Aristoteles Gökyüzü Üzerine

aıto Trenepaapevov \povov eav âekr}s

Trenepao-pıivov, âvdyKr} Kal rov kourbv eîvaı ■nenepacrp.evov Kal eyj.iv apyrjv.

ei 8’ 6 \povos 6 Trjs fiabıcreats i% eı ap-

XVVy İg tiv apxr} Kal tîjs KivrjaeaiS, cucrre fîepdbiKev.

K al to v

6 p.aıa>s Se to v to Kal iırl t& v âkkoıv.

peyeûovs o 10 İarrn 8r)

3 2 ır e r e p a v r a t Kal ırA.yj0eı ıcal /te7 eflet] ır eır e p a a n e v o v L Ş P ( ? ) , fo r t. E *

(crvyıe. . . . fieytdtı in ra s. E ” 0-) 2 3 ia r tv E H L T : ta r a t J F M it om . F 2 5 rov om . E 1 2 6 F 3 2 iv a y ıe a îo v E u t vid. (3 İ r i ] r ı_ E ', &rel P ra n tl del] tl S VPS ' 2 7 a 1 1 Aa/Jety fulÇov F a p.4y t0 os M 3 /x^j] o v k H L 8 ıefeA .0 e îv H 4 a v a y K a îo v H Üxeıpov p ost ivâyıcrı pon. J F H r p o st eîvaı M S trrpepifttvov E H L S C: vepıtpepifüfyov J , ıtepıaTpetpi/ıevov F M 8 ■KtTteptujp.ivov xpivov iviyınj L 9 S (a 1) E L S P : om . 10 Scrre] t * E 11 5e * r S ’ : SJj E L Ttt&TtD H 85; ] 8’ 7) J

32

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE büyüklük açısından sınırlı nesnelerden oluşan bir bileşik nesne 20 çokluk ve büyüklük açısından sınırlıdır. Öyleyse geriye kalan şuna bakmak: acaba yalın nesnelerden biri büyüklükçe sonsuz olabilir mi yoksa bu olanaksız mı? İmdi cisimlerin ilkini, önce gelenini ele aldıktan sonra, aynı şekilde geri kalanlar üzerinde de bunu 25 araştıralım. Dairesel yer değiştiren cismin tamamıyla sınırlı olmasının zorunlu olduğu şuradan çıkıyor: dairesel yer değiştiren [cisim] sonsuz ise, ortadan itibaren gidiş yolları sonsuz olacaktır. Sonsuz olan nesnelerin aralığı da sonsuzdur. Çizgilerin aralığından ise şunu anlıyorum: çizgilere bitişik hiçbir büyüklüğü dışarda bırakmayan 30 yer. İmdi bunun sonsuz olması zorunlu. Nitekim sınırlı olanların aralığı her zaman sınırlı olacaktır. Ö te yandan verilenden daha büyüğünü almak her zaman olanaklı, dolayısıyla en büyük sayı olmadığından ötürü sayının sonsuz olduğunu söylediğimiz gibi, aynı 27 2 a temellendirme aralık için de geçerli. İmdi sonsuzu tüketmek olanaklı değilse, sonsuz olanın aralığının sonsuz olması zorunlu oluyorsa, sonsuz olan için dairesel devinim olası olamaz. Ama biz gökyüzünün dairesel döndüğünü görüyoruz, dairesel devinimi olan 5 bir nesnenin varolduğunu da temellendirdik. -Ayrıca sınırlı zaman­ dan sınırlı bir zaman alınırsa, kalanın da sınırlı olması ve başlangıç taşıması zorunlu. Ama bir gidişin zamanı başlangıç taşıyorsa, o başlangıç devinimin de başlangıcı olur, dolayısıyla giden o büyüklü- 10 ğün de. Bu ötekilerde de böyle. İmdi yalnızca E yönünde sonsuz

33

272a

FIE P I O TP A N O T A. 5 ypan^iT]

8’

fj

ra

kvkX ov

fj

rö

15 b î a ö ı jf f f r c u vov

itf >’

a n e ıp o s ,

e’

o

BB,

17

lir *

A rE

and

kvkAm t t j v r a

yâp

nâs

A TE,

eni

âjMpOTepa

A

to v

BB

el

K İvrp o v,

ij t ö

A rE

X P °V0S

rd

17

d â re p a ,

a n e ıp o s.

E-

hrj

t;

ypâ^reı

Tejivov
nore

nenepa.o-p.evov \ p 6 ~

'hv ^X^rl

°

o v p a v o s,

;E t

■ -r A B ------------- ------------- :-------------------------- B F ig . V .

n e n e p a trp e v o s . p e ro .

io ra t

İT efiev .

BB

j o tö a n eıp o v .

Kat o â(f>riprjp.evos a p a , o v fj Tefivovo-a ecpea p a T ts

Kivrjörjvaı.

nepa
Trjs

B

fi n p & ro v

rj tö A r E

Ttjv ra

o v k a p a e crrı k t jk â a j rjvaı

Shtt o v ü e töv KotrpLov, e l tfv a n e ıp o s .

yE rı 8e Kal rov

âpxv

aA.A.’ â h v v a ro v .

eK

râvbe

fp a v e p o v ,

o ti

tö

a n e ıp o v

âbvva­

e o r c o y â p fj t ö A
â ır o k e k u a d a ı

K a l T ijv B

a v â y K tj 8rj â jia r r jv r e

rrjs A* o c ro v y a p

35 e n ı( 3 â k k e ı Trjs e r e p a s , K a l fj k r e p a İKetvrjs t o < t o v t o v .

e l p.ev

ou KtvoîvTO e l s T o iv a v r C o v , Ö c ltto v Slv â n o k v o ı ı r r o , e l

ovv

8e

A

rj k r e p a

fie v o v t r a v

napâ

(pepoıro,

fip a b v r e p o v ,

K iv o v jU v o v t o v n a p a < p e p o p .e v o v . â b v v a r o v ttjv a n e ıp o v

h ıe k d e î v

rû

hıa
he

ye

ov d ev

13

rayet

aAA’ e K e îv o y e avepov, o t i e v n en epa a -fiivto X P °V(î *•

30 âneCpıa a p a ' bebeiK raı y a p t o v t o n p â r e p o v i v vrja-euts.

a ir w

rj

r tjv

*v

r o îs nep'ı k i-

n e n e p a o - jie v r jv

epe-

i
34

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE olan A TE çizgisini alalım, bir de her iki yönde sonsuz olan BB çizgisini. İmdi A TE çizgisi A noktası çevresinde döndürülürse, dairesel dönüşünde A TE BB’yı sınırlı bir zaman boyunca keserek gidecektir. Çünkü gökyüzünün dairesel dönmesi için gerekli 15 zamanın hepsi sınırlı. Öyleyse çizgilerin kesiştiği zaman parçası da ;E t

■ t

A B -------------------- --------------~B Şekil V

sınırlı. Demek ki, A TE nın BB’yı ilk kestiği bir başlangıç olacaktır. Oysa bu olanaksız. İmdi sonsuz plan cismin dairesel dönmesi olanaksız. Dolayısıyla evren de sonsuz olsaydı dairesel dönemezdi. 20 Ayrıca buradan şu da çıkıyor: sonsuz olanın devinmesi olanak­ sız: diyelim A, B’nın önünden geçsin, ikisi de sınırlı olsun. A’nın B’yı, B’mn de A’yı geçmesi aynı anda olacaktır, bu zorunlu, çünkü . biri ötekiyle ne kadar örtüşürse, öteki de onunla o kadar örtüşür. 25 İmdi her ikisi de karşı yönden deviniyorlarsa, biribirilerini daha çabuk geçerler, biri duruyorsa daha yavaş geçerler, bu da devinimin dışında olanın devinimiyle aynı yavaşlıkta olur. Ne ki şu kadarı açık: sonsuz yolun sınırlı zaman içinde geçilmesi olanaksız. Öyleyse sınırsız bir zaman içinde geçecektir. Bunu biz daha önce devinim üzerine konuşmalarımızda gösterdik.8 Sınırlı olanın sonsuz olanın 30 önünden geçmesi ya da sonsuz olanın sınırlı olanın önünden

35

272*

T1EPI OTPANOY A. 5
tta p a

ry v

a ır e ıp o v

rj rr\v a ir e ı p o v

Ttap' ( K e ıv r jv o r a v

y a p (KeCvr) ira p * eK eıvrjv, KaKeCvr} n a p a K K â m ı İK eıv rjv , opoCitis k i - 2 7 2 b vovp.evt]

aKLvr)Tçs'

K al

tt\t}V

r e p a ı , â n o k y O r jc r o v r a ı.

d ârrov ,

K a ir o ı e v ı o r

eav

â}i(j>o-

K iv & v r a ı

ovO ev K u tk v eı rr jv k iv o v -

6a r t o v ır a p e \ 6 e îv rj âvTLKi,vovjj.4vr]v, e â v t ı s TTOıyn-r] r a s jJİev â v T L K iv o v p .ev as â p .(p o T e p a s ( fıe p o p i - 5 v a s f t p a b e iû s , t t j v b e ı r a p a T7]V i) p e p .o v a a v TroAAâ eK eıv a ıv

p.evr\v it a p '

rıp ep -ov ırav

O arT ov (pepojjLİvrıv.

o v b e v o v v TTpos t ö v

irap’ r)pep.ov
K iv o v fiiv r jv

A o y o v e p ır o b ıo v o r ı

e v b e ^ e r a ı r fjv

A

ırapa

rrjv B f l p a b v r e p o v ıra p eK O eîv . e l o v v â n e ı p o s o Xfiovos ö v fj TTeTTepaa-jj.evr] â t t o k v e T a ı Kivovjjıeırr/, Kat e v â f] 10 Kivovp.evr\v

a ır e ı p o s

tt\v

treTrepa
eKiırrjdr}

apa

A & x io -to v

K ivrjdf), âvâyK T } a ır e ı p o v

ixrjv o y

âvâyK T }

y ıy v e a d a ı

A B T reTrepao-fievrjv.

k\u>.— e r i c n r e ip o v ,

e ıv a ı.

aAAa

\ povov.

o v p a v ö s ı r e p ı e p y e r a ı K a l
ir e n e p a (r p . 4vaı y j t o v a , aScrre ır e p ie ıc r ıv â ı r a a a v tt)v

cn reip o v

r ö c n reip o v K iv e îır d a ı oA
â biH v a ro v

ûjcrırep

aAA’

y p a fifir jv

ev n ep ,

e ır l

77 ı r i p a s [irjKOS,

e c r r ıv

o îo v 15

rr\v i v r o s ,

â b v v a r o v a p a a jr e ı p o v

e ıv a ı t ö

âbvvarov

Kal e ır iır e b o v

kveıv a ı

û h to u tco s

rj

t t e p a s o v k e v b e ^ e r a i ' o r a v 8’ ö p ıo -d fj, o v 6 a ji f j, o îo v r e r p â y a ) v o v a ır e ı p o v rj k v k K o v rj (T fp a îp a v , cûcnrep o v b e ır o b ı a ı a v a ı r e ı - 20 pov.

e l o v v fjLrjre cr< paîpa [p-rjre T e r p â y tû v o v ] p-rjre icvkK os e a r 'ıv

a ır e ıp o s ,

p.t] o v t o s

be

kvkK ov

ovb’

av

î)

kvkKcû

ett}


öjuoıtüî 8e iAT}b’ a ır e ı p o v o v t o s o v k a v eırj aıreıpos, e l p.rjb' o k v k K o s a ı r e ı p o s ec r rıv , o v k h v k i v o i t o k v k A ik û s c n reip o v
36

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE geçmesi hiç fark etmez; biri ötekini, öteki de onu geçerken devinen ile devinmeyen için durum aynı. A ncak her ikisi de deviniyorsa daha çabuk geçerler. Yine de karşıt devinenlerin devinimi daha yavaş, duranın önünde devinenin devinimi de onlardan çok daha hızlı olursa, duranın.önünde devinenin, karşıt yönde devinenlerden daha çabuk geçmesine elbet bir engel yok. İmdi, devinmekte olan B ’nın önünde devinen A’nm daha yavaş geçmesi olasıysa, birinin durmakta olması bizim temellendirmemizle ilgili olarak bir engel değil. Demek sınırlı uzunluğun sınırsız olanı geçme süresi sonsuz ise, sonsuzun sonluyu geçtiği zaman da sonsuz olur, bu zorunlu. Öyleyse sonsuz olanın bütünüyle devinmesi olanaksız, çünkü son derece küçük şey bile devinse sonsuz zaman gerekiyor. Oysa gökyüzü dönüyor ve sınırlı bir zaman içinde bütün olarak dairesel öyle dönüyor ki, içindeki her uzunluğu sarıyor, sözgelişi sınırlı AB uzunluğunu. Öyleyse dairesel dönen cisim sonsuz olamaz. -A yrıca nasıl sınırlı bir çizginin sonsuz olması olanaksızsa (olsa olsa uzun­ lukça sonsuz olurdu), aynı şekilde sınırlı bir yüzey de sonsuz olamaz. Sınırlandırıldığında asla sonsuz olamaz. Sözgelişi sonsuz bir dört­ gen, sonsuz bir daire, sonsuz bir küre olmaz; sonsuz bir kulaç da olmaz. İmdi ne bir küre, [ne bir dörtgen] ne de bir daire sonsuz olmuyorsa, daire olmadan daire biçiminde yer değiştirme olamıyor­ sa,. aynı şekilde,sonsuzluk olmadan sonsuz nesne olamıyor, dairesel nesne de sonsuz olamıyorsa sonsuz bir cisim dairesel devinemez.-

37

272b

5

10

15

20

IJE P I OTPANOT A. 5

25 eri el ro r Kevrpov, fj 8£ râ AB aıreıpos

K al

fj rb E ırpbs

6p 6 r\v aıreıpos Kal rj rb T A Kivovjievr], ovhenor aıroXvd-q
rat rrjs E, dAA’ del if£eı mcrırep fj TE" rep-veı yap fj rb Z-

ovk

&pa ırepieurı kvkXu> t/ âıreıpos.— eri etırep aıreıpos 6

ovpavos, Kiveiraı 8e kv/câm,

ıreırepaarp.evu> XP°V
F ig . V I.

30

eoTaı 8 ıeA.r/Av0« s. lora) yap ö pev [tevoav ovpavbs aıreıpos, o 8’ iv rovro) Kivovfievos Îcroî. tia r eıırep ırepıeXrjXv6 e kvkXo> aıreıpos &v, &ıreıpov rb to-ov a v râ bıeXrjXv6 ev iv ıreırepa
273* xpovu>.

âXAa rovr rjv âhvvarov.

e a r ı 8e

K al

avrearpannevuts

eiıreîv, orı el 'ireırepaap.evos o \povos iv at ırepıetrrpâıprı, Kal rb neyeOos t bıe\rj\vdev avâyKrj eıvaı ıreırepaa-fjıevov' %crov 8’ avrâ hıeXrjXv6 e v ıreırepavraı apa Kal avrös- orı pev ovv 5 rd

kvk\( o

Kivovfievov

ovk

earıv âreXevrr)rov ovS' âıreıpov, âXX’

e%eı reAos, tfiaı’epov. *AXXa p j j v o v b e r o i ı r l r b f i e a o v ep6 j x e v o v

â ır e ıp o v

rj Karen), a t 8’ 10 e l

dârep ov

ovbe

rb

â ır b

rov

fie c r o v

6

e a r a t - i v a v t i a ı y a p a i < f> opal fj a v a> K a l

iv a v rC a ı e ls e v a v r ıo v s

roirovs.

r& v b ’ evavrC m v

& p ıo r a ı, K al B d r e p o v a p u r jie v o v e a r a ı .

rb

8e jie -

25 « ] î ’ tl L r î) 5^ rb~\ fj rb Ut M 26 S y E * L 37 37] jj HM 3 8 k İ k K i / i E L M J 2S pS ' : k İ k K o v J 'F H T . A n te repleıcrı pon. JF M 3 0 &retpos om . E 'L 3 1 ttvtp] tl H M i\fı\v6t J 3 3 t>v om. E , a n te Üıteıpos pon. L rbv E avrŞ E iv om . J 1 2 7 3 * 3 * i] fc e l E F 3 ivdyıcr) E L S P : iyaytcoüov $ 4 Stt\f)Av6tv E H L r : **pt*\f,\v8t J F M S ‘ S P ırtıripatrraı J F M 7 rb (1 ) om . •L r i (3 ) om . E 1 8 , 9 ti] al F (b is) 10 rb Si fitaov Hpıtrraı om. F

38

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE Ayrıca F merkez ise, A B sonsuz ise, E da onu dik kesen sonsuz ise, 25 TA döndüğünde hiçbir zaman E ’u kesmeyecektir, T ile E burada olduğu gibi kalacaktır. Çünkü onu T’da kesmekte. Demek ki sonsuz devinim daire biçiminde olamaz.- Ayrıca gökyüzü sonsuz olsa, hem de dairesel dönse, sınırlı bir zaman içinde sonsuzu geçmiş olacaktır.

Şekil VI

Nitekim diyelim ki gökyüzü durmakta olan bir sonsuz, onun içinde 30 de eş büyüklükte bir devinen var. Öyle ki bu sonsuz bir varolan olarak dairesel dönmüşse, ona eş sonsuz bir şeyi de sınırlı bir zaman içinde geçmiş olacaktır. Oysa bu olanaksız. Tersinden alıp şöyle de 273a söyleyebiliriz: dönüşün gerçekleştiği zaman sınırlı ise, içinden geçilen büyüklüğün de sınırlı olması zorunlu. Demek ki o da sınırlı. İmdi şu açık: dairesel devinen cisim sonsuz değildir, sınırsız da 5 6

değildir, bir sınırı var. Ne ki ortaya doğru devinen nesne de ortadan [çevreye] doğru devinen nesne de sonsuz olmayacaktır. Yukarıya yer değiştirme aşağıya yer değiştirmeye karşıt, karşıt yer değiştirmeler ise karşıt yerlere doğru olur. Karşıtlardan biri sınırlı ise öteki de sınırlı olacaktır. O rta zaten belirli. Çünkü ağır cisim aşağıya doğru nere- 10

39

a

IIE P I OTPANOTf A. 6

» 73'

(rov &pıcrrar el yap oıroöevovv epoıro nâra r o vı
TTOt <ûpı
£>pıcr(j.ivov o v v

el 8’ ot roaco/xara eora ı ır e -

ava> t o t t o v avâyKt) âpıcrdaı.

eri el t o atpıcrdaı.

k al K a r ut capıaraı, K a l t o fj.e- r .5 eî yap p i) e&pıoraı, aıreıpas av eıt)

Slvo)

Kivrjaıs" t o v t o b' o t i âbvvarov, b e b e t K r a ı Trpörepov.

âpıaraı

apa rb /j.eaov, & crre Kal t o iv rovrçp crcofMa t) 8v fj yeveaûaı a kka /X7jı> t ö &va> ıcal Karco ep6)ievov trûjua 8v-

bvvarov.

varaı iv rovf« y e v e c r d a v ıreVKe yap t ö fiev âırb rov fieaov 20 K iv e îv ö a ı,

ro 8’ eîrl ro p.e
21

İk re 8t) TovTüiv (ftavepov o ti 21 ovk evbeyeraı fxa eîvaı aıreıpov, Kal ırpos rovroıs eî fiâpos p.7] itTTtv aıreLpov, ovbJ hv tovtcov t û v crco/idrcov ovdev euj âıretp o v âvâyKr) yap to v aıreCpov cr&jiaros Aıreıpov eîvaı Kal to (o 8’ airras koyos ecrraı Kal lîrl roû Kovow el yi/» 25

fiâpos•

-4A

H

2

A

B

E

F ig . V II.

ecrrtv aıreıpo s fiapvrrjs, i ert t Kal Kovffiorrjs, tiv aıreıpov fj tö İTTiırokâÇov.) brjkov 8’ İ k rûvSe. Icrra> yap T reırepao-fxevov, K a l elkq6a> tö p.ev aıreLpov o-âjua i
â(f>r)pr)cr6ci) ovv cltto tov âıteıpov ıreırepa-

(TfjLevov fieyeöos i ro B A *

Kal ro fiâpos avrov eora) 30

12 ıtoppârtpov 4\ 8eîv E H 13 fiitrov E L S P : juetrov rıSrou 4>T 15 el] S’ et H nâra) E M : t b k&t u J F H L S cS* ıcal t İ . . . 16 &pı
40

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE den düşerse düşsün, ortanın ötesine geçmesi olası değil. İmdi orta sınırlı ise, yukarı yerin de sınırlı olması zorunlu. Yerler belirlenmiş ise ve sınırlı ise, cisimler de sınırlı olacaktır. Ayrıca yukarı ile aşağı 15 belirlenmiş ise, onların arasının da belirlenmiş olması zorunlu. Belirlenmemiş olsa devinim sonsuz olabilecektir, ama bunun olanaksız •olduğunu d ah a ö n ce gö sterd ik . D em ek o rta belirlenmiştir, dolayısıyla onun içinde olan ya da onun içinde olması olanaklı olan cisim de belirlidir. Ne ki yukarıya ya da aşağıya giden cismin ortada olması da olanaklı, çünkü doğal olarak biri ortadan 20 [çevreye] deviniyor, öteki de ortaya doğru. Demek ki bir cismin sonsuz olamayacağı hem bu söyledikleri­ mizden çıkıyor hem de şuradan: sonsuz bir ağır yoksa, bu cisimler­ den hiçbiri de sonsuz olamaz. Çünkü sonsuz cismin ağırlığının sonsuz olması zorunlu. (H a fif ile ilgili olarak da aynı uslamlama geçerli olacaktır. Nitekim ağırlık sonsuz ise, hafiflik de sonsuz olur, 25 r Â

tl

z

S

B

E

Şekil VII

çünkü yukarıya giden sonsuz olacaktır.) Bu şuradan çıkıyor: diyelim ki, ağır sınırlı olsun; sonsuz cisim AB, onun ağırlığı da T. Sonsuz olandan sınırlı BA büyüklüğü çekilip alınsın, onun ağırlığı da E 30

41

IIE P I OTPANOT A. 6 31 e
E toC T İK üttov ecrraı' ro yap rov e\arrovos fiâpos l\a.TTov. Ka.raiJ.eTpetrol 8rj ro e\arrov oıroaaKKrovv, 273b Kal fidpos rovXarrov ırpös tö peîÇov, rö B A ırpös rö B Z yeyevrjekeîv to v cnreipov tö 8fı

el toCvvv av 6Xoyov Ta fieyeÛrj to îs fiapecrı, rö b’

&no(rovovv.

