde Koruma Bölge Kurulu kararlar›n›n dikkate al›nmas› gereklili¤inin atlanm›fl oldu¤u görülür. Alanda yap›lacak her türlü fiziki inflai müdahale ve fonksiyon de¤ifliklikleri konusunda ilgili Koruma Bölge Kurulundan izin al›nmas› gereklili¤ii aç›kt›r ve yönetmelikte de düzenlenmifltir. Bu durumda, yönetim plan› gereklili¤ yap›l›rken yap›l›rke n kararlar› ka rarlar› dikkate al›nmayan, plan›n onaylanmas› sürecinde görüflüne baflvurulmayan Koruma Bölge Kurulunun bu izinleri verebilmesi nas›l beklenebilir? Vurgulanan bu sorunlar›n sorunlar ›n afl›labilmesi afl›la bilmesi ya da hiç yaflanmamas› için, öncelikle öncelikl e yönetim plan› yapma sürecinde Kanun Yönetmelik, ‹lke Kararlar› ve alana iliflkin ilgili koruma bölge kurulu kararlar›n›n esas al›naca¤›n›n aç›kça düzenlenmesi gerekir. ‹kinci olarak, alan yönetimi plan›n›n ilgili koruma bölge kurulunun uygun bulmas›na ba¤l› olarak uygulamaya konulmas› daha do¤ru bir yaklafl›m olacakt›r. Koruma amaçl› plana ayk›r› hükümler bulunmas› durumunda bir denetim bulunmad›¤› gibi, Koruma Bölge Kurullar›yla koordinasyon konusunda da eksiklikler bulunmaktad›r. Efl güdüm ve Denetleme Kurulunda koruma bölge kurulundan bir üyenin bulunmamas› ciddi bir eksikliktir. Üçüncü olarak, Kurul müdürü, üyeler ya da raportörlerden birinin Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna üye olarak kat›lmas› yönünde bir düzenleme düzenleme getirilmesi getirilmesi durumunda sorun kolayca afl›lacakt›r.

ALAN YÖNET‹M‹N‹N OLUfiUMA ‹L‹fiK‹N EKS‹KL‹KLER Bir idari yap›lanman›n kendisinden beklenen fonksiyonu ifade edebilmesi, ihtiyaçlara ve hedeflere uygun olarak yap›lan›p yap›lanmad›¤›yla yak›ndan ilgilidir. Bir idari yap›lanmay› flekillendiren düzenlemelerde, konunun bütün ayr›nt›s›yla belirginlefltirilmesi, eksik ve aç›k noktalar b›rak›lmamas› gerekir. Bu noktada, alan a lan yönetiminin oluflumuna iliflkin düzenlemede gözden kaçm›fl ve sorunlara yol açmas› olas› önemli eksiklikler bulunmaktad›r.