Ikarrov /3apos roS ika rrov ds e a rı peyeBovs, Kal rö peîÇov 5 hv eb] tov lielÇovos. îırov &pa Itrraı rö roS ’tre’irepacrp.evov kal rö tov cnreipov fiâpos.— İri 8’ el tov neCÇovos aatparos peZCpv rö (3 âpos, rö rot» H B peîÇov ecrraı fiâpos fj rö to v Z B , Scrre rö roS Ttetrepaa-fievov flâpos peîÇov rj rö roö cnreipov. Kal t& v âvUrtav be p.eyed&v ravrbv /3âpos ecrraı' avıcrov yap r û ıre-

10 1Tepa
eıvaı

fj

ovdev he bıacpepeı râ jSapjj o~up.fj.e-

acrvpfierpa'

K al

yap

âv ovrcav

6

airros ecrraı \oyos' olov el rö E Tpırov vırepj3 q.\Xeı perpovv

rö

T

jSapos’

t& v

yap B A

fieîÇpv ecrraı rö fiâpos fj

peyed&v rpı&v okcov \rjv tö

e w I\

&
tö

avrö ecrraı

15 ahvvarov.— eri be K a l iy\aspeî a-vpfierpa \a/3 eîv' ovbev yap

bıaepet âp^eırdaı aırö

to v

fiâpovs rj dırö

av Xrjcj)6 fj o~vp.p.erpov /3âpos

to v

peyeÛovs' oîov

T rö e t ö E, Kat a7ro rov anrelpov â(f>aıpe6fj rö e%ov tö ecf>’ w rö E /3 âpos, oîov rö B A , eıra rö jSâpos ırpös râ fiapos, râ B A ırpös aAAo 30 yevrjraı piyeÖos, oîov ırpös râ B Z * ivbe\era ı yap cnreipov o v to s t o v fieyidov s oırocrovovv &

crvfifieTpa ecrraı K a l ra peyedrj K a l ra fiaprf ' âX-

\rj\oıs.

ovbe bf] tö p-eyedos op.oıof3 apes eıvaı rj avopıoıofiapes

31 r i £ H 0] i M 14 y İ r b y JM 15 Kal om . F 17 JH M S P rby M Ş ] o? F rb (a) om . H F x8 rb (3 ) om . E J F M 19 5 j8 E L ırpbs rb fidpos om . E 20 y e y e v ifr a ı H L 23 &/Ju>tofiepes e t avo/Aotou.€pes PLM

42

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE olsun. İmdi E, T ’dan az olacaktır, çünkü daha küçük büyüklüğün ağırlığı daha azdır. Bu daha küçük olan, daha az ağırlığın daha çoğa ilgisi oranında büyütülsün, yani BZ’ya oranla BA olsun. Çünkü sonsuz olandan her büyüklük çekilip alınabilir. İmdi büyük­ lükler ağırlıklarla orantılı ise, daha küçük büyüklüğün ağırlığı daha az olacaktır, daha büyüğünkü de daha çok. Öyleyse sınırlı bir büyük­ lüğün ağırlığı sonsuz büyüklüğün ağırlığına eşit olacaktır. -A yrıca büyük cismin ağırlığı daha çoksa, H B’nın ağırlığı ZB’nınkinden daha çok olacaktır, dolayısıyla sınırlı olanın ağırlığı sonsuz olanınkinden çok olacaktır. Eşit olmayan büyüklüklerin ağırlığı da eşit olacaktır, çünkü sonsuz olan sınırlı olanla eşit değil. Ağırlıkların koşut olmaları ya da olmamaları da hiç önemli değil. Çünkü koşut olmasalar da ilişki aynı olacaktır. Sözgelişi E, T ağırlığını üç ölçü geçse bu böyle. Çünkü BA büyüklüğü bütünüyle üç kez alınınca onun ağırlığı, T ’dan daha fazla olacak, dolayısıyla aynı olanaksızlık ortaya çıkacaktır. -Koşut büyüklükler de alınabilir, çünkü ağırlıkla ya da büyüklükle başlamak arasında hiç fark yok. Sözgelişi E ağırlığı T ağırlığına koşut alınabilir ve sonsuzdan E ağırlığını taşıyan bir büyüklük, sözgelişi BA alınabilir. Dahası ağırlık ağırlığa göre nasılsa, BA ile başka bir büyüklüğün ilgisi de, sözgelişi BZ ile ilgisi de öyle olacaktır. Çünkü büyüklük sonsuz olduğundan onun içinden her büyüklük alınabilir. Böyle alındıkta büyüklükler ile ağırlıklar biribirine koşut olacaktır. Büyüklüğün eşya da eş olmayan ağırlıkta olması

43

273b

5

10

15

20

IIE P I OTPANOT A. 6

273*

o v b e v b ı o ı a e ı ır p ö s Ttjv â ır o b e ı£ ıv ’ a e l y a p t a r a t k a f i e î v l a o -

BA,

a tr b r o v a ıreC p o v ö ır o a a o v v rj aaı-

p o v ır r a s rj ı r p o a r ı d e v r a s .

& a r e b i j k o v İ k t & v tlp r jjiiv a ıv o r ı o v k

( ia p r j e d v a r a

r&

e a r a ı r o v â ırei'p ov a d f i a r o s ı r e ı r e p a a j ie v o v r ö f i â p o s . apa.

25

a ır e ıp o v

e l T o iv v v t o v t ' a b v v a r o v , K al t ö a-rreıpâv r ı e l v a ı a & p a

abvva rov,

39

âkkâ

fjtrjv

r o v , İ k T & v b e (f> avepov.

S ti

a ır e ıp o v

e ıv a ı

fi â p o s

â b v v a - 29

e l y a p t ö T o a o v b e f i â p o s r r jv r o a r jv b e 30

i v T& be r â yj>ov<& K iv e îr a ı, r ö

Toaovrov K al e r i i v

ik â r r o v ı,

K a l rrjv avakoyiav fjv r â fiâpr) l x €l» °* XP°V0L âvâ-rrakıv e£ovcrıv, olov el tö rj/uav fiâpos i v r&be, tö hırrrkâaıov iv 274 *

fjjxCaret tovtov.—- e n

ıreırepaajx.evov fiâpos aıraaav ıreırepa-

ro

ajievtjv bıeıaıv ev rıvı XP°v

âvâyKrj apa

İk

tovtov, e l t i earıv aıreıpov fiâpos, Kiveîadaı piev fj Toaovbe oaov tö ıreırepaap.evov k a l e n , p.rj Kiveîadaı be, f) âvâko- 5 yov fiev beî jieîÇov iv

r <3

K ara

ras

ikârrovı.

rö ıreırepaapevov,

to v

ıreırepaarpıevov â k k '

ael

vırepoxas

râ

a ir â

iv a v n to s

8e

tö

b’ ikârTovos xpov°v ırpös tov p-eıÇu) iv ikâ rrovı.

ovb’ el rjv, oekos &v fjv' ikrj0 ij iv

K iv e îa d a ı,

koyos b’ ovBeCs i a n rov aıreıpov ırpös

koya,

ik â x ıa r o s b’ ovk earıv.

âkko yap av r ı ıreırepaap.evov 10 iv

<5

rö âıreıpav ırpös erepov

jieîÇov, w o t ’ iv lata XP°V
.

İKiveîro tö aıreıpov a A A a fxrjv âvâyKtj ye,

eîırep iv oırrjkiKtoovv xpov be Kiveîraı tö aıreıpov, K a l â k k o

iv r â a v r &

veîadai rıva ıreırepaap.ivrjv.

rovrıa ıreırepaajjıevov fiâpos abvvarov apa aıreıpov

k i-

e ı v a ı /3 a -

94 earı J F 96 İ k tû v elpıt/tivuv om. E s8 toût’] iv t ovrtp M aûfia eîvat F a ç S ti E L F T : orı y ' JH M İıreıpav E L r : İıreıpJv rı $ fidpos cTvat F 3 0 t& om . E ' J roa6vBe E S CS * : roç\os E L r : 6 « v rŞ om . M 12 om . F 14 iv om . F 1 6 aSuparov] aAV a&ûvarov E

141.48

2

\

44

15

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE da kanıtlama açısından bir önem taşımıyor. Çünkü sonsuzdan belli bir nicelik çekilerek ya da ona eklenerek BA’ya eş ağırlıkta cisimler almak her zaman olanaklı olacaktır. Dolayısıyla söylediklerimizden şu çıkıyor: sonsuz cismin ağırlığı sınırlı olmayacaktır. Demek ki ağırlığı sonsuz. Ama bu olanaksız ise, sonsuz,bir cismin varolması da olanaksız. İmdi sonsuz bir ağırlığın olanaksız olduğu şuradan çıkıyor: belli nicelikte ağırlık belli bir yolu belli bir zamanda geçiyorsa, başka bir ağırlık dah,a az bir zamanda geçecek, zamanlar ağırlıkların oranıyla ters orantılı olacaktır, sözgelişi yarı ağırlık belli bir zamanda, iki misli ağırlık bunun yarısı zamanda. -A yrıca sınırlı ağırlık, sınırlı bir yolun tamamını sınırlı bir zamanda geçecektir. İmdi sonsuz bir ağırlık varsa, o, hem sınırlı ağırlık kadar devinecek hem de artık devinemeyecektir, bu zorunlu, çünkü devinimin ağırlığın fazlalığıyla orantılı olması gerekir, yani ters orantılı olarak daha ağır olanın daha az zaman içinde devinmesi gerekir. Ne ki sonsuz olanla sınırlı olan arasında hiçbir oran yok, ama daha az sınırlı bir zamanın daha çok sınırlı bir zamanla bir oranı var. Sonsuz olanın gittikçe daha az zamanda devinmesi gerekir. En az zaman diye bir şey ise yok! Zaten olsaydı da yaramazdı, çünkü o zaman da başka sınırlı olan biri, sonsuz olanın başka daha büyük bir ağırlıkla ilgisine göre, aynı oran içinde alınırdı, dolayısıyla sonsuz olan sınırlı olanla eş zamanda eş yol alırdı. Bu ise olanaksız. Ne ki sonsuz olan belli bir sınırlı zamanda devinecek olsa, başka bir sınırlı ağırlığın aynı zaman içinde sınırlı bir yol alması zorunlu oluyor. Demek ki sonsuz

45

25

30 274a

5

10

15

riE P I OTPANOT A. 6 p os,

8 e Kal Kov
ofioCcüS

Kat aû>fj.aTa &p’ an eıp ov

fid p o s İ y o v r a Kat Kovtportjra & bvvarov. "O r ı piev oZv ovk İa rıv &neıpov a&pa, brjkov bıâ re r& v 7 ao Kara jlUpos Betopov&ı tovtov t&v rpoırov, Kal Kaâokov trKonovfiivots ptij fiovov KaTa rouy Aoyovs tovs iv ro ts ırepl r a s apxas elprıııtvovs fjfûv (bıutptaörj yap

ıcaûokov npore -

k & kcl

pov ırepl âıreıpov n&s ia r ı Kal ır&s ovk earıv) aAAa Kat vvv âAAov rpoırov.

ptera

be ravr* inı
a ; pov tö c& fia rd -vu v, ov /j.t)V â k k â roaovrov ye <2o t ’ eîvaı nkeîovs ovpavovs’ râ^ a yap av t ıs rovr’ ânoprjaeıev, S r i KaBdnep o nepl rjfjjâs Koafios avvearrjKev, ovöev Kiokveı Kal erepovs eîvaı nkeîovs pev evos, fir/ pAvroı ye ânetpovs.

ırp&-

tov 8’ etntapLev Kaöokov ırepl tov âneıpov. 30

'A vdyK t]

brı


nav

yroı

a p iv o v ,

Kal ei âıreıpov,

o fi e p e s ,

k& v el i v o f w ı o p .e p e s ,

fjr o t

& n e ıp o v

eîv a ı

a v o p .o to fj.e p e s îjr o ı

İk

rj n e n e p a -

&ırav rj 6p .o ı-

n e n e p a a fiiv m v

elb&v

rj i £ â n e ip a t v .— o r ı f i e v roıvvv o & x o î o v T e i£ âneCpoiv, <£av e p o v , e î t i s rffiîv i a c r e ı f i e v e ı v

ra s npdras vnodeaeıs" ne-

a 74 b T te p a a fie v u iv y a p t & v nptûTcav K iv ifc r e m v ova&v, â v d y K t] K a l

Tas Ibias r & v ank&v a-m pA rm u e î v a ı n e n e p a a - p J v a s . fie v y a p

rj t o v

ânkov

a -û fta r o s

p a a f i i v a ı K iv r ja e ıs e l a ı v

5 nâv (p v a iK o v . â n e ıp o v ,

a n k i}

KÛvrjaıs, a l 8’ â n k a î n e n e -

âvâyKi) b e â e l K iv rfa ıv e ^ e ıv a & f i a

aAAa firjv eînep y e İ k n e n e p a c -p e v o n v lo r a t t o

avdyKt]

Kal t & v

kiyta 8’ o îo v ro v b o ıp

fiopLoav e K a a r o v

rj t o

nvp.

e îv a ı

a n e ıp o v ,

aAA’ a b v v a T o v b e b e iK r a ı

y a p orı o v r e [Sdpos o v r e Kov(f>6n )S ia r ıv a n e ı p o s .— eri â v a y -

Katov aneîpovs t & pteyedeı eîvaı Kal t o v s Tonovs a v r & v , coore 19 Sıreıpov p o st SP 6 eîvaı İKaarov JM 7 vvp fl rb SSiüp L 8 Hıreıpov E 1! ! 9 cîvat rŞ /ıtyifltı M

46

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE bir ağırlığın varolması olanaksız, aynı şekilde sonsuz bir hafifliğin de varolması olanaksız. Öyleyse sonsuz ağırlık ya da hafiflik taşıyan cisimlerin varlığı da olanaksız.

7

İmdi sonsuz bir cismin varolmadığı hem ayrıntılara bakıldığında bu şekilde çıkıyor, hem de genel olarak bakıldıkta yalnızca başlarda 20 sözünü ettiğimiz nedenlere göre değil (nitekim orada daha önce sonsuz ne anlamda var, ne anlamda yok, bunu genel olarak belirle­ dik) 9 aynı zamanda şimdi de başka biçimde çıkıyor. Bunlardan sonra şunu da ele almak gerekiyor: evrenin bütünü sınırsız değil, ama acaba birden çok gökyüzü varolacak denli büyük mü? Bu soru bizim 25 çevremizde kurulu evren gibi; sonsuz, sınırsız olmasalar bile, birden çok [başka] evrenlerin varolmasına bir engel var mı, sorusunu da herhalde içerir. Ama ilkin sonsuz üzerine genel olarak konuşalım. İmdi şu zorunlu: her cisim ya sonsuzdur ya sınırlı; sonsuzsa, 30 bütününde ya eş olmayan parçalıdır ya da eş parçalı; eş olmayan parçalı ise, ya sınırlı sayıdaki türlerden, biçimlerden oluşur ya da sonsuz sayıdaki biçimlerden, türlerden. -Bizim ilk kabullerimizde ısrar etmemize izin varsa, sonsuz olanlardan oluşamayacağı açık. Çünkü ilk, temel devinimler sınırlı olduğundan ötürü, yalın cisim- 274b lerin biçimlerinin de sınırlı olması zorunlu. Çünkü yalın cismin devinimi yalındır, yalın devinimlerin sayısı da belirli. Ama her doğal cismin her zaman bir devinim taşıması zorunlu. Ne ki sonsuz olan, sınırlı olan parçalardan oluşacak olsa, parçaların her birinin, kas- 5 tettiğim sözgelişi suyun ateşin, sonsuz olması zorunlu. Bu da olanak­ sız. Çünkü şunu göstermiştik: ağırlık da hafiflik de sonsuz değil. Ayrıca onların yerlerinin de büyüklükçe sonsuz* olması zorunlu

47

274*

n E P I OTPAN O T A. 7 Kal ras

Ktvrjcreıs cnreipovs eîvaı ır&vrıov.

tovto

8’ ahvvarov, 10

el di]
Karo» tpepofievov el s âıreıpov tvhe^ecröaı (pepeo-Baı p.rjre

ro âl/û) Kara röı» avrov \ 6 yov.

ahvvarov yap yıvecrdat &

fiT) iv8e)(eraı yevecrdaı, opouos eırl roC roıovbe Kal rotrovbe Kal rov ırov. 17 «v

Aeyû) d’, eı ahvvarov yevecrdaı kevKÖv rj m 7- 15 Aîyv7rr&), Kaı yivecrdai t i

tovtuiv ahvvarov.

âhvvarov âpa Kal £peep6jj.evov.— e n el Kal bıetnraiTjiiva krrrtv, ovhev fjrrov evbe x °ır’ &V râ

anâvTtûv iriip &ıreıpov eîvaı.

akXa cr<5/xa

tfv râ ırdvrrj hıdaracnv iyov" ü»
eîvaı.

a*

ev- 22 bexeraı t o aıreıpov eîvaı. ırp&rov jiev y ap ovk earıv akkrj •jrapa ravras Kİvrjcrts. <££et ovv filav roirm v. el be rovro, ep6p.evov [eîvaı aıreıpov]. aAAa firjv ovbe

tt av 0p.010p.epfS

ahvvarov yap rö aıreıpoz» epecr6aı kvkA

be bebetKraı orı ov bvvarov. pov evbexeraı Ktveıadaı.

rj yap Kara
Ş ia ' Kaı. el Ş ia , la r ıv av rû Kal fj Kara vaıv, utcrre kcli Toıros aAAos îcros els âv oıo-0jjo-eraı.

to v to S’ ahvvarov,

" O r ı 8’ oAcoç âhvvaTov aıreıpov vırö ıreırepaa-pevov ıra-

deîv n fj ırotTjcraı rö ■nerrepaavepov. earco io (Tycu ırivruv H L r : mIvruv E, aıravraıv tlvaı JFM I I tlvaı post Tpıiras pon. M 12 i v İ ix trat ^ 14 fjrl] xcâ M L 17 juijStvl M, /iij L &x F H r r t om. S (pepiftfvav om. F tlvaı İürtıpoy babet F, om. cum ceteris S 39 oö Svvariv E1L r s iSövarov 4>SCS'E2 30 Kivi]
48

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE olur, dolayısıyla hepsinin devinimleri de sonsuz olacaktır. Bu ise, ilk kabullerimizin doğru olduğunu, yani ne aşağıya devinenin '■sonsuz devinebildiğini ne de yukarıya devinenin aynı anlamda devi­ nebildiğim düşünürsek, olanaksız. Çünkü oluşması olası ölmayan şeyin olması olanaksız. Nitelik, nicelik, yer konusunda da bu böyle. Kastettiğim şu: ak olmak, bir kulaç olmak ya da Mısır’da olmak olanaksızsa, bunların birinin olması da olanaksızdır. İrildi devinen hiçbir şeyin varamıyacağı bir yerde devinmek de olanaksız. -Ayrıca ateş yırtılıp ayrılsa, hepsinden oluşan ateşin sonsuz olması pekala olası olabilir. Ne ki bir cisim her yanda yayılım taşır demiştik. Dolayısıyla nasıl olacak da hem eş olmayan birden çok cisim olacak, hem de bunların her biri sonsuz olacak? Nitekim her birinin her yandan sonsuz olması gerekir. Öte yandan sonsuz olanın bütününde eş parçalı olması da olası değil. Çünkü birincileyin, sözünü ettiğimiz devinimler dışında başka bir devinim yok. Demek ki devinimi bunlardan biri olacak. Ama böyleyse, ya sonsuz bir ağırlığı ya da sonsuz bir hafifliği olacak! Oysa dairesel devinen cismin de [sonsuz olması] olanaklı değil, çünkü sonsuz olanın dairesel yer değiştirmesi olanaksız. Bûnu söylemenin gökyüzünün sonsuz olduğunu söylemekten hiçbir farkı yok, bunun ise olanaklı olmadığını gösterdik. İkincileyin, sonsuz olan hiç mi hiç devinemez, çünkü ya doğaya göre devinecektir ya da zor ile. Zor ile devinecek olursa, onun bir de doğaya göre devinimi var demektir. Dolayısıyla oraya doğru devineceği [kendine] eşit başka bir yeri de var demektir. Oysa bu olanaksız. Ne ki genel olarak, sonsuz olanın sınırlı bir nesneden herhangi bir etkilenime uğramayacağı, ya da sınırlı olanı etkilemeyeceği şura-

ıo

15

20

25

30

n E P I OTPANOT A. 7

a 75a

yap

â rr eıp o v

İ k i v t j
•

e < fi

ou A, T.

' n e r r e p a a - p .e v o v

iır a d e v

rj K a l . o r ı o v v

İK iv r jö r j

rı

o v T , ecrru) rö A

e(f>' ov B, 8rj vırö t o v B rö A

el

rov

e ta v r jÛ r ]

x p 6v os iv

S

İ 6 e p j k â v 6 r\

77

ev

rŞ> XP°V
B e k a r r o v , K a l rö e k a r r o v e v t û

5 i(r‘ earta 8e r ö e<£’ w E vrrö t o v A rjkkoıoûjjLevov.

o 8rç e
T teT rep a a fiiv o v t i ,

7rpös rö B , rö E e o r a ı Trpös

e ar w brj t ö p.ev ter ov e v î XP°V(? ‘■erov â k -

k o ı o v v , r ö 8’ e k a r r o v

ev r û

Icrta e k a r r o v , r ö

be jj.eîÇov jieZ-

Çov, T oerovT ov be o a o v â v â k o y o v e o r a ı oırep r ö /j.e'iÇov rrp ö s t ö 10 e k a r r o v -

o v k a p a r ö a ır e ıp o v v tt’ o v b e v ö s 7i e n e p a a p .e v o v Kivrj-

drfceraı iv o v O ev l XP°v
K ivrjdrjcreT aı,

npös

6 rö

âvâkoyov

ıte T T e p a v jitv o v

eorat' t ö y a p â rv eıp o v ır p o s r â • u en epaa-p.evov iv o v d e v l k o y c a 14 ea-riv.

14 aAA.a jirjv ovbe rö aıreıpov ev ovdevl yjpova K iv r jc r e iT Ö 15 Tre'nepaarp.evov. eara> y âp e6vos iv w rö T . ov k o v v t ö A ev r â T ek a rro v A

A

E F ig . V I I I .

to S B tö E

Kiv)j(rei‘ İa r ta r â Z .

o brj e< rrı r ö B Z

e x o v t o v k â y o v t o v t o v eora> ırpos r â A .

o k o v ırpos t ö Z , Kivrj
_ 2 7 5 * 1 « ] rb a E F L ıreTcepaafiçvov . • . £ om . M ^ * ] 5^ 4tf> J F L j§] rb 0 L Si ev F _ 2 y ] rb y L , 6 y S p _ 3 ânoîiv] S n ovk L 4 7İ y FL S] â L ro 5 fo a rro i' rov 0 F , rov $ rb $ %\arrov M 7 Treırepao-fitvov Ti] r i ıreırepaanivov J 8 [ıtîÇov (2 ) om . E 1 9 & tt( J oırep om . E 10 Kiv^treraı E 1 (sed Kivrfii)trfraı S e) 11 4v ( 1 ) om . F fotp E L r : X (a') om. E 1 &parb e om . E

50

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE dan çıkıyor: diyelim ki A sonsuz, B ise sınırlı, T da, içinde bir devinme ya da devindirilme söz konusu olan zaman. İmdi A , B tarafından T zamanında ısıtılıyorsa, itiliyorsa, başka bir etkilenime uğratılıyorsa ya da devindiriliyorsa, diyelim A, B’dan daha küçük olsun, daha küçük nesne de eşit zaman içinde daha az devindirsin: yine diyelim ki, A tarafından niteliği değiştirilen de E olsun. İmdi A ’nm B ile ilgisi ne ise, E ’nın da herhangi bir sınırlı nesne ile ilgisi o olacaktır. Diyelim ki, eşit nesne eşit zaman içinde eşit nitelik değiştirtir, daha küçük olan eşit zaman içinde daha az, daha büyük olan da daha çok: bu oran daha büyüğün daha küçüğe oranı ne ise o kadar olacaktır. Demek ki sonsuz olan, sınırlı hiçbir nesne tarafından hiçbir zaman içinde devindirilmeyecektir. Çünkü daha küçük olan başka bir nesne eşit zaman içinde daha küçük bir nesne tarafından devindirilecektir, oran da başka bir sınırlı olana göre olacaktır. Çünkü sonsuz olanın sınırlı olanla hiçbir orantısı yok. Öte yandan sonsuz olan da sınırlı olanı hiçbir zaman içinde devindirmeyecektir: nitekim A sonsuz, B sınırlı, T zaman olsun: imdi A, T zamanında B’dan daha küçüğünü devindirecektir. Bu A

A Şekil VIII

daha küçük olan da Z olsun. BZ’nın bütünü ile Z’nm ilgisi nasılsa, E ’un da A ile oranı öyle olacaktır. Demek ki E, BZ’yı T zamanında

51

275a

5

10

15

ITEPI OTPANOT A. 7

275“

E rö B Z eı» r û T . t ö r r e r t e p a a - p ,e v o v r o i v v v K a l t ö â ı r e ı p o v XP°Vrj l
<5

<2

aTTfipu)

y e o v k e o r ı K iv r jc r a ı o v d i- K i v r jd r j v a ı "

fj be ıroirjaıs

K al

ırepas

y a p o v k e x e l>

rö ıraÖos c)(6i.

24 â ı r e ı p o v 24

o v b ’ â ı r e ı p o v brı v ı r ev bex erat

ovöev

A â ır e ıp o v B w ö roO A, e<£’ w TA. yap

ta ra )

*v < 5 e ir a d e t o

B, XP°V0S e<£’
ır a d e îv .

K at

to

rö örj B, o v k

r o v â ır e lp o v p e p o s , e ır e l o k o v ır e ıto v d e r o

ttr a t XP°v r b

av ro*

v ır O K e ic r d m y a p

t o 35

e v i k d r r o v ı K iv e îa û a t

A

r 'A

F ig. IX. rb e k a r r o v \ p 6vtû. o brj r b A ır p b s rö vov. v ırb

Io tû ) t ö E KeKwr\p.evov v ırb r o v A e v r û A. T A , r ö E e c r r l ır p o s r ı r o v B ıreıre p a ırp  - 30

r o v r o r o i v v v a v a y K t) v ır b r o v A K iv rjörjv a ı e v r & T Â x p â v a )' yap

rov

Xpov<ı> rö

a v r o v vıroKeCtrdco e v

ijlû Ç ov

r û xpov
K al

rb

rû

ekarrov

ır k e io v ı

ıracr^e ıv ,

K al o o ra

ekârrov t â v â k o y o v 275**

cı> o v b e v i â p a X P °V
â ır e ıp o v K tm jÛ rjvai’

e v â ır e tp to â p a .

a k k ! o fJİev

â ı r e ı p o s X P °V0S ° ^ K *Xet r * k o s , r b b e K eK ivt]p.evov «?Xeı* r o i v v v ir a v
ktji; t) ap., â b v v a r o v crS>p.a â ır e ı p o v ai
T İ mırepaa-fityov roivvv K a l rb &ıreıpov

â\ ka

o v k e a r ıv

$ E ! : rb rolvvp Sır.

K a l rb

ir.

LrSp, TO roıyvv İıreıpop E 1

rb ante ıreırtpaanfvov om. F 20 T(p om. E 21 ra b r b & I.T : rovro ES® 23 ye] -ye XP°VV LE*_ ovk ctrrı Kıvritraı] oSre Kivtjtrcu oî6v r ’ itrrı E 2 26 S’ om. E y S ] r b y 8 E SL 5e L 27 to om. F ftjpos] fitpovs L , om. E 1 29 to ( i) om. E1 3 0 7 om . E 1 rov /S Tpis rı J F 1 om. E*>* 4 TeAoî] ırepas H , yjpivov 'E 1

52

2 7 5 ba Sıppıgraı . . . XP^VV 6 ırâijua] ti trâfta S*

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE devindirecektir. O zaman sınırlı olan da sonsuz olan da niteliğini eşit zaman içinde değiştirecektir. Bu ise olanaksız, çünkü daha 20 büyüğün daha az zamanda bunu gerçekleştireceğini kabul etmiştik. Ne ki her alman zaman aynı sonucu çıkaracaktır, dolayısıyla içinde devinim olacak hiçbir zaman olmayacaktır. Sonsuz zaman içinde ise devindirmek de olanaklı değil, devinmek de. Çünkü bunun bir sınırı olmaz, oysa etkinlik ile edilginliğin bir sınırı var. D em ek ki bir sonsuz olaû , bir sonsuz olan tarafın d an etkilenemez de: diyelim ki, A ile B sonsuz olsun; B’nıiı A tarafından 25 etkilendiği zaman uzunluğu da T Â . B ’nın bütünü etkilendiği için, sonsuz B bütününün parçası E, eşit zamanda aynı etkiyi görmez, nitekim daha küçük olanın daha az zaman içinde devindiğini kabul

n -L Şekil IX

etmiştik. Diyelim E, A tarafından A zamanında devindiriliyor. T ile T A ’nm bağlantısı ne ise, E ile B’nın herhangi bir sınırlı parçası 30 arasındaki bağlantı o olur. Bunun A tarafından devindirilmesi T A zamanı içinde olur. Çünkü daha az ve daha çok zaman içinde, aynı şey tarafından daha az ve daha çok etkilenileceği, bu 275b etkilenimlerin de zamanla orantılı olarak sınırlı olacağı kabul edilmelidir. Demek ki sonsuz olan bir şeyin sonsuz olan bir şey tarafından hiçbir sınırlı zaman içinde devindirilmesi olanaklı değil. Öyleyse sonsuz zaman içinde olur bu! Ama sonsuz zamanın sonu yok, oysa devindirilen nesnenin sonu var. İmdi her duyulur cisim 5 bir etkinlik, edilginlik gücü ya da her ikisini birden taşıyorsa, duyulur sonsuz bir cismin varolması olanaksız. Oysa uzamda nice cisim varsa hepsi duyulur. Demek ki gökyüzünün dışında hiçbir

53

3751,

n E P l O TP A N O T A. 7 â p a o S fia S.ıreıpov efco ro v ov pavov ovdev. aAAa firfV ov b e fie\ p l Tivos. ai/Oev a p a 8\cğş
10 ro v , lo r a ı ev tottcû' t ö y h p efa> Kal ecrûi to tto v
&
8’

AoyiKUTepov kukAu

oîov re

fiev yap 15

(rov

to v

aîtrdr)röv b ’ ovdev fır] iv tottü). ia rıv

K iv e î& d a ı

aıreıpov

ovk

İTrıyeıpeîv !
aAAa firjv

K iv e îr a ı.

Kal

oîıre yap

58e.

âıreıpov ofioıopıepes o v

tö

tö

ovb’

8e

ftecrov

kvkAo) ırepl t ö

eır’ evdelas oîov r e

beyoeı yap İtepov eıvaı roo-ovrov

tröat ro âıreıpov

fiee'pe-

to ttov

&tretpov els bv oür0r}(reraı « a ra v(rıv, Kal âAAov roowroı/ eîs âı> Trapa tyvorep(as berfcreı aıreıpov eîvaı t t j v k i v o v 30 trav Icryyv fj t e yap âıreıpos aırelpov Kal rov aıreLpov aıreı-

pos f} la^vs" tüor’ e o ra ı roîs

T repl

k iv o v v

cnreıpov (Aoyos 8’ ev

Kivrı
T r e p a ( r p .e v a > v ,

varıv

rd

K al

ovbe

K al ır a p a

h v v a p .iv

t & v a ı r e ı p o v T r e T T e p a < r fie v i]v ).

(pvcrıv evheyeraı

r&v ıre-

el ovv rö

K ara

K iv r jd r jv a ı, e c r r a ı b v o a ı r e ı p a ,

35 ro Te k i v o v v o v r c o K a l r b Kivovfievov.— eri ro k i v o v v t o aıreıpov t i e a 'r ıv ;

e l fiie v y a p

bv v arov ,

aıreıpov

av ro

e îv a ı

e a v r o , ifir jr v y p v

Ç&ov;

el b’

ecrraı.

aAAo r ı ro

to v to

a ı r e ı p a , r o r e k iv o v v K a l r ö K tv o v /x e v o v , b ıa < f) e p o v r a t t j v Ka'ı

r r jv

h v v a p .iv .—

eî 8e

fir ı

(rvveyis rb

b e ır & s

k iv o v v , b v o e o r a ı

i r av,

fiopcfiijv

'a AA’ menrep

3° Aeyeı AripoKpıros K a l AeiJKnnros, b u o p ı < r f x e v a r a Kevtp, fiLav avayKaîov e î v a ı Trâvru>v t t j v k L v t ] ( t lv . b ı â p ı v r a ı fiev y a p roîs
a v e l x p v o ’b s İ k ü o t o v

e îv a ı


eırj Ke)((£>pıa-p.evos.

10

to v tco v b e,

Kadcnrep

p o st nrittif add. eî S’ altrBifriv, efTTat iv xP^v
eİau F M S ° 14 fiiy om .

54

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE

sonsuz cisim yok; bir dereceye kadar sonsuz olacak bir cisim de yok. Öyleyse genel olarak gökyüzünün dışında hiçbir cisim yoktur. Çünkü yalnızca düşünülür olsaydı o da bir yerde olacaktı. Çünkü dışında ile içinde ifadeleri bir yer gösterir. Demek ki duyulur olabilir. 10 Oysa duyulabilir hiçbir cisim bir yerde olmadan var değil. Şöyle bakmak da oldukça usa uygun: eş parçalı olan sonsuzun dairesel devinmesi olanaksız, çünkü sonsuzun ortası yok, oysa dairesel devinim demek ortanın çevresinde devinmek demek. Ne ki sonsuz olanın düz çizgi biçiminde yer değiştirmesi de olanaksız, çünkü doğası gereği oraya doğru devineceği sonsuz büyüklükte başka bir yere gerek duyacaktır, yine bir de doğaya aykırı olarak oraya doğru devineceği başka bir yere. -A yrıca ister düz çizgide giden devinimi doğa gereği olsun, isterse zorla devinsin, her iki durumda da sonsuz bir devindiren güç gerekecek. Çünkü sonsuz güç sonsuz olana aittir, sonsuz olan da sonsuz güç taşır. Dolayısıyla devindiren de sonsuz olacaktır (niçin sınırlı olan hiçbir şeyin sınır­ sız güç taşımadığı, hiçbir sonsuz şeyin de sınırlı güç taşımadığı, devinim konusunda söylediklerimizin içinde var).10 İmdi doğaya göre devindirilenin, doğaya aykırı devindirilmesi olası ise, iki sonsuz olacaktır: biri bu tür devindiren öteki de bu tür devindirilen.-Ay­ rıca sonsuzu devindiren ne olabilir? Kendi kendini devindiriyorsa ruh taşıyacaktır. Bu ise, diyesim sonsuzun canlı olması nasıl olanaklı? Devindiren başka bir şeyse, şekil, biçim ve güç açısından farklı iki tane sonsuz olacaktır, - ^ m a bütün, evren sürekli değilse, Demokritos ile Leukippos’un dediği gibi, boşluk tarafından sınırlara ayrılmışsa, her şeyin deviniminin tek olması zorunlu olur. Çünkü evren, biçimler, şekiller açısından belirlenmiştir diyorlar, hem de her şey kendi başına altın gibiymiş gibi, onların doğasının tek olduğunu söylüyorlar. Ama dediğimiz gibi, bunların deviniminin

55

15

20

25

30

276a

276 *

r iE P I OTPANOT A. 7 \ e y o f ie v , a v a y K a i o v e ı v a ı

r r jv a v r r jv Kivrjcrıv' 0770u y â p f i ı a

fi& X o s ,

yrj

K al

fj

< n jfiıra (ra

c p e p e r a ı,

K a l < nn v 6 r}p e l s t o v a v r o v r o ı r o y . o v d e v I o t o i t & v fJMTo)v, e l ı r a v r

2r ı


ır a v

ırv p

el

8£ k o v - 5

e l f i â p o s e y e ı rj K O vcpânjT a, e c r r a ı

roC ro 8’ â h v v a r o v â/neCpov

0X01 s b\ 06 firj i< rrı fj.e
o v tos.

p .ev av co r ö 8e /cârto, t o t t o s rov rov be p j


K iv e la d a ı îjr o ı

K ara

to îs

r 0770ıs

r o îs

cpvcrıv

ti

âX X ov t o v t o v t o v

e o r a ı- av& yK tj y a p 10

t

o İ K e lo ıs

fie v e ı

rj

8’

cpvcrıv, T a v r a

& pıcr-

r o îs â W o r p [ o ı s .— e r i

K al

( p e p e r a ı,

âvâyK rj

tiv o s

eıv a ı

T o ıro v K a r a cpvcrıv ( r o v r o be t t u t t o v eK r r js

eT r a y a y r js )' âv& yKt) T tyra, a.XXa r a

ecrraı r o îs cra>p.acrL r r js

o v d e ls

o v t o s K ivrjcn s o v k

cpvcrıv rj ı r a p â

ou T rapa

raı

re

to

e \ e ı f iâ p o s '

rj e c r y a r o v t i to v v a v r o s rj fie c r o v . y

K al


br} p.r] ı r â v r a

p.ev r a

8’

rj

%X.e lv V K0V,P °~

fiâ p o s

o r ı fie v r o ı v v v

ov.

J5

o v k l ır r ı rö


A ıo r t

8’

yap

tovto

b e b e î)(d a ı K o c r jio v k e ıp A

o tıö £

ır e p l

tö v b e

vcav

K iv e îr a ı

ır X e ıo v s

e c p a p .e v t

&v

o r ıo v v

e îp r jc r O a ı K al

ic a ra

o îo v

o rı

av r& v ,

âX X â

tov

c p v c r ıv

X oyov. K al

pır)

/3 ı a ,

K aı

c p e p er a ı,

m

8e

fiıa ,

K aı

cp ep eraı

rıs

eî

crcop A rcov

fiiv e ı ev

ovpavovs

r

en u rK errreov ,

fiıa .

fiıa ,

e ls

İ ktos

em

p .o v o v

X ey cû p ev ‘

v o p .ı( e ı

âbv v arov

â ır a v r a

K al

e ıv a ı,

/xî)

yap

K adöX ov e ıv a ı

r& v K al

jie v e ı

K ara

c p v c r ıv

p v,

ov

c p ip e r a t,

K al

K al

e ls

hv

fiıa

tov

ev

K aı
n e v e ı*

c p e p er a ı, 25

4 - 5 âır\ûs ctrraı olSiv F , oiSiv âır\ûs ta r a ı H M 5 d el. E * 6 oiıSiv fiapv J F p o st ovSiv add. c a r ıv L M e%oı E L ut vid. 8 y om . H 8’ E L : t e $ r f a f i E l H L : î J F , ovSi E 2 9 to tto s] riıros S ' J T ı ı S’ £/)i
56

20

â o p ıc r T u is

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE aynı olması zorunlu. jÇünkü bir kum tanesi nereye doğru devini­ yorsa, tüm toprak da oraya doğru deviniyor; hem ateşin tümü hem de bir kıvılcım tanesi aynı yere gidiyor. Dolayısıyla her şey bir ağırlık taşıyorsa cisimlerin kesinlikle bir hafifliği olmayacak; cisimlerin 5 hepsi hafiflik taşıyorsa hiçbir ağırlık olmayacaktır. -A yrıca cisimler ağırlık ya da hafiflik taşıyorsa bütün evrenin bir sınırı ya da ortası olacaktır. Bütün evren sonsuz olsa bu olanaksız. Kısaca ortası, sının olmayan; yukarısı-aşağısı olmayan bir yerde cisimler için de bir yer değiştirme yeri olmaz. Yer olmayınca da devinim olmaz. Çünkü 10 devinim ya doğaya göredir ya da doğaya aykırı; bunları belirleyen de cisimlerin kendi yerleri ile onlara yabancı yerlerdir. -Ö te yandan bir nesnenin doğaya aykırı durduğu ya davindiği yer, zorunlu olarak, başka bir cismin doğaya göre yeridir (bu teklere gidince açık). Demek ki her nesnenin ya ağırlık ya da hafiflik taşımaması zorunlu 15 olacak, oysa kimi nesne hafif kimi nesne ağır. Öyleyse evren bütününün cismi sonsuz değil, bu, söylediklerimizden açıkça çıkıyor. 8 Ne ki niçin birden çok gökyüzü varolamaz, bunu da söyleyelim. Cisimlerle ilgili olarak, bu evrenin dışında herhangi bir cisim olma­ sının olanaksız olduğunun genel anlamda kanıtlanması inandırıcı 20 gelmiyor da, uslamlamanın yalnızca belirli olmayan yerdeki nesne­ lerle ilgili olduğu düşünülüyorsa, bunun incelenmesi gerektiğini söylemiştik. Her şey hem duruyor, hem deviniyor, bu da hem doğaya göre oluyor hem de zor ile. Her nesne doğal olarak zorla durmadığı yere doğru gidiyor, doğal olarak gittiği yerde de kalıyor. Ne ki zorla durduğu yere zor ile gidiyor, zor ile gittiği yerde de zor ile kalıyor. 2'5

57

276a

n E P I OTPAN O T A. 8

/3ta

K al

eri e l

p .e v e ı.

/3 ta ?;Se 77 opâ,

fj

e v a v r ıa

K ara

v
İ t t i örj t ö p e c r o v t o e v r a v Ö a e l j3 ( a o ıc r d r ja -e r a ı tj y î]

İK e îd e v ,

iv r e v d e v

Z neî K ara

o ltr ö r jc r e r a ı

v
rj İ K e îd e v p r j /3 ta, Kat o ıcrû rjcrera ı Kara

v eı iv r a v d a

eJ p .ecpiicrıv

30 b e v p o . fiCa 8’ {] K ara (pvcrıv- e n avâyK T ] ı s a v r a s r o v s K o crp o v s İk

t & v a v r & v e ı v a ı p.ârcûv,

âkkâ

[j.r]V Kal t & v

a c u p â r iü v

o p o ıo v s y eK aarov

ov ras

â v a y K a îo v

rr)v (pvcrıv. rr]V a v rrjv

2 7 6 b ey^eıv h v v a y .iv , o lo v k iy a > Trup Kat y rjv Kat r a ftera£i> t o v t(ü v ‘

el

yap

key ov raı

b p .û v v p .a T a v r a K a l p j]

raK eı

r o îs

k e y o iT o K0
ira p *

k ü tü . tt\v a v r r jv I b e a v

7ip .ıv , K a l r b r r a v o p u o v v fim s a v

b r jk o v r o ı v v v o n r ö p e v â ır b t o v fle a r o v <£e-

5 p e r r û a ı Tre
a k X (o v o t i 8’

eK aarov ,

avâyKT]

w a ır e p

Kat

o v r e o s e% eıv , İ k

t& v ır e p l r a s KivrjcreLS v ır o 0 e
10 (TTrjv t & v K tv ijreca v . ra

o rot^ eta

& ctt

abv v arov '

o-rotx.eCa>v k e y e r a t KaO' eKa-

Kal a i Kivrjcreıs a i a v r a t , K al

avâyKT] e ı v a ı ı r a v r a y o v

cp ep ecrd a ı K al e ır l Tobe y rjs p ö p ı a ,

e ıır e p

to

p ecrov

Kat ır p o s r o h e to v to v

yap

15 p e v t t jv y rjv e v r â

ro

Tavra.

ra

ev

ecry arov

crv p fia 'ıv o v T o s

ıreVKev a p a

akkcp

ro

avâyKT]

Koa-pM

İK e t ırv p .
o Î K e ı a Koo-p.a>, ro 8e ırv p i ı r l t ö

rfjs âkk’ avut

p earov ,

ojuouos 8e Kat rr\v i v r e v d e v y rjv â ır o r o v pÂcrov cf>epecr6a ı K a r a
eKeî tf>epop.evT]v ja ec ro v , 8ta ro r o v s K ocrp.ovs

o v r a ı Keler 8 a ı ır p o s a k k r j k o v s .

rj y a p o v ö e r e o v r r ıv a v r î jv e î v a ı

(p v a ıv r & v a ır k & v a-copıârcûv i v r o î s ı r k e ı o a ı v o v p a v o îs , rj k e 2 6 rı ( i ) om , H 37 S}) E H L S ': JF M 2 9 ^ ] 1) L , om . J M Sevpo Kara tpeo-9aı M 5 6fj.oıoeıSh J , B e k k e r (cf. 1. 3 0 ) 7 avayKoitov ^ 8 post tpavepbv add. ael t\ Tİtrıp H 17 rpbs om . E 1
58

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE Ayrıca belli bir yer değiştirme zor ile ise, onun karşıtı doğaya göre. İmdi buradaki ortaya toprak başka bir yerden zor ile devindirilecek olsa, buradan oraya doğaya göre gidecektir. Başka bir yerden buraya gelen, zor olmadan duraduruyorsa, oradan buraya gelişi de doğaya göre olacaktır. Doğaya göre devinim ise tek. Ayrıca bütün 30 evrenlerin, doğaca benzer olmalarından ötürü aynı cisimlerden oluşması zorunlu. Ne ki cisimlerin her birinin de aynı gücü, olanağı taşıması zorunlu: kastettiğim ateş, toprak ve bunların arasında olanlar. Çünkü bunlar yalnızca eşadlı ise [ama anlamları farklı 276b ise] ve bizim çevremizdeki cisimlerle aynı ideaya, cinse yüklenmi­ yorlarsa, evrenin bütünü de yalnızca eşadlı olarak evren olsa gerek. Öyleyse şu açık: her ateş ateşle eşbiçimli ise, ötekilerin her biri de 5 böyleyse ve buradaki ateşin parçaları gibiyse, onların bir kısmı ortadan çevreye, bir kısmı da ortaya doğru doğal olarak gidecektir. Bunun zorunlu olarak böyle olacağı, devinim çeşitleri konusundaki kuramlarımızdan açıkça çıkıyor. Çünkü hem devinimler sınırlı ıo sayıda hem de her öğe devinimlerin birine bağlı. Dolayısıyla devinimler aynı ise öğelerin de her yerde aynı olması zorunlu. Öyleyse başka bir evrendeki toprağın parçaları da buradaki ortaya doğru doğal olarak devinecektir, oradaki ateş de buradaki sınıra doğru. Ne ki bu olanaksız. Çünkü bu söz konusu olsa toprak kendi 15 evreninde doğal olarak yukarı gidecek, ateş ise ortaya doğru. Aynı şekilde evrenlerin biribiriyle bağlantısı bu biçimde olacağından ötürü, buradaki toprağın da doğal olarak bu ortadan oradaki ortaya doğru gitmesi zorunlu olacaktır. Çünkü ya yalın cisimlerin doğası­ nın çok sayıdaki evrenlerde aynı olduğu kabul edilmemelidir ya da

59

riE P I OTPAN O T A . 8 yovras to v to v

8’

o v ru ts

8’

to

o v ro s

jie t r o v

K ara

dAAa

rö

K al

ecr^ aro v '

arrk & v

crtüfj.â.T cov, â v

tfiâ v a ı

o

k o y ov, a v ây K t]

y

p .ijK o s

ır k e ıo v

a ır e ^ e ıv

p ja k k o v ,

e îv a C T i v a

rj

ro

K iv r ja ıv

T o c r o v b i;

rd

yap

b ı o ıc r e ı

eıSos to

8’

av r& v '

ao

â ır o -

rl

rj ı r k e î o v r & v oİK eC a>v r o t r a > v , a k o y o v "

r o ır o v b l

p i]v

avdyKT]

e î v a ı K o o ’p .o v s ı r k e ı o v s e v o s -

e î v a ı vcrıv t & v

( r y & o - ıv e k a r r o v

yap

m ıe ıv

[aroırou] â b v v a r o v

â £ ıo v v a k k r jv

b ı a ( j> e p e ı

ev

o tl

av ro .

pev

25

yap

7r o r e p o v o v v (3 Ca ı r d c r a s e p o v p e v K i v e î t r d a ı K a l T a s i v a v r t a s ; d k k 1 o p.r] ır e c p v K e v o k c n s K iv e îc r O a ı, â b v v a r o v t o v t o K i v e î v d a ı /3 ta. e l t o C v v v e o r ı t i s K LV rjarıs a v r & v K iv o v v r a ı, (p a v e p o v .

K ara

c iv c iv ,

& v â y K ij

ı r p o s e v a a p L 0 p .& r ı jL İ c r o v K a l

ırkeıco

t& v

to tto v

o p ta e ıb & v

v n â p )(e ıv

ırp o s T ob e t i K ad’

be, b ıo rı K al r a

cû ü C

o p .o L (û S

ıra a r ıv

< fr o p a â k k r j k c ü v , to v to , o rı el

ra

ra>

ev

& (tt

jie tr o v

ev

yap

Ü K ao ro v

K iv r jc r ıv , o l o v ı r p o s el

be

ırp o s

â ır a v r a o r ıo v v

K ar

b ıa < f > e p o v ( r ı y a p

rj K i v e î v

rö

eay aro v .

T av ras to v to v

ovdev

T as

8’

b'

277*

â b ıd -

ev

be

erep a

5

b ıa (f> e p o v -

ırp o s

t& v

e ıb e ı

v ıro d e c re ıs, o v ro s

eK a-

keyco

K al r a

K al

to b e

fj.o p ıa > v ,

e îb o s

orovovv.