a. Alan yönetimin yönetiminin in di¤er kurum ve kurulufllarl kurulufllarlaa iliflkilerinin iliflkilerinin sa¤l›kl› sa¤l›kl› kurulmas› kurulmas› ve koordinasyonun sa¤lanmas›na iliflkin sorunlara ek olarak çok daha önemli bir sorun da bizzat alan yönetiminin oluflumunun kendi içerisinde koordinasyondan uzak olufludur. Kendi içerisinde, alan yönetimini oluflturan birimler aras›nda gerekli koordinasyonu sa¤lamaktan uzak bir yap›lanman›n, alan yönetimi d›fl›nda kalan idarelerle ortak hareket etmesi ne kadar mümkün olabilecektir? Alan yönetimi yap›lanmas› içerisinde uzman bir yap› olarak ortaya ç›km›fl bulunan dan›flma kurulunun ifllevine uygun flekillenmedi¤i görülmektedir. Dan›flma kurulunun oluflumunun belirsizli¤i, üyelerin seçiminin demokratik olmay›fl›, alan baflkan›n›n ne s›fatla dan›flma kuruluna kat›laca¤›n›n belirsiz olmas› gibi sorun ve sorular›n çözüme kavuflturulmas› gerekir. b. Kurul Kurullarda larda görev görev alacak kiflilerle kiflilerle ve yerel yönetimle yönetimlerce rce atanacak atanacak alan baflkanlar›n›n özlük haklar›n›n düzenlenmemifl bulunmaktad›r. Dan›flma kurulu, Efl güdüm ve Denetleme Kurulu üyelerinin bu görevleri nedeniyle herhangi bir özlük hakk›n›n olmamas› yaklafl›m›m› bu kurullar›n verimli çal›flmas›n› engelleyecektir. Di¤er yandan, Bakanl›k taraf›ndan atanan alan baflkanlar›na özlük hakk› düzenlemesi getirilirken, yerel yönetimlerce atanan baflkanlara bu hakk›n tan›nmamas›n›n savunulabilir bir yönü yoktur. Bu durum Anayasan›n eflitlik ilkesine ve angarya yasa¤›na aç›kça ayk›r›d›r. c. Alan yönetimiyle yönetimiyle di¤er idareler idareler aras›nda aras›nda ifl birli¤inin sa¤lanmas› konusunda en önemli nokta, koruma uygulamalar›n› gerçeklefltiren idarelerle olan ifl birli¤idir. Koruma alanlar›nda faydalanma konusunda bir organizasyon olarak karfl›m›za alan yönetiminin koruma uygulamalar›nda karar alan ve uygulamay› yönlendiren idarelerle yak›n iliflki ve ifl birli¤i içerisinde olmas› zorunluluktur. Bu zorunluluk do¤rultusunda, alan yönetimi ile Kültür Varl›klar›n› Koruma Bölge Kurullar› ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Bölge Komisyonlar› aras›nda etkili bir ifl birli¤inin kurulmas› kurulmas› gerekir. Alan yönetimi ile ilgili koruma bölge kurulu ve koruma bölge komisyonu aras›nda koordinasyonun sa¤lanmas› efl güdüm konusunda en temel önceliktir. Bu önceli¤i sa¤lamaya yönelik olarak en az›ndan Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun oluflumunda ilgili koruma bölge kurulu müdürünün ya da raportörlerinden birinin görev almas›na yönelik bir düzenleme getirilmelidir. Aksi takdirde, kentsel dönüflümün (Hukuki boyutu itibar›yla kentsel dönüflüm uygulamalar›nda ciddi eksiklikler ve aksamalar bulundu¤u bilinen bir gerçektir. Kentsel dön) kentsel sit alanlar›ndaki alanlar›ndaki görüntüsü görüntüsü olarak karfl›m›za karfl›m›za ç›kan (Bu konuda kapsaml› bir çal›flma ortaya koyan ÜSTÜN, kentsel dönüflümle yenileme alan› uygulamas› aras›nda bir fark görmeksizin de¤erlendirmelerde bulunmaktad›r. ÜSTÜN, Gül. Kentsel Dönüflümün Hukuki Boyutu. XII Levha Yay›nlar›, ‹stanbul 2009, s.84 vd.) yenileme alan› uygulamas›n›n uygulamas›n›n bask›s› alt›nda kalan koruma çabalar› üzerinde, ikinci bir bask›lama arac›na dönüflmüfl bir alan yönetimi karfl›m›za ç›kacakt›r. d. Alan yönetimi yönetimi düzenleme düzenlemesinin sinin temel temel hak ve özgürlükler özgürlüklerle le olan ilgisi ilgisi dikkate al›narak, bu yap›lanman›n bir idari teflkilatlanma öngörmesi nedeniyle teflkilatlanmaya hakim olan Anayasal nitelikler do¤rultusunda düzenlenmelidir. Alan yönetim yönetimii yap›lanm yap›lanmas›n›n as›n›n Türk ‹dari Teflkilat Teflkilatlanmas› lanmas› içerisi içerisinde nde yerini yerinin n ne oldu¤unun aç›kça belirlenmesine ihtiyaç bulunmaktad›r. Bu yap›n›n merkezî idarenin bir uzant›s› m› yoksa yerinden yönetim teflkilat› m› oldu¤u konusunda bir karmafla bulunmaktad›r. Bu karmaflan›n ortadan kald›r›lmas› gerekir.