K o o ’jj.ta p o p m v

30

e îb e ı T a v r a ,

k r]< f> d e v e v r e v û e v o v b e v

r ıv l

â v a y K a îo v

e îv a ı K al

K ad’

e/cacrra ır k e ıc û j i e v , e ı b e ı 5’ o v t o l o v t o v eora t r & v

erep o v

K al t o

a k k ıa

aAA.’ âcr a v r a ı s ’

a v T to ,

k a>v.

to v

8’

r& v

e v r a v d a fio p ıa ■ ırp o s a k k r jk a

K orrp cü 6jj.oC a> s e ) ( € i , t c û s TTpos t & v

SpoC cas

â p ıB p &

t t jv

ecry aro v .

o p o v , o v r & p .e v r S >

K al

ev

a X k jjrj

âv ây K rj

to K al

10

o v p a v o v e v a p o v o v e î v a ı K a l j i r ] r r k e C o v s , r o î s a v r o î s r e K ji r } -

p io ıs t o v t o is K al r a î s a b r a î s a v a y K a ıs .

21 ovros E H L M S 1 : ovros to û âriırov JF T , ovros aroırov B e k k e r Kİtr fjjovs elv aı M vKeıovs £v*s in ra s. E rec* 2 2 eîvaı $ F 1; çı J , oırov M 2 6 elvaı Kİvrjo’tv r ıv a F 27 ırörep ’ oiv J Ktvet om . E 1 3 0 rû y ] Trpârepov tccu L . Kal tûv M a.uoıoeıSâv B e k k e r (cf. 1. s ) K aff om . E 1 31 apıS/ıbv M 32 tıSeı F 277*1 r orı E 1 2 T İ pıev Ty J F L 1\SP : rb fxev rb E 'i'H M roıovrov e x toiovtuv m utatum E 1 3 Sıd
60

12

,

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE bu kabul ediliyorsa ortanın tek, sınırın tek olduğu da kabul edilmelidir. A m a bu böyleyse11 evrenlerin birden çok olması olanaksız. Yalın cisimlerin başka bir doğa taşıdığını kabul etmek, kendi yerlerinden daha az ya da daha çok uzaklaşıyorlarsa, saçma. Çünkü şu ya da bu uzunlukta uzaklaştıklarını ileri sürmek ne fark ettirir? Ne kadar uzaklaşırlarsa o kadar, o oranda farklı olacaklardır' ama biçim aynı. Ö te yandan onların bir deviniminin olması zorunlu, çünkü devindikleri açık, imdi bütün devinimlerin ve karşıtlarının zor ile mi olduğunu söyleyeceğiz? Ama doğasına uygun olarak hiç devinemeyen bir nesnenin zor ile devinmesi olanaksız. İmdi onların doğalarına uygun bir devinimleri varsa, eşbiçimli olmaları ve her birinin devinimi sayıca tek bir yere doğru olmalıdır, yani buradaki ortaya doğru ya da buradaki üst sınıra doğru. Biçimce aynı olan yere gidiyorlarsa, ama tek tek cisimler de birden çok sayıda olduğu için, birden çok sayıda yerlere doğru gidiyorlarsa, kendileri de tek tek biçimce farklı değilse, bu parçalarından biri için geçerli olacak da biri için geçerli olmayacak demek değildir, hepsi için aynı şekilde olacaktır. Nitekim hepsi biçim açısından biribirinden farksız ama sayıca, her biri ötekinden değişik. Dediğim şu: buradaki parçaların biribiriyle ilgisi ve öteki evrendeki parçalarla ilgisi aynı şekilde ise, buradan alınan bir parçanın başka bir evrendeki parçalarla ve aynı evrendeki parçalarla ilgisi farklı değil, aynı olacaktır. Çünkü biçimce biribirilerinden hiçbir farkları yok. Dolayısıyla ya bu kabulleri değiştirmek gerekiyor ya da orta ile sınırın tek olduğunu kabul etmek gerekiyor. Bu böyleyse, bu kanıtlara ve bu zorunluluklara göre gökyüzünün de birden çok değil tek olması zorunlu.

61

20

25

30

277a

5

10

ITEPI O TPAN O T A. 8

27 7 * ıa

orı 8’ (pVKev ff yrj epea-0 a ı K a l r â k< ov.

okw s

yap

15 ( K a l r a v r a

to

ov

Trvp, b r jk o v

K iv o v p e v o v

K al e ls

pac/JLİvr} p e r a f i o k r j ) , o îo v

İk

t& v

âk-

l/c t i v o s eıs t i fJL fT a fiâ k k et,

e î b e ı bıa4p e i'

b

to

K al

ır a c a

b\ v e v e -

v y ıa C p p .tv o v İ k v o a o v e l s v y ı e ı a v

K at t o a v £ a v 6p .ev o v İ k jjLiKporrjTos e l s jıeyeöos.

K a l t o e-

8eı a p a eîSeı

p â p e v o v a p a ’ K at y a p t o v t o y ı v e r a ı nıo& ev ı r o î.

bıa< f> ipeıv i £ o v K a l e l s & ıreıp v K e ipe
20 (fip .ev o v o v x o v e r v ^ v , o v b ’ o v (3 o v k e r a ı o k iv & v .

K a l t& Trvp

a p a K a l ff y î] o v k e l s â v e ı p o v t p e p o v r a ı , a k k ’ e l s avrtK eC (xeva' a v r İ K e ı r a ı 8e k a r a t o t t o v t ö ava> t ı r e p a r a r r js

<3

K a rta , S a r e T a v r a l o r a ı

(eırei K a l fj ıcvKkat

tp o p âs.

n e v a r a K a ra b ıd p c T p o v

e^eı ttchs âv riK eC -

ttj 8’ o k t j o v k l o r ı y iv a v r C o v o v b e v .)

25 m a r e K a l t o v t o ıs r p a ır o v r ı v â f j . K lv rja ıs eıs r a â v r i K e î p e v a K al

v e v e p a a /x e v a .

a v e ıp o v adaı

â v d y K t]

epecrdaı.

apa

reKpurjpıov b e

e îv a i

ti

roC

rekos

kal nv

eıs a n e ı p o v epe-

Kal r ö r r jv y rjv p e v , ootü> â v i y y v r e p ı a fj r o v p e c r o v ,

B c lt t o v 4pe
e l 8’ â ır e ı p o v

30 fjv , a n e ı p o s â v ijv K a l fı r a y y r r j s , e l 8’ fj ra ^ v r-rjs, K a l r ö f i â p o s K a l fj {erep o v ) im b o a ıs ,

K ovcporrjs'

rw f î â p e ı â v fjv T a \ v , o v tcû s e l a ır e ı p o s rjV fı t o v t o v Kal fj r r js T a y ır r ijr o s i v i b o a ı s â v e ı p o s â v rjV.— aA A a

2 7 7 b jirjv o v b ’ i v

aAAou eperaı a v r & v r ö fjiev âva> t o 8e /carto*

o iı b i f i i a , & a v e p â v İK iv e îr o t ö be

û>s y a p r ö Kar(ı>repa> [ra^ u rjjrı] e r e p o v

r ıv e s

v k e îo v

< p aa ı r f j İK 0kC\freu

fü p a b v r e p o v y a p

Trvp â v to K a l fı v k e u o v

TovvavTiov â e l r o ı r k e ı o v trv p O â r r o v 4p e r a ı

y ıj

k&tu>' v v v

K a l fj v k e u o v

13 «al (2 ) om . M 15 ou] ovpavov L etSeı 5e H M S i] yap c i. S u sem ih l 1 8 Seî e x el m ııtatum E 1 a o ] t ip J to ^ u tŞ t» seclu si erepov iripov scrip si (cf. S p) : erepov codd ., iripov B e k k e r 3 a r f ] Kal r Ş M ffdpet E F L M r : fiapeî J 2H .: fipaxtî J l t i] t l oSv E J 3 3 eıriSotrıs (a ) oin. M U 771’ ! rb ] t o L (b is) 4 x a l fı om . E 1*2

62

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE Toprağın ve ateşin oraya doğru doğal olarak devindiği bir yer var, bu başka şeylerden de çıkıyor: genelde devinen nesne bir şeyden bir şeye değişiyor (bu, bir şeyden ile bir şeye de biçimce farklı oluyor ve her değişme sınırlı), sözgelişi sağlığına kavuşan hastalıktan sağlığa, büyüyen küçüklükten büyüklüğe. Demek yer değiştiren de öyle. Çünkü bu da bir yerden bir yere oluyor. Öyleyse doğal olarak, oradan gidilen yer ile oraya gidilen yerin biçimce farklı olması gerekiyor. Nitekim sağlığına kavuşan da rastgele bir yere ya da istediği yere gitmiyor. Demek ki hem ateş hem de toprak sonsuza gitmiyor, ama karşıt yerlere. Yukarı ile aşağı ise yer açı­ sından karşıt, dolayısıyla yer değiştirmenin sınırları bunlar. (Çünkü dairesel devinme de eksen dönüşü açısından karşıt yerlere gidiyor ama bütün açısından hiçbir karşıtlık yok.) Dolayısıyla bunlar için de bir tarzda karşıt, sınırlı yerlere giden bir devinim var. Öyleyse bir sonun olması ve sonsuza değin devinilmemesi zorunlu. Devini­ min sonsuza gitmediğinin bir kanıtı da şu: toprak ortaya ne denli yakınsa o denli hızlı gidiyor, alev de yukarıya ne denli yakınsa o denli hızlı. Bunlar sonsuz olsalardı, hız da sonsuz olurdu, hız sonsuz olsaydı, ağırlık ile hafiflik de sonsuz olurdu. Nasıl başka bir nesne­

15

20

25

30

den daha hızlı yere düşen bir nesne bu hızını ağırlığından alırsa, aynı şekilde, ağırlık artması sonsuz olsaydı, hızın artması da sonsuz olurdu. Ne ki onlardan her biri başka bir nesne tarafından devindi­ rilmeden, biri yukarıya öteki aşağıya gidiyor. Kimilerinin dışardan 27 7b itmeyle dedikleri gibi12 zorla da gitmiyorlar. Çünkü öyle olsaydı daha çok ateş daha yavaş yukarı doğru gider, daha çok toprak da daha yavaş aşağı doğru giderdi. Oysa tersi oluyor, daha çok ateş her zaman daha hızlı kendi yerine gidiyor, daha çok toprak da her

63

ITEPI OTPAN O T A. 8 o v b k O â r r o v a v ır p ö s r û reÂeı

y rj e î s t o v a v r r js r o ı r o v .

p e r o , eî Trj (3 Ca K a l t t } İ K Ö k t y e i' ıro p p toT İp m

y ıy v o p .e v a

« e î (p ep era ı ov Ş ia .

ı t a v r a y a p t o v Ş ıa Ç o n e v o v

j3p a b v r e p o v

& or’ İ

k

5

to v to iv

eperaı,

K al

odev

jBCa,

0 fo o p o v (r ıv e c r r ı k a f i e l v r i j v 9

ttC (ttlv ır e p l t & v K e y o fie v e o v U a v & s . İti r r js

ırpcoTrjs

(f> ı\ oao(pi as

k oy a )v

be

beLyO eirj

b ıa

K al

av,

K al

t& v İ k 9 İk

K V K ka ■K ivfjtrecûs, r}v a v a y K a ıo v â ı b ı o v op.o(<üs ev r a û Ö d t

roîs aAAoıs ko< tjjlois.

v a ı K al i v

t t } s 10 e î-

b r jk o v b e k&v & b e y e v o ı r o

(TKOTrovfievoıs orı avâyK T f e v a e î v a ı r o v o v p a v o v .

T pı& v y a p

cratnaTU ı& v t r r o t y e i a v , rpeîs e c r o v r a ı K a l o l r o ı r o ı

ovT otv t & v

t& v o T O ix eu ı)v , e î s f i e v o t o v v< f>ıoraij vov a - â j ı a r o s o ır e p l rö 15 p-ecrov, a k k o s b% ö t o v KVKktp fy ep o ji v o v , ocrırep i a r l v e t r y a r o s , TpiTOS b ' ö p -era ^ v t o v t m v o t o v px
ırpös rû

â v d y K i7 y a p

e l y a p nV * v t o v t i o , e£ a) foraı*

rö /xev y a p a f i a p e s rö 8’ e ^ o v f i d p o s ,

o t o v f i â p o s e y ç o v r o s ( r t a p a r o s r â ı r o s , e îır e p 6 so

p.icra>

roû Ş a p e o s .

akka

p.T)v o v b e

â \ \ o ) y a p e o r a ı /cara (p v ırıv , a k k o b' o v k rjv. Tio fte T a ğ v e î v a ı .

ır a p a


a v â y K t] a p a i v

t o v t o v 8 ’ a v r o v r t v e s e l c i bıaopaı, ü o r e p o v

ip o v fjıe v .-— ır e p l f ie v o v v t & v
Io tI

Kat Trocra, K a ı t i s İ k ü i t t o v roıros, eri 8’ o k a ) s Trâaroı rö Trkrj- »5 d o s ot t o t t o i , b r jk ö v f j/ û v İ k t & v elpT)ixeva>v.

g

"Orı 8’ o v f io v o v y ev e c rO a ı v k e ı o v s , e r i

e îs

ia r lv

ovpavös,

akka

icat h b v v a r ö v

8* â s a î b ı o s a6a p T o s & v Kat â y e v r j-

avrrıs E ; câtrâv FHL, avrbv JM 6 rfj ( i et 2) om. JFHL râv pıaÇo/ıtvov E rS p : /3ı curaııevov 7 Troppw M "yw&fievov LM 8ûey] offtv Îlv FHM 8 tpcpovrat JFM o t om. E1 etrraı M 9 r â v \ ty o fı4vuv ELSPS’ : i v Keyo/ıtv 10 \ 6y u v om. E1 İk om. E 11 r ' EHL : om. JFM 13 tlvaı İva JFH 14 râ v om. FH 15 trdfiaros om. EL 17 8' ELM : om. JFH jieaov] ıneraÇiı JHSP 18 Horcu e{a> L, Hora f{tu F 19 aAA’ om. E120 6 om. L rSıros"] t <(xoj o v k ftrrıv L 33 ÜAAa M S\Ao 8’ ouk] âA\* o v k E iv r Ş om. E 33 rofoou] rov F at Sıatpopal S c 34 r ’ om. H 25 r is ] r is i
LM

yevEcrdai HM

64

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE zaman daha hızlı kendi yerine gidiyor. Zor ile ya da dışardan itmeyle olsaydı sona doğru daha hızlı gitmezlerdi. Çünkü zor ile giden her nesne zorlayan nesneden ne denli uzaklaşırsa o denli yavaşlar ve nereden zorla uzaklaştırıldıysa oraya zor olmadan gider. Dolayısıyla bunlara bakıldıkta söylenenlerin yeterince inandırıcı olduğunu kabul etmek gerekiyor. Ayrıca II/c Felse/e’deki temellendirmelere13 ve hem burada hem de başka evrenlerde aynı şekilde ebedi olması zorunlu olan dairesel devinime dayanarak da bu gösterilebilir. Yine şöyle bakıldıkta da gökyüzünün tek olmasının zorunlu olduğu çıkar: madem cisimsel öğelerin sayısı ü ç,14 öğelerin yerlerinin sayısı da üç olacaktır: biri ortadaki cismin yeri, İkincisi sınır olarak dairesel dönen cismin yeri, üçüncüsü de bunların arasındaki orta cismin yeri. Yukarı çıka­ nın bunun içinde olması gerekir, çünkü bunun içinde olmasa dışın­ da olacaktır, ama dış olanaksız. Nitekim biri ağırlıktan bağımsız, ötekinin ağırlığı var; ağır olan cismin yeri ortada olduğundan, ağırlık taşıyan cismin yeri aşağıda. O doğaya aykırı olarak da dışarda olamaz. Çünkü bu yer doğaya uygun olandan başka olacaktır, oysa başka olmadığını göstermiştik. Öyleyse onun arada olması zorunlu. Bunun ne tür ayrımları var, bunu daha sonra söyleyeceğiz.15 -İmdi cisimsel öğeler neler, kaç tane, her birinin yeri neresi; ayrıca genel olarak çoklukça nice yer var, bunlar bu söylediklerimizden çıkıyor. 9 Ne ki yalnızca bir gökyüzü olduğunu söylemek yetmiyor, daha çok gökyüzü olmasının olanaksız olduğunu, ayncâ ebedi, yok olmaz

65

5

10

15

20

25

IIE P I OTPAN O T A. 9 . ros, k e y a p e v , ırp&rov bıanoprjaavTes ırepl avrov. do£ete yap 30 âv udi (TKOTrovfievoıs âövvarov eva Kal p.6vov eîv a ı a v r o v ev âırar] Kal o x a^K0®s Kat o £v\ıvos kvkKos' to yap rC fjv eıvaı key o v res cr(j>aCpa fj kvkAu> ovk ipodp^ev ev rw Aoyü) xpvcrbv fj yça^Kov, &>s ovk o v ra Tavra rrjs ovalas" av 8£ Ttjv xaAKrjv fj yjpvcrıjv, ipov/jıev, Kal eav fit) dvv&fieOa voyjaaı jirjbe Aafieîv aAAo r ı ırapa r b Kûfl’ eK aarov. evlore yap ov6ev KmAveı rovro avp.(ia£veıv, oîov el jxovos eîs Arj^deit] kvkAos' ovÖev y ap fjrrov aAAo ecrraı ro kvk\<û eîvaı Kal râ 8 e rw kvkAu>, Kal t o fiev eıdos, rd 8’ eıdos ev- rfj vArj Kal 10 r&v Kaö’ eK aarov. en el ovv e a r ıv 6 ovpavos dlaörjros, T&v K aÖ ’ eK aarov av eıij- t o y ap aladrjröv âırav ev rfj vArj İTtrjpyev. el de tû v Kaö’ eK aarov, erepov hv eıtj (ro ) rû8e r<Ş ovpavŞ eîvaı Kal ovpav& artA&s. erepov a p a ode o ovpavos Kal ovpavos cnrA&s, Kat ro jiev û)s eî8os Kat jiopfyrj, ro 8* o>s rfj vAr] jiejxıyjie15 vov. $>v d’ e a r l jJ.opaal rıves, a v â y K T j t o v t o a~v[jıj3aiveıv, eıre Kal -^cüpıarov j i r j 6ev r&v roıovrcov, ovdev fjrTOV İm ırâvrcûv y a p ovrcos op&jiev, oacov fj o v a la ev vAjj earıv , ır\ela> Kal âtreıpa ov ra r a ojuoıo20 eıdij. & are îjroı e la l ırAelovs ovpavol fj evde\eraı irAelovs eî-

5

7 6

2 9 Aeyou.ev M trvve
3 0 SSe in töîl m utatlım E * 31 yeyevi)f>Âvoıs Kal 3 2 p o st atıriı addunt re F H M E 2 33 t/ ne/uyfievrj LM E2 r îjs ( 1 ) om . F 2 7 8 * 1 cıpaîpa p ost x P v ı r V pon. M a Ki})t\oî] oÎkos L 3 Şv om issum suppl. E * trtpaîpav J 5 xP u~ ırîjv fj ~xa\Kr\v M «a! iav E L : Kat J , k&v F H M E 2 Svvd/jieSa J 7 p4 vov F 10 râ v ( 1 )] t b E 11 &ırâpxeı 12 ■ s e r ip s i: riffie codd. t $ ] rb E H M 13 â7rX«s] Kal âırAûs M i om issum sü p p l. E 1 fcal] Kal 6 H M 14 r j j om . L 17 rıves (patrtv H M a n te x (ûPlffT^v add. /jdj E x ü)PltrT^v p o st roıovrav pon. F 18 fpoOfiev J F 19 diioeıSij M___ 2 0 fjroı om . E 1 w\e(ovs elar'ıv HM oîıpavol~\ oi ovpavol J : ovvot in ras. E ” 0f] . . . efrat om . E 1 ırAelovs eîvaı E F H : eîvaı ırAelovs J, ırAelovs yeveırffaı LM

66

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE hem de oluşmamış olduğunu da öncelikle onun üzerine sorunları açarak söylememiz gerekiyor. Nitekim şöyle bakıldıkta gökyüzünün yalnızca tek olması olanaksız diye düşünülebilir: hem doğa gereği hem de sanatla oluşan, oluşturulan bütün nesnelerde kendi başına biçim farklı, madde ile karışmış biçim farklı. Nitekim kürenin biçimi ile altın, bronz küreninki farklı; dairenin biçimi ile bronz, tahta daireninki farklı. Nitekim kürenin ya da dairenin neliğini (to ti en einai) söylerken tanımın (logos) içine altın ya da bronzu katmayız, çünkü bunlar töze, varlığa (ousia) ilişkin varolanlar (onta) değil. Ama bronz ya da altın küreyi kastediyorsak, tek tek nesnenin dışında başka bir şey düşünemesek ya da kavrayamasak bile, yine böyle adlandırırız onları. Kimi zaman, sözgelişi tek bir küreyi kavramak istiyorsak, bunun böyle olmasına bir engel yok. Aslında burada da daire’nin varlığı ile şu dairenin varlığı arasında büyük fark olacaktır; biri biçim, öteki tek nesnenin maddedeki biçimi. İmdi madem gökyüzü duyulur bir nesne, tek tek nesneler öbeğine girse gerek, çünkü her duyulur nesne madde içinde bulunur. Tek tek nesneler öbeğine giriyorsa, buradaki gökyüzü olmak ile saltık anlamda gökyüzü olmak farklı olacaktır. Öyleyse bu gökyüzü ile saltık anlamda gökyüzü değişik olacak. Biri biçim, şekil olarak, öteki madde ile karışmış olarak. Bir şekil ve biçim olan her yerde birden çok tek tek nesneler ya vardırlar, ya da onların oluşmaları olasıdır. İmdi ister kimilerinin dediği gibi idealar varolsun ister bunların hiçbiri ayrı başına varolmasın, bunun böyle olması zorun­ ludur, çünkü tözü, varlığı bir madde içinde olan her şeyde, birden çok sayısız eşbiçimler olduğunu böylece görüyoruz. Dolayısıyla ya

67

30

278a

5

10

15

20

278*

n E P I OTPANOT A. 9

İ k fiev oîiv t o v t c h v vırok&fioı tis av Kal eîvaı Kal evbeyetrdaı Trkeıovs eîvaı ovpavovs' o-Keırriov 8e nrakıv r t t o v t c û v k ey era ı Kak&s Kal r ı ov Kak&s. 23 vat.

rö koyov

to v

a v e v r r js v k ıjs

K al r o v

fie v ev

ovv

r fj v k r/

r e k e y e r a ı , K a l e c r r a t t o v t ' â k t ] 8£ s .

k a ç

b e p iC a a v â y K t ] 8 t a t o v t o

T s k e ıo v s

erep ov

e îv a ı

r r js

e îv a ı

rov

p o p (f> r js

K a­

23

a k k ’ o v d e v f j r r o v o v - 25

koctp ov s, o v b ’ e v d e y e r a ı

y e v e c r d a ı ı r k e ı o v s , e îır e p o v t o s e £ â ır â c r r js e c r r l r r js v k r js , a tcn rep a )8 t 8 e [ j . a k X o v i a a ı s t o k e y

e c r r ıv .

e c r r ıv fı y p v ır o r r js K a f m v k o r r js r fj

y p v n o r r jT i

v o ır o ovr âv

ç-a p £

?/ c r a p f ,

K al

v -ır & p Ç e ıe v

e lr j y p v n o v o v r

6p<ûTT(ı>

et

6p . e v o v

ev p ıv l

e£

fj

a ır a c r & v

ra v rt)

rö

t& v

crâpK es

K al

oora,

o ctt& v a v d p a n ro s y e v o ır o e v b iy o iT O

t i û s 8 e
r ıv ı

v k t],

ö .k k ’

e£

ovpav&

a ır â c n js ,

rö

âkkov

okcos y a p

to v tcû v

v ır a p y o v c r r fs r ı v o s v k r ] s . K a l r & v e k r r js v k r js '

e îv a ı

6 8’

ovbev

o c r ıo v

h.v

r r js

ye-

30

a k k ’

<2

crap-

â b v v â ru > v o v tcû v o ı c r a v - 35

a v O p o ıır o v . e c r r ıv

ev bey eraı

fj o v e r ia

y ıy v e c r O a ı

e v 2 78** p.r)

o v p a v b s e a - r t ]x e v t & v K a d ' e K a a r a

a k k ' e l fu ] eK f i o p ı o v p .e v

ovöev

e/c- - n â a r j s

el

b ıa k v d r jv a ı,

av

]x fı a

o p .o ıa > s 8 e K a t e t r

k o s K a l T râv rcû v t & v ovk

e c r r ıv v k rj

çrapK & v

ypvnov,

e v ö e ^ o ı r o y e v e c r O a ı.

e c r r ıv v k t]

et y a p

e o r a ı b r jk o v . c r a p K i, K a l

e îv a ı

av r&

e r e p o v e c r r ıv , o v f i e v r o ı o v r ’ a v

y o ır o y e v e c r d a ı ır k e ıo v s , 8 ta rö

a v r r js

ovpav&

c r v v e a r r jK e v

K al

T& be

t& 5

e h ) aAAo s o v r ' â v e v b i -

ır a c r a v r f] v v k r jv T r e p ıe ık r jc fr iv a ı 8

rov rov .

k e ı ı r e r a ı a p a t o v t o b e î £ a ı , o t i e £ â ı r a v r o s t o v c fıv c r ı- 8 kov

K al

a l< rO t]T o v

c r v v e a r t jK e

]xaTOS.

e îır c o fie v

8e

ir p a ­

5^ $ S v tiîJF Kal ( i ) om . M 22 eîvaı om . E , pon. L 2 3 o3v om . E 25 t a n H M t o v t om . 2 7 öo-ırep] & < r ır tp K a l F 28 l a a s om. F H e c r a j ro' A e y d n ev ov JF H yap] ı r e p L 31 &v J F H r : om. E L M 3 2 ei] eî F 3 3 gA.i) i ı r r l H M c r a p ı c û s om. E 1 3 4 K a l E J F H S P : «al 4k L M E 2 y iv o tr o S p 3 5 SAAov eîvaı H L M 2 7 8 b2 v \ y rıvl F , r r j iİKrı H t o İ t u v e’v5e'xeTaı ju^Sev F y ( y v t a 6a t E J L S P : y t v t < r 8a ı F H M 3 T i v i s om. E îs K a tr T o v M 6 t u / (1 ) om. E 7 v p o t ıK r \ < p e v a ı L 8 t o v t o E L S 1 : a v r b t o v t o 4>r S ıin E LS1 9 K a l B o n itz : z ı oSvEL:

p o st H

o îıp a v o v s

K a l t o v libri

68

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE birden çok gökyüzü vardır ya da birden çok gökyüzü olması olasılığı vardır. Demek ki bunlara bakarak birden çok gökyüzü olduğu ve gökyüzünün birden çok olma olasılığının bulunduğu kabul edilebili­ yor. imdi, yerinde söylenen ne, söylenmeyen ne, bunun yeniden incelenmesi gerekiyor. Maddeden bağımsız biçimin tanımı ile madde içindeki biçimin tanımı farklıdır denmesi yerinde; hem de doğru. Ama bu yüzden evrenlerin çok olması için hiçbir zorunluluk olmaz; buradaki evren maddenin bütününden oluşuyorsa -k i öyle zaten-, çok sayıda evren olması olası da değil. Kastettiğim şey herhalde şöyle açıklığa kavu­ şacak: basıklık, burnun ya da etin belli bir hükümlülüğü ise ve et bu basıklık için madde ise; bütün etler tek et oluştursa ve basıklık bununla oluşsa, başka hiçbir basıklık olmaz, oluşması da olası ol­ maz. Aynı şekilde insan olmak için madde et ile kemikler ise, etin tümünden ve kemiklerin tümünden, bunların ayrılması olanaksız olacak şekilde, bir insan oluşsa, başka bir insanın olması olası olmazdı. Öteki nesnelerde de bu böyle. Genel olarak varlıkları, tözleri maddesel bir taşıyıcının içinde olan nice nesne varsa, bunların hiçbirinin bir madde olmaksızın oluşması olası değil. Gökyüzü ise hem tek tek nesneler öbeğine giriyor hem de maddeden oluşan nesneler öbeğine. Ne ki o maddenin bir parçasından değil, bütününden oluşmuştur. Gerçi kendi başına gökyüzü olmak ile bu gökyüzü olmak biribirinden farklıdır, ama yine de başka bir gökyüzü olamaz, birden çok gökyüzü olması da olası değil, çünkü maddenin tümü onda toplanmıştır. Şimdi şunu göstermek kalıyor geriye: gökyüzü doğal ve duyulur cismin bütününden oluşmuştur. İncelediğimiz şeyin bizim için daha

69

25

30

35 278b

5

I1EPI OTPAN O T A. 9 ıo t o v r l k e y o p e v

e ıv a ı rov o v p av ov

K al ıro cra ^ & s, İv a p .a k X o v

f j p î v b r jk o v y e v r jr a ı r b j^rov/zevov.

e v a f i e v o v v r p o n o v o ııp a -

v o v k 4y o jj.e v r r jv o v a ı a v r r jv r r js i< r\ ârr]s r o v ı r a v r o s tt e p ıopas,

fj

ıra v ro s'

(pvsriKov r ö

el(o û a p .ev

15 K a k e îv

S’

tp o p â

to v

acrrptüv âkkcos

av

T pon ov

trav râs,

<5

ovpavov

rö

io ~ )(â r q s

avvearâvaı

ic r y a r o v

Kal

âva>

to

rrav

d e îo v

rû

yâp

ovpavû

yap

okov

tü )V ,

to v

avTÖ

Kal

â ır k & v


fj

e£
Kara

ovöev âv

ovk

ovbe rö

â ır ö

e îr ) .

rov

tte p ı-

rö

Kal

cr&p-a

ır a v

râv

e v ıa

Kal

e ı v a ı ap.ev.

Kal

İti

v ttö

8’ rr js

e la > d a p .e v

va-ıv

T avra,

ır a p a

fx e v

ovk

av

8’

k i-

ron os"

tö v

Kara

( fi v t r ıv .

ovk ap' e a rı

rov

ovbe (â k k o ı

e ıc r iv ,

yâp

ovk

(J>vo-ik6 v ,

r& v

r& v

to tto v .

crvvöe-

ovv

p .e v

b e b e iK r a ı

p.r\v

âkka

Kara

v c p ır r r â p ifv o v . avr& v

T iv l

ır a p a r\v

bvvaröv ovdev t& v

p .r f r '

y e v e a ö a ı.

(f>ep6 p . e v o v

yap

akka>

ro v rto

â kk’

fj

l^ e ıv .

tö

tö

cr&\J.a

o -to / i.â rc o v

avrov

âvâyK Tj

b ıa

iv b iy je c r B a ı

kvkâö)

yap

e ft ] c r a v

e£a>

fx.r\r

T o ın tb

â ır a v r o s

p.aT0 s

< f)v(rıv

hvvarov,

e îr r e p

e£

tte p u p o p a s

e ıv a ı

p erakk⣠aı

e ıv a ı

o v p a v o v < r& /xa .

ovpavov

fj

ovpavov, rö okov

a lc r d r jr o v

e c r ^ a n js

rö

tov

ır e p i(f)o p â s

a ır k & v

fietrov

yâp

ır a p a 6

r& v

iv b e ^ e r a t

< p v (rıv p e v

âkku>

r r js

< p vcrıv

tto i), < rıv

ap.ev.

eo -^ â r r]

r j k ıo s

K al

to v

nâkıcrra

Ib p v ırö a C

ır e p ıty j 3p .ev o v

ır e p ıe x p ıi* v o v

e ır r ıv

âvâyK T)

o rı

to

crSıpa r f j

cn kr)v r] to

e ı v a ı f i r j b e v e£a> a r& p M t ö v 25 e l

35

Trepi(popci

T p ı \ & s brj k e y o p . £ v o v ■rijs

279a

Tt}

ovpavov.

21

30

iv

e v v e le ?

to iv

ır e p ıc p o p a s '

icr^&Trf

tö K al

y a p T avra iv

Kal

k e y o fie v

20 i a ^ â r r j s

yâp

iv w

ovpavov,

& kkov

21 ye ıv

cr& fia

o h c e ıo t

ro -

Kara

v-

ecrraı ( p v c r ıv

akko

â ır k & v

a v a y K a îo v

a & p .a e£ co

ır a p a

e ıv a ı

e l b e fır/ t & v a ı r k & v , o v b e r & v p . ı k t & v

roû

âvâyK T]

14 tluBafiCV . . . 17 toû ıravTi s om . L. to (2) om . F 15 r a r] m pl H 16 p o st TpAırov add. tpa/ıtv M 18 İarp u v om. E 1 21 toû E L T S P : toû xavrbs $ rd (2) Qm. J 23 Ka\ S p ut v id ., B o n itz : «al toû lib ri 24 4v$cxtra l S 1 26 avayıccûov H 28 phv om . E 39 avrov E 30 iırl in ann m utatum E 1 to û ] ToûSe rov F 33 Tovl rb fiiv F &\\m âvayKoSov F 35 Sp’] e n F errrl v e l itrriv J H L M r : tarat E F S »

70

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE anlaşılır olması amacıyla, ilkin, gökyüzünün ne olduğunu, hangi 10 anlamlara geldiğini söyleyelim. Birincileyin, bütünün en dış çemberinin varlığına ya da bütünün en dış çemberindeki doğal cisme gökyüzü diyoruz. Nitekim en uçta ve en yukarda, tanrısal her şeyin orada kurulduğunu iddia ettiğimiz yere gökyüzü demeye âlışagelmi- 15 şiz. İkincileyin, içinde Ay’ın, Güneş’in, kimi gök cisimlerinin16 bulunduğu, bütünün uç çemberiyle süreklililik, oluşturan cisme . gökyüzü diyoruz; çünkü bunlann gökyüzünde olduğunu söylüyoruz. Yine bir başka biçimde, en uçtaki çemberle sarılan cisme gökyüzü diyoruz. Nitekim gökyüzüne “bütün”, “her şey” diyegeliyoruz. 20 İmdi madem gökyüzü üç anlamda kullanılıyor, en dış çemberle kuşatılan bütün, doğal ve duyulur cismin bütününden oluşur; bu zorunlu, çünkü gökyüzünün dışında hiçbir cisim yoktur, olması olası da değildir. Çünkü en dış çemberin dışında doğal bir cisim olsa, bunun ya yalın bir nesne ya da bileşik bir nesne olması; ya 25 doğaya göre ya da doğaya aykırı durumda bulunması zorunlu. İmdi bir yalın cisim olamaz, çünkü dairesel yer değiştiren nesnenin kendi yerini değiştirmesinin olası olmadığım göstermiştik.17 Onun ortadan çevreye gitmesi de olanaksız, ortaya düşmesi de olanaksız. Öy- 30 leyse orada doğaya uygun olarak bulunamaz (onların kendilerine özgü yerleri başka); doğaya aykırı olarak bulunsa dıştaki yer başka bir cisim için doğaya uygun olacaktır. Oysa buradakiler dışında başka bir cismin varolmadığını söylemiştik. Demek ki gökyüzünün dışında bir yalın cismin varolması olanaklı değil. Bir yalın cisim 35 yoksa, bir bileşik cisim de olamaz. Çünkü bileşik cisim varsa yalın 2 7 9 a

71

279a

nEPI OTPANOT A. 9

yap eıvaı kal r a â ırk â rov fj.tK.TOX) ovros. a k k a pr\v ovbe y a ’tcrdaı bvvarov• î/roı y a p Kara v(rıv ecrrat rj ırapa epeı avepov toCvvv İ k rStv elprjp.ev(ı>v o rı ovr e a r ıv efto ovr ey\o>peî y ev ead a ı a â p a r o s oy kov ovdevos’ i £ aırdarjs yap i a r ı rrjs oı/ceıas vkrjs o ttas koap.os' vkr] yap r\v avrco t o vaiKov a â p .a Kal aıadrjrdv. m or ov re vvv e la l ırketovs ovpavol o v t’ eyevovro, o v t’ ev b fy era ı y ev ea d a ı ırkeıovs' aA.A.’ eîs Kal 10 pdvos Kal rek eto s ovros ovpavos e a r ıv . 11 â p .a 8e b r j k o v o r ı o v b e n t o t t o s o v b e K e v o v o v b e x P ° v o s e a r ı v e£a> r o v o v p a v o v .

i v â ır a v r ı

yap

( fta a ıv

to itû )

<Ş p j ] be

bvvarov

iv v n & p y e ı

â p ıd p o s

e a r ıv .

Öe r o v

e£a>

X povos ia r lv

(3 o k r )

a â tp a "

bvvarov

K tv r ja ıs

K evov b’

S’

earl

avev

y e v e a d a t'

iv

\p ovos

a w p .a r o s

< f> a v eg o v a p a o t i o v r e t o t t o s o v r e

rr\v

crn adrj

b td ır e p o v r

i£ a > rd r< ı}

ttjv

K e a r d r r jv b ı a r e k e t r o v Qeitı> s e < f> d e y K r a ı

e ıv a l

ovk

*5

o v p a v o v b e b e tK ra ı o r ı o v t ' e a r ıv o i r ' iv b e ^ e r a ı

e£a> âev

vrrep

Kal

8’

< f> v a iK o v

iv

rom a raiceî

a v r e t v o ı e ı y r \ p â a K e ıv , o v b ’ i a r l v

tcü v

koC bora

a û / ıa ,

K iv r ja e u s '

y e v e a d a ı a co p a .

Xpdvos

vvapÇaı

ira p a

o v b e v o s o v b e p ıa

r e r a y p e v u tv

a p ia r r \ v

fy o v r a

â rra v ra a iû v a . r& v apxauov.

Kevov o v r e

T te ^ v n e v , o v r e

< f> op dv, a k k '

Ça>T]v k a l

r r jv

p ıe r a a v a k - 20 a r ır a p -

( k o .1 y a p r o v r o r o v v o p a . rö

yap

rekos

rb

ıte p ı-

eyov töv r r j s e K a a r o v f a r j s xpovov, ov fj-rjdev efa> Kara ( j ) v a ı v t alatv e K a a r o v KeKkrjrat. Kara rov avrov Öe koyov K a t rö t o S *5 ıravrbs ovpavov r e k o s kal rö rov Kavra xpovov K a l rrjv arreı2 7 9 * 3 ""“p i . %. 4 ^ (1 ) om. E 1 Adyos 5}f ti J F 5 t! (a) E L M T : om . JF H S C 6 İySfX(TCU F 7 o y kov M T^p] &p' H M ia r ıv a n te 8 i p o n . M 9 o i ovpavol F 1 0 ı c \ t l o v s yevftrSaı M Kal om . F 11 o v r o s K a l r t K e ı o s M S o iı p . iarlv o v r o s S* 13 r i ı e t p om. F l 1 4 ivvırapxtı L : ivvripxtıv E (v d eletu m ), uxâp^;cı F H M S pr ut vid ., { m i p X Q >n raSı J ^
72

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE

cisimlerin varolması zorunlu. Demek ki, orada hiçbirinin oluşması da olanaklı değil. Nitekim yadoğaya göre olacaktır, ya doğaya aykı­ rı;'yine ya yalın ya bileşik. Dolayısıyla yeniden aynı uslamlama geçerli olacaktır. Aslında olması olanaklı mı diye sormak ile oluş­ ması olanaklı mı diye sormak hiç fark etmiyor. Öyleyse bu söylediklerimizden çıkan şu: dışarda hiçbir cisim yok, hiçbir cismin kütlesi de oluşamaz. Çünkü evrenin bütünü kendine özgü maddenin bütü­ nünden oluşuyor; onun için madde doğal, duyulabilir cisimdir. Dolayısıyla ne şimdi birden çok gökyüzü var, ne vardı, ne de birden çok gökyüzü olması olası. Bu gökyüzü birdir, biriciktir, tamdırmükemmeldir. Yine şu da açık: gökyüzünün dışında ne bir yer var ne bir boşluk var ne de zaman var. içinde bir cisim bulunmayan yere boşluk diyor­ lar, öyleyse olması olanaksız. Zaman ise devinimin sayısı, ölçüsü. Ama devinim doğal Bir cisim olmaksızın olamaz.18 Gökyüzünün dışında bir cismin olmadığı, olmasının da olası olmadığı gösteril­ mişti. Öyleyse şu açık: dışarda ne yer var ne boşluk ne de zaman. Demek ki oradaki nesneler19doğal olarak bir yerde değildir, zaman onları yaşlandırmaz, ötedeki yer değiştirmeye bağlı olanların hiçbirinin hiçbir değişikliği olmaz; nitelikleri değişmeden, etkilenime uğramadan, tüm ebedilik boyunca en iyi yaşamı, kendi­ ne yeterliği sürdürürler. (Bunun için bu aion, ebediyet adı eskilerce tanrıya ilişkin olarak kullanılmıştır. Her tek canlının, dışında doğaya göre hiçbir şey olmayan zamanını kuşatan son, her bir canlının aion u diye adlandırılmıştır. Aynı anlamda, bütün gökyüzünün sonu, bütün zamanı ve sonsuzluğu kuşatan son olan aion,

73

5

10

15

20

25

Ü E P I O YPAN O T A. 9 p ıa v ır ep ıey o v r e k o s

a îd v

rr\v eır(o v v }x ıav , a d d v a r o s

e a r ı v , a ır o r o v K a l öeîos.)

i i v p r r j r a ı , r o îs |xw a K p ı f i e a r e p o v r o î s 30 r e « a t Çrjv.

f ia t r ı

rö

ra

d e îa ,

t r o k k a K is

Ö eîov â p L e r â fik r jr o v

koli r o î s

e îv a ı

ey K V K k ıo ıs
-n p o fy a L v era ı

a v a y K a îo v

â k k o ıs

8’ a p .a v p & s , r ö

Kat y a p , K aO ân ep e v r o î s

ır e p l

a l e l e ı v a ı cl\jj(bs

odev

e îv a ı

r o îs k ö y o ıs

on

rb

K al

ıra v

trp & ro v

a K p o r a r o v ' 0 o v r a >s e \ p v f i a p r v p e î r o î s elp r}p .ev o ıs. o v r e y a p â k k o K p e îr r ö v e a r ı v o r ı K iv ija e ı ( İ k e î v o y a p a v eırj O eıd rep o v ) o ıır 35 e x e ı (jy av k ov o v b e v , o ıır e v b e e s r& v a v r o v K akS tv o v b e v d s i a r ı v .

279 b

K aL â ı r a v a r o v

b rj

K iv r fa ıv

K iv e îr a ı

evkoym '

T sd v ra

yap

e r a ı K i v o v p .e v a o r a v e k 6 r \ e l s t ö v o I k c îo v t o t t o v , r o v

o

a d fia r o s

'

5

be

k e y a tfie v

Kat a0 a p r o s

a y e v r)ro s

rj

r a s r & v a k k a t v v ır o k r j\f/e ıs '

dıro8eı£ets

e p r jf ir jv yap

y e v rfro s

anopC at

&v

Koo'crt r a

ıo

b ı u > p ı a p .e v w v

ırp o re p o v

fW .k X .ov

ets

a ı ı r o s r d r r o s o d e v y p Ç a r o Kat

T o v r u tv ,

e ır j

r& v

ıre p l

T rıa ra

r& v ra

fte k k o v ra

b o K e îv

k6yu>v r jr r o v

ov rek ev râ.

p -era

rav ra


al y a p

iv a v r ım v

a jj.( p ı a ^ r ] r o v V T u > v

K a r a b iK a Ç e a d a ı

rj

ıro re p o v 1 0

b ıe Ç e k d o v r e s r& v

e la ıv .

i v a v t 'u a v

ap a

\e y jh ]< r e a r 6 a ı

be

f ] p .î v

Kal

ırp o a K T )-

b iK a ıd fia r a . av

7r a v -

b e k v k \ ( i>

rb

yap

v n â p y o i'

K al

8eî S ta trıjra s a k k ' o v k a v r ı b İ K O v a e î v a ı r o i ı s / / . e k k o v r a s

r a k r j d e s K p ı v e ı v i K a v & s . — y e v â f i e v o v p e v o v v â ı r a v r e s e î v a ı aa ıv ,

akka

o r ıo v v

y e v ö jie v o v

akko

r& v

ot p .e v

a îb ıo v ,

a v v ı a r a p .e v < ı > v ,

ot

ot 8e ( j> O a p r o v & a ı r e p 8’

o re

evakkaÇ

p-'ev

15 ourcos ore 8e a k k c a s e \ e ı ı > < f> d e ıp 6 p .e v o v , K a l r o v r o a l e 'ı b ı a r e k e îv

o v ru ıs,

K k e ıro s o

t & a ır e p

’ E ^ eV toç.

e ıv a ı (p â v a ı r& v

’ E ^ itc S o k A ijs

o ’ A K p a y a v rîv o s

Kal

H pâ-

rö p e v o v v y e v e a û a ı p ie v a î b ı o v . 8’ o p u > s

âdvvd roov.

fio v a

yap

rav ra

O ereov

e ik o y a ıs

37 ahi E L : âel 2 9 a/xavpws] afiavpirtpov L M , ipySpirepov S pT h . ut v id . 30 KaOdıtep y ip (om. /cal) H , yap om . F corr‘ 3 1 tpalveraı J 33 t o aKpArarov F t om. E , J a e g e r 34 Ktvi\(Teıev F hv om . F 35 avrov E 2 7 9 b 1 Kiveîraı] Ktytî S ?? fo rtasse re c te a kvkKikov E® 3 6 avros rıiıros om . F 1 &F 4 8i om . F 7 nepl om . jrcorr. g a/iı
74

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE '

ebediyettir; adım hep varoluştan (aei einai) alır: ölümsüz, tanrısal olan.) Bu yüzden varlık ile yaşam, başka başka nesneler için başka başka ayrılmıştır, kimi için daha kesin kimi için belirsiz. Tanrısal nesneler konusunda kamuya açık konuşmalarımızda da sık sık, temellendirmelerle gösterdiğimiz gibi, tanrısal olanın, bütünüyle ilk ve en yüksekte olan olarak değiştirilemez olması zorunlu. Bu böyleyse dediklerimize uyuyor. Çünkü başka hiçbir şey devinim veren nesneden daha güçlü değildir (çünkü bu durumda o daha tanrısal olacaktır), kendisinde kötü bir şey taşımaz, kendine ait güzelliklerden hiçbirine gereksinimi yoktur. Onun durağı olmayan bir devinim sürdürmesi de ussal. Çünkü her devinen nesne kendi yerine gelince devinimi son bulur. Oysa dairesel devinen nesnenin deviniminin başladığı ve bittiği yer aynı. 10 Madem bunları belirledik, bundan sonra şunu ele alalım: gökyü­ zü acaba doğmamış mı, doğmuş mu; acaba yok olamaz mı, yok olabilir mi? Öncelikle başkalarının görüşlerini aktararak yol alalım. Çünkü birilerinin kanıtları, karşıtlarının sorularını oluşturuyor. Öncelikle karşıt görüşlerin uslamlama dayanaklarını dinlersek, söylenecek olanlar daha inanılır olabilecek, yargılarımıza daha az eleştiri gelecektir Kaldı ki doğru olanı yeterince değerlendirecek kişilerin doğrudan yargıç değil, yan hakem konumunda olması gerekiyor. -İm di herkes evrenin doğmuş olduğunu savunuyor, ama bunlardan kimi doğmuş otan evrenin ebedi olduğunu, kimi de bazı başka bileşik nesneler gibi yok olabilir olduğunu söylüyor; başkalan da dur durak bilmeden hep değişerek yok olduğunu, bunun hep böyle sürdüğünü ileri sürüyorlar, sözgelişi Akragaslı Empedokles ile Ephesoslu Herakleitos. İmdi onun doğmuş olduğunu ama yine de ebedi olduğunu söylemek olanaksız bir şey. Çünkü çoğu kez ya da

75

30

35

279b

5

10 ,

15

I1E P I OTPANOT A. 10 Sera itrl ırokk&v rı tt6.vtwv op&jj.ev vnâpy^ovra, ırepl be rovrov avfifiaiveı rovvavrîov Heva aCveraı.

aıravra ,yâp ra yıvöfieva Kal (frdttpo- 20

e n be rb jj-t] e%ov âpxvv roö wSı ey^ecv, dA A.’