67

68


Özet Alan yönetimi, sit alanlar› ve ören yerlerinin de¤erlendirilmesine yönelik olarak, kanun koyucu taraf›ndan flekillendirilmifl bulunan bir yönetim modelidir. Sit alanlar›nda gerçeklefltirilen koruma faaliyetlerinden farkl› bir faaliyettir. Alan yönetiminin amac›, sit alanlar›n›n e¤itim, kültür ve turizm aç›s›ndan de¤erlendirilmesinin de¤erlendirilmesinin sa¤lanmas›d›r. Sit alanlar›n›n de¤erlendirilmesine yönelik olarak özel bir idari yap›lanma olarak alan yönetimi getirilmifltir. Alan yönetimi; yöneti mi; Dan› Dan›flma flma Kuru Kurulu, lu, Efl güdü güdüm m ve Denet Denetleme leme Kurulu, alan baflkan› ve denetim biriminden oluflmaktad›r. Alan yönetiminin flekillenmesinde kat›l›mc› bir model oluflturmak suretiyle, dan›flma kurulunun oluflturulmas› ve bu kurul taraf›ndan seçilen üyelerin de bulundu¤u bir Efl güdüm ve Denetleme Kurulunun belirledi¤i s›n›rlar içerisinde, idare taraf›ndan atanan alan baflkan›n›n yapaca¤› yönetim tercihi tercihi ortaya konulmufltur. konulmufltur. Dan›flma Dan›flma Kurulunun oluflumunda tercih edilen kat›l›mc› model, alan baflkan›n›n belirlenmesinde idarenin mutlak takdirine dönüflmüfltür. Alan yönetiminin yönetiminin temel çerçevesi, yönetim yönetim plan›yla plan›yla flekillendirilmektedir. Alan yönetimi baflkan›n›n koordinasyonunda haz›rlanan, Dan›flma Kurulunda görüflülen planlar› karara ba¤lama yetkisi, Efl güdüm ve Denetleme Kuruluna verilmifltir. Plan›n Efl güdüm ve Denetleme Kurulu taraf›ndan karara ba¤lanmas›yla birlikte uygulama süreci bafllayacakt›r bafllayacakt›r..

Yeni bir idari yap›lanma yap› lanma olarak düflünülmüfl bulunan alan yönetiminin koordinasyon konusunda ciddi eksiklikleri bulunmaktad›r. bulunmaktad›r. Sit alan›n›n e¤itim, kültür ve turizm aç›s›ndan bir iflletme olarak düflünülmesi, bu alanda devam etmekte olan koruma faaliyetlerinin faaliyetlerinin göz ard› edilmesi sonucunu do¤urmufltur. Kültür Varl›klar›n› Koruma bölge kurulu ya da tabiat varl›klar›n› koruma bölge komisyonlar›yla koordine edilmemifl bir alan yönetiminin kültür ve tabiat varl›klar›n›n korunmas›na korunmas›na hizmet etmeyece¤i aç›kt›r. Koordinasyon eksikli¤i, alan yönetiminden beklenen faydalar›n ortaya ç›kmas›na da engel olabilecektir.


69

Kendimizi S›nayal›m 1. Hangisi alan yönetiminin amaçlar› aras›nda yer almaz?

a. b. c. d. e.

Sit alan› alan›n›n n›n e¤iti e¤itimde mde de¤er de¤erlend lendiril irilmesi. mesi. Kültür Kült ür turi turizmin zminin in geli gelifltiri fltirilmesi lmesi.. Korunan Kor unan de¤e de¤erler rlerden den geli gelirr elde elde edilmes edilmesi. i. Kültür Kült ür ve tabia tabiatt varl›kla varl›klar›n› r›n›n n korunma korunmas›. s›. Sit alanl alanlar›n ar›nda da yap›lafl yap›laflman› man›n n sa¤lanm sa¤lanmas›. as›.

6. Alan yönetimi uygulamas›n uygulamas›nda da ilk ad›m hangisidir? hangisidir? a. b. c. d. e.

Yönetim Yöneti m alan›n› alan›n›n n belirle belirlenme nmesi. si. Alan Ala n baflkan baflkan›n› ›n›n n atanma atanmas›. s›. Yöneti Yön etim m plan›n› plan›n›n n haz›rla haz›rlanma nmas›. s›. Dan›flma Dan› flma mecli meclisini sinin n oluflt oluflturul urulmas›. mas›. Planlama Plan lama ekibi ekibinin nin olufl oluflturu turulmas lmas›. ›.

7. Yönetim alan›n› belirleme yetkisi sahip idareler han2. Yönetim alan› alan› kavram›n›n hangisi tan›mlar? tan›mlar? a. b. c. d. e.