âbvvarov aWa>s e^etı» Trporepov rov âıravra al&va, âbvvarov Kal fj.erafiâkkeıv eoraı yâp r ı aırıov, o el vırrjpye Trporepov, bvvarov av rjv âkkuts eyeıv ro âbvvarov a k k a s Hx*lv- €L Se Trporepov e£ aAÂ
el be

yeyovev, âvâyKt] brjkovarı Kaneîva bvvarâ eıvaı âkkeos i x eıv Kal p.r\ âel ovroas fyeıv, &>
âtreıpâKis rj

el 8e r o v r , ovk av eırj â(f>6ap- 30

el akken s eaye ırore ovr’

ei

bvvarov âkkeos fyeıv.

rjv be rıves fioıjdeıav eTn^eıpovaı (pepeıv eavroîs r&v keyovratv a(f>6aprov p.ev eîvaı yevopıevov be, ovk ecrrıv âkrjdrjs" ofjoıu>s yâp (ftam

roîs

ra

bıaypâfifiara

prjKevat Trepl rrjs yevecrecas, ovx

ypâovcrı

Kal

(r
yevofxevov ırore, akka 35

bıbacrkakıas yâpıv ws p.âkXov yvtapıÇovruıv, &cnrep rö 8ta- 280“ ypap.y.a yıyv6fxevov Oeacrap.evovs.

rovro 8’ i
yoftev, ov rb avro• iv piev yap rfj Tronjcreı r&v bıaypap.pdrüiv Trâvrcov redevrıov eîvaı afia rb avro avpfiaıveı, iv be rats rovrcov âırobeığecrıv ov ravrov, d AA’ âbvvarov r a . 5 yap kafj.fiavofj.eva Trporepov Kal varepov vırevavrLa i a r ı v e f ârâv yâp Trore reray)xiva yevitrdaı
araKTov eîvaı Kal rerayp.evov âbvvarov, âkk’ âvâyKrj

yeveaıv eîvaı rr]v x u>P^Cov Kexdpırrraı. 10 o n fie v o v v â b v v a r o v 10 23 el om . F1 24 r i . . . * x (lv om HE2 5 /j in S i m utatum E1 26 eyiyveto L 29 K o l ( 1 )] ei k o I 'H 30 el^ev EHLM r : ea x *v J FSP SvvaTuv î)V F to vt ' ovk iv ] tovto Kav E1 3 1 e
141.48

3

76

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE her zaman olanlara baktığımızda yalnızca bunu usa uygun kabul edebiliyoruz, çünkü bu konuda hep tersi oluyor. Nitekim görülen şu: doğan, oluşan bütün nesneler yok oluyor. Ö te yandan bulun- 20 duğu durumunun başlangıcı olmayan, bütün ebediyet boyunca, daha önce olduğundan başka türlü olması olanaksız olan nesnenin değişmesi de olanaksızdır. Demek bir neden olmalı; öyle bir neden ki, daha önce varolsaydı, başka türlü olması olanaksız olan nesnenin başka türlü olması olanaklı olmasını sağlasın! Evren daha önce başka türlü olabilen nesnelerden kurulmuş olsaydı, yani hep 25 böyle olan ve başka türlü olması olanaksız olan nesnelerden kurulu olsaydı, olamazdı da, oluşamazdı da. Ama evren oluşsaydı, bu nesnelerin açıkça başka türlü olmasının olanaklı olması, hep böyle olmaması zorunlu olurdu, dolayısıyla bileşik olanlar çözülecek, daha önce çözülmüş olanlar birleşecek şekilde sayısız biçimde ya böyle yinelerdi ya da hep böyle yineleyip durması olanaklı olurdu.

Bu böyleyse evren, bir zamanlar başka türlü olduysa da, başka türlü olması olanaklı ise de, her iki durumda da yok olmaz da olmayabile­ cektir. Gökyüzünün yok olmaz olduğunu ama yine de oluşmuş olduğunu savunanların bazılarının kendileri için seçtiği yardımcı da doğru değil. Nitekim onlar oluşmaktan, geometricilerin şekiller­ den sözetmesi gibi sözediyorlar, yani .gerçekten bir zamanki oluşmadan değil, yalnızca öğretim amacıyla, tıpkı oluşan şeklin görülmesi gibi, daha iyi bilinsinler diye.20 Oysa bu dediğimiz gibi aynı şey değil. Çünkü şekillerin oluşturulmasında, onların ortaya konulmasıyla aynı anda her şey vardır, ama bunların kanıtlamala­ rında aynı şey söz konusu olmaz, olanaksız bir şey söz konusu olur. Çünkü daha önce alınanlar ile. daha sonra alınanlar biribirine karşıt. Onlar, bir zamanlar, düzenli olmayanlardan düzen içinde olanların oluştuğunu ileri sürüyor; aynı anda aynı şeyin hem düzen­ li hem düzensiz olması ise olanaksız, tersine bir oluşun ve ayrı bir zamanın olması zorunlu. Oysa şekillerde hiçbir şey zaman içinde ayrılmıyor. ,1 imdi gökyüzünün hem ebedi olması hem de oluşması olanaksız,

77

30

35 280a

5

0

s 8oa

n E P I OTPANOT A. 10 a v r o v a jji

â 'ıb ıo v

e ıv a ı- K a l

y e v e c r Ö a ı,

c fıa v e p ö v .

rö

b’

\ a £ < r v v ı a r d v a ı K a l bıakveıv o v b e v â k k o ı 6r e p o v t t o k i v

to r r]v

K a r a c T K e v â Ç e ıv p o p < f> fjv ,

15 e£ â v b p o s

ır a îb a

b r jk o v y a p

re

öre

â tb ıo v

eıc t r a ı b o s

pev

9e ( p e c r 0a ı

a k k r jk a

K ara

rovs

rov

b ıa d itr e u ıs e K a r e p a s a lr ı& v r a ı r b

20 a & p a

crv v e^ es

ov

ore

pev

ovpavos,

ovk

b ıa O e a e ıs

av

o

â v a K a p ır r e ıv

ov ros

25 cröat de t v ı r i ı p y e v ov^

pâkkov.

H kcos ev bs

b v v a r o v , e a r a ı b r jk o v e n

râv

boKeî K a l

a0a p r o v rbv

b ıa r e k e îv ,

m c r ır e p

rı

& ar

ev

r r js

at

K al

/u f]

8’

n örep ov yap

Tijıxal
y ev e-

p i f .y e v o p iv r jv

â ır e ıp c o v

e le r i

akk'

ır p 'ıv y a p

fjv

< f> O ap fjv aı

Kat

K ocrpos


ia r ıv

rovro

r&

ak-

ol

to o k o v

el

ecri

a v a r a c r ıs ,

ov

a v r ıj,

0e ı p o ı r o ,

kal

v arepov"

â y ev T ]T o v

fj

ov%

8’ e K e C v c o s b ı a r ı O e r a ı

öre

âbv v arov

K al

K al

o to ır o '

e lp r jK Ö r a s ,

yevopevov

ırpö a i ı r o v

p r jv

a kk ’

a v a r a a is

y ıy v o ır o

akka

be\ ead aı

3°

pev fj

y ıv o p e v o v

ore 8’ e î v a ı

koyov

e î v a ı ( p a p e v p e r a ( 3d k k e ı v

o îo v r

be\ eraı

8’

to

av rov .

okov

n ocrpos

p e r a fta k k o v r a

e v a v r io v .

ov rcos

K a l b ıa K eK o a -fjL T iT a ı, f j 8e r o v

âkka

c r v a r a a ıs ,

rovrov

t)

dvbpa

orot^etcoı» a v v ı o v r c o v

r& v

rd£ıs y ı y v e r a ı K a l

K al

pev

r ıs

el

o t l K al e ls

fı r v x p v ( r a k ıo s

av rov

& < n rep

ev ake a r lv

ov rcav

ev-

âbv v arov r ıv e s o îs

K al

fj ev-

yevopevov

e k e t yap

(j)T)
o v p a v o v y e v e c O a ı p e v , o v p r jv a k k ' e c r e o -d a î y e r b v k o ı ır b v

â el xpovov.

ı r p o s o v s < f> v aiK & s p e v ı r e p l r o v o v p a v o v p o v o v eîprj-

r a ı , K a d o k o v b e ır e p l â ı r a v r o s a K e ^ r a p i v o ı s e a r a ı K a l T repl r o v r o v b îjk o v .

^8ob

T Jp ârov K al

< f> 0 a p r a

8e

b ıa ıp e r e o v ka

l

irdi s

a < j> 6 a p r a ■

â y e v r jr a

ır o k k a y & s

K al yap

y e v r jr â

< f> a p e v n

keyopevcu v,

p r j b e v b ıa < f> ip r] ı r p o s r b v k o y o v , â v a y K t ) r r j v b ı d v o ı a v

K av

â o p ıa r u > s

11 alrrov p o st âtSıov pon. JF S/t’ om. L, a n te avrov pon. HE3 trvvtarivaı F1 1 6 K a l om . F 3 3 yıvifitvov F 2 5 w pus avroiıs E1u t v id . ( s u troqu e loco d eletum ) 3 6 iSvraıv EJFSC: Svrav râv Kİtrftav HLrE2, İvruv Kİ
E1

k 4yo(itv E ! H

a »al fi0apra <4^. E 1

78

k4 v] ko! E 1

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE bu açık. Ne ki onu dönüşümlü olarak kurmak ve çözmek de, başka başka şekillere girmesine karşın onu ebedi kılmaktan başka bir şey değil; tıpkı bir çocuktan adamın oluşması, bir adamdan da yine bir çocuğun oluşması, varlığın ve yok oluşun dönüşümlü sürdüğüne inanılması gibi. Nitekim açık ki, öğeler biribirileriyle birleşirlerken öyle rastgele bir düzen ve birleşme olmaz, tersine daha önceki gibi olur bu; özellikle de bu temellendirmeyi savunanların, her kipte karşıtlığı neden olarak görenlerin görüşüne göre böyle olur. Dolayısıyla cismin bütünü sürekli olmasına karşın bir öyle bir böyle kurulmuş, düzenlenmişse ve bütünün bağlantısı evren ve gökyüzü anlamına geliyorsa, evren oluşuyor ya da yok oluyor değildir, yalnızca onun kipleri oluşuyor, yok oluyordur. Genel olarak oluşanın yok olması ve bir olmasına karşın varlığa dönmemesi olanaksız. Çünkü o oluşmadan önce, olmadığı için değişmesinin olanaklı olmadığını söylediğimiz bağlantısı her zaman önceden bulunuyordu. Sonsuz sayıda evren varsa bu pekala olası. Ama bunun olanaklı mı, olanaksız mı olduğu daha sonra ortaya çıkacak. Nitekim kimileri var, onlara şu olası görünüyor: oluşmamış olan nesne yok olabilir, oluşmuş olan nesne yok olmadan sürebilir, sözgelişi [Platon’un] Tim aios’un da bu böyle. Orada deniyor ki, gökyüzü oluşmuştur, ama yine de geri kalan zaman boyunca hep varolacak­ tır. Bunlarla ilgili olarak şimdilik yalnızca doğa bilimi açısından gökyüzü üzerine konuştuk, genel olarak her varolan üzerine incele­ me yaptığımızda konu açıklığa kavuşacak.

15

20

25

.

30

11 Birincileyin, oluşmamış olanlar-oluşmuş olanlar; yok olabilen- 2801 - ler-yok olamayanlar derken kastettiğimiz ne, bunu ayırmak gerekiyor. Çünkü bunlar çok anlamda kullanıldığından ötürü,

riE P I OTPANOT A. 11 Zy€ıv> uv T ıs tû> bıa ıp o v p .iv a > tcli'

a h r jk o v

k e x ^ e v .—

yap

K ara

Ae y e r d i 8’

380*

ıroAAa^ûs wî

n o Lav

(j>vcnv

a y ev rıro v e v a fie v

â h ıa ıp ir ıa

avrü

XPV~

( r v p f t a ıv e ı

rp ö ır o v

rö 5

e a v rj r t v v v

ırp o T e p o v ju y o v a v e v y ev e c re c o s K a l fie r a ft o K r js , K a d a ır e p e v ı o ı

rö a ır r e a - d a ı K al rö K iv e îa B a ı k e y o v c r ıv ' o v y a p e î v a ı y ıv e c r d a î e v a 8’ e l t i

tpacrıv a ır r o p e v a v , o v b e K iv o v p .ev o v .

evÖe^d/ıev o v

y ıv e a r d a ı rj y e v e o O a ı p rj k o r u r o /a oicos y a p K a l t o v t o â y e v r j r o v , ro

o rı evSe^ eraı y ev ecrO aı.

e v a 8’ e l t i oAcos a h v v a r o v y e v e a ö a ı ,

&o f f öre p k v e î v a ı öre b e pr\. fj y a p

(rö S5 a h v v a r o v k e y e r a ı b ıx & S .

r <3 /xr) aArjöes e î v a ı e i ı r e î v

p a h ııo s p r jh e

o r ı y e v o ır

r a x ı> fj koAcos.)— röı; a v r o v

j) r û fU]

&v,

b e rp â ıto v

K al rö

y ev r jr u v e v a p e v e l p y o v ır p o r e p o v v o r e p o v ec r rıv , e ı r e y e v o p e v o v 15 (İr

& vev r o v y i v e o 0 a ı , öre p .ev pj\ o v , ı r a k ı v

S’ o v

e v a 8’ eı

b v v a r o v , e î r e r û aAjjfleî h ı o p ı c r ö e v r o s r o v b v v a r o v e î r e r û

pa-

Sıcos1 e v a b 7 e a v fj f) y e v e c r ıç a v r o v eıc r o v p f j o v r o s e î s r b o v , etr’ yht] ovro s, 8 ıa r o v y ı v e o d a ı 8’ ovro s, e î r e K a l p r j ı m o v r o s , aAA’ 20

e v h e x o [ ie v o v .

«aî

t p d a p r o v 8e K a l

a tp & a p ro v

m a a v r o iS '

e ı r e 20

y a p TrpoTepdv t i o v v o r e p o v rj p rj ecrrıv fj ev8e^ eraı p.f} e î v a ı , (jiO aprdv

Ao v ,

e î v a ı (jia p e v ,

e ır e p y .

e a r ı 8’

e îv a ı


p .ev o v

p.r)

p a h ım


a
o

ov öre 8e

p.r) o v ,

eîre cf)6 e ı p 6p .ev 6 v ore koi rö 8ıa t o v

av rös

eîv a C

(fcap-ev,

o eııroı av rıs Aoyos* fj y a p o îo v

ras

â ıf i â s ,

i t ore

Kaı

p .era [ 3 â \ -

ev8exoaAAcos rö


eri

ev
av ev

orı

av ev

(f>0 o p a s rov

öre

r o v 25

fiev

0 e ı p e o 0 a ı

ır p o r e p o v o v o a ı v o r e p o v o v k e i o ı v ' fı t o ov p e v b v v a r o v 8e prj 4 aıs om. J 5 SrjAov E 1 aînip L r : avrûv E $ S * 6 r&v rp iırov M ihv j 5] *< J rec’ 8 oü] oiıSe F S l yeve&Baı E ı o y(vfafitv eîvaı
80

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE

kavramca hiçbir ayrım yapılmazsa, pek çok ayrımları olan şey ayrımsız olarak kullanılırsa, düşüncenin belirsiz kalması zorunlu. Nitekim bu durumda söylenen şeyin hangi doğayla ilgili olduğu, hangi anlama geldiği belirsiz kalıt -B ir anlamda şuna ‘oluşmayan’ denir: daha önce yokken, oluşma ve değişmeden bağımsız olarak şimdi vardır, sözgelişi kimileri bitişmek ile devinmeye böyle diyor, onlar bitişen ya da devinen bir nesnenin oluşunun olmadığını ileri sürüyorlar.21 İkincileyin, oluşması ya da oluşmuş olması olası olan bir nesne var değilse, bu anlamda kullanılıyor. Çünkü aynı şekilde bu da ‘oluşmayan’, nitekim oluşması olası. Üçüncüleyin, kesinlikle oluşması olanaksız olan, dolayısıyla bir varolup bir varolmaması olanaksız olan bir nesne için kullanılır (‘olanaksız’ sözcüğünün de çifte anlamı var: ya bir şeyin olduğunu söylemek doğru değildir, ya da bir şeyin olması kolay, çabuk ya da iyi değildir, bu anlamlarda kullanılır). ‘Oluşan’ da aynı tarzda, bir anlamıyla şu: önce yoktur, sonra vardır; bu ister oluşan bir şey olarak, ister oluşmadan bağımsız olarak olsun, bir zaman yokken yeniden varolan bir nesnedir, ikincileyin şu: ister oluşması olanaklı ister oluşması kolay diye doğru olarak belirlensin, oluşması olanaklı ise. Üçüncüleyin, onun oluşu varolmayandan varolana gidiyorsa: bu ister varolanın oluşması yoluyla zaten varolsun, isterse henüz olmasın da, olması olası olsun. ‘Yok olan’ ile ‘yok olmayan’ için de bu böyle. Daha önce varolan bir şeydir, daha sonra yoktur ya da olmaması olasıdır, bu nesneye ‘yok olan’ deriz: bu ister bir zaman yok olan ve değişen bir nesne olsun ister olmasın. Kimi zaman ise yok olma yüzünden varolması olası olmayan nesneye ‘yok olan’ deriz. Ayrıca kolay yok olan ya da kolay yok olacağı söylenebilecek nesneye de ‘yok olan’ deriz. ‘Yok olmayan’ için de bu böyle: ya yok olmadan bağımsız olarak bir vardır, bir yoktur; sözgelişi bitişmeler yok olmadan bağımsız olarak önce varoldukları halde sonra olmazlar. Ya şimdi vardır ama

81

5

ıo

15

20

25

28ob

nEP I OTPANOT A. 11 e îv a t, rj Kal o v k eo-op.evov ır o r e , vvv 8’ o v y a p

e î, K al rj

30 a
6 e s elıretv o n e î, o v b e

T avra

â ır r e a ö a ı.

■ rö

K upta)?, r b o v p e v , â b v v a r o v 8e (p daprjvaı ovra>s

v trrep ov

pr]

ecf>6 appevoı>,

28ı a

1

a cfiö a p ro v

e îv a ı

rj

e v b e y e c r d a ı pr] e îv a ı

ev b e ^ ö p e v o v b * v o r e p o v

prj

be

p a k la r a

u ıa r e vvv ov

[17 K at rö prjıro} eîvaî\.

k e y e r a ı 8r

Kal r ö prj p a b icos < pdeıpopevav.

el br) ravO' ovr coş eyeı, crKeırreov irSıs key op ev ro bvvarov Kal âb v v arov ro r e y ap Kvpuorara keyopevov a(pdaprov rQ> pr) bvvacrdaı • 6aprjvaı av, p.rjö' ore p ev eîv aı ore 8e pr)' K eyeraı 8e 5 K at r d âyevrjrov ro âbvvarov, Kal rö pr] bvvâpevov y ev ia d a ı ovr a) s S o r e rrporepov pev prj eîv aı va’repov be eîvaı, oîov rrjv bıâp erp ov (Tvpperpov. el brj r ı bv v ara t Kivrjörjvaı [ a r a S ı a e K a ro v ] rj a p a ı fiâp os, â eı ırpos r o ırkeıcrrov keyopev, oîov r â k a v r a a p a ı eKarov rj a r â b ıa fia b ıa a ı e K a r ov ( ıc a ır o ı K at 10 r a pop La bv v araı r a evros, eîırep Kal rrjv v-nepoyrfv), &>s be ov opıÇearöaı ırpds rb r ik o s Kal rrjv vırepoyr)v rrjv bvvaptv. âvâyKt) p ev ovv r ö bvvarov KaO’ vırepoyj)v roa-abı Kal r a evros bvvaerûaı, oîov el r â k a v r a eKarov ap aı, Kal bvo, Kav el a r â b ıa eKarov, Kal bvo bijvairdaı fiabicraı. f) 8e bv15 vapıs rrjs vırepoyjjs ecrrıv kâv e î r ı âbvvarov rocrovbl Kad' {nrepfiokrjv elırovrctiv, Kal r a ırkeıco âbvvarov, oîov o y ik ıa fiabicraı crrâbıa pr) hvvâpevos brjkov o n Kal \ ik ıa Kal ev. prjbev 8’ rjpâs ırapevo^keırı <)• S ta jp tV â a ) y ap K a r a rrjs vırepoyrjs rb re k o s keyopevov rb Kvpims bvvarov. ray a 1

29 t) K a l J S C : fı E F H L M r «T] eî vvv F 3 0 (pBaproi J F M r : v 5 e B e k k e r ovk £vSexfa*vov P ra n tl S’l “yap S to ck s 3 8 i 1 ! 5r) $ r s ' : Si E L a (cal] Kal ro J H E 2 3 rŞ] t o M 4 îı> (pffapjjvaı # Si ( â ) E H L r : 5j) F M , om . J 5 ti! ( 3 ) h ab en t H L S P : om . E J F M 6 Ztovep E , û ; M 7 tt]v om . M el 517] t t i 5* el J araSıa eKarov seclu sit S to c k s i r rrjs vnepoxqs L r 13 2 paı eKarov H 14 kciv] «al JH M 17 £ a 5t
82

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE

olmayabilir de veya bir zaman gelecek olmayacaktır ama şimdi vardır. Çünkü sen varsın, bitişme, temas da var, ama bir zaman 30 gelecek o zaman senin olduğunu söylemek doğru olmayacak, bu temasın olduğunu söylemek de doğru olmayacak. Ne ki asıl anla­ mıyla şuna denir: varolandır, şimdi varken daha sonra yok olacak ya da varolmaması olası olacak şekilde [ya da henüz yok olmamıştır, daha sonra yok olma olasılığı vardır, bu şekilde] yok olması olanaksızdır. Yine, kolayca yok olmayan nesneye de ‘yok olmayan’ denir. 28 l a İmai bunlar böyleyse, biz ‘olanaklı’ ve ‘olanaksız’ ile ne kastedi­ yoruz, bunu ele almak gerekiyor. Asıl anlamıyla yok olmaz dediğirtıiz, yok olamaması nedeniyle öyle olandır; “kimileyin var, kimileyin yok” olamayandır. Oluşmayan da şuna denir: oluşması olanaklı değildir, öyle ki daha önce yokken daha sonra varolamaz, sözgelişi S [bir dairede] paralel çaplar. İmdi biri [yüz stadn ] yürüyebiliyor ya da bir ağırlık kaldırabiliyorsa, hep en çoğuna göre kullanıp, sözgelişi yüz talant23 kaldırabildiğini ya da yüz stad gidebildiğini söylüyoruz (aslında en yüksek olanaklı ise, onun içindeki parçalar da olanaklı), görünen o ki, olanakhlığı amaca göre, en yükseğe göre belirlemek 10 gerekiyor. İmdi belli bir en yükseklik için olanaklı olan, onun parçalan için de olanaklı olur, bu zorunlu: sözgelişi yüz talanı kaldırabiliyorsa iki talant da kaldırabilir; yüz stad yürüyebiliyorsa, iki stad da yürüyebilir. Olanaklılık en yüksek olanla belirleniyor. Bir 15 nesne belli bir yüksekliğe ulaşamıyorsa, onun daha çoğuna da ulaşamaz, sözgelişi biri bin stad gidemiyorsa bin bir stad da gidemez, bu açık. Ne ki bu bizim kafamızı karıştırmasın. En yükseğe göre amaç olarak asıl olan olanaklının belirlenmesi yeter. Belki biri karşı

83

yap

rts

ev araC rj

a rd b ıo v

n al r& v

A. 11

hv

rö Ae^fleV* ° yap

ws

k v rb s

o \f/e ra ı

bvvdpevos

I b e îv

a r ıy p fjv

K al

jie ıÇ o v to v

££eı

a ıc r ö r jc r ıv .

ro v k o y o v

b ıc u p tc rd c a y a p

ırp a y p a ro s

fj

yap

o \fn s

â v d y /c r j

ovk

ra

ov

jta k k o v o

riE P I OTPANOT

fj

y roı

v T r e p fio k r }. tov

to

ek arro v o î

jie y e d r j, fj akk

iv l yap

28ıa

akka

aK ovcraı

jiL K p o v

’

b ıa c p e p e ı

ovbev

op& v

\j/o c fıo v

ırpös

rrjs b v v d p e c os fj e n i

tov

k e y â jie v o v

v n e p iy e ı,

8e

fj

20

to vvü vtlo v

o r jk o v '

fj

jj.lv

T a ^ V T r js

fj

tov

i5

ır k e ıo v o s .

12

ALuıpL(rıxevcı>v 8e t o v t c û v kenreov rö ecpe^rjs. et 8?j eırrıv evıa 8v v arâ K a l (îv aı K a l p r j , â v a y K r j x P ° v o v rıv a âptcrâaı t o v nkelcrrov K a l t o v eıv aı K a l t o v p r j , keyco 8’ ov bvvarov 30 rö ■ n p a y jj.a eıvaı K a l ov bvvarov p.t) eıvaı ırov f j k e v K o v f j T p i T i r jy y f j a k k ’ orıovv t & v t o io v t c o v . e l y a p [jir] ecrraı 7rocrds rıs, a k k ’ del ı r k e ı c a v t o v ı r p o T e ö e v T o s K a l o v k ea rıv ov ekarrcuv, aıreıpov e c r r a ı x p d v o v tö a v r d ' b v v a r i v e ı v a ı , K a l p r j e î v a ı a kko v 28 l b &Tîeıpov a k k a t ö v t âbvvarov. 2 âpXV 8’ ecrra) evrevöev rö 2 yap âbvvarov Kal rö \frevbos öv raîırö crrjpatveı. abvvarov

Kal

Kal

bvvarov

e£ vıroöeVetüs (keyco

8’,

yfrevbos

oîov

ro

Kal

ecrrı 8e rö

âkrjdes

rptyıovov

rö

abvvarov

pev bvo 5

opdas e x eLV> r “ 8e, Kal fj bıdperpos crupnerpos, el rabe), ea r ı 8* aırk&s Kal bvvaTa Kal abvvara Kal \frevbrj Kal akrjdfj.

ov

bf)

ra v ro

ka l abvvarov âırk&s.

ypevbos

pev,

ovk

ecrrı

\f/evbâs

re

ti

eıv aı

aırk&s

rö ydp ere ju,?j ecrrûra cf>dvaı ecrravaı abvvarov

be.

opoıcos

8e rov

Kidapı- 10

2 0 tur ev&raîıj t ıs L 2 t ov K a l J F H : ovk tiv E * ut vid. L r , /fal M p o st aAAa add. «a l H 2 2 post ISeîv add. 4) M 24 rov om. E 2 6 u 7 r f . . . 2 7 -nKeiovos om . E 1 2 8 t o ] t İ J , om. M 2 0 Suvarov S 1 «al (1) om. M S 1 XP^V0V rıv* E JL JP : rıva xpövov FH M 3 0 e t 31 hv F 31 Ka$' om . E * 3 2 öAAo rı Stiovv F 3 3 ael] alel E , el J 3 4 ou a n te ovk p o n . r F corr‘ 2 8 l b ı rb avrb L M r : om . E J F 1H S P 3 Sel 5 e Kal E 4 rb a n te Svvarbv et ^eûîos e t &\7)0es om . E ' J : h a b en t E 2F H L M S P 5 p o st oîov add. Kal EM âSvvarov om. E 1 6 avfifierpos] curvuıuerpos J , om. E 1 el râSe (2 ) h a b e n t L r : om. E F H M e t (sp atio re lic to ) J 8 ravriv FH M T t om . H t i om . F 9 âırKâs om . E 10 âfiolas Se E * L r : iptoıus Se Kal rb M , «a l t& solum J F H E 2

84

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE

çıkıp, bu söylediğimizin zorunlu olmadığını ileri sürebilir. Çünkü 20 bir stad uzaklığı gören, onun içindeki büyüklükleri görmeyebilecektir, ama bir noktayı görebilen ya da bir fısıltıyı duyabilen kişi daha büyüklerini de algılayabilecektir. Ama uslamlama açısından bu önem taşımıyor. Çünkü en yüksek ya olanaklılık açısından ya da nesne açısından belirlenmelidir. Nitekim söylediğimiz şey açık: 25 görmede daha küçüğü görme en yüksek; yürümede ise daha çok niceliği yürüme en yüksek. 12

İmdi bunlar belirlendi; sırada şu var: kimi nesneler olma kimi nesneler de olmama olanağı taşıyorsa, olmak ve olmamak için en 30 yüksek bir zaman belirlemek zorunlu. Kastettiğim, içinde bir nesne­ nin herhangi bir kategoride olabildiği ve olamadığı zaman: sözgelişi bir insan, ak bir nesne, üç kulaç olan bir nesne, bunun gibi. İmdi belli nicelikte bir zaman olmasa, verilene hep daha çok eklense; yine onun karşısında daha az olan bir zaman olmasa, aynı nesne sonsuz bir zaman boyunca olabilecek ve yine sonsuz başka bir 28 l b ' zaman boyunca olmayabilecektir. Oysa bu olanaksız.

Şuradan başlayalım: ‘olanaksız’ ile ‘yanlış’ ayni şeyi imlemez. Kabullere bağlı olanaklılık, olanaksızlık, doğruluk, yanlışlık var (dediğim şu: sözgelişi şöyle şöyle olursa üçgenin iki dik açı taşıması 5 olanaksız; ya da şöyle şöyle olursa bir dairenin iki paralel çapı olması olanaksızdır); ama bir de mutlak anlamda olanaklı, olanak­ sız, doğru, yanlış şeyler var. Bir nesnenin mutlak anlamda yanlış olması ile mutlak anlamda olanaksız olması aynı şey değil. Nitekim . senin ayakta olmadığın halde ayakta olduğunu söylemen yanlış, ama olanaksız değil. Aynı şekilde kithara çalan, şarkı söylemediği" 10

|

I I

85

a 8ıb

n E P I OTPANOT A. 12 (tavra fiev fii] abvvarov.

a&ovTa 8e abeıv

râ 8’ S/xa karâvaı

(pâvaı \frevbos,

Kal KadrjaÖaı,

aAA’

ovk

Kal rrfv bıâ-

fierpov avpperpov eıvaı, ov p.6vov yf/evbos. aAAa sa l abvvarov. ov 8rj to v to v ia rıv vırodeadaı \frevbos «al abvvarov. 15 avfiŞaıveı 8’ abvvarov e£ âbvvdrov.

rov fiev ovv kaöijaâaı

K a l karâvaı a/xa exeı rrjv bvvafjt.iv, orı ore c x €l ^eıvrfv, xal TT/v krepav aAA’ 011%
aAA’ iv aAAû» XP°V,P" ( 'L ^ Tt dıretpov xP°vov *Xçt ^ c ıo va>v bvvafj.iv, ovk earıv iv aAAto ^pdva, aAAa rovö' &p.a. 20 cotrr’ eî r ı aıreıpov \povov ov (f>9aprov ia r ı, bvvap.iv e^oı âv tov fiif eıvaı.

eî ör) aıreıpov \povov [loru*], earta vırâp^ov

o

âfia

hvvaraı.

yeıav.

âp’

earaı re

aAA.1 eî /xr) abvvarov rfv, 25 fiaıvçıv.

Kal ovk earaı

Kar*. evep-

\Jsevbos fiev ovv avfj.fia.Cvoi av, orı \jsevbos ireOt). ovk

av

Kal

abvvarov rjv râ avfj.-

âırav apa ro ael ov aır\&s a
ofioıuis be Kal ayevrfrov el yap yevrjrov, ea r a ı hvvarbv )(p6vov rıvâ fxr} eıvaı— (fıûapröv pev yâp ia r ı rb ırporepov p.ev ov, vvv be p.î] ov t} ivbe\ofj.evov ırore {jarepov prj eıvaı- yevrjrov öî- 6 ev8e^ eraı Tipdrepov p.Tf eıvaı— aAA’ ovk earıv iv S> \povtp bvvarov 30 ro ael ov <2erre prj eıvaı, ovt aıreıpov ovre ıreırepaapevov kal yap rov ■neırepaap.evov yjtovov bvvaraı eıvaı, eîırep Kal rbv 32 aıreıpov. 25

3*

ovk a p a ivbexeraı rö avro Kat ev â e ı Te bvvaaOaı eıvaı Kal ael pir] eıvaı. aAAa /at/v ovSe rrjv dır6
abvvarov apa Kal del p e v r ı eıvaı, 0 aprbv

1 1 fitv F M : om . E ' J H L r 13 avfifitrpov ora. E 1 tlvaı om . E H 14 ov Stj . . . afivvarov om . p r. F iarıv om . H 15 8’3 W) H E * iardvaı Kal jcaflijtröat H 16 İre om . H 18 î i 3>E2S ut vid. : 5 }/ E 1! ! 1

y p & v ta v t x e t

*X et XP^y o y

■K&rra ırp ajaı S ‘, fort. S

1 9 r o v & /ıa J ,

tov

a fta

a o %v H L M r S 1: om . E lJ F (sup ra p o sito -01) F a ı Î 4 E* iarlv om . E 'J F H S A İ . : h a b en t L M r Hara] îaraı E a a Svvarat E L S A İ . : Svvaraı, fii/ eîvaı 4 >r 3 3 Sri] ti E1 2 4 îjv om . H o v k • • . %v o m . E 1'2 a 6 el y ip ytıntriv Om. E 1»* 3 7 Ttpirtpov /ıkv Sv om . e t su p ra addidit E 1 u t v id . 3 9 Svvarbv rb 4 el i v in ra s. E 2 3 0 Hare fo rtasse secludendum 33 koÎ om . J l i t i J F S cS l : om . E H L M r

86

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE

halde şarkı söylediğini iddia ederse yanlış, ama olanaksız değil. Ne ki aynı anda hem ayakta olmak hem oturmak; çapm paralel olması, bunlar yalnızca yanlış değil, aynı zamanda olanaksız da. Demek yanlış ile olanaksız aynı şey değil. Ama olanaksız olan olanaksız olana dayanıyor. Oturma ve ayakta durma olanağı aynı anda taşınır, nitekim kimi zaman biri kimi zaman öteki söz konusu. Ne ki aynı anda oturulacak ve ayakta durulacak şekilde değil, başka başka zaman içinde. İmdi bir nesne sonsuz bir zaman boyunca birden çok şeyin olanağını taşırsa, bu başka başka zamanlarda değil aynı anda olacaktır. Bir nesne sonsuz zaman boyunca yok olan olarak varsa, varolmama olanağı taşıyacaktır. İmdi bu sonsuz zaman boyunca böyleyse, olanaklı olan bulunmaktadır. Öyleyse aynı anda etkinlik halinde hem olacaktır hem de olmayacaktır, İmdi yanlış bir öncüle dayandığı için yanlış sonuç çıkıyor. Ama olanaksız olmasaydı, çıkan sonuç da olanaksız olmazdı. Demek ki her zaman olan her şey mutlak anlamda yok ölmayan bir şey. Oluşmayan da böyle. Nitekim o oluşsa belli bir zaman olmaması olanaklı olacaktır -yok olan nesne, daha önce varolan şimdi ise olmayan ya da daha sonra olmaması olası olan nesne. Oluşan nesne ise daha önce olmaması olası olan nesne- oysa içinde herhangi bir nesnenin hep olduğu, ama varolmama olanağı taşıdığı bir zaman yoktur: ne sonsuz bir zaman ne de sınırlı bir zaman. Nitekim sonsuz zaman boyunca olabilse, sınırlı bir zaman boyunca da olabilir. Demek ki aynı ve tek nesnenin hep varolabilmesi ve hep varolamaması olası değil. Değillemesinde de, yani hep varolmadığını söylediğimde de bu böyle. Öyleyse bir nesnenin hep varolması ama

87

15

20

25

30

I1E P I OTPANOT A. 12 8*

282°

e ı vat. 6fioîu>s 8’ ovbe y evrjröv bvoıv yap opoıv el abvvaTov 2 8 2 ®

rö vrrrepov avev rov Ttporepov vırâp£aı, iıceîvo 8 ’ abvvarov

vırâp^aı, Kat rö vcrrepov. &aoîv jj.ecrov. Âo'yos be Kaûd\ov obe. earco y ap rö A Kaı rö B jirjbevl rû av rû bvvâjieva vırApyeıv, â-navrı 8 e rö A 15 rö F Kaı rö B rj râ A . âvdyK t] brj <5 jirjre rö A vırâpyeı jjrfre rö B, ıravrl {m âpyeıv r a T A . eartû 87) râ E rö jJ.era£î> r&v A B # evavrloov y ap rö jj.r)6erepov jiecrov. rovra) bı/ âvayKT] a/Mpcû im âpyeıv ro re T Kaı rö A. Ttavrl yap ıj rö A rj rö T, 5>ore Kal rû E* eırel ovv rö A abvvarov, râ 20 t / A < J \ \ ^ \ ) \ o A » t *.\ > î \ vırapçeı. o o av ros Aoyos K a ı eırt rov A . ovre oij ro aet ov yevrjröv ovbe ıfidaprov, ovre rö a el jJ-rj ov.— brjKov 8 ’ o r ı Kaı eı yevrjröv rj 6apr6v, ovk a t b ı o v . a jıa yap ecrraı bvvâjj-evov a e ı eîvat K a l bvva.jj.evov [J-i] a eı eîvat" tovto 8 ’ o r ı abvvarov, bebetKTaı ırporepov. 35

r

ap' ovv el Kal âyevrjrov, ov be, rovr’ 25 2 8 2 1 2 vırdpxeıy E 2, înrâp^fiv M İKeîvo 5 ’] fl İKtîvo F 3 ûırapxf‘V 4 S’ E S 1 : 5’ fj 4>L 5 /nr)S' M a t i . . . 6 rb S' om . E 6 rov H Svvd/itvov F S P : Svvarbv reliq u i ivavriov (om isso ou) H ivavriov . . . 7 tlvaı in ras. E ™ 1 7 Svvarbv L E rec9 rov om . E *L 1 0 fiT] i t i E 1 ut vid. H S : fi)/ efij ael J M , /xij i t i tlij F L r ati &8apriv . . . 2 3 ytyıjrbv om . p r. F o ir t] ovSi L S’ om. L Kal ei] ct Kal S1 2 4 K a l . . . tlvaı om . E 'ı ! 2 5 t>v om . E 1

88

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE yine de yok olan bir nesne olması olanaksız. Aynı şekilde oluşan 2 8 2 a bir nesne de olamaz. Çünkü iki kayramdan daha sonra gelen daha önce gelen olmadan bulunamıyorsa; öteki olmadan da berikinin bulunması olanaksız. Dolayısıyla hep varolan nesnenin bir zaman varolmaması olası değilse, onun oluşan bir nesne olması da 5 olanaksız. İmdi madem ‘hep varolabilen’in değillemesi ‘hep varolabilen değil’; karşıtı ise ‘hep varolam ayan, [yani hiç varolamayan]’, berikinin değillemesi de ‘hep varolamayan değil’, her iki değillemenin de aynı nesne için söz konusu olması zorunlu; yine hep varolan ile hep varolmayan [hiç varolmayan] arasında, olabilen ve olamayan bir orta nesnenin olması zorunlu. Nitekim 10 her ikisinin değillemesi onun her zaman olmaması olacaktır. Dolayısıyla ‘her zaman varolmayan olmayan’ nesne kimi zaman varolacak kimi zaman varolmayacaktır; aynı şekilde ‘her zaman olamayan’ nesne de kimi zaman olacaktır, yani olmayabilecektir de. O halde olabilen ve olamayan nesne aynı nesne olacaktır ve bu da her ikisinin ortasında olacak. Genel uslamlama şöyle: diyelim 15 ki, A ile B hiçbir zaman aynı nesnede bulunamıyor, ama her nesnede ya A veya T ya da B veya A bulunuyor. O zaman ne A ne de B’nın bulunmadığı her nesnede T ile A bulunur, bu zorunlu. A B’nın ortasındaki nesne E olsun. Nitekim orta karşıtlardan hiçbiri değil. İşte bunda hem F hem de A bulunacaktır. Çünkü her nesne 20 için ya A ya T, dolayısıyla E için de. Madem A olanaksız, T bulunacaktır. A için de aynı uslamlama geçerli. O halde ne “hep varolan” oluşan ya da yok olan bir nesnedir, ne de “hep varolmayân”. -Ş u açık: oluşan ya da yok olan bir nesne olsa ebedi olmaya­ caktır. Çünkü aynı anda hep varolma olanağı ile hiç varolmama olanağı olacak. Bunun olanaksız olduğunu daha önce gösterdik. 25 İmdi oluşmayan ama varolan nesnenin de, aynı şekilde yok

89

28aa

ITEPI OTPANOT A. 12 âv ây n r\

(Aiycû

â ıb ıo v

e îv a ı,

rö

a y e v r jr o v

5e

a y e v r j r o v jJİev

o

ro

p.rj

re

â y K i} a8 2 b rov,

e îv a ı.)

rj

rö

â ib ıo v ,

K al

â ıb ıo v e îr e

a
el

a ty ö a p ro v

K al

ei

k e y â p .e v a ,

ovk

â k r jû e s

tfv

K al

rö

a < f> d a p ro v

eKarepıa âKokovdeıv,

â fp d a p r o v ,

rj y e v r j r â v ' y e v r jr ö v

5a (f> d a p r o v '

âkk’

b r j, el

8e;

K vpm s

e lır e îv

â ıb ıo v ;

b r jk o v

â y e v r jr o v ,

K al

e îr e

8e Kat

SpurpLO v a v r & v ' K a l y â p â v â y K r j , e l < j> d a p r o v , y e v r j r o v . a y e v r jr o v

ov

ra

8e o v v v o v v c r r e p o v jj.rJ â k r j ö e s ecrrat et p . e v T a v r a â k k ı j k o ı s â K o k o v d e î K a l

â < p 6a p r o v

a y e v r /r o v K al

K al

e c r rt v v v , k a l T r p o r e p o v

r ö jxrj e î v a ı , a(f> 6a p r o v

30 e n r e î v

6jıo ( a > s 8£

el

a y e v r jr o v ,

< f) d a p r ö v

â fy O a p r o v ,

â v â y K r ja y e v r jr o v

a6a p r o v rj

yâp

av-

â y e v r jck

to v

rj y a p

V T r o K e ır a ı. 6a p r b v

v r r e K e ıt o .—

et 8e

rj p.rj

aAArjA.otî rö â t p d a p r o v K a l r ö a y e v r j r o v , o v k âvâyKrj ovre rö a y e v r j r o v o v re rö adaprov âıbıov e î v a ı . o rı 8’ âvâyKrj âKokovdeıv, eK r&vbe avepov. rö y a p yevrjröv K a l rö 6apröv âKokovffoSo-ıv âkA rjkoıs. b r j k o v be K a l t o v t o i ö eK t & v Trporepov' rov y âp â el ovros Kal rov â e l jj.rj ovros ecrrl jj.era£v <Ş jırjbirepov â K o k o v d e î , rovro 8’ e c r i t ö yevrjröv K a l 0aprov. bvvaröv yâp K a l eîv aı K a l jırj eîv aı oipLcrjıevov Xpovov (K arepov keyca ’ eKârepov K a l e î v a ı ırotrâv rtva Xpovov K a l jxrj e î v a ı . et roıvvv ecrri r ı yevrjrov rj daprov, 15 â v â y K r j rov ro jıera^v e î v a ı . eorco y âp r ö A rö aet ov, rö be B ro â e l p.rj ov, rö Se T yevrjrov, t ö 8e A (pdaprov. âvâyKrj brj r ö T fx.era£i> e î v a ı rov A K a l t o v B. t & v fiev yâp ov k ecrr t ypovos err ovberepov rö ire p a s ev St rj t o A ovk r jv rj r o B r j v r & b e y e v r jr & â v â y K r j rj e v e p y e ı a e î v a ı rj aK okovdovcrL V

5

26 S^OapToy] iiSıov A l. ( S 3 3 6 . 3 1 ) 2 7 «al] Kal rb J M 2 8 S] 6 8?) F 3 0 t! om . F.'>2 iucoAovBe! J F M S PS ' : cucoKovBoûtrı EH L 3 2 eîre] eîre rı H 2 8 2 b 1 K a l eîre F M aiSıov om . E 'ıs Kal om . H 2 yap (1 ) om . E 1 e t nisi fallor S 3 i) . . . ayevrırov om . E 1 îe F H M S P : yap J L r E 2 K a t &8apTov om. E 1 5 tmİKeıraı Sc 6 rb (2 ) om . E H L 7 aıSıa F S P 9 rb (pöaprby J 1 :
90

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE olmayan ama varolan nesnenin de ebedi mi olması zorunlu? (Kastettiğim asıl anlamda oluşmayan ile yok olan; şimdi varolan ve daha önce varolmadığının söylenmesi doğru olmayan şey “oluş­ mayan”, şimdi varolan ve. daha sonra olmamasının söylenmesi •doğru olmayacak olan şey “yok olmayan”.) İmdi acaba bunlar biribirine uyarsa, yani hem oluşmayan, yok olmayan ise hem de yok olmayan, oluşmayan ise ebedilik her ikisine de zorunlu olarak uyar ve bir nesne ister oluşmayan olsun ister yok olmayan ebedi mi olur? Açık ki bu onların tanımlarından çıkar: çünkü bir nesne yok olan bir nesne ise onun oluşan da bir nesne olması zorunlu. Nitekim o ya oluşmayan ya da oluşan bir nesne olur. Oluşmayan bir nesne ise, bizim kabulümüze göre yok da olmayan bir nesnedir. O oluşan bir nesne ise, yok olması da zorunlu. Çünkü ya yok olan bir nesnedir ya yok olmayan; yok olmayan bir nesne ise, oluşmayan da bir nesne olduğunu kabul etmiştik. -N e ki yok olmayan ve oluşmayan nesne biribirine uymuyorsa, ne oluşmayan nesnenin ebedi olması zorunlu ne de yok olmayan nesnenin. Ama biribirilerine uymasının zorunlu olduğu şuradan çıkar: oluşan ile yok olan biribirine uyuyor, bu daha önceki uslamlamalardan da çıkıyor. Her zaman varolan ile hiç varolmayan arasında, hiçbirine uymayan bir nesne var, bu nesne hem oluşan hem de yok olan. İkisinden her birinin sınırlı bir zaman boyunca hem olması hem de olmaması olanaklı. Kastettiğim şu: ikisinden her biri belli nicelikte bir zaman boyunca varoluyor ve varolmuyor. İmdi olan ya da yok olan bir nesne varsa, bunun ortasının da olması zorunlu. Diyelim ki, hep varolan A , hep varolmayan [hiç varolmayan] B, T oluşan, A da yok olan. F n ın A ile B’nm ortasında olması zorunlu. Çünkü bu ikisinin hiçbir sınırında bir zaman yok ki, orada ya A yok olsun ya da B var olsun. A m a oluşan nesne ya etkinlik halinde ya da olanak halinde olmalı, bu zorunlu, oysa A ile B bu ikisinden hiçbiri olamaz.

91

30

282b

5

10

15

282b

riE P I OTPANOY A. 12 bvvâfieı,. r o îs de A B ovberipuıs. rrocrov a p a rıv a Kal apıa;fievov \p6v ov Kal e o r a ı Kal TraA.ii» ovk e a r a i to T . ofioCaıs 8e Kat 6771 tov A [(pdaprov] . y ev rjro v a p a Kal (pdaprov eK a rep o v . aKo\ov6ovcrLv a p a â k K r /k o ıs rö y ev r jro v Kal to (pdaprov. eorcû ûtj r ö ecp' w E

<Ş H

Ş © (p d a p ro v .

ro

Kal

ra

o îo v r ö

fj.rj8 eın

Z

H0 ,

eu-rcû y a p ™

Z

fiev

K al

râ

8e- 25

0

rö

aK okov d ov v ra, rö

8e

E

avr£>, a r t a v r ı 8e d â r e p o v , o fio ıa ıs 8e

Kal r a

avâyK rj

EH

aKoAoufleîy

H rö E jxrj a K o k o v d o v v .

a i.r

ır a v r i y a p rö E rj t o

0 .

r û a p a H rö 0

e îv a ı.