Sit al Sit alan an›d ›d›r ›r.. Belediyen Beled iyenin in soru sorumlul mluluk uk alan alan›d›r ›d›r.. Sadec Sa decee ören ören yer yerler lerid idir. ir. Yönetim Yön etim plan planlama lamas›na s›na konu alan aland›r. d›r. Sit alan alan›› ilan ilan edilmes edilmesii gereken gereken alan aland›r. d›r.

gisinde do¤ru verilmifltir? a. Çevre Bakan Bakanl›¤› l›¤›-Kül -Kültür tür ve ve Turizm Turizm Bakanl Bakanl›¤› ›¤› b. Kült Kültür ür ve ve Turizm Turizm Bakan Bakanl›¤› l›¤›-Bele -Belediye diyeler ler c. Kült Kültür ür ve Turi Turizm zm Bakanl› Bakanl›¤›-‹ç ¤›-‹çifller ifllerii Bakanl›¤ Bakanl›¤›› d. Çevre ve ve fiehircilik fiehircilik Bakan Bakanl›¤› l›¤›-Orm -Orman an Bakanl› Bakanl›¤› ¤› e. ‹l Özel Özel ‹darel ‹dareleri eri-Ba -Bakan kanl›k l›klar lar

3. Co¤rafi olarak, hangisi yönetim alan› s›n›r› içerisin-

8. Hangisi yönetim alan›n›n belirlenmesinde uyulmas›

de yer almaz? a. Ören yeri b. Ken Kentse tsell sit ala alanla nlar› r› c. Tabiat an›tlar› d. Ba Ba¤l ¤lan ant› t› nok nokta tas› s› e. Et Etki kile lefli flim m alan alan››

zorunlu ilkelerden de¤ildir? a. Kat Kat›l› ›l›m›n m›n sa¤ sa¤lan lanmas mas›. ›. b. Efl güd güdümü ümün n sa¤la sa¤lanma nmas›. s›. c. Bakanlar Kurulu ‹zninin al›nmas›. d. Sivil toplum toplum önerile önerilerini rinin n de¤erlend de¤erlendiril irilmesi. mesi. e. Kara Karar›n r›n ilgili ilgili idareler idareler arac›l› arac›l›¤›yl ¤›ylaa aleniyetin aleniyetinin in sa¤lanmas›.

4. Alan yönetimi oluflumund oluflumundaa demokratik kat›l›ma göre flekillenen birim hangisidir? a. De Dene netl tlem emee bi biri rimi mi b. Da Dan› n›flm flmaa ku kuru rulu lu c. Al Alaan bafl baflka kan n› d. Efl güdüm güdüm ve ve denetl denetleme eme kuru kurulu lu e. Halk mecl meclis isii

9. Belediyelerin alan yönetimi konusunda sahip oldu¤u yetkilerin hukuki dayana¤› nedir? a. Ana Anayas yasada ada dü düzen zenlen lenmifl mifltir tir.. b. Kan Kanun unda da düzen düzenlen lenmifl mifltir tir.. c. Tüzükte yer almaktad›r. d. Yön Yönetm etmeli elikte kte dü düzen zenlen lenmifl mifltir tir.. e. Ulus Uluslara lararas› ras› huku hukuktan ktan do¤m do¤maktad aktad›r. ›r.

5. Yönetim planlar›n› onaylama yetkisini hangi birim kullan›r? a. Efl güdüm ve denetleme kurulu b. Al Alan an ba baflk flkan an›› c. Da Dan› n›flm flmaa mecl meclis isii d. Ko Koru ruma ma böl bölge ge kur kurulu ulu e. Kor Koruma uma bö bölge lge kom komisy isyon onu u

10. Alan yönetimi y önetimi uygulamas›nda temel sorun hangisinde do¤ru verilmifltir? a. Yet Yeterl erlii öd ödene enek k yok yoktur tur.. b. Yeter Yeterince ince uzma uzman n perso personel nel yokt yoktur. ur. c. Yöne Yönetim tim alanla alanlar› r› genifl genifl bölge bölgelere lere da¤›l da¤›lm›flt› m›flt›r. r. d. Alan baflkan baflkanl›¤› l›¤› yapaca yapacak k yeterlilik yeterlilikte te personel personel bulunamamaktad›r. e. ‹lgil ‹lgilii idarelerl idarelerlee koordina koordinasyon syon sorun sorunu u göz ard› ard› edilmifltir.