8rj Z @

ra

o r a v 8’ 17 ovrco K tijıe v a ws

b eiK ra ı o t l a K o k o v ö e î â k k r j k o ıs . Kal

'

a y ev r jro v , r o 8 ’ ecp' w Z yevrjT ov, to 8’ e
â (p d a p r o v , rö 8’

rav ra,

20

Z.

rö a p a Z a K o k o v d ıj- 30

aAAa fj.rjv <Ş r ö

aK okov d rfo-eı.

d X \i]\oıs. Z , Kaı rö

â k k ’ v ıreKeıro a b v v a r o v

6 8’ a i r o s Âoyos Kaı o r ı rö H r û E.

aAÂ.a /j.Tji' 28 3a

ovtcûş e \ e ı r ö a y e v r jr o v , e(p* <Ş E , 7rpöî rö y ev rjro v , i(j>

w

Z, Kaı rö â (p d a p r o v , ecp' <§ H, ırpös rö (p d a p ro v , i' <Ş 0 . rö vaı

87/

na>kveıv y ıv o fie v ö v r ı a (p 6a p r o v

(p â v a ı firjbev

Kaı a y e v r jr o v

ov

(p d ap rjv aı,

a ır a £ vırap^ova-rjs r û

eî/j.eı> s

r??s y evecrem s rta 8e rrjs ıp d o p a s , a v a ıp e ıv £ (rrl rS>v bebop ıevutv r ı .

i] y a p â ır eıp o v rj ırocrâv r ı v a ü>pıa-fievov yjpovov b v -

v a r a ı a ır a v r a rj

nroıeıv rj Trdo-^eıv, *j e î v a ı rj jj.tj e îv a ı,

Kal

r b v â ır eıp o v

tovto ,

ovk

ea-rı ırkeiü tv.

b ıa rö

o r ı â p ı a r a ı ıroiS o â ır e ıp a s , ov

8e ırfj â ır e ıp o v ovt

â ır eıp o v

o v d ’ û>pıcrp.evov. 10

— - i r i tC fj.aX.kov eırı r£>be rai (rrjfj.eia> deı o v ırp o rep o v e(pdâprf rj firj o v â ır e ıp o v e y e v e r o ; e l y a p firjd ev fi â k k o v , a ır e ıp a 8e ra

crrjfieîa,

b rjkov

orı

â ır e ıp o v

xpovov

rjv r ı

y ev rjro v

21 rb 7 $ : om . E 'L S 0 2 2 8aprov om . E L : hab en t $ &pa om . E'>2 2 3 fipa] yap J : om . E'>2 aA\^\ots post 6aprov L to 8 F 4 5^ E L S 1 : Be $ r yevi/ıevov E L F 7 Svvavraı F , oû Svvaraı olim E 9 fiıreıpoî] Sweıpor xpdy°s F H r xo otfr’ &ıretpov om . E 1 i r rı om . J İtpBapraı M

92

Kal

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE Öyleyse T, belirli ve sınırlı bir zaman boyunca hem olacaktır hem de olmayacaktır. A da öyle. Demek ki her ikisi de oluşan ve yok olan bir nesne. Öyleyse oluşan ile yok olan biribirine uyuyor, örtüşüyor. İmdi diyelim E oluşmayan, Z oluşan H yok olmayan, © da yok olan. Z ö ’nın biribirine uyduğunu gösterdiydik. Ama bunlar böyleyse, yani Z ile © biribirine uymuyorsa, E ile Z aynı şeyde bulunamaz, her ikisi için öteki ikisinden biri bulunur. Bu H 0 için de böyle. EH ’nın da biribirine uyması zorunlu. Diyelim H ’ya E uymuyor. O zaman Z uyacaktır. Çünkü hepsine ya E uyuyor ya da Z. Ama Z’ya uyana © da uyar, öyleyse H ’ya © uyacaktır. Ama bunun olanaksız olduğu kabul edilmişti. H ’nın E ’a uyması da öyle. Demek ki, oluşmayan E ile oluşan Z’nın ilgisi ve yok olmayan H ile yok olan © ’nın ilgisi böyle. Oluşan bir nesnenin yok olmayan bir nesne, oluşmayan bir nesnenin yok olan bir nesne olmasına bir engel bulunmadığını ileri sürmek şu demek: bunlardan birinde oluş ötekinde yok oluş bir kez bulunursa, verilmiş olanlardan biri ortadan kaldırılmıştır. Çünkü her nesne ya sonsuz bir zaman boyunca ya da sınırlı bir zaman boyunca ya bir etkide bulunur ya da bir etkiye uğrayabilir; ya varolabilir ya da varolmayabilir; ondan daha çoğu olmayan sonsuz bir zaman bir biçimde belirlense de böyle. Nitekim bir biçimde belirlenen sonsuz şey ne sonsuzdur ne de sınırlı. -A yrıca daha önce hep varken niçin o zaman noktasında yok olsun ya da daha önce sonsuz bir zaman boyunca yokken o zaman noktasında oluşsun? O zaman noktası hiç de belirli değilse, noktalar sonsuz ise, açık ki sonsuz zaman boyunca oluşan ve yok olan bir nesne

93

20

25

30 28 3 a

5

10

2 83a

IIE P I OTPANOT A. 12 < f> 0apr6v.

25

yap

?£et

bvvaraı

ei < p 0 a p r o v , Oâpev

h

to v

p r)

yelas,

eîvaı

Kal

âıravd'

ijı> Kat

34 v o r e p o v

ra

tov

Kal

âıreıpov e î v a ı ),

y e v r /r o v . âpa

vırâpÇeı,

e£eı

yjp ö v av

rb

pev

&
eâv

v ı r â p Ç e ı .— cğ ctt ’

bvvapıv'

tov

X P ° V 0 V > K a 'L

\ p 6 v o v ,}

eıvaı

°v

eri

eîxe,

Kal

ro're

Kal

o n

rrjs e v ep -

â y ev rjro v

tov

de

xpovov

b e b e iK r a ı

ylyvea- B aı b e b v v â p e v o v .

bvvapıv

v ırâpyeıv

âıreıpov

akka

(â p a

trporepov,

el T r p o r e p o v rj b v v a p ı s v n â p x e ı

vırâpÇeı

âveıpo v

el

o"i)peitp eıvaı

tov

İ n

sıvat,

eıvaı

â v r iK e C p e v a

âıravn

t o v t o .—

pr) o v [ r b v ovk

ev

pr)

pr)

vcrTepov,

bvvaraı,

rovd' o p o m s

20â b v v a r o v

8’

rb

âpa

roC

S v v a p .i v

rjv âpa

eîvaı

Kal b?j Kal

âıreıpov â p a x p ö v o v .

(pavepdv 5e Kal âk k w s o n âbvâ el y a p e a r a ı â p a K a l 0aprov k a l â0aprov evrekex*iQ> <2ore â p a e a r a ı 8vvarbv â e l r e eîv a ı k a l pr) âel' (pOelperaı âp a ırore ro 8 e öecapfjo-aı o n âbvva30 rov rj yevopevov ırore â0aprov rı bıarekeıv , rj âyevrjrov ov Kal â el Ttpörepov ov 0apr}vaı. ovbev y a p âırb rov av ropârov o v t â0aprov ovr âyevrjrov oîov r eîvaı. rö pev yap avroparoV e a r ı K a l t ö âırö tvxVs napa. rb â e l K a l rb a>s İ t t i 2 8 3 * ro ırokv rj ov rj y ıv op ev ov ro 8’ âıreıpov x p °v°v V bnrk&s t ) âıro T i p o s [xpdvou], rı â el rj ws em rö ırokv vırâpxeı ov. âvâyKr) roivvv (ftvareı r a r o ıa v r a ore pev eîv aı ore 8 e pr).

24

25 varov (pdapTov ov pr) 0apr)val ırore.

14 &6aprov $LrE2 : om . E1 e t co d ices p leriqu e com m entatoribu s no ti, a n te Kal SF H L S : h a b en t J M I * 3
EL

94

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE

vardı. Demek ki sonsuz zaman boyunca varolunmayabilir (nitekim varolma ve varolmama olanağını aynı anda taşıyacaktır), o yok olan bir nesne ise daha önce, oluşan bir nesne ise daha sonra. 15 Dolayısıyla olanağı olan bu şeylerin bulunduğunu kabul edersek, karşıtlar aynı anda bulunabilecek. -Ö te yandan bu her noktada aynı şekilde bulunacaktır da, dolayısıyla sonsuz bir zaman boyunca varolma ve varolmama olanağını taşıyacaktır. Ama bunun olanak­ sız olduğunu gösterdiydik. -Yine, olanak etkinlikten önce ise, 20 bütün zaman boyunca o, oluşmamış olan ve varolmayan, ama oluş­ ma olanağı olan bir nesne olarak bulunacaktır. Demek ki aynı anda yoktu ve varolma olanağı taşıyordu, hem o zaman hem de daha sonra, yani sonsuz zaman boyunca varolma olanağı taşıyordu! Yok olan bir nesnenin bir zaman yok olmamasının olanaksız olduğu başka biçimde de açık: çünkü o hep aynı anda gerçeklik- 25 tamamlanma halinde hem yok olan hem de yok olmayan nesne olacaktır. Dolayısıyla aynı anda her zaman hem varolma hem de varolmama olanağı taşıyacaktır. Demek ki yok olan nesne bir ■ zaman gelir yok olur. Oluşan nesne ise oluşmuştur. Çünkü.oluşabi­ len bir nesne, hep olabilen bir nesne değil. Şöyle bakıldıkta da, oluşan bir nesnenin bir zaman gelip de yok olmadan sürmesi ya da oluşmayan ve daha önce hep varolan bir nesnenin yok olması 30 olanaksız: hiçbir şeyin rastlantı eseri yok olması ya da oluşmaması olanaklı değil. Çünkü rastlantı eseri ya da talihle olan şey, her zaman ya da çoğu kez olan ya da oluşan şeyin dışındadır. Oysa sonsuz zaman boyunca süren bir şey ya mutlak anlamda ya da belli 283b bir zamana bağlı olarak ya hep varolan ya da çoğu kez varolan bir nesne olarak bulunur. Demek ki doğa gereği böyle olan nesnelerin kimi zaman olup kimi zaman olmaması olanaklı değil. N e ki

95

28315

I7EPI OTPANOT A. 12 r& v h e vkrj

t o io v t c d v

a lr ia

to v

fj

avTrı

eîv a ı

K al

b v v a p .ıs fxrj.

r ijs

&
â v rıc p â c r eu ıs ,

â v a y K fj

e v e p y e t a â v T iK eıp ıev a .— a A A a fxr\v o v b e v y

K al

rj

v n a p ^ e ıv 5

â k r j ö e s e lır e lv v v v

o r ı ecrrı T tepvcrıv, o v b e rsepvcrıv o r ı v v v e c r r ıv . o v n ıo r e v c r r e p o v â î b ı o v

â p .a

â b v v a r o v a p a pr]

e £ e ı y a p v c r r e p o v k a l TTjV to v

e l v a i'

p.r/ eîv aı h v v a p .iv , ırk rjv o v r o v r o r e pır] e ı v a ı o r e e c r r ıv { v ır â p \ eı y ap

e v e p y e t a o v ), a A A a r o v

û o v r ı Xfi6v<û.

n e p y ır ıv

K al e v

r&

İcttü ) hrj o v e y e ı rr jv h v v a p .iv v ı r â p y o v evepyeC a*

e c r r a ı a p a â k r jû e s e i ı r e î v v v v o r ı o v k e c r r ı n e p v c rıv . v a r o v ’ o v h e p .la y a p e î v a ı rj e a e c r O a ı. pr] e c r r ı v

n a p e k - 10

bvvap.15 r o v

y ey ov ev aı

âkk' âbv­

e c r r ıv , â k A a

to v

6p .o im s b e K a l e l ı r p o r e p o v o v â i b ı o v v o -r e p o v

e £ e ı y a p h v v a p .iv o v e v e p y e ı a o v k e c r r ıv .

& crr â v B & - 15

p.ev r b b v v a r o v , aXrj0es e c r r a ı e l n e ı v v v v o r ı t o v t ’ e c r r ı T rep v cıv

Kal o k c û s e v t & v a p e k d o v r ı y j p o v a . — -Kat cf>vcriK&s 8e Kat p.r} K a ö o k o v crK on ovcrıv â b v v a r o v

rj â tb ıo v Sv ı r p o r e p o v cf>daprjvaı

v c r r e p o v , rj ir p o r e p ö v

pırı o v

v crrep ov

cpdapra

Kal

K al

y e v r jr a

r o î s e v a v r io ıs , K al e f

âkkolCûTCi

â ib ıo v ır a v r a -

e îv a ı.

ra

a k k o ıo v r a ı

yap

8e 20

5>v t r v v i o r a r a ı r a c p v a e ı o v r a , k a l v tto

t & v a v r & v to v tc û v cj> 0 eip era ı. B

6 ırâ s o v p a v o s o v r’ e v h fy e r a ı

" 'O r ı p iev o v v o v r e y e y o v e v

6 a p r jv a ı,

K a d â ır e p

r ıv e s

cpacrıv

av rov ,

akk'

e c r r ıv e l s

26

K al

â t b ı o s , â p y r /v p e v K a l r e k e v r r j v o v k ey u tv r o v ı r a v r o s a l& v o s ,

Kal ır e p ıe y a tv e v a v r & r o v a ır e ı p o v y p â v o v , İ k r e t & v elpr)pıeva>v eÇ ecrrı k a p .f 3â v e ı v rr)v v i c r r ıv , K a t b ı â r r js 8o£rçs e y o iv

Si

30

.

5 b i t la om. E1, ante f) ponurit JFM £/taJFMrS p : Kal İ/ıa EHL 6 t o c ı v T i K ç t f i t v a $ LSl odSi T ut vîd. 7 8rı o v k « t t i H S^ oöSe] t) F 7 ( b is ) et 10 et xa x tpurv F 8. . . 9tlva E1 8 Kol on i. E *H t V ] t ^Iv oZaav F 9 to û ] rijv roû H M E *F * &re iırrıv om . E L _ 1 0 aAAa roû] aAA* iv Ttp L iv om . E 1 ırapeA.7jA.u0<ÎT< L I I ivtpytıav M 12 carıv E *H &pa om . E 1 o v k om . E 1 14 el Kal F i v om . E 1 15 ftrrat L fitTT* i v ] &s İ t İ v L 16 tcrraı om . F 18 Strrepov 8apîjvaı H 2 0 yevifrii K a l
96

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE

bunların çelişme olanağı aynı; varolma ve varolmama nedeni de madde. Dolayısıyla karşıtların etkinlik halinde aynı anda bulunmalan zorunlu. -N e ki şimdi olanın geçen yıl olduğunu, geçen yıl olanın da şimdi olduğunu, söylemek hiç doğru değil. Demek ki bir zaman varolmayan bir nesnenin daha sonra ebedi olması olanaksız. Çünkü daha sonra da varolmama olanağı taşıyacaktır; yalnızca varolduğu o zaman varolmama olanağı değil (çünkü etkinlik halin­ de varolan olarak bulunuyor), geçen yıl ve geçmiş zaman içinde bir noktada da varolmama olanağı taşıyacaktır. İmdi neyin olanağı­ nı taşıyorsa onun etkinlik halde bulunduğunu varsayalım: geçen yıl olmadığını şimdi söylemek doğru olacaktır, ama bu olanaksız. Çünkü oluşmuş olma olanağı diye bir şey yoktur, yalnızca olma ya da olacak olma olanağı vardır. Daha önce ebedi olan, ama daha sonra varolmayan için de ay'nı şey geçerli. Nitekim o gerçekliği olmayan bir olanak taşıyacaktır. Dolayısıyla biz olanağı gerçeklik olarak kabul edersek, şimdinin, geçen yıl olduğunu, genelde geçmiş zaman içinde bir nokta olduğunu söylemek doğru olacaktır. -F en el olarak değil, doğa bilimi açısından bakıldıkta da, daha önce ebedi olan bir nesnenin daha sonra yok olması, ya da daha önce varolmayan bir nesnenin daha sonra ebedi olması olanaksız. Nitekim yok olan ve oluşan nesnelerin hepsi aynı zamanda nitelik de değiştirebilir. Nitelik değiştirme ise karşıtlarla olur; ve doğal nesneler nelerden oluşmuşlarsa, onlar tarafından yok edilir.

5

10

15

20

ikinci Kitap

İmdi, evrenin bütünü oluşmamıştır, kimilerinin ileri sürdüğü 26 gibi yok olma olasılığı da yoktur; tektir ve ebedidir; bütün bengiliği içinde başı, sonu yoktur; tüm sonsuz zamanı kendi içinde sarar. Bunları hem söylediklerimizden ötürü güven verici saymak gerekiyor, hem de başka biçimde olduğunu iddia edip, onun 30

97

283 b

IIE P I OTPANOT B . 1 rtapa

31 tjjs yap

t&v

&kXcos

keyovrcov

Kal

ovrcos /iev ( X eıv evbe^e-raı,

yevv&vTcov

avrov

ıcad’ ov de rportov

el

eıceîvoı

yeveadaı keyovtrıv o v k Zvbe^eraı, p.eyâkr\v a v eyoı K a t t o v t o

2 8 4 a pomıv eli m o r ı v ırepl rfji âöavaerias avrov Kal rrjt aibıobtânep K a k & s eyeı trup,neıdetv eavrov t o v i

tt jto İ.

âp^aıovi

Kal pâkıerra narpiovi rjp&v âkrjOeîs eîvaı A oyovi, & i earrıv âdâvarov

Kal

ti

roıavrtjv

5 öe

TavTTjv t & v

fyoTjaai

avrrj ttepas

eyovrmv

t& v

eîvaı

âkkm v irepas •

ro)v eerr't, Kal Tas

Oeîov

(Zerre prjdev

aAAa p a k k o v

overa Trepıe^et ra s

ıravkav,

pev

avT rj

ey avrav

k lv tjc tiv ,

avrrjs,

ro re yap iripas t & v

rekeıos Kal

pev

ne pas

ırepte^ov-

ârekeîs

ovbepıav

apxr)v İy p v a a ovre rekevryv, aAA’ arravoroi overa t o v

10 pov “X P °V0V> T& v

akkoiv t & v

be bexop.ivrj t t j v n a v k a v . oî

pev â p x a î o ı

to v

8e

6

roîs d e o î s

bıa

K arex eı

rd

a ır e v e ıp a v

r o ıo v T o v

6 vr]rrjs

p r jb e p ıa s

K to k v o v a a

yap r o

20 a w û

Trpoerheîerdaı t t j v

yap

âva>

K al

to tto v

aöâva-

âyevrjroi,

â v â y K r js ,

K al

bıöırep ovre K a r a t o v

t& v

exetV,

o -m n jp ia v a v r r fV

ot

a id ım r e p o v

a
* Arkavros

eo U a a ı y a p e x e ıv

K al

8ıa ıratlv o s

to v to v

V T r o k r jıjn v t o î s

rj

t rav

aA A co s-

av rov

ıj,

ol

verre-

rrepl fiâpos fyovraıv K a l yerjp&v b m â v T u t v r & v

&Vco v VTreerrrjerav a v r & oire

apxv$ı t& v

p . 6v o v

/3 t a t a s

-rreep v K Ö ra

e ı r î n o v o v , oereortep a v

pıvdov v n o k r j n r e o v

o )i

a>s ovra

rspoerbeîer8aı

< j> epecrO aı

< rv (T rqcra v T es r o v k o y o v t t ) v p ov

rrjs

aıret-

bva^epeıas eartv, ır p o s 8e t o v t o l s

O e a e u iS rijs aplaTrjs apotpov. k a ı& v

p.ev alrıa

8’ ovpavov Kal t o v

vvv paprvpeî k o y o s o iS * aepdapros

İ r i b’ â ı r a d r ı s ı r â a r j s 15 a n o v o s

to v

Kal ovt

brj tovtov tov

rponov

p v d tK & s

vırokriTTTeov,

â v â y K r jv

ovre

8ta

ep.\jfVXOV.

rr;v

öt-

3 1 rr\s ıraph om. E , fortasse eıcienda &W av E 32 Kctfl’ bv . . . 3 3 iyS4x ereu om- J 33 7eye'crâaı om. F l o v k om. E1 284 *1 tİjî (a) < fS°S’E 2 : om. E 1L 2 iavrŞ M 3 fiâ\urra rovs ırarpıovs L r/flâv E J L r S c : jjfûv F H M 5 8e] fx.4vroı J M 7 aînrı M post avrrj addunt ?/ KVK\otpop'ıa L r 8 ırav\t]v L , ıraAtv E1 avrıj L oist ’ om* E 1 10 t < aiv fiev . . . apjtfjs om. E113 aye âüdvaros H 15 (Sias J J L .16Kcc E 1" ' &k\us avrılv H 17 aîSıirepov F 18 Üfiaıpoy] olim jx6pıov E ovSh F H M tjV ırakaıbv fiCSov F ı g ^tvdoi'] yp. Aoyov margo E 2 2 i r E J L : Str7rep F H M yap om. E 1

98

GÖKYÜZÜ ÜZERİNE oluşmuş olduğunu savunanların görüşlerinden ötürü. Nitekim onların dediği gibi olması olası olmayıp bizim dediğimiz gibi olması olası ise, onun ölümsüzlüğü ye ebediliği konusunda bu durum da 2 8 4 a büyük bir güven desteği olur. Bunun için eskilerin ve en saygın kişilerin söylediklerinin doğru olduğuna inanılması yerinde; şöyle diyorlar: devinim taşıyanlar içinde ölümsüz, tanrısal bir şey var; onun öyle bir devinimi var ki, hiçbir sınırı yok, tersine onun devini- 5 mi öteki nesnelerin sınırı. Nitekim sınır, saran nesnelerin özelliği­ dir; o tam olduğundan ötürü tam olmayanları, bir sınır ile bir durak taşıyan devinimleri sarar; hiçbir başı, hiçbir sonu olmadığından ötürü sonsuz zaman boyunca kesilmez; öteki devinimlerin kimileri- ıo nin başlangıç nedeni, kimilerinin de durak yeridir. Eskiler gökyüzü­ nü ve yukarıdaki yeri tanrılara ayırdılar, çünkü yalnızca o ölümsüz.

Bizim temellendirmemiz de onun yok olmaz, oluşmamış olduğunu gösteriyor. Ayrıca hiçbir geçici zorlamadan etkilenmiyor, üstelik de zahmetsizce, çünkü o, kendisini doğal deviniminden başkaca ıs devinmek zorunda bırakacak ek bir güce gerek duymuyor. Nitekim böyle bir şey yorucu; ne denli ebedi ise o denli en yetkin duruma uymayan bir şey. Bunun için çok eskilerin söylencelerine de kulak asmamak gerekiyor. Dediklerine göre o, Atlas24 diye birinin desteğine gerek duyuyormuş! Öyle görünüyor ki kim bu hikayeyi 20 uydurduysa, daha sonrakilerle aynı görüşü paylaşıyor. Çünkü sanki yukardaki nesnelerin tümü ağırlık taşıyormuş ve topraktan imiş gibi, söylence ile, canlı bir zorunluluk25 aracılığıyla ona dayandın-

99

nEPI OTPANOT B. 1 v r )c r ıv

ö arro v o s

a ‘d ı ( e a ’0 a ı akka

p .r]v

a tb ıo v

8’

ov

\p o v o v ,

v ır d

ovbe y âp

^ v x f js

rfj s

^vxvs

a k v ır o v K al [x aK ap C av o vcrav,

e ıır e p

(p o p a y

T v y y jıv o v T a

ro cro v ro v

p a o T (a v r]$

9 v ıjr & v

evkoyov

a v a y K a ^ o v c n js

fie v e ıv

to v

a rû > p .a T o s

K a T e ^ e ıv Iaev ,

e p L C p p o v o s,

a v e o - ıs ,

a v r r jv

K a l r r\v

ov

fio v o v

’

â v a y K a îo v

K al

arp v ro v .

e lp rjfie v o v

av ro v

eiLfLekicrrepov, akka av

akk

ıre p l

K al

rfj

Ça>rjv

/xera f i C a s ır p c o T o v (TCü/j.aros 30

K iv r \c r ıv

to v

& < n re p

b ı j,

â îb ıd r r jr o s

rfj

ı]r v x fj

v ttv o v

’ I Ç lo v o s

el

^ X eLV T p d n o v r r js

T o ıa v r f jv

e ı v a ı K a l ır d ir r js d ı r r / k k a y -

ye /zjj8’

eî

r f)v

â v â ı r a v c r ı s rj ı r e p l t o v

, âıbıov

evheyeT aı to v