70


Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

Yararlan›lan Kaynaklar

1. e

Çolak, N. ‹lker. (2011). Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Hukuku. ‹stanbul: XII Levha Yay›nlar›. Çolak, N. ‹lker (2010). ‹mar Hukuku: ‹stanbul, ‹stanbul, XII Levha Yay›nlar›. Özay, ‹. (2004). Gün Ifl›¤›nda Yönetim, ‹stanbul: Alfa Yay›nlar›. Günday, M. (2011). ‹dare Hukuku, Ankara, ‹maj Yay›nevi. Çolak, N. ‹lker. Alan Yönetiminin Hukuki Hukuki Boyutu, Y›ld›z Teknik Üniversitesi, Ulusal Alan Yönetimi Sempozyumu, Mart 2007. www.e-akademi.org, fiubat 2011.

Yan›t›n Yan› t›n›z ›z yan yanl› l›flfl ise ise “Ala “Alan n Yöne Yönetim timin inin in Ama Amac›” c›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. d Yan›t› Yan ›t›n›z n›z yan yanl›fl l›fl ise “Al “Alan an Yö Yönet netimi imin n Kap Kapsam sam›” ›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yan›t› Yan ›t›n›z n›z yan yanl›fl l›fl ise “Al “Alan an Yön Yöneti etimin minin in Co¤ Co¤raf rafii Kapsam›” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. b Yan›t Ya n›t›n ›n›z ›z yan yanl›fl l›fl ise “D “Dan an›flm ›flmaa Kuru Kurulu” lu” bafl bafll›k l›kl› l› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. a Yan› Ya n›t›n t›n›z ›z yan yanl› l›flfl ise ise “E “Eflfl Güd Güdüm üm ve Den Denetl etleme eme Kurulu ve Yönetim Plan›” bafll›kl› konular› yeniden gözden geçiriniz. 6. a Yan› Ya n›t›n t›n›z ›z yan yanl› l›flfl ise ise “Yön “Yöneti etim m Alan Alan›n ›n›n ›n Beli Belirl rlen en-mesi” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. b Ya Yan›t n›t›n› ›n›zz yanl› yanl›flfl ise ise “Y “Yön öneti etim m Alan Alan›n› ›n› Bel Belirl irleme emeye Yetkili ‹dare” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yan›t Ya n›t›n› ›n›zz yanl› yanl›flfl ise ise “Yö “Yönet netim im Ala Alan›n n›n›n ›n Bel Belirl irlenenmesinde Uyulmas› Gereken ‹lkeler” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. d Yan› Ya n›t› t›n› n›zz yanl yanl›fl ›fl ise ise “Ala “Alan n Yöne Yöneti timi mi Bir Birim imii ve Yasal Dayanak” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. e Yan Yan›t›n› ›t›n›zz yanl›fl yanl›fl ise “Ala “Alan n Yönet Yönetimini iminin n Di¤er Di¤er ‹darelerle ‹liflkileri ve Koordina Koordinasyon syon Sorunu” bafll›kl› konuyu yeniden gözden geçiriniz.

4


Amaçlar›m›z Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;  Ülkemizin arkeolojik alan yönetimine iliflkin mevcut durumunu, iliflkin mevzuattaki sorunlar ve bunlara yönelik önerileri, önerileri,  Alan yönetimine iliflkin aya¤a kald›r›lmas›na yönelik yeni yaklafl›mlar›,  Arkeolojik sitlerin aya¤a  Kültürel miras›n korunmas›nda koruma kullanma dengesinin önemini,  Kültürel miras›n korunmas›nda kat›l›mc› yaklafl›m›n gere¤ini,  Kültürel miras yönetimi ve turizm iliflkisini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar • Arkeol Arkeoloji ojik k Alan Yöne Yönetim timii • Kül Kültüre türell Miras›n Miras›n Koru Korunmas nmas›nd ›ndaa Yeni Yaklafl›mlar

• Kültüre Kültürell Miras›n Miras›n Koru Korunmas nmas›nd ›ndaa Kat›l›m • Kül Kültür tür Tur Turizm izm ‹li ‹liflki flkisi si

‹çindekiler


Arkeolojik Alanlar ‹çin Koruma Kullanma Ekseninde Yeni Yaklafl›mlar

• ÜLKEM‹ ÜLKEM‹ZDE ZDE ARK ARKEOL EOLOJ‹ OJ‹K K ALANLARIN YÖNET‹M‹NE ‹L‹fiK‹N TESP‹TLER • ARK ARKEOL EOLOJ‹ OJ‹K K ALA ALANLA NLARIN RIN AYA⁄A KALDIRILMASI ‹Ç‹N YEN‹ YAKLAfiIMLAR (ÖYKÜLEND‹RME, KORUMA KULLANMA, KATILIMCILIK) • ARK ARKEOL EOLOJ‹ OJ‹K K ALAN ALAN YÖNE YÖNET‹M T‹M‹‹ VE TUR‹ZM ‹L‹fiK‹S‹

Arkeolojik Alanlar ‹çin Koruma Kullanma Ekseninde Yeni Yaklafl›mlar G‹R‹fi Birçok medeniyetin izlerini tafl›yan davetkâr Anadolu flehirlerinin tarihî ve kültürel zenginlikleri kadar, do¤al nitelikleri de bu flehirlerin tercih edilmesinde önemli rol alm›flt›r. Çünkü tarihî zamanlarda insano¤lu için hayat›n› devam ettirebilmenin öncelikli flart›; uygun çevre koflullar› ve savunmas›na olanak tan›yan bir do¤an›n olmas›yd›. Çok eski ça¤lardan beri, insanlar›n kültürleri ve gelece¤e dair hayalleri, uygarl›k tarihimizin aktör ve rollerini yönlendirmifltir. Bafllang›çta insano¤lu gelece¤iyle ilgili hayallerini tafl›ma kabiliyetinden yoksundu. Çünkü ne ona kalan (anlamland›r›lmas› gereken) bir geçmifli ne de gelece¤e dönük bir stratejisi vard›. Do¤ayla mücadelesinde sadece yaflad›¤› an için kendini korumakla yetinen insano¤lu, zamanla geçmifl birikimleri ve önceki yaflanm›fll›klarla gelece¤i hayal etmek için önemli bir bellek oluflturmaya bafllad›. Sonras›nda takip edilen izler üretim kaynaklar› ve modeller kendi gelece¤ini yeniden organize etmek için ona yeni ipuçlar› vermifl; aç›k alanlarda, kaya alt› s›¤›naklar›nda ve ma¤aralarda bafllayan yaflam alan›n› bar›naklar oluflturarak gelifltirmifl ve geliflen bellek ve stratejisi ile yaflam›n› kentleflme kavram›na kadar tafl›m›flt›r. Anadolu topraklar› da kendine özgü co¤rafi konumu bak›m›ndan bir köprü durumunda olmas› nedeniyle do¤al ve iklimsel farkl›l›klar›n bulufltu¤u özellikleriyle birçok medeniyetin yaflamak için tercih etti¤i bir yaflam alan› olmufltur. Tarihî ve kültürel birikimin harmanland›¤› bu topraklar ça¤lar boyu kültür, sanat ve bilimin filizlenerek geliflmesine yol açm›fl ve birçok medeniyetin ürünlerini, yaflam flekillerini bar›nd›rm›flt›r. Binlerce y›ll›k süreçte flekillenen kültürel ve tarihî de¤erler ile an›tlar, toplumlar›n onlardan yararlanma süreçlerinde, ihtiyaçlar›na karfl›l›k verdi¤i ölçekte de¤erlendirilmifltir. Avrupa’da 19. yy bafllar›nda toplumlar›n kültürel miras alan›nda kazanmaya bafllad›¤› duyarl›l›k bilinci ile de kültürel, tarihî ve an›tsal de¤ere sahip mimari yap›lardan pek ço¤u, yer yer farkl› ifllevler de verilerek koruma kullanma ölçe¤i ile günümüze kadar ulaflmay› baflarm›flt›r. Bunlar›n aras›nda ilk ifllevlerini yitirmifl bu tür yap›lar, koruman›n bir ögesi hâline gelen “yeniden fonksiyon vererek kullanma yöntemi” sayesinde an›tsal ve özgün niteliklerini muhafaza etme flans›n› yakalam›fllard›r. Günümüze kadar ulaflan kültürel ve tarihî de¤erler ile an›tlar›n sosyal, kültürel ve ekonomik ekonomik de¤erleri ve bunlara bunlara iliflkin iliflkin sorunlar sorunlar her ülke ve ve her toplum için farkfarkl› olabilmifltir. Bu ba¤lamda bu de¤erleri korumada ve bunlara iliflkin sorunlara çö-

74


züm üretme noktas›nda özellikle Dünya Miras Alan› hüviyetini kazanm›fl ya da art›k tarih sahnesinden silinmifl kültürlere ait ortak miras›m›z insanl›k tarihinde “dün yan›n ortak haf›zas›” olma niteli¤i kazanmas› için, ulusal ve uluslararas› uluslarar as› ölçekte, koruma bilinci gelifltirilerek bu miras›n gelece¤e tafl›nmas› için her türlü yöntem aray›fl›na girmekten kaç›n›lmamal›d›r. ka ç›n›lmamal›d›r. Bu süreçte, kültürel zenginliklerimizi dünyaya aç›lan bir kap› olarak de¤erlendirerek, uygarl›k belgeli¤inin önemli bir alan› olarak düzenlemek ad›na gerekli yöntemlerin nitelikli bir bir ölçekte planlanmas› ve bu planlamalar›n kat›l›mc› kat›l›mc› süreçler süreçler içeren kurgularla yönetilmesi zorunlulu¤u vard›r. Unutulmamal›d›r ki kat›l›mc› süreçler ve do¤ru eylem stratejileri ile donat›lm›fl alan yönetim planlar› ulusal koruma programlar›n›n en güçlü yönlerini oluflturacakt›r. D‹KKAT

Bu bölümün temel konusu arkeolojik miras olmakla birlikte, kültürel miras ve arkeolojik miras kavramlar› bu çal›flmada hem s›k hem de kimi zaman birbirleri yerine kullan›lacakkullan›lacak t›r. Kültürel miras kavram›, arkeolojik miras kavram›n› da içinde bar›nd›ran üst ölçekli bir tan›mlamad›r. Arkeolojik miras kavram› yerine kültürel miras kavram›n›n kullan›ld›¤› yerlerde temel vurgu arkeolojik miras olmakla birlikte güçlü ve bütüncül bir yaklafl›m or taya konmas› aç›s›ndan bu yöntem tercih edilmifltir.

ÜLKEM‹ZDE ARKEOLOJ‹K ALANLARIN YÖNET‹M‹NE ‹L‹fiK‹N TESP‹TLER Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›’n›n 63’üncü maddesinde yer alan “Devlet, tarih, ta rih, kültür ve tabiat varl›klar›n›n ve de¤erlerinin korunmas›n› sa¤lar, bu amaçla a maçla destekleyici ve teflvik edici tedbirleri tedbirleri al›r.” söylemi söylemi ile Türkiye Cumhuriye Cumhuriyeti ti Devletince Devletince kültürel mirasa verilen önem ve de¤erin alt›, en üst ölçekte (yani anayasam›zda) çizilmifltir. Ülkemizdeki kültür varl›klar›n› bilimsel çal›flmalarla ortaya ç›karmak, korunmas› gerekli tafl›n›r ve tafl›nmaz kültür varl›klar›n› tespit etmek, bak›m›n›, onar›m›n›, korunmas›n› sa¤lamak, tahribat›n› ve kaçakç›l›¤› önleyici tedbirler almak ve bu amaçlar do¤rultusunda faaliyetleri yürütmek üzere gerekli tedbirlerin al›nmas› görevi ile Kültür ve Turizm Bakanl›¤› yükümlü k›l›nm›flt›r. Bu yükümlülü¤ün yerine getirilmesindeki idari ve teknik görevler Bakanl›¤a ba¤l› Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü ile ona ba¤l› taflra teflkilat› olarak görev yapan Müze Müdürlükleri, Kültür Varl›klar›n› Koruma Bölge Kurulu Müdürlükleri, Rölöve ve An›tlar Müdürlükleri ile Restorasyon Konservasyon Merkez Laboratuvar Müdürlü¤ü arac›l›¤›yla yürütülmektedir. Ülkemizde kültürel miras›n korunmas›na iliflkin anayasal boyutta belirlenen devletin koruma görevinin arkeolojik miras için vücut buldu¤u temel yasal düzenleme ise 2863 say›l› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kanunu ile bu kanuna da yal› yönetmelik, ilke kararlar› vb. alt mevzuatt›r. 2863 2863 say›l› Kanun Kanun ad›ndan da da anlafl›laca¤› üzere korunmas› gerekli kültür ve tabiat varl›klar› konusunda kifli ve kurumlar›n yetki ve sorumluluklar› ile koruma ilkelerini belirler. Arkeolojik alanlar›n tespiti, tescili bu alanlarda yürütülen bilimsel araflt›rma ve kaz› faaliyetleri ile bu alanlar›n ziyarete aç›lmas› ve bu alanlarda yap›lacak planlama çal›flmalar›n›n tümü bu mevzuat hükümleri temel al›narak yürütülmekte ve gelifltirilmektedir. Ülkemizde yürütülmekte olan “alan yönetimi” çal›flmalar›n› 2863 say›l› Kanun’un ek 2. maddesi kapsam›nda kapsam›nda ve d›fl›ndakiler olmak olmak üzere iki ana bafll›k alt›nalt›nda toplayabiliriz. Daha aç›k bir ifade ile bu ayr›m “yasal süreçlere tabi olan alan yönetim uygulamalar›” ve “yasal süreçlere tabi olmayan alan yönetim uygulamalar›” olarak adland›r›labilir.

75

4. Ünite - Arkeolojik Alanlar ‹çin Koruma Kullanma Ekseninde Yeni Yaklafl›mlar fieki fie ki l 4. 1

Yönetim Plan› Tasla¤› Haz›rlanmas›nda Yetki ve Yöntem Bakanl›¤›n Yetkili Oldu¤u Durumlar

Arkeolojik Sitlerde Tarihî Sitlerde Do¤al Sitlerde

Kentsel sitlerden belediyesi bulunmayanlarda

Belediyenin Yetkili Oldu¤u Durumlar

Kentsel sitlerde

Büyükflehir Belediyesini Belediyesinin n Yetkili Oldu¤u Durumlar Kentsel sit yönetim alan s›n›r›n›n birden fazla belediyeyi ilgilendirmesi ve büyükflehir belediye s›n›rlar› içinde olmas› hâlinde belediyelerin koordinasyonu ile

Kentsel sitle di¤er sitlerden biri ve birkaç›n›n birlikte olmas› hâlinde

Kentsel sit yönetim alan s›n›r›n›n birden fazla belediyeyi ilgilendirmesi ve büyükflehir belediye s›n›rlar› d›fl›nda olmas› hâlinde belediyelerin koordinasyonu ile

Yasal süreçlere tabi olan alan yönetim çal›flmalar› 2863 say›l› Kanun’un ek 2. maddesi kapsam›na dayan›larak yürürlü¤e konan “Alan Yönetimi ile An›t Eser Kurulunun Kurulufl ve Görevleri ile Yönetim Alanlar›n›n Belirlenmesine ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik” Yönetmelik” hükümlerine hükümlerine ba¤l› olarak sürdürülmektedir. sürdürülmektedir. Düzenlemeye göre alan›n statüsü (sitin türü) ve bulundu¤u konum, söz konusu alan›n yönetim plan›n› haz›rlayacak yetkili idarenin tespit edilmesinde belirleyici olmaktad›r (fiekil 1). Yine yönetmeli¤e göre yetkili idarenin belirlenmesinin ard›ndan alan baflkan› ve alan s›n›r› belirlenmekte ve yönetim plan› çal›flmalar› buna göre modellenmektedir (fiekil 2). Yasal süreçlere tabi olmayan olmayan alan yönetim uygulamalar›nda uygulamalar›nda ise yukar›da bahsi bahsi geçen prosedür dikkate al›nmad›¤›ndan çal›flmalar daha çok alana iliflkin bir yönetim plan› haz›rlanmas› önceli¤i etraf›nda sürdürülmektedir. Bu yöntem kapsam›nda verilen örnekler çoklukla söz konusu yasal düzenleme öncesinde bafllayan çal›flmalardan müteflekkildir. Alan yönetimi konusunda mevzuat hükümlerine bak›ld›¤›nda k›smen de olsa sistematik yap›s› ve idareleri ba¤lay›c› nitelikteki hükümlerin varl›¤› ile kat›l›mc› süreçler içermesi alan yönetim plan› haz›rlanmas›nda yasal düzenlemeye tabi süreçlerin iflletilmesinin, alan›n yarar›na daha iyi sonuçlar do¤urabilece¤i fikrini uyand›rmaktad›r. Bu ayr›ma göre, ünitemizin konusu olan arkeolojik alanlar ya da içinde arkeolojik sit bulunan “alan yönetimi” ve “yönetim plan›” çal›flmalar› tamamlanan ya da sürdürülen alanlara verilebilecek örnekler ise flunlard›r:

Yönetim Plan› Haz›rlanmas›nda Yetki ve Yöntem

Arkeoloji̇k Alan Yöneti̇mi̇ (2015!01!13 15-12-22 Utc)

Recommend Documents